, GIORGIO AGAMBEN

Verona niversitesi Felsefe Blm'nde retim yesidir.

Yaymianm almalarndan bazlan unlardr: Language
and D~ath: The Place of Negiti\ity (1991); The Coming
Comrrunity (1993); Jnfancy and Histoy: The Destruction
of Experience (1996); The Man Without Co~tent (I 999);
The End of the Poem: Studies in Poetics (1999); Rimnants
of Auschwiti: The Witness and the Arehive (2000).

: Ayrnt: 339
Inceleme dizisi: 174
Kutsal insan
Egemen ktidar ve plak Hayat
Giorgio Agamben
ingilizceden eviren
/smail Tirkmim
Yayma h<?rlayan

SedefOzge
Sonokuma
Keskin

Fe11a

Kitabn zgn ad
.,fomo Sacer: ll potere sovrano e la nuda vita
'
Giulio Eiaudi Editoe, 1995

eviride kullanlan metin

Homo Sacer: Sovereign Power and Bare Life
Stanford University Press, 1998
e,: Daniel Heller-Roazen
Giulio Einaudi Editore & Onk Ajans

Bu kitabn Trke yaym haklar

Ayrnt Yaynlar 'na aittir
Kapak illstrasyonu
Sevin Altan
Kapak dzeni
Arslan Kalraman
'Dzelti
Sait Kzlrmak
Bask ve cilt
Mart Matbaac/k Sanatlar Ltd. ti. Tel.: (O 212) 212 03 39-40

Birinci basm 200I

Bask

adedi 2000

ISBN 975-539-333-1

AYRlNT YAYlNLAR

www.ayrintiyayinlari.com.tr & info@ayrintiyayinlari.com.tr

Dizdaiye emesi Sk. No.: 23/1 34400 emberlita-st. Tel.: (0 212) 518 76 19 Faks: (0 212) 516 45 77

Giorgio Agarnl:Jen

Kutsal nsan

Egemen ktidar ve plak Hayat

1
N
C
E
l
E
M.
E
D
1
Z
1
S
1
ENLIKLI TOPlUM!/.///ich Ji YEIL POLiTIKNJ. Porrin Ji MARKS, FREUD VE GNLK HAYATIN ELETIRISI!B. Brown Ji KA
DINLIK ARZULARVR. Coward Jt FREUD'DAN LACAN'A PSIKANALIZ/S. M. Tura Ji NASIL SOSYALIZM? HANGI YEIL? NIIN
TINSELLIK?/R. Bahro Ji ANTROPOLOJIK AIDAN.IDDET/Der: D. Riches .d ELETIRELAILE KURAMI/M. Paster Jt IKIBIN'E
DOGRU/R. Williams Ji DEMOKRASI ARAYllNDA KENT/K Bumin. Ji YARIN/R. Havemaan -" DEVLETE KARI TOPLUM/P.
C/as/res Ji RUSYA'DA SOVYETLER (19051921)/. Anwei/er .!!1 BOLEVIKLER VE II DENETIMI!M. Biinion .d EDEBIYAT
KURIIMUT. Eagleton .!!1 IKI FARKLI SIYASETIL Kker .d ZGR EGITIMIJ. Spring J:f EZILENLERIN PEDAGOJ!SI!P. Frelre .s
SANAYI SONAASI TOPYALARIB. Frankel .d IKENCEYI DUADURUNVT. Akam Ji ZORUNlU EGiTIME HAYIRVC. Baker .d
SESSIZ YIGINLARIN GLGESINDE YA DA TOPLUMSALlN SONU/J. Baudril/ard .d ZGR BIR TOPlUMDA BILIMIP. Feyerabend
.d VAHI SAVAININ MUTSUZlUGU/P. Ciastres .d CEHENNEME VG/G. Vassaf .d GSTERI TOPLUMU VE YORUM
LARIG. Debord .d AGlR EKIMIL Segaf.d CINSEL IDDET/A. Godenzl .!!1 ALTERNATIFTEKNOLOJI!D. Dickson .d ATE VE
GNE!/. Murdoch .d OTORtTEIR. Sennen .d TOTALITARIZM!S. Tormey .d ISLAM'IN BILINALTINDA KADIN/F. Ayt Sabbah
.d MEDYA VE DEMOKRASIJJ. Keane .d ,OCUK HAKLARVDer: B. Franklin .d KTEN SONRNDer. R. Blackbum .d DN
YANlN BATIULAMASVS. Latouche ..X TURKiVE'NIN BATILILATIRILMIISUC. Aklar .d SINIRLARI YlKMAK/M. Mellor .!!1 KAPI
TALIZM, SOSYALIZM, EKOLOJI!A. Gorz .d AVRUPAMERKEZCILIKIS.Am/n .d AHLAK VE MODERNLIK!R. Poole .d GNDELIK
HAYAT KILAVUZU/S. WiUis .d SIVIL TOPLUM VE DEVLET/Der. J. Keane-" TELEVIZYON: LDREN EGLENCEIN. Postman .!!1
MODERNLIGIN SONULARVA Giddens .!!1 DAHA AZ DEVLET DAHA OK TOPlUMlA. Canlen .d GELECEGE BAKMAK!M. Al
bert R. Hahnef.d MEDYA, DEVLET VE UlUS/P. Sch/esinger .d MAHREMIYETIN DNM/A Giddens ..X TARIH VE TINJJ.
Kovel .a ZGRLGN EKOLOJISI!M. Bookchln .d DEMOKRASI VE SIVIL TOPlUM/J. Keane .a U HAIN KALPLERIMIZIR.
Coward .!!1 AKLA VEDNP. Feyerabend .d BEYIN IGFALEBEKESI!A. Mane/art .d IKTISADI AKllN ELETIRISI!A. Gorz .d MODERNLIGIN SIKINTILARUC. Taylor .d GL OEMOKRASI!B. Barber .d. EKIRGE/B. Suils ..X KTULGN EFFAFLIGVJ.
Baudn1/ard ..X ENTELEKTEUE. Said .d TUHAF HAVNA.Ross .d YENI ZAMANLAR/S. Hall-M. Jacques A TAHA'KKM VE Di
RENI SANATLARVJ.C. Sean ..X SAGLIGIN GASPU/.11/ich ..X SEVGININ BILGELIGiJA. Fink/elkraut ..X KIMLIK VE FARKLillK/W.
Connot/y J:1 ANTIPOLITIK AGDA POLITIKNG. Mulgan ..X YENI BIR SOL ZERINE TARTIMALAR/H. Walnwright .d DEMOK
RASI VE KAPITALIZM/S. Bow/esH. Gintis .d OLUMSALLIK, IRONI VE DAYANIMNR. Rorty ..X OTOMOBILIN EKOLOJ!SI/P. FreundG. Martin ..X PME, GIDIKLANMA VE SlKilMA ZERINE!A. Phillips .!!1 IMKANSIZIN POLITIKASUJ.M. Besnier ..X GEN
LER IiN HAYAT BILGISI EL KITABVR. Vaneigem A CENNETIN DIBI!G. Vassaf .d EKOLOJIK BIR TOPlUMA DOGRU/M. Bookc
hfn .d IDEOLOJI!T. Eagfeton .d DZEN VE KALKINMI\ KlSKAClNDA TRKIYEIA. lnsel .d AMEAIKNJ. Baudrillard "" POST
MODERNIZM VE TKETIM KLTR/M. Featherstone ..X ERKEK AKIUG. Uoyd .d BARBARLIK/M Henry ..X KAMUSAL INSA
NIN K~/R. Sennen ..X POPlER KLTAUERID.'Rove Ji BELLEGINI YITIRENTOPLUMIR.Jacoby ..X GLME/H. Ber!J
son "' LUME KARI HAYAT/N. O. Brown .d SIVILITMTSIZLIK!Der.: Y. Coar .!!1 AHLAK ZERINE TARTIMALARIJ. Nunall
.d TKETIM TOPLUMU/J. Baudrillard ..X EDEBIYAT VE KTLKIG. Balaille ..X LMCL HASTALIK UMUTSUZLUK/S. Kier
kegaard ..X ORTAK BIR EYLERI OLMAYANLARlN ORTAKLIGVA. Ungis ..X VAKiT LDRMEK!P. Feyerabend ..X VATAN A
KI/M. Viroli ..X KIMLIK MEKANLARVD. Mortey-K Robins J:1 OOSTLUK ZERINE/S. Lynch Jt KIISEL ILIKILER/H. LaFolleUe
J!/ KADlNLAR NEDEN YAZDIKLARI HER MEKTUBU GNDERMEZlER?/D. Leader ..x OOKUNMNG. Joslpovlci ..x ITIRAF EDI
lEMEYEN CEMMT/M. B/anchot ..X FLRT ZERINEIA. Phillips"' FELSEFEYI YAAMAKIR. Billington ..X POLITIK KAMERNM.
Ryan-D. Kellner ..X CUMHURIYETILIK!P. PeUft .d POSTMODERN TEORiiS. Best-D. Kellner ..X MARKSIZM VE AHLAKIS. Lu
kes ..X VAHETI KAVRAMAK/J.P. Reemtsma .d SOSYOLOJIK D~NMEKIZ Bauman ..X POSTMODERN ETIKIZ Bauman Ji
TOPLUMSAL CiNSIYET VE IKTiDARIR.W. Connell ..X OKKLTUAL YURTTAllK/W. Kymlicka ..X KARIDEVRIM VE fs.
YAN/H. Marcuse ..X KUSURSUZ CINAYET/J. Baudril/ard ..X TOPLUMUN McDONALDLATIAILMASVG. Aitzer ..X KUSURSUZ NI
HILIST/K.A. Pearson ..X HOGR ZERINE/M. Watzer"' 21. YZVILANAA,IZMiiDer.: J. Purkis & J. Bowen ..X MARX'IN Z
GRLK ETIGI/G. G. Bren~ert"" MEDYA VE GAZETECILIKTE ETIK SORUNLAR/Der.: A. Belsey li R. Chadvlck ..X HAYATIN llE
GERI/J. Harris "' POSTM6DERNIZMIN YANILSAMALARVT. Eaglelon .d DNYAYI DEGITIRMEK ZERINE/M. L6y A K
ZN A'SVB. Sanders ..X TAHAYYL GCN YENIDEN DNMEK/Der.: G. Robinson & J. Runde/1 ..1/ TUTKUlU SOSYOLO
Jl/A. Game & A. Netcal/e A EDEPSlzLIK, ANAAI VE GEAEKLIKIG. Sartwell .a KENTSIZ KENTLE ME/M. Bookchin ..X YN
TEME KARUP. Feyerabend ..X HAKIKAT OYUNLARUJ. Forresler .d TOPLUMLAR NASIL ANIMSAA?/P. Connerton ..X LME
HA'KKVS./nceolu ..X ANARIZMIN BUGN/Der.: Hans-Jf!Jen Degen"' MELANKOLI KADlNDlR/D. Binkert Jti SIYAH'AN'LAR
1-IVJ. Baudriffard A MODERNIZM, EVRENSEULIK VE BIREY/. Benhabib ..X KLTREL EMPERYALIZM!J. Tomffnson ..X GZN VICOANVR. Sennelt A KAESEULEMEIZ Bauman .d~ETIGE GIAI/A. Pieper ..X DUYGUTESI TOPlUM/S. Meslrovi
.&! EDEBIYAT OLARAK HAYATlA. Nehamas ..X IMAJIK Robfas ..d MEKANLARI TKETMEKIJ. Uny ..X YAAMA SANATVG.
Sartwell A ARZU AGUj, Kavel A KOLONYALIZM POSTKOLONYALIZM!A. Loomba .d KAETEKI YABANilA Phillips ..X
ZAMAN ZERINE/N. El/as A TARIHIN YAPISKM/A. Munslow .d FREUD SAVALARUJ. Forrester ..X TEYE ADlM/M.
!3/anchot "' POSTYAPISALCI.ANARizMiN SIYASET FELSEFESiJT. May .d ATEIZM!R. Le Po/devin .A AK ILI~KIUEAI!O.F.
Kemberg ..X POSTMODERNLIK VE HONUTSUZLUKLAAI!Z Bauman ..X LMLLK, LMSZLK VE .DIGER HAYAT
STRATEJILERIIZ Bauman A TOPLUM VE BILINDII/K Le/edakis .d BYS BOZULMU DNYAYI BYLEMEK!G. Rifzer
.!!1 KAHKAHANlN ZAFEAitB. Sanders ""EDEBIYATlN YARATILII!F. Dupont Ji PARALANMI HAYAT/Z Bauman ..X KLTREL BELUEK!J. Assmaan ..X MARKSIZM VE DIL FELSEFESiiV. N. Voloinov A MARX'IN HAYALETLEAI/J. Derrida .d
ERDEM PEINDEIAMac/ntyre Ji DEVLETIN YENIDEN RETIMiJJ. Stevens-" AGDA SOSYALBILIMLER FELSEFESI!B. Fay
..X KARNAVALilAN ROMAN/VM. Bakhtin .d PIYASNJ. O'Nei/1 ..X KUTSAL INSANIG. Amgaraben

H
A
Z
1
R
L
A
N
A
N
K
1 T A P L .A R
BILINALTINDA DEVlETIR. Lourau ..X ARMAGANIN MANTIGVDer.: A. Schriil ..X YAAMA FELSEFESI!A. Nehamas ..X POST
MODERN EDEBIYAT KURAMVN. Lucy .d FOUCAULTNUN ZGRLK SERVENI/J.W. Bernauer ..X NIETZSCHE: BIR AHLAK
KARITININ ETIGI!P. Berkowitz .d GENEL ETIKIA. Heller .d

indekiler

.-

Giri

.............................................. , . ;9
Birinci Ksm
Egemenliin mant

I. Egemenliin Paradoksu ............................... 25

Il. "Nomos Basileus" ......... , ..... ............... : ... .4.5. .

III. Potansiyel ve Hukuk .................................. 57

IV. Hukuk Biimi ..................... ." .. .:...............70 .
-Eik ..................... ,................. ..... .. ~gg

kinci Ksm

Homo Sacer
I.
IL
III.
IV.
V.
VI.

Homo Sacer .........................................97

Kutsal n Mphemlii ................................ l02
Kutsal Hayat ......... : ............................. ll O
"Vi tae Necisque Potestas" . : .......................... 18
Egemen(in) Beden(i) ve Kutsal Beden ................... 124
Yasak ve Kurt ..................................... .140
-Eik ............................................ .150
tincti Ksm

Modern(li)in biyosiyasal
paradigmas olarak kamp
Hayatn Siyasalla(trl)mas ........................... 157
Biyosiyaset ve nsan Haklar .......................... 66
Yaamay Hak Etmeyen Can .......................... 178
"Siyaset ya da Bir Halkn Hayatna ekil Vermek" .......... 188
VP .............................................. 201
lmn Siyasalla(trl)mas ........................... 208
Modern(li)in "Nomos"u Olarak Kamp .................. 216
-Eik ............................................. 235

I.
II.
III.
IV.
V.
VI.
VII.

-Dizin ............................................ 250

Das Recht hat kein Dasein fr sich, sein Wesen vielmehr ist
. das Leben der Mensehen selbst, von einer Seite angesehen.
Hukuk tek bana hibir eydir; hukukun z, bir adan bakldnda, insan hayatnn ta kendisinde yatyor.
Savigny

Ita in iure civitatis, civiumque offciis investigandis opus

est, non quidem ut dissolvatur civitas, sed tamen ut tanguam dissoluta consideretur, id est, ut qualis sit natura htimana, quibus rebus ad civitatem compaginandam apta vel
inepta sit, et quomodo homines inter se componi debeant,
qui coalescere volunt, recte intelligatur.
Devletlerin haklarn ve Tebaann ykmllklerini daha
iyi anlamak iin, (bunlar birbirlerinden koparalm demiyorum, ama gene de) bunlar sanki zlmlermi gibi tasavvur etmemiz, (yani) insan doasnn niteliini, nelerden
olutuunu, sivil bir ynetime elverili olmayan ynlerini
ve salam-temelli bir Devletin oluturulmas iin insanlarn
nasl anlamak zorunda olduklarn iyice anlamamz gerekiyor.

Hobbes

Eurete moi he entole he ei s zoon, au re eis th~~aton.

Ve hayat takdir eden buyruun lm takdir ettiini grdm.
Aziz Pavlus

Giri

Eski Yunanllarda, bizdeki "hayat" szcn karlayan tek bir

szck yoktu. Bunun yerine, etirnolojik olarak ayn kke dayansaiar da, anlambilim (semantik) ve biimbilim (morfoloji) a
sndan birbirlerinden ayr iki terim kullamyorlard: zoe ve bios.
Birincisi btn canl varlkarn (hayvanlarn, insanlarn ya da
tanrlarn) ortak zellii olan yaln yaama/canllk olgusunu
ifade ederken, ikincisi bir birey ya da grub.un bir zellii olan
yaam(a) .biimine (hayat tarzna) iaret ediyprdu: Ne Platon
* evirideki "hayat", "yaam", "can" kelimelerinin ~e ingilizcedeki "life"

szcnn; "yaama", :yaayan", ~canl", "canlilk" kelir:el.eride hem isim hem

de sfat cilarak kullanlan '"livin~" szcnn karli olarak kullanlyor. (.n.}

Philebos'unda hayat trnden sz ederken, ne de Aristoteles

Nikomakhos' a Etik'inde felsefecinin dnce hayatn (bios theoretikos), haz hayat (bios apolaustikos) ile siyasal hayattan (bios politikos) aynrken zoe terimini kullanyordu (ki zaten Yunancada bu szcn oulu yoktur). Bios'u kullanmalarnn
nedeni gayet basitti: Her iki dnr de yaln doal hayat deil;
erevesi belli bir yaam, belli bir hayat tarzn ele alyordu.
Geri Aristoteles, Tanr'yla ilgili olarak oe miste kai aidios (daha soylu ve lmsz bir hayat) tabirini rahatlkla kullanabiliyordu (Metaphysics, 1072b, 28); ama bununla sadece Tanr'nn da
cai bir varlk oldu. yolundaki nemli hakikati vurgul~ay
hedefliyorrlu (benzer ekilde Aristoteles, dnme edimini tanmlama balamnda da -ve yine anlaml bir biimde- zoe terimini kullanyordu). Halbuki Atina vatandalarnn zoe politike'sinden [siyasal hayat] sz etmek anlamsz olurdu. Hayr, klasik dnya, doal hayatn, yani yaln zoe'nin kendi iinde iyi bir
ey olabilecei dncesini bilmiyor deildi. Aristoteles, Politika'nn bir yerinde, kentin amacnn iyi bir hayat srmek olduu
nu hatrlattktan soo/~ .bu dncenin farknda olduunu mkemmel bir belagatle dile getiriyordu:
Bu [iyi bir hayat], btn insanlarn hem tek tek hem de ortak olarak
gttkleri en yksek hedeftir. Ancak yaln yaama gereinin kendisinde [kata to zen auto monon] herhalde bir iyilik var ki, insanlar bir
araya geliyor ve siyasal topluluklarn yaln yaama dncesi zerin~
"de idame ettiriyorlar. Eer hayat tarz [kata ton hion] konusunda
nemli hibir sknt yoksa, o zaman elbette ki insanlarn ou birok
acya gs gerecek, sanki asude [euemeria, gzel gn) ve doal bir
gzellikmi gibi hayata [zoe] sarfacaktr. (1278b, 23-31)

Bununla birlikte; klasik dnyada yaln doal hayat polis'ten

kesin bir biimde dlanyor ve -sadece reme hayat olarak- o i- .
kos'un alanna, "ev"e hapsediliyordu (Politika,. 1252a, 26-35).
Aristoteles, Politika'nn banda, her ikisi de reme ve hayatm
idamesiyle ilgilenen aikonomos (bir yerleim. blgesinin reisi)
10

ile despotes'i (aile reisi) siyasetiden ayr tutmaya ok zen gsteriyor; birinciler ile ikinci arasndaki farkn sadece bir nicelik
fark olduunu, tUrsel bir fark olrnaln syleyen insanlar kms-gyordu. Nitekim, Bat'nn siyasal gelenei iin kanun ~ali
ne gelecek olan szleriyle mkemmel toplumun amacm tanm
larken (1252b, 30), tanmn, yaln yaama olg!!su (to zen) ile siY:tsal nitelikli hayat (to eu zen) arasndaki kartla oturtuy.m.:.du: ginom~n~ nieii -un to u zen heneken, ousa de to u e u zen ("ha~
yat s~bi olarak lomak, fakat zde iyi hJ!Y~t hedefiyle yaa-:
llik") (Moer5-~e1-wil.Iiam'm;emA:q_ii:las ;t~-.,1ieffide-Padu-.
al Marsilius'tan neeli Latince eyirisinde:facta quidem igitur
vivendi gratiti, existens autem gratia bene vivendi).
Doru, Aristoteles ayu eserinin mehur bir blmnde insau _bir pplitikon zol!_.Jsiyasal hayvan] olarak tanmlyordu
(Politika, 1253a, 4). Ancak buradaki kullammda (Attilm Yunancasnda bio~ai flinin irndild, :Zam.nda pratik~e asla kullanlma
mas bir yana), "siyasar, tam anlamyla canl varln bi:r sfat
deil; zon cinsini belirleyen zg~- farkl:trdn biriydi. (Zaten
aym,eserin az ilerideki bir blmnde, insanlarn siyas~ti teki
canl varlklarnkilerden ayrlyor ve bu siyasetin, dile .bal bir
siy~sallk [policita]t eki sayesinde; sadece haz ve acdan deil
aynzamanda da iyi ve ktden ve adaletli ve adaletsizden olu@ bir topluluk zerine oturduu syleniyordu.)
Michel Foucault, Cinselliin. Tarihi'nin birinci cildinin sonunda,. modem an eiinde doal}ayat:r Pevlet iktidarnn
mel<:~ima vehesaplar~~__dalil ediJnyye baland ve [bu y~i::
la] sl.~~tI1_~~EE.Y2.ffiias_g_t~,f!n!!.tij!(sili~T~~!!~!!f~i t~~a
A!:!~!ot~!~~-~l.!l.~~-gpd~m~~Y.~E.~Y..?.!.: "Binlerce yl", diyor Foucault, "insanolu aynen Aristoteles 'in tanmlad gibi
kald.: QtekigmbJ.ara~k olar.<!k. siyasal yarolu kapasitesi de buluna,n bl hayvan. Modem insan, kendi siy~~etiiil:.canii-brr:var~
ik bala~...Q.iliJ~Q!lsii..YMOll!~!!~ sorguayan .brr-liayvaiii!if'
(La volon~e, s. 188).
-------------------""-""'="'~-11

Foucault'ya gre, bir toplumun "biyolojik modernliinin ~i

i", yalnJ:ir cah. !?~den.olarak ..biiyii ve trn, topiumun si.yl~ai .stratejilerine dahil edildii noktay..d. Foucault;~un Colleg~ de France'da verdii dersler, 1977'den sorn-a "toprak-temelli
Deylet"ten "nfu_Devleti~'ne gei ve, bunun sonucu olarak da,
egemen iktidar ilgilendiren bir sorun olarak ulusun sal ve
biyolojik hayatnn nemindeki art (ki bu ekilde tedricen "insanlarn ynetirni"ne dnyor) zerinde odaklanmaya bal
yordu (Dits et ecrits," 3i 719). "Bunun sonucunda ortaya kan
ey, en sofistike siyasal telcnj.kler l:cqllanlarak baarlan, insann
~dr: Btn tarih boyunca ilk defa olarak sosyaf
bi!_I!llerin nndeki imkanlar orta yere seriliyor.ve ayr anda
hem hayat korumak hem de bir soykrma yetki vermek mm19J.D-ol.uy~~;-;:-o~~~likle de, bu adan bakldnda[bir dizi amaca-uygun teknoloji kullani)lak suretiyle deyim yeriideyse ken-'
disine gereken "uy_s,al::bedenler"i yaratan sz konusu yeni biyo~
iktidarn ul~g disiplinci ~enetim olmasayd: kapitalizmin ger
liirrii ye zaferi miikll- lmayacakti.
Harmal Arendt, homo laborans' Temeki insan] - ve bunun
yannda da, plak biyolojik hayat- modernliin siyaset sahnesinin merkezine her g;een gn biraz daha fazla dturtan bu sQreci
Cinselliin Tarihi'nden neredeyse yirmi yl nce zaten analiz etmiti. Aren.dt, insanln Purun/nd~_(The Human Condition),
11!~<1-~.m.JC?P-l!!!J.~lM:daki siyaset alannn dnm ve kn
(dekadansn), d~jal h_ayatn !Y,._s~l eyi~m ze.rinde~.ulat.J..,b..\L
nceli~yklyq:l;.

Foucault'nun Arendt'in eserine (ki bugn

bile Arendt'in analizini izleyen lifr alma yoktur) hi-2_ gnderme
yapmada kendi biyosiyaset almasn balatabilmesi;b aianda dnen her insann mutlaka eitli zorluk ve direnlerle karlaacann deliliydi. Zaten u ilgin gerei aklayabilecek
ey de herhalde bu zorluklardi: Arendt, nsanluDurumr,t.~ncta. k!..~~~!J.rmalar ile daha nce totaliter iktida:a ilikin yapt keskn analizleri (ki bu analizlerde biyosiyasal bir perspektifin esa12

misi okunmuyordu) arasnda hibir balant kurmazken, Foucault da, yine aym arpclkttli bktuturrla, .modern. biyosiyasetin
rnek mekfular, yan!.. J9..R!@l:.Jcarp~ap. .Y~ yiJ:nllnc.i. yij~y:t)m
bfi_y!:ilf_~2!~!.C:~ -~~Y!~!1.~!miD. Y-1!PJS.l:. .~:?:~ri.f_~_m_!:l.ffilJJY9I4.YA
Foucault'nun lm, biyosiyaset kavramn ve bu konudaki
almalarn nasl gelitireceini gstermesini engelledi. Ancak, nereden .bakarsanz bakn, zoe'nin polis'in alanna girmesi
"'":yani_E:plak hayafl1 siyasanatrlmas- f!lodemliin belirleyici
olgusunu .olu~turuyor ve klasik dnc~nin_yasal-felsefi kategorilerinin radikal bir qnmne iaret edi,Yor. Ha_tta, herhalde_, ee_r_ bugn siyaset srekli irtifa kaybettii izlenimini veri. yorsa bu; siyasetin, modemliin bu temel geliimiyle hesaplaa
mam.~snn sonuc:d~r. 2!de yaadmz yzyln, tarihsel akln ,n,ne !f2ydiu,v~ laHi k~!&~Jm!2'.!..2,~kl~en :.m!f'<
airiffiaar"n. (Furet, L'Allemagne nazi, s. 7) (p razi.m~..lu:.liD:lQ
e.~ rahat.sz edicHerinden yalnzca biridir) ziebilecei tek alan
bunlarn qoduu alann kendisidir (yani bi~aset alandr}.
Kartlklar mode"'m. siyasetin temelini oluturan -ve bugn artk gerek bir belfrsizlik mntkasna girme noktasna loru zrieye devam eden- k:,teggffi~im .(sa-sol, zel~kamusal,
mutfaklyetlik~demokrasi, vb.) -~~inde sonundayok olup oim:a.yacaklarna ya da eer ortadan kalkmay:_caklarsa, bu b{ysiyase_t ufkunda yitirdikleri an1nlarna en sonunda yeniden kavuupJcavunay:_cak:larna karar verebileceimiz yer Yl!"!e biyosiy:asaLbir-uf.J&:tur. Ve bugn artk siyasal.[olan] sakla.nd_ delikten karabilecek've ayn zamanda da d__.nce~i pratik u}.":Ma-_
.t::a iade edebilecek olan tek ey,.Foucault ve Beniamin'in izin"
'Jengiderek, plak ha~ siyaset arasnda var-olan ve_gr-.
nti.~}~2~iri~fiSok farkl modem ideolQ.iileri,gizlice ynete~.
ilikiyi sorguJ.:,yru_b.irlunmdr.

Foucault'nun
almalarnda hep.var olan zelliklerden biri,
. .
'

* Zone of indistinction: Bird~n ok nesnenin i ie 'getii ve artk birbirinde~ ayrt

edile_mez bir hal ald blge. (.n.)

13

iktidar sorununu 'hukuksal-kurumsal modeller (egemenliin taDevlet teorisi) temelinde ele alan geleneksel y&clan tamamen terk ederek:'iktidarfrri:6~~-~ler.iri 't~b~d~~i~rio.e ve
hai~t_t_axzla:na-nfuz..ettiLgp~.!..Y.QllaiL.n_y.argm~--a.!!~Uh.et
I.!l~u~!Y2!.:.J 982'de Vermont niversitesi'nde dzenlenen bir seminerde de grld gibi, Foucault, son yllarnda, bu analizini iki ayr aratrma pusulasna gre ynlendiriyo;du.. Birincisi,
Devletin stlendii ve merkezine de bireylerin doal hayatn
oturttuu siya.safi(!!Eiukler (rnegiil-polls~blnfzerine-y~pllan
--------.....~---............... ._._ ,.,.,
. ~ . ... - X. --- -~-~-almalar; ikincisi ise, znele(tir)me srelernin bireyi bir
y~~~di
kimlik
ve bilmcine_
, te yandan ise, ayn zamanda,

..
.. - d.~ bir .!!cti42f~J2e!m.~.LQ~--~L~9.~J{.in~q!.Yn~-tekr:_~]ileri
.h_~~"~ _!1$~nel~[; uras ak ki, (baridan oertFoucault'nun almalarnda mevcut iki eilimi tayan) bu iki hat bir-
ok noktada kesiiyor ve buralardan da ortak bir .nerkeze gnderme yapyordu. Foucault, sonyazlar!flcla.n b.4'i;cf.~, 0)3at'qaki
nmlanmas,

-- ---~-:-: s~~:-.~.-

~~~~lJl~~TI~t~~ ~ii!~fk,i.i;y:;ii~ffi~.t~jguc~dn,i~. d.A,. n~ 9i

grlmemi
bir..4erecede,..... nesnel
btnselleme
pros~diir.leriyle
..... .;: ..,. . - - " --- .
... .-.. . , __ ,_.
....
'---~ ~':.'- "'- ~ - ....,_~, - -.;... ::.~. -

:;.

' - ' , .,

,1 __._, .... ,- ,. - . ' . , , ., - .

--

. ..

. .

~-k!~..t.g~!!!~i.. ~~~g~- -\?.Q!Y.2E, Y~. :_P.?.~~~: *,qR~~, Y.tJ,BMf\&WWJ!Y.P.

~~:~~~.- ~~x.~~!~~!k1~~!~rin9,<tl..1Y~J1~.m .f!~.JAti:i.l1.~u~tr)

me~_r.fu.~en_c!.<?.~~~. &~r.~:K J:>M" -~.'~y~q!!!. :lli!.m'-~'len (Dits et ecrits, 4: 229-32) sz ediyordu.

Ne var ki, iktidarn bu iki yznn birletii nokta Foucault'nun almalarnda ilgin bir biimde bulank kalyor. Bu o
kadw~'byledir ki, Foucault'nun niter bir iktidar teorisi gelitir
meyi ;srarla reddettii bile id~!a ediliyor. Foucault, eer, iktidar
sorunu konusu_l}_9a tai],!~!!l.~ttb!!K.l<:sal ("iktidar meru klan ey
n~'.) ya d~L~"~~P~.~-ll!Q..c!~Q~I;.e ("Devlet nedir?") dayanan
g~!~:eJ:c.se,t yaklam tart.wyprsa ve eer, hukuku model ve kod
olarak alm~y~~ bir iktidar analizi ina etmek .iii 'i:J.e;) "egemenliin teorik aypcalndan kurttffia'' ars yapyrsa? o
zaman u soruyu sormak gerekiyor~-~~!d. u..:.:.P~l.!Y~.S,J!Q~.-9ir~y
seile(tir)me teknikleriyle btnselle(tir)me pro~edrledii
14

blletii

belirsizlik m'tkas (ya da en azndan, kesime noktas) nersidir? Ve daha genel olarak, bu s!y_~saL~'ikilern''in kendi
rai;on)l'etre'ini[varolu nedeni] bulduu niter bir merkez var
m,d~?.Jktidar~ ortaya knda znel bir tarafn.oldu~ gere()~tienne .qe L~.. Boetie' deki servitude volontaile [gnll
. klelik] kavrartinda zaten <>.rtk olarak ifade ediliyor. Fakat aca:ba::b~eylerin bu gnll kleliirin nesnel iktidarla t~rraa g~
ti_!_rig!!~..!?-~~~~~q? Byie.!?-azik bir alanda; d ve i nevrozl:tr
arasndaki paraleUUc kav:r@il gibipsikolojik aklamalarla yetineblilrffiiyi:z;? Bugn, g~steri toplumuriin gc gibi siyasal ala~
11!}1er- yeide dntten.fe.iiominl~r cars}Jlla, znel. teknoloji-
le~~lfi~Y3.~-~~~~~!:>ir~k.inden ayr tutmak meru ya da hatta mmkn
mdr?
- .
Foucault'nun almalarnda byle bir diinme izgisi man'tlcsal olarak rtk bir varla salip grnse de, burada bir kr
nokta ya da.dala doru.si bir gzden kaybolma noktas buliriu
yor: Foucault'nun incelemelerinin (ve daha gerielde de, iktidar
zerine ortiya.Jconan btn Batl dncelerin) fark:JJ..persp~l
tifleri izeyen izgileri, birbirlerine kavull1adan gzden kay6q~
luyi- ve bir trl b.i.r araya getirilemivorlar.
.
.
-~- ite-~furi~d~kl bu alma, !~.!!kill.Y!!!f!11fu.ilftidar
---~-

P)OdeiTiie:bcyosi"yasanktid~~ClelJ (lf~~a];Lbu_ S~Jt }:<:~.:.

rriii-_ti@(tas.nee' ruyr;1 Bu alrrartn varaca muhtemel so-

i;,latdanbiri u ol~~~tr: :~~J!C~alizi.birbifJ.!c!~n ~u-I!Lak

imkfuszdll' ve egemen iktidarn -sakl da olsa- oii.inal e.dide-

'gfillJihflr"'art'eY.~1~,}}}~YaJ!!i.~;s~[1r[~J?.~giQ.~J
iiait';;li bTie~dfyebiliri: Egemt:'!:Jktidarn ortaya koydu{Luj]k
~k!nli~,

biyasiyasal bir ~e1_en_ . YC!}atmaktr8

~ anlamd~ biyosi-

ya:set, ~:t-~:d_il.ll egemenj~~is!a-(i>overeign exception). ~a~'

ki bir o~\ Modem Devletin; biy<;>_lojjk__h~Y..~~i,keffdi hes~
rnn merkezine yerletirmekle y.tpti~ ey, iktidar ile plak ha:.
... .
... ya ~irpirineba&layan b~ gizli ba gn na: karmaleve ddl~ysyla da modern iktidar neen ezeli arealla imperii [gizemli
~--,---

.,

' . ..

'

. . . . . . . . . . . . . "'!~ ..

s
..'.

(ki bu balantnn kayna, hi

modern ile eski arasnda
ki kuvvetli ve yapkan rtmdr) teyit etmekten baka bir ey
g/iktidar]

arasndaki baianty

bekle~edik yerlerde karmza kan,

deildi.

Eer bu doru ise, bu durumda, polis'i, hayat (zen) ile iyi hayat (~u zen) arasndaki kartlk olarak tanmlayan Aristoteles'in
bu tannl yeniden ele almak gerekecektir. Bu kartlk, gerekten de, ayn zamanda ikincinir birinciyi, siyasal nitelikli hayatn plak hayat ilemesi anlamn tayor. Dolaysyla Aristotel es 'in tanimnda sorgulamamiz gereken ey -imdiye kadar
yapld gibi-siyasaln telos'u [ama] olarak. "iyi hayat"n anlam, tarzlan ve olas davurumlar deildir. Bunun yerine, tam
tershle B~iyase!!nin ke:di~l!! olJ,!turm~ i;,in ~eden ncelikle plak hayat dlarln (ki bu d'.lam~yn z;yn~da bir ile- ...
l!l~jr)_,_y@i.Md_tm..sn. ban..c!fl:. .~Y.. haya1!, ile.J.~lrlnY...e!Yl!..!?l!hi- .';
rinden ayrdn sormalyz ..Eer hayat, kendisini, dlanarak
fienen bir ey olarak sunuyorsa, bu halde siyaset ile hayat arasnda nasl bir iliki vardr?
.

'
Bu adan bakldnda, bu kitabll). birinci ksmnda betimlenen istisna [durumu]nun yapsnn Bat siyasetinin yaps ile ayn trden olduu ortaya kyor. Dolaysyla da, insann, Aristoteles'e gre, "teki canllara ek olarak siyasal varolu kapasitesi de bulunan bir hayvan" olduunu dile getiren Foucault'nun l]u
ifadesinde s6runsallatrlmas gereken nokta, bu "ek kapasite"nin ne anlama geldiidir. "Hayat salibi olarak doan, fakat_
zde iyi hayat hedefiyle yaayan" eklindeki spesifk ibare, sadece varln (ousa) doumu (ginomene) iermesi olarak deil;
ayn :zamanda zoe'nin polis'ten ilenerek dlanmas (exceptio)
olarak da okunabi~urada karilnza neredeyse yle bi:r tab-.
lo kyor: Siyaset, hayatn kendi kimdini iyi hayata dntifr-

m~sinin g!~ekti~_Lye siyasall!!mJ.!!~ereken eyin daim~

t::~ .!.EJalf_.hB;Y.ELqJg!L.Y,eid_ir,_J~E:1LiyJ!~~t.!!~atc_hayatn
~~~~e-~~~.-~!. .~Y.!!S~ yf[,!L~ ...l>!!...ev!!S.~2!.!~asyla
16

insanlarn yaad

kenti douran bir eyin

ayncaldr.

-0 halde, Politika'nn'bir yerinde, polis'in doru yerinin sesten dile ge~t~ ~onumlandrlmas 11i~de..te:,df deildrr. p
lak hayat ile siyaset arasndaki iliki, insan "konuan cai: varll('.-olarak tanmlaya metafiziin bu tanmnn phone ile lgos

[s~s.Jarasndakl bagiantda arad ilikini;t aymsdr:

Canl varlklar

ierisinde konuan tek varlk insandr. Ses, ac ile. hazve bundan dolay da t.eki canl varlklara ait bir zellikti:. (nk .bil varlklarn doas, acdie"iazz'i' tatma ve bu ikisilif gs. te,:me,.noktasn .!(adar geliebil;nitir). Halguki .~il~ ~Y~,9}le l;!Y.I!l.~ar
v~ ,galetFjle ac,laletsizi g(j~te!ffi.:<::Jc!2inc!,tr;)yi ll~!.~.X!L~_!!,l,!l2QU1e
zp iaretidir

adiife!~J~i_,2:,i~,T~~m~g.z OE.C~~~!!,..YlH:!!~t;!~- ol!,llaY.~~~tr.l~~ani

zel~'kti:,Yy bunla:.!I].iE~~-~~Y~l!..g}:,Lu~lY.!~.Y.S:!1~~-~1~.2!~aya kar.Jl253a, 10-18)

:can varlk harigi biimde dile. sahiptir" .2Q!USU tam an1a,::

!_lllyla "plak hayat 11angi bi'(_ipde pplis't~ y~~a4.t: s.Q:!!11E~."~tt
- ~~12!U edJy~!;:an varlm log os' a sahip olmas, logos'ta kendi sesini bastrmas ve korumasyla olur; tam da poli~'te yer al{ ~~~.: k~p...~i _!E!~ JEyatl!lm pplis'te, bir istisna olarak, .d~
\!~am'J!LQJ.JJ._q_gil:;ti. Dolaysyla siyaset, canl v;.rlk ilelogos B:fasndak.i ilikinin gerekletii eik rnekarn igal ettii srece, Bat metafiziinin gerekten temel yaps olarak karmza
kyor. plak hayatn "s~asallatnlmas"yla -bu esiz metafizik grevle- yaplan ey, ~aayan__ns<:@!l Q~@l!m~Jqg_ar ve!.:
nel<:tir.:..Bu grevi yerine getirirken modernliin yapt i, metafiz;ik gelenein zc y~psna olan sadakatini ilan etmekten
balca bir ey deildir. B~at s_i:x:~tiill.n.t~mel i.!9.-lii dost-dt,~il!l.
}.kilii ,leil; plak hayat-iyasa.l :v.ar.9.1Jt&.gg~~bios, dilama-i_"
ie'iiielkiiklenatr:S1yas~tllvitrlrt~~nn nedeni, insann, bir
yandan dili araclyla kendis_jpi ken(;!!_plak h~ya.~:r.!QE!tl. ~Y.lflP
bunl<ar ka.E!!:,.!~l~_.g~Y-ti!~~!J....ill~. :)!and~ d~,. ~yn ~a.ga~<:ta, 1Jl1
plak hayatyla ierici pir dlama ili~si iinde yaayan canl
~~n.='.;:::t...... '

varlk olmasdr,
F2N/Kutsul insnn
.

17

Bu kitabn ba-kahraman plak hayattr..;Jyl!Ji ldrlebilen~.!E

kat kurbaf.?....~tJJ.!em~Xlf.~~ b~--~~~..2..~~..~o'!1Q.~q__gr' in {kutsal i:
~ann) ha_y.a~dr. Bu kitapta, bu kutsal insann modeE_n siyasetteki hayati_ilevw_i._q_J~Y.~ko:ym_~la x_alac.3:_z. Eski Roma hukukundabulunan ve insan olarak zamann hukuk dzenine [ordimimento]' sadece dlanma yoluyla (yani ldrlebilirlii sfa
tyla) dahil edilen bu mulak ahsiyet burada bize bir anahtar sunuyor. Bu anahtar, sadece kutsal egemenlik metinlerinin deil;
ayn zamanda siyasal iktidarn kodlarnn da srlarn ifa ediyor.
Ancak sacer teriminin bu eski anlam, bizi, ayn zamanda da,
d4J.selden nce ya da dinselin tesinde, Bat'nn siyaset alannn
ilk paradigmasn oluturan bir kutsal ahsiyet muammasyla
kar karya brakyor. Bu durumda Foucault'nun tezinin dzeltilmesi ya da en azndan tamamlanmas gerekiyor: Modern siyaseti tanmlayan ey, ne zoe'nin polis' e dabil edilmesi -ki zaten
. bu kesinlikle eski bir duru~d~=-~ de _}pJ.~h.~Y.~l:!!!.. D~vl~~j).c
tidlli~-~~g~~--~-h~~~E.!~f!!.al~..!~l!l~...Qmrl5!ri.~_2eL!~!ri
haline gelmesidir. Burada nemli olan ey udur: Btn istisna-

1 ~~-~?i~:.~.P.~~!

.~~~~i~~~~~~~~~---~i~9.1~~~~l~t<?.,.9!EI~1~~~

alam (ki bu aslnda siyasal dzenin marjinlerinde konumla.n._

olan_bir aland) gn getike siyasal alanla rtme)!SL_b_ahy_or
v~l9lay_!!YJ.a da.ls!!!ama ile iJ~m~...~.!.ar ileJ.eri, bios.ile zoe
ve hak ile olg. indirgenemez bir q_eli;si:?,liJ<: IlJl!ltkasna giriyor.\
if;;~ii~d~btfu b._SiyaS";:-;;I~temin dayand gizli temeli te~
sis eden ey, plak hayat, ayn anda hem siyasal dzenden d
layan hem de bu dzenin iine hapseden sz konusu istisna d:urumudur (staty~ 9Le..2SC.:~P.~!9P.h . ~iyasal dzenin snrlar. l:.laruk
!amaya balaynca, bu dzende ikamet .eden pla1c Jayat Iendisini btn kente zgrce. salveriyor ;:~~.~__'!LQ~~-~I].g~~--~: .
1. "Dzen, sadece dzen anlamn deil, ayn zamanda siyasal ve hukuksal
hakimiyet, dzenleme ve siyaset anlamlarn da tayan italyanca ordinamento
szc yerine geiyor. Ordinamento, ayn zamanda Cari Schmitt'in .
Ordnung'unun da italyanca karldr. Vazarn ordinamento'yu Ordnung olarak
kulland yerlerde, Schmit'in evirmenlerinin setii "dzenleme'' szc kullanlyor. (ing. ev.)

18

a-

tmalarn hem znesi he~.~n~_i haiinJ_ihem D~vl~..=

rn~ rgtlendii ~em Ae --~~~~dar.icm.Jiz_giirl~m~tin g_~r~ek~

"letiCm-eKan1iaffi~geliir: He: ey, san,ki, Devlet iktidarinin,
caiilbrrvarilk-oiarak'ins~ kendi zgl nesnesi yapt disiplhl
sreciyle birlikte,\ byk olde ~odern demokrasinin douqpa
tek~bl ed~n bir baka sre de balatlm gibi geliiyor; bu
ikinci srete, canl bir varlk olarak insan kendisli artk siyasal.iktidarn bir !!!.!~)arak deil; bu iktidarn bir znesi olar~ sunuyor. Pek ok adanJ>irbiri,jn kart olan ve (en azn
dan grnte); birbiriyle aci.J1!a.~zca atan bu iki sre, vatandan plak hayat balanui~a, insanln yeni biyosiyasal bed~~ JJ._allliilJ,l:ld birleiyor. .1
O halde, eer modem demokrasiyi klasik demokrasiden ay
ran bir ey varsa, o da udur: Modem demokrasi ta en bandan
beri kendisini zoe'nin dorulanmas ve kt,rtulJJl1 ola.;ak S\l@)'or
ve srekli olarak da ke:c:l! plak hayatu bir _hayat tarzna. dniitrl.neye ve deyim yerindeyse, zoe_'nin {Ji.f~nu bulmaya ai~j3:intdan da Iriodern demokrasinin kendine zg kriaZ.
{apria) ~guyorjMo4ern demokrasi, jQ~JaryLz;gr.llikde

~IJ.f!.H!u~!~!.!!l... in~~~!rr.~~~_gnllkl~nn y~J?..Q.Y.!llL~fu.~leri

n~ ~~!gi~~!l<;!!i.. m~kanda..:-"plak hayat"ta:.. aryor~Haklarn ve
remi zgrlklerin tannmas sonucunu veren uzun ve mcade-

le dolu bi.r srecin arkasnda, yine ikizi ~gemen ile birlikt~, kurbfU1 edilemeyen fak;~t ld:;rlebilen <:utsal insann viicu4:Jnilu
rf[f;>i::;-.Bu knazn bilincinde dlmak, demokrasinin baar ve
fetihlerini kmsemek anlamna gelmiyor. Buiun yerine, bu
bilince sahip olmak u soruya yant bulmaya almaktr: De~
mokrasi, hem de en y~~~~~--n~ktasna ulat ve btn dman
l<J!"n nihayet alt ettii bir zamanda [bile J, m:J!!.lJ iin yaqm
Y?i~!i~~;~;c;~i~~?i;~'~i; t~i.hte ei benzeri grlmerrrl. felaket Kitapta isim olarak kullanlan "egemen" ("(the) sovereign") szc, tam olarak,
bizde siyaset dilindeki "hkmdar"n karldr: Hkm sahibi, karar verici, son
sz syleyen kii. Bundan dolay kitabn baz yerlerinde "kral, imparator, vs."
yerine kullanlan "egemen" szcn bazen "hkmdar" olarak evirdim. (.n.)

19

lere srklenmekten neden kurtaramad? Modern demokrasinin,

gz kamatrc post-demokratik toplumlardaki k ve gittike totaliter devlete doru _kaynlii (ki bu sre Alexis de Tocqueville'e aa kmaya balad . ve nihai olarak da Guy Debord'un analizleriyle kesinleti) kknde, peka.J.a, bu kmaz bulunah,!hr; ki bu kmaz, modem demokrasinin balangcna ia
r~t ediyor ve onu en azl dm~yla su ortaklna zorluyor.
Bugn siyaset, hayattan baka deer tanmyor (ve dolaysyla
da, hayattan. baka deersizlik de tanmyor); ve bu gerein
ier~i elikiler giderilene dek, _nazizm ve faizm asla hayat
nu:z;dan kmayacaktr. (Nazizm ve faizm, plak hayatm belirl~B,'-!1~ ~iyase!P.! ~1lce~iJ!aline dq!ill.llinnii_tiir.) Gerekten
de, Robert Antelme'nin yapt tankla gre, kamplarn buralarda yaayan insanlara rettii ey tam da udur: "nsanlarn
k.litesinin. sorgulailiJ!~,s, inan . rkna _ait .olmay:,";e.r.edey.se..tamamen biyolojik bir deer yapyor'~, (L' espece humaine, s. ll).
(Burada, ihtiyat elden brakmayar_ak ele almamz gereken)
demokrasi ile totalitarizm arasnda ikin bir dayanma olduu
dncesi, elbette, (Leo Strauss 'un, liberalizm ile komnizmin
nihai hedefleri arasnda gizli bir akma olduu ynndeki tezi
gibi} l?_~nlarn tar_iJ_@.___y~ __ekimelerini karakterize eden dev
f~~lk1arn tasfiye ve tesviyesini rieru l9lacak tarih-yazmsal
b4jdia deildir. Bununla birl~te, bu dncenin tariliel-felse
fi birdzeyde gl bir .biimde jz;lenmesi gerekiyor; nk, bu
buiy~l~ sonunda ortaya kan yeni gere~er ve irr:diye dek
grlmemi akmalar balamnda bize pusula hizmeti verebile_~kjek ey bu dnceciii,, Yine; byk lde henz doma
n_g!~" yeni siyasetin yolunu aabilecek tek ey de bu dn<;!(~~-- .
Aristoteles, yukarda zilerettiimiz blmde yaln hayatn
"gEel gn".(euemeria) ile s.iyasal bio$'tn ~-~byk slq]_tJ.i."Q!
cf!!latrrken, peka.J.a, Bat siyasetinin temelinde yatan bu k
~~m .en gzel forrrln sunuyor QJabil:if. o zam~dan bu ya--- - -

.......... .. __ , _,_,_" .... o r~ .... ~,..- .......

20

..

... _..... ...

"--- ~- - -

na geen yirmi drt yzyl, sadece geici ve etkisiz zmler getirdi. Bat siyaseti, kendisini gittike daha fazla bir biyos_iyaset
biimine .sokan bli metafizik gqryy~y~rine g~tir:.k~r., zoe ile_bi~

o~~v_e..-~~~.!1~.i~L,~11B!l~.....~Q.~Pi.~.;v~.~itl~arxl!~i~i~~

olan bir balantyina etmeyi baarama.{,[I)olaysyla da] plak hayat siyas.etin i.lde M.la isti~n:a-~larak, yani sadece dllan;.-ac ilenen bir ey otarak var olinaya dev.am ediyor. Zoe:.;in
''c!Q: __ gii:z~;tii.':m.. :'i!_~~~~~~~~~!!.l!!.i!!!!J.cti.!l___Qlabilir?
H;~r eyden nce1 .af.l!Q.ll:.Z.9.fQ.ID. gyf.~lft~n siY..~!l.ll.~t.rJm..! ge-
r~i9:Y9J:..IDJJ; ya da iy~~t. . ~ten z.o.e'nin en qenli.me~k,e.~i'de
bulun,11yor !JJ.ll2. Hem modem.JQtalitarizml!!.Y~hem.deJd..t:l~sel
hedbnizm_.[hazclk] ve t~ytPit topl.!J~l:.!J.Ull ~~y_iys.I?!_~e bli
sofl:llara yant ol\l!WlJY.Pf. Yine .de, tamamen yeni bir siyaset
-Y.~! .. ~k .plak...t~yatu...exqeJ?t.ic:.JJ.TeiiereFci"iTannasl
:z:;erinebina edi.J.meyen bir siyaset- hayat bulun,c;ya <i~k.. .~9tn
teori ve pratiklerin .eli kolu bal kal;cak; ve hayatm ''gzel
g(~~P. v~tandala kabul edilebilmesi, ya kar.. ye lm.araciliiyla ya da gsteri toplumunun kendisini mahkfi111 ettii mh~inmel anlamszlk iinde gerekleecektir..

~~~~s~~~.~,. ~~~.P..<?.~~~. tailll11!.~::gz~,~~-~J...~~Y.~.~~--~}!~~~~~.?

belirleyen kiidir]..!Jeylik bir. tanim olctu, Hem d.:l.u. gerek hi

~~~i@aaan::
t~_ffim,_lt.ls!!f . Y'!. .:PeYl:f>~. 9fu::e.tisindeki, ..e.geIIJ.J:~lt~E!..~~ hYJnJil. ~i!P.JYl~__ illg~~ (nk, her snr
kavram, her zaman iin iki kav.:m;,..ID:.amdaki .snra iwet ~d~r)
ye.b~i~n ~l-b.irinden ayrt edilemez oldti snr.kav~amndan
aa kalr bir yan yoktu. Btn tQplTJmsa.Lhaya~!!.!_ana uf1cy:u
D.~-~!~L~!94rit b~fu!~meyi _ srdrdke ve.J.P~vi.~t-b!im.Iii
ic!_~~-~-t~k<!._jy_a,s_;.l, dinsel, hukuksal Ve} ekono:nik:J:lretiler de
gl olduu. sreGe, bu "enu alan" aslatam olq.r~ gp.
n~:.kamayacakti.. [nlct.. burada] egemenlik sorunu, "Siyasal .
dzen ierisinde belli gijl~ri.k;im elffily. bulu.cJ.uruyor?" soru-

Bu

;-,,,

,,,,,.,

oH''''

"

'~O'

,,,,

'

"

'

21

suna indirgeniyor ve dolaysyla da siyasal dzenin kendi eii

asla sorgulannyordu. Bugn ise artk byk Devlet yaplan bir
zlme srecine girmitir ve Walter .Benjamin'in nceden syledii gibi, olaanst durum ortaya kmtr. Ve artls:, Devlet
biiminin ilkel yapsnn ve SJ.Ilfflarnn yepyen.i qirb~__a_~y
la _Qrgulanmasnn zamandr. Anarist ve Marksistlerin Devlet
eletirilerinin-zayf noktas, tam da, bu yapy gzden karma
lar ve dolaysyla da, sanki meruJohnmas iir J?yl]r_.l~ suret (si.mulacra) ve ideolojilerin dnda bir z yokmu gibi, arccn~m imp~rii'yi arabuk gzden karmalaryd. Halbuki bu
yolda karmza yapsn anlamadmz bir dman kyor;
yzylmzda yaanan devrimierin deizae seyrederken tolad
_ J.<:aya}k, Devlet teorisidir (zellild~ de itisna devletJeorisi,
yani devletsiz toplu.rra giden Y9.14a geici bir aama olarak prolitarya diktatrlii.Jeorisi).

Dolaysyla, balangta yeni bir dnya dzeni eklinde sunulan kanl aldatmacaya bir tepki olarak tasarlanan bQ kitap, yaZ'!fJil ilk bata ngremedii ~s>runlar .-ve hepsinden nemlisi
de 4ayatn kutsall sorununu- hesaba katmak zorunda kald.
. Ne var ki, kitabn yazm aamasida u aka ortaya kt:
Byle bir alanda, (hukg!. itihadndan antropolojiye kadar).sosyJ bilimlerin tanmlanm ve kesin olduunu dnd kavrarrlarn hil:>irini nihai dayanak olarale a1p.,;:.l imk1inszc;lr Yf! bu
.kavramlarn: pekounun kaytsz ap:sz ~bir felaket ivediliiy
le- gzden geirilinesi gerekiyor.

22

Birinci

Ksm

Egemenliin mant

Egemenliin

patadoksu

r:::rr:':':

;:gemenliin para_oksu u g:i:~~ dayanyor: Eg,~g~i],

nt!@Kg:~~~~i!:.fu.!lJ.P.~m di.Q.da .hem de..ij_ndedir. -~~r_

egemen, ger_ekten, huktik dzeniriin, kendisine istisria dtnmu

n,l.l. b.~lirleme ~~ dol~Y!.JJ!:l~-Ji~iii."fiil.Stf2,.J4 ~iii~~~~~fliui

l!.L~slgy?.:a.Ji!;~.Y~!ki"~lJ~,~~~~~!i.i..:!.~~'~Q. z;m:nan, '-~~g~m.~n,..b.J!k!J.k
~~~~-~!~Jll~~_!?,ul~~NS!E~.J.,m~:t.l2,1! . 4!!?:,~ll~:"~!!ki __~ffi<:,
b~. !!t!!Y.m~.._~f!Y~~~~.&L!.!?!~ [tamamen] asky~--~!I.!m.~.t
yacaJE.~ . ~~-!!!". Y.~!ffi:~~ ....~:Ufiiye,der" (Schmitt~ Politische
tlie;f~gie, s. 13)~ Egemenin "ayn anda hukuk. dzeninin hem
dnda hem de iinde'.' olmas nemsiz .bir mesele deildir: Ege25

men, hukukun geerliliini asiaya

alma konusunda .yasal yetki----
~~-ahip olmakla, kendisini yasal oJ~ak }_u.Jfuktn. ..~nda tutuyor.
Yani, bu paradoksu u ekilde de dile getirebiliiz: "Hukuk
.._~
'"::-~kendisinin dll!.~_: ya da "Huk!kun dndaki ~gemen olarak
ben, ,!-ibir eyin hukukun dnda olmadn [che non c'e unfuori legge] ilan ediyorn_m".
Bu paradoksun i~rdii topolojinin zerinde dnmek gerekiyor;nkii, hukuk dzeninin ~lllllllL(hem hedefhem de ilke wJ.amrda) ne d~!~9~y_eJ~.<!i~...f?.ge!!!~~~_jnj~_!Jfl~!!L~?.~
SQ.!}JID., _y~t J;u. pwadciksu:, _yapsnn anlaMmc.mc)a ya.tyor.
Sc:iiliitt bu yapy istisna (Ausnc~mg) yaps olarak sunuyor:
~

stisna, bir snfa dahil edilemeyen eydir. stisna genel kodlamay kabul etmez; fakat ayn zamanda da zellilde hukukun resmi bk_unsurunu,-yani kararn mutlakl ortaya koyar. stj~Q~,JmJq~J.<.. lJJ.:.aiia:,.:uL_
&Y.9.erli o_l~b,_iJ~-~~LJ?.l!. :~IJI\IITIIJ.!1-.. Y.ra.:Plg~sl.. i3: ..k<?.I!t.!~. _9lclu~unda
mutlak haliyle ortaya kaf\ Her genel kural, kendisinin gerekten uyg~lanabilecei ve kendi dzenlemelerine uyacak bir gndelik hayat
e~evesi t.aJ~p-~~~T Kura_llar. homojen bir or~am gerektirir. Gndelik
hi!Y~ftiili!..!?JJ.. g~r~.!uJ.zenlilik, hu~IJI<:~bHimil~:in. g!:i. rd..t . l'l.QebHece.Jderi niteliksiz bir "dsal n varsaym" deild~r) Bu, kuralnjldn gee.i_filigil}e ait bir nitelik tir. li.osa uygulanabilecek hibir kural. yoktur.
\ li.!!Is.-!~-L~.i:i1.~.!!i.!!.i!... ~J.!.la~J]..Q.!!ilii!l!l~--fu__ij;(;~lli.!l ..tesis__~ilmesi ..g~r~
i.k~r~.Dzenli bir durum yaratlmaldr; ve.jte._e.gemen, byle bir duru-

;{iiJii~g-;.i,~~f.~~!!!.~:!~i:f.~.~i~!.~it;!s.Qilc_!!l~.~~~:x~~~:}?'if.~.IT.~~!,:

ti!P._Y.?.?lar ~iJ~~~-~~~.!l::.l&dr. Ege.m.~n_.~.QJQlJ.tJ.!!.f!.~r,mgJ:.iJ._ tn olamk..ve.her eyiyle__ yl}ratan v~ garanti eden kiidir. Nihai J.qrar
i!~r.!Je. fekds~hibl:lli. Nitekim, .asiinda huk~ksal olarak ta~ karl
J~, yaptrm ve kural koym.a..tekclLde~~kef'-szcnn genel
i!_\~~ almfi v-e duruma g()re gelitirilecei _:Qi.: plgu . olarakhki.hr.fkara.r _'{~~-J~!<.eli ..<?i.m.!!J_ge.~Js:..en}.:Qevlet egemenliinin z de
. bjiiid:.ya,tyor. Devlet otoritesinin zn ep. ak biimde ifa ederi ey
~kn- (verme)dirJBurada hkm verme, huk;u_ksal dzenlemeden
aY.rrU!..dilmelL.ve (paradoksal bir ifadeyle) .oto~asa.. ko)iffiliK"iin
Y~i.\!!@..iht!,l!:.,y~_f!l:!!_~,m.~P.l!L~t.m.elidi: .. isiisna,_fii_~amTI~iuffi~~
dan daha ilgin tir. Ikincisi hibir eyi kantlamaz; halbuki istis...t_her
_e:}i.hikmtd istisna sadece kural teyit etmiyor; tam ol;ralc,kural istsnann yz suyu hrmetine var oluyor. On dokuzuncu yzylda-bile

..._____...

26

---------

teolojik

dncenin ierdii

hayati

younluu

gsteren bir Protestan

ilahiyats yle diyordu: "~a. gene). {hr:..m)u ve~ndi kendisini

aklyor.

Ve eer kii gerekten geneli aratrmak istiyorsa ncelikle

g:!ek bir jgi__nay! ~dr. stisna, h~~-_.~yLg~~~lj~]~~.!!9isjnden
t?_k daha iyi ak!!J..?!:...!<ii, bi~ -~~-r~ -~()!lf.ll g~n.~Lh:.IsJ<J.:.cl.~. yrtlen
bitmez tkenmeztan!malardan tiksiniyor; halbp_~Lissnalar..:v:ar...Eer
istisnalar aklaiiimazsa ...zam~g~~.ldeJ!_!.lflNli!.~~-~:.. ounlukla
b~!!_iil< ~.?!.~l!g1J.I!f.B:f)ffia v'!!!!.ffilYQ!; nk, ge~~! i!~J.!in.Q.tJ]WyJa
d~@.. rahat ~r J:>qllJ.lk lJl_i~~J!nl!!_y_2r. Hal~..!!kU.!;!ma.,.g~JlttlLyo
un bir tutkuyla dnyor." (Politishe Theologie, s. 19.~22)
... ,~...__._._. ...... ~.:.. ......~....U.:O~

Schmitt'in, istisnay tanmlarken bir ilahiyatnn (Sren K.ierkegaard'dan bakas olmaya.J). bir ilahiyatrnri) almasna
gl)derme yapmas tesadf deildir. Hi kukusuz daha. nce
Gjambattista Vico da, "g~!eklerin n.i!J.gikonfigrasy.uCfle.c.J.
i istisnann, pozitif hukuk ierldeki stnln 9kf:rrkl ol.:
m~yan bi~biimde.ifade..etmiti: "Dolaysyla, saygn bir hulcuk::. bilimci, iyi bir hafza yardmyla poziti.fhukuk.~ [ya da yasalarn
genel kompleksine] hakim olan birisi deil, keskin muhakemesiyl~. vakalar nasl ele alacagn ve eit mu~~!~gerektiren~du
-~

~~-!,lllaiJS.<?..Ull8@.~.-g~_g_~Umral.!_l._Q!!!ldalj._~_ti_sn<Jlar

grmeyi bilen birisidir" (De antiquissima, 2. Blm). Ne var ki,

hkUk-hli~;i a~~da, istisnay byle yksek bir pozisyona
. oturtan J:>ir teori bulamazsnz. rik, egemen istisnada nemli
9..~ ex, Schm~tt'e g!~- hukuksal yn~!imiu>.la.Qilirli_imn k9-.
ume>Ir-cfe, Devl~r..!tes4i!u;ID1amd.f.~gemen, istisnai
durum[un]dan dol1 : hukukun k@&t ge~e:r@i iin .. ihtiya
a:'yailgtrnarumu Yw.mvor ye garanti edt;}[ot'. E~~~!. acaba, bu
,;dn:~" n~sl bk :I~n.mdu! ve Iralij askya alnmasmdan ba
k l_ibir eye dayannayan byle bir "dururr"un yaplsiii~isifbrr-
yapd.r?

27

Vic~o'nun

ortaya att/pozitif hukuk (ius theticum) ile istis_r::??!..?

s:daki kartlk, istisnann zel statsn ok iyi ifade ediyor. istisna, hll.k.l:l.~.iir..9l2..PJ?.6i1if_b_u_ls_t.hl.l_!'!!?.ls!Y:!. alfT!f!ls_..t:!I!?.!i.YI~_P.>Zitif
hukuku
aan_Q[_Y.!J.!J_IQU.L_.PozitifHahiyat
iin negatif ilahiyat ne
...
.
i~e. pozitif hukuk iin de istisna odur. Pozitif ilahiyat Tanr'nn
.
.... ..
IT!!,;Jtl!.k nite.H15Je.r.ini tC!gi~.. y_gJfc;.fie. e.9~tw. r~m!tif (ya da mistik)
ilabiyat,"ne ... ne de ... " tr ifa,deleriyle, Tanr'ya atfedilen btn
s.fatlar olumsuzluyor ve askya.aliyQ:r. Sununla, qi.rJlktgL_[legatif
ila,hiyat, ilahiyatn dnda deildir ve_gerekten de . ilahiya{.diye
bir. eyin olanaklln sa,layan temel ilKe olmc_i_l~\fi Qrd9_~
s)ylenebilir. Tanrsallk yalnzca negatif biimde, mmkn olan
btn yklemlerin dnda yar olan ey olarak varsayld iin
bi~X_~~Iemin znesi olabilir: B<2nzer ekilde,.po,zitif hukuk~_~,..:or
:t~LWJ[l)mu kendL!il!3.G~rliiik alan qlaraktan_o.;li:J~?~Qm._es~!.2in,
. ppelikle. kenor ~erlil.ii:i: .. itisna.durumu olarak .askya aln
ma.s gerekiyor.
_.;..:.-..-

---

~-

--------~-

stisna [exception] birtr dlamadr[exclusion]. Genel kural-

"' an dilana ey, miinferit/tekil bir durumdur. Fakat istisnann

en keridille- as niteiii udur: istisna olarak dlanan ey, dlan
dndan dolay kuralla hibir ilikisi .!~m~~~!Lbi:_~Y--d~ildj:r.
Tam.tersille,Istisnaorru:acrlilm1a;;-ey, kurana olan ilikisini,

k~~;ili"Ya a~~~~"'lii;li(l~.'d~vmi.ettkiy~~ K.-u;Yiil'iTss

.;;-&;;;-:r;;7teJcT"'e;;el-ltgi:~;;~j~k'nui1'"uzeniiaeujiula]l~ ve
ondan ekilme
du- suretiyle devam ediyor~]Doiaysyia,......istisnai
.
.

-----""~

rum, d~~~-~~~~~~ k~?_s_.~~~il!-~~~!:1~-~,:?.!qya al.nn&w

dan doan bir durumdur. Bu anlamda istisna, gerekten de, etimk;Jik kke;;-irui-degsterdii gibi, tamamen darya terk edi-

28'

!en bir ey deil; ti:!J}!!:!~!.l!!:!!.!fJU::::;q,e:~;~!..,!?.~J,~Xdir;

Genellikle, hukuksal-siyasal dzenin yapsnn, danya itilen eylerin ayn zamanda ieride tutulduu bir yap olduu gzIemlenir. Nitekim, \Qille!S Deleuze ve Felix Guattar EgemeQ.lik,
sa~e iine alabildii ey Iere hkmeder .(Deleuze ve Guattari,
M illeplai"eaux, s. 445) diyebiliyor; ve Maurice Blanchot ise, Foucault'nun Ddjlik ve Uygarlk'ta (Histoire de la Folie a l' age
classique) betirriledii "byiJ)f ~apatlma"y_a. ilikin olarak, topl~niun "dary kapatma" (enfermer le dehors), yani_Qary
"~eklen~.Y:t.j~tts_J.!r.n. ise11.ii "nde kU..~!:l:l~ !il?:snda sz
e~iyo~du. Sistem, bir arlkla kar karya kald zam~, ken. disini aan bu eyi yasaklamak suretiyle iine alr ve bu ekilde
de~".~en;li~~ -~~~~s_4,i}. .. i!~!!!.~-~~_@: (V entretien infini, s.
292). ~cak, egemenliin yapsn tanmlayan istisna olp:l.aha
karm;k bir. eyd,ir. Burada, danda kalan eyler, yasaklanma

y~-da.kap~,~ma&~.~A.Y!n~Y..Q.h.ui&~rt~mJilii""kE!: ci~e~~~~
,~~~~~. ~~~Y..~.w'!.~~g~!!!.~!!Yle -yanj~.E!:!~!!.ls!!~~~!!iigJs
t.i.~~~~~~!,~~~.~~..Y~. ]?}}JJrum. Y.~g~ID~.ID~.imkfuY..~d!ms:si
~i~!~x!e_: i~~!x.;:,"!ilifuyor. istisn!!...~~~~!~~Jrun.I!J@:_,Q!~~.s

~!:~X2f; b'!~~!!J~~!Y!~~!f.l!.~.J~~n!U.ls;!<n.J.,!g!,_~~El~~~*.is
t~~~~X~~X~L~2~2~.Y.~!cel1~,~~~i i~!i~l!~.~ak~&.r.Ei!!h~!L~etiy
le de, ncelilde kendisini kural. olar~J~!~.. ~d!xor. Hukukun

~i~~~. ~~~r:::i~.r:!;~:R~~~~w.fl!iii'1!~jJiJ&i_i_kiD~~igd

~~~~~~~~P!:!;~~~.w.~.d~y::u;.yo'. DQl~y~,,!Yl~.. f.f.a. .!t.~Y..W,...~de~e

d~~!~~.X?~~X~.~~x!~~~JLJJi..JQ.J?.l!ffi!g~.l~!!~!!.q.!.!H.~~~Ldiyeceiz.

"""'"'istisnayla yaratlan durumun kendine zg bir karakteri vardr: Bu du:tJp, bir(e,lgu. di;rum~ olar~,Y!l <l_<.t.lJ.khYJs!JJ_rll,ffi}.
o.larak tannlanamaz; ou dur'm, bu ikis.L~~-~~_~_P_i:!!.~<lks~--

bir\be11d~n~pezlik.eii olu~.rt:J3u b4'C1,Uiif,]~i,ldir;,_~~.

sflece kuraini-askya i,rr.~s.jil,.yJa, yarail)iy()!~ .. AYJ!l neden.den dolay: lfuikiiQ:g~~Yti!.)n~nklsa bile, tam oli.ak hukW<:sai
bir .d~m
da deildir.
te, egemenin kararnn "yasa
.
..............
. . . ........... ,.,. ...... ....
'~-- ~~....

~""''

_,_

29

koymak iin yasaya ihtiyac olmadn kantladn" sylerken

Schmitt'in aa kard paradaksun nihai anlam budur. Egemen istisnada nemli olan ey, ~ukuksal-siyasal dzenin geerli olabilecei alanlarn yaratlmas ve tanmlanmas yoluyla, a
r~n denetimi ya da etkisiz klnmas olarak ifade edilebilecek
bir ~y cieildir. Bu anlamda egemen istisna, kendisini ieri ile
da.;~y))!rmakla snrlandrmayan, bunun ye:ine, bu ikisi_arasndaki eii lstisna durumunu) bellieyen temel yedetirmedir
(Ortung). eri ile dar ve normal durum ile ka:Qs, bu eik teme.nde, hukuksal dzenin .geerliliini mmkn klan ka:IJlak
topolojik ilikilere girer.
Dolaysyla, Sch:itt'e grM~gemennomos'un [kanun, yasa;
hukuk-.n.] bileenleripden biri otan ''yer dzenlemesi", "lke- '
nin/topran ele geirilmesi"(Landesnahne) - yani, hukuksal ve
terlto:yal bir dzenlemenin (bir Ordnung ve bir Ortung'un) belirlennesi- deil; her eyden nce "da.;nJ~le.... g~_irilmesi",
yani bir istisnadr (Ausnahme).

~
"Kaosa uy;tL.JI;:nabileek hibir kural olmad" iin, ~~~~. d
art ile ier!,. kaos ile normal durum arsnda bir belirsizljk mn
tJS~~.Q.in-:istisna durumunun- yaratlma.~ .uretiyle,kgqun hu-

~:,k. dze~i~~-d.~~.!U~.9.ii.!!)~.~~J~~lYJ?r~ Birc.~yrc:l_n,Pir ~ye . g.r

derm-eyaj:abilmesi

iin, ds<?Jbir,iJikL(ilikisizlik) iinde bulunulan bu eyle~rem_Qn.ce.den bir iukinin olduunu varay:ras ve

hem de byle bir ilikiyi tesis etresi gerekiyor..Nitekim, istisna
ilikSi;Tkuksal ilikinin balangtaki formel yapsn ifade ediyor.
anlar:nda; egemE)n kiinin ist!na ,~m~.Y.S._ll~r:.9.?.!sl- hkm,

Bu

huJ<~i<sal-s!Y,a_gJ_y_gg.;,n~baJ~qg,,w;.t_LY~-~,~-ukuK.d.e.Di.J.lo.!e
oJ~~,~~g~~,l.Q~eng.en~,dJa.u~o, ...h~L. .~X...l.DI. ~m. :. . 9~~.!~~~.!2!~ki

bu y9pdan alr. Dolaysyla da istisnai.durum, bu ilk haliyle, b30

tn hukuksal yerletirmelerin izledii ilkedir; nk, belli bir hukuk dzeninin ve belli bir mekan diliminin belirlenmesinin mrnkOn olduu alan yaratan_te"[~~J"Sfisn.?L<!\J.IYmc;!!J_r"_AJJ~d~, dol~ysyla, istisna drumunui kendisi (zaman zaman kesin mek~ll-zama~ sni.rlc:trYif~_~yefenebilse de) zde yerletirileme
Yelli~eri beiii-ienemeyen] bi~dir.
."..,__ halde, "yeryznn nomos'u"nun (Schmitt, Das Nomos, s.
48) bile_enlerinden. biri olan yerletirm~JOrtung) ile dzenleme
(Ordnungj -~rasi.nCiaki i:la9(ant), schmitt'in 9r~ ___Q_rlgnden
o~ 9.:th?,~~r.ma.ktr Ye. bunun merf5~z;in::l.e t.efTiei l;>,i~"~-~laklk,
ye~~!@~m.ey_e.n,bir belirsizlik ya da. istisra.mntkas v~rdr. Ve
bu mulaklk ve bu mntka, son tahlilde, kendi yerinin sonsuza
dek belirlereme:r.~~1Jt~es.i. c.lar~~.-~~lmJt.~ii!ia.!.=aL~Yb.i.~ ii~ yen
bir eydir. Bu kitapta ytirOtOien aratrmann tezlerinden biri u
dur: iinde yaadmz ada, istisna durumu her ge~_9o.ri_?i
ri:!z daha. temel siyasal~hi:tline g~liyorye nihai .?.n@.[lld<!.f!a,
k':l_ral oJ.!!!aya !?2J.y;~ ~!J :n zd~J..Q~tQ!.~.!J..Y.ll~!J.dle..n.~yen le~~~~1:!li VELrui~J?.o.nde bilY..gm.y..ru!~- rpelerL abasn n. sonucu olarakJ.QP.J.gng~~s.!:!mlilll.Qr.J:..ay...
o.mos'un bu orijinal
yapls'IQ"atekabl.eden m~k~-~ezaeYJirLd~il;. kampla,rdr. ffiunun gstergesi, baka eylerle birlikte, u gerek11r: Cezaevleri .
yasalar sadece .C:~~~ _b_~.k.ld~l!mJrr_b_eiiLb_~_.bl..nn oluturur
k~n ve normal dzenin dnda birgy_Q.e.i_!.l5s.:,__ka:mJar yne~,gg_,alar (iieiTde-grece~lmlz-gibi) skynetim yasalar ve kUatma cilli!lc!.~L!;?lrJoQr;.rh..Y.galgrdrr. Bund@._gg!_?.Y.' da, kamp
analizlerini, Delilik ve Uygarllf!tan Disipli,l) v1_ f??a~y~'"(suiVeiiier
eTPiiiiiifdek _Foucauienun almJrnn t__ ~!r~.g_t.~rtmak
im~~nszdr. Kamelar, mutlakjj;isn.aN.n~ls.aJJI~Jsqlaan
b~~~"~~~k~!)lQLJx,.12R~l,qjl~w~D!~'].~.~~!~!r. Ve 1ie
''Y!~!X~QnQ.u;,d~~~.!"':~mm~:~.g~,g;:.Jgift,iP.t.q,~J.~~~,\1-~Y.,.~..~
Ie.t!.r.'!J.~. .iJ~ . ,99.t:2nJ.~m~ . ~re.~m.Q.!5i.J?~s:1Q.J9m~me11!~P.!ui' bu
istisna mekandr.
31

Birl:misuk kuralnn geerlilii ile bu_nun, rnein, birduruma

d~i ya.~a yi.irtm~p.in bir icraatndaki birey_sel ~ir durt:l.na_:.,y
gulanm~~ ayn ey deildrr.Tam tersjne, .fl:!Itl, f~a genel ol~<.s~an dola~irey~LdurY.EJ:~.~.bams:z; __~larak geerli olQlahdr. Burada, hukuk alannn d.aJaya.iilli.'zde-yaa:iiii
o~-;J:kyor. Tpk bir konumada geen b.ir si~@~i!:!l~~S:~k
liin bir dilimine iar~t etme kapasitesine sahip olabilmesi iin,
ayEi z~~~~_!are~~!_II_'!~l!!_t?~iy~ed.~\ (yani paroie [sz] dei~ de
lague [dil] olarak, sylemdeki somut kullanmdan bamsz biimde kendi plak szcksel tutarll~ oian-bl"t~;~-.;~ak)
anlnl olmas gerektii gibi, bir kur~u.....!.~EL~k.Q.HI.~.ill.~ gn-.
derme ya~~!!m~J iin, bu kuralnt!:g_~en ~~~ak, g~n
delik hay_~taki ger_~k durumlara__ .:y.;.ula.bile~lJjjJiin_gn@r
n.e.J.ri ,;:,_s_Jgyg ;:,Jma _&lamJmlakimu:Iak. p. ot.m.siyS<liY.l~..Q~_yQrur
lkte olmas gerekiyor; Ve yine tpk dilin, ling~istik-olmayan,
d~a ~~ma somutk'(;~uma iinde iaret edebilecei ekilde, (bir
langue ya da daha dorusu, bir gramer oyunu biiminde, yani
gerekteki halinin sonsuz bir askya alnma biimiyle var oldu~-bir sylem biilinde) san~J..!Jir-iliki t~sis ~tmesi g~~~ken bir
ey
olarak .nceden-varsaymas
gibi, hukuk.........da
hukuksal-olma.' '
.
.. --- - .... -
_, __
... ...........
yan (rnein doal durum biimi.P,.d~Jd_~ddeti), istiga durQ._mu
illidepotaf~eij)_]f1i!'!Q _ Y.~r.~~!~$.!:i bir ey olarak n;_n y_ar~ayyory;;poa ile hukuk a!E!.!!.dqki b~ik :nt~as_~~c:!:ak
e~uk.~Jill{LefgE(!.!~J!l!l..ky~_qJn"!:!J..!.'l!!..!!!!': ~~bul
f!..cf!!!?:!f!..!rJ.il'4if;Jr ey emreden ya da yasaklayw h~.: lural.C!f.l {rnejn cinayeti yasaklayan kuralda), miTmal koullarda kuraln
kendisinin ihlali anlam~a gelen saf ve yaptrn! olmayjln bir istis.E-a dul_!!mu mutlaka varQg:(ayn rnekiin kom:ursak, bir insann doal iddet S()I1Uudeil de egemen iddet sonucu ldrln1esi kuraln istisnasdr).
,_..._..,.....................__,..

~---

32

i
Bu nvarsaymsal yapy gerekteri anlayan ilk yazar Hegel'di;
bu yap sayesinde, dil ayn anda ke:c!IJI}!n hemdndahemde
iinde bulunuyor ve birindil (3yl~r. (linguis~i_~:91maya.n _eyler),
kendilerinin dilin bir nvarsaymndan b.a.ka bir ey olmadn
ort~ya koyuyor. "Dii", diyordu Hegel-77nin Ff?.nomenolo)isfnde,

"d~ ise.!!!!5,._Q.Lc!Yill.J5.a.9_aLi.seJJ.ilr..u;!e..~.L.p_ciJ.lL9lQ,.blu
mkemmel bir

eydir"

(bkz. Phtinomenologie des Geistes, s:

52l-29(YLika:nda-dagrdmz
gibi, ieri ile dar arasnda.
.
.'
.
.. -------_-.... ki snrlar izle~.!:!l!JlD_Y_!!I.kQngl_duu ve b..~lltiLalarilarabelirli kurallarn tahsis-edilebildii mekan yaratan ~y._egemenin istisnay b13lirleyen karardr. Tam da burada olduu gibi, linguistik'i linguistik~olmayandan ayrt eden ~e .beiiUerimlerin belli gr::la.mlara
tekabl ettii anlarrif konuma-alanlarn yaratan tek ey, btn
soniut korim.a rnekerfnd'en syrlm bir ey olarak, safiaret
etme potansiyeli ta.yan:_qfi~ir:::on, daimi. bir_L~~l~!J.?-_d_,,:u.m,_r:_ga,
h~J.b . 9i.tlG.QJl!l9.iLQ!a.E.iJ!pJ...Ye dilin _ g_?-Jn:.stk~n<:i.L_~~.~~!
sini atn ilan ecJe,n egemendir. Ite hukukun kendine zelya"""-:----~~#

psnn temeli'n'd~y~!:9;,-i~san dili~in

-------~

. .

~-~'t.-..:~ ..-

bu....--.nvar~ay~ilisafya~
,. . . . . ,. . . __. . .

... _?~-

~--

psdr.
Hukuk, bir eyin, dilin iinde olmas ve adlandrlnias
~-.
'

.gereinin sonuciJ._~I-~~~J:,P.i. olduu kaP.~lQLQ.!Jarp.a Jli~~isii_i ifade ediyor: Bu anlamda, konumak [dire], daima "yaE;a koy-:miik;;' yani, i us dicere'dir.

~~:::~:
Bu adan bakldnda, Xsij_sna,. b'iHikte bi;:.s!st~Q!.RJ!!.!!!fQ!!~.~
ncfl:l~!.<Je sim~trilc.~i!- i!i~~--~?~~ .b__!:l]unuyor. stisna ve rnek.
b~ kmenin kendi tutarl.lru tesis ve idame etmeye alt iki
yoiu oluturuyor. Fak~t istisna, yukarda.da grdmz gibi,
i/iy[CTbir qdiiama iken (ve dolaysyla da _dlanan bir ey_in
ilenmesi grevini gr!ken), rnek dlayc bir iierne olarak
F3N/Kutsnllnsnn

33

ilev gouyor.

Gramerdeki rnekleri ele alalm (bkz. Milner,

"L'exemple", s. 176): Buradaki paradoks udur: Ayn trden
baka szeelerden hib~.~E!~~- ayrt e<:filem~xen._l:>_i_:_ s-zce:1:n
da _bunlara ai~oi.u srece_~unlar.d_g~ ~yrl_y~r. Eer . "Seni seviyorum". ifadesi/dizimi, performatf bir konuma edin rnei
ol!lfak _ifade eqiliyo.rsa, o zaman, bu ifad~ .J.y_QUU.da.b.em normal bir balamda anialamayan bir ey ve hem de hir.rnek olarak alnabilmesi ~-~~~-i_~~- ~Ii:k6numa .olirak alglanmas
g;;ei:~~ bir ~y-ctir.:ornek, kendisinin b~lli.Q!L~lll!.fi!.-J.itQ!l!ful.-

~~-i~,~!~!~~-Rk. ~Y-c!i1iiJfiij~;i~::!iim~~-~J?.!!. 2.9.bee!~n dolay,

~n~f.~ g~!.~:iijr~LJ11li.l!!!X!~ill!!t~.nL1~..Qii..W.!..illL~fn
dna kar bir eydir (nitekim, linguistik ifade rneinde, rn~~ ~~~fg~~~l.igi.ni/iaret ediciliini gst,~riyor vetaw_ da
bu suretle,
kendi arlamn
alyor). Eer
kuraln
...
--- ..
.. . .
.
.askya
- -- ........ - .. ..
.......... ........burada
. .....
- --.

___

-~~-

~~~-!-~~,~~x~~!~...Q!Yit.Q!m..c.c!!@__ o.::l!;:.* _qlursanz kolay kolay

bir yant alamazsnz; nk kural, niek iin, sadece normal.bir
durull!_<!lar~-~~~Lcl:~- ve d-olaysyla da bir rnek ol<irak geerliJi~Hclir.Burada rnek nonnal durumdan dlanyor;.normal
dJ:!!.Uma ait olp:.adndardolaygeil, tam da bu duruma ait oldunu.. gsteidigi'-ifu _hlw.lYOr:~Dolaysyla rnek, etiffioljik
acl~d~ gei:i.k.?l- .R.arqdigmgd~~ rnek, "yar4~lt1ikie go-ste;ien" eydir ve bir ..s~d, kendi paradig-;:~;~"'di.~d~-her eyi
il.e alabilir.
. . .
-- .. ...... .

--fSt:Isnani:n..inekarizmas ise farkldr. rnek, kmeye ait oldu-

~ srece kmenin dnda k~JYQJ. sti._~jse,, t~m,~~ !\9J.!lli!!.

dJii;ti~~t.gJ.mf!:J.!j_m_nQ~mru..4.Ymmun.iin... gW~.ill.\ Ve tpk

bir ..snfa aidiyeti gsterebile.ek-tek eyin bir rnek -yani sn

fn,'-----.:.::.:~.:
kendisinir.
dndaki
bir ey~ ol,:nasnda
old.::__ gil...J.i.t:.ol.
:~---:.:~;_
~
~------.
~.U~..!:'!~
~g..!~!~iJ~-~!?lf..!~lf_~y__~~~ill!.(IQ..Q!ll:!illQ.~l!?_if_~Y,, yani.!2kj~;,Q...r.~Her durumda (eski gr:mercilerden ar:HnaJistler
ile ap.alojistler arasndaki tartmann da gsterdii gibi), istisna
ile rnek, nihai olarak birbirlerinden ayrt edilemeyen vebrrey-:::-""
.l~!?.-. ~i~~x_et ~e ~takl.klaiiiin ne allama'geldigi.n.ii tanfedllme~

34

........ ,, .

'

ye alld her zaman ortaya kan balak, kavramlardr. I:Ier

mantk sisteminde, tpk her toplum~al sistemde olquu.gibi, d
i\f iliJeri ve yabanclk ile yaknlk arasndaki iliki ok karriiaiktr.
:: : . - - - - - ....

w
Roma hukukundaki exceptio, istisnann bu zel yapsn ok iyi
ortaya koyuyor. t;.x.ceptio, davaln:~~vunma ~r!!~r.d_~n..!?.ii!Y..:
di ve, ycrglanma srecinde, dava_m!JUddialarri.sonusuz b-
rakma ve.. do.aysylad~7Li~:fld!!t.njn
[kam,.Julsu.ku~.n.]..normal
..
...
..
~

h~Jyle uygulanmasn imkansziatrma am?.9.JD.<thJ~m_t_Q.iy9r-

du~ Rmaiar:-:;-nu, ius civife'nin uygulamalarna yneltilen bir

dJama biimi olarak. grQy_Q[Ia~d (Digesta, 44. 1. 2; Ulpianus,
74: Exc.eptio dicta est quasi quae._d_a_m.._exp/L.Jsio, quae oppori actioni so/et ad excludendum id, quod in intentionem condemnationemve deductum est["Bt.!naistisna denir; nk, b: l;:>irtiJJ.:Q-' ---
la_adr,_gene.llikle intentio !Jddia} ve co@.g_IJl!]afiq~gg_ (mahkOmiyet) ileri srlen iqdiala~.! dlamak iin davann ~ar,t olan. bir
dla~-adr'~]} .. Bu anlamda exceptio, hukukun tamamen ciii.nda
otmayai, ()unun XE!l!.in~,..iki h1JI5Yks;:JJ.a.,!~P ..?ms.nd;: var.oJcn.kar
!~, goste~en I:Jir_eyoir. Bu k?rtlk, Roma .hukukundaius.civii~JJe. -ii.s honorartu.m-[!1Ltu!!5,1!~:9n.] .aras[!l.Q~!5.i_~_C!_r__t!.!'3.:_gn
d~Fme yapan birt:!tl.ktr (ius honorarium, medeni hukuk normlarnln-arya kaan genelliklerini dengelemek ii'n yneticilerin
[magistrate] bav~~!ar hukuk dalyd}.
.
Dolaysyla lfkceptio; Roma hukukundaki teknik ifadesiyle,
~~C?.i.!E3 c;o!!_c!f!'i!~?Ji, arasna_yerlet_l.riJ~_n_ q[,.mu;~:_biL.!sO!,!l
cmlesi
biimini
alyor;~J3u koul cmlesi, sann,.... -
mahkOmiyeti,. . . , , ,;
.......
........
;,?.::-4-~

-.f:~"""'r~r.o.~.....,,r;f!-"''

"~

~J:Ie~_-_i~'t~~t.i~ -~-~~-~de c~ndem7at{.o.'r1J..~. i:i,~IJ?SI_ q_lg~..~-~Je

gnolmamas ko_ul~~~9l!Y.Qr.;!Q (ornek: s1 !n.f}JJJ.fLDihf.tmfJ!o

A. Agr!Jriiracftfm-slfneque fiat, "taammden/planlayarak yapl35

mamsa"). Dolaysyla da istisna durumu ius civile'nin uygula

ma alannn dna karlyor; hem de bu i, sz konusw durumun hukuktaki ilgili dzenleyici maddeye ait old,u kabul edilerek yaplyordu. Egemen istisnann bir boyutu daha bulunuyor:
Egemen istisna, iki hukuksal talep arasndaki bir ztl ortadan
kaldrarak, bunun yeri~e hukukun ii ile d arasnda var olan bir
snr ilikisini yerletiriyrdu.

Acmasz

gereklerle dolu olan egemen iktidarn yapsnn

iki gramer kategorisinin kullanlmas
badamayan bir ey gibi grnebilir. Fakat, linguistik rnein
belirleyici karakteri ile istisnadan nihai anlamda ayrt edileiT)ez
oluunun, lm ve hayatn cnn ak bir biimde birbirine kartn gsterdii bir durum biliyoruz. [Kutsal Kitap'takil YargiIar (12: 6) blmnde zikredilen olaydan sz ediyoruz: Galatyallar, rdn nehrini geerek canlarn kurtarmaya alan Efraimileri tanmak iin bu insanlardan "ibbolet" szcntelaffuz
etmelerini isterler; nk Efraimiler bu szc "Sibbol~?._t" olarak
telaffuz ederler ("Gilyad'n adamlar onlardan birine 'Ef'aimi misin?' diye sorar. Eer ald yant 'Hayr' ise o zaman da 'yleyse ibbolet de' der. Kardaki 'Sibbolet' d.er; nk szcgn
doru telaffuzunu yapamaz. zaman bu kiiyi alrlar V~ rdn
nehri aklannda ldrrl;jr"). Bu ibbolet rneinde, rnek ile
istisna birbirinden ayrt edilemez hale geliyor: 'ibbolet", rnek
bir istisna ya da istisna ilevi gren bir rnektir. (Bu anlamda, istisna durumunda riiek cezalar verme ynndeki eilim artc deildir.)

tanmlanmasnda zararsz

j .J, Kume
teorisinde yelik ile kapsanma/ilenme ayn ey deildir. .
.
,. Eer bir terim bir kmenin paras ise, yani, bu terimin btn
elemanlan bu kmenin eleman ise o zaman bu kme bu terimi
~

36

kapsyor demekti,r (bu durumda unu deriz:

b, a'mn bir at'k

mesidir, yani b ca). Ancak bir terim, bir kmeye dahil olmadan
bu kmenin bir yesi olabilir (sonuta y~lU<:, kme teorisinin
basitl,<:avr~~hr, yani b E,a), ya da !~yandan,birj~rim, bl-kli~
menin eleman olmadan bu kine tarafndan ilenebilir. Yakn::
lilrcfa hisilim bir lgtapta "Aiall-i3adi;;-~-;-;~-~y;~~;-~iy;;~a ter:nlere evirmek iin gelitmyor, Badiou'nun deerlend~esinde,
y.rl_ik aidiyete (presentation), ilenme is~~!.<?msil~ (re-presenta-
tion) tekabl ediyqr. Bu durumda, bir terim bir durumun yesi.dk (siyasal terimlerle, bunlar bir topl!Jmaajt_c.ln bireylerdif).
lenmeye gelince: Bif
bk . durum tarafndan kapsanmasz~e"inek, bu terimin styapda (Devlette) temsil_~qJJffi~_j demektir; burad-;;, durumun yapsibir terim olarak ele alnyor (si~
yasette, rneli. Deviei-ia.f8imc;Ian s11:,Jl;rr.. y. . da "sef!Ienler"
ol:r* yeniden-kodlanan bireyler). te Badiou, hem aidiyete sahip o~a ve h~ll1
teffiile.i:li~~n (yani__h~!:-L~Ye.. Ql~.Y.e. h.Ym de
iyJ~!?:~E) terimiere nor171!!Lterim,}~P.m~l.L~sfil~n .f~3.;L~2!Y.E.!.LQI
may.~..Q-~ bir _durumun yesi plf!1~d~~~ ha!~~-- b!J.,~Ull,l_fi1_1:1ll
iQ&l~__Q.lm} t~~imlere krt terim, aidiyeti. olan fakat temsil

telimin

de

e.di~eye~ (YauLJ~apsanmadLhalde.. ye -laiD. te~!~r~_j_se

m(lnferit terim adn v.s:.:ri:ysr.~L'etre, s. 95-115).

Bu tabloda istisnann yeri ne(re.s.i)dir? lk baata insan, istis-

nann nc terim grubunf!. gird_~~ip},) yani ieride olmadan ye
oma hali olduunu dnyor. Zaten B_3.Q!9u da ayn~~yfsy
lyo~. Ne var ki, egemen iddi.ann zellii tam da udur: Egemenliin istisnaya uyg_ulanmas, istS!!?.X~_P..x_g_Ela.!:!!!!...~..n:e
ti_$~gerekleiy<?!i..Y..@1, egeme~!ik,~end!inin d.Wd<L..Qlan.
~yle;,i iin~ly-or. Dolaysyla egemen istisna, tam da olaa::,

d_l!n_temsil-edildi~i,

yam

temsil edilemeyen e~in temsil

bir
durumdur.
Ifu:b.ir
ekilde kapsanamayan eyler q_.
-- .. -l~arak kapsanrlar. Badiou 'nun sisteminde,. dolaysyla, istisna .
drdnc bir ahsiyet yaratyor. Bi drdnc ahsiyet, knt
(aidiyetsiz temsil) ile I)lnferitlik (temsil edilmeyen aidiyet}_;raedildij

37

sndaki

bir belirsizlik eiidir, yani yeliin kendisinin paradaksal bir ekilde ilenmesidir. /.J..[JJ_a, ):f:~Lf!J~.ltn taraftn-

dpn ilenemeyen v~.E!!J;.Ltllfr zg:!!!.fl!Li.f..!.'!4e o(!!u bf~IJ:n ]!ir

>_~'!,_~la.lJ1J)~f!.1UfD.!.dir. ~J. ;nr~al figrn/unsurun karmza
kud ey, qyelitYle it~1II\e:y;}l, dardaki ile ieridekini, istis:i:, ile).'<:ural bi:iilirinden
biimde ayrma yolundaki btn
gk1"imlerin karl~t radikal krizdir.

kesin

~
Bu perspektiften bakldnda, Badiou'nun dncesi, keskin bir
istisna dncesidir. Badiou'nun sisteminin merkezindeki olay
kategorisi, istisnann yapsna tekabl ediyor. Badiou'nun tan
mna gre olay, bir durumu_n_:l:manlarndan_biridir; yle ki, bu
olayn SZ ko~~~-d~~uma yeligi, durumun k~DQLPE?!-pektifin
cienbakldl~inaa-karariati'riTa'ij:lay~cak_ ~~-~-~y<;Jjr~. Niteki m, Devlet iin olay kainlmaz biimde bir knt olarak ortaya kyor.
B.~~iou'.y~ g-re yelik Tfe :ii~~ii~ :~rs~~c:k.i Hils!Dinbir dier
fellii de, tem~l bir m9tek_c:lbi_liy_(;}t yql<l.wdur; yle ki, ilenme
h:r zaman iin _yeliL!3.:m biceydir,(arlk noktas teoremi).
i~te. istisnc, tam da, bir s~~.!TlinJl~nmctll~~QYeli9i):l[rebir rt
tQI:,f~!Pll; bt.n_ pa~~l~I!n.Uels..t>jr_.birJl.. indirg_e.meslnir imkanszln-ilta:ae.ediyor
.
.._
Dilin bak asndan bakldnda; i~:::eyi~!ll~ense],
iJ.Y.@.!J.l,l,!2.,9.Q~:iaolar:Jg?,notatior:t.olarak almak mmkndr. Bu
anlamdc:, bir szcn, daima, gerekten iaret ettii dz-anlapidgn baka an!amlarnJil. d.a . 9Jd\.l\J, gt?.r~i,/arl!k._OQ.kta~~
te?~~.n.?l~~L,!~.Is?.~.Q.L .. ~~-iY.QrJite zate11__b.~.r:_I.e!J.Q_g,,_~,yi-$tr?
uss'un gsterenierin gq~t~rilenleri aan bile1D!~.::e...sabJg_gld!!:.
~ yolundaki teorislr:del~:'bu ikisi arasnda daima bir rtmezlik
v~i~Y~-:~y:-~~Qm~?!.i!<, gst_e~_eri~r!n.J~rdil~r.ioi:r:.iemeli olan
~gt)s_t(il~nleri amasyla so~~lan.ar ve Ya!o;;;;gi;jltl}i bir akln
'

38

bir eydir" [lntroduction a Mauss, s. xlix]) ve hem

de Ei]Jile.Beryeniste'in semiyotik. (gste.r_g_e~.n.~'!1.el) ile serrr9ntik
(ar.J.~ribilirnsel) anisnda indirgenemez bir. kartlk .91duu yolungaki ._re~i~!Q_l_1 sz konusu olan ~y d~.~-Y..'?Y'..rnn ta kendi~dir.. -a{;f.mzda her alanda ijL~n.ai yaglar@jsgrJ..ka.r.JY.9YIZ.
D.oiaysyla
iddias,
anlam
,
. .--- ._,,.da dilin egem!=!r: .........
,.,_.
.,.,.... ..ile
,... dz-anlam
.........,.,...................... i aktJ.!~-~l!Jki~.-~~Il2.'l!~.-!ilin, _def!!E!!,cf..~. b'!.illill!!Jill!9 vqr~
n .....__srdrd ve bunun iin de......-.bQDl?lU~IIs
ettiUl.e..s.aLbir lan.
.
Q.Jde (linguistik "istisna durumu") alan!!l~~~.~~~!_bi~-~~~~~~~!i.~ mintkas tesis etme abasna dayanyor. Zaten, btn arilam olas
zebUecei

~'

_____

....,.~=""'""'~

~-..........,.._,_....

~---~---~~'---~~-------

lkf~rliii"n
. daima-di.ma ..i~a"h~ k~;<!rlgtr.!maY.?h eyerr r:e ..:>: ''''
~-

"',''"'~"t''o~ ___ ., .. ,,,,,,,o~, ..

'' ' ' ' ' ' ' ' '

"'''-''"'!,

'

'

'

'

oOo

N,,..,,,,.~'":'-'

~$rmakl?.,
. .yapskmn yaptfn__J~Y.
..Q~_ggdur.
. . .. ; ........... -...., ... " ......................... .....,. ... ....
.
'
~

.--~

-.~

::::rt::':

. .........

Nitdilin egemenlik, Schmitt'te 1 istisnann kani'rlatiiiiiJi~l.::l?,Af: .

m,inde kar~za kyor: Bura.Q*!Jc~~. . hi.Y..~!.!!i1k'o1art:iit6li
tn
herkesin stnde olan bir znenin
iradesiiii ifade
eden
bir
....... ,,....
---~--..~--~~--"----- ... ~- ..
...........
. ----
~y deil, nomos~:!Jedf?nine~unyesin~ hqna _w, v~ anlam veren d_!salhiil-:k.aznmasnJ:et:ru>ll~den.
..bi.J,:_~dir. Egemen, me.
:uJY,~.~.. S1.~a.J.l;;.;ge..olmay.~~~ukl!~ .~anin..,e~S~~okul;

--

__

~~-...

~~~!ilU2~2~~r-~S.:.~~~~El.~~~~~~~E!X!.~~~~uy
c!YiR.~:h~X~tJ!!hl!~~ill.W-E..~~U!~mS~::r..~y~~~..!l?~l!~...!.s''n karadatryor. Buradaki karar, n~ bir qaestio iuris'i[hu~~91.Q!lu-,p.] ne d~ bir quaestiofacti'yi [ol~9_,~!L.Q!Enu
.n.] ilgilendiriyor. Bu karar tam da h~-gk..H~~:Q!~~~ara

s:Qdaki ilikinin ta kendisini ilgilenqiren bir karardir.--B~; sade-

ce, ..chinitt'in ne srd gibi, "tekrarlanatekTarlana katlaan

isiisl_l];_~acl.!~"kran etkiri
__hayl!em.hc.uma kalkmas meselesi deil; ayn zamanda da hu_l(tiku!i
en'ikin doasn!ffilendirei bir meseled~H~kuk:-cl.._.\,,,,..-=--::::--------..,.- : - ~----~---:-"""'~~-:---~-:-:- .. ---:-.----~----. .
. .
'"'"!r:~-~' --~
zei.leyici bir karaktere sahiptir ve bir "kural"dr. Bumin byle

l!!.. .~~c~~~~anm. kab_!!_unu"

--.... -#0,..,;:,-,::.;;.;.:.:ol:......:..~.a....:... ............... ~-

39

olmasnn

nedeni, hukukun, emir ve yasaklar vazetmesi deil;

her eyden nce, gerek hayatta kend. referans al~n yaratmak
ve !ju referans dzenli hale getirmek zorunda olmasdr. Kuralbu referansn koullarn hem istikrarl hale getirdii hem de
neden varsayd iin, bjr J.qJ;aln_orijm~ly:.ps daima yle
dir: ''a (gerek bir durum, rnei.: si membrum rupsit) ise b (hu~sai-so~u, rneii talio esto [ksas-.n.])". Burada, bir ge;_~1_.h_J,!kul.c_c1Q.?enindend!ann.ak SlJJetiyleb. _dijzene dahil oluyor; yasal durumun ncesinde bir ihlal var ()luyor ve bu yasal
d@l_!ll~_tarafn~an ~elirleJJ,iyo_r. Hukukun bC~:langtabif lex
tal[.cN?i~ [!l_uk~kun ...ke~disi-.Il-1 (muhtemeieitalis'ten treyen
talio,_~~'eyin kendisi" anlarrna geliyor) biiminde bulunmasnn
~~n udur: ~uk~ksal dzen, balangtaki haliy ie~ bir-ililalin

lar

.~?:a.:Landm@,._~ildir; bunJJ:t.yerin~.-Y~P.t!rl!..m.~-Qln:;J~J:Y_n

eylemi tekrarlamak suretiyJe_k.endikendis.inLtesis_ede;);ir eY

dif~yanTiiiCksaldU~~~--iCstismu bir dummdur. Bu, sz konusu
ilk. [ihlal] eyleminin cezalandrlmas deildir; bunun yerine, bu
eylernin hukuk dzenine dahil edilmesini, yani,.ezeli bir_~u-~uk
sJ. gerek()lar;l( ~i.~~~ti t~~~il .eQ~J.! . Qk~X,~g (permittit enim
le~parem vindictam, "n.k;!i)!l:l.lf.E_k hakkaniyetli lq.~;t~a izJ! veriya;" (Pompeius Festus, De verbo;~;~~sig~lfkatione, 496. 15)).
Bu anlamda hukukun ilk hali istisnadr.
.. . Hayatn bu ekilde hukukun iine ekilmesinin.l!!~esi.:.yapt
rmqa (yaptrm, hibir ekilde hukuksal kurallarn zel bir nitelii_~~ildiJ) ~~~!_;i~~~~~!@:~burada su, ceza hukukunda olduu gibi teknik anlarruyla&~il; b~rluluajbedel-~de~e-<:J:uru
muna iaret eden orij:irialanlamyla kqlla,nlyor: z _ulpa esse)

ya-tyor; sululukta, ~~~...lq.~~~. .~~-~~a:l~.~.i.x!9.l!m~~L~~~.~=

d~land

ya da tam olarak giremedii eyle Hintili olmas

d~mng_naa:--s~i.~?~k:.7h.ia.i~! >:q_~~t . i:~!~'Yi.i~~d.Lbia!i{f!?~iqya=--nn belirlenmesine. deU; hukukun sa/gcne, yani hukukun bir

ey~~gt;;;;;~;~~-;.~;~as ya{n i?/~igi~e t~ret ediyor. Zaten:her

tilfiiCiiiiili )i'a:ka.'n:idan uzak bir bil;d~:-iill~ai~ bilmemenin

40

suu ortadan kaldrmadn ngren hukuksal zdeyiin dayand nihai zemin de ite budur. Kur~~--~lJ.Li!.~~r~~-. Il!~~E~a
eqildii yok~~~li;J2-,. !!Y~ . Js~m oldujt~~E. kara:
latrlmasnn imkfu_zolduu byle bir dur_umda bariz biim- c ,:-.g-. . . ....;;.:.....~~..-~.--- .......~-

d~!c~~EIL~~~1f@_(gy,y, ~~."U~J~,~~1J~~~~~nE!~~ut?.!.~P.:.1fL~.,
ki
belirsizliktii.-ve bu belirsizlik, egemenin
istisna hakkndaki
-~~tf~r.~ ... "ll.!.:.i.:..\<~....

k~~j\a iaret ediyor. Hukukun "egemen" ya_p_g;_~_ ve_keD:~in~

h~..-orijgtal "g", gerek [hayat] ile hu.J:<:~~un birbirinden ayrt
~dilemedfi-{fakat 'ayrt' edilmesinin gerektii) ;Ir lstisna-1:a:r
~~~J!i~,za ~y~r. Bu ekilde bir ~onuma z.ri~~~;y;,.
tn hukuk alanna girmesinin tek yolu, ileyici. bir dlarr.ann

ngrliilleslcfU:;)rarlayarfikitaailn;'Yaiii.iz~~,.~;;~~J;io

balmnda girebilli:llayatn;nrsarbii.'d'~;;;iyij;~8i7'bTf'eik
lili~~~'B;-;ikt~ hayat, hukukun hem iinde hem de-drndadr. Ve ite egemenliin mekan bu eiktir.
------Dolaysyla da "Kurallar sadecefstfsnal:.c@_y_ard~:__Qgerne
si. tamamen drudur. Hukuku yaratan tek ey, sadece excep-

ti(I!':!~il~i_d dl:Jam~_}!!ac;:~l~jjp.~--~-~~:!~iJ4!gL_eyl~~dir.

H.,gkuk i_s!!~::~~4~--1>~l_~gi:y~r; i~tisnasz hukuk battaldr. Bu

ani;;:;:da hukuk aslnda "tek ban~-;;a:oiillayan:li-sanl'arin hay~~~~ii~~:~~~-~:~~~~~:i~}i:Egemenlii-.~~-~~~i:1~IE

i__t?.~li!!!~!W~,H!?..!S:!~m~.,!lQW,Qjl~U.?Y.b~l~~!I\.IDQ.~.!>JLbe~!!J>.!z- .
lik eiini belirliyqr. ve bJl.~mLat.n..ill!.z.amar..YJinili,y.Qr. Hayat,
b~ eik!~?.!,~..~.!?.-=~~.R!!.!.s!~J?.~rt!mJs.J!s!J.Q._j.ti.na.s..ol;;w.,,.b.l:.~y.ct!r.
Egemenin karar, kararla!!J.J1Wc~y~Jf2!.!-!:!m!~~!!:~!.:E"~~-~~r.

'i
Schmitt'in eserinin tamamen hukuktaki sululuk kavramnn tanmlanmasna tahsis edilmesi.tesadf deildir. Schmitt'in al
masndaki en arpc zellik udur: Yazar, sululuk kavramnn,
ilk bakta hukuki deil de ahlaki grnen terimler balamnda
41

yaplan btn teknik-formeLt.anmlarn iddetle reddediyor. Gere_kten

de, l?,rega s,ulu(~_(~Kural
olmadan su olmaz" diyen
.,
....
e_ski hukuk deylinin
tersine)
her
eyden
nce "hayatiTiTa
l<endi'
....
siyle ilgili bir sre"tir, yani "bi_le bile hukuk dzeninin amalad---.:._..-~:::=:-:::::~,;~: ~;.!:ll~ -

--------~---

. _,..

------~

~..,.u.....,,..,.,.,.

,..,.,..,...,..,,.~'"""'~

cijQi!).j~i!}::I~(j!J,g,~fi~.~~~i'itm~:i~]~X~~~~~~~~~2~:~]~_.::Ft~ ni_yet" olarak.........._.

tanmlanabilecek
zd~ "zne-ii"
..............___.
..----... bir eydir (Uber
Schuld, s. 18-24, 92).
Benjamin'in, "Kader ve Karakter" ve "iddetin Eletirisi"ni
(Zur Kritik der Cewalt) yazarken bu metinden hal:>erdar olup olmadn sylemek mmkn de.ildir. Ancak u irt;;,g:;q_.r: Sululu( sonradan haddi aan b!r biimde etik-din_el~lana aktanra~; aslnda hukuksal bir kavram olarak tanmfamasl)sc'FI'mitt'in
t~ziyle tamamen uyuuyor (a~cak Benjamin;ir--tal(~ tam tersi
bir._istikarreti izliyor). Benjamin'e gre, !!l:!~Ukl,!r)_Q!!eY ..L~ffi!.S
n
sonu
durumu .......alacak.......ve insanolu l<,su
....____
_ _ _veren
_ _...:..-...ktlk
,.. ..._... '-'-"'____
...,..,.,., (ilem~k)ten. kurtanlacaktr (ki su, d_Q_a_l h"!yctn_ kader ve hukuk dzeni'ne kaznmasndan baka bir ey_ deildir). Sch.!Ill!!.1~_ulu

__

..___...._~;

_.....__._.;.;

,:....._.:.:;.o.;,., ........

~._.._.-

...

_~,

...

lu~,kavramnn l},_lsuksall_.ve. merk.~~jljine _ilikin Q.!?_.erlendir

ril~sini_n-kaibinde yatan ey ise, e_tik insan~ ~g~I~ deil, yal-

n;ca bir egemen iktidarn

(kated1n) denetleme gcdr; ki bu

g, en iyimser yorumla, ktlr yaylmnLS.?CI.__e; yaliaiatabiiecek bir eydir.

Bu yazarlarn deerlendirmelerinde, karakter kavramna ili

kin olarak da benzer bir akma vardr. Schmitt de, tpk Benjamin gibi, karakter ile sululyu birbidnt:le.o__tama_re~ aynyar
("sululuk kavram", diyor Y.?Zar,-c ":e_~ [i)j[!I_e_d.]ii; operari
[i[eyinT~ ugHLhir kavraiii'o.? ber sClura:s.--4sn. :-a.to.Jki,
Be~iamin'in, i:sanolunu sululuktan kurtarma ve doal masumiyeii teyit -~tm e kapasitesi'ta'I}Iani~~~qtr.ciiii.iiii~@}eYTa:m
da bu unsurdur (yani btn biliniiistemlerdeii' baims :(ti'allyle
k-arakterdi r),

42

Eer egemenliin yaps

:::::m~::::

istisnadan olu.yorsa, o .zaman egem~nlik ne siyasete zel bir kavram, ne tanillll:m.J.JJk.JJk.~[~ir

~gori; ne hukukun di~iiida bir g~_<;.i_Schmitt) ne de hukuk d~eninin stu_kym_)Jdc(l.ilans Kelsen) ~genenljk,Jl!kl!kun h;.

y~~~[9J~J1f4ID.ei.xmt,L~J;t.ID'J!~m,;:.<;!~.i~!Yjj!!jj[;,~~e
iS:~!l~M~l2Rlli~l~J?~JL.. Biz, burada, Jean-Luc Nancy'~in
f\~rmeswi.izleyerek,

hukukun, kendi ~~uunda hk~m srgeerli olmayajareted:m bu potansiyeline (yani, ayn zamanda daima dynamkn,e energein. [gerek. k~me . potar,siyetiJ dem~k olan Aristotel~si d)'n{1mis-..kavran11J.PI.1 iaret ettigl'ruuamcili ..pot~siyele) yasaklama (ban). diyeceiz (btiii; hem toplumdan d!anmaya~;;n:'de'egemeniii
e~fr-y; yceliine iaret eden eski Cermen teriminden treyen
bir kelimedir):stisna ilikisi bir y-rsaldama ilik~!; Ym;akl
kimse, gerekte, tam ~amyla hukukun dna atlan ve hukuklailgisi koparlan birisi deil; hukuk tarafndan terk edileh, yani hayat ile hukukl}n, d~ald ile _ker~~~n birbl!:!P.degJt.Y.Irt
e~e:~~ii ~~,_a~~~~!...a!s!lillLYJL!?E..t~-@J~M!L~sJi!mLl!r.kiiJir,~ Ya~~-~~~~.}~t.!!9:!k..<J.!!.~illg}..l1._~g,~f!!!..Y.2.~~.1-.,!2~.?.e
:pi QJ,~P.Kl!/JE.,~<ttJ.Y.m~~.!~!tr:Un!~:mxt~..!mkfu...gg.rJBundan dolay, Latin kkenli dillerde, "yasakl" olmak aslnda !!.~!!1:._'':-nin
m.y.riiametine kalmak" h~ de "kendi iradesine braklm, zgr
olfi:iak"tr, h~~__:!!~!.:he~~-~'herkese ak, serbe~t" oi~~~.r) Bu adarJ:_):~~_!:l~___J:P.9-a. ..~g~g~p_li_TI.!_p~~oksu u ek
_le gjrebiliyor.; "H.bir ey hukukun dnda.leildg". Hukukun
~PJ:.'at.!~e kurduu ilk ili_ki, geerli olma deil; t~l:!f-eiE_i_J!i1"f
sidir. Nomos'un emsalsiz potansiyeli ve orijinal "kanun gc"n teme'linde u gerek vardr: Nomos, ~:.yat terk ederek
bunu y~~ Bu, sorgulayabilmek iin anlamaya altmz yasaklamann yapsdr.
m~yeye geersizliiyle

43

~
Yasakiama bir iliki biimidir. Fakat zaten sorun, tam da, yasak~
lamada hibir pozitif ierik olmad ve sz konusu ilikideki terimler birbirleriyle karlkl dlama (ve ayn zamanda da ileme)
ilikisi iinde grndkleri zaman, bu ilikinin nasl bir iliki olduudur. Kendisini yasaklama ile ifade eden bir yasa nasl bir yasadr? Yasaklama, bir eye genel olarak gnderme yapma durumul!daki soyut bir referans biimidir, yani il~kisiz ile ili~inin var-
lnn varsaymdr. Bu anlamda, yasaklama, snrsal iliki biimiyle ayndr. Dolaysyla yasaklamaya getirilen bir eletirinin,
mutlaka, ilikinin biimini sorgulamas ve siyasal gerein, iliki
nin tesinde belki de dnlemez olduunu ve dolaysyla da,
bir balant biimi olarak artk var_olup olmayacan sormas
gerekecektir.

44

ll

"Nomos Basileus"*

Bugn artk demolaasi ve hukuk devleti anlaymzdan ayrla

maz hale. gelen eg_~~_iin:.h!!ls;uka ait_,glfl],@jlk~i, hibir e
kil.e. gemenliin paradoksunu ortadan kaldrnly(Jr. Hatta bu ilki;z.:konusu pwadoksue.!! u ~~ktas~a vardryor.. Bu ilkenin
kayda gemi en eski formlasyonu. ol~Piridar'n.t69. ktas
n::p kaleine alnmasndan bu yana, hukukuifegenenliiokaCiir
~.~arlkve mulak bir boyutta ele alnd ki, bilim adaniar ok
Egemen hukuk/yasa. (.n.)

~ Pindar: L. yaklak 640-q58 yllar arasnda yaam, iirleri ve methiyeleriyle

nl Eski Yunanl

air.

(.n,)

45

hakl

olarak bir "muamna"dan sz etme durumunda kaldlar

(Ehrenberg, Recltsidee, s. 119). Boeck tarafndan yeniden ina
edilen, ad geen ktann metni u ekildedir:
Nomos ho pantn basileus
thnaton te kai athanatn
age i dikaion to B iaiotaton
hypertatai cheiri: tekmairomai
ergoisin Herakleo~.
Herkl'den bildim ki
lml ve lmsz
Herkese egemen olan rtonos
En byk iddeti bile Irakl klan
En gl mercidir

Muamma, sadece bu ktann birok ekildeyorumlanabilme

sinden domuyor. Asl nemli qlan ey udu:: air (Herkl'n
hrszlna yaplan gndermeriin, hibir kukuya yer brakma
yacak ekilde aka gsterdii gibi), tomos'uri egemepliini,
iddetin hakllatnlmas temelinde tanmlyor. ~tann cniamn
zmemiz iin unu grmemiz gerekiyor: Ktarin znde yatan
ey, Yunanllarn Bia ve Dike dlaiMeri, zde birbirlerinin tam
zdd olan iki ilkenin, yani ipdet il~ adaletin skari.dal bir biimde bir araya getirilmesidir.~Womos, "en gl_mercj" olarak, birbirinin kart olan iki. eyin paradok~a-mrlikt~ini baarma
gcdr (bu anlamda, eer mualnnay Aristotelesi bii yrumla alr ve "ztlarn balarn" olarak kabul edersek, bu durumda
zikredilen kta gerekten muammal bir metindir).
Solon'un 24. paragrafndaki (ou bilginin yorumlad gibi) kratei nonou'yu [hukuksal g] -hes_aba katacak olursak, bu
durumda, zaten hukukun kendine zg "g"nn, . . 6. yzylda bile, tam olarak iddet ile adalet arasndaki "balant" ile
zdeletirildiini grrz (krateilnomou bian te kai diken
i.. yaklak 640-558 yllar arasnda yaam, Eski Yunanllarn Yedi
Bilgesinden biri olan Atinal devlet adam ve yasa-koyucu. (.n.)

* Solon:

46

synarnasas,

"namas'tan

aldm

gle

iddet

ile ~eti

birle

tirdim". Fakateer szc nonou_9l~~k <:leil d~hQIJJQU_Pla::

rak okusak bile, Solon yasa:rac O.hi.rak ortaya ko~4.u kendi
etkinlikleriliden SZ ettii srece, ana dtirice. deirrieyee.ltrr
[bkz. De Romilly; La !ai, s. 15]). Hesiodos'un ler ve Gfb
lr'.~.ekf bir para da (ki bu Pindar'n muhtemelen bildii bir
parayd), ayn ekilde, iddet ile hukuk arasridaki ilikiyi belirleyici
bir konuma. oturtuyor:
... ... .
~.

Ey Perseus,'" bunlar aklndan ikanna ve

A<:!.alet [D ike] dat~rken iddeti [Qiaia] unut.
:q,us insanlra u,IZ1Jf110S'l! ~!J:.~ls':g;

Birbirlerini y~k

B_~hkl~r1 yabanihl!)'vanlar ve kanatl k:lll!J.r.. ~i.:4ir

nk aralirinda Dike yoktur.
.

Halbuki Zeus insanlara ok daha iyisirii,Pik~'yiJrakt.

cte

Hesiodos'ta namas hala

iddeti

hukuktan ve bununla birlikte

hayv~larn dnysn insanlarn dnyasrr.dan ayran g

iken, Solon;da.is.e .(!.fE.* Di# ~~~~daki "ba~lant"mulaklk

ya ga ironi iermezken, Pindar'da tablo udur (ve zaten Pinda(n, Bat'nn siyasal diir.cesinemira b#akt ve kendisin, bir anlamda, egeme~iin ilk byk ;l;hr yapan ey bu
dmdr): Egemen namas, h.YJl!JJf!.J.Lif..rkjJi.!.:lglill2J:Ck.J.Yl"f!-
tiyle, bunlar~ b~iirslziikktehdit eden ilkedir. Bu anlamda, Pindar' n nama~ bastl;u7h~~d';;k.ti'rt;;T,~~rdan sonra. yaplan
btn egemenlik tanimlarn ynlendiren gizli pardignayiinde .barndryor:.~~~~!!.J!s!!~t,!~;.~~~~l!!!l~!!lL!~.w:~ik
noktasdr, iddetin hukuka: karti ve hukukun qa ildete br:-.
~---'"'""

lati eiktir.
.,

'

'

i.. yaklak 8. yzylda yaam, didaktik ve ahlaki ierikli iirler

olan Eski Yunanl air. (.n.)

Eski Yunan mitolojisinde Zeus'un olu. (.n.)

* Hesiodos:

yazm

47

Friedrich Hlderlin (ki Hlderlin'in elinde ok byk bir olaslkla

Platon'un Gorgias'taki dsyiine -Biain ton dikaiotaton {484b, 11O) "Adalet iin iddet uygulamak"- gre tashih edilen bir metin
vard) ise Pindar'n ktalarn erhli olarak evirdii almasnda
(Friedrich BeiBner'e gre bunun tarihi 1803'tr) yukarda verdiimiz ktay u ekilde tercme ediyor:
Das Hchste
Das Gesetz,
Von alien der Knig, Sterblichen und
Unsterblichen; das fhrt eben
Darum gewaltig
Das gerechteste Recht mit allerhchster Hand.
En Yce
lml ve lmsz
Herkese egemendir yasa
yle ki

stn eliyle
Ve iddet kullanarak datt adalet
En iyi adalettir
Schmitt, nomos'un yasa (uzlamsal/konvansiyonel koyuHama anlamndaki Gesetz) zerindeki belirleyici stnl dorul
tusundaki kendi teorisine dayanarak, Hlderlin'in bu ktaya g'etir.dii yorumu eletiriyor. "Hlderlin'in evirisi bile hataJ", diyor
Schmitt, "... nk nomos'un karl olarak Gesetz'i kullanyor
ve yasann gl bir arac(lk) olduunu bildii halde bu uygunsuz szc kullanmakla y~nl yola giriyor. Orijinal anlamiyla
nomos; yasann aracl olmadan hukuksal bir gcn [Rechtskrafq saf yansmasdr. Bu, yeni yasalara tek bana yasallk ka48

tan bir meruiyet edi mi ve belirleyici bir tarihsel olaydr" (Das Nomos, s. 42).
Burada Schmitt, aslnda tam olarak btn aracsz ilkeleri
kasteden airin maksadn tamamen yanl biimde yorumluyor.
Hlderlin, nomos'u (ki bunu hukuktan ayryor), gl araclk
(str~17ge Mittelbarkeit) olarak tanmlyor: "Aracszlk"; diyor Hlderlin,_ ' kat. anlamy_l;: dnOidOnde, lmszler. iin olduu
git;?l"91.0mil~r iin de imklnszdJr. Tanr, doa~-~ Y.Y?.rJ.!l?h...f~r~.!t
d.hyai~ri..birbirinden ayrmalid.r; ayrmaldr ki iyi eyler kendi
ilerJnde ve saf halleriyl.e kuts~l olsunlar, Aynen_tg..o.jar_::_-gfbn1

sa~lar da;6Hebf!~~~!~!i ~!fd~, farkl dQr.y_g.l9ILbirbi.r.iode.IL9YJI

rr:aldrlar; nky ...bilg_i c:.~.~ Jsc:r.J!!.~ ba_!?.JDlQQ~_g_:t_i=!ya ka~

bile'\ bir eydir" (Samtliche Werke, s. 309). Hlderlin, (tpk
Schmitt gibi) nomos basileus kavramnda yaln kanundandaha
yksek bir ilke olduunu dnse bile, bu kavramdaki "egemen"in "stn bir iktidar"a (hchste Mach.~ deil; "bilginin en
yksek zemini"ne (a.g.y.) iaret ettiini syleyer~k Schmitt'ten
ayrlyor. Nitekim Hlderlin, yapt son eviriterin karakteristii
haline ,gelen tashihlerinden biriyle, hukuksal-siyasal bir sorunun
(hukuk ile. iddet arasndaki belirsizlik olarak hukukun ;3gemenli
Ls.O[Uil!JD..l!D) yerine_Qjlgi
teQrJL:i
(ayrt etme gc olarak.a.rac
. ~
.
..
.
lk) yerletiriyor. Yani, yasad~ha orijinal ve gl. o.! ey,
(Schmitt'te olduu gibi) egemen ilke olarak.nomos cleil, bilginin
temeli olari araclktr.
-.--'--.--~.
'

i 1! 1:!~:!:i:i

Grn itibariyle sanki. basit bir unutkanlk gibi gelen, fal:at

aslnda Pindar'n

metnini bilerek deitirmi o}an Platon'un

Gorgias'taki (484b, - O) yoru.munu bu bilgiler nda oku;rnalyz:.

F4N/Kusul lnsun

49

Bana yle geliyor ki, Pindar da

ifade ediyordu:

u msralaryla

benim

dndklerimi

Nonos,

herkesin
lmllerin ve lmszlerin egemeni

Ve Platon

yle

devam ediyor:

En gl mercidir
Ve adalet iin iddet uygular
Filologlar

(zellikle de Platon'un eski, kritik Oxford bask

editrn), daha yetkin elyazmas kitaplardaki tabiri (biain to dikaiotaton) Pindar'n metnindeki kullanma (dikain to
biaitaton) gre tashih etmeye kla edebilecek tek ey; keskin
l;>ir C<?niunctivitis professoria [mesleki bili-.n.] idi. Ulrich von
Wilamowitz-Mllendorf'un doru biimde. gzlemledii gibi
(Paton, s. 95-97), biain, Yonancada, (bir Zapsus calami [vahim
yanlg-.n.] olmasa bile) bir hafza yanlmas olarak aklanabi
lecek kadar seyrek bir kullanma sahiptir ve Platon'un yapt
sz oyununun anlam ok aktr: Buradaki "iddeti hakl kl
mak" ayn zamanda "adalet iin iddet uygilamik"tl.l.' ve zat~n
Pindar'n szn ettii nomos'un "egemenlii" de sadece buna
snn

dayanyor.

Platon'un, Protag01as [diyaloun]da, Hippias'n azndan

rtk ifadeleri de yine benzer bir maksada dayanyor:
"Ey burada bulunan insanlar, bilin ki, hepiniz hukukun/kanunlarn nezdinde deil; doann emri olarak (yaradltan) akraba,
komu ve vatandasnz. Benzer eylerin benzerlikleri doadan
dr; insanlarn, tiran [dikkat edin: basileus deil tyrannos] olan
nomos ise doaya kar pek ok iddet eyleminde bulunur''
(337c). Ayn ekilde, Yasalar'daki ak ifadelerin ardnda da ayn maksat yatyor:

aktard

Hippias: Atina tiranlarndan Hipparchus'un (i.. yaklak 555-514; tiranl 527514) yardmcs ve kardei. (.n.)

50

[Ynetimin en gl olana ait olduunu ngren aksiyomJ, Thebalii

da dedii gibi, doalan-gerei biitUn canllar arasndason
de~y~!.:r1 Ancak altnc ak.s_iyQ:Ju:dan .i aha iemil'grilnu.:- .
yor: .Ynetim b~~gi!L'{.(~~~IJJl:i.n eli1.1.dt'! >Jma,I~ v~ Nlgii~Jer q_:u izIemeU!IJ!:_-Buiin, Pindar'n dedii gibi, doaya aykr olduunu syley.@ezsin{z.:'nk bu;- iddeCai-a~_iiyia'deit; dogaya ygiiii .i.iarak,
,yani hUkukun, kendisini tan}'ailar j.erirideki gc uyarnca byledir.
(69ob:...: c r---.
' .,. . - ..

-Pindar'n

Her iki durumda da, Platon'un zerindedurduu ey, Sofistlerin tartmalainn (bkz., Stier, "Nomos basileus", s. 245.:46)
m~rk~zinde yer alan ,RhystsJdoa)-nomos kai-gndai ziyade,

~~~~~~d:Ulir!~~;;:~a;~:::~:!~:ul;J!i~~:~~

brr eyolarak

d~a He uyuj~ (kata physin) ve QZQ~det~d

tanmlaruyor. nk Platon, her eyden nce, riLSofistlere

h-;~ d~Pindar'a gre (ama fadcli bir biimde) Bia ile Dfi&;-li
"e~U.leri;, biieimini hakl klan kartl yok etmek istiyordu.

Platoi'un, Yasalar'n onuncu kitabnda'physis-nd~os ilikisi

sorununu ilemesmdeki tek amac, hem Sofistlerin bu kartlk .
anlayn ve hem de doann l.ukuktaince geldii ynndeki
t~zi ykmakt.\ Platon, _ru!!_uii ve "ru,!a. ~t olan heL;y,ffi~' (zeka,
tchne [zanaat] ve no_mos), b_~Y.!J9..~!!.~::Yan!!L!ili... Y..Q!!tAla
maylii d~aya ,lm_lrul.nz.:: (892b) UJl~.!!.W.~lm&!~m~~Q~n
laha .nce geldiini syleyerekbunlarn her ikisini de etkisiz ha-

. ~~-g~frr~di[.Dohcysryl~'da.Plato;;
(ve..Pl~t~~;i~bi'aikie;' Leo
...
--:--~-~:....-- ~-

,1

---~-;;:.... ~------.-- -~- ......... )

.,

Strauss'un deyiiyle "klasik doal hukuk". t~lll*_i!e:ri), ',:b.l!k~~

insailar yne~, Y.Qfsa]i=!~an]!.i!k!!ku_g~jf' d,~.:ken.h.t
kukun do~~~-~!Q.cek.i~~~llt~!!~iAi!!L4~i!; t~~!.~.~.!: hukukun
"cfgar\~ani, iddet-d Jir~terini vurguluyor. HunCaii!:iofa~
y,~P1itrt7ctili. .''d.~]~kariii'r;-"J~;,.s-;[i~tiefaeia physis-nomos
k~tlll! balthlani~yt~e'idet. il~_!ukukun
biie1Irii
~ dpnay hedeflerken, Sof!:~~~~E~-~~ J?_gJ~t.!k;~-!~- ~~~ege
i:_e~~ ilkesini. Bia ile D ike'nin birliini tesis etmeye ahyor.

egemen

51

: : :::

Bat 'nn

siyasal kltrnde bu kadar kuvvetli bir gemii olan

bu kartln ne anlama geldiini burada farkl bir adan ele
alacaz. Sofistlerin nomos'a kar doa lehinde yaptklar savunu, [insanln] doal durumu (state of nature) ile "commonwealth"' [toplum, devlet] arasndaki kartln (ki bu kartlk,
Robbes'un egemenlik anlaynn temelidir) gerekli ncl olarak deerlendirilebilir.;E~er .Sofistler iin ~n gln uyg~d
iddeti hakl klan ~ai ey physis n -ncellirise~Hbbes
iin egemenin niutlac iktidar~ hakl klan. ey, tam d~ doal durum ile iddetin ayn ey oluud;r (f!gm.Q.ft.J?.!J)jn.j.__J.!f.J2!f.Lin.WJ.
insann kurdudur-.n.]). Fakat her iki durumda da (grnte
kart bir biimde bile olsa), egemenlik ilkesini, yani (Sofistlerin gl insannda ya da Robbes 'un egemenideki) hukuk ile
. iddetin belirsizlik alann meru klan nvarsaym, physis-nomos atks tarafndan yaratlyor. u noktay vurgulamak ge:rekiyor: Robbes'un anlaynda, insanln doal durumu, egemenin kiiliinde y~yor; egemeni, y~i, bu durumun-doal
ius canra omnes'ini (kart durumun hukukunu-.n.] koruyacak
olan tek kiinin alsiy~tinde yayor. Dlayisyia, egemenlik,
doal durumun topluma sokulmasdr. Ya da isterseniz y~i
yebiliriz: Egemenlik, doa ile kltr, iddet m~ hu.kuk arasnda
ki bir belirsilik durumudur ve ite egell1elie-zel iddeti
olutirran ey. de zaten bu belirsizliktir. :fiitekim, doal d~rum
gerekten de nomos'un,d!llda bir ey deil; nomos'un potansiyelini ien~ii 'bir eydir. ns;nlgm-d~~~Cdurumu, hkukun potansiyel olarak var olduu '['l'essere-in-poteJiza], hukukur, kendi
kendisini "doal hukuR" olarak koyutlad bir durumdur (bu,
modern a iin kesinlikle byledir; fakat mu,htemelen Softstlerin dneminde de byleydi). Sonuta Robbes, Strauss 'un altn
izdii gibi, unun tamamen bilincindeydi: Doal_~':l!,!l.Jll,-illa da.
gerek bir dnem olarak tasavvur edilmesi gereken bir ey de.

1. Orijinal metinde de ingilizce. (ing. ev. notu)

;;.:, ...

52

''

._

1'

ildi; bunun yerine, Devet4. "sanki yklm/zlm'' olarFlk:

g9t..h!.~~i'(ut~anquain d,issoluta conside1~etu- [I!obbes~ De clve,

~.79-~8o])'.hlitla ~ya kan, Devletinjill~ J:>i;fjijce;qll3J.ik ar

Ialabilirdi. Dsa1k:":d6]aniny~s.~_y~.giqill.keli4iJayatn
k.Qru!llas ilkJ<.si- ger~~~~-~Q__~__iyJ:s.al.~!~,m,.!!.<?.!!.. .I.!!~r~~?.;.i.JJ.:l~ki
~dr ve tpkk Schrrlitt'e gre?_.~~~-~~ij'itisnilara . ciayanma~ siyasal sisteri-de-'disia day.ior.

::::l:::.

Bu adan bikacik olrsik u gerek bi;e artc gelmeyecek-.

tir: Schmitt, "yeryznn nt?mos'u"nun nc! karakterinivurgul~y~ teorisini Pindar'n ktasna clayai~kei., istisnai diru111:~,!! kar~~a~plma..!,. olarak t~la<i eg~~~l!:~M<: ...~-~Y!n
li.6.U:_y~re dayan~rmyo.r, Sclu;ii,tt'in y..~P!.?:l.~}~tedi.!.,.~Yt ..~er
eyden nce, hukukun !Jelideyig_ bi!~ni...Qlcm.~el'!.,.f:lo11!qs''un, basit bk:kontm.veuza1m (Gesetz) lal btn pozitif
h~hkanay~.l;:t!'tl.l?;~rindeki.:ti.stililnti teJ~.~tmektif.' Bundan

~~~ay da, .s~~tt'.!.~~.~~~~~~-~N~:~g~m~~,~9m,q~::J~~~si?~~~e

:qe, nomo(iie i~tisnai durum ara~mdaki zsel yaknl ~a

vurmamas gerekiyor[du]. Ne var ki, Schn'iitt'in kitab biraz da.:.
ha.-dikkatli biimde okunduunda, bi y;lli:J.lm ~k.~. var oi..:
di.u.grlyor. Schriitt kitabnn ileriki sayfalaiinda, "lk Kr~~iHatl~" adl blmde, ye~z ll0'?1f?.~:un~~yerl~~!~~-,','e
dzenleme: zellikleri arisndaki balantnn, nasl . hukuktan
-~~:~-_-~:

'

'

'

. -

.... ... -

..

~-~-"--- ..............ttli~:.+-'P.lli'.'!/.l~~

~!il.~.~~. ~~,. ::~~r~~~!.~Y~J~~~~.~~~*E!?.m~I...W~!!n'',.~ljn~

alan
br mntka, gerektri:lgn...goster.m:r. Bu '~serbqstyehuku~... -~'''""7~.,..-:-~-~ .._.. _ .":~"'-:'r'',..
, """--:'"''R'II-;-',~~~~~~Io..t.l;<"":t~(~oiJJ.<'Jrfff.,.':-f41Witft"''~''! ~l'o)f.!fl\'.fl'.Q/!~
.....

s~~oat~B~.r.:m~~~;;~g,~~~&~xg~l. ~ti.<tat,..t~tit-fa.<MJ!Ji~.-"\?!~~.
la os7i belidediu .,...i:filirlai artk tanm of. Klasik iitS ubli-~,~W~-:;;.:-~o+.i-~t~;:.i:;=.rt~:r-~~u-~F:~~~"'~~~~~'i-.~:r,:;;:-!Jt;;r~jnfi:~t.,.:;;~1!rm.1_~il~~il~~~1u~-~- -~ .......:...~-~-~----~.--.!?..~.. .

cum E-ilT'qjJ4~un-'[Avfupit.kah1i.lti.l:iku=..n.] ar.a., J?Y. m.rtka,pn. teka,pf ettii ey YeniJ?.iil!Y.~. id!;. nk Yeti. Df!nya, her
eymmmkn olduu doal durumla zde tutuluyorrlu (Locke:
,'

.:

'

t'.,:

-:..:

::

. :":'-

53

"Balangta

btn dJ1ya Amerika'yd"). Schmitt'in kendisi ise .

'~~-~!~.~!.~~~~~~~J~:~~Y-.C>_~~--t.l.~~)!g~:,:1).P~~-~i.ri~i,{;Y,! J~~~~- dun~polarak alyor. B.u, . ~~:b.e~~~J:ir .l>~@de,

her trl yasann askya alnd zan1ansal ve uzamsal bir ~lan;, ~larak an~alan "s
nrl~- i~~i,
se~best ~e . b()
))ir
dncesi"ne dayani....... ------- .. . .......
'' .... ..,... .........
.. ..... . . ...
y()r:
~...-- - "

~ , ..

~.''

- ~

_mekan

Ancak bu, nomal yasal sistem balamnda snrlar izilmi bir alanBu snrlar, zaman asndan ilkin sava halinin ilanyla ve en sonunda da, bir teminat edimiyle, mekan asndan ise geerlilik alanpn
tam olarak belirle~!<S-.Y\?luyla iziliyordu. Bu zamansal ve uz~msal
alanda, koullar q~facto [fiili] olarak gerektirdii sr~t: herey mmknd. Bu dururiun';::M'nte.squieu'nn deiaret ettii eski 'v~ ak bir
sembol vardr: zgrlk ya da adalet heykelinin stnn belli bir zaman dilimi iin rtmesi. (Schmitt, Das Namos, s. 67)
d:

Nomos, egemen olduu srece, kanlmaz olarak hem doal

durum ile ve hem de istisnai durum ile balantldr. istisnai durum (bu durumdaki kanlmaz Bia-Dike ayrmnn ;~lirsizli'
iyle birlikte) nomos'un dmda deildir. Bunun yer~e, en bariz
ekilde snrlar i~ - hal!y le bile, .her anlarida tem~t bir unsur olara\ n?Jmofun iinedh. Dolaysyla r; yerletirme-d. zenleme ba~tisi-.KeiidT iinde zaten daima~'her trl )'_~S~!fi
askya alnmas" biiminde kendi potansiyel kopuunu b;rnd
ryor. Bu durumda (toplumun tanquam dissoluta [zlm
gibi-.n.] olarak anlald noktada) ortaya kan ey, aslnda
(insanlarn yeniden decei ilkel bir evre olarcik) doal durum
deil; istisnai durim.Q..r, Doal durum ile istisnai durum, ~ek bir
topolajik srecin iki' farkl yznden baka bir ~y deildir. Bu
sre, Mbius eridinde ya da Leyden kavanozunda olduu gibi, dsal varsaylan eyin (doal -durum) ierideki bir ey (istisnai durum) haline geldii bir sretir. Ve burada egemen iktidar,
2. Orijinal metinde de ingilizce. (ing. ev. notu)
* Leyden kavanozu: i ve d yzeyleri metal yapraktarla asarianan cam bir
kavanozdan oluan eski bir elekiro-statik kondansatr. (.n.)

54

i~~ideki ile dardakin~;doa ile istisnay ve physis _ile nomo~'u

birbirirden ayrmamti .~:pkarszlndan baka bir ey deildi,r.

tam

ile

--===
'
.. ___,_
_ _,_
_ ....,._
Nitdam
istisnai dururt;
~olarak, .@Jlece
istisna
kuraln
&jJ; ayni zam_anda_Q?_ doal durum ilc;:_h.E..J:c.ll19l&...Q!W:I
ierinin/birbirille ~!!i kar!!.~!k6if""tQllQ)_gillc~y~et gJ~ak -~~~
Il1.!!11.:!!~!:lfl.l~~Lb4:.!.sgd.~~9lna..bJ1i deildi!i Bu ~urum, tam da,
adaJs;~~_gi.~rte grnmeinek im hep _s_~~~-Z,QJJmd_a Ql~
v(dolayiyra bizim de hep gzmzn nnde tutmamiz gerekei~soz~konusu iopoloji.c b~Ilsi~!if-iilliiilkaIB'P::. Biriritf Dnya
Sav..~ srasnda ortaya kmayaJ?~l~yan ve ~sig npmps'.un_yerle~~-e
dze:leme
nltellkied arasndaki
hefuleyJibalant~
\
.
-- -- ... ........
...
.
... .
. .
. . ..
n- koP.m~~ma ve ius_publicum Eurqpa_
(!_u_nj 'un btijh karlkl
Sll),~l~cilar_ye kurallar si;t~~~ yerle bii- olmasma 'yol aah
bit re (Id bu sre, Schmitt'in zenle betirriledii ve bizim de
- - - . : : :... .
.
.
.
haHi iinde yaadmz bir sretfr), gizli bir._biirl_l~C!..~g~men
istl.s.~JS?.m~lLi.iz.!<tlde ykselen bgsretir..fir_~i Df!!.E___a
va 'ndan P.u yma :ve de h1Ua .gzk::imizin -nnde c~reyan eden
~.-

,_.

~ --- -:-.-

~--- -- --
. .
. .
.
.
~.l:l_dur: Istt,Eai ~_!lniml.n "hukukal ,_glarak 1?.2.t:-~Ell ~!ld .

zamansal~mekn_V_!lli!lat:!!!W dna.~!!gy>r ve bugn, bu srillr

iQg_linin byk boyutlr..a.x.armasin.sonuc.u ...olai.iik:n9.mi~
zen ile akQ!~.,Xfl......y~eniden her ey:ip. mmkn olcJ~u _!>ir
durum yaratmaya balyor.

~
Qg:Laurum)le !l::!:!_kuksaLoury.in arasndaki ilikinin--istisAai-du

~~,?S[~Jr.bilm~~-ii:9'1il(ekillerle gl?.ten:neJ5.Jt~r.se~._g~
@ng~ekil
1) birbirin_~YJJ
olan;_fakat
;taha_s.onra,_yani is--.,____ ..
. -<:::::::::

tisnai durunqg;-.!?!f.Qirinin ijoe geeo)ekil 2) iki daire izebili(~_g_man(a i!inalcr. kural olmaya balaynca, bu ikfdaire..birbl~l~rind~n asla ayrtrlamayacakiar .mutlak "bii" belirsiiik yaratacakekilde i ie geiyorlar {ekil 3).

55

ekil1

ekil2

ekil3 .

Bu adan bakldnda, eski Yugoslavya topraklarnda olup

bitenler ve daha genel bir ifadeyle, Dou Avrupa'daki geleneksel
Devlet organizmalarnn zlmesi srecinde olup bitenler, herkesin herkesi hedef ald (ve yeni toplumsal szlemelerini yeni ulusal ve Devletsel yerletirmeleriri bir ncl ilevini gren)
doal atma durumunun yeniden ortaya kmas olarak leil;
hukuksal-siyasal yerletirmeme ve yersizletirmenin daimi yap
s olarak istisna durumunun gn yzne kmas biiminfe grlmelidir. Olim ey, siyasal rgtlenmenin yeniden modas-ge
ri biimlere dnlJl.~il; .kan dkM:~ balklar gibi ikaz edici_
olaylarn, (dayand-ilke sorgulanmadt~P-ek y:aknda

gezeg~~mizi~er t~~~~n~~J_!a_gak '2f~~!l~~

mos'unu ilan etmesidir.

56

lll

..

Potansiyel ve .hukuk .

Belki de \~gemenliin. paradoksunui- kendisini tam. olatak gs:.

terdii (;n iyi yer, aPayasarri~ [ccihstititi{gJ gt srui\ ve.bu;.
n!!f!...~.X!lli.!~L[f..Qhsti~_ iJ.y ilikisidir. Hem 'teori ve hem
dip~itif y~sma, bu iki g ar!l.~!Ii~~ :yr~_t@i 9J.~ak olu~

(f.~ffi17~~,srd\lfm~}~2I.!H..!:l!la dairra. ~.?.!~uklarl,a ;~:I!.L!c.?fya

kaJ_~Y.Bunun.nedeni.udur".deniyor y~~~~.!al~~e alnm bir siyasetbilirrii almasnda: .'

' E~g~ge!2_~kteJ.t!!.tJ.ID:asama_g..S,J!..:.t~I g~2!~~.!,ki ayu~..bunuh 'gerek ru,.Ia:m.u ve~mekistiyorsal<:, o zam1ln, anayasama g'l.ic ile
57

. :; , ..

anayasal gc iki farkl dzeye yerletirmemiz gerekiyor. Anayasal

gler varln sadece Devletin iinde kazanyor: Bunlar, zaten kurul!;!_bul ~.llil.!.t!?.!L!!lli!Y.l!~\.L<:!.Q;~:sJ.e,L!!:XJ.:I...Y".Q!!!l~.ill~Y~,~~ ler olarak,
g~~:..~Jl.ffiL;IJ.i!-.YE!!!~!s!~!.P.~.Y!~.U~~'!P.!.S.!lliUilll!J'!.tr. Anayasama gc ise, Devletin dmda bulunan bir .~X.<!!!J3y__g~eyini Devk.re..b..or.c;l olmayan. ve...]kyJ.~!.g.EI._~~g-~ir g~tr:_Pu, suyu hibir
ekilde bitirilemeyen bir pnardr. (Burdeau, Traite, s. 173)

Buradan u kyor: Bu iki g arasnda ahenldi bir ilikinin

tesisi m~. Bu imkfuszlk, zellilde de; sadece
diktatrln ve istisnai durumun hukuksal karakteriri anlamaya, altmz zaman deil; ayn ZaJllanda anayasa metinlerinin
kendileri anayasada deiiklik yapma gcn belirlerken de (ki
bu sk rastlanan bir durumdur) ortaya kan ~ir ~rrikanszlktr.
Bugn artk, her eyin kurallarla dzenlenmesi dorultusundaki
genel eilim ortamnda, yle bir iddia ortaya atan insanlarn says her geen gn daha da azalyor'' A:.;;tyasama g.;_~aldr ve

indi!:g~_e._nez;
bJ!_g_!!_!_~~IJ!Iell_~!._~.~~yasa-si~tei~
ru:;I~
..
-----"'""""' ____ .... _
.

koullanamaz
ve snrlandrlamaz;
...-......
. .......... ----"''""'"'
........___ ,_.,....

___

___

ve bu ,.,_g
kanlmaz
:iliu:alc
.....................
.,_,
h~r trl an:~yw._aLgc.n_d.t!llda~r. Anayasay douran g_g_ijp
,i;Tig!?.. ~~.Ql}mg olaralc..~a da'9.iplak bi[._~~~.~. 2!.'Y~.2_
l!JI11Y91.~~~~~~~~-~~~E..:..~~.~~~.X~I!J~..P:.~~E dah~.-~'!X~sa

-----

da..ngfu.ill.~n.gz~sjn~"g~c:;:Lin~jQdjyt$niYJ>r.

Henz Birinci Dnya Sava'nn sonunda, Benjamin, geerliliklerinden bug~n-oile hibir ey yitirmemi szcklerle, bu
eilimi eletiriyotdu. Benjarnin, anayasama gc ile anayasal
~asndaki ilikiyi yasa koyan iddet ile bu yasay koruyan
j~ arasndaki iliki olarak sunuyordu:
Eer yasaLbir kll[U)llda rtk. biimde iddetin olduu bilinci ortadan
kalkacak olursa bu durumd_a...bll_kurum rr. Bunun bir rnei bugn'k:li parl~entolardr. Bu parlamentolarn bu denli zc bir manzaia
iinde olmalarn~ nedeni, varlklri-n borlu oldukian devrimci gleri bliinlerinden kannlar.du:.... Bunlar, ken.di,k:rlnd~eiDSITeaifim
hukukun yaratc iddet an~!n9an mahru~Cir: :Diaysyla'iia
--~--~-~:-.-.-.---

58

amamak

gerekiyor: Bu parlamentolar, byle bir iddetin uygulanmakararlar almyor; bunun yerine, uzlama yoluyla idde(
ten kanan bir.dizi ,siyasal ilikiye nezaret ediy;rlar.. (~enjamin, "Zur
Kritik der Gewalt", s. 144)

sna deecek

Anayasama gcn, bunun.btn anayasal dzenler bala

rrii.daki egemen aknl iiide yaatmay isteyen teki yaklam (yani demokratik-devrimci gel~Iiein yaklam) ise, imdi
ye kadar tarif etmeye altmz parad.QJ<:,sj_iid.~J~p__o)ma
durumunda kalyo! nk, e,@r kanun koyan_iddet .ol~ak ~1!::
~;?ffiagtic.kanunu koruyan iddetten kesirililde daha y~se,
~-~yasarta.glictiiiJ:d(anilu koruyan iddeti merilatrmaktan
wf~hir ;rl"at y~~t~~_ anay~sal g,Ie mulak'Ve s-tar...
lp atlmas mmkn olmayan bir ilikisi vardir.
Bu adan bakldnda, Emmanuel-Joseph Sieyes'in "Anayasa, her eyden n:;e_bir.anaya.sa;n~ g~~..~!!.~~~~L~-~~r" eklin
deki mehur nerri:esi, y~e iddia edildii gibi basit bir malumu
l?ffi deiJ.dj.r. Bu sz u ekilde anlamak gerekiyor: Anayasa
ke7dtsi~i anayasama gc olarak. koyutluyor ve b;u suretle de

~~~~k71~~~~i

v~.!E._te_!sijQ~le, y~s.al '!_urum ile girilep_;.birY..~sal_<_!~~- ili~si

araclyla yasal durumda da var olmas gibi, .burada da, hem

~~~g,.cne ve hem.'~yasal . gce girieec--e"k[d~

.kends~~<ra"Sefirsnlik ala~

nma yerleiyor. Sieyes'in kendisi, ("ulus" ile zdeletirilei)

ll!layas~a g<::Jip.Q..J.9.J?.!~mal..ilikilerin dg,lcJ~!..~ir doal d~
r~~~~Y-~i!~-_~g~"c~;.. !c.~~ bu ierimin bilincindeydi~ ;:Ye~yTizTID.
deki. uluslar", . diyordu si~y~s: ;tii!liffi'sai"l'kilerm dnc1a ~
d~}ar'(fiiiindal9bireyler olarak gr~~l'si.'eyes, Qu'.estce
que le Tiers Eiit?, s. 83).

59

Devrim zerine (On Revolution) adl kitabnda bu satr zikreden Hannah Arendt, Fransa'daki Devrim srecinde, an.ayasama
gcne ilikin yasa karma yetkisine sahip mutlak bir ilke olarak egemenliin nasl talep edildiini betimliyor. Ve bu talebin
(ki bu talep, Robespierre'in stn Varlk d.,cesinde de vard) sonuta nasl bir ksr dng halini aldn ok iyi gsteriyor:
_..-/
/

Onun [Robespierre] istedii ey asla sadece bir "~s~n Varlk" (ki bu,
kendisine ait bir terim deildi) deildi; onun istedi'i, kendisinin.
"lmsz Yasayc" dedii ve farkl bir balamda ise "srekli Adalete
bavurma" adm verdii eydi. Robespierre, Fransz Deviimi'nin terimleriyle, ne halkn ve ne de Devrimin kendisinin ge~z
deletirilemeyecek, daimi ve akn bir otorite kayna istiyordii!.."Bununla hedefledii ey, mutlak bir Egemenliin -Biacks'iCi'ne'un "despqtik iktidar"- egemenlii ulusa balamas ve mutlak bir lUmsiizln, cumhuriyete, lmszlk olmasa bile, enazmdan biraz mr/sreklilik ve istikrar getirmesiydi. (Arendt, On Revolutioi, s. 1&5) -

Buradaki temel sorun, kendi kendisini anayasal bir gce dntrerek ldren bir anayasama gcnn nas];rasavvur edileceinden (ki .bu, kolay olmasa bile en azndan teorik olarak -

zlebilecek bi meseledir) ziyade, anayasama gcnn anayasal

gQ.ten kesin biimde nasl ayrt edileceidir. Bu ikincisi hi
kukusuz daiia zor 'bir problemdlr. Anayasama gcnn korunmas zerinde kafa yoran insanlar hi phesiz bugn de var ve
bunlarn abalar bize Troki'nin "srekli devrim" nosyonu ve
Mao'nun "kesintisiz devrim" kavram araclyla ulayor. Bu
perspektiften bakldnda, parlamentolarn gc bile anayasama gcnn anayasal g iinde devarn olarak dnlebilir
(fiili durum sonucunda oluturulan devrimci g~ler bunlar yok
etmek iin ellerinden gelen her eyi yapsalar bile, parlamentolani. istikrarWdaimi kurullar olarak bakmamamz gerektiren hibir neden yoktur). te yandan amzdaki kendiliinden topla60

nah meclisleri ykan iki byk g :...:rse:rullist ~ile ~

~e,..!* an~am~~ kendilerip.i~.3Y~sal gc~!!J'![iic!.a v~
olan bir artayasama momeitiliin [istanza] koruyucular olarak
sunuyorlar. te~ kamu hukuku tarihilerinin iihl son derece zor~
latran, aimzn bu lki byk totaliter devletinin (Sovyetier
Bfrlii ve N azi Almanyas) bu karakteristik "ikili" yapsn bu
ger'ekler inda deeriendirmellyiz~ Bu takdirde, Devlet parrlsinm Devletin kendisinin ayns olarak ortaya kmasyla
sonulanan bu yap, anayasama gcnn nasl idame ettirilece~i sorusunun par~~9~sal ve il_gin bir tek&kb.l!k,k~a
rak dnlebilir. Ne var ki bu durumlarn her' ik;isinde de, amiyasama gtic ya egein~n bir iktidarn davurumu' olarak' ortaya
kyor ya da: egemen iktidardan kolay kolay ayrlmyor.:...~!:'~~
yasama ~&i!f.\Lruu!e egemenlik, anayasal dzenin ne tamarteri
ili~ de tamamertd~~'OiiirtiabTid1H1ls~8k ~sl soru "Nerede?" olduu srece, Sovyetler. Birlii ile Nazi Alniari.y;~~daki analoj(ok da:ha kanlmaz oluyor.

Schmitt'e gre anayasama gc, "kiinin kendi siyasal varoluu

nun doas ve biimine ilikin olarak somut ve esasl. bir karar
verme" kapasitesine sahip olai bir "siyasal irade"dir. Nitekim,
anayasama gc, "btn anayasal yasama prosedrleri~den
nce gelen ve bunlarin stnde olan~ . hukuksal kurallarduzeyine indirgenemeyen ve ayn zamanda da egemen iktidar<;lan teorik olarak farkl olan bir gtr ( Verfassungslehre, s. 75-76).
Fakt eer ana)iasam..ELQ.il!,i...:..(Schmltf.~.Q.@l.~ieyes't~~ oldJ&u

g~i, hai~~.~~~~J!.i!.9lL?l~@k dQ.Q!!Q!Q.!:[e,

o'"~W.~.!1..Sl.D..S!ti!ill!Ja g_Q,s.,i.!@J:!&'!..~.[ell2~!:!L\~y.~~e
mehlikten ayrrriay mmkn klan kriter berrakln yitirir ve
anayasama znesi
ile.....................
egemen
zne
birbirlerinden
ayrt"
ediie.........
_
...._n _ _
..__ . ._____
..__
_
-~~

61

mez hale gelmeye balar. Schmitt, "devlet iktidarnn kullanm

nn erevesini yazl yasalarla izme ve bunu snrlandrma"
dorultusundaki liberal giriimi eletiriyar ve anayasann ya da
temel charte'n [tzn] egemenliini savunuyor: Anayasann
gzden geirilmesi iin yeterli olan rnekler "srf bu yeterlilikten
dolay bir anayasama gcnn egemeni ya da sembol haline
gelmiyor" (a.g.y., s. 107-108}. Bu perspektiften bakld zaman,
hem anayasama gc hem de egemen g, hukuk kurallarn
(hatta temel hukuk kurallarn) aan eylerdir; ancakher ikisinin
de hukuk kurallarn ayor olmas, belirsizlie dnen bir ya-
knla delalet ediyor.
Antohio Negri, yaknlarda yaymlanan bir kitapta, anayasama
gcnn hibir surette hibir anayasal dzene indirgenemeyeceini gstermeye alyor ve ayn zamanda, anayasama gcnn egemenlik ilKesine indirgenebilir olduunu reddediyor.
"Anayasama gc ilkesi", diyor yazar,
(asla) egemenlik kavramna yklenebilecek bir ilke deildir. Bunun
tek nedeni anayasama gcnn, anayasal gten doan bir ey olmamas (ki bunun byle olmad aktr) d~ildir; ayn zamanda
anayasama gc, anayasal gcn tesisi de a.egildlf: Anayasama
gc, [yeni] bir ufuk aan bir seim ye karar.dimiair; daha nce var
olmayan ve var olmas iin.deyaratc edimin-yaratcln yitirmemesini gerektiren lir eyin radiKal biimde sergileimesidir. Anayasama gcnn anayasama srecini hareketeg;:irdii andan itibaren her trl karar alma zgrl vardr. Halbuki egemenlik; anayasama gcnn tesisi -ve dolaysyla da sonu- olarak, anaya5a:ma gcnn getirdii zgrln tketilmesi olarak orta,ya kyor.
(Negri, ll potere costituente, s. 31)_

Anayasama gc ile egemen g arasndaki farkllk sorunu,

kesinlikle nemli bir sorundur. Ne var ki, anayasama gcnn
ne anayasal dzenden treyen ne de kendisini byle bir anayasal dzen tesis etmekle snrlayan bir ey olmad -bunun yerine zgr bir uygulama alanna sahip olduu- gerei, anayasa62

ma gcnn egemen iktidardan ne anlamda ayrld konusu_nda

bize herhangi bir bilgi sunmuyor. Eer, daha nce, egemenliin
orijimil yasak-:Yapsna ilikii yapthuz analiz do@js.e, Pl,l _S_!fa.tlar aslnda egemen ik!id:rrc!a.. da meyuttur ve do1ii.Yisyla da~
Negri, anayasama gi}cnn tarih's~lfuno~i;"iio~jisine dair yapt
kapsaml analiiinde, anayasama gcn egemen gten ayracak herhmgl bii ffiter bulamaz;

Ancak Negri'nin kitabnn gc urada yatyor: Kitap, ana~

yasama gcnn, btn radikallii iinde ele alnd zaman, ria~
sl tamamen siyasal bir kavram olmaktan karak kaiillnaz
Qlarak ontolojik bir kavram haline geldiini gsteriyor, Dolay
syla da anayasama gc soriiiii~ 'jfotansiyelin tesisi" (bkz. Il
potere costituente, s. 383) sorunu haline geliyor; ve anayasata
gc ile anayasal g arasndal9 zlmemi diyalektik, potai- (~Jy~Ule edimselffili arasndaki iliki!l yeniden e~~h}.~~nrie.f~
ie.yl ayor. Byle bir eklemleme iin ise, en.:..~ndan, ontolojik, kip kategorilerinin kendi b~nlkleil iinde yeniden d
nlesi.gerekiyot. Bu ekiide de sorun' siyaset felsefesi alait
dan ilk _feisefe alanna tanyor (ya da isterseniz buna siyasetin
keridi ontolojik konumuna iadesi de diyebilirsin:iz). Egemenii
i_ayasamag~.bal~~~ey, olabi~

lirlik ile ~r~_!.<;l.il<:~ olumsallk. ile zorunluluk arasndaki ilikinn

ve t~ki pqtle tou ontos'un ta:mamen yeniden ele alinmasd[.
Ve yine, egemen yas*tan~t.amamen kurtulmu bir anayaama
g!J,__ t~savvur etmenl-tek yblu"fpo~~{i~~~~-_n~ii(actual)
a::~s_ndaki ilikiyi farkl bir biimde ele a.ln!Jc!.:n. -ve hatta bu
iljlQnin tesine gemekten~ geiyor. Edimselin ncelii ve Q!
n:un pot!JQ.S~eL~lar)J!kisi zeri.r{e ku~!l!!: cmtofjinin yerLn~ yeni veJ,tarl (ve Spilo~a, Schelling, Nietzsche -ve-Heidegger' in bu istik.ciJ:i~tte attklar admlarn tesine geen) bir potansiyel <mtolqjj~i !kl:lffi~. ediler~.. d~, egemenliin kmazlarn
d~::W.mctrlm...bir__siyas~t teorisi, tasavv~~-i~fuisi'Z'bir ey
olarale kalacaktr.
63

;;;::t::::;
~na ~ile ~~asndaki iliski; Aristoteles'npotansiyel

ile edrn, dynams le energeia arasnda kurdukadar karmaktr. Ve son tahlilde, anayasama gc ile
anayasal g arasndaki iliki (belki de tpk egemenlik sorunu
konusunda ortaya konan btn otantik anlaylar gibi), potansiyelin varoluunu ve otonomisini nasl dndmze baldr.
ljillisto~eles'in ~n.ces~e gre, potansiyel he~ edimsel~en n~~~e gelir ve edrnseli belirler hem de zde edmsele tab kalr.
Aristoteles, (tpk, btn anayasama gcn anayasal gce indirgemek isteyen bugnk politikaclar gibi) potansiyelin yalnzca edir ile var olduunu (energe monon dynasthai) savuna:l
Megarallarn tersine, her zaman potansiyelin kendi zerk varoluuna byk nem vermitir. Kithara al;n bir mzisyenin bu
aleti fiilen almazken bile bunu alma kabiliyetine fpoteza] sahip olmas ya da bir mimarn iini icra etmezken bile kendi kabiliyetine fpotenza] sahip olmas, potansiyelin bu zerk varl
na iaret ediyor. Baka bir deyiie, Aristotele~'in Metafizik'in
Sekizinci Kitabnda ele ald ey, plak birmantksal olabilirlik olarak potansiyel kavram deil; potansiyelin varoluunun
etkin biirleridir. B-!:ndan dolay da, potansiyelin,' kendi tutarl
lna sahip olmas ve daima hemen edimsele dnij_~si
i~ edimsele geme171e k~etin~oln~..,J:-t~J2ma)aa
~ da (ma)ma "potansl}-:eu. olarak v~r <Llmas,.xa ,,,.A.ri~!9,te
les.:i!Ld.~di~:i_b.{:iiii:irunoo!!e... ~~iyelsizl~~~!~P!i ality) (adynamia) olmas gerekiyor..Aristotelesbu ilkeyi (ki bu
ilke, bir anlamda, kendi dynamis teoi:isinin btnyle bal olduu ana noktadr) veciz bir ekilde ifade ediY.or:'-'~Her potansiyel, ayn eyin ayn trden potansiyt:(lsizliidif''(tou autou kai
kata to auto pasa dynamis adynamiai) (Metaphysics, 1046a,
32). Ya da daha ak bir ifadeyle: "Potansiyel, hem olabilir hem
u iliki

* Megara okulu (i.. yaklak 4. yy.): Eski Yunan'da Megara kentinde yaayan
solistleri n gelitirdii bir ekoL (.n.)

64

de olmayabilirdir. jJnk, potansiyel, olmak ile olmamaya eit

uzaklktadr"

(to dynaton endekhetai kai einai kai. me einai)

(1050b, 10).
Var olan potansiyel, tam da, edimsele dnerneyen potani
:yeldir (nitekim bn Sina, Aristoteles'in maksadna sadk kalarak,
buna "mkemmel ~otans!~e~" ~~ .ver~~f! ve . larak. da
yaz yazmayan haliyle katb gosteryor).rBu. otansyel ~Q!m.:

s~~}!,l~~.,?.,~~,~.,~~~~~~~~~---~~EY.~~M~~~i~i~ Bu P?-

tans~Y;el; Mm kapasqesi~_!;,;_!!!ffiU _g~L.~k;let~~~e.r~~- .. ~AAW.,

1 o!Yxor; 1kend~~zli~a:
~eri s~~ Fakat, bu adan bakldnda, edimsele geii nasirt"iis'liy~edeceiz? Ee.r btn (olma ya da yapma) potansiyelleri aslnda ayi zamanda (olma)ma y._da(yap.!!ill)muQ.ty
siyeli ise," z~an.J~ir elimin ger,(ekle_mesj nasl.n..mkn olaCiktif?

--:Ari~toteles'in bun~ yant, kendi.dehasn gsterenen keskin

kantlardan

birini oluturan ve zaten tam da bu nedenden dolayi

genellikle yanh ~alan bir tanmlamada bulunuyor: "R?~:tJ.1S~
yel, gereklet~i zaman potansiyelsiz hibir eyin kalmayaca
(yap.i 2lma.;na kapasitesine sahip hib!_~y_in kal.p:a.:yaca} .ey
ir~JJVletaphysics, 1047a, 24-26). Bu tanmlamadaki "ouden esiai adynaton" ibaresinin anlam; yerleik ve tamamen deersiz
le.tirici yorum]~ ngrd gibi, "imkansz.hi.b_ii_~e;U<:~a
;Yacak:tr" (yani imkansz olmayan ey _mmk~ndr) deildir.
Bunun yerine bu ibare, potansi:y~lin -yani hem olma hem de olmamapotansiyelinin- kenq.i kendisini gerekletirecei koulla
ra iaret ediyor:\r_otansiyelin edimsele dnebiirlii tek nokta,
k~udi..,olriama potansiyelini (kendi .fllbramia' SlJll) iptp.l ettii
,~dM;:...Potansiyelsizlii iptal etmek, bu p()ti:lDsiyelsizlii yo,.k_e.t. rnek dei!.; tam tersne, bunu gerekletfr;m'!k, .k~n.disini kenll_i
ti.:\Temek is:jn po~_~ix:li.. ye:j.Q~n.kendisin~s
tote\~~::De anima'nn l;ir.y~;rinde, mk~111.Q1el potansiyelin doasn belki de en iyi ekilde
tanmlyor
ve [potansiyelde] edim............
. ............ .
FSN/Kutsallnsnn

65 .

sele geii (Metafizik'in Sekizinci Kitabnn da merkezini olu

turan technai [za.llaat] ve i~~ani becerilerde olduu gibi), potansiyelm edimselle deitirilmesi ya dayak edilmesi olarak deil;
potansiyelin korunmas ve "kendisini kendisine vermesi" olarak
betimliyor: .
ile ekmek/katlanmak basit bir terim deildir; bir anlamda, kartlk
ilkesi dorultusunda yok etmek ve baka bir anlamda da, potansiyel
olann edimsel olan bir ey tarafndan korunmas [steria, kurtarlma
s]dr... nk, [potansiyel olarak] bilgi sahibi olan bir kii, edimsel
alanda dnen birisi haline geliyor; bu, ya bir deiiklik deildir .
(rik, burada, benliin kendisi olma ve edimselegeme [epidosis iis
eauto] kabiliyeti vardr) ya da farkl bir deiikliktir. (De anima, 4 I 7b,
s. 2-16)
.

Gerekten de Aristoteles, potansiyelin en otantik doasn bu

betimlemek suretiyle, Bat felsefesine egemenlik paradigmasn miras brakyordu. !*, istisna zerindeki &eerliliini artk geerli olmamald~ srdren egemen yasaklama,
edimsel balam:,da kendisini tam da sahip olduu olmama ka~iyetiY:Ie Yl!~a-P?!~~~t~~~~~pa te!ab!J~<!iy,_:. Potansiyel (hem olma hem de olmama biimindeki iki!ip.otansiycliyle ),
Varln kendi kendisini egemen olarak ina etmesine araclk
den _ey_!!r; es~ne'!_~farak, y~~n~!..?!:n.:.T4<1:. ~~.!?,iliY,~n
da, kendisini ncelleyen ya da belirleyen Jsuperiorem non recqgnoscens) hibir ey..2!.~~~ Bir edimin egemen olmas,
kendindeki olmama potansiyelini ortadan kaldrmak suretiyle
ke~disini ge;eki~'tilleST, kendishif~lmaya bii"'aki;;~s, kenfuinT~disine vermesi'Cik:--=-=-... - -
.....
..
Dolaysyla da buradan, Aristoteles'in dynamis!energeia teorisinin belirleyici belirsizlii douyor: Eer, gelenein nyar. glarndan kurtulmu bir okuyucu iin, Metafizik'in Sekizinci
Kitaqnn gerekte ncelii edimsele mi yoksa potansiyele mi
verdii asla ak deilse, bunun nedeni, filozofun dncesinde
ki belli bir tereddt ya da daha da kts, bir eliki deil; u
~kilde

"'--~~

66

gerektir:

~otansiyel ile edimsel, Varln egemen z-temellen-

dk_].~.IDMl.Mi.YE..?iiii.!~~-~-L!L~Egem~iillZ. ca

ima ifttir; nk Varlk, bir potansiyel ()lara}(; kendisini mu tl$

edimsel olarale gerekletirmek il ,kendsu askya aly()r ve
kendi ke1,1disiyle bir yasaklama (ya da terk etme) ilikisi yrt:,yot.,.Snrsal mekanda, saf pctasiyel ile safedim~ell?jrbirinden
a~rt edilemez ve !te e~eme;lik
~~:~~
nn ta kendisidir. (Aristoteles'in Metafizik' inde, bu, "dnmeyi
dnme"ye, yani, edims.el [alann]da kendi dnme potansiyelini dnen bir dneeye tekablediyor.)
Bundan dolay da, hem egemenlik ilkesinden tamamen kur,.
tulmu bir "potansiyel tesisi" tasavvur etmek, hem de kendisini
anayasal gce balayan yasa tamamen kran bir anayasama
gc tasavvur etmek ok zordur. Anayasama gcnn kendisini
asla anayasal g iinde tketn:liyor olmas yeterli deildi.f: Dier yandan egemen iktidar da, asla edimsel alalna gemeden,
kendisiri sonsuza dek idame ettirebilir. (Burada ortalg kart-;
ran, tam da, egemen iktidar kendi kendisini edimsele dntr
meye zorlayan kiidir.) Bunun yerine yaplnas gereken ey, potansiyelin varoluunu, edimsel formundaki ~hatta yasakama u
biiminde ve olmama potansiyeli olarak, potansiyeli gerekleimi ve tezah olarak edimsel biimffide bile- Varlkla hibir
iliki kurmadan dnmek ve hatta potansiyelin varoluunu,
benliin kendilik ve kendini brakmakabiliyeti formundaki var~
lkla bile hibir iliki kurm<cdan dnmektir. AcaJ,c bu, en azn
dan, ontoloji ve siyasetin her trl ilikinin tesinde~ hatta egemen yasaklama olan snr ilikisinin bile tesinde dnlmesi~
ni gerektiriyor. Fakat zaten bugijn pek ok kiinin hibir ekilde
stlenmek istemedii grev de ite budur.

,or!r40:;w,

'Mtl

==-"P'\clo

:o:~rum"'"JI~:

67

Qaha nce de belirtildii gibi; egemenliin btn tanmlarnda ikin.bir potansiyellik ilkesi vardr. Bu anlamda Gerard Mairet u
nu gzlemliyordu: Egemen devlet, "her iktidarda var olan iki unsu:un. _ _po.taos.i,Y.eUl!.sgLY,.e.bun~.JdWUian!!J!2!ml~.nid9p

bir1;._tirilm.e.Ain~::...ft~Y.ill:!.9.DJ~.lr.."B.9.!~!l~X~llif..!:~~J.~:~~~~-e=~a
e.d_i_!jygr (bkz. Histoire, s. 289). Buradaki ana dnce udur:
"Potansiyel, uygulanmadan nce zaten vardr; ve itaat, kendisi7

nimlm~il!:!If!!~:E'~-ru"ifH~r.<:t[ii].JY~~~~..2l~E~,ai(;-(a.g.'y-:, s.

311 ). Ayn yazar, bu ideolojinin mitolojik bir karakterinin olduu

nu da ifade ediyor: "Bu, srlarn hala bilmediimii; fakat belki

de, btn iktidarlarn srrn oluturan bir gerek mit sorunudur".
ite, terk-etme/edilme ve "olmama potansiyeli" kavramlaryla
gn na karmaya altmz ey, bu gizemin [arcano] yapsdr. Ne var ki burada karmza kan ey, tam olarak bir mit. sel bilgi deil; btn. siyasal iktidarlarn antolajik kkdOr. (Aristoteles iin, potansiyel ve edimsel, her eyden nce, varlk snf
lardr, yani "Varln dile getirildii" iki yoldur.)
Modern dncede, varln egemenlik ilkesinin tesinde dnlmesi anlamnda, az fakat nemli giriimlerde bulunulmu
tur. Nitekim Schelling, Vahyin Felsefesinde (Philosophy of Revelation), hibir potansiyel gerektirmeyen ve asla per transitum
de potentia ad actum var olmayan mutlak bir varlk tasavvur ediyor. Nietzsche'nin son zamanlarnda, tam da Amor fatlnin,
olumsallk ile zorunluluu birbirinden ayrmann imkanszl.
ekillendirdii srada, ayn eyin beigi dn (eternal return of
the same) potansiyel ile edimseli birbirinden ayrmann imkanszln ekillendiriyor. Heidegger'in terk-edilme ve Ereignis d- .
ncesinde de yine benzer biimde Varln kendisi her trl
egemenlikten syrlm biimde ortaya konuyor. Ancak, egemenlik ilkesine yaplan itirazlarn en gls Melville'in Bartleby'n
daki, "-mamay tercih ederim" kalbyla, olma potansiyeli ile ol-

68

mama potansiyelini birbirinden ayirna dorultusundaki btn

olaslklara direnen katiptir: Bt'n bu ahsiyetler, egemenliin
kmazn u noktasna vardrdlar fakat kendilerini egemen yasaklamadan tam anlamyla kurtaramadlar. Bunlar, yasaklamann iptalinin, tpk krdmn zmnde sonular gzetilmeden dmn kesilmesinde olduu gibi, bir mantk ya da matematik probleminin zlmesinden ok bir muammann zlmesine benzediini g~teriyorlar. Burada metafizik kmaz kendi si-
yasal doasn ortaya ikaryor.

69

IV

Hukuk biimi

Kafka, "Hukuk nnde" meselinde; egemenliin yapsn rnek bir zetlerneyle betimliyord~:
Taradan gelen adarnn Hukukun kapsndan ieri girmesini
engelleyebilecek tek ey. (tabii kapcnn kabul etmemesi de bu Kafka'nn Dava adl romannda anlatlan bir mesel. Burada taradan simgesel
bir hukuk kaps nne gelen bir kii, grnte hibir engel olmad {kap ak
olduu, kapc kendisine fiziksel herhangi bir tehditle bulunmad) halde ieriye
giremez. Taral kendi. yanl varsaymlarndan {k~ndisinden baka hi kimse hukukun kapsna gelmedifne gre buraya girilenieyeceini, vb., dundnden)
dolay (halbuki en sonunda kapcnn syledii gibi o kap sadece-taralnn kendisi iindir) yllarca kap nnde bekler. (.n.)
'

70

nu engelleyemeyen eyleriniiq.de.dir), bu kapnn zaten ak olmas ve Hukukun hibir eyi emretmemesidir. Bu meseli en son
yorumlayanlardan ikisi, hem Jacques Derrida ve hem de Massi~
mo Cacciari, farkl biimlerde de olsa, bu nokta zerinde quruyor. "Hukuk", diyor Deriida, "~!!.<;ti.!riJsQ!!!P.~YJ~!~.ken_2.!.!ni
koruyor [se gade]; kap hep aik olduu ve hibir eyden dolay;:-~k.~lmad iin, hibir eyi korumayan bir kapc tarafn~
dan korunuyor [gardee )" ("Prejuges", s. 356). Cacciari ise, daha
a_ 'IJ.ir biimde, u gerein altn iziyor: Hul.c$n g_.....tam
da, zaten..~!!f.Q.!.~ bir ,..W'.l~!Q!!!..Y_:_~f!t~ll i~ind~jJui.!LI!Ulflll
b,ir ~rmenm. ink!W~:?ilili~da ~Y.or,: "Eer kap zaten
aksanasl bu kapy 'ama' umudu tayabiliriz ki? Ak olana
girmeyi [entrare-1' aperto] nasl un:abili;iz? Ak alanda eyler
zate:_y.erindedir :ve biz.-buraya girmeyiz... Sadece. aabilecei-
rtii~ yerlere girebiliriz. Zatei ak olan eyier [il gia-aperto] in-
i:n!.!amldayap._~..l!a.l~._ge.tirk.' Tantl ad~ gire~yor; nk,
zaten ak olan bir. eye girmek ontolojik iarik .hlikfuisl~drr"

(:one, C69).' ... .. .... .... .

. ...

Bu perspektiften bakld zaman, Kafka'nn meseli u gerekusursuz bir ifadesidir: Huk~n en gl olduu durum, artk hibir_~yj enretmediLdurum -yani._saf bir xa_aklama.~
mu- dur. Taral adam, hukUkun potansiyeline teslim/havale ediy:r;)k hukuk taral adamdan hibir ey talep etmiyor ve
kendi akhindan ba~a l1bir ey ernret~~X~!';; Egeme. i_st~~na .
ta~!osumi gre, hukuk, taral.adam. i,ir,_ ge~rsi;zliiyle .geerlidir taral adami, kendisinm..:lna t_e.* ec1~n~f.Y.~-~-~~nda
u~!ir. adece tarili adamn rnukadderat ol<Ul bu ak kap, bu
in

ye

1V,dam~ @~!.~l~~#.Xg~)~~Y~i~~!!.Y~~I')'~ ite her tr~

\ yasann zrves ve kok!J.: de budu_r. Dav_q'da rahip, mahkemenn

rphunu zetl~r_k.e# ,9y1e.:l!i "Nlw.k_Ql~jz;_~Jtbi,bir_~yj,..ti.,fui

X~:-~izl",gelQ!ini~~~JIDlaier.LalLY,DI, ~E!tj,g!?.3:.@)..&.1.!JA..1:nr~,.
szleri, nomos'un orijinal yapsn.ifade.e.diy.or:. .. :

kyor"
.,.., ___,._

71

'i
Benzer bir biimde dil de, konuan bir varlk olarak insan hi fark
etmeden daima zaten dilin iind~ bulunduu sre.ce, insan kendi yasak alannda tutuyor. Dilin var.olmas iin gereken (linguistik-olmayan, tarifi Imkansz, vs., biimindeki) tek ey, tam da dilden dlanan bir dille srdrlen ilikisiyle var olan bir dildir. ite
Stephane Mallarme, Hegelci bir forml~!, ~n~ntk, her ilkenin
olumsuzlanmas yoluyla ileyen bir ilkeqir".derken, dilin bu zvarsaymsal doasn dile getiriyordu. Dil (tpk egemen yasaklama gibi), ilikinin saf biimi olara~, zaten daima iliki-d bir ey
olarak kendisini gerektirmektedir; ve iliki biiminin kendisine ait
olan bir eyle ilikiye girmek ya da bu ilikiden kurtulma~ imkanszdr. Bu, insanlarn linguistik-olmayana eriemeyecekleri anlamna gelmiyor. Bunun anlam udur: Linguistik-olmayan 'eyler
sadece ve ancak dilin kendi iinde bulunabilecei iin; insanlar
bunlara iliki-d ve tarifi imkansz bir nvarsaym bii:ninde ulaamazlar. (Benjamin'in szleriyle, "konuma,nn dnc;la kalan
eyler"i daurabilecek tek ey, "dildeki dile getirilemeyen eyleri
tamamen tasfiye etme" giriimidi~ [Briefe, s. 127].)
~.~ -~----

""

: : : : :,~: : : :
.Fakat acaba hukukun yapsna ilikin :yaplan bu yorum Kaf. ka'nu maksadn tam olarak kapsyor mu? Gerschom Scholem,
20 Eylll934 tarihinde Benjarnin'e yazd bir mektupta, Kafka'rtn Dava'snda betimlenen hukuksal ilikiyi "Hibir ey
Olarak Vahiy" (Nichts der Offenbarung). olarak tanmlyordu.
Scholem 'in bu ifadeyle anlatmak istedii ey, "vahyin hibir anlamnn [bedeutet] olnad; fakat sadece yrrlkte alnakla
kendisini ifade ettii bir evre"dir. "Anlam zenginliinin kahnad ve, deyim yerindeyse, ieriinin sfr noktasna indirgenen
72

eylerin hala ai:Z endam eyledii (ve Valiy ite byle bir eydir)
bir yerde arz endam eyleyen ey Hibir eyair" (Benjrunin ve
Scholem, Briefwechsel, s. 163): Scholem'e gre, kendisiii byle bir durumda bulan bir hukuk(yasa, mevcudiyeti olan; fakat sa.:.
d~~e g~r~lde~@eme biiminde ortalkta dolaan bir eydir.
"~nin- szn .ettiin re;iler", diye itiraz ediyor arka;l_ana,
"KQtsJLKitabJqyb~4~: !)renciler deil ... ~nu anlamayan
rencilerdir" (a.g.y., s. 147).

----- -- - --~-- -Anlam

olmadan yrrlkte olma (Geltung ahne Bedeutung):

hakim olamad yamqamay en iyi betirnleyen ey,
Katka'nn romanndaki hukukun stats iin Sci:olem'in syledii bu szlerdir. Sonuta, egemen yasakla:.:a:.rn..~.,w::r~
lkte olan; fakat anlq.m o~ayan ~g-_l:~anJ..!J..Y..~PJ.L~ilst:f~.!t~-.
,ii.rl Bi.gn yeryznn her tarafn.d1!..i.ll..S.a.!l.lf!f,_8Jt..!<: .._adece ie- ,
ri!<J~rini.n~fr _;oktas):da ya;yap Y!'!. insanl;;,r} tam ~k!~E.Is.-et-:
me ilikisi biiminde ilerine alan bir_~'!~!<;_'!.~ _g~J!'?:.~ffi_Y.'!~
fi;.na:Saftlil(ia~iYQr. ":i3glinbtiln. toplumlar ve btn kltr)~r..Jbunlarn demokratik ya"da-i'fa:ritei:7'ffililiJ3Z8kif. .ya.~Cia-il~rici olmalar fark etmiyor),_Q!!k\!.lw.!.l (hukukla kastettiimiz ey,
ister Yahudilerin Tevrat', ister Mslmanlarn eriat, ister fl
ristiyanlaon dogmas ve isterse de sekiHer 1_qmo~ oJsun, c{zenleyiciJ:>iirniyle bjr g~~ll~__!! tan.m~t!!idijl) t~ ..~!r~!fibir ey
Olarak Vahiy" ot;ric.. yjffiillYJ<:te ~!!..hk..P-~ruiy~iz'
iinde bulun.yor. ~~-~~--~~--~-~--~~-~~'~!!}~~t!~J(<lPJ.i.J..:y~"
b..,u p~r~p~-L~~!l"~~-.,
k if
baiCila-v--------------:6
d__~_;}uJL.Jg!ffil.z.rn::d
__ ,gk.a.m~.. ugun_.m
...
hilizm tam ania.n:y!,,JmJlikillin. gQn J.!ma.~kmasndan, ba~
amzn

~~- lfrey~de~~

::~:::[,~!~::[::
Kant'taki_

'~anlam--olma:da:yuturlKte-~olma','-'o.larak

hukukun

safbi~iiii=a~rf'lno&mlikt~
-~rta);a:kyf...:Kant 'n Pratik
.. .
.
~-.::.:.::......:~:~.;----:':'~:~-~

":

73

Akln Eletirisi'nde

"hukukun basit biimi" ("die bloj3e Form

des Gesetzes") dedii ey, aslnda, anlamnn sfr noktasna indirgenen; fakat bu haliyle de yrrlkte olan bir hukUktur (Kritik der praklisehen ve,:nimft, s. 28)."imdi ee:_bir hukukun btn ier.ijni,, yaf!L(belirleyici gd olarak) b.tn iraqe nesnelerini ka'r~ca).c6Isak;'; diyor Kant, '7ge~ide.kalacak tek ey, bir dibir biimid~~(a.g.y., s. 27). Dolaysyzi ev;esel .. yasaTim ba~it
. ....{..;./
.
la da sadece byle bir hukuk biimiyle ..1_:>elirlenei. saf bir irade,
tpk Kafka'daki taral adam gibi, "ne Q~gilrdtfr"n~jle_{j~ildif":\
Kant etiin_ snr ve ayn_ zamanda Ciiguc; tam da, ifrka::.
smda bo bii' iik~ olarak yrrlkte olan hukuk biimini brak
masnda yatyor/ Etik alanidaki bu anlam o~adan_. y~rrlkte
olmann, bilgi alannda tekabl ettii ey alan nesp.'edir. Sonuta akn nesne, reel bir nesne deil, sadece duhenin mutlak
olarak belirsiz-:-bir dnceyle iliki iinde oldu_u gereini ifade eden ~plak iliki idesi"dir ("bloj3 eine Idee des Verhiiltnisses") (Kants opus posiuum, s. 671).
Fakat acaba byle bir "hukuk biimi" nasl bir eydir?, Ve tab her eyden nce, eer iradeyi belirleyen elle tutulur bir ierik
yoksa, byle bir "hukuk biimi" nnde kii nasl davranacaktr?
Yani, b~yle bir hukuk biimine nasl pir hayat tarz~tekqbl eder?
[B- qurumda] ahitk yasalar "gizenli_yeti" gibi bir ey olmuyor
m.'Q?Kant, anlam olmadan yr!l!.<:te olan.ve:dolaysyla da bel-
li h~:lwngi bir eyi ne emreden ne de yasaklayap. bir yasann geeiiiJ.k lan iinde yaamak durumunda kalan- b~ insann durumu~u ' 1
(Achtung, saygd~ kaynaklanan dikkat) olarak
adlandrjyot: "Belli bir emir ya _qa yasan.tel:?li edilinedii bir
insann sahip olabile~ei motivasyon, kesinlikle, .. (kendisine
uy~ld~u takdirde hangi hedeflere ulalacan belirtmeksizin)
esiniedii sayg araclyla yasann kendisinden baka bir ey
olamaz. nk, yasadaki zgr irade ierii karld zaman
formel zgr irade unsuroyla ilikisi devam edecek olan tek ey
yasann kendisidir" ("ber den Gemeinspruch", s. 282).
~

'-saygi''

74

Kant'n, bugn iinde bulunduumuz an kitlesel topluluklar ve byk to~aiiter devletlerinin karlat bir durumu, yaklakiki yi.iz yl ncesinden ve yce bir "ahlak duygusu" bal
alt_!;!lda nasl betimleyebildii gerekten hayret vericidir. Qink,

~lam olmadan y~r!.~~!~'-~L~ bir.J?-ui2-~!tnda.Y..~!!!!~J>ir

~~t, i~E~~m-~~.~3:'?-J>JE.P.~~~~!!~Y.Qf; Q.y.rula,

e~~_a:s~P.!.E_~j,~~~.Y-~~-~IJ~!J!9J!~.~lr.!!.I!m!s~lJJ<:~.!UL~ci.k

sonular dpurabilir. Ve ite Kafka'nn betimledii hayat tam da

budm:: B~r,d.a.hukuk, ierikten tamamen y~llOimas.:illikar,.
!J:~nda hayat her tarafndan_k.uatm.tu:.xi~ilkhi alaca~~z bir kap SIZi SOnU geliez m$k~_!!!e cels~l~!P~J~I)!aQilir.
Ite na~l ki Kannaki ahlak yasalarnn tamameri formel karakteri bu yasalarn pratikte.h~r d.unm iin geerli .olmasnn temeli
i~:Katka'nn kynd~ki hukukun ~o potansiyeli de hayattan
ayrt edilemeyecek kadar gl ve yrrfktedir. yle ki Joseph
K. 'nin varoluu ve fzilc~l bede.;rnihai.m"'1iilliia Dava ile ayn
~x_P,~e ~~~~-?r; Joseph K.';!ID..~ar<~lJJ!!:~:Y:~.J>edeni.D~wa ol
J}._'?! Benjamin, Scholen'in "anl~. .. q@~'!Q_ yjj;:..;lillt~ .()lrn'''
nosyonuna itiraz olarak unlar yaza:rk~n bu noktay ok iyi g~ygt; Ii~ipi yitir!E' bir yasa af!!!S.E!k..Q!!nu ve ~ayattar_~y
rlmaz bir~~- "rencilerin Kutsal Kitab kaybetmele~ bunu anlamamal~ke1ii~AY.n~~<!P-ni.t!}g"Y_qr; -
nk anlam.!i~~-.E.!r .Kutsal KitaJ! artk ~~tap
deil hayat kendisidir, ~tonun kurulu oldu'!!::Eenin ete!4erin.de:a-Kyae)'aarirui bir hayattr" (B~njamin ve Scholem, Brief11Jechsel,S.T55):-'Bllltizerifle (arkadann sz konusu fark
ok iyi yakaladnn farkna varamayan) Scholem "rencilerin

KutsaiKitab kayb_~~-~!~~J. Ue ~~JJ-JYJJ.~ama.Jirniu.ym.ey:qf:

d''if~iffli~~Y..i.~~g;J.iiy~~gua.r&i:!ht.fi~i1.11~~:a)r:v:~'i?.~~-~~
le devam, ediyor: "H~tta bana i;)~-~..8.~P! kJ..__ )?_.y-ll9a.~;;_p.la.bil~:
ce!<: en_Q.ijyAk l.~~~ .<:~t?:,fe.!lJ?.'yl~. :b.i:.y_a:gya vwmf:lktr. Nitekim
'Hibir ey Olarak Vahiy'den sz ederken tam da.bu iki dur~n
(bkz., a.g.y., s. 163).

arasndaki farkiaretediyorum''

75

Eer,

analizimizi srdrerek, hukuku hayattan ayrmann imkanszlndaki -yani atonun aasndaki kyde yaanan hayattaki- temel unsurlardan biri olan istisnai durum zelliini grecek olursak, o zaman, bu iki yorumun bu noktada birbiriyle
yzletiini grrz: Bir yanda, bu hayatta saf hukuk biiminin
kendi ierii tesinde idamesiri -anlam olmadan yrrlkte
olan bir varl- gren Scholem'in yorumu; te yanda ise; kura).._cl_n._e_n_.istisnaLdur.:mun, hukukun gerekletiini ve ynet"
n,esi gereken__hay:attan.ayrlarnaz.h~e.g~ldiiri.gsterdiini..ne_

sren Benj_<!!Jl_in'in yorumu. Hibir eyin, anlarn_Qlrnada-yii=

r.!J.ii!c!~-9J@__ bir _vadk__olarak. sonsuza- dek.hayatta. kalmasna
imk~ .Y.~!~IJ.- ~Js:*9D niJ:ilj~_m.le kar kar~~ laJw. B_e_njapin,

~~yi bile ortadan k<!ldran __Ye JJihichukuk. .biiminin

9tesinde yr.il!Jl.cte kalmasna.izin..vermeyen tam
bir nihilizm neriyordu.
- i.ii:asi_ire.sif.Cii: G~~ek anlamlar ve Kafka'nn metninin yorumlanmasyla ilgilerie-oiuisa olsun, hax.~i~h:u!.~kiliikisiniJn:..
celeyen herkesin
bu ild yorumla yzlemesi
gerekiyorJ
.
..

. . . . .. -
- ' ..
1
k~ndi !.~pi

...~...

i
Anlam

olmadan yrrlkte olma deneyimi, burada ele aldmz

konuyla ilgisi olmayan ada bir dnce akmnn temelini
oluturuyor. Yapskmn gnmzdeki prestijinin temelinde
yatan gerek t~m da udur: Yapiskm, @lenein btn. bir
:e_tni ni ,..ll,.nlc!f.lJl.QJ ma.;l_aa_)LU:rJDkte_oao_bir ,~...Q.Ia:.aK.giiry.oL;
. yrrlkte olan 'L;tg.O_Qr.JLde_~d.e.. kar.ar.lat.r.la::aziJndara ve
yoriTkt~~;-byle bir g~n, ',tpkt Kafka'nn anlatt meseld-;ki -.kuk kaps gibi, asla geit 'v"er-meyent)~ey-olduunu-
gsterrnesindenalan-bir vatf< olarak gryor. Fak'!L~t~J:n ..Y?k-

I<:~Jrrmz yapskmOn yaklamndan ayran ey,. tam._qa ~y-

.' .. --rrlkte olan bu varln (ve bunu~ ortaya kard istisnai duru. 76 .

mun) anlamn okuma hiimldir. Gerekten de amz, tpk Kaf"'

ka'nn hikayesindeki taral adamn Hukukun kaps nnde di~

kJ.L:n~tJ!l.bi. 9J!~r.. surad'a_dourrleyi tehdlt -~9-~ domeni~_, kapcyla.:;pnu gelmeyen J;!azarlili.lara---mahkum

olma
olasl BJ!a
........-.......
...,_..
--daha da kt_Q.Q......~o_sonunda,
gerekten girii engellem~..Y..!l. ve S?d....Qe...kap.ru.r.,.ak..o.lmasn
gerektireri=HliJir"ey;-;nan k;cnn roln stlenmesi.Q.I.gsldr. Kutsal Kitabn yorumlanmas konusunda Origen'in" zikrettii. ilahi. uyar bu tehlikeye iaret ediyor: "Sizlere, _bilginin
anahti:mn saklayan Hukuk adamlarnuazklar ol_yn: Siz-kendiniz girmedi ni~. vayaklaan teki insanla:r...gi:mesina.de:J'Zin
verTeCffiiz"TJu"szie.f.""ekild~
y~n biimlendirmemiz ge~
-.. .....
rekiyor: "Hukukun kapsndan ieri girmek istemeyen, fakat bu
kapnn kapanmasna I:Jaiii~en~insanlara.yaZikTar-aT:~

_____

~.""'..._

~;,;~)~--

.......,........,~;~.~.

..,....,......,.~::.t.\l".;.o.;.~~~,..'111"'''1.1loW'I'l"' ...... ~.........,...;>'IU<1~.w,o:: _ _ _ '"'~..,_.

:::::~llii!

te Benjamin'in hem Kafka zerine yazd denemede, hukukun

anlam olmadan yrrlkte olmasna kar ortaya att tekil "ters
evirme"sini hem de "Tarih. Felsefesi Tezleri"nin sekizincisinde,
"~" bir i~tisn.U durum iin ..kulland gizeii1Jikinay~;ini qu
bqh111da okumakge:;ekiyo:.:.. Benjamin'e gre, kendisini.tama-:
~en yazya aktaran bir hay_~anahtar k~yQ,olmu)irTevtat' at~:.
~bLe"'liyor: "Kafka'nn pek ok alegerisinin dayand tersine
~viine_nh anlamn, hay~!_!__ !~.!_al Kitaba.. diifrme abas
olar~ _gryorum'l (Be\iamin ve. Scholem; Brie/W~chs~i,' ;,.
155).-Benzer biimde, ad geen sekiz_ill.f..t~:?..J.itJ.Y. ya_f!.nz
ve kural haline gelen. istisn durumun karsna:, bizim kendimigereken
'gere -~;-(wli:kifch). bli-Istlsia. "Cfuruiriu::.- .....
zjliYafatifiiiiiuz
-.
--
_______,..,_
--tJ, koyuyor! "Eiileiileriri ge enei bize unu retiyor: Iinde ya- .
-~~

~ Grigen (i.S. yaklak 185-254): Hristiyan ilahiyat. (.n.)

77

admz

'istisna durumu' kuraln ta kendisidir. Bizim, bu gere-

e tekabl eden bir tarih kavramna ulamamz gerekiyor. te o

zaman, gerek istisnai durumu yaratmak grev olarak karmza

kacaktr" (Benjamir, "ber den Begrifr', s. 697).
Hukuk, hukukun saf biimine, anlam olmadan yrrlkte
olan bir hukuk haline dnt... za:nan:- hukl.(lli.llayafile
a...,_................_..................
kmaya
balad!Q.griiy"onr~.
Fakat
hukuk
s~al
l:?!Li.tisnai
;.- ........_,_.............. _.......'-'"'"'"'''.
..._...,....... ........ ,_....,_.
.....--.._
d':!~~P.!.Js:in~~~~J?Js:!.mJ.xle_y.fl.e:J:!!diu.ti.!~E~~ b~A.~.!~_+ ili!k:
l.Jl:Yll.tmJK.'nin hayatnn ya da atonun aasndaki kyde yaanan hayatn) huJgk nnde hayatt.f!.~k:iliJasma.imkan~v:e:iygL.
o~r.ek bir istisna d':i=ilffiliiida"lay;tt;E;..~Y.r!!~E:. h.~ Jale dn~-- ---...~...

~--

e~lik~-siffiefriK'fiikai"ters.l51I"fileke!,l,~J.9ID.a.m~j}.!ik!Jka ao-

g"Qi<1,L~eX~~~~=g_~[x9[~13ftij~yle yazya dn.!!en-btr

hayatn

mutlak anlalrl, artk hayat grnmne girerek anla_l_n!;t? . bir hal alan bir metnl-anlalamazlna tekabl ediyor. Yasaklama ilikisiyle birbirinden ayrlan ve bir arada tutulan bu iki terimili (~plak hayat ve h~kuk biimi) birbirlerini ortadan.J(iild.ftd~ar ve yeni tJl boyu~~- t~t.Y~-ite bu
noktadr.

uras9nemlidir: Btn yarumcular Kafk:a'nn bu meselini,.son

tahlilde, Hukukun kend~~kled~~l('!g:~P,.!~~~gr~y k!ff~~~~.~~y~~~i!s,:dj!?JL.bi:__t.a.rnlrill-hildiY-e.si

o~ak olf.l:!Y.E!!~::.~.fakat.burada unu sormak gere~Y.9!::.A.E~h.a
Kafk:a'nn_n~ml farkl b!_ekilde yorumlanabilir mi? Gerekten

de yorurricular yknn u son crnleleriri unutmt. grtinyor

lar: "Buraya baka hi kimse giremezdij .!!!lk!L!Ju"ka.E_l:_ sadece
senin iindi. _i:ndi b~:g_g!dip kap}Y-1 k~J;:__.'' Eer Huku:k~<?yen iktidar ve kendine has '(~ukarda grdmz gibi, gerekten kapsnn tamamen ak oluundan
78

kaynaklanyorsa,

o zaman unu dnebiliriz: Taral..,!-_,ad!iffi.El

btn davranl:JJ.,__Ii.!Jkukur!__g~~rlil_~ini -~!!g~!!~!!!~~J.<i~,~l!J?.l
y kapa!~~'!Y heQ.fl~~.!Lt.~.n!!!k..Y~-gjJirl!J2.ir.,.~f:!~.EQ.en~.
b~ka bir ey deildir. Nitekim taral adam en sonunda bu u
ramdabaarfi oiyr; nk, bu srete hayatn tehlikeye atma (hikayede taral adamn gerekten ld sylenmiyor; sa~
dece "sona yaklat" syleniyor) pahasna da olsa, Hukukun
kapsn sonsuza dek kapattnnay baaryor (sonuta bu kap
"sadece kendisi ii." akt). Kurt Weinberg bu hikayeyi yorum~
lar),<en unu iddia ediyor: Taradan gelen ekingen, fakat ylmaz
adam karakterinde "engellenmi bir Hristiyan Mesihr' ahsiye
tini grm~_!c gerekiyor (Kafkas Dicht~ngen~ -s. 130~31). Bu iddiayi-kabUl etmek iin unu bilmek gerekiyor: Mesih, bYk tek-
tanrl dinlerin hukuk soi:uni.nu zme abala.fnda kullffi.!qklar
bir ahsiyettir ve Yahudilikte, tpk Hristiyahlkta ya da u k;.
larnda olduu gibi, Mesihin dn Hukukun gereklemesine
ve tamamlanmasna iaret ediyor. Dolaysyla da tektanrcilkta-
ki _mesihRlik,sad~_c.e.o~a~~ 4iJ:.sel_ya..ant kategorilerinden birini deil; !br btn olarak dinsel yaantnil nr kavramni, y'fi.ni-~irtSef yaantu;.n kendisiii at ve brr hukUk [biirrii] olarak
k~ncflsTi.i.srguladtg nktai-ol'.i-~uyr {niteldm de blll}un sonucu olarak, hem Pavlus'un Romahiara Mektubunda hem de
Tevrat'n gereklemesinin bunun ihlaliyle olacan s~vunan
Sabetayc retiqe ifade edilen mesihi Hukuk kmazlar prtaya kyor). Fakai'eer bu doru ise, o zaman, tpk hikayedeki
taral adam gibi, kendisini anlam olmadan yrrlkteolal bir
hukuk nnde bulan bir mesihin ne yapmas gerekiyor? Bu durumda mesih, kesinlikle, e zaten ask vaziyetm.de bulurian,b.ir
hukuku gerekletirebilecek ne de bunun yerine bir baka hukuku ikame ~debilecektir (hukukun gerekletiriimesi yeni bif. hukuk de.dir)~
"Gelen Kii"

balkl

bir merkb~nin (Haggadoth) de iinde

Haggadoth: Yahudilerin medeni ve dinsel hukuk metni olan Talmud'un, ilke ve

emirleri hikaye ve mesellerle anlatan ksmlarndan her biri. (.n.)

79

bulunduu 15. yzyl tarihli elyazmas bir Yahudi kitabndaki

bir minyatr tabloda Mesihin Kuds'e inii gsteriliyor. Burada
Mesih atnn stnde (baka resimlerde binek hayvan olarak
eek gsteriliyor) kutsal ehrin ardna kadar ak kaplarnda grlyor; arkada ise muhtemelen kapc olan bir kii gsteriliyor.
Mesihin nndeki bir gen, ak kapnn bir adm nnde duruyor ve [parmayla] kapy i!llet ediyor. Kim olduu nerili olmayan (belki de lyas peygamberdir) bu kii Kafka'.nn yk
sndeki taral adapa benzetilebilir. Bu J9-inin grevi Iyi_esih 'in
giriini hazrlamak: vekolaylatrmaktr. Bu, paradoksal bir grev dir; nk kaplar zaten ardna kadar aktr. )Eer Hukukun
potansiyelini edirns~le dnmeye zorlayan bu strateJiye "provokasyon" dersek, o zaman bu kiinin provokasyom.'paradoksal
bir provokasyon biimidir ve anlam olmadan yrrlkte olan
bir hukuka ve tam~en ak olmasndan dolay hi kimseyi ieriye almayan bir kapya yakan tek provokasyon biimi de zaten budur. O halde taral adamn (ve minyatrdeki kap nnde
bekleyen gencin) ~~~fu~J..g.Q:r.~:Yi.J.~g_,,_,u:Jg,J?W:. Sa:.!~J~is

~.

n~ .. Qtg_;!ffi!J.~!::f...g~!~~-Y~W.-~.. X~..!S~P.!.~Y.LUJI!9:lfJf?:P!illL(Ku

ds'n kapsn) kapatmaya zorla!,!Lak. nk Mesih'in girebilm~si iin icel~~]iJ.R:niD..J.<:ll..P.al_2EJas~, yalliikukun aiarn
o~adan-y1iii.fitikt~.Q!m~~h4ltinin... sQr..<.J~tn~si erekiyor-:-Kat

k!l~~~~~~~~f!!i~X~~!~U~.-gt~~mij.~_,Q~tc;:.ill.~~~- it~budur:

"Mesih, ancak 'artk gereknedii bir anda gelecekifr, aricak d-

~~.~~-~i@2~~~~~~~ SQfl:iilii.Q~\,SJ?!iiH.i!~"'i!~~~~~

gelecektir:" Dolaysyla da Kafka'nn bu hikayesinin nihai anla- ~-

,,~~D~cida'nn dedii gibi "o~amalda gerekleen bir olay"n

(ya da olmayarak olan bir cl~ym:-,-,.oiffiamalc imlan b1T~
ola.)?'ill' '(';~;:; J~""j~;;;~- 'qilfar!:Y{;-ei' 'i"e pas~ri-i've?')''('1Pre]:.g~s;;:s~359]) anJ,amna deil; tam tersi bir eye iaret ediyor: Hikaye, bir eyin ~a~J. olmuyor grnerekge;~kten oldugn an- .

,~!i.xr.::~~J~~x~,4~~Ll~Ji~-L~~0.!ii~~:n~~!:.,.9~~!~;:!~

al]).arnyla, egemen y~saklamay kavrarr_~ya al~ amzn

b1isiete yuz1einesi gereken zorluklar dile getiriyor.

80

i
istisna durumununpa:radokslarndan biri u gerekten kaynaklanyor: istisnai durumda yasann ihlalini yasan ri uygulanmasi n~
_e,ari ayrmak imkanszdr; )de_ ki. bir kural ihlal ede:. eYJer jle
qu kural-dorultusunda yaplan eyler tamamen birbirine q~_jyor
(sokaa kma yasann .9Jq1J.i bir zamar_cic:.__ yQ:Qye kan
kiininki) kendTsTni
bir askerin bu yasa uygulafilasin
......----
...
-- ' .
.. ..... ---"""--..... --------:-
aan bir ihlal deildir) .. Ite Mesih'in gelmesi~le Yahudi g_elerie' iide_{Ve asimda )ofn gerek mesihi geleneklerd~-;;-rtava~
kcir< olanCurm.him.'da"'JCir.M;sih'in gelmesinin yarataca~ik
..sonu, Hukukun (Kabalaclara
gre bu Hukuk,.....Be'"riah
Tev-...-..........................
.
-
rc.:t':n hukukudur, yani insanol~:.~r: .. Y?!rl&IJ.l!ndan mesihli
gnlere dek yrrlkte olai llikuktur) g~r~k!f)m,J!si,.Y.!P.!D.!!!:!l.:.
~_iiiasici'i-r.
bu ruii9.~me. eski .~~~!:!l<~Y..2.~~~~u es-

---------q(aQren
-~

~ ~

------

.,_

~..

Anc-ak

.~.i-~~~-lJ.k~~~-~~131~!eK~.t~~J.umJLy._Y~~.g~E-l9!t!!:~!!Y.~!2~ir
hukukun ikame edilmesi

anlamna,grum~or.-(yine Kabalaclara

gore~fvfesfhi~'~g;tl~;~;~j"~-;jjj'~-;("t,~kuk~ol~n Azili.th Tevrat, emir

ve yasaklar iermeyen, dtzensiz bir sz yndr). Q9'iaiisyla
da buraaafnlaTlmakfsfenen..ey udur: Burada, Tavrat'n g:r
ekle~ bu~Jtll.~ 213-JS!l~or. (Dsturu1 ;Tevrat'ln gereklemesi bunun ihlllidir" olan) Sabe~~y __~~[llLIJ_far~I5_~!!JJ9..~.QLdu
u gf6f eri ..raCiifZc!Lm~sjb b..c;m'1ketlerLbunu aka savunuyor.
Dolaysyla da, hukuksal-siyasal bir perspektiften bakldn
d.: mesihilik bir istisnai durum teorisidir. T~k. fark, mesihil1hl_e
istisna durumunu ilan edecek bir otoritenin tannmamasdr. Bun'n~yerlne, b~nun i!<tldan.mYka.Eak bir Mesih v~
_,..._

Kafka'nn alegorilerinin zelliklerinden biri udur: Bu alegoriler,

en sonunda biterlerken, bize, o ana kadarki anlamlarn taraF6N/Kutsol lnsnn

men altst eden bir 180 derece dnn mmkn olduunu

sylerler. Dolaysyla da taral adamn inatl ile Ulysses'in
Si'renlerin sesinden sa kmasn salayan zekas/kurnazl
aras7~Cia b~~~erlik kurmak mmkndr: .Nas'ii ''H-ukuk O~n
de"deki Hukuk taiiL.9..?.JL.9ir ~y-~rrr~Jm~d.iLiin .t:>a~_i@~~
iiilY"acar61r--~y is,~. ayn ekild~ 1-at~'D.!JJ..''irE)nler"indeki en
korkun silah da ses deil; sessi~_("imdiye dek hi olmad,
ama u durum asla dnlemeyecek bir ey olmayabilir: .birisi
kendfsi'nri)uii-larln-s'eslnBen..kurtarabilir, fakat sessi~!iJ<Ierinden
a~ia). Ulysses~~- neredeyse insa11Qst zek~s t~rr da Sirenierin
sessizliini fark etmesine ve bunlara "sadece bir siper olarak"
kendi kurnazlgya<ar koymasina .. -dayanyr;-tipk "Hukuk
d'"--4------""~ .. ---~"''''''''-.
-
.. .
-~
Onnde"deki taral adamn Hukukun kapcsna kar yapt

lb'i. Ayrieil."Y'enrAvu<a:t"fa<r "HindlSian'ln-Rapifa:r: gibi, Huku-

ku~kaps da;-Bucephalush.-glblinsara.rna~-~9.rnepahasna
Jrsa.olsun hakim olmak zorunda olduklar rlt?Lg_QJm:in bir
sembol olarak dnlebilir.

:;::~t::::
Bu anlam olmadan yrrlkte olma kavramnda rtk olarak
bulunan hukuk deneyimi zerinde en ok kafa yoran felefeci
Jt_an-Lu:_N."~~x.:.Q!f. Nancy, ok youn bir metinde, bu deneyimin ontolojik y~p-~~m. bir terk-edilme yaps olarak tanmlyor
vebundan d~lay da, sadece iinde buiid.ullmuz-a deil;
ayri zamanda ca btn.J3.at t?:rfui~f'"t~.:~:;~dil~~ ~a~@i:.ola
r~.anlam~Ya.ahy.or. Ancak betimledii yap h'!!:<:tlc_~iiminin
iiide kalyor ve terk-edilme, yasakta11(ri~imann imkansz
o'ldtiu bir egemen yast&amay"a"terk-eciilme. ~~~ tasavvur
ediliyor:

Byk iskender'in en sevdii at. (.n.)

82

. Terk etmek, ... egemen bir iktidara havaJe, emanet ya da tesll''h ' etmek
ve bu iktidarn yasaklamas ma, yani, bu iktidarn beyanlar na, irlii- '
rQc. .:v.::~<:~?:alc..r.ma haya.l~ . eo.n<e.t~ .cl~. !~.illm.~t:n<kt.ir.

Kii kendisini daima bir hukuka terk eder. Terk ediimi Varln .
mahr,.miyetiin lt, tabi klnd hukukuij snrsz katldi.
Terk-edilme, kiiyi ya da bu hukuk rnahkemesfne. agrran bir celp
k!fu_d deildir. Terlc~edilme, mutlak .o larak hukukun, yani tam olarak

v7 ?t,nii'~f(h!Jku.~u.r [g~.~rJH.iil_~Jt!D!I, gif.!A~Y-~..~Q!.I.li~~?.~!:.f\.Y~I

t_kUde -:k bun!.11r ayn_t?.Y_~.~-;- kovu!!!.!~~t~!:!ku~~~-I!lli49..e.}~~~en b
rine tabi olmak deil; btn olarak hukukun .altna ginnektir. Terk-edi-

liri.ki_lmtiiik :h.~I<-~k. ~~S.~~m:.~~;~k s~re..Y.l~;_ huk~k~~ t~mamen

dn,terk edil!Y!J.r.:. T~rk-edilme hukuka riayet eder; baka trl yapama.Z:'(i/iiri]'eratif categorique,

s. l4~r..:.: s). .. .. .

. ..

amzin dnmeye ykledii grev, anlam: olm~dan, yrrlkte olan hukukun u ve almaz biimini tanmaktan ibaret
olamii;;- Kendisini bullunl~ ..si.~riayan hibi dnce, bizini buradi egemenliin (ya da egemen yaaklamann) paradoksu ola-:
rak tanimladmz ontolojik yapy tekrarlamaktan teye gide:m_ez. Sonuta egem~nlik, tam da, "terk edildiimiz huku],an te.sindeki h'ukuk"tur, yani nomos'un z-varsayml iktidardr.
Egemenliin patadoksunda: kurtulru.::~ .btn yasaklamalardan
.arnm bir siyasete doru yol alabilmemiz iin ncelikle terk'edilmeninVarln her trl hukuk dncesinin t~~inde (hatta anlam olmadan yrrlkte olan bo hukuk biiminin bile te.,
sinde) d_nebilmemiz gerekiyor. Saf bir huk~ biimi sadece
bQ iliki bijmidir. Bo iliki biimi ise artk bir hukuk deil;
hayat ile hukuk arasndaki bk ~y~niazlc alandr, yani bir istisn~_ .ururriudur.
.
Buradaki sorun, Heidegger'in, Felsefeye Katk'snda (Beitriige ur Philosophie) "Seinsverlassenheit" [Varln terk edilni
lii]J:>ali altnda karlat sorum,n aymJ.r: Bu sorn, kendili~~'var~ tarafndan terk ed.ilmesidir. Aslnda bu, Varlk ile .
metafiziin zirveye ulat ad,~ varlk <!-fasndaki birlik ve
farkllk sorununda..r daha ~z ey ifade etmeyen bir sorundur. Bu

83

terk-:edilmedeki sqrun, baka bir eyi (varl) terk ve tahliye

edep. bir ey (Varlk) deildrr. Tam tersine: Burada Varlk, varl
ui kendi kendisine terk ve hava/e edilmi varlndan baka bit
ey deildir. Burada Varlk, varln yasaklanmasndan baka bir
ey deildir:

Kim neyi terk ediyor'? Varlk, kendisine ait olan ve olmayan varl terk
ediyor. O halde varlk bu ekilde ortaya kyor; nesne olarak ve eldeki
Varlk olarak ortaya kyor; sanki Varlk yokmu gibi..: Bu durumda,
Varln varl 'terk etmesinin anlam udur: Varlk, kendisini, varln
ortaya kmasyla gizliyor. Ve Varln kendisi, zde bu kendisini geriye ektii z-gizleme olarak belirleniyor... Varlk tarafndan terk-ed,il. m ek: yani, Varlk varl terk ediyor, Varlk kendi kendisine emanet ediliyor ve h;sap nesnesi haline geliyor. Bu sadece bir "d" deil, Varln ~endisinin ilk tarihidir. (Beitriige zur Philosophie, s. I 15)
Eer bu anlarnda Varlk, varln yasaklanmasndaki Varlk
tan baka bir ey deilse [l' essere a bandano deli' ente], o zaman .
eg~menliin ontolojik yaps burada kendi paradoksunu tarnamen ifa ediyor. Bu durumda terk-etme/edilme ilikisi farkl bir
biimdednlecektir. Bu ilikiyi, anlam olmadan yrrlkte
olan bir varlk olarak -yani, Varln, hibir eyi ve hatta kendisini bile ernretmeyen bir hukuk tarafndan ve bu hukukun kendisine terk edilmesi olarak- okumak, nihilizmin iinde kalmak
ve terk~edilme deneyimini son noktasna vardrmarnaktr. Terkedilme deneyiminin tarn.anlamyla yaan tek yer, bu deneyimin (Karit hukuk biimi ve anlam olmadan yrrlkte olan
~ukuk da dahil olmak zere) her trl hukuk ve kader dnce
sinden kurtarld yerdir. Bundai[olay, terk-edilme ilikisinin
bir iliki olmadg ve. varlk ile Varln birlikte olmasnn bir
iliki biimi yaratmad dncesine ak olmak gerekiyor. Bu,
Varlk ile varlgn artk yollarn ayrd anlamna gelmiyor; bunui y~:rine.bunlarm ilikisizliklerini srdrdkleri anlamn ifade ediyor. Ama bu, en :,zndan, siyasal-toplunisalfactum'un artk bir iliki biimi dnda dnlmesini gerektiriyor.

84

fY
'

'

~-:

''

''

Alexandre Kojeve'in tarihin sonu[nun gelecei] ve bunun a~dindan da yeni bir homjeri devletin kurulaca yolundaki dnce
si, burada hukukun anl~m olmadan yrrlkte ol mas; olarak.tanmladmz tarihi durum ile pek ok benzerlik tayor (bu, Kojeve'e liberal-kapitalist bir a:nahtarla yeniden hayat verme do-
rultusundaki ada giriimleri aklayan bir durumdur). sonuta, zamana meydan okuyan bir Devlet ya da kendi teiqs'u'nu ger:.
ekletirmenin tesinde hayatn srdren bir DeV:Iet egemenli-.
i, anlam olmadan yrrlkte olan bir hukuktari ba<a nedir?
Bo egemenlik biiminin hala-hayatta olduu bir tarihin ger~k
letirileceini tasavyur etmek: Devletin, tarihsel biirfilerini gerekletirmeden ortadan kalkacan tasawur ~tmek kadar im~
kanszdr" nk, bo Devlet biiiT)i, imkanszlaan.bir Devlet bi-
imini arayan tariiii ierikler yaratma eilimi tayr (nitekim eski Sovyetler Birlii ve eski Yugoslavya'da olan ey budur).
Bu grevi kaldrabilecek tek dnce, he:n.Devletin sonu. ile
tarihin sonunu birlikte dOnebilme ve hem de bu. ni ar birbirlerine kar seferber edebilme kc..pasitesine saJip bir dnce olacaktr.

..

ite, son yllarndaHeidegger'in, yine yetersiz bir biimd~ 'de

olsa, nihai bir olay ya da sahiplenrrie (Ereignis) dicesiylei"iz
ledii istikamet buydu. Heidegger'in bu dncesinde; sahiple. nileri ey Varln kendisidir, yani. o zamana kadar farkl alar.,
da ye farkl tarihsel ahsiyetlerde varlklar belirleyen ilkenin
kendisidir. ~Simun anlam udur: Ereignis ile (Kojevejn yorumlinda:Hegel'deki Mutlak ileolduu gibi) "Varlntarihi sona eriyor''
(bkz. Heidegger, Zur Sache des Denkeris, :s. 44) ve dolayi_siy.la
da Varlk ile varlk arasndaki iliki ibalanyor". 'Bundar{dola. y da Heidegger, Ere igl7is'.le, "\l.arl varlktan baqmsz olarak"
d'nmeye al~_tn syleyebiliyor. H;:idegger'in bu ura,
'ntoi]iK-far<iiTign bir iliki olmadn dnmek ve Varlk ile
v~rhJ her trl balantnn tesinde dnmekten daha az bir

85

ey deildir.

Kojeve ile Georges Bataille arasndaki tartmaya da bu

perspektiften bakmamz gerekiyor. 1;3uradaki sorun, tam da, insanlk. tarihinin gereklemesi andaki egemenlik ahsiyetidir.
Bu balamda eitli senaryolar yazmak mmkndr. .Kojeve,
Hegel Okumalanna Giri (lntroduction la lecture de Hege~ ki. tabnn ikinci basksna ekiedii notta; birinci baskda ortaya att, tarihin sonunun, insann yeniden hayvan olmas ve tam anlamyla (yani, olumsuzlama eyleminin znesi olarak) insann ortadan kalkmasyla akt iddiasndan vazgeiyor. Kojeve,
1959 ylndaki Japonya gezisi srasnda, tarih-sonras bir kltrn olabileceini ileri srmt. Bu tarih-sonras kltrde insanlar, olumsuzlama eylemlerini kat anlamyla terk etmelerine ra
men, biimleri bunlarn ieriinden ayrmay srdrecekler ve
bunu yaparken de biimlerin ieriini dntrmeyi deil; bir tr
"saf zppelik"i (ay seremonileri, vs.) hedefleyeceklerdi. te
yandan Kojeve, Raymond Queneau'nun romanlarn eletirir
kan, Dirnanche de vie'nin [Hayatn Pazar] karakterlerinde ve
zellikle de "tembel yaramaz"da (voyou desceuvre) tarihin sonundaki doymu bilge insan ahsiyetini gryordu (Kojeve, "Les
romans", s. 391) ..Bataille ise, voyou desceuvre (ki kmsenerek homo quenellenesis oiarak tanmlanyordu) ve Hegel'deki
doymu ve z-bilinli bilge adama karlk olarak, "insann kendisini kendisine verdii biimlere: ... glme, erotizm, atma,
lkse" denk d~n (la seule innocence possible: eel/e de l'instan~ tamamen tketilen bir egemenlik figr ileri sryordu.
ilk olarak Kojeve'in Queneaueletirisinde ortaya kan desceuvrement-tarihin sonundaki esersiz insanahsiyeti-temas
Blanchot ve Nancy tarafndan gelitiriidi ve Nancy bu temay
Esersiz Toplum (La societe desceuvree} adl kitabnn tam merkezine yerletirdi.Brada her ey "esersizlik"le neyin kastedildiine baldr. Bu, ne basit anlamyla i yapmama ne de (Batail- .
le'da olduu gibi) egemen ve bo/yararsz bir olumsuzluk biimi

86

olabilir. Esersizlii anlamann tek.tutarl yolu, bunu, (bireysel eylem ya da bireysel eylemlerin toplam olarak dnlen kolektif
eylem gibi) bir transitus de potentia ad actum ile yok olmayan
genel bir potansiyel biimi olarak dnmektir..

87

Eik

Benjamin'in "iddetin Eletirisi" adl almas, iddet ile hukuku birbirine balayan indirgenemez baianty ortaya koymakla,
egemenlik zerine yaplan her almanri .gerekli ve -eyet bugn bile- kanlnaz nclne iaret ediyor. Bu balant, Benj~in'iA analizinde, .yas~l.oyan iddet ile bu Y-asay koruyan
id_det arasndaki diyalektik s~ g~_.::*..<?..!~Y'!..kyor. Dola-

syla-bri"'ild"iddeittif.i,~ti#'dJigsel ~~Y:~Y!ct.i!rri krn?k~

ilnd:f'Jfr~iifisiy~-tin g;;:r~lcWii hasl oluyor: '

[Yasa koyan iddet ile bu yasay koruyan iddetarasndakil bu saln.

.
gg

mn yasas u geree dayanyor: Btn-}1as.~~Jmr,.\.l,X.,t,.,,!!,,,W.,d~tr.r1=g~:;:...

t,erli olduklar srece salrurm.k;.~J;:Jid.deti b!!!ro:ill< su,reti~,..s.a4;..

nliin yaratt yasa-koyucu iddeti doli!Y!!~~flatygrlar... Bu

durum, o zamana.k.:9_r..~asa.ko.y..mu . Qla.,y~!,M~Y.!li!Y.lJ.,.da.eln.un-ge:
r~~i k~~~--~~NsRr.:...ill.;,!Li.<l9.~1it,iix~t!L&~~-!~I~fnj;!.w..Y~l!.Pa
da.,~~ss:_!...t:dro.41.l.an .gle~.. tarafndan.,.ezilmesine-..d.ek...de.vam
~~~E It~;.hl!:Y!I:libi.Iit.s.;:JJ.ukukobicriJnletiy.le.;y.rtlen..hu.J:I.ngi.!n.i.in k
'fi!!:!i.syla, hukukunve bunun da.Y.!!:!.ls!~.btyn..gij_l~rin (ki zaten bun-

lar da hukukun kendisine dayanyor) aziedilmesiyle ve dola.Y!!Yla <!a,

en nihayetinde Devlet iktidarnn ~iyle yepyeni bir t!!-!ihsel~;_lyor. (''Zur Kritik der Gewalt", s. 202)
.

..;..---

Benjamin'in bu denemesi zerine yaplacak olan btn yoana sorunsal,

"i,lahi
iddet"
. Benjamin'in kendjsinin
.
.
adn verdii bu nc, ahsiyetin tanmlanmasdt. Ger,ekten
de Benjamin bu ahsiyetin nasl tehis edileceine ilikin pozitif
hibir lt sunmuyor ve hatta somut durumlarda bununtanna
bile_eini kabul etmiyor. Burada kesin olan te!c ey udur: Bu
.ijg,~t.t!Jsur ne yasa koyuyor ne d~ yasay koruyor; bu, yasay
'~!~.21'" (entsetzt), B~ndan dolay da en tehlikeli yorumlara
bile meydan verebiliyor (nitekim Derrida; bii denemeyi yorumlarken :_tuhaf bir yanl-anlamayla,- bu unsuru NaziJer~.:.:Nih~
2.~m:uy~_.,iliD.li!~!J9k~r..~k.:.g!i':!~!!. ".~E.Q!J!~..$.5:'i!!!~Y.~..s~Y.2r
["Force de Loi", s. 1044-45]).
Benjarni 1920 ylnda. bu "Eletiri" .zerinde alrken
muhtemelen Schmitt'inSiygs,gl Teoloji'sini (Politische Theologie) Ien:z; _okurr!YJ.lt (Schmitt'in buradaki egemenlik tanmn; be yl sonra barok: Il1;t~em oyunlar zerine yazd kitabnrumlarn

..

da zikredecekti).

.. :!;; _ _ _ ,,,__---~--

P<?.!~y~,'J!l.,~~"'?~~<!~!!~!:P:-~~~,g~,~W~9:::~~~~-~t

vs!!!raiP.Jll1.lrri~ka:v.r&.nlar.L~l~W..irrlY.m:.J3er el_e___ :irsalard

buplar:i, yasa koyan iddet ve yasay koruyan iddetle nasl bir

iliki: iip,cie ol~iD.! ...~-~yJ~!!!~~ k91~DL'4~[ifdlf: ''}lablidd~tin

rriu~laklnn kk belki tam da bt! y_okl~kta aranacaktr. pra-

sl!r2!~~1-~~~~~~~1!1!:~~!.2.X.I$.1!l~B~!i.44~Ln~.iiID:~t.

~J!~~~~~~~~~~,J~~~~""?7~i~2~~,Y~ti!~.X~~!XU~Y1..,fJ!:....
89

mak [rafa kaldrmak] suretiy.k.mulJJ.faz~edi.YQ!:. ve kendisini bun].!n dnda tutarak ~~~-#,:~ypu_q_lJJY.or. Bu cl;mdaege~
.iddet, ,tP,~ Q~ :i~de.!_.e;l.~!, B!?.!~~-~..!!~ll~~~jn,iJ. 4Jx~~k
t~ini tan~!'!:l!la:Y~.9J!h,t!_!,Jl4.Ji.~Ugrgg!~P:-J:.t.<t~tri-E~t~!!l-a
mi~Ji.~E,!~!2.!!~~~~l~,,.~t~,~~"~~g~k Bu, <;:~~p~~~J.~~~~!!!:._
i!~i~..!~~,:,!~",!J,if~~H1~.JSill:!.!n!f.\k~~~i,_,~~~. . . g~lm.iYQ~.
Q~rekte ilahi iddet~tar,m.lrnlli!_m.d.ab.a. kPJf!Y.Jlfl!l..e.y.,..tam
da:istisnai durum ile ilintilendirillJleidir. Ege~~-~-..!~~
ile doa, dar ile ieri ve iddet ile hukuk arasinda bir bdirsiziltinn11lcasi'~yaratyot. oteyaiidaii-lse.. eeffieli:t:affida, ~t>iiki~

illderd:~id-aratra!i.hirb_!!:_~pen 2Y.~~a~~!ln r::!!*-n olmad

n gsteren ve bylece bunlar birbirinden ayran kiidir. istisnai

diirurrrTie normal durum birbirinden aynd srece, yasa koyaniCfcleDleyasay koruyai- iddetn:;;~daki diyalektilc gerea:ef'Rc)pmfofinuyrve ia.tta,-buracfaegemenh karar tam

ci~:~~:l~[=~~~~~&,?~9.l..~!~!iii~:.:~iEiC<iE!i2Imq_pJuy_r~-

(Bu anlamda unu syleyebiliriz: Egemen iddet, yw .;u_d,;1 ..

hem yasa koyuyor (nk normalde yasak olan bir edirne izin
veriyof)lleilldeyasay muhafaza ediyor (nk bu yeni yasann
esas, eski yasann korunmasndai baka bir ey deidir)). Yani
.

---

i.9;2~!.. }}.~-~h~~~-.~~~.~f:l:~.. !?.~~l2,~lfn1t,h~r. . he!!!lckcJa _y_am!J-

'i2~;-~,~~-!l~.~~.~~fu:,i~!X!~}l2!ft.#..~.J?.s!~P.g~;,)

Benjamin'in ilahi olarak tanmlad iddet ise, istisna ile kupirbirjnden ayrmann artk imkanszlat bir. rintkada
,Y~ aly.9r..:Bunun, g~~~,t!~Q~~.;~~.!!l~Ull~-~~.c::m~~-~9-det
le olan ilikisi ile sanal istisna durumuyla olan ilikisi ayndr.
:Bi~--nctan -doiaYi(ja=raii' ictCiei~"-ieid-idcteti~r tli~linden bir
iddet olmad; yalmzc~ iddet ile hukuk arasndaki ban paralanmas olduu iin) BC?11jamin, ilahi iddetin ne id~ydu. ~~-1}~ . c.~ ig_q~ti .lfQ!~~~~~' s~g~s~::a<~ti ,ai~ttiW! __s_y!~:
----y~~!!h~.?f: iaJni~~~~:.::~uJ:ci~~p.J~~-ge~~~ ~9~!.~!~~. ~~- iki id-
det arasndaki -ve hatt, iddet ile hukuk _a:asndaki-:-.bu oalan=t oldu_l!_nu
gQ_ster!y_g~ BeiiTainiii~--den;mesinin
egemen iddetin
....._.....
.
.. -
... -
ral

~...;;:;:;.-

90

~-;;';''':':~:"";'"':-::':~

(/.
tanmlanmasna yakn

bir eyler syledii tek yerinde yle diyor: "iddetin hukuksal yaratmdaki ilevi iki biimd_e...ka:.m
~r: B!_:inci.~i, yasa~koyl!!m.!ill!m~~l!..Q.l!r.} tesiJu';..Qi
l~c* olan eyd:i,r ye bu srete kullanlacak ara ise iddettir.
~cak, ikinci olar~, -yas~a-!~is~~~l!4Jkteil""8,2~i~ictd~tt~~-;~~
geilmiyor; bu11un yerine, yasa-:-koyma ilem~.~s:,.f~!.m!a
.
v.~~~i~~a;adW:a, ia~~tt~~}.a~~~$~~=~!_~~-\?i,_g,k. ap.J!,_glm:ilk
d~il, tersine iddetle m~.cbl!!~l!.~Y~!P.-F~..!gJmt!t bir a~
ol~~-y~sa _konmu_ oll;!yo(~ ("Zur Kritik de;r G~walt", s. 19798). Dolaysyla (ii:Be:i.jamm'in, ilahi. iddetUanmlamak yerin~, gryJ:!iJ_te bek1enmediJc qj.r m:eY:ayla, .iclcetile nukUkarasu~i balantnn taycs zerinde odaklanmas tesadf de~d~_;)endisi bu t~ycya ~wl;.k hayat" '(blofles Leben) adn
vef1yor. (Benjarm'in denemesinin ekonomisindeki belirleyici
:~~~LiJie~kt~~durTI~_~Jrz) bu @;iyetin analizi, pl~J.t~YJI.t
ile hukuksal iddet .arasnd!~el b!f..Q~J.(Ylt kUQ!YQr. Sadece
. ~!!!!l.h:yat (canllk, -yaama) tl~~rindek:i..E_~~t~!?!~
hf!Y!!t~ b.M!!. 2_~.!ldir; ayn ~!m!..~~..!J..k..~~!!~~~!.l~~g:~!:!Je

d<i:!!.l?.~!?:~~l~hu!llk~~~1i!!~S:~~~~!;..~i!~~:X..!!?l~2al hayatn sululuundan kaynaklanyor". "~.!!...!!~l'!!lY.ktm,...f1Q:-

. l~~~JE;i@!l[:Y~:!wf~=Qi.:J.ii!YAi?~.~!?!~. ~~X.~ll~.~H~!!!!1!s..tan

'~1:!~~2.~.:.:::Y"'~~~X~.~~~~9,~.~i.~,~!;!}9.Jg;t.l,.,,!J,.JYY.J!,~,!J.S!UP
d.~",~ll. ~~}:"~~~~1~,!!!illf1.!!.~E~Jentshnt]- olan cezayahaYale ediliyor" (bkz. a.g.y., s. 200):-.
Aada buradaki nermeleri gelitirmeye ve plak hayat
egemen iktidara balayan ba~ .. ~~~:z; e.tme.Y.~ __~aca~. Ben~
janW' e gre, a_J.!!l!~<!~...ins. an.hayatna.ve.hattahay:v.ahlarn.ha
y_a_!!l1~.::!f~qi]~:.layatn kutsall jlkesi, szn ettiimg_Qu 12_~.:-..
n aydnlatlma_nda ya da hukukun hayat zerindeki haki.mil,q...,.,.,_\l>'f\"'1.,......... =- .

yetfnm- sorg~J.~~~m\!~.hi !e.. Yar~!lY~~!jli Ifeiijiffiil~ ;e -ir: .

r~;J)j~~JaJ_y!~L ol~l!k_ilan ~dilen_~yin, qg~-~dncedeki_----

(neredeyse sanki hayatn kutsall ile huku)..m.,gc arasnda
gi;li bir su ortaklg varm gibi) "e~~id~n sulu tayc: piak
-----~~~-----~----~

91

hayaC~ olduu phelidir.

"Belki de", diyor Benjamin,

"hayatn

lutsall dogmasnn kkenini aratrmak gerekiyor. B7hclb d~.):aa byk bii olaslkla,. zayf dm Bat geleneinin,
ko:imolojik bilinmezlikte yitirdii azizi bulmak iin yapt son
yanl giriimdir" (bkz. a.g.y., s. 202).
nmzdeki ksma tam da bu kkeni aratrarak balayaca
z~ H_ayatn kutsall if!<:esi]l!zirc;.!g.Q_l~li i2,!l:Q.ik bir ..~~_!a
line geldi ki bize )l.~e!..l.!;!!!lli!I!l!!~grjJ..u.i!Y.9r: }!!k:-iJ(.as,al .
k~':l~}~!_,m~~S.2gug~ ...~.?.!I~!:!..c.<?..l<i!!.up.J!g;.,g!iXurian~!l~.,JJu
ilkeyi tanmamalar bjr yana, bizim tek bir "hayat" terimiyle ia.
~~t ettiimiz karma;k semantik alan ifade edebilecek bir terime
bile sahip deillerdi. Bat.siyasetinin kkeninin belirleyici uns~i'8rmda:n:'brrf u-g~rektir.: Zoe ile bios, zen ile e~ zen (yani,
genel anf~da hayatile insanlara zel olan belirli bir hayat tarz) ~asndaki kartlk, tam ~!~YJ!!J:ay.&:l>JLJ!YJJ.c.alk_yJ! da
bir kutsallk atfetmemi_z:;_ig~p~ktirenhibir unsur iermiyr. Hatt~ Homeros'nV~~~asnd~.-canl vcuda-aret;;-de~-bir terim
6Iiet~i~~uy:~~:
Bi~cteki-"layat"
teriminin iyi 6l-e-deg.:;eri ola.
- - ....
-,_. . . ......... ...............
.......
rak daha sonraki dnemlerde ortaya km olan sma terimi ise
kk~l i~iliiiii:YTe-~;d~~~- '~~~~~J:lemekti; yani tekbana hayat
(ki Yh~ailara gre h~yatm}cend~s.i b~Ql\:. __J;!!@_:Y.~..i~-~irun
bir.k!llesjyl~_Qlll..J?!L~yg~) s~ s~de.ce. <:Hf.Ln~JL.Sonra bir
birli,k olarak ortaya kyordu. Bundan baka, tpk Eski Yunanlar gloi hayvan kurban etmeyi ~utsay~..Y.~. m.;w}jjf!-.n~drr~
ed~n k_akitopluiDiarda bile h~yat kendi iinde kutsal bir
~y_d~!idi. Hayatn kutsal olnias;iam-da.hayat din-d!LJlrofan

..----

~.-

~....,.=

~,.-~_,....,,.,..

.:..;=<<""""""""=.....,.....,._......_,_,,,,=~= --~~---

kiirban

"b~gial"~an kparnay amalayanbi;ct~r;it'ilel araclyla.

~~;nitir~. Benveniste'nin

szleriyle ifade edecek olursak:

lytf2am._kJJ.J:.~.Jklmak iin "onu yaayanlarn dnyasndan ayr--

---~~~- .........~.~ ......... 1,;,'\ll,:.>p;o:<~'e!!:-"'%!1..~_, .......,...........

. .

....

_ _,, ..

~~

_...n~::gerekjyg.r, "~j.Qyay bifbr~en a;yr~~~~sn sahnak

gerekiyor; zaten ldrmekteki maksat da budur"

(Le yocabulaire, s. 188):

.
Eer bu doru ise, o halde .insan hayat kendi iinde ilk defa
~

.........

92

'"--"-"-.

-~-..:..-,_ .......... M. _ _ ...,....,,. . . . . . . . ..:.,It!:.:..::u\l<';:"..:\'iih>T'.-..v.....,....,,~~~~-....-.11.:!~

olarak ne zaman ve ne ekilde kutsal

bn~zn buraya kadar olan ksmnda,

saylmaya baland? Kita~

egemenliin mantksal ve
. top~k;jik yapsn tanmlamaya il!Ik!~Fakat_ ;:aba egemenlik
;eleri kapsyor ve neleri 2.!...ai~b~a!QY2!_~~-~g_e._:~_: X_a~.akla
mann taycs .kimdir? Hem. Benjamin ve hem de Schmitt,

f~k 1ihruerde."de._18a, <!!~yati'~ Benj~i?.~~-~-~~s:~i~. h~

yat", Schmitt'te ise "te~~~.:l!-.Y2l~;Yl~ katla~ bi!_!!!~kaniz. mwun kabuunu kran" (];er~!c ha~f'tr), egemenlikle olan en
yilcn ilikisini istisg~@l~a-mi_~i)de y~yill'bif unsur

<?_~~~~g!i_ziiyor. te !!!.!:I.!..~YA!lli~lm~?~g~!~~JE..~--~~~~~ki-

dir.

93

ikinci Ksim

Homo Sacer

Homo Sacer

Pompeius Festus, Szcklerin Anlam zerine (On the Significance. of Words) adl almasndaki sacer mons [kutsal da]
bal~ altnda yazdklaryla: Eski Roma hukukundaki bir ahsiyetin gnmze ul~masn s;hyor. Bu ahsiyet, insan hayat
na ilk defa olar~ kutsall,lcJizelliinin atfedildii kiiliktir. Fes,
tus, pleblerin ayrlrk:en Tanr 1 ya (Jove) adadklar Kutsal Da'
tatmla~lctin sonra ekliyordu:

--

At homo saceris est, quem populus indicavit b maleficium; neque fas

..

Jo:re: Dier ad Jpiter olan Roma mitolojisindeki ba tanr. (.n.)

F7N/I{usal nsnn

97

est eum immolari, sed qui occidit, paricidi non damnatur; nam lege
tribunicia prima cavetur "si quis eum, qui eo plebei scito sacer sit, occiderit, parricidia ne sit." Ex quo quivis homo malus atque improbus
sacer appellari solet. (De :erborm significatione)
Kutsal insan, bir sutan dolay halk tarafndan yarglanan kiidir.
Bu kiinin kurban edilmesine i:?.ill.Y~rll_pez. Fakat bu kiiyi ldren bir~')i_c;_ill_IJY.t!t.iemi saylmai. Gerekten d_e tribuna ~IJ~,kuurrjlk yasa_ndf!..yle_denm~J<Je.dir; ''Blrisl!!:h.P.l~blsit~/kamuoyl~masna gre
kt:tsal olan birinsaf!!Jili!.~JID~~Uill.!Y.!:iLS11YJ.lmaz": Bundan dolay da
kt ya da murdar (impure) bjr adama kutsal demek ikiett~Kffit::;-:--,.

~~~'.:'":~' ~:;,:.:.:.; ::-: 0 ,;~-

; . : . ;.: ; :

0, ,.: > ''"''V, '"

.,,.,~,, ,,,,;,.,;': 'P ; ,,

'' ,

o,,,,,,,.,...,~,,,_,_,~:.;w... ,.""'_>-("'-',1"~,~ ~<oj> o_ ....... ,,

Bu esrarengiz kiiliin anlam eskiden beri ok tartlyor ve

insanlar bunun "Roma ceza hukukunun en eski cezas" oldu,unu dnyor (Bennett, "Sacer esto", s. 5). Ne var ki, homo s.acerzerine yapla,n her yorum, ilk baktaelikil(gr
nen. zellikler zerinde younlamak zorunda kald iin karpak bir hal alyor. Zaten H. Bennett, 1930 tarihli bir denemesinde unu gzlemliyor: Festus'un tamn "terinde_rtk;_olan
~;y_i_}g!\~-~!!!!!.grJJn..ijy_oX:' (bkz. a.g.y., s. 7); nk_bu., J:>ir yand~ bir. insanm.~~tsallu teyit ederken te ya,ndan bu insann
ldrlmesine (pai-ricidium teriminin etimolojisi ne olursa olsui1, bu terim orijinal anlamyla zgr bir insann ldrlmesine
iaret ediyordu) yetki veriyor (ya da daha dorusu, bunu ceza
gerektirmeyen bir fi~(sayyor). l!i,!!_i.ilmesi ceza gerek!i_!gleyen
bll. kiinin trensel___l!,y_g_ulLllli!lru:~!!iW:Jelq_r_iL@-ectlemedii
(k'ill"ban.edllememesine iaret eden neque fas est eum immo/ari
ibaresindeki inwolari, ld~ffieden nce'ic~~b~~~zerine mola salsa serpitirme edimine gnderme yapyor! -~.?~ndtiliulundurulduu zaman burad~___el.ikLd_aha.da.belir.ginleiyor.
----~-- ..------0 halde bu kutsal adamn kutsallg,y~_l:y;:nyor? Saltanat
y~lgnd.a_ka.karlatlll:lz Z!);~en [Eski Roma] meydanlarnJ.IJ,,_qglrtgf;!n. cippus'u [dUcilita-.i.] .zerindeki eski yaztl~da da karmza kan b:(sq~~;:-~~(Q::lbaresi ~ier-ayn anda
h$.r.il!!!J!.pe o..cidi' yi ("ceza. gii~~!.~Q,):~~~~A~l.~rWin~~)i) hem
baz

ve

Kurban (treni) iin

98

hazrlanan

yemek. (.n.)

de kurbanlktan diannay ieriyorsa, o.:zam~ b:ujl?.~~--!1~ ahlama:. geliyor? Ambrosius Theodosius Macrobius'u.p. Saturn.alia'snda (3.7.3-8) yer alan bir blm, bu j~a~ninJ.~.o~-~!J.~n
ke!l.JliJ.eri.iin bile anlalmaz olduJJ.fl..,!l h~:.@.Iffi.k~.~UnUn tesinde kantlyor. Ya;ar orada S@!!:.m'u tannlara yaz~l_ey olarak:tiiii:j]i.Jidl<Jw. so:;ra uim sylyor: "B~:. noktada,. hukukun
!2tsal sayd~ bu insanlarn st~n taw:sal sa:ymakyersiz olmayacaktr. nk unu fark etmiyor ~ilim: Ne olursa olsun
kutsal herhangi bir eyi ihlal etmek yasak.iken, ku~S"aiiin
ldrlmesinin caiz olmas baz insanlara garip [miriim'";t;i;;[]
g~.-M~~rob'iis'un"T:i noktada yapmak zorunda
olduunu
................ .
d~:fliiityorum ne olursa olsun ura.s~ kesindir: ~l}~~l!c
kendisine bir aklama ihtiyac dour~ kaqar problemli gr-:
nyordu.

~~

~-

: : :i!i/,{! ! 1~

Antiqui auctores'deki [antik dnem yazarlarndaki-.n.] kafakarkl ile modern bilginle:in ~yrk yorumlar rtyor. Mo~
dem yazaiar.hu balamda iki'f~id.Yiffi:Yapyorlar. Bfr:t.?Iif
ta_, Th~odor Mom.msen, Ludwig Lange, Bennett ve James Leigh
Sqachan-Davidsorr gibi, sg.cra(iiyu, h~!!:~~j!}~l,!\'1,~\W..;.Sy.:
z.~_h!:!!uklJndm_;y..,l.ma.Q.!.~ lQl'" cs:z;.!ll!fll t~~!~k;ur_!>_ari
~~~. J?1m:~.zJilldiiU . .d@.~.~~-~L'2i!:.ili?J!S:.~~!:~Y!fl~ ve
s~~~{~!~mi..:b.U:...kalnt.s.olar.ak...grenler._var.. te yanda ise,
Karoly Kerenyive W. Ward Fowler gibi, sacrqti()'nlJJl, ..~~i(qJ]R:
tabu kavramna benzeyen, ayn anda hem kutsanan herri lanetlenen, hem sayg hem de korku uyand~ar'keijp/Tikfu.ilek bir k.t-.
.s~ kiilikten ~~~er_~~~~~~_!~larna adanan ki!de:i- 'izler
tadn dnenler bulunuyor. lk gruptaki yazarlar, (rnem
------~

Szck anlam adama, kurban etme olan sacratio terimi burada homo sacerile
a:yni anlamda kullanlyor ve kutsal insana iaret ediyor. {.n.)

99

Mommsen 'in, bir lm cezasnn bizzat halk tarafndan ya da

temsilciler tarafndan ilfaz balamnda yapt
gibi) impune o_ccidi'yi kabul edebiliyor, buna karJk kur.b.an
edilme yasan aklayamyorlar. \te yandan ikinci grup bilginl~r iin ise nequefas est.eum immolari anlalabilir bir eydir
("hom/!.qc_[rr", diyor Ker6nyi, "kurb@}1-~~j_,_Q..I..l.fK.dfi.cium
nesnesi olamaz. 1 Ne:!_eni ok basit ve zaten bundan baka bir nedni'de yok: sg.s_l[!_ olan];gr_~Y. zaten..!_anrl<l!EJ. maldr. Daha nc~-~--~~~L!~iJJiim~Ltt.muJgn...n!l:Lolmutur. D~?ll!Y.!yla da
y~~~!lw_JJ.Q..tmasna.ger.e.k...y.okt:iJ.i' [La religione, s. 76]) .
.AQcak bu .ikinci gruptakiler de.bir in~anm homo sacer'i nasl
o~P.. .~!~l b_ir illal ve gnah s.~.Ylmal<:s,zn .lqrebileceini 'asla anlayamyorlar (dolaysyla da bu anlayamamadan Macrobi;'i~~"';;;ii:W'ti=s~;;klamas douyor~ Macrobios 'a gre, hqmines
sa~;i'in [kutsal insanlarnil ruhlar diis debit~e [insanlarn
T;m.'~~~q~!!t~.i.!!~fu..i~Jlq_rniiif.limmkiii~olaA-~~ Q;a zahalkn setii

T.-~~m.~.t~g9nd~x.UiY-9.L<!J.l,

Bu iki yaklamn hibiri, Festus'a gre bir araya gelmeleriy-

Je lomo sacer'in zglln oluturan u iki zellii ekonomik

~lde ve ayn anda aklayamyo" ~ ldrlmesinii ceza g~
tirmemesi ve kurban edilmesinin asak olmas\ Romallarn hukuksal ve dinsel dzenleri (hem ius divinum hem de ius human~;;;)lakkiii"Jililiifk'rLciz nd~l:!; __l~-~!lendir~iu.iz zama:i, bu iki zelliin uyumas ok zor grnyor: Eer homo
sacer murdar (Fowl~~: tabu) M'a..da'ianrilMniffiai-(Kerenyi) olan
@si ise o.~aman bir insruu~~l ol1!Y..Q.Lda.ke~prlenme1~ .Y~A.~J9.1t~~.2.!anJ,~X.!~E~-~yg!!~~~!!Eed~~.f!E/J1.!!..~
l9rebiliyor? Dahas, eer homo sacer gerekten lm
.-....,... cezasn~s_ary.1_!!!ll!!!..hir kurban is:_ya Q~ a.Q.anmj>jgsi ise,.Q!!_durumda bu ki!illg_~!lJ!~dil~v, i.W~z biimleriyle ldrlmesi [l9rrban
e4Jlm~~i-.n.l n~den fas [c~-;:..rriei~-~ii:]. delCii;:?- 6 halde
hem
insani hukuk
he....... deila:hi'hikiikiii di nda tutul ld-~----="""----==,
..~~:...~:.:~:n.:. .c:.~:o,.,:::;,._:c::c~.;.~::..;;_.::.l....:""'=""-'"~?:;;_, -rlebilme; fakat kurban edilemell!~
...!~ti!Jxnnm)&~.s.~~~e yer
..

100

....,_

. ...

--::-' 7..~ .. - ................ ;~:.-..,- ~1 .... ,-~ .............. -~ .... : .

'

..

alan homo sacer'in hayatL,I!.!J.Lbir.hayattr.'l

Oyle grnyor id,Roma toplum dzenirideki snrsal bir

kavramla kar karyayz; yle ki, bu, ius divinum [ilahi hukuk]
ya da ius humanum'un [b~~ huk:lc] iinde kald~nz srece
asla tam ol~a.l aklanamayacak..b.iLkav.ramdr. te yandan J:
homo.sacer kavr;un, bu iki hukuk alan arasndaki snrar aydni~tmamz~ salayabilir. Bi~- b~r~da:"homo sacer'in zgll-
~llli kUt~;In~f~;zrr,ir ilkel mulakl haline getirmekten ba
ka bir ie yaramayai etnolojik tabu kavramna bavurmak -ki '
imdiye dek genellikle bu yapld- yerine, otonom bir ahsiyet
olarak sacratio'yu yorumlamaya alacak ve kutsal ile profann,. ~insel ile hukuksaln henz birbirinden ayrlnad bir mn
tkadaki ilkel bir siyasal yapnn aydnlatlnasnda bu ahsiyetin .
bize yardtnc olup oliayacam aratracaz. Ancak bu nnt
kaya varmak iin ncelikle bir yarl-anlamay ortadan kaldr
mak gereke~ektir.

101

ll
Kutsaln mphemlii

Toplumsal fenomenler ve zellikle de egemenliin kkerii hakknda yaplan yorumlar, bugn bile,_ on qQ!cuzuncu_ )'jj_zyln sonlar_ ile: yirmici y~~)'.!ln ilk dnemleri arasnda ina edilen ve
sosyal bilimleri zellildehssas {)jr blgeye doru srarla sapt
ran bilimsel bir mitsel bilginin [miythoiogeme] y~~baskisy............... .. -

,\

--

..

..

.. ----;";-..

laka:lcaryad.Jt. mdlik "kutsaln muphemlgU~ors'.'_dyebileceimiz

bu mitsel bilgi,-ilk olarak ge Yiktory~d.nemi antropolojisi iinde ekillendi ve ardndan_ :Ja ok g~meden Fransz sosyolojisine geti.Ancak zamansal nfuzu ve teki disiplinJere.geii o denli gl ve yayilic oldu ki, bu mitsel bilgi,
102

Bataille'm egemenlik zerine yapt aratrmalann_g_!icn/do

ruluunu tehlikeye atmasma ek olar~k, yjrmin~i yzyl dilbilimill!l.~seri olan Bnile Benveniste'nin Hint-Avrupa Dili ve Toplu1;u (Le,bcabulaire des in~titutions indo-eurapeennes) adl ahrmisinda bile boy gsterdi. Bu mitsel bilginin ilk ol~ak William Robertsgn Smith'!n SauJ...J2.~'!.~_Q.l!!_'."!E~.Qrl_~L(f..,e~tu;:~;n
the Jieligion of the Semites, (1889)) adl ki.J@J,nda.=ay:n....kitap

:.t~~~~::-~~:;~~~~:~!~: ~~~~~~o;:~~1~-~~~~f~:~
gibi bir ey")- formle edilmesi. ~!f!:c

olmamaldr;

rik bu

Dersler, kendi dinsel geleneiyle olan btn balantlarn zaten

Y..!:ni_Qlan

bir toplumun i huzursuzlu~J1U. ifad~ ;<tm~Y.~ _pa

a;~_tZamana te\cabl ediyor<fu.~ Smith'in bu alfll:a.~m4~:.. e.!-:.
D:ografJk. !a.:l?~Jqvram nce ilkeUc~~ii~l~r,i.. ~-~cla. 4Qy~f ve
arr_dru.::.d.a.-.!~~~!1 Kutsal Kitap dini zerin~ yapl_~alma
l~i..!!~f.l:!~_edjy_<?!i dolaysyla da Bat'nn kutsala ilikin dene~
yipie~_iL jlinemeyecek ekilde belirsizliiyle damgalyordu.

"Nitekim", diyor Smitl d9rdnc_d~;:t~.- ..

Iiqederin ve geneLQlarak,
tlJ.!!!!!arla ve bu!.l!IJ!ll!J.W::mawtili!!!!!.~!Ji!!!ile~~~ve h~J!_,yin dokunulmazln~ yanstan ve tam anlamyla kutmllm_kurallarrui...teka
bfede{t~bul~rn yannda bir de, bunu; paralelinde Samilerde mur~
do llerin ve kutsal mekanlarn, papazlarn ve

d~!i!giJiJ<.ijr?.liiiie<awreaeilba~~~bi~ i~b,~y~i,~~t?.i!f~1YQiii Loh_~;!~.~- k~~~!!. .~!!..~e-~~~-d.Q.kunan i~ular,

vb., ge_i__LQJ.~rrak_t!!l?!!dur

v~u.;@.'!..JE.f!~M:U!Y.[!l_!!!ar; ay~J!J.~..!JM.J.ij.r. in.~ anlar Sm i dininde_de

k1rUL~-ardr. Bu .9urumlirrdaki tabul~i~gliJI . .!s:_lJ!.!!.l..,~Y..!liTI~zlar;

nk bu insanlar kutsal rnekanlara sokulmaz ve i!!_~nlarla temastan

:!!en edilirler... Y~nl topl!!.nlarn _fugda s~jg!giz.~_tr
t~~!}J;__~Jtl?JL~~~sizilm~.J.e ha!!_~_<!l!h.~.i~!.i!!luslar~-~jJile
-l.<!:l.t~~J!~~-X~J:U~.f:~~!.l..!~P!J.1iYP.nlar ou zaman ilintilidir. (Smith, Lecturi!"s," s. 152- 53)
~ ,........................... ~----,. ...~-~- ..-------

Smith, Dersler' inin ikinci basksa-~Kutallk, Murdarlk ve

Tabu'.' b~l altmda ekiedii bir e(hte, bir dizi yeni muaklk
rnei sayyor ve-'"'Sal c:ilruncted" kutsatlk retisi.iirtabu siso3

temindeki kirlilikten ayrna"nn imkansz olduunu ne sryordu (a.g.y., s. 452).

u nokta nenlid.ir: Smith, .kutsaln bu mulak gcne (patens) verdii rnekler aasnda yasaktan da s:z; ediyor:
Burada sayabileceimiz bir baka b:mi uygulamas da yasaktr (bra
nicesi, lerem). Yasak, di11_sjz)erin. y. :f_~:Joplum \'~ tar.0J!manlarnn

~~trak ky~m~"[i;~'"~lrwc~J:\i. l:!qg9rnYQr~Yas~. !a.r~!Y.~:i~ellmM~n

bir biimi~ir veTolaysyla da "yasaklamak':_fiili~ ba&~!L~-~amak"

{Micafi-4:r3} ya da""~'villetmek" (Lev. 27: 28 ve ilerisi) anlamnda
kullanlmaktad;:Ancak'iiu:"llirinilerin en eski zamanlarmda mutlak.
kym, sadece ilgili kiilerin de~l; ayn ~~a~damallarhmtlll~~~inin
q~~mi!iii~,!.J.Y:9r.i:r:-:: yalnzca kiinin n:~J~!...JE~I!.~. o ~a_.?.t~.!_~n
geirilerek temizlerdil<:tensonra, kutsal hazineye ;:kleniyord.i (Josh..6:
24) . .f!atta s~rlar bile k~r~~_ {!dil!!!',9f, sad~~~ ..i:iJ4!irnlyordu;. ve
adim ehii!l ifa edilme~~Lg~eJ~i::_~~u (Deut. 13: 6; Josh. 6: 26).
ByleJiryasalC,"doiillstii ce~a,!~.r~ korkusuyla (I Krallar 16: 34) pekiftiterrbirT.:brrdurvJfDill~i tabularda-olduu gibi, bundan gelecek
oJ!ill.teii.k:ibulacdir (Deut: 7: 26). A!_~tm herhangi__~J!".~Y~-~Y!l!e
sokan
kii de ayn yasaa dahil olur. (Dersler, s. 453 - 54)
'
..,......,,,,.,.,,.,..,.,..
to.~-,-. .--.~-~-..---::'O""'=-"'..,...,.""'-..''",..,,-,...,,,~.,....,......._

Yasak -ki bir tabu biimi olarak dnl-y.2E:- analizi, ta en

bl_l;_nq_~--b~j}~!!!"~.~~p nphep.li~i ~!~!i,j,},LQ~l_!.!y~nJ>.ir eydJr...:.. le;r~~~~-~~~-!~}'~.Y~~_?.:~ . ~~~~~~~~ .~~s~~-~~lakl
n gerektiriyor.
. -.. ......... _,,,.,.-'"

Artk

formle edildikten sonra 'kutsaln nphemlii teorisinin

sosyal bilimlerin btn disiplinlerine yaylnas zor olmad; sanki Avrupa kltrleri bunun ilk defa olarak farkna varyorlard.
Dersler'in yaymlannasndan on yl sonra, Fransz antropolojisio.in klasii olan Mareel Mauss ve H. Ruhert'in "Kurbann Doas~~~]i~vi zeiire Deneme" (Essai s~-; la iatue eiTdjonc-
tion du Sacrifice (1889)) adl alnalarUllffi
da "Robertson
.
-
:-~

l04 .

Smith'in olaanst biimde ortaya koyduu kutsal eylerin

mulak karakteri"nin ("Essai"; s. 195) hatrlatlmasyla bal
yordu. Alt yl sonra, Wilhelm Max Wundt'un Vlkerpsycholo~
gie.'sifil. [Halk Psikolojisi] ikinci ba,sksnda, tabu kavram_ tam
qa k~fsaf ile murdarn orijinal belirs1zilgmi de getin~cefti bur.a-re: bu belirsizlik, insanlk tarillnin en eski dnemini karak.:teri~~ ediyor ve Wundt'un -sonralar ok tutulacak olan bir forml ile- "kutsal korku" diye tarif ettii bu sayg ve k<:>rku kar
mn olutu~uyordu. Dolaysyla da Wundt'a gre, bu orijinal
mphemliin ortadan kalkp da yerine kutsal-murdar kartl
nn gelmesi ancak daha sonralar, en eski glerin yerini tanrla
rn almasyla gereklemiti.

19i ylnda Mauss'rin days olan Bnile Durkheirn Dinsel

Hayatm Temel Biimleri'ni (Les form-es elementaires de la vie
religieuse) yaymlad. Burada bir blmn tamam "kutsal kavramnn inulakl"na tahsis ediliyordu. Durkheir burada "dinsel gler"i uurlu ve uursuz olmak zere ikiye ayryordu:
Hi kukusuz bu ikisinin uyandrd duygular ayn deildir: Nefret ve
korku baka bir ey, sayg baka bir eydir. Bununla birlikte, her iki duruiuda da ayn 'eylemlerin ortaya konmas fin davurolan duygularin
farld trden olma:nalin gerekiyor. Gerekten de dinsel saygda ve.
zellikle de ok youn olduu zamanlarda, belli bir korku vardr.. Ve
kW glerin uyandrd lcorku sayg unsurundan yoksun deildir....
Doll!Ysyla ~c-~)ley~W~~;iki ~x!_c:i_~s deil, kutsal eyleri iine
alan ayn cinsiii'1'Ki fark11'"v~syonrdr. -Xutal eyler iki.trldr:
gurflilrve_ii.gursuziar: Bl.i'l:!g__z_itt\iiarasiid~esin .bir si:rii olmaIl},as bir yana, h.erhangi bir ~-:-k~.ndLcki~sn__Q~il!rm\<4~.1}_1;>ucJn:

d?Ji=l.:!ir.inaen.tekinegeebilir.~l'v!~~e_!l. tem~~E.<!ardan -~
Yjru!mJ.tr.-Ku~saln mulakl,
yanr.

bu transmut~syonun olabilirliine da~

(Les formes e!ementaires, s. 446- 48) -"-- ----- - - -- .

Burada yaplan ey, dinsel deneyimlerin psikolojiletirilme

sidir ("nefret" ve "korku"; kltrl Avrupa burjuvazisinin, dinsel olgular nnde kendi rahatszln ifa ettii duygulard) ve
bunun vard nilai nokta Rudolph Otto'nun kutsal zerine yapos

t almadr.

Burada olan ey uydu: Tarsal deneyimleri yiolan bir ilahiyat, belirsiz ve anlalmaz kavramlaryla tamamen akan ' bir kutsal kavram araclyla, duygu karsnda
akl bandan giden bir felsefeyle birlemesini kutluyordu. Dinselin tamamen psikolojik duygulanm alanna ait olmas, zde rperme ve veede-gelmeyle ilgili olmas: Bu, "huu veren" eyle
rin bilim olarak pazarlamas gereken bir sradanlkt.
Dolaysyla da Freud bundan birka yl sonra Totem ve Tabu'yu yazmaya balad zaman, zaten meydan kendisi iin hazr hale getirilmiti. Yine de, kutsaln mphemliine ilikin, yalnzca antropoloji ve psikoloji temelinde deil; ayn zamanda da
dilbilim temelinde gerek bir genel teorinin ortaya kmas ancak bu kitapla gereklemitir. Freud 1910 ylnda, bugn artk
gzden dm bir dilbilimci olan Karl Abel'in "lkel Szcklerin Zt Anlamlar zerine" ("On the Antithetical Meaning of Primal Words") balkl denemesini okumu ve Imago'da bu deneme zerine bir eletirisi kmt. Freud bu eletiri yazsnda
Abel' in denemesi ile ryalarda eliki ilkesinin bulunmad
dorultusundaki kendi teorisi arasnda balant kuruyordu. Freud'un da byk bir memnuniyetle iaret ettii gibi, Abel'in, denemesinin ekinde verdii zt-aniani barndran szclder listesinde Latince sacer ("kutsal ve lanetli") terimi de yer alyordu.
Ancak gariptir, kutsaln mphemlii teorisini ilk olarak formle
eden antropologlar Latincedeki sacratio kavramndan sz etmiyorlard. Sonralar 1911 ylnda yaymlanan Fowler'n "Sacer
Szcnn Orijinal Anlam" eThe Odginal Meaning of the
Word Sacer") balkl denemesinde, homo sacer, dinsel alma
lar yapan bilginleri h~men ve dorudan etkileyecek bir yorumla
sunuluyordu . . Festus 'un tanmndaki rtk mulaklk, (Robert
Iviarett'in bir nerisiyle) Fowler'n; Latince sacer ile tab kategorisi arasnda bir balant kurmasna inkfu veriyordu; "Sacer
esto gerekte bir lanet(leme)dir; ve bu lanetin tays olan homo sacer, toplumdan dlanm, yasakl bir adamdr, tabudur,
tirmi

106

tehlikelidir.... Belki de szck

--w-- jTh;Jmliyle, tanrsalla herhangi
zel bir gndermede bulunmayan; fakatyerine g2r.e 'kutsal' ya
da lanetli saylan bir tabu, yani profanJm 'u11Jqk~cl!~~)blge:.
sinden dlanan ey anlam tayordu"\,(bkz. Fowler, Roman Es~
says, s:--7=23):

..:---.. , .',,''"',w __

bir almasnda, kutsaln

dilbilim alanna nasl girdiini ve bi
alanqa nasl glendiini ortaya koyuyor (Rechercles, s. 238~
40). Homo sacer bu srete belirleyici bir iol oynamtr. A. ,
Walde'nin Lateinisches etym~logiscles Wrterbuch [Latince' nin Etimoloji Szl] adl almasnn ikinci basksnda
(1910) kutsaln mphemlii retisinden hibir iz yokken, Alfred Emut-Meillefnin Dictionnaire etymologique de la lmigue
'latine'inin (1932) sacer mad.desirde, tam da homo sacer'e gn:..
derme yaplarak terimir "ifte anlam"nn olduu dorulanyor.::
du: ;"Sacer,
kirletmeksizin
y~sJ.s.ki;l~nmeksizi~dek.::amlamayan
~

.........,...,..;.;.J.ol......................... ;..c
~.~!~X!~a"feYfere _iaret e.?ir?,~i,_,do~~).3~Y.htcl.l;l..~.~k.u.J_:J.:!.Y.IJ...Qa
"lanetli" (yilla.earuam'iyYa)olm~ ijzere iki ~ql:Jill,bu..lun.yQ.r.
!fet:~~~~snn tanrlarna a~:~"~}Ji:.i!,!i!.J~~t~!;!;r, (sacer
esto':'?.iiiincaagto:'fi1e!ariiatrrn)". .
.
Huguette Fugier,

iyi-belgelenmi

mulakl tetisinin;

i
Fugier'nin almasnda belgelenen, antropoloji, dilbilim ve sosyoloji arasnda kutsal sorunu balamnda gerekleen alveri
lerin izlenmesi karmza ilgin eyler karyor. R. Ganschinietz'in (1920). iaret ettii, Durkheim'n mphemllk teorisine ak
a gndermede bulunan (ki ayn eyi Fowler da Smith iin yapmt) Pauly-Wilson'un "Sacer" balkl makalesi, Walde'nin
Wrterbuch'unun ikinci basks ile Ernout-Meillet'nin Dictionnaire'inin birinci basks arasnda yaymland. Fugier, Ernout-Meillet ile ilgili olarak, dilbilimin Paris sosyoloji okuluyle (ve zellikle
l07

de Mauss ve Durkheim'la} olan sk balantlarn hatrlatyor.

Dolaysyla da Roger Callofs, 1939 ylnda insanolu ve Kutsal
(L'homme et le Sacre) adl kitabn yaymlad zaman, konuya
dorudan doruya, o zamana dek artk emin olunan, szcksel
bir veriyle girebiliyordu: "Ernout-Meillet'nin tanmndan biliyoruz
ki, sacer szc Roma'da kirletmeksizin ya da kirlenmeksizin
dokunulamayan. kiilere ya da eylere iaret ediyordu" (bkz.

L'homme et le sacre, s. 22}.

: : ~~::.:
Nitekim, Eski Roma hukukundaki, elikili zellikleri cisimle
tiriyor grnen ve dolaysyla da aklanmas gereken esrarengiz
bir ahsiyet,. dinsel kutsal kategorisinin anlamn tamamen ve
geri getirilemez biimde yitirdii ve elikili anl;n:lar yklenmeye balad zaman bu kategoriyle akmaya balyor. O zaman, artk etnegrafik tabu kavramyla Hintilendirilmi olan bu
mhphemlik -tam bir dngsellikle- homo sacer ahsiyetini
aklamak iin kullanlyor. Kavramlarn hayatnda; dorudan
anlamlarn yitirdikleri ve dolaysyla da, btn bo terimler gibi, elikili anlamlara baulabildikleri bir an vardr. te dinsel
kutsal fenomeninin bu kader an, geen yzyln sonunda (tam
merkezinde mana, taboo ve sacer terimleri bulunan) aitropolo
jinin douuyla ayn zamana denk dyor. Levi-Strauss, mana'nn, nasl tek anlam btn gsterilenlere ar anlamlar ykleme olan bir ar gsterici olarak ilev grdn orta:ya koyuyor. Kutsal ve tabu kavramlarnn, 1890 ile 1940 yllar arasnda
sosyal bilimler sylemindeki kullanm ve ilevleri iin de benzer eyler sylenebilir. Sacer teriminin en eski anlammn gnderme yapt hukuksal-siyasal fenomen, dindeki genel kutsal
kategorisinin farazi mphemlii ile aklanamaz. Tam tersine,
din ve siyasetin ilgili alanlarnn kesimesinin tarihini. ve bunlar
108

arasndaki karmak ilikiyi anlayabilmemiz iin, titizlikle ve

nyargsz

bir biimde bu alanhrn sndari izmemiz gerekiyor. Dolaysyla da, ne olursa olsun, J.omo sace:..olarak karm
za kan orijinal hukuksal-siyasal boyutun, brakn bir eyli
aklartay bizzat kendisi aklar.rrl:l.Yl:l. muhta olan bilimsel bir
mi!.~.~J~bilgiyle ~~~e.~esi gerekiyor.

109

lll

Kutsal hayat

;~ :: ~:~jJ: : :

'

Hem orijinal kaynaklar ve hem de bilgin~erin konsenssi;i, sacrario'nun yapsnn, u iki zelliin balamndan doduunu
gsteriyop ldrlmesinin _~~~_gg_Cl,lstinn~~~i~~J.<;yrJ~uSt.di
lememesi. Her eyden nce, impune . occidi, [efsanevi Roma
kral] Numa Pompilius'un koyduu sylenen cinayet yasasn
(Si quis haminem liberum dolo sciens morti duit, parricidas esto, yani, "zgr bir insan kasten ldren kii katil saylr") askya ald srece ius humanum '_un bir istisnas biimini alyor.
Hatta Festus'un verdii formilasyon; bir adan bakldnda,
teknik anlamyla gerek bir exceptio oluturuyor; burada ld~

10 .

ren kii, kurbann kutsal olduunu ne srmek suretiyle mahkemede yarglanmay reddedehiliyordu. te yandan dikkatle bakacak olursak unu grrz: Neque fas est eum immolmi ("bu kiiyi kurban etmek meru deildir") bile bjr istisna eklini alyor;
bu defaki ius divinum'dan ve her trl trensel ldrme biiminden [yani kurban edilmeden] dlanma olarak karmza kyor.
Gerekten de lm cezasnn bilinen en eski biimleri (rnein
dehet vericipoena cullei; burada mahkum, bana bir kurt derisi sarldktan ve iinde bir kpein, birhorozun ve ylanlarn bulunduu bir uvala koriduktan sonra suya atlyor ya da Tarpeia
kayasndan aa bu:akl.. du), modem anlamdaki lm cezalar deil; arb(dr)ma ritelleriydi: te neque fas est eum immolari i~t.}S!l:llJ!lill ilevi, tam da, ]Jomo sacer'in ldrJI!}.~Jtiill. ..dt~!_ arn~r)mal~-d~-~YJ\S~1W-~- v~_Q..t!.fli-JJ~.t~~~___dinf!J:..<:,l~::taf!l:<l,~~.v:!,m~J.?[~YOrdJd

Bu balamda yle bir gzlem yaplmtr: Consecratio [kurban etme-.n.], normal olarak, bir nesneyi ius humanum'dan ius
divinum'a, profanlktan kutsalla tayor (bkz. Fowler, Roman
Essays, s. 18); homo sacer durumunda ise kii, ilahi hukuk alanna alnmakszn ylece insani hukukun dna bg~lyor. KurbM yasann, homo sacer ile adanm bir k'iirban arasndaki btn. edeerlikleri dlamasyla mesele bitnii ~r:i\~ca
<Ma""Cr'brlls.,-uii-freb"aiTus';a'glcterffieyTe.ii~ledii gibi);. l4rrnenn caiz olmas u anl~a geliyor: Homo sacer'e uygulanan iddet, res sacrae [kutsal eyler]~!!!Jl_!l.!lJ.i!.Jl~Y.gi!?f,
d'iisel birSaygszlk tekil etmiyor (Cum cetera sacra violari
nefa'"S-:srt;T;;:;;inem''"s-;crum ius fue/11 occidi ''t~~ ~'!!.~al . ~Y.l;:~
~.!i.!~~~... i. y~Jctr1_ ancak kutsal insan ldrmek meru
dur").
Eer bu doru ise, o zaman sacratio bir ifte istisna biimile giriyor: Hem. ius humanus'un .h~.Qe ifi~!BXiflYl?J.:!!ul.tlsna:
s, hem profan alann ve hem de diriset alartn istisnas. Bu ifte
istisnann izdii .topolojik yap, bir ifte istisna ve bir ifte
lll

~leme yapisdr;

ki bu da, egemen istisnann yapsyla ylesine

tesinde anlamlar tayor. (Dolaysyla da kar
mza, Giuliano Crifo gibi, sacratio'yu, toplumdan dlanmann
tzsel sreklilii iinde .yorumlayan bilginler layor [bkz. Cri~
fo, "Exilica causa", s. 460- 65].) Nasl ki.hukuk, egemen istisna durumJ!!}PI!_.!!k1JltL~l~m iin,. artk ge";iolmillii-~~
benzerliii

bir

ve

--~~~~~rij:ffi4@__yl9Jm~!9~ i~~~~~~if~i~;. ~y;t~-hlliit;;gri!L~~-s!!Ser .de, k~!"_~~-edil~E:~~~ryl~.:J.ar:rJ.~Y.f!.~U~lllY~.r ve__Q!,2-~ti!,

lebilir
olmasyla
d. topluma. daJ-A dijiy()r. Kutsal
hay_g.t _kurban
~~:
~,,,,,,,,~;..-~-"--- ~~ .w.... .... ~--:. ~ ...:.t.;::,:..,,,_.,,..~-.Ho-'"o..:':
,~""''',~n"J"'O'(.'/ ,_.,,,,.,;?~~
<

-O ,_"'* 0 0 oO' ,, .....

...

;,,

edilemeyen fakat,; ldrlt!,b_ilen_h.ay_alt.J..r.~~

' ... ::~:;-::-.';~; * :.. ::::::.J~:'i~":';~'(.'~.!~E:'t::f,..l::".._,...;,.,;._,,w:u"~..~ ...;l.. ~ -.-~:;;~~~

!: :: ~: ;:
Dolaysyla

ait

homo sacer'in 'Statsn

olduu varsaylan kutsaln

tanmlayan ey,

orijinal

kendisine
iine

mphemlii deil;

~ kendine .has ~fte .d~!l!Pllia;Q?;~llliyl~!!l~!ll?J.caldLid~!!!JBuradaki iddet -:.h.~!'~.f._ ..tarafndan .ldrlmesinin c:__aiz

.olmas-' ne bir kurban edilmedir ne_ de.f_~~y~t, ne bir_ idam mahkfiml!nuninfazldi.Y.e..ne..d~.k.u1saln.i~enmesi. H;~m.!Jeeri_ hu-

kuku:.Je.m..deJ.lahLhukuk.un.cezai.biimleyiD.in dmda ~al~-bu

yepyeni bir insani eylem alan yaratyor; by. alan ne sac- .

_iddet,

l:~c.e"le~nill'"[k.uJsal e_yl~m!!!l ar~~.!!:~; ne_ie __profa.n~

al31_11dg,_ t~_)?.E;gn b!!f~~J.nl~~y_a;__~_!!_!Plz ~~~ tam bu

-c~

.--:::JLI!!L!,.J

"

" --------

Zaten daha nce, ancak ve sadece bJ.' istisna ilikisi iinde

yaatlabilen snrsal bir insani eylem alanyla kariartk. B ri
alan, istisnai durumda hukuku askya ahin ve bylelikle de p
lak hayat kendi iine eken egemen hkm/karar alanyd. Dolaysyla da egemef?.liin yaps ile sacratio'nun y~ps1Il)J.1 ba
lantlandrlabilip balantlandrlamayacan ve eer balant
landrlabiliyorsa o zaman da bunlarn birbirlerini aydnlattkla
rnm gsteritip gsterilemeyeceini kendi kendimize sormamz

112

gerekiyor. O zaman bile yle bir hipotez ileri srebiliriz: Homo

sacer, ~~QL~?;!'!.hJJlq;kJJll!!J.YV.JJm.n...it<:?Jgrban edj!_~eninJ?!es~

~~-~~;Lye~in~J~.~~.~~!!.c!!.i~m~doeg~!IIN~.. Y.~~.~fl.!Ilaya dab.il
qJ~l.Hl.Y..&fi.gjirn sun~iyasal boyutun ilk olarak ya.:.

:~*Ji]li~-;:;~~~!l~;~~~~r~[e?~r~f~
ki dinsel bir knt olarak, kurban-edilme ile katiedilme arasn
daki bir belirsizlik llllltkas biimiii alan bir. !f!~_,_Q!~l~..A:;;.

.52!~~,!X.!~L2l\!.tw.;ky.!>r. Egt}J!Jf.l!!i!i qffllJ.!J.,.E.i!19:1.t_il!JJ1i/sjzinye

k!!:!.b(].n.._ etmelgizir adam ldrmenin me.l::u.._l{f,~!!;!nrf.~r :v,~

kutsal h_q.yp.t -yani ldrlebilen; ama kurban edilemeyen ha~

yat- dq. bu alanda zaptedilen hgy_gj1J!.
Daysy la istisnann form el yapsn tanmlarken ke~di
t:::::.=::..:::-:.-:-~:::r-.~-~ ;;r;:a;

kendimiz.e sorduumuz soruya bir balang yant vermemiz

rrljimkndr. Egemen yasaJdamayla zaptedilen. ey, ldrlebi(lep; ama kurban edilemeyen bil: iuw:::kur.bandi J.omo sacer.
E_t?!"_~g~:p._e.!!..!!tjg~~~j,r.!!_~!l:.!_~_~_ipJ_o_~!l!!.:!l h.9~

lak hayat ya da kutsal hayat diyotsak1 o zaman, Benjamin'ii

"I:~X~!!!!Jg.E@.!&_Qi!E.asnn kkeni"ne ilikin sorusunu ~
c~.Y~P.!~2E.:~~ili:iz. Oi.i.inalinde.Jrutsal..olan.=y.ani.ld:iilebilen;
l!!!Ht...!w..:bm.~edile~Y!l- J.m.Y.I!~.. ege~en yasan penesindeki

bgyattr_ye bu anlamda, egemenli~l~;Tt~y"iky<fui~iik.etidii"k'

g,illak hl!Y~!._retme iidir. Gerekten de bugn ~~n iktidarn
k~_!:_~~5!~.~~~J?ir _tem~J!.~ . ~,~~"-~~~~!an ~-ayatn kutsa-.:
lllllh orijinal haliyle iaret ettii ey, tam da, hayatmhem lbk teik=-ecliimne
bir
..................,....._,...,
... ,. .... iktidara
. ,. tabi
-- ,.klnmas ve 'hem'Cie n~utlak
.
.
~~

~~

me ili~~~"~~~.~u~J~Jtak:Jmas_yd.
,.,.,0

,,.;to.IJ.

~
Ayn ekilde, [Eski] Roma'daki halk mahkemelerinin otoritesinin

potestas sacrosancta's [kutsal yetki-.n.] da sacratio ile siyasal

F8N/Kutsul nson

113

bir iktidarn tesisi arasndaki baianty aka gsteriyor. Mahkemenin dokunulmazl u yaln geree dayanyordu: Plebler,
ilk ayrldklar zaman, sulunun bir homo sacer olduunu varsayarak, temsilcilerine kar ilenen sularn intikamn almaya yemin ederlerdi. Yanl bir biimde (nk plebler ilk bata /eges'ten [yasalardan] tarnarnem ayryd), g.e.rekte sadece isyanc pleblerin bir charte juree'si (Magdelain, La loi, s. 57) olan e
ye iaret eden Latinc~ /ex sacrafa [kutsallar hukuku] teriminin
kkenitibariyle tek bir anlam vard: ldrlebilir insanlar/h?yat
lar belirlemek. Fakat tam da bu nedenden dolay lex sacrata,
egemen iktidar bir ekilde dengeleyen siyasal bir g tesis ediyordu. Bun~an dolay da, eski cumhuriyet anayasasnn sonunu[n geldiini] ve yepyeni bir mutlak iktidarn douunu en iyi
gsteren ey, Augustus'un potestas tribunicia'y [halk temsil
eden tribnn gcn] zerine almas ve dolaysyla da sacrosanctus olmasyd. (Res gest;;e metninde yle deniyor: Sacroscr:ctus in perpetuum ut essem, et quoad viverem tribunicia potestas mihi tribuetur "Sonsuza dek kutsallar. kutsal olaym diye
ve hayatm boyunca halkn gc benimle olsun diye".

::::::::

Burada egemen istisna ile sacratio arasndaki yapsal benzerlik

tam anlamyla ortaya kyor. Dzenin iki u noktasnda bulunan egemen ile homo sacer, ayn _yapda ve balantl olan simetrik iki figrd: Egemen, karsnda btn insanlw_!_npotansiy~l homines sacri olduu kii, homo sacer ise, karsnda btn
insanlarn egemen kesildii kiidir. .
Egemen ile homo sacer, kendisini hem beeri hem de ilahi
lgkukun, heg nomos'_lJQ ve hem de p~ysis'in dnda tutan, ra:
k~ar{d'a~"lem
dinsel "iiemdeprfan
a:iilidUi}iem doal
..........._.......
..-.,.....,,..,..,..,..h"..............,..
................_
dzenden hem de kurall hukuk dzenindenayn'larillesis edi...........-----~

-~

_ _ _ _ .. ...,.......,. ................................ fl'...: .. ,........_..~....... - ~, ...... ____ ...,,..,.., ___ ,,_. _____ ~ - ...,._~
.. .,~.- - - - - -

114

len Bat'nn tam anlamyla ilk siyasal alanmn snrlarn izen

bir_:ylem~_!ll!s_l!l~~ hi:~~!_yor.
'

Sacratio ile egemenlik arasndaki bu simetri, mphemliiyle

sadece modem dinsel fenomenolojt almalarn .deil; ayn zaml!!la ~a e: yeni egemenlik aratrmalarm adamakll ynlendif~n k\l_tsal kategorisine x_eni bir k tutuyor. oklari tarafndan
g~iemlenen ve farkl biimlerde aklanan .egem,~l}}.i!_cQ ,e!Cl!J ile
I9!.t~!tl 1!1-.!@ arasndaki bu yaknlk, ne btn siyasal iktid~l~;;
~langtaki dinsel k~akterinin basi~ bir. seklerlemi kalnt
~lne de bu iktidar teo1ojllc.bi:._zemine oturtma abasdr. Aynca bu yiionlk, aklanamayan bir biip.de p~at~;it-2.!~
"kutsal" -yani
tanrsal ve lanetli- karakterin de sonucu deildir
..
'i~~,J~!a. B~~-'!~..Yenne kutsallk, e~~H.iR2!~~!mi~~fM>.ln!..i.y, ,
~-=-.,.,.

~.,..,~~~:.::::c:r.:t\~

\..&w.w1tn:loU'I>I::.lll<t:<.ct:~~.lii~="'.t~t:t..\U:!JI'IWnw:uJ..c:T

ig!~".Y.,!!!,9,_~~-!JJ~1~tiniD~~l2~~~!~/

ve homo sacer tabiri, ilk "siyasal" ilikiye benzer bir eyij:, Yi:
ni, egemenn huiffilliilln/Rararnn nesnesi olarak ieycr bii-ai.:-
~a iinde ileyen !ielak hayatn addr.hv..~~~~k-~geme~~~l.!~ .
i!!de kald srece kutsaldr. Ve amzda hem k!~~~ z~
ve h:,n~ge~-~~E..Y!!Dl@~U...W.l.I!!&~.?amgasn_

v?.~~...2!.!!.:~~~;rrn _!0J5..i!, gs~!,.Pl!.2~~!L~o~

hukuksal-siyasal bir fenomenin (homo sacer'in ldrlebilme,

raarcil!iJan:-ecmenen;; zeiTI'iinin) bJ!.!?.i!.~.~!~~nB!w~
Sacer esto, unheimlich'i [korkutucu olan] cezalandran dinsel
bir !_anet(lemen)in form_~!!.~Jli.ii~,i!t~~.~iLQia~:
'gu~iyi vel:tiflCarakter.deildir. Bunun yerine, egemen ilikinin
da-al:l.ra"i"illtsasarorrtlifficfur. ...............
....Y... .. g .....Y . -. ...............J .
. ..
~aysyla da; orijinal kaynaklara, gre sacratio'yu hale eden
s~me;in terminum exaraxe, s~"1p't~li~_:y.erberatio
pa":ientis, oulun babay inemesi ya da avukatn mvekkilini
dol~d~~s), somadan"'yguii"biimde_ cezalrr.!d.rlaciik: -~!~
bir kir@.jhlali_nitelii tamyor. Bun~jg.e%bu.u.!~.!d~--~a'
Y~l!!~~tlak~~!!lsu~~c!_r..!f!!:e durumun~z b
rakimlyla siyasal dzene dalili edildii orijial istisna dru-:'

~ll\';lr<\"~-~~,.....,..,_.,__,, .......,,.,,.~,,..,, .._..,..,,.,,.,.,,,.,,_,._.,, ... ~,. ... ;.,.,_.,,.."'"fll"-"r.r-""""""'""''lt.:'l~..,~"'':--'4o ... U"""""'~r.~I>Uv..;..lf;

llS

munu oluturuyor. K~in ~~Jj:leyici edifl.P., snrlarn izilmesi deil; snrlarn iptali ya da yadsnmasdr' (ve zaten Roma'nn kurulmas mitininmkemmel bir alenilikle rettii ey
buduf). Numa'nn cinayet yasas.(pm~riCidas esio); .ho~o sa. .
-.. . . _, . . . .
----
cer'in_~ligi sfa~~ (parricidi non damnatur) ~
tem_ kux_:IYQtY~ bu, si?_:?:_ konusu sfattan ay; .diiJ.ll.~m~z b.!r sistemdir.
Egemen iktidarn
tesisini salayan
ilk Y~PUJ.!! ..~E?~;e11ir
.
.......
.
..

-
~-~-....-.t.t______

~.

~
Bizim buradaki analizimizdeki haliyle sacer teriminin anlam alann dnelim. Bu alanda, ne Abel'in kastettii gibi bir zt-anlamllk bulunuyor ne de Durkheim'daki gibrgenel bir mphemli(('~~wY~!:l!!~U~.u ~L:!!!!.~~~!.~...~~~ ldrebilecei bir insan ha~=h!WLhukuk al:.IJ.!..r:!.!D.J.Jnute kurQ..anl!s.,alann ~na ta- .
an bir iddet nesnesine- iaret ediyor. Bu ifte ta m, bizim bur~Ttah!dllC!m~i~i!Q~, "'PrTan __ iJe. dinsc;[_ c..r.?!~-~ndaki. ve
bunlarn tesindeki belirsizlik mntkasn yaratyor. Bu P~eJ~ek-
tiften bak-ld zaman, "kutsal" teriminin grnteki elikil-~rl_::
nin pek ou ortadan kalkyor. Nitekim Latinler, douiiifai1riaari
Q_r gun.sonra-krban edilmeye uygun bir biimde olduklar tak-
sa}i'iyoriEird: te yandan Varr (Dii"ie rusdfrcie-domilzlarr
2.. ~c 16); ~~k-i"''~aitianlarda kurban edilebilen domuzlara
saE_~~d.~-~~i{!!~i ~~_yl~c:>EJ Dolayt~yl~ b'='~ada ayn teri ni~ 71iio
sacerin kurban-edilemezliiyle elimek
yle dursrl; sacerin
:'
sadece ldOrlebilen bir hayat anlamn ald orijinal/ilkel bir beliffiiZTik
mntkasna doru kaylyor.-(RUroanelailnce domuz yav.,..-.
fu!~r' ;tanrlara adan_m"lk anlamnda henQ? "kutscll". de.Ule.rdi;
slqece ldOrOiel:>l1m~~iifii!-ygrj"i3..r~.) Lati:_airlerin akla-.
r kutsai.oiarak tanmlamalarnn (sacros
!edat amantes; 'iher
---~kim kutsal.l~lt:!rl!.o.~~tlr: [_Propertius, 3. 6. 2]; Qujsque amore teneatur, eat tutusque sacerque "Her kim ki aktr, gvende ve
'I--....

tfca;

temiz

-,....-..-~~........,._,...,~--~-'":'~-~

~_._

qui

-..:...... ..

116

.~.:::--:.:::

:. ~ ..::;:,:.t:<.:~~~---

kutsal

ola".[Tbullus,

1. 2; 27)) nedeni,

bunlarn la.n;llLKsJ:!~JJ.J!

rl~~~~9,e.t!!1J_JlJ)i!la:p:lelLF.bu iQanlarn .keJ1di kendileLLIJ.LQ1~-

1~.U~~!.~JI@@~~bJ~~.l1~~l!L9!!~~.~~-'5Yll.~

s~'la1nLI!L<tar~d Bu alan, il~arak, kutsC!L.!Ja>!.?!llfl

~~~9~9LJ~~~l!.~IL~~!.~!!~~and!J

117

IV

"Vitae Necisque Potestas"*

!:!:J: ::~J:i:i: li

"Uzun bir sre, egemen iktidarn karakteristik ayncalldarndan

biri hayat ve lme karar verme hakk oldu." Foucault'nun, Cinselliin Tarihi'nin ilk cildinin sonundaki(La volonte, s. 119) bu
ifadesi. ~k sr~dan bir tespit gibi grnyor. _Ancak "h~at ve
lmj,iz~rindeki hak" ifadesi }ukr.k tarihinde ilk olarak vi tae necisque potestas formlnde karmza kyor; vitae necisque
potestq, egemen iktidar de!;j)a_&24_ [b~bann] oullar_!!~<;_:_
rl~tJk-yetkisinL[potestdLtanmlyord~;;Roma hukukun~~:,lif~_Jji~~g~~.~-b~:::~l!YI~-~del!;_Latincedeki ~rradan
* Hem hayatn, hem lmn gc; hem hayat verme, hem ldrme gc. (.n.)

k!!!Lar.myla

(Latinler bu kavramla zoe ve bios'un

anlamn

tek

bi:_ ter~!J!Cl~!().PlUy()r!~~t), yaln yaama geregine ya da belli bir

.
. --"- ..
.. .....
y~amq_i_!g!rr~l_fet ..~.den . birkavramdJ:Yita szc~Ji..l1!!!1_~-~~!:_
llde ,.hukuksal bir anlama kavutuu ve gerek bir terminus

teel_ifc:us'a [t~knik terime] dnriild teky~rTteb.i vitae

nec.isq_ue~po.testas-ifadesiydi. Yan Tho~_ya.:p_t!._Qrp,~l,(. .1?4. a~ada.unu gsteriyer: Que'nin b.tfQIID1HJ~ljlS!Ytlq=,t~tsal1cl [~lm ile hayatn kartln gsteren bir bala-.n~J deil-
'dl; ve bugqfJki_:v.ita, nex'in, yani ldrrie yetkisiiin doal bir
s~~UC~Q@..baka bir_ey.deildir _("Vita", S. 508:9). Dbayiscy
la da hayat Roma ~ulruk:u sahJ:~_!!!~:Jlk defa_:olar'!k, .. ldrre
(dah~-~o.ru~!Lkan .. dl9:rleden ...ldtme; nk ~[Jcate'nll tam
an(_run,.mactar-e.:.den.farkl_olarak, kan dlw._ed~:. ldiirmedir)
y_~~~s.~ r()liiniJ.. 9Yf.ln:1<!Jjin gereken bir figran olar~_k
.y.ordl!,J3u yetki mutlakt ve ne bir suun yaptrm olarak anla'lii~rdu:.ne de do.mus'un [hanenin] reisi olma sfatyla pater'in
sal@jy;<tine gireri genel bir yetkinin ifadesi olar~\ BU yetki,

do.ru.dlY!_cln!y~_v~.-.~.mt~_e baba-gllliidsld~~ douyorrlu

(baba, o~u ke,di_~~-~s~!i_.?!=.l!J.f!I]~.~-Cl9J.a.:YL()~l!nun hayat

ve lmi!Ji.z~rinde..yetki..sahibLoluyordu). Bui!f\!!__!Ql.~y babann..bu-~1~-~y.~tkisini,
karsn .ya da.kzn zina bal;d:;J~~.
...
kalayan bir baba ya da kocann yetki alanna giren ldrme yetkisiyle ya da.hatta dominus'un [efendinin] kleleri zerindeki
yetkisiyle kartiimamak. ~::eJypr,~'nk sonraki bu iki yetkinin her 1.ki~i de,, ~e reiswin evdeki yasal yetkesiyle ilintilidir ve
dolaysyla da, bir anlamda domus alan iinde kalyor. Halbuki
vitqe ~~cisque"['iesias, ~doan her erkek vatanda iin' geerlidir.
ve dolaysyla.da genel anlamdaki',siyasal iktidar modelini tan.!J~Yan bir forml gibi grnyiff.ilk olarak ortaya kan si-

___

,----~--

yasal unsur, yaln do_al hg~at df!./1.iJ.L.lf!!:!!.JJ1aruz bllaklan ha.:.:_

yat (plak hayat ya da kutsal hayat)tr.
Gerekten de Romallar, babann vitae necisque potestas' ile
yneticinin imperium'u arasnda byle temel bir yaknlk oldu9

unu dnyorlard. us patrium [baba hukuku-.n.] ile ege-

sicilieri sk skya birbirine balanmt. Dolay

da, hem baba hem de ynetici olan ve Brutt,s ya da Manlius Torquatus gibi, kendisine ihanet eden olunu ldrmekte tereddt etmeyen pater imporiosus [otoriter baba-.n.] temas, iktidar mitolojisi ve aniatlarnda iemli bir rol oynuyor. te yandan, konsl SpuriusCassius ve tribunus Caius Flarninius'un durumlarnda olduu gibi yqnetici olan oul. zerindeki vitae necisque potestas'n kullanan [sradan] baba figr de ayn derecede belirleyicidir. Senatonun yetkilerini kendi zeripe geirmeye alrken babas tarafndan engellerren Caius Flaminius'un
hikay1:1sine gnderme yapan Valerius Maxirnus, baba:in potestas'n anlaml bir biimde bir imperium privatum [zel alana ait
yetki-.n.] olarak tanmlyordu. Bu olaylar analiz eden Thomas,
Romallarn patria potestas' bir tr kamusal ykmllk olarak
ve bir ailamda, "artk/bakiye ve indirgenemez bir egemenlik"
olarak grdklerini yazabiliyordu ("Vita", s. 528). Ve sonraki bir
kaynakta, Brutus'un, oullarm ldrmekle "bunlarn yerine
Roma halkn evlat edindii"ni okuduumuzda, o zaman, ayn
ldrme yetkisinih, evlatlk sfatyla, artk btn halka yneldiini reniyoruz. Nitekim; her ada egemenlik yetkisiyle do.natlm olin liderler iin kullamlan yceitici "halkn babas" lakab, bir kez daha orijinal ve meum anlamna kavumu oluyor.
Bylelikle bu kaynan bize sunduu ey, egemen iktidar mitinin bir tr soyktdr: Yneticinin imperium'u, babann vitae
lecisque potestas'nn btn vatandaiara yaylm halinden
baka bir ey deildir. En ak ifadesiyle syleyeli~.:~h~.l!.~_al hayatn en tem~tJ~yw.~, ..QldUrlebilen,Jildrl~J?ilmS! ~lli!y_-
le siyasallatrlan insan hayatdr.
. ..... .. -.
men

iktidarn

syla

120

: : : ,:tf: r:
zaman, Eski Romallardaki bir trenin,.anlamn karmak mmkndr: Buna gre, imperiun'Ia don~t.lp: olan ynetici ile bunun_ nnde yryen ko!:l:lJE!!l_~n:!!, ___
(lictor) arasna girebilecek tek kii, yneticinin ergenlik an
d_aki oullarydl, Y-netici ile kendisine her yerde elik eden ve
kqr~~E&..!ft.ic:lai-Ai_a.nl~ml (tas c es formidulosi ve saeve secures)
ta~~yan korum.I~ arasnd$i bu fiziksel yaknlk, imperium'un,
l@rrn~_y_tkiinde.nas~aayr dnlemeyeceini ok iyi ifade
ediyor: Y:g~ticinin olu, kendisi ile koruma,lar arasna girebili~ord!:!_; nkA zaten ta en bandan ve doru,dan tJ.oruya babas
n:~_J'!l:~~:()~c:l.rme yetlQsie. tabiyqj1. Puer oul [ergen olan
ocuu-.n.], s~rpbolik ol~~,_tam da_yj~qe nec:}qu~ pptestas'm
egemer;_ilc!!g~!:tQ~q~lii.IDJ~yjt~<;J.jy_Q;:.. 1,
---Buikisinin akt noktada (imdiye c:lek o bdar da esiz
grQnmeyen) u A!i:ites:a/es!z gerek~rta.ya._lgyor: -~
kek vatanda (ki l!P:.~~-~l:!...~!fatlYJ.~.!s@ll!~G.l hay_~m...katlabili.,
Bu perspektiften

bakild

YZE.!:l) ke:disini- gruda,!Lf!Q!!!:Y..~. my!~ qi!:.JR<iYml~hUme

durumunda buluyor; h~E ...~lf.~!s.,,,,R,[.,"~!f.!nl&m,!:>l!.b~~.!~iJn. . .,Q.,
c.21Ji::Ro~!i!i!~;=~!.::x~!&1.Q~~_YNru!ill!!P-JLQ@ (indemnatus)
ldrlemeyece_ini vazeden On Iki Levha ilkesiyle tam bir e-

l~ki i_~~~-~!:E.~E-~~!il.?.~~~~~~~~ra~x~i;;~;n;;c;:ii;;;"tnerrraendum) biimini

.

mamenJarkndaydlar.

alan bu yetkinin
kmaz karakterinin ta---------------'

l3undan

baka,

vitae necisque potestas

fmmind.~: kutsal _hayatn mstesnaln -e:prydilen trens~l

pr~tiki:er-uyarnca ~drmenin imkfuszl~anmlayan bir
z.Q.JLi!s..Q.~J?.lli.tllQ.Yordu. Thomas ("Vita", s. 540), Calpum1,_
bir ohy~ g(jnerme
yapyor: ~urada bir baba, potestas'ma dayanarak, olunu, l~
drll!esi !!n bir cellad.a._v.eriyor. ~Q!l:!..P_:!:!.'!.Qk~;jyQijr~: ha<:
olarak, kendisini babasnn ()lr.rnesini(vult manu patris interflet)--istiyor.=-Viiae n,~d~q~e potestas, kendisini dorudan doruFh~cus' da _retorik b.j.r 111:* _ol:a1c ye: ~an

Y:~--~~~I~~~.xmt&~.!!~Y~.H!HU?f\_}tY""LX~2~~~~~:C4~~~F.P~-~~121

occidi

("cezas

nn ardndan

olmayan ldrme"), hibir ekilde llim cezas

trenle ldrme uygulamasna imkfuve~;:yor.

ll,lllttt~:::r.

Thomas bir yerd~ vitae necisque potestas'l~ ilgili olara<: u soruyu soruyor: "Roma hukukunun lmden baka bir biimde
ifade edemedi~ bu ems~si_zjliki nasl ~!r ilikidir?\ (''Vita", s.
510). Buna verilebilecek tek yant udur: B "emsalsiz iliki"de
sz konusu olan ~. plak hayatn hukuksal-siyasal dzene dahil edilmesidJ:r. Burada karmza kan man~u:t. JJ!!.!J.LS~1
ei.~~~Y.~.9~l:r.".JyJs.aLh~at:L.btlrnalaruu:LJ;_~.bf1L.9~.

niutlak.bi.rJ)ldi.irm~..J.etkiiJL!.L!!~_!!~j..Q.lmM2t9I.Y.!1dalar,..l!e_aan::.
~:l:t~~gir~~L~~~.~<i,P.-o~.S:.if.!~J?k}~~is.~Y.!e.hen_,Jdr
lebilir olm@..s~.hY.m~~.....,kurban
edilememelidir.
Dolaysyla da
.............. ........
.........
bur~:}!I::PQ/l::patestas '.m.herru:;ion:z!!s'ui hem de kentin snrnd~lma ko~T:mu
ortaya
kyor: Eer klasik [dnemdeki]
siya... ...
. .
....., ............. ,.. ,..
set .bu iki alann
yoluyla
burada,
ldrle............-ayrlmas
.. .
..................d,on~sa,
-
__,__________
oifeii;a:ma. leurhan edilemeyen hayat, bu alanlarm her ikisinin de
ayr ayr dayand destek rolyle birlikte, bunlarn belirlenemezl~ sfatl~..!Yl-J>l!. araya~geldii..$.i!.m.l _q_yn~tr. Zoe ile
b~, bir~~l~E.!!Li0emek ve_ d~.~.~~~,!:yle birb~rini
~~':ledukl<l! bu belirsizlik m~!k~~!l~~i,as.!!!:. bi o~ ne de ~o
ru zoe d v
-~Hili olarak u gzlem yaplyor (bkz. Badiou, L' etre, s.
125): Devlet, toplumsal bir ban ifadesi olarak deil; yasaklaY}.ll bir koeukluk (deliaison) ol~kuriluyor. Burada bu iddivar
olan (nyhteaya yeni bir anlam katabiliriz. Deliaison, zaten
.....
.....- melen bir pakt y~ da bir s~leme biimindeki) bir~ls;Qp...!J.li!.s__....-.iara:k,ania.lnamsldr. Bu ban ...................
kendisi
zaten....ta en ban"' _
ci:J..Q beri bir kopukluk ya da istisna biimindedir; burada zapte-
.......
...:"'""""'... "'''""'".,._... .,..........
...
........1
dilen ey ayn anda dlanyor ve insan hayat siyasal alana an-

-~

~~-

:s.;fl:'='11C.l~'""''"'_......:'~ ~

4>t~:;l='

~--=-""""'-"''._.....,_,

-"

-----

------~~~~--~

--~~

~~..,

122

~...,. ...,..."""""''',.'"~'''""'',......,.""=>

c:.o.:;;.::;.:.~

_._~-'"''..;,,,,~

,._,.,...-..~

-.......,4-'''""''~'"""'~~~"""''""'""""~~c _.....~

cak

ye~sadece-llll.!!!ak

bir ldrme yetkisine

te:J.uKli@ek_ur.e=.

~ d$H ed~~~nJ.ilc;.E_a, pozitikir~Lba_~<!.~!Ua da

topllrlSifPakt ~~.i!!dari_. ,@a__~kll.e.r(Ldayanan; fakat aslnda
sadt?,~~JzirJs;gQ!!@u~-9.!~ bifba~ egemenlik aismdaiba-

-fifd~Pi4~::-~u)~~-p~~]un ger~kt!!. :Ji v~ E~H.!~_~Y (yani ev

ile ~~!..!..~.'.l~.:IP~~~-~~-~~!~.~~tkaoa_ i,lcanet ~dyn !pJ.;J.<'~tY.at),
siyasetin ilk unsurudur:-
.

: ' : .

123

Egemen(in) Beden(i) ve Kutsal Beden

:i~::r~;

Emst Kantorowicz 1950'-Ierin sonunda Birleik Devletler'de,

Kraln ki Bedeni: Ortaadaki Siyasal Teoloji zerine Bir alma (The Kg's Two Bodies: A Study in Mediaevaffolitical
Theology) adl kitabn yaymlad zaman, kitaba sadece orta'!; tar4liler~il; ayn zamanda ve hepsinden te de modem
ag t~ihiJ.eri ile iy(!~t bilimi ve devlet teorisi uzmanlar bykgi gst~rdi. Bu almtbikukusuz trnn.Bl.eserlerin
den biriydiv.e.. gelitirdii hkmdarm "mistik" ya da "siyasal
pedem" ~~sygn~{Kantorowicz'in en. parlak~~fu:~v~llerl!iden.bi. -------
.7
'
r(olan
R. E. Giesey'in
yllar sonra gzlemledii
,gibj)'"mo;!~JJJ
. .
.
.
....
~

124

devletin geliimi tarihinin dnm noktalanndan birini" (Giesey, _

Ceremonial, s. 9) oluturuyordu. Ancak byle nazik bir alanda
herkesin takdirini toplayan bir ey zerinde biraz dnmek gereliyor.
Kantorowicz'in kendisi, nsznd,e, hukuksal bir reti olan
k(alii' iki bedeninin ortaadaki rnekleri konusunda yaplacak
bir ar~trrg_<LQJar~_Q_~J?!!.J9J~f.n,..yh:arnn ilk. bataki mak. s.~_l!ll.~tJ.n ve hatta -:-:-~t-bal.nn da gsterdii gibi.;_ bir
"ortaa siyasal teolojisi ag:mJ!!:'na dntn. belirtiyor.
194;Ierde. .Aimanya;daki -;iyasal olaylar bizzat. yaayan ve
(lJiilJfi,i~-youn
biimde
katlan, Berlin'. deki Spartakist Ayaklan.:
., '-..... ....... -
.. . .
..
.
~

"

'

~a~~_Ye ~n~'teki Cu~~!i~e!..!Y:l~C.I.isJ.e,~de Iviill.~y~ti!er~

mucadele eden K~tor<?.YV.!.Z,. 1922 ylnda Schmtt' n

kendi egeilieiiiik. teofisilli ()ilirttu'u "siyasal teoloji"ye gnderII!ej:~E~~tan kendini alamyordu. Asimile olmu bir Yahudi
olarak,__~~zizniii. ~~!~~~.<:I!13Yl4n~.c.l?.!!. ,!Q!.!~!!:Y..~!!..tillill?1Jlll.:l.
ardndag_.9!!-J~.l?~ y], sonra Kantorowicz, genliinde cokuyla
payla!J. "D~~le.~ . I'.@!f'li, bu defa tamamen farkl bir perspektlf!~r, .. yeniden sorgulim.aya dnyordu. nszde nemli bir
~e~~Ji:n~e ... uyary g):iri.y~ruz: "Yazarn, modern siyasal_
dinlerin_)Jaz id.olleri:id.,gg..JJJI!J., yalnzca,
-........-.... ...en
-....,_.knden
______..,__......................._
byii,_ne dek btn uluslarn en olmadk dogmala.:n.J~.~Q!(....y.
,......,,,.,.fl''U'"':'""'"'"""--="'"'""i',.."~..-.. ""''"''~.- ......,.....--"-"''.,.....l.,,,,,..,.,._........,..,.,...,~,..
.:.u.~---"".;...,.,.,.~. >-"t:.-"-",.,:......;.
d~tug ve syasal t~~~~!,llle!.!!.1.$~!,..ls...,\m.l@t~li!!e~Q.2.I!H.!Y
':~~~~.t.r..-~~-~-_!:?_~~-~~~!9. ..<!~g~y!m.lyr_i[.Q~g..<!2!~Y!. ?I:~.wmay..a.y.
neldiini dnmek .... ok fazla ileri gitmek olacaktr" (King's
iwoBdles~-s:~i:ii). Yazar, ayn veciz alakgnlllkle," 'Devlet Miti' denen sorunu herhangi bir tamlkta gsterdiini iddia
e~~~b_)~_eZ~~Jn~" sylyor (a.g.y., s. ix).
.
safnda

---

-~

en

n .....

Bu anlamda kitap, pek,!_~,_y_\!~Y!!rr,.~~~ <!~"Y!~~.Y~. ~t.t.~ teknikieri z~rine yazlm. byk eletirel metinlerden biri olarak
iqi"ii~ljili.,:: te. yandan;- korkun i( R icia,:d ir~~i~lid~~ --~~Pl'Wden;i raP.orll!,dan, grt_a hukuk-bilim ve teolojisindeki kraln iki bedeni retisi-in oluumunun aklanmasna kadar
125

uzanan bu sabrl analizi dikkatle okuyan herkes, gerekten de

bu kitabn aslnda sadece _ilirasal teolgj.iniiL.d;_:;!llistifikasy_griu
(gi~~rninin zlmesi) Ol"!J.~ olf.Y1lUp...okUIID.l~Yacan sormad~edemiyof:'B~;~d~rgerek'.udur: Schmitt' in nerdii siyasal t~oioji <:fSas itibariyle siyasal iktidarn mutlak karakteri zerine yaplab.~ bir alma..rm smrlarn iziy~;)Kraln ki Bede:
ni ise, sadece, Jean Bodin!e.gre ege'lenltrtanrnlayan baka
ve daha zararsz bir nitelikle'(puis~ance absolue e(pei:petuelle
[mutlak ve -daimi g9D ::_kr~n dignitas'nn ~Y~jtonur-.n.]
kraln fiziksel.lmnden s:mra da yaamasna ~fu veren (Le
roi ne meuit jamais "Kral asla lrriez") egemenliin daimilii
n_iliiliiyle- ilgileniyor. Burada "HristiyaiS!yas-alteoTojisf',
tsa~:tin mistik. bedeniyle olan benzerlie dayanlarak, sadece ve
tamrunen devletin ahlaki ve siyasal bnyesinm/6.~diiiiiiip. (corpus morale et politicum) sr~kliliinin (ki bu olmadan istikrarl
hibir s~y;;sal rgtlenme dnlemezdi) ~~sisi grevine ynl~iiC1fiyordu. Nitekim, bu anlamda, "kralm_il.d_iJ~d""eni,. balan
t,siZ
pagan
kavrarnlaJJS.l.._bazLb.enzerlikler-tamasna
... ra.., ...... ........-..
.....--...,.._........,.
..................._..,.....
men, Hris_!:~y_a.~ !~<?!()j~ c.lii,gesffi~n filizlenen bir. kavramdr
ve bund~-c!.~ty(l!, __f.b_ristiyan siyg,~;.l Jeolojisinin nirengi noktalarmdan biri olarak duruyor" (King' s Two Bodies, s. 434).
~

.,.... ~----:-----------~-

.::::::~~~~:~::::

Kantorowicz, bu son tezi belirleyici bir biimde ne srerken,

tap: qa, 1cra1i iki. bedeni retisinin soyktn kendi amalaci"jla az hizmet eden bir yola saptrabilecek bir ~~~~ru ha""--~"'--------
trlatyor (fakat bundan hemen vazgeiyor). Kantorowicz, kraln
iki bedeni retisini, baka ve daha karanlk bir egemen iktidar

rina .

gi~emiyle balantlan~r:yor: "Fa puissarce a5ilui:l<Witio~

w1cz, b~r.li~ (l1pnne'i'rierine yerletirilen egeme.nin./kr~.~ ~al

mumu
mod~J!JJ!n . .nemli bir rol oynad ve aynen kraln canl
...
;,
~.::s~::;:r::'f.!!:-:::"::-:-'

126

,,,r~o,,, .. ~. ~~ "''" .,... ,, .,..,..:..~:~:'\;~:/ ~....,~,, : , ::. :::.:.:.:.:..,.::.::::: ,

., ~ .~~ ,..,,.,,._, .. , .

kiilii gibi muamele grd F:ansz krallarnn cenaze tren-

lerini betimledii 7. blmde, bu trenierin kkeninin, pekala,

RQ~~~-TI.:P~~!w:.l.~Pl1~n. tanlatrlmalarna dayanabileceini
hatrlatyor.

Orada da, egemen ldkten sonra, balmumu ima~

go'su "hast!!.bir msanm gibi, bir yatan zerine y:atrlyor; senat.d~::_.v{ekri.[natrons] yat~n.her iki tarafna diziliyorlar;
d.Q]s!Qr.!~_!?..~Jr:::u.mu putun n~l:>g; a~~l~p yoklar gibi yapyor ve
yedij~_~gi_!_Q!11!!1.QI!_l~Yk~L'lene~ dek tbbi yardrnl:,-n su,nu~
yo~lard" (King's Two Bodies, s. 427). A.:lcak, Kantorowicz'e
gre, ok _E~~e!.. Qln.:a,sn.a ran,~:. Franszlardakitren doru~
dan doruya [Roma.~d.~] Pl!gl!!l __QJ:'Il.~te: e.t.k.ilenmi deildi.
A.illa ie-~Q.llirsa.olsun Kantorowkz u:ccm emindi: Hey!eli.J:....Y1!f.:
. l, b.!!f.AQ!id..~bir k~_?;__~a.~~,._l!:l lm~..Y.~!1.'.~J.mUm..QI1lli"J!!1lli!~jj
rekliliiyle ilintilendiri~cekti. _\,
Oiesey'nin, Kraln ki Bedeni'nin uygun .biimd.e tamaml~n
dg_l;>.ir alma sayabileceimiz Rn...sqns. fransasnda Krallar~ Cenaze Treni (The Royal Funeral Ceremony in Renqissance'li,:~~~e) c96o) adl kitabnda, hocasnn t.am onayyla bu ko.'7
nq.ya ~ilmesi, Kantorowicz'
----o-ooO in Roma' daki rnei. dlamasnn,
bir.. .il:.ma.LYa.. c;l~. qikkatsizJUft.~P.. .l~yncddanmadn ...gsteriyor.
Gi!'!~~~y, ;Elias Biekermann .ve ..Q,f:cj,iiJ,l Julill. }Jlper .gibi. bil~
giierin,.Roma'daki emperyal ..c;pnsecratio ile Fransz trenleri
~ifida ge11~tic bir balantl,<:~;~~n;.g~~~zlikten gelemiyor~.B\n~ ramen, ilgintir, Giesey ~11 konuda bir yargda bulunmaktan kayqr_{''Bana geliq~", cliyor_Qie.sey, ".benl:n iki yakl~&~mi.~jiilline yanamarray yeleiihn'.'(s. 128]) ve bunun yerine, heykel ile egemenliin daimilii arasn.c.I~iiUk.i konusun-N-"O~MoOO<-Oo

_ _ _ .. ,

d.f!. ~Q_ca~l.P..ill..YQLI.!illUnu.. ta~;n~n:on~yhy~~du. Tabii bJn!lJ:u!lL.

bir nedeni

vard:

Heykel treninin pagan uygulamalarnn tr~vi

"iCi;iiu hipotezi he,s.:.P.a_lf!:lt~ld,'ig ti;kdirde5K.lliito~9wi;;z-;i~-"H-.

ri~~iy:ll siyasal t~~loji!;;n~ ilikin t~;.i uya <iiim!J_glacak ya da

en azndan, daha dikkatli bir biimde yeniden dzenlenmesi ge~~~~~~kti. Ancak bunun farkl -ve daha gizli- bir nedeni daha
127

vard: Romallardaki consecratio'da, imparatorun balmumu modeli ile egemenliin en ak zelliini, yani daimili.ini ilintilendirmemize inkfu1 veren hibir unsur yoktu .. Bunu~yeriny,.h
kmdar:n baln;umu moqelinin nce canl bl:jns.ar muamdesi
grd ve_ dali~ sonra ~a gsterilerl~yal9-J;h d~het ver~ci ve
g~bet.:;rei trenler,:.paha karanlk ve daha belirsiz bir mnt
k~ya dort1 'kayyqrdf.iurada, ki _inai'biinu ele alacaz, kra-

fu:iY:a.!J:.lJ.?.~4.~ni, ld~fiilebilen ~~_!!1i~~au~~~Y._t?~.~.9PJ~

sacer'in bedenine benzer(ve hatta bundan
,...--------..-----grnyor.

ayrt

edilemez hale

gelmi)

::::::t~::::
1929 ylnda, klasik antik dnem zerine alan gen bir bilgin
olan Elias Bickermann, Arehiv fr Religionswissenschaft'ta
"Roma inparatorlarnn Tanrlatrlmas" ("Roman Inperial
Apotheosis") b;lkl_ pir_ makale yaymlad. Makalenin ksa ama
ayrntl bir t?i>: l;>lm~c ...pagan_.Qut t.Q~~J:?.leri (junus imaginariuil) ile ngili.z ve Fransz hkmdarlarnn cenaze trenlerini
ak;a ilintilendiriyordu. Hem.Kap.torowicz ve hem de Giesey
bu almadan sz ediyorlar.'Hatta Giesey, hi ekinmeden, kendi almasnn Bickermann'n makalesine dayandn dile getiriyor: Ne var ki, hem Kantorowicz hem de Giesey, Bickermann'n analizinin tam. da ana t~_!Il~~!fi oluturan ey konusunda sessiz kalyorlar.
Hem yazl kaynaklard~hem de_mader paralardan yararlanarak inpa.,:a._toiarn.ad~a~ (imperial consecration) trenlerlif'Ciik:katle yeniden-tanmlayan .:Bicke:m.;,pp, Q_y. "putun cenaie
t~i"n~~ki-zgn~~J~9Jrnt (her ne kadar bu knazn
btn sonularn tam olarak kavrayamasa da):
1

Her normal insan sadece bir d(!fa,.gQmjJ.,!,Y,r,;...tpk sadece bir defa ld~-

128

--- -------

 gibi. Ancak Antonius dneminde, adanin imparator iki defa yakl

yordu, ilk olarakJn. corpore [cresedi] .ve ikincisinde de ejjigie [balmumu modeli] ... Im,E~~~~un cesedi trenlerle ve fakat resm~an
bir biimde yaklY.or ce__edinde!Lk.aJaplar mozoleye konuyordu. Bu
noktada..J.~I.!s;;n.mJ!t~mi. genellikle sona eriyordu .... Ancak.A!H9.!1~.!!~l'i4~~nJS!!_ml.i._LQJ.Qj!. zam~n cen-azesliiCie -~er ey te~!l~rt~...~.__n,~a .
Yl!!:!!,~~Bqrada I.EE.i!i.J&_m (halkn matemi) tam Q..kemlli:l\':rin g_i;\l!ll~~. Da!!_~~~~~~~~~~nl~n. kat~a
~~!.TI!!~!Y.!!LJ?..i!JJ.[t~.~.~~~l!Ei.Q~ncg~.,J.ili;.mi..hala.mt! Ve :.Ql:!.. iY1Ju~
p~ [h~nize t.r.i], Di<i_y_Y._l:I~io.diu':.n. daha
SQ!!!.aki~~..@la~!!!lL.Uikin getikleri kayitlardan rendiimi~() gre,
len hkmdapn bedeninin taklidLolarv~IJ.~~.Tu modeli ilgilendiriyordu .... Di(), bizzat tank olduu birolayda, bir klenlli, hict.lm'afmOaelini!LYzndeki sineklerruziidat~Ji_ak ~'f.~.Y.~~!f_Sa}
ladn, daha sonr~!~_.SJn.tn}us _ev~!!' uru!!9..l~ ..Y~.Q~_(jpc
~rdu_~;~_n~_a_!!l~~Y.~~- ~erodian ise, Septim~s S.eyerus'un putuna
y~qW...n sarayda hasta bir insa.:,_,gl,iif.:ak b~Jc:l..:,_gqktorl;nn gelip
g@ini,)lin.ik raporlu]jaiiflandn ve en sonunda da lm tehisi

nh(~nu kayded,!yr. Btn_.P~!11r .hi!:?fr .!.s:.l!k'])iiikmyor:

'~ieyiyle" len insana "benzeyen" ve len insann elbiseleri,glydirii.'ere'K-resmiy.itami:Y_ai:lilan_bu bc.l:um.Y.:!llild~J!!~ be!!<J de ba

ka -sihirli trenlerle, can bu balinumu modele aktanlan im..E_aratonn
keidiSICiif.'~(r:OieriiischeKaiserapotheose", s. 4- 6)
---

Ancak burada btn bu trenierin anlalmasc_pal~da

Ci!lem.li olan ey, putun/modelin ilev ve niteliidir.. Burada Bicke'fmanil~- serernoniyi yeni bir. persp_~Jtif.t~ . ~.~ :tlp~J4:t..imkfu

ve~~~-~ir,k~_iJ!.Jinl~_.P:uyor:

Byle bir kopya-model ih_;iEill__i:?.i!g_k emsali var ve bunlarla dnya~.

n!!l-..........
her yerinde
karlaabiliriz
.. 136 yfndii,I<.l.'Jf:ilya....i.fiiii.birmek ver......
. \
II!,~~- yet~r.li olacak~~-' Al1~.~~-~U.. ~ ~~~s_:.u.:.h~Y.k:J~.n!n .~e.Q~?:e. ~9n::!1IPden
~Y.!~.~-Yii..~Y.!L9~ lex co(legii cu/orum Diance et Antinonoi Uf!U ilan
edi,yordu: Quisquis exho.c collegio servus defunctusfuerit et corpus eius a--domino in{qu~ sepulturae datum non ... fuerit ... ,-eifunus imagf. narium fiet "Bu topluluktan(b__ir!ikte.. bir kle lr ve de dine saygs
omayan bir efuidi hizmetinin~~J..gll2.~e,~;s i~jjgi
.narium dzenlensin". Burada da, "Historia Augusta"nn, Dio:nun da
t~1<""'kiu(uP~rtiiiax'ifibalmumu modelinin ce~~z~ trertini tanmla" ....

F9N/Kutsnl nsan

'1,., .:.. ~:'"--

. .

..

...~....... - , . . . ~-

129

mak iin kullandfmus inaginarium ifadesinin aynsna rastlyoruz.

Ancak, benzer durumlarda olduu gibi-1-ex-collegii [topluluk hukuku]
durumunda da balmumu ~kayp ~esedi~' yedei ilevini gryor.
Halbuki imparatprlaqn cei:aie t/?_~enlenride.,impafatoi:lafil."modelferi,
cesedin yedei deil; asl.ces~in.yaiiiriaa t.r~~ir-ceset olarak dahil edil~_!l-bir eydir. (a.g.y.; s. 6- 7)

JO.yl akn

bir sre sonra 1972 ylndaayn sorunu yeniden

e!lalab Bickerrriann, imparator!f.:w bu sanal c~naze trenlerini,
sa"Vatan nce k~ndi kendini t.~renle Manes tanr_J,larna [tanr saylan l ruhlar] adayan; fakat'muharebede'iiT;_~yen sava iin
yaplmas gereken bkiliren ile ilintHendiriyor (Consecratio, s.
22). Burada, egeme~in/hlmdarn b~derii il~
bedeni, art~ ayrt ediJemeyecekleri bir belirsizlik mntkasna
giriyor.

.
Bilginler, uzun zamandan beri, homo sacer figrn,[iinde.yaad] ehri byk bir tehliked,en kurtarmak iin kendi hayatru
l~J- ll<;;esinm_tanrlarna.adaytatl.'t.fe:iwliis'':(kend@..idl!yanl fi~
grne be~t:!-~!yorlar. Livy, . :34D yif.iida Veseris muharebe~
si,_gAshda yaanan bir_4~y_q_tjQ)~:9_~ ve ay.:ntl. bir bii~de
b~I_!!~Y.Qrdu1-Romii ordusu ~man Latinler ~~~ndar: malup
e;lilecj_p;gg_~,, teki, ko!J:.~4J.'Itt::_Jyt;J.!1].ius Torquatus ile birlikte orduya kumanda eden1ve kendji@ adamalf.i1;tyen-_.n.] konstil Pubius Decius.j\/J:ii;, pont.(/ten,_~ ..Diilanma] tren:t[ni] yrt~ed~-k~~disiiieyardm etme~~i-i~~iy?r~~j\ _. -
.- ...
Po.ntif, Publius Decius Mus'tan, ba rtl_v_e elinin biri harmaniyedlm_d-;hda ls.<!.\i.r'!!c enesinde dur:c~k ekilde mof=eVrimlrharmaniY~!i.rgfym~~ini, aY.iklarn_.!l_ ~l.t~~~ii:akiTai iiiizrain stne karik
unlar sylemesini istedi: "Janus, piter, Baba.Mai:s, Quirinus, Bel-

----------

- ..

* Eski Roma'da en yksek din grevlisi. (.n.. )

130

. :.

~-- ~--~

!ona, Lares, kutsal Novensiles, kutsal IJ!:_l_igite! Hem bizi hem de d

manlarmz kudret elinde tutan si~.~:kutsaiManes! Size yalvaryor x~ size tapyorul!l,.. ltuf ve inayetini~~--~m!Y.Qr.umL.R'omal
Qilin~)I~Ik.i!ii~~nfi. ..~~-~J(!ri~i Ri.iimanz. ve yceltmeriizi, RomahQuires Halknn dmanlarnn zerine korku, tela ve lm salmiiruzt:ciiiy_or.mi: Romali Q~i~i!~j]f~lk!:.~liro6.~iii{i_t~riiii . Ro;~ Quir.~~!i~~~._<?_:_d_I,!_I,!,__~sk<rl~ri :v..e.destekilerinin adna tek bama da o~
saJm_s..zkd. _t~laff!g.. !'!Q~~.!c~!h kendimle bi@.(_t_e__qman ordularn..ve
destekilerini kutsal Manes;e::ve Yeryz. [tanrilar}na teslim ediyor ve
ad~yorum."tif.~Y.QY~o]:. .. " Dah~s.():r.a,J:.en .kuan kuanm vaziyett(siliihanin bi_im:!e.a~nn stnde.dikildi..ve dman saflarnn ort~d~i~i~~:t.rtk, h~r. i.~~-<:>.~~!1-~J!.P..gz;de de, bir insanda~-~-~~~..Y_c~ bir varhkt; sanki ta!!E!~f.!h.~~~!!!~J'.attJJ.ro.ak rJ.n-:-ceiiietten.gn;..
de;ilen bjrisiydi. _~Livy, Ab urbe condita libri, 8. 9. 4 ve ilerisi)

Burada devotus ile homo sacer arasnaag_b~nzeti!Q., P."!l:l_:rn

lme adanrias ve (Livy'nin.anlat
mna ramen) teknik olarak kurban biiminde olmasa bile, taQ.~--------=-.....,.
rl~@: ol~~g_ger:el!!dep. ..!~Y.~-gi1wiY-V.I.gibi grnyor. Bu~
n.inla birlikte Livy, bu ~-r..In;:t nemli lde k tutan ve devotus'un lJ'!YJltll1.liJ_. homo sq:gr_:,jn _h:!-Y.:tlma .. daha .kesin biimde
benzetil~esini mli~I;kan bir hipotez zerinde duriiy~r: . \
her._iJi.niD_. cl~.!?.!f.~!dlde

..

--~- --.--~-,----

-------- .. .

......

...

Herhalde unu da eklemek gerekiyor: Dma,n askerlerini [tanrilaraJ

a__ayan [havale eden} bir konsl, diletatr ya da pretor; sadece kendisini deil; ayn zamanda Roma ordus""ii""ct"almTllaii. herlanTbirVatiln-::
!fillia aaayabi!ir. ~&~!..~~.~a:~ ki~r~ur~~!..!~!!.~Y.~~!i.~ilii~...~.,.q..!i_nl~!: Fakat eer adam lmezse, o zi:rn adamn model-pJl..l!L[jg
numJ yerin 2 metre [7 fit} altna ya da daha derine,gm]meli ve kefa~
ret ~~urban edilm~lidir. Ve .E!:!!!!~J~m~!s!~ii!.X.~rin_Us
tii_n_~~-~i9.l?ir...~~!Jl~!!.J.'ne~~LY,!.,i!X_:!P..ez. A~~[,J~ublL....s...Ue.c.i.s
~.Q_;E!!..X~P..t!~U~!bi, bity.n!?@~~i k~sif!i a,!![,.y!!.ln~~.~on

da~l!..~~!!.r!!...~.i!!l!i.S..:!.LY.~-;IJl.2_zel.!..hiE_ir t~~~-~~.~!!~.l!!.l!~~bkz. a.g.y., 8.

9. 13)

Kendisini adayan kiinin lmemesi, toplum iin neden bu ka* Eski Roma'da rtbece konsllerden ,hemen sonra gelen, grev sresi bir yl
olan, ordu ve adalet ilerine bakan yksek.grevli. {.n.)
.

131

dar utanlacak bit durum oluturuyor da toplum, anlam belirsiz,

bir tren yapmak zorunda kalyor,? Artk canllar dnyasua ait olmad dnlen b.u cavh bedenin statsi!.. u~_c,h:.9
Robert Schilling rnele bir almasnda, uni gzlemliyor: Kendisini adayp d~9lmey::enicii-ee:r hem profan {:ltyadmJem de
k~t~~U:lJ!!!Y~W-ifl~.~ill.!XQr, ''M@!Ul~Jl~!i.i:.Pnsann. sacer olmasdr. Bu kii artkhibir ekilde ve asla yeniden profan-dnyayageri gnl.esilem.ez. nk, btn toplum, tam d..bv lsiil}jn
karmak

~~i~!.?!.~~~~!-~~,!~~~iiEJi!:41i!i~i,.iiiiblru!illi:i~:tj.myi:

tur" (""Sacrum et profanum", s. 956). Ite, daha nce mparatorun funus imaginarium'unda karlli!nmz, eg~n.Y.!!in...t.e.d.eni
ile Jcendisini adayan kiinin bedenin!_birle__tiriy,g,r_gp..rii.!J.!fn heykele bu adan bakmaguz ~rekiyor.
.unu biliyoruz ki, Livy'nin szn ettii 7 fit uzunluunda
ki signufn~ kendisini adayan kiinin "dev heykel"inden ("colossis"), yani per imagj!J.?m [put iin yaplan-.n.] cenaze treninde ~a da daJ:~ ~<>.fu:i.su, aidm kalm adanmann temsili crasm
da kay~p_ ~edin. y:erini alan iki;ii.den/dublrnden baka bir
~y deiJ.,ir. Jean-Pier:r~ ..~rn.ant ile En:le enveniste, bu dev
h~yk,_eiJP, genel ilevini gsteriyorlar: [Bunlara gre] bu figr,
olaandi llerdeki bir ikiz olarak, "canllar dnyas ile lle{ diilly~s' arasiiidaki doru/uygun ilikilerli yeniden .tesisini
mymJc<iin klyqr" (Vemant, Mythe: s. 77). [nk] l~n do~4uu ilk _sonu, mpheiD: v~ ~!lcti@c bir..varl!~3(L~tW~;in
larya's, Yunarllarn ise psyhche, eidolQ!l y; Qfl phasmc(snn)
[hayile!,_,mh-.n.] zgrlemesidir; bu var~1 _t~ olarak-n:e canllar dnya-sna ne de ller dnyasna ait olmadan, len insann
eskiden yaad~J.. yerlere b,!!_ n,__@ffi _d . g.rUn:ijyle yeniden d~en bli: . varlictr. te cenaie trenlerinin amac,.JJJJ_ hlJ..~lJ.r~uz
edici b~lirsiz varln, ller_.Q.j!Qy_asna ait olduundan emin
olunan ve uygun bi4nde trensel ilikii~;-~litirnl'enin mumkn"oldg;d~st ve giiH)if .at~~lili;~ d~ijtfirilinesini sala
mak1:r.. Fakat
. . burada cesedin
...... ... ......olmamas
..... .
.. . ....... (ya da
. belli. durumlarda,
.
-:._~_'" :"',! ,..,'::""-- " - . -.. ~:-- --- - -~ .. - ........ ~- ~-- ~ ~ . -- .... . .

132

'

~ . ..

-- -~ .. ~- . ... . .. ..... ~---. .

cesedin sakat olmas) cenaze treninin laykyla yerine getirilmesini egelley~bilirdi: te bu tr durumlarda bir heykel, belli
koullar dahilinde, cesedin yedei yerine.geebilir ve bu suretle
de cenaze treninin terr:sili olarak crasn mrikn klar.
~~I.c.i..~~nUsWi adayan, ama ~P:eYel1ql4~ye ne oluyor?~.~~
dav
tam_anlmuyJ.!:l-kayp bir cesetten sz etmek. il}!kfuszdr;
' ~
.
- ------~--~--- -------nk.iL.ortada_lm yoktpr.. Ote yandan, Cyrene~ ~-<?~--~):JJ!l.IJJ!!L bir
Ye.~~;:lfi,,i yaarken bile byle b]! .tteY~e~ yaplabileei
syleniyor. Bu yaztta, Afrika'ya gidecek olan gmenler ile
ana~~tan yurttalarnn, birbirlerine kar ykmlllCierW korum~ iin Thera'da ~fn~k ~orunda olduklar bir yeminin metni yer ~Y-2!:. Bu insanlar, yemin_ ~.e.rken, balmumu kolossoi'yi
atee atyor ve yle diyorlard: "Bu yeminin<;LsadkJs.:.l.ID~yan
lJY,_btn atalar v:~_ma.llaryla.birlikte, mum.gibi.erisin-v.e yok
oJ~un" (Vernant, My the, s. 69). Dolaysyla heykel sadece cese..:
din yedei deildir..!Bunun yerine bu heykel, klasik dnemde.
cliiiiar ile ller ~~sndaki ilikilej dze.~_eye.n bt. J.~ak
sistemde, (aynen ceset gibi, fakat daha dorudan genel bir bi'

ve

iillcte)kiinig~1ilffi~~_4ai;,m_y,~.lmJID.'"d.!J.DY.. arasn4l!kLtt.!kt~
b~und:u i2in~anll~~~!?ezl~H~~.!.Y!lmas &e-

~eken tarafn

temsil

edi~!

Bu

ayr(l)ma [ilemi],

genellikle

J~__ .@JSekl~Qj.:_~~~..!?.!rJ_~_.i?J!.imQyJ.~.!J.Q?!Vl.,nJJJar

ller li_kisini__ do$ru..~~L~~-leni_~~~ .ot1:an cer.aze., trenleri

~!l!~~~~~Y-!.~_,g,!?_r.~!~_iyor. Ancak b~~-~tl!~!f!:l~c1a. :l:>~_fl:Q?.~P.i bo~
zan ey lmn kendisi deil, tam da lmn gereklememesiytjmndan dolay da dzenin yeniden tesisi iin byle bir
h~ykelin yapiiiDaS gerekiyordu.\ . ---------~--..- -
''""'13;:;tr~i lcra~ctii~~~k~cti:i;(ki bu tren, H. s. Versnel'in de
gsten:Hi.gil:i, temsili h.k~~~naze.trenfdeil;.ad~~~ ve.}.ca~~~~J,'Self-Sacrifice", s. 157]),ken!_@_sdayal'; ~a
.

Kuzey Afrika'da Msr'n bats!nda kurulan tir Eski Yunan kolonisi ve kenti.
96 ylnda Romallarn eline gemitir. (.n.}

Saritariri adyla da geen Ege'deki Yunan adalarndan biri. (.n.)

'

i. .

133

lmeyen kii paradoksal bir varlktr: BuJQ.i, grn!.l!Q!JJlal

Q.ir h~~~n, .asl~da ne canllarn d~.gyaswJJ. ne__q~~
riP_~.i:LI?-X~S..~~ '!lL.2lilliD.'.3!Lb~jl<.~~!!.!Ql_..Q!~~~dir.
Yaayan bir ~r ~a ~~da_~~!!.E..gls!L~&nb.J2jr I!~~

-~ey~fil~~c.!l~L4~1!~!H,~.:.91SlY.~EJ.9~IJ,. ~}!ldaJem:liin~E?-~!
~~.?.~-~~~~Y.!.!!~.!L~il.N.n!!J!eY,~!!~t!!l.. lf~!lgi~~l~.m,iL~cJ.ttE!:~-

imdi eer homo sacer'in hayatna bu perspektiften bakacak

olursak, homo sacer'in stats ile artk ne tannlara adanarak balanma dilemeye ne de cesedin.ID. y~rine bir heykelin ilcame
e_ltJ...!J1~Sin~ inkfu tanmayan bu lmeyen adan statsn birbirmY. benzetrnek mmk)ldr. Howil...SlJJ:...e.r'in bedeninin kendi~QJ..d!!r9!ebilne _fakll,tJW$.~ -~dilem~me sfatyla, kendisinin
~ ~lin4~ oldJJ!J!lJJ.a.<i~l!JirJ&.<mtq.r. Ancak bu kant, her
ne)cadar mutlak ve koulsuz-sa_<J.~ ad@_g~jJ~~~e iaret~
m'i'yoiNitekim, Macrobius'un, yarumcularn uzun bir sred:Car-.
''~:Yfboiulmu olarak gr4iikleri bir metinqe (Saturnalia, 3. 7.
6);lwmo sace_r'i, Yunanistan'da yeminlerinden dnen atietierin
k;g;anlcryJ,~ .Jove 'ye B:_d~aii~~ykellere;(Zanesy; yani aslnda
szlerI!!.~~.. dig~n...Y~ . E!~!aY.~~Y!~..?a temsili ol!'.!!~ ilahi adalete
h~ydilen ins___nlann..co.la.ss.CsindeP....:.~M.~.a.:-~ir~yan
heykellere benzetmesi rastlant deildir (,"animas .~: --_sacrato-

ri.in hominum, quos zanas Graeci vocant;, ["Yunanllarn Zanes

dediJPe;i Kitsal insanlar. ruhlar"]). Genellikle lmdeuwl!:...

:l~!J_I!S.!Jdar kendi ahsnda somutlatran hQ!J;H!....~}.f!l!:, deyim

ye~eyse, kendi k~JJ._di~ininsa_eyan bir he:yJf~.~: dublr ya da

_olossus'udur.. Eski dnya, ilk defa olarak, kendisini a~, .

--------------:--:----....

arpa lmeyen kiiQ!_beq~.MM!~ ve tabj!_.~~!Jak ~ir biim-

~~ma_s.q_fj;~tp-~!~IJ.ill~~~_~~L~!F~~~>.!f!~!!~i!_~.

Bu
hayat,_k~ndi_~.~E:~~!ni hay~n l!.~lll-PJJ>iill!~~e dinsel
...__.::;-: .. _,_.....
.. _..._,_:..,.,
............. ....,
. .
--~-

134

bilnlerinin gereJs balarnndan dlamak suretiyle. kendisini

bir ifte-istisJ!a J.!~,pes!_x_~pan, tet.Q~elli!..:...lill~-l...iJ.yasna ait

qJ.!g~szn lm ile z~:!ll!hrem bi~.t2!1~-Yl!~L~allil. illiYiamas olan bir hayatt. te Bat duny~sp~aki~\1 ".kutsaliJ,a-
.y'aP"'-figu;uii"d'e~i{jriit~~yata. ~-~1.1zer bl. _e.y_lf?:J;!m:?~ _J<:yor.
Ait~J?~'fa4~-~-gl_n~nl.L<>hin ey udur: Bu kutsal hayat da en
ba~'1fcaii
adesi
bir karakter.-....ta
.....
an""'J=-~~,~
ve e e e
_____.__ ..__beri'
-----iiY........
-. .Y'lesi
_____ ,.Y .a.sa
. . .;.................................
-~.Y
~~ te~!~~~ildii toprak~<2.~~-~~m~-~-!>~.!>~~-~-~!~-~~!n
de bulunan bl; e,ydir.

::::i.~t::

Roma imparatorlarnn tanrlatrldklar

put_,..,_.;..;...._---
trenler~y__ ~_Q__ __
. __.,-....:

a!Q!!I.!_Q!llimMYJZ. Eer c~~~s~ima~ bi~i.!P: ...P!r..a.Z. . QQ.,_~_gr. d:MP..!!lM...~a.miyJa, lme adanan b:ir hayat temsil ediyorsa, bu
u anlama gell:: mpar!~'?.!1l1J Jtimi!Y.l~J?.idikt~ (yaklQ.ktanson
ra geriye k:1lJ.M ksmlar trenle grriien cesedin varhna ra,..
men) kut;al hayatn bir p_,aras!_zgY..c kalY.c:>!. y~_.P\l. p;.tMm.,
kendisini adayp da lineyen insann durumunda.olduu gibi, bir
coiqs~u:s. ~~~~!!.p~!~:tetkisizletiri!rr._~s.Lg~rekiyo.r. Yani bura:~~
manzara udur: Inparator iki bedene deil de, ayn bedende iki
hayata sahip ol:nuOfYf:ljir doal haYat ve bir de kutsal ha;it. .:B~;adaki kutsaliJ,ayat, .nonnal cenaze treninden ~!.!Jl!Z
~~ doj~J!.~~E.mesi_yl~~ SQu.J?.!!!m.!!Y<?LYSu. b.lllll!!!
'

ce~~~YmS.~!IDesi..Y<l..!m!!!l~~!.!!!SaJ<:J.!W..t.J.,)E!,!~

~:!Lm:.;!~. ~g!]!a gi.!:~~$1pilj.:yor. Ke!.!-~i~~~-~~~}'!.!?,.~!.9~~1,~.

IqiX~.:. !2g!JJ..Q.,.,~.:.L~~~~~yn ..E..~~ig_!!.!~~~..2!IL~ti:Y.n
.~y udur: Her durum d<~; da, kendi balarnndan kop,ulan ve
deyim yerin~,:ill~~a kal~ iin inJ.anlarn dnyasyla uyumayan bir phk hayatla kar~omi.
H7rli::du~'llli'ia"da kutsal hayat insanlarn yaadif'ehirde yataYart:i~~Kendisirii aday ari; ama olneyen kiinin durumunda,
135

temsili cenaze treni, baarsz olmu bir adamann temsili biimde gerekletirilmesini s'alyor. fuparatrmcut1nhda,
ifte cenaze treni, tanrlatrliii:r"_ak-birletirilmesi ve ilai!}~ti:.
jJmesj g~t~~e, kutsal hayatn raptediln.esini rrirktin ai~yor.
v~_~iliayet h~m; ;~~i:;in d~u~~~da~frjre~.!P~~ hi_-

bifJ~~rl?..~'-Yls.!!~.3m!X~.S!&!.~~ ~~~!-~.~9;~~~~-Y-~~~z

qraklmas gereken art!<~ indirge~.E.ir _~e!~~-~yatla

k~l~yoruz.

Kutsal hayat, her durumda da, bir ekilde siyasal bir ilev
gryor. Sanki, arpc bir simetri sayesinde, -daha nce de grd9_qU,;z;, gibi da:iina 'vit~i necisque po testas olan y~ .daima ldt_4lebil)ama kurpan e_dile~ty_en bir hayat zerine kurulan~ti~ 'iktiqar, eg~m~~ otoriteyi .ende b~lund;an kii.Qin kendisinli.1iiYa<!..da_~~I_I!~p._Qlm~sn gerektiriy9r. Ve e_~!....:k.~c,ii_sini
~dayan ama lmeyen kiinin durumunda, gerekle~eyen lm

bu.-kf~Jay.ati:serbest Q_g~yorsa, eg~~~!1:4: .Ql~m!!, .li.~t:i:iP. ik-

tidarda ikin grnen fazlalJlcutsal hayat-.n.] ifa ediyor;

s~~ -ci~ici~ gu:.so~'amae: k~ ndi kendW.ULJ!e.hakalm;~~, .l-

d@J!lf!.!zfkJ.l!J!!!EJsw:J.q.J~g,r!:ll.!:.!!!.e.Y..~n.b!D!.91P.lCJ:mli., !.q):fn.gt.ne ka-

pgsitesinden qa,lw.)Jj_r.__i!_y_.4_~_,ildir.
Kantorowicz ve Giesey'nin yorumuna dnecek olursak unu
iki bedeni retisi bu .durumda f~kl ve
daha Z3!arsz bir ey olarak ortaya kyor. Eer bu reti, pagan
bi:, m~ olan imparatorlarn adanmasyla i~intilendirilemezse,
teor.:inin anarn tamamen deiir: Kraln~~&.~~~ (ki Plowd_en'n dedii gil;>i, "gtiiJ<:!Jl.leyen ve dokunulamayan:.:.. ve "oc.~uk, y~llk v~ btn qteld J.cusurlar. gibi doal beenin tabi
olduu eyierden bamsz,'offfi siyasal beden, iine girdii l
Q~deni yc!ill!Y_q,j, so!! taililde, imparatoruncalassus'unun tU:------~-~-~-.----..
revidir. Ancak, tl!ffi._Q_<!,JJ.l!..!.l.f!d..~!l.clen .dolay, kraln siyasaLb.~deni; (Kantorowicz ile Giesey'nir iddia ettikleri gibi) egemen ik~Eu.il:.~ldiliWl_g:~!ilL~g.il~S~k !?.i.L_ro;:_d~ildir.. Kraln bede~, - ~yn ~amanda ve h~r eyd;el?._.nce, imp;.n.tmvn..b~Y-~J.!!ll!!syley~biliriz: . Kraln

--

36

IQ_f~zlalk ksm, yani balmumu-modelle_yaltlan/ayrlan ve daha sonra Romallarn trenlerinde Gennete tanan ya d<:!: Frag.z
ve !g_i_U~~~r!g tr~..erlnde..ise..lenkraJ.uhalefin~.aktarlan kutsal hayat ksmn da temsil etmelidk Fakat tabii bi kabul edil-

~!i_takdirde, s~x~~ b~eden me~Q!:!I a!tik"d&'!Lta;;;; ~.~r.~~=

~.~J~.n.'22.lli..J?JM..ak~ egem,~u!i!!. !P.-!!.tl~~..~yri ~.[.aii

~~~~.r,~.,ifr~L2Li:\!~.i~:fi~iJi'Le mort saisit le vif' ll

q.nly.

ele .geirir] ve "le roi ne me urt jamais" [kral asla .ho.s<,z]

for.ntUerii, genellikle cl.nldnden ok d~a harfi brr

{.:a~m!~.Jm~<n..~.~--g~r~kjy~*:Egem~vm.liJ.mY.YlY... bii!iJcte
e~~.~l!];9 .~JJ}~altarllan_ey, e,ge:!le~![.~

melini oluturan kutsal hayattr. Bu iki

formln egemen iktida-.
--..........__._..
rn srekliliine iaretleri, kendilerini ldrlebilen; ama kurban

~ey-eiT""hi'Yai~"biifu:.an~~KE~.i~i~~;;:nzti-.
darn mutlakln

ifade etinelerine baml bir eydir.

Bifiect~~IedFd';-~;;~~~gll'"eii.'lCaviay~ft~et~m kurancs. olan Bodin, Ka:torowicz'in siyasal iktidarn srekliliinin

h~~~~!:~larM_~ilg:e.ttii..4.iJ.tu.~ ~-~~~r.~p~ifrk:~P.:.J?.~~~-s1ya

sa ~.t.i_~!:fl mt_!tlaklna gnd~!.rr..<? y~p~~ y~mmJ.q:yQ.r: "Bun-

dan

dolay",

diyor Bodin The

Commonweale'n altnc kitabn

da~--"bu krallkta kralm asla ~ediili syieili. Ve aslnda eski bir

a~~~.~[}~!L~!i!"i~~~-~iQ'!lliii~tiJ.';;~~-Kr!!Ui.fi~li.~ri:i~.!!P-_i.i~llg_!! ve krallar yetkilerini ne Papa' dan, ne Rhyirns

Ba_illkoposu'ndan

ne de halktan
lar;; (La Republique, s. 985).

alrlar;

sadece Tarr'dan

al.!

:.:::::~tt:::.

Eer aydnlatmaya altmz

egemenin bedeni ile homo sacer'in bedeni arasndaki bu sirr,etri doru ise, o zaman,.g()r,.:U:
te.birb.irind~n uzak; olan b.11lci bedenin hukuksal-s.iyasal st~tle
inde
3.I!aloji
ve mtt~ka.,biliyetler
bulabilmeliyiz, Bu anlandailk
.
......
.-
.

.,

137

ve dorudan bir karlatrma malzemesi olarak, hkmdar/egemeni ldrmenin cezasyla karlayoruz. Homo sa~
ld::P.enin..cinay.et ..91!:!.~rp~: (parricidi non damnatur)
biliyoruz. Benzer dorultuda, (cinayetin daima lm cezasyla
cezaia:Q~Jpld tpl,gijl~ la diliil olmak zere) hk~
d,rmenin basit bir cinayet edimi olarak gr~lgji,jJ._hipir _!1_!-.!.kuks~-siyas;ll dzenyol<:rur:~;lflklimdarn ldrlmesi, bunun yerine:(A.uustus'tan balamak suretiyle maiestas [majesteleri]
kavramnn her geen gn daha fazla bir biimd~ jmparatorun
<,!hs~y'ailjntilendirilmesinin sonucunda) erimen lesae maiestati__olar~.t~~~ ~~~Jyir ~-~~_!.L~4iyor. Burada bizi ilgilendiren ey, homo sacer'in ldrlmesinin cinayeyen dah_a.h;. fif olarak ve--hkmdarn ldrlmesinin ise .cinayetten daha
agrr-Oiarak-grillesi degil -;- s'ioiru1 eY, bu~i!i!lJ!i"J:>ir~
de"ofr-'iiisaniinnatiriilmeslli.ri cinayet suu tekil etmediidir.

sa~~yK;~l~clm:~;A:ilert'iri-"''egernelliii"'ih8i"'iCiit8ili":Yeaku::

nulmazdr" diyen.yasasn okurken, burada kullanlan sfatl~n,'

cmayet ilemeks1Zin--iieifesn ldre6ilece~Ffz--;;;;;-~~er'~-l:aya:t:nn::..kutsallig1n.:Yiilistin;-rmemiz ereki yol:!\________
te y-aridan, homo sa~e;;l .hay~ln~ :ru:u;;;;y-~ baka bir
q#~!g,:.:y~i kurall trenler!~ enre4il~~ eld!!!~.-~!.h~ ..~QH~
memesi de egemenin ahsn4.~ttur. \Michael Walzer unu
gzlemliyor:- Ocgk JJ: g:1.inXV1.'Louis 'r.~)rnunun vu 7
ruirnasl1]._J>.:zamanki insanlarn gznde nemli ve r ac
val5ift~_!?ir kr_a,ln ldrlmesj deil, bi' .kii..Yw...ru.!:n,as
v~:ffrn.cezasna &,~.Q!!f!J:_l.g~!L~~-l!llirJ!lmesiydi ("King's
Trial", s. 184- 85). Modem anayasalarn, devlet bakannn s
radan bir yarglamaya tiliitrt"ulam;,y~~~-~~jig;en: ilkeSinde
~n hayatnn kurban edilem~z oluunun izleri bulunuyor. rnein Amerikan Anayas~_(n~a, Ba,l<:ann. y_~g!!~as
i~~~$en.a~?.l1~~ Y,~~s-~k _!Yf~~-:ll-~---~~kahnn bakanllda
zelpl~* topiarm~_s g~r~kiyor; SenatoJ~IJ ~!9:14e ~~~-"b

yk sular" iin toplanabiliyor y~_!?JI~e.d.m:sJ.!<:~cak olan sonu da

....._.........~

138

~-~----~---~---"'"''

- ..

normai bir yasal ceza deil, sadece grevden alma oluyor. Jakobenler2 1792 anlamasnin tartlmasrsif.isna.a.a:~
m~_~ !!_.f~~dilebTif!!esilli.i1erirken, ku~~ hayatn kJ:!!!?._an edi- .
. l:_l!l~Eii ilk~i .bl!.J~iiminin en u noktasna ta
. ll}r.~.!~.J?.~~~lJ.i!:..~.Rm~y.Qrl~~ k~ ts al hayatn, cinayet i_le
meksizin herkes tarafndan ldrlebilecegini; fakat asla resmi
bi~rine tabi tutUiainayocaiu ongren arcam,f.m'a t~
mamen sadk kalyorlard (fakat byuk bir olaslkla bunun farknda deillerdi).

hlaz

------

139

VI

Yasak* ve kurt

"Homo sacer'in karakterinin tamarn unu gsteriyor: Homo sacer, kurulu bir hukuksal dzepjn iinde domu deildir; ta top-
lumsall;ma,nGgsi ha.~d.nemine_ dek uzanan_ bir figrdr.
Bu, Hint-Avrupa halklarnn ilkel yaamlarnn bir parasdr...
Antik Cernen ve skandin~v tarihindeld el.ya ve ha.ydut ~ar
gu, vargr, kurt ve dinsel anlamda da, kutsal kurt, vargry veum),
homo sacer'in kardeidir ve bun~_Qyle oldum- s:.gq!ijrmez
b~~tir... Antik_g~I!ll!l:lxiE:.!~~.IZ saylan ey -'-[yani]
* Burada daha nceki bir tanmlamay hatrlamak faydal olabilir: Yasak(lama)
[ban], hem toplumdan dlanmaya hem de egemenin emir ve yceliine.iaret
eden eski Germen teriminden treyen bir kelimedir. (.n.)

140

yarglamann

.ve hukukun dna atlan birisinin ldrlmesi

-Cermen antik:itesinin tartlmaz gereklerinden biriydi" (Jhering, L' esprit du droit romain, s. 282).
Rqdolphe Jhering, bu szleriyle, homo sacer figrn, antik
Cermen hukukundaki wqrgus (kurt adam) ve Friedlos ("barsz .
adap") figrlerine benzeten ilk yazaid.i~ Bu suretle Jhering, sac~\:!_,,gn dokuzuncu yzyln ortalarna dr:ru Wilhelm BduarcC.Willa'nn gelitird.~i Friedlosigkeit retisi .l?.:l:lamna
oturiilyord~. Bu reti -unu sylyordu: Antik _~m~nJn:)g:g~;
b~ kavram (F:Tied) ile, bu kavram uyarnca, yasay ihlal edenlerin toplu.md.n.<i.~~~as zerine kurul uydu.; .Yrti,y~say i
neyenler friedlo~ (b~s~l.gluy_q_:~.l!~t~..E!!aye!_~~_c;,_l.:!,"~le
II}~,!si~l!!..P.!Ltfu:jn__anl~ ,!i,i~Q!!~9-~!!l1 Aym ekilde ortaa
daki yasak(lama) da benze: zellikler tayordu: El(ya, ldr-

.e6iliyof.ilu "("6;;~~~r~ id~~ -~~t- qu;d dieere quilif"e'i};~~;;tt'u'iit

~ff";;d;re", xani,.."Birisini 'yasaklamak', herkesin bu insana ktJUk yapabileceini ~ylemek demektir'\ -[Cavalca, llbando, s.
42]) ya da hatta zaten l addediliyordu ("exbannitus ad mortem
de sua civitate debet haberi pro mortuo", yani, "ldrlmek yerin~~irmesi yasaklanan hliler__y.Ls~~~;ili: [a.g.y., s.
50]). Cermen ve Angio-Sakson ~~y:a]dan, elgy~y bir kurtaf'}~argus, werwolj) olarak__~~!.r.l..!~-~- -~l!_r~_t}yl~.-~!gyann
~a!}i_~Q.~J!P...illt:m_jiD,or (Franszcadaki loup garou ("werewo'f', "kurt-adam"), Latince garulphus~tan tremitir.): Nitekim
Salic veRipuarian yasalar kutsal~~-~ ldrlebilirliisfa
t~j;~trl~t~ ''wargY,S'slt; hoc est ~xp~l;us" formJY.~ii. .kll~F
y~; y~.Aziz Bq~~ajii (i 030 - 35) yasalan da ekyay b.ir. W.l:l/fesheud
(l,<!urt ba) olarak tanmlyor ve kurt-adama benzetiyordu
., ____ ...

-----

.Bu yasalar, ad!n! Ren Nehri'nin orta ve aai k!s!mlannda egemen olan ve egemenlikleri altndaki blgeler sonralan Fransa ve Almanya olarak ortaya kan
Germen Frank kabilesinin iki soyu olan Salic ve Ripuarian soylanndan alan, or' taada Avrupa'daki baz! kralliklar ve hanedanlar tarafndan benimsenen, soyun
devam ve hanedan .liderinin seiminde anne soyundan olaniann diianmasn
ngren yasalardi r: Yzyil Savalan'nn 1k1 da bu yasalar yznden olmutur.
(.n.)
.
.

141

("lupinum enim gerit caput a die utlagationis suae, quod ab

anglis wulfesheud vocatur", yani, "Kovulduktan sonra omuzla. rnda bir kurdun ban tar ve ngilizler kendisine wulfesheud
der"). Dolaysyla da, toplumun bi!!g_~liDfl~jn.@!!:..hrY.Yan melezi ve orm~ii~eillr ias~d;-kalrn bir aznan olarak kalan
---------~n:?:~'-""'--~::--~:=-:----. - ------: .
ey, aslnda e~asaua"li:lnsan rguniya. Burada nemli a'i~ ey, b"yle bir insal1ln sadec~ bir kurt olarak tanmlanma
yp;. llr ~~~~ oLaralJ_mrrlanrnasdr (caput.lupinum [ku,rt
bal-.n.] Ibaresi hukuksal bir duzerleme biimidir). Yani, ~k.:
yann hayat, tpk ku~am .ha;y.at.Lgibi,..hukukla..Y_e_Lhirle
~bir ilgisi olmayan ~yani ~~~-~ bir P.ar~.~ildir. ~~:
nl!!!_yerine, hay~~_ge_.fl~~Y~~.~-: il~~~P.d:JJ.lama ile ii!r. ~~ aras~~J?irP~~fu.ili!s.Y~-~~,i~~j_lclli'1: Eky_~!ahiD'~t,
tam olarak ne insan ne de hEXY,q.ft.,2.!~ . Y~E~~~gt~lllr.!t~cjgl

jD)u~alaril~gjp]i!:[I[iQ~:~~itQ!m..,q_m~h~LlliLi!!M!LQ~ _so.lg!an
ki.rt-adamn, loup garou.'nun hayatdr.

Hobbes'uri doal durum mitsel-bilgisi, ancak bu bilgiler n

da gerek anlamna kavuuyor. Burada UD;U gryoruz: Doal
d):l:f.YQJ., .!.cronolojik olarak ehrin kurulmasndan ()g~ _gelei ger_e.! !:.>ir_c;l.n~m ..Q<:?il; J~_b.):UI!JJ;{J.YB.!J:L.c}.J__Q./uta, yan}~.~,~@Jd ~
Z:~~Q/yJ!_glmJ.,:.:J?larkJ!l.md~Ll_<!.QJ.:t~Y.lllJ.l<;@., ~?h.iJ1 .iin
ek,i }Lll.;j~~jJ (dolaysyla da al drum,bu anlamda, bir istisna durumu gibi lifr eydir). Nitekim, Hobbes egemellii ta-::nmlamak iin "irsan insann kurdu" ("homo hominis lupus")
old~i. duruma gnderme yaptnda, buradiid''iCii;;('.''ljjus-")
szcnde Aziz Edward'n yasalarndaki wargus ile caput lup~nem':
g:rreJ.!yiz: Bur.~~;-sz~i_2ii~S'Colan .
... l.ii- .yanklan~!J:1l
. .
~y sadeceferi: bestia [vahLhc.y<t-.n.] ve doal hayat deildir;
-.- .......... --.......
..=-....
bu,
insan ile hayvan
arasndaki bir belirsizlik
mntkas,
bir kurt-.
----......... ,_,..,_ _ _ ..,. __
...
..............., . ..............
..- .
~~ --~

---

~ .

---~----~.,.-..,

--- - -~-- - -----.

142

,_~_...._,_

_~-- "----~-

~.-:::::

adam, kurda__Q!.ii..~!!.l:?!. i11a Y~. ins1!1.haline-g-len-bi:-kurttur

(baka b~ deyile, bir ekya, bir homo sacer'dir). Hobb~s'taki
doaLdurun,_ehrin:.yaal:rii.J,~~ bamsz bir h~!?~esi durum olmak yle. dursun.
tam da ehri.. kuran ve ehrin ortasnda
.
bulunan bir istisna ve eiktir. Su, herkesin herkese kar oldu_u
bl"Srv~tkesn her~i,~-~Ggh.Qm.o...s.ac.~r-:Vi_iplai<;
~---,...-"""-

-... ..:u:--"""'""'~ :.:.--~

1~~~2!~x~~~~~,;ll~r~~~i.~lJ:.g~~~,(. .~~-~{!,,~;_QM!,l~-

pinum [kurt bal insan-:.n.] olduu bir durumdur.Ve .bu ins~

~f.Jt,!iM.~~i~@~~~~~~~J.i~~,,~:tl ~;~~!~!!E~~~j'[~?!~~h.!~

t~~~~..,1!.JSgJJJ!!U~.,!?g.vr9a~J:I~t~!Y!L~.:.9.~~r.Cf:.~!.~~~c.~yl~-~- . ?~;~-

~~~~~~1ir~~~JBn~~gTf~~~9.~~~n~~;k:.J!~
-.Jf. . . . .-...-...-:~...:.:..-;~u..~ ....,a.::.:o....t:....,~.::...:......,.-.:~ ;.......;e_"-"':,.~:t~~r,.,;~,~.a-,i:.~r..e:-;~~:!!:!!!"-~~f.H"f<'1+
..

.......

..

v~22WJi.~~!~!~l]l~I~~f~i d,~,~~J?.l~m~~ -~~-~~~~

Y.,~Jl~'Jruu..x,ttJffi~~~w~~~~-!Jl,XfJ;,~~ID!t~~,l~~~~.~~.,~~~$~".

zgr irade ve toplunsal sz~lerle 'temsil etme ynndeki modern alkanlklar-:

lJ!!?!m'~t~rJ.,p$:7 e~~pli.k~a~s~fl-an siy_a~l}- lf!lJ:-.ijzgn!otantik
~J;.nsuru ifm.!.c__~ hayatt'G Zaten bundan dolaydr ki, Hobbes'ta,
egemen iktidarn temeli tebaamn kendi doa}_hakl~l!.l:d_ij~~r
ir~d.el~riyl~ el ekmele,ri~ c}il; hk:r,.sl'!!.illJ1yJ:J~J(..~J!~!~j
Y..~~~ bu, burada cezalandrma hakk olarak ortaya kyor)
~~J..uJJbaf.a.asmda.=~Y.or. ''H~!J.QRJ.m!!!!JJY.t1Jlaqf!!!,.e
~~~d2!.m~~Jy.J.illili_pJ!Q!:lr" diyor Hobbes. ":Q!!kQJ;Ij!kndara
bu hakk
Tebaa: ~.,.
vermez. Ancak ~Tebaa.,,,,..,,._,kendi
:,~.~ ...~~t"':":"'.~~~
s-n-.o""''"""-~ ......
..... ".... -->. haklarn. . .,.........~...-t.:.l
Siyaset

alann vatandalarn haklar,

..,..,"1'T"'".....

..r. .,.........

. _

......., .. ., ........... ,

...

~~fer~~~L~fm~Ige, HiJ$l!mct.(Y"J!!~K!(.J!ililYLsf~. . JJY.g!J!l~~?..:mes~ylel herk;.t?.,t~ k<?~!!~!-J.4m11Y.tilmd'!f.!=gjl~Jl.<litmi~.Qlur:

Y~!..J?.!!. Jh!i!c2.Jf!Ujj.m.(Jilfa,_v.r~.ri.lm..<~.g,, H~~..E.<J;!,~... Y~...Y~B:Ea
It~.~Qm.~~lJ:E.{c.mr: y_~po!._Y~.. J!Qrk~_.Ll~;pmyrut.br
~ru;v.a. g_rlar. durumYru:la..olduu~gibi.~.(doal

Hukukun koyduu.snrlar dnda) llll:!JJ.J!!L2LarM" (Leviathan, s. 214, vurgu

benim).
D~vletQ.J~!mlQ.iE,~,. yaamaya devarr, e~n..!:?rr. . ~Q.~.L.~~:
rum olarak bu:::,daKi.)?.t. ..9:?&L'.'.Ce:alandrma hakk"nn statsne
143

tekabl eden bir ey var: Tebann itaatsizlik g()stermeme, fakat

kendi ahsna ynettilecek iddete kar koyma kapasitesi; "n. k_... id<!~te kar koyma konusunda Szleme hi kimseyi ba
JinuyQr; dolaysyla da hi.Jcirns~nin kendi ahsna iddet yneltnesi iin bir bakasna hakk..y._ 9evretmesi sz konusu deil
dir" (a.g.y.). Eg<:?,.nen iddetin. temeli; aslnda, bir szleme/pakt
~eil, devletin plak ha~!~layarak ig@I.Jd.si.Q.ir. Bu anlamda,
nasl ~g~!Jl~P:.!kti_tpP:..iJ.lc.v~A.Q~9:~ g9~~I?e yapt ey,
ldrlebilen ama kurban edilemeyen, paradigmasn homo sacer' de bulan hayattr; aynt!n bunun gibi, lw.t:;;~QW:U
ve insann
.
~urt-insaru,. ~g;~r:enii ~~hre e~edi;y_~n xerle!Ygr.

E!.

-~
- -~ ~

d~ ..-'2-

Marie de France'n en -gzel

refde, hem doa ile siyaset,

yk-iirlerinden

biri olan Bisclavile insanlarn

dnyas arasndaki gei eii olarak kurt-adamn zel doas
ve hem de kurt-adann egemen iktidar ile olan yakn ilikisi olaanst bir canllkla veriliyor. yk-iir, kral ile arasnda zel bir
yaknlk olan (de sun seinur esteit privez [19. msra]) ve her hat~-ta,, g,iy"'sjleririi bir tan altna sakladktan sonra, gnlne bir
<d.!f~adarna (bisCiavretf'dnQ~e'l..;te.: ~urt=adam olarak geirdii
nattanr; gnnde arnanda hrszlkla ve_9J~!sLbyvanlar avhayvanlarn dnyas

laY..a.!.~~.Y.9.m'a:..(a/ plus espes de la ga,udine 1 s'i vifde preie e

de ravine) bir baronun hikayesini anlatybr. Saklad.elbiselerini

kaybettii ya

da zerini

d~i~irir!<en yakaland

takdirde sonsu-__

--id-ei< bir.i<urt ola.ra..kFcil 9C!n bitrn~_s_;ne rar~;:-;r;Y.~rl;)n

~~kfanan karsnn kandlrmasy!a ona-srrn a;.r...vE:u:_ll;?i~leri-

ni saklad yeri syier (kar si jes eusse perduzie de ceo (eusse-apa;ce_uz .Tiisc/avret serei a tuz jours). Kadl], _lg_bg__sonra . .
sevgilisi olan su ortann yardmyla~' baronun elbiselerinl~~k~ ..
la:dryerderialr ve baronda ~ns~~a
dek bir kurt
'oiarak kalr.
.....
- .....
" ' .- -.-'.'

144

Burada nemli olan ey, insan elbiselerini bir yere brakp dagizlice yeniden giyme durumuna b~iana_J geici_r6et?,.IJ19.~9.?.Lb.a_kalaib1 {yaeY.go].k(~ISt~dn[in], Pliny'nin hikayei olan..Antus'uo d8..:ahadet .E?.t@f.:(Natural History, 8. kitap)
ayrnt~dr.~. Bir k,!:!_rt_~:na_ d!!me ..!?_1!1~2n.!~!!I.!Yl<!!J!?Jrll.tlna
dl.![umuna tels;l;ilile.cfo/.or.: (Mecburen SJ.OJiltQtan) bu dnm.s
ra.sinda ~lir.9?01yor. ve insanlar, artk hayvanlardan ayrt edil~medik.leri bir mntka.ya giriyorlar. Bu hikaye, ayn zamanda da,
h'!:YV9Dl9IJI_e.. jr:;;m!eL.9ras.ndaki belirsizlik. mntkasna ..giri -ya
dd _P..urad.~r k- iin_!?.?.?J..P~eUormalitelerin . zorunlu.olduunu
g<Tsterlyar:(ki'"bu da, istisna durumunun kuraldan ayr olduunun
. re'S~~~ ilan edilmesine tekabl ediyor). a~da fol~l.or.,gf.l~bu ~.9;
rui:.!~:JI@a:ahadet ediyor: Yeniden-insan haline elen.~kurt~ada..,
f!l!.!l, .eve..gir.ebilmesi. iin k~p~.:.:~2.:~~~~,ll~c:t.l?..!.9~~~~jy_gr.; ___,J,,
h9_Q_qpr.a)luntar

.~.~ r

' ' ' , , , .. ' ' ' ' ' ' ' ,.,..,-.,,

~ ,..,,,,,

''"

'.~''

- '

M''"'

Kapy ilk alnda kars kapy amamaldr. Kadn, eer kapy

aarsa, kocasn hala bir kurt olarakgrecektir ve koca9 da kendiSi!:)_j yiyerek hi dnmernek zere ormana kaacaktr. Kae!x!...Jkir.9.!.
ahnda._k.a.::J.n yin; c;evap vermemelidir: [Eer cevap verirse] kocas ni Irian bedeninde kurt bayla grecektir. Anca~ .nc _;:hn~
d~-k!?J?.!.J!.J!ab.iJir: nls.Q.. ~?.Q!;!Q?.Q z.:gmgn insanla dnlll ti:l:DJ.
o[~r..?J5..9~[~k!~ir, sad(3_C:e o zaman kurt tamamen ortadan kalk;:(ve
eski E!.cJ.9m ..o~aya kar.. (bkz., Levi, Cristo si e fermato a Ebo/i, s.
104 -105)

Bu hikayede kurt-adam ile egemen ar;snd;~i _zel y_aknlk

da ortaya konuyor. Bir gn (deniyor yk-iirde) kral, Bi:;clav

r<ii:~!~-y~~~[~ ormai1~-~Y.~~[(f~.r. .Y.~-~v -~p_~~leri, salv~ril.~~-

rinin hemen

ardndan kurt-adam.bulurlar.. Ama

Bisclavret h. k~-~~~~.~~~~Qi..~~i~~i--;~~ dqru .~ofr,_ zengiinE3.. Y.~J?..IE.. Y~. ,.

kraldan merhamet dilenir gibi kraln bacaklarn ve ayaklarn yalar~RayvariiTns.anCiHI~)'ina- hayra c!iiii. krai' ('ibu . hayvan akll
..
... -
...........
.............
.
-:-ve zeki 1 ... bu hayvar.lkeme gtreceim 1 ve bugnartk avl~i:v:r~Y.lca,fum"), ker. <:!i.~iY.l~..Yf~Il.JII~jin yaroa.alr v..e b.irP!rleXiQ~~~..~Y..iJ_I_i!}~?:..9.J.~r.l.~~:.!\~~!ndan ka!D!.f\il?.Z:.()Iai~k eski kansy~
~~,---

FION/Kutsal insan

-~-'--

--~~-----

~;;~-r"~"''-'...mo

145

la karlar ve kars cezasn bulur. Ancak burada nemli olan

ey, _ Bisclavret'nin en sonunda yeniden insan haline geliiniri

-tam da hknidann yatanda gereklemesidir.

.
-rran 'ie kurt~adam arasndaki yaknlk, @rdly:,arun_bjr_tjrana
ohOmesiriip Arkadya'da,ki tikyc,l Zeus ef~an_esine benz~tilqii

Pktfiir-oe\lieri'
ilcie de 9ster.lilyar:----- - ... -..
.
..

O halde bir

muhafzn

tirana

dnmesinin

nedeni nedir? Bu, mu-

.h~fizi j,9imlerinin, Likyal Zgu.s.\n Arkadya'dai<flii)esU:akknda

anlatlan efsaneyi yeniden ortaya koymaya balad ?.E!!I!.. olma'mi mdr?: ... Hikayeye gre, teki ku~bQ,oL~nklierle birlil<t;__ g_Qra
~an insanlarn i organlarndan yiyen her.k.:. _
e.o sonund, _l;ir_!syrda
dn-yor.~" . Nitek.im, emrindeki ka:iabalklar gren bir gruhun
(Cl~'i!Jj!:tideri; k~~!iS,ir:.intkesinden nasl kurtulacan bH~rn43_dii
.:z;aman :;::: ya dmanlar tarafndan ldrlecek ya da bfr tiran olup
~~-~~-a dnecek deil miydi? (Devlet, 565d- 565e}

:::::::~:

<?. h~~~. ~~~~,~~-~1!1.!1)~p~,s,_~~.:.x.t ~~dll!, .9.19Qen, ~h[4. ~mlu

..

~.,lteiD:~M ~fsanes.i~~~n ,93.:.!P:?~ ;Y,.~l1i~~l} <l.~.~~...~a,na.r..! ~.~k..~..

di. J\slnd~ do~-~urym!.J~~m 2_if_~.!:!!Jki bu an, ayn zaiandikfo'I.'ii1ji:k:.:..6f"'ara-dnem ve zamansal-olmayan bir andr) tanquam dissoluta haline geldii bir istisna durumudur. Dolays1yla- kurulu:
uiere_yaf?J;t -b~-~~

aa

"6Ir -crafia'Ylkiiiliamaic

n~~!fJ2EJmii~,ii!_id~.i~Jie~ ~i~q~ . s.r~~i

olarak ileye~ bi! if!<:ed!f.:-. B_undan baka, egemen hiikm, doru

d~y;;-~~dalMm.hayatma (vatandalarn zgr irade:=~
l~~ine deil) gpd~e yap_ry_!)}; ~olaY,.!.tyla..Q.u.ataod!lru:n hayat, si):'aset kmesinin ilk eleman, siyasetin Urphiinomf;t'i.ola-

r.~zJ~J!.~JJi.jY.,Qr. ~~~..~~.!l~1~1...P.:~.t~En ~~r~ID;~clhil~(yaniYunanl,larn

zoe'si) ne de belli bir hyat biimidir (yaniYunanllar~ bios'u). B!:!;haY.~kb.up,~J.1 _yer~]!Zno sacer ~~~
~gus~~S!P!~JJty~.t.!Jt;j.Q@ ile h~yvan, doaile kltr ara146

~~.~ .:tJ.~lir~.~z.F~ ye .snr:ekli.geiJ:tkas~ ..

Bundan dolay, kitabmzn birinci ksminn sonunda mantk

sal-formel dzeyde ifade edilen, ilk hukuksal-siyasal ilikinin
yasak(lama) ilikisi olduunu syleyem tez, sadece egemenliin
formel yapsn ilgilendiren bir tez 'deil, ayb zam:ncl.a ~ ~g~
menliin .zyle.ilgili. bir tezdi: nk..lils~~lt t~m. df!: _p
lal,c hayat ile egeme..ijf!~~~-J;J~..~~~ii!.;,&~i.!iti~I!!!!hteki iJ.t..i~
asarect'ii:illi"'"ao""adan.Devlete
a lan ~so t.v:e.kddn. e i e
~-""""
............ ,...,. ........, .."''"'"'"'~-----......'"", ........<... J.Y:.J2"'.'"'"'l~M . .. \Z~~~~,.,!

\~~s!llif.!2~1~,..!!J~..x.~. .1~~t,~1!t&l!~~l1~~~~~:~f~
Y..~~.illlL~L!~~.,~~~1Y.!.~:. . ~.~.,e2~. h~~W.~.(?.-

~~~~i~~~~:.~;~i~~f&!:.~=~
Devlet
ayru
daima.D.eylet-oJ.!~~~kan
--

taraf,

zamand~ l.;,. ,~~.Q.

=r== ..~~ .... ,, .......... "'<<'~m"~':"""~

ve sahte-doadr;
te.. yandan dqa ise zaten daima nomos
.
. ..... , .. ,., .. ,.,,,, ......
olarak
ve
istisnai
durum
olarak ortaya c16..Y,9r. Yasaklama _xeri.... ~ ... ,..., ..~-- ' .. - '~~~.__,.~~--~~~--~,,~-:~~~~~"'fl.,\.o~ltf.~.'~~.~~'!"N\ ..~ ..
ne szlem~ balamnda eklemlenen Hob~es'un ~~~l~~!J,gisi,
ceffiolisi
Ce eTieiikti(far"srun'tt'la'kar"l-a:~~er.""erCii~''ve
-~owY...r:>::<.~rn~-,..,,
..~........,......,.,..,...~., .... '""~~wf\!~~'nl,..,_.'<ll"t,l"mr:jr.'l"~~nl'>~l!'l~::.sl:l~lll;,o"""'o:~...
,'.,,,,.,. ,."''',vt.~.~:~lr.;,.;(,t,.;:.''''''"-'~l"'!.....-;:',~.!! ...1. .,

..... ., .. ~~"'1'

~~L~~~!f1~2..~~!!.~!!!~~v,m~.9.m.,~!LY.~,,~~;1Bi::~~<m~~~,.~~W.J1~~[h
~~.?~~iy_~ .. R~':!~t.ill,9.!mM~<r.!tB.~.&w.~~,!?l!.e!Y.,~~~J.,~~~~e,~~!~...
&.t~~!ff~ll Cl.~P.,~~!!.~. 2!.~.~!..!.~!.~,~~~~"'~~~~~..f:4.

.
Terk-etme ilikisi o kadar mulak ki; g'bir ey bu ilikiyi
~9.P~a.kt_a,Il;__cl.~~~-or _()1~-~z. Yas~~!~a.?)~ g~Y~: ~-s-~~}tiba

!!YJ~J.i:...e~yi.,l;~p.Qt.I;~r;,disJ;.~J:n:~~n-.g!J_j.\_~,W).yani iliki-

4!,t?.!~~~~--Y~~~Y!~~ bir eyl_ ili_E,.si.rJ..!i!cl.Q.~g~g!g_ggs::_~.dr.

~~~~-~!i.YY/k,ii~_)<:eQ.di
ayrlzna :terk...,........ediJ:!f2!"-Y.<?....~Y.n. za...- .....
.....-: ..
..
--~

-~_;..,.~,...---

...:.~.-. rf=-~~\\~H-I'l,~x.:.tr...,.._.

n~~ da, kel!.!!siu!-i~L-~,..DMUXI~:hn.~!ID~~Pr~g,2r (yani;

ayru anda hem dlaruyor ve hem de ileniyor, ayn anda hem b

r_aklyor hem de zaptediliyor). Hu~ t~.ih~yazm11da, s!!r:'
gnn bir ceza olduunsavun~2f.i!~ b..nun bir.hak ve kurtu:-

l!li~Ki,iia[2!~~.ynu_,..!!Y._Mn@....ID:_!n&ndakLas.ir~mann
k.!<:. egemen yasiklarmiiun bu mphemliine d~&, or (daha

cuniliy.r!yetm'sonCf~tcic'ei-stirtiii~ b;~;;~ _()lmad;i~ :~l~

Q.~~4.~!.J. "Exium er~im 1~oi: s~pplci~~ -~st, s~d p;',jiigium
......... .

147

portusque supplicii", yani, "Srgn bir ceza deil; cezadan kurtulu ve snaktr" [Pro Caec., 34]). Hem Yunanistan ve hem de
Roma balamnda en eski kaynaklar unu gsteriyor: Cinayet i
ledii iin srgn edilen insanlarn ya da bir i~Js exilii' den yararlanan bir civi(as joederata [mttefik lke] vatanda ol;n:~sndan
dola; vatandaln yitiren insalli~l_:;_~~,;~~ b!r. ya~;;m -~ygu
lanmas olarak ve ne de cezai bir durum olarak nitelendirilemer-::::::.-::-.. - :-...,. . . ... .. ....... .... ; ...
...
......-:--- .. . .

/yen'~.-{Crfo, L' esclusone dali ctta, s. ll)- statusu, hukuk le

[hukuktan bamsz] cezalan~_r::a . a:.?!P:d~ kartl.ktan daha
eski
cil.rumdur..
-'"'"fikslyasal iliki, aqua et ignz interditus. ya da srgnn hayat ile ldrlebile~a kurban edile6,ey~n homo sacer'in hayatuinbirbirinden ~yrlanz iia~g~icti~fb~. belirsi;:i*''ffiitikasi:da'gerekfeiy<:;'r:-Bu iliki, Schlnitt' in ku!:QU~U d9~H:fman,
ayiii.iflkecle_ olmtd ~~derul.!ma k~~tlndan dah.~.~ski bir
:'fiiB<if:-Egemen
yasaklamann penesinde tutulan insann "ya.. ___ /.
;-=;-:;;--"'--;-:---;;:----:;---:::';-;:-'~----:-;--:----:----::
..bancsallk" ("estrarity"), d.! lke vatan@lg:nn.il;_a.lln_<:lan daha zel ve daha birincildi-I (tabii Festus'un, extrarius, yani: qi extra focum sacramentum iusque sit ["her kim ki yurdup/ocagn, k~ts~~/v~ti~~~-- hukukui_Q!ill:JA.r"] ile
extraneus, yani ex altera terra, quasi exterraneus ["her kim ki
baka bir }kl~ndir.. :v.e_.tau_C@.~!J.A:,_!ffi.r?Q.!!lii:.~J arasnda geli
tl(figi~i[~l..Pu ekilde gelitirmek mmknse). --------c ..--Daha nce dei!diimiz u ger~kteki anlamsal mphemlii
imdi anlayabiliriz: Latin kkenli dillerde, "ya~.~~-.Q..lnLak,.as
lnda hem "-nin merhametine kalmak" hem de "zgr irade d:

~ ~

~. ----~------~~- --;~-----

brr

@~~--2.~gi!~~?i~;;iif;lirii~~~~!I~~X~~~~6~wAi~er~

~~~...~~.!--~~.~~~~!!!:.,Ya~C!~e).r_~$!!~Ej!~!!~ iki

~!!!EE.!l~~~ -~aya getire~-~~ a:}'m anda h

kme !~!ll de itme

[e<limi
n_u;~--ticlidr:"[l3iiili'kitt.
.
a
. i1e~ikt1CIJIT' ho~
_yj~~c.oo:::1!7. =,.,..

p
t~~~;.~SSi:.:!i!:r!~~}
-.ni.Q...a:_g:.ile hijkmdar_s!!t,.Ite sadece unun sayy~.Q~gi,r ki,_yasaklaP:a hem egemenliin nianlarna (Bandum, quod potea appdzatus fit Staiid.Cii:zriim., "tJim7fan1um, italice Canfalone [Mu148

ratori, Antiquitates, s. 442]) hem de toplumdan kovulmaya ia

ret edebiliyor.
Yasaklamann bu yapsnn bugn iinde yaadmz siyasal
ilikilerde ve kamusal alanlarda da geerli olduunu grmemiz
gerekiyor. ehir
da, kutsal hayatn kovulmas her tr...___[yaamn]
......
lq isellikten daha isel ve her trl d~an daha dsal bir
__e'i,dir. Kutsal hayatn srlmesi, b~_!!!all~~ ba,gy@.,.s~
men nomos'tur; b}itn yerletirmeleri ve btn toprak-paylam
larn yneten ve mmkn klan orijinal yer-dzenlemeidir.. Ve
eer modemlikte ~ay!~~ tamam~ Devlet siyaseti:_in.(ki bu
artk, Fo!!~.l.!'.I:?:~I1 deyiiyle, biyosiyaset halini alyor) merkezi;ne yerletiriliyorsave eer
ai.I11J+da btn vata.p,glarm..(zel
............
..
ama tamamen gerek bir anlamda) gerekte homines sacri. ol.~

_..:r=.......,.,~-...l.,......,K "''~';,I:J~~\11:~

d~~~!..!9..Y.l~~b!:o~~Q.unu_"~!i~~BJ~.J~~....~~'i
~!!~~~,E-~~~Y.!E!.t~l!.tl!ld~.J>e~LY.~_,a.!Qi!ffieJJil9,illm.. Qlu.:

turmasdr.

_ ..,., . o;:o:-.-;r.,-....... .-=n~~

149

Eik

Eer

orijinalinde siyasal olan unsur kutsal hayat ise, bu durumda, B.&tqjll~'n, egemenliin mkemmel biimini.ned~Qlmn,.
eJ:_gikfllW, ar),n Ve kutSalll.J.l! boyutl:w~a yaanf,lllhayatta
a:h~~!W.;'; te yandan ise bu hayat egemen iktidara balayan
iki zerinde nasil olup da dtinn~(!ifiiL@l~j~~iii,ri.i~"Be
nin~ahsettii::r eg~!11enlik", diyor : ataille <lYIE:.~9Jayan ve
LaJJ.f..jlLEat:m_ (La part maudite) nc blm saylan kitabW'da, "cl_evletlerin egemenli!yle faz;ugiJTd;;il_Qir" (La so.uverqjnete, s. 247). uras ak ki, Bat;ille'n burada ~lunaya
cal~t
ey; y~~g.(;);ra ilikisi
ile -~g~menlim birinci( nes~
: O
00::- ~ ---~ 'O O 00 o00-M"' ~ .,,-,'-' '~' ' ,:..: ''
O . ' O.::.::-.:::;::-:::.,_.:. ~:: ;;;~::~;..:.::.::::.~ o0 .;:.;:: ,:=;;;;;..."';.::=- -~---.. __ -~.
150

nesini oluturan plak hayatn (ya da kutsal hayatn) ta kendisiQk,...Zatfm, hereye ramen, Hataille'n uran~ rnek bir a1...-~-~-"~-~..:-::.,~----~- .. ~--_:...:.------
<...:..:.------;---:--.~.m~.-yapan ey, ta.m da, bu radikal plak hayat deneymn dle
......
. .... - ... .
-------
getinnesidir. Bataille, hayatn ta kendisini modern siyasal 5_~-------h-
malarn ortasna getiren hareketin farknda olmadan ps;.<:! tak. larac:Jju-paflayatn aymsm eg~men bir figr olarak ortaya
kOymayaaii-yoid: Ne var ki, plak.hayatn son derece siya~a da daha dorusu biyosiyasal) doasffii .. g~mekitanmak
yerine, bu hayatn hem kutsaln alaindald -:ki ,B:.taille, kutsal,
c8Jif8.'iiill.bailli'.ektri"'zain:~~ antropolojis~ baat temafi:- doiuitusiida; 'aslen mphem, temiz ve pis, iren ve
byleyici olarak anlyordu- hem de zuenin/tebaannjselli
indeki deneynini vurguluyor (ki tebaa, bu hayat daima ayr
calkl ya da mucizevi' anlarda yayordu). Bataille'a gre,JJem
trensel kurban hem de bireysel arlk durumlarnda, egemc:m
--~

h~y-~~-!..~~!~Y~ ey,.ldrp~-r~.~-~nn anlk ihla~di:J

Bunu yapmakla Bataille, dorudan doruya, ihlal mantyl<J.
taninianan kurbanlk bedenin prestiji iin, ldrleblen ama
kurban edilemeyen ve istisna mantna kaznari kutsal insanr
s_iy_g;l.b.edeninden..fe:;g~.teliyor ve bunlar takas ediyor. Bata,..
ille'n, bilmeden de olsa plak hay~t ile egemenlik arasndaki
g_1z11}a(lan~y) gn yzne karmak gibi bir ineziyeti olsa qa,
b~~~da hayat hala t~am~l~t.san mugilik'(fngsnce kaly,.or. Hataille'nin almalar, sadece ve olsa olsa egemen yasakl~a:mii~g~r.~k.Y~da maskara bir yinelernesi .ol,b.ilir.dj. .. Polay
scyla daB~~ierre Klosowski'nin sylediille gre),
f\cep!ale grubunun aratr;nalarn kesin bir dille ''Faizm iin
al~yorsnuz" diye sulamas anlalabilir bir eydir.
.
Bataille, kurbann yetersiz olduunu ve kurbann, son tahlilde,
deildf'(''KriJaii:Cl~.
"'....bir
> "komed.i"
......... .. olduunu
. .. ..... . . ayrt
. ... edemiyor
.......... _.... ------....
,.). :. ..
.
kurb:tn edilen kii ldrlen hayvan ile :z;deleiyor. Nitekim,
kendi iili.iiiseyrediyor ve-kendi rradesiyle-oile. olsa kurban
silahiYia.lyor. Ancakbu bir konedidir!'".T'Hegei", s. 336]).
~"'

------~-:.:--

....------.....

151

Ne var ki Bataille'n hakim olamad ey (Eros' un Gzyala

r'nda [Les Larmes d'Eros] ele ald ikence kurban gen inlinin resimleriyle ilgilenmesinin de gsterdii gibi), tam da, kavramsal kurban ve erotizm malzemelerinin kavrayamayaca homo sacer'in plak hayatdr.
Jean-Luc Nancy, Bataille'r kurban teorisinin mphemliini
gstermi ve btn kurban eiJ.i.m.lerine kar bj.r "kurban-edilemeyen varolu" kavramn kuvvetle. dorulamtr. Fakat eer
bizim homo ~acer analizimiz doru ise ve eer Bataille'n ililale gnderm~yle.yapt egemenlik tanm, ~ge~en yasMdamadaki ldrlebil~~ P.ayat balamnda yetersiz i~e;\o zaml_!!J2!l~:!<:ur~
ban-edilemezlik" kavramnn da rtodem bi)losiyasetteki idde
tin kavramasma yetmeyen bir ey olduu grlrielidir. Homo
sacer kurban edilemez, ~cak herkes tarafindan ldrlebilir.
plak hayatn"egemen iddetin birincil gndergesini/nesnesini
oluturan boyutu, . kurban-edileb!Jirlik .. ile . kurban-edilemezlik
arasndaki kar~tlktan._daha orijinal/eskidir,:ve bu, I.urbana uygun olma v~r~nsel emidere uygin olarak ldrlme kavramlaryla (ki bu, kurbana aina olan btn toplumlarda ok aktr)
tam olarak tarnlanamayan bir kutsallk dncesine doru kayyor. Dolaysyla da, modernlikte, hayatn kutsall ilkesi kurban ideolojisinden tamamen kurtarlyor ve bizim klt:Qriimzde
"kutsal" teriminin anlam, kurbann anlaJ!!._ taril;iJ:i -d~il;)omo
sacer'in anlam tarihiri aynen pevam ettiriyor (ve ite. bundan
dolaycirki, bugn ok yaygn lankurban Ideolojisinin de-mistifikasyonu, doru olsa da, halil. yetersiz kalyor). B_ugnkar
. . karya bulunduumuz ey, tam da e11 grofan ve aalk ekil=, lerde uygularian 've inidiye dek ei.benz~ri'"grtllmeyeii'l)ir id
dete maruz braklan bir hayattr. amz, bir haftasonu tatilinde Avrupa otoyollarnda V.~Eil~~L[W.:Jl~.m:.mJ\il&~rLb!r,;:~ru;~

da.YerUe~(~i,!~ri.:diha'i~J.a ~~~-~. J:>i;adr; anc~_urasL.ak_

ki, "o~()ylparmaklklar.un kutsall"nd;:n szetmek, birbirleriy,l,e. ~elien .szcklerle yaplan bir ta(n)mlunadan bak: bir
152

ey deildir

(La Cecla, Mente locale, s. 115).

Bu perspektiften bakldnda, Yahudi soykrmndan soz
ederken "f!olocaust" terimini kullanarak olaya bir lq_rb.anlava
s verme istei, sorumsuz bir tarihyazmkrldr. Nazizm alhud~y~;y~ Yahudier, bu yeni~hly~~iy~~~l-eg~;enliin ayr
calikii-negatif gndergesi/nes:eiyc.J:Lv~_ :b.~ .i.P..~~-<lf, ldrlehilen ana-kurbaiiedi~~~Y~~ hayat anlamndaki homo sacer'in_
aga~JLl.ir....Q.m.~i. Dolaysyla da, kitabmzn ilerleyen b-
lmlerinde greceimiz gibi, bu insanlarn ldrlmesi ne lm
cezasyd ne de kurb~ilmeydi;-iJuiiiarll-i(itihiiffi~~C:Y~di
olmann ikin sfatlarndan biri olan "ldrlebilme zellii"nin

~$.tjct...s!idfiii"eiDlikn.h~lili.iei,d~ifi~a]ih.(sn'ik(;

nusu olaya I_I.!aru~l;>:raklanlar iin y_i:i_z.;l~.!!!.~@_zo~_.QlCJJl, __a.ma.bizi.!.l_!?.ti.gbn.:kurban..telemeleriyle rmeillemiz gereken) ~re~

uydu: Yahudiler; delice ve dev bir kurbann nesneleri olarak yaklmadlar;
Hitler'n lan ...ettii gjJ;>i, "hitler
plak
__
.__.......... olarak'~,
.......yaru
-....-..........
h~x~Ja:akJ::illQJ.d!Lar.....tb.~Y,w;.t...~!ll'E~JMlli!~Jlr..de hukuk
.....,.,~.....:.s...............

-~

.........u.

l?QYY.;tund,!!Asi\; biyosiy:.se!.~~Y.UtuQ.1~Jl~_g,ti:ild1.
~~r, amzn sunduu

hayat figrnn, kurban edileme-

,y~;mli bugne dek ei benz,~ri._zy~~iffieiii~tJ~.~:-~.~~r

~J.!!JJ.e_sf.at taya_; p.MJ.~?:~_Q!cjy!J__.Q_IJ!..!S.z.. .9.~'lm.l!!!.b.Qmo
.aC~!::_in !J2.1~ .h~yat bizi zellikl<U!gg~pd!fiJ'.J>J -~~~S~~'

~M~.!L~aset~.~.n..~JJt bulQJll!!Ll>J!.JS~S:!..h~.ll.t.c:!JL.l!Y.,..,git

tike byyen ve karanlklaan mntkalara doru yol alan ve, en

ll;}i~t~dede",~~~tandaii~""}}y-;;i?Jlf~-y;trarnlli.~~@i~e
i~.~J:>J!~tr. Eer

bugn artk belirgin bir kutsal insan tipi

yoksa bunun nedeii-ierliae"udiir:~:Sguli'''nepiiillz7i"ommes..U

sacri'yiz.

Nazilerin Yahudi soykrm iin zel ad oiarak kullanlan Holocaust'un szck

anlam, zellikle yanma/yaklma sonucunda tqp~~bairy.,a da felakettir (Yunanca ho/os [toplu, btnsel) ve kaustos [yanmafda;r,ai:ireti!:ilitir~. (.n.)

153

nc Ksm

Modern(li)in biyosiyasa
paradigmas olarak kamp

..

Hayatn siyasalla( trl)mas

Mic,:;hel,,EouGault, cinselliin tarihi zerinde alt ve iktidarn

buradaki kullanmlarn ortaya kard rnrnn son yllarnda,

aratrmalar, !?/~~f!.J,f!~.~[;~~<l!~. J~!mJ.~g.f~l.S1Y.~,.Y.~.i.~~~

doal hayat her"geergnbiraz

daha iktid<r hesaplar ve ik_ti;lr.mekanizmalarna

dahil.
edil.:uesine
yneltneye b;lamt,
1.
..
...
..

-Daha !)nce. de grdmz gibiFoucaQlt, Cinselliin Tarihi'nin

.:::\:: ~-.,;,r ,'"'" .-., '.T!o./'1'' ,. : . .,, ,.;,,l,.;',71 1M11*'1'<~Alll~-'-.,'''1"' 1 " o..l .!.l~.~,;.>;::.>.lli..t.':.l\.'.:<l:'....,-,,:>:l)..:'t.:Jr...,:J,l,~>f;;;:'l\:~:,.;L;.,:.-~lul,~";,.,_;q~~l"f

:. .-~~ ,.~...

'' :,'' f, -._.r,:~,,~-J~.w:::.:...l~/,;:,.:.~:.;,.:,; ~.;;.-., -~ J ' .,,.,, ,.;..~ ~r..;!.::~~~...; :;~.ci,.;L~;,,.rc :.,!,.;~!~"-

birinci_ cildinin ~onunda,,h"~X.~5!I.t~~~~~!!L9,~,m,..E~,~~~!Q~.~"~y_-~

~~!~ .~W~~~. gq.Jnn. !?Y.c~!i~..iJ~.~!:tt4Y~rJ!!E. ::nsanoh,J~i;l~r:;;,
ce yl aynen Aristoteles'jn tanmladfu gibi kalcl: Siyasal varo-

~,l~pi~J1,~,:~]~;~iiJH~~'~ji.Ji~J.:y~;:,.i.49a;~~:41~ii1~}~~~Li~t~-

157

~-~.~i, _c?Ph })ir v:rlk bal'IJilllld.aki keJ1di Var<?~Ul1fl:U sorgulayal

bir hayvandr". Ancak Foucault, sadece, eski dnyadan modern

cli!!!YAY.l!_g~i_ s.iJ.r~w~~- ~}f~yJ_rm. btr Y.<1!19,. k~qi .lf~pct,g~r~i

zneletirmelerini

te yandan da, ayn zananda, kendi kendilerinidsal bir denetunW, g~n~ ba.l~~Jatmi .~~aYar.~ kendi
benlikleriii nesnel~tirmelerinJ _dqQran ";mele( tir)m _sre-~-.
leri"ni aratrrmikla ~et~di. ,'oourabilecei beklentilerin ai<:sine, Foucault bu ba~lari:d~ igrlerini, hibir zaman, modern
biyosiyasetin pekala rnek mekanlan olarak ortaya kabilecek
olan eyle, yani yirminci yzylin .qyk totaliter devletlerinin
siyasetleriyle balantlandrmad. Hastan~?le~ vehapishaneh!rde~
ki grand enfermenient'n [byk kapatlman.I-.n] yeniden-tanmlanmasyla balayai aratrmalarin sqnunda toplama kamplarnn analizi yaplmad.
te yandan eer Hannah Arendt'in sava-sonras dnemin
totaliter devletlerinin yapsna ayrd ilgili almalarn bir kusuru va.rsa bu, tam da: Arendt'in almaiarnJbiyosiyasal pers. pektiften yoksun olmasyd. Arendt, totaliter ynetimler ile
kamplardaki zel hayat koullar arasndaki balanty gzler
nne seriyordu: Topl!l!l:l:~)<:<,lffiplar konusunda yaplmas d
nlen; ama maalesef gerekletirileyen bir iratma-planinda,
''b3!_tn to~~r _.deyl~!~pn ~.!?.!!Y_~~~lefi", diyordu Arendt,
"sa.e_ aka kabul ettik}er,i uz':lr ya.:~!i.!WtY..e.lJ:,~iyet zlemi deil, ayn zamanda da asla kabul etmedikleri ve dorudan
. uy~uladklarl mutlak tahakkm abas14~.-'.foplama kamplar, bu
mutlak tahakkm amacnn deneye tabi tutulduu laboratuvarlardr. nsann doasn bilenler unu da biliyor: Bu hedefe, ar'-~
cak insan yaprti cehenne@e.rin u koullarnda ulalabilir"
(Essays, s. 240). Fakat Aremdt'in gznden kaan bir ey vard:
Sz konusu sre, bir anlamda kendisinin dndnn tam
tersi olarak iliyordu;ve__mutlak tahak:k~iJem ~~ruhe!!!J!e
ge;,~lli klan~)!:. tam d~~!:Y.~~et@ r~~i!<:lli,.!?if P.~!m.ie. .plak~a
~~L~~fi!~(Ymi..!?.kJgpp~)-~?!:l~~T~-~~r~h:~~:Y.~~~~gine
158

dek ei benzeri grlmemi bir derecede totaliter siyaset haline

gelmesini rimknklan tek ey, ag.mzc!~ gyasetin tarnarilen
bir biyosiyas'ete dnmesiydi.
amuzdaki siyaset sorunu zerine en derin-igr{ilerde bulunan bu iki dnrn bu igrlerini bir trl birletirememe
leri, kesinlikle bu sorunun zrluunun bir iarf!tidir. Biz burada,
"i~Iak haya~" ya da "kutsal .hayat" kavrar;m odaidayd bir
mercek olarak kullanarak,_"o.nlarn bak ,alarn birletirmeye
alacaz. it!lsetH;~{h~yat qplak hay~t.k:v.ranunda yle sk
bi[ biimde iie'-'geiyrlat k(, bunlarn bir~irinden .y~~~~i
kolaY. .Q.lrriuyor. Dolaysyla da, plak hayatn ve bunun modem
c;lrtiemelerinin (biyoloJik hay~tn, cinselliin, vb.)siyashl do~
asnn,: farkpa var@~ .kadar, bunlarn merkezindeki mal her~
r~a,trw.nay~az. te yandan, modem siyaset, ip~l(_ hp.yat
...

------~- ----~~~-

i~~~'~!~::~,a.fl~ ba,~~8f};!Ml!!!bar~~~~~.fl.Y.~!!s.J-

ya~eti1 h1Jkuksal~siyasa.J _t~nelil!t )?-it~l~_di.Yi cidn.ci~ft.ll}Z

anla~l)I~,n, yitiriyor~_;',

: :: : :!l: : :

Totaliter devletlerin temel karakterini "hl!Y_atn siyasalla(t

nl)m_as" olarak tanmlaya.I! ve ayn zamanda da, de~kr~si
tgtaJ.itariz_m ;:r~~:lfldaki ilgin yakJl1l<!.i.:,r~t eden ilk yazar Karl
Lwith'di:

rre

nc snfn zgrleiminden, burjuva demokrasisinin tesisinden ve

bunun kitlesel endstri demo_I:n.isine dnmesinden bu yana, siyasal
farkllklarn ortadan kaldiiimas v'e bunlar hakknda. bir karardaliul:
nulmamas sqreci, bunun tam tersine dnm~si JJ,()ktasma g~Jqj; Her
eyin, hatta hayati_grjin~!~lf2.f!..Q.!!':!l. !!:!!l..!l.!ap.:f! .lJile tamam e~. siyasallatrlmas
[totale Politisiermg] noktasna.
Nitekim Marksis(Rus__,____
........ - .......ti.
ya'da, "her trl mutlal<_rr,.ofll:lri.c.lp dhay.ogun biimde devlet-yne::1~' bir ii~Q~Y~t;},.jst ttalya'da, sadece ulusai lma hi.yaflu
~;~

159

deil ayn zamanda hayatn "alma-sonras" [Dopolavoro] blmlerini ve btn manevi hayat normatf bir dzenlemeye tabi tutan bir
koporatif/irketlemi devlet; ve Nasyonal Sosyalist Almanya'da ise
rk yasalar ve benzeri [dzenlemeler]le o zaman dek zel olan hayat
bile siyasallatran tam bir entegre devlet otaya kt. (Der okkasionelle Dezioismus, s. 33)

Ancak kitlesel de;nokrasi ile totaliter devletler arasndaki bu

(burada Lwith'in, Schmitt'in izinden giderek, ileri
srd gibi) ani bir dnqm biiminde gereklemedi. Homo
sacer' e hayatn baleden bu biyosiyaset nehri, amzda bir
anda gnyzne kmadan nce, gizli ama srekli bir seyir izledi. Neredeyse, belli bir noktadan balayan her nemli siyasal
olayn ild yz vard sanki: Bireylerin, merkezi iktidariara kar
verdikleri rriY..de.lel~::.d.e,..k~i.;iDdkfan-aanJ.~~~gi.irlki~~ :y~-

yaknlk

h~~2~~i~.!m*~~~<l~,. :!iaim.A.::~:4:~Y:i~ti.i:'~-~Y.~lmiif;ilirili!~-
~P-~--~~!!.~s.~_@_<t9,::.Js;!!YY.~.tU. l;>j;J?~t;irr.}9:'?_~-~\j~t d~eni_Ein nes::_

~~~~~?.4~~ J:4:i YflP~YPJ, A9I~ywy la d..~. JarrLda...ins.@lill:m. kay

kurtulmak istedikleri egemen iktidar iin yem ve

daha korkun
........,..........,.., ............ _:...
.......
b!!~~min.y~~tygnt,:lfoucault, cinselliin siyasal bir olgu oia~
rak nemini aklarkei'yle diyordu: "Kiitin kend!.~<:tYa.t, bed_ni, sal, mutlulut ve gereksinimlerini girlernesi zerindek!_:!'!akl<i!.:L.ye her t~! bask ve 'yabanclama'nn tesinde~
k~E~is.!!!iuJ1~--..lduJ'i;:n~..6J;;J;jl~c_i.g:Ii[~~{e.!~~~akk'; i
te ::::::l<lasik hukuk sisteminin asla kavrayamayaca- b.Q 'hak[larJ.',
. bQti!!!.P.lLY~:..ikticlM:.P-rQ..~!!glJJ.~ ..km::LY.~-ilen .. siyasa,I_yJID~t
JC(bkz. La volonte, s. 19ferek udur: plak hayatn yeni. denJedavle sokulmas, burjuva demokrasisinde zelinkamusal
zerindeki v.e bireysel zgrlklerin de k()lek:tif' yiJ.](ml~~kler
zerindeki nceliine yql ark:en,.1otali~~!-~eyl~~~~:rg~b~lirleyi
~i siyasal krite: ve egemen kararlarn 'rn~lf ~J!IDJ. hW.:e g~lc;li.
Nitekim, yirminci yzyln parlarr:enter demq],<:rasilerinin ne kabu yzyldaki
dar abuk totaliter devletlere dnebildiii
totalit{fr devletlerin de yine ne kadar abuk biimde ve neredey_, .... " -~; .,"- ' -~-' .;~ . .. ,

.:;,:.... ; . : .. '

'

. ,: ...

__..._.~

-\-i.-,~~--

ve

160

:.....,.._.,.~

~-

se hibir kesinti yaanmadan parlamenter demkrasilere dnebUdiini anlayabilniemizi mmkn Jla.p tek ey; biyolojikha-

yat!x_ge:~~.igt!nerinii siyas_qLtiJi.ill!:!th~irl~yici.olgus.u.hali::..
ne gdmesidir. Her iki durumda da bu dn_mler~ gerekleil
ritdii ba~a"m, siyasetin uzun "zamandr .f!ti~J:>i.y~!Y.:sete ~
n~rJ:ilin qlduu ve ya:r.tlanrn,~s gc=:.r.~~~P.:. ~~k.: g~f~~ __sorunpn,pll;lk
hayatn gzetimi,~denetimi. ve.kullanm. iin en uy...
g:n .rgtlen:~.: pji:niAin ne.olduu .olan bir.JJalamd. Gele.:.
n~!5.~L.iylJ..~ ayrmlar (rnein Sa ile Sol, liberalizm ile totalitarizm, zelile":k~usal arasndaki aytmlar), te~el gnderge
o!w.l!JLlP.~.~.E!'l)'at ~etikl~ri _;n~JW:>~~P: kesinlil4erini ve
anlaly:-.ll<Jap.J! yi~iyor ve bir belirsizlik mntkasna girmi
o.i'yorlli!. Nitekim, aym ekilde, eski-komnist lkelerdeki ynetici smflarn beklenmeyen bir biimde (Srplarn ~et:nil,c temizlik" programlarnda ?lduu. gibi) en ar rklar haline' gelmele.rinin ve faizmin.~vrup~'da yepyen,!_biimlerde.J:,ortla.qsnn.JcJc~;jnde yat:w ey de budur.
.
. , . . . . .
Biyosiyasetin douuyla birlikte, istisnai durumda egemenli!1 dayand plak hayata hkmetmen.i yerinden 9l.Ali~I1l1
y~
..

t~qr~cen

'

Sll.lJfhmn tesin~yayldn gzlenleyebiliyoruz. Eer

'

modem devletlerin hepsinde_, hayata hkmetmenin ~

metmeye dn~itve. biyo~~.~t4!_<H.J!:D.::.)!:.q~etine (ilianatopolitics). d~~!>l!1!!_gg!~J~y~!~~t eden bir hat_ym,j~_,J~Y.. h.at,
ar_t:!I.s..!?.'!!gQn, birbirinden kesin olarak ayr iki nntkay blen sabj.J..J?k ..JP.:![..Q~~il44"i Artk bi hat srekli hareket halindedir ve
te~Ef~~f, siyll~al hayat alip.ndan baka blgelen~ 'doru; egemenin ~a9ece hl1~klarla qeil aym zamanda da doktorlarla, bilimcilerle, m~!Jlai.larla ve raliplerle ok daha yakn biimde.ort~~yaaffi. il,ilgsi. iinde, oldu~ ,blge~re doru kay~actadr.
qimzdeki blmlerde un~ gstermeye alacaz: ~n.:

!~.~"~X~!!!J.~ili!ill!L~~~mr~ki!.~!!~.!?~L2~ (rnein

haklar bildirgesi)' ile birlikte'biylojik-bilinisel ilk:eler_in anlal~

maz biimde siya'si dzene sokulmalan olarak gri.i:q.ei~baka

..... ,,.--....._:...--~""----:""'"-'"""'"""""'"'....... ._... ~ ..... """....... __ .,................_,........u..o.,...~i"'"o:uu.n......,.w.u,.

FIIN/Kusul nsan

161

l__az olaylarn (rnein

Nasyonal Sosyalist jerik ve bunun "yaldnnesi ya da lm kriterlerinin

normatif olarak belirlenmesi konusunda gnmzde yaplan tartmalarnn), ge~ anlamlarna kavuabilmeleri iin, ait ol_cluklill' ortak biyosiyasal balama (ya-ca- ~~;iyasetTb~~l~a)
iad~-edilmelei_~-~~_yo~ Bu-~rspektiften bakld zaman -(sadece istisna durumu zerine bin.:~,edilen) saf,..fl.l:!.!l.a.J:<:y~_g;:!t-ver
m~z bir biyosiyasal mekan lar*- ]famp, modernliin siyasal
mekannn gizii paradigmasi'ar~ ortaya ka~aktr; "burada bu
rlpik-megmmetamorfoz1arill ve'tebdil-i by;fet biimierini te
his etneyi renmemiz _gerekecektir.
anmaya demeyen hayatlar"

l!\l~i{l\1!

plal<: .hayatm.,. _iya>~tin_~yent 9.zgy_i_91.<.Y:,<.k,.kay_da_g_e..tii~

ol~Y..:.J~~~~:lli!5!~ ,P,!?4,~m, . .yffi,QJ.g~Jnffi.J~.!!lt?_J!_.ylan belg~,

167.2-_,t_arilJ.li !,a~~;;Eq[:P.Hi.~J~~p~c:!_~. _9.1i!l,cJ:Jii:n.cie cl.~. gJ>a

yer

almasdr.

-~Wl$<h'.ln<l~

Ta on sekizinci

yz;ylda, kiinin

fiziksel olarak
-

n:hk:~.ned~ hazr bulunmasn salamay hed~fl.y~r J~JJJ.Qrm-

ln kkeni ne olursa. olsun, burada yle nemlj b4". g~J.ek vardr: Bu formlde aslolru; ey, p~.f~oc:Il iliki ve 9.zgrlklerdeki
e~I_<:Ltt.R:t~ r~_ c:Ie m~~t~~l ci~.y~~)[ vatanda] deil, bunun yerine saf
basit.. bf(:o.rP..u~.JJ!i~bedendir]. Yurtsuz J ohn,-1215
y!!nda, tebaasna tavizler verdii Magn~ .r_t!!.'.YJJII.1~1:ll<!<:l_gtza
m~-;--"bapiskoposlar, pj_koposlar, barahipleri,-kontlar, baro'"fii~, v.ikonthi~, askeri ve sivil memurlar ve krallgn. yereT
temsilcilerini", _"ehirleri, kentleri, kyleri" ve daha genel bir
ifadeyle, ''lg:::U.mzdaki-?zg:.insanlar~\gz ~_lli_~p_yluQdu
rii~or,>b~arn. "eski. zgrlkleri ve zgr gelenekleri" ile bir-

ve.

Eugenics: Soy-slah bilimi. (.n.)

Yarglarn yaymlad; tutuklunun tutukluluunun yasal olabilmesi iin, bu kiinin bizzat belirlenen bir zamanda belirlenen bir yere getirilmesi gerektiini gsteren ilam. (.n.)

162

Iikte kendisinin Magna Carta ile tand zgrlklerden yararfiziksel :z.;giJ:d.n ga;ati
ed~~-29._,__MaM~ QJJJLdiyordu: "Hibir zgr jm~an [homo liber]
tutuklanamaz, hapse_qile.:.m.~z ..ma.llarna el konulamaz,. hukukun
dnda- [utlagetur] ~\:l.Jt!a_ma.z Ya da. hibir ekilde.Ja~z;-~dile. ~~i;Ybu insanlara, yatlar .!~afli.J:l!lQ lkenin yasalarna gre
yarglanp mahkum edilmesi hariinde, dokunmayacaz ve do'lanmalarn salyordu. Tebaann

lq,ndu~_a.ya_~:z.;.[nec super eum ibimis, nec super eum mittimus~J";[Benzer ekilde,

habeas co1pus'tan daha eski olan ve sanm"mahkemeye getirilnesini art kotuu biline; eslti bir fermiU:i:de]Jf2rJ!.lr/~ replegiando (ya ~a repigliando) balm..tayor.
1679 yasasnn genelletirdii ve ya.salatrd f.~!..rnanin u
formln ele alalm: "Praecipimus tibi quod Corpus X, in custodlil vestra detentum, ut dicitur, ima cum causa captionis et detentionis, quodcumque namine iden X censeatur in eaden, ha~
b?as coram nobis, apud Westninster, ad subjiciendum" ["Gze,
...
.~ .:~.'

t~!~ ~~~<.~J:l..~w..X::w_d!!f.t}J<;. ~~;hJ:~ys.e,,tutti.kl<U)llla.Ye.al-.

~~~~~.~- ~~-~l1iYlt? ..bi:JA<:t(_g;~1~J~m~.;w.~>Jmm.s.t~t~,,:,,J?p.iJ.qUze

~!~~~!A~~-Y..~Z.?..~!~~~~~:?:~.~~~q!x2.~%:];,.!!ll?k.~y,,,~ti!ta
ve_ .9~!~9fh~4~._.,()~ggrl.Pt.jJ~.. m9Q~m . .t.~w,R.}gft~.Y~~~g_g~
q_:z.;grlk arasp.d<Y..Um:_]&_Q_~_fQm!ill.dm..dal:u.i~~~~,_Art~-siya~~t4, yeni Z~?-~ si,. n~pzgiir .~<:lam ye ..ffi!.l!!:!.:.~.!!.~.!Y.-Hc~~~}!<?..de_latt~e_~.!!.~S~ hornp ~~$U, ..P;_[Elf:_&ill;.. :Y,~m9..\9.:a:,
~.-----~

..

.. ,..

"

.. ,

,,.,,_....... r; . ,,;r'.!""."l."'.:~~"'p,,.\<!H,.,I:.'c. ... ~ .. :;,.u

s~~ '"L~HL.f!~!?~_::pe~~;!tl!.~tL~jillJl~lLY~..!!.1;Hlm~~!.){.l~

d_<$!!-

fj;;._I!~'?.:c;~. S'?.~f!.'f~.H1 !!P/{~!.~~.4.~.~.;, xeriL:,~~2~!_~re~-~Z~~-J?ir

b~g~~W~gh;a.~~g~.::~;<ls;~~~~ti:':,.

Bireysel zgrlklerin korunmas balairu.nda yaplan btn

o farkl_I.ulqkfll d~enlemeler iinde, yasai.am1 ve<Iiayisy
la da Bat'nn demol.qasi tarihinden ayrl'!:ffi.<!Y.;'!.C*' l.ille. gelmi
ol;n dOz~~~~~~)~b~~~~(fQ!.i!_~~- .?~~i:,.hl kukusuz tarilun
bi.r_!!y~~dir. Ancak urasc.I.~ .I!Y.llicierece,le,_ ](esindir Id, yeni doan Avrupa demok:~~isi, bu forml yoluyl~, m~ti~!:Y.~!ilie
~~ verclii mcadelenin merkezine, vatandaiari1 nitelikli/ili163

telendirilmi hayatn yani bios' u deil; zoifyi, yani_~gemen yas*-lamayla zaptedildii haliyle plak, anonim hayat yerletiri
yo:=ctu'(i1He~ l)--fermanil maem formiii;syonlaridanblin
a~naTa yle deniyor: "tutuklanann, artk ad neyse,_... bedeni").
Apud Westminster [Westminster'da] tehir edilmek iin ortaya karlan ey, yine, homo sac~r'in bedeni, yani plak hayattr.'~Bh, modem demokrasinin hem g~c I~m. de, ayn zamanda,
i elikisidir: Modem denwkras!, Jm~.~LQ.ay;:JL9ITI;l.J1_;n...ka)..dJJ::~- --~!l'~!:i..P1!2l!~l~!~~?.JS11.tt.<Y.b.;,y,.l;lt,p&:lJyor. Y..~ . bJ!jjj.u.ju~cmla.:-.~
giJ....l:Sl.~!l.J:lt!. ~agrr.qt, ..QQY)~JY.g,~. 9J(.J!JJ~J.H!YJH!&tY.!!.SaLa,tl,,~ .
m,:I.arn nesnesi.halj.:~ .:IPD!!t;,y,Qq Ve .IJlQdem demokrasinin

~~~-- lJ.iyoill@s.aLdmis.:Uniinlc9lW..~YI;l.J),y.QG D@.<!.ffi.~-

.:.I..~~!t&Wl:!l~~~cs:v.~J!g!B&Jl~S~lJ.!~L~J~~!.Y.~!ll -~gemep z1}~/teb~'l (subiectus superaneus, baka bir ifadeyle, aada olan
\i~:-y; z;manda da, en yksek te olan ey folf~.,~~~ya __!k:

,S~..2lfm!i,td~l:l.~}&UYl.~-'.f.~.Y.~.S.~~~-~.~~g!.~~!!l.!!.!lill!J!lJj

neienmeive corpus'ur;yan.J. plak haya,tn~K.:eni.i_inde ..tecrit

.i~iJii~:C~,.f.~ti~!~~~i~~iii4il~k(~:Eger . h.M~~-ic:@~ _g~;w.yrrfkte olabilmesi iin bir bedene

ihtiyac olduu doru ise ve

e~er, b!l anlaqda, "hukukun bir bedeniin o!r_r;]S_ .arzusu"ndan .

s~~debiliyorsak, ite d~JllQ~asj1l!_&s~lq ,l:. .P~-d:~P.tgze~- .alt!_1.4_~- ~!l.!:J:!~Y~--zorl.y;!t~, bu a{Z.ya cevap veriyor. Demokrasinin bu mulak (y:: da kutupsal) karclkteri, u gerei gz nne

~J~i~~~~~!~~~~~. :~~!g_~:~:q!J.~~~:i~:92~A~,.~* :t9~.4.~ . 2r-

taya kyor: Oitjialfp,rgigq~ .~.a.E!!Q_m@k.~m~d,~ hg~.Jmln

:riasini"'"arii.iii(\:taiiTi~t'ive
.dla s la da san~n argaru;}ak:~
<~~,;.;;,.,,;:.,,~~-..-""'~)~,..-o'""'''')~--""'""~ . ,_. .... Y. , Y.,_. . . .....-.l .... ,. : O . Y. . . _
--.~ '""
tan~~m~~-W.~n.!~[:n.:~Yih,~q~p~y~n. ya:s,al prqse_d;r.Qn_::Y.m.~!,,,(~?,r
mli yenj,_ y~ _s_qn_bi9i.rniride, erifn sann.-beleninLtutukla-

.~ ,~~i~6ii?.i4i.i.ii~k~~,P!i.~4,n.p_iix9r!~;iJ~~; iki'iJ;:;J!J-

: bt/ varhk!.r; hetn cg?JJJP:J,j.~,(J.qq.)~q.f[gg_[hz...herli:ae bii!yel zii~.

ziJ.ffi.iJJ:Liiiy!c~ldi~

~ .

N:fte:illi1' bu~ noktada, "beden"in, siyasal-hukuksal terminolo164

ji alannda kazand bu Y~J1 merkezilik, daha genel bir srele

aky~r; bu re, c6J..pJJ,J..'.u.( Descartes'tan Newton'a, Leib~
niz'clerSpinoza'ya kadar barok dn~mindeki felsefe ve bilirnde
ayrcalkl bir konuma oturtan sr~tL Fakat co1pus, siyasal d~J1ce~ l.er zaman iin, hattaLeviathan ya da Toplumsal Sz~
le~flie;de (Le Contrat Social) olduu gibi, siyl!<!:l tqp~~.m.!!n:rner
k~~imetafor!:!_.Q!.!!fuL~Jmn pile, plak hayat ile )'akn bir. ili~
' ki iin'dioffi.~u anlamda, teriniri'Hol:bes'taiafrnCian'k:ul. 1aiil~biimi zellikle aydnlatcdr. :Eer De homTiie'de, Hobb~s;-ll", insan~ doal bedeni ile siyasi bedenilli birbirinden
aY.~~..!... ~~~~~i~t;'J.("homo enim ~on modo c~~pt.; ndtw~~~~ est,
sed etiarn civitatis, id est, ut ita loquat; cmporis potitici pars",
yani, ''P.~~.~,.~~~c-~.~~&.~L'!.tkf.,:m.i!~All.,~X.f1~,~.~m,~'!~Jl~~.~~h

~~- ~~~J.~~t,g~Y-,~.-.~~Y.~.~-~.,~~.1,~X.~~21~~mr,~'"!?,!;. .!?.~.~H~...~.. ,.~~p

t~.'::JDe homine, s. 1]), De cive'de, ~~~l:r!!.!..Qg~l~..~.ili-

. t_~~~~j.~;;,S~~:J111~~_N.!h:.:ID"~qn:.n1!!!Ym;.;uj,;,y,@~Lt~~
. p.el, tam
da, bedenin ldrlebilme
kapasit~ti;~u
...
... ............,..__....,._ ....
.....
.-~~"'""~!'<

~~

Yetikin insanlara bakacak.. ve insan bedeninin birlii;in. kulganl

(ki bu bedenin lm her trl glln, hame~in ve kuvvetinsonu
demektir) ile en zay( insann en gl insan nasl kolayca ldrebiidiini g.z nnde tutacak olursak, herhangi bir insariil kendi gcne
g~venm~i ve kendisinin doal ol~ak bakalarndan stn olduunu
d~~nmesi iin ortad~;.. hibir neden kalmayacakt1.r. Birbirlerine. aY.n
eyleri yapabilen insanlar eit insanlarJr. Ve en byk eyi yapabjlen
-yaj!;_if~.~i~!iii_~n-:::insanlar dal ol~!.~~~~~~l,L~[~!~!:l,ll~~- ..~.!~t.!r~.~;
(De cive, s. 93)

te ~~d~~t:btrt insallarn bedenlerinden yaratlan

byk
qet~f~r LeViathan' bunlaririnda okinak ~~t.~kiyor. Tebaa~:.t:>e~nlerigin mu!J.;!k ... .l. qiltl~!?jJ~~;:!}.w.,~.sJt~k~J~at!~l!!QJ.m.
yeni siyasal bedenini biirnlendiriyor..
ii.'II,;.''''''M''"''

,_,., .................~---M_ .. _, .. ...._._,, .............

. .

*Thomas Hobpes (1588-1679), Leviathan adl almasnda (1651), insanlarn

aslnqa.bercil olduu ve anariden kurtulmak iin bir toplumsal szlehe yaptk
lar ve bu dorultuda egemeneihkmdara teslim olduklar gr temelinde bir
siyaset felsefesi gelitirdi. Leviathan, szck anlam olarak, Kutsal Kitap'ta ad
geen denli: ejderhas demektir. (.n.)

165

ll

Biyosiyaset ve insan

Hamah,Arendt,

haklar

:::i:::

emperyalizm zerine yazd kitapta, mlteciler

sorununa ayrlan blmn baln yle koyuyordu: "UlusDevletin k ve nsanlarn Haklarnn Sonu". nsan hak-;;~,.,

nn hd~- il~ "uls~Ce~i~tiil" ka<~~li

J.

birbiriyle l'tiie~ciffer

~~-dt'ilh~~;~ciio~~iasynu,y~~ar~ k~ndi~ik~~~Y~~lk:

braksa da, bu iki ey arasnda yakn ve zorunlu bir balant [olduu] dncesini ima ediy_or grnyor. Burad!__.Nendt u paradokstan yoa kyor: Asl;1p.da ~~~haklar~~~PikJ>!9i~~e
ci_si.rnletirmesi. gereken _ahsiyetin _ta kendisi -=~~lteci-: bunun

YC:~ine .[ins~h~ar~l ~8:\.'f<l_::[P:Jg.i~.d.{~~-J.gj..~!P:~.t;;;r_~~Q.h~.or.

166

"Mkemmel bir insann farazi varoluu zerine

-. . .... . bina
. ........edil~n. insan hklar anlay", diyor Arendt, "bw}a inl!lanjnsanlarn,_g!'!r~kteii. de"::...hala insan olmalar haricinde-:.' btn tekfnitelikleripi ve zel ilildle~miyitirmi olan lsag!arla kar~ kary~ geldikleri ilk anda ykld~J (Origins, s. 299). 1 Ulu-d~Yt'lti.J,m!n
c;;-,: insaniarn g~)'i, kQtsatv~ (;!llerinden=atinamaz .ol~ald~-,
~-----.

bk"~vi;in.~aranda'iliaail-akiarbiliiliJc1e;;:$~~7.a4a.~or
i~1-coriimasi~ . kaly9fv~:~g~re,iiJki'e.ihii:y!tlJ-Ei9.r1;~"I<~~~~un

zerl.id~ d~~~ek'Oirsai<., aslnda bu du~"uun byle olduu,

1789 tarihli Fransa nsan ve Vatanda Haklar Bildirgesi'nin

balndaki mulaklkta znnnen grlyor. La declaration des
dro.ils...de l' homme et du citoyeidinsan ve Vatanda Haklar Bildirgesi] ifadesinde, homme ile city~n terimlerinin, iki otonom
V8J"l!a.m..iaret ettii yoksa, bunun yerine, ikinci terimin her
z~a!J_zat~nt>iri<::iyi iercUin!ter bir sjstem mi oluturdu
al_l~ildir. Eer ikinciseenek geerli olsa bile homme ile citoY,en arasndaki iliki tji..Yine de mulak kalyor. Bu perspek-' .
tiften bakld zaman, Burke'n boutade'si (ki Burke, bununla,
"bir ngilizin Haklar"n insanlarn eller!nden-alnamayan hak.:.
lar~atercih ediyo:du) ke,in bir tamlk sergiliyor.
Arendt, insanlarn haklar ile ulus-devlet arasndaki ilikiyle
il_gili baz.temel ipular vermekten teye gitmiyor; dolaysyla
da Arendt'in nerisinin arkas getirilmiyor. kinci Dnya Sava
sonrasndaki dnemde, hem insanha.lclarna Yaplan ara~ xmgular.!..'!!~_ye hem de uluslararas rgtlerin birbiri ardna bildirg~~a.:ymlamalarve anlana imzalamala:, [insan haklar] fenomel1.[J:li]n tarihsel neminin zgn biimde anlalnasn imkansz hale geti:r9i.' Fakat artk, haklar bildirgelerini,. yasamaclarLb~~!~Y~ (id asmda ok: da bagi~"iio"frl~) ~tiR~n~~lyifuL

e~4.i~i~. i.f.ts~!~: g~* _s~y~~~~i.)jJi~ii~.'~6-~!iCJi~i~!l!J!<.:uk

cte~~~~.~mmHn.! . <JI.~glc . gp:.n,~Yi.. ~v:~r:l:fHr.,yeJ:>.;.w~n.m8&!~rn

uJ.~.:;y,y~tt~ .,g~~y,~-- ,t.rw~e:J.. ~J~Y~.<:rf.W~ .~R!.~,, . 9s:.~!J.~,n~Y-:m~
n.in zanaW,_,g~J.m.i._r. Haklar bildirgeleri, doal hayat, ulus-dev167

letin hukuksal-siyasal dzenine kazyan ilk figr temsil ediyor.

IAnien regine'de, bir yaratk olarak, siyasal anlamda ntr olan
ve Tanr'ya ait olan, klasik/antik dnyada da (en azndan grnte) ak bir biimde ;oioiar~ siy~s~l h~yattan (bios) ~ynlan
plak hayatn ta kendisi, bugn artk, tamamen devletyapsna
g!iiyor ve hatta devletin meruiyet ve egemenliglJiJ: dtiny;':i temeli haline geliy9r:J
1789 Bildirgesi 'nin metriri biraz incelemek unu ortaya koyuyor: Buradaki haklarn kayna ve taycs olarak ortaya
kan ~ey tam da plalf:_c!9,_~j).,mt 7yani saf doum olgusu-dur.
"n_g!lJ~", deniyor ilk madd~de, "zg!i.I_ve haklar itibari~le eit
o!~ak _q.f!r.Y~Y.aMl,ru;_" (bu perspektiften bakud zaman, bunuJ1 en u U:adesi, 1789 Temmuzu 'nda aklanan La Fayette proje~Ude bulunuyor: ''.!!~r_iQ~J~!i.nde]kalinam~..,YJ:.. JI?.tal._:~dile
Q!~~l!akl~.lLQ.Q~"). 'J\ncak, modernliin 1)iyosiyase~inin ba
langc olarak dzenin temeline yerletirilen doal hayatm fa
!<endisi, ayn zamanda da:; &snda haklarJn "korunduu" vatand~ figrn~ devredilerek yo~. oluyordu (ikinci inaddeye gre:
"Btn siyasal topluluklarn hedefi, i.qsanlarll1 loal ve iptaledilemez haklarn koru,paktr"). Ve Bilifg~ffir, egemenlii
"ul~~"a verebilesinin (iiinc maddeye gre: "Egemenlik ilkesi esas itibariyle ulusa aittir") nedeni, tam da, bu d?.uni unsur'!nu ~aten siyfs~l topl1J~U.I1 tan _~~jjne~lsi!.Ulli.....9lmasdr.
Byi~{{ pl.,_:-:19 ulus [nation] teriminin etimotojik -kk nascere (domak)tr- insann doumuyla olumaya balayan emberi
kapatm ouyor.
-------.,~~---\--

--

' '

'

..-.:=.-=-.r;~.-...--~"'--....., ....

:m:==mn

Dolaysyla, ~lJ1Iall:gelfiii~;1 kraln Tanr' dan ald

egen.,~plikten !llusal egemenlie geiin tamamland yer olarak

bakliJ_anz gerekiyor. 'f:Ju 'gei, aiiCieri 'rigin.t:'.inyiklimasmdah
168

sonra kurulacak olan bu yeni devlet dzeninde hayatm excep~

tio'sunu [ilenerek dlanmasn] garanti ediyor. Bu srete, daha nce de beljrtildii gibi, "te~aa"I1J,Il..:Y1!11;!!19.~,');t;H?g~!llesi~_
nm~:Al:r:.IJclUr: Bylelikle burada dou~ -yani plak dogal
hayatn ta 1<:endisi- (biy~siyasafs~iuiarii' bugn ancak kavri
lT!~Y~. ~.~~l.~~mz bir dnm sayesinde) egemenliin doru
dan. taycs haline. geliyor. Ancien regime'de (ki bu rejimde
doum yalnzca bfryjet'nin, yani bir: teJ:>a.:aJA.()~~~Ye.9kma
iaret ed~yq.:4.~) .birbirinden ayr olan doum ilkesi ile egemenlif.ke~i, burada; bu yeni ulus-devletin1.llrulabilrnesi iin, artik
birbirinden asla ay~!!~may<J._&<; ~kild~ "eg~~e~ "iebaa;:;;_::i-ibede~
ru;de "bii- araya i~tJ!~~Y()!d;_~~,Modem devletin on cikzuricu ve
yrrilliic'Cyzyillardaki "ulusal'~ ye biyosiyasal geliimini ve bu
balamda oy:~.;J rol. anlayabilrnemiz iin U. gerei hi
. unutmamamz gerekiyor{~u [devlet]in.t~rielinde yatan ey, z- ,;.
gr ve bilinli bir siyasal z~e i~EikiiiSiicte~[; burtuiyenne;

vi.li~r"~i.~:Fns~~fu~~I~1Fi~ii~~7)riE~~i!~~~~~.
tM.!,~.~.,.g~x!!.~w~~~~!lY.Kill$~~i,y!~!!2!l!~!~J~~~-"~"'?.~.~-~-[ol.:

~.~';1]2!!!, Buradaki rtk kurgu udur: Do_&u~J!A.~~E!l.~~.~[:u-

':L~3!!!:f [nilliyetJ. ~!!ll'2.! [kii _<!.9.~-~~~~. -~~~.~. ~~~~~~.,?~!.~X.~r];

.x_l.~J?....~u. ~~~"~~.~~,.P.g,,,hi.s.P,lr,,,yJJJJl~.llellL[.:gJ,:tQJJ~JHPa

ml}'or. Haklar, insanlara (ki bu insanlar asla sadece insan olarak

ort~y~. .knyri~f;;'~~ ve sadece vatanda sfatyla veriliyor

(yt.,~.,.5m~~.x~~~.,~~;,Y.1iJ?iiiiiia~:aQimii~:2ri-WJ.i!>:J

Haklar bildirgelerinin yzylrnzda [yirminci yzylda] ge. irdigi geliim ve bakalamlar kavrayabihnemiz iin, ncelikle, l,!l!ldar Qretisinin bu temel tar_Us~Ulevl.i. alamamz. gerekiyor. D-2..WJP,J!~ulQ~ arasndaki g!_zli far]c(llk) [scarto ], Birini J:)nya Sava'nn ardmdan Avrupa'nn jeopolitik dzeninin
yklmasmdan sonra sreen bii aiz dnemi~e girdii :z:~a.n
nazizm ile faizm, y_~!,dp;_.!J~yat.~__eg.m~_p.Js~'!f.!m:n...m.eJc.&i::

..

~v~~r:~H~t.x:~~~}.~-:~rw~2~~!!..:B.~~J5~f:P.:tay~-2~ift Nasyoha

Sosyaiist

ideolojnm

ruhunu

"ka-

ve .toprak" (B lut und

169

Boden) tabiriyle zetierne alkanlmz var. Alfred Rosenberg,

partisinin dnya grn aklamak isterken, tam da bu szck
iftine bav:ruyordu. "Nasyonal Sosyalist dnya gr", diyordu R,q~e!JJ?erg, '':u inanca dayanyor: Almanln esaslarn
oluturan ey(ler) kan ye_t(lp.:a.ktr; dolaysyla da, kltr ve devlet siyasetinin bu iki b~mz deiken~_gQ.:r_y_ynlendirilmesi
.g~:..~J:iy_r" (Blut und Ehre, s. 242). Ne var ki u gerei genel-

~e unutuyoruz: ~~~.k ,~gil~~~:.~Y:~-~l::-Rlci:1J$l!"'"Q~E~-bu

foi-m!H,JJs!nda,zar.ar.s~z..bir. hkd.q;al kk~n t;;.:Uyqr. Aslnda bu

fprml, Roma hukukunda zaten var olan ve vatandal tanm

lamakta kullanlan iki ltn zetlenmes}nd<?l1 (yani hayatn

devlet dzen!!<? kaz~masndan) baka bir ey c:Ie_i!4~: ius so/i
(belli bir toprak parasnda
doma) ve ius sanguinis (vaJanda
--....... -.., ......... ------
-=......
ebeveynden doma). Bu iki geleneksel hukuk ltnn ancien
rtgb?ze'de- zel!temel bir anlam yoktu; nk_sadece bir itaat
ilikisini ifade ediyorlard. Halbuki bunlar Fransz Devrimi'yle
biriliete yen~ -v~-belireyici bir anlam kazand,!.ar. Artk vatanda.
.
lk, .ne sadece he;_~~~!!.!!~ _<?t;>6.~~-sip_,Ya_Q_~_Q.elirlenmi br
~-~is,kg.J!.~..Q9.X.~.~mes_!!g_i~..tediyor ne ~-Y-~
(Chalier'nin, 23 Eyll 1792 gn devrim meclisinde, btn kamu yasalarndaki geleneksel monsieur.ya da sieur unvaniarnn
. yerine vatanda sfat~ konmasn nerirken iddia ettii gibi)
yeni eitlik ilkesinin cisimlemi hali anlamna geliyordu. Atk
;atandalk, egemenliin kayna ve temeli oa.fa.kilaY~eni
stiitsne..laret ediy9}_Y.~...Q:~~ysy1Il"aa; tam aQlamyla -JeanDenis LanjuiiaiS"m~ [devrim] ~~ii8II(e"hfia1iyla- ?is~mbres
du SOUl'erain, yani "egemen yeler"itanmlyordu. Buradan da;
Rousseau'ya "Fransa''d;iiihir ya;~~:::.Y~~~~~~r!ii,iingef:'"
ek anlamn anla[ya]mad" dediten, modem siyasal dncede
ki-"vatandalk'; nosyi:munun merkezilii (ve.;;'ilgiakli}"rtaya
kiyord: A.llcak,'"te yandan--da-;Frans!z De.yrimi srecinde, kimin vatanda olup kimin olmadn t~iay~ . is li ile
-----.. -------........ 1------------..............._ .................... _..."
'
-
ius sanguinis'in_alann ereveleyen ve gittike de dar_~tan d~--------

--~.

.....----.-..~

ve

170

so

zenlemeler de ban alp gidiyordu. O zamana kadar "Fni.nsz

lk nedir? Alman olmak ne demektir?" sorular siyasal bir sorun
oluturmuyordu; felsefi at}tJ:"()polojilerde tartlan konulardan
sadece biriydi. Bu sorular, srekli yeniden tanmlanma srecinde, artk zde siyasal sorunlar haline geliyordu. yle ki, Nasyo-
nal. Sosyalizm iin, "Al.r!!~ kimdir veAJm~J:!!<: nedir?"
sorusunu (ve tabii bir de "Kim Alman deildir ve Almanlk ne deildir?" sorusunu) yantlam.ak, dorudan doruya en ncelikli siyasal grev oluyord;.Fa~-~-naz~rJ.b-_hi.rjiideij __qn..c.e,-insan...
i1evatand.M_I!Lf!.w.d_akii1ikinin,y.eniden.tanml~Jzy,_<JJ~ .Qola;;i;~yl;;d~, punlar -..,...tam.
olar~~layJlbJlm~wi~Yi.~ile
ka~~~-;:=~~~.....~ ...~.~w
..................;.mr....... -----

_
-~
radoksal grnse d~- ~~ ~~~~Ji!\. .~.a!&a..t.1?.i!f!in~s!~liil~
~~I!Y.~J~~ ~jyosiys"~]2~~!ill.i~~q!t~!lli.=?""ger~IHx9.r
-=FraisiZ:''Devnntariliilerinin ska dile getl,:cJWeri u arp~
c- gerei. .anlayabilmemizi mrikn :bian--tek-ey, bu
yeni
______,__
~iyosiyasal egemelik tan:n, ile insan haklar arasndaki ilitki...........................

lir: T~~~l~,.~~JJ.!l~~.~ft:~ll:.~~!.~Y-~~tal~edi
em.~?,; Q)du;tJlaePil~iLan.Q~,...g!tl~Lw:l.a~m;l.rud.iAs.aqJiikl.r

..

a!<;!~!]!~E,;,:~~R~if.Jl~~-'9Jw.~ji~~~.Jki.y_~....ay,cl~.J!Qrdu. Nite~

kim Sieyes, Preliminaires de la constitution balkl almasnda bu durumu aka ifade ediyordu:
D~al ve sivil/med~i!_aklar, ..korunmal~r, toplumun kur.tlU !!mac
olan haklardr; siyasal haklar ise toplumun kurulmasn sq.!aya!J_~
lir<fir.1Ja'fia kolay anlalmas~!!!.llliincilere :asif ~tere
~tif naRlar iU~[i:::"fBirJilk~~~!!-_!Jilln insanlarn_p_~if
~ata!_ld~~.h~~~olrm~.L,gere~or... [af!~k m.~edeki] herkes
aktif vatanda deildi!:J Kad~?._l_ll!.!~~I1-~:Z!!!9..i!!!.Q!J.gilgjiTI.:gul.<Iann,
yibanCl"af:'iive5ifOe1<amunun..t~.si~ill~.hibir. katk d!. b.l.u.nmayacak .
olan insanlarn kamlsal meselelerde aktif mdahalelerinin olmamas
r,~~~~fY.'";ii:~(Ec;:;spoiitiques, s. 189 -26) ' ----- - .. ,...

Lanjuinais, zikrettiimiz konuma.nda, lcy._n:zenbres

au so-

uv~rii~(f1a:imladktah sonra unl; sylyordu~ "Dolaysyla

da ~o~uklar, delile~!{;it olayaniar:kadnlar, kiisel zgrlk171

leri2-~ k~stl~3.D;_ya da on,r-k}~!...bir E~:zaya_ [punition afflictive

ou infiammanteJ. Ill~Q!! edil_I_!_}ns3Qlat.:. va!~E~. ol[a]mayacaktr" (aktaran: Sewell, "Le citoyen", s. 105).
-=-.. . . . . . . . . . .
Bu aynmiara, haklar bildirgelerinin hem ruhuyla hem de
metniyle ak bir eliki iinde olacak ekilde, sadece demokrasiy~ ve ~itlik ilkesini klSitlaya.. eyler olarak bakmak yerine,
~celikle bunlarn [kendi iinde] tut~l biyo~~y~__~--~!~n
k~y~a.rnanz ge.r~lctyor:... (Yzylmzda da ykselmeye devam
edecek olan) mo<JEm biy~~setin _ te~~~er!.~rJ!!der.
..'?.Jr1.J~.<?JLc:!e.kJ1:,.!1~-c!!,m},~i_~J~.~Qis.~d~r~~.~an birbirin::
_d_:~~M..l!!l~ha~i..ui"!i!fllf!LQlarak_~e_~~--!amia.rna___g~: .
J~~!pEJd@r Eg~m~nJ!j.n ~ (siyasal-olmayan hayat), oik~ [evin] duvarl~~~~~ .!~.~p_ qa ehr.e girdii _ ~~~ itil;>aren, ~..reldi y~r.ll4er.-izUn:esi gereken bir hatta dnyor. DegT(mi ki zoe haklar bildirgeler!~ siyel!J!~trrl!J.!tr, art~
sal bir hayatn tec~!_dil_!i rriJ!!!!K.n JgJi!IJ....C!.YJ1.IDlatn ve eiklerin
~

Y~~~~~!~EPl~~!l~ILJ~.~-E~~Y.or. Ve 4?..~-.~~Y-~!..t~~m jJo-

lf(~j_s:}~~~~!msl!L~!!W.;;n (ki bugne dek tam da byle olmu

tur), bu eikler, ileride grec~imiz _gl~!, yeni Qif_y~ayai_l,
yeni bir kutsal insan tamla.m~ljn, hayat 'Imden ayran karanlk~!!~-~~~~~~ g~iyor. . , ~
---------~-. - .
------~~

!!i]:~i!i!

Bger mlteciJ.!r (kLyzylrnzda saylar artmayadevam ediyor

ve bugun~llisanl nemli bir parasn oluturacak noktada
.lJ~lunuy9:rlar) modem ulus-devlet dzeni iin bu kadarrahatsz
lk verici bir unsuru oluturuyor~f,l bun:.n nede~.Q~!_~Y,Q.~ n:ce-udu~ Mlteciler, insan ile ya~.: dqum ile milliye..!2!asidaki sreklilii kopamak suretiyle~ modern egemenliin orijmiil kurgusunu kriz-es'kuyocMltedle;;-JjilmTie ;us aran

sndaki fark ortaya ~~akia,_~-~!sal alaimi gizli ~!!.varsw-.

mni. ~yani s::wJalJ:ym:.-~gf>;!~t3in~~,W.pr. BY..,Ml~9a .
~~' Arendt'in dedii gibi,' g~~,~t~.:gillste.:!.lvi~;J..,l!i.;arii
her zamari iin haklarn stn rtt?n vata!.!d~ kurgus)lnun..~.iliP~
da haklar cisirnl~~lf.~ll.!!!LY~ ger~~~ Ne var-~-~-.!~~2..~
b~ yzq~n.mltecilerL~!~!':l~.~!_~!~~~.~~~..t.?.~:~~:~ur.
Birinci Dnya Sava'ndan bu yana!!!~-~(lants)i,
ul.s-d~y~et iindeki meruiyet.S:alama.ilevini yerine getire;mez
od~--~Y. bu iki te,;ip n ~ID.m:!-9-Z.. biLbiimde.birbirinden kopm_aya}:?~_lad. Bu perspekjjften ~~~~!i_nda; b1Jra_Q_~_yn nem~
li,:!J9.fen~m~den_bli,Av,rupa'q$ n.@ecj_lJ!Jn v~g_evletsiz n.:
sanlarn saysndaki byis"rt:~lf (ksa bir zan.ar. clilimi iinde
1.500.0Q_ Beya~_ ~!J.S, 700.000 Ermeni, 500.000 Bulgar;
.oo:oo Yunanl ve yz binlerce Alman, Macar ve Romen
yurtlarndan edildiler). iki:~i'~~~!Lf~I!9J!!~n }~e Udu~_:_ Ayi
zaman dilimi iinde pek <;>k AvrupajiJk<lli_, kendi lkel_yride
ya~ya;l;.8alliarn byk bir ksm~oplu olarak vatandalik
t<i.llvernTi1yetienikarmak (denaturilization ve denationalizati~
o~)-iI;'}~!~~L~~i.~~I.l!~l~!C:. . g~~-~i. Huku~--q~~~E.ine_?_?x!e
zenlemeler koymann ilk rnei 1. 2.!.2. ....:.Y.!!.!!l<t?.t.. J:r.Cillsa' da,
..dman" soyundan olup da vatandalik verilen insanlara ynelnC~~!~~--g~_i.~kletL)922 ylnda Belika, Fransa rneinin
pe.,_~.?~n.:_g!derek, s~:va __~.:r.s:~:t. ~.'~lf.!sa k~_". e:yl~~erd~ ~?lu~
n@. ___y,t~pala;: vatandaln iptal etti. ... 1926 ylnda [!talya' daki] fa~~t r~Jim, "talyan vatandaln.hak.etmedlkleririi"
g~stermi olan vatandalar iin benzer bir y',s?.:s~ard. Bu kerv~a: 1933 ylnda da Avusturya katld. Ve en nih;.yet ''~eich vatandal" ve "Alnan kan ve nrl.nui korunmas"na dair Nu-

r;ifJ?e~i-Y.asal_ar ~11 [ecie.sti,_i~~C~iE.~!l-~~1~~-i~. i~; _N~

tep-berg Y.~~~arn~ g2:_:..':f1~;l~~_.. ~~El...~~!}g~~ffiillJ~~.~u

ha:Keffi'liirKaffittififi~ereken .ve <lo laysyla da srelqi sorgu-

. 1~ii6ile;bir eydi: Ve N~le";l;:;:;f;Tih'~Tziiffi;'-stirecmde -m~.,

likle uyduklar ok az kuraldan brri de- uyci':.Yihudiler:-1opla-

i73

~~... Jfa.:rrpl?!':l11.a,__ @_ca.k;__~~.!!l~~r, mi!UY.~t~n _ k:dJctan (Nuremberg yasalarndan sonra geriye kalan bakiye vatandaliktan
da karldktan) sQnra gnderilehiliy.ordu_l

(Birbiriyle mutlak bir balan~ iinde olan) bu iki fenomen

unu
1789 bildirgesine gre ,.lusalgemenliin te... -...... gsteriyor:
. .. .
~~?._la!_ bu doy_i;!!;!Jlu..J?.;.(lu!t!~).!, Birinci DnyaS!!Y! zam~~ g~!indij.de mekanik i~dzenieme g ve irad~smi..?-a
t~_il" yitirrniii>Bir yandan u oluyordu: Ulus-devletler byk lft.~-~.4?.~~!E!!:Y!!!L,JLm!i!iJl!l~..g~JjyJ),f ~~..~:&:.:A~Y.Tw~:Y.~i1ii:.
deyse otantik_ ha-x,~LY~U!X~ill..JnlmdJhP~bk..d~exi..J>Jw.a~an
h~~:~.::?~]~i!-~i!!~- ~J.J.l~9Lci11 (Nazi rkl ve jeniiri
alayaolmenin tek yolu bunlar yeniden bu balama oturtmak~) te yandan ise, bir z:amalar vatanda haklirnn nvarsay
p. olarak anlam kazanan insan haklar, artk gittike vatanda.
............. __ ....... __ '""------l~baglamndan ~opar~_!t.<?!..~~~~.J~-~Kl~~-~ . 9:_g.!!~!.:.llanl
Y<U'.Q.l! (buradaki ama, en nihayetinde yeni bir ulusal kimlik
[mltecilik] plarak yeniden tanmlanacak ekilde her geen gn
bkaz d~a fazla ol~.ak ulus-devl~tlerin marjinlerine .srulen bir
i?_I~_ hayatm-f~azi temsili ve korunmas)id). BJLSrelerin
k~~<4ikili olmas hi k~ls!!~ll.?: _\.l gerein nedenlerinden biriydi: Devletlerin, Milletler Cemiyeti'nin ve daha sonrala.r da, Birlemi Milletler' in, mlteci!erin: so!_ll.!lJ'.l!r.ye ~sari
hakla.rnn korurmas iin olu~urduu, statij,lerLgm:~L~!yasal
deil "srf insani(yeti) ve toplu~~!!!SJU:Yl~ml~.n!~.hl!h"
-----. -~.-.
nacak olan Nansen BrQ.t(.qoo~ ([kur.] 1922) bugnk Mltecil,~-~:~Y:~Ri~ISK~~.~~i,:n~U[kur.] 1951) kad~i~_g!~i kom~
v~,!?.!g~_i:z~~YJ?_&m:ro.gJxi,lml~.riJJ..m:t_olama_h. Bu.r~~~t9.P:~p
li olan ey udur: MqJ!~ci~~r. _d,Y.rY!!U!!!lUJJX)..iillf~rlUll:.J!!um _
~-----------

_,

'

d~l!~~~~-bl!_g,!;LnJ1~!:"~~~!~ dY.~a fa~l!:l gl,q,q,gil?i-:;..!!,!e

sel
bir fenomen
halini ald her zam;n
ve her yery, hem bu........or.
...
..... ...... ____..,......................,...,..,............
-.
..,,,._,_.~.f~;a ..:;:;...;~.~.....::.:~.:.,.. .,:;:.......,.;~':'l/~-:::::::."=,'".).,,.::,~- .... .,=.::-:--~.=-:"':::"'C'.t=.,....,

~.,.

";'~:<>~":''<'m-~~

* Milletler Cemiyeti'nd;'mltecilere ve sava esirlerine yardm iin kurulan masa.

. Bu masa adn, kurulmas iin uraanlarn banda yer alan Norveli bilimci ve
siyaseti Fridtjof Nansen'den (1861-1930) alyordu. (.:.).

174

g_anizasyonlar ve hem de...teke.:..teket..de:\Ll~tler..,..ciddi..c;.iddLinsan~

laiil .. ''JasaLY.e..~:i:dewJP.J!!lll!.~.:..bm~rm.ID...Q.~~~
l~i~~~lJlJ.:!b22f.!LilJ!~~P~!!~!i__Y,~J:m.tta.~Jn.una,.~!.e..~~i
gibi yiilemekten ac#. !<:aldlar.
...,;,,.., ,,,..-"',..,."''"':;~.:."'''"~'"''J ,,..,,...,u,,,..,,,,~o.).lc~m=w~l.l'< .. ',,'.:;..J"= ..,.._.~~~A~~

Bugn ins'aniyetilik

/~.:::::::~~:!::~--...

(huri.anitariani,rl) ile

siyaset

- ,. ... :.::~.

arasnda ya~.

pl~ ayrm, lsan haki~n vai~da hakl~dcm,,_,yrililas

[s!tr.~c::nmn ~ .h~&_l~-~~An,~, o!@.!!f~~~in~~(yifD'''j~

gi,itler -ki bunlat~l:l~n ulusl~.:t!.!!l ol;umlarda:ifok dana faz~

la destek gryorlar-: insan hayatn YaWJZ,i:Lpl;lli:~J!:f!_;_k!!t~~
hayat figrnde kavrayabiliyor ve dolaysyla da, ken~*r!!!~
~i~J.~~~!!lEa;:i,ko,Y_mal~J?. glerle g!~~_!Jir d~l!7.
. ~~p~,~~~J?!!~2E~. Son dnemde Ruandal mlteciler
yararna fon oluturmak iin yaplan reklam kampanyalarna
yle bir gz atmak bile u gerei grmeye yetecektir: Burada
[insani(yeti) rgtlelin almaiarnda] insan hayat yalnzca ve
tamamen kutsal h~y~ak -yao,i ldrlebilen, ama kur~
edilemeyen hayat olarak- aJglanyor (tabii byle bir alglama~
nn yeterli gerekeleri de var) ve suf bu sfatyla !>_ir yardm yf; .
.kon:.~~.l!;~!~lE!~.~!ifl~y_o:. Para toplamak iin fot;af
sergilenen; ama "artk canl olar<k; g_~r.!!Je~J.. !!!Y.~iz_~!~!~~!
olan" Ruandali.oCgun."yaiva!~ bruaJ~J:,.~fh~c!_~~.~i?!a
d~~..~~~~~..$.!bi ~~eti) 2!~!!!?f.ig_!,~_,!pJly~_Y,yE.u
~pl~.~~~Y!l:!~"g.!!!!!!!P,j.~.!~=~!!E~!~~'\'~t~ruill:~ir ~
!(sparlm.,,~i!, )!isan~yetilil<, egemenlii temelindeki. Jc..!lts&
h~yat ye,iden. tecrit etmeye nalkO.mdu;; ~eJLan.t>.::::-Yani..saf.is~

~J.ji[l@Mrji;,:" m_i:w~tWiv._l.km~dem~y~~L biy_Q.!y~_,,L

.P.~&.!i&illaqg-. Mlteci kavram (ve bu kavramn temsil ettii hayat fg,:)
insan haklar kavramnd:n kesin biin1d,e ayrlmaldrr ve irsa

-----~-_.....

-- -..........................

............_...---.....-.

................

175

haklarnn

duunu,

kaderi ile ulus-devletin kaderinin birbirine bal olo kadar ki birinin ~aayac'!_ ~iz ve ?,~ "5aul-

ll}~-~-~l~a!jte~ip.i!l.. So.E.J!~ar:ma,~l<ti@.j_~~!~.Y.~~-~~!l<ll: in
b;tj~Jf!;~J.:ll:!fl:. ~:Z.~E!.d~ ciddi ()13Jak .di,iiiriiJ!:!l.~H2i! Mlteci ne
ise yle alglanmaldr_: [Mlteci], ~<2~.!11:-.;JJJ~(ili~~~in
s~~-t.<+~. il!1j~<;.d<;;U!l.!.:~y!~!!n.~mlJ~ftt~,ggrlle.;ini
r~~mde kuk,~alanr~v~.h_~~~a~~~SJQ::__
1~ ha;yt;!!:n{n~ devlet dzeninde ne de insan haklar ~gsmda)

ai~}stiQ~ ~y:.\ma.dmJif. si~iJ.~.!!l~tJa~,y~Li,9.:.t~gQ.;i

ler suninann (ki zaten bu i ok gecikitir) yolunu aan snr'?~

-~-- ...,~'al bir kavramdan daha az bir ey deildir.

......;;....,..,.,..... .........,.,,,.......~~- ..............~~

~
Yatak Odasmda Felsefe'sindeki (Philosop~
hie dans le Boudoif) apkn Daimance'nin okuduu Fransizlar!
Cuf!lhuriyeti Olmak istiyorsao1z. Daha qfL.a/Jma/JsJmz
(Fraoais, encore un effort si vous vo.u/ez etre republicains) ad-

Marquis de

Sade'n

l ~.~itapk, modernfiin ilk ve !:>_e.!.~i ge en radikaLbiyosiyasal ma-

nifestosudur. Tam da [Fransz] devrim[in]i.n doumu ..,.,yani plak

hiyat- egemenlik ve haklarn temeii olarak ilan ettii srada Sa-

d~ (enel ol;raEruny~iJ;iari.ilCia;a~~~~iiik;d~:s;dom'un

1'2Thn'nde [Les 120 Journees de Sodome]), bedenlerdeki

----.
fizyolojik hayatn, insellik yol,yla, saf siyasal unsur olarak ortaya kt.!_i.iJfr.ii)lak hayatJ!ya@.Yjilgn .the81i_~iffiiij@9Y.iJ':u [siyasal tiyatroyu] safineliyordu. A.:icak Sade'n e~rlerinin__iy;_al
anlamnn eri.3.K. b~J@~~~gilendii ,yer.b__ls!@Q~~!~: [Burada] her y~t?,ndg!ri>zorla .kenii is.te.kJerini yerine getirm_esi.Jgin
baka bir vatanda herkesin gz .I19Ji9eJ_.eriy.e_alabildii ma~
is~'V;], mOkemmel t:lirsiyas~i alan rnegi olarak ort~ya kyof:-YataK.()dasi'f_an. sadec.e. felsefe deii_(Le.tort, Ecfire, s~
1oo " " ' 101); ayn zamanda ve lier e.yden cjnerrl~i ~:- ?iY.~set
-......,:.

176

~--~--''n'~

-.-'*

'

'

._,.,,,

-~o' -: .. ,

.-." ';'' ~: ';: ;

.-to

akyordu.

Gerekten de, Daimance'nin projesindeki yatak.odas,

ka_musal ile z elin. siyasal varolu._ile .gplak .!J.ru!etn ~eJ d@,tir-.
qli,!;>jrbowta: ~~lar~~~u.
Mgdernlikteki sado-mazoizmin gittike artan neminin kaynai.._:i'iJ~y~r-:_deitirmeye dayanyo'r. Sa_!Q~:nazo_izm, tam da,
ci{f.~~ partn~~~6:: 9:!~k .h.ayatii:ii ii~9.-~.y_~~ti.~~L.91.~TJ~iJ<r~~ir:~
Sade burada
bilinli olarak ege::::.r .i~tid.f!.r. pe.IJ.?.!':tmesine. ba------------ ----- vurnakla kalmyor (Sade yle diyordu: "Ereksiyon durumunda
-

.. -

..- - .. - - - " - -....... lM .....

i~:_~_:~~~!"~~~~~.!.~~~.tD.~l.~.,.~.r.~.i!_e:~~); ayn zaman-

da da biz burad_a, mazoisti sadiste, kurban da eellada balayij_D sy_ ort'!!5v.r.:s:l.!'!.DQDJ.CI. SqWJie egemen arasaakrsimetri- .
ykfryor,z. . .-----.

-~---~..
.,
' Sade'n modernlii, cinselliin siyasal-olmayar amzdaki
siX~~a.'~O.If!l.i:lY-~P--;~~ei}~i~l_ .~~~~~n--~i~~-~~!~_e dayanmyor.
Tam tersine, ~~-~-cinsellikteki ve fizyolojik hayatn k~ndisinde
ki mutlak siyasal (yani "biycisiyasal")ahlariT'ei'grlmemi bir

aikikla s~rne!i.l..iin adatr. TpkJY~!Y.!l_rry_?.Q9.~LfiJ.Pf.ama

k~mpJ~o. . giJ;.. Sil[~;fl~.~.?.t_~_Q.t~Lh~.Y..e!!D...2r~Q!Lt?llJD~.J:!lQ}.T.in- .
leki totaliter ka~2~~!..9e. ~.~J~~!9.2[~~.9..~yany0'~].!:.,~.:,~
f3::~<?l~rak RW<=9~Q..!J.?i~. ~'l~Y..~~l!!:Jw,l~!<. ~f!Y.J!tQ.~bi-
n.~~!!~.':L.G!?J.f!)il?.tJ..y~Jl?J..~~~~L..,~~~..88l.~.Y!a~~:s.iy_as~9-~in=- .

.~an :haY,illL2m9JL~~':!l2~.f~.~

Fl2N/Kutsal Insan

..

.. . ... : .

177

lll
Yaamay

hak etmeyen can.

Almanya'daki felsefi kitaplaryaymiayan en sekin yaynclar

dan biri olan Felix Meiner, 1920 ylnda, Yaanmaya Demeyen
Hayat

Ortadan Kaldrma Yetkisi (Lived [Die Freigabe der Vernichtung lebensunwerten Lebens]) baln tayan mavi-gri bir
ptaquette yaymlad~ Yazarlar, ok saygn bir ceza hukuku uz;o

man oliii: Karl Biliiing (eserin kapak_ iine SOll. nda elqenen bir
notta okuyucuya yl~ bir bilgi sunuluyordu: doct. ir. et phil.
K. B., eserih basn. almalar srasnda vefat ettii iin, bu yayn "onun insanl~a yapt son iyilik;; olacakt) ile mesleinin
etik soru-;;ariyla ilgilenen bir tp profesr olan Alfr~d Hoche'ydi.
178

Bu kitap bizi iki nedenle ilgilendiriyor. Birincisi, burada Binding, intiliarn mbahln (ceza-gerektirmezliini) aklamak
iin, intiharn, i;s:nw.J~r:li Y._l!fl jjzerindelti ~gemenliiniri
ifadesi oldu:!l.u qylyod~~!h!l!._bir _l!__(.Quein, kiinin ken- 'c
disme kar sorumluluunun ihlali) olarak anl(l~larr:~yaca:; fa- '
kat te yandan, hukukla ilgisi olmay~an~~l!~e._s.~I~.9l:rak ..d.~_g~
rulemeyecegfi!Jl,-diyor Biidirig.;"hukukun nndeki tek.see:ii.ek, canl.Tnsru keidi varlnn egeneni saymaktr [als Souve~
riin ber seii Dasein]" (Die Freigabe, s. 14). Tpk istisnai du'rumdaki egemen kararda olduu gibi, canl varln kendikendisi zerindeki egemenlii de dsallk ile iselliin birbirinden
ayrt edilemedii bir eik biimini alyordu; dolaysyla da hukuksal d~zen bunu ne diayabiliyor ne de ileyebiliyordu, ne
yasaklayabiliyor ne de izin verebiliyordu: "Hukuksal dzen",
diyordu Binding, "buradan kendisi aleyhine doacak sonulara
ramen intiliar hogryor. Bunu yasakl~a yetkisinin olduu
nu iddia etmiyor" (a.g.y.).
Ne var ki Binding, j.nsann kendi varl zerindeki bu zel
egemenliinden yola karak, "yaanmaya demeyen hayatn
yok edilmesi"ne yetki tannmas zorunluluu sonucuna varyor;
ite kitabn bizi ilgiendirmesinin ikinci ve daha dorudan nedeni de budur. Binding'in bunaho ifadeyi sadece tanazininyasall sorununa iaret etmekiir kullanyor olmas:, Avrupa hu-:kuk sahnesine ilic olarak bu kitapla kan bu kavramn yenilii
ni ve belirleyici nemini kmsernemizi gerekiirmiyor: Yaan-::
may (ya da Alnanca lebensunwert~n Lebim eklindeki ifadesi~
nir de tam evirisiyle, yaamay).hak etmeyen hayat ve tabii rtk ve daha aina [olduumuz] simetrisi, yani yaanmay! (ya da
yaamay) hak eden hayat. Dolaysyla modemliin te~L
biyosiyasal yaps -[yani,] hayatn deerlilj_in~ __(y"JiAi~eersiz
liille)hkrrieilne- i.IklukkSal Ifa.d~slni~ tanaziyi saV"u~~--iYi=
ii1yetiC6ii. idtapilcta buluyor.

179 ..

'?i

Binding'in denemesi Schmitt'in merakn uyandrm (ki bu hi

de artc deildir) ve Schmitt, Theorie des Partisanen adl ainasnda, deer kavramnn hukuka sakutmasnn eletirisi
balamnda bu denemeden de szetmiti. "Deeri belirleyen ki. i", diyordu Schmitt, "ef? ipso daima deersizlii de belirler. Deersizliin belirlenmesi. deersizliin yok edilmesi demektir" (s.
80, n. 49). Schmitt, Binding'in yaamay hak
. etmeyen hayata
.
ilikin teorilerini Heinrich Rickert'in "olumsuzlama, bir eyin deer alanna ait olup olmadn belirleyen lttr" ve "gerek
deerlendirme edimi olumsuzlamadr" eklindeki dncesine
benzetiyordu. Burada Schmitt unu fark etmi grnmyor:
Kendisinin eletirdii deer mant, kuraln gerek hayatnn istisna olduunu syleyen kendi egemenlik teorisine benziyor.

"Yaannaya demeyen hayat" kavram. Binding iin nemlidir;

nk bu kavram, aitaya att hukuK sorusunu yantlamasna
imkfu). veriyor: "Can almain mbahl, (acil durum istisnasn
kabul eden) ada hukukta olduu gibi sadece intiharla m s
nrl kalmal yoksa nc ahslarn ldrlmesini de kapsamal mdr?" Binding'e gre zm, u sorunun yantlarunasna
baldr:"Yasal deerlilik niteliini" yitirip de v~l artk ne kiinin kendisi.ne de toplum iin &~er tamayan hayatlar var m
.dr?" Binding szl~lni yle srdryor:

Bu soru zerinde ciddi ekilde dnen herkes, maalesef, unu fark etmelidir: Bizler, bir yandan en deerli hayatlara [wertvollsten Leben]
"kar genellikle soru.msuzca davranyor, te yandan ise artk yaanma
ya demeyen hayatlan kurtaimak iin, doann kendisi genellikle gecikmiliin gaddarlyla bunlara son verene dek -ounlukla tamamen bo yere- zen ve sabr gsteriyor ve enerji harcyoruz. Bir, binlerce [prl prl] gencin cesetleriyle kapl bir muharebe alann ya da

180

yzlerce'salkl

ve alkan iiye mezar olan bir maden ocan d[ldioteninstitut] ve

bunlarn hastalar iin savurduklan zaman ve masraflar dnn. Burada, en deerli insanlarn kurban edilmesi ile sadece deerden yoksun
[wertlose] olmakla kalmayp ayn zamanda da aslnda olumsuz de.:
erlerle tanmlanmas gereken varlklara gsterilen akl almaz zen
arasndaki meum arpklk karsnda sarslmamak elde deil. (Die
Freigabe, s. 27-29)
nn. Bir de akl hastalin iin alan kurumlar

"Deerden yoksun hayat" (ya da "yaanmaya demeyeil hayat") kavramnn yneldii insanlar; ncelikle, bir hastaik ya da
kazann ardndan "i:nitsiz vaka" ("tedavisi imkansz'~) snfna
sokulmas gereken ve kendi durumlarrin tamamen farknda
olarak, "kurtulu" (burada Binding, dinsel literatre ait olan ve
baka anlamlarnn yannda, selamet anlamna gelen Erlsung
szcn kullnyor) isteyen ve bu arzularn bir ekilde dile
getiren ~sanlardS '~!ster anada_n doma isterse de -rne~~ her
geen gun daha1Cotuleen felliler- sonradan olma tedavsz geri zeka.J.lar (idiotlar)" iine alan ikinci grubun durumu biraz
daha sorunluydu. "Bu insanlar", diyordu Binding, "ne yaama
ne de lme iradesipe sahiptir. Burada bizim karabileceimiz
bir lum rzas yok. Fakat bunlarn ldrlmesi, kar; koyulmas gereken bir yaama iradesinin ihlali de deildir. Bunlarn hayat her trlll amatan yoksundur; fakat bunlar hayatlarnn katlanlmaz olduunu da dnmyorlar." Binding, bu[nlar:] durum[un]da bile, "gerek insanln korkun ters imajn [GegenbildJ sergilemekten baka bir ey yapmayan bu insanlarn ldrlmesi yetkisine sahip olmamamz iin hukuksal, toplumsal ya
da dinsel" hibir gereke grmediini sylyor (a.g.y., s. 31 32). Kiinin ldrlmesi yetkisine kimin sahip olaca konusunda ise Binding unu neriyordu: Byle bir yetkinin kullanlmas
iin hastann kendisinin (tabii bunu yapabilecek kapasitede ise),
bir doktorun ya da hastanin yakn bir akrabasnn bavurmas,
nihai J<ararn ise bir doktor, bif psikiyatrist ve bir de hukukudan
olan bir devlet komisyonunca alnmas gerekiyor.

181

::::::::r~;::;:

Bizini buradaki niyetimiz, baz lkelerdeki tbbi tartmalarda

hala bugn bile nemli bir yer igal eden ve anlamazlklar yaratan zor bir etik &orun olan tanazi konusunda bir tavr almak
deildir. Yine, Binding'in tanazi lehindeki radikal tavryla da
ilgileniyor deiliz. Burada bizim aratnnamz asl ilgilendiren
ey udur: Canl bir insann kendi hayat zerindeki egemelii,
hayatn hukuksal deerini artk yitirdii ve dolaysyla da, cinayet ilemi olmakszn ldrlebildii eik s"nrn belirlenmesiyle dorudan ilgilidir. "Deerden yoksun hayat" (ya da "yaanmaya demeyen hayat") olarak ifade edilen .bu y~mi hukuksal kategori -grnte farkl bir istikamette bile olsa- tamameri
homo sacer'in plak hayatna tekabl ediyor ve bu kategori kolaylkla Binding'in tasavvur ettii snrlarn tesine eldtirilebi
lecek bir kategoridir.
nmzdeki manzara udur: Hayata deer birnek ve hayat
"siyasallatrmak" (ki sonuta bular, bireyin kendi-varl zerindeki egemenliinde rtk olarak bulunan giriimlerdir), daima ve kanlmaz bir biimde, hayatn siyasal alarnn yitirdii, sadece "kutsal hayat" haline geldii ve dolaysyla da yok
edilmesinin mbah oiduu eiin belirlennesini gerektiriyor.
Bu snr/eik her toplumda vardr; her toplum -hatta en modem
toplum bile- kendi "kutsal insalar"nn kimler olacan belirliyor. Hatta, herhalde, doal hayatn siyasallatrlmasnn ve
devletin hukuk dzeninde exceptio'sunun [ilenerek dlanmas
!J.n] bal olduu bu snr Bat'nn tarihi boyunca hep daha fazla ald ve artk imdi -ulusal egemelii elinde tutan devletlerin bu yeni biyosiyasal ufkunda- btn insanlarn hayatnn ve
her vatandan iine girme noktasna geldi.lA.rtk plak hayat
belli bir yerle ya da kesin bir kategoriyle snrl cif;ildir. Artk
plak hayat her canlnn biyolojik bedeninde kol geziyo.Ii

182

:::::;:~:~:::;.

Doktorlarn

Nuremberg'deki* yarglanmalar srasnda Dr. Fritz

Mennecke adndaki bir tahk, -1940 u bat 'nda Berlin' de yaplan
gizli bir toplantda, Dr. Hevelemann, Dr. Bahnen ve Dr. Brack'n,
Alman Devleti'nin [Reich], zellikle de tedavisi imkansz akl
hastalarna ynelik olarak :t'yaanmaya demeyen hayatn sona
erdirilmesi" yetkisini veren dzenlemelere gittiini aktardklar
n sylyordu. Bu Dlgi pek doru bir bilgi deildi; nk Hitler,.
eitli gerekelerden dolay, tanazi programna ak bir yasal
biim vermemeyi tercih etmiti. Ancak u nokta kesin: Szde
"merhametle ldrme" ya da "ltfen lm" (Nazi rejiminin sa.,
lk yetkilileri tarafndan ska kullanlan hsntabirle Gnadentod) dncesine hukuksal inandrclkkatmak iin Binding'in
icat ettii formllin hortlamas, Nasyonal Sosyalizmin biyosiyasetinin nemli aamalarndan biriyle akyordu.
Tpk Binding ile Hoche'nin, kendi bak alarndan, "yaanmaya demeyen hayat" kavramn ortaya atarken yaptklar
gibi, iktidara gelmelerinin hemen ardndan Hitlerve Himmler'i
bir tanazi program gelitirmeye iten "insani(yeti)" mlahaza-
larn da iyi niyetli mlahazalar olduundan kukulanmamz gerektiren hibir neden bulunmuyor. Hristiyan rgtlerin kar
kaca korkusu da dahil olmak zere eitli nedenlerden dolay
bu [tanazi] program[] pek uygulanamad; ta ki Hitler, 1940 y~
!nn balarnda, programn daha fazla ertelenemeyecei karar
na varana dek. Bylece, Tedavisi imkansz Hastalar in tanazi Program (Euthanasie-Programm fr unheilbaren Kranke)
-sava ekonomisi ve Yahudiler ile istenmeyen teki insanlar iin
dnlen toplama kamplarnn oalmas da dahil olmak ze7
re- suiistimallere ve yaniiara anak tutan koullar altnda uy~
gulamaya kondu. Ancak, uygulamada kald on be ay zarfnda
Nazi savc s.ulularnn nde gelenlerinir yargland (1945-46) ve daha ice
di:i; yukanda sz geen, anti-semilik Nazi yasalarna (1935) ad ni veren Kuzey
Savyara snrlar iindeki Alman kenti. (.n.)

183

(Hitler, piskoposlann ve hasta yaknlarnn artan tepkileri sonucunda 1941 Austosu'nda programa son verdi), programn teoride insaniyeti bir programdan kitlesel bii kym iine dnme
si hibir ekilde sadece lkedeki koullara bal bir gelime deildi. Program, Hactamer (Hesse), Hartheim (Linz yaknlarnda)
ve Reich'n baka kentlerinde de program yrten kurumlar olsa da, ana merkezlerden birinin bulunduu Wrttemberg [ey aletinlin Grafeneck kentinin adyla anld. Nuremberg davalarnda
ki sank ve tanklarn syledikleri, Grafeneck programnn organizasyonuna ilikin bize yeterince doru bilgiler veriyor. Grafeneck'teki tp merkezine her gn (yalar 6 ila 93 arasnda dei
en) yaklak 70 kii alnyordu; bu insanlar, Almanya'daki btn akl hastanelerindeki tedavisi inkfusz akl hastalar arasmdan seiliyordu. Grafeneck'teki merkezin sorumlular olan Dr.
Schumann ile Dr. Baumhardt, hastalara ksa bir test uyguluyor
ve ardndan da programn koullarna uyup uymadldarna karar
veriyorlard. Genellikle hastalar Grafeneck' e getirililerini izle. yen 24 saat iinde ldrlyorlard. nce 2 santimetre dozunda
Morphium-Scopolamirie veriliyor, onda sonra da gaz odalarna
gnderiliyorlard. Baka merkezlerde ise (rnein Hadamer'de- .
ki merkezde) hastalar, yksek dozda Luminal, Veronal ve Morphium verilerek ldrlyordu. Bu ekilde 60.000 insann ldrld sanlyor.

Kirnil~ri,

Hitler'in, tanazi programn bu kadar uygunsuz kobile uygulamasndaki inadm aklamak iin, Nasyonal
Sosyalistlerin biyosiyasetine y' veren jenik ilkelere gnderme yapyor. Halbuki meseleye tamamen jenik asndan bakl
dnda.tanaziye gerek yok ki. Kahtmsal hastalklarn engellenmesine ve Alman halknn kahtmsal salnn korunmasna
ullarda

184

ilikin yasalar zaten genetik akl hastalklaryla mcadele iin

yeterli zemini salyordu. Kald ki, tanazi programna tabi tutulan tedavisi imkansz hastalar -ki bunlarn ou ocuk ve ya
llardan oluuyordu- hibir ekilde ocuk yapma durumunda
deillerdi (jenik perspektifinden bakldnda nemli olan ey,
fenotiplerin ortada kald.J;lmas deil, genetik kmenin ortadan
kaldrlmasdr). Bundan baka~ hu programn ekonomik mlahazalardan kaynaklandn dnmek de mmkn deildir;
[nk] tam tersine bu program, kendini tamamen savaa verdii bir dnemde devletin omuzlarna nemli bir organizasyon
yk yklyordu. O halde Hitler, halktayaratt olumsu~ tepkilerin de tamamen bilincinde olmasna ramen, btn maliyet.,leriri gze alarak bu program neden uygulamak istedi?
Bunun geride kalan tek aklam~s udur: insani bir soruna
getirilen bir zm klnda ortaya kan bu program, egemen
iktidarn plak hayat zerindeki hkmranlnn, Nasyonhl
Sosyalist devletin yeri biyosiyasal grevi olarak sahneye konulmasdr. "Yaanmaya demeyen hay<!-t" kavram, bireyin beklentilerini ve meru isteklerim iine alan etik bir kavram deildir.
Bu kavram, bunun yerine, egemen iktidarn temelini oluturan
kutsal hayatn -yani ldrlebilen, ama kurban edilemeyen hayatn- en u halini ald bir siyasal kavramdr. tanazinin [aslnda etik alanna giren bir.kavramn siyaset alanna getii] bu
dnm mmkn klmasnn nedeni udur: trbtanazide kii,
kendisini, baka bir insandaki zoe ile bios'u birbirinden ayrma
ve bu insandaki ldrlebilir olan plak hayat gz nne serme durumunda buluyor. Ancak modem biyosiyaset perspektifinden bakldnda, .tanazi, egemenin ldrlebilir olan hayat
zerindeki hkm ile ulusun biyolojik bederirin salnn gzetilmesi varsaymnn kesitii noktada duruyor. [Yani] tanazi, biyosiyasetin kamlmaz olarak lm-siyasetine dnt
noktaya iaret ediyorJ
Dolaysyla burada, tanaziyi iukuksai-siyasai bir kavrama

185

("yaanmaya demeyen

hayat"

kavramna) dntrmeye al

an Binding'in bu giriiminin nasl ok nemli bir noktaya ia

ret ettii aka ortaya kyor.lEer kimin hayatna son verme- .
nin cinayet oluturmarlna karar verme yetkisini elinde bulunduran kii, istisna durumunu belirleyen insan olmas sfatyla,
egemen ise biygiya_~-~mda bu yefrJ., istisnai dur_!:!!I._YS1.t19__L
olm.~!@, byor ve h~y~~~- _Jia~i[Qlari\k_-:~i~m:i:~LY.!t.4AlL.
nokt~. ~iini belirleme yetkisine d,9!.l:!!YY.Q1-".:.@~~-t_jyas~ti!L
~li_xce deeri haline geldii zaman:-schmitt'inJsl<!!~.. ~ttiLgi.~i ~
sdece.hayatm ..deersizl1glsoj:unii "<fogmu___olnakla kalny_9rt.
ayn~-zamanda egeineii ilctidiTn tanmlanniasdili-nlhiri ~~im_
:fe deini oll!Yg_I. Niteldm modern biyosiyasette egein.en, hayatn deerine ya da deersizligine hkmeden kii demektir. Ar- .
tk hayatn -haklar bildirgeleriyle birlikte egemenlik ilkesiyle
donatlan hayatn- ta kendisi egemen kararn rnekanna dn
yor. Fhrer, hayatn biyosiyasal tutarlln yitirip yitirmediine
karar veren kii olmas sfatyla, tam da hayatn kendisini temsil
ediyor. Bundan dolaydr ki, ileride deineceimiz, Nazi hukukular iin ok deerli olan bir teoriye gre, Fhrer 'in szleri hukukun ta kendisidir. Yine bundan dolaydr ki, tanazi sorunu
tam anlamyla modem bir sorundur ve nazizm, ilk radikal
biyosiyasal devlet olarak, buna tanm gerei bavurmutur. Ve
yine bundan dolaydr ki, tinazi programnn grnteki baz
elikilerini ve kafa-kartrclklarn aklayabilecek olan tek
ey, konumland biyosiyasal balamdr.
Programda sorumluluklar olduu iin Nuremberg'de lme
mahkfi.m edilen iki-doktor, Karl Brand ve Victor Brack, ma.lK(f:.
miyetlerinin ardndan, sululuk duymadklarn; nk tanazi
sorununun yeniden ortaya kacan sylemilerdi. Tahminlerinin doruluu inkar ediJerieyecek bir eydi. Ancak bundan daha ilgin olan nokta uydu: Piskoposlar progrann tartmaya atklar zaman nasl olnutu da tp evrelerinden hibir tepki gel-.
merniti? nk tanazi program, Hipokrat yeminindeki "ste-

186

s.eler bi,le,. hi kimseye ldrc bir ila vermeyeceim" ibaresiyle eliiyordu. B undari baka, programa katlan doktorlar yasal adar. da zor durumda kalabilrrletqi; nk tanazinin ceza
gerektirmediini syleyen hibir yasal dzenleme mevcut deil
di (nitekim bu durum hukukular ve avukatlarn protestolarn
douruyoidu). Ancak gerek uydu: Nasyonal Sosyalist Reich,
tp ile siyaset arasndaki entegrasyonun (ki bu birlik, modem
biyosiyasetin temel niteliklerinden biridir) nihai eklini almaya
balad noktaya iaret ediyor. Yani, Egemenin plak hayat
zerindeki hkri::ranl, tamamen siyasal gd ve alanlardan
karak, doktor ile egemeiin rollerinin i ie girdii mulak bir
alana kayyordU.

187

IV

"Siyaset ya da bir halkn

ekil vermek"

hayatna

1942 ylnda Paris'teki Institut allemand, Nasyonal Sosyalist siyasetin salk ve jenik alanndaki yaklam ve meziyetleri konusunda dost ve mttefk Franszlar bilgilendirmeyi hedefleyen
bir kitap yaymlamaya karar verdi. Bu alanlardaki en yetkin AI:..
man uzmanlar (rnein Eugen Fischei ve Ottmar von Verschuer) ile birlikte Reich'n tp politikalarndan sorumlu olan teki
ahsiyetierin (rnein Libero Conti ve Hans Reiter) yaz ve konumalarndan derlenen kitabn anlam-ykl ad Devlet ve Sa~
lk't (Etat et sante). Nasyonal Sosyalist rejimin resmi ya da yan-resmi btn yaynlar iinde, biyolojik hayatn siyasalla(t188

.nl)masn(ya

da siyasal deerini) ve bunun sonucunda btn siufk:un yaad dnm en ak biimde sergileyen kitap
herhalde buydu. "nceki yzyllarda", diyordu Reiter,
ya~al

halklar arasnda yaallan byk atmalarn balca nedeni, Devletin

mlkn ("mlk"ten ("possessions") kastmz sadece lke topraklar
deil, ayn zamanda da lkenin maddi k~ynaklardr) koruma zorunluluuydu. Komu Devletlerin yaylma politikalarnn yaratt tehdit
genellikle atmalarn kaynan oluturuyor ve deyim yerindeyse arzulanan hedeflere ulamann arac olarak grlen bu atmalarda da
bireylere deer verilmiyordu.
Ancak yzyimzn banda, mmtaz Iiber~l teorilerin ortaya kma
syla birlikte, Almanya' da insanlarn deei nihayet hesaba katlyor ve
tammlanyordu; ve bu, tabii, ekonomiye hakim olan liberal biim ve ilkeler temelinde yaplyordu .... Nitekim Helferich.Alrnan ulusal varl
nn yz on milyon mark civarnda olduunu sylerken Zahn, b.u
maddi servete ek olarak, bir milyar altm bir milyon mark deerinde
de "canl bir servet"in olduunu gzlemliyordu. {Verschuer iinde,
Etat et sante, s. 31)

Reiter'e gre Nasyonal Sosyalizmin getirdii byk yenilik

u geree dayanyordu: Bu canl servet, Nasyonal Sosyalizm
ile birlikte, Reich'n kar ve hesaplarnda n plana kyor ve
yeni bir siyaset oluturuyordu. Bu siyaset her eyden nce "halkn yaayan deerini hesaba katacak olan bir bte"nin (a.g.y.,
s. 34) tesisiyle balyor ve "ulusun biyolojik bedeni"yle (a.g.y.,
s. 51) yakndan ilgilenmeyi planlyordu: "Biyoloji ile ekonominin mantksal bir sentezini oluturmaya alyoruz.... Siyaset
[kurumu], belki bugn ilk evrelerini yaayan:; ama biyoloji ile
ekonominin birbirine baml gler olduunu aka ortaya seren bu sentezi baarmaya mahk:Umdur" (a:.g.y., s. 48).
Dolaysyla tbbn anlam ve grevlerinin radikal bir dnmden gemesi gerekiyordu (nitekim tp, her geen gn biraz
daha fazla olmak zere, devletin ilev ve organlarna entegre
oluyordu): "Ekonomistler ve ticaret adamlar nasl maddi deer189

lerin ekonomisinden sorumlu ise, doktorlar da insani deerlerin

ekonomisinden sorumludur.... Doktorlarn mutlaka ama mutlaka
rasyonelletirilmi bir insan ekonomisine katkda bulunmalar
ve ekonomik kazancn halkn salna bal olduunu grmeleri gerekiyor.... Biyolojik tzdeki dalgalanmalar ile maddi btedeki dalgalar;.malar genellilde paraleldir" (a.g.y., s. 40).
Bu yeni biyosiyasetin ilkelerini belirleyen ey, bir halkn genetik kahtmn inceleyen bilim olarak anlalan jenikti. Foucault, polis-bilimin, Nicholas De Lemare, Johan Peter Franc ve J.
H. G. Von Justi'nin ellerinde aka nfusun mutlak gzetimini
hedefledii on sekizinci yzyldan balayarak kazand artan
nemi belgeliyor (bkz. Dits et ecrits, 4: s. 150- 61). On dokuzuncu yzyln sonlarndan itibaren, Francis Galton'un alma
lar, artk biyosiyasete dnm olan polis-bilim almalarnn
yrtld teorik zemin ilevi grd. unu gzlemlemek gerekiyor: Nazizm, yaygn nyargnn tersine, bilimsel kavramlar
leendi amalar dorultusunda kullanmak ve arptmakla snrl
bir ideoloji deildi. Nasyonal Sosyalist ideoloji ile zamann toplumsal ve biyolojik bilimleri -ve zellikle de genetik bilimiarasndaki iliki, daha yakn ve karmak; ayn zamanda da, daha mtecaviz bir ililciydi. Verschuer (ki ilgintir, Nazi rejiminin [nc Reich'n] yklndan sonra bile Frankfurt niversitesi'nde genetik ve antropoloji dersleri vermeye devam etti) ile
Fischer' in (Berlin' deki Kaiser Wilhelm Antropoloji Enstits'nn mdryd) szn ettiimiz kitaptaki yazlar, btn ku
kuiar datacak bir aklkla unu gsteriyor: Nasyonal Sosy_alist biyosiyasete temel kavramsal yapsn kazandran ey, genlerio lcromozom iindeki yerleim dzenini o zamanlar henz
kefeden (Fischer genledn "bir gerdanlktaki inciler gibi dizildiini" sylyordu) dnemin genetik aratrmalaryd. "lk", diyordu Fischer, "rnein bir renk cetvelinde olduu gibi u ya da
*Sir Francis Galton: 1822-1911 yllar arasnda yaayan, zellikle de nc jenik
almalaryla tannan ingiliz bilim adam. (.n.)

190

bu llebilir niteliklerin birleimiyle oluan bir ey deildir....

Irk, genetik kahtmdr ve kahtmdan baka bir ey deildi''
(Verschuer iinde, Etat et sante, s. 84). Dolaysyla uria al:r.a
mak gerekiyor: Hem Verschuer hem de Fischer'in gnderme
yapt rnek almalar, T. H. Morgan ile J. B. S. Haldan-e'n
drosphila zerinde yaptklar deneyler ve daha genel olarak da,
ayn yllarda insandaki X kromozomunun ilk haritasnn karl
masna ve kahtmsal patolojik neilimlerin ilk olarak kesin te
hisine ulaan Angio-Sakson genetik aratrmalaryd.
Ancak [nazizmde] yeni olan ey uydu: Bu kavramlar, ege-'
men hkmn dsal (eer-balayc ise) kriterleri olarak-grl:myor, dorudan doruya siyasal kavramlar olarak grlyordu. Nitekim rk kavram, dnemin genetik teorileri dorultusun~
da, "teki gruplard~ farkirbir homozigotik** gen komblezoriu
na sahip olan insan grubu'' olarak tanmlanyordu (Verschuer,
Etat et sante, s. 88.). Ancak hem Fischer hem de Verschuer, bu
tanma gre saf bir rkn tehisinin neredeyse imkansz olduu
nu (zellikle de ne Yahudilerin ne de Almanlarn tam anlamyla
bir rk oluturmadin (-ki Hitler de Mein Kampf yazarken olduu gibi Nihai zme karar verirken de bunun farkndayd-)
biliyorlard. Dolaysyla Nazi rejiminin biyosiyasetini en doru
tanmlayacak kavram "rklk" (eer rk tamamert biyolojik bir
kavram olarak dnlecekse) deildi. Bunun yerine Nasyonal
Sosyalist biyosiyaset, on sekizinci yzyln polis-biliminden miras alnan "hayatn gzetimi"nin ("care of life") mutla:klatrld
bir ufk:a doru kayyordu. Siyaset (Politik) ile polis (Polizei)
ayrm zerinde duran von Justi, birincisine sadece negatif bir
grev verirken ikincisini pozitif olarak grevlendiriyordu: Birincinin grevi Devletin d ve i dmanarna kar mcadele
* Drosophila: Sadece n kanatlar gelimi bceklerden, sivrisinek ve meyve si~
neinin de iinde bulunduu bir bcek cinsi. reme hzlarndan ve byk drt ift
kromozomlarndan dolay

mutasyon deneylerinde kullanlr. (.n.).

farkl bir gen yapsna sahip olan ve bunu
tmsal olarak srdren. (.i.) :
** Homozigotik: Hemcinslerinden

kal

191

etmek; ikincinin grevi ise vatandalarn hayatn gzetmek ve

gelitirmekti. Nasyonal Sosyalist rejimin biyosiyasetini -ve bununla birlikte de, N azi Almanyas dndaki de dahil olmak zere modem siyasetin nemli bir blmn- anlayabilmemiz iin,
p.celikle bu siyasetin sz konusu iki terimarasndaki farkin ortada..r kaldrlmasn gerektirdiini anlamalyz: Burada artk po/ice [p<?lis] politics [siyaset] oluyor ve hayatn gzetimi ile d
rr,anla mcadele akyor. Devlet ve Salk'n giri blmnde
yle deniyor: "Nasyonal Sosyalist devrim, biyolojik dejenerasyon faktrlerini dlayan glere bavurmak ye halkn kahtmsal
saln koruyarak yaatmak istiyor. Bylece amalanan ey,
halkn saln bir btn olarak korumak ve ulusun biyolojik
geliimine zarar veren etkileri yok etmektir. Bu kitap, sadece bir
halk [Almanlar] ilgilendiren sorunlar tartmyor; btn bir
Avrupa uygarl iin hayati nemi haiz sorunlar ele alyor."
Polis ile siyasetin, jerik gdler ile ideolojik gdlerin, sal
n gzetimi ile dmana kar mcadelenin birbirinden asla
ayrt edilenieyecek derecede i ie getii Yahudi soykrmnn
tam olarak ne anlama geldiini kavrayabilmek iin meseleye bu adan bakmamz gerekiyor.

Verschuer bundan birka yl nce bir kitapk yaymlamt;

Nasyonal Sosyalist ideoloji belki de en kesin biyosiyasal formlasyonuna burada-kavuuyordu:" 'Yeni Devlet, halkn devafTil:
lnn salanmas iin gerekli koullarn gerekletiilmesinden
baka bir grev taninyor.' Fhrer'in bu szleri, Nasyonal Sosyalist devletin btn siyasal eylemlerinin halkn hayatna hizmet
ettiine iaret ediyor.... Bugn unu biliyoruz: Halkn hayatnn
korunmasnn tek yolu, halkn bedeninin [Volkskrper] rksal
zelliklerini ve kaltmsal saln muhafaza etmektir" (Ras192

senhygiene, s. 5).
Bu szlerle tesis edilen siyaset ile hayat arasndaki ba(lan
t), (rkln yaygn ve tamamen yetersiz yorumunun iddia et,.
tii gibi) rkn, korunmas gereken basit bir doal veri olduu
sadece arasal bir iliki deildir. Modem biyosiyasetin yenilii
u geree dayanyor: Biyolojik veri bu sfatyla dorudan do
ruya siyasaldr ve siyasal olan da bu sifatla dorudan doruya
biyolojik veridir. "Siyaset, yani halkn hayatna ekil vermek
[Politik, das heiflt die Gestaltung des Lebens des Volkes]"ten sz
ediyordu Verschuer (Rassenhygiene, s. 8). Haklar bildirgeleriyle birlikte egemenliin temeli olan hayat inidi artk devlet siyasetinin zne-nesnesi oluyordu (dolaysyla devlet siyaseti de
"polis" biimini alyordu). Ancak ana grev olarak "halkn be-
deni"nin formasyon ve gzetimini stlenebilecek tek devlet, zde ulusun hayatnn ta kendisi zerine bina edilen bir devlet olabilirdi.
Buradan zaliri bir eliki douyordu: Yani, doal bir veri,
kendisini siyasal bir grev olarak sunma eilimi tayordu. "Biyolojik kaltm", diye srdryordu szlerini Verschuer, "kesinlikle bir kaderdir; dolaysyla da, biyolojik kaltm, bize yklenen ve ifa etmemiz gereken bir grev' olarak aldmz srece bu
kadere hakim olduumuzu gstermi oluruz." Nazi siyasetindeki paradoksu ve bunun, hayatn kendisini sonu-gelmez bir siyasal mobilizasyona tabi klma zorunluluunu en iyi ifade edecek
olan ey ite bu doal kahtrnn siyasal bir grev haline dn
myd. amzdaki totalitarizmin temeli bu dinamik hayat-siyaset ayniyetidir; bu ayniyet olmadan amz usul totalitarizm
anlalmazln srdrr. Eer nazizm bizim iin hala bir muamma ise ve Stalinizmle olan yaknl (ki Hannah Arendt bu
yaknlk zerinde ok durmutu) hilla aklanamamsa bunun
nedeni, totalitarizm fenomenini bir btn olarak biyosiyas.et ufkuna yerletiremeyiimizdir. (Orijinalinde birbirlerinden ayr
olan ve tek sakini plak hayat olan istisnai durum: araclyla
F13N/Kutsal nsan

193

birbirlerine balanan) hayat ile siyaset birleerek tek ey haline

gelmeye bala:ynca, hayat tamamen kutsallayor ve siyaset de
tamamen istisna haline geliyor.

: : : : r~;,: :
jenik yasalarnn neden Nasyonal Sosyalist rejimin kard
ilk yasalar arasnda yer aldinn anlayabilmemiz iin meseleye
bu perspektiften bakmamz gerekiyor. 14 Temmuz 1933 tarihinde, yani Hitler' in iktidara geliinden sadece birka hafta sonra,
"kaltmsal hastalklarn nnn kesilmesi"ne dair yasa yrrle kondu. Buna gre "kaltmsal bir hastal bulunanlar, kendilerinden olacak ocuklarda da bedensel ya da zihinsel ciddi kaltmsal bozukluklara rastlanacana dair tbbi kantlar olduu
takdirde cerrahi bir operasyon ile ksrlatrlabilecekler"di. 18
Ekim 1933 tarihinde, "Alman halknn kahtmsal salnn korunmas" iin, jenik yasalar hukuki evlilikleri de iine alacak
ekilde geniletiliyordu. Buna gre:
u

durumlarda evlilik yaplamaz: (1) Nianllardan herhangi birinin,

ya da ocuklarn ciddi ekilde tehdit eden bir bulac hastal
varsa; (2) Nianllardan herhangi biri engelli/zrlyse ya da geici
olarak bir hastanenin gzetimi altnda ise; (3) Nianllardan herhangi
birinde, gzetim altnda olmamasna ramen, ulu;al toplum iin istenmeyen bir evlilik daurabilecek bir akl hastal varsa; (4) Nianllar
dan herhangi birinde, 14 Temmuz.l933 tarihli yasada belirtilen kal
tmsal hastalklardan biri bulunuyorsa.
eleri

Bu yasalarn anlam ve ilk elden yrrle konmalar, sadece jenik asndan bakldnda anlalabilecek bir ey deildir.
Burada belirleyici olan ey .udur: Naziler iin bu yasalar doru-.
dan doruya siyasal nitelikli eylerdi. Bu anlamda bu yasalar,
Yahudileri ikinci snf vatanda durumuna drerek, baka yasaklamalaryla birlikte, Yahudiler ly birinci snf vatandalar
194

arasnda evlilii

yasaklayan ve ayni zamanda da Aryan kan tabile Alman onurunu hak ettiklerini kantla
malarn isteyen (ki bu, zmnen herkesin vatandalktan karla
bilme durumuyla kar karya olduu anlamna geliyordu) "Reich vatandal"na ve "Alman kan ve onurunun korunmas"na
dair Nuremberg yasalarndan ayrlamazd. Nazi Almanyasnn
rk siyaseti neredeyse tamamen Yahudi aynmclm hedefleyen
yasalardan oluuyordu. Fakat Yahudiler konusunda karlan ya~
salarn tam olarak anlalabilmesinin tek yolu, bu yasalarn, yeriden Nasyonal Sosyalizmin yasama ve biyosiyasal uygulamalarnn genel balamnda ele alnmasndan geiyor. Nasyomil
Sosyalizmin yasama ve uygulamalar, kesinlikle Nuremberg:yasalarna, [insanlarn] kamplara srlmesine ya da hatta "Nihai
zm"e indirgenemez: amzda yaanan bu nemli olaylarn temeli, hayat ile siyasetin bir olduu ("Siyaset, yani halkri
hayatina ekil vermek") koulsuz ve mutlak bir biyosiyasal grevin stlerilmesidir. Bu olayiann insanlk-d niteliini lebilmemiz iin ncelikle bu olaylan "insani(yeti);, balarolarna
iade etmeliyiz.
Nazi Almanyas, biyosiyasal programndaki lm-siyaseti
ortaya ktnda, bunu btn vatandaiara yaymaya kararlyd.
Bu gerei en ak biimde kantlayan ey, savan son yllarn.:.
da Hitler'in ortaya att projelerden biriydi: "Halkn rntgen
filmleri ekildikten sonra, hasta insanlar ve zellikle de akcier. ve kalp hastalklar olanlar ieren bit liste Fhrer'e sunulacakt. Yeni Reich Salk Yasas uyarnca .... artk bu ailelerin
toplum iine girmelerine ve ocuk yapmalarna izin verilmeyecekti. Bu ailelerin akbeti Fhrer'in daha sonra alaca kararlara:
balyd" (aktaran, Arendt, Origins, s. 416).
yan vatandalardan

195

~
Yirminci yzyl felsefesindeki skandaln, yani Martin Heidegger
ile nazizm arasndaki ilikinin aydnlatlmasn mmkn klan
ey tam da bu siyaset ile hayatn dorudan birliidir. Bu iliki,
tam ve doru anlamna kavumas iin, modern biyosiyaset
perspektifinden ele alnmaldr (ne var ki Heidegger'i hem sula- .
yanlarn hem de savunanlarn yapamadklar ey tam da budur).
Heidegger'in dncesindeki byk yenilik (ki bu, Fn;mz Rosenzweig ve Emmanuel Levinas gibi Davos'un dilskatiLgzlemcilerinin gznden kamamt), srarla olgusallkta (facticitY)
kk salmasdr. 1920'1erin bandan itibaren verd@ derslerin yaymlanmas unu gstermitir ki, ontoloji Heidegger'de ta ban
dan beri olgusal hayatn [faktisches Leben (facticallife)] yorumbilgisi olarak ortaya kyor. Dasein'n kendi varlk biimlerinde
kendisi iin bir mesele olduu dngsel yap, olgusal hayatn
ana deneyiminin somutlamasndan baka bir ey deildir. Burada, hayat ile hayatn gerek konumunu,. Varlk (Being) ile Varln Varlk biimlerini birbirinden ayrmak imkanszdr ve geleneksel antropolojinin (ruh ile beden, duyum ile bilin, Ben ile
dnya, zne ile eya ayrmlar gibi) hibir ayrm geerli deildir.
Heidegger'e gre olgusalln merkezi kategorisi (Edmund Husserl iin olduu gibi) Zufalligkeit, yani olumsallk deil, kendi Varlk biimleri olan ve [byle] olmak zorunda olan bir varl tanm
layan Verfallenheit, yani olmuluktur. Olgusallk, olumsal bir biimde belli bir ekil ve konumda olmak demek deil, kararllkla
bu ekle ve bu konuma girmektir ve bylece, verili olan, [cia che
era dote] (Hingabe) bir greve (Aufgabe) dntrlmelidir. Dolaysyla Dasein, yani kendi Oradal olan oradaki-Varlk, insanlarn btn geleneksel belirlenimlerinin birbirine girdii bir belirsizlik mntkasna yerletiriliyor.
.
Levinas, 1934 tarihinde yaymlad, Nasyonal Sosyalizmin
anialmasna yaplan en deerli katk olma unvann herhalde
bugn bile koruyan bir almasyla, insann bu yeni. antolajik
196

'

belirlenimi ile Hitlerizride rtk olan baz felsefi zellikler arasn

daki benzeriikierin altn izen ilk yazar oh..yon::IU. Levinas'a gre, Yahudi-Hristiyan ve Uberal dnce, ruhun, kendisini iinde
bulduu duyumsal ve tarihsel-toplumsal konumun balarndan
ileci yollarla kurtarlmas iin mcadele veriyor, dolaysyla da,
hem insanda hem de insann dnyasnda, akl alari ile bu alana
kesin olarak zt olan beden alann nih<~.i biimde. birbirinden ay._
ryordu. Hitler'in felsefesi ise (ki bu anlamda Marksizme benziyordu), Levinas'n iddiasna gre, ruh ile bedenin Ve doa ile kltrn zlmez bir biirilde birbirine yapt mutlak ve koul
suz bir tarihsel, fiziksel ve maddesel konum varsaym zerine
bina ediliyordu.
"Beden, sadece bizi. kaskat madde dnyasna balayan mutlu ya
da mutsuz bir kaza [arzi bir ey] leildir. Be<;ienin Benlie ball
da kendi iinde nemlidir: Bu balilk, insan.n kurtulamayaca ve
hibir metaforu n dsal birnesnenin varl ile kart ramayaca bir
ballktr; bu, hibir ekilde trajik ereksellik[finality] karakterini deitirmeyen bir birliktir. Dolaysyla da benlik ile beden arasndaki bu
aynlk duygusu .... buradan yola kan insanlarn, bu birliin derinliklerinde, zincirlendii bedere kar mcadele veren zgr bir ruh
[olduu yolundaki] ikilik durumunU ortaya k'lirrialarna asla frsat
vermeyecektir. Tam tersine, bu insanlar iin, ruhun btn ~, bedene zincirfenmi olmasnda yatyor. Ruhu, zaten iinde bulunduu
cismani biimlerden ayrmak, balangtaki duygunun orijinalliine
ihanettir. Bu duygunun, Batl ruhun asla yetinmek istemedii beden
iin anlam, yeni bir insan anlaynn temelini oluturuyor. Biyolojik
[olan], ierdii kanlmazlk nosyonuyla, ruhsal hayatn bir riesnesi
olmann tesine geiyor ve ruhsal hayatn kalbi oluyor.. Gizemli kan
yaklamlar, kahtmsal dnceler ve bedenin bir m,amma olarak
kald gemi, egemence zgr bir Benliin ortaya att bir zme tabi tutularak sorun olmaktan ktlar. Mesele sadece 'Benliin
bu sorunlarn bilinmeyen unsurlarn zmeye kalkmasndan iba-
ret deildir; ayn zamanda Benliin kendisi bu unsurlar tarafndin
oluturuluyor. insanolunun z artk zgrlkte deil bir tr klelikte yatyor.... Bedenlerine zincirlenan insanlar, kendilerini, kmdilerin
den kurtulma gcn reddederken buluyorlar. insanolu iin, artk,
197

hakikat dardaki bir gsteri zerine dnmek deildir. Artk hakikat, insann kendisinin aktr olduu bir dramaya dayanyor. [Artk]
insanlar "evet" ya da "hayr" derken, geriye dndrlmeleri imkansz
olan gerekleri de ieren btn varolularnn arl altnda konuacaklardr." ("Quelques reflexions" [1934] s. 205- 207}
Levinas'n metni, retmeninin nazizme verdii destein hala gndemde olduu bir srada kaleme alnd halde, metnin
hibir yerinde Heidegger'in ad gemiyor. Ancak .1990 ylnda
kan Chaiers de /'Herne'de yeniden yaymlanan bu yazsna eklenen bir not, dikkatli bir okuyucunun satr aralarndan karaca
tez, yani "tfl bir eytan" olan nazizme serpilme olanan sunan eyin Bat felsefesinin kendisi ve zellikle de Heideggerci
ontolji olduu tezi ("bu olanak, Varln Varl -dem es in seinem Sein um dieses Sein selbst geht ['Varln kendisinin kendi varl iinde bir masele olduu'] varl- gzetiminin ontolojisine kaznm bir olariaktr) etrafndaki btn kukular datyor
(Oulgues reflexions sur la philosophie de l'hitlerisme, s. 62).
Bundan daha ak bir ifade olamazd: Nazizm, Heidegger'in
kalk. noktas olan ve Rektrlk Konumalan'nda (Rectoral
Address) "kendi Dasein'n irade etmek ya da etmemek" eklin
de zetlemi olduu olgusallk deneyimindekk salyordu. 1935
ylnda verdii Metafizie Giri (Einfhrung in die Metaphysik)
dersinde ok ey anlatan u szleri Heidegger'in nasl olup da
sylediini aklayabilecek tek ey bu temel yaknlktr: "Bugnlerde Nasyonal Sosyalizmin felsefesiyle ilgili olarak piyasaya srlen almalarn, bu hareketin isel hakikati ve byklyle
(yani kresel teknoloji ile modern insann bulumasyla) uzaKlan
yakndan alakas yoktur. Bu eserlerin tamam, 'deerler' ve 'btnlkler'in bulank suyunda balk aviayan insanlar tarafndan piyasaya srlyor" (Einfhrung, s. 152).
Heidegger'in perspektifinden bakldnda, Nasyonal Sosyalizmin hatas ve kendi "isel hakikat''ine ihaneti, olgusal hayat
deneyimini biyolojik bir "deer"e (nitekim Heide;ger kmseyi-

198

tekrar tekrar Rosenberg'e gnderme yapyor) d.. riOfeirmesrred~yanyor. Heidegger'in felsefi dahasnn en .byk baars, olgusalln kendisini bir olgu olarak sunmasn n'"
leyen kavramsal kategoriler gelitirmesiydi; halbuki. nazizm, olgusal hayatn nesnel bir rksal belirlenima hapsedilmesiyle ve,
dolaysyla da, orijinal ilham kaynan terk etmesiyle neticelen~
di.
Yine de, bu farkllklarn tesinde ve bizi ilgilendiren perspektiften bakldnda, olgusallk deneyiminin siyasal anlam nedir?
Hem Heidegger iin ve hem de Nasyonal Sosyalizm iin hayatn, siyasete dnrnek iin, kendisinin dnda herhangi bir "deer" e ihtiyac yoktu: Hayat kendi olgusall iinde dorudan
doruya siyasald. insan, insan olmak iin kendisini iptal etmesi
ya da kendisini amas gereken bir canl varlk deildL insan,
ruh ile beden, doa ile siyaset, hayat ile /ogos ikilii deil; tam
da bunlarn belirsizletii [eik] noktada duran bir varlktr. Artk
insan, insan olmak iin kendisini amas gereken "insanlk-yk- .
l" ("anthropophorus") bir hayvan deildi; insann olgusal z,
tabii eer farkna varlrsa, kendisini Dasein ve dolaysyla da, siyasal bir varlk yapan hareketi kendisinde zaten barndryordu
("polis, Dasein'n Dasein olarak nerede ve nasl tarihsel olduu
na, Da'ya iaret ediyor" [Einfhrung, s. 1171). Ancak bu u anlama geliyor: Olgusallk deneyimi, istisna durumunun (doa ile siyaset, dar ile ieri, dlama ile ierme arasndaki belirsizlikleriyle birlikte) tarihte hi olmad kadar radikalletirilmesine/kk
lendirilmesine iaret ediyor; yle ki, burada artk istisnai durum
kural olma eiliminde oluy.or. Yani burada karmza kan manzara udur: Dlanmasyla egemen iktidarn tesisini salayan
homo sacerin plak hayat .imdi artk -kendisini bir grev olarak almakla- aktan aa ve dorudan doruya siyasallayor.
te yandan bu, tam da, modernliin biyosiyasalln tanmlayan
ey, yani bugn hala iinde bulunduumuz durumdur. Ve bu,
Heidegger'in dnceleri ile nazizmin radikal biimde akt

ci bir

ekilde

199

noktadr.

Nazizm homo sacer'in plak hayatn biyolojik ve jenik bir dzlemde belirliyor ve bunu, hi bitmeyen bir deer ve de-.
ersizlik yargsnn alanna itiyor. Burada biyosiyaset daimi olarak lm-siyasetine dnyor ve, dolaysyla da, kamp mutlak
siyasal mekan haline geliyor. Heidegger'de ise homo sacer-ki
her ediminde hayatn ortaya koyan bir kiidir- "kendi Varl
kendi Varlnn meselesi olan" Dasein'a, yani Varlk ile Varln
biimlerinin, zne ile niteliklerin, hayat ile dnyann ayrlmaz birliine. dnyor. Eer modern biyosiyasette hayat dorudan
doruya siyaset ise, o zaman buradaki bu birlik, her trl dsal
karardan bamsz hale geliyor ve plak hayat gibi bir eyi ayr
mann imkansz olduu zlmez bir yapkanlk olarak karim
za kyor. Eer istisnai durum kural haline geliyorsa, o zaman,
egemen iktidarn ikizi/simetrisi olan homo sacerin hayat, iktidarn hkmnn gemez olduu bir varolua dnyor.

200

yp

.
~:::il:::::::
15 Mays 1941 tarihinde, epey zamandr havada yaplan kurtarma operasyonlar zerinde deneyler yapan Dr. Ros.cher, Himmler'e bir mektup yazd. Mektibunda, almal:irnn Alman pilotlarnn hayatlar iin tad nemi, deneylerinin VP'ler (Versuchspersonen, insan ko_baylar) iin lm riski tadn ve bu
deneyl~ri hayvanlar zerinde yapmann hibir yatar salamad
m hatrlatarak, almalar iin kendisine "iki ya da profesyonel sulu"nun tahsis edilip edilemeyeceini soruyordu. O zamana dek hava sava yksek-irtifa uular evresine gemiti ve
bu koullar altnda, basn kabini hasar grd ya da pilotlar
201

uaktan paratle atlamak zorunda kaldklar takdirde lm riski byk olacakt. Roscher ile Himmler arasrda cereyan eden
mektup trafiinin sonunda, deneyierin srdrlmesi iin Dachau' da,* VP bplmanr ziyadesiyle kolay olduu bir yerde bir basn odas tesis edildi. 12.000 metre ykseklikteki basnca denk
bir basn oluturulan bir yerde 37 yamdaki salkl bir Yahudi
[kadn] VP zerinde yaplan deneyin (fotoraflarla bezenmi)
kaytlar hiHa elimizde. "Aradan drt dakika geince", deniyor
kaytlarda, "VP terlerneye ve ban sallamaya balad. Be dakikann sonunda kramplar balad. Alt[nc] ila on[uncu] dakika[lar] arasnda soluk alma hzland ve VP bilincini yitirdi.
Onuncu dakika ile otuzuncu dakika arasnda soluk alma dakikada e indi ve en sonunda da tamamen durdu. Ayp zamanda derisinm rengi mosrrior oldu ve dudaklarnn etrafnda kpkler
olutu." Bunun ardndan raporda, daha sonra cesette herhangi
bir organik bakalam olup olmadna bakmak iin cesedin
paralanmasnn kaytlar yer alyor.
Nuremberg yarglamalarrda, Alman doktorlar ve bilimcilerinin toplama kamplarnda yaptkla,r deneyler, Nasyonal Sosyalist rejimin tarilindeki en rezil sayfalardan biri olarak ilan edildi. Dachau'da, yksek-irtifadaki kurtarma operasyonlarna ili
kin yaplan deneylerden baka, dondurucu soukluktaki sularda
hayatta kalmann mmkn olup olmad ve tuzlu suyun iilebilirliine ilikin deneyler de yapld (bu deneyler de denizcilerin
ve okyanusa den pilotlarn kurtarlmasna ynelik deneylerdi).
Souk su deneylerinde VP'ler bilinlerini yitirenekadar souk
suyun altnda tutuluyor ve bu arada da, aratrmaclar dikkatle
vcut ssndaki deiimierin ve canlanmann mnkn olup olmadnn analizini yapyorlard. zellikle tuhaf olan da, VP' Ierin bir karyolada, yine toplama kamplarndaki Yahudiler ara;n
dan seilen iki plak kadnn arasna yatrld, iftleme isteinin dirilmesi dedikleri deneylerdi; belgelerde cinsel ilikiye
* Nazi toplama kamplarnn merkezlerinden biri olan bir Bavyera ehri. (.n.)

202

girebilen (ki bu iyileme srecine yardm ediyordu) bir VP' den

sz ediliyor. Tuzlu suyun iilebilirlii zerine yaplan deneyler,
siyah gen (sar yldzn yannda savunmasz bir halkn soyk
rmn simgeleyen bu sembol de hatrlanacaktr) tayan mal~
kumlar (yani ingeneler) arasndan seilen VP'ler zerinde yrtlyordu. Bu deneydeki VP'ler gruba ayrlyordu: Hi su
verilmeyenl~r, sadece tuzlu su iirilenler ve aratrmaclara gre
tuzlu suyun zararn azaltan bir kimyasal madde olan Berkazu~
satz kartrlm tuzlu su iirilenler.
Bir baka nemli deney alan ise, zellikle de hayatn en zor
olduu cephedeki Alman askerlerinin saln tehdit eden iki
bulac hastaln asn gelitirme umuduyla, VP'lerin benekli humma (petechial fever) bakterisi ve l;lepatitis endemica virsyle alanmasyd. Bundan baka, Reich'n jenik politikasna
hizmet edecek olan, kimyasal maddeler ku~lanlarak ya da radyasyon araclyla ameliyatsz ksrlatrma zerine yrtlen
deneyler de VP'ler iin ok acl ve zordu. Daha seyrek olsa da
kol/bacak transplantasyonu, hcre iltihaplar ve dier ~onularda
da deneyler yaplyordu.

: : : : ;,~: : : :
Hayatta: kalan VP'lerin, bazen bizzat mevcut kaytlarda betimlenen VP'~erin anlattklar o kadar vahi deneyimler ki, bazen insan bu deneyierin bilimsel aratrnayla uzaktan yakndan iliki
si olmayan srf sadist su eylemleri olduunu dnyor. Ancak
maalesef byle dnemeyiz. Bir defa, bu deneyleri yapan doktorlarn bazlar (tabii ki hepsi deil) almalar bilim dnyas~
nn saygsn kazanmi insanlard. rnein ksrlatrma programnian sorumlu olan Profesr Clauberg, daha birka yl ncesine kadar jinekolojide ska kullanlan, projesteron hareketi ko'

Dii

organlarda bulunan ve dl

yatan ilevine hazrlayan

bir madde. (.n.)

203

nusundaki "Clauberg testi"nin mucidiydi. Tuzlu suyun iilebilirlii konusundaki deneyleri yrten Profesr Schrder, Profesr
Becker-Freyting ve Profesr Bergblck bilim dnyasnda yle
bir kabul gryorlard ki, mahkfi.miyetlerinin ardndan, eitli
lkelerden bilimcilerden oluan bir grup 1948 ylnda uluslararas bir tp kongresiie dilekeyle bavurarak bu bilimcilerin
"Nuremberg'de mahl.rQm edilen teki sulu doktorlarla kart
rlmamalar"n istiyordu. Bu doktorlarm yarglanmalar srasn
da, Nazi rejimine sempatisi olduu dnlmeyen, Frankfurt
niversitesi'nden bit kin1ya profesr olan Profesr Vollardt
mahkemede tank olarak "bilimsel adan bakldnda bu den.eylerin hazrlanmasnin muhteem olduunu" sylyordu (bu
deney ler srasnda VP' Ierii-. o .kadar mecal siz kaldklarn. Id iki
kez yerdeki bir bez parasndaki suyu emmek iin abaladkla
rn dnecek olursak bu "muhteem" sfat ilgin bir hal al
yor).
Ancak bu balanda [bu bilimcilerin bilim dnyasndaki yerinden] daha huzursuz-edici ola gerek hi kukusuz udur (ki
bu gerek, Nuremberg 'deki savunma taafnm mahkemeye sunduu bilimsel literatr tarafndan aka ortaya konuyor ve mahkemenin atad uzman tanklar tarafndan da onaylanyordu):
am.zda ve zelli!:'Je de Birleik. Devletler'de (ki Nuren
berg'deki yarglarn ou bu lkedendi) mahkunla ve lm
cezasna arptrlan lsanlar zeinde birok kereler ve- byk
lekli deneyler yaphntr. Nitekin 1920'li yllarda Birleik
Devletler'de, stm~ya are bulma amacyla, 800 mahkfima stma
mikrobu bulatrflg. Ayn ekilde, deneyden sa kmalarha
linde cezalann affedilecei vaat edilen on iki idam malkumu
zerinde Goldberg'in yapt deneyler -ki bu deneyler, pelagnin
konusundaki bilimsel literatrde geriellikle rnek olarak gsteriliyordu- var. Birleik Devletler dnda ise, beriberi hasilinden
retilen bakterilerle ilk deneyler, Manila'da R. P. Strongtarafn
dan idam malkumu insanlar zerinde yapld (bu deneyin kayt204.

lannda deneye katlmn gnll olup olmadna dair bir. bilgi

verilmiyor). Savunma, ayrca, affedilme vaadiyle czam hastal bulatrlan, ama deneyden sonra len Keanu (Hawaii) rneini mahkemeye sunuyordu.
Bu belgelerle kar karya kalan Nuremberg yarglar, insan kobaylar zerinde yrtlen bilimsel deneyleri kabul-edile-:bilir klabilecek lderin belirlenmesi amacyla bitmek tkenrnek bilmeyen tartmalara giriyorlard. zerinde genel olarak
mutabk kalnan nihai kriter, deneye tabi tutulacak insann ak
ve gll rzasnn gerektii olarak belirleniyordu. Birleik
Devletler'deki yerleik uygulama (mahkemeye sunulan lllinois
eyaletinde kullanla.bir-formda da giild gibi), iinde, ba
ka eylerle birlikte, u lfadelerin yer ald bir bildirgenin mal
kUma. imz'alatlmasyd:
Bu deneyin btn risklerini stleniyo' ve varisterim ve temsilcilerim
tersini syleseler bile, Chicago niversitesi ile bu deneyde yer alai
btn tekniker ve aratrmaclarn, ayrca Illinois ynetiminin, Devlet
cezaevi mUdrlii ile btn t;:ki memurlarn hibir sorumluluunun
olmadn ilan ediyorum. Dolaysyla deneyin dourabil~cei, lmcl bile olsa, hibir zarar ya da hastalktan ikayeti olmayacam.

Bu tr belgelerdeki bariz yalanclk insau akna evi-iyor.

Bir idam mal:k.Umunun ya da ciddi cezalar ekmek zorunda olan
bir tutuklunun zgr iradesinden ve rzasndan sz etmek, en hafif deyirriiyle, kuku dourur. Dolaysyla uras kesindir: Topla-:
ma kamplanndaki insanlar benzer bildirgeleri imzalanu bile olsalar onlar zeriide yaplan bu deneyler etik olarak kabul edilebilir olmayacaktr. Burada bireyin zgr iradesine yapla iyi niyetli vurgunun itemeyecyi gerek udur: Dachau 'daki kampta bulunan birisinin, deneye katlm karlnda hayat kolla
rnda iyiletirme yaplaca vaadini alsa bile, "gnll rza
s"ndan sz etmek en basit deyimiyle anlamszdr. Dolaysyla
meseleye bu adan bakldmda, BirleLk Devletler'de yiit205

len deneyler ile kamplardaki deneyierin

insanli.k-dl

zde

ayndr.

sz konusu durumlardaki farkl ve zgn soiin amalarn farkl olduu yaklamnda bulunmak da imkanszdr. [Buna ramen] 1947 ylnda,
F. Mielke ile birlikte, Nuremberg'deki doktor davalar zerine
ilk deerlendirmey-i yayrolayan Dr. Alexander Mitscherlich'in
bir gzlemi, kamplarda yaplan bu deneyierin tp-bilim tarihinde rneklt~rinin olduunu kabul etmenin zorluuna ahadet ediyor. Nuremberg'de Profesr Rose, benekli hummaya kar a
gelitirme deneylerinden (ki bu deneyler 392 VP'den 97'sirin
lmne yol amt) dolay yarglanrken, R. P. Strong'un da
Manila'da idam mahkumlar zerinde benzer deneyler yaptn
zikrederek kendisiri savunuyordu~ Rose, benekli hummarlan
len Alman askerleriri, Strong'un aratrmalarndan yararlanmalar hedefle;en beriherili insanlara benzetiyordu. Normalde
temkinli yorumtarla ne kan Mitscherlich bu noktada yle bir
itirazda bulunuyor: "Strong, doal dzenin yaratti sefalet ve
lrolere kar mcadele etmeye alyordu. Sank Profesr Rose gibi aratrmaclar ise, bir diktatrln insanlk-d Y?ntemlerinin karmaasnda gaddarl idame etmek ve merulatrmak
iin alyorlard" (Mitscherlich ve Mielke, Wisse~schaft, s. ll
- 12). Tarihsel-siyasal bir yarg olarak Mitscherlich'in bu gzlemi dorudur. Ne varkiuras aktr: Deneyierin etik-hukuksal
kabul edilebilirlii, asla ve hibir suretle, bu deneyler 'sonucunda bulunacak adan faydalanacak olan insanlarn milliyetin~_ya
da bunlarn hang-koullarda hastalk kaptna bal olamazd.
Burada taknlacak tek doru etik tavr udur: Sanklarn
mahkemede zikrettikleri rnekler kesinlikle aym cinstendir; fakat bu rneklerin varl kendilerinin [sanklarn] sorumluluu
nu zerre kadar azaltmaz. Fakat bu, tp mesleinin yaygn uygulamalarnn zerine meum bir glge dryor. (Nuremberg
davalarndan bu' yana, rnein nkleer radyasyonun sonular
Aym

ekilde

rumluluklar deerlendirmek

206

zerinde yaplan almalar balamnda, vatandalarn topluca

kullanld ok daha sansasyonel deneyleriri yapld ortaya
kt.) Bu trden deneylerin, tamamen ve aka biyosiyasal bir
ufka kayan totaliter bir rejimdeki yetkililer ve aratrmaclar iin
etik sorunlar oluturmamas teorik olarak anlalr bir ey olabilir. Peki benzer deneyierin demokratik bir lkede yaplmasna ne
diyeceiz?

Burada karmza kan tek muhtemel yant, her iki balam

da da belirleyici olan eyin VP' lerin zel statleri olduudur: Bu
insanlar lme mahkum edilen ya da bir kampta tutulan, yani siyasal toplumdan tamamen dlarima anlamna gelen bir yerde tutulan insanlard. Bu insanlar, tam da normalde insan varlyla
birlikte dndmz hak ve umutlarn neredeyse tamamndan
yoksun olduklar ama biyolojik olarak hala canl olduklar iin,
hayat ile lm, ieri ile dar arasndaki bir snr blgeye yerle,.:
tirilmektedirler; burada plak.hayattan baka bir ey deildirler.
Dolaysyla, lme mahkfi~ edilen insanlar ile kamplarda tiltulan insanlar, bir ekilde bilinaltnda homines sacl'es'e, cinayet
ilemeksizin ldrlebilen bir hayata dntrlyorlar. lme .
malklim olma ile bu kararn infaz arasndaki [zamansal] aralk,
tpk kampn snrn izen itler gibi, zaman-d ve mekan-d
bir eiin snrhirn iziyor. Bu eikte, insan bedeni kendi normal
siyasal statsnden koparlyor ve bir istisna durumu balamn- ,
da, en feci felaketierin ortasna terk ediliyor. Byle bir istisna
mekfuinda, kiinin deneye tabi tutulmas eski alardaki arn(d
nl)ina trenlerine benziyor; burada deney, insan bedenini ya hayata geri dndryor (burada unu hatrlayalm: Bir cezann affedilmesi ya da a.Zaltlmas, egemen iktidarn hayat ve lm zerideki hkmranlnn tezahrleridir) ya da zaten ait olduu
lmekesin olarak gnderiyor. Ancak burada bizi asl ilgilendiren ey udur: Modernlie zel biyosiyasal ufukta, bir zamanlat
sadece egemenin/hkmdarn girebildii bu metruk istismi alanna artk doktorlar ve bilimcilerin de girmesidir.
207

VI

lmn siyasalla(trl)mas

: : : : : ~: : : : ;
1959 ylnda Revue neurologique'de [Nroloji Dergisi] P. Mollaret ve M. Goulon adndaki iki Fransz nro-fizyoloun ksa bir
makalesi yaymland. Mollaret ve Goulon burada bilinen kona.
fenonenolojisine yeni ve u bir kavram getiriyorlard: coma-depasse ("st-kona" diyebiliriz). Zamann tp literatrnde tr
kona vard: ikincil hayat fonksiyonlarnn (bilin, hareketlilik,
duyum, refleksler) yitirilnesiyle tanmlanan klasik koma; ikincil fonksiyonlarn tamamen yitirilnedii uyank koma (alert co~
ma) ve bir de bitkisel hayat fonksiyonarnn ciddi ekilde tehli*Tam karl "uzatmal koma", "normal sresini am koma". (.n.)

208

keye girdii carus koma. "Geleneksel bu koma derecesine",

diyordu Mollaret ve Goulon, "drdnc bir koma derecesi eklemek istiyoruz: coma depass e .... , yani ikincil hayat fonksiyonlarnn tamamen iptali ile bitkisel hayat fonksiyonlarnn tamamen
iptalinin akt bir koma" ("Le coma depasse", s. 4).
Buradaki kasti/bilinli paradoksal formlasyon -yani btn
hayati fonksiyonlarntamamen bitmesini izleyen bir hayatevresi [kavram]- ile una iaret ediliyordu: st-koma, yeni hayatdestek teknolojilerinin, yani suni solunumun, damardan verilen
adrenalin yardmyla k;n dolamnn srdrlmesinin, vcut
ssn denetim teknolojilermin ve benzeri yntemlerin meyvesiydi (yazarlar burada, "meyve" yerine, bir ey iin verilen fidyeye ya da harcanan kabark fiyata iaret eden ranan szc
n kullanyorlard). [Dolaysyla] yaam~destek sisteminin durdurulmasyla birlikte ar-komada bulunan insann hayat da
otomatik olarak sona eriyordu: [Yani] derin komay tanmlayan.
hibir uyarcya tepki vermeme durumunu, dorudan doruya
kalp-damar sisteminin k ve hibir solunum hareketinin
kalmamas izliyordu. Ancak hayat-destek sisteminin almas
srdrlrse (ki bu, kalp duvarnn o zamana dek sinirlerle bes'lenemeyen/uyarlmayan orta tabakasnn yeniden bir ritim ve
enerji yakala:nasn salayarak dolam sistemini altryordu)
kii bir sre daha hayatta kalabiliyordu (bu sre normal olarak
birka gn gemiyordu). Fakat bu gerekten "hayatta kalmak"
myd? Koroann tesindeki hayat nasl bir eydi? st-koroada
bulunan insan nasl bir insan ve nasl bir eydi? "Coma depass e
terimiyle tanmladmz durumda bulunan talihsiz insanlar karsnda", diyordu yazarlar, "kalp atlar srd halde hayati
fonksiyonlarda en kk bir canlanma yaratamad birka gnn ardndan en sonunda umutsuzluk merhamete galebe alyar
ve hayat-destek nitesinin kurtarc nitelikteki durdurma d~
mesine basma eilimi dayanlmazlayor" ("Le coma dep;.sse",
s. 14).
F14N!Kutsa1lnsun

209

: : : : : t : : :

Mollaret ve Goulon unu fark etmilerdi: Coma depasse, teknikbilimsel bir sorun olan diriitme urainn ok tesine gee;, tam
da lmn yeniden-tanmlanmasyla ilgili bir meseleydi. O zamana dek lm [ann] belirleme grevi doktorlarn iiydi ve
. bunlar bu i iin asrlardan beri zde hi deimeyen geleneksel
bir ltten faydalanyorlard: Kalp atlarnn durmas ve solunumunkesilmesi. Halbuki st-koma [kavram/durumu], t~ da,
lmn tanmlanmas iin kullanlan bu iki eski kategoriyi tarihe gmyor ve koma ile lm arasnda bir metruk istisna alan
yaratmak suretiyle, yeni ltlerin belirlennesini ve yeni tanm
larn yaplmasn zorunlu klyordu. Bu iki nro-fizyoloun da
iaret ettii gibi, sorun "sz konusu insann hayatnn nihai snr
larnn belirleru'nesi noktasna ve bundan da teye, yasal lm
ann tanmlama hakknn belirlenmesine" uzanyordu ("Le coma depasse", s. 4).
Ancak bu sorun, muhte~elen tesadfi olan bir tarihsel geliimle akmasndan dolay ok daha ivedi ve karmak bir hal
alyordu; C oma depasse'yi mmkn klan hayat-destek teknolojilerinin geliimi, tam da organ nakli (transplantasyon) teknolojilerinin geliimi ve iafinelemesiyle ayn anda ortaya kyordu.
st-komada bulunan insann durumu, llerin organlarndan yararlanmak i4 ideal durumu oluturuyordu. Ancak organ nakli
ameliyatn yapacak olan cerrahn cinayet sulamasyla kar
karya kalmamas iin ncelikle lm annn tam olarak tanm
lanmas gerekiyordu. 1968 ylnda, Harvard niversitesi'nden
zel bir komisyonun ("Harvard Tp Okulu Ad H oc Komisynu"
("The Ad H oc Committee of the Harvard Medical School")) raporu, lmn yeni ltn belirliyor ve [tp literatrne] "beyin lm" kavramn sokuyordu. Bu kavram, (ciddi ekilde
kar lc~nlar olsa da) uluslararas bilim evrelerine kendisini
her geen gn biraz daha kabul ettirecek ve nihayet Amerika ve
Ozel bir ama iin

2!0

kurulmu

olan. (.n.)

Avrupa'da birok devletin/eyaletiri yasal;rna girecek olan bir

kavramd. Daha h~e Mollaret GoulOn 'ui hayat ile lm ara~
snda sallantda: bi~tklar bu korna-tesi kararilk blge imdi
tani da liim~inninm :Yeni ltn terriin eiyordu. ("lk hedefimiz", deniyorrlu H~ard raporunda, "g~ri-dndrlemez
kmay lmn yeni bir lt olarak tanmlanaktr;")' Buna
gre, yeteditbbi testler sonucunda beynin tamimen (sadece neokoiteks'in deil; ayn zamanda da gvdebeynih) ld onay~
land zanian; hayat-destek teknojisi sayesinde solunumu sTse bile hasta l kabul ediiecekti.

ile

::::::::~tt::::
uras ak

ki, buradaki riyetimiz, beyin lmnn ldinin l

saylmas iin gerekli ve yeterli bir lt rri olduu yoksa son
szn geleneksel lte mi braklmas gerektii konusundaki
bilimsei tartmaya girmek deildir. Ne var ki u gerei gz ard etmek de imkanszdr: Btn bu tartma, iinden iklamaz
mantksal elikilere batm durumdadr; ve "lm" kavram,
daha ~esin ve tartmasz bir duruma gelmek yle dursun, tam
bir ksr. dng iinde iki u arasndasalnp duruyor. Bir yanda
u oluyor: Beyin lm, lmn tekke~in lt olarak alnyor
ve dolaysyla da, artk yetersiz olarak grlen sistemsel ya da
bedensel lmn yerine ikame ediliyor. te yanda ise, kesinfbelirleyici lt olarak, byk lde z-bilinli bir biimde hala
sistemsel. ya da bedensel lme bavuruluyor. Yani ortaya u a
rtc manzara kyor: Beyin lmn savi.nanlar, samimi bir
ifadeyle, beyin lqin "hemen ardndan kanlmaz bir biimde lmn gerekleti"inden (Walton, Brain Death, s.51)
ya da Finladiya Salk Bakanl'nn raporunda olduu gibi,
i. f:larvard Universiiy Medical School, "A Definition of lireversible Coma", s. 85.
Bundan byle Harvard raporu olarak anlacaktr'. (y.n.)
211

"[beyin lm tehisi konulan ve dolaysyla da zaten l olan]

bu hastalarn bir gn iinde ldkleri"nden (Aktaran, Lamb, Death, s. 56) sz edebiliyorlar. Bu ifadelerdeki elikilere iaret
eden ve kendisi de beyin lm kavramn savunan birisi olan
David Lamb, kalbin, beyin lm tehisinden sonraki birka
gn iide durduunu gsteren bir dizi almay zikrettikten
sonra unlar sylilyordu: "Bu almalarn oundaki klinik
testlerde baz kk farkllklar bulunuyor. Fakat bunlarn hepsi, beyin lmnn ardndan beden lmnn kanlmaz olduunu gsteriyor" (a.g.y., 63). Burada, ak bir mantksal tutarszlkla, kalbin durmas _:ki bu, lmn geerli bir lt olmad iin zaten reddedilen bir kavramd- kendisinin yerine ikame edilen ltn doruluunu kantlamak iin yeniden sahneye karlyordu.
lmn, komann tesindeki karanlk blgede bu ekilde gidip gelmesi, tp ile hukuk, tbbi karar ile hukuki karar arasnda
ki benzer salnmda da yanstlyor. 1974 ylnda, Kalifomiya'daki bir malkemede birisini tabancayla ldrd iddiasyla
yarglanan Andrew D. Lyons 'u savunan avukat, kurbann lm
nedeninin, mvekkilinin tabancasndan kan kurun deil; ope-:ratr Dr. Norman Shumway'in organ nakli operasyonu iin beyni len kurbann kalpini almas olduunu sylyyerek sulamaya
itiraz ediyordu. Burada Dr. Shumway sulanmyordu; nk
mahkeme, insan tedirgin eden u ifadelerinin ardndan Shumway'in.masumiyetine hkmediyordu: "Beyni len herkes benim
iin ldr. Bu herkes iin geerli bir lttr; nk beyin,
nakli yaplamayan tek organdr" (Aktaran, Lamb, Death, s~~75).
Her mantkl insan bunun u anlama geldiini grecektir: Hayatdestek teknolojisinin ve organ naklinin kefedilmesiyle birlikte
kalbin durmas lm annn belirlenmesi iin geerli bir lt olmaktan ktna gre, faraza, ilk beyin nakli gerekletirildii
gn de beyin lm lm olmaktan kacaktr. Bu dnceyle

s.

212

yola lold zaman lm, organ nakli teknolojisinin bir alt-fenomeni' .haline geliyor.
Derin komaya giren ve surii solunum ve suni beslenme saye_sinde yllarca canl tutulan Amerikal k~ Karen Quinlan'n durumu, bu gitlip-ge4nenin mkemmel bir rneiydi. En sonunda
mahkeme, ebeveyninin bavurusu zerine, kzn zaten l say
laca gere~~esiyle suni solunumunun durdurulmasna: izin verdi. Bu noktada Karen, komada olmasna ramen, doal olarak
soluk almaya balam ve doal "lm"nn gerekletii 1985
ylna kadar bir suni beslenme durumunda ."hayatta kalm"t.
uras aktr: Aslnda Karen Quinlan'n bedeni, "hayat" ile
"lm" szck.erinin anlarnlarn yitirdii ve en azndan bu an~
lamda, tek sakini plak hayat olan istisna mekfuundan farkl olmayan bir belirsizlik mntkasna girmiti.

. :~::~~i:;
Bunun bugrik anlam-"biyolojide, 'hayat' ile 'lm' szckler.inin ailaru zerine yaplan tartmalar, dk dzeyli bir tartmay iaret ediyor" diyen Peter Medawar'n bu gzleminde
de zrnnei ifade edildii 'gibi- udur: Hayat ve lm, tam: olarak
bilimsel kavrarnlar deil; siyasal kavramlardr ve tam da sadece
azdan kacak bir kararla siyasallaan kavramlardm Mollaret
ile Goulon'un szn ettikleri "korkun ve durmadan ertelenen/itelenen snrlar"n hareket eden snrlar olmasnn nedeni
bunlarn biyosiyasal snrlar olmasdr. Ve bugn esas meselesi
tam da bu snrlarn yeniden-tanmlanmas olan dev bir srecin
yaanyor olmas unu gsteriyor: Bugn egemen iktidarn cra
s, herzamankinden daha ok bu snrlar araclyla gereklei
yorve bir daha ve yeniden tp ve biyoloji bilimlerinin alanna:'gi
riyor.
Epiphenomenon: ikincil ya da tabi fenomen. (.n.)

2i3

W. Gaylin, aydntatc bir makalesinde, kendisinin "neomortlar" [henz lm kiiler] dedii, bedenierin yaratt yeni bir
hayalet snfndan SZ ediyordu. Bunlar, yasal olarak ceset statsnde olan; ama gelecekteki olas nakiller iin baz hayat zelliklerini srdren eylerdi: "Bunlar, scaktr, bunlarda kalp at
ve idrar k mevcuttur" ("Harvesting", s. 30). Kar kutupta
ise, beyin lmn savunanlardan biri, hayat-destek sistemleri
sayesinde canl tutulan bedeni, hibir ekince olmadan mdahale yaplabilecek bir faux vivant (sahte canl] olarak tanmlyotdu
(Dagognet~ La maftrise, s. 189).
Neomortun, st-koruada bulunan kiinin ve faux vivant'n
hayat ile lm arasnda gidip geldii hastane odas, tamamen in' teknolojinin denetiminde bulunan saf bir plak
sann ve rettii
hayatn tarihte ilk olarak sahne ald bir istisna mekfuru tanm
lyor. Ve ta.JT!. da bu plak hayat bir doal hayat sorunu olmad
, bunun yerine homo sacer'in en u hali (komahalindeki insan.
[bilimsel literatrde], insan ile hayvan arasndaki bir ara varlk
olarak tanmlanyor) olduu iin, burada sz konusu olan ey,
yeniden ve bir daha, cinayet ilemeksizin ldrlebilen (ve tp
k homo sacer gibi, "kurban edilemeyen", yani kesinlikle lm
cezas verilerek ldrlemeyen) bir hayatn tanmlanmasdr.
Bundan dolay una amamak gerekiyor: Beyin lm ile
modern biyosiyasetin en ateli savunucularndan bazlar, lm
ann devletin belirlemesi ve bu suretle defaux vivant'a mda.,.
haleni; nndeki btn engelleri ortadan kaldrmas gerektiini
ileri sryorlar.
Dolaysyla lmann tanmlamalyz ve bunu yapmak iin de, bir zamanlar ypld gibi, cesedin katlamasna ya da daha da kts, rme emirelerine deil; ~adece beyin lmne bakmalyz .... Bu,fa"
x vivant'a mdahalenin nn aacaktr. Bunu yalnzcaDevlet yapabilir ve yapmaldr da .... Organizmalar .kamusal iktidara aittir: Bedenler kamunun maldr [fes organismes appartiennent i la puissance
publique: on nationalise le cops]. (Dagognet, La,maftrise, s. 189).

214

plak hayatn siyasallatrimasnda

ne Reiter ne de VerscNe var ,ki .bir .zamaniarNazi

IJiyosiyasetileririn. azlarna alm~ya cesaret edemediideri ey
leri modem demokrasilerde herkesin nnde haykimak mmkndr (ki bu, biyosiyasetin yeni bir eiiri tesine getiinin
ok ak bir iaretidir).

huer bu kadar ileri

gidebilmiti.

215

VII
Modern(li)in

"Nomos"u olarak kamp

: : : : : :~;!: : :

Kamplarda olup bitenler hukuktaki su kavramn o kadar ayor ki, bu olaylarn cereyan ettii zei hukuksal-siyasal yap ou zaman dnlmyor bile. kamplar, yeryz tarihinin en
mutlak conditio-inhumana'snn [insanlkd koullarnn-.n:]
gerekleti(rildi)i yerlerdir: Son tahlilde hem kamp kurbanlar
ve hem de daha sonrakiler iin nemli olan ey de budur. Biz burada zellikle ters bir soruturma yolu izleyeceiz. inde yaa
nan olaylardan yola karak kamp tumlamak yerine u soruyu
soracaz: Kamp nedir ve nasl bir hukuksal-siyasal yapya sahiptir ki iinde bu tr ol.ylar cereyan edebilmitir? Bu ekilde
216

kampa, tarihsel bir olgu ya da (bugn hala kantlanabilir olsa bile) gemie ait bir anormallik olarak deil de, bugn hala iinde
yaadmz siyasal rnekfuun gizli kalb (rnatrisi) ve notnos'u
olarak bakacaz.
Tarihteki ilk kampn, spanyollar tarafndan smrgedeki
halk ayaklanmasn bastrmak iin Kba'da 1896 ylnda tesis
edilen campos de concentraciones [toplaina kamplar-.n.] mi
yoksa yzyl dnmnde [1899-1902-.n.] ngilizlerin Boer'le. ri yd "concentiation camps" 1 ["toplama kamp lar"] mi olduu tarihiler iin hala bir tartma konusudur. Burada onemli
olan ey udur: Her iki dururnda da, bir smrge sava bala-'
nndaki bir olaanst durum, btn sivil halk iine aa.cak e
kilde geniletilrnitir. Dolaysyla da kamplar, sradan/mutat hukuktan deil (ya da ileri srlebilecei gibi, ceza hukukunun dntrlrnesinden ve geliirninden hi deil); bir istisna duromundan ve skynetimden domutur. Bu gerek, kkenini've
hukuksal rejimini ok iyi bildiinz Naiilerin Lager'inde
[kamp] ok daha ak biimde ortaya kyor. [Alman] kaynaklar[n]a gre, kapatlmann/tutuklamann hukuksal temeli rfi
hukuk (cornrnon law) deil; Schuthaf (szcuk anlam, koruyucu gzetim) idi. Nazi hukukular, Prnsya kkenli bir hukuk ku~
rurnu olan Schutzhaft', bazen, nleyici bir polisiye nlem olarak snflandryorlard; yani bu, kiinin su unsuru oluttiran
herhangi bir davrantan bansiz olarak, srf devletin gvenliine yneltilebilecek bir tehlikei:in nne geilmesi iin "gze~
time alnmas" demekti. Schutzhaft'n.kkeni, Prnsya'da 4 Haziran 1851 tarihinde karlan ve daha sonra 1871 ylnda. (Bavyera dnda) btn Almanya'y iine alacak ekilde geniletilen
olaanst durum yasasna dayanyor. Schutzhaft'n daha eski
bir kkeni de, Prnsya'da 12 ubat 1850 tarihinde karlan "kiisel zgrln korunmas"na ("Schut der persnlichen Freiheit") dair yasalara gtrlebilir; bu yasalar, Birinci Dnya Sa-
1. Orijinal metinde de ingilizce. (ing. ev. notu)

217

va srasnda ve bar antlamasnn imzalanmasnn ardndan

Almanya' da ortaya kan karmaa dneminde byk lde yrrlkteydi. unu unutmamak gerekiyor: Alman,ya tarihindeki
ilk toplama kamplar, Nazi rejiminin deil; Sosyal Demokrat
hkmetlerin hneriydi. Bunlar, 1923 ylnda Schutzhaft temelinde binlerce komnist militan tutuklam ve ayrca: da Cottbus-Sielow'daki Konzentrationslager fr Ausliinder'i [yabanc
lar iin toplama kamp] kurmulard. Bu kamp, ounlukla, Dou Avrupal mltecilerin bulunduu ve dolaysyla da, bu yzyldaki (tabii bir yok etme kamp olmasa da) ilk Yahudi kamp
saylabilecek bir kampt.
Schutzhaft'n hukuksal temeli, kuatlma ya da istisna durumunun ilan ve ardndan da Alman anayasasnn kiisel zgrlkleri garanti eden maddeleririn askya alnmasyd. Weimar
anayasasnn 48. maddesinde yle deniyordu: "Reich'n [devlet] bakan, kamu gvenlii ve dzenine derin bir huzursuzluk/kargaa ve tehdidin ynelm~si durumunda, kamu gvenlii
nin yeniden tesisi iin gerekli kararlar, gerekiyorsa: da silall
kuvvetlerin yardmyla, alr. Bu dorultuda anayasann 114, 115,
117, 118, 123, 124 ve 153. maddelerinde saylan temel haklar
geici olarak askya alabilir [ausser Kraft setzen]". Weimar hkmetleri 1919-1924 yllar arasnda pek ok kere istisnai/olaanst durum ilan ettiler; bunlardan bazlarnn be ay srd
de oldu (rnein, Eyll 1923'ten ubat 1924'e kadar). Bt;. anlamda iktidara geldikten sonra 28 ubat 1933 tarihinde "halkn
ve Devletin korunmasna dair kararname" ("Verordnung zum
Schutz von Volk-und Staat") kararak anayasann kiisel zgrlk, ifade ve toplanma zgrl ile hane ve posta ve telefon
mahremiyetinin dokunulmazlna ilikin maddelerini sresiz
olarak askya alrken Nazilerir yapt ey, daha nceki hkmetlerin yerletird bir uygulamann izlenmesiiden. baka bir

Hazrland 1919 ylndan Nazilerin iktidara geldii 1933 ylna dek yrrlkte
olan Alman Cumhuriyeti anayasas. {.n.)

218

ey deildi.

Fakat Nazilerin uygulamasnda nemli bir yenilik unsuru

Hukuksal olarak zmnen o zaman yrrlkte olan anayasann 48. maddesine dayartan ve ok aik bilinde bit istisnai
durum ilan anlamna gelen bu Nazi karamamesinin hibir yerinde Ausnahmezustand ("istisnai durum") ifadesi yer almyor.,
du (kararnamenin ilkparagrafnda "Alman Reich' anayasasnn
114, 115, 117, 118, 1'23, 124 ve 153. maddelerinin bir sonraki
duyuruya kadar askya alnd" syleniyordu). Bu kararname
N azi Almanyas'nn sonuna dek fiilen yrrlkte kald; nitekim,
yerinde bir ifadeyle, ''Aziz Bartolomeus'ui on iki yl sren gecesi" olirak tanmlanyor (Drobisch ve Wieland, System, s. 26).
Bylece istisnai durum, dsal ve geici 'bir gerek tehlike duru~
mu olmaktan kyol' ve hukuksal idarenin kendisi hali11e getiriliyordu. Nasyonal Sosyalist hukukular durumun farkllni o
kadar farkndaydlar ki bunu paradoksal bir tamlamayla "iradi
istisna durumu" ("einen gewollten Ausnahmezu'stand") olarak
tarimlyorlard. Nazi rejimine yakn bir hukuku olan Werner
Spohr yle diyordu: "Bu kararname, temel haklar askya almakla, Nasyoal Sosyalist Devlet~ kurulmas iin iradi bir istisna durumu yaratyor"
(Aktaran, a.g.y.; s. 28)..
.
vard.

.
. . .
.
.
::i:::~l:i!l :l~ . . .
.
.
Kampn riasl bir yer olduunun doru olarak anlalmas iin,

istisnai durum ile toplariia. kamp arasndaki bu kur,cu bari

tam olarak anatmas gerekiyor. Schu(zhaft'ta sz konusu olan
zgrliln :'koru.nmas", h-oriik bir biimde, olaanst duru. mu tanimiayan hukukun askya ahinasma kar bir kor.i.~ayd.
Nazilerin uygulamasndili yenilik Ise uydu: Burada Schutzhaft
tam .da temeli olan istisna durumundan ayrlyor ve normal dvrum iin yrrle koriuyordu. [te] kamp, istisna durumunun
219

,,--

kurala dnmeye balad zaman alan mekandr. \~s itibariyle gerek bir tehlike durumu gereke gsterilerek hukuksal
ynetimin geici olarale askya alnnas olan istisnai durum,
kampta daimi bir yer dzenlemesi eklini alyor ve fakat bu ha~4
liyle yine normal dzenin dnda [bir istisna] olarak kalyo.i:.(
Himnler, Mart 193 3 'te Hitler' in Reich ba baka.rlna seild:gf
zaman Dachau'da "siyasal mahkumlar iin bir toplama kamp"
kurmaya karar verdiinde kamp dorudan doruya SS'in eline
teslim edildi ve -Schutzhaft sayesinde de- ceza hukuku ve cezaevi hukukunun dnda tutuldu. ubat 1928 kararnamesinden
sonra hem Reich otoritelerinin hem de her Lander'in [eyaletin]
kendi otoritelerinin Schutzhaft uygulanalarn mmkn olduunca kapal tutmak iin yaymlarlklar ounca elikili say
sz blten, emir ve telgrafa ramen, kanpn her trl hukuksal
denetimden ve her trl normal hukuk dzeninden tamamen bamsz olduu gerei hep ortadayd. Kald ki, Nasyonal Sosyalist hukukularn (ki Carl Schniitt bunlarn ban ekenlerden
biriydi) gelitirdii yeni kavrarnlara gre (ld bu kavramlar iin
hukukun birincil ve dorudan kayna Fhrer'in emirleriydi),
"dorudan doruya Nasyonal Sosyalist devrimin bir sonucu"
(Drobisch ve Wieland, System, s. 27) olduu iin Schutzhaft'm
mevcut kurum ve yasalardaki herhangi bir hukuksal temele oturtulmas gerekmiyordu. Tam da bundan dolay -yani kamplar
byle zel bir istisna durumuna oturduu iin- Gestapo'nun ba olan Diels unu diyebiliyordu: "!(anplarn douu ne bir emre ne bir talimata dayanyor: Kamplar [bilinli olarak] kurulmad; bir gn baktk ki orada burada kamplar vard [sie waren nicht
gegrndet, sie waren eines Tages da]" (Aktaran, a.g.y., s. 30).
Dachau ile hemen arkasndan buna eklenen teki kamplar
(Sachsenhausen, Buchenwald; Lichtenberg) neredeyse hibir
zaman bo kalmad; deien tek ey buralardald insan saysyd
(bazen ve zellikle de toplu Yahudi tehciri balamadan nce
1935-1937 arasnda bu say 7.500 kiiye kadar dmt). Ancak kamp, Almanya'da daimi bir gereklik olarak kalmt.
220

mekan

::::::~~::::::

olarak kampn paradoksal stats zerinde

dnmek gerekiyor. Kamp, normal hukuksal dzenin dna
yerletirilen bir toprak parasdr; fakat yle darda bir yer de
deildir. Darda tutulan anlamna gelen "istisna" (ex-capere)
teriminin etirnolojik anlam dorultusunda dndmzde,
kampa alnarak darda tutulan ey tam da dl:inmak suretiyle
ileniyor. Ancak burada ncelikle hukuksal dzenin iine ekilen ey, tam da istisna durumunun kendisidir. istisnai durum,
"iradi" olduu srece, kural ile istisnann birbirinden ayrlamaz
hale geldii yeni bir. hukuksal-siyasal paradigma kurmu. oluyor.
Dolaysyla kamp, istisnai durumun -ki egemen iktidarn temeli bu durumun .belirlenmesidir- kural olarak gerekletirildi~
i/yrtld yerdir. Burada artk egemen kendisiri, Weimar
anayasasnn ruhunda olduu gibi verili bir gerek durumun (kamusal gvenlie ynelmi tehlike) saptanmas balarnndaki bir
istisna karar ile snrlamycir: Burada artk egemen, kendi iktidarn tanmlayan yasaklamann isel yapsn dar vurmak suretiyle, istisna zerindeki hkmranlnn sonucu olarak bu durumu bizzat kendisi yaratyor. te bundan qo lay, dikkatle bakacak olursak, kampta quaestio iuris [hukuksal sorun-.n.] ile quaestio facti [olgusal sorun-.n.] tamamen birbirinden ayrlmaz
hale geliyor. Dolaysyla da, kampta olup-bitenlerin yasal olup
olmad yolundaki btn sorular anlamszdr. Kamp, bu iki terimin birbirinden ayrlmaz hale geldii hukuk-gerek melezi bir
yerdir.
Hannah Arendt bir yerde u gzleni yapyordu: Totaliter y- .
netimi destekleyen ve saduyunun kabul etmeyi srarla reddettii ilke kamp alanlarnda tamamen ortaya kyor; bu ilke "her
ey mmkn" ilkesidir. Kamplarda gerekten de her eyin mmkn olmasnn tek nedeni, kamplarn bizim kastettiimiz anlamyla -sadece hukukun tamamen askya alnd bir yer deil;
aym zamanda da gerek ile hukukun tamamen iie getii- bir
Bir istisna

221

istisna mekfu. olmasdr. Eer kamplarn -ki kamplarn grevi

tam da daimi bir istisna yaratmaktr- bu kendilerine zel hukuksal-siyasal yaplar anlalmazsa, bu durumda oralarda cereyan
etmi olan inanlmaz eyler tamamen anlalmaz eyler olarak
kalacaktr. Kampa giren herkes, dar ile ieri, istisna ile kural,
yasal ile yasal-oLayan arasndaki bir belirsizlik mntkasna
girmi oluyordu; burada znel hak ve hukuksal koru[n]ma kavramlar btn anlamlarn yitiriyordu. Bundan baka, eer kam-
pa giren insan bir Yahudi idiyse bu insan Nuremberg yasalary
la btn vatandalk haklarru zaten yitirmi birisiydi; bu insann
kampa girmesi, Nihai zm balamnda tamamen -.1usun d
na atlmas anlam tayordu. te yandan kamp, tarihte tesis
edilmi en mutlak biyosiyasal mekfud. nk kamptaki insanlar her trl siyasal statlerinden syrlyor ve tamamen plak
hayata indirgeniyorlard; burada iktidarn karsnda sadece saf
, hayat vard ve bu ikisinin arasnda hibir arac yoktu. Bundan
dolay kamp, siyasetin biyosiyaset olduu ve homo sacer'in de
. vatanda rolUn oynad siyaset sahnesinin esiz paradigmas
dr. Dolaysyla da; kamplarda ilenen vahetle ilgili olarak sorulmas gereken soru, insanlara byle bir vahetin nasl yapla
bildii eklindeki ikiyzl soru deildir. Daha drst ve en
nemlisi de, daha faydal olan ey, kamp douran hukuksal prose.drlerin ve iktidar datmnn: sonuna dek sorgulanmasdr:
Yani, bu nasl bir hukuksal dzen ve nasl bir iktidar dalmidr
ki, insanlarn her trl hak ve ayncalklar tamamen ellerinden
. alruyar ve bu insanlara yaplan hibir hareket su saylmyor?
(Zaten gerekten de bu noktada her ey gerekten mnldin oluyor.)

222

~!:!:lt~:::::

Ancak, kamp sakinlerinin dni.itrld plak hayat, hukukun teyit etmek ya da tanmaktan baka .bir. ey yapala,yaca
siyaset-d doal bir gerek deildi. plak hayat, srekli olarak
hukukun geree ve gerein de hukuka getii ve bu iki alann
birbirinden ayrlamaz hale geldii bir eikti. N asyanal Sosyalistlerin rk kavramnn zelliini -ve bununla birlikte de, bunu tanmlayan zel mphernlii ve tutarszl- kavrayabilrnerniz
iin u hakikati Uiut;namamz gerekiyor: Bu y~ni temel siyasal
zn~yi/tebaay oluttran biyosiyasal beden, ne bir quaestio fqc,.
ti (rnein belli bir biyolojik bedenin. belirlenmesi) nede bir qu~
aestio iuris'ti (rnein uygulanacak belli. bir hukuksal idarenin
belirlenmesi); bu beden, gerek ile hukukun tamamen ve ayrl
maz bir biimde i ie getii belirsizlik nntkasnda ileyen
egemen bir siyasal kararn mekfuuyd.
.,
Bu yenitemel biyosiyasal kategorilerin bu kendine has doa
sn en ak biimde ifade eden kii Schmitfti. "Devlet~ Hareket,
Halk" balkl denemesinde Schrnitt, yokluu durumunda "Nas~
yonal Sosyalist devletin var olamayaca ve hukuksal hayatnn
da imkanszlaaca" rk kavramn, yirminci yzylda Alman ve
Avrupal yasamalarna ok daha derin bir biimde.gl:en "genel
ve belirsiz hki.imler"e benzetiyordu. Schmitt'e gre, bir kurala
deil de bir duruma iaret eden "iyi ahlak", "doru inisiyatif',
"nemli gd", "kamu gvenlii ve di.izeni", "tehlike durumu"
ve "zorunluluk durumu" gib~ kavramlar, hukuksal dzenlemelen iine derinlemesine nfuz etmekle, btn durumlar ve btn
vakalan nc~den dzenieyebilecek olan ve yarglarn da bunu
uygulamaktan baka arelerinin kalmayaca bir hukuk yanlsa
masn demade hale getiriyordu. Sz edilen hkmler, kesinlii ve hesap lanabilirlii hukukun dna atmak suretiyle, btn
hukuksal kavriunai belirsizletiriyordu. Schmitt, fa~da olmadan Kafka aksanyla, "bu anlamda" diyordu,
223

Bugn sadece "belirsiz" hukuksal kavramlar var.... Dolaysyla da hukuk uygulamalarnn tamam iki arada bir derede bulunuyor. nmzdeki yol bizi bir uuruma srklyor ve ayn zamanda da hala yarg
larn bamszlklarnn temeli olan, hukuksal kesinlik ve hukuka ba
lln salam zemininden iyice uzaklatryor. Anlamszl ok nceleri ortaya konan ve alan biimci hukuk liurafesine doru giden arkamzdaki yol ise zaten gndeme alnacak bir yol deildir. (a.g.y., s. 43

44)

Nasyonal Sosyalistlerin rk (ya da Schmitt'in szckleriyle,

"soy eitlii") nosyonu gibi bir kavram, herhangi bir dsal olguya/geree iaret etmeyip, bunun yerine dorudan doruya.
bir. gerek-hukuk alamasn gerekletiren ("tehlike durumu"
ya da "iyi ahHik"a benzer bir biimde) genel bir hkm ilevi
gryordu. Yarg, memur ya da byle bir nosyonla ilgisi olan
hi kimse, artle kendisini gerek bir kurala ya da duruma gre
ayarlarnyordu. Byle bir insan, Alman halk ve Fhrer aracl
yla kendisini sadece ve yalnzca kendi rkna balamakla, hayat ile siyaset, gerein sorunlar ile hukukun sorunlar arasn
daki ayrmn hibir anlamnn kalma(\ bir [belirsizlik] mnt
ka[sn]a kayyordu.

Hukukun birincil ve znde mkemmel kaynann Fhrer'in

sileri olduunu syleyen Nasyonal Sosyalist teoriyi tam anlamyla kavray_abilmek iin _meseleye bu p~rspektiften bakmal
yz. Fhrei:'in szleri, daha sonra kural/kanun haline dntr
le.n olgusal bir durum deil, kanunun ta kendisiydi; nlc bu yaayan bir kalpt. Aynen bunun gibi, biyosiyasal beden de (yani
Yahudi bedeni.ve Alman bedeni, yaannaya demeyen hayat ve
mkemmel hayat olarak iki biimde ortaya ka beden de), kuni.ln iaret ettii atl/etkisiz bir biyolojik nvarsaym deil, bu
224

kuraln

kendi geerliliinin hem kural hem de ltyd; yani,

kendi geerliliini belirleyen gerei belirleyen bir hukuk kuralyd.

Hukuk tarihileri, bu anlayta rtk olarak bulunan radikal

zerinde yeterince durmadlar. Mesele, sadece Fhrer'in kard yasalarn ne bir kural ne de bir istisna, ne bir hukuk ne de bir gerek/olgu olarak tanmlanamamasnda ibaret
deildi. Dahas: Bu yasalarda, kuralin biimlenmesi [normazione]ile kuraln icras-yani yasann karlmas ile bunun uygulanmas- zamansal olarak artk birbirinden ayrt edilebilecek
eyler deildi. (Benjamin bunu grmt ve Schmitt'in egemenlik teorisini, "infaz emri" ile timmianan ve istisnaya karar vermek zorunda olduu iin de, karar vermenin imkanszlnda
yakalanan barok kralna uyguluyordu [Ursprung, s. 249- 250]).
Gerekten de Fhrer, Pisagoras'n egemenlik teorisi dorultu
sunda, .bir nomos empsuchon idi, yani yaayan bir kanundu
(Svenbro, Phrasikleia, s. 149). (Bundan dolaydr ki, liberal-de. mokratik Devleti tanmlayan kuvvetler ayrl burada (biimsel
olarak yrrlkte olsa bile) anlamn yitiriyor. Dolaysyla da,
AdolfEichmann gibi Fhrer'in szlerini kanun gibiuygulamaktan baka bir ey yapmayan yetkililerin yarglanmasnda, bu insanlar normal hukuks:l ltlere gre yarglama zorlu u ortaya
kyor)
.
Fhrung [liderlik] ilkesinin "her yerde var olan ve gerekten
var olan bir kavram" ("Staat", s. 42) olduum:, syleyen
Schmitt'in bu tezinin nihai anlam da ite buydu. Ve bundan dolaydr ki Schmitt, hi de elikiye dmeden, unlar syleyebiliyordu: ''ada Almanya'nn siyaset nesli unu ok iyi biliyor
ki, bir olgunun ya da bir eyin siyaset-d/apolitik olup olmad
nn .kararlatrlmasnn ta kendisi zellikle siyasal bir kar.:r
dr" (a.g.y., s. 17). Artk siyasettam da siyaset-d olann (yani,
plak hayatn) belirlenmesiydi ..
yeniliin

580-500 yllar arasnda yaam Yunanl matematiki ve iilozof. (.n.)

FSN/Kutsalnsan

225

Kamp, gerek ile hukuku, kural ile uygulamay, istisna ile

birbirinden ayrmann asla mmkn olmad; ama buna
ramen, bu ikisini srekli birbirinden ayran bir mekandr. Gardiyann ya da kamp yetkilisinin karsnda duran ey, Na.syonal
Sosyalist lcural(lar)n ayrrncln uygulamas gereken hukukd bir olgu (yani biyolojik olarak Yahudi rkma ait olan bir birey) deildi. Tam tersine, en sradanndan tutun da en olaand
olanna kadar kampta yaanan her hareket ve her olay, Alman
biyosiyasal bederi(ri) gerek klan plak hayat zerindeki hkmranln bir uygulamasyd. Yaludi bedeninin aynlmas,
zellikle Alman olan bedenin dorudan sonticuydu; tpk leuraln uygulanmas gibi.
kural

::::::!:E~::::
Eer

bu doru ise, yani eer karnpn z istisna durumunun somutlatrlmasna ve ardndan da, plak hayat ile hukuk kural
nn bir belirsizlik eiine girdii bir mekann yaratlmasna dayanyorsa, o zaman unu kabul etmek zorundayz: inde ilenen
sular ne kadar farkli olursa olsun, ad ne olursa olsun ve nerede olursa olsun byle bir yapnn ina .edildii her yerde bir
kampla kar karyayz demektir. O halde, 1991 ylnda Arnavutluk'tan gelen btn yasa-d gmenlerin lkelerine iade
edilmeden nce talyan polisi taraf~dan geici olarale kapatl
dklar Bari'.delci stadyum da, Vichy yetkilileinin Almanll;lfa
teslim etmelerinden nce Yahudileri topladklar kapal bisikletyar pisti de, Weiriar hkmetinin Dou'dan gelen Yahudi
mltecileri toplad Cottbus-Sielow'dalci Konzentrationslager
fr Ausl.nder da ya da Fransa'nn uluslararas havalimanlarnda
mltecilik bavurusu yapan yabanclarn tutulduu zones d' attentes [bekleme alanlar] da ayni. ekilte kamp rnekleridir. Btn bu rneklerde, grnte zararsz bir mekan (rnein Ro226

issy'deki Hotel Arcades), normal dzenin fiilen askya aln~

bir mek1inn snrlarn izmi oluyor; . snrlar izilen masum
grnl bu mekanda, vahetin yaanp. yaaimamas; hukuka
deil; orann geici egemeni/hkmdarolarak (rnein yaban~
clarn, hukukotoriteleri olaya mdahale edenekadar zone d' atteite' da tutulabildikleri drt gn boyunca orann egemeni larak) hareket eden polislerin uygarlk ve etik a:playlarna bal,.
dr.

r::::lr~:::::
Bunlarn nda dnldnde,

gnmzdeki kampi dou

u, kesin bir biimde modernliin siyasal alannri kendisine ia-
ret eden bir olay. olarak ortaya kyor. Kamplar, kesin. bir yerletirme (lke) ile kesin bir dzen (Devlet) arasndaki ilevsel
ba zerine bina _edilen ve hayatn kayd (doum ya da ulus) iin
ise otom~tik kurallara dayanan modem ulus-devletin siyasal sisteminin daimi birkrize girdii ve Devletin de ulusunbiyolojik
hayatnn gzetimini asli grevlerinden biri olarakstlendii bir
zamanda ortaya karld. Baka bir deyile, eer ulus-devletin
yaps lke/toprak-dzen-doum ls ile tanml~yor idiyse,
eski nomos'un krlmas/kopmas, Schmitt'e gre onu [nomos]
oluturan iki unsirda (yer-dzenlemesi, Ortung ve dzen, Ordnung) deil; plak hayatn (bu ekilde ulus olan doum' un) bu
ikisine kaznmasn iaretleyen noktada yatatlyor. Bu kaznma
artk geleneksel mekanzmalarla yrtlemiyor ve ite kamp,
hayatn dzene kainmasn dzenleyen yeni ve gizli dzenleyiCidir (ya da daha dorusu, sistemin; bir lm makinesine dn
trlmeden yryemediinin resmidir). uras . nemlidir:
Kamp lar, yeni vatandalk yasalarnn karlmas ve baz v<tin
dalain vatandalktan.karlmasyla_aym zamand~ ortaya k
mtr (o zanan sadece Reich'daki Nuremberg vatandalk yasa227

lar kmad; ayn zamanda 1915-1933 arasnda Fransa da dahil

olmak zere neredeyse btn Avrupa devletleri de vatandalk
tan karnayla ilgili yasalar kardlar). Bylece aslnda hukuksal-siyasal dzenin geici olarak askya alnnas anlamna gelen
istisnai dururri, artk, gn getike daha da bu dzene kaznamaz
hale gelen plak hayat iine alan yeni ve daimi bir mekan dzenlemesi (yerletirme) oluyordu. Gnmz siyasetinin kar
karya kald yeni gerek, doum (~plak.hayat) ile ulus-devletin giderek birbirinden ayrlnasdr ve ite bizim kamp dedii
miz ey bu ayrnadr. Artk yerletirmenin olmad bir dzenin (yani hukukun askya alnd istisnai durumun) karsnda
buna tekabl eden dzensiz bir yerletirme (yani daimi bir istisna mekfui olarak kainp) vardr. Siyasal sistem artk hayat tarzlar ve hukuk kurallar vazetmiyor; bunun yerine, bunu aan ve
btn hayat tarzlarn ve btn kurallar iine alabilen yersiile
tiren bir yerletirmeye (dislocating localization) dayanyor. Yersizletiren bir yerletirme olarak kamp, bugn ha.Ia iinde yaa
dmz siyasetin gi~li kalbdr; ve havalinanlainzdaki zones
d' attentes ve ehirlerimizdeki varalar olarak karmza kan
metamorfozlarn tanyabilnek iin kampn bu yapsn bilmeirriz gerekiyor. Dolaysyla da kamp, devlet, ulus (doum) ve l. keden oluan eski lye eklenen drdnc ve ayrlmaz unsurdur.
Bu perspektiften bakldnda, kamplar, eski Yugoslavya topraklarnda ok daha u biirnleri)de yeniden hortlarntr. Dolaysyla da bu topraklarda olup-biten ey, asla, ilgili gzlencile
rin hemen iddia ettikleri gibi, eski siyasal sistemin yeni etnik ve
topraksal dzenlemeler dorultusunda yeniden oluturulmas,
yani bir zamanlar Avrupa'daki ulus-devletlerin kuruluunu do~
uran srelerin kopyas deildir. Eski Yugoslavya'da olan ey,
eski nomos'un onarlmaz biimde paralanmas ve halkn ve insan hayatlarnn tamamen (yep)yeni ka hatlarnda yersizleti. rilmesidir. Nitekim karmza etnik tecavz kamplarnn oynad-

228

 belirleyici rol kyor. Eer N aziler Nihai zmyoludaYa

hudi kadnlarn hamile braknay ak:llarna bile getirriemiler
diyse bu, hayatn ulus~devletdzenine kazi.masn garanti eden
doum ilkesinin o zanan.-her ne kadar derinden dnm biimde de olsa- hala geerli olduu iin yle olmutu. Bugn ise
bu ilke artk bir k ve yersizleme srecine girmi bulunuyor.
Bu ilkenin ilemesi gittike irnkanszlayor; sadece yeni kamplara deil, ayn zamanda hayatn ehre kaznmasnn her daim
yeni ve ok daha lgn dzenleyici tanmlarna da hazr olmal
yz. Bugn artk ehrin gbeine iyice yerleen kamp, yeryz~
nn yeni biyosiyasal nomos'udur.

72
''Halk" ("people") teriminin siyasal .anlam zerine yaplacak her
yorum yolun banda u gerei grmelidir: Modern Avrupa dillerinde "halk" ayn zamanda da daima yoksulun, mirassziarn
ve dianmiarn addr. Dolaysyla tek bir-teri m hem belirleyici/kurucu l:?iyasar zneye hem de de jure [hukuken-.n.] olmasa
bile de facto [fiilen-.n.] siyasetten dlanan snfa iaret ediyor.
Tpk siyaset dilinde olduu gibi konuma dilinde de, italyanlarn popolo'su, Franszlarn peuple'i, ispanyollarn pueblo'su
(aynen kkenierini oluturan sfatlar olan popolare, populaire,
popolar ile ge Latincepopulus ve popu/aris gibi) hem ("italyan
halk" ya da "halk yargc"ndaolduu gibi) niter bir siyasal beden ol~uak vatanda topluluuna hem de (homme du peuple, rione popolare, front populaire'de olduu gibi) altsnf yelerine
iaret ediyor. Hatta bu dillerdeki .kullan miara g"re daha az belirgin bir anlam olsa da ingilizc13deki "pedple" szc bile, zengin ve soylularn kart olan "sradan halk" anlamn muhafaza
ediyor. Nitekim Amerikan Anayasas'nda hibir ayrm yaplma
dan "Biz Birleik Devletler halk;'. deniyor. Ne var ki Lincoln,
229

Gettysburg konumasnda kulland "Halkn, halk iin, halk tarafndan [ynetilen] hkmeti" ifadesindeki tekrar, rtk biimde
birinci "halk" teki "halk"n karsna koyuyordu. Fransz Devrimi srasnda dianm bir snf olarak anlalan halk iin duyulan merhamet duygusunun oynad belirleyici rol, bu mulakl
n o zaman bile (yani tam da. halk egemenlii ilkesinin savunulduu bir zamanda bile) ne kadar nemli olduunu gsteriyor.
Arendt una iaret ediyordu: "Szcn tanm tam da merhametten douyor ve bu ekilde tanmlanan terim talihsizlik ve
mutsuzluk ile eanlaml hale geliyordu; nitekim Robespierre hep
i te peuple, fes malheureux m'applaudissenf'ten [halk, mutsuzlar
beni takdir ediyor] diyor ve hatt? Devrimin en az duygusal ve en
gereki ahsiyetlerinden biri olan Sieyes bile "le peuple toujours malheureux' [hep mutsuz olan halk] tamlamasn kullanyor
du" (On Revolution, s. 70). te yandan kavram, Bodin'in' Cumhuriyetinde (Republique) demokrasinin ya da etat populaire'in
[halkn devleti] tanmland blmde de zaten iki anlamyla kullanlyordu: Egemenliin sahibi unvanna sahip olan peuple en
corps [kamuoyu], siyasal iktidardan dlanmas gereken menu
peup/e'den [alt-snf halktan] ayr tutuluyordu.
Byle ayrntl ve yerleik bir anlamsal mphemlik tesadfi
olamaz: Bu mulaklk, Bat siyasetindeki "halk" kavramnn doas ve ilevinde ikin olara.k bulunan bir ikirciklilii (amphiboly}'
yanstmaldr. nmzdeki manzara udur: Bizim "halk" dedii
miz ey, gerekte niter bir zne deil, iki kar kutup arasnda
ki diyalektik bir salnmdr: Bu kutuplarn birinde btn bir siyasal beden/bnye olarak Halk kmesi, tekinde ise yoksfVe d
lanm bedenierin paral kalabalklar olarak halk alt-kmesi
bulunuyor; ya da bir tarafta herkesi iine aldn iddia eden bir
ileme, te tarafta ise umutsuzluk fkran bir dlama; ya da bir
*Jean Bodin (1530- 96): Fransz siyaset dnr ve ekonomisti. Ad geen almasnda (orijinal ad: De la repub/ique) snrl bir monari teorisi gelitiriyor ve
ayaklanma dncesini reddediyordu. (.n.)

230

uta bton ve egemen vatandalarn toplu hali, teki uta ise Sa-'
dece sefillerin, ezilmilerin ve yenilmilerin bulunduu topluluk
(bunlarn mucizevi saray ya da kamp). Bu anlamda "halk'~teri~
mi hibir yerde sadece tek bir eye iaret etmiyor: Temel siyasal
kavramlarn pek ou (ya daAbel ve Freud'un f..!rworte'siveya
L. Dumont'un hiyerarik ilikileri) gibi "halk" da ikili bir harekete
ve iki u arasndaki karmak bir ilikiye iaret eden kutups:il bir
kavramdr.Ancak bu ayn zamanda u anlama da geliyon -~!!:'
larn siyasal bir beden oluturmas temel bir blnmenin zerine
.....-...
oturuyor; ve biz, orijinal siyasal yapy tanmlamak iin bu kitap-'
ta grdmz kategori iftlerini "halk" kavramnda kolayl_kla
grebiliriz: 9~!~_bf!YA.t.!.!si.!SLY.e..si.y.asai.JJ.arolu.{Halk); dl.!.?.m?-.....~
ve ileme, zoe ve bios. DoiiD!!!YJ,,.~ha..I.IC,Jem~Lbiyo.siy.as.at.klS
r'![~~Y.!:~~f~6::.~.~r~~I~n.9.iJ.J.o9.g.~;J.m.Ltr. "Hal~...PR-r.as...odu
u btnn iine girerneyen ve zaten daima ilendii kmeye ait ...
..,._,_,..#~~

~.~~~~if.f:JE~i~.>@Jr~--s~~a~r;-~2L~i@fJ1=:~~~I~ii?m::iyiiit-

sahnesinde daima

elikiler

ve

kmazlar yaratyor.

"Halk" de;::

im~a.tan"'i<Era~rra~:~~;y~~-. -~~=~~?2.~~l~~~H.~~L~.~i~~~~. .

...

e~Cilt"SufnK'ffitkleftn"Ra"'na"'t'lEm
.ra~
en . s.........
- ".
-Y"
J~.,. ........................... .~--~--'-'' .Y..... J::t."_.._,~...... ama , buna
....................
g,m.........
rekli olarak yeniden tannlarmc:'. g!?f!~~JJ.Jl .d.J.ara ."dil,;,ka:.,
ve''iopral<"~racllcilyia'~~i.~ir.itmi.lg[~~n..Q.[.. !:1Y.dlr:,Y.c da_~g,(;-.
tRlifUpt~cii~fK''i<endi iinde zn. t?~r.D.9.!I!D.ID'.J!!"LY~.9.QLgy
s1Yacfa"9'eTeklenies'f"i'in':Ir;iareai'irr;~si gereken .o[,e,~y,qi.r,Yar..

om~:~~~9.~-~;~~.(9..~:~~Tf.~:~Id\F~~~B~:6~-~~EI::2I~mi~i!im~~l...9,~~~!s~n. ~i!,

__~Y..ii: (nitekim halka ynelen, ama ayn zamanda da halkn or-.

tadan kaldrlmasn hedefleyen ii hareketinin zel kmazlan

ortaya kyor). Kanl ayaklanmalar, devrimin belirsiz.alametleri.

ve halk cepheleri s'~~asnda halk daima dost-dman ayninndan
daha orijinal bir blnmeyi ieriyor: Btn ?tmalardan daha
radikal bir blnmeye yol aan veayn.zamanda da halk bir.le
tiren ve en salam kimlie kavuturan bir i sava. Hatta.9aha
yaknc!an bakacak olursak unu grrz: Marx'n dncesinde
-znde tanmsz kalsa da- ok merkezi bir yer igal eden ve
231

kendisinin "snf atmas" dedii ey, btn halklan [ikiye] blen bir i savatan baka bir ey deildir. Bu i sava, ancak ve
sadece, snfsz toplumda ya da mesihselimucizevi krallkta,
Halk ile halkn akt ve artk halk diye bir ey kalmad zaman sqna erecek bir eydir.
Eer bu doru ise yani eer halk kendi .iinde k~nlmaz olar(3,Kt?rr~l..i:Jiyosiyasal
knlmay
ba,rncjry()rsa,
o zaman
.,
.... --- ..
.
._,
...
- ... _,. yzyl,_
..
mzn tarihindeki baz ok nemli sayfalar yeni bir bak asyla okumamz mmkndr. nk eer bu iki "halk" arasnda daima byle bir atma var idiyse, bu atma amzda nihai ve
lgn bir patlama nbetini yayor, Roma'da halk iindeki bu blnme, her biri kendi kurum ve yneticilerine sahip olan populus
[st snflar-.n.] ile plebs [alt snflar-.n.] arasndaki ak ayrm
tarafndan hukuki olarak da onaylanyordu. Ayn ekilde ortaa
da popo/o minuto ile popo/o grassd arasndaki ayrm da eitli
sanat ve ticaret dallannn dalmna tekabl ediyordu. Ancak
egemenliin tek sahibr unvann ald Fransz Devrimi'nden
sonra halk utan-verici bir varla dnyor, setalet ve dlan
ma tarihte ilk defa asla hogrlemez bir skandal olarak ortaya
kyordu. Molern zamanlard? :;efalet ye dlanma.sadeceeko
norrik ya da sosyal kavramlar deil, ayn zamanda da p~k~la siyasal kategoriiE!rdie(modern siyasetin baatunsurlari olarak ortaya kan btn ekonomizm ve "sosyalizm"lerin gerekte siyasal-ve hatta biyosiyasal- bir anlam vardr).
Bu anlamda amz, halk arasndakil5inmeyi amay ve
dlanan halk tamamen yok etmeyi hedefleyen amansz ve sistemli bir abaaan baka bir ey deildir. Bu aba, farkli- kip ve
ufuklaroa birbirlerinden ayr den Sa ile Solu, kapitalist lkeler.ile sosyalist lkeleri, tekvcut ye blnmemi bir halk yaratma projesinde -ki bu proje, son tahlilde nafile olan; ama btn
sanayilemi lkelerde ksmen gerekletirilen bir projedir- bir
'.

'-

'

'".

'.-

_,

___

2. 13. yzyl Floransas'nda popo/o minuto zanaatkar ve esnaf snfna iaret

ederken, popo/o grasso ticaret snfiarna ve burjuvaziya iaret ediyordu. (ing.
ev.)

232

araya getiriyor. Gelime sapiants hibir zamcim zamanmzdaki

kadar etkin olmad; nk bu, blnmemi bir halk yaratma dorultusundaki biyosiyasal proje ile akyor.

Meseleye bu adan bakldnda Nazi Almanyasnda Yahudilerin yok edilmesi tamamen yeni bir anlam kazanyor. Yahudiler, ulusal siyasal bedene entegre olmay reddeden (sonuta her
asimilasyon aslnda sadece bir taklitti) halk olmalar sfatyla,
modernliin kendi iinde mecburen yaratt; ama artk varlna
hibir ekilde tahamml edemedii halkn ve plak hayatn bulunmaz temsilcileri ve neredeyse canl rnekleriydi. Ve i at
malarn buradaki u evresini grmlliyiz: Bu nihai evrede, Alman
Volk'unun -yani, btn bir siyasal beden olarak Halkn esiz
temsilcisinin/rneinin- Yahudilerin kkn kazma lgnlnda
Halk ile halk ayrlyordu. Nazizmin Nihai zm (ki Nihai zmn ingeneleri ve entegre edilemeyen teki unsurlar da hedeflemesi tesadf deildi) ile ulamak istedii karanlk ve nafile
hedef, orijinal/temel biyosiyasal knlmay en sonunda ortadan
kaldran bir halk olarak Alman Volk'unu yaratmak iin, Bat'nn
siyaset sahne.sini [artk] tahamml sn-rlarn aan bu glgeden
kurtarmakt. (Nitekim Nazi !iderleri, srarla . Yahudi ve ingeneleri yok etmekle aslnda ayn zamanda da Avrupa'nn teki halklarna hizmet ettiklerini sylyorlard.)
Freud'un ego ile id arasndaki iliki hakkndaki postlasn bu
balamda yeniden yorumlayarak unu syleyebiliriz: Modern
biyosiyaset, "plak haya~!l.QIQ.!,@Lh.eLY-e.rde.. blr.J:Ialk.ol<JC..<llstt'
ilkeSiyle -tabii b~iike "N~rede_biL.!:!.aLii.v.ars.<LQrad.a"plak.hayat
da.. hicaktr""Tk6sini-Cie-ieiiYr- desteki eniyor. Dolaysyla, (Yald"iierfn s'in:ig'ei~-dici;'} h~lk~~ y~k e'dilrile~iyie stesinden gelindiine inanlan krlma/blnme, [bu defa da] Alman halkn ikiye
blerek kendisini yeniden ve yeni bir biimde retiyor: lme
adanan bir kutsal hayat ve (akl hastalarnn ve kaltmsal hastal olanlarn ortadan kaldrlmas yoluyla) tamamen arndrlma
s gereken biyosiyasal bir beden. Bugn hedeflenen, geliim yo233

luyla yoksul snflarn ortadan kaldrlmas dorultusundaki demokratik-kapitalist proje de (baz farkllklar tamakla birlikte ayni ekilde) kendi iinde yeniden dianm bir halk yaratmakla
kalmyor, ayn zamanda da btn nc Dnya halklarn p
lak hayata dntryor. Bu salnm durdurabilecek ve halklar
ve yeryznn ehirlerini [ikiye] blen bu i savaa son verebi lecek ~ek siyaset biimi, Bat'nn bu temel biyosiyasal krlmas
n hesaba katmay renecek olan siyasettir.

234

Bu almani sonunda, deime olaslklar sakl kalmak zere

u sonuca ulayoruz:
1. Orijinal/ilk siyasal iliki yasaklama ilikisidir (dar ile
ieri, dlama ile iierne arasndaki belirsizlik nntkas olarak
istisna durumudur).
2. Egemen iktidarn temel etkinlii; siyasetin orijinal unsuru
olarak, doa ile kltrn,.zoe ile bios'un eklernlendii eik ola:..:
rak plak hayat retmektir.
3 ~ Bugn, Bat'ni temel biyosiyasal paradigmas ehir deil;
.kart:ptr. .
.
.
235

Bu tezden birincisi, devlet iktidarnn szleme kkenli olduu yolundaki btn teorileri ve bununla birlikte de, siyasal topluluklar popler/halksal, ulusal, dinsel ya da baka herhangi bir
kimliksel '~aidiyet" trnden bir eye dayandrma yolundaki btn abalar kuku alanna ekiyor. ldnci tez, Bat siyasetinin ta
bandan beri bir biyosiyaset olduunu ve dolaysyla da, siyasal
zgrlkleri vatanda .haklarna dayandrma abalarnn nafile
olduunu sylyor. nc tez ise, nihayet, bugnk sosyal bilimlerin, sosyolojinin, ehir alnalarnn ve ninarinir, dnya
ehirlerinin ekirdeinde yatan eyin tam da yirminci yzyln
byk totaliter devletlerinin biyosiyasetini tanmlayan plak
hayatn kendisi olduunu bilmeden bu ehirlerin kamusal
alan(lar)n tasarlamak ve rgtlenekte kullandklar modellerin
neun yzn ortaya karyor.
"plak hayat" tabirindeki "plak" Yunanca hapls'a tekabl ediyor. Haplos ise, ilk felsefecilerin saf Varl tanrularken
kullandklar szckt. Saf Varlk alannn belirlennesi/zolas
yonu {ki Bat metafiziinin temel etkirlii buydu), plak hayatn Bat siyasetindeki yerletirimiyle paralellikler tayordu. D-
nen bir hayvan olarak insan oluturan ey, tam da siyasal bir
hayvan olarak insan oluturan eye tekabl ediyordu. Birinci
durumda yaplnas gereken ey, safVarl (on haplos) "Varlk"
teriminin (ki bU:, Aristoteles'e gre, "pek ok biimde sylenen"
bir eydi) teki anlarnlarndan ayrnakt. kincisillde yaplan ey
ise, plak hayatn, somut hayatn' birok biiminden ayrni.akt.
Saf Varlk ve plak hayat. Acaba bu iki kavram neyi ifade ediyordu ki, Bafi'nn hem metafiziihem de siyaseti kendi temellerili ve anlamlarn bunlara ve sadece bunlara dayandryordu?
Hem metafizii hem de siyaseti, kendi ana unsurlarn belirlerken dnleneyen bir snrla kar karya getiren bu iki belirleme sreci arasnda nasl bir iliki vard? nk plak hayat da
hapls Varlk kadar belirsiz ve anlalmaz bir eydi ve yle denebilirdi: Akl, sersemlik ve aknlk ierisinde (neredeyse afal1

236

!am bir biimde, Schelling) dnd saf Varl di:me

den plak hayat dnemezdi.
Bununla birlikte Bat'mn tarihsel-siyasal kaderinin anahtar
tain .del; bo ve belirsiz olan bu iki kavramn elinde.' grnyor.
yle ki, siyasal iktidara teslimiyetimizin/tabiyetimizin ifadesi
olan plak hayat anlayabilmemiz iin saf Varln siyasal anlamn kavramamz ve ayn ekilde; ontolojinin srrn zmeiniz
iin de plak hayatn teorik ierimlerini anlamamz gerekiyor.
Metafizik (dnce), saf Varlk snrna geldiinde siyaset (gereklik) alanna tayor; tpk siyasetin plak hayatn eiine geldiinde teori alanna gemesi gibi.

Georges Dumezil ve Karoly Kerenyi, eski Roma'nn en byk

rahiplerinden biri olan Flamen Diale'nin* hayatn betimliyQr.
Flqmen'in hayatn zel klan ey, bunun, Flamen'in yapt dinsel ilerden hibir zaman ayrt-edilemez oluuyd;. Bundai dolay Romallar, Flamen Diale?nin, quotidie feriatu~ ve assiduus
sacerdos olduunu, yani hayatmri istisnasz her annn t~ya
hizmet olduunu sylyorlard. Dolaysyla da giyinrie ya da
yrme biimi de dahil olmak zere hayatndaki her hareket ve
her ayrntnn zel bir anlarri vard ve bunlar zenle yaplan i
ler olarak grlyordu. Bu "zenlilik"in ("assiduity") kant ohirak da Fiamen zerindeki amblemlerl uyurken l;>ile tamamen
karamyordu. Flamen'in vcudundan kesilen sa ve tmakla
rn hemen birarbor felix'l:. (yani ller clciiyasnn tanrlar iin
kutsal olmayan bir aacn) altna gmlmesi gerekiyordu. Flamen'in giysilerinde ne dm ne de ilik bulumimazd. Flamen
yemin edemezdi. Yolda yrrke~ zincire vurulmu bk mahkumla karlaimi.s durumunda malkurnun zincirden zlmesi gerekiyordu. Flamen asma dallarnn sarkt bir odaya giremiyorFlamen: Eski Roma dininde tanrlarn hizmetisi saylan din adamlarna verilen
ad. (.n.)

237

du. i etten ve her trl mayal hamurdan uzak durmas ve fasulyeden, kpeklerden, keilerden ve sarmaktan .... saknmas
gerekiyordu.
Fl'amen Diale 'nin hayatnda plak hayat ayrt etmek imkanszd. Flanen'in zoe'sinin tamam bios'a dnyordu. zel
alan. ile kamusal ilevi tamamen birleiyordu. Bundan dolaydr
ki Plutarch* (egemenin lex animata [canl kanun] olarak tanm
land Yunanl ve ortaa tanmn hatrlatan bir biimde) Flamen'in hsper empsuchon kai hieron agalma, yani kutsal bir
canl heykel olduunu syleyebiliyordu.

Gelin bir de pek ok adan benzerlikler tayan homo sacer'in,

ekyann, Friedlos'un ya da aquae et igni interdictus'un hayatIarna bakalm. Bu insan(lar) dinsel toplumdan ve siyasal hayatn tamamndan dlanyordu: Kendi trnn (gens) [insan trnn] dzenledii treniere katlarnyar ve (eer infamis et intestabilis [habis ve menfur] ilan edilmise) hibir eyleminin hukuksal geerlilii olniuyordu. Bundan baka, herkes tarafndan cinayet ilenrneksizin ldrlebildii iin de, btn varoluu, her
trl haktan mahrumbir plak hayata in~irgeniyordu. Kendisini kurtarabilniesinin tek yolu ya daimi bir frar ya da yabanc bir
lkeye snmakt. Tam da bundan dolay kendisini kovan iktidar ile daimi bir iliki iindeydi; nk, her an koulsuz ve mutlak bir lm tehdidi altnda bulunuyordu. Bu insann [hayat) saf
zoe idi ve tam da bundan dolay bunun zoe'si egemen yasaklamann penesindeydi ve bu yasa hibir zaman aklndan kar
mamal, bu yasaktan kurtulniann ya cia bunu aldatmann yolunu bulmalyd. Bu anlamda, srgnlerin ve ekyalarn da ok
iyi bildii gibi, hibir hayat bu insan(lar)n hayatndan daha "si-
yasru" deildi.
,_

* Plutarch: i. S. yaklak 46-125 yllar!. arasnda yaam Yunanl deneme ve biyografi yazar. En bilinen eseri olan "Unl Yunanl ve Romallarn Paralel Hayatlar" byk tarihsel neme sahiptir. (.n.)

238

.imdi

de N azi Alnanyasndaki Fhrer'in kiiliini ele alalri.

Fhrer Alman halknn soyunun birliini ve eitliini temsil edi~
yordu (Schmitt, ''Staat", s. 42). Fhrer'in otoritesi, znelerin/tehaann iradesine ve ahsna dardan dayatlan bir despot ya da
diktatr otoritesi deildi (a.g.y., s. 41 - 42). Fhrer'in otoritesi
ok daha snrsz bir otoriteydi; nk Fhrer demek Alman halknm biyolojik hayatnn ta kendisi deniekti. te bu ayilktan
dolaydr ki Fhrer'in her sz dorudan doruya kanundu (Ku~
ds'teki mahkemesinde Eichmann'n bkp usanmadan tek.'aila
d gibi: Fhrerwotte haben Gesetzkrafi ["Fhrer'i szleri ka~
nun demekti"]) ve Fhrer'i taumlayan ey dorudan do~ya
kendi emirleriydi (zu seiliem Befe~tsicl bekennenden [Sci:'titt,
"Fhrertum", 679]). Elbette Id Fhrer'in bir zel hayat olabi~ .
lirdi; ancak Fhrer'i Fhrer olarak tanmlayan ey, varoluimini
dorudan doruya siyasal bir kar8kter tanasyd. Nitekim
[normalde] Reich babakanl makam, Weimar anayasasm.
ngrd prosedrler sonunda alnan kamusal bir dignitds
[yetki] iken, Fhrer'in makam, artk, geleneksel kamu hulcu:.
kundaki anlamyla bir makam deil; dorudan doruya Fhrer'in Alman halknn hayat olmas sfatnn [aracsz biimde]
doal sonucu olan bir eydi. Fhrer, Alman.halknn hayatnn
siyasal biimiydi: Bundan dolaydr ki Fhrer'in sz kanu:nqu
ve Fhrer, Alnan halkndan olduundan baka bir ey olmasr
talep etmiyordu.

Burada egemenin siyasal bedeni ilefiziksel bedeni araswda

yaplan geleneksel ayrm (ki bu ayrnn soykt Kantorowicz
tarafndan titizlikle taurnlauyordu) ortadan kalkyor ve bu iki
beden tamamen birleiyor. Fhrer, deyim yerindeyse, ne zel ne
de kamusal olmayan btn bir bedendi ve Fhrer'in hayat kendi iinde tarlamen siyasal bir hayatt. Baka bir ifade ile Fhrer'in bedeni, zoe ile bios, biyolojik beden ile siyasal be&m.a:ta~
sndaki akma noktasnda bulunuyordu. Zoe ile bios Fhrer~in
ahsmda tama'"!len birbi..-ine geiyordu.

s.

.239

imdi de kamp sakinlerinin en u figr zerinde dnelim.

Primo Levi, kamp jargonunda "Mslman" [der Muselmann]
denen kiiyi betimliyor: der M uselmann, maruz kald aa
lanma, korku ve dehetten dolay btn bilincini ve kiiliini yitiren, yle ki tamamen duygusuziaan bir varlktr (bundan dolay kendisine bu ironik ad taklmtr). [Yani] bu kii sadece,
kaderdalar gibi, bir zamanlar ait olduu siyasal ve toplumsal
balamdan dlanmyor ve sadece, yaamay hak etmeyen Yahudi can gibi, lme giden bir gelecee mahkum deildir. Bunlardan baka bu insan artk hibir ekilde insanlarn dnyasna ait
deildir; hatta ta en bandan kendisini kafalarndan silen kamp
sakinlerinin tehdit-altndaki ve krlgan dnyasna da ait deil
dir. Sessiz sedasz ve tek bana, bellek/an ve kederin olmad
bir dnyaya gemitir. Hlderlin'in u szleri tam da bu kiiyi
tanmlyor: "Acnn son raddesinde ortada kalan tek ey zaman
ve mekan koullardr".
Muselmann'n hayat nasl bir hayattr? Bunun saf zoe olduu sylenebilir mi? Hayr; rk Muselmann'da "doal" ya da
"temel" hibir ey kalmamtr. Hayatnda hayvan ya da igdsel hibir unsur kalmamtr. Aklyla birlikte btn iglldleri
de iptal edimitir. Antelme, kamp sakinlerinin artk souun
acsn SS'lerin gaddarlklarndan ayrt edemediini sylyordu.
Bu ifadeyi Musetmann'a harfiyen ("souk, SS'ler") uygulayacak .olursak unu syleyebiliriz: Muselmann, gerek ile hukukun, hayat ile hukuk kuralnn ve doa ile siyasetin tamamen ii. e getii ve ayrt edilemedii bir belirsizlik alannda yayor.
Tam da bundan dolay -bir emir ile souk arasndaki fark hibir ekilde -yanstmayan- Muselmann'n davrannn- pekrua
sessiz bir difeni biimi olabileceini dnen kamp polisi Muselmann karsnda bir anda iktidarszlayor. Burada, kendisini
tamamen hayata dntrmek isteyen bir kanun, kanundan hibir fark kalmayan bir hayatla kar karya kalyor. te kampi
Lex animata'sn [SS'i, kamp polisinil tehdit eden ey tam da bu
fa:kszlktr.

240

Paul Rabinow, lsemi olduunu anlaynca kendi bedenini ve hayatn bir aratrma ve. deney laboratuvarna dntrme karar
alan biyokimyager Wilson'dan sz ediy~r. Wilsn sadece kendisine kar sorumlu olduu iin burada etik ile hukuk arasndaki
snrlar ortadan kalkyor. Yani bilimsel aratrma zgrce ve tamarnen biyografiyle akabiliyor. Wilson'un bedeni artle leendisinin zel alan deildir; nk artk bir laboratuvardr. te.
yandan kamusal da deildir; nk bu beden kend~ bedenidir ki
alHlk ve hukukun deney iin koyduu snrlar ihlal edebilmi
tir. Nitekim Rabinow Wilson'un hayatn.tanmlamak iin "deneysel hayat" terimini kullanyor. Burada unu kplaylkla grebiliriz: "Deneysel hayat", ok zel bir anlamda kendi zoe'sinden
ayrt edilemeyecek derecede kendi zoe'si zerinde younlaan
bir bios'tur.

imdiKaren Quinlan'n

ya da st-komada bulunan bir insann

bedenin yatt ya da neomart'un (yeni l) organlarnn naklini
bekledii hastane odasna giriyoruz. Burada -suni solunumla,
damarlara kan pompalanmasyla ve kan ssnn dzenlenmesiylemakinelerin yaatt- biyolojik hayat, Karen Quinlan adnda
ki insann hayatndan (yani bios'undan) tamamen ayrlyor: Burada hayat saf zoe oluyor (ya da en azidai yle grnyor).
Fizyoloji, on yedinci yzyln ortalarna doru tp tarihine ad
mn att zaman, modem tbbn douu ve geliiminin baat
unsuru olan anatomiyle ilintilendirilmiti. Yani anatomi (ki cesedin paralara aynlrriasna (terih) dayanyordu) cansz organ-
larn aratrlmas idiyse o halde fizyoloji "canl anatomi", yani
canl bedendeki organlarn ilevinin aklanmasyd. Gerekten
deKaren Quinlan'n bedeni sadece canl anatomiydi, yani artk
bir organizmann hayat iin yaamayan, baka ilevler iin yaatlan bir bedendi. Karen Quinlan'n hayat sadece hayat-destek
teknolojisi sayesinde ve hukuksal bir karardan dolay srdrlFl6N/Kutsnllnsnn

241

yordu. Bu hayat artk hayat deil canl lmd. Fakat, daha n- .

ce de grdmz gibi, hayat ile lm artk sadece biyosiyasal
kavramlar olduu iin -tbbi gelimelere ve hukuksal kararlardaki deimelere bal olarak hayat ile lm arasnda gelip giden- Karen Quinlan'n bedeni, biyolojik bir varlk olduu kadar
yasai bir varlki. Hayaia hkmeimeyi hedefieyen bir hukuk,
lmle akan bir hayatla vcut buluyordu.

",hayatlar" dizisi, keyfi olmasa da u rneklerden olu

turulmu bir dizi gibi grlebilir. Ne var ki, bu listeyi, hi de u
olmayan ve hatta ok bildik rneklerle pekaJ.a uzatabilirdik. Burada bunlardan sadece ikisini anarak yetinelim: Biyoloji ile siyasetin belirsizletii mkemmel bir eik olan Omarska'daki Bos-
nal kadn ya da -zt grnse de benzer bir rnek olarak da- besle(n)me ya da salgn hastalktarla mcadele gibi.biyolojik amalar iin muharebelerin yapld insani amal askeri mdahale. ler (ki bu, siyaset ile biyolojinin i ie getii ak bir rnektir).
te yeni siyasetin yol ve biimlerini, bu belirsiz ve isimsiz
topnlldar ve bu belirsizliin zor blgeleri temelinde dnmeli
yiz. Foucault, Cinselliin Tarihi'nin birinci cildinin sonunda, iktidar datmndan baka hibir eyle uramayan modemliin
kendi srrn ve kurtuluunu bulacana inand cinsiyet ve cinselliin tesine geerek, farkl bir siyasetin olas bir ufku iin
"farkl bir bedenler ve hazlar ekonomisi"ne iaret ediyordu. Bizim almamzdan kan sonular bizi daha dikkatli olmaya itiyor. Tpk cinsiyet ve cinsellik kavramlar gibi "beden"kavram
da zaten daima bir iktidar datmnn penesinde olmutu. "Beden" her zaman zaten biyosiyasal bir beden ve bir plak hayatt. "Beden"deki hibir ey ya da bunun haz ekonomisi, egemen
iktidarn taleplerine kar gelinebilecek salam bir zemin bulma~
mza imkan sunuyor grnmyor. Bedenin u biimi, yani Bat'nn biyosiyasal bedeni (yani homo sacer'in bu son rnei),
Bu

242

ksa

. hukuk ile gerek, hukuk kural ile biyolojik hayat arasndaki

mutlak belirsizlik eii olarak ortaya kyor. Fhrer'in ~snda
plak hayat dorudan doruya hukuk haline geliyor; tpk kamp
sakininin (ya da neomort'un) ahsnda hukukurt biyolojik hayattan aynnsanamaz hale gelmesi gibi. Kendisiri tamamen hayata
dntrmek isteyeri bir hukuk, bugn her zamankinden daha
ok, hukuk kuralna indirgenen bir hayatla kar karya buluiu
yor. Bugn Bat'nn siyasal alann y~niden tanmlamay hedef. leyen herkes ie u gerei teslim etmekle balamaldr: Artk
zoe ile bios, zel hayat ile siyasal varolu, evdeki yaln canl vai-
lk olarak insan ile insann ehirdeki siyasal varoluu arasndaki
klasik ayrmn yerinde yeller esiyor. Bundan dolayd.' ki, Leo
Strauss ve farkl bir anlamda da, Hannah Arendt'in klasik siyasal kategorileri restorasyon almalar sadece eletirel bir biimde ortaya kabiliyor. Artk kamplardan klasik siyasete geri
dn imkansz. Kamplar.da ehir ile ev ayrt edilemez. hale geldi. Ve _artk biyolojik bedenim~i siyasal bed~nimizden -baka
larna aklarlamayan ve seslendirilemeyenleri bakalarna aktarlabilen ve seslendirilebilenlerden- ayrma ink.n bir daha verilmemek
. zere elimizden alnd. Ve artk bizler, Foucault'nun
. . .:...
c'.........---.-.--~..;.....:-=

,~,,,,.,,,,,_.,,_._.,,,. :

s~~~!~Y!~, ~ll<:l_e,ce ~~l va:ll,c Ql~ak J:::ya~<ti:"I. s~y~~e..t.le.r.in~" &k~.

~-~--~~Y..".~a:. ~~m~. Ayp :z;arr~d~_clc-:t~~s~l?i4.!9:~-:.s.!:y"~~t

lerido:ibedenlejne. g!.J:mi y~t~~_l.~g,_
Bat'nn

bu biyosiyasal bedeni, nasl ki oikos'taki [evdeki]

yeniden dntrlemiyorsa, ayn ekilde yeni
bir bedene de, yani, hazlar ve hayati fonksiyonlar balamnda
ortaya kacak olan farkl bir ekonominin, Bat 'nn siyasal kaderini tanmlayan bu zoe-bios dmlenmesini kknden zmleyecei yeni bir bedene -teknik bir bedene ya da tamamen siyasal ya da mkemmel bir bedene- de dntrlemeyecektir.
Bunun yerine, plak hayatol.an bu .biyosiyasal bede.p.in, tama-::.
iplak hayat :biiP.iri alm. bir hayat tarznn. ve .sadecekendi
.. ..... zoe'si olan bir bios'un ya,ratlaca bir.. zemine dntrldoal hayatna

rrii.n __

243

mesi gerekiyor. Burada bir de siyaset ile metafziin tarihsel durumu arasndaki analojilere dikkat etmek gerekecektir. Heidegger'in Dasein tarumnda nasl z varoluta yatyorsa, tam da bunun gibi, bugn bios, zoe'de yatyor. Fakat acaba bir bios nasl
Olur da sadece kendi zoe'si[nden ibaret] olabilir; bir hayat tarz,
nasl olur da, Bat metafiziinin hem grevi hem de muarnmas
olan hapls'un ta kendisini kavrayabilir? Eer biz sadece kendi
plak varoluundan ibaret olan bu varla ve bunun kendi biimi olan ve bundan asla ayrlamayan bu hayata hayat-tarz adri
vereceksek o zaman siyaset ile felsefenin ve tbbi-biyolojik bilimler ile hukuk-bilimiri kesime alannn tesinde yeni bir ara
trma alanryaratm olacaz. Ancak, bundan nce, plak hayat
gibi bir kavramn bu disiplinler iinde nasl tasavvur edilebildiini ve bu disiplinlerin yaad tarihsel geliimin, kendilerini,
tarihte ei grlmemi bir biyosiyasal felaketin kanlmaz olduu bir snrn eiine nasl getirdiini incelemek gerekecektir.

244

Kaynaka

ng. ev!renin . notu: Ka.naka .sadec~ met.iide bavurulan."?l.~\n~i.~.~.)enne~t.eilir.)l,~jinaJi

ngilizce olmay~n almalar S~ konusu olduunda, kaynaka.~(\.belir.til.~l) ~.viple.~ 1 ~U,11U.1Jli!11~tlf,

ancak metinde alntlanan btn pasajlar yeniden evrilmitir. Sayfa numamlar.puraqa ,belirtilen
ilk halleriyle korunmutur.
' ".

Abel, K. Spr~c/;wissenscJiaJrlic/e Abland/unge. ~ipzig: w., Fried&i; ii8:S. (Lingisric Essay$.

London : Trubner,882 .)

.
'." ,,,.... .. ... .. ,. . . . . .. ,., ..
Antelme, Robert. L' espece l umain e. P~ris: Gallirard, .!.?,?41 (T]!.e. Hu!?'a!., Ra.~~ ,ty\Jefff!!y 1'f.aig~t
and Annie Mah ler. Malboro; Vt.: Malboro Press, 992.)

Arendt, Hannah. Essays b Understanding, 1930-I9S.4. P.er.:. Jerome, Ko!n. ~~w Y~r~){a~c;o~rt.. c$c
. Brace, 1994.
.. .
- -. On Revolutim. Ne..y York: Viking, 1963.
. . . ....
- ~ The Origins ofTotalitarianism, New York:,.ifAf:.<?P.i!~nti:el~yaii~~ich.; ,I\}79~'.
.
Badiou, Alain. L' etre et/' evenement. Paris: Seiil; 1988, . .
.

Bataille, deorges. "Hegel,la mor! ei le sacrifc'e'." ~'eorges'l3itaille; Oeu,vr~s c.O,(l!I!!Ji~s, ),~: Pa~
riF Gallimard, 988. ("Hegel, Death, and Scrifce.'.~ ..l:'a/e.f.wc/. Stud,ies,1.8 [199!)].) .. .; ., ,. ,,
souvirainete. Georges Baiaille, Oiuv/~~.,P,r?iP(4t'es. r:'.,'i},i,~4~: P~ri~: .(ialliTiar~.J9T(i. '
Benjaf!ln, Walter. Bri efe. Der.: Gerschorn,, ~~~RJ~W a~d. ;:J.e..~pr.,,~; . Ad,:~o,; <:;,,I. , fra~.~u'1 ~'1"
Man: Suhrkamp, 966. (Tie CorresP;OIJ1lf.?.f'.f.fW.a(er B~f!Fl_lfl.l,f/ 1 .{.9/f'-).~10; pe,r.;. G~!'5Shcm
Scholem and Theodor yY, Adomo. ~v.: M~~r&,l. R,J,a'iq~~<r: an~ Ev~!Y.n .,M.}acq~.er;. ,qhi;g:
Universiy ofChicigo. Press, 1994.) . ...:;.:, .. ...,.: . :, ,.. " :,;.... ....... ...... , . .... ,.,i .... ,
- - . Ges~nme/te Sclrift~n. [ler.: Rqlf1 ;r!:~&]~r\} ~\!l.~~~~jui ~i;~~iP!riJiiis~r-.?:t ...Fnikf,:t
am fv!an: Suhrkamp, 1974-89. ,.. ,.;_ ..: .... ; ... .,: ,.,j , ,,.;, . ,. , .,; .. , . .,: . ::. ;. : . :<:,.. . .; ::. .;
- - . "ber den Begriff der Gesch!~~tf}l.~ij~:n\n. Ges~nn~!ie. ~~~~~if!et~ .G J . 2: t':D~.~e,s o!l the
Philosophy of History." ev.:Haf.iY .~pl'i'.:. Walter. Benjamin,J/furi(nations, Der.; Hannqh Arendt.
New York: Schocken Books, !i68.)' , '
: : : ' " ' ... . , " : . . .

- - . Ursprug des deutsclren Traue;spi~is:.aeljami~~ 'i~sq~m~lte Sc,lriften, C. I, I iinde . .<Tt;e

Origin of tle Gernu Tragic Dranii.'ev::oii dsbcime: Loni:in:Verso; !985.), . . . . .
- - . :zur Kri.tik der Gewa!t.'~,B~ni,amil) ..<Je~anme/te . Shriften,.. . 2, I iind~, n:::ritique..of
Violertce.'' ev.: Edm,nd Jep~cot: 'Nal,ter B~njm!n, Reflect~ois; Der.: Peter Demetz. New York:
Schoc'ken Books, 978.)
. .:. . , . .
.

.
. ..
. ,
Benjamin, Walter, and G~rn.c~orri ~chole!f1:. lr,iet,;e,cl~e{ .!9.3~:!940. Der.: derchom. .Scl)olem.
Frankfurt am Main: Suhrka'ip,' 988. (Tire ,Cor'respondence of Walter Benjamin and Gersclo/71
Sc!ro/en, 19~2-1940,:.,P.ir,: ~Q'~r~(~qii1 , s~~oi~l'.; eL Gary S~\\1; and Andre Lef~ve.re.
Cambridge, Mass.: Harviiid Uiiversi(y Press, 992:)
. . . .. ~ . . .
. . . , . . . .
Bennetr. H. "Sacer est'!,:', Trf11f.S'!1iqn~. pf. [le ~n,ricf!ll f>~i(o~fgi~~i.Ass,ocidtio, ~i :(193.0). ...
Benveniste, Emile. Le 'voi:abulireiles i1stitutions indo-europeemes. C. 2. Paris: Minuit, '969.'
(fndo-Eiiropean i.iilrgu~'ge ii~ii s'oeiei}. ev.: El iZiibeili Palmer. Cori.l. Gables: UniversitY of
Flor\daPress,l~73.)., . , , . . ... .. . :: . ,.! ., ..~ .. ;., . . . ,. : :. , . .
: "
Bickermann, Eli as. Consecratio, Le cu/te 'de .souvqrairis dans /' enpire .romain. Entretiens Hardt,
XIX. Geneva: 972.
' '

--..U:

24.5

--."Die rmische Kaisempotheose." Arclivflir Religionswissenschaft, 27 (1929).

Binding, Karl, and Alfred Hoche. Die Freigabe der Vemichtmg lebensmwerten Lebens. Leipzig: F.
Meiner, 1920. (The Release of the Destruction of Life Devoid of Value: /ts Meosure and /ts Form.
Santa Ana, Calif.: R.L. Sa~sone, 975.)
Blanchot, Maurice. L' elllretien ilfini. Paris: Gallimard, 969. (The Infini te Conversatim. ev.: Susan
Hanson. Minneapolis: University of Minnesota Press, 993.)
Bodin, Jean. Les six livrqs de la Republiqle. Paris: n.p., 583. (The Six Books of the Comnonweale.
Der.: Kenneth D. McKae. New York: Ama, 979.)
Burdeau, G. Traire de science po/itique. C. 4. Paris: Librarie generaledu droit et de jurisprudence,
1984.
Cacciari, Massimo.lcone de/la /egge. Milan: Adelphi, 985.
Callois, Ro ger. L'honne ct le sacre. Paris: Presses Universitaires de Fmnce, 939. (Man and the
Sacred. ev.: Meyer Barash. Westport, Conn.: Greenwood, 980.)
Cavalca, Desiderio. ll banda ne/la prassi e nella dottrina medievale. Milan: A. Giuffra, 978.
Crifo, Giuliano. L' esc/usione da /la cittii: Altri studi sul/' exiliun roman o. Perigua: Universila di
Perugia, 985.

- - . "Exilica causa, quae adversus exulem agitur." Du chiitimelll dans la cite: Supp/ices corporels
et peine de mart dans le monde antique iinde. Rame: L'Ecole franaise de Rame, 984.
Dagognet, Franois. La maftrise du vivant. Paris: Hachette, 988.
Deleuze, Gilles ve Fe!ix Guattari. Mil/e plateaux. Paris: Minuit, 980. (A Tlousand Plateous:
Capitalism and Schizoplrenia. ev.: Brian Massumi. Minneapolis: University of Minnesota
Press, 1987.)
De Romilly, Jacqueline. La /oi dans la pensee greque des origines ii Artote. Paris: Les belles
Lettres, 197 1.

Derrida, Jacques. "Force of Law." Cardozo Law Review, II ( 990).

- - . "Prejuges." Spiegel und G/eic/mis, der.: N.W. Boz and W. Hbener. Wrzburg: Knigshausen
und Neumann, 1983. ('.'Before the Law." ev.: Avia Ronnell ve Christine Roulston. Jacques
Derrida, Acts of Literature, der.: Derek Attridge. London: Routledge, 992.)
Drobisch, Klaus, and Gnter Wieland. System der NS-Konzentrations/ager 1933-39. .Berlin: .
Akademie Verlag, 1993.
Durkheim, Emile. Les formes elementaires de la ie religieus~. Paris: F. Alcan, 1912. (The
Elememary Forms of Religious Life. ev.: Ka ren E. Fields. New York: Free Press, 1995.)
Ehrenberg, Victor. Recltsidee infriilenGrieclemun. Leipzig: S. Hirzel, 1921.
Foucault, Michel. Dits et ecrits. C. 3-4.. Paris: Gallimard, 1994.
- - . La volonte de savoir. Paris: Gallimard, 1976. (History of Sexuality, Cilt 1: An lntroduction.
ev.: Robert Hurley. New York: Raidom House, 978.)
Fowler, W. Ward. Roman Essays and ltterpretation. Oxford: Ciarendon Press, 1920.
Freud, Sigmund. "ber den Gegensinn der Urworte." Jalrbucl ftir psyc/oanalytiscle und psy
chopatlo/ogisc/e Forsclungen, II (1910). ("TJe Antithetical Meaning of Primal Words." ev.:
Alan Tyson. The Standard Edition of the Canp/ete Psychological Works ofSigmund Freud iinde,
der.: James Strachey, C. II. Londra: Hogarth Press, 1957.)

Fugier, Huguette. Recherches sur /' expression du sacre dans la langue /arine. Paris: Le~ belles
Lettres, 963.
Furet, Frdnois, der.: L'Allemagne nazi et le gtinocide juif. Paris: Seuil, 1985. (Unanswered
Questions: NizfGermany and the Genocide of the .Tews. New York: Schocken, 989.)
Gayin, W. "Harvesting the Dead." Harper's, September 23, 1974.
--Giesey, Ralp E. Cereno.iiatet puissance souveraine. Paris: A. Colin, 987.
--.The Royal Funeral Ceremony in Renaissance France. Geneva: E. Droz, 1960.
Harvard University Medical School. "A Definition of Irreversible Coma." lAMA, 205 (968).
Metinde Harvard Raporu olarak geiyor.
Hegel, Georg Wilhelm Friedrich. Phnomenologie des Geistes. G.W.F. Hegel, Werke in zwanzig
Bnden iinde, C. 3. Frankfurt: Suhrkamp, 1971. (Pienonenology of Spirit. ev.: A.V. Miller.
Oxford: Oxford University Press, 1977.)
Heidegger, Martin; Beitrge zur Pli/osoplie. Martin Heidegger, Gesantausgabe, C. 65 iinde.
Frankfurt am Main: Vittorio Klostermann, 1989.

246

Einfiilrmg in die Metuplysik. Tbingen: Max Niemeyer, 962. (An lmroduction .to.
Metuplysics. ev.: Ra p Manheim. New Have n, Conn.: Yae University Press, 959.) :
.
- - . Zur Sacle des.Denkens. Tbingen: Max Niemeyer, 976. (On Time und Being. ev.: Joan

Stambaugh: New York: Harper and Row, f972.)

Hobbes, 11omas, De cie: The Latin Version. Der.: Howard Warrender. Oxford: Ciarendon Press,
983.
lonine. Thomas Hobbes, Opera plilosoplicu quae fatine scripsit omnia in umn corpus
iinde, Der.: William Molesworth, C. 2. Londra: Apud J. Bohn, 983.
- - . Leviatlan. Der.: R. Thck. Cambridge: Cambridge University Press, 1991.
Hderlin, Friedrich. Siintlicle Werke. Der.: Friedrich BeiBner. C. 5. Stuttgart: J.G. Cottasche
Buchhandung Nachfoger, 954.
Jhering, Rodophe. L' esprit du droit ronai dans /es dierses plases de son diveloppemem. ev.: O.
de Meuenaere. C. I. Paris: Marescq, 886.
Kan, Immanue, Kan ts opus post mn. Der.: Adickes. Berlin: Reuther & Reichard, 920. (Opus
Postuum. Cambridge Edition of tle Works of lmmanue/ Kant. ev.: Eckhard Frster. Cambridge,
Eng.: Cambridge University Press, 993).
- - . Kritik der praklisehen Vermmft. Kants Gesamnelte Sclriften, Akademieausgabe, C. 5 iinde.
Berlin: G. Reimer, 93. (Critique of Practica/ Reason. ev.: Lewis White Beck. New York:
Maetnillan, 993.)
.
- - . "ber den Gemeinspruch: Das mag in der Theorie richlig sein, taugt aber nieht fr die Praxis."
Kants Gesamme/te Schriften, Akademieausgabe, C. 8 iinde. Berlin: G. Reimer, 914. ("On the
Common Saying: 'This May Be True in Theory, but It Does Not Apply in Practice." Kant,
Political Writings iinde, Der.: Hans Riess, ev.: N.B. Nisbet. Cambridge, Eng.: Cambridge
University Press, 199 .)
Kantorowicz, Emst Hartwig. The King's Two Bodies: A Smdy in Mediaeval Politica/ Tleo/ogy.
Princeto\, NJ.: Prineeton University Press, 957.

Ken!nyi, Kiiroy. La re/igione amica ne/le sue lineefondanentali. ev.: Delio Cantimori. Bologna:
N. Zanichelli, 940.
Kojeve, Alexandre. "Les romans de la sagesse." Critique, 60 (952).
La Cecla, Franco. Meme /oca/e: Per un'antrqpo/ogia del/'abitare. Milan: Eleuthra, 1993.
Lamb, David. Deat/, Brain Deatl, and Etlics. Albany: State University of New York Press, 985.
Lange, Ludwig. "De consecratlone capitis." Ludwig Lange, Kleine Sclriften aus dem Gel>iete der
Clasiiscle, C. 2 iinde Gtingen: Vandenhoek & Ruprecht,' 887.
Lefort, caude. Ecrire i /' iprem'e du po/itique. Paris: Calmann-Levy, 992.
Levi, Carlo. Cristo si efermato a Eboli. Turin: Einaudi, 946. (Cirist Stopped et Eboli: Tle Story of
a Year. ev.: Frances Frenaye. New York: Terpio, 1982.)
Levinas, Eimanuel. "Quelques n!flexions sur la philosophie de I'Hitlerisme." Esprit, 26 (1934).
--. "Reflections on the Philosophy ofHitlerism." ev.: Sean Hand. Critidal/nquiry, 17 (1990).
Levi-Stmuss, Claude. "lntrodueion l'reuvre de Mareel Mauss." Mareel Mauss, Socio/ogie et
a/11/ropo/ogie iinde. Paris: Presses Universitaire de Fiance, 1950.
Livy. Ab urbe condita libri. C. 4. ev.: B.O. Forster. Loeb Classieal Libmry. Cambridge, Mass.:
Harvard University Press, 948.
Lwith, Karl. Der okkasione/le Dezionismus vo Cari Sclmi/1. Karl Lwith, Siimtlicle Sclriften
iinde, Der.: Klaus Sichweh and Marc B. de Launay, C. 8. Stuttgart: Metzler, 1984.

Magdelain, Andre. La loi de Rome. Histoire d'w concept. Paris: Les belles Letres, 1978.
Mairet, Gerard. Histoire des ideo/ogies, sos la directio de Frdnois Cllite/et and Gerard Mairet.
C. 3. Paris Hachette, 1978.
Mauss, Mareel, and H. Hubert. "Essai sur la nature et la fonction du sacrifee." Mareel Mauss,
CEvres, C. I iinde. Paris: Gallimard, 1968.
Milner, J.-C. "L'exemple et la fction." Transparence et opacite: Lillerature et scieces cogilives,
Der.: Tbor Papp and Pierre Pira. Paris: Cerf, 988.
Mitscherlich, Alexander ve F. Mielke.Wissensclaft o/ne Mesclliclkeit. Mediziniscle und
Eugeisdc lrnw!ge unter Diktatur, Burokratie und Krieg. Heidelberg: Schneider, 949. (Tie
Deal Doctors. ev.: James Cleugh. Londra: Elek Books, 1962.)
.
Mollaret, P. ve M. Goulon. "Le coma depasse." Rere neurologil]ue, !Ol (1959).

- - . De

247

Mommsen, Tieodor. Rmiscles Strajreclt. Leipzig: Duncker & Hunbolt, 1889.

Muratori, Lodovico Antonio. Amiquitates italicae Medii Aei. C. 2. Milan: Mediolani, I739.
Naicy, Jean-Luc. L' imperatif categorique. Paris: Flamnarion, 1983. ("Abandoned Being." Jean-Luc
Nancy, Tle Birtl to Prese/lee iinde, ev.: Brian Holmes. Stanford, Calif.: Stanford University
Press, I 993.)
Negri, Antonio./l porere costite111e: Saggio sul/e altematie delmodero. Milano: SugarCo, 1992.
Otto, Rudolp. Das Hei/ige: ber das lrrationel/e il der ldee des Gttliclelltlld sein Verliilmis wm
Ratia11alen. Breslau: Trewendt und Granier, 1917. (Tie Idea oftle Holy: Anlnquiry into t/e NonRarional Factor in t!e Idea of the Diine and /ts Relation to tle Rational. ev.: John W. Harvey.
Oxford: Oxford University Press, 1970.)
Rosenberg, Alfred. B/u/ u11d E/re, Ei11 Kamliffr deurscle Wiedergebrt. Reden11d Aufsiitze 19191933. Mnih: F. Eher nachf., 1936.
Schilling, Robert. "Sacrum et profanun, Essais d'interpn!tation." Latonus, 30 (1971).
Selm itt, Cari. "Fhrertun als Grundbegriff des nationalsozialisticslen Rechts." Eropiiisc/ze Reve,
9 (1933).
---Das Nomos vonder Erde. Berlin: Duncker & Humbolt, I 974.
--. Po/itiscle Tleologie, Vier Kopitel zur Le/ue von der Souverii11itiit. Munich-Leipzig: Duncker
& Humbolt, 1922. (Po/itica/ Tleology: Four C/apters 011 tle Concept of Sovereignty. ev.:
George Schwab. Cambridge, Mass.: MIT Press, 1985.)
- - . "Staat, Bewegung, Volk." Cari Schnitt, Die Dreigliederwzg der politisclen Einleit iinde.
Hamburg: Hanseatische Verlagsanstalt, I 933.
- - . Tleorie des Partisanen, Zwisc/enbemerkmg zun Begriff des Po/itisclen. Berlin: Duncker &
Humbolt, 1963.
- - . her Scluld nd Scluldaren, Eine terninologiscle f!mersuclung. Breslau: Schletter, 1910.
- - . Ve!fasszmgslelre. Munich-Leipzig: Duncker & Humbolt, I 928.
Sewell; W.H. "Le citoyen/La citoyenne: Activity, Passivity, and the Revolutionary Concept of
Citizenship." Tle Frenc/ Revolutionand t/e Creation of Modem Political Cu/tre iinde, Der.:
Lucas Co lin. Oxford: Peramon, I 988.

Sieyes, Emmanuei-Joseph. Ecrits po/itiques. Paris: Editions des Archives contemporains, 1985.
- - . Qu' est ce que le Tiers Etat? Paris: I 789. (Wiatls tle Third Estate? ev.: M. Blondel. Londrd:
Pall Mali, 1963.)

Smith, William Robertson. Lectures on tle Re/igim oftle Senites. Londm: A&C Black, 1894.
Stier, H.E. "Nomos basileus." Philo/ogs, 82 (1928).
Strachan-Davidson, James Leigh. Problens of Romat Criminal Law. C. I. Oxford: Clarendon, 1912.
Svenbro, Jesper. Plrasikleia, Awlropologie de la leeturc en Grece ancietne. Paris: La: Decouverte,
1988. (Pirasik/eia: At Allllropology of Reading in Ancielll Greece. ev.: Janet Lloyd. Ithaca,
N. Y.: Core ll University Press, I993.)

Thomas, Yan. "Vita necisque potestas: Le pere, la cite, la mort." Du cltiment das la citti: Supp/ices
corporels et peine de nort dans le monde antique iinde. Roma: L'Ecole franaise de Rome, I984.
Vemant, Jean-Pierre. Mytle et pensee c/ez /es Grecs. Paris: Franois Maspero, 1965. (Myt! and
Tloug/t Among t!e Greeks. Londra: Routledge and Kegan Paul, 1983.)
Verschuer, Otmar Freiherr von. Rassen!ygiene als Wissenschaft und Staatsaifgabe. Frankfurt, I936.
--,der.: Erat et san te, Ca iziers de/' lnstillll al/enand. Paris: F. Sorlot, 1942.
Versnel, H.S. "Self-Sacifice, Compensation, and the Anonymous God." Les sacrifices_dans 1' allliq.
uite iinde, Entretiens Hardt, XXVII. Geneva: 1981.
Walton, Douglas N. Brain Dear/: Erlica/ Consideratims. West Lafayee, !nd.: Purdue University
Press, 1980.
.
Walzer, M. "The King's Trial and the Political Culture of Revolution." The Frenc/ Revolution and
tle Creation of Modem Potirical Culture iinde, der.: Lucas Colin, C. 2. Oxford: Pergamon,
1988.
Weinberg, Kurt. Kafkas Dicltungen. Die Travestien des Mytlos. Bem: Frdncke, 1963.
Wilamowitz-Mllendorf, Ulich von. P/aton. Berlin: Weidmann, 1919.
Wilda, Wilhelm Eduard. Das Strafreclt der German en.' Ha lle: C.A. Schwetschke, I942.
Wund, Wilhelm Max. Vlkerpsyclologe. Leipzig: W. Engelman n, I 905.
ll. Richard 125

248.

Dizin

1789 Bildirgesi 168,.174

A
Abel, Karl 106, 116, 231
Achtung14
adamak 104
adynamia 64, 65
Aephale grubu 151
agios 107
ahiilk duygusu 75, 74
aidiyet 37, 236
aidiyetsiz temsil 37
akl alan 197
aktif vatanda 17l
Almanya 191,218
alt-snf halk 230, 232
amaca-uygun teknoloji 12
.Arnerikan Anayasas 229
Amorfati68
amphiboly 230
analojistler 34
anatoii 24
anayasa 59, 62
anayasal g 57, 58, 59, 60, 62, 63,67
anayasal iktidar 64
anayasama [constituting] gc 57
anayasama gc 58, 59, 60, 61, 62, 63,
64,67
.
.
ancien regine 68, 69, 7o
anlam 38
anlam olmadan yrrlkte olma 73, 74,
75, 76, 77, 78,79,82,83,84,85,80
anornalistler 34

Antelme, Robert 20; 240

anthropophorus 199
Antik Cerrnen ve skandinav 140, 141
Antik Roma 140
Amique auctores 99
antropoloji 106, 108
aporia 19 .

aqua et igni intei'dictus i48, 238

Aquinas ll
arborfe/ix 237
areana inperii 5
arcano 68
arcamm inperii 22
arcanun 39
Arendt, Hannah 12, 60, 58, 166, 67,
73, 76; 193, 195,22,230,243
Aristo 10, ll, 20, 46, 64, 65, 66, 67,
157,236
.
assiduus sacerdos 237
arlk noktas teoremi 38
akn nesne 74
Aufgabe 96
Augustus ll4
Ausnalzme 26
Avrupa demokrasisi 163
ayni bedende iki hayat 135
Aziluth Tevrau 8

B
Badiou, Alain 37, 38, 22
balmumu put 27, 29, 30
ban43, 140
bar sz adam 4
Bartleby 68
basileus 50
Bataille, Georges 86, o3, 50, 5, 152
B.aU felsefesi 98
Bat metafizii 7, 236
Bau siyaseti 6, 20, 92, 230, 236
BaU'nn biyosiyasal bedeni 242
BaU'nn siyasal alan 243
Becker-Freyting 204
beden 51, 162, 63, 164,197,207,242
beden alan 97
beden lm 2ll, 22
bedeutt72

Beil3ner, Fri.edrich 48

249

belirlenemezlik eii 29
belirsiz hukuksal kavramlar 224
belirsizlik 47, 142, 147
belirsizlik alan 52, 240
belirsizlik ei i 38, 41, 226
belirsizlik nntkas 13, 15, 30, 32, 39,
55, 67, 90, 113, 116, 122, 130, 145,
161,196,213,222,223,224,235
Benjamin, Watter 13, 22, 42, 58, 72, 73,
75, 76,77,78,88,89,90,91,92,93,
113, 151,225
benlik ile beden 197
Bennett, H. 98
Benveniste, Emile 39, 92, 103, 132
Bergblck 204
Berial Tevrat 81
beyin nakli 212
beyin lm 210, 211, 212, 214
Bia ile Dike 46, 47, 51,54
biaion 50
'Bickermann, Elias 127, 128, 129,130
bilgi49
bilgi teorisi 49
bilginin en yksek zemini 49 ,.
bilim dnyas 204
bilimciler 207
bilimsel kavramlar 213
Binding, Karl178, 179, 180, 181, 182,
183, 183, 186
bionai ll
bios 9, 10, 20, 122, 146, 164, 168, 238,
241,244
.
bios apolaustikos 10
bios ile zoe 18
bios palirikos 10
bios theorelikos 10
birinci snf vatandalar 194
Birleik Devletler 204, 205
Birlemi Milletler 174
hisc/avret 144,-145, 146
bitler olarak 153
biyoiktidar 12
biyoloji ile ekonomi 189
biyoloji ile siyaset 242 .
biyolojik beden 243
biyolojik kahtm 193
biyosiyasal 162, 177, 242
biyosiyasal beden 15, 223, 224, 226,
233,243

250

biyosiyasal iktidar modeli 15

biyosiyasal knlma 233, 234
biyosiyasal mekan 222
biyosiyasal nonos 229
biyosiyasal proje 233
biyosiyasal snrlar 213
biyosiyaset ll, 12, 13, 15, 21, 149, 151,
152, 153, 157, 158, 159, 160, 161,
172, 183, 184, 186, 190, 192,200,
215,222,236
Biz Birleik Devletler halk 229
Blackstone 60
Blanchot 86
Blanchot, Maurice 29, 86
blofies Leben 91
Bodin, Jean 126 137,230
bo devlet biimi 85
bo iliki biimi 83
boutade 167
blnmemi bir halk yaratma 233
Brack, Victor 186
Brand, Karl 186
Brutus 120
Bucephalush 82
Burdeau 58
. btn toplumlar 73
btnlkler 198
byk kapatlma 29, 158

C-
Cacciari, Massimo 71
Callois, Ro ger 108, 151
canl lm 242
caput/upinen 142
caput/upununi 142
Carta, Magna 162, 163

carus209
Cassius, Spurius 120
ceza gerektirmeden ldrlme 98
cezaevleri 31
cezalandrma 148
cezalandrma hakk 143
cezas olmayan ldrme 122
Chaiers de /'Herne 198
charte 62
Cicero 147
cinayet 98, 138, 186,210
cinayet ilemeksizin ldrlebilen 214
cinayet yasas 11 O

Cinselliin Tarihi ll, 12, 118, 57, 242

cinsellik 160, 176, 77, 242

cinsiyet242
cipps 98
cite 177
ciroyen 162, I 67
civitas Joederata 148
Clauberg 203
Clauberg testi 204
colossi 134
co lossus I 32, I 34, I 35, I 36
coma depasse 208,209,210
commonwealth 52; 165.
condennatio 35
conditio inhmana 216
coniunctivitis professoria 50
consecratio 27, 128
Conti, Libero 188
copus 162, 163, 164, 165.
copus morale et politicum 126
CrifO, Giuliano ll2
crimenlesae maiestatis 138
Cyrene 133
ifte )lama ll2, 113
ifteistisna lll, 117,122,135
kint 37, 38
ingeneler 203, 233
plak236
plak hayat

15, 16, 17, 18, 19, 20, 21,

78, 91, 93, ll2, 113, 115, 119, 122,
123, 135, 136, 143, 144, 151, 152,
153, 58, 159, 160, 161, 62, 164,
165, 168, 169, 73, 174, 175, 176,
177, 82, 185, 187, 93, 199,200,
207,213,24,222,223,225,226,

227,228,231,233,234,235,236,
237,238,242,243
plak hayat ile iktidar 148
plak hayat ile siySet 13, 17
plak hayatn siyasallatnlmas 17
plak hayat-siyasal varolu 7
plak iliki idesi 74

D
Dachau 202,205,220
Dagognet 214
Dasein 196, 98, 199, 200, 244
Dava 70, 71, 72,75
Deanima 65

De cive 165
defaeta 229
De hamine 165
de lomine replegiando 163
dejure229
De la republique 230
de Mauss 108
Debord, Guy 20
deer 199

deer mant 80
deer ve deersizlik 200
deerden yoksun hayat 82
deerler 198
.
Deleuze, Gilles 29

deliasion 22
Delilik ve Uygarlk 29, 31
demokrasi 147,163
demokrasi ile totalitarizm 20, 59 ,
demokrasi ve h11kuk devleti 45
demokratik-kapitalist proje 234
demos 46

denationalization 73
denaturalization 173
deneysel hayat 24
denotata 39
der M11selman 240
Derrida, Jacques 71, 80, 89
Descartes 65
desmuvremem 86
despotes II
despotik iktidar 60
dev heykel 32
Devlet 146
devlet122, 147,227
devlet biimi 21,22
devlet dzeninin zlmesi 43
devlet egemenlii .26, 85
devlet iktidan 236
devlet iktidannn azli 89
Devlet Miti 125
devlet otoritesi 27
devlet siyaseti 49
devlet teorisi 22
devlet ve iktidar 125
Devlet ve Salk 188, 192
devlet; ulus (doum) ve lke 228
devletin dnda 58
devletin iinde 58
devletin sonu 85

251

devletsiz insanlar 173

devletsiz toplum 22
devotis 130, 131, 134
Devrim zerine 60

die blojle Form des Gesetzes 74

doal

hukuk 52

doal ve sivil/medeni
doann kanunu 51

haklar 171

doru inisiyatif 223

Dou Avrupa 56

Diels 220

doum 69

dignitas 126, 137

diis debitae 100

doum

diktatrlk 58
dil 17, 32, 32, 33, 33,72
dilbilim 106, 107
dilin egemen iddias 39
Dirnanche de vie 86
din ve siyaset 108
din-d/profan 92
dinsel 114, 134

doum-ulus 173, 174, 176,

doutan gelen haklar 71

ile milliyet 72

doum ilkesi 229

Dinsel Hayatm Temel[! iimleri 105

dinsel sayg 105
dinsel toplum 238
dinseldeki profan ll 3
dire 33
Disiplin ve Ceza 31
disiplinci denetim 12

dislocating localization 228

dissolutio civitatis 143
dar

ile ieri 18, 35, 38, 41, 90, 222

tutulan 28
darnn ele geirilmesi 30
dary kapatma 29
dlama 28, 35, 44
dlama ile ierme 142, 199
dlama ile iierne 17, 18, 23
dlanarak i!en en 21
dlanarak ilenme 33, 40, 71
dlanma 18
dsallk 53
dsallk ile isellik 179
dogma 73

227

doktorlar 207
dominus 119
dornus 119, 122
dost-dman 48
doymu ve z-bilinli bilge 86
drosophila 19
Dumezil, Georges 237
Dumont, L. 23
Durkheim, Emile 105, 107, 108, 116
durum 27,29
durumsal yasa 26
dnmeyi dnme 67
dz-anlam 38
dzenleme 31
dynanis ile energeia 64, 66
dynanis me energein 43

darda

doa 47
doa ile hukuk

32

doa ile kltr 52, 146, 197

doa ile siyaset 199,
doal beden 165
doal atma 56
doal

240

durum 32, 52, 53, 55, 59, 142,

143, 146 .
doal durum ile iddet 52
doal hayat ll, 142, 143, 167, 168, 172,
174

252

E
edimsel 64, 65, 66, 67, 68
Edward, Aziz 142
egemen 19, 2, 25, 26, 27, 29, 33, 39,
4,47,55,66,90,90, 114
egemen devlet 68
egemen g 62
egemen iktidar 36, 42, 53, 54, 6, 63,
67, 116, 118, 20, 126, 160, 177,
186,200,213,235
egemen iliki 73
egemen istisna 15, 27, 30, 32,_36, 112,
115
egemen nornos 53, 47
egemen otorite 36
egemen iddet 8~, 144
egemen tebaa 169
egemen yeler 170
egemen yasaklama 69, 72, 73, 82, 83,
93, 113,238
egemenin bed~ni 137
. egemenliin mekan 41

egemenliin

59

egemenliin

paradoksu 25,43, 45, 57,

..

temeli 172
.
egemenlik 21, 26, 29, 37, 39, 43,,51, .
52, 53, 62, 64, 66, 67, 83, ~6. BS; 93,
102, 103, 115, 123, 150, 151, 152,
.
168, 169, 193
egemenlik alan 113, 115
egemenlik tanm 171
egemenlik teQrisi 225
ego ile id233
Eichmann, Adolf 225
eidolon 132
ekonomizm 232
emir ve yasaklar 40
en gl 52
ene-'ge monon dynasthai 64
entegre devlet 160
entrae-i' aperto 71
entsetzt 89
entsim 91
Ereignis 68, 85
Erlsung 181
Ernout-Meillet 107, 108
Eros'un Gzyalar 152
Esersiz Toplum 86
Eski Roma 113
Eski Roma hukuku 18, 97, 108
Eski Romallar 121
Eski Yunanllar 92
eski-komnist lkeler 16 i
esse 42

estrarity 148
. eik 30, 41, 43, 47, 92, 134, 143, 1'72,
179,182, t99,223,244
eik rol 122
eit insanlar 165
eitlik ilkesi 172
ekya 141, 142, 143,238
ekya ve haydut 140
etat populaire 230
Etiennede La Boetie 15
etik 74, 206, 207
etik alan 185
etik ile hukuk 241
etik insann zgrl 42
etnik tecavz kamplar 228
eu zen 16
eueneria 1O, 20

ev 10

ex-capere 29, 221

.
exceptio 21, 35, 41, 110, 169, 182
exception 16, 28
exe/usian 28
extrarius 148
ezelden sulu tayc 91
ezilenlerin gelenei 77

F
factical life 196
84
farkl bir bedenler ve hazlar ekonomisi
242
fas 100
fascesformidulosi 121
faizm 20, 161

faizm ve nazizm 171

faux vivant 214
Felsefeye Katk 83
fera bestia 142
. . ..
Festus, Pompeius 97, 98, 100, 106, 110,
148
Fischer, Eugenl88, 190, 191
fiziksel beden 239
fzyoloji 241
Flaccus, Calpimius 121
Flamen Diale 237, 238
Flaminius, Caius 120
Foucault; Michel 11, 12, 13, 14, 15, 16,
18, 29, 31, 118, 149, 157, 158, 160,
190, 242, 243 .
.
Fowler, W. Ward 99, 106, 107, lll
Franc, Johan Peter 190
France, Marie de 144
.
Fransa nsan ve Vatanda Haklar
Bildirgesi 167
Fransz Devrimi 60, 170,' 171, 230, 232
Freud 103, 106, 231, 233
Friedlos 141, 238
Friedlosigkeit 141
Fugier, Huguette 107
funus imaginariun 128, 132, 135
funus publicm 129
Fhrer 186,224,225, 239, 243

factun

253

G
Galton, Francis I 90
Ganschinietz, R. 107
gadee 71
garulplus 141
Gaylin, W. 214
gei eii 142
gei nntkas 147
Gegenbild 181
geleneksel siyasal ayrmlar 161
gelime 233
Geltung ahne Bedeutmg 73
genel27
genel kural 28
genetik bilimi 190
genetik kahtm 190, 191
gens 238
gerek hayt 93
gerek ile hukuk 226, 240
gerek istisna 90
gerekleme potansiyeli 43
geri/ caputlupimm 143
Gesetz 48, 53
Giesey, R.E. 124, 127, 128, 136
ginonene"16

gizemli yeti 74
Gnadentod 183
Goldberg 204
Gorgias 48, 49
Goulon, M. 208
gsteren 38
gsteri toplumu 15, 21
gsterilen 38
Grafeneck 184
grand enfermenent 158
duattari, Felix 29
gl araclk 49

H
labeas corpus 162, 163, 164
habeas co11Jus ad sujiciendmi 163

habis ve menfur 238

Haggadoth 79
hakikat !98
haklar bildirgeleri 161, 167, 168, 169,
171, 172, 186, 193
haklarn insan 173
Haldane, J.B.S. 191
Halk 229, 230, 231, 232

254

halk alt-kmesi 230

halk egemenlii 61,230
Halk ile halk 233
halk kmesi 230
Halk Psikolojisi 105
halkn babas 120, 192, 193
halkn hayat 192
halkn hayatna ekil vermek 193, 195
halkn sal l 92
halk!), halk iin, halk tarafndan 230
hapls 236, 244
Harvard raporu 2ll
Harvard niversitesi 210
hayat9, 16,92,93, 115,119,152,174,
186,199,200,242
hayat ile hukuk 41, 43, 240
. hayat ile logos 199
hayat ile lm 207,211,213,242
hayat ile siyaset 194, 195, 224
hayat tarz 9, 10, 74, 228, 243, 244
hayat ve lm zerinde hak 118
hayat-destek teknolojisi 209, 210,211,
212,214,241
hayat-eii 172
hayat-hukuk 76
hayat Kutsal Kltaba dn~rme 77
hayat siyasallatrmak 182.
hayatn gzetimi 191
hayatn gzel gn 21
hayatn kutsall 91, 92, 152
hayatn siyasalla(trl)mas 159
hayatn ehre kaznmas 229
hayat-siyaset ayniyeti 193
hayatta kalmak 209
Hegel 33, 72, 85
Hegel Okumalarma' GiT:i 86
Heidegger 63, 68, 83, 85, 196, 198, 199,
200,244
Heidegger ve nazizm 196
hep mutsuz olan halk 230 -- her ey mmkn 221
her trl yasann askya alnmas 54
herem 104
Hesiodos 47
.
Hibir ey 76, 77
Hibir ey Olarak Vahi:y 72, 73, 75
Himmler !83, 201,202,220
Hingabe 196
Hint-Avrupa Dili ve Toplumu 103

Hint-Avrupa halklan 140

hipokrat yemini 186
Hippias 50
Hitler 153, 183, 184, 185, 191, 194,
195,197,220
Hobbes 53, 142, 143, 146, 147, 165
Hoche, Alfred 178, 183
Holocaust 153
Homeros 92
homines sacres 207
lomines sacri 114, 149, 153
homme 167
homo lominis lupus 52, 142
homo laborans 12
homo fiber 163
homo qenellenesis 86
homo sacer 18, 97, 98, 99, !00, 101,
106,107,108, 109;111, 112,113,.
114, 115, 116, 128, 130, 131, 134,
.135, 136, 137, 138, 140, 141, 143,
144, 146, 148, 152, 153; 160, 164,
177,182,199,200,214,222,238,
242
.
Jomou 47
lonozigqtik 191
lchste Macht 49
Hlderlin, Friedrich 48, 49, 240
Hubert, H. 104
hukuk 26, 32, 33, 39, 40, 41, 42, 43, 71,
75, 78,84, 164, 180;243
hukuk biimi 74, 78, 79
hukuk ile gerek 243
hukuk kurallar 62, 228
Hukuk nndeki Hukuk 82
hukuki evlilikler 194
hukuksal dzen 40, 222
hukuksal dzenleme 26
hukuksal g 46
hukuksal kavramlan belirsizletirme
223
hukuksal kesinlik 224
hukuksal olarak bo 55
hukuksal sorun 39
hukuksal-kurumsaliktidar riodeli 15
hukukun basit biimi 74
hukukun grnmeyen iktidan 78
hukukun gc 71
hukukun ilk hali istisna 40
hukukun kendisi 40

huku(<:un saf biimi 78

hukukun saf gc 40
humanitarianism 175
Husserl, Edmund 196
hkm verffie 26
~kmdar 143, 148

-I

bn Sina65
bnniler 104

i sava 231, 232, 234

ieri ile dar 30, 33, 207
ileme44
ilen~rek dlanmil 21, 169, 182
ilenme 37. 38
ileyerek dlama 71
ileyici bir dlama 33, 115
ileyici dlama 41
isel hakikat 198
ihlal40
ikinci snf vatanda 194
iktidar 14, 15, 157,222
iktidar datm 242
il gia-aperto 71
ilahi iddet 89, 90, 91
ilahiyat 106
ilikisiz ile iliki 44
ilikisizlik 30
ilk felsefe 63
. ilk hayat 113
ilk hukuksal-siyasal iliki 147
ilk siyasal iliki I 48
ilk siyasal oluum 115
lkel Szcklerin Zt Anlamlar zerine
106
imago 127
immolar 98
inperial consecration 128
imperium 119, 120, 121
inperium privaun 120
impotenza 65
impwe occidi 98, 100, 110, 121
impure 98
in corpore 129
in culpa esse 40
in effigie 129
indenmarus 121
infomis et illlestabilis 238
infaz emri 225

255

insan 199
insan haklar 166, 167, 171, 174, 175,
176
insan hayat 12Q, 175
insan ile hayvan 42, 46, 214
insan ile vatanda l 7 I, 172
insan ko baylar 201
nsan ve Vatanda Haklar Bildirgesi
67
insann hayvanlatrlmas l

insan

insann

kurdu 142
karar vernek 17
insaniyetilik 175
nsanln Durumu 12
insanlkd koullar 216
nsanolu ve Kutsal 108
. insan-vatanda 176
intentio 35
intihar 179, 180
intiharn rnbahl 179
iradi istisna durumu 219
sa 126
istanza 61
istisna 16, 17, 27, 28, 29, 33, 34, 35, 37,
38,43,55,66, ?, 122,143,176,194
istisna alan 210
istisna dev Jet teorisi 22
istisna durumu 18, 21, 25, 28, 30, 31,
32,36,54,55,56,58, 76, 77,78,81,
89,90, l2, 146,186,193,199,200,
217,219,220,228,235
istisna ile kural 38, 55, 90, 222, 226
istisna ilikisi 29,' 43, 112
istisna rnekilm 31,207,214,221,222,
228
istisna nntkas 31
istisna ve rnek 33
istisna yaps 26
istisna/dlanma 93
istisnai 53
ii hareketi 231
ileyi 42
itaat 68
ius civile 35, 36
ius contra onmes 52
ius dieere 33
i us divimm 100, 101, ll
ius exilii 148

ius hmorarim 35
insann insanlna

256

ius lmamm 100, 101, 110, lll

ius pall:im 120
i us publicm Europaem 53, 55
ius sang{inis 170
ius so/i 170
iyi ahlak 223, 224
iyi hayat 16
rk 90, 19, 193, 199,223,224
rklk 19, 193

J-K
Jheing, Rdolphe 41
Joseph K. 75
Justi, J.H.G. von 190, 191
Kabalaclar 81
Kafka 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78,
80,81,82',223
kahtmsal hastalklarn nnn kesilmesi 194
kamp 20, 158, 162, 175, 200,'207, 219,
. 220,221,223,226,227,228, 229,
235,240,243
kamplar31, 174,206,216,217,222
kamu gvenlii ve dzeni 223
kamu hukuku 35
kamuoyu 230
kamusal alan 149, 23'6
kamusal iktidar 214
kan dken halklar 56
kan dkmeden ldrne 19
kan ve toprak 169, 170
Kan 73, 74, 75, 84
Kantorowicz, Ernst 124, 125, 126, 127,
128, 136, 137, 239
kanun 240
kanun gc 43
kanun koyan iddet 59
kanunu koruyan iddet 59
kaos 26,28
kapatlma/hapsedilme 29 kapitalizm 2
karakter 42
kartlk 49
kata physin 51
kata ton bion 10
. katechon 42
Kelsen, Hans 43
kendi iradesine braklm 43
kendilik teknolojileri 14

kendisini kendisine vennesi 66

Kerenyi, Kiroly 99, 100,237
kesintisiz devrim 60
Kierkegaard, Sren 27
kitlesel hedonizm 2
klasik demokrasi 9
klasik doal hukuk 51
Klossowski, Pierre 151
Kojeve, Alexandre 85, 86
kolossoi 133
koma209
koma fenomenolojisi 208
koma ile lm 20
konumak 33
.
konumann dnda kalan eyler 72
. Konzentrations/ager fiir Aus/iinder 226 .
kopukluk 122,123
klelik 197
Kral asla lmez 126, 137
kraln balmumu modeli 126 . -
Kraln ki

Bedeni 24; 25, 26, 27,

136

kratei nomou 46 .

, .
kural 26, 27, 29, 32, 34, 39, 78, 200 .
kural ile istisna 221
kural ile uygulama 226
kural olma 199
kural olmadan su olmaz 42
kural bilmeme 40
kuraln askya alnmas 28, 29
kurallar41
kurallar sadece istisnalarla vardr 41
kurban 92, 111, 51, 153
kurban edilemeyen fakat; ldrlebilen
112
kurban edilme 98
..
kurban teorisi 152
kurban-edilemeyen varolu 152
kurban-edilme ile katedilme 113
Kurbann Doas ve l~vi zerine
Deneme 104
kurt 140, 42
kurt adam 141, 142, 44, 145, 146..
kurt ba 141, 142
kurt bal insan 143
kurtulu 181.
kutsal49, 93, 101, 103, 106, 107, 108,
111, 115, 116, 132, 151, 152
kutsal alan 115 .,
F!7N/Kutsol nsan

kutsal aklar 116

kutsal da 97
kutsal eylem 112
kutsal hayat 112, 113, 113, 119, 122,
135, 136, 137. 139, 143, 149, 150,
151, 159, 164, 175, 182, 185,233
kutsal ile murdar 105
kutsal insan 18, 19, 98, 99, 142, 153,
172
Kutsal Kitap 75, 77, 103
kutsal korku 105
kutsal kurt 140
kutsal eyler 105
kutsal ve lanetli 106
kutsal yetki 113
kutsaln mulald 105, 107
kutsaln mphemlii 102, 104, 106
kutsali mphemlii teorisi 102
kutsallar hukuku 114
kutsallar kulsal 114
. kutsallk 97. 99, 153
kuvvetler aynl 225
kme teorisi 36, 37

L
/' essere a bandano deli' en/e 84
la puissance absolue 126
. Lager211
Lamb, David 212
lanet(leme) 106
lanetli 107
Lanetli Pay 150
Lange, Ludwig 99
/angue 32, 39
Lanjuinais, Jean-Denis 170, 171
/apsus calami 50
larva 32, 1,34
Latince'nin Etimoloji Szl 107
Latinler 119
le roi nemeurt jamais 126
/ebensunwerten Leben 179
Leibniz 165
Lemare, Nicholas De 190
Leninist parti 61
les membres du souverain 171
Levi, Primo 240

Leviathan 143, 165

Levinas, Emmanuel 196, 197, 198
Uvi-Strauss, Claude 38, 108

257

lex an ima ta 238, 240

lex co/legii 130
lex indennatorun inteficledun 121
lex sacrota ll4
lex talionis 40
lictor 121
liderlik 225
Lincoln 229
linguistik 33
linguistik istisna durumu 39
linguistik-olmayan 72
/it d' honeur 126
Livy 130, 131, 132
Locke 53
/ogos 17
Louis, XVI. 138
loup garou 141, 142
Lwith, Karl 159, 160
lupus 142
lustitiun 129
ltfen lm 183

M
Macrobius, Ambrosius Theodosius 99,
100, lll
nactare
naiestas

ll9

138
Mairet, Gerard 68
naisons 176
Mallarme, Stephane 72
nana 108
mantk 72
Man60
Marett, Robert l 06
Marksizm 197
Marx 231
Mauss, Mareel 104, 105
Maximus, Valt.:rius 120
Medawar, Petel'213
Megarallar 64
Me in Kamp! 191
Meiner, Felix 178
Melville 68
menu peuple 230
merhametle ldrme 183
mesih 79, 80, 81
mesih hareketleri 81
mesihi hukuk 79
mesihilik 79

258

mesihsel/mucizevi krallk 232

73
Metafizie Giri 198
Metafizik 64, 66, 67
metafizik 237
Mielke, F. 206
Milner34
mimari 236
nirum videri 99
mitsel-bilgi 102, 103, 109, 147
Mitsherlich, Dr. Alexander 206
miythologeme 102
model-pulu 131
modem biyosiyaset 193, 196, 214,233
modern biyosiyasette egemen 186
modern demokrasi 20, 162, 164,215
modern demokrasinin dou~u 19
modern dinsel fenomenoloji 115
modern siyaset 159, 232
modern ~ehrin kurulu~u 146
modernliin biyosiyasall 199
modernliin siyasal alan 227
modernlik 177, 179,242
Moerbekeli William ll
nola sa/sa 98
Mollaret ik Goulon 211, 213, 209, 210
Mollaret, P. 208
Mommsen, Theadar 99, 100
nonsieur 170
Montesquieu 54
Morgan, T.H. 191
murdar 100, 103
Muse/nann 240.
mutlak belirsizlik 243
mutlak kym 104
mutlak tahakkm 158
mkemmel hayat 224
mkemmel potansiyel 65
mlk 189
mlteciler 166, 172, 173, 175
Mlteciler Yksek Komiserlii 174
mltecilik 174
mnferit 37
me~ruiyet krizi

N
Nancy, Jean-Luc 43, 82, 86, 152
Nansen Brosu 174
nascere 168
NasyonalSosyalizm 170,171,183,184,

185, 187, 188, 189, 192, 194, 195, .

196, 202, 220, 223,.224, 226 .
Naziler 13, 20, 61, 89, 153, 173; 174,
183, 186, 190, 19f,l92, 193; 194;
195, 198, 199,200,204,215,217,
218,219,229,233,23cJ
nazizm ile faizm 169
necare 119
nefret ve korku 105
Negri, Antonio 62, 63
neomort 214,241, 243
neque fas est eum immo/ari 100,.111
Newton 165
Nichts der Offenbarung 72
Nietzsche 63, 68
Nihai zm 89, l73, 191, 195,222,
229,233
nihilizm 73, 76, 84
Nikomakhos' a Etik 10
-nin merhametine kalmak 43, 148
nomos 30, 31, 39, 43, 46, 47, 48, 49; 50,
51, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 71, 83,
114,147,149,217,227,228
nomos basileus 47,49
nonos enpsuchon 225
nonos ile physis 147
nonos ile pyhsis 41
omou 47
normal37
normal durum 34
normal durum ile kaos 30
normazione 225
Nuremberg 183, 184, 186, 195, 202,
204,205,206,222;227

0-
aikonomos 10
oikos 10, 172, 243
olabilirlik ile gereklik 63
olay 38
olgusal hayat 196, 198, 199
olgusal sorun 39
olgusallk I 99
olma potansiyeli 68
olma(ma) 65
olmama potansiyeli 68, 69
olmamakla gerekleen bir olay 80
olmuluk 196

olumsallk 196

olumsallk ile zorunluluk 63; 68

olumsuzlama 180 .
On ki Levha I 21
ontoloji ve siyaset 67
ontolojikkip kategorileri 63
operarl 42
. ordinanento 18
Ordnung 3!, 227
organ nakli 210,212
Origen 77
orijinal/ilk siyasal iliki 235
Ortung 30, 3 l
otorite 26
Otto, Rudolph 105
ouden estai adynaton 65
ousa 16
jenik 162, i74, 184, 185, 188, 190,
192,194,200,203 .
ldrlebilme zellii 153
ldilebilme; fakat kurban edilememe
100
ldrlmesi ceza gerektinileyeti 98
l caniy ele geirir I 37
lm [ann]i belirleme 210
lm cezas 99, 100, lll.
lm-siyas~ti 161, 162, 185, 195, 200
lrri-tanm 2ll
nemli gd 223
rfi hukuk 35
rnek 34
rnek ile istisna 36
tanazi 179, 182, 183, 184, 185, 186,
187
.
z42
9zel hayat ile siyasal varolu 243
zgr insan 163
zgrlk l 97
znel teknolojiler 15
znele~(tir)me sreleri l 58

p
Padual Marsili us ll

pagan 128 ...

paradigma 34
parlamimler demokrasiler 160, 161
parlamentolar 58, 59, 60
parale 32
parriCidas esto I 16
parricidi nodanmatur 138

259

parricidium 98
pasifvatanda

171

patens 104
pater 118, 119
pater inporiusus 120
patlii tou alllos 63
patrio potestas 120, 122
Pauly-Wilson 107
Pavlus 79
people 229
per inaginen 132

per transitun de potentia ad atum 68

peuple 229
peuple en corps 230
phasna

132

Philebos lO
phone 17
physis 51, 52, 114
phisis ile nonos 55, 142

physis-nonos 52
Pindar45, 47, 49, 51,53
I.'isagoras 225
Pius, Antoiius 129
Platon 9, 48, 49, 50, 51, 146
Plebler 114
plebs 232
Plowden 136
Plutarch 238
poena cullei lll
po/ice 192
'polis lO, 13, 16, 17, 18, 172, 193, 199
polis ile siyaset 192
polis-bilim 14, 190, 191

ll
politfcs 192
Politik 191
Politika lO, 17
palilikon zoon ll
Polizei 191 ---

politici

Pompilius, Numa 110

pontif 130

popolar229
popo/are 229
popo/o 229
popo/o grasso 232
popo/o ninuto 232
populaire 229
popu/aris 229
populus 229, 23\2

260

potansiyel64, 65, 66, 67, 68, 87

potansiyel ideolojisi 68
potansiyel ile edirn 63, 64
potansiyel ontolojisi 63
potansiyel tesis 63, 67
potansiyelsizlii iptal 65
potansiyelsizlik 64
potenza 64
potesra 118
potestas 121
potestas sacrosancta 113

potestas tribunicia ll 4
pozitif hukuk 27, 28

Pratik Akln Eletirisi 74

Prelininaires de la constitution 171
profan 101, lll, 112, 114, 132, 134,
152
profan ile dinsel 116
profandaki dinsel 113
profanum 107
projesteron 203
proletarya diktatrl 22
Protagoras 50
Prusya 217
psikoloji 106
psyhche 132
pueblo 229

puissance absolue et perpetuell126

put iin yaplan 132
putun cenaze treni 128

Q
quaestiofacti 39,221,223
quaestio iuris 39, .221, 223
Que 119
Queneau, Raymond 86
Quinlan, Karen 213; 241,242
quotidie feriatus 237

R
Rabinow, Paul 241
radika!etirilme 199
ranan 209
Rechtskraff 48
referans alan 40
Reiter, Hans 188; l89, 215
Rektrlk Konuinalar 198
res sacrae lll
Richard, Il. 125

Rickert, Heinrich 80
Robespierre 60, 230
Roma 101, 108
Roma ceza huk;uku 98
.
Roma hukuku 35, 9, 122; 170
Roma imparatorlan i2f
! . .
.
Roma mparatorlannn Tannla'tnlmas
128
Romallar 99, 100, 120, 128, 237
Roscher, Dr. 201,202
Rose 206
Rosenberg, Alfred 70, 99
Rosenzweig, Franz 196 ~
Rousseau 46, 10
ruh ile beden 197, 199
ruha ait olan her ey 5 I

Scholem, Gerschori172, 73, 75, 76, 77

Schrder 204
Schutzlaft 217,218, 219,220

S-
Sabetay S~vi 81
Sabetayc 79
. . .
..
. ....
sacer 18, 100, 106, 108; ll6, i2l,l32
sacer esto 98, I 06, 107, ll5

sieur170

'."

sacer mons91 .

.. .
sacratio 99, 101, 106, ll O, lll, 112,
ll3, ll4, 115, i4

sacres 116 .
sacrificium 100
sacrosanctus 114
sacrum 99
sacrumjacere 112.
Sade, Marquis de 176,177
sado-mazoizm 77

saeve secues 121

saf bir hukuk biimi 83
safhukuk 76
saf Varlk 236, 237
sahte canl 214
sahte-doa 147

Sami Dini. zerine Dersfer 103

sanal istisna 90

Saturnalia 99
sayg

74,

scarto 169

Schelling, Robert 63, 68', 32, 237

Schlosser, Julius 127
Schmitt, Cari 18, 21, 25, 26~ 27, 30; 31',
39, 41, 43, 48, 49, 53, 55, i5, 6;2, 89,'
93, 125, 126, i48, 160, 180, 186,
220,223,224,225,227,239
.

se garde71

..

semenler'37
sefaJet ve dla'r,ia 232
Seinsverlassenheit 83.
sekler nonos 73
semantik39
semiyotik 39
.
serbest ve bo bir mekin 53,54
servitude volontaire [gnll klelik] I 5
ses 17 .
ses ile dil 21
sessizlik 82
Shumway, Nonnan Dr: 212
si membrum rupsit 40

Sieyes, Emmaiiei-Joseph 59, 61, 171,

230.
.
sfr noktas 73
signun 131, 132
skynetim 217
simulacra 22
snf atmas 232
snflar 37
snfsz toplum 232
snr ilikisi 44. 67
snr kavram 21
snriann iptali ll6
sradan halk 229
Srplar 161
siyasal ll
siyasal alan 161, 173, 176
siyasal beden 136, 137, 151, 165,229,
230,231,239,243
siyasal bir hayvan 236
. siyasal haklar 171
. siyasal hayat 238
siyasal ikilem 14, 15
siyasal iktidar 126, 137, 237
siyasal irade 61
siyasal kavramlar 213
siyasal nibkiin 200, 2I 7
siyasal nitelikli hayat I
siyasal zgrlkler 236
siyasal sistem 228.
siyasal teknikler 14, 15
Siyasal Teoloji 89

261

siyasal teoloji 125, 126, 127

siyasal toplum 168
siyasal varolu~ 157, 231, 243
siyasal varolu kapasitesi 16
siyasaln telos'u 16
siyasal-olmayan hayat 172
siyaset 13, 16, 17, 193, 195,200,225,
228,231,235,236,237
.

siyaset felsefesi 63
siyaset ile biyoloji 242
siyaset ile felsefe .244
siyaset ile hayat 16, 20, 193, 96
siyaset ile metafizik 244
siyaset sahnesi 233
siyaset-d 225
siyasetin ilk unsuru 123 .

siyasetin tek zgiin/otantik wsuru

43

siyasetten dlanan snf 229

Smith, Robertson 105, o3, 107
stiiria 66

Sodom'un 120 Gn 176

Sofistler 51, 52
So!on46,47
sosyal bilimler 22, 236
sosyalizm 232
sosyoloji 236
Sovyetler Birlii 61, 85.
soyknm 2

sz 32
szce 34

Szcklerin Anlam zerine 91

szleme 44, 147,236

Spinoza 63, 165
Spohr, Werner 219
ss 240
Stalinizm 93
state of exception 18
state of nature 52
Strachan-Davidson, James Leigh 99
Striuss, Leo 20; 5 , 52, 243

strenge Mittelbarkeit 49
Strong, R.P. 204, 206
sululuk 40, 42
superioem nonrecognoscens . 6(

srekli devrim 60
srgn 48, 238
ehir 235
ehir almalar 236
ehir ile ev 243

262

eriat73

eyin kendisi 40
iddet 40, 46, 52,

90, 90, 9, I 2
ile adalet 46
iddet ile hukuk 47, 52, 88, 90,91

iddet

iddet-hukuk akmas 5
iddetin Eletirisi 88

T
taboo 108
tabu 99, 100, 101, 103, 104, o5, 106,
107, 108
talio 40
talio esto 40
talis 40
tanquan disso/uta 54, 142, 46
tanrlarn mal 100
tarih 78
Tarih Felsefesi Tezleri 77
tarihin sonu 85,.86
tarih-sorras kltr 86
tasfiye 72
tebaa 43, 62, 163, 165, 169
techrai 66
techne 51
Tedavisi mkfusz Hastalar in tanazi
Program 183
tehlike durumu 223, 224
tekvcut ve blnmemi bir halk 232
tekel 26
temel haklar askya almak 219
temiz ile murdar 105
temsil37
temsil edilmeyen aidiyet 37
terk-edilme 83, 84
terk-edilme yaps 82
terk-edilme zaman 82
terk-etme 47
terk-etme ilikisi 43
terk-etme/edilme 68
terninun exarare 15
Tevrat 73, 77, 79, 81
thanopolitics 6
theatun po/iticum 176
Thera 133
Thomas, Yan 119, 20, 2, 22
Ubbi-biyolojik bilimler ile hukuk 244
Tinin Fenomeno/ojisi 33
tp 189, 206, 241

tp

ile hukuk 2 2
ile siyaset 87
tp ve biyoloji 23
to eu zen ll
to zen ll
Tocqueville, Alexis de 20. . .
toplama kamplan 13, 31, 158, 77, 183,
tp

202,27,28,219

toplumsal hayat 143

Toplumsal Szleme 165,.
toprak-dzen-doum

58,

159,

U-
ve uursuz 05
ulus 59, 168
ulus [milliyet] 169
ulusal egemenlik 168, 7, 174
ulusal siyasal beden 233
ulus-devlet 66, 167, 69, n, 173,
174,176,227,228,229
mheimlich 115
Uphiinonen 146
utlagetur 63

uysal bedenler 2
nc Dnya 234
lke 227
st snflar 232
st-koma 209, 20, 24, 241
iistn bir iktidar 49
stn Varlk 60
yelik 37
yelik ile ilenme 38

199,200,

236

totaliter siyaset 59
Totem ve Tabu o3, 106
transi/us de pot.entia adactun 87
Trebati us ll

Troki 60
tketim toplumu 21
tyrannos 50

ulusun biyolojik bedeni 189

Ulysses 82

198

varln yasaklanmas 84
Varlk 67, 68, 83, 84, 196,

160,236

uurlu

vahi hayat 142

vahy72, 73
Vahyin Felsefesi 68
vakfetrnek 104
vargr 40
vargf y veum 140
Varln tarihi 85
Varln Varl

227

Torquatus, Manlius 120

lotale Politisiermg 59
totalitarizm 21, 93
totaliter devletler 13, 20, 75,

Varlk ile varlk 84,

varlk snflan 68

85

varolar 228

Varro 116
vatanda

162, 168, 169, 170, 173,222

vatanda

haklan 174, 175,236

vatandalk 170, 173

vatandalk yasalannn kanlmas 227
vatandalktan kanlma 195,227,228

verberatio paren/is 115

,
Vernant, Jean-Pierre 132
Verschuer, Ottrnar von 188, 190, 191,
192,193,215
Versnel, H.S. 133
vefallenheit

196

Versuchspersonen 20
Vico 28
Vico, Giambattista 27,28
vita ll 8, ll9
vitae necisque potestas 118, 119, 120,
121, 122, 136

Volk233
volkskper 92

Vollardt 204
voyou desceuvre 86
VP'Ier 201, 202, 203, 204, 206, 207
vult manu patris intefici 121

Walde, A. 107
Walzer, Michael 38
warjpli 140, 141, 141, 142, 143, 146
Weinberg, Kurt 79
wertsollsten Leben 180
werwolfl41
Westminster 164
Wilamowitz-Mllendorf, Ulrich von 50

263

Wilda, Wilhelm Eduard

Wilson 241

I4

wirklich 77
wulfesheud 141, 42
Wundt;

Wlhelm

Max 105

X,Y
X kromozomu 1.9
yabanclar iin toplama kamp 218
yabanclk ile yaknlk 35
Yahudi222,224,226,229,240
Yahudi soykrm 53, 192
Yahudi-Hristiyan ve liberal dnce
197
Yahudiler 173, 83, 191, 94, 95, 202,
233
yaln doal hayat 10, 119
yaln doum 169
yaln hayatn gzei gn 20
yaln yaama 119
. yaln yaama olgusu
yaln yaama/canllk 9
yapskm 39, 76
yapma(ma) 65
yaptnm40

yasa 71, 74,91

yasa ile doa 90
yasa koyan iddet 58, 88
yasa koymak 33
yasak 104
yasak(lama) 147
yasakla()ma 150
yasaklama43, 44, 67, 69, 71, 78,149
yasaklama ilikisi 59, 235
yasaklamak 29, 104, 14
yasaklanma 29
yasakl kimse 43
yasa-koruyucu iddet 89
Yasalar 50,51
yasann ihlalr8

yasann uygulanmas

81
almak 89
yasay koruyan iddet 58, 88
yaannaya demeyen hayat 162, 179,
180, 8, 82, 183, 185, 186,224
Yatak Odasnda Felsefe 176
Yeni Dnya 53
yeniden-tanmlama 172
yer dzenlemesi 30
yasay askya

264

yerletirilmeyen

31

yerletirme 30, 31, 228

yerletirmeme 56
yersizletiren bir yerletirme
yersizletirme

228

56

yeryznn nomos'u 3, 53
yoksul snflann ortadan kaldmimas
234
Yugoslavya 56, 85, 228
Yurtsuz John 162

zen 6
zen ile eu zen 92

ztlann baian 46
8, 19, 122, 146, 64,
168,172,238,240,241,244
zoi! ariste kai aidios 10
zoi! ile bios 7, 21, 92, 119, 122, 185,
231,235,239,243
zoi! po/itike 1O
zoe'nin bios' u 19
zone d' attente 227
Zone of indistinction 13
zones d' attentes 226, 228
zoon ll
zorunluluk durumu 223
Zufiilligkeit 196

zoe 9, 10, 13,