Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Dergisi

54, 2 (2014), 155-166

ARK DNYA GRNE GRE KUTSAL SAYILARIN

OLUUMU
Metin ZARSLAN*
Mukhdn SALKYNBAEV**
Rauan DOSSYMBEKOVA***
z
Bu almada Kazaka ve incedeki numeroloji, ark milletlerinin say
kltrnn oluum tarihi hakknda bilgi verilmitir. Kazaka ve incedeki 1, 3, 7, 9
saylarnn oluumuna, zelliklerine, kutsallna, bilisel sfatna halklar arasndaki
genel dou dncesine uygun ortak eler zerinde durulmutur. Saylar da
asrlardr komu olarak yaayan ve kltrel ilikileri bulunan iki milletin dnya
grnde, felsefesinde, kltrnde bu trden ortaklklarn tabii delili olarak
grmek mmkndr.
Anahtar Kelimeler: Numeroloji Kazaka, ince, Say, nan, Dnya Gr,
Kltrel Ortaklk.

Abstract
The Formation of Sacred Numbers According to Eastern Worldview
This study gives information about the Kazak and Chinese numerology, and the
history of numeric system in Eastern cultures. The focus of the study is on the
development of the numbers 1,3,7,9 in Kazak and Chinese numeric system, their
characteristics, spiritual connotations and cognitive nature, as well as their common
features in compliance with the general Eastern thought. It is possible to view the
similar characteristics of these numbers as evidence for the partnership between
these two century-long neighbouring countries in terms of their worldview,
philosophy, culture.

Keywords: Numerology, Kazak language, Chinese, numeric system,

religion, worldview, cultural partnership .
Gizemli srlarn, bilinmeyen dnyalarn oluumunu aratrrsak, bu
gizemlerin muhtevasn, anlamn, tarihini ve bilisel zelliini yeterince
*

Prof. Dr. Hacettepe niversitesi, Edebiyat Fakltesi retim yesi Trkiye

Do. Dr. El-Farabi niversitesi, Dou Aratrmalar Fakltesi retim yesi Kazakistan
***
El-Farabi niversitesi, 2. Snf Doktora rencisi Kazakistan
**

156

Metin ZARSLAN, Mukhdn SALKYNBAEV, Rauan DOSSYMBEKOVA

anlayamadmz malumdur. Aratrdmz konunun temel amacna

ulamak iin konuyla ilgili olarak ilk dnrlerin grlerine, onlarn dnya
anlaylarna ve oluturduklar akmlara bakmamz ve btn bunlarn kutsal
saylarn olumasndaki etkisinden sze balamamz gerekir. nk her
halkn dnya grn o halkn ilk dnrlerinin oluturmu olduu
akmlara bakarak anlayabiliriz.
Kazakadaki kiye kelimesinin anlamna bakacak olursak bu
kelimenin halk mimarlarnn fikri, dncelerinin bir rn olduunu
grrz. lk insanlarn inanlarnda, kendilerini yaratan ve her eyin bir
sahibi olan kutsal bir varln bulunduu grlmektedir. Onlara gre gzle
grlmeyen bu kutsal varlk(lar)n olaanst gleri ve sihirleri vardr.
Hayattaki oluumlar bu kutsallk vastasyla birbirine etki etmektedir. Onlar
tabiatn srlarn anlayamadklar iin tabiattaki deiikliklere korkuyla
bakm, bunlarn tamamnn gizemli bir varln gcyle gerekletiini
dnmlerdir. Bu yzden de ilk insanlar da tabiatn gcne, dolaysyla
tabiata tapma anlay hkim olmutur. Toplumlarn ilk oluumlarn
aratran bilim adamlarndan, Y. Semenov, [1, 248], V. Lyubin [2, 40], Y.
Roginskiy [3, 173], N. Biurinin [4, 49] almalarna baktmzda; ta
devrinin dnrlerinin, toplumu ekillendirerek, bireyleri bir araya getirip
birlikte yaamalarn saladklar grlmektedir. Bununla birlikte onlarn
etkisiyle toplumdaki bireylerin birbiriyle olan ilikilerinde, bir yaratcya
olan inancn, iyilik ve ktlk gibi inanlarn da zamanla ekillendii
bilinmektedir.
Kutsal ve kutsallk kavramlar avclkla uraan avclarn zihninde de
yer etmektedir. Onlar her bir eyin oluumunda bir sebep olduunu
dnmlerdir. Kutsalnn gcyle kendi hayatlarn, geimlerini idame
ettirmek istedikleri gzkmektedir. Bu insanlarn inanna gre; meyve
veren aalara ya da kendilerine faydal olan hayvanlara iyi niyetle yaklap
korunmas, sayg gsterilmesi, Kutsaln rzasn kazanmak ve akabinde de
Kutsaln bereketini kazanmak temel gayeleriydi. Avclar ava ktklarnda
kendileriyle beraber kutsal sz/dualar bilen din adamlarn yanlarnda
gtrrlerdi. Bunu nedeni ise kt glerden korunmaktr.
lk a insanlar gne ve ay da kutsal olarak grmler, Gne ve ayn
dnyaya hkmettiine inanmlardr. Bu nedenle zellikle avclkla geinen
toplumlarda Ay ve Gnein gcn kendilerine ekmek ve onlarn avlarnda
g/yardm vermesini isteyerek, ay ve gne iin kurbanlar ve adaklar
adamlardr.
Gne ve ayn yannda ilk a insanlar yeryzne de tapmlardr.
Yerin kendilerinin, gkyznn ise doast glerin mekn olarak

ark Dnya Grne Gre Kutsal Saylarn Oluumu

157

dnmlerdir. Onlara gre gkteki gne, ay ve yldzlar yerdeki hayat,

insanlarn hareketlerini gzlemlemektedirler. Bu tr inanlarn ilk a
insanlarnn folklorunun olumasnda etkili olduu ilim dnyasnca
bilinmektedir. [4, 10]. Demek ki tabiatn ya da yaratc g sahiplerine ithaf
edilen riteller ve ithaflar dualar oluturmu,
doast glerin
cezalandrmalarndan da bu ekilde korunmaya almlardr. Bu inana
sahip olanlar, farkl inanta ya da inansz olanlarn da bundan zarar
greceklerine inanmlardr.
Saylara yklenen kutsalln olumasnda bir dier unsur ise inan
sistemleri yani dinlerdir. Budizm, Zerdtlk, Manihaizm, Hristiyanlk ve
slam dini misyonerler vastasyla Orta Asyada yaylan balca dinlerdir.
Hintlilerde Veda, Zerdtlerde Avesta, Musevilerde Tevrat, Hristiyanlarda
ncil ve Mslmanlarda Kuran gibi kutsal kitaplar vardr. Bu kitaplarda
Yaratc g hakknda, onun elileri hakknda kssalar, br dnyadaki
hayat, cennet cehennem, melekler ve eytanlar hakknda hikyeler,
Yaratcnn dnyay, yeri, insan, hayvanlar ve bitkileri nasl yaratt
anlatlmaktadr. Bu kitaplara gre insan toprak ve sudan, cin hava ve ateten
yaratlmtr. nsanolunun dnyann yaradl ile ilgili srlar, hayal rn
masallar, inanlar ve buna benzer deerleri manev kltrn bir miras
olarak brakt bilinmektedir. Manev kltrn direinin din olduunu
dnrsek, dinin temelinde de dnya gr vardr. Manevi kltr ise her
halkn dnya grne gre farkllklar gstererek geliir.
nsanlar geliirken kendi dncelerini iaretle, hareketle anlatmaya
balayp eitli sesleri oluturarak heceleri zamanla da szckleri meydana
getirmilerdir. Zamanla insanlarn hayatlar gletike, karmaklatka
insanlarn dnceleri de deimeye balad. Birbiriyle etkileime girip
eitli eyalar isimlendirmeye balad. Bunun sonucunda insanlarn
dncesinde say sistemi olutu. Bylece saylarn ilk iaretleri olutu
diyebiliriz. Mesela 1 saysnn ilk anlam gnmzdeki kullanlndaki gibi
1 deil, bir el, sa el anlamlarna gelmektedir. 2 saysnn anlam ki
kol, ki gz, Kuun iki kanad, Tekenin iki boynuzu gibi [7, 110].
Buna bakarak insanlar saylar kendilerinin bildii eylere gre kabul edip,
parmakla saymay karmtr. Birinci bir elin be parma ondan sonra da
iki elin on parmayla saymaya balamtr. On says yetimeyince ayak
parmaklarn buna dhil etmilerdir. Bylece 20 saysna ulamlardr.
Saylarn eski devirlerde nasl adlandrldn eitli halklarn dillerinde
muhafaza edilen eski kelimelerden renebiliriz. Mesela incedeki ki
kelimesi pu, ar ki kulak, ki di anlamnda, Hintedeki ki says
Gz kelimesiyle anlatlmaktadr. [8, 115].

158

Metin ZARSLAN, Mukhdn SALKYNBAEV, Rauan DOSSYMBEKOVA

Saylar aratran bu ilme numaroloji diyoruz. Numaroloji son

zamanlarda nem kazanmaya baland. Eski Hint, Babil, Msr halklar
saynn gizli srrn bilen daha dorusu numarolojiyi ok iyi bilmekteydiler.
Baz ilm bilgilere baktmzda saynn kendine has bir dili, ekillenmi bir
kural vardr. lk kitaplarda her bir harf sayyla verilmitir. Kelimelerin ilk
olarak saylarla yazld sylenmektedir. Zaman deitike saylarn
anlamlar ekillenmitir. Saylarn bilisel zellikleri kuaktan kuaa
aktarlarak miras haline dnmtr.
Kazaklarda ve baka halklarda say kltryle alakal masallar, halk
inanlar olduka fazladr. Kutsal saylar halklarn ruh dnyasnn ierisinde
kutsal bir yere sahiptir. Bu saylarn banda 3, 7, 9 ve 40 saylar
gelmektedir. nsanolunun yaralatndan gnmze kadar bu saylar birok
evrim geirmiler ve geirmeye de devam etmektedirler.
Kazak edebiyatna yansyan kutsal saylar zelliklerine gre ikiye
ayrabiliriz. Birincisi eskiden beri var olan Kazaklara has olan saylar,
ikincisi ise eitli tarih olaylarn tesiriyle oluan ve gelien, birok halkn
ortak mal olan yabanc kaynakl saylardr. Ortak kaynakl saylar da,
dardan alnan ve ayn dili konutuu halde farkl corafyalarda farkl
ekillerde yaayan toplumlar arasndaki kltrel deiim sonucu alnan
saylar olmak zere ikiye ayrabiliriz. Bu tasnifin ierisine in, Hint, Arap,
Fars, Yunan, Roma, Afrika halklarnn dnya grlerini de alabiliriz. nk
bilim dnyasndaki varsaymlara gre Trk Kaanlna (Gktrk Devleti)
giren halklarn ekseriyeti Sakalar ile Hunlardan meydana gelmitir. M 4.
yzyln bandan MS 4. Yzyln ilk yarsna kadar Hunlar etkileyici byk
bir devlet kurmulardr. Hunlar kurmu olduklar bu devletle drt asrdan
fazla in devletiyle savam ve sonunda M 109 ylnda Han(in
hanedan) mparatorluunu kendine balamtr [5, 6]. Bununla beraber
Kpaklar; douda Altaylardan, batda da Macaristana kadar olan bir
blgeyi vatan edinmilerdir. Msr, Hindistan gibi uzak diyarlarn yan sra
in, Kafkas halklaryla da ok sk ilikiler kurmulardr. [6, 208]. Buradan
da anlalyor ki, komu halklar arasndaki kltrel, siyas ve ekonomik
ilikilerin edeb dili etkilemesi, bunun sonucunda da ortak motiflerin ortaya
kmas kanlmazdr. Peri, dev, kocakar, yedi bal ejderha gibi
kahramanlar bir tek Kazaklarda deil, Eski Hint, Yunan, Arap ve Farslarn
halk edebiyatlarnda da yer almaktadr.
rnein Yedi saysna bakacak olursak bu saynn birok halkn
edebiyatnda kutsal bir say olarak yer aldn grrz. Dou halklarnn
hikyelerinde yedi bal canavarlar, yedi bal ejderhalar, uzak seferlere
ktnda yedi gn yedi gece sren seyahatler, yedi kat gkyz, yedi kat
yerin alt gibi ifadelerin olduunu bilmekteyiz. Bu kavramlarn getii

ark Dnya Grne Gre Kutsal Saylarn Oluumu

159

eserlerde bakahramann veya kahramanlarn yedi ehri almas, yedi glden

gemesi, yedi beli amas gibi motifler ise Kazaklarda da inlilerde olduka
sk grlmektedir. Birok halk Yedi saysn ataszlerine de yansmtr.
Bengalce Yedi defa vurup sinek ldrdm, Grcce Yedi defa bakp bir
kez kl salla ya da nsann kendi kendine yapt ktl yedi eytan
yapamaz, Farsa Yedi divane bir dee sd, iki ihtiyar bir halka sp
oturamad, Japonca nsan tanmak istersen onu yedi defa sna, ince si
ba huo: Yedi defa lp sekiz defa canl kalmak gibi eitli rnekler
grnrken, Kazaklarda da Yedi atasn bilmeyen kksz, Yerde yedi
tavan bulmu gibi, bu ataszlerinden sadece birkadr.
Kutsal saylar, Kazak halk masallarnda, epik iirlerde olduka sk bir
ekilde kullanlmaktadr. Kazak destanlar, boy sisteminin yerine feodal
ataerkil toplum biiminin gelmesiyle, siyasi sosyal deiimlerle birlikte
eitli tarih deiimleri yaamtr. Toplumun gelimesi iin eitli
aamalarda insanolunun dnya gryle ilgili kutsal dnceler, gl
imgeler, gerek hayatta yaanm olaan st hadiseler destanlarda
anlatlmtr. Eski destanlar, halkn; inann, rfn, detini, eski mitlerini,
mitolojisini, bandan geirdii hadiselerini, siyasi sosyal durumlarn
yanstmaktadr. Bu dncelerin izlerini eski devirlerden bize ulaan
piktografilerle petrogliflerden grebiliyoruz. Eski eyalarn tarihini
aratrrsak, Kazak halknn da asrlk felsefesini, tefekkrn hayat
tecrbesini, tabiat hakkndaki dncelerini zebiliriz. Kazak halknn
yaradl srrn, tlsml dnyasn tanmak, renmek istersek; bu dnyann,
Kazaklarn rf detlerinde muhafaza edildiini grrz.
rnein, Kazaklarn rf detlerine gre yeni gelen gelini nce
kaynbabasnn evine gtrrler. Kara adrn eiinden sa ayayla
girdikten sonra gelin dizlerini bkp kez eilip selam verir. kez
eilme eski devirlerdeki gibi gkyznn sahibi gnee, lemin sahibi yere,
yer alt dnyasnn sahiplerine, br dnyadaki atalar ruhuna hrmet etmenin
bir gerei olarak meydana kt dnlmektedir. Bu inan damat gelirken
de yaplmaktadr. Damat atalar ruhuna, atee ve yaa ithaf ederek kez
eilip tazim eder. Kydeki ulu nineler ona atee ya dktrr. Ulu nineler;
damat lap diye yere dtkten sonra atein stne defa avucunu tutup
ilkini damadn alnnn ortasna ikincisini gvdesine sonuncusunu yani
ncsn ise damadn koluna ve ayana dedirerek bu ayini tamamlarlar.
Ninelerin, damadn alnnn ortasna avularn dedirmeleri; damadn
gnee, gvdesine dedirmeleri yere, ayana dedirmeleri yer alt
dnyasnn ruhlarna hrmet etmesi anlamna gelmektedir. Bu atalarmzn
eski inanlarnn gnmze yansmasdr. Bununla alakal saysyla

160

Metin ZARSLAN, Mukhdn SALKYNBAEV, Rauan DOSSYMBEKOVA

alakal oluan inanlar ve rf detler sadece Kazaklarda deil baka

halklarda da vardr.
Tek bir Tanrya tapnan Kazaklar tabiatn srlarn aratrmtr. Uzun
aratrmalarn neticesinde baka halklar gibi kendilerini kuatan inanlar
hakknda kendi dnya grlerini oluturmulardr. Kazaklar birok eyi
sahip olduklar evcil hayvanlarn zelliklerine bakarak renmitir. Geimini
hayvanclkla salam, bir yl e, yediye, dokuza ve on ikiye blmtr.
Bir yl drde blp gstermi ve buna trt toksan demitir. lk toksana
Jas toksan demitir ki buna bahar aylar girmektedir. Gz aylarna Terme
toksan, k aylarna Ks toksan demi, yln drt mevsiminde hayvanlarn
yaylmasnn zelliklerini hatrlayp, yazn yaylaya, kn klaa, baharda
(kkteve) meraya, gzde gzlemeye gmtr. Dnyay drde blen
atalarmz insann da hayatn drde blmtr.
Gk Tanr inancndan sonra slamiyeti benimseyen Kazaklarda 1, 3, 4,
7 saylarnn ayr bir neme sahip olduunu grmekteyiz. slam dinine gre
yaratan Allah birdir. Bu yzden Bir saysn Mslmanlar Allahn ad
olarak dnmektedirler. Dinin direi olan ehirler Mekke, Medine ve
Kudstr. Bu yzden 3 saysnn zel bir anlam olsa gerek. Allah 6
gnde dnyay yaratt ve 7. gnde isim verdi. 7 gn, 3 dinin direi, 4 melek,
4 halife, 4 mezhep, 4 kitabn da sfatlar hepsi kendine hastr. Hz. Alinin
yedi zel sfat vardr. Tasavvufta eriat, marifet, tarikat, hakikat gibi drt
yol vardr. Yer ve gk yedi kattan olumaktadr. Bir haftada 7 gn vardr.
Aydnlk yer bir saniyede 7 defa dnmektedir. Gneten kan ak ulelerin
nlar da yedidir. nsanolundan baka btn canllarn vcuduyla ba
arasndaki boyun omurgalar boumlar da yedidir. Kuran- Kerim 7 ayetle
balamaktadr ve 7. asrda nzil olmutur.
Kazaklarn halk edebiyatnda, yazl edebiyatnda rflerinde, detlerinde
ve dnya grlerinde 7 saysna olduka sk rastlanmaktadr. Yedi
saysnn bu kadar sk kullanlyor olmasnn iki sebebi vardr. Birincisi
komu ve uzaktaki halklardan alnan inanlar, ikincisi inan sistemlerinden
(Gk Tanr, amanizm gibi) miras kalan atalarmzn inanlardr.
Kazaklarn tarih sahnesine kmasndan nce de Fars ve Saka boylar
ile siyasi ve kltrel ilikilerinin olduu tarihi belgeler araclyla
bilinmektedir. Bu ilikilerin neticesinde ran Zerdtl Kazak topraklarna
VI-VII. asrlarda Sodlar tarafndan getirilmitir. in kaynaklarna gre M
2. yzylda Kazakistann gneyinde Budizm dininin Kangl boyunun iinde
yaylmtr. Bununla birlikte ise 7 saysnn komu in medeniyetinin
etkisiyle daha da glendii ve yaygnlat gr yaygndr. 7 saysnn
zellii ve kutsallyla ilgili aratrma yapan inli Van ki u sonuca

ark Dnya Grne Gre Kutsal Saylarn Oluumu

161

varmtr: Sanskrit, in ve Tangut dilindeki Buda dininin kitaplarn Uygur

diline tercme edilirken, Hint medeniyetinin yedi gizemli zellii de dhil
edilmitir. Ksacas, Farslarn Zerdtlk dini, Hintlilerin Buda dini ve
Mslmanlarn slam dini Dou Trkistandaki Trk dilleri konuan
halklara dalm, sihirli yedi says da yoktan var edilmitir. Bylece Trk
dilleri konuan halklarn kltrnde bu suni kutsallk yer edinmitir. [9, 53].
rnek verdiimiz tarihi kaynaklara bakarsak 7 saysna kutsallk
verilmesinin sadece bir halkla alakal olmadn birok halkn
etkileiminden meydana geldiini gryoruz. Bu yzden dnyann drt bir
tarafna yaylm halklarn kltrnde ortak dnya grlerinde ortak
dncelerin olmasn doal bir oluum olarak grmek gerekmektedir.
Kazaklarn ve inlilerin dnya grnde ortak yer bulan 7 saysyla
ilgili u rneklere bakabiliriz:rnein bebek dnyaya geldikten sonraki
yedinci gn bebein dnyaya geliinin kutlanmas ve beik toyunun
yaplmasn eski bir gelenektir. Bununla alakal olarak Beikteki bebek deri
deitirecek, gibi bir inan da vardr. Bu toyda bebein beiine yedi trl
eya konulmas da bu etkileimin bir sonucudur. Bununla beraber bebek yedi
aylk olduktan sonra annesi oluna yava yava st, piirilmi et gibi
yemekler vermeye balar. Kazak rf ve detlerine gre her ocuk genellikle
7 yanda bazen 5 veya 9 yanda snnet ettirilmektedir. Kazaklarda
ylda kan deiir yedi ylda vcut deiir, sz vardr. Bu szn arkasnda
ise ocuun yedi yana girmesiyle beraber; aklnn, zihninin, mizacnn
biyolojik olarak yava yava ekillenmesi gerei vardr. Bu durum bir hayat
tecrbesinin rneidir. Bu hayat tecrbesi vastasyla Yedi ya bym
ya diye de baka bir sylemin olutuunu grmekteyiz. Son zamanlardaki
aratrmalara baktmzda yedi yana kadar ana dilinde konuan ocuk ana
dilini hibir zaman unutmazm. Yedi yana gelene kadar yerden dayak
yersin, diyerek ocuun yedi yana gelene kadar yere de kalka
byyeceini, yaramazlk yapacan normal bir durum olarak kabul
etmilerdir. Bununla birlikte Yedi atasn bilmeyen kksz, denmesi ve
ocuun yedi yana gelene kadar yedi atasnn isimlerinin ocuun kulana
sylenmesi de bouna deildir.
Yedi saysnn farkl kullanmlarn dier halklarda da grmekteyiz.
rnein Fars kkenli dilleri konuan halklarda da 7 saysyla ilgili Nevruz
geleneklerine rastlanmaktadr. Bu halklar, nevruz kutlamalarnda yere byk
ateler yakp, atee ya koyup, yere yeni ekilmi yedi taneye(tahl
tohumuna) bakarak ekinin nasl olacan tahmin etmeye alrlard.
Araplarn istilasna kadar ran halk Nevruz gn gnein ba harfiyle
balayan yedi gda/eyay sofraya koyarlard.

162

Metin ZARSLAN, Mukhdn SALKYNBAEV, Rauan DOSSYMBEKOVA

Ayrca eski Trk boylarnda Nevruz Bayram yedi gn olarak

kutlamaktayd. Nevruz ve yeni yl bayramlarnda yaplan eitli merasimler
Kazaklarda da vardr. Kazaklar alt gn sadaka verdikten sonra, yedinci gn
camb (At stnde oynanan Kazak milli oyunu) oyununu oynamaktadrlar.
Bu gzel gnde yedi eit Nevruz a piirilip sofraya yedi eit yemek
koyma deti gnmze kadar muhafaza edilmitir.
Yukarda belirtmi olduumuz rneklerin yan sra Kazaklarda ska
kullanlan ve balca yedi saysna yklenen imgelerin banda unlar
gelmektedir;
Yedi ata: kan, nesil. Merkez gkyznn ve yeryznn sahibi.
Yedi haydut (byk ay yldz): Tanr scaklk ve aydnln kayna.
Yedi elpek (boum): (kt d grldnde komulara datlmak
zere yada kzartlan bir hamur yemei) g veren yemek.
Yedi gn: zaman. Tanrnn insana verdii mr.
Yedi kat yer: insann mr srd yer.
Yedi hazine: Tanrnn kuluna verdii deer.
Yedi yarg: nsan mrne yn veren balca yedi yasa.
Kutsal saylarn arasna 9 saysn da alabiliriz. Bu saynn kkeniyle
ilgili eitli eserlerde baz fikirler dile getirilmitir. Bunlarn bazlar;
Araplar dokuz saysn kutsal saymlardr, bu yzden bu kutsallk
Kazaklara slamiyet geldikten sonra girmitir, denilmektedir.[10, 25].
Tarihi Kurbanali Halid: Hanlk dokuz nesle blndnde, on
drdnc nesle geldiinde han ilan edilmek iin dokuz yldz ile dokuz atay
gemek art olduunu sylemektedir. Demek ki kim padiah olursa dokuz
atay dikkate almakta dokuz atasnn mutlaka devleti ynetmesi
gerekmektedir. [11, 242].
kinci kaynaa baktmzda Kazaklarn arasnda dokuz saysnn
yaygnlamasnda Araplarn tesiri olduunu iddia eden gr dayanaksz
bir gr olarak kabul etmekteyiz. Dokuz saysnn hanlkla ve Eski Trk
halklarnn devlet ynetme sistemiyle ilgili olduunu dnyoruz. Bununla
ilgili Rus tarihi N. Y. Biurin Tan slalesinin yllklarna dayanarak
skitler ehzadeleri han yaparken onu ak keeye oturtup, gnein durumuna
gre yurdu dokuz kere dolatrrlarm. Her dolamada halkn ona tazim
ettii detinin olduunu sylemektedir [4, 229]. Buna gre halkn
koruyucusu sadece han deildir, dokuz tane danman aksakaldr.

ark Dnya Grne Gre Kutsal Saylarn Oluumu

163

Kazaklarda dokuz saysn kutsal sayma ve yce grme yerlemitir.

rnein tarihinin olduka eski olduunu bildiimiz u efsanede dokuz
saysna rastlamaktayz:ok eski zamanlarda yiidin izmesiyle sudan
getii bir zamanda, dokuz farkl milletin tarihini ezbere bilen bir ihtiyar
koca mr srermi, diyerek balayan Altn dombra isimli halk
efsanesinde krk atadan oluan, ok boylu halk toz taraw diyerek
isimlendirip o halkn bandan geirdii tarihi olaylar dokuz blme
sdrmtr. Bu efsanede ihtiyar ozan btn halk bana toplayp:
Hey yrenler, imdi benim gsmde dokuz tarawn eceresi var. O
halkn tarihiyle dolu ecereyi ite dombra ile sizlere anlataym. htiyarlk
geldi dnyadan gideceim bir zamanda bu ecereyi kime miras brakaym
diye kayglanyorum. Sizleri de bunun iin topladm. Bunun iin bir neticeye
varn demi. Krk lp bir bien halk layk insan bulamam Toz
taraw halknn tarihini dombrann gvdesine koymak gerek demi. Bylece
halkn eceresiyle dolu hazine zenginlik ondan kmasn diyerek de Toz
tarawn nian olarak dombraya dokuz boum, ozann hrmetine de
barsak takmlar. [12, 97].
Bu efsaneye bakarsak dokuz saysnn halk dncesinde ok eski
zamanlardan var olduunu ve bu sayy belli bir eyi lmek iin
kullandn gryoruz. Bunun bir delili olarak halkmzn dokuz vermek
detini1 syleyebiliriz. yiri (bykba srs) ile dokuz, diyen
Kazaklarda 9 saysn anlam ve mazmun olarak gsteren birok sz
mevcuttur. Bildii dokuz bilmedii doksan dokuz, Dokuz keli doksan
gizemli, Dokuz yolun dnemeci gibi rnekleri gsterebiliriz.
Halklarn gnlk yaamndaki rf ve detleri, inanlar, eitli batl
inanlar ile sk skya baldr. Bunlar derin felsef dncenin, asrlar boyu
toplanan tecrbenin bir rndr. Batl inanlar da bu engin tecrbelerin
sonucunda ortaya kmtr. Bizler de bu batl glerden korunmak iin
kendimizce bir takm tedbirler almaktayz. Batl inanlar ilkel toplumlardan
gnmz modern toplumuna kadar gelmitir. Biroumuz bu batl
inanlardan korunmak iin birok ey yapmaktayz. Kazak kzlarnn giydii
sevkele2 ile yurd olarak adlandrdmz kee adrn zerinde yer alan
motiflere bakacak olursak; bu nesnelerin bir takm batl inanlardan
korunmak iin birok motife sahip olduunu ve her bir motifinde farkl bir
ilevinin olduunu grmekteyiz. Bu motiflerin yan sra saylara yklenen
bir takm imgelere de rastlayabiliriz.

1
2

Dokuz trl hediye vermek, daha ok dn geleneklerinde grnr

Koni eklinde uzun, tepe noktasnda ty bulunan Kazak milli bal.

164

Metin ZARSLAN, Mukhdn SALKYNBAEV, Rauan DOSSYMBEKOVA

Sevkele, ta tepe, kulak ba ve arka ksm olarak temelde paradan

oluur. Sevkelenin tepesi huni gibidir. eitli kymetli talar ve altn iple
rlmtr. Sevkelenin yaplnda atalarmzn temelde bizlere iki ayr
mesaj vermek istediklerini grmekteyiz. Birincisi dnyann blmden
olutuu, ikincisi ise hayat oluturan drt ey olduudur. Sevkeleye taklan
ku ty gkyzn, ortadaki yeryzn, alt tarafndaki ise yer altn
anlatmaktadr. Mesela sevkelenin tepesindeki ipler altndandr. pe dizilen
boncuklarn hepsinin anlam var. En tepesine deerli tatan yaplan iekler
eitli ilemelerle sslenmektedir. Bunlar ise halkn genel yaradl srrn
tanmasn simgeleyen drt unsur olarak varsaylmaktadr. Motifler
ierisindeki dalar suyu, iekler ve yapraklar atei, tacn tepesindeki ku
ty havay gstermektedir. Bu rnein benzerini kee adrn kuruluunda
da grmekteyiz.
Dounun dnya grne gre saylarn sihirli dnyasndaki sis
perdesinin bir nebze olsun aralanmas iin Kazaklarn gemite ve
gnmzde kullanm olduklar kutsal saylarla ilgili grlerin bir ksmnn
kaynan aratrp kutsal saylarn gemiini, nerden geldiini, nasl bir
anlam tadn, bizlere nasl bir mesaj verdiklerini ele aldk.
Sonu olarak saylar, insan zihnin rettii, ilk insandan gnmze gelen
ve yapt bu yolculuk sresince bir takm evrimlere urayan, olduka basit
grlen anlamlarnn ardnda olduka derin bir dnyann olduu, nesilden
nesile aktarlan bir sistemler btndr. Gerek ilahi, gerekse ilahi olmayan
dinlerin saylarn mistik bir zellik kazanmasnda, gerek halk inanlarnn,
gerekse doa olaylarnn varl saylarn yeni yeni anlamlar kazanmasnda
olduka etkili olmutur. phesiz bu oluumun iersinde aklayamadmz
birok gizem yer almaktadr. Bizler sadece Kazak toplumunun
erevesinden, tarihi kaynaklardan yararlanarak saylarn zamanla nasl ve
ne ekilde anlam kazandn aklamaya altk.
Umuyoruz ki saylarn bu srl dnyasn aydnlatmak iin daha geni
kapsaml almalar yaplacak ve kutsal saylarn getii birok eser de
yeniden farkl bir bak asyla ele alnacaktr. Basit olarak grdmz bir
kilim motifinde bile bir ulusun birikimlerinin, ifrelerinin olduu
phesizdir.

ark Dnya Grne Gre Kutsal Saylarn Oluumu

165

KAYNAKA
1.SMNV Y. . Kk vznikl lvstv. M., 1966, s. 576.
2.LYUBN V. P. Nijniy pllit. // "Kmnny vk n trritrii SSSG. M., 1970, s.
207.
3.RGINSKIY Y. Prblm ntrpgnz. M., 1969, s. 263.
4.BIURIN N. Y. Sbrni svdniy nrdh, bitvih v Srdny zii v drvni
vrmn. t. 1. M. -L., 1950, s. 381.
5.TURSINV . V tnnii mnskg tvrstv k hudjstvnnmu flklru.
"Nsldniki". lm-t, 1975, s. 232.
6.UKTV B. Kzktn turms-slt jrlrnn tiplgiyas. lmt, 1983, 160 bt.
7.KZK SSR trih. lmt, 1-tm. 1980, 496 bt.
8.BLSUN J. Kutt blk./ ud. . gubv/; lmt, 1986, 616 bt.
UNK M. Turk tlds hlktrd srl sn 7 mn 40-tn tg turl. //Mur jurnl,
Urm, 1988, 3.
9.KLIV S, rzv M., Smylv M. Kzk hlknn slt-desturlr. lmt,
1994, 222 bt.
10.HLD K. Turih hms. /udrn: B. Ttnv, . Jldsv/, lmt, 1992,
304 bt.
11.JENBKV . Ukt krun. lmt, 1992, 192 bt.
12.JNPYSV . N. Etnkulturnya lksik kzhskg yazk. lm-t, 1989,
288 s.

166

Metin ZARSLAN, Mukhdn SALKYNBAEV, Rauan DOSSYMBEKOVA