You are on page 1of 264

Y\\

''

noam chomsky

DEMOKRAS
GEREK VE HAYAL

NOAM C H O M S K Y
1928 ylnda Philadelphiada (ABD) dodu.
1955ten itibaren yaynlad almalaryla "retici-dnmsel dilbilgisi denen dilbilim kura
mnn kurucularndan oldu. Chomskynin ilk nce
ABDnin Vietnama ynelik harektna aktif bi
imde kar kmakla beliren muhalif kimlii,
sonraki yllarda Ortadou-Filistin konusunda
ABD-israil ibirlii ve saldrganlna daha sonra
da ABD'nin Latin Amerika politikasna ynelik
olarak yapt eletirilerle iyice belirginleti. Ha
len ABD niversitelerinde ders vermeye devam et
mektedir. Chomskynin eserlerinden bazlar un
lardr. American Power and the New Mandarins
(1969), The Political Economy and Human Rights
(1979), Towards a New Cold War (1982), The Cultu
re of Terrorism (Terrizm Kltr, Pnar Yaynlar,
1991), The Fateful Triangle (1985) (Kader geni,
letiim Yaynlar, 1993), Deterring Democracy
(1991) (Demokrasi; Gerek ve Hayal, Pnar Yaynla
r, 1995)-

pnar yaynlar
stanbul kitap kltr merkezi
byk reitpaa cd. no: 22/16
vezneciler stanbul
tel: (0212) 520 98 90-527 06 77

Demokrasi Gerek ve Hayal


Noam Chomsky
Deterring Democracy, 1992, Londra

pnar yaynlar: 88
aratrma, inceleme: 22

sbn 975-352-079-4
ikinci basm: ekim 2001
kapak tasarm: sezer erdoan
uygulama: pnar
dizgi-idzen: pnar
bask: yldzlar matbaaclk
cilt: stanbul ciltevi
www.pinaryayiniari.com

NOAM CHOMSKY

Demokrasi
Gerek ve Hayal
Trkesi
Cevdet C erit

4U

PINAR YAYINLARI

NDEKLER

giri/9
SOUK SAVA GEREK VE FANTEZ / 23

1. deolojik Bir Yap Olarak Souk Sava / 23


2. Tarih Bir Sre Olarak Souk Sava / 42
3. nce ve Sonra / 66
4. Bolevikler ve Mutediller / 74
5. Politikann Temelleri / 89
6. Bir Sonraki Basamak / 114
EV CEPHES /1 35

1. nemsenmeyen Halk / 135


2. Siyas Baarlar / 142
3. Ekonomi Ynetiminin Baars / 155
4. nancn Restore Edilmesi / 164
5. Hepimiz Borluyuz / 165
ENDSTRLEM TOPLUMDA DEMOKRAS / 169

1. Demokrasinin Tercih Sebebi / 170


2. Genel izgiler / 174
3. Bir 'Byk Atlye: Japonya / 180
4. 'Byk Atlye: Almanya / 186
5. Daha Kk Atlyeler / 190

6. Baz Kapsaml Etkiler / 199

VE SONRASI / 207

. 'Krfez Savana Bir Bak / 211


. Irakta Demokratik Gelimelerin nnn Alnmas / 219
3. 'Tm Dnyalarn En yisi / 224
4. Uygun Adm Mar / 230
5. Bar Srecine Kar ABD / 236
6. ABD Politikasnn Evrimi / 242
7. Bush-Baker Diplomasisi / 250
8. srailin Politika Spektrumu / 255
9. Yarnlar / 258

...Dnyann ynetimi, sahip olduklarndan gayri


sini istemeyen tatmin olmu milletlerin eline ema
net edilmelidir. Dnyann ynetim inin a ulusla
rn elinde olmas durum unda daima tehlikeler
mevcut olacaktr. Oysa b iz zenginlerin, kendim iz
iin isteyeceimiz b ir ey yoktur. Bar, kendi y o
lunda ve ihtiraslarndan arnm olarak yrm ek
te olan insanlar tarafndan korunacaktr. Bizim
gcmz; b izi dierlerinin tepesinde yer almaya
zorlamaktadr. Bizler, beraberindekileri ile bar
ierisinde yaayp giden zengin insanlar gibiyiz.

VVINSTON CHURCHILL

Giri

arih, zaman ekseninin farkl periyotlarna den k


smlar paketlenmi olarak huzurumuza kmaz;
paralanamaz bir btndr. Bu zelliim gzard etmek,
paralayp paketlere yerletirmek ve her paketin iindekini btnden bamsz olarak incelemek, gereklere za
rar vermeksizin daha iyi anlalmalarn kolaylatrabilir.
Bylesi bir periyot ikinci Dnya Sava ile balamtr; bu
dnemde Birleik Devletler dnya meselelerinin z
mnde, cri dzenin tesisinde ve devamnn temininde
hegemonik g olarak grev almtr. (Samuel Hunting
ton, Harvard niversitesinde profesr ve d politika da
nman.) Sz konusu dnem, devlet destekli kapitalist
dnyann ekonomik gcnn; Birleik Devletler, Japon
ya ve Almanyann liderlii altndaki Avrupann elinde
topland kutuplu bir yaplanmaya dnmesiyle ni-

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

hayet bulmutur. Sovyetler Birligine gelince; hemen K


ba fze krizinin ardndan ne denli gsz olduu pek
dramatik bir tarzda ortaya km; 1950li yllarda zirve
sine ulaan etkileme ve caydrma kapasitesinin bir hegemonik gce yakmayacak seviyede olduu anlalmtr.
Tm bunlarn yan sra ekonominin durgunluk dnemi
ne girmesi, endstri sonras modernizasyon safhasna
geme meselesinde ortaya kan yetersizlikler ve giderek
artan sayda kesimin totaliter ynetimin koyduu kstla
malara kar tavr almaya balamas, ynetimler zerin
deki i basklar artrmtr. Aka ve ksaca ifade edecek
olursak: ABD iin Avrupa ve Japonya, giderek snen
Sovyetler B irli inden daha byk b ir tehdit oluturmakta
dr.
B gelimeler 1970li yllarn sonlarnda iyisinden gn
na kmt, ne var ki ABDnin kresel hkmranl
nn devamm ve silah endstrisine akan kaynaklarn
srekliliini salayabilmek iin yrtlecek olan politi
kalara salam bir gereke, ie yarar bir destek gerekmek
teydi: Ara olarak, asker gcn her gn biraz daha ar
trd, Bat medeniyeti iin korkun bir tehdit olutur
duu imaj ile donatlm Sovyetler Birlii fotoraf kul
lanld. Bu illzyonlarn artk gnmzde geerlilii kal
mamtr, gelecek on yl ierisinde ie yararlln bt
nyle kaybedecektir. Bu arada bir nceki paragrafta s
zn ettiimiz gzlemler, elle tutulur gerekler mertebe
sine ykselecektir.
Sava sonras dnemin bu standart modeli, ayn za
manda, devlet ynetiminin ve ideolojik yapsnn nasl
iledii, kurallarnn neler olduu konusunda da bize
10

GR

salkl fikirler vermektedir. Devleti ynetenler, prog


ramlarna merutiyet kazandrmak, yaptklarn onaylat
mak iin gvenlik kavramn srekli olarak gndemde
tutmulardr. leri srlen gerekeler, maalesef; nadiren
yeterince incelenmitir. Denizar lkelerde yrtlen
maceralara veya yerel ekonomiye tuzluya patlayan m
dahalelere halk raz edebilmek, desteini alabilmek iin
gvenliklerine ynelik tehditler manzumesi sk sk tez
gha karlmtr. in ilgin yanlarndan biri, bir sre
sonra kurduklar tezgha bizzat tezghtarlarnn da inan
maya balamas olmutur. Sava sonras yrtlen poli
tikalar biimlendiren temel faktrler, devletin bizzat
kendisinin ve hizmetinde bulunduu zel sektrn efen
dilerinin emrine amade kresel bir sistemi tesis etmek ve
devamlln salamak, halkn destei ve devlet tarafn
dan garanti edilmi pazarlarn sunduu hayat pckle
riyle zindeliini korumak olmutur. Gerek lke iinde,
gerek lke dnda bu hedeflere ulalmasnda Pentagon
son derece nemli bir rol stlenmitir. Sovyet tehdidi ba
hanesini byk bir ustalkla kullanmtr. Sovyetler Birliinden ve dier dahili ve harici dmanlardan dalga
dalga gelmekte olduu ileri srlen tehditlerin dozaj
mevcut duruma gre ayarlanmtr.2
Bu yolda stratejik teori ve politika limleri bolca kul
lanlm; yaanmakta olan pratie bu kiilerin gerekli te
orik destei vermesi salanmtr.
kinci Dnya Sava sonrasnda balayp 1970li ylla
rn sonlarna kadar devam eden; ABDnin dnyann b
yk bir ksmna sahip bulunduu ve karsnda kendi
gcyle mtenasip bir gcn mevcut olmad bir za
il

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

man dilimi vardr. Bu dnemi herkesin isimlendirdii gi


bi isimlendirmemizde, Souk Sava dnemi dememizde
bir saknca yoktur. Ancak; zerinde yeterince dnme
den, yerel glerin karlar dorultusunda biimlendi
rilmi ideolojik yapsn kavramadan yolumuza devam
etmemiz doru olmayacaktr.
Kitabmzda inceleyeceimiz temalardan biri, dnya
nn dzeninde ortaya kan deiikliklerin nemi ve yan
smalar olacaktr. Meseleyi incelerken ABDnin izledii
politikalara ve bunlardan en fazla etkilenenlere ise zel
bir zen gstereceiz. Souk Sava sonras uluslararas
sistemde arpc bir dengesizlik mevcuttur. Ekonomik
dzen kutuplu, fakat asker dzen tek kutupludur.
Birleik Devletler, kresel lekte asker g uygulama
istek ve potansiyeline sahip biricik varlktr. Sovyetler
Birliinin k ile bu istikametteki imkanlara dnle
kyaslanamayacak kadar artmtr. Ne var ki ikinci Dn
ya Savanm bitiminden bu yana srdrd sefann ar
kasn getirebilmesi giderek glemektedir. Ekonomik
g tarafndan desteklenmeyen asker gcn; bask ve
smr arac olarak kullanm kapasitesi pek snrldr.
Kullananlar macerac durumuna drebilir, Tosyaya,
pirince gideyim derken evdeki bulgurdan olunmas, al
tndan kalklamaz felaketlerin depremine tutulmas ka
nlmaz olabilir.
Uluslararas sistemin bu zellikleri; endstri gleri
nin Sovyetler Birliinin kne, Souk Savam ilk yl
larnda ABDnin muhtelif asker operasyonlarna, Pana
mann igaline ve Kuveytin Irak tarafndan igaline kar
gsterdikleri reaksiyonlarda kendisini aka gster
12

GR

mitir. Son rnekte, ekonomik gcn kutuplu, asker


gcn tek kutuplu olmasndan kaynaklanan tansiyon
kendisini iyisinden belli etmitir: Asker mdahalenin
dourmas olas felaket mertebesindeki sonularnn ak
la getirilmesine bile izin vermeyen ABD hkmeti, tek
zm yolunu g kullanmakta aramtr. Bakalarnn
diplomatik-ban zmler aramasna frsat vermemi
tir. Uluslararas bir platformda fakat ABDnin asker g
cne gerek kalmadan meselenin zlmesine engel ol
mak iin elinden geleni yapm ve baarl da olmutur.3
Deien dnya dzeninde Birleik Devletlerin muka
yeseli stnl asker sahadadr ve ABD hlen bu kul
varn tartma gtrmez birincisidir. Diplomasi ve ulus
lararas hukuk kurallar, kendi karlarna ters dt
noktadan itibaren can skc birer manzume konumuna
drlvermektedir. Hitler dahil olmak zere dnya
meselelerinin zmnde aktif olarak rol almak isteyen
her oyuncunun; iddet ve cebir kullanmak yerine diplo
matik yollar ve uzlama araylarn tercih eder grn
melerinin gerekleri gizlemek amacndan teye gitmedi
ine, takkenin ok gemeden dp kelin grndne
ahit olmaktayz. ABDnin gnmzdeki g alamnn
yaps; meselelere zm getirmek amacyla hemen sila
ha sarlmasna neden olacak mahiyettedir. ABDnin eko
nomi alannda tek tabanca olduu gnlere geri dnmesi
artk son derece zordur, asker alandaki hegemonyasn
ise halen srdrmektedir ve byle kalmak iin de kimse
nin onayn alma durumunda deildir. Bu amazn so
nularndan biri, lke iinde ortaya kacak ekonomik
skntlarn ynetim zerindeki olumsuz basks, bir ba
13

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

kas ise sper gcn tm diplomatik kanallar tkayarak


her ii silah zoruyla ve tek bana zme yoluna ynel
mesidir.
Krfez krizi bu meseleleri gndeme getirmitir. Ku
veytte zel karlar bulunan ngiltere hari, dier en
dstriyel gler zm g kullanmnda arama husu
sunda isteksiz davranmlardr. Washingtonda ise uzun
sre bir kararszlk hkm srmtr. Sava ii tehlikeli
bir itir ne var ki askeri g gsterisinde bulunmadan
meseleyi zmeyi de ABDnin konumu ile badatrmak
mmkn gzkmemektedir. Savan maliyetinin oyunda
rol alanlar tarafndan paylalmas, fakat askeri gcn
znn ABDne ait olmasnn kesinlikle salanmas y
netimce benimsenmitir. Krize, Iraka uygulanacak m
eyyideler yoluyla zm aramak isteyenlerle silah zoruy
la zm nerenler arasndaki mcadeleyi, atele oyna
may tercih edenler kazanmlardr.
Gemite Birleik Devletlerin ve eriklerinin; kendi
lerini ou kez siyaseten gsz (bir baka deyile m
dahaleye hazrland bir olayda desteinden yoksun),
asker ve ekonomik alanda ise gl olduunu grd
ne ve sonu almak iin bu son iki silaha ska mracaat
ettiine ahit olmaktayz. Uluslararas yasalara gre y
rtlen barl abalara terr, asker gc, ekonomik
potansiyelini bulatrdn biliyoruz. Ekonomik sahada
zayflamasnn, elinden bu arpann sabun kp gibi
kayp gitmesinin bir sonucu olarak silaha daha ska ba
vurur hle geldiini gryoruz.
Birleik Devletlerin silah zoruyla zm rettii olay
lardan en son ikisi Orta Amerika ve Krfezde olmutur:
14

GR

Siyaset bilimciler ve danmanlar, bizim ihtiyalarmz


ile bizim isteklerimiz arasnda bir mesafe brakrlar.
Bunlardan ilkinin Ortadouda tezahr ettiini grmek
teyiz. Bu blgede zengin petrol yataklar vardr. kincisi
nin ise Orta Amerikada tezahr ettiini gryoruz. Orta
Amerikann ne strateji ve ne de ekonomi asndan bir
nemi yoktur; zellii, ABDnin geleneksel hkmranlk
snrlar ierisinde bulunmasndan kaynaklanmaktadr.
Sadece isteklerimiz sz konusu ise taktik tercihler de
iiklikler gsterebilir. Srekli olarak tartma konusu
yaplan Ortadoudaki ihtiyalarmz ise ABDnin bl
ge zerindeki mutlak hakimiyetini srdrmek ve bir
bakasnn varlna rza gstermemek yolundaki irade
sine meriyet kazandracak kadar hayatdir. ABD bu
blgede ne yerli ve ne de yabanc bir gcn yeermesine
izin vermez. Blgede bulunan petroln retimi ve dat
m btnyle ABDnin kontrol altnda olmaldr. Kuru
lan tezghta kendisinden ve yerli yabanc ortaklarndan
gayrisi yer alamaz. Bu gerek, bu doktrin Uluslararas
likilerin Birinci Aksiyomu olma mertebesindedir. Bi
rinci petrol krizi esnasnda bu yolda yaptm uyarlar
olaylar teker teker dorulad.4
Uluslararas sistemin bu zellikleri zaman ierisinde
kendi bahanesini de retmi, Birleik Devletlerin dnya
y terbiye etmesinin pek tabi bir olgu olduunu dillendirenlerin says hzla artmaya balamtr. Bu tr ideolo
jik saplantlar, beyne vurulan bukalar sklp atlma
dka ne gemii anlamak ve ne de gelecei kestirmek
mmkn olmayacak. Yeni Dnya Dzeni gerekten bi
imlenmektedir, Sovyetler Birlii kmtr. Nfuz
15

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

alanlar yeniden belirlenmektedir. ABD, dnyann tm


ne hkmedebilecek bir asker gcn mmessili olarak
tarih sahnesine km bulunmaktadr. Sovyetler Birliinin boaltt alanlar ABD, Almanya ve Japonya iin
cazip ekim merkezleridir. Bu ise ABDnin sorumluluk
ve ihtisas alanna giren bir mesele olarak karmza k
maktadr. Ne var ki, ekonomisindeki zayflklar, grevini
yerine getirmesini gletirmektedir.
ABDnin tarih grevini srdrmesini isteyenler fatu
rann bakalar tarafndan denmesini istemektedirler.
Devlet Bakan Lawrance Eagleburger, Kongrede yapt
bir konumada domakta olan Yeni Dnya Dzeninin
diplomasinin pratiine yeni bir kavram getirdiini, d
zenin korunmas iin ABDnin yapaca mdahalelerin
faturasnn bu iten kar salayan dierleri tarafndan
deneceini ifade etmitir.
Uluslararas ekonomik ilikiler sahasnda pek saygn
bir otorite, Krfez Krizinin, ABDnin uluslararas iliki
ler tarihinde bir dnm noktas oluturduunu, ABDnin
asker gcnn uluslararas destek gren bir ticar mal
haline geldiini, uluslararas finans kaynaklarna sahip
bir polis gcne dntn sylemektedir. Baz Ame
rikallarn meselenin moral boyutu ile ilgilenmesi; ordu
larnn bir paral askerler grhu hline getirilmesinden
endie duymas yank yapmamaktadr. 1990l yllarda
baka realistik seenekler mevcut deildir. Batl endst
ri devleri ve zellikle yerel ortaklar iin iyi olann, cm
le lem iin iyi olduu varsaylmaktadr.3
Muhafazakr bir gazetenin ekonomi servisinin efi,
meselenin zn yle zetlemektedir:
16

GR

Gvenlik pazarndaki tekel durumumuzu kullanp


Avrupa ve Japonyadan ekonomik karlar salamalyz.
ABD, Batnm gvenlik pazarnda temel ta durumunda
dr ve bu pazarda ABD ile ak atmaya istekli gzkme
mektedir. yleyse, asker gcmzn, kiralayann hiz
metine amade bir irket gibi kullanlmasnda bir saknca
olamaz.
Burada irket kelimesi yerine k kelimesini kul
lanmak belki biraz ayp kaabilir ama ok daha uygun
deceinden eminim. Yazar szlerine yle devam edi
yor:
Bize Hesiyen sfatn lyk grenler, yani para karl
her ii yapmaya hazr insanlar olduumuz sulamas
n yapanlar bulunacaktr. Oysa onurlu, ok iyi eitilip
donatlm, finansman kaynaklar salam, itibar yksek
bir g iin bu tr sulamalarn bir deeri olamaz. Her
kim ne sylerse sylesin, bizler yumruklarmz skp pa
zarlk masalarna indirmek zere hazr bulunmalyz. Av
rupa ve Japonyadan verdiimiz hizmetin bedelini alma
lyz. Tahsilatmz dolayl yollardan gerekletirebiliriz,
dorudan doruya da yapabiliriz. Ama mutlaka yapmal
yz. Mevcut rolmz deitirmemiz de sz konusu ola
bilir. Ancak bu deiiklik, dnya ekonomisinin kontro
ln de, elimize geirdiimiz gn mmkn olabilir.6
Herkes tarafndan bu kadar aka ifade edilmemekle
birlikte szn ettiimiz bu grler ynetim tarafndan
da byk lde benimsenmektedir ve fiil olarak sonu
larm Krfez Krizi esnasnda gstermilerdir. ABD dzen
empoze etme, istikrar koruma grevini dier zengin l
kelerin madd ve manev destekleri ile srdrmelidir.
17

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

Petrol zengini lkelerin ellerindeki petro-dolarlar mutla


ka ama mutlaka ve oluk-oluk ABD bankalarna aktlmaldr.
Paralel yerel gelimeler fotorafa bir baka boyut ek
lemektedir. ABD ii blm ve dier aratrma gruplar;
bilim adamlarndan yneticilere, teknisyenlerden sekre
terlere kadar geni bir yelpaze zerinde deien vasfl
eleman skntsnn giderek arttna dikkati ekmekte
dirler. Reagan dneminde balatlan sosyal ve ekonomik
politikalarn eitim sisteminde ortaya kard knt
nn, altyapda oluan yetersizliklerin bu duruma neden
olduunu ileri srmektedirler. Kt gidiin n, g
men yasalarnda deiiklik, yapp lkeye dnk beyin
gn cesaretlendirmek suretiyle alnabilir gr de
yeterince salkl deildir. Bu yol denenirse kaliteli eme
in bedeli ykselecek, sonuta uluslararas dzeyde i
yapan firmalar; aratrma, rn gelitirme ve tasarlama,
pazarlama ve dier benzeri faaliyetlerini yabanc lkele
re kaydracaklardr. Kalitesiz emek iin ekmek, para iin
her ii yapmaya raz olunmas halinde ulalabilir duru
ma gelecektir. Bu tr beklentilerin gereklenmesi duru
munda genel manzarann arz edecei deheti tahayyl
edebilmek hi de zor olmasa gerektir.7 Bu sorular, muh
telif yollardan ilerideki blmlerde tekrar tekrar gnde
me getirileceklerdir.
Dou ve Orta Avrupada gzlediimiz halk hareketle
rinin baars, dnya genelinde zgrlk ve demokrasi
yolunda verilegelinmi bulunan bitmek tkenmek bil
mez mcadelelerin tarih bir sonucudur. Tm tarih bo
yunca bu yolda elde edilen baarlar; bir dzen kurma,
18

GR

mutedil bir iklim oluturma ve sonu itibaryla imtiyaza


ynelik tehditleri snrlama ve caydrma amal abalara
hz kazandrmtr. Sonu alabilmek iin izlenen yollar
pek geni bir yelpaze zerinde yer almaktadr; ok geni
kapsaml iddet hareketlerinden son derece lml kont
rol aralarna kadar pek ok vasta sonu alabilmek iin
devreye sokulmutur. Bu yntemler arasnda deer yar
glarnn yaplandrlmasn, amel seenekleri8 ve d
nceleri ve inanlar kontrol altnda tutmak iin alnan
tedbirleri sayabiliriz.
Demokratik topluluklarda dnce kontrol kavram
-veya demokratik bir toplulukta seeneklerin hiyerarik
ve baskc zel kurumlar vastasyla yaplandrlmas- ilk
nazarda elikili bir durum gibi gzkebilir. Bir toplu
luk, bireylerinin toplum meselelerinde stlenebildii ak
tif rol derecesinde demokratiktir. Dnceleri kontrol al
tnda tutuluyorsa, seenekleri birileri tarafndan snr
landrlmsa oynadklar roln anlaml bir rol olduunu
sylemek doru olmaz. Kontrol, kontrolrlerin ve hiz
metinde bulunduu kesimin elinde demektir. tesi kuru
grltdr, sonuca etkisi olmayan varver-geliver eylem
leridir. Ve ite bu bir elikidir, zle bir ztlamadr. Bu
na ramen, kurumsal aralarn pratii olan seeneklere
esasl kstlamalar getirdii toplumlarda bile dncele
rin kontrol altnda tutulmasnn gerekliliine inanan ok
gl bir entellektel kesim mevcuttur. Bu tr fikirler ve
yansmalarnn en gelimi olduu lke muhtemelen
ABDdir. zgrlkler sz konusu iken pek ok bakm
dan pek ok lkeden daha imrenilir bir durumda olduu
grntsn tm dnyaya yanstmaktadr.
19

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

zgrlk ve kontrol konusu, ilerleyen blmlerde


ele alacamz temalardan bir bakas olacaktr. lk ve
son blmde zetlemeye altmz meselelerle ilgili
baz gzlemlerimiz yer almaktadr. Blm 2den itibaren
yeni yeni biimlenmeye balayan koullar karsnda et
ken ve edilgen kesimlerin, ABD ynetiminin huzurlarna
gelecek olan beklentilerin ve problemlerin analizini ya
pacam: Geri kalan blmlerde amel demokrasi kavra
m, halk hareketlerine ve zgrlk araylarna kar ta
knlan ve eitli rneklerde kendini en arpc haliyle
sergileyen tavr incelenecektir. rnekler, Orta Ameri
kadan ve sava sonras Avrupasndan seilmi olmakla
beraber dier blgelere de kolayca genelletirilebilir. z
lenen politikalar son derece geneldir ve kurumsal kkle
re sahip bulunmaktadr. Kasm 1991de kitaba eklediim
Sonsz blmnde Krfezde ve sonrasnda olanlar
ele aldm, bunlar yerel ve d politikay ynlendiren ku
rumsal faktrlere monte etmeye altm.
Bu konular imdiye kadar yazdm muhtelif kitap
larda inceledim. Bunlara yeri geldike bavuracam. Bu
radaki malzeme, ksmen Zeta (Z) Magazinede 1988den
bu yana yaynlanan makalelere, genel olarak da baslma
m belgelere; veya bu dnemde yaplm ve bir ksm
konferans notu olarak yaynlanm konumalara dayan
maktadr. Bunlar zenle gzden geirilmi, tekrardan ka
nmak iin elden gelen yaplm, baz eklemeler gerek
letirilmitir.
Aralk 1990

20

GR
Dipnotlar
1. O zaman yaplan tartmalar iin Towards a New Cold War (Pantheon,
1982) adl eserime baknz. Ayn konu ile ilgili dier iki almam
unlardr; Turning the Tide (South End, 1985); On Power and Ideology
(South End, 1987), Alnt yaplm ifade M: J . Croiser; S. E Hunting
ton ve J . Watanuki tarafndan hazrlanan rapordadr. Raporun b al
, The Crisis of Democrasy (New York University; 1975).
2. Not (l)in referanslarna ve W illiam A. Schwartz ve Charles Derberin
Nuclear Seduetion (University o f California, 1990) balkl aratrma
sna baknz.
3. Thom as Friedman, Behind Bushs Hard Line, NYT, Austos 22, 1990.
Altnc Blme ve Birinci Blmn beinci ksmna baknz.
4. The Interim Agreement, New Politics, no 3 1976. Towards a New
Cold Warun II ve 8 numaral blmlerine baknz. htiyalar ve
istekler terimlerinin arasndaki farkm anlalmasn kolaylatra
cak muhtelif rnekleri buralarda bulacaksnz:
5. Mary Curtius, US asks allies to help pay for its continued leadership
BG, Eyll 20; David Hale, Kemper Financial Services (Chicago)nun
ba ekonomisti, How to pay for the global policem an , Financial Ti
mes (London), Kasim 21, 1990.
6. William Neikirk, We are the worlds guardian angels, Chicago Tribu
ne ekonomi kesimi, Eyll 9, 1990.
7. AP, Cornell niversitesi Endstri ve ii likileri Okulu tarafndan
hazrlanan bir rapor, Eyll 9, 1990.
8. Bu modellerin ayrntl ve anlalr bir analizi ve kapitalist demokrasi
iindeki yeri iin Josh ua Cohen ve Joel Rogersin On Democrasy
(Penguin, 1982), balkl almasna baknz.
9. Bunlarn arasnda Not (l)d e sz edilenler vardr. Ayrca u kaynakla
ra bkz.: Political Economy of Human Rights (Edward S. Herman ile, 2
cilt) (South End, 1979); Fatefull Triangle (South End, 1983); (Kader
geni, letiim yy., 1st. 1993); Pirates and Emperors (Claremont,
Black Rose, 1986); (mparatorlar ve Korsanlar, Akademi yay., 1st.
1993); Culture of Terrorism (South End, 1987); (ABD Terr: Ter
rizm Kltr, Pnar yay., Mart 1991) Manufacturing Consent (E. S.
Herman ile birlikte) (Pantheon, 1988); Necessary Illusions (South
End, 1989); (Medya Gerei, Tmzamanlar yay., 1st. 1994).

21

Souk Sava:
Gerek ve Fantezi

ou kimse, ieride yaadmz gnlerin en nemli


olay olarak Souk Savan son bulmasn gster
mektedir. Dolaysyla nmze u byk soruyu koy
mu olmaktadr: Srada ne var? Bu soruya yant verebil
mek iin nce Souk Savam ne olduu sorusuna ak
lk getirelim. Bu temel soruya iki farkl adan yaklaabil
mek olasdr. Bunlardan biri, ounluun zerinde mu
tabk kald deerlendirmedir; kincisi ise tarih gerek
lere bakmaktan ibaret olacaktr. ou durumda olduu
gibi bu durumda da bu iki farkl yaklam, tarz farkl so
nular beraberinde getireceklerdir.
I. deolojik Bir Yap Olarak Souk Sava
Konvansiyonel anlaya gre Souk Sava, iki sper g
arasndaki bir atmadan baka birey deildir. Bu nok23

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

tadan itibaren farkl yorumlar ortaya kmaktadr. ok


kimse tarafndan kabul gren Ortodoks versiyona gre
Souk Sava, Sovyet saldrganl ve bunu kontrol altn
da tutmak isteyen ABDnin uralarnn bir harmandr.
atmann bir tarafnda bir kbus, te yannda ise
zgrlklerin savunucusu vardr. Bu terim ilk kez
1990 senesinde Kongrede yapt bir konumada Vaclav
Havel tarafndan kullanlm, dinleyenlerin cokun alk
laryla karlanmtr. Daha sonraki yllarda ar sac
John Birch Societynin mensuplar, sac fundamentalist
vaizler, liberal Amerikal aydnlar tarafndan ska telaf
fuz edilir olmutur.1
Bir baka gre gre Sovyet tehdidi bir para fazla
abartlmtr. Aslnda tehlike bizim sandmz kadar b
yk deildir. ABD politikalar, samimi niyetli olmakla
beraber bir yanl anlama ve analitik hata zerine ina
olunmulardr. i daha da ileri gtren bir baka gre
gre, sper gler arasndaki atma, iinde ABDnin de
bizzat rol ald bir srtmenin rn olarak ortaya k
mtr ve ABDnin kabahati Sovyetlerinkinden daha az
olmad gibi atma bir kbus ile zgrlklerin sa
vunucusu arasndaki bir atma deildir, ok daha kar
mak boyutlar olan bir didiimdir: Orta Amerikada ve
Karaiblerde olup bitenler bu iddiann canl ahitleridir.
Tm grlerin zerinde mutabk kald nokta,
ABDnin kuatma ve caydrmay esas alan bir politikay
kendisine rehber edindiidir. Ve nihayet Souk Sava son
bulmu, dnya iki hasmdan birine kalmtr. Galip, Or
todoks versiyona gre her noktaya nfuz edebilme duru
mundadr artk.
24

SOUK SAVAJ: GEREK VE FANTEZ

Ortodoks versiyon, Nisan 1950de hemen Kore Sava


ncesinde yaynlanan ABD Souk Sava dokmannda,
NSC 68de yer alan grleri benimsemekte, Souk Savam, zgr dnyann hayatta kalp kalmamasnn so
nucuna bal bir gerek sava olduu yolundaki inanc
hararetle savunmaktadr.2 Bu ifadeler, gerek Ortodoks
versiyonun Souk Savaa ynelik konvansiyonel deer
lendirmesinin ilk izlerini yanstmas ve gerekse bu ide
olojik yaplanmalarn tesinde gizlenen tarihi gereklere
k tutabilmesi asndan zerinde dikkatlice durulmas
n gerektirecek niteliktedir.
Temel savn iskeletini oluturan fikir, ancak bir peri
masalnda yer alabilecek kadar ocuksudur. Dnyada zt
kutuplarda yer alm iki byk g vardr. Kelerden
birinde eytan; dierinde ise melek. Bu iki varlk arasn
da bir uzlama sz konusu olamaz: eytan, tabiat icab
dnyann tamamm eline geirmeyi hedeflemektedir.
Melein varln srdrebilmesi, ilevlerini yerine geti
rebilmesi ancak ve ancak eytann btn btn yok edil
mesi, eytanln kknn kurutulmasyla mmkndr.
NSC 68de yazar Paul Nitze yle demektedir:
Kremlin, henz kendi kontrol altma girmemi topraklar zerin
de hkmran olan ynetimlerin tamamm ya yerle bir etmek ya
da btnyle kendi kontrol altma alp kleletirmekten gayrisi
ni arzu etmemektedir. Kendisini bu hedefe nianlam, tm yap
sn bu ama dorultusunda biimlendirmitir. Kleletirilen
devletlerin asl grevi zgrln sesini kesmek olacaktr. Krem
lin, bireylerin elinde bulunan glerin tamamnn kle devletle
rin elinde toplanmasn hedeflemektedir. Bylece yeryznde
kendi mutlak otoritesini hkmran klmay tasarlamaktadr. ey
tan, gcn silahtan almaktadr. Bu nedenle uzlama yollarn
aramak, anlaarak bara ulalabileceini ummak hayaldir.

25

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

Oysa ABD iin durum tam tersinedir. ABDnin ama


c, insann onurlu ve deerli bir varlk olduu kabul
zerine ina edilmi bulunan zgr toplumumuzun b
tnln ve devamllm salamaktr. Bu deerlerin
tm dnyada hayat bulmasna yardmc olmaktr. Bizim
toplumumuzda snrsz bir hogr, yasalara riayet
yaylml bir farkllklar yelpazesi, her bireyin kendini
zgrce ifade edebilecei, kendini gelitirebilecei bir or
tam oluturup devamn salama konusunda kararllk
vardr. nsanlar korkutulmaz, farkl olanlar cezalandrl
maz. Antipatik gelen fikirler bile hsn kabul grr.
Toplumumuzu biimlendiren deer yarglarmz arasn
da zgrlk ilkesi, hogr ilkesi, bireyin nemi ve
hakkn arzuya stnl ilkesi vardr. Dnyaya bak
mzdaki hogrmz cmert ve yapc katklarmz,
uluslararas ilikilerdeki gz tok tutumumuz karmz
da bulunanlar zerinde pek nemli etkiler yapacak zel
liklerimizdir. Bu vasflarmzdan dolaysz olarak fayda
lanm bulunanlar kendilerini son derece ansla hisset
melidirler. Bizden uzun sredir yararlanan ve Inter-American sistemini oluturmu bulunan Latin Amerika, s
zn ettiimiz ansl blgelere bir rnektir.
Aydnlk ve karanlk arasnda atma son derece
nemlidir, yalnzca Cumhuriyetimizi deil bizzat mane
viyatmz yok etmeyi hedeflemektedir. Bamsz ku
ramlara dnya genelinde ynelik bir saldr vardr. Ko
numuz, tm insanla ve karlarmza ynelik bu sald
rlar karsnda lider roln stlenmemizi kanlmaz
klmaktadr. yle bir ortam oluturabilmeliyiz ki Ame
rikan sisteminin yeerip boy atmas mmkn olsun.
26

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

Herhangi bir yerde bulunan herhangi bir zgr kuru


mun yenilgiye uratlmas demek, her kurumun yenilgi
ye uratlmas demektir. Dnyann en uzak keleri bi
le ynetimimiz dnda kalmamaldr. Almanya gibi,
Japonya gibi nemli sahalarn, blnm bir dnyada ta
rafsz blgeler olarak kalmas ok zararldr; bu, Kremlinin dnyaya egemen olma plannn bir parasdr.
Sovyetlerin Mihver kuvvetlerince iinin bitirilmesinden
be sene sonra, bunlarn ABDnin hkmranl altnda
ve Sovyet sisteminin hortlamasn imkansz klacak bir
tarzda biraraya getirilmesi gerekir.
Sistemimizin btnlnn ve hayatiyetinin tarihi
mizin hibir dneminde olmad kadar ok tehdit altn
da olduu varsaymn kabul ettikten, durumun, bam
szlk sava verdiimiz gnlerdekinden, ngiliz birlikle
rinin 1814de Washingtonu igal ettii dnemdekinden
daha karanlk olduunu iddia ettikten sonra yaplacak i,
son derece ciddi tedbirleri gndeme getirmek olacaktr.
Gney Korenin igali, Kremlinin dnyay igal niyetinin
ilk aya olarak takdim edildi ve askeri harcamalar he
men drt katma karld. Korenin kaderi zerinde
Kremlinin stlenmeye niyetlenmi olduu rol ne o gn
akla kavumutu, ne de bugn aklk kazanabilmitir. Her ey toz-duman ierisinde olup bitti.
Bir yandan silahlanmann hzlandrlmas yolunda
cokulu arlar yaplm, te yandan zgrlk ampiyo
nunun her bakmdan kle devletlerin her birinden daha
gl olduu gerei gzden rak tutulmamtr. Dma
nn gc ile ilgili veriler abartlm, g kyaslamalarnn
salkl bir tarzda yaplabilmesini engellemek iin sular
27

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

bulandnlmtr. Zihinleri kartrma yntemi Souk Sa


va boyunca uygulanmtr. Yaynlanan veriler bile
ABDnin asker btesinin Sovyetlerin askeri btesini
ikiye katladn, ekonomik gcnn ise drt kat daha
fazla olduunu gstermektedir. Souk savan balang
yllarnda Bat Avrupann ekonomik gcnn Sovyetlerin ve yandalarnn toplam ekonomik gcnden daha
fazla olduunu biliyoruz.
Bu iki zt kutbun sahib olduu askeri iktisadi gleri
arasndaki dengesizlie karn kle devletlerin ynla
avantaj vard. ok geri kalm olduklar iin ok azla,
ok fazla ey yapabiliyorlard; gszlkleri gleriydi,
sonu alc silahlaryd. Hem cceydi, hem spermen.
Hangi lye vursanz bizden fersah geri idi; fakat akl
almaz bir srat ve akl almaz bir gizlilikle ardarda sahne
ledii akl almaz taktikleri sayesinde yenilmez, yenile
mez oluyordu. Pek esnekti, pek etkili bir sava makinesi
ve ezen - tketen bir gt. Bir baka problem ise bu can
dmanmzn zgr dnyada kendisine taraftar bulabilmesiydi. zellikle Asya da ilgi gryordu. Avrupay sa
vunmak, Afrikada, Asyada ve Latin Amerikada zgr
lklerin hayat bulabilmesini salayabilmek iin Kremlinin diini trnan skmeliyiz. Bunun iinde askeri
harcamalar olabildiine artrmalyz. Amansz dman
mzn lm ancak bu yoldan gerekleebilir.
Grevimiz, dnyann tamamn kontrolmz altnda
bulundurmaktr; bu hedenle askeri gcmzn rakibi
mizin askeri gcnn ok tesinde olmas normal kar
lanmaldr, Sovyetlerin askeri gs bizimkinden ok az
dr ama savunma, gereksinimlerinden de fazladr. Ge28

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

inite kalm ve Sovyetlerin gvenliini tehdit eder ma


hiyette gelimi herhangi bir olay yaanm deildir. Oy
sa bizi har kenin gerisinde dmanlarmz beklemekte
dir. Askeri gce, yalnzca canavarlara kar kendimizi sa
vunmak iin deil ayn zamanda d politikamza destek
olmad asndan da gereksinimimiz vardr. Halkla iliki
ler dikkate alnmal, askeri ymamz savunma ama
cyla oluturduumuza kamuoyu inandnlmaldr.
Dmanlarmzn bizi bir atmaya mecbur etmesi
durumunda savunma durumunda kalmamalyz, sald
ran taraf biz olmalyz. Kremlinin hkmranlk alannda
kalan ynetimleri kertmek, tarafmza gemelerini sa
lamak iin buralarda fesat tohumlarn yeertmeliyiz,
klerini hzlandrmalyz ve bunu savaa kadar ii g
trmeden baarmalyz. Uzlama yoluna gitmemeliyiz,
ama gerektiinde kamuoyunu yanmza ekmek iin y
le yapyor gibi grnmeliyiz. Her trl tartma ortam,
mevcut durumun koullarnn halka aikar klnmas
olur ki bunun sonular hayrl olmayabilir. Ancak d
manmzn iini tamamyla bitirdikten, defterini iyice
drdkten sonra masaya oturabiliriz.
Bu temel gayelere ulaabilmemiz iin kendi iimizde
kuvvetli olmalyz. Ak tartma ortam, hogr, mu
halefet boyutundaki arlklar bizim zaaflanmzdr. Bu
zaaflarmz gidermeliyiz. Tolerans ihtiyac ile bask ihti
yac arasndaki fark renmeliyiz. Bu demokratik yaam
tarznn nemli vasflarndan biridir. i birliklerimizi,
sivil kuramlarmz, okullarmz, kiliselerimizi ve madyanm tamamn Kremlinin eytani emellerinden uzak
tutmalyz. Kremlin bu unsurlar ayaklandrmak, ekono
29

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

mimizi, kltrmz ve siyasi yapamzt altst etmek


iin kullanmay amalamaktadr. Vergiler artrlmaldr.
Askeri amal olmayan federal harcamalar kstlanmaldr. Askeri boyutu olmayan projelerin hayata geirilmesi
ertelenmelidir. Bu askeri keynesyen politikalara, yerel
ekonomiye de canllk kazandracaktr. Bu tr faaliyetle
rin ekonomide sert dlere engel olabildii bir gerek
tir. Amerikan halk fedakarlk yapmaldr. Disiplinli dav
ranmaldr. Baz karlarndan vazgemeye rza gster
melidir. Karlnda dnya lideri bir lkenin vatanda
olmann keyfini sreceklerdir. Ekonomik durgunluun
stesinden gelmi olacaklardr. Askeri sistem araclyla
endstrilerini gelitirmi olmann tadna varacaklardr.
zgr toplumun amacndaki asalet ve kle devletin
yapsndaki eytanilik bunlarn ftri zellikleridir ve tabi
atlarnn bir neticesidir. Bu iddialar dorulamak iin ta
rihe ve belgelere bakmak gerekmez. Bize den, doru
luklarn tahkik etmeden kabul etmek olmaldr. Aksine
rnek getirenlere, ters ters konuanlara nem vermeme
lidir. Savlarmzn doru olduklarn gsteren rneklere
gerek yoktur. Dnce dzeyinde tutmamzda, fazla kur
calamadan doruluklarna vatann ve milletin blnmez
btnlne zarar gelmemesi iin inanmamzda yarar
vardr.
Bu kavramlar halka benimsetilmi, istendii gibi dnr-konuur hale getirilmitir. Foreign Affairsin edit
r William Hyland, lkbahar 1990 nshasnda yaynla
nan bamakalesinde genel anlay yle tespit etmekte
dir:
30

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

Son elli sene.ierisinde ABD'nin d politikas muhaliflerinden vc


dmanlarndan gelecek olas tehditlere gre biimlendirilmitir.
Pearl Harbor basknndan bu yana Birleik Devletler srekli ola
rak ya savalarn ya da atmalarn ortasnda yaamtr. Son ya
rm asrda Birleik Devletler d politikasn ilk kez yeniden olu
turabilme ansn yakalam bulunmaktadr. Ve artk Souk Savan souk nefesini ensesinde hissetmeden d politikasna yn
verebilme durumundadr. 1941den bu yana ABDnin bandan
dert eksik olmamtr. nmzde yeni bir dnem almtr.
Umudumuz, bamza yeni oraplarn rlmemesidir. ABD acaba
uzun sre evinde kalabilecek mi? Birleik Devletlerin nnde
1945cle bir seenekler demeti vard. O gnden bu yana bu tr bir
ans ilk kez kapmz almaktadr. Amerika ve mttefikleri Souk
Sava kazanmlardr...

Bu hesaba gre biz Gney Vietnam igal ederken


nmzdeki alternatif yollar mevcut deildi. Bu igale
elimiz mahkm idi. 1954te Guatemalann demokratik
kapitalist hkmetini devirip o gnden bu yana lkenin
ynetimini eli kanl katillere brakrken de, 1960tan bu
yana Kbada ve 1980den bu yana Nikaraguada tarihin
tank olduu en kanl terrist operasyonlar yrtrken
de, Lumumbay ldrmenin ve yerine azndan bal de
il ama kan damlayan Mobutuyu getirmenin yollarm
arayp bulurken de ve nihayet Trujillo, Somoza, Marcos,
Duvalier, gney krenin generalleri, Suharto, Gney Af
rikann rk yneticileri ve daha nicelerine arka kar
ken de nmzde baka seenek yoktu. Yaptklarmz
yapmaya kader bizi mahkm etmiti. Oysa imdi d
man yenilmiti. Bamza bela almasa sulh ierisinde
yaayabilirdik. Ne var ki demokrasi akmz, baka lke
leri de demokrasinin nimetlerinden faydalandrma yo
lundaki azim ve kararllmz gene bamza i aacak
gibi gzkmektedir. Kt adamn elinden zavall kz
31

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

kurtarmak gene filmin ba oyuncusuna decee benze


mektedir.4
nmzde ilk kez birden fazla seenek vardr ve libe
ral hmanistlerin tavsiyesi dorultusunda hareket eder,
nc Dnyada yapc programlar uygulamaya koya
biliriz veya tutuculara uyar, yardm etmeye demez bu
yre insanlarn yoksulluklar ile babaa brakabiliriz.
Georgia niversitesi Uluslararas ve Mukayeseli Hukuk
Merkezi yneticilerinden Thomas Schoenbaum ise da
ha iyi ayarlanm ve eitlilik arz eden politikalarn
nc Dnyamn karmak heterojen blgelerine uygu
lanmasn tavsiye etmektedir. Sovyet saldrganlnn ezi
ci basks altnda geirdiimiz uzun yllar boyunca yap
c politikalar izleyebilme ansmz olmamt. Oysa im
di Souk Sava nihayetlenmi ve zaferi iyi ocuk kazan
m bulunmaktadr. Sovyetlerin, nc Dnya lkele
rindeki komnist ayaklanmalara ve totaliter rejimlere
ynelik uzun soluklu destek kampanyalarna son verme
sini bekleyebiliriz. Bu, bize, izlemek zorunda kaldmz
tatsz politikalara son verme ansn bahedecek bir ge
limedir. Komnizmin genileme faaliyetleri artk son
bulduuna gre, biz de, abalarmz bu yolda kard
mz engellerden baka olumlu alanlara kanalize edebili
riz. 5Kamu oyundan gelen sesler de NSC 68de ileri sr
len grleri destekler mahiyettedir. zellikle Sovyetler
Birliinin varlk nedeninin gayrsma ve haklarna teca
vz olduu yolundaki inan, son derece yaygn bir dest&k bulmutur. Liberal ekoln ileri gelen simalarndan
biri olan siyasi tarihi John Lewis, Bolevik ihtilalinden
hemen sonra mttefiklerin olaya mdahalede bulunma32

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

larmn bir savunma hareketi olduunu ileri srmektedir.


Aym gr paylaan Woodrow Wilson, Batnm amac
nn Rus halknn elinden kendini ynetme hakknn
alnmasna engel olmak olduunu ileri srmektedir. Fa
kat bizim belirlediimiz isimlerin zor kullanarak i ba
na getirilmesinin nasl olup da Rus halknn kendi yne
ticilerini semesi olarak nitelendirilebildii sorusunu ya
ntsz brakmaktadr: Batnn mdahalesinin savunma
karakterli olduunu iddia etmekte, gereke olarak da ye
ni Sovyet ynetiminin yalnzca Batmn deil tm dnya
lkelerinin i ilerine mdahaleye hazrland, amac
nn kapitalist dnyay tamamen ykmak olduu yolunda
ki savn ileri srmektedir. .
Birleik Devletlerin gvenlii t 1917den bu yana
tehdit altndadr, 1950den bu yana deil. O gnden bu
yana Sovyetlere yaplan her mdahale savunma amal
dr, devrimlerini bize bulatrmalarna engel olmay he
deflemektedir.6 Gaddisin ada yorumu, Batnm Bol
evik devrimi karsnda taknd tavrn felsefesini yan
str mahiyettedir. ABDnin Moskovada st dzeyde g
rev alm diplomatlarndan biri olan Dewitt C. Poole,
Boleviklerin Amac Ne: zellikle Dnya Devrimi ile l
gili Hedefleri Nelerdir? konulu bir konferansa verdii
bildiride ABDnin hayat grevinin, dnya gemisini, bir
kysnda yedi bal Sicilya canavarnn; dier kysnda
ise Bolevik canavarnn bulunduu darack bir su yo
lundan emniyet ierisinde geirmek olduunu yazmak
tadr. Poolea gre ulusal deil uluslararas bir karaktere
sahip bulunan Bolevik hareket, tm dnya ynetimleri
ni basks altna almak istemektedir. 7 Bu nedenle Sicilya
33

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

canavarndan daha tehlikelidir. Dnya iki lmden biri


ni tercih etmek durumunda kalrsa Bolevizmi tercih et
memelidir.
Oxfordlu tarihi Norman Stone, Souk Savam oriji
ni zerinde ciddi bir aratrma yapmann gerekli olduu
na bile inanmamaktadr; Sovyetlerin karakterinin
1940larda yaanan Souk Sava yllarnn varlk nedeni
ni balbama oluturmaya yeterli olduu kanaatindedir.
Sovyetlerin Dou Avrupadan ekilmesi; silah gcn sa
vunmasna ancak yetecek seviyeye indirmesi ve ekono
mik olanaklarn zorlamayacak politikalar izlemeye ba
lamas; asker gc Sovyetlerin ok zerinde olan, her
trl saldry kendi meru mdafaas iin yaptn ileri
sren ve yasal hakk sayan Baty tatmin etmeye yetme
mitir.8 J3atmn gndemindeki mesele, Sovyetlerin ken
di iinde ve dnya genelinde estirdii rzgarlar kesmek
ve kayda deer miktarlarda silah indirimine gitmek de
ildir. Mesele, Batnm kafasnda oluturduu Souk Sa
va kavram ve Sovyetlerin varlk nedenine kar takn
d tavrdr.
Sol kesimde de ayn rzgarlar esmekte, ayn tezgh
larda ayn trden kilimler dokunmaktadr. New Pepblicin ba editr Hendrik Hertzberg, Revizyonistlerin
az kalabalk, ne dedikleri anlalmyor. Souk Savam
esas nedeni totaliter ynetimdir, daha dorusu totaliter
doyumsuzluktur. demektedir. Dahilde Sovyet totalita
rizmi hereye kadir; hereyi gren, dehetli akll, her
trl beeri gereksinime cevap verebilecek potansiyele
sahip, dolaysyla kendisine rakip her trl kurumu yer
le bir edebilecek bir cihan pehlivan olarak takdim edil
34

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

mitir. Darda ise dier tm sosyal ve politik sistemlerin


fevkinde bulunduu, ancak kendisinin yaayabilecei,
gayrisinin mukadderatnn yok olmak olduu havas ba
slm; tarih ahit olarak gsterilmitir. Ksaca ifade ede
cek olursak, Souk Savam nedeni, Sovyet sisteminin
kendi i yaps ve zaman ierisinde mutlak baarsnn
kesin olduu yolundaki inantr. Bu ideolojik bir mey
dan okumadr ve hogr ile karlanmas beklenmemelidir.9
ABDnin sosyal organizasyonunun ve gcnn ve
bunlara elik eden ideolojisinin evrensel olduuna taraf
tarlar hararetle inanmaktadrlar. Bu inanca ters den
herhangi bir gr kabul edebilmeleri olas deildir.
Kar konulmas, tarihten getirilen rneklerle zerine
glge drlmesi ho karlanmaz. Hl byle olunca
ABD tarafndan sistemini ve ideolojisini gelitirme ama
cyla atlan her adm savunma amal saylr. Revizyo
nistlerin tarihten getirdii rneklere kulak almamal
dr. Bunlarn ipe sapa gelir olmadklar besbellidir.
Gazeteciler de ayn tavr benimsemilerdir. Washing
ton Postda savunma harcamalar ile ilgili olarak kan
bir haberde Sovyet tehdidinin ortadan kalkmasyla be
raber dnya yeni bir dneme girmitir: Saldrgan ve ya
ylma Sovyetleri 40 yl sreyle kendi etki alan iinde
tutmak iin verdiimiz uratan sonra dnyay yaylmc
ve dman Sovyet Blokunun hmndan koruyan muha
sara doktrinimizi yeniden gzden geirmeliyiz. Toplumumuzun gvenliini salayan organizasyonunu yeni
den deerlendirmeliyiz.10 denilmektedir: Bizim, dnya
y Sovyet saldrganlndan korumakla grevli olduu
35

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

muz yolundaki iddialar aksiyom mertebesinde gerekler


olarak kabul grmektedir, aksine dnceler yeerememektedir.
Entellektel fuarda da zgrlklerin savunucu
su n u n asaleti zerine toz kondurulmamaktadr. Ox
fordda modern tarih profesr olan Michael Howard
unlar sylemektedir:
200 senedir Birleik Devletler, Aydnlanma dnemi
nin ideallerine olduu gibi sadk kalm, uygulamada
sapma gstermemitir. Allahn insanlara verdiine ina
nlan haklara duyduu sayg, toplanma ve konuma z
grlklerine, serbest giriim hakkna ve insann en m
kemmel yaratk olduu inancna kar gsterdii duyar
llk ve bunlarn evrensellii yolundaki inancndaki sa
mimiyet her trl vgnn tesindedir.
deal toplum tasna neredeyse demek zere olan
bu lkede sekinlerin etkisi olduka snrldr. Ne var ki
dnya bu muhteem varl yeterince takdir edememek
tedir. ABD, baarlaryla, cmertliiyle ve kinci Dnya
Savandan bu yana sergiledii asil davranlaryla hak
ettii yeri maalesef elde edebilmi deildir.11 Bunlar, Sa
yn Howardm deerlendirmeleridir. Biz, dilerseniz, bir
de ABDnin el atmasyla Cennet(!)e dnen kelerde bir
tur atalm. Hindiin, Dominik Cumhuriyeti, Filipinler,
El Salvador, Guatemela hemen akla gelen rneklerden
birka tanesidir. Son iki yz sene ierisinde Allahn in
sana verdiine inanlan haklarna zarar gelmesin diye bu
lkelerde neler yapldn birer birer hatrlatalm. Kle
ticareti srdrlm, insanlar bir eya gibi alnp satl
mtr. Siyahlara oy hakk tannmamtr. Yerli halkn k
36

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

kn kazmak iin soykrm uygulamalar yaplmtr.


Filipinlerde yzbinlerce insan katledilmitir. Milyonlar
ca Hindiinlinin, 200.000 Orta Amerikalmn lm bu
medeni hemcinslerinin eliyle gereklemitir. Bunlara
daha nicesini rnek olarak eklemek mmkndr: Ne var
ki dogmatik fikirlerin yannda bu tr rneklerin bir hk
m olmamaktadr.
niversite evresinden bir baka rnek alalm. ABD
hkmetinde Vietnam Savana kar ilk muhalefeti ba
latanlardan biri olan ve u sralarda Gney Carolina ni
versitesinde Halka likiler Profesr alarak grev yapan
Paul Kattenburgun Vietnam Travmas balkl alma
sn ele alalm.12 Kattenburg, Amerikan geleneinin ve
uygulamadaki yansmalarnn temel zelliklerini incele
mekte, Amerikay Amerika yapan faktrlerin bir analizi
ni vermektedir. ABDnin ulusal zelliklerinin biimlen
mesinde prensiplerin ve ideallerin nemli bir rol oynad
na iaret etmektedir, sperg roln herkesten farkl
oynamasnda bu durumun nemini vurgulamaktadr. Bu
prensipler ve idealler lkeyi neredeyse yoktan ortaya
karan Babalarmdan kendilerine miras kalmtr. Rafine
edilmelerinde, gelitirilip geniletilmelerinde John
Adamsdan Theodore Roosevelte, Woodrow Wilsondan
Franklin Roosevelte kadar nicelerinin katks bulun
mutur. Bu prensipler, ktay batan aa kurarken, Kuzey-Gney ihtilafna are ararken, zgr giriimci ruhu
nun rehberliinde hayatn izgisini vahetten medeniye
te dntrrken, Birinci ve ikinci Dnya Savalarnda
kelle koltukta savarken defalarca ve defalarca test edil
milerdir, Amerikallara yaamlar boyunca rehberlik et
milerdir.
37

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

te bu miras Amerikann sperg roln oynama


tarzn biimlendirmektedir. Amerikan zihniyeti hileden
ve yalanclktan rizdir. Amerikan zihniyeti her trl k
lelie kardr; o bir kurtarcdr.
Bu tr bir zihin donanmna sahip bulunan kimse
kendisini daha stn grme ihtiyacnda olmad gibi
yle hareket etme ihtiyacnda da deildir. Bir kimsenin
inancn ve deer yarglarn bakasna empoze edebile
ceini de dnmez. nk o kimse kurtarcnn mutlak
manada stn olduuna; kapasitesinin kendisininkin
den ok stn olduuna inanr. Bu adan baknca
ABDnin zellikle hemen sava sonras yllarda oynad
sperg rolnn bir retmen, bir profesr, bir akldne, bir kurtarc roln andrmasn yadrgamamak gere
kir. Hi kuku yok ki profesr son derece gldr, biri
kimlidir, yeteniklidir btnyle tarafszdr. Ayrca Ame
rikan spergc gibi profesr de rencilerin hayatlar
na karmada gibi kaderlerini tayine de kalkmaz. On
lar davranlarnda serbest brakr. Bize Amerikann bir
sperg olarak iinde bulunduu psikolojik ortam ve
faaliyetlerini anlatr. Hindiine mdahalesinin niinlerini ve nedenlerini sergiler. Zihnimizde, sperg rolnde
ABDnin gsterdii performans ile bu iyi niyetli fakat
bencil olduu her halinden belli profesrn retilerini
birlikte gtrecek olursak doruyla bilgilendirilmi ve
doru yola yneltilmi renciler olmann mutluluuna
erimi oluruz. Szlerimiz de alay olmad gibi karika
tr izme gibi bir niyetimiz de mevcut deildir. Gayet
ciddiyiz ve literatrde ciddi ciddi zikredilenler bizim
sylediklerimizden farkl deildir. stelik bunu syle
38

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

yenler deli de deildir. Akl banda, saygn ve stelik bir


ksm ynetime de muhalif kimselerdir. Hl byle olun
ca New York Times m ileri gelenlerinden biri olan James
Restonun emekli olurken syledii u szlerde hayretle
karlanacak herhangi bir husus olmasa gerektir:
ABDnin zgrlkleri savunmak iin yaptklaryla k
yaslanabilecek iler yapm bir baka devletin tarihte var
olabileceine ihtimal vermiyorum. Reston, grev ban
da iken de ABDnin zgrlk mcadelesinde kalemiyle
aktif grev alm, 1965de Hindiinde yrtlen katli
amlara arka km, ABDnin Gney Vietnamn krsal
kesimlerinde 1967 senesinde yrtt temizlik harek
tnn, Gney Vietnamn yapmak istemediklerini yap
maya asker gcn zorlayamayaca ilkesine gre yapl
dm ifade etmitir.
Burada da Bat medeniyetinden yansmalar, bireyin
devlete deil ama Allaha ait olduu, dolaysyla hibir
beeri g tarafndan ihlal edilemeyecek haklara sahip
bulunduu yolundaki inancn izdmlerini grmekte
yiz.13 Hkmet szclerini resm beyanlarnda, medya
dan, siyas yorumculardan, niversite evresinin pek ge
ni bir kesiminden derlenip toparlanp ortaya karlabi
lecek resm doktrini, Orta Amerika Ulusal Bipartizan Ko
misyonu tarafndan hazrlanan rapordan aldmz u
cmlede bulmamz olasdr: Yirminci yzyln ikinci ya
rsnda ABDnin uluslararas ilikilerde gtt ama i
birliidir, hegemonya veya smr deildir; ortaklk
kurmaktr, atma karmak deildir; herkes iin onur
lu bir yaam temin etmektir, istismar deildir. Walter
Laqueur ve Charles Krauthammer unlar yazmaktadr:
39

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

ABD, Sovyetlerden farkl davranm, herhangi bir kim


seyi belirgin bir siyas, sosyal veya ekonomik sistemi ka
bule zorlamam tr." Samuel Huntington ise unlar sy
lemektedir: Amerikann dier topluluklar zerindeki
etkisi zgrlkleri, oulculuu ve demokrasiyi gelitir
mek eklinde tezahr etmitir. Amerikann gc ile
prensipleri arasndaki uyumazlk, dier topluluklar
zerindeki Amerikan etkisine uygulandklarnda hemen
yok oluverirler. Pek saygn bir neoliberal olan Kraut
hammer, Franklin Delano Rooseveltden Lyndon B.
Johnsona kadar tm ABD cumhurbakanlarnn tm
dnyada zgrlklerin gelimesi ve daha adil bir dze
nin tesisi iin aba harcadklarnn garantisini vermek
tedir. Reagan Doktrininde de yer alan bu ilkenin gerek
lemesi iin cann verenlere ABDnin de her trl deste
i verdii ileri srlmektedir. Reagan bununla da yetin
memi, Amerikan stili sosyopolitik sistemleri de nc
Dnya lkelerine empoze etmeye almtr. Onun bu
yoldaki abalar, ABDnin herhangi bir kimseyi belirli
bir siyas, sosyal veya ekonomik sisteme yneltmeye ni
yeti yoktur yolundaki iddialara zarar vermemi, ii kita
bna uydurmak olanlar tarafndan efendinin uan tu
tarlla ars olarak deerlendirilip geitirilmitir.14
Amerikallarn kendilerini vgyle anlatan mesajlar
o denli fazla ve ylesine geni bir yelpazeye yaylmtr
ki, burada artk bunlardan dara fazla szetmemiz bir fay
da temin etmeyecektir. ABDnin nc Dnya lkele
rinde yaptklarndan tek maksadnn buralardan Sovyet
hegemonyasn skp atmak ve beeri deerlerin bayra
nn ykselmesini salamak olduu yolundaki iddialara
inanan ok ise de, rnekleriyle ispata yanaan pek azdr,
40

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

Bu amalar, NSC 68in gerekeleridir: aksi iddia edile


mez gereklerdir, fakat gerekleip gereklamedikleri
phelidir. Olaylara gereki bir adan bakan, duygusal
lklarndan ve artlanmlklarndan arnm tarihiler,
tarihi gereklerin ABDnin iddialarn dorulamadn
gstermektedir. Hans Morgenthau, ABDnin lke iin
de zgrlkte eitlik ilkesini yceltmek ve dnyann
olabildiince byk bir kesiminde hkim klmak yolun
da verdii mcadelenin somut rnekleri, amalarla
uyumamaktadr demektedir. Ne var ki modele uyma
yan rneklerle ortal kartrmak da bir fayda verme
mekte, talarn yerine oturmasna hizmet etmemektedir.
Tarihi kaytlar ise realitenin keyfimizce arptlm halini
yanstmaktadr.15 Genel anlay, kendi kendimizi tatmin
etmekten ibaret. Yabanclarn gereki kritiklerine kar
kapmz kapal.
Din boyutu ihmal edilmi gibi gzkse de din ile dev
let arasnda arpc paralelliklerin kurulmas ihmal edil
memitir. Devlete tapnmak, laik bir dinin doumu so
nucunu beraberinde getirmitir ve papazlarn grevini
entellekteller almtr. Bat kltrnn en ilkel sektr
leri ii pek ileri gtrmler, bir takm formlar put mertebine ykseltmilerdir. Bayrak, bunlardan biridir. Devlet
bir bakasdr. Her ikisine de sz syletilmemektedir, u
runa lneceine dair yeminler ocuklara ettirilerek
artlandrlmaktadrlar. Allah ve devlet ayn dzeye e
kilmilerdir. kisinin ad birlikte anlr olmutur. James
Restonun namelerinde duygusallnn zirvesine kan
dinleyici, Allahn istediklerini yerine getirmek iin l
meye hazr olduunu dile getirmektedir. Bu kadar kaba
41

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

bir fanatizmin ABDinde zirvesine ulam olmasn nor


mal karlamak gerekir. Halkn kendi eliyle ina ettii
devlet basksndan kan yollarndan biri olarak ele alp
yorumlamak gerekir bu kaba fanatizmi.16
2. Tarih Bir Sre Olarak Souk Sava
Souk Sava dnemine bir baka yaklam tarznn z
n, mantk yaklamn tek bana yeterli olmayaca, ya
anm olaylarn da birlikte ele alnmasnn gerekecei
anlay oluturur. Bu durumda Souk Sava dnemini
oluturan olaylar ele alp incelememiz gerekecektir. Bu
yolda ilerlemeye baladmzda allagelmi anlayla,
kabul edilegelinmi sylemlerle uyumayan pek karma
k ve pek ilgin bir resimle karlarz. Ayn aratrma
yntemi, Souk Sava sonras dnemin, taktikleri ve pro
paganda aralar bir yana, kurbanlar asndan daha n
ce yaanm tatsz-tuzsuz dnemlere ne kadar da ok
benzediinin iaretlerini ve sebeplerini de bize sunacak
tr.
Eer Souk Sava mttefiklerinin ve ortaklarnn
desteklerini de arkalarna alm iki sper g, ABD ve
Sovyetler Birlii arasndaki bir atma olarak tarif eder
ve tesini kurcalamaz isek o zaman bugnk Sovyetlerin sahneden ekilmesiyle olumu durumu ABDnin
bir zaferi olarak deerlendirebiliriz. Soru, Souk Sava
dneminin nasl yorumlanaca sorusudur ve yantlar
nn elde hazr olduunu kabul eden bir anlayla soruna
zm, soruya yant getirebilmek olas deildir.17 Biz ak
si istikamette davranmak, izgilerine, karakterine, yn
42

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

lendirici glerine ve motiflerine ve kinci Dnya Savann bir rn olarak ortaya kan iki kutuplu dnya
nn yaammz zerindeki belli-bal etkilerine yakndan
bakmak istiyoruz. Bunlar incelenmeye deer nemli tari
hi olaylardr. Dou-Bat atmasnn genel tablo ierisin
de yerini nasl bulduu sorusu; bir aratrma meselesidir,
bir artlandrma vastas deildir; niyetimiz, gerek olana
ulamak ise. Souk Sava dnemini anlamak iin olayla
rn anlamak yetmez, bu olaylarn gerisinde yatan faktr
leri de anlamamz gerekir. Olaylarn bir plan dahilinde
dkmn yapmak iimizi kolaylatracaktr. Souk Sa
va dneminin kendisine zg koullarnn izlenen poli
tikalar ne lde etkiledii ve geleneksel kurumsal ta
leplerin hangi derecelerde gnn koullarna uyarland
sorularnn yantlarn bilmek istiyoruz. Bu yantlar
ortaya karabilmemiz ise Souk Savam tipik olaylar
nn ve ardnda yatan faktrlerin varolagelmi standart
uygulamalar ve dnce kalplar ile nasl kyaslanabile
ceini bilmemizi gerektirir: O gne hakim olan ideolojik
yapy ve ileyi tarzn, Souk Savaa ynelik allagel
mi anlay ve gereklerle badama derecelerini de bil
gi daarcmza dahil etmemizde yararlar olacaktr.
Souk Sava dnemine aklmzda farkl sorular olarak
yaklatmzda bize sunulan klasik grntnn var ol
duunu grmekle beraber btnn yalnzca bir para
sndan ibaret olduuna, btnn tamam olmadna a
hit oluruz. Souk Savam tipik olaylarna ve uygulama
larna baknca gerein kendini gstermeye balad g
rlecektir.
Olaya Moskova asndan bakalm: Souk Sava, Na43

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

zilerin esaretinden kurtarlp Kremlinin diktas altna


verilmi Dou Berlin, Budapete, Prag ve daha nice kent
te Sovyet basksnn temsilcisi olarak dolaan tanklar ta
rafndan resmedilmektedir. te yandan Afganistan igal
edilmi, Sovyet askeri yaylmacl iin bir baka yn da
ha ortaya karlmtr. lke ierisinde ise Souk Sava,
Ekim 1917 Bolevik darbesinden ald gcn askerbrokrat kadronun bir iyice pekitirmesini salamtr.
ABD asndan ise Souk Sava dnya genelinde yayl
macln, saldrganln ve devlet terrnn bir tarihi
dkmnden ibaret olmutur. rnekleri saylamayacak
kadar oktur. lke iinde ise Eisenhowerm temelini at
t askeri endstri kompleksi kk salp boy atmatr.
NSC 68de tavsiye olunan ilalar alnm, zenginin daha
zengin olduu yllar fukaralara da gvenlik emsiyesi su
nulduu kandrmacas ile geirilmitir. Halktan ald
vergiler ile ileri teknoloji retimini stlenmi sava en
dstrisini destekleyen, devleti sava endstrisinin hazr
mterisi konumunda tutan, krl sahalar zel sektre
brakmaya kararl bir devlet mekanizmasnn arklar tkr-tkr iletilmitir. Pentagon, NASA ve nkleer silah
retimini kontrol altnda bulunduran Enerji Departmannn ibirlii sonucu byk fonlar ileri endstri ekono
misinin birer paras olan bilgisayar endstrisine, elekt
ronik endstrisine aktlmtr. 18Souk Sava, halkn pa
rasnn planlanan noktalara aktlmasmda, Serbest Giri
imciler olarak ve gururla takdim edilen kesimin layk
olduundan fazla kazan salamasnda nemli katklar
da bulunmutur.
Gerek Kennedy ve gerek Reagan, NSC 68de dile geti44

SOC.UK SAVA: GEREK VE FANTEZ

rilen tavsiyelere sadakatle riayet etmi, asker harcamala


rn, ABDnin dardaki gcnn varln koruyabilmesi
ve ierde ekonomiye canllk kazandrmas iin kanl
maz olduu iddiasna hararetle sarlmlardr. Hep ayn
az kullanmlardr. Kennedy, tek boyutlu ve acmasz
bir fesat yumann bizi yok etmek zere harekete geme
hazrlnda olduunu sylemi; Reagan, eytan mpa
ratorluu nun dnyay ynetmenin yollarn aradn
ileri srmtr. 1980lerin ortalarnda ahit olduumuz
gibi politik izgilerdeki deiikliklere paralel olarak yay
garann dozajnda dmeler olmutur. Bu dlerde, as
ker harcamalarn neden olduu ekonomik kntleri
ve bte aklarn tamir etme ihtiyacnn byk lde
etkili olduunu grmekteyiz.
Tarih kaytlara bir gz atacak olursak NSC 68in s
lbundaki yakkszln gerisinde yatan gerekleri g
rebiliriz. Kapitalizmin yaayabilir bir sistem olduu yo
lundaki grlere Byk knt bir son vermitir.
zel sektrn varln srdrebilmesi iin devletin, za
man zaman da olsa, mdahalesi kanlmazdr. Nitekim
lkenin kalknma srecinde hep byle olmutur.19Kapi
talizme kazandrld ileri srlen yeni boyutlarn ie
yaramad, kntden ancak devlet destei ile klabildii grlmtr. Bu ders irket yneticilerine Keynes
tarafndan deil, bizzat Washington tarafndan uygula
maya konulmu bulunan szm ona totaliter kumandal
sava ekonomisi tarafndan retilmitir. Genel beklenti,
devletin mdahalesinin olmamas durumunda tketici
lerin talebinin tatminini takiben knt gnlerine tek
rar dnlecei dorultusundayd. 1948 senesinde bu
45

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

beklentinin ilk esintileri gelmeye balad. Devlete des


teklenen tarm rnleri Japonya ve dier lkelerde pazar
buldu. Fakat pazar bulamamas durumunda endstriyel
retimin tehlikeye gireceinden endie edilmekdeydi.
NSC 68de bu endie dile getirilmi, asker mahiyetteki
Keynesyen tedbirlerin uygulanmamas durumunda
ekonomik faaliyetlerde ciddi boyutlarda dlerin ya
anacandan sz edilmitir. Bu programlarn mttefik
lerin ekonomisine de katkda bulunaca, ABDnin snai
mamullerinin pazar bulmasn gletiren dolar uurumunun bu yoldan kapatlaca umulmutur.
NCS 68in fedakrlk ve disiplin ars ve sosyal
programlarda ksntya gidilmesi yolundaki uyarlar yu
karda szn ettiimiz grlerle mutabakat halindedir.
Tam bask ve birliklerin, kiliselerin, okullarn ve dier
potansiyel muhalefet kaynaklarnn kontrol altnda tu
tulmas ihtiyac da ayn ereve ierisine dmektedir.
Halkn byk lde politize ve organize olmas ticaret
aleminin keyfini byk lde karmt. O gnlerde
yaananlar Vietnam Sava sonrasnda da tekrarland ve
demokrasi krizi olarak isimlendirildi. Ayn krizi Birin
ci Dnya Savandan hemen sonra da grmekteyiz. Fler
halde de yant ayn oldu. Wilsonun Kzl Paniki (Red
Scare), kinci dnya Savanm McCarthyism bal al
tnda toplanan baskc rejimi (gerekte McCarthyden
nce sahneye kan ve i adamlar ile liberal Demokrat
lar tarafndan desteklenip ii sendikalarnn, alan s
nfn kltrnn ve zgr dncenin anna ot tkama
y gerektiinde g kullanarak baarmay amalayan ve
kendi lmn kendi hatalaryla hazrlayan bir kampan
46

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

ya), Kennedy ynetimi tarafndan balatlp halefleri ta


rafndan erevesi geniletilerek derinlii artrlarak sr
drlen ve bamsz siyas partilerin ve halk hareketleri
nin bask yoluyla kontroln amalayan ulusal siyas po
lis programlar devreye sokuldu: Savalar ve dier kriz
ler, halk dnmeye ve hatta organize olmaya zorlayan
faktrlerdir. Gelimelerin kodamanlar aleyhinde cereyan
etmesi, siyaset arenasndaki ve kltrndeki tekellerine
zarar vermeye balamas, hkmeti bask yapmaya a
ran davetiyelerin saysnn artmasna neden olmakta
dr.20 NSC 68in antidemokratik yaps daha geni kap
saml taahhtleri de iermektedir.
NSC 68, ABDnin dnya liderlii grevin soyunmas
n, dnyann en cra kelerinde bile hkmran olmas
n ve tarafszlk belasn yok etmesini isterken gereki
dir de. Bu bakmdan ABDnin asker ve ekonomik adan
tarihte benzeri grlmemi bir baarnn mmessili ol
duu ve bu avantajl durumunu kullanmasnn gerektii
esasna dayal daha nceki planlama kararlarn da onay
lar grnmektedir.
aleminin akl banda kesimi, Souk Sava sistemi
ni srkleyip gtren yerel faktrlerin- farkndaydlar.
niversite evreleri iin de paralel durum sz konusu
idi. ABDnin muhasara altnda tutma politikalar ile ilgi
li olarak yapt bir almada John Lewis Gaddis unla
r sylemektedir:
ABDnin muhasara politikas, ne Sovyetlerin yaptk
larnn ve ne de dnyann herhangi bir kesinde olup
bitenlerin deil ama Birleik Devletlerde faaliyet gste
ren dahili glerin bir rndr... lgin olan, muhasara
47

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

stratejilerini belirlerken ekonomik mtalalar ayar eden


nceliklerin dierlerini saf d brakma pahasna nelere
tannddr.
Rasyonel politika oluturucular ve analizciler arasn
da yaygn olarak kabul gren ve Rusyann bir asker
g olarak deil ama bir siyas g olarak bizi tehdit et
tii yolundaki George Kennanm grne Gaddis de
katlmaktadr.21 Gaddis, hikayenin tamamnn bundan
ibaret olmadn sylemekle beraber Sovyet tehdidine
ynelik caydrc ve snrl tutma politikalarnn olutur
duu genel ereve dna kmaya pek niyetli gzkme
mektedir.
Souk Savam temel olaylar ve etkileri, hemen yu
karda szn ettiimiz kategorilere der. ok daha kar
mak etkileri de olmam deildir. ABDnin kendine he
def setii noktalara ynelik Sovyet tehditleri ve saldr
lar pek clz kalm olmakla beraber bir dereceye kadar
etkili olmutur da. ABDnin, zellikle de ilk yllarda,
nc Dnya lkelerinde gerekletirdii mdahalele
rin amac devlet destekli kapitalist ekonomiler iin pazar
temin etmekti ve Bat Avrupa ile Japonyada ayaa kalk
maya balam bulunan endstriler iin mteri bulmak
t. Souk Savam bir baka faydas da ABDnin mttefiki
olan sanayilemi lkelerde bamsz politikalarn, ii
ve dier kitle hareketlerinin kontroln kolaylatrm,
bylece ABD ile birlikte o lkelerin sekinlerinin keyfine
keyif katm olmasdr. NATO glendirildi. Bir tarihi
nin tespitine gre NATO, ABDne, mttefiklerim alda
tutma ve tarafsz kalabilmeyi gletirme fonksiyonlar
n ifa hususunda byk kolaylklar salad; Rusyaya kar
48

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

yararl olmas da iin cabasyd.22Soul< Savam ger


ekleri ile pek az badar olmasna ramen, kovansiyonel doktrinde srar emeyi ancak bu k altnda anlayabi
liriz. Gerek Sovyetlerin nc Dnya lkelerinde giri
ip eline yzne bulatrd asker hareketler ve gerekse
Pentagonun ABDnin karlarn tekrar tekrar gzden
geirirken tespit ettii gerekler; Sovyet tehlikesinin ok
abartldn, problemlerin yanl anlaldn; ideallerin
ve bunlara elik eden aksiyonlarn yanl yerlere yerleti
rildiklerini gstermitir. Buna ramen elde hazr tutul
mular, gerektiklerinde raflarndan ekilip tekrar-tekrar
kullanlmlardr, Gereklerle badamazlklarna ra
men kendilerinden beklenen etkiyi gstermekte kusur
etmemilerdir.
Anlalmas, bu adan bakmazsanz pek kolay olma
yan bir baka deerlendirme de, izlenen gvenlik politi
kas ile gvenlikle ilgili meseleler arasndaki ilgisizliktir:
En sradan olaylar bile malzeme olarak kullanlarak teh
dit senaryolar yazlm, Souk Savaa itibar kazandr
maya allmtr. te yandan son derece nemli baz
tehditler umursanmamtr. Bizzat kendi varln tehdit
etme noktasna gelmi bulunan silahlanma faaliyetlerine
srekli olarak arka kan ABD, silahszlanmaya iltifat et
memi, bu yolda nne kan frsatlar elinin tersiyle ge
ri evirmitir. ABD ve medya, asker faaliyetlerle ilgili
kontrollerin Sovyetlerin reddedeceinden emin oldukla
r koullar altnda yaplmas iin srarl olmulardr.
Washington ve ortaklar, Sovyetlerin kimyasal ve
kimyasal olmayan silah retimlerini kontrol isteini geri
evirmi, denizaltlarn saysnn ve tadklar fzelerin
49

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

tahrip gcnn azaltlmasna, bu tr bir tehdide Sovyetlerden ok kendisinin ak olmasna ramen kar k
mtr. Gerek karadan ve gerekse denizden atlan nkle
er balk tayan fzelerin saysnn azaltlmas teklifleri
ne yanamamtr. ok daha nemli olmak, zere siyas
istikrardan cden korkarcasma korkulmu, elde fener
bela aranmtr. Nkleer sava tehdidini gndeme getire
bilecek meseleler bile srarla kanm, barl zmler
den uzak durulmutur. Ortadouda yaananlar bu syle
diklerimizin en arpc rnekleri arasndadr. Gvenlik
politikalarn gvenlikle ilgili faktrlerin belirleyeceini,
sanan kimseler iin bu srarl hatalar artc olabilir.
Oysa saikler bakadr. Hemen her vakada gvenlik poli
tikasnn, devleti byk lde denetimi altnda bulun
duran zel sektrn glendirilmesi ve yer krede sal
np boy atmasnn salanmas esasna gre belirlendiini
grmekteyiz.23 Dnyann gvenliinin yeterince tehdit
altnda olduuna kamuoyunun inandrlmas, devletin
politikalarn bu tehlikelere gre ve mutlaka ve mutlaka
zel sektrn korunup glendirilmesini salayacak
tarzda tanzim etmesi esas olarak alnmaktadr.
Olaylara bu pencereden bakacak olursak siyas lider
lerin sperglerin atma riskini azaltacak frsatlara
neden srekli olarak srtlarn evirdiklerini, ulusal g
venlii artracak anslar kullanmadklarn daha iyi an
larz. 1952 senesinde bir frsat ortaya kt. Kremlin, iki
Almanyann birletirilmesi ve tarafszlatrlmas tekli
finde bulundu. Ekonomik politikalarla ilgili olarak her
hangi bir koul ne srmyor, temel insan hak ve z
grlkleri ile ilgili her trl garantiyi vermekten ekin50

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZt

miyordu. Bunlarn arasndaki konumada, basn, inan,


toplanma ve her trl siyas konuda dilediince yer alma
zgrl mevcut idi. Demokratik partiler ve organizas
yonlar serbeste oluturulabilecekti. ABD ve mttefikle
ri verdikleri yantta, Almanya ile Polonya arasndaki s
nrla ilgili baz itirazlarnn bulunduunu bildirdiler, bir
letirilmi Almanyann NATOya dahil edilmesinde srar
ettiler.
Henz birka sene nce tek bana Sovyetlerin altn
stne getiren Almanyann NATOya dhil edilmesini
Moskovann kabul edebilmesi dnlemezdi. Ayrca
Sovyet teklifinde seimlerle ilgili maddelerin yeterince
ak olmad ileri srld ve teklif uzlama yollar aran
madan aceleyle reddedildi. Bu frsatn karlmasndan
znt duyanlardan biri olan James Warburg, teklifin
reddedildii 25 Mart tarihine kadar 10 Mart tarihli tekli
fin ne varlndan ve ne de ieriindien kimsenin haber
dar edilmediine dikkati ekmektedir. Ynetimin bu tu- /
tumunda, 1952 Karlkl Gvenlik Anlamasn Senato
Dilikiler Komisyonundan geirme abas iinde olan
hkmete yardmc olma arzusunun yattin ileri sr
mektedir. Sovyetlerin bar tutumundan haberdar
olunmas durumunda Batnm yeniden silahlandrlmas
iin 7.5 milyar dolarlk bir askeri harcamay ngren bir
plann kabul grmesi imkanszlaacakt. Tm senaryo,
iki Almanyann birletirilemeyecei esas zerine ina
olunmutu.24
Kremlinin teklifi kabul edilmi olsayd Sovyet Blokundan kaynaklanan Batya ynelik tehditlerin rzgar
kesilmi olacakt. 1953 senesinde Dou Berlinde Sovyet
51

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

tanklarn gremeyecektik, Berlin duvarnn ina edilii


ne, Macaristann ve ekoslavakyanm igali olaylarna
da ahit olmayacaktk. Ne var ki bu arada ABDnin evir
dii dolaplara, baskc politikalarna, sava makinalanna
akan milyonlarca dolara, asker gce dayanarak kurul
mu ABD hegemonyasnn varlk nedenine giydirilmeye
hazr klflar bulamayacaktk. Sovyetlerin teklifinin red
dedilmesinin gerek nedeni; ABDnin, birletirilmi Al
manyann NATO ierisinde oynayaca asker roln so
nularna atfettii nemin, Kremlin ve yandalarndan
gelmesi olas tehlikelerden daha n planda olmasdr: Se
nato Dilikiler Komitesinde Mart 28 tarihinde verdii
ifadede Warburg, Sovyetlerin Bat Avrupaya bar getir
mesi olas uzlama tekliflerinin bir blften ibaret olduu
nu sylemitir. Ne var ki Washingtonun bu blf olur da
gerekleebilir korkusuyla grmekten ekindiini, silah
lardan arndrlm, tarafsz bir politika izleyen birlemi
bir Almanyann bizim iimize gelmeyeceini, karlar
mza ters deceini ifade etmitir. Sovyetlerin ngrd
trden bir Almanyann Dou blokuna kayma tehlike
sinin olabilecei gibi NATO ierisinde kullanlmas da
mmkn olmayacaktr. Birlikte yaamay meru sayma
yan NSC 68in ilkeleri, Souk Savaa son verme frsatn
eren bu tekliflerin geri evrilmesine kfi gelmitir.
Senelerce bu meseleler gndeme gelemedi, gerekler
den sz etmeye kalkmak, Stalin yanls olarak sulan
mak iin yeterli oldu. 1989-90dan itibaren Stalinin tek
lifi basnda serbeste tartlabildi. tik zafer lklar ara
snda, Sovyetlerin, ABDnin ban ektii bir asker bir
lik ierisinde birleik Almanya ile ibirlii yapabileceini
52

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

sanma hatasna dld. Bu yzden de Gorbachevin bir


leik Almanyay tarafszlatrma yolundaki teklifi, Eski
Hesap olarak deerlendirildi, geerliliini yitirmi fikir
lerin tekrar pazara srlmesi olarak yorumland, ciddiye
alnmad. Bu balamda olmak zere ABDnin kurduu
modele ters den, byle olunca da sevimsiz gzken ve
smen altna itilen gerekleri ele alp incelemekte yarar
vardr.
Dier Sovyet teklifleri de aklanmad. CIAda st d
zeyde grev yapm bulunan ve saygn bir d politika ve
gvenlik uzman olarak bilinen Haymond Garthof, Gor
bachevin yapt tek tarafl silah indirimi teklifinin bir
benzerine otuz sene nce de ahit olunduu, Ocak
1960da Nikita Khruschevin kinci Dnya Savandan
bu yana ilk kez Sovyet Silahl Kuvvetlerinin insan gc
hakknda bilgi verdiini ve iki sene ierisinde asker say
snda te bir orannda indirime hazr olduklarn ak
ladn ifade etmektedir. ABD haber alma tekilat bir
ka ay sonra Sovyetlerin silahl kuvvetlerinde nemli
azaltmalar yaptn bildirmekteydi. Taktik hava gc
nn yars, hafif bombardman birimlerinin te ikisi
lavedilmiti. Deniz kuvvetleri 1500 uan safd b
rakt. Bunlardan yars jilet yapmnda kullanld, geri ka
lan yars ise hava kuvvetlerinin savunma amal birim
lerine devredildi. 1961 senesinde ordunun asker gc
yarya indirildi. 1963de Khruschev bir baka indirim
teklifinde daha bulundu. Sava muhabiri Fred Kaplana
gre Bat Avrupadaki askeri birliklerinden 15.000 adedi
ni geri ekti. ABDni ve mttefiklerini de benzeri kesin
tilere ard. Asker saysn ve askeri harcamalar azalt
53

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

malarm istedi. Daha ileri dzeyde kesintilerin yaplma


snn zaruretine iaret etti. Henz tasnif edilmemi dok
manlardan Bakan Kennedynin st dzeyde baz Sovyet
grevlilerle bu olaslklar tarttn, fakat Vietnamdaki
asker harektn genilemesi zerine bu tasarlar bir ke
nara atmak durumunda kaldn renmekteyiz. Pentagonun ileri gelenlerinden biri olan ve gvenlik konula
rnda bir uzman olarak tannan William Kaufmann,
Khruschevin tekliflerini ABDnin deerlendirememesini;
Hayatmn teessfle karladm tek olaydr diye nite
lemektedir. 251970li yllarn ortalarndan itibaren Sovyetler asker harcamalarn ksmaya baladlar. ABD ise stra
tejik bombalara ve sava balklarna yapt harcamalar
artrd. Bakan Carter, asker harcamalarn artrlmasn,
sosyal programlarda ise kesintiye gidilmesini istedi.
Onun bu istekleri Reagan zamannda da gndemde kal
d. Asker harcamalar srekli olarak artrld. Sosyal ie
rikli programlar askda tutuldu. Gereke olarak da Sov
yet tehdidi gsterildi. Sovyetlerin nc Dnyada elde
ettii baarlar, Kremlinin gcnn delili olarak gsteril
di. Oysa durum btnyle farklyd. Portekizin ve Fran
sann gzden ve dolaysyla elden kard baz smr
gelere ABDnin dosta yaklamamas, bunlarn Sovyet
blokuna kaymalar sonucunu dourdu. Bu lkeler, ait ol
duklar bloa nimet olmaktan ok klfet olacak zavall
lkelerdi. Nitekim Sovyetler buralara aldndan daha
fazlasn vermek mecburiyetinde kalmtr. Bizzat ABD,
bu smrgelerin kar gruba kaynn kendi karlar
dorultusunda artk kullanlamayaca noktada, gerei,
yetkili makamlar araclyla aklamtr: 1985-86 ylla54

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

rmda Gorbachevin nkleer silahlarn test edilmesinin


tek tarafl olarak yasaklanmas, Varova Paktnm ve NATOnun lavedilmesi, Akdenizden ABD ve Sovyet do
nanmalarnn uzaklatrlmas ve bu blgede tansiyonun
drlmesi teklifleri dikkate alnmamtr. Silahszlan
ma ile ilgili tm giriimleri kstekleyen Washington, bu
yol da kendine ramen kazanlm tm baarlar sanki
kendi zaferiymi gibi cokuyla kutlamaktan da geri kal
mamtr.26 Sperg ihtilafnn zne bakacak olursak
Sovyetler Birliinin bizzat varlk nedeninin ihtilaf kar
maya yeterli olduunu, varlnn kabul edilemezliini
aka grrz. ABDnin yeryznde serbest ticaret ve
yatrm esasna dayal ve ABDnin ve yerli-yabanc tm
eriklerinin hizmetine amade bir ekonomik sistem kur
ma arzusuna Sovyetlerin merkezden kumandal ekono
mik anlay bir engel oluturmaktadr. Batmn kapitalist
ekonomisinin genilemesine Kremlinin mani olmaya
kalkmas ve bunda ksmen de olsa baarl olmas bir
baka honutsuzluk nedenidir. Demir perde gerisine
alnm lkeler Bat iin hammadde, ucuz emek deposu
ve pazar olmaktan kmlardr. Bu kar atmalar, iki
sperg arasnda bir ihtilaf kmas iin yetip de art
maktayd. Ciddi aratrmaclar bu iin farkndaydlar.
1955 senesinde yaynlanan ve ABDnin d politikasnn
siyas ekonomisini konu alan bir aratrmada Komnizmden ilk tehdidin Komnist glerin Batmn en
dstriyel gcnn bir paras durumunda olan baz eko
nomilerin yapsn dntrp Baty destekler halden
Batya rakip hale getirmeleriyle ortaya ktn tespit et
mitir. Bu faktr, nc Dnya lkelerine ikide bir ya
55

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

plan mdahalelerin ve Sovyetlere ve kurduu impara


torluk sistemine duyulan nefretin nedenini aka ortaya
koyuyor olsa gerekir.27
Sovyetler Birliinin insanln grd en despot, en
acmasz diktatrlerle ibirlii zeminleri arad, bu yol
dan kar salamak iin abalar harcad bir baka ger
ektir ve bu isimlerden ikisi Etyopyada Mengistu ve Ar
jantinde Neo-nazi generallerdir. Bu adan, Kremlinin
medeniyetin ve ada nizam anlaynn normlarn ye
rine getirdiini syleyebiliriz. Sovyetler bununla da ye
tinmediler, ABDnin nfuz alanlarna da gz diktiler; yer
krenin tamamna egemen olmay arzuladklarn sakla
madlar. Washingtona kar yrtlen bakaldr hare
ketlerine madd destek verdiler. ABDnin nfuz alanlar
nn genilemesine engel oldular. Sovyetlerin bu tutumu
ABD tarafndan kabul edilemez mdahale hareketleri ve
yaylmaclk olarak vasflandrld. Kremlin, saldrganlk
la suland. Nikaraguaya saldran Kontra kuvvetleri,
Sovyetler tarafndan desteklenen Sandinistalarm teca
vzne kar koymak iin hayatlarn tehlikeye atan kah
ramanlar olarak alkland. Oysa Sandinistalarm hare
keti de bir baka cins tecavz hareketiydi.28 Sovyetler
Birlii kaynakl dokman eksiklii, Kremlinin meum
isteklerine Batmn asker gc engel olmutur yolunda
ki iddialar salkl bir tarzda incelememize engel olmak
tadr. Kremlinin askeri gcnn Baty nice meum
emelinden caydrd yolundaki iddialar da ayn konum
dadr. Her ikisini de aratrmak zor, zerinde speklas
yon yapmak kolay ve tatldr.29Caydrcln baarsna
en gzel ve ak rnei Kba oluturmaktadr. Fze kri
56

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

zinin dnyay bir nkleer sava tehlikesinin eiine ka


dar getirmesinden sonra ABD dorudan doruya igal et
me hareketi yerine areyi uluslararas geni lekli bir te
rrist harekette arad. Bu rnek, Bat edebiyatnda cayd
rclkla ilgili arpc bir rnek olarak gemez, bunu da,
okuyucunun anlayla kalayacam umarm. Nkleer
sava korkusunun, Sovyetleri, bizim izlediimiz Souk
Sava politikalarna kstlamalar koymaktan caydraca
beklentisi, ABDnin silah gcn aratrma giriimleri
nin kamuoyunda kabul grp meruiyet kazanmasnda
pek etkili olmutur (Paul Nitze, NSC 141, 1953). Bir k
resel g olarak ABD, konvansiyonel g avantajnn ol
mad blgelere sksk mdahele etmitir. Bu tr operas
yonlardan korunmak iin gz korkutacak, caydracak bir
asker tavrn taknlmas zarureti ortaya kmtr. Re
agan ynetiminde Silahlarn Kontrol ve Silahszlanma
Dairesi Bakanlna getirilmeden ksa bir sre nce Eu
gene ve Rustov unlar sylemitir: Stratejik nkleer si
lahlar bizim iin bir zrh oluturmaktadr. Bu zrhn ar
kasnda ve konvansiyonel silahlarla ABDnin kresel
karlarm kolayca kollayp gzetmekteyiz. Carterin Sa
vunma Bakan Harold Brown, nkleer silahlarn, asker
ve siys gcn ie yarar enstrmanlar olduunu ifade
etmitir.30
ikinci mertebeden unsurlarn bir yana brakr ve en
kaln izgileriyle ifade edecek olursak: Souk Sava, Sovyetlerin kendi uydularna ve ABDnin nc Dnya l
kelerine kar yrtt bir savatr. Souk Sava, her iki
sper gce de lkelerindeki cari sistemleri pekitirmek,
halk zerindeki basky artrmak iin bir vesile tekil et

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

mitir. zlenen politikalar halka sevimsiz gelmi ama ila


niyetine alrken fazla itiraz da etmemilerdir. Tarih bo
yunca gnlsz bir halk ynetmek iin haric bir eytan
vastasyla korkutmak pek ie yaramtr. c gelecek,
seni yiyecek denilmi, azndan lokmas alnmtr: Spergler birbirlerini halklarna eytan olarak takdim et
miler, halkn korkusunu ok gzel istismar etmilerdir.
Bu konuda her ikisi de ok baarl olmulardr. lke y
netiminde nefis bir ara olarak kullanlr Souk Savam
bu zellii, srdrlmesinde neden srar edildiini anla
mamza yardmc olacaktr sanrm.
imdi oyunculardan biri oyunun bitmesini istemek
tedir. deolojik yapsn bir yana kor ve tarih zellikleri
ni gzmzn nne getirecek olursak Souk Savan
bitmediini, savalarndan birinin srtnn yere geldii
ni, fakat dierinin bir yoluru bulup sava srdreceini
kavrayabiliriz.
Bu nokta saklanlmamaktadr. Pentagonun yeni bt
esi ile ilgili olarak Ocak 1990da bir gazetede kan bir
makalede Savunma Bakan Dick Cheneye gre Birleik
Devletler gerekli yerlere mdahale ve kmas olas k
k apl atmalar kontrol iin byk bir donanmaya
muhtatr. Bu donanma Latin Amerika ve Asyada Washingtonun karlarna hizmet vermee devam edecek
tir. Bakan Bush da ayn grtedir. ki ay sonra Kongreye sunulan Ulusal Gvenlik Stratejisi raporunda
nc Dnya lkelerinin potansiyel bir ihtilaf yuma
oluturduu ifade edilmektedir:
Yeni dnemde kresel dengelerin tutturulmasnda as
ker gcmz nde gelen faktrlerden biri olacaktr. Da
58

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

ha az dikkati ekecek, daha farkl biimde kullanlacak


tr. Asker! gcmz muhtemelen Sovyetlere kar kul
lanma durumunda kalmayacaz. nc Dnya lkele
rine kar kullanlmas ok daha olasdr. Buralarda yeni
imknlara ve yaklamlara ihtiyacmz olacaktr.
Bakan Reagan 1986 senesinde deniz ve hava kuvvet
lerimizi Libyada bulunan sivil hedefleri bombalamakla
grevlendirirken bu sava; uluslararas bar ortamna,
bizim ve dier zgr toplumlarm demokrasilerinin z
grlk ortamnda geliip boy atmasna katkda bulun
mak amacyla srdrdklerini iddia etmekteydi.31
Ayrca nc Dnya lkelerinde ortaya kan ihti
laflarn teknolojisinin giderek daha karmak hale gel
mesi silahl kuvvetlerimize olan talebi artracak, bu lke
lerdeki karlarmz, rakip bir spergcn destei ol
makszn tehlikeye girebilecektir. Bu ve benzeri nedenler,
silahl glerimizin, karlarmzn tehlikeye girdii nok
talara hzla mdahale edebilmesini mmkn klacak bir
hazrlk iinde bulunmasn gerektirmektedir. zellikle
Ortadou gibi srekli asker bulunduramadmz blge
lerdeki mttefiklerimizin hzla yardmna koabilecek,
baka baz noktalardaki birliklerimize destek verebilecek
birimlere gereksinimimiz vardr. zgr dnyann enerji
ihtiyacn karlayan Ortadoudaki karlarmz Kremlinin insafna terk edilemez. Gelecekte Sovyetlerden
kaynaklanmayan tehditlere kar daha dikkatli olmamz
gerekir. Aslnda bizim karlarmza ynelik en byk
tehdit yerel milliyeti motiflerden kaynaklanmtr. Bu,
zaman zaman dile getirilmi bir gerektir. Bakan Carter
zamannda oluturulan evik Kuvvetin mimar, Kong
59

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

rede yapt bir konumada unlar sylemitir.


evik Kuvvetin birinci derecede Ortadouda ve ye
rel glere kar kullanlmas umulmaktadr: Sovyetlere
kar kullanlacan sanmyorum. Bu blgede kmas
olas din kavgalarnda, milliyetilikten kaynaklanan a
tmalarda; rkln ateinin oluturduu yangnlarn
sndrlmesinde kullanlmas planlanmaktadr.32 Bush
ynetiminin yapt planlar, Irakm Kuveyti igali zeri
ne uygulama alanna konulmu, krizin almasnda baa
ryla kullanlmtr. Ksa bir gemie kadar dost olan
Irakm tozu atlmtr.
Ulusal Gvenlik Stratejisi raporunda ABDnin Dk
Younluklu atmalara hazr olmas uyarsnda bulu
nulmaktadr. Bu atmalar arasnda terrizm, kk
apl ayaklanmalar, isyanlar ve ABDnin vatandalarn ve
karlarn ciddi biimde rahatsz eden eroin trafiinin
ad zikredilmektedir. Dk younluklu atmalar, konvansiyonel savan iddetinin altnda seyreden ideoloji
ve prensip kavgalarn da iermektedir.
Ordumuz, ayaklanmalar ve terrizmde dahil olmak
zere her tr tehdide baaryla kar koyabilecek durum
da olmaldr. Kuvvetlerimiz, nc Dnya lkelerinde
karlamas olas acmasz bir fiziksel ortama, ok eit
lilik arz eden ve ainas olmad durumlara kar hazr
olmaldr. Eitim ve aratrma ve gelitirme faaliyetleri
dk younluklu atmalara gre ayarlanmaldr.
Savunma ihtiyacnn nemine inanm taban olabil
diince geni tutmak, savunma sanayiine yaplacak yat
rmlar iin yeni saikler peydahlayp yeni kolaylklar sa
lamak, aratrma gelitirme faaliyetlerinin kaynaklarn
60

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

gelitirmek; zellikle bu tr faaliyetlere gerek kalmad


na inananlarn saysnn artma eilimi gsterdii gnler
de bir baka trl nem kazanr. Amacmz kuatp kont
rol altnda tutmann tesindedir. Sovyetler Birliinin
uluslararas sisteme yapc bir ortak olarak kazandrlma
sn amalamaktayz. ABD-Sovyetler ilikisinde hl bir
ban ba olarak varln srdren Orta Amerika bar
ve dzenini tehdit etmeye devam eden Kba ve Nikara
gua ile olan problemlerimizi Sovyetlerle ibirlii ierisin
de amay amalamaktayz.
Asker okullarn ders programlar da deimitir. De
niz Harp Okulu ders programlarm deitirdiini, kent
lerde kmas olas atmalara, terrist hareketlere ve
dk younluklu krizlere eitimi ynettiklerini akla
m, ilk provay da Panamann igali ile sergilemitir.
Gl nc Dnya lkelerinde kmas olas orta yo
unluklu ihtilaflara da dikkat edilmektedir. Kuvvetle
rin gereksinim duyulan yerlere hzla kaydrlmas ve
uzak pazarlara ve kaynaklara alan kaplarn srekli ola
rak ak tutulmas bizim amzdan pek nemlidir. (Se
natr William Cohen, Silahl Kuvvetler Komitesi).33 De
niz kuvvetleri Komutan A. M. Grayde ayn noktalara
iaret etmitir. Souk Savam bitmesi gvenlik politika
larmz yeniden gzden geirmemizi gerektirir, bunlarn
kayda
deer derecelerde deitirilmesini gerektir
mez diyen Gray, kinci Dnya Savandan bu yana
ABDnin bulat ihtilaflarn byk bir ksmnda Kremlinin zaten bulunmadna iaret etmektedir. Bu gerek
nice zaman sonra ve ancak gnmzde dile getirilebil
mektedir. Sebebi ABD vatandalarn hizaya getirebilmek
61

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

iin artk Sovyet sopasnn ie yaramazlnn anlalm


olmasdr. Gray, kuzey-gney ihtilafnn en belirgin fay
hatt olduuna- iaret etmekte ve unlar sylemektedir:
Zengin ile fakir arasnda bulunan ve giderek derinle
ip genileyen uuruma kar gelimemi lkelerin duy
duu honutsuzluk hzla artmaktadr. Bu honutsuzluk
isyanlara gebe bir ortam hazrlamaktadr. Buralarda
kacak olan ayaklanmalar istikrar sarsacak, bizim iin
hayat nemi olan ekonomik kaynaklara, asker noktala
ra ulaabilmemizi gletirecektir. Bizim ve mttefikleri
mizin ve potansiyel rakiplerimizin bu stratejik kaynakla
ra giderek daha fazla muhta hale gelmesi durumun vehametini daha artracaktr. Bu blgelerde istikrar olsun
istiyorsak, kaynaklarn gnlmzce kullanmay arzuluyorsak, lke dndaki vatandalarmzn can gvenlii
nin ve dnyann drt bir yannda bulunan tesislerimizin
devamllnn salanmas bizim iin bir anlam ifade edi
yorsa ve caydrc rol oynamak iimize geliyorsa o zaman
bu hedeflere varmamz mmkn klacak yeterince iyi
donatlm, yeterince hareketli bir silahl gc ulusumu
zun emri altnda hazr tutmamz gerekecektir."
Gelimekte bulunan pazarlara ve retimimiz iin ge
rekli hammadde kaynaklarna kesintisiz ulaabilmeliyiz.
Bunun iin elimizde, gc yerinde bir silahl g bulun
maldr. Bu silahl g kontrgerilla hareketlerinden psi
kolojik savaa kadar deien bir yelpaze zerinde faaliyet
gsterebilmeli, vurduu yerden ses getirebilmelidir. Silah
sanayinde yaanan hzl gelimeleri dikkate almalyz.
Dmanlarmzn en modem silahlarla donanabilme an
snn mevcut olduunu akldan karmamalyz. Biz de
62

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

asker kapasitemizi artrmalyz. Elektronik, genetik m


hendislii ve dier bio-teknik alanlarda kaydedilen geli
meleri hemen silah endstrimizin hizmetine vermeliyiz,
dmanmzn karsna onunkinden ok daha kapasite
li silahlarla kmalyz: Gelecek asrda da ulusumuz as
keri sahadaki kredisini devam ettirmek istiyorsa bu sy
lediklerimizi bir eksiksiz yapmak durumundayz. 34Bu
grler uzunca bir zamandr revatadr. Bakan Eisenhowerin strateji ile ilgili grlerini inceleyen tarihi
Richard Immerman, Eisenhowerin ABDnin gcnn ve
gvenliinin, kresel pazarlara ve kaynaklara kolayca
ulap bunlar kontrol altnda tutmasna bal olduu
yolundaki inancnn iman mertebesinde olduuna iaret
etmektedir. zellikle bir nc Dnya Savanda bu
tr bir yaplanmann nemi ok daha fazla olacaktr. Di
er rasyonel planlamaclar gibi Eisenhower de Batnm
dorudan doruya bir Sovyet saldrsna maruz kalmaya
can, bu yoldaki korkularn, evhamllarn hayallerinin
bir rn olduunu kabul etmektedir. Ne var ki Baty
kuatan kuan Sovyet saldrlar karsnda savunmasz
ve Kremlinin nc Dnya lkelerine nfuz etme ve
propaganda konularnda Washingtondan daha baarl
olduunu sylemektedir.35 nc Dnya lkeleri ile
olan sava srdrlecektir. Kremlin tekrar Washingtonun nn kesmeye alrsa saldrgan olarak damgalanacaktr. Gorbachevin yeni dncesi desteklene
cek, Kremlini Washingtonun bir ibirlikisi haline geti
recek olan gelimeler tevik edilecek, fakat Washington
eski dncesini srdrecek ve bu dnce dorultu
sunda dnyay bilinlendirecektir. Bar paylaaca bir
63

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

byk dman artk olmayacaktr. nc Dnya lke


lerinin ellerindeki silahlardan daha gelimilerine sahip
olmak iin bu sahada yaplan aratrma ve gelitirme fa
aliyetlerine hz verecektir. Bylece elektronik sanayiine
dnya kadar i salanm olacaktr.
Gelimi endstri iin bir fayda temin etmesi isteni
yorsa bte deiiklikleri sermaye youn asker yatrm
lara yneltilmelidir. Asker harcamalarn teorik olarak da
olsa alternatifi yok deildir. Ne var ki bunlarn Souk Savan ilk yllarndan beri i aleminin de farknda olduu
ynla dezavantaj vardr. Halkn bitini kanlandracak
yatrmlar ynetime katlma arzusunu krkleyecek, her
kafadan bir sesin kmasna, yerel ynetimlerin glen
mesine, demokrasinin krize girmesine, gelir dalmnn
yeniden dzenlenmesine neden olacaktr. Problem eko
nomi problemi deildir; problem, g ve imtiyaz mesele
sidir, bunlarn kurumsallatrlmas meselesidir. Deiim
taraftarlar bu temel problemlere are retemedikleri s
rece yeldeirmenlerine saldran Ortaa valyelerinin
dt komik duruma dmekten kurtulamayacaklar
dr.
Olaylara ocuk mant ile yaklaan, ardnda yatan
eytan emelleri grmeden asker mdahalelere kar
kanlar da ayn komik durumlara dmektedir. Demokra
siyi gelitirmek, ulusal gvenlik iin nlem almak gibi
standart bahaneleri elinin tersiyle yerle bir etmek aslnda
bir ocuun bile yapabilecei trden bir itir. ocuk ak
lyla, daha doru bir deyile ocuk safl ve drstl
yle dnen bir kimse Souk Savam en souk ylla
rnda bile nc Dnya lkelerine yaptmz asker
64

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

mdahalelerin tutarl bir mantk tabanndan yoksun ol


duunu ifade edecektir. Bugn yaplmakta olanlar da ay
n paraleldedir. Kamboyada, Angolada, El Salvadorda
ve Afganistanda srdrlen silahl mcadeleler sava de
ildir, cinayettir.36 Dikkati eken bir nokta, bize ok pa
halya mal olmad srece tm politikaclarn asker
mdahaleleri hogryle karlamasdr. Bu durumda in
sann akima yle bir deerlendirme gelmektedir: Bir
kimsenin politikaya girebilmesi iin gemesi gereken ilk
imtihan aptallk ve yetersizlik imtihan olmaktadr. Bu
imtihan geemeyenler, yani yeterince aptal ve yetenek
siz olmayanlar politikaya smamazlar. Ya da mdahale
ler iin gereke olarak gsterilenler gerek gerekeler de
ildir, iin iinde baka iler vardr. Bunlardan ilkine
inanmak pek mmkn gzkmyor. in iinde i oldu
u, bizlere gereke olarak sunulanlarn bir aldatmaca
dan, gz boyamadan ibaret olduu akla yatkn geliyor.
Mdahale gerekelerinin gereki, fakat dnya kamu
oyuna kabul ettirebilmelerinin pek zor olduu anlal
yor.
Ulusal Gvenlik Strateji raporunda da belirtildii gi
bi, silaha sarlp hcuma gemek ve uluslararas ilikiler
de aka zora bavurmak ve lke iinde asker Keynesyen tedbirleri devreye sokabilmek iin ideoloji farkll
bahanesi artk ie yarar bir bahane olmaktan km bu
lunmaktadr. nandrclm, daha dorusu kandrcl
n yitirmitir. Stalinci srlere kar nefis mdafaas hi
kayesi artk satmamaktadr. Bahane ktlnn ba gster
meye balamasndan uzun yllar nce haberdar olun
mutur. Ne var ki lgn Arap terristler veya Meksikal
65

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

esrar kaaklar ve benzeri ufak-tefek hikayelerle vazi


yeti uzun sre idare etmek mmkn olmamtr. Skn
ca bu kez de nc Dnyann bizzat varlnn bir teh
dit unsuru oluturduu savma sarlnmtr. Komniz
min en byk tehlikesi olarak, Kremlinin elinde bulu
nan kaynaklarn gelimi Bat toplumlarmn amacna
hizmet edecek bir dnya dzenine entegre edilmesinde
ortaya kan glkler gsterilmiti. Ayn hikaye radi
kal milliyetilik iin de tekrarlanabilir, bylece aranan
dman bulunmu olurdu. Nitekim planlamaclar ve
strateji ustalar bu frsat karmadlar. Problemin ciddi
yeti blgeden blgeye deimekte, zirve noktasna ener
ji kaynaklarnn pek bol bulunduu Ortadouya ula
maktadr. Bununla birlikte ihmale hi yer verilmemekte,
NSC 68in grleri paylalmakta, dnyann hibir k
esinin ihmal edilecek kadar kk ve nemsiz olmad
na iaret edilmektedir.
3. nce ve Sonra
Bu balamda iin banda ortaya koyduumuz bir baka
soru zerinde dikkatlerimizi younlatrabiliriz: Souk
Savam tipik olaylar ve uygulamalar hangi bakmlar
dan daha nce gereklemi bulunanlardan farkllklar
arz eder? ki kutuplu sistem yeni idi ve geleneksel uygu
lamalar ve uygulama alanlarna farkl bir eni katmt.
Buna ramen mevcut nice benzerlik ainas olduumuz
resmin itibarna glge drmekteydi.
Sovyetler tarafnda Moskovann Grandkleri tarafn
dan be yz sene ynetilmi, bir byk imparatorluun
66

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZt

ac ve tatl gnleri yaam, Bat Avrupann ekonomik


seviyesini bir trl yakalayamam ve 1914 senesinde ya
r smrge durumundan hl kurtulamam bir varlk
var.37 ahinler, Sovyetleri Gorbymania kurbanlar ile ha
trlamakta, Avrupaya ska yapt saldrlar, Orta Avru
pada yaanan ayaklanmalar bastrmak iin izledii kan
l yollar, politikalarn belirlerken mihenk ta olarak
kullanmaktayd. 1956da Macar devrimini, 1968de ek
demokrasisini kan gllerinde boan Sovyetler Birlii,
1848-49 Macar devrimini yerle bir eden, 1831 ve daha
sonra 1863-64 Polonya ayaklanmalarn nice can pahas
na bastran Rusyann bir devam idi. Sovyet Birlikleri
1945te Berlini igal etti. Rus birlikleri 1760da Berlini
igal edip yakmt. Samuel Huntington Rusyann kar
lar peinde koan Rus birliklerinin henz Sovyet izme
sinin demedii nice lkede at koturduunu ifade et
mekte, verdii rnekler arasnda svire ve talyann ad
n zikretmektedir.38 Huntington, Sovyetlerin kt al
kanlklarndan kolay kolay vazgeemeyeceklerini syle
mekte, bu kt alkanlklarn bir sonucu olan Berlinin
1945 senesindeki igalini rnek gstererek Nazilerin Ba
t medeniyetini Bolevik lgnlarn saldrlarndan koru
mak gibi bir grevleri olduu yolundaki iddialarna iti
bar kazandrmaktadr.
Birleik Devletlere gelince... Souk Savam neden ol
duu deiiklikler daha ok dildeydi. 1917 senesinden
bu yana saldr, mdahale hep savunma bahanesiyle ya
plmaktayd. Bolevik devriminden hemen sonra Rus
yann iilerine dnk mdahaleler, Ukrayna ve Dou
Avrupada Hitler tarafndan kurulan ordulara 1950lere
67

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

kadar verilen gizli destekler hep bu cmledendi. i9Bolevik devriminden nceki yllarda da benzeri eylemler de
bulunulmutu. Bu eylemlerin gerekesi olarak gsterilen
cler eit eit idi. Woodrow Wilson, Meksika, Haiti
ve Dominik Cumhuriyetini igal etti. Masum insanlar
katledildi. Etraf harap edildi. Klelik hortlatld. Cari si
yas dzen ykld. Bu lkeler ABDnin eline ve insafna
terk edildi. Gereke olarak da yre halkndan ABDne
gelmesi olas tehditler gsterildi. Daha nceki yllarda
yaplan igal ve mdahale hareketlerinde gereke olarak
ngiltere, spanya ve Bamszlk Deklarasyonundaki ifa
desi ile merhametsiz Kzlderili savalar gsterildi.
Uzun lafn ksas Washingtonun yolu zerine kan
her varlk, asker harektlar iin gereke olarak ileri s
rlmekte, bahane olarak kullanlmaktayd.
Tannm dnrler sulularn kimliklerini tespit
hususunda zorlanmamlardr. Cumhuriyet dneminin
ilk yllarnda Yale Koleji Mdr olan ve puriten ahlk
anlayna pek bal bulunan air-yazar Timothy Dwight,
Pequot yerlilerinin katliamn konu alan bir at yazm
tr. Smrgecilerin bu insanlara yaklamlarnda pek c
mert davrandklarn, dostluklarn kazanmak iin elle
rinden geleni yaptklarn, ne var ki Kanadal dostlar ta
rafndan akl elinen Pequot yerlilerinin iyi szden anla
madklarn, sonunda smrgecileri kadm-kz, oluk-ocuk demeden kklerine kibrit suyu ekmek zorunda b
raktklarn yana-yakla anlatmaktadr. Thomas Jeffer
son, yerli halka iyi davranmak, onlara yardmc olmak
iin ellerinden geleni yaptklarn, ne var ki Ingizlerin il
kesiz ve kendi karlarndan gayrisini gzetmeyen politi
68

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

kalar nedeniyle bu zavall insanlara yardm etmeye, sa


va baltalarn topraktan karmalarna engel olmaya
muvaffak olamadk.
Katliamlarna, kurtulanlarn ise topraklarndan srl
melerine Ingilizler sebep olmutur. Katil biziz, ama su
lu olan ngilizlerdir. demektedir. Jeffersona gre bizim
dktmz kann, sergilediimiz vahetin sorumlusu
ngilizlerdir. Ayn gerekelerle Kanadanm da igal edil
mesinin gerektiini John Adamsa yazd bir mektupta
dile getirmekte, Adams ise ayn grte olduunu ifade
etmektedir: Kanaday igal edersek Kzlderilileri ebedi
yen susturmu oluruz. Bu, bizim olduu kadar onlarn
da hayrna olan bir sonu olacaktr.40
Ayn teori, General- Andrew Jackson Floriday igal
eder, yerli halk kltan geirir ve Ispanyaya ait toprak
lara Washington adna el koyarken de geerli idi. Semi
n de Savamdaki acmasz ttumunu savunan John
Qincy Adams, Ispanya Bakan George Ervinge yazd ve
Amerikan d ilikilerinde en nemli devlet dokmanla
rndan biri olarak nitelendirilen mektubunda bu gr
lerini dile getirmitir (William Earl Weeks). Bu dok
manda Thomas Jeffersondan gerek mantk, gerekse stil
asndan insan rknn mstesna rneklerinden biri ola
rak sz edilmektedir. Bu yargya modern tarihiler de ka
tlmaktadr. Jeffersonun Jackson tarafndan yrtlen
rk saldrlar onaylayp tevik etmesi Washingtonun
siysi ahlk anlaynn Avrupada daha iyi anlalmasna,
daha iyi deerlendirilmesine katkda bulunmutur.41
Weeksin de tespit ettii gibi savan gerek nedeni ya
ylmaclk ve Floridanm vahi Kzlderililerden ve Ame
69

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

rikan klelerinden temizlenme arzusudur. Bu arzunun


telaffuzunun dile ho gelmemesi gerekiliine zarar
vermemektedir. Adams da dierleri gibi konumakta, K
zlderililerin srlp srndrlmesini, kleliin yay
gnlatrlmasn, anlamalarn ihll edilmesini ve silaha
bavurulmasn nefis mdafas olarak deerlendirip me
ruiyet kazandrmaa almaktadr. Kabahati ngilte
renin Floridadaki hareketlerine balamakta, 1812 sene
sinde kaleme ald bir mektupta ipten-kazktan kurtul
mu zencilerin, vahi Kzlderililerin, tm korsanlarn ve
vatan hainlerinin ngilizlerle ibirlii yaptndan ve Bir
leik Devletlere kar savatklarndan sz etmektedir.
nsanlarmza kar yrtlen bu zenci-Kzlderili sava
barsever halkmz tedirgin etmi, ngiliz canilerin
kkrtmalar sonucunda snrlarmz nice kez sava ala
nna dnmtr demektedir. Bamszlmza kavu
tuumuz ilk gnlerden bu yana Kzlderililerle aramzda
kan ihtilaflarn tamamnda ngilizlerin kkrtmalarna
rastlamamak mmkn deildir iddiasnda bulunmakta
dr. Adams, uluslararas yasalara atfta bulunarak insan
ca davranmayan dmanlara insanca davranmann ge
rekli olmadn, canilere davranld gibi davranmann
hak olduunu sylemektedir. Onsekizinci asra ait baz
kaynaklara dayanarak unlar ileri srmektedir: Bu
prensipler meruiyetlerini tesirlerinden ve faydalarndan
almaktadrlar.42 Dean Achesonun grlerini paylaan
Adams, glnn yannda bulunup hata yapmann zay
fn yannda bulunup doru hareket etmekten daha akl
lca bir i olduunu, konuurken doru olandan daha
ak, daha anlalr bir tarz sergilemenin faydasnn far70

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

kmda bulunduunu ifade etmektedir. Bunlar sylerken


de nce koca bir ktay, daha sonra da yer kreyi bir u
tan dierine kontrol altna geiren zihniyetin temel
elerinin neler olduunu gzler nne sermektedir.43
Yolumuza kan, yapacamz hayrl ilere engel olan
eytan bulmakta zorlandmz anlar da olmaktadr. Bu
durumda hemen bireyler yapmak, eytan retmek ge
rekmektedir. Kaliforniya Valisi Peter Burnett, 1851 sene
sinde yapt yllk olaan konumasnda unlar syle
mektedir: Kzlderililerin tamam yok edilene kadar bu
soykrm srdrlecektir. Bizim zlmemizin, bu sonu
cu hznle karlamamzn sonuca etkisi olmayacaktr.
Bu, bu rkn kaderidir ve deitirebilmek bizim gcm
zn dndadr. Walt Whitman ise insanln selameti
iin Meksikann ABD tarafndan igal edilmesinin gerek
liliini vurgulamakta, Yeteneksiz Meksika halknn Yeni
Dnya Dzeninde ellerindeki topraklara sahip olabilme
lerinin mmkn olmadna iaret etmektedir. Bizim
bu topraklar fethetmemiz insanlarn mutluluuna engel
olan faktrleri de ortadan kaldracaktr. Meksikallar
blgeyi ziyaret eden Amerikallar tarafndan budala, kor
kak olarak vasflandrlmakta, zerlerinde yaadklar
bereketli topraklarn kaderini kontrol haklarnn bulun
mad ileri srlmektedir. Buralara Anglo-Sakson rkna
mensup insanlarn yakaca telaffuz edilmektedir. Bu
gr paylaan pek ok insandan biri olan Charles Dar
win yle demektedir: Birleik Devletlerin ve insanlar
nn karakterinin gsterdii bu muhteem gelimenin ta
bi seleksiyonun bir sonucu olduu yolundaki inanta
byk lde gerek paynn bulunduuna tm kalbim
71

DEMOKRASt GEREK VE HAYAL

le inanyorum.44lin asl ise udur: Bizim iin gerek


dman, yerlerinden-yurtlarmdan ettiimiz veya anava
tanlarnda kleletirdiimiz yerli halk ve bu savata bi
zim karmza kan, tekerimizin nne ta koyan veya
koymaya alan her trl gtr. Gereklerin nadiren
de olsa kabul ve telaffuz edildiine de ahit olmaktayz.
Wilsonun Dileri Bakan Robert Lansingin szleri bu
dorultuda bir rnek oluturmaktadr:
Monroe Dokrininde Birleik Devletlerin karlar n
planda tutulmutur. Dier Amerikan uluslarnn btn
l beyan edilip kabul grm bir iradenin deil ama
tesadflerin sonucudur. Bu yaplanmann bir bencillik
rn olduu sylenebilir. Ne var ki Doktrinin yazar
deklerasyndan yansyandan daha cmert ve daha adil
deildir.
Lansing, temel meselenin Avrupann Amerika zerin
deki kontrolne son vermek ve bu yolda kulland tm
enstrmanlar, bata ekonomik enstrmanlar olmak ze
re, ie yaramaz hale getirmek olduunu sylemektedir.
Wilsonun uygulamalar bu dorultuda olmutur. ngil
terenin Orta Amerikada bulanan petrol yataklar zerin
deki kontrolne son verdirmitir. Bu asrn bandan beri
petrol yataklarnn kontroln elinde bulundurmak,
dnya meseleleri zerinde sz .sahibi olabilmenin olmaz
sa olmaz koullarndan biri olarak addedilmitir. Bu kay
naklardan gelen finansal g ise iin abasdr. Avru
pann kontrol altnda bulunan Amerika topraklan ze
rinde kurdurulan bamsz dsvletler, Avrupann kontro
lnden Amerikann kurtuluuna hz kazandrmtr.45
kinci Dnya Savandan sonra ABD dnyay istedii
72

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

gibi biimlendirme, prensiplerini ok geni corafya par


alar zerinde uygulama ansna sahip olmutur.
ABDni tehdit ettii iddia edilip Amerikan halknn korkutulmasmda kullanlan c roln artk Hunlarm veya
ngilterenin stlenemeyecei kadar Washington glen
mitir.
Yabanc glerin ABDnin gvenliini tehdit ettiine
nc Dnya lkelerinin insanlarn inandrmak gide
rek glemitir. Kennedy ynetimi 1961 senesinde K
baya dier uluslarn da ibirlii ile saldrmak istediinde
Meksikal bir diplomat, Kbann gvenliimiz iin ak
bir tehdit olduu iddiasnda bulunursak krk milyon
Meksikal glmekten katlr demi, Washingtona istedi
i destek verilmemitir.46 Gelimi Bat Avrupa farkl d
nm, itidal gstermi meseleyle ilgilenmi, ortal
kahkaha tufanlaryla kartrmamtr.
Souk Sava sona ermitir, ama uygulamalar bu kez
baka dmanlara kar olmak zere aynen devam et
mektedir: Aralk 1989da Bush ynetimi Panamay igal
ederken Sovyetler bahanesinin artk kullanlabilirlii
kalmamt. Bu kez de eroin tacirleri bahane olarak ileri
srld, bu kimselerin ABDnin varln tehdit ettii sa
vma snld.47
Bu hal zere srp giden saldrlara bahane olarak
gsterilenlerin bir laf salatas olmaktan teye gemedii,
gereklerin bu laf kalabalnn gerisinde sakland g
rlmektedir.

73

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

4. Bolevikler ve Mutediller
Olaylarn hep yle devam edecek sanlan ak 1917 Bol
evik devrimiyle yapsal deiikliklere urad. Daha nce
yaplan mdahalelerde frsatlar deerlendirme, toprak
igali, ticar adan avantajl konuma geme, Avrupal ra
kiplerin iini bozma ve onlarn yerine geme gibi saikler
hkim idi. Oysa kinci Dnya Sava ile birlikte artlar
deiti. Deien artlar beraberinde baka deiiklikleri
de getirdi. Bunlardan biri de mdahalelerin ideolojik er
evesi oldu.
Avrupa zayf dmt, ilk kez Birleik Devletler bir
kresel g olarak ortaya kmaktayd. Gelimelere tek
bana yn verebilecek gteydi. Bolevik devrim, Rus
yann elinde bulundurduu ve ABDninki ile kyaslana
mayacak kadar zayf olan akser gc nedeniyle deil fa
kat kapitalist dzene
meydan okuyan ideolojik yap
s itibariyle ABDnin arayp da bulmakta zaman zaman
zorland kresel dman hizmetine altn bir tepsi ie
risinde sunmaktayd. Bu lekte ve nemde bir tehdidi
deerlendirmemek, skalamak olmazd. Senatr Warren
Harding klca ilk sarlanlardan oldu: Bolevizm bir teh
dittir. Vahi bir hayvandr, katli vaciptir. deyip saldry
balatt.48Edinilmi avantajl durumu, dnyanrn atsn
da kurulmu saltanat tehdit edecek her gcn, son de
rece ciddi olarak gslenmesi kanlmazdr. Cari dze
ni tehdit eden herkes canavarn tohumu, gerek kimlii
ni saklamaya alan komnist veya Bolevizmin zihni
yetini ifal ettii bir salak olarak damgaland. Canavara
ve giderek uzayan kollarna kar tavr koyanlar mute
74

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

diller olarak isimlendirildi. Bu emsiyenin altnda zu


lm erbabndan kitlesel cinayetlerin planlayclar ve fa
illerine kadar uzanan geni bir yelpazede yer alan insan
lar bulunmaktayd: Setikleri taktikler farklyd. Kimile
ri reformlar yaparak canavar tehlikesiz hale getirmeyi
uygun buluyordu. Sonu alnamazsa daha sert tedbirlere
bavuralm diyorlard. Bazlar reformlar kmsyor,
canavar kalbinden vuralm, ii bitirelim dncesindeydi. ABDde ise muhalifleri ve ii hareketlerini yok ede
lim diyenlerin yansra daha ince ayar teklifleriyle ortaya
kanlar da vard. lke dnda ise taktikler tehlikenin
arz ettii karaktere gre uyarlanmaktayd. Canavarn yok
edilmesi ise ilke olarak kabul edilmekteydi. Bu genel ide
olojik ereve ve yanstt sosyopolitik gerekler, mda
hale hareketlerine t ilk yllardan itibaren farkl bir yap
kazandrd.
lk deerlendirmeler, endstrilemi Batnm smrboyu lkelerinden biri olan talyada olup bitenlerin belir
ledii ereve ierisinde yapld. Burada oluturulan mo
del, dier lkelere de gnmze kadar uygulanageldi. Bu
bakmdan yakndan incelenmesinde yarar olduu gr
ndeyiz.
i hareketlerinin hz kazanmas talyay sosyal dev
rim ve organizasyonsuzluk problemleri ile kar karya
getirmiti. Wilson ynetimi olup bitenleri yakndan izle
mekteydi. Dileri Bakanlndan bir yetkili Eer yete
rince dikkatli davranmazsak ikinci bir Bolevik devriminin douu kanlmaz olur demekte ve unlar syle
mekteydi:
Italyanlar ocuk gibidir. Dier milletlerden daha ok
yneltilmeye ve yardma muhtatrlar.
75

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

Mussolininin Siyah gmleklileri problemi iddet yo


luyla zmlerdi. Ekim 1922de Mussolininin ynetimi
altnda gerekletirilen ve talyada demokrasinin lm
ile sonulanan Roma yryn tasdik eder bir havada
izleyen ABDnin Roma bykelisi bir gen devrimi
gerekletirildi demekteydi. Faist kundaklar ii
ayaklanmalarn hkmetin de yardmyla baaryla bas
trdlar ve demokrasinden sapma hareketini tamamlad
lar. Birleik Devletler bu gelimeleri memnuniyetle izle
mekteydi. Faistler talyada Bolevizmi bastrma yetene
ine sahip en gl faktrd. Gelimeleri keyifle izleyen
Washingtonda Roma sokaklarna dklen genlerin co
kusu ve sert tavrlar ilk endieleri yreklere drm
t. Yrekleri baarnn alyla alev alev yanan bu insan
larn nerede ve ne zaman ve nasl durdurulabilecei bel
li olmayabilirdi. Eli, raporunda, Faizme atfta bulun
makta, beyinsiz halk srlerinin kahramanlk trkle
rinin rzgarna kaplp dramatik bir tarzda srklendik
lerinden sz etmekteydi.49Faizmin karanlklar tal
yann zerine kerken Washingtonun ve Amerikal
iadamlarnn yardmlar da artmaya balad. Sava son
rasnda imzalanan bor anlamalarn en hogrls ve
en kapsamls talya ile ABD arasnda imzaland. Faist
rejim yerini salamlatrrken; ABDnin talyadaki yat
rmlar da hz kazand, ii hareketleri ve dier demokra
tik dzensizlikler bastrld.50ABDde ii liderleri bu ha
reketleri memnuniyetle izlemekteydiler. Samuel Gompersin bakanl altnda AFL tarafndan yaynlanmakta
olan The American Federationist faizmi komnizme bir
engel ve millet leinde sonu almaya muktedir bir ha
76

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZt

reket olarak deerlendirip alklad. Bir ulusun dalm


uzuvlarn tekrar bir araya getirdiini syledi; emein,
sermaye ve devletin yannda ikinci plana itildiini gr
memezlikten geldi. Faist Mussolininin beraberinde ge
tirdii kuramlarn Bolevizm mikrobunu alm endstri
iilerini ifaya kavuturduu mjdesini verdi. Mussoli
ninin aktif tutumu cazibe merkezlerinden biri olmutu.
zgr dnyaya muhalefet de etse, elinde kam at srtn
da dolayor da olsa Amerikal ticaret birlikleri ve ia
damlar; esas amac baarmak olan, teori retmek yerine
eylem yapmay amalayan, birbirlerinin grtlana sarl
m bir topluluun yerine organize olup retmeyi baar
m bir topluluk ikame etmeyi kendisine gaye edinmi
bulunan bi ahsn sevilecek, sempati ile karlanacak
yanlarn bulacaklardr.51
AFEye gre Mussolini trene tam zamannda binmi
ti; bu bakmdan iileri ve demokratik kurumlan sustu
rup etkisiz hale getirmesi ok zor olmamt.
Mussolini lkesine etkin bir ynetim ve refah getiren,
canavann grtlan kesen ve krl yatrmlara ve ticarete
lkesinin kaplarn aan mutedil bir devlet adam ola
rak vasflandrld ve bu gr kamuoyunda yaygn bir
kabul grd. J.P. Morganm ortaklarndan Thomas Lamont i aleminin duygularna tercman oluyor, Mussoliniyi talyan faizmi iin bir misyoner olarak nitelendiri
yor ve II. Dueye hayranlklarn bildiriyordu. ok b
yk zat. talyada ok byk iler baard. lkesinin y
netimini etkin ve baarl klan ok deerli fikirleri var
diyerek vgsn srdryordu. Kuhn, Loeb, and
Co.nun ileri gelenlerinde biri olan Otto Kahn, kavgann,
77

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

grltnn pek bol olduu Italyan parlamentosunu ka


patt, ok zaman kaybna neden olan brokratik engel
leri kaldrd ve dzen, disiplin, alma, lke iin feda
krlk ve inan faktrlerini lkenin tm genlerine ala
d iin faizme vgler dzyor, bu baarlarn ileri g
rl ve pek yksek liderlik vasflaryla donatlm bir
byk insann, Benito Mussolininin nderliinde ger
ekletiini sylyordu. United Steeiden Hkim Elbert
Gary ii daha ileri gtryor, Tanrm bize de bir Mussolini gnder diye yakaryordu. Faistlerin i bana geldi
inden bu yana bir tek grevin bile yaplmadndan ABD
bykelisi pek etkilenmi gzkyordu.52 Ayn eli
Mussolininin totaliter anlayndan ve uygulamalarn
dan da haberdar idi. Faizm zgr basnn sesini ksm,
toplanma zgrln ortadan kaldrm ve emri altn
daki silahl glerin desteiyle faist dzene aykr den
nice unsuru yok etmiti. Faist ynetiminin gerekletir
dii bir byk darbenin ardndan ubat 1925de Washingtona gnderdii raporunda Bykeli yukarda s
zn ettiimiz gereklere iaret etmekteydi. Buna ra
men Mussoliniyi mutedil olarak nitelendirmeye Bat
alemi uzun sre devam etti. Bolevizm tehlikesini yiit
e gsledii, sa kanattaki ar ular tehlikesiz hale
getirdii sylenildi. Bykeli Henry Fletcherin deer
lendirmesine gre talya Mussolini ve Faizm ve Giolitti ve Sosyalizm arasnda bir tercih yapmak noktasna s
rklenmiti. Giolitti dnemin liberal Babakan idi ve i
i hareketlerinin bastrlmasnda Mussolini ile ibirlii
yapmt. Buna ramen imdi hedef haline gelmiti.
Halk, faist ynetimin getirdii bar ve refah ortamn
78

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

ifade zgrl, gevek ynetim ve bolevizmin babo


zuk dzenine tercih etmiti. Bay Fletcher raporunda bu
nlar sylyordu. Dileri Bakan Frank Kellogg tm
muhalif gruplar komnistler, sosyalistler ve anarist
ler olarak damgalyordu.
Dileri Bakanl Bat Avrupa Masas Bakan Willi
am Castle 1926 senesinde Duenin yntemleri Ameri
kan yntemleri deildir, ne var ki bizim lkemizde uygu
lanamayacak olan ynetimlerin, yaps bizimkinden ok
farkl olan Italyanlara uygulanmasnda da bir saknca
yoktur demekteydi. Due hazretleri ve etkili yntemle
ri siyaset adamlar ve entellekteller arasnda pek rabet
grd. Due, ilerici bir zat olarak algland.331919 sene
sinde Kellogg bir senatr sfatyla lkenin durumundan
honut olmayan insanlarn bir snf atmas iine ek
meye alan nihilistleri ve komnistleri iddetle kna
d. Dileri Bakan olduu gnlerde ise lkeye kom
nistlerin giriini yasaklad, bunun devrimcilerin layk ol
duu en iyi muamele olduunu syledi. LaFollettin
progresivizmi ile sosyalizm, komnizm ve IWWyi ayn
sepete koydu. Kellogg, Rusyadan tannmalarnn bedeli
olarak Birleik Devletlerdeki propaganda almalarn
durdurmasn istedi.54 Bu, ilerde de ska tekrarlanacak
olan bir doktrini ve tehdidin ideolojik boyutunu, kapita
list dzen iin arz ettii tehlikeyi n plana karmaktay
d.
Byk kntnn etkileri dalga dalga Avrupay
sarsar, sosyal politik bunalmlara sebebiyet verirken fa
ist talya dzen ve istikrarn hkm srd, snf a
tmalarndan azade, ii kesiminde ve solculardan gelen
79

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

tehditlere kar korunmu bir huzur adas olarak vgler


almaktayd. Fortune dergisi 1934 senesinde talya ya
ayrd bir nshasnda gelimelerden huu ile sz et
mekte, Makarnaclarn keyfinin yerinde olduu belir
tilmekteydi. Dierleri de ayn grteydi. Dileri Ba
kanl mensuplarndan Norman Davis, 1933 senesinde
Dilikiler Konseyinde yapt bir konumada talyay
baarsndan dolay kutlamaktayd. Ayn toplantda ko
nuan talya Bykelisi talyann kendi evini nasl d
zene soktuunu, snf savama nasl son verdiini anlat
tktan sonra dinleyiciler tarafndan cokuyla alklan
maktayd. Bu alklar, Mussolininin yaptklarnn onay
lanmas anlamna gelmekteydi. Rooseveltin talyada g
revli Bykelisi Breckenridge Long, talyada baarl i
ler yapan faist hkmetten cokuyla sz etmekteydi.
Hoover dneminde dileri bakan, Roosevelt dnemin
de sava bakan olarak grev yapm olan Henry Stimson, kinci Dnya Savandan sonra verdii bir demete
gerek Hooverin ve gerekse kendisinin Mussolmiyi tu
tarl ve ibilir-ibitirir bir lider olarak grdklerini syle
mitir. Deniz General Smedley Butler 1931 senesinde
Mussolini ile ilgili olarak hoa gitmeyen baz szler etti
inde kendini hemen skynetim savcsnn karsnda
buluvermitir. Stimson, generalin sylediklerinin doru
olup olmadn aratrmak zahmetine girmeyi gereksiz
bulmutur. 1934 senesinde yaplan seimlerde Mussolini
oylarn %99unu alnca Washington bu sonucu faist y
netimin halk tarafndan kesinlikle desteklendiinin p
he gtrmez bir kant olarak kabul etmitir. 1933 sene
sinde Mussoliniden bir talyan centilmeni olarak sz
80

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

eden Roosevelt, faist ynetime dzlen vglerin b


yk bir ksmna yrekten katlmaktayd.55Mussolininin
Habeistan igal etmesi knand, fakat ABD ile faist
talya arasndaki ilikilere bir zarar vermedi. Gerekesi
ise Bykeli Long tarafndan yle akland: Mussolini
der ve lke lidersiz kalrsa bolevizmin saldrsna u
rar: zel mlkiyetin hl hkm srd endstri mer
kezlerinde ve tarm alanlarnda Komnizm hkim olur.
1937de kaleme alnm bir dileri bakanl raporunda
u cmle yer almaktadr: Faizm, talyann ruhuna
damgasn vurmutur. Kaosun yerine dzeni, babozuk
luun yerine disiplini, iflasn yerine dinginlii ikame et
mitir. Bu kadar byk baary bu kadar ksa bir sre
de gerekletirebilmek iin zorlayc tedbirler almak ge
rekmitir cmlesi ile rapor devam etmektedir. Ayrca,
Hitlerin idaresi altndaki Almanya gibi talya da i sava
boyunca Rusyann Ispanyada etkili olmasna frsat ver
memitir. Washington, Ispanyol faizminin liberal de
mokratik cumhuriyete kar desteklenmesi eklinde so
nu veren bir tarafszlk politikas izlemitir. Halktan
kaynaklanan devrimci zgrlk hareketleri karsnda
ise Bat ve Stalin ile ortak almtr.56 Bir akademisyen
olan David Schmitz, an sol ile ar san ortasnda bir
yerde konumlanm bulunan mutedil faist modelin
talya iin gelitirilmi bulunan formunun nazizme de
uygulanabileceine iaret etmektedir. Schmitz, sosyal
dzeni tesis edeceine, bolevizme geit vermeyeceine,
yabanc sermayeyi kollayp gzeteceine namus sz
veren mutedillerin, mutedil bir temsilcisi olarak Hitlerin
seildiine iaret etmektedir. ABDnin Berlinde grevli

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

bir diplomat 1933 senesinde yazd bir raporda Alman


yann umudunun Nazi partisinin daha mutedil kesimi
nin elinde olduunu, bu kesimin liderliini de meden ve
makul bir kimse olan Hitlerin stlendiini ve vahet
armlar yapan kesimler zerinde hkim olabilir:e g
cnn bulunduunu ifade etmektedir. 1937 senesinde
ABD Dileri Bakanlnm gr, faizmin, ABDnin
ekonomik karlar ile badaabilecei dorultusunday
d. Avrupa Masas tarafndan hazrlanan bir raporda fa
izmin zengin ve orta snflarn kendilerini koruma hak
ve igdsnn tabi bir sonucu olarak ortaya kt,
Rusya devriminde grld gibi yoksul snflarn solda
yer almalarnn faizmin doumuna hz kazandrd ile
ri srld. Faizmin baars iin dua etmek gerekti. Ak
si takdirde orta snfn da sola kaymas ve ii hareketle
rinin hz kazanmas kanlmaz olacakt. Avrupa faizmi,
ABDnin karlarna dorudan doruya saldrana kadar
hogr ile karland. Ayn deerlendirme Japon faizmi
iin de geerliliini srdrd.57 Mihver gler kinci
Dnya Savanda birbirlerinin dman oldularsa da bir
birleri ile ilgili grlerinin, deerlendirmelerinin genel
erevesi hi deimedi. Birleik Devletler, 1943 senesin
de gney talyay kurtarrken, Churchillin Esas dikka
te alnmas gereken; kaosu, bolevizmi veya i sava n
lemektir. Kral ve onun etrafnda birlemi vatanseverler
ile aha kalkm bolevizm arasnda herhangi bir engel
yoktur cmleleriyle dile getirdii tavsiyesini dikkate al
mtr. Birleik Devletler Krala destek oldu. Faist rejim
lerle ibirlii yapt. Ar sa uta bulunan bir diktatr
olan sava kahraman Mareal Badoglio ile birlikte hare
82

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

ket edildi. Fransz faist Amiral Darlan 1942de Kuzey


Afrikada Nazi kontrolnden kurtarlan ilk blgenin ba
na getirildi. Henry Stimson ve dileri ibirlii yaptlar,
faist lider Dino Grandiyi i bana getirmeye altlar.
Mussolini dneminde st dzeyde grev yapm bulu
nan Grandiyi komnistlerin arlklar sebebiyle faiz
me yneldiini iddia ettikleri siyah gmleklilerin mute
dil bir yesi olarak kabul ettirmeye gayret ettiler. Tari
hin yeni batan yazlmas trnden olan benzeri teeb
bslere sa kanatta ve neo-nazi evrelerde de rastlamak
olasdr. Tm dnyada olduu gibi talyada da faistler
ve erikli mttefik kurtarclarn desteiyle i bana ge
tirildiler. Genel ama anti-faist direnii yok etmek, da
yand glerin altn oymak ve geleneksel dzeni yeni
den tesis etmek ve ABDnin hakim olduu bir ortam
oluturabilmekti.58 Schmitz u deerlendirmeyi yapmak
tadr: Mussolini tarafndan ynetilen mutediller ile kont
rol altnda tutmak istedii ar utakiler arasndaki
fark, faizm zerinde kafa patlatan dileri bakanlnn
zerinde en fazla durduu nokta durumuna geldi ve iki
sava aras yllarda Mussolininin srekli olarak destek
lenmesi iin ideolojik zeminin olumasna katkda bu
lundu. Mussolini zerine ina olunmu bulunan model
Hitlere de aynen uyguland. Hitler de Kremline kar
mcadele veren mutedil bir lider olarak deerlendirilip
Washigtonun d politikasn hazrlayan beyinler tara
fndan nerede komnizm tehlikesine engel kartmak
gerekiyorsa orada aynen kullanld.59ABDnin geleneksel
mdahale alan konumunda bulunan Latin
Ameri
kada szn ettiimiz modelin uygulamalar kendini
83

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

daha bir belirgin tarzda ortaya koyar. Birinci Dnya Savandan sonra igal gerekesi deimi, yeni bir form
kazanm, yeni bir analitik ereveye oturtulmutur. O
zamana kadar ABD, Latin Amerika lkelerinden gzn
kestirdiine mdahale etmek iin Avrupal dmanlarn
dan, zellikle de ngiltere, Fransa veya Almanyadan ge
len gvenliine ynelik tehditleri bahane ederdi.
ABDnin zamanla gcnn daha artmas, Latin Amerika
lkelerinin ise greceli olarak daha gszlemesi sonu
cu bu blgenin ABDnin gvenliine ynelik bir tehdit
oluturduu hikayesine inanan kalmaynca bu kez de
bolevizm tehlikesi ila niyetine kullanlr oldu. Meksika
devrimi ve ekonomik nasyonalizme ynelmi admlar
Washingtonda gzlerin almas, kulaklarn dikilmesi
sonucunu dourdu. Meksika anayasasnn yirmi yedinci
maddesi zellikle doal kaynaklarn ilenip gelitirilme
sinde devlete grev veriyordu ve ekonominin ynetilme
sinde devleti zel sektrn nne koyuyordu. zel ml
kiyetin gerektiinde kamu yarar iin devletletirilmesi
ne olanak tanmaktayd. Hi gecikmeden Meksika anaya
sas ile bolevizm arasnda paralellikler kuruldu. Ameri
kal yatrmclar iin Meksikadaki gelimelerin bir tehdit
oluturduu, benzeri tehditlerin baka lkelerde ve biz
zat ABD topraklarnda ortaya kmas iin zemin hazrla
d ileri srld. Domino etkisinden ska sz edilir ol
du. ABDnin Meksika Bykelisi Henry Fletcher 1918
senesinde Washingtonu uyarp Meksikann amacnn
Monroe Doktrinini hortlatmak, dolaysyla Birleik Dev
letlerin kta zerindeki hakimiyetini azaltmak olduunu
syledi. Daha nce szn ettiimiz gibi Fletcher ksa
84

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

bir sre sonra talyaya atand, Mussolini faizminin sz


cs kesildi. Faizmin, bolevizmin nnde bir engel ol
duu grn savundu. Fletcher; 1919 senesinde Ba
kan Wilsona yazd bir mektupta Meksikay haram k
lacan syledi. Birka sene sonra Dileri Bakan
Frank Kellogg, Meksikann ekonomik nasyonalizm
programlarnn Meksikay dnya kamuoyu nnde su
lu durumuna drdn ve ABDnin karlarn ciddi
olarak tehdit ettiini ilan etti. O gnden itibaren Meksi
kaya dman gzyle bakld. Bu lkeden gelecei ileri
srlen tehditler bolevizmden gelecek olan tehditlere
denk olarak telakki edildi.61 Fletcherin Wilsona yapt
bu uyary takiben Walt Whitman ve dierleri tarafndan
Meksikaya layk grlm olan zavall, yetersiz Meksi
ka ve benzeri sfatlar ska telaffuz edilir oldu. Meksika
lIlarn tek balarna ayakta kalmay beceremeyecekleri,
yabanc yatrmclar olmadan endstrilerini gelitiremeyecekleri, yeterli eitim ve donanmdan yoksun bulun
duklar iddia edildi. Aradan birka yl geti. Bykeli
James Sheffield, Medeni ve dzenli Avrupa hkmetle
ri ile Latin Amerikann az gelimi, beyni ABDye yne
lik nefretle iyisinden dumura uram Latin Amerika h
kmetlerini ayn kefeye koymann, her ikisine de ayn
tarzda davranmann ne denli yararsz olduundan dem
vurmaktayd. Sheffielde gre Meksikallar beyaz rktan
deildir. Kzlderili kkenlidirler, insanlara nefretle ba
karlar. Hkmetlerinde de pek az beyaz vardr. Dier
yetkili azlar da koroya katldlar. MeksikalIlarn zihin
sel yetersizliklerinden, tpk Italyanlar gibi kendilerini
ynetmekten aciz olduklarndan, hkmeti kim eline
85

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

geirirse onun klesi olduklarndan sz eder oldular. Bu


amur atma iinden Venezuela da nasibini ald. Ne aptal
lklar, ne siyas adan yeterince gelimemi olduklar ve
ne de kalitesiz bir rka mensup olduklar kald. Dier La
tin Amerika uluslar da ayn kefeye konulmaktayd. Say
gn bir devlet adam olarak bara yapt katklardan do
lay Nobel dlne layk grlm olan Elihu Root,
1927 senesinde ABDnin Latin Amerika lkelerinin ba
mszln hangi esaslara istinaden tand sorusunu
gndeme getirdi. Roota gre, ocuk gibiydiler ve bam
sz bir lke olmann gereklerini yerine getirebilecek du
rumda deildiler. Meksikann demokrasisini pekitir
mek iin att admlar, zencilere oy verme hakknn ta
nnmas, Roota gre, byk hatalar idi. Meksikann he
men isava takiben att bu admlarn ok vahim so
nularnn olaca Root tarafndan ac bir dille iddia edil
mekteydi. Aradan nice yllar geecek ve bu iddialar bu
kez de Dean Acheson tarafndan ve Gney Afrikal Beyaz
rklar iin tekrarlanacaktr. Root, bir diktatrn yne
timi altnda bara ve zenginlie ulamann keyfini sren
talyay Meksikaya rnek olarak gstermekteydi. Venezuelada grevli Amerikal bir diplomat Latin Ameri
kann az gelimi insanlar iin pederahi bir hkmet
tarznn pek mnasip olaca grn savunmaktayd.
Formel demokrasinin bu lkelerin iine yaramayaca
grndeydi: Venezuelal diktatr Juan Vicente Gomezden vgyle sz ediyor, bu zatn Meksika rnein
den de ders alarak cmert bir diktatrln, anarik bir
demokrasiye tercih edilmesinin gerektiini sylyordu.62
Bazlarna gre bu blgelerin ilk halklarnn durumu da

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

ha umutsuzdu. Banker Thomas Lamonta gre aklsz


dersen bunlard, cahil dersen bunlard, gvenilemez der
sen bunlard. Bunlarla uramak sabr ii idi, zaman ii
idi. Benzer duygular ve dnceler daha ileri yllarda da
dile getirilmitir. Dileri Bakan John Foster Dulles,
Bakan Eisenhowara u tavsiyede bulunuyordu: Eer
srtlarn svazlar, kendilerini pek sevdiin izlenimini
uyandrabilirsen Latin Amerika lkelerine planlarn ka
bul ettirebilir, irketlerimizin bu lkelerden bolca kar
salamasn mmkn klabilirsin. Ayn izgiyi takip
eden ABDnin Kosta Rika Bykelisi Robert Woodward,
Washingtondan u ricada bulunmaktayd: United Fruit
Company iilerine kar daha yumuak davransn, onla
ra daha yakn ilgi gstersin. Bunun pek olumlu psikolo
jik etkileri olacak, yerli halkla olan problemleri asgariye
inecektir.63zerinde alaca insan malzemesi ellerine
emanet edilmi cmert fakat bencil bir profesrn d
rstl neren-doru yola yneten abalarnn bir ara
olarak kullanmak suretiyle dnyann insanla susam
rencilerine zgrlk datma abalarn takdir etmek,
herhangi bir kimse iin zor bir i deildir.
Bolevik tehdidin dnya genelinde kapitalist dzenin
hayatiyeti iin oluturduu tehlike balamnda yorumla
np deerlendirilen sosyal deiiklik ve ekonomik nasyo
nalizm belalarn defedebilmek iin Birleik Devletler,
ynn, diktatrlere ve tiranlara evirdi. Bunda, bu yol
da baz faist modellerin elde ettii baarnn rol oldu.
Venezuela arpc bir rnek oluturmaktayd. lke yne
timini eline geirmi bulunan despot General Gomez ile
Washingtonun aras gayet iyi idi. nsan haklar iin veri
87

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

len savata Gomez Almanyann yannda yer alnca araya


kara kedi girdi. Bakan Wilson, Gomezin yolsuzluklar
na, despot ynetimine daha fazla tahamml gstereme
yeceklerini syledi. Dier Latin Amerika lkelerinde var
olan ve ABDnin karlarna ters den ekonomik nasyo
nalizm ve radikalizm tehlikelerinin lkesinde boy atma
sna frsat vermeyen Gomez tekrar Washingtonun gz
ne girmeyi baard. Dn ABDnin tenkit ettii yolda ve
hi tepki almadan seyrine devam etti. Yabanc smrye
lkesini amas, her trl kusurunun hogryle kar
lanmas iin yeterli olmaktayd. Bamsz milliyetiliin
karsna rk nefretin ve husumetin dozu iyi ayarlanm
bir karmn karma hususunda gsterdii baars ne
deniyle mutedil olarak vasflandrld. lkeyi imtiyaz
l snf ile yoksul kesim arasndaki i savatan koruduu
ve komnizmden ve ekstrem radikalizmin her trl for
mundan uzak tuttuu iin alkland. Dileri Bakanl
nn 1929da yaynlanan bir raporunda Venezuela hal
knn kendi siyas ve ktisad karlar ile ilgili kararlar
salkl bir tarzda verebilecekleri gne kadar demokrasi
den uzak tutulmasnda, bir diktatrn koruyucu ve kol
layc kanatlar arasnda gelimesinde yarar olduuna
iaret edilmektedir.64 rneklerin de gsterdii gibi eko
nomik nasyonalizm ABDnin fkelenmesine sebep ol
maktadr. Nerede mmkn olursa hemen orada bolevizmin Bat medeniyetini ykma niyetinde olduu iddias
ortaya atlmaktadr. Bolevizmin katlinin zorunlu olduu
ileri srlmektedir. Bu, neredeyse tarihin bir hkm ola
rak takdir edilmektedir.
in z John E Kennedynin ifadesiyle u noktada
88

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

dmlenmektedir: Biz drt ba mamur demokratik


rejimleri gayrsma tercih ederiz. Ancak Trujillo ile Castro arasnda bir seim yapma durumunda kalrsak Trujilloyu tercih ederiz. Burada u noktaya aklk getir
memiz gerekecektir: (1) Castro kavram ok geni kap
saml bir kavramdr. lkesinde tebas ile birlikte huzur
iinde yaayan, Churchillin tavsiyeleri dorultusunda
hkm sren ve beer ve madd kaynaklarn keyfini
karan varlkl kimselere ynelik problemler reten her
birey bir Castrodur; (2) Trujillo ise ne kadar vahi olur
sa olsun ilevlerinde kusur etmedii mddete bir mu
tedil olarak vasflandrlacaktr; (3) Trujillo kendisine
biilen grevin dna kar, bize zarar vermeye, ayam
za basmaya kalkrsa hemen kendisinden mutedil s
fat alnacak, canavar sfat ile etiketlenecek ve zararsz
hale getirmek iin gerei yaplacaktr. Gnmze kadar
bu hikaye defalarca kaleme alnm, defalarca sahnelen
mitir. Saddam Hseyin, bu dizinin en son rneini olu
turmaktadr.
ABDnin kresel bir g olmad gnlerde kulland
mdahale bahaneleri Birinci Dnya Savandan sonra
deiiklie uramtr. Bolevik tehdidinin kalkmasn
dan sonraki yllarda da bahane yaratp gereini yerine
getirme senaryolarnn gndemde kalmas iin her trl
ortam var olmaya devam edecektir.
5. Politikann Temelleri
ABDnin Souk Sava yallarnda uygulad politikann
ana izgilerini tespit edebilmek iin lke iinde yaplan
planlama almalarna bir gz atmak yeterli olacaktr.63
89

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

O gne kadar tarihin ahit olmad bir ekonomik ve as


keri gcn mmessili olan ABD o gne kadar tarihin a
hit olmad bir kresel g olmann hazrlklarna gir
miti. Gerek devleti ynetenler, gerek byk irketlerin
sahipleri Washingtonun eline gemi bulunan bu imk
n deerlendirip kendi karlarna hizmet edecek bir
dnya dzeni kurmann arayna girdiler.
Sava boyunca ABDli planlamaclar Byk Alan
kavramn gelitirdiler. Byk Alandan kast, ABDnin
karlarna zarar gelmeden ilerin yrtlmesini mm
kn klacak bir blgenin belirlenmesi ve kontrolnn
ele geirilmesi idi. Balangta Byk Alanm Alman
yann nfuz alan dnda kalan Uzak Dou, eski Britan
ya mparatorluunun boaltt blgeler olarak belirle
nen snrlar, zaman ierisinde deiikliklere urad. Bat
yarmkre ile ibirlii ngrlmekte, Latin Amerika ve
Pasifik doal nfuz alanlar olarak deerlendirilmektey
di. Ab e Fortas bu gelimelerin gerekesini u cmlelerle
zetlemekteydi: Yapmak istediklerimiz, dnyann g
venliini salama sorumluluumuzun doal neticeleri
dir. Bizim iin iyi olan dnya iin de iyidir. Gelimeler
ngilizlerin houna gitmiyordu. Amerikanm karlarn
hereyin nnde gren, iyiliksever amca havalarnda ii
ni yrten ve ngiltereye dirsek kp sofradan uzakla
tran ekonomik emperyalizm Londra tarafndan iddet
le knand. Almanyann da saf d braklabileceinin
anlalmasndan sonra Byk Alanm snrlar tekrar gz
den geirilip geniletildi. Bu planlar byk bir baar ile
hedeflenen blgelere uyguland.
Sovyetler Birliinin Kzl Ordu tarafndan kinci Dn
90

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

ya Savanda igal edilen topraklar zerinde kontrol


elinde bulundurmasn gvercinler uygun bulmaktayd.
ahinlerin ise gzleri ykseklerdeydi. Beklentileri NSC
68in stratejisinde ifadesini bulmaktadr. Washingtonun
Kremlin politikas bu iki u arasnda gidip gelmitir.
Bir yandan ok geni ve Washingtondan pek uzak
topraklarn kontrol ile, br yandan da halkn asker
mdahaleleri ve silahlanma iin harcanan paralar ho
gryle karlamasn mmkn klacak die dokunur,
hatr saylr bir dmann her an hizmete hazr vaziyet
te bulundurulabilmesi meselesi ile uralmtr.
Byk Alanm belirli bir yapsnn olmas gerekiyor
du. Geleneksel yap restore edilecek, sanayilemi toplu
luklar bu yoldan yeniden biimlendirilecekti. Tm geli
meler ABDnin kollar ve denetimi altnda gerekleecek
ti. Tabi liderleri olan Almanya ve Japonyann etrafnda
organize olacaklard. Asker igal altnda demokratikle
me yolunda atlan ilk admlar, Washingtonda ve i ev
relerinde olumlu izlenimler brakt. 1940l yllarn son
larnda ii hareketleri iyice dumura uratlm, gelenek
sel ticaret kesiminin hkmranlnn pekitirilmesi yo
lunda nemli mesafeler katedilmiti. Her lkenin serma
ye snf ile Amerikan sermayesi arasnda balar kuruldu.
Dn ngilterenin ABDne yaptn bugn ABD ngilte
reye yapmaktayd.66 Avrupa ekonomik topluluunu
oluturma yolunda atlacak admlarn ekonomik perfor
mans artraca, sosyal snflar i aleminin emsiyesi al
tnda toplayaca ve Amerikan sermayesi iin yeni pazar
lar ve yeni yatrm sahalar aaca umulmaktayd.
ABDnin kresel hakimiyeti altnda Japonyann yresel
91

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

lider roln oynamas uygun grlmekteydi. Japon


yann ABDne rakip olabilecei endiesi akllardan bile
gemiyordu. 19601 yllarn sonunda bile Kennedy yne
timi Japon ekonomisini ayakta tutabilmenin yollarn
aramaktayd. Nihayet Vietnam Sava kt. Kore Sava
gibi bu savata ABDne ok pahalya mal oldu. stelik Ja
ponyann da pek yararna oldu dorusu.
Bugn gerek olmu dnn beklentileri ile ilgili baz
ilgin yanlglardan rnekler verelim. Daha sonra Foreign
Policy dergisinde editr olarak grev yapacak olan Alan
Tonelson, ABDnin Bat Avrupada ve Japonyada endst
ri merkezleri oluturarak bu blgeleri kalkndrmak ve
bu endstrileri kendi endstrisi ile ak atar duruma ge
tirebilmek iin harcad abalarn bouna olduunu ile
ri srmekteydi. Bylesi bir beklenti, bylesi bir umut
gereki olamazd. Orduda ve i aleminde st dzeyde
grev alm, Almanyann ve Japonyann ekonomilerine
ticaret erbabnn kontrol altnda olmak kaydyla canl
lk kazandrma giriimlerinde aktif olarak rol alm biri
olan William Draper, Japonyann ABDnden alaca
hammadde iin gerekli olan dolarlar temin edebilecek
kadar mal satabileceinin ok pheli olduu grn
dedir. ABDnin beklentilerindeki yanlglar ile James Reston ve dier ideologlar tarafndan srarla dile getirilen
Birleik Devletlerin savaa zgrlkleri savunmak iin
katld iddias arasnda bir msavilik bulunduunu da
bu noktada belirtiverelim.67 1947 senesine gelindiinde
Avrupann gelimesinin beklenilen hzda olmad ve
hedeflere zamannda varlabilmesi iin ABDnin yardm
nn gerekli olduu anlald, ilk ciddi destek Marshall
92

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

Plan ile verildi. Bu programla ilgili almalar ile tan


nan Michael Hogan, plann ana hatlarn u balklar al
tnda zetlemektedir: Birleik Devletlerdekine paralel
bir Avrupa ekonomik federasyonunun kurulmas; eko
nomik, politik ve sosyal kaosun nnn alnmas iin
balangta her sene 2 milyar dolar tutarnda bir yard
mn yaplmas; Sovyetler Birliinden ve yerel komnist
partilerden gelecek zararlarn nlenmesi, bir baka de
yile komnizmin muhasara altnda tutulmas; ABDnin
Avrupaya ihra imknlarnn artrlmas, Avrupa ekono
misinin canlandrlmas, gerek Ktada ve gerekse Birleik
Devletlerde bireysel giriimciliin ve zel sektrn var
ln srdrebilmesi iin de gerekli grlmekteydi. Al
ternatiflerinin sosyalist giriimcilik ve devlet kontrol al
tndaki bir ekonomi olduu gr ileri srlyor ve bu
nun gereklemesinden de dehetle korkuluyordu. Ktada zel sektrn darbe yemesinin yansmalarndan
ABDnin kurtulamayaca kans hakimdi. Ne var ki Av
rupada yeterince dolar yoktu ve ithalat yapamyordu. Bu
durumun ise ABDnin yerel ekonomisi zerinde pek tat
sz yansmalar olmaktayd.68 Avrupann Japonyann
ekonomilerinin tekrar ayaklan zerinde durabilir hale
getirilmesinin ABDnin ekonomisi iin son derece nem
li olduu yolundaki inan, Birinci Dnya Sava sonras
yllarda Harding ynetimi iin pusula grevi yapmtr.
Ticaret Bakan Herbert Hoover Dileri Bakan Charles
Evans Hughes ve daha nice yetkili ABDnin ihra rn
lerine pazar bulabilmek iin Avrupann ekonomisinin
salna kavumasn olmazsa olmaz bir koul olarak
grp deerlendirmilerdir. 1921 senesinde Hughes,
93

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

Birleik Devletlerin zenginlii byk lde Avrupada


yaplacak ekonomik yatrmlara baldr inancn dile
getirmi, bizzat Bakan ancak bu yoldan bolevizmi alt
edebileceklerini telaffuz etmitir.69 Diplomasi tarihi uz
man Melvyn Lefflere gre gerek stratejik ve gerekse je
opolitik bak alarnda Marshall Plannm etkileri Avru
pann telerine uzanmtr. Marshall Planmn gndeme
gelmesinde birinci derecede etkili olan Avrupann dolar
al ksa srede giderilmi, Avrupa-ABD-koloniler ze
rinde kurulan ticaret geni, hedefe hzla yaklalmasn
kolaylatrmtr.
Avrupann ve Japonyann nc Dnya lkelerinin
pazarlarna girmesi ve bu lkelerden hammadde ithal et
mesi genel stratejik plann nemli bileenlerinden biri
idi ve Marshall Plannm genel amalarnn, yani
ABDne ekonomik kar salanmasnn; Avrupada g
dengelerinin ABDnin karlar dorultusunda yeniden
biimlendirilmesinin; Amerikann gvenliinin artrl
masnn; bir baka deyile hammadde kaynaklarnn, en
dstriyel styapnn, yetimi insan gcnn ve asker
slerin kontrolnn Washingtonun elleri arasnda bu
lunmasnn temini iin zaruri idi.
Leffler, Marshall Plamnn stratejik boyutlarnn dev
rimci milliyetiliin ve yerel komnist faaliyetlerin Avru
pann dna srlmesini ngrdn ifade etmekte
dir. Anti-faist direni hareketlerinin ve ska birlikte g
rld komnist elemanlarn sahip olduu prestij ve
Avrupal i adamlarnn faizm ile olan yaknl, bu
problemin zmn gletirmekteydi. Her lke halk
nn kendi kaderini kendinin tayin etme hakkna sahip
94

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

olduu yolundaki sylevler kelimenin tam anlamyla


szde kald. ABD, smrgelerin mevcut rollerini srdr
melerini kendi karlarna daha uygun grmekteydi. Ay
n deerlendirme demokrasi iin de geerli idi.
Komnistlerin, radikal demokratlarn, iilerin ve
benzeri tatsz faktrlerin lke ynetiminde aktif olarak
sz sahibi olmas kesinlikle arzu edilmiyordu. Marshall
Planndan yararlanan lkelere demokratik tercihleri em
poze edildi. 1948de talyaya neyi yapabilecei, neyi yap
mayaca dikte ettirildi: Sosyal amal yatrmlar ksla
cak, ii cretleri dk tutulacak, enflasyon kontrol al
tnda bulundurulacak, sermaye tevik edilecek, gerekli
parann bir ksm iinin cebinden temin edilecekti.70
Souk Sava dneminin ilk yllarnda itibaren Birleik
Devletler aksini ska telaffuz etmekle beraber self-determinasyon ve demokrasiye kar tavr koydu. Bu davran
nn pek derinlere giden kkleri vard. Verdii szler,
yapt vaatler hep lafta kald. nsan boyutlar pek cce
olan ama yapt ite pek mahir bulunan planlamaclar,
bu gerekleri itiraf etmekten ekiniyor da deildiler.
Bunlardan biri olan Dean Acheson unlar sylemektey
di:
Eer Formozada baarl olmay istiyorsak aday k
tadan ayrmak niyetimizi sakl tutmalyz. Eer asker
mdahalede bulunmak durumundaysak bunu Birlemi
Milletler klf altnda yapmalyz. Formoza halknn selfdeterminasyon isteklerini hararetle destekliyor gzk
meliyiz. Aksi iimize geliyorsa ve biz iimize geleni yap
maya kararl isekde gene de byle davranmalyz. Drst
olmak gibi, samimi olmak gibi bir mecburiyetimiz yok
95

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

tur.71 William Bordenm bir tespitine gre ABDnin yar


dm ad altnda verdii dolarlar sonuta dnp dolap
anayurduna dnmektedir. Dolar yardm aldn sanan
Avrupallar gereksinimlerini kendi paralar ile karla
maktadrlar: Avrupann dolar talebini karlamak ama
cyla yaplan yardmlarn yetersizlii ve yardm miktarn
artrma hususunda Kongrenin gsterdii isteksizlik D
ileri Bakan Acheson ve yardmcs Paul Nitzei dnya
ekonomisini uluslararas Keynesyen uyan yntemleri
yerine uluslararas asker Keynesyen uyan yntemleri
ile canlandrmaya tevik etmitir. Bu yntemlerden kin
cisinin ardnda ise NSC 68in felsefesi yatmaktadr. Ge
rek Amerikal ve gerekse Avrupal i adamlar ekonomi
lerinin Washingtonun srekli olarak yapaca asker ya
trmlar Avrupada endstri mallarnn retimini ve s
mrgelerden yaplan hammadde ithalatn artrarak Av
rupann dolar talebini azaltt. Marshall Plan erevesin
de ngiltereye yaplan yardmlar 1950 senesinde askya
alnd. Bu oluumun uzun vadedeki etkilerinin ise pek
kark olduunu ileri srenler vardr. Bunlardan biri de
Hogandr.72 ABDnin zellikle de Kore Sava esnasnda
yapt asker harcamalar Japonyann sanayisinin belini
dzeltmesinde yardmc oldu. Vietnam Savandan ise
Gney Kore ekonomisini dzeltme iinde yararland.
Byk Alan projesinde nc Dnya lkelerinin
zerine den grev; endstri toplumlannm gereksinim
lerini karlamakt. Dier nc Dnya lkelerinde ol
duu gibi Latin Amerikada da ABDni birinci dereced/
ilgilendiren mesele* George Kennanm ifadesi ile, kay
naklarmzn korunmas idi. karlarmza ters den
faktrler yerel kaynakl olacaktr.
96

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

Bu nedenle kesin zm pek tatsz olabilir. Yerel hk met eliyle yrtlecek olan polis basks sonu alabil
memiz iin zaruri olabilir. Hkmetlerin alaca tedbir
lerin sertlii, sonu lehimize olduu srece bizi ilgilen
dirmez. Yumuak davranan, komnist szmalara ak bu
lunan demokratik hkmetlerden anti-demokratik h
kmetler bizim iin daha iyidir. Bu ac gereklerden ha
berdar olup tavrmz ona gre ayarlamamzda yararlar
vardr.73 Washingtona gre ii liderleri, kylleri orga
nize eden kimseler, yoksullara yardmc olan papazlar,
uzun lafn ksas, ncelikleri ABDnin ncelikleri ile a
kmayan herkes komnisttir.
Doru ncelikler ok Gizli planlama dokmanlarn
da zikredilmitir.74 ABDnin karlarna ynelik tehditler
birinci derecede milliyeti rejimlerden kaynaklanmak
tadr. Bu tr rejimler fukara halk kitlelerinin durumu
nun hzla dzeltilmesi ve ekonominin eitlilendirilmesi yolunda kamuoyundan gelen youn basklarn al
tndadrlar. Bylesi bir eilim ise yalnzca bizim kaynak
larmz koruma arzumuzla elimekle kalmaz; zel giri
imciler iin olumlu bir hava yaratma, kazanlarnn ma
kul bir ksmn lkelerine transfer etmelerini garanti et
me irademize de ters der. Kennedy ynetimi ABDnin
Latin Amerikadaki karlarnn bir ksmnn asker (Pa
nama Kanal, stratejik hammaddeler, v.s.), bir ksmnn
ise ktisad olduunu, blgedeki ABDli iadamlarnn ya
trmlarnn tutarnn 9 milyar dolar getiini ve ticar
ilikilerin pek canl bulunduunu vurgulamtr. Ameri
kann yatrmlarn ve ticaretini milliyeti ynetimler
tehdit etmektedir. Bamsz bir yol izlemeyi amalayan
97

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

ynetimler problem oluturmaktadr. Tercih, ihracata y


nelik tarm rnlerine yaplan yatrmlar artrmak, bu
yoldan gbre, ila, tohum temininde grev alan ABDli
firmalara kazan temin etmektir. Bir sonraki aamada ise
montaj sanayiini yeertmektir.
Yayn organlar da milliyetilikten gelecek olan tehli
keden haberdardr. randa muhafazakr milliyeti parlementer rejimin CIA tarafndan desteklenen baarl bir
darbe sonucu yklp Musaddkin i bandan uzaklat
rlmasndan sonra ah dnemi tekrar balatld, daha n
ce ngiltereye ait bulunan rann petrol gelirlerinin
%40lk kesimi ABDne devredildi. New York Times, geli
meleri iyi haber dorusu bal ile deerlendirdi. Bu
ders, rana pek pahalya mal oldu. Buna ramen akln
bana toplam olmas durumunda gene de krl kma
snn olas olabilecei iddia edildi. rann ve benzeri ko
numda olan geri kalm lkelerin bu gelimelerden al
malar gereken ilk ders basn tarafndan u cmlelerle
ifade edildi:
Doal kaynaklar zengin geri kalm lkeler, fanatik
milliyetiliin gereklerini yerine getirmeye, zengin Batya kafa tutmaya kalkrlarsa deyecekleri bedelin ne
denli byk olabileceini ran rneine bakarak kestire
bilirler. randa olanlarn baka geri kalm lkelerde ba
ka Musaddklarm ortaya kmasn engelleyeceini uma
rz. Bu deneyim hi deilse, mutedil ve uzak grl li
derlerin konumunu glendirecektir. Bu liderlerin bizim
nceliklerimizi aka grp kabul edeceklerini umuyo
ruz.75 Hedef tahtasnn tam onikisinde yer alan geri kal
m lkeler iin zengin Batnm tezghnda dokuduu
98

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

planlar, bu lke halklar tarafndan ho karlanmaktadr,


incitici bulunmaktadr. Ne var ki zengin Bat bu tr duy
gular dikkate alma nezaketini gstermemektedir. ABD,
yardm programlar altnda yerel halka kar kullanmak
zere yerel polis rgtlerini glendirmektedir. Gereke
sini Dileri Bakanl yle aklamaktadr: Polis, halk
arasndaki honutsuzluklarn tespitinde, hkmetlerin
iradelerini ounlua kabul ettirmesinde birinci derece
de rol oynamaktadr. Etkili bir polis gc arzu edilme
yen gelimeleri bymeden durdurup ok daha ciddi
tedbirlerin alnmasna gerek brakmaz. Ne var ki polis
tek bana yeterli olmamaktadr. Politize olmu gruplar
ierisinde en az Amerikan aleyhtar olan Latin Amerika
ordularnn ehliletirip kontrolnn Washingtonun
elinde bulundurulmasnn faydalarna ABDnin st d
zey planlamaclar dikkati ekmektedirler. Kennedynin
mutemed adamlar, Geri kalm lkelerde iktidarlar
karlarmza ters dnce yerel ordular vatan elden gidi
yor diye ayaklanmal, iktidardakilerin icabna bakp bize
hizmette kusur etmeyecek olanlar i bana getirmelidir
ler demektedir. Bu amaca ulaabilmek iin yerel ordular
donatlmal, komutanlar vazifelerinin ne olduunu bir
iyice anlasnlar diye eitilmelidir.
Ordunun misyonunu kresel savunmadan dahili
gvenlike eviren Kennedy ynetimi ve halefleri milli
yetilik (veya dahili planlama ile ilgili vesikalarda geti
i ekliyle ar milliyetilik) problemini neo-nazi mode
li zerine oturttuklar Ulusal Gvenlik Devletlerini ku
rarak ve bunlara destek vererek zmlerdir. Sonular
ise herkesin malmudur. Latin Amerikada insan-haklan
99

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

konusunda uzman Lars Schoultz, Ama, mevcut sosyo


ekonomik imtiyazlarn oluturduu yapya ynelik teh
ditleri, saysal ounluun siyasal katlmnn nne ge
erek kaldrmak olduunu sylemektedir.76 Bu rejimle
re ynelik ABD destei esas itibariyle 1920li yllarn ve
Avrupa faizminin modelini izlemektedir.
Bunun, ayn dnya gr ve ayn politik ve sosyal
idealler tarafndan motive edilen endstriyel toplumlar
iin tasarlanm politikalarn ok daha kat, ok daha
acmasz bir versiyonu olduuna dikkat ediniz. nc
Dnya insanna sert davranmann, bu insanlara acma
szca yaklamn kabul grmesi, mnasip bulunmas; La
tin Amerika hkmetlerini kendi zgr iradeleriyle ya
pabileceklerine, yasal sistemleri tarafndan verilen hakla
rn savunulmasna; ABDnin dikte etme ve ideolojileri
kontrol gcne byk lde sekte vuran fikirlerin z
grce ak olgusuna ABD basnnn gsterdii ilgiden
kaynaklanan glklerin almasn da kolaylatrmtr.
Blgenin yapsna zg problemleri, CIAnm Guatmela ile ilgili bir raporunda yana-yakla dile getirdii gibi
entellektel kesimin yetersizlii ve yeteneksizlii ve
ABD meyva firmalarnn uzun bir zaman diliminde olu
turduu olumsuz siyas ve ekonomik etkilerden, halkn
setii domokratik hkmeti devirip yerine gcn as
keriye ve oligariden alan kanl bir iktidar ikame eden
CIAnm blge halk zerinde oluturduu honutsuzluk
tan kaynaklanan ve liberal gruplarn Emperyalist Yankee temalarna kar ar duyarlk gstermesi tarznda
kendini ifade eden honutsuzluklar, dertlerin zerine tuz
biber ekmektedirler. Polisin ve ordunun, Somoza sonra
100

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

s Nikaraguada ve Panamada olduu gibi dorudan do


ruya kontrol edilemedii durumlarda hkmeti devir
mek, yerine daha ie yarar olan getirmek, rejime eki
dzen vermek, Somozanm Milli Muhafz Ordusu trn
den bir ordu kurmak yaplacak iler cmlesindendir.77
Polisin grevi itaattir: Tabi olmaktr. tiraz edemez, tart
amaz. Kongrede, medyada ve entellektel kesimde bu
meseleler zerinde tam bir mutabakatn mvcut olduu
nu sylemek yanltc olur. in asl udur: Bu temel me
seleler, teneffs ettiimiz hava gibi gzden rak, tartma
dan rak, zerinde dnmeden rak tutulmaktadrlar.
Genel ereve, uygulanaca blgeye adapte edilmek
tedir. Dileri Bakanl ileri gelenlerinden biri yle de
mektedir: Asyann grevi hammade kayna ve Japon
ya ile Bat Avrupaya pazar olmaktr.78 Bu gereke;
ABDnin Hindiine nce Franszlarla birlikte, sonra tek
bana mdahale etmesi sonucunu dourmutur. Bam
sz Vietnamn milliyetilik virsn Gneydou As
yann tamamna bulatrmasndan, dolaysyla Japon
yann Asyadaki komnist blok ile ibirliine gidip
ABDnin muhtemelen dlanaca Yeni Dzenin kalbi
durumuna gelmesinden endie duyulmutur. Pasifik Sa
va ite bu tr tatsz bir sonucun ortaya kmasna engel
olmak amacyla sahnelenmitir: Asya tarihi uzman John
Dowerin ifadesiyle Japonya sperdomino olaral telak
ki edilmekteydi. Vietnam milliyetiliinin arz ettii teh
likenin stesinden gelmek iin virs yok etmek ve bl
geyi bu rahatszla kar dlamak gerekmekteydi, bu
sonu elde edildi. Hindiin baaryla tahrip edildi. ABD
tarafndan desteklenen katiller, ikenceciler ve zalimler
101

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

de gerekirse orda kitlesel katliamlarn gereklemesi iin


ellerinden geleni artlarna koymadlar. Saygdeer med
ya, muhterem beyefendiler ve hanmefendiler ise ya tas
vip anlamnda balarn salladlar, ya da baklarn baka
ynlere evirdiler.
Latin Amerikada ilkeler baaryla uygulama sahasna
konuldu. Bu blgenin grevi zengin lkelere hammadde
salamak ve endstriyel rnler iin bir pazar olutur
makt. Henry Stimsonun Latin Amerika bizimdir, bura
da rakip tanmayz, canmzn sklmasna izin vereme
yiz yolundaki grleri hayata geirildi, blge zerinde
etkili olmu olan ngiltere ve Fransann kinci Dnya Savandan sonra blge zerinden ellerini-eteklerini ek
mesi saland.79 ABDnin cannn ektii cinsten bir is
tikrar salanamad, fakat bamszlk hareketleri, zellik
le de Orta Amerikada byk lde etkisiz hle getiril
di.
Dileri bakanlnca gerekletirilen ve uluslararas
dzenin yeniden tesisini esas alan bir almay yneten
Kennan, Afrikann Avrupann yeniden inas iin smrlmesinin gerektiine iaret etti. Afrikay smrme fr
satnn hakkyla deerlendirilmesi Avrupal glerin
kendilerine olan gvenlerini artracak, el yordamyla ya
kalamaya alp da yakalayamadklarn avucunun iine
koyuverecektir.80 Oysa tarih dile gelecek olsa syleyece
i eyler hi kuku yok ki farkl eyler olacaktr: Afrika,
asrlardr kendisini smren Avrupallarm elinden kur
tulmak^ kendisini sil batan ina edip hakk olan yere ge
lebilmek iin Avrupay smrmelidir. Bylece kendine
olan gveni artacak, psikolojik rahatszlklarndan kur
102

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

tulacaktr. Tarihin sesine kimsenin kulak vermediini,


apkasn nne koyarak gerekleri tartp-bien kimse
ciklerin bulunmadn sylemeye bilmem gerek var m
dr? Hemen herkes, asl gereklerin varsaylan gerekler
le elitii noktalarda hemen kincinin yannda yer alvermektedir.
Afrika zerine politika retirken rk meselesini dikka
te almamak olmaz. Rodezyann beyaz hkmetinin Ba
bakann 1971 senesinde uyaran Dean Acheson, Ameri
kan halknn herhangi bir meselede karar verirken, gerek
beyazlarn ve gerekse siyahlarn grlerinin uzlatrlmasma byk nem verdiine iaret etmitir. Nobel
dl sahibi Elihu Root ise Washingtona ynla glk
kararak yasalar nnde herkes eittir trnden ana
yasal hkmlerin amazndan kendilerini korumalar
iin Rodezyal yneticileri uyarmtr. Anayasann mu
lak hkmlerine Yargtayn getirdii yorumlardan, siyah-beyaz eitliinin vaktinden nce vcut bulmasn
dan, herkesin-oyunun eit olmasndan pek dertli olan
Root, Siyahlara verilen haklarn daha fazla hak taleple
rine hz kazandrd, gsterileri ve iddeti artrd ve
eitlilik kazandrd grndedir. Nixon ynetimi,
Afrika meselelerinin zerinden kara glgesi hi eksik ol
mayan rkln penesinden pek rahatsz olmutur : Ay
n unsur, dier yerel ve yerel olmayan meseleleri srekli
olarak etkilemitir. Nixon; Dileri Bakan Kissingerden
Kongrede yapaca ilk konumada hkmetinin siyah
larla ilgili politikalarn dile getirecek birka cmle sarfetmesini rica etmitir. Kissinger, Afrikal siyahlarn hak
ettiklerinden fazlasna sahip olduklar kanaatindedir ve
103

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

aksine olan davranlarnda samimi deildir. NSC top


lantlarnda Afrika meseleleri tartlrken pek rahatsz
olan Alexander Haig, toplant masasn yumruklamaktan
kendini alamamaktadr.81
Ortadou, zellikle de Arap yarmadas, sahibi bulun
duu pek zengin petrol yataklarndan dolay Batl s
mrgecilerin hep ilgi odanda kalmtr. Blgede bulu
nan petrol yataklarnn ABDnin hkmran olduu siste
me entegre edilmesi kanlmaz olmutur. Latin Ameri
kada olduu gibi burada da ngiltere ve Fransann kay
naklarm kurutmak, tek smrcnn ABD olmasn
salamak gerekmitir. Ei az grlr zenginlikte olan ve
byk bir stratejik neme sahip bulunan bu kaynaklar
tarihin sunduu en byk madd dldr. Bylesi bir
imkn imdiye kadar hibir smrgecinin kana k
m deildir. Bakan Eisenhower de ayn kanaattedir.
Blgesi dnyann stratejik adan en nemli blgesi ola
rak vasflandrmaktadr.82 Savatan sonra ABD irketleri
Ortadouda petrol retiminde lider durumuna geldiler.
Bizzat kendisi byk bir petrol recisi olan ABD bylece
petrol yataklarnn kontroln byk lde eline geir
mi oluyordu. ABD Ortadou petrollerine kendi gereksi
nimlerini karlamak iin talip olmu deildi.
Amac dnyann dzenine hakim olmak, gayrisinin
bildiince bir yol izleyebilmesine frsat vermemekti.
nnn kesilmesi hedeflenen lkelerin banda Japonya
gelmekteydi, 1949da George Kennan, ABDnin Japon
yann petrol ithalatn kontrol altnda tutmas halinde
Japonyann endstri ve asker projelerinden iine gelme
yeni veto edebilme gcne sahip olacan sylemitir.
104

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZt

Kennann bu tavsiyesine uyulmutur. Japonyann en


dstrisini gelitirmesine yardmc olunmutur, fakat
enerji kaynaklar ve rafine kapasitesi kontrol altnda tu
tulmutur.
1973 senesi itibariyle Japonyann kulland petroln
ancak %10luk ksmnn Japon irketleri tarafndan rafi
ne edildiini Shigeko Fukai tespit etmitir. Japonya za
man iinde enerji kaynaklarna eitlilik kazandrm,
ABDnin olas vetosunun etkisini olduka azaltmtr, fa
kat sfrlayamamtr.83 Genelde doru olmakla beraber
ABDnin petroln fiyatnn dk tutulmasnn yollarn
arad ylundaki iddialar, bizi yanl deerlendirmelere
gtrebilir. Petrol fiyatlar 1940lardan itibaren dier
mallarn fiyatlarna gre daha dk kald. Bu d
1970lere kadar devam etti ve yaplan zamlarla eitlik
saland; dengeler yeniden kuruldu. Petrol fiyatnn d
k tutulmas zengin Bat iin bir ltuf olmu, bedelini
ise petrol reticisi Arap lemi demitir. Petrol fiyatnn
dk tutulmas Baty hak ettiinden daha zengin kl
mtr. Ucuz petroln bir politik enstrman olduu, so
nu olmad gerei gzden rak tutulmamaldr. 1970li
yllarda petroln fiyatnda ortaya kan artn ABD fir
malarnn iine geldii, rakiplerini ise zora soktuu dik
kate alnrsa bu gelimelere Washingtonun muhalif ola
mayaca anlalr. Kresel hkmranlk iin enerji kay-,
naklarmm kontroln ele geirmek gerekir. Gerek fiyat
ve retim kotalar, ancak bu balamda bir nem kazana
bilir. Dalgalanmalarn ekonomik etkileri ise kayda deer
bir dert deildir.84 ABDnin Filipinlere duyduu ilgi de
benzeri sebeplerden kaynaklanmaktadr. ABDnin bu
105

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

blgede bulunan sleri, Hint Okyanusundan srail, Tr


kiye, Portekiz ve tesine uzanan bir kuak zerinde as
keri hakimiyetin tesisi, yrede bulanan kaynaklara ve
Washingtonun ibirlikisi yerel efendilerin karlarna
ynelik bir tehdidin yeerememesi iin hayati bir nem
arz etmektedir. Birleik Devletler kresel bir gtr ve
planlarn buna gre yapar.
Ortadouda yaananlar hemen yukarda zetlediimiz
modele uygun olarak geliti. Stratejik adan pek
nemli olduu vurgulanan ve paral asker niyetine kulla
nlan srail ile olan ilikiler gelitirildi. Senelerdir devam
edegelen Arap-Israil atmasna siyas bir zm bulun
mas, uluslararas bir mutabakat salanmas ABD tarafn
dan engellendi.85 Henz rehineler meselesi ortada yok
iken ABDnin srail aracalyla rana yapt gizli silah
sat 1980li yllarn sonunda aikr oldu. Ama, bir as
ker darbe iin zemin hazrlamak, Nixon Doktrininin il
kelerinden birini daha, Israil-lran-Suudi Arabistan ittifa
kn hayata geirmekti. Aklananlar, rana ynelik
kontra faaliyetlerinin ancak pek kk bir parasyd. S
k tedbirler alnd. Bitli yorgann daha fazla aralanmasna
frsat verilmedi: Arzu edilmeyen hkmetlerin asker
darbelerle safd braklmas operasyonlar Endonezya;
ili ve daha nice lkede baaryla sahnelendi.86 izlenen
politikann temel talarndan biri de ABDnin karlarna
eylemleri ile zarar verebilmesi olas yerel milliyeti g
leri zararsz hale getirmek, -lkelerinin doal kaynakla
rn lkelerinin karlar iin kullanma niyetlerinin ger
eklemesine meydan vermemekti. Yunanistan, 1947 y
lndan itibaren kar-ayaklanma hareketleri ile silkelen
106

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

di. Ama, bu lkede ortaya kan milliyeti hareketlerin


Ortadouya sramas ve buralar da kolayca istismar
edilebilir olmaktan karmasnn nne gemekti. Yuna
nistan, ABDnin ve mttefiklerinin Ortadou petrolleri
zerindeki karlarnn korunmas olgusunda kullanla
cak olan bir karakol olarak dnlmekteydi. Bir CIA
aratrmas, isyanclarn baarl olmas durumunda
ABDnin Ortadouda bulunan petrol yataklarndan artk
yararlanamayacan vurgulamaktayd. Sovyet tehdidi de
ayn ereve ierisinde deerlendirildi. Asl korkulan, bir
yerde milliyeti akmlarn glenmesi ve baka yreleri
de etkilemesiydi.
Ayn gler 1953 senesinde randa CIA tarafndan
gerekletirilen darbenin temel talar roln oynadlar.
ah rejimi bylece tekrar tesis edildi. Ayn endie yzn
den Nasr dman oldu. Humeyniden korkulmasnn,
ran-Irak savanda Irakm hararetle destelenmesinin ge
risinde hep ayn saikler vard. Irak diktatr Saddam H
seyin hemen Iran-Irak savandan sonra yn deitirdi.
Kuveyti igal etti. Kuveytten byk lde kar sala
yan ABD ve Ingilterenin ayana basm oldu bylece:
Bir gecede stats deiti. Batnm gzde dostu artk ye
ni Hitlerdi. Milliyeti glerin.Washingtonun kontro
lnden kmasndan, milliyeti hareketlerin kapaklar
patlam bir barajdan boalan sular misali kurulu dzeni
yerle bir etmesinden t iin bandan beri endie eden
Bat ile Suudi Arabistann sekinleri, sk bir ibirlii
yaptlar. Suudi Arabistan, kaynaklarn ABDnin karlar
dorultusunda kullanyor, stelik ABDnin nc Dn
ya lkelerinde srdrd terr eylemierine arka k
107

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

yordu. Ksacas Washingtona dost olmann gereklerini


eksiksiz yerine getirmekteydi.
Gerek Kongre kaytlarnda ve gerek stratejik analiz li
teratrnde bu meelerle ilgili daha ciddi analizler de
mevcuttur. Petrol konusunda ciddi bir otorite olan Sena
tr Henry Jacksonun Mays 1973de sylediklerine bir
kulak verelim dilerseniz:
Bat kkenli srailin Akdenizde ve ah ynetiminde
ki rann Krfezdeki varl bizim iin pek nemlidir. Bu
lkelerin gc bizim gcmze g katmaktadr. Bu iki
gvenilir dostumuz ve onlarla birlikte hareket eden Su
udi Arabistan baz Arap devletlerindeki sorumsuz ve ra
dikal gleri zararsz hale getirmilerdir. Bu sorumsuz
kimselerin hareketleri Krfezde petrol karlarmza za
rar verecek mahiyettedir. Blgedeki petrol yataklarn
kendi ihtiyacmz iin olmasa bile dnyaya hkmran
olma planmzn bir paras olarak kullanma durumun
dayz.
Nixon ynetimi, ahm ynetimi altndaki rana ve
sraile blgenin jandarmal grevini vermitir. Savun
ma Bakan Melvin Laird, radikal milliyetilerin ABDnin
karlarna zarar vermesini imknsz klacak derecede
iin sk tutulduu kansndadr.
Bir Ortadou uzman olan ve Savunma Bakanl Ha
ber Alma Dairesinde grevli olan Robert Reppa, blge
nin asker adan nde gelen devletlerinden biri olan M
sra kara rdn ve Suudi Arabistandaki cari rejimlerin
srail tarafndan savunulduunu, Israil-Iran ibirliinin
blgenin istikrarna katkda bulunduunu, ABDnin
karlarna zarar verilmesinin nne getiini sylemek
108

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

tedir. Ulusal Gvenlik Konseyi tarafndan Austos


1958de yaynlanan bir raporda Arap milliyetiliine ve
oluturduu tehdide verilecek cevap, Ortadounun Bat
yanls tek lkesi olan sraile destek vermek, gcne g
katmak olmaldr denilmektedir. On sene nce srailin
kazand asker baarlar, blgede, Trkiyeden sonra
gelen en byk ikinci asker g olarak vasflandrlmasma vesile olmutur: ABD tarafndan skca desteklenme
sinin, Ortadouda Ingiltere tarafndan boaltlan nfuz
alanlarnn srail tarafndan doldurulmas sonucunu be
raberinde getirecei, bylece Batmn kaybnn telafi edi
lecei gr dile getirilmitir. srail hkmetinin
1948de Filistinlilerle ilgili gr u idi: Ya asimile edi
lecekler, ya da yok edilecekler. Bu gr Washington ta
rafndan da paylalmaktadr. Olabildiince ounun l
drlmesi, lmden kurtulanlarn ise dier Arap lkele
rine srlp bu lkelerin toz toprak iinde srnen en
alt snflarna dahil edilmesi hususunda srail ve byk
orta kesin kararldr. Hl byle, kader deitirilemez
olunca bu insanlar hakknda endie duymann hibir ya
rar olmayacaktr.87 Dnya enerji sistemini kontrol altn
da bulundurmaktan daha nemli olan, dolaysyla da ba
r daha fazla tehdit edebilen bir baka mesele yoktur.
Bu mesele, yalnzca bar deil, dnyann varln teh
dit edebilecek kadar nemli bir meseledir. Birleik Devletlerin ve ortaklarnn dnya enerji kaynaklar zerin
deki kontroln tehdit edecek olan her unsur ok id
detli bir reaksiyon ile karlanacaktr. Bu gerek, Ulus
lararas likilerin Bir Numaral Alcsiyomudur. Sovyet
tehdidi bahanesi,. ABDnin Ortadou petrol zerindeki
109

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

hakimiyetini pekitirmek amacyla koyduu eylemlere


hakllk kazandrmak iin kullanlmtr: Hibir zaman
inandrc olmayan bu bahane 1990dan itibaren bt
nyle inandrcln kaybetmitir, fakat izlenen politi
kalarda bir deiiklik olmamtr. Gemite izlenen poli
tikalar henz btnyle gn na kartlamam ol
makla beraber gerein btnyle saklanabilmesi artk
mmkn olmamaktadr. Irakm Kuveyti igalinin hemen
ardndan ABD Suudi Arabistanda asker ymak yapma
ya balad. New York Timesn diplomasi yazarlarndan
Thomas Friedman unlar yazd:
Gemite, Birleik Devletlerin Sovyetler Birlii ile
srtt, Ortadou zerinde nfuz mcadelesi yapt
gnlerde asl problemin bu blgede bulunan petrol kay
naklarn kontrol etmekten kaynakland mttefiklerin
den gizlenebiliyordu. Oysa imdi Kremlin ile Washing
ton birlikte hareket etmektedirler ve eski bahaneler
inandrclklarn kaybetmi bulunmaktadr.
Daha tutarl bir dille ifade edecek olursak: ABDnin
sav gerekleri glgeleyebilmek kapasitesini yitirmitir,
hi deilse bir kezcik samimi olmakta; ABD eer Suudi
Arabistana asker birlik gnderiyorsa bunu kendisine
dost insanlara yardm iin gndermiyor, Washingtona
sunduu hizmetlerine zarar gelmesin diye gnderiyor
demekte yarar vardr sanrz. Washington Postun yazarla
rndan E. J. Dionne evirilen dolaplarn artk modasnn
getii kanaatindedir. Brookings Enstits grevlilerin
den Tom Mann ise unlar sylemektedir: Bizimki dpe
dz bencillik. Bush ynetiminin Ortadouya yaklam,
smrgecilerin yaklamndan daha farkl deil. Bu tr
110

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

tenkitler hl ses getirmemekte, olanlar genelde kabul


grmekte, olaan karlanmaktadr.88Dnyann belli ba
l enerji kaynaklar doru ellerde, yarn bizim ellerimiz
de bulunmaldr. Ancak byle olursa salkl bir tarzda
kullanm mmkn olabilir. Doru insanlarn, yani
Churchillin demesi ile sahibi olduklarndan daha fazla
sn kendileri iin istemeyen dnyann doymu uluslar
nn enerji kaynaklarn kontrolleri altnda bulundurma
lar herkes iin hayrl olacaktr.
Gevezelik bir yana, gerek Ortadouda ve gerek dier
blgelerde gerek tehlikenin bamsz milliyetilikten
gelecei dnlmtr. Bamsz milliyetilik virs
olarak isimlendirilmi, bir rk elmadan farkl olmad
ileri srlm sepetteki dier elmalar da rtecein
den endie edilmi, domino etkisi yapaca sylenmitir.
Dominolarn birer-ikier ve ftuhat yoluyla drlecei
hikayesi, en popler hikaye olmutur. Ho Chi Minhin
nce Jakartay ardndan Archipelagoyu igal edecei,
buray bir atlama ta olarak kullanarak Havai ve tesine
doru yryn srdrecei; Rusyann Grenadada
bulunan slerini dnyay fethetmek iin kullanaca id
dialarna bir sre sonra uydurucular bile inanr olmu
tur. Kabul etmeye mecbur olmamamza ramen; lgnl
n, saygn ve gl olmann olmazsa olmaz bir koulu
olarak ilev grdne ahit olmaktayz. Domino teori
sinin temel tan, bamszlk hareketlerinin mmessil
lerinin baarlarnn dier lke insanlarn da bu yoldaki
hareketlere tevik edecei endiesi oluturmaktadr. Ra
kipler genellikle canavara benzetilmi, bazlar da bu
benzetmelere hakllk kazandracak davranlar sergile
mekten geri kalmamlardr: Bazlarna kar daha insafl
111

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

davranlm, mutedil sfatyla vasflandrlmlardr. Bu


tr vasflandrmalarn tek ls, vasflandrlann vasflandranm karlarna hizmet derecesi olmutur.
Kim ie yaryorsa aslan, kim tekere omak sokuyorsa
canavar olarak vasflandrlmtr. Bu etiketleme ii kin
ci Dnya Savan takip eden yllarda kesintisiz srd
rlmtr. zlenen politikalardan hi taviz verilmemi,
Nikaraguay kertmek iin sarfedilen olaanst aba
lara; bu lkenin bana gelen doal afetlerin yaralarn
sarmak iin yapt yardm arlarna yant vermemek
ve yant vermek isteyenlere engel olmak da eklenmitir.
Bu rnek bile Batnm sekinlerinin yaptrmlarnn ne
denli acmasz ve Batnm kltrel ve moral deerleri vit
rini ile ne denli elikili olduunu gstermeye yeter.
Dnya dzeninin genel erevesi, ABD vatandalar
nn yatrmlarnn emniyet altnda olmasn salayacak
uluslararas bir liberalizm zerine oturtulmutur. n
c Dnya lkeleri Almanyann ve Japonyann ihtiyac
olan hammaddeyi temin edecektir. ABDnin ihracatnn
arzu edilir seviyede olmasn salayacak dzenlemeler
yaplacaktr: Her trl hammade kaynana engelsiz ula
labilecektir. Bunlarn ierisinde stratejik neme haiz
olanlar da vardr. ABDnin izledii politikalar ile nc
Dnya lkeleri arasndaki ihtilafn nedeni, dnya siste
minin yapsnda yatmaktadr. Milliyeti akmlardan kay
naklanan tehditlerin srekli olarak zor kullanmak sure
tiyle bastrlmas, bu yaplanmann tabi bir neticesidir.89
Bamsz nc Dnya milliyetiliine kar ifade
edilen honutsuzluklar ve bu yolda ortaya konulan uy
gulamalar doktrinel talepleri karlamaktan uzaktr ve
112

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

bu nedenle yazlp-izilenlerle, konuulup-tartlanlarla


tam bir uyum ierisinde olamamaktadr. ada dnya
dzeninin bu temel zelliklerinin aka tartld yaz
lar ne popler ve ne de entellektel gazetelerin sayfala
rnda grebilmek pek olas deildir. niversite evrele
rinde ise en arpc gerekler bile gzard edilmekte,
marjinalletirilmekte, veya dpedz inkr cihetine gi
dilmektedir. Muhasara politikasnn balangc ve evri
mi ile ilgili bir almasnda Gaddis unlar yazmaktadr:
Sava sonras dnemin belli bal yneticilerinin b
yk bir ksm, milliyeti akmlarn self-determinasyon
olgusunun prensiplerince izilen ereve ierisinde kal
d srece ABDnin karlarna zarar vermeyeceine
inanmaktayd. Bu nedenle bu tr akmlar karsnda d
manca bir tavr alnmtr. Kennedyi rahatsz eden Kb
devriminin varl deildir, Kbann Sovyetlerin kontro
l altna girecei endiesidir. Gney Vietnamn igaline
engel olmaya ve Yunanistan korumaya dnk abalarn
ardnda da ayn saikler bulunmaktadr. Siyaset adamlar
nn ve propagandaclarn sylediklerinin dnda bu olu
umlar ne dellileri ve ne de savlar ile birlikte ele alnma
m, tarih gereklere bo verilmi, ilgili dokmanlar in
celenmemitir.90 Yukarda da ifade ettiimiz gibi politi
kaclarn iddialarnn doruluk derecesinin aratrlmamas, meselelere vakf olup olmadklar sorusunun gn
dem dnda tutulmas nice sakncal sonucu beraberin
de getirmitir. Bu doktrinlerin arpc bir takm sonula
r olmutur. Bunlardan bir tanesi insan haklan ihlalleri
ile ABD yardm arasndaki ilikidir. Sebebi, Amerikal
planlamaclarn ikence yaplmasndan holanmas de
ildir.
113

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

Bamszlk mcadelelerinin nndeki engeller ne


dir? Hatal ncelikler nereden kaynaklanmaktadr? So
nu alabilmek iin papazlar ldrmek, ii liderlerine
ikence etmek, nice kylnn adn kayplar listesine ge
irmek, halka hakaret edip kmsemek de neyin nesi
dir? Doru nceliklerle donatlm hkmetlerin bu tr
tedbirlere bavurmadan edememesini ne ile aklayabili
riz ki? Doru nceliklerle ABD yardm arasndaki sk
bir ilikinin varln ortaya koymaktadr. Bu sonular
doktrin baznda bir yerlere yerletirilemediinden unu
tulmaya terkedilmektedirler.
Bir baka ilgin sonu, ABDnin kendi karlaryla b
tnyle rtmemesi durumunda sosyal reformlara ge
nel olarak kar kmasdr. stisna oluturacak rnekle
re nc Dnya lkelerinde rastlamak olasdr, ama sa
ylar pek azdr. Kosta Rika rneinde grld gibi
sosyal reformlarn btnyle ABDnin karlar dorul
tusunda yaplmasnn bile Washingtonu honut etmedi
i durumlara ahit olunabilmektedir.91 Toplumun krema
tabakasnn demokrasiye dman kesilmesi bir baka
tespittir. Sebebi ise pek aktr: Fonksiyonel bir demok
rasi halktan gelecek olan taleplere karlk vermek duru
mundadr. Bu nedenle de milliyetilie meyletmesi olas
l olduka yksektir.
6. Bir Sonraki Basamak
Yukarda yaptmz analizlerden, ABDnin Souk Sava
sonras izleyecei politikann evvelkinin aa be yu
kar ayn olaca sonucunu karabiliriz: Gerekelerimiz
114

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

den bir tanesi, en ok korkulan olayn gereklememi


olmasdr. Duruma daha gereki bir gzle bakanlar So
uk Savain btnyle bitmediini, ksmen de olsa de
vam ettiini greceklerdir. Grnte nihayetlenmi bu
lunmas, tarih bir gerek olmaktan ok, asl fonksiyon
larnn bir ksmn maskeleyen bir yorum zerine oturtu
lan ideolojik bir yaplanmadr. Birleik Devletler asn
dan yerel nfusu kontrol iin kullanlan yntemler, izle
nilen yollar dnda Souk Savam genel erevesini
oluturan koullar olduu gibi yerli yerinde durmakta
dr. Bir devleti veya herhangi bir g sistemini megul
eden ana problem varln srdrmeye devam etmekte
dir ve Souk Savam tesirlerinin silinmesine paralel ola
rak kendini daha farkl ve daha soyut bir tarzda gnde
me getirme eilimindedir.92 Birleik Devletlerin nc
Dnya lkelerine ynelik politikalarnn fazla bir dei
iklie uratlmadan srdrlmeye devam edilmesinin
ok ciddi bir nedeni daha vardr. Politikalar, bir bakma,
kurumsal gereksinimleri ifade ederler. Topluma hakim
olan kurumlarm uzunca bir sredir istikrar iinde olma
s, ok az dahili deiikliklere uramas, Birleik Devlet
lerin sahibi bulunduu olaanst g nedeniyle harici
basklardan uzak kalabilmesi nedeniyle Washingtonun
izledii politikalar tutarlln koruyabilmitir. Politika
lar ve ideoloji, i aleminin karlaryla uyum ierisinde
olmak zorundadr. Kritik durumlarda taktik tartmalar
olabilir; fakat ilke baznda herhangi bir problemin ortaya
kmas nadiren gerekleir. Kresel sistemde ortaya
kan deiiklikler pek nemli olmakla beraber, stelik bu
deiikliklerin politikalarnn uygulanaca ortamn ko115

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

ullarm oluturmasna karn, ABDnin nc Dnya


lkelerine ynelik politikasnda kayda deer bir deiik
lik ortaya kmamtr. imdi gn, yeni bahaneler icat et
me gndr. Panama ve Krfez krizi iin gerekli olan ba
haneleri retmek hi de zor olmamtr. Bolevik Devriminden nce Woodrow Wilson ve haleflerinin bahane
retme konusunda ektii skntlar imdiki yneticiler
pek ekmemektedirler.
Propaganda yntemlerinde ve uygulanan taktiklerde
deiiklik yapmak zahmetli ve masrafl bir i olsa da be
delini misliyle demektedir. Sovyetlerin artk caydrc
bir g olmamas ABDnin iddet uygulama imkann b
yk lde artrmtr. Moskovann uluslararas arena
dan elini eteini ekmesi basn yayn organlarnca mem
nuniyetle karlanm Panamann igali Elliot Abrams ve
meslektalar tarafndan cokuyla alklanmtr. Ab
rams, Bushun giderek daha fazla iddet kullanma eili
minde olduunu tespit ve ifade etmitir. Kk apl bir
atmann artk sper glerin atmasna yol ama ris
kinin kalkm olmas zor kullanma olanaklarn artrm
bulunmaktadr.93 Gorbachevin Yeni Dnce olgusu
ABD tarafndan yemeye niyetli olduu her lokmann ar
dndan Moskovann desteinin ekilip przlerin gide
rilmesi olarak alglanmaktadr. Her yapmak istediimize
evet demesi, yolumuza kesinlikle kmamas durumun
da ancak Gorbachevin Souk Sava nihayetlendirme
konusunda kesin kararl olduuna inanabiririz.
Rusyann son hareketleri baz gizli oyunlarn zerin
deki perdeyi kaldrd, eskisi kadar kolay oynanmalarn
imknszlatrd. Resm hikaye, bizim Rusyann hareket
116

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

alann snrladmz, gzn korkutup eytan emelle


rine set ektiimiz dorultusundayd. Oysa bir sredir
artk aikr olan gerek bakayd: iki sperg arasnda
bir atmann kmas endiesi ABDnin muhteris emel
leri nnde bir engel oluturuyor, ii rndan karma
sna frsat vermiyordu. Kremlinin nc Dnya lke
lerine yapt mdahaleler ve buradaki asker varl;
ABDnin hzn kesme amacna ynelikti. u gnlerde
Kremlin bu tr faaliyetlerini snrlamakta, hatta nihayetlendirmektedir. Bunun anlam ABDnin manevra alan
nn genilemesi, daha fazla iddete bavurma, daha fazla
lkeye mdahale etme potansiyelimin artmas demektir.
Sonuta belki de muhasara doktrininin gerek anlam ve
tarih gereklerle uzlam, halinin ABDnin gsnde ya
ni gerek yerinde, bir yldz gibi parladn greceiz.
ABDnin nc Dnya ile olan ilikilerinde ortaya
kan iki yeni faktrden biri taktik ve doktrin baznda
yaplacak baz yeni dzenlemeler, kincisi ise Sovyetlerin caydrclnn yok olmasndan sonra cezasn ek
meden, korkusunu yaamadan silaha sarlabilme zgr
l idi. Bir nc faktr ise askeri diktatrlerin ve si
lahl mdahalelerin eskisi kadar zaruri olmamas idi. Bu
nun nedenlerinden biri iddetin popler organizasyonla
r yok etmi olmas, bir bakas ise nc Dnya lke
lerinin ounda yaanan ekonomik bozukluklard. Bu
durumda sivil hkmetlere, hatta sosyal demokratlara
hogr ile bakmak olas olmaktayd.
ABDnin gerek rakiplerine, Almanya ve Japonyaya
gre bugn dnden daha zayf olmas bir baka faktr
idi. ABD aleyhine gelien trendin lz kazanmasnda Re117

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

agan ynetiminin hatalarnn pay byk olmutur. Fu


karalardan zenginlere kaynak aktarlm, lkenin gelece
i gn kurtarmak iin harcanm, ekonomi tedavisi zor
yaralar almtr. Asker mdahale iin gerekli mecal azal
mtr. Latin Amerikaya, Almanya ve Japonyann daha
fazla girer olmas, arka bahemizdeki durumumuzu da
bozmutur. Japonya blgedeki yatrmlar, zellikle Mek
sikada ve Brezilyada hzla artrmaktadr. Japat Econom'c
Journal de kan u satrlar ilginizi eker sanrm: ABD,
Bat ittifaknn lideri olma konumundan sradan bir g
olma konumuna doru srklenirse Japonyann bu ger
ei grp deerlendirmesi kanlmaz olacaktr.
Latin Amerika ve Karaiblerde Japon yatrmlarnn
tutar ABD yatrmlarnn yars kadardr ve toplam d
yatrmlarnn,%20sine ulam bulunmaktadr. Latin
Amerika lkelerinin borlarnn te biri ABD bankalar
na, %10-15 ise Japon bankalarnadr. Alman borlarn bir
ksm yatrm, bir ksm ise bor veren lkelerden yapla
cak olan ithalat iin kullanlmaktadr.94 ABD bu yoldaki
gelimeleri mtereddit bir havada izlemekteydi. Bir yan
dan kendi karlar ile atan gelimelerden honutsuz
olmaktadr, te yandan ise blgeye bizzat kendinin ver
dii zararn bedelinin denmesine bir bakasnn da ka
tlmasndan, tatmin olmu milletler tarafndan sm
rlmeye devamnn hayatta kalmasyla mmkn oldu
undan, btnyle kp bir harabeye dnmesine
bakalarnn parasyla engel olunmasnda ve nihayet hep
smrlmediklerine, nadiren de olsa iyi baz eylerin ya
pldna blge halknn inandrlarak burnunun ucun
daki fkesinin hi deilse bir ksmnn Japon ve Alman
118

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

rzgaryla alnmasndan, hep sopann deil havucun da


gndeme gelebileceinin gsterilerek topal eein yola
devamnn el parasyla temininden honut olmaktayd.
Bamszlk, demokrasi ve sosyal adalet yolunda atlacak
admlarn nne gemeye almaktayd.
Bir baka faktr ise Dou Avrupann Latin Amerikallatrlmas projesiydi. New York Timesda kan bir ma
kalede u satrlara rastlamaktayz: ou ABD irketleri,
Sovyetler Birliini ve Dou Avrupann kaplarn bizlere
aan lkelerini kendileri iin pazar veya ucuz igc te
min edebilecekleri bir kaynak olarak grmektedir. Bir
sonraki aamada beyin g olgusunu balatmak niye
tindedir. Bylece bedelini nc Dnya lkelerinin
dedii, nn Baty aydnlatt bir kaynaa ulam
olacaktr.
u anda Dou Blokunda ok sayda kymetli beyin
var ve bunlardan kapasitelerinin ok altnda yararlanabi
liyorlar. Bunlar son derece ucuz bir entellektel rezerv
oluturmaktalar. Bu lkelerde eitimin seviyesinin ok
yksek oluu, sz konusu rezervin kalitesinin pek yk
sek olmasn salamaktadr.93 Uygulama ve politikaya,
hatta ve hatta politik klfna baktmzda amalananla
rn neler olduunu aka grebiliriz. Tarihin sonu ve
Hegelyen ruh ile ilgili dnceleri kknden sarsan, ev
velki yllarn tefekkr alemine dayanlamaz depremler
yaatan ve yaynland 1990 senesinde byk bir ilgi ile
karlanan Z dokmanm ele alalm. American Academy
of Arts and Sc'encesin dergisinde ve Z mstear ismi ile
yaynlanan bu makalede New York Timesda daha nce ya
ynlanm olan yazlardan alntlar yaplmakta ve kom
119

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

nizmin nihai krizi karsnda Batnn nasl davranmas


gerektiine dair tavsiyelerde bulunulmaktadr.96 Stalin,
solun kahraman idi, oysa Anglo-Amerikan Sovyetologlarm liberal olanlarndan radikal olanlarna kadar hemen
hepsi stalinizmi demokratik bir oluum olarak vurgula
mtr., demokratik Stalinizm fantazisinin bataklnda
boulmu akademisyenler, Lenini putlatrma abasna
kendini kaptrm ku beyinliler, Leninizmi takip eden
demokratik transformasyon, Leninin izgisinden sapan
Stalini ihanetle sulamalar, (Z, bu yorumlarda tutarllk
grmyor, solcu akademisyenlerin iine dt kavram
kargaasn byk altndan glerek karlyordu); Lenin,
dnyann kapitalist olmayan ilk versiyonunu retmitir,
Lenin ve Trotsky; Ekim 1917 Devrimini son devrim ola
rak dnmler, artk baka devrim yapma ihtiyacn ta
mamen ortadan kaldrd grnde birlemilerdir ,
Brejnev, nc Dnyaya kendi zgr iradesi ile bula
mtr, Rusya, dnyaya hakim olacaktr, ve benzeri ni
ce nakarat ve bunlarn oluturduu ereveyi bir tarafa
brakalm. Sovyetlerin ne olduu ve nelere nasl bakt
hakknda bize fikir verebilecek olan bu szler pek ok in
san tarafndan paylalmtr. Bu nedenledir ki yazar ano
nim olmay yelemi, kendi kimlii ile ortaya kmam
tr.97
Komnizmin balangcndan gnmze kadar yaa
d serveni kabaca bir szgeten geiren dokman, ge
nel mahiyette bir teze ulamakta ve bu tezle birlikte ha
yata geirilmesi gereken baz siyas tavsiyelerde bulun
maktadr. Ulalan tez udur:
Leninizm ve pazar ekonomisi, bolevizm ve anayasal
120

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

hkmetler arasnda nc bir yol mevcut deildir.


Tavsiyeler ise unlardr: Bat yardm, pazar ekonomisi
nin ilkeleri dorultusunda faaliyet gsteren zel sektre
yaplmaldr. Uluslararas Para Fonunun koullarn ka
bul etmi bulunan ve Sovyetlerin nfuz alannn ierisin
de yer alan blgelere arka klmaldr.
Bu tezin, paa kznda da bulunabilecek cinsten baz
kusurlar da yok deildir dorusu: lk elikisi endstri
yel demokrasileri bir kalemde silip atmas, pazar pren
sipleri dnda kalmalarna karn ekonomik mucizeler
gstermi bulunan Gney Kore; Tayvan gibi lkeleri gr
memezlikten gelmesidir. kinci ise ne bolevizmin ve ne
de anayasal hkmetlerin hkm srmedii ama bu
dnyada da var olan yreleri yok saymasdr.
Tm bu kusurlarna karn yapt tavsiye ok aktr:
Sovyet mparatorluu bir nc Dnya lkesi haline
dntrlmelidir. tesi, ana amaca hizmete ynelik ay
rntlardan baka birey deildir.
Almanyann liderlii altnda Bat Avrupann Dou
Avrupay bir nc Dnya yresi haline getirme ve ni
metlerinden faydalanma yolunda att dev admlar Washingtonu pek endielendirmektedir.
Bat Avrupann baars endstri rnleri iin pazar
bulmasn; ucuz hammadde ve igc teminini kolayla
trmaktadr. leri gelen maliyecilerden biri olan Alan
Greenspan; Dou Avrupann ok byk yatrmlarn
yaplmasna elverili bir blge olduuna, bedelini fazla
syla deyebilme potansiyeline sahip bulunduuna ia
ret etmekte ve tarihin yatrmclara bu denli verimkr bir
insan nadiren bahettiine dikkatleri ekmektedir. Ne
121

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

var ki Reagan dneminde yaplan hatalar ABD ekonomi


sini zayflatm, soluu kesmi, yara yeterince gl
olarak katlmasna frsat vermemitir. lkenin yabanc
bankalara olan borlar, yeni smrgeler yaratmasna,
dilerini bu blge halklarnn derisine geirip kanyla
kanlanmasna, canyla bir iyice canlanmasna olanak ta
nmamaktadr.
Bir baka iktisat, James OLeary, Dnya lideri ola
rak otoritemizin byk bir ksmn -kaybettik demekte,
ayn gr paylaan ve on veya on be sene nce ba
ka yerlerde olanlara pek dikkat etmek mecburiyetinde
deildik. Oysa imdi hereyden etkilenen onlarca ocuk
tan biri olduk diye hayflanan Wall Streetdeki meslek
talarnn hislerine tercman olmaktadr.98 Liberal De
mokratlar, yardmn, Orta Amerika lkelerinden Dou
Avrupaya kaydrlmasnda srar etmektedirler. Bylece
smrye yeni alan bu lkelerde smrme yarma gi
rebilmek mmkn olacaktr grndedirler. Yardm
kelimesi, vergi mkelleflerinin i adamlarn giriimle
rinde vergileri ile destekleme keyfiyetini gzlerden sak
lamak amacyla bir hsntbir olarak kullanlmaktadr:
Ama, i adamlarnn nn amak, nfuz alanlarn va
tandan parasyla geniletmektir. Gerek niyet mutlaka
saklanmaldr, bu amala asil duygular istismar edilmeli,
yaplan hakszlklara asil klflar geirilmelidir. Senatr
Patrick Leahy, New York Timesda kan ve Panama ve Ni
karaguann mit vaat eden demokrasilerine yardm ya
plmasnn gereine iaret eden bir makaleyi eletirmek
te ve unlar sylemektedir:
Birleik Devletler, Avrupann kapsnn nnde yal122

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

mz braklmtr. Bat Avrupa ve Japonyann, Dou Av


rupann ihtiyalarna zaten cevap vermekte olduuna
iaret etmekte, gzlemlerinizden deliller getirmektesiniz.
Ve asl mesele de ite burada yatmaktadr. Dou Avru
pann sunduu ticaret ve yatrm olanaklar hzla ticar
rakiplerimizin eline gemektedir. Biz Orta Amerikada
karmza kan siyas problemlere zm aramakla va
kit kaybederken Dou Avrupay kaptryoruz; bundan
da haberimiz olmuyor."
Leahy, Kongrede yapt bir konumada d yard
mn ABDnin rekabet gcn artracak tarzda gerekle
tirilmesinin kanlmazlna iaret etmitir. Halka sy
lendii gibi d yardm uluslararas bir ba deildir. G
nllere ferahlk deil keselere zenginlik getirsin diye ya
plr. yice tasarlanmas durumunda ok kymetli bir ya
trmdr. Yeni ortaklar, yeni pazarlar, yeni kazanlar elde
etmenin yollarndan biridir. hracatnz artrr, isizlik
probleminize zm getirir. Marshall Planmn ana hat
lar da bu esas zerine oturtulmutur. Bugn iin ama
cmz Dou Avrupann gaga vermeye balam demokra
tik ortamndan yararlanmak; burada iktisaden gl ol
mann bir yolunu bulmaktr. Kendi hkmetlerinden
dolaysz destek gren Japon ve Alman firmalarnn ok
gerilerinde kaldk. 21. asra girmeye hazrlandmz u
yllarda Washington frrmalarmza desteini esirgeme
melidir: Dou Avrupa pazar elden karlmamaldr. Ra
kiplerimizin gerisinde hkmetlerinin destei vardr.
Devlet destekli rakip firmalar yalnzca Dou Avrupada
deil ayn zamanda Afrika, Asya ve Latin Amerika pazar
larnda da keyfimizi karm bulunmaktadrlar. D yar
123

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

dm programlar; yeni ithalat kredileri bize yeni olanak


lar kazandracaktr. Geri kalmamak iin en azndan on
lar kadar biz de kendi firmalarmz desteklemeliyiz. Ser
best pazar tezimizin rakiplerimize deil bize avantaj sa
lamas iin her trl ince ayar yapmaktan kanmamal
yz.100Szn ettiimiz bu faktrler ve kardeleri n
c Dnyaya ynelik savan yntemlerini biimlendir
mektedirler. Deiiklik, yalnzca gerekleri gizlemek iin
izlenen yollarda mcadelede yer alan faktrlerin isimle
rinde ortaya kmaktadr. Birleik Devletlere ve Bat Av
rupaya hakim olan gler devlet terrnn imdilik h
zn kesmiler, yemeye kararl olduklarnn bir para da
ha semirmesi iin nlerine yem koymulardr. Yeme uza
nacak olanlar bu frsattan yararlanp paay kurtarma
ansna sahip olamazlar ise istikbl, halden de beter ola
caktr.
Bir yerde karamsar olmann da fazla bir anlam yok
tur. Dnyann ezilmileri, tarihteki hibir rnei ile k
yaslanamayacak derecede haklarn elde etme yolunda
cesur ve kararl gzkmektedirler. Endstriyel alemde
bolevizmin zlmesi, vahi kapitalizmin terk edilmi
olmas liberal sosyalist ve radikal demokrat fikirlerin ye
niden itibar bulmas, i leminin ve yatrm kararlarnn
kamu tarafndan denetlenebilmesi, dolaysyla daha an
laml demokratik bir yapnn olumas ve zel sektrn
koyduu kstlamalarn azaltlmas yolundaki umutlarn
artmasn salamtr. Bunlarn ve u vermeye balad
grlen dier olanaklarn bugnden hemen yarma haya
ta geirilmesi mmkn gzkmese de, insanln parla
menter demokrasiyi ve vatatanda olmann beraberinde
124

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

getirdii en tabi haklar ancak ve ancak 250 sene nce


mktesebat arasna sokabildii gerei hatrlandnda
gzlerin mamas; gnllerin ferahlamamas iin ciddi
bir endienin mevcut olmad grlecektir. nsan denen
yaratn nelere kadir olduunu, insan denen yaratn
yle kolayca kestirebilmesi mmkn deildir.
Pascal bahsi olarak bilinen bir eit bahis ile yz y
zeyiz: En kty dn, o sana gelecektir; kendini ada
let ve zgrlk yolunda verilen mcadeleye ada, davan
kesinlikle arzu ettiin noktaya doru geliecektir.

Dipnotlar

1. Bu konuya daha ilerde tekrar dnlecektir.


2. Foreign Relations o f the United States (FRUS), 1950, cilt I, s.234-292,
1975te aklanmtr. Ulusal Gvenlik Konseyi ajandas, en st d
zeyde hkmet planlam a dokmandr.
3. Kanada dlanm ve 1950 iin ve SSCBne ait veriler hedef olarak aln
mtr. SSCBye ait verilerin iirildiine, gerek retimin gsterilenin
altnda olduuna inanlmaktadr. Avrupa iin 1948 ylndan sonras
na ait verilerin ise gerei yanstt bilinmektedir. ngrlen ra
kamlar almtr. 1948den itibaren endstriyel retimde yaanan
dmeyi yanstacak tarzda ABD verileri seilmitir. Sovyetlere ait ra
kamlar mmkn olann limitlerini gstermektedir. Bat, kapasitesi
nin ok altnda almaktadr.
4. Bu konuya daha ileride tekrar geri dnlecektir.
5. Rethinking the Third World," Washington Post Book World, Ekim 23,
1988, Gabriel Kolkonun Confronting the Third World (Pantheon,
1988) balkl almasnn bir deerlendirmesi, Schoenbaumun id
diasna gre yeterince salkl politikalar nermemekle ve yazarn
grlerine katlmayan grleri ihmalle malul. Hemen bir rnek ve
relim: Dominik Cumhuriyetini ABD igal ettiinde buradaki vatan
dalarnn hayatnn tehlikede olduu ileri srlmtr. Oysa bu id
diay kantlayacak yeterince delil bulunabilmi deildir.
6. Gaddis, The Long Peace (Oxford, 1987), Sh.43. Ayrca u kaynaa ba
knz. Necassay Illusions, Ek II.

125

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

7. Michael Krenn tarafndan zikredilmitir, US Policy Toward Economic


Nationalism in Latin America, 1917-1929 (Scholarly Resources,
1990), sh. 13, 52. Ayrca David Sehmitz, The United States and F as
cist Italy (University of North Carolina, 1988), sh. 10.
8. Stone, Is the Cold Wor Reall O ver?, Sunday Telegraph (London), Ka
sim 27, 1988
9. Hertberg, The End of the Cold War sempozyumuna yapt katk. Ba
sn Tehdit Edecek Olan Tehditler. Deadline, Center fo r War, Peace and
The News Media, Yaz 1989.
10. Patrick Tyler, WP Weekly, Austos 13, 1990.
1 IThe Bevildered American Raj: Demokrasinin yabanc politikas zerine
dnceler, Harpers, Mart 1985.
12. Paul M. Kattenburg, Amerikan D Politikasnda Vietnam Travmas,
1945-75 (Transaction Books, 1982), sh. 69.
13. R. W. Apple, NYT, Kasm 5, 1989; Reston, NYT, Kasm 24, 1967. Restonda Kzlderililerin katliam ile ilgili olarak benim Z Magazine, Ey
ll 1990daki makaleme baknz. Yorumu ile ilgili dier rnekler iin
u kaynaa baknz: Towards a New Cold War, Turning the Tide.
14. Report of the National Bipartism Commission on Central America,
Henry Kissinger, bakan, Ocak 10, 1984; Laqueur ve Krauthammer,
New Republic, Mart 31, 1982; Huntington, Political Science Querterly,
ilkbahar 1982 (bu sonuca ulalm asna yol aan muhakeme iin u
kaynaa bkz. Turning the Tide, sh, 153); Krauthammer, New Republic,
ubat 17, 1986.
15. Mortgenhau, The Purpose of American Politics (Vintage, 1964). Bilim
adamlarmm, gazetecilerin ve entellektellerin bu ve benzeri rnek
lerle ilgili dier tartmalar iin u esere bkz. Towards a New Cold
War.
16. Dier yorumlar iin u kaynaa baknz. Neeesscry illusions, Ek II,
blm 2; ek V, blm 8.
17. Bu hata ile ilgili bir rnek iin u kaynaa bkz: Fred Halliday, The
Ends of Cold War, New Left Review, 180/1990. Hallidayin bu al
masnn pek deerli yanlarnn bulunm asna ramen alternatif kav
ramlar kavrama ve muhakem e yeteneksizlii ile malul bulunduu
nu grmekteyiz. Yazarn u alm asna da bkz: Making o f The Secand
Cold Wat; Verso, 1983, sh. 27. ABDnin kavgay srdrebilmesi iin
gerekli olan bir bahaneden ibaret bulunduunu, ABDyi gerekte te
dirgin eden glerin isminin Japon ya ve Avrupa olduunu belirtti
im yazlarm deerlendirip yorumlamaktadr.
18. Dileri Bakanlnm bilgisayar endstirisine olan katklar iin u
kaynaa bkz. Kenneth Flam m , Targeting the Computer (Brookings,

126

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZt

1987).
19. Ekonomi tarihileri devlet mdahalesinin gelimeyi geciktirici bir rol
oynad grndedirler. Oysa ABD, Almanya, Japonya, ngiltere gi
bi gelimi lkeler ekonomilerine devletlerinin yapt m dahaleler
den nemli faydalar temin etmilerdir. Kta Avrupasnda devletin
ekonominin gelimesine vurduu gem ile ilgili olarak u kaynaa
bkz: Alexander Gerschenkron, Economic Backwardness in Historical
Perspective (Harvard, 1962). Japonyann sava sonras dnemde kay
dettii gelimeler iin bkz: Chalmers Johnson, MT and Japanese Mi
racle (Stanford, 1982). Kore ile ilgili u kaynaa bkz: Alice Amsden,
Asias Next Giant, South Korea and Industrialization, (Oxford Univer
sity Press, 1989); genel bir deerlendirme iin u kaynaa bkz: A m s
den, East Asias Challenge-to standart Economics, American Pros
pect, Yaz, 1990. Ayrca Showa: the Japon of Hirothito, Daedalus,
Yaz; 1990a, zellikle Joh n Dower ve Chalmers John son un alm a
larna baknz. Ekonom inin akl ve devletin rol ile ilgili aldanmalar-aldatmalar iin u kaynaa bkz: Tariq Banuri, No Panacea: The
limits of Economic Liberalization (Oxford University Press) (Blm 7,
ksm 7ye bkz.) Devlet gdm l ekonom ik gelimeler ve sosyal har
camalar iin u kaynaa bkz: Anthony Winson, Coffe and Modem
Costa Rican Democracy (St Martins Press, 1989). Bir baka kaynak:
Frederic Clairmonte, Economic Liberalizm and Underdevelopment
(Asia Publishing House, London-Bombay 1960). 1930lu yllarda
gndemde olan Faizm gdm l ekonomiler ve baz kltrel ve ku
rumsal faktrleri iin u kaynaa bkz: Robert Brady, Business as a
System of Power (Colom bia 1943). Braknz yapsnlar, braknz ge
sinler felsefesinden kopuun hikayesi iin: Karl Polanyi, The Great
Transformation (Beacon Press, 1957).
20. Tartma ve referans iin: Necessary Illusions, sh. 29 ve Ek 11, blm
2. Ayrca: Crozier, Huntigton ve Watanuki, The Crisis of Democracy.
21. Strategies of Confinemet (Oxford University Press; 1982), s. 356-7.
Kennan, National War Collegeda yapt konumalardan alntlar
yapmaktadr.
22. Frank Costigliola, Thom as Paterson, (editr), Kennedy's Quest For
Victory, Oxford University Press, 1989.
23. Tartma iin: Turning the Tide, Blm 4; On Power and Ideology, Lec
ture 4; Schwartz ve Derber, Nuclear Seduction. zellikle Ortadou
iin: Towards a New Cold Wat; Fateful Triangle, Necessary Illusions.
Kantlar iin: Raymond L. Garthoff, Estimating Soviet Militaiy Force
Levels, International Security 14:4; Spring 1990. Garthoff, delil top
lama iinde Sovyetlerden ok ABDnin ve mttefiklerinin glk

127

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

kardklarn ifade etmektedir.


24. Jam es P. Warburg, Germany: Key to Peace. Harvard, 1953. sh, 198
25. Garthoff Kaplan, BG Kasim 29, 1989;
26. Not 23n referanslar ve Towards a New Cold Warm Giri blm
ne bkz. 1970li yllarda stratejik silahlarn kullanm ile ilgili yorum
lar iin: Raymond B. Garthoff, Detente and Confrontation (Bro
okings Institution, 1985), sh. 793. Birleik Devletlerin Birlemi
Milletlerde silahszlanma, basnla ilikiler ve dier meselelerde nasl
yalnz brakld ile ilgili tartmalar iin: Necessary Illusions sh: 82.
27. William Yandell Elliot, editr, The Political Economy of American Fo
reign Policy (Holt, Rinehart ve W inston, 1955), s. 42. Bu ok nem
li ve genelde ihmal gren meselenin ayrntl bir tartmas iin be
nim u eserime bakabilirsiniz: At War With Asia (Pantheon, 1970),
Giri Blm.
28. Yukarda s. 18e bkz.
29. Bir deerlendirme iin u kaynaa bkz: Sehwartz ve Derber, Nuclear
Delusion. 30. On Power and Ideology, s. 105e bkz. Nitzenin teklifi bir
sivil bar sisteminin kurulm as yolundayd. Bylece Sovyetlerin in
tikam duygular kabartlmam olacakt. Bu uygun bulunmad, daha
ldrc silahlarn devreye sokulm as uygun bulundu SD1 iin de
ayn durum sz konusu olmutur.
30. On Power and Ideology, s. 105e baknz. Nitzenin teklifi bir sivil bar
sistem inin kurulm as yolundayd. Bylece Sovyetlerin intikam
duygular kabartlm am olacakt. Bu uygun bulunm ad, daha
ldrc silahlarn devreye sokulm as uygun bulundu. SD1 iin de
ayn durum sz konusu olmutur.
31. Michale Gordan, NYT, Ocak 31, National Security Strategy of The Uni
ted States; Beyaz Saray, Mart 1990. Libyaya yaplan saldr ve basn
daki yansm as ile ilgili olarak: Pirates and Emperors, blm 3, Necassary Illusions, s. 272-3, Wiliam Schaap, Covert Action Infomation Bul
letin, Yaz 1988. Medyann derdi, eldeki verileri devletin gereksinim
lerine yant verecek tarzda yourm ak olmutur, gerekleri aratr
makla ilgilenilmemitir. Bu tutumla ilgili olarak: Stephen Shalom, Z
Magazine, Nisan, Haziran 1990.
32. Senato Silahl Servisler Komitesine Robert Komerin verdii ifade,
Melvyn Leffler tarafndan zikredilmitir: From the Truman Doctrine to
the Carter Doctrine, Diplomatic History, c. 7, 1983, s. 245. Ayrntl
tartmalar iin Towards a New Cold War, Fateful Triangle.
33. AP, N isan 3, Michael Clare, The Military Facer South, Nation, Haziran
18. 1990.
34. Gray, Marine Corps Gazette, Mays 1990.

128

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

35. Immerman, Confessions of an Eisenhower Revisionists, Diplomatic His


tory, Yaz 1990.
36. Stephen Van Evera, Atlantic Monthly, Temmuz 1990, Policy Report
N o.3. Bar ve Uluslararas Gvenlik Enstits, Cambridge, MA, Ha
ziran 1990.
37. Teodor Shanin, Russia as a Developing Society; Yale 1985, c. 1,
s. 103123, 134, 187. Alntlar iin: D. Mirsky, Russia, A Social Histoy,
London, 1952. s. 269. Shanin tarafndan zikredilmitir.
38. National Interest, Austos 1989.
39. Turning the Tide, s. 198 ve zikredilen kaynaklar.
40. Richard Drinnon, Facing West, The Metaphysics of Indian Rating and
Empire Building, University of Minnesota, 1980, s. 68, 96. Jeffersonun
1812 ve 1813de yazd mektuplar. Joh n Adams, 1812.
41. Adams, Dispatch to Ambassodor Erving, 1818, William, Earl Weeks,
John Quincy Adams Great Gun and the Rhetoric of American Empire,
Diplomatic History, lkbahar 1990.
42. age Drinnon, s. 109.
43. Weeks, Drinnon, Acheson.
44. Reginald Rorsmann, Race and Manifest Destiny (Harvard, 1981), s.
279, 235, 210-11. Darwin, Descen of Man (Princeton, 1981), Ksm I,
s. 179: Bu referans iin Jan Kostere minnettarm.
45. Referans ve tartma iin: Turning the Tide, s. 59, 61, 146.
46. Ruth Leacock, Requiem fo r Revolution (Kent State University Press,
1990) s. 33.
47. Ayrntl tartma iin dier blmlere bkz.
48. Schmitz tarafndan zikredilmitir: United States and Fascist Italy, s.
40. Gaddis, Not (6) bkz.
49. Schmitz, s. 14, 36, 44, 52. Versailles mzakereleri ile ilgili olarak Ba
kan W ilsona yaplan Colonel House Inquiry tavsiyesi. Golden Auchincloss of the State Department, sava zaman gnlkleri. Bykeli
Richard Washburn Child, W ashington Bykelilii, 1921.
50. Ayrntlar iin: Schmitz, blm 3 ve 4.
51. Filippelli, American Labor and Postwar Italy, 1943-1953 (Stanford,
1989) s. 15.
52. Schmitz, s. 67.
53. age, s. 77. Kellogg, Krenn U. S. Policy Toward Economic Nationalism,
s. 53-4. Mussolininin Faizm ine ABDde verilen popler yantlar
iin: John Diggins, Mussolini and Fascism, (Princeton, 1972).
54. Krenn, s. 53
55. Schmitz, blm:6.
56. age blm 7. spanya ile ilgili olarak benim u almam: American

129

DEMOKRASt GEREK VE HAYAL

57.

58.

59.
60.
61.
62.
63.

64.
65.
66.
67.

68.

Power and the New Mandarins (Pantheon, 1969), blm i, ilgili b


lmler ayrca eserde tekrar baslmtr: Jam es Peck, editr. Die
Chomsky Reader (Pantheon, 1987).
Schmitz, Epilogue, projenin bir tekrar iin: Turning the Tide blm
4, ksm 4.4 ve zikredilen kaynaklar. zellikle de Gabriel ve Joyce
Kolkonun almalar.
Schmitz, s. 133, 140, 174 ve blm 9. Japonya ile ilgili olarak benim
u
almama bkz. American Power and the New Mandarins, b
lm 2.
Shmitz, s. 60-61.
Krenn, s. 40, 51.
age s. 44. Aynca: Walter LaFaber, Inevitable Revolutions (Notran,
1983).
Krenn, U. S. Policy, s. 58, 106-7. Acheson, 52-53.
Krenn, s. 62. Stephen G. Rabbe tarafndan zikredilmitir. Eisenhower
ve Latin America, University of North Carolina, 1988, s. 33. Wood
ward, Necessary Illusions, Ek V, ksm 1.
Krenn, blm 6,
Ayrntlar ve dier referanslar iin Giri blmnde sz edilen kay
naklara bkz. Ayrca: Gabriel Kolko, Confronting the Third World.
Dier blmlere bkz.
Tonelson, NYT, Nisan 13, 1986. Turning the Tideda benim ABDnin
d politikasnda bu sz konusu iddial abalar nedeniyle yaptm
deerlendirmelerde teorik bir problemin olduuna iaret etmekte
dir. Ayn istikametteki bir baka hatal deerlendirme iin ekonomi
tarihisi Charles Kinderbergerin u yorumunu verebiliriz: ABDnin
d politikasnn kendi karndan gayrisini dnm edii iddiasn
rten bir rnek olarak Japonya ortada durmaktadr. Japonya
ABDnin bir kuklas deildir. Ayn mantk, in ve Romanyann, Sovyetlerin d politikasnn sm r esasna dayanmad iddiasnn r
nekleri olarak ortada durduunu ileri srebilir. Bu savlar ancak ABD
ve Sovyetlerin hereye m uktedir olduklar varsaym altnda geerlidir. Gerekte her ikisi de kendi karlar dorultusunda hareket et
mektedirler, fakat potansiyelleri arzularm snrlandrmaktadr. Kindelberger, Public Policy, Yaz 1971. Ayrca benim u almama bkz:
For Reasons for State (Pantheon, 1973), s. 45-6. Draper, Michael
Schaller tarafndan zikredilmitir, American Occupation of Japan (O x
ford University Press, 1985), s. 127.
Hogan, The Marshall Plan (Cambridge University Press, 1987), s. 423, 45. William Clayton tarafndan verilen Mays 1947 memorandu
mu zikredilmektedir.

130

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

69. Schmitz, United States and Fascist Italy, s. 37.


70. Leffler, The United States and the Strategic Dimensions of the Marshall
Plan," Diplomatic History, Yaz 1988. McCormick, Evey Sistem Needs
a Center Sometimes, Lloyd Gardnerde. Redifining the Past: Essays in
Diplomatic Histoiy in Honor o j William Appleman Williams, Oregon
State, 1986. Bu meselelere daha ilerde tekrar dneceiz.
71. Bruce Cum ings tarafndan zikredilmitir: Power and Plenty in Norteast A sia, World Policy Journal, K 1987-88.
72. Borden, The Pacific Alliance (W isconsin, 1984), s. 27, 12, 245. Ho
gan, s. 337, 393.
73. Referans iin: La Feber, Kolko, Turning the Tide.
74. On Power and Ideology, s. 19-23e bkz. NSC 5432den alnm baz net
rnekler bulacaksnz. U. S. Policy Toward Latin America," Austos
18, 1954. Guatemala demokrasisinin baaryla yklndan hemen
sonra. Bu prensipler baka yerlerde de harfi harfine tekrarlanmtr.
75. Editrler, NYT, Austos 6, 1954. ran olay esnasnda ve sonrasnda
medyaya kar alnan tavr ile ilgili olarak: Necessary Illusions, Ek V,
ksm 3 ve zikredilen kaynaklar.
76. Schoultz, Human Rights and United Policy Toward Latin America
(Princeton, 1981), s. 7.
77. CIA, Office of Current Intelligence, The Role of Public Opinion in L a
tin American Political Stability, Mays 13, 1965. OCI No. 1803165.
Carter ynetimi esnasnda Ulusal Muhafzlara ve Som ozaya yaplan
yardm iin ilerdeki blmlere bkz. Guatemalada entellektel sevi
yenin dkl ile ilgili ayrntlar iin daha ilerdeki blmlere bkz.
78. PPS 51, N isan 1949, ksa bir zeti Michael Schaller tarafndan veril
mitir. Seuring the Great Crescent: Japonyann igali ve Gneydou
A syada muhasara politikasnn orijini, Journal of American History,
Eyll, 1982. Ayrca: Schaller, American Occupation of Japan, s. 160.
Gneydou Asya ile ilgili planlar iin: For Reasons of State, s. 31 ve
Critical Essays, The Pentagon Papersde kan muhtelif makalelere,
zellikle Joh n Dower ve Richard du Boof tarafndan yazlanlara bkz.
79. Stimson, liberal enternasyonalizm ile ilintili blgesel sistemlerden bi
ze ait olanlarn glendirilmesi, ellere ait olanlarn ise kurutulm as
nn neden gerekli olduunu aklamtr. Turning the Tide ve On Po
wer and Ideologye bkz, geleneksel Avrupal dmanlarmzn ordu
zerindeki nfuzlarm azaltmak iin yaplan planlar gzden geiri
niz.
80. PPS 23, ubat 24, 1948. Bkz: FRUS, c, 1. 1948, s. 511.
81. Douglas Brinkley ve G. E. Thomas, Dean Achesons Opposition to
African Liberation Transafrica Forum, (Yaz 1988); Morris, Uncerta

in 1

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

in Greatness (Harper ve Row, 1977).


82. Burada zel olarak Suudi Arabistan petrolnden sz edilmektedir.
Referanslar ve dier tartmalar iin: Towards a New Cold War. Aynca,
Aaron David Miller, Search fo r Security, (University of North Caroli
na, 1980); Irvine Anderson, Aramco, the United States and Saudi Ara
bia (Princeton, 1981); Michael Stoff, Oil, War and American Security
(Yale, 1980); David Painter, Oil and American Century (Johns Hop
kins University, 1986). Eisenhower, u kaynakta zikredilmektedir:
Steven Spiegel, The otherArab-lsrail Conflict (University of Chicago;
1985), s. 51.
83. Cumings, Fukai, Japan s Energy Policy, Current History, Nisan
1988. Ayrca: Towards a New Cold War, s. 97-8.
84. Towards a New Cold War; blm 11,
85. Arap-lsrail diplomasisinde 1967den bu yana kan ihtilaflarn seyri
iin: Towards a New Cold War, Fateful Triangle; ABDnin bar abala
rn bloke etmek iin yaptklar ile ilgili olarak: Necessary Illusions ve
Z Magazinde (Ocak, 1990)de kan benim makalem.
86. Ayrntlar iin: Fateful Triangle, s. 457; Culture of Terorism, blm 7.
Joh n Marshall, Peter Dale Scott; Jan e Hunter, The Iran Contra Con
nection, South End, 1987, blm 7 ve 8. Samuel Segev, The Iranian
Triangle (Free Press, 1988).
87. Avi Shlaim, Collusion Acroos the Jordan (Colombia, 1988), s. 388,
1948 JC S vesikalar yorumlanmaktadr. 491, srail arivleri zikredil
mektedir. Referans ve ayrntlar iin: Towards a New Cold War, blm
7, Fateful Triangle, blm 2.
88. Friedmann, U. S. Gulf Policy: Vague Vital Interets, NYT, Austos
12; Dionne Drawing Lesson from History, WP Weekly Austos, 13,
1990. Irakm Kuveyti igali ile ilgili ayrntlar ilerde ele alnacaktr.
89. Bu konularn salkl bir analizi iin: Borden, Pasific Alliance.
90. Gaddis, Strategies of Containment, s. 201 231, 240, 286.
91. Tasnif edilmemi vesikalar ve dier malzemeler ile ilgili olarak u
kaynaa bkz. Necessary Illusions, s. I l l ve Ek V, ksm 1.
92. Daha ilerde tekrar deineceiz.
93. Stephen Kurkjian, Adam Pertman, BG, ubat 5 ,1 9 9 0 ; raportrn de
erlendirmesinden alnt yaplmtr.
94. Doug Henwood, Left Business Observer, Mays 15, 1989.
95. JohnH olusha, Business Taps the East Blocs Intellectual Reserves,"
NYT, ubat 20, 1990.
96. Daedalus, K 1990; NYT, ubat 4, 1990.
97. Yazarn, Kaliforniya niversitesi profesrlerinden Martin Malia oldu
u daha sonra aklanmtr. M oskovada bulunan arkadalarnn ko
132

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

runmas iin adn saklam ak zorunda olduunu aklamtr. (NYT,


Austos 31, 1990)
98. David Francis, US Edgy as Money Flows to Europe," CSM, ubat 26,
1990.
99. Letter, NYT, Nisan 10, 1990.
100. Senatr Patrick Leahy, New Directions in U. S. Foreign Aid Policy,"
Congressional Record, s. 7672, Haziran 11,1990.

133

Ev cephesi

eagan dnemi, nemini vurgulamak amacyla ou


kimse tarafndan bir devrim olarak nitelenir. Ger
ek yle olmasa bile yerel sosyal dzen ve dnya zerin
deki etkisi hi de kmsenebilecek gibi deildir. Yans
malarndan bir ksm, 1989da i bama gelen ynetimle
rin zerine dmtr. Bu blmde dikkatlerimizi eve
evireceiz, bir sonraki blmde ise uluslararas politi
kalar ve tezahrlerinden ayrntl olarak sz edeceiz.
1. nemsenmeyen Halk
Bu meselelerin pek geni lekli beer sonular vardr,
bu nedenledir ki tarafsz bir gzle incelenmelerinde za
ruret vardr. Ve bu kolay bir i deildir. Hereyden nce
Reagan, Schultz, Bush kelimelerinin yapt armlar,
gzler nne getirdii kanl tablolar bir yana brakma135

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

iniz gerekecektir. El Salvador ve Guatemalada ikence


grm, kan gllerinde boulmu on binlerce insan, Ni
karaguada alktan len nice yavruyu, hastalklara ve
yoksulluklara yenik dp hayat snen onca insan g
znzn nnden rak tutmanz gerekecektir. Sandinistalarm elde ettikleri baarlar da bir yana brakacaksnz.
Mozambik ve Gazzeye de bakmayacaksnz. Kan grd
nz, gz yalarnda boulacak gibi olduunuz keler
den banz hemen nere iimize geliyorsa oraya evirece
iz. Burada biz derken kastettiim kendini sorumlu
hisseden, zerine dm olan yapm olsayd bu olan
lara engel olabileceini dnen insanlardr.
Kendi perianlklarmzn, kendi yeislerimizin kemik
ynlarn ve kan rmaklarn grmemize nasl engel ol
duunu birka kelimeyle de olsa deerlendirmeden yo
lumuza devam etmeyeceim. Dnyann orasmda-burasmda bu vahet tablolarn nasl oluturabildiimizi iyice
anlayabilmemiz iin gzlerimizi kurbanlarmza kar
ar duyarl olmakla sulanan liberal gvercinlere evir
memizde yarar vardr. Pek de ekici olmayan Reagan
dneminin belli bal olaylarndan sz eden New Republicin editr Hendrik Hertzberg; Rambo filmlerinden,
Lbnanda yaanan l deniz piyadeleri olayndan dem
vurmakta, ama ne Filistinlilerin, ne Lbnanllarn bana
gelenlerden; ne de Orta Amerikada olup bitenlerden ha
bersizmi gibi gzkmektedir. Kimbilir belki de bunlar
kayda deer bulmamaktadr. Oysa Mary McGrory farkl
bir kanaatta bulunmasna ramen hi deilse Nikara
guada Demokratlar iin barn, Cumhuriyetiler iin
zgrln birinci planda geldiini sylemekte, Was136

EV CEPHES

hingtonun bazlarnca gsterilmek istendii kadar Orta


Amerikaya kar kaytsz; dolaysyla sorumsuz olmad
gereini dile getirmektedir.1Bar ve adalet iin verdii
mcadelede kaydettii baarlarndan dolay hakl bir v
gye layk grlen Uluslararas Politika Merkezinin ya
yn organ Indochine Issuesa bir gz atalm. Uluslararas
Bar in Carnegie Vakfnm yneticilerinden birinin
Washingtonu Vietnam ile uzlamaya, Vietnam tecrbesi
nin verdii aclar, gemiin krgnlklarn, fkelerini,
nefretlerini, hayal krklklarn unutmaya aran yaz
snda tm bu honutsuzluklarn biricik faili olarak Viet
nam grdne; ABDnin zerine toz kondurmadna
ahit olmaktayz. Yazar bu savan ardnda brakt bee
ri sorunlar da dile getirmekte; kaybolanlarn; lkelerini
terk etmeye mecbur braklanlarn; esir kamplarnda yok
edilmilerin yasn tutmaktadr. zerinden en modern si
lahlarmzla getiimiz bu lkelerde geride braktmz
ceset ynlarndan, sakat insanlardan, ilim ve irfanmz
la herbirini bir hilkat garibesine dndrdmz cenin
lerden hi sz edilmemekte, sanki bu dnyadan olmayan
bir mehul el bu ileri yapmcasma sorumluhr.k almak
tan kamlmaktadr. Yalnzca ve yalnzca bizim bamza
gelenler, Vietnam Savandan bizim aldmz yaralar di
le getirilmektedir.2 Bu tr varsaymlar hakikat mertebe
sine kartma hatasna dersek Vietnam Savann so
nular bizim iin nemlidir; olan bize olmutur; Viet
nam bu iten hi etkilenmemitir, diyen James Fallowsun ve Fallowsu onaylayan Dissent in editr Dennis Wrong gibilerin peine taklacak olursak; milyonlar
ca insann ldrdmz, altn stne getirdiimiz
137

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

topraklara olup bitenlerin deil ama bu haltlar kart


ran bizlerin bana neler geldiini yana-yakla n plana
karrsak; maktul iin deil ama katil iin gz yalarm
z aktrsak gn gelir, bir byk Alman tarihisinin yahudi soykrmnn yahudiler iin hi de nemli bir mesele
olmad, asl meselenin bu katliamn Alman milleti ze
rindeki yansmalar olduu, akan yahudi kanma deil bu
kana eli bulam bulunan Almana yanmak gerektii yo
lundaki yorumuna alk tutmamz kanlmaz olur.3
Amerikan yerlileri sahasnda bir otorite olan Francis Jenningsin bir gzlemini aktaralm: Tarihte, krma yakal,
yelekli, altn saat zincirli bir zatn emir verip madunlara
dktrd kanm zerinde ykseldiini gryoruz.
Kendi ahlki sistemimizin ve entellektel kltrmzn
temel zelliklerini iyice kavrayp tarafsz bir gzle deer
lendirmediimiz srece nmzde duran problemleri
anlayp gerekli dersleri karabilmemiz mmkn olma
yacaktr.
Seksenli yllarda Orta Amerika, Washingtonun nian
tahtalarndan biri olarak kullanlmtr. Sonu ortadadr.
Aclarla ve utanlarla dolu bu on seneden nceki yllar
da Orta Amerika dnyann en fukara kelerinden biri
idi. Blgeyi uzun sre egemenlii altnda bulunduran ve
askeri mdahalelerle ileri arap sama-eviren bir spergcn blge halknn kaderi zerindeki rol, Batnm
zengin ve kendisinden gayrisini nemsiz sayan insan
iin yabanc bir olgudur. Batl varlkl insan, kendisin
den yoksullara bir zarar geleceine, onlarn dzeninin
Batl zengin devletler tarafndan bozulacana inanmaz,
inanmak istemez. New York Times Magazine de kan bir
138

EV CEPHES

yazsnda James LeMoyne, Orta Amerikann temel prob


lemleri ile grlerini dile getirmekte; msebbibler ara
snda Kbadan, Sovyetler Birliginden, Kuzey Koreden,
Vietnamdan, Filistin Kurtulu rgtnden ve irili ufak
l nice tahripkr gten sz etmektedir. ABDnin ismi
yalnzca El Salvador ordusuna yapt yardm vesilesiyle
anlmaktadr. Bu yardmn gerekesi olarak da serbest se
imlerin yaplmasna, baz sosyal reformlarn gerekle
tirilmesine katkda bulunmak arzusu gsterilmektedir.
Times Magazine de kan bir makalesinde Tad Szulc ayn
telden almakta, Karaiblerde yaanan olumsuzluklardan
Kbay, Sovyetleri, ii daha gerilere gtrerek Avrupal
smrgecileri sulu tutmaktadr. ABDne gene toz kondurulmamaktadr. Tek olas suunun olaylara seyirci kal
mak; gereken aktiviteyi gstermemek olduu yazlmak
tadr.4 Times Magazine de kan bir yazsnda Stephen
Kinzer, sergzeti Sandinistalar iin bir model olarak
teklif ettii Guatemalada demokrasinin kaydettii geli
menin geride arzu edilir bireyler braktn ifade et
mektedir. Cesaret verici bir takm belirtiler mevcuttur.
Tarafmzdan desteklenen gvenlik kuvvetleri marifetiy
le ilenen cinayet says gn bana ikiye dmtr. Bu
rakam Kinzerin ifadesiyle tarihin ahit olduu en zalim
diktatrlerden ikisi olan Lucas Garcia ve Rios Montt d
neminde ilenen cinayet says ile kyaslandnda sevin
memek mmkn deildir. Szn ettiimiz bu iki dikta
trn Reagan ve adamlar tarafndan cokuyla desteklen
diini belirtmeden gemeyelim: ABDnin Guatemalada
stlendii rol pek iyi bilen Kinzer, hi kuku yok ki
oyunun kurallarn da bilmektedir: Guatemalann 1944139

DEMOKRASt GEREK VE HAYAL

54 yllar arasnda yaad demokratik dnemi sz


edilmeyen nedenlerden tr kmtr: Bu kte ve
sonrasnda ABDnin oynad rol ise koyu karanlklarn
gerisinde saklanmaktadr. Burada gene st kapal ifade
ler kullanlmakta, ABDnin yansz tutumundan sz edil
mekte; geri kalm lkelerde cokuyla karlandndan
ve ynetimlerin sivillemesine olan katklarndan bahse
dilmekte; fakat uzun mesafeli koullarda ne dolaplarn
dnd geitirilmektedir: Eer bugn Guatemalada
her zamankinden daha fazla isiz varsa, daha fazla insan,
plklerde yiyecek aryorsa, ordu zulm dzenini hl
srdryorsa, Katolik papazlarn ifadesiyle giderek fukaralaan kyller -be zengin tarafndan smrlyorsa; tm bu gelimelerin yansmalarnn olmamas
olas deildir. Tm bu kepazeliklerin kurumsallatrl
masnda ve srdrlmesinde Birleik Devletlerin katks
nn olabileceini hibir saygdeer beyefendi dne
mez.5Uygulamada grlenler ainas olduumuz izgiyi
takip etmektedir. Dominik Cumhuriyetinde ve Balaguer
arasnda geen 1990 seim yarmas ile ilgili haberlerin
de Howard French, 1963 senesinde yaplan ilk serbest
seimleri kazanan doutan Marksist Juan Boschun
ksa bir sre sonra asker rejim tarafndan iktidardan
uzaklatrldn ve rakibi Joquin Balaguerin Boschu
1966 bakanlk seimlerinde bozguna urattn bildir
mektedir: Adet olduu zere birka kk gerek dile
getirilmemektedir: ABDnin yapt mdahalelerin ser
best seim yaplmasna hi frsat tanmadndan; Washingtona yan bakma gafletini gsterdii gne kadar
uzun yllar boyunca diktatr Trujillonun desteklendi
140

EV CEPHES

inden, doutan Marksist Boschun Kennedynin po


litikalarn hararetle desteklediinden, ABDnin bu zatn
suyu ktktan sonra asker bir darbeyle iktidardan uzak
latrlmasnda oynad rolden, halkn anayasal dzeni
tekrar kurmak iin 1965 senesinde nasl ayaklandn
dan ve bu ayaklanmann 23.000 Amerikan askeri tarafn
dan nasl bastrldndan, gereklerin gizlenip demokra
siyi kollama ve gzetme bahanesinin ardna nasl saklanldmdan, lm mfrezeleri-ikence-bask-kleletirme drtgeninin tekrar nasl kurulduundan, fukaraln
ve kt beslenmenin nasl yaygnlatrlp derinletirildi
inden, i gn nasl hzlandnldmdan, Amerikan ir
ketleri iin pek verimli yatrm alanlarnn nasl olutu
rulduundan, terr vastasyla ortam hazrlandktan
sonra 1966 seimlerinin yaplmasna nasl izin verildi
inden hi ama hi sz edilmemektedir.6
ABDnin Kamboyada planlayp uygulanmasna riya
set ettii toplu cinayetler bile ok kolayca unutturulmutur. 1970lerde ilenen bu cinayetleri, Nisan 1975de ya
ynlamaya balad bir yaz dizisinde ele alan New York
Times u bal kullanmtr: Kamboya Snav: 15 Se
nedir Kanayan Bir lke. Mart 1969da balayan ve Ni
san 1975e kadar sren ve CIAnm elindeki verilere gre
600.000 kiinin lmne neden olan ABD bombard
manlarndan ise sz edilmemektedir.
Entelektel yaamn tabi bir eleman olmayan ahlki
boyuttaki korkaklklarn ok rktc sonular olmak
tadr.^ Orta Amerikaya tekrar geri dnelim. On sene n
ce bu blgede yenilenmenin, yeniden yaplanmann
umut klan raksetmekteydi. Yeryznn en ilkel oli
141

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

garilerinden birine son vermek iin Guatemalada iiler


ve kyller organize olmulard. El Salvadorda kilisenin
nderlii altnda harekete gemi bulunan fukaralar,
kendi gelecekleri ve kaderleri ile ilgili kararlar kendile
rinin alabilecekleri noktaya ulaabilmek iin rpnp
durmaktayd. Al yenmeyi, baskndan kurtulmay
umuyorlard. Nikaraguay uzun seneler ABD kuvvetleri
ne bir s olarak sunan diktatr, 1979 senesinde devrildi.
Geride 40.000 l, soyulmu bir hazine, km bir eko
nomi ve harabeye dnm bir lke brakmt: Milli Mu
hafzlarn i bandan uzaklatrlm olmas, yeni gle
rin devreye girmesine imkn salamt. Bu nedenle in
sanlar yarndan umutluydular. Koullarn tm zorlukla
rna ramen ilk yllarda nemli baarlar elde edildi.
Reagan ynetimi, liberal demokratlar ve basn ibirli
i yapp bu umutlar zerinde baykularn tnedii yan
gn yerlerine evirdiler. Bu nadir grlen bir baaryd ve
tarih tarafndan hi kuku yok ki laykyla deerlendiri
lecektir.
2. Siyas Baarlar
nsan rahatsz eden bu tr dnceleri bir tarafa braka
lm. Bu yoldan rahata kavumann ustas olduumuz
kimsenin mehul deildir. Yaananlarn Amerikan hal
k zerinde ne tr etkilerinin olduu sorusuna yant
arayalm: zellikle iktidarda olanlarn ve yle grnen
lerin durumuna yakndan bir gz atalm.
Bu sorulara salkl yantlar verebilmek iin nce toplumumuzun yapsn anlamamz gerekecektir. Grnen,
142

EV CEPHES

anlalmas kolay bir fotoraf deildir. Bir yanda bam


sz dnebilme, moral deerlere sahip olma avantajlar
n koruyabilmi sessiz ynlar vardr. Bunlar, Nikaragu
alIlarn maruz kald bir tabi afetin madd yaralarn sa
rabilmek iin sradan bir kilisenin nderliinde milyon
larca dolar tutarnda yardm yapabilme potansiyeline sa
hip insanlardr. Zengin deildirler, etkili deildirler.
te yanda ise kat bir fanatizm, gnll bir ihmalkr
lk, sekinlerin kltrne bulam bir yozlama mev
cuttur. Politik sistemin formel mekanizmas nadiren laykyla ilemekte, ou kez iler iti-kak, kargaa ve
gizlilik ortamnda kotarlmaktadr: Bu eilim giderek
glenmekte, devletin iddete bavurmasn tevik eder
mahiyeti daha belirgin hle gelmektedir.
Politik sisteme bir gz atalm. Reagan dneminde ka
pitalist asi parlak gnlerini yaamtr. Sekiz sene boyun
ca bir kiinin sultas altnda olmadan alabilmitir. Bu
kayda deer bir gerektir. Ronald Reagani kendi dne
minde oluturulan politikalarn tamamndan mesul tu
tup sulamak doru olmaz. lgililerin gsterdii tm a
balar, Reaganm, kendi dneminde retilen politikalar
dan en az haberdar olan kimse olma gereini rtmeye
kafi gelmemektedir. Personeli tarafndan iyice program
lanmam olmas halinde ettii szler, kendilerini ciddi
ye alanlarn yzlerini kzartacak niteliktedir. ran-Kongre soruturmasnda gndemdeki en can alc soru Reaganm kendi ynetiminin politikasndan haberdar olup
olmad, haberdar ise hatrlayp hatrlamad idi. Ola
ya. aklk kazandrmaya alr gzkenlerin gerek ni
yeti ise meseleyi geitirmekti, Reaganm haberi olmak
143

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

szn Kontralara yardm olayna bulatrld gerei or


taya ktnda kamuoyu kayda deer bir reaksiyon gs
termedi. Bu olay, lkeyi gerekte kimin idare ettii soru
sunu akllara getirdi. Kamuoyunun ilgisiz klmabilmesinde gsterilen baarlar ie rktc boyuttayd.
Reaganm grevi tebessm etmekti, tatl-yumuak bir
sesle teleprompterden geen yazlar okumakt. Fkra an
latmak, dinleyicileri uyutmakt. En byk baarsn eli
ne tututurulanlar okurken gstermekteydi ve hizme
tinde olduklar da kendisine iyi bakmaktayd dorusu.
Reagan bu ii baaryla senelerce gtrd. Hizmet ettik
lerini honut etti, iktidarn keyfini hakkyla kard. Ken
disine hazrlanan, emeklilik gnlerinin olanaklar da
verdii hizmetin boyutlar ile mtenasip oldu.
Patronlar El Salvadorda binlerce insann ldrlme
si; onbinlercesinin evinin yklmasn uygun grmler
ise aksine davranabilmek Reaganm haddine dm bir
i deildi. Hi kimse bir aktr azndan dklen szler
den dolay knayamaz. Reagan ynetiminin politikalarn
dan sz ederken Reagan ve arkadalar tarafndan deil
ama Reaganm efendileri tarafndan oluturulan politika
lardan sz etmekte olduumuzu bir kez daha vurgulaya
lm. Reaganm asl grevinin halkla ilikilerde kullanlan
bir ge olmann tesine geemediini nemle belirtelim.
Demokrasi ile idare edilen, dolaysyla halkn kendi
gelecei ve kaderi zerinde belirleyici rolnn olduu
ileri srlen ve dolaysyla halkn ileri gelenlerinin teke
rine omak sokma gc bulunan toplumlarda ilerin t
krnda yrmesi; halkn hak sahibi olduunu sanmas
nn salanmas ve efendilerin keyfinin kamamas iin
144

EV CEPHES

halkla ilikiler endstrisi sembolik bir figr retir ve


oyun bu figrn etrafnda gelitirilir. Sadece: smrlen
lkelerde deil, bizzat ABD vatandalar arasnda nem
siz olarak nitelenen, binann inasnda kerpi yerine kul
lanlan milyonlarca insan vardr. Bunlar ynetmek, dert
lerine deva bulmak amacyla birine olaanst vasflar
yklenir, adna lider denir. iirilir de iirilir. Ve bu nu
mara yeni deildir. Heredota kadar uzanr. zgrlkleri
iin mcadele veren insanlarn sonuta otokratik hk
metlerin klesi durumuna getirililerine ait rneklerle
doludur tarih. Muhteris ve becerikli liderler; kendileri
nin farkl olduuna, halkn kendilerine sadk kalmalar
nn gerektiine, hkmet etmenin sradan insanlarn de
il ama farkl kimselerin ii olabileceine halk bir gzel
inandrmlardr. Tarihi Lawrence Friedman, Cumhuri
yetin ilk yllarnda sadk tebaa ideolojisinin, sonu iti
bariyle de yaayabilir bir ulus duygusunun oluturula
bilmesi iin yaplanlar arasnda George Washingtonun
putlatrlmas abalarn da saymaktadr. Washington
mkemmel bir insandr, ei benzeri yoktur, insan rknn
en mkemmel rneidir. ABDnin kurucular bugn bile
hl sradan fani insanlarn ok stnde addedilmekte,
her birinin emsali olmayan bir dahi olduu varsaylmak
tadr. yisinden arla kam bu gzde bytme olgu
su zellikle entelektel kesimde had safhasna ulamak
tadr. Camelot komedisi bunun bir rneidir. Baka l
kelerde de baz liderlerin yar tanr konumuna yceltildi
ini, kendilerine doast glerin atfedildiine ahit ol
maktayz. Prometheusun yaptn yapmalarnn, gkten
yere yldzlar indirip tm dertleri dindirmelerinin umul
145

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

duunu grmekteyiz. En yakn iki rnekten biri Stalin,


dieri ise srail Babakan Golda Meirdir.8Franklin Delano Roosevelt de zellikleri abartlm liderlerden birisi
dir: zellikle fukara kesimler ve ii snf kendisini bir
kurtarc olarak grmlerdir. Bu insanlar Roosevelte
ok inanmlardr, ok gvenmilerdir. Kendisine adeta
tapan entelektellerin zihniyetinde henz bir deiiklik
ortaya km deildir. Gl zerine, yry zeri
ne, giyim kuam zerine methiyeler dzlmtr. Ku
surlar grlmemi, her hareketinde, her sznde kera
met aranmtr. O dnemde yaayanlar kendilerini ans
l saym; bu frsat karanlar dizlerini dvmeye davet
edilmitir. Byk krizleri nasl atndan vgyle sz
edilmi; yasak, ak ilikilerini bile beceremeyip eline
yzne nasl bulatrdn ise ima eden bile olmamtr.
Gelir dalmnn Hoover zamannda bozulmaya
balayan yapsnn Roosevelt zamannda da rmeye
devam ettii, Trumanm da ynetimi ile bu kervana katl
d gerei nice sonra yazlp izilmi ama yank yapma
mtr. Gerekler, aciz insanlarn yaknmalar olarak de
erlendirilmitir. Ak azlar Roosevelt zihinlere tm in
sanlarn eit olduu fikrini kazdn, bylece gnllere
huzur getirdiini haykrp durmular, aksini sylemeye
niyetlenenleri mnafk olmakla sulamlardr. Noel Annan tarafndan kaleme alman ve bu dnemi tenkit eder
grnmeye alan bir yaptta bile Murray Kemptonun
Roosevelt iin yazd kasidenin tam yerini buldu
undan sz edilmektedir.9 Reagan dneminde fantazilerin, Roosevelt dnemindeki irtifasna tm abalara ra
men ykseltilemediini grmekteyiz.
146

EV CEPHES

Bat demokrasilerinin siyas ve itimai tarihi, formel


mekanizmann arklarnn i yapmak iin deil de boa
dnmesini salamak iin harcanan abalarn belgeleri ile
doludur. Hedef, politikann olumasnda halkn etkisini
sfrlamaktr. Politik organizasyonlarn, ii birliklerinin,
byk sermaye ile ortak alan medya kuramlarnn, bi
reyleri bilgilendiren dier kuramlarn ortaklaa kurduk
lar an dna, bireylerin debilmesi, dzene ters den
yollar tutabilmesi imknszdr. Bir ferdin hizaya gelmesi,
hap yutmas iin televizyon izleyicisi olmas yeterlidir.
Halkn ciddi ilerden uzak tutulmas, dolaysyla ege
menlerinin cannn sklmamasn salamak iin yapla
cak ilerden biri; seimleri, bayrak gibi; grevi parlamen
to ap hkmetin programn stelik anlamak ihtiyacn
da bile olmadan okumann tesine gemeyen ngiltere
Kraliesi gibi sembolik figrlerden birini tercih etme ola
yna indirgemektir.10 Eer seimler Kralieyi gelecek
drt yl iin seme veya sememe meselesine indirgene
bilirse yatrmlar ve dier nemli meselelerle ilgili karar
lar verme gcn ve siyas ve ideolojik sistemlerin
kontroln elinde bulunduran zel sektr, zgr toplumlarda bulunulmas kanlmaz olan gerilimin elin
den, basksndan, rahatsz edici varlndan kurtarlm
demektir.
Demokrasinin baarl olmamas iin alman tedbirle
rin sonu vermesi, telkin sisteminin vazifesini hakkyla
yapmasyla, lideri hamet ve otorite ile donatp halk ha
reketsiz klabilmek iin gerekli illzyonlar sahneleme
siyle mmkndr. Modern, ada bu grevi yerine getir
menin yollarndan biri bizi uzaktan idare etsin diye se
147

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

tiimiz kiilerin putlatrlmas, hakknda vgler dzlmesidir. Reagan zerine dzlen hikayeler iktidara gel
dii ilk gnden itibaren medya araclyla pazarland ve
bunlarn tamamnn gerek d olduu kantland. Po
plaritesi belirli bir bant ierisinde kald; ne te birin
altna dt, ne te ikinin stne kt. Ekonomiye ba
k as nedeniyle ne Kennedynin ve ne de Eisenhowerin poplaritesine hi ulaamad. George Bush, cum
hurbakanlna adayln koymu politikaclar ierisin
de poplaritesi en dk olan kimseydi. Seim sonras
durum deiti. hafta ierisinde poplaritesini %76ya
ykseltti. Bu seviyeyi Reagan hi yakalayamamt.11 k
tidarnn on sekizinci haftasndaki poplaritesi, Reaganm kaydettii en yksek puann stndeydi.
Reaganm bu kadar abuk unutulmas, kendisine ve
rilmi olan roln ne olduunu bilenler iin hi de ar
tc deildi. Reagan dneminde demokrasinin olabildi
ince askya alnm olmasna ramen halkn kontrol
zaman zaman elden karld, iktidarn gcnn keyfini
srdrebilmesinde nice tatszlklar ortaya kt.
Reagan ynetimi bu problemleri ikili bir strateji ile
karlad. nce Halk Diplomasisi Dairesi kuruldu. Bu bi
rim, Amerikan tarihinin ahit olduu en mkemmel kurumlardan bir tanesi. Organizasyonu itibar ile gerekten
mkemmel olan bu birim niyeti itibariyle hi de yle de
ildi. Amalarndan biri Sandinistalar cin tutmutan be
ter etmek, bir bakas ise Orta Amerikann terrist dev
letlerine verilen destei organize etmekti. Halkn gr
lerinin, dncelerinin devlet eliyle biimlendirilmesi
ABD yasalarna aykrdr. Yasalara aykr olan bu eylem
148

EV CEPHES

ler Kongre tarafndan tespit edilmi, fakat zerine gidil


memitir. Amalarndan biri, dman bildiklerini mu
hasara altnda tutmak olan gl ve mtecaviz bir dev
let ynetimi iin gerekli grlen yasa d bu faaliyetleri
hogr ile karlamak. kincisi gizli operasyonlar o g
ne kadar grlmemi bir seviyeye ykseltmekti. Halkn
honutsuzluu bu gizli operasyonlarn hangi dzeyde
seyrettiini gstermeye kfi gelir.
Gizli operasyonlardan yalnzca halkn haberi yoktu.
Medya ve Kongre olup bitenlerden haberdar idi, haber
dar deilmi gibi rol kesmekteydi. Bir rnek verelim:
Austos 1987de Orta Amerika lkeleri ile varlan bar
anlamalarnn daha mrekkebi kurumadan Reagan y
netimi Kontralara yapt asker yardm katma kar-d; gnde bir kez yaplmas olaanlam yardm uula
rn katlad. Medya ve Kongre yaplanlar grmezlikten
geldi. Washington, ibirlikisi yerel silahl gleri istim
zerinde tutmak, bar anlamalarn ilemez hale getir
mek iin byk abalar sarfetti. Nikaragua halknn bey
nine Sandinistalar var olduka huzurlar olmayaca ger
ei ivi gibi akld. San Salvador civarndaki asker te
sislerden biri olan Ilopango hava ssnden Nikaragua
iinde bulunan Kontralara CIA araclyla gerekletiri
len yardm uular nce ilgili mercilere rapor, sonra
dnyann gz nnde ispat edildii halde Kongre ve
medya duymadm; grmedim; sylemedim havasn
srdrmeyi tercih etti. Ekim 1986da Amerikan paral as
kerlerinin vurulmasndan ve mzran uvalda saklan
masnn artk olanaksz hale gelmesinden sonra Hasenfus yolu nihayet kamuoyuna duyuruldu. Ve bir-iki haf
149

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

ta ierisinde rtbas edildi.12 Gerek medya ve gerekse


Kongre, nasl olup da Ynetimin ve Kongrenin Nikara
gualI asilere ve Orta Amerikadaki bar abalarna yar
dm konusunda anlaabildiklerini, Bush ynetimi ile li
berallerin bu noktada hangi akla uyup uzlatklarn an
lamazlktan geldi. Bu ok ak, bir eliki idi: Bara
destek veren abalar, yardmn nnde bir engel olu
turmaktayd. Times in editrlerinden biri; editrlerin
cokuyla alklad anlamann; ABDnin karlaryla
uzlaan blgesel pakt ihlal ettiini zntyle akla
maktayd. Daniel Ortega bu gelimeleri u tarihi gerei
bir kez daha dile getirerek yorumlamaktayd: Gl
olan, bakalarnn isteklerini hi dikkate almadan kendi
bildii gibi davranr ve bunu hak bilir.13
Uygulama tek dzedir; medya ald emir dorultu
sunda grevini ifaya devam etmekte, Orta Amerika ba
r abalarnn ABD tarafndan desteklenen silahl g
lere yaplan yardmlarn nsan yardm olarak nitelen
dirilmesinin hibir standarda gre mmkn olmad
gereini bu gerek uluslararas kurulularn tespitleriy
le sabit klnm olunmasna ramen grmezlikten gelin
mektedir: Yaplan yardmlarn nsan boyuttan yoksun
bulunduunun tespiti Amerikal yetkililerin cann sk
m, bu meseleyi uzun sre azlarna almamlardr. Ti
mes'dan. alman bu cmledeki eliki son derece belirgin
ve apak ortadadr: Washington ve medya tarafnda bir
ka ay ierisinde hadm edilen Austos 1987 tarihli Esquipulas II Antlamasna m, medyann hararetli deste
inin- de yardmyla Kongre ve ynetimin ilemez hale
getirdii Mart 1988 tarihli Sapoa Atekes Antlamasna
150

EV CEPHES

m; yoksa mutad olduu zere gene medyann destei ile


ynetim ve Kongrenin altn oyduu Orta Amerika dev
let bakanlarmca imzalanan ubat 1989 tarihli antlama
ya m uyacamz belli deildir.
Gerekler ortadadr ve kavranmalar son derece ko
laydr. Orta Amerika devlet bakanlarmm ubat 1989da
yaynladklar deklarasyon, Austos 1987 tarihli antla
may ABD hkmetlerinin ve medyann ihlal konusunda
gsterdii baarnn bir tezahr idi. Bir antlamann her
iki tarafa da yklenmesi olaan yaptrmlarndan ABD
muaf tutuluyordu. ABDnin karlarna hizmet eden te
rrist devletlerin faaliyetlerine devam etmesi hogr ile
karlanmakta, Esquipulas II Anlamasmn gereklerini
yerine getirmeye alan Nicaraguaya trl glkler
karlmaktayd: ABD ve ortaklarna; altnda imzalar bulu
nan her antlamay ihlal etme hakk tannyordu. ABDne
verilen bu kapitlasyona ramen antlama,
Esquipulas II Antlamasnm 5. maddesinde dile getirilen talep
lerin, blgede yer alan veya almayan devletlerin aka veya giz
lice dzensiz kuvvetlere (Kontralar) veya ayaklanmalara yardm
etmeme; ediyorlarsa derhal durdurulmalar, bu dokmann
amalar ile badar nsan yardmlar dndaki her trl arka
kmann yasaklanmas yolundaki istekleri kesin bir dille tekrar
lanmaktadr.

Bylece Kontralann ve ailelerinin Nikaragua ierisin


de yeniden ikamete tabi tutulmalar, hareketsiz klnma
lar ve mmknse kendi z topraklarna dnmeleri n
grlmekteydi. Esquipulas IFnin atfta bulunduumuz
maddesi, bar iin olmazsa olmaz bir elemann, Kontra
lara veya yerel gerilla kuvvetlerine ak veya gizlice yap
151

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

lan her trl asker, lojistik, propaganda amal yardmn


durdurulmas olduunu belirtmektedir. Mart 1988 tarih
li Sapoa Atekes Antlamas da ayn grleri tekrarla
maktadr: Amerika Devletleri Organizasyonunun Genel
Sekreteri anlamann ilerlik kazanmasna nayak ol
makla grevlendirilmitir. ABD Kongresinin anlamann
ihlali mahiyetinde kararlar almas zerine Genel Sekre
terin George Shultza yazd protesto mektubu hasr al
t edilmi, basn tarafndan grmezlikten gelinmitir. Bir
taraftan bar abalarn, te taraftan da barn altn oy
maya ynelik abalar ve bu fiillerin faillerini ayn pota
ierisinde eriterek sonu alabilmek ise mmkn olma
mtr.14 Medya ve Batl entelektel evreler gzlerinin
nnde gerekleen rezilliklere gzlerini kapamlar,
sanki totaliter bir ynetim altnda sesleri kslm; kalem
leri krlm insanlar gibi davranfnlardr. Oysa kendile
rini korkutan herhangi bir ge mevcut deildir; yani ma
zeretleri yoktur: Gemite olduu gibi bedel fukarann
can; fukarann mal ile denmitir.
Temel ilke udur: Her ne, gl ve imtiyazllarn ta
lepleri ile uyum ierisinde deilse yok edilecektir-yok sa
ylacaktr. Bu nedenledir ki bir yandan Esquipulas II
Antlamasm onaylarken, te yandan ihlal etmek mese
le olmamaktadr. Ayn kaderi Mart 1988 tarihli atekes
antlamas da paylamaktadr: ABDnin gnl olsun diye
kesile biile kua evrilmi ubat 1989 tarihli ve Orta
Amerikaya bar getirmeyi hedefleyen antlamann ba
na gelecekler de ayn olacaktr.
Hkmet ile medyann ibirlii yapp bar srecinin
altn oymasnn gerisinde yatan gerekler ortadadr. Ni152

EV CEPHES

karagua, lke iinde dk seviyeli terrist saldrlarn


ve snrlarnda ise komularnn tehdidi altnda tutulma
ldr. Bylece pek snrl kaynaklarn lkesinin belini
dorultmak; ABD kaynakl iddet hareketlerine son vere
bilmek iin kullanmasna frsat verilmemi olunmakta
dr. Bu arada: uluslar aras denetilerin eline Nikara
guada demokrasi olmad, insan haklarnn ihlal edildi
i yolunda yaknp szlanmalar iin frsat verilmi ol
maktadr. Ve timsahn gzyalar, namlunun ucundaki
lkeye ate iin avcya yasal dayanak salamaktadr. Ay
n tezgh Pentagon da amaktadr. Emri altndaki yerel
silahl gleri, savunmasz hedeflerin yerle bir edilmesi
iin kullanmaktadr. Dileri Bakanl ve liberal gver
cinler de ayn tezghn aktrleri arasndadr. OASm Ge
nel Sekreteri Horacio Arce kadar basn tarafndan nem
senen bir Kontra itirafs, bar savalar ve demok
ratlar gibi ifadelerin ancak eitim grm snflar ara
snda getiini sylemitir. Kontralar basn tarafndan
Nikaragua hkmetinden daha fazla benimsenmilerdir.,
Arce ise farkl bir muamele grmtr.
Aslna ihanetinden ksa bir sre sonra 1988in sonla
rnda bir sylei esnasnda Arce baz nemli itiraflarda
bulunmutur. Birleik Devletlerin gneyinde bulunan
bir asker hava ssnde eitim grdn, ad yardm
kuruluu olan fakat gerekte Kontralara silah salamak
la grevli olan AIDde (Agency for International Deve
lopment) grev yapan CIA mensuplarn ismen tand
n, Tegucigalpadaki ABD eliliinin bu ama dorultu
sunda nasl kullanldn, Honduras ordusunun Kontra
asker faaliyetleri iin haber alma ve silah taleplerinin na153

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

sil karlandn, Sovyet yapm silahlarn El Salvadorda


gerillalara CIA araclyla nasl ulatrldn; daha son
ra bu silahlarn blgeye Kba ve Nikaraguann yapt
asker yardmn delili olarak sunulduunu, anlatmtr:
Arce, szlerim yle srdrmtr: ok sayda okula,
salk merkezine ve benzeri yerlere saldrlar dzenledik.
Nikaragua hkmetinin kyllere sosyal hizmet gtr
mesine, projelerini hayata geirmesine frsat vermedik.
Ana fikir de buydu. Gelimeler, ABDnin zenli abala
rnn rnlerini topladn gstermektedir.
Nikaraguay demokratik bir dzen kurmaya mecbur
brakmak iin yaplanlar, yani terrle ve ekonomik m
eyyidelerle grtlana oturmay, Kongrenin ve medyann
gvercinlerinin benimsediini biliyoruz. Bunun anlam,
Nikaraguann, ABDne gbekten bal olan ve srf bu ne
denle bile demokrat olarak vasflandrlmaya layk bu
lunan zengin tccarlarnn ve byk toprak aalarnn
ynetimi eline geirene kadar rahat huzur grmeyeceiy
d i di.15 Nikaragua ele geirilirse dier lkelerin Washingtonun denetimi altna alnmas uranda bir destek da
ha kazanlm olacak, ABDnin asker ve iktisadi karla
rna hizmette kusur edenlerin boyunun lsnn aln
mas daha bir kolaylaacakt.
Bir hkmet yerel dman ile yani kendi lkesinin
insanlar ile baa kamayacan anladnda gizli ter
rist faaliyetlere, bask yntemlerine bavurur. Reagan d
neminde yaananlar, bu tr faaliyetlerin eitim grm
sekinler arasnda baarl sonular verdiini gstermek
tedir. ok sama bile olsa parti izgisinin belirledii te
mel prensiplerden sapma olabileceini dnmek bey154

EV CEPHES

hudedir. Bir rnek verelim: El Salvador ve Guatemalann


seimle i bana gelmi bakanlar var. Oysa Nikara
guann durumu farkl: ABDnin honut olaca cinsten
bir seim yapmam. 1984 seimleri nice saygn evre ta
rafndan beeniyle karlandysa da Washingtonun olu
runu alamamtr. Totaliter bir diktatrlktr. Grn,
propagandann halk arasnda daha az etkili olduunu
gstermektedir. 1960l yllarda estirilmeye balanan ve
genel kltr ve moral baznda derinlik ve genilik kazan
drma amacna ynelik bulunan rzgarlarn, bu lkelerin
arzularn sper glere kabul ettirecek hz ve hacme
ulamasn ummak iin yeterince gereke bulunduu ka
nsndaym.
3. Ekonomi Ynetiminin Baars
Pek geni bir sekinler snf tarafndan onaylanan poli
tik program, Reagan dneminde hayata geirildi. 1970li
yllarda byk irketlerin krlarnn artrlmasn ve gi
derek dzeni bozulan dnyaya bir eki-dzen verilmesi
ni arzulayan pek ok birim mevcut idi. lke iinde aske
r Keynesyen enstrmanlar cmerte kullanan ABD,
devlet kapitalizmi gcnn kaybolmasna paralel olarak
byk toplum programlar ile nemli insanlarn kar
larn uzlatrma hususunda zorlanmaya balamtr. l
ke dnda, hangi klfla rtlmeye allrsa allsn,
yakp-ykma ve terr eylemleri tm iddetiyle srdrl
mtr: lke iinde fukarann mal zengine aktarlm,
sosyal gvenlik kurumlan idi edilmi, ii sendikalar
sktrlm, cretler budanm; Pentagon araclyla
155

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

ileri teknolojiler desteklenmi, nice zamandr olduu gi


bi ekonomik gelimenin ve teknoloji liderliini srdr
menin aresi bu mecrada aranmtr.
1970li yllarda sekinlerin cannn ektii bu tasarm
lar Carter tarafndan bir plan haline getirilmi, Reagan
dneminde ise uygulamaya konulmutur: Asker harca
malar, szn ettiklerimiz arasnda elbette vardr ve en
bata gelenler arasndadr. Yntem, enflasyonu dr
mek iin lkeyi derin bir durgunlua srklemek, birlik
leri zayflatmak, cretleri ksmak ve ondan sonra bte
aklar pahasna ileri teknolojiye para aktarmak ve dn
yann alnnn ortasna yumruu indirmekti. Seilen poli
tikalar uyum ierisindeydi. Serbest ticaret sylemleri,
ke yazlar ve tka basa midelerin doldurulduu ye
meklerden sonra yaplan konumalar iin tatl bir malze
me olmakla beraber politik kararlar alanlarn umurunda
deildi. Tarih ABDnin de aralarnda olmak zere geli
mi ve endstrileme srelerini tamamlam pek ok
ekonominin, iine geldii noktada korumac tedbirlerin
en acmaszna bile bavurmaktan ekinmediklerini gs
termektedir. En baarl ekonomiler, devletin koruyucu
kanatlar altnda palazlanan ekonomilerdir. Japonya byledir, sanayisi devlet tarafndan desteklenen Almanya
byledir. Birleik Devletlerin dnya minderlerinde gre
tutan iki sektr, adyla sylersek sermaye youn tarm
kesimi ve ileri teknoloji endstrisi devlet tarafndan des
teklenmekte, kendilerine pazar bulunmaktadr. Wall
Street JournaVm tespitine gre bte ann sebeplerin
den de ikisidir bu iki kesim. Sosyal Gvenlik sistemi bu
aklarn kapanmasnda, fukaradan
zengine kaynak
156

EV CEPHES

aktarmnda, bir ara olarak kullanlmaktadr. Franco


Modigliani ve Robert Solow, devletin btesinin bu kay
naktan elini ekmesi durumunda 50 milyar dolar daha
fazla ak vereceini ileri srmektedir.16 Sac militer
Keynesyenler de son derece korumacdrlar. Yksek tek
noloji rnlerinin savunma bahanesi ile devlete ga
ranti edilmi pazarlarda keyif srmesinden pek keyif
alrlar. Reagan ve yandalar yariletkenlerle ilgili aratr
ma ve gelitirme faaliyetlerini yrtme amacyla Pentagona dayal bir konsorsiyum oluturdu. Japonyada g
rlen devlet-irket ibirliinin rnek alnmasn, planla
rn bu dorultuda hazrlanmasn istedi. Yonga ve bilgi
sayar tasarm; speriletkenler, gelimi televizyonlar ve
ileri teknolojinin dier sahalar ile ilgili aratrma ve ge
litirme faaliyetlerine hz verildi. Yldz Savalar fantezi
sinden, halkn yksek teknolojiye yaplan para transfer
lerine kar kmasna engel olmak iin yararlanld. Ya
plan aratrmalardan ticar boyutu olan sonular elde
edilmesi durumunda hemen bunlar zel giriimlerin
hizmetine sunuluyordu. Reaganm ithalata getirildii k
stlamalarn tutar, kendisinden nce gelen alt bakann
getirdii kstlamalarn toplamndan daha ziyade idi. Ko
talar drld. Koruma duvarlar %12den %24e ka
rld. Bunlar Reagan tr, muhafazakrlkm su yzne
vuran yanslamalar idi.17 Bu politikalarn sonular
1980li yllarn ortalarnda kendini belli etmeye balad;
seimlerin yaplmasna az bir zaman kala ise lein tama
m karaya vurmutu. Kemper Financial Servicesda g
revli David Hale, iktisatlar ve iadamlar arasnda yay
gn bir kabul gren u gr dile getirmekteydi: Pek az
157

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

bakan, Bakan Bushun devrald kadar karanlk bir


ekonomik mirasn yknn altna girmitir. Reagan d
nemi sona ererken lke bir batan tekine adeta krmz
mrekkeple banyo yapm gibi idi.18 Federal btede b
yk aklar vard. Dnyann bor veren en byk lkesi,
dnyann en byk borlu lkesi durumuna dmt.
Yetmi senede klan zirveden Reagan dneminde hzla
aaya inilivermiti. Halein tahminine gre 1991 sene
sinin sonu itibariyle ABDnin d borlarnn toplam tu
tar bir trilyon dolar bulacakt: Bunun anlam on sene
gibi ksa bir sre ierisinde Birleik Devletlerden d ale
me bir trilyon dolarlk servetin transfer edilmesiydi ve
gereke olarak da Sandinistalar gsterenlere inanmak
olas deildi. Yatrm dengeleri de yabanc yatrmclarn
lehine olmak zere sapmalar gsterdi. Bireylerin ve ku
rulularn tasarruflarnn gayr safi milli haslaya oran,
ABD tarihinin en dk seviyesine dt. 1970li yllar
da bireysel zenginleme hz yavalad. cretler geriledi.
Gelir dalm bozuldu. Pastadan zenginlerin ald pay
artarken fukaralarn pay azald. Zenginler, hkmetin
retmenlii altnda speklasyondan ve finansal maniplasyonlardan ok ama pek ok para kazanmann yol
larn rendiler. Yatrm yapmak, i yeri amak enayile
re has ilerden oldu. Bugn yatrma ayrlan parann
oran, 1970li yllarda, yani bor almaya baladmz yl
larda yatrma ayrlan parann oranndan ok azdr. Bu
tespitte bulunan Lester Thurow szlerini yle srdr
mektedir: Bugn almakta olduumuz borlar ya vatan
da yiyor, veya da devlet; alman borlar yatrma gitmi
yor. Bunun anlam, ilerde yaam standartlarmzn de
158

EV CEPHES

ceinin kesin olmasdr. Gelimi yedi lke ierisinde


yatrma ayrd parann toplam gelirine orannn en d
k olduu lke ABDdir. Modigliani ve Solow, bu sevi
yenin tutturulabilmesinin bile yabanc yatrmclarn
katksyla mmkn olabildiine iaret etmektedir. Aske
r amal aratrma ve gelitirme harcamalarnn federal
bte iindeki pay 1980 senesi itibariyle %46 idi. Bu de
er 1988 senesi itibariyle %67e kmtr: ABD ekonomi
sini tahrip eden faktrlerden biri de budur ite. Bu ve di
er faktrler d ticaret ann bymesine sebep ol
maktadrlar. Yatrmlara yn veren zihniyetin deime
mesi durumunda bu aklar kapatmann imkn olma
yacaktr ,19 Tarihinde ilk kez olmak zere General Accounting Officee (GAO) giden ynetim tarafndan brak
lan hazin ekonomik tablonun ciddiyetini saptayan bir
alma yaptrp sonularn yaynlad. Raporda Reagan
dneminde yaplan ekonomik hatalarn denmesi ka
nlmaz faturasndan ve evreye verilen zararlardan yana
yakla sz edilmektedir. Aratrmann sonular arasnda
evsizlerin saysnn hzla artmasndan, yardm kuramla
rnn btelerinin hzla anmasndan, iilerin hayat
standartlarnn dmesinden, ksa vadeli kar uruna
harcanan gelecein gebe olduu tehlikelerden de sz
edilmektedir. Yabanc yatrmclarn sayesinde var olan
bir zenginlik gnllere honutluklar vermekteyse de bu
adamlarn bu paralar babalarnn hayrna getirmedikle
ri, gn gelince misli misline geri detecekleri de gn gi
bi ortadadr. Zenginler durumlarndan memnundurlar.
Vergiler drlmtr. Ceplerinde kalan paray hk
mete bor olarak verip para kazanmaktadrlar. Ynetim,
159

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

vergi olarak almas gereken paray faizli bor alarak al


maktadr. Bylece zengin daha zengin olmaktadr, yne
timin borcu artmaktadr: Federal murakplar, hkmetin
demesi kanlmaz olan, bu borlar binlerinin deye
ceini ve onlarn bu cmbten pay alanlarn deil ama
fukaralarn olacam sylemektedirler:20 Nitekim vergi
mkellefleri Sosyal Gvenlik kuramlarnn hkmet ta
rafndan soyup soana evrilen btelerinin tamiri iin
yardma arlmaktadr. Zengin snflara ve Latin Ameri
kay kan gllerine eviren Neo-Nazilere at krediler
den dnyann parasn karan bankalarn, emsiyenin
ters dnmesi ile iflasa srklenmelerine engel olmak iin
gene fukaralara yardma arlrsa hi amamak gere
kir. Devleti ynetenler ekonomik tedbirler alrken seici
davranmaktadrlar. Ksa vadede kar salamayacak
olanlara iltifat etmemektedirler. Uzun vadeli dnme
mektedirler. Sosyal gvenlik sisteminde ortaya kan fi
yasko bu zihniyetin dramatik bir neticesidir. Hemen ya
rn kar temin etmeyecek diye uzak yarnlara ertelenen
tedbirler alt yapda; salk ve eitim hizmetlerinde, ev
rede ve ekonominin genel yapsnda kolay tamir edile
meyecek zararlara yol amtr. Enerji tasarrufunu zen
dirici tedbirlerin bana gelenler, alternatif enerji kay
naklar arama giriimlerinin bana gelenlerin ayn ol
mutur; serbest pazann byl elinin petrol fiyatlarn
aa ekecei iddiasyla bu yoldaki abalarn n tkan
mtr: Petrol fiyatlan aslnda ABDnin orkestra eflii al
tnda Suudi Arabistan ve byk petrol irketleri tarafn
dan belirlenmektedir. Kotalar ve fiyatlar; suyun ban
tutmu olanlarn gnln edecek fakat bu arada alterna
160

EV CEPHES

tif enerji kaynaklar aramaya gayrisini mecbur brakma


yacak bir seviyede tutulmaktadr. 1982 durgunluunu
amak iin ABDnin basksyla petrol fiyatlar aa ekil
mitir. Gerektiinde gerekli ayarlamalar yaplarak yola
devam edilmektedir. Gerei yakalamak yerine abesle i
tigalin getirdii ynla hatay gemiimizde grmemiz
olasdr ve bunlarn bedelini demek ou kez ok zor
olmaktadr.21 Reagan ynetiminin evresinin korumasna
kar gsterdii ilgisizliin uzun vadede ok vahim so
nular olacaktr. Ekim 1990 tarihinde Birlemi Millet
lerde yaplan bir konferansda evre meseleleri bilimsel
olarak ele alnd. Bilim adamlar son asrda dnyann s
caklnn arttn ve bu artn devam ettiini dile getir
diler. Gerekesi olarak fosil yaktlar gsterdiler. Bu gidi
in dnyann sonunu getireceinden endie eden bilim
adamlar vard: Panele katlan Amerikal bir bilim adam
ABD basnnn orta bir yol tuttuunu, meseleye gereken
nemi gstermediini syledi. Bir ngiliz bilim adam
ise u grteydi: Amerikada birka ekstrem gr tm
gndemi kaplyor. Sradanlam ama herkesi tehdit
eden tehlikeler zerinde durulmuyor: Dnyada bunun
bir baka rneinin olduunu sanmyorum. ki yz ki
inin katld paneldeki bilim adamlarndan hemen hi
biri, Birleik Devletlerde byk bir ilgiyle karlanan
doruluu pheli ama ilgi ekme gc fazla grlere
iltifat etmemekteydi. New York Times atta balnda
ABD verileri, Isnma Trendini Gsterme Hususunda Ye
tersiz Kald, Forbes ise kapanda Kresel Isnma Pani
i: Bir Ar Reaksiyon rnei demekteydi, Televizyon
lar ise bilim adamlarnn gr birliine varamadklarn,
161

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

hl ve gidiin hi de fena olmadn artracak tarzda


yayn yapmaktayd.22 ngiliz basn; ABD ve Japonyann
basks sonucu BM siyas komitelerinin bilim adamlar
nn tespitlerini grmezlikten gelmeyi tercih ettiklerini
yazd. Thatcherm ngilteres i bile serbest pazar fantezile
rini bir tarafa brakp insanl bekleyen felaketin n
nn bir an nce alnmas iin yaplmas gerekenlerin der
hal uygulamaya konulmasn istedi. Washingtonu ve
ABD basnn kendi sorumluluklaryla ba baa brakt:
ABDnin izledii politika her zamankinin ayn idi; gn
kurtarmak iin gelecei yakmaktan ekinmemek, zen
ginlerin karlarna kesinlikle dokunmamak.23
Kongre tarafndan yaptrlan ve Mart 1989da yaynla
nn bir raporda 1979 ile 1987 arasnda aile baznda lke
nin en fakir %5lik kesimin gelirinde %6lk bir azalma
nn, en zengin %5lik kesiminin gelirinde ise %11lik bir
artmann gerekletiini ortaya koydu. Bu sonular; her
trl istatistik hatadan arndrlm, tartlacak yan bu
lunmayan sonulard. Birey baznda ise en yoksul %5lik
dilimde %9.8lik bir d$, en zengin %5lik kesimde ise
%15.6lk bir art kaydedilmitir. Bir iktisat bu sonu
larn ortaya kmasnda iilik cretlerinde yaanan d
n rolne iaret etmekte ve ou iinin geliri fuka
ralk izgisinin altnda kalmaktadr demektedir.
ocuk Hastaneleri ve lgili Enstitler Ulusal Birlii,
son on sene ierisinde ocuk sal almalarnn s
rekli gerilediini, u anda en alt noktaya ulatn, ista
tistikleri anlar aldracak tespitlerle dolu olduunu
aklad. Doduunda arl olmas gereken miktarn
ok altnda olan ve lmne sebep olmas ok olas bir
162

EV CEPHES

handikapla dnyaya gzlerini aan Amerikal bebeklerin


orannn, ayn dertle muzdarip Avrupal bebeklerin ora
nnn 1.7 kat fazla olduunu, siyahlarn ocuklar iin
durumun daha da ciddi olduunu istatistikler ortaya
koymaktadr.24 Boston Globe da ke yazar olan Derrick
Jackson meseleye eilmekte, verdii arpc rakamlarla
ilgilileri uyarmaya almaktadr. UNICEFin; tespitleri
ne gre ABD fert bana den milli gelir asndan dn
yada svireden sonra kincidir, ocuk lmleri asn
dan ise yirmi kincidir. Oysa 1960l yllarda onuncu idi
ve u anda rlanda ve Ispanyann gerisindedir. Siyahlar
iin bu oranlar aleyhte olmak zere hemen hemen iki
kattr. Bostonm etnik aznlklarn oturduu Roxbury
kentinde ise sz konusu oranlar e katlanmaktadr.
Roxbury, ocuk lmleri itibariyle dnya sralamasnda
42nci gelmektedir. Bostonda bulunan dnyann en mo
dern salk merkezleri Roxburynin ocuk lmleri a
sndan Yunanistan; Portekiz, Sovyetler Birlii ve Dou
Avrupann ve ou nc Dnya lkesinin gerisinde
kalmasna engel olamamaktadr. Harvard tp okulunda
uzman olarak grev yapan Paul Wise unlar sylemek
tedir: ocuk lmlerindeki adaletsizlik asndan
ABDne emsal gsterilecek Gney Afrikadan baka bu
dnyada bir tek lke bulamazsnz: Jackson szlerine
yle devam etmektedir.
Doumdan ok nceki gnlerde kadnlarmz kt beslenmenin
ve yetersiz salk eitiminin makasna alnm durumdadrlar.
W ashingtondaki byklerimizin Berlin duvarnn ykl ile b
brlenmeleri giderek artan sayda Amerikan vatanda Kamboyalmn, Haitilinin, Vietnamlnm hastane kaplarndan para ye

163

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

tersizlii nedeniyle, salk sigortalarnn olmay nedeniyle veya


sndklar bu lkenin lisann yeterince konuam amalar nede
niyle geri dnmelerine engel olamamaktadr.25

Boston kentinin bu gereklerini tm lkeye temil et


mek ve devlet kapitalizminin hkm srd dnyann
bu en zengin lkesinde haller nicedir diye sual eylemek
sahip olduu onca avantaja ramen on sene ierisinde o
tepelerden bu ukurlara yuvarlann salayan Reagan
ve arkadalarn hayrlarla anmak, velinimetimiz okuyu
cumuzun ihtiyarna kalm bir keyfiyettir.
Bu yllarn manev havasyla kendinden gemi olan
Tom Wolfe, bu dnemi beeriyetin ahit olduu altm
alardan biri olarak vasflamaktadr. Bu dnem, nem
li kimseler iin gerekten bir altm a olmutur.26 Yerel
ekonomide ulalmas hedeflenen noktalara byk l
de ulalmtr. D politikada Orta Amerikadan demok
rasinin defedilmesi, sosyal reformlarn engellenmesi
amalarna da Washington vasl olmutur.
4. nancn Restore Edilmesi
Reagann en byk baars, otoriteye olan gveni resto
re ederek kendimizi iyi hissetmemizi salamasdr.
Wall Street Journalm editrlerinin de tespit ettii gibi Re
agan silahl kuvvetlerin etkinliini ve moralini ykselt
mi, fiyaskoyla sonulanmasna ramen Libya ve Grenadada orduyu kullanarak bu konudaki kararllm her
kese gstermitir. Ne kadar istersek o kadar insan ld
rebileceimizi; herkesin tepesinden baktmz; her kim
bize kar durursa sonunda kovboyun gc ve cesareti

164

EV CEPHES

karsnda yenik deceini dosta-dmana kantladk.


Aslnda Ronald Reagann erkekliinin, adamlarn bir
ocuk yuvasnda kendi hallerinde glp oynayan ocuk
larn kemiklerini krmakla grevlendiren bir mafya baba
snn erkekliinden farkl olmadm gereini grmekte
zorlandk. Norman Podhoretzm tespitine gre Reagan,
liderlerin silaha sarlrken deil bin kere, bir kere bile
dnmelerine gerek olmadnn bir ispatdr.27 Aslnda
bu olup bitenleri bir tiyatro sahnesinde olup bitenler
mertebesindedir, gereklerin eksiksiz bir yansmas de
ildir. Kovboy; kk adam korkutmu olabilir. Ama
kitlelerin gz karadr ve asker mdahaleleri, hakszlk
lar -bilmiyorum; ama inanyorum ki- bloke etme husu
sunda kararldr ve bunu yapacak gce de sahiptir.
5. Hepimiz Borluyuz
Zenginlere kar salamak amacyla ksa vadeli dn
mek; uluslararas terre destek vermek, dnya ekonomi
sini nemlilerin lehine-nemsizlerin aleyhine olacak
tarzda biimlendirmek Reagan dneminin karakteristiklerindendi. Ve Reagan bu yolun tek yolcusu deildir.
Kendisi ile ayn kafada olan baka nice liderler vardr.
Thatcher, bunlardan hemen akla ilk gelenidir. Gelecek
kuaklar, gemi kuaklardan hibirini karlamad l
ek ve karmaklkta problemlerle uramak zorunda ka
lacaklardr. evreye, verilmi bulunan zarar bunlardan
biridir. Bir bakas ar silahlanmadr. Birbirlerinin g
zn oymaya hazr rakiplerin dnyay defalarca kere yok
edebilecek kadar silahla donatlm bulunmas rkt
165

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

cdr. Bu problemlerin, bir zmnn var olup olma


d da belli deildir. htirasn en yce beeri deer mer
tebesine yceltilmesi; dnyay patlamaya her an hazr bir
bomba haline getirmitir. Bireysel zenginliklerin dnya
ya mutluluklar getirecei hikayesi, ancak bireysel azgn
lklarn dnyann altn stne getirebilecek gte olma
mas durumunda tahamml gtrr cinstendir. Reaganm insan tabiatnn ve sosyal yaamn en irkin e
lerini kutsamakla geen, dneminden bizlere miras ola
rak kalan, iinden nasl kacamz bilemediimiz
problemler ve pek yaknmzda hissettiimiz kyamet
korkusudur.
Gelecek kuaklar, yaplan hatalarn bedelini deye
cektir. Yaptmz yanmza kr kalmayacaktr. Ktlk
lerimiz, sadece kurbanlarmzn deil kendi dnyamzn
da altn stne getirmitir.

Dipnotlar

1. Hertzberg, TNR, ubat 6, 1989. McGrory, Boston Globe, ubat 6,


1989.
2. Frederick, Z. Brown, Indochine Issues, Kasm 1988. Vietnam ile olan
ilikilerden duyduumuz rahatszlklarla ilgili ayrntl bilgi iin: Manufacturing Consent, s. 238; Necessary Illusion, s. 33.
3. More Like Us, NYT Book Review, Mart 26; 1989.
4. LeMoyne, NYT Magazine, Nisan 6, 1986. Szulc, NYT Magazine, Mays
25; 1980.
5. Kinzer, NYT Magazine, Mart 26, 1989
6. French, NYT, Mays 8, 1990. Tuming the Tide, s. 150. Seim 1962de
idi, 1963de deil.
7. NYT, Temmuz 19, 1990, Kamboya ile ilgili baka rnekler ve benzer
vakalar iin: Manujacturing Consent.
8. Friedman, Inventais of the Promised Land (Knopf, 1975), blm, 2.
New Rpudie, Austos 10; 1987.

166

EV CEPHES

9. Kempton, NYRB, Nisan 15, 1982. Annan, Mektuplar, NYRB, Haziran


10, 1982.
10. ngiliz kltrne ballk kuram larnn zerindeki etkisi iin: Torn
Nairn, The Enchanted Glass (Hutchinson, 1988).
11. BG ubat 17, 1989, ABC ve Washington Post tarafndan rapor edilm i
tir. Reaganm poplaritesinin arptlmas ile ilgili ayrntlar iin Not
39'a bkz. 12. AP Aralk 15, Barricada International (M anagua; San
Francisco), Aralk 22, 1988. Gelen haberler, yaplanlarn bilinli ola
rak yapldn gstermektedir. Ekim 1987den itibaren yardm u u
larnn saysndaki art ve medyann su ortakl iin u m akalele
rime bkz: Z Magazine, Ocak, Mart 19. Ayrca: Necessarry Illusions.
13. Weinraub, NYT, Mart 25, Mart 28, 1989. Mark Uhlig, NYT, ayn gn.
14. Ayrntlar iin: Necessary Illusions. ubat 1989 antlamalar iin: Ma
nagua Cizvit yayn organ Envio, Mart 1989 (Loyola/niversitesi/New Orleans) tarafndan bastrlmaktadr. 15. Ayrntlar iin: Ne
cessary Illusions. Mart 1989da yaplan bu tahminin gerekletiini
sylemeye bile gerek yoktur sanrm.
15. Ayrntlar iin: Necessary Illusions. Mart 1989da yaplan bu tahminin
gerekletiini sylemeye gerek yoktur sanrm.
16. Jam es Perr, WSJ, Ocak 5. Modigliani ve Solowun (her ikisi de Nobel
ekonomi dl sahibi) NYT; Mart 12, 1989da yaynlanan mektubu,
Germany; Afsden, East Asias Challenge.
17. Andrew Pollack, Americas Answer to Japan s MIT1,NYT ticaret b
lm , Mart 5. David Hale, Ju st Say No: The GOP Abondons Free
Markets, International Economy, Ocak/ubat 1989, ve Picking up
Reagans Tab, Foreign Policy, lkbahar 1989.
18. age.
19. Robert Coven, R ve D Spending under Reagan; CSM, ubat 20,
1989. Benjamin Friedman, The Cam paigns Hidden Issue, New
York Review of Books, Ekim 13, 1988. John Berry, The Legacy of Re
aganom ics, WP Weekly, Aralk 19, 1988. Arthur MacEwan, Dollars
and Sence, Ocak/ubat 1989. Modigliani ve Solow.
20. Robert Pear; Reagan Leaving Many Costly Domestic Problems, G.A.O.
Tells Btsh, NYT, Kasim 22, 1988.
21. Daha nceki safhalar iin: Towards a New Cold War, zellikle blm
2 ve II. 1990mn ortalarnda ortaya kan Ortadou krizi ile birlikte
problem nihayet medyann ilgisini ekmeye balad.
22. Reseaich News," Science, Austos 3, 1990.
23. Geoffrey Lean, UN setback for global warming action plan Obser
ver; Mays 20, 1990: Ayrca: Craig Whitney, Scientist Warm of Dan
ger in a Warming Earth, NYT, Mays 26, 1990. ABDnin yalnzln

167

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

dan, iklim deiiklii zerine yaplan bilimsel almalarn yetersiz


liini ileri srerek bildiini okumaya devam etmesinden; Bakan
Bushu ifadesi ile bu yolda ileri srlenlerin politikaclar pek kz
drdndan sz edilmektedir: Uluslar aras bir konferansta yamur
ormanlarnn korunmas, tropik ormanlara verilen zararlarn durdu
rulmas ve 2000 yl hedef alnarak baz programlarn yaplmas yo
lundaki giriimlere kar kan tek lkenin ABD olduu belirtilmek
tedir, Cenova konferansnda gelimekte olan lke'ere yardm yapl
m as ve ozon tabakasna zarar veren gazlar kullanmalarnn nlen
mesi yolundaki giriimler ABD tarafndan bloke edilmitir. Beyaz Sa
ray tarafndan desteklenen bir konferansa katlanlar, sera etkisine se
bebiyet veren: oluumlarn yasal yollardan engellenmesi iin hk
metlere bask yaplmas taleplerinin Amerikal yetkililer tarafndan
nne geildiini iddia etmektedirler. Je ff Nesmith, NYT News Servi
ce, Mays 23, 1990.
24. Martin Tolchin, NYT, Mart 23. Alexander Reid, BG, Mart 2; 1989.
25. Jackson, BG, Aralk 24, 1989.
26. BG, ubat 18, 1990. 27. WSJ, Ocak 19, 1989. Johnson, Sunday Teleg
raph, Haziran 1, 1986. Johnson ve Podhoretz, srasyla, Libya ve Grenadada yaplanlar iin kvan duymaktaydlar. Terrn ve zulmn
her eidinin pek nl bir taraftan olan Johnson, srailin terr kan
seri ni temizlemek iin 1982 senesinde Lbnana saldrmasn,
20.000den fazla insan ldrmesini, bu sonucu alabilmek iin gs
terdii madd ve manevi cesareti alklamaktadr. ldrlenlerin o
unun Filistinli ve Lbnanl siviller olmas hazretin hararetini dr
memitir (Wolf Blitzer, Jerusalem Post, Haziran 29, 1984). Bu saldr
dan ilan edilen ama dorultusunda herhangi bir netice kmas sz
konusu olamazd, zaten srailin byle bir beklentisi de yoktu. Ama
c FK y kkrtmak, saldrgan hle getirmek ve bar abalarna
sekte vurmakt. atmann son bulmasndan, barn gelmesinden
akl kmaktayd. u deerlendirmemizi destekleyecek ok sayda
belgeye sahip bulunmaktayz. Ayrca: Fateful Triangle, Pirates and
Emperors ve Necassary Illusions.

168

Endstrilemi Toplumda
Demokrasi

BD d politikasna hakim olan inanc, New York


Times m d haberler servisinde grevli olan Neil

Lewisin u szleri kadar gzel anlatan bir ifade bulmak


zordur: Amerikanvari bir demokratik dzeni lkelerin
de grmek isteyenlerin saysnn dnya genelinde iki ka
tma kt iddias, Amerikan d politikasnn temel te
malarndan birini oluturmaktadr.1
Bu doktrin, ou kez telaffuz edilme ihtiyac bile duyulmakszn ABDnin dnya zerindeki rol zerine
dktrlen sylemlerde temel varsaymlardan biri olarak
alnmtr.
Bu doktrinin inan boyutu artc gzkebilir. Tari
hi dokmanlara alelacele bir gz gezdiren herhangi bir
kimse, ABDnin d politikasnn ana hatlarnn parla
menter rejimleri ykma, yaklat lkeleri madden-ma169

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

nen tahrip etme, sessiz ounluklara politika arenasnda


yer alma ans douran organizasyonlar yerle bir etme
ve amacna ulaabilmek iin hi ekinmeden iddetin
her trlsne bavurma olduunu grecektir. Konvansiyonel doktrinin savunulabilir bir esinin mevcut oldu
unu da hemen burada itiraf edelim: Amerikanvari de
mokrasiden kastedilen, muntazaman yaplan, seimlerle
ticaretin Washington tarafndan konulmu kurallarna
hi itiraz etmeyen ynetimlerden birinin gidip dierinin
gelmesi ise bu tr demokrasilerin dnyann drt-bir ya
nnda boy atmas iin Amerikal politika oluturucularn
can atmasndan daha tabi bir ey olamaz: Demokrasinin,
lkenin ynetiminde bireylerin aktif olarak yer alabil
dikleri bir sistem olduuna inanan kimselerin i bana
gelmesinin n alnmsa Amerikanvari demokrasinin
mr ebediletirilmi demektir. Bundan sonras ise a
kurann aa taklanlar toplamasndan ibarettir ki; bu so
nu a sahibi aalarn pek houna gitmektedir.
Politik analizin bu erevesi ve ideolojik imaj iyi bir
balang, ze dnk iyi bir yaklam olabilir. Temel hat
lar zmsedikten sonra ABDnin parlamenter sistemlere
her zaman muhalif olduu iddiasn ileri sremeyiz. Tam
tersine parlamenter sistemlerin, olmazsa olmaz koulla
rn gereini yerine getirdii srece kabul, hatta tercih
edildiini grmekteyiz.
1. Demokrasinin Tercih Sebebi
nc Dnyanm uydu devletlerinde demokratik form
larn tercihi meselesi, bir halkla ilikiler meselesidir. An
170

ENDSTRLEMt TOPLUMDA DEMOKRAS

cak toplumun istikrar ierisinde ve imtiyazllarn gven


iinde olmas halinde dier faktrler gndeme girebilir.
Ticar karlarn korunup gelitirilmesinde devlete
nemli grevler verilmitir. Devletten aratrma ve geli
tirme faaliyetlerini, retimi, ihracat tevik etmesi, pazar
bulmas, ticar faaliyetler iin uygun bir ortam olutur
mas, uzun lafn ksas zenginlere hizmet eden bir hayr
kurumu gibi almas istenir. Bunun yannda devletin
zenginlerin ilerine karmas, imtiyazlarna dil veya el
uzatmas kesinlikle yasaktr. Siyas sisteme i alemi ha
kim olduu srece demokrasinin yaamasnda herhangi
bir saknca yoktur.
Bir lke belirli baz temel koullar yerine getirirse
ABD demokratik formlara hogr ile bakar. nc
Dnya lkelerinde demokrasi denemelerinin nerede so
nulanaca kestirilemediinden var olmasna da nadi
ren izin verilir. Endstrilemi dnya ile olan ilikiler
ABDnin demokratik, formlara btnyle muhalif olma
dn gstermektedir: aleminin kontrol altnda ve is
tikrar ierisinde bulunan Bat demokrasilerinde, nc
Dnya lkelerin de pek yaygn olan terr, yapp ykma
asker darbe olgularna rastlamak olas deildir.
Sylediklerimizin istisnalar da yok deildir. 1975 se
nesinde Avustralyada Whitlamm bakanlndaki i
Partisi hkmeti; Whitlamm Avustralyada bulunan
Amerikan haber alma ve asker slerine mdahale edece
i; dolaysyla Washingtonun karlarna zarar verecei
endiesiyle CIA tarafndan dzenlenen bir darbeyle dev
rilmitir. CIAnm talyada evirdii dolaplar, 1976 sene
sinde Pike Raporunun aikar eylenmesinden sonra M
171

DEMOKRASt GEREK VE HAYAL

srdaki Sar Sultann bile haber alma menzili ierisine


girmi bulunmaktadr. 1948 ile 1970 arasnda Washingtonun houna giden partilere 65 milyon dolar civarnda
yardm yaplmtr. CIAnm anti-Komnist adaylara 6
milyon dolar yardm yaptnn ortaya kmas zerine
Aldo Moro hkmeti dmtr. O gnlerde Avrupada
Komnist partiler bamsz ve oulcu demokratik eiliriler gstermekteydiler. Avrupa komnizmi olarak ni
telendirilen bu oluum ne Kremlinin ve ne de Washingtonun houna gitmiyordu. Raymond Garthoffun tespit
lerine gre her ikisi de yerel milliyetilik temelleri ze
rinde ykselen bamsz pan-Avrupadan rahatsz olmak
tayd. Bu nedenlerle sper glerin ikisi de spanya Ko
mnist Partisinin meruiyet kazanmasna ve talyada
Komnist Partinin nfuzunun artmasna muhalefet etti
ler, Fransada merkez-sa bir hkmetin i banda tu
tulmasn tercih ettiler. Dileri Bakan Henry Kissinger,
Batl mttefiklerimizle ilgili temel problemimiz pek
ok Avrupa lkesinde yaanan yerel evrimdir tespitinde
bulundu. Bu gelimeler Batl komnist partileri daha e
kici klabilir; bamszlk hareketlerine g kazandrabi
lir, NATOnun ats altnda bir araya gelmi bulunan l
keler iin bir tehdit oluturabilirdi. Birleik Devletler,
Dou Avrupadaki Sovyet nfuzunu azaltmaktan ok Ba
tl mttefiklerinin korunmasnn ve bu lkelerde
ABDnin nfuzunun devamnn temini peinde idi. O
dnemin ayrntl bir almasn yapan Garthoff ait olan
bu yorumda mttefiklerin korunmasndan kast, hakim
snflarn, karlarnn yerel gelimelerin sebebiyet ver
mesi olas zararlardan korunmas idi. CIAnm talyada
yaplan seimlere ve daha nicelerine burnunun sokulma172

ENDSTRLEM TOPLUMDA DEMOKRAS

smn sebebi, ite bu tr endielerdi.2


Temmuz 1990da talya Cumhurbakan Cossiga bir
arda bulundu ve 1960l ve 1970li yllarda CIAmn
talyada terrist faaliyetlere hz kazandrmas iin Licio
Gelliye para yardm yapt yolundaki iddialarn arat
rlmasn istedi. Sz konusu iddialar, devlete ait bir tele
vizyon kanal tarafndan ortaya atlmt. Gelli denen zat,
gizli Propaganda Due (P2) Mason locasnn byk sta
d idi ve terr faaliyetleri ve dier cinayetlerle ilgisi oldu
u yolunda yaygn bir kanaat mevcut idi. 1984 senesin
de talya Parlamentosu tarafndan hazrlanp yaynlanan
bir rapordan o yllarda P2 ve dier neo-faist gruplarn
talyan ordusu ve gizli servisler ile sk bir ibirlii ieri
sinde bulunduunu ve solun ykseliini nlemek, ar
sac bir rejimin ibana gelmesini salamak iin hazr
lklar yaptn reniyoruz. Bu planlarn zelliklerinden
biri, tansiyon stratejisi uygulamasyd ve bu balamda
Avrupada yaanm bulunan terrist eylemlerden en
nemlilerini sahnelemiti. Yeni sulamalar Richard Brennekeden geldi. Brenneke CIA-P2 ilikilerinin yirmi se
nelik bir gemiinin olduunu ve on milyon dolardan
fazla bir harcamann yapldn iddia etmekteydi. Szle
rine baklrsa, kendisi de CIAda uzun yllar irtibat elema
n olarak almt. Ben, Washington ve talyan ar sa
arasndaki ilikilerin izini 1922de Mussolininin i ba
na geldii gnlere kadar srmek mmkn diyelim te
sini siz anlayn.3
talya zerine uygulanan model geneldir ve gelimi
endstrilerin demokrasilerini maniple etmek iin ska
ve baaryla kullanlmtr.
173

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

Tarih deliller, hata yapmamak iin dikkatlice deer


lendirilmelidir. Guatemalann demokratik hkmetini
devirip yerine gangster etelerini getirmek ve bunlarn
araclyla onlarca sene lke halkna kan kusturmak ve
ya Hindiinde asker darbe ve kitle katliamlar iin uy
gun zemini oluturmak baka eydir, ABDnin kollarnn
her bir kesine nfuz edemedii iyi organize olmu ge
limi lkelerde bu eylemleri tekrarlamak baka eydir.
Gelimi toplumlarda demokratik ynetimleri devirip
yerine askeri diktatrlkleri ikame etmemesinin ve Latin
Amerikada yaptklarn yapmayp idam mangalarn ku
durmu kpek srleri misali sokaklara salmamasmn
biricik nedenini, ABDnin bu sonular alacak aralardan
yoksun bulunmasna balamak doru olmaz.
kinci Dnya Savandan sonra yaananlardan bu ko
nuda kartlacak dersler vardr: Tarihin emsaline ahit
olmad bir ekonomik ve asker gc elinde bulundu
ran ABD, gerek manada ilk kresel g olmann yolla
rm aramaktayd. aleminin ve devletin ileri gelenleri
bir araya gelmiler, kendi lehlerinde alacak bir dnya
dzeni kurmak iin ince-ince planlar yapmlardr: Eli
mizde bu almalardan kalma pek ok belge mevcuttur.
Birleik Devletlerin endstrilemi devletlerin dahili d
zenlerini etkileyebilecek bir konumda olduu gnlerde
elitlerinin demokrasiye bak alarn yanstan yeterince
belge ve bilgiye bugn sahip bulunmaktayz.
2. Genel izgiler
Blm 1 ksm 5de izdiimiz tabloyu dekor olarak kul
lanp savan bir harabeye evirdii dnyay yeniden
174

ENDSTRLEM TOPLUMDA DEMOKRASt

kurmann youn abalar ierisinde bulunan planlamac


lar birinci derecede megul eden problemlere bir gz
atalm. Endstrilemi lkeler dnya sisteminin ekirde
ini oluturmaktalar. Yeni kresel sistemin mimarlarnn
ve varislerinin bakt gzlkle bakarak bu tecrbeden
demokrasi kavram ile ilgili olarak ne renebiliriz?
Faizmden arndrlan blgelerde temel problem, ge
leneksel sekinlerin itibarm kaybettii, itibarn ve nfu
zun direni rgtlerinin eline getii, bu rgtlerin ise
halk kitleleri ile karlkl etkileim ierisinde bulundu
u, radikal demokrasiye bu insanlarn gnlden bal
bulunduu bir tablo olarak ortaya kmtr. Churchillin
pek gvendii danmanlarndan biri olan Gney Afrika
Babakan Jan Christian Smuts, 1943 senesinde gney
Avrupa ile ilgili olarak u tavsiyede bulunmutur. O in
sanlarn politikaya kar soumu olmalar dzenin ta
mamen bozulmas ve komnizmin tm blgeyi sel sula
r gibi igal etmesi sonucunu beraberinde getirebilir.
Dikkat gerek.4 Dzenden kast, imtiyazllarn karlar
nn oluturduu yapdr. Komnizmden sz ederken ise
demokratik yap ierisinde sekinlere verecei zarardan,
bakas dnlmemekte, dier boyutlar asla gndeme
getirilmemektedir. Sekin kesimin demokratik atnn
kontroln elinden karmas, baka insanlarnda lke
ynetiminde aktif olarak rol stlenmesi demokrasi
krizi olarak isimlendirilmektedir.
Birleik Devletler, sper gler aras srtmeyi sr
drmenin yan sra geleneksel muhafazakr dzenin res
tore edilmesi iini kendine grev edinmitir. Bu amacna
ulaabilmesi iin antifaist direnii krmas gerektiinde
175

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

Nazi ve faist ibirlikiler edinmesi, ii sendikalarn ve


dier halk rgtlerini zayflatmas, radikal demokrasi ve
sosyal reform tehditlerini krmas, zaman ierisinde ye
erip yerleik dzene zarar vermesi olas tm yaban otla
rn ayklamas gerekmekteydi. Bu politikalar dnya ge
nelinde uygulad. Asyayla Gney Kore, Filipinler, Tay
land, Hindiin ve zellikle Japonyada, Avrupada Yuna
nistan, talya, Fransa ve zellikle Almanyada CIAnn
radikal milliyetilii pek byk bir tehlike olarak gr
d Latin Amerikada ve zellikle Guatemala ve Boliv
yada kendi bildiince hareket etti, planlarn hayata ge
irdi.5 Grevin gereini yerine getirmek ou kez ok
kanl oldu. Birleik Devletler tarafndan donatlp yne
tilen gvenlik kuvvetleri 1940h yllarn sonuna kadar
Gney Korede 100.000 kii ldrd. Bu katliamlar Kore
Savandan nce ilendi. Kore Sava bir i savat. D
glerin de youn mdahalelerine ahit olundu. John
Halliday ve Bruce Cummingsin ifadesiyle bu sava, kk
leri antikolonial mcadelelere kadar uzanan devrimci
milliyeti bir hareketin temsilcileri ile statkoyu; zellik
le pek adaletsiz bir toprak mlkiyetinin hakim olduu
cari dzeni korumaya ynelik hareketin temsilcileri ara
snda gereklemitir. Adaletsizliklerin ABDnin destei
ile pekitirilmesi savan iddetini artrm, yerel gler
arasnda yaanan kanl olaylarn bedeli her iki taraf iin
de pek ar olmutur.6 Ayn yllarda Yunanistan da ben
zeri aclara brnm, yz binlerce insan ldrlm,
srgne gnderilmi, ikence grm, hapse atlmtr.
Aralarnda Nazi ibirlikilerinin de bulunduu gelenek
sel sekinlerin i bama gelmesini amalayan ABD, Nazi176

ENDSTRLEM TOPLUMDA DEMOKRAS

lere kar savam, kyl-ii birliklerini komnizmin


etkisinden kurtarp pasifize etmek amacyla datmtr.
Savan her evresinde Washington, taraftar olduu ke
simden desteini esirgememi, arzu ettii gibi sonulan
masn salad sava nice ocan snmesine sebep ol
mutur. Geri kalm lkelerde
yaananlar daha d
k iddet derecesinde olmak zere endstrilemi lke
lerde yaanmtr. Her iki kesimde de hedefler ve kulla
nlan vastalar farkl olmamtr.
Tarihin bu dneminde Birleik Devletler endstrile
mi lkelere ve nc Dnyanm geri kalm lkeleri
ne ayn zamanda, ayn ama iin ve ayn yntemlerle
mdahale etmek durumunda kalmtr. Siyas adan za
yf konumda olan ABD, askeri ve iktisadi alardan son
derece avantajl bir konumdadr. Taktik tercihler, gl
lk ve zayflk kstaslarna gre belirlenmitir. Washing
ton hakl olarak oyunu kendi gl olduu sahada oyna
may tercih etmi, dnya meselelerine zm aranrken
top hep asker ve ktisad sahalarda dolatrlmtr. Dert
olanlarn ya can, ya mal alnarak terbiye edilmesi, hiza
ya getirilmesi tercih edilmitir. Sava sonras ilk yllarda
bu kresel bir problem idi. Taktik tercihler szn etti
imiz mecralarda akn srdrd, yalnzca uygulamada
ufak tefek farkllklar oldu. Bu meseleler, ada dnya
y anlamak iin anlalmadan geilecek meseleler deil
di. Gerek tarihin yazlabilmesi, sistematik dokunun
zel zaman kesitlerinde yaananlar zerindeki izd
mn meselenin mtehassslar tarafndan incelenmesiyle
mmkndr.7 Ne var ki gereklerin zyle elikili fo
toraflarla zihni bulandrlm, gr mesafesi daraltl
177

DEMOKRASt GEREK VE HAYAL

m sokaktaki insann olup bitenleri kavrayabilmesi,


kavrayp da tarih sahnesindeki yerini alabilmesi olas de
ildir. Yunanistan rneini ele alalm. Sava sonras ilk
ciddi mdahale bu lkeye yaplmtr. Burada oluturu
lan model baka yerlere de uygulanmtr. ABD ve dnya
pazar, komnistlerin ynlendirdii direni hareketleri
nin dehetini dile getiren Nicholas Gagenin Elen' isimli
roman ve filmi gibi medya projektrlerinin gzleri kr
eden altnda braklmtr. Oysa Amerikal ve Yunan
bilim adamlar farkl dnyorlar, farkl ve elbette ki
sekinlerin houna gitmeyen sorularla ortaya kyorlar
d. Gagenin hikayesinin doru olup olmad da belli de
ildi. Ama halk gerekliine dini kadar inanmt. 1986
senesinde bamsz bir televizyon kanal ngilterede komnistlerce ynetilen anti-Nazi Yunan direniinin gr
lerine de yer veren bir program yapt. Sava sonrasnda
ngiltere ve ABD tarafndan yenilgiye uratlp sesleri so
luklar kesilen bu insanlarn azndan maceralarm ekra
na getirdi. Kyametler koptu. leri srlenler resm az
larn syledii ile elimekteydi; kurulup halka yutturu
lan modellere ters dmekteydi. ngiliz siyasi haber alma
tekilat mensubu bulunan ve uzun yllar Atinada grev
yapm olan Tom McKitterick programda ileri srlen
iddialar dorulad. Senelerdir biz madalyonun bir y
zn gsterdik. imdi dier yz de gsteriliyor. Denge
salanyor dedi. Programn ald tepki, batda hl
hkmn srdrmekte bulunan totaliter ynetim anla
y iin enfes bir rnek oluturmaktayd. Programn tek
rar yaynlanmas, Yunanistana ve deniz ar lkelere sa
tlmas yasakland, insanlk, nice zamandr srdrlen
178

ENDSTRLEM TOPLUMDA DEMOKRASt

bask rejimlerinin Londrada bile henz son bulmadn


grd; grp de anlad m? te, oras mehul.8 ABD
planlamaclar, geleneksel dzenin restore edildii, bylece savata yerle bir olmu endstriyel glerin tekrar
ina edildii, ticaretin hkmranln tehlikeye sokacak
her unsurun etkisiz hale getirildii bir uluslararas sis
tem tasarlamlard. Oysa imdi Birleik Devletler tara
fndan regle edilen bir dnya sistemi ierisinde kendi
lerine yer aramaktalar. Bu dnya sistemi devletin rehber
lik ettii liberal enternasyonalizm formunda zuhur etmi
bulunmakta idi, dman glerin fkesinden ABDnin
asker gc tarafndan korunmaktayd. Bu yolda yaplan
asker harcamalarn zellikle skntl gnlerinde endst
ri iin bir k kaps olduunu yaananlar kantlam
bulunmaktadr. Kresel sistem, Amerikal yatrmclarn
ihtiyalarna cevap verecek tarzda tasarlanmtr. Kendi
lerine sunulan bu sera ortamnda Amerikal sekinler
servetlerine servet katmay hakl olarak ummaktaydlar.
Bunlar kinci Dnya Savan hemen takip eden yllarda
akla yatkn tasarmlard ve nitekim ou realize edilmi
ti. Oysa zamanla koullar deiti: Dnn ykk dkk
Almanyas gn geldi dnya pazarlarnda ABDnin bir nu
maral rakibi durumuna geldi.9 Dnya ekonomisinin ya
psn rakiplerinin lehine olmak zere deitiren Viet
nam Savana kadar ABDnin endielerinden biri, Japon
ekonomisini ayakta tutabilmekti. Bu lkede yaplan ve
ou ABD kkenli olan yabanc yatrmlar ksa sre ie
risinde meyvelerini verdi. Japonyay da ABDnin rakiple
ri arasna soktu.

179

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

3. Bir Byk Atlye: Japonya


Endstriyel alemde doal liderler olarak akla hemen
Almanya ve Japonya gelmekteydi. Her iki lke de ne
denli babayiit olduklarn, savan her evresinde kant
lamlard. Avrupa ve Asyann en byk atlyeleriydi
(Dean Acheson). Bu nedenle kalknmalarnn ABDne za
rar vermeyecek bir rotada gelimesine dikkat edilmeliy
di. ABDne her hal ve durumda bal kalmaya devamlar
salanmalyd. Dou Bat ticaretinde ve Avrupa detantna
ynelik gelimelerde hep bu endieler kendini belli etti.
Japonya ile in arasnda var olan geleneksel ticar bala
rn tekrar kurulmamasma ok dikkat edildi. Sonuta
1950li senelerde in, ABDnin denetimi altndaki kre
sel sisteme entegre edildi. Mart 1954te Asyada grevli
ABD bykelilerinin yapt gizli bir toplantda John
Foster Dulla, Amerikann diplomatik stratejilerinden
birinin Japonya iin Gneydou Asyay bir pazar haline
getirmek; bylece bir yandan Japon ekonomisinin geliip
bymesini salarken te yandan komnist ekonomile
rin bu blgeden nemalanmasmn nne gemek oldu
unu sylemitir. Bu toplant ile ilgili belgeler ve konuya
ilikin dier dokmanlar, Pentagon tarafndan, kendi
resm yayn organnda yaynlanmtr. Vietnama
ABDnin mdahalesinde bu saikler, yani Japonyaya pa
zar ama arzusu nemli derecede rol oynamtr.10 O
gnlerde Japonya ciddi bir rakip olarak grlmyordu.
Japonyann bugn ulat durumun, ABDnin kinci
Dnya Savamn sonrasnn dnyasn planlanrken
kendisini dnmediinin, pek fedakrca davrandnn
180

ENDSTRLEM TOPLUMDA DEMOKRAS

bir ispat olarak sunulmas aldatma olmaktan teye gee


mez. Japonyann bir yolunu bulup Asyann atlyesi
olma statsn tekrar ele geireceine, Japon faizminin
oluturmay hedefledii ortak zenginlik ortamn ger
ekletirebileceine kimse inanmyordu. Gereki tah
minler olarak sunulanlar Japonyann ya ABDnin kurdu
u kresel sistemin uyumlu bir paras olaca; ya ba
msz kalp tek bana bir eyler becermeyi deneyecei,
hadi bilemediniz Sovyetlere yamanp Washingtona kap
larn kapataca merkezindeydi. Japonlar iin bile bu
gn ulam olduklar baar hayal idi. Eften-pften ey
ler reterek gelimi lkelerin pazarlarndan ekmek
karmay ummaktaydlar.11 Japonyann kendi geleceini
pek parlak grmemesinin sebeplerinden biri, ilk hamle
lerinin baaryla sonulanm olmasyd. Kore Sava iin
rengini deitirdi ve Japonyann nn at: Yabancla
rn Japonyay adamdan saymamalarnn nedenleri ara
snda rk yaklamlardan kaynaklanan yanlglarn yan
sra ii-iveren ilikilerini ve bizzat iilerin kapasitele
rinin yetersiz bulunmas vard. ABD igal gleri tarafn
dan empoze edilmeye allan demokratik ii yasalar i
alemi tarafndan reaksiyonla karland. Bu yasalar baka
yerlerde genellikle reaksiyonlara sebep oldu. Japonyann
demokratiklemesinin nn kesmekle grevli bulunan
ve ticaret lobisinin nde gelenlerinden biri olan James
Lee Kauffman, gelimelerin arzu edilen istikametlere yneltilememesinden dolay huzursuzdu ve hem ucuz,
hem uysal ii peinde koan sanayicilere 1947 senesin
de yazd bir mektupta unlar sylemekteydi: Japon
iiler ocuktan farkszdr. ocuklarnn en by on
181

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

yanda olan bir baba onlara artk bildii gibi davranabi


leceklerini, kendi hayatla
rm kendilerinin tanzim
edebileceini sylese; neler olur evde bir dnn. Japon
iiler delirmi domuzlar gibiler. Topraklarnda petrol
bulunmu bir kzlderilinin parasn nasl
arur etti
ini grdyseniz hemen bir paralellik kurup Japon
iilerin i Yasasm nasl kullandklarn gzlerinizin
nnde canlandrabilirsiniz. kinci Dnya Savandan
sonra Japonyada prokonsl olarak grev yapan General
Mac Arthur, rk davranlaryla tannr. 1951 senesinde
Kongrede yapt bir konumada unlar syledi: Mo
dern medeniyetin standartlarna vurulursa bizim krk
be yandaki gelimemizin yannda onlar on iki yan
daki bir ocuk gibi kalrlar. Bu gerek bize Japonlar te
mel kavramlarla tantrma, bu kavramlarn oralarda da
yeermesini temin etme grevini vermektedir. Kendi
leri henz iin pek bamdalar, eilmeye msait ya aa
gibiler. Derken aradan yllar geti. Bu iltifatlar sac Japonlar tarafndan biz Amerikallar iin, kltrmz ve
itimai yapmz iin yaplr oldu.12 Mamafih, tahminlerin
ve beklentilerin hepsinde yanlmmam, doru kanlar
da olmutur. George Kennan, ABDnin Japonyann pet
rol ihracatn kontrol altnda tutmasn, bylece Tokyo
zerindeki vet.o gcn elinde bulundurmasn tavsiye
etmitir. Tavsiyeye uyulmu, yararlan grlmtr.13 Sa
va sonras dnemde ABDnin Ortadou petrolleri ile bu
denli yakndan ilgilenmesinin temel sebeplerinden biri
de ite budur. Japonyann Ortadou meselelerinde
ABDnin peine taklma hususunda yeterince istekli davranmaymm olas sebeplerinden biri gene bu durumdur.
I
182

ENDSTRLEM TOPLUMDA DEMOKRAS

Japonyada ABD tek bana hareket etmi, igalinde or


taklarna herhangi bir rol vermemitir.14 General MacArthur, snrl olmak kaydyla demokratikleme yolun
da atlan admlar cesaretlendirmitir. Militan ii hare
ketleri engellenmi, iilerin retim zerindeki kontro
lne izin verilmemitir. Demokrasi yolunda atlan bu k
ck admlar bile dileri bakanln, ABD kkenli
holdingleri, ii liderliini ve ABD medyasn allak bul
lak etmitir. Ekonominin canlandrlp istikrarl muhafa
zakr bir ynetimin eline teslim edilecei gn gelmeden
igalinin kaldrlmamas yolunda George Kennan ve di
erleri uyarlarda bulunmutur. Bu basklar sonunda de
mokratik gelimeler tersine dnm, devlet irket ibir
liinin mutlak kontrol altna ii kesimi medya ve siya
si sisteme teslim edilmitir. Faaliyetlerini baaryla sr
dryor olmalarna ramen iilerin kontrol altndaki
irketler elimine edilmitir. Zamannda faistlerle ibirli
i yapm olan sa kanat sosyalistlere destek verilmi;
Amerikanvari ticaret ve holdinglerin hkmranl tek
yol olarak benimsetilmi, faist ynetim zamannda ha
pislerde srndrlen solcular saf d braklmtr. Ya
ni, dnyann dier kelerinde her ne yapldysa Japon
yada da hemen hemen ayns tekrarlanmtr. Toplu pa
zarlk yasakland, grev su oldu, gerektiinde polis id
dete bavurarak iinin sesinin kslmasnda zerine d
en grevi yerine getirdi. Hedef, muhafazakr ii sendi
kalar araclyla iverenlerin iileri kontrol altnda
bulundurmalarn salamakt. 1940l yllarn sonlarnda
bir yandan endstri kesiminde faaliyet gsteren ii sen
dikalarnn altnn oyulduunu, te yandan ise Japon fa
183

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

ist dzeninin kalbi durumunda olan endstri fians


holdinglerinin (Zaibatsu) sac vatanperver rgtlerin ve
polisin destei ile eski gcne tekrar kavutuunu gr
yoruz. aleminin faist rejimdeki gcne ve ilevine
tekrar kavumas, merkezi devlet ile kol kola ayn hede
fe doru ahenk ierisinde yrmesi saland. Japon
yann yeniden planlanmasnn mimarlarndan biri olan
George Kennan, Zaibatsularm datlp yok edilmesinin
ancak Japonyann komnizmin kucana itilmesini iste
yenlerin, Sovyetlerin kapitalist tekeller zerine retti
i masallara gnlden inananlarn gr olabileceini
ifade etmitir.15 Schonberger, 1952 senesine gelinmeden
Japonyann endstrisinin ve bankalarnn banda bulu
nanlarn, kentlerinin lkenin dominant eleman olarak
kabul edilmesini salamann yan sra sava ncesine g
re ekonomideki arln daha fazla artrm ve aralarn
daki ilikileri daha glendirmi holdingler zerindeki
denetimlerini daha artrdklarn ifade etmektedir. Yeni
den yaplanmann bedeli alan snflara ve fukaralara
dettirildi. ABDnin asker igali boyunca Ekonomi ve
Bilim Dairesinin Ekonomi ve Planlama Direktr olarak
grev alan Sherwood Fine, bu gelimelerin totaliter
devlet kapitalizminin izdii bir ereve ierisinde ger
ekletiini sylemektedir. Bu politikalar Japon elitleri
nin sosyal reformlar yapmamalarna, Japonya ve kendi
leri zenginleirken alan snflarn refahtan pay alma
malarna sebep oldu. Sonuta harcayaca para ile kendi
endstrisine destek olacak snflarn vcut bulmasna
imkn verilmedi. Bugn Japonyaya mal satmak isteyen
yabanclarn karlarndaki en byk problemlerden biri,
184

ENDSTRLEM TOPLUMDA DEMOKRAS

Japonyada sattklar mal alp kullanacak yeterli sayda


insan bulamamalardr. Borden, son derece gl ii
sendikalarna ve sigorta kuramlarna sahip bulunan n
gilterenin, ABDnin basks sayesinde, iilerin smrl
mesi, sendikalarnn zayflatlmas sonucu Japon ihra
rnlerinin rekabet edilemeyecek kadar ucuzlamas ol
gusu ile yakndan ilgilendiini yazmaktadr.
ngiltere, Japon iilerin haklarn savunmann,
rnlerini ine satmann yollarn aramtr. Ne var ki
Londrann bu niyeti, Japonya ile inin yaknlamasn
ve ABD ile Japon ibirlikilerinin tasarlad kalknma
planlarnn dna klmas kresel karlarna aykr g
ren Washingtonun stratejileri ile atmaktayd. Japon
yada bir taraftan holdingler glendirilirken te taraftan
iiler zayf drld. ABDli ii liderlerin yardmyla
Japon ii sendikalar paraland, sonu alabilir gler
olmaktan uzaklat. ngiltere de ii sendikalarn gszletirmeye, sigorta kuramlarn kurutmaya alt.
Ayn yolu ABD hemen kinci Dnya Sava sonrasnda iz
ledi. Vietnam Sava sonrasnda ayn oyun tekrar sahne
lendi. zel sektrn bu yoldan g kazanmas amalan
d. Birleik Devletler, Japon faizminin oluturduu refah
ortamn bu kez kendi denetimi altnda ve verdii youn
askeri desteklerle yeniden oluturdu. Japon devlet kapi
talizminin eli serbest brakld. stedii cepten istediini
ald, istedii cebe istediini koydu. Sisteme kafa tutmaya
niyetlenenlerin kafasn ezmek Washingtona dt. As
yay smrmek iin bu ie dnden gnll bir ortak
peydahlad. Birleik Devletler istisna tutulursa Japonya
kapitalist alemin en gsz ii sendikalarna sahip lke
185

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

sidir. Pek disiplinli bir topluluktur. Geleneksel devlet ka


pitalizmin ynetim anlayn izdii ereve ierisine
hapsedilmitir. Kore Sava, Japonyann ekonomisinin
dze kmasn hzlandrmtr. Bu sava, Japonyann
endstrilemesini salamak iin muhta bulunduu do
lar, talebi, teknolojiyi ve pazar temin etti. 1965den iti
baren kaydedilen hzl kalknma, srecin ivmesini artr
d.16 1970li yllarda ise Japonyann kaydettii gelime
ler, Washingtonu ve Amerikal iadamlarn kayglandr
maya balamt bile. Reagan dneminde ekonominin
ynetiminde yaplan hatalar; Japonyay daha bir avantaj
l, ABDni ise daha bir dezavantajl duruma getirdi.
4. Byk Atlye: Almanya
Almanyann problemleri ve ABD ve yandalar iin arz
ettii tehlikeler , byk lde Japonyamnkilere benze
mekteydi. 1947 ylnda batda blgenin oluturulma
sndan hemen sonra Almanyann paylalmas problemi.
ABD tarafndan gndeme getirildi. O gnler, Japonyada
demokratikleme srecinin tersine evirildii gnlerdi
ve oradaki endieler aynen Almanyada da mevcut idi.
Almanyann demokratiklemesinden, halk kitlelerinin
lke ynetiminde sz sahibi olmasndan korkulmaktay
d. Eugene Rustow, Almanyada politika oyununu Rus
yann daha iyi oynayabilme potansiyeline sahip bulun
duunu, bu hususta Kremlinin Washingtondan daha
avantajl bir durumda olduunu sylemekteydi. Washingtona den, oyunun oynanmasna izin vermemekti.
Kennan, daha atik davranm, daha bir sene ncesinden
186

ENDSTRLEM TOPLUMDA DEMOKRAS

birleik Almanyann Sovyet siyas nfuzuna kar savun


masz olduunu sylemi, bu nedenle ikiye blnmesini,
bat kesiminin Bat Avrupa ile entegre edilmesini, dou
kesiminin ise Sovyetlere braklmasn nermitir. Syle
diklerinin cari anlamalarla elimesine ise hi aldr et
memitir. George Marshall, Dean Acheson ve daha nice
deerli analizcinin aksine Kennan, Sovyetlerin bir asker
saldrda bulunacana ihtimal vermemi, Ruslardan as
ker deil ama siyas alanda gelecek ataklarn ABDni zo
ra sokacan ileri srmtr. 17Almanyada da temel
problem, muhafazakr i aleminin hkmranlnn ii
hareketlerinden ve dier halk organizasyonlarnn giri
imlerinden kaynaklanacak olan tehditlere kar korun
mas eklinde ortaya kmtr. Carolyn Eisenberg, so
nuta itimai bir deiiklii getirmesi olas birlemi,
merkez, politize olmu bir ii hareketinden duyulan
korkunun, daha gereki bir ifade ile dehetin kar g
leri harekete geirdiini ifade etmektedir. Savatan sonra
Alman iiler i konseyleri, ticaret birlikleri kurdular.
Endstrilerini gelitirmenin yollarn aramaya baladlar.
Tabandan tepeye doru ykselen bir demokratikleme
hareketini balattlar. ounluun sz sahibi olaca bir
yaplanma, ABDnin demokrasi adn verdii devlet ir
ket denetimi altna alnm bir ekonomik dzenle ba
damad iindir ki dileri bakanl ve ortaklaa al
t Amerikal sendikalar alarma geti. Sovyet blgesinde
kurulan yar otonom i konseylerini, Nazilerden temizle
nen messeselerde bir dereceye kadar da olsa ynetimi
ele geirmeleri endieleri artrd. ngiliz Dileri Bakan
l da huzursuzdu. Doudan gelecek ekonomik ve ide
187

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

olojik szmalardan korkuyordu, bu szmalar igal ile


bir tutuyordu. Rusyann siyas adan avantajl duruma
gemesine neden olacaa benzeyen Birleik Almanya ye
rine ikiye blnm, Bat ile entegre edilmi olanna
Ruhr/Ren endstri kompleksinin dahil edildii bir Al
manyay tercih etmekteydi; Nisan 1946da Ingiltere h
kmetinin, yapt bir toplantda sz alan sayg deer Sir
Orme Segrant, Bat bloku ierisinde dousundan kopa
rlm bir Bat Almanyann neden gerekli olduunu an
latt. Bu giriimin sava nedeni olabileceini de syledi.
Aksi takdirde Ren blgesinin komnistlerin eline gee
ceini, Berlinin Kremlinin kuklas haline geleceini be
lirtti. Almanyann ikiye blnmesinde ngilterenin rol
n aratran Anne Deighton, son derece kritik ifadesi
ni kullanmaktadr.18
Birleik Devletler, Nazilerin kurduu fabrikalarn ii
lerin eline gemesine ve ii bazl organizasyonlarn y
netsel otoriteyi sahiplenmesine iddetle karyd ve gere
ini yerine getirme azim ve kararll ierisindeydi. Bu
trden gelimeler, ABDnin karlarna uygun den de
mokrasi anlayna ters dmekteydi. ABDli otoriteler,
tpk Japonyada olduu gibi sa kanat sosyalistlerle i
birliine gittiler. Halkn honutsuzluunu azaltmak iin
yaptklar ekonomik yardm artrdlar. Sra Bat blgesi
ni dou blgesinden ayrmaya, Kennanm nerdii duva
r ekmeye gelmiti. nde gelen ii kurulular veto
edildi; itimai yapy glendirecek giriimler nlendi,
yasama organ fel edildi; lkeyi kalkndrma amacna
ynelik ortak almalar idi edildi. Nazi sava sulula
rnn eli en kanl olanlarna CIAda grev verildi. Bunla188

ENDSTRLEM TOPLUMDA DEMOKRAS

nn ierisinde en mehuru Klaus Barbiedir. Bir bakas


Franz Sixtir. Bu zat, bizzat ABD Yksek Komiseri John J.
McCloy tarafndan sava sulusu olarak ilan edilmitir.
Reinhard Gehlen iin almak zere kendisine CIA tara
fndan grev verildi. Yardmclar arasnda Waffen SS ve
Wehrmachtda uzman olarak grev yapm nice eli kanl
katil vard; ABDnin destei ile bir gizli ordu kurdular.
Hitler tarafndan kurulan ve 1950lerde Dou Avrupa ve
Sovyetler Birliinde hl faaliyetlerini srdrmekte olan
asker, glere yardmc olmalar bu, katillerden talep
edildi. Gehlen, dou cephesinde Nazi asker haber alma
tekilatna bakanlk yapm biriydi. imdi de CIAmn
destei, Bat Almanya devletinin izniyle casusluk ve kar
casusluk ilerini organize etmek zere grevlendiril
mekteydi.19
Bu arada, tpk Japonyada olduu gibi Almanyay ye
niden ina etmenin maliyeti Alman iilerin omuzlarna
yklendi. Mal tedbirlerle fukaralarn ve sendikalarn el
lerinde avularnda ne varsa silinip sprld. i sen
dikas aleyhtar faaliyetleri ile bu sonuca ulalmasnda
nemli katklar bulunan AFL bile arla kalmasn
dan honutsuz oldu. ABDnin Alman iilerinin aln teri
ni smrme hususundaki doymak bilmezliinin smr
dzeninin mimarlarn bile rahatsz ettiini Eisenberg bir
yorumunda dile getirmitir. Sendikal faaliyetler yasak
land, grev giriimleri polis gcyle sonusuz brakld.
1949 senesine gelindiinde dileri bakanl elleriyle
oluturduu genel manzaradan memnun endstriyel ba
ra ulalmt, ii snf uysallatrlmt, yaptklar ko
layca izlenebilmekteydi, mlk sahiplerinin ve yneticile
189

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

rin aleyhine geliebilecek herhangi bir hareketi besleye


bilecek tm kaynaklar kurutulmutu. Nazi sava sulu
larnn kuyudan karlmas, itibarlarnn iade edilmesi
olgusunu inceledii bir aratrmasnda Tom Bower ula
lan neticeyi u szlerle zetlemekte idi. Savatan drt
yl getikten sonra Almanyann tpk Hitler dneminde
ynetildii gibi ynetildiini, sava sulusu olarak ilan
edilen bankerlerin ve sanayicilerin Hitler dnemindeki
konumlarna tekrar ulatklarn, Amerikal meslektala
r ile ibirliklerini gnbegn glendirdiklerini grmek
teyiz.20 Ksaca ifade edecek olursak, iki byk atlye,
Japonya ve Almanya, ayn anlayla ve ayn yntemlerle
deerlendirilip ynetilmitir. Daha sonraki yllarda, Sovyetlerden gelen iki Almanyann birletirilmesi ve silah
lardan arndrlmas ve paktlarn lavedilmesi teklifleri
nin ABD tarafndan ihtiyatla karlandn biliyoruz. Ba
t Avrupal sekinler de uluslararas ortamda tansiyonun
drlmesi yolundaki tekliflere souk baktlar. Tezgh
larnn bozulmasnda, politikann sekinlerin tekelinden
kurtulup halk tarafndan benimsenmesinden endie et
mekteydiler. 1980lerde yaplan ve silahlarn kontroln,
gvenlik meselelerini, Avrupann tek bir btn haline
getirilmesini amalayan siyas tasarmlar konu edinen
tm tartmalar, bu endielerin bulutlandrd bir gk
yz altnda yapld.
5. Daha Kk Atlyeler
ABD, Fransa ve talyada da ayn sonulara ayn yollar
dan ulamay denedi. Her iki lkeye yaplan Marshall
190

ENDSTRLEM TOPLUMDA DEMOKRAS

yardm, hkmetlerinden komnistleri, anti-faist dire


niileri ve ii temsilcilerini uzaklatrmalar kouluna
baland. Demokrasi, ABDnin anlad tarzda ileye
cekti. O gnlerde Avrupallar sknt ierisindeydiler.
Yardma iddetle muhtatlar. Byle olunca yapt yar
dmlar, Washingtona, yardm yapt lkenin ilerine dilediince burnunu sokma, o lkelerde kendi sekinleri
nin karlar dorultusundaki gelimeleri kanalize etme
imknn vermekteydi. Melvyn Leffler, Avrupaya gerek
li para yardm yaplmazsa, kalknma programlarna hz
kazandrlmazsa sonuta komnizmin hortlayacandan,
hatta seimle i bana gelebileceinden Amerikal idare
cilerin korktuklarin yazmaktadr. Marshall Plannm
ilan edilmek zere olduu gnlerde, ABDnin Fransa B
ykelisi Jefferson Caffer, dileri bakanln uyarm,
Fransada komnistlerin seimleri kazanmas durumun
da olabileceklere dikkatlerini ekmitir: Sovyetlerin n
fuz alanna Bat Avrupay, Afrikay, Akdenizi ve Orta
douyu katmas iten bile olmayacaktr (12 Mays
1947). Domino talar devrilmek iin hazrd. Mays ay
boyunca Fransa ve talyaya bask yapan ABD, kuracak
lar koalisyon hkmetlerinde komnistlere yer verme
melerini srarla istedi. Solun ve ii kesiminin n plana
kmasna olanak tanmas olas serbest siyaset ortamna
izin verilmemesi, yardmn devam etmesinin koullarn
dan biriydi. 1948 senesinde Diileri Bakan Marshall
ve dier sz sahibi kiiler, Avrupay, komnistlerin se
im kazanmasna olanak tanyacak ortamn oluturulma
mas yolunda uyardlar. Aksi takdirde yardmn kesilece
i tehdidinde bulundular. Avrupann o gnk perian
191

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

hali ve Marshall yardmnn arz ettii nem birlikte ele


alnrsa, sz konusu tehdidin ne denli rktc olduu
kolayca anlalr. Fransada sava sonras yoksulluk,
Fransz ii hareketlerinin altnn oyulmasna vesile bi
lindi. iddet kullanmaktan ekinilmedi. Ekmek, a in
sanlar itaatkr klmak amacyla kullanld. Gangster e
teleri oluturulup grevler ve grevciler krdrld. Yar res
m ABD ii tarihinde vgyle sz edilen cinayetlerin
benzerleri Fransada da ilendi. i hareketlerini para
layp zayflatan, dolaysyla Kremlinin Avrupa iin besle
dii emellerin gereklemesine frsat tanmayan, ayrca
Hindiinde Fransz ordusuna kesintisiz silah akn sa
layan, sonuta ABD ii brokrasisinin temel amalarn
dan birine hizmet eden AFL, vglere layk bulundu.21
GIA; hizmetinde kullanmak iin Mafyay tekrar hortlat
t. Eroin ticaretinin tekrar canlanmasn amalamaktay
d. ABD hkmetleri ile eroin ticareti arasndaki iliki,
gnmze kadar kesintisiz srmtr.22 ABDnin tal
yaya ynelik politikas, sava sonrasnda sava ncesin
de koptuu noktadan itibaren balayp eski dorultusun
da devam etti. Birleik Devletler, Mussolininin fait y
netiminin i bana geldii 1922 senesinden 1930lara
kadar desteklenmitir. Sava esnasnda Mussolininin
Hitler ile ibirliine gitmesi, bu dosta ilikileri kopar
mtr. 1943 senesinde ABD kuvvetlerinin gney talyay
zgrlne kavuturmas ile beraber bu ilikiler tekrar
canlandrlmtr. Faist hkmet ile ibirlii yapan kra
liyet ailesi ve Mareal Radoglio ortaklaa iktidara getiril
mitir. Mttefik kuvvetler kuzeye doru ilerlerken antifaist direni rgtlerini ve bu rgtlerin tohumunu atp
192

ENDSTRLEM TOPLUMDA DEMOKRAS

yeerttii yeni demokratik, halk ynetim anlayn ha


yata geirecek birimleri yerle bir ettiler. 23Neo-faistlerin
de katksyla bir merkez sa hkmet kuruldu, solcular
saf d edildi.
Burada da lkenin yeniden inasnn yk fukaralarn
ve alan snflarn omuzlarna yklendi. Nicesi iinden
karld, geri kalanlarn cretleri drld. i hakla
rn savunan, dileri bakanl tarafndan hazrlanm
bulunan planlara yan bakan komnistlerin, hkmetten
uzaklatrlmas yardmn koullar arasnda yer almak
tayd. Oysa, Komnist Parti ile Washington nice eylemi
birlikte srdrmlerdi. talyann bamszlna nem
li lde katkda bulunacak olan reformlarn arka plana
itilmesinde, kuzeyde arzu edilmeyen politik gelimelerin
nnn alnmasnda patronlarn mlkiyet haklarnn
korunmasnda, iilerin baz fabrikalarn mlkiyetini
kendi zerlerine geirme giriimlerinin baltalanmasnda
Komnist Parti ile ABD ibirlii yapm, ama gene de yaranamamt. Kabahati, iten atlmalara, cretlerin d
rlmesine, fukaralarn, hayat standartlarnn daha aa
lara ekilmesine kar kmasyd. Bu tutumu ile, Washingtonun Avrupa iin tasarlad kalknma planlarna
ters dt izlenimini vermiti. Dlanmalyd. Dlan
d. Tarihi John Harper, Kennanm Komnist Partinin,
dolaysyla temsil ettii ii snfnn hkmete dahil
edilmemesi yolundaki srarlarn anlamakta glk ek
tiini yazmaktadr; i snfnn destei alnm olsayd
iler daha kolay yrrd. grn savunmaktadr. Ne
var ki ABDnin Avrupann kalknmasndan anlad, fu
karalar ve alan kesimler aleyhine yrtlen bir ope
193

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

rasyondu. Bu sosyal sektrlerin gereksinimlerini dikkate


ald iin Komnist Partiye ekstremist etiketi vurul
du, demokratik olmad ileri srld. Bu arada Sovyet
tehdidi hikayesi gndemden hi drlmedi. ABDnin
basksna dayanamayan Hristiyan Demokratlar, sava
dneminde verdikleri iyeri demokrasisi szn unuttu
lar. Zaman zaman faist eskilerinin ynetimi altnda ol
mak zere polis, ii hareketlerinin iddetle krlmasnda
bir ara olarak kullanld. Vatikan, 1948 seimlerinde
her kim komnistlere oy verirse dinden imandan ka
caktr diye fetva verdi. Hristiyan Demokratlar O con
Cristo o Contro Cristo (Ya Isa ile, ya Isaya kar) slo
gan ile destekledi: Bir sene sonra Papa Pius, Italyal ko
mnistlerin tamamn aforoz etti.24
iddetin, yardmn maniplasyonun ve dier tehditle
rin harman, muazzam bir propaganda kampanyasnn
getirileri ile birleip kritik 1948 seiminin neticesini be
lirledi. ABDnin basks ve mdahalesi beklenen semere
yi verdi. ABD, en aptal Italyalnm bile Washingtonun
izdii siyas ve ktisad ereve iine kendini ekmesi
nin herkes iin yararl olacana inanmasn salayacak
bir younluk ve tutarllkta bir propaganda yapt inan
andayd. Her zaman olduu gibi kendisinden gayrsma
pek yukarlardan bakyordu, kmsyordu. Italyanlar
ocuk gibiydiler. Ellerinden tutulmal, kendilerine yar
dm edilmeliydi. izlenen politikalar arasnda polisi id
det arac olarak kullanmak, yardm kesme tehdidinden
bir silah olarak yararlanmak, yanl oy kullananlara
ABDne giri vizesi vermemek, komnistlere destek ve
ren talya kkenli Amerikallar kovmak ve daha nice
194

ENDSTRLEM TOPLUMDA DEMOKRAS

tehditler vard. Dileri bakanl tarihilerinden James


Millerin tespitlerine bir gz atalm dilerseniz: Ekono
mik gelime, alan snflarn haklarn kaybetmesi pa
hasna gerekletirildi, sol ve ii hareketleri ABDden ^
gelen destek ile ufaland, beceriksiz ve yolsuzluklara te
ne merkez sa ynetim iin alternatif olacak bir organi
zasyonun oluumu baltaland. talyann arzettii strate
jik nem, kaderine yalnzca talyanlarn, zellikle de de
mokrasiyi yanl anlayan talyanlarn karar veremeyece
i kadar byk idi (Harper).
ABD, 1948 seimini komnistlerin kazanmas duru
munda asker mdahalede bulunmaya kararl idi ve bu
nu bir propaganda malzemesi olarak el altndan Italyan
kamuoyuna da iletmiti. Kennan, komnist partinin se
ime sokulmamasmm, bu yoldan olas bir seim zaferi
nin nne geilmesinin i savaa sebebiyet verebilecei
ni, ABDnin asker mdahalesini kanlmaz klacan ve
talyann blnmesi sonucunu beraberinde getireceini
sylemekteydi. Dier bask yntemlerinin sonu almaya
yeterli gelecei inanc, Kennanm uyarlarna kulak aslmamasma neden oldu. Bununla birlikte dikkat elden b
raklmad. Ulusal Gvenlik Konseyi, talyada gizli ope
rasyonlara asker destek verilmesini, silahl kuvvetlerin
komnistlerin seimi kazanmas durumunda talyaya
mdahale etmek zere teyakkuz durumunda tutulmas
n nerdi.23 Demokrasi gibr bir demokrasinin talyada
yeermesinden ok ciddi bir tarzda endie edilmekteydi.
ABDnin, seimlerin istenilen ekilde sonulanmamas
durumunda silaha bavurmas niyeti hayata kolayca ge
irilecek cinsten bir niyet deildi. Bu nedenle gizli tutul195

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

maya allmtr, niversite evreleri bile meselenin


zerine fazla gitmemitir. Bu sahada yaplan bilimsel a
lmalardan birinde meselenin zne dokunulmam, di
erinde ise ABDnin gerek niyeti es geilmitir. Genel li
teratrde ise bu konudan hi sz edilmemektedir.26
CIAnn 1947 Aralk aynda Ulusal Gvenlik Konseyinin ald karar dorultusunda talyan, seimlerini
kontrol etme operasyonu, ilk gizli operasyonlarndan bi
ridir. Daha nce de belirttiimiz gibi CIA, talyada de
mokrasinin gelimesini kontrol altnda tutmas iin ge
rekli operasyonlar 1970li yllara kadar srdrmtr.
ABD ii liderleri, zellikle de AFEde grev alanlara, ii
hareketlerinin blk prk edilmesinde ve gsz
drlmesinde aktif bir rol oynamlardr. ileri ok
dk cretlerle almaya raz etmiler; patronlarn ser
vetlerine servet
katmlardr. Fransada liman iile
rinin grevi, talyadan getirilen iilerle krlmtr. Para
y ABD demi, organizasyonu AFL gerekletirmitir.
Dileri bakanl, i Federasyonuna, ABDndeki ii
sendikalarn etkisiz klma yolundaki edindikleri dene
yimlerinden de yararlanarak talyadaki ii sendikalar
n un ufak etmeleri grevini vermi, grev byk bir
evkle eksiksiz yerine getirilmitir. Faistlerle i birlii
yapt iin dlanan zel sektr, tekrar eski itibarn ka
zanmtr. Nihai ama, ii snfn geleneksel hkm
ranlarn hkm altna vermek idi ve ama hasl olmu
tur. ABDnin talyada yaptklarn inceleyen Ronald Filipellinin gzlemleri yledir: Amerikan yardm, tal
yay yemden ina ederken eski muhafazakr toplum ta
banna oturtmay amalamtr. Kapitalizm restore edil
196

ENDSTRLEM TOPLUMDA DEMOKRAS

mitir. Bedel ii kesimine detilmitir. Bu kesim az ka


zanmaya, az tketmeye raz edilmitir. Zenginlere muaz
zam rantlar aktarlmtr. Ynetim imtiyazlarna dokundurtturulmamtr. Bu arada ii aleyhtar programlarn
mimar ve taeronu olmakla sulanan AFL Bakam George Meany, sulamalar reddetmekte, zgrlk, talyan
larn derdi deil iken onlarn namna ben niye dert edi
neyim? Bizim iimiz dnya genelinde bamszlk hare
ketlerini glendirmek, sosyal gelimelere hz kazandr
maktr demektedir. Bunun anlamnn Amerikal i
adamlarnn ve dnyann drt bir yanndaki eriklerinin
karlarnn pekitirilerek artrlmas olduunu syleme
mize bilmem gerek var m? Filipelli szlerini yle sr
drmektedir: Sonu, faizme anak tutan, faizmle i
birlii yapan snfn tekrar ynetime getirilmesidir, al
an snflarn politikadan dlanmasdr, zenginlerin
karlarna kurban edilmesidir, Miracolo Italiano (tal
yan Mu izesi) nin yknn fukaralarn srtna vurulma
sdr.
Harper, 1940larda izlenen politikalarn yoksul bl
geler ve politikada yer alamayan ilk kesimler iin bir dar
be mahiyetinde olduunu sylemektedir. Kararl ii
pazarlar krlm, 1950li yllarda ihracatn dinamo g
revini stlendii bir kalknma program baaryla uygu
lanmt. Bu baarda alan snflarn giderek fukaralamaya rza ve yeni durumlara intibak gsterme hususun
daki iradesi nemli bir rol oynamtr. Harper szlerini
syle srdrmektedir: Bu mutluluk emberleri bir eit
baka ekonomik gelimelerin vcut
bulmas iin ge
rekli ortam oluturmu, uyanlmamas, bu gzel rya197

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

nm devam etmesi iin CIA milyonlarca dolar tutarnda


propaganda harcamas yapm; yeralt faaliyetlerine hz
vermitir.27 Daha sonralar yorumcular, ABDnin Fransa
ve ngilterede demokrasiyi bastrma giriimlerini de
mokrasiyi savunma yolunda hayata geirilmi eylemler
olarak yorumlamlardr. Rhodri Jeffreys-Jones, CIA ve
Amerikan demokrasisini konu alan ve takdirle karla
nan bir almasnda, CIAnm talya macerasnn ve para
lelinde gelien Fransa hikayesinin demokratik deerlerin
ykseltilmesine ynelik eylemler manzumesi olduunu
sylemektedir. zel olarak talyann semi olmasnn
bir demokratik prensip meselesi olmadn o da kabul
etmektedir, bir bakma demokrasi akmzn, hedefteki
lkenin arz ettii stratejik nemin bir fonksiyonu oldu
unu itiraf etmektedir. ABD ynetimine kendi tercihleri
dorultusunda belirledii itimai ve siyasi rejimleri em
poze etmeyi, elinde bulunan olaanst gc harbin
kurbanlarn istismar etmek iin kullanmay, kalkan ba
larn ezilen balar olacam bu insanlara retmeyi ve
gerek demokrasinin bizim demokrasi olarak takdim
edilen kaynak olduu hususu da gzden rak tutulma
maldr.28 ABDnin talyaya ynelik politikalarn incele
yen James Miller daha nansl bir tavr taknmaktadr.
Gemiin bir zetini verdikten sonra u sonuca ulamak
tadr:
talyaya istikrann getirilmesi yolunda ABDnin sarfettii abalar, sebebiyet verdii aclar bir yana, baarl
olmutur. Amerikann gc bir yandan Italyanlara h
kmetlerinin formunu zgrce belirleme imknn tanr
ken te yandan tercihlerinin demokrasi istikametinde ol
masn salamtr. Demokrasinin var olan fakat gc
198

ENDSTRLEM TOPLUMDA DEMOKRAS

nn abartlm olmas ihtimal dahilinde bulunan harici


ve dahili tehditlere kar savunulmasnda Birleik Dev
letler demokratik olmayan taktiklere bavurmutur. Bu
hata, Italyan devletinin meruiyetini tartma zeminleri
ne ekmitir.29
Daha nce tartmasn yaptmz harici tehditlerin
varl phe gtrr mahiyettedir. 1948 seimlerine
ABD mdahale etmi, geleneksel muhafazakr dzeni
tekrar kurmutur. Bu srada Kremlin olaylar uzaktan iz
lemi, sava srasnda Churchille verdii sz tutmu,
talyann Batmn nfuz alannda kalmas saygyla kar
lanmtr. Dahili tehditler ise gerek demokrasiye kar
duyulan zlemden kaynaklanmaktadr.
ABDnin Italyanlara seme hakkn tand ve tercih
lerinin demokrasi istikameti de olmasn salad yolun
daki sylem, ar gvercinlerin Latin Amerika zerine
dktrd nutuklar anmsatmaktadr. Latin Amerika
halk, ABDnin karlarna zarar vermedii mddete se
imini zgrce ve bamsz bir ortam ierisinde yapmal
dr. ABDnin, gelime sreleri raydan kmad srece
bu lkelerin iine karmak gibi bir niyeti mevcut deil
dir.
Demokratik ideal, dahilde ve harite, ok basit ve ok
aktr. Benim yapman istediklerini yapmaya devam et
tiin srece kendi bildiin gibi davranabilirsin.
6. Baz Kapsaml Etkiler
Almanyann silahlandrlp Batnm asker kanadnn
nemli glerinden biri haline getirilmesinin dnda -ki
buna hibir Rus hkmeti malum sebeplerden dolay g
199

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

nl rzas ile evet diyemez- kalan tm bask giriimlerini


Stalin sakin sakin izledi. Muhtemelen, kendinin gcn
yetirdiklerine yaptklarnn ABDne otomatik olarak ver
dii bir hak olarak grd bu gelimeleri. Bu paralel geli
meler, faillerinin birbirlerini hogr ile karlamalarna
ramen nice atmaya da tene idi.
Japonyada yaananlar deerlendirip yorumlayan
John Roberst unlar sylemektedir: Amerikann, Bat
Almanyann ve Japonyann tekelci ekonomilerini ste
lik sava ncesi sahiplerinin sahipliinde rehabilite et
mesi souk savan bir sebebidir neticesi deildir. Bunla
rn rehabilitasyonunu ABDnin komnizme kar srdr
d kan davasnda Amerikan kapitalizmi iin hayati
nem tamaktayd. Washingtonun komnizmden anla
d ise geni halk kitlelerinin lkenin kaderi zerinde
sz sahibi olduklar bir sistemdi. Bu aamada Melvyn
Lefflerin u deerlendirmesine bir gz atmakta yarar
vardr:
Avrupann eski salna kavuturulm as uralan, Amerikal
grevlilerin nc Dnya lkelerindeki karlarn -pazarlarm,
ham madde kaynaklarn ve yatrm gelirlerini- daha dikkatlice iz
lemelerini salad. Devrimci nasyonalizm Avrupa dna srlmeliydi, yerel komnist gler mahallinde yok edilmeliydi. Yerel
bazda solcu glerle ve lke dnda, Kremlin ile yaanan m ca
deleler, Souk Sava dneminin uluslararas tarihinin, stratejisi
nin, jeopolitiklerinin nemli bir ksmn o l u t u r m a k t a d r . ^
Bunlar, modern dnemin kritik gizli olaylardr ve yle kalmaya
da devam etmektedirler.

Endstrilemi toplumlarm tamamnn yeniden ina


snda, muhafazakr geleneksel sekinlerin kontrol al
tnda bir kapitalist devlet dzeninin kurulmas, bylece
200

ENDSTRLEM TOPLUMDA DEMOKRAS

dnya genelinde ABDne pazar olarak, hammadde depo


su olarak hizmet verebilecek blgelerin kolayca smrlmesinin garanti edilmesi amaland. Bu amalara ula
lmas durumunda sistem istikrar kazanacak ve itimai
deiiklik taleplerine ve tehditlerine kolayca gs gerebilecekti. Dzenin arknn arzu edilen tarzda dnmeye
balamas salandktan sonra tersine evrilmesi ok zor
olacakt. Zengin endstrilemi topluluklarda halkn b
yk bir ksm istismar edilmesine ramen halinden
memnun olmayacak kadar kt durumda deildir. Bu
tr inanlara ise daha radikal grleri benimsetmek,
gereki bir kr-zarar analizi yaptrabilmek pek zor bir
itir.
Kapitalist demokrasi; kurumsal yaps bir kez ina
olunduktan sonra her trl yatrm kararn verme duru
munda olanlarn ihtiyalarn karlamaya byk oun
luun kendi ihtiyalarndan vazgeme pahasna raz ol
mas durumunda ilerlik kazanacaktr. O aamaya ulal
mas bir zaman meselesidir ve bamsz alan snf kl
trnn ve arka kan sistemlerin erozyona uramasn
dan sonra kapitalist demokrasi kendi arklarm kendi
bildii tarzda iletecektir. rgtlerin datlmasndan ve
ya etkisiz hale getirilmesinden sonra insanlarn tek tek
car dzene kar kabilme anslar kalmamaktadr. Ar
tk seimlerde elitlerden elit beenmekten, yaplanlar
oyu ile de onaylamaktan baka yapabilecei bir fiil kal
mamaktadr. Dzen partilerinin biri gidip, dieri gele
cektir. Sr haline getirilmi insan topluluklar, Walter
Lippmannn progresiv demokratik teoride kendileri iin
uygun grd fonksiyonu ifaya devam edecektir.31 Bu
201

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

model, sava sonras iin uygun bir model olabilir. Ne


var ki gnmzde ilerliini hl korumaktadr. Onca
atma, onca gerilim onca uurum, bu oyunun perdesi
ni indirmeye yeterli olmamtr.
Avrupal elitler bu sistemin korunmasndan yanadrlar ve kendi halklarndan, Washingtonun sokaktaki
Amerikaldan korktuundan daha az olmamak zere
korkmaktadrlar. Avrupal sekinlerin halklarnn kolay
ca ynetilmesinde ie yarayan, bir eit sopa vazifesi g
ren Souk Sava pek sevmeleri ve arada srada homurdansalar da ABDnin arkasndan ayrlmamalar, birerli
kol uygun adm yry srdrmeyi arzulamalar bo
una deildir. Sistem saldrgandr, zaman zaman cana
varlamaktadr; ama ne gam, zarar gren gayrisi olduk
tan sonra. Tm dnyann varln, bu arada elbette ken
dini de tehlikeye sokacak tehditler savurmuyor deildir.
Ne var ki, planlarn yaparken, bu tr endieleri dikkate
almamaktadr. Ksa vadeli karlarndan gz grecek
hli yoktur.

Dipnotlar

1. Daha nceki blmlere bkz.


2. Joh n Pilger, A Secret Country (Jonathan Cape, 1989); Australian Bicen
tenary ve Australian broadcasting Company iin hazrlad The
Last Dream" adl almasna bkz. Jonathan Kwitny, The Crime of Pat
riots (Norton, 1987): CIA: the Pike Report (Spokesman Books, Not
tingham 1977); rapor Village Voicet szdrld (ubat, 16, 23, 1976).
Garthoff; Detente and Confrontation, s. 487.
3. Brenneke, TGI (Italian TV3, Temmuz 2, II Manifesto, Temmuz 3,
1990, AP; BG, Temmuz 23, 1990. 1970li yllarda ABD-ltalya gizli
ilikileri ve P2-gvenlik servisi planlar iin: Edward S. Herman ve
Frank Brodhead, The Rise and Fall of the Bulgarian Connection (She

202

ENDSTRLEM TOPLUMDA DEMOKRAS

ridan Square, 1986), blm 4. Avrupada sa kesim tarafndan sah


nelenen terr faaliyetleri grmezlikten gelinmitir, literatrde hak et
tii yer verilmemitir. Propaganda vastas olarak deerlendirilip ge
itirilmitir. W illiam Blum The CIA (Zed, 1986). Hemen sava son
rasnda olup bitenler iin: Joh n Ranelagh, The Agency: The Rise and
Decline of CIA (Simon and Schuster, 1986). ABD ve Mussolini ve sa
va sonrasnda Mttefiklerin taknd faizm yanls tavr iin blm
1; ksm 4e bkz. Brenneke, CIAda grev yapm, Ekim 1980 Parisde
toplanan mitingde grev alm, rehineleri serbest brakmam as, bu
yoldan Reagan-Bush kilisinin seimi kazanmasna katkda bulunm a
mas iin rana rvet verdii iddiasn ortaya atp m ehur olmutur.
Bu mitingde daha sonra ClAya bakan olan W illiam Casey, Bushun
yardmcs Donald Gregg de hazr bulunmutur. Hkmet, sulam a
larm aslsz olduunu ileri srp mahkemeye vermi, tedavi grd
hastaneden alnp hakimin karsna karlmtr. Federal mahke
mece susuz bulunm utur. Hkmet lehinde ahitlik yapanlar jri
gvenilir bulmamtr. U lusal basn gelimeleri grmezlikten gelm i
tir. Lies of Our Times, Austos, 1990. Bamsz basn, olaya layk ol
duu ilgiyi gstermitir. (Houston Post, Nation, In These Times ve di
erleri) '
4. Smuts, Basil Davidson tarafndan zikredilmitir. Scenes from the Anti
N azi War (Monthly Review, 1980); s. 17.
5. Bu konulara daha ileride tekrar geri dnlecektir.
6. Halliday ve Cumings, Korea: the Unknown War (Viking, Pantheon,
1988).
7. Bu oluum ilk kez Gabriel Kolkonun u almasyla bilimsel olarak
ele alnp incelenmitir: Politics of War (Random House, 1968) gerek
kapsam ve gerekse derinlii itibariyle hl esiz olma vasfn koru
maktadr. Yeni almalar ve ortaya kan yeni belgeler deerinden
bir ey kaybettirmemitir.
8. Covert Action Information Bulletin, K 1986. Richard Gott, A Greek
tragedy to haunt the old Guard, Guardian (London), Temmuz 5,
1986.
9. Alfred Grosser, The Western Alliance (Continuum, 1980), s. 178.
10. Yanaga, Big Business in Japanese Politics (Yale, 1968), s. 265. u al
mama bkz: At War With Asia, ve For Reasons o f State, blm 1 (ngil
terede The Backroom Boys (Fontana) balyla baslmtr, ksm V;
Chomsky ve Howard Zinn, editr, Critical Essays, Pentagon Papersm beinci cildi. En son bilimsel aratrmalardan biri: Michale
Schaller, Securing the Great Crescent; Journal of American History,
Eyl 1 1982 ve aynca: American Occupation of Japan; Andre J. Rotter;

203

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

The Path to Vietnam (Cornell; 1987). Acheson, Schaller tarafndan


zikredilmitir, American Occupation, s. 97.
11. age 222. Blm 1, s. 46.
12. John Roberts, The Japan Crowd and the Zaibutsu Restoration; The J a
pan Interpreter 12, Yaz 1979. MacArthur, Howard B. Schonberger,
Aftennath of War (Kent State 1989), s. 52-3. Japon adetleri, Akio Morita ve Shintaro Ishihara, The Japan that Can Say No. Sava esnasnda
ok mertebesinde sonular bulunan her iki tarafa ait rk yaklam
lar iin: Joh n Dower, War Without Mercy; Race and Power in the Paci
fic War (Pantheon, 1986).
13. Blm 1, s .53.
14. Mazide olup bitenler iin: Jo e Moore, Japanese Workers and The
Struggle for Powei; 1945-1947, Pacific Historical Review, Austos,
1977 ve tennath of War, Roberts, The Japanese Crowd Cummings,
Power and Plenty in Northeast A sia," World Policy Journal, K 198788 .
15. Kennan, Schonberger tarafndan zikredilmitir. Aftermath, s. 77.
16. Schaller, American Occupation, s. 296.
17. Rostow, Kennan, Joh n H. Backer tarafndan zikredilmitir. The Deci
sion to Divide Germany, (Duke, 1978); s. 155-6. Schaller, American
Occupastion. Anne Deighton, International Affairs, Yaz 1987, Pots
dam Antlamalarn ihlal iin ngilterenin giriimleri.
18. Carolyn Eisenberg, Working Class Politics and the Cold War: Ameri
can Intervention in the German Labor Movement, 1945-49, Diplomatic
Histoiy, 7.4 Sonbahar 1983; Deighton; Sargent, u eserden alnt ya
plmtr: Anne Deighton. The Impossible Peace Britain the Division of
Gennan; and the origins of the Cold War (Oxford, 1990), s. 73. Backer,
s. 171. Melvyn Leffler, The United States and the Strategic Dimensi
ons of the Marshall Plan, Diplomatic History, Yaz 1988.
19. Ayrntlar iin: Turning the Tide, s. 197; Christopher Simpson, Blowback ( Weidenfeld ve Nicolson, 1988). Nazi bilim adamlarnn aske
re alnmalar ile ilgili olarak: Tom Bower, The Paperclip Conspiracy
(Michael Jozeph, 1987), s. 310. Joh n Gimbel, Science, Technology and
Reparations (Stanford, 1990): Gimbefin bu almasnn Science mec
m uasnda kan kritiinde ABDnin Almanyay igalden madd bir
kar olmad yolundaki iddialarnn aslsz olduu ileri srlm ek
tedir. Daha az miktarlarda olm ak kaydyla Ingiltere, Fransa ve Rus
yann da igalden madd kar slad ileri srlmektedir. ABDnin
malup lkelerden ykl miktarlarda sava tazminat ald ileri s
rlmekte, bylece Rusyann iddialar, Washingtonun bu yoldan 10
milyar dolar para toplad yolundaki sylentilere itibar kazandr

204

ENDSTRLEM TOPLUMDA DEMOKRAS

maktadr. Buna yakn bir miktar Rusya tarafndan Almanyadan talep


edilmi, fakat sonu alnamamtr. Raymond Stokes, Science, Hazi
ran 8, 1990.
20. Eisenber Bower, The Paperclip Conspiracy.
21. Roy Godson, American Labor and European Politics, Crane, Russak,
1976
22. McCoy, Politics of Heroin
23. Blm 1; ksm 4e bkz: Pasquino, The Demise of the First Fascist
Regime and Italys Transition to Democracy: 1943-1948. Guillermo
ODonnell, Philippe C. Schmitter ve Lauence Whitehead, Transitions
from Authoritarian Rule: Prospect of Democracy (Johns Hopkins,
1986). Joh n L. Harper, America and Reconstruction of Italy, 1945-48
(Cam bridge University Press, 1986); E. Miller, Taking of the G lo
ves: The United States and Italy, 1940-1950 (University o f North
Carolina; 1986), Ronald Filipelli; American Laborand Postwar Italy
(Blm 1, ksm, 4)
24. Vatican, Craig Kelly, The Anti-Fachist Resistance and the Shift in Politica-Cultural Strategy of the Italian Communist Party 1936/1948,
doktora tezi, UCLA, 1984, s. 10.
26. Miller, United States and Italy, s. 247. Harper, America and Reconstmction of Italy, s. 155, komnizmin zaferi halinde Bat taraftar g
lere asker ve iktisadi yardmn yaplm asnn zaruretine iaret eden
tavsiyeden szedilmektedir.
25. Harper, K am an to Secratery of State, FRUS, 1948, III, s. 848-9; NSC
1/3, Mart 8, 1948, FRUS, 1948, III, s.775
27. Harper, s. 164-5.
28. Jeffreys Jones, The CIA and American Democracy (Yale, 1989), s. 5051.
29. Miller, United States and Italy, s. 74. Roberts; Leffler.
30. Roberts, Leffler
31. Bir sonraki blme bkz.

205

Ve Sonras

u kitap, ABD ve Ingilterenin Ocak 1991de Irak


bombalamak zere son hazrlklarm yaptklar
gnlerde baskya verilmitir. Dkmn verdiimiz
oaylar, bu asker harektn tezlerinin neler olduunu
aklamaya kfi gelir sanrm. ABD kresel bir gtr. Bu
konumu itibariyle sekinlerinin grevi artm bulun
maktadr. lke ierisindeki sessiz klnm kalabalklarn
bu hallerim srdrmelerini salamakla grevleri bitmemektedir. Ayn zamanda eski kolonilerindeki statlerini
de korumak iin gerekli tezghlarn hazrlanmas gerek
mektedir. Tartageldiimiz gibi bu temalar sekinlerin
ortak derdi olmutur.
Gneyde iddet uygun bir opsiyon olmaya devam et
mektedir. Pek az itiraz edebilme cesaretini gstermekte
dir ve gerekli cevab almada gecikmemektedir. Gelenek207

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

sel sava devletler -ABD ve Ingiltere- Arabn malnn


peine dmlerdir: Krfezi paylamak iin blgesel bir
Yalta Antlamasm realize etmeye almaktadrlar.
Ocak-ubat 1991de bir ay boyunca yaptklaryla Batmn
en irkin yzn bir kez daha gstermilerdir: Hkmet
mek iin doymak bilmez bir itah, yksek teknolojinin
ihtiamn tehir etme tutkusu, yabanc kltrleri dla
ma alkanl, ifrat derecesine vardrd milliyetilii...
Sao Pauloda (Brezilya) grevli Kardinal Paulo Evaristo
Arns, zenginlerin ABD ile beraber olduunu, milyonlar
ca fukarann ise gelimeleri nefretle knadn syle
mektedir. nc Dnya lkelerinin semalarnda nefret
ve korku bulutlar cirit atmaktadr. Ne zaman ve hangi
bahane ileri srlerek balarna talarn yadrlacam
endie iinde beklemektedirler. iEvde ise dert gene ayn
derttir: Halk Reagan Bush ynetiminin sosyal ve ekono
mik programlarnn vurduu zincirlerden kurtarmak. Bu
dnemde sosyal devlet anlayndan zenginlerin lehine,
allm llerin ok dnda olmak zere uzaklalmtr. Politikalar, fukaralardan ve gelecek kuaklardan zen
ginlere kaynak transferi yapmak zere izilmitir. Yne
tim kendini ayakta tutan glerin karlarm dnme
nin tesinde bir faaliyette bulunmam, izledii politika
larn talihsiz sonularnn hi deilse bir ksmn telafi
etmek iin aba harcamamtr.
Bu nedenle halkn artlp aptala evrilmesi gerek
mektedir. Elde hazr iki klasik vasta mevcuttur. Bunlar
dan birincisi pek dehetli dmanlardan gelmesi olas
tehditlerle bir korku a rp vatanda bu aa dr
mektir. kincisi, bizi en kritik anda dmanlarmzdan
208

VE SONRASI

kurtardna inandrldmz liderlerimize tapndnlmamzdr. Dmanlar yerel olabilir (Siyah katiller, saygsz
kadnlar, geleneklerimizin altn oyan asiler...) Haric
dmanlar ise baz tabi avantajlara sahiptirler. Rusya bu
yolda uzun yllar baaryla hizmet vermitir: Korkutucu
olma zelliklerini yitirmeleri, yeni eytanlarn ve yeni
taktiklerin aranp bulunmasn zaruri klmtr. Standart
bahanenin ruhunu teslim etmesinden sonra evdekileri
korkutmak iin Kaddafinin uluslararas terristleri, Sandinistalarm Teksasa yrme hazrlklar yapt hikaye
si, Grenadamn ticaret filolarna saldrmaya niyetlendii
senaryosu, Noriegamn emrinde alan eroin tacirlerinin
ABD genliini zehirleyerek geleceini karartt yolun
da yaylan hayal haberler, fkesinden deliye dnd
ileri srlen Araplar ve en son olarak Badat Canavar
Saddam Hseyin malzeme olarak kullanld. Dne kadar
sadk bir dost olan Saddam Hseyin, 2 Austos 1990 ta
rihinde Kuveyti igal edip Washingtonun ayana bas
ma hatasn ileyince bir numaral dman olup km
t.
Senaryonun uygulanabilmesi iin korku duygusu ka
dar hu duygusuna da gereksinim vardr. Bu duygunun
oluturulabilmesi, harite zaferler kazanmakla olasdr.
Bizim asil liderlerimiz dman tam eikte karlamal,
barbarlar bozguna uratmal, bar ve refah ierisinde
hayatmz srdrmemizi mmkn klabilmelidir. Bar
ve adalet temelleri zerine ina olunacak olan Yeni Dn
ya Dzenine doru uygun adm yrnebilmelidir. Bakammz, Grenadadan gelen tehdidi savuturduktan son
ra yapt gibi baaryla gnlnce iinmelidir. Oysa ha
209

DEMOKRASt GEREK VE HAYAL

rite kazanld ileri srlen her zafer aslnda tam bir fi


yaskodur ve arkas hkmet medya ibirlii ile halkn
gznden saklanmaldr, dikkatler baka seferlere ekil
melidir.
Barbarlar kendilerini savunabilecek durumda olma
maldrlar: etin birine bulamak akl kr i deildir.
Ayrca, halkn moral ve kltrel seviyesinde 1960l yl
lardan bu yana grlen ykselme iddet ve cinayetlere
kar gsterilen reaksiyonu artrmtr. Vietnam sendromu olarak isimlendirilen rahatszlk ise seeneklere cid
di kstlamalar getirmektedir. Bushun i bana getii
ilk gnlerden bu yana nc dnya kkenli tehditler
Ulusal Gvenlik Politikalarnn defalarca gzden geiril
mesine neden olmutur. ok zayf dmanlarla kar
latmz durumlarda iimizi en ksa zamanda ve kesin
sonuca ulamamz salayacak tarzda tamamlamalyz.
in uzamas Washingtonu skntya sokmakta, siyas
desteini ekmeye zorlayan faktrler hemen devreye gir
mektedir.2 Mdahaleler, yer altndan yrtlen terrist
faaliyetler eklinde olmakta, bu tr eylemler dk yo
unluklu atmalar olarak isimlendirilmektedir. Ya da
dmann yeterince zayf olmas durumunda ani ve deh
etli bir atakla i srncemede braklmadan srt yere ge
tirilmektedir. Sovyetlerin caydrclnn artk var olma
mas bu seenein uygulanabilirliini artrmtr. ABD
artk bir eli bal olarak dvmek zorunda deildir. Ey
lemlerinin sonucu yalnzca kendisini ilgilendirmektedir.

210

VE SONRASI

1. Krfez Savana Bir Bak


1991in iki nemli olayndan biri Sovyet imparatorluu
nun k, dieri ise Krfez ihtilaf idi. Sovyetler Birli
i kerken, batmak zere olan khne bir tekne gibi bir
o yana, bir bu yana savrulurken Washington gelimeleri
seyretmekle yetinmi, herhangi bir mdahalede bulun
mamtr. Buna ramen medya, Bush hakknda vgler
dzmekten, mkemmel bir kriz ynetimi gsterdiini
yazmaktan geri durmamtr. Saddam Hseyine kar
yrtlen operasyonun tamam Washingtonun tezg
hndan kmt. zerinde hakl olarak Made in ABD
damgasn tamaktadr. ngiltere allm sadakatini
gstermi, aabeyinin yanndaki yerini almtr.
Kartlarn tamamn elinde bulunduran ABD istedii
sonucu alm, Bakanm ifadesi ile Biz ne dersek o olur
iddiasn gelimeler kantlamtr. Kavga, sanki bir dikta
tre kar veriliyormu havas baslmtr. Oysa ABDnin
diktatrlere kar ne bir antipatisinin, ne de demokratik
dzenlere kar bir sempatisinin bulunmad herkesin
malmudur. yi olan, Washingtonun hizmetinde olan
dr. Bush ynetiminin Mobutu, avuesko, Suharto, Sad
dam Hseyin ve dier muhterem dostlarna bak as ve
Latin Amerikada evirdii dolaplar meydandadr.3 Ba
kan aslnda yle demektedir: Sen kim olursan ol benim
dediim olur. Ve kurbanlarnn tamam bu szlerin ne
anlama geldiini ok iyi bilmektedirler.
ABDnin Krfez Savandan baaryla kaca kesin
idi. Zafere elik edecek milliyeti sylemler hazrd. Ne
var ki olanlara sava demek mmkn deildi. Sava
demek, iki gcn karlkl olarak birbirleriyle silah kul
211

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

lanarak arpmas demektir. Oysa burada taraflardan bi


ri ortada gzkmemekteydi.
Kriz; Irakm Kuveyti igaliyle balad. nsan haklar
gruplarnn tespitlerine gre yzlerce insan ldrld.
Bu aptaki bir katliam sava olarak isimlendirmek do
ru olamaz. Bara ve insanla kar ilenen sular esas
alnrsa Kuveytte yaananlarn ap, Trklerin Kuzey
Kbrs igali*, srailin 1978de Lbnan igali veya
ABDnin Panamay igali mertebesinde kalr. srailin
1982de Lbnan igali esnasnda yaanan dramlarn ya
nnda, Kuveytin igali esnasnda uranlan zararlar pek
snk kalr. Endonezyann Dou Timorda sahneledii
soykrm hareketi ile mukayesesi bile mmkn deildir.
Son yllarda yaanan bu iki insanlk tradejisinin bir nu
maral destekisi durumunda bulunan ABD, bu kez ok
daha az kan dklmesiyle sonulanan bir olay karsn
da arslan kesilivermitir.
gali takip, eden aylarda binlerce Kuveytli, Irak as
kerleri tarafndan ldrld, ikenceye maruz brakld.
Ne var ki bu da bir sava deildir. Devlet terrizmidir ve
tad, ABDnin nfuz alan ierisinde bulunan devletlerin
vatandalarnn damaklarnn yabancs deildir.
Srtmenin bir sonraki aamas 16 Ocak tarihinde
ABDnin hava saldrlar ile balad. Sivil altyaplar, he
defler arasndayd. Elektrik santrallerine, su ve kanali
zasyon ebekelerine bomba yadrlmaktayd. Bir eit
biyolojik savat yrtlen. Irak Kuveytten karmakla
alkas yoktu. ABDnin uzun vadeli siyas karlarna hiz* Kbrs harektnn bu rneklerin arasna konulm as bize gre yan
ltr. nk harekt ncesi Rumlarn yaptklar katliamlar he
saba katmamaktadr, (y.n.)

212

VE SONRASI

met amac tamaktayd. Bu da sava deildi, ok geni


apl bir devlet terr idi.
Sonra sra Irakl askerlerin lde kovalanp katledil
melerine geldi. ldrlenlerin ou zorla silah altna al
np buralara yollanm iiler ve Krtler idi. Ya buldukla
r ilk delie saklanyorlar, ya da tabana kuvvet kayor
lard. Canlarn kurtarmaktan baka endieleri mevcut
deildi. Basnn varlndan sz ettii muhkem mevkile
re, tahminlerimize smayacak kadar dehetengiz olduu
ileri srlen topu birliklerine, kimyasal ve biyolojik si
lah depolarna rastlayan olmad. Pentagon ve dier kay
naklarn bildirdiine gre 100.000 kadar savunmasz in
san ldrld. Buna da sava demek olas deildir. Asrn
banda ABDnin Filipinlerde iledii cinayetlere bir gz
lemci sfatyla ahit olmu olan bir Ingilizin ifadesiyle
tam bir katliamdr, kasaplktr. Baz Amerikal askerle
rin ifadesi ile lde gerekletirilen bu katliam bir eit
vahi hindi avna4 dnmtr. Bu tabir, Filipinlileri
bir avc edasyla avlayan Amerikal askerler tarafndan
jargonumuza kazandrlmtr. Kltrmzn de bir par
as haline gelmi olmal ki yeri ve zaman geldiinde
gen kuaklar tarafndan gerek eylem ve gerekse sylem
baznda devreye sokuluvermektedir.
Aradan aylar geti. ABD ordusunun ileri gelenleri ger
ei itiraf ettiler: Bu bir sava deil, bir katliam idi. Kara
sava esnasnda ok sayda rakl askerin buldozerlerle
gmldn Patrick Sloyan bildirmitir. Bu vahetin
benzerine tarihte ahit olunmu deildir. Harekta kat
lan birliklerden birinin komutan binlerce Irakl askerin
ldrldn ileri srd, bir bakas ise bu gr pay213

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

amamaktayd. Sloyan, tek bir Irakl askeri bile ldr


meden ayn neticenin alnabileceini, Irakl askerlerin
Amerikal rakiplerinin nne geebilecek gte bulun
madm sylemektedir. Yazlanlar izilenler sylenenler
ilgi ekmedi, yoruma deer bulunmad. Filipinlerde i
lenen cinayetler de ayn ekilde karlanmt.5 Sivil top
luma saldrmann sebebi kimsenin mehul deildi, halk
rehine alnacak, can yaklacak, sonuta orduyu sktaracak, ordu da demir yumrukunu Saddamm tepesine
indirip iktidardan uzaklatracakt. Saddamm sadk bir
ortak iken. ABDden ald destekle halkna layk grd
muamele, grevinde kusur edince imdi kendisine la
yk grlmekteydi. Ynetimin gerekelerini, yrtt
muhakemeyi, New York Tmesn diplomasi muhabiri
Thomas Friedman yle ifade etmitir: rakllarn ekti
i skntlar dayanlamayacak seviyelere ularsa baz ge
neraller ayaklanp Saddam devirebilir, Washingtona is
tediklerini gm bir tepsi iinde sunabilirlerdi. Bylece
hem Saddamdan kurtulunmu olunacak, hem de Irakta
ABDnin hizmetine amade bir asker rejim kurulacak, so
nuta eski mutlu gnlere tekrar dnlecekti. Bu gelime
lerden en ok memnuniyet duyacak olanlarn arasnda
iki sadk dostun, Trkiye ve Suudi Arabistann buluna
canda hi kuku yoktu.6 Sivil halk rehin almann, on
binlerce insann kt beslenmeden ve hastalklardan k
rlmasna neden olmann ortaya kard ciddi bir prob
lem mevcuttur: Muhakeme yetenei gelimemi, gerekti
inde fazla merhametli halk ynlar, srf siyasi sebepler
den dolay bir lke halknn alktan krlmaya mahkm
edilmesinden rahatsz olup hkmetlerini rahatsz ede
214

VE SONRASI

bilir. Nitekim beklenen ksmen de olsa gereklemitir.


UNICEF halkla ilikiler direktr Richard Reid, Irakm
byk miktarlarda yiyecek almasna izin verilmemesi
halinde ok ciddi problemlerin ortaya kacan ifade
etmitir. 1990dan bu yana ok kt beslenmek mecbu
riyetinde kalm bebeler iin artk ok getir, salklar
tedavi edilemeyecek derecede bozulmutur. Bu noktada
Bushun ans yine yaver gitmi, Saddamm Birleik Mil
letlerden gelen grevlilere glk karmas, atom bom
bas yapt iddia edilen tesisleri gstermemekte srar et
mesi Washingtonun ve aziz mttefiki ngilterenin ek
meine ya srmtr. Irak, henz dileri sklememi
bir canavar intiban korumaya devam etmi; dolaysyla
halknn alktan krlmaya mstehak bir toplum olarak
kabul grmesini kolaylatrmtr. Iraka uygulanan eko
nomik meyyideleri yufka yreklilerin engelleyebilme
ans ortadan kalkmtr.7
Washington uluslararas yasalar ve moral deerlere
gsterdii szde saygy Irak olaynda da gstermi,
Irakm zarar verdii kimselere tazminat demesi proble
minin, Irak insann alktan kurtaracak yiyecek alm
meselesinden ok daha nemli olduunu sylemitir, s
znn gereini de yerine getirmitir. Washingtona kafa
tutmaya kalkan bir lkenin her trl hkmranlk
hakkn kaybedeceini, Birlemi Milletler tekilatn da
sanki btnyle kendisine bal bir kurulu gibi kullana
rak cmle aleme gstermitir. Ayn rnei Nikaraguada
tekrarlamtr. Uluslararas Adalet Divan, Nikara
guann, yasal olmayan ekonomik engellemeler ve terr
yoluyla verdii zararn ABD tarafndan tazmin edilmesi
215

DEMOKRASt GEREK VE HAYAL

yolundaki talebini uygun bulmu ve Washingtonu taz


minat demeye mahkm etmiti. Bu imanszlar da ima
na getirmek, taleplerini geri ekmelerini salamak gerek
mekteydi. Nikaraguann sonunda btn btn diz k
mesi, teslim bayran ekmesi saland. Gelimelere
medya ilgisiz kald. Irak karsndaki sylemini tekrarla
yan Washington, Nikaraguay tazminat talebinden vazgeirdi. ABD, Nikaraguadan alaca olan 260 milyon do
lardan vazgeti, bu haber Timesda yaynland. Nikaragua
ise ABDden tazminat olarak istedii 17 milyar dolardan
vazgeti, bu haber medyada yer almad. Herhalde nem
siz bulundu. Ayn gn, gazetelerin n sayfalarnda ABD
grevlilerinden birinin u szleri yaynland: Yeni dn
ya dzeninde itibar sahibi biri olmak istiyorsanz, yasal
prosedrlere harfiyen riayet etmeniz gerekir. Aksi taktir
de olacak olanlar iin Saddam gzel bir rnek olutur
maktadr.8 Saddamm yapt ile ABDnin yapt arasn
da aslnda bir fark yoktur, farkllk balarna gelenlerde
dir.
atmann son aamas, atekes antlamasnn yrr
le girmesinden sonra balad. Irak ynetimi, gneyde
iileri, kuzeyde Krtleri ldrmeye balad. Bush geli
melere gz yumdu, iine geldii zaman insanlar kendi
devletlerine kar isyan etmeleri iin tevik ediyor, iine
gelmeyince de kendine gvenip ortaya kanlar yzst
brakp balk tutmaya gidiyordu.
Senato Dilikiler Komitesinde grevli olan Peter
Galbraith, Mart 1991de Ortadouda gerekletirdii bir
aratrmada u sonulara ulat: Suudi Arabistan, ii ve
Krt ayaklanmaclara yardm yaplmasn talep etmi,
216

VE SONRASI

Washington yanamamtr: Badat, Washingtonun sesi


ni karmayacandan emin olduktan sonra iilere ve
Krtlere saldrmaya balamtr. BBCde grevli bir mu
habirin tespitleri ise yledir: Baz Irakl generaller, Saddama kar ayaklanmalar durumunda ABDnin tavrnn
ne olacan anlamak iin sondajlar yapmlardr. Destek
araylar boa kmtr. Washingtonun olas bir devri
mi istemediini, Saddam tercih ettiini, ne yapaca bel
li olmayan baz generallerin eline blgenin kaderini terk
etmeyi uygun bulmadn anlamlardr. Suudi Arabis
tana sman Irakl bir general ise BBCye yle yakmmtr: Ben ve arkadalarm Washingtona silah, mhimmat
ve yiyecek yardm yapmas, Saddama kar vereceimiz
mcadelede bize arka kmas ricasnda bulunduk. Her
seferinde olumsuz yant aldk. ABD ve ngiliz birlikleri
kendi mevzilerine ekilirken Iraka ait bir silah deposu
nu srf ayaklanmaclarn eline gemesin diye havaya
uurmulardr. ABC muhabiri Charles Glass, Kuzey
Iraktan getii haberinde asker birimlerle ibirlii ya
pan Cumhuriyet Muhafzlarnn Krtleri nasl topa tut
tuunu, asker helikopterlerin nasl lm kusturduunu
anlatmaktadr. Ayn saatlerde dzenledii bir basn top
lantsnda General Schwarzkopf, Cumhuriyet Muhafzla
rn kerttiklerini, silahl bir g olmaktan karttklar
n vgyle anlatmaktadr.9 Ne var ki gerekler kahra
manlarn houna gitmemektedir, vnme vesilesi olu
turmamaktadr. Tahrip edilip, sslenip-pslenip halka
takdim edilmektedirler. Bununla beraber btnyle de
yok saylmalar olas deildir. Aryan soyundan geldii
ileri srlen Krtlere kar yaplan saldrlarn reaksiyon217

DEMOKRASt GEREK VE HAYAL

suz kalmas dnlemez. iilere yaplanlar ise fazla dert


deildir. Ait olduklar rkn Bat insanna yakn olmama
s, dertlerine kar duyulan ilginin derecesini kanlmaz
olarak drmektedir.
Ksaca ifade edelim: Austos 1990dan bu yana olan
lara sava demek olas deildir. Irakm Kuveytte yap
tklar ve daha sonraki gelimeler katliamdan baka bir
ey deildir. Dklen kann, ektirilen aclarn bykl
, zalimin donanm ile orantl olmutur. Saddamm
aklszl, Saddama zeneceklere, uaklkla kusur edip
kendilerine biilen kadere itiraz etmeye niyetlenecek
olanlara nefis bir ders vermek iin bir frsat oluturmu
tur. Bu bir baka standart politikadr. ABD, Vietnamdan
ekilmek zorunda kalnca bu lkeye ekonomik ambargo
uygulanmasn salamt. Bu ambargonun kaldrlmas
iin Ekim 1991de Avrupa ve Japon tarafndan balatlan
abalar ABD bloke etti.10 Vietnamda kaybolan Amerika
l askerlerin akbetinin belirlenmesi hususunda Viet
namn yeterince istekli olmad gerekesiyle ambargo
nun kaldrlmasna kar kld. Bu askerlerin oraya ni
in gittii ve verdii zararlar konuulmad bile Ambargo
nun. uzatlmas karar, otuz sene nce John E Kennedynin Gney Vietnamda savan trmandrlmas, bi
reysel terr eylemlerinin kitlesel katliamlara dntrl
mesi, Hava Kuvvetlerinin krsal kesimi bombalamas,
Amerikal uzmanlardan silahl saldrlarda yararlanlma
s yolunda ald kararn otuzuncu yln kutlama enlik
leri erevesinde sahnelenen biricik etkinlik olarak kal
d. Japonlarn elli sene nce bir Amerikan kolonisindeki
asker sse yapt saldrdan dolay zr dilemeyi kabul
218

VE SONRASI

etmemesi ise byk reaksiyonlar ald. Bu meum gste


ri, dikkatleri ekmede, zerinde yorum yaplmadan ge
itirildi. yi ynetilen bir totaliter devlette tekrar zor
gerekletirilebilir cinsten bir baaryd bu; kurallara uy
mayanlar iddetle cezalandrlmaldr ve dierleri de
bundan gerekli dersleri karmaldrlar. Amerikan vatan
dalar ise masallarla uyutulmaldr, hedeflerimizin yce
liine, liderlerimizin baarlarnn byklne ve dier
lerinin ahlki seviyesizliine inandrlmaldr.
2. Irakta Demokratik Gelimelerin nnn Alnmas
Irakl muhalif gler Washington tarafndan nemsen
memi, medyada haber olamamtr. ubat 1990da Bush
ynetiminden Irakta demokratik bir dzen kurabilmek
iin muhta bulunduklar destei istemilerdir, avular
n yalam, hayal krklna uramlardr. Ayn gerekle
Ingilterede de karlamlardr. Austosun ortalarnda
Washingtona varan Krt Lider Celal Talabani, Saddam
rejimine kar srdrmeyi tasarladklar direni hareketi
iin destek istedi. Ne Pentagondan ve ne de Dileri Ba
kanlndan yz bulamad. Ayn hayal krklna Mart
1991de bir kez daha urad. Gereke hep aynyd: Bu
konuda ok duyarl olan Trk tarafn gcendirmek iste
miyorlard, Krt direni hareketinin samimiyetinden cid
di pheleri mevcut idi.11
Irak demokratik muhalefet hareketi Krfez krizi esna
snda kamuoyunun dikkatinden zenle karld. Bu tr
bir hareketin varlndan, ancak saklanabilmesinin im
knsz hale geldii noktada haberdar olunabildi. Hava
219

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

saldrsnn arifesinde Alman basn Irakl Demokratik


Grupun bir bildirisini yaynlad. Bu bildiride Saddam
devirme ars yineleniyor, Yakn Douda asker bir
mdahalenin karsnda olduklar ilan ediliyor, ABDnin
nc Dnyada giritii igal hareketleri tenkit edili
yor, Ortadou petrollerini denetimi altna alma isteinin
onaylanmad ifade ediliyor, blge halkn nihai planda
ala mahkm edecek olan Birlemi Milletlerin karar
larna kar kesin tavr almyordu.
ABD ve Ingiliz kuvvetlerinin Ortadoudan, Irak as
kerlerinin Kuveytten ekilmesi isteniyor, Kuveyt halkna
kendini tanmlama hakknn ok grlmemesinin gerek
liliine iaret ediliyordu. Kuveyt problemine bar iinde
bir zm bulalm, Iraka demokratik dzeni getirelim,
Irakl Krtlere otonomi verelim deniyordu. Tahran tara
fndan desteklenen Irakta Islmi Devrim Hareketinin
yneticileri Beyrutta ayn ierikli bir bildiri yaynlam
tr. Irak Komnist Partisi, Krdistan Demokrasi Partisinin lideri Mesud Barzani ve Saddamm zulmnden ye
terince nasibini alm nice baka muhalefet lideri ayn
gr paylasan demeler yaynladlar. Londrada sr
gnde bulunan Irakl bir gazetecinin, Falih Abdlcabbarm u yorumuna bir gz atalm: Irakl muhalefet par
tileri Irak askerinin Kuveytten ekilmesi, gn geldiin
de Saddam rejiminin devrilmesi grndeydiler. Savaa
kar Irak ile birlikte tavr taknmamalar durumunda ca
ri rejime muhalefet etmek iin sahip olmalar gereken,
moral deerleri kaybedeceklerinden endie etmekteydi
ler. Irakl muhalif gruplarn tamam Irak kuvvetlerinin
Kuveytten ekilmesinin, uygun olaca grndeydi
220

VE SONRASI

ler. Bu szlerin sahibi olan ngiliz gazeteci Edward Mor


timer deerlendirmesini yle srdrmektedirler: Ama
hepsi ABDnin liderliini yapt koalisyonun gce ba
vurmasnn, onca masum insan ldrmesinin aleyhinde
idiler. Ekonomik ve siyas meyyidelerle yetinilmesini,
zmn bu yolda aranmasn uygun grmekteydiler.
Kasm 1990da Kuveyti demokrasi yanls muhalif bir
grup da benzeri bir tavr taknd. ubat 1991de aralarn
da Kuveyt muhalefet lideri Dr. Ahmet el Katipin de bu
lunduu Saddam aleyhtar Arap entelekteller bir ngiliz
televizyonunun dzenledii ak oturumda atekes a
rsnn yaplmas, Saddamm 15 ubatta Kuveytten e
kilmeyi tasarladn belirten szlerinin ciddiye alnmas
hususunda hem fikir olduklarn ifade ettiler. arya
kulak asan olmad. Batnm bu tavrndan pek ok ders
karmak olas olmann yan sra gereklidir de. Bush ve
yardmclarndan farkl olmak zere uluslararas ban
harekt ile Irakl demokratlar Saddam Hseyine her za
man muhalefet etmilerdir: Srtmenin bar yoluyla
zlmesine frsat vermeden aceleye getirilmi bir aske
ri mdahaleye de muhalif olmulardr.
Bar yolu denenmi ve sonu alnm olsayd on, bin
lerce insan ldrlmeyecekti, iki lke tahrip edilmeye
cekti, evreye zarar verilmeyecekti, Irak hkmetinin sa
va sonrasnda iledii cinayetler vcut bulmayacakt,
Saddamm yerine ABDnin ua bir baka diktatrn
gelmesi olasl ortadan kalkm olacakt. Ne var ki bu
durumda ABD, dnyada vermeye kendini mecbur hisset
tii dersi veremeyecek, geri ne dersem o olur havasn
basamayacakt. Grev tamamland. Irakl demokratlarn
221

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

kaderi deimedi. Bat, bu insanlara souk bakmaya de


vam etti. Avrupal bir diplomat, Amerikallarn Badatda demokratik bir dzen yerine bir Esad veya bir Mba
rek ile muhatap olmay tercih ettiklerini sylemektedir.
Amerikal bir diplomat ise Irakm btnlnn ko
runmas bakmndan Saddamm iktidarda kalmasnn
kendi ilerine geldiini sylemitir. Dilerinden bir
yetkili ise Esad cinsi gvenilebilir ve yapacaklar kesti
rilebilir bir diktatrn, demokratik dzenden daha ha
yrl olacan itiraf etmitir. Merkezi Londrada bulu
nan Irak Demokratik Reform Hareketinin lideri Leith
Kubba, ABDnin rejim deiikliinin halk tarafndan
gerekletirilmesi yolundaki srarlarnn, bir baka as
ker diktatrle davetiye karmaktan farkl bulunma
d iddiasn ortaya atmtr.
Bir baka aktif lider, banker Ahmed elebi ise u g
rtedir: ABD, Saddamm muhalifleri temizlemesini
seyretmekte, kendi cinsinden bir baka diktatr namze
di tarafndan devrilecei gn beklemektedir. ylece her
zamanki tavrn bir kez daha sergilemekte, istikrar uru
na diktatrlere arka kmaktan ekinmemektedir. ABD,
Bush ynetiminin muhalefet liderleri ile ilgilenmediini
resm azlardan aklamtr. Bu ahslarla birlikte bu
lunmamz izlemekte olduumuz politikalar asndan sa
kncaldr denilmitir. Bu szlerin kulaklara, dolduu
gn, Irakl lider Saddamm demir yumruunu yiyen nice
Irakl da vakitsiz de olsa mezarlarn doldurmaktayd.
Kuveytli demokratlar da Bushtan kendilerine hayr gel
meyeceini anlamakta gecikmediler. Bakan, Kuveytin
iilerine karmayacana sz vermiti. Emir ile arala222

VE SONRASI

rmda geen zel konumalarda bile demokrasi kelime


sini azna almamak iin byk zen gsteriyordu. Res
m grevlilerden biri, Bir lkenin bir baka lkenin ii
lerine karmasn bekleyemezsiniz demekteydi. Bu he
saba gre bizim Nikaraguann veya Kbann iilerine
de karmamz, uluslararas yasalar dilediimiz gibi yo
rumlamamz gerekiyordu. Sava sonrasnda Kuveytte i
lenen insanlk sularnn faillerini savunanlarn en ba
nda Bush gelmekteydi. nsan Haklar gzlemcisi Aryeh
Neier, Bushun bu yolda harcad abalarla Kuveytte ya
ynlanan gazetelere manet olduunu sylemektedir.
Amerikan demokrasisi, Krfez krizi karsnda alla
gelmi olandan farkl bir tavr takmmamtr. Bombard
man balamadan nce yaplan kamuoyu yoklamalarnda
her kiiden ikisinin bar yollardan yana olduu,
Irakm Kuveytten ekilmesi ve Arap-Israil ihtilafna
uluslararas bir konferansta zm aranmas ile zme
ulalabilecei grn paylat ortaya kt. Sokakta
ki insann bu gr medyaya yansmad. Medya, sava
yanls ynetimin izinde yrd. Karlkl olarak verile
cek tavizlerle zm aranmasn ihanet mertebesinde bir
giriim olarak deerlendirdi. Irakl demokratik glerin
bar yanls zm araylar Washingtonla taraftar bul
mad. Badatn giriimleri de ayn kaderi paylat.
ABDnin en byk korkusu atein dmesi, sava k
madan krizin zlmesi idi. Korktuunun bana gelme
si demek, iddetin ie yararllnn bir kez daha gsterilememesi demekti, itaatkr klnmak istenenlere aznn
paynn verilememesi demekti, ABDnin Krfezde ald
grevin pekitirilememesi demekti ve nihayet evdeki
223

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

dertleri gzlerden saklayamamak demekti.12 te bu se


beplerden tr kan dkmeden, diplomasinin imknlar
seferber edilerek zm aranmasna Washington yana
mamtr. Onca insann lm ve onca madd zarar kar
l ABD arzusuna nail olmutur.
3. Tm Dnyalarn En yisi
Washington, asker alanda elde ettii zafere ramen tm
dnyalarn en iyisini oluturmaya muktedir olamad,
Badat Canavar hl oradayd ve dnk konumunu sr
drmekteydi. Washington medya ortaklnn tm dn
yalarn en iyisi derken ifade etmeye altklarn herke
sin paylamas elbette beklenemezdi. Dmanlklar son
bulduktan, ortalk yattktan, gz gz grr hale gel
dikten sonra Wall Street Journal, Irak demokratik muha
lefet hareketinin szne gvenilir mensuplarndan biri
olan Ahmet elebinin grlerine sayfalarnda yer ver
di. elebi, ulalan sonucu Irak halk iin olas tm
dnyalarn en kts olarak betimlemekteydi. Irak hal
knn iinde bulunduu durumun yrekler acs olduu
nu ifade etmekteydi.13 Bush ynetiminin Saddama yerel
muhalefeti ezme giriimlerinde arka kmas, doktrinel
sistemi ciddi problemlerle babaa brakt. Badat Canavarna haddini bildirmeyi kafasna koymu bulunan Bakanmzm ne denli prensip ve cesaret sahibi bir kimse
olduunu aylar boyu yazp izdikten sonra imdi bu yap
tklarna destek verebilmek, ABDnin tavrn dnya ka
muoyuna satabilmek benim diyen tccarn baarabilece
i cinsten bile bir rezalet deil idi. Hner sahipleri h
224

VE SONRASI

nerlerini gsterdiler, hl deiiminin sancsz ve etkileyi


ci olmasn saladlar. Sadk kalacamz defalarca ve ha
raretle ifade ettiimiz ilkelerimizden bir anda vazgeip
aksi istikamette yola koyulmamz bakalarna anlatma
mz da, kolay deildir, bakalarnn bu tr bir esneklii
gsterebilmesi de ayn ekilde kolay deildir. Bizi her ba
kmdan ynlendiren kavramlar,pragmatizm ve istik
rar kavramlardr. Tm bu sylenenlerin tercmesine
gelince: Ben keyfime bakarm, iime geleni yapa
rm.Trnn tipik bir rneini oluturan Timesn Orta
dou muhabiri Alan Cowell, ayaklanmaclarn baarl
olamamasnn gerekesi olarak Irak dnda yaayan in
sanlardan ancak pek azmin baarmalarm istediini
gstermektedir. Burada insanlar derken Irak dnda
kalan insanlann tamam ima edilip bu sonuta birinci
derecede rol olan kesimlerin nemi azaltlmaya, hedef
geniletilmeye allmaktadr. Coweel, deerlendirmesi
ni yle srdrmektedir: Saddam Hseyine kar kam
panya aan ABD ve Arap ortaklar u gr zerinde mu
tabk kaldlar: Irak liderlerinin gnahlar ne olursa olsun
lkesine getirecei istikrar ve bu yoldan Batya sunaca
hizmet, zulm altnda inleyenlerin iktidar ele geirme
leri durumunda Batya verebilmeleri olas hizmetten da
ha fazladr.14 Hl byle olunca Saddam ile yola devam et
mek daha salkl bir yaklam olmaktadr.
Gereklerin bu yz, yani sizin anlayacanz stan
dart yz, baz sorular artrmaktadr. Bunlardan ilki
u olacaktr. Bu Arap koalisyonunun ortaklar kimler
dir? Cevap: Alts aile diktatrldr. Krfez blgesin
deki zengin petrol kaynaklarnn zengin Batnn hizme
225

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

tine sunulmasnda grev alsnlar diye Anglo-Amerikan


ibirliiyle kurulmulardr. Liderleri szde Arap, zde
Batl petrol irketlerinin Ortadou temsilcileridir. Yedincisi Hafz Esadm Suriyesidir. Esad, zulm yarm Saddam ile baaba gtren biridir. Bunlarn ABD ile ayn
gr paylamamas, blgenin istikrar uruna Saddama raz olmamas sz konusu bile olamaz.
Koalisyon ortaklarndan sonuncusu Msrdr. Ortak
lar ierisinde zorlukla da olsa lke olarak vasflandrlabilecek tek birimdir. Bir diktatrlktr, fakat vatanda
lar ksmen de olsa zgrdr. Bu nedenle yar-resm ba
snna gz atp Irak zerinde varlan mutabakatn ipula
rn aramakta yarar bulunabilir.
El Ahram gazetesinin ke yazarlarndan Selahaddin
Hafz, Saddamn asileri Batnm koruyucu emsiyesi al
tnda tepelediini, bu hareketiyle Msrn senelerdir syleyegeldiklerinin bir kez daha kantlandn, Ameri
kann Saddam iin ska kulland vahi hayvan sfa
tnn gerekleri rtme amacna ynelik bir sylemden
baka birey olmadn, amacn Irak bir terzi edasyla
kesip biip ABDnin karlarna uygun bir bykle ge
tirmek olduunu, Batnn yz hi ama hi kzarmadan
bu vahi hayvan ile ibirliine gidip Irakta zgrlk
ile, demokrasi ile, gelime ile -ki bunlar ne kadar zayf
olurlarsa olsun- ilgili umutlarn tamamnn kkne kib
rit suyu ektiini yazmaktadr.
Msrn reaksiyonu srpriz olmad. Hani krullahm
Kahireden bildirdiine gre zafer kutlamalar sessizce
ve yalnzca resm ahsiyetlerin katlmyla gerekletiril
di. Kahireliler iin ABD, muzaffer dman idi; zafer ka
226

VE SONRASI

zanm bir mttefik deildi. zellikle renciler ve yok


sullar fke doluydu. Bunlardan yaptklar gsteri es
nasnda polis tarafndan ldrld. Atekes sonras ge
limeler, koalisyon ortaklarna kar duyulan fkeyi daha
krkledi. Kuveytte bulunan Msr aslllara yaplan k
t muamele zntlerin zerine tuz biber ekti. Msr ba
sn, Iraka yaptklarndan dolay Birleik Devletlere ate
pskrmekteydi. E l Ahram yaplanlar ABD-srail asker
hkmranln aka pekitirmeye ynelik eylemler
olarak niteledi. Siyaset bilimcisi Ahmet Abdullahn tes
pitlerine gre son on sene ierisinde Msrlmn ABD, s
rail ve Batya kar duyduu fke ve bu fkenin ifadesi
bu denli iddetli olmamt.
Arap diktatrlerden baka blge lkeleri ierisinden
Washingtona arka kanlar da olmutur. Bunlardan biri,
Trkiyenin Bakan Turgut zaldr. zal, yaplanlarn
tamamn ban sallamak suretiyle onaylamtr. Krfez
krizinin sunduu imkanlar Krt kkenli vatandalar
zerindeki basky artrmak iin kullanmtr. Gerek
kendi lkesinde bulunan Krtlere, gerek Saddamm bas
ksndan kaarak dalara, sert k koullarnn zorlama
syla dalardan Trkiyeye snanlara yaplanlar o g
nn koullar iinde Bat basnnn grmemezlikten gele
ceinden emin olarak Trkiyenin blgedeki asker hare
ktlarna hz vermitir. Avrupa basnn izleyenler, insan
haklar raporlarn okuyanlar, d kaynaklardan haber
alabilenler, George Bushun barn koruyucusu olarak
vasflandrp cokuyla selamlad bu zatn 1990-91 k
nda yaptklar hakknda gereki bir fikir sahibi olabi
leceklerdir. Meden dnyann deer yarglar, bizzat bu
227

DEMOKRAS

g e r e k v e hayal

dnyann liderleri tarafndan ayaklar altna alnmakta ve


hak ettii yant alamamaktadr. Popler medyann ver
dii haberlerle yetinmek durumunda olanlar maalesef
gereklerden haberdar olamamaktadrlar.
ABDnin tavr srail tarafndan desteklendi. ou yo
rumcu, emekli Genel Kurmay Bakan Dan Shomron ile
ayn grteydi. Saddam Hseyinin iktidarda kalmasn
tercih etmekteydiler, ii liderlerinclen gvercin Avraham Burg, Hepimiz Saddamm yanndayz, u an iin
Saddam Hseyin, olas her alternatiften daha iyidir, iilerin nfuz alannn genilemesi bir ii imparatorluunun olumas srail iin byk bir tehlike oluturur
demektedir. Bir baka gvercin, Ran Cohen, Saddamm
iktidarnn srmesini, dahilde halka hizmet edecek bir
dzenin kurutmamasn, blgenin Birleik Devletlere
muhta durumunu srdrmesini istemektedir. Jerusalem
Postun saygn yorumcularndan biri, Krt hareketinin
bastrlmasn memnuniyetle karladtm ifade etmekte,
Iran ile Suriye arasnda Krtleri istismara ynelik gizli
bir anlamann mevcut olduunu belirtmekte, am ile
Tahranm birlikte hareket edip blge zerindeki asker
nfuzlarn artrmaya niyetli bulunduklarn ileri sr
mektedir. Bu gelimeler ise hi kukusuz srailin kar
larna ters dmektedir.15 Bu gerekleri dile getirmek,
kamuoyunun dikkatlerine sunmak Batmn iine gelme
mektedir. yleyse unutulmaya terk edilmelidir.
Times, Hseyinin desteklenmesinden yanadr. Irakta
istikrarn bu yoldan salanaca grndedir, istikrar
derken kastedilenin ne olduu malmunuzdur. Bundan
krk sene nce Guatemala, kapitalist demokrasiyi lke
228

VB SONRASI

sinde yerletirip kufallan erevesinde iletmeyi dene


miti. Bakan Arbenz, yoksul kesime sempati ile bakma
yan biri olarak bilinmekteydi. Bu nedenle ABD balan
gta kendisine arka kt, en azndan nn kesmedi.
Arbenz, tabana hizmet etme amacna ynelik reformlar
birer ikier gerekletirmeye balaynca iin rengi dei
ti. iktidardan uzaklatrald. Yerine eli kanl bir asker
idare getirildi. Bu idare, o gnden bu yana ABDnin des
teiyle iktidarn srdrmektedir. Ainas olduumuz
gerekler, dileri bakanlndan bir yetkili tarafndan
yle aklanmtr:
Guatemala, Honduras ve El Salvadorun istikran iin giderek bir
tehdit unsuru haline gelmekteydi. Tarm reformunda elde ettii
baar, etkili bir propaganda arac idi. ilere ve kyllere yne
lik geni kapsam l sosyal program almalar, sekinler ve blge
de kan bulunan yabanc yatrmclar iin bir tehdit olutur
maktayd. Benzeri koullarn hkm srd dier komu Orta
Amerika lkelerinde de benzeri gelimelere sebep olmasndan
endie duyulmaktayd.

Ksaca ifade edecek olursak: istikrardan kast, zengin


leri ve yabanc giriimcilerin karlarnn gvenlik altna
alnmas idi. Fore'gn Affairsin editr James Chacenin
ifade ettii gibi istikrar adna bir blgeyi istikrarszla
srklemek sradan ilerdendi.
Nixon Kissinger kilisi, ilide seimle i bana gelmi
olan Marksist hkmeti devirmek iin ilinin, istikrar
temin etme adna, istikrarszla srklenmesi iin elin
den geleni yapt, sonunda baard da. Sylenenlerle yap
lanlar arasnda bir eliki olduunu grp dile getirme
mek iin gelimelerin pratiinden haberdar olmayan bir
budala olmak gerekir.16
229

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

Krfeze tekrar geri dnelim. 1991 ylnda devletin


ncelikleri deimiti. 2 Austosun yldnmn ses
sizce geitirmek ise hereye ramen yakk almazd.
Sonucu, Byk Zafer olarak takdim edebilmek iin son
bir gayrete daha ihtiya vard. Sava ncesi bar giri
imleri, zellikle de Irakl demokratlarn abalarn baa
ryla gizleyen basn tekrar seferber ederek Bush-BakerSchwarzkopf lsn ederinin ok stnde bir fiyatla
dnya kamuoyuna tekrar satabilmek, geride braktklar
trajedinin boyutlar dnldnde hi de kolay bir i
olarak gzkmyordu. Ama bir aresi bulunacak, hi
kuku yok ki arzu edilen sonulara ulalacakt. Yldn
mnde New York Timesm editrleri phecilerin p
helerini ve endielerini giderecek haberler verdiler, yo
rumlar yaptlar: Bush akllca davranm, tuzaa dme
miti. Elde ettii iki byk, zaferin ikisini de korumay
bilmiti. Bu zaferlerden biri koalisyonun yeleri arasn
daki olaanst koordinasyon, dieri ise ABDnin kendi
ne olan gvenini tekrar kazanmasyd. ok az sayda za
yiatla ii bitirmi olmalar kendilerine olan inanlarn
pekitirmi, ortaklaa elde ettikleri zaferden ise gurur
duymulardr.17 Bunlar yreklere su serpen szler idi.
Dnyann gereklerinden haberi bulunmayan insanlarn
gsterdii reaksiyonu anlamak ise ok daha kolayd.
4. Uygun Adm Mar
Elde edilen bu iki zafere ramen Krfez krizi halkn bel
leinde pek irkin izler brakmt. Yzbinlerce insan l
mt. Dmanlarn gnlne intikam fideleri dikilmiti.
230

VE SONRASI

Bunlar, terrist saldrlarla intikamlarn almann yollar


n arayacaklard. Sivil toplumun cann yakacaklard.
Krfezin diktatrlerinin zerinden demokrasi tehdidi
kaldrlmt. Saddam yerindeydi. ABDnin desteini ar
kasna, ayaklanmaclar ayaklarnn altna almt. Bu ne
denle yola devam edebilmemiz iin yeni zaferlere gerek
sinimimiz vard. James Bakerin ret cephesi ile birlikte
hareket edip ABDnin amalan arasnda bulunan toprak
uzlamas, bar iin toprak ve Filistinliler iin top
rak hedeflerini gelitirebilmek uruna tarihin ve talihin
sunduu frsat istismar etmesi, bir baka baar olarak
takdim edildi.
Bakerin Madridde dzenledii ve Krfezin gerekle
rini sislerin gerisinde brakma amacna ynelik konfe
rans ile ilgili olarak getii haberinde Times muhabiri
R.W. Apple unlar sylemektedir:
Tenkitler, ABDnin sava ile fazla bir ey beceremediini gster
mektedir. Saddam Hseyin devrilememitir. ran eski dman
tavrn srdrmektedir. Kuveyte demokrasi gelmemitir. Suudi
Arabistanda her ey yerli yerindedir.

Oysa bu konferansta ABDnin estirmeye alt hava


bakadr. ok eyin deitii, Krfez Savanm meyvele
rini Bushun ve Bakerin toplamaya balad izlenimi ve
rilmeye allmtr. Gerekte toplanan bir eyler vard
ama o meyve midir, yok eer meyve ise tad nasldr?
Bunlar belli deildir.
Krfez krizinde iddet kullanmann dnda kalan se
eneklere ans vermeyen ABD, planlad hedeflerine
varmtr. Halkn, ovu gtrenlerin nceliklerinden ha
berdar olmamas son derece nemlidir. Washingtonun
231

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

asil amalarnn mevcut fotorafn olumasn salamak


olmadna, arzu edilen neticelere diplomatik yollardan
ulamak iin youn abalar harcamaya devam edildiine
sokaktaki vatanda inandrlmal, iktidardaki vatandan
rahat temin edilmelidir. Liderimizin gelecek ile ilgili
parlak grlerine vg dzlen bir baka yazda,
Bushun Ortadou ile ilgili ryalarnn renklenip boyut
larnn bymesinin sebebi yle aklanmaktadr:
Blgesel tansiyonun artmas, artk iki sper gc kar karya
getirm esi olas bir unsur olmaktan kmtr. Moskova artk ken
di derdine dmtr, bakalarn kollayacak, ABDnin nn
kesecek durumda deildir. ^
Artk W ashingtonun n ve ans almtr. Natodaki mttefik
lerine, bloksuz lkelere, Arap devletlerine, zetle ifade edecek
olursak tm dnyaya kafa tutabilecek bir konuma gelmitir.
Bu deerlendirmeye katlanlarn says bir hayli fazladr. Avru
pann byk bir ksm da ayn kamdadr. Monroe Doktrininin
Ortadouya temiline taraftardr. Alklara Filistinlilerden de
katlanlar vardr. rdn Filistin delegasyonunun danmanlarn
dan Ortadou uzman Velid Halidde Bushu alklayanlar, bar
srecine yapt katklardan dolay kutlayanlar a r a s n d a d r . ^
gal altndaki topraklarla ilgili gzlemleri, yorumlar ve donanm
ile hakl bir saygnlk kazanm bulunan srailli gazeteci Danny
Rubinstein ise unlar sylemektedir.

ABD ve srail tarafndan teklif edilen otonomi, sava


esirlerinin topland bir kampn sakinlerine tannan
otonomiden farkl deildir, yemeklerini piirmelerine,
skklerini dikmelerine, kltrel faaliyetlerde bulunma
larna izin vardr, tesine yoktur. Filistinliler u anda sa
hibi olduklar ile yetinmelidirler, yerel servislerinin ze
rinde sahibi bulunduklar kontrol yetkisinden daha faz
lasn istememelidirler. Byk srail'in savunucular bile
toprak ilhak taraftar deildirler. Bu durumda o toprak
232

VE SONRASI

larda yaayanlara srail hkmetinin hizmet gtrmesi


gerekecektir, iktidardaki Likud Partisi srail'in nfuz ala
nnn geniletilmesi taraftardr, toprak ilhak taraftar
deildir. srail'in nfuz alan altnda kalmak kaydyla ve
rilecek olan otonomi cari sistemin daha glenmesini
salayacaktr. ok vergi alnacak, az hizmet verilecek
tir.20
Rubinsteinin yorumu pek gereki gzkmektedir.
Karmakark gibi gzken olaylarn srrna vakf olabil
mek iin nce politik sylemi anlayacamz dile terc
me etmemiz gerekecektir. Bar srecinden maksat,
ABDni amacna doru gtren sretir, bara ulaabil
mek iin yaplanlarn manzumesi deildir. Ret cephesi
demek, Israilli yahudilerin kendini diledii gibi tanmla
ma hakkna kar kan insanlar demektir. Bir baka de
yile ABDnin amalarna kar duranlardr. Filistinlilerin
hakkn reddedenler lml olarak vasflandrlmaktadrlar. Bunlara pragmatist dendii de olmaktadr. Ba
r iin toprak ve blgesel uzlama ile srail ii Partisince benimsenmi bulunan Allon Plannn hedefleri
kastedilmektedir. srail igal ettii topraklarda yaayan
insanlar ve kaynaklan gnlnce kontrol altnda tutacak,
fakat halk ya devletsiz brakacak veya rdnn yneti
mine terk edecek, bylece demografik problemlerle kar
lamayacak. Demografik problem ifadesi gene bir sa
nat rn olarak araya sokulmaktadr. Bundan murat u
dur: srailde veya dnyann drt bir yannda bulunan
Yahudi milletinin hkmran devletinde ok sayda
Arabn mevcudiyetinin sebep olaca sakncalar saf d
brakmak srail devleti, snrlar ierisinde yaayan va233

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

tandalarnm deil, ama dnyada bulunan tm yahudilerin devletidir.


srailli gvercin Shmuel Toledanonun tespit ve itirak
ettii gre gre ou Filistinli, i Partisinin tavrnn,
Likudun otonomi planndan daha kt olduu dn
cesindedir.21 Nitekim Likudun igal politikalar, i Partisininkinden daha mutedil olmutur. Bu, i gvercin
lerin Likud ahinlere gre standart grnts iin bir
ztlk oluturmaktadr.
ABDnin desteini zerinden hi eksik etmedii sra
illi politik gruplar, Filistinlilerin kendilerine ait toprak
larda bulunan doal kaynaklar denetimleri altnda tut
malarna taraftar deildirler. Otonomi, bu arzuya ters so
nular vermemelidir. Bat Yakasmn suyuna srail muh
tatr. Golan Tepeleri zerine koparlan ihtilaflarn teme
linde su kaynaklarn kontrol altnda bulundurma arzu
ve gereksinimi yatmaktadr. Pek gzde banliylerden
nemli bir ksm Bat Yakasndadr. Bunlarn arasnda
Kuds de vardr. srail, ucuz Filistinli igcnden yarar
lanmakta, kontrol altnda tuttuu topraklarda yaayan
insanlara rettiklerini satmaktadr. Arap lkelerinin sra
il rnlerine kar yrtt boykot krlabilir, Rus
yadan getirilecek olan Yahudilere kirli iler ihale edilebi
lirse, srail bu bamllndan da kurtulmu olacaktr.
Mesele, gvenlik meselesi deildir. David Ben-Gurionun Aralk 1948 tarihi itibariyle tespiti yledir: r
dnn batsnda bulunan bir Arap devleti, bugn r
dne, yarn Iraka bal olacak bir devletten daha az teh
likelidir. i Partisi hkmetinin tutanaklarnda (196777) topraklarn gvenlikleri ile ilgili pek az kayda rastl
234

VE SONRASI

yoruz. O gnden bu yana deien fazla birey olmam


tr. Problemin baka yerde aranmas gerekir. gal edilmi
topraklardan ekilmek, sraile gcnden, hedeflerinden
ve kalitesinden ok ey kaybettirecektir. 1967de Msra
saldran srail ordusunun etkili komutanlarndan biri
olan General Ezer Weizmann, ite bu savla srailin sald
rsn savunmaktadr.22ABD, i Partisinin red hareketi
ni destekleme eilimi ierisine girmiti. gal edilmi
topraklardaki Araplarn srlmesinden baka bir gr
olmayan Likud Partisine kyasla i Partisini daha ger
eki bulmaktayd. ABD, Likud Partisinin yzszlk
mertebesindeki yerletirme planlarna da taraftar deildi.
Yeni alanlarn, yahudi yerleimine almas yerine mev
cutlarn nfus younluunun artrlmas grndeydi:
i Partisi de ayn grteydi. Anlamazlklar kolayca gi
derilebilecek cinstendi. Amalar ayn idi. Farkllk, be
nimsenen yntemlerde ortaya kmaktayd. i ve Likud
Partileri ABD ile elele vermiler; sava esirlerinin toplan
d kamplar mahiyetinde mahaller oluturup bunlara
amaca uygun otonomiler vermenin peindeydiler.
Taktik baznda ortaya kan anlamazlk zaman za
man srtmelere sebep olabiliyordu. Borlarn garanti
altna alnmas mzakerelerinde 1991 senesinde Bush ile
amir arasnda kan ihtilf bu tre bir rnek tekil eder.
Alman paralar Sovyetlerden gelen gmenler iin tahsis
edilmiti. Ama dier fonlarn planlanan hedefler do
rultusunda kullanlmasna olanak tanmakt. atma za
manlama meselesindeki ihtilaftan kt, prensipte ayrlk
yoktu. ABDnin yapaca yardm Arap mttefiklerini ra
hatsz edebilir, ksa bir sre sonra toplanacak olan Mad
235

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

rid Konferansnm gereklemesini tehlikeye sokabilirdi.


Patrtya sebebiyet vermeden ii halletmek akln emriydi.
Bu ihtilaflar ABDnin rotasn deitirmesine, tarafsz
bir tutum taknmasna, hatta Arap dostlarndan yana
meyletmi izlenimini verdirecek bir havaya girmesine se
bep oldu. Bu muhakemeler, doktrinel sistemin ABD reddediciliini herhangi bir tartmada taban olarak kullan
ma hususunda gsterdii baarnn yansmalardr. Ar
derecede arptlm bu ereve ierisinde reddediciliin
ABD versiyonu Arap yanls gibi gzkebilir, bu haliyle
de Yitzhak amir ve Ariel aronun en u tavr ile bile a
tmakta olduu izlenimini uyandrabilir. Ne var ki ger
ekler geleneksel politikalardan pek az sapma olduunu
gstermektedir.
5. Bar Srecine Kar ABD
ABD, Ortadounun derdine deva olma potansiyeline sa
hip diplomatik giriimleri senelerdir tek bana bloke et
mektedir. Grlen ve klavuz istemeyen gerek budur.
Birlemi Milletlere ait belgeler bu iddiann delilleridir.
Gvenlik Konseyi, ABDnin veto hakk yznden seneler
nce gcn yitirmi, bir forum hviyeti kazanmtr.
Genel asamble, Arap-Israil atmasna zm getirebil
mek iin yllardr karar tasarlar karr durur. Fakat
ABDnin vetosu yznden bunlar ilerlik kazanamam
tr. Bunlardan bazlar ve kabul-red saylar yledir: 1442 (Aralk 1990). 151-3 (Aralk 1989, nc oy Dominike aittir), 138-2 (Aralk 1988). ABD, dier giriimlere
de engel olmutur. ABDnin gc, her yerde ve her za
236

VE SONRASI

man oyuna bir de veto boyutu ekleyebilmektedir. Sonu


ta bar sreci ciddi bir ekilde engellenmi olmaktadr.
deolojik sistem ise fotorafa farkl bir grnt ver
mektedir. ABDnin koltuunun altnda Ortadou bar
planlar olduu halde durmadan onun bunun kapsn
aldn srekli olarak basnda okumaktayz.23 Ortado
ulu ekstremistlerin bu abalar baltaladklar iddialar
ile hep yzyzeyiz. Bu tr betimlemeler teaml ile uyum
halindedir. Bar sreci, ABDnin inisiyatiflerine bir
baka deyile Washingtonun insafna braklmtr.
ABDnin bar srecini engellemek iin elinden geleni
ardna koymad dnemlerde bile aksi istikamette pro
paganda yaplmtr. Nedenini anlamak, siyas drstl
n normlarnn ne olduunu kavradktan sonra mesele
olmaktan kacaktr.
Bu normlardan hareketle ABDnin bar srecine s
rekli olarak neden muhalif kald kolayca anlalacaktr.
Birlemi Milletlerin uluslararas bir konferans iin yap
t arlar, Eisenhowerin ifadesi ile dnyann stratejik
adan en nemli blgesi olan ve sahibi bulunduu
enerji kaynaklarnn zenginlii itibariyle rakipsiz olarak
nitelendirilen bu yreye bir bakasnn burnunu sokma
sna msamaha gsteremeyen ABDnin baltalayc giri
imleri neticesinde hep havada kalmtr. Henry Kissinger, zel sohbetlerinden birinde u gerei dile getirmi
tir: ABDnin taviz veremeyecei hedeflerinden bir tanesi,
Avrupa ve Japonya!nm diplomatik kanallardan Ortadou
meselesine mdahele etmesine rza gstermektir. Camp
David, ABDnin amacna vasl olduu aamalardan biri
dir.
237

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

Bar sreci, bugn gene ayn ereve ierisinde yr


tlmektedir. Birlemi Milletlerin ve dier baz kurulu
larn Filistinliye self-determinasyon hakkn tanma ni
yetlerinin gerek olmas demek, srailin igal ettii Arap
topraklarndan ekilmesi demektir.
zerinde sekinlerin mutabakat salayamad, fa
kat doruluk paynn bir hayli yksek olduu bir gr
udur: srailin glenmesi, ABDnin Ortadoudaki, do
laysyla yerkre zerindeki konumunu glendirmektedir. te bu nedenlerlerle ABD, Ortadouya bar getirme
amacna ynelik bar giriimlerinin tamamn engelle
mitir, engellemeye de devam etmektedir.24 ABDnin Or
tadouda diplomasiye dman olmas, ainas olmad
mz bir tavr deildir. Gneydou Asya ve Orta Ameri
kada bu tr dmanln saysz rneine rastlamak ola
sdr. Silahlarn kontrol ve benzeri meselelerde de ayn
dmanca tavrn izlerini grebiliriz. Bu, kresel g ol
ma iddiasnda olan ve potansiyeline sahip bulunan tabi
atnn bir gereidir. Gzne kestirdii hedefleri diploma
tik yollardan deil ama silah zoruyla ele geirmek kola
yna gelmektedir.
Arap-srail atmasna zm getirmeyi amalayan
giriimler, Ocak 1976da yaynlanan bir Gvenlik Konse
yi karar tasarsnda uluslararas bir mutabakat ile talan
d. Buna gre taraflar Haziran 1967 ncesi snrlarna e
kilecekler, gerekli dzenlemeler yaplarak blgede bulu
nan tm devletlerin hkmranlk haklar, toprak btn
lkleri, siyas bamszlklar, sulh ve gven iinde yaa
malar gvence altna alnacakt. Karar tasarsnn kapsa
m ierisine giren devletler arasnda srail ile Bat Yakas
238

VH SONRASI

ve Gazze eridinde kurulacak olan Filistin devleti de


vard. Tasan Msr, Suriye; rdn ve Filistin Kurtulu
rgt tarafndan desteklendi. srailin BM nezdindeki
Bykelisi Haim Herzogun iddiasna gre bizzat FK
tarafndan hazrlanmt. Herzog, daha sonra devlet ba
kan oldu. srail tarafndan iddetle red, ABD tarafndan
veto edildi.
Bu gerekler ve aralarnda FKnn sraile yapt
mzakere arlar karlkl alarak birbirlerini tanmala
r yolunda getirdii teklifleri ve daha niceleri, ABDnin
gcyle badamad iin tarih sahnesinden kesilip
kartld. Gerekler, tannmayacak kadar arptld. Bu zenaatm ustalarnn banda Newspaper of Record gelmekte
idi. Muhabirlerinden Thomas Friedman bu ie kendini
adamt. Gerekleri baaryla gizledi. Bu baarlar ona
nice masal gerek diye yutturma olana verdi. 1980li
yllarn sonlarndan itibaren Filistinliler arasnda yeni bir
tr pragmatizmin doduunu, Bakerin Madritte olu
turduu olumlu havann bu yolda bir dnm noktas ol
duunu, o gne kadar her iki tarafnda mzakere iin
karlarnda taraf bulamadklar bahanesinin arkasna s
ndn, artk bu bahanenin ortadan kalktn yazd.
Oysa gerekleri dile getiren Times, FKnn senelerdir
mzakere masasna oturmaya altn, fakat her sefe
rinde srailden olumsuz yant aldn yazmaktadr. Fri
edman, Filistinlilerin Madridde iki devletli bir zme
aka raz olduunu yazmakta, bunun byk bir geli
me olduunu ileri srerken iki devletli bir zm neren
BMnin 1976 ylnda yaynlad karar tasarsn Filistin
lilerin hararetle desteklediini, hatta baz iddialara gre
239

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

bu tasary bizzat kaleme aldn ve tasarda ngrlen


sonulara mzakere yoluyla ulaabilmek iin o gnden
bu yana youn abalar harcadn grmezlikten gelmek
tedir.25 evrilen bu dolaplarn gerisinde ABD destekli s
rail vahetinin sonunda Filistinlileri dize getirdii inanc
yatmaktadr. Bu nedenle Filistinli liderlerin iki devletli
bir antlamaya rza gsterdiklerini ikrar etmek olasdr.
Geriye, ABDnin yllardr bu zme yaklamamakta s
rar ettii gereinin gzlerden rak tutulmas kalmaktay
d. Madrit Konferansnda konumaclar Filistinlilerin
uzun sre bara souk baktklarm, mzakere masasna
oturmaya yanamadklarn tekrarlayp durdular. Oysa
gerek baka idi, bara yanamayan, Filistinlilerin bu
yoldaki abalarn baltalayan ABD idi. Grntnn ters
yanstlmas ABD diplomasisinin bir zaferi olarak deer
lendirildi. Yeni pragmatistlerin ise FK ile iliki ieri
sinde olduu ve fikrini ald gerei ise herkesin mal
mu idi. Bir sonraki aama, yeni pragmatistlerin
ABDnin isteklerine olumlu bakmalarn salayacak bir
ortam hazrlamakt. Sz konusu teklifler, adil bir arabu
lucunun abalarnn rn olarak takdim edilmekteydi:
Madritte elde edilen en byk baarnn, Filistinin ken
disini gerek dnyann normlarna gre yeniden biimlendirilmesine raz edilmesi olduu ileri srld. sra
ilin hkmranl altnda bir otonomi dnemi geirme
ye evet demiti. Bu arada srail hkmranln ebed kl
mak ve ABDnin de yardmyla gereini yerine getirmek
iin vakit kazanm olacakt. Filistinin gerek dnyaya
kendini adapte etmeye, ABDnin emirlerini takibe hazr
olduunu bildirmesi, o gne kadar basnda ilenegehni
240

VE SONRASI

negatif klieleri de ie yaramaz hale getirmekteydi. Times


muhabiri Clyde Haberman, Times ve dier basn organla
r tarafndan senelerdir retilip maharetle kullanlan kli
eleri ima ederek hemen yukarda verdiimiz bu gr
n dile getirmekteydi.
Filistinliler yeni pragmatizmleri ile nihayet srail ile
grmeye, ya hep, ya hi sloganndan vazgemeye, s
railin hkmranl altnda kendilerini ynetmeyi dene
meye yanamlardr. Richard C. Hottelet unlar syle
mektedir: Filistinli liderler Birleik Devletlerin Bakan
ile ayn masada oturma, erefine James Bakerm aheseri
nin keyfini srebilme mutluluuna eritiler. nk on
lara artk ya hep, ya hi diyenlerden deildir.26 Koro
ya katlanlar, hayallerden hayal seenler ok oldu.
FK, iledii pek ok cinayet ve yapt nice aptallk
iin sulanabilir. Fakat senelerdir iki devletli bir bar
iin abalad, bu amacna uluslararas mutabakatla
ulamay amalad, sraili mzakere masasna oturt
maya ve karlkl olarak tanyp tannmaya her an hazr
olduu inkar edilemez. Ne var ki realite hep arptlm,
Filistinliler zlemini ektikleri huzur sahillerine bir tr
l ulaamamlardr.
ABD, senelerce tek tarafl red politikasn asker gc
nn byklyle srdrmtr. Yeni oluumlar, sreci
daha ileri aamalara gtrmek iin uygun frsatlar do
urmutur. Gorbachevin Madritteki varl, ABDnin
oyunu tek bana oynad izlenimine frsat vermemek
iindi. Gorbachev, yldz snm, tarihteki yerini alma
hazrl iine girmi bir gcn tyleri dklm lideriy
di. Bar sreci, ABDnin istekleri dorultusunda ina
241

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

olundu. Filistinlilere kendi temsilcilerini seme hakk


verilmedi. ABD ile srailin onayndan geenler rdn
delegasyonuna mensup idi. Antlamann maddelerini
ABD dikte etti. Dnyann senelerdir zlemle bekledii
bar, ihtiyar tarihin kucana zenle brakld.
6. ABD Politikasnn Evrimi
Bar sreci, Haziran 1987 Savanm sonular ile ilgi
lenmekteydi. Bu savan sonunda Msra ait Sina yarma-(
das, Suriyeye ait Golan Tepeleri, Gazze eridi ve Bat Ya
kas, srailin kontrol altna gemiti. Dier meseleler
bir tarafa brakld, ilgilenen olmad. Bunlardan birini ha
trlatalm. 1949da rdn Bat Yakasm igal etmiti. Ya
sal olmayan bu hareket ABD-srail propagandasnn bir
numaral malzemesi oldu. 1947 senesinde kaleme alman
bir BM karar tasars ile ngrlen Filistin rdn ile s
rail arasrnda paylalm durumdayd ve bu her trl
desise iin malzeme olarak kullanlmaktayd. Msr, 1948
senesinde ngilterenin muhteris orta rdne haddini
bildirmek iin silaha sarlmt.
Problem, tarihilerin incelenmesine terk edildi. Akt
el bir kimlik kazanmasna olanak tannmad.27 Mzake
reler BMin 242 numaral karar tasarsna istinat ettirildi.
Bu karar tasars Kasm 1967de kabul edilmiti. Devlet
ler aras ilikileri ngrmekte, Filistin meselesini dla
makta ve bu zellikleriyle, Filistinlilerin ABD tarafndan
tannmayan haklarnn tannmasn ngren Aralk 1948
tarihli BM karar tasarsna gre Washingtonun dahi faz
la houna gitmekteydi. ABDnin, houna gitmeyen fakat
242

VE SONRASI

uygulanmasna izin vermeyecei baz karar tasarlarnn


lehinde oy kullandna da ahit olmaktayz. BM 242nin
ngrdkleri gerekletirilmedi; blge devletleri tarafn
dan hi deilse formel olarak kabul edilmesini salamak
amacyla kastl olarak mulak brakld.
BM 242, sava yoluyla toprak kazanmnn kabul
edilemezliinin, blgedeki her devletin adil ve kalc bir
bar ortamnda gvenlik ierisinde varln srdrebil
me ihtiyacnn neminin vurguland bir ifade ile ba
lamaktadr. Son atmada srailin igal ettii topraklar
dan ekilmesini ngrmektedir. Taraflarn iddialarn
dan vazgemelerini, kavgaya meyletmemelerini, hkm
ranlk haklarna ve toprak btnlklerine ve siyas ba
mszlklarna sayg duymalarn, bar ierisinde kabul
grm snrlar dahilinde yaamak iin gerekli abay
sarfetmelerini talep etmektedir.
Burada yoruma bal olarak iki nemli soru ortaya
kmaktadr: lki; igal ettii topraklardan kast nedir?
Tamam m, ou mu, ancak bir ksm m? kincisi; eski
Filistinin halknn durumu ne olacak? Filistin bir devlet
deildir. Hal byle olunca karar tasarsnn kapsamanmn dnda m kalmaktadr?
Her iki soru da Ocak 1976 Gvenlik Konseyinde di
le getirildi. BM 242 ile telif edilmeye alld. Her iki so
ruya da Yeil Hatta iki devletli bir oluumun gerekleti
rilmesiyle yant verilebilecei ifade edildi. ABDnin veto
su, bar srecinde BMnin oynayabilecei rol iyisinden
ufalamaktayd. Bu nedenle BM 242nin ortaya kard
iki sorunun ikisi de zmsz kald. Daha dorusu silah
zoruyla bir zm bulmak zere ileri bir tarihe ertelen
243

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

di. zmn sahibi ABD olacakt ve bu ii genelde oldu


u gibi muhtemelen tek bana kotaracakt.
BM arabulucusu Gunnar Jarring ubat 1971de yapt
neri ile bu sorulara farkl bir yant getirdi. Bakan Se
dat tarafndan da kabul gren neri, Yeil Hat zerinde
tam bir antlamann gerekletirilmesini nermekteydi
ve Filistinlileri neredeyse yok saymaktayd. srail, Se
datn teklifinin bahettii nimetlerin farkndayd. Buna
ramen kar teklif de getirmeden Sedat reddetti. i
Partisi, daha fazla toprak kazanmadan gayrsma angaje
olmama kararndayd. srailin tavr, temel problemin Fi
listinlilerin haklarndan kaynaklanmadn gsterdi. Fi
listinlilerin haklarn tanmak demek, srailin igali al
tndaki topraklar zerindeki kontroln kaybetmesi de
mekti.
ABD, srailin Saddamm teklifini reddetmesini des
tekledi. Kissingerin mat etme politikasn izledi. Jarring-Sedat bar teklifinin hayata geirilmesi, tarihin toz
lu sayfalarna terkedildi. srail de bile bu teklifin redde
dilmesiyle byk bir frsatn karldna inananlar var
dr. 28Jarring-Sedat teklifi, BM 242nin srail dndaki yo
rumuna benzemekteydi. ABDnin resm politikas (Rogers Plan) iin de bu geerli idi. ABDnin bu anlay
paylat dileri bakanlnn BM 242 ile sonulanan
yolda yaptklar gizli mzakerelerin metinlerinin Ameri
kal gazeteci ve Ortadou tarihisi Donald Neffe szdrl
masyla bir kez daha ortaya kt.29 Neff, srailin g
durumda kalmamas iin aratrmann gizli tutulduu
sonucuna varmaktadr. Mzakereleri yrten Amerikan
heyetinin Bakan Arthur Goldbergin rdn Kral Hse
244

VE SONRASI

yini uyardn, kaybettiklerinin tamamnn iade edilme


sini ABDnin garanti edemeyeceini, baz dzenlemele
rin yaplmasnn kanlmaz olabileceini, mtekabiliyet
esasnn gzetileceini ifade ettiini belirtmektedir. D
ileri Bakan Dean Rusk, rdnn vermeye rza gste
recei topraklardan doan zararlarn telafi edilecei ga
rantisini Kral Hseyine vermitir. ABDnin bu sonucun
alnmas iin nfuzunu kullanacan sylemitir. Gold
berg, dier Arap lkelerine, ABDnin haritann yeniden
izilmesi esnasnda byk deiiklikler yapmay tasarla
madn sylemitir. srail, ufak tefek baz dzenleme
lerin dnda igal ettii topraklarn tamamndan geri e
kilecektir. Bu dzenlemelerin bedeli ise rdne fazlasy
la denecektir. Goldbergin verdii garantiler, Araplarn
BM 242 zerine mutabk kalmasn salad. Rusk, Neffe
unlar sylemitir: Biz, Haziran 1967 Savanm sonun
da sraile kayda deer miktarlarda toprak brakmay hi
dnmedik: Bat Yakasnn bat kysnda baz kk
deiikler, Sinann ve Golan Tepelerinin askerden arn
drlmas ve Kudsn statsne yeni bir bak asnn
getirilmesiyle yetinileceim bekliyorduk. 242 numaral
karar tasars sraile byk miktarlarda toprak verilme
sini ngrmemektedir.
Goldbergin ve ABD hkmetlerinin BM 242nin bu
yorumunu reddettikleri genel olarak ileri srlmektedir.
New York Times, srailin igal ettii topraklar zerinde
her trl tasarruf hakknn bulunduu yolundaki gr
nn Goldberg tarafndan desteklendiini yazmakta
dr.30 srail tarafndan yrtlen red politikasnn saygn
savunucularndan biri Eugene Rustovdur. Rustov, Ya245

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

lede hukuk profesrdr, uzman sfatyla hkmete de


hizmet sunmutur. BM 242nin kaleme alnmasnda ken
disinin de katksnn bulunduunu ve sz konusu karar
tasarsnn sraile igali altndaki topraklar denetleme
yetkisini verdiini sylemektedir. Dileri bakanl s
rail ve srail Arap meseleleri dairesi eski bakanlarndan
David Kornun deerlendirmesi ise yledir: Profesr
Rustov BM 242nin hazrlanmasnda emeinin getiini
dnebilir. yle bile olsa bunun pek nemi yoktur. O
bir seyircidir. Onun gibi nice seyirci orbada tuzu oldu
u iddiasndadr. Sz konusu olan ABDnin o zamanki
politikasdr. Ve sonrasdr. Korn yle devam etmekte
dir: Kk snr deiikliklerinden tesi sz konusu
olamaz, olmamaldr. Korn, gerek Bay Goldbergin ve
gerekse Dileri Bakan Dean Ruskm Kral Hseyine te
minat verdiklerini, ABDnin nfuzunu kullanp sraile
verilen topraklarn bedelinin, misliyle rdne denece
ini sylediklerini teyid etmektedir. rdn, kendisine
verilen bu szler zerine rza gstermitir. Rustowun ka
amakl cevabnda bu gereklere hi deinilmemektet ir.31
Eldeki deliller, ABDnin Jarring-Sedat inisiyatifini red
dettii ubat 1971e kadar uluslararas kabul grm fikilere uymakta olduunu gstermektedir. Filistinin ba
msz bir devlet olmasndan yana olanlarn saysnn
artmasna paralel olarak 1970li yllarda ABDnin tek ba
na kalmaya baladn gryoruz. George Bushun u
bat 197l de Birlemi Milletlere Bykeli olarak atan
masndan sonra srail davas iin ok sk bir savunucu
daha bulmu oldu. Yumuak bal bir brokrat olan
Bush, ABDnin red politikasn gnlden benimsedi ve
246

VE SONRASI

gnmze kadar hi dn vermeden bu politikann ge


reini yerine getirdi.
Kissingerin mat politikas 1973 Savana yol at. Se
datn ABD ve srailin diplomatik giriimlerini engelle
meye devam etmesi, Arap uzman ve asker haber alma
tekilat eski bakan General Yehoshaphat Harkabi (ve
artk o bir gvercin) ve benzerlerinin Sava, Araplara
gre bir oyun deildir iddialarnn rzgarna kaplmas
durumunda savan kanlmaz olaca yolundaki mte
addit uyarlar sonu vermedi, kendisini ciddiye alan ol
mad.32 Sedatn Msr Sovyetlerin patronajndan karp
Washingtonun sadk bir mttefiki yapma teklifleri de
ayn havalarda geri evrildi.
1973 Sava bu ham hayalleri paralad. Rzgarn y
nn deitirdi. Kissinger, politikasn deitirmek zo
runda kald. ABD geri ekildi. Msr sadk mttefikle
rinden biri olarak kabullenip Arap-lsrail atmasnn d
na ekti. Bu Kissingerin adm-adm politikasnn
amacyd. Sre, 1977 senesinde Sedatn Kudse yapt
ziyaretle bir adm daha gelimi oldu. Camp David Israil-Msr antlamas ile noktaland. Sina yarmadas M
sra geri verildi. Filistine, geici bir dnem iin, srailin
ynetimi altnda olmak kaydyla otonomi teklifinde bu
lunuldu.
Camp Davidin ne kadar nemli bir antlama olduu
hemen grld.33 En byk Arap dmann yanma alan
srail, ABDnin salad byk miktarlarda yardmn da
katksyla igali altndaki topraklardaki faaliyetlerine hz
verdi, Lbnan igal etti. rdn, FKne verdii destek
nedeniyle senelerdir bombardman altnda tutulmaktay
d. Ekonomisi harap olmutu.
247

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

1978de Lbnan igal eden srail, ok sayda insan


ldrd. Nicesini yerinden yurdundan etti. Gneyine eli
kanl bir ynetim getirdi. srail, BMin Lbnandan der
hal ve artsz olarak ekilmesini ngren 425 (Mart
1978) sayl karar tasarsn srekli olarak ihlal etmekte
dir. galden bir sene sonra, blgede bulunduunu iddia
ettii FK kamplarna saldrma bahanesiyle ortal ge
ne toza dumana verdi. Nice insan ld, nicesi srnme
ye mahkm klnd. gal altndaki topraklarn sraile
entegre edilmesi almalar ABDnin snrsz yardmla
ryla aralksz srdrld.
ABDnin izledii bu politikalarn sonular, bazan
ironik olarak vasflandrlmaktadr. Bu bir teknik terim
olup ifade edilen idealler ile izlenen politikalarn grle
bilir sonular arasndaki ztl vurgulamak iin kulla
nlmaktadr. srailde gerekler aka kabul ve itiraf edil
mektedir. Strateji uzman Avner Yaniv, Camp David
Antlamas ile Msrn atmann dna ekilmesi sra
ilin FKne kar daha etkin bir tarzda saldrmasn sa
lam, Bat Yakasnm yerleime almasn kolaylatr
mtr demektedir. 1982 senesinde Lbnann igal edil
mesinden muradn FKnn saflarnda yer alan lmlla
rn altn oymak olduunu bylece FKnn bar giri
imlerinin bloke edildiini, FKnn siyas alanda kay
detmeye devam ettii itibar artnn bu yoldan hznn
kesildiini syleyen Yaniv, yaplanlarn byk bir kesi
min onayn kazandn belirtmektedir. General Harkabi, Beginin bar srecinin hz kazanmasndan endie et
tiini ve bu endienin Bat Yakasnm gvenliini sala
ma amacyla verilen savan tarihini ne aldn ileri
248

VE SONRASI

srmektedir. ABDnin sraile arka kmasnn ayn ge


rekelere istinat etme olasl bir hayli yksektir.34 Se
datn 1977 bar teklifi, Filistine kendini ynetme hak
knn verilmesini ngrmekteydi ve bu zr nedeniyle
1971 senesinde yaplan teklife kyasla kabul edilme an
s daha dkt. Buna ramen 1971 bar nerisi yok sa
yld, 1977 bar giriimi iin Sedat alklanp an en
byk simalarndan biri olarak vasflandrld. Bu tutar
szln gerekelerini biraz nce akladk. 1971de ABD
tarafndan arkalanan srailin Sedatn bar plann geri
evirmesi, 1977de Washingtonun Msr bir erik ola
rak kabul etmesi. Sedatn tekliflerine yzn eviren
ABD kendi red siyasetini srdrebilecekti. Sedat, kendi
ne verilen rol oynayacakt. Ve bir kahraman edasyla
boy gsterecekti. ou kez olduu gibi tarih, efendi ola
nn uak olana dikte ettii bir peri masal olmaya devam
edecekti.
Camp Davidde ABD adna arabulucu sfatyla bulun
mu olan Sol Linowitz, Filistinin otonomiyi gerek ba-,
mszlklarm engelleyecei gerekesiyle reddettiini
yazmaktadr, Times muhabiri Sabra Chatranda gre Ba
bakan Menachem Beginin otonomi teklifine scak bak
masnn nedeni, bu yoldan Filistin meselesinin zme
kavuacan ve Bat Yakas ile Gazze eridinin kontro
lnn btnyle sraile kalacan ummasmdandr. Ge
rek Linowitz ve gerekse Times Filistinin bu sonutan
honut olmamasn btnyle mantksz bulmaktadr.
srailli diplomat Abba Ebanm pek sk kullanlan form
lndeki ifade ile Filistinliler her frsat karmak iin
hibir frsat karmadlar.
249

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

Chatrand, srail ile senelerdir srdrlen savatan,


onca can kayb ve acdan sonra Filistinlilerin eski iddi
alarndan vazgetiklerini sylemektedir. bu sonu, te
rr olgusunun ne denli faydas olduunu gsteren bir
baka rnektir. Chatrand szlerini yle srdrmektedir:
Birleik Devletler, igal altndaki topraklarda yeni yerle
im merkezleri almamas iin tm arln kullanm
ama sonu alamamtr. Buna ramen yardmn srdr
m, sonu itibariyle sz konusu yerleim merkezlerinin
saysnn hzla artmasna katkda bulunmutur.35
Yaygn kanaat, ABDnin yardm grmeyen zavall bir
kurban olduu, oluk oluk para aktt projelerin gidia
tn etkileyemediidir. te size bir baka ironi.
7. Bush-Baker Diplomasisi
1988 senesine kadar ABD ve srail statkodan memnun
idiler. Araplardan ve baka kaynaklardan gelen bar tek
liflerini ellerinin tersiyle geri eviriyorlard. ABDnin des
teiyle srail bildii gibi at koturuyordu. Intifadanm bir
volkan misali patlamasyla emsiye tersine dnd, sra
ilin artan basks olumsuz imajlar oluturdu, hesapta ol
mayan maliyetler ortaya kmaya balad. FKnn bar
tekliflerini geri evirmek artk eskisi kadar kolay olma
maktayd. 1988in sonunda problem daha ciddi bir hal
ald. Yaser Arafatn New Yorkta BMde konumasna
ABDnin izin vermemesi gerginlii artrd. Toplant Ce~
novaya alnd. Dileri Bakan George Shultz ve yerel
yorumcularn Arafata kar sergiledii kzgnlk, Washingtonun kendisine dikte ettii byl kelimeleri te
250

VE SONRASI

laffuz etmeme hususunda gsterdii dirence kar duy


duklar fke, uluslararas arenada alay konusu olmaya
balamt. Yaplacak en akll i, ainas olduumuz dip
lomatik bir hileye bavurmakt. Arafatn ABDnin talep
lerini kabul ettiini, boyunduruu altna girmeye raz ol
duunu iddia etmek ve sonra da ABDnin artlarn em
poze etmek. Medyann ve entelektellerin oltaya gelece
i, bu tertipi yutaca varsayld. yle de oldu. Yalnz,
okuryazar her insana aikr olan bir gerek ihmal edildi:
Arafatn Washingtona olan pozisyonu her zamanki ka
dar uzakt ve Filistinli herhangi bir szcnn ABDnin
artlarn kabul edebilmesi olas deildi: Oyun kusursuz
oynand. Ve tarihe geti.36
FKnn ABDnin artlarn kabul etmi grnmesi
nin mkafat dk dzeyli bir diyalogda muhatap ola
rak kabul edilmek oldu. srail, Intifaday bastrmak iin
tedbirlerini sklatrd. FK liderlerinin tutumu; srail
basksnn baarsna katkda bulunmaktayd. lk toplan
tnn kaytlar basma szdrld. Msr ve srailde yayn
land. ABD, diyalog iin iki koul ne srd. Uluslarara
s konferans olmayacakt, sraile kar yrtlen terrist
saldrlarn (ntifada) durdurulmas iin FK arda bu
lunacakt. Bir bakma Filistinliler o gne kadar grdk
leri eziyetin bedelini talep etmeden ilerine sindirecek
ler, kaybettikleri ve kaybetmeye devam ettilderini geri is
temeyeceklerdi. Beklenen gelimelerin neler olacan
i Partili Savunma Bakan Yitzhak Rabin Bar rgtnn liderlerine ubat 1989da yle aklamaktayd:
Anlamsz diyaloglarn bamzn stnde yeri var. Bu bi
ze asker ve iktisad baskmz artrmak iin zaman tan
251

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

yacaktr. Sonunda direnleri krlacak ve bize teslim ola


caktr. Bu plan byk bir baaryla uyguland.
zellikle de demokrasi tehdidinin stesinden gelindi,
intifada ile Filistin toplumunun szde feodal yapsna
ynelik ciddi tehditler ortaya kmtr.37 Fakat yeni halk
komiteleri ve sokaktaki kalabalklarn dier giriimleri
zayflatld, ABD destekli srail vaheti tarafndan kimbilir belkide beli krld. Bu arada srail ve ABD kendi dip
lomatik yollarnda ilerlemekteydiler. Amalar gereki
bir bar srecinin dourmas olas riskleri minimum za
rarla bertaraf etmekti. Mays 1989da, likud-Ii koalis
yon hkmeti amir Plann, daha doru bir deyile
amir-Peres plann sundu.38 Plann Temel Maddeleri
unlard: (1) Gazze blgesinde ve srail ile rdn arasn
da kalan yrede ilave bir Filistin devleti olmayacakt; (2)
srail, FK ile mzakere masasna oturmayacakt; (3)
srail hkmetinin belirledii ereve dna klp Judea Samaria ve Gazzenin statsnde herhangi bir dei
iklik yaplmayacakt. Burada, ilave bir Filistin devleti
ibaresi ile ABD ve srailin rdnn Filistin devleti ola
rak grdkleri, buna ilaveten bir baka Filistin devleti
nin varlna izin verilemeyecei belirtilmekteydi. Bylece Filistinlilerin elinden kendi kaderlerini izme hakk
alnp sraile devredilmesi tasarlanmaktayd. Bu gelime
ler, inatlar gzlerini kr etmi rdnllerin, Filistinlile
rin, Avrupallarm ve bunlar gibi daha nicesinin ve inatla
rnn pekimesinde byk katks bulunan Moskovann
inandklar ve bekledikleri ile taban tabana zt idi. Temel
maddeler, i Partisinin programnda yer alan drt ha
y f a bir dernet btnl kazandrmaktayd. 1967 s252

VE SONRASI

nrlanna dnmeye hayr, yerleime alan yerlerde geri


adm atlmasna hayr, FK ile mzakere masasna otur
maya hayr, Filistin devletine hayr. Plan, FKnn d
land, srailin beenisini kazanamam liderlerin topla
ma kamplarnn mdavimleri arasnda bulunduu bir or
tamda ve srailin asker igali altnda zgr ve demok
ratik seimlerin yaplmasn ngrmekteydi.
ABD bu plan desteklemekteydi. James Baker unlar
sylemitir: Amacmz her zaman amirin getirdii tek
liflerin desteklenmesi olmutur. zerinde altmz bir
baka teklif veya giriim mevcut deildir. Aralk
1989da Dileri bakanl Baker Plamn aklad. Plan,
srailin Kahirede Msr ve kabule ayan Filistinliler ile
diyalog kurmasn ve amir Plamnn nasl uygulanabile
ceini grmesini ngrmekteydi. Kayda deer baka
bir taraf maalesef mevcut deildi.39Btn bunlar Krfez
Savandan ok nce ve ABD-FK diyalogunun ba so
nu ve yn belli olmayan bir yolda dnp dolat gn
lerde gereklemekte idi. Standart doktrin, Arafatn
Krfez Savanda Irak destekledii, bu nedenle mza
kere masasndaki yerini kaybettii ve FKy gsz
brakan faktrlerin banda Saddam Hseyine destek
vermesinin ve Mays 1990da gerekleen terr olaylar
nn faillerini lke dna srmemesinin geldii idi.40
Mevcut belgelerin incelenmesi ileri srlen bu grle
rin btnyle isnatsz olduunu gstermektedir. Ama,
uygulanacak olan politikalar iin gerekli bahaneleri ret
mektir.
Bar sreci iin resm gelimeler zincirinin halkala
rn; Camp David, Madrit ve srailin masal mahiyetinde
253

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

ki giriimleri oluturmaktadr. Gerek gzlerden saklan


makta, karanlk dehlizlerde esir tutulmaktadr. Camp
Davidden bu yana ABDnin izledii politika, Filistinlile
rin hibir eye layk olmadn savunan gvercinlerin
yaklamlar arasnda bir salncak edas ile gidip gelmek
tedir. Times in Ortadou muhabiri Thomas Friedman,
Filistinlilere taviz verir, gnln alrsanz, yumuatabi
lir, lml olmasn salayabilirsiniz demektedir. Blgede
iki gerek devletin -srail ve Filistin- kurulmasndan ya
na deildir, getii haberlerde, yapt yorumlarda bu
dorultudaki oluumlar hep grmezlikten gelmektedir,
kendine gre bir dengeli ve kapsaml haber an9lay
icad etmitir ve bu sayede Pulitzer dlne layk grl
mtr. Ahmet, otobste bir sandalye sahibi olabilirse
eminim taleplerini snrlayacaktr demektedir. sraile
igali altndaki topraklar Gney Lbnan modeline uy
gun bir tarzda ynetmesi tavsiyesinde bulunmaktadr.
Gney Lbnan, srail birlikleri ve terrist bir vekil ordu
nun denetimi altndadr. Zulmn en koyusuna sahne ol
maktadr. Nice susuz insan, halk itaatkr klma ama
cyla hapiste tutulmaktadr. Bununla da yetinilmemekte
muntazam aralklarla bombalanmaktadr.41 Bir yorumcu,
Gney Afrikal beyazlara Samboya otobste bir koltuk
vermelerinin lehlerinde olacan sylerse acaba ne tr
bir reaksiyonla karlar. Ayn yorumcu Suriyeye sra
ilin Bekaa Vadisinde yaptklarn yapmasn, ama bu ara
da taleplerini snrlamak amacyla Hymiee otobste bir
koltuk temin etmesini tavsiye etse kimler neler syler
acaba. Bu tr kyaslamalar, Bat kltrnn ne menem
birey olduunu anlamamz kolaylatrmaktadr.
254

VE SONRASI

8. srailin Politika Spektrumu


Daha nce belirttiimiz gibi ABD, srail i Partisinin,
politikalarna mtemayil idi. Lideri imon Peres, daha
nceki liderleri ve kurucular David Ben-Gurion ve Chaim Weizmann gibi lml, pragmatik bir kimseydi. Bu
yaknlk sebebiyle i Partisinin konumunu kavramak,
ABDnin politikalarn ve ideolojilerini kavramamz ko
laylatracaktr.
Geleneksel i Partisi doktrini, Eyll 1971de Golan
Tepelerinde Sovyetlerden gelen yeni gmenlerle yapt
bir konumada Babakan Golda Meir tarafndan yle
ifade edilmiti: Nerede yahu diler yayorsa snrlarmz
oraya kadar ular, bizim snrlarmz harita zerinde i
zilmi izgilerden ibaret deildir. Savunma Bakan Moe Dayan, srailin bu topraklar zerindeki hkmranl
nn ebed olduunu belirtmektedir: Buradaki yerle
imler ebedidir. srailin mstakbel snrlar, bu yerleim
birimlerini de iine alacak tarzda izilecektir. Dayan, s
raile blgede bulunan Filistinli gmenlere unlar sy
lemesini tavsiye etmektedir: Bizim size sunacamz
baka seenek yok: Kpekler gibi yaamaya devam ede
ceksiniz. steyen hemen blgeyi terkedebilir. Edecektir
de. Be sene ierisinde burada yaayanlarn says
200.000 azaltlacaktr. Bu, bizim amzdan pek nemli
dir. Simon Peres, Dayanm tavsiyesini yerine getirmenin
sraili Rodezyann konumuna dreceini, uluslarara
s grntsnn ve g ile ilgili planlarnn zarar grece
ini belirtmitir. Dayan, meselenin her trl ahlk bo
yutunun Siyonizme ters dtn ileri srerek Perese
255

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

kar kmtr. Dayanm srgne gndermeyi gzne


kestirdii 200.000 kii, Bat Yakasm ele geirdikten son
ra yrede yaayanlardan 200.000ini Allenby Kprs
yoluyla rdne sren i Partili gvercin Haim Herzogun yaptna bir ek mahiyetindedir. Bu insanlar tek
melenmiler, dipiklenmiler,' panik halinde ve avcnn
kurunundan kaan kular misali rdne snmlar
dr. rdne gnll olarak gittiklerine dair herbirinden
imzal kat alnmtr. Vermek istemeyenler usulne uy
gun yollardan vermeye ikna edilmilerdir.42 Ben-Gurionun siyaset alannda sznn getii gnlerdeki gr
leri de bu dorultudayd. srailli gazeteci Ammon Kapeliouk, srailli her ocuun srailin kurucusu Ben-Gurionun n kazanm szlerinden en azndan bir kan ez
bere bildiini ifade etmektedir: Yahudi olmayanlarn ne
syledii nemli deildir, nemli olan Yahudilerin ne
yaptdr. Ben-Gurion, Siyonizmin gereklemesinde
bir yahudi devletinin varl hem nemlidir, hem de so
nu alnmasn kolaylatrmak asndan zaruridir de
mektedir. Yahudi devleti yol zerindeki kilometre tala
rndan yalnzca biridir. Devlet kurulduktan sonra snrla
r sabit tutulmayacak, ya Araplarla yaplan antlamalarla
veya baka yollardan srekli olarak geniletilecektir. s
rail Devletinin elinde yeterince gcn olmas durumun
da bu amaca ulamak iten bile olmayacaktr. rdnn
ilhak ilk hedefler arasndadr. Sonrasnda Nilden Frata
kadar uzanan blgenin ele geirilmesi vardr. 1948 Savanda u ifadeyi kullanmtr: srail topraklarnda yaa
yan Araplarn yapabilecei bir tek ey vardr; defolup git
mek. Bu sz, genel bak asn yanstmaktadr. srailin
256

VE SONRASI

ilk devlet bakan ve hatr saylr bir siyonist olan Chaim


Weizmann, Filistin ile ilgili olarak kendisine bilgi veren
ngiliz yetkililerin blgede birka yzbin ba zencinin
bulunduunu, fakat bunun kayda deer bir saknca olu
turmadn ifade ettiklerini sylemitir.
Birinci Dnya Savandan hemen sonra bu kez Lord
Balfoura Weizmann u bilgiyi iletmitir: Filistinde
Arap problemi olarak bilinen mesele yerel karakterli bir
problemdir, durumdan haberdar olan bir kimse iin yle
nemli bir faktr deildir. Bu insanlarn yerlerinden
edilmesi, yerine yahudi gmenlerin yerletirilmesinin
ahlk adan bir sorun karmayaca kanaatindedirler.
Devlet Bakan Haim Herzog, izledikleri politikann ana
hatlarn 1972 senesinde yle ifade etmitir: Filistinli
lerin topraklarnn olmasna, gnllerince yaamalarna,
istedikleri gibi dnmelerine itirazm yoktur. Ne var ki
binlerce sene nce bize adanm bulunan kutsal toprak
larn orta olarak karmza kmalarna tahamml ede
miyorum. Bu topraklar iin hi kimse yahudilerin orta
olamaz.43
1977 senesine kadar siyas sistemi i Partisi kontrol
altnda tuttu. Haziran 1967 Savan takiben hkmet
ilk siyas kararn 19 Haziranda ald. Yirmi bir kabine
yesinin yarsndan bir fazlasnn oylaryla Suriye ve M
sra Yeil Hat zerinde bir yerleim yeri kurulmas tekli
fi gtrld. Gazze, sraile ait olacakt. rdn ve Bat
Yakasndan hi sz edilmedi. Abba Eban, bu teklif iin
u deerlendirmeyi yapmtr: srail hkmetinin im
diye kadar yapt ve bundan sonra yapaca en drama
tik giriim. Sr gibi sakland. Arap devletlerine iletmesi
257

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

iin Washingtondan ricada bulunuldu.


imon Peres Eyll 1967de bir plan teklifinde bulun
du. srailin yeni haritas, yerletirme politikalar ve ye
ni ilhaklar tarafndan izilmelidir grndeydi. Bu ne
denle yalnzca Dou Kudste deil ama ayn zamanda
Hebron, Gush Etzion vs. dahil olmak zere gney, ku
zey ve dousunda rdn vadisinde, Nablus dalarnn
orta blgesinde, Golan Tepelerinde, Sinada, El-Arish
blgesinde ve Kzldeniz ekseninde yeni yerleim yerleri
nin acilen kurulmasnn gerektiini savundu.44 Kabul
gren politikalar olaanst derecede arya kamaktay
d. Binlerce bedevinin le srlmesi, evlerinin, camile
rinin, bahelerinin yerle bir edilmesi ve bu suretle Kuzey
Sinada Yamit kentinde yahu diler iin yeni yerleim bi
rimlerinin oluturulmas gndeme getirilmekteydi. Bu
yolda atlan admlar 1973 Savana neden oldu.
srailin istedii topraklara ve altndaki ve stndeki
nimetlere el koymasn, fakat zerinde yaayan Arap n
fusun sorumluluunu stlenmemesini ngren Allon
Plan; 1968 senesinden itibaren i Partisinin resm po
litikas oldu. Likud ise srailin hkmranlk alann dilediince geniletmesini ve igal ettii topraklar zerinde
yaayan Araplara otonomi vermeyi dnmekteydi.
ABDnin gr de ayn dar ereve ierisine sktrlm
vaziyetteydi.
9. Yarnlar
Washington asndan bar srecinin baaryla sonu
lanmas memnuniyetle karlanacak bir durum deildir.
258

VE SONRASI

Eer arzulanmayan olur, sre baaryla tamamlanrsa o


takdirde Washington geleneksel redci politikasn yrr
le koyacak, ABDnin ne denli hayrsever bir devlet ol
duunu, atalarmzn meziyetlerini sayp dkmeye bala
yacaktr. Sre baarszlkla sonulanrsa o zaman da
Amerikallar ile Ortadoulular arasnda var olan kltr
atmasndan, tarih yanlglarndan ve fkelerinden
kendilerini kurtarp barn kendileri iin de hayrl ola
can gremediklerinden dem vurulacaktr.43 Uzun la
fn ksas, sonu yle de olsa ABD, byle de olsa ABD ka
zanl kacaktr.
Daha nce tarttmz gibi ABDnin politikasn yn
lendiren stratejik kavram hemen hemen hi deimeden
uzunca bir zamandr varln srdrmektedir. Ortado
uda bulunan zengin petrol yataklar en n planda gel
mektedir. ABD ve eriki ngilterenin karlar dorultu
sunda olmak kaydyla Araplar tarafndan iletilmesi uy
gun grlmektedir. Aile diktatrlkleri, yerel gler ta
rafndan milliyeti akmlara kar korunmaldr. ABD ve
ngiltere gerektiinde yardma komak zere parmak te
tikte beklemektedir. Uzunca bir sredir Arap diktatrler
ile blgenin jandarmalar arasnda dman atlatacak
cinsten bir muhabbet ve ibirlii srdrlmektedir.46
FKnn kontrolnden kp dnya kamuoyunun nefre
tini eken terrist eylemler gerekletirenler, Arap milli
yetiliine byk bir darbe indirmi, diktatrlerin ve e
riklerinin ekmeine ya srmtr. Aile diktatrleri
FKye sempatik grnme gereksinimini eskisi kadar
duymaz olmulardr. Gelimeler hi kuku yok ki
ABDnin bileini daha bir glendirmitir.
259

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

Blgenin aktrleri, blgenin istikrarma ne kadar


katkda bulunursa itibarlar o kadar artmaktadr. srail,
1960l yllardan bu yana Arap milliyetiliinin nnde
bir bariyer grevi ifa etmektedir. ABDne dnya genelin
de hizmet vermektedir. Yerel basklar veya baka neden
lerle ABDnin gerekletirmeye ekindii eylemleri, na
mna srail sahnelemektedir. Haber alma iinde, yeni si
lahlarn retiminde ve testinde aralarnda sk bir ibirli
i mevcuttur. Filistinlilerin ne gc ve ne de paras var
dr. yleyse haklar da olmamaldr. Devlet ynetiminin
ilk derslerinden biridir bu. srail Lobisi, sahibi bulundu
u siyas potansiyel ve terr havas estirip insanlar yl
drma konusundaki engin deneyim ye gc ile tartma
lar ABD srail red cephesinin izdii ereve ierisinde
tutmay baarmitr. Filistinlilerin haklarn ise kendine
dert edinen Amerikal yok gibidir.
1948den bu yana temel varsaymlarda pek az deiik
lik olmutur. Operasyonlarn hangi prensiplere gre y
rtld Lbnann 1982de igalinden ksa bir sre n
ce New Republic editr Martin Peretz tarafndan ak
lanmtr, Peretzin sraile tavsiyesi udur: FKye yle
bir ders veriniz ki Bat Yakasna ayaklarn basmaya ce
saret edemesinler. Bamsz devlet iddialarn uzun yllar
azlarna alamaz olsunlar. Bu sylenenler yaplrsa Fi
listinliler, omurgas krlm uluslardan biri olacaktr. Afganl Krtlerden bin beter olacaklardr. u sralarda can
skan Filistin meselesi bylece srail iin ebediyen zl
m olacaktr.47 Tavsiyelerinin gerekletirilmesi iin se
ilen zaman cuk oturmamtr. Bu da problem deildir;
260

VE SONRASI

gcn ksa bir sre ierisinde toparlama ansna sahip


bulunan devletler iin anlk yenilgiler bir handikap olu
turmamaktadr. Chaim Weizmanndan Yitzak Rabine ka
dar tm yahudi liderler yeterli g ve azme sahip bulun
malar durumunda bu beceriksiz zenciler grhunu yer
le bir edeceklerine samimi olarak inanmlardr. Ya le
cekler ya da toz olacaklardr. Peretzin Krtlere kar ta
knd tavr, ABD politikasnn izledii yolun temel iz
gilerini zetler mahiyettedir.
Ortadou petrollerinin kontroln ellerinde tutan
ABD ve ngiltere bir yandan dnya meseleleri zerinde
sz sahibi olmaya devam ederken te yandan lkelerine
ynelik dzenli bir para aknn gereklemesini de te
min etmektedirler. Blgesel ynetim sistemi zaman ieri
sinde deiiklikler gstermitir. Ama iler hep ayn esas
lar dahilinde yrtlmektedir. Gelimelere bu ereve
den bakarsak diplomasinin gzerghn daha iyi deer
lendirme ansna sahip oluruz.
Mevcut diplomatik manevralardan u sonularn aln
mas ABDnin pek houna gidecektir: srailin igali altn
daki topraklarda kontrol yetenei olabildiince artrl
maldr, srail ile Krfez lkeleri arasndaki diplomatik
ve ticar ilikiler gelitirilmelidir, Golan Tepeleri civarn
da yeni yahudi yerleim merkezlerinin almasna hz ka
zandrlmaldr, bylece srailin blgedeki su kaynaklar
n kontrol etme imkn artm, sembolik olarak da olsa
Suriyelilerin milliyeti duygular okanm olacaktr.
ABDnin redci politikasnn yrmemesi durumunda su
Ortadoulu fanatiklerin zerine yklacaktr. Washing261

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

tonun asl niyetlerine set ektikleri ileri srlecektir.


Geleneksel politikalar hkmlerini icra etmeye devam
edeceklerdir.
ABD tuttuu yolu arr, politikalarn yeniden gz
den geirir ve srailin aleyhine bir politika izlemeye y
nelirse tm bamllna karn srailin elinde ne dn
yann ve ne de ABDnin houna gitmeyecek olan baz opsiyonlar mevcuttur. 1950li yllarda i Partisinin ileri
gelenleri Ortadouyu cehenneme evirme tehdidinde
bulunmutur. Batarsak bu tek bamza olmaz, elimizin
uzanabildii her yerdeki her canly beraberimizde gt
rrz demilerdir. Bu yaklam, Babakan Moe arett
tarafndan esefle karlanmtr. Ama srail Devletinin
Samson kompleksi ile mall bulunduu gereini yok
klamamtr. Lbnann igalinden sonra srailin tann
m gvercinlerinden biri olan Aryeh (Lova) Eliav da
Samson kompleksine, sraillilerin civarlarnda bulunan
ve yahudi olmayan her kim varsa onlarla birlikte lme
gidecekleri tehdidine kar tavr almtr, srailin varl
na ynelik en byk tehdit unsurlarndan birinin, sra
ilin Filistinliler karsnda kaplaca Samson kompleksi
olabilecei grn destekleyen ok sayda insan var
dr. srailin elinde bulunan ve ABDnin mehul olma
yan nkleer gcn ap, tehditlerinin teneke tkrts ol
mann tesinde ciddi boyutlarnn var olduunu gster
mektedir. srailli strateji analizcisi 1982 senesinde ka
leme aldklar bir makalede srailin Sovyetlerin gne
yinde bulunan baz hedefleri vurabilecek fzelere sahip
buluduunu aklamtr. Tehdidin boyutlar Amerikal
262

VE SONRASI

planlamaclar huzursuz etmekte, railin houna gitme


yen gelimelerin dnyann cehenneme evrilmesi ile so
nulanmasndan endie etmelerine neden olmaktadr.
Austos 1981de sunulan Suudi bar planndan holan
mayan srail, honutsuzluunu, sava uaklarn Suudi
Arabistann petrol kuyular zerinden uurarak, yani
canm skmaya devam ederseniz ben bu petrol kuyula
rn havaya uururum tehdidinde aka bulunarak gs
termitir. Bu gerekleri, i Partisinin yayn organ Da
var gazetesinden renmekteyiz.48 O gnden bu yana

dnyada ok ey deimitir, fakat Seymour Hershin k


sa bir sre nce yaynlad kitabnda belirttii gibi
Samson opsiyonu hl varln srdrmektedir.
srailli analizciler gelecek ile byk lde ilgilen
mektedirler. nde gelen asker yorumculardan biri olan
Kaymakam Ron Ben Yishai, Madrid Konferansnm ba
r iin son ans olabileceini konferansn toplanma ha
zrlklarnn yapld gnlerde ifade etmitir. Herkes gi
bi o da bu ansn iyi kullanlmamasmdan yana idi. So
nuta veya drt hafta srecek bir sava kabilirdi. Bu
muhtemelen konvansiyonel bir sava olacak, karadan
karaya atlan fzeler kullanlacakt. Kestirilmesi pek ola
s olmayan sonular ok ac olabilirdi.49 Suriyeye, belki
rana da kar alacak bir savan neler getirecei, neler
gtrecei tartlmaktadr. Sava srail ei grlmemi
iddette bir hcum ile balatabilir, belki nkleer silahla
r da kullanabilirdi. ABD bu savan nn almak iin
elinden geleni yapabilir, fakat yapaca fazla bireyin bu
lunmadn esefle grebilirdi.
263

DEMOKRASt GEREK VE HAYAL

ABDnin bugnk tavrn srdrmeye devam etmesi


durumunda srail toprak ilhaklarn, ekirdekteki
zmszlk varln srdrecektir. Karklklar, d
manlklar devam edecek, zaman zaman atmalar ka
caktr. Bu gidile grnr bir gelecekte blgeye istikrar
gelecee benzememektedir.
Bu arada halk bulunmas gereken yerde tutmak iin
daha etkili yollar mutlaka bulunacaktr. Demokrasi ve
zgrlk pnarlarndan akan sularn sellere dnp be
eriyetin gelimesinin nne ekilmi setleri ykmasna
izin verilmeyecektir.

D ipnotlar

1. nc Dnya reaksiyonlar ile ilgili olarak benim Z Magazinein Ma


ys ve Ekim 1991 nshalarnda yaynlanan yazlarm ve Cynthia Pe
ters, ed. Collateral Damage (South End, 1992) deki makaleme bkz.
2. Maureen Dowd, NYT, ubat 23, 1991.
3. Not l deki referansa bkz.
4. Luzviminda Francisco ve Jonathan Fast, Conspiracy for Empire (Q u
ezon City, 1985), s. 302, 191.
5. Newsday, Eyll 12, 1991, s. 1. The Boston Globe, hikayeyi birka satr
ile geitirdi, Eyll 13. Birka gn sonra Times gelimelerin samimi
bir muhasebesini kard. Eric Schmitt, NYT, Eyll 15.
6. NYT, Temmuz 7, 1971.
7. Kathy Blair, Toronto Globe and Mail, Haziran 17, 1991, WSJ, Temmuz
5, 1991.
8. Andrew Rosenthal, NYT, Eyll 26; Reuters, NYT, Eyll 26, Reuters,
BG, Eyll 26, 1991. ABDnin basks iin s. 315e bkz.
9. Joh n Simpson, Spectator (London), Austos 10; age, Nisan 13, 1991.
10. Mary Kay Magistad, BG; Ekim 20, 1991.
11. Ayrntlar ve dier kaynaklar iin N ot l in referanslarna bkz.
12. En yeni bilgiler iin Not l in referanslarna bkz.
13. WSJ, Nisan 8, 1991
14. NYT, Nisan 11, 1991.
15. Ron Ben-Yishai, H aeretz; Mart 29, Shalom Yerushalmi, Kol Hair, Ni-

264

VE SONRASI

san 4, Moshe Zak, M aarivin editr, JP, Nisan 4, 1991.


16. Piero Gleijeses, Shattered Hope (Princeton; 1991), s. 125, 365. Chace, NYT Magazine, Austos 2, 1991.
17. Editoryel, NYT, Austos 2, 1991.
18. Apple, NYT, Ekim 30, Eyll 22, 1991.
19. Journal of Palestine Studies, Austos 1991.
20. Rubinstein, Haaretz, Ekim 23, 24, 1991. 21. Haeretz, Mart 8, 1991.
21. H aeretz, Mart 8, 1991.
22. 1972 srailin sava karan iin u kaynaa bkz. Andrew ve Leslie
Cockburn, Dangerous Liaison (Harper Collins, 1991).
23. Editoryal, Boston Globe, Ekim 20, 1991.
24. Eisenhower iin u kaynaa bkz: Steven Spiegel, The OtherArap sra
il Conflict (Chicago, 1985), s. 51, Kissinger, benim Towards a New
Cold War isimli kitabma bkz. s. 457.
25. Friedman, NYT, Kasim 4, 1991. ilgin deerlendirmeleri iin benim
Necessary Illusions balkl almama bkz.
26. Habermas, NYT, Kasm, 10, 17; Hottelet, Christian Science Monitor,
Kasm 25, 1991.
27. Shaimin eserine bkz. Ayrca u kaynaa bkz. Itamar Rabinovitch,
The Rod Not Taken, Oxford, 1991, s. 191.
28. Rabinovitch, s. 108, 1949 senesinde Suriyenin teklifim geri eviren
srailin bir frsat karp karmadn tartmaktadr.
29. Noring ve Smith, The Withdrawal Clause in UN Security Couincil Re
solution 242 of 1967; ubat 1978; Neff Middle East International, Ey
ll 13, 1991.
30. Sabra Chatrand, NYT, Ekim 29, 1991.
31. Rostow, Korn, New Rebublic, Ekim 21, Kasm 18, Kasm 25, 1991.
32. Ammon Kapileok, srail: la fn des mythes (Albin Michel, 1975), s.
281. u almama bkz. Peace in the Middle East? (Pantegon, 1974),
blm 4.
33. Devam edegelen grler iin u kaynaa bkz: Towards a New Cold
War ve benim orada kan makalelerim.
34. Necessary Illusions, s: 174, 276. Ayrca Fateful Triangle ve Pirates and
Emperors balkl almalarma bkz.
35 Chatrand, NYT, Kasm 5, 1991.
36. Z Magazinein Mart 1989, Ocak 1990 tarihli nshalarnda yaynlanan
makalelerime ve Necessary Illusion adli almama bkz.
37. srail kaynakl tartmalar iin Z Magazine, Temmuz 1988de yayn
lanan makaleme bkz.
38. srail Hkmetinin Seim Plan, Mays 14, 1989, srail Bykelilii.
39. Thom as Friedman, NYT, Ekim 19, 1989. ABD Dileri Bakanl ya-

265

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

ym, Aralk 6, 1989.


40 Friedman, NYT, Kasm 4; Editoryel, BG, Ekim 6, 1991.
41. Friedman, Yediot Aharonot, Nisan 7; Hotam, Nisan 15, 1988.
42. Kapeliouk, age., s. 21, 29; Beilin age., s. 42-43. Herzogun transferi,
Kol Ha'ir, Kasm 8, Noomi Cohen David, Kol Ha'ir, Kasm 15, 1991.
43. Kapeliouk, age., s. 220, Shabtai Teveth, Ben-Gurion and Palestenian
Arabs, Oxford 1985, s. 187. Benny Morris, Review of Teveth, Jeru sa
lem Post, Ekim II, 1985, Fateful Triangle, s. 161. Weizmann, Yosef
Heller, The Struggle fo r the State, Zionist Diplomacy of the Years, 193648. Kuds, 1985. Jew ish Agency Protocols, Hebrew: Yosef Gorny, Zi
onism and the Arabs, Oxford, 1985, s. 110, Beilin, age.; s. 47.
44. Beilin, age., s. 15, 43.
45. Thom as Friedman, NYT, Mays 19, 17, 1991.
46. Bkz: Towards a New Cold War, Fateful Triangle; Cockbum and Cockbum, Dangerous Liaison.
47 H aaretz'de Haziran 4, 1982de yaynlanan sylei, Fateful Triangle,
s,199a bkz. Peretz ve dierlerinin cokulu rk yaklamlar iin Ne
cessary Illusions; s. 315.
48. Fateful Triangle, s. 464e bkz.
49. Elazar, Jerusalem Post Magazine, Ekim 4, Yediot Aharonot, Kasim
15, 1991.

266

A B D nin d politikasna, dnyann drt bir yannda gerekletirdii


katliamlara, estirdii terre ynelik keskin eletirileriyle tandmz
Chomsky, bu kitabnda lkemizdeki tartmalara da k tutacak bir
konuyu ele alyor: Amerikanvari demokrasinin gerek ve irkin yz.
Bat'nn nc Dnya lkelerine pazarlad demokrasiye ilikin hayli
paradoksal saptamalarda bulunuyor.
Demokrasi ile idare edilen, dolaysyla halkn kendi gelecei ve kaderi
zerinde belirleyici rolnn olduu ileri srlen toplumlarda sermaye
sahiplerinin keyfinin kamamas, medya, halkla ilikiler ve seim endstrisi
sayesinde salanmakta, seimler olaanst vasflar atfedilmi ve yeterince
iirilmi liderler den, yani sembolik figrlerden birinin tercihi olayna
ndirgenmektedir. Tabii ki byle bir demokraside sekinler'n demokratik
atnn kontroln elinden karmas, baka insanlarn da lke ynetiminde
a k tif rol stlenm esi, "d e m o krasi k riz i o larak isim lend irilir.
A B D de yasaklanm olan Chomsky, O rta Amerika'dan O rta ve Uzak
Dou'ya kadar saysz rnekle Am erikanvari demokrasi etrafnda
oluturulan ve lkemizde de geerli olan illzyonlan birer birer deifre
ediyor. Demokrasi: Gerek ve Hayal, demokratikleme tartmalarna
da farkl bir adan bakma imkan verecek ve sizi yeni ufuklara tayacak

You might also like