Professional Documents
Culture Documents
''
noam chomsky
DEMOKRAS
GEREK VE HAYAL
NOAM C H O M S K Y
1928 ylnda Philadelphiada (ABD) dodu.
1955ten itibaren yaynlad almalaryla "retici-dnmsel dilbilgisi denen dilbilim kura
mnn kurucularndan oldu. Chomskynin ilk nce
ABDnin Vietnama ynelik harektna aktif bi
imde kar kmakla beliren muhalif kimlii,
sonraki yllarda Ortadou-Filistin konusunda
ABD-israil ibirlii ve saldrganlna daha sonra
da ABD'nin Latin Amerika politikasna ynelik
olarak yapt eletirilerle iyice belirginleti. Ha
len ABD niversitelerinde ders vermeye devam et
mektedir. Chomskynin eserlerinden bazlar un
lardr. American Power and the New Mandarins
(1969), The Political Economy and Human Rights
(1979), Towards a New Cold War (1982), The Cultu
re of Terrorism (Terrizm Kltr, Pnar Yaynlar,
1991), The Fateful Triangle (1985) (Kader geni,
letiim Yaynlar, 1993), Deterring Democracy
(1991) (Demokrasi; Gerek ve Hayal, Pnar Yaynla
r, 1995)-
pnar yaynlar
stanbul kitap kltr merkezi
byk reitpaa cd. no: 22/16
vezneciler stanbul
tel: (0212) 520 98 90-527 06 77
pnar yaynlar: 88
aratrma, inceleme: 22
sbn 975-352-079-4
ikinci basm: ekim 2001
kapak tasarm: sezer erdoan
uygulama: pnar
dizgi-idzen: pnar
bask: yldzlar matbaaclk
cilt: stanbul ciltevi
www.pinaryayiniari.com
NOAM CHOMSKY
Demokrasi
Gerek ve Hayal
Trkesi
Cevdet C erit
4U
PINAR YAYINLARI
NDEKLER
giri/9
SOUK SAVA GEREK VE FANTEZ / 23
VE SONRASI / 207
VVINSTON CHURCHILL
Giri
GR
GR
GR
GR
GR
20
GR
Dipnotlar
1. O zaman yaplan tartmalar iin Towards a New Cold War (Pantheon,
1982) adl eserime baknz. Ayn konu ile ilgili dier iki almam
unlardr; Turning the Tide (South End, 1985); On Power and Ideology
(South End, 1987), Alnt yaplm ifade M: J . Croiser; S. E Hunting
ton ve J . Watanuki tarafndan hazrlanan rapordadr. Raporun b al
, The Crisis of Democrasy (New York University; 1975).
2. Not (l)in referanslarna ve W illiam A. Schwartz ve Charles Derberin
Nuclear Seduetion (University o f California, 1990) balkl aratrma
sna baknz.
3. Thom as Friedman, Behind Bushs Hard Line, NYT, Austos 22, 1990.
Altnc Blme ve Birinci Blmn beinci ksmna baknz.
4. The Interim Agreement, New Politics, no 3 1976. Towards a New
Cold Warun II ve 8 numaral blmlerine baknz. htiyalar ve
istekler terimlerinin arasndaki farkm anlalmasn kolaylatra
cak muhtelif rnekleri buralarda bulacaksnz:
5. Mary Curtius, US asks allies to help pay for its continued leadership
BG, Eyll 20; David Hale, Kemper Financial Services (Chicago)nun
ba ekonomisti, How to pay for the global policem an , Financial Ti
mes (London), Kasim 21, 1990.
6. William Neikirk, We are the worlds guardian angels, Chicago Tribu
ne ekonomi kesimi, Eyll 9, 1990.
7. AP, Cornell niversitesi Endstri ve ii likileri Okulu tarafndan
hazrlanan bir rapor, Eyll 9, 1990.
8. Bu modellerin ayrntl ve anlalr bir analizi ve kapitalist demokrasi
iindeki yeri iin Josh ua Cohen ve Joel Rogersin On Democrasy
(Penguin, 1982), balkl almasna baknz.
9. Bunlarn arasnda Not (l)d e sz edilenler vardr. Ayrca u kaynakla
ra bkz.: Political Economy of Human Rights (Edward S. Herman ile, 2
cilt) (South End, 1979); Fatefull Triangle (South End, 1983); (Kader
geni, letiim yy., 1st. 1993); Pirates and Emperors (Claremont,
Black Rose, 1986); (mparatorlar ve Korsanlar, Akademi yay., 1st.
1993); Culture of Terrorism (South End, 1987); (ABD Terr: Ter
rizm Kltr, Pnar yay., Mart 1991) Manufacturing Consent (E. S.
Herman ile birlikte) (Pantheon, 1988); Necessary Illusions (South
End, 1989); (Medya Gerei, Tmzamanlar yay., 1st. 1994).
21
Souk Sava:
Gerek ve Fantezi
25
lendirici glerine ve motiflerine ve kinci Dnya Savann bir rn olarak ortaya kan iki kutuplu dnya
nn yaammz zerindeki belli-bal etkilerine yakndan
bakmak istiyoruz. Bunlar incelenmeye deer nemli tari
hi olaylardr. Dou-Bat atmasnn genel tablo ierisin
de yerini nasl bulduu sorusu; bir aratrma meselesidir,
bir artlandrma vastas deildir; niyetimiz, gerek olana
ulamak ise. Souk Sava dnemini anlamak iin olayla
rn anlamak yetmez, bu olaylarn gerisinde yatan faktr
leri de anlamamz gerekir. Olaylarn bir plan dahilinde
dkmn yapmak iimizi kolaylatracaktr. Souk Sa
va dneminin kendisine zg koullarnn izlenen poli
tikalar ne lde etkiledii ve geleneksel kurumsal ta
leplerin hangi derecelerde gnn koullarna uyarland
sorularnn yantlarn bilmek istiyoruz. Bu yantlar
ortaya karabilmemiz ise Souk Savam tipik olaylar
nn ve ardnda yatan faktrlerin varolagelmi standart
uygulamalar ve dnce kalplar ile nasl kyaslanabile
ceini bilmemizi gerektirir: O gne hakim olan ideolojik
yapy ve ileyi tarzn, Souk Savaa ynelik allagel
mi anlay ve gereklerle badama derecelerini de bil
gi daarcmza dahil etmemizde yararlar olacaktr.
Souk Sava dnemine aklmzda farkl sorular olarak
yaklatmzda bize sunulan klasik grntnn var ol
duunu grmekle beraber btnn yalnzca bir para
sndan ibaret olduuna, btnn tamam olmadna a
hit oluruz. Souk Savam tipik olaylarna ve uygulama
larna baknca gerein kendini gstermeye balad g
rlecektir.
Olaya Moskova asndan bakalm: Souk Sava, Na43
tahrip gcnn azaltlmasna, bu tr bir tehdide Sovyetlerden ok kendisinin ak olmasna ramen kar k
mtr. Gerek karadan ve gerekse denizden atlan nkle
er balk tayan fzelerin saysnn azaltlmas teklifleri
ne yanamamtr. ok daha nemli olmak, zere siyas
istikrardan cden korkarcasma korkulmu, elde fener
bela aranmtr. Nkleer sava tehdidini gndeme getire
bilecek meseleler bile srarla kanm, barl zmler
den uzak durulmutur. Ortadouda yaananlar bu syle
diklerimizin en arpc rnekleri arasndadr. Gvenlik
politikalarn gvenlikle ilgili faktrlerin belirleyeceini,
sanan kimseler iin bu srarl hatalar artc olabilir.
Oysa saikler bakadr. Hemen her vakada gvenlik poli
tikasnn, devleti byk lde denetimi altnda bulun
duran zel sektrn glendirilmesi ve yer krede sal
np boy atmasnn salanmas esasna gre belirlendiini
grmekteyiz.23 Dnyann gvenliinin yeterince tehdit
altnda olduuna kamuoyunun inandrlmas, devletin
politikalarn bu tehlikelere gre ve mutlaka ve mutlaka
zel sektrn korunup glendirilmesini salayacak
tarzda tanzim etmesi esas olarak alnmaktadr.
Olaylara bu pencereden bakacak olursak siyas lider
lerin sperglerin atma riskini azaltacak frsatlara
neden srekli olarak srtlarn evirdiklerini, ulusal g
venlii artracak anslar kullanmadklarn daha iyi an
larz. 1952 senesinde bir frsat ortaya kt. Kremlin, iki
Almanyann birletirilmesi ve tarafszlatrlmas tekli
finde bulundu. Ekonomik politikalarla ilgili olarak her
hangi bir koul ne srmyor, temel insan hak ve z
grlkleri ile ilgili her trl garantiyi vermekten ekin50
kadar verilen gizli destekler hep bu cmledendi. i9Bolevik devriminden nceki yllarda da benzeri eylemler de
bulunulmutu. Bu eylemlerin gerekesi olarak gsterilen
cler eit eit idi. Woodrow Wilson, Meksika, Haiti
ve Dominik Cumhuriyetini igal etti. Masum insanlar
katledildi. Etraf harap edildi. Klelik hortlatld. Cari si
yas dzen ykld. Bu lkeler ABDnin eline ve insafna
terk edildi. Gereke olarak da yre halkndan ABDne
gelmesi olas tehditler gsterildi. Daha nceki yllarda
yaplan igal ve mdahale hareketlerinde gereke olarak
ngiltere, spanya ve Bamszlk Deklarasyonundaki ifa
desi ile merhametsiz Kzlderili savalar gsterildi.
Uzun lafn ksas Washingtonun yolu zerine kan
her varlk, asker harektlar iin gereke olarak ileri s
rlmekte, bahane olarak kullanlmaktayd.
Tannm dnrler sulularn kimliklerini tespit
hususunda zorlanmamlardr. Cumhuriyet dneminin
ilk yllarnda Yale Koleji Mdr olan ve puriten ahlk
anlayna pek bal bulunan air-yazar Timothy Dwight,
Pequot yerlilerinin katliamn konu alan bir at yazm
tr. Smrgecilerin bu insanlara yaklamlarnda pek c
mert davrandklarn, dostluklarn kazanmak iin elle
rinden geleni yaptklarn, ne var ki Kanadal dostlar ta
rafndan akl elinen Pequot yerlilerinin iyi szden anla
madklarn, sonunda smrgecileri kadm-kz, oluk-ocuk demeden kklerine kibrit suyu ekmek zorunda b
raktklarn yana-yakla anlatmaktadr. Thomas Jeffer
son, yerli halka iyi davranmak, onlara yardmc olmak
iin ellerinden geleni yaptklarn, ne var ki Ingizlerin il
kesiz ve kendi karlarndan gayrisini gzetmeyen politi
68
73
4. Bolevikler ve Mutediller
Olaylarn hep yle devam edecek sanlan ak 1917 Bol
evik devrimiyle yapsal deiikliklere urad. Daha nce
yaplan mdahalelerde frsatlar deerlendirme, toprak
igali, ticar adan avantajl konuma geme, Avrupal ra
kiplerin iini bozma ve onlarn yerine geme gibi saikler
hkim idi. Oysa kinci Dnya Sava ile birlikte artlar
deiti. Deien artlar beraberinde baka deiiklikleri
de getirdi. Bunlardan biri de mdahalelerin ideolojik er
evesi oldu.
Avrupa zayf dmt, ilk kez Birleik Devletler bir
kresel g olarak ortaya kmaktayd. Gelimelere tek
bana yn verebilecek gteydi. Bolevik devrim, Rus
yann elinde bulundurduu ve ABDninki ile kyaslana
mayacak kadar zayf olan akser gc nedeniyle deil fa
kat kapitalist dzene
meydan okuyan ideolojik yap
s itibariyle ABDnin arayp da bulmakta zaman zaman
zorland kresel dman hizmetine altn bir tepsi ie
risinde sunmaktayd. Bu lekte ve nemde bir tehdidi
deerlendirmemek, skalamak olmazd. Senatr Warren
Harding klca ilk sarlanlardan oldu: Bolevizm bir teh
dittir. Vahi bir hayvandr, katli vaciptir. deyip saldry
balatt.48Edinilmi avantajl durumu, dnyanrn atsn
da kurulmu saltanat tehdit edecek her gcn, son de
rece ciddi olarak gslenmesi kanlmazdr. Cari dze
ni tehdit eden herkes canavarn tohumu, gerek kimlii
ni saklamaya alan komnist veya Bolevizmin zihni
yetini ifal ettii bir salak olarak damgaland. Canavara
ve giderek uzayan kollarna kar tavr koyanlar mute
74
daha bir belirgin tarzda ortaya koyar. Birinci Dnya Savandan sonra igal gerekesi deimi, yeni bir form
kazanm, yeni bir analitik ereveye oturtulmutur. O
zamana kadar ABD, Latin Amerika lkelerinden gzn
kestirdiine mdahale etmek iin Avrupal dmanlarn
dan, zellikle de ngiltere, Fransa veya Almanyadan ge
len gvenliine ynelik tehditleri bahane ederdi.
ABDnin zamanla gcnn daha artmas, Latin Amerika
lkelerinin ise greceli olarak daha gszlemesi sonu
cu bu blgenin ABDnin gvenliine ynelik bir tehdit
oluturduu hikayesine inanan kalmaynca bu kez de
bolevizm tehlikesi ila niyetine kullanlr oldu. Meksika
devrimi ve ekonomik nasyonalizme ynelmi admlar
Washingtonda gzlerin almas, kulaklarn dikilmesi
sonucunu dourdu. Meksika anayasasnn yirmi yedinci
maddesi zellikle doal kaynaklarn ilenip gelitirilme
sinde devlete grev veriyordu ve ekonominin ynetilme
sinde devleti zel sektrn nne koyuyordu. zel ml
kiyetin gerektiinde kamu yarar iin devletletirilmesi
ne olanak tanmaktayd. Hi gecikmeden Meksika anaya
sas ile bolevizm arasnda paralellikler kuruldu. Ameri
kal yatrmclar iin Meksikadaki gelimelerin bir tehdit
oluturduu, benzeri tehditlerin baka lkelerde ve biz
zat ABD topraklarnda ortaya kmas iin zemin hazrla
d ileri srld. Domino etkisinden ska sz edilir ol
du. ABDnin Meksika Bykelisi Henry Fletcher 1918
senesinde Washingtonu uyarp Meksikann amacnn
Monroe Doktrinini hortlatmak, dolaysyla Birleik Dev
letlerin kta zerindeki hakimiyetini azaltmak olduunu
syledi. Daha nce szn ettiimiz gibi Fletcher ksa
84
Bu nedenle kesin zm pek tatsz olabilir. Yerel hk met eliyle yrtlecek olan polis basks sonu alabil
memiz iin zaruri olabilir. Hkmetlerin alaca tedbir
lerin sertlii, sonu lehimize olduu srece bizi ilgilen
dirmez. Yumuak davranan, komnist szmalara ak bu
lunan demokratik hkmetlerden anti-demokratik h
kmetler bizim iin daha iyidir. Bu ac gereklerden ha
berdar olup tavrmz ona gre ayarlamamzda yararlar
vardr.73 Washingtona gre ii liderleri, kylleri orga
nize eden kimseler, yoksullara yardmc olan papazlar,
uzun lafn ksas, ncelikleri ABDnin ncelikleri ile a
kmayan herkes komnisttir.
Doru ncelikler ok Gizli planlama dokmanlarn
da zikredilmitir.74 ABDnin karlarna ynelik tehditler
birinci derecede milliyeti rejimlerden kaynaklanmak
tadr. Bu tr rejimler fukara halk kitlelerinin durumu
nun hzla dzeltilmesi ve ekonominin eitlilendirilmesi yolunda kamuoyundan gelen youn basklarn al
tndadrlar. Bylesi bir eilim ise yalnzca bizim kaynak
larmz koruma arzumuzla elimekle kalmaz; zel giri
imciler iin olumlu bir hava yaratma, kazanlarnn ma
kul bir ksmn lkelerine transfer etmelerini garanti et
me irademize de ters der. Kennedy ynetimi ABDnin
Latin Amerikadaki karlarnn bir ksmnn asker (Pa
nama Kanal, stratejik hammaddeler, v.s.), bir ksmnn
ise ktisad olduunu, blgedeki ABDli iadamlarnn ya
trmlarnn tutarnn 9 milyar dolar getiini ve ticar
ilikilerin pek canl bulunduunu vurgulamtr. Ameri
kann yatrmlarn ve ticaretini milliyeti ynetimler
tehdit etmektedir. Bamsz bir yol izlemeyi amalayan
97
Dipnotlar
125
126
1987).
19. Ekonomi tarihileri devlet mdahalesinin gelimeyi geciktirici bir rol
oynad grndedirler. Oysa ABD, Almanya, Japonya, ngiltere gi
bi gelimi lkeler ekonomilerine devletlerinin yapt m dahaleler
den nemli faydalar temin etmilerdir. Kta Avrupasnda devletin
ekonominin gelimesine vurduu gem ile ilgili olarak u kaynaa
bkz: Alexander Gerschenkron, Economic Backwardness in Historical
Perspective (Harvard, 1962). Japonyann sava sonras dnemde kay
dettii gelimeler iin bkz: Chalmers Johnson, MT and Japanese Mi
racle (Stanford, 1982). Kore ile ilgili u kaynaa bkz: Alice Amsden,
Asias Next Giant, South Korea and Industrialization, (Oxford Univer
sity Press, 1989); genel bir deerlendirme iin u kaynaa bkz: A m s
den, East Asias Challenge-to standart Economics, American Pros
pect, Yaz, 1990. Ayrca Showa: the Japon of Hirothito, Daedalus,
Yaz; 1990a, zellikle Joh n Dower ve Chalmers John son un alm a
larna baknz. Ekonom inin akl ve devletin rol ile ilgili aldanmalar-aldatmalar iin u kaynaa bkz: Tariq Banuri, No Panacea: The
limits of Economic Liberalization (Oxford University Press) (Blm 7,
ksm 7ye bkz.) Devlet gdm l ekonom ik gelimeler ve sosyal har
camalar iin u kaynaa bkz: Anthony Winson, Coffe and Modem
Costa Rican Democracy (St Martins Press, 1989). Bir baka kaynak:
Frederic Clairmonte, Economic Liberalizm and Underdevelopment
(Asia Publishing House, London-Bombay 1960). 1930lu yllarda
gndemde olan Faizm gdm l ekonomiler ve baz kltrel ve ku
rumsal faktrleri iin u kaynaa bkz: Robert Brady, Business as a
System of Power (Colom bia 1943). Braknz yapsnlar, braknz ge
sinler felsefesinden kopuun hikayesi iin: Karl Polanyi, The Great
Transformation (Beacon Press, 1957).
20. Tartma ve referans iin: Necessary Illusions, sh. 29 ve Ek 11, blm
2. Ayrca: Crozier, Huntigton ve Watanuki, The Crisis of Democracy.
21. Strategies of Confinemet (Oxford University Press; 1982), s. 356-7.
Kennan, National War Collegeda yapt konumalardan alntlar
yapmaktadr.
22. Frank Costigliola, Thom as Paterson, (editr), Kennedy's Quest For
Victory, Oxford University Press, 1989.
23. Tartma iin: Turning the Tide, Blm 4; On Power and Ideology, Lec
ture 4; Schwartz ve Derber, Nuclear Seduction. zellikle Ortadou
iin: Towards a New Cold Wat; Fateful Triangle, Necessary Illusions.
Kantlar iin: Raymond L. Garthoff, Estimating Soviet Militaiy Force
Levels, International Security 14:4; Spring 1990. Garthoff, delil top
lama iinde Sovyetlerden ok ABDnin ve mttefiklerinin glk
127
128
129
57.
58.
59.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
130
in 1
133
Ev cephesi
EV CEPHES
EV CEPHES
EV CEPHES
EV CEPHES
EV CEPHES
EV CEPHES
tiimiz kiilerin putlatrlmas, hakknda vgler dzlmesidir. Reagan zerine dzlen hikayeler iktidara gel
dii ilk gnden itibaren medya araclyla pazarland ve
bunlarn tamamnn gerek d olduu kantland. Po
plaritesi belirli bir bant ierisinde kald; ne te birin
altna dt, ne te ikinin stne kt. Ekonomiye ba
k as nedeniyle ne Kennedynin ve ne de Eisenhowerin poplaritesine hi ulaamad. George Bush, cum
hurbakanlna adayln koymu politikaclar ierisin
de poplaritesi en dk olan kimseydi. Seim sonras
durum deiti. hafta ierisinde poplaritesini %76ya
ykseltti. Bu seviyeyi Reagan hi yakalayamamt.11 k
tidarnn on sekizinci haftasndaki poplaritesi, Reaganm kaydettii en yksek puann stndeydi.
Reaganm bu kadar abuk unutulmas, kendisine ve
rilmi olan roln ne olduunu bilenler iin hi de ar
tc deildi. Reagan dneminde demokrasinin olabildi
ince askya alnm olmasna ramen halkn kontrol
zaman zaman elden karld, iktidarn gcnn keyfini
srdrebilmesinde nice tatszlklar ortaya kt.
Reagan ynetimi bu problemleri ikili bir strateji ile
karlad. nce Halk Diplomasisi Dairesi kuruldu. Bu bi
rim, Amerikan tarihinin ahit olduu en mkemmel kurumlardan bir tanesi. Organizasyonu itibar ile gerekten
mkemmel olan bu birim niyeti itibariyle hi de yle de
ildi. Amalarndan biri Sandinistalar cin tutmutan be
ter etmek, bir bakas ise Orta Amerikann terrist dev
letlerine verilen destei organize etmekti. Halkn gr
lerinin, dncelerinin devlet eliyle biimlendirilmesi
ABD yasalarna aykrdr. Yasalara aykr olan bu eylem
148
EV CEPHES
EV CEPHES
EV CEPHES
EV CEPHES
EV CEPHES
EV CEPHES
EV CEPHES
EV CEPHES
163
164
EV CEPHES
Dipnotlar
166
EV CEPHES
167
168
Endstrilemi Toplumda
Demokrasi
179
Dipnotlar
202
203
204
205
Ve Sonras
VE SONRASI
kurtardna inandrldmz liderlerimize tapndnlmamzdr. Dmanlar yerel olabilir (Siyah katiller, saygsz
kadnlar, geleneklerimizin altn oyan asiler...) Haric
dmanlar ise baz tabi avantajlara sahiptirler. Rusya bu
yolda uzun yllar baaryla hizmet vermitir: Korkutucu
olma zelliklerini yitirmeleri, yeni eytanlarn ve yeni
taktiklerin aranp bulunmasn zaruri klmtr. Standart
bahanenin ruhunu teslim etmesinden sonra evdekileri
korkutmak iin Kaddafinin uluslararas terristleri, Sandinistalarm Teksasa yrme hazrlklar yapt hikaye
si, Grenadamn ticaret filolarna saldrmaya niyetlendii
senaryosu, Noriegamn emrinde alan eroin tacirlerinin
ABD genliini zehirleyerek geleceini karartt yolun
da yaylan hayal haberler, fkesinden deliye dnd
ileri srlen Araplar ve en son olarak Badat Canavar
Saddam Hseyin malzeme olarak kullanld. Dne kadar
sadk bir dost olan Saddam Hseyin, 2 Austos 1990 ta
rihinde Kuveyti igal edip Washingtonun ayana bas
ma hatasn ileyince bir numaral dman olup km
t.
Senaryonun uygulanabilmesi iin korku duygusu ka
dar hu duygusuna da gereksinim vardr. Bu duygunun
oluturulabilmesi, harite zaferler kazanmakla olasdr.
Bizim asil liderlerimiz dman tam eikte karlamal,
barbarlar bozguna uratmal, bar ve refah ierisinde
hayatmz srdrmemizi mmkn klabilmelidir. Bar
ve adalet temelleri zerine ina olunacak olan Yeni Dn
ya Dzenine doru uygun adm yrnebilmelidir. Bakammz, Grenadadan gelen tehdidi savuturduktan son
ra yapt gibi baaryla gnlnce iinmelidir. Oysa ha
209
210
VE SONRASI
212
VE SONRASI
VE SONRASI
VE SONRASI
VE SONRASI
VE SONRASI
VE SONRASI
VE SONRASI
VE SONRASI
DEMOKRAS
g e r e k v e hayal
VB SONRASI
VE SONRASI
VE SONRASI
VE SONRASI
VE SONRASI
VH SONRASI
VE SONRASI
VE SONRASI
VE SONRASI
VE SONRASI
VE SONRASI
VE SONRASI
VE SONRASI
VE SONRASI
VE SONRASI
VE SONRASI
VE SONRASI
VE SONRASI
D ipnotlar
264
VE SONRASI
265
266