Gezi Raporu

GEZ HUKUK ZLEME GRUBU
GEZ RAPORU
(Demokrasi ve Totalitarizm Sarkacndaki Trkiye)
Av. Halit elenk dl

Birincilik
30 Aralk 2014
TRKYE BAROLAR BRL
Trkiye Barolar Birlii Yaynlar: 285

Gezi Raporu

ISBN: 978-605-9050-42-5
Trkiye Barolar Birlii
Birinci Bask: Nisan 2015, Ankara
Ouzlar Mah. Bar Mano Cad.
Av. zdemir zok Soka No: 8
06520 Balgat ANKARA
Tel: (312) 292 59 00 (pbx)
Faks: 312 286 55 65
www.barobirlik.org.tr
yayin@barobilik.org.tr
Bask
en Matbaa
zveren Soka 25/B
Demirtepe-Ankara
(0312. 229 64 54 - 230 54 50)
GEZ HUKUK ZLEME GRUBU
GEZ RAPORU
(Demokrasi ve Totalitarizm Sarkacndaki Trkiye)
30 Aralk 2014
NDEKLER
SUNU......................................................................................................13
GEZ REPORT
(Democracy and Totalitarianism Pendulum in Turkey)...................15
RAPPORT DES MANIFESTATIONS DE GEZ
(La Turquie entre la Dmocratie et le totalitarisme)..........................18
GR
TRKYENN GENEL GRNM:
HUKUK/DEVLET VE TOPLUM.........................................................23
I. OUNLUKU ANLAYI VE SONULARI..........................23
II. OULCU TOPLUM: DEMOKRASNN ALTYAPISI
OLARAK NSAN HAKLARI.....................................................25
A) Avrupa Szlemesi ve anayasal dzen . ............................25
B) Siyaset ve uygulama: Avrupa ile derin ayrma................26
III. YARGI VE DEMOKRAS...........................................................30
A) Darbe ve hukuk......................................................................31
B) ktidar bozar, mutlak iktidar ise mutlaka bozar............32
C) niversiteye ynelik basklar ..............................................33
IV. DN ZGRL-LAKLK...................................................33
V. GEREKTEN DEMOKRATK REJM VE HUKUKUN
STNL: TRKYE NERESNDE?...............................35
BRNC BLM
GEZ PARKINI SAHPLENEN
TOPLUMSAL MUHALEFET BESLEYEN SRE...........................37
I. YAAM VE BLEENLERiN ZEDELEYC POLTKA VE
UYGULAMALAR........................................................................37
A) Anayasal hak ve ykmllkler.........................................37
B) Beyolu Kentsel Sit Alannn bir paras olan
Gezi Parknn korunmas, anayasal bir hak ve devdir.. 40
C) Geziyi besleyen toplumsal muhalefetin bir bileeni
evresel ve kentsel hak mcadelesidir................................48
II. K HAK VE ZGRLKLERNE

GDEREK ARTAN MDAHALELER......................................52
A) Alkol dzenlemesi.................................................................52
B) Sigara dzenlemesi.................................................................54
C) ocuk ve tesi....................................................................55
D) Krtaj........................................................................................56
E) Gizli dinleme ve izleme..........................................................58
F) Ahlak Kurallar Dayatmas....................................................59
III. GEZ NCES KOLLUK DDET...........................................60
A) HES Protestolar ve Hopa olay............................................60
B) 1 Mays mdahaleleri.............................................................61
C) Avrupa Mahkemesinin Taksim karar ..............................64
IV. GEZ EYLEMLER KRONOLOJS..........................................65
KNC BLM
BALICA TOPLUMSAL KATMANLAR............................................73
I. PLATFORM VE TOPLUMSAL KATEGORLER......................73
II. SOSYAL MEDYA.........................................................................91
NC BLM
POLS DDET VE SONULARINA GRE
YAPILAN SORUTURMALAR............................................................101
I. LMLER......................................................................................101
A) Haziran ncesi ilk lm........................................................101
B) Gezi lmleri...........................................................................102

2. Gezi protestolarnda kanunsuz emri uygulayarak mdahale

ederken hayatn kaybedenler.........................................................110
II. YARALANMALAR......................................................................111
A) Gezi protestolarnda polis iddeti ile yaralananlar...........111
III. SORUTURMA / DAVALAR VE GZALTILAR.................116

A) Soruturmalar/Davalar.........................................................117
B) Gzaltlar ve Tutuklamalar...................................................136
DRDNC BLM
GEZ EYLEMLER SRESNCE YAANAN HAK HLALLER....141
I. FADE, RGTLENME, TOPLANTI VE GSTER
YRY DZENLEME HAKKI/ZGRL...........142
A) Anayasal Barl Toplant
ve Gsteri Yry Dzenleme Hakknn
Keyfi ve Sistematik Biimde hlali.......................................143
B) fade zgrlnn Kolektif Niteliinin Asli
Unsurlarndan rgtlenme zgrlnn hlali............154
C) Bireysel fade zgrl ve Basn Hrriyetinin hlali.....155
II. KT MUAMELE VE KENCE YASAI,
YAAM HAKKI . ........................................................................157
III. SALIK HAKKI..........................................................................162
A) Genel Olarak...........................................................................162
B) Hekimlerin, Tabip Odalarnn Hak ve Yetkilerini
Kstlayacak Yasa Deiiklikleri...........................................166
C) Doktorlara ve Meslek Odalarna Yaplan Basklar
ve Alan Davalar...................................................................167
IV. GEZ PARKI EYLEMLERNE KATILAN
VE DESTEK VEREN KLERN ALIMA
YAAMINDA KARILATII MDAHALELER.................168
A) Kamu alanlar bakmndan .............................................172
B) zel sektr alanlar bakmndan......................................176
V. AKADEMK ZGRLKLER...................................................177
BENC BLM
GEZ, POLS DDET VE CEZASIZLIK............................................181
I. GR................................................................................................181
II. DDETN ENVANTER...........................................................183
III. POLS DDETNE LKN
SORUTURMALARA DAR SORUNLAR . ...........................197
IV. YARGILAMA KONUSU
SUUN NTELENDRLMESNE/TAVSFNE
LKN SORUNLAR..................................................................210
V. YARGILAMAYA LKN SORUN BALIKLARI . ...............213
VI. TANIK VE MADURLARA LKN YRTLEN
SORUTURMALAR / KARI DAVALAR . ...........................216
ALTINCI BLM
GEZ PARKI EYLEMLERNN MEVZUATTA
YARATTII OTORTER DEKLKLER........................................219
DEERLENDRME VE NERLER....................................................225
I. ZET................................................................................................225
II. HUKUK DEERLENDRME....................................................226
III. NERLER...................................................................................228
EK .............................................................................................................231
GZ YAARTICI GAZLAR .................................................................231
VE NSAN SALIINA ETKLER.....................................................231
GEZ RAPORU (Demokrasi ve totalitarizm sarkacndaki Trkiye)
Gezi Hukuki zleme Grubu Raporu,

Gezi protestolar srasnda
yaamn kaybedenlere ithaf olunur.
RAPORA KATKI SUNANLAR

Prof. Dr. brahim . Kabolu
Prof. Dr. Beyza stn
Prof. Dr. M. Taner Gren
Av. Arzu Becerik
Av. Yeinil Yeilyurt
Yrd. Do. Dr. znur Sevdiren
Dr. Erkan Duymaz
Dr. F. Ceren Akabay
Dr. Evra etin
Dr. Tolga irin
Ar. Gr. Seda Yurtcanl
Av. Dicle Matur kelek
Av. zgr Erylmaz
Av. K. Erkut Gzel
Av. Aziz Ayta
Av. zlem Ayata
Av. Tongu Canda
Dr. Ali erkezolu
Menderes Tutu
stanbul Tabip Odas
evre Mhendisleri Odas
DSK
11
SUNU
Gezi protestolarnn ardndan yaanan lmler, yaralanmalar,
gzaltlar, hukuksuzluklar, hak ihlallerinin izlenmesi ve bu
amala rapor hazrlanmas amacyla akademisyenler, hukukular, Trkiye Barolar Birlii, stanbul Tabip Odas, evre Mhendisleri Odas, DSK ve sivil toplum rgtlerinin katlmyla
oluturulan Gezi Hukuki zleme Grubunun hazrlad bu Rapor, Gezi olaylarnn nedenleri, oluumu, sonu ve etkilerini
yanstmaktadr. ok ynl ve kapsaml Rapor, demokratikleme ve totaliterleme sarkacndaki Trkiyenin dn, bugn
ve yarnna k tutmay amalamaktadr.
Gezi Hukuki zleme Grubu tarafndan, 30 Aralk 2014 Sal
gn saat 14:00de stanbul Taksim Hill Otelde yaplan basn
toplants ile kamuoyu ile paylalan Rapor, Gezi Olaylarna
ilikin farkl disiplinlere mensup uzmanlarla, nesnel ve bilimsel yntemle hazrland.
Yaklam ve yntem bakmndan, l zellik, Raporu yanstr:
Mltidisipliner yaklam, uzmanlk alan ve bilimsel yntem, ilk ly oluturmakta.
Hukuk, tp ve fen bilimleri verileri, ikinci l olarak belirtilebilir.
Ulusal, Avrupa ve uluslararas dzlem ise, nc ldr.
Gezi srecinin karmak zellii, ok disiplinli bir yaklam
gerekli klm; bu amala farkl alanlarda uzmanlaan kiiler
13
bir araya gelmi; bu yaklam tarznn bir sonucu olarak da,

almada uygulanan yntem, bilimsel yntem olmutur.
Disiplinler bakmndan hukuk, tp ve fen bilimleri (zellikle
evrebilim), balca uzmanlk alanlarn oluturmaktadr.
Gezi srecini, farkl uzmanlk alanlarn buluturan bir yaklamla bilimsel bir yntemle incelemek, ulusal erevenin
tesine gemeyi gerekli klmtr. Trkiyenin uluslararas ykmllkleri, Avrupa ile snrl olmayp, Birlemi Milletler
belgelerine de uzanmaktadr. Bu nedenle, esas itibariyle ulusal
dzlemde ele alnan konu, Trkiyenin insan haklar Avrupa
hukukundan kaynaklanan ykmllkleri ve nsan Haklar
uluslararas belgeleri nda ele alnmtr.
Bu alma, Gezi srecinde yaamn yitirenlere ithaf edilmi
bulunuyor.
Raporun hazrlanmasnda emei geen bata Gezi Hukuki zleme Grubu yeleri gelmek zere, btn kii ve kurululara,
gnll ve zverili katklar iin ne kadar teekkr edilse azdr.
Raporu yaymlayacak olan Trkiye Barolar Birlii yneticilerine, katklar ve duyarllklar iten teekkr borcumuz var.
Rapor, ayn zamanda Trkiye Barolar Birlii internet sitesine
konacak; bylece, yaygnlamas ve kullanlrl kolaylaacaktr. 08.01.2015
K
Gezi Hukuki zleme Grubu
adna
14
GEZI REPORT
(Democracy and Totalitarianism Pendulum in Turkey)
We, as Gezi Legal Monitoring Group, have finally completed
the Gezi report entitled as Democracy and Totalitarianism
pendulum in Turkey, which we have been working on for a
while. Many academics, lawyers, professional and civil society organizations, especially DISK (Confederation of Revolutionary Workers Unions), Bar Association of Turkey, Istanbul
Chamber of Environmental Engineers have contributed to this
multi-faceted work.
The report aims to manifest the unlawful practices, human
rights violations and totalitarian tendency of the regime from
a legal perspective with regard to the concrete cases that have
been faced for the last one and a half year period, beginning
from the Gezi events. Other purposes of the report are to share
the ongoing legal process, including the trials, with public and
make a number of suggestions for democratization.
Gezi protest which started as a defense of the city and surroundings in 2013 summer, quickly turned into a strong social
opposition, comprising the political reactions and demands
coming from different sections of society. Political powers attendance to suppress this opposition with violence has created a political enviroment in which the fundamental rights and
freedoms have been violeted in a continuous manner, the connection with the rule of law and democracy has been severed
and all kinds of opposed thoughts have been criminalized. Al15
though the demands for democratization and freedom were

expressed by peaceful street demonstrations, political power
presented them as if an attempted coup and this accusation
took place in the indictments against protesters. This and other developments occurred after Gezi, show that the country
quickly moves from democracy towards an authoritarian or
even a totalitarian regime.
The report takes the Gezi period from different aspects and especially focuses on the following points:
The social opposition that came to light with Gezi, was particularly formed as a result of the government policies. Gezi
protests which are fed by different factors like the urban and
ecological destructions, interferences with personal liberty and
private life, policies over the female body, efforts to lead society towards conservatism and increasing police violence can not
be associated to the national will hostility, advocacy of coup or
other different conspiracies.
When considered from the aspect of Constitution and international human rights law, it will be seen that they were generaly
peaceful activities. Systematic prohibition and suppression of
these activities are against the Constitution and law; they also
signify the violation of the right to freedom of assembly.
During this process, the individual freedom of expression, the
freedom of the press, and the academic freedom were suppressed, moreover a large number of employees have been
subjected to inquirements and discharged.
As shown by the investigations and cases sampled in the report, people who used their right to freedom of assembly about
the issues that concern whole society and country, have been
subjected to criminal prosecution. Some of them faced with serious and entirely political accusations.
Deaths and injuries were caused by the unnecessary and excessive usage of force and violence by the police officials. However, the human rights violations and crimes have not been inves16
tigated effectively, responsible public officials have not been

prosecuted and punished. Impunity has become the general
rule and punishment of the officials the exception.
Restrictive new regulations concerning the freedom of expression and the right to freedom of assembly have gained momentum in order to prevent the revival of social opposition. While
the area of freedoms gets narrow, it is wanted to expand the
powers of police forces through the new security regulations.
The Gezi Report is presented to the public in the hope of providing a contribution to the struggle for democratic governance based on human rights and the rule of law.
Gezi Legal Monitoring Group
17
RAPPORT DES MANIFESTATIONS DE GEZI

(La Turquie entre la Dmocratie et le totalitarisme)
Nous sommes le groupe des observateurs juridiques de GEZI.
Nous avons tabli le rapport portant sur les manifestations de
Gezi nomm La Turquie sur la balance de la Dmocratie et
du totalitarisme. Les acadmiciens, les avocats, lUnion des
barreaux de la Turquie, la Chambre des mdecins dIstanbul,
la Chambre des ingnieurs, DISK, les chambres des mtiers et
les organisations de la socit civile ainsi que de nombreuses
autres personnes ont contribu la ralisation de ce rapport
qui aborde les nombreux aspects des vnements.
Le rapport a pour objectif de trouver des solutions pour la dmocratisation du pays, la suite de lobservation, du dbut
jusqu aujourdhui, des vnements tendus sur un laps de
temps dun an et demi, sous langle des rgles de droit et
partir des illustrations des pratiques anti-juridiques, de la violation des droits, des tendances totalitariste du rgime et pour
partager les informations sur le processus juridique.
Le mouvement protestataire de Gezi a commenc en t 2013
comme un projet de dfense de lenvironnement la suite du
projet de destruction du Gezi Parki, et sest transform en mouvement dopposition populaire de masse, soutenu par les revendications politiques des diffrentes catgories de souches
de la population. Cette opposition a fait lobjet dune oppression violente du gouvernement en donnant lieu la violation
constante des droits et liberts fondamentaux, du dtachement
des valeurs dun Etat de droit et de la dmocratie, en gnrant
18
une atmosphre o toutes les opinions contraires ont t considres comme un dlit ou crime. Les revendications de dmocratie et de libert exprimes par des manifestants pacifistes
ont t qualifies de tentative de coup dEtat et, ces accusations
ont t introduites dans les rquisitions du Ministre Public.
Ces vnements ainsi que les autres ayant eu lieu par la suite
sont rvlateurs de lavancement vers un rgime totalitaire. Le
rapport a analys le processus de Gezi sous diffrents angles et
a effectu des constats viss ci-dessus.
Le mouvement Gezi reprsente lopposition populaire ayant
fait surface et structur par la politique doppression du gouvernement en place. Les principaux raisons de la naissance du
mouvement Gezi taient la protection de lenvironnement, les
liberts individuelles, le respect de la vie prive, la condamnation dune politique prenant comme objet le corps des femmes,
de contester la volont de rendre le peuple plus conservateur
et la violence policire. Cependant, le gouvernement a jug
ces revendications comme une atteinte lunit de la nation,
une apologie du coup dEtat et de complots. Cette position et
les affirmations du gouvernement ne sont pas admissibles. A
la lumire de la Constitution et des droits internationaux des
hommes, les protestations de Gezi reprsente un mouvement
pacifiste. Linterdiction systmatique et loppression de manifestations sont contraires la Constitution et aux rgles de droit
puisquil y a violation du droit de se runir et de manifestation.
Dans ce processus, la libert dexpression individuelle, la libert de la presse et la libert des acadmiciens ont t restreintes
et de nombreuses personnes ont t licencis ou dautres ont
fait lobjet de procs. Comme les exemples denqutes et de
procs dcrits dans le rapport, les personnes qui ont utilis leur
droit de manifester dune manire pacifiste, sur les sujets qui
intressent tous les citoyens et tout le pays, ont fait lobjet de
poursuites, certains dentre eux ont t accuss de dlits politiques et autres dlits graves.
Lutilisation non ncessaire ainsi que disproportionne de
la force et de la violence a cot la vie de nombreuses per19
sonnes, dautres ont t blesss et sont handicaps. De plus, les

crimes et dlits ainsi que la violation des droits commis nont
pas t poursuivis de faon effective, les agents publics responsables des faits nont pas t jugs et sanctionns. Limpunit
est devenue la rgle, la rpression est devenue une exception.
Les droits dexpression et de manifestation ont fait lobjet de
dispositions restrictives afin dviter la rsurrection du mouvement de contestation populaire. Alors que le champ des liberts a t restreint, les comptences des forces de lordre sont
largies dans le cadre des nouvelles dispositions lgislatives de
scurit intrieure.
Nous vous soumettons avec tout notre respect le rapport de
Gezi, ayant pour objectif de contribuer et de renforcer le combat pour le respect des droits de lhomme, ainsi que la mise en
place dun rgime dmocratique attach un Etat de droit.
Groupe dobservateurs juridiques de Gezi
20
2013 Yaz toplumsal ve siyasal olaylar zerine younlamakta olan

Gezi Raporu, hukuki bakmndan 2014 Trkiyesinin grnmn de
yanstmaktadr. Bu nedenle Rapor, Trkiyenin genel grnm:
hukuk/devlet ve toplum balkl bir giri blm ile balamaktadr.
Genel giri nda hazrlanan Rapor, 6 blmden olumaktadr:
I- Gezi Parkn sahipleni ve toplumsal muhalefeti besleyen sre,
II- Geziyi sahiplenen toplumsal katmanlarn genel grnm,
III- Polis iddeti ve sonularna gre yaplan soruturmalar,
IV- Gezi Eylemleri Sresince Yaanan Hak hlalleri,
V- Gezi, Polis iddeti ve Cezaszlk,
VI- Gezi olaylar sonrasnda mevzuatta yaplan otoriter deiiklikler
Deerlendirme ve neriler
21
GR
TRKYENN GENEL GRNM:
HUKUK/DEVLET VE TOPLUM
Genel grnm, Trkiyenin uluslararas ykmllkleri nda anayasal dzen ve uygulanmas erevesinde ortaya
konacak. Bu konuda, insan haklar bakmndan iki ngzlem
yaplabilir:
Uluslararas ykmllkler, 1940l yllardan 2010lu yllara
kadar srekli bir biimde artm bulunmaktadr.
Anayasal dzlemde de 1987den 2010a kadar nemli ilerlemeler kaydedilmitir.
2013 ve 2014 Trkiyesinde tank olunan uygulamalar ise, devlet ve toplum ilikisinde derin ayrmalara iaret etmektedir.
ne kan siyaset tarz, deinilen kazanmlar ve hukuku askya alma eiine varabilmitir.
Giri niteliindeki gzlemlerde, uluslararas ykmllkler
bakmndan nsan Haklar Avrupa Szlemesi (HAS), i dzen bakmndan ise, Anayasa eksen alnacaktr.
I. OUNLUKU ANLAYI VE SONULARI
nsan Haklar Avrupa Szlemesi (HAS), Trkiye tarafndan
60 yl nce onayland halde, 2013 ve 2014 yllarnda, insan
haklarnn durumu, demokrasinin dzeyi bakmndan da fikir vermektedir. Demokrasiler kulb olarak adlandrlan
23
TRKYENN GENEL GRNM: HUKUK/DEVLET VE TOPLUM
Avrupa Konseyi yesi olduu halde Trkiyede demokrasi,

ounluun ynetme hakk, -son on ylda izlenen yasama politikas bakmndan- ounluun iktidarn pekitirmek iin
diledii gibi kural koyma ve dzenleme yapma yetkisine dnebiliyor.
Bunun nedeni, seim yoluyla elde edilen ounluk ile milli
irade arasnda kurulan ban, hukuku ikinci plana geirebilmesi; milli irade adna kutsanan gr ve deerlerin sonuta
tek bir kiinin iradesine indirgenebilmesidir.
Bunun ise, iki elikili sonucu var:
Sreklilikte tezat: Adalet ve Kalknma Partisi (AKP) ounluu yoluyla Hkmet istikrar salanm olsa da, siyasal
istikrarszlk sreklilik tamaktadr.
Koalisyon tezad: On iki yldr ounlua sahip parti yneticileri, koalisyon hkmetlerine kar tavrlarn her vesile
ile dile getirdi. Ne var ki, siyasal ve hukuki koalisyonlar
srekli ktleme syleminin bir baka koalisyon iin rt
ilevi grd gnna kt: Mezhep/tarikat temelinde
ittifak1.
Kutsanan milli irade, demokrasinin ounluku anlayna
bile yabanclam bulunuyor. Neden? Bunun yant, hukukdemokrasi ilikisinde aratrlabilir. O nedenle, hukukun sreteki yerine gz atmakta yarar var. Hukuku demokrasi retir
(hukuk da demokrasiyi yeniden retmeli, ilerletmeli ve beslemelidir): fikir, mzakere ve ounluk sralamasyla. Yrrle
konan yasalar, (sadece saysal ounlua sahip olan grubun
ve/ya liderin ortaya koyduu irade olmayp), Anayasa, uluslararas hukuk, hukukun genel ilkeleri ve kazanlm haklar
btnnde ancak meru ve balayc hukuk kural olma zelliini yanstr.
1
AK Parti Hkmeti ve Glen Cemaati arasndaki ittifak, 17 ve 25 Aralk

2013te ortaya karlan rvet ve yolsuzluk dosyalar sonucu atmaya
dnmtr. Eski iki mttefik arasndaki hukuki ve fiili bu g atmas, gnmzde de devam etmektedir.
24
Hangisi olursa olsun, hukuk devletinde, kural bir kez konduktan sonra, -kural koyanlar dhil- uyma ykmll altna
girer. Buna karlk, son on yl Trkiyesindeki baskn eilim,
hukuku saysal ounlua sahip grup yneticilerinin iradesine tabi klma ynnde oldu.
Bylece, hukuk ve demokrasinin birbirini tamamlama zellii,
yerini ou zaman atmaya brakt.
Yasalar ve kanun hkmnde kararnameler (KHK) yoluyla,
yerel ve evresel yetkiler giderek merkeze aktarld; merkezde
ise, tek kii zerinde younlatrld. Bunun sonucu olarak, tek
kiinin iradesi, kimi zaman, milli irade sylemiyle meru klnmaya alld.
II. OULCU TOPLUM: DEMOKRASININ

ALTYAPISI OLARAK NSAN HAKLARI
Trkiyenin tarihsel mirasn srekli andran ve tketen politik tercih ve uygulamalar, insan haklar anlaynn yansmas
olarak grlebilir. likilere gre insan haklar yelpazesinde,
birey zgrlkleri ve toplu haklarn kullanm ciddi basklar
altnda olduu gibi, sosyo-mesleki balamda kullanlan hak
ve zgrlkler de srekli ihlal edilebiliyor. evresel deer ve
haklar ise, kta Avrupas hukuk kurallarnn olanak vermedii
derecede, bir tr vahi kapitalizm mantk ve uygulamasnn
konusu olabilmektedir.
A) Avrupa Szlemesi ve anayasal dzen
nsan Haklar Avrupa Szlemesinde (HAS) demokratik
toplum, haklar gvencesi olarak yer almakta. Demokratik
toplum lt, 2001 deiiklii ile Anayasada maksimum
standart eiine ulam bulunuyor. Nasl? Bu lte lt
daha eklenmek suretiyle: demokratik toplum art laik cumhuriyet, lllk ve hakkn z (md.13). Bunlarn ayr
ayr ve birlikte uygulanmas, anayasal zgrlk ve haklar iin
gelikin (veya pekitirilmi) gvenceler zinciri oluturur.
25
Madde 13n, snrlamalara ilikin altyaps da kayda deer:

yasallk, anayasal nedensellik ilkesi ve anayasann szne ve
zne uygun olma gerei.
Bu maddenin muhatab kim? Madde 13n gerekleri, yasama,
yarg ve yrtme olmak zere, devletin btn organlar iin
balayc zellik tamakta. Bu nedenle, sadece madde 13n
amacna uygun olarak uygulanmas bile, 1982 Anayasasnn
haklar lehine- bakalam (metamorfozu) sonucunu yaratr2.
Avrupa Mahkemesinin gerek demokratik toplumun kurucu
eleri olarak kulland kavramlar, gerekse snrlama ltleri, giderek i hukuka yansmaktadr. zellikle bireysel bavuru neticesi verilen Anayasa Mahkemesi (AYM) kararlar, ifte
boyutlu:
Bir yandan; insan haklar Avrupa hukuku ile zgrlkler
anayasa hukukunu buluturuyor; Szlemeyi i hukukta
dorudan uygulama yolunu pekitiriyor.
te yandan; medeni ve ceza hukuku gibi deiik hukuk
dallarn anayasalatryor. Bu sre, ceza mahkemelerine,
hukuk ve idare mahkemelerine, hak ve zgrlklere ilikin
Anayasa maddelerini dorudan uygulama gereini hatrlatyor.
Bunun anlam u: yarg makamlar, Anayasann hem 13. maddesini, hem de ilgili maddelerini uygulama ve yorumlama ykmll ile kar karyadr.
B) Siyaset ve uygulama: Avrupa ile derin ayrma
Standartlar, bir yandan, Anayasa ve HAS gibi normatif dzenlemeler tarafndan, te yandan, bu kurallarn uygulanma2
Gerekten, 1982 Anayasas, 1987den 2010a kadar yaplan deiiklikler

sonucu, hak ve zgrlkler rejimi ve bunun devlet organlar iin yaratt
olumlu ykmllkler bakmndan bakalam bulunmaktadr. Bkz.
. . Kabolu, Deimeyen Anayasa Hkmlerinin Deiimi, 1982
Anayasasnn 30. Yl Bilanosu, (Ed. Nihan Yanc zalp/Sinem irin), XII
Levha, ubat 2014 stanbul, s.1-12.
26
sn denetleyen organlar olarak AYM ve nsan Haklar Avrupa Mahkemesi (HAM) kararlar ile belirlenmi olsa da, bata
yrtme gelmek zere, siyasal karar mercileri, belirlenen insan haklar standartlarna yabanc hale gelebiliyor. Sadece
yrtmeye bal makamlar deil, niversiteler gibi greceli
de olsa- siyasal merciler karsnda zerk kurumlar, hukuka
aykr eylem ve ilem tesis edebiliyor. Demokratik muhalefet
balamnda, dnce, ifade zgrl ve toplu zgrlklere
kar tavrlar, sadece haklar algs zerine deil, hukuk-siyaset
elikisi konusunda da kayg verici malzemeler sunuyor.
AYM kararlar ve HAM kararlar, yorum yntemleri bakmndan, zellikle bireysel bavuru kararlaryla, birbirine yaklamas3 beklenirken, siyasal makamlarn HAM kararlarna kar
direncinde azalma grlmyor. Bu diren, HAM kararlarnn
gereinin yerine getirilmemesi eiine kadar varabiliyor. rnek olarak belirtilecek olursa, zorunlu din eitimi karar4 ve
kimliklerde din hanesi karar5 zerinden yllar getii halde,
uygulanmad gibi uygulama ynnde de bir irade beyan bulunmamaktadr. HAM, yasama seimleri iin ngrlen % 10
baraj Avrupa standartlarnn stnde bulduu halde6, bunu
drmek bir yana, sorunun AYM nne gelmi olmasna bile
tepki gsteriliyor.
1. Yarg: fade zgrlnn snr ne?
Yarg mensuplar da, yarg organlarnn kar karya bulunduu sorunlar eletirel bir bak asyla kamuoyu nnde
ifade edebilirler. Ne var ki, Anayasaya aykr yasa ve uygulamalar, yarg kararlarn uygulamayan politikaclar eletiren
yarg mensuplar ve zellikle yksek mahkeme bakanlar, yrtme organnnen st dzey sorumlular tarafndan cppe
3
Konuyla ilgili ayrntl irdelemeler iin bkz. Anayasa ve nsan Haklar Avrupa Szlemesi, (ed. Sibel nceolu), Avrupa Konseyi, 2013.
4
HAM, Hasan ve Eylem Zengin c. Trkiye, 09.10.2007, (nihai karar:
09/01/2008).
5
HAM, Sinan Ik c. Trkiye, 02.02.2010.
6
Seim baraj konusunda HAM karar iin bkz. HAM, Yumak et Sadak c.
Turquie, 30.01.2007.
27
karmaya ve siyaset yapmaya davet edilebiliyor7. Baka bir

anlatmla, ifade zgrl, bazen yarg bamszln savunmak iin bile ok grlebiliyor.
2. Toplant ve gsteri zgrl: yasak yoluyla kamu dzeni
Yrtme makamlar, gsteri ve yry olarak toplu zgrlkleri kullananlarn demokratik muhalefetine srekli tepki
gstermekle yetinmeyip, onlar da, zaman zaman siyasal arenaya davet ediyorlar. Byle bir siyasal tepki, hak ve zgrlk
zneleri iin idari ve siyasal yaptrmlar zincirine dnebiliyor. Bir yandan, toplant ve gsteri yryleri yoluyla demokratik muhalefet haklarn kullananlara ok ynl yaptrm
uygulanrken; te yandan, meydanlar siyasal arena olarak alglama eilimi baskn gelebiliyor. Bu yndeki tavr ve uygulamalar, sivil toplumun inkr ve toplumun depolitizasyonu
anlamna gelmektedir.
Toplu zgrlkleri kullananlar, marjinal gruplar olarak dlanyor; siyasal ve kamusal makamlar alklayanlar ise, makbul yurtta olarak grlyor. zellikle, doa ve evreyi ykc
ilem ve eylemlere kar kanlar, hain, satlm, uluslararas
lobilerin ua, darbeci eklinde siyasal sloganlarla itham edilebilmektedir.
Aslnda, szkonusu olan, anayasal denge ve denetleme dzeneinin gremedii ilevin, toplu zgrlkler yoluyla, farkl toplumsal snf ve katmanlarca yerine getirilmeye allmasdr.
Bunu engellemek iin kamu gvenlii adna alnan nlemler,
kamu dzenini, Avrupa Mahkemesinin nitelemesinin tam
tersine, zgrlklerin kullanlmad bir ortama dntrebiliyor.
Direnme hakk, zellikle evresel haklarda, yaam meknlarn
ve ekosistemi bozucu-yokedici uygulamalara kar, krsal ve
kentsel meknlarda meru bir zemine dayanyor.
7
Byle bir tavr, yrtme iinde yer alan siyasal zevatn erkler ayrlna
baknn hayli sorunlu olduunun bir gstergesidir.
28
3. Seim: oulcu demokrasi inkr iin kl m?

Byk kamusal toplantlar srasnda iktidar ve muhalefet iin
alnan nlemler, birbiriyle tersi anlamnda- buluabiliyor:
Muhalif gruplarn veya 1 Maysta emeki snflarn dzenledikleri toplantlar engellemek iin yollar kesiliyor; ulam
askya alnyor; seyahat engelleniyor8.
Buna karlk, ounluk partisi lideri tarafndan dzenlenen
toplant yerine ulam kanallarn etkili klmak iin ulam
vastalar halka kapatlabiliyor9.
Mesela, 1 Mays anmasna Taksim Meydannn kapatlmas,
bata HAM, kararna10 olmak zere, Anayasa madde 13 ve
34e aka aykrdr. Taksim yasanda o denli uzaa gidilmitir ki, toplant ncesi basn aklamalar bile engellenmitir.
Meydan, mahkeme kararlarna ramen bakalatrlm; toplanma ve gsteri zgrlnn kullanlmasnn engellenmesi
amacyla olaand nlemler alnmtr11.
Bu ortam ve koullarda, zgrl kullanmann bedeli ok
ar olabilmektedir; nk alnan nlemler ve resmi makamlarn tasarruf ve eylemleri, zgrlk zneleri asndan bir tr
kmlatif (birlikte) yaptrma dnebilmektedir:
Kullandrtmama: yollar kesme, ulam aralarn durdurma, katlmclar seyahat halinde alkoyma,
Alana sokulmama: bunun iin kolluk glerinin iddet ieren youn nlemler almas.
8
1 Mays 2014 Taksimde anmak iin gnlerce ncesinden alnan nlemler; Gezi meydanna halktan kalabalklarn toplanmamas iin alnan nlemler, zellikle belirtilmelidir.
9
Gezi rvan olarak ounluk partisi lideri tarafndan yaplan Kazleme
toplants), Oysa, Gezi olaylar, siyaset bilimi diliyle sivil ve demokratik bir krlma olarak grlebilir.
10
HAM, DSK ve KESK c. Turkey, 27.11.2012.
11
Bunun yasal zemini, 12 Eyll dnemi mevzuatna gre zgrlkler iin
tehlikeli bir dzenleme ile hazrlanmtr. Bkz. Temel Hak ve Hrriyetlerin Gelitirilmesi Amacyla eitli Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna
Dair Kanun, (Kanun no:6529, ka.ta.: 02/03/2014).
29
Datma, su skma, gaz skma, gaz bombas atma: Bunlardan sadece, gstericiler deil, mahalle sakinleri ve gsterilerle hi ilgisi olmayan insanlar da madur olmaktadr.
Yaralama ve ldrme: Kolluk glerince biber gaz ve kapsllerinin rastgele ve youn biimde kullanlmas, ar yaralanma ve lmlere yol aabilmektedir.
Toplantya katlan eer bir kamu grevlisi ise, soruturma
ve grevden karmaya kadar ar yaptrma tabi olabilmektedir.
Hekimlere grev soruturmas ve Geziye tbbi hizmet gtren hekimlere yaptrm; yine, Geziye destek veren kamu grevlilerine yaptrm.
Bu srete, konusu su tekil eden emir hkm, en ok ihlal
edilen Anayasa maddesi olmutur. Kanunsuz emir uygulamas devaml hale geldii iin Anayasa madde 137, srekli
ihlal edilmitir. Bunun sonucu, -ihlal edenlere yaptrm uygulanmad iin- cezaszlk olmutur.
Toplu davalar, su ileyen kamu grevlilerine kar deil, daha
ok toplanma ve gsteri yry znelerine kar almtr.
III. YARGI VE DEMOKRAS
Yarg bamszl, 4 aamal bir dzenleme ile anayasal gvence alna alnm bulunuyor (Anayasa, md.138):
Karar sreci bakmndan, hkimlerin, kararlarnda uymak
zorunda olduklar kurallar sras udur: Anayasa, kanun,
hukuk.
Genel yasak (d etken): Yarg yetkisinin kullanmnda dardan mutlak mdahale yasa.
TBMM asndan: Grlmekte olan davaya ilikin mutlak
yasak szkonusudur.
Yasama, yrtme ve idare asndan: Yarg kararlarna
uyma ve gereklerini yerine getirme zorunluluu.
30
TBMM Bakannn, Gezi Raporunun konusunu oluturan

olaylar srecinde, madde 138 kmtr sz, yarg bamszl zerine ac bir gerein davurumudur12.
ada hukuk devletlerinde yarg, nemli ileve sahip: Demokrasi faktr, demokrasi antrenr ve demokrasi aktr.
Demokrasi aktr olarak yarg, siyaseti temizleme misyonu
ile, siyaset-para ilikisinde ortaya kan yolsuzluklar yargsal
karar srecinden geirir. Bylece, siyasal aktrlerin etkinliklerini temiz siyaset erevesinde yrtmelerini salar. Mal
saydamlk ve siyasal denetim lsnde yargsal denetim etkili olur. Yarglar demokrasi snavna tabi tutan yolsuzluk
iddialar, kendileri iin tarihsel misyonu ile yzleme frsat da
yaratmakta. Bu iddialar gereklik testinden geirebilecek tek
anayasal organ, yargdr.
A) Darbe ve hukuk
2010 Anayasa deiiklii ile Anayasa Mahkemesi (AYM) ve
Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu (HSYK)nun yeniden
yaplandrlmas, youn tartma ve kutuplamalara neden olmutu. AYM ve HSYKnn yaplanma tarzn -4 yl nce- eletirenlere saldranlar, 17 ve 25 Aralk 2013te patlak veren Hkmet-Cemaat kavgas karsnda, bu kez hukuku dile getirenlere
saldrya geti. Merkeze, hukuk yerine siyaset konduu iin,
AKP-Cemaat cephesi ve hesaplamas dnda seenek tannmyor. Oysa seenek, hukuk yoluyla demokrasi olmaldr13.
Bu olmaynca, darbe gereklii ile darbe icad, birbirine karmaktadr. Trkiyenin son 6-7 yl, askerlerin darbe teebbs gndemiyle geirildi. Mezhep temelinde yaplan ittifakn bozulmasyla su yzne kan Paralel devlet ad verilen
farazi darbe ise, 2010lu yllar kaplayacak grnyor14.
12
Anayasann 138. maddesi bu memlekette lmtr (3 Ocak 2014).

Ne var ki, 17-25 Aralk 2013 operasyonlarna kar alnan (ve HSYK oluumunu deitirmeye varan) hukuki ve fiili nlemler, yarglarn hukuk
devletindeki ilevini sfrlam bulunmaktadr.
14
Rvet ve yolsuzluk dosyalar nedeniye istifa eden 4 Bakan hakknda a13
31
Bu nedenle, darbe szc bilimsel olarak tanmlanmal.

Darbe; yrrlkteki anayasal sreler dnda, Devlet inde ve
yneticileri veya ajanlar (grevilieri) giritikleri eylemle, operasyona tabi tutulan hkmetin deimesi eklinde tanmlanr15.
B) ktidar bozar, mutlak iktidar ise mutlaka bozar
AYM, genellikle, soyut norm denetimi yoluyla denetledii ilemleri
iptalden kansa da, istisnai olarak verdii iptal kararlar, Hkmet
evrelerini rahatsz etmeye yetmektedir. Yine, muhalefeti bastrma
arac olarak sosyal medya yasan iptal eden ve lavedilmek le tehdit edilen AYM, %10 baraj uygulamas zerine ihlal saptamas olaslna kar, benzeri bir tehditle kar karya gelmi bulunmaktadr.
17 Aralk 2013te balayan gzalt ve tutuklamalar, L. Actonun,
iktidar bozar; mutlak iktidar ise, mutlaka rtr16 sznn tam
tamna teyidi. Devreye artk yarg girmeliydi. Yargnn, demokrasi
faktr, aktr ve antrenr olma zellii, bu dnemde snanacakt.
Bu engellendi; ama, kumpas ve cad av itiraflar zincirinde, hukuk ve yargy devre d brakan ne kadar tasarruf varsa, hepsi yapld; stelik, milli irade adna. Anayasa, ok ynl olarak iptal edildi:
Susuzluk karinesinin ihlali,
Yarg srecini iletmemek,
Yarg kararlarna uymamak;
Yarg kararlarnn gereklerinin tam tersini yapmak.
Sonu, ifte cezaszlk olarak ifade edilebilir:
Kamusal yetkiyi ktye kullanarak anayasal su ileyenleri
cezalandrmamak;
lan Meclis Soruturmas (md.100) sonucunda TBMMde kurulan Komisyon ve TBMM genel kurulu, Yce Divana sevke gerek olmad ynnde
karar vermitir.
15
Bkz. Coup dEtat, Dictionnaire constitutionnel, Y. Meny-O. Duhamel,
PUF, 1992, s. 240-245. Buna karlk, bata yrtme gelmek zere, Anayasann dorudan muhatab olan erklerin anayasa dna kmas, anayasal darbe olarak adlandrlr.
16
Power corrupts, absolute power corrupts absolutely (L. ACTON).
32
Kamusal yetkinin ktye kullanm ile balantl rvet dosyalarn rtbas etmek.
Yrtme organ, yolsuzluk iddialarnn akla kavumasn
salamak yerine, bunlar bastrmak iin, hukuken tartmal,
hatta hukuk d aralara bavurmay mubah grmtr17.
lke ve rejim ad, (yeni Trkiye, ileri demokrasi) abartl
sfatlarla telaffuz edilirken, mezhep eksenine dayanan iktidar
ii atmalarn gnyzne kard rml, hukuk yoluyla temizleyememi bir anayasal-siyasal sistem karsnda
bulunuyoruz.
C) niversiteye ynelik basklar
Geen yllarda balayan ve niversite genlii zerinde younlaan basklar, genel anlamda yksekrenim genliinin
ifade zgrln toplu kullanmn engellemeye yneliktir18.
eride srekli sivil kolluk gzetiminde bulunan renciler, dardan evik kuvvet tehdidi ile karkarya bulunmaktadr.
Genlik, ieride ve darda srekli soruturma ve disiplin yaptrm, cezai kovuturma yoluyla sindirilmeye alld halde,
kolluk gleri iin cezaszlk genel fiili bir durum olarak devamllk arzetmektedir.
IV. DN ZGRL-LAKLK
HAMn din zgrl tanm, Trkiyede, ileri demokrasi
sylemi younlatka unutuluyor; zira din zgrl daha
ok Snnilik mensubiyeti olmaya indirgeniyor.
Anayasa madde 24 ihlal edilerek, dinin politikaya alet
edilmesinin neden olduu sakncalar, 17 Aralk 2013ten bu
yana Trkiyeyi alkalamaktadr.
17
14 Aralk 2014 (ve ncesi) gzalt ve tutuklamalar belirtilebilir.

Bkz. Universite rencilerinin fade zgrln Toplu Kullanm (renci
Raporu, 20.09.2011).
18
33
Dinsel temelde oulculuk gerei, imam hatip-cemaat

eksenine dayanan Snn blokun krlmas, -her ne kadar 12
yllk gizli ittifak yerini, 2014 ylnda ak savaa brakm
olsa da- demokrasi adna -bundan byle hukuk hkimiyetinin
salanabilmesi lsnde- olumlu grlmeli.
Son olaylar, ayn zamanda, demokrasi-laiklik ve din zgrl birlikteliinin gereini de kantlad.
Demokrasi ve laiklik, dnyevilikte buluur. Din zgrl,
bu durum ve ortamda anlam kazanr. Bu bakmdan, Anayasa madde 24/sonda, Devletin sosyal, ekonomik, siyas veya
hukuk dzenini dinsel temellere dayandrma yasa, insan
haklarna dayanan demokratik ve laik Cumhuriyet tanmnda
test edilmi oldu.
Sonu olarak, din insan haklar ilikisinde, dinin gereklerinin
deil, insan haklarnn gerektirdikleri nda hukuk dzenini
srdrmenin neden vaz geilmez olduu teyit edilmi oldu.
Ne var ki, 19. Milli Eitim uras (ME), din zgrl ve laiklikten uzaklama bir yana, Trkiyenin Tanzimattan bu yana
kazanmlarn sfrlama iradesini yanstyor19.
19
19. ME (2-6 Aralk 2014) genel kurulunda kabul edilen ve MEBin nmzdeki 4 yl iinde hayata geirmesi beklenen nerilerin balcalar yle:
Anaokullarnda deerler eitimi verilecek. Bu kapsamda, 36-72 aylk ocuklara okulda, Allah kavram ve Allah sevgisi kazandrlacak,
cennet ve cehennem kavramlar retilecek.
Okul ncesinde tekli retime geilecek.
Okul ncesi ve ilkokulda kullanlan eitim arac metinlerde Anadolu

ve slam kltrne ait masal, hikaye, iirlere yer verilecek.
Mevcut durumda ilkokul 4. snfta balayan zorunlu Din Kltr ve

Ahlak Bilgisi dersi 1., 2. ve 3. snflara da getirilecek.
Kutlu Doum Haftas ve Aure gn, Belirli Gnler ve Haftalar kapsamna alnacak; okullarda kutlanmas zorunlu hale getirilecek. Ancak
neride yer ald halde Alevilerin kutsal sayd Muharrem ay kapsamdan karld.
4+4+4 sistemi ile hafz olmak isteyen ortaokul rencilerine tannan

okuldan 1 yl muafiyet hakk, 2 yla karlacak.
lkokul 4. snfta 2 saat grlen nsan Haklar, Yurttalk ve Demokrasi

dersi kaldrlacak.
Ortaokullarda okutulan T.C. nklp Tarihi Atatrklk dersi program gzden geirilecek, gncel anlaylar ve yntemler dorultusunda
yeniden yazlacak.
34
V. GEREKTEN DEMOKRATK REJM VE HUKUKUN

STNL: TRKYE NERESNDE?
Hukuk-demokrasi ilikisi, anayasal fren ve denge dzenei
bakmndan ele alndnda; gerek erkler ii denge ve denetim
yollar, erkler aras fren mekanizmalar, gerekse, merkez evre ilikisinde geerli dengeleyici dzenekler, ya aamal olarak
kaldrld; ya da ilevsiz hale getirildi.
Mesela, AYMye bavurusu nedeniyle muhalefet partisini eletiren Hkmet, Anayasa Mahkemesine de, neden iptal ettin? sorusunu yneltebiliyor.
zerk/uzman kurulular: TRTden sonra, niversiteler, siyasal iktidara biat eden birimlere dntrld. Bamsz
idari otoriteler ise, byk lde yrtmenin hiyerarik dzenine sokuldu.
Hak ve zgrlkler alannda yeni kurumlar ve bavuru yollar ngrld. Bunlar, siyasal ounluu rahatsz etmedii
lde kabul grd. Bylece, iktidar-hukuk ikileminde, zgrlklerin takviyesi hep ereti kald; asl pekitirilen iktidar oldu.
Merkeziletirici dzenlemeler o denli ileriye gtrld ki,
mesela MT yasasyla, bir yandan, hukuk ve yarg d bir
alan oluturuldu; te yandan, siyasal-yrtme ve tek kii
ekseninde yetki temerkz gerekletirildi.
Anayasal denge ve denetim mekanizmalarnn bu ekilde ilevsiz hale getirilmesiyle Trkiye, demokrasinin teknik ve etik
olmak zere birbirini tamamlayan Avrupai iki boyutuna da
yabanclat.
Anadolu otelcilik ve turizm meslek liselerinin retim programlar ve

ders izelgelerinden, alkoll iki ve kokteyl hazrlama dersi kaldrlacak. rencilerin tesislerde alkoll iki servisi yaplan ya da alkoll
iki hazrlanan blmlerde staj yapmalar yasaklanacak.
Liselerde zorunlu Din Kltr ve Ahlak Bilgisi dersi 1 saatten, 2 saate

karlacak
Liselerde salk ve trafik dersi kaldrlacak.()
35
Bu nedenle, Adalet Bakanl tarafndan hazrlanan, Avrupa

nsan Haklar Szlemesi hlallerinin nlenmesine likin Eylem
Plan (Mart 2014), kamu kurumlarnn sorumluluu zerinde yeterli vurgu yapmaktan uzak kalyor. Ombudsman ise, 1
Mays anma gn iin, stanbul valiliini, Anayasa ve HAM
kararlarna saygya davet yerine, emekileri, valilik kararna
uymaya davet etti20.
Milli irade ve milli egemenlik, insan haklar Avrupa hukuku (HAH) ve insan haklar uluslararas hukuku (HUAH)
nda kutsal sfatndan arndrlabildii lde, demokratik toplumun asgari gerekleri yerine getirilebilir, karlanabilir. Milli irade fetiizmi veya aldatmacasna eklenen, torba
kanun ve yine torba KHKlar, Hukukun stnl ilke ve
kavramn ciddi biimde zedelemektedir. Baka bir deyile, seimlerde oy oran haklln lt olarak grld srece,
hukukun stnln salamak mmkn deildir.
te, Gezi Hukuki zleme Grubu Raporu, Trkiyedeki hukuk/devlet ve toplum ilikisi veya lsnn 2013-2014 ald biimi, dnden bugne irdelemekte, betimlemekte ve yarnlara k tutmas amacyla alnmas gereken nlemlere dikkat
ekmektedir.
20
T.C. Kamu Denetilii Kurumu, 30.4.2014, 1 Mays Emek ve Dayanma

Gn Kutlamalar Konusunda Kamu Badenetisi tarafndan nerilen
uzlama esaslar.
36
BRNC BLM
TOPLUMSAL MUHALEFET BESLEYEN SRE
Gezi olaylarn 2013 Maysnn son gnlerinde balam ve devam etmi bir hareket olarak grmeye almak, Geziyi ve onu
besleyen toplumsal muhalefeti anlamak bakmndan yetersiz
kalacaktr. Taksim Meydannda kalan son bir avu aac savunmann ve bu amala gsterilen pasif direniin ardndaki
nedenleri u ekilde sralayabiliriz:
- Son birka yldr artarak devam eden ve yaam alanlarn,
evresel ve kentsel deerleri korumay amalayan meru
hukuk mcadeleleri,
- bu mcadeleler srasnda yaananlar bata olmak zere,
zellikle zgrlk ve haklarn toplu (kolektif) kullanmlarnda yaanan ar gvenlik kuvveti (polis-jandarma-zel
gvenlik) iddeti ve
- bireylerin kiiliiyle sk skya bal olan zel yaamlarna,
yaam tarzlarna yaplan mdahaleler.
I. YAAM VE BLEENLERiN ZEDELEYC POLTKA
VE UYGULAMALAR
A) Anayasal hak ve ykmllkler
Yaam hakk bata olmak zere pek ok hak ve zgrlk iin
temel olan; tm bireylere, Anayasal dzeyde aktif yurttalk
37
GEZ PARKINI SAHPLENEN TOPLUMSAL MUHALEFET BESLEYEN SRE
hakk ve devi ykleyen ve kolektif mcadeleyi gerekli klan

evre ve kent haklardr:
Herkes, salkl ve dengeli bir evrede yaama hakkna sahiptir. evreyi gelitirmek, evre saln korumak ve evre kirlenmesini nlemek Devletin ve vatandalarn devidir. (AY md. 56).
Salkl ve dzenli kentleme (md.23) ve ehirlerin zelliklerini ve evre artlarn gzeten bir planlama (md.57), bir
yandan devlet iin ykmllkler, te yandan bireyler iin
yerleme zgrl ve konut hakknn snrlarn oluturmaktadr.
Aktif Yurttalk Hak ve devi evre Kanunu ile de gvence
altna alnmtr:
Katlm Hakk: evre politikalarnn olumasnda katlm
hakk esastr. Bakanlk ve yerel ynetimler; meslek odalar, birlikler, sivil toplum kurulular ve vatandalarn evre
hakkn kullanacaklar katlm ortamn yaratmakla ykmldrler. (evre Kanunu md. 3/e)
Bilgi Edinme ve Bavuru Hakk: evreyi kirleten veya bozan bir faaliyetten zarar gren veya haberdar olan herkes
ilgili mercilere bavurarak faaliyetle ilgili gerekli nlemlerin alnmasn veya faaliyetin durdurulmasn isteyebilir.
(evre Kanunu md. 30)
Kiiler ekonomik-sosyal-kltrel haklarn uygulayabilecekleri yaam alanlarn tercih etme, oluturma, gelitirme ve koruma temel hakkna sahiptir. Kiisel zgrlk ve geliimle sk
skya bal olan ve evresel - kentsel deerlerin temel tan
oluturduu bu yaam alanlarnn korunmasn gvence altna
alan maddi ve manevi varl gelitirme hakk:
Herkes, yaama, maddi ve manevi varln koruma ve gelitirme
hakkna sahiptir. (AY md. 17)
Anayasa, kiilerin maddi ve manevi varlklarnn gelimesi
iin Devlete gerekli artlar hazrlamaya alma grevi yklemitir:
38
Devletin temel ama ve grevi: (), kiilerin ve toplumun

refah, huzur ve mutluluunu salamak; kiinin temel hak ve hrriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle badamayacak surette snrlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldrmaya, insann maddi ve manevi varlnn gelimesi iin gerekli
artlar hazrlamaya almaktr. (AY md. 5)
Anayasa evresel ve kentsel unsurlar arasnda saylan kylar (madde 43), topra (madde 44), tarih, kltr ve tabiat
varlklarn (madde 63), doal kaynaklar (madde 168) ve
ormanlar (madde 169) ieren zel dzenlemelere yer vererek Devletin bu alanlar koruma konusundaki ykmlln daha da vurgulamtr.
Gezi olaylar zelinde belirtmek gerekirse, Devlet, tarih,
kltr ve tabiat varlklarnn ve deerlerinin korunmasn salar,
bu amala destekleyici ve tevik edici tedbirleri alr. (AY md. 63)
evresel ve kentsel alanlarda ynetenlerin ilem ve eylemleri, bireylerin sal, maddi ve manevi varl ve btnl,
sosyo-kltrel ve ekonomik yaamlar zerinde dorudan sonular dourmaktadr. Bu nedenle anayasal ve yasal dzenlemeler, temel hak ve hrriyetlerin varl ve etkinliini salkl
ve dengeli kentsel ve krsal yaam alanlarnn varlna ve bu
alanlarn olumasnda-biimlenmesinde-yeniden yaratlmasnda tm bireylerin, birlikte ekillendirici katksnn gerekliliini ngrmekte, bu adan devlete bir takm ykmllkler
yklemektedir. Bu kapsamda Anayasann 56. maddesi, herkesin dorudan evre dolayl olarak da kent hakkna sahip
olduunu aka belirtmi; devlete ve yurttaa bu kapsamda
evresel ve kentsel deerleri koruma-gelitirme-kirlenme ve
bozulmalarn nleme devi yklemitir. Anayasann dolayl
olarak kent hakkn iermesi, bugn Trkiye nfusun ounluunun kentlerde yaad gereinin doal bir sonucudur.
evresel ve kentsel haklarn uygulanabilirlii ise, Anayasann
hem Devlete hem de vatandaa ykledii aktif ve pasif hak ve
devlerin yerine getirilmesinden gemektedir. Bu erevede
Anayasa, Devlete ve yurttalara ortak bir sorumluluk yklemektedir.
39
Pasif devler: Kirletmeme, bu amala kurallara, ngrlen standart ve yasaklara uyma, vb.
Aktif devler: evresel ve kentsel usuli haklarn uygulanmas ve
uygulanabilirliinin Devlet tarafndan salanp gvence altna
alnmas. Dier bir ifadeyle, halkn bilgiye eriimi, karar alma
srelerine aktif ve etkin katlm, verilen kararlara kar idari-adli makamlara bavurma hakk ile devletin bu kapsamda
gerekli mekanizmalar oluturmas vb.
Gezi Park olaylarnda evresel ve kentsel haklarn iki fonksiyonundan bahsedebiliriz:
Gezi Parknn korunmas anayasal bir hak ve devdir
Geziyi ortaya kartan ve besleyen toplumsal muhalefetin
bir bileeni evresel ve kentsel hak mcadeleleridir.
B) Beyolu Kentsel Sit Alannn bir paras olan Gezi
Parknn korunmas, anayasal bir hak ve devdir
1. Beyolu Kentsel Sit Alan ile ilgili gelimeler
stanbulun nemli yeil alanlarndan biri olduu kabul
edilen ve 1993 ylndan itibaren Beyolu Kentsel Sit Alan
ierisinde yer alan Gezi Park, Taksim Cumhuriyet Alan ve
Atatrk Kltr Merkezi ile birlikte btncl bir planlama
ve korumadan faydalanmaktadr.21
Gnmzde kalnts dahi mevcut olmayan Taksim Topu
Klas, ubat 2011de korunmas gerekli tanmaz kltr
varl olarak tescil edilmitir.22
lerleyen aylarda, dnemin Babakan tarafndan dillendirilen Taksim Meydan Yayalatrma ve Topu Klas
21
stanbul 1 Nolu Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kurulunun 7

Temmuz 1993 tarih, 4720 sayl Karar ve 6 Ocak 1999 tarih, 10521 sayl
Karar.
22
stanbul 2 Nolu Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kurulunun 9 ubat 2011 tarih, 4225 sayl Karar.
40
projeleri dorultusunda stanbul Bykehir Belediyesi

1/5000 ve 1/1000 lekli Beyolu Kentsel Sit Alan koruma
amal imar planlarnda tadilat yaplmtr.23
4 Ocak 2012de ilgili plan deiikleri Kltr Varlklarn Koruma Blge Kurulu tarafndan onayland.24
Ancak 10 Ekim 2012de plan tadilatlar ile gerekletirilmesi hedeflenen ilgili projeler nedeniyle etkilenecek olan Gezi
Park bakmndan, zerinde peyzaj dzenlemesi ve yetikin
aa dokusunun bulunmas nedeniyle 648 sayl KHK ile
evre ve ehircilik Bakanl bnyesine alnan Tabiat Varlklarn Koruma Blge Komisyonunun grlerinin alnmas gerektii karar verildi.25
Bykehir Belediyesinin Tabiat Varlklarn Koruma Blge Komisyonunun grlerini almakszn, salt plan tadilat
onaylaryla yetinerek hazrlad Taksim Topu Klasna
ilikin restitsyon ve yeni kullanm avan projeleri ile meydana ait kentsel tasarm ve peyzaj mimarl avan projeleri, 2
Nolu Koruma Kurulu tarafndan oybirliiyle reddedilmitir. Kurula gre gnmzde mevcut bulunmayan ve zgn
mimarisini oluturan eler konusunda elde yeterli verinin
olmad bir yapnn yeniden inas talebine karlk, kent
tarihi asndan deerlendirildiinde, 60-70 yllk kullanm
deeri ile Taksim Gezi Parknn tarihe belgelik eden ve stanbullularn kolektif belleinde yer etmi bir deer olduu
belirtilmitir.26
Red kararn reddettiini aklayan dnemin Babakan, Kltr ve Turizm Bakann grevden alm ve sadece
atanm brokratlardan oluan Kltr Varlklarn Koruma
23
stanbul Bykehir Belediyesinin 16 Eyll 2011 tarih, 2111 sayl Karar.

stanbul 2 Nolu Kltr Varlklarn Koruma Kurulunun 4 Ocak 2012 tarih, 165 sayl Karar.
25
stanbul 2 Nolu Kltr Varlklarn Koruma Kurulunun 10 Ekim 2012
tarih, 758 sayl Karar.
26
stanbul 2 Nolu Kltr Varlklarn Koruma Kurulunun 11 Aralk 2012
tarih, 883 sayl Karar.
24
41
Yksek Kurulu, herhangi bir gereke gstermeksizin Koruma Blge Kurulunun oybirlii ile reddettii projeyi onaylamtr.27
Yksek Kurulun Topu Klas ss verilen alveri
merkezi28 yaplmasna olanak salayan bu kararna kar
Taksim Gezi Park Koruma ve Gzelletirme Dernei yrtmenin durdurulmas ve iptal davas amtr. 6. dare
Mahkemesi 31 Mays 2013te yrtmeyi durdurma karar
verdi. Ancak inaat faaliyetleri, mahkeme kararna ramen,
hukuka gveni zedeleyecek ve hukukun stnl ilkesine
aykrlk oluturacak ekilde devam etti.29
27 Maysta balayan gece nbeti ve aa skmlerinin
kentlilerce engellenmesi giriimleri Polis ve zabtann gerekli olmad halde iddet kullanmas (sabaha kar nbet
adrlarnn yaklmas, kentlinin darp edilmesi, yakn mesafeden biber gazna maruz braklmas) ve ykm almalarna hukuksuz ekilde devam edilmesi, 31 Maystan itibaren
kitlesel tepkiye yol amtr. Gezi Park eylemleri evresel
ve kentsel haklarla balantl olan u talepler merkezinde
ekillenmitir:30
Gezi Parknn ve aalarn muhafaza edilmesi,
Taksim Meydannn toplant ve gsteri yrylerine
kapatlmamas,
Kente ilikin kararlar alnrken meslek odalarnn, sivil
toplum rgtlerinin ve kentlinin grlerinin alnmas.
Meslek Odalarnn Yayalatrma ve Topu Klas Projelerinin nn aan imar plan deiikliklerine kar atklar
27
Kltr Varlklarn Koruma Yksek Kurulunun 27 ubat 2013 tarih, 139

sayl Karar.
28
http://www.hurriyet.com.tr/gundem/24067224.asp
29
stanbul 6. dare Mahkemesinin T: 31.05.2013, E:2013/956 sayl Yrtmeyi Durdurma Karar.
30
Taksim Dayanmas talep listesi iin bkz. http://taksimdayanisma.org/
page/6
42
davada stanbul 1. dare Mahkemesi, ehircilik ilkelerine,

koruma kurul karar ilkelerine ve planlama esaslarna uygun olmadn belirterek ilgili deiiklikleri iptal etmitir.31
Sre gsteriyor ki, Geziyi Park olmaktan kartp, betonlatrp, alveri merkezi (AVM) letirilmesini ngren Yayalatrma ve Topu Klas Projeleri stanbullularn talebihaberi olmadan Merkezi dare tarafndan dayatlm ve Yerel
Ynetimce somutlatrlmtr. Trkiyedeki yerel ynetimlerin
varolu nedeni olarak Anayasada belirtilen mahalli mterek
ihtiyalar belirleyip karlama yetki ve grevine aka aykrlk
tekil eden bu durum ayn zamanda temel haklardan evresel
ve kentsel haklar asndan da ihlaller iermektedir:
lgili Projeler, doal ve kltrel mirasn bir paras olarak
kabul edilen, bu amala tanmaz tabiat varl eklinde
tescillenerek daha st bir hukuki korumadan faydalanan
Gezi Parknn kendisini ve iindeki ant aalar, yetkili
kurumun (Tabiat Varlklarn Koruma Blge Komisyonu) onay
olmakszn, niteliksel ve niceliksel kayba uratmtr (Yayalatrma Projesi kapsamnda Parktan 750 metrekarelik bir alan
hukuka aykr bir ekilde betonlatrlmtr32) ve uratacaktr.
Bu durum evresel haklarn nemli bir bileeni olarak doal
ve kltrel mirasn korunmas ve gelecek kuaklara aktarlmas devi ile aka elimektedir.
Her ne kadar gnmzde mevcut olmayan ve mimari
adan farkl dneme ayrld Koruma Kurulu tarafndan beyan edilen Taksim Topu Klas, Merkezi darenin istemi zerine bir tanmaz kltr varl olarak tescil
edilmi olsa da belirtilen yerde, tabiat varl olarak tescillenen Gezi Park ve ant aalar varln srdrmektedir.
stanbullularn kolektif belleinde yaklak 70 yldr kentsel ortak kullanm ve yararlanma alan olarak yer edinmi
31
stanbul 1. dare Mahkemesinin T: 06.06.2013, E: 2012/778; K: 2013/1084

sayl ptal Karar.
32
http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/113097/_Taksim_meydan_ozelligini_yitirecek_.html
43
olan Parkn korunmasna ncelik verilmesi gerekmektedir.

nk tanmaz kltr varlklar ile tanmaz tabiat varlklar arasnda herhangi bir hiyerarik iliki ve ast-st koruma
mekanizmas yoktur. kinci olarak, stanbullularn giderek
hasret brakld, salkl ve dengeli bir kentsel yaamn
vazgeilmez unsuru olan doal kamusal yeil alan varlnn gittike azald gerei karsnda Parkn park olarak
muhafaza edilmesi, her taraf betonlatrlan bir kentte stn kamu yarardr.
Gnmzde pek ok kltrel deerin kalknmac politikalarla yok edildii ya da kendi halinde yok olmaya brakld bir ynetim srecinde mevcut bulunmayan ve fakat merkezi idarenin talebi zerine kltrel varlk olarak
tescillenen bir yapnn yaplmak zorunda olduu algsnn
yaratlmas samimiyetten uzak bir kltr politikas sylemidir. Nitekim Kla, otel ve AVM olarak kurgulanmtr.
Her ne kadar byle bir kurgunun gerek d olduu algs
toplumda yaratlmak istense de Gezi Olaylar sonras halkn
taleplerini gren iletme sahipleri, Kladaki ticari projelerinden vazgetiklerini aklamlardr.33 Olaylar zerine her
ne kadar AVM projesi ehir Mzesi projesine dntrlse
de, stn kamu yarar bulunmas bakmndan Parkn park
olarak muhafazas zorunludur.
te yandan stanbul gibi pek ok medeniyete ev sahiplii
yapm, Neolitik adan (M.. 8000-5500) beri yaamn
srd ispatlanm olan bu kentin her noktas bir tarihi
barndrmakta ve bir kltrel varlk niteliindedir. Tarihi
dokunun, turizmle bulutuu noktalarla snrl kalacak ekilde korunuyor olmas, buna karlk stanbulun turistten
uzak kalan byk bir ksmnn ise gemi deerlere, mirasa
saygdan uzak bir anlayla ve halkn katlm olmakszn
organize edilmesi Topu Klasn yeniden ina etme isteindeki tarihe sayg sylemlerinin samimiyetini sorgulat33
http://www.milliyet.com.tr/boyner-den-gezi-parki-na-destek/ekonomi/detay/1716769/default.htm; http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/23407298.asp
44
makta ve ynetenlerin gemile mcadeleyi ieren bir kentsel mcadele iinde olduklar izlenimini yaratmaktadr.
Kentsel Sit Alan stats nedeniyle Taksim Meydan, Gezi
Park ve Atatrk Kltr Merkezinin btnsel bir anlayla
ynetilmesi gerekmektedir. 1999dan itibaren zel ve btncl bir korumadan faydalanan Gezi Parknn btnsellikten uzak bir bak asyla meydandan ayrtrlmas, betonlatrlmak suretiyle de kamunun elinden alnp nc
kiiler lehine dntrlmesi, ehircilik ilkelerine, btncl koruma temel amacna ve planlama esaslarna aka
aykrdr.
Kiilerin maddi ve manevi varlklarn gelitirme ve bununla
paralellik ieren kentli olma hakk kapsamnda ekonomik sosyal - kltrel yaam ortamlarn belirleme ve biimlendirme yetkisi vardr. Kiisel geliimle sk skya bal olan, sosyal
ve kltrel hayatn vazgeilmez bir unsuru olan ve ehir ortamn yaanabilir klan ak kamusal alanlar AVMletirme
ve AVMleri yeni kamusal alanlar olarak sunma politikalar, kentlilerin yaam kalitelerini dorudan etkilemektedir.
Kolektif nitelie sahip kentsel haklar gerei stanbullular,
ynetenlerce ngrlen kamusal alan politikalarn kitlesel
ekilde eletirme, fikirlerini zgrce ifade etme hakkna sahiptir. Bu kapsamda kentlilerin dncelerini aa vurmak
amacyla toplanmalar, toplanma ars yapmalar, iddet
iermeyecek ekilde yry ya da baka yntemlerle gsteri yapabilmeleri ve 19. YYdan beri kabul edilen ve anayasal
gvence altna alnan bu temel hakkn uygulanaca yerleri
zgrce belirleyebilmeleri (Taksim Meydannn toplant ve
gsteri yrylerine kapatlmas sorunu) kent ortamnda
kentli olma hakknn da doal bir uzantsdr.
Hem yaam alanlarndaki salkl ve dengeli hayatn hem de
antsal nitelie sahip olmas asndan kltrel bir mirasn
unsuru olan Parkn ve aalarn korunmas ve Parkn ortak
kamusal yaam alan olma niteliini kaybetmemesi iin gerekli mcadelenin gsterilmesi sadece yurttalarn deil, bu
deve aykr faaliyette bulunan idarenin de devidir.
45
2. darenin Gezi Park zerindeki tasarruflarn evresel ve

kentsel usuli haklar asndan deerlendirilmesi
stanbullularn kentsel kamusal bir alannda dnmlere
sebep olacak bu projelere ilikin bilgilenme hakk seim
dneminde meydanlarda dillendirilen siyasi sylem ve
propagandalara indirgenmi, katlm hakk da sandk demokrasisi ile snrlandrlmak istenmitir. evresel ve kentsel haklar bakmndan gerek uluslararas hukukun gerekse
yesi olmaya altmz AB hukukunun etkin katlm hakk tanm seim propagandas, sandk ve milli irade
sylemleriyle rtmemektedir. Taleplerin dikkate alnmad bir idari makama bavuru mekanizmas ile mahkemelerin, zellikle verdikleri yrtmeyi durdurma kararlarn
uygulamama politikalarna dnen ve sreklilik kazanan
bu ynetim anlay karsnda hukuk devleti ilkesinin ilerlii asndan nemli bir yere sahip olan yetkili makama bavurma hakk ise, etkinlii sorgulanan bir hak haline
gelmitir.
Gerek anlamda bir evresel ve kentsel bilgiye eriim hakkndan bahsedilebilmesi iin bilginin, srecin banda, tm
alternatiflerin ak ve uygulanabilir olduu bir anda, ilgili
ilemin tm etki ve sonularn kapsayacak ekilde kamuoyuyla paylalmas gerekmektedir. Halkn karar verme
srecine etkin katlm da ancak bu ekilde bir bilgilenme
aamasndan sonra gerekleen ve karar vericilerin kararlarn etkileyebilecek nitelikteki katlm mekanizmalarnn
ngrlp iletilmesi vastasyla salanabilir. Trkiyede
ise bilgilendirme aamas srecin sonlarnda, tm detaylandrmalardan muaf bir ekilde, verilmi bir kararn duyurusu olarak uygulamaya aktarlmakta, katlm da yerel-genel
seim sonularyla snrlandrlmaktadr.
Usuli haklarn temelini oluturan evresel ve kentsel bilgiye
eriim hakknn yorumu mevcut haliyle devam ettii srece, Gezi Park protestolar srasnda ve sonrasnda gndeme
gelen plebisit nerilerinin katlm hakkn gerekletirmesi mmkn deildir. Nitekim nerilen katlm forml,
46
grsele indirgenmi projenin etki ve sonularn tartma ve

alternatiflerini tartma imknn sunmamas, ilgili halka
projenin dayatlmas ve meruluunun bu ekilde salanmas abasdr.
Zamannda ve doru ekilde paylalmayan bilgi, halkn ynetimlere olan gvenini azaltrken, effaflktan uzak, kapal,
hesap vermekten kanan bu klasik kamu ynetimi anlay,
kentliler nezdinde kentsel politikalarn meruluunun da sorgulanmasna sebep olmaktadr.
Yurttalarn Anayasadan kaynaklanan evresel ve kentsel
haklar kapsamnda verdikleri mcadelenin ve stanbullularn Gezi Olaylar sresince dile getirdikleri taleplerin hakll, hukuka uygunluu, dolaysyla da meruluu, yneticilerin tutumlarnn aksine, yarg makam tarafndan kabul
edilmitir.
darenin Gezi Parkna ilikin tasarruflarn da ieren projelerine ilikin 1/5000 ve 1/1000 lekli Koruma Amal mar Planlar deiikliklerini detayl bir deerlendirmeden sonra iptal
eden dare Mahkemesi, ncelikle imar plan ve planda yaplacak deiiklikler ile kentli olma hakk arasndaki balanty
kurmutur. Mahkeme: imar planlar lke, blge ve kent verilerine
gre kentsel ilevler arasnda var olan ya da salanabilecek olanaklar
lsnde en iyi zm yollarn bulmak, belde halknn iyi yaama
dzeni ve koullar salamak amacyla deitirilir. mar planlar kentin kendine zg, yaay biimi ve karakteri, nfus plan ve yap
ilikileri, yrenin gerek evresiyle ve gerekse eitli alanlar arasnda
olan balantlar, halkn sosyal ve kltrel gereksinimleri, gvenlik
ve sal ile ilgili konular gz nne alnarak hazrlanr ve koullarn
zorunlu kld biim ve zamanda mevzuatta ngrlen yntemlerle
deitirilebilir dedikten sonra Beyolu iin yaplan imar plan
deiikliklerini ehircilik ilkeleri, koruma ve planlama esaslar
ile kamu yarar ilkesine aykr bulmutur.
Bu kapsamda iddet iermemek artyla toplant ve gsteri yryn kamusal alanlarda zgrce gerekletirmek ya da
gerekletirmeyi talep etmek, parkn yaam alan olarak ne47
mini, deerini ortaya koyan bir takm faaliyetlerde bulunmak,

karar verme srelerine dhil olmaya almak ve katlmdan
uzak verilen kararlarn uygulanma aamasna etki etmeye aba
harcamak yurttan evresel ve kentsel haklar kapsamndaki
pozitif devleridir. Bu pozitif nitelikteki devlerin yerine gelmesini salayacak ara ve mekanizmalarn oluturulmas ve
bunlarn engellenmemesi ise, Devletin en temel devidir. Bu
kapsamda, anayasal bir talebi duymazlktan gelen ve iddetle bastran darenin, evresel ve kentsel haklara mdahale
eden tasarruflarnn hukukiliini ve meruluunu sorgulamas gerekmektedir. te yandan yurttalarn bu hakl ve meru
taleplerini grmezden gelerek evresel ve kentsel politikalar
belirleyen yneticiler, Gezi olaylar bata olmak zere, bu olaylar besleyen tm toplumsal muhalefetin olumasnn temel
sebebidir. Tpk bugn Valideba Korusunu betona amaya
alan skdar Belediyesinin tutumununun oradaki toplumsal muhalefeti ortaya kartmas gibi Kamusal yarar korumak, muhalif gruplarn ortak paydas olarak grlebilir.
C) Geziyi besleyen toplumsal muhalefetin bir bileeni
evresel ve kentsel hak mcadelesidir
Bergama Hareketi ile 1990larn bandan itibaren varln gsteren ekoloji mcadeleleri / evresel muhalefet zellikle son
yllarda krsal - kentsel alan ayrm yaplmakszn Trkiyenin
drt bir tarafnda yaanan ve srdrlebilir olduu iddia
edilen evre, kent ve kalknma politikalarna kar glenerek
artmtr.
Bu mcadelelerin bir blm ekosisteme, evresel, kentsel
ve kltrel deerlere nem vermeksizin yalnzca ekonomik
bymeye odaklanan politikalarn somutlat faaliyetlere
kar yrtlen muhalefeti ve etkinlii sorgulanr hale getirilen hukuk mcadelelerini kapsar:
nsann yaamsal varlyla dorudan ve yakn ilgisi olan su
hakk talebini de ieren nehir tipi ve baraj tipi hidroelektrik
santral mcadeleleri;
48
ounluu milli parklar vb. gibi zel koruma blgelerinde

ve/veya ormanlk alanlarda olan, hukuk kurallar ihlal edilerek ya da esnekletirilerek gerekletirilen ve bylece dar
alamda insanlarn anayasal evre hakknn gerei olan salkl ve dengeli bir evrede yaama hakkn, geni anlamda
ise tm canllarn yaam hakkn ihlal etme boyutuna ulaan
ve ekosistemde geri dnmsz etkileri, yarattklar kmlatif sorunlar nemsenmeksizin saylar binleri aan maden, ta oca faaliyetlerine, enerji santrallerine ve turizm
faaliyetlerine kar yrtlen hukuk mcadeleleri;
evre politikas ve hukukunun temel felsefesini oluturan nleme ilkesinin uygulama arac olan, halk karar alma srecinin
bir aktr haline getiren evresel etki deerlendirmesi (ED)
mekanizmasnn kapsamnn giderek daraltlmas, ED Gerekli Deildir kararnn bata enerji olmak zere pek ok sektr
iin ksmi muafiyet yaratacak ekilde srekli verilmesi, dorudan ngrlen muafiyetlerle ED srecinin ilevsizletirilmesi
ile Trkiyedeki evre politikasnn stne kurulduu srdrlebilirlik kavramna bile aykr uygulamalara kar yrtlen hukuk mcadeleleri;
stanbul zelinde ehrin akcierleri olarak byk oranda
hava kirliliine maruz kalan bir kentin temiz hava ihtiyacn
karlayarak canl sal asndan birincil neme sahip olan
ve iindeki biyolojik eitlilik ile de doal dengenin korunmasnda nemli bir role sahip olan Kuzey Ormanlarnda
gerekletirilen ve gnmze dek yaklak 2 milyon aacn
katline, ormanlarn ve su havzalarnn tahribine sebep olan
nc kpr-nc havaliman-otoyol projelerine ve
benzer lgn projelere kar yrtlen mcadeleler vb.
- Bu mcadelelerin dier bir ksm kent meknnn metalatrlmasna ve/veya muhafazakr ideolojinin kent mekn
stnden dayatlmasna kar verilmektedir:34
34
Tark ENGLER, bkz: http://haber.sol.org.tr/devlet-ve-siyaset/

direnisin-ardindan-gezi-parki-baskaldirisi-ertesinde-kent-ve-siyasethaberi-77713; Nilfer GLE, Gezi: Bir Kamusal Meydan Hareketinin
49
Kltrel kimlikleri, yaam alkanlklarn nemsemeyen

ve mlkiyeti dntren bir anlayla kurgulanan ve 2012
ylnda yrrle giren 6306 sayl Afet Riski Altndaki
Alanlarn Dntrlmesi Hakkndaki Kanun ile doal-yapay evre ayrm gzetmeksizin ok geni bir corafyann
metalamasnn ve soylulatrlmasnn nn aan kentsel
dnm uygulamalarna kar yrtlen mcadeleler;
Emek Sinemas, Haydarpaa Gar gibi tarihi ve kltrel dokuya sahip olan yaplarn fonksiyonlarnn korunarak iyiletirilmesi yerine, buralarn kamusal niteliklerinin byme
ya da turizm adna zelletirilmesine ve bylece tpk Gezi
Park olaynda olduu gibi ortak kamusal alanlarnn neoliberal dnmne kar gerekletirilen muhalefet;
amlca Tepesi, Taksim Meydan gibi stratejik alanlara ibadethane projeleri ve kamusal alan iin ngrlen alkol kullanm yasaklar ile ngrlen muhafazakr ideolojinin kent
mekn stnden dayatlmasna kar getirilen eletiriler vb.
( Gezi olaylarndaki tepkiye ramen stanbulun ilk korusu
olarak kayt altna alnan Valideba korusu iin de benzer
bir tehdit ve muhafazakrlatrma projesi gndemdedir.)
effaf, hesap veren, ak, katlmc bir demokrasi ve kamu
ynetimi anlayn yanstmayan siyasal ounluk, evresel
deerleri niteliksel olarak bozan ve niceliksel olarak azaltan,
ekonomik-sosyal-kltrel varlmz gelitirdiimiz yaam
alanlar zerinde nemli deiimleri ngren politika, plan ve
projeler, bu alanlar kullanan bizlerden gizli bir ekilde, etki ve
sonular aka ortaya konmakszn yrtlmektedir. Bu klasik demokrasi ve kamu ynetimi anlay ile ngrlen uygulamalara kar getirilen eletiri ve yrtlen mcadeleler etkin
bir hukuk yolundan da yoksundur. Nitekim mcadeleler ou
zaman hukuk zaferi ile talansa da mevcut iktidar, bu kararlar
uygulamayarak aka hukuk devleti ilkesini ve hukuka olan
gveni zedelemektedir.
Anatomisi, 6 Haziran 2013, Bkz: http://t24.com.tr/yazi/gezi-birkamusal-meydan-hareketinin-anatomisi/6824
50
Ekosistemin korunmasna, evresel, kentsel ve kltrel deerlere nem vermeyen vahi ve dizginsiz neoliberal politikalarn yaratt ekoloji ve kent muhalefetleri ile Gezi Park protestolar iki noktada kesimektedir:
Trkiyenin eitli yerlerinde artarak devam eden, yaam
alanlarn sermayeye kar koruyan ve tm canllar adna
verilen ekoloji mcadelesi ile kentlerde verilmekte olan evresel ve kentsel hak mcadeleleri, Gezi Park olaylarnn
balamasnda besleyici bir etkiye sahip olmutur.
Yerel nitelikteki bu koruma hareketleri, Gezi Park Protestolar ile buluarak ulusal boyuta ulamtr.
Gezi Park olaylarnn da temelinde olan ve onu besleyen evresel ve kentsel hak mcadeleleri, evre mevzuatnn katlm
mekanizmalar bata olmak zere usuli haklar konusundaki
eksikliklere, klasik demokrasi ve klasik kamu ynetimi anlay eletirisine dayanmaktadr. Bu nedenle Taksim Gezi Park sadece be aa meselesi deildir. Nitekim Trkiyenin
her yerindeki ekoloji ve kent mcadelelerinin temsilcileri, sylem ve pankartlaryla Gezi Park eylemlerinde yer almlardr.
Bylece Gezi Park eylemlerinin kent alann kullanma hakk
ile balayan mcadelesi evre hakk - su hakk - konut hakk
- barnma hakk - yaama hakk mcadeleleri ile de zenginlemi yaam hakknn yaam alanlarnn korunmasna, doann
haklarnn savunulmasna evrilmitir. Baka bir anlatmla, bir
parkn yklarak onu evreleyen meydanla birlikte her trl
tehditten arndrlm kutsal pazar yerine dntrlmesini
vazgeilmez bir zorunluluk olarak kavrayan iktidara kar, o
parkn park olarak kalmasn savunmak, kamusal alann neoliberal-slamc dnmne kar halkn muhalefeti olarak
somutlamasdr.
Taksim Gezi Parknda ina edilmek istenen AVM iin parkn
yok edilmesini engelleyici eylemlerin bir anda tm lke geneline
yaylmasnda, aslnda lkenin birok yerinde evre kart politikalarn uygulanmaya allmas ve karsnda yre halklarnn
engelleyici mcadelelerinin varl yatmaktadr. lk olarak Ber51
gama civarndaki maden arama ve iletme almalarna kar

yaplan halk eylemleri grlm, ardndan Karadenizde youn
olarak HES (Hidroelektrik Santral) ina almalar balamas ile
de bu blgede, HES kurulmak istenen her yerde blge halknn
muhalefeti gelimitir. yle ki yaplmas zorunlu klnan ED
(evre Etki Deerlendirme) Toplantlar muhalefet nedeniyle
yaplamaz olmu, yine birok HESin kurulmas engellenmitir.
II. K HAK VE ZGRLKLERNE
GDEREK ARTAN MDAHALELER
Anayasal demokrasilerde siyasal iktidarn snrn bireysel hak
ve hrriyetler belirler. AKPnin tek partili iktidarnn uzayan
mr, din ve vicdan zgrl ekseninde rettii muhafazakr
demokrat yaklamn terk edilerek demokratikleme vaadinin
bir tarafa braklmasna, zel yaama ve yaam tarzna mdahalelere varan muhafazakr politikalarn ne kmasna neden
olmutur. AKP iktidarnn ustalk dnemi ile birlikte hz
kazanan, zel hayatn gizlilii ve konut dokunulmazl gibi
anayasal hak ve zgrlkleri ihlale varan dorudan ve dolayl
mdahaleler, demokratik bir toplumda kabul edilemez niteliktedir. ounluk adna belli bir mezhebin bak asna dayandrlarak merulatrlmaya allan bu mdahaleler ve bireylerin zel ve mahrem yaamlarn nasl srdreceklerine ilikin
dayatmalar, demokratik ve oulcu bir toplum zlemindeki
kitlelerin tepkisine neden olmu, Gezi olaylarnda bu tepkiler
sloganlara ve duvar yazlarna da yansmtr.
A) Alkol dzenlemesi
Erdoann AKPnin geniletilmi bakanlar toplantsnda
Gece gndz ien, kafa kyak gezen bir nesil istemiyoruz.
Uyank olacak, diri olacak, bilgi ile mcehhez olacak. Byle bir
nesil istiyoruz. Bunun admlarn atyoruz. eklinde savunduu alkol dzenlemeleri iktidarn yaam tarzna ynelik mdahalelerinin en bilinenlerinden birini oluturmaktadr.35 2005
35
Milliyet Gazetesi, 25 Mays 2003, http://www.milliyet.com.tr/erdogankafa-kiyak-gezen-nesil/siyaset/detay/1713590/default.htm (Eriim tarihi: 08.12.2014).
52
ylnda yerel ynetimler yasasnda yaplan deiiklik ile iki

ruhsat verme yetkisini ele geiren belediyelerin, ruhsat iptali
ve elence vergisi artrm ve ikili lokanta ve barlar kentlerin
dndaki alanlarda toplama giriimi ile balayan alkol satna ilikin mdahaleler36, 2013 ylnda alkoll ikilere getirilen
reklam, promosyon, sat yeri ve saatine ilikin yasaklamalarla
devam etmitir. Buna gre, alkoll ieceklerin her ne surette
olursa olsun reklam ve tketicilere ynelik tantmnn yaplmas, saat 22:00 ila 06:00 saatleri arasnda perakende olarak
satlmas yasakland gibi kahvehane, kraathane, pastane ve
benzeri pek ok yerde iki sat engellenerek alkoll ikilerin
tketimi engellenmeye allmtr.37
AKPnin iktidara geldii 2002 ylndan beri alkoll rnlere
yaplan dzenli zamlar ile iki sat ve tketimine ilikin olarak getirilen yasal kstlamalar savunulduunun aksine lkede
alkol kullanmnda bir azalmaya da yol amamtr. OECDnin
yaynlad rapora gre, 2002 ylndan bu yana alkol kullanmnda azalma yerine art sz konusudur. ilen iki miktarna
gre 2005-2010 yllar arasnda Trkiyede kii bana iki tketimi 18.3ten 20.5 litreye ykselmitir. Euromonitor, 2011 ve
2012de Trkiyede iki tketiminin daha da artt tahmininde bulunmaktadr. Yine de, OECD, Eurostat ve Dnya Salk
rgtnn 2010 rakamlarna gre, 30 Avrupa lkesi iinde
en dk alkol tketimi Trkiyede olup, Trkiyedeki alkol
tketimi toplum sal bakmndan endie verici noktalardan
uzaktr. OECD ve Euromonitorn 2014 ylnda yaynlad
rakamlara gre alkol satna getirilen yasaklamalara ramen
tketimde art srmektedir.38
36
Hrriyet Gazetesi, 5 Kasm 2005, http://www.hurriyet.com.tr/gundem/3493506.asp (Eriim tarihi: 08.12.2014).

37
11 Haziran 2013 tarihli 6487 sayl yasa, http://www.resmigazete.gov.tr/
eskiler/2013/06/20130611-1.htm (Eriim tarihi: 08.12.2014).
38
Alkol tketiminin hukuki deiikliklerle engellenmesine ilikin en byk
aba 1919 ile 1933 yllar arasnda ABDde geerli olan ve iki kaaklnn artmas dnda herhangi bir sonu dourmayan nl Prohibition (Yasak)tr. Teaching With Documents: The Volstead Act and Related Prohibition Documents The NationalArchives; Euromonitor Raporu
2014, http://www.euromonitor.com/alcoholic-drinks-in-turkey/report;
OECD statistikleri,

http://stats.oecd.org/index.aspx?queryid=30126 (Eriim tarihi: 08.12.2014).
53
B) Sigara dzenlemesi
AKP iktidara geldikten sigara konusunda nemli kstlamalar
sz konusu olmutur. 2008de yaplan yeni bir dzenleme ile
kiilerin ikametghlar dnda btn kapal alanlarda sigara
kullanm yasaklanmtr.39 2002 yl ile 2010 yl arasnda sigara fiyatlarnda yzde 142 orannda art olmu, her bir sigaradan yzde 78 orannda vergi alnmaya balanmtr.40
Fiyat artna, getirilen kat yasaklara ve sk uygulamaya ramen, sigara tketiminde beklenen oranda bir d gereklememitir. Ttn ve Alkol Piyasas Dzenleme Kurumunun
(TAPDK) verilerine gre, 2007 ylnda ise 107 milyar 455 milyon adet olan satlan sigara miktar 2008 ylnda 107 milyar 859
milyon saysna ykselmi; 2009 ylnn Temmuz aynda sigara
yasann kahvehane, bar, kafe ve restoranlar iin de geerli olmaya balamas ile satlan sigara 107 milyar 555 milyon adede
gerilemitir.41 2012 ylnda ise bu rakam ancak 91 milyar 354
milyona dmtr.42 Trkiyedeki kanser vakalarndaki artlar ise srmektedir. TK verilerine gre; 2002 ylnda kansere
bal lm %12 iken, bu oran 2012 ylnda %21e ulamtr.43
39
07.11.1996 tarihli 4207 sayl Ttn Mamullerinin Zararlarnn nlenmesine Dair Kanunun kapsam, 03.05.2008 tarihli 5727 sayl yasa ile deitirilerek geniletilmi kiilerin ikametgahlar dnda kapal tm alanlarda
ttn mamullerinin kullanm yasaklanmtr.

Bkz. 03.05.2008 tarihli 5727 sayl yasa, http://www.hukukimevzuat.
com/?x=kanun&id=541&parent= (Eriim tarihi: 08.12.2014).
40
Milliyet Gazetesi, 3 Ekim 2011,

http://www.milliyet.com.tr/bir-paket-sigaranin-yuzde-78-i-vergi/ekonomi/ekonomidetay/03.10.2011/1446141/default.htm (Eriim tarihi:
08.12.2014).
41
5727 sayl Yasann 10. maddesinde yaplan deiikliklerin ne zaman
yrrle girecei konusunda aklk getirilmitir. Buna gre, Bu Kanunun; 3 nc maddesi ile deitirilen 4207 sayl Kanunun 2. maddesinin birinci fkrasnn (d) bendi hkm yaym tarihinden 18 ay, dier
hkmleri ise yaym tarihinden 4 ay sonra yrrle girer.. Nitekim
anlan yasann 2/1-d bendinde, lokantalar, kahvehaneler, kafeteryalar,
birahaneler vb. elence hizmeti verilen iletmelerde yasak kapsamna
alnmtr. Ancak anlan yerlerdeki sigara yasa 19.07.2009 tarihinde yrrle girmitir. te yandan 5727 sayl yasann getirdii dier yasaklar
ise 19.05.2008 tarihinden itibaren yrrlkte bulunmaktadr.

Bkz. 03.05.2008 tarihli 5727 sayl yasa, http://www.hukukimevzuat.
com/?x=kanun&id=541&parent= (Eriim tarihi: 08.12.2014).
42
Ntvmsnbc Haber, 21 Ocak 2014, http://www.ntvmsnbc.com/
id/25493680/ (Eriim tarihi: 08.12.2014).
43
Hrriyet Gazetesi, 5 Ekim 2013, http://www.hurriyet.com.tr/sag-
54
C) ocuk ve tesi
AKP eski bakan, Cumhurbakan Erdoann, ahitlik ettii
her nikhta yineledii en az 3 ocuk tavsiyesi, nfusa ilikin bir
politikann gstergesi olduu gibi, iktidarn kadna ynelik bak asnn da en nemli rneini oluturmaktadr.44 Erdoan
2009 yapt bir konumada konunun nfusa ilikin boyutunu
yal nfusun dnyada ve Trkiyede art ile aklam, gelimi lkelere kyasla gen bir nfusa sahip bulunan Trkiyenin
bu konumunu korumasnn nemine vurgu yapmtr: Onun
iin ben i iten gemeden, en azndan kendi admza mevcut
durumumuzu koruyabilmemiz iin her ailede en az 3 ocuk
olmas gerektiini ifade ettim. Hala ayn yerde duruyorum. Bu
grlerimi muhafaza ediyorum. Bilimsel rakamlara gre 2 olmas bile gerileme demek. Bu, durumu asla korumaz. Ve 2030
ylndan sonra, brakn 2050yi, yal bir nfusa sahip Trkiye
oluruz. 3 olursa bu Trkiyenin mevcut durumunu koruyacak,
avantajl durumumuzu muhafaza edecektir.45
zel yaamn en belirgin alanlarndan biri olan remeye ve
dourganla ynelik srar, kadndan ok aileye nem veren
muhafazakr politik bakn bir temsilidir. Ayn bak, 2011
ylnda Kadndan Sorumlu Devlet Bakanlnn yerine Aile ve
Sosyal Politikalar Bakanlnn kurulmasnda ve kadna ynelik iddet olaylarndaki nlenemez arta ramen konu hakknda yaplan yasal dzenlemeye Ailenin Korunmas ve Kadna
Ynelik iddetin nlenmesi Dair Kanun ad verilmesinde de
gzlemlenebilir.46
Kadn rgtlerinin de tepkisine neden olan kadn sadece
anne olarak gren bu yaklam 2010 ylnda Erdoan tara-
lik/24857530.asp (Eriim tarihi: 08.12.2014).

Erdoan babakan iken verdii 3 ocuk tavsiyesini cumhurbakan
olduktan sonra 4e karmtr. Bkz. Radikal Gazetesi, 21 Eyll 2014,
http://www.radikal.com.tr/turkiye/erdogandan_4_cocuk_manisi-1213960 (Eriim tarihi: 08.12.2014).
45
Ntvmsnbc Haber, 10 Ekim 2009, http://www.ntvmsnbc.com/
id/25008774/#storyContinued, (Eriim tarihi: 08.12.2014).
46
08.03.2012 sayl 6284 sayl Yasa, http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6284.pdf (Eriim tarihi: 08.12.2014).
44
55
fndan, Ben zaten kadn erkek eitliine inanmyorum. Onun

iin frsat eitlii demeyi tercih ediyorum. Kadnlar ve erkekler
farkldr, birbirinin mtemmimidir aklamas ile karlanmtr.47 Konu hakkndaki tartmann bymesi sonrasnda
Erdoan dncelerini u ekilde aklamtr: Biz burada anneyi n plana karrken efkatte anne, babaya gre daha farkl
olduu iin bu adm, bu tercihi yapyoruz, istismarn deil.
Cennet annelerin ayaklar altna bouna konmad. Kadn-erkek
frsat eitlii diyoruz. Haklar konusunda eitlik diyoruz. Yoksa
fiziki eitlikten bahsetmiyoruz. Kadn-erkek fiziki olarak hibir
zaman eit olamaz. Bu mmkn deil. Mmkn olur mu? Erkek erkektir, kadn kadn. Ama bunlar birbirinin tamamlaycsdr. Her ikisi bir arada olduu zaman birbirini tamamlar ve o
zaman aile meydana gelir. 48
D) Krtaj
reme konusunda mahremiyete mdahaleye varan
muhafazakr politika krtaj konusunda da kendini belli etmektedir. Zaman zaman gndeme getirilen krtajn yasaklanmasna ilikin dzenlemeler tartma boyutunda kalmakla birlikte kamusal alanda ataerkil sylemin etkin kalmasn
salamaktadr. Erdoann, nce BM Nfus Fonu tarafndan
dzenlenmi olan konferansta, ardndan da AKP kadn kollar
genel kurulunda yapm olduu konumalarda Krtajn bir
cinayet olduunu iddia etmesi, dnemin babakan ve siyasi
iktidarn lideri olarak ifade zgrl erevesinde deerlendirilebilecek basit bir gr aklamasndan farkldr. Krtajla
birlikte sezeryana da kar olduunu ifade eden Erdoan, bu
sylemleri ile, krtaj ya da sezeryan olmay seen btn kadnlar cinayet gibi ar bir sula tehdit etmektedir.49
47
Vatan Gazetesi, 20 Temmuz 2010, http://www.gazetevatan.com/-kadinla-erkek-esit-olamaz---318006-siyaset/ (Eriim tarihi: 08.12.2014).

48
Cumhuriyet Gazatesi, 31 Temmuz 2010,

http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/diger/167476/_Erkek_erkektir__kadin_kadin._Hicbir_zaman_esit_olamaz_.html# (Eriim tarihi:
08.12.2014).
49
Sabah Gazetesi, 26 Mays 2012, http://www.sabah.com.tr/gundem/2012/05/26/erdogan-sezaryenle-doguma-karsiyim, Milliyet Gazetesi, 26 Mays 2012, http://www.milliyet.com.tr/erdoogan-her-kurtaj-bir-uluderedir/siyaset/siyasetdetay/26.05.2012/1545482/default.
htm (Eriim tarihi: 08.12.2014).
56
ocuk sahibi olmak bireylerin kendi tercihi olduu gibi, dourganl ile ilgili karar vermek kadnn temel insan haklarndan biridir. Bu hakkn kullanlmasnn snr; kadnn sal ve
doacak ocuk ve onu izleyecek nesiller iin olas ar maluliyet gzetilerek belirlenir. Bu konuda Trkiyede hukuk sistemi ceninin yaama hakkn da gzeterek, rahmin tahliyesine,
gebeliin 10. haftasna dek izin vermitir. Bu da ancak kadnn
istei ve sal asndan tbbi saknca olmamas halinde olanakldr. Bu srenin dnda ancak, yaamsal tehlike ve gelecek
iin ar maluliyet oluacaksa krtaja karar verebilecektir.50
Hukuk, ncelikle annenin yaama hakkn nemsemektedir.
Cenin iin ise; beynin geliimini tamamlad sre dikkate alnmaktadr. nsann yaamnn bu denli deerli olduu akken
anne ile cenin arasnda, ancak tpbiliminin karar verecei bir
eikte, siyasi bir liderin srarla yn verici aklamalarda bulunmas zel yaama hatta kadn bedenine dolaysyla salk hakkna ve mahremiyetine mdahale anlamna gelmektedir.51
50
Trk Medeni Kanunu m. 28/2ye gore: ocuk hak ehliyetini sa domak kouluyla ana rahmine dt andan balayarak elde eder; MK
m. 582/1de de durum miras hukuku dzenlemeleri bakmndan tekrarlanmtr. Trkiye hukuk sisteminde gebeliin sonlandrlmas 1965e
dek yasak olarak kabul edildi. lk defa 1965 tarihli Nfus Planlamas
Hakknda Kanunda (NPHK) tbbi zorunluluk halinde bu eyleme cevaz
verilmitir. Bu kanunu ilga eden 2827 sayl NPHK 1983 tarihinde yrrle girmi ve bu kanunda, yasal sreye uyulmak kaydyla rzaya dayal
ocuk drtme ve drme eylemleri tannmtr. Buna gre gebelie,
istee bal durumlarda yahut tbbi zaruret halinde son verilebilecektir.
ocuk drtme ve drme, salt istee bal olarak on haftaya dek gerekletirilebilecektir. TCK md. 99/1, on haftaya kadar olan gebeliin sona
erdirilmesinde annenin rzasn yeterli grm, ayrca gebeliin sona erdirilmesinin annenin sal asndan tbbi bir saknca dourmamas
koulunu aramamtr. NPHK md. 5te isegebeliin onuncu haftas doluncaya kadar annenin sal asndan tbbi saknca olmad takdirde
istek zerine rahmin tahliye edilecei ngrlmtr. www.mevzuat.
gov.tr (Eriim tarihi: 08.12.2014).
51
reme sal, salk hakk erevesinde uluslararas szlemelerle gvence altna alnm bir haktr. Trkiyenin de taraf olduu Uluslararas
Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Szlemesinin (1966) 12. maddesinde: Taraf lkeler her bireye, ulaabilecekleri en yksek dzeydeki
fiziksel ve ruhsal salk standardnn salanmasnn gerektiini kabul
eder biimiyle tanmlanarak hkmetlere sorumluluklar yklemitir.
Bkz.
http://www.tbmm.gov.tr/komisyon/insanhaklari/pdf01/8393.pdf (Eriim tarihi: 08.12.2014). reme sal vatandalar arasnda
ayrm yaplmadan sunulmas gereken bir hizmettir. Bu durum, yine
Trkiyenin taraf olduu Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln nlen-
57
E) Gizli dinleme ve izleme

Genel salk ve genel ahlakn korunmas veya bakalarnn hak
ve zgrlklerinin korunmas sebeplerinden biri veya birkana bal olarak usulnce verilmi hkim karar olmadka
yine bu sebeplere bal olarak gecikmesinde saknca bulunan
hllerde kanunla yetkili klnm mercisinin yazl emri bulunmadka haberlemenin engellenemeyecei ve haberlemenin
gizliliine dokunulamayaca hususu anayasal gvence altna
alnm bulunmakla birlikte, AKP iktidar dneminde sk sk
gizli dinleme ve izleme iddialar gndeme gelmitir.52
Kiilerin zel yaam alanna ve onun nemli bir paras olan haberleme zgrlne mdahale anlamna gelen gizli dinleme
ve izlemeler, genelde kamuoyunda bcek, gizli kamera veya
uzaktan dinleme sistemi gibi dnyadaki teknik gelimelerin bu
konuda salad yasal olmayan tm yntemleri kullanarak kiiler arasndaki konumalarn dinlenmesi ve kaytlarn kimi zaman basn yayn yoluyla hukuka aykr bir ekilde kullanlmas
eklinde ortaya kmaktadr. Oysa gizli dinleme ve izleme bir
anayasal hak ihlali olduu gibi; Trkiyenin taraf olduu uluslararas insan haklar szlemelerine de aykrlk tekil eder,
Trk Ceza Kanunu balamnda da haberlemenin gizliliini
ihlal ve zel hayatn gizliliini ihlal sularn oluturmaktadr.53
mesi Szlemesinin (1979) 12. maddesinde: Taraf devletler, aile planlamas dahil, salk bakm hizmetlerinden kadn ve erkein eit olarak yararlanmas iin, salk bakmnda kadnlara kar ayrm ortadan kaldran
btn nlemleri alacaklardr biiminde belirtilmitir. Bkz.

http://cocukhaklari.barobirlik.org.tr/dokuman/mevzuat_uamevzuat/
kadinlarakarsiherturluayrimciligin.pdf (Eriim tarihi: 08.12.2014).
52
TBMMde de saysz inceleme komisyonu talebine neden olan bu gizli
izleme ve dinlemeler ile ilgili haber rnekleri iin bkz. Milliyet Gazetesi
23 Haziran 2010, http://www.milliyet.com.tr/chp-li-gok-un-odasindailginc-duzenek/siyaset/siyasetdetay/23.06.2010/1254496/default.htm
(Eriim tarihi: 08.12.2014). Milliyet Gazetesi 1 Haziran 2010

http://www.milliyet.com.tr/milliyet-in-dinlenmesi-meclis-e-tasindi/
siyaset/siyasetdetay/01.06.2010/1245135/default.htm, Milliyet Gazetesi
31 Mays 2010,

http://www.milliyet.com.tr/turkiye-dinleme-cenneti-oldu/guncel/gundemdetay/31.05.2010/1244617/default.htm
(Eriim
tarihi:
08.12.2014).
53
26 Eyll 2004 tarihli 5237 sayl Trk Ceza Kanunu metni,

http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5237.pdf, 09.12.14.
58
F) Ahlak Kurallar Dayatmas

23 Mays 2013 tarihinde Ankara Kurtulu metrosunda Sayn
yolcularmz ltfen ahlk kurallarna uygun hareket ediniz
anonsu yaplmas ile aikr hale gelen muhafazakr siyasi
bakn ahlak kurallar dayatmas, pek ok kesimin tepkisini
ekmitir54. zel yaama ve yaam tarzna dorudan etki eden
bu tr mdahaleler, Gezi eylemleri sonrasnda da kz ve erkek yurtlarnn ayrlmas tartmas ile srm, kadn erkek
ilikilerinde cinsellii merkeze koyan ataerkil bak as siyasi
iktidarn eletirilere ve tepkilere kulak tkayan tutumunun en
nemli gstergelerinden biri haline gelmitir.55 Bylece, Gezi
protestosunun hakll, ilerleyen aylarda pekimi bulunuyor
54
Hrriyet Gazetesi, 23 Mays 2013, http://www.hurriyet.com.tr/ankara/23342317.asp, (10.12.14)

55
Dnemin babakannn Kasm 2013 de yapt aklama renci evleri ile
yeni bir tartma balatt:

Biz kzlarn erkeklerin devletin yurtlarnda kark olarak kalmasna
msaade etmedik etmiyoruz. Dnyada eitim retim psikolojisinin ierisinde bile bunun verimlilik olarak hi bir zaman izah yaplamaz. Biz
buna kesin olarak mdahil olduk. Kz yurtlar ile erkek yurtlarnn ayrtrmas noktasnda almalarmz sryor. Bunda da yde 70 orannda
da gerekletirdik. Baz yerlerde yurtlar noktasnda eksiklik olduu iin
rencilerimiz evlerde kalyor. Buralardan gvenlik glerimize gelen istihbari bilgiler var. Bu istihbari bilgilerden hareketle de valiliklerimiz bu
durumlara mdahale ediyorlar.() Devletin burada olduunu anlatmak
iin bu admlar atlmaktadr ve atlacaktr. Bunlara da kusura bakmasnlar, muhafazakr demokrat bir iktidar olarak mdahil olmak durumundayz. Kimse bunu zel hayata mdahale olarak yorumlanmasn. 1

Dnemin Babakan Yardmcs Bekir Bozdan , Anayasann 58inci
maddesinin 2nci fkras devlete genleri koruma grevi veriyor diyerek
savunduu, dnemin ileri Bakan Muhammer Glerin ise terrle mcadele amac iinde aklad kzl erkekli renci evlerinin denetimi, ksa
srede il idarecileri tarafndan da kabul grd. Adana Valisi Hseyin Avni
Co, Babakan Erdoann kzl- erkekli olarak kalnan renci evleri ile
ilgili szlerinin kendilerine verilen talimat olduunu syledi ve yle dedi:
Genliin korunmas, genliin kt alkanlklardan korunmas, Anayasa ile devlete verilmi grevler arasndadr. Sayn Babakanmzn talimatlar dorultusunda gerekli almalar tabii ki yaplyor. () 2.

(1. 5 Kasm 2013 tarihli Zaman Gazetesi haberi http://www.zaman.com.
tr/politika_basbakandan-kizli-erkekli-evler-aciklamasi_2162376.html

2. http://www.gazetevatan.com/-kizli-erkekli--evlere-58-inci-maddedenetimi--581881-gundem/).

Anayasann 58inci maddeye dayanak yaplarak temel zgrlk alanlarna kstlama yaplamaz. Yaplan aklamalar ve o dorultuda yaplan
ilem ve uygulamalar, bata zgrlk ve haklarn anayasal rejimini belirleyen madde 13e, zel hayatn gizlilii ve konut dokunulmazl
n gvence altna alan madde 20 ve 22ye aka aykrdr.
59
III. GEZ NCES KOLLUK DDET

A) HES Protestolar ve Hopa olay
AKP iktidar dneminde yapmna hz verilen Hidro Elektrik
Santralleri (HES), zerinden suyun irketlerin kullanmna sokulmas, ticariletirilmesi, derelerin ve yer alt sularnn doadaki akndan koparlmas, doann ykmna, suya ulaamayan tm canllarn yaamn yitirmesine, geimlik yaam yok
etme, kamu kaynaklarnda kayba, doal mirasn tahribatna ve
farkl toplumsal sorunlara neden olduu gerekesi ile nemli
eletirilere ve mcadelelere konu olmaktadr.56 Halkn, ilgili
kurum ve derneklerin HESlere ynelik muhalefetine ve idare mahkemelerinin verdii iptal ve yrtmeyi durdurma kararlarna ramen HESlerin inasna ve planlanmasna devam
edilmesi, HES blgelerinde halkn tepkisine ve toplumsal gsterilerin yaygnlamasna neden olmutur.57 Ne var ki, demokratik toplumun varl iin nemli ve gerekli olan bu tepkiler,
hkmetin, enerji politikasn yeniden gzden geirmesine neden olmam aksine Gerzeden, Karacam-Kknara, Hopadan
Tortuma kadar yaam alanlarn irketlere kar korumaya alan halk gsterileri, byk lde polis-jandarma iddetiyle
ya da Peri suyunu korumaya alanlar, irketin ar silahlarla
donanm zel gvenlik kuvvetleriyle karlamtr.
HES kart gsterilerde yaanan polis iddetinin en nemli
rneini ise Hopa olay oluturmaktadr. Dnemin Babakan
Erdoann, 31 Mays 2001 tarihinde Hopada gerekleen mitingini ay fiyatlarnn belirlenmemesi ve blgede yaplmak istenen HESler nedeniyle protesto eden Hopallar, polisin halka
sert mdahalesi ile karlamtr. Polis mdahalesi srasnda
youn gaz bombas nedeniyle emekli retmen Metin Lokum56
rfan enlik, HESlere Yeil Enerji Sorgusu,

http://www.emo.org.tr/ekler/fd0636c8216400b_ek.pdf?dergi=927,
09.12.14.
57
lgili haber rnekleri iin bkz. Ntvmsnbc Haber 15 Nisan 2010, Ntvmsnbc
Haber, 30 Haziran 2010, http://www.ntvmsnbc.com/id/25082196http://
www.ntvmsnbc.com/id/25110600/ Hrriyet Gazetesi, 5 Haziran 2010,
http://www.hurriyet.com.tr/gundem/14938441.asp, 09.12.14.

60
cu yaamn yitirmi, ayn gnn akam ise siyasi parti ve sivil

toplum rgt yelerinin evlerine basknlar gerekletirilerek
ok sayda kii gzaltna alnmtr.58
B) 1 Mays mdahaleleri
Toplumun tarihsel bellei olarak meydanlar zaman kavramn da iselletirmilerdir. Avrupa kentlerinde meydanlar, kent
yaamnn oda olan d meknlardr. Cumhuriyetin ilk dnemlerinde ada bir sosyal yaamn uzants olarak tasarlanan meydanlar bugn daha ok park ve tren alan olarak
kullanlmaktadr.
Taksim Meydan, 1928 ylnda Cumhuriyet Antnn yaplndan sonra yeni rejimin simgesi olmu ve kutlamalar ve bayramlara ev sahiplii yapmtr. Ykselen emeki snf mcadelesi sonucu ii bayramlar dhil byk etkinlikler, yetmili
yllarda Taksim Meydannda yaplmaya balanmtr. 1976
ylnda byk bir 1 Mays kutlamas gereklemitir. 1 Mays,
tm dnyada iilerin, emeiyle geinenlerin, yoksullarn, kadnlarn, genlerin yani bir lkenin tm deerlerini retenlerin sorunlarn, zmlerini ve taleplerini siyasi iktidarlara ve
dnyaya ilan ettii bir mcadele gn olarak benimsenmitir.
Taksim Meydanda bu toplumsal sesin en anlaml mekn olagelmitir.
lkemizde de 1 Maysn tarihine baktmzda, kukusuz simgesel olarak, snflar mcadelesinin tarihini grrz. Ne var
ki, 1977 yaplan kutlamaya silahl saldr yaplmtr. Resmi
aygtlara gre, bu katliamda 36 kiinin hayatn kaybettii 136
kiinin yaraland olsa da, daha fazla ve l ve yaralnn var
olduu aktr. Bunun kesin tespiti hala yaplabilmi deildir.
Kanl 1 Mays olarak anlacak olan 1977 1 Mays, emeki snflar asndan Taksim Meydann ayn zamanda anma ve mcadele alan olarak da belirlemitir.
58
Radikal Gazetesi, 31 Mays 2011, http://www.radikal.com.tr/politika/

hopada_erdogan_gerginligi_1_olu-1051244, 09.12.14.
61
1977den sonra Taksim Meydan her iktidar tarafndan 1 Mays

kutlamalarna kapatlm, 1980de yaplan askeri darbenin ortam da bu yasaklamay kolaylatrmtr. Ancak 1993 ylnda
Trkiye Devrimci i Sendikalar Konfederasyonlar (DSK), 1
Mays Taksim Meydannda kutlamak iin karar alm ve bu
tarihten itibaren de her yl Taksim Meydanna kmak isteyenlere yine polis saldrs gereklemitir.
2008 ylnda Babakan R.T.Erdoan, Ayaklar ba olursa kyamet kopar diyerek Taksim yasann devam edeceini belirtmitir. Ancak mcadele sonu vermi; 2008 yl nisan aynda
1 Mays Emek ve Dayanma Gn olarak kutlanmasna
TBMM karar vermitir. Ama Taksim Yasa hala srarla iddetle
uygulanmtr. 2008 ylnda sendikalarn Hkmetle 1 Mays
Taksimde kutlama konusunda uzlaamamas sonucunda sendikalar, Taksime yrme karar almt. Bunun zerine, btn iktidar gleri bir gn ncesinden hazrlklara balam ve
sabah 06:30dan itibaren ilide, Osmanbeyde, Pangaltda,
Niantanda, Okmeydannda, Dolapderede ve Kurtuluta
polis saldrlar gereklemitir. Polisin, DSK, Makina Mhendisleri Odas stanbul ubesi vb demokratik kitle rgtleri ve
siyasi parti binasna ynelik tutumu ve bir hastanenin acil servisi giriinde ve ili adliyesi iinde gaz bombas atarak birok
kiinin yaralanmasna neden olmas tartmalara neden olmutur. O gn gerekleen mdahalelerde polis, biber gaz, gaz
bombas, tazyikli ve boyal su kulland. DSK binas nndeki
olaylarda CHP milletvekili Mehmet Ali zpolat, sklan biber
gaz nedeniyle kalp spazm geirdi. Okmeydannda Burhan
Gl isimli 19 yanda bir gen, bandan plastik mermiyle vurularak yaraland. 2009 ylnda 1 Mays resmi tatil ve bayram
ilan edildi; ama ayn yl yine polis saldrs, Taksimde kutlamak isteyenlere yneldi. 2010 ve 2011 ylnda Taksim Meydan
yzbinlerce kii tarafndan doldurularak nihayet barl bir
anma ve kutlama gereklemi oldu. 2013 ylnda ise 1 Mays
tan 4 ay nce Taksimi Yayalatrma projesi ad altnda 1 Maysn Taksimde kutlanlmas yasakland ve buna ramen binlerce kii, yine Taksimde kutlamaya alt; polis yine saldrd ve
vatandalara kar ateli ve atesiz silah kulland; hastanelere
62
gaz bombas atarak ambulanslar durdurdu. Bylece, 1977 den

sonra olayl bir mays olarak tarihe geti59.
1 Mays mdahaleleri, 1977 1 Mays Katliamnn60 otuzuncu yl
nedeniyle DSKin, 2007 kutlamalar Taksimde yapmak istemesi ile balamtr. eitli kitle rgtleri ve siyasi partilerin de
destek verdii DSKin Taksim ars zerine toplumsal muhalefetin tm bileenleri katlmyla gerekletirilmek istenen
kutlamalarda youn bir polis iddeti uygulanm, buna ramen 3 bin kii Taksime girmeyi baarm; 2009a kadar geen
iki yl boyunca devam eden direni, AKP iktidarnn 2009da
meydana makul saydaki kitlenin girebilecei karar almasn salamtr.61 2009 1 Maysnda iiler, kamu alanlar,
genler, kadnlar ve yoksullardan oluan yaklak 10 bin kiilik
bir kitle, tm engellemelere ramen, Taksim Meydannda 1
Mays kutlam, 2010 ylnda ise Taksim yasal olarak 1 Mays
alan olarak tannmtr.62
Erdoann, 1 Mays, 1 Mays havasnda kutladk. Dn Taksim 100 bin kiiyi arlad. Tarihi gn yaand. 33 yl aradan
sonra byle bir zemini hazrlamann mutluluu iindeyiz.
59
Ayrntl aklamalar iin bkz. Sabahn Sahibi Var, 2004ten 2011e 1 Mays
Alann Geri Alma Mcadelesi, Geniletilmi ve Gzden Geirilmi 2. Bask,
DSK yay., Ocak 2012.
60
1 Mays kutlamalarnn uzun yllar yasaklanmas 1970lerde toplumsal
muhalefetin ykselmesiyle birlikte deimiti. 1975te stanbul Tepeba
Gazinosunda yaplan kutlamann ardndan 1976da Taksim Meydanna
kld. 1977 ylnda ise yz binler Taksime akmt. Devrimci mcadelenin ykseldii dnemde 1 Mays provokasyonla kutlanamaz hale getirmek isteyen kontrgerilla halkn zerine ate at. Olayda 36 kii yaamn
yitirdi, 200den fazla kii yaraland. 1977 1 Mays tarihe Kanl 1 Mays
olarak geti. Ertesi yl 1978de, yaratlan korku ortamna ve nceki yla
ramen yz binler yine Taksimdeydi. Tm provokasyonlara ramen
Taksimden vazgeilmezken, skynetimle birlikte 1979da Taksim 1
Mays yasakland. Katliamn 30uncu ylnda DSK, 1 Maysn resmi tatil ilan edilmesi ve 77 Katliamnn aydnlatlmas iin gerekli giriimlerin
yaplmas talebiyle 1 Maysta Taksime ard. Bu ar ile birlikte on
binler Taksimi kazanmak iin 3 yl boyunca polis saldrsna direndi.
61
CnnTrk Haberi, 1 Mays 2009,

http://www.cnnturk.com/2009/turkiye/05/01/31.yil.sonra.taksim.
coskusu/524739.0/ (10.12.14)
62

http://www.cnnturk.com/2010/turkiye/05/01/32.yil.sonra.
taksimde.1.mayis.coskusu/574334.0/ (10.12.14)
63
Kimsenin bu iktidardan kopara kopara ald bir ey yok. Kopara kopara alma gleri varsa 1977den beri neredeydiler?
ifadeleri ile aklad bu dnm, ne yazk ki ksa srmtr.63 2013 ylnda Gezi parkn da iine alan Taksim Yayalatrma Projesi gereke gsterilerek 2013 ylnda kutlamalarn
Taksimde yaplmasna tekrar izin verilmemi, kutlamann
Taksimde yaplmasnn engellenmesi iin meydana kan
tm yollar kesilerek otobs-vapur-metrobs seferlerini durdurulmutur. ilide DSK binas evresinde ve Halaskargazi Caddesinde, Beiktata Barbaros Bulvarnda ve ar
evresinde, Okmeydannda, Mecidiyekyde, Gayrettepede,
Bomontide, Kurtuluta, Tarlabanda, Dolapdere gstericilere ynelik olarak youn ekilde polis iddetine bavurularak
toplumsal muhalefet bastrlmaya allmtr.64
C) Avrupa Mahkemesinin Taksim karar
2008 yl 1 Mays yasaklarna kar DSK VE KESKin Avrupa nsan Haklar Mahkemesine yapm olduu 38676/08
nolu bavuru sonucu; 22 Kasm 2012 tarihinde verilen kararla, Taksimin 1 Mays Alan olduu; Hkmetin 1 Mays 2008
tarihindeki engellemeleri nedeniyle, bavurucularn Toplant
ve Toplu fade zgrl ile rgtlenme zgrlnn ihlal edildii tespit edilmitir. Uzun yllardan beri emekilerin,
1 Mayslarda iktidara ve kamuoyuna seslerini duyurduklar
Taksim Meydan, zellikle 1977 ylnda kitleye yaplan saldr
ve 36 emekinin hayatn kaybetmesi sonucunda, toplum hafzasnda nemli bir yer edinmi ve 1 Mays Emek Bayram,
Taksim Meydanyla zdelemitir. HAM, bu karar ile Taksim Meydannn 1 Mays kutlamalar iin toplum hafzasnda
ve sendikalar asndan nemli bir yeri olduu ve bu alann 1
Mays alan olarak kabul edilmesi gerektiini, yaplacak miting
nedeniyle kent yaamnn etkilenmesinin (trafiin tkanmas63

http://www.cnnturk.com/2010/turkiye/05/02/erdoganin.1.mayis.tepkisi/574507.0/ (10.12.14)
64
Bianet haberi, 02 Mays 2013, http://www.bianet.org/bianet/yasam/146326-1-mayis-2013-kunye-ve-bilanco (10.12.14)

64
n, yollarn kalabalklamasn) mitingin yaplmas iin engel

kabul edilemeyeceini aka belirtmitir. HAM, ifade zgrlnn kullanlaca yeri semenin de hak kapsamnda olduunu tespit etmi, hkmetin grevinin bu hakkn kullanmn
gvence altna almak olduuna hkmetmitir. Sendikalarn,
sendika olmalarndan kaynaklanan toplanma zgrl ve 1
Mays kutlama zgrlklerine sahip olduklar tespit edilmitir.
HAM, bu tr gsterilerde kurumlar ve kiilerin bir btn olduunu, Sendikalarn, hem Taksim katliamn anmak iin dzenlenen gsterinin organizatrleri olarak dorudan madur,
hem de gstericiler adna da madur edildiklerini belirtmitir.
Hukuken balayc bu karara ramen dnemin Babakan, E
ben de gemite Taksimde miting yaptm. Ama belki yarn
Taksim de miting alan olmayacak. Yasak olmasna ramen
ben burada miting yaparm diyemezsin. Sana neresi gsterilirse orada miting yapmak zorundasn. Buras hukuk devleti.
eklinde aklamalar yaparak 2013 ve 2014 ylnda Taksim yasann devam edeceini beyan etmitir.
2013 ylnda iktidarn 1 Mays alann yasaklamasnn bahanesi olan Taksim Gezi Park projesi tm lkede Gezi Direniine dnmtr. Tabii ki Haziran olaylarnn itici gleri
daha ok siyasal nedenlere dayanmakta ise de, sembolik olarak Taksim Meydanna dnk evresel yamaya yol aacak
proje ve uygulamalar, hareketlerin tetikleyicisi olmutur. Srekli yasaklanan, srarla bask ve zor ile girii engellenen Taksim Meydanna ynelik ak saldr, balangtan itibaren tm
Trkiyenin gndemi haline gelmesine sebep olmutur.
IV. GEZ EYLEMLER KRONOLOJS
27 Mays Pazartesi
Demokratik kitle rgtleri, sivil toplum kurulular, siyasi
gruplar ve meslek gruplarnn oluturduu bir koalisyon olan
ve Taksimdeki kentsel dnm planlarna kar aktif bir ekilde kampanya yrten Taksim Dayanma Platformu, buldozerlerin gelmesinin ardndan Gezi Parknda toplanmaya
balad.
65
28 Mays Sal
Bir grup evreci gsterici, Gezi Parknda barl bir oturma
eylemi gerekletirdi. Polis, park boaltmak iin ar g (gz
yaartc gaz ve biber gaz spreyi) kulland.
29 Mays aramba
Gezi Parkndaki gstericilere ynelik polisin ar g kullanmasna duyulan tepkinin ardndan, stanbulda gstericilerin
says hzla artmaya balad.
30 Mays Perembe
Sosyal medya ve haber sitelerinde, sabahn erken saatlerinde
polisin, Gezi Parknda kamp kuran gstericilerin adrlarn
yaktn gsteren grntler paylald. Polis gstericileri datmak iin biber gaz ve tazyikli su kulland. Akam saatlerinde gstericilerin says ciddi oranda artmt.
31 Mays Cuma
Polis, sabah erken saatlerde barl gstericileri Gezi
Parkndan karmak iin gz yaartc gaz ve tazyikli su dhil
olmak zere ar g kullanarak mdahale etti. Polisin sert
mdahalesi, stanbulun merkezinde de akama kadar devam
etti. Kitlesel gsteriler Ankara ve zmirin yan sra, Antakya,
Eskiehir, Edirne, Bursa, Kocaeli, Samsun ve Adana gibi dierehirlere de yayld.
1 Haziran Cumartesi
Polis saat 17.00 sularnda Taksim Meydanndan ekildi ancak
ehrin dier taraflarnda polis mdahalesi devam etti. Eylemler dier ehirlere yayldka, polis barl gstericilere ynelik
ar g kullanmaya devam etti. Ankara, zmir ve Eskiehirde
onbinlerce, Adana, Edirne, Samsun, Antakya, Trabzon, Bursa
ve Kocaeli gibi dier ehirlerde binlerce gsterici ve polis arasnda atmalar kt65.
65
Uluslararas Af rgt Ekim 2013 ndeks: EUR 44/022/2013, Gezi Park
66
2 Haziran Pazar
Trkiye genelinde polisin ar g kullanm devam etti. Polis
Ankara ve zmirde barl gstericilere gz yaartc gaz ve
tazyikli su ile mdahale etti. Ankara ve zmirde polisin yaral
gstericilerin tedavi edildii revirlere saldrd bildirildi.
ileri Bakan Muammer Gler, yapt aklamada lke genelinde 67 ilde alt gndr sren 235 eylemde 1,730 kiinin gzaltna alndn syledi.
4 Haziran Sal
22 yandaki Abdullah Cmert, 3 Haziranda Antakyadaki bir
eyleme polisin mdahale etmesinin ardndan bandan yaralanarak hayatn kaybetti. Grg ahitleri Cmertin polisin att gaz kapslnn bana isabet etmesi sonucu hayatn kaybettiini syledi.
zmirde 38 kii Twitterda eylemlerle ilgili mesajlar paylat
iin gzaltna alnd.
5 Haziran aramba
Trk Tabipler Birlii, bata stanbul, Ankara, zmir ve Eskiehir olmak zere, lke genelinde 12 ehirde 4,355 kiinin yaralandn bildirdi.
7 Haziran Cuma
Drt gnlk Kuzey Afrika ziyaretinden dnen Babakan Recep Tayyip Erdoan, stanbulda destekilerine bir konuma
yapt. Babakan konumasnda eylemlerin yasa d olduunu,
ou polis olmak zere yaklak 1,000 kiinin yaralandn ve
eylemlere son verilmesi gerektiini syledi. Erdoan ayrca
polisin ar g kulland durumlar olmu olabileceini de
dile getirdi.
Eylemleri, Trkiyede toplanma zgrl hakk iddet kullanlarak engelleniyor.
67
11 Haziran Sal
Sabah polis Taksim Meydanndaki eyleme gz yaartc gaz ve
tazyikli su kullanarak mdahale etti ve Taksim Meydannda
11 gn sren barl igal eylemine son verdi. Polis ve gstericiler arasndaki atmalar, gn ve gece boyunca devam etti.
leden sonra stanbul Valisi Hseyin Avni Mutlu, Taksim
Meydanna yaplan polis mdahalesini meydandaki ant
heykelin ve civardaki binalarn zerindeki terrist rgtlere
ait afileri gereke gstererek savundu. Gezi Parknda ise
polis mdahalesi olmayacana dair sz verdi. Akam zeri
polis gz yaartc gaz, tazyikli su ve plastik mermilerle Gezi
Parkna mdahale etti.
Bir grup avukatn stanbul alayan Adliyesinde Gezi Park
eylemlerinde polis iddetini knamak iin basn aklamas yaparken gzaltna alnmasn protesto eden 45 avukatgzaltna
alnd66.
12 Haziran aramba
Babakan, gstericilerin Gezi Parkn boaltmalar iin son
bir uyar yaptn syledi. Sabahn erken saatlerinde polis
Taksim Gezi Park revirine ve evresine gz yaartc gaz ilemdahale etti.
14 Haziran Cuma
Ankarada 1 Haziran gn yaplan eylemlerde bir polis tarafndan sklan kurun ile bandan vurulan Ethem Sarslk
hayatn kaybetti.
15 Haziran Cumartesi
Polis Gezi Parknda barl igal eylemi yapan gstericileri
gz yaartc gaz, tazyikli su veplastik mermi kullanarak dat-
66
ndeks: EUR 44/022/2013 Uluslararas Af rgt Ekim 2013, Gezi Park

68
t. Gstericilerin parka yeniden girmeleri engellendi. Polis, Divan Otelinin giriinde tazyikli su ve gz yaartc gaz kulland
ve otelin yaral gstericilerin tedavi edilmesi iin revir olarak
kullanlan lobisini gz yaartc gazla doldurdu.
16 Haziran Pazar
Polis, Ankarada Ethem Sarslkn cenaze yryne ar
g kullanarak mdahale etti.
Akam, Taksim alannda polis asitli tazyikli su kulland. Gstericiler, vcutlar yanmolarak revirlere kotu.
17 Haziran Pazartesi
Akam saatlerinde sessiz bir durma eylemi olan duran adam
eylemi balad ve hemen ardndan birok kii eyleme katld.
Taksim Meydannda durma eylemi yapan en az 16 kii gzaltna alnd, yaklak sekiz saat sonra serbest brakld.
Trk Tabipler Birlii, ounluu stanbul, Ankara ve zmirde
olmak zere lke genelinde 12 ehirde 7,478 kiinin yaralandn bildirdi.
22 Haziran Cumartesi
Polis, Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birliindeki revirin
iine ve etrafna gz yaartc gazfrlatt.
23 Haziran Pazar
ileri Bakanl Trkiyenin 81 ilinin 79unda 2.5 milyon kiinin eylemlere katldn bildirdi. Bu sre boyunca yaklak
4,900 kii deien srelerle gzaltna alnd67.
24 Haziran Pazartesi
Babakan bir polis akademisinin mezuniyet treninde yapt
67
Uluslararas Af rgt Ekim 2013 ndeks: EUR 44/022/2013, Gezi Park

69
konumada polisin Gezi Park eylemleri boyunca cesur, kahramanca bir tavr gsterdiini syleyerek onlar kutlad.
Trk Tabipler Birlii istatistiklerine gre eylemlerin balamasndan bu yana 13 ehirde 8,038 kii yaraland.
8 Temmuz Pazartesi
Gezi Parknn stanbul Valisi Hseyin Avni Mutlu tarafndan
halka almasnn hemen ardndan gstericiler ve halktan dier kiiler park doldurdu. Ancak iki saat sonra polis parktan
kmalar iin uyarda bulundu ve gz yaartc gaz ve plastik
mermi kullanarak mdahale etti. Polis operasyonu parkn etrafndaki yerlere de yaylarak sabahn erken saatlerine kadar
devam etti.
Gezi Parkna barl bir ekilde girmek isteyen Taksim Dayanma temsilcileri de dahil olmak zere 50 kii gzaltna alnd.
10 Temmuz aramba
3 Haziran gn Eskiehirdeki bir eyleme polisin mdahale
etmesinin ardndan kaarken sivil giyimli kiiler tarafndan
acmaszca dvlen 19 yandaki Ali smail Korkmaz hayatn
kaybetti. Biri polis olmak zere yakalanan be kii hakknda
cinayet sulamasyla dava ald.
12 Temmuz Cuma
8 Temmuzda gzaltna alnan Taksim Dayanmann tm
temsilcileri serbest brakld.
22 Temmuz Pazartesi
Antakyada barl gstericilerin igal eylemi yapt Sevgi
Park sabahn erken saatlerinde polis tarafndan boaltld. Polis Taksim Meydannda gstericilere ynelik ar g kulland.
26 Temmuz Cuma
Savclar, Ankaradaki Gezi Park eylemlerine ynelik ilk iddianameyi tamamlad. Polis tarafndan vurularak ldrlen Et70
hem Sarslkn cenaze yryne katldklar gerekesiyle

73 kiiye dava ald.
1 Austos Perembe
Ke yazar Can Dndar, Gezi Park eylemleri ile ilgili yazd
yazlardan dolay Milliyet gazetesindeki iinden karld. Trkiye Gazeteciler Sendikas, Gezi Park eylemleri ile ilgili yaptklar haberler nedeniyle 81 gazetecinin iine son verildiini
bildirdi68.
3 Austos Cumartesi
Gezi Parknn iinde ve etrafnda eylem yapmak isteyen kiilere, polis gz yaartc gaz, tazyikli su ve plastik mermi kullanarak mdahale etti. Polis mdahalesi gece boyunca devametti.
19 Austos Pazartesi
Antakyada polis Ali smail Korkmaz, lmnn 40. gnnde anmak isteyen gstericilere ynelik gz yaartc gaz ve tazyikli su kulland.
20 Austos Sal
Polis, Gezi Park eylemleri boyunca yaanan polis iddetinin madurlarnn adalet araylarnadikkati ekmek iin
Antalyadan stanbula yryen drt kiilik Adalet Yry grubuna vegruba destek verenlere gz yaartc gaz ve ar g kullanarak mdahale etti.69
68
ndeks: EUR 44/022/2013 Uluslararas Af rgt Ekim 2013, Gezi Park

69
Uluslararas Af rgt Ekim 2013 ndeks: EUR 44/022/2013.
71
KNC BLM
GEZ PARKINI SAHPLENEN BALICA
TOPLUMSAL KATMANLAR
Gezi Parkna dokunulmamas iin eyleme geen kii ve gruplar, toplumun oulcu yapsn yanstan eitlilie sahip olmulardr. Bununla birlikte, tekiletirilmi gruplar kavram, Gezi direniinin ortak paydasn oluturmaktadr. Gezi
hareketi, farkl muhalif gruplar, partileri, kitle rgtlerini ve
kiileri bir araya getirmi, kitlesel halk muhalefetine dntrmtr. Gerekten AKP iktidarnn birok konudaki tercihleri,
kararlar ve uygulamalarna muhalefet eden gruplar, renciler, iiler, memurlar, sendikalar, partiler, evre rgtleri, semt
dernekleri, taraftar gruplar, kadn rgtleri, sanatlar, gazeteciler, doktorlar, avukatlar, LGBT yeleri gibi sivil toplum rgtleri ve bireyler Gezide biraraya gelmilerdir.
Bunlar iki grupta toplanabilir:
Platform ve toplumsal kategoriler
Sosyal medya
I. PLATFORM VE TOPLUMSAL KATEGORLER
A) Taksim Dayanmas
Taksim Dayanmas ksaca onlarca kitle rgtnn bir araya geldii bileen olarak kt karmza. Taksim Dayanmas
2010 ylndan itibaren Beyolunda gerekletirilmek istenen
Taksim Projesine kar kitle rgtlerinin bir araya gelmesi ile
balad ise de, Gezi olaylar ile direniilerin de sesi oldu. Top73
GEZ PARKINI SAHPLENEN BALICA TOPLUMSAL KATMANLAR
lumsal harekete katlan farkl politik dncelerdeki insanlar

belli amalarda buluturmay baard. Bileenlerine baktmzda da aslnda bunun nasl mmkn olduunu grebiliriz.
Hareketin emek-eksenli znesi olan dayanma, Gezi srecinde tm katlmclarn sesi olarak iktidara u talepleri iletti:
Gezi Park, Park olarak kalmaldr. Taksim Gezi Parkna
Topu Klas ad altnda ya da baka herhangi bir yaplama olmayacana, projenin iptal edildiine dair resmi bir
aklamann yaplmasn,
Atatrk Kltr Merkezinin yklmasna ilikin giriimlerin
durdurulmasn,
Taksim Gezi Parkndaki ykma kar direniten balayarak halkn en temel demokratik hak kullanmn engelleyen,
iddetle bastrma emrini veren, bu emri uygulatan ve uygulayan, binlerce, insann yaralanmasna, Mehmet Ayvalta
ve Abdullah Cmert adl iki yurttamzn hayatn kaybetmesine neden olan sorumlular, bata stanbul, Ankara, Hatay Valileri ve Emniyet Mdrleri olmak zere tm sorumlularn grevden alnmasn,
Gaz bombas ve benzeri materyallerin kullanlmasnn yasaklanmasn,
lkenin drt bir yannda gsterilere katld iin gzaltna
alnan yurttalarmzn derhal serbest braklmasn, haklarnda hibir soruturma almayacana ilikin aklama
yaplmasn,
1 Mays alan olan Taksim ve Kzlay bata olmak zere
Trkiyedeki tm meydanlarmzda, kamusal alanlarmzda toplant, gsteri, eylem yasaklarna ve fiili engellemelere
son verilmesini; ifade zgrlnn nndeki engellerin
kaldrlmasn TALEP EDYORUZ.
Taksim Dayanmasnn bu taleplerine bugn baktmzda
ne derece hakl talepler olduunu grebiliyoruz. Gezi srecine
katlan tm yurttalar bu taleplere katlmakta idi.
74
Sre sonrasnda da iktidarn hedefi haline gelen Taksim Dayanmas yeleri ve zellikle szcleri stanbul Valisinin
halk Gezi Parkna bekliyoruz aklamas ile parka gitmek
istemiler; ancak Taksim Meydannda gzaltna alnmlard.70 Daha sonra tam bir hukuk skandal ile cereyan eden
gelimeler ile serbest braklmlar, haklarnda savclka verilen yakalama kararna varncaya kadar tm hukuka aykr kararlar mahkemece kaldrlmt. Siyasal merciler, Taksim
Dayanmasn su rgt olarak ilan etmeye alm, dayanma szcleri savclka su rgt kurmak ile sulanm
ancak dayanmann meruluu mahkeme kararlarnda da
yer almtr. Taksim Dayanmas Gezi sonrasnda da faaliyetine devam etmektedir.71
stanbul 33. Asliye Ceza Mahkemesinde, 2014 / 88 esas sayl
davada, su ilemek iin rgt kurma (TCK md. 220) ve 2911
sayl yasaya muhalefet iddialaryla yarglama devam etmektedir.
B) Kadnlar
Son 10 ylda AKP iktidarnn kadn dman politikalar da
Gezide karln buldu. Gezi srecinde simgeleen znelere
baktmzda krmzl kadn,siyahl kadn gibi sembollerle
karlayoruz. Son yllarda artan kadn cinayetleri, tacizleri,
kadnlara kar iktidarn yoksayan politikalar bu simgelerde
yerini buldu. Krtaja ilikin yeni dzenleme yapma abalarnn kar gelien protestolar yargya tanmt. Dolmabahede
eylem yapan bir grup kadna dava alm, ancak bu kiiler be-
70
http://www.sendika.org/2013/07/gezi-parki-kapatildi-polissaldiriyor-halk-direniyor-dakika-dakika/ ;

http://taksimdayanisma.org/basin-toplantisina-cagri-gozaltina-alinan-t
aksim-dayanisma-uyeleri-derhal-serbest-birakilmalidir ;

http://www.gazetevatan.com/taksim-dayanisma-uyeleri-gozaltinda-552395-gundem/ ;

http://www.istabip.org.tr/index.php/haber-arsivi/3008-taksimdayanmas-akln-hukukun-vicdann-demokrasinin-bittii-yerdeyiz.html
71
http://taksimdayanisma.org ; https://tr-tr.facebook.com/TaksimDayanismasi
75
raat etmilerdir.72 Tamamen ifade zgrl kapsamnda olan

protestolarn sua dntrlme abalar son derece zorlama
olmu ve komik iddialar ortaya atlmtr. rnein, Ankara Belediye Bakan Melih Gkekin kendisini yumurta atarak protesto eden kadnlar hakknda ikyeti olmas zerine alan
davada su Mala zarar verme olarak nitelendirilmitir.73
Daha protestolarn ilk gnlerinde Tomann karsnda ellerini
iki yanna aan kadna tazyikli su ile yaplan mdahale, Gezi
Parknda Ceyda Sungurun yzne biber gaz sklmas, toplumun vicdann yaralayan durumlar olarak kt karmza.
Ceyda Sungurun ksaca u szleri kadnlarn Gezi hareketinde
ba aktrlerden biri olarak karmza ktn gstermektedir;
Ne yazk ki, Ethem Sarslk bandan bir polis kurunu ile
vurulduunda, Abdullah Cmert kafasna gaz fiei isabet ettiinde, Mehmet Ayvalta 1 Mays Mahallesinde Gezi eylemlerine katld srada ezildiinde, rfan Tuna iyerinde gaza
maruz kaldnda, Medeni Yldrm Licede kalekol inasna
kar pankart atnda, Selim nder Gmsuyunda oturan
kzn ziyarete gittiinde, Zeynep Eryaar Gezi Parknda nbet tutan ocuklarna destek iin yrye katldnda, Ahmet Atakan katillerin cezalandrlmasn istediinde, Ali smail
Korkmaz dvlerek ldrldnde, Serdar Kadakal alt
yerin nndeki sokakta oturduunda, hibirinin zerlerinde
krmz elbise yoktu. Gzel gzl kardeim Berkin Elvan ise
bakkaldan ekmek almaya gitmekten daha byk bir su ilememiti. Bu insanlarn basn tarafndan tesadfen yakalanan
fotoraflarnn olmamas, fail ve sorumlularnn yarglanmamas veya ceza almamas iin bir bahane olamaz.74
72
http://www.halkevleri.org.tr/guncel/kurtaj-hakki-eylemine-beraat
http://www.sendika.org/2014/10/gokceki-yumurtalayan-kadinlaramala-zarardan-500er-lira-ceza
74
http://www.radikal.com.tr/turkiye/kirmizili_kadin_radikal_icin_
yazdi_o_polisin_yargilanmasi_yetmez-1171207
73
76
C) Taraftar gruplar : stanbul United

Portekizi yllarca dikta rejimi ile yneten ve akllara mehur 3
F kural ile gelen eski devlet bakan Salazarn u szleri Gezi
Park gsterilerinde tuttuu takmn formasn giyen ve eylemlere katlan insanlar anlatr gibidir: Futbol olmasayd lkeyi
yarm saat idare edemezdim.
Futbol lkemizde genellikle taraftarlar arasnda kan iddet
olaylar ile gndemde yer alrd. Fakat Gezi ile birlikte futbolun kitlelerin afyonu olmas kural bir bumerang gibi tersine
dnm ve taraftarlk Gezi eylemlerinde bir muhalif kimlik
haline gelmiti. Gezi srecinde simgeleen Beiktan nl taraftar grubu ar, Beikta mdahalesinde TOMA aracn gstericilerin ele geirdii dozer ile kovalamas ile lke gndemini
gnlerce megul etmiti.75
Gezi olaylarna kadar birbirleri ile kanl bakl olan BeiktaGalatasaray-Fenerbahe taraftarlarna gsteriler esnasnda yan
yana yer aldklar iin stanbul United lakab takld. Haziran 2013de Gezi Park eylemlerinin ok sert getii gecelerden birinde saat 3e yaklarken bir sylenti dnmeye balad.
Beiktan taraftar grubu ar, eylemcilere destek vermeye
gelmi ve polisin kapatt Gezi Parkna girmiti. Bu haber
ksa srede dier takmlarn taraftarlarna da ulat. Semt olarak Gezi Parkna en yakn olan taraftar grubu arya destek
vermek iin o saatte Fenerbahe taraftarlar Anadolu yakasnda organize oldu, stanbul Boaz Kprsn formalaryla
gemeye balad. Mecidiyeky yanndan ise Galatasaray taraftarlar geliyordu. Ertesi sabah, yllardr kanl bakl olan bu
takmn taraftarlar kol kola girdi ve bir araya gelen taraftarlar
kendilerine stanbul United adn verdi. Hlbuki daha birka
hafta nce Fenerbaheli taraftar Burak Yldrm, bir Galatasarayl taraftar tarafndan baklanarak ldrlmt. Karlkl
75
http://www.milliyet.com.tr/ve-poma-olumsuzlesti-/gundem/detay/1814893/default.htm
77
rekabet hrs bu kadar zirvedeyken bir anda taraftarlarn omuz

omuza girmesi, hikye arayan tm ynetmenler iin biilmi
kaftand. 2013 yaznda da stanbul United isimli bir filmin ekilmeye baland haberleri geldi.76
Gezi hareketinin her znesi gibi ar grubu da bir sre sonra
iktidarn hedefi haline geldi. Meydanlar sk bakalm! sloganlar ile inleten grup da tpk Taksim Dayanmas gibi operasyona urad, grubun yeleri gzaltna alnd. Ancak yine dayanma gibi tamamna yakn serbest brakld.77 Dava halen
devam etmektedir.
Gezi ncesinde de Beikta semtinin biber gaz ile yaamaya alkn olduunu syleyebiliriz. DSKin 2013 1 Maysn
Taksimde kutlayacan aklamas ile Beiktata toplanan
halka tpk Gezi olaylarnda olduu gibi youn bir biber gaz
mdahalesi oldu. Daha sonra yine Mays ay ierisinde nn
Stadnn yklmas nedeni ile Beikta ile Genlerbirlii mann oynanaca gn ma ncesi Beikta, kolluk kuvvetlerince
yine biber gazna bouldu. Olaylarn balamasna Yunus Polis ekiplerinin havaya ate amas neden olmutu. ar grubu
Gezi protestolar ncesinde biber gaz ve tazyikli su konusunda antrenmanl idi.78
Ksacas dnyada iktidarlarn halk iin afyon olarak kulland futbol, Gezi srecinde gstericiler asndan birletirici bir
ortak nokta haline geldi.
Gezi gsterilerinden sonra futbol malarnda da sloganlarla
protestolar devam etti. Bu protestolara katlm engellemek
iin taraflarn filenmesini salayacak ayn zaman da klpler
ve federasyona haksz kazan salayacak ve taraftara ar eko-
76
http://www.bbc.co.uk/turkce/spor/2014/05/140529_istanbul_united ;
https://www.facebook.com/istanbulunitedfc
77
http://www.bianet.org/bianet/insan-haklari/147761-carsi-lilara-pomadan-tutuklama-istendi ;

http://www.cnnturk.com/haber/turkiye/carsinin-darbe-davasi-basladi
78
http://www.milliyet.com.tr/carsi-nin-1-mayis-slogani-gune-besiktas1701752-skorerhaber/
78
nomik yk getirecek Passolig uygulamasna geildi. Passolig

olarak adlandrlan; 6222 sayl sporda iddet yasasnda deiiklik yaparak her taraftara elektronik bilet uygulamas zorunlu hale getiren, her taraftarn hem AKTFBANK adndaki
bankaya yllk aidat demesini, fotorafn vermesini zorunlu
klan uygulama istenilen baary salayamad. Taraftar haklar dernei bu uygulamaya kar dava at ve yerel mahkeme
Anayasaya aykrlk iddias ile dosyay Anayasa Mahkmesine
gnderdi. AYM davann esastan grlmesine karar verdi.79
D) LGBT
Gezi srecinin bir dier znesi de toplumun tekisi olan
LGBT bireyleri idi. Her yl yaplan LGBT yry belki de
Trkiye tarihinin en kalabalk onur yry olarak tarihe
geti. Gezi Park protestosu ile akan 30 Haziran 2013 tarihli
LGBT yry harekete renk katmakla beraber yllarca toplum ile arasnda mesafe bulunan tekilerin(!) halk ile kaynat bir gn oldu.
LGBT bireyleri de Gezinin dier zneleri gibi bu direni ve
gerekletirdikleri yry ile aslnda ne kadar kitlesel olduunu gsterdi. ktidarn sylemi ile dier %50nin iinde LGBT
blok da vard. Direnie kadar genellikle Trans cinayetleri ile
gndemde olan LGBT, artk tm toplumu ilgilendiren sorunlar savunmak amacyla meydanlarda baka gruplarla birlikte
olabiliyordu.80
E) niversite Lise rencileri
niversite ve lise rencileri, yani nfusumuzun gen ksm
da bu srete ba aktrlerden biriydi. Aslnda renci genlik
sokak muhalefetine ok nceden balamt. YK kararlarna,
niversite harlarna kar ok nceden eylemler balam,
renciler yasad polis iddetiyle karkarya kalmlard.
79
http://www.hurriyet.com.tr/spor/futbol/27604666.asp
lgbti.org
80
79
stelik renciler, ceza davalarna, tutuklu yarglamalara,

okuldan uzaklatrmalara maruz kalmlard.81 Toplumsal gelimelere duyarl olan bu kesim, aslnda Gezinin kendine zg
ve dorudan gelien hareket ve tepki eklinin nasl olacan
da belirlemi oldu. Sosyal medyay daha iyi kullanmalar genlerin daha abuk ve refleks tepkiler vermesine ve bu hareketin
topluma nfuz etmesini salamtr. Ana akm medya penguenleri gsterirken, genler sosyal medyada aslnda yayn yasa diyebileceimiz bu duvar yerle bir etti. Duvar yazlarnn
zgnl de, lkemizde grlmemi bir eylem tarznn domasna neden oldu.
Liseli ve niversiteli genlerin bu hareketin lokomotifi olduunu anlamak iin Gezide hayatn kaybeden yurttalarmza
bakmak dahi yeterli olacaktr. Ali smail Korkmaz, Abdullah
Cmert, Mehmet Ayvalta, Hasan Ferit Gedik, Ahmet Atakan,
Ethem Sarslk, Berkin Elvan ve Medeni Yldrmn yalarna bakldnda bu harekette genlerin rol daha rahat ortaya
kyor.
G) REDHACK
Sosyal medyann srecin eklini belirledii bir durumda, nternette kendilerini devrimci hackerlar olarak tanmlayan bir
grup da Gezinin bir znesiydi. Hak yiyen hack yer mottosuyla hareket eden Redhack, onbinlerce kiiye twitterdan ulat ve kamu kurumlarna ait sembol siteleri hackledi. stanbul
Beyolu ile emniyet mdrlnn resmi internet sitesini
Gezi protestolarnn balang gnlerinde hacklemesi ve siteye
dolarn yeilini doann yeiline tercih edenlere #DirenGeziPark ibarelerini koymas kamuoyunun gndemine oturdu.
Muhalefetin sadece alanlarda deil, sanal ortamda da gerekleebileceini vurgulad.82
81
http://www.memurlar.net/haber/222172/
82
80
H) Doktorlar-Avukatlar-Gazeteciler-Kamu Personeli-Beyaz
Yakallar
Gezi gnlerinde, ortalama ekonomik gelirin stnde maala alan plaza alanlar da yer ald. Bu kesimin Gezi Park
sahiplenmesine damga vurduu slogan ise gndz ite, gece
direnite sloganyd. Srecin her znesi gibi bu kesim de siyasi iktidarn saldrsna maruz kald. Doktorlar Hipokrat
Yeminlerine bal kalarak kendi atklar revirlerde polis saldrsna maruz kalp yaralananlara mdahale ederken, iktidarn hedefinde yer aldlar. Alan davalarda sank olarak birok
doktor yer ald.
Avukatlar Gezi Parknda danma masalar kurarak ve gzaltlarda avukatlk hizmeti vererek Gezi Park iinde yer aldlar.
Protestolarn devam eden gnlerinde onlarca avukat adliyenin
iinde, polis saldrsna maruz kald, yaka paa gzaltna alnd. Gzaltna alndklarnn ertesi gn ise tepki olarak binlerce
avukat adliyede toplanarak siyasi iktidarn saldrsn protesto
etti.83
niversite retim yeleri ve emekileri de Gezi Parknda yer
alan gruplardand. niversite tm bileeniyle iktidarn basklarna maruz kalm, retim yeleri renciler, emekileri
dayanma halinde olmulard. rencilerin protestolarnda
yanlarnda olan retim yeleri, okuldan uzaklatrlan rencileri iin okul nnde ders vermilerdi.
I) ocuklar
Gezi Park sahiplenilmesinde sembol haline gelen Berkin Elvan Gezide yer alan ocuklarn gndeme oturmasna yol at.
Dnemin babakan,ekmek almaya gitmedi cmlesini kurduunda onbinlerce kii Berkin Elvann cenazesi iin stanbulda
toplanmt.
83
http://gundem.bugun.com.tr/kocasakal-asla-kabul-edilemez-haberi/661138
81
Gezi Parkna giden ve polisin parktan ekilmesi ile parka tamam cretsiz olarak ktphane, yemek yeme alanlar yapan
eylemcilerin hep yanndayd sokak ocuklar. Tiner kullanan
ve sokakta yaamaya mahkm kalan sokak ocuklar, direni
alann en sk ziyaret edenlerdi. Gezinin devam eden gnlerinde eylemcilerin imece usul oluturduklar cretsiz yemek
datlmasna en ok sevinen onlard.
J) Sendikalar
Gezi Parknn znelerinden birisi de direni boyunca yapt aklamalarla ve alanlarda gstericilerle birlikte olmas ile
KESK ve DSK oldu. Haziran banda lkenin drt bir yannda
yaptklar yryler ve bunu takip eden hkmete uyar grevi direniin gndeminde yer ald. DSK konfederasyonunun
hala yrtlmekte olan kampanyas Direni de, ilhamn
Gezi Park direniinden alm gibi gzkyor. Emeki kesimin
rgtlendii bu iki sendika, sre boyunca hep en nde yer
ald. Babakan ile grmeye giden heyetin ierisinde sendika
konfederasyonundan temsilcilerin yer almas, Gezi Park muhalefetinin sesi olacak; insanlarn bu insanlar olarak seilmesi, eylemlerin emek eksenli sorunlara da zm aradnn bir
gstergesidir. sizlik, dk cretler, gvencesiz altrma ve
ii lmleri sendikalarn sorumluluunu n plana karmt.
Gezi eylemlerinin ncesinde ve sonrasnda yaanan ii lmleri, lkenin calma yaam tarihindeki en yksek rakamlara
ulam, iktidarn bu alandaki politikalarn kalabalk protestolarna yol amt.
K) Sol Gruplar
Alanlarda olmaya alk olan sol ve sosyalist gruplar iin Gezi
srecinde yer almak zor olmad. Gezi boyunca barikatlarn en
n saflarnda yer alanlar hep sosyalist devrimciler oldu. Bu tr
hareketlere yabanc olmayan sol gruplar, belki de bir toplumsal gsteriye ilk defa katlan, polis ile burun buruna ilk defa gelen yurttalara da yol gsterici oldu. Yllarca iktidar tarafndan
kullanlan marjinal sznn sadece iddet gsteren gruplar,
82
su ileyenleri ifade ettiini dnen yurttalar, kendileri de

ayn ekilde yaftalannca marjinal sznn aslnda iktidarn
politikalarna itiraz eden herkes iin kullanldn grdler.
apulcu sz yeniden anlamlandrld.84
L) Anneler
Toplumsal olaylarda anneleri grmek pek alldk bir durum
olmasa da, Gezi park sahiplenmesinde anneler de yer ald.
Yani anneler ocuklarn bu zorlu srete yalnz brakmam
oldu. stanbul Valisi Hseyin Avni Mutlunun anneler, babalar, gelin Gezi Parkndan ocuklarnz aln aklamasndan
sonra, annelerin valiye olan cevab valinin istedii gibi olmad.
Elele tutuan anneler, Gezi Parknda adeta kalkan oldu, ocuklarnn yannda bu hareket iinde yer ald. Sloganlar ise,
lke gndeminde yerini ald: Her yer anne, her yer direni.85
M) Sanatlar
ktidarn sanata yaklam hem baskc hem de yok edici bir
ynde ilerlemesi sanatlarn ve halkn byk tepkisi ile karlat. stanbuldaki Muhsin Erturul Tiyatrosunun yklarak
yeniden ina edilecei karar ile balayan tedirginlik Beyolu
tarihi Emek Sinemasnn yklarak yerine AVM yaplmas karar protestolarla karlanmt.86 Ancak iktidarn tepkileri dikkate almayan dzenlemeleri; Devlet Tiyatrolar ile ilgili olarak
getirilmek istenen deiiklikler; tiyatro ynetiminin brokratlara devredilmesi ile birlikte tiyatrolarn meknlarnn yklmas; bahelerindeki aalarn sklmesi sanatla iktidarn arasndaki mesafeyi amt.87
84
http://www.radikal.com.tr/politika/basbakan_erdogan_biz_birkac_capulcunun_yaptiklarini_yapmayiz-1136875
85
http://www.sondakika.com/haber/haber-gezi-parki-icin-anne-zinciri-4728937/
86
http://www.medyatava.com/haber/taksim-de-binlerce-insan-emeksinemasi-nin-kapatilmasini-protesto-etti_87963
87
http://www.zaman.com.tr/magazin_devlet-tiyatrolarini-kapatma-sureci-basladi_2192546.html ;

http://www.hurriyet.com.tr/kultur-sanat/haber/23367051.asp
83
Halkn byk bir ksmnn yer ald Haziran hareketlerinde,

sanatlar da alanlarda yerini ald, protestolara destek veren
sanatlar da halkla beraber gaz ve tazyikli su yedi. Taksim
Dayanmasnn dnemin babakan ile yapt grmede,
srece destek veren sanatlar da yer ald. Bir eylemde gstericilerin iinde Mehmet Ali Alabora ve Halit Ergenin de aralarnda olduu grnt, sanatlarn bu harekete vermi olduu
destei grnr klmtr. Ayn zamanda sre boyunca da
siyasi iktidara yakn olan yayn organlar tarafndan Geziye
destek veren sanatlar hedef haline getirilmitir.
N) Engelliler
Gezinin bir dier sembol de engelliler oldu. Polisin tm yurttalara ayrt etmeden yapt saldrlardan engelliler de payn
ald. Gerektiinde tomann nne yattlar, gerektiinde tazyikli suya maruz kaldlar. Kolluk saldrlarnda en ar mdahalelerde dahi pes etmeyen, kamayan kesim engelliler oldu. Srecin sembolleen znelerinden biri oldular. Tepkilerinin nedeni
siyasi iktidar tarafndan grmezden gelinmeleriydi. zellikle
isizlik, ehirlerin engellilere gre dzenlenmemi olmas, salk sorunlarnn zlmemesi, onlarn Gezi Parknda biraraya
gelmesinin temellerini oluturdu.88
O) Duran Adam Eylemi
Hukuki adan bir pasif direni rnei olan duran adam eylemi Gezi Parkna yaplan mdahaleye ve gstericilere uygulanan iddete bir tepki olarak Taksim Meydannda balad
ve ksa srede lkenin birok yerine yayld. Duran Adama
destek olmak amacyla etrafnda toplanan ve yalnzca duran
kiiler polis tarafndan gzaltna alnd. Duran adam eylemine
karlk olarak duran adamn karsnda duran adam ve dnen adam eylemleri yaplmt.89
88
https://www.facebook.com/media/set/?set=a.692839150731018.10737
41828.692320020782931&type=3
89
http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2013/06/130618_duranadam_
kim
84
P) Gezi Parknda Piyano

Kamyonuna ykledii piyanosuyla Sicilyadan yola kan
Davide Martello, Avrupann eitli lkerini gezip, en son
Bulgaristanda 10 gn kaldktan sonra stanbula geldi. Taksim
Meydannda piyano resitali verdi. Bu, aslnda park eyleminin
barl olduuna ok iyi bir rnek oluturuyordu.90
R) Park Forumlar
16 Haziran 2013 gn Gezi Parknn polis mdahalesi ile datlmas sonucunda Gezi protestocular mahallelerde park forumlar oluturdu ve toplumsal muhalefet bu forumlar yoluyla devam ettirildi.91
Beikta, Kadky, Beyolu, skdar, Fatih, Eyp gibi ehrin
farkl ilelerinde yaayanlar akamlar biraraya gelerek Gezi
eylemlerinin ardndan nasl bir yol izleneceini tartmaya balyorlar.
Forumlarda, konumak isteyenler adn yazdryor ve iki dakika
iinde grlerini zetlemeleri gerekiyor. Buna uymazlarsa sesli
ya da bala anlamna gelen el iaretleriyle tepki alyorlar.
Forumlarda her konu tartlabiliyor, eylem arlar yaplyor.
rgtsz, plansz, lidersiz ve ok kimlikli Gezi hareketi ynn aramaya devam ediyor. Forumlar tek tek varlklarn srdrdkleri gibi bir araya gelerek dayanmalar oluturmaya
baladlar. Forumlar dayanmas, kent savunmas bu forumlardan kaynaklanan platformlardr.
S) Seimleri Denetleme Platformlar
lkede uygulanan %10 seim barajnn ykseklii, birok toplumsal muhalefet grubunun mecliste temsil edilmesini nle-
90
http://www.gazetevatan.com/gezi-parki-nda-piyano-sesleri--545587gundem/
91
http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2013/06/130625_gezi_forum
85
mi, mecliste oluan tablo, verilen oylarn karln oluturamamtr.

Semen radesinin Sanda Yansmasndaki Engeller ktidarn Meruiyeti Tartmalar
Oyu kimin verdii deil, kimin sayd nemlidir
zellikle seim yasas, seim baraj, semen listelerindeki sorunlar, genel seimlerden sonra plerde bulunan oylar, saymlar srasndaki elektrik kesintileri, seimlerin hileli olduu,
seim sonularnn da halkn iradesini yanstmad endielerini arttrmtr.
Duyarl yurttalar, hem birey olarak sandklara mahit olarak
yazlma hem de kurumsal yaplarda yer alarak seimlerin gvenliinin salanmasna, gerek iradeye ya da partilerin gerek oy oranlarna ulamaya almtr.
Geziden sonra ortaya kan gnll, topluluklar byk ilgi
grm ksa zamanda fazlaca katlmc saysna ulamlardr.
*Seimlerin Gvenlii Araylar: Oy ve tesi Oluumu92
Yapy oluturan gnlller kendilerini yle anlatyorlar: Oy
ve tesi olarak, tamamen gnll, sekiz kiilik bamsz gen
bir grup olarak yola koyulduk. Projelerimizi yaparken her zaman siyasi partilerden tamamen bamsz ve tarafsz olarak
hareket ettik... effaf ve demokratik seim bilincinin yerlemesini istiyoruz
Bamsz ve geni tabana yaylan bir hareket olmas, Oy ve tesine ilgiyi yneltti ve hareket 4 ay ierisinde 30.000 gnllye
ulat. 30 Mart 2014 yerel seimlerinde stanbuldaki tm sandklarda gzlemcilik yapld ve saym tutanaklarn topladlar.
1 Haziran 2014te tekrar gerekleen Yalova yerel seiminde
300n zerinde gnllyle Yalova sandklarnda gzlemcilik
yapt.
92
http://www.oyveotesi.org
86
24 Nisan 2014 itibariyle Oy ve tesi Derneine dnt, amalarn;

1. Demokratik ve effaf bir seim ortam iin vatandalarn
anayasal hakk olan sandk gzlemcilii yapabilmelerine n
ayak olmak ve organizasyonunu yapmak.
2. Yerel ynetimlerde sivil denetimin nemini anlatarak vatandalarn yaadklar alanlarda, yaam kalitelerini etkileyecek konularda sz sahibi olabilmelerine destek olmak.
3. Seimlere ynelik yasal dzenlemelerde belirsizlie yol aabilecek tanmlar ve uygulamalar belirleyerek netlik kazandrlmasna ynelik bilinlendirme kampanyalar dzenlemek.
Temiz Seim Platformu (gerek demokrasi iin temiz ve drst seim)
2007 ve 2009 seimleri arasndaki 20 aylk dnemde sandk semen listelerine 7.694.809 semen eklenmitir. Hlbuki Trkiye geneli ortalama semen art yllk 950.000 civarnda olup,
eklenmesi gereken semen saysnn 1.590.000 (79.500 x 20 ay)
civarnda olmas gerekirdi. Bu durumda, 2009 sandk semen
listelerine 6.104.809 (7.694.809 1.590.000 = 6.104.809) semen
fazladan eklenmitir. TUKe gre lke nfusu % 4 artarken
semen saysnn nasl % 16 artabildii sorgulanmaldr. TUK
2012 yl sonu Trkiye nfusunu 74.724.269 olarak aklarken
gvenilir akademik kaynaklar 81 milyondan fazla olduunu
bildirmektedirler. Nfus rakamlar arasnda oluan 5 milyon
civarndaki fark izah edilememektedir.
Kaytlar Semen Ktnden, bilgileri dnda silinen semen
says yz binlercedir. ok sayda semen oy kullanamayacan ya semen bilgi kartlar gelmeyince ya da ancak sandk
bana gittiinde anlayabilmitir.
Anayasann 79. maddesine gre semen ktkleri Yksek Seim Kurulu (YSK)tarafndan dzenlenir. Ancak 2008de yrrle giren 5749 sayl yasa; ktklerin hazrlanmas grevini
87
YSK yerine ileri Bakanlna bal Nfus ve Vatandalk leri Genel Mdrlne vermitir. YSKnn grevi ise, sadece
ilan ile snrlandrlmtr. Semen ktklerini yrtme organ olan Hkmete bal bir kurum mu yoksa tarafsz YSKm
dzenlemelidir? Esasen bu uygulamann Anayasaya aykrl
da tartma konusudur.
Parmak boyamas kaldrlmtr. Bu nedenle milyonlarca mkerrer oy kullanld kukusu yaygndr. TK Bakanvekili
mer Toprak bile, 5 Aralk 2008 tarihinde yapt aklamada,
cezay gze alarak biri sahte, iki tane TC kimlik numaras olmas halinde mkerrer oy kullanmak mmkn olabilir demitir.
Son seimde Tokatta Afgan yurttalarna kullandrlan oylar
gibi, semen olmayanlara, llere, yurt dnda olanlara, retilen hayali semenlere ok sayda oy kullandrld kamuoyunun bilgisi dahilindedir.
Ancak seimlerin drstlne glge dren bir dier ok
nemli konu ise, hilelere ak olduu dnyaca kabul edilen elektronik seim sistemidir (SESS). Sistem, ok sayda
gvenlik a bulunan ve byk orta yabanc olan Trk
Telekomun alt yapsn kullanmaktadr. Dardan mdahalelere tmyle aktr.
SESSe benzer sistem ABD seimlerinde de kullanlm ve baz blgelerde hile yapld saptanmtr.
Almanya Anayasa Mahkemesi hilelere ve dardan mdahalelere ak olduu gerekesiyle seimlerde bilgisayarl sistemin
kullanlmasn yasaklamtr. Benzer gerekelerle Yunanistan
da seimlerde bilgisayarl seim yaplmasna izin vermemitir.
Savclk, stanbul Kthanede AKP lehine sahtecilik yapld iddiasyla sandk grevlisi hakknda 10 yla kadar hapis istemiyle dava at.
30 Mart seimlerinde yaplan oy hrszl gn yzne kt.
stanbul Kthanedeki pheli 35 sandktan sadece birinde,
CHPnin 80 oyu eksik yazlrken, AKPye 80 oy fazla yazld.
Savclk Oy sonularn deitirmek sulamasndan sandk
88
grevlisine 10 yla kadar hapis cezas istemiyle dava at.

Taraftan Aysun Yazcnun ulat belgelere gre savclk, Kthanedeki 1396 nolu sandktaki oylarn saymnda
sahtecilikyapld iddiasyla sandk grevlisi S.Y. hakknda dava at. ddianameye gre, Kthanedeki pheli 35
sandktan sadece bir tanesi olan 1369 nolu sandkta, CHPnin
oylarnn 192 iken kaytlara 112, AKPnin oylarnn ise 69 iken
kaytlara 149 olarak geti.
stanbul Kthanedeki seimlerin yeniden yaplmasna kadar
gidebilecek olan davaya giden sre yle geliti: 30 Mart 2014
yerel seimlerinin ardndan, CHPnin Kthanedeki sandklarn yeniden saylmasna ynndeki itiraz zerine Kthane
le Seim Kuruluna ikyette bulundu. Dilekeyi dikkate alan
kurul, 36 ayr sandkta tahrifat tespit etti. Kurul oylarn yazlmasyla ilgili ok sayda usulszlk tespit etti.
Yzlerce Oy Hatal Kaydedildi
Seim Kurulunun tespitine gre, 1033 nolu sandkta AKPnin
ile belediye meclis oyunun saym cetvelinde 91 olduu birletirme tutanana 191 olarak geti, ayn sandkta AKPnin bykehir belediye bakanl oyunun 100 olarak kt fakat
birletirme tutanana 155 olarak getii belirlendi. 1057 nolu
sandkta ise CHPnin belediye meclis oyunun 84 olduu ancak
4 olarak birletirme tutanana getii, AKPnin ald 141 oy
ise, ald birletirme tutanana 221 oy olarak getii belirlendi. Kurul, bu sandkta da CHPnin oylarnn 84 olarak dzeltilmesini istedi. Bu ekilde 35 ayr sandk tespit edilirken, 20
sandkta ise herhangi bir hata bulunulmad ifade edildi.
35 Sandktan Birisi in Soruturma
Savclk sandklardan bir tanesini ele ald ve geriye kalan 35
sandk iin ayr soruturma yaplacan bildirdi. ddianameye
gre, oy kaytlar yaplrken, sandktan kan oylarn saymlar
sonras elde edilen rakamlara karalama ve ilave suretiyle tahrifat yapld.
89
Oy Sonularn Deitirme Suundan Ceza

Bunun zerine savclk, Kthane le Seim Kurulunun ve
bilirkiinin raporunu delil kabul ederek sandk bakan hakknda iddianame hazrlad. ddianamede, sann, Seim sonucunu deitirme, Seim tutanaklarn sahte olarak dzenleme ve Grevi ktye kullanmak sularndan 10 yla kadar
cezalandrlmalar istendi.
Hangi Aamada Yapld Belirsiz
Kthane le Seim Kurulu Bakanl, oy tahrifatyla ilgili,
hatalarn SESS programndaki mende dzeltilme yaplmasna, yaplan dzeltme ilemlerinin ilgili olarak Yksek Seim
Kurulu Bakanlna bildirilmesine karar verdi. Kurul ayrca,
tahrifatn aratrlmas iin savcla su duyurusunda bulunulmasna karar verdi. Kurul, 36 sandkta yaplan hatalarn
kalemle yapld, hem say hem yaz ile dzeltmeler yapld,
ancak bu aktarmalarn hangi aamada ve kimler tarafndan yapld, sahte ilemlerin kim ve kimler tarafndan yapldnn
tespiti iin stanbul Cumhuriyet Basavclna su duyurusunda bulunulmasna diyerek yasal ilem balatt.
Bilirkii: Tahrifat Yapld
Savclk, stanbul Adli Emanetine kaydedilen dkm cetvelini bilirkiiye de inceletti. Bilirkii de, rakamlarda karalama ve
ilave suretiyle tahrifat yapldn belirten raporunda u ifadeler yer ald: Tetkik konusu tutanan belediye bakanl seimi iin kullanlan oy says blmnde; Adalet ve Kalknma
Partisi srasnda okunur (169) saysnn nceden mevcut (69)
saysnn bana (1) rakam ilavesi, onlar basamandaki (6)
rakamnn zerinden gidilmek suretiyle (4) rakamna dntrlmesiyle oluturulduu yaz ile olan ksmdaki (yzkrkdokuz) yazsnn nceden mevcut (atmdokuz) yazsnn zeri
karalanmak suretiyle yazld Tahrifatn snrl olmas, ilave
ve stten gidilme eklinde yaplmas nedeni ile kimin tarafndan yapldnn tespitinin teknik olarak mmkn olmad
kanaatine varldnn bildirildii93
93
Odatv.com (2 Eyll 2014).
90
II. SOSYAL MEDYA

Gezi protestolarnn en nemli medya platformu sosyal medya
oldu. Gerekten ana akm ve karasal yayn yapan medya kurulularnn Gezi protestolarndaki toplumsal muhalefeti grmezden gelmesi, yanstmamas, yok saymas karsnda Gezi,
kendi medya platformlarn yaratt. Sosyal medya iletiim iin
en nemli kaynak oldu, arlar, bilgiler, uyarlar bu kanal zerinden yrtld.
A) lk Tweet
Kepeler ve dozerler Gezi Parkn ykmak zere Divan Oteli tarafndan girmeye alyor. Herkesi ykma kar durmaya
bekliyoruz. @ahmetsaymadi , 27.05.2013-23:47
27 Mays 2013 tarihinde bir i makinas tarafndan duvarlar
yklarak parka girildi ve be adet aa skld. Taksim blgesinde ki deiimin 2011 ylndan beri takipisi olan Taksim
Dayanmas olaya mdahale etti. 28 Mays 2013 tarihinde
kentliler tarafndan parkn iinde adrlar kurulmaya ve nbetler tutulmaya baland. 29 Mays 2013 tarihinde cop ve biber
gazlaryla adr kuranlara ve orada bulunan dier vatandalara biber gazl ve iddet ieren mdahalede bulunuldu. adrlarn yaklmas da dahil youn mdahalaler sosyal medyada
byk yank uyandrd.
Balangta birka kiiden oluan topluluk zaman getike
oalmaya balad. stanbul milletvekili nderde fiili olarak
olaya mdahale etmenin yan sra 29.05.2013 tarihinde ahsi
twitter hesabndan gezi parkndaym nefes hakkn koruyanlar buraya eklinde tweet atarak park korumak iin duyarl
olan herkese arda bulundu. Gezi Parknda bulunan kalabalk 31 Mays 2013 tarihinin sabah saatlerinde youn bir polis
mdahalesi ile gne uyand. Yaplan bu mdahaleden kamaya alanlarn bir ksm, parkn etrafnda yer alan duvardan
atlamaya alrken duvarn yklmas sonucunda yaraland.
Bu olaylarn hepsi sosyal medyada szl ve grntl olarak
yaynland.
91
31 Mays 2013 tarihinde sabah saatlerinde yaanan olaylarn knanmas amacyla Taksim Dayanmas le saatlerinde basn
aklamas yapmak iin sosyal medya zerinden duyuru yapt.
Polis tarafndan basn aklamas yaplmasna izin verilmedi.
Youn bir polis mdahalesine maruz kalan basn aklamasna
katlmak isteyen kiiler yine sosyal medya zerinde durumu
aktardlar.
Oyuncu Mehmet Ali Alabora twitter hesabndan Mesele sadece Gezi Park deil arkada, sen hala anlamadn m? Hadi gel
Ke yazar mit Alan 31.05.2013 tarihinde twitter hesabndan
kahrolas kibrinizle insanlarn gururunu incittiniz hereyden
nce. stediiniz kadar gizleyin korku duvar ald. Bu i ok
uzayacak mesajn paylamt.
B) Ana Akm Medyann Yaanan Olaylarla lgili Yaklam,
Ana Akm Medyaya Kar Toplumun Yaklam ve Sosyal
Meydann Ykselii
27 Haziran 2013 tarihinden olaylarn trmana balad 31
Mays 2013 gn CNN Trk, NTV gibi ulusal haber kanallar
bata olmak zere ana akm medyann normal yayn aklarna
devam etmesi, yaananlar tamamen yok saymas ya da arptrmas karsnda olaylar yaayan insanlar medyaya kar gvenlerini kaybetti.
1 Haziran gn, olaylara ilgisiz kald gerekesiyle NTV ve
FOX TVnin canl yayn aralar tamamen kullanlamaz hale
getirildi.94
stanbuldaki en iddetli atmalardan birinin yaand 2 Haziran 2013 gn CNNnin uluslararas kanal canl yayn yaparken, CNN TRK ise, Penguen Srde Casus Var adl belgeseli yaynland. CNNin dnya sahnesine zgr basn olarak
km olmas, onun Trkiyedeki kanalnn lke gndemindeki olay canl vermek yerine, yokmu gibi davranmas ana akm
medyaya gvenin yitirilmesine en belirleyici olaylardan birisi
94
http://www.medyatava.com/haber/gostericiler-kizginliklarini-canliyayin-araclarindan-cikartti-araclar-bu-hale-geldi_90673
92
olarak kabul edilebilir. Yine Trkiyenin saygn olarak kabul

edilen ve gvenilen haber kanallarndan biri olan NTVnin yaanan sreleri ayn CNNTRK gibi yokmu gibi saymas, haber yapsa dahi iktidar yanls, olayn gerekliinden uzak haberlerin altna imza atmas zerine; 03.06.2013 tarihinde le
12:30 civarnda yzlerce kii Dou Center binasnda yer alan
NTVnin nne giderek kanaln haber politikasn protesto etti.
Bu protestolara ana akm medya daha fazla kaytsz kalamad
ve NTV protestolar canl yaynda yaynlad.95
Ayn gnn akamnda ve takip eden gnlerde periyodik olarak Habertrk, NTV gibi kanalarn nnde protesto gsterileri
yapld.
C) Alternatif Medya ve apul TVnin douu
Ana akm medya olarak tabir edilen kanallarn yanl ve grmezden gelen tutumlarna kar, uydu yayn yapmakta olan
Halk TV, Ulusal TV, IMC TV, Hayat TV, Cem TV gibi kanallar
srekli olarak canl yayn yaparak, olaylar ellerinden geldii
lde tarafsz olarak aktarmaya alrken, yine bir kamera ve
internet balants ile tm sreci son anna kadar canl yaynla
birebir aktarmaya alan yayn organ (APUL TV) internet
zerinden Gezi Parknn iinden canl yayna balad.
apul TV
Gezi Park eylemleri, Trkiyede egemen medyann, ieriini
egemenlerin biimlendirdii gerei ve ieriin yapsal ya da
siyasal yanll bir yana, uzun yllardr en temel ilevini yerine
getiremez hale geldiini ve meruiyetini kaybettiini toplumun
tm kesimleri tarafndan kabul edilen bir gereklik olarak su
yzne kard. Bu gerek, ayn zamanda halkn iletiim hakknn yllardr gasp edildiini, insanlarn srdrdkleri gndelik yaam anlamalar ve anlamlandrmalar srecinde ihtiya
duyduklar enformasyondan mahrum brakldklarn da ilan
95
http://video.ntvmsnbc.com/medyaya-gezi-parki-protestosu-3.html
93
etti. apul TV, bylesi bir ortamda yani Gezi srecine tanklk
etmek ve bakalarnn da tank olmasn, direniin dorudan
znelerinin duygu, dnce ve deneyimlerini grebilmesini
salamak amacyla parkn iinde canl yaynna 6 Haziran 2013
Perembe gn saat 16.00da, yani Gezi Park gsterilerinin 10.
gnnde balad.
apul TV, iletiim alannn ticarilemesine kar kan, kamusal bilgi paylamnn etkin ve siyasi iktidar-sermaye denetiminden bamsz kanallar olmasn ve herkesin bu kanallara
eit eriiminin salanmasn talep eden, mevcut toplumsal
iletiim ortamnn tm cinsiyeti, gerici, rk zelliklerinden
arndrlmasn ve medya emekilerinin rgtlenme haklarn savunan ok ynl bir mcadele olarak faaliyet yrterek
toplumsal etkinliklerin ve toplumsal gruplarn bilgisini, en
ieriden ve en az yaplandrlm haliyle iletmek, verili medya
dilini, onun haber yapma biimini, amak amacn gz nnde
bulundurarak kurgulamaya almtr.
apul TVnin yayn ilkeleri ise yledir;96
Toplumsal muhalefete ve hareketlere, daha eitliki ve demokratik bir toplumsal yaplanmaya ynelik mcadeleye destek
vermek;
Bilgi tekelleri tarafndan bilerek grmezden gelinen, insan hayatnn her alanna dair bilgiyi retmeye katk salamak ve bu
tr bilginin sunumu ve dolama girmesi iin uygun bir platform salamak;
Bilgi retim srecinde hiyerarik yaplanmaya kar kmak ve
profesyonel-amatr ayrm yapmamak;
Ticari faaliyetlerle asla ba olmadan kendi maliyetlerini karlamak;
letiim srecinin ve bunun sonucunda retilen bilginin ticariletirilmesine kar mcadele vermek;
96
http://capul.tv/hakkimizda/
94
D) Sosyal Medyadaki Toplanma arlar

Sosyal medyada yaynlanan fotoraflar, videolar, iletilerin
akabinde, bata stanbul, zmir, Ankara, Eskiehir, Antakya
olmak zere lkenin drt bir yannda yaanan olaylara kar
protesto amacyla toplanma kararlar alnd ve bu kararlar yine
sosyal medya zerinden yaynland. 31 Mays 2013 tarihi akam saat 19:00 da lkenin tm ehirlerinde gen, yal, renci,
plaza alan, isiz, inal, ateist, ecinsel, taraftar gruplar vs.
haklarnn tehdit altnda olduunu dnen, akla gelebilecek
herkes, akn akn sokaklara kmaya balad.
Yine birok plazann yer ald blgelerde alanlar le tatilinde alveri merkezlerine giderek medyay ve yayn politikalarn protesto eder sloganlar atarak tepkilerini dile getirdikten sonra ilerine geri dnd.97
E) Sosyal Medya Muhabirlii
Genel olarak bakldndaysa en ok eylemlerin iinde yer alan
kiilerin cep telefonlar aracl ile internet zerinden youn
biimde yaptklar canl yaynlar, kaydettikleri video ve fotoraflar yaynlamalar, birebir atm olduklar tweetler ile; ulusal
haber kanallar bata olmak zere ana akm medyann iktidar
lehine tutumu, tamamen arptlm haberler yayd veya yaanan olaylar yok sayd bir ortamda sosyal medya gerek
haber kanal haline geldi.
F) Sosyal Medyada Tehir ve Yardmlama Tweetleri
Gezi srecinde eylemlerde yer alanlar twitter ve facebook hesaplarndan; polis mdahaleleri ve revirlerin olduu yerleri,
su, talcid, p torbas.. vs ihtiya listeleri, ilk yardm nerileri, hukuki haklar ve gerektiinde avukat bilgileri, internet
ifreleri, vs gibi yardmlama tweetleri atmlardr.
97
http://www.milliyet.com.tr/protesto-avm-ye-sicradi-kanyon/gundem/detay/1718044/default.htm http://www.haber24.com/fotogaleri/index.php?git=galeri&id=65764&page=1
95
Yine eylemlerde yer alanlar, twitter ve facebook hesaplarndan, tarafl davranarak polislerin sert iddetine yardm eden
kurumlar, maazalar, otelleri ve kiileri tehir etmilerdir.
Gezi Parkna acil olarak yz maskesi ve sedye gerekmektedir.
#direngezi #direntrkiye @taksimdayanisma ; 11.06.2013
Bekar Sokak revirine doktor gerekmektedir @taksimdayanisma ; 11.06.2013
12 Haziran Beyolu nbeti eczaneler, Tnel 293 07 14 Merutiyet Cd 78 Beyolu @ist_eczaodasi ; 12.12.2013
Gnlk htiya Listesi : -korunakl gaz maskesi, -kova, -yanmaz eldiven, -yamurluk, -yedek giysi, -battaniye, -ktphaneye kitap @taksimdayanisma ; 13.06.2013
Ankarada polisin Kennedy caddesinde toplanan gruba saldrd haberi geldi #direnankara #direngezipark #occupytrkiye @taksimdayanisma ; 13.06.2013
Gzalt tutana saatini doru iletin; yoksa tutana imzalamayn. Savclk izni olmadan parmak izi vermeyin. #direnankara
G) NTERNET FRE PAYLAIMLARI
Gezi Parknda yaamn srdrld dnemde, civardaki
iyerleri, restoranlar, kafeler internet ifrelerini eylemcilerle
paylaarak internet iletiiminin srekliliine destek olmulardr. Bu ifreler, Taksim Dayanmasnn Facebook ve Twitter
hesaplarndan eylemcilerle paylalmtr.
H) Sosyal Medyadaki Eylemcilere Kurulan Tuzaklar
Sosyal medyann eylemciler arasnda ilevselliini gzlemleyen polis ve kart gruplar, bu platformu tersine kullanarak
yanltc bildirimler yaynlamlar, sahte yardm arlaryla
eylemcileri tuzaa drmeye almlardr. Bazen bu bildirimleri dorulatmaya zaman bulamayan eylemciler acil yardm arsna ulamaya altklarnda ya polis tarafndan
gzaltna alnmlar ya da kart gruplar tarafndan iddete
maruz kalmlardr.
96
I) Twitter Soruturmalar
Sosyal medya haber kanal olmasnn yan sra toplumun rgtlenmesi, yardmlamas, dayanmas, kolluk ve sivil kiilerin sularna kar delil toplanmas, salk, hukuki yardm
gibi hayati bilgilerin ihtiya sahiplerine iletilmesi gibi ilevlerle
vazgeilmez hale gelmitir.
Bu durum zellikle devlet otoritesi tarafndan tehdit olarak grld. Szkonusu bu tehditin nne geebilmek iin, eriimin
toptan engellenmesi ve kullanclar otosansre zorlamak iin
gzda operasyonlar yaplmaya alld.
Bu yzden zmirde, Adanada onlarca Twitter ve Facebook
kullancs, halk isyana tevik sulamasyla gzaltna alnd.
Bu kiilerin haklarnda davalar ald.98
Yine atm olduu tweet nedeniyle oyuncu Mehmet Ali Alabora hakknda su ilemeye alenen tahrik iddiasyla ok sayda
soruturma balatlmsa da ilerleyen zamanlarda oyuncu hakkndaki soruturmalarda takipsizlik karar verilmitir. Konuyla ilgili oyuncu Mehmet Ali Alaborann ;
Gezi Parknda 30 Maysta sabah adrlarn yaklmasnn ardndan, hakszla uramln verdii his ve yaanan olayn
youn duygusal etkisiyle bir tweet attm. Sz konusu tweette
mesele sadece Gezi Park deil derken, benim iin meselenin Gezi Park kadar Emek Sinemasnn yok edilii, ehir Tiyatrolarndaki ynetmelik deiiklii, Devlet Tiyatrolarnn
kapanmak zere oluu, Kadkydeki Kudili ayr, Haydarpaa Gar gibi meseleler olduunu 10 Haziran 2013 tarihinde
yapm olduum basn toplantsnda da ifade etmitim. Tweetimin, o sradaki duygularm yanstmak dnda bir amala, siyasi bir hedef iin atlmadn bir kez daha belirtmek isterim.
aklamasnda bulunmutur.
Facebook ve twitter paylamlar nedeniyle birok kamu al98
1. Sulh Ceza Mah. 2013 / 1206.
97
an ( akademisyen, adliye personeli, doktorlar, retmenler,

vb.) hakknda gzda vermek amacyla idari soruturma balatlmtr.
J) stanbul Valisinin Tweetleri
stanbul Valisi Hseyin Avni Mutlu ise, Gezi Park gsterileri
srasnda ve sre gelen zamanlarda ahsi twitter hesabn tam
anlamyla polise emir verme arac olarak kullanm. Atm olduu tweetlerin akabinde polis tarafndan youn polis saldrlar meydana gelmitir.
Mutlu, Gezi Park ile ilgili ilk olarak ki saat uyudum ve uyuyamadm. Scak yataklar yerine Gezi Parknda yatan bu lkenin genlerine selam vermek iin ayaktaym ifadelerini kulland.
Genler Gezi parknda ku sesleri, hlamur kokusu ve ar vzltsyla huzurlu bir sabah varm doru mu? Aranzda olmak
isterdim. ve hala anlamayp soranlar var mdahaleye hazrlk var m yok mu ak yaz diyorlar. Yok diyorum yok anlald
m acaba? yi geceler...... gibi atm olduu tweetlerin akabinde de kitleye polis mdahalesi gereklemitir.
Ayn ekilde Berkin ELVAN topraa verildi. Byk bir katlmla gerekleen trende u ana kadar zen gsteren herkese
ve emniyete teekkr ederim. @valimutlu tweeti akabinde cenaze trenine katlan kitleye polis tarafndan youn bir saldr
meydana geldi.
Ankara Bykehir Belediye Bakan Melih Gkek, twitter
paylamlar nedeniyle 600 den fazla kii hakknda su duyurusunda bulunmu, hukuka aykr olarak bu kiileri yine sosyal medya zerinden tehir etmitir. Bu durumu Gezi srecinde ve sonrasnda ifade zgrl aleyhine anti-propaganda
arac olarak kullanmaya devam etmektedir.
Emrah orman mhendisisin deil mi? Aracnn plakas 61
TD ...mi? Savcla veriyorum da, yanlilik olmasin...@e........
@06melihgokcek
Bu yata baban yanda ki insana kfretmeye utanmyor mu98
sun? Yarin Robert Kolej mdrne ve babana ne diyeceksin @

ea...... @06melihgokcek
tamamm ayya kz apulcu @............. @06melihgokcek
K) 30 Mays 18 Haziran Twitter statistikleri99
En genel deerlendirme itibari ile Trkiyedeki aktif twitter
kullanc says olaylarn balad tarih olan 29 Mays gn 1.8
milyon iken 10 Haziran itibari ile aktif kullanc says 10 milyonu buldu.
Gezi Parkna ilk mdahalenin yapld tarih olan 29 Maysta
atlan twitter mesaj adeti 7 milyon iken, 31 Mays gecesi, 15
milyon ve 1 Haziran itibari ile 18 milyon mesaj adetine ulalt.
31 Mayis-18 Haziran arasnda atlan tweetlerin, sadece Gezi
Park ile ilgili olanlarnn toplam says 22 milyon 375 bin 123.
Aktif olarak ok sayda kullanma maruz kalan etiketleri sralayacak olunursa; #occupygezi, #occupygeziparki, #direngezipark, #direnankara, #direngaziparki, #direnizmir, #tayyipistifa,
#sesvertrkiyebulkesahipsizdeil, #tayipistifa, #direnbesiktas, #direntaksim, #wearegezi, #durankadin, #direnduranadam, #cevapver, #eylemvakti, #24saatiindeistifaet, #bizdeilpolisevednsn, #direngezi, #duranadam biiminde olup bu
etiketlerin mesaj olarak kullanm says 23.9 milyon adet.
#occupygezi, #direngezipark, #direnankara, #direngaziparki, #sesvertrkiyebulkesahipsizdeil, #direngezi, #duranadam bir milyon barajn aan etiketler olarak n plana
kyor.
Kullanm asndan #direngeziparki, #direnankara, #occupygezi 13.9 milyon ile etiketlerin %57.96sn oluturuyor.
#direngezi hashtagi ile en ok tweet 31 Mays Cuma gn 2223 aras atld. #direngezi hashtagi altnda toplam: 10 milyon
99

http://www.hurriyet.com.tr/teknoloji/23573072.asp?noMobile=true
http://onedio.com/haber/twitter-dan-istatistiklerle-gezi-parkieylemi-117447
http://insanhaber.com/insan-ozel/gezide-sosyal-medyaistatistikleri-h19098.html
99
134 bin 510 (30 Mays-18 Haziran), #duranadam altnda 1 milyon 600 bin 623 (17 Haziran-18 Haziran) tweet atld. #direngezi hashtagi altinda Istanbul, Ankara ve Izmirden atilan toplam
tweet saysysa 8.587.691 (31 Mayis 18 Haziran).
Bu tweetlerin ile gre dalm ise; Ankara: 1 milyon 696 bin
650 (31 Mays 18 Haziran)
stanbul: 5 milyon 933 bin 393 (31 Mays 18 Haziran); zmir: 957
bin 648 (31 Mays 18 Haziran) olurken,
Saat dilimi baznda hashtaglerin en yksek paylama ulat
aralklar
5 Haziran 2013 19:00 20:00 aras 127 bin 138 #direngezi
4 Haziran 2013 20:00 21:00 aras 94 bin 276 #direnturkiye
8 Haziran 2013 20:00 21:00 aras 52 bin 839 #direnankara
2 Haziran 2013 22:00 23:00 aras 57 bin 001 #occupygezi
L) Anayasa Mahkemesi Twitter karar
Twittern, ana akm meydaya tamamen gvenin kaybolmasndan sonra haber alma arac olarak kullanmnn artmas, Gezi
ve 17 Aralk sreci ve davamnda aktif olarak bilgi edinme arac olarak kullanlmas nedeniyle, Twittera eriim tm Trkiye
iin engellendi.
Twittern engellenmesiyle ilgili bireysel bavurular gren
Anayasa Mahkemesi; Siteye eriimin tamamen engellenmesini ngren ilemin kanuni dayanann bulunmad ve bu
sosyal paylam sitesine eriimin kanuni dayana olmakszn
ve snrlar belirsiz bir yasaklama karar ile engellenmesinin
demokratik toplumlarn en temel deerlerinden biri olan ifade
zgrlne ar bir mdahale olduu aktr ifadeleri kullanlarak oy birliiyle eriim engelinin kaldrlmasna hkmetti
ve engellemeyi ortadan kaldrd.100
100
http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/04/20140403-18.pdf
100
NC BLM
POLS DDET VE SONULARINA GRE
YAPILAN SORUTURMALAR
Kolluk glerinin kulland iddet, birok lme ve yaralanmalara neden olmutur. lmler ve yaralanmalar, Gezi zneleri ile snrl kalmam, kolluk glerini de kapsamna almtr. Kanunsuz emir veya PVSK tarafndan belirlenen snrlar
dna klmas sonucu ilenen sulara kar alan soruturmalar devam ederken, siyasi ve idari makamlar, katlmclara
kar da soruturma kampanyas yrtmtr.
Bu konular, balk altnda toplanacak:
lmler,
Yaralanmalar,
Soruturmalar.
I. LMLER
A) Haziran ncesi ilk lm
lkenin her yerindeki toplumsal muhalefeti sindirmek iin
yasa d polis iddeti ve ar yaralayc aralar, kimyasal gazlar kullanlmas, bu kez gsterilerin engelleniinden kaynaklanan sorunlar ve kartlklar ortaya kard. Gittike iddetlenen gsteri/engelleme kartl sonunda ilk ldrme yaand.
Hopada halka kar biber gaz kullanm sonucunda hak savunucusu Metin Lokumcu yaamn yitirdi. Hopa, dorudan
101
POLS DDET VE SONULARINA GRE YAPILAN SORUTURMALAR
Babakan Erdoann korumalarnn gdledii polis terrne

kar son yllarn en byk meydan okumalardan biri olmutu. Hopallar, Babakan tarafndan ekiyalar olarak nitelendirilmi, onlar da tpk apulcular gibi, baskc ynetime kar
bunu onurlu bir kimlik olarak sahiplenmilerdir (daha sonra
Haziranda parklarda toplu gsteri yapanlar, Babakanca apulcu olarak nitelendirilecek, onlar da bu kimlii sahiplenecek ve apul TV gibi direniin medyasna ismini verecektir).
B) Gezi lmleri
Kolluk iddeti ve polis tarafndan kullanlan iddet nedeniyle,
silah, gaz fiei, darp ve youn gazdan kaynaklanan lmler.
1. Gezi protestolar srasnda polis iddeti nedeniyle
hayatn kaybedenler
Ethem Sarslk
12.06.2013 tarihinde Ankarada gsteri srasnda polis kurunuyla yaamn yitirdi.
Ethem Sarslkn vurulduu ana ait kamera grntlerine
karn, polis memuru Ahmet ahbazn kimlii uzun sre gizlendi. Emniyet Mdrl, grev yerini deitirdii ahbazn
ismini, lmn silahla olduunun kesinlemesi ve raporlarn
incelenmesinin ardndan bir kez daha gelen talep zerine 18
Haziran 2013de savclkla paylat.
Sarslk vuran polis memuru Ahmet ahbaz, 24 Haziran
2013te Cumhuriyet Savcs Veli Dalgalya ifade verdi. fadesinin ardndan tutuklama istemiyle mahkemeye sevkedilen ahbaz, nbeti Ankara 13. Sulh Ceza Mahkemesindeki sorgusunun ardndan meru mdafaa gerekesiyle serbest brakld.
Soruturma kapsamnda, katil zanls polis memuru Ahmet
ahbaz hakknda hazrlanan iddianame 12 Temmuz 2013te,
Ankara 6. Ar Ceza Mahkemesine gnderildi. Ankara Cumhuriyet Savcs Veli Dalgal tarafndan hazrlanan 15 say102
falk iddianamede katil zanls Ahmet ahbaz, Trk Ceza

Kanununun 81 ve 27/1. maddeleri uyarnca kast olmadan
meru mdafaa snrnn almas suretiyle adam ldrmekle
sulanarak bir yl drt aydan be yla kadar hapisle cezalandrlmas istendi. Sank polis Ahmet ahbaz, 7 yl 9 ay 10 gn
hapis cezasna arptrld. ahbaz, Ceza nfaz Yasas ve denetimli serbestlik hkmlerine gre cezaevinde sadece 4 yl 10
gn kalacak.101 (Ankara 6. Ar Ceza Mahkemesi 2013/349 E)
Abdullah Cmert
03.06.2013 tarihinde yaamn yitirdi. 22 yandaki Abdullah
Cmert, 3 Haziranda Antakyada yaplan protestolar srasnda Akrepten atlan gaz fiei nedeniyle hayatn kaybetmitir. Olay zerine soruturma balatlm olsa da (Soruturma
No: 2013/7518) lmnden ancak bir yl bir ay sonra, davas,
4 Temmuz 2014te grlmeye baland. Soruturma kapsamnda, olay annda orada olan farkl akrep aracnda grev
yapan gazc polis memurlarnn ifadesi alnmtr. Sank polisler sulamalar kabul etmemitir. Ancak, Abdullah Cmertin
lmne gaz fieinin neden olduu Adli Tp Kurumu Birinci
htisas Dairesinin hazrlam olduu raporla kesinlemitir.
Bunun zerine ifadesi alnan Ahmet Ku ifadesinde, gaz fiei
atma konusunda eitim aldn ve dolaysyla kalabalklarn
zerine deil arkalarna doru frlattn savunmutur. ddianamede ifadesine yer verilen tanklardan D.D., olay gecesi
Abdullah Cmertle birlikte olduklarn, katklar sokan bana gelen bir polis aracndan gaz fiei atldn, ban evirdiinde Cmertin yere dtn grdn anlatmtr.
Cmerte kendi aracyla hastaneye gtren A. K. da cadde banda Akrep polis arac grdn, Cmert vurulduktan sonra aracn hareket ettiini sylemitir.
Hatay 2. Ar Ceza Mahkemesinde grlecek dava gvenlik
gerekesi ile Balkesir 2. Ar Ceza Mahkemesine nakledildi.
101
http://www.milliyet.com.tr/ethem-sarisuluk-davasi-nda-sanikgundem-1934892/)
103
Tutuksuz sank polis Ahmet Ku iin olas kastla insan ldrmek (TCK 81/1, 21/2) suundan alan davada 20 ila 25 yl
aras hapis cezas isteniyor. Olay yerinde grev yapan dier
polis memurlar hakknda ise takipsizlik karar verildi. Abdullah Cmertin avukat Hatice Cann pheli polis Ahmet Ku
hakknda yapm olduu tutuklama talebi reddedildi. (Balkesir 2. Ar Ceza Mahkemesi 2014/250 E)
Medeni Yldrm
28.06.2013 tarihinde Diyarbakrn Lice ilesinde yaplmak istenen Kalekol inaatna kar yaplan gsteride jandarmann
gstericilere silahla saldrmas sonucunda vurularak hayatn
kaybetti.
Diyarbakrn Lice ilesinde, 28 Haziran 2013te Kalecik Jandarma Karakolu yanndaki kalekol inaatnn yapmnn protestosu srasnda askerlerin kitlenin zerine ate amas sonucu
yaamn yitiren Medeni Yldrm ile ilgili sorusturma hala sryor.
2 Austos 2013 tarihinde ileri Bakanl Tefti Kurulu
Bakanlna sunduu raporda, Olay esnasnda ekim yapan
20130628-160808 numaral grnt kaydnn 1. dakikasnn
40nc saniyesinde ekil oradan ate ediyorum sesinin duyulduunu, ayn grntdeki dakikann 49-51 saniyelerinde
bir kiinin 2 kez aaah diyerek sesin duyulduu belirtiliyor.
MVI_7259 kodlu grntde de, Grntlerde youn ta atmna ilikin grnt ve seslerle otomatik silahlarla ate edildiine ilikin sesler duyulduu ifadesine yer veriliyor. MVI_7260
kodlu grntnn 16nc saniyesinde, nbet kulesi iinde uzun
namlulu silaha ait namlunun grld, silah mekanizmas ve
namlunun hareketinden bu silahla at yapldnn grld kaydediliyor.
Mfettiler, olay srasnda karakolda bulunan askerlerle yapt grmelerde, askerlerin 40 gaz bombas kullandn belirttiini raporda yer verirken, olay yerinde yaplan incelemede
104
ise 24 gaz kapslnn bulunduu ortaya kyor. te yandan

112Acilin arama kaytlar dosyaya gnderilmedi.
Olay yerinde 317 bo kovan, 24 gaz kapsl, 2 patlamam
bomba olduu belirtiliyor. Dava henz almad.102
Ahmet Atakan
Ankarada ODT Ormann yok edecek yol yapmna ve Tuzluayrdaki Cami- Cemevi Projesine kar yaplan protestolara destek vermek iin Antakya, Armutluda yaplan eylemde
09.09.2013 tarihinde hayatn kaybetti. Daha sonra atdan dt iddia edilen grntler yaynland. Savclk konuyla ilgili
soruturma balatt. Olay gren btn tanklar ifadelerinde
Ahmet Atakann atdan dmediini ve olay esnasnda yerde olduunu grdklerini ifade ettiler. Olaydan bir gn sonra
Ahmet Atakann olduu yerdeki mazgalda, zerinde krmz
leke ve sa klnn olduu biber gaz kapsl bulundu. Konuyla ilgili yaplan incelemede krmz lekenin ne olduu anlalamad ynnde rapor hazrland. Soruturma hala devam
ediyor. (2013/12336 Hz.)
Ali smail Korkmaz
Ali smail Korkmaz 2 Haziran 3 Hazirana balayan gece
bir ara sokakta polis ve siviller tarafndan ldresiye dvld. Yaklak bir buuk ay youn bakmda kalan Ali smail, 10
Temmuzda hayatn kaybetti.
Alan soruturmada, Ali smailin dvld yeri gren frnn kamera grntlerinin silindii ortaya kt. Savclk
tarafndan grntleri alan polisler ve bilirkii hakknda da
soruturma balatt. Ali smailin ldrlmesinde ilk olarak
yakalanan Serkan Kavak isimli pheli Ali smailin dvld an gsteren kayp grntlerin Ankara Jandarma Kriminal
Laboratuvar tarafndan kurtarlmas zerine serbest brakld.
102
http://vivahiba.com/article/show/medeni-yildirimin-olum-raporuhedef-gozetilerek-vu/
105
Daha sonra Serkan Kavak hakknda takipsizlik karar verildi

ve dava aamasnda tank olarak dinlendi.
Grntlere gre Korkmaz ldresiye dvenler arasnda polis memurlar, frn sahibi, yan sra akrabalar gibi sivil kiilerin de bulunduu saptand. Bei de tutukland. Olay yerinde
bulunan bir ksm polis memurlarnn tutuksuz yarglanmasna karar verildi. Bu sanklar, ana davada TCK 81/1, yani kasten adam ldrme suundan yarglanyor. Ayrca hastanede
Ali smail Korkmazn ifadesini almayp kendisini karakola
ynlendiren polis memuruna grevini ktye kullanma suundan dava ald. Hastanede grevli Doktor hakkndaysa
Adli Tp Kurumu kusurlu deil raporu verince takipsizlik karar verildi.
Valilik ve Cumhuriyet Basavcl davann Eskiehirde grlmesinin gvenlik asndan tehlikeli olduu ynnde gr
bildirince ana dava Kayseriye alnd. Tanklarn Eskiehir ve
Ankarada, Korkmaz ailesinin ise Hatayda ifade vermesi kararlatrld. Bylece dava drt ehre blnm oldu. (Kayseri
3. Ar Ceza Mahkemesi 2013/212 E)
Mehmet Ayvalta
2 Haziranda Gezi protestolarna katlanlarn arasndan gemeye alan aralar tarafndan ezilerek ldrld. Kaytlara trafik kazas olarak geen lme ait mobese kaytlar nce
dosyaya gnderilmedi daha sonra avukatlarn olay yerinde ki
keifleri sonucunda dosyaya iletildi (polis memurlar hakknda
davann 4. Celsesinden sonra soruturma ald). Ayvaltaa
arpan srcnn ifadesi savclkta alndktan sonra serbest
brakld.
Soruturma dosyasnda, polisin hazrlad trafik kaza ve olay
yeri tutanaklar delil olarak yer ald. Soruturmay yrten stanbul Cumhuriyet Savcs Mfit Bykolpan olay yerinde
kefi yapmad. Avukatlarn grg tanklarnn dinlenmesi talebini reddetti. ddiana-mede mobese kaytlarna da yer verilmedi.
106
Anadolu 8. Ar Ceza Mahkemesinde 2013/257 E. sayl davada tutuksuz sanklar Mehmet Grkem Demirba ile Cengiz
Akta iin taksirle lme ve yaralamaya neden olma sulamasyla 15 yla kadar hapis cezas istendi.
Dava devam ederken olunun acsna dayanamayan Fadime
Ayvalta hayatn kaybetti.
Elif ermik
22 Aralk 2013te dzenlenen stanbul Kent Mitinginde, kolluk
glerinin kentin yamasna hayr diyen kitleye gz yaartc kimyasallarla saldrmas sonucu Elif ermik rahatszlanm,
olay yerinde kalbi durmu ambulansta kalbi alsa da beyin
fonksiyonlar dzelmemiti. Koroner kalp hastas tans konan
ermik, hastaneye kaldrld. 159 gn youn bakmda kalan,
yaamak iin direnen Elif ermik, 30 Mays 2014 gn hayatn
kaybetti.
Berkin Elvan
16 Haziran 2013 gecesi Okmeydannda evik kuvvetin att
gaz bombas fieiyle bandan ar yaralanan 14 yandaki Elvan, 269 gn youn bakmda kaldktan sonra 11 Mart 2014te
yaamn yitirdi.
Elvan Ailesinin avukat, 1 Kasm 2013te savcla dileke vererek, Mahmut evket Paa Mahallesi ve Mithatpaa
Caddesinde 16 Haziranda saat 07.00-08.00 arasnda grev yapp gaz bombas kullanan polis memurlarnn belirlenmesini,
ayn saatler iinde Foto Film ubesi tarafndan ekilen grntlerin getirilmesini istedi. Soruturmay yrten Savc da bu
iki talebi emniyete ynlendirdi. Gvenlik Bro Amirliinden
verilen yantta, sz konusu grntlerin ube kaytlarnda
olmad ifade edildi. evik Kuvvet ube Mdrl ise,
yazya ramen, 16 Haziran saat 08.00le 17 Haziran saat 08.00
arasnda grev yapan polislerin listesini gnderdi.
Savcla ifade veren 7 polis, gaz kullanm konusunda hizmet
ii eitim aldklarn belirtirken, 5 polis olaylar esnasnda gaz
107
kullanmadklarn, 2 polis ise gaz kullandklarn ancak Berkin

Elvann yaralanmasna neden olmadklarn savundu.
30 Ocak 2014de Cumhuriyet Savcsna ifade veren polis memuru M.C., O.. ve H.B. sulamay reddederek; ok youn
alyorduk: Gaz kullanm konusunda hizmet ii eitim aldm. Ancak grevli bulunduumuz Gezi olaylar boyunca herhangi bir ekilde gaz kullanmadm. Demilerdir.
Gezi olaylar boyunca srekli grev yaptn belirten R.. ise
Grevlendirme emirleri telefonla geliyordu. Telefon emri
zerine grev yerimize gidiyorduk. Berkin Elvan gaz tfeiyle ate etmek sureti ile yaralam deilim. Mdahale ettiim
Gezi olaylarnda herhangi bir ekilde gaz kullanmadm. Kalkan tutuyordum. Sulamalar kabul etmiyorum diye konutu.
Berkin Elvann gaz tfei ile ate ederek yaralanmasna sebebiyet vermediini savunan .K., Gezi olaylar boyunca ok
youn altk ve grev yerlerimiz sabit deildi. Gezi olaylar
srasnda mdahale ettiimiz durumlarda gaz tfei kullandm. Fakat Berkin Elvann yaraland olayda kesinlikle gaz
tfei kullanmadm. Zaten bu olay da kiiyi de hatrlamyorum dedi.
Berkinin lmne neden olan gaz fieini kullanm olabilecei dnlen 5 polisin daha ifadesi 3 Mays 2014 tarihinde
alnd.
Sorumlular hakknda halen dava almamtr. Ancak Berkinin
lmn protesto edenler hakknda davalar alp ceza dahi
verilmitir.
Zeynep Eryaar
15 Haziranda Avclarda youn biber gaz kullanm nedeniyle Zeynep Eryaar kalp krizi geirerek hayatn kaybetmitir.
Selim nder
15 Haziranda Gmsuyunda youn biber gaz kullanm
108
nedeniyle Selim nder hayatn kaybetmitir. Yaknlar gazn

kalp yetmezliini tetiklediini dnyor.103
Serdal Kalakal
Yaad ve alt Kadkyde emniyet gleri tarafndan youn ve yaygn ekilde biber gaz kullanmnn ardndan kalp
krizi geirerek ld.
Hasan Ferit Gedik
29.09.2013 tarihinde, Glsuyu mahallesinde uyuturucu ticareti yapan eteler, uyuturucuya kar yry yapanlarn zerine silahlarla saldrmas Hasan Ferit Gedik hayatn kaybetti.
ddianame, Anadolu 10. Ar Ceza Mahkemesi tarafndan kabul edildi. ddianamede Hasan Ferit Gedikin sol omuz, grtlak
ve kafasna ald 3 mermi ile ar ekilde yaraland ve bunun
sonucunda hayatn kaybettii belirtildi. ddianamede kasten yaralama, su ilemek amacyla rgt kurma ve ye olma,
nitelikli yama, kasten ldrmeye teebbs, nitelikli yama
gibi gerekelerle, 11 yl ile 269 yl arasnda deien hapis ve
mebbet hapis cezas istemiyle yarglanacak 35 kii bulunuyor.
(Anadolu 10. Ar Ceza Mahkemesi 2014/242 E)
Mehmet stif
13.05.2014 tarihinde hayatn kaybetmitir. stif, 17. Mersin Akdeniz Oyunlarnn al treni ncesinde Gazi Mustafa Kemal
Bulvarnda gerekleen Geziye destek eylemine katlmt.
Polisler, eylemcilere biber gazyla mdahale etmi, yakn mesafeden yzne biber gaz sklan stif de etkilenmiti. Ertesi
gn yznde, aznda oluan kzarklk ve ilikler nedeniyle
Toros Devlet Hastanesine bavurdu.
Mehmet stifin azndaki yaralar daha da ktleince 24
Temmuzda ameliyat edildi. stifin dilinde oluan mukoza
103
http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/23578024.asp
109
operasyonla temizlendi. Bu ameliyatn ardndan stif, konuma ve beslenme gl ekmeye balad. Dilindeki yarann
dil kk kanserine dnt saptand. Kanser nedeniyle dilinin bir blm alnan stif, yaamn yitirdi.
Her ne kadar mevcut tbbi belgelerden azdaki kanserin dorudan biber gazndan kaynakland kantlanamasa da; ksa
mesafeden ve az iini de kapsayacak ekilde yzne sklan
biber gaznn irritan etkisinin burada provoke edici, hzlandrc bir etki tad aktr.
stif, olay yle anlatyor: O anda beni takip eden, srtnda gaz
tp tayan polisle kar karya geldik. 40 santimetre gibi bir
mesafeden yksek tazyikli bir ekilde tetie bast, azm kapamaya zamanm olmad. Azm ve boazma dolan gazn acs
ile lk atmaya baladm. Boazmn yanmasn ve ektiim
acy dier insanlarn da ayn derecede yaadn dndm
ve gzaltna alnma korkusuyla o anda hastaneye gitmedim.
rfan Tuna
5 Haziranda, Kzlayda youn gaz kullanm nedeniyle kalp
krizi geirerek hayatn kaybetti. Adli Tp Kurumu Ankara Grup Bakanl, 25 Kasm 2013 tarihli otopsi raporunda
Tunann midesinde biber gaznn etken maddelerinin olduunu ve akcierinde dem olduunu tespit etti. Ancak olayn biber gaz nedeniyle gerekleip gereklemediinin tespiti iin
deerlendirmeyi stanbul Adli Tp Grup Bakanlna brakt.
stanbul Adli Tp Kurumu, biber gazyla kalp krizi arasndaki
ilikiyi deerlendirmeden olayn kalp krizi olduunu belirtince Savclk takipsizlik karar verdi. 17 Nisan 2014 itibariyle takipsizlik kararna yaplan itiraz hakknda henz herhangi bir
karar verilmemitir.
2. Gezi protestolarnda kanunsuz emri uygulayarak
mdahale ederken hayatn kaybedenler
Mustafa Sar
Adanada Gezi Park gstericilerine mdahale srasnda ey110
lemcileri kovalayan Komiser Mustafa Sar, yapm devam eden

5 metre yksekliindeki alt geit kprsnden derek ar
yaraland. Komiser Sar, hastanede yaplan tm mdahalelere
ramen kurtarlamayarak 6 Haziranda hayatn kaybetti.104
Ahmet Kkta
Tuncelide Berkin Elvann lmn protesto etmek isteyen
gruplar, polisle att. Polisin skt gaz bombasndan etkilenen polis memuru Ahmet Kkta kalp krizi geirdi. Atlan
gaz bombalarndan etkilenen polis memuru Ahmet Kkta
ile 4 gsterici Tunceli Devlet Hastanesine kaldrld. Hastaneye kaldrlanlardan polis Kktan kalp krizi geirdii belirlenerek, tm mdahalelere hayatn kaybettii bildirildi.105
II. YARALANMALAR
lm olaylarnda olduu gibi, Gezi protestolarnda arlkl
olarak Gezi protestocularndan olmak zere kanunsuz emri
uygulayan polislerle birlikte davranan sivillerden de yaralananlar oldu. Gaz fiei, darp, atee atma, gaz etkisi ile yaralanmalar, Gezi olaylar srasnda ok sayda gerekleti ancak
bunlara ilikin olarak tm bilgilere deil sadece gz kayplar
ile kamuoyunca bilinen yaralamalara yer verilmitir.
A) Gezi protestolarnda polis iddeti ile yaralananlar
Lobna Al Lami
31 Maysta Taksimde polisin eylemcilere mdahalesi sonucu
bandan ar yaralanan Filistin asll Trk vatanda 34 yandaki Allami polisin hedef alarak kulland gaz bombas silah
sonucun da 2 defa beyin ameliyat geirdi. ODT mezunu olan
Allami ok iyi bildii ngilizceyi unuttu okuma yazmay konu104
http://sozcu.com.tr/2014/gundem/tuncelide-polis-gazdan-etkilendihastaneye-kaldirildi-469720/
105
111
may yeni dnyaya gelmi bir bebek gibi renmeye alyor.

Danimarka da yaayan Allami Gezinin yl dnmnde yine
olsa Gezi eylemlerine katlrdm, ben ok yazan bir kadndm.
Kklmden beri. Blogum vard ama u an hibir ey yazamyorum. Kitaplar, dergileri, gazeteleri saklyorum. Bir gn
okuyacam ama ne zaman? ki niversite bitirdim, ODTde
master. Ama yok imdi Gitti nsan kabul edemiyor dedi.
Lobna Al Laminin yaralanm olduu gn grev yapanlarla
ilgili herhangi bir soruturma almamtr.106
Dilan Dursun
Ethem Sarslkn cenaze trenine katlmak iin geldii
Kzlayda polis mdahalesiyle bana gaz bombas kapsl
isabet eden ve uzun sre yaam mcadelesi veren Dilan Dursun savcya ifadesini verdi. Vurulduu yerde polisin kimseye
mdahale etmediini, TOMA ve akrep aracn grnce geri
dnerek tek bana yrdn anlatan Dursun, kafasna hedef gzetilerek bu kapsln atldn syledi.107
Umur Can Erahin
Umur Can Erahin, 30 Maysta Gmsuyu Caddesinde polisin yakn mesafeden att gaz bombas nndeki kiiye isabet
edip sekerek Umur Can Erahini bacandan yaralad.108
Hakan Yaman
3 Haziranda polis tarafndan darp edilen Hakan Yaman ifadesinde Birka yz metre tede evik kuvvet polisini grdm.
lk bata tazyikli su sktlar sonra karnma biber gaz kapsl
geldi ama yere dmedim. Yaklak 5 polis gelip bana vurma-
106
http://www.sendika.org/2013/11/lobna-allami-35tim-5-yasimadondum-artik-turkiyeyi-istemiyorum-ayse-arman-hurriyet/
107
http://www.radikal.com.tr/turkiye/dilan_dursun_kafama_nisan_aldilar-1141573
108
Taksim Dayanma Hak hlalleri Raporu syf. 32
112
ya balad. Bir tanesi gzme bir ey sokup gzm kard.

O srada yerde hareket etmeden yatyordum. Bir tanesinin
bu gitti iini tamamen bitirelim dediini duydum. Beni 1020 metre kadar srkleyip atee attlar sonra gittiler. Ateten
srklenerek ktm. Daha sonra hastaneye kaldrldmdedi.
Adli Tp raporuna gre Yaman, polisin saldrs nedeniyle bandan ve yznden ciddi ekilde yaraland. Burnu, elmack
kemii ve enesi krld. Kafatasndan enesine kadar bir krk
ve atee atld iin srtnda ikinci derecede yank vard. Bir
gzn tamamen kaybetti ve dier gznde %80 grme kayb
olutu. Saldry bir grg tan cep telefonuyla kaydetmiti.
Bu videoda iki evik kuvvet polisi TOMAnn yaknlarndan 4
polistebir kiiyi ateten srklerken grlyor.
Yaman ldrmeye teebbsten ikyette bulundu ancak soruturmada kayda deer bir ilerleme yok.
Uluslararas Af rgt, Hakan Yamana saldran polisler hakknda etkin, tarafsz, bamsz bir soruturmann yrtlmesi
iin Adalet Bakanlna arda bulunmaktadr.109
B) Gz Kayplar
Gaz fieklerinin kafaya ve zellikle gze hedef alnarak atlmas sonucu meydana gelen ok sayda gz kayb olumutur.
Gze gaz fieinin atlmasnn bu eylemlerde karakteristik bir
saldr ekli olduu gzlenmi, gz kayp vakalarnn okluu
bu saldr biimini yaygnln dorulamtr.
Muharrem Dalsren
3 Haziranda, biber gaz fiei nedeniyle gzn kaybetti.
Soruturmada, Emniyetin mobese grntlerinin bir ksmn
gndermedii anlald ve yeniden istenen grntlerin savcla gnderilmesi bekleniyor.
109
113
Sarper Grcan
3 Haziranda, biber gaz fieiyle vuruldu ve gzn kaybetti.
Soruturma dosyasna Emniyet grnt gndermemektedir.
Davut Yldz
Gaz fiei nedeniyle grme yetisini %80 orannda kaybetmitir. Soruturma kapsamnda halen olay yerinde bulunan gazc
personel listesi ve mobese grntleri beklenilmektedir.
Murat zdemir
31 Maysta gaz fiei nedeniyle gzn kaybetmitir. Soruturmada polis memuru tespit edilememektedir.
Mehmet Murat Aslan
25 yandaki Mehmet Murat Aslan, 5 Haziranda Antakya,
Armutluda protestolar esnasnda polisin att gaz fiei nedeniyle sol gzn kaybetti. Olay esnada orada olanlardan biri,
olayn polisin att gaz fiei nedeniyle gerekletiini belirtti.
Hazrlk soruturmas halen devam ediyor. Savclk olay gn
grev yapan kolluk kuvvetlerinin kask numaralar olmadndan tr, mobese kaytlarn istemi ve inceleme yapyor. Bunun dnda bir gelime yok. Avukat Cihat Akaln, Kasm
2013 tarihinde Mehmet Murat Aslann zararnn karlanmas
iin ileri Bakanlna bavurmu ancak o tarihten bu yana
herhangi bir cevap alamadn belirtmitir. Mehmetin tedavisi ise devam ediyor.
Vedat Ouz
Antalyada 1 Haziran 2013de polisin att gaz kapslnn
arpt Vedat Ouzun sa gzn kaybetti. Bu konuda herhangi bir soruturma balatlmamtr.
ada Kkbattal
31 Mays 2013 gn Tarlaba Bulvarnda Taksim Meydanna
doru yrrken biber gaz silahn kullanan polislerin saklan114
dklar yerden hedef alarak ate etmeleri sonucunda sa gznden gaz kapsl ile vuruldu. Sa gz hi grmyor. Tedavi sreci devam ediyor. Polisler hakknda ikayeti olmu,
fakat soruturmayla ilgili hibir gelime yaanmamtr.110
Ersin Malko
17 Aralk 2013 tarihinde stanbul Beyolu Sadri Alk Soka
giriindeyken yolsuzluk protestosu eylemlerine katlan Ersin
Malko polisin hedef alarak kulland plastik mermi sonucunda gznden yaraland. Konuyla ilgili savcla su duyurusunda bulunulmasna ramen hibir ilem yaplmad.
Ayn zamanda idareye bavurarak madi ve manevi zararlarnn tazminini talep etmesine ramen bu talebi reddedildi. Bunun zerine tam yarg davas almtr.111
Burak nveren ve Selim Polat
HDnin Gezi Park Direnii ve Sonrasnda Yaananlara likin Deerlendirme Raporuna gre stanbulda gzn kaybeden 6 kiiden biri de Burak nveren. 2 Haziran 2013deki
stanbulda eylemler srasnda Yldz Teknik niversitesi ktisat Fakltesinde aratrma grevlisi olan Burak nveren ile
ayn okulun rencisi Selim Polatn, balarna isabet eden gaz
bombas fiei ve plastik mermiyle gzlerinin grme yetisini
yitirdi.112
Hlya Arslan
Uluslararas Af rgtnn Gezi Park Eylemlerine ilikin 2013
ylnda hazrlad rapora gre, niversiteden yeni mezun olan
Hlya Arslan, parka mdahalenin olduu 11 Haziran gn
annesi ile Gezi Parkndayken polis mdahalesi s-rasnda maruz kald iddetten dolay sa gzn kaybetti.113
110

112
113
111
115
Volkan Kesanbilici
31 Mays gn Tarlaba Bulvarnda gznden plastik mermiyle vuruldu ve sol gzn kaybetti. Emniyettin 13 aydr
Savcla istenilen bilgiler gnderilmedi. Savclk drdnce
kez 27 Mays 2014 tarihinde olay yerinde grev yapan polislerin ak kimliklerinin bildirilmesini ve kamera kaytlarn talep etti ancak Emniyet Mdrl bu sorular yantsz brakt.
Soruturma halen devam ediyor ancak soruturma savcsnn
Antalyaya tayin edildii renildi.114
Mehmet Reha Baran
Moda tasarmcs Mehmet Reha Baran stanbulda Gezi Park
eylemlerinde polisin att gaz fiei sonucu sa gzn kaybetti. Mehmet Reha Barann davasnda, ileri Bakanlndan
skandal bir savunma geldi. Bakanlk savunmasnda, tazyikli
su ve biber gazyla gerekletirilen polis saldrsnn yasal olduunu ifade ederek, Barann kr edilmesini hukuka uygun
buldu. Ayrca, Barann gaz fiei sonucu kr olduu hastane
raporlaryla sabit olmasna ramen, Davacnn gerekten gaz
kapslnden dolay yaralanp yaralanmad bilinmemektedir denildi.115
Alihan Alhan
16 Haziran 2013te Polisin Taksim Meydannda att ses bombasnn yannda patlamas nedeniyle Alihan Alhann sol gznde kalc grme kayb olutu.116
III. SORUTURMA / DAVALAR VE GZALTILAR
Gezi katlmclarna kar soruturma ve dava alan sosyo-mesleki kategoriler yelpazesi olduka genitir. Kitlesel bir gzalt
uygulamas olmutur. Bununla birlikte, grevi ktye kullanan
114

116
115
116
ve kanunsuz emir sonucu su ileyen kolluk glerine kar alan soruturma ve dava says olduka snrl kalm bulunuyor.
Zincirleme alan soruturmalar, hak kullanmn engelleme
yolu olarak da grlebilir. Muhataplar, meslek rgtleri, basnyayn mensuplar, kiiler olarak gruplandrlabilir.
A) Soruturmalar/Davalar
Toplu ifade zgrln ihlal eden davalar
1 Mays davalar: Sendika yneticilerine, dzenleme komitesine alan davalar
2007 ylndan itibaren sendikalarn 1 Mays Taksim
Meydannda kutlama kararlar, Anayasal hak olduu halde
iktidar tarafndan toplumsal muhalefetin grnr klnmamas
istei ile engellenmek istenmitir. Bunun iin alnan nlemler
iddet de iermi, uluslararas dzenlemeler ve Anayasa ihlal
edilerek gsteriler yaptrlmamtr. stelik dzenleme komitesine kar su iledikleri iddialar ile soruturmalar alm,
bu soruturmalar ounlukla takipsizlikle sonulanm, bazen
dava almsa da beraat kararlar verilmitir.
Soruturmalar, yneticilerin, toplum ve yeleri nnde itibarszlatrlmalar, hedef gsterilmeleri amalanm ve soruturmalar tehdit olarak kullanlmaya allmtr.
Beyolu Sulh Ceza 2007/729 E, stanbul C. Savcl 2007/21214
Hz.Beyolu C. Savcl 2008/9241 Hz., ili C. Savcl
2007/5890 Hz., , stanbul C. Savcl 2013/64789 Hz., stanbul
28. Asliye Ceza Mahkemesi 2014/339 E
Taksim Meydan: fade meknn seme zgrl ve hakk
(DSK- KESK HAM Karar)
Gezi protestolarna adn veren Gezi Park, parka mdahalenin
ardndan, Taksim Meydan ile bitiik olmas nedeniyle hzlca
meknsal olarak muhalefetin yeri oldu. Taksim Meydannn
lke siyasi yaamndaki yeri, iktidar ve toplumsal muhalefet
arasnda toplant ve gsteri yapma mekn olarak, her zaman
gndemde olan bir tartmayd.
117
Taksim Meydannn toplumsal muhalefete, zellikle 1 Mays

Emek ve Dayanma gnnde yasaklanmas; DSK ve KESK
tarafndan yaplan 38676/08 bavuru ile Avrupa nsan Haklar Mahkemesi dzeyinde de tartlm, ulusal yasalarn, ynetmelik vs. mevzuatn ve yasaklama uygulamalarnn uluslararas szlemelere, insan haklar deerlerine aykr olduu
saptanm ve toplu ifade zgrlnde ifadenin meknn
semenin, ifade zgrlnn kapsamnda olduu belirtilmi, Trkiye ifade zgrln ihlalden mahkm olmutur.
Bu karar Anayasann 90. Maddesi uyarnca uygulanmas zorunlu hukuka dahil olmu, bylece toplu ifade zgrlne
getirilen yasaklamalar ve engellemeler kanuna aykr emir ve
uygulamalara dnmtr.
Ancak buna ramen, kamu makamlar, srarla toplu ifade zgrln ihlal etmi, Gezi protestolar da tam da bu zgrln kullanmnda k noktas olmutur
Buna gre; Gezi protestolar ile ilgili olarak, hak ihlalleri u ekilde adlandrlabilir.
Taksim Dayanma Davas
8 Temmuz 2013 tarihinde stanbul Valisi Hseyin Avni
Mutlunun l Emniyet Mdr ile birlikte basn toplants dzenleyerek Gezi Parknn yeniden halkn hizmetine aldn ilan ettikleri gn, Taksim Dayanmas yeleri, parka gitmek iin ar yapt ancak stiklal caddesinden parka giderken
gzaltna alndlar. Kendilerine su ilemek amacyla rgt
kurma, kanuna aykr toplant ve yrylere silahsz katlma,
ihtara ramen kendiliinden dalmama, halk kanuna aykr
toplant ve gsteri yryne kkrtma, grevi yaptrmamak
iin direnme sulamalar yneltildi. Evleri arand, bilgisayarlarna, cep telefonlarna el konuldu, eyalar alnd ve kanunsuz
olarak gzaltnda tutuldular. Avukatlarn yaptklar itirazlar
sonucunda, savcln tm ilemleri, yakalama, gzalt, ev arama, bilgisayarlara el koyma kararlar mahkemece kaldrld.
118
Taksim Platformu adna toplantlara katlan stanbul Tabip

Odas sekreteri Ali erkezolu, Mimarlar Odas evre Etki
Deerlendirme Kurulu ikinci bakan Aye McellaYapc,
Elektrik Mhendisleri Odas stanbul ube bakan Beyza Metin, Mimarlar Odas stanbul ube yneticisi Ender mrek ile
Gezi olaylar platform yesi Haluk Aabeyolunun uzun sre
olaylar ynetmesi ve olaylar planlamalar nedeniyle bir organize su rgt eklini aldklar ve bu ekilde hareket ettikleri belirlenmitir denmi ve uzun sre olaylar ynettikleri
ve olaylar planladklar iin TCKnun 220/1inci maddesinin
uygulanmas istenmitir.
28.02.2014 tarihinde stanbul Cumhuriyet Basavcl tarafndan ikinci bir iddianame daha hazrlanm ve 26 kii hakknda
dava almtr. Yarg kararlar ile kaldrlm arama kararlar
ise hala dosyada bulunmaktadr.117
Be kii iin Trk Ceza Kanunun 220/1 maddesi, Toplant ve
Gsteri Yryleri Kanunun 34/1 maddesine ve bir kii iin
Toplant ve Gsteri Yryleri Kanunun 33/1 ve dierleri iin de Toplant ve Gsteri Yryleri Kanununun 32/1.
maddesine gre ayr ayr cezalandrlma istenmitir. (stanbul
33. Asliye Ceza Mahkemesi 2014/88 )
Toplu Gezi Davalar
2911 Sayl Kanuna Muhalefet
- stanbul 55. Asliye Ceza Mahkemesinde (2013/427 e.) devam
eden davada 255 sank,2911 s. Kanuna muhalefet, grevli
polise mukavemet, grevi yaptrmamak iin direnme, kamu
malna zarar vermek, kamu grevini usulsz stlenme, zel
kyafetleri usulsz kullanma, suluyu kayrma, ibadethaneyi
kirletmek suretiyle zarar verme ve hrszlk gerekesiyle 1 ile
11 yl arasnda deien hapis cezas ile yarglanyor. Dolmabahe Bezmi Alem Valide Sultan Camiine snan vatandalarn ve onlar tedavi etmeye abalayan hekimler de, bu davada
117
Taksim Dayanma Hak hlalleri Raporu syf. 26-28
119
Trk Ceza Kanununun 153/2-3ve283/1 maddelerini ihlal ettikleri iddiasyla yarglanyor.

Krklarelinde protestoya katlan ok sayda yurtta hakknda 2911 s. Kanuna muhalefet ettikleri gerekesiyle soruturma almtr. Toplamda en az 1094 yurtta hakknda soruturma almtr. Alan davalarn byk bir ksm beraatle
sonulanmtr.118
Kayseri 8. Asliye Ceza Mahkemesinde, 1 Haziran gnne
ilikin olarak Gezi eylemlerine katldklar ve 2911 s. Kanuna muhalefet, grevi yaptrmamak iin direnme, hakaret,
kamu malna zarar verme, mala zarar verme, sesli yazl
veya grntl bir ileti ile hakaret gereke gsterilerek 161
kii yarglanyor. ddianamede madur olarak kamu maliyesi gsterilmitir (Soruturma Numaras: 2013/23375).
Kocaeli 4. Asliye Ceza Mahkemesinde grlen davada,
eyleme katlanlara 2911 sayl kanuna muhalefet ettikleri,
kamu malna zarar verme, grevi yaptrmamak iin direnme gerekesiyle 238 kii yarglanmaktadr.
Manisa 3. Asliye Ceza Mahkemesinin 2013/655 E. sayl
dosyasnda, 1 20 Haziran tarihleri arasnda farkl tarihlerde olmak zere protestolara katldklar ve 2911 sayl
kanuna muhalefet ettikleri gerekesiyle 183 kii hakknda
dava almtr. Alan bu davada mteki o tarihteki Babakandr.
Mulada Eyll aynda dzenlenen fezleke kapsamnda
yaklak 200 kiinin ifadesi alnd.
Bodrum 3.Asliye Ceza Mahkemesi 2014/ 30 e.sayl dava
dosyasnda 2911s.kanuna muhalefet etmekgereke gsterilerek 20 kii hakknda dava almtr.
Samsun 7. Asliye Ceza Mahkemesinde,2911s. Kanuna
muhalefet ve kamu malna zarar verdikleri gerekesiyle
109 kii hakknda dava ald.
118
120
Ispartada1-2 Haziran tarihlerinde, Geziye katlan 60

kii hakknda 2911s. Kanuna muhalefet, grevi yaptrmamak iin direnme ve kamu malna zarar verme gerekesiyle soruturma balatlmtr. Ancak Cumhuriyet
Savcs takipsizlik karar vermitir (Sor. No:2013/5748KararNo:2013/3335).
Bodrum 2. Asliye Ceza Mahnde grlmekte olan davada
2911 s. kanuna muhalefet ve grevi yaptrmamak iin direnme gereke gsterilerek 55 kii hakknda dava almtr. (2014/34 e).
Bodrum 4. Asliye Ceza Mah.nde grlmekte olan davada
(2013/539 E.) 2911 sayl kanuna muhalefet ve grevi yaptrmamak iin direnme gereke gsterilerek 2 kii hakknda dava almtr.
Anadolu 27. Asliye Ceza Mah.nde, 2911 s. Kanuna muhalefet edildii gerekesiyle grlmekte olan davada 27 ubat
2014 tarihinde 7 kii hakknda su kast olmad gerekesiyle beraat karar verilmitir (2013/427 E).
Anadolu 16. Asliye Ceza Mahkemesinde, 2911 s. Kanuna
muhalefet edildii gerekesiyle 13 kii yarglanmaktadr
(2013/608 E). Bu kapsamda 13 kii 11-12 Eyll 2013 tarihinde Kadkyde gzaltna alnmt.
Anadolu 27. Asliye CMnde, 2911 s. Kanuna muhalefet edildii gerekesiyle grlmekte olan davada 27 ubat 2014 tarihinde 7 kii hakknda su kast olmad gerekesiyle beraat karar verilmitir (2013/427 E).
stanbul 43. Asliye Ceza Mahnde grlmekte olan davada
1 kii hakknda beraat karar verilmitir Karara gre; bu kiinin eyleme katlm olmas ve toz maskesi tamas yeterli
delil olarak deerlendirilemez. (2013/245 E).
stanbul 49. Asliye Ceza Mah.nde grlmekte olan davada
12 kii hakknda beraat karar verilmitir. 1 kiiye verilen
ceza ise 5 yllna hkmn aklanmasnn geri braklmasna karar verilmitir (2014/89 e).
121
stanbul 48. Asliye Ceza Mahnde grlmekte olan davada 4

kii hakknda beraat karar verilmitir (2013/314 e).
stanbul 50. Asliye Ceza Mahnde grlmekte olan davada 23 sank hakknda durumasz beraat karar vermitir
(2013/460 e.).
zmir 5. Asliye Ceza Mahkemesinde, 6 kii 2911 sayl kanuna muhalefet etmek ve grevli memura direnmek gerekesi ile yarglanmaktadr.
Krehir 2. Asliye Ceza Mahkemesinin 2014/26 Esas sayl
dosyas ile 2911 sayl kanuna muhalefet ettikleri gerekesiyle 35 kii hakknda alan davada, 2 ubat 2014 tarihinde,
toplant ve gsteri yry yapmann kolektif nitelikte bir
ifade zgrl olduunu, Yargtayn benzer olaylar karsnda verdii kararlar ve HAMn itihatlarn dikkate
alarak, bu kiilerin mahkemeye arlmalarna dahi gerek
olmad gerekesiyle, CMK 223/2-a gerei, beraatine karar verildi.
Kocaeli 6. Asliye Ceza Mahkemesinde 16 Haziran gn
protestolara katlan10 kii hakknda 2911 sayl kanuna muhalefet, kasten yaralama, mala zarar verme, grevi
yaptrmamak iin direnme, ibadethane ve mezatlklara zarar vermek ve 3 sank iin ek olarak sua tahrik etmek
gereke gsterilerek dava ald (2013/42 E.). Bu dosyada
yarglanan 2 kii 20 Haziran 14 Austos tarihleri arasnda
tutuklu kalmtr.
Kocaeli 4. Asliye Ceza Mahkemesinde 2911 sayl kanuna
muhalefet ettikleri gerekesiyle yarglanan 3 kii hakknda
beraat karar verildi.
Manisa Cumhuriyet Basavcl etkin bir ekilde yryleri ynlendiren ve provoke eden toplam 39 kii hakknda
soruturma balatt. Tayyip Tayyip Baksana, AVM AVM
alsana slogann attklar sebebiyle soruturma alan 17
kii hakknda takipsizlik karar verilmitir.
122
Mersinde, Mersin l Emniyet Mdrl ve Mersin Yeniehir Belediyesinin de ikyeti zerine 54 kii hakknda
2911s. Kanuna muhalefet ettikleri gerekesiyle 8 Ekim 2013
tarihinde iddianame hazrland. Bu iddianame kapsamnda
27 kii, 2 Haziranda 4 kii1er gn gzaltna alnd. Mersin 9.Asliye Ceza Mahnde grlen davann11 ubat 2014
tarihli ikinci durumasnda, tutuksuz yarglanan 54 kiiden
51i hakknda beraat karar verildi. Mahkeme 3 kii hakknda gsteriye silahla katldklar; ta bulundurmak ve polise
ta atmay gereke gstererek, 6ar aylk hapis cezasna
hkmetti; ancak bu cezalar ertelendi.
Mersin 8. Asliye Ceza Mahkemesinde ayrca 2911 s. Kanuna muhalefet edildii gerekesiyle 52 kii yarglanmaktadr. Bu davann 54 sankl dosya ile birletirilmesi talep
edilmi ancak bu talep reddedilmiti.
Marmariste Gezi eylemleri hakknda 2. Asliye Ceza
Mahkemeinde 2 ayr dava daha grlmektedir (2013/318
e. ve 2013/328 e.)
Mula, Marmariste, 1 Haziran protestolarna katlmalar ve
2911 s. Kanuna muhalefet edildii gerekesiyle alan soruturmada 9 kii hakknda takipsizlik karar kt.
Safranbolu Asliye Ceza Mahkemesinde grlen davada, 31
Mays - 7 Haziran tarihlerinde protestolara katlmalar ve
2911 s. Kanuna muhalefet edilmesi gereke gsterilerek
28 kii hakknda dava ald (2014/154 e).
Sakarya 4. Asliye Ceza Mahkemesinde, 1-2 Haziran tarihlerinde protestolara katldklar ve 2911 s. Kanuna muhalefet
ettikleri gerekesiyle 24 kii hakknda dava ald (Sor. No:
2013/11527, 2013/443 e).
Sakarya 2. Asliye Ceza Mahkemesinde, 18 Aralk tarihindeki protestolara katldklar, kamu grevlisine direndikleri
ve 2911 s. Kanuna muhalefet ettikleri gerekesiyle alan
davada 46 kii hakknda beraat karar verildi. (2013/455 e).
123
Samsun 4. Asliye Ceza Mahkemesinde, 1 Haziran protestolar sonrasnda 2911s. Kanuna muhalefet ettikleri ve eylemi rgtleme, gruplar ynlendirme, polise mukavemet
ve kamu malna zarar verme gerekesiyle 39 kii yarglanmaktadr. Samsun 5. Asliye Ceza Mahkemesinde 2911 s.
Kanuna muhalefet ettikleri, direnme ve kamu malna zarar gereke gsterilerek 33 kii hakknda dava almtr
(2014/187 e. , Sor. No:2013/19973).
Tekirda 3. Asliye Ceza Mahkemesinde, 8 kiinin yargland davada ise eylemin su tekil etmedii, demokratik
tepki kapsamnda kald gerekesiyle beraat karar verildi
(2013/366 e).
Tokat 1. Asliye Ceza Mahkemesinde grlen davada madur olarak Tokat l Mdr-l, Tokat Valisi Mustafa Takesen, Recep Tayyip Erdoan gsterilmitir ve 138 kii yarglanmaktadr.
Uak 3. Asliye Ceza Mahkemesinde 3 kii hakknda 2911
s. Kanuna muhalefet ettikleri, grevli memura direnme ve
hakaret gereke gsterilerek dava ald. Yaplan yarglama sonucunda beraat karar verildi.
arky Asliye Ceza Mahkemesinde, 17 ve 19 Haziran gn,
Gezi protestolarna katldklar, 2911 s. Kanuna muhalefet
edildii gerekesiyle 4 kii hakknda ve ayn gerekeyle 2
kii hakknda dava ald. (2014/69)
Hekimlere kar
stanbul Tabip Odas ynetimine, hukuka aykr olarak yetkisiz ve kontrolsz revir ad altnda salk hizmeti verdikleri ve
amalar dnda faaliyet gsterdikleri gerekesiyle 2014 Ocak
aynda dava almtr.
stanbul 55. Asliye Ceza Mahkemesinde (2013/512 E.) devam
eden davada Dolmabahe Bezmi-lem Valide Sultan Camiine
snan vatandalar ve onlar tedavi etmeye abalayan hekimler de yarglanyor.
124
Salk Bakanlna bal salk kurulularnda grev yapan 3

ynetim kurulu yesi hakknda, stanbul Tabip Odasnn gnll revir ad altnda stanbul Taksim Gezi Parknda adet revir kurup, burada hasta tedavisi yaplmasn organize ettii gerekesiyle
soruturma ald.
Avukatlara kar
stanbul Barosu ve ada Hukukular Dernei yeleri, 11
Haziranda alayan Adliyesinde Gezi eylemlerindeki polis
iddetine tepki olarak eylem yapmt. Onlarca avukat adliyenin iinde yaka paa yerlerde srklenerek gzaltna alnd.
Savclk ise iddet gren 44 avukat hakknda soruturma at.
(stanbul C.S 2013/84674 Hz.)
Anadolu 15. Asliye CMnde, 2 avukat hakknda grlmekte
olan davada beraat karar verilmitir (2014/15 E).
stanbulda avukatlarn gzaltna alnmasn protesto eden
17si avukat toplam 18 kii hakknda Bursa Savclnca takipsizlik karar verildi.
Sosyal medya ve basn mensuplarna kar
a) Facebook-Twitter soruturmalar kapsamnda, Gezi olaylar srasnda facebook ve twitter zerinden paylamda bulunduklar varsaylan ve bu nedenle alan bir davaya Recep
Tayyip Erdoan katlmay talep etmitir (Ankara 20. Sulh CM,
2013/481).
Facebook
Babakana hakaret ettii gerekesiyle K.K.T hakkndan 4 aydan 2 yl 8 aya kadar hapis cezas istemiyle alan davada beraat karar verdi. Mahkeme kararnda, somut olayn 15 Haziran
2013 tarihinde lkede ynetime kar basnda ve sokakta ciddi
ve ar eletirilerin getirildii bir dnem olduu, sann sua
konu szleri byle bir ortamda kaba bir siyasal eletiri olarak
syledii anlalmakla unsurlar ynyle olumayan hakaret
suundan beraat vermek gerekmitir dedi. Karada HAMnin
125
10. Maddesi itihadndan bahsedilerek bir siyasetiye ynelik eletirilerin kabul edilebilir snrlar, zel bir ahsa ynelik
eletiri snrlarna gre daha genitir. Bir siyaseti, zel ahstan farkl olarak her szn ve eylemini bilerek ve kanlmaz
bir biimde gazetecilerin ve halkn yakn denetimine aar; bu
nedenle daha geni bir hogr gstermek zorundadr ifadelerine yer verildi.
Twitter
Twitter davas olarak bilinen dava; zmir 1. Sulh CMnde,
Cumhuriyet Savcs tarafndan herhangi bir talimat verilmeden emniyet amiri ve polisler tarafndan tutanak dzenlenmesi zerine almtr. (2013/1206 E). Davada, Babakan madur
gsterilmitir. 38 kii hakknda balatlan 9 Aralk 2013 tarihli
soruturma kapsamnda 9 kii bakmndan takipsizlik karar
verilmi; ancak 29 kii hakknda dava almtr. Bu kiiler hakknda 3 yla kadar hapis cezas isteniyor. Soruturma kapsamnda operasyon dzenlenen ve 35 saat gzalt uygulanan 38
kii iin zmir Barosu; ilemi yapan polis ve savclar hakknda
grevi ktye kullanma, verileri hukuka aykr olarak ele geirme, iftira, inan, dnce ve kanaat hrriyetinin kullanlmasn engellemekten su duyurusunda bulunmutur.
b) REDHACK (T. K.): Gezi olaylar ile balantl olarak sibersu faaliyetlerinde bulunduu ve RedHackin Trkiye ubesi
lideri olduu gereke gsterilerek tutuklanp, hapse atld. Kulaolu tutuksuz yarglanmak zere serbest brakld.
c) Sol Gazetesi Davas: ODT direniine destek eylemleri srasnda hayatn kaybeden Ahmet Atakann lmnn ardndan, Gezi eylemleri srasnda ldrlen genlerin fotoraflarnn yer ald Sorumlusu Erdoan balkl manet haberi
ve 12 Eyll tarihli Gazc Bakan halk sulad balkl haber
nedeniyle Halk kanunlara uymamaya tahrik, su ilemeye
alenen tahrik etme, suu ve suluyu vmek, halkn kin ve dmanla tahrik sulamasyla alan dava stanbul Anadolu 2.
Asliye Ceza Mahkemesinde grlmektedir.
126
d) smail Saymaz: Radikal gazetesi muhabiri smail Saymaz,

Eskiehir Valisi Azim Tunadan ald e-mailde Ali smail
Korkmazn lm hakknda aratrmalarn durdurmad
takdirde cezalandrlmakla tehdit edildi. Mailde Vali unlar
sylemi: (phelilerin cezalandrlmas ile ilgili) Mebbet
bile sizi kesmez. Bir daha ayn ekilde yorum yaparak bu konuyu ilersen sen adi ve erefsizsin. Yerin alt da var unutma,
eninde sonunda orada greceiz. Dnemin ileri Bakan
Muammer Gler, valinin yorumlarna kar soruturma balatacaklarn akladysa da, konu ile ilgili bir idari ilem balatp
balatmadna dair kamuoyuna herhangi bir bilgi verilmemitir. Saymaz, tehdit edildii iin Vali Azim Tuna hakknda
ikayette bulundu. Dava devam ediyor.
e) Gkhan Biici: Gazeteci Gkhan Biici stanbulda bir Gezi
Park eylemi srasnda bir kanal iin ekim yaparken polis tarafndan dvld ve saatlerce gayri resmi bir ekilde gzaltnda
tutuldu. Gkhan Biicinin dvlmesi ile ilgili alan idari soruturma, olayla ilgili birok kamera kayd bulunmasna ramen Kasm 2013te kapatld.
f) Halk TV, Ulusal TV ve Cem TV: RTK tarafndan iddete tevik etme, ocuk ve genlerin zihinsel, ahlaki ve fiziksel
geliimine zarar veren ieriklerin bulunduu programlar araclyla yaynclk ilkelerini ihlal etme, olaylar bildirme ve
yaynlama nedeniyle soruturma balatld. RTK, Halk TV,
Ulusal TV ve Cem TVye yksek miktar para cezas kesti. rnein Halk TVye 146 bin TL para cezas kesilmi.
Uluslararas Snr Tanmayan Gazetecilerin 4 Haziran 2014 tarihli aklamasna gre;
stanbulda eylemleri izlemeye alan ANF muhabiri Zeynep
Kuray ve gazeteci Berna ahin, kolluk grevlileri tarafndan
darp edildi. Bianet muhabiri Elif Akgl plastik mermiyle yaraland. Gnlk Evrensel gazetesi muhabiri Erdal mrekin
yzne yakn mesafeden biber gaz skld. Ayn gazeteden
Duygu Aybere basn kimlik kart kontrol edildikten sonra saldrld. Bianet muhabiri Ekin Karaca, gven timlerinin coplu
127
saldrsna urad, Gnlk Evrenselden Sinem Uurlu da tehdit edildi.

Ankarada talyan serbest gazeteci Piero Castellano, Ziya Gkalp Caddesinde gsne gz yaartc gaz kapsl isabet etmesi sonucu yaraland. Ayn sralarda polis, olaylar grntlemeye alan gazetecileri copla hedef ald.
Hakaret sulamas ile alanlar
27 Temmuz 2013 tarihine kadar deiik tarihlerde 715 kii
gzaltna alnmtr. Soruturma savclar tarafndan 179
kii tutuklamaya sevk edilmi ve 41 kii tutuklanmtr.
Tutuklananlardan 10 kii itiraz zerine tahliye edilmitir.
Basn yayn organlarnda ve sosyal medyada, hakaret ve
benzeri nitelikte su oluturabilecek yaynlar sebebiyle 110
adet soruturma balatlmtr ve bunlarn birou st dzey devlet grevlilerine hakaret sularndan dolay yaplan
soruturmalardr.
12 Aralk 2013 tarihli basn aklamasna gre; Gezi gsterileri nedeniyle 40 ayr iddianame hazrlanm, 308 pheli
hakknda kamu davas alm ve 36 ayr soruturma halen
devam etmektedir. Terrle Mcadele Kanunu Soruturma
B-rosunda TMK kapsamna giren sular ve 2911 s. Kanuna muhalefet edildii gerekesiyle 6 ayr soruturma devam
edil-mektedir. Bu soruturmalar ksmen daha nce balatlm olup, Gezi Park olaylar ile beraber baka yer ve zamanlardaki filleri de kapsamaktadr.119
Aydn 2. Sulh CMnde grlmekte olan davada Katil Erdoan sloganndan kamu grevlisine hakaret suundan 2
kii hakknda dava ald (2013/1617 E.). Mahkemece, 7.080
TL adli para cezasna hkmedildi. Hkmn aklanmasnn
geri braklmas karar verildi. Hkmn aklanmasnn geri
braklmas kararna kar beraat istemli itiraz bavurusunda bulunuldu.
119
Taksim Dayanma Hak hlalleri Raporu, Syf. 28
128
Aydn 1. Sulh CMnde grlmekte olan davada ise Katil

Erdoan sloganndan kamu grevlisine hakaret suundan
2 kii hakknda dava ald (2014/265 E.). Kast ve taksirlerinin olmamas nedeniyle CMKnun 223/2-c maddesinden
beraatine karar verildi.
Manisada kamu grevlisine grevinden dolay alenen gyabnda hakaretten balatlm olan soruturmada 1 kii
hakknda 26 ubat 2014te takipsizlik karar verilmitir (Sor.
No. 2013/9934).
19. Asliye Ceza Mahkemesinde, Antepte Gezi eylemleri
srasnda grevli memura mukavemet ve devlet byklerine hakaret gereke gsterilerek gzaltna alnan 16 kii
hakknda dava ald.
Adana 10 Ar Ceza Mahkemesinde TMK kapsamnda ve
2911 s. Kanuna muhalefet edildii gerekesiyle 7 kii hakknda dava ald.
erkezky Sulh Ceza Mahkemesinde tarafndan grlecek iddianamede, madur olarak gsterilen Recep Tayyip
Erdoana hakaret ettikleri gerekesiyle 7 kii hakknda
balatlan soruturmann davas grlecek. (ddianame
No:2013/4207)
Anadolu 16. Asliye CMnde, 2911 s. Kanuna muhalefet edildii gerekesiyle 13 kii yarglanmaktadr (2013/608 E). Bu
kapsamda 13 kii 11-12 Eyll 2013 tarihinde Kadkyde gzaltna alnmt.
stanbul 43. Asliye CMnde grlmekte olan davada 1 kii
hakknda beraat karar verilmitir Karara gre; bu kiinin
eyleme katlm olmas ve toz maskesi tamas yeterli delil
olarak deerlendirilemez. (2013/245 E).
hakknda beraat karar verilmitir. 1 kiiye verilen ceza ise
5 yllna hkmn aklanmasnn geri braklmasna karar
verilmitir (2014/89 E).
129

hakknda beraat karar verilmitir (2013/314
zmir 5. Asliye Ceza Mahkemesinde, 6 kii 2911 sayl kanuna muhalefet etmek ve grevli memura direnmek gerekesi ile yarglanmaktadr.120
ocuklara kar
stanbul 7. ocuk Mahkemesinde 3 ayr davada toplam 21
ocuk yarglanmaktadr. (13 ocuun yargland davann
esas numaras: 2013/51 E., 7 ocuun yargland davann
esas numaras: 2013/801 E., 1 ocuun yargland davann
esas numaras: 2014/121 E.)
1 ocuk hakknda, Aydn ocuk Mahkemesinde grlen
davada Katil Erdoan sloganndan dolay kamu grevlisine hakaret suundan dava ald (2014/118 E.).
Manisada 13 ocuk hakknda hakaret tekil eden sz ve yazlar kullanld iddiasyla yrtlen soruturmada takipsizlik karar verilmitir.
Sakarya ocuk Mahkemesinde 2 ocuk hakknda 3-4-5-6
Haziran tarihlerinde protestolara katldklar ve 2911 s. Kanuna muhalefet ettikleri gerekesiyle dava ald (Soruturma Numaras: 2013/11640 ve Dava Esas No: 2013/745).
Samsun ocuk Mahkemesinde ise 27 ocuk yarglanmaktadr.
Konyada Cumhurbakanna hakaret ettii iddiasyla tutuklanan 16 yandaki lise rencisi itiraza ramen salverilmedi; iki gn tutuklu kaldktan sonra kamuoyunun tepkileri zerine serbest brakld. Lise rencisi M.E.A. tutuksuz
yarglanacak.121
zmirde, 1 Haziran 2013te, Gezi Park gsterisinden son120

http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2014/12/141226_mea_tahliye
121
130
ra 24 ocuk gzaltna alnd. Bu ocuklar hakknda zmir 5.

ocuk Mahkemesinde, 2911 sayl Toplant ve Gsteri Yryleri Kanununa muhalefet, kamu malna zarar verme
ve grevi yaptrmamak iin direnme iddiasyla dava ald.
Yarglama sonunda 23 ocuk tm sulardan beraat ederken,
yalnzca bir ocua mala zarar iddiasyla be ay 16 gn hapis cezas verildi ve bu ceza da ertelendi. Mahkemenin gerekeli karar u ekildedir:
ocuklar ynnden Anayasann 26. ve 34. maddeleriyle herkesin dnce ve kanaatlerini sz, yaz, resim veya baka yollarla tek bana veya toplu olarak aklama ve yayma hakk ile
nceden izin alnmadan silahsz ve saldrsz toplant ve gsteriyi yry dzenleme hakkna sahip olduu belirtilmekte
olup AHM kararlar ile bu haklarn garanti altna alnm olduu dikkate alndnda, ocuklarn iddianamede belirtilen toplant ve gsteri yryne katlm olduklarn kabul halinde dahi bu fiil gerek Anayasann gerekse AHMnin kararlar
ile garanti altnda bulunan temel haklar ve zgrlkler kapsamnda olduundan beraatlerine karar vermek gerekecei....122
- 2013 ylnda zellikle niversitelerin ve liselerin mezuniyet
trenlerinde sloganl, afili, pankartl gsteriler yaplm, okul
birincileri mezuniyet konumalarnda gezi olaylarna yer vermilerdir. Ancak daha sonra haklarnda soruturmalar alm,
birincilikleri iptal edilmitir. zmitte Gazi Anadolu Lisesini
birincilikle bitiren ve mezuniyet treninde yapt konumada
Gezi Park olaylarna deindii iin okul disiplin kurulu kararyla okul birincilii elinden alnan I. . ile ilgili olarak Kocaeli
2nci dare Mahkemesi yrtmenin durdurulmasna karar verilmitir.
retim yelerine Kar
Temmuz 2013te, Uluda niversitesi Hukuk Fakltesi retim Eleman Yard. Do. Dr. Timuin Kprlye, Hukuk
122
http://www.radikal.com.tr/turkiye/izmir_cocuk_mahkemesi_gezi_
parki_yuruyusu_suc_degil_haktir-1204059
131
Fakltesinin mezuniyet trenine zerinde Diren yazl

bir tirtle katld ve konuma yapt gerekesiyle soruturma ald. Ankara niversitesi retim elemanlar tarafndan balatlan imza kampanyasna 702 retim eleman
imza verdi.
Abant zzet Baysal niversitesi Rektrl tarafndan 140
niversite rencisine Gezi eylemlerine katldklar iin;
Marmara niversitesi letiim Fakltesi Dekanl tarafndan 10 aratrma grevlisine bal olduklar sendikann
(Eitimsenin 5 Haziran gezi grevi) i brakma kararna uyduklar iin; Tunceli niversitesi Rektrl tarafndan 2
akademik personele basn aklamasna katldklar, 4 akademik personele bal olduklar sendikann i brakma kararna uyduklar iin soruturma ald.
Eskiehir Osmangazi niversitesi Fen Edebiyat Fakltesi
Karlatrmal Edebiyat Blmnde Aratrma Grevlisi
olarak grev yapan N.G., hakknda alan eitli soruturmalar sonucu (ODT olaylarna destek ve 12 Eyll darbesini protesto eylemlerine katlmak) 2013 ylnda kademe
ilerlemesinin bir yl sreyle durdurulmas cezasna arptrld. 2014 ylnda ise, Berkin Elvann polis tarafndan ldrlmesini protesto eylemlerine katlmak sulamas ile 2 yl
daha kdem ilerlemesinin durdurulmas cezas ile cezalandrld.
Yrd. Do. Dr. E. K. hakknda, Berkin Elvann anma etkinliine
katld srada dnemin babakanna hakaret etmekten dava
alm ve kendisine 11 ay 20 gn hapis cezas verilmitir. Cezas ertelenmitir.123
Palal Gstericiye Kar
Palal olarak bilinen S., 6 Temmuz 2013te protestolara katlanlara elinde pala ile saldrmtr ve kendisine kar kol123
http://www.bianet.org/bianet/insan-haklari/160951-berkin-elvananmasina-katilan-akademisyene-hapis-cezasi
132
luk hibir ilem yapmamtr. S. ifade sonras tutuklamas

istenerek mahkemeye sevk edilmi ancak mahkeme tarafndan serbest braklmtr. tiraz zerine yakalanmasna karar verilmi ancak bu esnada Palal S. Fasa gitmitir. Hakknda 27 yl hapis istemiyle dava almtr. S.. 29 Austos
2013te Trkiyeye girerken yakalanmtr. Ancak mahkeme
savunmasn aldktan sonra palaly yine serbest brakmtr. S. stanbul 53. Asliye Ceza Mahkemesinde yarglanmaktadr.
Kamu malna zarar verme
Gezi gsterileri srasnda Kaleiinde Gzel Sanatlar Galerisi duvarna Ahmet Atakan lmszdr diye yazan Naim
Doana, Antalya 5. Asliye Ceza Mahkemesi kamu malna zarar verdii gerekesiyle 1 yl hapis cezas verdi. Kltr ve Turizm l Mdrlne yaznn temizlenmesi iin 150 lira masraf daha nce deyen Doann hapis cezas, 6 bin lira para
cezasna evrildi.
Krmz fularn su kabul edilmesi
Kamuoyunda krmz fularl kz olarak bilinen A.D.K. iin 24
yldan 98 yla kadar, S. iin 26 yldan 95 yl 6 aya kadar, Ylmaz iin 16 yldan 55 yl 4 aya kadar, K. iin 11 yldan 26 yla
kadar ve N. iin 13 yldan 38 yla kadar hapis cezas isteniyor.
ddianamede, taklan krmz fularn sosyalizmi simgelemesi
ya da st aramasnda bulunan EGO toplu ulam kart su
delilleri arasnda yer alyor. Krmz fularl kz iin Antalya
6. Ar CMnde yarglanmakta olduu davaya konu eylemi
bakmndan bir dava daha alm ve be yla kadar hapis isteniyor. Antalya 5. Asliye CMnde grlen davada Karacagil
Ahmet Atakann lmn protesto ettii iin, 2911 s Kanuna muhalefet etmek ve mala zarar vermek gereke edilerek
yarglanyor. Toplamda 98 ylla yarglanan A.D.K. Gezi srecinde yaadklar sonrasnda geride bir mektup brakarak
daa kt.
133
Gezi protestolar ile ilgili soruturma ve davalarda karlalan farkl durumlar

Recep Tayyip Erdoann dorudan ikyeti olduu dosyalar:
Manisa 3. Asliye Ceza Mahkemesinin 2013/655 E. sayl
dosyasnda, 1 - 20 Haziran tarihleri arasnda farkl tarihlerde olmak zere protestolara katldklar ve 2911 s. Kanuna muhalefet ettikleri gerekesiyle 183 kii hakknda
dava almtr. Alan bu davada Mteki Recep Tayyip
Erdoandr. Mahkeme, tm bu kiiler iin hakknda ayr
ayr su unsuru bulunmadndan beraat karar vermitir
(2014/192 K.).
Manisa 2. Sulh Ceza Mahkemesinde, 22 kii hakknda hakaret gerekesiyle grlen davaya Recep Tayyip Erdoan
katlma talebinde bulunmutur (2014/167 E).
Sinopta, Babakan, kendisine hakaret edildiini ne srerek, 13 Haziranda 7 kii hakknda ikyette bulunuldu.
Sinop Sulh Ceza Mahkemesi yaplan yarglama sonucu sendikac eitimciler 14 ubat 2014te verilen kararla, hakaret
etmek gereke gsterilerek ayr ayr 7.080,00TL para cezas
demeye mahkm edildi (3013/495 E, 2014/71 K).
Siyasilerin Aslsz ve Kkrtc Beyanlar:
Gezi eylemleri dneminde siyasiler aslsz beyanlarla toplumu
eylemcilere kar kkrtmaya almtr. Dnemin Babakan
televizyon konumasnda gezi eylemcilerinin Kabatata ba
rtl bir kadna saldrdklarn, taciz ettiklerini iddia etmi,
yine Gezi eylemcilerinin camide iki itiklerini iddia etmitir.
Bu iddialar ana akm medya tarafndan da desteklenmi, baz
gazeteciler de olayla ilgili grntleri izlediklerini iddia ederek tanklk yapmlardr. Ancak daha sonra her iki iddiann da
doru olmad anlalmtr.124
124
http://www.cumhuriyet.com.tr/video/video/40965/Kabatas_ta_dovuldugu_iddia_edilen_kadin_goruntuleri_de_yalan_cikti.html#
;
http://haber.sol.org.tr/devlet-ve-siyaset/kabatas-goruntuleri-yayinlandi-iste-buyuk-yalan-haberi-87773 ; http://www.radikal.com.tr/turkiye/
134
Dosyalarda aleniyet ilkesinin inenmesi, kstlllk kararlar

Gezi ncesi uygulanmaya balanan ve aka adil yarglanma
hakknn ihlalini oluturan dava dosyalarna ilikin kstlama
ve gizlilik kararlar verilmesi ok yaygn bir uygulama haline
getirildi. 2007 ylnda Hrant Dink cinayeti dosyasndanda ve
Ergenekon ve Balyoz davalarnda verilen gizlilik kararlar en
nemli rneklerdir. Bodrum 2. Asliye Ceza Mahkemesinde
grlmekte olan (2014/34 E.) davada kstllk karar gerekesiyle tensip zapt yazlana kadar olan srete dosyadan belge
alnmasna savclk tarafndan tekrar tekrar red karar verilmi.
Ancak sz konusu kstllk karar hibir zaman tarafa tebli
edilmemi. 2. sorgu mahiyetinde alnan ifadeler kiiden kiiye
deitirilerek polis tarafndan hazrlanm ve ilgili CMK hkmlerine aykr bir ekilde dzenlenmi.
Tencere tava eylemleri
Mersin 6. Sulh Ceza Mahkemesinde alan davada, Gezi protestolar srasnda evlerinin balkonundan tencere tava alp
slogan attklar iddiasyla komular tarafndan ikyet edilen
Eitim Sen yesi Yakup T. ve ei Hanm T. hakknda dava ald. Savclk, kiilerin huzur ve skununu bozacak ekilde grlt kardklar, tehdit ve hakarette bulunduklar iddiasyla,
Yakup T. iin 3 yl 6 ay ve Hanm T. iin 5 yl 6 aya kadar hapis
cezas istedi.
Terrle Mcadele Kapsamndaki Soruturmalar
stanbul 2. Ar Ceza Mahkemesinde grlmekte olan davada TMK kapsamnda 36 kii bulunmaktadr. (2014/121 E.).125
17 Haziran 2013 tarihinde TMK 10 md kapsamnda grevli
stanbul Cumhuriyet Basavc Vekilliince yrtlen soruturma kapsamnda gzaltna alnan 64 kiiden 34 silahl
terr rgt yesi olmak gerekesiyle tutukland.126
balcicek_ilterden_kabatastaki_kadin_aciklamasi-1176722 ;
126
125
135
16 Temmuz 2013 tarihinde TMK 10. Madde ile yetkili savclar tarafndan dzenlenen operasyon kapsamnda Halk isyana tevik, gvenlik glerine ve aralarna saldrda
bulunma, kamuya ve vatandaa ait mallara zarar verme
eylemlerine katlma phesi gereke gsterilerek 56 kii
hakknda yakalama ve ev aramas karar kartld. 30 kii
gzaltna alnd.
zmir Barosu, ilk gn 498 kiiye hukuki yardm salamtr. Ayrca zmirde neredeyse haftada bir TMK kapsamnda
operasyon dzenlenmi ve zmir HDnin takip ettii bu
dosyalarda toplamda 65 kii yarglanmaktadr.127
Kocaelinde TMK kapsamnda protesto yrylerine katlan ve bu nedenle sabaha kar evlerinden operasyon kapsamnda gzaltna alnan 18 kiiden 4 karldklar mahkeme tarafndan tutuklanmtr.
Malatya 3. Ar Ceza Mahkemesinde, 4 kii hakknda, TMK
md 10 kapsamnda Terr rgt kurmak veya ynetmek,
silahl terr rgtne ye olmak ve terr rgt propagandas yapmak gereke gsterilerek dava ald.
B) Gzaltlar ve Tutuklamalar
8 Temmuz 2013te Taksim Dayanmas, Gezi Parknn almas zerine Parka gitmeye alrken Taksim Platformu
adna toplantlara katlan stanbul Tabip Odas sekreteri Ali
erkezolu, Mimarlar Odas evre Etki Deerlendirme Kurulu ikinci bakan Aye Mcella Yapc, Elektrik Mhendisleri Odas stanbul ube bakan Beyza Metin, Mimarlar
Odas stanbul ube yneticisi Ender mrek ile Gezi olaylar
platform yesi Haluk Aabeyolunun uzun sre olaylar
ynetmesi ve olaylar planlamalar nedeniyle bir organize
su rgt eklini aldklar ve bu ekilde hareket ettikleri
belirlenmitir denmi ve uzun sre olaylar ynettikleri ve
olaylar planladklar iin TCKnun 220/1 inci maddesinin
uygulanmas istenmitir.
127
Taksim Dayanma Hak hlalleri Raporu syf.36
136
28.02.2014 tarihinde stanbul Cumhuriyet Basavcl tarafndan ikinci bir iddianame daha hazrlanm ve 26 kii hakknda dava almtr. Yarg kararlar ile kaldrlm arama
kararlar ise hala dosyada bulunmaktadr (Taksim Dayanma Hak hlalleri Raporu syf. 26-28)
Be kii iin Trk Ceza Kanunun 220/1 maddesi, Toplant
ve Gsteri Yryleri Kanunun 34/1 maddesine ve bir kii
iin Toplant ve Gsteri Yryleri Kanunun 33/1 ve dierleri iin de Toplant ve Gsteri Yryleri Kanununun
32/1. maddesine gre ayr ayr cezalandrlma istenmitir.
HD stanbul ubesinin belirttii zere stanbulda 31 Mays-1 Eyll tarihleri arasnda 1250 kii gzaltna alnmtr.
11 Haziran 2014 tarihinde Gezi olaylar srasnda TMKnn
10. Maddesi ile grevli savclar tarafndan dzenlenen operasyon kapsamnda 59 kii gzaltna alnd. Savclkta yaplan sorgu ileminin ardndan gzaltna alnan 59 kiiden
28i serbest brakld.
16 Temmuz 2013 tarihinde TMK 10. Madde ile yetkili savclar tarafndan dzenlenen operasyon kapsamnda Halk isyana tevik, gvenlik glerine ve aralarna saldrda
bulunma, kamuya ve vatandaa ait mallara zarar verme
eylemlerine katlma phesi gereke gsterilerek 56 kii
hakknda yakalama ve ev aramas karar kartld. 30 kii
gzaltna alnd.
10 Eyll 2013 tarihinde Ahmet Atakann lmn protesto
edenler hakknda, polislerin yapt ikayet zerine stanbul 34. Asliye Ceza Mahkemesinde alan davada, 2911
Sayl Kanuna muhalefet edildii gerekesiyle 25 kii yarglanmaktadr. Bu kiiler soruturma kapsamnda 2 gn sreyle gzaltnda kalmlardr.
zmir Cumhuriyet Basavcl tarafndan Gezi gsterileri
hakknda hazrlanan 2013/49 numaral iddianamedeki veriye gre; 31 Mays gn 124 kii, 1 Haziranda 188 kii, 2
Haziranda 74 kii, 3 Hazi-randa 4 kii, 4 Haziranda 3 kii
137
olmak zere en az 393 kii gzaltna alnmtr. (Taksim Dayanma Hak hlalleri Raporu syf. 35)
Mersinde 2 Haziranda 4 kii 1er gn gzaltna alnd.
Mulada 1 Haziranda 56 kii; 2 ve 3 Haziranda 27 kii gzaltna alnd.
Samsun Atakumda, 1 Haziran gn, 190 kii gzaltna alnd. Gzaltna alnan 81 kii hakknda takipsizlik karar verildi.
arky Asliye Ceza Mahkemesinde, 17 ve 19 Haziran gn,
Gezi protestolarna katldklar, 2911 s. Kanuna muhalefet
edildii gerekesiyle 4 kii hakknda ve ayn gerekeyle 2
kii hakknda dava ald. (2014/69)
Gzaltnda Cinsel Taciz ddialar
Gezi eylemlerine katlan gen bir kadn, polis tarafndan alkonulduu srada hakarete ve kfrlere maruz kaldn ve cinsel
tacize uradn gazeteci Aye Arman ile yapt rportajda
dile getirmitir.128 Ayn saatlerde gzaltna alnan bir baka kii
bu yaananlara tank olduunu ifade etmitir.129
Tutuklamalar (Cezann Peinen ektirilmesi)
Adana 8. Ar CMnde (2013/141 E.) TMK md 10 kapsamnda, 24 kii halen yarglanmaktadr. 14 kii bu kapsamda
tutuklanmt ancak ilk durumada bu kiiler serbest braklmtr. 25 ubat 2014 tarihinde durumas grlen dava,
TMK madde 10 ile yetkili mahkemeler kaldrldndan Hatay 2. Ar CM tarafndan grlmeye devam edilecektir.
stanbul 8. Asliye Ceza Mahkemesinde 2911 Sayl Kanuna muhalefet, grevli memura grevini yaptrmamak iin
128
Aye Arman, Hrriyet Gazetesi, 3 Ekim 2013.

http://www.sendika.org/2013/10/ben-tanigim-o-polis-pinaritecavuzle-tehdit-etti-ayse-arman-hurriyet/
129
138
direnme ve kiiyi hrriyetinden yoksun brakmak gereke

gsterilerek, 13 kii yarglanmaktadr. 8 kii bu kapsamda,
8 Temmuz 2013 tarihinde tutuklanmtr. Bu kiiler 17 Temmuz 2013 tarihinde tahliye edilmitir.
2911 s. Kanuna muhalefet edildii gerekesiyle Taksimde
bayrak satarken gzaltna alnan Ali Sariek ve toplamda
8 kii tutukland. Tutuklananlar 8 gn sonra yaplan ikinci
itiraz ile serbest brakld (stanbul 9. Asliye Ceza Mahkemesi 2013/296 E.).
11 Haziran 2014 tarihinde Gezi eylemleri srasnda TMKnn
10. Maddesi ile grevli savclar tarafndan dzenlenen operasyon kapsamnda 59 kii gzaltna alnd. Savclkta yaplan sorgu ileminin ardndan gzaltna alnan 59 kiiden
28i serbest brakld. 26 kii tutuklama talebiyle 5 kii ise
adli kontrol tedbirlerinin uygulanmas talebiyle mahkemeye sevk edildi. Mahkemede 4 kiinin tutuklanmasna 22
kiinin ise serbest braklmasna karar verdi. 5 kii hakknda ise adli kontrol tedbiri uygulanmas talebi reddedildi.
(2014/121 E.).
17 Haziran 2013 tarihinde TMK 10 md kapsamnda grevli
stanbul Cumhuriyet Basavc Vekilliince yrtlen soruturma kapsamnda gzaltna alnan 64 kiiden 34 silahl
terr rgt yesi olmak gerekesiyle tutukland.
Kocaeli 6. Asliye Ceza Mahkemesinde 2013/42 E sayl dosyada, 16 Haziran gn yaplan eylemler nedeniyle 2 kii tutuklu kalmtr.
Gezi Eylemcilerinin ikayetleri
Gezi eylemcilerinin polisler hakknda yaptklar ikayetler birletirilmi ancak henz hibir gelime olmam, hibir polis ifadeye bile arlmamtr.130
130
stanbul Cumhuriyet Basavcl, 2013/79334-99394.
139
Genel Durum: Toplam rakam kesin olarak bilinmemekle birlikte en az ve dorulanm saylara yer verilmektedir. Bu tarihe
kadar hakknda soruturma balatlan en az 7990 kii, gzaltna alnan 5513 kii, dava alan 5335 kii, Terrle Mcade Kapsamnda operasyon yaplan 445 kii, tutuklanan 189 kii, ceza
alan 15 kii bulunmaktadr.
140
DRDNC BLM
GEZ EYLEMLER SRESNCE YAANAN
HAK HLALLER
Gezi eylemleri sresince, siyasetilerin ve st dzey yneticilerin sylemleri ve aklamalar, idarecilerin kararlar, kolluk
glerinin iddetli mdahaleleri ve nihayet sivil kiilerin saldrlar sonucu i ie gemi ve sreklilik gsteren bir insan haklar ihlali zinciri meydana geldi. Bu zincirin en nemli halkas
phesiz toplant ve gsteri yry dzenleme hakknn ihlalidir. Bu hakkn kullanmnn engellenmeye ve bastrlmaya
allmas yeni hak ihlallerinin yaanmasyla sonulanmtr.
Bireylerin dncelerini kamusal alanlarda kolektif ve zgr
bir ekilde ifade etme abas karsnda devlet otoritesinin uygulad bask ve iddet, kimi zaman yaam hakkn ihlal edecek boyutlara ulam, kimi zaman kt muamele ve ikence
yasa kapsamna girecek uygulamalarn yaanmasna neden
olmutur. Ancak sre sadece meydanlarda dorudan mcadele edenlere uygulanan iddetle snrl kalmam; yaplan
yasal ve demokratik mcadeleyi kamuoyuyla paylama asli
grevi olan basn mensuplar, mesleklerinin gerei olarak ihtiyac olan insanlarn yannda olan salk alanlar vb. meslek
gruplarnda alanlarn da alma haklar ihlal edilmitir.
Yaam alanlarn korumak isteyen kiilerce balayan Gezi protestolar bu hakkn youn ekilde ihlal edildii mdahalelere
sahne olmutur. Gereksiz ve lsz bir ekilde kullanlan
biber gaznn damga vurduu polis mdahalelerinde gstericilerin yan sra, gsterilere katlmayan kent sakinleri, esnaf,
hastanelerde tedavi gren hastalar, turistler ve gaz kullanan
141
GEZ EYLEMLER SRESNCE YAANAN HAK HLALLER
gvenlik gleri de bu gaza maruz kalmtr. nsan sal zerindeki etkisi konusunda yeterince bilgi sahibi olmadmz
bu kimyasal maddelerin ftursuzca kullanlmas kamu sal
zerinde ciddi bir tehlike oluturmutur.
I. FADE, RGTLENME, TOPLANTI VE GSTER
YRY DZENLEME HAKKI/ZGRL
Yurttalarn kendilerini ilgilendiren meselelerde sz sahibi
olmasna ve bu sayede siyasi iktidar zerinde toplumsal bir
denetim kurulmasna araclk eden dnce ve ifade zgrl demokratik toplumlarn ke talarndan biri olarak 18.
Yzyldan itibaren kabul edilmi ve tartmasz tm uluslararas insan haklar belgelerinde ve anayasalarda yerini almtr. Mays 2013te balayan Gezi olaylar sresinde ihlal edilen
en temel hak da yzyllardr var olan bu zgrlk ekseninde
yaanmtr. Bu kapsamda yaanan ihlalleri, insan haklarnn
btnsellii ilkesi erevesinde deerlendirildiinde:
a. fade zgrlnn kamusal alanda kolektif bir kullanl biimi olan barl toplant ve gsteri dzenleme hakk kamu
makamlarnca sistematik ve keyfi ekilde ihlal edilmitir.
b. Kolektifliin salanmasnda nemli rol oynayan rgtlenme zgrl ihlal edilmitir.
c. Toplant ve gsteri yry kapsamna girmeyen eylem
ve dnce aklamalar ile basn faaliyetleri hukuka aykr
mdahalelere maruz kalmtr.
fade zgrlne yaplan ok ynl mdahalelerin yaratt
geni apl ihlaller zinciri, halkta tepkilerin olumasna neden
olmutur. Kamu otoritesinin tutumu nedeniyle eylemler sreklilik kazanm, geni bir mekna yaylm ve kalabalk kitleleri
harekete geirmitir. Mays 2014-Eyll 2014 zaman aralnda
Trkiyenin 80 ilinde 5532 gsteri dzenlenmi, bu gsterilere
3,6 milyon kii katlmtr.131
131
Uluslararas nsan Haklar Federasyonu (FIDH), Bir Yln Ardndan Gezi,
142
A) Anayasal Barl Toplant ve Gsteri Yry

Dzenleme Hakknn Keyfi ve Sistematik Biimde hlali
Anayasann 34. maddesi gerei Herkes, nceden izin almadan, silahsz ve saldrsz toplant ve gsteri yry
dzenleme hakkna sahiptir.
2911 sayl Toplant ve Gsteri Yryleri Kanununun 10.
maddesi de bu hakkn kullanlmasn bildirimde bulunma kouluna balamtr.
st norma uygun olma kural (normlar hiyerarisi) gerei kanunda ifade edilen bildirimde bulunma usul,
izin usul olarak yorumlanamaz. Bildirim usul, toplant
ve gsteri yapmann kural olarak serbest olmas ve ancak
kamu dzeni ve gvenlii asndan yakn ve ciddi bir tehlikenin bulunduu durumlarda nihai tedbir olarak istisnaen
yasaklanabilmesini ifade etmektedir. Trkiyede bildirimde
bulunulmadan yaplan kolektif ifade zgrlnn izinsiz gsteri gerekesi ile kamu otoritesince yasaklanmas
uygulamas ise hem Anayasann szne hem de taraf olunan HASa aka aykrdr.132
Gezi olaylar srasnda, toplant ve gsteri yryleri, bildirim yaplm olsun veya olmasn, sistematik bir ekilde yasaklanmtr. Bylece, yasaklama kural, serbestlik ise istisna haline
gelmitir. Yasaklama bir hakkn kullanmna yaplabilecek en
ar mdahale olduu iin genel, soyut ve kalplam gerekelere deil somut ve ciddi verilere dayandrlmaldr. Gezi sresince kamu otoritesinin yasaklama ynndeki kararlar eitli
ekillerde gerekelendirilmitir:
Gvenliin salanamayaca ve kamu dzeninin bozulaca endieleri ile baz meknlarn toplant ve gsteriye kanun gerei kapal olmas temel gereke olarak sunulmutur.
Neredeyse kamu otoritesince istenmeyen tm toplanma ve
Mays 2014.
Sergey Kuznetsov/Rusya, no: 10877/04, 23.10.2008, par. 42 ; Balk ve dierleri/
Trkiye, no: 25/02, 29.11.2007, par. 49.
132
143
gsteri zgrl kullanmlarnda mdahale ve engelleme

iin bavurulan genel bir gereke niteliinde olmas bakmndan somut ve ciddi olmaktan uzaktr.
Kamu otoritesinin gereke olarak kimi zaman dile getirdii trafik aknn aksamas, baz meknlarn geici olarak
kullanlamamas veya evrede bulunan kiilerin bir miktar
rahatsz olmalar gibi gerekelerle gsteri ve toplanma zgrln yasaklamas HAM tarafndan hakl neden olarak kabul grmemi ve gemite bu erevede ihlal kararlar
vermitir.133
Son olarak, sunulan provokasyon veya kart grl kiilerin saldrs olasl da tek bana bir gsterinin yasaklanmas sonucunu douracak ekilde yorumlanmamaldr. Bu
trden bir risk sz konusu olduunda kamu makamlarnn
her trl gvenlik nlemini alarak gsterinin barl ve
mdahalesiz bir ekilde gereklemesini salamak ynnde
pozitif ykmllkleri bulunmaktadr.134
Toplant ve gsteri yry hakknda mekn seimi, ifade zgrlnn ayrlmaz bir parasdr. Bu kapsamda
Taksim Gezi Parknn niteliinin deitirilmesine dnk
abalar nlemek amacyla balayan ve lke genelinde ortak yaam alanlarnn korunmas mcadelesiyle byyen
gsterilerin belirli kamusal alanlarda (rnein stanbulda
Taksim Meydan ve Gezi Park ve Ankarada Kzlay Meydan) gereklemesi, toplantnn amac asndan son derece
doal ve meru bir tercihtir. Ancak eylemler sresince kolektif ifade zgrlnn, tercih edilen bu meknlarn toplant ve gsterilere tamamen kapatlmas yntemiyle, engellenmesi amalanmtr. Demokratik toplumun gerekleriyle
badamayan ve hakkn zne mdahale niteliindeki kategorik mekn yasaklamalar yasal bir dayanaa sahiptir.
(2911 sayl Kanunun idari makamlara bu konuda takdir
133
Balk ve dierleri/Trkiye, par. 49; Oya Ataman/Trkiye, no: 74552/01,

05.12.2006, par. 38; Disk ve Kesk/Trkiye, no: 38676/08, 27.11.2012, par. 29.
134
Plattform rzte fr das Leben/Avusturya, no: 10126/82, 21.06.1988, par. 32
144
yetkisi tanyan 6. ve 22. maddeleri.) Yasal dayanaa sahip

olan bu soyut yasaklayc zihniyet, HAM tarafndan gsteri
hakknn kullanlmasnn nnde ciddi bir engel olarak nitelendirilmekte ve somut olayn koullarna gre parklarn,
meydanlarn, caddelerin, kiliselerin, mahkeme binalarnn,
mezarlklarn vb. toplant ve gsteri yeri olarak kullanlabilecei ifade edilmektedir.
27 Kasm 2012 tarihli Disk ve Kesk kararnda, HAM, Taksim
Meydannn 1 Mays kutlamalar asndan tad sembolik ve tarihsel nemi hatrlatm, gstericilerin yer konusundaki srarnn anlalr olduunu ve bu seimin kullanlan
hakkn bir paras olarak ele alnmas gerektiini vurgulamtr.135
nsan Haklar Derneinin Taksim Tnel Meydannda dzenledii bir basn aklamasna izin verilmemesini konu
alan Samt Karabulut bavurusunda, HAM, somut olayda
kabul edilir bir ekilde gerekelendirilmeden ve demokratik
bir toplumda zorunlu bir tedbir olduu konusunda yeterli deliller sunulmadan toplant meknnn uygun olmad
ynnde idari tasarrufun toplant ve gsteri yry hakkn aka ihlal ettii sonucuna varmtr.136
Meknsal mdahale, Gezi eylemleri sona ermi olmasna ramen halen devam etmektedir. Taksim Meydan ve Gezi Park
hala toplant ve gsterilere hatta basn aklamalarna kapal
durumdadr. Gezi eylemlerinde bana isabet eden gaz fiei
nedeniyle hayatn kaybeden Berkin Elvann cenaze treni,
2014 ylnn 1 Mays bayram ve Gezinin yldnm bata olmak zere ok sayda gsteri yrynde eylemcilerin Taksim Meydanna ve Gezi Parkna girmesine kolluk kuvvetleri
engel olmutur. Toplant ve gsteri yry hakk ve dolaysyla ifade zgrl srekli olarak ihlal edilmeye devam
etmektedir.
135
Disk ve Kesk/Trkiye, par. 31.

Samt Karabulut/Trkiye, no: 16999/04, 27.01.2009, par. 36.
136
145
iddet iermeyen toplant ve gsteriler barl gsterilerdir

ve Anayasann 34. maddesi ile HASn 11. maddesinde tannan gvencelerden faydalanr. Dier bir ifade ile iddete
dayal olmayan gsteriler kamu otoritesi tarafndan zor kullanlarak bastrlamaz. HAMn belirledii kriterler kapsamnda Gezi Park eylemleri, kamu otoritesinin iddet protestolar eklindeki takdim abalarnn aksine, barldr ve
iddet ierdii ya da gsterilerde bildirim koullarna riayet
edilmedii gerekesiyle kolluk marifetiyle iddetle bastrlmtr.
Siyasi bir partiye ye bir grubun yasa d ve iddet ieren
bir gsteriyi organize ettii gerekesiyle cezalandrlmasn
konu alan Gn ve dierleri kararnda HAM, toplanty dzenleyenler gstericileri iddete davet etmemi, kendileri
iddete bavurmam ve toplant barl bir ekilde sonlanm ise gsterinin barl olarak kabul edileceini vurgulamtr. Mahkeme, toplantnn dalmasndan sonra sokak
aralarnda ba gsteren iddet olaylar nedeniyle toplantnn barl olmad sonucuna varlamayacan belirtmi,
toplantnn geneline sirayet etmeyen bu tr olaylarn toplant ve gsteri hakkn ortadan kaldramayacan ve barl gsteri hakkn kullananlara cezai yaptrm uygulanmasn hakllatramayacan ifade etmitir.137
Yer yer ve zaman zaman barl gsterilerin kolluk vastasyla
iddet yoluyla bastrlmaya allmas neticesinde yaanan atmalar dnda iddetin gsterilerin geneline hkim olmad
ve gstericilerin geneli tarafndan benimsenmedii Gezi Park eylemleri barldr. Eylem ars yapan kii ve gruplarn
gstericileri iddete tevik etmedikleri, iddet eilimli davranlarn tasvip edilmedii gerei gz nne alndnda, gsterilerin tamamnn iddet ierdii gerekesiyle datlmalar
barl gsteri hakkna lsz bir mdahale olup ifade zgrlnn, toplant ve gsteri hakknn ihlali niteliindedir.
137
Gn ve dierleri/Trkiye, no: 8029/07, 18.06.2013, par. 50, 51 ve 83.
146
Parka dozerlerin girmesi, adrlarn yaklmas vb. gibi sebeplerle ou defa spontane bir ekilde gerekleen Gezi eylemleri, bildirim kouluna riayet edilmedii gerekesiyle kolluk
tarafndan bastrlmtr. Spontane gelisin yahut planl ekilde
gerekletirilsin, barl gsterilerin sadece usuli bir koul nedeniyle bastrlmas, HAM kararlar kapsamnda gereksiz ve
lsz mdahale olarak nitelendirilmektedir.138 Bunun anlam, barl toplant ve gsteri hakknn kullanlmasnn yasal
dzenlemelere aykr olsa dahi insan haklar hukuku tarafndan korunduudur. Nitekim HAM bu konuda Trkiyenin
mahkmiyetiyle sonulanan nemli kararlara imza atmtr.
Oya Ataman kararnda HAM, kamu makamlarnn iddet
iermeyen yasa d gsterilere bir miktar hogryle yaklamasnn ve kamu dzeni asndan ak ve yakn bir tehlike olumadka mdahalelerden kanmasnn demokratik
bir toplumun gereklerine uygun olacan belirtmitir.139
Taksim Meydannn 1 Mays kutlamalarna kapatlmasn
konu alan Disk ve Kesk kararnda da HAM, gstericilerin
iddete bavurmamasna ramen sabahn erken saatlerinden itibaren sert mdahalelere maruz kalmalarn toplant
ve gsteri hakkna getirilen gereksiz ve lsz bir snrlama olarak deerlendirmitir.140
Herhangi bir toplant veya gsteri yrrlkteki yasalara aykr
olsa dahi iddete bavurmayan gstericilere kendilerini ifade
etmeye yetecek kadar bir sre tannmas bu hakkn znn
korunmas bakmndan gereklidir.141 Dolaysyla yalnzca yasalara uygun olmayan bir ekilde dzenlendii gerekesiyle
kolluk kuvvetlerinin Gezi Park eylemlerine mdahale etmesi
toplant ve gsteri hakknn ihlali anlamna gelmektedir.
Gezi eylemleri srasnda kolluk, gstericilere kar gereksiz,
lsz ve yasalara aykr g kullanmtr.
138
Bukta ve dierleri/Macaristan, no: 25691/04, 17.07.2004, par. 36.

Oya Ataman/Trkiye, par. 41; Disk ve Kesk/Trkiye, par. 36.
140
Disk ve Kesk/Trkiye, par. 31-38.
141
Samt Karabulut/Trkiye, par. 37.
139
147
Kanunsuz emir, Anayasa madde 137de u ekilde dzenlenmitir:

Kamu hizmetlerinde herhangi bir sfat ve suretle almakta
olan kimse, stnden ald emri, ynetmelik, tzk, kanun
veya Anayasa hkmlerine aykr grrse, yerine getirmez ve
bu aykrl o emri verene bildirir. Ancak, st emrinde srar
eder ve bu emrini yaz ile yenilerse, emir yerine getirilir; bu
halde, emri yerine getiren sorumlu olmaz.
Konusu su tekil eden emir, hibir suretle yerine getirilmez;
yerine getiren kimse sorumluluktan kurtulamaz.
Gezi protestolar sresince gstericilere kar yasalara aykr
g kullanma emri veren kolluk amirleri kadar bu emirleri yerine getiren kolluk grevlileri de ortaya kan hak ihlallerinden sorumlu tutulmaldrlar. Anayasa madde 90/5
gerei insan haklarna ilikin uluslar aras szlemeler yasa
st bir konumda olduundan, HASa ve HAM kararlarna aykr ekilde gerekleen kolluk mdahaleleri de bu kategoride deerlendirilir. Toplant ve gsteri yrylerinin
keyfi bir biimde engellenmesi, barl gsterilerin zor kullanlarak datlmas ve bu esnada kolluun orantsz ve gereksiz g kullanmas HAM iithadna aykr olduundan,
bu ynde bir emir alan kolluk mensuplarnn sz konusu
emri yerine getirmeme ykmll vardr. Bu sorumluluk yalnzca kolluk gcyle snrl deildir. Anayasa aka
kamu hizmetinde herhangi bir sfat ve suretle almakta
olan kimse ve bu kimsenin hiyerarik stnden sz ettii iin, barl gsterilere mdahale edilmesi talimatn veren ve bu talimat uygulayan tm kamu grevlileri sorumlu
olacaktr.
Gezi protestolarn bastrmakla grevlendirilen kolluk mensuplarnn stlerinden aldklar emirlerle hareket ettikleri varsayldnda, gsteriler boyunca yaanan btn hak
ihlallerinin kanunsuz emirler neticesinde meydana geldii
belirtilmelidir. Gerek yaamn kaybeden, yaralanan, insanlk d veya kt muameleye urayan gstericiler, gerekse
148
ar ve kt koullarda alan, gstericilerle birlikte gaza

maruz kalan ve aldklar talimatlar yerine getiriken hayatn kaybeden kolluk gleri sz konusu kanunsuz emir zincirinin madurlardrlar.
Mdahaleler esnasnda gerekleen hak ihlallerinin ve ilenen sularn soruturulmas aamasnda Anayasa madde
137 dikkate alnmal ve emir veren-uygulayan kamu grevlilerinin sorumluluu bu ilkeler erevesinde belirlenmelidir.
PVSKya gre, dalma ihtarna uymayan kalabala kar
polisin, ayn yasayla izilmi snrlara uymak kaydyla, zor
kullanma yetkisi vardr. Buna gre:
Polis, direnen kiilere direnii krmak amacyla ve kracak
lde kuvvet uygulayabilir (md. 16 ve md. 24).
Polisin kullanaca g, direnmenin mahiyetine ve derecesine gre belirlenmeli ve kademeli olarak artan nispette
olmaldr (md. 16).
Gezi eylemlerinde yaanan polis mdahalesinin lllk ilkesine aykrlk oluturduu, HAMn benzer konularda Trkiye aleyhine verdii kararlarla ortaya kmaktadr.
Polis mdahalesiyle son bulmu bir protesto gsterisi sonras gstericilerin baka bir yerde darp edilerek gzaltna
alnmas;142 polisle atmaya girmeyen eylemcilerin cop ve
kaba kuvvetle darp edilmesi;143 etkisiz hale getirilmi bir
gstericinin yzne biber gaz sklmas;144 polise ubuk ve
sopalarla direnen gstericilere kar ateli silah kullanlmas145 HAM tarafndan orantsz mdahaleler olarak deerlendirilmitir.
Bu veriler nda, Gezi Park mdahaleleri esnasnda ya142
Ak ve dierleri/Trkiye, no: 31451/03, 13.01.2009, par. 31-33.

Suba ve oban/Trkiye, no: 20129/07, 09.07.2013.
144
Ali Gne/Trkiye, no: 9829/07, 10.04.2012, par. 41-43.
145
Evrim ktem/Trkiye, no: 9207/03, 04.11.2008, par. 47-53.
143
149
anan, polise direnmeyen hatta oturma eylemi yapan gstericilere kar zor kullanlmas, Krmzl Kadn rneinde
olduu gibi direnmeyen gstericilere kar biber gaz kullanlmas, dalm gsteriler sonras g kullanmnn devam
etmesi ve Divan Oteli rneindeki gibi kapal meknlara kadar yaylmas, hastane binalarna gaz fiei atlmas, sokak
aralarnda gstericilerin darp edilmesi vb. g kullanmlar
gereksiz, lsz ve yasalara aykr mdahaleler olarak grlmelidir. Kolluun zor kullanma yetkisi gsterinin datlmas ile snrl olup, zor kullanmann bu hedef gerekletikten sonra devam etmesi keyfi ve ar bir g kullanm
olacaktr.
Gezi Park mdahalelerinde kolluun maddi g olarak
kulland en tartmal ara biber gaz olmutur. Nitekim
olaylar boyunca biber gaz kullanm sradanlam, polise
mukavemet gstermeyen kk gruplar, kapal meknlarda
bulunan kiiler ve gsteriye katlmayan kimseler dahi biber
gazna maruz kalmtr. Gsterilerin yalnzca ilk 15 gnnde 150.000 adet gaz bombas kullanlmtr.146 Biber gaznn
ar ve hedef gzeterek kullanlmas sonucu ok sayda
kii hayatn kaybetmi, ar ekilde yaralanm veya sakat
kalmtr. Kolluk kuvvetlerinin biber gazn cezalandrc
bir silah gibi kullanmalar nedeniyle Trkiye HAM tarafndan birok kez mahkm edilmitir: Ali Gne vakasnda
polis tarafndan yakalanm bir gstericinin yzne biber
gaz sklmas,147 Abdullah Yaa ve dierleri vakasnda iddet
ieren bir gsteriye biber gazyla mdahale srasnda gaz
fieinin bir gstericiyi kafasndan yaralamas148 ve zci vakasnda barl gstericilere kar youn miktarda biber
gaz kullanlmas149 toplant ve gsteri yry hakknn
ve/veya ikence ve kt muamele yasann ihlali sonucunu dourmutur. Bu bavurularda ihlale neden olan mda-
146
Taksim Dayanmasnn Hak hlalleri Raporu, Temmuz 2014, s. 8.

Ali Gne/Trkiye.
148
Abdullah Yaa ve dierleri/Trkiye, no: 44827/08, 16.07.2013.
149
zci/Trkiye, no: 42606/05, 23.07.2013.
147
150
halelerin hepsi Gezi Park olaylarnda sklkla yaanmtr.

Dolaysyla salt biber gaz kullanm asndan bakldnda
dahi Gezi Park mdahalelerinin ciddi bir insan hakk ihlali
zinciri oluturduu ortadadr.
Taksim Gezi Parknn park alan olarak kalmas talebiyle
balayan, polis iddeti ile iktidarn aklamalar sonras siyasi iktidarn eletirisi noktasnda birleerek toplumsal bir
muhalefet hareketine dnen ve barl toplant ve gsteri dzenleme hakknn somutlat Gezi Park protestolar
yalnzca kolluk glerinin mdahalesiyle deil, siyasetilerin ve st dzey yneticilerin aklamalaryla da engellenmitir. Toplant ve gsteri yry hakkna mdahale
niteliindeki siyasi sylem ve aklamalardan ne kanlar
u ekildedir:
Gezi eylemlerine siyasi iktidarn ilk tepkisi milli irade
sylemini ne karmak olmutur. Bunun neticesinde, anayasal haklarn kullanmak isteyen gstericiler hkmeti devirmek iin harekete geen ve iddete bavuran marjinaller ve apulcular olarak nitelendirilmitir.
Gezi protestolarnn nceden tasarlanm ve d mihraklar tarafndan organize edilmi olduu ne srlmtr.150
Gezi eylemleriyle e zamanl olarak dzenlenen milli iradeye sayg mitinglerinde de Gezi eylemleri, halkn iradesine kar gelien bir hareket olarak sunulurken, mitinglere
katlan kiilerin milli iradenin gerek belirleyicileri olduu
algs yaratlmtr. Bylece, bir yandan says 3,5 milyonu
aan gstericiler milli irade dnda konumlandrlm,
te yandan, Gezi eylemleri, iktidar destekleyen geni kitleler nezdinde itibarszlatrlmaya allmtr.
Demokratik taleplerin ve anayasal haklarn kullanlmasnn
su olarak gsterilmesi de bir baka sylemsel mdahale
150
http://www.aksam.com.tr/siyaset/basbakan-erdogan-olaylarinistihbaratini-3-ay-once-aldik/haber-215118
151
rneidir. Bu sululatrma srecinde iktidar tarafndan

Gezi gsterileri kategorik olarak su, gstericiler ise peinen sulu ilan edilmitir. Eylemlere katlanlarn Hkmeti
ortadan kaldrmaya veya grevlerini yapmasn engellemeye teebbs suundan yarglanmas gerektii;151 belirli bir
saatten sonra Taksim Meydannda bulunacak kiilerin terr rgt mensubu muamelesi grecei;152 gsterilere katlanlarn ve gsterileri destekleyenlerin seilmi hkmete
kar darbe giriimi ierisinde olduu ynndeki aklamalar153 bu yndedir. Bu ve benzeri ifadeler hukuk devletinin
temel ilkelerinden biri olan masumiyet karinesiyle badamayaca gibi toplant ve gsteri hakknn kullanmn da
herhangi bir yasal dayanak olmakszn snrlandracaktr.
Nitekim bu ifadeler anayasal haklarn barl bir ekilde
kullanmak isteyen kiiler tarafndan bir nevi gzda olarak alglanacak ve sz sahiplerinin konumu dikkate alndnda zgrlklerin kullanm zerinde caydrc bir etki
yaratacaktr.
Gezi eylemlerine katlan ve eylemleri destekleyenler zerinde bask yaratan bir dier unsur, gsterilere kar gelien
tepkileri sivrilten, gstericilere uygulanan iddeti hakllatran ve iddete tevik eden aklamalardr. Doruluu ispatlanmad iin aslsz iddialar olarak nitelendirilebilecek ve
defalarca dile getirilen, gstericilerin camide iki itikleri ve
Kabatata bartl bir kadn kyafeti nedeniyle darp ettikleri ynndeki beyanlar, dini deerlerin kullanlmas suretiyle gsteri hakkn kullanan yurttalara kar toplumun
bir kesiminin kkrtlmas sonucunu douracaktr.
ktidardaki siyasi partiye oy veren % 50lik kitlenin evinde zor tutulduu154 veya tencere/tava eylemi yapanlarn
151
http://www.radikal.com.tr/turkiye/mehmet_ali_sahin_gezi_eylemleri_muebbetlik_suc_kapsaminda-1144298
152
http://www.sabah.com.tr/gundem/2013/06/16/egemen-bagistan-gezi-parki-aciklamasi
153
http://www.zaman.com.tr/politika_samil-tayyar-gezi-parkinda-hedefdarbe-girisimi_2101474.html
154
152
komular tarafndan ihbar edilmesi gerektii155 ynndeki

aklamalarn da toplumsal hogry dlayan, toplumdaki kutuplamay ise artran bir etki yarataca ortadadr.
Milli iradeye sayg mitinglerinde katlmclarn, Gezi eylemcilerini hedef alarak, Babakana hitaben yol ver geelim Taksimi ezelim eklinde slogan atmalar,156 iddet
imas ieren bu tr ifadelerin iktidar mensuplar tarafndan
knanmamas, sessizlikle karlanmas eylemcilerin yalnzca
gsteri hakkn deil can gvenliini de tehdit eden bir ortam yaratmtr.
Polis mdahalesinin yan sra nc kiilerin saldrlarnn
da can kaybna ve yaralanmalara yol at Gezi Park olaylarnda siyasi iktidar yalnzca iddete bavuran gstericileri
hedef alm, gstericilere uygulanan iddeti mazur gsteren, hakllatran ve ven bir sylem gelitirmitir. iddet
yapan iddet grr157 ifadesi ve gvenlik glerinin destan yazd158 vgs, gstericilerin maruz kald iddetin
siyasi iktidar tarafndan hogrld ve cezasz braklaca izlenimi yaratmtr.
Son olarak, kolektif ifade zgrlnn en yaygn ekilde
hayata geirildii toplant ve gsteri yry hakk, sadece kolluun hukuka aykr mdahaleleri ya da siyasi iktidarn sylem ve aklamalaryla deil, barl gsterilerde
bulunan eylemcilerin kolluk ya da sivil kiilerce maruz brakldklar iddetin etkin ekilde soruturulmamas ile de ihlal edilmektedir. rnein adr kuran eylemcilerin adrlarnn yaklmas, sokak aralarnda gstericilerin sopal, bakl,
palal kiilerce kovalanmas ve darp edilmesi vb. su tekil
eden mdahaleler karsnda olmas gereken polisin gs155
http://bianet.org/bianet/siyaset/148606-basbakanin-cagrisikomsunuzu-ihbar-edin
156
http://www.haberler.com/yol-ver-gidelim-taksimi-ezelim-4707106haberi/
157
http://www.milliyet.com.tr/-siddet-yapan-siddet-gorur-/siyaset/detay/1736369/default.htm
158
http://www.ntvmsnbc.com/id/25450862/
153
tericileri saldrlardan koruma ve saldrganlar yakalamas

gerektii iken, Gezi eylemleri srecinde bu mdahalelerin
aydnlatlmad hatta kimi durumlarda kolluun delilleri
ortadan kaldrld grlmektedir.
Kolluun gereksiz ve orantsz g kullanm sonucu meydana gelen hak ihlallerinin soruturulmas ve sorumlularn
cezalandrlmas konusunda HAM Trkiyeyi mahkm etmitir.
HAM, zci vakasnda, ar g kullanmak suretiyle gstericilere kt muamelede bulunan gvenlik glerinin kask
numaralarn gizlediklerini, bu nedenle tehis edilmelerinin
uzun zaman aldn ve sonuta ceza davasnn zaman amndan dtn belirterek etkili soruturma ykmllnn Trkiye tarafndan ihlal edildiine karar vermitir.
Mahkeme ayrca, kt muamele vakalarnda zaman amnn ilememesi ve pheli ve zanl polislerin soruturma
ve ceza davas sresince grevden alnmas,159 gsterilere
mdahale srasnda orantsz g kullanarak gstericilerin
lmne sebebiyet veren gvenlik grevlilerinin meru
mdafaa ve meru mdafaada snrn almas hkmlerinin seferber edilmesi suretiyle cezasz braklmamas160 ve
yrtlecek soruturmann rtbeli gvenlik grevlilerinin
de eylemlerinden sorumlu tutulabilmesine imkn verecek
nitelikte olmas161 gerektiini ifade etmitir.
B) fade zgrlnn Kolektif Niteliinin Asli
Unsurlarndan rgtlenme zgrlnn hlali
Gezi eylemlerine katlan veya destek veren siyasi partilerin
brolarna polis basknlar gerekletirilmi,162 baz partililer gzaltna alnmtr. Ayrca baz parti binalarna yaplan
159
zci/Trkiye, par. 69 vd.

Evrim ktem/Trkiye, par. 55-56; Aydan/Trkiye, no: 16281/10, 12.03.2013,
par. 93-103.
161
zci/Trkiye, par. 98-99.
162
Gezi Park Olaylar, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2013, s. 72 ve 73.
160
154
saldrlar aydnlatlmam, saldrganlar ortaya karmak

iin etkili soruturmalar yrtlmemitir.
Gezi eylemlerine rgtl bir yapyla katlan gstericilere
kar davalar almtr. ddianamelerde gsterilere katlan
ve gsterileri dzenleyen kiilere su rgt kurmak ve
darbeye teebbs etmek gibi ar sular yneltilmesi rgtlenme zgrlnn gelecee dnk olarak son derece ciddi bir bask altnda olduunu gstermektedir.
Taksim Gezi Parkn korumak amacyla kurulan ve bnyesinde ok sayda sivil kurulu ve rgt barndran Taksim
Dayanmasna kar su amal rgt kurmak sulamasyla ceza davas almtr. Kabul edilen iddianamede 5 Dayanma yesi Kanuna aykr toplant ve yrylere silahsz
katlarak ihtara ramen kendiliinden dalmama, halk kanuna aykr toplant ve gsteri yryne kkrtma, su
ilemek amacyla rgt kurma ile sulanrken, Dayanma
dndan 21 kii 2911 sayl toplant ve gsteri yryleri
kanununa muhalefetle sulanyor. iddete ar yapmayan,
iddet olaylarna dhil olmayan ve tamamen yasal dzlemde kent hakkn savunan kiileri ar ithamlarla yarglamak
rgtl mcadele veren veya verecek olan tm oluumlara
bir gzda niteliindedir.
ar taraftar grubu yelerinin de iinde yer ald 35 kii
hakknda dava almtr. Mahkeme tarafndan kabul edilen
iddianamede isnat edilen sular arasnda Trkiye Cumhuriyeti Hkmetini Ortadan Kaldrmaya veya Grevini Yapmasn Engellemeye Teebbs Etme, Su lemek Amacyla Kurulan rgte ye Olma, Terr rgt Kurmak
veya Ynetmek yer almaktadr. ddianamede ayrca Gaz
maskesi, gaz gzl ve koruyucu baret gibi aletlerin
su delili olarak sunulmutur.
C) Bireysel fade zgrl ve Basn Hrriyetinin hlali
Toplant ve gsteri yry kapsamna girmeyen bireysel eylem ve dnce aklamalar Gezi eylemleri sresince
mdahaleye uramtr.
155
Taksim Meydannda balayan ve stanbul dndaki ehirlere yaylan duran adam veya duran insan eylemlerine
mdahale edilmitir. Taksim Meydanndaki eylemcilerin
bir ksm gzaltna alnm, anlurfadaki bir eylemci para
cezasna arptrlmtr. Hibir surette iddet iermeyen ve
kamu dzeni asndan tehlike oluturmayan bu tr bireysel eylemlerin engellenmesi ifade zgrlne yaplm
haksz bir mdahaledir.
Gezi eylemlerine katlan tiyatrocu Mehmet Ali Alabora,
2012 ylnda ynettii ve rol ald Mi Minr adl tiyatro
oyunu nedeniyle hedef gsterilmi, Gezi eylemlerinin hazrln yapmakla itham edilmitir. te yandan sanatnn
att bir tweet nedeniyle hakknda sua alenen tahrik
iddiasyla soruturma(lar) balatlm, ancak hepsi takipsizlikle sonulanmtr.163 Mesele sadece Gezi Park deil
arkada, sen hala anlamadn m? Hadi gel eklindeki bir
tweet nedeniyle ceza soruturmas balatmak, ifade zgrl bakmndan kabul edilemez bir durumdur.
zmirde 34 kii sosyal medya zerinden paylamlar nedeniyle halk isyana tevik ettikleri gerekesiyle gzaltna
alnm, bir sre sonra serbest braklmtr.164
Gezi eylemlerini grntlemek ve haber yapmak isteyen
ok sayda gazeteci kolluk glerinin saldrsna uram ve
gzaltna alnmlardr.165 Bylece gazetecilerin ve muhabirlerin Gezi eylemleri konusunda halk bilgilendirmeleri fiilen engellenmi, gazeteler ve televizyon kanallar zerinde
bask kurulmu, siyasi iktidarn Gezi olaylarna tepkisini ve
polis iddetini eletiren basn alanlarnn grevlerine iten karma veya istifaya zorlama yoluyla son verilmitir.
Trkiye Gazeteciler Sendikasnn verilerine gre 24 Hazi163
http://www.sabah.com.tr/gundem/2014/01/07/mehmet-ali-alaboraya-takipsizlik
164
http://www.radikal.com.tr/turkiye/twitter_baskinlarinda_gozalti_
sayisi_34e_yukseldi-1136449
165
Gezi Park Olaylar, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2013, s. 62.
156
ran 2013 tarihi itibariyle, en az 22 basn mensubu polis tarafndan darp edilmi, szl tacize veya hakarete uram ve
grev yapmas engellenmeye allm, 28 basn mensubu
polisin kulland gaz bombalar, tazyikli su ve plastik mermi ile yaralanmtr. 14 gazeteci grev srasnda, 4 gazeteci
ise operasyon sonucu gzaltna alnmtr.166
Gezi eylemleriyle ilgili haber yaptklar gerekesiyle ok sayda basn alan iinden karlmtr.167 Trkiye Gazeteciler Sendikas verilerine gre 22 Temmuz 2013 itibariyle 59
gazeteci iini kaybetmitir. 22 gazetecinin iine son verilirken 37si istifa etmek zorunda braklmtr.168 Bir hafta sonra ise TGS, Gezi haberleri nedeniyle iten karlan gazeteci
saysnn 81e ulatn aklamtr.169
Basn alanlar zerindeki bu bask nedeniyle birok basn
organ oto sansr yoluna gitmi Gezi eylemlerine ilikin haber ve grntlere ok az yer vermitir. Trkiyenin en ok
izlenen ulusal televizyon kanallarnn Gezi olaylarn grmezden gelmesi nedeniyle, yabanc yayn organlarna ve
sosyal medyaya olan ilgi artmtr. Gezi olaylarna en ok
yer veren Halk TV, Ulusal TV, EM TV ve CEM TVye Gezi
Park Olaylarna ilikin yaynlaryla iddeti zendirdikleri
gerekesiyle Radyo ve Televizyon st Kurulu tarafndan
11.866ar TL para cezas verilmitir.170
II. KT MUAMELE VE KENCE YASAI,
YAAM HAKKI
Trk Tabipler Birliinin verilerine gre 10 Temmuz 2014
tarihi itibariyle 61i ar olmak zere 8000den fazla kiinin
yaralanm, 104 kii kafa travmas yaam, 11 kii gzn
166
http://www.radikal.com.tr/turkiye/iste_gezi_magduru_gazeteciler-1138925
167
Gezi Park Eylemleri, Uluslararas Af rgt, Ekim 2013, s. 49.
168
http://www.bianet.org/bianet/medya/148636-gezi-direnisinde-59gazeteci-isten-cikarildi-istifaya-zorlandi
169
http://www.radikal.com.tr/turkiye/ve_can_dundar_da_gitti-1144521
170
157
kaybetmitir.171 Kayt altna alnan birok grntde kolluk

glerinin yakn mesafeden ve hedef gzeterek biber gaz
fiei ve plastik mermi kulland grlmtr. Bu tr silahlarn cezalandrma amacyla kullanlarak eylemcilerin
vcut btnlne saldrda bulunmak kt muamele yasann ihlali anlamna gelmektedir.
Basnda yer alan fotoraf ve grntlerin ortaya kard
aadaki keyfi mdahalelerin hepsi ikence ve/veya insanlk d veya aalayc muamele olarak deerlendirilmelidir:
Kuvvet kullanmann kanlmaz olmad durumlarda, baka bir deyile iddetin ve fiziksel direniin olmad btn
durumlarda, kolluun zor kullanmas;
Direniin olduu durumlarda orantsz g kullanlmas
(biber gaz, tazyikli su, plastik mermi, cop vs);
Cezalandrma amacyla g kullanlan btn durumlar;
Biber gaznn kapal alanlarda kullanlmas; kontrol altna
alnm bir kiiye kar herhangi bir ekilde zor kullanlmas;
Cinsel taciz ve saldrlar;
Hakaret, kfr ve aalayc szl saldrlar;
Gstericilerin uzun sreli ve haksz bir gerekeyle alkonmas, temel ihtiyalarnn giderilmesinin engellenmesi;
Hastane ve revirlerde bulunan yaral ve hasta insanlara kar zor kullanma, bu ortamlarda biber gaz kullanlmas;
Tutulan ya da gzaltna alnan gstericilere gereksiz yere
kelepe taklmas;
Bu muamelelerin sivil kiiler tarafndan yaplmas durumunda kolluk glerinin bu kiileri engelleme ve yakalama
171
Gezi Park Eylemleri, , Uluslararas Af rgt, Ekim 2013, s. 15.
158
devi ve gstericileri dardan gelen her trl iddete kar

koruma ykmll bulunmaktadr. Bu ykmllk yerine getirilmedii takdirde, kolluun ihmali, msamahas
veya ibirlii kolluk grevlilerinin de ikence ve kt muamele yasann ihlali nedeniyle sorumluluu doacaktr.
Gezi Park eylemlerine bastrmak amacyla yaplan gereksiz, orantsz ve yasa d mdahaleler neticesinde ok
sayda can kayb yaanmtr. Uluslar aras nsan Haklar
Federasyonunun raporuna gre Gezi olaylarnda aadaki
yaam hakk ihlalleri yaanmtr172:
Mehmet Ayvalta: 2 Haziran 2013 gn mraniyede gstericilerin zerine srlen bir araba tarafndan ezilerek hayatn
kaybetti.
Ethem Sarslk: 1 Haziran 2013 tarihinde Ankara Kzlaydaki bir gsteride bir polis kurunuyla kafasndan vuruldu. 12
Haziran 2013te beyin lm gerekleti. Silahn atelendii
an gsteren kaytlar medyada yer ald.
Abdullah Cmert: 3 Haziran 2013 gn Hataydaki gsterilerde kafasna gaz bombas kapsl isabet etmesi sonucu 22
Haziran gn hayatn kaybetti.
Ali smail Korkmaz: 3 Haziran 2013te Eskiehirdeki bir gsteri sonras bir sokakta polis ve sivil kiilerden oluan bir grup
tarafndan dvld, 9 Haziran gn hayatn kaybetti. Dayak
annn grntleri gvenlik kameralarndan silindi, daha sonra silinen grntler ortaya karld.
Ahmet Atakan: 9 Haziran 2013te Hatay Armutluda gsteri srasnda hayatn kaybetti. Polisin silahndan kan bir gaz bombas kapslnn lmne sebep olduu iddialar dile getirildi.
Emniyet ise Ahmetin bir binann atsndan derek ldn iddia etti.
172

Mays 2014, s. 8.
159
Berkin Elvan: 11 Mart 2014te hayatn kaybetti. Haziran aynda bir gaz bombas fiei ile kafasndan yaraland. Ekmek almak iin evden kmt. 269 gn komada kald.
rfan Tuna: Ankara Kzlayda youn gaz bombas kullanlan
bir gsterinin kenarnda salk grevlisi olarak alyordu. 5
Haziran gn youn gaz solunumuna bal kalp krizi nedeniyle hayatn kaybetti.
Zeynep Eryaar: stanbul Avclarda katld bir gsteride biber gazna maruz kald, kalp krizinden hayatn kaybetti.
Selim nder: 31 Mays 2013 gn Taksimde maruz kald
biber gaznn neden olduu solunum rahatszl sonucu 16
Haziran gn yaamn yitirdi.
Grld gibi, lm olaylarnn tm kolluun ldrc g kullanm, zellikle de biber gaznn hedef gzetilerek kullanlmas ve/veya nc kiilerin saldrs sonucu
meydana gelmitir. Gezi Park olaylar sresince polisin
kulland g gerek HAS normlar gerekse evrensel insan
haklar kurallar kapsamnda gayri merudur ve gelen lm
olaylarndan devlet dorudan sorumludur.
HAS madde 2ye gre polisin ldrc gce bavurmasnn meru saylabilmesi iin u durumun bir arada bulunmas gerekmektedir:
Bir kimsenin yasa d iddete kar korunmas (meru mdafaa), bir kimsenin yasalara uygun olarak yakalanmas
veya ayaklanma veya isyann yasalara uygun olarak bastrlmas durumlarndan biri bulunmaldr.
Kuvvete bavurma kesin zorunluluk haline gelmelidir.
Polisin kulland g ulamak istenilen meru amala
orantl olmaldr.
Gezi Park eylemlerinde grlen ve kimi zaman yaam hakkn kimi zaman ikence ve kt muamele yasana ihlal eden
ldrc g kullanm, meruluu salayan bu kriterleri karlamamaktadr.
160
Polis kurunu ile hayatn kaybeden Ethem Sarslk olaynda, ad geen istisnai durumlardan hi biri sz konusu
deildir. Nitekim kendisine atlan taa ateli silahla karlk veren polis memurunun meru mdafaada bulunduu
sylenemeyecei gibi, hukuki anlamda bir ayaklanma veya
isyandan da sz etmek mmkn deildir. Dolaysyla, istisnai koullarn olumad ve kuvvete bavurmann mutlak
anlamda zorunlu olmad bu durumda, orantllk ltne bavurmaya gerek duymakszn, Ethem Sarslkn yaam hakknn ihlal edildii sylenebilir.
Polisin gaz bombasn hedef gzeterek kullanmas sonucu
yaanan can kayplar asndan da ayn deerlendirme yaplmaldr. Kolluun ldrc gce bavurmasn hakl ve
gerekli klacak istisnai durumlar olumamtr. Olumu
olduu varsaylsa dahi, gaz bombasnn hedef gzetilerek
kullanlmas dorudan cezalandrma amac gttnden,
kullanlan g meru bir amaca hizmet etmemektedir.
Biber gaznn ar kullanm sonucu meydana gelen can
kayplar farkl bir adan ele alnmaldr. Nitekim toplumsal olaylarda biber gaznn kullanm, yaanan birok lm
vakasna ramen, yasal mevzuat ve HAM kararlarnda
dorudan ldrc g olarak tanmlanmamtr. Ancak,
gerekli koullar olumadan (rnein direni gstermeyen
kiilere kar veya kapal meknlarda) veya amac dnda
(rnein kontrol altna alnm kiilere kar) biber gaznn
kullanlmas sonucu meydana gelen lmlerden veya biber
gaz kullanmnn gerekli olduu durumlarda ar ve orantsz bir kullanm sonucu ortaya kan can kayplarndan
devletin sorumlu olduu aktr.
nc kiilerin saldrs sonucu meydana gelen lm
olaylarndan (Ali smail Korkmazn ldrlmesi) dolay da
devletin sorumluluu gndeme gelebilir. Devlet grevlileri
nc kiilerin saldrlarna destek olmusa, bildii veya
bilmesi gerektii saldrlara kar nlem almamsa, saldrda bulunan nc kiilere engel olmamsa veya yaral
haldeki kimselere gerekli yardm yapmamsa yaam hakknn ihlalinden dolay devletin sorumluluuna gidilebilir.
161
Kt muamele, ikence ve lm vakalarnda devletin sorumluluunu douran bir baka durum, bu vakalar veya
iddialar zerinde etkili bir soruturma yrtlmemesidir.
Kamu makamlar, etkili bir soruturmann ardndan, sorumlular tespit etmeli, gerekiyorsa yarglamal ve cezalandrmaldr. Bu ykmlln yerine getirmeyen devlet,
kt muamele ve lm nedeniyle dorudan sorumlu tutulamasalar dahi, kiinin yaam hakkn veya vcut btnlnn korunmas hakkn ihlal etmi saylr. Bu konu raporun dier blmlerinde etraflca ele alnmtr.
III. SALIK HAKKI

A) Genel Olarak
Salk hakk, 1982 Anayasasnn 56. maddesinde Salk, evre ve konut bal ve salk hizmetleri ve evrenin korunmas alt bal altnda dzenlenmitir.
Gezi park olaylar sresince salk hakkna ynelen pek ok
mdahale ortaya kmtr. Raporun nceki blmlerinde ayrntl ekilde deerlendirildii zere polisin orantsz iddet
uygulamas, yaralananlara ynelik kuvvet kullanmnn devam etmesi, biber gaznn halka kar silah olarak kullanlmas, sresi dolmu biber gaz kullanmna ve basnl suya ila
katlmasna ilikin iddialar, yeterli ambulans ve salk grevlisi bulundurulmamas, hastane ve hekimlerin yarallara kar
tutumu, olaylar srasnda kurulan geici revirlere, salk kurulularna ve salk personeline mdahale edilmesi gibi farkl
pek ok olay, farkl haklarn ihlaline neden olmutur. Belirtilen
mdahalelerin dier haklarn yan sra salk hakk kapsamnda da deerlendirilmesi mmkndr.
Hak kuaklar balamnda ikinci kuak haklardan biri olarak
kabul edilen salk hakk kapsam bakmndan, birinci kuak
haklar arasnda bulunan ve negatif stat haklar kapsamnda
162
olan yaama, maddi ve manevi varln koruma ve gelitirme hakk ile vcut btnl haklar173 ile yakndan balantldr174.
Salk hakk kapsamnda Devletin sorumluluklar arasnda,
saln bozulduu zaman dzeltilmesine ynelik hizmetin
sunulmas mevcuttur. Ancak; hakkn yaratt tek sorumluluk
bu deildir. Bunun tesinde, kiinin salna zararl faaliyetten korunmas da gerekmektedir. Bu sorumluluk balamnda
kiinin saln bozucu etkisi ak olan bir faaliyetin devlet
eliyle yaplmamas yahut nc kiiler eliyle yaplmasna
izin verilmemesi yer almaktadr. Bu konuda Gezi Park olaylar sresince polisin orantsz iddet uygulamas, yaralananlara ynelik kuvvet kullanmnn devam etmesi, biber gaznn
halka kar silah olarak kullanlmas, sresi dolmu biber gaz
kullanmna ve basnl suya ila katlmasna ilikin iddialar
Devletin belirtilen sorumluluunun ihlali niteliindedir.
Biber gaz kullanm konusunda HAM tarafndan Trkiye
hakknda daha nce verilen kararlar mevcuttur. HAMn polis
tarafndan yakalanan bir gstericinin yzne biber gaz skl-
173
Kiinin dokunulmazl, madd ve manev varl baln tayan

Anayasann 17. maddesi metni u ekildedir: Herkes, yaama, madd
ve manev varln koruma ve gelitirme hakkna sahiptir. Tbb zorunluluklar ve kanunda yazl haller dnda, kiinin vcut btnlne dokunulamaz; rzas olmadan bilimsel ve tbb deneylere tbi tutulamaz.
()
174
Anayasa Mahkemesi de, konuya ilikin itihatlarnda bu balantlar vurgulamtr. Bkz., AYM, E. 2010/29, K. 2010/90, K.T.16.07.2010,
RG, 04.12.2010, 27775; AYM, E.1990/27, K.1991/2, K.T. 17.01.1991, RG,
19.08.1991, 20965; AYM, E. 1972/2, K. 1972/28, K.T. 23.05.1972, RG,
21.11.1972, 14368.

HAM da, Szlemede yer almayan salk hakkn yaam hakk (AHS
2. madde) ile ilikili olarak, dolayl bir biimde itihatlarna konu etmitir. rnein, Calvelli ve Ciglio davasnda HAM, devletin, hastanelerde
hastalarn yaamlarnn korunmas iin gerekli tedbirleri almaya zorlayan dzenleme yapma ykmllne yer vermitir. Calvelli ve Ciglio/
talya, no. 32967/96, judgment of GC, 17.01.2002, para. 55. Ayrca bkz.,
McCann ve dierleri/Birleik Krallk, no. 18984/91, Byk Daire karar,
05.09.1995.
163
mas175, bir gsteride gaz fieinin gstericinin kafasna isabet

etmesi176, barl gstericilere kar youn biber gaz kullanm177 konularnda ihlal karar verdii kararlar dikkate alndnda Gezi Park olaylar srasnda biber gaznn youn kullanm asndan salk hakknn ihlal edildii aktr178.
Biber gaznn salk zerindeki etkileri konusunda kapsaml
ve doru bilgi salanmas da Devletin salk hakkna ilikin
pozitif ykmllkleri kapsamndadr.179
Gezi Park Olaylar esnasnda yaplan mdahaleler, eylemlere aktif olarak katlanlarn yan sra mdahale edilen yerlerde
yaayan kiileri de etkilemitir. zellikle olaylar sresince mdahalede bulunan kolluk kuvvetleri tarafndan youn ekilde
kullanlan biber gaznn kastl olarak evlerin iine atldna
ynelik iddialar ska dillendirilmitir180. Bu durum, salk
hakknn yan sra Anayasann 21. maddesinde dzenlenen
konut dokunulmazlnn ihlali sonucunu dourmutur181.
Birlemi Milletler Kolluk Kuvvetleri tarafndan Kuvvet ve
Ateli Silah Kullanlmas Hakknda Temel lkelerin182 5. maddesi gvenlik glerinin ykmllkleri u ekilde belirlenmitir: Hukuka uygun kuvvet ya da ateli silah kullanmnn
kanlmaz olduu durumlarda, kolluk kuvvetleri aadaki
ekillerde hareket etmelidir: (a) Kuvvet ve ateli silah kullanmn snrlayn ve suun ciddiyeti ve hedeflenen amacn meruiyetine gre hareket edin; (b) Verilen zarar ve yaralanmalar
175
Ali Gne/Trkiye, no. 9829/07, 10.04.2012.

Abdullah Yaa ve dierleri/Trkiye, no. 44827/08, 16.07.2013.
177
zci/Trkiye, no. 42606/05, 23.07.2013.
178
Biber gaznn kullanm konusunda TTBnin tbbi aklamalar iin bkz.
EK I.
179
180
Sedat Ergin, Yatak odanzdan ieri biber gaz fiei girerse, Hrriyet,
25 Haziran 2013, http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/23578038.asp
(Eriim Tarihi: 11.12.2014).
181
HASn 8. maddesinde de herkesin konutuna sayg gsterilmesi hakkna
sahip olduu belirtilmitir.
182
Birlemi Milletler Kolluk Gleri Grevlileri Tarafndan Kuvvet ve Ateli Silah Kullanlmas Hakknda Temel lkeler, madde 5; http://www.unrol.org/files/BASICP~3.PDF (Eriim Tarihi: 11.12.2014).
176
164
asgari dzeye indirin ve insan hayatna sayg duyun ve koruyun; (c) Yaralanan ya da eitli ekillerde etkilenen kiilere
mmkn olan en ksa srede destek ve salk yardm yaplmasn salayn; (d) Yaralanan ya da eitli ekillerde etkilenen
kiilerin ailelerine ya da yaknlarna mmkn olan en ksa srede haber verilmesini salayn.
HAM tarafndan da Devletlerin kamu grevlilerinin yalnzca
lme sebebiyet veren fiillerinden dolay deil, yaam tehlikeye atan bir operasyonun lmcl g kullanmn mmkn olduunca asgariye indirecek bir ekilde planlanmas veya yrtlmesinden de sorumlu olduu belirtilmitir.183 Mahkemeye
gre, kamu grevlilerinin fiillerinin ateli silah kullanmn dzenleyen i hukuktaki yasal dzenlemelere uygun olmas yeterli deildir. Bu konuda ayn zamanda Szlemenin 2. maddede yer alan ve sk bir ekilde uygulanan orantllk lt de
yerine getirilmelidir.184
Hastane ve hekimlerin olaylar esnasnda yaralanan kiilere kar tutumlar da salk hakkn ihlal eder niteliktedir. zellikle
salk kontrol esnasnda hekimlerin polisten dar kmasn
istememesi, kiilerin ifade vermeden muayene edilmemesi, yarallarn hastaneye kabul edilmemesi, darp edilmi olmalarna
ramen doktorlarn gerektii ekilde salk raporu dzenlememesi185 gibi farkl durumlar, Devletin salk hakk balamnda
kiinin salna kavumak iin bavuraca hizmeti semede,
almada ve yararlandrmay srdrmede engelleyici bir tutum
iinde olmamas devine aykr kabul edilmelidir186.
183
McCann ve dierleri/Birleik Krallk, no. 18984/91, Byk Daire karar,

05.09.1995, para. 194.
184
Nachova ve dierleri/Bulgaristan, no. 43577/98, Byk Daire karar,
06.07.2005, para. 99.
185
Darp raporu alnamamas, cezaszlk ynnden de nemlidir. Zira; kiilerin tazminat talebinde bulunmas, kt muamelenin ispatlanmas
konularnda bu tip usuli gvenceler zel nem tamaktadr. Gezi Park
Olaylar, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2013, s. 53.
186
Farkl rnekler iin bkz., Gezi Park Olaylar, stanbul Bilgi niversitesi
Yaynlar, 2013, s.85.
165
Salk hakk balamnda Devletin pozitif ykmllkleri arasnda yer almasna ramen devletin olay yerinde yeterli sayda ambulans ve acil salk personeli bulundurmad, kiilerin
salk hizmetlerine ulamasnn salanmas iin gerekli tedbirleri almad da187 grlmtr.
Olaylar srasnda kurulan revirlere ve bu revirlerde alan
salk personeline188 mdahale edilmesi gibi durumlar da Devletin salk hakk balamnda negatif ykmllnn ihlali
sonucunu dourmutur189.
B) Hekimlerin, Tabip Odalarnn Hak ve Yetkilerini
Kstlayacak Yasa Deiiklikleri
Tam Gn Yasas olarak bilinen yasa ve dier birok salkla
ilgili yasa deiikliklerini ieren torba yasa tasla ierisinde bu
tr acil giriimleri cezalandrmak zere dnyada ei benzeri
grlmemi bir madde tasla hazrland ve 20.06.2013 tarihinde Meclise gnderilmitir.
Mecliste kabul edilen, Cumhurbakan tarafndan onaylanan
ve yaknda Anayasa Mahkemesine gtrlen 6514 sayl Torba
Yasada son ekli u ekildedir:
MADDE 46 3359 sayl Kanuna aadaki ek madde eklenmitir.
EK MADDE 11 Salk hizmeti sunumu ile ilgili tm i ve ilemler Salk Bakanlnca denetlenir. Olaanst durumlarda
mesleini icraya yetkili kiilerce acil salk hizmeti ulaana ve
salk hizmeti devamllk arz edene kadar verilecek olan salk
hizmeti hari, ruhsatsz olarak salk hizmeti sunan veya yetkisiz kiilerce salk hizmeti verdirenler, bir yldan yla kadar
hapis ve yirmi bin gne kadar adli para cezas ile cezalandrlr.
187
Birok defa, 112 acil yardm hattn arayanlara cevap veren ambulans
personeli amblanslara gitme izni verilmedii cevabn verdi. Uluslararas nsan Haklar Federasyonu (FIDH), Bir Yln Ardndan Gezi, Mays
2014, s. 9.
188
Salkta Gndem, Doktor copland, 20 Aralk 2014, http://www.sagliktagundem.com/haber/doktor_coplandi.htm (Eriim Tarihi: 11.12.2014)
189
Uluslararas Af rgt Raporu, s. 47.
166
zel izne tabi hizmet birimlerini Salk Bakanlndan izin almakszn aan veya buralarda verilecek hizmetleri sunan salk kurum ve kurulular, bir nceki aya ait brt hizmet gelirinin yarsna kadar idari para cezas ile cezalandrlr..190
C) Doktorlara ve Meslek Odalarna Yaplan Basklar
ve Alan Davalar
Gezi Park Direnii srecinde hekimler, evre ve yeil alan katliamna kar kmak iin doal olarak yerlerini aldlar. Ancak,
orantsz g kullanm eklindeki Devlet mdahalesi sonucunda, gsteri alanlarnda bulunan insanlar gerek gaza maruz kalma kalp ve solunum skntlar, gerekse gaz kapsl ve plastik
mermi arpmas sonucu yaamsal tehlike yaratacak derecede
yaralanmalar neticesinde acil yardma ihtiyac olan ok sayda
insan karsnda bu kez hekimlik meslei gerei acil mdahalelerde bulundular. lk anda hastalara olduklar yerde mdahale edip Devletin amblansnn gelmesini salama abas, acil
yardm gereken insan saysnn hzla artmas ve olayn bir tr
olaand hale dnmesi zerine, gsteri alanlarnda veya
yaknndaki uygun mekanlarda ya da sahra adr tarznda kurulan yerlerde oluan ve medyaya revir ad ile yansyan bir
tr acil yardm nitelerinde bu acil ilk yardm yapmak durumunda kaldlar. Dolmabahede, Gezi Park Direniinin ilk
gnlerinde youn biber gaz mdahalesi srasnda, etrafta baka snlacak mekan olmadndan, can havliyle Dolmabahe
Bezmialem Camiine snan gazdan etkilenmi ya da ar kafa
travmas geiren insanlara ilk tbbi yardm burada yaplmak
zorunda kalnd. Gezi Park Direnii srasnda hekimlerin meslek etiinin gerei olarak uyguladklar bu acil yardm giriimleri, siyasi iktidar tarafndan ruhsatsz ve izinsiz mesleki uygulama olarak nitelendirilerek su kabul edildi; soruturmalar
ald. Halen iki gen hekim, camiyi kirletmek ve sululara
salk yardm yapmak iddialar ile yarglanmaktadr191.
190
Bkz. http://www.ttb.org.tr/mevzuat/index.php?option=com_content&
task=view&id=303&Itemid=28 (Eriim Tarihi: 11.12.2014).
191
Cumhuriyet Gazetesi 7 Mays 2014, Tp Fakltesi Eitimini Yanl m
167
Son olarak Salk Bakanl tarafndan, Ankaradaki Gezi Park

Direnii srecinde acil salk hizmetine yardmc olan Ankara
Tabip Odas Ynetimini ve Onur Kurulunu grevden alma talebiyle dava am bulunmaktadr192.
IV. GEZ PARKI EYLEMLERNE KATILAN VE DESTEK
VEREN KLERN ALIMA YAAMINDA
KARILATII MDAHALELER
Gezi eylemleri ve takip eden srete bu eylemlere katlan bireylerin etkilendikleri en nemli sonulardan biri alma yaamlarna etkilerinden kaynaklanmtr. Bu etki, kiilerin, gezi
park olaylarna fiilen katlmalar, sosyal medya aracl ile
veya fiili olarak ortaya kan tartma ortamna dahil olmalar
nedeniyle alma yaamnda farkl disiplin cezalarna ve ayrmc muamelelere maruz kalmalar eklinde ifade edilebilir.
Bu noktada, eylemlere katlan ve sosyal medya aracl ile destekleyen alanlarn193 bu nedenle alma yaamnda kamu
ve zel sektr iverenlerinin tepki ve olumsuz yaklamlarna
kar ifade, toplanma ve rgtlenme hak ve zgrlklerinin
korunmas konusu zel nem tamaktadr.
Halkn pek ok kesiminden farkl kiilerin ve rgtlerin yan
sra kamu alanlar, iilerin yan sra akademisyenler, retmenler, avukatlar, mhendisler, hekimler de Gezi eylemlerine
katlm, sosyal medya da dahil olmak zere farkl mecralarda
rendim?,
http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/69165/_Tip_fakultesi_
egitimini_yanlis_mi_ogrendim__.html (Eriim Tarihi: 11.12.2014); Sendika.org 12 Nisan 2014, Gezinin Hekimleri Yarglanamaz,

http://www.sendika.org/2014/04/gezinin-hekimleri-yargilanamaz/
(Eriim Tarihi: 11.12.2014).
192
Hekim Postas 12 Kasm 2014, http://www.hekimpostasi.org.
tr/2014/11/12/atonun-gezi-davasinda-durusma-aralik-ayina-ertelendi/ (Eriim Tarihi: 11.12.2014).
193
rnein; Cumhuriyet Gazetesi, 06 Aralk 2013, Belediye alannn sosyal medyada Gezi Park eylemcilerine destek verdii ve 29 Ekim ncesi
yapt paylamlarda devlet byklerine hakaret ettii gerekesiyle iten karlmas. http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/16339/
Gezi_yi_destekledi_isten_atildi_.html (Eriim Tarihi: 11.12.2014).

168
yaanan gncel gelimelerle ilgili aklamalarda bulunmutur.

Gezi eylemlerine katlan ve destekleyen kamu alanlarnn
ka hakknda idari soruturma balatld, bu alanlara
verilen disiplin cezalar ve dier olumsuz sonular gibi konularda net bir bilgi bulunmamaktadr. Ancak; ok sayda kamu
alan tarafndan gezi olaylarna bireysel olarak ya da bal
olduklar sendikalar araclyla destek verildii, yine eylemlere katlan ve destek veren pek ok kiinin zel sektrde baml
ii olarak almaya devam ettii ngrlebilir.
alma ilikilerinde kamu ve zel sektr ivereni tarafndan
alann siyasi dnce ve eylemlerinden dolay hakknda soruturma almas, farkl arlktaki disiplin cezalarna maruz
kalmas, iten karlmasnn yan sra farkl ve ayrmc muamelelere maruz kalmas da mmkndr. alma yaamnda
etki gsteren bu tip mdahaleler, Anayasann 49. maddesinde dzenlenen alma hakk ile balantl olarak deerlendirilebilir. Yine Gzden Geirilmi ASnda ayrmclk yasana
ilikin dzenleme ile, artta yer alan haklardan yararlanmann
dier nedenlerin yan sra siyasi ya da baka grler nedenine
dayanan hi bir ayrmcla tbi olmakszn salanmas gerektii belirtilmitir194. Unn 158 sayl Szlemesinde de siyasi gr, hizmet ilikisine son verilmesi iin geerli bir neden
tekil etmez dzenlemesine yer verilmitir195.
Kiiler zerindeki etkilerinin nemi dikkate alnarak Gezi Park eylemlerine fiilen katlan veya destekleyen kiilerin alma
yaamnda ifade, toplanma ve rgtlenme zgrlklerinin korunmas konusuna da deinmekte fayda vardr. Anayasada
dzenlenen bu hak ve zgrlklerin alanlar bakmndan
da geerli olduu aktr. Ancak, bu hak ve zgrlklerin kullanmnn gerek kamu ve gerekse zel sektr alma ilikilerinde farkl gerekelerle snrlandrld, iveren ve darenin
mdahalelerine ak olduu belirtilmelidir. Bu konuda, zellikle ifade zgrl, barl toplant ve gsteri yry ile
194
Gzden Geirilmi Avrupa Sosyal art, Blm IV-Madde E.

U, 158 sayl Szlemesi (madde 5/d).
195
169
rgtlenme zgrlklerine nsan Haklar Avrupa Szlemesinin 10 ve 11. maddeleri ile salanan gvencelere bavurulmas
mmkndr. Zira, bu dzenlemelerde herkese tannan bu hak
ve zgrlkler, HAM kararlarnda gerek kamu gerekse zel
sektr alanlar bakmndan da korunmaktadr. Szlemeyi
insan haklarna btncl bir yaklam nda yorumlayan
HAM farkl kararlarnda alanlarn bu hak ve zgrlklerinin alma ilikisi balamnda da ancak demokratik bir toplumda gerekli olduu lde mdahale edilebilir olduunu
aklamtr196.
alanlarn siyasi faaliyetleri nedeniyle iten karld veya
disiplin cezalarna maruz kald durumlarda Mahkeme, siyasi tartma zgrlnn ifade zgrlnn zel bir
yn olduunu belirterek, sk sk siyasi nitelikli faaliyetlerin,
Szlemenin 10. maddesi kapsamna girdiini aklamaktadr197. Yine HAMa gre; siyasi faaliyet yoruma ak ve kesin
olarak tanmlanamayan bir kavramdr.198 Bu balamda; siyasi
bir faaliyet nedeniyle yaplan snrlamalar, barl bir gsteriye katlmak, basna aklama yapmak ve sendika yesi olmak
gibi, siyasi ynleri olmas muhtemel etkinliklerde bulunmaya
ilikin koullarn dayatlmas ile ilgili olabilmektedir199.
fade zgrl, kiilerce bireysel olarak kullanlabilecei
gibi, dernekler ve siyasi partiler aracll ile yaplacak rgtl eylemlerde olduu gibi toplu halde de kullanlabilmektedir.
Dolays ile toplant ve gsteri yryleri200, dernek ve siyasi
196
Fuentes Bobo/spanya, no. 39293/98, 29.02.2000; Trade Union of the Police in the Slovak Republic ve dierleri/Slovakya, no. 11828/08, 25.09.2012;
Vogt/Almanya, no. 17851/91, Byk Daire karar, 26.09.1995; Eweida ve
dierleri/Birleik Krallk, no. 48420/10, 59842/10, 51671/10, 36516/10,
15.01.2013.
197
Bkz.,Rekvnyi/Macaristan, no. 25390/94, para. 26; Ceylan/Trkiye, no.
23556/94, Komisyon Raporu, 11.12.1997, para. 40.
198
Rekvnyi/Macaristan, no. 25390/94, para. 26.
199
Bkz., Rekvnyi/Macaristan, no. 25390/94, para. 36.
200
Ak ve dierleri/Trkiye, no.31451/03, 13.01.2009, para. 40; Karatepe ve dierleri/Trkiye, no. 33112/04, 36110/04, 40190/04, 41469/04,
41471/04, 07.04.2009, kararn trke evirisi iin bkz., http://hudoc.echr.
170
parti kurma zgrl, ifade zgrlnn bir bakma, deiik tarzlar, uzantlardr201. Bu balamda, alanlarn zellikle siyasi parti yelii ve faaliyetlerinin de dahil olduu genel
olarak siyasi faaliyetlerine ynelen kstlamalar (ki bu kstlamalar, iten karlma da dahil olmak zere almaya ilikin
disiplin cezalardr) sz konusu olduunda, demokratik toplumda gereklilik deerlendirmesi, Szlemenin 10 ve/veya
11. maddesi kapsamnda yaplmaktadr202.
Gezi Park eylemlerine katlan ve farkl platformlarda destek
veren kiilerin alma ilikilerinde bu nedenle cezalandrlmas
Anayasa ve HAS ile gvence altna alnan farkl haklarn ihlali sonucunu dourmutur. Bu tespit, zel sektr alanlarnn
yan sra kamu sektr alanlar bakmndan da geerlidir.
Gezi Park olaylar esnasnda mesleini icra eden gazeteci ve
doktorlarn da gzaltna alnmas, engellenmesi ve fiziksel mdahalelere maruz kalmann yan sra alma ilikilerinde de
mdahalelere maruz kald medyaya yansmtr. Gezi Park
eylemleri devam ederken ve takip eden srete gazetecilerin
ve medya alanlarnn iten karld, iten uzaklatrld
ve istifaya zorlandna ilikin farkl iddialar gndeme gelmitir203. Yine olaylar esnasnda yaralanan kiileri tedavi ettikleri
gerekesiyle salk grevlileri hakknda alan ve devam eden
yarglamalar mevcuttur204.
coe.int.
Tanr, Siyasi Dnce Hrriyeti ve 1961 Trk Anayasas, s.28.
202
Rekvnyi/Macaristan, no. 25390/94, para. 58; Vogt/Almanya, para 64;
Sigurjnsson/zlanda, no. 16130/90, 30.06.1993, para. 37.
203
Gezi Direniinde 59 Gazeteci ten karld, Bianet, 22 Temmuz 2013,
(Eriim Tarihi: 11.12.2014); Farkl pek ok rnek iin bkz., Gezi Park
Olaylar, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2013, s.61-64; Uluslararas nsan Haklar Federasyonu (FIDH), Bir Yln Ardndan Gezi, Mays
2014, s. 17. CPJ (Committee to Protect Journalists) kaynaklarna gre, en
azndan 22 gazeteci ve ke yazar iinden uzaklatrld ve 37 gazeteci Gezi olaylarna yer verdikleri iin iten ayrlmaya zorland. www.cpj.
org/2014/02 (Eriim Tarihi: 11.12.2014)
204
Mays 2014, s. 10, 25 vd.
201
171
A) Kamu alanlar bakmndan

Trkiyede kamu personel sistemi; idari, askeri, akademik ve
adli personel bakmndan ngrlm drt farkl alan zerinden yaplanmtr. Kamu personelinin hak ve zgrlklerinin,
tm hukuk sistemlerinde, zel sektr alanlarndan farkl
baz kstlamalara tabi tutulduu sylenebilir. Ancak; kamu alanlarnn hak ve zgrlklerine getirilen bu snrlamalarn,
farkl hukuk sistemlerinde snrlamann ve snrlanan alanlarn kapsam bakmndan deiiklik gsterdii belirtilmelidir.
Trkiyede kamu personeli bakmndan kabul edilen snrlama
ve zellikle yasaklar, gerek alan ve gerekse snrlamalarn
kapsam konusunda olduka genitir.
Anayasadaki dzenleme temel ilkeleri belirlemek dnda bir
aklama getirmemekte olup, kamu personeli bakmndan geerli olan haklar, dev ve sorumluluklar ile yasaklarn ilgili yasalar ile belirlendii grlmektedir. Bu balamda, ilgili yasal
dzenlemelerde belirlenen farkl kamu personeli kategorileri
bakmndan zellikle dev ve sorumluluklar ile yasaklarn,
gerek dzenlenme ve gerekse uygulamadaki kapsamlar bakmndan, bu kiilerin farkl hak ve zgrlklerine ar mdahaleler olarak nitelendirilmesi mmkndr. zellikle; toplu
eylem yasaklar, siyasi yasaklar ile rgtlenme ve grev yasaklar Anayasann yan sra HASn ilgili hkmlerinin ihlali
niteliindedir.
Mahkeme ve Komisyon, Szlemenin 10. maddesi ile ifade zgrlne salanan korumadan tm alanlarn yararlanabileceini kabul etmektedir.205
205
rnein bkz., Wille/Liechtenstein, no. 28396/95, 28.10.1999 (yarg);

Ahmed ve dierleri/Birleik Krallk, no. 22954/93, 02.09.1998; Vogt/Almanya, para. 43; Glasenapp/Almanya, no. 9228/80, 28.08.1986; Kosiek/
Almanya, no. 9704/82, 28.08.1986 (memur); Rekvnyi/Macaristan, no.
25390/94, 20.05.1999 (polis); Hadjianastassiou/Yunanistan, no. 12945/87,
16.12.1992; Engel ve dierleri/Hollanda, no. 5100/71, 5101/71, 5102/71,
5354/72;5370/72, 08.06.1976 (asker). Ve ancak belli alanlarn, ifade zgrln kullanmalar srasnda grevlerinden kaynaklanan bir takm
snrlamalara tbi olabilecekleri de kabul edilmektedir.
172
Mahkemeye gre: Szlemenin hi bir yerinde Taraf Devletlerin kamu gcn kullanan sfat ile iveren sfatlar arasnda ak bir ayrm yaplmamtr. Szlemenin 11(2). fkras
ayrca, taraf devletlerin alanlarnn toplanma ve rgtlenme
zgrlklerine sayg gstermekle ykml olduklarn belirtmektedir. Devletin alanlaryla ilikisi ister zel hukuk isterse kamu hukuku alanna girsin, 11. madde,iveren olarak
Devleti balar.206 Ancak; kamu grevlilerinin iini dikkate
alan Mahkemeye gre, alann iinin nitelii dolaysyla,
belli meru mdahale sebepleri bakmndan Taraf Devletlerin
takdir marj geni olarak yorumlanmaktadr. Bu balamda;
yarglar bakmndan yargnn tarafszl ve bamszlnn
salanmas belirleyici olmakta iken, farkl alanlar bakmndan ulusal gvenlik, kamu dzeni ve bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas amalar dikkate alnarak alann
ifade zgrlne ynelen mdahale, demokratik bir toplumda gerekli olarak nitelendirilebilmektedir. Mahkeme, yapt
demokratik toplumda gereklilie ilikin deerlendirmede mdahalenin llln de dikkate almaktadr.
Barl gsteriler olarak nitelendirilmesi gereken Gezi Park
eylemlerine katlmak ve/veya sosyal medya aracl ile bu
konudaki dncelerini aklayan alanlarn da Anayasann
34. maddesi ile HASn 11. maddesinde tannan gvencelerden faydalanmas gerekmektedir. Devletin iveren sfat ile
kamu alanlarnn bu hak ve zgrlklerine ynelttii mdahaleler bakmndan da negatif ykmll devam etmektedir. Farkl bir ifade ile Devletin, kamu alanlarnn ifade,
toplanma ve rgtlenme zgrlklerine de demokratik bir
toplumda gerekli ve ll olmad mddete mdahele etmemesi gerekmektedir.
Gezi Park olaylar sresince alanlarn rgtlenme zgrlnn ihlaline sebep olan bir dier konu, farkl sendikalar
206
Schmidt ve Dahlstrm/sve, para. 33, ayn ynde aklamalar iin bkz.,

Swedish Engine Drivers Union/sve, para. 37; Demir ve Baykara/Trkiye, para. 109.
173
tarafndan alnan kararlar dorultusunda gerekletirilen i

brakma eylemleri konusunda dari yneticiler tarafndan yaplan aklamalar207 ve bu eylemlere katlan sendika yesi alanlarn bu nedenle disiplin soruturmalarna ve farkl arlktaki disiplin cezalarna208 maruz kalmalardr.
Eitim-Sen, KESK, DSK ve Tm BEL-SEN gibi farkl 11 sendika tarafndan 657 sayl Devlet Memurlar Kanununda deiiklik ngren yasa tasarsnn deerlendirilmesi ve farkl taleplerin yan sra Gezi Park olaylarna demokratik bir zm
bulunmas talebi ile 4-5 Haziran 2013 tarihlerinde grev karar
alnmtr209. 17 Haziran 2013 tarihinde de KESK, TMMOB, TTB
ve TDB alnan ortak bir karar dorultusunda bir gnlk bir
i brakma eylemi yapmtr210. ileri Bakan tarafndan bu
eylemlerin kanunsuz olduu ve katlan ii ve memurlarn bu
eylemlerinin sonularna katlanacana ilikin aklamalarda
bulunulmutur.211
Kamu grevlilerinin sendikalarnn ald kararlar dorultusunda toplu eylem hakkna sahip olduklar; insan haklar szlemelerde hibir tereddde yer brakmayacak ekilde tannmaktadr.
207
Gkekten greve katlan memurlara: Eyleme katlrsan ve piman olmazsan atarm, Radikal Gazetesi, 05 Haziran 2013, (Eriim Tarihi:
11.12.2014).
208
Gkekten 14 Memura Gezi Cezas!, 25 Nisan 2014, http://muhalefet.
org/haber-gokcekten-14-memura-gezi-cezasi-0-10571.aspx (Eriim Tarihi: 11.12.2014); Geziye destek veren asistanlar iten atld, Evrensel Gazetesi, 4 Mart 2014, http://www.evrensel.net/haber/79625/geziye-destek-veren-asistanlar-universiteden-atildi (11.12.2014); Gezide i brakana iki yl kdem durdurma cezas, Bianet, 6 ubat 2014, http://bianet.
org/bianet/emek/153300-gezi-de-is-birakana-iki-yil-kidem-durdurmacezasi (Eriim Tarihi: 11.12.2014).
209
4-5 Haziran Grev Karar ve Savunmas,

http://www.egitimsen.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=
19825&sube=70#.VI7I3tKsWE4 (Eriim Tarihi: 11.12.2014).
210
DSK, KESK, TMMOB, TTB ve TDB i brakt, http://www.ttb.org.tr/index.php/
Haberler/isbirakma-3878.html (Eriim Tarihi: 11.12.2014).
211
Sokaa kan kamu alan sonucuna katlanr, Radikal Gazetesi, 17
Haziran 2013,

http://www.radikal.com.tr/politika/bakan_guler_sokaga_cikan_
kamu_calisani_sonucuna_katlanir-1137969 (Eriim Tarihi: 11.12.2014).
174
Bunlardan Unn 151 sayl Szlemesinde kamu grevlileri rgtlerinin amacnn, kamu grevlilerinin karlarn
savunmak ve gelitirmek olduu, kamu alanlarnn karlarn savunmak amacyla etkinliklerde bulunabilecekleri dzenlenmitir (md. 3). Yine Unn 87 sayl Szlemesinin
3/1 maddesinde; kamu alanlarnn rgtlenme ve etkinlikte
bulunma zgrl, ayn maddenin 2. fkrasnda; kamu makamlarnn bu hakk snrlayacak veya kullanlmasna engel
olacak nitelikte her trl mdahaleden saknmalar gerektii
dzenlemitir. Szlemenin 8/2 maddesinde de, szleme ile
ngrlen gvencelere zarar verecek nitelikte i hukukta yasal
dzenleme yaplamayacana, uygulamada da bu haklarn kstlanamayacana yer verilmitir.
HAM, nsan Haklar Avrupa Szlemesinin 11. maddesi kapsamnda, sendikal eylem ve etkinlikler nedeniyle verilen cezalar, Szlemeye aykr bulmaktadr.212 HAM farkl kararlarnda, Szlemenin 11. maddesi ile sendikann yapaca toplu
eylemler yoluyla, sendika yelerinin mesleki karlarn savunma zgrln gvence altna alndn, sendika yeleri tarafndan gerekletirilecek olan bu eylemlere taraf Devletlerin
izin vermesi gerektiini, 11. maddede grev yapma hakk ak
bir ekilde ifade edilmemise de bu hakkn tannmasnn, en
nemli sendikal haklardan biri olduunu, genel bir grev yasann Szlemenin 11. maddesinin ihlali anlam tadn,
sendika yelerinin grev ve eylemlere katldklar iin disiplin
cezas ile cezalandrlmalarnn sendikal haklar kullanmaya
ynelik caydrc bir nitelie sahip olduunu, bu yndeki yasaklama ve engellemelerin demokratik bir toplumda gerekli
olmadn tespit ettii grlmektedir.
212
Urcan ve dierleri/Trkiye, no: 23018/04, 23034/04, 23042/04, 23071/04,

23073/04, 23081/04, 23086/04, 23091/04, 23094/04, 23444/04, 23676/04,
17.07.2008; Karaay/Trkiye, no. 6615/03, 27.03.2007; Kaya ve Seyhan/Trkiye, no. 30946/04, 15.09.09; Satlm ve dierleri/Trkiye, no.
74611/01, 26876/02, 27628/02, 17.07.2007.
175
B) zel sektr alanlar bakmndan

Siyasi gr, ifade ve eylemleri nedeniyle alma yaamnda
hukuka aykr ve ayrmc muamelelere maruz kalnmas sadece kamu alanlarna has durumlar deildir. Zira zel sektr
alma ilikilerinde de farkl nedenlerle bu ynde muameleler
sz konusu olmaktadr. Gezi Park olaylar ve devam eden srete zel sektr alanlar tarafndan alma ilikileri balamnda bu ynde muamelelere maruz kalnd ileri srlmtr. Bu konuda; THY itiraklerinden birinde alan iki kiinin
sosyal medyada yaptklar paylamlardan dolay, performans dkl, irket menfaatlerini nemli lde ihlal ve i
arkadalarnn performanslarn aksi ynde etkilemek gerekelerine dayanlarak iten karlmalar; eitim srecinde olan
dier 2 kiinin ise ie alnmamas; zel bir televizyon kanalnda
yaynlanan bir dizinin senaristinin, sosyal medyada Babakana
hitaben yazd bir ifade nedeniyle iten karlmas gibi gelimeler rnek olarak gsterilebilir213.
zel hukuk i ilikileri bakmndan da HASn koruma salamas mmkndr. Zira Mahkemeye gre; her ne kadar bavuru konusu mdahale, zel hukuk i ilikisi ile ilgili olsa ve Taraf Devletin dorudan bir mdahalesi bulunmasa da, Szleme
haklar bakmndan sorumluluunun devam etmektedir.214
lk olarak zel sektr alanlarnn Gezi Park Olaylarna katlmlar ve desteklemeleri nedeniyle alma ilikilerinde karlamalar olas mdahaleler konusunda, devletin pozitif bir
ykmllnn bulunduu belirtilmelidir. HAMa gre:
Her ne kadar 11. maddenin temel amac, madde ile korunan
haklarnn kullanlmas konusunda bireylerin, kamu otoritelerinin keyfi mdahalelerine kar korunmas olsa da ulusal
otoritelerin, belli durumlarda, rgtlenme zgrlnn etkili ekilde kullanlmasn gvencelemek amacyla zel bireyler
213
Farkl rnekler iin ayrca bkz., Gezi Park Olaylar, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2013, s. 65.
214
Sorensen ve Rasmussen/Danimarka, no. 52562/99 and 52620/99,
11.01.2006, para. 57.
176
arasndaki ilikilere, makul ve uygun nlemler almak suretiyle mdahale etmek mecburiyetinde olabilir.215 Bu balamda;
devletin, alann, zel sektr ivereni tarafndan sadece belli
bir siyasi partiye ye olmas nedeniyle iten karld durumlara kar koruma salamaya ilikin ya da en azndan bu tip
bir i szlemesinin feshinin, verili btn koullar nda
bamsz bir orantllk deerlendirmesi yaplmasn mmkn
klan aralarn salanmas konusunda pozitif bir ykmll bulunmaktadr216. zel sektr alanlar bakmndan iverenin ticari menfaatlerine veya iyerindeki alma huzuruna
olumsuz etkisi olacak herhangi bir somut art mevcut deil ise
alann sadece popler siyasi grlere sahip olmamas, iverenden farkl gr ve karlara sahip olmas nedeniyle farkl muamele grmesi, disiplin cezalarna maruz kalmas ve/
veya iten karlmas, Szlemenin 10. maddesine (tek bana
veya 14. madde ile balantl olarak) aykrlk tekil edecektir.
Dolaysyla, zel sektr alanlarnn zellikle mesai saatleri
dnda gerekletirdikleri siyasi katlm ve eylemleri nedeniyle iten karlma da dahil olmak zere ayrmc muamelelere
maruz kalmalar, istifaya zorlanmalar gibi durumlarda ifade
zgrl ve/veya toplanma ve rgtlenme zgrlne mdahale edilmi olacaktr.
V. AKADEMK ZGRLKLER
Gezi Park olaylar ve devam eden srete farkl ekillerde mdahalelere maruz kalan bir dier zgrlk alan akademik zgrlklerdir. Gezi Park Olaylar ve devam eden srete akademisyenlerin ifade zgrlne getirilen snrlamalar217, yine
internet zerinden ve eylemli ekilde olaylara destek veren
215
Redfearn/Birleik Krallk, para. 42; ayrca bkz., mutatis mutandis, Plattform rzte fr das Leben/Avusturya, para. 32-34; Gustafsson/sve,
para. 45; Fuentes Bobo/spanya, no. 39293/98, para. 38.
216
Redfearn/Birleik Krallk, para. 43.
217
rnein, niversite Rektr tarafndan akademisyen ve niversite alanlarna atlan mesajla, kendilerinden izin almadan konumalarnn ve
deme vermelerinin yasaklanmas, Rektrden izin almadan konumak
yasak, soL Portal, 15 Haziran 2013, (Eriim Tarihi: 11.12.2014).
177
aklamalarda bulunan akademisyenler hakknda disiplin soruturmas almas218, disiplin cezalar verilmesi ve grevden
alnmas gibi durumlar, akademisyenlerin ifade ve toplanma
zgrlklerinin yan sra alma hakkn ihlal eder nitelikteki
mdahalelerdir219.
1982 Anayasasnn 27. maddesinde herkes, bilim ve sanat
serbeste renme, retme, aklama, yayma ve bu alanlarda
her trl aratrma hakkna sahiptir dzenlemesine yer verilmitir.
Anayasann 130. maddesinin 4. fkrasnda ise, niversiteler
ile retim yeleri ve yardmclar serbeste her trl bilimsel
aratrma ve yaynda bulunabilirler. Ancak, bu yetki, Devletin
varl ve bamszl ve milletin ve lkenin btnl ve blnmezlii aleyhinde faaliyette bulunma serbestlii vermez
eklindeki dzenleme mevcuttur.
HAS kapsamnda, Komisyon ve Mahkeme kararlarnda; Szlemenin ifade zgrlnn dzenlendii 10. maddesi kapsamna, dier ifade trlerinin yan sra (siyasal, sanatsal ve ticari) ifadelerin yan sra akademik ifadelerin220 de girdiinin
kabul edildii grlmektedir.
Bu noktada vurgulanmas gereken bir dier husus, akademisyenler tarafndan aklanan akademik ifadelerin/aklamalarn
da Szlemenin 10. maddesi ile korunduudur. Mahkemenin,
218
Uluda niversitesi Hukuk Fakltesinde retim yesi olan Timuin

Kprlnn mezuniyet treni srasnda Diren yazl bir tirt giymesi
ve Gezi Park olaylar srasnda polisin tutumunu eletiren ve rencilerin davrann ven konumas nedeniyle Rektrlk tarafndan hakknda soruturma almas, Diren tirt soruturmasna profesrden mektuplu yant, soL Portal, 22 Temmuz 2013, (Eriim Tarihi: 11.12.2014). 13
Austos 2013 tarihinde Rektrlk tarafndan, Kprlye hakknda disiplin cezas verilmesine gerek olmadna ilikin karar tebli edilmitir.
Yrd. Do. Dr. Kprl: #diren tirt cezasndan beraat ettim, Radikal,
16 Austos 2013, (11.12.2014).
219
Farkl rnekler iin bkz., Gezi Park Olaylar, stanbul Bilgi niversitesi
Yaynlar, 2013, s. 76; Uluslararas nsan Haklar Federasyonu (FIDH), Bir
Yln Ardndan Gezi, Mays 2014, s. 18.
220
Sorgu/Trkiye, no. 17089/03, 23.06.2009, para. 35.
178
farkl pek ok kararnda akademik zgrln221 ve akademik

almalarn222 nemini vurgulad belirtilmelidir. Mahkeme;
akademik aratrma ve eitimde akademik zgrln, kstlama olmakszn ifade ve eylem zgrlklerini, bilginin aratrma yapma zgrln, bilgi ve gerein paylalmas zgrln, gvence altna almas gerektiini vurgulamaktadr223.
Benzer vurgunun Mahkeme tarafndan akademik zgrlkler
konusunda referansta bulunulan Recommendation 1762 (2006)
of the Parliamentary Assembly of the Council of Europe ta da
yer verildii belirtilmelidir224.
Gezi Park olaylar bakmndan, Mahkemenin, akademisyenlerin gerek altklar kurumlar ve gerekse hkmet tarafndan,
alma konu ve ierikleri ile ilgili mdahale ve snrlamalara maruz kalmalar durumundaki tavr nem tamaktadr.
Mahkemeye gre, akademik zgrlk, sadece bilimsel ve akademik aratrmalar ile snrl deildir. Bu zgrlk ayn zamanda, akademisyenlerin aratrma, profesyonel uzmanlk ve
yetkinlik alanlarnda tartmal ve genel kabul grmeyenler de
dahil olmak zere gr ve dncelerini zgrce ifade edebilmelerini de kapsamaktadr225. zgrlk bunlarn yan sra
altklar niversite, kamu kurumlarnn ileyii ve siyasi sistemin incelenmesi/deerlendirilmesi ve eletirilmesini de kapsamaktadr226. Mahkemeye gre, akademisyenlerin aratrma
221
Sorgu v. Turkey, No. 17089/03, 23.06.2009, para. 35; Sapan/Trkiye, no.

44102/04, 08.06.2010, para. 34.
222
Aksu/Trkiye, no. 4149/04, 41029/04, 15.03.2012, para. 71.
223
Mustafa Erdoan ve dierleri/Trkiye, no. 346/04 39779/04, 27.05.2014,
para. 40.
224
Parlamentary Assembly, Recommendation 1762 (2006), Academic freedom and university autonomy, para. 4.1, http://assembly.coe.int/
Main.asp?link=/Documents/AdoptedText/ta06/ERec1762.htm (Eriim
Tarihi: 11.12.2014).
225
Mustafa Erdoan/Trkiye, no. 346/04 39779/04, 27.05.2014, para. 40.
226
Sorgu/Trkiye, no. 17089/03, 23.06.2009, para. 35; Sapan/Trkiye, no.
44102/04, 08.06.2010, para. 34. Akademik ifade zgrlnn deerlendirildii dier baz kararlara rnek olarak bkz., Lunde/Norve, no.
38318/97, 13.02.2001; Bakaya ve Okuolu/Trkiye, no. 23536/94 ve
24408/94, Byk Daire karar, 08/07/1999; Cox/Trkiye, no. 2933/03,
20.05.2010; Mustafa Erdoan/Trkiye, no. 346/04 39779/04, 27.05.2014,
179
yrtmesi ve ulatklar bulgular yaynlamalarnn snrlandrlmas olduka dikkatli bir denetimi beraberinde getirecektir227. Bir dier kararda ise, ceza hukuku profesr olan bavurucunun polis iddetini serbeste eletiren ifadeleri nedeniyle
cezalandrlmasnn, Szlemenin 10. maddesine aykr olduuna karar vermitir228. Mahkemeye gre; akademisyen olan
bavurucunun toplum nnde cereyan eden hassas tartmaya
katksnn demokratik bir toplumdaki nemini vurgulayarak,
bu derece alevlenmi bir tartma ortamnda birtakm abartlarn dahi hogryle karlanmas ve eletiri snrlar iinde
deerlendirilmesi gerektii ifade edilmitir229.
Mahkeme, 2010 ylnda verdii bir kararnda, akademisyen
olan bavurucunun niversitede ders verdii dnemde derslerde krt sorunu ve ermeni sorunu konularnda yapt aklamalarn lke gvenliini tehlikeye soktuu gerekesiyle
ileri Bakanlnn karar ile lkeye giriinin yasaklanmasnn ifade zgrln ihlal ettiine karar vermitir230.
Bu konu zellikle akademisyenlerce Gezi Park eylemleri ve
devam eden srete ortaya kan farkl ihlallerin deerlendirilmesi ve aratrlmas konusunda karlalabilecek engelleyici
ve caydrc nitelikli mdahalelerin akademik zgrln ve
ifade zgrlnn ihlali sonucu douraca belirtilmelidir.
para. 40.
Mustafa Erdoan/Trkiye, no. 346/04 39779/04, 27.05.2014, para. 40.
228
Nilsen and Johnsen/Norve, no. 23118/93, 05.11.1999.
229
Nilsen and Johnsen/Norve, no. 23118/93, 05/11/1999, 05.11.1999.
230
Cox/Trkiye, no. 2933/03, 20.05.2010.
227
180
BENC BLM
GEZ, POLS DDET VE CEZASIZLIK
I. GR
Kolluk glerinin faili olduu ar insan haklar ihlallerinin
idari ve cezai adan etkili bir biimde soruturulmas, sorumlularn yarglanmas ve iledikleri sula orantl bir cezaya hkmedilmesi Trkiye asndan istisnaidir. nsan haklar mahkemeleri kararlarnda, insan haklar rgtlerinin almalarnda
ve konu ile ilgili literatrde giderek daha fazla ereve bir terim olan cezaszlk231 kavram ile aklanan bu olgunun varl
231
BM, nsan Haklar Komisyonu (UN Commission on Human Rights), Impunity: Report of the Independent Expert to Update the Set of Principles to
Combat Impunity, Diane Orentlicher, 18 ubat 2005, E/CN.4/2005/102,
UN Sub-Commission on Prevention of Discrimination and Protection of
Minorities, Final Report on the Question of the Impunity of Perpetrators
of Human Rights Violations (Economic, Social and Cultural Rights), El
Hadji Guiesse, E/CN.4/Sub.2/1997/8, 1997 ve Question of the Impunity
of Perpetrators of Human Rights Violations (Civil and Political), Revised
Final Report, 2 Ekim 1997, E/CN.4/Sub.2/1997/Rev.1. Daebler-Gmelin,
Herta, The State of Human Rights in Europe: the Need to Eradicate Impunity. (Report submitted to Committee on Legal Affairs and Human
Rights), Doc. 11934, 2009, http://assembly.coe.int/ASP/Doc/XrefViewHTML.asp?FileID=12695&Language=en
Cezaszlk kavram ilk kez, HAMn Yaa/Trkiye (63/1997/847/1054) davasnda kullanlmtr; 2 Eyll 1998, para. 104, cezaszlk iklimi (climate of
impunity).
Ayrca, Trkiyedeki cezaszlk alanlarna ilikin bkz., Report of the Special Rapporteur on Extrajudicial, Summary or Arbitrary Executions (Christof Heyns),
A/HRC/23/47/Add.2 , s. 4.
181
Gezi hareketi ile ilk kez bu kadar yaygn biimde toplumun

daha geni kesimleri tarafndan teslim edilmitir. Gezi eylemleri bu bakmdan yargnn kolluk iddetine ilikin kaytszl,
yer yer tarafgir ve partizan tutumuna k tutmu, Trkiyenin
zellikle 1990l yllarda tepe noktasna varan kadim cezaszlk
geleneinin daha iyi anlalabilmesini salamtr. Bu blm,
Gezi ile ilgili kolluk tarafndan ilenen ihlallere dnk cezaszlk pratiine daha yakndan bakmay amalyor. Bu pratiin
somut vehelerine gemeden nce, cezaszlk olgusunu kuatan ve onu anlamay daha da mmkn klan bir ereveyi iaret etmek zorunludur.
Bilindii zere, mevcut siyasi iktidar, kendi dneminin ilk
yllarnda gerek uzun soluklu insan haklar mcadelesinin kazanmlar ve gerekse ontolojik bir mesele olarak telakki ettii
Avrupa ile btnleme srecinin zorunluluklar dolaysyla
Trkiyenin insan haklar sicilini dzelteceini belirtmi ve ikence ve kt muamele ile ilgili de sfr tolerans politikasnn benimsediini ilan etmiti. Bu politikalarn ne dzeyde itenlikle benimsendiine ilikin Gezi hareketinin ortaya kt
Mays 2013e kadar saysz veri halihazrda bulunuyordu. 2004
ylnda NATO gsterileri, 2008 1 Mays, 2013 1 Mays gsterileri, 2006 Newrozu gibi fiili olarak olaanst hal devam eden
illerde yaplan gsterilere kar polisin mdahalesi giderek
daha fazla ikence ve kt muamelenin sokakta devam ettiini gsteriyordu.232 Nitekim HAM, 2013 ylnda zci kararnda, hkme balanan 40 akn karar ve devam eden 130 dava
nda Trkiyede kolluun gsterilere mdahalesinde sistemik sorunlarn bulunduunu vurgulamtr.233 Gezi bu bakmdan, kitlesel bir direnie yaygn ve sistematik - esasen insanla
kar su tekil eden - mdahale biimlerinin yer yer ortaya
kmas ve ksmen pskrtlmesi sonucunu dourmakla kalmam, ayn zamanda belirgin bir biimde terrist, marjinal,
apulcu ad altnda tanmlamay setii muhalif kesimlerine
dnk dman ceza hukuku kodlar ile ekillenen bir retorii
232
kenceye Kar Komite raporu, CAT/C/TUR/CO/3, 20 Ocak 2011, para. 7,

zci/Trkiye, Bavuru no: 42606/05, 23 Temmuz 2013, para. 95-99.
233
182
ne karmtr. Bu retorik her ne kadar polis iddetinin orantl olduu, polisin gstericilere kar ateli silah kullanmad biiminde yer yer savunma hattnda olsa da, ayn zamanda
ak bir biimde polis iddetine vg olarak tezahr etmitir.
Polisin son derece sabrl, itidalli, tahammll davrandnn
adeta kahramanlk destan yazdnn Polis Akademisi mezuniyet treninde ifade edilmesi234 izdiham yaratacak lde
sokakta saldrganlaan bir kolluk kuvvetinin yeni sulara azmettirilmesi anlamna gelmitir.
II. DDETN ENVANTER
Gezi eylemlerinde sokaktaki kolluk iddetini muhtelif sylem ve aralarla bizatihi tevik ve tahrik eden siyasi iktidar,
ne eylemlerin en youn olarak yaand dnemlerde ne de
aradan geen zamann ardndan yaanan hak ihlallerinin cezalandrlmas ynnde bir irade sergileyebilmitir. Polisin
su ilemeyecei, ilemise ak yreklilikle syleyeceine ilikin iktidarn liderinde tecessm eden siyasi tutum,235 ihlallerin grmezden gelinmesinin esasen ilk iareti olarak kaytlara
gemitir. Ne var ki, polis iddetinin medya araclyla btn
dnyaya iletilebildii, insan haklar rgtlerinin teyakkuzda
olduu ve hatta Avrupa Parlamentosu tarafndan alnan bir
karara236 konu olacak derecede grnr olduu bir dnemde
sadece bu gerekelerle polisin destan yazd ynndeki aklamalarn yetmeyecei anlalm olmaldr. Bu itibarla, konuya dnk uluslararas kamuoyunun tepkisi ve enternasyonal
dayanma dolaysyla Trkiyenin taraf olduu insan haklar
szlemelerinden kaynaklanan mekanizmalar nedeniyle hkmetin aklama yapma mecburiyeti domutur. Bu balamda,
Avrupa Konseyi nsan Haklar Komiserine, BM nsan Hak-
234
Erdoan: Polis kahramanlk destan yazd, 24 Haziran 2013,

http://www.ntv.com.tr/arsiv/id/25450862/ (Son eriim tarihi: Aralk
2014).
235
Ibid.
236
European Parliament, Joint Motion for a Resolution on the situation in
Turkey, 2013(2664 (RSP), RC/939893ENdoc, 12 Haziran 2013.

183
lar Konseyine verilen yantlarda balatlan soruturmalarla

ilgili kimi bilgiler paylalmtr. Bununla birlikte, bata Taksim Dayanmas olmak zere, polisin hak ihlallerine ilikin
soruturma ve kovuturmalara ilikin muhtelif raporlar, sz
konusu yantlarda verilen rakamlarn gerek rakamlardan bir
hayli uzak olduunu dndrmektedir. Bu saylar yine Trkiye nsan Haklar Kurumu Gezi Raporu ve Kamu Denetilii
Kurumuna ve eitli gazete haberlerine yansyan adli ve idari
soruturma verileri ile uyum iinde deildir. Aada kimi detaylaryla bu veriler deerlendirilmeye allacaktr.
Avrupa Konseyi nsan Haklar Komiseri, Nils Muinieksin
1-5 Temmuz 2013 tarihinde Trkiye ziyareti erevesinde hazrlanan ve Kasm 2013 tarihinde yaymlanan raporuna gre,
stanbulda bir polis memuru ve 4 zabta memuru, zmirde 2
polis memuru aa alnmtr.237 stanbulda, 5 polis memuru,
bir birlik amiri, evik kuvvet ube mdr, bir emniyet amiri, 7 belediye zabta grevlisi; Ankarada bir polis memuru ile
kimlii belirlenemeyen kolluk grevlisi; zmirde, il emniyet
mdr, 3 emniyet mdr yardmcs, 2 ile emniyet mdr
ve 2 kaymakam ile ilgili adli ve idari soruturmalar devam ettii konusunda bilgilendirmitir. Avrupa Konseyi nsan Haklar
Komiseri Muinieks, bir bakomiser ve 3 polis memuru ile ilgili 16 ay, bir ube mdr yardmcs ve komiser yardmcs iin
drt ay kdem durdurma ve 3 polis ile ilgili maa kesim cezas
verilmesinin nerildiini renmitir. Ayn raporda, zmirde
iki bakanlk mfettii tarafndan evik kuvvet mensuplar ve
faili belirlenememi kolluk grevlileri ile ilgili hazrlanan iki
raporun zmir Cumhuriyet Savclna verildii bildirilmitir.
Birlemi Milletler nsan Haklar Konseyinin 14 Haziran
2013te238 Gezi eylemleri srasnda yaanan hak ihlallerine ili237
Commisioner for Human Rights, CommDH(2013)24, 26 Kasm 2013, Avrupa Konseyi nsan Haklar Komiseri Nils Muizniekin raporunun Trkesine uradan eriilebilir:

https://wcd.coe.int/com.instranet.InstraServlet?command=com.
instranet.CmdBlobGet&InstranetImage=2395762&SecMode=1&DocId=2079702&Usage=2 (Son eriim tarihi: Aralk 2014).
238
Office of the United Nations, High Commissioner, TUR 3/2013,
184
kin olarak sorduu sorulara Trkiyenin Birlemi Milletler

Cenevre Ofisi Daimi Temsilciliinin 6 Eyll 2013 tarihinde
verdii yantta239 ise, daha kapsaml bilgiler bulunmaktadr.
Bu rapora gre:
Adanada 1-4-15 Haziran 2013te gerekleen olaylarla ilgili
kasten yaralama ile ilgili biri takipsizlikle sonulanan 8 ayr
soruturma;
Ankarada ldrme ile ilgili devam eden bir soruturma dnda, suun nitelikli yaralama olarak belirlendii ve 216 kiinin
madur olarak belirlendii 83 ayr soruturma;
Antalyada, 1, 2 ve 3 Haziran 2013te gerekleen olaylarla ilgili olarak ikence, yaralama, grevi ktye kullanma, hrriyeti
tahdit, hakaret ve tehdit sularndan devam eden soruturmalar; bu soruturmalar iinde 17 polis hakknda 12 kiinin madur olarak belirlendii ikence suu ile ilgili 9 ayr soruturma;
Aydn/Skede 1 Haziran 2013te 4 kiinin yaralanmas ile ilgili olarak zor kullanma yetkisinde snrn almas suu ile ilgili
bir soruturma;
Bursada 2 Haziran 2013te 4 kiinin yaralanmas ile ilgili olarak pheli polisler hakknda verilen takipsizlik kararna ramen devam eden soruturma;
Eskiehirde, kasten ldrme ve delillerin imhas ile ilgili 2
ayr soruturma ile grevi ktye kullanma ile ilgili 2 olmak
zere 4 adli soruturma ald bildiriliyor. (Alan bu soruturmalar iinde 4 kii madur olarak grnyor.)
Gaziantepte 1 Haziran 2013te bir kiinin yaralanmas ile ilgili
bir polis hakknda balatlan soruturma;
Unhttps://spdb.ohchr.org/hrdb/24th/public__UA_Turkey_14.06.13_%283.2013%29.pdf
239
Trkiyenin Cenevrede BM nezdindeki Daimi Temsilcilii tarafndan verilen yantlara uradan eriilebilir. https://spdb.ohchr.org/hrdb/24th/
Turkey_06.09.13_(3.2013).pdf (Son eriim tarihi: Aralk 2014), s.6.
185
Hatayda Abdullah Cmertin ldrlmesi ile ilgili yrtlen

soruturma;
Ispartada 1 ve 2 Haziran 2013te gerekleen olaylara ilgili
olarak 2 kiinin madur olarak belirlendii yaralama, zor kullanma yetkisinde snrn almas ve hakaret sular ile ilgili devam eden 2 ayr soruturma;
stanbulda yaralama, zor kullanma yetkisinde snrn almas
ve hakaret ile ilgili alan, 308 kiinin madur olarak belirlendii 7 ayr soruturma;
zmirde 1 Haziran ve 11 Haziran 2013 arasnda 76 kiinin
madur olarak belirlendii ve 41 polisle ile ilgili yaralama ve
zor kullanma yetkisinde snrn almas suu ile ilgili alan 37
ayr soruturma;
Kocaelinde 2 Haziran 2013te 3 kiinin yaralanmas iddias ile
ilgili olarak grevi ktye kullanma, yaralama ve hakaret ile
ilgili 2 ayr soruturma;
Mersinde 1 Haziran ve 4 Haziran 2013 arasnda 8 kiinin, 20
Haziran 2013te ise 14 kiinin yaraland olaylarla ilgili olarak
3 ayr soruturma;
Mulada 3 kiinin boazn skan ve yumruklayan polisle ilgili yaralama suundan alan dava bulunduu belirtilmitir.
ncelikle, dikkat edilirse Trkiye hkmeti adna yaplan bu
aklamada240 her ne kadar su tavsifleri bir istisna ile Trk
Ceza Kanununa gre yaplm olsa da soruturmalarn adli
mi idari mi olduu belirsizdir. Duruma ilikin karmaa, baz
soruturmalara ilikin adli (judicial) ve cezai (criminal) terimlerinin bulunmas ile daha da karmaklamaktadr. Bununla
birlikte, yaanan polis iddetini karlamakta burada yanstlan
ve gerekliine ilikin aada tartlaca gibi derin tereddtler bulunan rakamlarn dahi yetersiz olduu anlalmaktadr.
240
CommDH(2013)24, s. 22.
186
Trkiye Kamu Denetilii Kurumuna hitaben ileri Bakanl Mlkiye Tefti Kurulu Bakanlnn 6 Austos 2013 tarihinde yazd yazya gre ise, stanbulda bir polis memuru ile
4 zabta memurunun, zmirde 2 polis memurunun grevden
uzaklatrld; inceleme ve n incelemenin o tarih itibariyle
devam ettii bildirilmitir.241 leri Bakanl Emniyet Genel
Mdrl adna Kamu Denetisine hitaben 26 Eyll 2013
tarihli yazda ok sayda inceleme ve soruturmann yapld
ifade edilmitir.242 Bu inceleme ve soruturma srecine ilikin
ise ancak ok snrl ve aada kimi detaylaryla belirtilecek
Trkiye nsan Haklar Kurumuna verilen cevaplarda daha detayl olarak geen kimi olay ve madur kiilere yer verilmitir.
Belirtilen soruturmalar iinde zmirde Adalet ve Kalknma
Partisi ili ile tekilat binasnn Molotof kokteyli atlmak suretiyle yakld olayda gvenlik zafiyeti olduu, Ankarada
ise nleyici kolluk tedbirlerinin alnmasnda ve uygulanmasnda zafiyet olup olmad iddialarnn en az orantsz g
olarak ifade edilen polis iddeti ile ilgili gndeme gelmesi dikkat ekicidir.243
Trkiye nsan Haklar Kurumu tarafndan hazrlanan ve 30
Ekim 2014te yaymlanan rapora gre,244 leri Bakanl tarafndan stanbul, zmir, Ankara, Hatay, Antalya ve Eskiehirde
idari soruturmalar balatlmtr.245 Soruturmalarn neredeyse tamam, leri Bakanlnn 11 Kasm 2013 ve 13 Ocak
2014 yazlarndan anlald zere 2014 yl ba itibariyle devam etmektedir. Ayn rapor komisyonunun talebi zerine Emniyet Genel Mdrlnn Ocak 2014 tarihinde verdii yanta gre Gezi olaylaryla ilgili 127 personel hakknda aratrma/
241
Kamu Ba Denetisi M. Nihat merolunun 03.2013/90 nolu ikayete

ilikin verdii 2013/90 sayl tavsiye karar, s. 30. http://www.ombudsman.gov.tr/contents/files/2013-90.pdf. leri Bakanl Mlkiye Tefti
Kurulu Bakanlnn 6.8.2013 tarihli says belirtilmeyen yazs,
242
Ibid., s. 30.
243
Ibid., s. 31.
244
Trkiye nsan Haklar Kurumu, Gezi Park Olaylar, 30 Ekim 2014, Rapor no: 2014/03, u adresten eriilebilir: http://www.tihk.gov.tr/www/
files/549139d24a468.pdf (Son eriim tarihi: Aralk 2014).
245
Trkiye nsan Haklar Kurumu Raporu, s. 18-25.
187
soruturma yaplm/yaplmakta olduu, yaz tarihi itibariyle

43 adet raporun dzenlendii belirtilmitir. 246
Disiplin soruturmalarna ilikin yaplan bilgilendirme, hibir
polisin bu srada aa alnmadn dndrmekle birlikte,
ayn raporun olaylarn kronolojisini bildiren ksmnda zmir
Gndodu meydannda sivillere ynelik orantsz mdahalede bulunduu iddia edilen polis memurunun aa alnd belirtilmektedir.247 Bu bilginin doruluuna ilikin tereddtler, yukarda Trkiyenin Avrupa nsan Haklar Komiserine
verdii yanta gre Haziran 2013te aa alnd sylenen
zabtalarn Austos aynda tekrar grevlerine dndklerine
ilikin bilginin mevcudiyeti ile artmaktadr.248 Aada deinilecei gibi, kolluk grevlilerinin disiplin mevzuatnda aa
alnma/grevden uzaklama tedbirine ancak istisnaen bavurulabilecek olmas da aa alnma tedbirinin reel olarak
uygulanm olduu konusunda ciddi soru iaretleri uyandrmaktadr. Ethem Sarslk ldrmekten mahkm olan Ahmet ahbaz iin dahi aa alnma tedbiri uygulanmam ve
muhtemelen sadece youn kamuoyu basks nedeniyle 24 ay
uzun sreli durdurma istenmitir. Nitekim, fiil ile orantsz 24
ay sreli durdurmadan ibaret cezaya ilikin olarak da fiilin
ileni ekli, durumun arl ya da zararn derecesine gre
Emniyet rgt Disiplin Tz Ek md. 6ya gre meslekten
karma cezas arlatrlm ceza olarak ngrlrken, nerilen cezay arlatrc bu durum gz nne alnmam ve disiplin cezas alt snrdan verilmitir.249 Bunun dnda, zmirde
bir komiser ve 3 polis memurunun; Antalyada 13 polis memu246
Ibid., s. 18.
Ibid., s. 93.
248
Ibid., s. 91, dn. 110 Raporda stanbul Bykehir Belediye Bakan tarafndan,
20 Haziran 2013 tarihinde yaplan aklamada; adrlar yakt iddia edilen drt
zabta grevlisinin aa alnd belirtildi. Bu kiiler Austos aynda tekrar ie
baladlar(.) biiminde ifade edilen greve balama ile ilgili bilginin kayna da
belirsizdir.
249
Ibid., s. 67, Meslekten men yerine kdem durdurma cezas, Milliyet, 6 ubat
2014,

http://www.milliyet.com.tr/meslekten-men-yerine-kidem/gundem/
detay/1832623/default.htm (Son eriim tarihi: Aralk 2014).
247
188
runun, stanbulda bir 3. snf emniyet mdr, 4. snf emniyet

mdr ve 2 polis memurunun 16 ay uzun sreli durdurma
ile cezalandrlmalarna dnk raporlar tanzim edilmitir.250
Eskiehirde ise nihai olarak 2 polis hakknda 16 ay uzun sreli durdurma cezas ile cezalandrlmalar grn ieren
rapor Eskiehir Valiliine gnderildikten sonra dier 2 polis
hakknda da ceza soruturmas devam ettii anlald iin,
Eskiehir l Polis Disiplin Kurulu tarafndan sz konusu polis memurlar aleyhine de disiplin soruturmas ald ve251
bu soruturmalarn Eskiehirde 5 kiinin gsterilerde yaralanmas ile ilgili disiplin soruturmalar ile birletirilmesine
karar verildii ifade edilmektedir. Nihai olarak Eskiehirde 5
kiinin yaralanmas ile ilgili ise polis memuru hakknda 16
ay uzun sreli durdurma cezas ile cezalandrlmalar ynndeki rapor tanzim edildii ifade edilmitir. Yine zmirde iki
3. snf emniyet mdr ve bir komiser yardmcs hakknda
kask kaytlarnn dzenli olarak tutulmad iddialar ile ilgili
olarak 4 ay sreli durdurma cezas verilmesinin talep edildii kaydedilmektedir.252 Ankarada bir komiser yardmcsnn
sresi belirtilmeksizin uzun sreli durdurma cezas ile cezalandrlmas gerektiine ilikin bir rapor tanzim edilmitir.253
Antalyada 5 polis memuru ile Ankarada bir emniyet amiri,
bir bakomiser ve bir polis memuru iin grevde kaytszlk
gstermek ve grevi savsaklamak nedeniyle 3 gnle kadar
aylk kesimi cezas ile zmirde aylk kesimi cezalarnn talep
edildii anlalmaktadr.254 stanbulda bir emniyet amiri ve
polis ile ilgili ve Ankarada bir emniyet amiri ve 2 polis memuru ile ilgili bir astsubay avuun darp edilmesi olaynda ilgili astsubayn askeri kimlik kartnda bulunan fotoraflarnn
basna szdrlmas255 gerekesi ile knama cezas verilmesine
karar verildii ifade edilmektedir.
250
Ibid., s. 18, 21, 23.

Ibid., s. 24.
252
Ibid., s. 22.
253
Ibid., s. 20.
254
Ibid. s. 21-23. .
255
Ibid., s. 20.
251
189
nemle belirtmek gerekir ki, teklif edildii veya verildii sylenen disiplin cezalar, ilenen/isnat edilen sularn vahametini yanstmaktan uzaktr. Bilindii zere, Emniyet rgt
Disiplin Tz uyarma, knama, aylk kesimi ( gnle
kadar, 4-10 gnlk, 11-15 gnlk), ksa sreli durdurma (4 ay,
6 ay, 10 ay), uzun sreli durdurma (12 ay, 16 ay, 24 ay sreli
durdurma) ve meslekten karma ile memurluktan karma
cezalarn ngrmektedir. Verilen az sayda cezann knama,
ksa sreli durdurma olduu grlmektedir. Sz konusu Tze gre, kasten insan ldrme (md. 8/6), i sahiplerine ya
da herhangi bir nedenle Emniyet binalarna gelen ya da getirilenlere ikence yapmak, su kantlarn yok etmek veya bilerek ve isteyerek yok olmasna neden olmak ya da saklamak,
saklanmasna yardmc olmak yahut deitirmek, grevinin
yerine getirilmesinde dil, rk, cinsiyet, siyasal dnce, felsefi
inan, din ve mezhep ayrm yapmak, laiklie aykr veya blc davranlarda bulunmak ya da emniyet mensuplar arasnda bu yolda ayrm yapc tutum ve davranlarda bulunmak, kastl olarak gerek d rapor vermek veya tutanak
dzenleyip imza etmek veya ettirmek, yalan yere tanklk,
su tasnii, iftira, sahtecilik gibi fiiller meslekten karma cezasn gerektirmektedir. sahiplerini veya herhangi bir nedenle Emniyet binalarna gelen ya da getirilenleri dvmek (12
ay uzun sreli durdurma), i sahiplerine ya da herhangi bir
nedenle Emniyet binalarna gelen ya da getirilenlere hakaret
etmek (4 ay sreli durdurma), i sahiplerine veya halka kar
onur krc sz sylemek veya davranta bulunmak ise aylk
kesimini gerektiren disiplin sulardr. Yine, ayn Tzn 12.
maddesine gre,
Herhangi bir ie ilikin yazl kat, belge, mikrofilm asl veya
kopyalarn kastl olarak yok eden, ortadan kaldran ya da belge nitelii tayan bilgisayar programlarn, dosyalarn, verilerini hukuka aykr olarak ele geiren, bakasna zarar vermek
zere kullanan, tahrip eden, deitiren, silen, sistemin ilemesine engel olan ya da yanl biimde ilemesini salayanlara
uzun sreli durdurma cezasnn st snr verilir.
190
Trkiye nsan Haklar Kurumuna leri Bakanl tarafndan gnderilen ve yukarda tarihleri belirtilen iki ayr yaz ierii gz nne alndnda devam eden disiplin soruturmalar
asndan nemli bir tedbir olan grevden uzaklatrmann/
aa almann Gezi eylemlerinde su ileyen polislerle ilgili uygulanmad anlalmaktadr. Zira, ancak ilgili disiplin kurulu
karar ile meslekten karma cezas verilenler kararn onaylanmasna kadar sre iinde grevden uzaklatrlabilir. Nitekim,
bu hkm zellikle kolluk glerinin toplumsal gsterilerde
iledii sular bakmndan Asayie Messir Baz Fiillerin nlenmesi Hakknda Kanun ile ayrca gvenceye kavumakta
ve insan haklarnn korunmas asndan ciddi sakncalar tamaktadr. Sz konusu kanunu 3. madde yollamasyla 1. madde
A bendine gre PVSK 16. maddeye gre polisin zor ve silah
kullanan polisler hakknda aa alma, iten el ektirme ilemi
uygulanmaz.
ncs, alan az saydaki disiplin soruturmalarnda ceza
verilmesine yer olmad kararlar zellikle amir durumunda
polisler iin ounluktadr. stanbulda bir emniyet amiri hakknda Emniyet Genel Mdrl Merkez Disiplin Kurulunca
27.11.2013te ceza tertibine mahal olmadna dair karar verilmitir. Af rgt raporunda da belirtildii zere en fazla yaralanmalarn meydana geldii Hatayda, 3 Haziran 2013 tarihindeki gsteriler srasnda polisin gstericilere kar orantsz
g kulland iddialarn dorulayacak maddi delil bulunmad ve konularn iddiadan teye gitmedii raporuyla disiplin
soruturulmasna dahi lzum grlmemitir.256
Balatlan ceza soruturmalarnda da srecin son derece yava
ilerledii anlalmaktadr. Alan az sayda soruturma, rapor
tanzim edildii srada henz devam etmektedir. zmirde biri
komiser 4 polise ilikin Savclk tarafndan soruturma yaplmasna dair izin verilmitir. stanbulda, aralarnda 3. snf
emniyet mdr ve 4. snf emniyet mdr bulunan 5 polis
memuru hakknda soruturma izni verilmesi gerektii g256
Trkiye nsan Haklar Kurumu Raporu, s. 24.
191
rn ieren n inceleme raporu stanbul Valiliine verilmi

ve stanbul l dare Kurulu Mdrlnce, 3 polis memuru
hakknda soruturma izni verilmesi, 3. snf ve 4. snf emniyet mdrleri hakknda soruturma izni verilmemesi karar verilmi ve bir polis memuru ile ilgili dzenlenen rapor
ise dorudan stanbul Cumhuriyet Basavclna gnderilmitir. stanbulda H.Y.257 adl kiinin darp edilmesi ile ilgili
olarak iki ayr TOMA aracnda bulunan 4 polisle ilgili soruturmann devam ettii bildirilmektedir. Ankarada ise, Ethem
Sarslkn lmyle ilgili devam ettii belirtilen soruturma
dnda, bir astsubay avuun darp edilmesi, hakarete uramas ve gzaltna alnmas ile ilgili olarak, ikyetin dorudan
Cumhuriyet Basavclnca soruturulacak fiiller iinde olduuna ilikin rapor Ankara Cumhuriyet Basavclna gnderilmitir. Hatayda Abdullah Cmertin lmyle ilgili olarak
yaplan izinsiz gsteri ve yryn datlmasnn hem yasa
gerei olmas, hem de yaplan ilemlerin mevzuat erevesinde usulne uygun olarak uygulanmas dolaysyla, 2., 3., 4.
snf emniyet mdrleri, bir komiser yardmcs ve 15 polis
memuru hakknda herhangi bir ilem yaplmasna gerek duyulmamtr. Antalyada bir 2. snf emniyet mdr, 3. snf
emniyet mdr ve 4. snf emniyet mdr ile 4 polis memuru hakknda soruturma izni verilmemesi gerektii grn dzenleyen n inceleme raporu hazrlanmtr. Yine,
milletvekilleri Ramis Topaln stanbulda ve Muharrem Ikn
Ankarada yaralanmalar ile ilgili olarak Austosta polis bamfettii grevlendirildii de belirtilmitir.258
Ald ve devam ettii sylenen bu disiplin soruturmalar
ve ceza soruturmalarna ilikin n srelere dair dikkat eken
kimi hususlar bulunmaktadr. Birincisi, sz edilen disiplin soruturmalarn tamam gerekten aldysa akbetlerine ilikin
kimi gazete haberleri dnda bilgiler mevcut deildir.259 Bir
257
H.Y olarak ad ksaltlan madur Hakan Yaman olmaldr. Hakan Yaman

dvlerek atee atlmas ve gznm kartlmas olay ile ilgili olarak
bkz., Uluslararas Af rgt, s. 11-12.
258
259
Ibid.
192
gazete haberine gre, stanbul, zmir, Eskiehir ve Hatayda

grevli polis memurlar hakknda yrtlen soruturma
Kasm 2013te tamamlanmtr. zmirde 14, stanbulda 12,
Eskiehirde ise 4 polis hakknda gnlk maa kesimi, 4 ay
sreli kdem tenzili ve 16 ay sreli kdem durdurma cezalar talep edilmitir.260 Bir baka gazete haberi de, Ankarada aradan
geen bir yl sonra, Gezi Park eylemlerinde aralarnda yz ve
ayak blgelerine gaz fieinin isabet etmesi sonucu yaralanan
4 madurun bulunduu 6 kiinin ikayeti ile balatlan disiplin
soruturmalarna ilikin baz bilgiler iermektedir. Sz konusu
habere gre, zor kullanma yetkisinde snrn almamasna ilikin yaplan uyarlara ramen topluluklarn datlmas amacna uygun gaz kullanmayan ve amirlerin emirlerine uymayan
personel hakknda disiplin soruturmas yrtmeyen 6 polis
mdrne aylk kesim cezas, baz kiilerin yaralanmasna neden olan 7 polis memuruna da 6 ay kdem durdurma cezas
verilmitir.261 Dier soruturmalardaki srecin ne aamada olduuna ilikin ise kamuoyunun herhangi bir bilgisi bulunmamaktadr. Bir baka gazete haberine gre ise, Antalyada Vedat
Ouzun kr olmasna neden olan gaz fieini kullanan polise
16 ay kdem durdurma262 cezas verildii belirtilmektedir.
Bu belirsizlik Taksim Dayanmas tarafndan hazrlanan rapordaki veriler nda artmaktadr. Taksim Dayanmas
tarafndan hazrlanan rapora gre, polis iddeti nedeniyle
Ankarada su duyurusunda bulunan 370 kii saptanmtr.263
Ankarada su duyurular arlkl olarak gaz fiei ve plastik mermi yaralanmas, gzaltnda ikence ve kt muamele
ve kiileri usulszce alkoymak iin yaplan ve kayt altna
alnmayan gzaltnda yaplan ikence hakknda olduu ve
260
Kamil Elibol, Hatay Polisine Gezi cezas yok, Bugn, 24 Kasm 2013,
ttp://gundem.bugun.com.tr/hatay-polisine-gezi-cezasi-yokhaberi/872507
261
Zor kullanma snr ald, Milliyet, 23 Aralk 2014, http://www.milliyet.
com.tr/-zor-kullanma-siniri-asildi--gundem-1988400/
262
Kr eden polise 16 ay kdem durdurma cezas, Hrriyet, 17 Eyll 2013,
h
ttp://www.hurriyet.com.tr/gundem/24730089.asp
263
Taksim Dayanmas, s. 11.
h
193
hlihazrda baz polisler hakknda takipsizlik karar verildii

belirtilmektedir.264 Ayn rapora gre stanbulda devam eden
soruturmalarla ilgili olarak BM nsan Haklar Konseyine verilen yanttaki bilgilerin doruluu Mays 2014 itibariyle teyit
edilememitir.265 Gerek Ankaradaki gerek stanbuldaki soruturmalarn birka ana dosyada birletirildii bildirilmektedir.
Yine ayn rapordaki veriler erevesinde, Bursa, anakkale,
Dersim, Diyarbakr, Gaziantep, Isparta, Krehir, Kocaeli, Malatya, Manisa, Sakarya, Samsun, Tokat ve Tekirdada alm
ve devam eden soruturmalarla ilgili spesifik olarak madur
avukatlar olmak zere kamuoyu bilgi sahibi deildir.
Alan soruturmalarn saysnn azl, polisin neden olduu
ikence ve dier kt muamele fiillerinin says dnldnde tablo daha net bir biimde ortaya kmaktadr. TTBnin
Austos 2013 tarihli raporuna gre o tarih itibariyle yaral says
8163tr.266 ikyet eden madur saysnn azl zellikle belirli illerde ok daha dikkat ekicidir. Uluslararas Af rgtnn
raporuna gre, polis iddetinin en youn olduu, gz kayb
gibi ar yaralanmalarn olutuu Adana ve Antakyadaki
avukatlar, sadece birka kiinin polisle ilgili su duyurusunda bulunduunu aktarmlardr.267 Madurlarn, kendilerine
kar ilenen sulara ilikin ikyetlerini dile getirmemelerinde, adaletin tesisi edileceine ilikin yaadklar tereddtler ve
ikayet etmeleri durumunda kendi aleyhlerine bir soruturma
balatlacana dnk kayglarn rol oynad Uluslararas Af
rgt raporunda da bir kez daha ortaya kmaktadr.268
Yine, Trkiye nsan Haklar Kurumunun raporuna gre,
daha nce soruturma balatld bildirilen kimi illerde soruturmalarn akbetine ilikin en ufak bir bilgi bulunmamak264
Ibid.
266
Bkz., yukarda.
267
Uluslararas Af rgt Raporu, Yaralar Ak, Adalet Hala Yok, Indeks:
EUR 44/010/2014,

http://amnesty.org.tr/uploads/Docs/yaralar-acik-adalet-hala-yok83.
pdf, s. 7.
268
Uluslararas Af rgt, s. 7.
265
194
tadr. Trkiye hkmetinin Birlemi Milletler nsan Haklar

Konseyine verdii yanta gre, yukarda belirtildii zere,
Adanada kasten yaralama ile ilgili 8 ayr soruturmann, Aydn/Skede, 4 kiinin yaralanmas ile ilgili olarak zor kullanma yetkisinde snrn almas suu ile ilgili soruturmann,269
Gaziantepte bir kiinin yaralanmas ile ilgili bir polis memuru hakknda balatlan soruturmann, Mersinde 22 kiinin
yaraland olaylarla ilgili olarak alan 3 ayr soruturmann,
Kocaelinde 2 Haziran 2013te 3 kiinin yaralanmas iddias ile
ilgili olarak grevi ktye kullanma, yaralama ve hakaret ile
ilgili 2 ayr soruturmann akbeti ile ilgili bir bilgi bulunmamaktadr. Taksim Dayanmasna gre Mays 2014 itibariyle
alm bu illerde idari ve cezai soruturma bulunduu bilgisi
bulunmamaktadr.270 Yine, nsan Haklar Konseyinin verdii
yanta gre Mulada 3 kiinin boazn skan ve yumruklayan
polisle ilgili yaralama suundan kamu davas almtr, fakat
bu bilginin de Taksim Dayanmas Raporu iin yaplan alma kapsamnda dorulanmas da mmkn olmamtr.271
Taksim Dayanmas raporuna, muhtelif illerde (stanbul, Eskiehir, Mula, Hatay272) alan az sayda soruturmada verilen takipsizlik kararlar yansmtr. stanbul ve Eskiehirde
zor kullanma yetkisinin almas suretiyle kasten yaralama
dolaysyla alan soruturmalar hakknda takipsizlik karar
verilmitir.273 Eskiehir Savcl, takipsizlik kararna gereke
olarak madurlardaki yaralanmalarn kolluk tarafndan gerekletirildiine ilikin delil bulunmamas ve dolaysyla faillerin mehul kalmasn gereke gstermitir. ki ayr madura
ilikin benzer sebeplerle takipsizlik karar verilmitir.274 Yine,
kimi vakalarda da amir durumdaki kolluk grevlileri veya
269
Taksim Dayanmas, Hak hlalleri Raporu Temmuz 2014,

ttp://takipteyiz.taksimdayanisma.org/icerik/raporlar/hakihlalleriraporu.
pdf , s. 19.
270
Taksim Dayanmas, s. 10, 19, 23, 38, 39.
271
Ibid., s. 41.
272
Ibid., s. 14, 17.
273
Ibid., s. 20-21, 34, 35, 40.
274
Taksim Dayanmas Raporu, (s., 20-21). Soruturma no: 2013/15211 ve
2013/34919), Soruturma No: 2013/16059.
h
195
suu beraber ileyenler ile ilgili takipsizlik karar verilmitir.

Ethem Sarslkn ldrlmesi ile ilgili sadece bir polis hakknda dava alm ve yarglama yrtlm, pheli dier polisler hakknda takipsizlik karar verilmitir.275 Abdullah Can
Cmertin biber gaz kapsl ile ldrlmesinde de sadece
Ahmet Ku hakknda olas kastla ldrme suu ile ilgili kamu
davas alm, pheli dier polislerle ilgili takipsizlik karar
verilmitir.276 Ali smail Korkmazn ldrlmesi soruturmasnda phelilerden Serkan Kavak ile ilgili olarak, olay aydnlatmak zere TBTAKa gnderilen grntler beklenmeden
takipsizlik karar verilmitir.277
Biber gaznn neden olduu lmler ile ilgili verilen takipsizlik kararlarnda ise lme neden olan kalp krizi ile bireyin
salnda bozulmaya neden olan fiil arasnda nedensellik
balants kurulamad iin takipsizlik karar verilmitir. rfan Tunann midesinde biber gaznn etken maddelerinden
Kapsaisin ve Dihidrokapsaisin bulunduu tespit edilmesine
ramen, grne bavurulan stanbul Adli Tp Kurumu Bakanl oybirlii ile kalp damar hastal sonucu ld sonucuna varmtr.278 Serdar Kadakala279 ilikin olarak Adli Tp
1. htisas Kurulunun tanzim ettii ve Kadakaln kalp krizi geirdii raporunu gereke gstererek Kadky Savcl, Kadakal ailesinin yapt ikyet ile ilgili takipsizlik karar vermitir. tiraz zerine stanbul 6. Ar Ceza Mahkemesi de itiraz
reddetmi ve Kadakaln ailesi yaama etkili bavuru hakknn
275
Ibid., s. 12. Yine, Ethem Sarslk ldrmekten mahkum olan Ahmet ahbaza
gemi tarihli ve geree aykr biimde rapor tanzim eden Ankarada Medicana
International Hastanesinde alan iki adli tp uzman doktoru aleyhine alan
sahtecilik soruturmas da takipsizlik karar ile sonulanmtr. Ethem Sarslk
davasnda yeni gelime, Hrriyet (Mesut Hasan Benli), 18 Nisan 2014, http://
www.hurriyet.com.tr/gundem/26250874.asp.
276
277
Ali smail davasndan meeli saldrgana soruturma yok, Radikal (smail Saymaz), 2 Ocak 2014,

http://www.radikal.com.tr/turkiye/ali_ismail_meseli_saldirgana_sorusturma_
yok-1169027. Ayrca bkz. Taksim Dayanmas, s. 21.
278
kinci rapor gaz grmedi!, Vatan (nar zer), 16 ubat 2014, http://www.
gazetevatan.com/ikinci-rapor-gazi-gormedi--610084-gundem/.
279
http://www.radikal.com.tr/turkiye/serdar_kadikoydeki_gaz_yuzunden_mi_oldu-1150775
196
ihlal edilmesi dolaysyla Anayasa Mahkemesine bireysel bavuru yapmak durumunda kalmtr.280
III. POLS DDETNE LKN SORUTURMALARA
DAR SORUNLAR
Gezi Park olaylar erevesinde cereyan eden polis iddeti ile ilgili yrtlen soruturmalara ilikin ilerleme kaydedilmemesi sklkla gndeme gelmektedir. Kamu Denetilii
Kurumunun tavsiye kararnda rnein stanbul Cumhuriyet
Basavclnn 2 Austos 2013 tarihli yazsnda281 ayr ayr devam ettii iddia olunan soruturmalarla ilgili balatlan soruturma ilemlerini yle sralamtr:
toplumsal olaylara mdahale srasnda deiik ekillerde yaralanan vatandalarmz tarafndan stanbul Cumhuriyet Basavclklarna ikyet dilekelerinin intikal ettii, dilekelerin her
birisi iin ayr soruturma gerekletirilmekte olduu, mtekilerin bahsettii olaylarn detaylca aratrlmas, mobese kamera grntleri ve iyeri kamera grntlerinin temini, ikyet
dilekelerinde yer verilen bilgiler eliinde tanklarn, dier
dinlenecek kiilerin ve phelilerin tespiti, pheli gvenlik
grevlilerinin ak kimlik ve grev yeri bilgileri ile fotoraflarnn gnderilmesi ve delillerin toplanmas talimatnn stanbul
Emniyet Mdrlne verildii (Vurgular eklenmitir.)
Ne var ki, son olarak Berkin Elvann biber gaz kapsl ile
vurularak hayatn kaybetmesine ilikin soruturma olmak
zere,282 yrtlen soruturmalar ve yarglama sreleri madurlar ve yaknlarn tatmin etmekten uzaktr. Aada, bu nedenleri deerlendirmeden ncelikle etkili bir soruturma yrtlmesine ilikin kriterlerin altn izmekte fayda bulunuyor.
280
http://www.radikal.com.tr/turkiye/kadakal_dosyasi_anayasa_mahkemesinde-1198790
281
Bkz., Kamu Badenetisi merolunun tavsiye karar, s. 36.
282
Tahinciolu, Gker, Berkin Elvan dosyas nerede?, Milliyet, 7 Aralk
2014,

#BerkinElvanDosyasNerede, Bianet, 1 Aralk 2014,

http://www.bianet.org/bianet/insan-haklari/160406-berkinelvan dosyasinerede
197
HAM Assenov ve dierleri/Bulgaristan kararnda, polis tarafndan veya devletin dier kolluk gleri tarafndan ciddi biimde
kt muameleye maruz kaldna ilikin tartlabilir bir iddias olan kiinin iddias ile ilgili etkili bir soruturma yrtmek
zorunluluu vurgulanmtr.283 Bu ilkenin yaam hakk iin de
nemine deinen Mahkeme, aksi takdirde, ikence, gayriinsan
ve aalayc muamele yasann nemsizleecei ve devletin
ajanlar tarafndan gerekletirilecek kimi ihlallerin tamamen
cezasz kalacan belirtmitir.
HAM sz konusu karar dhil muhtelif kararlarnda ise etkili
bir soruturmann kriterlerini tesis etmitir. Buna gre, etkili
soruturmadan sz edilebilmesi iin; soruturmann bamsz bir organ tarafndan284 tam ve titiz bir ekilde ve sratle
yaplmas,285 ihlalden sorumlu olanlarn belirlenmesi ve cezalandrlmas konularnda sonuca gtrebilecek nitelikte
olmas,286 soruturmada gerekli olan ivedilik ve zenin gsterilmesi287 ve soruturmalarn kamu denetimine ak olmas
gerekir.288 Kamu denetimi, her halkarda en azndan madurlarn veya kii hayatn kaybetmise yaknlarnn menfaatlerini gvence altna almaya matuf olacak biimde soruturmaya
katlmlar salanarak ulalabilir.289
283
Assenov ve dierleri/Bulgaristan, Bavuru no: 90/1997/874/1086, para.

101-106,
284
Suba ve oban/Trkiye, 9 Temmuz 2013, Bavuru no: 20129/07, 9
Temmuz 2013, para. 43, Tahsin Acar/Trkiye, Bavuru no: 26307/95, 8
Nisan 2004, para. 222.
285
Kelly vd./Birleik Krallk, Bavuru no:30054/96, 4 Mays 2001, para.
97, Yaa/Trkiye, Bavuru no: 63/1997/847/1054, 2 Eyll 1998, para.
102-104, Tahsin Acar/Trkiye, para. 223, akc/Trkiye, Bavuru no:
23657/94, 8 Temmuz 1999, para. 80, 87-106, Tanrkulu/Trkiye, Bavuru
no: 23763/94, 8 Temmuz 1999, para. 109.
286
Aydn/Trkiye, Bavuru no: 57/1996/676/866, 25 Eyll 1997, para. 105,
Orhan Kur/Trkiye, Bavuru no:32577/02, 3 Haziran 2008, para. 45
287
Makaratzis/Trkiye, Bavuru no: 50385/99, 20 Aralk 2004, para.
74, Kelly vd./Birleik Krallk, para. 95, Gle/Trkiye, Bavuru No:
54/1997/838/1044, 27 Temmuz 1998, para. 91-92,
288
Tahsin Acar/Trkiye, para. 225,
289
Tahsin Acar/Trkiye, para. 225, Our/Trkiye, Bavuru no: 21594/93,
20 Mays 1993, para. 92, Gle/Trkiye, para. 82, Aksoy/Trkiye, Bavuru no: 21987/93, 18 Aralk 1996, para. 95-98.
198
HAM itihad ile uyumlu olarak Avrupa Konseyi Bakanlar

Komitesi tarafndan 30 Mart 2011 tarihinde kabul edilen Ar
nsan Haklar hlallerinde Cezaszln Ortadan Kaldrlmas
le lgili Klavuz lkeler erevesinde etkin soruturma ile ilgili
kriterlerin alt izilmitir.290
Bu lkeler erevesinde, bir ceza soruturmasnda soruturmann su faillerinin tespit edilmesi ve cezalandrlmasn salayacak yeterlilikte olmas gerekir.291 Yeterlilik olarak adlandrlan
bu kriter erevesinde delillerinin gvence altna alnmasn
salamak iin gerekenlerin yaplm olmas gerekir.
kincisi, bir ceza soruturmasnda btnsel bir yaklam izlenmelidir.292 Batanbaalk olarak adlandrlan bu ilkeye gre,
soruturmann kapsaml bir biimde yrtlmesi, sua ilikin
ayrmc saikin mevcut olup olmad hususu dhil aratrlmaldr. Bu balamda, delillerin gvence altna alnmas iin
madur, pheli ve tanklarn tespit edilmesi, bu kiilerle grlmesi, ihlalin meydana geldii yerin incelenmesi, yetkili
uzmanlar nezaretinde adli tp asndan delillerin toplanmas
gibi atlmas gerekli btn makul admlar atlmaldr.
nc bir ilke,293 soruturmaclarn tarafszl ve bamszldr. Etkili soruturma bakmndan bu ilke ilendii iddia edilen su ile ilgisi bulunan kiilerin delilerin toplanmasna veya
dier soruturma ilemlerine katlmamasdr. kenceye Kar
Komite de 14. Genel Raporunda soruturmann uygulamada
yrtlmesi ile grevlendirilenlerin, vakaya karm birim-
290
Avrupa Konseyi, Ar nsan Haklar hlallerinde Cezaszln Ortadan

Kaldrlmas (ev. Zeynep Gll), Strazburg, 2013, u adresten eriilebilir:

http://www.ihop.org.tr/dosya/coe/CoE_Agir_Hak_Ihlalleri_Cezasizlik.pdf, s. 9-10, Kurt, Glah, Cezaszlk Sorunu: Soruturma Sreci, Hafza
Merkezi, stanbul, 2014, s. 101-102. Ayrca, Doru, Osman, Soruturma(ma), Radikal, 14 Temmuz 2013,

http://www.radikal.com.tr/radikal2/sorusturmama-1141905.
291
Avrupa Konseyi Ar nsan Haklar hlallerinde Cezaszln Ortadan
Kaldrlmas El Kitab
292
Ibid., , s. 10.
293
Ibid, s. 9.
199
den tamamen bamsz olmas gerektiini belirtmektedir.294

Komiteye gre, kamu grevlilerinin kt muamele faili olduu iddiasyla yrtlen soruturmalarda, savcnn soruturulmasna ilikin yakn ve etkili bir denetimin gerekletirilmesi,
verilen talimatlarn uygun tarzda, ak ve net olmas gerektiini belirtmektedir.
Drdnc bir ilke,295 bir ceza soruturmasnn sratli bir biimde yrtlmesidir. kenceye Kar Komite, 14. Genel
Raporunda soruturmann titizlikle ve olduka sratli bir ekilde yrtlmesi gerektini belirtmitir.296 Komite, yaplmas
zorunlu soruturma ilemlerinin sebepsiz yere geciktirildii
veya savcln veya adli makamlarn, bu ilemleri yapmaya
muktedir olmadnn grlebildii vakalarn varln tespit
ettiini ve bu tip soruturmalarn gerek anlamda bir soruturma faaliyetini ihtiva etmediini belirtmitir.
Beinci ilke,297 kamu gzetimidir. Denetimin salanmas, yurttalarn hukukun stnlne dair olan inanlarnn korunmas ve srdrlmesi, hukuka aykr fillere hogr ile yaklalmayacana dair inancn salanmas iin soruturmann
kamu gzetiminde olmas gerekir. kenceye Kar Komite de
14. Genel Rapor da vakadan vakaya deiiklik gsterebilmek
ile birlikte, soruturmann sonularnn belli lde kamu gzetimine ak olmas gerektiini, zellikle ar ihlallerde, madurun ve gerektiinde madurun birinci dereceden akrabalarnn madurun meru karlarn korumak iin srece dhil
edilmeleri gerektiini belirtmektedir.298
Trkiyede soruturma srecini kontrol eden sjeler olarak
savclarn Gezi eylemlerindeki polis iddetine ilikin delille294
European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment, 14th General Report on the CPTs Activities, CPT/
Inf(2004)28, http://www.cpt.coe.int/en/annual/rep-14.pdf, para. 33.
295
Kaldrlmas El Kitab , s. 11.
296
CPT/Inf(2004)28, para. 35.
297
Kaldrlmas El Kitab Ibid., s. 11.
298
CPT/Inf(2004)28, para. 36.
200
rin elde edilmesinde THV ve HDnin de iinde bulunduu

Uluslararas nsan Haklar Federasyonu (FIDH) raporunda
da belirtildii ve aada tartlaca zere son derece pasif
ve msamahakar davrandklarna ilikin kuvvetli emarelerin bulunduu anlalmaktadr.299 Esasen, Trkiyede savclar
byk lde etkili bir soruturma yrtlmesine ilikin baz
yetkilerle donatlmlardr. Bu mevzuatn ksaca deerlendirilmesi savclarn Gezi ile ilgili soruturma srelerindeki tutumunu daha net olarak ortaya koyacaktr.
Ceza Muhakemesi Kanununun (CMK) 161/1 maddesine gre
cumhuriyet savcs, dorudan doruya veya emrindeki adli
kolluk grevlileri araclyla her trl aratrmay yapabilir ve
btn kamu grevlilerinden her trl bilgiyi isteyebilir. Adli
kolluk grevlileri, bu bakmdan savcsnn adliyeye ilikin btn emirlerini gecikmeksizin yerine getirmekle ykmldr
(md. 161/2). Yine, CMK 332/1e gre sularn soruturma ve
kovuturmas sorasnda cumhuriyet savcsnn hakim veya
mahkeme tarafndan yazl olarak istenilen bilgilere on gn
iinde cevap vermesi zorunludur. Eer bu sre iinde istenen
bilgilerin verilmesi imknsz ise sebebi ve en ge hangi tarihte
cevap verilebilecei ayn sre iinde belirtilir. CMK bunu gvence altna almak iin kanun tarafndan kendilerine verilen
veya kanun dairesinde kendilerinden istenen adliye ile ilgili
grev veya ilerde ktye kullanma veya ihmalleri grlen
kamu grevlileri ile Cumhuriyet savclarnn szl veya yazl
istem ve emirlerini yapmakta ktye kullanma veya ihmalleri grlen kamu grevlileri ile ilgili Cumhuriyet savclarnca
dorudan doruya soruturma yaplacan hkm altna almtr. Vali ve kaymakamlar hakknda 2.12.1999 tarihli ve 4483
sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas
Hakknda Kanun hkmleri, en st dereceli kolluk amirleri
hakknda ise, hakimlerin grevlerinden dolay tabi olduklar
yarglama usulnn uygulanmas ngrlmektedir.
299

FIDH, Bir Yln Ardndan Gezi, Cad Avcl, Emniyet Grevlilerin Dokunulmazl ve Hak ve zgrlklerin Daralan Alanlar, 2014,
https://www.fidh.org/IMG/pdf/turkey_avril_2014_turc_web.pdf,
(Son eriim tarihi: Aralk 2014).
201
Hakimler ve Savclar Yksek Kurulunun bir genelgesinde ise,

Trkiyenin HAM nezdinde etkili soruturma ykmlln ihlalinin tespit edildii kararlar da gereke gsterilerek, insan haklar ihlali, ikence ve kt muamele iddialarna ilikin
olarak yaplan soruturmalarn, kolluk kuvvetlerine braklmayarak bizzat Cumhuriyet basavcs ya da grevlendirecei bir
Cumhuriyet savcs tarafndan etkili ve yeterli bir ekilde yrtlmesi gerektii belirtilmi idi.300 1990 ylnda Suun nlenmesi ve Sululara Dnk Muameleye ilikin 8. Konferansta Havanada kabul edilen Savcln Rolne Dair Ynergeye
gre301 savclarn madurlarn kiisel menfaatlerini etkileyen
hususlarda onlarn gr ve dncelerini alaca, zellikle
ar insan haklar ihlalleri ile ilgili soruturmalarn titizlikle yrtlmesi gerektii ifade edilmitir. 2005 ylnda Avrupa Savclar Konferansnda Savclarn Etik ve Davranlarna Dair Avrupa Esaslar olarak ald karara yansyan ilkelere gre ise302
bir takipsizlik ya da kamu davasn ama kararn vermeden
nce, savclarn gerekli ve makul her trl aratrma ve incelemenin yapldndan veya yaplmakta olduundan emin olunmas gerekliliini vurgulamtr. Sz konusu ilkeler balayc
olmamakla birlikte savclarn alma prensiplerine ilikin etik
ilkeleri ortaya koymalar asndan kukusuz nemlidir.
Adli kollua ilikin ayr bir tekilat bulunmamasnn savclarn burada sz edilen grevlerini yerine getirmesi asndan
ciddi engeller tekil ettii konusunda kuku bulunmuyor. Nitekim, savclarn ceza soruturmasndaki belirleyici rollerine
ramen yetki ve grevlerini yerine getirirken ihmal veya gre-
300
Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu, 18/10/2011, say: B.03.1.H

SK:0.70.12.04-010.06.02-135-2011, Genelge no: 8, http://www.hsyk.gov.
tr/Mevzuat/Duyurular/genelgeler-kitapcigi.pdf, s. 105-112.
301
Guidelines on the Role of Prosecutors,

http://www.ohchr.org/EN/ProfessionalInterest/Pages/RoleOfProsecutors.aspx, 13/d, 15. (Son eriim tarihi: Aralk 2014).
302
European Guideines on Ethics and Conduct for Public Prosecutors,
CPGE (2005) 05,

http://www.coe.int/t/dghl/cooperation/ccpe/conferences/
CPGE/2005/CPGE_2005_05LignesDirectrices_en.pdf, III/e. (Son eriim
tarihi: Aralk 2014).
202
vi (icrai surette) ktye kullanma niteliindeki tutumlar ayn

soruturmalarda polisin tutumundan bamsz deerlendirilemez. Kolluk grevlileri, muhtelif yntem ve aralarla Gezi
ile ilgili soruturmalarn faillerinin tespit edilmesini ve cezalandrlmasn salayacak biimde sratle yaplmasnn nne
gemilerdir.
Birincisi, kolluk grevlilerinin daha eylemler srerken ldrme, ikence ve darp fiillerinin faili mehul kalmasn salayacak biimde hareket ettikleri veya fiilen byle bir durumun ortaya kt gzlemlenmektedir. Sklkla gaz maskesi taktklar
iin kimliklerinin belirlenmesi son derece g olan kolluk grevlileri kask303 numaralarn da gizleyerek iledikleri sularn
ortaya kmasn engelleyebilmitir.304 Yine, eylemler sresinde sokakta bulunan sivil giyimli polislerin ok az yelek giymitir. Hatta zmirde gstericileri sopalarla kovalayan baz
kiilerin sivil polis olduu ynnde bir aklama yaplmak zorunda kalnmtr.305 kincisi, polisin darp ve ikence fiillerinin
ou grg tanklarnn ya da MOBESE kameralarn olmad
yerlerde yaanmtr. rnein Ethem Sarslkn ldrld 1 Haziran 2013 gn, MOBESE kameralarnn olay annda
gkyzne evrilmi olduu anlalmtr.306 Uluslararas Af
rgtnn konutuu madurlar da MOBESE bulunmayan
yerlerde darp edildiklerini ve tacize uradklarn belirtmilerdir.307
303
Uluslararas Af rgt, s. 8
Konuyla ilgili deerlendirmeler ve mevzuata dair bkz., Gkiek Ayata
vd., Gezi Park Olaylar: nsan Haklar Hukuku ve Siyasi Sylem Inda
Bir nceleme, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, stanbul, 2013, s. 105110.
305
zmirde eli sopal timler polismi, Hrriyet, 4 Haziran 2013,

http://www.hurriyet.com.tr/gundem/23432805.asp (Son eriim tarihi:
Aralk 2014).
306
Kameray gkyzne eviriyor (Fevzi Kzlkoyun), Hrriyet, 23 Temmuz 2013,

http://www.hurriyet.com.tr/gundem/24072814.asp, Ethem Sarslk:
Her aamas tartmal dava, BBC Trke (Sinan Onu), 3 Eyll 2014,
(Son eriim tarihi: Aralk 2014).

http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2014/09/140903_sarisuluk_
davanin_gecmisi
307
304
203
Soruturma ile ilgili bu biimde ortaya kan zorluklarn, savclarn soruturma sreci iinde ceza muhakemesi mevzuatna
gre emir ve talimatlar altnda bulunan adli kolluu ynlendirmede, ihmalleri ve suiistimalleri grldnde ilgili kolluk grevlileri hakknda soruturma balatmakta son derece
edilgen davrandklar, bu tutumlarnn ise soruturmalarn bir
trl sonulanmamasna veya faili mehuller arivine kaldrlmasna neden olduu gzlemlenmektedir.
Gezideki polis iddetinin en nemli delilleri niteliindeki kamera kaytlarnn temini savclarn bu tutumunu gzler nne sermektedir. MOBESE kaytlar veya dier kamera kaytlar bulunsa dahi bu kaytlarn saklanmas veya silinmesi de
madur avukatlar tarafndan gndeme getirilmitir. rnein,
Dilan Dursunun, Ethem Sarslkn cenaze yrynn
yapld Kzlayda kafasndan biber gaz ile hayati tehlikeye
neden olacak biimde yaralanmas ile ilgili soruturmada da
MOBESE kaytlar kilit nemde olmutur.308 Bu olaya ilikin soruturmada, MOBESE kamera kaytlar sunulmu, fakat olay
aydnlatacak en nemli kamera kaytlar savcla gnderilmemitir.309 Bu kaytlar daha sonra ayn gn katldklar gsteri
nedeniyle haklarnda dava alan kiilere kar kullanlmtr.
Dava avukatlar, bu kamera kaytlarndan birinde olaya ilikin
grntleri tespit ettikten sonra savclktan talepte bulunmu
ve bu talep zere, Savclk sz konusu grntlere ancak ubat 2014te ulamtr. Benzer bir tutum Muharrem Dalsren
soruturmas asndan da son derece belirleyici olmutur.310
Dalsrenin avukat soruturmay yrten savcdan olayn grntlerinin yer alabilecei MOBESE kaytlarnn istenmesini
talep etmitir. Fakat sz konusu grntlerin 7 gn getikten
sonra otomatik olarak silindiini belirten bir cevap alnmtr.
Bu yaz zerine bir kez daha hareket geen Dalsrenin avukat polisten delillerin toplanmas konusunda grevlerini yerine
308
Kamera oyunu madursan yok sanksan var, Hrriyet (Mesut Hasan
Benli), 9 Nisan 2014,

http://www.hurriyet.com.tr/gundem/26182989.asp.
310
309
204
getirmezlerse haklarnda grevi ihmalden ikyette bulunacan belirtmi ve o noktada bulunan polislerin listesini istemitir. lgin ve vahim bir gelime olarak, kolluk, olayn yaand
yerin 10 metre tesindeki kamera kaytlar dnda, ankayadaki btn kamera kaytlar ile ankayada grevlendirilen 300e yakn polisin isminin olduu hangi polislerin olayn
yaand yerde grev yaptn belirtmedii bir liste gndermitir. Dalsrenin avukatnn talebi ile savc, olayn yaand
yerdeki kamera kaytlar ile gz yaartc gaz atmakla sorumlu
polisler dahil bu noktada grevli btn polislerin tekrar listesini talep etmitir. Aralk 2014 itibariyle, Muharrem Dalsren,
Agos Gazetesine verdii rportajda, MOBESE kameralarnn
saldr ann ekmemi olduunu belirtmi olan savclktan o
gn blgede grev yapan 50 polisin ifadesinin alnmas iin talepte bulunduklarn ve savcnn bu kiilerin ifadelerini almam olduunu kaydetmitir.311
Sadece Ankara deil, dier illerde de polisin ve savclarn benzer tutumlar dikkat ekicidir. Berkin Elvann Okmeydannda
bandan biber gaz ile ar yaralanmasnn ardndan soruturma balatlmtr. Kolluun ncelikle arivimizde bulunmamaktadr biiminde cevap verdii soruturmada, kamera
grntleri daha sonra o gn Okmeydannda grev yapan
bir TOMAdan kmtr.312 TOMAya ait grnt kayd dosyaya uzun bir srecin ardndan nihai olarak girebilmitir.
Hlihazrda, olay yerinde bulunan polis ve bir komiser
yardmcsnn ekallerinin belirlendii eklinde haberler bulunuyor.313 Olaya ilikin hazrlanan ek bilirkii raporlarnda314
311
Dalsren: Orada bulunmak zorundaydm, Agos, 23 Aralk 2014,

https://www.agos.com.tr/tr/yazi/10043/dalsuren-orada-bulunmak-zorundaydim.
312
Berkinde de yok denilen kaytlar kt, Radikal (smail Saymaz), 17
Nisan 2014,

http://www.radikal.com.tr/turkiye/berkinde_de_yok_denilen_kayitlar_cikti-1187093.
313
Savclk Berkinin katillerinin peinde, Radikal (smail Saymaz), 1 Ekim
2014,
314
te Berkinin vurulma an, Radikal (smail Saymaz), 7 Mays 2014,

http://www.radikal.com.tr/turkiye/iste_berkinin_vurulma_ani1190640.

205
polisin biber gaz ile yapt at ncesi Berkin Elvann da bulunduu noktadan herhangi bir molotofkokteyli ya da havai
fiek atlmadnn grld belirtiliyor.315
Yine, 3 Haziranda biber gaz fiei ile gzn kaybeden Av.
Sarper Grcann da biber gaz fieiyle vurularak gzn
kaybetmesine316 ilikin soruturmada Emniyetin MOBESE
grntlerini gndermedii tespit edilmitir.317 Taksim Dayanmas raporuna gre gaz fiei nedeniyle grme yetisini
% 80 orannda kaybeden Davut Yldz ile ilgili yrtlen soruturmada, soruturma kapsamnda halen olay yerinde bulunan gazc personel listesi ve MOBESE grntleri beklenmektedir.318 Hatayda Abdullah Cmertin cenaze yrynde
Armutluda gerekleen polis mdahalesi srasnda gaz kapsl ile gzn kaybeden Mehmet Murat Arslan319 ile ilgili
yrtlen soruturmann da olay gn grev yapan kolluk
kuvvetlerinin kasklarnda numaralarnn bulunmamas dolaysyla, istenen MOBESE kaytlar nedeniyle beklemede bulunduu anlalyor.
Esasen, tm bu saylan olaylarda, ancak gz yaartc gaz kullanm eitimi alm grevli polislerin zaten bilinmesi gerekecei
iin ilgili kiilerin adlarnn savclara bildirilmemesi grevin
ktye kullanlmas suunu oluturur (TCK md. 257). Haliyle,
bu adlarn bildirilmesinde polise ykmllklerini ve yaptrmlar hatrlatmayan, sonular itibaryla formaliteden teye
gitmeyen mzekkerelerle delillerin elde edilmesi konusunda
kolluk zerine bir basn oluturmayan veya oluturamayan
315
Berkine at yapma emrini bu amir mi verdi?, Radikal (smail Saymaz),

5 Temmuz 2014,

http://www.radikal.com.tr/turkiye/berkine_atis_yapma_emrini_bu_
amir_mi_verdi-1200279
316
Avukat Sarper Grcan adna Ankara Barosu Bakan dahil olmak zere
avukatlarnn hazrlad ikayet dilekesi u linkte bulunabilir: http://
www.ankarabarosu.org.tr/Detay.aspx?SYF=8096
317
318
Ibid., s. 14.
319
Hatay onu protestolarla uurlad, 4 Haziran 2013, http://www.
odatv.com/n.php?n=hatayda-polis-ile-halkin-arasina-asker-setkurdu-0406131200.
206
savclarn tarafsz ve bamsz hareket ettiklerine inanmak

da son derece gtr. Nitekim, ok yeni bir gazete haberine
gre,320 stanbulda, Gezide muhtelif uzuvlarnn yaralanmas,
gz kaybna urama, darp, komaya veya bitkisel hayata girilmesine neden olma fiillerine maruz kalan kiilere dnk soruturma halihazrda srncemededir. Soruturmalarn bu kadar
yava biimde ve sadece az sayda (sz konusu habere gre
soruturma sadece bir savc tarafndan yrtlmektedir) savc
tarafndan yrtlmesi tek bana etkin soruturma ykmllnn ihlalini gzler nne sermektedir. rnein, Metzger/
Almanya kararnda321 HAM, soruturma ve yarglama sresinin makul olup olmadn deerlendirirken somut olayn koullar erevesinde, zellikle vakann karmak nitelii, bavurucunun ve yetkili kamu kurumlarnn tutumu erevesinde
deerlendirileceini belirterek,322 n soruturmann sonulanmas ile kamu davasnn almas arasnda 15 aylk bir srenin
bulunmasn ar bir gecikme olarak deerlendirmitir.
kincisi, savclar polis iddetinin maddi unsurunu oluturduu
sularla ilgili idareden izin almak biiminde bir uygulamaya
gidebilmitir. Bilindii zere, 16 Temmuz tarihinde Ankara 6.
Ar Ceza Mahkemesi Ethem Sarslk ldrmekten sank
Ahmet ahbaz hakknda soruturmann 4483 sayl Memurlarn ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda
Kanun erevesinde gerekli yasal izin alnmadan ald
gerekesiyle davann durmasna ve gereinin yerine getirilmesi iin dosyann Ankara Cumhuriyet Basavclna gnderilmesine karar vermitir.323 Karara yaplan itiraz zerine Ankara
320
Dosyann kapa daha almad, Hrriyet (Ali Dalar), 23 Aralk 2014,

321
Metzger/Almanya, Almanca eviri, B. Angemessenheit der Verfahrensdauer. Karar aktaran, Centel, Nur, Adil Yarglanma Hakk ve Silahlarn
Eitlii Balamnda Savclk ve Savunma in TBB, Bir Adli Organ Olarak
Savclk, TBB yaynlar, Ankara, 2006 s. 186-218, s. 192.
322
Plissier ve Sassi/Fransa, Bavuru no: 25444/94, 25 Mart 1999, para. 6775.
323
Ethem Sarslk davasna durdurma, Cumhuriyet, 17 Temmuz 2013,

http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/diger/434362/Ethem_Sarisuluk_davasina_durdurma__.html.

207
7. Ar Ceza Mahkemesi, olayn adli veya idari grevin ifas

srasnda meydana gelmesinin nemli olmad tespiti ile ve
HAMn konuya dair itihatlarna atfla dosyann ilgili mahkemede grlmeye devam edilmesine karar verdi.324 Bu konuda
yaplm olan hatann fark edilmi olmasna ramen, genel olarak kolluk grevlilerinin soruturulmas konusundaki hukuksuzluklarn Gezideki polis iddetine ilikin soruturmalarda
da aynen devam ettii sylenebilir.
Yine, pek ok durumda ikence fiillerinin de yaralama olarak
nitelendirilmesini/tavsif edilmesini salayan TCK md. 256da
dzenlenen zor kullanma yetkisinde snrn almas suunun
izne tabi olarak deerlendirildii gzlemlenmektedir.325 1999
ylnda yrrle giren 4483 sayl Kanun, eski Trk Ceza
Kanununa uygun olarak ikence (TCK md. 243) ve kt muamele (TCK md. 245) fiilleri ile ilgili sz konusu kanunda belirtilen soruturma ve kovuturma usullerinin uygulanmayacan
aka belirtmitir. 2004 ylnda yeni TCKnn kabul edilmesinden sonra, bu kanuna ilikin yrrlk kanunu (5252 sayl
Trk Ceza Kanununun Yrrlk ve Uygulama ekli Hakknda
Kanun) eski TCKya yaplan yollamalarn yeni TCKda bu hkmlerin karln oluturan maddelere yaplm saylacan hkm altna almtr. O halde, yeni TCKdaki 94. ve 256.
maddelerde dzenlenen ikence ve kt muamele sularnda
soruturma usulnn 4483 sayl Memurlar ve Dier Kamu
Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanundaki hkmlere tabi olmad aktr. Buna ramen, yukarda Trkiye nsan
Haklar Kurumunun Gezi raporuna da yansyan kimi soruturmalarda izin alnmasna dnk uygulamalarn hukuki bir
dayana bulunmamaktadr.
Savclarn delilleri bizzat toplamalar gereken soruturma ilemlerindeki tutumlar da dikkat ekicidir. Kolluk gleri tara324
Cinayet grev suu deildir, Bianet (Aya Sylemez), 19 Temmuz 2013,

http://bianet.org/bianet/insan-haklari/148605-cinayet-gorev-sucu-degildir.
325
Altparmak, Kerem, kenceyi nasl bilirsiniz?: Trkiyede orantsz g
kullanma sorunu, Toplum ve Bilim, sy. 115, 2009, s. 138-176.

208
fndan ilenen sularla ilgili soruturmalara derhal balamalar

gerekirken, bu konuda sratle davranmam ve gerekli zeni
gstermemilerdir. rnein, Ethem Sarslk soruturmasnda savclk olay yerine ancak 5 gn getikten sonra gidebilmitir.326 Yine, Ethem Sarslkn ldrlmesi ile ilgili soruturmada savclk phelinin ifadesini olayn zerinden 23 gnden
fazla getikten sonra almtr.327 Yine her ne kadar Gezi olaylarnn srd gnlerde olmasa da Uur Kurtun Okmeydan Cemevinin bahesinde bandan ateli silahla vurulduu
olayda da savcnn olay yerine gelebilmesi ancak 27 saat sonra
mmkn olabilmitir, yle ki bu srada delillerin kaybedilmemesi iin madurun yaknlar ve arkadalar olay yerinin etrafn embere alma zorunluluu hissetmitir.328 Dilan Dursun ile
ilgili, su duyurusunda bulunulmasna ramen olay yeri incelemesi ancak 4 gn sonra yaplabilmitir.329
Savclarn soruturmama ve takipsizlik kararlarnda somut bir
gereke ileri srmeksizin hareket etmeleri veya n soruturma
ilemlerindeki kimi gerekeleri etkili soruturma ykmllnn ihlali boyutlarna varmaktadr. Oturduu kafede gaza
maruz kalan ve dvlen bir kii ile ilgili olarak mlkiye ve polis bamfettileri tarafndan dzenlenen rapordaki gerekeler
dikkat ekicidir.330 Bu raporlara gre, madurun belirttii adresin (kafenin adresinin muhtemelen) kapal olmas, madurun gzaltna alnan kiilerden olmamas (herhangi bir kayt
veya mracaatnn bulunmad) gerekesiyle, n inceleme
gerektirecek vasfta bir su olumadndan dosya ilemden
kaldrlmtr.
326
Tahinciolu, Gker, Beyaz Toros Failleri Belli Devlet Cinayetleri,

Doan Kitap, stanbul 2013, s. 174,
327
Sinan Onu, Ethem Sarslk: Her Aamas Tartmal Dava, 3 Eyll
2014,

http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2014/09/140903_sarisuluk_
davanin_gecmisi.
328
Okmeydannda l says 2ye ykseldi, savc 27 saat sonra geldi, Hrriyet, 23 Mays 2014,

329
330
209
Savclarn, su madurlarnn veya mtekilerin delil toplanmas ile CMK md. 234 delillerin toplanmasn isteme haklar
bulunmasna ramen madurlarn soruturma srecinden haberdar edilmedikleri331 ve daha genel bir balamda kamuoyunun soruturmalarn akbetleri konusunda bilgilendirilmemi
olmalar etkili soruturma ykmllnn ihlali anlamna
gelmektedir.
IV. YARGILAMA KONUSU SUUN
NTELENDRLMESNE/TAVSFNE LKN
SORUNLAR
Yarg erki mensuplar pek ok vakada, failin olabilecek en az
cezaya mahkumiyeti iin fiilin tavsifinde nemli baz hatalar
yapmtr. Bu konudaki en tipik rnek Ethem Sarslkn ldrlmesi olaynda cinayetin savc tarafndan kasten ldrme
deil, meru mdafaada snrn taksirle almas olarak deerlendirilmi olmasdr. Ethem Sarslkn ldrlmesi ile ilgili savc, Ahmet ahbazn fiilini, kendisine saldrda bulunan
gsterici gruba kar tabancasn ekerek havaya uyar at
yapt srada 3. at yapmak isterken dnp kamaya alt esnada, omuz hizasndan yukarda tuttuu tabancasnn
dnme hareketinin etkisi ile yere paralel hale gelmesi ve o konumda iken at yapmas sonucu ate ettiini ve atlan talar
nedeniyle meru mdafaa halinde olduunu belirtmitir.332
Meru mdafaa halinde ise snrn kasten almam olduunu iddia ederek TCKnn snrn kast olmadan almas halin331
Zafer Cmert yle anlatyor: Kardeim vurulduktan 3 gn sonra falan

savcnn yanna gittim. Dedim katil nerede, kardeimi kim ldrd? Savc koltua yaylm, niye geldin diye sordu bana. Biz ilgileniyoruz diyor,
ikide bir drtklemenize gerek yok. Sonrasnda yedi buuk ay geti, hala
ortada bir ey yok.

Abdullah Cmertin ailesi: Savc drtklemeyin bakyoruz dedi, 8 ay
geti, Radikal, 10 ubat 2014, http://www.radikal.com.tr/turkiye/
abdullah_comertin_ailesi_savci_durtuklemeyin_bakiyoruz_dedi_8_ay_
gecti-1174872.
332
Ankara Cumhuriyet Basavcl, Soruturma no: 2013/75504, ddianame
no: 2013/1494, ada Hukukular Dernei web sitesinden sz konusu
iddianameye eriilebilir. chd.org.tr/wp-content/uploads/2013/09/Ethem-iddianame.docx (Son eriim tarihi: Aralk 2014).
210
de, fiil taksirle ilendiinde de cezalandrlyorsa, taksirli su

iin kanunda yazl cezann altda birinden te birine kadar
indirilerek hkmolunur. Nihai olarak, olay aydnlatan sank
Ahmet ahbazn ektim sktm tane eklinde beyann bulunduu videosu nedeniyle kast olmakszn meru mdafaada
snrn ald eklindeki savclk gr ve savunma km
ve sank olas kastla insan ldrme suundan 7. durumada
haksz tahrik indirimi nedeniyle 7 yl 9 ay hapis cezasna arptrlmtr.333 Dorudan kast ile hareket ettii beyan ile sabit
olan sank polis ile ilgili olarak olas kast hkmleri esasen yerinde olmad gibi, haksz tahrik hkmlerinin uygulanmas gerekesini de anlamak gtr. Zira, polisin bir toplumsal
gsteri srasnda, hukuka uygun hareket etmek zorunluluu
vardr. Bu ykmllk altndaki kiinin haksz bir fiilin meydana getirdii hiddet veya iddetli elemin etkisi altnda (TCK
md. 29) su iledii ileri srlemez.
kincisi, ikence ve dier kt muamele fiilleri iin alan az
sayda soruturmada kasten yaralama hkmleri uygulanmtr. rnein, Antalyada Mustafa Dtegrn yerde srklenip dvlmesi ile ilgili olarak biri amir 5 polis memuru
ile ilgili dava basit yaralamadan dolay almtr. Cumhuriyet
Gazetesinde 5 Kasm 2014te yer alan habere gre, basit yaralama suu nedeni ile 1i amir 5 polis hakknda alan ve Antalya
11. Asliye Ceza Mahkemesinde grlen davada, Dtegrn
vekilinin suun yaralama deil ikence olduu ynndeki
grnn kabul edilmesi ve Mahkemenin grevsizlik karar zerine dosya Antalya 2. Ar Ceza Mahkemesine gelmitir.334 Benzer bir suun nitelendirilmesi hatas, yine Antalyada
Gezi Park protestolar srasnda otoparkta saklanan gencin
ivili sopalarda kullanlarak darp edilerek dvlmesi ile ilgili
333
Sarslk Davasnda karar verildi: 4 ylda kacak, Cumhuriyet (Alican

Uluda), 3 Eyll 2014, http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/114167/Sarisuluk_Davasi_nda_karar_verildi__4_yilda_cikacak.html.
334
Polis Dayana Kzl-Erkekli Alkol Alyorlard Savunmas, Cumhuriyet,
5 Kasm 2014,

http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/137497/Polis_dayagina__kizli-erkekli_alkol_aliyorlardi__savunmasi.html (Son eriim tarihi:
Aralk 2014).
211
olarak failler hakknda davann basit yaralama suundan almasdr.335

Gezi olaylarndaki polis iddeti ile ilgili soruturmalar yargnn
ikence suunu ou zaman en iyi ihtimalle yaralama olarak
nitelendirdiine ilikin saysz rnekle doludur. Antalyada 3
Haziran 2013te AKP binas nndeki protestolar arasnda kalan ve aralarnda sivil giyimli kiilerin de olduu polisler tarafndan nce cop ve tekmelerle yakalanan ve daha sonra serbest
braklan Erdem Kara ile ilgili soruturmada savc tarafndan,
orantsz g kullanan 6 polis hakknda kasten yaralama
suundan dava almtr.336 Yine, Doukan Bilir adl niversite rencisinin dvlmesine ilikin polis, ahan Gkpnar,
Hseyin Engin ve Seluk Bal ile sopayla gstericileri saldran
Serkan Kavak hakknda basit yaralama suundan dava almtr. Davann Eskiehir 9. Asliye Ceza Mahkemesinde 16
Eyll 2014 tarihli ilk durumasnda, Bilirin avukatnn grevsizlik itiraz kabul edilerek dosya Ar Ceza Mahkemesine
gnderilmitir.337 Ne var ki, karara yaplan itiraz zerine Eskiehir 1. Ar Ceza Mahkemesi dosyann incelenmesinde,
davaya bakma grevinin asliye ceza mahkemesine ait olduu
anlalmakla grevsizlik kararnn kaldrlmasna karar vermek gerekmitir eklinde herhangi bir gereke belirtmeden
dosyay yeniden Asliye Ceza Mahkemesine gndermi ve bu
Mahkeme de ikence olarak tavsif edilmesi gereken fiili, yaralama olarak deerlendirmi ve sank polisler hakknda hkmn aklanmasnn geri braklmas karar vermitir.338
335
ivili sopal dayak basit yaralama, Milliyet (Gker Tahinciolu), 6

Mays 2014,

http://www.milliyet.com.tr/civili-sopali-dayak-basit/gundem/detay/1877922/default.htm.
336
Antalyada 6 polise orantsz g davas ald, Evrensel, 12 Kasm 2014,

http://www.evrensel.net/haber/97294/antalyada-6-polise-orantisiz-guc-davasi-acildi

Olayn videosuna u linkten eriilebilir: http://www.imctv.com.
tr/2014/11/12/gezi-direnisi-sirasinda-darp-edilen-kara-polise-dava-acti/ (Son eriim tarihi Aralk 2014).
337
Yaralama deil ikence, Milliyet (Kemal Gkta), http://www.milliyet.
com.tr/yaralama-degil-iskence-gundem-1941196/ (Son eriim tarihi:
Aralk 2014).
338
Gkta, Kemal, Gezinin meeli saldrgannn cezas belli oldu: Eylem-
212
V. YARGILAMAYA LKN SORUN BALIKLARI

Yarglama sjelerinin tarafszl ve bamszlna ilikin pek
ok sorunu gzlemlemek mmkndr. ncelikle, mahkemelerin, nlerine gelen dosyay kamu gvenlii gibi soyut bir
gereke ile ilgili mevzuat erevesinde Adalet Bakanlna
gndermesi ve nihai olarak Yargtayn davann nakline karar
vermesi (CMK 19/2) yaam hakknn etkili bir biimde korunmas ve adil yarglanma ilkelerinin ihlali niteliindedir.
Ali smail Korkmaz cinayetinde Eskiehir 2. Ar Ceza Mahkemesi, daha davann balangcnda, tensip zapt ile birlikte,
Eskiehir Valilii ve Cumhuriyet Basavclna soruturma
aamasnda geen srete eylemlerin adliye evresinde ve Eskiehir ilinde devam etmi ve ediyor olmas dolaysyla davann Eskiehirde grlmesinin gvenlik asndan tehlikeli
olup olmadn sormutur.339 Talebe ilikin kamu gvenliine ilikin bir tehlike ortaya kaca gerekesi ile dosya Adalet Bakanlna gnderilmi ve ilgili Bakanlk da Yargtaydan
davann naklini talep etmitir ve nihai olarak davann nakli ile
birlikte dosya Kayseri 3. Ar Ceza Mahkemesine tanmtr. Fakat, Mahkeme, tanklarn bir blmnn Eskiehir ve
Ankarada, Korkmaz ailesinin ise Hatayda ifade vermesine karar verince340 ceza yarglamas asndan ortaya kan sonularn vahameti giderek daha fazla artmtr. Zira, drt ayr ehre
blnen davada, henz iddianame sanklarn yzne okunmadan, 6 Ocak 2014te Eskiehirdeki tanklarn ifadesinin alnmasna geilmek istenmitir, avukatlarn kararl mdahaleleri ile
duruma ertelenmi ve esas mahkemesi Kayseri 3. Ar Ceza
Mahkemesine durumun sorulmasna karar verilmitir. Nihai
ci dvmenin cezas ayda 250 TL, http://kemal-goktas.blogspot.
com/2014/12/gezinin-meseli-saldrgannn-cezas-belli.html (Son eriim
tarihi: Aralk 2014).
339
Ali smail Korkmaz davas baka bir ilde grlebilir, Hrriyet (Ali
Dalar), 1 Ekim 2013,

340
Ali smail Korkmaz davas drde blnd, Radikal (smail Saymaz), 4
Ocak 2014,

http://www.radikal.com.tr/turkiye/ali_ismail_korkmaz_davasi_
dorde_bolundu-1169278.
213
olarak, Kayseri 3. Ar Ceza Mahkemesi ise bir ksm tanklarn Kayseride dierlerinin ise Eskiehirde dinlenmesine karar
vermitir.341 Kamu gvenlii gerekesi ile davann nakli karar
verilmesini, kamuoyunun yakndan takip ettii erzan Kurt
(Mula), Uur ve Ahmet Kaymaz (Kzltepe) davalarda ayn
gereke ile davalarn Eskiehire nakledilmi olmas karsnda
anlamak gtr.
Abdullah Can Cmert davasnda uzun sren soruturma srecinin ardndan davann akbeti de nakil olmutur. Bu davada
da Yargtay 5. Ceza Dairesi soyut bir kamu gvenlii gerekesi
ile davann Balkesire nakledilmesine karar vermitir.342
Benzer bir yaklamn Gezi eylemleri srerken Maltepe/
Glsuyunda uyuturucu satan etelere kar yry srasnda vurularak hayatn kaybeden Hasan Ferit Gedikle ilgili yarglamann yapld davada da bulunduunu sylemek mmkn. Kasten ldrme, kasten yaralama, su ilemek amacyla
rgt kurma ve ye olma, nitelikli yama gibi sularla ilgili
olarak alan davann 3. durumasnda mahkeme, Anadolu
Cumhuriyet Basavclna ve stanbul Valiliine mzekkere
yazp durumann yrtlp yrtlmeyecei ile ilgili grlerini sormutur.343
Davann nakilleri ile ilgili Anayasa Mahkemesinin Ali smail
Korkmaz davas ile ilgili olarak verdii karar ise yargda doal
yarg ve delillerin dorudan doruyal ilkesini ihlal eden
bu pratii kalclatracak bir nitelik tayor.344 Mahkeme ilgin
bir biimde bavurucunun ihlal iddialar ile bal olmadna
karar vererek davann nakli kararn adil yarglanma ve etkili
bavurma hakk balamnda deil sadece yaam hakk ihlali ile
341

Abdullah Cmertin dosyas Hataydan Balkesire gnderildi, Cumhuriyet, 24 Aralk 2014,

http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/98565/Abdullah_Comert_in_dosyasi_Hatay_dan_Balikesir_e_gonderildi.html
343
Hasan Ferit Gedik davas yine grlemeden ertelendi, CNNTurk,

http://www.cnnturk.com/haber/turkiye/hasan-ferit-gedik-davasi-yine-gorulemeden-ertelendi. (Son eriim tarihi: Aralk 2014).
344
Anayasa Mahkemesi, Bavuru no: 2013/8975, Karar Tarihi: 23/7/2014.
342
214
ilgili olduuna hkmetmitir. HAMn davann nakli kararn

tartmayan AYM, Ali smail Korkmazn ailesinin yapt bavuruya, ehap Korkmaz ve dierleri/Trkiye kararna atfla,
geen srede soruturma ve yarglama makamlarnca yaplan
ilemler dikkate alndnda, kamu davasnn nakline ilikin
sre de dhil olmak zere soruturma ve kovuturmann yaam hakkn koruma asndan etkisiz olduunu ileri srmenin
ve olaan bavuru yollarnn tketilmesinin yarar salamayacan kabul etmenin mmkn olmadna karar verdi.
Srmekte olan yarglamalar ile ilgili dier bir sorun madur
yaknlarnn hassasiyetlerinin gzetilmemi olmas ve katlmclarn kriminalize edilmesidir. Yarglamalarda duruma
salonlarndaki polis arl madur yaknlarnda ve dier izleyicilerde rahatszlk yaratmtr. Ethem Sarslkn ldrlmesi ile ilgili Ankara 6. Ar Ceza Mahkemesinde 23 Eyll
2013teki ilk durumada, salondaki sivil giyimli evik Kuvvet
polisleri tartma ve gerginlie neden olmutur. 345 Yine, davann nc durumasnda savcnn uyuyan fotoraflar basna yansmtr. Yaanan bu olayn ardndan mahkeme heyeti
mahkemenin tarafszl ve adil yarglama (sic) hakk konusunda pheler ortaya kt iin ekilme karar almtr. Bu
talep reddedilmi ve dosya Ankara 6. Ar Ceza Mahkemesine
geri gnderilmitir.346
Yarglama meknlar da ciddi bir sorun bal olarak ne km, hatta Hasan Ferit Gedik davasnda olduu gibi bir mahkemenin kendi yarg evresi dnda grev yapmaya zorlanmas gibi baz talepleri gndeme getirebilmitir.347 Hasan Ferit
Gediki ldrmekten yarglanan sanklarn durumasnda yer
darl nedeniyle mdahil avukatlar ve izleyicilerin durumay takip etmesi fiilen imknsz hale gelmitir. Daha geni bir
345
Tahinciolu, s. 185.
Dava uyuyan hakimle devam edecek, Bianet, 19 ubat 2014, http://
www.bianet.org/bianet/insan-haklari/153607-dava-uyuyan-hakimledevam-edecek.
347
Hasan Ferit Gedik davas yine grlemeden ertelendi, CNNTurk,

http://www.cnnturk.com/haber/turkiye/hasan-ferit-gedik-davasi-yine-gorulemeden-ertelendi. (Son eriim tarihi: Aralk 2014).
346
215
salonda durumann yaplmas talebi zerine, Anadolu Cumhuriyet Basavclnn adliyede byk salon olmamas ve byk bir salonun ancak Adalet Bakanlnn adliyeye denek
verilmesi durumunda yaplacana ilikin yazs okunmutur.
Ayn yazda Adalet Bakanlnn konuya ilikin zmnn
de durumann randevu ile Silivride grlmesi olabilecei ifade edilmitir. Bir mahkemenin yarg evresi dnda almaya
zorlanamayaca hakl olarak Gedikin avukatlar tarafndan
belirtilmitir. Byle bir imknszln sadece fiziki olmad,
durumann Silivri Adliyesinde grlmesinin katlm azaltabilecei de aktr.
VI. TANIK VE MADURLARA LKN YRTLEN
SORUTURMALAR / KARI DAVALAR
Gezideki kolluk iddetine ilikin polisler lehine cezaszlk zrh
salanmasnn aralarndan biri de madurlarn, sutan zarar
grenlerin ve tanklarn ceza yarglamasnda pheli ve sank
haline getirilmesidir. Kolluk iddetine maruz kalm kiilerin
zellikle TCK md. 265te dzenlenen suun seimlik hareketle
tanmlanan maddi unsuru cebir veya tehdit olmakszn, korkutulmas ve hak arama mcadelesinden vazgeirilmesi iin
memura mukavemet ile ilgili soruturma ve davalarn almas
insan haklar rgtlerinin teden beri iaret ettii zere su ileyen gvenlik glerinin yarglanmasnda temel sorun alan
olarak dikkat ekmektedir.348 zellikle, toplumsal gsterilerde
ikence ve kt muamele iddialarna ilikin olarak polis lehine
giderek ve daha fazla memura mukavemet sulamas ile dava
ald son yllarda istatiksel olarak da belirlendii zere dramatik bir biimde artmtr. Yine hakaret, yaralama, mala zarar
verme, tehdit de hak arama mcadelesini engellemek iin alan dier soruturmalarda bavurulmaktadr.
348
pnar, Hlya/Ko, Aysun, Mevzuat ve Uygulamalar Inda Cezaszlk

Olgusu, THV yaynlar, zmir, 2011, s. 127-129, Human Rights Watch, Adalete Kar Saflar Sklatrmak, Trkiyede Polis iddetiyle Mcadele nndeki
Engeller, 2008, s. 56-60.
http://www.hrw.org/sites/default/files/related_material/turkey1208tuweb.pdf
216
Bandan biber gaz kapsl ile yaralanan, beyin kanamas

geirdii iin salnda kalc baz zararlar oluan ve kafatasndaki hasar plak gzle dahi grlebilen liseli Mustafa Ali
Tombulun ikyeti zerine yaanan gelimeler bu izlek ile
uyumludur. Tombulun yapt ikyet ile ilgili herhangi bir
gelime olmazken, hakknda zmirde Gezi Park eylemlerinde
adrlar kaldran polise mukavemet dolaysyla dava almtr ve dava hapis cezas verilerek hkmn aklanmasnn geri
braklmas karar ile sonulanmtr.349
Gezi olaylar srecinde geleneksel bu yntemlerin yannda
daha dorudan ve ak bir biimde madurlar ve tanklar hedef alnmtr. rnein, Ethem Sarslkn ldrlmesinin
ardndan olayn tan olarak ifade veren kiiler olaylarn ardndan gzaltna alnmtr. Olayn tan Mehmet Can Tayan
hakknda yakalama karar kartlm, gzaltna alnmtr.350
Tank olarak dinlenen ahin mga nce tutuklanm, sonra serbest braklmtr. 351
Yine, Ethem Sarslkn ailesi hakknda, Sarslk bandan vurarak ldren polis memuru Ahmet ahbazn kendisini darp ettikleri gerekesiyle yapt ikyet zerine, Ankara 5.
Asliye Ceza Mahkemesinde dava almtr. 17 Ekim 2014te
ilk celse grlmtr.352 Baba Muzaffer Sarslk hakknda,
olunun ldrlmesini protesto amal bir trafonun altnda
349
Gezide Yaralanan Mustafaya Tebligat oku, Hrriyet(Tufan Hamarat),

23 Ocak 2014,

http://www.hurriyet.com.tr/gundem/25629865.asp,
stanbulda
neredeyse ldrlyordu, zmirdeydin diye dava ald. http://
www.cnnturk.com/haber/turkiye/istanbulda-neredeyse-olduruluyordu-izmirdeydin-diye-dava-acildi,
http://www.ntvmsnbc.com/
id/25493842/, 23.1.2014. Devlet Gezi eylemlerinde nce hapis cezas
verdi, sonra komaya soktu, Diken, 24 Aralk 2014, http://www.diken.com.tr/
devlet-gezi-eylemlerinde-komaya-soktu-sonra-hapis-cezasi-verdi/.
350
Bianet,
Aya
Sylemez,
http://www.bianet.org/bianet/bianet/147963-ethem-sarisuluk-un-bir-tanigi-tutuklandi-digeri-gozaltinda
351
Ethem Sarslk: Her aamas tartmal dava, BBC Trke (Sinan
Onu), 3 Eyll 2014, (Son eriim tarihi: Aralk 2014).
352
Sarslk ailesi hakknda alan davann ilk durumas grld, IMCTV, 17 Ekim 2014,

http://www.imctv.com.tr/2014/10/17/sarisuluk-ailesi-hakkinda-acilan-davanin-ilk-durusmasi-goruldu/.
217
ate yakp di polikliniinin kapsna maddi tp eytandr biiminde bir yaz yazmasndan dolay kamu malna zarar vermek iddiasyla 12 yla kadar hapis istemiyle dava almtr.353
31 Mays gn gzne isabet eden gaz fiei ile gzn kaybeden ETHA muhabiri gazeteci ada Kkbattal, Gezi eylemleri ile ilgili hakknda devam eden soruturma gerekesiyle
4 Kasm 2013 tarihinde evinden kp duraa giderken gzaltna alnmtr. Tutuklama talebi ile mahkemeye sevk edilen Kkbattal ile ilgili, Mahkeme ev hapsi karar vermitir. ada
Kkbattal gzaltna alnd srada stanbul Tabip Odas tarafndan yaplan aklamaya gre, son drt ayn hastane, ameliyat, pansuman ve kontrollerle geirmiti ve nc bir ameliyata hazrlanmaktayd.354 Bu bakmdan hasta haklarn da ihlal
eden bu srecin madurun hak arama zgrln baltalamay, maduru korkutma ve yldrmay amalad aktr.355
Nitekim Kkbattaln yapt ikyete ilikin soruturmada
hibir gelime yaanmamtr.356
Yine, Taksim Dayanmasnn raporuna gre, Dikmende gzaltna alnan 13 yandaki A.A. aleyhine ilenen ikence suu
ile ilgili darp raporu bulunmasna ramen soruturmada takipsizlik karar verilmi, fakat A.A. ile ilgili 2911 sayl Toplant ve Gsteri Yryleri Kanuna muhalefet etmek gerekesiyle dava almtr.357
353
smail Saymaz, Vuran polis serbest, baba Sarslk akl hastanesine, 3

Mart 2014, Radikal,

http://www.radikal.com.tr/turkiye/vuran_polis_serbest_baba_sarisuluk_akil_hastanesine-1179195
354
Gezide gzn kaybetti, gzaltna alnd, Radikal, 5 Kasm 2013,

http://www.radikal.com.tr/turkiye/gezide_gozunu_kaybetti_gozaltina_alindi-1159136.
355
Gezide gzn kaybeden Kkbattala ev hapsi karar, Radikal, 7
Kasm 2013,

http://www.radikal.com.tr/turkiye/gezide_gozunu_kaybeden_kucukbattala_tutuklama_talebi-1159592
356
357
Ibid., s. 14.
218
ALTINCI BLM
GEZ PARKI EYLEMLERNN MEVZUATTA
YARATTII OTORTER DEKLKLER
Gezi Park eylemlerinden sonra toplumsal muhalefet ve hak
zneleri zerinde uygulanan baskya paralel ekilde mevzuat
da otoriter ekilde gzden geirilmitir.
2911 sayl Toplant ve Gsteri Yryleri Kanununun
baz hkmlerinde 6529 sayl Temel Hak ve Hrriyetlerin
Gelitirilmesi Amacyla eitli Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanunla birtakm rtular yaplmakla birlikte, kanun deiiklii srasnda HAM itihatlaryla uyumsuz
hkmlere (rn. md 28/1, 32/1, 34/1) dokunulmamtr. Bu
durum, HASa aykr mevzuatn zmnen onaylanmas anlamna gelmektedir.
Bir yandan toplant ve gsteri yry zgrl genilemezken, dier yandan kolluk glerinin yetkilerinin arttrlmas konusunda admlar atlmaktadr. gvenlik reformu
ad atlnda, toplumsal olaylarda polislere daha kat nlemler alma yetkisi getiren yasa tasarsnn hazrlklar devam
etmektedir.358
Gezi Park eylemleri srasnda internet ve sosyal medya
alternatif kitle iletiim arac olarak kullanlm, gstericilerin ve insan haklar aktivistlerinin iletiimini salamtr.
Hkmetin, Gezi Park olaylarndan sonra, ak toplumun
nemli unsurlarndan olan internet zgrl zerinde s358
Polise yeni yetkiler ve gvenlik reformu yolda, Vatan, 14/10/2014.
219
GEZ PARKI EYLEMLERNN MEVZUATTA YARATTII OTORTER DEKLKLER
nrlandrc admlar att gzlemlenmektedir. Bu konuda

en dikkat ekici gelime, Twitter ve Youtube sansrlerinin
faili olan Telekomnikasyon letiim Bakanlna, bir tr
fileme olarak grlebilecek yetkilerin tannmasdr. 5651
sayl nternet Ortamnda Yaplan Yaynlarn Dzenlenmesi ve Bu Yaynlar Yoluyla lenen Sularla Mcadele Edilmesi hakknda Kanuna taraflara ilikin IP adresi, verilen
hizmetin balama ve biti zaman, yararlanlan hizmetin tr,
aktarlan veri miktar ve varsa abone kimlik bilgilerini ifade eden
Trafik bilgisinin Telekomnikasyon letiim Bakanl tarafndan
ilgili iletmecilerden temin edilecei eklinde bir ifade (md.
3/4) eklenmitir. Bu madde, Twitter359 ve Youtube360 kararlarnda sansr kaldran AYM tarafndan Anayasaya aykr bulunarak iptal edilmitir.361
Gezi Park eylemlerinin nemli bileenlerinden birinin de
niversite rencileri olduu bilinmektedir. Eylemlerden
sonra niversitelerdeki zgrlkleri snrlandrc pratikler gereklemitir. Buna paralel olarak Yksekretim
Kurumlar renci Disiplin Ynetmeliinde snrlandrc
deiiklikler yaplm362, Knama cezas getiren disiplin
sularn dzenleyen 5. maddenin birinci fkrasna izinsiz olarak bildiri datmak eklinde yeni bir disiplin suu
eklenmitir.363
Gezi Park eylemleri srasnda ve sonrasnda akademisyenlerin yaanan gelimelere ilikin ok sayda makale, kitap
ve benzeri almalar rettii gzlemlenmektedir. Bu ve
dier benzer almalar karsnda akademik zgrlkler
359
E. 2014/3986, T. 2/4/2014,
2014/4705, 29/5/2014.
361
Anayasa Mahkemesinin 2/10/2014 tarihli ve E.: 2014/149, K.: 2014/151
sayl karar ile iptal edilmi olup, 9/10/2014 tarihli ve 29140 sayl Resmi
Gazetede yaymlanan Anayasa Mahkemesinin 2/10/2014 tarihli ve E.:
2014/149, K.: 2014/14 (Yrrl Durdurma) sayl Karar ile ptal Kararnn Resmi Gazetede yaymlanaca tarihe kadar sz konusu fkrann
yrrlnn durdurulmas hkm altna alnmtr.
362
Kampste Bildiri Yasak, Okuldan Uzaklatrma Mmkn, Bianet,
07/11/2013.
363
RG, T. S. 28814, 07/11/2013.
360
220
alannda bir snrlandrmaya gidilmitir. Yksekretim

Kurumlar Ynetici, retim Eleman ve Memurlar Disiplin Ynetmeliinin ok sayda maddesinde cezalandrma
politikas katlatrlm ve akademik zgrlklere ilikin
hkmler daraltlmtr. Ynetmeliin 6nc maddesinin birinci fkrasna eklenen yeni bir bent ile Bilimsel tartma ve
aklamalar dnda, yetkili olmad halde basna, haber ajanslarna veya radyo ve televizyon kurumlarna resmi konularda bilgi
veya deme vermek364 eklinde, knama cezasn gerektiren
yeni bir idari su retilmitir.
Gezi Park eylemleri srasnda, sadece akademisyenlerin
deil, dier kamu alanlarnn da eitli soruturma ve cezalara maruz kald bilinmektedir. Bu cezalarn bir ksm
iptal edilmitir. Mevzuatta meslekten karlan memurlarn
ie iade edilmesine engel olacak deiiklikler yapld gzlemlenmektedir. 6552 sayl torba yasayla getirilen deiikliklerde dari Yarglama Usul Kanununa (md. 28) brokrasi ve kolluk memurlarnn meslekten kartlmas halinde,
bu kararlarn iptalinin 2 yl sre iinde yaplabilecei ve
mahkeme kararlarnn yerine getirilmemesinin ceza soruturmas ve kovuturmasna konu edilemeyecei hkm
eklenmitir. Sz konusu dzenleme yine AYM tarafndan
iptal edilmitir.365
Gezi Park eylemleri srasnda birok bask grubunun ve
zellikle meslek rgtlerinin anayasal haklarn kullandklar ve bu balamda gsteriler srasnda aktif rol aldklar
bilinmektedir. Gezi Park olaylarndan sonra sz konusu
meslek rgtlerinin yetkilerinin snrlandrlmaya alld gzlemlenmektedir:
364
RG, S. 28897, 29/01/2014.

Anayasa Mahkemesinin 2/10/2014 tarihli ve E.: 2014/149, K.: 2014/151
sayl karar ile iptal edilmi olup, 9/10/2014 tarihli ve 29140 sayl Resmi
Gazetede yaymlanan Anayasa Mahkemesinin 2/10/2014 tarihli ve E.:
2014/149, K.: 2014/14 (Yrrl Durdurma) sayl Karar ile ptal Kararnn Resmi Gazetede yaymlanaca tarihe kadar sz konusu fkrann
yrrlnn durdurulmas hkm altna alnmtr.
365
221
3194 Sayl mar Kanununun 8. maddesine Harita, plan,

ett ve projeler; idare ve ilgili kanunlarnda aka belirtilen yetkili kurulular dnda meslek odalar dhil baka bir kurum veya
kuruluun vize veya onayna tabi tutulamaz, tutulmas istenemez. Vize veya onay yaptrlmamas ve benzeri nedenlerle mellifler ve bunlara ait kurulularn bro tescilleri iptal edilemez veya
yenilenmesi hibir ekilde geciktirilemez. Melliflerden bu hkm
ortadan kaldracak ekilde taahhtname talep edilemez366 eklinde bir bent eklenmitir. TMMOBa bal odalar, bu dzenlemeyi Anayasal gvencelere sahip yerinden ynetim zerk
kurulular olan meslek kurulularn otoriter bir tarzda vesayet
altna almaya ynelik Kanun Hkmnde Kararnamelerle yaplan
dzenlemelerin devam niteliinde olarak grm ve Gezi
Park direniinin ardndan gerekletirilen bir intikam olarak
ifade etmilerdir.367
Daha spesifik bir deiiklik ise hekimlerin faaliyetleriyle ilgili olmutur. 3359 sayl Salk Hizmetleri Temel Kanununa
Ruhsatsz olarak salk hizmeti sunan veya yetkisiz kiilerce
salk hizmeti verdirenler, bir yldan yla kadar hapis ve yzbin gne kadar adl para cezas ile cezalandrlr368 (ek md. 11)
eklinde bir madde eklenmitir. Bu hkm, Trk Tabipler
Birlii tarafndan, Gezi Park gibi kitlesel protestolarda yarallara mdahale eden doktorlara ve salk alanlarna
ceza verilmesine yasal dayanak salamak amacyla getirilen
bir madde olarak yorumlanmtr.369 Gerekten de, Yasann
grmeleri srasnda kabul edilen nergeyle Olaanst
durumlarda mesleini icraya yetkili kiilerce acil salk hizmeti
ulaana ve salk hizmeti devamllk arz edene kadar verilecek olan
salk hizmeti hari tutulmu olsa da; bu hkme ilikin Acil
durumlarda meslei hekimlik olan kiiler hastaya mdahale edebi-
366
RG, S. 28726, T. 02/08/2013.

TMOBBa bal odalar tarafndan yaplan Cumhurbakan, TMOBB ve
Odalarnn Anayasal Yetkilerini Ortadan Kaldran Dzenlemeyi Onaylamamaldr balkl basn aklamas.
368
RG, S. 28886, 18/01/2014.
369
TBB tarfndan yaplan Yeni Salk Torbasna Kar nemli tirazlarmz TBMMde Dile Getirdik balkl, 27/11/2013 tarihli aklama.
367
222
lir. Mdahale etmek hakk vardr ama tedavi koullar olutuunda bu kabul edilemez. Gezi olaylarnda iki bin metrekarelik alanda
drt Hastane ve ambulanslar olmasna ramen bir otelin Bodrum
katnda hastalara mdahale edildi370 eklinde aklama getiren
Salk Bakan Mehmet Mezzinoluna gre anlan istisna,
Gezi Park eylemleri srasnda tbbi yardm sunan hekimler
iin uygulanamayacaktr. Mezzinolunun bu aklamas
Trk Tabipler Birliinin kayglarn dorulamaktadr.
Gezi Park eylemlerine farkl demokratik kitle rgtleriyle
beraber zellikle futbol taraftar gruplarnn da dhil olduu gzlemlenmektedir. Bu gelime, stadyumlarn daha kat
biimde denetlenmesine ve bu alanda da zgrlklerin snrlandrlmasna yol amtr. 6222 sayl Sporda iddet ve
Dzensizliin nlenmesine Dair Kanun ve kanunun uygulanmasna ilikin Ynetmeliin (md. 5/4 ve 11) ngrd
Passolig kart uygulamasna ve ilgili dzenlemeler gerei
taraftarlarn kiisel bilgilerin federasyon bnyesinde oluturulan merkezi veri tabannda tutulmasna balanmtr.
370
Tam Gn Yasalat, Milliyet, 02/01/2014.
223
DEERLENDRME VE NERLER
I. ZET
2013 yaznda bir kent ve evre savunmas hareketi olarak balayan Gezi protestolar, ksa zamanda toplumun deiik kesimlerinden gelen siyasi tepki ve talepleri ierisine alarak gl
bir toplumsal muhalefete dnmtr. Bu muhalefetin siyasi iktidar tarafndan iddetle bastrlmaya allmas, temel
hak ve zgrlklerin srekli bir ekilde ihlal edildii, hukuk
devleti ve demokrasiyle balarn koparld ve her trl muhalif dncenin sululatrld bir siyasi ortam yaratmtr.
Barl sokak gsterileri ile dile getirilen demokratikleme ve
zgrleme talepleri, siyasi iktidar tarafndan bir darbe giriimi olarak topluma sunulmu, bu sulama gstericilere kar
hazrlanan iddianamelerde de yer almtr. Bu ve Gezi sonras
meydana gelen dier gelimeler, demokrasiden uzaklalarak
otoriter hatta totaliter bir rejime doru hzla yol alndn gstermektedir.
Rapor, Gezi srecini deiik alardan tahlil ederek zellikle
aadaki tespitler zerinde younlamtr:
Gezide gn yzne kan toplumsal muhalefet, bizzat iktidarn politikalar sonucu ekillenmitir. zellikle kentsel ve
ekolojik talan, kii zgrl ve zel yaama mdahaleler, kadn bedeni zerinden siyaset, toplumu muhafazakarlatrma
abalar ve artan polis iddeti gibi faktrlerden beslenen Gezi
muhalefetinin milli irade kartl, darbe savunuculuu veya
komplolarla ilikilendirilmesi mmkn deildir.
225
Anayasa ve uluslararas insan haklar hukuku nda bakldnda, Gezi protestolar, geneli itibariyle, barl eylemlerdir.
Bu eylemlerin sistematik bir ekilde yasaklanm ve zor kullanlarak bastrlm olmas, Anayasaya ve hukuka aykrdr;
toplant ve gsteri yry hakknn ihlali niteliindedir.
Bu srete, bireysel ifade zgrl, basn zgrl, akademik zgrlkler bask altna alnm, ok sayda alan iten
karlm veya soruturmalara maruz kalmtr.
Raporda yer verilen soruturma ve dava rneklerinin gsterdii gibi, btn toplumu ve lkeyi ilgilendiren konularda
barl gsteri hakkn kullanan kiiler cezai takibe uram,
bunlardan bazlar tamamen siyasi ve ar sulamalarla kar
karya kalmtr.
Kolluun gereksiz ve lsz g ve iddet kullanm sonucu
yaam kayplar, sakatlanmalar ve yaralanmalar meydana gelmitir. Bununla birlikte, ilenen sular ve gerekleen hak ihlalleri etkili bir ekilde soruturulmam, sorumlu kamu grevlileri yarglanmam ve cezalandrlmamtr. Cezaszlk kural,
cezalandrma istisna olmutur.
Toplumsal muhalefetin tekrar canlanmasn nlemek amacyla
ifade ve rgtlenme zgrlklerini kstlayc yeni dzenlemelere ivme kazandrlmtr. zgrlkler alan daralrken, yasalama aamasnda olan i gvenlik paketiyle kolluun yetkileri
geniletilmek istenmektedir.
II. HUKUK DEERLENDRME
Raporun konusunu oluturan olaylar, hukuki adan nasl deerlendirilebilir?
A) ncelikle, ne kan evresel haklar (kentli olma hakk dahil), dayanan birok Anayasa maddesinde bulur:
Salkl ve dzenli kentlemek (md.23),
Kylardan yararlanma ve kylar koruma (md.43),
226
Salk hizmetleri ve evrenin korunmas (md. 56),

ehirlerin zelliklerini ve evre artlarn gzeten bir planlama (md.57),
Tarih, kltr ve tabiat varlklarn korumak (md.63),
Doal zenginlikler ve kaynaklarn korunmas (md.168),
Ormanlarn korunmas ve gelitirilmesi (md.169),
Orman kylsnn korunmas (md.170).
Bu maddelerin ncelikli muhatab Devlettir: Anayasann dzenledii bu alanlar, ilgili maddeler ve 56. madde gerei, nleme, dzenleme, planlama, koruma, rgtleme ve gelitirme
eklinde, devletin ykmll n ngrmektedir. Devlet
organlarnn bu ykmllklerini yerine getirmemeleri Anayasa ihlalidir; anayasal hak ve devlerini yerine getirmeye aba
gsteren yurttalara kolluk gleri ile mdahale etmeleri ise,
konusu su tekil eden kanunsuz emirdir (Anayasa, md.137).
B) Sonra, aralar bakmndan; anayasal dzenleme konularna ilikin
bilgilenme, izleme, katlm, kar kma ve gerekli bavuru yollarna
bavurma, yurttalar iin hem dev hem de haktr.
Anayasal aralar, bunlarn dayanaklarn sunmaktadr:
Bilgilenme hakk, dnce ve ifade zgrl (md.25, 26),
Toplanma, gsteri ve rgtlenme zgrlkleri (md.34, 33),
Hak arama zgrl (md.36).
C) Nihayet, konuya, devlet ve yurttalar asndan yaklalarak, ykmllk ve hak diyalektii ortaya konulmaldr: Madde 56nn gerekleri, Anayasann deinilen maddelerinin etkili bir biimde kullanlmasyla yerine getirilebilir ancak.
Tarihi, kltrel ve doal deerler olarak evresel haklarn gereklemesi, devlet tarafnda, ykmllk, grev ve sorumluluk; yurtta tarafnda ise, hak ve dev gereklerinin yerine
getirilmesi lsnde mmkndr.
227
1) Siyasal toplum (devlet) tarafnda muhataplar (artan sorumluluk

halkalarna gre);
2) Sivil toplum (yurtta) tarafnda muhataplar ( artan sorumluluk
derecelerine gre);
3) Doal alanlar asndan konunun anlam:
a- Anayasa madde 36 erevesinde hak arama zgrl;
meru arala, toplu olarak, meru ama iin kullanlyor.
b- Meru ama; yaam mekanlar ve bileenlerinin korunmasdr: nsan, Hayvan (fauna), Bitki (flora).
c- Eylemli toplu hak kullanm: Burada yaplan, Anayasa
madde 56 gerekleri dorultusunda, grev + sorumluluk
destekli eylemli bir toplu hak kullanmdr.
III. NERLER
Bu duyarllk halkalarn geniletmek, sadece bizlerin nitelikli
bir lkede yaama hakknn bir gerei olmayp, ayn zamanda
gelecek kuaklara kar onurlu bir devdir. evresel ve kentsel
haklar zerine yaplan hukuki deerledirme, iki ynden gelitirilmeli ve tamamlanmaldr:
Hem kii hak ve zgrlkleri, hem ifade ve toplu zgrlkler iin aslnda asgari bir anayasal ereve mevcuttur. Ne
var ki yasalar, Anayasann gerisinde kald gibi, uygulama da ou zaman ak yasal dzenlemeleri ihlal etmektedir. Bu l iliki ve elikiyi srekli tehir etmek gerekiyor.
(Kukusuz bu yaklam, zgrlkleri ve demokratik sreci
pekitirici, iktidar ise snrlayc fern ve denge mekanizmalar eliinde- yeni bir anayasa gereini gz ard ettirmemektedir).
Trkiyenin taraf olduu uluslararas szlemeler ve onlarn
devlet organlar iin dourduu ykmllk ve yurttalar
iin ngrd haklar da unutmamak gerekir. Trkiyede
hak ve zgrlklerin, demokratik rejimin alt yaps olarak
alglanabilmesi, bata nsan Haklar Avrupa Szlemesi
228
(HAS) koruma sistemi gelmek zere, taraf olduumuz dier szleme dzeneklerinin de etkili bir biimde iletilmesini gerekli klyor.
Bu n saptamalar nda;
ncelikle, Trkiyede hak ve zgrlklerin kullanmna kar uygulanan kmlatif yaptrm, gvenceler bakmndan,
nsan Haklar Avrupa Hukukunda geerli kmlatif gvence ye dntrlmesi ynnde aba gsterilmelidir. Hak ve
zgrlkleri ihlalde tereddt etmeyen (kanunsuz emirleri yerine getirmeyi alkanlk haline getiren) kamu grevlilerine
yaptrm uygulanmas, bu srecin etkili bir biimde iletilmesine baldr. Baka bir deyile, ilk bavuru anndan itibaren
bavuru yollar zincirinin aka sergilenmesi ve etkililii
iin mcadele edilmesi, cezaszln almas iin nem tamaktadr.
Sonra, insan haklar sorunlarn zmede, sorunlara, niceliksel
nlemler yerine nitelik asndan yaklama ve insan haklarna
bir btn olarak gz nne alma gerei vardr.
nc olarak, demokrasi anlay bakmndan; demokrasi,
sadece ounluku anlaya indirgenemez; oulcu zellii
kabul edilmez ise, hukuka sayg salanamayaca gibi hak ve
zgrlkler de gvence altna alnamaz. Demokrasinin saysal
ynn ne karmak, siyasal mnavebe (iktidarn serbest
seimler yoluyla eldeitirmesi) yollarn engelleyici ortam hazrlar.
Drdnc olarak, hukuk-siyaset diyalektii salanmaldr.
yle ki, hukuk kurallar, demokratik mekanizmalar yoluyla
siyaset tarafndan retilir. Fakat burada iki nemli snr vardr:
Birincisi, yrrle konan yasalar, Anayasaya, uluslararas
szlemelere, hukukun genel ilkelerine ve kazanlm haklara uygun olmaldr. kincisi ise, kural koyan siyasal aktrler,
bunlara ncelikle riayet etmelidirler. Unutmamak gerekir ki,
seimlerle gelen iktidar, ilem ve eylemleri hukuka saygl olmas lsnde meru olabilir.
229
Beinci olarak, insan ve evresine zarar verici, onarlmaz etki

brakc ve ldrc maddelerle kamu dzenini salama yol
ve yntemleri terk edilmeli; biber gaz yasaklanmaldr.
Altnc olarak, insan haklarn korumak ve gelitirmek amacyla kurulan birimler, uzman-zerk yaplara dntrlmeli; siyasal ounluk politikalarn merulatrma arac olmaktan karlmaldr. nsan haklar, sadece resmi yap ile korunmamaz;
hak znelerinin giriimleri ve eitli sivil toplum rgtlerinin
etkinlikleri, haklar toplumunun oluumu iin vazgeilmezdir.
Yedinci olarak, insan haklar uluslararas kurulularnn eletirileri, dardan ynelen saldrlar eklinde grlmemeli.
nsan haklarnn temellenmesinde, fikir-eylem birliktelii nasl
ki vazgeilmez ikili ise, i dinamik-d dinamik birliktelii de
yledir. nsan Haklar Avrupa Mahkemesi de, bu birleme izgisinde yer almaktadr.
Sekizinci olarak, zellikle doal, kltrel ve tarihi mirasn korunmasnda yurttalarn bilgilenme, nerilerde bulunma ve
karar srelerine katlm haklar kabul edilmelidir.
Dokuzuncu olarak, zellikle hak ve zgrlkler alannda torba kanun uygulamasndan vazgeilmeli; kamu dzeninin,
zgrlkleri srekli snrlamakla deil, demokratik haklarn
kullanlmas lsnde salanabilecei kabul edilmelidir.
Onuncu olarak, hukuk devletinin temellendirilmesi iin nkoul olan devlet erklerinin hukuka saygsnn salanmas
iin anayasal denge ve denetim mekanizmalarnn iletilmesinde yurttalarn srekli bir biimde uyank olmalarnn gereklilii vurgulanmaldr. Denge ve denetim mekanizmalar,
adem-imerkezileme yelpazesini de ierecek boyutlarda tasarlanmaldr. Unutmamak gerekir ki, yerel deomrasi,evresel demokrasinin nkouludur.
230
EK
GZ YAARTICI GAZLAR
VE NSAN SALIINA ETKLER
Biber gaznn ldrc baz kimyasallar ile karlatrlmas mmkn m? (rnein, hardal gaz, sarin gaz vs. ile
ierik bakmndan karlatrmak mmkn mdr? Kimyasal silah olarak tanmlanabilir mi, bunlarn etkilerinin
karlatrlmas mmkn mdr? )
Gz yaartc bomba ya da gsteri kontrol ajanlarnn 15in zerinde tr vardr. Biber gaz olarak da bilinen gsteri kontrol
ajanlar esas olarak gz yaartc gaz ad ile anlr. Gz yaartc gaz olarak kullanlan balca maddeler oleoresinkapsikum
(OC), o-klorobenzilidenmalononitril (CS), dibenzoxazepin
(CR), difenilaminoklorarsin (DM) ve 2 kloroasetofenon (CN)
isimli ajanlardr. Bu maddelerden hazrlanan gz yaartc gazlar baz zcler iermektedir. Gz yaartc gaz olarak OC,
CN ve CS ile birlikte kullanlabilmektedirler. Bu bileiklerin
ciddi sistemik toksik etkileri kapal alanlarda ve yksek konsantrasyonlarda kullanldklarnda, zellikle de CN bileii ile
ortaya kmaktr. lerinde en toksik olan CNdir. Bu koullarda kornea epitelinde hasar ve konjunktivada deme neden olduu bildirilmektedir. Bu bileiklere ak havada maruz kalma
sonucunda salkl bireylerde kronik toksisiteye neden olduuna dair herhangi bir veri yoktur.
Bu ajanlarn bugne kadar hardal gaz, sarin gaz gibi sinir
gazlaryla kullanldna dair bir yayn yoktur. Bu mmkn de
deil nk bu gazlar ok toksik ve lmcldr.
231
GZ YAARTICI GAZLAR VE NSAN SALIINA ETKLER
Biber gaznn ldrc olmasnda birlikte kullanlan inorganik

zclerin rol vardr; bunlar ok toksik olup ani solunum ve
dolam problemlerine neden olabiliyorlar. Kullanlan doz, kapal ortamda kullanlmas, dakika solunum says, maruz kalan
kiinin kronik bir hastalnn olup olmamas etili oluyor. ocuk ve yallarda ok daha toksik ve lmcl olabiliyor.
Biber gaznn zarar vermeyen kullanm tartmas yaplabilir mi, zararsz biber gaz kullanm olur mu?
Biber gaznn ve dier gz yaartclarn ortak zellii etkilerinin ok ksa srede balamas, ksa srmesi ve ldrc olmamalar olarak yanstlyor. Ancak hem bizden hem de dnyadan rneklerle biliyoruz ki lmlere neden oldu; burada
kullanm kast nemli. nsan Haklar savunucular tarafndan
kullanm dozu, kullanm kast, kullanm ekli bakmndan baz
uygulamalarn ikence kapsamnda deerlendirilmesi gerektii dnlyor
Halen ge dnem etkilerinin neler olduu tam olarak bilinmiyor. Bu konuda aratrmalar yaplyor; yeni aratrmalara gereksinim var. te biz bu yzden hem yaratt salk sorunlar
hem de ge dnem etkilerinin neler olduunun bilinmemesi
nedeniyle yasaklanmas gerekiyor. Bilimsel olarak birok maddenin uzun vadeli lmcl zararlar verebildii ok ge aratrmalarla kantlanmt.
Sk maruz kalta az miktarda bile olsa kalc baka hastalklara kaynaklk edebilecek etkiler olabilir mi?
Tam olarak bilinmiyor. Aratrmalar devam ediyor. Baz gz
yaartclarn kanserojen olduu ve genetik bozukluk yaratt
syleniyor; kullanlan zcler de olduka toksik ve kanserojen; o nedenle bu konuda hassas olunmas ve insan yaam
ncelenerek davranlmas savunulmaktadr.
ocuklarda biber gaz etkisi
Herkeste ne etki yapyorsa ayn, ayr bir alma bulunmuyor.
Zaten bu ajanlarn doas gerei insan deneyleri yaplamyor;
232
her ey hayvan deneyleri zerinden syleniyor. Ama ocuklarda immun sistem zayfsa, daha hassas olmalar nedeniyle daha
kt sonular kabilecei sylenebilir.
Hamile kadnlarda biber gaz etkisi
Sadece bir yaynda dklere neden olabilecei belirtilmi.
Ancak kesin bir kanta ulalabilmi deil. Kanserojen etkilerinden bahsedildiine gre ge dnemde zararnn olamayaca sylenemez.
Biber gaznn fiek kanal ile atldndaki etkisi
Bizde ve tm Dnyada gz yaartc gazlar polis tarafndan
zel tfeklerle atlan gaz kapslleri aracl ile yaygn olarak
kullanlmaktadr. Bu ekilde kullanlmas, pencerelerden camlarn krlarak kapakl meknlarda fazla miktarda gaza maruz
kalma sonucunu dourabilmektedir; bu durumda ldrc
etki olasl mevcuttur. lkemizde ne yazk ki bu konuda ok
fazla lm yaanm durumdadr. Ayrca gaz kapsl silahnn insanlar hedef alarak kullanlmas lmcl veya ar sekel
brakan yaralanmalara, zellikle kafatas yaralanmalar ve gz
kayplarna neden olabilmektedir.
Biber gaznn sprey eklinde kullanm halinde etkisi
Burada sprey formunda kullanlan zcler de iin iine giriyor. nk tm gz yaartclar oda ssnda kat halde bulunuyor; onlar gaz formuna dntrmek iin birtakm zclerle birlikte kullanmak gerekiyor. Kullanlan zcler unlar;
Diklorometan (Metilenklorit) kanserojen Dibenzoksazepin
Formaldehit
Trikloroetan SSS depresan, ba dnmesi, konfzyon, bilin
kayb, lm
Metil izobutil keton - kimyasal pnmoni
233
Eterbazl solsyonlar; izopropil alkol, etanol, propilenglikol-anti friz- korneaya penetran Gz yaartc olarak kullanlan maddelerin toksisitesini etkileyen faktrler arasnda, yukarda bahsedilen zc olarak kullanlan maddeler ve konsantrasyonlarnn yan sra;
Doz/aktif madde konsantrasyonu,
Sre,
Aeresol veya sprey eklinde kullanm,
Uyguland ortam (kapal, ak, s, nem..),
zc maddenin fizikokimyasal zellikleri,
tici gazn zellikleri ve pskrtc gc,
Bireysel faktrler (solunum says, ek hastalk..) rol oynamaktadr.
Biber gaznn gz zerine etkisi
Gzde ar, batma, yanma, gzya salgsnda artma, blefarospazm, geici krlk, k hassasiyetine neden olurlar.
Tekrarlayan maruziyet durumunda kornea duyarllnda
uzun dnemli deiiklikler gerekleebilir. Bu durum, capsaicin maddesinin miyelinsiz ve ince miyelinliafferent sinir liflerini tercihan etkilemesi, hzl bir depolarizasyon ardndan daha
ileri nronal iletimin blokaj ile aklanabilmektedir.
ou olguda kalc grme kayb olmasa da, gz kuruluu
ikyeti devam edebilmektedir. Ayrca, biber gaz maruziyeti
sonras % 7-22 orannda kornea abrazyonu meydana gelebilmektedir.
Invivokonfokalmikroskopide kornea epitelindepunktatepitel
dzensizlikleri gsterilmitir. Ayrca, stromada artm reflektivite, keratosit aktivasyonu ve kanat hcrelerinde art gsterilmitir.
234
Kornea epitelinde % 100e varan genilikte defekt ve kornea

demi, limbus ve konjunktivada yaygn iskemi, sirkler konjunktivalkemozis, ileri dnemde nrotrofikkeratit ve derin
stromaskar gelimesi bildirilmitir. Bu yaygn gz hasarndan
capsaicin/ benzil alkol karm veya sprey iindeki ilave kimyasallar sorumlu olabilmektedir.
Biber gaznn az mukozasna etkisi
Dier mukozalarda olduu gibi tahri etkisi vardr. Mevcut bir
tbbi tabloyu hzlandrc etkisinden rahatlkla sz edilebilir.
lal, boyal, basnl su etkileri (cilde etkisi, yutulmas
halinde etki)
Basnl su, direk basn etkisiyle, dmelere, srklenmelerle yol aarak eitli yaralanmalara neden olabiliyor. Yumuak
doku yaralanmasndan kemik krklarna kadar ya da gze
denk gelirse grme kayplarna kadar ciddi travmalara neden
olabilir. Ayrca suya kartrlan biber gaz maddesi ciltte yanklara neden olabilir.
Biber gaznn cilt zerinde etkisi
En ok bilinen etkileri deri ve mukozalar zerine irritan etkidir.
Vcuda alnmas solunum, cilt ve sindirim yolu ile olur. Belirtiler, maruziyetten sonra 3-5 saniye iinde balar. Sonraki 1560 dakika iinde yava yava azalarak kaybolur. Deriden emilip sinir ularnda biriktiinden, kiinin maddenin etkisinden
kurtulmas saatler alabilmektedir. Derideeritem, yanma, tahri
hissi, alerjik dermatit, vezikl, bl, yksek dozlara maruziyette
ikinci /nc derece cilt yanna neden olduklar grlmtr. Alerjik reaksiyonlar biber ya da biber zlerine maruziyetin
direkt etkisinden ziyade, gecikmi allerjik reaksiyon ile ilikilendirilmitir. CN ve CS maruziyetinden kaynaklanan kimyasal
yanma, derinin nemle temasnda daha ok iddetlenme eiliminde bulunur; bu, moleklden salnan klor atomlarnn nemle
reaksiyona girerek hidroklorik aside dnmesinden kaynaklanr. Bu nedenle su ile karlama her ne kadar yanma hissini
arttrsa da partikllerin uzaklatrlmas iin de nemlidir.
235
Biber gaznn solunum sistemine etkisi

Burun ve boazda yanma hissi, burun aknts, ar tkrk
salgs, gste skklk hissi, ksrk semptomlar ile kendisini gsterir. Nefes borularnda ani daralmaya neden olabilir.
Bu nedenle zellikle astm hastalarnda solunum yetmezliine
yol ama olasl bulunmaktadr.
Gz yaartc olarak kullanlan bu maddelerden, OC (0.05%)
ve CS ( 0.01 %)in fare trakeal epitelyumunda siliyer vuru
frekansnda progresif de neden olduu gsterilmitir. CS
maruziyetinden sonra dakikada gzlemlenen ventilasyondaki azaln OCye maruz kaldktan sonrakine gre daha fazla
olduu saptanmtr. Ayrca gz yaartc gazlarn zclerine ilikin gzlemlenen ventilasyondaki azaln gz yaartc
maddelerin dorudan kendilerine ilikin gzlemlenen azalla
ayn ekilde olduu gsterilmitir. Solunum sisteminin nemli
bir savunucusu olan mukosiliyer aktiviteyi azaltan kimyasal
bileikler,partikllerin hava yolunda birikmesine izin verir ve
solunum problemlerinin ktlemesine neden olur.
CN, CS ve OC/kapsaisinin akut solunmasna maruz kalma
hakkndaki nicel veriler, aktif bileenin solunum sistemi
zerinde toksik etkilere neden olabileceini gstermitir.
ierik de solunduunda, insanlarda ve laboratuvar hayvanlarnda boaz ars, irritasyon, ksrk, sekresyon art, nefes darl, solunum durmas, akcier demine sebep olabilir.
Kapsaisinin akut solunum toksisitesini incelemek amacyla yaplan, baz insan almalarnda geici solunum yolu daralmas
(bir dakikadan az) ve baz hayvan almalarnda daha uzun
sren solunum yolu daralmas gsterilmitir; astm atan tetikleyebilir. zetle solunum sisteminde meydana gelen etkiler;
az-burunda yanma, geici yutma kayb, boazda yanma hissi, ksrk, haprma, tkrk salgsnda art, burun aknts,
haprma, boulma hissi, nefes almada zorluk, bronkokonstriksiyon/spazm, zellikle astm hastalarnda solunum yetersizlii riski, ksa soluma sendromu olarak bildirilmitir. Akut
pulmoner dem ve asidoz ise temel lm nedenidir.
236
Biber gaznn Dolam sistemine etkisi

Sempatik sinir sitemi dearjna bal olarak, ani kan basnc
ykselmesi, nabzda hzlanma eklinde balar. Youn gaza
maruz kalma sonucu, ar nefes alma zorluu srerse, akcier demi olarak bilinen ani sol kalp yetersizlii geliebilir.
Etkilenme devam ettii takdirde, nabzda yavalama, kan basncnda dme meydana gelebilir. Yksek dozlarda, kalpte
tehlikeli ritim bozukluklar geliebilir. zellikle koroner kalp
hastal bulunan insanlarda, en tehlikeli ritim bozukluu olan
ve ventriklerfibrilasyon olarak bilinen, ani lme yol aan ritim bozukluu geliebilir. Vcutta ar sempatik aktivite, hipertansiyon, eker hastal gibi nemli risk faktrleri bulunan
insanlarda kalp krizini(miyokardinfarkts) tetikleyebilir.
Gezi park olaylar srasnda, biber gaz sadece gaz bombas
olarak deil, TOMAlardan fkrtlan tazyikli suyun iine konsantre biber gaz kartrlarak da kullanlmtr. Biber gaz kartrlm suya maruz kalanlarda, ciltte 2. dereceye kadar olan
yank etkisi grlmtr.
Yaplan hayvan deneylerinde gz yaartc gazlarn dakikada 25000 - 150000 mg/m3 solunmas salkl yetikinlerin %
50sinde lme neden olduu gzlenmitir. Capsaicinin ldrme dozu (az yolu ile almda) insanlar iin 0.5-5 g/kg arasnda deimektedir. Astml bir hastada ve bronioliti olan bir
erikinde hzl gelien lmn nedeni olarak biber gaz bildirilmitir.
AmericanCivilLibertiesUnion of Southern California
ACLUnun (Gney Kaliforniya Sivil zgrlkler Birlii) hazrlad bir raporda 1993- 1995 yllar arasnda, biber gazna
maruziyet sonucu 26 lm olgusu kaydedilmitir. Bu kimyasallarn toksik etkileri zerine birok alma yaplm ve halen
yaplmaya devam ederken, yaynlanan birok bilimsel makalede de lme neden olduu bildirilmitir.
19 Aralk 2000 tarihinde, 20 cezaevine birden yaplan, 30u
tutuklu 32 kiinin ld, yzlerce kiinin yaraland operasyonlarda da bilirkii raporlarna gre ldrc dozda gaz
237
bombas kullanld ortaya konmutur.

lkemizde bu gazlarla ilgili bilimsel almalar vardr. Bir toplumsal gsteri sonras Trkiye nsan Haklar Vakf (THV) stanbul temsilciliine bavuran biber gazna maruz kalm 64
olgunun erken dnem bulgular zerine yaplan almada, olgularn % 72sinde tespit edilen salk sorunlarnn literatrde
bildirilen biber gaz ve dier gz yaartc gazlarn meydana
getirdii erken dnem bulgularla uyumlu olduu bulunmutur (nvar ve ark, 2011).
Trk Toraks Derneinin destekledii ve Prof. Dr. Peri Arbak tarafndan yrtlen, Gz Yaartc Gazla Karlaan
Bireylerin Solunum Sistemi Yaknmalar ve Bulgular balkl bilimsel aratrma projesi, 2012 ylnn Mart ve Nisan
aylarnda, stanbulda Birleik Metal-, Ankarada ise Salk ve Sosyal Hizmet Emekileri Sendikas yeleri arasnda
gerekletirilmitir. Tm erkek 120 bireye, mesleki astm
anketi (NIOSH), solunum fonksiyon testleri ve arteryel tansiyon lmleri uygulanm, gz yaartc gazla karlama ykleri alnm ve istekli olanlara akcier filmleri ekilmitir.
Olgularn tm yaamlar boyunca gazla karlama saylar
ortalama 8.5, son iki ylda 5.6dr. zetle bu almann bulgular, gazla karlamann solunum fonksiyonlar stnde
neredeyse sigara kadar olumsuz ve kalc etkileri olduunu
gstermitir.
Dier sistem etkileri
Midede irritasyon ile bulant kusma, diare,
Hipertansiyon ata
Kan basncnda ani ini klar
Asidoz
Hipotermi
Kalp yetmezlii/karacier hasar
Kardiyak ve solunum semptomlarnnanksiyete ve panik
ataa neden olduu bildirilmektedir.
238
Motor kontrol kayb ve Santral Sinir Sisteminde de hasarlar

bildirilmitir
Biber gazna balanan baz lmler:
1 Mays 2007- brahim Sevindik, 75 ya, toksik etki ile
ld, (medyada havasz kalarak diye yansd)
4 Nisan 2009- Mustafa Da, gaz kanisterinin (bombas)
kafasna arpmasyla ld,
12 Haziran 2009- Hatice din (54) toksik etki ile ld (medyada hipertansiyon hastasyd eklinde yer ald).
9 Ekim 2009- Mehmet Uytun (18 aylk) gaz kanisterinin
(bombas) kafasna arpmasyla ld,
27 Nisan 2011/Kazm eker (60) toksik etki ile ld (medyada kalp krizi geirerek ld eklinde yer ald)
31 Mays 2011/ Metin Lokumcu (54) toksik etki ile ld
(medyada kalp krizi geirerek ld eklinde yer ald)
28 Austos 2011/ Yldrm Ayhan (40) gaz bombasnn gsne arpmasyla ld
21 Mart 2012/ Hac Zengin (55) toksik etki ile ld, (medyada solunum rahatszlna bal olarak lm bildirildi)
30 Mays 2012 / ayan Birben (30) toksik etki ile ld
(medyada astm krizine neden olduu eklinde yer ald).
Tedavi:
Biber gazna maruz kalndnda hemen ortamdan uzaklalmal, temiz havaya klmaldr. Giysiler karlarak maruz kalan blge lk su ve sabunla bolca ykanmaldr.
CSye maruz kalndnda su ile temas deri bulgularn alevlendirir; bu nedenle hafif alkali bir solsyon kullanlabilir
(% 6 sodyum bikarbonat, % 3 sodyum karbonat, % 1 benzalkoniumklorid).
Biber gazna maruz kalndnda gzler hzla ve bol suyla
ya da % 0.9luk sodyum klorr ile en az 15 dakika sreyle
ykanarak kimyasal madde gzden uzaklatrlmaldr. Ma239
ruz kalan gzde kontakt lens var ise hemen karlmaldr.

Mteakip deerlendirme ve tedavi iin gz hekimine bavurulmaldr.
Biber gaz etkileri konusunda Trkiye dnda birok aratrma
yaplm ve biber gaznn yaam tehdit eden ve lm meydana geldiini rapor eden yaynlarn balcalar u ekildedir.
Steffee CH, Lantz PE, Flannagan LM, Thompson RL, Jason DR.
Oleoresin capsicum (pepper) spray and in-custody deaths.Am J
Forensic Med Pathol. 1995
Pepper spray and In-Custody deaths. In science and technology.
Granfield J, International association of Chiefs of Police, Alexandria, VA, 1994
Oleoresin capsicum (pepper) spray and In Custody Deaths.
SteffeeCH, Am J Forensic Med Pathol 1995
Toxicologic evaluation of pepper spray as a possible weapon for the
Dutch police forces. Risk assessment and efficacy. Busker RW, Am
J Forensic Med Pathol 1998
Unexpected death related to restraint for excited delirium: a retrospective study of deaths in police custody and in the community.
Pollanen MS, CMAJ 1998
Sudden death caused by an oleoresin capsicum spray. Niemcunowicz J A, Arch Med SadowejKryminol. 2009
Pepper-spray induced respiratory failure treated with extracorporeal membrane oxygenation. Billmire DF, Pediatrics 1996
Accidental pepper spray discharge in a emergency department. Heck A, J EmergNurs 1995
240

Gezi Raporu

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Gezi Raporu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

GEZ HUKUK ZLEME GRUBU

(Demokrasi ve Totalitarizm Sarkacndaki Trkiye)

Av. Halit elenk dl

TRKYE BAROLAR BRL

Trkiye Barolar Birlii Yaynlar: 285

GEZ HUKUK ZLEME GRUBU

(Demokrasi ve Totalitarizm Sarkacndaki Trkiye)

II. K HAK VE ZGRLKLERNE

2. Gezi protestolarnda kanunsuz emri uygulayarak mdahale

III. SORUTURMA / DAVALAR VE GZALTILAR.................116

GEZ RAPORU (Demokrasi ve totalitarizm sarkacndaki Trkiye)

Gezi Hukuki zleme Grubu Raporu,

RAPORA KATKI SUNANLAR

GEZ RAPORU (Demokrasi ve totalitarizm sarkacndaki Trkiye)

bir araya gelmi; bu yaklam tarznn bir sonucu olarak da,

GEZ RAPORU (Demokrasi ve totalitarizm sarkacndaki Trkiye)

though the demands for democratization and freedom were

GEZ RAPORU (Demokrasi ve totalitarizm sarkacndaki Trkiye)

tigated effectively, responsible public officials have not been

Gezi Legal Monitoring Group

RAPPORT DES MANIFESTATIONS DE GEZI

GEZ RAPORU (Demokrasi ve totalitarizm sarkacndaki Trkiye)

GEZ RAPORU (Demokrasi ve totalitarizm sarkacndaki Trkiye)

sonnes, dautres ont t blesss et sont handicaps. De plus, les

Groupe dobservateurs juridiques de Gezi

2013 Yaz toplumsal ve siyasal olaylar zerine younlamakta olan

TRKYENN GENEL GRNM: HUKUK/DEVLET VE TOPLUM

Avrupa Konseyi yesi olduu halde Trkiyede demokrasi,

AK Parti Hkmeti ve Glen Cemaati arasndaki ittifak, 17 ve 25 Aralk

TRKYENN GENEL GRNM: HUKUK/DEVLET VE TOPLUM

II. OULCU TOPLUM: DEMOKRASININ

TRKYENN GENEL GRNM: HUKUK/DEVLET VE TOPLUM

Madde 13n, snrlamalara ilikin altyaps da kayda deer:

Gerekten, 1982 Anayasas, 1987den 2010a kadar yaplan deiiklikler

TRKYENN GENEL GRNM: HUKUK/DEVLET VE TOPLUM

TRKYENN GENEL GRNM: HUKUK/DEVLET VE TOPLUM

karmaya ve siyaset yapmaya davet edilebiliyor7. Baka bir

TRKYENN GENEL GRNM: HUKUK/DEVLET VE TOPLUM

3. Seim: oulcu demokrasi inkr iin kl m?

TRKYENN GENEL GRNM: HUKUK/DEVLET VE TOPLUM

TRKYENN GENEL GRNM: HUKUK/DEVLET VE TOPLUM

TBMM Bakannn, Gezi Raporunun konusunu oluturan

Anayasann 138. maddesi bu memlekette lmtr (3 Ocak 2014).

TRKYENN GENEL GRNM: HUKUK/DEVLET VE TOPLUM

Bu nedenle, darbe szc bilimsel olarak tanmlanmal.

TRKYENN GENEL GRNM: HUKUK/DEVLET VE TOPLUM

14 Aralk 2014 (ve ncesi) gzalt ve tutuklamalar belirtilebilir.

TRKYENN GENEL GRNM: HUKUK/DEVLET VE TOPLUM

Dinsel temelde oulculuk gerei, imam hatip-cemaat

Okul ncesinde tekli retime geilecek.

Okul ncesi ve ilkokulda kullanlan eitim arac metinlerde Anadolu

Mevcut durumda ilkokul 4. snfta balayan zorunlu Din Kltr ve

4+4+4 sistemi ile hafz olmak isteyen ortaokul rencilerine tannan

lkokul 4. snfta 2 saat grlen nsan Haklar, Yurttalk ve Demokrasi

TRKYENN GENEL GRNM: HUKUK/DEVLET VE TOPLUM

V. GEREKTEN DEMOKRATK REJM VE HUKUKUN

Anadolu otelcilik ve turizm meslek liselerinin retim programlar ve

Liselerde zorunlu Din Kltr ve Ahlak Bilgisi dersi 1 saatten, 2 saate

Liselerde salk ve trafik dersi kaldrlacak.()

TRKYENN GENEL GRNM: HUKUK/DEVLET VE TOPLUM

Bu nedenle, Adalet Bakanl tarafndan hazrlanan, Avrupa

T.C. Kamu Denetilii Kurumu, 30.4.2014, 1 Mays Emek ve Dayanma

GEZ PARKINI SAHPLENEN TOPLUMSAL MUHALEFET BESLEYEN SRE