FONKSYONEL GIDALARIN

BYOYARARLILIKLARI

Let food be thy medicine and

medicine be thy food.
Hippocrates

KARATNODLER
Karotenoidler klorofilden sonra doada en yaygn olarak bulunan renk
pigmentleridir. Karotenoidler, genel olarak yada znen, bitkisel ve
hayvansal rnlere sardan krmzya kadar renk veren bileiklerdir. (1)

Karotenoidler yalnzca bitkilerden sentezlenen bileiklerdir. Hayvansal

dokulara ancak yem olarak tketildii takdirde karr.(2)

Meyvelerin yaplarnda, meyve daha ham iken bulunmalarna karn

renkleri klorofil tarafndan maskelenir. Meyve olgunlatka klorofil
kaybolur ve karotenoidler ortaya kar.(3)

Kanser, diyabet, fel, katarakt, yalanma, kalp-damar rahatszlklar gibi

vakalara kar koruyucu olduklar gzlemlenmitir.(8)

-Karoten
Kaynak gdalar: Daucus carota(Havu), Cucurbita pepo(Sakz kaba), Ipomoea batatas(Tatl patates),

Cucumis melo var. cantalupo, Spinacia oleracea(Ispanak), Solanum lycopersicum(Lycopersicon lycopersicum)

(Domates)

Faydalar: Serbest radikalleri ntralize eder

Hcresel antioksidan savunmalar glendirir
Provitamin olarak ilevseldir
Akcier ve grtlak kanserlerine kar etkili olduu gzlemlenmitir(9)

Gnlk farmakolojik doz = 9-18 mg(6)

272 g havutaki beta-karoten miktar = 29 mg(7)

Lutein ve zeaxanthin

Kaynak gdalar: Brassica oleracea, Spinacia oleracea, Zea mays, Fructus Citrus,
Asparagus officinalis, Brassica oleracea var. botrytis

Faydalar: Retina salnn korunmasnda(10)

Baz bitkilerin lutein ve zeaxanthin ierii

Likopen
Kaynak gdalar: Solanum lycopersicum(Lycopersicon lycopersicum), Citrullus
lanatus var. lanatus, Citrus paradisi

Faydalar: Kanserden korunma,

Kalp-damar rahatszlklarndan korunma,
Prostat dzenleyici
Dier karoteneoidlere dnr

Gnlk dozaj: 13 - 75 mg(12)

Likopen ierikleri

DYET LF
Diyet lifi, sindirim enzimlerine direnli bir grup gda bileenidir ve balca tahl,
meyve ve sebzelerde bulunmaktadr. Farkl diyet lifi tipleri, zellikleri bakmndan
farkllk gstermektedir. znr olmayan diyet lifi barsak sal ile ilgiliyken,
znr diyet lifi, temel olarak kandaki kolesteroln drlmesi ve glukozun
barsaktaki absorbsiyonunun azaltlmas ile ilikilidir. Diyet lifi, barsak kanseri ve
kardiyovaskler rahatszlklara kar yararl etkileri yannda gda formulasyonlarnda
kullanlabilen teknolojik zelliklere de sahiptir. Ayrca, diyet lifi dk enerji deerine
sahip rnlerin temel bileenini oluturmaktadr. Bu nedenle, diyet lifi ile
zenginletirilmi gdalar giderek nem kazanmaktadr. (12)
Diyet liflerinin obezite, tansiyon, hemoroit, diyare, baz barsak rahatszlklar,
hipertansiyon, damar ve baklk hastalklar zerine etkileri olduu belirtilmektedir.
(Fernandez- Gines ve ark., 2004)

Salkl bir diyet iin

selloz neden gereklidir?
nsanlarda, besinlerle alnan se- lloz sindirilmeden vcuttan atlr. nk sindirim
sistemlerinde sellozu sindirecek enzimler yoktur. Sellozu oluturan lifler
barsaklarda ilerler- ken yzeyi andrmak suretiyle hcre- lerin mukus retmelerine
neden olur. Mukus, besinlerin sindirim kanalndan kayarak ilerlemelerini salar. Bu
saye- de sindirim hz da artar. Bu nedenle sellozun salkl bir diyette mutlaka yer
almas gerekir.

Diyet lifi ierikleri

znmeyen diyet lifi

Kaynak gdalar: Buday kepei, msr kepei, meyve kabuklar

Faydalar: Barsak salnn korunmasnda ilevsel

Dipnot:
nsanlarda artan diyet lifi alm ile kalsiyum,
magnezyum, inko ve fosfor miktarlar arasnda
ters bir iliki olduu aktarlmaktadr. Diyet lifinin
mineral absorbsiyonunu engelledii ve bu etkinin
daha ok kendisine bal fitik ve oksalik asitler ile
proteinlerden kaynakland dnlmektedir.
zellikle tahl rnlerinde ve soya gibi gdalarda
bulunan fitatn insan ve farelerde Ca
absorbsiyonunu inhibe ettii bilinmektedir.

-Glukan

Kaynak gdalar: Yulaf ezmesi, yulaf kepei, Hordeum,

Secale cereale
Faydalar: Koroner kalp rahatszl riskini drr
Baklk sistemini dzenleyicidir(13)

znr lifler

Kaynak gdalar: Psyllium tohum kabuu, Pisum sativum, baklagiller, Malus

domestica, Fructus citrus, Semen linum

Faydalar: Koroner arter rahatszlnn nlenmesinde faydal

Tam tahllar

Kaynak gdalar: Tahl taneleri, tam buday ekmei, yulaf ezmesi, altn pirin
Faydalar: Koroner arter rahatszl riskini azaltr
Kandaki glikoz miktarn dzenler(niasta iermedikleri iin) (14)(15)

YA ASTLER
Yalar, insan beslenmesi iin gerekli olan en nemli organik
maddelerden biridir. Bu organik maddeler hem yksek enerji
kayna hem de yada znen vitaminleri bulundurmalar,
proteinlerle birleerek lipoproteinleri oluturmalar ve metabolik
aktivitelerde, sinir hcrelerinin etrafn sarmalar bakmndan
nemlidirler (Mol 2008)
Doymu ya asitleri oda scaklnda kat halde
bulunduklar iin vcutta birikebilirler. oklu doymam ya
asitleri ise oda scaklnda sv haldedirler ve ayn zamanda
insan hayatnn devamll iin de ok nemlidirler.(16)

Tekli Doymam Ya Asitleri

Oda scaklnda sv halde bulunan bitkisel ya asitleri
Kaynak Gdalar: Fndk, zeytinya, canola ya, ayiek ya
Faydalar: Koroner arter hastaln dzenleyici, kolesterol dengeleyici

Baz gdalarn tekli doymam ya asidi ierikleri:

oklu Doymam Ya Asitleri

Omega-3 ya asitleriALA

Kaynak gdalar: Fructus Juglans, Semen Linum,

Oil Linum
Faydalar: Kalp ve gz saln korur
Zihinsel fonksiyonlar destekler(17)(20)

oklu Doymam Ya
Asitleri
Omega-3 ya
asitleri DHA/EPA

Somon bal, ton bal,

deniz mahslleri,
balk yalar

Konjuge lionik
asit(KLA)

Sr eti, kuzu eti, baz

peynir eitleri

Kalp ve gz saln ve
zihinsel faaliyetlerin
saln korur.
Kolesterol dzenler

Baklk sistemini
glendirir ve arzu
edilen beden
formunun
salanmasnda
fonksiyonel(yalanma
y engeller)(18)
nsiln seviyesini arttrr

Baz gdalarn oklu doymam ya asitleri

ierikleri:

oklu doymam ya asitlerinin faydalar:

Baz gdalarn KLA ierikleri

Gnlk nerilen kullanm dozu:
3,4g(19)

FENOLK MADDELER
Fenolik bileikler

Hidroksisinamik asitler

Hidroksibenzoik asitler

Flavonoidler

Antosiyaninler

Flavonlar ve Flavonoller

Flavanonlar

Kateinler (Flavanoller)

Fenolik maddeler bitkisel kaynakl besinlerin

lezzetine zellikle azda buruk bir tat brakma
ynnde ve rengine etki eden, meyve ve
sebzelerde genellikle ok az miktarlarda
bulunmakla birlikte nemli olan bir madde
grubudur.
Fenolik maddeler aromatik halkasnda bir veya
daha fazla hidroksil grubu ieren bileiklerdir
(Shahidi ve Naczk, 1995). Bu bakmdan en basit
fenolik maddenin bir tane hidroksil grubu ieren
benzen yani fenol olduu ve dier fenolik
maddelerin bundan tredii bilinmektedir
(Cemerolu ve Acar, 1986).(4)

Proantosiyanidinler

zoflavonoidler ( 5 )

Baz flavonoidlerin kimyasal yaplar:

Baz flavonoidlerin alt snflarnn yaplar

FLAVONODLER

Flavonoidler enzimler tarafndan metabolize edildikleri iin biyoyararllklar dktr.(21)

almalardan elde edilen sonulara gre flavonoids, flavonols, flavones, flavanones and
flavonols sigara ienlerde sigaradan kaynakl kanserlere kar(akcier, grtlak) koruyucu etkiye
sahip olduu tespit edilmi, [22]

Yalnzca flavoneller mide kanserine kar etkilidir [23]

Fflavonol, flavanol, anthocyanidin ve proanthocyanidinsler kolon kanserine kar etkili(23)

Meme kanserine kar ise flavonoller and flavones(24)

Antosiyaninler
Kaynak gdalar: Etli ve zarl kabuksuz
meyve, kiraz, krmz zm, krmz
arap, yaban mersini, ahududu,
brtlen

Faydalar: Hcresel seviyede

antioksidan koruma, beyin
fonksiyonlarnn ve
salnn korunmas

Krmz meyvelerde
antosiyanin miktar: 1300
mg/100 g(25)
Gnlk gerekli optimal alm
miktar: 22.324.3 mg/d(25)

Flavanoller
Faydalar: Kalp salnn korunmas(26),
kolon kanseri riskine kar korunma,
meme kanserine kar korunma

Baz gdalarn flavanol ierii:

Siyah ikolata: 20.50 mg/100 g(29)
Toz ikolata: 107.75 mg/100 g(29)
Bakla: 16.23 mg/100 g(29)

Kaynak gdalar: ay, kakao,

ikolata, elma, zm

Flavanone

Kaynak gdalar: Turungiller

Faydalar: Koroner kalp

rahatszlarna kar
koruma, radikallerin
ntrolizasyonu, Antioksidan
savunma

Gnlk gerekli tketim miktar: 70100 mg/d(27)

Limon, portakal ve greyfurt meyve sularnda bulunan yaklak miktarlar:
33-38-46mg/100ml(28)

Flavonoller

Kaynak gdalar: Soan, spanak, elma, ay,

brokoli

Faydalar: Radikallerin
ntrolizasyonu, antioksidan
savunma

Baz gdalarn flavonol ierii:

Soan(Allium cepa L. var. cepa): 9.31 mg/100 g
Ispanak: 15.20 mg/100 g
Gnlk alnmas gereken miktar: 2.94.3 mg/d

zotiyosiyanatlar

Kaynak gdalar: Karnbahar, kvrck,

algam, brokoli, lahana, kara turp

Faydalar:Antioksidan
savunma,anti
kanserojen(30),anti
bakteriyaletki(31)

zotiyosiyanat ieren baz

gdalar:

MNERALLER

Mineraller, dnyadan kken alan ve canl organizmalar tarafndan sentezlenemeyen

(inorganik) elementlerdir. Bitkiler, mineralleri topraktan elde eder ve ou mineral
direkt olarak bu bitkilerden gelir veya indirekt olarak da hayvanlardan kaynaklanr.
Ayrca, mineraller, corafi olarak deimekle birlikte ime suyunda da bulunabilir.

Kalsiyum

Kalsiyum, kemik dokusunu oluturan balca elementlerden biridir.Hcreler aras sinyal

yollarnda gerekli bir iyondur. Kalsiyum konsentrasyonun sirklasyonu paratiroid
hormon ve D vitamini tarafndan dzenlenir. Alnmnda bu faktr gz nnde
bulundurulmaldr.
Yetikinlerde gnlk nerilen tketim miktar 1,000-1,200 mg/day(32)

Magnezyum

Magzenyum, enzimlerin yapsna kofaktr olarak katlan gerekli bir minareldir..

Fizyolojik yolaklar, nkleik asit ve protein sentezi, iyon transportu ve hcre
sinyalizasyonuyla ilikilidir.

Dk tketimi, tip 2 diyabet, obezite, kardio-vaskler rahatszlklara,

hipertansiyona ve inslin direncine sebep olabilir.

Magnezyum
Kaynak Gdalar: Ispanak, kabak tohumu, tam buday ekmei, badem, fasulye,
fndk

Faydalar: Kas ve sinir hcrelerinin onarm, baklk sistemi ve kemik sal

Potasyum

Potasyum gerekli bir mineral ve elektrolittir. zeltilerdeki ykl partikllerin

iyonlarna ayrlmasnda grev alr. Normal metabolizma fonksiyonlar hcre ii

ve d potasyum dzenlenmesine bamldr.

Modern ada endstrinin gelimesi ilepotasyum tketim miktarmz artmtr.

Yksek tketimi inmeye, hipertansiyona ve kemik erimesine sebebiyet verebilir.

Potasyum

Kaynak gdalar: Patates, gnlk olarak tketilen az yal gdalar, turungillerin

meyve suyu, fasulye, muz, tam buday ekmei

Faydalar: Kan basncn dzenler, inmelere kar tedbir iin gereklidir.

Potasyum

Selenyum

Kaynak gdalar: Bal, krmz et, tam buday, sarmsak, cier, yumurta
Faydalar: Serbest radikalleri ntralize eder(anti-oksidan etki), basklk
sistemini ve prostat sal destekler.

Selenyum

VTAMNLER

Vitamin kelimesi vital ve amin kelimelerinden tretilmitir. Vital kelimesinin

anlam yaamsaldr. Amin ise bir organik grubu belirtir.

A vitamini

Kaynak gdalar: St, yumurta, havu, tatl patetes, spanak

Muhtemel faydalar: Gz saln korur, baklk ve kemik
salna katk yapar.

A vitamini

A vitamini yada znebilir. 3 aktif formu vardr: retinol,

retinal ve retinoik asit.

Hcre bymesinde ve zellemesinde grevlidir.

Embriyonik geliimde nemli grevleri vardr.

Eksikliinde lyak hastalna, Crohn Sendromuna ve

krle neden olabilir

Thiamin(Vitamin B1)

Kaynak gdalar: Mercimek, bezelye, pirin, baklava,

Karbonhidrat, dall amino asit sentezi ve ya asitleri

yolaklarnda fonksiyoneldir.

Eksikliinde katarakt ve diyabete yol aabilir. Alzheimer

hastalnn tedavisinde kullanlr.

Muhtemel faydalar: Zihinsel fonksitonlar destekler, vcut

metabolizmasn dzenler.

Riboflavin[Vitamin B2]

Kaynak gdalar: Yasz et, yumurta, yeil yaprakl sebze,

kurutulmu rnler
Muhtemel faydalar: Hcre bymesini destekler,
metabolizmann dzenlenmensine yardmc olur, antioksidan
etki

Riboflavin

FAD ve FMN gibi elektron tayan redoks tepkimelerinde

grevli koenzimlerin prekrsrdr. Vcuttaki B6, demir,
niyasin ve folate yolaklarna etki eder.

Kanser, katarakt ve kalp damar hastalklarna kar

korunmada kullanlr.

Korneal rahatszlklar, kanser, migren arlarna kar tedavi

etmeni olarak kullanlr.

Niyasin(B3)

Kaynak gdalar: Kurutulmu rnler, kmes hayvanlarnn eti,

balk, fndk
Muhtemel faydalar: Hcre bymesine ve metabolizma
dzenlenmesine sebep olabilir

Niyasin

NAD prekrsrdr.
Eksikliinde pelegra hastalna neden olur.

Pantotenik asit (Vitamin B5)

Kaynak gdalar: Tatl patetes, sakat at, stakoz, soya fasulyesi,

mercimek
Muhtemel faydalar: metabolizma dzenlenmesine yardmc
olur, hormon sentezlenmesinde fonksiyonel

Pantotenik asit

Suda znr. Biyokimyasal olarak nemli olan koenzim A

prekrsrdr. Bitki ve hayvan hcrelerinde bulunur.

Yara iyilemesinde, yksek kolesterol ve aaran salarn

tedavisinde kullanlr.

Pyridoxine (Vitamin B6)

Kaynak Gdalar: Fasulye, fndk, legmenler, balk, et, tam

buday rnleri

Muhtemel faydalar: Baklk sistemini destekler,

metabolizma dzenlenmesinde grevlidir

Pyridoxine

Protein metabolizmasnda grevlidir.

Eksiklii nadir olarak gzlenir.

mmn bozuklular, kalp damar rahatszlklar, kanser,

depresyon ve bbrek ta tedavilerinde kullanlr.

Folate(folik asit)(Vitamin B9)

Kaynak gdalar: Fasulye, legmenler, meyveler, yeil

yaprakl sebzeler, makarna, pirin

Muhtemel faydalar: Baklk sistemini destekler,

kadnlarda doacak ocuun beyin ve omurilik
rahatszlaryla doum riskini azaltr.

Nkleik asit ve baz amino asitlerin prekrsrdr.

Eksikliinde megablastik anemi gzlenir. Alkol ve sigara
tketenlerde eksiklii gzlenir.

Kalp damar malformasyonlar, nral tp kusurlar,

yaralanmaya bal rahatszlarn nlenmesinde kullanlr.

Kobalamin(Vitamin B12)

Kaynak gdalar: Yumurta, et, kmes hayvanlar eti, st

Muhtemel faydalar: Mental fonksiyonlara destek,
metabolizma dzenlenmesi, kan hcreleri formasyonunun
dzenlenmesi

Kobalamin

Folate metabolizmasnda nemli bir role sahiptir. Metiyonin

sentazn kofatrdr.

Eksikliinde Atrophic gastritis, pernicious anemia neden

olur

Biyotin

Kaynak gdalar: Cier, alabalk, yumurta, istiridye

Muhtemel faydalar: Metabolizma dzenlenmesine
yardmc, hormon sentezlenmesinde grevli

Biyotin

Suda znr. B kompleksi vitamindir. Btn organizmalar

iin gerekli olmakla birlikte yalnzca bakteriler, mayalar,
algler baz bitkiler tarafndan retilir.

Eksiklii ok nadir gzlenir.

C Vitamini

Kaynak gdalar: Guava, kivi, turungiller, katk maddeli

yiyecek ve iecekler

Muhtemel faydalar: Serbest radikallerin ntralizasyonunu

salar, kemik ve immn sistemi destekler

C Vitamini

Askorbik asit olarak da bilinir. Suda znr. nsan

vcudunda sentezlenmez,dardan alnmaldr. Enzimatik
faaliyetlerde kofaktrdr. Antioksidan etkiye sahiptir.

Eksiklii iskorbit hastalna sebep olur.

Kalp damar rahatszlklar, Alzheimer, katarakt
hastalaklardan korunmada kullanlr.

D Vitamini

Kaynak gdalar: Balk, katkl besinler, yourt

Egzema tedavisinde kullanlr.

Muhtemel faydalar: Kemik erimesinin nlenmesinde,

kalsiyum ve fosfor reglasyonunda grevlidir, baklk
sistemini destekler.

D Vitamini

Gnnn ektisiyle deriden sentezlenip karacier ve

bbreklerde aktif formu olan 1,25-dihydroxyvitamin D
dntrlr.

Kemik erimesi, kanser, oto-immn rahatszlarndan, tip-2

diyabet gibi hastalklardan korunmada etkilidir.

E Vitamini

Kaynak gdalar: Ay iei tohumu, badem, fndk, turp

Muhtemel faydalar: Anti-oksidan, baklk sistemini ve
kalbi korur

Recommend Dietary
Allowances

http://iom.nationalacademies.org/Activities/Nutrition/Summar
yDRIs/~/media/Files/Activity%20Files/Nutrition/DRIs/New
%20Material/5DRI%20Values%20SummaryTables%2014.pdf

lsere kar etkili baz

flavonoidler:

KAYNAKA
1) http://www.kimyaevi.org/TR/Genel/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFF7EE1F1486EE5030E8D40DBAF123EC275
2) http://megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Fenolik%20Bile%C5%9Fikler%20Ve%20Do%C4%9Fal%20Renk%20Maddeleri.pdf
3) http://megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Fenolik%20Bile%C5%9Fikler%20Ve%20Do%C4%9Fal%20Renk%20Maddeleri.pdf
4) http://www.gidamo.org.tr/resimler/ekler/1f1f19176d38348_ek.pdf?dergi=14
5) http://www.food.hacettepe.edu.tr/turkish/ouyeleri/gmu428/bilesenler_2_fenolikler.pdf
6) http://ajcn.nutrition.org/content/48/2/298.full.pdf+html
7) http://ajcn.nutrition.org/content/49/6/1258.full.pdf+html
8) http://www.fasebj.org/content/10/7/690.full.pdf+html
9) http://www.fasebj.org/content/10/7/690.full.pdf+html
10) http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3663991/
11) http://www.drugs.com/npp/lycopene.html
12) http://www.gidamo.org.tr/resimler/ekler/f6ffe13a5d75b2d_ek.pdf?dergi=15
13) http://ercivet.erciyes.edu.tr/arsiv/2008-2/2-beta-glukan.pdf
14) http://www.gidamo.org.tr/resimler/ekler/f6ffe13a5d75b2d_ek.pdf?dergi=15
15) http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1383574299000137?np=y
16) http://egejfas.org/pdf/2004-3-4/2004_21_3_4_33.pdf

KAYNAKA
17) http://www.health.harvard.edu/staying-healthy/the-truth-about-fats-bad-and-good

18) http://tkb.dergisi.org/pdf/pdf_TKB_71.pdf

19) http://tkb.dergisi.org/pdf/pdf_TKB_71.pdf

20) http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1365-2621.2009.02151.x/epdf

21)

22) http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0075604

23) http://www.scopus.com/record/display.url?eid=2-s2.0-84874353238&origin=inward&txGid=6FA551C2B435238D6FD4826403069323.mw4ft95QGjz1tIFG9A1uw%3a1

24) http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0054318

25) http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0753332215000773

26) http://apjcn.nhri.org.tw/server/APJCN/17%20Suppl%201//284.pdf

27)http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0753332215000773

28) http://pubs.acs.org/doi/pdf/10.1021/jf100128b

29) http://phenol-explorer.eu/contents/polyphenol/124

30) http://www.nature.com/aps/journal/v30/n5/full/aps200950a.html

31) http://lpi.oregonstate.edu/mic/dietary-factors/phytochemicals/isothiocyanates#drug-interactions

32) http://iom.nationalacademies.org/Activities/Nutrition/SummaryDRIs/~/media/Files/Activity%20Files/Nutrition/DRIs/New%20Material/5DRI%20Values%20SummaryTables%2014.pdf