DNYA

EDEBYATININ

AHESERLER

BYK
ROMAN

ZET-TEKNK-KRTK
KARAKTER ANALZLER
YAZAR BYOGRAFLER

TKEN

Bat Edebiyatn iyi renebilmek iin bu edebiyat oluturan

eserler ve yazarlan hakknda bilgi sahibi olmak gerekir. 100
Byk Roman" bu ihtiyac karlamak iin hazrlanm ve
drt cilt halinde okuyucuya sunulmutur.
Aynca, birinci cildin banda yazarn
I Roman nasl okunurl ! Romancnn realite g r ^ ^ ^ ^ ^ ^ H
k a ra k td M Romanc nasl alr?
Romana bak t a r z , H i k y e , s l p
hakkndaki giri yazsnn da roman konusuyla ilgilenenler
iin faydal olduunu belirtmek isteriz.
Bu kitabn hereyden nce retmen ve rencilerle roman
merakllarna yararl olacana inanyoruz.

ISBN 975-437-635-2

'376357

DNYA
EDEBYATININ
AHESERLER

BUYUK
ROMAN

Abraham H. Lass

Dnya Edebiyatnn aheserleri

100
B y k R o m an

eviren:
Nejat Muallimolu

zet-Teknik-Kritik
Karakter analizleri
Yazar biyografileri

TKEN

YAYIN NU: 688

EDEB ESERLER: 305
1.
2.
3.
4.
5.

Basm:
Basm:
Basm:
Basm:
Basm:

1980
1993
1995
1998
2003

T.C.
KLTR ve TURZM BAKANLII
SERTFKA NUMARASI
1206-34-003178

978-975-437-633-3 (Tk)
ISBN 978-975-437-635-7

OTUKEN n e r iy a t A.f
istikll Cad. Ankara Han 6 5 /3 34433 Beyolu-stanbul.
Tel: (0212) 251 03 50 (0212) 293 88 71 - Faks: (0212) 251 00 12
Ankara irtibat brosu;
Yksel Caddesi: 3 3 /5 Yeniehir - Ankara
Tel; (0312) 431 96 49
nternet: www.otuken.com.tr
E-posta: otuken@otuken.com.tr
Kapak Tasarm: grataNONgrata
Dizgi - Tertip; tken
Kapak Basks; Birlik Ofset
Bask; zener Matbaas
Cilt: Yedign Mcellithanesi
stanbul - 2007

NDEKLER

Byk mitler/ 7
lmeyen Ak (Rzgrl Bayr)/16
Su ve Ceza/ 24
Karamazov Kardeler/ 33

Tom Savvyer/ 47
HuckIeberry Finnin Maceralar/ 53
1887den 2000 Ylnn Grn/ 64
Bir Hanmn Portresi/ 71
Cesaret Madalyas/ 78
Hodgmlar Panayr/ 84
Alice Harikalar Diyarnda/ 93

6 1 0 0 B y k R oman

Anna Karenina/101
Harp ve Sulh/112
Denizler Altnda 20 Bin Fersah/128
N an a/138
Germinal/144
Ereu/hon/155
Yuvaya Dn/163
Asi Kalpler/170
Define Adas/179
Dorian Grayin Portresi/ 188
AhtapoV 196
Vahetin ars/ 209
Kz Kardeim Carrie/ 217
Bir Amerikan Facias/ 224
Babbitt/ 233

1 0 0 B y k R oman
Y a z a r ia r a G re A lfabet k F hr st

Bellamy, Edward / 1887den 2000 Ylnn Grn/ s. 64

Bronte, Emily / lmeyen Ak / s. 16
Buder, Samuel / Erevvhon / s. 155
CarroU, Lewis / Alice Harikalar Diyarnda/ s. 93
Crane, Stephen / Cesaret Madalyas / s. 78
Dickens, Charles / Byk mitler / s. 7
Dostoyevski, Fyodor / Karamazov Kardeler / s. 33
Dostoyevski, Fyodor / Su ve Ceza / s. 24
Dreiser, Theodore / Bir Amerikan Facias / s. 224
Dreiser, Theodore / Kz Kardeim Carrie / s. 217
Hardy, Thomas / Asi Kalpler / s. 170
Hardy, Thomas / Yuvaya Dn / s. 163
James, Henry / Bir Hanmn Portresi / s. 71
Lewis, Sinclair / Babbitt / s. 233
London, Jack / Vahetin ars / s. 209
Norris, Frank / Ahtapot / s. 196
Stevenson, R. Louis / Define Adas / s. 179
Thackeray, WiUiam / Hodgmlar Panayr / s. 84
Tolstoy, Lev Nikolavi / Anna Karenina / s. 101 '
Tolstoy, Lev Nikolavi / Harp ve Sulh / s. 112
Twain, Mark / HuckIeberry Finnin Maceralar / s. 53
Twain, Mark / Tom Sawyer / s. 47
Veme, Jules / Denizler Altnda 20 Bin Fersah / s. 128
Wilde, Oscar / Donan Gray|in Portresi / s. 188
Zola, Emile / Germinal / s. 144
Zola, Emile / Nana / s. 138

Byk mitier
(Great Expectatlons)
Yazan

Charles Dickens
( 1812 - 1870 )

Balca Karakterler
Pip: Yalnz ve tahayyl gc kuvvetli yetim bir ocuk; beklem edii bir
zam anda eitim ini tamam lamas iin kendisine yardm edilir.

Joe Gargery: Kasabann samimi ve erefli dem ircisi; Pip'e bakar.

Bn. Jo e Gargery: Pipin kurnaz ablas.
Bn. Havlsham: Satis konann egzantrik sahibesi; senelerce nce, ka
dnn evlendii gn evdekiler binay terketm ilerdi.

Estella: Bn. Havishamn vesayeti altnda bulunan kz; gzel ve souk

kalpli.

H erbert Pocket: Pipin Londra'daki scak kalpli ve sadk arkada.

Bentley Drummle: Hantal, abuk kzan bir snob.
Abel Magwitch: Hapishaneden kaan Provis takma adndaki adam;
Pipe, kendisinin (Magvvitch) yaad hayattan daha iyi bir hayat
salam a fikrine saplant halinde balanm tr.

Arthur Compeyson: Margvvichin iddetli dman, onu ortadan kaldr

maya yemin etm itir.

Mr. Jag g ers: Pipi, hayatta kendisini bekleyen byk frsatlardan haber
dar eden avukat.

Biddy: Joe Gargerynin nzik ikinci kars.

8 1 0 0 B yk R oman

Hikye
G en Pip, yetim bir ocuktur; ablas ve ablasnn kasaba
demircisi olan iyi kalpli kocas tarafndan yetitirilir
Tek bana bir hayat sren Pip, ekseriya civardaki orm an ve
bataklklar arasnda dolar, zaman zam an lm anne ve b a
basnn mezarlann ziyaret ederek gzya dker. Bir gn o r
m anda dolarken nne iriyan b ir adam kar ve kendisine
derhal yiyecek getirmezse ldreceini syler. Bu adam n ha
pishaneden kaan biri old u u anlalm aktadr; zira ayoklann
balayan zincirleri kesmek iin Pip'ten b ir ee getirm esini de is
te r
A dam n bu isteini reddedemeyecek ka d a r dehete den
Pip, ablasnn m utfandan bir ta b a k etli ham ur a la r ve let
kutusundan da b ir ee a la ra k m ahkm un kendisine rastlad
yere gider. Burada baka bir yabanc adam daha g r r; b irin
ci ile iddetli bir kavgaya tutumutur. kinci adam sonunda sis
ler ardnda kaybo lur A radan uzun b ir zaman gem eden hapis
hane kakn -ki ad Abel M agw itch'tir- tekrar yakalanr; fakat
hapishaneye gtrlm eden nce Pip'e kendisine yardm ettii
iin iyilik yapacan syler.
Pip, bu hadiseyi abucak u n u tu r o k gem eden, egzantrik
Bn. Havisham , Pip'in ablasndan, Pip'i, Satis evine g n d e rm e
sini rica eder. Uzun b ir zam an nce Bn. Havisham , evlilik g
nnde, kocas olacak adam tarafndan reddedilm iti. Kadn, o
zam andan bu yana, odalard a ki btn saatleri durdurm utur ve
imdi vesyeti altndaki gzel, fa ka t kibirli Estella ile yaam ak
tadr. D n gecesinin sabahnda yenecek kahvalt, masadaki
pasta ile birlikte kflenmi vaziyette d u ru r Pip, Bn. Havisham'
ziyaret ettii zam an, onun bu egzantrikliine hayret eder.
Yapayalnz b ir hayat sren Bn. Havisham , Pip'ten, sk sk
gelerek vesyeti altndaki Estella ile oynamasn ister.
Estella, Pip'in cann skar ve Bn. Havisham da, kzn Pip'i
kzdrmasn tevik e der Estella'ya kzmasna ram en, Pip onun

1 0 0 B y k R oman 9

derin tesiri altndadr; Estella onun imdiye ka d a r grd kz

lar arasnda en gzelidir.
alkan

b ir kimse o ld u u n d a n

Pip, b ir gn

demirci

dkknndaki snrl hayattan kurtulacan b ilir Bu frsat da k

sa b ir zam an iinde der. Bir gn, M r Jaggers adnda kendi
ni beenmi bir avukat elerek ismini belirtmeyen birinin Pip
nmna para yatrdn ve onun Londra'ya giderek b ir centil
men olmasn istediini syler Bu habere ok sevinen Pip, p a
rann Bn. H avishorfi'dan g e ld i in i, kendisini bylece, Estella
iin arzu e d ilir bir koca o la ra k yetitirmesini istediini sanr
Pip, Londra'da H erbert Pocket adnda, Bn. Havisham 'n
uzaktan bir akrabas ile arkadalk e d e r Pocket, Londra'y iyi
bilen zarif b ir g e n tir Pip, iin kiralanan o d a lard a n birinde ya
ar A vukat Jaggers, Pip'in sorulann cevaplandrm az, kendisi
ne yardm edenin kim olduunu sylemez, zaman gelince
reneceini syler
Pip, ok gem eden, Londral k b ir aylak o lu r Bentley
D rum m le adnda taham m l edilemezcesine kibirli b ir avukatla
tanr ve Londra aristokratik ve sosyetik hayatnn btn girdi
ktlarn o kada r iyi re n ir ki, sadk arkada basit Joe G a rge ry'in kendisini ara sra ziyaret etmesinden rahatszlk du ya r
Bununla beraber Joe ayrldktan sonra Pip, ona kaba m u
am ele yaptndan tr pim anlk d u y a r Bir defa, Bn. Havisham 'n ricas zerine, Pip, Joe ile birlikte Havisham' ziyaret
e d e r Yal tarik-i dnya ve vesayetindeki Estella, Pip'in mtevazi b ir hayattan nerelere ge ld i in i hayretle g r rle r Bn. Havisham , daha da ileri giderek, Pip'e, Estella'ya k olmasn bek
lediini syler; Pip'in de istedii b u d u r
Estella Londra'ya g e lir o k gem eden, esmer gzellii ve
aristokratik tavrlanndan tr aralarnda Bentley D rum m le'm
da bulunduu genler, ona kur yapm aya b a la r Kz, geri ara
sra Pip'i grrse de Pip'e k olm ad b e llid ir
Yirmi birinci ya gnnde Pip'i, ocukken orm anda yardm
ettii hapishane kakn Magvvitch hayrete b o a ra k ziyaret

1 0 1 0 0 B y k R oman

eder. Kaba, zihnen hibir eyle megul olm ad hissini uyand

ran bu ada m , ilkin titiz Pip zerinde tiksinti uyandnr; am a
Pip'in gizli hmisi olduunu ifa ettii zam an Pip dehete d
er Magvvitch, Pip'e g n d e rild i i m stemlekede ok para yap
tn ve im di, kendisinin bir olu kabul ettii Pip'i nasl bir
gen olduunu grm ek iin gizlice Londra'ya geldiini syler
Tek istedii, Pip'in, kendisinin baaram ad tarzda b ir centil
men olmasdr. ngiltere'ye Provis takm a ad ile g e lm itir Eer
polis onun, m ahkm lann kolonisinden katn renirse, l
me m ahkm edileceini syler
Bu kmaz, Pip'i sersem letir M agw itch'e m innettarlk duy
mas gerektiini bilirse de bu yar vah adam a sempati duy
m ayacak ka dar sn o b d u r Hm isinin Bn. Havisham olm am as
da onu derin bir hayal knkln u ra tr Yine de Pip, M agvvitch'e yardm edeceini syler ve M agw itch de orm anda kav
ga ettii kimsenin, ba dman A rthur Com peyson olduunu
b e lirtir Pip de, H erbert Pocket'ten C om peyson'un Bn. Havisham' dn gnnde terkeden adam olduunu re n ir
Kendi hm isinin Bn. Havisham olduunu sanm akla dt
ahm akla kzan Pip, yal kadn azarlam ak iin kasvetli eve
bir defa daha g id e r Kadn da, Pipe'e ikence yapm ak isterce
sine, Estella'nn, yakn bir zam anda Bentley D urum m le ile ev
leneceini syler Bn. Havisham , Pip'in bylesine kzgn o la c a
n beklem em ektedir Kendisinin terkedilm esinden bu yana,
btn erkeklerden intikam alm aya yemin etmitir. Pip'in Estella'ya besledii hisleri istismar etmek suretiyle, bu yem inini yeri
ne getirm i olduunu sanr
Estella'nn evlenmesinden sonra, Pip, Havisham 'n evini
tekrar ziyaret e d e r Binada bir yangn ka r Pip, Bn. Havisham'
kurtarm aya alr, fa ka t ok ge kalm tr Ev, mzinin toz ve
eyas ile dolu old uund a n mukavva gibi abucak ya n a r Bn.
Havisham , alevler ortasnda can ve rir
Londra'ya dnen Pip, M agvvitch'in, gerekte, Estella'nn b a
bas old uunu renir; annesi de m uhtem elen, avukat Jag-

1 0 0 B y k R oman 11

gers'in ev ilerine bakan g a rip kadndr. D aha da hayret uyan

drc bir haber, Connpeyson'un da Londra'da o lduu ve M agvvitch'i ldrm ek iin frsat kolladdr. Pip, H erbert Pocket'in
yardm ile hmisini ngiltere'den Fransa'ya karm ak ister. A r
dndan, kendisi de Fransa'ya gidecektir. Fakat vapura biner
binmez, Com peyson kendini yakalar. ki dm an, yum ruk yum
rua iddetli bir kavgaya tutuur. Magvvitch, C om peyson'u l
drr. Bu suundan tr, eski m ahkm tekrar tevkif e d ilir ve
yarglanm asn bekledii srada hapishanede lr.
Son zam anlarda bana gelen bu hadiselerle Pip hastalanr
ve eski sadk arkada Joe G argery kendisine bakar. Pip'in a b
las lm tr ve Joe da, kendisini seven ve kocas zerinde
hkim iyet kurm ak istemeyen Biddy ile evlenmitir. Pip, nihayet,
bu mtevaz, sadk, Joe'ya d u d a k bkmekte ne ka d a r haksz
old uunu anlar, Joe ile birlikte, onun dem irci dkknna dner
ve nekahet devresinde, kendisine kt m uam ele ettii iin
Joe'dan a f diler.
Estella'y kaybediini hl hazmedemeyen Pip, H erbert Poc
ket ile birlikte Londra'da bir i k u ra r Seneler sonra, bir zam an
lar Bn. Havisham 'n evinin durduu yeri son bir defa ziyaret
e der O ra d a Estella'y grr. Beraberce, bir zam anlar, ocuk
ken oynadklan bahede do la rla r Estella, imdi dul b ir kadn
dr. Aristokratik kklerinden

tr evlendii hain Bentley

D rum m le, vahetle m uam ele ettii atnn bir iftesiyle lmtr.
D rum m le ile geirdii hayat ve tek bana ve yapayalnz sren
dulluk hayat, b irza m a n la n n souk ve kibirli Estella'sn yum u
atmtr Elele bahede yrrlerken, Pip ve Estella, artk b irb i
rini hibir zaman terkedem eyeceini anlarlar.

Eletiri
Byk mitler, birok noktalarda, Dickensin en iyi ese
ridir. Geri nceki rom anlarn yksek ruhundan ve zengin
muhayyile gcnden m ahrum ise de, daha az yaylm ve
daha iyi organize edilmitir. Hepsinin stnde, hakiki bir

12 1 0 0 B yk R oman

tezi vardr: Snobluun soysuzlatnc etkisi, cidd ve derin

bir ekilde incelenir.
Pip, hayatnn ilk yllarnda, dierlerinin snobluundan rahatsz olur. Geri (bir m ahkm un ve hizm etinin
gayrimeru kz) Estellann snobluu kendisini ok kzd
rrsa da Londrada yaam a imkn saland zam an, o da
kolaylkla kendisini snoblua brakr. Bir zamanlarn iyi
istikbal vaadedici genci Pip, bol paraya artk o kadar al
m ve o kadar israfa dalm tr ki, Bentley D rum m lein
suni dnyasnda kendisine bir yer bulmaya alt sra
da, hakik arkada Jo e G argeryye gayet kabaca m uam ele
eder, tepeden bakar.
Pip, imdi bir snob olduundan, kendi servetinin kay
nann, hrm et edilen Bn. Havisham deil de, kaba ve
baya m ahkm M agwitch olduunu renince dehete
der. Z or da olsa, nceki yllarda Jo e G argerynin yann
da elde ettii huylar ve davranlar tekrar m eydana kar
ve takip edilen M agw itche sadk kalmaya yemin eder.
u halde B>^fe mitler istihzal bir isim. Jaggersin
Pip'e takdim ettii servet midi gerekten byk ise de,
Pipin aznda eriyen bir ekerden baka bir ey olam az;
nk Pip, eski arkada Jo e ye istihza ile bakar. E stellanm (kendisinden de azimli bir snob olan) D rum m le ile
evlenmesini nleyemez. Magvv^itchi kaybeder ve Bn. Havisham dahi kurtaram az.
Ancak bu darbelerden sonradr ki, Pip, lm Magw itche olan borcunu hatrlar: M ahkmun istedii ekilde
gerek bir centilm en olm as gerektiini anlar. Pip, Magw itchin arzu edip de hibir zam an baaram ad iyi bir
hayat srmedir.
Byk mitler, ayn zam anda, eer eski bir hdisenin
bir kimsenin hayatn zehirlem esine m saade edilirse,
mazinin, bu kimsenin halihazr hayatnda en byk bir
rol oynayaca hakknda da parlak bir yorum . Com pey-

1 0 0 B y k R o m an * 1 3

son, kendisini dn gnnde terkettiinden, Bn. Havisham btn erkeklerden almaya yemin etm itir. Bir ara,
baarl grnr; kadnn neticesiz kalan ak, Pipin haya
tn hem en hem en ykar. Fakat sonunda, Bn. H avisham n
kt niyetleri nlenir. Kadnn evi -l bir mazinin m zesi- kadn da ortadan kaldran alevlerle sembolik olarak te
mizlenir. Snobca sebeplerle gerekletirilen evlenme so
nunda, en fazla strap eken Pip deil, Estelladr.
Gelimeleri nlenen bu hayatlara, psikolojik adan,
bakan Dickens, gerekten byk bir gce sahip olduunu
gsteriyor. Bu rom ann pln, ekseri rom anlarndan daha
az yaygn ve katdr. nceki rom anlarndaki fazlalklar, s
tnkr karakterler bunda yok. Byk mitlerde, hepsi
eserin tezinden sonra geliyor ve bu tez de, servetin, ahlk
yozlatncl ve beer kalbinde yaratt m itler zerin
de kahredici bir yorum .
Yazar
ngiliz romanclar arasnda en fazla okunan Charles Dickens, bir altorta snf ailesinde 7 ubat, 1812de dodu. Daha sonra David Coperfield'de Mr. Micavvber olarak grnen babas, donanma dairesinde alan
tesirsiz bir ktipti ve mal durumu da iyi ve kt arasnda devamlca gidip
geldi. Charles dokuz yana geldii zaman, ailenin durumu ok ktleti.
Borcunu demediinden tr babas hapsedilince, Charles, Londrada
ki bir boya fabrikasnda kltc ve ezici bir ite alt; sokaktan gelip
geenlerin gzleri nnde, ieler zerine etiketler yaptrd.
ocukluk yllarndaki tecrbeleri, bu hiss ve ihtirasl ocuk zerinde
silinmeyen izler brakt, sonralar yazaca romanlarn ounu ekillen
dirdi. Dickenslerin mal durumu dzelince, Charles yeniden okula bala
d.
Dickens, 1835te bir gazetenin parlmento muhabiri oldu ve 1836da,
Londra Hayatnda Manzaralarad\\ ve (ilk zamanlardaki mstear ad) Boz
imzas altnda seri resimler izdi. Ertesi sene, Pickwick'in Evrak:, aylk
tefrikalar hlinde yaymlanmaya balaynca, Dickens ad dillere yerleti.
Pickvvick'm salad mevkiden tr de gerekten sevdii kzn kardei

1 4 1 0 0 B y k R oman

Catherine Hogarth le evlendi. Dickense ok sayda ocuk getiren Catherlne, yle anlalyor k, sanki, tahayyl gc kt biri di. Bu mutsuz ev
lilik 1856da bozuldu.
P/c/cvv/c/cIn ardndan Oliver Tvvist 1838 ve Nicholas Nickeby (1839)
geldi ve bu kitaplar, Dickens'In hretini yle pekitirdi ki, evrensel telif
haklarn savunmak iin 1842de Birleik Amerikay ziyaret ettii zaman,
bir fatih gibi karland. Dlckens, klelie dmand ve hissiz Amerikan
yaymclar da romanlarn telif creti demeden yaymlyorlard. Dlckens
de Martin Chuzzlewit\n (1844) orta ksmlarnda ve Amerika Notlarnda
(1842), Amerikay iddetle tenkit etti.
DickensIn eserlerindeki paralarn halk nnde okunmas (1856)
onu, daha da mehur bir nsan yapt. deta bir aktr olarak dnyaya ge
len Dlckens, bu okuyulara kendisini ylesine verdi ki, tamamen halsiz
kald ve bir bakma, kendi lmn hazrlad.
Meslek hayatnn ortalarndaki romanlarnda, David Copperfield
(1850), Bleak House (Kasvetli Ev, 1852), Hard Times {Zor Gnler, 1854)
ve ki ehrin Hikyesi

859), nceki eserlerindeki cokunluk ve canll

n yerini, sosyal adalet duygular ve sanayilemenin sebep olduu kt

lemenin aldn gryoruz. Son zamanlannda, fazlasyla mulak ve
okuyann aklndan kmayan Byk mitler

860), Our Mutual Friend

{Arkadamz, 1865) ve tamamlanmayan esrarengiz hikye Edwin Droodun, daha kasvetli, derinden derine sembolik bir slpla yazld ve
yaplannn daha sk ve daha tesirli olduklan grlr.
ok almann dourduu yorgunluk ve Ellen Teman adndaki gen
bir aktrisle geirdii mutsuz bir ak maceras, DickensIn hayatn daha
da zorlatrd. Dlckens, 1867de, Amerikay bir defa daha ziyaret etti ve
bu lkeyi bu defa daha fazla sevdi ve halk da kendisine nceki ziyaretin
den de fazla sevgi gsterdi. Ertesi yl, tamamen bitap bir halde ngilte
reye dnd. 9 Haziran 1870de de bu, dnyaca mehur fakat kskn
adam, kent ehrinde ina ettirdii konanda ld.

teki Eserleri
Oliver Tvvist: DickensIn ilk roman nasl cokun hislerle yazlm se,
bu kincisi de, o kadar cidd, o kadar kasvetli. Ebeveynleri bilinmeyen o
cuklar, yurdunda dnyaya gelen Oliver Twlst, Mr, Bumble adnda, bir ce
naze evi sahibinin yannda rak olarak alr. Adam, bir zulm ve ri

1 0 0 B y k R om an 1 5

yakrlk bidesidir. ocuk, daha sonra Londraya gider ve aralarnda Artful Dodger gibi tannnn yankesicilerin de bulunduu bir gruba der.
Yal Fagin ve keskin Bili Sikes gibi ekyalar Oliveri smrr ve mfik
Mr. Brownlow bir ara muvakkaten Oliveri kurtard zaman onu karrlar.
Sonunda, Oliver kendisine bir yer bulur ve Sikes, kars Nancyi vah bir
jekilde ldrr; sulular yakalanr ve cezalandnlr. Mr. Brownlow, Oliveri
ivltlk edinir.

Bir Noel lhisi (A Christmas Carol): 1843te yazlan bu ksa roman,

Dickensin en hiss ve popler eserlerinden biridir. Bir dizi ryalarla ger
ek Noel ruhunun ne olduunu renen Scrooge adndaki yal bir cim
riyi anlatr. Scrooge, fakir, fakat neeli ktibi Bob Cratchite gayet kt
muamele eder. Fakat Noel hediyesi hayali, onu Cratchitin evine gtrd
zaman, Scrooge kendisini. Cratchitin gzleriyle grr ve kendisinden
baka kimseyi dnmeksizin yaamnn, heba olmu bir hayat olduu
nu anlar. Bu dehet uyandrc ryalardan sonra, tamamen deimi bir
adam haline gelen Scrooge, Cratchitlerin Noel yemek ve hediyelerin
masrafn zerine alr ve ktibinin felli olu Tiny Tirhin sevgisini kazanr.

lmeyen Ak (Rzgrl Bayr)

(Wuthering Helghts)
Yaan

Emily Bronte
( 1818- 1848 )

Balca Karakterler
Mr, Earnshaw: Kr blgesinde, frtnalarn izleri belli olan Wuthering
Height isimli konan m fik sahibi.

Catherine: Onun gergin ve ihtirasl kz.

Hindley: Zayf iradeli, snobca olu.
H eathclff: Mr. Earnshavvn evlatlk edindii yetim ocuk.
Mr. Linton: Civardaki Thrushcross Grange adl konan sahibi.
Edgar: Onun, yksek derecede m eden olu; Catherine Earnshavva tu
tulmutur.

Isabella: Edgarn kz kardei; H eath cliffe iyice ktr.

F ran ces Earnshaw: Hindleynin hastalkl, ocuksu kars.
H areton Earnshaw: Hindley ve Francesin olu; Heathcliff, onu kaba,
cahil ve pis olarak yetitirm i ise de sevim li ve sdktr.

Cathy: Edgar Linton ve Catherine Earnshavv'n kz; annesinin azim ve

gururuna sahiptir.

Ellen Dean: Thrushcross Grangen ev ilerine bakan sdk kadn,

hikyenin byk bir ksm n Mr. Lockvvooda anlatr.

Mr. Lockwood: T hurshcros Grangeda bir kirac; Earnshavvlarn hikye

lerini souk algnlndan hasta yatt zam an renir.

Josep h : VVutheringteki konam somurtkan ua.

1 0 0 B y k R oman * 1 7

Hikye
1801

ylnn bir k gn Thrushcross G ra n g e 'd e ki Mr.

Lockvvood adndaki bir kirac, ev sahibi Mr. H e a th cliff'i ziyaret

etmek ister. C ivarda, VVuthering Heights diye bilinen eski bir
iftlik evinde oturan H ea th cliff'i o zam ana kadar hi g rm e
mitir. lkin H e a tcliff'in kpeklerinin saldnsna urayan Mr.
Lockv/ood'u, ev sahibi de souk karlar. Heathcliff, kuvvetli bir
vcuda sahip, esmer ve yakkl, son derece ask suratl ve
davranlan kaba bir insandr. Buna ram en, Mr. Lockvvood,
W uthering Heights' bir defa daha ziyaret eder ve H e a th cliff'in
dul kalm gzel fakat sessiz ve m a rur biri olan torunu ile Hareton Earnshaw adndaki hantal ve pasakl b ir genle de tan
r.
Mr. Lockvvood, W uthering H eights'da iken, iddetli bir kar
frtnas balar ve geceyi o rada geirm ek m ecburiyetinde ka lr
Hi de misafirsever olm ayan Heathcliff, Lockvvood'a, Joseph
adnda ask yzl ve kt mizal bir uakla ayn yatakta yat
m ak m ecburiyetinde kalacan syler. Bunu kabul etmeyen
Lockvvood, dan karken, Z illah adndaki iyi kalpli b ir a
ona konakta, kullanlm ayan b ir oda gsterir. O gece M r Lock
vvood korkun bir rya grr: Evin nndeki b ir aacn dalnn
pencereye vurduunu sanr ve pencereyi aa r; fa ka t bu arada
cam knln D ala uzanr, fa ka t dal yerine, bir kadnn buz tutmu
elini tuttuunu anlan sminin Catherine Linton old u u n u a la
makl bir sesle syleyen kadn, pencereden ieri girm ek isten
Mn Lockw ood'un haykn zerine H eathcliff alelacele odaya
girer ve gazap iinde, Lockvvood'un hemen oda d a n aynlmasn sylen Heathcliff, o zam an, kendisini yataa a ta r ve hayalet
kadnn, yanna gelmesi iin yalvann
Bu garip hadiselerin meraklandrd Mn Lockwood Thrush
cross G ra n g e 'e d ner ve W uthering Heigts'i ocukluundan
beri bilen akll ve yal Nelly D ean'e (kadn Thrushcross G ra n g e 'in ilerine bakar) ev sahibi hakknda bildiklerini anlatmasn
rica eden

18 1 0 0 B y k R oman

Bn. D ean, anlatm aya, B. ve Bn. Earnshaw'm kzlar C atherine ve oullar Hindley ile birlikte VVuthering Heights'ta yaa
dklar yllardan nceki zam andan balar. Bir gn, Liverpool'u
ziyaret ettikten sonra Mr.

Earnshaw, dnd zam an, ehrin

teneke m ahallelerinden birinde bulduu pis, st ba yrtk pr

tk, esmer b ir ocuu da beraberinde getirir. ocua H eathcliff
ismini verir ve kendi ocuklannn da ona karde muamelesi
yapm alann syler. Ksa b ir zam an iinde Mr. Earnshavv ve C atherine, gen H ea thcliff'i sevmeye balarlar; nk cesur, sa
lam yapl ve becerikli bir insandr. Babasnn sevgisini payla
t iin Hindley, H ea th cliff'i kskanr. VVuthering Heights'deki
atm osfer ylesine gerginleir ki, H in d le y'in yatl b ir okula g n
derilmesi gerekir; zira H e a th cliff'e ikence yaprnaktan, en pis
ileri ona yaptrm aktan zevk almaktadr.
o k gem eden Mr, Earsnshav/ l r ve Hindley, Frances
adndaki hasta grnm l souk ve alelde gelini ile VVuthe
ring H eighst'a dner. Hindley, imdi VVuthering Heights'n
efendisi ola ra k, H eath cliff'e daha da fazla ikence yapar ve o
da, bir gn bunlann intikamn alacana yemin eder. Heathc liff'in hayattaki tek zevki, Catherine ile birlikte orm anda d o
lamaktr; C atherine, H e a th cliff'i doludizgin ruhu iin ideal bir
arkada o la ra k grr.
Bir gece H eathcliff ve C atherine, Thrushcross G ra n d e 'd a
verilen bir baloyu dandan seyrederlerken, kpekler saldnr ve
kpeklerden biri, C atherine'i bacandan snr.. Kz, ieri alnr
ve yaras geene kada r be hafta Thrushcross G ra n d e 'd e ka
lr. O ra d a ;, nzik, m eden Lintonlarda, sevimli ve yakkl o u l
lan Edgar ve gzel kzlan Isabella ile tanr. C atherine, evine
d nd zam an, Lintonlann rahat ve neeli geen bayatlan
hakknda ok ey anlatr. O n u n bu szleri H e a th cliff'i fena ks
kand nr.
VVuthering Heights, ksa b ir zam an onra trajedi ile karla
r. H in d le y'in , hasta grnm l kans Frances, Hareton adl
ocuunu doururken l r Hindley, kendisini ikiye verir ve

1 0 0 B y k R oman 19

H eathcliff zerindeki zulmn srdrr. Bu a ra d a , C atherine,

H e athclitf'i gerekten sevmekle beraber, Edgar Linton'la evlen
meyi dndn, zira b ir rom an ve a a kz olm aktan bk
tn ve kendi aabeyinden e m ir alm aya devam eden yetim bir
kimse ile evlenmenin kendisini klteceini Nelly D ean'a itiraf
eder. Bu m klem enin son ksmn duyan Heathcliff, o gece
byk b ir kzgnlk iinde VVuthering H eighfs'tan aynlr; C atherine'e evlenme teklif etm eden nce, d dnyaya kendisini is
pat etmeye karar verir. H e a th cliff'in gittiini anlayan Catherine
b ir yam ur frtnas altnda onu orm anda ararsa da bulamaz.
H eathcliff gittikten sonra, C atherine nihayet, Linton'un cazi
besine ve iyi tavrlanna dayanam az. H eathcliff'ten sene iin
de hibir haber alm aynca, Edgar ile evlenir ve ev ilerine Nelly
Deon'n bakt Thrushcross G ra n d e 'in rahatlk ve huzuru iin
de yaamaya balar Bu sakin hayat, b ir gn H e a th cliff'in d n
mesi ve zerindeki gz kamatnc elbiseleri ve zarif tavrlaryla
Lintonlor hayrete boduu gne kadar devam eder. Heathcliff,
arkada kalan yllar boyunca ne i yaptn sylemez, fa ka t var
lkl bir insan hline ge ldii b e llid ir ve imdi W uthering Heights'da kirac o lm ak ister. Edgar, onun durum undan phele
nir, fakat H eathcliff'in geri gelmesine ok sevinen C atherine,
kocasn ikna eder. Kum ar ve iki borlan iinde yzen ve bu
yzden VVuthering H eights'a bir ivi akm ayan Hindley, kira ve
recek birini bulduu iin m em nundur.
Bylece W uthering H eights'e yerleen Heathcliff, H in d le y'i,
daha da fazla kum ar ve ikiye tevik ederek alm aya bolar.
Nihayet, VVuthering H eights'in gerek efendisi olur. Catherine
ile evlenen Edgar Linton'dan intikam a lm ak iin de kz kardei
isabella'y kendisine k eder. Hdiselerin bu noktaya geliin
den dehete kaplan

Edgar, H e a th d iff'e

saldrr ve onun

Thrushcross G ra n d e 'd e n kovulmasn emreder. Heathcliff, d a

ha sonra, hercai sabella'y kaarak VVuthering H eights'a g e l
meye ikna eder

2 0 1 0 0 B y k R oman

Thrushcross G rand e artk H e a th clitf'e yasaktr. Fakat bir

gn, ham ile olan C atherine'in hasta yattn renir. Zorla,
onun yatann baucuna g id e r C atherine, Edgor ile evlen
mekle hat yaptn, zira H e a th cliff'i her zam an sevdiini itiraf
ed e r C atherine, C athy Linton adndaki kzn do u rm ad a n bir
iki saat nce, iki k birbirlerinin ellerini tutarak b onrlar V ic
dan azab iindeki Heathclitf, C atherine'in hayaline, kendisini
her zaman ziyaret etmesini syler
Bu arada, H eathcliff ile evlenmekle byk b ir hat ilendi
ini ve onun kendisiyle niye evlenm ek istediini renen Isabella Linton, Londra'ya g id e r ve o ra d a , Linton adn verdii bir
erkek ocuu dnyaya g e tirir N ihayet Hindley, ikinin tesiriyle
l r ve lm eden nce de, W uthering H eights', yaptklanndan
pim anlk duymayan H e a th cliff'in zerine ipotek etmitir.
imdi, W uthering H eights'in btn sorum luluunu ykle
nen Heathcliff, intikam n, ikinci nesle de uzatmaya a z im lid ir
H indley'in o lu H areton'u sefil ve hain ortlar altnda yetitirir
Konan hakik vrisi olm asna ram en zavall H areton, istedi
i hibir eye sahip olam az ve H e a th cliff'in cm ertlii sayesin
de yaayabildii de kendisine her zaman hatrlatlr
O lu Linton'un lm nden on iki sene sonra, Isabella,
Londra'da strap iinde l r Edgar Linton, zayf yapl ocuu
evlatlk

e d in ir

Fakat H eathcliff,

o lu nu n ,

VVuthering

He-

ights'da, kendisi ile birlikte yaamasn ister H e a th cliff'in pln

-ki Edgar Linton, acndnrcasna kar gelmeye alr- gen Lin
ton ile gen C athy'nin sonunda e vlenm eleridir Linton'un sa
lk durum u hi de iyi d e ild ir ve Cathy, onu ziyaret etm ek iin
VVuthering H eights'a g e lir Heathcliff, C athy'yi be gn hapse
de r ve zayf, hastalkl Linton'la evlenmek iin sz verm edike
kendisini brakmaz.
Bu hdiseler, Edgar'n sonunu yaklatnr C athy'yi evltl
ndan karmay ve bylece H e a th cliff'in plnn engellemeyi
baaram adan l r Cathy, Thrushcross G ra n d e 'i tevars e d e r
Ksa bir zam an sonra da, hastalkl Linton H eathcliff l r ve

1 0 0 b y k R om an 2 1

Cathy, imdi tam am iyle, hem W uthering H eights'i hem Thrushcross G ra n d e 'i kontrol eden H e a th cliff'in eline bakar.
Londra'ya bir i iin gittikten sonra geri dnen Mr. Lockvvood, intikam hastas H e a th cliff'in , kaybettii Catherine ile teki
dnyada bulum ak isteyerek, kendisini d rt gn a braktktan
sonra, oy nce ldn renir. VVuthering H eights'da a r
tk C athy ve hlareton'dan baka kimseler yoktur ve kz, fHareton'un karakterindeki iyi unsurlarn aa kanimas iin, e i
tim ini zerine a lr
Mr. Lockvvood, kasabann mezarln ziyaret ettii zaman
C ath erine'in mezannn, kocas ve hleathcliff arasnda b u lu nd u
unu grr. M a h a ll bir efsaneye gre, frtnal gecelerde, C a t
herine ve Heathcliff, el ele tutuarak, genliklerinde o k sevdik
leri orm ana gezmeye km aktadrlar

Eletiri
lmeyen Ak ngiliz rom antizm inin byk aheserle
rinden biri. Rom anda, Em ily Bronte, iki dnyay inceliyor:
Derin ve ihtirasl ak ve intikam tem sil eden W uthering
H eights (W uthering, ngilterenin Yorkshire blgesin
de, frtnal havay anlatm ak iin kullanlan mahall bir ke
limedir) ve T hrushcross G rangenin tem sil ettii rasyo
nel, m eden dnya. Eer W uthering H eightsin dnyas,
H eathcliffin Hindley ve Lintonlara kar yrtt kor
kun intikamda belirtildii gibi, ekseriya zalim ve barbar
ca ise, lm n dahi tesine uzanan ihtirasl bir ak m ace
rasna da sahne olm utur. ayet T hrushcross Grangem
tem sil ettii dnya huzur iinde ve m eden ise, ayn za
m anda olduka cansz ve tesirsizdir de. Rom ann zn,
ihtiras ve akln oluturduu iki dnyann nesil boyun
ca birbirlerine kar tutum lar tekil ediyor.
Rom an, gerekte H eathcliff zerinde toplanr, belki de,
ngiliz rom annn en cazibeli ve hayret uyandrc kahra
m an eytan. Rom antik an gerek bir ahs olan He-

2 2 1 0 0 B y k R oman

athcliff, indeki eytan ihtirasn kendisini de ldrecei

gne kadar, evresindeki, kendisinden daha az hareketli
btn hayat ortadan kaldrr.
Romandaki eytan ihtiraslarn kolayca m elodram atik
retorie dnebileceini idrak eden Emily Bronte, za
m an deiimlerini, gr ve dnce deiimlerini ve
hayli ileri bir hikye anlat tarzn ihtiva eden son derece
mulak bir yap vastasyle, hdiseleri kontrol eder ve b
tn bunlar da Jam es, Conrad ve Joyce gibi m odern rom an
clarn sluplar ve metodlardr. Wuthering Heightsda olup
bitenler, Nelly Dean ve Mr. Lockw oodun saduyularyla
imbikten geirildiinden, inanlacak bir ekilde sunulu
yor.
Bylece, kitaptaki hisler bizi, Byronu romantikliine
ve gotik tarzna gtryorsa da, rom ann hdiseleri kon
trol edii ve bugn daha ada saylacak slbu, gn
m zn bir rom an da olabileceini gsteriyor. Eer Victo
ria andaki bir rom ann tipik bir sahnesi, papazn bah
esi ve orta snf otu rm a odas ise. lmeyen Akm tipik bir
m anzaras, insann kendisini son derece yalnz hissettii
frtnal bir ormandr. Bu adan bakldnda rom an, Vic
toria ann huzur iinde ve alelde dnyasndan ziyade
Shakespearenin Kral Learinin dnyasna daha yakn.

Yazar
Hayat, geri trajikesine srm ve bir hayli artlarda snrlanm ol
masna ramen, Emily Jane Brontenin ruh hayat son derece zengin ol
mal idi. 30 Temmuz 1818de doan Bn. Bronte, ok ksa sren resm bir
eitimden gemi olmasna ramen, bir ara Halifaxda okul mdirelii
yapt (1836) fakat retmenlii sevmediinden ve doum yeri Yorkshirein ormanlarn zlediinden ok gemeden geri dnd. Romann kah
ramanlar Catherine Earnshavv ve Heathcliff gibi, o da ngilterenin bu

1 0 0 B y k R om an 2 3

blgesine mistik bir sevgi ile bal idi. Kzkardeleriyle birlikte Yorkshire
dna yapt birka ksa gezi dnda -ki her seferinde sla hasreti ek
tii- bu kr blgesini hibir zaman terketmedl.
Emilynin, sakin Anne ile ihtirasl fakat pratik Charlotteden epeyce
farkl olduu anlalyor. Belki. lmeyen >4Ataki Hindley Earnshavva
model olarak tutmu olabilecei aabeyi Branvvelle ok daha yaknd. Ai
le hakknda edinilen ok ksa bilgiye gre, Emily, son derece bamsz bir
kzd; yalnzl, hastal ve mahrumiyetleri stoik bir metanetle kabul etti
ve kendisine ilham veren bir eit mistisizm ile evresindeki dnyaya di
erlerinden farkl bir tarzda bakt.
kz kardeten Emily, bir romanc ve ir olarak en ustalar idi.
Onun garip, metafizik iirleri, Amerikal mistik tarik-i dnya Emily Dickensonun iirlerini andrr. lmeyen Al^m slbu, Virginia Woolftan nce
ki btn ngiliz romanlar arasnda en airane olandr.
lmeyen Ak, 1847de, Ellls Bell takma ad altnda yaymland. C e
miyetin, kadn yazarlar tasvip etmediine inandklarndan, Bronte, kita
bnn salad bu hretten istifade edemedi, iki kz kardei gibi, o da
veremden ld (19 Aralk, 1848).

Su ve Ceza
Yazan

Fyodor Mikhailovich Dostoyevski

( 1821 - 1881 )

Balca Karakterler
Rodion Romanovi Raskolnikov (Rodya); Hikyenin kahraman; oku
lu brakm tr; devaml bir geim kaynandan mahrumdur; kendisi
nin dier insanlara stn olduuna inanr; cm ert bir insandr, fa
kat h issi ve heyecanl.

Pulcheia Alexandrovna Raskolnikov: Rodionun annesi; kocasnn

yetersiz emekli maa ile geinen dul bir kadn.

Avdotya Romanovna Raskolnikov (Dounia): Rodion'un kzkardei;

zeki ve canl bir kz; Luzhinle nianlanr.

Petrovi Luzhin: Douniann nianls; marur, egosantrik, kendi gay

retiyle yetim i biri.

Arkady Ivanovi Svidri^ailov: nceleri, Dounia'nn ivereni; inand

hibir prensibi bulunmayan ehvan bir adam; m uhtem elen bir ka
til; riya ve hayal yoluna sapm akszn, hedefine doru yryen azim
li bir insan.

Maria Petravno Svidrigailov: Onun len kars.

Dimitri Prokofi M armeladov: siz kalm bir devlet memuru; ayya
ve m azoist.

1 0 0 B y k R om an 2 5

Katerina Ivanovna M armeladov: Onun sinirli, abucak kzan veremli

kars; bir vakitler sahip olduu sosyal mevkii kaybetm i olm ann s
trab iindedir.

Sonya Semyonovna Marmeladov (Sonia):

Kz; uzun yllar strap

ekm i, m elek gibi bir kz; ailesine bakm ak iin fahielie balar.

Polenka, U da ve Kolya: Katerina vanovnann ocuklar.

Alonya Ivanovna: Yal bir tamahkr, tefeci bir kadn.
Lizaveta Ivanovna: Onun dindar ve basit fikirli vey kz kardei.
Porfiry Petrovi: Psikolojiye dkn bir dedektif.
Zametov: Polis karakolundaki ba ktip.
Nikodim Fomi: Blge polis efi; patlayc d ed ek tif nm ile anlr.
Lebetzniakov: Luzhin'in bir arkada; bo kafal bir liberal.
Amolia Ivanovna Lippewesel: Marmeladovlarn kavgac Alman ev sa
hibesi.

Kapernaumov: Soniann ev sahibi; terzi.

Praskovya Pavlovna: Rodionun ev sahibesi.
N astasya: Praskovya Pavlovnann bir hizm etisi.
lya Petovi: Polis karakolunda ktip yardm cs.
Zossimov: Gen bir doktor; Razumihin'in arkada.
Natalya Yegorovna: Prakovya Pavlovna'nn kz; imdi l; Rodionun
nceki nianls.

Koch ve Pestryakov: Alonya Ivanovnann ldrlm esini meydana

karanlar.

Nikolai: Rodionun suunu itiraf eden ressam .

Hikye
1 8 6 0 'la rd a Saint Petersburg'da, fa k ir b ir hukuk talebesi
olan Rodion Romanovi Roskolnikov, artk derslerine devam
etmez. Katas, Rusya'ya B at'dan szan yeni ve team l d fik ir
lerle kaynar. nsanlarn iki snfa aynidklanna inanr: K endileri
ne rehberlik etm eleri iin ahlk kanunlann g etirildii alelde
sr, Sezar ve N op oieo n g ib i, kendi kanunlann kendileri ya
pan istisna adam lar. Kendisinin, bu istisna birka insandan b i
ri olu p olm adn an la m a k iin, lsnn hi kimseye b ir za-

2 6 1 0 0 B yk R oman

ran dokunm ayacak birini, deersiz veya nefret edilen

birini,

ldrm ek ister. Kendisine kurban o la ra k da, A lonya Ivcnovna

adnda yal tefeci kadn seer. Kadnn zengin olduu sylen
diinden, lm b ir di e r avantaj daha salayacak, Rodion'u
sefaletten kurtaracaktr Kendi kendisiyle yapt strap verici
tartm alardan sonra, kadnn evine g ider ve bir balta ile vah
ice ldrr. O anda, Alonya ile birlikte yaayan, hi kimseyi
rahatsz etmeyen vey kz kardei, beklenm edik bir tarzda ieri
girer. Rodion, onu da ldrm eye m ecbur kalr. Kendisini tam amiyle kaybettiinden ve evde para aram ay da unuttuundan,
mterilerin rehin iin brakt birka kk ss eyasn alr ve
talihin yardmyla kimseye grnm eden ka a r
Rodion'un suu, dierlerine, ailesi ve arkadalarna tesir
e der lkin, eline frsat getii zaman ona para gnderen, o
cuuna dkn ve mfik annesi v a rd r Kz kardei D ounia,
S vidrigailov adnda bir adam n ocuklarna dadlk yapar. ve
ren, kendisine sarkntlk yapt iin, oradan aynlr ve kendi
sinin nem li biri olduu n a inanan Luzhin adnda bir burjuva ile
evlenir Rodion, kz kardeinin kendisine hem para yardm ya
pabilm ek hem de meslek hayatnda yardmc o la b ilm e k iin ti
car b ir evlilik yaptn idrak edince, bu evlilie kar g e lir H a
yatndaki nc kadn, M a rm e la d o v adnda isiz b ir ktibin
kzdr! Rodion onunla arasra bulumu ve arkadalk etmitir.
A ile M a rm e la d o v'u n tutumsuzluu ve ayyal yznden ok
fa k ird ir Sonia, ailesine bakm ak iin fahielik yapm aya bala
mtr. M arm e lado v kazaen ld r ld zam an, Rodion, a ile
ye yardm etm ek ister, para verir. Ve nihayet Rodion'un Razumihin adnda iyi bir talebe arkada vardn
Rodion, ldrd kadnn evinden aldklann ve di e r d e
lilleri saklayana kadar, deta b ir lgn g ib id ir Ve denm em i
b ir bor hakknda, kendisine tevcih edilecek baz sorular ce
vaplandrm as iin polis karakoluna anid zam an, bu bas
k daha da a rta r Polislerin yannda baygnlk geirir ve a rka d a
Razumihin, onu odasna tar ve gnlerce sren hastalk ve

1 0 0 B y k R oman 2 7

sayklam alar srosnda ona bakar. Yatann bana gelen arkadaian, kadnn ldrlm esini a ra la n n d a konutuklar za
m an, R odion'un heyecan hemen kendisini ele verir. Polis me
muruna hemen hemen suunu itiraf eder ve cinayetin ilendii
yeri ziyaret ederek, polisin dikkatini eker. Yine polise giderek,
kadna rehin brakt eski b ir saatini ister. O ra d a iken, kadnn
lm zerinde alan polis, kendisine baz sorular tevcih
eder. Meseleye psikolojik adan bakan Porfiry Petrovi, kurnaz
sezgileriyle R odion'dan phelenir.
Bu arada, Rodion'un annesi ve kz kardei de, D ounia'nn
Luzhin'le evlenme trenini hazrlam ak iin hkm et merkezine
gelirler. Rodion, enitesi o la ca k adam la hemen kavga eder ve
Luzhin de, kstaha b ir tavrla D ounia'y kovar. D ounia'nn n
ceki hayranlanndan Svidrigailov da ehre gelmitir. Kans, bir
takm ga rip

sebeplerle lm tr ve imdi o meseleyi D ounia

ile grm ek ister. Luzhin, ona on bin ruble vermeye hazrdr.

Rodion ve kz kardei, bylesine sahtekr b ir adam la herhangi
bir ban tehlikeli olacan idrak ederler. yi bir tesadf eseri
o la ra k D ounia ile Razumihin, birbirlerine k olm aya balarlar
ve ikisi arasndaki iliki, norm al b ir genlik ak hlinde geliir.
Rodion im di, polise giderek saatini geri alm aya m ecbur
dur; zira bunu yapmazsa, pheleri kendi zerine ekecektir.
R odion'un su iledikten sonra tefecinin evine giderek garip
davrand hakknda bir ra p o r alan Porfiry Petrovi, Rodion'u
tekrar sorguya eker ve onun dncelerini baka tarafa ek
mek iin deta kedi fare oyunu oynar. Fakat grm e niden
kesilir; suun ilendii srada binada bulunan boyac N iko la i,
birdenbire karakola gelerek suu itiraf eder. Rodion, beklen
memi bir tarzda temize kmtr; fakat suunu itiraf etmeyi de
arzu eder. Sonia'ya gid e r ve her eyi anlatr.
Sonia, mesleine ram en, d in d a r bir kadndr. Rodion'dan
tiksinmez, acr ve suunu itiraf etmesini ve kefaretini dem esi
ni syler Ksa bir zam an sonra Porfiry Petrovi de, Rodion'a ay
n teklifi yapar. Porfiry, boyacnn susuz old u u n u , onun din

2 8 1 0 0 B yk R oman

b ir fanatik o ld uun dan , dnyann gnahlannm , bakalannn

sularn yklennnekle tem izleneceine inandn anlatr. Boya
c, yanl bir itirafta bulunm utur; bylece, dierleri iin strap
eken sa'ya benzeyeceine inanm aktadr. Deliller, hl bu c i
nayeti R odion'un ilediini iaret etmektedir. R odion'u, daha
da sarsan bir vaka, S vidrigailov'un, iin srnna vakf olduunu
renm esidir

Svidrigailov, Sonia'nn

bitiiindeki

apartm an

dairesinde oturm aktadr ve R odion'un, Sonia'ya yapt itiraf

dinlem itir
Svidrigailov, rendiklerini, R odion'a zarar verm ek iin kul
lanm ayacan, kendisini b ir sevgili o la ra k kabul edecek o tu r
sa, aabeyinin lkeden kamasna yardm edeceini syler
D ounia, gergin b ir sahne iinde, kendisini tabanca ile savunur;
kurun S vidrigailov'u sadece syrarak geer ve ikinci bir kurun
skmak istemez. Kza hibir zaman sahip olam ayacan a n la
yan Svidrigailov, D ounia'nn elindeki tabancay alr, oda d a n
kar ve kendisini ld r r
Nihayet, d tehditlerden ziyade, a hlk ve psikolojik bask
la r altnda hareket eden Rodion, karakola giderek suunu iti
raf e d e r Rodion, Sibirya'ya srgn e d ilir ve onun serbest bra
klaca gn beklem ek iin, Sonia da ona refakat e d e r G e r
i Rodion, iledii sutan tr henz pek pim anlk duym uyor
sa da, sonunda S onia'nn nfuzu altnda, gerekten nedam et
getirecei ve kendisini dine verecei ihsas e d iliyo r

Eletiri
Rodion Raskolnikovun Rus F au stu olduunu syle
yenler var. H er ikisi de fakir talebeler, her ikisi de gururlu
ve ihtirasl. H er ikisi de, stn zeklarndan tr duy
duklar gururla su iler. H er ikisi de aradklar m utlulu
u bulam az, her ikisi de sadk bir kadnn ak ile doru
yolu bulurlar. H er iki durum da da, kahram anlarn ihtiras
lar kendi kafalarmda dahi kesinlikle belirtilmemitir. Ro-

1 0 0 b y k R om an 2 9

dionu harekete getiren sikler, son derece mulak. lkin,

Dostoyevskinin, meseleyi u ekilde ele ald grlyor:
E er bir kim se, deersiz bir beer yarat ldrmekle,
yararll inkr edilmeyecek bir i yapm olursa, su hak
l saylr m ? Mesel, rom ann 6 nc blm nn I. ksmn
da Rodion, Alonya Ivanovnadan alaca para ile kzkardeinin tiksindirici bir ticar evlilik yapmasn nleyecei
ni anlatr. Bununla beraber, iledii sua ram en, serveti
on para dahi artm adna gre onu bu yola sevkeden ger
ek sikin para olmad anlalr. Sonralar, bir teori daha
ileri srlr. Rodionun bir dergide yazd makalesinde,
baz istisna insanlar iin alelde fniliin dnlm eye
ceini sylediini reniyoruz. Onlar kendi yaptklar ka
nunlara gre yaarlar.
Rodion, bu tezini, Porfry P etrovile yapt bir
m klem e srasnda savunur; fakat ryasn grd istis
na insanlardan birinin kendisi olmadn anlar. Savun
masz iki kadn ldrm ekle, hi de N apoleona m ahsus
bir zellik yoktur. stelik, eer gerekten bir sper insan
idi ise; meseleyi kendi kendisiyle tartm akszn harekete
gemesi ve itiraz hisleriyle yanp tutum am as gerekirdi.
Sonunda, Rodiona kadn ldrm ek hakk olduu iin
Alonya Ivanovnay ldrd itiraf ettirilir. Ksacas,
kendisinde m evcut bulunduunu idrak etmedii kuvvet
lerin etkisi altnda hareket ettii intiba yaratlr. nsana
yle geliyor ki, tefeciyi ldrmekle, kendi iindeki bir e
yi, ahsiyetinin utand zayf ve uysal ynn ortadan
kaldrmak istiyor.
Raskolnikovun ruhundaki sava, ekil sembolize
ediyor: Birincisi, kanunu tem sil eden, Porfiry Petrovi.
Hi de baya bir kanun adam veya dedektif hikyelerinin
bir hafiyesi deil; bilkis kurbann seven ve onun iyilii
ni isteyen biri. kincisi, azimli am oralist Svidrigailov'dur
ki, Raskolnikov da o yolda gitmek ister. Geri ehvan ve

3 0 1 0 0 B yk R oman

m uhtem elen bir katil de olsa, hi de tam am iyle kt bir

insan deil: Entelektel sam im iyete sahip ve ara sra da
efkatli iler yapabiliyor. M aamafh onu iyi taraflar, Raskolnikovunkiler gibi, kt taraflaryla harp halinde deil.
H er ikisi de blnm em i ve esnek olmayan iradenin bir
ifadesi. N ihayet, ahlkn tesine uzanan lh fazileti tem
sil eden Sonia vardr. Bu , orta alarn ahlk piyesle
rindeki melek ve eytanlar gibi Raskolnikovun ruhunu
kendilerine almak isterler. Sonunda, henz tam am en ol
m asa da, Sonianm galip geldii anlalr.
E er D ostoyevskinin; rasyonalizmin eytan bir ey ve
beer akna nefretten de fazla ktlk getirdiine inand
n gz nnde bulunduracak olursak, Raskolnikovun
durum unu akl ve his arasndaki bir savaa benzetebiliriz.
Romann balangcnda Raskolnikov, saplant haline gel
mi bir fikrin penesi altndadr. Sonunda, niha slahnn,
fikirleri unutm as gerektiine dayand anlalr; bylece,
hayat, teorinin yerini alacaktr. Kitaptaki, eytan veya
nefret edilen btn karakterler, u veya bu ekilde rasyo
nalisttirler: eytan Svidrigailov, pratik Luzhin ve aptal
Lebezniakov. te yandan hayranlk duyulan kim seler ise,
genellikle, hislerinin tesiri altnda hareket eden insanlar
dr: Pulcheria, Dounia, Razumihin ve Sonia.
Okuyucu, niha kurtuluun ancak strap

ekmekle

m m kn olacanda srar eden Dostoyevskiye hayret

edecek. Din dnceleri kuvvetli olmayan biri iin, bu
m araz bir hal. D ostoyevskiyi byle dnm eye sevkeden
eylere, bir m ahkm olarak geirdii tecrbe ve Rus O r
todoks Kilisesinin dindarh sebep oldu. Halkn strab
ve kk drlm esi zerinde bilhassa duran kilise, bu
nu bir sulunun, cem iyete olan borcunu dem esi bak
mndan deil, H ristiyanlarn say taklit etm eleri iin
aalam aya alt.

1 0 0 B y k R o m an * 3 1

Bir kim senin, gnllce, kendi kendisini kk dr

m esinin teolojik ad kenosistir (boaltm ak m nsm a
gelir) ki; bu da rom anda en gz alc bir ekilde strap
ekm ek iin yanl itirafta bulunan boyac Nikolainin du
rum unda grlr. Nikolai, Eski M minler denen bir m ez
hebin yesi. Raskolnikov da byle biri. Soniann kenosisi
ise fuhu ve o bunu bir gnah olarak kabul etmiyor;
sann mridi Paulun, kendisini klten herkesin, so
nunda, yceleceini sylediini hatrlatyor.
M arm eladov gibi inanlm azcasna garip ve komik biri
bile -ki phesiz bir m azoisttir- arm ha gerilmesini iste
dii zam an, kendisini sa ile ayn kategoride grm ek sure
tiyle kendi kenosisini yaar. Bylece, btn gnahlarna
ram en, iyi ismini m uhafaza etm ek iin gayret gsteren
gururlu ve kavgac karsndan daha fazla niha kurtulua
yaklamtr. Okuyucu bu karakterleri, herkesin A llahn
nnde plak durduunu syleyen Protestan ferdiyetili
i asndan deil; kiliseyi, herkesin, dierlerinin btn
gnahlarn paylat m istik bir kurtulu topluluu ola
rak gren O rtodoks dindarl asndan ele almaldr.
ayet okuyucu, Dostoyevskinin teolojisini kabul ede
m ezse, hi olm azsa, onun psikolojisine h rm et etmelidir.
Akademik psikologlarn ekserisinin, insan akln tam a
men fizik terim lerle anlam aya altklar bir zamanda,
Dostoyevski, akln, hiss kuvvetlerle gayri-uur atm a
larn merkezi olduunu biliyordu. Karakterleri, ekseriya
norm al, h atta grotesk (son derece acayip ve komik) am a
yine de inandrc tipler.
Su ve Ceza, ylesine, derin iz brakc bir kitap ki, u
rada burada grlen zaaflar zerinde durarak km se
meye alm ak hi de doru bir hareket saylmaz. Kitapta
ki en byk hat, tesadflere son derece byk bir yer
ayrm olm as: Mesel, Svidrigailovun Sonianm bitii
inde ve Luzhinin M arm eladov ile ayn binada yaam ala

3 2 1 0 0 B y k R oman

r olduka gayr-m uhtem el. Luzhinin Soniay hrszlkla

itham etm esi veya Dounia ve Svidrigailov arasndaki g
rm e gibi baz sahneler, aka m elodram atik. Svidriga
ilov esrarengiz biri ve onun neden intihar ettii de iyi izah
edilmiyor. Sebebi, cins igdlerini tatm in edem em ek
olam az, zira her zam an kadn bulabilen biri. M uhtem el ki,
kendi iradesinin yerletirdii am oralitenin iflas ettiini
gsterm ek istedi; fakat bu nokta aka belirtilmi deil.
Ve nihayet, son dakikada, yeni yeni sorular ortaya karan
ve cevaplar gevek bir tarzda anlatan sonsz ile kitap, o
noktaya kadar m uhafaza edilen yap birliini bozuyor.
Okuyucu, yine de, bu kusurlar grm em ezlie gelebilir.
Su ve Ceza, hi phesiz, bir aheserdir.

Karamazov Kardeler
Yazan

Fyodor Mikhailovlch Dostoyevski

( 1821 - 1881 )

Balca Karakterler
Fyodor Pavlovi Karamazov: Mahall bir toprak aas; ehvan arzu
larn kaba bir ekilde aa vuran biri, bir palyao.

Adelaide Ivanovna Misov: Fyodor Pavloviin ilk kars; bir m iras.

Sofya Ivanovna: Fyodor Pavloviin ikinci kars; ciz ve saf bir kadn,
ldrarak lr.

Dimitri Fyodorovi Karamazov (Mitya): Fyodor Pavloviin Adelaida

Ivanovnadan olan olu; ihtirasl, istikrarsz bir adam.

Ivan Fydorovi Karamazov: Sofya Ivanovna'nn byk olu; huzursuz

bir entelektel.

Alesey Fyodorovi Karamozov (Alyoa): Sofya Ivanovnann kk

olu; yirmi yanda nzik, m fik ve sdk bir gen.

Grigory : Karamazov ailesinin sdk bir ua.

Marta Ignatyevna: Grigorynin kars.
Lizaveta Sm erdyastya: Ahmak bir kz.
Favel Fydorovi Smerdyakov: Lizavetann gayr-meru ocuu; muh
tem elen, Fyodor Pavloviin olu; imdi onun ua. Basit, arsz ve
saral.

3 4 1 0 0 B yk R oman

Yetim Petrovi Polonev: Karamazovun ocuklarnn velinim eti; onla

rn eitim m asrafm der.

Piotr Alezanderovi Misov: Adelaide Ivanovna'nn bir kuzeni.

Piotr Fomi Kalganov: Misovun akrabas; aylak bir gen.
Mazimov: Yal bir toprak sahibi.
Papaz Zossima: Mahalli m anastrn yals; ruh tavsiyeleriyle m ehur.
Papaz Paissy: Papaz Zossim anm lmnden sonra Alyoann ruh da
nman.

Papaz Ferapont: lgn, fanatik bir tarik-i dnya.

Mihail Ospovi Rakitin: Bir teoloji (ilhiyat) talebesi; gayet, kt ni
yetli bir oportnist.

Bn. Hohlakov: Dank fikirli, orta yal bir dul.

Lise Hohlakov: Bn. Hohlakov'un felli kz; yaram az, nrotik, inat bir
kz.

Katerina Ivanova: Dimitrinin nianls; gururlu, gzel, je stle ri teatral,

mtehakkim bir kadn.

Agafya Ivanovi: Kz kardei.

Kuzma Kuzmi Samonov: Kurnaz ve haris bir yal tccar.
Agrafena Alezanderovna Svyetlov (Gruenka): Tccar Sam sonovun
m etresi; Dimitri kendisine ktr.

Fenya: Gruenka'nn hizm etisi.

Nikolai lylj Snegiryov: Ordudan karlm bir subay; felli ailesinin
yk altnda ezilm itir.

Arina Petrovna: Sinegirovun akl yerinde bulunmayan kars.

lyua: Snegirovun kk olu; ihtirasl, azim li bir ocuk; okul arka
dalar kendisini ezer, alay ederler.

Nina ve V arvara: Snegiryovun kzlar.

Nikolai Ivanovi Krassotkin (Kolya): yi huylu, on yanda gz
pek bir renci.

Anna Fyodorovna Krassotkin: ocuun, kendisine dkn annesi.

Smurov: Bir renci.
Marya Kondratyevne: Karamazovun bir komusu.
Gortskin (Lyagavy): Volovyadaki bir kyl tacir.
Pyotr liyi Perhotin: Gen bir memur.
Trifon Borissovi: Mokroedaki hanc.
M ussyalovi: Gruenka'nn PolonyalI sevgilisi; slah olm az bir sah
tekr.

1 0 0 B y k R oman * 3 5

Vrublesky: M ussyaloviin arkada.

Mihail M ararovi Makarov; Polis efi, geleneklere bal bir polis.
Mavriky Mavrikyevi Schm ertsov: Polis m fettii.
Nikolai Parvenovi Nelyudov: Aratrc avukat.
Ippolit Kirillovi: Savc muavini; m uktedir ve ihtirasl biri; veremli.
Fetyukovi; Dimitrinin MoskovalI avukat.
Dr. H erzenstube: Vicdanl, alelde bir doktor.
Dr. Varvinsky: Mahall salk memuru.

Hikye
Fyodor Pavlovi Karamazov, serflerin kurtuluundan ksa bir
zaman sonra, kk bir Rus kasabasndaki b ir to p ra k sahibidir.
smen bir centilm en ve olduka varlkl olm asna ram en, ce
miyetin hrm et edilen b ir mensubu d e ild ir; dzensiz hayat ile
aktan aa cins igdlerin peinde gitmesiyle ve kom ike
sine aptallklanyla skandal yaratr. ki defa dul kalmtr. Birinci
kans, imdi yirmi yedi yanda o lan bir o ul braktktan sonra
kendisini terketmi, ikinci kans, halen yirm i d rt yanda olan
Ivan ile yirm i yanda ola n Alexey veya Alyoa adnda iki erkek
ocuu dourduktan sonra, adam n zulm ne dayanam ayarak
lmtr. A dam n ihm al ettii ocuklar, hizm etiler ve a kra b a
la r tarafndan yetitirilmitir. stelik, K aram azov'un, kyn a p
tal kzn da ifal ettii ve ondan, Pavel Smerdyakov veya "k o k
mu" adnda drdnc b ir o lu olduu da sylenir. Smendyakov, imdi babasnn ua ve asdr. Bu d rt gen, b irb irle
rinden tam am iyle fa rkld rla r D im itri, eski b ir subaydr; babas
gibi sefih yaamaya almtr. Babas ne ka d a r cim ri ve tam ahkr b ir insan ise, o da o kadar m srif ve bundan dolay her
zaman bor iindedir. Karamazov, o lu , miras hakkndan vaz
getii takdirde, onun btn borlann dem eyi kabul eder.
kinci o lu Ivan, entelekteldir. M oskova'da oturur; O rto d o ks
Hristiyanlkla btn irtibatn koparm , fakat onun yerine k o
yacak ruh bir kaynak bulamamtr. te yandna Alyoa d in

3 6 1 0 0 B yk R oman

dardr. Nazik, sevimli, shhatli ve yakkl b ir ocuktur; m ahall

manastra intisap e de r Smerdyakov ise, yetenekli bir uak o l
m akla beraber, bu durum undtn ikyetidir;

ihtirasl, eytan

zam an zaman dalkavuk, kstah ve ayn zam anda da saraldr

Alyoa, manastrda Papaz Zossima adnda, din hitabeleriy
le tannan bir papazn etkisinde kalr. Dim itri ve babas arasn
da anlam azlk gittike arttndan, yal Karamazov, b ir anla
maya vanimas iin btn ailenin Zossim a'ya danmasn tek
lif e der Alyoa, bunun aka olduunu sanrsa da, grmeyi
hazrlan Alyoa, endielerinde hakl kar. Karamazov, b ir p a l
yao gibi davranr, o u lla n ile kavga e d e r Papazlara sabrsz
lk gsterir ve herkesi m ahup e d e r Fakat Zossima yine aln
maz, zira o m isafirlerinin iyilii ile ilg ilid ir Karam azov ve Ivan'a,
ksa, fa kat derin mnl nasihat ve rir D im itri'ye b ir ey syle
mez; sadece tasdik edercesine ban eer; daha sonra, D im itri'n in derin straplarla kar karya kalacan sylen Alyoa'ya
da manastrdan aynimasn ve dnyaya girmesini emreder, zi
ra insanln, bilhassa, kardelerinin kendisine ihtiyac o la c a k
tn
D im itri, bu srada, kank bir ak maceras iin d e d ir Ksa
bir zam an nce, bir subay iken, b ir albayn gzel ve gururlu k
zna, Katherina Ivanovya'ya tutulm utun Kzn babasnn, t m e
nin parasn zim m etine geirdiini renin D im itri, Katherina
kendisine teslim old uu takdirde, babasnn ald paray vere
ceini syler ve onun bu sz, o zam ana ka d a r D im itri'ye yz
vermeyen kz daha da kzdrn Fakat Katya, babasna olan sev
gi ve ballndan tr, bu fedakrl yapm aa raz o lu r Fa
kat o zam an, D im itri'nin daha erefli yn harekete geer ve
albayn ihtiyac olan paray, d rt bin rubleyi, hediye o la ra k ve
rin Kendisine aktan aa strap verecek d ram atik d u ru m la r
dan holanan Katherina, imdi D im itri'ye balanm ak m ecburi
yetini hisseder, zira D im itri'n in kendisini gerekten sevdiine
inann iki gen, bylece nianlanrlar

1 0 0 B y k R om an 3 7

D im itri, m aam afih, istikrarsz ve ehvan biridir. Henz Kotherino ile nianlanmtr ki, Sannsonov adnda yal bir tccann
yanndaki Gruenko adndaki gen b ir kza tutulur: Katherina
M oskova'daki kzkardeine gnderilm ek zere D im itri'ye
bin ruble verdii zam an, D im itri, bu paray kendisine a lr ve
byk b ir ksmn, gn iinde G ruenka ile harcar. imdi,
hemen hemen be parasz kalm tr Katherina'dan aynim az, zi
ra kza borcu vardr. Gruenka 'da be paras olm ayan biri ile
evlenmek istemeyecektir D urum u daha da ktletiren b ir hu
sus, yal K aram azov'un Gruenka ile ilg ilenm esidir Karam azov, D im itri'nin m aliknesi zerinde kendisinin hakk olduuna
inand para ile kz, S am sonov'dan satn a lm a k peindedir.
Bu a ra d a , ivan ve Katherina cid d o la ra k birbirlerine b alanr
la r D im itri, bundan mem nundur, zira bylece serbest kalacak
tr; fa kat Katherina, D im itri'yi slah etmek iin kendi hayatn fe
da etmeye ve onun hayatna baka bir sevgili sokm am aya ka
rarldr
Bu zam ana ka dar bir kede duran Smerdyakov, Ivan'a a
rtc bir te klif getirir; fakat meseleyi ylesine kaygan bir tarzda
anlatr ki, D im itri teklifin m ahiyetini anlayam az. Smerdyakov,
D im itri'n in , babasn kolayca ldrebilecek ka d a r kendisine
hkim olam adn syler Bundan korkan yal Karam azov da,
geceleri evde, kendisini kilit altnda tutar. Kapy ancak, Smerdyakov'un b ildii gizli b ir tarzda vurulduu zam an, yani Gruenka'nn

ge ldiin i b ildird i i zaman a acaktr

Fakat Smerdya

kov, bu iareti D im itri'ye sylemitir ve imdi D im itri, istedii za

man eve girebilecek d u ru m d a d r G erektii takdirde, Smerdya
kov, sar'a nbetine tutulm u gibi hareket e d ebilir ve van da
kasabadan dan ka b ilir Zira Karamazov, Gi-uenka ile evle
nirse, ocuklanna hib ir ey kalm ayacak, am a ksa b ir zaman
iinde lrse, m alikne onlann o la ca ktr van, tiksinti ve deh
et iinde od adan aynlr ve byle b ir hdiseye isminin kantnlmamas iin M oskova'ya g id e r Fakat bunu yapm akla, Smerdyakov'un bahsettii trajedinin yolunu am o lu r; imdi sula-

3 8 1 0 0 B yk R oman

namayacaktr. Besbelli ki, Kararnazov ld zam an, m a

liknenin te biri Ivan'a gidecek ve D im itri Sibirya'ya g n d e
rildii takdirde, Ivan, mirasn yansna konacak ve Katherina ile
de evlenecektir.
Dim itri imdi kzgnlk, vicdan azab ve mitsizlik iinde r
pnmaktadr. Her eyden nce, Katherina'nn parasn deyerek
ondan aynimas ve babasndan nce, G ruenka ile evlenmesi
gerekiyor. lgncasna bor para bulm ak isterse de, netice
alam az. G ruenka'nn evine gider, kadn bulam aynca, b a b a
snn kadna kendisinden nce sahip old u u n u sanr. M u tfa k
tan pirin b ir havan tokm a a la ra k hzla babasnn evine g ider
ve baheye girer. Eski yal uak G rig o ry kendisini grr. Kav
ga d a , havan tokm a ile ihtiyar adam ldrr. st ba kan
iinde, tekrar G ruenka'nn evine gid e r ve bu defa, kadnn be
sene nce kendisini ifal eden ve sonra brakan Polonyal ile
katn renir. A dam geri gelmi ve kadn do onunla gitm i
tir.
D im itri, Gruenka'y civardaki bir kyde yakalar. Polonyal
sevgilisi, parayla satn alnacak b ir kum arbazdan baka biri
deildir. D im itri, gitmesi iin ona para verir. D im itri ve G ruen
ka, imdi lgnca elenm eye balar, dansz ve mzisyenleri
anr, herkese yiyecek ve iecek sm arlarlar Bu gerek, daha
sonra Dim itri aleyhine kullanlacaktr, nk daha birka saat
nce, cebinde be paras bulunm ayan bir adam saylyordu.
Fakat Dostoyevski, bu noktada, onun paray nereden aldn
da sylemez. Bu lgnca elenti srasnda, polis g e lir ve D im itri'yi tevkif ed e r D im itri'n in babas ldrlm ve bin ruble
alnm tr
D im itri, babozuk bir tarzda konumasndan tr, polise
verdii ifadesinde, kt bir intiba brakr ve mahkemeye sevked ilir Savcnn szleri ikna edicidir, zira Dim itri eve geldiini sy
lem itir ve D im itri'nin savurganl da paray onun aldna
iaret etm ektedir D im itri, Katherina'dan bin ruble aldn
ve hepsini harcadn syler Yansn bir kenara koymutur; bir

1 0 0 B y k R om an 3 9

gn, parann tam am n deyeceini um m aktadr ve ahitlerin,

onun yannda grdklerini syledikleri para da budur. Dimitri
babasn ld rm ed iini srarla syler.
Yarglama devam ederken, Ivan Smerdyakov ile birka de
fa g r r Uak, gayet, senli benli ifadelerle, katilin kendisi o l
duunu ve Ivan'n zmn direktifleri ile hareket ettiini a n la tr
G eri Ivan yal Karam azov'u ldrm em i ise de, bir su o rta
dr ve bundan yararlanacaktn Sm erdyakov'a gelince, a ld
para ve Ivan'dan antajla alaca para ile M oskova'ya g id e
rek bir lokanta amay dnr Ivan, bunun zerine, m ahke
mede hakikati syleyeceini ve Sm erdyakov'u ele vereceini
anlatr. Daha sonra, deta lgncasna odasna dner. Ertesi
gn, m ahkem eye giderek bildiklerini anlatrsa da, kimse ken
disine inanm az. Szleri, lgn b ir adam o lduu intiban uyandnn Smerdyakov, m ahkem eye getirilem ez, zira kendisini as
mtr.
Hikye, savcnn ve sann avukatnn szleri ile son bulur.
D im itri'nin sulu oldu u n a karar verilir ve Sibirya'ya srlr.
imdi Katherina ile banma ve G ruenka'dan aynim a sahnele
ri vardn Ivan ve Katherine, gerekli kimselere rvet verm ek iin
byk m iktarda para topladklann ve bylece onun kam as
na yardm edeceklerini sylerse de, D im itri kabul etmez. G eri
ilem edii bir sutan tr m ahkm edilm i am a yine de su
ilenmitir ve di e r gnahlannm affedilm esi iin, kendisine ve
rilen cezay kabul edecektin
Romanda, temel hikye ile ilgili olarak, belli b ir sayda ve
hepsi Alyoa ile ilgili olan , ikinci derecede pln hatalan da va r
dn Biri, Alyoa'nn bir ara nianl bulunduu. Lise adndaki
felli bir kzla ilgili. Dieri -ki b ir rom an iinde bir rom an o la
cak kada r geni tutulm utur- Papaz Zossim a'nn

hayatn a n

latr ve onu papaz olm aya zorlayan artlar zerinde durun Bir
dieri, D im itri'n in hakaret ettii ve m erham etli Alyoa'nn yar
dm etm ek istedii, o rdudan atlm Snegiryov adndaki b ir su
bay hakknda, Snegiryov'un, Alyoa'nn arkadalk kurduu II-

4 0 1 0 0 B yk R oman

yua (Uya) adnda b ir o lu vardr. Ilyua'nm l m , cesedi ev

releyen ve alayan ailesi ile sadk okul arkadalan, Alyoa'ya
cesedin yeniden hayat bulacana olan inann belirtmesine
frsat verir ve rom an da, bylece msbet bir tarzda son b u lu r

Eletiri
Karamozov Kardeler, D ostoyevskinin son yllarndaki
din heyecanlarnn mahsuldr. Kitap, pek ok ataszleriyle dolu: Yazar, sanki gnlerinin sayl olduunu sezdi
inden, sylenmesi gereken her eyi biraraya getirm ek is
tedii izlenimini yaratyor. Kendisine tez olarak, m teaddid yeleri ile Rus hayatnn farkl ynlerini tem sil eden,
bir aile seti. En az hayranlk duyulan kim se, Fyodor Pavlovi adndaki tiksindirici babadr; iddetli, ehvan bir
adam ise de canll ile tesir brakan biri. Alyoa, O rto
doks Hristiyanln Kutsal Rusyas: M uhataplarnda hu
zur yaratrcasna sadk bir gen; mtevaz, sevimli, m utlu,
ahsiyeti evresindeki herkes iin bir iftihar vesilesi. Ivan,
Rusyann Avrupa ile birletii parasnn bir yn: H u
zursuz ve ksz bir Skeptik. Pekl. Dimitri iin ne diye
ceiz? Savc Kirillovie gre, Dimitri, btn elikileriy
le, Rusyann kendisidir. Onun bayaln olm asa bile,
babasnn zulm ve ehvaniliini paylar. Sarho olur ve
bu arada Schillerden iktibaslar yapar. steksiz ve tesirsiz
bir ekilde de olsa, kutsalla zendii zam anlar vardr.
Kaygan tabiatldr, olgun deildir, tiksinilir am a baka bir
zam an da asil bir insan; ekseriya baya ve ne kadar baya
olabildiini de gren biri. Pratik ve m utedil bir Avrupa
lI

burjuva gr asndan, karmak, ne yapaca bilin

meyen ve tam am en skc bir insan.

Yine de, hikyenin hakik kahramannn Dimitri oldu
u sylenilebilir veya hi olm azsa, m tem adiyen, Alyoay bu rolden devirmekle itham eder. Alyoa, didaktik
m nda bir kahraman yani hayranlmz eken bir kah

1 0 0 B y k R om an 4 1

raman (bu hayranlmza kar kacak da herhalde pek

yoktur), am a hakik hareketin daim a kenarnda yer alan
biri. Hohlakovla nianlanm as bile pasif bir hadise. K
zn, inisiyatifi eline alm asna m saade eder ve nrotik ve
mark kk hanm nian bozm ak isteyince, rahatsz
olm az. Hikyenin dram atik mnsyla kahraman Dimitri.
Sahnede bellibal bir rol alr ve kardei hakkndaki d
ncelerim izin aksine, onun kaderinin ne ekilde tecelli
edeceinde tam am iyle phe iindeyiz. Onu herkes gibi,
ortaalarn ahlk bir piyesindeki kahram ana benzetebi
liriz. Alyoa zariftir; Ivan lnetlenm itir veya lnetlenm e
tehlikesi ile kar karyadr; hlbuki D im itrinin ruhu,
meleklerin ve eytanlarn arptklar bir harp sahas.
Melekler, kesin bir zafer kazanamadlar ise de, atm ann
onlarn lehinde gelitii anlalyor.
uras parodoksal ki, D im itrinin ar gnahkrh,
kurtuluunun vastas olacaktr; nk ne kadar tiksindi
rici bir insan olduunu idrak ederek nedam et getirir ve
gnahlannn cezasn ekm eye hazrlanr ki, kendisinin
ondan daha ahlk olduuna inanan biri ayn yolda gide
mez. Katyay soyduunu, G rigoryye vurduunu ve baba
snn lmesini istediini biliyoruz. Geri cezalandrlmas,
adaletin, teknik olarak yalnz tecelli ediinin bir neticesi
ise de hak ettiinden fazla bir ey de deil. Gitgide ve zi
yadesiyle isyankr bir ruhla, kendisine lyk grlen ceza
ya katlanacak ve bu cezay da, bir cehennem olarak deil,
bir a ra f olarak grr. D. H. Law rence, bunu dncesiz
ce, gnah ileyerek sann yolunda gitm ek diye anlatt
ise de; daha yerinde bir sz, sann kendi sz olacaktr:
Topraa den ve kuruyan bir tohum meyve verm ez.
Eer Dimitri kahram an ise, habis kimdir? Aikr bir
cevap, onun Smerdyakov olduu: Kskanlk ve ihtirastan
baka hibir hissi bulunmayan cinsiyetiz, dalkavuk saral
adam. Smerdyakov ylesine di bir insandr ki, dierleri

4 2 1 0 0 B yk R oman

nin ahlk inanlara sahip olabileceini zerrece dn

m ez. Gerekte, lm darbesini indiren o idi, fakat Alyoa,
ahlk atm a sahasnn ne kadar stnde ise Smerdyakov da o kadar altndadr ki, dierleri zerinde tesir bra
kan bir habis olarak grnm ez. Ahlken veya psikolojik
olarak habis Ivandr. Kendisi ldrm ese bile, lmn is
tedi ve uursuzcasm a veya yar-uurluca, yal Fyodor
Pavloviin

ldrlm esini kkrtt. A llahn m evcut ol

madn ve bundan byle, her eye m saade edilebilece

ini syleyen o idi ve Smerdyakov, onun bu szlerine
inand ise, su ksm en D im itrinindir. Smerdyakov,
Ivann bilinenlere dayanarak hakknda yaplan yndr;
ok daha vahi bir adam da tecell etm i yn. Onun,
Ivanla olan ilgisi, daha ziyade. Su ve Cezadaki Svidrigailovun Raskolnikovla olan m nasebeti gibidir ve Svidrigailov gibi, beklenmeyen bir anda intihar eder. Zhiren,
ceza korkusundan deil -nk Ivann anlattklarna kim
se inanm az- h at ilediini anladndan ve Ivann sand
gibi sper-insan olmadn grdnden byle hareket
eder. Maamafih, lm eden, nce Ivann kendi suunu ber
rak bir ekilde grm eye zorlar ve Ivan da bylece cehen
nem e gider, delirir!
Psikoanalize m eyilli eletiriciler, D ostoyevsk inin,
Smerdyakova, kendi hastaln, verm esi zerinde ok
durdular. D ostoyevskinin babasnn, efendilerinin vahe
ti karsnda galeyana gelen serfleri tarafndan ldrlm e
si de, phesiz tesadflere atfedilmez. Dostoyevski, ba
basnn lm ne elbette aar. A m a babasnn ldrlm e
sini, kendisi dahi farknda olmayarak, istem i olmas
m m kn deil midir? Dostoyevski, Smerdyakovu yara
trken, ayn anda hem hizm eti, hem olu olan birini bul
du ve ardndan, onu da saral yaparak kendi imzasn koy
du. Freudcu teoriye gre, bir kimsenin babasn ldrm ek
arzusu, annesi iin babasna kar giritii rekabetten do

1 0 0 B y k R om an 4 3

ar. Dostoyevski, Odipal dram nn bu parasn D im itriye

verdi. Hem Dimitri, hem de babas G ruenkay arzu eder
ve Dimitri, babasnn yatak odasnn penceresinin dnda
durduu zaman, G ruenkann ieride olduuna inanr. O
anda, Karam azova darbeyi indirmez, fakat ocukluunda
kendisine bakan ve babas yerine geen D im itriye vurur
ve onu ldrdn sanr.
Bu analiz, buraya kadar Papaz Zossim a zerinde dur
mad. IV. Kitabn, byk bir ksmn kaplayan ruh biyog
rafi, dram atik olarak bir ataszdr ve slbu ile kitabn
dier

ksmlarndan ayrlr. Yine de, Zossim a, Karam a-

zovlarm dehetli trajedisinden biraz uzakta da olsa, kita

bn dengesini m uhafaza etm ek iin ona ihtiya vardr.
Smerdyakov, nasl Ivann eytan ise, Zossim a da, Alyoann meleidir ve ahlk tayfin, hem yukar hem aa
uzandn syler. Rom anda Alyoa ve Zossim a bulunm a
sa idi, hikyenin atm osferi, taham m l edilm ezcesine bo
ucu olacak ve okuyucu kendisinin ahlk nirengi nokta
sn kaybedebilecekti. Alyoa ve arkadalar zerinde du
ran ikinci derecedeki pln, esas hareketle kaynatrmak
daha da zordur ve bazen ada okuyucular dikkatli bu
lunm aya sevkedecek kadar da hiss. Onun fonksiyonu, y
le grlyor ki, Alyoay hareket hlinde gsterm ektir.
Zossim a, onu faydal olacak sahay bulmas iin dnyaya
gnderdi. M anastrdan ayrld zaman, Dimitri ve babas
arasndaki kavgann, kendisine hibir faydas olamayacak
kadar ilerlediini grr. Ancak, onlara ahlk bir rnek
gstererek teselli olur. Okul ocuklarna gelince, bu baka
bir saha: Hl gen ve yorulabilir olduklarndan. Alyoa
-ki kendisi de ocukluk an henz geride brakmtronlar arasnda kendi sahasn bulur.
Bellibal karakterler dnda, kitapta, tam am iyle ve
dikkatle belirtilen ok sayda ikinci derecedeki ahsiyetler
de vardr. Ar hiss olmann strabn eken Katya, fana

4 4 1 0 0 B yk R oman

tik papaz Ferapont ve on yandaki gzpek Kolya.

Geri dierlerinden daha fazla iki-boyutlu bir karakter ise
de, Bn. Hohlakov, yine de etraflca anlatlan komik bir
ahsiyet. Btn bu karakterlerin altnda da, kitapta, sade
ce bir iki paragrafla yer alan bir sr dierleri vardr. Hiz
metiler, polisler, dilenciler, Polonyallar, ismi verilmeyen
bir generalin dul kars, bir hanc ve birok devlet m em u
ru ve bunlarn hepsi, ksa bir m ddet iin sahne al
tnda gsterilm elerine ram en, hakik ahsiyetler oldukla
r inanc okuyucuda yerletiriliyor.
Romann en m ehur pasajlarndan biri. Byk Engizis
yonla ilgili ksa hikyedir; Ivan, sann yeryzne dnd
n hayal eder, fakat sa o zam an din otoritelerle anla
m azla der. Bu ksm, m uhtem elen, dierlerinden ayr
okunmal. Byk Engizisyon ile Dostoyevski, tabi, Rus
Ortodoksluuna inanan biri olarak, Katolik Kilisesine
olan nefretini belirtm ek istiyor. Buradaki esas tez u: n
sanlar, ahlk sorum luluktan korkar ve sann szleri, on
lar zerinde, yklenmek istemedikleri bir hrriyet yk
yklemitir. Kilise, onlar bu ykten kurtarr ve bylece,
Hristiyanln Kurucusunu dahi, ykc olarak lnetler.
Daha byk bir adan ele alndna, Dostoyevski m
fik despotlua bilhassa, hrriyetlerini kstlamak suretiy
le insanlar daha m esut yapm aa alan sosyalizme h
cum eder.
Dostoyevski, dindar bir insan olarak, insann ahlk
mesuliyetini gayet ciddiye alr ve aynf zam anda da, beer
tabiat hakkndaki huzurlu iyimserlikten kanr. Ahlk
ktl, kt evrenin neticelerine balayan ve bunun
iin de insanolunun gnahlarn tem izlem ek iin evre
zerinde oynayan btn sosyal felsefeleri

reddeder. Bir

yeryz cenneti, sosyal mhendislikle deil, sevgi ve af

fetmekle kurulur. Karamazov Kardelerin tezi, reformasyo-

1 0 0 b y k R o m an 4 5

nu takip eden su deil, yeniden dirilii takip eden lm

dr.

Yazar
Tolstoyun aksine, Dostoyevski, bir orta.snfta dnyaya geidi ve ro
manlarnn karakterleri de kyller ve asiller deil, talebeler, i adamlar
ve devlet memurlandr. Sahne, lkenin bozkrlar deil, hkmet merke
zi ve onun kalabalk mahalleleridir. Dostoyevski;nin babas, orduda bir
cerraht; sk bir disipline inanyordu ve kendi kiraclarndan biri tarafn
dan ldrld. Annesi, Moskovadaki bir tccar ailesinden gelmiti; m
fik bir kadn olmakla beraber tesirsizdi. Pulcheria Rakolnikova benziyor
du. Dostoyevski, on yedi yana geldii zaman asker bir akademiye gn
derildi. Fakat bu hayattan nefret etti; yirmi yanda iken de kendisini
yazarla vermek iin ordudan ayrld.
insancklar

adl ilk romanndan itibaren Dostoyevski, fakirler

iin kuvvetli bir sempati duydu ve anormal psikoloji ile ilgilendi. Bu yllar,
sosyal huzursuzluk ve liberal alkant a olduundan, gen yazarn,
kendisini bu evreler ortasnda bulmas da gayr tabi deildir. Petraevski adndaki liberal grl bir devlet memurunun nfuzu altnda sertliin
kaldrlmas, sansr meselesi ve Fourierin sosyalizm gibi meseleleri tar
tan bir gruba dahil oldu. Bu radikaller. Su ve Cezaa, Lebetniakovun
karakterinde, hicivli bir tarzda ele alnr. 1848 ihtilllerini takip eden reak
siyon devrinde, Petraevskinin grubu tevkif edildi ve Dostoyevski,
1849da, hyanetle itham edilerek idama mahkm oldu. Raskolnikovun
yarglanmas srasnda, baz hisleri phesiz onun bu tecrbesinden
karld. Dostoyevskiye verilen lm cezas, Sibiryada sekiz sene srg
ne evrildi, fakat bile bile uygulanan bir zulmle, mahkmlar, gzleri ba
l olarak idam yerine gtrld ve ancak orada, idamdan vazgeildii
kendilerine bildirildi.
Dostoyevskinin, bu srgn yllar sonunda, hayata bak temelden
deiti. Muhakeme edildikten sonra, kendisinin sulanmasn deil de,
kendisine verilen cezay, kendisinin ve genel olarak beeriyetin gnahlannn kefareti diye kabul etti ki bu dnceyi de romanlarnda belirtti. Srgndekilere, kk drlenlere ve fakirlere duyduu sempati daha da
derinleti. Hastaln iaretleri, srgne gnderilmeden nce belli idi ise

4 6 1 0 0 B yk R oman

de, cidd olarak sara hastalna yakaland. Maruz kald sara nbetleri,
derin bir ahenk ve mutluluk hisleriyle birlikte geliyordu. Gnmzn n
rologlar, bu raz gayet iyi biliyorlar ve bu nbetlere, beynin hangi blge
sinin sebep olduunu da kesinlikle gsteriyorlar. Bu hastalk, Dostoyevski'ye hastalk ve ruh sezgi arasnda mistik bir balant bulunduu hissi
ni verdi.
Srgnden dndkten sonra, tekrar orduya girmesine msaade edil
di ve 1855te rtbesi geri verildi. Dostoyevski, 1859da hkmet merkezi
ne dnd. Sibiryada iken, Marie Isaeva adnda ayya bir memurun ve
remli dul kars ile tant ve evlendi. Kadn sevmekle beraber, evlilik mut
lu gemedi. Bu kadnn baz zellikleri, Katerina Ivanovna Marmeladovun ahsnda grlr. Marie, dndklerinden birka yl sonra ld.
Zaten o zaman, hisleri Polina Suslova adnda gururlu, ihtirasl, inat bir
kadna ynelmiti; kadn, Dostoyevskinin metresi olduu ksa mddet
zarfnda, zerinde derin bir iz brakmt. Dostoyevski, ayn zamanda
mzmin bir kumarbaz oldu, zamannn byk bir ksmn, Avrupann ku
mar masalarnda geirdi ve genellikte de kaybetti. Dostoyevski, dier
mkllerle de kar karya idi. vey olu, hibir ie yaramayan biri idi;
kardei alkolikti, ailesine Dostoyevski bakt, yaymlad bir dergi {Vremya), hkmet tarafndan kapatld ve kincisi de (Epokha), baarl olama
d.
Su ve Ceza, yaymclarn basks altnda, sratle yazld. imdiki
eklini alana kadar dier trlerde hazrland (bir hatra, mahkeme safha
s ve hatrlananlar). Dostoyevskinin srgnde olduu yllarda entelekt
el iklim deimiti. Kendi (ve Raskolnikovun) genliinin romantik Avru
pa liberalizmi yerine, Slavofil ve Ortodoks milliyetilik gelmiti. Dosto
yevski, 1871de, Ortodoks Hristiyanlna dnd; bunda, akla dayanan
inantan ziyade hiss ve psikolojik saikler rol oynad. Hayatnn son ylla
r, olduka mutlu ve baarl geti. 1867 ylnda, Polina Suslovay terketti ve kendisini seven, dehasna hrmet eden ve mzmin kumarbazlna
itiraz etmeyen Anne Grigorievna Sintkina adndaki ktibesi ile evlendi.
Ardndan gelen yllar, en byk eserlerin yazldn grd: Kumarbaz
(1867), Budala (1868-1869), Ecinniler {^87^) ve Karamazov Kardeler
(1880), Dostoyevski, ayn zamanda faal bir gazeteci ve editrd. ld
zaman (1881), Rusyann byk bir mill ahsiyeti idi ve o zamandan be
ri de, Avrupa edebiyatna derinden tesir etti.

Tom Sawyer
Yazan

Samuel Langhorne Clemens

(Mark TWain)
( 1835 - 1910 )

Balca Karakterler
Tom Sawyer: Engincesine rom antik muhayyile gcne sahip, on iki yam da bir ocuk: haddinden fazla yaramaz.

Sid; Tom 'un ukal ve gammaz erkek kardei.

Polly T eyze: Tom un iyi kalpli, dindar ve titiz teyzesi ve hmisi.
Becky T h atch er: Mavi gzl, sar sal gzel bir kz: Tom, onu kendi
sine sevgili olarak seer.

Jo e H arper: Tom 'un ok yakm arkada.

Huck Finn: Kasaba ayyann evsiz, yrtk prtk, fakat geim ini sala
yabilen olu.

I^jun Jo e: Tom ve Huck zerinde dehet uyandran son derece kt

huylu, hrn m elez.

Muff P otter: Mezar soyguncusu ve am ar olan.

4 8 1 0 0 B yk R oman

Hikye
(Am erika'nn Missouri eyaletinin St. Petersburg kasabasnda
yaayan Tom Sawyer'in balca zellii yarannazlktr ve o ku l
dan da hi holanmaz. Bir gn kaar, bu ka drst kardei
Sid, teyzeleri Poliy'ye syler Tom baheyi evreleyen iti b a d a
nalam aya m ahkm e d ilir ve gerekten ho b ir i olm am asna
ram en, zevklenmi grnr. Ksa b ir zaman sonra, arkadalanndan bazlan ona yardm etm ek isterler Tom, kendisine p a
ra dedikleri takdirde, bu ii yapabileceklerini syler ve byle
ce, kasabadaki ocuklarn en zengini olur.
Tom, bir sr zorluklarla karlar, haanlk yapar. Incil'den
p aralar ezberleyene, zel san bilet verilir, fa ka t Tom, bu bilet
leri baka yollarla toplar. Bu konudaki bilgisi renilm ek isten
dii zam an, Hristiyanln ilk iki m m ininin kim o lduu sorulur
ve Tom, "D avud ve G o lia t" d e r (yanltr). Kilisede konuan
papaz dinlerken uykusu gelir; yanndaki kk bir kutu iinde
tad kene'yi kilisenin kapsndaki bir kpee kor ve hayvan
kiliseye so la r Kasabaya yeni gelmi k ve kib a r b ir ocuu
kavgaya davet eder ve d ve r
Kasabaya yeni gelen, san sal ve mavi gzl Becky Thatcher de Tom'u heyecanlandnr re tm e n in in dvm esini dahi
gze alarak Tom, snfta kzn yanna o tu ru r Derhal almaya
koyulan Tom, kz sevdiini syler ve onu da ayn eyi syleme
ye zorlar ve kzn nianls o lu r Fakat b ir gn istemeyerek daha
nce baka biriyle nianlandn syleyince, kz kendisini terkeder ve Tom, kendi kendisine acyarak ve kzgnlk duyarak
aynlr
Tom, okula gitmektense, arkadalanyla Robin H ood, hrszpolis, harp oyunlan, korsanlk ve bu t r d ier oyunlar o yn a m a
y ve m aceralan daha fazla sever. Fakat b ir macera, uursuz
netice ve rir Teyzesi Polly ve Sid'i a tlatarak, st ba yrtk prtk
Huck Fin adl ocuk ile mezarla g id e r Hayatta iken kt bir
insan ola ra k tannan birinin mezar bana gittikten sonra, ey

1 0 0 B yk R oman 4 9

tann grnm esini bekleyecekler ve bir kedi leini (kedi leini

Huck bulur) onun zerine frlatarak, diyecekler ki: "eytan, l
leri takip eder, kedi eytan takip eder, siil de kediyi takip eder
(ayplar), ite byle hakkndan g e lirim i" ocuklar, m aam afih,
eytanla deil, mezar soyguncusu ile karlarlar: G en D r
Robinson, kt niyetli bir melez olan Injun Joe ve kasabann
ayya M u tf Patter. ocuklar, derhal gizlenir ve onlann ne ya p
tklarn gzetlerler. Injun Joe, daha fazla para ister, ardndan
M uff Potter de ayn istekte b ulunur ve Dr. Robinson, o nlann bu
taleplerini reddeder. Doktor, b ir yum rukla M u ff'u devirir. G a za
ba gelen Injun Joe, ban d oktora in d irir ve hl

kendine

gelemeyen M u ff'u n eline tututurur. M uff, kendisine gelince,

doktorun zerine atldna ve onun bakladna M u ff'u inandnr. Fakat Joe, byk bir cm ertlikle, bunu kimseye syleme
yeceine sz verir. Dehete kaplan o cu kla r kaarlar ve g r
dklerini kimseye anlatm ayacaklanna kan zerine yemin eder
le r Aksi takdirde Injun Joe'nin kendilerinden alacana
emindirler.
Tom ve Huck, meseleyi unutm aya alrlar; hatt M u tf tev
kif edild i i zam an dahi sessiz kalrlar. Bu ara d a , d i e r m acera
lar da bu konuda onlara yardmc olur. Teyzesi Poliy'nin kap
rislerine dayanam ayan Tom, Huck ve Joe H arper ile birlikte, c i
vardaki Jackson A das'na kaar. ocuklar, burada gayet iyi va
kit geirirler; avlanrlar, yzerler ve ttn imesini renirler. Bu
ara da, kayklarla kendi cesetlerinin arandn grrler. A ile le
rinin zldn ve endielendiini dnerek dnm eye karar
verirler. stelik, canlan da sklmaya balamtr Tom, gecele
yin

kasabaya

yzerek g id e r ve durum u

aratrr

Teyzesi

Poliy'nin ve Bn. H arp e r'in alatklann grr. Herkes, Tom ve

Joe'dan gayet iyi szlerle bahseden Tom, kendisi ve arkadalan iin, pazar gn kilisede tren dzenleneceini renince,
bir ara, meydana km ak, lm ediini gsterm ek ister Evden
gizlice dan kar ve adaya dner. Pazar gn, cem aatin a
lat ve papazn konumasnn en heyecanl yerinde Tom, Joe

5 0 1 0 0 B yk R oman

ve Huck, kiliseden ieri girerler ve gzyalar ve sevin lkla

r arasnda yaknlaryla kucaklarlar.
Tom ve san sal, mavi gzl kz Becky de banr. St. Petersb u rg 'd a ki hayat, M u tf Potter'in yarglanm asna ka d a r devam
eder. Btn deliller onun aleyhinedir; m ahkm olaca kesin
d ir A rdndan Tom, ahit o la ra k m ahkem ede grnr. Cesur bir
ekilde, Injun Joe'nn doktoru ldrdn ve suu M u ff'a
yklediini anlatr. Injun Joe, pencereden a tla r ve kaar. M u tf
serbest braklr, Tom da kahram an o lu r
Fakat Tom'un tekrar can skln Huck ile birlikte define a ra
maya karar verirler. (Ksa b ir zaman ncesine kadar, ekyalar,
St. Petersburg civannda dolam akta idiler) Baz yerleri kazar,
netice alamazlar. Kazma-kreklerini, cinlerin ziyaret ettii sy
lenen b ir eve g t r rle r Evin st katn aratnrlarken, birtakm
sesler iitirler ve budak deliklerinden baktklan zam an, stba berbat bir yaratk ve b ir Ispanyol g r rle r Ispanyol, Injun
Joe'dr ve 6 5 0 dolan gm m eye gelm itir Joe paray gm m ek
iin topra kazarken iinde birka bin altn para bulunan bir
sandk bulun

Bu m uhtem elen, ekyalann hzineleridir Fakat

Joe phelenin Hzineyi gtrm ek ister, arkadana d e r ki:

"N u m a ra iki, han altn d a ."
ocuklar, sahte spanyol'u ve arkadan ta kip etmeye ka
ra r ve rirler N ihayet, Injun Joe'y b ir meyhanede sarho bir d u
rum da b u lu rla r Tom, Becky ve arkadalannm tertipledikler pik
nie katlacandan Huck, nbeti durm aya ve Injun Joe'y h a
zine yolunda takip etmeye karar verir. Bir gece o ve arkada
yola karlar ve Huck da pelerinden giden G izlendikleri yer
den, onlann Dul Bayan D ouglas' soymay ve baklamay
plnladklann duyan Injun Joe, kadnn l kocasna kzgnlk
beslen Dehete dmesine ram en Huck, kyden yardm isten
Ekyalar ka a rla r
Bu arada piknikte, Becky ve Tom b ir m aaraya girer ve te
kilerden aynlrlan gn, kapkaranlk m aarada yemek ye
meden ka lrla r Tom, b ir gn, m um tutan b ir el grn Injun Joe,

1 0 0 B y k R oman * 5 1

saklanmaya almaktadr. Talih burada yardm eder; Injun

Joe, Tom'un kim olduu n u bilmez ve kaar. Tom, nihayet, bir
k demeti grr. Becky ile birlikte kucaklarlar. Bu t r hdise
lere meydan verm em ek iin, Becky'nin babas maaray ka p a
tr. Injun Joe ieride kalr. Tom, H u ck'a hzinenin m utlaka ie
ride bulunduunu syler Beraberce, Tom ve Becky'nin girdii
yerden m aaraya girerler ve ierideki hcrelerden birinde,
mum isi ile izilmi bir ha ve altnda da hzineyi bulurlar.
Tom ve Huck, altn paralan kk to rb a la r iinde St. Petersburg'a g t r rle r Yolda, Dul D ouglas' ziyaret ederler ve kadn
kendilerini ieri davet eder. H u ck'u n kahram anln, kadn
nasl kurtardn anlatr ve Tom da hzineyi gsterin o c u k la
ra im di, gnde b ir d o la r verilecektir Fakat Huck -ki dul kadn
kendisini evltlk edinm i, m eden b ir tarzda giyindirm i, okula
ve kiliseye gnderm i olm asna ram en- mem nun deildin Ka
dnn yanndan aynim A ncak Tom, o na, b ir ekya grubu tekil
edeceini ve kendisini de yanma alacan syleyerek ikna
eder ve ocuk, istemeye istemeye kadnn yanna dnen

Eletiri
Okuyucu, eer Tom Sawyerin Maceralanm pein h
kmlerle ele alrsa, szlerini destekleyecek ok ey bula
bilir. Kitap, piyasa rom anlar kadar m elodram atik. Hdi
selerin sras, zam an zam an o kadar geliigzeldir ki, Howell bunu yle anlatyor: "M ark Twain, daha nce nele
rin olup bittiini dnmeksizin ve daha sonra hadisele
rin nasl cereyan edebilecei zerinde kafa yormakszn,
onlar aklna geldii gibi anlatyor. Erikin karakterler,
sopa gibi, lzum suz karakterlerdir. Nostalji zerinde ba
zen ok fazla hiss olarak durulm as zaman zaman realite
yi gizliyor.
Bu tr dnceler, yine de hedefinden sapan dnce
lerdir. kinci derecedeki kesin realizm ine ramen Tom

5 2 1 0 0 B y k R oman

Sawyer, realist kaytlar deil, Amerikan efsanesidir. Kita

b, baka dncelerle ele almak, onu yanl okumak ve
m teaddit neslin ocuklarnn ve onlarn babalarnn by
lece yaadklar sihirli tecrbeyi karmak demektir.
nk okuyucu, kendisini verdii takdirde, Tom Sawyer, zevkle okunacak bir kitap. Bu kitap iin, Amerikan
pastoral rom an, mazinin rom antike hatrlanm as
dendi ve yazarn kendisi de yle anlatt: Dnyev bir ha
va verilmesi iin, nesir ekline sokulan bir lh. Kitab
nn nsznde diyor ki: Kitaptaki m aceralarn ekserisi
gerekten vuku buldu.
Tom Sawyer, artk Amerikan klsii haline gelen pas
toral m anzaralaryla zengin: Tomun (yardmclaryla) iti
badana etm esi, kilisede kpee kene koymas, Beckynin
mektepteki bir yanl hareketini yklenmesi. Ve karanlk
manzaralarda da: Tomun m aarada Injun Joe ile karla
t zam an dehete kaplmas, Huk ile beraber mezar zi
yaretleri, M uff P o tteri Icurtarmak iin mahkemedeki sz
leri.
stelik, kitaptaki konum a tarz -deyimler ve gram er
yaps- fevkalde bir baardr ki, Mark Tvvainden sonraki
yazarlar rnek aldlar. ocuklarn konumalar bazen karikatrizm i ise de, hareketleri, ocuk psikolojisinin ha
kiki rnekleri. N ihayet, kitabn pln hatlar geni tutul
m u ise de, sonunda hepsi, tatm in edici bir tarzda birleiyor. Diwon W ecter, Mark Twain, eer HuckIeberry Finnin
Maceralarm yazm am olsa idi, kendisinin en iyi rom an
nn bu olacan syledi.

HuckIeberry Finn'in Maceralar

(The Adventures of HuckIeberry Finn)
Yazan

Samuel Langhorne Clemens

(Mark TWain)
Balca Karakterler
HuckIeberry Finn: Hikyeyi anlatan on yanda bir ocuk; medeniy e f in btn kstlam alarndan nefret eder.

Tom Sawyer: Huckun en yakn arkada: tahayyl gc kuvvetli ve ro

m antik bir ocuk.

Baba Finn: Huckn kt hretli babas; ayya bir kabaday.

Dul Douglas: efkatli, iyi niyetli kadn; Huck' m edenletirm ek ister.
Bn. Watson: Bn. Douglasm evlenm em i kz kardei.
Hkim T h atch er: Hukn servetinin bediisi.
Jim : Zenci bir kle; cahil ve hurafelere inanan biri olmakla beraber iyi
bir insandr, cesurdur, cm erttir.

Albay Grangerford: Aristokratik bir ailenin reisi. Komular Sherperdsonlarla kan davas gder.

Buck: Onun, iyi huylu, takriben Huckn ^ m d a l j j olu.

Kral: Huck ve Jim in arkadalk ettikisr ir sahtekr.
Dk: Bir dier sahtekr, arkada kral kadar, kendisine gvenilem eyece
ini ispat eder.

5 4 1 0 0 B yk R oman

M ary J a n e : Srdalara kolayca kurban giden l Peter Wilksin saf ve ah

mak yeeni.

Sally Phelps: Tom Savvyerin iyi kalpli teyzesi.

Slisa Phelps: Tom Savvyerin ayn ekilde iyi niyetli am cas.

Hikye
Missouri eyaletinin St. Petersburg kasabasnda yaayan on
yandaki HuckIeberry Finn'i Dul D ouglas ve onun h a d d in
den fazla gayretke kzkardei Bn. VVatson, medenletirm ek is
terler. Huck, ttn itii veya kprdand zaman azarlanr.
Kendisine alfabe ve dua retilm ek istenmesine, tam am en
mukavem et eder. A ncak, en yakn arkada ve tam bir ro m an
tik olan Tom Sav^yer ile giritii m aceralardr ki bu bir t r mahkm luk hayatna taham m l ettirir ve Huck, rezil babasnn, p a
ray kendisinden alacana emindir. Bylece, servetini -6 .0 0 0
do lar- H kim ,T hatcher'e "sa ta r". O zaman Finn'in babas bu
paraya dokunam ayacaktr
"B aba" Finn pis, sarkk gbekli ve genellikle sarhotur;
H u ck'u yakalar ve Mississippi nehrinin Illinois eyaleti sahilinde
terkedilm i b ir kulbeye hapseder. Huck, balk tutm aktan ve
avlanm aktan zevk alrsa da, babasnn sarho ve lgn tutu
m undan dehete der ve babasnn kendisini sk sk dvm esi
ne de taham m l edemeyerek kamaya karar verir. Finn (ki sa
dece elli yanda olm asna ram en ihtiyar grnr) viski alm ak
iin kasabaya gittii zam an, Huck, kulbeden bir tnel kaza
rak kaar ve yaban b ir dom uz vurur. Sonra kapy krar, d o m u
zun boazn keser, baltay ve odann iini kana b u la r Bylece
kendisinin bir hrsz veya baka biri tarafndan ld rld in
tiban uyandrm ak ister. D aha sonra, ihtiya hissedecei baz
eyay bir kaya koyarak H annibal civarndaki Jackson A das'na g id e r
Top sesleri iittii zam an, stratejisinin baanl old u u n u a n
lar: Bir vapurdaki arayclar, onun cesedinin su stne kmas

1 0 0 B y k R om an 5 5

iin, suya top atm aktadrlar. lkin b ir ubuk itikten sonra, a d a

y aratrmaya balar Bir ate bana g e lir ve Bn. VVatson'un
Zenci klesinin orada olduunu grr. Jim, katn, zira Bn.
VVatson'un kendisini nehir kenanndaki kle pazannda satm ak
istediini a n la tr Huck ve Jim arkada olur, beraberce balk tu
tar, adann evresinde dolarlar. Bir sabah, iddetli bir frtna
dan sonra, nehirde yzen b ir ky evi grrler. Hemen kaykla
yanna gider, aratnrlar Evin iinde b ir ceset vardr Jim, cese
de yakndan bakar, cesedin yzn bez ve paavralarla kapar,
fakat H uck'un bakmasna msaade etmez.
H uck'un can sklmaya balar, bylece, nehirdeki evden aldklan entarilerden birini srtna geirerek Illinois eyaleti taraf
na geer. H i de bir kza benzemez. Kurnaz bir iftlik kadn,
kendisini sorguya eker; H uck'un cevaplan e likilid ir Kadn,
onun b ir kz m, erkek mi old u u n u kolaylkla anlar: Kucana
bir para kurun brakr Huck, derhal dizlerini birbirlerine b ir
letirir Kadn, bir kzn dizlerini aacan syler. Huck, maam afih sz derhal deitirerek, kendisinin iyerinden kam
b ir rak olduunu syler. Burada Jim 'in arandn, kendisini
ele geirecek olana 3 0 0 d o la r m kfat verileceini renir.
Pek oklan, Jim 'in, H uck'u ldrdn sanrlar H uck'un b a
basndan da phe e d ilir Ve ekya yzl iki kii ile beraber g it
tiinden bu yana, kendisini gren o lm adndan, onu bulana
da 2 0 0 d o la r m kfat verilecei iln olunmutur.
Hemen adaya dnen Huck, Jim 'e, derhal kam ak gerekti
ini anlatn Eyalann b ir sala koyar ve sal da b ir iple kayklanna b a lar ve Mississippi zerindeki C o iro kasabasna doru
giderler; o rada O h io N e h ri'n e gire ce kle rd ir G eceleri gider,
gndzleri de istirahat ederler; bazen getikleri iftliklerden bir
karpuz veya tavuk " d n " alrlar.
N ehirde, balanndan bir dizi cid d macera g e e r St. Louis
ehrinin a lt ksmnda, grnte kayalara arpan b ir vapurun
yanndan geerler G em iye karlar, b ir ekyay balayan iki
ekyann aynim ak zere o ld uunu g rrler; gem i, pa ra la n d

5 6 1 0 0 B yk R oman

vakit, adam da boulacaktr. Sol, kayktan ayrld zaman,

Jim ve Huck, az kalsn ekyalar tarafndan yakalanacaklardr,
fakat ekyalann kk kayklann yakalar ve kendilerini nehir
de terkedilm i o la ra k brakacak ekyalan, kendi balannn a
resine bakm alan iin brakp kaarlar.
Jim, sdk bir arkada o ld uunu ispat e d e r Huck, Jim 'i ko
rur, hatt renm esi gereken baz eyleri retir. Bir defasnda,
H uck'un kay saldan ayrlnca, H uck'un kaybolduunu sanan
Jim ok zlr Fakat Huck birdenbire meydana kar ve Jim'in
uyuduunu ve syledii eyleri ryasnda grdn syler
Jim, ilkin buna inanrsa da, salda yaprak ve d i e r p para
lar grd zam an, H uck'un kendisine oyun oynadn anlan
Bu hissiz davranndan tr H u ck'u azarlar, Huck a f d ile r
Baka bir zam an, Huck, bir kleye yardm ettiinden vicdan
azab ektii srada, baz a d a m la r sala gelecek, kaak kleleri
arayacaklann sylerler. Huck, onlara salda, iek hastaln
dan yatan babasnn bulunduunu syler. A dam lar, biraz para
brakarak derhal sal terkederler.
Durum ktlein Huck ve Jim 'in byk m idi C a iro 'yu g e
celeyin geerler ve b ir vapur, sal ikiye ayrn Huck, derhal su
ya a tla r ve kendisini kurtanr, fakat Jim 'i bulamaz. Sahile kar
ve " o k iyi bir a ile " olan G ra n g e rfo rd la r kendisini yanlanna
a lrla r G ra n g e rfo rd la r ailesinin reisi aristokratik ve mfik A l
bay G ra n g e rfo rd 'd u r; kans, iki kz, erkek ocuu vardr ve
ocuklardan biri H uck'un yandaki B u ck'd r G randgerfodlar,
hayranlk duym akla beraber ldrm ekte devam ettikleri (ve o n
la r tarafndan ldrldkleri) Shepherdsonlar adnda b ir dier
aile ile mnsz bir kan davas gtm ektedirler Kava, ylesine
sama bir mecraya sokulm utur ki, orijini hakknda, her iki ta
raf da gayet m phem szler sylen G ra n g e rfo rd lu bir kz ile
Shepherdsonlu b ir ocuk, birbirine k o lu rla r ve ka a rla r
Bylece, kanl bir pusu sonunda, Shepherdson'un baz yele
riyle birlikte, G ra n g e rfo rd la r'd a n Buck, babas iki erkek karde
i ve bir kuzeni ldrln atmann bu ksmnda, istemeyerek

1 0 0 B y k R om an 57

de olsa, Huck da rol oynar; zira, iki n kam alanna yol

aan mesaj o iletmitir. Huck, bu yzden kendisini gayet kt
hisseder; zulm n, "iy i" insanlcn dahi penesine alabileceini
renir.
Bu ara da, Jim de kamtr ve G ra n g e rfo rd 'u n kleleri v a
stasyla Huck ile temas kurar. Beraberce nehre giderler, salla
rna biner ve tekrar nehre a lrla r Fakat bu gidi uzun srmez.
Huck, bir topluluk tarafndan takip edilen iki adam da sala alr
ve onlann, ksa bir zaman iinde, birer sahtekr olduklan a n
lalr. H er biri, kendisini gayet iyi insanlar o la ra k tantm, her
ikisi de halk aldatm ve ellerinden zor kurtulm ulardn O tuz
yalannda olan biri, kocakan illan satar, aktrlk yapar, ar
k syler, "doru drst bir ite alm am ak iin elinden gelen
her eyi" ya p a r Huck, m uhtemelen yanllkla, dierinin "ya k
lak yetmi yanda" olduunu syler. O da, hastalar, ellerini
o nlann elleri zerine koyarak iyiletirir, fal bakar, fakat zel
mesleinin vaizlik olduunu sanr. Ksa bir m ddet sonra, her
biri kendi mesleini icra e d e r G en olan, kendisinin Bridgew ater Dk olduunu ve maliknesine zorla el konulduunu
syler; yals, doktorlu k mesleini nasl yrttn gsterir.
Huck ve Jim, onlara hizmet eder, b ir dediklerini iki etmezler;
o n la r da, aristokratik m azilerinden tr, aslnda, kendilerine
byle hizmet edilmesi gerektiini sylerler.
Bir kasabada bir toplant yapln Kral (D oktorluk yapan sah
tekr) bir zam anlar nasl korsanlk yaptn ve b ir din a d a m
nn szlerinden sonra do ru yolu nasl

b u lduunu, gzlerin

den ya dkerek a n la tr imdi H int O kyanusu'na gidecek ve

oradaki korsanlan, yani eski arkadalann doru yola sevketmeye alacaktn H alk inanr ve bu "a s il" proje iin byk m ik
tarda ba toplann Bir di e r kasabada bu iki kii, Romeo ve
Juliet'deki balkon sahnesini g arip b ir tarzda o y n a rla r Bir dier
kasabada. Kral sahneye, vcudunu gkkua eklinde boya
yarak niplak kan H alk kendilerini yaka paa kasabadan
kovacak ka dar galeyana gelirse de, dinleyicilerden biri, ertesi

5 8 1 0 0 B yk R oman

gece, ayn oyunun kasabann seyretmeyen halk iin de oynan

masn ve intikam n ondan sonra alnmasn teklif eder. D k ve
Kral, ikinci gece iin de paray to p la r ve "piyes"i sahnelem e
den alelacele kasabadan kaarlar.
Huck, g urur ve zulmn dehet uyandnc rneklerine ahit
olur. Bir nehir kasabasnda Boogs adnda zararsz bir sarho.
Albay Sherburn adnda gney eyaletlerinden birinde yaayan
bir aristokrat, hibir ey ifade etmeyen szlerle tehdit e d e r A l
bay, bundan vazgemesi iin onu ikaz ettikten sonra, ta b a n ca
syla ld r r G azaba gelen halk, A lb a y' lin etm ek iin evini
sararsa da Albay, onlara tepeden bakan bir davranla, gney
eyaletlerinde olduu gib i, yzlerine maske takm az ve lin iin
geceleyin gelmezlerse, b ir kimseyi b ir gruhun deil b ir "erkek"in lin edebileceini syler.
ki haylaz (Jim on lan byle anlatr), daha sonra en tiksindi
rici oyunlann oynam aya hazrlanrlar. Kk b ir kasabaya g it
mek iin va pur bekledikleri srada, bu kasabada yaayan b irin
den, kasaba erafndan Peter VVilks'in ld n renirler.
A dam , geride kuzen ve olduka da m lk brakmtr. Kral,
yine Peter'in iki kardeinin Harvey ve VVilliam'n Ingiltere'de olduklann, henz dnm ediklerini renir. Derhal b ir pln hazr
lar; Kendisi Harvey olacak, Dk de (sar ve dilsiz) W illia m ,
Huck da uaklan olacak. Saf kzlar ve ahm ak kasaba halk,
onlara inanrlar. Kzlann en yals M ary Jane -ki Huck bu kza
tutulur- "am ca"sna besledii hrmeti belirtm ek zere, miras
tan kendi hissesine deni K ral'a devreder. Fakat Huck, gere
i anlatr ve Kral da btn hitabetine ram en, foyasnn mey
dana kmasn nleyemez. G erek kardeler, bu ara d a , Ingil
tere'den dn e r ve iki sahtekr, vaktinde kamasn becerdikle
rinden lin edilm ekten ku rtu lu rla r
Sahtekrlarn en iren hareketi, Jim 'i kaak bir kle o la
rak 4 0 do lara satm alandr Huck, Jim 'in nerede old u u n u
renir. V icdan, kendisini rahatsz etmeye balamtr. Kaak bir
kleye yardm etm enin kanunlara aykn olduunu bilir. Bn.

1 0 0 B yk R oman 5 9

VVatson'a mektup yazar. Silas Phelps adnda birinin Jim 'i satn
aldn syler ve m kfat kendisine verildii takdirde, onu ser
best brokacam anlatr. M ektubu yazdktan sonra, Jim 'in ken
disine kar nasl iyi davrandn, sadk kaldn anlatr. O za
m an, kendi kendisine, "Pekl" der, "C ehennem e gitmeyi ka
bul ediyorum ." Ve mektubu yrtar atan
Huck, Phelps'in iftliine ulat zam an, byk b ir srpriz
le karlar Sally Teyze ve Silas Phelps am ca kendisini, yeen
leri Tom Savvyer sanarak heyecanla karlar, kucaklarlar. Huck,
Jim 'i karmann kolaylaacan dnerek hakik hviyetini
sylemez. Sav/yer ailesi hakkndaki btn sorulan cevaplandnr. Bu arada Tom da, halasn, amcasn ziyarete g e lir ve H uck'
in durum u tehlikeye der Phelpsler, Tom'u imdiye ka d a r hi
grm em ilerdir, kendisini beklediklerinden, H uck'u Tom san
mlardr. Tom, durum u H u ck'd a n renince, her zam anki kur
nazl ile kendisini, Tom'un kardei Sid Sawyer o la ra k tantr.
Tom, H uck'u da hayrette brakarak, Jim 'in kurtanimas yo lu n
daki "gayr-ahlk" oyuna katlacan anlatr. Fakat bu klele
rin nasl katklann anlatan kitaplardaki g ibi gerekletirilecek;
Jim, bir "kah ra m a n " gibi kaacaktr. Tom'un plnnda testere
ler, zincirler, gazeteler, sihir ve kimin tarafndan yazld b ilin
meyen gizli m ektuplar vardn ocuklar, nihayet, Jim 'in kam a
sna yardm ettikten sonra, Tom hemen hemen btn kasaba
halkna datt ihtar m ektuplan ile o nlan, Phelps iftliinde
to p la m a k isten Bir kasabal, Tom'u bacandan kurunla vurun
Jim, kamay reddeden Tom'un yannda kalr, onun yarasn sa
rar ve halk kendisini ele geirin Fakat Tom im di, herkesi hay
rete dren haberi iln eder: Yal Bn. Watson lm ve vasi
yetinde, Jim 'i serbest brakmtn Tom, btn bu oyunlan zevk
olsun diye yapmtn
Bu noktada, Polly Teyze grnn Kendi yannda

kalan

Sid'den bahseden m ektuplar onu hayrete drm tr Polly

Teyze, Tom ve H uck'un kim olduklarn sylen Artk hr bir
adam olan Jim, H uck'n babas Finn'in ldn anlatr: N e

6 0 1 0 0 B yk R oman

hir zerindeki evin iindeki ceset o d u r ve Jim de, bunun iin y

zn kapam, H uck'un grm esini istememitir. H u ck'o gelin-

e, Sally Teyze kendisini evltlk edinm ek ve m edeniletirm ek is

ter; halbuki o, "medeniyetin ne o ld u u "n u g rdnden, ara
trmasna devam etmeyi tercih eder.

Eletiri
Ernest Hemingvvay, Btn m odern A m eikan edebi
yat, Mark Twainin HuckIeberry Finn dedii bir kitaptan ge
lir dedi. "Elimizdeki en iyi kitap. Hemingway biraz m
bala ediyor ise de, HuckIeberry Finnin Maceralar, gerek
te, aheser bir kitap ve Dixon W ecterin szleriyle, edeb
zevk ve phesiz, Amerikan ve dnya edebiyatm m ahe
serlerinden biri.
Tom Sawyerin devam olan bu kitap, ok daha iyidir;
nk Huck, Tomdan daha ilgi ekici ve hareketlidir;
nk hikyeyi, kendi mnl lehesiyle fevkalde bir e
kilde anlatan Huck, hibir zam an yanl bir nota almaz.
Ve nk H uckn bandan geen tecrbeler daha derin
ve ahlk dnceleri daha mnidardr. Bir tenkiti ondan
kt ruhlu insanlar arasndaki yce ruhlu bir ocuk di
ye bahsetti. Huck, tek bana kalr ve ok defa, kendisin
den ok daha yal ve tecrbeli olanlarn verm eleri gere
ken kararlar, efkat ve nezahat hislerinin karm altnda
verir. Ve -kyn ahlk inanlarnda ziyade- kendi ahlk
igdlerine dayanarak verdii bu kararlar. Mark Twain in; huzur iindeki riyakrlndan tr, batanbaa sa
mimiyetsizliinden tr, ortadan kaldrlmayan zulm n
den tr -ki Huck, Jim le birlikte nehirde balarndan
geen m aceralarnda btn bunlar fazlasyla grm , his
setm itir- lnetli dedii beer rkn tem ize karr.
Jim , H uck kadar byk bir yaratk. Bernard de Vote,
Jim in, Mark Tvvainin romanlarndaki yegne kahraman
karakter olduunu syler. Jim in kahramanl, m erha

1 0 0 b y k R om an 61

m etli oluunda, taham m l gcnde, cesaretinde ve nsan

tarafmdadr. Mississippili Baba Finn, Dk, Kral gibi
sahtekrlar ve Albay Sherburn, G rangerfordlar ve Shepherdsonlar gibi aristokratlaryla dram atik bir tezat tekil
ediyor.
Mississippi Nehri, rom ann bir karakteri; baz okuyu
cular, en byk karakterleri olduunu da syleyeceklerdir.
Nehir, Huck ve Jim in dolam alarna ekil veriyor ve bun
dan da kitabn elence ve deheti, gzellik ve rengi k
yor. Huck ve Jim , sahildeki m utsuz her m aceralarndan
sonra, m innettarlk duygular iinde tekrar nehre dnyor
ve onunla birlikte, yeniden huzur ve hrriyet iinde hare
ket ediyorlar.
Kitabn sonuna doru Tom Sawyerin yeniden araya
girm esi, belki her bakmdan m kem m el olan bu kitabn
bir kusuru. Tomun getirdii grlt ve entrika, hikyenin
tonunu paralyor; onu, yksek seviyeli komediden, alak
kademedeki bir m askarala dntryor.
Maamafih, HuckIeberry Finn, ylesine byk bir kitaptr
ki, Tomun ve onun maskaralklarnn dahi stndedir.

Yazar
Samuel Langhorne Clemens 1835'te Missouri eyaletinin Florida ka
sabasnda dnyaya geldi.. Aile, drt sene sonra, Missourinin Hannibal
adndaki uyuuk bir nehir kasabasna tand. Tom Savvyer ve HuckIe
berry Finn'deki romantik ocuun maceralar bu. kasabada geer. Baba
s avukat, fakat baarl olamad; ticaret hayatna atld ve 1836da ld.
Samuelin on iki yama gelmeden, tahsil hayat sona erdi. lkin matbaac
ra oldu ve ok gemeden yazarla balad.
On sekiz yanda iken seyahatlerine balad. St. Louisten New
York'a kadar birok ehirde, matbaac olarak alt. 1858de, New Orleans ehrinden Gney Amerikaya gitmeyi dnd. Fakat talih kendisine
yardm etti ve Horace Blxby adndaki bir nehir pilotu, Samuele nehir
gemiciliini reteceini syledi. Bylece, ocukluk ann hayalleri ger
eklemi olacakt. Bixbynin ra olarak, 1.900 kilometre uzunluunda

6 2 1 0 0 B y k R oman

ki nehrin her metresinde, vapurun nasl kullanlacan rendi. Mississippi'deki Hayat ad\\ kitabnda, o senelerin, hayatnn en mesut sene
leri olduunu syledi. Nehirde geirdikleri drt sene iinde, edeb mal
zemenin en zengin kaynaklann toplad. Nehrin iki kadem (3 m. 60 cm.
kadar) derinlie dtn anlatan bir denizci deyiminden de kendisine
Mark Tvvain adn verdi.
Demiryolunun gelii ile nehir pilotlarna ihtiya azald. Clemens, by
lece 1861 de Nevadaya gitti. Orada maden arad, bir gazetede yazar ola
rak alt. Kendisine edeb sahada tavsiyelerde bulunacak kimselerin il
kine de burada tesadf etti. Bu Artemus Ward (Charle Farra Broxne)
adnda an tannm bir mizahs idi. Samuel Clemensin Jim Smiley
ve onun Srayan Kurbaasf adl hikyesi (1865), Saturday Press adl
gazetede yaymland. Gazetenin tiraj bykt. Ve Samuel Clemens by
lece, ilk defa tannd.
Ardndan gelen on yl boyunca, Clemensin hreti gittike geniledi.
1865'te, bir gazete muhabiri olarak Hawaii Adalanna gitti. Dnd za
man mizah hitabeler verdi ve bu nutuklar ok tutundu. 1867'de, Avru
paya seyahat ettikten sonra Kuds ziyaret etti. Bu seyahat hatralar ile
ilgili kitab, son derece mizah seyahat hatralar (1869) hretini ve ban
kadaki hesabn daha da artrd. Romantik bir ak maceras sonunda,
New Yorklu zengin bir kmr tccarnn kz ile evlendi. Kendisini mehur
yapan kitab bundan sonra yazd: Tom Savvyer'in Maceralar (1876)
Mississippi'de Hayat (1888) ve HuckIeberry Finnin Maceralan (1885).
Kitaplarndan kazand telif haklan, konferanslarndan kazand
para, Clemensi son derece zengin bir adam yapt. Fakat kt bir yatrm
onu be parasz brakt. 1895te, altm yanda olduu zaman, borlann demek ve mal durumunu dzeltmek iin yeniden almaya koyuldu.
lke apndaki konferans gezisinden sonra ve kitaplarnn getirdii para
ile btn borlarn dedi.
Clemens, Connechcut eyaletinin Redding ehrinde kendisi iin
hne bir ev yaptrd. Fakat yz binlerce okuyucusunun sevgilerine, l
ke iinde ve dnda kendisine bahedilen unvanlara ve an tannm
kimselerinden bazlaryla kurduu yakn arkadala ramen, son yllar
melankoli ve son derece mutsuzluk iinde geti. Kars ve bir ocuu ha
ri, btn ocuklannn lm, kendisini yapayalnz brakt, mizahndaki
karamsarl derinletirdi. Samuel Clemens 1910da ld. Kitaplarnn
bazlan, o ldkten sonra yaymland. Bunlar arasnda en nemlisi.

1 0 0 B y k R oman 6 3

1916da yaymlanan ve insanolunu en kasvetli ve mitsiz bir grle ele

alan The Mysterious Tsranger (Esrarengiz Yabanc) adndaki kitaptr.
Samuel Clemens esiz bir mizah idi. Fakat ayn zamanda Huckleberry Finn ve Tom Savvyer gibi unutulmaz karakterlerin de yaratcs idi.
VValter Blair unlar sylyor: Clemensin vatandalar, onun alsiyetinin
cazibesini, onun zengin tecrbesinin derinlik ve geniliini, onun en iyi ki
taplarnda ifa edilen gsterisiz sanatkrln her gn gittike artan bir
tarzda takdir ediyorlar.
Samuel Clemens, VViliiam Dean Hovvelsin kelimeleriyle Amerikan
edebiyatnn yegne ve esiz Lincolndr.

1887'den 2000 Ylnn Grn

(Looking Backward)
Yazan

Edward Bellamy
( 1850 - 1898 )

Balca Karakterler

Julian West: 1877 ylnda Boston ehrinde, gelenek ve team llere gre
yaayan gen bir Ameriltal; aniden 113 sene sonrasna frlatlr.

Edith Barlett: Nianls.

Dr. Leete: Ju liana, Amerikann, 2 0 0 0 senesindeki sosyal tekiltnn
nasl olduunu anlatan sabrl doktor.

Edith Leete: Dr. Leetenin nazik ve anlayl kz; Julian VVestin huzur
ve istikrarnn kayna.

Bn. Leete: Doktorun sevimli kars.

Hikye
Hikye, 18 8 7 'd e balad zam an, Julian West adndaki bir
Bostonlu, cana yakn Edith Bartlett ile nianldr. i iveren
kargaasnn zaman zaman yaratt endie ve huzursuzluk d

100 B y k R oman 6 5

nda, yaad an ve snfn ideal ve pein hkm lerini pay

laan olduka alelde b ir A m erikal'dr. G eceleri uyumakta
ok glk ektiinden, evinin altnda, evresini byk talarla
kapad bir yer yaparak burada uyur. Zam an zam an, kendisi
ni uyutmas iin bir hipnotist anr. Zenci hizmetisine, kendi
sini nasl uyandracan ta rif eder.
Bir gece nianlsn ziyaret ettikten sonra, eve d nd za
man, yine uyuyamaz ve hipnotisti arr. Uyand zaman baucunda bir erkek ve iki kadn g r r ve hayrete boulur. N ere
de olduunu sorduu zam an, kendisini, hi olmazsa o an deh
et iinde brakarak, 113 sene uyuduunu sylerler. Evi, m uh
tem elen yanm ve hizmetileri alevler arasnda can vermitir.
Julian, bu gizli yeralt odasnda, yangndan uzak kalm ve bir
asr boyunca uyumutur. D aha sonra 2 0 0 0 senesinde, u a n
da baucunda bulunan emekli Dr. Leete, kendisine yeraltnda
bir lab oratuvar yapm ak iin kazd zam an, bu oday kefetmi
ve kendisini canlandrmtr.
Julian, bu durum u tedricen kabul eder ve bilhassa d o k to
run, Edith Leete adndaki gzel ve anlayl kznn da varl ye
ni hayata ayak uydurmasn kolaylatnr. U yandnid cemiyet
te, btn retim ve datm vastalan devletin elindedir. Kk
iyerlerinin tekeller tarafndan yutulmas neticesinde -ki bu temyl ondokuzuncu asrda grlm eye balanmtr- milletin
btn sermayesini bir elde toplayan muazzam b ir irket vcut
bulmutur. Btn vatandalar, yaptklan i ne olursa olsun, ye
ni cemiyetin kazancndan pay alrlar. Para ortadan kaldnlmtr ve hkm et d e p o lann d a , her vatandaa belirli b ir kredi ve
rilir; ihtiyalarn bylece tem in ederler. stelik, her ii refah
iinde yaayabilir, nk rekabetin ortadan kaldnimas netice
sinde kt veya faydasz istihsale son verilmitir.
Muazzam bir orduya artk lzum yoktur. D ier m illetler de,
A m erika'nn yolnda gitm itir ve imdi dnyadaki lkeler a ra
snda ibirlii hkimdir. Polis kuvveti byk lde azaltlmtr.
Su ilenmesine yol aan ekonom ik sikler genellikle ortadan

6 6 1 0 0 B y k R oman

kalktndan, su da grlm ez. phesiz, "a ta sa l" zelliklerinin

dan vurduu kim seler vardr Bu insanlar hapishanelere de
il, hastanelere g n d e rilir
Julian bilhassa tek bana, yeni Boston'u grm ek, re n
m ek iin dolat sralarda, hemen hemen param para olur.
Fakat Edith'in, annesinin ve babasnn efkat ve anlaylan,
kendisini, nisb bir huzura kavuturur.
Bilhassa D r Leete, bu yeni cemiyetin zelliklerini her gn
anlatr. Eitim, geni tabanl ve liberaldir; herkes ayn e itim
den geer. Herkes yirm i yana kadar okula devam eder. A rdn
dan sene, beden ilerde alr M esel, Dr. Leete, vatondalann hi olmazsa bir n yemeklerini yedikleri, fevkalde
bir ekilde yaplan ve m aharetle ynetilen lokantalardan b irin
de garson o la ra k almtr. Bir kimse yirmi d rt yama g e ld i
i zam an, hangi meslee intisap edeceini yetenek ve te m a
ylleri tayin e d er Baz vatandalar, meslek hayatlanna bala
m adan nce, bir m ddet daha okula devam e d e rle r D ierle
ri, sanayi ordusuna katlr, m aharet ve yeteneklerine gre yk
selirler. Eer bir kimse mesleini deitirm ek isterse, kendisine
her frsat verilir. M esel, bir kimse d o kto r o lm a k ister ve lzum
lu akadem ik im tihanlardan geerse, bu yolda kendisine her
trl yardm yaplr G enellikle, otuz be yandan sonra, bir
kimsenin, mesleini deitirmesi pek istenmez. Sebebi basit:
H kim ler ve baz yneticiler dnda, herkes krk be yanda
emekliye aynimHoa gitmeyen ileri kim yapar? Yeterli sayda insann g
nll alaca seviyeye kadar, alma saatlerini (mesel d i
erlerinden

b ir saat daha aza) indirm ek ve alma artlann

ykseltmek. Fakat m al kazancn bulunm ad bir yerde, insanlan, stnlk kurmaya sevkeden sebepler nelerdir? Cemiyete
olan b allklan; o nlann eitim ve yetitirilm eleri, m illete hiz
met, vatanseverlik, beeriyet sevgisi gibi deerler zerinde d u
rulun

1 0 0 b y k R o m an 6 7

Birleik Am erika C um hurbakan, yeteneklerini kullanm as

na im kn verecek bir m etodla seilir C um hurbakan, sanayi
ordusunun on byk tm eninin bandakiler tarafndan seilir.
O n la n da, her ticar

kolun ve loncann bakanlan seer Ve

araya entrika getirm emesi iin de, bu bakanlan, fa a l yeler

deil, em ekli yeler veya eref yeleri seerler Krk be yan
da emekli olm ann erefli b ir istisnas, cum hurbakandr;

bu

mevkie g e tirildii zaman genellikle elli yandadr. C um hurba

kan be sene hizmet g r r ve m ill bir kongreye kar sorum
ludur. Kongre, onun grevinde be sene daha kalm ak isteme
sini o naylayabilir veya nadiren de olsa o n a yla m a ya b ilir Bu
ikinci hl gerekten ender g r l r; nk cum hurbakan, en
alt kadem elerden yetimi, kendisine tevdi edilen mevkiin hak
kndan gelebileceini, daha nceki hayat ile gsterm itir
Kadnlar, yeni cemiyetin salad im knlardan tam am en
faydalanr ve cemiyetin refahna katkda b u lu n u rla r A ncak o
cuk d ouracaklan ve yetitirecekleri zam an, a ktif hizmetten aynlrlar. Ekseriya, be il onbe sene hizmet g rrler; ocuklan
o lm ayanlar emekli olana ka d a r alrlar Kendilerini kltc
bir tarzda kocalarna balanm aktan kurtulduklanndan, kadn
lar, imdi her zam ankinden daha kltrl, daha canl, daha
h rdrler Kabinede bile tem silcileri bulunur; o da, sanayi o r
dusunun bakanlann tayin edecek prensiplere gre seilir Bu
cemiyette avukat yo ktur U hkim -akl banda, zeki ve sezgi
gleri fazla olan bu insanlar da krk be yanda em eklilik
hlinin istisnasdrlar- kendilerine sunulan mesele ve dvlan
tam bir tarafszlk iinde inceler ve karar ve rirle r Eer dva ka
dnlan ilgilendiren bir dva ise, hakim ler ka d n d rla r Eer k a
dn ve erkei ilgilendiren bir mesele ise b ir kadn ve b ir erkek
hkim bu konuda karar verir
Edith Leete, Julian VVest'in indinde, yeni cemiyetin faziletli
bir to p lu lu k olduunu ispat eden b irid ir Zek, cid d ve ok a n
layl bu kza k o lu r Akn itiraf etmek ister, fakat aa ve
eskimi bir dnyadan geldiinden, aikr kusurlanndan tr,

6 8 1 0 0 B y k R oman

bir ey syleyemez. Yeni Hristiyanlk hakknda rodyo-telefon

balantsyla yaplan b ir vaaz dinledikten sonra, cemiyetin
esas prensibinin sevgi olduunu renir, aresizlik hisleri daha
da artar. Fakat Edith'in efkat ve anlay, kendisine olan gve
nini artrr. Kz sevdiini syler ve Edith de, sevinmektedir. As
lnda Julian W est'in ondokuzuncu asrdaki nianls Edith Barlett'in torununun torunudur. O n u n Edith'e yazd mektuplar,
nesilden nesile, kendisine kadar iletilmitir. Ve kendisiyle tan
m adan nce da hi, Edith, Julian VVest'e benzeyen biri ile evlen
meye azmetmitir. Dr. ve Bn. Leete, iki gencin evlenmek isteme
lerini sevinle karlarlar. M a a m a fih , Julian'n yirm ibirinci asr
da baansz bir kimse olaca sanlmasn. Kendisine yle bir
mevki tevdi e d ilir ki, bu ii kendisinden daha iyi yapabilecek
kimse yeni asrda yoktur; O ndokuzuncu asr tarih profesrI

Eletiri
Basldnn ilk ylnda, 1 8 8 7 den 2 0 0 0 Ylnn Grn
az satld; fakat bir m ddet sonra, sat birdenbire artt.
Edebiyat Blteni

adndaki

dergi

1 8 9 0 da

dedi

ki:

1 8 8 7 den 2 0 0 0 Ylnn Grnn n zellii ve poplari

tesi itibariyle, Amerikan edebiyatnda em salsiz bir yeri
vardr. Sadece bir dier kitap (Tom Amcann Kulbesi) ba
sld tarihten itibaren geen iki sene zarfnda 3 0 0 .0 0 0
nsha satld. Ve 1 8 9 0 dan bu yana da, Am erikada ve
A m erika dnda m ilyonlarca nsha satld. Am erika'nn
en nfuzlu kitaplar arasnda gelir.
Ekseri edeb eletiricilerin ve tarihilerin indinde bu
kitap, Amerikan edebiyatnn en nem i topik rom an
dr.
Bellamy, bu kitabn, Am erikada ii-iveren huzur
suzluunun had safhaya kt, grevcilerin polisle arp
arak taraflarn bjmk sayda, kayplar verdii, isizliin
yaygn bulunduu bir zam anda yazd. Bellam ynin, snf

1 0 0 b y k R oman 6 9

harbinin ve h att kk huzursuzluklarn dahi bulunm a

d hem en hem en m kem m el cem iyeti, m ilyonlarca insa
na gayet cazip geldi. stelik, Bellam ynin cazip olmakla
beraber hayret uyandnrcasm a gz kam atrc olmayan
benzetilerle ssledii sakin -ve h att m uhafazakrslbunun da kitabn baarsnda byk bir rol oldu.
1 8 8 7 den 2 0 0 0 Ylnn Grn iin, Sosyal m utlulu
un peri m asal da dendi. G sosyal m eselelerinin hlledilmesi yolunda ileri srd hl arelerinin bilhassa,
cem iyetin, laissez-faire (braknz yapsn, braknz ge
sin) kapitalizminden devletilie rahatlkla geileceinin
ifade edilmesinin ar basitlik olduu sylendi. Asker
bir ordu ile sosyal bir ordu arasnda kurduu benzerliin
sosyolojik adan yanl olduu belirtildi. Bununla bera
ber, Bellam ynin "krdan ziyade istihsal urunda te
kiltlanm cem iyetinin canl m anzaras, Am erikann en
m ehur topyalarndan biridir ve bylece, ideal bir cem i
yetin en iyi ifadelerinden biri olarak btn dnya edebi
yatndaki yerini ald.

Yazar
Bir Protestan papaznn olu olan Edward Bellamy, 1850 senesinde
dnyaya geldi. Subay olmak istiyordu, fakat imtihanda baarl olamad.
On sekiz yanda iken, zengin bir kuzenine arkadalk ederek, bir sene
mddetle Amerika dnda seyahat etti. Bu yolculuu srasnda, insanlann birbirlerine nasl zalimce davrandklann grd. Eve dnd zaman,
olduka mreffeh kendi kasabasnda bile, ayn artlarn bulunduunu
syledi. Hukuk tahsil etti, baroya alnd ve ilk davasnda kanunlarn, zen
ginlerin tarafn tuttuunu grnce, avukatlktan ayrld. Ardndan, dokuz
sene muhtelif gazetelerde muhabirlik yapt ve 1880de kardeleriyle bir
likte Sprinfield Daily News adl gazeteyi kurdu.
Bellamy, 1877de, an nde giden Amerikan eletiricisi VVilliam De
an Howellsin vg ve hayranln kazanan romanlarn yaymlamaya
balad.

7 0 1 0 0 B y k R oman

Bellamynin, 1887den 2 000 Ylnn Grn adl kitab {Looking

Backvvard: 20Q0-^887). 1888de yaymland ve nlsbeten sakin bir balan
gtan sonra, Bellamy'yi ksa bir zamanda hrete eritirdi. Baarsn ti
car gayelerle smrmek istemedi ise de, muhalifleriyle on sene devart
eden bir tartma ve polemie girdi. Kitabndan, kazand telif creti ile
kendi eserlerini kendisi yaymlamaya balad. Sosyal dncelerini sa
vunmak iin Yeni Bir Millet adl eserini yaymlad. (1891). lkenin her ta
rafnda konferanslar verdi ve 1887den 2 000 Ylnn Grnne devam
mahiyetinde bir kitap daha dnd. Bu kitab. Eitlik(^897) idi; daha ce
sur ve daha canl bir kitap. Kitabn yazl srasnda Bellamy ok yorgun
dt. Shhatini yeniden kazanmak iin Colorado eyaletine istirahata git
ti ise de netice vermedi ve 1898 senesinde veremden ld.

Bir Hcinmn Portresi

(The Portrait of a Lady)
Yazan

Henry Jam es
( 1843 - 1916 )

Balca Karakterler
Isabel A rcher: Yirmi yanda gze! bir Amerikan Icz; kendisine g
veni fazla; hrriyet ve sorum luluun smrlar\n renm eye azm e
der.

Gilbert Osmond: Isabelin kocas; elence iin kendi lkesinin dma

km biri; zalim ve gururlu; Isabelin ruh tahamml gcn im ti
handan geirm ek ister.

Bn. Serena Merle: Osmondun nceki m etresi ve Pansey admdaki gayri

m eru ocuklannn annesi. ok hiss bir kadn olan Serena, seven ve
anlay sahibi bir kadn olm akla beraber, kznn karlar bahis ko
nusu olduu zaman tamam en vicdanszdr.

Ralph T ou chett: Isabel'in nazik ngiliz kuzeni; fenli; Isabelin yaad

hayat kendisinin hayat im i gibi grr. Olgun ve bilgili; Isabeli,
karlaaca hayatn gereklerine gre hazrlam aya alr.

H enrietta Stackpole; Atlgan gen bir Amerikan gazetecisi; kendisinin

herhangi bir y ab an cd an daha akll ve kurnaz olduuna inanr.

7 2 1 0 0 B y k R oman

Lord W arburton: Sevimli, fakat snk bir gen asilzade; Isabel ile ev
lenm ek ister.

Caspar Goodwood: Samim ve zinde bir Amerikal; Isabel evlenmeden

nce kzm peinden gitm iti ve evlilik bozulduktan sonra da yine
Isabelin peindedir; sevgilisine hibir zaman kavuamayan ideal bir
kahraman.

Hikye
1872 yaznda, Isabel A rcher adnda, N ew Yorklu gen ve
gzel bir Am erikan kz zengin ngiliz

kuzenleri Touchettslerin

sayfiye evlerinde misafirdir. Halasnn dvetini kabul eden Isabel -bu onun Am erika dna ilk kdr- yurt dnda yaam a
nn, kendisinin, hayat hakkndaki esas hedeflerini daha da d e
rinletireceine inanr. Isabel'in gayesi, tam ve bamsz bir ha
yat yaamaktr. "Ben, bir kimsenin yapm am as gereken eylerin
neler olduunu her zaman bilm ek isterdim ." der. Isabel, A vru
p a'd aki tecrbesinin birinci safhasnda, niha tercihlerini yap
masnda gerekli bilgiyi e d in ir Roman, d rt sene sonra nihaye
te erm eden nce, Isabel, felli kuzeni Ralph Touchett'in

dn

ya bilgisi hakkndaki szleriyle ne dem ek istediini anlar, Kuze

ni demiti ki: "Evet, m utlu bilgiye, ho bilgiye gelince... Am a siz
strap ekm ediniz ve siz strap ekmek iin yaratlm adnz."
Isabel'in G a rd e n co u rt'to ki Touchett m aliknesindeki tecr
beleri o n a , pek az strap ektirir. Isabel'in tazelii ve ak ka lp
lili i, yal Touchett'i zevklendirir. Lord W arburton adndaki li
beral bir gen aristokrat ona k o lu r ve evlenme teklifinde b u
lunur. Isabel kabul etmez. Kuzeni Ralph -ki o da bou bouna
Isabel'e ktr- Avrupa detleri arasndaki farklar retir. Isabel'le ilgilenen iki A m erikal arkada da vardr. Biri, hlendietta
Stackpole adndaki gazetecidir. Beer mnasebetlerde incelik
ve nezakete dikkat etmeyen bu gazeteci, A m e rika lla r'n , kendi
lkeleri dnda yaam alann tasvip etmez. Dieri de, Isabel'in

1 0 0 b y k R oman 73

peini bir trl brakm ayan C a s p a rG o o d w o o cl'tu r. Isabel, ken

disini, yolculua km adan nce reddetm itir Casper, G ardenc o u rt'a kada r kzn peinden g e lir Kz, kendisini yine reddeder
ve kendi hrriyetinin snrlann renecei iki seneye ka d a r da
peinden gelm em esini,syler
Ralph, babas lm eden nce, bamszlk teorilerini dene
meden geirmesine im kn hazrlamas iin, Isabel'e 6 0 .0 0 0
Ingiliz liras miras brakm aya ikna e d e r Tam bu noktada Isabel,
Mr. M erle adnda bir A m erikan kozm opoliti ile tanr. M u h a ta
bna huzur verici bir slpla konuan Bn. M erle, kendisinin bir
asalak olduunu aka itira f eder. O n u n en kt o lduu ka
dar, en cazibeli ve zevk verici bulduu kimse, G ilb e rt O sm and'd r: "H i b ir meslei yok, hibir ismi yok, hibir mevkii
yok, serveti, mazisi, istikbli, velhasl hibir eyi y o k!" Fakat bu
na ram en, Bn. Berle der ki: "Tannm b ir kimse olm aya lyk
b iri." Ve Isabel'in de bu adam la tanmas arttr
Bir miras sahibi old u u n d a n alt ay sonra, Isabel, talya'da
Bn. M e rle 'n in istedii ekilde, O sm ond ile tanr Bn. M erle'nin, ikisini tantrmaktaki maksad basittir O s m o n d 'u n , on
be yandaki Pansy adndaki gayr-mer kznn (ki O s
m ond'un yannda oturur) annesi o la ra k M erle, kzna e ko n o
mik gvence salam ak ister Isabel ise, O sm o n d 'u n sadece o l
gun ve entelektel b ir kimse o la ra k grndn bilir. O s
m o nd'u n sathilii ve bencillii hakknda Ralph, C aspar ve Bn.
Touchett'in szlerine hibir ekilde kulak asmaz, reddeder Bir
ka ay sonra O sm ond ile evlenir.
sene sonra, Isabel'in evliliinin neticeleri dolayl b ir e
kilde grlm eye b a lar O sm ond ve Bn. M erle, Ned Rosier
adndaki gencin Pansy'ye kur yapmasn nlem eye alrlar
Rosier, fa k ir biri deildir, fakat M erle ve O sm o n d , daha iyi bir
evlilik dnrler Lord W arburton, kendilerini ziyaret ettii za
m an, hem unvan hem paras olan m kem m el b ir kimseyi b u l
mu o lu rla r Isabel, Pansy'nin Rosier'i tercih ettiini b ilm e d i in
den, Pensy'nin VVorburton'la evlenmesi iin araya girmesini is

7 4 1 0 0 B yk R oman

teyen O sm o n d 'u n isteini kabul eder. W arburton, Isabel iin

hl scak bir sevgi beslediinden, Isabel'den, gerekirse bu
nnanively bile kullanmas istenir.
Isabel bu noktada, nnine nnde oturarak, son sene
de bandan geen hdiselerle ilgili ola ra k, kendi kendisiyle bir
hesaplamaya girer. O sm ond ve Bn. M erle arasndaki ilikiler
hakknda sadece m phem bilgileri vardr, fa ka t kendisinin O s
mond ile geirdii hayat, tam bir hayal knkl olm u, strap
yaratm tr O sm o nd, kendisini, sanat koleksiyonunda, yeni bir
ilve o la ra k grm tr
Isabel, Pensy'nin W arburton'u sevm ediini anlaynca a ralanndaki ilikiyi bozm ak ister. G eri O sm ond kzgnln dan
vurm az, kendisini kontrol eder, fakat Isabel, kendi plnn altst
etmitir. O sm o nd, bunun zerine, Pensy'nin Ned Rosier ile ev
lenmesini engeller ve kz bir rahibe manastnna gnderir. Bn.
M erle de hayal knklna uramsa da, O sm ond ka d a r zalim
olam az. Fakat daha balangta, Isabel'in kaderi zerinde oy
nayann kendisi olduunu syleyerek, Isabel'e strap ektirir.
O s m o n d 'a , onun zalim lii hakknda ne dndn en kes
kin bir ekilde anlatr; ("Ben boubouna m bu ka d ar baya
bir insanm?")
ngiltere'den, Ralph Touchett'in lm ekte o ld u u ve Isabel'i
grm ek istedii haberi gelir. O sm o n d , onun gitm esini istemez,
ta kat Isabel, O sm o n d 'u n kz kardei Countess G e m in i'd e n ,
Bn. M erle ve O sm o n d 'u n bir zam anlar metres hayat yaadklann renince, O sm o n d 'a kar gelm ekle hibir vicdan aza
b hissetmez. Ralph ile yapt son konumasnda, Isabel, ken
disini kullandklann itiraf eder ve onu hayal knklna uratt
iin Ralph'tan a f dilen efkat ve nezaketinden h ib ir ey kay
betmeyen Ralph, Isabel'i huzura kavuturur: "... Eer sizden
nefret ettilerse, sizi seven de vard." o k gem eden C aspar
G o o d w o o d , Isabel'i hl

sevdiini syler. n ce le ri C aspar

da, dierleri gibi Isabel'in mesut olm adn sezmi ise de, bir
ey yapacak durum da deildir. imdi, Isabel'in de kendisini

1 0 0 B y k R om an 7 5

sevdiini sylemesini ister. Isabel, zam anla bu sz de syler.

Caspar, byk bir heyecanla Isabel'i kucaklar. Fakat bir sre
sonra Isabel, onu terkeder ve O s m o n d 'a dner. Roman sona
ererken, Henrietta Stackpole, C a sp a r'a "Biraz daha bekle,"
der. Fakat Caspar, dehetle irkilir. Henrietta'nm , "sabrdan o lu
an ana h ta n ", m utlu yola gtren kapy amaz.

Eletiri
Henry Jam es, Bir Hanmn Portresinin "byk rom an
olduunu syledi. Baz eletiriciler de,

onun bu szne

katld ve baka tenkitiler de, Jam esin, orta anda

yazd bu rom andan daha iyisini yaratmadn syledi
ler. Hi phesiz, pln, karakterleri ve teknii ile Portre,
vlmeye deer bir eser. Bakalarnn istedii ekilde ha
reket etm ektense, kendi kaderini kendisi tayin etm eye az
meden gen bir kadn acndrmadan efkatimizi eker. Ro
mann odak noktas, kesin ve objektif bir ekilde, Isabelin
muhayyilesinde ve gerek hayatnda katlanmak zorunda
kald strap ve aclara kendisini hazrlamas zerinedir.
Isabelin bir m iras olmasndan ve O sm ond ile evlen
mesinden nceki safhalar, nndeki imknlar gsterm e
si iin titizlikle hazrlanr: Lord W arburtonun nazik, fakat
renksiz cazibesi; Caspar Goodwoodun cazip, fakat ld
rc canll, Isabel, Jam esin belirttii gibi hl, ok
gen, yaam ak iin sabrsz, strabn ne olduunu hi bil
m ediinden, bir rehber ve yorumlayc rolnde Ralph Tou ch ett vardr. Jam es, bylece, kahramannn keskin bir ka
b artm a halinde durduu fon zerinde. Amerikan ve Avru
pa zevk, kltr ve ahlkn karlatrr. Beraberce bu
m anzara ve karakterler, Isabel zerinde parlak bir k ve
m eum bir glge yaratr ve Isabel de, kendisinin scak
n yayar.
Rom ann ilk yarsnn psikolojik imlar hakknda
hemfikir olmayan pek az eletirici var ise de; ikinci yars.

7 6 1 0 0 B yk R oman

bilhassa u sorular hakknda eliki iinde; Isabel, niye

O sm ondu seti? O sm onddan hayal krklna uram as
na ram en, niye C aspar reddediyor ve yeniden O sm onda dnyor? Onun ilk tercihi hakknda, baz eletiri
ciler, Isabelin, bylece kendisini, kendi kaderi zerinde
kat bir tarzda ynetm ek isteyenleri gururla reddettiini
gsterm ek istediini sylediler. Leon Edel, O sm ondun,
W arburtonun aristokratik dnyaya olan sosyal ball
ile Caspar Goodvvoodun arzu ettii ahs balant arasn
da em niyet verici bir tercih olduunu sylyor.
Isabelin

tiksindirici kocas ile kalma azmi, daha da

zor bir m esele yaratyor. Bu konu ile ok sayda teori ileri

srlyor; Isabel, evlilik m essesesine ok byk hrm et
besliyor; vazife hissi, bilhassa Pansye kar hissettii so
rumluluk ok derindir; kendi ahlk deerlerine ball
ndan tr, hatalarnn cezasn ekm ek istiyor. Okuyu
cunun verdii hkm ne olursa olsun, zeksnn ve tahay
yl gcnn salland zam anlarda bile faziletinden hibir
ey kaybetmeyen bu gen kadna hrm et etm em ek elin
den gelmeyecektir. phesiz, hibir okuyucu, ocak ban
da oturarak, kendi hrriyetini ve satn ald bilgi hakkn
da kendisiyle dahil bir m onoloa girien (m odern rom an
trndeki bu eit ilk monologlarndan biridir) gen kad
nn bu halini unutam az. Bunlar, fevkalde gzel ve trajik
sezgilerin oluturduu sayfalar.

Yazar
Zengin ebeveynleri kendisini ilk defa yurt dna gtrdkleri zaman
Henry James ienz bir yanda bile deildi. Geriye kalan yetmi yllk
layatnn, krk senesini Avrupada geirecek ve lmnden ksa bir md
det nce de ngiliz uyruuna geecekti. Bu, Jamesin Amerikay sevme
dii demek deildi; daha ziyade, bir sanatkr olarak, Avrupann bilhassa
Londrann beer hayatnn en byk topluluu, btn dnyann en tam
zeti olduuna inandndand. Bylece, an en iyi romanlarndan ba-

1 0 0 B y k R om an 7 7

zlan yazld: Bir Hanmn Portresi (1881), Kumrunun Kanatlan (Wings of

the Dove, 1902), Byk Eliler (The Ambassadors, 1903) ve Altn Tabak
(The Golden Bowl, 1904).
Jamesin ocukluu ve genlii zengin bir entelektel mayalanma
iinde geti. Emersonun bir arkada olan babas, Henry ve kardei William (ki sonralar Amerikann mehur psikologlarndan biri oldu) arasn
daki tartmalar tevik etti. Hayatlar boyunca, iki karde arasndaki ili
ki canl bir rekabet halinde geliti.
James srtndaki sakatlktan tr. Amerikan Harbi srasnd as
kere alnmadndan, kendisini tamamen yazmaya verdi. Yllarca sren
gayretlerden sonra, ilk gerek hretini Daisy Millet (^S7S) adl kitab ile
yapt. Bu, Amerika dnda yaayan bir gen kzla ilgili bir romandr. Mes
leinde ykselmek istediinden, evlenecek vakti bulamad. Biyograficisi
Leon Edel, James ile Constance Fenimore VVoolson (ki sonralar intihar
etti) adndaki bir Amerikan kadn yazar arasnda bir iliki bulunduunu
son zamanlarda belgelerle ortaya kard.
James sanatnda ykseldike, eserleri daha derin, daha mulak ol
maya balad. Geri okuyucular, kitaplarn daha az okumaya baladlarsa da, James (derin mitsizlie ramen), realitenin kabuu altna nfuz
etmek ve beer kalbinin ekirdeini gstermek iin azimle alt.
Jamesin verimini tahayyl etmek gerekten g: Yz yirmi roman
dan baka piyesler, biyografi kitaplar, seyahat kitaplar, tenkit eserleri
yazd. Romanlarnn New York basks (yirmi drt byk cilt) iin yazd
nsz, kendi eserleri iin yazlan en iyi tenkiddir. Derin hisli bir sanatkr
olarak James, yirminci asrn bellibal psikolojik romanlarna zemin ha
zrlad.

Cesaret Madalyas
(The Red Badge Of Courage)
Yazan

Stephen Crane
( 1871- 1900 )

Balca Karakterler
Henry Fleeming: Amerikan Dahil Harbi srasnda birliin m uhafazas
urunda gnll bir er ("delikanl"); harpte geen ilk tecrbesinden
sonra harbin aaas hakkndaki hayallerinden syrlr ve olgun bir
insan olur.

Jim Conklin: Yal bir er ("uzun boylu er); ok ey bilir ve sabrl; onun
lm Henryye ok ey retir.

Wilson; Geveze er": kendisini ok ven bu adam Henrynin, cesaretin

ne demek olduunu renm esinde yardm c olur.

Yaral Adam: Yaral bir er; Fleemingin gvenliini dnm esi netice
sinde, Fleemingin vicdan azab artar.

Hikye
Harpten bir gn nce, b ir grup Birlik (Kuzey eyaletleri) eri,
kendi kendilerini verek korkulann gizlem ek isterler. "Geveze
e r" W ilson'un pclavrolan ve Jim C onklin adndaki "uzun boy

1 0 0 b y k R oman * 7 9

lu er"in daha mantk m ahedeleri karsnda, gen Henry

Fleeming, savata nasl hareket edecei hakknda dncelere
d a la r Kendisinin bir kahram an olduunu mu ispat edecek,
yoksa korkarak kaacak mdr? G ra n e , Fleem ing'in, "B ilin m e
yen biri" olduunu syler.
Gnein douu ile birlikte, savan ilk gn b a la r at
ma srasnda Fleem ing'in muhayyilesi alm ak imkn b u la
maz. M erak, kzgnlk ve hepsinin stnde, kitle hareketi iinde
b ir eyler yapmaya alr lk saatlerde Fleem ing, ilk cesedi ve
palavrac VVilson'un korkudan aladn grr, Fleeming, " b ir
fert, bir adam deil de grubun b ir yesi" old u u n d a n , "h a rb in
yaratt kardeliin... dum an ve lm tehlikeleri arasnda d o
an esrarengiz kardeliin" b ir paras old u u n d a n , ilk atm alan atlatr.
Bununla beraber, dehet zerinde kazand zafer uzun sr
mez. Pskrtlmelerinden ksa b ir m ddet sonra, syan (Gney
eyaletleri) ordusu kar hcum a hazrlanr. imdi ilk defa o la
rak, Fleem ing'in muhayyilesi harekete geer ve "hcum etm ek
te olan dmann taham m l gcn, m aharetini ve cesaretini
m bala etmeye" b ala r O n la n , zaptedilem eyecek devler,
elik m akineler o la ra k g r r Birdenbire, yanndaki b ir er, ko r
kun bir ses kararak ka a r lgn b ir halde bulunan adam
apkasn ve tfeini de geride brakr. Fleeming de k a a r Fa
kat, dm ann hcumu baanl olamamtr.
Kendi kendisinden utanan ve pim anlk duyan Fleeming,
"m phem likten, daha da byk m phem lie d a lm a k iin" o r
m ana g id e r O rm a nn derinliklerinde, "a a gvdelerinin bir
m bed gibi kvnld" b ir yerde, tabiatn, gerek b ir huzur kay
na olam ayacan a n la r nk az ak, gzleri h ib ir ey
grm ezcesine gkyzne doru bakan b ir ceset, b ir aacn
gvdesine yaslanm du rum da, d im d ik durm aktadr.
Korku, rperm e ve dehete den Fleeming, bu korkun
m anzaradan k a a r indeki sessizlik, kaan askerlerin dehet
uyandran sesleri ile pa ra la n r Bir grup yaral askerle birlikte

8 0 1 0 0 B y k R oman

geri ekilirler; fakat onlarn yaralanm ve kendisinin yaralan

mam oluu, onu huzura kavuturmaz. " O da, yaralanm o l
masn istedi", diyor yazar. "Yara, cesaretin kzl madalyas id i."
Fakat kendi kendine acm ann tesiri altnda kendisini kaybet
meden nce, lm karsndaki ilk ahs tecrbesini yaar. nsanlann ldn grm t, fa ka t o nlann hibiri, onun yakn
bir arkada d eildi. imdi derin bir yara alm olan Jim C onklin'in, to p arab ala n tarafndan inenmaksizin rahata le b il
mek iin kendini b ir kenara doru srklemeye altn g
rr. Jim 'in, gln b ir lm dansndan sonra gzlerini ka p a
mas, Fleem ing'in vicdan azabn daha da artnr. Bu ara d a , ya
ral b ir askerin de Fleem ing'i dnmesi, onun strabn daha
da fazlalatnr
D ahil kaynamasnn en derin seviyesinde, Fleeming, biraz
huzura kavuur. imdi, btn alay geri ekilmektedir. Fleeming,
bir erin yanna gide r ve ne olduunu sorar. Sinir bozukluuna
kaplan er, tfein d ip i in i F leem ing'in kafasna indirir. Flee
m ing, kendisine geldii zam an, artk b ir "cesaret madalyas"
sahibidir. Sevimli sesli b ir er tarafndan kendi blne g t
rld zam an, yaral askerler kendisini b ir gazi o la ra k kar
larlar. Fakat Fleeming huzursuzdur, endielidir; kendilerini, d a
ha fazla m cadelenin, daha fazla strabn beklediini b ilm ek
tedir.
N iha savata, Fleeming hakik bir cesaret madalyas kaza
nr O zam an, ne bir kalabaln yesi, ne de kinatn dm a
n ola ra k arpr. Artk, daha ziyade, kendisini ortadan kaldr
m ak isteyen insanlara kar derin bir intikam hissi ile hareket
eden kzgn bir adam dr. Subay, onun bir da keisi, b ir harp
eytan gibi arptn sylyor. Kar hcum a geen m anga
snn banda Fleeming vardr; bu ii hangi hedef urunda yap
tn bilmez, sadece karsndakiler! ortadan koldrm ok gerek
tiini bilir. Sanca tayan avu ld r ld zam an; sanca
n dman eline gememesi iin kendisini atee a ta r ve san
ca kurtarr. Savan sonunda -ki bu sava Kuzeyliler ne ka

1 0 0 B y k R oman * 8 1

zanm ne de kaybetmitir- Fleem ing, ald yarann (cesaret

madalyas) cesaretle hibir ilikisi olm adn renir. Cesaret,
bana indirilen b ir d ipik veya vatanseverlik atei altnda insa
nn kendisini feda etmesi d eil, byk iler baarm ak iin ha
yallere kaplm am a veya nasl sa kalnacan dnm em e
hrriyetidir Basit b ir gerei, lm n, sadece lm olduunu
kabul e de bilm ektir Bunu renen Fleem ing, rom an sona e rd i
i zam an, artk olgunlam ve b ir adam olm u tu r

Eletiri
Cesaret Madalyas yaymland zam an (1 8 9 5 ), birok
eletirici kitab vd; bilhassa ngiliz yazarlarndan H.G.
W ells ve Joseph Conrad, eserin derin hissiyatna ve engin
muhayyile gcne hayran kaldlar. Son zam anlarda eleti
riciler eserin tezi ve slbu hakknda, nceki eletiriciler
den farkl grler ileri srdler ise de ekserisi, onun bir
aheser olduunu kabul ediyorlar.
nceki yllarn eletiricilerinden pek oklar, C ran ein
bu harp rom annn, natralistik olduunu, yani C ranein,
daha nceki Maggie adl rom annda yazd gibi, "evre
nin, dnyada, m uazzam bir ey olduunu ve insanlarn
hayatlarnn nasl ekillendiini gsterdiini sylediler.
Gnmzn eletiricileri, Fleem ingin alkantl kinatta
sadece kk bir hzm e olmadna inanyorlar. Hi ol
m azsa, kendisini, erefsiz bir m albiyete terketm ez. Ro
m an gelitike, kendisi ve kinat hakknda ok ey re
nir ve hepsinin nem lisi, kendi iradesini gsterm ekle ol
gunlua kavuur ve bir eit eref ve hrm et kazanr. u
halde rom an, daha ziyade realizm e, insann, kendi iradesi
ve kaderi arasndaki atm ann objektif bir tarzda ince
lenm esine daha yakndr.
C ranein (Fransz em pressyonist ressam larn hatrla
tan) zengin muhayyile gc de, geni tartm alara yol a
t. C ranein imajlar, sadece kabiliyetli bir am atrn ar

8 2 1 0 0 B y k R oman

lklar m dr? Onlarn, C ranein tezi ile organik balantla

r var mdr? Bylece, rom anda stnlk kuran krmz
renk ("krm z alklar, "kzl gne, kzl gzler, "kr
mz kkrem e), dehet ve^su hissi, kzgnlk ve kahra
manlkla ilikilidir. Ayn ekilde, saysz hayvan ve maki
ne imajlar, harbin hayvaniliini ve gayr-ahsliini gste
riyor.
Cesaret Madalyas, E rn est Hemingvvayin

dedii gibi,

"bir byk iirdir. Byk bir iirde, btnn paralar,

kanlmaz bir gerei belirtirler. Geri C ranein rom an,
geni imknlaryla okuyuculara meydan okuyorsa da dik
katli bir okuyucu, onun ekirdeini hibir zam an gzden
uzak tutam az: Henry Fleem ingin gelien karakteri. Yap,
muhayyile gc, karakter elikileri en zor beer a rtk r
altnda, harbin artlan altnda, bir gencin kendi kendisini
anlam asna yardm ediyor.

Yazar
Stephen Crane bir yazsnda eliyordu !<i: Bir sanatkr, hayata yakla
t nisbette bir sanatkr olur. uras gariptir ki, Stephen Crane, Ameri
kan Harbinin sona ermesinden alt yl sonra dnyaya geldi ve bu b
yk harp romann yazmak iin, tecrbesine deil, muhayyile gcne da
yand. Ksa hayatnn, heyecansz getii sylenemez, Crane, edeb bir
evrede dnyaya geldi. Anne ve babas da yazard. Fakat ocuk, dindar
ebeveynlerinin

empoze ettikleri artlara isyan etti. Roman ve piyesler

okumu ve daha da kts, beyzbol oynamt. Gerekten, Cranein o

cukluk emelleri, profesyonel bir beyzbol oyuncusu olmakt.
Cranein, kendisini almalanndan ziyade spora vermesi, onu ni
versite hayatndan uzaklatrd. Yirmi yalarnda, kendisini gazetecilie
verdi ve artk ksa sren hayatnda bu ile megul olacakt. Gazetecilik
grevleri srasnda, en tutulan romanlarnn konularn buldu. Ayya ve
sefil insanlann ok sayda bulunduu Bovvary (New York) mahallesini in
celerken, ksa bir mddet iin bir ayya olarak yaad ve dokunakl So
kak Kz Maggie (1893) adl roman iin malzeme toplad. Amerikann
bat snrlannda, yalnzca hayat sren insanlar inceledi ve iki ksa hikye

1 0 0 B y k R oman 8 3

yazd. spanyol-Amerikan Harbinde, silh tayan bir gemide harp muha

biri idi ve Cranein gemisi paraland. Harbin sonunda, tabiata kar insa
nn durumunu anlatan, Ak Gem!' adl byk hikyesini yazd.
Cranein hayat hareket iinde geti. Yine strap ve aresizlik dolu idi.
Harp tecrbesi shhatini bozdu ve onu, tedavi edilemez verem hastal
ile kar karya brakt. Bir ara bir spor salonunun menecerliini yapan
Cora Taylor adnda bir kadna k olmas, cemiyet tarafndan gayet k
t karland, kendisiyle alay edildi. Ksa bir mddet iin, Crane ve Cora
ngilterede yaadlarsa da, hastalkl Crane'in shhatini kazanmas iin
zam an ok gemiti. Yirmi sekiz yanda ld. Maamafih, Cesaret Ma
dalyas adl roman, canl, realist, irane muhayyile gc ile Amerikan
romannn gelimesinde yardmc oldu.

Hodgmlar Panayr
(Vanity Fair)
Yazan

William Makepeace Thackeray

{ 1811- 1863 )

Balca Karakterler
Becky Sharp: Kurnaz, cazibeli, vicdansz, kendi kar peinde giden
bir yetim.

Amelia Sedley: Beckynin efkatli ve nazik arkada.

Josep h Sedley: Jos", Amelianm tem bel kardei.
Sir Pitt Cravvley: Meteliin hesabn tutan, intizam sz, dzensiz baronet.

Ravvdon Crawley: Sir Pittin kk olu; orduda yzba, "dnyay gr

m" biri.

George O sborne: Ameliann nianls; fakat bencil; Ameliaya olan g

revini unutur.

William Dobbin: O sbornein yakn arkada; uzun zam andr Amelia'ya

hayrandr.

Lord Steyne: Zengin, ehvet dkn bir aristokrat.

1 0 0 B y k R oman 8 5

Hikye
O ndokuzuncu asrn balarnda, iki yakn arkada, Bn. Pinkerton'un kz akadem isinden mezun oldular. O n la r, Londral
zengin i adam nn nzik, iyi yetitirilmi A m eiio Sediey a d n d a
ki kz ile anasz babasz Becky Sharp adndaki fa k ir b ir kzdr
(kzn babas bir sanatkr, anas da Fransz opera arkcs idi).
Bu kz, dierlerine Franszca re tebildii iin, aristokratik aile
ocuklannn devam ettii bu okula alnmt. A m e lia ,'iy i kalpli
ve sof bir kzdr Becky ise tam am en bencildir, iyi veya kt her
vastaya bavurarak, bu dnyada baanl biri olm aya azm et
mitir.
Kzlar, okulu terkederken, m eteliin hesabnn sorulduu bu
hayattan nefret eden Becky, Johnson'un Lgat K itab'n, mey
dan okurcasna, okul mdiresine frlatr. A raba kzlan, Sedleyierin evine gtrd zam an, Becky, A m elia'nn, H indis
ta n 'd a ki asker grevinden izinli o la ra k gelen iman, m ahup
tavrl aabeyi Jos'la tantnlr. Becky, Jos'un tem bel ve sama
b ir zppe olduunu anlam asna ram en, zenginlik ve mevki
uruna onunla evlenmeye ka ra r verir.
Fakat A m elia'nn patanlk gayretiyle mehur Vauxhall
Bahesi'nde tertipledii partide, Becky'nin pln suya der.
Jos, partide ok ier, kendi kendisini aptal yerine ko r ve Am elia'nn eski arkada G e o rg e O sb o rn e , Jos'u, b ir an nce H in
distan'a dnm eye ikna eder. O s b o rn e ' n sdk arkada ve
hayran D o bb in, H indistan'da grev yapar; o da uzun b ir za
mandr, A m elia'y gizliden gizliye sevmektedir; fa ka t kendisin
den daha atlgan ve sosyetik arkada G e o rg e uruna, kenar
da kalm aya hazrdr.
V auxhall'deki

partinin

felketle

neticelenm esi

zerine,

Becky gzyalan ile arkada A m e lia 'd a n aynlr. H am pshire'deki bir baronetin iki kk kzna dadlk iini alr. Tam ahkr ve
hain Sir Pitt Crawley, ailesi zerinde iddetli b ir bask kurm u
tur. Becky, derhal, onun fareye benzeyen kans ve bakm akla

8 6 1 0 0 B y k R oman

grevli iki kz ile hibir ekilde ilgilenm em eye karar verir. Kz,
btn vg ve yaltaklanm alarn Sir Pitt'e ve ailenin evlenm e
mi zengin halas Bn. Cravvley'e yneltecektir.
Bn. Crawley, Rawdon Cravvley'e bilhassa dkndr. Rawdon, Sir Pitt'n mteveffa Lady Grizzel C rawley ile evliliinden
olan oludur. G z kamotnc bir yzba olan Rawdon kum a
ra dkndr ve halas da, onun kum ar borlonn m em nunluk
la der. Becky, Ravvdon'un kalbini kazanr ve kendisini, btn
Crawley ailesine sevdirir. Yal Bn. C rawley hastaland za
m an, kendisine Becky'den baka kimsenin, bakmam asn ister,
ikinci Lady Crawley ld zam an, k Sir Pitt, Becky'yi de
hayrette brakrcasna, Becky'ye evlenme teklifi yapar.
Becky, gzlerinden ya boanarak, ihtiyar Pitt'in tevecch
ne teekkr etmekle beraber, kendisiyle evlenem eyeceini, zira
evli biri olduunu syler. Becky'nin, Rawdon ile evli olduunu
iln etmesi kstah Crawleyleri dehete b o a r Becky ve Rawdon, Brighton'a balayna gittikleri zam an, Sir Pitt, kendisini d e
rin b ir gazaba kaptrrken, yal Bn. Craw ley de bu sevgili ye
enini mirasndan kanr ve yerine onun aabeyi Pitt'i geirir.
Bu ara da, A m elia'nn G eorge O sb o rn e 'u dnerek, saranp solduunu bilen D obbin, alaydaki arkadalanna, G eorg e 'in A m elia ile evlenmek zere olduunu syler. Evet, G e o r
ge, A m elia ile evlenmeyi istemektedir; fa ka t hrriyetini feda
ederek deil. imdi kendisinin, A m elia ile evlenmek zorunda
oldu u na karar verir ve bu ie sadk arkada D obbin ta ra fn
dan itildiini de sezer.
A m elia'nn babasnn m al durum unun gittike bozulmas,
daha baka glkler dourur. Mr. Sedley, nihayet ifls ettii
zam an, G eorge O sb orn e 'u n babas olu nu n , meteliksiz A m e
lia ile evlenmesine kar kar. Fakat O sb o rn e , D o b b in 'in srar
lar karsnda, babasna kar gelerek A m elia ile evlenir ve ift,
balay iin Brighton'a gider. O ra d a , "be parasz" iyi bir hayat
yaayan Ravvdon ve Becky ile karlarlar

1 0 0 B y k R om an * 8 7

D obbin, G e o rg e 'in babasna giderek olunu affettirmeye

urar, faka t kzgn yal adam kendisini ko va r Bu kt habe
ri ulatrmak iin B righton'a g e ldii zam an, heyecanl b ir haber
de iletir: "N a p o le o n , Elbe adasndan kat ve imdi kuvvetleriy
le Belika'y igal ediyor." G e o rg e , Rawdon ve Robbin, derhal
Brksel'e gitmeye karar verirler. Bu arada G eorge, uysal fakat
heyecan vermeyen A m elia ile sadece alt haftadr evli olm as
na ram en, Becky Sharp'a kur yapmaya b a la r Fakat onun zi
na plnlan VVaterloo'da havaya uar, zira harp bittii zaman
G eorge O sborne, kalbinden yedii b ir kurunla lm t r
Rav^don, harpte daha baanl olun C esaretinden tr a l
bayla terf ettirilir ve N a p o le o n 'u n niha srgnnden sonra,
Becky'ye, Paris'in nee ve lgnlk dolu k hayatn gstermek
ister. Rawdon, b ir ara, kum ardan

bir hayli para kazanr ve

Becky de, her zam an o lduu g ib i, evresine b ir sr hayran

toplar. Btn b unlar arasnda, Becky, bir erkek ocuk' daha
dnyaya ge tirir ve babas bu ocuuna iyice balanr.
A m elia'nn da b ir erkek ocuu dnyaya gelir, fa ka t onun
hayat, hi de arkadannki gibi parlak deildir. O lu n u n VVa
te rlo o 'd a lm esine ram en, yal O sb o rn e , A m elia'y ve to ru
nunu hl grm ek istemez. fls etmi ebeveynlerinin verdii
birka kurula sefil bir hayat yaayan A m elia'nn yegne tesel
lisi o lu d u r
Paris'te gelirlerinden ok fazla para harcayarak iki sene ka
lan Becky ve kocasna gelince; Becky, Rawdon'a bor vermi
biroklarn satn a lr ve kocasyla, yeni b o rla r yklenm ek ze
re Londra'ya d n e rle r Becky, kocasnn aksine, ocuunu hi
dnmez. Becky'nin yegne gayesi, kendisini gzelletirmek
ve zengin erkeklerle fl rt etmektin Ravvdon'un kum arda kazandklan ile geinem eyen Becky, Londra aristokrasisine girer ve
tecrbeli, zengin ve vicdansz Lord Steyne hemen kendisine
kancasn ta k a r Steyne'nin tertipledii bir partide, Becky, ko ca
snn aabeyi Pitt Cravvley ile tanr Ailesinin zengin b ir m en
subu haline gelen Pitt Cravvley, Becky'ye k o lu r

8 8 1 0 0 B y k R oman

Becky'nin zina snrnda salland bu srada, fa k ir fa ka t fa

ziletli A m elia, kendi ailesini m al ykten kurtarm ak iin, o cu
unun, kaynpederi tarafndan yetitirilmesini kabul etmeye
m ecbur kalr. ocuu bylece vesyetine alan yal O sborne,
ocuu, kalbi para para o lan zavall annesine hemen he
men hi gstermez.
Ravvdon'un gitgide borca gm lm esine ram en, Becky, k
elbiseler giyer, pahal m cevherat takar. Rav/don para isteyin
ce, Becky reddeder. N ihayet, Rav^don borcunu dem eyen cen
tilm en m ahkm lann hapishanesine gtrlr. Kardei, kendisi
ni hapishaneden kurtanr. O gece, beklenmeyen ekilde evine
d nd zam an, Becky'yi Lord Steyne ile grr. Bu hdise,
onun iin, hayal knkldr. A y n lrv e b ir daha da Becky'yi g r
mez.
O n sene sonra, Jos Sedley ve D obbin dndkleri zaman
Bn. Sedley'i l ve kk G eo rg e O sb o rn e 'u da b ir dediini
iki etmeyen byk babasna dehet saarken bulurlar. D obbin,
tekrar A m elia'y sevdiini syler, fakat A m elia, l kocasna
hl sadktr. Jos ailesine yardm eder ve ihtiyar O sb o rn e 'u n
lm ile de G e o rg e 'in istikbli salanm olur. Joseph, D o b
bin ve A m elia, beraberce A vru p a 'da bir geziye karlar ve
onuncu derecede bir A lm an kaplcasnda Becky Sharp'a tesa
d f ederler. D ob b in 'in ikazlanna ram en, iyi kalpliliinden hi
bir ey kaybetmeyen A m elia, eski arkadan yanna a lm ak is
ter. Rawdon'un aynlm asm dan sonra, Beck zor b ir hayat sr
mektedir. Sir Pitt Cravvley'in, ocuunu, evltlk edinmesine
msaade etmi ve skandalden ekinen Londra aristokrasisin
den kovulunca. A lm an kaplcalanna yerlemitir. Bir kaplcada
elde ettii zenginlerin paras ile b ir m ddet yaadktan sonra,
tannm ad b ir kaplcaya gidiyordu.
Becky Sharp, Jos'u grnce, ona tekrar kur yapar ve m et
resi olur. Saf ve aptal Jos'u, kendi ad zerine byk b ir sigor
ta poliesi alm aya ikna eder. Jos, bir iki ay sonra, esrarengiz
bir ekilde ld zaman da, Becky, nihayet zengin b ir kadn

1 0 0 B y k R om an 8 9

dr. Hatt kendisini dul Lady Bountifil (Lady Cm ert) diye tantr
ve bu rol de zevkle oynar. Btn bu kurnazlna ram en,
Becky'nin hl iyi taraf da va rd r A m elia'nn, D o b b in 'in evlen
me tekliflerini, kocasnn htrasna sadk kalm ak iin srarla
reddettiini renince, Becky, G eo rg e O sb o rn e 'u n , W aterloo
H a rbi'nin arifesinde kendisine yazd m ektubu gsterir. O sborne, bu m ektubunda, B ecky'nin, kendisine kamasn yalvanyordu. M ektup, nihayet, A m elia'nn gzn a a r ve D o b b in 'in
teklifini kabul eden A m elia ve D o b b in , bir kr blgesinde m e
sut bir hayat srerler.

Eletiri
Hodgmlk Panayr, N apoleon zamanndaki ngiliz ha
yatn pek ok ynlerden biraz da mizah bir tarzda ele
alan, belki de en byk ngiliz romandr. Thackeray, tari
hi bylece komik bir ekilde ele almann, sanat bakmn
dan tehlikeli bir yol olabileceini idrak etm esine ram en,
yine de hlihazr zaman deil -en yakn mazi de olsa- m a
ziden bahsetti. Bununla beraber, Fieldin ve Jan e A ustinin
balatt gelenekleri devam ettirerek, sosyete hayatnda
belirtileri bugn bile grnen riyakrlk ve tamahkrl
gsterdi.
Thackerayin, Hodgmlk Panayrnda. maksad, kendi
vatandalarn, kltrl, dnya grgsne sahip, trelere
biraz bo veren bir kimsenin nasl grdn anlatm akt.
Fielding, Tom Jon es adl kitabndaki hareket ve karakter
leri, her blm n bandaki makalelerinde anlatrken,
Thackeray, yorum larn, kitaba, boydan boya yerletirdi.
Yorumlar, okuyucuya, bu karakterler hakknda ne dn
meleri gerektiini syler; fakat hibir zam an onlara tepe
den bakmaz veya m tehakkim bir tavr taknmaz.
Thackerayn kusurlarndan biri, realiteyi hibir zam an
tam olarak gsterm eksizin, tre d serbest bir tutum dan
hissilie gem e temayldr. Bylece, bir karikatrist ola

9 0 1 0 0 B y k R oman

rak da kazand tecrbe sayesinde, Crawleyleri, snobluk

(zppelik) ve bencilliin birer ucubesi olarak gsterir. te
yandan, Am elia -ki isim, Fieldingin son rom anndan aln
m tr- m odern zevkler iin ok ekerli bir tip. Belki Thackeray'n, gerek bir beer yaratk olarak baar ile gster
dii tek karakter Becky Sharp idi. Rom ann en iyi hatrla
nan taraf, Beckynin, ne yolla olursa olsun baarl olm a
azmidir.
Romann aheser yaps, Becky Sharp ve A m elia Sedleynin ykseli ve dlerini takip eder. Balangta,
Amelia, zengin bir tccarn kzdr. Becky ise iane ile ya
ayan fakir bir kz. Ardndan, Mr. Sedleyin durum u bozu
lunca ve Beckynin evirdii dolaplar baarl olunca, ta
raflarn durum u yer deitirir. Sedley ifls eder v e Becky,
Rawdon Crawley ile evlenir.
Becky, kartlarn cm erte oynar ve cem iyette daha
yksek bir mevki peinde giderken, Lord Steyneye raz
olur ve sosyal merdivenlerden aa inmeye balar. te
yandan, Am elia, tekrar yava yava cem iyet hiyerarisinde
ykselir. te bu sosyal baar ve baarszlklar, dram atik
bir grafik eklinde gsterdii iindir ki, Thackeraym
Hodgmlar Panayr, h er zam an okunacak bir kitap.

Yazar
VVlliam Makepeace Thackeray, bir Ingiliz devlet memurunun olu idi,
18 Temmuz, 1811de Kalktada (Hindistan) dodu. Babas ld za
man, Thackeray, eitim iin ngiltereye gnderildi. Fakat okulu sevmedi
ve 1830 senesinde, diploma almadan Cambridge niversitesinden ayrl
d.
Baarsz bir okul hayatndan sonra, Thackeray, bir sene Avrupada
seyahat etti ve hukuk tahsil etmek zere ngiltereye dnd. Bu arada ka
rikatrler ve izgi romanlar izmeye balad; bunlardan bazlar, o za
manki cemiyeti gayet gln bir ekilde gsterdi. Thackeray, 1836'da Isabella Shawe adnda bir kadnla trajik bir evlilik yapt; kadnn daha sonra
delirmesi Thackerayn sonraki hayatn karartt.

1 0 0 b y k R o m an 9 1

Senelerce, mizah bir gazeteci olarak sknt iinde yaadktan sonra

(izgi romanlar ve karikatrlerinin basld dergilerden biri, bugn de
yaynlanan Punch dergisi idi). 1847de, tefrika halinde yaynlanan ahe
serini, Hodgmlar Panayrfn yazmaya koyuldu. Victoria an karikatrize eden bu eserinin ardndan, otobiyografik Pendennis (1849) geldi ve
onsekizlnci asr hakknda tarih bir roman olan Henry Esmond (1852) ya
ymland.
Henry Esmondun yazlmasyla ilgili aratrmalar, Thackerayn
1851de, onsekizlnci asrn ngiliz mizahlaryla ilgili konferanslaryla ba
lad. Thackeray, bu konferanslarn 1852de, Amerikada da tekrarlayarak
para kazand ve 1855te, konferans vermek iin tekrar Amerikaya gitti.
Thackeray ada Dickensten daha msamahakr ve kltrl olduun
dan, Birleik Amerikada, Dickensden daha fazla elendi, zevk ald.
Amerikay ziyaretten sonra, Henry Esmond kitabnn devamn Virgin/a///a/-(1859) adl kitabnda yaynlad. Thackeray, 1857de Parlamentoya
seilmek iin siyas rncadeleye girdi ise de baarl olamad. Daha son
ra 1860ta Cornhill Magazine'm genel yayn mdrln yklendi, fakat
bu ii bktnc buldu. 24 Aralk, 1863te Londrada ld.
Hibir zaman Dickens kadar popler bir yazar olmayan Trackeray, da
ha az sayda, fakat daha kltrl okuyuculara hitap etti. Dickensin aksi
ne, ngiliz aristokrasisini gayet iyi bildiinden, bu insanlardan daha inan
drc ve daha az melodramik ifadelerle bahsetti. Akl yerinde olmayan kansna ve iki kzna bakmak zorunda kalndan tr, hibir zaman mal
gvenlik iinde bulunmad ise de, kltrnden, nktelerinden ve huzur
verici tavrlarndan tr kendisini, cemiyette, strap iinde kvranan Dic
kensden ok daha rahat hissetti.

Dier Eserleri
Henry Esmond: Hodgmlar Panayrf na daha fazla kontrol edilen ve
daha az canl bir slpla yazlan Henry Esmond, Kralie Anne zamann
daki ngiliz cemiyetinin durumunu parlak bir tarzda anlatr. Romanda.
Mariborough, Addison ve Svvift gibi gerek tarih ahslar da vardr. Castlewood ailesinin gayr-meru ocuu olduu iddia edilen Esmond, Lady
Castlevvoodun herca kz Beatrixe kur yapar. Hodgmlar Panayrnaki Dobbin gibi, sevdii kza srarla evlenme teklif eden; fakat Dobbinin

9 2 1 0 0 B yk R oman

aksine, Beatrixin kstaha reddetmelerine nihayet dayanamaz. Beatrlx,

Jacobite Hanedanln geri getirmek iin uygulanmak istenen pln boz
duu zaman- ki Esmond da Jacoblteierl geri getirmek iin alanlar ara
sndayd- Esmond, bunun zerine Beatrixin annesi Lady Castlevvood ile
evlenir ve onunla birlikte, Amerikann Virginia eyaletine g eder.

Pendennis; Bu otobiyografik roman, k ve kltrl Binba Pendennisin yeeni Arthur Pendennisin olgunlua nasl eritiini anlatr. Arthur
Pendennis, iki kadna ktr: Emily Costigan adnda, kendisinden yal
rlandalI bir aktris ve Fanny Bolton adnda saf bir hizmeti kz. Her ikisi
de, kendi sosyal snfnn dndadr. Roman, Arthurun olgunlatka bu
iki kadndan kendisini nasl syrdn ve sonunda, gzel vey kzkardei Laura'nn kocas olduunu anlatr. Thackerayn niversite hayat, ku
mar borlar, flrtleri ve reddediiileri, bu byk ve yaygn kitapta ho ve
elenceli bir tarzda anlatlr.

Alice Harikalar Diyarnda

(Alices adventures n Wonderland)
Yazan

Lewls Carroll
( 1832 - 1898 )

Balca Karakterler
Alice: Victoria anda, kk, terbiyeli bir kz; hereyi renm ek ister.
Beyaz Tavan: Sinirli, zarif ve ok endieli.
D es: Son derece irkin bir yaratk; Kralieden lesiye korkar.
K ralie: En ok sevdii sz: "Kafasn kesin!dir.
Cheshire Kedisi: Btn yzn kaplayan glm sem esi ile, istedii an
grnebilir ve kaybolabilir.

lgn apkac: lgn ay partisinin ev sahibi.

Hikye
Skntl b ir le sonu, A lice, kzkardeinin om uzlarna yas
lanarak yan uyur b ir halde elindeki kitab okurken, niden be
yaz bir Tavan grr. Partiye gitm ek iin giyinmi Tavan, cep

9 4 1 0 0 B yk R oman

saatine bakar ve ge kalm aktan endie eder. M erakl Alice,

Tavan'm peine taklr. Bir tarladan geerlerken birdenbire
aya bir ukura kayan A lice, ukurun iine yuvarlanr ve n iha
yet bir yn yaprak zerinde durur. O ra d a tekrar Tavan' g
rr, fakat ona baz eyler sorm adan nce, Tavan, A lice 'i
tella g t rr ve ok sayda kilitli kaplarla evrili uzun b ir sa
londa brakr.
Cam bir masa zerinde altn b ir a n a h ta r gren A lice, kap
larn en kn aar. Ak kapdan fskiyeli serin b ir bahe
grr, fakat kendisi kapdan geemeyecek ka d a r uzun boylu
dur. M asa zerinde, etiketinde "Beni i" yazl bir ie grr. A li
ce, iedekini ier ve hemen 2 5 santim klr. Fakat yine b a h
eye giremez, nk anahtan aptalcasna masann zerinde
brakmtr ve imdi masa zerindeki anahtara ulaam am akta
dr.
Masann altnda da zerinde "Beni ye." yazl b ir kurabiye
grr. Kurabiyeyi yer ve derhal 2 metre 70 santim boyunda bir
dev olur.
Alice, tekrar Beyaz Tavan' grr. O n u n la konum ak iste
d ii zam an, hayvan kaar. Bu arada eldivenlerini ve yelpazesi
ni yere drr. Alice, onlan alr ve yelpazenin boyunu tekrar
klttn grr. Beyaz Tavan geri d n e r ve lgncasna e l
divenlerini arar. A lice 'i b ir hizmeti sanan Tavan, sert bir ses
le, bir ift eldiven getirm esini ister. Alice itaat eder ve aalara
doru koar. zerindeki tabelda "B. Tavan" yazl kk bir
beyaz evin nnde durur.
Tavan'm evinde, bir ift yeni eldiven ve yelpaze bulur. Ay
rca ok czip bir ie de grr. Alice dayanam az, ienin iindekini ier ve derhal bymeye balar. Bu defa, boyu ylesine
uzar ki eve sabilm ek iin, bir ayan bacadan, bir kolunu da
pencereden uzatr.
Alice, niden birinin evin penceresine akl talan attn
iitir. Bu akl talan, kk pastalar haline g e lir ve A lice bu
postalan yiyerek klr. Bylece Tavan'm evinden dan

1 0 0 B y k R om an 9 5

kar. O rm a n d a komaya balar ve dev byklnde bir mantann yannda durur. M antann zerinde tem bel tem bel oturan
bir krkayak nargile imekle meguldr. A lice'e kaba b ir tarzda
hakaret eden krkayak, ayet m antann b ir tarafn yerse by
yeceini, teki tarafn yerse, kleceini syler. Alice, ilkin,
ylesine klr ki, enesi ayana deer. Panie kaplan A li
ce, mantarn dier tarafn da yer ve boyu, b ir aacn tepesine
ulaacak kadar uzar ve o radaki b ir gvercin de, A lice 'i ku yu
murtas alan bir ylan sanarak halar.
Alice nihayet gerek boyunu bulur. O rm a n d a k i yryne
devam eder. Des'in kulbesi nne gelir. Burada bala
benzeyen bir hizmetinin kurbaaya benzeyen d i e r b ir hizmet
iye, Kralie ile kroket oynamas iin (tahta topla oynanan bir
oyun) Des'e bir davetiyeyi verdiini grr. G rltden tr
zaten kendisini kimse duyam ayacandan Alice, kapya vurmakszn kulbeye girer ve Des'in, kucandaki ocuunu
sallayarak uyutmaya altn ve b ir ann da piirdii o r
baya biber koyduunu grr. G rlt kula sar edecek de
recededir ve biber de. Kralieyi, fena halde aksrtr. minenin
iinde, az kulaklanna vanrcasna esrarengiz b ir tarzda g
lmseyen bir dheshire kedisi vardr.
Des, birazck tutmas iin bebeini A lice 'e uzatr ve kay
bolur. A lice kk ocuu susturmaya alrken, ocuun a
lamas tedricen hom urdanm aya dnr ve A lice, birdenbire
kucanda bir dom uz tuttuunu grr. Hayvan, A lice 'in kollan
arasndan kurtulur ve orm ana kaar. Alice, yukan d o ru bakar
ve kedinin kendisine, a a tepelerinden glm sediini grr.
A lice'e, lgn apkac'nn partisine gitmesini syler ve ardn
dan, ksm ksm kaybolur, en son kaybolan paras glm se
mesidir.
ay partisinde A lice, lgn apkac'y, Yry Tavan'n
(ki o da lgndr) ve mtem adiyen aydanla den ve kurtanlan uykulu kk bir fareyi de grr. Hepsi, A lice 'e gayet ka
ba davranr, bilinm esi m m kn olm ayan bilm eceler sorarlar.

9 6 1 0 0 B y k R oman

N ihayet fare kendisini dahi uyutan uzun bir hikye sylemeye

ikna o lu n u r
Alice, partiden kaar ve bir baheye gelir. Bahvanlar, Kralie'yi m em nun etmek iin konuan iekler ekmekle m egul
d rle r Kralie, bahvanlan, beyaz glleri krmzya boyarken
g r r ve onlann derhal ldrlm elerini em reder ise de. Alice,
onlan iek talar arasna sa kla r Bu esnda kraliyet geit res
mi balan skambil kdndan yaplm askerler ve saray nzrlon ardndan Des, Beyaz Tavan ve Kralie geerler.
Ardndan kraliyet kroket oyunu balar Sopa o la ra k canl
fla m in g o la r ve top ola ra k da kirpiler ku lla n lr Kavisli kale de,
geriye eilen iskambil ktlanndan o lu u r Kralie, A lice 'e bir
fla m in g o verir ve hemen oynamasn em re d e r O yunu oyn a
m ak m m kn d e ild ir Herkes ayn and a , istedii gibi oyna
m a kta dr Tam kendilerine vurulaca srada, kirpiler allar
arasna kaan F lam ingo, ban kaldrarak A lice'e bakan Kra
lie, bir kimsenin oyununu beenm edii zam an, "Kafasn ke
sin!" diye banr ve asker-kaleler yerlerinden aynim
Cheshire kedisi meydanda grnerek, A lice 'e oyunu nasl
bulduunu soran A lice, sevm ediini syler ve kedi, bunun ze
rine, m ehur glmsemesiyle Kral'a bakan Kral, Kralie'ye
ikyet eder ve Kralie de, kedinin kafasnn kopanlm asn em
reder Fakat artk, meydanda sadece kedinin kafas g r n d
nden, kimse kedinin kafasnn nasl kopanlacan bilmez ve
kedi de bylece kurtulun
Alice, aresizlik iinde oyunu terkedecei srada. Des ya
nna g elir ve A lice 'i deniz kenanna gtrn A lice burada Sah
te K aplum baa ve G rayphon adnda iki hazin karakterle tan
n Sahte K aplum baa, eitim devresinde neleri rendiini
anlatr: Sarho gibi sendeleyerek bulunduu yerde dnm ek,
kvranm ak, debelenm ek, aritm etiin btn ksmlan; ihtiras,
dikkati baka yere ekme, irkinletirm e ve alay etme. Bu yara
tklar, A lice 'i, stakoz G u a d rille 'y e g t r rler ve kum da, onun
erefine ok hareketli b ir dans yaparlan

1 0 0 b y k R om an 9 7

O n la r dans ederken, bir yarglam ann devam ettii haberi

g e lir Kupa Baca (skambil ktlanndaki) K ralie'nin tatlsn
aldndan m uhakem e edilm ektedir. Kralie, jri kendi arasn
da meseleyi grm eden nce hkmn verilmesi taraftandr.
Birka ahit, bildiklerini sylerse de bunlann hibiri m uhakem e
ile ilgili deildir. (Jri unlardan olumutur: b ir fare, da g e
lincii, bir kurbaa, bir kirpi ve d i e r hayvanlar.)
N ihayet, Alice de hkim huzuruna anlr, ahitlik etmesi is
tenir. Fakat A lice, yarglam ann sahte old u u n u syler ve Kra
lie hayknr: "Kafasn kesin!" Fakat A lice ylesine uzun boylu
biri olm utur ki, elinde o lm a d a n , jrinin bulunduu platform u
devirir, jriyi oluturan yaratklar yere derler. O n la r tekrar ye
rine oturtan A lice, Kraiie'ye, " n c e ld r n , ardndan hkm
ve rin!" prensibinin sama olduunu syler. A lice 'n in kafasnn
kesilmesini haykran Kralie, kzgnlk iindedir, fa ka t artk ger
ek boyuna erien A lice cevap verir: "Seni kim dinler? Siz bir
deste iskambil kdndan baka b ir ey deilsiniz!" Ktlar
havaya uuur ve A lice'e doru gelmeye b a la rla r H afif bir
haykr koparan A lice uyanr ve iskmbH ktlannn, yzne
den ya praklar olduunu grr. Kzkardei kendisini sarsar ve
uzun bir zam andan beri uyuduunu syler. A lice, ryasnda.
H arika la r D iyan'na seyahat etmitir.

Eletiri
A licein kitaplar (Alice Harikalar Diyarnda ve Aynann
Arasndan), hem ocuklar, hem erikinler tarafm dan oku
nur. Yazldklarmdan bu yana bir asrdan fazla gem esine
ram en, hl poplerdirler. ocuklar, A licein vcudunun
sihirli bir ekilde deim esi, karlat garip yaratklar
dan ve kitabn m kem m el bir peri hikyesi atm osferinden
byk zevk duyuyorlar. Erikinler, bu kitaplarda, nkteli
sosyal hicivler, hayal ve gerek zerinde olduu kadar, o
cuklarn ve erikinlerin dnyalar hakknda da yorum lar
bulurlar.

9 8 1 0 0 B yk R oman

Alicein tesadf ettii yaratklarn ekserisi, tiksindirircesine kstahtrlar. Beyaz Tavan, Krkayak, lgn apka
c ve Kralie altst edilmi bir mantk sistem ine baldr
lar ve onun, Alicein, basit pragm atik deerlerine stn
olduunu syler ve kendilerini son derece stn telkki
ettiklerinden, kendi sistem leri hakknda bir ey sylem ez
ler. Bir ocuk iin, erikinlerin dnyasnn kat ve zhiren
m nsz tedbir ve yasaklar. Harikalar Diyann n, Alicee
grndnden farkl olmamal; keyf, gayr-m antk ve
aptalca.
A licein her iki dnyas da, aslnda, bir cam krenin
dnyasdr (maamafih, bu imaj, ikinci kitapta daha derin
den incelenir). Cem iyetin aptallk ve alkanlklarna bir
cam kre tutan, ok geleneki Carroll, onlarn berrak, le
kelenm em i bir ocuk zeksna ne kadar sam a grnd
n gsterir.
Bir bakma. Alice Harikalar Diyarnda, m esel David
Copperfield gibi, byyen bir kimsenin karlat m esele
lerle ilgilidir. Alice, ryasnda, erikinlerin dnyasnn
hangi ksmlarn ve standartlarn benimseyeceini, han
gilerine srt evireceini renir. uras nem li ki, tam bo
yuna yarglanm a srasnda eriir ve artk evresindeki eri
kinlerin gln ve sam a davranlar kendisini rahatsz
etm ez. K ralieye ve evresindekilere, onlarn, iskambil
ktlarndan baka bir ey olmadklarn syledii vakit,
erikinlerin standartlaryla kltc bir durum a sokulan
ocuktan, onlar hakknda hkm verecek olgunlua giden
zahm etli yolu amtr.

Yazar
Lewis Carroll, Charles Lutwidge Dodgson adndaki (doumu 27
Ocak, 1832) Oxford niversitesi matematik hocasnn yazarlk addr.
Oxford niversitesinde okuyan ve ilkin 1854 tarihinde bu niversitede

1 0 0 B y k R oman 9 9

matematik retmeye balayan Dodgson, 1881e kadar bu krssn i

gal etti.
Mahup tavrl ve cemiyetten nisbeten uzak duran bir bekr olan
Dodgson, matematik sahasnda birok kitap yazd; en nemlisi klid ve
Onun Gnmzdeki Rakiplertdir (1879). Alice Harikalar Diyannday ok
beenen Kralie Victoria, profesre, bu tr daha fazla kitap yazmasn
syledii zaman, Dodgson, Kralieye bir sandk dolusu matematik kitap
larn gnderdi.
Dodgsonun bu zellii, hayatn renklendirdi: Kk kzlan pek se
ven Dodgson, onlarla saatlerce oynar, bilmeceler syler, el abukluu
oyunlar gsterir ve onlarn fotoraflarn ekmeye baylrd. (Fotorafl
n henz balad bu ada, Carrol gayet iyi bir fotoraf idi.) Onun,
bilhassa sevdii kk kzlardan biri, Oxford niversitesi'ndeki Christ Ki
lisesi rektrnn kz Alice Liddell idi.
Dodgson ve bir papaz arkada, 4 Temmuz 1862de Alicei -ki o za
man on yanda idi- ve onun iki ablasn, Oxford civarnda Thames Nehrinde kayk gezintisine gtrdler. Kk kzlarn, kendisinden hikye
anlatmasn istemeleri zerine Profesr Dodgson, btn gn hikye an
latt. Bu hikye, gerekte. Alice Harikalar Diyannda adU kitabn hikyesi
idi. Sonlar, Alicenin srarlar zerine, Alicein Yer Altndaki Maceralan
adl resimli kk kitab yazd. sene sonra, geniletilmi ve biraz de
itirilmi olarak, kitabn yaymlad. Kitap, derhal tutuldu ve poplaritesi
zaman getike artt.
Dodgson'un ahsiyeti, hayret uyandrc bir paradoks gsteriyor. ngi
liz dilinde, ocuklar iin yazlan en iyi ve popler kitabn mellifi, zel ha
yatnda kuru, teamller dna kmayan biri idi.
Yz biraz arpk olmakla beraber, yine de yakkl saylr. Fakat ks
men sard ve olduka da kekeme. Bu yzden (ayn zamanda resm bir
papazd da) vaazlarn vermekte glk ekiyor ve niveritedeki dersleri
de kolay anlalmyordu. Dodgson ayrca Ingiltere Kilisesinin sdk (tea
mller dna kmayan) bir yesi, iyi bir muhafazakr, belki bunlara zt
olarak olduka da snob bir insand.
teki Dodgson -yani Oxford hocalndan ayr tuttuu Levvis Carrollnee dolu bir insand; el abukluunda, sihirbazlkta ve dier oyunlarda
usta. Alice'e ek olarak Aynann Arasndan adl (Though the LookingClass, 1872) byk bir kitap ve en iyi komik iirlerden birini yazd (T h e
Hunting of the Snark, 1876).

1 0 0 1 0 0 B y k R oman

Dodgson, 14 Ocak 1898de ld. Freudun teorileriyle alkalanan a

mzda, onun ahsiyeti, psikiyatrik bakmdan ilgi ekici olabilir. Fakat
NevvYork ehrindeki Central Parktaki heykelinde Alicein evresinde bu
gn ocuklar oynuyor ve Carrolun Harikalar Diyarna glge dmyor.

Dier Eserleri
Aynann Arasndan: Umumiyetle ek kitaplar kaynak ve balang
olan asl eserlerden daha dk olduu halde, bir istisna olarak, CarroNun, Aynann Arasndan adl kitab. Alice Harikalar Diyarndadan da
ha iyi ve zengindir. Birinci kitap, iskambil ktlarndan oluan karakterierin yeralt dnyasndaki bir macera iken, ikinci kitapta, her eyin geriye
dnd ve karakterleri satran oyuncular olan cam kreden bir ev an
latlr. Alice, bu oyunda bir piyondur. Krmz ve Beyaz Kralie ile tanr
ve Allcein seyahat ettii lke de muazzam bir satran tahtasdr. Alice,
sonunda satran tahtasnn sekizinci karesine ular ve kralie iln edilir.
Kzl Kralie'yi sallad zaman, kendi kendine Dinah hline gelir ve Ali
ce, bir defa daha gerekler dnyasnda uyanr.

Anna Karenina
Yazan

Lev (Leo) Nikolavl Tolstoy

( 1828 - 1910 )

Balca Karakterler
Agafia Mikhailovna: Levinin ilerine bakan kimse.
Annuka: Anna Kareninann hizm etisi.
irikov: Levin'in bir arkada.
Goleniev: Vronskinin bir arkada: talyada yaar,
Mihail Stanistlavi Grinevi: Bir centilm en. Oblonskinin bir arkada.
Hannah; Vronskinin atlarn eiten ngiliz kz; Annann him ayesinde.
Kapitonyi: Kareninann kapcs; Anna'ya sadk.
K aren in A ilesi

Aleksi Aleksandrovi: Annann kocas, bir devlet memuru; hrm et

duyulan biri; kendisinin ahlkl olduuna inanr.

Anna Arkadievna: Kareninin kars ve Prens Oblonski'nin kzkardei;

gzel ve akll bir kadn. Vronskinin m etresi olduktan sonra, bu
aibeli durumun dourduu gerginlikten tr gittike kzgn, p
heli ve kendi kendisine acyan biri olur.

Anni: Annann Vronskiden olan kz.

1 0 2 1 0 0 B y k R oman

Seryozha. Anna'nm, Aleksiden olan olu.

Kornei: Karenin'in ua.
Korsunski: Sosyal bir lider, iyi dans eden konukan bir m eclis adam
olarak tanm m tr.
Levin A ilesi

Sergei vanovi Kozniev: Konstantin ve Nikolainin vey kardei; tanm m bir bilgin ve yazar; ekingen orta yal bir bekr.

Konstantin D im itrievi Levin (Kostya): Moskova asilzdelerinden,

eski bir ailenin mensubu; kendi m aliknesinde yaamay tercih eder
ve iftilik yapm aktan byk zevk duyar. Cidd bir insandr; din ko
nular ve zir m eseleler zerinde ok durur.

Nikolai Dimitrevi Levin: Konstantinin kardei; nceleri ok dindar

idi; sonralar bohem hayat yaamaya ve radikal sosyal reform larla
ilgilenm eye balad.

Kitty Levin: Levinin kars; evlenm eden nceki ism i; Prenses Ekaterina
Aleksandrovna eerbatski; durgun, sevimli bir kz.

Dimitri (Mitya): Kitty ve Levinin ocuu.

Natalie Lvov: Prenses Natalia Aleksandrovna eerbatski.
Kontes Lidya Ivanovna: Kareninin bir arkada; kendisini din heyeca
na kaptrm ve bakalarnn iine burnunu sokmaktan zevk alan bir
kadn.

Makhotin: Bir subay.

Maria Andreyevna (Maha): Nikolainin m etresi.
M atriona Filimovna: Oblonskinin ocuklarnn dads.
Matvei: Oblonskinin valesi.
P ren ses Miakhi: Egzantrik bir kadn; dndn aka syler.
Mikhailov: talyadaki bir Rus ressam ; Annanm bir resmini yapar.
FIipp ivanovi Nikitin: Harpte savam biri: Oblonskinin bir arkada
.

Kontes Nordston: eerbatskinin sosyal evresinin bir m ensubu. Bu

kadn ve Levin, birbirinden holanm azlar.

100 B yk R om an *103
O blonski Ailesi

Prens Stefan Arkadievi Oblonski (Stiva): Annann kardei sevimli

yal<lcl, iyi huylu, ehvet hisleri kuvvetli bir adam.

Dolly Oblonski: Evlenmeden nce: Prenses Daria Aleksandrovna eerbatski.

Dolinka, Dollenka, Daenka: Stefanm kars; kocasmm sad akatsizli

ine zlr.

Giria: Oblonskinin olu.

Maa; Oblonskinin kz.
Vasiya: Oblonskinn kz.
Tanya: Oblonskinin kz.
V arvara Oblonski: Oblonskinin teyzesi.
Petrov: Almanyada bir ressam ; Kitiye k.
Anna Pavlovna Petrov: Kars.
eerbatski A ilesi

Prens Alekssander Dimitrievi eerbatski: Kitinin babas; efkatli

ve nzik yal bir adam.

Pren ses eerbatski: Kitinin annesi; kznn mutlaka Kont Vronski ile
evlenm esini ister.

Natalia Aleksandrovna: Natalie Lvov.

Daria A leksandrovna: Doli Oblonski.
Ekaterina A leksandrovna: Kiti Levin.
Nikolai eerbatski: Kitinin kuzeni.
Sitnikov: Seryozha Kareninin hocas.
Mikhail Vasiliyevi Sliudin: Kareninin alt bronun mdr; ses
siz fakat alkan bir adam.

Bn. StahI: Almanyadaki kaplcalarda yaayan bir Rus kadn. Kadn ok

dindar biri olarak hret yapm ise de, gerekte, m srif bir felli
kadndr; ard arkas kesilm eyen talepleriyle Varenkaya eziyet ek
tirir.

V arvara Andrepevna Stahi (Varenka): Kitinin arkada; Bn. Stahln

evltl; dindar, m tevaz bir kz.

Stremov: Kareninin siyas bir muhalifi.

Tukevi: Betsi Tverskoyun sevgilisi.

1 0 4 1 0 0 B yk R oman

Pren ses Betsi Tverskoy: Annann bir arkada; kt niyetli; bakala

rnn iine karm aktan zevk alr.
Vronski Ailesi

Kont Aleksei Kirillovi Vronski: Zengin bir toprak sahibi ve subay;

Anna Kareninann sevgilisi; czip ve kabiliyetli bir adam; fakat ka
rakteri pek salam deildir.

A leksander Kirillovi Vronski: Aleksinin kardei.

K ontes Vronski: Aleksinin annesi.
V eslovski: Levinin bir m isafiri; Kiti'ye kur yapmaya alr.
Yavin: Vronskinin bir arkada; slah olm az bir kumarbaz.
Nikolai Ivanovi Svlazski: Levinin bir arkada; m ahall politika ile il
gili bir toprak sahibi.

Hikye
Anna K arenina'daki olaylar, 1 8 7 0 'le rin Rusya'snda, M o s
ko va'da, Salnt Petersburg'da ve aslizdelerin sayfiyedeki m a
liknelerinde geer. Eserin pln iki ak maceras zerinde d u
rur: Konstantin Levin ve Kiti eerbatski arasndaki mesut evli
lik ve Kont Vronski ile Anna Karenina arasndaki tra jik b a la n
t. Eserin bellibal karakterieri birbirlerine akraba o ld u u ve
ayn evrelerde yaad halde, iki hikye -birinin dieri hakkn
da bir yorum olmas dnda- genellikle bamszdr.
Levin bir iftidir. Sde ve iyi kalpli b ir asilzde. iftlik ha
yatn sever ve gcn, to p ra kla olan tem asndan alr. M o sko
valI, efkatli ve geleneki b ir asilzdenin Prenses Ekaterino (Ki
ti) eerbatski adndaki kzna ktr. Kont Vronski adndaki ya
kkl ve zengin bir gen de, cid d bir tarzda olm asa da, Kiti ile
ilgilidir. ,Kz, hangisini tercih edeceine karar veremez, fakat
annesi, Vronski'nin daha iyi b ir insan old u u n a kzn ikna eder.
Levin nihayet, kendisinde yeterince cesaret g r p evlenme tek
lif ettii zam an, kz reddeder. Levin de, yarasn sarm ak zere
kyne, yerine dner.

1 0 0 B y k R oman 1 0 5

Vronski, evlilikle cidd o la ra k ilgili deildir, sadece kur yap

mak, gnln elendirm ek ister. Kiti'ye evlenme teklifi yapm ak
yerine, Kiti'nin enitesinin kzkardei Anna Karenina'ya k
o lu r Kiti, imdi kalbinden yaralanm tr: Bir taraftan, kendisinin
setii erkek tarafndan reddedilm i, te yandan, kendisini is
teyen erkee hayr demitir. Shhati bozulun Bunun zerine a i
lesi, istirahat etmesi iin onu, bir A lm an kaplcasna gnderir.
Kiti ora d a , yeni arkadalarla tanr ve Vronski'ye duyduu ak
hislerinden kurtulur
Levin bu arada , kendisini sevdii iftlik hayatna verir ve
zir ynetim hakknda baz te o rile r gelitirin Bir m ddet bekle
dikten sonra, Kiti'ye tekrar kur yapm aya balan Kiti'ye yeniden
evlenme teklif eden Kiti, sezgi gcn gstererek ayn tarzda
cevap verin Evlenirler ve mesut bir aile k u ra rla r Zam an zam an,
haksz kskanlklann yaratt baz anlam azlklar karsa da,
evlilik hayatli^ salam dn Levin'in kardei N ik o la i'n in son ar
hastal srasnda Kiti, ona anlayl b ir ekilde bakm ak sure
tiyle kuvvet ve hiss istikrarn ispat eden D aha sonra, Dim itri
adn verdii bir olu dnyaya gelir; bu hdise, bir anne o la
rak, onun m utluluunu daha da artrn
Kitabn son blm leri, Levin'in din inanlannn gelimesi
zerinde uzun uzadya durun A hlkl ve din meselelerde hiss
bir insan olm asna ram en, septiktin G erekte, kilisede evlen
mek bile onun vicdann rahatsz eden Evlendikten sonra, st
rap verici bir aram a devresinden geer ve nihayet O rto d o ks
Hristiyanlk olm asa da, A lla h 'a inanan biri olun Bu yeni inan
nn, kendisinin btn meselelerini zmeyeceini bilir, fakat
artk, hayatnn, hi olm azsa, bir maksad ve mns b u lu nd u
unu idrak eden
A nna Karenina'nn ak, K iti'ninkinden ok farkl geliin O ,
imdi tannm bir devlet mem uru olan Aleksi A leksandrovi
Karenin'in kansdn Birbirlerine hrm et .duyuyorlarsa da a ralannda ak yoktur; adam n uzak ve istihzal tutum u Anna'y tik
sindirm ektedir Kitabn banda, A nna, gzel, canl, czip bir

1 0 6 1 0 0 B y k R oman

anne, yeenleri ve kuzenlerinin hayranlk duyduu, kardei ile

kans arasndaki kavgalara nndahaie eden ve taraflan bantran bir kadn ola ra k bizi etkiler. Vronski, ona k olduunun
iretlerini ortaya koyunca, Anna geri ekilir ve acele M o sko
va'dan aynim Saint Petersburg'a gider.
Vronski, hayatnda ilk defa olarak, cid d b ir ekilde k o l
mutur. Ayn trenle A nna'nn peinden g id e r ve onu sevdiini
daha ak bir tarzda anlatr. A ra la n nd a ki ak o ka d a r abuk
geliir ki, sylentiler hemen yaylr Karenin (ki kansnn yaptklanndan ziyade hretinin lekelenmem esini dnr), A nna'ya,
hakknda de dikodulara meydan vermeyecek ekilde hareket
etmesini syler. Anna bu meseleyi, kocas ile grm ek dahi is
temez ve kendisini bu ak macerasna ka p tn r Ksa bir zaman
sonra ham ile kalr. A nna, bu haberi, na, at ile tehlikeli bir
engelli yanna katlm asndan biraz nce verir. Haber, Vronski'yi ylesine huzursuz yapar ki, atndan der ve lm esine ra
m ak kalr. A nna'nn sevgilisi hakkndaki hislerini da vurmas,
iki kii arasndaki maceray herkesin gz nne sermi olur.
Evlerine giderlerken kocasna, kendisinin, V ronski'nin metresi
olduunu itiraf eder ve Karenin'in istediini yapmasn syler
Aleksi, kansndan boanp boanm am ak hususunda kesin
bir karar veremez. lkin, hibir ey yapmakszn Anna ile yaa
maya devam etmeyi, kendisini, iine vermeyi dnr. Yalnz,
Vronski'nin kendi evine gelm em esini emreden Anna ve Vrons
ki, onun bu szne aldn etm eyince. Karenin, kansndan b o
anm ak iin b ir avukata danr Bu noktada, kansnn b ir o
cuk do urduu ve lm ek zere olduu haberi gelir. Aleksi,
derhal kansnn baucuna koar ve kans ile banr. Anna,
Aleksi'ye yalvararak kendisini affetm esini ister ve Aleksi de,
hem kansn, hem sevgilisi Vronski'yi affeder. U tancndan ne
yapacan bilemeyen Vronski, intihara teebbs eder.
Fakat hdiseler, beklenmeyen b ir tarzda geliir. Anra iyile
ir, lm n kenanna geldii srada kocasyla banan Anna her
gn onunla yaamann gerginliine dayanam az. N ihayet ayni-

1 0 0 B y k R om an 1 0 7

maya karar verirler. A nna, erkek ocuklar Seryozha'y kocas

na brakacak ve V ronski'den ola n kzn da yanna alacaktr.
Vronski, ordudan aynlacak ve iki sevgili Avrupa'ya gitm ek ze
re Rusya'y terkedeceklerdir
Anna ve Vronski bir m ddet, gebe bir hayat srer, bir
kaplcadan dierine g id e rle r Fakat sonunda Anna ocuunu
grm ek arzusuna dayanam az ve Rusya'ya dner. ocuuna,
annesinin ld sylenm itir A nna, nceden haber verm ek
sizin eski evine zorla girer ve ocuunun yatak odasna g id e r
D aha sonra, Saint Petersburg sosyetesinde kendisine bir yer
bulup bulam ayacan renm eye aln Eski arka'dalanndan
bazlan, ekingen b ir tarzda eski dostluklarn devam ettirirler
se de operada grnd zam an, aktan aa hakarete u
rar. N ihayet, Anna ve Vronski, kr blgesine e kilirle r Vronski
ora d a , topran ileyen kyller iin bir hastane yapm aya ve
baka yenilikler getirmeye alr
Vronski'nin iftliindeki hayat lks, hatt israf iinde geer,
fakat bu aibeli atmosfer, gittike byyen b ir anlam azlkla ze
hirle n ir Vronski, sevdii kadn uruna mesleini terkettiini a n
la r ve pim anlk duymaya b a la r Kendisini bilhassa kzdran bir
durum , gayrimeru ocuunun, Karenin'in adn tamasdr
A nna'nn boanm a dvs amasn ister, bylelikle kendisine
bir vris tayin edebilecektir Fakat Anna bu srada, Lidya Ivanovna adndaki d in d a r b ir kontesin tesiri altndadr ve din d
ncelerle hareket ederek, boanm ak istemez. Anna artk g it
tike huysuzlar, kskan b ir kadn o lu r Sevgilisini kaybetm ek
ten ko rka r Tabi bunun sebebi de vardr: V ronski'nin annesi,
olunun baka biri ile evlenmesini ister A nna, Vronski ile m
tem adiyen kavga eder, hrnlar G eceleri m orfin kullanm aya
ba lar N ihayet derin b ir ruh kriz annda, kendisini trenin alt
na a ta r ve derhal l r Vronski, aknn bylesine tra jik son b u l
mas karsnda perian o lu r Bo ve kskn bir hayat srer
Kendisini en son, Srbistan ordusunda gnll arpr ve l
me kur yaparken gryoruz.

1 0 8 1 0 0 B yk R oman

Eletiri
T olstoyun ikinci aheseri Anna Karenina, Harp ve
Su/htan pek ok hususlarda ayrlr, fakat birincisinin bel
li bal zellii, uurlu bir ekilde ahlk bir ders zerinde
durm u olmasdr: Kadn ve erkek arasndaki iliki, biri
nin dierine sahip olm a ihtiras zerine kurulduu, bencil
hislerle hareket edildii zam an ykcdr; bencil olmayan
bir ak ile yrtld takdirde ycelticidir. Bu ikr te
zin orijinal bir tarzda ele alnamayaca dnlrse de,
Tolstoy, taze bir hayat ve hakikat getirdi.
Akn iki ekli, phesiz, bir yandan, Kiti ve Levinin
evlilii, te yandan A nna ve Vronski arasndaki zina ile
anlatlr. Balangta, A nnam n hayatnn trajik bir ekilde
son bulaca ve Kitinin de m utlu bir evlilik yapaca hi
de kesin deildir. G erekte, A nna daha avantajl bir du
rum da. Daha zeki ve cazibeli bir kzdr ve ikisi arasndaki
m ukayesede Kiti, alelde bir kz olarak grnr. Anna,
sonra, hi de kt ruhlu bir kz deildir. Erkek kardeinin
Doli ile evliliinin bozulm am as iin araya girer (fakat
byle bir durum da kardei Stefan kendisine yardm ede
mez) ve Vronskinin kendisi ile fazla ilgilendiinden p
helenince, Kiti uruna, ona srt evirir. Belki bir dereceye
kadar, kader, onun aleyhinde alt; btn faziletlerine
ram en, karsna, gururlu ve anlaysz bir koca kard.
Yine de Kareninin zaaflar ne olursa olsun, Vronski ile ta
nt zam ana kadar, kocasnn bu zaaflarnn taham m l
edilmeyecek kadar derin olmad anlalr. Ksacas, A nnann hayatnn trajik bir ekilde son bulaca nceden
kestirilemezdi. Anna, kendi sonunu, kendisi yaratr.
Hem A nna hem Vronski, birbiri iin m uazzam fe
dakrla katlandndan (Vronski, m esleini brakr ve
Anna da adnn ktye km asna katlanr), ikisi arasnda
ki aktan bencil kelimesi ile bahsetm ek garip grlebilir,

100 b y k

R oman

109

fakat yine de, Anna, V ronskiye tam m ns ile sahip ol

mak ister. Onun uruna her trl fedakrl yaptndan,
Anna, Vronskiden ok ey talep eder; btn vaktini ken
disine harcam asn, m tem adiyen kendisi zerinde dur
masn, kendisine olan akndan devamlca bahsetm esini
ister. Bu kskanlk, ikisi arasnda ayrlk dourur. Anna,
Vronskiyi kaybetmek zere olduunu anlaynca panie
kaplr. Sonunda kendi kendisine acmaya balar ki, bu da,
byk bir lde kendisinin o zamanki hlinden nefret et
tiinin iaretidir. Artk bu hisler btn benliini kaplad
ndan, herkesten nefret eder. Nihayet canna kyar.
Onun dnde cem iyet de rol oynar. Bir prenses ola
rak dnyaya gelen Anna, operada kendisine hakaret eden
lere taham m l eder. Vronski ile partilere gidemez, eski
arkadalar kendisini grm ek istem ez veya tepeden bakar
lar ve Anna, bylece aktif dnyann dnda yaamaya
m ecbur kalr. Bununla beraber, cem iyet onu suladn
dan, cem iyetin hakl olduunu dnemeyiz. A nnanm
yaad evrede, gizlice yrtlen zina, hi de vahim bir
m esele deildi. Arkada Betsi ve kendi kardei Stefan, hi
de cidd neticelerle karlamakszn, evlilik d ilikileri
ni srdrrler. Vronski, A nna ile iliki kurduu zam ana
kadar A nnaya srt evirm ez. Baka bir ifade ile cem iyet,
A nnadan daha az dejenere olduu iin deil, bilkis daha
dejenere olduu iin A nnanm karsnda yer alr. Arka
dalarnn indinde, A nnanm suu, oyunu, oyunun kural
larna gre oynamak istemeyiidir; Anna, evlilik d ili
kilerini aka ve pervaszca yrtr. Erkek kardei gibi
sevimli ve mulak olmayan bir hedonist (zevk dkn)
olsa idi, daha az trajik bir ahsiyet ve daha az kahraman
biri olacakt. Bu hli ile kendisini kltc niha hareke
tinde dahi, hrm etim izi ve acmamz ekecek kadar ze
rimizde olum lu bir tesir brakyor.

1 1 0 1 0 0 b y k R oman

Anna ile kyasland takdirde, Kiti Seerbatski, sade

ce sade ve basit bir kzdr ve Levin de, rakibinin tavrlarn
dan, parlaklk ve cazibesinden mahrumdur. Bilhassa zeki
ve iyi konuan biri olmad gibi, faziletli olmayan birok
hareketlerinden tr de kendisini knayabiliriz. Yine de,
Kiti ve kocas baarl bir evlilik yaparlar. Zira her biri,
kendisinden fazla olarak dierini dnr. Eer Levin, so
nunda, Allaha balln m nsn renirse, bu ilkin bir
kadnn akn kefettii iindir.
ki iftin mahall meseleleri zerinde duran Anna Karenina, Harp ve Sulhtan ok daha dar kapsaml ve yaps da
ayn ekilde, ok daha kesin snrlarla evrili. Yaygn, mill
bir efsaneden fazla klsik m nda bir rom an. Buna ra
m en, merkez planla ilgisi olmayan ok sayda blm
var. Levini avclkta veya siyas toplantlarda; Stefan b
rosunda; K arenini, ynetim kurulu salonlarnda ve Nikolaiyi lm yatanda gryoruz. Tolstoyun yapt gibi,
bylesine

m anzaralar yaratacak pek az m srif rom anc

vardr; burada m teaddid rom an iin yeterli m alzem e var.

Maamafh, manzaralar, birbirlerini tekrarlam yor Tols
to y un, btn ile lnetledii 1 8 7 0 lerin Rus cem iyeti te
ferruatl bir ekilde anlatlyor. Aristokratlarn ekserisi,
Betsi Tverskoy gibi nem siz veya sorumluluk duygusun
dan yoksun kim selerdir veya Pren eerbatski gibi iyi bir
insan olm alarna ram en, faydasz insanlardr. Dierleri,
Sergei Ivanovi gibi, kendilerini, sosyal m eselelere cidd
olarak verm ilerse de, Batlam , kksz Ruslardr, en
telektel muhtevalar derin veya hiss deildir. yi niyetli
insanlardr; fakat kendi mahall toprak ve geleneklerinden
kopm ulardr ve hi olm azsa Levinin durumunda, kurul
masn arzu ettikleri m esseseler, yabanc bir iklimde b
yyen egzotik bitkiler gibidir.
Levin, Harp ve Sulhtaki Pierreden ok daha fazla ola
rak, Tolstoyun, en otobiyografik karakteridir. Tolstoy,

1 0 0 b y k R om an * 1 1 1

kendisinin arad din hakikatleri, kendi pasifsizmini

(harp aleyhtarh), devlete olan itimatszln, ak yer
lerde alm a akn ve kylere duyduu sempatiyi Levine
aktard. Levinin ak gsterileri, Tolstoyun kendi ban
dan geti. Levin, evlilik ncesi ak m aceralarn kaydettii
hatralar okumas iin defteri Kitiye uzatr. Gerekte,
Tolstoy, bu m aceralar bilfiil yaam t. Levinin geirdii
ruh kriz ve ardndan dine sarlm as da otobiyografiktir ve
bu kitabn son pasaj Tolstoyun inannn ifadesi:

"imdi, kendisinin hayana gelince... karlaacakla

rm ne olursa olsun... nceden olduu gibi, maksatsz ol
mayacak, bilkis, iktidanm dahilinde, iyi hedeflere ynel
mi maksatb bir hayat olacaktr.

Harp ve Sulh
Yazan

Lev (Leo) Nikolaevi Tolstoy

Balca Karakterler

D ev le t G re v lile ri

Aleksander Pavlovi (1777-182S ): Rus ar I. Aleksander.

Napoleon Bonapart (1 7 6 9 -1 8 2 1 ): Fransa mparatoru I. Napoleon.
Avusturyann Kayzeri I. Franz (Franais) (1 7 6 8 -1 8 1 3 ): Kutsal Ro
ma mparatoru II. Frans.

General Mihail Larionovi Kutuzov (1 7 4 5 -1 8 1 3 ): Sm olensk Prensi,

Rus Silhl Kuvvetleri Mareali.

Prens Piyotr Bagratin (1 7 6 5 -1 8 1 2 ): Rus generali; A usterlitzde h iz

m et etti ve Borodinoda ld.

Kont Mihail Speranski (17 7 2 -1 8 3 9 ): ann liberal bir vekili; 18091812'de hizm et etti.

Kont Aleksi Andreivi A rakteev (1 7 6 9 -1 8 3 4 ): 1 8 0 8 den sonra Rus

Savunma Bakan.

Kont Rastopin: Fransz igali srasndaki Moskova Valisi.

1 0 0 B y k R om an 1 1 3

R o m andaki Balca A ile le r

Bolkonski A ilesi

Prens Nikolai Andreivi Bolkonski: nceleri silhl kuvvetler baku

mandan; sonra em ekli. Otokrat bir insan; hain tavrlar, kendi o
cuklarna hissettii derin sevgiyi gsterm esini nler. htiyarlnda,
tahamml ed ilem ezcesine hain ve kavgac biri olur.

Andrey Nikolayevi Bolkonski: Prensin olu; Lizaveta Karlovna ile

evlidir; sonralar Nataa Bostov ile nianlanr; erefli ve kabiliyetli
bir insan, fakat karlat talihsizlikler onu melankolik yapar, ha
yal krklna uratr.

Livazeta Karlovna Bolkonski (U za, Kk P ren ses): Andrey'in

kars; doum yaparken lr.

Marya Bolkonski (Maa, Marie): Prens Nikolai'nin kz; babasnn ya

nnda cem iyetten uzak bir hayat srer; evine dkn, sadk bir ka
dn; feragat etme yeteneklerine sahip; sonunda, Nikolai Rostov ile
evlenir.

Nikolai Andrei Bolkonski (Nikolinka): Andreyin olu; narin yapl,

h iss ve renm eye istekli bir gen.
Bezuhov ve K u ra n A ilesi

Kont Kirili Vladimirovi Bezuhov: Pierrein babas; ahlk dkn,

apkn bir adam; Byk Katerina ann nl zppelerinden.

Kont Piotr Kirillovi Bezuhov (P ierre): Yal kontun ktne geiri

lerek m erulatrlan olu; ilkin Elena Kuraginle, ardndan Nataa
Rostov'la evli. Parlak biri olmamakla beraber, nazik ve iyi niyetli, sa
dk bir insandr, reform urunda bir sr idealist plnlar vardr.
Sosyal evrelerde, hafife gln biri olarak bilinir.

Prens Vassili Sergeyevi Kuragin: Pierrein m erulatrld zam ana

kadar Bezuhov ailesinin hukuk varisi idi; dnya grm, kendisini
nasl ycelteceini bilen biri.

Ippolit Kuragin: Prens Vasilinin byk olu.

Anatol Kuragin: Vasilinin kk olu; m srif ve dejenere.
Elena Vasilyavna Kuragin: Vasilinin kz ve Pierrein birinci kars, g
zel bir kadn, fakat bencil ve aptal.

Katerina Semyonovna (Kati): Vasilinin kuzeni.

1 1 4 * 1 0 0 B y k R oman

Rostov Ailesi

Kont lya Andrei Rostov: Moskova sosyetesinin zengin.bir mensubu;

sevimli nazile ve tutum suz.

Kontes Natalya Rostov (evlenm eden nce inin): Kars.

Nikolai Iyi Rostov: Olu; sevimli bir gen olmakla beraber, zel bir
m aharet veya zellii yoktur. stikrarsz bir genlik devresinden
sonra, ailesinin sorumluluunu yklenir. Sonya ile evlenir.

Vera Rostov: Kont Rostov'un en byk kz; czip ve zeki, fakat davra
nlar ho deil. Berg ile evlenir.

Natalya Ilyniha Rostov (Nataa): Kontun kk kz; hercai, iyi kalp

li ve canl bir kz. Sonunda Pierrein kars olur.

Piotr liyi Rostov (Petya): Kont Rostovun kk olu; tez canl bir o
cuk; 1812 harbinde lr.

Sonya Semyonovna: Kont Rostovun bir yeeni; Rostov ailesinde by

tlm tr. Nataadan daha fazla ahsndan fedakrlk yapabilen bi
ridir; Nikolaya ktr, fakat sonunda onu reddeder.

Alfonso Karli Berg: Verga Rostov ile evlenen bir subay: kendi kar
peinde gider; yaad hayattan memnundur.

iin: Kontes Rostovun bekr kuzeni.

S u b a y la r ve Zengin T o p ra k S ah ipleri

Marya Dimitriyevna Ahrostim ov: Yal, azim li bir dul kadn; Rostovlarn arkada.

Osip Aleksyevi Bazdyev: Pierrei, Mason locasna takdim eden bir

mason.

Bilibin: Avusturya sarayndaki bir Rus diplom at; nkteli szler ve ve

cizeler sylem eye merakl hosohbet, nktedan bir adam.

Matmazel Amelle Bourienne: Bir Fransz m ltecisi; Prens Bolkonski

ve Maryann arkada, Anatole Kuragin ile kur yapm as. Marya ile
nianlanm asn nler.

Vasili Fyodorovo Denisov (Vaska): Nikolai Rostovun bir, arkada ve

alaynn bir subay.

Dolohov: Bir piyade subay; davranlar kt olduu, ok fazla itii ve

dierleriyle dello yaptndan rtbesi indirilir.

1 0 0 B y k R om an 1 1 5

P ren ses Anna Mihalovna D rutbetskoy: Sefalete dm asil bir ka

dn.

Boris Drutbetskoy: Anna Mihalovnann olu. Rostovun ocuklaryla

beraber eitim grm tr ve Naata'ya ktr. J liet Karagin ile ev
lenir.

lagin: Eskiye bal, m isafirsever bir kr centilm eni; Rostovlarn kom u

su,

Jlie Karagin: Zengin bir mirasyedi ve Marya Bolkonskinin arkada.

Ramballe: Bir Fransz subay; Pierre esir dt zaman onunla arka
dalk eder.

Anna Pavlovna erer: Kralienin ba nedim esi ve Saint Petersburg so s

y etesinin nde gelen bir sim as.

Tuin: A usterlitzde erefli bir ekilde grevini yapan bir topu subay.
Villarski: PolonyalI bir kont ve Mason
V e k ilh a r la r A s k e rle r - K yl le r

Alpatic: Bolkonski m aliknesinin ilerine bakan vekilhar.

Dunyaa: Marya'mn hizm etisi.
Platon Karataev: Pierre esir dt zaman esir olan ve onunla arka
dalk eden bir kyl; basit, neeli ve dindar bir adam.

Lavruka: Denisovun ve daha sonralar Nikolai Rostovun valesi.

Dimitri Valiyevl (Mitenka): Kont Rostovun vekilharc.
Tihon: Prens Bolkonskinin valesi.

Hikye
Harp ve Sulh, 18 0 5 'te n 1 8 1 3 'e kadar sren N apoleon
H arpleri srasndaki Rusya hakknda muazzam bir rom andr; ki
tabn sonsz 18 2 0 'n in artlan gz nnde tutularak yazlm
tr. Hikyenin tarih fonunda stnlk kuran N a p o le o n 'd u r;
18 0 5 'te kendisini im p a ra to r iln ettikten sonra btn O rta A v
rupa'y hkimiyeti altna a lm a k iin hareket etmitir. N a p o le o n ,
kendisine kar ccphe alan Rusya-Prusya-Avusturya ittifakn
Ulm , Austerlitz ve Jena'da yapt savalar sonunda m alup et

1 1 6 1 0 0 B yk R oman

ti. ar, bir ara bar antlamas dahi imzalad (Tilsit, 1807) ve
dnyay, bu nceki dman iJe blmeyi bile aklndan geir
di. Fakat bar, sadece b ir nefes alm a devresi idi ve 1 8 1 2 'd e
Franszlar tekrar douya doru harekete ge tile r Bu defa ken
di topra kia nnda harp eden Rus ordusu, geri ekildi ve kesin bir
zafer kazanamayan N ap o le o n 'u n ikm al hatlar ok yayld. Boro d in o 'd a ki kanl, faka t kesin netice vermeyen bir sava sonun
da (7 Eyll 1812) Rusiar, M oskova gerisine ekildi ve ehir
Franszlar tarafndan igal edildi. N a p o le o n , burada Ruslar'n
ban yapm alann bekledi. Fakat o n la r ehri batanbaa yakt
lar. ehir artk oturulacak bir yer olm aktan ktndan, N a p o
leon, karda kta Polonya'ya doru ekildi. Kar hcum a g e
en Rusiar, Franszlar' fena halde hrpalyorlard. 1 812 Aralk'nd a, Fransz ordusu artk erimiti ve N a p o le o n im p a ra to r
luu da ite o zaman ldrc darbeyi yedi.
Rusya'daki d a h il politika, bu hdiseleri yanstt. ar, Rus
kltr zerinde hi olmazsa aristokrasi arasnda, Fransz n
fuzunun tam am en
A leksander'in

hkim o lduu

1 8 0 1 'd e tahta gemiti.

kendisi, Avrupa liberalizm inin tesiri altnda kal

m ve bir ara Kont Speranski'nin babakanl zam annda,

Rusya'da, ilk anayasal reform lar yaplmt. 1 8 1 2 'd e n sonra l
keye, m illiyeti reaksiyon hkim oldu ve Fransz olan her ey
den nefret edilmeye baland. Speranski atld ve iktidara m u
hafazakrlar geti. Zulm , 1 8 2 5 'te , ylesine dayanlm az bir
hle gelmiti ki, soylulann bazdan isyana teebbs ettiler (Aralklann bakaldrmas). syan, o n la r iin felket oldu.
Tolstoy, bu fon zerinde, yksek mevkide bulunan g e n
cin hayatn, arkadalan ve aileleriyle birlikte ele alr. Belki,
a rd a n serflere ka dar yz kii isimleriyle anlatlr. Roman, im
paratorluk konseylerinden, erler arasndaki sohbetlere kadar
hereyi kapsar M aam afih , od a k noktalan, kii zerinde to p
lanmtr. Prens Andrey Bolkonski, C o n t Pierre Bezuhov ve Kont
N iko la i Rostov.

1 0 0 B y k R o m an * 1 1 7

Andrey
Prens Andrey, kz M arya ile birlikte Smolensk civonndaki
m aliknesinde cemiyetten uzak b ir hayat yaayan em ekli bir
subayn, Prens N ikolai B olkonski'nin oludur. Andrey e vlidir ve
Saint Petersburg'da oturm aktadr, fa ka t yaad hayatn bask
lan altnda huzursuzluk duyar ve cemiyette ykselmek ister Bu
frsat, 1805 seferberlii srasnda eline geer ve G eneral Kutuzov'un yveri ola ra k Rus ordusuna katlr; hm ile karsn b a
basnn ve kzkardeinin yanna brakr
A vusturyallar'n U lm 'da m alp edilm elerinden ksa bir
m ddet sonra, Andrey kendisini gstermeye balar. Avusturya
ve M orovya 'd aki kk atm alarda yer a lr ve Austerlitz sava
ndan nceki strateji konferanslanna katlr Savata kahra
manca arpr, fakat yaralanr ve bu hli ile sava m eydann
da terkedilir. Ailesi, onun ld n sanr, fa ka t haber kansndan gizlenir. Andrey, nihayet Rusya'ya g id e r ve kans doum
yaparken ld srada babasnn maliknesine ulan Bebek
yaar, kendisine N iko la i ad verilir ve bakm alan iin. M arya ve
eski prense (babas) brakln
Andrey, ordudan ayrlr ve vaktinin byk b ir ksmn, b a b a
snn m aliknesinde dnceli b ir tarzda g e irir O n u n b
em eklilii 1 8 0 6 'd a n 1 8 0 9 'a kadar srer; nihayet, ka b u u n
dan karak kamu ilerinde yer alm aya karar verin Bir ara,
Speranski'nin evresindeki liberaller arasna katlr, fa ka t ksa
bir zam anda hayal knklna uran D aha sonra. Kont Uya Andrei Rostov'un kz Nataa ile arkadalk etmeye balar ve ha
yata yepyeni gzlerle bakan
A nd rey'in babas yal prens olunun ikinci evliliine kar
kar ve bir sene beklemesini isten Andrey, bunu m tereddit bir
ekilde kabul eder ve N ataa'ya olan hrm etinden tr, onun
kendisine bal kalm ak zorunda olm adn gsterircesine, nianlandklann iln etmez. Sonra bir i iin aynim N ataa'y, a r
kada Pierre Bezuhov'a brakr ve N ataa'ya, herhangi bir zor

1 1 8 1 0 0 B y k R oman

lukla karlat zam an, arkadana gvenebileceini syler.

Pierre'in kt ruhlu kans, A n drey'in yokluundan istifade eder
ve N ataa'y, kendi erkek kardei Anatol Kuragin ile evlenm e
ye ikna eder. A natol, nceki gizli bir evlilii neticesinde kans,
var ise de, N ataa'ya, beraberce kamay teklif eder. Notaa,
Andrey ile nianlln bozar, fa ka t A n a to l'u n kendisini a ldatt
n anlar. Kskn ve hayal knkl iindeki Andrey artk, onu
grm ek istemez.
N a p o leon, 1 8 1 2 'd e Rusya'y istilya balar. Andrey, imdi
ne yaptn bilmez, hrn bir adam haline gelen babasnn ya
nndan aynlr ve tekrar niformasn giyer. Sm olensk'in Fransz
kuvvetleri tarafndan zaptedilm esi zerine. M arya ve babas,
malikneyi terkeder htiyar prens, kalp sektesinden l r ve
M arya, isynkr kyller arasnda tek bana kalr. Nihayet,
N ataa'nn kardei N iko la i Rostov kendisini kurtarr. Andrey de
bu ara d a , B orodino savana katlr ve ar yaralanr. Kendisi
M oskova'ya g trl r ve Nataa ve ailesi A n d re y'i bulurlar. N i
hayet Andrey ve Nataa banr. Nataa, M oskova'nn

kuzey

dousunda Y aroslav'da len A ndrey'in baucundan aynimaz.

N ikolinka adndaki ocuk ise. M arya ve kocas tarafndan ye
titirilir. (M arya, nihayet N iko la i Rostov ile evlenmitir.) Kitabn
sonunda, ocuu, htrasna peresti ettii babasna lyk o l
m ak iin alan hiss bir gen o la ra k gryoruz.
Pierre
A n dre y'in en yakn arkada olan Pierre Bezuhov, Kont Bezu hov'un, A vrupa 'da zel hocalarla yetitirdii gayr-mer o
cuudur. Romann balangcnda, lm ek zere olan babasnn
yannda bulunm ak zere Rusya'ya gelmitir. iman, hantal ve
sosyal hayatta beceriksiz bir gen olan Pierre, heyecanl b ir Bonapart'dr. Babasnn lm nden sonra, Pierre'in durum u b ir
denbire deiir; Babas, kendisini nfus ktne geirm i ve
bylece. Kont unvann tevars edebileceini belirtmitir. Kont

1 0 0 B y k R oman * 1 1 9

Bezuhov'un ilk vrisi Vasili K uragin, hukuk b ir ekle brnm e

den nce, bu vasiyetnmeyi ortadan kaldrm ak ister. Bunda
baanl olam aynca, Pierre ile arkadalk eder ve onu, kendi k
z Elena Vasiyevna Kuragin ile evlenmeye ikna eder. Bu mesut
bir evlilik deildir. Elena gzel bir kadndr, sosyetede gz kamatnc bir mevkii vardr; fa ka t son derece bencil, ehvete
dkn, dejenere biridir. Pierre, kansnn kaynbiraderi Anatol
Kuragin'in sefih arkada D o lo h o v ile iliki kurduundan p
helenir. N ihayet, Pierre ve D olohov d e llo ya p a rla r ve D olohov
yaralann Artk beraberce yaam ayacaklann anlayan kan ko
ca ayn yaamaya karar verirler (1806).
Pierre, imdi hiss alkantlar iindedir. Bir ara, kendisinin
m ahall idealizm i, O sip Aleksyevi Bazdyev adnda birisinin sran ile katld M ason cem iyetinde ifadesini bulur. Bu cemiyet,
ona, saflatnim bir dinin ve pratik hayr ilerinin bir belirtisi
ola ra k g r n r Bu tesir altnda sosyal reform lar getirm ek, ken
di m aliknesinin bulunduu yerde okul ve hastane ina etmek
ister Bunda, hi de baanl olam az, a d a m la n kendisini a ld a tr
la r N ihayet, kendi locasnn nde giden yeleri, onun a hlk ve
sosyal reform una ilgi gstermeyince, M a s o n la r'd a n da hayal
knklna urar, m acm afih Bazdyev bir i baanr; Pierre'in, hi
oimgzsa zahiren, kans ile banmasn salar (1809).
Prens Andrey, (18 01 ), kansnn lm nden sonraki inziva
hayatndan synlr ve Pierre, onun, Nataa Rostov ile evlenm e
sini srarla syler Fakat N ataa, Anatol Kuragin ile kam ak is
tedii zam an, Pierre, N ataa'ya, evli bir erkek tarafndan nasl
aldatldn g ste rir Yine Nataa ve A ndrey'yi bantrm ak is
terse de, bunda baanl olam az. Sonunda Nataa'y kendisinin
sevmeye baladn grnce, onunla grm emeye karar ve
rir
ki sene sonra, Pierre'nin kars anjinden aniden l r ve Pi
erre artk serbesttir. Fakat lkede o lup bitenler, zel meselelere
yer brakmaz. Fransz kuvvetleri Rusya'y istil etm ilerdir Pier
re, sivil b ir mahit o la ra k B orodino savanda yer alr, daha

1 2 0 1 0 0 B y k R oman

sonra M oskova'y terkeder veya terketmeye hazrlanr. Pierre,

ekil ve kyafetini deitirir ve M oskova'da kalr. N ap o le o n 'u
ldrm ek iin birtakm p l n la r tasarlar. M u h te lif m aceralardan
sonra, kendisini kundaklkla itham ederek tevkif ederler ve
idam edilm ekten kaarak zor zahmet kurtulur (1812).
Pierre esir dt zam an, kendisine, din yolu ile insanl,
M a so n la r'n iddial ve akla dayanan doktrinlerinden ok fazla
nasl seveceini gsteren b ir adam la tanr Bu Platon Karataev adnda basit ve cahil b ir er olm akla beraber, neeli bir in
sandr, saf ve tem iz dind arla n n sevgi ve kardelik hisleri yara
tacan gsterir. G eri Karataev, kendisini ele geirenler ta ra
fndan ldrlrse de, Pierre onun tesirini uzun zaman hisse
der
Fransz ordusu ile birlikte Bat Rusya'dan ekilen Pierre'i,
Kosak askerleri kurtarr M oskova'ya dner, m aliknesini o n a
rr ve nihayet Nataa ile evlenir (1813). Bu defa, mutlu ve se
mereli bir evlilik yapm tr Kitabn sonsz, Pierre'yi yedi sene
sonra (1820) gsterir. Artk huzura kavumu, fa ka t eski sosyal
idealizm i canllndan bir ey kaybetm em itir Kitapta, onun,
baarl olm ayan A ralk isyanclar arasnda yer alacak lib e ra l
lere katlaca im ed iliyo r

Nikoloi
Kitaptaki nc aile R ostovlar'dr O n la r, ne Kuraginler g i
bi kt ruhlu, ne de Bolkonskiler g ibi m aharetli insanlardr
O n la r, alelde, fa kat iyi insanlardr; hdiseler zerinde d e rin
den derine dnmezler, insanlara sevgi ile m uam ele ederler,
hayatta olm aktan zevk d u ya rla r Babalan Kont llya Rostov,
mfik ve nazik bir insan olm akla beraber, son derece tu tu m
suzdur Evinde d rt ocuu ve kendi ailesinin b ir mensubu g i
bi bytlen Sonya adnda b ir yeeni v a rd r Sonya, o cu klu
undan beri, ailenin en byk olu N ik o la i'y e ktr

1 0 0 B y k R o m an 1 2 1

N iko la i, bir subay ola ra k, 1 8 0 5 ylnda Pavlograd alay ile

birlikte Avusturya'ya g id e r Rusya, m ttefikler zerindeki bask
y hafifletm ek iin blgeye birlik gnderir, ilk atma, onu fe
na halde rktr, faka t yine de, ismini lekeleyecek tarzda hare
ket etmez. kinci arpm ada, S chngraben'de, hafif bir yara
alr ve sava yerinden ka a r Yaraland haberi ailesine ular
ve o n la r N ikolai'ye bir kahram an diye bakarlar. N iko la i, ha"bi
m balal bir ekilde anlatr, kendisini byk b ir kahram an
ola ra k gsterir. Austerlitz'de vatanseverlik hisleriyle hareket
eder ve a r'a byk bir hizmet yapmay tasarlar. Sava srasn
da, a r'a iletmesi iin kendisine bir mesaj verilirse de a r'n
bulunduu yere ok ge ular, mesaj da bylece deerini kay
beder ve gerekte de a r'n yanna kacak cesareti kendisin
de bulamaz.
N iko la i, M oskova'ya d n e r ve 1 8 0 6 knda iyi ve hoa bir
vakit geirir. Pierre, D o lo h o v 'la dello yapt zam an, N iko la i,
D o lo h o v'u n yedeidir. Dolohov, bu dostluu, N ik o la i'n in sev
gilisi Sonya'ya evlilik teklif etm ek suretiyle gsterir. Kz, onun bu
teklifini kabul etmeyince, D olohov, iskambil oyununda N ikolai'yi ykar. N iko la i, 4 3 .0 0 0 ruble kum ar borcunu d e r ve bu
nu byk b ir ders kabul ederek alayna dner. Aleksander ve
N ap ole o n 'u n Tilsit'de grm elerinde bulunur. Artk, iyi b ir as
kerdir, harp tecrbesi grm ve korkakl kalmamtr.
Bu ara da, Rostovlar'n m al durum lan bozulun Kzlannn
evlilikleri yaklam aktadr ve onlann iyi bir ekilde evlenmeleri
de nem lidir. Vera adndaki en byk kzlan, kendisine iyi bir
balk verdii Berg adnda bir subayla evlenir. Kontes, Nataa
ile evlenm ek isteyen bir genci, ok fa kir diyerek reddeder Ayn
sebepten tr, N iko lai ve kuzeni Sonya arasndaki ak sn
drm ek ve N ikolai'ye zengin birini bulm ak isten Fakat N iko la i,
bir bezirgn evlilii yapm ak istemez. N ataa, parlak ve zengin
Andrey ile nianlanr, faka t daha nce belirtildii zere, N a ta
a, herca biri olduunu gsterir ve nian bozan Bu arada,
msrif yaay devam eder: Tolstoy, Rostov m aliknesindeki ha

1 2 2 1 0 0 B y k R oman

yatn -avlanm a partileriyle, kom ulara yaplan ziyaretlerle ve

N oel enlikleriyle- hatrdan km ayacak manzarasn gzlerim iz
nne serer (1810).
D ier iki ailenin durum unda da o lduu g ib i, 181 2 istils,
Rostov ailesinde de b ir kriz yaratr N ik o la i, alaynda g re vlid ir
ve kendisine kahram anlk madalyas verilm itir En kk o u l
lan Petya d a , aabeyi g ibi subay o lm a k ister Sm olonsk'ten e
kildikleri srada, N iko la i, daha nce anlatld zere. Marya
Bolkonski'ye rastlar ve yardm e d e r Burada, ikisi arasnda ro
m antik im kn lar doarsa da, N iko la i, Sonya'ya sz ve rd i in
den tr pim anlk du ya r
M oskova

yand zam an, Rostovlar m allann

m lklerini

kaybederler, fakat ailenin maruz kald daha da byk felket,'

Franszlarla yaplan kk bir atm ada Petya'nn l m d r
1 8 1 3 'd e yal kont, aileyi ifls ettirdiini pim anlkla idrak ede
rek l r M alikne satlr ve aile kiraladklar baka b ir yere ta
nr Bu artlar altnda, Sonya ve N ik o la i'n in evlenmesi d
nlemez, zira her ikisi de be paraszdrlar Sonya, N iko la i'ye
anlayl bir m ektup yazarak onu, vaadinden kurtarr
Roman sona ererken, geride kalan genler, ta ra fla r iin ya
rar salayacak tarzda evlenirler Nataa, 1 8 1 3 'te kendisine bir
zam andr sessiz bir tarzda k olan Pierre ile evlenir ve N ik o
lai de imdi M arya Bolkonski ile evlenmek iiri serbest kalm
tr lkede ban da kurulduundan, N ik o la i, m uhafazakr bir
kr centilm eni o la ra k hayatn srdrr Kansnn m lkn so
rum lu bir tarzda yneterek, aileyi, tekrar varlkl b ir hale g e tirir
A ileler aras evliliklerle birleen bu aile, artk huzur iinde ve
m esuttur

'.V

Eletiri

Harp ve Sulh, ylesine heybetli bir baardr ki, onu, bir

rom andan ziyade bir destan olarak ele almak gerekir. p
hesiz, kitapta, norm al byklkte romanlk m alzem e

1 0 0 B yk R oman 1 2 3

vardr. Tolstoy, bize bir deil kahraman verdi ve onlar

ordularn, im paratorlarn ve Avrupa tarihindeki akmlarn
oluturduu bir fon zerinde ele ald.
Harp ve Sulhu, birok alardan inceleyebiliriz. Bunun
balca yollarndan biri, kitab, Rus cem iyetinin, bilhassa
asiller snfnn, bir incelenm esi olarak ele almaktr. Bu
imtiyazl bir snf. Batllam bir elittir; Franszcay
kendi dilleri kadar rahat konuur, lks bir hayat yaar ve
lkeyi ancak kendilerinin yneteceklerine inanrlar. teki
ar uta, gayet ar artlar altnda alarak sosyal yapy
destekleyen serfler (toprak kleleri) vardr. Byle bir du
rum , bir snf atm as ihtimalini gsteriyor ise de, Tols
toy, bunun nem ini kmser. Bir ara, Bogutarovada,
huzursuzluk mrltlar ortaya karsa da, genellikle, efen
di ve hizm eti arasndaki iliki tabidir; bu ilikide, taraf
larn sosyal snflar belirli bir rol oynamaz; tpk, Rostov
ve Danilo veya Ilagin ve vekilharc arasndaki ilikide ol
duu gibi. Bu m anzarada, bir snf, bilhassa yer alm az; Ta
cirlerden, kk devlet m em urlarnn ve alt kadem elerde
ki ruhban snf m ensuplarndan oluan burjuvazi. A ris
tokrat Tolstoy, Rus ktleleri iin sevgi ve hrm et besler,
fakat onlarn sosyal merdivende ykselmeleri gerektiini
savunmaz.
Harp ve Sulhu n sahnesi, Rusyann tesine uzanr; bu
sahne Avrupadr. Tolstoy, o zam an, ktay silip spren
kuvvetler arasndaki m uazzam atm ann mhiyeti ze
rinde durur. Tarihi, byk hdiseleri byk insanlarn
yarattklar asndan ele alan kahram anca gre katl
mayan Tolstoy, insanlar tarihin letleri olarak grr,
onun yaratclar olarak deil. G eneraller ve politikaclar,
kontrol ettiklerini sandklar kuvvetleri anlam azlar ve
Tolstoyun grne gre, N apoleon bile sun bir m acera
cdr; hdiseler kendisi aleyhinde akmaya balad vakit
ne yapacan bilemez, arr. Romanda, Tolstoyun en
fazla sem pati besledii tarih ahsiyet, ne ar, ne parlak

1 2 4 1 0 0 B y k R oman

babakan Speranskidir. Tolstoyun tarih kahraman Kutu zovdur; Yah, hantal, anlaysz, kaba bir askerdir:
M ecbur kalmadka arpm az, am a tarihin aknn ne za
man kendisinin lehine dneceini bilecek kadar Rus ka
rakterinin igdsel zelliklerine sahiptir.
Kitabn, adnn da gsterdii gibi, harp ve sulh arasn
daki gidi geliler, kitabn ana ritm ini hazrlar ve kitapta
yer alan her karakterin hayatna tesir eder. Kitapta, baka
eliki ve atm alar da var: Asiller ve kyller, Fransz ve
Rus dilleri, kltrl ve sade insanlar arasndaki kutupla
malardan bahsettik. Bundan baka iyi kalpli Pierre ile ka
rsnn kt niyetli ailesi Kuraginler arasnda; parlak, ye
rinde duramayan entelektel Bolkonskilerle daha ziyade
dncesiz hareket eden R ostovlar arasnda; m odern ye
ni hkm et merkezi ile eskisinin rahatlk ve huzuru ara
snda; R ostovlarm partilerindeki nee ve elencelerle
Kotn Bezuhvun lm arasndaki arballk ve ciddi
yet arasnda; m it ve mitsizlik arasnda gidip gelen And reyde; lm bir tarzda yetitirilen Alm an generalleri ile
sezgilerine gre hareket eden Bezuhov arasnda; bir impa
ratoru ldrmeye hazrlanrken bir ocuun hayatn kur
taran Pierredeki elikiler. Btn bunlar ksa blm ler
ve hzla deien m anzaralarla ele alan Tolstoy, cil ve s
ratli hareketlerle dram atik bir gerginlik yaratr.
Kitaptaki karakterler ok sayda ve deiiktir ve hepsi,
ikinci derecedekiler dahi, belirli zelliklere sahip fertler
olarak, hatrdan kmyorlar. Bir btn halinde ele alnd
nda, ikinci derecedeki karakterler olduka statiktirler.
zellikleri kesinlikle belirtilm esine ram en, sadece da
rdan gsterilirler ve pek az deiirler. te yandan, Pierre,
Andrey, Nikolai ve N ataa tam mnsyla boyutludur
lar. Onlar, pek ok noktalardan gryoruz; birbirlerine
nasl grnyorlar, yabanclara nasl grnyorlar ve ken
dilerine nasl grnyorlar? stelik, olgunlatka deii
yorlar. N ataa, kk bir kz olm aktan kar, hoppa bir

1 0 0 B yk R o m an 1 2 5

gen kz haline gelir ve sonunda evli, arbal bir kadn

olur. Genliinde lgn bir hayat yaayan Nikolai, sorum
luluk hisleri duyan bir kr centilm eni haline gelir. Andrey
dahi, lm nnda, btn hayatnca eriemedii huzura
kavuur. Romandaki belli bal karakterler, tatm in edici
bir hayata kavuurlar. Tolstoyun unu sylemek istedii
anlalyor: Mutluluun srr, imparatorluklarn atm a
larnda veya devlet adamlarnn hareketlerinde deil, bir
birlerini sevmeyi bilen ve kendilerini beeriyetin m te
rek igdlerine ak tutan alelde insanlarn dram atik ol
mayan zel bayatlarndadr. Bu hayatn en saf misli de
K arataevdir.
Eer rom anda bir kusur var ise, sonraki blmlerin
canllklarn ksteklercesine, tarihin m nsnn uzun
uzadya anlatlm olmasdr. Kitabn ikinci basksnda bu
ralar karld ise de, sonraki basklarnda yeniden getiril
di. Keke, Tolstoy, tarihin anlatlmas iini yine tarihe braksayd. Yine, plndaki baz ksmlar, bilhassa, yaralan
m A ndreyi Rostovlarn karsna karan tesadfte ol
duu gibi, biraz suni grlyor; Maamafh, bunlar, sade
ce kk ve. nem siz lekeler. Kitap, bir btn halinde,
kapsamnda ylesine geni, hareketinde ylesine canl,
karakterlerinde ylesine nfuz edici, realizm inde ylesine
ikna edicidir ki, okuyucu, kendisini, bir rom anda deil,
bizzat hayatn iinde bulunduunu hissediyor.

Yazar
Leo Nikolaevi Tolstoy, 1828de, ailesinin, Moskovann gneyindeki
Tula ehri yaknndaki Yasnaya Polyana maliknesinde dodu. Ailesi zen
gin toprak sahipleriydiler ve bazlar da. Harp ve Sulliiak\ karakterlere
model alndlar. Bylece, Prens Bolkonski, Tolstoyun annesi tarafndan
byk babas Prens Volkonskidir. Nikolai ve Uya Rostov da babas ve ba
basnn babasdr. Romandaki Sonya ve Maryann da ailede prototipleri
vardr ve iki aile arasndaki ilikiler de romandakini ok andnyordu.

1 2 6 1 0 0 B y k R oman

Tolstoyun eitimi zel Fransz hocalarna brakld: Kazan niversitesini senede tamamlamasna ramen, diploma almad. Bir mddet
aylak gezdikten sonra, asker oldu. Kafkaslarda birka sene kaldktan
sonra Krm Harbi'ne katld. Bu tecrbe, ona, ordu hayat ile iyice nsiyet kazandd ve o da bu tecrbelerini Harb ve Sulhunda aka belirtti.
Avrupaya iki seyahat yaptktan sonra, ailesinin maliknesine dnd,
hkim oldu ve kylnn soflstlk olmayan hayatn ahiken ve entelektel
bakmdan, medeniyetin sun standartianndan daha salam olduunu
syleyen Rousseaunun prensipleri yolunda giderek, kendi topran ile
yenler iin bir okul yaptrd.
1862de evlenen Tolstoy, bu hayatnda glklerle karlat. Kars
Sophie Behirs, henz ocuk denecek yata idi. Cins bakmdan henz
uyanmam kz, kocasnn fizik arzulannn iddetine hazrlkl deildi.
Meseleyi daha da ktletiren nokta, Tolstoy eviiiik-ncesi cins ilikileri
ni kaydettii htra defterini karsna gsterdi ve kars, onun bu gsteri
i samimiyetinden tiksinti duydu. Ak ve seksi kaynat ramayan Tolstoy,
sonunda, fizik ak tamamen reddetti, en iyi durumun evlenmemek,
bekr kalmak olduunu ve trajedilerin en bynn evlilik yata oldu
unu syledi. Bu inanlarna ramen, yine de on ocua babalk yap
masn becerdi.
Tolstoyun bir yazar olarak hayat, 1852de, ocukluk yllarn anlatan
hikyesi ile balad. Askerlik tecrbeleri sayesinde, Kafkasiarn sahne
alnd Kossaklar Krm Harbini anlatan Sivastopotu yazd. Fakat a
heserleri Harp ve Sulh ile 1869 arasnda tefrika edildi. Kitabn gzden
geirilmi bir ekli 1873te yaymland; ve kitabn niha ve kesin 1886 bas
ks, aslnda 1869 basksdr. Anna Karenina ise, 1873 ve 1877 arasnda
yazld.
1877de Tolstoyun hayatnda byk bir kriz grld, ve kendiini ta
mamen dine verdi. Tolstoy, Ortodoks ailesinin Inanlanna gre yetitiril
miti, fakat ocukluk yalarndan sonra din inanlar gevedi. Hayatnn
ilk yllarnda, romannn karakterlerindeki, Pierre ve Andreydeki ok sa
yda phelerin kendisinde mevcut olduu anlalyor. Elli yana geldii
zaman varlnn, din inanlarla da desteklenmesi gerektii inanna
derinden sarld. Hayatnn bu safhasn. Bir tiraf adl kitabnda anlatr.
Onun inanlar, kendi kanaatince. Aziz Paul ve dierleri tarafndan ilve
edilmi ksmlarndan annm, saf ve temiz Hristiyanlkt; gerekte. Bu
da, Sokrat, LaoTzu veya dier byk hocalann rettiklerinden farkl ol
mayan bir tr Hristiyanlk.Tolstoyun Hristiyalkta reddettii dejenerelik-

1 0 0 B y k R om an 1 2 7

ler arasnda, insanlarn dnyaya gnahkr oladak geldikleri, gnahlarn,

muhtelif yollarla affedilmesi. Teslis (l birlik) ve Allahn insan eklinde
vcut bulmas idi. Onun inanna gre, Hristiyan dininin ekirdeini, ev
rensel sevgi ve iddetten kanlmas oluturuyordu.
Siyas fikirleri de ayn ekilde ar idi. Tolstoy'un inanna gre, dev
let eytan bir messese idi; mlkiyet ve kanunlar da dahil, devletin b
tn messeseleri hrszlk veya plak kuvvet zerine kurulmutu. Onun
ideal cemiyeti, bir eit anarik topya idi. Riyazat lemine dalan bir kimsenin bu tr fikirleridir ki, aslnda cins hisleri olan Tolstoya seksi reddet
tirdi ve buradan hareketle sanat veya hi olmazsa, ahlk bir gayesi ol
mayan sanat veya basit ve iyi hisleri harekete getirmeyen sanat da red
detti. Bylece, o zamana kadar kendisinin yazd yazlara olduu kadar,
Shakespearee dahi hcum etti.
Artk yazlarnn ekserisi polemiksel veya didaktik idi: nandklarm,
u hlde Ne Yapmalyz? Allahn Dnyas Sizin Kendi inizdedirve Sa
nat A/ed/r? Tolstoyun bu yazlar etrafnda mridler toplad ve ahlk bir
hoca olarak dnya apnda hrete ulat. Kendisiyle muhabere edenler
arasnda Gandi de vard. 1884ten sonra, Tolstoyizm tekilatlnm bir
mezhep hline geldi. Tolstoyun maliknesi Yasnaya Polyana da bu mez
hebin Tekkesi oldu. Tolstoy, imdi bu grlerine ayak uydurarak yeni bir
hayat tarzn benimsedi. Bir kyl gibi giyindi, elleriyle almaya balad,
ve et yemedi. Zenginliin bir ktlk olduuna inandndan, btn ml
kiyet ve telif cretlerinden vazgemek istedi ise de, bu noktada kars
araya girdi. Bylece, her eyini kansna brakt ve kendisinin evinde, da
ha nce yaad ekilde, teorik olarak meteliksiz, fakat gerekte rahat
bir mr srd.
Tolstoyun son seneleri Sophia ve mridleri, bilhassa Tolstoyizm
kltnde kendisini bir eit rahip iln eden Vladimir ertkof adnda birisi
arasndaki srtmelerden dolay ac ve strapl geti. Evindeki hayat ta
hamml edilemez bulduundan ve belki de, yeni inanlann kendisine
bar ve huzur getirmediini anladndan, 1910 senesinde, gayesizce
dolamaya balad. Belirli bir hedefi yoktu. Shhati iyice bozulana kadar
gitti ve kk bir kasabann demiryolu istasyonunda zatrreeye yakalan
d. Kars Sophie arld, fakat ertkof, Tolstoyun artk onu tanmayacak
bir hle gelene kadar, karsn grmesine msaade etmedi. Nihayet, pe
indeki mridleri, gazeteciler ve hatta sinema haber kameralan arasnda
9 kasmda ld.

Denizler Altnda 20 Bin Fersah

Yazan

Jules Verne
( 1828 - 1905 )

Balca Karakterler
Kaptan Nemo: Nautilus adndaki denizalt gem isinin kaptan; esraren
giz bir adam: karadaki hayatnda basknn strabn ektiinden,
hrriyet ve intikam urunda denize ahr.

P ierre Aronnax: Krk yalarnda bir Fransz; heyecanh bir deniz biyo
logu.

Conseil: Aronnaxm ua; otuz yalarnda, kolay heyecanlanm ayan bir

Flaman; sdk, cesur ve soukkanl bir adam.

Ned Land: KanadalI bir m zrak; yerinde duramayan ve abuk kzan b i

ri.

Kaptan Farragut USA: Birleik Amerikann Abraham Lincoln adl gem i

sinin kaptan.

Hikye
18 6 6 'd a , gem iler denizlerde aa yukar yz metre b o
yunda, byk bir sratle hareket eden ve p a rla k kl g a rip bir
nesne grdklerin i bild ird ikle ri vakit, dnya heyecanland. Bu

100 Byk Roman

's,

129

garip nesne, birka genninin zerine gitm i, arpm ve hemen

batrmt. O n u n ne o ld u u n u kimse bilm iyor, fa ka t uzm anlann ekserisi, b a lin alarn, imdiye ka d a r bilinm eyen ve hayret
uyandran b ir tr o la b ile c e in i sylyorlard. Bu uzm anlar
arasnda, bu hikyeyi a n la ta n . Profesr Pierre A ronnax a d n
da b ir Fransz biyolou da vardr. 1 8 6 7 ylnda, A m erika'nn
"H oa G itm eyen Nebraska B lgesi"nde yapt b ir incelem e
den dnen A ronnax, yannda b ir sr num une yaratklar da
getirmitir. Bu bilinm eyen hayvann ne o ld u u n u aratrm ak
zere Birleik A m erika ilim heyetine katlmas iin dvet edilir.
Sadece saat sonra, C onseil adndaki sadk Flam an ua
ile U S A A braham Lincoln gem isine biner. G e m id e , Ned Land
adnda Kanadal b ir mzrak da vardr ve A ronnax o n u n la a r
kada olur.
Birka ay sonra, Japonya yaknlarnda devi g r r ve takip
etmeye balarlar. Bu ga rip nesnenin, kendilerinin gem isinden
ok daha sratli g ittii ve ok d aha kolaylkla m anevra ya p a
b ild i i, gem i ile oyun oynad anlalr. N ihayet, A braham Lin
coln, bu deve oldu ka yaklar ve Ned Land b ir mzrak frlatr.
M zrak, hibir hasar yapm az, geri g e lir ve m ehul varln f
krtt byk bir su fskiyesi A ro n n a x' ve gvertedekileri d e n i
ze drr. Kargaa srasnda, A ronnax, Land ve C onseil, h a
reketsiz kalan A braham Lincoln'a d o ru yzemezler ve gemi
de onlar kurtaram az. Bylece, kendilerini, avlam aya altk
lar yaratn srtnda bulurlar. G em ideki d e m ir k a p la m a la r
dan ve vid a la rd a n , bu balinann gerekte b ir denizalt gemisi
o ldu unu anlarlar, ierdekilerin dikkatini ekm ek iin gem inin
kenarlarn tekm elerler, yzleri maskeli sekiz kii onlar ieri
alr.
Denizaltnn kum andan. Kaptan N em o adnda esrarengiz
bir adam dr. Latincede "h i kim se" m nsna gelen bu keli
me, yine kendisini "h i kim se" diye a d la nd ra n eski a la nn
O dysseus'unu hatrlatr. N e m o 'n u n gem i hayat hakknda
baz eyler im edilirse de, kimse tam mnsyla izah edemez.

1 3 0 1 0 0 B yk R oman

Kitaptan anladm za g re, byk b ir felketten tr, ke n d i

sini cemiyetten syrm, uzaklatrmtr. Kendisine benzer in
sanlardan oluan m rettebat ile kendilerini hr hissettikleri
d a lg a la r altnda, yeni b ir m ekn kurm ulardr. lm ve m eka
nik dehasndan tr, o zam ana ka d a r kim senin yapm ad
bir denizalt gemisi yapmtr. Son derece zengin b ir adam
ola n kaptan, yksek bir kltr ve zevke de sahiptir. G e m isin
de bir ktphane, byk b ir org. Louvre veya Ufizzi mzesin
den alnd hissini veren zengin b ir sanat koleksiyonu da va r
dr. Ayrca b ir deniz b iy o lo u d u r Toplad yaratk num unele
ri, Profesr A ronnax'm kskanlk ve sevgisini eken
N e m o, m isafirlerine nazik davranrsa da, iindekileri dan vurmaz. Srrnn ortaya km asndan korktuu iin, onlan
serbest brakam ayacan syler; fa ka t M . A ro n n a x 'la birlikte,
okyanuslarn derin liklerin i aratrm aktan zevk duyacan a n
latr. Kitabn bundan sonraki ksm, su altnn hayret uyandnc hayat ile ilg ilid ir Denizalt gem isinin anlatlm as sayfalar
srer (ki ismi Nautilus'tur) ve onun nasl yapld belirtilir. Ki
ta p ta n , gem inin 70 metre uzunluunda o ld u u n u , elektrikle
altn, 5 0 .0 0 0 feet kb (b irfe e t, 3 0 .5 cm.) su kaldrdn
ve iindeki m alzeme hari 6 7 .5 0 0 ngiliz lirasna mal o ld u u
nu reniyoruz. A ronnax, kendisinin (ve okuyucunun) hazm e
debilecei btn bu istatistikleri kaydettikten sonra, ev sahibi
ile birlikte dalg elbiselerini giyer, okyanusun yatan aratr
m aya koyulurlar. Elektrik lam balar ve sktnim hava silin d ir
leriyle m cehhez dalglar, kabuklu hayvan num uneleri toplar,
deniz yosunlarndan oluan aheser b ir deniz alt orm ann zi
yaret eder, kpek balklar ile arpr, su a ltndaki b ir volkann
patlam asn g r r ve A tlantis ktasnn harap olm u ehirlerini
ziyaret ederier. N em o, m isafirine, b ir H indistan cevizi bykl
nde muazzam bir inci g ste rir (Aronnax, onun 5 0 .0 0 0 n
giliz liras edeceini hesaplar). D aha sonra, a n ca k N e m o 'n u n
b ild i i bir su alt tnelinden geerek, Kzldeniz'den A kdeniz'e

1 0 0 B y k R o m an 1 3 1

alrlar. N autilus, en tehlikeli m acerasnda, buzlar altndan

giderek G ney K utbu'nu kefeder ve donm aktan zor ku rtu lu r
Zam an zam an, N e m o 'n u n , sadece

karadaki zalim lerden

kam adn da anlyoruz. O , ayn zam anda b ir intikam h a r

bini yrtyor. N autilus, H indistan Burnu yaknndan geer
ken, bu lkenin hl esaret altnda yaadn a nlatan N e
m o 'nun yz sapsar olur. Sicilya Adas civa n n da , b ir gemi
N autilus'a hcum eder. Bu b ir Fransz gemisi mi, ngiliz g e m i
si m i, yoksa baka b ir lkenin gemisi mi, bayrak tam adn
dan bilem iyoruz. N em o, gem iye a rp a r ve yoluna devam
eder.
Denizalt kuzeye do ru yoluna devam eder. Istrap, intikam
ve pim anlk hislerinin penesinde kvranan N em o, gem ideki
klelerinden uzak durur. Kontrol ve ynetim gever. D enizal
tndan nasl kaacaklarn dnen Ned Land, N autilus satha
kar km az, arkadan gem inin sandaln ele geirerek,
sratle sahile doru gitm elerini te klif eden Tam gverteye k
m ve kapa kapam lardr ki, denizaltnn iinden b ir hayk
r ykselin N em o, bilerek veya bilm eyerek, gem iyi, N orve
a klannd aki byk b ir g irdabn iine doru gtrm tn Bu
ylesine kuvvetli b ir g ird a p tr ki, gem iyi yutabilin A ronnax, ne
reden ve kim in tarafndan vurulduu belli olm ayan b ir darbe
ile kendisinden geer, kendisine g e ld i i vakit, arkadalanyla
birlikte gird ab atlattklann ve Lofoten A d a la n 'n d a k i b ir b a lk
kulbesinde yattklarn grn N e m o 'ya ve N autilus'a ne o l
duunu da, Profesr A ronnax b ir trl anlayam az.

Eletiri
Jule Verneden niye bahsettik? Dnya aheserlerine
ayrlm bir kitapta, on iki yandaki ocuklar tarafndan
okunan bir bilim-kurgu kitabna ne lzum var? Bir sebep
u: Rabelais veya C ervantesi okuyan her okuyucuya kar
, Jules Vernei, hibir gayret sarfetm eksizin zevkle yutan

1 3 2 1 0 0 B yk R oman

binlercesi vardr. Sadece bu gerek zerinde durulm aya

deer. Vernein baars, rom antik hareketin sihir ve cazi
besinin ilim ve teknolojinin sihiri ile kaynatrld yeni
bir tahayyl ekli yaratm akt. Verne, yce bir efsane yara
tcs idi v e onun bu efsaneleri, u veya bu ekilde, hl
canl.
Vernenin, ikr zaaflar ile balayalm : N ihayet,
unutm am ak gerekir ki, altm be rom an yazan bir kim se
nin baz kitaplar olduka sradan bir rom an olacaktr.
Plnlar, genellikle ok gevek. Nautilusu n gezilerinde da
hi, araya zaman zam an deniz biyolojisi zerine dersler s
ktrlm ve birbiri ile pek ilgisi bulunmayan m aceralar
dan pek farkl deil. Karakterler, mukavvaya yaptrlm
ekiller kadar cansz birka Standard tipe uyuyorlar; En
telektel (genellikle bir ilim adam ), hareket adam ve ko
mik bir yorum cu (genellikle bir u ak ). Elimizdeki rom an
da, bu karakteri tem sil edenler, A ronnax, Land ve Conseildir. Bunun bir izah u olabilir: Verne, kitabn yazar
ken, bir gz sahnede idi ve hikyelerinden pek oklan
sahnelendi, kendisine daha da fazla para getirdi. Passeportout, Plileas Fogg ve H ecto Servadac, karakter aktrle
ri iin iyi rollerdir.
Vernenin en fazla hatrlanan karakteri Kaptan N em o
dur. Hain tavrlar ile, kendisini beeriyetten uzaklatran
kasveti ile, tabiat sevgisi ile, zalimlerden nefreti ile, esra
rengiz m azisi ile, endie veya suun yaratt arl ile,
belirli lde rom antik bir Byronun kahramanlarndan
karlm sterotiplerdir. H att Kaptan N em onun Gney
Kutbunda gnein batt srada ektii nutuk, C hateabriandn kt bir rapsodisi (hiss ve heyecanl hitabe) gi
bi. Yine de, N em o, kendisinin ylesine popler biri oldutfnu ispat ettiinden, Conan Doylenin Sherlock Holm esi Riechenbach ellesinde brakamayaca gibi, Ver
ne de, onun N orve aklarndaki girdapta kaybolmasna

1 0 0 b y k R o m an * 1 3 3

raz olmad. N em o, daha sonra, Esrarengiz A dada (1 8 7 5 )

lmek iin ortaya kar. Ve esrarengiz hayat nihayet ak
lanr. N em o, gerekte, H int isyannda ngilizlere kar
arpan Dakkar adndaki bir Hint prensidir. Karsn ve
ocuklarn kaybetmi ve bir kaak olarak, intikam urun
da denizleri dolam aya balamtr. Onun bu zgem ii,
daha nceki kitapta izah edilmeyen birok noktay anla
m am za yarayan bir anahtar mahiyetinde ise de; N em o,
ikna edici, gerek bir Doulu deildir. Onun, Hintli oldu
unu gsteren bir zellii yok; o, sadece, lkesiz bir
adam.
Vernenin rom anlarnn poplaritesinde, ekseriya u
sebepler phesiz rol oynad: Ele ald tezlerin efsane
gleri var ve tahayyl gcm z, uuralt seviyede zor
luyor. M aara, kim sesiz ada, deniz seyahati. Btn bunlar,
bir psikoanalisti ilgilendirecek rya sem bolleri olarak
okunabilir. Bir blmde, m esel, Nautilus, karanlk bir su
alt tneline girer ve kendisini, bir volkann ortasnda, ana
rahmini andran bir hcrede bulur. Yine, bu rom anlarda
ki dier tezler, ocuklar iin hazrlanan televizyon prog
ram larnn allm malzem esidir: lgn ilim adam, ge
zegenler aras seyahat, tarihten nceki medeniyetin kaln
tlar, lm cihazlar ve mekanik harikalara gelince, onlar
Jam es Bondun hayran erikin okuyucular hl zevklen
dirir.
Bilim-kurgu yeni bir tr deil; hi olm azsa, Gliverin
Seyahatlerin e kadar uzanr. Edebiyattaki ayn ailenin m en
suplar olarak Jules Verne, Edgar Allan Poedan H.G.
W ellse uzanan izgi zerinde. Romanlarndaki baz pln
lar, balonlarla seyahat, kutuplarn aratrlm as ve bir gir
dabn iine gezi ile ilgili kitaplar yazan Edgar Allan
Poedan alnd besbelli. Maamafh, Poe ne kadar ilimden
zevk almad ise, Verne de o derece sevdi. Verne eserlerini
her zam an titiz aratrm alara dayandrd. M atem atiksel

1 3 4 1 0 0 B y k R oman

hesaplara gerek duyulduu zam an, sayfalar, ylesine te

ferruatl ve kesindi ki, bazlar, onlarn ngiliz astronom u
Sir John H erschel tarafndan yazldn sandlar. lm ra
kamlarla ilgili paragraflarn gayesi, phesiz, inanlmaz
grnenleri inanlr ekle sokmak ise de, bu pasajlar, da
ha da fazlasn baaryorlar: Onlar, bir tr, nesir iirleri.
M esel Denizler Altnda 2 0 Bin Fersahtaki (Vingt Mille Lieues sous les Mers) deniz hayat ile ilgili u satrlar dnn:
nsann, Vernenin, bu pasaj yazmak iin zooloji ders ki
taplarna bavurduunu syleyecei geliyor:
Pek ok bitkinin, yaprak yerine, pembe, kzl, yeil,
zeytin yeili, ak kahverengi, koyu kahverengi filizleri
var... Sanki m eltem rzgrn yakalamak istercesine bir
yelpaze gibi alan Pavonari grdm . Ereltiotunu and
ran yenilebilir paralar, esas gvdeden be m etre yukar
firlam kpkzl bitkiler; yukar doru filizlenmi dem et
denen 'acetabuliler ve hi birinde iek bulunmayan di
er deniz bitkileri!
Profesr Aronnax, bilgilik taslayan korkak bir adam
olabilir, am a hi olm azsa lirik biri.
lm bir khin olarak Verne, ann nnde, am a ok
nnde deildi. Onun kehanetlerini, yaad an insan
lar gibi, m m kndr diye dnm olabilirler ve bu
gn, onlarn ou doruland. Biz artk, Nautilusu n elek
trik cihazlar karsnda hayranlk ve aknlk duymuyo
ruz; uak yolculuklar olaan; aya dahi kld. te yan
dan, Vernede, gnm zn dnyasndaki baz nem li ge
limeler, m esel, m odern teknolojide, bilgisayarlarn ve
otom atik kontrollerin rolleri hakknda veya atom enerjisi
nin korkun neticeleri hakknda hibir belirti yoktur, bun
lardan im yolu ile dahi bahsedilmem itir. Yine Verne,
tekm l ve tatbiki jenetikin imknlar hakknda da bir ey
sylemiyor. Verne, Katolikti ve Darvinizm i hibir zaman
kabul etm edi. Biz bugn Verneyi tarih perspektifte, ken

1 0 0 B y k R oman 1 3 5

di ann bir rn olarak gryoruz; Conan Doyle ve

H.G. W ells gibi daha sonraki yazarlar, onun tesine geti
ler. Fakat ilim ad olsa dahi, m acera hibir zam an a
d olm az. Gen bir okuyucu veya hikyenin aa uygun
olup olmadn bilmeyecek kadar saf olan veya bunun
zerinde durmayan ve kendini gen hisseden erikinler
iin Vernenin rom anlar, dn olduu kadar bugn de
zevkle okunacak kitaplardr.

Yazar
Yazlar, hayret uyandrc mceralarla dolu bir adam olan Jules Vernenln hayat, durgun ve skc denecek kadar skin geti. phesiz, iki
gerek birbiri ile balantl, Jules, 1828de Nantes ehrinde dodu; baba
s her yn ile muhafazakr mahall bir avukatt. Nantes bir liman ehri
dir ve Julesin ocukluundaki romantikliin bir yn denizdi ve birok
hikyelerinde bunu gryoruz. Onbir yanda iken, birok kk ocuun
rya ve hayal dnyasnn tesine geti: Karayip Adalarna giden byk
bir yelkenli gemiye kamarot olarak girdi. Fakat geminin urad ilk liman
da karaya karld ve babas tarafndan eve getirildi. Geri daha sonra
lar seyahatlerine devam etti ise de, ekseriya kendisinin hayal dnyasn
da dolat.
Jules yirmi yana geldii zaman, ileride babasnn avukatlk firmas
na katlaca dnlerek, hukuk tahsil etmesi iin Paris'e gnderildi. Pa
risi cazip buldu ise de hukuk eitimini hayr. Kk hikyeler ve piyesler
yazmay tercih etti ve bu piyeslerden bazlar da sahnelendi. Babasnn,
Nantese dnmesini srarla istemesine ramen, bir tiyatro eserleri yapm
csnn yanna ktip olarak girdi. Geri ayl sadece yz frank idi ise de,
artk Pariste kalabilir ve yaz hayatn devam ettirebilirdi. 1855de, iki kz
olan Honorine Morel adnda gen bir dul kadnla evlendi. Bu, tamamen
mesut bir evlilik olmasna ramen, Verneyi, daha fazla para kazanabile
cek ilere zorlad. Babasndan gelen para ile, Paris borsasndaki koriisyoncularn bir firmasna girdi ve senelerce Paris borsasnda sadakatle
alt. Fakat bir yazar olmay da hibir zaman aklndan karmyordu.

1 3 6 1 0 0 B y k R oman

Vernenin maharetlerini yatal< odas komil<liklerinclen bilim-kurguya

ynelten, Felix Nadar adnda bir fotoraf ve favac idi. Havacln n
clerinden saylan Nadar, Parisin balonlardan fotoraflarn ekti ve bir
helikopter yapmay dnd. Nadar, 1860da, Ceant adnda byk bir
balon yapmaya balad. Balon, birka oday iine alabilecek byklkte
bir gondol havaya kaldracakt. Kendisini bu projenin cazibesine kapt
ran Verne, balonlarn ve hava trafiinin tarihi hakknda bir yaz yazd. Ya
ymlaycs Hetzel, notlarn vaadedici olduunu, fakat halkn eitilmek de
il, elendirilmek istediini syledi. Bu konuyu, niye bir hikye eklinde
ele almak istemiyordu? Verne, bunun zerine, bir grup kifin Afrikada,
Zanzibardan Senegala, tyleri diken diken edici maceralarla nasl gittik
lerini anlatan Bir Balonda Be Hafta (Cing Semaines en Ballon) adnda
bir roman yazd. Verne, bir roman baarya ulatracak kesin forml bul
mutu: Fantastik bir pln hazrla ve bir sr gerek ve rakamlarla, bunun
mmkn olabileceini gster. Bu bilim-kurgu idi. Vernenin forml, bir
asr sonra da geerli.
Roman, ylesine tutundu ki, Hetzel ve Verne, her iki taraf iin ka
zanl netice verecek yirmi yllk bir mukavele imzaladlar. Bylece, Ver
ne, hayat boyunca, senede bir veya iki roman yazd. Bu romanlarn sa
ys gerekte o kadar ok idi ki, Vernenin lmnden sonra, alt sene bo
yunca, yeni romanlan yaymland. Baz pheciler, hatt, Jules Verne di
ye biri bulunmadn, onun, bir sr anonim yazarlann takma ad oldu
unu dahi sylediler. Toplam olarak, bu dizide altm be kitap yaynlan
d; en mehurlar unlard: Dnyann Merkezine Seyahat (Voyege au
Centre de la Terre, 1864), Aya Seyahat (De la Terra a la Lune, 1865),
Denizler Altnda 2 0 bin Fersah (1870), Seksen Gnde Devri lem (Voyage autour du Monde en Ouatre-vingts Jours 1873), Begumun Serveti
(1879), ve Bulutlarn Kaptan (1886). Bunlar arasnda,

en iyi bilineni,

muhtemelen. Denizler Altnda 2 0 bin Fersahtr.

Baar, Vernee lks hayat da getirdi: Byk bir ev, kars Honorinee
hizmetiler, zel bir yat... Fakat bunlar, kitaplarn akn durdurmad. Da
ha fazla yalnz kalmak istediinden, ailesini, daha kk bir kasaba olan
Amiense tad ve muntazam bir burjuva hayat yaamaya balad. Fransa-Prusya Harbi (ki o bu harbi tasvip etmiyordu) srasnda, bir eit shil
muhafz olarak hizmet etti. Ordudan emekli olmu ve tfekleri pasl bir
ka kii ile birlikte Somme sahillerinde, kendi yat ile devriye gezdi. Talihi
yver gitti ve Almanlar denizden hcum etmediler. Fakat bir ara, nerede

1 0 0 B y k R om an 1 3 7

ise ldrc olabilecek bir dram vuku buldu; ok sevdii kk karde

Paulun olu Gaston Verne delirdi ve Vernei bacandan vurdu. Verne
ondan sonra topal kald ve artk yat ile denize kamad. Bunu telfi et
mek iin Amiens belediye meclisi yelii seimine katld ve kazand. Ver
ne, bu grevini ciddiye ald ve yapt iten saf bir memnunluk duydu, fa
kat mill politikaya girmesi iin yaplan btn tekliflere srt evirdi.
Seneler getike, Verne, cemiyetten daha fazla uzaklat, daha fazla
mahall burjuva hayat yaamaya balad. Eski arkadalar ve kendi aile
si mensuplan birer birer ldke, daha fazla melankolik oldu. Hayatnn
sonlarna doru yazd kitaplar, ncekiler kadar sihirli deildi. Elli sene
den sonra, tahayyl gc gevemeye balad. Romanlarnda, en yeni
icatlardan bahsetmek iin elinden geleni yapt, en son eserlerine otomo
bil ve radyoyu da getirdi, fakat ilmin realitesi, onun hayallerinin nnde
gidiyordu. H.G. VVelles gibi gen yazarlar da bilim-kurgu yazyorlard. Ver
ne, bununla beraber, yazlarna azimle devam etti. 1905te eker hastal
ndan ld. Ad, bugn, dnyann her tarafnda biliniyor.

Nana
Yazan

Emile Zola
( 1840 - 1902 )

Balca Karakterler
Nana; Cem iyete lekelenen tannm bir kadm; baya, tutum suz, d
ncesiz ve ykc.

Bordenave: Thetre des Varietenin huysuz m eneceri.

Bosc: Tiyatrodaki olduka alkolik bir aktr.
Marquis de Chouard: Kontes Sabinenin babas; yal ve hrm et edilen
biri; fakat o da dierleri gibi sefih.

Daguenet: Nananm klarndan, biri. Byk bir paraya konm utur ve

imdi zengin bir kadnla evlenmeyi dnr.

Feuchery: Bir gazeteci; zam an zaman Nanann, Rose Mignonun ve

Kontes Muffatm ; sinikal bir oportnist. sim sahte sevgili
m nsna gelir.

Fontan: kinci derecedeki bir aktr; Nanaya kar zlim ; fakat Nana,
adam kendisini brakp gidene kadar ona bakar.

George Hugon (Zizi): Yirmi yann olduka altnda nzik ve ince bir
ocuk; Nanaya tutulm utur. Nana da ona, byk bir bebek veya ev
kpei m uam elesi yapar.

1 0 0 b y k R om an 1 39

Philippe Hugon: Georges'in byk aabeyi; Nana iin zim m etine para
geirir.

Bn. Hugon: Georges ve Philippe'in anneleri: l<endisine hrmeti olan bir

kadn; olunun kt davranlar onu derinden zer.

Labordette: Nanann erkek arkadalarndan biri.

H ector de la Faloise: Nanann gen erkek arkadalarndan bir dieri;
davranlarna aa uygun bir hava verm ek iin Parise gelir ve bu i
lem srasnda da yklr.

Bn. Lerat: Nanamn yal, klksz halas, iskam bil oyunlarna bilhassa
merakl.

Kont Muffat de Beuville: Nanaya rastlayana kadar, tannm , dindar,

tutumlu ve seksel arzularn dar vurmayan biri.

Kontes Sabine Muffat de Beuville: Kontun kars. Zhiren, kocas gi

bi titiz ve dindar biri ise de Fauchery ile iliki kurmutur.

Estelle: Kontun kz; sska, renksiz bir kz; Daguenet ile evlenir.
Rose Mignon: Tiyatronun komik bir aktrisi; Nanann rakibi.
Mignon: Kadnn kocas, m eneceri ve m uhabbet telll.
Louis: Nanann olu; drt yanda hastalkl bir ocuk.
Laure Piedefer: Fahielerin devam ettikleri lokantalarn lezbiyen sahi
besi.

Prulliere: Tiyatrodaki komik bir aktr.

Steiner: Olduka spekltif ilere giren zengin bir i adam.
sko Prensi: Zolann dncelerine gre Wales Prensi (VII. Edvvard).
Satin: Alelde bir fahie; lezbiyen; Nanaya k.
Tricon: Muhabbet telll.
Kont Xavier de V andeuvres: Eski bir ailenin son mensubu; byk ser
veti elden karm akla meguldr.

Theophile Venot: Emekli bir avukat ve dindar bir Katolik; Muffata sa

hip kmak ister.

Zoe: Nanamn hizm etisi; tutumlu ve hesapl bir kadn; ileride bir ma
dam olm ak iin para biriktirir.

Fahieler: Gaga, Simonne Cabiroche, Clarisse Bresnus, Louise Violane,

Blanche de Sivry, Lea de Horn, Lucy Stevvar, Caroline Hevvuet, Tatan
Nene, Irma dAnglars.

1 4 0 1 0 0 B y k R oman

Hikye
N ana, /'A ssom m oir'daki a lko lik amarc kadn G ervaise'in kzdr ve M a cq u c rt adndaki bahtsz ailenin b ir mensubu.
Z ola , bu balanty bir cm le ile gsterir ve b ir daha bahset
mez. Roman balad zaman N c n a , b ir aktristir. Yalnz ne rol
yapa bilir ne de ark syleyebilir, fa ka t gz kamatnc cins ca
zibesi, onun btn bu kusurlann telfi eder. Bylece, ksa bir
zam anda, lks ve sefahatin hkm srd kinci m paratorluk
srasnda, Paris'in en mehur lekeli kadnlarndan biri olur.
Hikye, okuyucuyu artrcasna teferruatl b ir ekilde anlatld
ndan, burada hepsini belirtmeye lzum yok; fa ka t ana hatlar
ak; N ana, gittii her yere ykm g t r r M u ffa t ailesini yozlatnr: Kont, onun klesi haline gelir; kontun kans, baka er
keklerle iliki kurarak teselli bulur; kontun kz, N ana'nn eski
klanndan biri ile evlenir; hatt kontun yal kaynpederi b i
le N ana'nn yatan ziyaret eder. Kadn, H ugon ailesini de y
kar; G eorges adndaki b ir ocuk, N ana'y elde edem ediinden
intihar eder; aabeyi Philippe, zim m etine para geirir; annele
ri perian o lu r N ana, Vondeuvres'i ykar; A dam , yan atlannn
tavlalarnda kan bir yangnda kendisini ldrr. lm eyenler,
be parasz ka lr
Nana da, sevdii kimselerin kurban olur. Fontan adndaki
aktr onu dver, klksz kyafetsiz Satin adndaki lezbiyen de,
N ana'nn teki klarn kovmaya alr. Hepsinin stnde,
N ana, kendi m sriflii ile yklr: Elini srd yemek tabaklann ve kristal parfm ielerini para para eder; yanp yanm ayacaklann renm ek iin b ir avu elmas atee atar. O n u n attklanyla da, hizmetileri zengin olurlar. Bylece hayat yklr.
Bir ara, Paris'ten uzaklar. Trkiye'ye veya Rusya'ya seyahate
kt sylenir Nihayet dnd zam an, iek hastalndan
lm ek zeredir Bir zam anlar sevdii erkekler da h i, odasna
girm ek istemezler

1 0 0 B y k R oman 1 4 1

Eletiri
Nana yazld zam an, rom antik piyes ve rom anlarn
kliesi, zenginlerle dp kalkan, tertem iz kalpli hakik
aka susam kadnlarla ilgili hissi tezlerdi: Verdinin, Dum asm yazd Camilleye dayanan La Traviatas bunun
m ehur ve popler bir rnei idi. Zola, rom ann, bu ef
saneyi ykmak iin yazd. Onun kahraman Camille deil,
baya, hissiz ve ancak okum a-yazm as olan bir kadn. E r
kekler zerindeki gc, tam am en ehvete dayal. Z olanh
anlatt bu ehvet, ykc ve kltcdr. Rom ann, ger
ekte, belirli bir ahlk yn vardr ki, gnm zn ekseri
yazarlar bu nokta zerinde durm ak istem ezler ve bunu
da, N anann, inandn syledii psikolojik determ inizm
ile badatrm ak gtr. Ele ald teze ram en, Nana,
m stehcen bir rom an deil. Mesel, cins ilem anlatl
m az. N ananm plaklnn teferruatyla anlatld bir
yerde kadn, ate nnde snm aktadr ve onun bu hali,
hi de rom antik olmayan bir ekilde, atete kzaran bir ka
za benzetilir. R om andaki en nho m an zara, saray
mbeyncisi Muffatm , bir kpek gibi dizleri zerine eile
rek bir mendili kaldrmasdr. Okuyucuyu rahatsz eden,
ehvet deil, bu kltc manzaradr. (Bu sahne, syle
yelim ki, onyedinci asrn ngiliz piyeslerinden O tw ayin
Venice Preserved adl eserinden alnd.)
Zola, teoride naturalist, fakat pratikte sem bolist idi,
romanlarndaki kaba iirlerin ekserisi, onun muhayyilesi
nin sem bolik gcne dayanr. Byle bir imajla, N anay,
altn bir sinee benzetir. Bir pislik ynnda dnyaya ge
len ve m cevher gibi parldayan sinek, saray pencereleri
ne doru uar ve konduu her yere zehir saar. N anann
hayatndaki bir dier sem bol byk lks yatadr: Bir
m cevheratnn aheseri olan bu yatakta (eski Rom alla
rn ak tanrlar) Cupidin altn ve gm heykelleri var

1 4 2 1 0 0 B y k R oman

dr, ten renginde ssler asldr, yatan ayakucunda da

N ananm plak bir heykeli bulunur. Yatan parasn
Kont Muffat dem itir. Bu yatakta yatmay m it ettii za
m an, iinde kaynpederi M arquis de C houard grr. Sek
sel zorlamalar, bu yal adam, azndan salyalar akan
bunak biri haline getirmitir. Muffatm evindeki mobilya
da, ahlk kn bir iaretidir. Rom ann banda, o tu r
m a odas, kat bir im paratorluk slbunda gsterisiz bir
ekilde denm itir. Fakat rom an sona ererken, seksel
hisleri ayaa kaldrc mobilya, yum uak yum uak yastk
lar ve ssl dekorasyon, btn cem iyeti kaplayan deiik
liin bir semboldr.
Zola, kalabalklar anlatmakla m ehurdur. Sakin diyaloun incelikleri onun iin ok zen isteyen bir m esele
idi; fakat halk kitlelerinin yer ald canl bir hareket,
onun dehasna tpatp uyuyordu. Byle bir pasaj, N ana
isimli bir atn, byk bir yar kazanmas ile ilgilidir. Z o
la, bu manzaray, seyircilerin kendi aralarndaki konum a
larndan ald cm lelerle yapmaya koyulur. Bir kargaa
hissini yaratm ak iin, manzaray, zam an zam an deitirir
ve kalabaln yar kazanan atn ismini haykrdklar za
m an kadar tem poyu m aharetle hzlandrr. Tam bu srada,
yznden zafer sevinci okunan N ana, halkn kendisini al
kladn sanarak onlar selmlar. H atrdan kmayan bir
dier m anzara da, N ananm lmdr. Kiralk bir odada
ryen bir ceset gibi yatan N ananm etrafndaki bir grup
fahie, bir Grek korosu gibi yorum lar yaparlarken, sokak
larda, harp ateine tutulm u kalabalklar, Berline, Ber
line ! diye haykrrlar. Daha yakndan incelediimiz za
m an, bu sahnenin sun olduunu gryoruz. Mesel, Nan ann, frengi yerine iekten lm esinin ilkin, olduka
m antksz olduu dnlebilir. Zola, kahramann, iek
hastalndan ldrd, bylece onun sim a eklinin dei
mesi ile, kadnn nceki gzellii arasndaki kuvvetli e

1 0 0 b y k R o m a n 143

likiyi gsterdi. stelik, N ana ve Fransa-Rusya harbi ara

snda im paratorluun, bu kadn tarafndan tem sil edilen
dejenerelii ile birlikte lmesini istem esi dnda gerek
bir balant yoktur. Fakat, son blm okuduumuz za
m an, hdiselerin bylece ele alnmas, dncelerimizi
harekete geirm ez. M anzara, Zolann, olmasn istedii
kadar gldr.
N anann 1 8 7 0 de lm esi gerekli olduundan Zola, za
m ann akn sktrm ak zorunda kald. N ana'nm ocuu
Louisin, N ana on alt yanda iken doduu syleniyor,
am a kitabn sonunda, ondan hl bir bebek diye bahsolunuyor. N ana, ocukluk yllarnda, kendi yandaki her o
cuk gibi yaar. Biz, hzla gelien hdiseler ortasnda, za
m ann nasl getiini unutuyor ve N anay genellikle yir
mi yalarnda bir kadn olarak dnyoruz. Zam an hak
kndaki bu karklk, salam bir pln bulunan Germinald e m m kn olamazd, fakat Zola, Nanada, kaosun
zaferini anlatyor. Balangta, erefi, inanlar ve eski ge
lenekleriyle Muffat ailesi, salam bir ekilde ayakta duru
yor grlr, ardndan, yapda atlaklar balar, nihayet,
servetler, erefler, hayatlar, her ey, h att im paratorluun
kendisi, girdabn iine srklenir.

Germinal
Yazan

Emile Zola
( 1840 - 1902 )

Balca Karakterler
Etienne Lantier: Romann kahraman; sosyal m eselelerle ilgilenir ve
kendi kendisini daha iyi yetitirm ek ister. Kzlarla ilikilerinde ol
duka ekingendir ve Catherineye besledii akta da nazik hareket
eder. Geri genellikle kendisini kontrol eden biri olarak biliniyor ise
de, alkole, m araz bir dknl bulunduu sanlyor. Etienne, Nanann annesi Gervaise Marquartm gayr-mer ocuudur.

Souvarine: Bir nihilist; nceleri bir Rus soylusu ve tp talebesi; ar l

drmek iin giriilen bir teebbsn baarl olm amas zerine Rus
yadan kat. Hislerini dar vurmayan zeki bir insandr; kendisini
normal btn beer balardan syrm tr.

R asseneur: nceleri bir m adenci idi; sonra hanclk yapar. Bir ii lide
ri olarak lm ll savunur ve grevlere kardr.

Pluchart: i Enternasyonelinin sekreteri; kendisini nemli sayan biri;

sadece kendi tekilt ile ilgilidir.

Hannebeau: Montsou m adeninin m enaceri; alkan ve uurlu bir

adam; byk strab, m utsuz bir evlilik yapm olm asdr.

1 0 0 B y k R o m an 1 4 5

Gregoire Ailesi: Maden ocaklarndaki hisse senetlerinin geliri ile yaa

yan bir burjuva ailesi: ahsen sevimli ve nazik insanlar olmakla be
raber, evrelerindeki sosyal gerginliklerin veham etini grmek iste
m ezler.

Negrel: Montsou madenindeki m hendis; Hannebeau'nun yeenidir.

Amcasma dahi boynuz taktran biri olm akla beraber, m esleinde ye
teneklidir ve zaman zaman kendisinden beklenm eyen kahram anlk
la ocakta skp kalan iileri kurtarr.

Deneulin: Gregoirenin kuzeni ve Jean-Bart maden ocann sahibi. Sa

mimi ve sevim li bir insan; altrd insanlar tarafndan hrm et
edilir.

Toussaint Maheu: Bir maden iisi; ksa salam yapl, zam an zaman
kzgnln da vuruyor ise de, iyi bir koca ve akl banda bir in
sandr.

La Maheude: Kars; namuslu ve alkan bir kadn. Kitabn ilk blm

lerinde, tek dncesi ailesini doyurmaktr. Grev srasnda, fanatik
ve m ilitandr; romann sonunda, hdiselerin ak karsnda hibir
ey syleyem ez, onlar kabul etm eye m ecbur kalr.

Zacharie Maheu; En byk oullar; yirmi bir yanda; zayf ve anemik.

Catherine Maheu: En byk kzlan ; on be yana kadar; zayf, y ete
rince gda alamam , nazik bir kz.

Jeanlin Maheu: Kk oullan; kt ruhlu; yz, maymunu andrr.

Aizire Maheu: Kk kzlar, kambur.
Bonnem ort: Maheunun babas; maden ocandaki uzun yllar ve h asta
lk kendisini ihtiyarlatm tr; sonunda delirir.

Levaque: Maheunun grubundaki bir maden iisi.

La Levaque: Kars; pasakl bir ev kadndr.
Bebert Levaque: Oullar; iri ve yakksz, hantal bir ocuk; Jeanlin ile
oynar.

Bouteloup: Levaquenin kiracs ve La Levaquenin .

Philomene Levaque: Zayf, verem li bir kz; Zacharie Maheu'nun m etre
si; ondan iki ocuu olm utur.

Pierron: Bir dier maden iisi ve Maheu ailesinin komusu.

La P ierronn e; Kars; kk bir dkkn vardr ve ustaba Danseart ile
iliki kurar.

Mere Brule: La Pierronnenin annesi: kzgn bir kadn; maden ocan i

leten irkete fanatik bir nefret hissi besler.

1 4 6 1 0 0 B y k R oman

Leydie Pierron: On yanda bir kz; Bebert ve kendisine gzda veren

Jeanlinin oyun arkada.

M aigrat: Kzlarnn kendisi ile yatm alarna m saade edilm edii takdir
de, iilerin ailelerine bor yiyecek satm ayan bir esnaf.

D anseart: Maden ocann usta ba; korkak; pek sevilm ez.

Chaval: Bir maden iisi; Catherine Maheunun sevgilisi; kaba ve kstah
bir adam.

La Mouquette: Kmr tayc bir kz; im an, kaba, ehvetli ve iyi mi

zal.

Hikye
M ontsou, kuzeydou Fransa'da, b ir m aden kasabasdr. Bu
pis yerde, maden ocann birka grevlisi, az sayda esnaf ve
alkla hem hudut yaayan iiler vardr. arayan Etienne Lantie r M ontsou'ya gelir. Blgedeki balca m aden oca olan Le
V oreux'da i bulur. Kitabn ilk on iki blm nde, m adencilerin
hayat, bu hayatla nsiyeti olm ayan Etienne'nin gz ile a n la
tlr. Z am an la, M aheu adndaki bir ailenin yanna kirac o la ra k
yerleir ve ailenin kz C atherine'yi czip bulur. Fakat kzn,
C haval adnda bir sevgilisi old u u n u bild i in d e n , ona kur yap
maz.
M on tsou'da hisse senetleri sahipleri ve menacerlerin olu
turduu zengin bir burjuva snf da vardr. M aden ocan y
neten H annebeau, em irlerini, Paris'teki direktrlerden alr. Ye
eni N egral mhendistir. D eneulin, civardaki rakip b ir oca i
letmeye alan bamsz b ir m aden oca operatrdr. G regoire ve ailesi', yatnm lar ile rahat b ir hayat srerler. st snf
mensuplarnn ekserisi, fert ola ra k, cm ert ve iyi niyetli insan
lardr; fakat, bilhassa kendi karlan tehdit ed ild i i zam an, m a
den iilerinin meselelerini anlayam azlar.
Etienne, yoldalarnn ekserisinden daha zeki ve daha fazla
okum u biridir; insanlan, sefalet iinde, tehlikeli ve kk d
rc iler yapmaya zorlayan artlan deitirm enin hayalini

1 0 0 B y k R o m an 1 4 7

grr. Kendisinin bu m idini paylaanlar: Kasabadaki m eyha

nenin sahibi Rasseneur, ii enternasyonalinin tekilts Pluchart ve Rusya'dan kaan Souvarine adndaki

b ir anaristtir.

arasnda, Etienne, en fazla Pluchart'a yaknlk duyar.

Bu arad a, iiler ve ynetim arasndaki gerginlik artar. G e r
ginlie yol aan mesele, ocaktaki tnellerin kn nleye
cek direklerin yaplmas karlnda denecek crettir, iilere,
iledikleri beher leen km re gre cret dendiinden onlar,
gerekli olm akla beraber, fazla cret getirmeyen direk iini ya p
m ak istemezler. Tnellerin km esinden korkan irket, direkler
ve km r iin ayn cret dem ek ister, iiler, bu gizli teklifin a l
tnda, cretlerinin drleceini sezer ve grev yaparlar.
Etienne, lml Rasseneur'u saf d ederek, iilerin lideri
olun G rev yayldka, sefalet artar ve iddet balar.
G revciler -orada b ir anlam azlk km amasna ram en- Jean B art'taki rakip oca kapam ak isterler. Binalara hcum
eder, onlan tututurmaya alr ve asansrlerin kablolann ke
serler. A ralarnda C haval ve C atherine'in de bulunduu birka
ii, kl klna kurtulurlar. M aden ocandaki tahribat, JeanBart ocann sahibi D eneulin'i ykar ve M ontsou m onopolisine satmaya m ecbur kalr. M aden iilerini, daha sonra, M o n t
sou sokaklannda "e km e k" diye hayknrken gryoruz. M a ig ra t
adndaki halkn sevmedii b ir esnaf ldrlr, fke ve iddet
kzgnl arasnda tenasl organlar kesilin
iddet, m aden ocan ileten irketi pek huzursuz etmez,
zira im di, silhl kuvvetlerin yardmn isteyebilecektin Kasaba
ya birlik g n d e rilir ve dnek iiler altnln G rev knciannn
bana C haval getirilir ve bu durum Etienne ile kendisi arasn
daki ta b i rekabeti daha da gerginletirin Ksa b ir m ddet son
ra, iddet tekrar ayaklann Grevciler, grev-knclan korum ak
iin ocaklarn evresine yerletirilen askerlere ta atarlan Asker
ler, silhla cevap verir, a ra lannda M aheu'nun da bulunduu
baz grevcileri ld r rle r

1 4 8 1 0 0 B y k R oman

iddetin, bylece tekrar bagstermesi karsnda hkmet,

grevcilerle anlamas iin irket zerine bask yapar. G rev-krclor kanlr, o ca kla r alr, m aden iileri, hzn ve endie
iinde ilerinin bana dnerler. D urum un sakinletiinin sanl
d bir zam anda, Souvarine adndaki anarist ortaya kar.
Beyhude bir gayret telkki ettiinden, grevde yer alm am tr
imdi, borulara ve asansrlere sabotaj yaparak, maden o c a
na lm darbesini indirm ek ister. M aden ocan su basar,
direkler devrilir, tneller ker. Hatt

b in a la r ve m akineler de

paralanr.
Etienne, C atherine ve C haval, m aden ocanda skr, dan kam azlar iler, nihayet, kuru b ir tnelin st ksmna tr
manmay baanrlar. iki kii arasndaki husumet, burada kavga
ya evrilir ve Etienne C h a va l'i ldrr. imdi sevdii kadna sa
hip kacak durum dadr. Yaklaan tehlike, sulann ykselii ve
iki n alklan gz nnde bulundurulduu takdirde, o rta
da akn hi de dnlem eyecei bir yer ve durum v a rd r Yi
ne de iki k birbirlerine sa n lrla r Nihayet, kurtarm a ekipleri,
kendilerine ulatnda, C atherine lm tr ve Etinne'nin salan da bembeyaz olmutur.
Etienne, gcn yeniden kazannca M ontsou'dan aynlr ve
Paris'e gider. Niyeti, Pluchart ile birlikte ii enternasyonalinde
almaktr. Yolda, to p ra k altndaki m adenci yoldalarn d
nr; o nlann yeni bir dzenin tohum lan olabileceklerini, by
yp yeerince dnyay paralayacaklann m it eden

Eletiri
Germinal ad, Fransz ihtill takviminden alnmtr. Bu
ilkbahar, ekim zamann ve rom ann ad olarak, hem is
yann iddetini, hem de tabiatn yava giden organik ile
mini anlatr. Kitabn son sayfasnda belirtildii zere, m a
den iileri, yeraltndaki tohum lardr; fakat yeni bir cem i
yette toprak stne kacaklar ve meyvelerini verecekler

1 0 0 b y k R om an 1 4 9

dir. Onlarn ac ve straplar, onlarn mcadeleleri, kita

bn tezini oluturur ki, Germinal da, m uhtem elen, ii ha
reketi zerine yazlm rom anlarn en bydr.
Geri sem pati hislerimizi maden iileri zerine eker
se de, Zola, onlarn tezini, mbalal ve tek tarafl anlat
m am aya bilhassa dikkat eder. M eselenin her iki tarafnda
da, kahram anlarn ve habislerin bulunduunu ve hem ser
maye hem emein, kontrol edemedikleri ekonomik kuv
vetlerin penesinde olduklarn gsterir. karlar tehdit
edilmedii takdirde, m aden ocaklar sahipleri, ve m enacerleri kt veya norm al olarak kalpsiz insanlar deillerdir.
Deneulin dil bir insandr; Negrel cesur, Gregoires de
merhametlidir. H att madeni ileten irket dahi, pazar-yerinin etkisi altndadr. Ksacas, hikyenin hakik konumu
ekonomik sistemdir.
kii, sistem e kar, ayr ekilde m cadele edil
m esini teklif eder. Rasseneur, lml bir insandr; grm e
ve uzlam a taraftar. Etienhe aktivisttir; iilerin te
kiltlanm asna ve grevlere inanr. Sovarine anaristtir;
hibir eyi reform dan geirm eye inanm az; daha iyisinin
yerini almas iin sistem in yklmasn teklif eder.
Germinal, dikkatli bir aratrm aya dayal bir rom an.
Grev, gerekte, 1 8 6 0 larda, 7 0 lerde ve 8 0 lerin ilk ylla
rnda vuku bulan grevlerin biraraya getirilmesidir. Zola,
bu konuda kendisine m alzem e sem ek iin, gazeteleri,
tbb raporlar ve belgeleri okudu. Maden ocaklarna indi
ve m aden ocaklarnn bulunduu kasabalarda dolat; m
hendislerle, ii liderleriyle ve iilerle grt. Baz ka
rakterler, m esel, Rasseneur hakik hayattan alnd. Zola,
btn m alzem eye, kendi muhayyile gcn ekledi. Biz,
bu yaratc gc, bilhassa, onun tebihlerinde, cansz ob
jelere dahi hayat baheden tebihlerinde gryoruz. By
lece, m aden oca, doymak bilmeyen bir dev ile, insanla
rn hayatlarn yutm akla yaayan bir dev ile tem sil edilir.

1 5 0 1 0 0 B vk R o m a n

Maden kt ve binalar ykld zam an, m anzara, yaa

yan bir varln can ekim esi gibidir. Veya, atm osferin,
staca nasl kontrol edildiini grm ek isterseniz, kitabn
bataki blm lerinde, cehennem i alevleri, cehennem i ka
ranlkla karlatran ksmlar dnn. Bu pasajlarda,
natralist Zola, bir sem bolist gibi yazyor.
Sanatkrn kontrol edici eli, ayn zamanda, M ontsounun zenginleri ve fakirleri arasnda tezatlarn, bazen
son derecede istihzal bir ekilde gsterilm esinde de belli
oluyor. Mesel, pis bir sefalet iinde yaayan Maheu aile
sinin sabah kahvalts, Gregoires ailesinde, huzur iinde
yenen lks bir yem ek sofrasyla dengelenir. M me, Hennebeaunun, kasabann gecekondu m ahallelerinde yapt
bir gezi, hicvedici bir tarzda anlatlr; kendisini ziyaret
edenler, buralarda grdkleri m esut ve tam bir hayatn in
sanlar ycelttiini sylerler. Maden iileri, M ontson so
kaklarnda ekm ek diye bardklar zam an, istihza zirveye
eriir: Polis, asayii tem in ettikten sonra, bir pastac
dkknnn servis arabas zenginlerden birinin pasta sipa
riini adamn m aliknesine gtrr.
Sanatkrn eli, baz hallerde, bilhassa, Catherine ve
ona sahip kmak isteyen iki kiinin, ken ocakta bir ara
da bulunduu m elodram atik sahnede belli. lkin bir lm
sava ve ardndan, yeryznn karanlnda bir kahram a
nn ak sahnesi. Z o lann, kahramannn karakterini irsi
yet noktasndan ele alm ak istem esi hakknda da fazla bir
ey sylenemez. Etien ne, LAssommoirin alkolik am ar
ykaycsnn oludur, bu kadndan da, bir tek ikiden son
ra, ne yaptn bilm eyen bir sinir sistem i tevars etm esi
gerekirdi. G erekte, m aden iilerinin en aklls, istikrar
ls ve sorum lusu odur. Karakterinde, ldrm e tem aylle
rinin bulunduu syleniyor, fakat bu bile, yazar, Chaval
ldrm ek istedii zam an ortaya kar. Eer Zola, irsiyet
hakknda hibir ey iitm em i olsa idi. Germinal iin daha

1 0 0 B yk R o m an * 1 5 1

yi olurdu. Yine de, bu kusurlar grm em ezlie gelinebilir.

Zira bu gl ve iddetli kitap, vahim sosyal adaletsizlii
kzgmik ve anlayla ele alr. A m a yine de, bir propagan
da vastas deildir; bir sanat eseri, Fransz edebiyatnn
bir dzine kadar byk rom anlarndan bir tanesi.

Yazar
Fransz natralist hareketi zerinde hkimiyet kuran Emile Zola, yar
Franszd. talyan ve Rum karm olan mhendis babas Aix ehrindeki
su tesislerinin inaatn ynetiyordu. Annesi, Kuzey Fransal idi. alkan,
disiplinli ve mizac itibariyle, neeli tarallarla tezat tekil ediyordu. Emil
me, alt yanda iken babas ld. Babas Aix kasabasna kar alan ve
neticelenmeyen bir dvdan baka bir ey brakmamt. Kadn, ocuu
nu fakirlik iinde yetitirdi. Zolann eserlerinin ounda, kendisini kabul
etmedii iin burjuvaziye kskn, onlarn seviyesine dmekten korktuu
iin mahall fakir halktan nefret eden, gl ve azimli annesinin tesiri g
rlr. Eer en iyi sosyolojik eletiricilerin, kendi sosyal durumlarn mp
hem bulan kimseler arasndan kt doru ise, Zolann sosyal bir ro
manc olmas kaderinde yazl idi. Eseri ile, Aix kasabasndan intikam al
d. Zolann, kendisini reddeden cemiyeti reddetmek iin seksel tezler
zerinde durmasnda da, annesinin rol olabilir. Fakirlerin, dzensiz bir
seks hayat vardr, seksel ahlk yerlememitir; orta snf riyakrdr,
aristokrasi de batan kmtr. Zolann romanlarndaki forml bu.
Zola, hayatnn on senesinde, on yedisinden yirmi yedisine kadar, bir
bohem hayat yaad, belli bir baar salayamad. Paris ve Marsilyada
okudu, fakat diploma almad. Gazetecilik yapt, sanat eletirileri yazd,
srf para kazanmak iin kitap hazrlad. Bir ara, Aixteki ocukluk arkada
ressam Cezanne ile ayn odada kald. Mehur Paris kitap yaymlayc
s ve satc riachettede (Haet) sekreter olarak alt. Zaman zaman y
lesine parasz kalyordu ki, tavan arasndaki odasnn penceresinden kr
lang yakalyor ve kzartp yiyordu. Kendisine Alexandrine Meley adnda
bir metres de buldu. Bu, istikrarl, tutumlu, analk igdlerine sahip ve
orta-snf emelleri gden bir kzd; hatt Zola'nn annesf bife tasvip etti.
Aralanndaki iliki, Zolaya almasnn gerektirdif hiss istikrar salad
ve 1870de evlendiler.

1 5 2 1 0 0 B y k R oman

Zolann hayatnn eseri, Balzacn.B eer Komedisfn\ taklit eden,

ikinci mparatorluk srasnda bir ailenin ini ve kn ele alan ve yirmi
romandan oluan bir seri idi. Bu aile Provencein Plassans kasabasnda
ki (besbelli ki Aix) bir tek ecdattan kmtr. Onun, Rougen adndaki
meru vrisleri hareketli, akll insanlardlar ve 1851 darbesinde Louis
Napoleonu destekleyerek, onunla birlikte iktidara ktlar. Bu aileden bir
kii, Eugene, imparatorluk hkmetinde vekil oldu ve mahall vicdansz
l iine yarad. Ailenin gayr-mer kolu, Mouretler, orta snf iadamlandrlar. Bir tanesi, Paris'te byk bir maaza kurdu ve kk rakiplerini
ortadan kaldrarak byk bir servet yapt. Bir dier gayr-mer kol, Macquartlar, proleterdirler; bir sr fahieler, kriminaller ve alkolikler, bu ki
tapta ele alnan iki romann barolndeki Nana ve Etienne, onlar arasn
dan kt. Zolann pln, Fransz cemiyetinin her kesini aratrmasna
ve soysuzlamay aklamasna imkn verdi. Romanlar, yaad an
resmen benimsenen ideallerine kar giriilmi bir dizi hcum. Ordunun
erefine, ruhban snfnn dindarlna, evin kutsallna, kylnn al
kanlna, imparatorluun aaasna kar giriilmi hcumlar.
Zola, dnd bu seriyi uygulamaya henz balamt ki, ikinci im
paratorluk niden kt ve bylece, zaman lsn olduka hantal bir
tarzda sktrmaya ve 1850ler ve 60lardan ziyade 1870lere ve 80lere
daha iyi uyacak ad durumlar getirmeye zorland. Franszlarn Sedanda malp olmas D (La Debcle) adndaki byk harp roman
iin malzeme verdi. Burada ele aldmz eserlerinden baka, serinin en
byk kitaplar arasnda, kylnn hayatn kasvetli ve iddetli bir ekilde
inceleyen Yeryz (La Terre) ve alkolik soysuzlamann bir manzaras,
L A ssommoir de vardr. Bu romanlarn balca karakterleri, birbirleri ile
balantl iseler de, her kitabn, kendine has zellii vardr ve dierlerin
den ayn bir ekilde okunabilir.
Zola, eski bir gazeteci olarak, sansasyonelliin para getirdiini bili
yordu ve gerekte sansasyonel olan bu romanlar da, onu, ok zengin bir
adam yapt. Zamanla, ihtirasl ve kendi kendisini yetitiren bir kimsenin
hedefine de ulat: Aristokratlarn ve zenginlerin oturduu bir yerde lks
bir villa satn ald, iini, epeyce ve gsterili bir ekilde pahal eya ve
mobilya ile dedi. Bir dier hedefine -Fransz Akademisine yelik- eri
emedi; fakat bu sahada ylesine srarl idi ki, akademi iin daim nam
zet olarak anld.

1 0 0 B y k R om an 1 5 3

Dmanlar, Zolay ktlk ve amur iinde yuvarlanan bir ucube di

ye gstermeye altlar. Savunucular indinde, ann ktlklerini orta
ya koyan kzgn bir ahlk idi. Zola, kendisinin irsiyet ve evrenin beer
ahsiyetindeki tesirlerini inceleyen objektif bir ilim adam olduunu syle
di. Bu konuda, fazilet ve ktln, eker ve za ya gibi tabi rnler ol
duunu syleyen Fransz tarihisi Tainee benziyor. Zola, tabiatiyle, ilim
adam deildi ve ann, sadece materyalistik faraziyelere dayanan psi
kolojisine dayanmak mecburiyetinde idi. Bylece, anti-sosyal tutumlarn,
bir organn yapsndaki fizik deiiklik veya sinir sisteminin dejenerele.mesi ile vcut bulduu ve bu tr hal ve davranlarn da rs olarak tan
d syleniyordu. Zola, ilmin gz kamatrc prestijinin ylesine tesiri al
tnda kalmt ki, romanlannn, laboratuar tecrbeleri olduunu tahayyl
etti. Bylece, beer organizmasna belirli bir rs zellik bahetti; onu, ro
manlarnn kontrol altndaki evresine koydu ve reaksiyonlarn kaybetti.
Bu mantksz tezi de, Tecrbi Roman (Le Roman Experimental) adl ki
tabnda savundu. Muhtemeldir ki, kendi yaratc ilemini Zoladan az an
layan baka hibir yazar yoktu.
Zolann edeb faaliyeti Natralizm diye bilindi ve Flaubertln nceki
realizminden olduka farkl bir gelenek getirdi. Flaubert de, e e n in g
rn ile realitenin aslna sadk bir tarzda gsterilmesi ile cidd olarak il
gilendi; fakat aktan aa, irkinlik ve ktl savunmad. Ayrca, onun
realizmi, edeb bir programd, gerisinde metafizik yoktu. Bunun neticesin
de, bu iki kiinin tesirleri farkl oldu. Flaubertin vrisleri, sanat sanat iin
dir yolunda giderek sanatlann mkemmelletirmeyi dnen mklpe
sent slplard; Zolann mrldleri ie. Frank Norrih gibi daha ziyade
ar yumruklu sosyal romanclar.
Rougen-Macquart serisi tamamlandktan sonra, Zolann eserleri da
ha iyimser bir yola girdi. Cemiyetin, kendisini cidd olarak reformdan ge
ireceini mit etti. Germinafde bu midin belirtileri vardr. Daha sonraki
romanlarnda bu mit, daha da fazla belirtilir. Mesel Travail (Emek) to
pik bir sosyalist cemiyetin resmini izer. Zolann tavrlarndaki bu deiik
liin bir sebebi, zel hayatndaki deiiklik olabilir. ocuklar olmadn
dan, Alexandrine ile arasndaki iliki, senelerdir tatszlam, aclamt.
Zola, 1888de, Jeanne Rozerat adnda gzel bir amarc kzna k ol
du, bir ev dedi ve ondan iki ocuu oldu. Kans Mme. Zola, bunu re
nince, gazapla, kocasnn pahal mobilyasndan bazlann paralad. Maamafih Zola iin, bu iliki, kendisini seksel endieden kurtard ve bir er

1 5 4 1 0 0 B y k R o m a n

kek olarak, kendisine olan gvenini artrd. Artk, geri eserleri gcn
kaybediyor ve hemen hemen hisslie dnyorsa da, Zola, daha fazla
huzur iinde, hayatndan memnun bir adam olmutu.
Maamafih, Alfred Dreyfusu, Fransay yerinden oynatrcasna savun
mas, hi de sahte veya hiss deildi. Dreyfus, Fransz ordusundaki Yahu
di bir yzba idi; aleyhine sahte belgeler dzenlenerek, yabanc devlet
ler hesabna casusluk yapt iddia edilmi ve hapsedilmiti. Lehte ve
aleyhteki iddialar, nc Cumhuriyeti temelinden sarsmt. Tartma
lar, Zola'nn btn eski dmanlarn bir grupta toplad: Ordu, kilise, dev
let, Yahudi dmanlar, zenginler... Zolann bu hedefe gnderdii fze.
Cumhurbakan Faureye hitap ettii, Jaccuse (tham ediyorum) balk
l ve L Aurore gazetesinde yaynlanan mektubu idi. Zola, hakaret suu ile
kendisi aleyhine dva almasn bilhassa istiyordu ve bunda da murad
na erdi. Mahkeme salonu, millete hitap edecei arenay kendisine vermi
oldu. Yarglama sonunda, Zola mahkm edildi ve ceza temyize gnderil
di. Temyiz, karar bozdu; Zola tekrar muhakeme edildi; fakat hkmn iln
edilmesinden biraz nce, Zola, avukatlarnn tavsiyesini olduka mte
reddit de olsa kabul etti ve ngiltereye kat. Zola, Yzba Dreyfusun
susuz olduu iln edilene kadar, aleyhindeki isnatlara, vatan hainlii ile
itham edilmesine, ngilterede katland.
Zolann lm (1902) mnsz bir kaza neticesi idi. Mangaldaki k
mrden zehirlendi. Btn dnya kendisinden sitayile bahsetti. Zolann
cenazesine Dreyfus da katld ve cenaze treninde konuan Anatole
France, Zoladan, beer vicdannda bir n diye bahsetti. Kars Alexandrineye gelince, kocasnn byk bir adam, bir dhi olduunu ve bundan
byle, kendisine mahsus zel ahlk prensipleri bulunabileceini syledi.
Kadn, Zolann iki ocuunu evltlk edindi.

Erewhon
Yazan

Samuel Butler
( 1835 - 1902 )

Balca Karakterler
George Higs: Erevvhonda dolaan, ukal geleneki, dindar bir koyun
oban.

Chovvbok; Mahall bir rehber; Higgs tarafndan vaftiz edilm ekle bera
ber, henz ihtida etm em itir.

Y ram :' Hanggi Erevvhonda hapseden adamm kz.

Senoj Nosnibor: Erevvhonda ok zengin bir centilm en; mahkeme, ken
disinin bir dul kadn aldattna hkmeder.
Z u lora: Mr. Nosniborun cazibeli kzr.

Arowhena: Nosniborlarn kk kzlar.

Thims: Mzikal Bankadaki bir kasiyer; Higgse M antkszlk K olejini
gezdirir.

Hikye
G eo rge Higgs, yirmi iki yana bast 1 8 6 8 ylnda, b ir ko
yun oban olarak, kendisine yeni bir hayat kum ak iin Yeni Ze

1 5 6 1 0 0 B y k R oman

landa'ya g eder. Nfusu az o lan bu lkede, ksa zam anda i

bulur.
Bir gn, koyunlan otlatrken, uzaklarda b ir dizi d a la r g
rr ve onlarn gerisinde ne bulunduunu merak e d e r Ufkun
gerisindeki lke hakknda, C ho w b o k, orasnn yasaklanm bir
yer o lduunu, kimsenin oraya gitmeye cesaret edem ediini
syler. Higgs, yine de onu, kendisine rehberlik etmeye ikna
eder. D alar, geilem ez old u kla n hissini yaratnca, C how bok,
H iggs'i, bu m aceradan vazgeirmeye alr. Higgs, bir gn bir
geit g r r ve ora d a n , d a lann

te yanna geeceini d

n r Chovvbok'u a lm ak iin kam pa d nd zam an, yal yer

li kaar ve Higgs, blgeyi tek bana aratrm aya m ecbur kalr
Bu, sarp b ir g e ittir Tam ve tehlikeli bir nehir, nn ka
pamtr; fa ka t Higgs, kaba b ir sal ya p a r ve kar tarafa geen
te tarbfta, muazzam bir "h a rp "te n kt anlalan g arip bir
musik iVir Bu musiknin, org borulan ile tehiz edilm i grotesk
heykeller olduklann g r r; rzgr, bu b o rularda ga rip sesler
kartm aktadr C hovvbok'daki korkulan bu sesler yaratmt.
Ertesi sabah Higgs, keileri otlatan birka kz grr. Bu kz
lar, onun imdiye ka da r grd btn kzlardan gzeldir ve
H iggs'i, bir kasabaya g t r rle r Higgs, burada erkekler ta ra
fndan muayene ve kontrol e d ilir ve giysilerine el ko n u r Erkek
lerin de, yakkl ve stn b ir rktan old u kla n anlalr, fakat
H iggs'in

saati onlan

a p ta llatn r

Saati

derhal

a lrla r ve

H iggs'e, bir mzedeki, ykk d kk cihazlarn muhafaza e d ild i

i cam sandklan gsterirler Erev/hon'un (lkenin ad budur)
erkekleri .esmer o ld u kla n n d a n , H iggs'in san salanna ve beyaz
simasna hayretle b a ka rla r yiden iyiye m uayene edilen Higgs,
bir hapishaneye g t r l r
G ardiyan ve gzel kz Yram , H iggs'e iyi m uam ele ederler;
gen kz, H iggs'e lkenin dilini re tir Yram 'n sempatisini ka
zanmay m it eden Higgs, b ir gn souk algnlndan ikyet
eder. Yram , H iggs'e sempati duymas b ir yana, hasta olduu
iin onu iddetle aza rla r Higgs, Erew hon'da, rahatszlk ve has

1 0 0 b y k R oman * 1 5 7

taln cidd bir su sayldn, lke halknn zinde ve shhatli olm alannn sebebinin de bu old u u n u renir. Yine, ngiltere'de
krim inal saylacak insanlar, a hlk kusurlarnn kaybolaca za
m ana kadar, "dzelticiler" denen yerlere yatrlarak titiz bir e
kilde tedavi edilirler.
Teamllerine sayg gsteren b ir Hristiyan o la n , hatta kaba
Chovvbok'u vaftiz dahi eden Higgs, Erev/honlular'n, Ibraniler'in kaybolmu son aireti o lduklann, onlan Hristiyan ya p
mann kendi vazifesi ve imtiyaz old u u n a inanr.
G ardiyan, kendisinin kim olduunu m erak eden Kral ve
K ralie'nin, H iggs'i grm ek istediklerini syler G zleri bal
olarak, uzun b ir mesafeyi yrdkten sonra, hkm et merkezi
ne gtrlecek ve orada fa kir b ir dulu kandrarak onun m ira
sna el koyan Senoj N o sn ib o r'u n evifide oturacaktr. Mr. Nosnibor, geri dzelticilerin tedavisi altnda bulunuyor ise de,
Erovvhon adaletine gre, cemiyetin hl hrm et edilen bir ye
sidir. te yandan, dul kadn yargland ve a ldatlacak ka d a r ta
lihsiz b ir kimse olm akla sulandnid. Higgs, E rew honlular'n,
baanya taptklarn ve saf insanlara taham m l edem ediklerini
renir.
N o sn ib o r'u n evinde, Higgs, onun sadk kans ve kzlanyla
da tanr. Kzlanndan Z u lo ra , kstah ve kt tavrldr; A rohena ise iyi bir gen kzdr. Higgs, beyaz tenli ve shhatli biri o ld u
u iin, E rew honlular'n kendisine iyi m uam ele ettiklerini re
nir; bununla beraber, kendisini grdkleri zam an kolunda bir
saat bulunduundan, H iggs'e hl b ir lde phe ile b a ka r
lar.
N osniborlar, H iggs'i dostlanyla tantnrlar. M zikal Bankala r'a , yani Erexhon kiliselerine de gtrrler. M zikal Bankala r'd a , ieri giren biri, kasiyerlere veya papazlara ga rip , d e er
siz bir eit para verir ve ayn ekilde kendisine deersiz bir p a
ra geri verilir. G eri cemiyette hrm et edilen Erewhonlular, M
zikal B a nka lar'a derinden bal olduklann sylyorlarsa da,
Higgs, "a yin le r"e pek az sayda kadn katldn g r r ve kasi

1 5 8 1 0 0 B y k R oman

yerler de ackl tip le rd ir Thims adndaki bir kasiyerle arkada

lk kurar. Thims, kendisini, Mantkszlk Kolejleri'ne gtrr. Bu
o ku lla rd a , gen Erexhonlular'a, o k fazla m asraf edilerek,
"H ypothetics"ler, yani l d ille r ve ad ilim le r okutulur. Bu
eitim devresinden geen genler, kendilerine, cemiyette iyi bir
yer garanti ederlerse de, bu retim , onlann faydal ilerle iti
gal etm elerini nler.
E rew honlar'n dinleri Y d g ru n izm 'd ir Bu dinin esasn, insonlarn, kom ulanndan ekinm eleri, korkm alan, hareketlerini,
onlann ne dneceklerini hesaba katarak dzenlem eleri olu
turur. Higgs, Erevvhonlular'n, bir Erevvhon peygam berinin,
2 5 0 0 sene nce, "H ayvanlann H a kla n " adna yazd b ir ki
taptan bu yana kendilerini din saflk salgnna kaptrdklann
re n ir
Erev^honlu peygamber, bu kitabnda, hayvan, ta b i sebep
lerle lm edike veya intihar etm edike etinin yenemeyeceini
sylemiti.
Erevvhonlular, salgn b ir hastalk veya m ill bir felketle kar
lamadka, dinin bu kanunlanna dudak bktler. Kanunlar,
ancak o zam an uyguladlar. Mantkszlk K oleji'ndeki bir neba
ta t profesr, hayvanlann ve bitkilerin dnyalar arasnda bir
fa rk bulunm adndan, bitkilerin de ldrlm esinin ve yenilm e
sinin haram olduunu syledi. Inanlan yznden alkla kar
karya kalan Erevvhonlular, dinin bu iki kanununu da kaldnp attlar, igdnn akl zerindeki zaferi neticesinde yeniden
shhatli ve mesut bir rk o ld u la r
Higgs, Erevvhonlular'n "M a kin e le r Kitab"n da okudu. Bu
kitapta, ok eski Erev/honlular'n, m akinelerin de hayvanlar ve
bitkiler gibi tekm l ettiklerine ve zam anla tpk kpeklerin in
sanlara kle oldu kla n g ib i, insanlann da m akinelerin klesi
olacaklarna inandklan byk b ir m aharetle anlatlyordu. Bu
vaka, Erevvhonlular' ylesine dehete drd ki, Erevvhonlu
lar, mzede muhafaza ettikleri birka tanesi dnda, btn m a
kineleri ta hrip ettiler. (Bu hareketin ardndan, makinesiz b ir ce

1 0 0 B y k R om an 1 5 9

miyette yaam ak istemeyen tem beller, baarsz b ir kar ihtill

yaptlar.) Erew honlular im di, bu kanunlarn kabul e d ildii 271
yl ncesinde mevcut olan letler ve cihazlardan baka let ve
cihaziann bulunm ad sade ve basit bir hayat sryorlar.
Higgs, N o sn ib o rla r', bilhassa Zulora'y sevmesine ram en,
Arow hena'ya k olur. Ne yazk ki, Erewhon kanununa gre,
b ir kz, ablas

dnyaevine

girm eden

evlenm eyeceinden,

H ig gs'in, birinin sevilmeyen Z u lora ile evlenmesini (byle b iri

nin kmas pek muhtemel deildir) beklemesi veya Arovvhena'y karmas gerekm ektedir Sarayn artk gznden dt
haberi kendisine iletildii zam an, kz karmaya karar verir.
Kral, H iggs'ten phelenir, nk lkeye geldii zaman ce b in
de bir saat vard. H iggs'in shhati de bozulmaya yz tutm utur
ve Mr. N osnibor, onun, A row hena ile ak maceras yrttn
den phelenir Higgs, kz nasl karacan titizlikle plnlar.
Erevvhon'a, uzun bir zam andr yam ur yamamt. Higgs,
Kralie ile grerek, kendisi iin b ir balon yaptrd takdirde,
gkyzne kacan ve hava tannsna Erew hon'daki kuraklk
tan bahsedeceini anlatr. Kral ve Kralie, H iggs'in dediini
kabul ederle r (Kral, H iggs'in , balondan derek lm esini ister)
Balon havalanm aya hazr b ir durum a getirilince, Higgs,
Arovvhena'nn hizmetisine ve ba ustaya rvet vererek A row hena'y, b alondaki odasna alr. Fakat kahvaltda Arovvhena'y
grem eyen babas, balona doru komaya balam tr Higgs,
Kral ve K ralie'nin gelmesini beklem eden, ipleri keser ve balon
ykselmeye ba lar G nlerce, havadaki akm lara bal kalarak
g id e rle r Bir gn, okyanus zerine inmeye baladklann g r r
le r aresizlik iinde kalan Higgs, balondaki arlklardan bir
ksmn a ta r ve tekrar ykselir Sonunda, ngiltere'ye gtrm ek
iin yanna ald, "M a kin e le r Kitab"n dahi frlatp a tm ak zo
runda ka lrla r
N ihayet, balon denize indii zam an, bir Italyan gemisi
Higgs ve Erevvhonlu sevgilisini kurtanr; ksa b ir m ddet sonra
da, ngiltere'ye giden b ir gemiye a k ta n r Higgs ve Erev/hon g e
mide evlenirler

1 6 0 1 0 0 B y k R oman

Higgs, ngiltere'ye d nd zam an, Erewhon'u igal ede

cek, insanlarn. Yeni Z e la n d a 'd a alacak kleler haline g e
tirecek ve onlar Hristiyan yapacak b ir kuvvet hazrlamay d
nr

Eletiri
Erewhon, mulak ve ekseriya m phem , mizah bir
topya. Butler, Erew honlularm inanlarm hem tasvip
eder, hem etm ez. Bu inanlar, baz hallerde Victoria dev
rinin inanlar gibidir; bazen de kkl bir ekilde farkl.
Greke kelime " top ya nasl now here (yani hi bir yer
m nsna geliyorsa, erew hon" da, now here yani hibir
yer kelimesinin tersinden okunuudur.

(Ayn ekilde,

Yram , M arydir; Senor Nosnibor, Jones Robinson, Thim s

de Sm ithdir ve tanra Ydgrun da, G rundydir, yani ngi
liz o rta-sm f ahlknn sem bol.)
Hibir zam an kolaylkla rom an yazamayan Butler, kita
bn pln ve karakterlerini zor zoru na giyindirebilir.
H iggsin, dalar arasndaki skc yolculuundan sonra,
rom an, entelektel bir fantezi, bir hayal hlini alr; karak
terler, aslnda, fikirlerin szckleri hline gelirler. Kitabn
birok paralar, m esel, M akinelerin Kitab ile ilgili b
lmler, daha nceleri, m akaleler hlinde yaymlanmt.
A roxhena, gerekte, Victoria ann tam bir kadn
kahraman: Cansz ve renksiz; romandaki yegne fonksi
yonu, erkek kahramann sylediklerini dinlemektir.
Butler, maamafih H iggsin karakterinde, kendi kendi
sinden honut Victoria dindarlnn bir aheserini yarat
t. Baka trde bir hayatn da m m kn olabileceini dnem eyen Higgs, m utlu ve shhatli Erew honlular, Hristiyanlkn, hayat inkr eden kt taraflarna -ki Butler
byle bir hayat iinde yaad- ihtida ettirm eye alr.
Higgs, kendi inandklar tarzda, kimseyi rahatsz etm eksi
zin yaayan Erew honlular kle ve Hristiyan yapm ak iin

1 0 0 b y k R om an * 1 6 1

bir igal kuvveti dahi oluturm ay dnm enin garip ve

mantksz bir ey olduunu sanm az. Erewhonlular, ideal
bir sosyal sistem bulduklar iin mutludurlar. Ac ve h as
taln cezas hapsedilmek olduundan, hipokandriaklarn (hastalk evham na tutulanlar) says azdr. Ahlksz
lk, bir hastalk olarak tedavi edilir; su saylmaz.
Butler, kriminallerle konuarak, onlar kriminal tem a
yllerinden kurtaran dzletiriciler zerinde durduu
vakit bir khin gibi. H asta ve ahlksz bir kim se arasnda,
gnm zn psikiatrisinde daha da koyulaan glgeli s
nr, Erewhonda canllk ve nkte ile ele alnyor.
kin Darwinizm zerine m izah bir blm olarak d
nlen Makinelerin K itab" bile, garip bir ekilde
khince. Butler, insanlarn, m akinelerin kleleri hline
geleceklerini istihzal bir ekilde grd. Bu meseleye
Erew honlularm bulduklar hl aresine -btn makinele
rin tahrip edilm esine- amzn otom asyon kurbanlar
da, aresizlik iinde kaldklar anlarda bavurmay d
nyorlar.

Yazar
Din riyakrla en parlak bir ekilde hcum eden The YJay of AH
Flesh (Btn Edebiyatta Bundan Daha yisi Yoktur) adl kitabnn kahra
man gibi, Samuel Butler de, dindar bir ailede dodu (4 Aralk 1835). But
ler, Shrevvsbury Okulunun mehur mdr ve Lichfield piskoposu Dr.
Samuel Butlerin torunu idi. Butlerin babas -ki yukarda bahsettiimiz
eserinde zalim Theobald Pontifexin ahsnda temsil edilir- hain bir din
adam idi ve ocuun hayatn bir kbusa evirdi.
Eitimini Shrevvsbury Okulu'nda ve Cambridge niversitesinde ya
pan Butler, papaz olmak zere idi ki, bu kadere isyan etti ve bir ressam
olmaya karar verdi. Butlerin babas, olunun

ressam olmasn kabul

edemezdi. Bylece baka bir ekil zerinde anlatlar. Butler, 1859da,

koyun yetitirmek zere Yeni Zelanda'ya gitti. Zamanla, bir hayli zengin
biri oldu. lk kitab, A First Yearin Canterbury Settement (Canterbury Bl

1 6 2 1 0 0 B y k R oman

gesindeki lk Yl, 1863) gerekte, Yeni Zelanda hakknda babasna yaz

d mektuplard.
Butler, 1864te, ngiltereye dnd ve hayatnn sonuna kadar, Lon
drada Cllffordun Hannda kald. Erevvhon -ki 1872de yaymland- Butlera dier herhangi bir kitabndan fazla hret ve dmanlk getirdi.
Erewhondak\ dinsizlik, babasn, akna evirmi, kprtmt. Babas,
Butlere annesini, bu kitaplarnn ldrdn ve olunun hibir kitabn
okumadn srarla syledi.
Butler, tek bana yaayan egzantrik bir bekrd. Bir ara Pauli adn
daki bir avukatla beraber oturdu; o da, Butlerin, hemen hemen btn pa
rasn ald kat. Butler, yine, Miss Savage adndaki felli bir aktrisle ar
kadalk kurdu ve The Way of AH Flesh adl eserinde Alethea Teyze iin
model olarak kulland. Miss Savage, Butlere muhtemelen karlk gr
meyen bir ak ile balanmt.
Butler, eitli sahalarla ilgilendi. Resim sanatn devam ettirdi; Handelin eserlerini piyanoda ald, hatt sonunda, kendi biyografisini yaza
cak arkada Henry Festing-Jones ile birlikte iki tane alayl Handelvari
oratorya b'le yazd. ok seyahat etti, bilhassa talya ve Yunanistana sk
sk gitti. Homerin kitaplann yazann bir kadn olduuna ve Odysseusun
seyahatinin tamamen Sicilya civarnda yaplabileceini gstermeye a
lt.
lim ile de ilgilendi. Bu konuda mteaddit kitap yazd; en ok tutulan
lar, Danvinin irsiyet teorisine kar olan Unconsious Money (uursuz
Para, 1880) ve Luck or Cunning? (Talih mi, Kurnazlk m? 1887) adl
eserleridir. Kendi ann nnde giden Butler, Victoria ann deir
menlerine saldran bir tr Donkiotu olarak kald. Gizliden gizliye zerin
de alt aheseri The Way of AH Flesh, 1903te yaynland. Ancak 1.
Dnya Harbinden nce, George Bernard Shaw, Butlerin eserlerinin sa
vunuculuunu yklendii zaman, kitaplar geni bir okuyucu kitlesi tara
fndan okunmaya baland.

Yuvaya Dn
(The Return of the Native)
Yazan

Thomas Hardy
( 1840 - 1928 )

Balca Karakterler
Diggory Venn: Koyunlar iaretlem ek iin kullanlan boyalarn satcs.
Damon Wildeve: Eskiden m hendislik yapan bir romantik. Sakin Ka
dnlar Hannn tezcanl sahibi.

Thom asin Yeobright: yi, basit, kuu andran bir kz. VVildeve ile ni
anl.

Bn. Yeobright: Thom asn halas; azim li, orta yal bir kadn.
Ciym Yeobright: Olu; elm as ticaretinde baar saladktan sonra Egdon Heathe dner.

Eustacia Vye: Esmer, hararetli bir kz; Egdon Healthden nefret eder ve
aaal bir hayatn zlem ini eker.

Hikye
G ney ngiltere'deki kasvetli, plak Edgon Heath'te, 1 A ra
lk gecesi, boyac D iggory Venn'in arabasndan baka hibir
ey grlm ez. M o am a fih , 5 A ralk G uy Favvkes G n 'n kut

1 6 4 1 0 0 B y k R oman

layan kyllerin yaptklar enlik ateleri manzaray aydnlat

maktadr.
A rab ada , yorgun ve hasta, gen Thomasin Yeobright var
dr. Bu gen kz, iki sene ncesi, Venn ile evlenmeyi reddetm i
ti. Kz, im di, Bloom s-End'deki evindedir. Bir g rup kyl, Thom asin'in. Sakin K adnlar M ani'nin sahibi D am on VVildeve ile k
sa bir zam an nce evlendiini snrlar; evlilik gereklem edi, zi
ra evlenme belgelerinin eksik old u kla n ileri srld. Thom asin,
sadk D iggory Venn'e kendisini, evine gtrm esini syledi.
D urum , T hom asin'in halas Bn. Y eobright'i rahatsz etmitir;
nk kadn, W ildeve'in karakterinin zayf olduunu b ilir ve
geersiz evlilik belgesinin, basit, gven verici yeeni ile evlen
mek iin bahane o ld uu n d a n endie eder. Gerekten de, VVil
deve emekli b ir kaptann torunu esrarengiz Eustacia Vye'ye giz
lice ktr. Eustacia, W ildeve'in kendisini bulmas iin, bu zel
gnde kendi enlik n da yakar. Bununla beraber, Eustacia'nn VVildeve ile tek mterek noktas, yaadklan kasvetli ve
ahsiyetsiz blgeden nefret etm eleridir. Eustacia, d a im a , kendi
sini Egdon H eath'dan ala ca k byk bir akn hayali ile yaad;
im di, hi de byle b ir akn yerini alam ayacana ram en,
V^ildeve'i kabul etmek m ecburiyetindedir
Bu a ra d a , Bn. Yeobright, V\/ildeve ile grerek, Thom asin'
in bir d i e r erkekle evlenmesine engel olm am asn syler, zira
D iggory Venn'in yeenine hl k old u u n u bilir. V\/illdeve,
Thom asin'i isteyen baka birinin bulunduunu renince ne
yapacan bilemez; bir kararszlk devresinden sonra Eustacia'ya evlenme teklif ederek, beraberce H eath'den a ynlm alann ve A m erika'ya gitm elerini syler Fakat imdi de Eustacia ka
rarszdr, zira CIym Y eobright'in Paris'te yrtt parlak bir e l
mas ticaretinden sonra dnm ek zere bulunduunu renir.
C iym 'la, rahata konuabilecek b ir frsat ele geiremeyen
Eustacia, Y eobrightlar'n evinde N oel gecesi yaplacak enlikte
yer alacak ocuklardan birine rvet vererek, onun yerini ken
disi a lr CIym, bu enlikte Eustacia'y g r r ve onun cretli bir

1 0 0 b y k R om an 1 6 5

ekilde erkek gibi giyindiini grnce incinir. CIynn, onun y

zndeki maskesini karmasn ister, kz, koket bir kahkaha ile
reddeder Kendisinin, nihayet CIym tarafndan kabul edilecei
ni anlayan Eustacia, W ildeve'den aynlr (ki o da zaten, Thom osin ile evlenmitin)
Eustacia, CIym'i kendisi ile evlenmeye ikna e debildii ta k
dirde, beraberce Paris'e gitm eyi dnr; zira bu ehri, uzun
bir zam andr grm eyi m it ediyordu. Fakat C Iym 'in baanl ii
ni terketmesinin sebebi, Paris'in sofistike (yksek kltr, zevk,
elence kanm) hayatndan bkm olmas idi. imdi sadece
kendisinin tundalkl blgesinde oturm ak, b ir okul am ak, c a
hil halk hurfelerinden kurtarm aya alm ak isten O n d a k i bu
dnceyi kuvvetlendiren b ir vaka da, b ir kadnn, Eustacia'ya,
cad diye hcum etmesi idi.
Bn. Yeobright da C Iym 'in blgede kalm ak istemekle yanl
dnd kanaatini tar; fa ka t onu byle dnceye sevkeden sebep bam baka; olu nu n , Eustacia'nn penesine de
ceinden korkan Fakat annesinin bu endieleri para etmez,
nk C iym , bu ga rip, mutsuz kza k olmutun Eustacia'dan,
halk eitm esinde kendisine yardmc olmasn ister, fa ka t Eus
tacia reddeder, zira blgeden aynimay dnn
CIym, annesinin arzusuna kar karak Eustacia ile evlenir
ve retm en o lm a k iin almaya balan o k alm aktan
tr, artk daha fazla okuyam az ve tasarruf ettii paray har
cam am ak iin, odun keserek geim ini salan Eustacia, ie d
nk kocasndan gittike hayal knklna u ra r ve Paris seyaha
tinin de suya dtn anlan
O lu n u n , Eustacia ile evlenmesini nihayet kabul eden Bn.
Yeobright, Christian C antle adndaki basit birine, CIym ve Thomasin arasnda eit m iktarda blnm esi iin bir m iktar para b
rakn C hristian, vicdansz VVildeve ile oynad kum arda p a ra
nn hepsini kaydeder; faka t bu paray da D iggory Venn kaza
nr ve hepsini Thom asin'e verin VVildeve'in paray Eustacia'ya
verdiini sanan Bn. Yeobright, gelinini, paray hancdan a l

1 6 6 1 0 0 B yk R oman

m akla itham eder. Son derece kzan Eustocia, Bn. Yeobright'a

olundan bktn syler ve gazapla aynlr.
Mtevz bir odun kesicinin kars o la ra k yaam aktan bkan
Eustacia, bir gece ing e n e le r'in kam p kurduklan b ir yere g i
der ve o rada rastlad VVildeve'ye yine gnln kaptrr. D igory Venn, onlan g r r ve Bn. Yeobright'a giderek bir felket
le karlamak istemiyorsa, olu ve gelini ile banmasn syler.
Bn. Yeobright, kzgn gnein altnda, uzun bir yryten
sonra, gelininin bulunduu hana gitmeyi kabul eder. M a a m a fih, kapy ald zam an, kimse ses vermez, zira, CIym, saba
hn yorucu almasndan sonra, bir oda d a uyurken; Eustacia
da b ir dierinde, VVildeve ile elenm ektedir. Kocasnn, kapnn
alnmasyla uyanacandan korkan Eustacia, VVildeve'i arka
kapdan kanr. D nd zam an, CIym hl uykudadr, fakat
Bn. Yeobright g itm itir Tekrar uzun bir yryn sonunda su
suz ve yorgun evine dnd zam an, olunun kendisine srt
evirdiini dnerek kedere b oulur; bu arada kendisini yol
da bir ylan sokar.
CIym uyand zam an, anasn ziyaret etm ek iin yola kar,
onun ac ve strap iinde lm ek zere o ld uunu grr. Eusta
cia, C Iym 'e, annesine kapy am adn, nk kendisinin uyu
duunu bilm ediini ve C Iym 'in kapy aacan sandn sy
le r Eustacia, kocasndan, gerek sebebi, yani Bn. Yeobright'n,
kendisini ve W ildeve'i b ir arada grm esinden korktuunu sy
lemez.
CIynhe, kendisini, ilkin byk bir vicdan azabna terkeder.
Fakat hakikati rendii zam an, karsndan,-evi terketmesini is
te r imdi pim anlk duyan Eustacia, her ikisi iin yegne kur
tulu yolunun kendisinin Egdon Heath'den tam am en aynimas
old uunu idrak eder.
Btn m itlerini

yitiren Eustacia, byk babasnn evine

d ner ve intihar etmek isterse de. Yzba Vyn'in ua Charley

kendisini kurtanr. Eustacia, W ild e ve 'in , kendisiyle birlikte ka
maya hazr oldu u nu biliyor. Hanc, nihayet, beklenm edik bir

1 0 0 b y k R oman * 1 6 7

ekilde byke b ir servete konunca, ikisinin kamas ihtinnalleri artar. Bir gece Eustacia, W ildeve le bulum ak zere evden
aynlr, fakat mine zerinde, C Iym e'in, Thom asin'in teviki le
yazd mektubu grm ez. CIyme, m ektubunda, kisinin tekrar
buluaca m idini belirtiyordu.
Karanlkta, W ildeve ile buluaca yeri ararken, yolunu kay
beder ve Shadwater W elr g lnde boulur. Biraz tede, CIym,
Eustacla'y arayan VVlIdeve ile karlar. Eustacia'y seven bu iki
kii, glde onun cesedini g r rle r VVildeve, Eustacla'y kurta
rabileceini sanarak suya dalar. Bylece, o da boulur. Bunun
zerine, CIym, kurtulm aya alrsa da, azgn sular onu da yut
m ak zere iken, hdise yerine gelen D lggory Venn kendisini,
kurtanr.
Diggory, aylar sonra, dul Thom asin ile e vlenir CIym da,
papaz olur, blge halknn karanlk hayatlanna k tutabilm ek
m idi ile bir kyden kye dolam aya balar.

Eletiri
H ardynin belli bal btn rom anlarnda olduu gibi.
Yuvaya Dn de, tanrlarn oyunca, insanlarn kaderin
yum ruu altnda sendeleyii ve nihayet, dikkatsiz ve
um ursam az kinat tarafndan devrilii olarak ele alnr.
Rom anda, tabiatn, kr ve um ursam az gc, Egdon H eath
tarafndan sem bolize edilir. Bu ssz, rktc toprak par
as kurbanlarn tam am en yutar: Bn. Yeobrightm duru
munda, kzgn gne ve ylan srm as; Eustacia ve W ildevein durum unda, karanlk ve gln kzgn sular. Byle
ce, kendisinin anlamad kozmik dzen karsndaki m
cadeleci adamn nem sizlii. Egdon H eathde tecessm
eder.
Fakat romanlar, ncelikle, insanlar hakkndadr, tabi
evre ile deil, H ardynin gerek ilgisi de, karakterlerinin,
kendi kaderleri karsndaki mcadelesidir ve Hardy de,
bunu, istihza ve m erham etin em salsiz bir kombinezonu

1 6 8 1 0 0 B yk R o m an

le ele alr. Kendisinin nl Fransz prototipi Em m a Bovary gibi, Eu stacia Vye, evresindeki snk, ruhsuz ve
alelde dnya ile elikili hararetli bir rom antiktir. Egdon
H eath ar, kstekleyici, kasvetli tabi dnyasna isyan
ederek, Parisin heyecanl hayatnn hlyas ile yaar. Ga
rip ve elikili bir kader, Eustaciay, kendisinin bylesine
hayranlk duyduu bir dnyada hayal krklna urata
rak, yalnzln bar ve huzuru iinde bir hayatn zlem i
ni duyan bu adamn karsna karr.
Bylece, Eu stacia ve Ciym in trajedileri, ksmen, kader
ve tesadflerle hazrlanr. Aslnda, btn byk trajedi
lerde grld gibi, bu trajediyi, karakterleri kendileri
hazrlar. H ardynin ok sevdii uzak tesadfler, karakter
lerin mahiyetlerinden tr, bir bakma nne geilem e
yecek kaderlerine bir m iktar grotesklik (inanlm azcasna
gln komik) ekler.
u halde, kader ve hr irade arasndaki mulak kar
lkl ilikilerde, Grek dram atistlerinin, kendisinden asr
larca nce yaptklar gibi, rom ann felsef tabann bulur.
H ardye gre, insan hayatnn trajedi ile son bulmasnn
nne geilem ez, fakat onun bu dnnn tohum lar
da, onun kendi karakterinde gizlidir: D aim a bir eyler
yapm aya alr, kinat veya evresindeki dier insanlarla
hibir zam an bar ve huzur iinde yaam az.
Yuvaya Dn n pln, dikkatlice hazrlanm tr; ro m a
nn her blm nde bir zirveye eriilir; yava balayan b
lm, nne geilem ezcesine, niha trajedi ile son bulur.
H ardynin, zam an zam an baland tesadfler, sam a
hdiseler zerinde duran amzda, daha fazla tutulm aya
baland. H ardynin dayand tesadfler iin unu syle
yebiliriz ki (m esel, rom anda, sahibini bulamayan btn
m ektuplar), hayat rasyonel (mantk) deildir; hdiseler,
"iyi organize edilm i bir romandaki gibi cereyan etm ez;
kr tesadfler, insann kaderine devamlca tesir ederler.

1 0 0 B y k R oman 1 69

H ardynin romanndaki yegne huzur verici nokta,

C hristian C antle gibi kyl tipleridir. Asrlarn kazandr
d tecrbelerle, kaderin yum ruuna boyun em eye al
m bu insanlar, tabiatla, aa yukar kaynaarak yaar;
rom ann belli bal karakterlerinin yapt hatalardan ken
dilerini kurtarrlar; kendilerinin nem siz ve sam a irade
lerini, evresiridekileri grm eyen, onlarn dncelerine
kaytsz kalan tabiata em poze etm eye almazlar.

Asi Kalpler
(Jude The Obscure)
Yazan

Thomas Hardy
( 1840 - 1928 )

Bahca Karakterler
Jude Fawley: Kendi.kendisini yetitirm i, son derece ciddi bir duvarc;
entelektel bir hayatn hasretini duyar.

Drusilla Fawley: Jude'n byk-byk halas.

Arabella Donn: Kaba bir kyl kz; Jude' seks dnyasndan ieri sOr
kar.

Richard Phillotson: Bir ky okulu mdr: Jude'n, eitim dnyas ile

yegne tem as.

Sue Bridehead: Jud en nrotik, kendi deerini, dierlerine kabul ettir

mek isteyen kuzeni; ondokuzuncu asr sonlarnn, huzursuz yeni
kadnlar"ndan biri.

Littie Father Time: Jude ve Arabellann anlalm azcasna kederli ve

vaktinden nce gelim i oullan. (Zamann kk babas).

100 B yk R om an *171

Hikye
Bir frncnn yetim ocuu o lan Jude Fawley, Wessex'teki bir
ifti tarafndan, mahsule zarar veren kargalan kovm ak iin
altnimaya balad zam an, kendisini nasl b ir hayatn bek
lediini g r r Jude, kulan kovm ak yerine, on la ra acyarak
yem verdii zam an, ifti, kendisini acm adan dver. Bununla
beraber, m ahall okulun m dr, kendisine renim dnyas
hakknda baz eyler gsterince, ocuun hayatna b ir nebzed k k tutulm u olur. Jude, retm eni, Richard Phillotson'u ta k
lit etm ek ister; fakat ocuk on b ir yana geldii zam an, Phillotson, M arygreen'den aynlarak, doktorasn yapm ak iin byk
b ir niversite ehri olan C hristm inster'e gider.
Jude da beraber gitm ek isterse de, Phillotson'un, Christm inster'den g nderdi i, Ltince ders kitaplonyla yetinir; zira
Jude'n byk-byk halas D rusilla, onun, fnnda yardm et
mesini ister Jude, Phillotson'un gnderdii g ram er kitaplann
evkle okursa da, onlarn, resm b ir eitim in yerini tutam ayaca
n anlar.
Jude, bydke, ilhiyat renim i yapmay arzu eder ve
orta alann kiliselerini restore eden bir duvarcnn yanna
rak ola ra k girer. Bir akam , on dokuz yandaki Jude -ki ak
meseleleri hakknda hl hibir ey bilmez- dom uz barsaklan ykayan kyl kznn nnden geen Kzlann en cesuru,
A rabella D onn, Jude'a kk bir dom uz eti paras frlatarak,
dikkatini eker ve daha sonra kendisi ile bulumaya raz e d e r
Tecrbesiz Jude, kendisinin, ehvetli A rabella'ya k o ld u u
nu sanr o k gem eden, A rabelle, Jude' kapana sktnr,
kendisi ile evlenmeye m ecbur brakr.
Evlilik, bir kbus olun Tamamen kaba ve baya b ir insan
olan A ra bella, Jude'n renm ek arzusu ile alay eder. Birok
kavgadan sonra, A rabella , Jude' brakr ve Avustralya'ya g
eder.

1 7 2 1 0 0 B y k R oman

Nihayet evlilik balarn d a n ku rtu la n Jude, Christminster'

gitmeye ve u veya bu ekilde, a k a d e m ik to p lu lu a katlmayc
karar verir. Fakat bu frsat kendisine verilm ez ve Jude da,
Christm inster hayatna ancak duvarclk y a p m a kla katlacan
a n la r
Jude, kuzeni Sue B ridehead'n C h ristm in ste r'd e yaadn
biliyor, fa kat ilkin, onu grm ek istemez; zira Drusilja H ala, hi
de haksz olm ayarak, "Fav\/ley'lerin e vlilik iin yaratlm adklan"n syler.
M aam afih, yalnzlktan b u nalan Jude, nihayet, din eya sa
tan bir dkknda sanatkr o la ra k alan kuzeni Sue'yi bulur.
A gnostik biri olan Sue, iinin yaratt m o n o to n lu u , G ib b o n 'u
okuyarak telfi etmeye alr ve o d a sn d a da Vens'n ve
A p o llo 'n u n , aldan yaplm byk heykelleri vardr. Jude, ku
zeninin sinirli davranlarnn, huzursuz zeksnn fazlaca etki
sinde kalr ve o n a , bu ii b rakarak eski o kul m dr Phillotson'a yardm etmesini syler.
o k gem eden Phillotson da, kendisini Sue'nin cazibesine
kaptnr ve onunla yakndan iliki kurar. G ittike mutsuz b ir ha
yat srmeye balayan Jude, kendisini ikiye verir ve iini kaybe
der. Kendisini daha da mitsiz hissettii b ir zam anda, evine,
M arygreen'e dner, fa ka t ksa b ir m ddet sonra, bir retm en
o lm a k iin M elchester ehrindeki retm en okuluna giden
Sue'nin peine taklr. Jude ilhiyat re n im in e b ir m ddet ara
verir ve Sue'ye yakn o lm a k iin, hayatn tekrar duvarclk ya
parak kazanmaya balar.
Fakat M elchester'deki hayatlar felketle neticelenir. Sue,
Jude ile yrtt saf ilikile r yznden o kuldan kovulur. Sue,
ardndan

Phillotson ile evlenir; tekrar m alp o lan Ju.de,

C hristm inster'e dner. Jude o ra d a , ngiltere'ye dnen ve m a

hall bir birahanede alan kans A rabella'y grr. Bu ara d a ,
Sue'nin P hillotson'dan son derece b edbaht olduu haberi Jude'n kulana gelir. Jude'n halas D rusilla'nn cenaze t re n in
de, Sue artk okul m drn terkettiinden Jude ve Sue, bera

1 0 0 B y k R om an * 1 7 3

ber yaamaya karar verirler. Bu t r iler hakknda patrd kar

mayacak kada r "m ede n " b ir insan o lan Phillotson, o nlann,
kimsenin kendilerini tanm ad A ld b rickh a m 'd a yaam alanna
izin verir. Kendi istei ile Sue'den aynlr; Jude da, A ra b e lla 'd a n
boanr. Sue, m am afih, kilisede resmen evlenmeyi aklndan
katiyen geirmez; ruhban snf aleyhindeki derin kkl hislerin
den tr ve bir erkee hibir ekilde devaml rm olmay iste
m ediinden, Jude ile, evlenmeksizin, kan koca hayat yaam a
y kabul eder.
Bir m ddet, olduka mesut b ir hayat srerler, fa ka t bir gn
A rabella gelerek Jude'a, yeniden evlendiini ve bedbaht o ld u
unu syler. A rabella, Jude'a, yandan fazla grnen patetik
(acnacak, dokunakl) bir ocuu gndererek Avustralya'ya g it
tii zam an do urduunu ve babasnn da Jude old u u n u a n
latr. Bu yal ocua Liftle Father Time (Zamann Kk Baba
s) takm a ad verilmitir. Ksa b ir m ddet sonra da, Jude ve
Sue'nin evli o lm adklanna d a ir d e d iko d u la r yaylmaya balar;
Jude, hibir ite tutunam az. Kendisine i aram ak iin kr b lg e
lerinde dolar; Sue, Zam ann Kk Babas ve kendisinin olan
iki ocuu ile mutsuz b ir ingene hayat yaar. Z am anla, Jude'n shhati bozulur. nk, yllar boyunca ta yonttuundan
cierleri bozulmutur. Artk fnncla dnm ekten baka aresi
kalm am tr O n u n yapt postalan da Sue, m a h a ll panayr
larda satar.
Hayat bylesine mitsiz b ir safhaya giren Jude, daha iyi bir
hayat urunda, eski niversite kasabasn b ir trl dncele
rinden atam az. Fakat maalesef, Sue ile kurduu gayr-meru
iliki C hristm inster'da ylesine skandal yaratmtr ki, Jude ve
Sue ayn yerlerde oturm ak m eecburiyetinde kalrlar. Bir gn,
Sue, Zam ann Kk B abas'na, zaten ok nfuslu b ir dnya
ya daha fazla ocuk getirm enin gnah old u u n u a n la tr Bu
gayr-tabi ocuk da, onun bu szlerini kalpten benim ser Sue,
bir akam , Jude ile birlikte yemek yedikten sonra evine d n d
zam an. Zam ann Kk Baha'snn,

derin b ir mitsizlie

1 7 4 1 0 0 B y k R oavM n

kaplarak, kendisini ve iki ocuu astn gr. Bu korkun

nnanzara karsndla, Sue kendisini kaybeder, der baylr ve
bylece karnndaki bebek de vaktinden evvel l doar.
Bir zamanlar, Jude'n doutan kazand basit ve sam im
inann dahi bozarak onu, kendisi gibi dnmeye sevkedecek kad ar koyu b ir agnostik olan Sue, im di, din b ir fanatik
o lu r Vicdann rahatsz eden gnah hisleri altnda, Jude'a, a r
tk kendisiyle h i b ir alverii olm ayacan ve ilk (ve onun in
dinde yegne meru) kocas Phillotson'a dneceini syler
Sue, yeniden okul m dr ile evlenir ve Jude, bir defa d a
ha, kendisini ikiye verir. Bir gn ikinin tesiri altnda Areballa'nn -ki kocas lm tr- oyununa g e lir ve yeniden onunla ev
lenir. Jude, artk l m e yaklamtn Seneler sren talk ha
yat cierlerini kazm, bitirmitir. Shhatinin ktlne ra
men, yam urlu bir havada dar karak Sue'yi grm eye gider;
zira A rabella, zalim b ir davranla, Sue'yi, Jude'n baucuna
getirmeyi reddetmitir.
Evine dnen Jude, dnyaya geldii iin, kendi kendisini
lnetler. A rab ella, yeni sevgilisi ile kendisini elendirirken, Ju
de, yakndaki bir tiyatro salonundan ykselen alk seslerini d u
yar ve bylece, kaderin ac istihzasn son bir defa ta d a ra k lr:
Christm insetr niversitesi, hi de lyk olm ayan aristokratik he
veslilere eref diplom as bahetmektedir.

Eletiri
Asi Kalpler adl son rom an ile Hardy, bir taraftan sana
tnn zirvesine eriirken, te yandan da karamsarlnn
en derin noktasm a dt. teki rom anlarnn aksine, Asi
Kalplerd e zerrece m it yoktur. H att, Yuvaya Dn'teki trajediyi bir lde hafifleten kaba kyl hm oru
dahi bu rom anda yoktur. Romanda, seks ve an yeni
kadm zerinde bylesine aka durulmas, basnda y
lesine tenkit ve itirazlara yol at ki, Hardy, hayat hakkn

1 0 0 b y k R om an * 1 7 5

daki trajik grlerini daha iyi ifade edeceini sand ilk

akna, iire dnd. Geri, Asi Kalplere yneltilen h cu m
larn sebebi, romandaki ahlkszlk ise de; eletiricilerin
rom ann mutlak karamsarl karsnda huzursuzlua
dtklerine inanm am ak da ok g. nk Jude, hayat
boyunca ve Ju d en iliki kurduu herkes, sefil bir hayata
m ahkm ediliyordu. Rom ann dnya grn. Zam ann
Kk Babasm n grotesk bir ekilde intihar etm esi sem
bolize ediliyor.
Rom ann huzursuzluk yaratan balca noktalarndan
biri de, H ardynin, kendi gr ile, Victoria ann n
gilteresinin aile m essesesine ve niversitelerine ynelt
tii acm asz hcumlardr. Ju d em, kendisini stn sanan,
snob, bo kafal bir kadnla evlilii bedbahta neticelendi.
Hardy, artk beraber yaam alarna hibir ekilde imkn
bulunmayan iftlerin boanm alarnda nlerine kan g
lkler ve evlenmeden yaayan iftler hakknda cem iyetin
uygulad zulm zerinde kuvvetli bir tarzda durdu. Maamafih, bu m eseleye kolay bir hal aresi de teklif etm ez;
zira serbest aka inanan Sue Bridehead -ki erkek ve kadn
lar birbirlerine balayan mukavelelerin aleyhindedir- ro
manda, cem iyetin m eseleleri bir yana, ahs m eselelerini
zem eyecek kadar frigid (cins bakmndan souk) de
rinden derine nrotik biri olarak acm aszcasna anlatlr.
Hakik trajedilerde her zam an grld zere, bir hal a
resi teklif edilmedii gibi, bunun m mkn olabilecei de
ihsas edilmez.
Asi Kalplerin bir dier hedefi, akademik snobluk,
H ard ynin ann bellibal m eselelerinden biri idi.
Christm inster, O xford ve Cambridge niversitelerinin
birleimidir; H ardynin grne gre, gerekten eitim
peinde giden ve onu en fazla takdir edecek kim selere ka
plarn am ak yerine, aristokratlarn beceriksiz ocuklar
na dalkavukluk ediyorlard. nk cem iyetin verebilecei

1 7 6 1 0 0 B yk R oman

en iyi bir eitim e lyk biri m evcut ise, o da, kendisini m

tem adiyen gelitirm ek, m tem adiyen yeni eyler ren
mek isteyen, fakat cem iyetin btn kaplarmm yzne
kapandm gren Ju d edir.
Hardy, Asi Kalpleri yazd zam an, artk m esleinde bir
stad olm utu. Geri tesdflere hl kuvvetli bir ekilde
bel balyorsa da, kitabn, byk bir gotik katedrali gibi,
bloklardan oluan blm lerle kurar. Plnn sim etrisi ve
hi de gze batm ayan aksiyonu, kitaba, zahiren kanlamayacak grnen yapy ve "designi (desen) veriyor. Bu
bir rom anc olan m im arn niha zaferidir.

Yazar
Thomas Hardy, 2 Haziran 1840 tarihinde Dorsetsiiire adndal^i l<l<
bir i<asabada dodu. Babas, bir inaat idi; Hardy de, l<iliselerin resto
rasyonu zerinde iitisas yapacak bir mimar olaral< yetitirildi. Genliin
de, kiliselerle ilgili hikyelerin, asrlk folk musiksi ve danslarn cazibesi
ne kapld ve sonralar, bunlar romanlarnda lmszletirdi.
Londrada, be sene bir mimar olarak altktan sonra, Hardy, gz
lerinin, mimar ressamln gerginliine dayanamayacan sand. Byk
klsikleri, bilhassa Grek trajedilerini okumutu ve edebiyata dnmeyi de
nedi. Bir ara, ksa bir mddet iin, kiliseye de intisap etmeyi dnd; fa
kat modern ilim ve felsefe ile ilgili kitaplar okuduktan sonra ve mimarlk
la ilgisinden tr, baka sahalara yneldi.
The Poor'Man and the Lady (Fakir Adam ve Hanm) adl ilk eseri, o
zaman yaymlaycnn, bir kitap okuyucusu olan George Meredith tarafn
dan reddedildi ise de, Hardyden yazlarna ara vermemesini istedi.
Hardy yazmaya devam etti. kinci roman, Desperate Remedtes (mitsiz
areler) 1871de yaymland. Ardndan Under the Greenwood Tree (Ye
il Aacn Altnda) geldi (1872). Hardy, bu romannda, ilk defa olarak,
kendi doum yeri Dorsetshirea benzeyen bir blgeyi ele alm ve ona
kendisinin olan derin dnceli ve efkatli dehsn eklemiti.

1 0 0 B y k R o m a n * 1 7 7

Ancak, 1878de yaymlanan Yuvaya Dn adl eseri le Hardy, bir

romanc olarak dnlmeye baland. Bu, Hardyyi, mesleinin zirvesi
ne eritiren drt heserinden biridir. Dierleri unlar: Casterbridge Be
lediye Bakan (1886), Tess of the DVrbervilles ve Jude the Obscure
(Asi Kalpler 1890) idi.
Bu romanlarda, beer kaderini kasvetli bir ekilde ele alndan ve o
zamana kadar kimsenin ilemedii bir tarzda seks zerinde samimiyetle
duruundan, Hardy, bir tenkit frtnasna mruz kald. Asi Kalple m yarat
t frtna ve hcumlar yzndendir ki, roman yazmaktan vazgeti ve ha
yatnn son otuz senesini, ilk akna, iire verdi.
Hardy, 1889den ld yla (1928) kadar, yedi cilt istihzal lirik iir ki
tab yazd ve iirdeki baarsn, Napoleon, harpleri ile ilgili olan muaz
zam bir iir dram, The Dynasts ile (1904-1908) talandrd.
Victoria ann ifferi (daha dorusu iffet taslanmas), yirminci asr
da azaldka, Hardy, ann stad romanclarndan biri olarak takdir
edilmeye baland. 1910da kendisine Liykat Madalyas tevcih edildi. n
gilterenin nde giden niversiteleri de eref diplomalan verdiler. Orta
yallk yllarnda, mstehcen romanlar yazan biri diye hakarete urayan
Hardy, ihtiyarlnda, muhteem bir insan olarak hrmet grd. 11 Ocak
1928'de ld zaman, klleri (ngilterenin mehur adamlannn gml
dkleri) VVesteminister Abbey Kilisesinin airler Kesine gmld ki, bu
istihzay da en fazla takdir edebilen insan, herhalde Hardynin kendisi
olurdu.

Dier Eserleri
Thess o f the d UrbenviHes: Tess, saf bir kzn ifal ediliinin, aldatl
nn ve yklnn hikyesidir. Tess Durbeyfield, aptal ebeveynlerinin tel
kinleri altnda, kendisinin, dUrberville adndaki soylu bir aileden geldii
ne inanr. Aile ile uzaktan ilikisi olduunu iddia eden Alec dUrberville
adndaki dnya grm, yakkl ve makul biri, Tessi ifal eder, kz o
cuunu

dourduu zaman brakp gider. ocuk lr. Tess de, bencil,

kendisini ahlkl bir insan sanan Angel Clarede yeni bir ak bulur. Angel
Clare, dn gecesi, Tessin mazisini rendii zaman, o da brakr.
mitsizlie kaplan Tess, Aleci ldrr. Yakalanp idam edilmesinden n

1 7 8 1 0 0 B y k R oman

ce, tekrar Tesse dnen Clare ile birlikte ksa bir sre iin mutlu bir hayat
srer. Romann, mehur son satrlarnda -ki Hardynin herhangi bir ese
rine konulabilir- deniliyor ki: Adalet yerini buldu ve lmszler Cumhur
bakannn... Tessle maceras da bylece son buldu. Tess, Hardy'nin
trajik istihzasnn timsalidir; beer yaratklarn lyk olduklar kader ile
ektikleri strap arasndaki fark, merhametli bir kimsenin gr ile anla
tlr.

Define Adas
(Treasure Island)
Yazan

Robert Louis Stevenson

(1840-1894)

Balca Karakterler
Jim Hawkins: Hikyeyi anlatan cesur gen; Hispaniola adl geminin ka
m arotu.

Dr. Livesey: jim in bir doktor arkada.

Squire Trelawney: Maceray seven bir kr centilm eni.
Kaptan Smollett: Hispaniolann gayet yetenekli kaptan.
Billy Jo n es: Amerila Benbovv Hanndaki esrarengiz m teri.
Pew: Kana susam kr bir korsan.
Long John Silver: Zhiren m antk, kurnaz, hin korsan; Hispaniolaya
a olarak girer. Bir aya tahtadandr ve Yzba Filint adnda bir
papaan vardr.

Ben Gunn: Define Adasnda sene mahsur kalan yar-deli bir korsan.

1 8 0 1 0 0 B y k R oman

Hikye
G en Jim Havvkins, Ingiltere'nin bat sahillerindeki Black
HilI C ove kasabas civarndaki Anniral Benbox H an'n ileten
ebeveynlerine yardm eder. Bir gn esrarengiz biri gelerek bir
oda ister. Yabancnn ad Billy Jones'tr. M uhtem elen emekli o l
mu bir kaptan hissini uyandran bu adam , hana derhal intibak
eder, muazzam m iktarda iki ier, sinirli bir tarzda sahili gzet
leyerek, garip bir ark syler:
" l adam n gsnde on be kii
Y o-ho-ho ve bir ie rom ."
Jones, Jim'e her ay b ir lira vererek, hana gelecek yabanclan, bilhassa tek ayakl b ir denizciyi gzetlemesini syler.
Jones, odasnn cretini dem eyince, Jim 'in babas onu
handan atm ak ister, fa ka t yal denizci ylesine kaba ve dehet
sac bir ada m d r ki, Mr. Haxkins -ki zaten hasta b ir adam drses karamaz.
Ksa bir zaman sonra, Black D og (Kara Kpek) adnda bir
di e r yal denizci hana g e lir ve Billy Jones ile salonda iddet
li bir kavgaya tutuur. Jones, Black D o g 'u handan kovar, Jo
nes, bu arada kalp rahatszl geirir ve der. Jim 'in babas
n tedavi etmeye alan Dr. Livesey, ona da bakar.
Jim 'in babas l r; g m ld gn, bir baka esrarengiz
yabanc daha, elindeki bastonu me'um bir ekilde yere vura
vura hana gelir. Bu, Pex adndaki kr b ir dilencidir. Jim 'i, ken
disini, Black S pot'un yanna karmaya

m ecbur eder.

Kr

adam , Jones'a, kara b ir mektup -o gece saat ond a ld r le

ceini bildiren bir yaz- verir ve a yn lr Billy Jones, korsanlann
geleneksel lm mesaimin kendisine verilm esinden ylesine
dehete der ki, ikinci b ir fel g e lir ve lr.
Jim ve annesi yal denizcinin otele olan borcunu a lm a k
m idi ile sandn aarlar. A ncak Jones'in kendilerine olan
borcu ka dar para alacaklardr; fakat bu ara d a , Pevv'in e lin d e
ki bastonu kaldnm lara vurarak yaklat anlalr. Adam n

1 0 0 B y k R om an * 1 8 1

sandndan l denizcinin banka defterini ve bulduklan m

hrl bir zarf alarak, kendilerine yardm edecek birini bulm ak
iin handan aynlrlar. N ihayet, maliye dairesine g iderler ve a t
lar zerinde derhal hana gelen polisler de, Pevv'in arkadalann datrlar. Subaylardan biri, at ile Pew'i iner ve ldrr.
Jim, m hrl zarf, Squire Trelav^ney adndaki b ir to p ra k
aasna gsterir; o da. Dr. Livesey'in yardm ile, zarfn iinde
ki belgenin. Kaptan Flint adnda, kano susam yal b ir korsa
nn bir adad a brakt hzinenin yerini gsterdiini onlar. Billy
Jones, yle anlalyor ki, nceki arkadalanndan bunu gizli
tuttuu iin ldrlm tr. Kendisini, muhtemel b ir macerann
heyecanna kaptran ifti Trelov/ney, b ir gemi hazrlayarak Dr.
Livesey ve Jim ile birlikte bu odaya giderek defineyi a ra m a k is
ter. Trelawney, dedikoduyu seven biri o ld u u n d a n . Dr. Livesey,
bu hususta kimseye bir ey sylememesini ikaz eder.
ifti Trelowney, Bristol'a giderek H ispaniolo adndaki bir
gemiyi satn alr, gerekli malzemeyi kor ve Yzba S m ollet'i da
hizmetine alr. Yine Long John Silver adnda eski bir denizciyi
-ki o zam an bir han iletmektedir- de a o la ra k gemiye a lr
G em inin mrettebatnn tam am lanm asnda Silver istekle yar
dm eder.
Jim, Bristol'a g id ip de, Silver'in han The Spygiass' ziyaret
ettii zam an, Black D og'u iki ierken grerek hayrete der.
Silver, Jim 'e, onun kim olduunu bilm ediini syler ve Black
Dog da kaar.
H ispaniolo artk denize alm aya hazrdn Kaptan Smollett,
Trelawney'e, gem inin nereye gittiini bilmeyen tek kiinin ken
disi o ld uund an ikyet e d e r G em ideki herkes, gem inin ne
iin yola ktn biliyormucasna hareket eden Trelovvney,
kaptann korkulann yattnr ve yelken a la ra k denize a lrla r
Yolculuk hdisesiz gemitin Fakat bir gece. Define A das'na ulam adan ksa b ir zaman nce, gvertedeki elm a fsn
dan b ir elm a a lm ak isteyen Jim, Long John Silver'in yaklat
n grerek hayrete den Jim fya girerek saklann Buradan,

1 8 2 1 0 0 B yk - R oman

Long John S iiver'in, Israel Hands adndaki b ir tayfa ile isyan

hazrladn renin Jim, tayfalcnn, hakik liderleri o la ra k
em irlerini Silver'den aldklann renir. Tayfalann ekserisi, Kap
tan Flint ile birlikte denize aldklanndan bu yana, onu tan
yorlard. Hazrladklan plna gre, hazine g'enniye tanr tannnaz, Trelawney ve onun sadk arkadalann ldreceklerdin
Jim, adaya ular ulamaz, iittiklerini arkadalanna sylen
Endielerinin bylece dorulandn gren Kaptan Smollet,
kurnaz bir hareketle, tayfalarn ekserisini sahile gnderin Jim
de, gizlice onlann peine taklarak, ne yapm ak istediklerini
renmek isten Siiver'in plnna ayak uydurm ak istemedikleri
iin, Siiver'in ld rd sadk iki denizcinin haykrlarn duyan
Aday dolaan Jim, Benn G u n n 'la karlan Tek bana bu
ssz adada yaayan bu zavall a dam . Kaptan Flint, hzineyi
gm d zaman onun gem isinde alyordu. D aha sonraki
bir yolculukta, G unn , hzineyi bulm aya alt ise de b u la m a
d; gennideki arkadalan kendisini bu adada brakp g ittile r
Jim adada iken. Kaptan Smollet, ifti Trelavvney ve Dn Livesey, H ispaniola'y terkederek, sadk birka tayfa ile birlikte
Kaptan Flint'in adadaki eski kalesini igal etmeye ka ra r verir
le r Karaya her klannda, gerekli ihtiya m addelerini de be
raberlerinde g t r rle r Son defa karaya ktklar zam an, ge
mide kalan korsanlar kendilerine ate aarlan
Karadaki korsanlann hcum lanna ram en, Trelaxney'e sa
dk kalan tayfalar kaleyi brakm azlar Ben G u n n 'n yanndan
ayrlan Jim, eski kaleye giderek kendisine iyi b ir yer seen Erte
si sabah, kurnaz Long John Silver, beyaz atekes bayra ile ko
numaya gelin Haritay kendisine verdikleri takdirde,

gemiye

serbeste gidebileceklerini sylen Silver'e hakaret eden Kaptan

Smollet, Silver'i eli bo geri evirir; korsanlar, tekrar hcum
ederlen H er iki ta ra f da kayp verin
Bu hcum da pskrtldkten sonra, Jim, gizlice tekrar dan kan M aksad, G unn'n yaptna ve adada saklandna
emin olduu bir kiilik kk kay arayp bulm aktn Kay b u

1 0 0 b y k R o m an 1 83

lur ve akta dem irlenen H ispcniola'ya doru krek ekmeye

balan Niyeti, gem inin zincirlerini keserek, sahilden uzakla
masn tem in etmektedir. Bunda baarl olursa da, gem i kk
kaya a rp a r ve paralar; Jim de, boulm aktan ancak Hispaniola'ya trm anm akla kurtulun G e m id e sadece Israel Hands
vardr; gem ide kalan yegne korsan ldrrken, o da yara
lanmtn Krktk sarho olan Hands, gemiyi Jim 'in ynetm e
sini syler; fa ka t Jim, H ispaniolo'y sakin bir koya getirm ek ze
re bulunduu srada, ban Jim 'e frlatr, ocuk tabancasn
ateleyerek korsan ldrn
O m uzundan yaral olm asna ram en Jim, H ispaniolo'y
gizli bir yere getirerek dem irler ve karaya karak kaleye doru
gitmeye balan Fakat Silver ve teki korsanlar burasn ele ge
irmilerdin Jim, arkadalarnn, kaleyi terkettiklerini ve haritay
korsanlara verdiklerini renin
Liderleri Silver'i de ldrm ek isteyen korsanlar Jim 'i esir alr,
onu da ldrm ek isterlen Fakat yal deniz kurdu, bu a d a m la n hakkndan g e lir ve Ingiltere'ye dndkleri zam an, m ahkem e
de kendisi lehinde konuacan vaad ettii takdirde, Jim 'e d o
kunm ayacana sz verin Korsanlann ekserisi yaral, sarho ve
stmadan kvrandklanndan Long John Silver -kendisine Kara
M ektup verilmesine ram en- a d a m la r zerindeki stnln
srdrn
Atekes bayra ile Dn Livesey, yaral korsanlan tedaviye
gelin Jim 'in, korsanlann tarafn setiini sanarak, ocua ka
ba davrann Jim, Dn Livesey'in, haritay korsanlara niye verdi
ini anlayam az, faka t Dn Livesey, bunun gizli bir sebebi bu lu n
duunu sylen Jim, H isp a n io la 'd a o lup bitenleri anlatt za
m an, Dn Livesey, Jim 'in kendilerine sadk kaldna kaani o lu r
ve ocuun, kendisi ile birlikte kamasn sylen Fakat Jim, aynlm ayacana d a ir Silver'e sz vermitin
imdi korsanlar hzineyi aram aya ko yu lu rla r D efinenin b u
lunduu yere geldikleri zam an, esrarengiz bir ses, "Y o -h o -h o
ve bir ie rom " arksn sylediini ve Kaptan Flint'in

dehet

1 8 4 1 0 0 B y k R oman

sac kfrlerini tekrarlayarak kendileriyle alay ettiini iitirler.

Kaptan Flint'in canlandn sanan adam lar, panie kaplarak
kaarlar; taka t bir m ddet sonra, bu esrarengiz szleri, bir
aata saklanan zavall yal Ben G unn'n sylediini anlarlar.
M aaraya vardklar zam an, hzinenin gittiini g r rle r ve
kzgnlktan kprerek, Silver ve Jim 'i ldrm ek isterler. M aam afih, bu noktada Jim 'in arkadalar g e lir ve korsanlan ld
rrler. Jim ve S ilver'i, Ben G unn'n maarasna gtrrler.
A dada braklan ve yan-lgn denizci, H ispaniola'nn gelm e
sinden ok nce, hzineyi bulmu ve gizlemiti. ifti Trelav^ney, ite bunun iin kaleyi terketmi ve artk hibir deeri o lm a
yan haritay korsanlara vermitir.
Dnyann herhangi bir lkesinin paras ile binlerce ngiliz li
ras deerinde olan bu hazine, H ispaniola'ya tanr ve gem i,
b ir zaman nce onlann Ben G unn' karada brakp gittikleri g i
bi, adadaki korsan geride brakarak alr.
G em i West Innies a d a lan n d a ki bir lim ana g eldii zam an,
Long John Silver, hzinedeki hissesini alarak gem iden aynlr ve
bir daha grlm ez. Limanda tedarik ettikleri yeni b ir tayfa ile
hfispaniola, nihayet Bristol'a ular, hzineyi a ra lannda b l
rler. Jim, artk, hayat boyunca anlataca b ir macera yaa
dndan, bir daha bu t r ilere burnunu sokm am aya karar ve
rir.

Eletiri
ocuklar iin yazlan Define Adasm ciddiyetle okum a
ya alm ak m nsz bir ey olur. vey olu iin izdii
harita hakknda Jconuan Stevenson, Hispaniolan n, Israel
Hands ve Jim H axkinsin geminin kontroln ele geir
mek iin kavga ettikleri ikinci yolculuunu, u sebepten
yazdn syledi: H aritada iki liman gsterm iti ve her iki
liman da kullanmak istiyordu. W ashington Irving ve
Charles Kingsleye borlu olduunu itiraf eden Steven
son, papaan Defoedan, iskeleti Poedan (gerekten

1 0 0 b y k R om an 18 5

The Gold Bug-Altn Bcek Define Adasna yol gsterdi)

kaleyi de M arryatdan aldn syledi. Kitap, ilkin bir o
cuk dergisinde tefrika edildi.
Bununla beraber, ocuklar iin yazlan rom anlarn ek
serisi zam anla ple atlrken. Define Adas, gnmze
kadar geldi. Stevenson, ngiliz edeb tarihinde, kendisine
lzum hissedildii bir zam anda ortaya kt. Dickens,
Thackeray ve Trollopein lm nden sonra, ngiliz rom a
n aa yukar gcn yitirm iti. 1 8 8 0 lerin rom anlar, ya
sosyete zerinde sam aca snob rom anlar veya orta-sm f
hayatn son derece alelde bir tarzda ele alan, Zolanm
taklitleri, kuru, natralistik rom anlard. Fevkalde bir ta
hayyl gcne sahip Stevenson, ngiliz rom anna canllk
ve yeni boyutlar getirdi.
Sir W alter S cotttan sonra, ngiliz rom annda rom an
tizm pek grlmediinden. Define Adas kolaylkla tutu n
du. Kitabn ilk blmlerinde, kk krfezdeki Amiral
Benbow Hanm n anlatlndaki tahayyl gc ve mahall
renk, baka hibir eserde tekrarlanmad. Han istil eden
eytan insanlar -Billy Jones, Black Dog ve Pew- hafif fakat
hatrdan kmayacak ekilde anlatlr ve bylece Jim H axkinsin cesur ngiliz arkadalarnn hayatlarna renk ve
m acera kadar terr de getirilir.
D aha sonralar, adann yeniden canlandrlmasnda,
Stevenson, tahayyl gcnn kullanlmasnda D efoeyi
geer ve fazlasyla rom antik bir konuyu, inandrc bir e
kilde nm ze serer. Biz, Define Adasn m corafya ve ik
limini, Robinson C ru soenin adasnn corafya ve iklimin
den daha iyi biliyoruz.
Nihayet, Define Adasm n hl okunmasnn bir dier
sebebinin de, Stevensonun, geliigzel ve tesirsiz cm le
lerden titizlikle kanmas olduu syleniyor. Bir ocuk
kitabnda, bylesine ustalkl ve dndrc cm leler
imdiye kadar pek kullanlmamt. Stevensonun, bir

1 8 6 1 0 0 B y k R oman

cmlenin ritm i hakkndaki hassas kula, Define Adastna,

m acera rom annn ve kitabn mtevz gayesinin tele
rine uzanan, klsik bir gzellik veriyor.

Yazar
Edinburgda -byk romantik ve macerac Sir VValter Scootun ehrin
de- 13 Kasm 1850de doan Robert Louis Stevensonun aiiesi kendisi
nin ya bir mhendis veya avukat olmasn istiyordu. Gen Stevenson,
Edinburg niversitesinde okudu, avukat karak, 1875te baroya kabul
edildi ise de, bir yazar olmaya azmetmiti.
Kocasndan ayr yaayarak Fransada oturan Fanny Osbourne adn
daki bir Amerikalya k olan Stevenson, kadnn peinden Californiaya
gitti ve onun kocasndan ayrlmasn beklerken hemen hemen a yaad.
Bn. Osbourne ile ilikilerinden tr, kendisinin dindar ailesinden kopan
Stevenson, 1880de bu kadnla evlendi. Ailesini geindirmek iin, mec
mualara yazlar yazmaya balad. Roman sahasndaki ilk maceras. Yeni
Binbir Gece Masallar adl (1882) bir dizi hikye idi.
Bir gn, vey ocuu Lloyd Osbourne ile oynayan Stevenson, tahay
yl? bir hazine haritas izdi ve harita, ocuu son derece ilgilendirdiin
den, haznenin nerede gizli bulunduunu anlatmak iin

de bir roman

yazd: Define Adas. Tefrika edildii srada tutunmamakla beraber,

1883te yaymlanan kitap byk bir sansasyon yaratt. sene sonra ya
ymlad, bir dier oke edici kitap, Dr. Jekyll ve Mr. Hyde ile daha da
baarl oldu. Bu son kitap, skoya'daki Jacobit bakaldrmasyla ilgili b
yk macera roman Kidnapped ile ayn zamanda yaymland.
Vereme yakalanan Stevenson, hayatnn byk bir ksmn, shhatini
geri getirecek yerler aramakla geirdi. Bir k, sanatoryumda kald.
1886da da, hayallerinden kmayan Gney Pasifik adalarna gitti.
Samoa adasnn yerlileri Stevenson'a hrmetle muamele ettiler. Ada
da shhatini kazand. zerinde en fazla durduu kitabn {The M as te ro f
Ballantrae) 1889da yaynlad. Stevenson, ayn zamanda, vey olu ile i
birlii yaparak kitaplar kard. Yanl Kutu (1889), hayret uyandnc bir
bilmece kitabdr. Beraber yazdklar (1892) bir dier kitap da The Wrecke/-(Ykc) idi.
Ekseriya hasta olmasna ramen, Stevenson, byk bir s ve mace

1 0 0 B y k R om an 1 8 7

rac idi. Yaad sefahat hayat le, skin ve val<ur Edinburgh toplumunu
artt. Gney Pasifil< adalarnda, yamyam l<abile eflerinin ziyaretlerine
katld ve bir vah kabileyi de ynetti. Geimini salamak iin, piyasa ki
taplar yazmaya mecbur kalan Stevenson, bununla beraber, yazd her
eye bir muhayyile ve slp getirdi. Sam oada ld zaman (3 Aralk
1894), Weir of Hermiston adnda tamamlanmam bir kitap brakmt.
Hayranlar arasnda sadece ocuklar deil, roman sanatnn tviz verme
yen eletiricileri Henry James ve Joseph Conrad da vard.

Dier Eserleri
Kidnapped: Define Adas gibi bir dier heyecanl maceray anlatan
bu kitap, David Balfour adndaki bir gencin hakk olan rfirasn cimri am
cas Ebenezerden kurtarmasyla ilgili. Amcas, Davidi ldrtmek ister;
baarl olamaynca Ebenezer onu Amerikaya kle olarak satmaya al
r. Davidi karrlar ve Covenant adnda bir gemiye gtrrler. Fakat
ans kendisine yardm eder ve gemide Alan Breck adnda biri ile tanr.
Adam, Davide yardm eder, beraberce geminin tayfalarn malp eder^
ler, amcasndan, hakk olan miras almak iin Iskoyaya gider. Kidnap
ped, beklenmedik bir zamanda, niden sona erdi. Zira Stevenson, kitab
yazarken hastaland. Kitabn devam (David Balfourd), 1893te yaymlan
d. Her iki kitapta da, okuyucunun zevkle takip ettii maceralar vardr; her
ikisinde de skoyann tepeleri unutulmayacak tasvirlerle anlatlr.
Dr. Jekyll ve l\/lr. Hyde: Blnm ahsiyetin psikolojik incelenmesi
zerinde duran bu kitabn pln, Stevensona bir kbus srasnda geldi.
Cemiyetin fazlasyla hrmet besledii Dr. Jekyll, kendisini, iren ve ey
tan bir cce haline getiren bir ecza icat eder ve o zamanda kendisine Mr
Hyde adn verir. Ayn ecza, kendisini tekrar Dr. Jekyll yapacaktr; fakat
Mr, Hyde olarak eytan hayatn ve gcn kontrol edemeyecek kadar
ileri gider. Bir gece, Mr. Hyde, korkun bir cinyet iler ve kendisini teki
benliine deitiremez. Ondaki blnm ahsiyet gerei bylece anla
lr; polis peine dnce, intihar eder. Para kazanmak iin piyasa kita
b olarak yazlan Dr. Jel<yll ve Mr. Hyde, maamafih, Stevensonun dier
kitaplarnda nadiren grlen psikolojik incelik ve sezgi gcn aa vu
ruyor.

Dorian Gray'in Portresi

(The Picture of Dorian Gray)
Yazan

Oscar Wilde
( 1856- 1900 )

Balca Karakterler
Dorian Gray: 1 8 9 0 larn gnahkr Londrasnda, yaayan gen, zengin,
fevkalde yakkl, sefil biri.

Lord Henry Wotton: Dorian'm, ehvet sahasndaki, nktedan, sinikal

hocas.

Basil Hallwarcl: Cidd bir sanatkr; Dorianm, grenin aklndan km a

yan portresi bir aheserdir.

Sibyl Vane: Dorianm gz koyduu saf ve gen bir aktris.

Jam es Vane: Sibylin peinde giden denizci kardei.
Alan Campbell: Istrap iinde kvranan ve Dorianm antaj yapt gen
bir ilim adam.

Hikye
Lord Henry W otton adnda dnya grm , trelere ve ahlk
kurallanna pek aldrnnayan b ir ad a m . Basil H allw ard adndaki
ressam arkadann gz kamatnc stdyosunu ziyaret eder ve

1 0 0 B yk R o m an * 1 8 9

yznn ifadeleri tem izlik ve saflk anlatan, son derece yakk

l b ir gencin tam boy portresini grr. Sanatkr, gencin adnn
D orian G ray olduunu syler; fa ka t genci,' batan karacan
dan korktuu iin, Lord H enry'nin D orian G ray ile tanmasn
istemez. Ressam, arkadana, D orian G ra y 'in kendisine, en iyi
eserini yaratmas iin ilham verdiini syler.
D aha sonraki birka ay zarfnda. Basil H allw ard'n itirazlanna ram en, Lord Henry, D orian' kanad altna alr. D orian,
zengin fa kat mutsuz bir aileden gelen gen, tertemiz b ir insan
dr. Lord Henry, onu deitirmeye balar. Lord Henry, genci
Londra'da gezdirir -tiyatrolara, op e ra la ra , partilere gtrrzevk ve sefahatin hkim o lduu Londra sosyetesi ile tantnr.
Fakat D orian, onuncu snf b ir tiyatroda Juliet'i oynayan on
yedi yanda Sibyl Vane adndaki saf bir aktrise k o lduu za
man, Lord H enry'nin D orian zerindeki nfuzu biraz azalr. D o
rian, ilkin Sibyl'e adn sylemek istemez, kendisini "C azibeli
Prens" diye takdim eder. Kzn, zaman gemi ve olduka b a
ya bir aktris olan annesi, kznn D orian ile ilikisini tasvip
eder, faka t aabeyi James son derece hiddetlenir. Bir denizci
olan James, yaknda denize alacaktr; fakat Sibyl'e, bu esra
rengiz hayranndan vazgemesini, aksi takdirde sevgilisini l
dreceini syler.
D orian, Sibyl ile nianlandn Lord Henry ve Basil H allvvard'a syledii zam an, arkadalan souk davranrlar. Bunu,
tecrbesiz bir gencin hayatnda talihsiz, fakat gerekli bir safha
o larak grrler; servetine ve sosyal mevkiine daha lyk birini
bulduu zaman Sibyl'i terkedeceine inanrlar. D orian onlara
Sibyl'in oynad tiyatroya gelerek, kzn ne tem iz biri olduunu
grm elerini ister. Fakat o gece Sibyl, gayet kt oynar. C anlan sklan Lord Henry ve Basil Hallvvard, son perdeden nce ti
yatrodan aynlrlar. D orian, Sibyl'i grm ek iin sahne arkasna
gittii zam an Sibyl, ona sanatn artk kendisi iin hibir ey ifa
de etm ediini, zira D orian'n ak sayesinde hayatnn kemle

1 9 0 1 0 0 B y k R oman

eritiini syler. D orian, birdenbire, arkadalarnn hakl olduklann onlar. Sibyl, "a le l d e " b ir kzdr.
D orian, evine gittii zannan b ir ok geirir. Portresine bakar
ve kendisinin hafite deitiini grr. G eri aynada, simasn
da hibir deiiklik olm adn, yznn hatlarnn hl sat ve
tertemiz olduunu g r r ise de, portrede, yznn irkin bir
tarzda burutuuna dikkat e d e r D o ria n , kza acele b ir mektup
yazarak, a t d iler ve kendisini hl sevdiini anlatr. Ertesi gn,
kendisini grm eye gelen Lord Henry, Sibyl V ane'in, D orian aynlr aynim az zehir itiini syler. Sibyl bylece lr, ta ka t Lord
Henry, kzdan bu yolla kurtulmasnn iyi o ld u u n u , zira Sibyl'in,
ona lyk bir kz olm adn belirtir. stelik, kzn lm hibir
skandal da yaratmayacaktr, zira Sibyl ile D orian arasndaki
ilikiyi kimse bilmem ektedir.
Tziyetlenni bildirm ek iin gelen Basil H allv/crd, D orian'n
portresini tehir etmek istediini sylen Fakat D orian, b ir p a ra
vana arkasnda saklad resmi gsterm ek istemez. D aha son
ra, portreyi, st katta, kullanlm ayan b ir oda d a gizler. Resmin,
kendi ruhunun aynas olduu tikrinin cazibesi altnda kalan
D orian, kendisindeki bu gc dierierinin de renm e ih tim a
linden dehete kaplr
A rdndan gelen birka sene boyunca, D orian, artk de rin
den derine Lord Henry VVotton'un ntuzu a ltn d a d r Yal
ada m , kendisine, zengin ve bencil bir gencin ileyebilecei s
nrsz gnah ve seksel zevk katalou mahiyetinde "zehiHeyici"
bir Franszca kitap (J. K. Huysmans'n A Reborus adl kitab) ve
rir Bu kitabn tesiri altnda, D orian, m cevherat taknm aya, ko
kular srnmeye balar; Katolik yinlerine

katlr ve hatta

sethat yuvalann ve esrar iilen yerieri ziyaret e d e r G enleri

sethat hayatna srklemekten zevk duyar ve ok gem eden,
hakknda gayet kt sylentilerin yayld Londra sosyetesinin
kaplan yzne kapanr.
D orian'n, hayattaki en byk zevki, aynadaki hl gen,
knmam yzn, portrede meydana km akta olan yz ile

1 0 0 b y k R om an * 1 9 1

mukayese etmektir. Srd sefil hayata ram en, D orian'm fi

zik canlln nasl hl muhafaza edebildiini Londra'da kim
se anlayam az.
Bir gece. Basil H allw ard, D orian' ziyaret e d e r Sanatkr,
Paris'e giderek alt ay kalacan, iki arkadan birbirinden koptuklan zam andan bu yana kaybettii ilham gcn yeniden
kazanm ak iin alacan anlatr. Fakat ayrlm adan nce,
D orian ile son bir defa grerek, gittii kt yoldan evirmek
istemitir. H akknda sylenen btn kt szleri anlatr ve D orian'da n, o nlann sadece aslsz yialar old u u n u sylemesini
yalvararak ister D orian ise, kzgn bir tavrla, ressamn yapt
tabloyu gsterir Basil, tuvaldeki tiksindirici resmin kendisine
kstahasna baktn grerek dehete kaplr D o ria n 'a ruhu
nun eski saflna kavumas dileiyle dua etmesi iin yalvarr;
fa kat birdenbire, ne yaptn bilm eyecek ka d a r hiddetlenen
D orian, eline geirdii bir bakla Hallv^ard' ldrr.
H allw ard Paris'e gideceinden, D orian, cesedi gizlice o rta
dan kaldrd takdirde, cinayetin meydana km ayacana
inann Bunun iin de, hayatn yine kendisinin ykt eski kim
yager arkada A lan C a m p b e ll'i a n r C a m p b e ll, D orian ile
senelerdir konumamtr; fa ka t D o ria n , Basil Hallvvard'm ce
sedini ortadan kaldrmasn rica eder, ya lva n r C a m p b e ll, kz
gnlkla, bu ii yapam ayacan syleyince, D orian, kim yage
rin, mazide iledii gizli bir gnah aklayacan syleyerek
tehdit e d e r aresiz kalan C a m pbell, fazla m iktarda nitrik asit
getirilm esini isteyerek, sanatknn vcudunu tam am iyle ortadan
ka ld n r Bu korkun i yaplrken de, D orian, parlak b ir yemek
ziyfetinde, Lord Henry ile karlkl nkte ve vecze sohbetine
girim itir
Bir gece, b ir afyon hcresinde, D orian lm e ok yaklar
Denizden dnen James Vane, D o rian'dan intikam a lm a k iin
kendisini a ra m a kta d r Bir kadnn "C azibeli Prens"i ardn
iitince, bunun, kzkardeinin sevgilisinin ad olduunu h a trla r
D orian, sisli bir gece sabaha kar hcreyi terkettii srada, Va-

1 9 2 1 0 0 B y k R oman

ne, tabanca ile kendisini bekler. Fakat D orian, o anda aklna

gelen bir dnce ile kendisini kurtanr. V ane'e Sibyl'in on sekiz
yl nce ldn ve denizciye, sokak lnnbas altnda, yzne
bakmasn syler. D orian hi yalanm adndan, ancak yirmi
yanda grnr, intikam peinde giden Vane de, ban n
ne eerek uzaklar. Vane, daha sonra hata yaptn a n la r ve
bir yemek ziyafetinde sezdirmeden D orian'n zerine yrrken,
kazaen kendi kendisini ldrr.
D orian, imdi kendisini tam am iyle gvenlik iinde hisseder.
Basil Hallvvard'n kayboluu ile ilgili hafif heyecan dalgas kay
bolm utur Sibyl'in kardei lm ve A lan C am pbell de intihar
etm itir D orian' cinayetle itham edecek kimse kalmamtr.
Kendi mazisinden tiksinti duyan ve bu yzden yeni bir hayata
balam ak isteyen D orian, artk daha iyi ve daha az bencil bir
hayat yaam ak istediini Lord H enry'ye syler. Fakat Lord
Henry, onun bu szlerini kahkaha ile karlaynca, D orian, ko
laylkla ifal edecei bir kyl kzndan vazgetiini anlatr. B
tn bu iyi niyet hisleri altnda, D orian, asil hareketlerinin de
portrede belirtilip belirtilm eyeceini d nr Portre, belki, artk
eskisi kadar korkun olm ayacaktn Resme tekrar bakar, fakat
yznn eskisinden de iren g rndn fa rke d e r Yznde,
kabalk ve zulm ifadesinden baka d u d a klannda riyasz ylk
b ir glm sem e belirm itir ve elinden de kon dam lam aktadr.
Derhal eline bir bak geirerek, iyi niyetlerine srt evirdii
ve hayatn ykt iin, resmi rastgele kesmeye b a la r lm e k
zere olan bir insann hayknlann iiten hizm etiler yukan
kar, kapal kapy krarlar ve ieri girdikleri zaman duvarda,
D orian G ra y 'in resmini orijin a l hali ile g r rle r; gzel ve terte
miz. Fakat hakik D orian Gray, yerde kanlar iinde yatm akta
dr; resmi paralam aya alrken, kendi kendisini ldrm tr
Yaad sefahat hayat kendisini ylesine yalandrm, dei
tirm itir ki, bir eyi yakalam ak istercesine yum ruk gibi skt
parm aklanndaki yzklere dikkat edene kadar, kendi hizmeti

1 0 0 B y k R oman 1 9 3

leri dahi, yerde, kanlar iinde yatan bu adam n D orian G ray

old uunu bilemezler.

Eletiri
Dorian Grayin Portresi, O scar W ildein tam uzunlukta
ki yegne romandr. Kitap, Faust efsnesinin, garip bir
ekilde yeniden ele aln; Dorian, Fau sttur; Lord Henry
W atton, M efistotelestir; Sibyl Vane, G retchen ve aabeyi
de Valentin. Aradaki belli bal fark urada: Faust, hayatn
verebilecei btn tecrbelerden gem ek ve dierleri iin
bencil olmayan iyi iler de yapabilmek urunda ezel
genlik peinde giderken; Dorian, sadece kendisine hay
ranlk duyulmas ve insan vcudunun btn zevklerini
tatm ak iin gen kalmak ister. Son derece bayalam bir
Faust olarak, hayat gayet yerinde olarak, sefil bir ekilde
son bulur.
D oriann portresi gibi, rom an da fena halde yaland.
W ildein yarglanmas srasnda, savcnn, bu kitab delil
olarak gsterm esi ile halk arasnda derhal rabet grm ,
tutunm utu. Bununla beraber, W ildein, rom an konusun
da fazla yetenei yoktu. Romann pln, zam an zam an be
ceriksizdir, can skcdr ve karakterler de tek-boyutlu. R o
mann gnmzdeki canhi, gnahn creti zerinde allegorik bir tarzda durduu iin deil; gz kam atrc nk
te ve vecizelerinden Victoria devrinin sonlarndaki Lon
drann bir kalnts olduundandr.
Lord H enrynin nkte ve paradokslar bizi bugn dahi
zevklendiriyor. D oriana diyor ki: Bir ivadan kurtulm a
nn tek yolu, bu ivaya boyun em ektir. Yine (rom ann
sonlarnda) unu syler: Bir erkek, herhangi bir kadnla
m esut olabilir, yeter ki onu sevmi olm asn.
Besbelli ki, Lord H enrynin nkteleri, O scar W ildein
nkteleridir; kendisini rom anda saf Lord Alfred Doug-

1 9 4 1 0 0 B yk R oman

las batan karan sinikal bir apkn olarak grebilir. Ki

tapta, zerinde durulan gnah hissi, bugn genellikle ik
na edici deil, nk W ildein kendisi tam am en Victoria
ann adam. M esel, D oriann Alan Cam pbell'e niye
antaj yapabilecei sylenmiyor. Bununla beraber kitapta,
zerinde durulan gnahn byk bir ksmnn hom osek
sellik olduunu dnebiliriz.
Bir devrin kalnts olarak, Dorian Grayn Portresi, tpk
Sherlock Holmesin hikyeleri gibi. 1 8 9 0 larn Londrasnn,
sisli sokaklar, zppeleri, hastalkl insanlar zerinde du
rur. Kitabn, plnn tesiri bugn olduka azald ise de, at
m osferi hl byleyici.

Yazar
1890larn edeb ve sosyal hayatnda, hi kimse, Oscar Fingal O'Flahertie VVlls Wilde\n bir meteorun ykseli ve dn andran k ve
inii ile mukayese edilemez. Dublinde, 15 Ekim 1856da doan Wilde,
edeb zevklerini, ann ikinci derecedeki edeb isimlerinden biri olan
annesinden tevrs etti. Oxford niversitesine gitti (1874) ve orada John
Ruskin ve VValter Paterin estetik teorilerinin tesiri altnda kald.
Oxford'dan ayrldktan sonra, VVilde, vurdumduymaz, mymnt ortasnfa, gz kamatrc makaleleri, piyesleri ve hikyeleriyle deil, kendi
tutumu ile de, sanat sanat iindir teorisini basitletirilmi ekli iinde ge
tirmeye karar verdi. Gayet k ve gz alc bir ekilde giyinen ve elinde,
genellikle zambak gibi estetik bir nesne tayarak, VVilde, sanatn ahlk
dncelerle snrlandrlmamas gerektiini savundu. Kendi kendisinin
propagandasn mkemmel bir ekilde becerdiinden, Amerikadaki nu
tuklar son derece baanl oldu. Gllbert ve Sullivann komik operasnda
ki Bunthorne, gerekte Oscar VVildedr.
Edeb bir deeri olmasa da, VVildein bir ciltlik iir kitab, isminin, Lon
dra sosyetesinde daha ok yaylmasna yol at. Nihayet 1891de, deje
nere Fransz yazar J.K. Huysmansn tesiri altnda, Dorian Grayin Portresini yaymlad.
Maamafih, VVildei popler yapan, bir dizi komedileri oldu. Lady VVin-

1 0 0 B yk R oman 1 9 5

dermeres Fan {Lady VVindermerin Yelpazesi) ile balayan bu seri

(1892). Belki de Ingiliz dilindeki en parlak bir komedi olan Tme Importance of Bein Earnest (Ciddi Olmann nemi) ile zirveye eriti (1895). Wildein, kendi kendisini dramatize etmesi, fevkalde nkteleri, sofistike diyalou ve neeli samal bu kitapta en olgun meyvelerini verdi. Bir asr
dr cansz yatan Ingiliz sahnesini canlandrd ve Bernard Shavvn piyes
lerinin temelini hazrlad.
Fakat Wilde, ayn yl felketle karlat. Evli ve iki ocuk babas ol
masna ramen, VVlde, bir sredir, aralarnda Dorian Graya benzeyen
zarif fakat mark Lord Alfred Douglasdan, Londra yeralt dnyasnn er
kek fahielerine kadar eitli insanlann bulunduu genlerle homoseks
el bir hayat da devam ettiriyordu. Bir gn, Lord Alfreedin babas Queensbury Markisi, kulbnde, Oscar VVilde'e hakaret edince, VVlde kendisini
dv etti. VVlde, bu davay kaybetti ve ardndan da, kraliyet savcl, sek
sel sularndan tr VVlde aleyhine dv at. Bu muhakeme an
skandali oldu. VVilde, savcln iddialanna stnkr cevaplar verdi.
Fransa'ya kamas iin arkadalarnn tavsiyelerini reddetti ve iki sene
ar ite almaya mahkm edildi.
VVilde, serbest brakld zaman (1898), yklm bir insand. Kars
kendisini terketmi, piyesleri sahneden kaldrlm, mal mlk ak artr
ma ile satlm ve bir zamanlar, sosyal toplantlarla VVldein nktelerine
hayranlk besleyen arkadalan, imdi kendisini terketmiti. Hapishane,
VVldedeki ilham gcn alp gtrmt. Bundan sonra, kaleminden sa
dece iki eser kt: Lord Alfred Douglasa yazd ve her eyi izah eden
uzun mektup (D e Profundis) ve Reading Hapishanesi ariasl' adl iir ki
tab.
VVilde, Fransada iki sene seflet iinde yaad, hem kendisinin zaaf
ve aptallklarnn ve hem de riyakr ve kinci bir cemiyetin tesiri altnda y
klm bir adam olarak 30 Aralk 1900de ld.

Ahtapot
(The Octopus)
Yazan

Frank Norris
( 1870 - 1902 )

Balca Karakterler
P resley: Amerikann dou blgesindeki niversitelerden birinden m e
zun olduktan sonra, batya, Californiaya giderek, bu blge hakkn
da estr bir iir yazmay dnen otuz yanda bir air, h iss ve
kendisini gzellie adam bir gen.

Vanamee: Presleyin arkada; byk saadet ve byk keder iin he

men hemen anorm al bir kapasiteye sahip" bir oban ve m istik bir
adam.

Annizter: Gen bir hayvan yetitirici; niversite mezunu; fakat cesaret

li, inand yolda m cadele etm ekten ekinm eyen biri.

Hilma T ree: Annixterin Quien Sabe hayvan iftliinde alan on dokuz

yanda gzel bir kz. Sevimli, gsterisiz ve cm ert: Annixter iin
mkemmel bir engel ve e.

Magnus D errick: Yllarca nce vali olm ak iin siyas m cadeleye atl
dndan kendisine Vali denir. Los Muertos hayvan iftliinin sahi
bi; sam im i ve cidd bir insan olm asna ramen, topluluun kendisin
den bekledii liderlik yeteneklerinden mahrumdur.

1 0 0 B y k R om an 1 9 7

Bn. D errick; Gzel, alml kars; Bat Amerikann hain dnyasna

ayak uyduramaz: zel dnyasnda da kendisini dejenere iir ve ro
manlar okumaya verm itir.

Harran D errick: Magnusun kk olu: ocuklar arasnda en ok onu

sever: Los Muertosun m enaceri: ifti haklan iin mcadeleye ha
zrdr.

Lyman D errick: En byk olu: Byk bir irketin avukat: babasnn

eriem edii hedefe, valilie ulam ak iin herhangi bir gle ib irli
i yapmaya hazr, ihtirasl, vicdansz.

S. Behrman: Tulare Blgesi Bor ve Tasarruf Bankas Mdr: im an,

riyakr bir adam: demiryolu irketinin blgedeki ajan olarak vic
dansz.

Slelgrim: Pacific and Southvvestern Railroad demiryolu irketinin genel

mdr. Bu irket, "ahtapot diye anlr: kollarn, buday iftlikleri
ni ortadan kaldrmak iin her tarafa uzatm tr: yal, fakat iyi konu
an ve gl bir adam: kendisinin tamamen susuz olduuna ina
nr: demiryolu ve iftiler arasndaki mcadeleyi, tabi

kuvvetler

arasndaki bir m cadele olarak grr.

Dyke: nceleri demiryolunda alan bir m hendis: imdi erbeti otu

yetitirir: yk tam a fiyatlarnn artm as kendisine tesir etm itir.

Hooven: Buday yetitiren. Alman asll bir ifti: demiryolunun g ve

nfuzuna kar aktan aa dman: kendisinin karlarn muha
faza etm ek iin sonuna kadar mcadeleye azimli.

O sterm an, Broderson, Dabney: Hububat iftileri.

Ruggbag, Delaney, Christian: Demiryolunun ajanlar.
Genslinger: Mahalli gazetenin editr: demiryolunun adam.

Hikye
O ndokuzuncu asrn sonlarna do ru , bir eyll gn, Presley, C a lito rn ia 'n m San Joaquin V adisi'nde Bonneville'in gne
in kuruttuu ekinleri arasnda b ir yrye kar. Yzlerinden
hainlik ve zulnn okunan iftiler, hi de Bat hakknda yazm a
y dnd iirine konu ola ca k insanlar deillerdir. O n la rn
nneseleleri -yk tama cretlerinin art, iftliklerin rehin e d il
mesi ve to p ra k kavgalan- on u n , gzel b ir kr blgesi hakknda

1 9 8 1 0 0 B yk R oman

hayallerinde yaatt grntlere hi benzemez. Sabrszlk

iinde onlarn ikyetlerini dinler. M agnus D e rrick'in iftliinde
yedi sene alan H ooven, D errick artk dardan yardm iin
para dem eyeceinden iten karlmtr. cretinde kesin bir
ksnty kabul etm edii iin, Dyke, mhendis o la ra k alt
dem iryolundan kovulmutur. Presley, Buck A nnixter'in hayvan
iftliinde oban ola ra k alan eski arkada Vanamee ile ko
nutuu zam an huzura kavuur. Vanam ee, Presley'e gnn
meselelerinin, top ra n ve tabiatn panoram asnda kaybolaca
n, Batnn destn iiri zerinde almasn syler. Fakat Pres
ley, bir hayal dnyasnda yaarken, bir tren, V anam ee'nin ray
lara sram b ir grup koyununu paralar, ezer. Bu vah h d i
se, Presley'in m uhayyilesine daha fazla mfik, fo ka t daha zor
layc b ir im aj getirir: "... dem ir yrekli g, bu ucube, bu dev,
bu A h tap ot."
D em iryolunun birok kollar arasnda, en fazla tehdit ede
ni, iftilerin

topraklarnn yeniden deerlendirilm esi teklifidir.

iftiler, senelerce nce, devletin teklifini kabul etm iler ve zen

gin vdide yerleerek gelitirm ilerdi. G eri topran ta m a m
nn hukuken kendilerinin olm adn b iliyorlard; fa ka t buday
ekerek ksa zam anda para yapm a arzular bu korkulann yen
di. imdi, o n la rn , topraklannn m utlak sahibi olm alann engel
leyen husus, hkm etin, dem iryolunu ina eden irkete verdii
senettir: imdi, dem iryolunun elindeki byk to p ra k paralan,
halkn iftlikleri

arasndan geiyor. H km et, ilkin, iftilerin,

dem iryolunun elindeki ve acre'i (0.4 dnm ) iki d o la r olan

topra satn ala caklan n um uyordu. Fakat dem iryolu, gayet
kurnazca bir tu tu m la , dem iryolu sayesinde iftilerin eline d a
ha fazla para getiini b ildiinden, bu kadar ucuz fiyata to p
rak satm ak istemez. iftiler, btn bunlara ram en, to p ra k f i
yatnn beher a c re 'i iin be dolan geemeyeceine hl in a
nrlar.
Bu savata,, kendilerine bir lde kuvvet salam ak iin,
iftiler, kargo cretlerini tayin eden ve to p ra k d e erlendirilm e

1 0 0 B y k R om an 1 9 9

sini onaylayan gl dem iryolu kom isyonuna, kendi a d a m ia nndan birini koymay dnrler. Fakat o n lardan biri olan O sterm an, bu mevkii ele geirm enin tek yolunun San Francisco 'd a ki baz kimselere rvet verilmesi olduunu syler. M a g nus Derrick, bu tr hareketlere iddetle m uhaliftir; kars ise,
daha ziyade korku ve endienin tesiri altnda, M a g n u s'a d e m ir
yolu ile m cadele etmekten ziyade boyun emesini syler. Hay
van yetitiricisi arkadalannm szleri, kendi haysiyeti ve kansnn itirazlar arasnda kalan M agnus ne yapacan bilemez.
Bu ara d a , iftiler tarlalarn ekerler ve kendi zel hayatla
rn dzene sokmaya alrlar. En fazla glklerle karlaan,
hain tavrl Annixter'dir. Banka ile ilikilerinde karlat zor
luklardan baka (banka, kendisinin iftliindeki m aln, devret
tii fiyat zerinden tekrar satn alrfia isteini reddetmitir). Annixter, H ilm a Tree'nin mevcudiyeti ile hiss bakm dan da rahat
szlk d u ya r.A n n ixte r'in ada m la n n d a n biri ile neeli b ir tavrla
konuan Tree, D elaney'in derin kskanln eker ve hiddetle
D elaney'i kovar. Kaba ve hantal bir davranla, H ilm a Tree'yi
kucaklam ak isterse de, bu hali ile kz daha da korkutur. Fakat
ahrda yaplan byk bir dans partisinde, Annixter, herkesten,
H ilm a'nn kendisini sevdiini renir. Partinin en neeli bir
nnda, Delaney, sarho bir vaziyette ahra g e lir ve tabancas
ile, o zam ana kada r H ilm a ile dans eden A nnixter'i ld rm e k
le tehdit eder. Annixter, H ilm a'y, daha fazla gvenlik iinde b u
lunaca bir keye doru gtrrken, birbirine ksa, fakat
m nid ar baklar atfederler; Annixter, kzn kendisini sevdiini
anlar. O n d a n sonra, kz hafife iterek, m isafirlerin kat s
rada, D elaney'e ate eder ve elinden vurur. Annixter, imdi m a
hall bir kahram an olmutur.
Herkesin nee iinde elendii bir srada, dem iryolunun
kollan, iftilerin zevkini zehir eder. D em iryolunun, topra ye
niden deerlendirdii ve bir acre topran 2 2 ile 3 0 d o la r a ra
snda satlaca haberi gelir. D urum un deheti karsnda, bir
an hibir ey syleyemeyecek kadar ne yapacaklann aran

2 0 0 1 0 0 B yk R oman

iftiler, dem iryolu idaresinin topraa el koymasn nlem ek

iin, bir dernek kurm aya ve bana da M ognus D errick'i g etir
meye karar verirler. M agnus dnda herkes, beyannameyi im
zalar; fakat kans, bu ie asla kanmamasn syleyerek koca
sn ekip gtrecei srada, iftiler, M agnus'un kansn zorla
bir kenara ekerler ve M agnus da im zalar Birinci kitap sona
erdii zam an, Vanam ee, Presley'e der ki; "Zannedersem , W ate rlo o 'd a n (N apoleon'u n m alp edildii yer) bir gece nce,
Brksel'de dans ediyorlard."
Artk, Presley'in, Am erika'nn bats hakkndaki rom antik
dnceleri kaybolm aya balamtr imdi kendisini gittike
iftilere yakn b u lu r O n la n felce uratan eitsizliklerden nefret
eder. Ayn zam anda, iftilerin de karc insanlar olduklann ve
kazanlann topraklarndan fazla sevdiklerini de bilir. C edarquist adndaki zengin bir im alt ile yapt b ir konum ada. A m e
rikan hayatndaki byk m cadelenin smr olduunu ve
halkn, im diki vurdum duym azlndan silkinecei veya tekelle
rin saldrganln durduraca gne ka d a r m cadelenin d e
vam etmesi gerektiini renir. Hepsinin stnde. Presle/, iiri
nin, sadece topra a o lan m phem sevgiyi deil, kendisinin o
zam ana ka d a r ihm al ettii halk da ilemesi gerektiini re
n ir
iftiler, kendi karlann korum ak iin, Lyman D errick'i
maal tem silcileri ya p a rla r Bunun iin de, M agnus, olduka
ykl b ir rvet den Dem iryolu

(mesel, A nnixter'in iftliine

bir fiyat teklif eden) kukla satclar vastasyla, iftileri yerlerin

den karm ak iin kanun ileme girimi ve hem m ahall, hem
de blge m ahkem elerinde davay kazamtr. D em iryolunda
daha nceleri mhendis o la ra k alan Dyke, erbeti otu ye
titirdiinden, kendisini d i e r iftilerden daha talihli sayar, arkadalannn

karlatklan

tehlikeden

kendisini syracan

u m a r D em iryolunun dk tama cretinden istifade edecei

ni dnerek, Dyke, tohum ve d ier malzemeyi tedarik etmek
iin evini bankac S. Behrm an'a rehin eder, m ahsuln dk.

1 0 0 B y k R om an * 2 0 1

ta kat krl fiyatlarla kaldracak kimselerle m ukaveleler imzalar.

Fakat Dyke, m ahsulnn kaldnim as urunda niha anlam a
y yapm ak iin Behrm an'a gittii zam an, kargo tama cretle
rinin iki mislinden fazlaya kanidn hayretle re n ir Byle
ce, Dyke'in dnd kr suya dmekle kalm ayacak, m al
bakm dan ayakta kalmas dahi pek m m kn olm ayacaktr
Dyke, B ehrm an'dan, dem iryolunun bu tama cretlerini neye
dayanarak tespit ettiini sorduu vakit, Behrman, kelimeleri te
ker teker telffuz ederek, parm aklaryla masaya vura vura u
cevab verir: "Tayabilecei btn yke g re ."
Btn bu kargaa ortasnda, Annixter, H ilm a'nn peini b
rakmaz. G eri, bir ara H ilm a, A nnixter'i sevdiini syler ise de,
Annixter, evlenmeyi deil, ak yapmay dndn belirtir.
Hayrete den ve incinen H ilm a, San Francisco'ya gitm ek ze
re, ebeveynleri ile birlikte iftlikten a yn lr O gece, ta rla la r a ra
snda yalnz bana dolaan Annixter, H ilm a'ya k olduunu
a n la r Ak olduunu idrak ettii o anda, budayn topraktan
bagstermeye baladna dikkat eden Karanlk ta rla la n n te
yannda, Vanam ee, mistik b ir ekilde, lm sevgilisini a ra r
ken, ta rlada kendisine doru uyurgezer yryen kzna seslenir
Annixter, H ilm a'nn peinden San Francisco'ya g id e r ve
o nu, kendisi ile evlenmeye ikna e d e r Ksa ve mesut b ir h a la
yndan sonra, iftlie dnm ek zere, Bonneville'e giden b ir tre
ne b ine rler Yolda, bir ekya treni d u rdurarak makasy ld
rr ve 5 .0 0 0 d o la r posta havalesini a la ra k k a a r Makas, l
meden nce, kendisini vuran kimsenin, dem iryolunun nceki
b ir alan oldu u nu syler ve Annixter, onun Dyke olduunu
derhal a n la r Behrman ile ilikilerinden sonra Dyke, kasabada
herkes, nasl be parasz kaldndan bahseder. Fakat kasaba
nn meyhanesini ileten eski anarist C a ra h e r ile konuurken,
Dyke, dem iryolundan intikam a lm a k iin, bu aptalca plon
uygulam aya

koyulur

Dyke, da lara

kaar ve Behrman'n

a d am lan peine dtkleri srada, Annixter ve-Hilm a,. Dyke'nin

annesini ve ocuunu kendilerinin iftliklerine getirirl-er*

2 0 2 1 0 0 B yk R oman

Presley, imdi "Em ekiler" adn verdii iirini ta m a m la r ve

V anam ee'in sran ile, edeb bir dergiden ziyade, kitlelerin o k u
masna imkn verm ek iin m a h a ll bir gazetede yaynlar. iir,
ezilen halk kitlelerinin haykn o la ra k lke apnda heyecan
yaratr ise de, Presley, hayranlk duymaya balad bu insan
lardan kendisini hl uzak tutar, o nlann giritikleri bir hareket
te fiilen yer almaz.
Bylece birka hafta ge e r iftiler, artk, A nnixter'in getir
dii tfekleri kullonm asm renirler. Bir gn Lyman Derrick,
yeni kargo cretlerini bildirm ek zere gelir. iftilere kargo c
retlerinde yzde 10 indirim yapldn syler; fa ka t tarifeye k
saca gz atld zam an, bu indirim lerin, hemen hemen hi
rn gnderilm eyen n o kta la r iin geerli o ld u u grlr. Bonneville iftilerinin dedikleri cretlerde veya canl b ir ticar fa
aliyetin yrtld herhangi

di e r b ir kasaba halknn d e

yecei cretlerde hib ir deiiklik yaplmamtr. M agnus bile

im di, olunun iftilere ihanet ederek dem iryolu tarafna ge
tiini anla r ve Annixter, Lyman'n suratna bir yum ruk indirdii
zam an, kavgaya m dahale edemez.
O akam, m ahall gazetenin editr Genslinger, M agnus'u
grerek, olu Lyman'n dem iryoiundaki mevkiini ele geirm ek
iin rvet verdiine d a ir delillerin elinde bulunduunu syle
yerek, kendisine 1 0 .0 0 0 d o la r verdii takdirde, bunu yaym la
mayacan anlatr. D urum u daha da kt gsterm ek iin,
Lyman'n rvet hdisesinden ok nce, dem iryolunun tarafn
tuttuunu syler. mitsizlik iinde yapayalnz kalan M agnus,
G enslinger'in istedii paray vermeyi kabul eder. Paray, Gensling er'e vermesi iin Presley'e verir ve air de ayn anda,
"Em ekiler" adl iirini yaymcya gnderm ek zeredir.
Ertesi gn, H ilm a'nn doum gnnde, Annixter, Presley'e
akn, hayatn nasl zenginletirdiini anlatrken, Dyke, d o lu
dizgin iftlie gelir ve kendisine gen bir at verilmesi iin yalvanr. Annixter, kendisine b ir a t verir ve Dyke, peinden gelen Delaney, Behrman ve dierleri nnde drtnala gider. Tren istas

1 0 0 B y k R om an 2 0 3

yonunda, Dyke, bir lokom otife srar ve bylece kam ak ister.

Fakat dem iryolu iileri, yolun ileride bozulduu iaretini verir
le r Dyke, bunun zerine, lokom otifi geri getirir; peinden g e
lenlere ate eder, yaralanr, trenden a tla r ve A nnixter'in iftli i
nin budaylan arasnda saklanr ald bir attan dt za
m an, kuatlan Dyke, kendisinin B ehrm an'dan sadece birka
metre uzakta bulunduunu g r r ve hi olmazsa bu ahlksz
ldrebileceini dnerek sevinir. Fakat tfei zam anndan
nce p a tla r ve iddetle m cadele etmesine ram en, yakalanr.
Birka ay sonra, Dyke m ebbet hapse m ahkm e d ilir
O yl buday mahsul gayet bereketli o lacaa benzediin
den (ki bu arada H ilm a do hm iledir) endielerini b ir kenara
koyan iftiler, tavan avna kar ve hayvanlan akta kzarta
rak elenm ek isterler O n la rc a tavan evreledikten sonra,
Portekizli iilerin, hayvanlan, vahice ldrm elerine m saade
ede rler Fakat, daha nce A nnixter'in ahnndaki dans srasnda
olduu gibi, dem iryolu, onlann bu elencelerini de bozar. Bir
haberci, A nnixter'e, D e laney'in, kendi evine sahip ktn ve
iindekileri tam am en dan attn ve dem iryolu irketinin te
ki bir grup insan n da, yine ayn maksat urunda, M agnus Derrick'in Los Muertos iftliine doru gittiklerini syler D em iryo
lu, Yksek M ahkem enin de kendi lehinde karar vereceine
inandndan, karan beklem eden, iftliklere el koymaya karar
verm itir
A nnixter ve Derrick, bu ak tecavze m ni o lm a k iin, ka
sabadaki btn erkekleri anrlan Fakat dernein 6 0 0 yesi
bulunm asna ram en, sadece dokuz kii, mtecavizlere kar
arpm ak iin hazrdn Balannda m ahall erifin bulunduu
Behrman Delaney ve dem iryolunun a d a m la n , nlerini keserler
M agnus ve dem iryolu adam lar arashda iddetli bir m naka
a balar ve H ooven'in att b ir kurun atmay balatr
Silhlar sustuu vakit, Delaney ve dem iryolunun d i e r adam lannn ldkleri anlalr itfiler de be l verm ilerdir: Annixter, H arran, Derrick, Hooven ve O sterm an.

2 0 4 1 0 0 B y k R oman

O gece H ilm a'nn ocuu vaktinden n ce ve l doar. Yi

ne ayn gece Presley, A m erikan halknn um ursam azl yzn
den meydana gelen deheti, htralarna u kelim elerle geirir:
"Allah, bizi bu uyuukluum uzdan kurtarsn." Kendi kendisine,
Behrm an'dan

ve dem iryou

irketinin

genel

m dr

Shel-

grim 'den intikam alacana sz verir.

Ertesi gece yaplan protesto toplantsnda, ga rip ve istihzal
bir tutum la, dem iryolunun ada m la n n a engel o lm a k iin 6 0 0
dernek yesini biraraya getirem ediinden M o g n u s'u sularlar.
Pesley, heyecanl bir nutuk ekerek, el ele, mtecavizlere kar
gelm elerini ister. Fakat alklar arasnda yerine oturduu sra
da, onlann bu heyecannn, bir saat sonra yerini, yeniden vur
dum duym azla brakacan dnr iftile rin kararszln
dan yararlanan dem iryolu a d am lan, Lyman' kurtarm ak iin
M ag nus'un, gazete editr G e nslinger'e rvet verdiini a n la
tan nshann yzlercesini dinleyicilere datrlar. M agnus, ken
disini yeniden, dem iryoluna satlm b ir a d a m durum unda b u
lur. Bir defa m alp olan bu yal adam , o ana ka d a r kendisi
ne lider ola ra k bakan iftiler tarafndan terkedilin Presley o
akam , yapmay, arzu ettii b ir eyi nihayet b a a n r Behrman'n
yemek odas penceresinden ieriye b ir bo m b a frlatn O d a ta
mam en harap olursa da, Behrman, mucizev b ir ekilde kurtu
lur.
Romann bundan sonraki ksm, paralanan m itleri b ira ra
ya getirmeye alr. Yksek M ahkem e, dem iryolu lehinde h
km verir ve iftiler ya ellerindeki

to p ra kla n kaybeder veya

kendi topraklann, dem iryolundan kiralam aya m ecbur kalrlar.

Hemen hemen bunam b ir durum a den M agnus Derrick,
Behrman'n teklif ettii haftalk elli d o la r cretle, kargo menaceri m uavinliini kabul eder. H ooven'in kans ve kzlan San
Francisco'ya g id e rle r Byk kzlan, ksa b ir zam an iinde fa h i
e o lu r ve anneleri -ki byk kzndan kazaen ayn dmtrsokakta alktan lrken, kk kzlan da baucundadr. Daha
iyi b ir hayata kavuan Lyman Derrick, C a lifo rn ia valilii iin,
dem iryolunun namzedi olur.

1 0 0 B yk R om an 2 0 5

Presley de San Francisco'dadr. Kendisini H indistan'a g t

recek bir gemiyi bekler. G em i denize alm adan nce, d e m ir
yolunun genel mdr Shelgrim 'i b ulur ve b ir m ddet grr
Presley, S helgrim 'in, sand gibi zalim bir i odam olm adn
anlar, zeki ve hatta mfik b ir adam o ld u u hissini uyandran
Shelgrim , Presley'e buday ve dem iryolunun, insanlar tarafn
dan deil, arz ve talep kanunlan tarafndan ynetilen kuvvetler
olduklarn syler. " artlan sula." der. "insanlan d e il," S.
Behrman da San Francisco'dadr ve uras paradoksaldr ki,
Presley'i H indistan'a gtrecek gemiye yklenecek ola n , bu
dayn yklenme iine nezaret edecektir. Budayn am bara d
kld srada, Behrman'n aya kayar ve der. imdi Behr
m an, bu tozlu ykn altnda gm lm em ek iin b ir eit lm
dansna balamtr. Fakat kendisini kurtaram az ve azna d o
lan budaylar, kendisini b o a r ve Behrman, bylece tonlarca
budayn altnda g m l p lr.
G em i dem ir ald zam an, Presley, geride hibir eyin kalp
kalm adn dnr ve bunun cevabn da, V anam ee'nin, iyi
lik ve hakikatin, sonunda zafere erieceini syleyen mistik in a
nnda bulur. Fertler l p gerler, am a rk hayatn srdrr.

Eletiri
Mbalal m elodram na ram en, Ahtapotu n taban,
kat bir geree dayanyor: N orrisin kitabnda, bahsedilen
btn felketli hdiseler gerekte, 1 8 7 8 de M ussel Sloughda m eydana gelmiti. Emile Zolanm mridlerinin
getirdikleri natralistik rom an disiplininin yolunda kesin
likle gitm i olsa idi, Ahtapot, sadece sosyolojik lm bir
belge olarak m eydana km olacakt. Eletiriciler, rom an
hakknda deiik grler ileri sryorlarsa da, u nokta
zerinde hemfikirler: N orris, izdii geni m anzaray dol
duran halk ve hdiseler hakknda tarafsz deildir.

2 0 6 1 0 0 B y k R oman

Presley'in yava, fakat kesin bir ekilde, ezilen ifti

ler tarafn tutm as, N orrisin kendi sem patilerinin de
hangi tarafta olduunun delilidir. Bununla beraber, bu,
gz kapal bir ballk ve sem pati de deildir; zira Presley, iftilerin, kendilerinin ekonomik karlar peinde
gittiklerini de grr. Meseleyi m ulaklatran ve rom ann
tesirini azaltan bir nokta, insanlar, kendi iradelerine ra
m en, harekete sevkeden, tabiatn ykc kuvvetleri ile ilgi
li yar-m istik bir tezin de araya sokulmasdr. Zahiren,
byle bir yaklam, geleneksel adan bakld zaman natralistiktir; fakat N orris, bu kuvvetleri lkayt kuvvetler
olarak grm ez; Vanamee ve Presley vastas ile tabiatin,
sonunda, iyilik ve hakikat urunda altn anlatr. Eer
tabiat tam am en iyi ise, o zam an dnyann m kem m el bir
tarzda ilemesini nleyenler insanlardr; hem dem iryolu
nun adamlar hem iftiler, N orris, bylece kendi felsef
idealizmini, ezilenler iin besledii sosyolojik sempatisi
ile birletirir ve aslnda tahrif edilmi ve ikna edici olm ak
tan uzak bir gr ortaya srer.
N orrisin dncesi ne kadar gayr m antk olursa ol
sun, onun anlat gc, okuyucuyu, bu uzun rom ann son
sayfasna kadar heyecanla okumaya sevkediyor. Ahtapot,
akldan kolaylkla kmayan hdiselerle dolu, zengin bir
kitap: A n n ixterin ahrndaki dans, tavan av, kazm a k
reklerle demiryolu adam larna kar arpan iftiler ve S.
Behrm ann lm . Ayrca, mbalal olmakla beraber
baka unutulm az karakterler de var. Kitabn en zayf nok
tas, Vanamee ve onun l sevgilisi Angele hakknda
uzun, heyecanl paralardr. Fakat bu pasajlar dahi zam an
zam an, lirik bir efkat tayor.
N orris, Ahtapotu iin bir ktphanede drt ay aratr
m a yapt. Kitabn zaaflar ne olursa olsun, basit bir rpor
tajn ok telerinde. Kitap yaymland zam an W illiam
Dean Howell hayranlk duydu. D aha sonraki yllarda H. L.

1 0 0 B yk R om an 2 0 7

M encken ve Theodore D reiser de ayn hisleri beslediler.

G nm zde insanlarn hrs ve tamahkrlklaryla, efkat
hisleri, zulm ve idealizmleri, m cadeleleri, yenilgileri ve
ilhamlaryla ilgilenen herhangi bir kimse iin, hl okun
m as gereken bir kitap.

Yazar
Frank Norrisin annesi tannm bir aktris, babas baarl bir kuyum
cu idi. Norris on drt yanda iken (1884), ailesi doum yeri Chicagodan
San Franciscoya gitti. Norris, bu ehirdeki hazrlk okulundan sonra, sa
nat tahsil etmek iin Paris'e gnderildi. Pariste, daha ziyade bir heveskr
olarak kald, sanat reniminden ziyade ehrin atmosferi ile ilgilendi. Bu
nunla beraber, romantik hikyeler, izgi romanlar yazd ve bunlar California gazetelerinde yaymland. Olunun bir i adam deil de bir yazar ola
bileceini gren babas dehete kapld ve kendisini geri getirerek California niversitesine gnderdi. Norris, drt yl zarfnda hibir baan gs
teremedi, diploma da alamad. Fakat Emile Zolann (ve Kiplingin ve Richard Hardin Davisin) yazlarn okudu ve natralistik eserleri arasnda en
iyilerinden biri olan Mc Teague zerinde almaya balad; kitap
1889da yaymland. Harvard niversitesinde geirdii bir sene zarfnda,
yaratc nesir hocas Lewis CatesIn tesiri altnda kald ve M c Teague
zerinde alt sralarda (lmnden sonra 1914'te yaymlanacak)
Vandoverand the Brte adl eserini yazd.
Norris, bir sene. San Francisco Chronicle gazetesi nmna, Gney
Afrikadaki Boer Harbini takip etti. Fakat hummaya yakaland ve shhati
gitgide bozulmaya balad. Ardndan, birka sene Californiada gazeteci
olarak alt, bu arada Moran o f the Lady Letty admda bir roman daha
yazd (1889). Ayn yl, spanyol-Amerikan Harbini takip ederken, yazla
rna hayranlk duyduu, fakat harp hakkndaki dncelerinden tiksindi
i Stephen Crane ile tant.
Amerikaya dnd zaman, Norris, kendisini uurlu bir ekilde sosyol ve ekonomik meselelere adad. te bu sralarda, Buday D estanr
adl l bir roman serisi yazmay dnd. Romanlardan ikisi. Ahtapot
(1901) ve The Pit (ukur, 1903) lmnden nce yaymland. The Wolf
(Kurt) adn tayacak nc kitap yazlmad.

2 0 8 1 0 0 B yk R om an

Apandisit patlamasndan len Norris, ksa hayatnda, on cildi doldu

racak eletiri yazlar, makaleler, hikyeler ve romanlar yazd. Doubleday
adl byk bir yaynevinin editr olarak, her zaman hatrlanacak bir mi
ras brakt; Theodore Dreiserln, Kz Kardeim Carrie adndaki roman,
onun gayretleri neticesinde yaymland.

Vahetin ars
{The Cali of the Wlld)
Yazan

Jack London
( 1876 - 1916 )

Balca Karakterler
Buck: 63 kilo arlnda bir kpek; gl sdk ve hem en hem en bir in
san kadar zeki; tekrar vah hayatna dner.

Fran ois: Fransz asll bir Kanadal; kpek kza srcs.

Perrault: Onun yoldaki arkada.
Spitz: Byk, kurnaz bir Spitsberger kpei; Buckun byk rakibi.
John Thorton: Kpeklerin m fik efendisi; kpekler, bilhassa Buck
kendisini severler.

Hikye
63 kilo arlndaki gl kuvvetli Buck, b ir St. Bernard ve
Isko oban kpeinden dnyaya geinnitir. Hkim M ille r ve a i
lesinin, gve nilir ve deerli b ir yoldadr. M ille r'in C a lito rnia'nn Santa C lara V disi'ndeki iftliinde koar, dolar. Bu
aristokrat kpek, kendisini b ir ev kpei yapm ak isteyen btn
gayretlere kar kar.

2 1 0 1 0 0 B yk R oman

O yln byk Klondike grevi, Buck gibi kpeklerin deerini

ok artrm tr Hkim M ille r'in bahvanlanndan biri, mutlaka
denm esi gereken kum ar borlanndan tr, kpei, A las
ka'nn souk iklim i iin zel o lc ro k kpek yetitiren b ir kpekiye satar. lkin sesini karm ayan Buck, haysiyet kinci bir,,ekilde boazna ip geirilm esini protesto eder. Fakat hislerini kaybettirircesine hayvann boazn skarlar, b ir kafese korlar, b ir
trene atarak Seatle ehrine g trrler ve ora d a n da kendisini
yetitirecek adam a teslim ederler.
Scaktan kavrulmu ve kursana hibir ey girm em i Buck,
imdi bir eytan gibidir. Kafesten kanlr kanim az, kendisini
eitecek kimsenin stne saldrr. Fakat adam a ka d a r yetieniez. Ve eitici elindeki sopay, iddetli bir ekilde Buck'a in d i
rir Buck, yine saldnr, am a yine sopay yer A dam a birka defa
daha saldran ve her saldnnda yenilgiye urayan Buck, ilk
byk dersini renir: Elinde sopa tayan b ir adam kendisinin
hkimidir.
o k gem eden B uck', Perrault ve Franois adndaki Fran
sz asll iki Kanadalya satarlar. Buck, A laska'da dehetli bir
tecrbeden geer. Eskimo kpeklerinin vaheti, onu hayrete
drr Bu kpeklerden biri, Buck ile birlikte ayn vapurda b u
lunan sevimli bir kpee saldnr ve kpei evreleyen d i e r k
pekler tarafndan para para edilir. Bembeyaz bir Spitzberger
kpei -ki arktik blgesinde tecrbesi vardr- bu vah m anza
radan zevk ald iin Buck'n silinmeyecek nefretini kazanr.
Bir sabah Buck'a koum lar taklr ve kzaa k o n u r ok g e
iren Buck, isyan etm em ek gerektiini renm itir. Src
Franois ve di e r kpekler, Buck'a kza nasl ekeceini, ken
disine snak yapm ak iin kan nasl kazacan, ya ka la nm a
dan nasl yiyecek alacan re tirle r
Perrault ve Franois, blgenin uzak ksmlannda m aden
arayanlann m ektuplann tarlar. Bu kzak takm , zahm etli ve
tehlikeli patikalarda, sadece yanm kilo veya yedi yz elli gram
gnete kurutulm u ala b alk yiyerek, ekseriya altm kilom etre

1 0 0 b y k R om an * 2 1 1

gider.

Buck, balangtan

itibaren

m sam aha

ederse de,

Spitz'in liderliine kar kar. Spitz'in kurnaz kstahl kendisi

ni son derece kzdnr. Bir Eskimo kynde, a b ir kpek sr
snn hcum una urodklan zam an, Spitz, bu frsattan istifade
ederek Buck'a saldnr. Ancak bu hcum a kar koyduktan son
ra kam ak suretiyle Buck, kendisini kurtarr. im di, Spitz'den
her gn biraz daha nefret etmeye balar. Spitz'in liderliini b a l
talam a k iin elinden geleni yapar. ki kpek, eninde sonunda,
ikisinden biri lnceye kodor kavga etmeye m ecburdurlar.
Spitz, Buck'n peinde gittii bir tavan ld rd zam an, ni
ha kavga gelip atmtr. Spitz kurnaz ve usta bir kavgacdr;
fakat Buck onun n bacaklann dileriyle yakalayarak dm a
nn devirir. Savatan sonra, d ier kpekler Spitz'i paralarlar.
Buck im di, ses karmakszn kzan liderliinin kendisine
verilm esini bekler, aksi takdirde kzaa girm em ekte d ire n ir S
rcler sonunda boyun eerler ve Buck, artk hain b ir " re t
m en" olu r; teki kpekleri deta kam layarak yeni b ir da ya
nma iine sokar.
S kaguay'da, on d rt gnde hemen hemen dokuz yz k ilo
metrelik bir yolculuktan sonra ancak gn istirahat ederler ve
kzan kpekleri deitirilir. Buradan, ar b ir posta yk ile
Davvson'a gideceklerdir. Buck, kzak liderliinden g u ru r duyar;
grevi ar olm a kla beraber, bu i kendisini tatm in eder. Fakat
ekseriya, g a rip bir atasal rya kendisini brakmaz; lkel b ir d n
ya grnts ve ecddnn birlikte avlandklan ilkel insanlar.
Davvson'da sadece iki gn istirahat ettikten sonra, kpekler
tekrar kzaa koulur ve Skaguay'a doru yola klr. Aynldktan otuz gn sonra S kaguay'a vardkian zam an, fazlasyla yor
gun kpeklerin yerine dierlerinin konmas iin, kpekler sat
lr.

Buck ve iki yoldan satn alan iki erkek ve b ir kadn, bu

tundra blgesi ve kpekler hakknda hibir ey bilmezler. Kza

a ok fazla yk koyarlar, kpeklere iyi m uam ele etmezler; il
kin onlara fazla yiyecek verirler, fa ka t yiyecek azald zam an,
kpekleri hemen hemen a brakrlar. Kpeklerin biroklan

2 1 2 1 0 0 B y k R oman

l r; dierleri, kza ekemeyecek ka d a r zayflar, kuvvetten

derler N ihayet tlih kendilerine yardm eder ve John Thorton 'un kam pna ularlar
Thorton, o nla ra , yolculua devam etm em elerini, nk su
la r zerindeki buzun o k ince o ld uunu syler. Fakat onlar,
T horton'u dinlemezler. Biri Buck' krbalar. Gerekte Buck'a
ok kt m uam ele ed ildiinden, hayvan imdi b ir deri b ir ke
m ik kalmtr. Buck kza ekmeyi reddeder ve adam bu defa
eline bir sopa geirerek hayvana vurm aya hazrlanr Thorton,
odam n bu vahetine artk dayanam az ve zerine atlayarak,
kpee vurmasn engeller. A rdndan, Buck' kzaktan ka n r
G ru p , yoluna devam e d e r Fakat henz gzden kaybv,lmamla rd rk i, altlanndaki buz tabakas knlr, paralanr; insanlar ve
kpekler suya g m l rle r
John Thorton, Buck' tedavi eder; hayvan eski gcn ka
zanr Buck, imdiye ka d a r hi kimseye balanm ad ekilde
Thorton'a sdk k a lr A ncak efendisine besledii bu sevgiden
trd r ki, artk kendisini hi brakm ayan, ilkel hayat ansna, "vahetin ans"na cevap vermez. Thorton'un ortaklan
geldikten sonra, adam lan kamp datrlar ve Buck da o nlarla
birlikte g id e r Kk b ir elle zerinden geerlerken, Thorton
suya der. Thortun'un em irlerine gre, Buck sahile yzer, hay
vann om uzlanna ve boynuna ip g e irilir Zam an zam an ken
disini batracak ka d a r kuvvetli akntya ram en Buck, T hor
to n'un yanna ular kisi birlikte a r a r sahile d o ru yzer
le r Bu ara d a tepelerden yuvarlanan kayalar onlar batracok,
ldrecek kada r tehlike tekil etm ektedir Fakat ku rtu lu rla r
Thorton, Buck ile gitgide daha fazla g u ru r d u y a r Kasaba
da, B uck'm , be yz kilo ykl b ir kza, buz zerinden hare
ketle yz metre gtreceini syler N ihayet biri, 1 .2 0 0 d o la r
bahse g ire r Buck, ancak b ir kzak takmnn yapaca ii, m u
azzam, inanlm az b ir gayretle tek bana baanr
Thorton ve iki arkada bu para ile, hakknda efsaneler sy
lenen bir m adeni aram aya k o yu lu rla r M a d e n i bulam azlar ise

1 0 0 B y k R om an 2 1 3

de, bu aratrm alar srasnda, altnn ya g ibi yatt ala k bir

vdi ile karlarlar. A dam lar, altklan her gn, bin dolarlk
altn ilerler. O n la r alrken, Buck da, vahetin ansna ku
lak ve rir G nlerce, kam ptan uzak kalr, bir kurt ile dolar ve
ok uzak m azideki ecddnn yapt ekilde avlanr. Uzun bir
aynlktan sonra kam pa d nd zam an, Thorton ve arkadalannn ldrldklerini grn O n la n ldren Kzlderililer hl
kam ptadrlar; zaferi dans ederek kutlarlar. Buck, lgncasna,
Kzlderililerden birinin stne o tla r ve boozm; paralar. A rdn
dan, derhal dierlerine saldnr Kzlderililer eytan bir ruhun
kendilerine saldrdn sanarak, panie kaplr, dehet iinde
kaadar.
Buck da bir kurt srsne katlr arparak gcn ispat
eder; dierlerinden ok daha kurnaz ve gl old u u n d a n ,
grubun lideri o lu r Sr byr Kzlderililer, Buck'n kendilerine
ac ve strap ektirm ek iin gnderilen "H a ya l Bir K pek" o l
duuna in a n rla r Fakat her yoz, b ir gn, Buck, vdiyi geerek,
Thorton'un mezannn bulunduu rm ak kenanna g e lir Burada,
deta derin b ir dnceye dalmasna, b ir m ddet mezann
banda o tu ru r A ynim adan nce, len efendisinin m atem ini
tutarcasna, b ir defa, uzun bir ekilde ulur.

Eletiri
efkat hisleri ve zeks, Jack Londonu ezilenler taraf
na ekm i olabilir. Fakat hiss adan bakldnda, onun
ham ve ilkel gcn ve sper insann cazibesine kapld
n gryoruz. Alm an filozofu, Friedrich M ietzschenin
idealletirilmi stn insan tipi, Jack London iin,
tekm l ileminin zirvesi ve Vahetin ars adl rom ann
kahraman oldu.
"M ed enilem i" kpein kurt ecdadnn vahetine
dnmesini pek oklar ziyadesiyle tenkit ettiler. Kitap, ba
zlarna gre hissiz ve vah bir m aceradr; "i et ve kzl
kan kltrnn an bir ifadesi.

2 1 4 1 0 0 B yk R oman

Vahetin ansm savunanlar arasnda bile, rom ann,

genellikle sansasyonel, ekseriya inanlmaz ve bazen de bir
para gln olduunu syleyenler de herhalde az deil
dir. u halde, Jack Londonun 5 0 kitab arasnda, niye en
fazla okunan, en iyi hislerle hatrlanan bu kitaptr? Ce
vab u: Bu kahraman kpek Buck, hayranlk beslediim iz
pek ok faziletleri ahsnda toplam tr: C esaret, sadakat,
taham m l, azim ve zek. Garip ve artc bir fon zerin
de, heyecanl, kan harekete geiren bir sr m aceralar,
okuyucuyu tatm in eden, zevklendiren bir ekilde anlatlr.
Bat dnyasnn byk romanlarndaki kahram anlar gibi,
Buck, kendi gc ve zaaflar hakknda kesin bir bilgi edi
nir.
Roman okuduktan sonra, kitabn realizm den yoksun
oluu ve Buckm kendi iine kapanarak uzun uzun dn
mesi karsnda (sadece kendi hayatn deil, kendi rk
nn hayat hakknda da dnm esi karsnda) ve onun
inanlmaz kuvvetinden bahsedildii zam an duraklayabili
riz. Fakat onun m aceralarm da okurken -be yz kilo
arlndaki un ykl kza buzdan karp ekm eye a
lrken, yk, deta kendimiz ekiyorm u sanyor veya
kurnaz ve kinci Spitzin bir an yakalamak iin onun
evresinde dnerken- kendimizi Buckm yannda hissedi
yoruz. O zam an, bizim iin ne realizm , ne de mantk
nem li. te, kitab elimizden brakam azcasm a bu satrla
r okuduumuz zam an. Vahetin arsnda., Jack London
un, hikye anlat sanatnn zirvesine ktn gryoruz.

1 0 0 B y k R oman 2 1 5

Yazar
Jack Londonun hayat, 50 kitabndaki maceralar gibi kargaa iinde
geti. San Franciscoda, 1876 senesinde doan Jack, Flora VVelIman ve
Profesr W.H. Chaneyin gayr-meru ocuu idi. Astroloji merakls ba
bas, Flora VVelIman, Jacka hmile iken terketti. Flora, ocuunun do
masndan sekiz ay sonra, John London adnda mfik, fakat ticar faali
yetinde baarszl alnnda yazl bir adamla evlendi. Jack London'un
ocukluk yllar, tam bir sefalet iinde geti. Meyhanelerde gazete satc
lndan konserve fabrikalarnda almaya kadar, pek ok ite alt.
On sekiz yana geldii zaman, London, midye korsanl, tahmil ve
tahliye iilii yapan ve (kendi deyimiyle) ayya bir serseri idi. Ailesinin
srar ile balina avlayanlarla denize ald. Denizden dnd zaman ka
fas ile yaamaya azimli idi. On dokuz yanda iken de, liseye balad.
Bu ksa okul hayat srasnda, sosyalizmi benimsedi. Okula giderken,
sosyalizm urunda nutuklar verdi ve bunlardan biri de, kendisini hapisha
neye gtrd.
California niversitesine girdi, fakat daha ilk senesini bitirmeden aynld. Bunda, ksmen annesine yardm etmek arzusu, ksmen de niversi
te hayatndan nefret etmesi rol oynad. Daha sonra, 1896da, altn ara
mak iin Klondikea gitti, fakat bir gram bile altn bulamadan, iskorbte
yakaland ve geri dnmeye mecbur kald.
Jack bu sralarda, bir eit entelektel olmutu. H/larx, Danwini,
Spenceri, Nietzscheyi okumu ve onlarn eserlerinden kendi zel felse
fesini karmt. Yazmaya balad ve derhal tutundu. Alaska hikyeleri bir
edeb dergide ve Kara Kedi adl kitab da, bugn de yaymlanan nl The
Atlantic Monthly ad\ dergide yaymland. Hikyelerini biraraya getirdii ilk
kitab (Kurtun ocuu) 1900de yaymland. Bu kitab, son derece tutulan
dierleri takip etti. Karn Kz (1902), Vahetin ars (1903), Deniz Kur
du (1904) ve White Fang (1906).
Fakat London, ok fazla yazdndan, yksek sanatn her eserinde
gsteremedi. Lks yaay iin gerekli paray temin iin durmakszn
yazd. stelik, ahs krizler de mesleine mdahale etti. 1900 senesinde,
Bessie Maddem ile evlendi ve sene sonra, Charmian Kittredge ile ev
lenmek iin onu boad. Bu arada, gittike daha fazla imeye balad.
1916'da, Martin Eden adndaki otobiyografik romanndaki kahramannn
yolunda giderek, intihar etti.

216 1 0 0 B y k R oman

ok sayda kitaplarndan, sadece birka tanesi Amerikada devaml

ca okunmakta. Amerika dnda, bilhassa Sovyetler Birliinde daha son
ralar sosyalizmden vazgemesine ramen, kendi lkesinde olduundan
ok daha fazla tutuluyor. Bununla beraber, faizmin ortaya kn hayret
uyandrrcasna nceden grd The Iron Heel (Demir Topuk, 1907),
sosyal dncelerini anlatan The People o f the Abyss (Uurumdaki n
sanlar, 1903) ve Vahetin ars, hayatiyetlerinden hibir ey kaybet
medi.

Kz Kardeim Carrie
(Sister Carrie)
Yazan

Theodore Dreiser
( 1871- 1945 )

Balca Karakterler
Caroline M eeber: Kz karde Carrie: kr blgesinde bym gen bir
kz; hayattaki tek arzusu, dnd her eyi ele geirm ektir; Ak,
hret, zenginlik. Bunlarn hepsine mlik olur, fakat hl eriem e
diklerinin ve eriem eyeceklerinin zlem ini eker.

George Hurtsvvood: Carrienin sevgilisi ve koca"s; nisbeten makl bir

insan; fakat iradesine kar kan m uhasm kuvvetlerin tesiri altnda
kend'i kendisini ykar.

Charles D rouet: Carrienin ilk sevgilisi; gezginci bir satcnn tam rne
i: zarif, k, ehvetli, bilgisiz ve s.

B. ve Bn. Vance: Carrienin ve Hurstvvoodun, New Yorktaki lks hayat

sren kom ular; Carrieye, NevvYorkun gece hayatnn azgnlklar
n ilkin onlar gsterirler.

Robet't Ames: Dnya grm nazik ve sevimli bir gen; yiyecek, elen
ce ve kadnlar hakkndaki stn zevklerinden tr, Carrie onu ok
cazip bir erkek olarak grr.

Julia, George ve Jessie Hurstwood: Hurstvvoodun kars, olu ve k

z. Hepsi de m ark, bencil ve kinci.

2 1 8 1 0 0 B y k R oman

Hikye
C hicago 'ya giden trende on sekiz yandaki C a ro lin e Meeber, bu dinannik ehri hayalinde canlandrm aya alr; ora d o ,
ak ve zenginlie kavuacan unnar. Trende tant Charles
D rouet adndaki gezginci bir satcnn, ehri gezdirm ek teklifini
kabul ederek bu yoldaki ilk adm tereddtle atar.
Fakat C a rrie 'n in , D rouet ile ehri gezmesinden sonra a b u
cak baanya ulama mitleri bir an iin ertelenir. Kz kardei ile
birlikte kk ve kasvetli bir dairede yaayan C arrie, utancn
dan D rou et'in kendisini ziyaret etmesini istemez ve bir mektup
yazarak C h ica go'yu baka bir zaman gezeceklerini syler. G a
yet kt artlar altnda yaayan kzkardeinin durum undan a
kna dnen C arrie, daha iyi b ir hayat srmeye azmeder. eh
rin canl ekonom isi, 1 8 9 9 'd a gelimekte olm asna ram en (ki
C h ica g o 'n u n nfusu o zam an yarm m ilyondur), tecrbesiz ve
ya yeteneksiz kzlar iin i yoktur. H er gittii yerde kap yzne
kapanr; nihayet, b ir ayakkab fabrikasnda dk cretli b ir i
bulur. Bu zor artlar oltnda, parlok b ir hayata eriem edii iin
mitsizlie kaplr. Yine de m cadele eder, fa ka t b ir ara hasta
lanr ve birka gn iine gidemez. Bylece, iten kanlr, az da
olsa eline geen be on kurutan olur.
Bir gn, tesadfen D rouet'e rastlar ve C a rrie 'n in nnde
yepyeni bir hayat alr. Gsterii seven biri o ld uundan D ro
uet, (Carrie, ona ilkin b ir valye gz ile bakar), C arrie'yi ye
mee, tiyatroya gtrr, yeni elbiseler a lr ve bundan sonra,
her iste'mi tem in edeceini syler. Bylece, D rouet'in metresi
olarak, C arrie, hedefine ulama yolunda ilk nem li admn
atar. Bir sevgili o la ra k D rouet, sevimli ve nazik bir insandr; fa
kat C arrie, ksa bir zaman sonra, onun faziletlerine srt evirir,
aikr zaaflan zerinde durur. D rouet, nkteden anlam ayan b i
ridir, gsterii sever ve genellikle alelde bir insandr.
uras g a rip tir ki, Droet, kendi m albiyetini kendisi hazr
lar ve kendisinin yerini alacak G eorge H urstv/ood'a yer aar.

1 0 0 b y k R oman * 2 1 9

Varlkl ve tannm kinnselerin gittikleri Fitzgerald ve M o y b ira

hanesinin menoceri olan arbal ve sevimli Hurstvvood, henz
krkna basmam bir adamdr. Kendisine dm anca davranan
sevimsiz b ir kadnla evli bulunan, iki ta m a h k rv e huysuz ocuk
sahibi Hurstwood vaktini birahanedeki arkadalar ve mteri
ler arasnda geirir. Bir gn D rouet, C arrie'yi kaygszca ve g u
rurla H urstw ood'la tantnr D aha sonra, H urstw ood, ara sra
C arrie ve D ro uet'u ziyaret eder, beraberce tiyatroya g id e rle r ve
ok gem eden, kendisinin, D rouet'ten ok daha kaliteli bir in
san olduunu ispat eder. Bir gn D rouet, bir i iin C h ica
g o 'd a n ynid zam an Hurstwood, C arrie'ye centilm ence yak
lar. C arrie, kendisini b ir hanm g ibi reddederse de, bu Hurstw o o d 'u mitsizlie drm ek iin yeterli d e ild ir
M teakip oylarda, Hurstvvood'un ihtiras a rta r Gayesi, kz
la gnl elendirm ek, C a rrie 'n in ki ise evlenmektir. (Carrie,
Hurstvvood'un evli olduunu bilmez.) Bu ara d a , D rouet ve Bn.
Hurstwood, seks ortaklannn durum lanndan phelenmeye
bala rla r Bn. Hurstvvood, evin kapsn kocasnn yzne kapar
ve boanm a dvas aar. D route, Hurstvvood'un evli olduunu
syleyerek metresini yeniden kazanm ak ister D rouet, C arrie ile
iddetli b ir tartm adan sonra dahi, kirasn dedii apartm an
dairesinin karsnda C arrie, h ib ir ey sylemez, kaytsz ve h a
reketsiz kalr. Dreiser, C a rrie 'n in "beer ihtiraslannn kaynoklann grebliecek durum da olm ad"n sylyor
Birbiri ardna vuku bulan tesadfler, pln, dnm noktas
na g e tirir lkin, D rouet, C arrie ile banm ak iin geri gelir, fa
kat C a rrie 'n in gittiini grnce (i aram aya kmtr) kzgnlk
la terkeder A rdndan, D rouet'un bir otele g ird i in i gren Hurstw ood, C arrie ve D roue t'u n aynidklann ve artk C arrie'ye sa
hip ola bilece in i sanr. N ihayet, Hurstvvood, patronunun b ro
suna g ird i i zam an,

kasann ak brakldn ve ieride

1 0 .0 0 0 d o la r bulunduunu grn Paray alr, sonra tekrar ka

saya koyar ve bylece ne yapacan bilemez bir ekilde hare

2 2 0 * 1 0 0 B y k R oman

ket ederken, pencereden giren rzgr, kasann kapsn kapar

ve 1 0 .0 0 0 d o la r Hurstvvood'un elinde kalr.
Hurstvvood, deta histeriye kaplmcosna, C arrie'yi bulur
ve ona, D rouet'un bana b ir kaza geldiini

syler. D rouet'u

an yo rlo rm i| hissini yaratarak, C arrie ile birlikte M o n tre a l'a

(Kanada) giden b ir trene b in e r ilkin bu ekilde aldatlm asna
kzan C arrie, kendisini Nev^ York ehrinin cazibesine kaptrarak
sesini karmaz. D aha sonra da Hurstvv'ood ile evlenmeye raz
olur. (Tabi, Hurstwood evli o ld u u n d a n , bu kanun indinde
sutur) Hurstwood, C arrie'yi sam im o la ra k sever, fa ka t C arrie,
"hdiselerin ak ve bu adam n kendisine u anda yakn o lm a
sndan tr" H urstw ood'a, sadece "k k b ir sevgi ile " b a
ldr
Carrie ve Hurstvvood, bu byk ehirde yeni b ir hayata ba
larlar. C arrie, polislerin H urstw ood'u M o n tre a l'd e ele g e ird ik
lerini ve bin d o la r dnda, ald paray iade etmeye m ecbur
braktklann bilmez. H urtv/ood, bundan byle, Nev^ York'taki
hayatna C h ica g o 'd a ki boanl hayat iin elzem unsurlardan
m ahrum ola ra k balar; para ve hret, C h ica g o 'ya ilk geldii
zam an, ehrin sokaklannda yapayalnz yryen C arrie g ib i,
Hurstvvood, byk ehrin "b y k insanlann yaratt ve kk
insanlar zerinde ok kt b ir tesir brakan atm osferi" iinde s
kp kaldn hisseder. Bu yeni cemiyette, kendisine b ir yer b u l
maya alrsa da, baanl olam az. Parasn, b ir birahane a
m ak iin harcar, batnr, m uhtelif ilerden ald paray da ku
m arda kaybeder; isizlik devreleri gittike uzar. H urshvood'un
paras azaldka, bir erkek o la ra k itina ve otoritesi de a za lr Bir
zam anlar st ba zerinde titizlikle duran bu ad a m , im di,
m untazam an tra bile olm az ve C arrie, baka b ir oda d a uyu
masn syledii zaman ses karmaz. Z am anla, i aram aktan
dahi vazgeer ve pencere kenarndaki koltuunda saatlerce
ses karm adan o tu ru r Bir defasnda, tram vay grevi srasnda,
grev kincisi o la ra k aln

1 0 0 b y k R om an * 2 2 1

te yandan, C arrie, hayatndan son derece memnundur.

Bu byk ehrin ve hareketli kom ulan Vcncelerin tesiri altnda,
kzlk yllarnda ryasn g rd m a d d zevklere sahip olm ann
ihtiras ile yanar. Fakat Hurstvvood, kt kanaat yaam alan dn
da, bunlar tem in edemeyince, ona kar hissettii hafif sevgi,
tiksintiye dner, istediklerine ulamaya azm ettiinden, b ir tiyat
roda ark syleyenler arasna katlr, hzla ykselir ve nihayet,
bir komedyen o larak yldzla eriir. Artk, koltuunda o tu ra
rak, kendisine acndnr b ir tarzda, "Elim den geleni yapm adm
m ?" diyen H ustw ood'dan aynim aya karar verir.
H urstwood, bylece gittike derken, C arrie ykselir. New
York'un Stuyvesant Park'nda dilenm eye m ecbur kalan Hurstw ood, intihar etmeyi dnr, fa ka t kendisini yakabilecek bir
gaz alevi satn alm ak iin cebinde onbe senti dahi yoktur.
Karl bir k gecesi, C arrie, etrafndaki hayranlan ile tiya tro
dan aynid zam an, Hurstwood kalabal om uzlayarak onu
grm ek ister. Tiyatronun ada m la n n d a n biri, kendisini yakalad
gibi karn stne iter. O gece, intihar plnn yrtmek iin
gerekli paray bulur. G a rip tir ki, rom an sona erdii zam an C a r
rie, yalnz bana koltuunda oturur; hayattaki baanlann, ye
ni sevgilisi Rob Am es'i dnr Zhiren baanl olm asna ra
men, hl hayatndan m em nun biri deildir, hl eriem edii
bir eyi dnr ve bu da, D reiser'in dedii g ib i, ebediyen,
onun yetiemeyecei ka d a r uzakta kalacak o lan eydir.

Eletiri
Em ile Z olann teori ve pratiinden karlan edeb natralizmin, rom ancya verdii rol, genellikle, tarafsz bir
m ahit olarak kalmas, irsiyet ve evrenin insanlar ze
rindeki etkilerini lm bir kaytszlkla belirtmesidir. ok
sayda tenkitilere gre, Theodore Dreiser, Amerikan natralistleri arasnda birincisi ve en bydr. Rom anla
rnda, iradeyi kendisine kle yapan dahil kuvvetlerin te
sirlerini anlatr. (M esel, C arrienin "ilkel kafas ve H urs-

2 2 2 1 0 0 B y k R oman

tw oodda, pimanln yaratt vcut zehirleri.) Ayn

ekilde, tabi evresinin insann ruhunda m itsizlik yara
tan " gl tesirleri zerinde de durur.
Maamafh Dreiser, bu teoriye m utlak bir ekilde sadk
kalm olsa idi, Amerikan edebiyatnda imdiki yerini
m uhtem elen alm olmayacakt. Bir defa, okuyucunun
nne koyduu ok saydaki -genellikle, ok fa^la saydaki- belgelerine ram en, Dreiser, kendi ihtiraslarn veya
efkat hislerini boamaz. Bir ilim adam ndan ziyade, his
leri kuvvetli bir insan. Hurstvvoodun uurum dan aa
nasl gittiini anlatrken, Dreiser, beerin bylece kl
mesinin ne demek olduunu kendi benliinde hissediyor
ve bunu okuyucularna anlatyor. Kendi genliinde, g
l ve baarl olm ak urundaki ihtiraslar, C arrienin yk
seliinde yansyor. Geri onun ykseliine hayranlk duyamamazlk edem ez ise de, C arrienin kazand zaferin
ruh bolukla el ele gittiini de biliyor. D reiser bylece,
mekanik tezi beeriletiriyor ve rom annda, beeriyetin
daha derin, daha devaml ynlerini, hatrdan kmayacak
ekilde anlatyor.
H. L. Mencken, Kz Kardeim Carrie hakknda, beli k
rlm rom an dedi; nk -pek ok okuyucu iin daha il
gi ekici- ikinci ksm, birinci ksmn C arrie zerinde dur
duu gibi, H urstw ood zerinde durur. Bu tenkid, edeb
ifadelerle hibir zam an tatm in edici bir tarzda cevapland
rlmad. Fakat te yandan, D reiseri, sadece estetik ynle
ri ile tesirli bir ekilde eletirem eyiz. Rom ann yaps,
phesiz hatl ve daha da kt taraf, cm lelerin zaman
zam an tesirsiz oluu, gram er hatlar ve sslendirilmi re
torik imajlardr. ok sayda dier baz tenkitilere gre de
D reiserin hatalar, onun insanst m uazzam gcne hiz
m et ediyorlar. Realitenin trajiklii, yaratc yazarn, konu
yu istedii ekilde ele alm asna imkn salar. Dreiser, ba
ta ka giderek, urada sosyal ve ekonomik eitsizlik ze

1 0 0 B y k R om an 2 2 3

rinde durur, te yanda sahte asalet ve korkakla hcum

eder. Bununla beraber, ara verm eksizin, bu tecrbenin kam lm az m erkezine ulamak iin ieriye doru bask ya
par: Hayallerle harekete geen, realite ile paralanan beer
kalbine ular. Kendisinden nce ve o zam andan beri, in
sanlardaki bu trajik ikileme zerinde, onun kadar doku
nakl duran pek az sayda Am erikan yazar grld.

Bir Amerikan Facias

(An American Tragedy)
Yazan

Theodore Dreiser
( 1871- 1945 )

Balca Karakterler
Ciyde Griffiths: Romann kahraman; yksek bir ekonom ik ve sosyal
baar ryasndan trajik bir ekilde uyanan zayf iradeli bir m ater
yalist.

Roberta Alden: Ciydenin iyi kalpli m etresi; Ciyde'nin srklendii tra

jed in in ykt saf kadn.

Sondra Finchley: Ciydenin ideal kadn. Onun gzellik ve cazibesine

kaplan CIyde, kadnn kibrini, aptalln ve sorum suzluunu hi
grm ez.

Elvira ve Asa Griffiths: Ciyde'in ebeveynleri; sefalet iinde yaayan

evangelistler (gezici vaizler); onlarn safl ve madd baarya srt
evirm eleri, CIydede madd hayat urunda ihtiraslar yaratr.

Esta Griffiths: Ciydenin kz kardei; kzn ifal edilm esi ve terkedilm esi, Ciydenin trafik istikbalini hazrlar.

Samuel Griffiths: Ciydenin, Lycurgustaki zengin am cas. Kurnaz ve

m uhafazakr: yksek sosyetedeki arkadalarndan daha efkatli.

Gilbert Griffiths: Samuel'in olu; gen atlgan, marur, baarl bir i

adam ve snob.

1 0 0 B yk R om an 2 2 5

H ortense Briggs: Ciydenin ilk kz arkada; a gzl bir herca.

Orville Mason: CIydenin yarglanm asndaki savc. Kendi aresizlik ve
beceriksizliinden tr. Ciydenin ak hayatna kzgnlk duyar.

Alvin Belknap: Ciydenin avukat. CIydee zel bir sem pati beslem ez.
Ciydenin durumunun, kendi genliinde bandan geenlerle ayn
olduunu dnr ve bylece nisbeten m stehzi bir savunma ya
par.

Papaz Duncan McMillan: Bir papaz; Ciyde, son saatlerinde teselli e t

meye alr.

Hikye
Bir yaz gecesi, ilerinden evlerine dnen Kansas C ity halk,
sokakta, garip bir aile grerek d uraklarlar; Baba, sylenecek
lhyi tayin eder; analan sesli okur, on be yandaki kzlar org
a la r ve kk ocuk da b ir ey yapm adan ayakta dururlar.
Bunlardan biri, CIyde G riffiths, huzursuz grnr. O n iki yan
daki CIyde, kendisini, bu dnyann dnda hisseder, ebeveyn
lerinin sefleti bu gururlu ocuu son derece nnahup brakr.
ocuk btn ehrin elendiini g r r ve ehrin servet ve g
zelliinden hissesini alm ann zlem ini eker.
O n alt yana gelen cazibeli, iyi huylu, fa ka t iyi bir e itim
den gem em i CIyde, G reen-D avidson otelinde oda hizmeti
lii yapm aya balar. O te le gelen kadn ve erkeklere hayranlk
la bakar, onlarn zarafet ve canllna sahip o lm a k ister. te
ki oda hizmetisi arkadalanyla birlikte, iki ve seks partileri
tertiplerler. Bu t r bir partide, Hortense Briggs adnda ve ken
disini aktan aa sekse tevik eden bir kzla tanr. CIyde,
H ortense'e rom antik hislerle bal ise de kz, C Iyde'i para kay
na o la ra k grr. Hortense'e, krk bir m anto almas iin p a
ra verirken, tbb tedavi iin paraya iddetle ihtiya hisseden
kendi kzkardeine srt evirir. (Kzn sevgilisi, kardeini ifal e t
mi, ham ile brakm ve terketmitir.) C Iyde'nin ocukluu,
Hortense ve teki sorumsuz genlerle yaptklan lgn b ir o to

2 2 6 * 1 0 0 B y k R oman

m obil gezisi srasnda zirveye ular. alnt o to m o b il bir o cu

u ld r r ve b ir kereste ynna arpar. D oha ziyade kendisi
ni dnen CIyde, srnerek o to m o b ilin iinden kar ve C h i
cago'ya kaar.
U sene sonra, CIyde, sosyal ve ekonom ik hedeflerine v a
ram ad iin, vicdan azabndan ok daha fazla huzursuzluk
iindedir. M aam afih, amcas Samuel G riffiths'e tesadf eder ve
nnde yepyeni bir hayat balar Amcasnn tavsiyesi zerine,
Nev^ York eyaletinin Lycurgus kasabasna gider. Amcasnn bu
rada yaka ve gm lek fabrikas vardr. C Iyde'e fab rika d a bede
ni ile almas gereken bir i verirler ise de o, ykselmeye az
m etm itir Fakat bunun sand ka d a r kolay olm ayacan g
rr, zira kast-uurlu G riffiths ailesi, ona uzaktan bir akraba g
z ile bakar ve deta iane veriyorlarm g ibi d a vra n r G eri
CIyde, ustaba yardmclna terf ederse de, bunda, onun ye
teneklerinden ziyade ailenin, cemiyet iindeki mevkiini koru
m ak, dierleri indinde kk dm em ek arzulan rol oynam
tn
M a h a ll halk arasnda, C Iyde'nin, yksek b ir hayat hakkn
daki ideallerine uyan pek az insan vardr ve kolaylkla elde e d i
lebilecek ii kzlanyla da iliki kurm ak istemez. G riffithsler (bir
aile ykm lln yerine getirm ek iin) kendisini yemee d a
vet ettikleri zam an, sosyeteye girm ek, ykselmek ihtiras daha
da derinleir. Ziyafette, Sondra Fincley adnda, "im diye kadar
grdkleri arasnda en gzeli olan bir dii yaratk" g r r ve bu
lks ve gzellik dnyasn, her ne pahasna olursa olsun istil
etmeye karar verir. Roberta Alden adnda, dierlerinden daha
az saldrgan, cazip ve nazik bir ii kz ile tesadfen tant
zam an, bu azmini bir m ddet iin e rte le r Yalnzln birbirine
ektii bu iki kii arasnda bir ak ilikisi k u ru lu r Salam ahlk
inanlara sahip Roberta, bu yolda tem kinli hareket etm ek ister.
Fakat sonunda C Iyde'i bir sevgili o la ra k kabul eder; imdi ona,
derin ve sam im bir akla balanm tr CIyde ise Roberta'dan
holanm akla beraber ak yolunda kazand bu zaferden g u
rur du ya r

1 0 0 B yk R oman 2 2 7

R obeila'ya hi de derin hislerle bal bulunm ayan CIyde,

kendisini "sadece elendirm ek... sosyetede yukan karm ak"
isteyen

S o ndra'ya

kolayca

b alanr.

S o n d ra 'n n

ilg ile ri,

C lyde'm , "im di yaad aalk durum dan kurtulm ak" hayal

lerini yeniden canlandnr. Sondra zam anla CIyde'ye scak bir
hisle yaklamasna ram en CIyde, Roberta'y da ihm al etmez.
Roberta, CIyde'ye, gebe olduunu syledii zaman bu ikili ak
maceras kanlmaz krizine eriir.
Roberta'y krtaj yaptrmaya ikna edemeyen ve (bilhassa
imdi Sondra ile evlenmesi ihtim alleri arttndan) Roberta ile
evlenmeyi aklndan geirmeyen CIyde, nihayet, istemeye iste
meye "g izli" evlilie raz olur, b ir m ddet iin ayn yaamalarn
teklif e d er CIyde, Roberta ile b ir piknie ktklan zam an, bu
tekliflerini ileride teferruatyla aklayacana sz verir. Fakat
CIyde, Roberta ile asla evlenmemeye karar vermitir. Ryasn
da, sk sk Roberta'y ldrdn grr. Bir glde b o u la n la r
la ilgili o la ra k m ahall gazetede kan tra jik b ir haber, Roberta
ile Big Bittern G l 'n d e bir geziye kacak CIyde'ye baz d
nceler alar. G ld e krek ekerlerken, tepelerinde, kuiann
tleri, lm n kara dncelerini yanstr C Iyde'nin strab
yznden aka okunur. Dehete kaplan Roberta, yalvararak,
konumasn ister ve C Iyde'nin elini tutm ak iin yanna gelir.
CIyde, sanki aptallam casna, kzdan synimaya alr ve bu
orada Roberta'nn yzne arpm as iin, fo to ra f makinesi b u
lunan elini hzla ona doru sallan D aha sonra zr dilem ek is
tercesine ayaa kalkar ve ite tam bu srada kay sallar ve de
virir. Su iinde rpnrlarken, kayn burnu Roberta'nn eline
arpan Kz hayknr, bo u lm a k zere olan birinin yrek paralayc seslerini kann C lyde'm iinden ykselen b ir ses, yardm
etm em esini; Roberta'nn lm nn kaza saylacan; kendisi
nin artk serbest kalacan sylen Ne yapm ak gerektiinde,
kendi kendisiyle m cadele ederken, Roberta boulun Yzerek
sahile kan CIyde gldeki gezintilerinin belirtilerini alelacele
ve beceriksizce gizlemeye alr ve sonra Lycurgus'a doru y
rmeye balan

2 2 8 1 0 0 B yk R oman

nc kitap (hemen hemen rom ann yars), C Iyde'nin

tevkif edilmesi, yarglanm as ve niha d zerinde durur. l
kin, delilleri ustaca gizlediini sanan CIyde, kendisini gvenlik
iinde hisseder. Fakat Roberta'nn cesedi kanlnca, to planan
deliller, C Iyde'in sulu olduuna iaret eder. Bir shil partisin
de, Sondra ile elenirken tevkif edilen CIyded, Big Bittern g
lnde olup bitenin cinayet deil, kaza old u u n d a srar eder.
Fakat hem ba dedektif hem de savc O n /ille M ason, bu dvdan siyas kar salayacaklann dnerek, hakikat ve a d a le
te srt evirip CIyde'yi m ahkm etmeyi dnrler. uras g a rip
tir ki, C Iyde'nin avukat Alvin Belknap da m aharetini gl bir
ekilde ortaya koyarak kendisine birtakm karlar salam ak
peindedir. M ahkem e, bir komediye dnr. Jri, daha dv
balam adan nce, nasl hkm vereceini kararlatrmtr. Ba
sn, dv ile ilikili herkesi bilhassa esrarengiz " te k i" kadn
sansasyonel bir tarzda anlatr. M a a m a fih , her iki ta ra f da, " te
ki" kadn ola n Sondra'nn ismini a klam am ak iin anlamtr.
Avukatlar, m uhakem e srasnda, heyecanl hitabelerde b u lu
nu rla r
M ason, C Iyde'in ham ile sevgilisinin boulm asna bile bile
gz yum duunu syler. Belknap, C Iyde'in, bir sulu deil,
"zihn ve ahlk bir korka k" olduunu syler. C Iyde'in, m ahke
mede ne syleyecei nceden kararlatnlr, titizlikle, provas
yaptnlr. C Iyde'in, hakikatin ortaya kmas yolunda kendi ken
disini aratmasna pek im kn verilmez. O n u dndren tek
ey, cann kurtarm aktr; bunun iin de, aptalcasna, kendisine
acndrrcasna yalan syler. Suu old u u n a karar verilir ve l
me m ahkm edilir.
CIyde hapishanede iken, annesi -ki artk o da, olunun
susuz olduuna inanm az- vaazlar vererek, yazlar yazarak,
olunu savunm ak iin para toplam aya alr. Kadnn bavu
rusu ile Duncan M cM illa n adndaki b ir papaz, C Iyde'in son
gnlerinde, kendisini teselli edeceini syler. Papaz ile yapt
uzun bir grm e srasnda CIyde, kendisini harekete geiren

1 0 0 B yk R oman 2 2 9

en derin saiklar hakknda bilgi edinir, susuz old u u n u a n la t

maya alrken beceriksiz ve tutarsz szlerin gerisinde, suun
oluturduu salam bir ekirdein yattn a n la r D oru, Roberta'y ldrm em i am a, lm esini istemitir Ve daha da kt
s Roberta'nn lm nden ziyade hayallerinin kaybolduuna
zlmtr. CIyde, hibir zam an, kendi kendisini kesinlikle a n
layamaz. Meseleyi, kendi kafasnda, uurlu bir tarzda dne
mez.
CIyde, lm nden nce, btn genlere hitap ederek, onlann, ahlkl d in d a r b ir hayat srm elerini ister, fa ka t bu n o kta
daki tereddd onunDu hitabesindeki hiss ahengi bo za r Ayn
tarzda, rom ann sonunda, G riffiths ailesi, b ir defa daha, so
kaklarda lhler sylerken grlr. A ilenin en kk mensubu
-Esta'nn gayr-mer ocuu- d o n durm a a lm a k iin sokaktakilerden on sent dilenir ve dehet uyandnc ksr dngnn ye
niden harekete getii g r l r

Eletiri
D reiserin Bir Amerikan Facist, allm m nda bir
trajedi deildir. CIyde, geri, ihtirasl bir kim se ise de,
onun bu ihtiras, M acbethin ihtirasnda olduu gibi, ona
trajik bir yn verecek geni kapsaml bir kuvvet ve ener
jiden m ahrum dur. stelik, Ciydeda trajik kahramanlarn
kafa asaleti ve idare kuvveti de yoktur. Sempati hislerim i
zi kendi tarafna eker ise de, hem zayf, hem sath bir in
san olduundan, hrm etim izi kazanamaz. Bununla bera
ber, okuyucularn ekserisi, D reiserin, Bir Amerikan Facisn, "bir insann kaderini derinden derine trajik hisler
le ele alarak yazdn syleyen F. O. M atthiessenin d
ncelerini paylaacaklardr.
Bu kader, D reiserin belirttii gibi, sadece CIyde Griffithsi deil, genlerin tem sil ettii Amerikan milletini de
ilgilendirir. Ciydein dn hazrlayan kaynaklar ok
ise de, balcas, zenginliin, hayatta baarya yol aaca

2 3 0 * 1 0 0 B y k R oman

na dair beslenen ldrc hayalidir. Daha zl deerlere

gzlerini kapayan Ciyde, para tanrs nnde, kendisinin
olan gerek bir varl -kendi ahsiyetini- feda eder. Yaa
d cem iyette, madd kazanlar peinde gidilmesinden
daha deerli gayeler bulunabileceini ona kimse syle
m ez, bilmez. Aile paralanr; dar katlndan tr din,
baarszla urar ve kanun ile m uhakem e srasnda, ha
kikati tahrif eder. Clvdem adalar arasnda da, ona da
ha iyi bir hayat gsterecek kim se yoktur. Onlar, ak hayat
larn baar ile yrtem ezler. ahsiyetsiz bir iki hayatna
kendilerine vererek, Robert Penn W arrenin deyii ile,
m odern ve lik sna cem iyetin byk m akinesi tarafn
dan yutulurlar. Trajedi, bylece, rom an kahramannn
dncelerinin telerine uzanr. Bu, artk, bir an, bir
halkn, milletin sosyal ve ahlk trajedisidir.
D reiserin bu rom an hacimli ve zam an zam an usand
rc. Bilhassa, ilenen suu ve yarglanmay anlatrken,
D reiser (ki onlar gerek bir cinayetin gazetelerde belirtili ekillerinden ald), hazm g rakam lar ve diyaloglar
st ste yar. Buna ram en, okuyucu, kendisini, rom an
cnn younluk ve dram atik gayretlerinin etkisinde h are
ket hlinde hissediyor. Dreiser, para ve g makinesini
Balzacvari ele alm a yetenekleri ne sahip ve byle bir m an
zara iinde harekete getii veya onu gzetlem ek iin e
kildii zam an, okuyucuyu da beraberinde srklyor. H a
reket ve tahayyl gc, okuyucuyu, Ciyde ile birlikte, par
alanm hayaller ve sahte ryalar altnda yatan bir u uru
m a frlatyor.

Yazar
Amerikann Indiana eyaletinin Terra Haute ehrinde dnyaya gelen
Theodore Dreiser, aln ve sefaletin ne olduunu ok yakndan biliyor
du. Bir defasnda, ayanda ayakkab bulunmadndan okula dahi alma
dlar. Dreiserin madd baar ihtiras bu plak toprakta byd. Annesi

1 0 0 B yk R oman * 2 3 1

ve babas geinemiyor, sk sk ayr yayorlard. Drelser, on alt yanda

iken Chicagoya gnderildi ve bu ehirde, tek bana, kendisine yeni bir
hayat bulmaya alt. Bunda baarl olamad. Tpk kz kardei CIyde gi
bi, kendisini, bu byk ehrin cazibesine kaptrd. Birbiri ardna, beden?
ilerden baka bir i bulamad.
Chicagodan Indianaya dnen Dreiser, Indiana niversitesine bir yl
devam ettikten sonra, tekrar Chicagoya gitti ve talihini, bu defa gazeteci
likte denemeye alt. Mteakip yirmi sene boyunca -muhabirlikten ba
yazarla kadar- orta-bat eyaletlerinde ve New Yorkta muhtelif gazeteci
lik grevlerinde alt. 1898de, muhabir olarak almaya balamasn
dan ksa bir mddet sonra, sevmedii bir kadn ile evlendi ve ardndan
gelen krk sene iinde de, Dreiserin rica ve yalvarrnalarma ramen, ka
dn boanmaya yanamad. Kans, ancak 1942 senesinde ldkten son
radr ki, Dreiser, bu mddet zarfnda gerekten sevdii kadnla evlenebil
di.
lk roman Kz Kardeim Carrienm 1900de yaynlanmas, Dreiser
mitlerini veya mal durumunu pek yceltmedi. Yaymcnn kars, Dre
iserin, bir Amerikan kz hakknda izdii portreden akna dnm ve
kocasn, bu roman datmamaya ikna etmiti. Hemen hemen on iki se
ne, Amerikan halk, bu romann mevcudiyetini bilmiyordu. Ancak nl
Butterick moda mecmualarnn editr olarak lke apnda hrete eri
mesinden sonradr ki, Dreiserin bu roman okunmaya balad. Maamafih, bu zamana kadar, Dreiser talihsizlik yllarn geride brakm ve o
cukluundan beri hasretini ektii zenginlik ve hrete erimiti.
Dreiser, 1911den itibaren drt roman yazd; Jennie Gerhardt, The
Financier, The Titan ve The Genius. Fakat bu kitaplar da, yaymclarn ve
kendi kendilerini sansrc iln etmi kimselerin kurduklar engellerle kar
lat; fakat an byk yazar ve eletirici H.L. Menckenin desteini te
min eden Dreiser, bu baskc glerle arpt. ann banazlndan
mitsizlie den Dreiser, geriye kalan otuz senelik hayatnda sadece bir
roman yazd. Bu roman. Bir Ameril<an Facias (1925), maamafih, onun
aheseri idi. Romanlarndan iki tanesi, lmnden sonra yaynland.
Dreiser, hretinin zirvesinde (1920ler) bulunduu srada k bir sa
lon adam gibi giyindi, elinde bir baston tad ve ekseriya bir Rus oban
kpei ile dolat. Rusyadaki bir gezisinden sonra, Sovyet sistemini id
detle tenkid etti. Amerikan ferdiyetiliini vd. Fakat 1930larda, Dreiser,
Amerikan kapitalizminden gittike hayal krklna urad ve sol grle

2 3 2 1 0 0 B yk R oman

ri savunmaya ve desteklemeye balad. Sosyal ve siyas makalelerinde

{Trajik Amerika!), btn hayat boyunca destekledii Amerikan ferdiyet
iliinin yaratt etisizliklere hcum etti. lmnden ok ksa bir md
det nce, Dreiser, muhtemelen, ekonomik ve ruh kurtuluun artk ferdin
iradesine braklamayaca inanc ile, komnist partisine girdi. Dreiserin,
madd baars urundaki hayalleri, nihayet, bir kbusa dnmt.

Babbitt
Yazan

Sinclair Lewis
( 1885 - 1951 )

Balca Karakterler
George F. Babbitt; Amerikan burjuvazisinin, Icrk yalarnda, rahatlk
iinde yaayan bir rnek -tipi; standartlam faziletlere- i, vazife
ve ahlk- derinden bal olm akla beraber, bakaldrm ann romantik
bir gds altnda, olduka huzursuzdur.

Myra Babbit: Babbitt'in kars; "animik bir rahibe kadar sinsi cazibesi
vardr; analk hisleri ile kocasnn ve ocuunun bir dediklerini
iki etm eyen evcim en bir kadn.

Verona, Ted ve Tinka Babbitt: Babbitt'in ocuklar, Verona: Yirmi bir

yanda; Bryn Mavvr niversitesinden son zam anlarda m ezun olan
bu kz, imdi kendisini, edebiyat, seks ve sosyal reform un ileri kav
ram larna adam tr. Ted (doduu zaman kendisine Theodore Roosevelt ad verilm itir): Henz ocukluk alarnda; kendisini, mek
tebin ruhuna ve entelektel bymeyi geriletm eye adam tr. Tinka:
On yanda; dondurma ve ekerlem elere dkndr.

Paul Riesling: Babbittin en iyi arkada ve kendi benliinin bir ei. Bir
vakitler bir sanatkr (kemanist) olmak istiyordu; fakat i hayat ve

2 3 4 1 0 0 B y k R oman

evlilik onu bu hedefinden uzaklatrm tr; Paul, ksa bir sre iin
olmakla beraber iddetli bir ekilde isyan eder.

Tanis Judique: Dul bir kadn; yalnz ve cazip ve an kurtulm u mo

dern bir kadn: Babbittin sabit ve koyu geleneksel inanlarnn bi
raz olsun hafifletilm esinde yardmc olur.

Vergil Gunch, Chum Frink, Orville Jo n es: Zenith Atletik Kulbnn

ve Booster Kulb'nn k saan sim alar; Sinclair Levvisin, "Stan
dardize edilm i Amerikan vatanda dedii tipin parlak rnekleri.

Charles ve Lucille McKelvey: A ristokratik nion Kulbnn yeleri;

Booster Kulb yelerinin hibir zaman eriem eyecekleri bir mevki.
McKelvey'in bir inaat irketi vardr. Kars da, sanat hakknda ycel
tici kavramlara sahiptir. Hibiri vicdan rahatszlk hissetm ez.

Sir Gerald Doak: Misafir bir Ingiliz i adam; Babbittin ngiliz arkada
.

Seneca Doane: Radikal bir idealist avukat: Zenith reaksiyonerlerine

meydan okur ise de, peinden gelecek kimse bulam az.

Hikye
O rta A m erika'daki hemen hemen yonm milyon nfuslu Zenith'in, ehir snrlannn biraz tesinde, G eorge Follansbee
B cbbitt'in evinin bulunduu Floral Heights vardr. Z enith'in so
kak ve gkdelenleri g ib i, Floral Heights'n evleri de, tam am en
birbirlerinin ayndr; hibirinde belirli bir zellik, ahsiyet yoktur.
Fakat Babbitt iin, yaad bina (kelim enin gerek mns ile
hi de b ir ev deildir), gelien dnyay sembolize eder. Sahip
olduu eya -porselen banyo kveti, k b ir elektrikli saat, van
tilatr, elektrikli aydanlk, elektrikli ekmek kzartcs ve hepsi
nin stnde o to m o b ili- onun, Zenith, ehrinde hrm et e d ilir bir
yer igal ettiini gsterir.
Zenith ehrinin salam bir vatanda (ve Atletik Kulb'nn
ve Booster K ulb'nn yesi) o la b ilm e k iin Babbitt, em lk
alm-satmcs o lara k ok alt; belirli zelliklerden mahrum
da olsalar, iyi bir aile yetitirdi ve halkn ekserisinin benim sedi
i konulann savunuculuunu yapt. ster p o litikada, isterse sa
nat ve eitim de olsun, Babbitt, sosyalistlerden, ecnebilerden ve

1 0 0 b y k R o m an 2 3 5

reform culardan nefret eder; (O nun fikrince, bunlardan

biri

ola n , m uhtemelen d ierle rid ir de.) ve laissez-faire (kapitalist)

ekonom isini ve (Cumhurbakan) W arren G . H a rd in g 'in " ha
yatnn ynetim indeki" hkm etini destekler. kinin yasak e d il
mesini ister, fakat buna riayet etmez; evliliin kutsal bir mes
sese olduun a inanr, faka t sekreterine gz koyar. Ksacas, krk
alt yandaki G eorge F. B a b b itt'in , 1 9 2 0 Nisan aynda bir sa
bah uyand vakit, pem be yznde ve tknaz vcudunda ener
ji, tenkit bilmez bir iyimserlik ve tip ik bir Am erikan burjuvasnn
saf riyakrl okunur.
Fakat B abbitt'in huzur verici maskesi altnda, kalann is
yankr bir tarzda atld, bu ehl hayatn reddedildii ve
m add baan hakknda pheler grld de anlalr. Babbitt, zahiren, salam vatandaln gerektirdii btn ekillere
riayet e d e r M tereddit o lu na , niversiteye gitm esini srarla
syler; kzndon, sosyal geleneklere boyun emesini rica eder;
sosyal m erdivende ykselmek iin kibirli bir gayretle snob
M cKelvey'leri yemee davet eder ve Booster K ulb'nn m
d r m uavinliini elde etm ek, kendisini, arkadalanna sevdir
mek iin ne yaplmas gerekirse yapar. Bununla beraber, iinde
huzursuzluk tohum lan yeermeye balam, isyan tehditleri bagstermitir. Bunun katalizr de, gariptir. B abbitt'in niversite
deki snf arkada ve bugn en sam im dostu Paul Riesling'tir.
Bir zam anlar, orkestra kemanist o lm a k isteyen Paul, imdi,
gndzleri at ve dam katran satmaya m ecbur kalmtr; a k
amlan da, kendisinden nefret eden, fakat ne boanm ak iste
yen, ne de onu brakp giden kans ile kavga eder. B abbitt'in
bir eit ayna -im aj olan Paul, B abbitt'in evlilik- hayatnda his
settii honutsuzluun an form unu yanstr. stelik, Paul'un
kendi evliliinin dehetinden synimas -gizli b ir ak macerasB abbitt'in gizli ihtiras ve arzuiann ayaklandrr. Babbitt, ro m a
nn balangcndan itibaren, kendisine derinden derine k
o lacak gzel bir kzn, bir "m elek kz"n ryasn grr.

2 3 6 1 0 0 B yk R oman

B abbitt'in isyan basit b ir ekilde baiar. Z illa 'ya karak,

Paul'n drdrlanmasn iddetle tenkit eder. Kans M yra'ya,
"herkesten ve her eyden bkt"n syler ve b ir m ddet yalnz
braklmasn

ister.

Kendisinin

kstahlndan

ve Z illa

ile

M yra'nn kendisine boyun emesinden aran Babbitt, kendi

sinin, "ilkel te r r"e dtn, "hrriyet g ib i, bylesine b ilin
meyen ve bylesine m ahup mevkie sokucu birey ile ne yapabilecei"ni merak eden Bu yeni hrriyeti ile sadece, Paul ile b ir
likte bir haftalna kra giderek nehirde balk tu ta r ve kendi kans ile Paul'un kansna da, daha sonra kendilerine katlabile
ceklerini sylen
isyankrl, bylece b ir an iin sndnden Babbitt, tek
rar orta-snf team llerine boyun een Fakat bir i iin C h ic a
go'ya gittii zam an, Paul'u metreslerinden biri ile g r r ve ye
niden huzursuzlanmaya balan Beklenmeyen iki hdise, Babb itt'i, "a h l k ve norm a l" olan her eyden dehet uyandnc ve
heyecanl bir ekilde kopm ak gerektiine ikna eden Paul,
Zill'y yaralar ve sene hapse m ahkm edilin M yra, lkenin
dousundaki akrabalann ziyarete gid e r ve Babbitt tam am iyle
yalnz kaln Yapayalnz ve kendisinin teki benliinden de m ah
rum kalan Babbitt, artk karar verm ek m evkiindedir imdi bel
ki, "b ild i i ve belki mutlakasna ayak uydurm aya alt bu
hayatn nafile" olduunu anlan Ertesi sabah uyand vakit
Babbitt, uurlu bir sid ir
Birka gece sonra, b ir akam, b ir partide komusunun kansna beceriksiz b ir tarzda kur yapmaya aln Bir m ddet son
ra, bir m anikrc kz yemee g t r r ve ne yaptn kendisi
nin de bilm edii b ir hareketle kz ifal etmeye aln O rta ya
na yaklaan Tanis Judique adndaki bir dulun ahsnda, Bab
bitt, nihayet canl "m elek ocuu"nu bulun Yapayalnz bir h a
yat sren ve anlayl bir kadn olan Tanis, B abbitt'e tatm in edi
ci bir hayatn ne olduunu gsterir Myra dndkten sonra d a
hi, Tanis ile vakit geirm ek iin bahaneler b ulur veya bohem
arkadalaryla elenin Hatt dehet iinde kalan Booster kul

1 0 0 B y k R oman 2 3 7

b yelerinin gzleri nnde Tanis ile lokantada yemek dahi

yer.
Babbitt'in bu isyan, iilerin bir grevi srasnda, kasabann
radikali Seneca D oane'yi destekledii zaman sosyopolitik bir
kisveye de b r nr Booster kulbndeki arkadalan indinde
Babbitt, gittike "huysuz" bir adam olmutur. B abbitt'e bask
yaparak, yeniden aralarna katlmasn isterler. Babbitt, gerek
te hrriyeti, son derece rahatsz edici bulmutur. A m a sosyal
baskya boyun emeyecek k a d a rd a gururludur. G ayet anlay
l bir kadn olan Tanis, B abbitt'i, bu seksel macerasndan kurta n r ve Babbitt tekrar evlilik balanna dnen M a a m a tih , ken
di arkadalar, Tanis'in

nezaket ve inceliinden m ahrum ol-

dukiannda n, konvansiyonel (allagelinmi) dncenin, sos

yal ve siyas sahada hakl olduunu kabul etmesinde srar
ederler. uras g a rip tir ki, kans M yra'nn aniden hastalanm a
s, B abbitt'in, "orta yan telce uratc huzuru"na dnm esi iin
gerekli yolu hazrlar M yra'nn shhati hakknda endielere ka
pld srada, eski arkadalan, kendisini teskin etmeye alr
ken, Babbitt, "kansm a... Zenith'e... ticar

hayatn randm an

na... Booster Kulb'ne.. yi nsanlar Klan'nm her inan"na

sadk kalacana sz verir. Kendisinin ahlk btn, tam b ir va
tanda olduunu ispat etmek iin de, D oane aleyhinde iddet
li b ir kam panyaya giriir.
Dtan bakldnda, rom an mutlu sona erer. M yra shhati
ni kazanr. o cu kla r evlenir, i hayat daha da geliir. Fakat d a
hilen, Babbitt, bir kayp hisseder. Kap kom ulannn kz ile ev
lenm ek iin niversiteden aynlan olu Ted'e, u itirafta bu lu
nur: "H ayatm da, yapm ak istediim hibir eyi yapam adm ...
Fakat sen ne yapm ak istediini bildiin ve bunu da yaptn
iin, senin namna ben de zevk duyuyorum . "B abbitt, belki de,
bir sonraki neslin, "salam vatandalk" duvann nasl aaca
n bileceklerini zmnen sylemek istiyor.

2 3 8 1 0 0 B y k R oman

Eletiri
Tannm ngiliz rom ancs ve mnekkidi E. M. Forster, Sinclair Levvisin, bir ir veya bir viz olmadn,
"elindeki fotoraf makinesi ile birka m etre uzakta du
ran biri olduunu yazd. Babbittin sam im fotoraflar
Orta-Am erikan hayatnn bayal ve samaln unu
tulm az bir ekilde gzlerimiz nne seriyor: Babbittlerin
otu rm a odas ve Zenith ehrinin ana caddesi; kulbn
yeleri ve Babbittlerin kahvalt m asalar.
Btn bu sahte cm ertlikler ve ruhsuz iyimserlikler,
bytlm fotoraflarla gsteriliyor. Grubun merkezin
de, aslnda salam bir insan olan ve kendi ahsiyetini
unutacak kadar cem iyetin deer hkm lerine, onlar hi
bir szgeten geirm eden balanan ve ismi artk deyimle
re giren biri vardr: Babbitt.
Lew isin rom annn zayfl uradadr ki, Babbitt ken
dilerinden beklenen boyutlar dna kacak kadar bir si
olur. Vergil G urnchm veya Chum Frinkin veyahut George Babbittin bakaldracaklarn kimse m it edemezdi.
Fakat Babbitt isyan ettiinde, okuyucu arr, hayrete d
er. Lewis, Babbitti bir konform ist mi olarak, yoksa bir
si mi olarak hicvediyor? Veya onu, her ikisini de gerek
letiren biri olarak m hicvediyor? Veya Babbittin her iki
durum unda da ona sem pati mi besliyor? Eletiricilerin
ekserisi Lew isin Babbitte olan tutum unu, hibir zam an
kesin bir karara balayamadn sylyorlar; yani Lewis,
Babbittin burjuva ruhuna, ayn anda, hem hayranlk duy
du hem de ondan tiksindi; onun ksa sren bakaldrn,
hem onaylad, hem tasvip etm edi! Bu tr kararszln Lew ise tesir ettiini anlam ak g deil, zira birok hallerde,
Babbitt ve onun yaratcs ayn insanlardr; bir filistin (p
srk, team llere boyun een) ve bir sinin kombinezonu.

1 0 0 B y k R oman 2 3 9

Babbitt, H.L. M enckenin iddialar aksine, hakik A m e

rika hakknda sylenecek her eyi tem sil etm ez. Daha zi
yade, Lew isin biyografcisi Mark Sch orerin, yar-hakikat1er dedii eyleri gsterir. Levvisin grnts dar, hisleri
sathdir, sdr. Bize, ruhen ksr olduum uzu gsteriyor
ve bir lye kadar da, niye ksr olduumuzu sylyor.
Babbittin baars urada: Am erikan tecrbesinin sat
hn, kurnaz bir ekilde eletiriyor, tenkit ediyor; am a sa
thta kalyor, derinlere inemiyor.