T.C.

nn niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits
Trk Dili ve Edebiyat Eitimi Anabilim Dal

NL MEHMED EFEND

TUHFET'L-EMSL
(NCELEME-METN-DZN)

YKSEK LSANS TEZ

HAZIRLAYAN
Bahir SELUK

DANIMAN
Do. Dr. Hasan KAVRUK

MALATYA-1999


T. C. KLTR VE TURZM BAKANLII
KTPHANELER VE YAYIMLAR GENEL MDRL
3376
KLTR ESERLER
516
Eser Ad: Tuhfet'l-Emsl
air: Nl Mehmed Efendi
Hazrlayan: Bahir SELUK
2012
ISBN: 978-975-17-3641-3
www.kulturturizm.gov.tr
e-posta: yayimlar@kulturturizm.gov.tr

Bu kitap internet ortamnda ilk kez yaymlanmaktadr.

ZGEM

Do.Dr.BahirSELUK:1972ylndaElaznKebanilesinebalBademlikyndedodu.lk
ve orta renimini Kebanda, lise renimini Elazda tamamlad. nn niversitesi Eitim
FakltesiTrkDiliveEdebiyatBlmnden1997ylndamezunoldu.1997ylndaTrkDilive
EdebiyatAnaBilimDalEskiTrkEdebiyatBilimDalndabaladYksekLisansEitiminiNl
Mehmed Efendi TuhfetlEmsl ncelemeMetin adl tezle 1999 ylnda tamamlad. Frat
niversitesi Trk Dili ve Edebiyat Ana Bilim Dal Eski Trk Edebiyat Bilim Dalnda balad
doktora eitimini henk Unsurlar Bakmndan Nef Divannn Tahlili adl teziyle 2004 ylnda
tamamlad. 19972007 yllar arasnda Malatyada MEBe bal eitli okullarda Trke ve
edebiyatretmenliiyapt.2007ylndaAdyamanniversitesiEitimFakltesiTrkeEitimi
Blmne Yrd. Do. Dr. olarak atand. 2010 ylnda doent oldu ve Adyaman niversitesi Fen
Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blmne atand. Hlen ad geen blmde doent
olarakgrevyapmaktadr.Evliveikiocukbabasdr.


ZET
Nli Mehmed Efendi, Tuhfetlemsl adn tayan bu almada 17. yzyl
airlerinden Nlnin Tuhfetlemsl adn tayan eserinin tenkitli metni
hazrlanm, eseri incelenmi, hayatna dair bilgiler verilmi, edeb kiilii
deerlendirilmeyeallmtr.

SUMMARY
Inthisbook,titledNliMehmedEfendi,Tuhfetlemsltheeditionalcriticaltext
of the Tuhfetlemsl of Nl who was the 17th century poet has been
prepared, his text was studied in scientific methods, the details of his life has
beenmentioned,literarypersonalityhasbeentriedtoevaluate.

NDEKLER
nsz ..................................................................................................................... VI
Ksaltmalar .............................................................................................................VII
Transkripsiyon aretleri ........................................................................................VIII
Giri..............................................................................................................................1
NL MEHMED EFEND'NN HAYATI, AHSYET, ESERLER ......................3
1. Hayat ..........................................................................................................3
2. ahsiyeti ......................................................................................................1
3. Eserleri .................................................................................................. ..8
BRNC BLM
I.TUHFET'L-EMSL'N NSHALARI, YAZILI SEBEB ..............................10
A. Eserin Nshalar ve zellikleri ......................................................................10
B. Eserin Yazl ................................................................................................13
II. TUHFET'L-EMSL'N NCELEMES .........................................................20
A. Eserin Yaps .................................................................................................20
1. Olay rgs ............................................................................................20
2. Kahramanlar ............................................................................................34
3. Tahkiye zellikleri ................................................................................47
4. Duygu ve Hayal eleri...........................................................................49
5. Dini ve Ahlaki eler

..........................................................................54

B. Eserin D Yaps ............................................................................................61

1. Nazm Biimi

.......................................................................................61

2. Vezin ve Kafiye........................................................................................63
3. Edebi Sanatlar

.....................................................................................70

4. Dil ve Anlatm

................................................................................... 82

KNC BLM
1. Metnin Kuruluuyla lgili Aklamalar ................................................. 87
2. Metnin Blm Balklar....................................................................... 88
3. Metnin evriyazs ................................................................................ 89
SONU .................................................................................................................. 302
BBLYOGRAFYA ............................................................................................... 303
DZN..................................................................................................................... 305

N SZ
Sanat eserleri yazldklar dnemleri yanstrlar. Her devrin kendine has bir
sanat anlay vardr. Dolaysyla edeb eserlerin incelenmesi ayn zamanda o eserin
yazld dnemin ve airin ahsiyetinin de incelenmesi demektir.
ncelenmesini yapmaya altmz bu eser 17.yzyl airi Nl'nin manzum
hikyeler anlatan didaktik ve ahlaki bir mesnevisidir. Hikyelerin sonundaki
temsillerle air, kssadan hisseye varmak amacndadr.
Eserin evriyazs ortaya konmaya allrken Sleymaniye Ktphanesinde
bulunan 4 nshadan ve Topkap Saray Ktphanesinde bulunan nshadan
faydalanlmtr. Nl'nin kaynaklardan bulabildiimiz kadaryla hayat, ahsiyeti
veeserlerinin ele alnd ksmdan sonra eser iki blmde incelenmitir.
Birinci blm, eserin ekil zellikleriyle i ve d yapsna ait zelliklere
ayrlmtr. Eserin iyapsnda olaylar, kiiler, tahkiye zellikleri, duygu ve hayal
eleri, dini ve ahlak unsurlar ele alnmtr. D yapnn ele alnd blmlerde ise
dil ve anlatm zellikleri incelenmitir.
kinci blmde ise evriyazya yer verilmitir.
almalarmda yardmlarn esirgemeyen danmanm Do. Dr. Hasan
KAVRUK Beye, maddi ve manevi desteini esirgemeyen eim aziye SELUKa
gnlden teekkr bir bor bilirim.

VI

KISALTMALAR
age.:

Ad geen eser

Ank.:

Ankara

Ans.:

Ansiklopedi

A.:

Ankara niversitesi

B.:

Badatl Vehbi Blmne Kaytl Nsha

bkz.:

Baknz

BTK.:

Byk Trk Klasikleri

C.:

Cilt

.:

elebi Abdullah Efendi Blmne Kaytl Nsha

E.:Esad Efendi Blmne Kaytl Nsha

E.H:

Emnet Hazinesi

H.:

Hicri

Ktb.:

Ktphanesi

G.:

Gazel

Haz.:

Hazrlayan

st.:

stanbul

No:

Numara

s.:

Sayfa

S.:

Say

T.:

Topkap Saray Mzesi Nshas

TTK.:

Trk Tarih Kurumu

v.b:

Ve benzeri

yk.:

Yaprak

Z:

Zhd Efendi Blmne Kaytl Nsha

VII

TRANSKRPSYON ARETLER

a,
a, e, , i, u,
b

s
d, z
t

k, g,

v, o, u,

h, a, e

y, , i,

vv-
madle

VIII

GR
XVII.

yzyl,

Osmanlnn

gl

dneminin

sona

erdii,

gerileme

devrinin yaand bir dnemdir. Daha nceki dnemlerde balam olan karklklar,
ekimeler btn alanlarda boy gstermeye balamtr.
Dokuz padiahn saltanat dnemlerinin yaand bu yzylda devlet otoritesi
sarslm, idari kurumlar bozulmaya balamtr. Osmanlnn batda Avrupallar,
douda ise ranllarla srekli savat, ite isyanlarn idari ve ekonomik bozukluklarn
yaand bu yzylda, Osmanl Batdaki gelimelere ayak uyduramamaktadr.
Aralarnda air olanlarn da bulunduu bu dnemde I. Ahmed, I. Mustafa, II. Osman,
IV. Murad, IV. Mehmed, II. Sleyman, II. Ahmed ve II. Mustafa. 1 tahta gemilerdir.
Siyasi ve sosyal alandaki bu gerileme ve olumsuzluklara mukabil, 17. yzyl
Osmanl

sahas

Trk

iiri,

dier

yzyllara

gre

daha

oturmu

ve

daha yerli bir yapya sahiptir. iire giren yerli unsurlarla ran edebiyatnn etkisi daha
da azalmtr. Bu yzyln sanatlar, Necati, Bk, Fuzl bata olmak zere nceki
yllarn Trk sanatlarndan esinlenerek kendilerini yetitirmilerdir. airlerimiz, bir
yzyl ncesinden balayarak ran edebiyat ile edeer eserler ortaya koyduklarn,
kaside ve gazelde ranl sanatlar atklarn, mesnevide ise yeni bir yolda
yrmeye baladklarn sylemekle birlikte, ran edebiyat ile ilikilerini de bsbtn
kesmi deillerdir 2.
Bu yzylda, Klsik Trk iiri geleneksel yapsn srdrmekle beraber, ayn
zamanda yeni bir aray peindedir. Bu araylar sonucu ve ran edebiyatnn etkisiyle
bu dnemde klsik iir, sebk-i Hind ve hikem iir denen iki yeni akmn etkisine
girer. Dolaysyla bu tesirden devrin btn airleri az veya ok etkilenirler. Hikem iir
akm edebiyatmzda Nb ile zirveye ular.
Hikemi iir, insan ve onu ilgilendiren eitli olaylar ele alr. Amac okuyucuyu
eitmek, ona yol gstermek ve yardmc olmaktr. Szn dinleyen zerinde etki
brakmas iin sylenenlerin ksa ve zl olmasna dikkat edilir. Bu sebeple mesnevi
nazm ekli, didaktik ve ahlaki konular yanstmak amacyla ska kullanlmtr.
Edebiyatmza randan geen, eitli ve uzun konular ilemeye msait olan
mesnevi nazm ekli, ilenen konulara gre u ekilde gruplandrlabilir:
1
2

Mine Mengi, Eski Trk Edebiyat Tarihi, Ankara, 1994, s. 174-175.

Mine Mengi, a.g.e., s. 176.
1

a. Okuyucuya bilgi vermek, onu eitmek amac gden mesneviler,

b. Okuyucunun kahramanlk duygusuna hitap eden, konusu menkbelerden ya da
tarihten alan mesneviler, c. Sanat yn n planda olan, okuyucunun edebi zevkine hitap
eden,
ana izgisi ak ve macera olan mesneviler, . airlerin grdkleri, yaadklar olaylar
anlatan, toplum hayatndan kesitler veren mesneviler, olmak zere drt grupta
incelenebilir. 3
Birinci gruba giren mesneviler Ahmed Fakihin, Kitbu Evsf Mescidierifesiyle balar. 15. ve 16. yzyllarda retici ve eitici ama gden olduka fazla
mesnevi kaleme alnr.
17. yzylda bu gruba rnek olabilecek u mesneviler kaleme alnmtr. Krk
Hadis Tercme ve erhi (Hakni), Mevld (Necib, Nahf), Hicret-nme (Nahf)
Mirciyye (Nahf), Hilyetl-envar (Nahf), Mesnev Tercmesi (Nahf), Mantkulesrr (Fed Dede), Nefhatl-ezhr (Aty), Sohbet1-ebkr (Atyi), Hayriyye (Nb),
Terifatu-uar (Gft). 4
Yzyln II. yarsnda yetien, Nabinin ada olan Nl Mehmed Efendi de
Tuhfetl-emsl adl mesnevisini; okuyucusunu uyarmak, onun i ve d dnyasn,
dnya ve ahiret dengesini salamaya yardmc olmak amacyla kaleme almtr. Bu
yzden ahlakve didaktik bir nitelik arz eden bu mesnevideki hikyeler ve benzerleri
daha nceki dnemlerde dile getirilmi olduundan konu olarak bir yenilik grlmese
de, dil ve slupta bir orijinallik grlr.

3
4

smail nver, Trk Dili, Trk iiri zel Says II, (Divan iiri) Ankara 1986, s.438.
smail nver a.g.e., s.459.
2

NL MEHMED EFENDNN HAYATI, EDEB AHSYET,

ESERLER

1. HAYATI
Nl Mehmed Efendinin hayat hakknda kaynaklarda pek fazla bilgi yer almaz.
airin ne zaman doduu belli deildir. Asl ad Mehmed, lakab Nl, babasnn ad da
Osmandr. 5 Konyada domu olan air, daha sonra stanbula gelerek skdara
yerlemitir. Nl Mehmed Efendi, iyi bir eitimden sonra ilme ynelmi, Karabi
shk Efendiden mlazm olup, kendisini yetitirmitir. Mevlevilie intisap eden air,
mderrislik ve kadlk grevlerinde bulunmutur. Medine ve Kudste kadlk yapan
Nl, Selanik kads iken vefat etmitir. 6
Nlnin lm tarihi Safyi Tezkiresinde 1085 (1674), eyhi Mehmed
Efendinin Vakayil-Fuzalsnda 1086 (cemaziyl-evvel) olarak verilmitir. 7
Nlnin mezar hakknda Bursal Mehmed Tahir, Osmanl Melliflerinde:
Mahkeme

civarnda

Seyfullah

Efendi

Camii

mezarlnda

medfundur.

Bu cami-i erif ve mezarlk Sabri Paa Caddesi denilen hkmet caddesinde ve

hkmete karken sa taraftaki sokak iinde ise de bugn yklm bulunmaktadr. 8,
eklinde bilgi vermektedir.
2. EDEB AHSYET
Nbnin ada olan Nl, fazla tannmam bir airdir. Konyadan stanbula
giden Nl, gerekli ilimleri rendikten sonra eitli grevlerde bulunmu, yazd
eserleri gelenee uyarak devlet byklerine sunmutur.
Safy: Maarif-i cziyye ve klliyede mhir ve ir inda akran ndirdr
derse de Nlnin mensur bir eserinden bahsetmez. Tezkiresinde onun divanndan ve
dier eserlerinden bolca rnekler verir.
Eskiler Eser, messire delalet eder derler. Nlnin incelediimiz eserinden
5

Mehmed Sreyya, Sicill-i Osmani, C.4, stanbul 1996, s. 1223.

Safayi, Tezkiret-u'ara, Sleymaniye Ktphanesi, No:2549, s.276b.
7
eyhi Mehmed Efendi, Vakyi'l-Fuzal, C.l, s.209b-210a, Byezid Ktb. No:2361.
8
Bursal Mehmet Tahir, Osmanl Mellifleri, C.2, Ankara 1997, s 261.
6

ve dier iki eserinin ieriinden hareketle onun eserlerinde dini ve tasavvufi

dncenin n planda olduunu rahatlkla syleyebiliriz. Mevlevi olan air, eserinde
yer yer Mevlndan ve Sadden alntlar yapmtr:

Kim buyurur haret-i Moll-y Rm

Kif-i esar- diyr- ulm (1811)

Hufte-dil b-edeb leng lk

Eyle reh-i haret -i Hakka slk (1882)

Bunda yazup Sadi-i muciz-dehen

Bir iki pkze v rn shen (428)

Biz de mezminin idp iktibs

T ki ola cmle-i beyte ess (429)
17. yzyldaki Sebk-i Hindinin ve Hikemi iir tarznn etkileri Nlide de
grlr. Mutasavvf air, hikemi tarzn da etkisiyle yeri geldike okuyucusunu
uyarmak, nasihat etmek iin hikmetli ve zl beyitler syler. (bkz. Ahlaki Dnceler)

Sen kul isen hidmet eyle bul vusl

Hikmetini sorma da olma ful (65)

Her kim ola cm- gurr ile mest

Kse-i ar olur elbet ikest (1310)

air, gzel ve deerli bir eser brakann rahmetle anlacan, ruhunun ad

olacan belirterek eser yazma sebebini belirtir.
Nl iir, nesir ve zamanndaki edebi dnce hakkndaki grlerini
mesnevisinin Sebeb-i Telf blmnde dile getirir. Ona gre, iir yazmak nesirden
daha gtr. Nesirde zorluk eken, iirde hi baarl olamaz:

Nesri tekellmde eken usreti

Nazma ne vech ile olur kudreti (377)

Eser vermek isteyen bir kimsenin evvela kendine gvenmesi ve yapaca ie

gnlden balanmas gerekir:

Talibe ikdm u cesret gerek

Snede tef dilde harret gerek (379)
Dde v dilde ger ola b u tb
Sehl olur erbbna nazm- kitb (380)

Nlnin yetitii 17. yzyl, klasik edebiyatmzn zirvede olduu, adeta

sylenebilecek her eyin sylendii bir dnemdir. zellikle bu yzyln ikinci
yarsnda edebiyatta bir durgunluk gze arpar. airlerin ou taklitten teye
geemez. Pek az bir grup bu durumun farkndadr.
air Nl de devrindeki durgunluun, eskiyi aynen tekrar etme hastalnn
farkndadr:
Kide-i nam- tark- selef
Old kamu hezl heb v telef (382)
Eylediler iri bu gne tr
Semi olur ehl-i dile cn-hr (383)
Laf lugaz ekli veli an yok
Klbd-i mrde gibi cn yok (385)

Nlye gre iir, gnl ehline sknt verecek bir haldedir. iirde mana
derinlii ve gzellik kalmam, sadece d grne deer verilir hale gelinmitir.
Bu sebeplerden dolay air, ayn vadide eser vermek istemez. nk artk iir
sadece ekil ve kalptan ibaret bir haldedir:

Biz de bu vdde yazarsak eer

Laf- mcerred nice er- ter (386)

Gstere hirb gibi nak- hayl

Klmaya manlr arz- ceml (387)

imdi bu vdlere kimdr bakar

Almaz ele belki ayakla kakar (391)

Edebiyattaki bu kmazn farknda olan ve bu sknty ifade eden air de

maalesef, bu olumsuz etkilerdenden kurtulabilmi deildir. Eserinin ismini belirtirken;
aslnn eski olduuna iaret eder:

Tuhfe-i Emsl ola ser-nmesi

Asl khen tze ola cmesi (416)

rif, dervi, lim ve Farisi-ins olan Nl Efendi 9 tarih drme ve

muammada da baarl bir airdir. Safyi, tezkiresinde airin stanbuldaki Valide
Camiine dedii tarihi ve eyhl-slam Ali Efendiye verdii tarihi aktarr:

Maden1-ilmi Aliyyn ve aleyhi 1-fetv

Safyi, airin muamm ilminde de nam ve nian sahibi olduunu syledikten

sonra Hsrev adna syledii muammay verir:

Mehmet Sreyya, a.g.e, s. 1223

6

Hesb nm- dildru hafdr

Seri drt eyin iinde mahfdr 10

yi bir tahsil gren Nl, buna ramen hatalarnn da olabileceini syleyerek

hogr ister:
Eylerm arz- temenn v ric
Bu ceridemde olan sehv u hat

(1916)

Olcak ehl-i kemle hir

Olalar lutf u kerem ile stir (1917)

Farsa bilen air yer yer bunu hissettirir:

n be-leb-yed nefes-i vpesin
M-zened Allh ber-yed hemn (1494)
Ez-der-i Hak nr- hidyet resd
Yft sadet be-kudme Sad (1577)
Merre-pelidn- sakar-chdan
irzime-i rhib-i gm-rhdan

(1712)

Nl, 17. yzyln ikinci yarsnda yetimi, mutasavvf bir airdir. Divan
dndaki eserinin muhtevas da din ve tasavvufi zellik arz eden air, eserleriyle
halka hizmet etmek niyetindedir. O da dier airler gibi ran edebiyatndan ve eski
airlerden etkilenmitir. Klsik Trk iirinin iine dt baz olumsuzluklarn
farkna varm, fakat buna ramen bu olumsuz etkilerden, eskiyi tekrardan
kurtulamamtr.

10

Safy, a.g.e., s.277a

7

3. ESERLER
Safyi Tezkiresinde, Sicill-i Osmnde ve Osmanl Melliflerinde airin
divan sahibi olduu ayrca Tuhfet1-Emsl, Mensik-i Hac, Mifth- Heftgne adl
eserlerinin

de

bulunduu

belirtilmektedir.

Aratrmalarmzda

airin;

Divan,

Tuhfet1-Emsal ve Mifth- Heft-gnesine ait bir nshann (ayn yazma iinde) Yap
Kredi Kltr Merkezi Sermet ifter Ktphanesinde olduunu tespit ettik. 11
1. Divan
Kaynaklar airin mrettep bir divannn olduunu belirtir. Divann tek nshas
Sermet ifter Ktphanesinde bulunmaktadr. Nl Dvn zerine bir alma
yaplmtr. 12
2. Tuhfetl-Emsl
Safyinin telif-i latif diye nitelendirdii bu eser, 1082 (1671)de bitirilerek
Mushib Mustafa Paaya takdim edilmitir.
Nbnin eserlerinden sz eden kaynaklar airin bir de Tuhfe-i Dil-ke-i Nb
adl eserinin adn verirler. Bu eser Nb nin deil, Nb nin ada Nlnindir. Asl
nshann yazcs, Nb ile Nl arasndaki benzerlie aldanarak eseri, zamannda
byk n kazanm olan Nb nin sanm ve nshaya Nb nin adn koymutur. 13
Nl ve Nb imlalarnn birbirine yakn olmas bu yanlla sebeb olmu
olabilir. 14
ncelemesini yaptnz bu eser hakknda Vasfi Mahir: Mahzen-i Esrar
vezninde ve onu takip eden eserler ekil ve evsafnda tasavvufi bir mesnevidir. inde
bulunan hikye konular ekseriyetle eski ran kaynaklarndan alnd gibi, ruh da
eskiye baldr. Dil ve ifadesi kuvvetli, edebi evsaf yerinde olmakla beraber orijinal
bir karakter gstermeyen bu kitap edebiyatmzda mhim bir yer almamtr der 15.

11

Nedret li, Cevdet Serbest, Sermet ifter Ktb. Yazmalar Katalogu stanbul 1999, s. 197-198.
Sleyman aldak, Nl Dvn, Kesit Yay., stanbul 2010.
13
Agah Srr Levend, Trk Edebiyat Tarihi, C.l Ank.1973, s.20-21
14
Meserret Diriz, Nabi Divan, stanbul 1994, s. 125
12

3. Mifth Heftgne
air,

bu

eserinde

Kuran-

Kerimden

ayeti

manzum

olarak tefsir ettikten sonra manalarna uygun birer hikye ve mnacat eklemitir. 16
Sermet ifter Ktphanesinde rastladmz nsha ve zellikleri yledir:
Ba: B-i bismillh ile feth olsa bb
Kef olurd mabdan habb
Son: Didi ol dem hme-i lk ger
Old bu drc-i marif bir gher
4. Mensik-i Hcc
Safyinin eser-i celile dedii bu eser, haclarn yapmakta olduklar
ibadetlerin rknlerini manzum olarak anlatan bir eserdir. Safy tezkiresine bu eserden
rnek olarak iki beyit almtr.
Nliy Haret-i Hakdan budur mmd-i ric
Eyleye dhil-i silk-i cles-y Mekke

Dem-i hir gele devletle cenzem Hareme

Zeyn-i tbtum ola zeyl-i kab-y Mekke 17

15

Vasfi Mahir Kocatrk, Byk Trk Edebiyat Tarihi, Ankara, 1975, s.473
Nedret li, Cevdet Serbest, a.g.e., s.200
17
Safy, a.g.e, s.276b
16

BRNC BLM

I. TUHFETL-EMSLN NSHALARI, YAZILI SEBEB

A. Eserin Yazma Nshalar ve zellikleri

Yaptmz aratrmada eserin drt nshasna Sleymaniye Ktphanesinde, bir
nshasna Topkap Saray Mzesi Ktphanesinde, bir nshasna da Yap Kredi Kltr
Merkezi Sermet ifter Ktphanesinde rastladk. almamzda Sleymaniye
Ktphanesindeki drt nshay ve Topkap Saray Mzesi Ktphanesinde bulunan
nshay kullandk. Bu nshalar ve zellikleri yledir:

1. Sl. Ktb. Badatl Vehbi Blm (B Nshas) No: 1614

Ba:

Bismillhi r-rahmni r-rahm

Kble-nm-y der-i t- kadm

Son: Didi trh in ihvn- saf

Ne aceb tuhfe-i dil-ke hakka

61

yk.

17

st.

214x155

(148x94)

mm.

Rika,

1240

H.

Aharl,

su yollu, fligranl, sarmtrak kt. mein ct.

Badatl Vehbi blm 1614 numarada kaytl nsha, Divan- Hmyn katibi
Seyyid brahim eref tarafndan H. 1240ta istinsah edilmitir. Nsha 1922 beyitten
olumaktadr.

10

2. Sl. Ktb. elebi Abdullah Efendi Blm ( Nshas) No: 278:

Ba: lem demde bu nak- suver
Pertev-i hurd ile nr- kamer
Son: Didi trh in ihvn- saf
Ne aceb tuhfe-i dil-ke hakka

58 yk. 17 st. 220x135 (155x75) mm. Talik, aharl, fligranh, krem renk kt. srt
mein, kapaklar ebru kat kapl ct.
elebi Abdullah Efendi blm 278 numarada kaytl bu nshamn mstensihi
ve istinsah tarihi belli deildir. 1797 beyitten oluan nshamn besmele ksm yoktur
(16 beyit eksik)

3. Sl. Ktb. Esad Efendi Blm (E Nshas) No: 2532

Ba:

Bismillhi r-rahmni r-rahm

Kble-nm-y der-i t- kadm

Son: Didi trh in ihvn- saf

Ne aceb tuhfe-i dil-ke hakka

74

yk.

13

st.

210x155

(160x101)

mm.

Talik,

aharl,

fligranl, krem renk kt. Balk ve sahife cetvelleri tezhipli, srt ve kenar mein,
kapaklan ebru kt kapl, irazeli ct.
Esad Efendi blm 2532 numarada kaytl nsha 1897 beyittir. Bu nshada
blmlerin sralanmas farkldr. Besmele, Tevhid, Mnct, Nat, drt halife ve
mezhep imamlarna vgden sonra hikyeler yer almaktadr. Konunun ileni
blmnden sonra padiah, vezir hakknda vg, sebeb-i telif, Muship Mustafa
Paaya vg ve Hatime blm gelmektedir.

11

4. Sl. Ktb. Zhd Bey Blm (Z Nshas) No: 190

Ba:

Bismillhi r-rahmni r-rahm

Kble-nm-y der-i t- kadm

Son: Didi trh in ihvn- saf

Ne aceb tuhfe-i dil-ke hakka

52 yk. 19 st. 225x153 (153x173) mm. 1277 H. Aharl, fligranl, sarmtrak kt.
srt mein, kapaklar ebru kat ct.
Zhd Bey blm 190 numarada kaytl bu nsha 1897 beyitten olumaktadr.
Sonundaki

ibareden Hseyin Rci adl bir mstensih tarafndan yazld

anlalmaktadr.

5. Topkap Saray Mzesi Ktbh. (T Nshas) E. H. 1528

Ba:

Bismillhi r-rahmni r-rahm

Kble-nm-y der-i t- kadm

Son: Didi trh in ihvn- saf

Ne aceb tuhfe-i dil-ke hakka

59 yk. 17 st. 212 xl35 mm. 1082 H. talik, aharl, cetveller krmz, miklepli
krmz deri ve ebru ct.
En fazla beyit saysna sahip olan (1923) ve en eski tarihli nsha budur.
Nshada blm balklar da mevcuttur.

6. Yap Kredi Kltr Merkezi Sermet ifter Ktb. No: 572/2

Ba: lem demde bu nak- suver

Pertev-i hurd ile nr- kamer
12

Son: Didi trh in ihvn- saf

Ne aceb tuhfe-i dil-ke hakka

30b-77a varakta, 21 satr, 210x115 (150x60)mm talik, aharl sar kt, srt
mein, st bej kt kapl ct. 18

ncelediimiz be nshadan yalnz B ve T nshasnda blm balklar

mevcuttur. Blm balklar bu iki nshadan alnmtr. B nshasnda bala grevi
stlenen atf vav (vu, v, v) ou zaman gsterilmemi, yer yer mstensihe yazm
yanllar yaplmtr.
E nshasnda blmlerin sralamas deiik yaplmtr. Eksiklikler olduka
fazladr.
Trke kelimelerde geen nsznn yazmnda drt nshada da bir birlik
yoktur. Bu harf bazan bazen de ile gsterilmitir.
Nsha karlatrmas yaplrken balklar, B nshasndan alnmtr. ve Z
nshas dier nshalara gre daha okunakl olmakla beraber Z nshasnda yazm
yanllar fazladr.
Nsha karlatrmamz sonucu ortaya kan tenkitli metin 1929 beyitten
olumaktadr.
B. Eserin Yazl
Nl Mehmed Efendi, Tuhfetl-Emslin yazl nedenini eserin sebeb-i telif
blmnde (307-417) yle dile getirir:
Bir Kadir gecesi tm kinat, Allahn feyziyle dolup tamakta, onun kudretini
seyretmektedir:

Fey ile pr idi zemn zamn

Nzr idi kudret-i Hakka cihn (319)

18

Nedret li, Cevdet Serbest, Sermet ifter, a.g.e., s.200

13

Kinat byle bir canllk yaarken, Nl Efendi gaflet iinde, eli bann altnda
tembel tembel oturmaktadr.
Hrs u emel nefs ile dv-i racm
Olm idi baa cels nedm (324)
Tl- emel snede salmd bh
Drt tarafum olm idi r-mh (325)

Ahiret fikrinden uzak, dnya ilerini dnp gah zlp gah hrsland an
ieriye ay gibi parlak bir gzel girer:
Meh gibi girdi kpudan bir cvn
Old cemliyle mnevver cihn

(329)

Kmetin serv-i emen bendesi

Gl ruhnu valih ermendesi

(330)

Dnyada ei benzeri olmayan bu civanda sanki btn gzellikler toplanmr.

Mahlas ho ismi o mhu hred

leme ol rh idi lem cesed

(336)

Daha nce kendisine eyhlik yapm olan bu akll ahs, yetimesinde byk
emek harcam, etkili olmadn grnce uzaklamtr:
Her ne kadar eylese lutf u kerem
Bil ki mkft iderdm sitem (346)
Bildi ki itmez dile pendi eser
Cn gibi itmidi bedenden sefer (347)

14

eyh, yapt iyiliklerin, verdii nasihatlerin ie yaramadn grnce Nlnin

yanndan ayrlr. Byk bir zntye kaplan air, stadnn yanna gelmesiyle tekrar
sevince boulur.
Geldi o dem yanuma bi nz ile
Bada yir itdm aa izz ile (348)
Hlini sorduktan sonra, nasihata balar.
mr-i girn-myeni kldun heb
Sanma ki dny ola dr1-bek (353)
tmedesin cehl ile mr telef
Akbet amadu ey b-halef

(354)

Kendisine, amel etmesini, gaflet uykusunda uyanmasn syleyen bu zat:

ldkten sonra adn hatrlatacak bir eserin yok, dnya Allahn sanatndan ibret
alrken, sen gam kesinde habersiz yatmaktasn, kalk. der.

Taraya k zulmet envr gr

Leyle-i srdaki esrr gr (359)

Bu bilge kii, iyi eserin hatrlama sebebi; gaflet ve tembelliin gnl afeti
olduunu syler ve airi iir yazmaya tevik eder:
Yani cihn ire ko git bir eser
Bil ki eserdr halef-i muteber (370)

Sonra gelenler seni yd ideler

Rahmet ile rhu d ideler (371)

15

Vdi-i nazm ire yri bas kadem

Kl kalemi d- benna adem (372)
Bu szler zerine Nli, kendisinden yardm ister:
Evvel hir baa sensin zhir
Ol yine lutf ile bu dem dest-gr (374)
Nesirde dahi zorluk eken birinin, nazmda daha da zorluk ekeceini syleyen
aire, bilge kii:
Tlibe ikdm u cesret gerek
Snede tef dilde harret gerek (379) der.
air, iirin artk sama sapan eylerle dolu olduunu; dinleyenin kulaklarn
trmaladn syler:
Kide-i nazm- tark-i selef
Old kamu hezl heb v telef (382)
Laf lugaz ekli vel an yok
Klbd-i mrde gibi cn yok

(385)

Eski tarzda yazmann artk deerini kaybettiini ifade edince, bilge kii:
Vdi-i inkra amet neden
Zann idesin olmaya fehm- suhen (395)

diyerek kemal sahibi kimseleri koruyan, fazilet ve adalet timsali, makam sahibi yce
bir ahstan bahseder:

16

imdi Hdvend-i cihn-fern

Bir kulun eyledi ha karn (396)

Fal u kemliyle ser-efrzdur

Cd u seh lutf ile mmtzdur (397)

Var ise tuda liykat eger

Brgeh-i falna var kl nazar (398)

aire, hatrlanmak istiyorsan ona candan balanarak meclisine katl der.

Bis-i tezkr ola nazmu hemn

sm-i erfi anla ok zamn (402)
Byk stadnn, Muship Mustafa Paaya sunmak zere kendisinden bir eser
istemesinden sonra, airin eski tembellii durgunluu ortadan kalkar.

rdgi dem gyete gftr- h

Dilde idp bahr-i man hur (404)

Ardndan hemen air, mana denizini kda dkmek iin kaleme sarlr:
Klmag in hmeye ar- niyz
Eyledm engt-i zebnn drz (406)
Sonra kalemle konumaya balar:
Didm ey mnis yr- kadm
Rh- sadkatde nazr dim (407)

17

Hikmet ile old zebnu iki

Yazmag in levhe sft- yeki (408)
Bu konumalardan sonra air, kalemi vmeye ve ondan yardm istemeye balar:
Sensin olan sdk ile dehre lem
nu tazm yeter ve1-kalem (410)

Lutfua dil-beste cemi-i lisn

Cmlesine sensin olan tercemn (412)
Reha-i feyle baa ol mun
eme-i dilden aka m-i man (413)

Himmet olursa koyam bir eser

Bis-i tekr ola m u seher (415)

Yazaca eserle eskiye yeni giydirmi olacan syler ve adn yle

dile getirir:

Tuhfe-i Emsl ola ser-nmesi

Asl khen tze ola cmesi (416)

air, eserinin tamamlanmas iin Allahtan yardm ister:

Haret-i drende-i bl v b
Hayr ile itmmn ide nasb (417)

Eserini Mushib Mustafa Paaya takdim eden air, hatalarnn ve yanllarnn

balanmasn diler:
18

Ayb ki sultn begenrse eger

Gayb olur ayb olur ayn- hner (457)

Szlerim ekseri sehv hat

Eyle mukbil aa lutf u at (458)

Kr kulu sehv ile noksndur

Lyk olan harete ihsndur (459)
Bu szlerden sonra air dua ile eserin asl blmne geer.
Eserin 1082 (1671)de bitirilmi olduunu airin son beyitte dt tarihten
anlyoruz. Meserret Diriz, eserin 1082 (1671)de Mushib Mustafa Paaya takdim
edildiini belirtir. 19

Didi trh in ihvn- saf

Ne aceb tuhfe-i dil-ke hakka

19

Meserret Diriz, a.g.e, s. 125

19

II. TUHFETL-EMSLN NCELENMES:

A. ESERN YAPISI

1. Olay rgs
a. Hikyet-i Mr Muhteem
am ehrinde, Mr adnda gzellii dillere destan olan gzel mi gzel bir kz
vardr. Halk, her geen gn daha da gzelleen bu kz grmek iin sraya girer.
Zengin, fakir onun gzelliini tartr, birbirine der. Fakat Mr kimseye
grnmez.
Mrin yzn sadece gece gndz hizmetinden ayrlmayan hizmetisi, dads,
rakkas, ule-bz grebilmektedir.
ok kimseler Mre kavumak iin ile eker, hazineler sarf eder. Fakat Mr
ekilen ilelere, hazinelere aldr etmez ve deer vermez.
Mri, delicesine seven zenginlii ile mehur Muhteem adnda bir
karasevdals vardr. Gz Mrden baka birey grmeyen Muhteem, sonunda
sevgilisine cann feda ederek sadakatini gsterecektir.
Muhteem, bir gece vakti ayrlk acsyla ylesine yanp tutuur ki, onun bu
hasret atei Mrin kalbine de tesir eder. Bir seher vakti gne gibi k saan Mr,
Muhteemin evine gelir. Muhteemin evine sanki nurlar salr. Bu esnada
Muhteem gsn gam sinesine siper etmi uursuz ve hareketsizce toprakta
yatmaktadr.
Mr, nazla glerek Muhteeme yaklar, ayan zerine kor. Muhteem
gzlerini anca grdklerine inanamaz, hayal grdn sanr. Grd perinin uup
gitmemesi iin kirpiklerini oynatmaz, kendi kendine yalvarmaya balar: Ey gz,
gnl srlarm sakn aa vurma, nazl sevgili incinecei iin yaarma. nk yrin
hayali gnlde misafirdir, hayalin getii yerse gzdr. Ey iniltilerim nolur bir an
olsun kesilin.
Dertli k, deliler gibi samalamaya kendi kendine konumaya balaynca
Mr, bunun aklnn banda olmad kanaatine varr. Garip an ban alp dizine
koyduktan sonra eteiyle terlerini siler ve Ey mbtela uyan artk, gecen sona erdi,
bana gn dodu. der.
Mrin nazl sesini duyan Muhteemin kirpikleri yavaa oynamaya balar,
ardndan gzleri alr. Hayalini deil de yrin kendisini gren zavall Muhteem
20

titremeye balar, cansz varlklar gibi hareketsiz kalr.

Muhteemin durumunu gren Mr, bin nazla bu sessizliin, kederin sebebini
sorar: Daha nce beni candan isterken imdi bu halin nedir? diyerek kalarn atar,
ordan gidip Muhteemi yalnz brakmaya karar verir.
Muhteem; o gonca dudakl, gl bedenli sevgilisinin gitmek zere olduunu
anlaynca akln bana toplar. nk onu alkoyacak, ona arz edecek bir istei
yoktur. Derdini syleyecek sz bulamayan Mr, Muhteemin ayana kapanarak
yalvarr, gitmemesini ister. Kendisini sevdiinden dolay leme efsane olduunu, bu
hale dtn ifade eder.
Mr glerek: Ey mptela! Gemii hatrlama, geen geti. Halden anlayanlar
bugne bakarlar, mazi akllya znt vermez. Derdin neyse onu syle. der.
Muhteem de: Allah mrn uzun etsin. Kleler iin murat etmek yoktur; ama
gnlmde Rabveye gitme temennisi yer etmitir. Rabve, rem Ban kskandracak
derecede gzel. Her taraf lale ve imenlerle dolu, sulak bir yer. Eer mmknse
seninle oraya gidip, birka saat elenelim. der.
Muhteemin bu acayip istei Mri olduka artr. Ya nasip deyip gitmek
isteyince Muhteem, ayana kapanarak gitmemesini, onsuz yapamayacan
gzyalar iinde ifade eder.
Muhteemin elinden kurtulmann imknsz olduunu anlayan Mr, kendi
fikrince bir kurtulu aresi bulur ve Muhteeme: Gezip dolamak serserice olmaz.
ok altn ve gm gerekir. deyince Muhteem: Ey deerli varlk, altn, gm ne
ki, yollarn altnla donataym der.
Muhteem, Mrin adm bast her yere bir eref altn atmak gayesiyle,
altnlarn srtlar ve sevgiliyse beraber Rabveye doru yola koyulur. Yolda
giderlerken Muhteem, Mrin nne altn atar, o da yrmeye devam eder.
Akam vakti yaklanca Muhteemin heybesi boalr, Mr de olduu yerde
kalr. Sevgilisinin halini gren Muhteem ehre varnca sevgilisinin her admna on
altn vermeyi teklif eder, ama kabul ettiremez. Yalvarp yakarmann ie yaramadn
anlayan Muhteem, yal gzlerle geriye dner, hazinesine varr. Her yerini altnla
doldurduktan sonra sevgilinin bulunduu yere doru yola koyulur.
Mrin dknleri olduka fazladr. Bunlardan birisi, sihirle Harutu kuyuya
salacak kadar gl, bir o kadar da hileci ve acmaszdr. eytana benzeyen ksa
boylu, irkin ekilli bu kiinin ad da erdndur.
21

Mr ve Muhteemin durumunu tesadfen renen erdn, Mri ele geirmek

iin hazrlk yapar. Hm (Mr) avna kmak iin bir karga bulur ve kpekler gibi
yola koyularak o ceylan gibi gzeli izler. Serserice saa sola doru kouan erdn,
periye benzeyen Mrin su kenarnda yalnz bana oturduunu grr. Kara bir bulut
gibi Mrin yzne bakmadan nnden geer. Gzellii dillere destan olan Mr,
erdnun kendisine bakmadan geip gitmesine aar ve olduka zlr. erdnun
arkasndan birka kere seslenir. Cevap alamaynca da, erdnun peine taklr ve
yanna gelir. Frsat kollayan erdn: Aman, kazancm engelleme, beni yolumdan
alkoyma oyun, elence ve geveklik kra zarar verir. der.
Mr, erdna hayli yalvarr. Kargann neyin nesi olduunu ve komasnn
sebebini renmek ister. erdn da: im karga avlamaktr. Bu ku, kazan
sebebimdir. Akllya bir karga da sermayedir. der.
erdnun bu szleri Mri gldrr ve hayrette brakr: Bu ku elinden
kurtulursa karga avcln brak. der. eytan fikirli erdn da: Ey gl bedenli, ku
ku ile avlanr, der.
Mr daha nce Muhteemden ald altn ve gmleri vererek kargaya
mteri olur. erdn, altn ve gme deer vermediini onlarn, ak elde
durmadn syleyince Mr: Muradn neyse syle, artk bana sknt verme der.
erdn sihir tuzan kurup elindeki kargayla hmay (Mr) avlar. Mre sahip
olup, dileine eriince bir bayku gibi ama doru ynelir.
Altnlar alp dnen Muhteem geldiinde her ey oktan olup bitmitir. Mrin
sa, ba dank bir haldedir, yznde de gam izleri vardr. Mr, olup bitenleri
anlattktan sonra haneri sinesine saplar ve mecaz meclisine veda eder. Muhteem de
ayn ekilde haneri kendisine saplar ve Mrin zerine der.
Trbeleri Rabvede olan bu iki sevgilinin hikyeleri mehurdur.
Temsl
Fazilet tahtnn esiz sultan, zek denizi bni Keml mecazi akla ilgili srlar
verir. Surete ve d grne ynelenleri e ayrr. Bunlarn ilk ikisinin iyi,
ncsnn de lanete urayacak kadar kt olduunu belirtir.
Bu grubun istedii de dilberdir. ( )dilber kelimesinin harflerine bakmak
gerekir. lk grup lam ( )ile be ( )yi ister ( leb-dudak); ikinci grup b ( )ile re
()ye koar ( ber-gs); nc grup ise lam (), ortadan kaldrr ( dbr22

makat). bn-i Kemal mecazn kssasn bu kadar anlatmtr, arif olan hissesini alr.
Aslnda mecaz olan aka drdncsn de eklemek gerekir. Drdnc grubun
mensuplar yrin yanan seyrettiklerinden tok gzldrler, nefisleri de kendilerine
kledir. Bu tr akn sahipleri kantaraya varsa yeridir. Kantara bir su deildir.
ukuru ate, yolu dolambal; d grn gz alc esiz gzellikte bir yerdir.
Burdan koarak geen gerek aktan pay alr, kantarnn nakna (yani kadna, kza)
vurulan yolda kalr.
Mecaz olan ak, gnl aldatr ve gerek aktan mahrum brakr. Muhteemin
bana gelenleri grp, ibret almal; mecaz olan akta kalarak sknt ekmemelidir.

b. Hikyet-i eyh Abdl-kdir-i Geyln

Irak ehrinde, birbirlerine candan bal, sabahtan akama kadar beraber gezip,
elenen arkada vardr.
Bir gn, bir tarafnda padiah kk bulunan ilek bir caddeden geerlerken
ilerinden birinin gz bu kkte bulunan ok gzel bir kza taklr. Gen, kz grr
grmez k olur; sararr, solar, topraa ylp kalr. Dier iki arkada bu duruma
hayret ederler. Arkadann birisi, her halde bunu peri vurdu deyip, ban dizine koyar.
ki arkada barp, gzya dkerken dertli k kendine gelir, gzlerinden sular
gibi yalar aktr. Arkadalar kendisinden derdinin sebebini sorduklarnda o, yarasnn
iinde olduunu bu yarann da ilacnn olmadn syler. Garip dostlarnn sultann
kzna k olup, delilik zincirine balandn anlayan dier iki arkada, t vermeye
balarlar. Verdikleri tlerin ie yaramadn da anlaynca onu derdiyle babaa
brakp ayrlrlar. Yalnz kalan k, aresizlik iinde inler, kendinden geer.
Sabahleyin bunu gren padiahn iki kapcs, alamasna aldrmadan yara bere
iinde srkleyip oradan uzaklatrr.
Dt derdin dermannn olmadn anlayan k, aresinin lm olduunu
dnr, rastlad kiilere kendisini ldrmelerini syler. Bu durumu grenler, deli
olduunu dnp n szlerine kulak asmazlar.
Yine bir seher vakti dolap katlini rica ederken, gayet gsterili bir
delikanlyla karlar. Delikanly cellt sanan aresiz k, bundan da kendisini
ldrmesini isteyince; merak eden heybetli delikanl a derdini sorar. Macerasn
anlatan k, derdinin dermannn olmadn syler.
Irakta civanmertliiyle tannan bu gen; Aceme, Geylndan yeni gelmi
23

Kdir adnda, dertlere derman bir zattan bahseder.

aresiz k, derdine derman bulmak gayesiyle, eyhin derghna varr.
Bu srada eyh, yanndan hi ayrlmayan iki hizmetisiyle beraberdir. k , hrmetle
ieri girip eyhin ayaklarna kapanr, derdini syleyerek derman ister. eyh ondan,
korkmadan saraya gitmesini ve sevdii kza talip olmasn ister.
eyhin nasihatini dinleyen k, saraya gelerek vezirin yanna urar ve ondan,
padiahn kzn ister. Vezir, bu duruma ok sinirlenerek, iki sipahi artr ve a
srkletip dar attrr.
Dertli k, gnl yaral, gz yal bir ekilde eyhin huzuruna varr, olanlar
anlatr. eyh zlmemesini ve sabretmesini sylerek genci tekrar saraya gnderir.
Saraya varp kz isteyen k, ayn hakaretlere maruz kalp geri dnnce, eyh
sknt ekilmeden hibir eye ulalamayacan syleyerek a tekrar saraya
gnderir. Talihsiz, bir seher vakti vezirin karsna kp kzn kendisine nikh
edilmesini ister. Padiahn kzp, bu garibi ldrmesinden korkan vezir, a
caydrmak iin elini koltuunun altna sokarak eine az rastlanan bir inci karr ve:
Ey fakir k, ahn kzn istiyorsan byle incilere sahip olman gerekir, der. Bu
sz duyan k gzyalar iinde gelir, olup biteni eyhe anlatr. eyh ayaa kalkarak
zlmemesini ve kendisini beklemesini syler.
Asasn eline alan eyh Abdl-kdir-i Geyln, Bahreyn sahiline urar ve
asasn suya vurarak: Ey denizin sakinleri geliniz!, der. Emri dinleyen deniz canllar
sahili incilerle doldurur. eyh, tane deerli inciyi alr, dierlerini denize atar. ok
gemeden n yanma varr ve incileri vererek tekrar saraya gnderir.
Vezirle, an halini bulunduu yerden grm olan padiah, hiddetle veziri
yanna arr ve olup bitenin anlatlmasn ister. Vezir durumu anlatnca padiah
olduka sinirlenir: O haysz tekrar gelirse, ban gvdesinden ayr! diye emir
verir.
Yerine dnen vezir, orda grnce ldrlmesini emreder. Tam bu esnada
k incileri karp sununca vezir, sevinle incileri alp padiaha varr. Kzn aa
verilmesi iin padiah ikna eder.
ki gencin nikhlar kylr ve dn hazrlklar balar. k bu kadar
tantanay, debdebeyi brakp eyhin huzuruna gelir. eyh, ona: Gerdek gecesi kza
yaklama, o ay yzl gzelin yzn ama. Ben oraya varncaya kadar, namazla
megul ol ve nefsine sahip k. der.
24

k , bu szleri dinleyip yola kar, saraya varr. Dn treni bitince ieri

girer, grd gsteri karsnda adeta kendinden geer. Kzn yanna varp yzn
amay dnr, sonra eyhin nasihatini hatrlar ve namaza durur. Kocasnn yanna
yaklamadn gren kz onun utandn sanp kendisine yneldii an, eyh ieriye
girer. Dnyann fani olduunu, baki lemi kazanmann da kiinin elinde olduunu
belirtir.
k: Ebedi olan gzele bu gece erieceksem, dnyay talep etmem der.
Sonra eyhle beraber dar karlar. Nikhls gidince gelin feryat eder, tahtndan
der, hizmetiler ieriye koarlar. Durumu renen padiah, damadn aratmaya
balar, bulunmazsa vezirini katledeceini syler.
Dergha vardklarnda k, sabrnn kalmadn syler; eyh de onun
Allaha geceleyin kavuacan mjdeler. eyh yanndaki iki hizmetisine meyyiti
ykamak iin hazrlann, birazdan padiah ve adamlar gelecek der.
Hizmetiler

genci

ykarlarken

yanlarna

sultan

ve

vezir

gelir.

Damadn musallada gren padiah zlnce eyh kendisine teselli verir, iin aslnn
da seher vaktine kadar sorulmamasn ister. Kznn da gerek sevgiliye eritiini
duyan padiah sarayna doru yola koyulur. Saraya varnca padiah, kznn da lm
olduunu grr. Herkes alamaya balar.
Seher vakti iki sevgili musallaya getirilir. Durumu renen herkes toplanr,
eyhin imamlnda namaz klnr; defin ileminden sonra topluluk dalr. Bu kssadan
sonra Abdul-kdir-i Geylnnin gavsiyeti ortaya kar ve hreti her tarafa
yaylr.

Temsl
Leylnn akyla llere den Mecnnun ii gc akla savamaktr. ine
dt mecazi ak, kendisini dkn edip boynuna delilik zinciri vurur. Kays gerek
sevgiliyi lde bulduundan Leylya bakmaya utanr. Bu hale aran Leyl,
Mecnna bunun sebebini sorar.
Kaysda: Yzn isteyene gster. Bir gnl, sadece bir tuzaa yakalanr. Bir
gnl, temiz bir ak imar ederse ona baka aklar karamaz. Mminlerin sadece bir
kblesi vardr. Dnyada Yusufa Zleyh, Mecnuna da Leyl gerek. der.
Leyl Mecnna ynelerek Leyl benim der. Mecnn, Leylnn yzne
bakar asl aradn bulamaynca da ah eker, alayarak oradan uzaklar; Leyl da
25

hayretinden olduu yerde kalr.

Leylnn yz Mecnuna aynadr. Daha nce grdkleri hayaldir.

c. Hikyet-i skender-i Zl-Karneyn

skender, adalet ve cmertlii ile hret yapm bir hkmdardr. Devlet
erknnn tamam lim ve hikmet sahibi kimselerdir. skender, lim ve aydnlar o
kadar ok sever ve rabet gsterir ki, kendisine byle birinin varlndan bahsedilse
hediye alm gibi sevinir ve haber verene altn gm saard.
Bu sralar, geici dnyadan el etek ekmi, fakirlii semi hikmet sahibi bir
kimse vardr. lim hazinesinin sultan olan bu zat, ok eylere eriir. yle ki, kendisine
Clins lakab verilir.
Hazret-i skender bir gn hakimlerine: Ey ilim dnyasnn yldzlar, demiri
hikmetle yumuattnz. Sizler, hner denizinde inci gibisiniz. Bunun iin kalbimi de
kt dncelerden temizleyiniz! der ve kalbe bazen mutluluun, bazen de kederin
yerlemesinin sebebini sorar.
limler topluluu: Ey sreyya makaml ah, Allah insann bedenini drt
unsurla ekillendirmitir. yi veya kt her eyin sebebi de drt unsurdur. derler.
Daha sonra kimisi tptan, kimisi de hikmetten delil getirir.
limlerden birisi skendere, bunun kyasla anlalmayacan syler: Bunu
ancak ilmiyle amel eden, kmil bir mrit halledebilir. i ve d nurla dolu olmayan
kimsenin anlatt da kuru bir szden ibarettir. der.
skender bunun zerine, u anda byle birinin olup olmadn sorunca limler,
daha nce bahsi geen yce zatn menkbelerini anlatrlar. skender bunu duyunca bir
eli gndererek hikmet sahibi ahsn gelmesini rica eder.
Eli hediyeler eliinde, bir seher vakti hikmet sahibi zatn kapsna varr ve
o len kiinin kuru toprakta oturduunu grr, hayret eder. rif olan kimse d
grne aldanmaz. eytan, topran zahirine aldand iin sonsuz azaba mstehak
olur, topran iindeki cevheri de anlayamad iin ate kvlcmna esir der.
Eli de, bu hakim kiinin giyimine, kuamna bakar ve aldanr, Sana mjdeler
olsun, skender armaanlarla beni sana gnderdi. deyip hediyeleri ve mektubu verir.
Hediyeler aldrmayan hakim mektubu okur ve: skendere selam syle, olmayacak
ricada bulunmu. Ben yokluk kapsna deil, ebedi kapya ynelmiim. Ferman beni
ilgilendirmez. der.
26

Eli bu haberi ulatrnca skender gayet zlr, uzun mddet dnr.

Sonunda hakimin yanna giderek iin asln renmeye karar verir, hazrlklarn yapar
ve askerleriyle yola kar. Hkimin bulunduu ehre varnca adrlar hazrlanr. Halk
byk bir sevin iinde padiahn geliini kutlar. skender de bunlara ok ihsan eder.
ehirde bulunan btn halk geldii halde, hakim grnmez. ehir halknn
ziyareti bittikten sonra skender, bir seher vakti hakimin derghna urar. Fazilet ve
hner sahibi bu yce kiinin harap ve gsterisiz bir evde oturduunu grr.
skender, hrmetle ieri girip selam verir, hakim eilmeden gayet tabii bir
halde selam alr. skenderin bu duruma zldn gren hakim: Sknt ekip
yanma gelmenizin sebebi nedir, eer amacnz beni grmekse zntnzn sebebi
nedir? der.
skender, Allahn kendisini bu asra hkmdar eylediini, bu yzden kendisine
uyulmas gerektiini syler. Biz mektupla gelmeni rica ettik, sen dinlemedin. Biz de
ilmine hrmet ederek ta buralara kadar geldik, ama bize ho geldin bile demedin,
karmzda eilmedin. Bykler, sultanlar byle karlamaz. der.
Hkim, skenderin szlerini dinledikten sonra: Gece ve gndz kapmn
klesi olan iki kii vard. Bunlar ba kaldrmt; fakat akln eli bunlar bastrnca
fsktan ve hevadan beri oldular. Ben bu iki kulun adn bir kez olsun anmadm.
Klelerimin birisinin ad ehvet, dierininki hrstr. te sen, benim bu iki kuluma
klesin, ikisinin de ayaklarna dmsn, kendi klesine deer vermeyen, klesinin
klesine hi deer vermez. Mlknn ebedi olmasn isteyen, yalnza Allaha kar
kyam, rk ve secde eder, kleye kar kyam edilmez. der.
Bu szler skenderin sinesine ok gibi tesir eder, hakimin irfan denizi,
kendisinin de damla olduunu anlar, zr diler. skender, aklna taklan sorular
sormak isterken hakim keramet gsterir. Kalbe bazen sevincin, bazen de kederin
yerlemesinin sebebinin hrs ve ehvet olduunu, bunlarn bata hurma ve st gibi
lezzet verdiini, sonradan sarmsak gibi olduunu syler. skenderin nefsinin esiri
olmamasn ve vesveseden uzak durmasn tler, son pimanln fayda vermeyeceini
syler.
skender, bu nasihatlar dinleyip, hissesini aldktan sonra geriye dner.

Temsl
27

Bir zamanlar, ehvet ve hrsnn esiri, son derece fakir, gz yal bir kimse
vard. Bu fakirin evine, gnn birinde gzel bir gen gelir. Misafirine glkle bir
para ekmek ve soan bulabilen fakir, ac halini anlatr. Misafir, sabrederse kendisine
altn ve gm bulabileceini, aksi halde helak olacan syler. Fakir, sabredeceine
sz

verince

misafiriyle

beraber

yola

koyulurlar.

Bir

tarafnda da, dier tarafnda dere olan bir yere gelince gen kii fakire: Hkimin
biri buraya hazinesini saklamtr, zerinde de ok ekici gzc bir kz vardr. eriye
girdiimizde bunun szlerine kulak asma, yoksa iimiz sonuca ulamaz. deyip dualar
okumaya balaynca kap alr.
eriye girdiklerinde her tarafn inci ve elmasla dolu olduunu grrler. Bu
esnada, tahtta yatm olan kz kalkp, dorular, gs alr. veyle: Maksadnz
neyse alnz, hazinem size feda olsun, deyip onlar yanna arr, anahtarn
kendisinde olduunu syler.
Nefsine uyan o uursuz fakir, korkusuzca kza yaklap kendisini kzn stne
atnca korkun bir atele yok olur. Sabreden arkada kurtulur.
Fakir,

nefsine

uymayp

sabretse

anahtar

kzdan

decek

onlar

da

alp isteklerine erieceklerdi. Sabr eden, istediine eriir; acele eden helak olur.

. Hikyet-i Sultn Selm Hn

Msr, m, Rm ve Acem fatihi esiz sultan, Selim Hann ii gc
savamakt. Ara sra satran ve tavla da oynayan sultan, bu oyunlarda da rakipsizdi.
Bu yiit aslan, at srd zaman Kzlba ahn mt ederdi. Bundan dolay da
gurura kapld, yenilmez olduunu sand.
O sralar Acem ahnn dnyada ei benzeri olmayan, eitilmi bir maymunu
vard. Satranta son derece usta olan bu maymuna, sultanlara hrmet etme ve edep
yollarnn tm retilmiti.
ran ah, intikam almak iin, ok deerli bir satran takmn ve maymunu
eitli hediyelerle beraber Sultan Selime gnderir. Eli uzun ve yorucu bir
yoluculuktan sonra saraya varr. Durum padiaha bildirilince padiah: eytan yine
hileye balad. der.
Eli dinlendikten sonra sultann huzuruna kar; sayg ve selamlarn sunduktan
sonra, mektubu vezire verir. Bu srada maymun, tpk bir insan gibi gelip yeri per,
sayg gsterir. Maymunun bu davranlar hem padiah hem de oradakileri gldrr.
28

Eli bu durum zerine hemen maymunun zelliklerini sayar, satran ve

tavladaki yenilmezliini dile getirir. Bunlarn doru olmadn sanan padiah kalarn
atnca maymun hemen satran kesesini boaltr, oyun talarn dizer, sultan
beklemeye balar. Sultan Selim hayret ve aknlk iinde oyuna balar.
Sultan, oyunu balatnca ahlar kar karya gelir, adeta sava balar. Sanki
sultann askerinin hareketi ile kar tarafn svari ve piyadesi de harekete geer. ki
taraf birbirine girer, oyun alan kzr.
Maymun ile erkek aslan (Yavuz) bir iki saat savarlar. Sultan, askerinin
tamamen galip olaca an gurur ve kibire kaplr; ama maymun telalanmaz.
Gurur cam ile mest olann kadehi krlr, kaba kuvvete gvenen malup olur.
Akll olan, bykl brakmaldr. nk felek deren hokkabaz, ankalar sinee
yenik drr.
Sultan Selim, bir daha hcum etse maymunu mat edecektir; fakat hamle sras
maymundadr. Maymun da hilesini en sona saklad iin mansube (amaz) ile ah
mat eder. Sultan olduka zlr, tekrar talarn dizer.
Oyun alannda yeniden gerginlik balar, iki hasm da son derece dikkatle
oynar. Kzgnlktan sultann gzleri kararr, bunu hisseden maymun tekrar hile ile
frsatn bulup ah mat eder. Sultan Selim utancndan kzarr, terler; ah
maymunun kafasna frlatr. Maymunun kafasndan kanlar akmaya balar. Sultan
vezire maymunun ldrlmesini emreder.
Akll vezir, bir gn sultan bu maceray hatrlayp, kendisinden tekrar byle bir
hayvan ister diye, maymunu eve gtrp yarasn tmar eder. Bu durumdan kimsenin
haberi olmaz. nk arif olan kimse iini sonunu dnp ani kararlar vermez. Sa
olan ldrmek kolaydr, ama ly kimse diriltemez. Sabr ile kan misk, diken gl
olur; kam eker, koruk da arap olur.
O sralar ehre tavla ve satranta olduka maharetli bir gen gelir. Dnyay
dolap, herkesi yendiini, eitli hediyeler kazandn syleyen bu usta oyuncu,
kendisine gveneni oyuna arr. Kendisiyle karlaan herkesi mat edince kibirli
kibirli ehirde dolamaya balar. Gurur arabyla sarho olan bu kii, Leclc dnya
denen hokkabazn yendiini unutur.
Padiah da, bu gencin adm duyar ve saraya artr, msabaka balar. lk
balarda sultan, gevek davranr, daha sonra hnerini gsterir ve genci mat eder.
Kendisine ok gvenmi olan gen sultandan aman diler.
29

Genci yenen sultann aklna daha nce malup olduu maymun gelir. Veziri
artr: Sen maymunu ldrmekle hata ettin. O zamanlar gnlmde eitli skntlar
olduundan maymuna yenildim. Artk olan oldu. Ama gnlmdeki phe ve
skntlarn gitmesi iin baka bir maymun bulman gerekir. der. Vezir de byle bir
maymunun artk bulunamayacan syler. Padiah srar edince, kendisine mhlet
verilen vezir evine gelir. Maymunu, panterlerin bile kskanaca renklere brndrr,
krkn cila ile parlatr, kuyruk ve ban da krmzya boyar.
Vezir bir gn, bol paralar vadedince ayn maymuna benzer bir maymunun
getirildiini padiaha mjdeler. Padiah istei zerine, maymun getirilir. eri giren
maymun yzn yerlere srer, kendi dilince dua eder. Sultan, maymunun
haraketlerinden phelenir, fakat derisinin nak ve cilas bu pheyi ortadan kaldrr.
Sultan Selim ferman eder tavla getirilir. Oyun balaynca sultan, Rstem gibi
korkusuzca ve kendisinden emin bir ekilde hareket eder. Oyunun sonuna doru
padiah yenecek gibidir. Ancak maymun, aha hcum etmek iin bir atn saklamtr.
Ferzi (vezir) verip at atsa ah mat edecektir. O anda aklna daha nce bann
yaraland gelince orda duran gm bir tas alp kafasna geirir. Ardndan ustalkla
ferzi (vezir) verip, at atarak ah mat eder.
Sultan Selim yenilgiden sonra olanlar renince yal gzlerle vezire bakar, daha sonra
vezirin yaptklarn beenir, grnrde de olsa maymuna efkat gsterir.
Sultan aslan iken, maymuna malup olur. Byklk taslayann sonu ba aa
dmek, gururlanmann sonu mahcup olmaktr.

Temsl
Hz. Davud leceini anlaynca, Hz. Sleyman yerine tayin eder. Ondan
byklk taslamamasn, gururlanmamasn, mhrne sahip kmasn, insanoluna
iyi davranmasn, kibre, gurura kaplmamasn ister. Hz. Davud ldkten sonra btn varlklar
Hz. Sleymanin emri altna girer.
Hz. Sleymnn, btn erknn zerinde tayabilecek, ok kymetli bir hals
vardr. Bir gn havada gezerlerken sahip olduu nimetlerden dolay kalbine dnya
sevgisi gelir. Ardndan hemen ters esen bir rzgr, tahtlarnn bir tarafn yere doru
eerek pek ok cin ve insan yere drerek helak eder.
Yere inip saba rzgrna azap etmeyi dnd an, Hz. Cebrail gelerek
kibriynn (byklenmek) Allahn sfat olduunu syler. Kibirlenmenin kulun
30

vasf olmadn anlayan Hz. Sleyman pimanlk duyar, tevbe eder. Allahn emriyle rzgr
tekrar emrine verilir.
d. Hikyet-i eyh-i Mukallid
Vaktiyle nefsinin esiri olmu, isiz gsz bir fakir, gam ehrinin
sultan gibi, mutluluk ve zenginlik hayalleri kurarak yaamaktadr. Fakirlik haneriyle
yaral bu talihsiz kii, babo durmakla ilerin yrmeyeceini anlaynca eitli
areler dnr, sonunda hileyle ve byyle para kazanmaya karar verir. Bulunduu
yerde tannd iin, i yapamayacam anlar, baka bir diyara gitmek iin hazrlanr.
Ayan at, glgesini kle, gamlarn da azk edinip yola kar.
Serserice kp giderken yolda kendisine benzeyen fakir klkl iki kiiye
rastlar. Bu iki gencin de kendisi gibi geim skntsndan dolay yollara dtn
renince, onlara yolda olur. Geim diyarna varmak iin yola koyulurlar.
Yolda giderlerken ne yapacaklarn tartrlar. Her birisi ayr bir gr ileri
srnce, ayrla dmemek iin ilerinden birini bakan seerler. Daha sonra bir
hilede birleip yola koyulurlar.
Red diyar grnmeye balaynca birisi eyh, dier iki kii de mrit edasna
brnr. eyhin elinde asa, mritlerinin elinde de ibrik ve hasr vardr. Yoksulluk
iinde ehre varlnca selam verilir, halk eyhi cihann kutbu sanp hrmet gsterir,
evine davet eder.
eyh kendilerine cevap vermeyince Redliler, mritlere ynelip: Bize eziyet
vermeyin, bu yce insan brakp nereye gidelim deyince riyac mritlerden biri: Ey
Red halk, talihiniz yaver gitti. Hazret-i eyhin aya size Allahn rahmetidir.
eyhin misafir olmamasna zlmeyin, Allahn izni olsayd misafiriniz olurdu. eyhin
baka bir diyara gitmesini istemiyorsanz ona sknt verip, eziyet ektirmeyin der.
Red halk mecburen, bu yce zat kaybetmektense geri ekilmeyi yelerler.
ehrin surlarnn dndaki, bakmsz ve sahipsiz bir tekkeyi kendilerine meclis
edinen eyh ve mritleri birka gn dar kmazlar. Hileleri anlalmasn diye
halktan bir ey istemeye gitmez, ala sabrederler. Sabrlarnn sonunda skntlarnn
geeceine, mutlulua ulaacaklarna inanrlar.
Takliti eyh, halk kandrmak iin riyazete balar; namaz klar. Cneyd ve
Bayezid gibi mehur olan eyhin elini ayan pmek iin uzun kuyruklar oluur. Riya ve
hile tuzan kuran eyh, ziyaretilerini soymaya balar. Halkn ykte hafif, pahada
31

ar nesi varsa alr, deersiz eyleri reddeder. Bylece tekkesi kymetli mal ve mlkle
dolar. eyh ve mritleri, gndzlerini ibadetle, gecelerini de elenceyle geirerek
halk avlamaya devam ederler.
Bir gece vakti mnafklk yolunun reisi olan eyh; Hilemiz anlalmadan
buradan uzaklaalm der. arkada anlaarak, Sad ehrine doru karlar. Sad
halk, bu haberi duyunca yollara der, eyhi karlarlar ve sevin iinde: Allahn
katndan hidayet nuru dodu; Sad, onun geliiyle mutlulua bouldu derler.
Heybetle ehre giren eyh, halkn isteine karlk vermez; yine ehrin dndaki
gsterisiz bir yere yerleirler. Burann halkn da kandrp istediklerine eriince, bir
zaman sonra Kahireye doru ynelirler.
Nl nehrinin sahilinden geerek Khireye varrlar. Byk bir sevgi gsterisiyle
karlaan arkada, ehrin dnda Karfe denen bir yere yerleirler. eyh
kalabalkla ba edemeyince onlara cuma gnn ayrr. Halk kendisine kle edecek
kadar balar ve mallarn ellerinden alr.
O sralar Kbrs sahilinden gelen krk kei Hristiyanl yaymaya,
Mslmanlar arasna fitne sokmaya balar. Dnemin Msr sultan krk keii ve
byk limleri meseleyi halletmek iin saraya arr.
Msrl limler, ncil ve Zeburun Kuranla yasaklandn sylerler.
Keiler bunu inkr edince byk bir lim onlara kesin deliler gsterir ve susturur.
Sultan bunlara baka bir meselelerinin kalp kalmadn sorunca onlar: Soyut
kavramlarla, fasih kelamla i bitseydi, Hz. Mesih lleri diriltmezdi. Peygamberler lnce
mmetlerine kerameti miras brakrlar. Biz kular gibi uabiliriz, sizde bunu
baarabilen varsa gelsin derler. limler: Umak ya riyazetle, ya da kerametle olur.
Riyazet haram klnmtr, keramet sahibi de aramzda yok derler.
Padiah sinirlenip kar yol ararken limlerin aklna Sade yeni varan byk
zat gelir. Durum sultana iletilir ve sultan, eyhi rica eder. eyh davete icabet
gerekir, deyip saraya varr, hrmet grr. Mesele anlatlnca da ban kaplumbaa
gibi hrkasna ekip bir kurtulu yolu arar sonunda u hileyi bulur: Evliyann umas
rtbe-i lda gerekleir. Yksek derecelere km birisinin ilk dereceye inmesi
iin krk gn gerekir. deyip msaade ister.
Telala eve gelen mukallit eyh durumu anlatp, kar yol ister. Sonunda da
deerli eyalar alarak kamaya karar verirler. Dikkat ekmemek iin ka ilemi son
geceye braklr.
32

Son gece tam kacaklarken ieriye dnya gzeli bir gen girer, eyhten medet
ister. eyh, onunla urarken seher vakti yaklar. Gen, eyhin telan renince
sebebini sorar ve maceray renip, nasihat ederken sultann adamlar kendilerini
gtrmek iin gelirler. Yakkl gen de eyhin asasn alp bunlarla beraber yola
koyulur.
Gsteri iin son derece gzel bir meydan hazrlanmtr. Sultan ve halk drt
gzle eyhi bekler. eyh alana yaklanca delikanl, eyhe: Attan inip tevazu gster
ki, Allah yzn kara karmasn. der. eyh denilene uyar, halk da kendisine saygda
bulunur. eyh, tahtna oturunca gzel delikanl, eyhin ayakkablarn alp koltuunun
altna koyar.
eyh de gelince gsteri balar. Keilerden biri ellerini birbirine vurarak
duman gibi ge doru ykselince; dierleri de, karga gibi peinden ykselir. Kara
bir bulut gibi havada durunca ilerinden birisi:

Ey Khireliler, mesele akla

kavutu; baka bir mesele varsa syleyin, der. Sultan ve halk zlnce can
korkusuyla eyh de yanndaki gence: Ey dinin kutbu, ferman senindir der.
Delikanl, eyhin ayakkablarn koynundan karp havaya frlatr. Bir ift
ahini andran ayakkablar, keilerin zerine ykselip yldrm gibi enselerinden vurup
drdkten sonra tekrar gencin eline gelir.
eyh olanlarn etkisiyle kendinden geer. Halk byk bir sevinle kendisine
hrmet ettikten sonra eyh tekkesine getirilir. Yardmc gen, eyhe: Allahtan
utanmayp hile ve riya ile halk kandrdn, kutbun adn kullandn. Senin yardm
grmenin sebebi de bizi taklit etmendir. Zamann kutbu bu yzden beni gnderdi.
slamiyete de phe bulamad. der.
Srf ulular taklit ettiinden dolay mukallit eyh, mukaddes feyizden nasibini alr;
kalbi, Allahn isimlerinin cilasyla temizlenir. Himmetle ser-i erbain (krklarn ba)
olur.

Temsl
Firavun, Msr diyarna hkmdar olunca halkna adaletle, iyilikle hizmet eder,
halknn sevgisini kazanr. Aradan aylar yllar geince sahip olduu servetten dolay
irkin iler yapmaya balar, gzel adn ktye karr. En sonunda da Tanrlk iddia
edince, Hz. Musa kendisini doru yola davet eder. Hz. Musann btn abalarna
ramen Firavun kfrnde inat eder.
33

Firavunun, Hz. Musay taklit ederek kendisini elendiren bir soytars vardr.
Hz. Musann da Firavunu taklit eden, onun kt hallerini ve sfatn Hz. Musaya ileten
Kpti bir soytars vardr. Hz. Musay taklit eden kii cennete; dieri de cehenneme
girer. Zht sahibi olmayanlar ve dini ba gl olmayanlar bykleri taklit ederek
kurtulua erebilir.
2. Kahramanlar
1. Hikyet-i Mr Muhteem
Hikyede olay, iki kii arasnda geen bir ak maceras olduundan ba
kahramanlar Mr ve Muhteemdir. kinci derecede rol olan kahraman erdndur.
Olayda nc derecedeki kiilerse Mrin hizmetini gren drt kiidir. Kahramanlarn
olay iindeki etkinlikleri ve karakter zellikleri yledir:
Mr
Hikyenin kadn kahramandr. Esiz gzellii yznden birok taliplisi
vardr. O bunlarn hepsine yz evirir. Kendisini delicesine seven Muhteeme gnl
verir. Muhteemin iine dt duruma zlr, ona yardm eder:

Nz ile znsna ald serin

Dmen ile sildi ruhndan terin (549)

Muhteem, kendisine Rabveye gelmesini teklif edince o da her adamna altn

isteyerek onu bu fikrinden vazgeirmeye alr:

Didi nola Rabveye mmkin sefer

Lk gerek nakl-i kadem sm zer (585)

Gzelliinin yannda son derece nazl ve iveli olan Mr, Rabveye giderlerken
altn biten Muhteemi altn almak iin geri gnderecek kadar da acmaszdr.
Mr, yalnz kalp erdn kendisine sahip olunca bu acyla haneri barna
34

saplar, hayata veda eder:

ekdi fen cmn ol mest-i nz
Byle olur hir-i bezm-i mecz (647)

Hikye boyunca kendisinden, meh, sanem, per, hm, cvn, serv-i nz

mest-i nz, necm-i sh, meh-lik, gonce, nzik-beden, ftb, pr-cef, vahi gazal
diye bahsedilen Mrin en nemli zellii nazl, gzel ve cefakr oluudur.

Muhteem
Muhteem, olayn erkek kahramandr. Hikyede k- bi-hn-mn, klb-i bcan, mbtel, sfatlaryla anlan Muhteem, son derece zengin ve cmerttir.

Devlet ile hre-i devrn idi

Dirhem dinr firvn idi (515)

Mre k olunca dnyadan elini eteini eker, kendinden geer. Mr, yanna
varnca gzlerine inanamaz. Ondan kendisiyle Rabveye gelmesini ister. Mri son
derece seven Muhteem, ona kavuabilmek iin tm hazinesini ayaklarna dker.
Yolun yarsnda evine geri dnp, altn gm getirecek kadar da Mre sevdaldr.
Mr, kendisine haneri saplaynca onu delicesine seven Muhteem de
haneri vcuduna saplayarak hayatna son verir:

Cm ekp mest olcak Muhteem

Hancerine kld temenn o dem (651)

35

er dn
Btn ktlkleri zerinde toplayan erdn, Mr ile Muhteemin birbirlerine
kavumalarn engeller.
Hikyede,

ktln

temsilcisidir.

Ksa

boylu,

irkin

ekilli

olan

erdn, son derece hileci ve kt kalplidir. Mri yalnz bulunca hile ile ona sahip olur.
i gibi d da kt olan erdn, isteine eriince kap kurtulur:

Kr murd zre olnca tamm

Bm-sft itdi yine azm-i m (634)
Mrin Hizmetileri
Figran rolndeki hizmetiler, drt kiidir. Bunlarn cinsiyeti belli deildir. Kimse
Mrin yzn gremezken, hizmetileri onun srlarn bilirler.
Her birisi mahrem-i esrr idi
r dahi mazhar- didr idi (501)
Bu drt kii, Mrin hadimliini, dadln, rakkslk ve ule-bzln
yaparlar. Olayn akn etkileyen bir rolleri yoktur.

2. Hikyet-i eyh Abdl-kdir-i Geyln:

Mecazi aktan lahi aka geiin anlatld bu hikyede birinci derecede
kahramanlar k gen, sultann kz ve eyhtir. kinci derecedeki kahramanlar vezir ve
padiahtr. Dier ahslarn aktif bir rol yoktur.
k
Hikyenin bakahraman olan bu kiiden isim olarak bahsedilmemi,
bend-i bel-y cnn, bi-re, vlih, dem-beste, bi-nev, bi-vcd, divne, mbtel,
fakir, damd, evher sfatlaryla zikredilmitir.
k ve arkada isiz, gsz serserice yaayan kiidir. Aylak aylak
gezdikleri bir gn bu, padiahn kzn grr delicesine vurulur, eli aya tutmaz olur.
Padiahn kzn alamayacan bildii iin ldrlmeyi diler. Sonra tavsiye

36

zerine eyh Abdlkdir-i Geylnye varr. Onun tavsiyesi zerine birok defa
vezirden kz ister. ektii skntlara ramen sabreder, asla vazgemez. Sonunda
isteine kavuaca an eyhin tavsiyesi zerine sabreder, gerdee girmez, dnya
nimetlerine aldanmaz.
Dnyadaki her eyin geici olduunu anlayan k, sonunda mecazi aka veda
ederek Allaha kavuur.
Padiahn Kz
Hikyenin bakahramanlarndan olmasna ramen pek n plana kmaz.
Hikyede kendisinden zen, duhter, duhter-i sultn, duhter-i h, ftb, per, mehve,
meh-pre, imd- nz sfatlaryla bahsedilir. O kadar gzeldir ki, yzn bir kez
gren gen, kendinden geer.
Gstericek buna yz ol ftb
Sye-sft menzilin itdi trb (720)

n abalar sonucu nikhlar kylr. Gerdek gecesi nikhlsnn, yanna

gelmeyip srekli namaz klmasna hayret eder, acaba kaza namaz m klyor diye
dnr, aresiz kendisi kalkp damada ynelirken birden eyh ieri girer, kocasn alp
gider. O da Allaha eini kendisinden ayrmamas iin yalvarr:

Didi ey kdir hayy u mecd

evhermi eyleme benden bad (927)

Kocas gittikten sonra kz kendinden geip, yere der. Damadnn lm

olduunu gren ah ve adamlar dndklerinde kzn da lm olduunu grrler.

eyh Abd1-kdir-i Geyln

Olayn asl kahramanlarndan biri olan eyh er, mr, ftb, bahr-i cd, ulu,
nr- kutb- cihn, kutb- zamn, kutb- dn, gevher-i tc- ricl sfatlaryla anlr.
eyh, son derece merhametli, yardmseverdir. Dnya malna deer vermeyen eyh
yanna gelenleri de bu ynde irat eder. k gen, yanna geldiinde o, karanlk
37

bir hcrededir. eyh, aa hep sabr tavsiye eder ve ona vezire sunmas iin Bahreyn
denizinden kerametle inci kartp getirir.
k, ldkten sonra padiah sakinletiren ve ona sabr tavsiye eden eyh, bu
hadiseden sonra mehur olur:
Zhir olup rtbe-i gavsiyyeti
Old bu kssa sebeb-i hreti (981)
n ki Arkada
Bu iki kii, k olan arkadalarnn can yoldadr, birbirlerinden hi
ayrlmazlar. Beraber gezdikleri birgn arkadalar, padiahn kzna k olup kendinden geip
yere ylnca ne yapacaklarn arrlar. Arkadalarnn, padiahn kzna k olduunu
rendiklerinde bunun imkansz olduunu syleyip kendisine t verir, yalvarp
yakarrlar.
Eylediler geri nice nush u pend
Bildiler olmaz birisi sdmend (733)

tlerinin ie yaramadn anlayan bu iki arkada, dertli a kaderiyle

babaa brakp yanndan ayrlrlar.
Vezir
k, kz her istemeye geliinde muhatap olduu kii vezirdir. k, yanna
geldiinde onu kovdurup, dar attrr. k nc kez yanna gelince onu padiahn
gazabndan kurtarmak iin parasz pulsuz bu iin olamayacan syleyip bu sevdadan
vazgeirmek ister. Daha sonra k, yanna deerli incilerle gelince vezir, padiah ikna
edip nikah kydrr.

Vard ehe eyledi ahvli arz

Drleri gsterdi didi old farz (857)

Padiah, damad kaybolunca bu ie sebep olduu iin veziri sorumlu tutar.

Damad bulunmazsa veziri katledeceini syler. Daha sonra vezir, eyhin derghn
38

tespit edip sultan buraya gtrr, cann kurtarr.

Padiah
t tarafnda bir kkte oturan padiah, olaylara sonradan vakf olur, n
ldrlmesini ister. ncileri grnce kzn lgn aa nikhlamaya raz olur.
Gerdek gecesi damad ortadan kaybolup da kz baygn dnce onu aratr.
eyhin yanna varp da damadn lm grnce zlr, kzar. eyhin tlerinden
sonra evine varnca kznn da ldn grr, aresizlik iinde olanlara raz olur.
Cvan
aresiz n halini grp, eyhi salk veren odur. Son derece heybetli, uzun
boylu olan bu gencin elbisesinin zerinde kan izleri vardr. Hatta k onu cellt sanp
kendisini ldrmesini ister.
Bu korkun ve heybetli grnne ramen son derece merhametlidir. n
halini grnce acyp ona yol gsterir. Abdulkdir-i Geylnnin bykln anlatp
ona ynlendirir.
ki Zenci Kle
Sultann kapclar olan bu iki abd-i siyah (zenci kle), padiahn kzn grp de
kendinden geen an haline acmayp, eziyet ettikten sonra srkleyerek kkten
uzaklatrrlar.
ki Sipahi
k, padiahn kzn her istemeye geliinde bu iki merhametsiz sipahi, onu iyice
dvdkten sonra saraydan uzaklatrr.
Dayeler
Gerdek gecesi damat uzaklatktan sonra kz yere ylp kalr. erden sesin geldiini
duyan dadlar, biraz bekledikten sonra ieriye girince telaa kaplrlar. Damadn
kaybolduunu grnce de hemen sultana haber verirler.

39

3. Hikyet-i skender-i Z1-Karneyn

Olay skender ile bilge bir zat arasnda geer. Bu iki asl kahramann yannda
ikinci planda limler topluluu ve eli yer alr.
skender-i Zl-Karneyn
Eski kltrmzde iki skender vardr. Bunlarn birincisi skender-i Zlkarneyn, dieri de skender-i Yunndir. Hayatlar, yaadklar blgeler ve baarlar
ynnden birbirlerine ok benzeyen bu kiileri eski mellifler ok defa ayn kii
saymlardr. 20
skender son derece adaletli, merhametli bir hkmdardr. Halk, bu yzden
kendisine ok bal olan skender, limleri sever, sayar ve onlara hrmet eder.
Bir gn limlere, bazen sevincin, bazen de kederin kalbe geliinin sebebini
sorar. Onlar cevap veremeyip kendisine hakim bir zat tavsiye ederler:
Vasfn o allme-i bahr u ber
Semine irgrdiler skender (1073)
skender, bu yce zatn ayana gitmeyip onu artr, gelmeyince de skntlar
ekerek hakimin yanna varr. Emrine itaat etmedii iin sinirlenir ve onu hor grr.
skenderin bu halini gren bilge kii son derece etkileyici konuarak onu piman
eder, derdinin dermann syler. skender de hatasn anlayp geri dner.
Hikye boyunca ferhunde-fl, sipihr-iktidr, shib-kran, al-nejd, sreyymakm sfatlaryla anlr.
Hakim
Hakim, allme-i fazl-intisb, yem-i irfn, lim-i hikmet-ir sfatlaryla
anlan lim, fakirlii tercih etmi bir kiidir. Dnya malna deer vermeyen lim, ilimde
son derece mertebe sahibidir:

20

skender Pala, Ansiklopedik Divan iiri Szl, Ankara 1990. s.260.

40

Mlik idi genc-i ulma vel

Her neye sunsa yititirdi eli (1054)
Sultan, gelmesini isteyince o gnderilen ok kymetli hediyeleri kmser,
daveti kabul etmez, kimseden korkmadn syler. skender yanna varnca eilmez,
sadece selmna karlk verir; ilmin izzetini muhafaza eder.
skenderin byklenmesine karlk o, alakgnlllk gsterir:
ha olur ala rk v scd
Bendeye lyk m kym u kud (1149)
lim tahtnn sahibi bilge zat daha sonra keramet yoluyla, skendere ok deerli
szlerle cevap vererek skenderin hatasn bildirir ve onu ikna eder.
Eli
skender limi armak iin bir eli gnderir. Eli nice hediyelerle limin
kapsna gelince d grne aldanp onu kmser.
Grmedi hk ire olan gevheri
Alamad kymet-i sm zeri (1086)
Kendisini son derece beenen eli, limin davetini kabul etmemesi zerine
kk der, yz kara bir ekilde dnerek olanlar skendere haber verir.
limler Topluluu
Encm-i erh-i ulm, drr-i yek-dne, ferzene sfatlaryla anlan limler;
skenderin kalbe znt ve sevincin gelip gitmesinin, bu zt durumlarn sebebini
sormas

zerine,

ok

eitli

grler

ileri

srerler.

skenderin

ikna

olmadn grnce kmil bir mrit olan yce limi haber verirler.
4. Hikyet-i Sultn Selm Hn
Hikyedeki olay, Sultan Selimle Acem ahnn gnderdii ok zeki bir maymun
arasnda geer. Olayn ikinci plandaki kahramanlar vezir ve satranta usta bir delikanldr.
Acem ah figran rolndedir.
41

Sultn Selm Han

Sultan Selim, Osmanl devletinin sekin sultanlarndandr. Rum, Acem, Msr ve am
fatihidir.
Hem savata hem de satranta stat olan Sultan Selim, bu yzden gurura
kaplr, byklenir. Acem ahnn, kendisini kk drmek ve intikam almak iin
gnderdii maymuna yenilir. Hiddetinden vezirine maymunun ldrlmesini emreder.
Akll vezir maymunu alp iyiletirir ve saklar.
Bu olaydan sonra satran ve tavlada hnerli bir genci yenen Selim Han
tekrar gururlanr. Daha nce ldrttn sand maymuna benzer bir maymun ister. Vezir
elindeki maymunu boyayp sultann karsna karr; ama sultan yine maymuna
yenilir.
r-i merd, r-i nerd, ehr-yr, dilr, sultn- Rum, Cem-serr, Ferdnhaem, ehen-h, al-cen sfatlaryla anlan Sultan Selim, byklendii iin kk
der, aslan gibi glyken iki kez de ayn maymuna yenilir, dersini alr, piman olur.
Maymun
Krd- muallem, pzne, vesvs, nesns gibi isimlerle anlan maymunu, ran ah,
Yavuzu kk drmek iin gnderir.
Satranta, tavlada son derece usta olan bu maymun, insan gibi anlayl, eytan
gibi hileci ve sihirbazdr. Byklere kar nasl davranlacan hep renmitir:
Hidmet-i ahn u tark- edeb
Cmleyi talm ile bilmidi heb (1248)
Hareketleri ile insanlar gldren maymun, satranta Yavuzu yener. ok
sinirlenen padiah kafasn krarak katlini emreder. Vezir maymunu alp tedavi
eder, derisini boyar; ikinci kez bunu Yavuza baka bir maymunmu gibi takdim eder.
kinci karlamada maymun yenecei an, kafasnn krlmasn nlemek iin gm
bir tas alp bana kor ve sultan mat ederek kk drr.

42

Vezir
sim olarak anlmayan vezir son derece akll, ileri grl ve tedbirlidir. Yavuz
katletmesi iin kendisine maymunu verince, onu ldrmez alp iyiletirir ve saklar:
kl u dn idi gayet vezr
Kld tefekkr ki eh-i Cem-serr

(1342)

Lubet-i pzneyi yd eyleye

Belki birin dahi murd eyleye

(1343)

Sultan, kendisinden baka bir maymun isteyince vezir; elindeki maymunun

rengini deitirerek karsna karr. Sultan yine maymuna yenilince vezirin
yaptklarn renir, yapm olduklarn beenir ve tebrik eder.
Rey-i vezr old kable karn
Eyledi tahsn hezr fern (1410)
Cvn
Yavuz maymuna yenildikten, bir sre sonra ehre gelen bu gen, usta bir
oyuncu olduunu syler. Satran ve tavlada kendisiyle karlaan herkesi yener.
ehirde gururla, kibirle yrr, yenilmez olduunu sanr.
Hli kys eyledi meydn ol
Srdi gurr ile atn sag u sol (1362)
Yavuzla karlaan gen, gurunun cezasn Yavuza yenilerek der, mahcup
olur, af diler.
Acem h
Olay rgsnde aktif deildir. sim olarak anlmaz; h- um, ah- Acem
sfatlaryla anlr. ntikam almak iin bir yol dnr:
h- sakar-ch- eytn-siph
Vesvese-hddm u mas-penh (1249)
43

Kld azmet o eh-i bed-nizm

Yani ala hle ile intikm (1250)
Acem ah, Sultan Selimi kk drp, malup etmek iin son derece iyi
yetitirilmi bir maymunu eitli hediyeler eliinde Yavuza gnderir.
Eli
Yavuza gnderilen ok eitli hediyeleri ve maymunu alarak yola kar:
li-i h- cem-i bed-gher
Ddi yola br ile mnend-i hr (1258)
Eli, eitli skntlar ektikten sonra saraya varr, birka gn dinlenip sultann
huzuruna kar. Hediyeleri takdim edip, mektubu uzattktan sonra maymunu vererek
onun stn zelliklerini anlatr.
Hikyede eli de, temsilcisi olduu ran ah gibi kt bir kii olarak ele alnmtr.

5. Hikyet-i eyh-i Mukallid

Olayn bakahraman muallid (takliti) eyh ve riyac iki arkadadr. kinci
derecedeki kahramanlar krk kei ve civan, figran rolndeki kahramanlar Msr
sultan ve limler topluluudur.
eyh-i Mukallid
Hikyenin bakahraman olan bu kii b-nev, eyh-i ms-penh, n-bekr, eyh-i
Sad sfatlaryla anlr. Mal ve para hrs ile kendisine iki arkada bularak byk bir eyh
klna girer. Beraberce ok yerler dolarlar. Gittikleri yerlerdeki halk yalan ve hile ile
kendilerine balayp kymetli mallarn ellerinden alrlar. Msr sultan kendisinden
keilere keramet gstermesini isteyince, kap kurtulmak iin krk gn mhlet ister.

44

Krk gne dek hsl olur mdde

Halvet-i hs itdi veli ikti (1729)
Kaacaklar gece evlerine gelen gzel bir delikanlyla urarlarken sabah olur,
kaamazlar. Mukallid eyh, keramet gsterilecek olan yere geldiinde korkudan titrer.
Keiler uunca da hayatndan midini keser. Yanndaki gencin keramet gstermesiyle
kurtulur, sonra da pimanlk gsterir himmet ile krklarn ba olur.
eyhin ki Arkada
b-nev, murd-i riy sfatlaryla anlan iki kii, mukallid eyhin yanndan hi
ayrlmaz. kisi de geim skntsndan dolay memleketlerini terk ederler.
Mukallid eyh, zor duruma dtnde bunlarla fikir al veriinde bulunur.
Hilelerinin anlalacan anladklar zaman ykte hafif, pahada ar eyay alp
kamay nerirler, eyh de kabul eder.
Gfil iken halk idelm irtihl
Mkil olur vade tammnda hl (1726)
Olay zincirinde eyhle beraber hareket ettiklerinden kendilerinden ok sk
olarak bahsedilmez.
Krk Kei
Hristiyanl

yaymak

iin

Kbrs

sahilinden

Kahireye

gelmilerdir.

Mslmanlar arasna fitne sokup slamiyeti zayflatmaya alan krk kei, slm
limlerinin delillerini yeterli bulmaz. Kendilerinde uma kabiliyetinin bulunduunu
syleyip limlerden de byle bir ey beklerler.
Bir zaman sonra bunlar, fikirlerini ispatlamak iin uup havada beklerler.
Fakat takliti eyhin yanndaki gencin koynundan karp att bir ift ayakkab,
ykselip bunlarn enselerine vurup aa drerek rezil ve zelil eder.

45

el yve-k, irzime-i b-nh, gurb, efsnger shir sfatlaryla anlan

rahipler, gururlarnn ve sihirlerinin sonlarn yere dp halka maskara olmakla
derler.
Cvn
Son derece gzel olan bu gen, mukallid eyhe yardm etmek iin zamann
kutbu tarafndan gnderilmi krklardan bir zattr.
Kmeti tb sa dm- melek
Lebleri kevser ruh bedr-i felek

(1737)

Hileci eyh, keilerin yanna gtrlrken bu gen de eyhin asasn alarak

yannda yrr. Varacaklar yere yaklatklarnda eyhin ayakkablarn alp koynuna
koyar. Msabaka yerine geldiklerinde keiler sihir gsterip ge knca koynundaki
eyhin ayakkablarn havaya frlatr. Ayakkablar ahin olup keilerin ensesine vurup
yere drr.
Eve geldiklerinde eyhi irad eder ve doru yola sevk eder. Mukallid eyh onun
himmeti ile krklarn ba olur.
Msr Sultan
Keiler Msra gelip fitne karnca sultan, limlerini toplar. Bunlar meseleyi
halledemeyince Msr sultan ok methedilen mukallid eyhi artr.
Keiler, ku gibi havaya uunca ok zlen sultan; cvan keramet gsterip
bunlar drnce, kr secdesine kapanr.
Sultan, slam dinini fitne ve fesatlardan korumak iin alan, bilginlere kymet
veren bir kiilik arz etmektedir.
limler Topluluu
Keileri malup etmek iin, sultan tarafndan davet edilen limler, keileri
ikna etmek iin ok deliller ileri srerler. lerinden birisinin verdii gzel cevaba
keiler karlk veremezler. Fakat daha sonra kendilerinden keramet istenince limler,
Kahireye yeni gelen eyhi (eyh-i mukallid) tavsiye ederler.

46

3. Tahkiye zellikleri
Be mstakil hikyeden oluan Tuhfetl-Emsldeki tarihi olaylar, slup ve
anlat

tarz

masalms

bir

grnm

arz

eder.

Bu

adan

baktmzda

eserdeki tahkiye zelliklerini yle sralayabiliriz:

1. Eserde mekn olarak Dmk, am, Rabve, Irak, Acem, Msr, Red,

Khire, Kbrs Karafe, t, Bahreyn, Nl gibi yer isimleri zikredilmi olmasna

ramen, buralar bir masal esi konumundadr.
2. Zaman kavram ok belirsizdir. Olaylarn getii tarih ve zaman belli

deildir. Gnler, aylar birbiri ardna geer, gider.

3. Olaylarn gelimesinde, vaka zincirlerinin balannda genellikle mantksal
bir neden arama kaygs gze arpmaz.
4. Kahramanlarn her trl erdem ve kusurlar mbalaaldr. Kahramanlar
ya tamamen iyi ya da tamamen ktdr. Mesela, Hikyet-i eyh-i Mukallidde
eyh, hikyenin sonundaki kiilik deiimine kadar son derece kt bir izlenim arz
eder.
5. Kahramanlarn davranlarnda tabiilik yoktur. Bu davranlar gereki
llerin dna taan bir biimde anlatlmtr. Muhteem, Mrin akyla
kendinden geip her eyini terk eder:
Firkat- Mr olmagile hem-demi
kd gzinden giderek dirhemi (519)
Abdlkdir-i Geylnnin hikyesinin kahraman olan k, sultann kzn
pencereden grr grmez lgna dner:
Gstericek buna yz ol ftb
Sye-sft menzilin itdi trb (720)
Nhun- hasretle olup sne-k
B-hareket yirde yatur hem- hk (722)

47

6. Kahramanlarn erdem ve eksikliklerinde, olaylarn gelimesinde mbalaaya

bavurulmutur. rnein, Sultan Selimi yenmesi iin gnderilen maymun, bir

insandan daha gzel satran oynar ve sonunda Yavuzu yener:
h- Acemde o zamn ey pser
Var idi bir krd- muallem meger (1244)
Mhir idi arsa-i satrancda
Yog idi hem-t aa Efrencde

(1245)

7. air, olay ierisinde araya girerek okuyucuya hitap eder, olay zincirini sekteye uratr.

Konu deitiinde, nceki bir olayn devamnn anlatlmasnda ya da yeni bir olayn
balangcnda air okuyucusuna seslenir:
Ald zeri girdi o sat yola
Dile ser-encmn hir nola (601)
Kld o dem azm-i der-i ehr-yr
Dile neye irdi ser-encm- kr (839)
Ol iki sf ki mukaddem haber
Virmi idk alara kld nazar (936)
Kald bu hl ire nice rzgr
Kssay g eyle neye irdi kr (1622)

48

4. DUYGU VE HAYAL ELER

1. Duygu eleri:
a. Ak
Tuhfet1-Emsldeki

ilk

iki

hikyenin

konusu

aktr.

Muhteem,

ok

sevdii Mr iin ok eitli skntlar eker; fakat sonunda onu elde edemez,
hayatndan olur. air bu hikye ile dnyadaki akn geiciliini ortaya kor. Mr
kendisini ldrnce air:
ekdi fen cmn ol mest-i nz
Byle olur hir-i bezm-i mecz

(647)

der. Mr Muhteem hikyesinden yola kan air, okuyucusunu tasavvufi aka

ynlendirmek iin temsil blmnde eitli fikirler ileri srer. En sonunda,
Muhteemin haline bakp ibret alnmasn ister:
Ak- mecz ile kalup ekme gam
Saa yiter m-hasal- Muhteem (682)
kinci hikyede, sultann kzna k olup kendinden geen bir an, eitli
skntlardan sonra tam sevgilisine ulaacakken bundan vazgeip hakiki sevgiliye,
Allaha varmas, anlatlmaktadr. Dolaysyla bu ak tasavvufi bir aktr. An
rehberi olan eyh Abdulkdir-i Geyln, a eitli merhalelerden geirir, tam kza
ulaaca anda kendisine, dnya nimetlerinin ve mecazi akn geiciliinden bahseder:
kbeti bunlarun olur adem
kl olan yok yire ekmez elem (912)
eyhin szlerine uyan k, onun anlattklaryla kendinden geer, fani
dnyadan ayrlr ve Allaha ular. Daha sonra sultann kz da dnyevi aktan geip
hakiki aka ular.
Her iki hikyede de daima kouturup duran, ileler eken kiiler erkek
kahramanlardr. ki kahraman da sevgililerinin akyla kendilerinden geer, gnlerce
a, susuz kalrlar.
49

kinci hikyedeki an, yol gstericisi olduu iin mecazi akta kalmaz,
gerek aka ular. Fakat Mre yol gsterecek bir kimse bulunmad iin mecazi
akta kalr, yenik der. air bununla, mridin nemini belirtir.
Her iki hikyenin kahraman da aklarnda son derece samimidir. Muhteem
sevgilisi iin saysz altn gm harcar. ktklar yolculukta altnlar bitince altn
almak iin sevgilisini yalnz brakp geri dner. Bu frsat kollayan erdn adl kt
kalpli kii Mre sahip olur. Bu durum st kapal olarak belirtilir.
Kr murd zre olnca tamm
Bm-sft itdi yine am-i m (634)
Muhteem geri dndnde durumu grr. Mr de Muhteem de bu ackl
duruma dayanamayp hayatlarna son verirler.
eyh Abdulkdir-i Geylnnin menkbesinin anlatld hikyedeki k,
sultann kzn istemek iin defalarca saraya varr. Her seferinde ok eziyetlere maruz
kalr. Sonunda kz, kendisine nikhlanr. Fakat eyhin nasihati zerine gerdek gecesi
kza yaklamaz. Allaha varmak iin sabrszlk iinde bekler. Sonunda uykuya dalar
ve bir daha da uyanmaz. Ardndan sultann kz da dnyaya veda edip ruhunu teslim
eder.
Tuhfetl-Emslde, zerinde durulan ve tavsiye edilen ak ilhi aktr.
Fakat ilahi aka vasl olmak da kolay deildir. Bunun ii de hakiki bir murid-i
kmil gerekir.
b. lm
Eserde lm temi, Hikyet-i Mr Muhteem, Hikyet-i eyh Abdu1-kdir-i
Geyln blmlerinde verilir.
lk hikyede Mr, erdnun kendisine sahip olmas zerine haneri barna
saplar:
Tene idi denesi kana hemn
Sne-i Mri gricek atd cn (644)
Bu durumu gren Mr, hanere yalvarr ve canna kyar:

50

Snesini am iken imdi Mr

Vsta ol ikimizi eyle bir (653)
kinci hikyedeki k, eyhe Allaha kavumak istediini syler. eyh,
yatana kor ve yardmclarna ly ykamak iin hazrlklara balayn, der. Ardndan
yanna gelen sultana da zlmemesini syler ve ona sabr tavsiye eder. Evine dnen
eyh, kznn da lm olduunu grr. Atlar, feryatlar balar:
Baladlar nleye bi-fide
Hande geh girye budur kide

(971)

Ardndan halk bu iki a defnetmek iin toplanr. eyhin imamlnda

namazlar klnan klar defnedilir:
kisini bir yire defn itdiler
Her kii yirl yirine gitdiler (975)
Tuhfetl-Emslde ilenen lm dncesi, slmn telkin ettii, sebebi
tartlmayan kaza ve kaderin sonucudur, yaplacak tek ey sabr ve tevekkldr.

2. Hayl eleri:
a. Hayvanlarla ilgili imajlar: Eserde ok sk olarak kullanlm hayal esi
niteliindeki imajlar insan-hayvan benzetmeleridir. Eserde ad geen hayvanlar
unlardr: blbl/hezr, kebk, anka, hma, gv, hirb, karga/gurb, eb-pere, tuti,
hdhd, r, m, fil, maymun/krd/pzne, at, rbh, pee, bm, crre-bz, hn,
grg (grz, hk), peleng.
Gstere hirb gibi nak- hayl
Klmaya manlar arz- ceml (387)

51

Hn-i gzer itmedi o r-siyh

eb-pereve mihrine Mr nigh (612)
Hle-i rbh ile lkin o m
tmek in stine hu hcm (1402)
Bm-sft lfet idp m ile
eb-pereve hasm idi eyyam ile (1506)
b. iek ve Bitkilerle lgili majlar:
Eserde geen iek, bitki ve meyve adlar unlardr: gl, nergis, lle, snbl,
benefe, gonca, serv, ssen, bd, hizrn, nlfer, hurma, rutab, abher, gure, snbile,
imd.
Yukardaki iek, bitki ve meyvelerin renk biim ve dier zellikleriyle,
kahramanlarn

ruhsal

durumlar

ve

sevgilinin

gzellik

unsurlar

anlatlmaya

allmtr:
Lle-i sahn- emen-i Kerbel
Lle degl hn- dil-i Murta (213)
Asa tekellmle o gonce femi
Zhir idi gllerin eb-nemi (482)
Gyete irdkde zer ol gl-izr
Servi gibi pyine virdi karr (594)
Olm idi her yiri gmgk bere
Dnmi idi gvdesi nlfere (742)
c. Sevgiliyle lgi majlar:
Hikyelerin yalnzca ilk ikisinde sevgili ile ilgili zelliklere ve benzetmelere
rastlanmaktadr. Her iki hikyedeki sevgili de son derece zengin ve gzeldir, grenler
kendilerinden geerler:
52

ehr-i Dmk ire necm-i sh

Zhir olup bir sanem-i meh-lik (478)
Virmez idi kklni neye
Girmeye zlf-i yed-i bigneye (496)
Nz ile gldi didi ol pr-cef
Eylediler nakde erenler du (597)
Kayd- miyna dp ol b-nev
Bir kl ile baglad gnlin hev (1023)
. Zaman Kavramyla lgili majlar
Eserde ele alnan zaman kavram ok soyuttur. Olaylar ok ksa srede geliir.
Zamanla

ilgili

en

nemli

unsurlardan

biri

de

seher

vakti

imajdr.

(Yaklak on yerde)
Mr, Muhteemin yanna seher vakti varr:
Vakt-i seher gn gibi o ftb
Muhteem hnesine virdi tb (523)
Abdulkdir-i Geylnnin hikyesinin anlatld blmn kahraman, seher
vakti sultann kzna vurulur. eyhin istei zerine saraya hep seher vakti varr:
Vard vezre seher ol mbtel
Kld yine duhter-i h ric (807)
skender ve elisi lim zatn yanna seher vakti varrlar:
ehr-i hakme irip bir seher
Menzilini eyledi cy- makar (1078)

53

Gn gibi ol pdeh-i ddger

Ayagna vard hakm seher (1119)
5. DN VE AHLAK ELER
1. Dini eler
Tuhfetl-Emslde dine ve slm kltrne ait dnceler, tevhid, mncat,
nat, drt halife ve mezhep imamlar iin sylenmi beyitlerde grlmektedir. Ayrca
hikyelerde de yeri geldike Allahn birlii, ona snma ve yardm isteme gibi
konulara da birer ikier beyitle yer verilmitir.
Allah: Allahn birlii, ycelii eserde yle dile getirilmitir: Btn hamd ve
vgler ancak Onadr (13); koskoca lemi yoktan, insanolunu da siyah topraktan
yaratmtr (15); Onun yardmclar yoktur, akl ve srrna hayal kuu varamaz (23);
kn (ol) dedii vakit, btn kinat ve iindekiler var olmutur (24); burlar,
yldzlar, gnei ve ay yaratp hareket ettiren, felei yldzlarla ssleyen Odur (2629) Allahn kudretini anlamak imknszdr (52); stedii her ey annda oluverir (54);
zt btn eksikliklerden, kusurlardan beridir (61); dnya ve ahireti yaratan Odur
(68); mminlerin ve aresizlerin yardmcsdr (104); lemde var olan her ey Onun
akyla mest olmutur (683691); cmertliliinin ve ihsannn haddi hesab yoktur
(1028); gizli ak her eyi bilir (1209); insana ah damarndan daha yakndr (1212);
Nemrdu sinee malup ettiren Odur (1466); dknlerin ve kimsesizlerin tek
yardmcsdr (1468); insanl irat iin drt kitap gnderen Odur (1892).
Eserde Allah; Ferd, Samed, Melik, Rahim, Hfz, lh, Hakk, Hud, Hayy,
Hlik, Hkim, Kfil, Ehad, Hudvend, Rzk, Kadim, Sn, Nzm, Hsrev-i byver, eh-i dn, eh-i lem-yekn, Fiz-i b-yver isim ve sfatlaryla anlmtr.
Hz. Muhammed: Dnyann yaratl sebebidir (118); insanln en sekini ve
vn sebebidir (120); parmandan sular aktmtr (121); talar, elinde konumu,
parma ay ikiye blmtr (122); son peygamberdir (125); refrefe binmitir (129);
Allahn cemalini gren Odur (130); dokuz kat gk ayaklarnn altnda kalmtr
(130); be vakit namaz Mr atan getiren Odur (132); glgesi yere dmemitir, bulut
kendisine glgelikti (134-135); peygamberlik Onunla son buldu (136); hesapsz
mucizeleri vardr, en byk mucizesi de Kurndr (140); ona uymayan kfir olur
54

(141); mmeti her geen gn artmaktadr (145-146), en byk efaatidir (153);

Levlk tahtnn sultandr (154); brhim, Ynus, Dvd ve Sleymn peygamber
onun hrmetine kurtulua ermitir (157-160); Yusuf peygamber gzelliini Ondan
almtr (162).
Drt Halife: Hz. Ebu Bekir 8 beyitte, dier halife de 7 beyitte ele alnmtr.
Hz. Ebu Bekir: En byk sadktr. Peygamberden sonra mmetin en hayrlsdr.
Halifelerin ba tacdr. O vefa denizi, doruluk ve kerem kaynadr. (180187)
Hz. mer: Hz. Ebu Bekirden sonra mmetin en hayrlsdr. Rum, Acem, Msr,
am fatihidir. slmn gc, krklarn badr. Adalet timsalidir. (188194)
Hz. Osman: nc halifedir, iffet ve hay abidesidir. Kuran bir araya
getiren Odur. Zalimlik edilerek katledilmitir, Onu vuran gazap ateinde yanacaktr. (195201)
Hz. Ali: O dldl sren sultandr. Allahn aslan, Z1-fikrn sahibidir. Hz.
Muhammed son peygamber, bu da son halifedir. Peygamber ilmin ehri, Hz. Ali kapsdr.
ehitlik buna da nasip olmutur. (202-208)
Hz. Hasan ve Hseyin: Hz. Hasan ve Hseyin, Peygamberin gzlerinin
nurudur. Peygamberlik bann iki nazl servisidir. Birisi Medine eMr i, dieri Hicaz
ahdr. Peygamber kznn cier-pareleri olan bu iki yiit, kaza camn kabul etmitir.
Peygamber soyu bunlarla devam etmektedir. (209-228)
Mezhep mamlar:
Ebu Hanfe: Ebu Hanife irfan kaynadr, ilk mezhep kuran Odur. Asla hata
etmemitir, yaptklarnn tm dorudur. (229237)
mm afi: smi Muhammed, lakab fidir. ok mklleri halletmitir.
Mezhebi gn gibi ortaya kmtr. (238242)
55

mm Mlik: Ver ve zhd lkesinin yolcusu, ilim ve amel cevherinin

sahibidir, dikkatli bir ekilde almtr. Gzel almalaryla birok kavme imam
olmutur. (243247)
mm Hanbel: lim burcunun ay, kanun koyucudur. Gizli ve ak her eyin
aynasdr. Bu da sabah akam durmadan almtr. Drt mezhep de bununla tamam
olmutur. (248252)
2. Ahlki eler
Nl, hikyelerden yola karak okuyucusuna nasihat etmek amacndadr. Her
hikyenin sonunda bulunan temsil, hikyenin maksadn ortaya koymaktadr. Bundan
dolay Tuhfetl-Emsl ahlaki ve didaktik bir eserdir.
XVII. yzyln ikinci. yarsnda etkili olan Hikemi tarzn etkisiyle Nl de, ou
yerde mesaj vermek, telkinde bulunmak amacyla ksa ve zl beyitlere yer vermitir:
1. Akll insan, her zaman korku ve mit arasnda olmaldr:
Vcib olan bendeye bm md
Olmad malm ak v sad (56)
2. Kul, hayr ve erri tercih edebilse de, hayr ve erri yaratan Allahtr:
Hayr u erre geri muhayyer beer
Oldur olan hlik-i her hayr u er (58)
3. Allahn hikmetinden sual olmaz:
Sen kul isen hidmet eyle bul vusl
Hikmetini sorma da olma ful

(65)

4. Dnya ebedi deildir:

mr-i girn-myeni kldun heb
Sanma ki dny ola dr1-bek (353)

56

5. nsan ldkten sonra geride brakt eseriyle yaayabilir:

Yani cihan ire ko git bir eser
Bil ki eserdr halef-i muteber (370)
Sonra gelenler seni yd ideler
Rahmet ile rhu d ideler (371)
6.

Gerek k, srrn aa vurmamaldr. Hakiki ak yrin kalbine tesir eder.

Ak odur anda beyn olmaya
k odur anda zebn olmaya (523)
Snede ger te-i ak olsa germ
Kalbini yr ider elbette nerm (530)
te-i ak olsa eer stvr
Dilde gelr hneye elbette yr (532)

7. Kalpten yaplan dua kabul olur:

Tr-i du irse ninghna
Kebk-i der kendi gelr hne (551)
8. Kula kulluk edilmez:
Niceye dek bendelere bendelik
Hk-i derinde ne bu ermendelik (701)
9. Kii, geici olan eylere balanmamaldr:
Kasr ana dirler ki harb olmaya
Dil-ber odur zr-i trb olmaya (913)
Ehl-i mecz olsa garadan beri
Ak- kakkatdr anu reh-beri (976)
57

10. D grn insan aldatr:

rif olan zhire itmez nazar
Nr- hdy gremez em-i ser (1082)
em-i ser grdi levn ara
Gevheri grmekdedr ancak gara (1083)
Nakna aldanma bakup zhir
Hmna d olma sakn khir (1084)
11. Yaknlarna itibar etmeyen kimse, bakasna hi itibar etmez:
Bendesine eylemeyen itibr
Bendesin bendesin itmez mr (1146)
12. Boazna dkn olann kalbi vesveseyle dolar:
Olma sakn bende-i gr gl
Vesveseden olmaya kalb tolu (1160)
13. Sabr etmeyen kurtulu bulamaz:
Yog ise ger sende nin- sebt
Cy- hatrdur bulmazsn nect (1175)
14. Gururla mest olan, kaba kuvvete gvenen her zaman malup olur:
Her kim ola cm- gurr ile mest
Kse-i ar olur elbet ikest (1310)
Kuvvet-i bzya iden itimd
Hasmna maglb olur ey ho nihd (1311)
Nahveti ko kl u dn isen
Kendni hor ala tvan isen (1312)

58

ubede-bz- felek-i bi-skn

Peeye anklar eyler zebn (1314)
15. Olacaa are bulunmaz, kazadan kalmaz:
Her ne zamn deme gelse ka
Yir mi kalur kamaga kul-fez (1319)
16. Akll kimse, iinin sonunu dnerek alr:
rif olan kbet-end olur
Kr cl gam u tev olur (1348)
17. ldrmek kolaydr, diriltmek imknszdr:
Sag olanu katli kolay ey ehi
Kteyi kim zinde ider bir dahi (1349)
18. Sabr etmek ve dnerek almak her baarnn anahtardr.
kl isen eyle teemml mdm
Sabr u teemmlle olur i tamm (1350)
Sabr u teemmlle olan hem-inn
hir-i krnda grinmez ziyn (1352)
Sabr ile dem nfe olur hr gl
Sabr ile ney skker olur gurre ml (1353)
19. Byklenen kimse sonunda kk der:
Nahvet encm ser-efgendelik
Ucb u gurru son ermendelik (1413)
20. Gnl Allahn evi olduundan oraya byklk ve gurur girmemelidir:
Hne-i kalb old ar- ehad
Ucb u gurr anda yir itmez ebed (1419)
59

21. Bir iin yaplmasna sebep olan, zorluklara da sonunda kendisi are bulur:
Evvel-i kra kim ola pi-v
hir ider derde yine ol dev (1715)

60

B. TUHFETL-EMSLN DI YAPISI
1. Nazm Biimi
ran meneli bir nazm biimi olan mesnevi destan, din-tasavvuf ve retici
konulara en uygun bir biim olarak, Trk edebiyatnda byk bir ilgi grm ve XIX.
yzyln balarndan sonra yerini Batdan alnan yeni bir dz yaz tr olan romana
brakncaya dein kullanlmtr.21
Belli bir konuyu ileyen, bamsz bir kitap olarak yazlm mesnevilerin
planlar, genellikle birbirine benzer. Bu genel planda blm vardr:
A. Giri Blm
(1. Besmele, 2. Tevhid, 3. Mnct, 4. Nat, 5. Mirc, 6. Mucizat, 7. Medh-i ehryr, 8. Padiah iin vg, 9. Devlet byne vg, 10. Sebeb-i telif
B. Kanunun lendii Blm
C. Biti Blm 22
Tuhfet1-Emsl mesnevi biiminde yazlm, be ayr hikyeden oluan, ahlaki
terbiye amac gden didaktik bir eserdir. Eseri u ekilde tasnif edebiliriz:
A. Giri Blm
1. Besmele: 12 beyitten oluan bu blmde besmele ilk beyti oluturmutur. air bu
ksmda besmelenin erdeminden, besmeledeki her harfin neye delalet ettiinden
bahsetmitir.
2. Tevhid: 54 beyitten oluan bu blmde Allahn isimlerinden ve kinattaki
tecellisinden, Allahn her eyi yoktan yaratmasndan, evrendeki dzenden bahsedilmitir.
3. Mnct: Her hikyeden sonra da yer alan bu ksmda air, insann
gszlnden, her an Allaha muhta olmasndan bahsetmitir. Ardndan da
gnahlarn syleyip balanma dilemitir.
4. Nat: 39 beyitlik bu blmde Hz. Muhammedin stnlklerinden, son

peygamber oluundan ve mucizelerinden bahsedilmitir. Ardndan 22 beyitlik bir blmle

de peygamberden efat talep edilmitir.
21

smail nver, a.g.e, s.430

61

5. Mirac: Mra konusu zerinde durulmamtr.

6. Mucizt: Nat ksmnda ele alnmtr.
7. Medh-i r-yr: Hz. Ebu Bekirin isminin balk olarak gemedii bu
blmde drt halifenin stn zellikleri anlatldktan sonra efaatleri istenmitir.
air, drt halifeden sonra Hz. Hasan ve Hseyine ve mezhep imamlarna da
balk olarak yer vermitir. Hz. Hasan ve Hseyinin ve mezhep imamlarn stn
nitelikleri anlatldktan sonra onlardan manevi yardm istenmitir.
8. Padiah in vg: ir bu blmde hkmdara (IV. Mehmed 16481687)
balln dile getirmitir. Padiahn kahramanlndan, adaletinden, kereminden
bahsetmi, sonra padiahn mrne ve devletine dua ile bu blm bitirmitir.
9. Devlet By in vg: Vezir Fzl Ahmed Paann mevkii, adaleti,
ilmi, cmertlii dile getirilmi, ardndan dua edilmitir.
10. Sebeb-i Telf: Bu balk altnda air, kendisini bu eseri yazmaya ynelten
sebepleri vermitir. air kendi lemine dalmken stadnn yanna gelip kendisini
uyarmas ve byle bir eser yazmasn istemesi zerine harekete geip Tuhfetl-Emsli
yazdn belirtmitir. Daha sonra air, kaleme yalvarp yakardktan sonra eserinin
hayrla bitmesi iin dua ederek bu blm bitirmitir.
Sebeb-i telif blmnden sonra air, eserini takdim ettii Mushib Mustafa
Paaya 54 beyitle yer vermitir. Mustafa Paann byklk ve faziletinden bahseden
air, eserinin kabuln rica ettikten sonra dua ederek asl konuya gemitir.
B. Konunun lendii Blm
Eserde bamsz 5 hikye ve hikyelerden sonra yer alan 5 temsil ve mnct
vardr. air, anlatt kssalardan hisse alnmas iin temsiller verir, ardndan Allaha
yalvarr.
C. Biti Blm
Hatime-i Kitb balkl bu blm 23 beyitten olumaktadr. air, eserini
yazmay nasip ettii iin Allaha hamd u sena ettikten sonra eseriyle ve airliiyle
vnmtr. Hatalarnn affn diledikten sonra son eserin biti tarihini ebced hesabyla vermitir.

22

smail nver, a.g.e, s.433

62

2. Vezin ve Kafiye:
Vezin
Eserde yalnzca iki ayr vezin kullanlmtr.
1. Mfteiln mfteiln failn (11906)
2. Feiltn feiltn feiln (19061929 Htime-i Kitb)
Eserde vezinle ilgili olarak aadaki zellikleri vermek yerinde olur.
a. mle: Klasik iirimizde ska rastladmz imale, kapal hece gereken yerlerde ak
heceyi biraz uzatarak okumaktr.23 Eserde deiik yerlerde karmza oka kan imale,
Trke kelimelerin ilk ve son hecelerinde fazlaca grlmektedir.
Bulmad re dilm yaresi
Sensin olan resz resi (104)
Keffe-i miznum ide Hak girn
Defterme hem eke hatt- emn (20)
Kimisi helv kimi pldedr
Skker ile kimisi ldedr (450)
Birisi rakks u biri ule-bz
Old lakab anlara sz u gdz (505)
Eylediler geri nice nush u pend
Bildiler olmaz birisi sdmend (733)
Nimetin gark nice a olur
Saa kul olan kime muhtc olur (1894)

23

Cem Dilin, rneklerle Trk iir Bilgisi, Ankara 1995, s. 13.

63

b. Zihaf: l zorunluluuyla Arapa ve Farsa szcklerdeki uzun bir heceyi

ksa okumaktr. 24 Eserde, daha ok sonu uzun nl ile biten kelimelerde karmza
kmaktadr:
Nl ki bi-re ola mrdan
Dilde temenns bu cumhrdan (227)
Sayd- segi h-y n Hoten
Beste-i fitrki gazl- Puten (270)
Nl Hudvend-i cihn-fern
Eyleye eh-zdeye hf karn (275)
Yan olup ebr-i kederden beri
Zhir idi cmle dr-i ahteri (308)
Leyl ider lutf ile ref-i nikb
Kays an grdkde ider ictinb (989)
Kr heme ol segi takld idi
Kbt gibi bu da mukallid idi (1875)
c. Med: ki kapal hece arasnda bir ak hece bulunmas gerektiinde, sonu
bir uzun nl ve bir nszle biten heceyi imaleden biraz daha uzun okumaktr. Med
bir ses sanatdr. 25 iirde ok yerde med yaplmtr:
Olmasa memdd eer meyl-i sn
Bulmaz idi kbleyi ehl-i yakn (3)
Serve as glene seccdeyi
Sm-kadeh eb-neme hem bdeyi (79)
24
25

Cem Dilin, a.g.e, s. 15.

Cem Dilin, a.g.e, s. 14
64

Hn Muhammed eh-i al-tebr

Hsrev gaz-i Tehemten-ir (258)

Med, son iki harfi nsz olan szcklerle de yaplmtr.

Ak odur anda beyn olmaya
k odur anda zebn olmaya (523)
Her birin evveli hurma v r
Telh olur amm son mnend-i sr (1159)
Fikr-i Hr ghi ric-y sefer
Old dernna keder-ber-keder (1592)
. Vasl (Ulama): Sonu nszle biten bir szc, ondan sonra gelen szcn
nl harfine balamaktr. Yan yana iki hece gerektii zaman yaplr. 26 Eserde ulamaya
da ok sk bavurulmutur:
Ahter-i hefti o eh-i l-mekn
On iki burc zre kod psbn (27)
Yhud idp cmlesi bil-ittifk
irk ek crm all u keml (60)
Mmelekm eyledi gret hev
Senden rag itdi beni m-siv (102)
Ftih-i Rm u Acem u Msr u m
Adli-i hilfetleri dehre nizm (189)

26

Cem Dilin, a.g.e, s. 12

65

Grdi ki Mr olmad nutka mecl

Eyledi bi nz ile andan sul (556)
d. Hece Dmeli Ulamalar: Tuhfet1-Emslde grlen bir dier zellik de
iki hece arasndaki hece dmeli ulamalardr.
Ztua mahss idi ryet eh
Nola Kelime diseler len-ter (163)
Ald zeri girdi o sat yola
Dile ser-encmn hir nola (601)
Nold sebeb redd ile zrna
Bunda nedr maslahat kr ne (845)
Atdan inp meskenet ar it klh
tmeye kruda seni r-siyh (1783)
e. Farsa Szlklerde Ses Tremesi: Eserde vezin gerei sadece bir yerde
ses tremesine yer verilmitir:
Hn-i rezim Rstem-i dmen-ikr
Vakt-i bezim gonce-i fasl- bahr (423)
Kafiye
a. Trke Adlarla Yaplm Kafiyeler
Ditredi endm sarard yzi
Kaynad sevds karard gzi (719)
Zg- bel gibi p bana
Bakmadlar gzlerin yana (740)
Kld tebessm didi sen gr yarak
66

Sanma ola caka Bagdt rak (924)

Davet ile kld mkerrem seni
zzet idp paye sald beni (1091)
Byle diyp ald ssn ele
saf- sultn ile girdi yola (1675)
b. Trke Eylemlerle Yaplm Kafiyeler
Byle diyp hlini erh eyledi
Grdni cmle aa syledi (764)
Bir iki sat kapuda turdlar
Halka-sft bba kulak urdlar (931)
Ak - meczden elin tut ger
Bde-i cm- keremden ir (1930)
Haret-i Hakdan inyet old
Fey-i tevfk ile gyet buld (1938)
c. Trke Ad ve Eylemlerle Yaplan Kafiyeler
Ald zeri girdi o sat yola
Dile ser-encmn hir nola (601)
Himmet iderse saa bir gerek er
Her ne ise cmle murdu biter (766)
Didi baa ar idiz hliz
Genc ise ger matlabuz aluz (1192)
Geri ki seccdeyi sald suya
Didi ne lzm bizi lem tuya (1597)

67

. Trke ve Farsa Szlklerle Yapan Kafiyeler:

ekmi idi terbiyetmde emek
Yenmi idi ortada nn u nemek (341)
Hikmet ile old zebnu iki
Yazmag in levhe sft- yeki (408)
imdi bu manzmeyi kasdum hemn
Dergeh-i vlna idem armagan (443)
Pyine yz srmee bern v pr
Gelse nasb olmaz idi bide bir (1560)
d.Trke ve Arapa Szcklerle Yaplm Kafiyeler:
Menkabeti hric-i kl- beer
Hme nice vasfn tahrr ider (300)
ehrimze imdi misl- kamer
Geldi karr itdi Acemden bir er (768)
te kasn da ed itdi heb
imdi nin vaslum klmaz taleb (898)
Haret-i eyh itdi tebessm biraz
Didi ey slik-i rh- mecz (911)
e. Arapa ve Farsa Szcklerle Yaplm Kafiyeler:
Duhterin yanna geldi o eb
Grdi yatur evheri kld taleb (936)
Hsl ol gevher-i tc- ricl
Perde-i ihfda nice mh u sl (979)
68

Sayrefi-i nakd- diyr- haber

Kse-i hikmetden idp sarf- zer (1032)
Devr ideli knbed-i heft smn
Lzme-i erh budur her zamn (1129)
f. Arapa Szcklerle Yaplan Kafiyeler
lem ademde bu nak- suver
Pertev-i hurd ile nr- kamer (17)
Hrs u emel nefs ile dv-i racm
Olm idi baa cels nedm (324)
Kalmad cisminde salta kuv
Eyler idi makdem-i eyhi ric (894)
Yanma Firavnun ger ol racm
Syler idi gelse misl- kelm (1869)
g. Farsa Szcklerle Yaplan Kafiyeler
Seyr-i sirik ile tutup rhn
h ile sed itdi gzerghn (582)
Kime o blbl gibi itdike c
Tutmaz idi gl gibi kavline g (747)
Old perkende ricl- neberd
Dndi tolu urm sahr-y nerd (1331)
Hk-i reh sdk ile itdm penh
Bendee kl lutf ile bir kez nigh (1822)

69

3. Edebi Sanatlar
a. Tam Cins (Cinas- tm): Sylenileri ve yazllar bir, anlamlar ayr iki
szckle yaplan cinastr 27. Sadece beyitte kullanlmtr.
Ak - hakkatde olup dil beri
Ak - mecz old eh dil-beri (703)
ehri gezp gzden akard demi
Nle idi yri ya hem-demi (744)
Varn sarf itdi bu gn yrna
Bilmedi ser-mye gerek yarna (1025)
b. Ayrk Cins (cins- mefrk): Cinasl szlerden biri, iki ayr szk olan
cinastr. 28 ki beyitte kullanlmtr.
Ml ile pr eylediler tekyesin
Almaya lyk geleni tek yesin (1565)
kbeti nold bu krn iit
kil isen an gre bir i it (1874)
c. Eksik Cinas (Cinas- naks): Cinasl szcklerin birinin banda, bir harf (ses) ya
da bir hece eksik olan cinastr.29 Fazlaca kullanlmtr:
Sz- firk ile o gn ma dek
Sye gibi bekledi ahama dek (735)
Bakmad bu tantana v yine
Geldi der-i haret-i eyhe yine (866)
Bir iki sat kapuda turdlar
27

Cem Dilin, Mesud bin Ahmed, Sheyl Nevbahar, Ankara 1991, s. 151
Cem Dilin, a.g.e., s. 151
29
Cem Dilin, a.g.e., s. 152
28

70

Halka-sft bba kulak urdlar (931)

Hsl bir mrid-i kmil gerek
m u seher ilm ile mil gerek (1068)
Bizim ile imdi nedr kruz
Var m dahi bhe v inkruz (1802)
. nlleri Deiik Cins (Cins- Muharref): Eski yazla gre yazllar
ayn, okunularnda bir harf (nl, hareke) deiiklii olan cinastr. 30 ki yerde
kullanlmtr.
Reha-i feyle baa ol mun
eme-i dilden aka m-i man

(413)

nki sftumdan ola kibriy

Bende neden lyk ola kibre y (1455)
d. nszleri deiik Cins (cins- lhk): Eski yazya gre cinasl
szcklerden birinin banda ya da ortasnda bir harfi (nsz) deiik olan
cinastr. 31
Bulmad re dilm yresi
Sensin olan resizn resi (104)
Snede ger te-i ak olsa germ
Kalbini yr ider elbette nerm (540)
Cnbi-i pzne virp ha evk
Kld dilin lub ile atranca sevk (1289)
Didiler ey eyh-i diyr- fsn
30

Cem Dilin, Sheyl Nevbahar, s. 153

31

Cem Dilin, a.g.e, s. 153

71

Bizde ne tedbr ola senden fzn (1714)

2. Tebih: Anlama g katmak iin, aralarnda gerek adan veya mecaz
asndan benzerlik bulunan en az iki varlktan zayfn glye benzetme sanatdr. 34
Eserde tebih sanatnn her eidine rastlanmaktadr:
Gzleri celld u nigh sinn
Gamzesi delll- emn1-emn (479)
Grdi ki ol k- rde-ser
Tr-i gama snesin itmi siper (536)
Kr murd zre olnca tamm
Bm-sft itdi yine azm-i m (634)
eyh ayana dp syevr
Kefine yz srdi misl- gubr (787)
Sye gibi yirde yatur ol per
Aradlar bulmadlar evheri (934)

yineve zr-i nemedde nihn

Bahr gibi b-kemer taylasn (1080)
Kmeti tb sa dm- melek
Lebleri kevser ruh bedr-i felek (1737)

3. stiare: Tebihteki temel unsurlardan (benzeyen, kendisine benzetilen) biri

sylenmeyerek yaplan benzetmelerdir. 32 Eserde daha ok ak istiare kullanlmtr:
Hem-dem idk ol mh ile sabk
Olmaz idk birbirimzden cda (339)
34
32

M. Orhan Soysal, Edeb Sanatlar ve Tannmas, stanbul 1998, s.8.

M. Orhan Soysal, a.g.e, s.52.
72

ehr-i Dmk ire necm-i sh

Zhir olup bir sanem-i meh-lik (478)
Bakmaz idi yineye ol per
Olmaya ksi mehine mter (495)
atd kan ol bt-i n igil
Mri bu va eyledi zrde-dil (559)
G idicek szlerini dil-ber
Bendini almd meger hancer (643)
Grdi o gencne-i fal u hner
Bir kicek hneyi itmi makar (1120)
4. Leff ner: eitli kelimeler veya kavramlar sylendikten sonra bunlarla
ilgili olan ve tamamlayc baka kelime, kavram veya hkmlerin sralanmas
sanatdr. 33
Kald gl fikr-i ruh- snede
Nr- saf kalmad ynede (99)
Virmez idi kklini neye
Girmeye zlfi yed-i bigneye (496)
Birisi hdim birisi dyesi
Yani ki hurd biri syesi (503)
Ugrad Mr nine b-itb
Mh gep gitdi misl-i sehb (611)

33

M. Orhan Soysal, a.g.e, s.66

73

Kayd- miyna dp ol b-nev

Bir kl ile baglad gln hev (1023)
Bde-i ehvetle kat mest idi
Cura-sft mertebesi pest idi (1166)
5. Tenasp: Anlam bakmndan aralarnda ilgi bulunan iki veya daha fazla
kelime, terim veya deyimi tezat olmakszn bir araya getirme sanatdr.34
a. ki Meclisi
Didi ey gfil mest-i hev
Ser-ho- ter-dmen-i bezm-i siv (394)
Olm idi bde-i cebeyle mest
tmi idi sgar- akl ikest (1824)
b. Satran
Fey rh u peydak ile atn
Eyledi tertb mhimmtn (1285)
Ferzi virp atd zarfetle at
Eyledi mansbe ile h mt (1320)
c. Tabiat Varlklar
Bahre drr kha gherler virp
Hke ecer nahle semerler virp (38)
Emrine rm old gelp mr u mr
Pyine yz srdi vuh u tuyr (1424)
. Sava Aletleri
em-i cebe tre iderken nazar
34

skender Pala, a.g.e. s.486

74

Tutd k tge serin b-siper (1295)

Bezm-i vegdan srilp vehm bk
Karulad rumh siper sne-k (1294)
d. Mzik
Sazn alp murib-i heyc ele
Kr hseynde idp snbile (1326)
evke getrdi nagam askeri
almadan oynarlar idi her biri (1327)
e. Dini Terimler
ha olur ala rk v scd
Bendeye lyk m kym u kud (1149)
mmetine mucizesidr eser
Kef kermetdr olan muteber (1639)
f. Ansr- Erba
b idp mye-i nev-i hayt
Hki klup dye-i tuhm- nebt (44)
Nra virp gevher-i germiyyeti
Bda tervetle dem-i srati (45)
g. Vcut Organlar
Zr-i sere virmi idm mtmi
ne idp nhun- engtmi (322)
Hl-i ruh dne sa dm idi
Aln kamer turreleri m idi (483)

75

h. nl Kiiler:
hreti gnden gne old mezd
Sanki Cneyd idi yhd Byezd (1559)
Tarzn Krun ile ger Smir
Grse olurd nkeri her biri (1620)
6. Tezat: ki dnce, duygu ve hayal arasnda birbirine kart olan nitelikleri
ve benzerlikleri bir arada syleme sanat. 35
Bm sft lfet idp m ile
eb-pereve hasm idi eyym ile (1506)
Anlara bir eb didi ey hem-deman
Krmuza akbet irdi ziyn (1709)
Zulmet-i eb gitdi grindi nehr
Bildi degl kendsine baht yr (1752)
Kfir-i nimet olup ol bed-gnh
Yahi adn eyledi hir yaman (1860)
7. Nida: Edebiyatta sevin, ama, acma fke vs. duygular belirtmek iin
sesi ykseltmeye ve seslenmeye denir. 36
Ey eh-i drende-i bl v b
Hkim-i fermn-dih-i rz- hasb (67)

35

skender Pala, a.g.e, s.494.

36

skeder Pala, a.g.e, s.390.

76

Ey kalem-i mdih-i kuy- selef

Dk kabak- midhate drr-i eref (175)
Didm ey mrid-i rh- savb
Hak bu ki her bir shnu bir kitb (373)
Didi eh ehre gelpdr bir er
Zhd salh ile bulup zb u fer (1663)
Anlara bir eb didi ey hem-demn
Krmuza kbet irdi ziyn (1709)
8. tikak: Ayn kkten tremi en az iki szc bir dize ya da beyit iinde
kullanmaktr. 37
k u maka mhim-sz olan
Ktib-i sr mahrem-i her-rz olan (475)
k odur anda beyn olmaya
k odur anda zebn olmaya (523)
Ak ile ankalar zenbr iden
em ruh nzr u manzr iden (687)
Olm idi cmle akk-i sefd
Olmag in vakt-i amelde bedd (1254)
Hkm-i Huddur bulan elbet vcd
Sihr ile shir uar ise i sd (1792)
9. stifham: Sz, sorulan eye yant isteme amac gtmeden, duyguyu ve
anlam glendirmek iin soru biiminde sylemektir. 38

37
38

Cem Dilin, rneklerle Trk iir Bilgisi, s.483

Cem Dilin, a.g.e., s.456
77

Niceye dek hrs ile bu dil-mrdelik

T-be-key ey mrde bu efsrdelik (350)
Geme te yohsa virrsn seri
Grme misin belde turur hanceri (487)
Niceye dek bendelere bendelik
Hk-i derde ne bu ermendelik (701)
Byle midr det-i ehl-i slk
Byle midr resm-i sen-y mlk (1138)
Sag olanu katli kolay ey ehi
Kteyi kim zinde ider bir dahi (1349)
10. Mbala: Bir szn etkisini glendirmek amacyla bir eyi ya
olamayaca bir biimde anlatmak ya da olduundan pek ok ve pek az
gstermektir. 39
Bakmaz idi yineye ol per
Olmaya aksi mehine mter (495)
Gamze gibi hsl ol pr-cef
Olm idi dehre grinmez bel (497)
Ter de yed o sanem cydan
ncine belki kademi mydan (545)
Cnna kr eyledi sz- dern
Akd gzinden iki seyl-b- hn (726)

39

Cem Dilin, a.g.e, s.447

78

11. Tehis: nsann dndaki canl ve cansz varlklar, bir insan kiiliinde
gstermek, kiiletirmektir. 40
Sandal- pervne binp mteri
kd temya ncm ekseri (312)
Hrs u emel nefs ile dv-i racm
Olm idi baa cels nedm (324)
Nevbeti geldkde gehi e-ber
Gzleri drt olur idi migfer (1296)
Emrine rm old gelp mr u mr
Pyine yz srdi vuh u tuyr (1424)
Kld azmet ide ol eb sefer
tdi o dem k-i girbn seher (1751)
12. Telmih: Sz arasnda, herkese bilinen gemiteki bir olaya, nl bir
kiiye bir inanca ya da yaygn bir ataszne iaret etmek, onu anmsatmaktr. 41
tmese nrndan eger iktiab
Tutmaz idi ryna Ysuf nikb (162)
Sihr ile Hrt salard ehe
Eyler idi hleyi meclis mehe (603)
Aku ile buld ansr vcd
Aku ile deme old scd (691)

40
41

Cem Dilin, Sheyl Nevbahar, s. 161

Cem Dilin, rneklerle Trk iir Bilgisi, s.461
79

Zhirine bakd trbu racm

Old giriftr- azb- elm (1085)

ubede-bz- felek-i bi-sebt
Bilmedi kim eyledi Leclc mt (1363)
13.Tekrir: Manay kuvvetlendirmek, ifadeye iddet vermek iin, bir veya
birka kelimenin sanatkrane tekrarlanmasna denir. 42
Aku ile k- girbn seher
Aku ile dnmede ems u kamer (1007)
Aku ile giryede em-i sehb
Aku ile dnmede ems kamer (1008)
Byle midr det-i ehl-i slk
Byle midr resm-i sen-y mlk (1138)
Bir taraf geri bey ta idi
Bir taraf lk Kzlba idi (1255)
14. ktibas: Sze anlam pekitirmek amacyla ayet, hadis ya da bunlardan
paralar almaktr. 43
Ztua mahss idi ryet eh
Nola Kelme diseler len-ter 44 (163)
Hk-i derden beni itmez beri
Kuvvet-i mmd-i fe-l-tenheri 45 (168)
Gevher-i drc-i eref-i hel et
Drr-i yetm-i sadef-i l-fet 46 (169)
42

Necmeddin ahiner, Edebi Sanatlar, istanbul 1975, s.37

Cem Dilin, a.g.e. s.465
44
Kur'an, A 'raf Sresi/ 143: Len terni: Beni gremezsin
45
Kur'an, Duh Suresi (93/9): Fe-emml-yetime fe-l-tenher: yleyse sakn yetime kahretme.
46
Kur'n, nsan (76/1):Hel eta.. insann zerinden, henz kendisinin anlan bir ey
olmad uzun bir sre gemedi mi?. L-fet.. Ali'den baka gen, Zlfikir'dan
43

80

Sensin olan sdk ile dehre alem

nun tazm yeter ve1-kalem 47 (410)
Ak iledr med reft-i cihn
Ak iledr m-hsl- kn-fekan 48 (690)
Men idemez tlibi zr u red
Men talebe eyin vecedde veced 49 (814)
Men sabere m-yetemenn melek
Men acele klle acln helek 50 (1204)
Virmi iken lub ile ol pr-hner
El-veledu srru ebden haber 51 (1240)
Hufte-dil bi-edeb leng lk
Eyle reh-i haret-i Hakka slk 52 (1882)
15. rsal- Mesel: Sylenen bir dnceyi inandrmak ve pekitirmek amacyla
bir atasz ya da atasz deerinde bir rnek katmaktr. 53
Ddi hemn ardna grg bere
Baa gelr her ne yazlsa sere (617)
Eyleme igl beni ey pser
Kra virr lub u terh arr (622)

keskin kl yoktur (hadis)

Kur'an, Kalem (68/1): Vel-alem: Kaleme andolsun.
48
Kur'an, muhtelif yerler: kn-fekan: ol, hemen oldu.
49
Talep eden istediine ular.
50
Sabr eden dilediine eriir; acele eden helak olur.
51
Evlat, babann srr zeredir.
52
(Ey) Uyumu gnll, edepsiz, topal, yk devesi!
53
Cem Dilin, a.g.e., s.464
47

81

Hsl bu ku sebeb-i myedr

kla bir karga da ser-myedr (626)
Didi meseldr bun g eyle sen
Ku ku ile avlanur ey gl-beden (629)
Didi yanumda zere yok itibr
Zer kef-i zdede tutmaz karr (631)
Ama ruhn hsl ol mehve
Yok oyun b ile bil te (875)
Kld tebesm didi sen gr yarak
Sanma ola ka Bagdd rak (924)
Krnu endesini eyle p
Dir ukal ivmek ile bitmez i (1351)
Resine her kim ide mln fed
Dir ukal kad rabiha men nec (1720)
4. Dil ve Anlatm:
Klasik edebiyatmzda mesneviler, yazldklar dnemlerde, br edebi trler
arasnda dilleri en sade olan eserlerdir. Tuhfetl-Emsl didaktik-ahlaki bir
mesnevi olduundan, konunun ilendii blmlerde dil gayet sadedir. Fakat ayn
sadelik, Besmele, Tevhid, Mnct, Nat, Medh-i r-yr, Menkabet-i mm-
Mezhib blmlerinde ve hikyelere giri yaplrken grlmez. Bu blmlerde dil,
dier ksmlara gre daha ardr.
Sebeb-i Telif ve konunun ilendii blmlerde tamlamalar; Arapa, Farsa
kelimeler azdr:
Meh gibi girdi kapudan bir civn
Old cemliyle mnevver cihn (329)
Her ne kadar eylese lutf u kerem
82

Bil ki mkft iderdm sitem (346)

Byle diyp hlini erh eyledi
Grdgni cmle aa syledi (764)
ehrimze imdi misl- kamer
Geldi karr itdi Acemden bir er (768)
Ayn zellik dier blmlerde pek grlmez:
Gerdi-i eflk skn- zemn
Leet-i r u nemek engbn (18)
Ar hudvend-i zemn zamn
Eyledi tc- ser-i heft-smn (32)
Sni-i b-illet n u ir
Fil-i muhtar u eh-i m-ye (53)
Nkl- efsne-i bezm-i khen
Hce-i kl-y diyr- shen (472)
Nl Mehmed Efendi, konunun ilendii blmlerde, sade bir dil kullanmakla
kalmam sze canllk vermek iin deyimleri de kullanmtr: Yz kara (106),
yakay ele vermek (110), bata yer etmek (348), bana gn domak (499,550) gna
girmek (kulaa girmek) (552), zn zayi itmek (kendini kaybetmek) (553), gz
dikmek (778), ayana dmek (838), gznn yana bakmamak (846), ayana
varmak (1119), kafasna almak (1292), birbirine girmek (1293), gzleri drt olmak
(1296), ayak altnda kalmak (1299), baa kmak (1302), yahi adn yaman eylemek
(adn kirletmek) (1890)
Tuhfetl-Emslin

Besmele,

Tevhd,

Mncat,..

gibi

blmlerinde

tamlamalarn okluu yannda atv vavna (u, , v) balacna da ok rastlanmaktadr.

Bu bala, cmlecikleri ve yakn anlaml kelimeleri balamakta kullanld gibi,
Trke isimler, eylemler ve Arapa Trke kelimeler arasnda da kullanlmtr:
83

Nli kat ak u yzi karedr

Nefs hev bestesi vredr (704)
Maskat Geyln ad Kdir
Kef ile devr-i kamer ndiri (773)
Grdi ki pr-tantana dvn- h
Gelmede v gitmede mr siph (796)
Hli kys eyledi meydn ol
Srdi gurr ile atn sag u sol (1362)
Alm ele iki mrid-i riy
Birisi ibrk biri briy (1534)
Bunlarn yannda, karlkl konuma blmlerinde genellikle msra balarnda
olmak zere didi, didi kim, dir idi.. gibi konuma ifade eden kullanmlara da sk sk
rastlanr.
Tuhfetl-Emslde

hikyelerdeki

olaylarn

anlatmnda

ve

karlkl

konumalarda belirli bir yntem izlendii grlmektedir. Anlatmda en yaygn olarak

srasyla grlen gemi zaman, geni zaman, geni zamann hikyesi, duyulan
gemi zamann hikyesi ve duyulan gemi zaman kullanlmtr:
a. Grlen gemi zaman
tdi aysnda tekellm hacer
Mucize-i usbu akkul-kamer (122)
Muhteem ald zeri hemyn ile
Old revn Rabveye cann ile (590)
Cn gibi kld bu srr nihn
Gedi bunu stine hayli zamn (1341)
b.

Geni zaman:
Bu yetir izzet iclline
84

Hem eref devlet ikbline (147)

Byle rivyet olnur ez-kibr
Olsa eda menkabet-i ehr-yr (278)
Pister-i hk zre yatur bi-ur
Yok hareket aklna gelmi ftr (537)
c. Geni Zamann Hikayesi:
Bakmaz idi yineye ol per
Olmaya aksi mehine mter (495)
Defter-i uknu encm-misl
rmez idi haddine kilk-i hayl (509)
Ak ile her kim ki ide kr-zr
Glib olurd aa ak- nigr (983)
. Duyulan Gemi Zamann Hikyesi:
Gamze gibi hsl ol pr-cef
Olm idi dehre grinmez bel (497)
kisi her eb o kulu t-seher
Tutm idi hidmete bel n kemer (504)
Ol iki sfi ki mukaddem haber
Virmi idk anlara kld nazar (956)
d. Duyulan gemi zaman:
Her ne kadar var ise crmm eh
Eylemitm hk-i der iltic (167)
Fal ile ol fik-i akrn imi
85

Nazm ile hod ndir-i devrn imi (447)

Olm idi ryeti emr-i muhl
Kande gelr htra fikr-i visl (493)
e. Emir ve stek kipi:
Katma beni zmre-i cnlere
Virme yakam dest-i zebnlere (110)
Nat- Neb gencini it kr
Rz u eb ol leme gevher-nisr (117)
Nl hudvend-i cihn-fern
Eyleye eh-zdeye hfz karn (275)
Yz sre pyine sigar u kibr
Sadr- vezretde olup ber-karr (305)

86

KNC BLM

1. Metnin Kuruluuyla lgili Aklamalar

a. Tuhfetl-Emslin

evriyazs

yaplrken

herhangi

bir

nsha

esas

alnmamtr. Drt nshada eksik veya farkl olan yerler, btn nsha farklar,
dipnotlarda verilmitir.
b. Beyitler 1,2,3,.. diye iaretlenmitir. Dipnotlarda beytin 1. msra iin a;
2. msra iin de b harfi kullanlmtr.
c. Farklar, dipnotlarda gsterilirken beytin bir msra iindeki farklar
gstermek iin / iareti, iki msra arasndaki farklar da // iaretiyle gsterilmitir.
. Okunuunda phe edilen yerlerdeki szlerin yanna soru (?) iareti
konulmutur.
d. Vezin

gerei

zihaf

yaplmas

gereken

yerlerde

uzatmalar

gsterilmemitir.
e. Vezin gerei nl dmesi olan yerlerde kesme iareti () kullanlmtr.
Msl. nola.
f. Beyitlerin sol tarafnda bulunan numaralar, nsha karlatrmas sonucu
ortaya kan beyit numaralardr.
g. Nshalarn sayfalar a,b diye numaralandrlm olup beyitlerin sol tarafnda
nsha sayfalar belirtilmitir. Msl. Zlb.
h.

Nshalar

bulunduklar

blmlerin

isimlerinin

ba

harfleriyle

numaralandrlmtr: Z (Zhd Bey Blm) B (Badatl Vehbi Blm) (elebi

Abdulah Blm) E (Esad Efendi Blm), T (Topkap Saray Mzesi Ktphanesi
Nshas)

87

2. Metnin Blm Balklar:

1. Besmele: 12 beyit (112) 1
2. Der-Tevhd-i Br Azze smihu: 54 beyit (1366)
3. Arz- Niyz be-Dergh- Hud-y b-Enbz: 47 beyit (67113).
4. Nat- Resl- Ekrem Sallallhu Tal Aleyhi ve Sellem: 39 beyit (114152).
5. Taleb-i efat ez-Hk-i Py- efi-i mem: 22 beyit (153174)
6. Menkabet-i r-Yr- Gzn Rvanullhi Tal Aleyhim Ecman: 13 beyit
(175-187) 2
7. Der-Menkabet-i Haret-i mer bnl-Hattb: 7 beyit (188194).
8. Der-Menkabet-i Haret-i Osmn bni Affn (r.a) 7 beyit (195201).
9. Der-Menkabet-i Haret-i Aliyyl-Murte Kerremallhu Vechehu: 7 beyit
(202-208)
10. Der-Menkabet-i Haret-i mameyn Hasan Hseyn Rayallhu Anh: 20
beyit (209228)
11. Der-Menkabet-i mm- Mehib Eb Hanfe: 9 beyit (229237)
12. Der-Menkabet-i mm- Mehib afi: 5 beyit (238242)
13. Der-Menkabet- mm- Mehib Mlik 5 beyit (243247)
14. Der-Menkabet-i mm- Mehib Hanbel: 5 beyit (248252)
15. Der-Menkabet-i Pdhi Halledallhu Mlkehu: 25 beyit (253277)
16. Der-Sityi-i Vezr-i Azm Destr- Ekrem

Haret-i Fl Ahmed Paa

Bismillhi Yurdu ve m-Ye: 29 beyit (278306)

17. Sebeb-i Telf: 111 beyit (307417)
18. Der-Sityi-i Mushib ehen-h- Vl Haret-i Mustaf Paa: 54 beyit
(418-471)
19. Hikyet-i Mr Muhteem: 185 beyit (472656)
20. Temsl: 26 beyit (657682).
21. Mnct: 23 beyit (683705)
22. Hikyet-i eyh Abdul-kdir-i Geyln: 276 beyit (706981)
23. Temsl: 21 beyit (9821002)
24. Mnct: 29 beyit (10031031)
25. Hikyet-i skender-i zl-Karneyn: 132 beyit (10321163)
1
2

Besmele balk olarak yer almam, ilk msra Bi'smi'llhir-rahmni 'r-rahm eklinde verilmitir.
Hz. Ebubekire balk olarak yer verilmemitir. 180187. beyitler arasnda anlatlmtr.
88

26. Temsl: 41 beyit (11641204)

27. Mnct: 18 beyit (12051222)
28. Hikyet-i Sultn Selm Han Aleyhir-rahmeti ve1-Gufrn: 191 beyit (1223
1413)
29. Temsl: 44 beyit (14141457)
30. Mnct: 37 beyit (14581494)
31. Hikyet-i eyh-i Mukallid: 389 beyit (14951853)
32. Temsl: 32 beyit (18541885)
33. Mnct: 21 beyit (18861906)
34. Htime-i Kitb: 23 beyit (19071929)

90

TUHFETL-EMSL *
B/E/Z 1

Bismillhir- rahmnir- rahm

T lb

Kble-nm-y der-i zt- kadm

Besmelen bs eger feth-i bb

tmese feth olmaz idi drt kitb

Olmasa memdd eger meyl-i sn

Bulmaz idi kbleyi ehl-i yakn

Mmi ise mye-i flk-i cihn

Bis-i syi-i kevn mekn

bhesiz old elifi ism-i zt

Hme-i nakk- nuk- hayt

Lm nihl- emen-i l-yezl

Hs gl-i glbn-i bg- visl

Rs hill- felek-i kibriy

Tc- hayt old ser-i kevne h

skre-i bezm-i visl old nn

erhe virp devr zemne skn

-B, E; Haz Kitbu Tuhfetl-Emsl-i Nl ; Tuhfetl-Emsl li-Cenb- Hdvend-i Keml Hazret-i

Nb-i Yek-dne Ll T
1-16
3a. meyl-i: mimle B / kbleyi: kble-i T
4. Revzeni mim amasa ems kamer / Bulmaz idi kbleyi ehl-i yakn Z
5a. elifi: elf-i E,Z
6b. Hs: Bs Z
8b. devr : devr B, E

91

Ys revn- sednu hemn

Gerdenine tavk- veled-dlln

10

eddesidr erre-i rk- racm

Noktasdur mye-i kalb-i selm

B2a

11

Hkmine irmez kef-i naks u zevl

Besmele tugra-y eh-i b-misl

12

Besmeleyi kldu ise hrz- cn

Ol reh-i tevhd-i Hudya revn

Der-Tevhd-i Br Azze smihu *

E2a

13

Hamd u sips ol eh-i dnyadur

kr sen Hlk- yek-tyadur

T2a

14

Hayy u tvna v kadm ehd

Dergeh-i vls cihna sened

Z2a

15

Ketm-i demden getrp lemi

Hk-i siyehden yaradup demi

16

dem ile leme virdi saf

demi rhyla klup stf

1a

17

lem demde bu nak- suver

Pertev-i hrd ile nr- kamer

-, E, Z
16b. ruhyla: vahy ile Z

92

18

Gerdi-i eflk skn- zemn

Lezzet-i r u nemek engbn

19

Cmlesin hilkat u mahiyyeti

Old kamu hads riyyeti

20

Ztna mahssdur ancak kdem

Aa nazar gayrs mahz- adem

21

Cevher-i zt nitelikden beri

Halk iden oldur araz u cevheri

22

Zt gibi cmle sft kadm

Aa yaramaz vzer v nedm

23

Knhine idrk irimek muhl

Dergehine irmedi murg- hayl

24

Kaf ile nn emri ile iktirn

tdigi dem geldi vcda cihn

25

Kn didigi sat idpdr zuhr

ns melek dv per mr u mr

E2b 26

Yapd yedi kala muallak kemer

tdi anu burcn isn aer

18a. eflk : eflk: B // b. Lezzet-i: Lezzet E, Z / r u: r E

19a. hilkat u: hilkat B
23b. Dergehine irmedi: Dere irmez dah Z
24a. emri ile: emr bile Z

93

B2b

27

Ahter-i hefti o eh-i l-mekn

On iki burc zre kod psbn

28

Her biri devr eyleye m u seher

Anlara dizdr ola ems u kamer

29

Old kevkible mzeyyen felek

Eyledi eflki makarr- melek

30

tmedi merdm gibi bunlar gnh

Cmlesi masm bil-itibh

T2b

31

Vesveseden pk u mukaddes felek

Devlet-i kurbetle muazzez melek

32

Ar hudvend-i zemn zamn

Eyledi tc- ser-i heft smn

33

Krsiyi vaz eyledi icll ile

Sanma bular old meh sl ile

1b

34

Z2b

Geri muall feleg pyesi

ems kamer hem-dem hem-syesi

35

Sanma zemn esfel mehcrdur

Lutf- Huddan dkeli drdur

36

Feyzi yaratd an da cd ile

Virdi eref eref-i mevcd ile

31a. pk u: pk B, , Z // b. melek: felek B

94

37

Kld yedi bahri ana n

Her tarafn kh ile itdi bin

38

Bahre drr kha gherler virp

Hke ecer nahle semerler virp

E3a

39

Lutf ile her birisi mugtenem

Cmleye feyzi irir dem-be-dem

40

Kudreti urdukda zemne bin

Tahtn m eyledi fevkn sem

41

Drt kemeri baglad e hneye

ki kapu ad se kaneye

42

Kim ki basa bb- vcda kadem

Old gde ana bb- adem

B3a

43

Geldi vcda sery- cihn

Rz u ebi kld aa psbn

44

b idp mye-i nev-i hayt

Hki klup dye-i tuhm- nebt

45

Nra virp gevher-i germiyyeti

Bda tervetle dem-i srati

36a. Eyledi pr-feyz an cd ile T

43b. rz u eb: rz eb B,
44a. b: My Z

95

46

r idp birbirine imtizc

Old cihn ire hveyd mizc

47

Eyledi hikmetle o hayy u ehad

Cmle ben deme andan cesed

T3a

48

Zhir-i hilkatde msv irit

Kimisi nerm old kimisi drt

49

Bilmedi kimse nedr asl u sebeb

Kimisi Sddk kimi B Leheb

50

Kimisi bid kimisi muttak

Kimisi badan kup old ak

2a

51

Var m rz ile ider terk-i ser

Egse de celld- kaz v kader

52

Hric-i akl- beeri kudreti

Kendi bilr bunda nedr hikmeti

Z3a

53

E3b

Sni-i b-illet-i n ir
Fil-i muhtr u eh-i m-ye

54

Her ne murd itse grinmez muhl

Zt mnezzeh hikemi b-sul

50 -E

96

55

Eyle huls ile rzsn taleb

Cebre dp olma sakn b-edeb

56

Vcib olan bendeye bm md

Olmad malm ak v sad

57

Dest-i ibdetde kod ihtiyr

Kld an bis-i firdevs nr

58

Hayr u erre geri muhayyer beer

Oldur olan hlk-i her hayr u err

B3b

59

Cmle-i halk eyleseler subh u m

Dergehine arz- salt u sym

60

Yhud idp cmlesi bi1-ittifk

irk ek crm dall u nifk

61

Old ber cmleden ol z'1-cell

Dergehine irmedi naks u keml

62

Cmle-i mahlka olnsa nazar

Birbirine zdd u mugayyer suver

63

Ko adedi nevi bilinmek muhl

kl olan bundan ider intikl

64

Mmkini bilmek olcak mmteni

53a. illet-i: illet E,

58b. Oldur: Old B

97

Zt- Hud fikri degl mi eni

T3b

65

Sen kul ise hdmet eyle bul vusl

Hikmetini sorma da olma fuzl

E4a

66

m u seher eyle niyz u ric

Dergeh-i vlsna kl iltic

Arz- Niyz be-Dergh- Hud-y bi-Enbz*

2b

67

Ey eh-i drende-i bl v b
Hkim-i fermn-dih-i rz- hasb

68

Hlk- kevneyn zemn zamn

Rzk- mr u mekes ins cn

69

Azme virp lahm u urka demi

Old meni feyz ile dem

70

Eyled insna at be gher

By u inev lezzet lems basar

Z3b

71

Cevher-i nutk ile mzeyyen lisn

Zver-i akl ile muhallel cinn

72

Tc- kermetle beer ser-firz

Kullugu old sebeb-i imtiyz

65b. olma fuzl: olup bu'1-fuzl Z

-E, Z
71a. Cevher: Zver Z

98

73

Hn- zemn nimet-i lutfula pr

erhe ncm itd at bahre dr

B4a

74

Hre gl hreye b- zll

Kne gher nahle rutab nahle bal

75

Virdi yire feyz-i amm nebt

Hayya ecel azm- remme hayt

76

td at nergise tc- zeri

Lleye micmer emene anberi

77

Blble feryd u gle by- nz

Snble e-t v benefe niyz

E4b

78

Kahkaha kebgna cible sad

Goncaya tanbr u hezra nev

79

Serve as glene seccdeyi

Sm-kadeh eb-neme hem bdeyi

80

Abhere gz h- enra fenr

Ssene dil nergise em-i humr

T4a

81

eme ziy zulmete b- hayt

Bda tekp v zemne sebt

73b. itd: tdi B

75a. yire: yine , Z
76 -Z
77a. by u nz: by- nz B, E // b. benefe nz: benefeye sz Z
79a. as: at E

99

82

erhe zerre mha siper mihre tg

Kha kemer safha-i gerdna mg

83

Arza skn u felege ztrb

Bahre temevvc kef-i necme ihb

3a

84

m midd eyledi subh varak

Rgi sreyy tuta srh afak

85

Sunn tahrr ideler subh u m

Bilmek in birligini hs u m

86

Feyz-i nevl-i keremden eh

rmede eyya dem--dem nev

87

Mazhar- lutf u kerem smn

Garka-i bahr-i nimudur cihn

88

Mmin ile mrike leyl nehr

Sofra-i cd u kerem ber-karr

89

Mnkir iken ztun te-perest

Eylemed kse-i ayn ikest

B4b

90

Cmleye sen virmi iken nimeti

Baz kulu gayre ider hidmet

E5a

91

Gelmedi ihsnua andan kesel

Z4a

Virmedesin rzklarn b-halel

81b. sebt: nebt Z

82a. zerre: zer B

100

92

Mmini h kerem redd ide

Rh- man gnehi sedd ide

93

Mminm amm kat ldeym

Mznibm amm reh-i kaldeym

94

Var m mas ki an itmeyem

Kald m bir rh- hat gitmeyem

95

h- ek karna gyet mi var

Kulzm-i isyna nihyet mi var

96

Ak- cvn ile serm old pr

Olmad amm dah emmre sr

97

Zlf-i nigr u mey-i dil-ber lebi

Virdi aceb grete rz u ebi

T4b

98

tdi dili kmet-i dil-ber sakm

Eylemedm fikr-i reh-i mstakm

99

Kald gl fikr-i ruh u snede

Nr- saf kalmad ynede

100

Hayf u dirg heves-i m-miyn

Old dile rite-i naks u ziyn

91b. rzklarn: rzklarun Z / rzklarn B,

96b. emmre: mde B
97a. Zlfi nigr u mey dil-ber lebi E / Zlf nigr u mey dil-ber lebi Z
99a. kald: kald bu T

101

3b

101

Serde hev dilde temenn-y sk

m u seher dmez elmden ayak

102

Mmelekm eyledi gret hev

Senden rag itdi beni m-siv

103

Tg-i mas bedenm itdi k

Tutd girbnum dest-i helk

E5b

104

Bulmad re dilm yresi

Sensin olan resiz resi

105

Geldi der-i lutfua Nl kulu

Gsterivir togrsn aa yolu

B5a

106

Eyleme irz o yzi karadan

Al yakasn pene-i emmreden

107

Geri benm kullarn ire ferd

Crm ile yeste-i hel min mezd

108

Rahmete gre gnhum kall

Baa yeter sebkat- rahmet dell

109

Fazlun ile kl beni vakt- adem

101-126: -Z
103. Tutd: tdi T
105a. Nli: Nbi , T

102

Ztu bir bilmede sbit-kadem

110

Katma beni zmre-i cnlere

Virme yakam dest-i zebnlere

111

Rz- cez ama uybum eh

tme beni heyzm-i nr- hay

112

Sen yetir bildign ey pdh

Eyleme maherde dah r-siyh

113

Ben kulu lutf idp ey msten

Eyleme ermende-i fahr-i cihn
Nat- Resl- Ekrem Sallallhu Tal Aleyhi ve Sellem *

T5a
114

Ey ney-i s-dem Abbs-ser

Dk varak- berg-i gle mg-i ter

115

Say ile ey kalem-i mg-br

Bir yire gelsn yine leyl nehr

E6a

116

Zlf-i leyle idben nazm- dr

Hl ile kl rz- eyym pr

4a

117

Nat- Neb gencini it kr

Rz u eb ol leme gevher-nisr

108b. delil: vekil E

113a. kulu: kuln
*
-E, Z; Nat- Neb Resl- Ekrem Sallllhu Aleyhi ve Sellem B; Der-Nat- Neb-i
Mkerrem Resl- Mahrem Sallllhu Aleyhi ve Sellem T
116b. Hl ile: Hlde E

103

118

llet-i cd- zemn zamn

Bis-i syi-i kevn mekn

119

Eref-i mahk u gzn-i beer

Hk-i der-i devleti kuhlul-basar

120

Rm u Arab bende Kurey-tebr

Cmleye oldur sebeb-i iftihr

B5b

121

Keff-i drer-p yem-i mucizt

Barmag ser-eme-i b- hayt

122

tdi aysnda tekellm hacer

Mucize-i usbu akkul-kamer

123

Bis-i ryi-i heft smn

Kn- kerem gevher-i emn emn

124

Mehbit-i Cibrl emn-i Hud

Hfz- tenzl eh-i enbiy

125

Hatm-i rsul revnak- slm u dn

Efdal-i kl matla- nr- mbn

126

Mh- harem mark u aks-hrm

Neyyir-i nh-trem yesrib-makm

120a. Rm u: Rm B

104

127

Kevkeb-i drr meh-i burc-ftb

Fris-i meydn- felek meh-rikb

128

h- eb-i davet-i krs-nin

Giye-dr- rehi rhul-emn

E6b

129

Hsrev-i tenh-rev u refref-svr

Zayf- ser perde-i Perverdigr

T5b

130

Tekye-i kn brgeh-i l-mekn

Vsl- ddr- eh-i b-nian

131

Cism-i erfiyle alel-ittifk

Zr-i kadem old ana nh tbk

132

Genc-i Huddan getrp be gher

Eylediler mmete ikll-i ser

133

Pencgeh-i nevbeti her subh u m

Old cihna sebeb-i intizm

4b

134

Z4b

Sidre v ar geicek pyesi

Hke der mi o meh syesi

135

Syesini grmedi em-i cihn

Ebr idi ol mha vel sybn

125a. slm u: slm B // b. ems-i Hud matla- nr- mubn T

135b. syeban: psbn E; Z nshasnda 1. ve 2. msralar yerleri deiiktir.

105

136

Geldi nbvvetle o hayru1-enm

Old vcdyla rislet tamm

B6a

137

Old sebeb ftratna dem

Bis odur hilkatine lem

138

Zt idi hilkat- dehre garaz

Cevher idi zt avlim araz

139

Rahmet-i Hak yet-i th v nn

Btleri itdi kademi ser-nign

140

Mucize-i bhiresi b-hisb

Cmlesin azam vahy kitb

E7a

141

Her ne getrdiyse kamu hakdurur

Mnkir olan kfir-i mutlakdurur

142

h- Arab nesl-i ben Him

Hkmi revn saltanat dimi

143

Kavl-i drer-br cihna sened

erine yok nesh tagayyr ebed

144

Gonce-sfat tze v ter devleti

Artmada gnden gne cemiyyeti

145

mmeti dnyy tutup ser-te-ser

St-i saltyla tolup bahr u ber

138b.araz: garaz E
142b. Hkmi: Hkm Z

106

146

Bang- Muhammedle pr old cihn

Velvele-gr old zemn zamn

T6a 147

Bu yetir izzet iclline

Hem eref devlet ikbline

148

Hazret-i drende-i arz u felek

Kendsi biz-zt u umm- melek

149

Kld resline selm salt

Eyledi fermn ide hep kint

150

Sallu al nr ef1-mem
Sallu al neyyir-i burc- hrem

5a 151

Rh- erfine hezrn hezr

Her dem her sat u leyli nehr

152

Hazret-i Hak ide salt u selm

line ashbna her subh u m

B6b

E7b

Taleb-i efat ez-Hk-i Py- efi-i mem *

153 Ey sened-i halk u efi-i mem

147b. eref devlet : eref devlet B

148b. biz-zt u: biz-zt B
149b. ide: ile E
151b. dem : dem B, / sat u: sat B
*
-, E, Z

107

Z5a

Bahr-i seh menba- cd u kerem

154

Taht-nin-i eh-i levlk-ch

Kufl-gyende-i genc-i lah

155

llet-i isyna ifdur dem

Zahmna merhem sen id dem

156

b- ruhu katresi ma-i hayt

Feyz-i nesm dil-i Nha nect

157

Nru ile nre girince Hall

Eyledi glzr aa nr Cell

158

Bulmaz idi batn- semekden reh

tmese Ynus kapuna iltic

159

Olmas Dvd- hilfet-penh

nu tazm idi b-itibh

160

Taht- Sleymn getrmezdi bd

Olmasa ger gevher-i ztu murd

161

Feyz-i dem merhem-i Eyybdur

Hak-i der srme-i Yakbdur

162

tmese nrudan eger iktisb

Tutmaz idi ryna Ysuf nikb

155b. merhem sen: sen merhem Z / id: idin E, Z

158b. kapua: kabua Z
159b. -E
162a. nrudan: nrndan T, Z

108

T6b

163

Ztua mahss idi ryet eh

Nola Kelme diseler len-ter

164

rdi Meshe haber-i evket

Kld ric Hakdan ola mmet

165

Cmleye lutfundur olan dest-gr

Geldi der-i lutfua Nli fakr

166

Kiver-i crm gneh mriym

Hnkeh-i masiyetn priym

E8a

167

5b

B7a

Her ne kadar var ise crmm eh

Eylemim hk-i der iltic

168

Hk-i derden beni itmez ber

Kuvvet-i mmd-i fe-l-tenher

169

Cmle resl sen iken efak

Yok mem ire baa benzer ak

170

mmetin cmle gnh tamm

Gelse kamu bir yire rz- kym

171

Crmme nisbetle olur zerrevr

163a. tua : tna B

165b. Nli: Nbi T
166a. Crm : Crm: B
168b. Kuvvet-i: Kuvve-i Z
169a. iken: ise Z, ise E, T

109

Kald efat baa ancak medr

Z5b

172

Zhir olnca dem-i rz- d

Bir yire geldkde ak v sad

173

Cmlemze eyle efat at

Olmayalum birbirimzden cd

174

mmeti lutfuna eyle karn

Fazl- Haka vsl ola ecman

Der-Menkabet-i r-Yr- Gzn Rdvnullhi Tal Aleyhim Ecman *

175

Ey kalem-i mdih-i ky- selef

Dk tabak- midhate drr-i eref

176

Kl bize ey hme-i anber-emm

Zikr-i havs itmede lutf - amm

177

Rz u eb ol bize cevhir-nisr
t rakam- menkabet-i r-yr

178

Plarna sa dr-i medhi hemn

yed ola hsn-i kable karn

E8b
T7a

179

erm u hay ile olup hoy-fen

Eyle sen-y hulefy beyn

172a. rz-: rz u E, Z, T
-E, Z; Menkabet-i r-Yr- Gzn Rdvnullhi Tal Aleyhim Ecrnan B, Menkabet-i r-Yr
179a. hoy-fean: dr-fen Z
*

110

180

Hazret-i Sddk-i sadkat-ir

Gevher- tc- hulef yr- gr

181

Fazl ile ol cmleden akdemdrr

Taht- hilfetde mukaddemdrr

182

Bade Neb hayr- memdr o h

sim olur her kim ider itibh

6a

183

B7b

Efdal- ashb u gzn-i mem

Bahr-i vef menba- sdk u kerem

184

Necm ile san itdi kamer iktirn

Merkaddur ravza-i fahr- cihn

185

Hazret-i Hakdan ola b-had at

Rhna her sat- subh u mes

186

Rh- erfinden olur mltemes

de ric Hazret-i Hak son nefes

187

Lutf ile bu siye rahm eyleye

Sdk ile mn ile hatm eyleye

Der-Menkabet-i Hazret-i mer bnl-Hattb Radiyllahu Anh *

188

h- dvm Hazret-i Frk- dn

Kuvvet-i slm u ser-i erban

-, E, Z; Menkabet-i Hazret-i mer l-Frk Radiyllahu Anh T

188a. Kuvvet-i: Kuvve-i Z / slm u: slm B, , Z

111

Z6a

189

Ftih-i Rm u Acem u Msr u m

Adl-i hilfetleri dehre nizm

190

Krd adnu ban mut ile

Kayseri kr eyledi engt ile

E9a

191

Bade Eb Bekr o eh-i dil u dd

Efdal idi cmleden it itimd

192

Umaga kasd eyledi ol eh meger

Ad ehdetle hemn bl u per

193

Rh- erfinden olupdur sul

de efat o eh-i l-yezl

T7b

194

Kabre varnca baa ihsn ide

Redd-i cevb itmegi sn ide

Der-Menkabet-i Hazret-i Osman bni Affn Radiyallhu Anh *

195

h- svm mark- nr- ziy

Cmi-i Kurn u sipihr-i hay

B8a

196

Hazret-i Osmn- hilfet-penh

Mesned-i slm u adlet-siph

197

Bade mer efdalidr mmet

Server ser-dr o cemiyyetn

192a. eyledi: itdi T // b. hemn: hm B

194b. Redd-i: Redd
*
-, E, Z; Menkabet-i Hazret-i Osman- Zin-nreyn Radiyallhu Anh T

112

6b

198

Zulm-i sarh old o ha aceb

Ktili yeste-i nr- gazab

199

Ad bu da perr-i ahdet hemn

Hazret-i Frka ola hem-irfn

200

Dergehne eylerm arz- niyz

de ric ol eh-i dn-y rz

201

Rz- hisb olsa bu zri hemn

Eyleye hem meclis-i ehl-i yemn

Der-Menkabet-i Hazret-i Aliyyl-Murtaz Kerremallhu Vechehu*

E9b

202

Hsrev-i rm eh-i dldl-svr

r-i Hud pene-zen-i zl-fikr

203

Gevher-i drc-i eref-i hel et

Drr-i yetm-i sadef-i l-fet

204

Hatm-i rsl old fahru1-enm

Old hilfet de bunula tamm

205

Bade svm efdal- ashbdur

lme Neb ehr Al bbdur

Z6b

206

Ad ehdetle o eh eh-peri
rdi Haka old sivdan ber

200a. arz-: arz u B,

- ,E, Z; Menkabet-i Hazret-i Al Kerremallhu Vechehu ve Radiyallhu Anh T
203b. sadef: sdk- B
204a. fahrul: fahr- E
205a. svm: siyum E

113

207

Hk-i derine iderm iltic

de beni Hazret-i Hakdan ric

208

Keffe-i miznum ide Hak girn

Defterime hem eke hatt- emn

T8a

Der-Menkabet-i Hazret-i mmeyn Hasan Hseyn Radiyallhu

Anha *

B8b

209

Nr- ziy-bah- d-em-i cihn

ems kamer hazret-i ehzdegn

210

Bg - nbvvetde iki serv-i nz

Mr-i Medne biri h- Hicz

211

Hurd u ciger-pre-i bint-i Resl

Eylediler cm- kazy kabl

212

Gonce-i bg- hed gl-kefen

Sgar- sem-n Hseyn Hasan

7a

213

Lle-i sahn- emen-i Kerbel

Lle degl hn- dil-i Murtaz

E10a 214

Olma sakn ey kalem-i hn-fen

Bis-i b- bel-y cihn

206a. eh-peri: meheri B

208a. Hk -B
*
-, E, Z; Der-Menkabet-i l u Ashb- Resl- Ekrem Sallllhu Tal Aleyhi ve Sellem T
214a. kalem-i: - // b. b-: b u: , T, Z

114

215

Urma el silsile-i mteme

Virme yine tze cnn leme

216

Yohsa ider te-i derd-i firk

Sahn- zemn felegi ihtirk

217

Ol iki dr-dne-i bahr-i Necef

Ol iki ll-yi hmyn-sadef

218

Vsta- rk- mutahhardurur

Mene-i evld- Peyem-berdrr

219

Rh- mkerremleri b-izz nz

Bg- cinnda olalar cilve-sz

220

Her birine budurur arz- merm

Hn-i efat ideler ihtimm

221

Vaz olcak metn-i srt- kadm

Pyumuz ide Hud mstakm

222

Sitte-i bk ki bil-irtiyb
Mjde-i cennetle olup km-yb

223

Dah iki ammisi l-nijd

Hamza v Abbs- emr-i cihd

221a. metn-i: cisr-i E

115

Z7a

224

Cmle-i ashb- sadet-mekn

Zmre-i evld- behit-yn

B9a

225

T8b

Hem dah zevct bent- Resl

Perde-i ismetde fr u usl

226

Her birin rh alel-infird

Nr- tecellden ola ber-murd

E10b 227

Nli ki b-re ola mrdan

Dilde temenns bu cumhrdan

228

Eyleyeler afvum Hakdan taleb

Rz- cez itmeye nra hatab

Der-Midhat-i mmu1-Azm Radiyallhu Anh *

7b

229

d ola ervh- immn- r

Eylediler mezheb-i r ihtiyr

230

Dn-i Muhammedde idp ittihd

Eylediler her birisi ictihd

231

Baz mesilde idp ihtilf

Mahz- savb old bize ol hilaf

225b. fr u: fr B, frg u
227a. Nli: Nbi T
*
-, E, Z; Der-Menkabet-i mm- Mezhib Eb Hanfe B
231 -E; a. ider: idp T // b. bize ol hilf: yine ihtilf T

116

232

Bg- eriatde olup bgbn

tdiler enhr- ulm revn

233

Efdal- kl Hazret-i Numn idi

Alemi ol menba- irfn idi

234

Vzi-i mezheb ol idi ibtid

Olsa rev cmleye ol mukted

235

er-i erf ire kod bir eser

Old cihna eseri zb fer

236

Gayr gibi itmedi hergiz hat

Cmle savb aksi de ciz ola

237

Merkad pr-cilve-i rdvn ola

Hem-demi hr ile glmn ola

Der-Midhat-i mm fii Radiyallhu Anh *

B9b

238

Fris-i meydn- fr u usl

Mctehid mrid l-i Resl

E11a 239

Kn- ulmu gher-i nfii

smi Muhammed lakab fii

237b. hr: hr B

117

T9a

240

Sayile dnyda o al-nejd

Eyledi ok mkili hall u gd

Z7b

241

Gn gibi mezhebleri old bedd

Pey-rev olanlar aa old sad

242

Kabri ola glen-i huld- bern

Dim ola lutf - Hudya karn
Der-Midhat- mm Mlik Radiyallhu Anh *

243

Nr- hd mehdi-i rh- savb

Fzl u allme-i takv-nisb

8a

244

Kiver-i zhd veru sliki

Gevher-i ilm amil mliki

245

Dikkat ile eyledi say-i ceml

Tenelere nehr-i ulm sebl

246

Say- belg ile idp ihtimm

Bir nice kavme bu da old imm

247

Rh ola garka-i bahr- kerem

Trbesi glzr- cinn- rem

-, E, Z; Der-Menkabet-i mm- Mezhib fi B

-, E, Z; Der-Menkabet-i mm- Mezhib Mliki B
243b. Fzl-: Fzl u: , E, Z
244a. veru: vern Z
*

118

Der Midhat- mm Ahmet Hanbel Radiyllahu Anh *

248

ems-i marif meh-i burc- ulm

Vz- knn- tark u rsm

249

yine-i lutf- haf v cel

Sadr- fuhl- ulem Hanbel

E11b 250

ukka-firz- alem-i ictihd

Kfile-slr- tark-i murd

B10a

251

Eyledi gi bu dah subh u m

Mezheb-i r old bunula tamm

252

Rhna Hakdan nice ihsn ola

Mazhar- eltf- firvn ola
Der-Menkabet-i Pdhi Halledallhu Mlkehu*

253

Hamd- Hud nat- Resl- enm

Dah ulu1-emre du ey hmm

T9b

254

Olmasa ikll-i ser-i her-kitb

Bulmaz o nsha ebed b u tb

-, E, Z; Der-Menkabet-i mm- Mezhib Hanbeli B

248b. knn-: knn u / tark u: tark B
252a. Rhna: Ravza-i B
*
-, E, Z; Der-Midhat-i Sultn Mehmed Hn Tbe Serhu T
254b. tb: nb B

119

255

Her ne kitba olna ibtid

Ebter olur olmasa ha du

256

Zikr ola ger menkabet-i ehr-yr

Ren tbende olur n nehr

Z8a

257

Hazret-i sultn- sreyy-makar

Zll- Hud pdeh-i bahr u ber

E65a 258

Hn Muhammed eh-i l-tebr

Hsrev gzi-i Tehemten-ir

8b

259

h- kamer-ch- memlik-sitn
r-i veg zbde-i Osmniyn

260

Her ne diyra ide azm-i sefer

Reh-ber olur nusret-i feth zafer

261

Eylediler devlet ile ok gaz

Kelle-i ad ile told fez

262

Darb ile kfirden alup ok bild

Hak yolna eyledi b-had cihd

263

Old myesser aa feth-i Gird

Hak kla rzi yine feth-i cedd

256b. n: ok Z
257a. makar: makm Z
258b. ir: ikr: B,
260b. nusret-i: nusret Z
262a. Darb: Hizb Z
263b. yine: nice E

120

264

Hsl ol hsrev-i l-nejd

Nvek-i ser-tzine virse gd

265

Hasm eger eylese kh siper

Snesi pld ise andan geer

B10b 266

Tgine karu turamaz Sm u Zl

Nzesin meni hod emr-i muhl

267

Rezmini seyr itse eger Gstehem

Bezmini y grse Ferdn u Cem

268

Giye-ber-d olurd biri

kisi de dergehin keri

269

evket icll ile olsa svr

Her ne zamn eylese kasd- ikr

270

Sayd- segi hu-y n Hoten

Beste-i fitrk gazl- Poten

E65b 271

Himmeti eh-bzna ank ikr

T 10a

Devleti bzna hm kr

272

stese r-i felegi sayd ider

Gv- zemni dilese kayd ider

264b. ser-tzine: ser-tz E, tzine B

267b. Ferdn u: Ferdn B, , Z
268a. biri: yiri E
270a. hu-y: hu E // b. Puten: Yemen E

121

273

Emrine fi1-cmle musahhar cihn

Avn- Hud yver ola her zamn

274

Feth ide dnyy Sikender-misl

Adli ile halk ola sde-hl

275

Nli hudvend-i cihn-fern

Eyleye eh-zdeye hfz karn

9a

276

Z8b

mr-i tavl ile ser-efrz ide

Baht- hmyn ile mmtz ide

277

Dergeh-i lutfna be-ch- resl

Hazret-i Hak ide dumuz kabl

Der-Sityi-i Vezr-i Azm Destr- Ekrem Hazret-i Fzl Ahmed Paa

Bismillhi Yurdu ve M Ye *
278

Byle rivyet olnur ez-kibr

Olsa ed menkabet-i ehr-yr

279

Bade du-y eh-i vl-himem

saf- sultna dudur ehem

280

Hazret-i destr- sipihr-iktidr

saf- b-misl-i Sikender-vakr

281

smi Neb ile msemmdur ol

yine-i enver-i esmdur ol

275a. Nli: Nbi T // b. hfz: hfzn E, hfz B

-, E, Z; Der-Sityi-i Vezr-i Azm Hfz Ahmed Paa T

122

B11a 282

Kala-g shib-i seyf kalem

r-i zafer yver-i nusret-alem

E66a 283

Nsr- dn hdim-i hsn- cedd

Ftih-i Uyvr u diyr- Gird

284

Ykd nice kalalaru tan

Koyd adnu yirine ban

285

Bahri ber itdi ser-i kffr ile

Berri yem itdi dem-i fccr ile

286

Tgi ne dem olsa kede-glf

Cn virr sulha ad bi-hilaf

T10b

287

Arsa-i heycda ger ol r-i merd

Her ne zamn eylese arz- neberd

288

Tgine karu turamaz Kahramn

Olmasa elde siper-i el-amn

289

Nusret-i Mevl yitip an-karb

Feth-i Yemen ztna ola nasb

290

Ymn-i ehen-h ile ol r-i Hak

Rma rev eylese Hindi yamak

282a. shib-i: shib u B / seyf u: seyf B / kalem: alem Z // b. yver-i: yver u E, Z

283b. Uyvr u: ebvb- Z, Uyvr T
284b. Koyd: Kod: B, , E
287a. heycda: heycra Z

123

291

tmi iken feth nice merzbm

Old musahhar da diyr- ulm

9b

292

Kiver-i fazlnda nice kd mr

Fazla-i ihsnn umar bir fakr

293

Kif-i gencne-i Kurndurur

Fik-i her-mkil-i Furkndurur

Z9a

294

Kd huzrnda olur beste-dem

Y nice kef ola sbit-kadem

295

Dergehine olsa Aristo gulm

Hark bilp eyler idi iltiym

E66b 296

Eylese knn ile zce amel

Mkil-i fenn-i rasad klsa hl

297

Mr Ulug ile gelp B Al

Dergeh-i fazlnda olurd kul

B11b 298

Fazl u ecatde yem u ftb

Cd u sehvetde nesm sehb

292b. ihsnn: ihsnu B / bir: her B, T

293a. Faik-: Frk- Z, Fyk- T
295a. Hark: Hakk E, Crmi T
297a. Mr Ulug: Mr-i liv T

124

299

Devr ideli hsl arh- felek

Grmedi hem-tsn ins melek

300

Menkabeti hric-i akl- beer

Hme nice vasfn tahrr ider

301

Say- belg eylese ger murg- h

Evc-i kemline irimez ham

302

Nli du vakti idp kef-i rz

Sdk ile kl dergeh-i Hakka niyz

303

Sbit ola t ki meh mter

Keffi ola znet-i engteri

304

Gonce-i bg- emeli her zamn

Ola ter tze verd-i cinn

T11a 305

Yz sre pyine sigr u kibr

Sadr- vezretde olup ber-karr

306

Feyz-i Hud yver-i nusret-karn

Hfz Hallk- cihn-fern

298a. yem u: yem Z

302a. Nli: Nbi T
303a. meh : meh B
305 E, Z ve T nshasnda 2 msra yer deitirmitir // b. olup: ola Z
306a. yver-i: yver

125

Sebeb-i Telf *
307

Bir gice bu kulzm-i heft-smn

Dehre olup drr-i kevkib-fen

10a 308

Yani olup ebr-i kederden ber

E67a

Zhir idi cmle dr-i ahteri

309

Olm idi flk-i mehe kehken

Sm-serin tb- kamer bd-bn

310

Lengeri markdan alup vakt-i m

tmi idi cnib-i garba hrm

311

Saldg dem engine flk-i kamer

Asm idi ketiye mh fener

Z9b

312

Sandal- pervne binp mter

kd temya ncm ekser

B12a 313

Revzene-i ahtere geldi nebt

Hayret ile kald bakup sbitt

314

tmek in znet-i arha nigh

Mastaba-i hleye kmd mh

-, E, Z; Sebeb-i Tahrr-i Manzme-i Mergbe T

307b. drr-i: drr E
308a. olup: idi Z
309a. mehe: felek E // b. Sm-serin: Sm-sern B
311a. Saldg: kdg Z
313b. kald bakup: bakup kald Z

126

315

ekdiricek firkate sn mh-tb

Hayli hevy fiek atd ihb

316

em-i ncm ise ergn idi

Sun- Hud dehre nmyn idi

317

Kudret ile itmi idi msten

Perde-i sakf- felegi perniyn

318

Atlas- arh olm idi heft reng

Nak- ncm ile misl-i peleng

319

Feyz ile pr idi zemn zamn

Nzr idi kudret-i Hakka cihn

320

Ge-i gafletde o eb ben fakr

Olm idm pister-i gamda esr

E67b 321

Gelmi idi cmle kuvya kesel

T11b

Gemi idi gerdene dm- emel

322

Zr-i sere virmi idm mtmi

ne idp nhun- engtmi

323

Re halel gelmi idi neden

Murg- hred um idi lneden

317b. sakf-: sakf Z

321b. dm-: tl- Z
322b. nhun-: temn-i B

127

324

Hrs u emel nefs ile dv-i racm

Olm idi baa cels nedm

10b 325

Tl- emel snede salmd bh

Drt tarafum olm idi r-mh

326

Semt-i maa idben istind

Gelmez idi htra fikr-i med

327

Mihnet-i hrs u elem-i m-siv

Olm idi dilde bel-ber-bel

328

Hsl bu bende-i dny-perest

Olm iken bde-i gafletle mest

B12b 329

Meh gibi girdi kapudan bir cvn

Old cemliyle mnevver cihn

330

Kmetin serv-i emen bendesi

Gl ruhnu vlih ermendesi

Z10a 331

Virdi ban fikr-i lebiyle eker

Dr dii rekiyle sadef dr dker

332

Nergisinn nergis-i cn hastesi

Goncesinn gonce-i gl bestesi

324a. Hrs u: Hrs- E

327a. elem-i: elem B, Z

128

333

Gerdenine kkli aklu kemend

Zahm- Meshya demi sdmend

E68a 334

Katre-i lal- lebi Hzra hayt

Feyz-i demi mrde-i dehre nect

335

rz revnak-iken-i bedr idi

bhesiz ol gice eb-i Kadr idi

336

Mahlas ho ismi o mhu hred

leme ol rh idi lem cesed

337

ir-i mmtz idi ol dil-firb

Ol idi bu bendeye eyh edb

T12a

338

Nev-res idi geri o dn vel

Pr-i felek aklna dirdi bel

339

Hem-dem idk ol meh ile sbk

Olmaz idk birbirimzden cd

340

Var idi ok sohbet-i drnemz

Saf idi yne-sfat snemz

341

ekmi idi terbiyetmde emek

Yenmi idi ortada nn u nemek

329a. kapu: kabu E, Z

336a. mhu: hu Z
339b. Olmaz: Olm Z

129

11a 342

Her ne nashat ide ol nk zt

Bedlik idp itmez idm iltift

343

Her ne kadar eylese lutf u kerem

Bil ki mkft iderdm sitem

344

Hsl her hayra ki olsa dell

Tutmaz idm kavlini ill kall

B13a 345

Eyler idm gyet ile harlg

demedk akbeti dirligi

346

Bildi ki itmez dile pendi eser

Cn gibi itmidi bedenden sefer

E68b 347

km idi bauma dd- firk

Kalm idi dilde gam- itiyk

348

Geldi o dem yanuma bi nz ile

Bada yir itdm aa izz ile

349

Hlmi sord didi ey mbtel

Beste-i zencr-i nuk- hev

342b. ide: idem Z

346a. itmez dile pendi: pendi dile itmez , B // b. bedenden: bundan B / sefer: mefer B,
347a. dd-: dd u B // b. gam- : gam u B
348a. dem: meh Z // b. izz: irz B
349b. hev: siv T, Z

130

Z10b

350

Niceye dek hrs ile dil-mrdelik

T-be-key ey mrde bu efsrdelik

351

Znet-i dnyya nedr bu heves

Kim bile hl nola hir nefes

352

Gaflet ile niceye dek hurd u hb

A o demi menzil ola trb

353

mr-i girn-myeni kldu heb

Sanma ki dny ola dr1-bek

354

tmedesin cehl ile mr telef

kbet amadun ey b-halef

T12b 355

Nakd- amel deme ser-myedr

Hayr- halef mye-i b-gyedr

356

Sen de amel yok ki ola reh-ber

Kan halef kim tuta sora yir

357

Hb- tegfl nice bir ey fakr

Olma msn dah nashat- pezr

358

Sun- Hud ile cihn pr-iber

Ge-i gamda sen isen b-haber

352b. A: An B
354a. mr: mri B, , E, T
357b. Olma msn: Olmayasn Z; Olmaya ki B

131

11b 359

Taraya k zulmet envr gr

Leyle-i srdaki esrr gr

E69a 360

Encm mh u felek-i nh-tabak

Sun- Hudvende nazar ber-varak

B13b 361

Emrini tut bende-i fermn ise

Sunna bak shib-i irfn ise

362

Penbe-i vesvs kar gdan

Dile dr-i pendi fem-i hdan

363

Bild ise bis-i cdu

Nefsi ko tut dmen-i stdu

364

Eyle tefekkr sebeb-i hilkat

Bil ne imi cevher-i mhiyyet

365

dem olur ehl-i marif olan

Hakk bilr nefsini rif olan

366

Hsn-i amel kesbine kl say-i tm

Dil-ber-i vahdr an kl be-dm

367

Saa odur reh-ber-i rh- adem

Hare degin hem-nefes hem-kadem

358b. isen: ise T

359a. zulmet envar. zulmet envr B
362b. fem-i: zahm- B
363a. cdu: cd Z
366a. kl say- tm: ikdm kl B, , T / b. kl be-dm: rm kl B, , T

132

368

Hayr- halef bis-i tezkrdr

fet-i dil gaflet tehrdr

Z11a

369

Eyle halef kesbine say- belg

Fevt olcak fide virmez dirg

370

Yani cihn ire ko git bir eser

Bil ki eserdr halef-i muteber

371

Sora gelenler seni yd ideler

Rahmet ile rhu d ideler

T13a

372

Vdi-i nazm ire yri bas kadem

Kl kalem i d- benna alem

E69b

373

Didm ey mrid-i rh- savb

Hak bu ki her bir shnu bir kitb

374

Evvel hir baa sensin zhir

Ol yine lutf ile bu dem dest-gr

375

Sen gideli vlih dem-besteym

Sz- firk ile kat hasteym

12a 376

Zerre kadar kalmad nutka mecl

Fikr-i mezmin ise emr-i muhl

B14a 377
369

Nesri tekellmde eken usreti

a. say-: say u B,

133

Nazma ne vech ile olur kudreti

378

Didi ne gam ben saa oldum refk

Olsa refk eyleme vehm-i tark

379

Tlibe ikdm u cesret gerek

Snede tef dilde harret gerek

380

Dde v dilde ger ola b u tb

Sehl olur erbbna nazm- kitb

381

Didm ey gevher-i tc- hner

Nsha-i cn gibi sz muteber

382

Kide-i nazm- tark-i selef

Old kamu hezl heb v telef

383

Eylediler iri bu gne tr

Semi olur ehl-i dile cn-hr

384

Nazm- zamne neye benzer dil

Besteler ire nitekim tenter

385

Lafz lugaz ekli vel n yok

Klbd-i mrde gibi cn yok

E70a 386

Biz de bu vdde yazarsak eger

378a. ne gam: neam B, , E

380a. Dde v dilde: Dde-i devlet B
383a. iri: ir E // b. semi: emi , say B
384b. tenter: ten-nm B, ten-sera E
385b. Klb- mrde gibi kim cn yok T
386b. Lafz-: Lafz Z

134

Lafz- mcerred nice er- ter

135

387

Gstere hirb gibi nak- hayl

Klmaya manlar arz- ceml

Z11b 388

Mmkin idi olmasa zrm kav

Yazmaga her dem nice ir-i nevi

T13b 389

Tze zebn ile vel khne pr

Cemi nice mmkin olur ey habr

390

Nazm- kadm zre olup dr-fen

Eyler isem nice hikyet beyn

391

imdi bu vdlere kimdr bakar

Almaz ele belki ayakla kakar

392

Szlermi g idicek eyh u b

lm-i lednnden aup bir kitb

B14b 393

Eyledi meclisde o l-tebr

12b

Drc-i hikemden nice gevher-nisr

394

Didi ey gfil mest-i hev

Ser-ho- ter-dmen-i bezm-i siv

395

Vdi-i inkra zimet neden

Zann idesin olmaya fehm-i shan

387a. hirb: dery Z // b. manlara: manlar Z

394a. gfil : gfil-i B, Z // b. ser-ho-: ser-ho u E; Eyledi ser-ho seni bezm-i siv T
395b. idesin: ide ki B

136

396

imdi Hudvend-i cihn-fern

Bir kuln eyledi ha karn

397

Fazl u kemliyle ser-efrzdur

Cd u seh lutf ile mmtzdur

398

Var ise ztuda liykat eger

Brgeh-i fazlna var kl nazar

E70b 399

Dergehidr mecm- ehl-i keml

Her birin szleri b- zll

400

Himmet prne v ikdm- tm

Mye-i dil olsa olur i tamm

401

sm-i erfine yazup bir kitb

Kendni kl sen dah shib-nisb

402

Bis-i tezkr ola nazmu hemn

sm-i erfi ala ok zamn

403

ster isen sen de bu bezme vusl

Kullgn cn ile eyle kabl

404

rdgi dem gyete gftr- h

Dilde idp bahr -i man hur

397a. Fazl u: Fazl- Z / efrzdur: efrzdurur B, // b. mmtzdur: mmtzdurur B,

398a. ztuda: ztnda B // b. fazlna: lutfna Z
400a. ikdm- tm: ikdm u km B
401b. Kendni: Kendini B

137

405

Lutf- Hudvende klup istind

Virdm o dem kufl- midda gd

406

Klmag in hmeye arz- niyz

Eyledm engt-i zebnn drz

Z12a

407

T 14a

Didm ey mnis yr- kadm

Rh- sadakatde nazr adm

408

Hikmet ile old zebnu iki

Yazmag in levhe sft- yeki

B15a 409

Sdk ile dehr ire bulup itihr

Old kavl cmle sigr u kibr

13a 410

Sensin olan sdk ile dehre alem

nu tazm yeter ve1-kalem

411

Garka-i bahr-i kerem hs u m

Sayn ile buld cihn intizm

E71a 412

Lutfua dil-beste cemi-i lisn

Cmlesine sensin olan tercemn

413

Reha-i feyznle baa ol mun

eme-i dilden aka m-i man

404a. rdgi: rdigi Z, T

405b kufl-: fazl- B, T
406a. klmag in: klmak in E, Z, T // b. Eyledm: Eyledi B, , E, T/ zebnn: zebnu B, Z
407a. mnis : munis-i B, Z
408b. Yazmag in: Yazmak in Z
412a. Lutfua: Nazmua T
414a. mstenr: mstetr E

138

414

Kle gele hl- dil-i mstenr

Say ile ketb ola m-fiz-zamr

415

Himmet olursa koyam bir eser

Bis-i tezkr ola m u seher

416

Tuhfe-i Emsl ola ser-nmesi

Asl khen tze ola cmesi

417

Hazret-i drende-i bl v b
Hayr ile itmmn ide nasb

Der-Sityi-i Mushib-i ehen-h- Vl Hazret-i Mustaf Paa *

418

Mustaf Paa dr-i bahr-i kerem

Shib-i sultn- kevkib-hem

419

Zt ile old vezret erf

Grmedi emslini em-i rif

420

Akl ile bil saf- devrndur

Fazl ile hod fris-i meydndur

421

Tynet-i pkini idp Rabb-i cd

Fazl u hner lutf u keremden vcd

422

r-i veg shib-i seyf u kalem

Fazl u seh ile vcd alem

-, E, Z; Der-Sityi-i Mushib Mustaf Paa Mahrem-i ehen-h- Vl T

139

T14b 423

Hn-i rezim Rstem-i dmen-ikr

Vakt-i bezim gonce-i fasl- bahr

B15b 424

evket ile shib-i sultn iken

E71b

Mertebesi vsl- Keyvn iken

Z12b 425

Gelse yine meclisine bir fakr

Lutf u nevzile ider an sr

13b 426

Hulk- hasen fazl u seh v edeb

Zt- erfinde nmynd heb

427

tdi Hud zt- kermin hemn

Bis-i syi-i halk- cihn

428

Bunda yazup Sadi -i muciz-dehen

Bir iki pkze v rn shan

429

Biz de mezminin idp iktibs

T ki ola cmle-i beyte ess

430

Lutf- cihn-perver-i feyz-i lh

Bir kuln eylese makbl- h

431

Hikmet-i mahz oldgna yok gmn

Dehre olur bis-i emn emn

421b. Fazl u: Fazl- B, / lutf u: lutf B,

426b. nmynd: nmyn Z, T
430a. perver-i: perver Z
431b. olur: olup B,

140

432

Hazret-i sultn- felek-ch eger

Hl-i reyy aa sorsa ger

433

Hsn-i ed ile ider terbiyet

Hazret-i sultna gelr merhmet

434

Saltanat- h bulur izdiyd

Muntazam olur dah hl-i ibd

435

Hazret-i paay Hud-y kadm

tdi ehen-ha cels nedm

436

Dehre bu bir nimet-i uzmdurur

Hikmet-i gencne-i Mevldurur

E72a 437

Seng-i deri gevher-i tc- Kubd

Hk-i rehi kuhl- fuhl- ibd

438

Gelse zamnnda eger Barhay

Eyler idi hk-i derinden hay

439

Menkabetin yazmada ciz kalem

Vasfn arz itmede ksr rakam

B16a 440

Ey dr-i dery-y kemlt- cd

Tl5a

Nli-i efgende v hem b-vcd

435b. cels nedm: cels-i kadm B

437b. rehi: deri Z
440a. v hem: dih-i B, // b. Nli: Nbi T

141

441

Nm- erfe yazup bir kitb

Eyledi ikll-i ser-i ftb

442

Zikr-i cemlle tola m u Rm

Vasfu ile pr ola her merzbm

14a 443

imdi bu manzmeyi kasdum hemn

Dergeh-i vlna idem armagan

Z13a 444

Keff-i drer-pua bulsa vusl

Belki ider redde tefevvuk kabl

445

Dergehne geri idp ittik

Bir nice ho lehe v rn ed

446

Biri kemlt ile Nbdrr

Cmlesin ruhlar ldrr

447

Fazl ile ol fik-i akrn imi

Nazm ile hod ndir-i devrn imi

448

Her shan gayret-i kand u nebt

iri virr deme tze hayt

449

Kimisin szleri r asel

tse dev smii def-i kesel

441a. erfne: erfine B, ; erfle T

444a. puna: brna Z / bulsa: bula Z // b. ide: ider Z / redde: redd-i , drr-i B
446a. Biri: Bir B, Pr-i / Nbdrr: Nldrr Z
448a. gayret-i: ibret-i Z / kand u: kand- T, Z
449b. dev: rev: , Z
451b. htra: hzra T, Z; hsr

142

E72b 450

Kimisi helv kimi pldedr

Skker ile kimisi ldedr

451

Kand u eker etime-i fhire

Dem-be-dem olursa eger htra

452

Ekli virr deme b-ek kesel

Olsa eger r nebt asel

453

Bir kurev eylese ihzr o dem

Dg ile ke mve-i pr-i kerem

454

Meyl ider elbette tabat aa

Shib-i beyt aa ider ok at

455

Ey meh-i bedr-i felek-i lutf u cd

Ehl-i hner buld kapunda vcd

456

imdi fakrne budur kavl-i rst

Dergehe eyledm ihd-y mst

B16b 457

Ayb ki sultn begenrse eger

Gayb olur ayb olur ayn- hner

T15b 458

Szlerim ekseri sehv hat

Eyle mukbil aa lutf u at

452b. nebt u: nebt- B

453. -T
454a. elbette: elbetde Z
456b. Dergehe: Dergehine Z / ihd-y: ihd ey B
457b. ayb olur: ayb ire o B,
458b. lutf u: lutfla B

143

459

Kr kulu sehv ile noksndur

Lyk olan hazrete ihsndur

14b 460

Eyle bu mikdr ile pes iktif

Gafleti ko geldi mahall-i du

461

T ki Hudvend-i zemn zamn

Bir kuln ide eh-i km-rn

462

Yani an leme sultn ide

Halk aa bende-i fermn ide

Z13b 463

Emri vire dehre ser--ser nizm

E73a

Bula vcdyla cihn intizm

464

Bir kuln ol ehe shib ide

Yani vezretle mushib ide

465

Lutf ile insf ile m u seher

Eyleye ahvl-i ibda nazar

466

Hl-i reyy ehen-ha heb

Rfk ile arz eyleye her rz u eb

467

Sye-i ehde ola her subh u m

Rhat u emn zre kamu hs u m

462a. an: a Z
466b. rz u: rz B,
468b. Grmeye glzr- vcdu hazn Z
469 -Z

144

468

Kurb- ehen-ehde eh-i l-mekn

Mertebeni ber-ter ide her zamn

469

Gonce-i bahtu ala rygn

Grmeye glzr- vcdu hazn

470

Htrua gelmeye sr- gam

Konmaya pye gubr- elem

471

Hfz- ztu ola avn- Hud

Hem dah ch- kenef-i Mustaf

Hikyet-i Mr Muhteem *
B17a 472

Nkl- efsne-i bezm-i khen

Hce-i kl-y diyr- shan

473

Perde-ber-endz- lik-y fnn

Silsile-cnbn- fez-y cnn

T16a 474

Mta- rz- ebkr- nz

Blbl-i rde-i bg- niyz

475

k u maka mhim-sz olan

Ktib-i sr mahrem-i her-rz olan

470a. Htrua: Htrna B // b. pyne: pyine Z

471a. Hud: lh Z
*
- , E, Z; Hikyet-i Mr Muhteem B
473a. endz-: endze B // b. cnbn-: cnb-y T
475a. k u: k-: B, / olan: -Z
476a. ehir : ehir-i Z // b. yani ki: yani bu Z
477b. rz u: rz B,

145

15a 476

ehr-i sadkatde ehr alem

Hzr-nefes yani ki nevk-i kalem

E39b 477

Virdi haber esbak- eyymdan

Mihnet-i rz u keder-i mdan

478

ehr-i Dmk ire necm-i sh

Zhir olup bir sanem-i meh-lik

479

Gzleri celld u nigh sinn

Gamzesi delll- emn1-emn

480

Misk-i Hoten zlfin ftdesi

Serv-i emen kaddin zdesi

481

emi ile lebleri mevt hayt

Hm ile handesi zehr nebt

Z14a 482

Asa tekellmle o gonce femi

Zhir idi gllerin eb-nemi

483

Hl-i ruh dne sa dm idi

Aln kamer turreleri m idi

484

Baksa girbnna ger ehl-i hl

Bedrini ancak grr idi hill

479a. celld u: celld B

480a. Misk-i: Mg-i Z, T
481a. em-i: Cismi T // b. Hm: emi T
482a. tekellmle: tekellme B
485a. ok : yok B, cog E

146

485

Sz ok idi itmege vasf- beden

Olsa idm mterek-i prehen

486

Tabum itdm nice kez imtihn

Girmedi g- hayle miyn

487

Geme te yohsa virrs seri

Grme misin belde turur hanceri

B17b 488

Hsl ol dil-ber-i nzik-beden

Hrmen-i nesrn gl-i nesteren

489

Meh gibi gnden gne buld keml

Servine gelmidi henz itidl

E40a 490

Hsnine dil-beste olup ehl-i m

Reh-gzerin bekler idi hs u m

T16b 491

Kyun beklerler idi ma dek

kmaz idi meh gibi ahama dek

492

Subha degin uymaz idi eyh u b

Togmaz idi gn gibi ol ftb

15b 493

Olm idi ryeti emr-i muhl

Kande gele htra fikr-i visl

489b Servine: Serviye Z

491a. Kyun: Yolun T
492a eyh u: eyh B
494b. idi: -Z

147

494

Cismi ser-a-p sanasn cn idi

Ddeden ol vech ile pinhn idi

495

Bakmaz idi yineye ol per

Olmaya aksi mehine mter

496

Virmez idi kklini neye

Girmeye zlfi yed-i bigneye

497

Gamze gibi hsl ol pr-cef

Olm idi dehre grinmez bel

498

Birbirine girmi idi hs u m

Rz- hisb old firkyla m

499

Nahsa dp yldz mler

Bana gn togmad mler

500

r idi ancak o meh bendesi

Hidmetin rz u eb efgendesi

Z14b 501

Her birisi mahrem-i esrr idi

r dah mazhar- ddr idi

502

Bende-i ru ikisi ma dek

Eyler idi hidmetin ahama dek

E40b 503

Birisi hdim birisi dyesi

Yani ki hurd biri syesi

495b. aksi:aks Z

148

504

kisi her eb o kulu t-seher

Tutm idi hidmete bel n-kemer

B18a

505

Birisi rakks u biri ule-bz

Old lakab anlara sz u gdz

506

kisi de hfz- cnnedr

Birisi em biri pervnedr

507

Ryun fi1-cmle gren r idi

Grmesi ru dah n-r idi

T17a 508

Olm idi gn gibi ol meh ehr

hreti old gl-i ter nm Mr

509

Defter-i uknu encm-misl

rmez idi haddine kilk-i hayl

16a 510

ekdi kimi ism okuyup illeler

Dkdi kimi dergehine sm zer

511

Saydna say eylediler mh u sl

Olmad nahcr o vah gazl

512

Tuti gibi itmedi kande heves

Anu in olmad bend-i kafes

513

Cmle-i uknu amm biri

Mire fed eyledi cn u seri

503b. hurd : hurd B

149

514

Rh- mahabbetde olup ser-firz

Olm idi zbde-i ehl-i mecz

515

Devlet ile hre-i devrn idi

Dirhem dinr firvn idi

E41a 516

Amaz idi gencini mifth- had

rmez idi fazlna dest-i aded

517

Batm idi hsl sm zere

Gemedi Krn gibi ancak yire

518

Sgar- ak ile olup ser-girn

Girmez idi aynna mlk-i cihn

519

Firkat-i Mr olmagile hem-demi

kd gzinden giderek dirhemi

Z15a 520

Nmna dirlerdi bunu Muhteem

Sanma ged gibi ola b-haem

B18b 521

Kays ile Ferhd ise meftn- zen

Vasf- zen itmez ukel zemm-i zen

522

Bende idi ha egeri ged

Virdi haber her ne ise m-cer

505

a. rakks u: rakks B,
517b. ancak: amm E
521a. Kays ile Ferhd: Kble-i Ferhd T // b. zemm-i zen: demm-i karn B

150

523

Ak odur anda beyn olmaya

k odur anda zebn olmaya

524

Bir gice ol k- b-hn-mn

Bde-i firkatle olup ser-girn

T17b

525

Vlih dem-beste v hayrn idi

Mrde-sfat klb- b-cn idi

526

Yok idi tahrk-i lisna mecl

Tene idi nleye amm muhl

16b 527

Klb- efsrdesi b-itibh

Mevtine olmd dell gvh

528

Kald hemn bir nefes-i vpesin

Kayd- kafesden ola rh emn

E41b 529

Muhteem te-i ak meger

tmi idi kalbine Mr eser

530

Snede ger te-i ak olsa germ

Kalbini yr ider elbette nerm

531

Her ne kadar olsa da pld-dil

Nerm olur ol sz- dern ile bil

523a. odur: odur ki Z // b. k odur: Ak odur ki Z

525a. Vlih : Vlih-i Z
526a. Yok: Yog B,
530b. elbette: elbetde Z

151

532

te-i ak olsa eger stvr

Dilde gelr hneye elbette yr

533

Vakt-i seher gn gibi ol ftb

Muhteem hnesine virdi tb

534

tdi merref kademi hnesin

Kld mnevver dah knesin

535

Rh- musavver gibi ol gl-beden

Devlet ile girdi der-i hneden

536

Grdi ki ol k- rde-ser
Tr-i gama snesin itmi siper

537

Pister-i hk zre yatur b-ur

Yok hareket aklna gelmi ftr

B19a 538

Nz ile geldi glerek yanna

Bakd biraz k- girbnna

Z15b 539

tdi dah stine vaz- kadem

Ad o demde gzini Muhteem

540

Grdi turur anda o k kii

Sand hayli ola yhd di

532b. elbette: elbetde Z

534a. kademi: kadem B
537
a. b-ur: b-huzr T

152

541

emin old mje kufl- deri

ede mahbs ola t ol per

E42a

542

T 18a

Kala hayli o meh ddede

Aks-i mehi bend ide ynede

543

tdi ric didi ey murg- hb

Eyleme pervze kerem kl itb

17a 544

Rz- dili klma ey dde f

Eyleme tahrk-i mje dkme ya

545

Ter de yed o sanem cydan

ncine belki kademi mydan

546

imdi hayli dile mihmndur

Reh-gzeri dde yiri cndur

547

Eyleme bdr beni muttasl

Bir nefes ey nle kerem kl kesil

548

Balad halt itmege dvnevr

Bildi an Mr degl hyr

549

Nz ile znsna ald serin

541a. mje: mze Z

542a. meh: eh B, // b. Aks-i: Aksi B
543b. pervze: pervz Z
544a. ey: gel ey Z
545a. cydan: hydan Z
546a. mihmndur: mihmndurur E // b. cndur: candurur E
549b. derin: terin Z

153

Dmen ile sildi ruhndan derin

550

Didi uyan gyete irdi mes

Baua gn togd tur ey mbtel

551

Tr-i du irse ninghna

Kebk-i kendi gelr hine

552

Gna n girdi bu gl-bang- nz

tdi yine kufl- der-i emi bz

553

Cem-i havs eyledi ad gzin

Mri grp eyledi zy zin

B19b 554

Old ser--p bedeni lerzenk

Nutk tutld olayazd helk

E42b

555

B-hareket kald misl- cemd

Bb- shan bulmad feth gd

556

Grdi ki Mr olmad nutka mecl

Eyledi bi nz ile andan sul

557

Didi ne bu hlet-i dem-besteg

Sret nak- keder-i hasteg

551b. kendi: kend Z

552a. n girdi: girdi n B,
533a. havs: havs B
555b. feth : feth B,
557b. sret : sret-i Z
558a. iderken: iderd Z

154

Z16a 558

Vaslum cn ile iderken taleb

Vaz- tr-grbeye nold sebeb

T18b 559

atd kan ol bt-i n igil

Mri bu vaz eyledi zrde-dil

560

Gitmege kasd itdi yka hnesin

stedi b-genc ide vrnesin

17b 561

Muhteem itdi o mahal cem-i h

Bildi eger byle kalursa ham

562

bhesiz ol gonce-fem gl-beden

Hem- per gib olur ddeden

563

Dil-beri tehre biraz dm yok

Dilde ise arz idecek km yok

564

Nutka mecli yog idi syleye

Hl-i dil firkati erh eyleye

565

Mr ayagna dp Muhteem
Didi tevakkuf demidr kl kerem

566

Olm iken skin-i kasr- vef

Olma yine slik-i rh- cef

562b. yok: -Z
564b. Hl-i: Hl u / dil : dil B

155

567

Vaz- bedmden kerem it ekme gam

k- dvneye yokdur kalem

E43a

568

Akun ile leme efsneym

Bend olal zlfne dvneym

569

tdi dili te-i aku kebb

Zerre kadar kalmad gftra tb

B20a 570

Kld tebessm didi ey mbtel

Firkati yd itme maz-m-maz

571

Hle nazar itdiler erbb- hl

Mzi dil-i kla virmez mell

572

Vuslatum el virmi iken rygn

imdi murdu ne an kl beyn

573

Didi Hud mri klsun ziyd

Bende in geri ki olmaz murd

574

Var bu kadar dilde temenn vel

Rabveye kim maksim-i mdur yiri

575

Sahn ser--p emen llezr

Rek-i rem her taraf cy-br

T19a 576

Rabvedrr cennet-i huld- bern

570a. kld: itdi Z

573a.mri: mrii B, , E, T // b. geri ki: geri kim E
576a,b. Rabvedrr: Dvedrr B

156

Rabvedrr zt- karr man

Z16b 577

Mmkin ise anda varup ey sanem

Bir iki sat idelm dem-kadem

18a 578

Senden olan imdi budur iltims

Zanna dp eyleme gayr kys

579

Mre aceb geldi bu vaz- garb

Turd ayag zre didi y nasb

580

Ddi ayagna yine Muhteem

Didi ey maden-i lutf u kerem

E43b 581

Ger gidesin ey meh-i burc- keml

Gn yzini bir dah grmek muhl

582

Seyr-i sirik ile tutup rhn

h ile sedd itdi gzerghn

583

Dmenini tutd yed-i nleler

Bedrine h old siyeh hleler

584

Bildi hals olmaga yokdur mecl

Eyledi zumnca rec-y muhl

585

Didi nola Rabveye mmkin sefer

Lk gerek nakl-i kadem sm zer

578b. gayr: gayra Z

584b. ancak: amm E

157

B20b 586

Seyr-i emen sanma ola serser

Tlib isen seyre fed it zeri

587

Didi nedr sm zer ey hrz- cn

Reh-gzer masraf nakd- revn

588

Ald haber hiri cnneden

Rabveye varnca der-i hneden

589

Pr ola altun ile ceyb kefi

Her kademye vire bir erefi

590

Muhteem ald zeri hemyn ile

Old revn Rabveye cnn ile

591

Virmese pn zeri Muhteem

tmez idi pine vaz- kadem

592

Eylese bi nz ile ber-vaz u p

Old galat diy sayard d-t

T19b 593

Old hemn nsfa irince rehi

Kse-i mflis gibi ceybi teh

E44a 594

Gyete irdkde zer ol gl-izr

Servi gibi pyine virdi karr

18b 595

Kald hemn anda o imd- nz

Mmkin olup esmedi bd- niyz

588a. hiri: hir-i Z // b. muhl: nevl T

594b. Servi: Serv , Z

158

Z17a 596

Didi ki ehre varcak ey per

Her kademye vireym dih zeri

597

Nz ile gldi didi ol pr-cef

Eylediler nakde erenler du

598

Bildi aa lbe degl sdmend

Dndi yine pine ol derdmend

599

Bulmaz idi hneye b-ek sebl

Olmasa ger cy- siriki dell

600

Ad der-i genci saup hke dr

Dmen ceyb bagaln itdi pr

601

Ald zeri girdi o sat yola

Dile ser-encmn hir nola

602

og idi Mr kat ftdesi

Var idi bir cilf-i harm-zdesi

B21a 603

Sihr ile Hrt salard ehe

Eyler idi hleyi meclis mehe

604

Mekr hlede yog idi yekdei

595b. bd-: br- E

598a. aa lbe degl: degl lbe aa Z // b. yine pine: pine yine B,
599a. hneyi: hneye , Z
604a. hlede: cedelde Z

159

Hsl olmd racm ei

605

Kmeti kth ad erdn idi

ekli bed heykeli meln idi

606

Kssaya vkf olur ol ittifk

Eyler o dem saydna Mr yarak

E44b 607

Kld tedrik o mahal bir gurab

Sayd- hm azmine itdi itb

608

Seg gibi hnu izin izledi

Pyna ddi o mehi gzledi

609

Her yaa yilmekde iken serser

Grdi leb-i cda oturm per

T20a

610

Murg- hm grdi ki inmi yire

Bildi ki tenhdur ol h bire

611

Ugrad Mr ine b-itb

Mh gep gitdi misl-i sehb

19a 612

Hn-i gzer itmedi o r-siyh

eb-pereve mihrine Mr nigh

605a. kth ad erdn: kth Hardn Z

608b. Pyine: Yolna Z / mehi: meh B, T
609b. oturm: olurm B / per: biri Z
612a. siyh: siph // b. Mr: mhu Z

160

613

Mre keder virdi bu vaz- garb

Fikre varup didi bu kr- acb

614

Hsnme dil-dde iken kint

Eylemedi bir nazar- iltift

Z17b 615

Gel diy erdn agrd cvn

Bakmad amm yine ol kartabn

616

Bir iki kez itdi bu resme nid

Gelmedi ol sahradan asl sad

617

Ddi hemn ardna grg bere

Baa gelr her ne yazlsa sere

618

Bildi gelr eseden o serv-i nz

Balad yurt itmege hem-n grz

619

Har gricek esbi ider srati

Devleti kogdka kaar nekbeti

B21b 620

tmi iken kebkini zgn siper

E45a

rdi sabve didi eynel-mefer

621

Mri grince didi erdn meded

ekme reh-i kesbme lutf ile sed

615a erdn: Hardn Z

619a. esbi: esb B, Z // b. kogdka, kondka B, kodka E
620a. kebkini: kebki B,
621a. erdn: Hardn B

161

622

Eyleme igl beni ey pser

Kra virr lub u terh zarar

623

Hayli niyz eyledi erdna Mr

Didi bizi kssadan eyle habr

624

Sen ne kiisin ya nedr bu gurb

Asl nedr byle idersn itb

625

Didi ki sayydum ey gl-izr

Sayd- gurb old baa kesb kr

626

Hsl bu ku sebeb-i myedr

kla bir karga da ser-myedr

T20b 627

Gldi bu szden kat ol gonce-leb

Didi ki lfu aceb-ender-aceb

628

Umaga bu bulsa elden mecl

Gayry ko sayd bunu hod muhl

19b 629

Didi meseldr bun g eyle sen

Ku ku ile avlanur ey gl-beden

630

Old gurba o per mter

623 -B; a. erdna: Hardna B

624a. ne: -B // b. iders: idersin B, Z
625b. kesb : kesb B / baa: -
626b. karga: karka B

162

Virdi kamu aldg sm u zeri

631

Didi yanumda zere yok itibr

Zer kef-i zdede tutmaz karr

632

Didi murdu ne ise kl taleb

Virme hemn tek bize renc u taab

E45b 633

Dm- fsn kurup ol n-bekr

tdi gurab ile hmy ikr

Z18a 634

Kr murd zre olnca tamm

Bm-sfat itdi yine azm-i m

635

Muhteem rha irince teni

Gitmi idi gam gibi ol kten

636

Yanna Mr gelicek Muhteem

Grdi izrnda var sr- gam

B22a 637

Glleri pejmrde dili b-karr

Zlfi gibi hli pern zr

638

Gamzesi bmr nigh hazn

B-meze nutk lebi b-engbn

639

Kmeti ham ddeleri n-tvn

Glen-i ruhsrna irmi hazn

627a. ol: o Z
636a. Yanna: Pyine
637b. hli perin : hl-i perin B

163

640

Bildi fersetle idince nazar

yine-i ismete konm keder

638b. lebi: gibi B

164

641

Zann u yakn olm iken tevemn

Zg grp eyledi def-i gmn

642

Agzna dil sokd misl-i nebt

Ald haber her ne ise vakt

643

G idicek szlerini dil-ber

Bendini almd meger hancer

T21a 644

Tene idi denesi kana hemn

Sne-i Mri gricek atd cn

645

rdigi dem sneye mh misl

Old hemn garka-i bahr -i visl

20a 646

Sanma ki kan old bedenden revn

E46a

Dkdi felek snesine ergavn

647

ekdi bel cmn ol mest-i nz

Byle olur hir-i bezm-i mecz

648

Hsl o sm-ber m-miyn

Gonce-i nev-reste-i rm- cn

649

Bezm-i fennu bilicek mihnetin

ekdi ayagn savup nevbetin

650

Ski-i devr-i felek-i b-emn

Muhteeme sund o cm hemn

165

651

Cm ekp mest olcak Muhteem

Hancerine kld temenn o dem

652

Didi kerem it baa bir re kl

Say ile hsl ola km- dil

653

Snesini am iken imdi Mr

Vsta ol ikimizi eyle bir

B22b 654

Byle didi ddi hemn hancere

Z18b

Old hem gute-i dem dil-bere

655

Kssalar leme mehrdur

Trbeleri Rabvede mamrdur

656

imdi dah tk- bins turur

Maksim-i mya varan an grr
Temsl *

657

Taht- fazletde eh-i b-nazr

Bahr-i zek ibn-i Kemlul-vezr

E46b

658

Ak- meczden idp kef-i rz

Didi olan slik-i rh- mecz

T21b 659

Yani olan mil-i nak u suver

blk old ikisi muteber

645a- Z; a. rdigi: rdg , Z

-, E, Z
657b. ibn-i: ile B
658a. kef-i: kef B

166

660

Frka-i slis kat mezmmdur

Mazhar- lan- Arab u Rmdur

661

Her birisi bir yola slik geer

Nkte-i ser-beste-i dil-ber aar

20b 662

Cmlesin matlab dil-ber vel

Dile mufassal idelm mcmeli

663

Eyle hurfna nazar dil-ber

Hsl ola h- emelden ber

664

Bir bligi lm ile bsn diler

Bir bligi b ile rya yiler

665

Frka-i slisdr iden hazf- lm

Dl ile b rya olupdur gulm

666

Yazd meczu bu kadar kssasn

rif olan bundan alur hissesin

667

Cy- kelm olmagn amm mahal

Kef-i ukd itse rev dest-i hl

668

Eyledi ende bu abd-i nizr

Olsa rev ak- mecz ehl-i r

660 b. Arab u: Arab B

663b. ola: -B
664b. b: y B / rya: dya: E, Z
666b. hissesin: hisse Z
668b ehl-i: ehli , Z

167

B23a 669

r svm gibi zurf degl

Gayr gibi yani Hurf degl

670

Ber-ter imi mertebede rbii

Fik olur rbiin tbii

E47a 671

Seyr-i ruh- yr ile hursendedr

smet ile nefsi kav bendedr

Z19a 672

Ak bunu kantara olsa rev

Ak- hakkye budur reh-nm

673

Virdi haber hazret-i fahr- rsl

Ak- hakkye mecz old pl

674

Kantaray sanma ki bir bdur

Handeki te yol gird-bdur

675

Geri murassa kemeri feri c

Tahtesi frze ruhm zcc

T22a 676

Ht- bins zer sibk sm

Sengi gher toprag anber-emm

677

Sakf- tarab-hnesi nak u nigr

Taht vel te-i dzeh-karr

669a. r: r- B
670. -T
676a. Ht-: Hamet-i E
677b. Taht: Baht Z

168

678

Hn-i gzer her kim iderse itb

Ak- hakkatden olur behre-yb

21a 679

Nakna amm ki o dil-bend ola

Yani esr-i zen ferzend ola

680

b- ruh te olur gl gibi

erm ile ayakda kalur ml gibi

681

Geri mecz grinr dil-firb

Lk hakkatden olur b-nasb

682

Ak- meczide kalup ekme gam

Saa yiter m-hsal- Muhteem

Mnct *
683

Ey eser-i ak hveyd klan

Ak ile lemleri eyd klan

B23b 684

Nh felegi ak ile gerdn iden

Meale-i bedri frzn iden

685

te-i ak ile yakan ahteri

Bahre salan ak ile nlferi

679a. ki o: o ki Z
680a. ruh: ruhu B, ruhn / gibi: -Z
681a. mecz: mecz Z
*
-, E, Z
684. Zde 684 ile 685inci beyitler yer deitirmitir.

169

686

Ak ile hurde viren germ tb

Seng-i siyehden akdan b- nb

687

Ak ile anklar zenbr iden

em ruh nzr u manzr iden

688

tei ak idi glistn iden

Ak idi smili kurbn iden

689

Eyledi aku dil-i Tr ikest

Bde-i ak eyledi Msy mest

Z19b 690

Ak iledr med reft-i cihn

Ak iledr m-hasal- kn-fekn

691

Aku ile buld ansr vcd

Aku ile deme old scd

T22b 692

Merdmek-i ddeye vird feri

yine itdn ruh- dil-berleri

693

tdigi dem ddede nru zuhr

yinede mnakis old o nr

694

Vech-i nazar mazhar- ztundurur

Nzr u manzr sftundurur

686

a. germ : germ B, Z // b. b-: b u B, T

687b. em : em: B
693a.Vech-i: Vech B,

170

21b 695

yine-i sunua itsen nazar

Sret-i matlb degl cilveger

696

Nak- sivdur grinen ddede

Gayr olur mnakis ynede

698

Alamaduk nakn nakkdan

Gevheri fark eylemedk tatan

699

Old hred-beste-i ak- beer

Gitdi elmden mihek-i hayr u er

700

Taata kuvvet komad br- nz

Mmelekm eyledi gret mecz

701

Cme-i ten fsk ile lde-ter

Bli-i isyn fesd zre ser

B24a 701

Niceye dek bendelere bendelik

Hk-i derde ne bu ermendelik

702

R sefd old gam- tzeden

Gedi kum- gneh endzeden

703

Ak- hakkatde olup dil ber

Ak- mecz old eh dil-beri

695a. ddede: ddeden Z

696b. ynede: yneden Z
698a. bar-: nz B
701b. derde: derinde B

171

704

Nli kat k u yzi karedr

Nefs hev bestesi vredr

705

Eyle dil kayd- sivdan reh

Boynua kl aku tavk- rz
Hikyet-i eyh Abdu1-kdir-i Geyln *

E11b

706

Blbl-i ho-nagme-i mgn-kafes

Tuti-i muciz-dem-i s-nefes

707

Bz- seher gerdi-i m-yn

Hdhd-i Belks-i serr-i cinn

Z20a

708

T23a

Kutb- siyeh-emle v kuhl alem

Mta-i ry- velyet-kalem

709

Bahr-i kermetden olup dr-fen

Eyledi bir turfe hikyet beyn

710

ehr-i Irk ire stde-siyer

Var idi merdm-i zde-ser

22a 711

Birbirine hem-dem gam-hr idi

Rh- mahabetde vef-dr idi

712

Lahm u dem rk gibi dim

Olmaz idi birbirisinden cd

704a. Nli: Nbi T

705a. dil: dilin. // b. Boynua: Boynna Z
*-, E, Z; Hikyet-i eyh Hazret-i Abdu1-kadir-i Geyln Kuddise Sirruhu T
706a. Blbl-i: Blble B

172

713

Olm idi krlar subh u m

Zevk saf seyr-i emen n- cm

714

Seyr temya kup bir seher

Eylediler cnib-i tda gzer

E12a 715

Dicle kenrnda idi kasr- h

Olm idi bir taraf h-rh

B24b 716

Vakt-i gzer taht- serdan hemn

Fevkna bakd birisi n-gehn

717

Old gde o mahal revzene

Ddi gzi revzeneden bir zene

718

Grdigi dem yakd an nr- ak

Kmetini eyledi ham br- ak

719

Ditredi endm sarard yzi

Kaynad sevds karard gzi

720

Gstericek bua yz ol ftb

Sye-sfat menzilin itdi trb

721

Pyine geldi ol iki gam-ksr

Grdiler ol vlih hayrn u zr

713b. zevk : zevk B

714a. Seyr : Seyr-i E // b. tda: ata Z
716a. gzer: seher T

173

722

Nhun- hasretle olup sne-k

B-hareket yirde yatur hem- hk

723

Ban znsna ald biri

Didi bun var ise urd per

724

Baladlar giryeye b-ihtiyr

Eylediler nle v efgn zr

T23b 725

Ad gzin revzene itdi nigh

Grdigni grmeyicek itdi h

726

Cnna kr eyledi sz- dern

Akd gzinden iki seyl-b- hn

Z20b 727

Didiler ey hem-dem-i yr- kadm

Rh- sadakatde nazr adm

E12b 728

Hke nin dd olup huk-leb

22b

Syle nedr giryeye imdi sebeb

729

Didi benm hlmi itmen sul

Yare dernumda ilc muhl

730

Revzeneye ddeler itdi cm

Reh-gzerin baglad sevd-y ham

720a. bua: buna Z // b. menzilin: menzil B

725a. gzin: gzn B
727a. dem-i: dem B, / yr-: yr u B

174

731

Bildiler ol bend-i bel-y cnn

Silsile-i k ile olm zebn

732

Duhter-i sultn imi ol grdigi

Olmayacak kr gl virdigi

B25a 733

Eylediler geri nice nush u pend

Bildiler olmaz birisi sdmend

734

Baht gibi oldlar andan revn

Kald gam- ak ile ol n-tvn

735

Sz- firk ile o gn ma dek

Sye gibi bekledi ahama dek

736

eb yine b-zemzeme leb dde ter

Yummad gz necm-sfat t-seher

737

Dehre ziy-bah olcak ftb

Zerre-sfat itdi yine ztrb

738

Grdi an bir iki abd-i siyh

Anlar idi hdim-i dergh- h

739

Tutm idi her biri bir hizrn

ehreleri leyle-i gamdan nin

740

Zg- bel gibi p bana

728a. huk-leb: hande-leb Z

b. kr: kra B
738a. abd-i: abd B

732

175

Bakmadlar gzlerimin yana

741

Darb- as ile o b-ren

Vlih dem-beste v vren

E13a 742

Olm idi her yiri gmgk bere

Dnmi idi gvdesi nlfere

T24a

743

Urdlar endmna ok yareler

Srdiler an o yzi kareler

744

ehri gezp gzden akard demi

Nle idi yri ya hem-demi

23a 745

Bildi ki bitmez dilin yaresi

lmek imi derd gamu resi

Z21a

746

Her kimi grseydi olup sne-k

Dirdi kerem kl beni eyle helk

747

Kime o blbl gibi itdke c

Tutmaz idi gl gibi kavline g

748

ehri bu vech zre gezp zr zr

Gedi bunu stine bir rzgr

749

Bir gice ol ski-i cm- firk

741a. Darb-: Darb u B

742b. gvdesi: gkdesi Z
745a. Bildi ki bitmez: Didi ki onmaz Z
747a. Kime: Kimse B, , E
749b. sz: zr: E

176

Mutrib-i sz-efgen-i bezm-i ark

B25b 750

te-i hasretle olup sne-dg

Yakd bu endesi dilde erg

751

Her kimi grse seher ol b-nev

Yalvarup andan ide katlin ric

752

Subh olcak eyledi ehre gzer

Rh- mahabbetde ide terk-i ser

753

Karusna geldi o dem bir cvn

Dehet alur grse yzin Kahramn

754

Hn ile lde idi cmesi

Rstem idi cnbi ger nmesi

E13b 755

Kaddi olup himmeti gibi blend

Merdm-i kassb idi ol hmend

756

Derdi olan ka hem-derd idi

ehr-i Irk ire cvn-merd idi

757

Sand o miskn an celld ola

lmek ile gussadan zd ola

758

Ddi ayagna idp kef-i rz

Gel beni katl diy itdi niyz

751

b. andan ide: eyler idi Z

752b. ide: idp Z, iden E
754b. cmbi : cnbi Z

177

759

Didi aa lutf ile ey derdmend

Kimdr uran cnua dg- gezend

T24b 760

Katli nin eyleyesin ihtiyr

Gonce olur sabr ile elbette hr

761

Syle hemn hlni ey b-nev

Zahmua yed bulna bir dev

23b 762

Didi greyd dilm yaresin

Terk-i ilc eyler id resin

763

ha ged olsa eger mbtel

lmeden zge aa var m dev

764

Byle diyp hlini erh eyledi

Grdigni cmle aa syledi

Z21b 765

Vkf- esrr olcak ol cvn

Didi bunu resi ey n-tvn

766

Himmet iderse saa bir gerek er

Her ne ise cmle murdu biter

759b. cnuna: cnna Z

760b. olur: ol B / elbette: elbetde Z
761a. hlni: hlini B // b. Zahmua: Zahmna B, Z
762a. greyd: greydin B, Z // b. id: idin B
764a. hlini: hlni , Z
766a. bir: ger E / gerek: gerek B, , Z

178

B26a 767

Himmet ider r-i neri sayd- m

Himmet ider kand- nemek zehri n

E14a 768

ehrimze imdi misl- kamer

Geldi karr itdi Acemden bir er

769

Himmeti bl-ter sinni sagr

Gonce-i glzr- siydet o mr

770

Seng-i der gevher-i tc- felek

Hk-i reh-i srme-i em-i melek

771

Nutk if-sz- dev-y all

Tenelere eme-i lutf sebl

772

Vasfn yazmakda kalem b-zebn

Lutfn erh itmede ciz lisn

773

Maskat Geyln ad Kdir

Kef ile devr-i kamer ndiri

774

Burc- Acemde olur ol ftb

Dergehine zerre sfat kl itb

775

Sr yzni pyine eyle niyz

Rahm ide yed saa ol re-sz

776

G idicek vasfn eyh o dem

771a. Nutk: Nutk- E // b. lutf: lutf B

773a. t inyet kerem-i Kdir T // b. devr-i kamer: devrimz T
774a. Acemde: Acemden E

179

tdi serin rh- talebde kadem

775a. yzi: yzine , E, yzini B / pyine: pyne Z

180

T25a 777

rdi der-i hazret-i eyhe hemn

Buld ten-i mrdesi san tze cn

778

Sdk ile fer eyledi hke yzin

Halka gibi dikdi kapuya gzin

24a 779

Dest-i kermetle olup feth-i bb

tdi suline takaddm cevb

780

Old der-i genc-i temenn g

Girdi ele gevher-i kn- murd

E14b 781

Halvetine hazret-i eyh hemn

Girdigi dem grdi o bedr-i zamn

782

Bir karau hcrede itmi karr

Sanki dil-i ebde meh-i tb-dr

B26b 783

Bedri deglken o meh hle-gr

Olm idi ehr-i velyetde mr

Z22a 784

Dirdi gren pertev-i ryn meger

tdi tul burc- Acemden kamer

785

Var idi yannda iki ihtiyr

Hidmetin bendesi leyl nehr

777a. der-i : -B
780a. Old: Buld Z
783b. ehr-i: ehre B

181

786

Hsl ol mest-i mey-i itiyk

Gavta-har- lcce-i bahr-i firk

787

eyh ayagna dp syevr

Kefine yz srdi misl- gubr

788

tdi tebessm didi ol bahr-i cd

Syle murdun nedr ey b-vcd

789

Hazretine eyledi arz- merm

Syledi esrr- dili bit-tamm

790

tdi nefes hazret-i kutb- zamn

Didi bu i hsl olur rygn

791

Pendm ile mil olursa eger

hid-i maksda bulursu zafer

792

Didi eh bende-i fermnunam

Eyleme red ch ile kurbnunam

793

Didi var eyvn- ehe bmdd

Belki gde ola bb- murd

E15a 794

Eyle taleb duhteri destrdan

T25b

tme hay kesret-i cumhrdan

791b. bulursu: bulursn B, Z / maksda: maksd

794a. duhteri: duhter B

182

795

Vakt-i seher kasr- ehe atd cn

Vard der-i devlete ol n-tvn

24b 796

Grdi ki pr-tantana dvn- h

Gelmede v gitmede mr siph

797

Ahz u at lutf u gazab adl u dd

Bulm idi bb- hkmet gd

798

Vard vezr ine b-nev

Kld taleb duhter-i h ged

799

G- vezre iricek bu haber

Nr- gadab yakd dilin ser-te-ser

B27a 800

Didi sr tara bu dvneyi

Sylemesn buldug efsneyi

801

Bir iki b-rahm siph o dem

Tutd girbnn mnend-i gam

802

Virmediler turmaga bir dem emn

Eylediler tara ken-ber-ken

Z22b 803

Geldi der-i eyhe yine sne-k

Ddede nem lebde dem-i sz-nk

804

Redd-i vezr sitem-i hcibn

Cmlesini eyledi bir bir beyn

800b. buldug: buldg Z

804b. beyn: ayn Z

183

805

Diledi gftrn eyh-i gzn

Kld aa himmet-i lutfn karn

806

Didi elem ekme yine hn seher

Duhteri var eyle taleb ey pser

E15b 807

Vard vezre seher ol mbtel

Kld yine duhter-i h- ric

808

Defa-i snde o b-reye

k- dil-beste v vreye

809

Virdi as geri cevb- drst

Olmad amm kadem-i sayi sst

810

tdi yine dergeh-i eyhi sened

stedi ol kn- keremden meded

T26a 811

Ol dr-i dery-y kermet yine

Merhem-i nutk urd anu zahmna

812

Didi eger tlib ise ey cvn

Var der-i dvna seher hem-nn

25a 813

Eyle yine duhter-i h taleb

Sanma murda irlr b-tab

814

Men idemez tlibi zr u red

Men talebe-eye vecedde veced

805b. lutfn: lutfu Z

806a. hn: n-i E

184

807b. duhter-i: duhteri B

185

815

Vard vezr yanna n sabah

Didi baa duhteri eyle nikh

816

Defa-i slisde vezr itdi bk

Bildi ider eh bun tuysa helk

B27b 817

Didi bua hsn-i tedrik hemn

Bend-i muhla ekelm bir zamn

818

Bir dah yd eylemeye duhteri

Slim ola tg- gazabdan seri

819

Var idi bir drr-i girn-myesi

Necm-i sh pertevin syesi

E16a

820

Grmedi emslini em-i Aden

Drcini kef itmedi dest-i shan

821

tmi idi cn gibi der-bagal

Sokd hemn koynna el ol mahal

Z23a

822

Didi gel ey k- b-sm zer

ster isen duhter-i h eger

823

r-i bah ha gerek byledr

Sanma hev ile olur kse pr

815a. n: in
816a. bk: pk Z.
819 -B
822b. duhter-i: duhteri B, E
823b. kse: byle Z

186

824

Say-i teh bildi deglmi mfd

Grdi dri eyledi kat- md

825

Ddi dili yes ile h- gama

eme-i lebden kesilp zemzeme

826

Geldi yine hcreye ol mbtel

Old hveyd receal-kahkara

827

Kssa-i drden aup efsneyi

Dkdi gzinden nice dr-dneyi

T26b 828

Ebr-i temenn olcak katre-rz

Kulzm-i kef old o dem mevc-hz

829

Turd ayag zre o serv-i seh

Didi dil gussadan eyle teh

25b 830

Bunda otur eyle kudmm ric

Ben gelicek hsl olur mdde

831

Ald assn ele old revn

Shil-i Bahreyne iridi hemn

832

Urd as ile yeme ol ulu

Didi ey skin-i bahr ukbilu

24b. dri: dr B
827b. nice: nice B, , E

187

E16b 833

Her ne kadar var ise skkn- yem

Pyine yz srdi gelp p kem

834

Ayagna dkdiler ol hadde dr

Eylediler shil-i deryy pr

B28a

835

Eyledi drr-i yetm ihtiyr

Sirini kulzme itdi nisr

836

Eylemeden bir iki sat mrr

Burc- Acem ire grindi o nr

837

tdi at drleri ol ka
Gstere Azrsn t Vmka

838

Ddi ayagna alup drleri

Old dili kayd- elemden ber

839

Kld o dem azm-i der-i ehr-yr

Dile neye irdi ser-encm- kr

840

Var idi fevknde vezr meger

Revzene h anda gelp her seher

833b. p : p B
834a. dkdiler: tkdiler E
835b. itdi: kld B, T
836a. Eylemeden Eylemedi B
839b. ser: ki B, Sen

188

Z23b 841

Halka nihnce iderdi nigh

Var m zamnnda bile dd-hh

842

k- rden ahvlini
Cmle vezr ile geen hlini

843

Grmi idi revzeneden ehr-yr

Tahta sadet ile idince karr

844

Kld vezri taleb itdi sul

Didi o derv idicek arz- hl

T27a

845

Nold sebeb red ile zrna

Bunda nedr maslahat kr ne

E17a 846

Sora nin urdu anu bana

Bakmadun asl gzin yana

26a 847

Sora niye itd aa iltift

Togrsn syle dilersen nect

848

Bs- zemn eyledi kld du

Syledi fi1-cmle nedr m-cer

849

te-i gayretle eh-i km-kr

tdi dilin rek-i draht- enr

845a. redd: drr B

848b. fi1-cmle nedr: nedr fi1-cmle B

189

850

Didi eger bir dah ol b-hay

Gelse ban eyle teninden cd

851

Havf ile geldkde yirine vezr

Grdi sery ire turur ol fakr

B28b 852

Bildi ki tedbr degl krger

Gelse ecel fide itmez hazer

853

Eyledi cellda iret vezr

Kim kla ol teneyi emr sr

854

Katline emr itmi iken pdh

Neyledi gr lutf- cenb- lh

855

Vard vezr ine b-direng

Drleri arz itdi misl-i neheng

856

Grdigi dem drleri ol nk zt

Buld dili gussa v gamdan nect

857

Vard ehe eyledi ahvli arz

Drleri gsterdi didi old farz

858

Afv ile eh crmini zd ide

Bende-i hs eyleye dmd ide

852a. tedbri, tedbr E, Z // b. krger: kar-gr B

853a. Eyledi: Eyleye B, // b. Kim kla: Eyleye B / teneyi emr: tene-i emri T, Z
858a. ile: ide

190

E17b 859

eh didi bu drleri itsen taleb

Kymetine rz olur m aceb

Z24a

860

Didi vezr ey eh-i hurd-fer

ehr-i Irak olsa tolu sm zer

861

Birisin kymeti olmaz ed

tmeyelm emr-i muhli ric

T27b 862

Tutd vezr szini ehr-yr

Kld vezretle an km-kr

863

Eyledi eflke ber--ber serin

Akd- nikh itdi o gn duhterin

26b 864

Virdi aa hilat u tc u kemer

Hayl u haem kasr u ser sm zer

865

Her ne ise lzme-i ihtim

Old murd zre mheyy tamm

866

Bakmad bu tantana v yine

Geldi der-i hazret-i eyhe yine

867

Kald kamu tarada hayl u haem

Girdigi dem eyledi bs- kadem

864b. Hayl u: Hayl-i E

866a. tantana v: tantana B867 -Z

191

B29a 868

Kld nazar hline kutb- cihn

Fikre varup sylemedi bir zamn

869

Old gde yine drc-i shen

Balad gftra o muciz-dehen

870

Didi ey blbl-i bg- hyl

Mlik-i gencne-i nakd- visl

871

Zver-i g eyler isen pendmi

Cev auben gil idesin gendmi

El8a 872

eb varcak hne-i cnneye

Virme gl zver-i kneye

873

Halvet-i hs alamayup bul-heves

Hrsa dp olma giriftr- nefs

874

Kef-i nikb eyleme ruhsrdan

Umma vef penbe ile nrdan

875

Ama ruhn hsl ol mehve

Yok oyun b ile bil te

876

Bir iki dem eyle sivdan rc

Eyle huls ile salta r

868a. Old gde: Buld gyi Z

872a. varcak: olcak B
875. Bu beyit Zde 879dan sonradr.

192

877

Varmaycak kasra ben ey nm-dr

Olma sakn tlib-i bs u kenr

878

eyh idp szlerini gvr

Tara kup atna old svr

T28a 879

Geldi ser-perdeye itdi cls

rdi o gn gyete kr- ars

Z24b 880

eb gelicek cmle-i erkn- h

Her ne kadar var ise mr siph

27a

881

Cmlesi dmd ile old svr

Eylediler azm-i der-i ehr-yr

882

Hne-i cnna gelince hemn

Cmle mbrek diyp old revn

883

evk u srr ile girp hneye

Bakd zer zver-i kneye

B29b 884

Cmle zer-endde revk u deri

Rek-i Aden ferin incular

E18b

885

Pister blini ser--ser harr

Revzeneler sm murassa serr

877a. kasra ben: ben hazer B, , E, T

878a. eyh: eyhin Z / szlerini: drlerini Z
883a. evk u: evk B,

193

886

Rek-i rem her taraf zer-nigr

Zr-i ttkda o meh-i gl-izr

887

Grdigi dem znet-i kneyi

Taht- ser-perde-i cnneyi

888

Cn kopup agzna geldi hemn

Ditredi endm berg-i hazn

889

Kalmad bir vech ile sabra mecl

Old perkende v rde-hl

890

Kld hemn cnib-i tahta itb

Eyledi niyyet ide ref-i hicb

891

Ydna geldi o mahal nush u pend

Kld yed-i sabr ile nefsi kemend

892

tdi rc kbleye ol tb ile

Baglad el hazrete db ile

893

Nsfa irince gice kld namz

Eyledi dergh- Hudya niyz

894

Kalmad cisminde salta kuv

Eyler idi makdem-i eyhi ric

890b. niyyet ide: niyyet kide B, , E

891b. sabr ile nefsi: sabrn nefse Z
892b. hazrete: hazret B

194

895

Kaplad hayret kat ftdeyi

Cy- karr eyledi seccdeyi

T28b 896

Kr bunu duhtere geldi aceb

Didi salt ile gep gitti eb

897

Farz idelm klmad asl salt

Bu gice lzm m kaz-y fevt

E19a 898

te kazsn da ed itdi heb

27b

imdi nin vaslum klmaz taleb

Z25a 899

Hsnme bi nz ile k geer

rmi iken vasluma nold kaar

B30a

900

Dest-i hay tutd m nutkn aceb

Baglad m rhn erm edeb

901

Ref-i hicb itmek in ol per

stedi kim davet ide evheri

902

Kopd o sat bir aceb zelzele

Ddi sery ire kat velvele

903

Cnib-i kblesi cidru hemn

akk oluben geldi o kutb- zamn

904

Kasra girp hzra virdi selm

Eyledi dmd ile duhter kym

898a. itdi: kld B,

195

905

Sadra vakar ile idince kud

Berk-i ruh eyledi arha sud

906

rznu nr ile ol kamer

emalar eyledi b-tb u fer

907

Didi gel ey ak ile fte-hl

Hubb- siv ile olan py-ml

908

Var m cihn ire aceb ey ah

Cy- saf byle mahal bir dah

909

ok bulnur geri cihnda gzel

Var m bu meh-preye amm gzel

910

Didi eger bendeden itsen sul

Bunlara dnyda bulnmaz misl

E19b 911

Hazret-i eyh itdi tebessm biraz

Didi ey slik-i rh- mecz

912

kbeti bunlaru olur adem

kl olan yok yire ekmez elem

T29a 913

Kasr aa dirler ki harb olmaya

Dil-ber odur zr-i trb olmaya

900a. nutkn: nutk- B

196

914

Bundan iy var nice kasr u ser

Ht- zer smine gelmez fen

28a 915

Hidmet in her birisi criye

Anlara nisbetle bu hod Mriye

916

Arz- ceml itse biri dehre ger

ems u kamer gsteremez nr u fer

B30b 917

Cmlesi pyende v bk vel

Ehl-i meczu aa irmez eli

Z25b 918

Kangsn eyler isen ihtiyr

Eyle taleb imdi elnde hyr

919

Eyledi dmd bu cm ile mest

Geldi hemn ydna bezm-i elest

920

Didi ey mrid-i rh- hd

Dergehe eylemim iltic

921

Zerre kadar kalmad dilde karr

Firkat ile niceye dek intizr

922

Dil-ber-i bkye irrsem bu eb

Eylemezm bunlar asl taleb

914b. Ht-: Ht u: , E
915a. her birisi: cmlesi pr , Z; cmlesi bir B
916b. nr u: nr B
918a. kangsn: kanksn E
919b. ydna: yanna B
920a. hda: Hud B

197

923

Havfum odur ola zamn drz

yle olursa baa yekdr mecz

E20a 924

Kld tebessm didi sen gr yarak

Sanma ola ka Bagdd rak

925

Byle diyp kld azmet hemn

kisi de ddeden old nihn

926

Diler idi szlerini bint-i h

Eyler idi zr-i tutkdan nigh

927

Didi ey kdir hayy u mecd

evhermi eyleme benden bad

928

eyh ile gib olcak evheri

Kld girbnn k ol per

929

Aglar iken cezbe irp duhtere

Ddi serrinden o sat yire

T29b 930

Tk u tark itdi ierden zuhr

Dyeler aklna geldi ftr

931

Bir iki sat kapuda turdlar

Halka-sfat bba kulak urdlar

28b 932

Gelmedi bir vech ile st u sad

Eyledi girmek ier iktiz

198

933

Cret idp bir ikisi hneye

Girdi bakup heyet-i cnneye

B31a 934

Sye gibi yirde yatur ol per

Aradlar bulmadlar evheri

935

Kssaya vkf olcak ehr-yr

Akl gidp old kat b-karr

936

Duhterin yanna geldi o eb

Grdi yatur evheri kld taleb

E20b 937

Bildi ki dmd klnmak muhl

Z26a

Kz ise b-hod kime itsn sul

938

Vkadan olmad kimse habr

Kld taleb geldi huzra vezr

939

Bakd vezr yzine pr-gazab

Didi bu ba sen oldn sebeb

940

Bulmaz isen bu gice andan nin

Kat iderm rkun ey kartabn

941

pdi yiri eyledi ha du

Didi mun ola dim Hud

942

Burc- Acem ire eh bir vel

Skin imi tutm o andan eli

199

943

Drleri de ol imi ihsn iden

Lutf ile ol hasteye dermn iden

944

Kutb imi imdi bu asru tamm

Kef kermet ile olm be-nm

945

Dr ola mirt- dilden keder

Var ise bu mkili o hall ider

946

Menkabet-i hazret-i eyhi vezr

Arz idicek pdh- Cem-serr

T30a

947

Kld azmet vara eyhi gre

Asln bu mkil andan sora

948

rzasn duhterin syleme

Gybet-i dmd beyn eyleme

29a 949

Gelmede eh dile sen ey nkte-dn

Hlini dmd ile eyh hemn

E21a 950

Hne-i duhterden idince gzr

Eylediler burc- Acemde karr

B31b 951

Hazret-i eyhe didi ey re-sz

Geldi zamn idesin kef-i rz

939b. bu: u Z
944a. Kutb: Kutb B
947b. mkil: mkilin B, , Z
948a. syleme: syleye T // b. eyleme: eyleye T
950b. Acemde: Acemden

200

952

Kalmad bu bendede sabr u skn

Niceye dek hicr ile yansun dern

953

Vasfn erh eyledign hneye

Bu gice gnder beni cnneye

954

Didi biraz hbile ol beste-leb

Lutf- Haka vsl olursn bu eb

955

Kod ban bli-i hba hemn

rtdi ridsyla yzin kutb- dn

Z26b 956

Ol iki sf ki mukaddem haber

Virmi idk anlara kld nazar

957

Didi gr meyyiti gusla yarak

imdi gelr hcreye h- Irak

958

Gz yumcak bildiler ol mbtel

Olm o dem vsl- dr- bek

959

Gusla r eyledi ol iki pr

Geldi o dem hcreye h u vezr

960

eh gricek tahtada dmdn

Kld reh duhterin ydn

961

Heybet- eyh eyledi ha eser

Olmad kudret sora andan haber

952a. skn: karr Z // b. dern: bu zr Z

201

962

Bd-sfat cismi olup lerzenk

yine-i dilde grindi helk

E21b 963

Lutf ile eyh itdi nevzi ehi

kd biraz ebr-i kederden mehi

T30b 964

Didi bunu asln ey ehr-yr

Sorma seher olsa gerek akr

965

Sen de varup duhterinn krn

Gr ki o da buld gibi yrn

29b 966

Old temenns anu da kabl

Bunlar in olma eh sen mell

B32a 967

G idicek remzini eyh hemn

Duhterin menziline atd cn

968

Geldi yatur grdi o meh-preyi

Derdine zann itdi bula reyi

969

Duhterini istedi b-dr ide

Cem -i etbb ide timr ide

970

Ad yzin grdi o imd- nz

tmi o da terk-i ser-y mecz

956a. sf ki: sf Z
960a. eh gricek: h u vezr Z / tahtada: tahta B
962a. olup: anda Z
964a. seher olsa gerek: seni eyleme sen T
966b. sen: ki B

202

971

Baladlar nleye b-fide

Hande gehi girye budur kide

972

Geldi musallya seher iki yr

Vkf- sr old sigr u kibr

973

Ol gn olup gyet ile izdihm

Bir yire gelmidi havs u avm

974

Hazret-i eyhe idben iktid

Eylediler cmle saltn ed

Z27a 975

kisini bir yire defn itdiler

Her kii yirl yirine gitdiler

E22a 976

Ehl-i mecz olsa garazdan beri

Ak- hakkatdr anu reh-ber

977

bhesiz k ki ola pk-bz

Aa olur kantara ak- mecz

978

Pte-i ak ire zin kl ider

Ak an mride sl ider

979

Hsl ol gevher-i tc- ricl

Perde-i ihfda nice mh u sl

970a. yzin: yz Z
973b. havs u: havs B
974b. eda: -Z

203

980

Rh- mcerred gibi pinhn idi

Burc- Acem klb o cn idi

T31a 981

Zhir olup rtbe-i gavsiyyeti

Old bu kssa sebeb-i hreti
Temsl *

30a 982

Kays- ben mir-i sahra-neverd

B32b, E23b

Olm idi ak ile kr neberd

983

Ak ile her kim ki ide kr-zr

Glib olurd aa ak- nigr

984

Pene-i ak eyledi an zebn

Gerdenine takd kemend-i cnn

985

Hsl bir k- lk idi

Ak mecz idi vel pk idi

986

Firkat-i Leyl ile Mecnn idi

Hicr ile ahvli diger-gn idi

987

Rh- talebde olcak ser-firz

Virdi netce aa ak- mecz

988

Tlib iken grmege ddrn

Turfe bu sahrada grr yrn

-, E, Z
983a. kim: dem B, , E / zr: rz
984b. Gerdenine: Gerdnna B

204

989

Leyli ider lutf ile ref-i nikb

Kays an grdkde ider ictinb

990

Leyli didi Kaysa ki ey mbtel

ka nz itmek olur m rev

991

Tlib iken vuslatuma rz u eb

imdi nedr kamaga benden sebeb

992

Ddi dil-i Kaysa kat b

Virdi suline zarr cevb

Z27b 993

Didi kerem kl baa itme cef

Tlibe arz eyle ceml u lik

994

Bir dili mamr ide n ak- pk

Gayrlar itmez aa itirk

E24a 995

Bir dil iki dma nice kayd olur

Bir ku iki bza nice sayd olur

996

Kble-i mmin bir olur ey nigr

tme kelmula beni dil-fikr

T31b 997

Ysufa lemde Zleyh gerek

Hsl Mecnna da Leyl gerek

986b. B nshasnda 986 ile 987 yer deitirmitir

987b. virdi, vir B / netce: netce B,
989b. grdkde: grr Z
991a. vuslatuma: vaslum sen Z / rz u: rz B
998a. Leyl: Leyl Z
1000a. Leyl Leyl Z

205

998

Didi ki Leyl benm ey bu1-heves

Eyle nazar rzuma bir nefes

B33a

999

30b

Kays aa evk ile nigh eyledi

Grmedi maksdn h eyledi

1000

rz- Leyl aa mirt idi

Grdigi evvelde haylt idi

1001

Grmedi ol cezbeyi ynede

Kald hayli gam ile ddede

1002

Nle-knn eyledi andan firr

Hayret ile kald yirinde nigr
Mnct *

1003

Ey felegi devr ile meftn iden

Rz u ebi Leyli v Mecnn iden

1004 Mihri klan hsn-i meh bendesi

Ek-i sehb yem efgendesi

1005

Leyli gibi mh siyh-p iden

Kays-sfat neyyiri pr-c iden

1006

Akun olnca gne hem-rehi

Eylemez idrk- visl- mehi

- , E, Z
1006b. visl- visli ; Tde 1006 ve 1007 yer deitirmitir.
1008a. em-i: em B

206

E24b 1007

Aku ile k- girbn seher

Aku ile dnmede ems u kamer

1008

Aku ile giryede em-i sehb

Aku ile yanmada cism-i ihb

1009

Aku ile geldi ademden vcd

Aku ile deme old scd

1010

Kenz-i nihn ak ile old ayn

Akdur olan yine-i imtihn

Z28a 1011

yinedr deme ry- beer

yineden hsl olur hayr u er

1012

Ol kiin kim nazar pk ola

Ehl-i hred shib-i idrk ola

T32a 1013

Alad vd-i mahabbet nedr

yinede ry- hakkat nedr

B33b 1014

Eylemedi meyl-i nuk- siva

Olsa rev vasl- ak- Hud

31a 1015

yineye baksa eger kec-nazar

Reh-zen olur aa mecz suver

207

1016 Fark idemez nak v nakkn

hiri hasretle virr ban

1017

Lutf u kerem eyle eya kirdgr

tme huzruda bizi ermsr

1018

Cm- mecz ile bizi klma mest

Bendeler eyleme sret-perest

1019

Nli-sfat bu dil-i fte h

Subh u mes itmede kesb-i gnh

E25a

1020 Gedi gni zikr-i ruh- yr ile

Cm- dili pr mey-i efkr ile

1021

Rzn ende-i zlf itdi m

Gerdenine tl- emel old dm

1022

Kr temenn-y dehen dem-be-dem

Eylemedi yd- diyr- adem

1023

Kayd- miyna dp ol b-nev

Bir kl ile baglad glin hev

1024

Fikri bugn geri ki kmetdedr

Seyri vel rz- kymetdedr

1016a. nak v: nak ile Z, nakn E

1017a. Lutf u: Lutf B, // b. huzruda: huzrnda B, Z
1019a. Nli: Nbi T
1020b. dili: dil-i Z
1027b. Mrtekib : Mrtekib-i B, / k u: k B
1028a. cdua: cdna B, cuda Z

208

1025

Varn sarf itdi bugn yrna

Bilmedi ser-mye gerek yarna

1026

Hsl bir mflis-i b-myedr

Mest-i arb- araz u syedr

1027

Geri esr-i yed-i emmredr

Mrtekib k u yzi karedr

1028

Lk sen cdua yokdur hisb

Kabza-i lutfundadur mml-kitb

T32b 1029

yine-i kalbini kl tbnk

Perde-i nak u suveri eyle k

Z28b 1030

Ak- meczden elin tut ger

Bde-i cm- keremden ir

B34a 1031

k - dil-dde-i meftnu it
Vlih fte v Mecnnun it
Hikyet-i skender-i Z1-Karneyn*

31b 1032 Sayrefi-i nakd- diyr- haber

E47b

Kse-i hikmetden idp sarf- zer

1033

Drc-i kssdan karub hayli dr

Smiin dmenini kld pr

1030a. elin: eln B / ir: icir Z

-, E, Z; Hikyet-i Hazret-i skender b-Clins T
1034b. krgeh-i: krna B
*

209

1034

Hazn-i gencne-i devr-i zamn

Sikke-zen-i krgeh-i imtihn

1035

Devlet ile bulsa biri mertebe

Kalbini eyledi anu tecrbe

1036

Olmasa kalbinde eger hrs u z

Dahme-i gencin aa eylerdi bz

1037

Kimde ki grse tam v hrs- ml

Eyler idi gayr dere intikl

1038

Nakl iderek hsl derden dere

Geldi der-i hazret-i skendere

1039

Grdi msv aa hk ile zer

Hidmetine baglad bel n kemer

1040 Hsl darb itdi felek zergeri

Sm zere sikke-i skenderi

1041

Old cihn ire eh-i ddger

Emrine fermn-ber olup bahr u ber

1042

evketine bis olup adl u dd

Devleti gnden gne old ziyd

1043

evketi tutmd cihn tamm

Bende-i fermn idi hs u m

1040a. darb: harb B

210

1044 lim idi cmle mdebbirleri

Hikmet ile fik idi her biri

E48a 1045

Kimi Aristo kimi Bokrat idi

T33a

Kimi Feltn kimi Sokrt idi

1046

lme aceb itmi idi ragbeti

lim dny severdi kat

1047

Ehl-i hikemden birin ydn

Bir kii g itse bilp adn

32a 1048

Mjde iderdi varup skendere

Z29a, B34b

Nil olurd nice sm u zere

1049

Hsl skendere her subh u m

Tuhfe idi ehl-i hnerden peym

1050

Var idi bir lim-i hikmet-ir

Ge-i fakr itmi idi ihtiyr

1051

Mmeleki bir nemed bir klh

tmez idi devlet-i dehre nigh

1052

Yakm idi ph-i cigerden erg

tmi idi dehr-i denden ferg

1048a. varup: gelp Z

1052a. ph-i: yine B

211

1053

Maden-i zer gibi yiri hk idi

Kayd- fendan su gibi pk idi

1054 Mlik idi genc-i ulma vel

Her neye sunsa yitirdi eli

1055

tmi idi taht- ulma cls

Nmna dirlerdi anu Clins

1056

Hazret-i skender-i ferhnde-fl

Eyledi bir gn hkemdan sul

1057

Didi ey encm-i erh-i ulm

Eylediz heni hikmetle mm

E48b 1058

Her biriz lim u ferznedr

Bahr-i hnerde dr-i yek-dnedr

1059

Htradan kalbmi eylen hals

Tb ile bu hikmeti hep m u hs

1060

Kalbe neden rz olur dem-be-dem

Mye-i d gehi sr- gam

1061

G idicek kavlini hu tamm

Didiler ey h- sreyy-makm

1054 -Z, a. genc-i: genc B

212

T33b 1062 Klbd-i halk hakm-i kadm

Eyledi r unsr ile mstakm
1063

Her ne gelr deme sd u ziyn

llet-i r-unsr olur b-gmn

1064

Zhib olup her biri bir illete

Ddi kimi tbba kimi hikmete

B35a 1065

Kavl-i ehen-ha bil-irtiyb

32b

Her biri bir vech ile virdi cevb

1066

Arz- gher eylediler sag u sol

Olmaycak zver-i sem-i kabl

1067

Didi biri ey eh-i hikmet-ins

Hall idemez bil bun dest-i kys

Z29b 1068 Hsl bir mrid-i kmil gerek

m u seher ilm ile mil gerek
1069

Zhiri v btn mamr ola

Cm- dili gn gibi pr-nr ola

1070 Kalbe virr dagdaga ok kl u kl

Yohsa bu akl ile bilinmek muhl

E49a

1071

eh didi imdi aceb bir hakm

Var m ola bezm-i yakne nedm

1062a. Klbd-i: Klbdin B, E

213

1072 lim-i mezbr beyn itdiler

Menkabetin erh u ayn itdiler
1073 Vasfn o allme-i bahr u ber
Semine irgrdiler skender

1074

Vkf olnca eh-i l-nejd

Gelmesini itdi hakm murd

1075

Nme yazup kld selm u du

li salup itdi kudmin ric

1076

Eyledi ihd nice tuhfe latf

Kymet ile hamli girn u haff

1077

Bir nice gn ksd- h- cihn

Old reh-i det-i talebde devn

1078

ehr-i hakme irip bir seher

Menzilini eyledi cy- makar

T34a

1079

Grdi o allme-i fazl-intisb

Genc-sfat meskenin itmi trb

1080

yineve zr-i nemedde nihn

Bahr gibi b-kemer taylasn

1069a. Zhiri v: Zhiri hem Z, Zhir ile E / ola: eyle Z

1073b. irgrdiler: irgrben Z
1079a. intisb: iktisb Z
1080a. yineve: yine tek E, Z
1081b. ser : ser-i B, , E
1082b. Hdy: hdy B, , E

214

1081

Zhirine kld hakm nigh

Old ser kr harb u tebh

B35b 1082 rif olan zhire itmez nazar

33a

Nr- Hdy gremez em-i ser

1083 em-i ser grdigi levn araz
Gevheri grmekdedr ancak garaz

E49b 1084 Nakna aldanma bakup zhir

Hmna d olma sakn khir
1085

Zhirine bakd trbu racm

Old giriftr- azb- elm

1086

Grmedi hk ire olan gevheri

Alamad kymet-i sm zeri

Z30a 1087

ulesine te old esr

Bilmedi keyfiyyet-i nr fakr

1088

Zhir ile itdgi kesb-i gurr

Old aa bis-i lan u nfr

1089

Hsl ol ksd- zhir-perest

Pye-i dny kys itdi pest

1083a. levn: kevn Z

1087b. nr: nar- E
1088a. kesb-i: kesb B // b. lan u: lan B
1089b. pest: pes E

215

1090

em-i hakretle bakup bir zamn

Didi saa mjde eh-i km-rn

1091

Davet ile kld mkerrem seni

zzet idp pye sald beni

1092

Hazret-i skender-i shib-krn

Nme ile virdi nice armagan

1093

Sund hakm eline nmeyi

Kod inde kemer cmeyi

1094

Geri alup kld nazar nmeye

Bakmad amm kemer cmeye

1095

Eylemedi tuhfesine iltift

Didi ey peyk-i stde-sft

T34b 1096

Eyle var skendere bizden du

Eylemesn emr-i muhli ric

E50a

1097 Bir kii bir baba ide ittik

Der-be-der olmak aa olmaz rev
1098 Her kim umar bb- fendan meded
Bb- vcd ider elbette sed

1091b. pye: pyie Z

1094b. amm: asl Z
1098b. elbette: elbetde Z
1100b. haber: cevb Z

216

33b 1099 Dergeh-i fakr kim ider ihtiyr

B36a

Olmaz o fermn-ber-i her ehr-yr

1100

Virdi hakmne o kn- gher

Ksd- skendere f haber

1101

li dnp olmad hcet rev

Old hveyd receal-kahkara

1102

Ddi dil-i ha kat ztrb

Bildi ki yok gayr tark-i savb

1103

Kendi ola ehr-i hakme revn

Mertebe-i ztu ide imtihn

1104

tdgi duda o sdk mdur

Fazl ile bu rtbeye lyk mdur

Z30b 1105

Yohsa mcerred ola ger iddi

Hleger cev-dih gendm-nm

1106

Vcib olur aa biraz g-ml

Varmaycak anda bilinmez muhl

1107

Hzr olup cmle mhimmt- rh

Geldi der-i devlete mr siph

1108

Asker-i h old ser--ser svr

evket ile girdi yola ehr-yr

1105a. mcerred ola: tecerrd ger Z / b. Hleger : Hleger E

217

1109

Kat- menzilde misl- kamer

Srati rek-ver-i bd- seher

E50b 1110

Devlet ile olsa seherden svr

Reh-ber iderdi aa emsi nehr

1111

Her gice encmle o meh hem-inn

Olsa derdi ine keh-ken

1112

Seyr tem iderek subh u m

Old sefer mddeti hir tamm

T35a

1113

Bir gn idp ehr-i hakme nzl

Nasb- hym eylediler sag u sol

1114

Kld ed ehr ekbirleri

Tehniye-i makdem-i skenderi

1115

Pyine yz srdi gelp hs u m

Eyledi eh anlara ok ihtirm

34a 1116

Kalmad ehr ire gab v fehm

B36b

Gelmeye skendere ill hakm

1117

Bir iki gn h- sipihr-iktidr

Devlet ile eyledi anda karr

1118

Ber-taraf oldukda zihm- avm

Meskenine kld hakm hrm

218

1119

Gn gibi ol pdeh-i ddger

Ayagna vard hakm seher

1120 Grdi o gencne-i fazl u hner

Bir kicek hneyi itmi makar
1121

Seng-i siyeh blii feri trb

Cmesi pemne mekn harb

1122

Olm idi kayd- recdan ber

Zerreye saymazsa rev hveri

E51a

1123

Hrmet ile virdi Sikender selm

Ald selm itmedi ha kym

1124 Virdi ehe vaz hakm mell

tdi fersetle hakm intikl

Z31a

1125

Eyledi skendere dn hitb

Virdi shan gevherine b u tb

1126

Didi bize gelmee nold sebeb

Kim ekesz br- esferden tab

1127

Grmek ise ger bizi maksd eger

yine-i dilde nedr bu keder

1120a. fazl u: fazl B

1121a. blii: bli Z // b. pemne: pemn Z
1122b. saymazsa: saymad Z
1127a. maksd eger: maksduuz Z // b. nedr bu keder: ne bu dduuz Z

219

1128

eh didi ilzm in ey nkte-dn

Alad bu srr ser--ser cihn

1129

Devr ideli knbed-i heft smn

Lzme-i erh budur her zamn

T35b 1130

Bir kii bir asra olur pdh

Bit iderler aa mr siph

1131

Rz olur emrine hep hs u m

Nfiz olur hkmi anu subh u m

1132

nki beni hazret-i Perverdigr

Eyledi bu asra eh-i tc-dr

34b 1133

mdi ulu1-emre itat gerek

B37a

Ztna ikrm u riyet gerek

1134

Nme ile old kudm murd

Eylemed emrimze inkyd

1135

lme itdk yine biz ihtirm

ehre geldkde havs u avm

E51b 1136

Old der-i devletme ehre-s

Olmad senden bize bir merhab

1137

Pyne geldkde yine ey hakm

Eylemed kmeti mstakm

220

1138

Byle midr det-i ehl-i slk

Byle midr resm-i sen-y mlk

1139

G idicek nkte-i skenderi

Bezme nisr itdi dr gevheri

1140

Didi benm vardur iki kerm

m u seher bende-i hk-i derm

1141

Ser-ke idi her biri hadden fzn

Dest-i hred anlar kld zebn

1142

Terbiyet-i akl ile pes her biri

Old reh-i fsk u hevdan ber

1143 Ben yine ol kullaru ey ho-nihd

Eylemedm nmn bir kerre yd
Z31b 1144

ehvet hrs old msemmlar

Tabuma ho gelmedi smlar

1145

Sen o benm kullaruma bendesin

Her birin pyine efgendesin

1146

Bendesine eylemeyen itibr

Bendesin bendesin itmez mr

1141a. hadden: ez-had Z

1143a. kullaru: kullarn B

221

T36a

1147 kl olan ol ehe eyler kym

Saltanat u mlki olur mstedm

1148

h aa dirler ola zt kadm

Bencileyin sen de bir abd-i sakm

E52a

1149

ha olur ala rk v scd

Bendeye lyk m kym u kud

35a 1150

Tr-i shan sne-i skendere

B37b

ledi varnca dem-i eh-pere

1151 Bildi hakmi yem-i irfn imi
Kendisi bir katre ol ummn imi
1152

Ddi ayagna idp itizr

Didi beni itme yeter ermsr

1153

Bilmez idm kendmi ben ey ulu

Pyne her kim sre yz bahtlu

1154

stedi skender ide arz- hl

Yani kla hl-i dern sul

1155

Eylemeden eh shana feth-i bb

Virdi ehe kef yzinden cevb

1147b. olur: ola B, , E // b. saltanat u: saltanat- B,

222

1156 Didi dil-i mrdeme bil her zamn

rz olan htralar subh u m

1157

Sret-i d gehi nak- keder

yine-i dilde olan cilveger

1158

Hsl med-od- d v gam

Hrs ile ehvetden olur dem-be-dem

1159

Her birin evveli hurma v r

Telh olur amm so mnend-i sr

1160

Olma sakn bende-i gr u gl

Vesveseden olmaya kalb tolu

1161 kl olan bunlara virmez vcd

Kra ziyn irse nedmet i sd

E52b 1162 Eyledi bu vech ile hatm-i kelm

Hissesini ald Sikender tamm

Z32a 1163 Gevher-i pendi idicek hrz- cn

Old yine zim-i sy- mekn

1151b. Kendisi: Kendsi Z / bir katre ol: katre v ol: , E / v: -B

1156a. her zamn: ey hmm Z

223

Temsl *

T36b

1164 Var idi bir merdek-i ehl-i hev

Gavta-hur- lcce-i bahr-i siv

B38a 1165 ehvet hrs ile olup hem-inn

Nefsine mahkm idi ol her zamn

35b 1166

Bde-i ehvetle kat mest idi

Cura-sfat mertebesi pest idi

1167

Ehl-i hev kayd- ikem-bestesi

Subh u mes gr u gl hastesi

1168

Ddesi pr-nem dili bryn idi

Kse teh sofras b-nn idi

1169

Hsl ol ehvet hrs-n

Olm idi fakra kat mbtel

1170

Hnesine bir gn o hu hemn

Geldi konuk old meger bir cvn

1171

Eyledi mihmn in ol gn fakr

Say- firvn ile bir nn u sr

1172

Eyledi bahtndan o eb ok gile

G idicek geldi msfir dile

1161b. Kra: Ghi Z

-, E, Z
1164a. hev: fen

224

1173

Didi seni bend-i fakrden reh

Eylemek sn idi ey mbtel

E53a 1174

Sabr tahamml var ise sende ger

Gstereym saa biraz sm zer

1175

Yog ise ger sende nin- sebt

Cy- hatrdur bulmazsn nect

1176

Ddi ayagna idp ok niyz

Didi saa bendeym ey ser-firz

1177

Emrine rm olmaga ahd eyledi

Mlik-i genc olmaga cehd eyledi

1178

kdlar ol dem ikisi drdan

Gediler ol eb bir iki grdan

1179

Yollar irdi o gice bir yire:

Her taraf kh u miyn dere

T37a 1180 Didi bu vdde hakm biri

Defn rasad eyledi sm zeri

1168b. Kse: Kse Z

1169a. ehvet : ehvet-i E, Z
1170b. meger: aceb Z
1171a. ol: o Z // b. sr: r Z
1173a. fakrden: fakrden B // b. sn: n B
1175a. yog: yok E // b. bulmazsn: bulamazsn T, Z
1177a, b.olmaga: olmag Z
1179b. khu: kh B, , E
1180b. defn : defn Z
1184a. nefs : naks u

225

Z32b 1181 stine bir duhter olup psbn

Genc odur hfz bil her zamn

B38b 1182

Fethi nasb olsa bu genc bize

Eyle hazer bakma sakn ol kza

36a 1183

Tutma kulak lbesine duhter

Olma sakn tlibi sm zer

1184

Ger desin nefs hev dmna

Hayr ile irmez bu i encmna

1185

Byle diyp old hemn ol fet

Mtagil-i davet-i ism du

1186

Told o dem vdye tk u tark

Ddi dern- cebele itikk

E53b 1187 Zhir olup genc-i nihnu deri

Girdi kapudan ier her biri
1188

Grdiler ol hneyi genc ile pr

Her taraf tde-i elms u dr

1189

Vaz olnup ortaya bir zer serr

Pyeleri sm u bist harr

1185b. davet-i: davet E, Z

1187a. genc-i: genc B // b. kapudan: kabudan E
1189a. hneyi: hneye B / genc ile: bir genc-i Z
1192b. ger: n Z

226

1190

Meh gibi stinde yatur bir per

Beste vel hb ile nergisleri

1191

Balad isme yine ol ser-firz

Ad gzin uyhudan ol mest-i nz

1192

Didi baa arz idiz hliz

Genc ise ger matlabuuz aluz

1193

Dilemedi kavlini ol pr-hner

Kld yine vdi-i isme gzer

1194

tdi bist zre kud ol per

Old lihf bedeninden ber

1195

Nfna dek kef olcak snesi

Sanki grindi meh ynesi

1196 Lbeye gz idp ol gl-izr

Didi beni eylemez ermsr

T37b

1197 Cmle haznem size olsun fed

Eylemez kef-i uybum ric

1198 Dahmen amm kildi ferc idi

Ferci iinde rasad derc idi

B39a 1199 Klsa kym eylese ref-i hicb

Gence irerlerdi bil-irtiyb

227

E54a

1200 Klmad bir lahza tahamml o m

Z33a, 36b

ehvet nefs itdi dilinden hcm

1201 Grdi brehne oturur duhteri

Tutd cuhud stmalar ol har

1202 Ddi hemn stine b-erm bk

kd bir ot hneden old helk
1203

Kuvvet-i ism ile refki hemn

Kendin atup taraya kurtard cn

1204

Men sabere m-yetemenn melek

Men acele klli aclin helek

Mnct *

1205

Ey melik-i mlk-i diyr- ezel

Pdeh-i saltanat- lem-yezel

1206

Hsrev-i b-yver-i ehr-i kdem

Hlk- yek-t-y vcd- adem

1207

Hfz- b-irket-i arz u sem

Rhim-i mahlk u semid-du

1201a. oturur: oturur Z // b.cuhd: ift Z, ifut T

1202a. bi-erm bk: bi-erm pk , E, ot: od Z
1203b. Kendin: Kend Z
1204-1221-E
*
-, E, Z
1206b. vcd-: vcd B
1207a. Hfz-: Hlk- Z
1208b. hayy: ins Z

228

1208

Nzm- ahvl-i umr- ibd

Feyz-i resnende-i hayy u cemd

1209 Vkf- esrr- cel v haf

Yokdurur adlde eh muhtef

1210

Bizden olan cehl ile her dem hat

Senden olan lutf ile dim at

1211

Geri grr aybmuz dem-be-dem

Setr ider amm yine zeyl-i kerem

1212

Akreb iken sen bize bizden eh

Nefsimz itdi bizi senden cd

T38a

1213

Beste-i dil gerden-i zencr-i z

ehvet ile dest-i temenn drz

B39b 1214 Vakt-ibdetde beden nerm u sst

Hn efatde kav hem drst

1215 Dest-i teh py- irdet-ikest

Sgar- dil hrs ile pr pye-pest
37a 1216 ehvet hrsu olal keri
Old dil hk-i mezellet yiri

1209b. Yokdurur: Yokdur B, ; Yok der-i T

229

1217

Yzi yok Nln ide itizr

Tevbesin akd ikesti hezr

Z33b 1218

Nefs hev hem-demi s iken

Gark-i yem-i crm mas iken

1219

Senden ider yine saa iltic

Merhamet lutfu eyler rec

1220

tme bizi ehvet hrsa esr

Eyle eh kenz-i kanatle sr

1221

Eyle hidyet bize ol reh-nmn

Olmayalum ehvet hrsa zebn

1222

Cmlemzi mazhar- inmu it

Cura-ke-i sgar- ihsnu it
Hikyet-i Sultn Selm Hn Aleyhir-rahmeti ve1-Gufrn *

1223

Esb-i siyeh-perem-i mgn-licm

Kld seherden yine meyl-i hrm

1224

Olmag in zim-i sahr-y sm

Kklini kld serinde d-nm

1211b. zeyl-i: zeyl B

1213a. Z ve Tde: Gerden-i dil beste-i zencr-i z eklindedir.
1214a. nerm u: nerm ; Tde 1214n a msra ile 1215in b msra beyti oluturmutur. 1215in b
ve 1214n a msra yoktur.
1217a. yok:- / yzi yok: Yok yzi T, Z; Nl: Nb T
1218a. hem-demi: hem-dem-i B // b. crm : crm-i B
1220b. ehvet : ehvet-i B
*
-, E, Z, Bzie-i Sultn Selm Hn Tabe Serhu T
1224b. d-nm: nm E
1225b. Behrm u: Behrm B

230

1225

Hme-sfat eyledi dmm alem

Girdi reh-i vasfa misl-i kalem

1226

h- Sikender-der Dr-gulm
Hsrev-i Cem-ker Kisr-nizm

1227

Zbde-i hn u ser-i hsrevn

Mntahab-i zmre-i Osmniyn

1228

Ftih-i Rm u Acem Msr u m

Rz- veg keri Behrm u Sm

B40

1229 Tr- ecatde yegne Kelm

T38b
E54b

Kala-g hazret-i Sultn Selm

1230 Olm idi kr dem--dem neberd
Oynar idi ghce atran u nerd

1231 engi gibi lubda mmtz idi

Bu iki sanatda ser-efrz idi

37b 1232

Hsl b-misl idi ol r-i merd

Olm idi nerd neberd ire ferd

1233

Her ne zamn evket ile srse at

Eyler idi h- Kzlba mt

1230b. atran u: atran u , atranc B

1234b. Hind: Hindin Z

231

1234

Takd nice kerre idp fl bend

Gerdenine hsrev-i Hind kemend

1235

Hasmna ruh gstericek ol dilr

Eyler idi sayd an ger olsa r

Z34a

1236

Hsl bzsi aceb-tarz idi

Cmle yayas o eh ferz idi

1237 Yok idi bzde ehi bir diger

Saysa felek gibi tokuz kat eger

1238

Olm iken hayli zamn tlibi

Bulmad bir kendsine glibi

1239

Geri ki eh-zde Sleymn Hn

Ol dah bu fende olup b-nin

1240

Virmi iken lub ile ol pr-hner

El-veledu srru ebden haber

1241

ha nazar pyesi olmd pest

Dirdi gren dest-be-bl-y dest

1242

Hsl saymazd Sleymn mr

Kalb-i selminde grindi gurur

1237a. Yok: Yog Z / ehi bir: ebhi E

232

E55a

1243

Kesb-i gurr eyledi ol ehr-yr

Neyledi gr ubede-i rzgr

1244 h- Acemde o zamn ey pser

Var idi bir krd- muallem meger
1245

Mhir idi arsa-i atrancda

Yog idi hem-t aa Efrencde

B40b 1246 Fehm fersetde san insn idi

T39a

Mekr fsn itmede eytn idi

1247 Sanat- bzede vesvs idi

Hurde idi cssede nesns idi

1248 Hdmet-i hn u tark- edeb

Cmleyi talm ile bilmidi heb

38a 1249 h- sakar-ch- eytin-siph

Vesvese-hddm u mas-penh

1250 Kld azmet o eh-i bed-nizm

Yani ala hle ile intikm

1251 Tuta dernnda haf kneyi

li ile gndere pzneyi

233

1252 Kld o maymn hemn h- m

li ile tuhfe-i sultn- Rm

1253

Var idi bir ndire atranc hem

Grmedi emslini Dr v Cem

1254

Olm idi cmle akk-i sefd

Olmag in vakt-i amelde bedd

Z34b 1255

Bir taraf geri beyz ta idi

Bir taraf lk Kzlba idi

E55b 1256

Olm idi kse v nutk hemn

Rek-ber-i nh-felek-i perniyn

1257

Dah nice tuhfe-i n Ht

Eyledi ihd-y eh-i pr-at

1258

li-i h- Acem-i bed-gher

Ddi yola br ile mnend-i har

1259

Renci- subh u elem-i m ile

Geldi der-i devlete eyym ile

1260

lin ahvlini sadr- kibr

Eyledi telhs-i der-i ehr-yr

1238b. kendsine: kendisine E 1245b. yog: yok E

1247b. csssede: csssesi Z / b. idi: ile E
1248a. hn u hn- B,
1249a. ch-: ch u B // b. hddm u: hddm B
1254a. sefd: Sad , Z // b. amelde: alemde Z
1255a. B, , Ede: Geri beyz idi kamu ta idi, eklindedir.

234

1261

liye vkf olcak Hn Selm

Didi yine balad mekre racm

B41a 1262

Arz- huls itmez o seg serser

Kasd bu igfl ide r-i neri

T39b 1263 Eyledi fermn o eh-i nk-zt

liye resm zre ola iltift

1264 Bir nice gn itdi karr u direng

Old seg cy knm- peleng
1265

Kide-i mekse irince nefd

Gelmesini kld ehen-eh murd

38b 1266

Kendi gibi bir nice magbn ile

Geldi der-i devlete maymn ile

1267

Kld serin sde-i seng-i kadem

Nmesini sund vezre o dem

1268

Nmesini itdi krat vezr

Kld taleb krd eh-i Cem-serr

E56a

1269

Girdi huzr- ehe bevvb ile

Bs- zemn eyledi db ile

1264b. r-i: r B,
1265a. mekse: mekse Z
1266b. krd: krd B

235

1270

Turd ayag zre sen eyledi

ha lisnnca du eyledi

1271

Her ne ise art- rsm- edeb

Eyledi ber-kide b-rahne heb

1272

Yogd bir vasf ki ola n-sez

Cmle pesendde v ibret-nm

1273

let-i dhk olm idi her ii

Handeye ser-mye ide cnbii

Z35a 1274

Hsl evz- pesenddesi

Cmle-i etvr- ho-yendesi

1275

Tab- selmini eh gl gibi

tdi gde eser-i ml gibi

1276

li grince eh ikblini
Syledi pzinen ahvlini

1277

Didi ey h- adlet-penh
Hsrev-i meh kevkebe zll- lh

1278

Geri bu pzne muallemdrr

Nerd ile atranc msellemdrr

1272b. ibret: gayret B

1274b. yendesi: yinesi Z

236

B41b 1279

ok kes eyle oynad atranc u nerd

Olmad glib bu lemde ferd

T40a

1280 Lub bunu ey eh-i hikmet-ins

Nev-i be deme olmaz kys

1281

Szlerini srh-ser p kem

G idicek h- Ferdn-haem

E56b 1282

Hezl gzf alad peygmn

Dest-i gazab pr klcak cmn

39a 1283

Eyledi ebrlar izhr- n

ehre-i maymna baknca hemn

1284

Eyledi pzne o dem intikl

Kse-i atranca virp inhill

1285

Ferz u ruh u peydak ile atn

Eyledi tertb mhimmtn

1286

Old hemn muntazr- izn-i h

Eyler idi em-i edeble nigh

1287

Hsl mde olnca bist

Kalb-i ehe geldi biraz inbist

1288

tdi taaccb h- vl-neseb

Grdi ki evz hakmne heb

1275a. eh eyh Z
1280a. Lub: Yani B, T
1281a. srh-: srh u B
1282a. alad: eyledi B // b. klcak: klcak B

237

Z35b

1289

Cnbi-i pzne virp ha evk

Kld dilin lub ile atranca sevk

1290

h dilrne srince yaya

Eyledi maymn ile lub iktiz

1291

Birbirine old mukbil d h

ki cenh old suff- siph

1292

n revi-i leker-i Osmniyn

Ald kafsna svr yayan

1293

Germ olcak mareke-i kr-zr

Birbirine girdi piyde svr

1294

Bezm-i vegdan srilp vehm bk

Karulad rumh siper sne-k

E57a 1295 em-i cebe tre iderken nazar

Tutd k tge serin b-siper

B42a 1296

Nevbeti geldkde geh e-ber

Gzleri drt olur idi migfer

T40b 1297 rdigi dem zrha skildi sinn

Grdigi dem tri ekildi kemn
1284b. atranca: satrana E
1290a. yaya: pay B, , T
1292b. Ald: Old B / kafasna: kafasn Z
1293a. kr-zar: kr u zr Z // b. piyde svr: yaya v Z
1294a. vehm u bk: vehm pk B, vehm pk , vehmnk Z // b. karulad: karlad T
1297a. irdigi: irdi E

238

1298

Her ne zamn kim atla zenberek

atlar idi nr- gazabla tfenk

1299 At ile fl old ber--ber ayn

Kald ayaklarda piyde hemn
39b 1300 ki ruh ferze idince d-t
Hurca srildi arada ok pay

1301

Eylediler ehleri fl ile bend

rmeye t ceye vegdan gezend

1302

Baz pay eyledi ikdm- tm

Baa kup krna geldi nizm

1303

Nkte-i ez-desti bilp her biri

Hne pr olsa dnemezdi geri

1304

Men tamaa zelle olup kr

Sanat- mansbe grindi ikr

1305

Hsl maymn ile o r-i merd

Eylediler bir iki sat neberd

1306

Glib idi askeri hu tamm

Bulm idi leker-i hasm inhizm

1307

Ekseri esbbn h- cihn

1298a. atla: top ile Z

1299a. ayn: inn B
1300b. pay: yaya Z
1301a. ehleri fl ile bend: hlar fl-bend B, , E // b. ceye: cey-i E

239

Alm idi sanat ile rygn

E57b 1308 Ferz ile bir at u bir iki pay

Kald hemn gayrsn itdi fed

1309

Geldi ehen-ha keml- gurr

Gelmedi pzneye amm ftr

1310

Her kim ola cm- gurr ile mest

Kse-i arz olur elbet ikest

1311

Kuvvet-i bazya iden itimd

Hasmna maglb olur ey ho-nihd

B42b 1312

Nahveti ko kl u dn isen

Z36a

Kendni hor ala tvn isen

1313

Yohsa nice Rstemi Zl- zamn

ha salup eyledi krn fign

T41a

1314

ubede-bz- felek-i b-skn

Peeye anklar eyler zebn

1315

Glib olup hasmna sultn- Rm

Devlet ile bir dah klsa hcm

1302a. pay: yaya Z / tm: dm B

1303b. olsa dnemezdi: ki dnilmez Z
1304b. mansbe: magsbe Z
1308a. pay: yaya Z
1309b. pzneye: bzneye E

240

1316 Krn maymnu iderdi tamm

Hamle vel hasmu idi ey hmm

40a 1317 Gsterben ry- tel hemn

Hlesini itmi idi der-kemn

1318

Ferzini aldurd ehe rygn

At ile ki geldi aa n-gehn

1319

Her ne zamn deme gelse kaz

Yir mi kalur kamaga dku1-fez

1320

Ferzi virp atd zarfetle at

Eyledi mansbe ile h mt

E58a 1321 yine-i tab- selmi eh

Kurs gibi old mkedder meh

1322

hid-i rm ekp sneye

Kld iret yine pzneye

1323

Dzdi yine fl at ferd ferd

Eyledi tertb-i suff- neberd

1324

Arsa-i heycda yalan itd azm

Old ter tze yine bezm rezm

1325

Kld yine k-i bezm-i veg

Lekeri kan imege germ-itih

1312b. kendi: kendini

241

1326 Sazn alup mutrib-i heyc ele

Kr hseynde idp snbile

1327 evke getrdi nagam askeri

almadan oynarlar idi her biri
1328 Birbirine turd mukbil d-sf
Old pr-b miyn- mesf

B43a

1329

Ferz ile ruh olmaycak py-dr

nd-i pay virdi firra karr

1330

Old ikr arada ok fl u at

Kalmad ehlerde devm- sebt

T41b 1331

Old perkende ricl- neberd

Dndi tolu urma sahra-y nerd

Z36b 1332 Hsl meydn- zafer hem-nn

Cnib-i pzneye kald hemn

1333

Geri eh dikkati efzn idi

Tli-i maymn hmyn idi

1316b. Hamle: Cmle B

1323a. Dzdi: Dizdi , E
1324a. yalan: yaya T // b. bezm : bezm E
1325b. Lekeri: Leker Z
1326a. heyc ele: heyecn ile Z
1329b. pay: yaya Z
1330 -Z
1331b. Dndi: Tond E

242

40b 1334

nki msennya ire krh

E58b

Cnib-i teslsi ider iktiz

1335

Defa-i slisde eh kr
Dikkatine old gazab perde-dr

1336 Fursat add itdi ganmet o m

Gfil iken eyledi ha hcm

1337 Ghi pay srdi geh atd at

Hle ile itdi yine h mt
1338

Yakd dern- ehi nr- hicb

kd sklmakla glinden gl-b

1339

te-i dil irdigi dem sneye

h urup kelle-i pzneye

1340 Kld serin rek-i ser-i ferkdan

eme-i hn old bandan revn

1341

Katlini emr itdi hem pdh

Ald vezr eyledi hfz u nigh

1342

kl u dn idi gyet vezr

Kld tefekkr ki eh-i Cem-serr

1333a. dikkati: dikkat B // b. maymn: maymn Z

1337a. pay: yaya Z
1338
a. dern-: dern B // b. sklmakla: sklmagla Z
1339b. pzneye: bzneye E

243

1343

Lubet-i pzneyi yd eyleye

Belki birin dah murd eyleye

1344

Bu licek mkil olur sora hl

Mislini tahsl bunu hod muhl

1345

Zahmna tedrc ile dermn idem

Genc gibi hnede pinhn idem

B43b 1346

Byle diyp zahmna kld ilc

Old ilc eyleyerek ho-mizc

E59a 1347

Cn gibi kld bu srr nihn

Gedi bunu stine hayl zamn

T42a 1348 rif olan kbet-end olur

Kr acl gam u tev olur

1349

Sag olanu katli kolay ey eh

Kteyi kim zinde ider bir dah

1350 kl ise eyle teemml mdm

Sabr u teemmlle olur i tamm

Z37a

1351

41a

Krnu endesini eyle p

Dir ukal ivmek ile bitmez i

1352

Sabr u tememlle olan hem-inn

hir-i krnda grinmez ziyn

244

1353 Sabr ile dem nfe olur hr gl

Sabr ile ney skker olur gre ml
1354

Geldi o esnda hemn bir fet

ehre salup lub ile st u sad

1355

Didi cihn tolaup ser-te-ser

Eyledm erbbna arz- hner

1356

Kiver-i rn u diyr- Arab

Hind u Sfhn u Irk u Haleb

1357

Cmlesin ahne v destrn

Grdm alup hilat u menrn

1358

Kasdum odur bezl-i gher eyleyem

Bunda dah arz- hner eyleyem

1359

n gresiz mertebe-i zrum

Siz de vir hilat u menrum

E59b 1360

G idicek bu haberi hs u m
Dikkat-i bzde idp ihtimm

1361

Her gren mr u ged eyh u b

Cmlesi teslm ile virdi cevb

1353b. skker: ekker Z

245

B44a

1362 Hali kys eyledi meydn ol

Srdi gurr ile atn sag u sol

1363

ubede-bz- felek-i b-sebt

Bilmedi kim eyledi Leclc mt

1364

Hsl o merdek-i nahvet-perest

Olm idi cm- gurr ile mest

T42b 1365

Sem-i ehen-ha irp bu haber

Eyledi fermn gele ol pr-hner

1366

Dikkat idp sarf ide makdrn

Glib olursa ala menrun

1367

Davet ile geldi huzr- ehe

Sanki kran eyledi kevkeb mehe

41b 1368

Nevbet-i lda eh-i km-yb

Hasma biraz rfk ile virdi cevb

1369 Br- dvm h olcak saht-gr

Benzedi rubeh ola nahcr-i r

Z37b 1370

Kalmad b-rede tb u tvn

Old hemn dhil-i hsn- emn

1371

Geldi eh glib olnca aa

1359b. vir: virin Z

1362a. meydn: meydn B // b. atn: atu Z

246

Ydna pzne ile m-cer

1372

Hazret-i hen-eh-l-cenb
Davet idp kld vezre hitb

E60a 1373

Didi o maymna cef eyled

Hak bu ki katlinde hat eyledn

1374

Dilde o dem var idi nevn mell

Yohsa baa glib ola ne ihtiml

1375

Amayalum an maz-m-maz
tdi birin bulmak anu iktiz

1376

Eyle birin dah tedrik hemn

Def ola t dildeki zann u gmn

1377

Didi vezr ey eh-i vl-neseb

Zr-i kadem olsa eger ark u garb

1378

Py- taleb eylese ikdm- tm

Get gzr itse cihn tamm

B44b 1379

Mmkin olur m bulna yekdei

Mislini y grmi ola bir kii

1368a. glib: klb E

1375b. bulmak: bulma Z
1377a. vl: l T // b. Zr-i kadem: Zr u kudm B
1379a. ikdm-: ikdm u B
1379a. yekdei: bir ii E

247

1380 Lk bun yazdlar ehl-i slk

Emr-i muhli taleb itse mlk
1381

eyhi nice tlibi ird ider

Himmet-i eh de kula imdd ider

T43a

1382 Tb- himem arz ide ger ehr-yr

Gone olur fasl- it ire hr

1383

Lk iderm hazret-i ehden ric

Bir nice gn eyleye mhlet at

1384

Mehl aluben hneye geldi vezr

Eyledi tedbr ile sret-pezr

42a 1385 Bukalemun gibi virp aa reng

Eyledi pzneyi rek-i peleng
E60b 1386

Cismini zer-nih ile kld tl

Ferve-i semmr ola zer-div

1387

Dmm serin srh ile al eyledi

Hsl maymn igl eyledi

1388

Eyledi mjde ehe bir gn vezr

Didi ey hsrev-i gerdn-serr

Z38a 1389 Ymn-i ehen-h- kevkib-siph

Yver olup bendeye b-itibh
1390

Bz idicek kufln gencnen

Old tedrik biri pzneyi

1381b. eh: eyh B

248

1391

ekli aceb manzaras pr-iber

Lub bunu hric-i akl- beer

1392

G idicek eh-i sreyy-makm

Eyledi destr nevzi tamm

1393 Geldi der-i devlete fermn ile

eh bakcak dikkat u imn ile

1394

tdi ruhn fer-i der-i ehr-yr

Kld lisnnca du-y mr

B45a 1395 eh gricek cnbi-i vazn hemn

rz olur kalbine nevn gmn

1396

Zhirin nak u nigr vel

Salmaz idi kayd- gmna dili

1397

Eyledi fermn eh-i Dr-neberd

Old ferde yine nat- nerd

1398

Balad devletle yine Hn Selm

Hamleye Rstem gibi b-vehm bm

E61a

1399 Hiddet ile srdigi dem fl u at

1384b. ile: ola E

1385b. rek-i: ekl-i Z
1387a. Dmm : Dmm B
1390b. pzneyi: bzneyi E
1391a. manzaras: klbdi E // b. Lub: Yani B, Z, T
1393b. dikkat u: dikkat B
1394a. ruhn: ruhu Z // b. du-y: duy E; du b- T
1395a. vazn: vasfn Z
1396a. nak u: nak B
1399a. fl u: fl B

249

T43b

tmez idi peydaka h iltift

1400 Atna eh eyleyicek fli bend

Asker-i maymna iridi gezend
1401 Hsl maymna gelp zaf- tm
Glib idi hsrev-i gt-nizm

42b 1402 Hle-i rbh ile lkin o m

tmek in stine hu hcm

1403

Klm idi bir atn der-kemn

Ki dimege fursat arad hemn

1404

Geldi mahal ferzi virp atsa at

bhesiz eylerdi o dem h mt

1405

Lk gelp htrna zahm- ser

stedi bana bula bir siper

1406

Darb- ehen-ehden iderken hirs

Grdi turur ortada bir sm ts

1407

Ts alup bana giydi hemn

Pdeh stine ad kemn

Z38b 1408

Sanat ile ferzi virp atd at

Eyledi mansbe ile h mt

1400a. fli: fl T

250

1409

Kssaya vkf olcak pdh

Hande-knn itdi vezre nigh

1410

Rey-i vezr old kable karn

Eyledi tahsn hezr fern

1411

Cnbi-i maymna eh-i dil-nevz

Zhiri gsterdi etret biraz

E61b 1412

Zehr olur elbette anu handesi

B45b

Krdu ola r iken efgendesi

1413 Nahvet encm ser-efgendelik

Ucb u gurru so ermendelik

Temsl *

T44a 1414 Hazret-i Dvd aleyhis-selm

Eyleyicek bg- cinna hrm

1415

tdi Sleymn yirine emn

Kld vasiyyet aa ol h- dn

1416

Didi saa rm olur ins u per

Eyler isen nahveti dilden beri

1417

Klsa itat saa ger mr u mr

Eyle hazer olmaya dilde gurr

1406a. iderken: iden B

1413a. Nahvet: Mihnet Z / ser-efgende: ser-efgendeg Z // b. ermendelik: ermendeg Z
*
-, E, Z

251

43a 1418 Zerre kadar kibr ide dilde karr

Emre rm olmaz ogul rzgr

1419

Hne-i kalb old ar- ehad

Ucb u gurr anda yir itmez ebed

1420

Eyleme tahkr ben demi

Virme yed-i Ehremene htemi

1421

Hk-sfat meskenet eyle kabl

Kim olasn pdeh u hem resl

1422

Gevher-i pendini idince tamm

Vsl olur kurb- Haka ves-selm

1423

Old Sleymn neb c-nin

Virdi risletle aa Hak nign

E62a 1424

Emrine rm old gelp mr u mr

Pyine yz srdi vuh u tuyr

1425

ns per ebr u yem rzgr

Eylediler hdmetini ihtiyr

Z39a 1426 D- sab old serrine c

stese seyr eyler idi ber-hev

1417b. gurr: ftr Z

1418b. emre: emrine E, T

252

B46a

1427 Arz olnup dergehine sfint

Kabza-i teshre gelp e-ciht

1428

Olm idi leme hkmi revn

tdi tuyr ecnihsn sybn

1429

Var idi bir kliesi cevheri

stine cem olsa eger askeri

1430

Vsatn yazd bu hadde kalem

Fazla kalurd yine mnend-i yem

T44b 1431

Hn-i gzer askerin iden umr

Dirdi serr zre ola sad hezr

1432

Devlet ile bir gn o h- hmm

Yani Sleymn aleyhis-selm

1433

Eyledi fermn gele bd- sab

Seyr ide erkn ile ber-hev

1434

Klieyi kaldrup emr ile bd

Zr-i kadem old ser--ser bild

43b

1435 Asker ile h gren ber-hev

Dirdi ncm ire hveyd zek

1430a. hadde: hadd-i B, resme Z // b. mnend-i: ztnda Z

1431a. Hn-i: n-i // b. Dirdi: Didi Z / ola: -B
1432a. h- h B
1435b. Dirdi: Didi B

253

1436

P-i serrinde havs u avm

Kimi kud zre kimi ber-kym

E62b

1437

Eyleyen etrf- serrini ad

Krsi-i zerrn ola dir r sad

1438

Bil iden ol krsiler stinde c

Kimisi Lokmn u kimi Berhay

1439

Her birisi kl u dn idi

Cmlesi ilm ile tvn idi

1440

Ehremen dv u per ins cn

Var idi her snfa mnsib mekn

1441

Havf- Sleymn ile dv per

Olm idi inse zarardan ber

1442

Bm hirs zre idi cmle kes

Olm idi havf ile ank mekes

1443

Tahta bu evketle olnca svr

Tahtn ba zre alup rzgr

B46b 1444 Balad seyr itmege seyyreve

Zer alemin ekdi ince gne

Z39b 1445 Kasd- sefer eylese eb b-gmn

Reh-ber idi subha degin keh-kean

254

1446

Hsl bu evket unvn ile

ns per cmlesi erkn ile

1447

Seyr saf zre iken ber-hev

Kalb-i erfine gelp m-siv

T45a

1448

tdgi sat beeriyyet zuhr

Kld gzer dmen-i dilden gurr

1449 Bd- muhlifle ket serr

Old hev zre kat lerze-gr

E63a

1450 Bir taraf tahtun idp meyl-i hk

Old nice merdm cinni helk

1451 Eyledi fermn o h- gzn

de serrini sab ber-zemn
44a 1452

Tab- erfine gelp ztrb

Kld murd ide sabya azb

1453

Emr-i Hud ile gelp Cebral

Eyledi teblg-i selm- Cell

1454

Didi bu hod kendye malmdur

Emrm ile bd aa mahkmdur

1441b. inse: havfla E

1442a. Bm : Bm-i B
1445a. eb: eh Z
1446a. evket : evket-i B
1453a. malmdur: malmdurur B, , E // b. mahkmdur: mahkmdurur B, , E

255

1455 nki sftumdan ola kibriy

Bende neden lyk ola kibre y

1456

Bildi kusrn Sleymn o dem

Eyleyicek acz ile arz- nedem

1457

Lutf u kerem eyledi Perverdigr

Emrine rm old yine rzgr
Mnct *

1458

Ey melik-i kdir sultn- kn

Hlk- b-misl eh-i lem-yekn

B47a 1459 lim-i efkr- kulb- kesn

Nzm- ahvl-i umr- cihn

1460 Rzk- b-menn u ez-y abd

Kfil-i erzk- ak v sad

1461 Pdeh-i saltanat- kibriy

Fil-i b-illet-i n ir
E63b 1462

Hfz- b-avn- grh- ibd

Fiz-i b-yver-i hayy u cemd

-, E, Z
1461b. Fil-i: Cil-i E
1462. Tte 1464 ve 1465. beyitler yer deitirmitir.
1463a. Bendeyi: Bende-i B

256

Z40a

1463

Bendeyi shib-kemer tc iden

hlar bende v muhtc iden

T45b

1464

Zerre-i n-zi iden ftb

Pertev-i hurdi karn-i trb

1465

Hke den tuhm iden ser-firz

Snble-i ser-kee ds trz

1466

Nr Halle emenistn iden

Peeyi Nemrda Nermn iden

1467

Esfel olan hki Sleymn iden

Ser-ke olan tei eytn iden

44b 1468

B-kes ftdeler yveri

Ser-ke hod-bnler dveri

1469 leme lutf u kerem mdur

m ile hsa i inmdur

1470

Hk-i zell iken ey Rabb-i ns

dem idp bendee vird havs

1471

Lyk idp kullugua bendei

1465a. tuhm iden: tuhma beden B

1466a. Nr: Nr T
1467 - Z
1469b. m ile hsa: Hs ile ma T
1471a. kullugua: kullugna B
1472a. iken: olup T

257

dem idp zerre-i efgendeni

1472

dem iken hem-dem olup dv ile

Old telef mmelekm rv ile

1473

Bde-i nahvetle olup ser-girn

Yahi im kibr ile old yaman

1474

Bda virp ucb ile ser-myemi

Hke salup sye-sfat pyemi

E64

1475 Olm iken katre-i m-i mehn

Sadr- gurr zre olup c-nin

B47b 1476

Dilde kemn olm iken zulm u z

tmi iken acz an mahf biraz

1477

Kuvvet-i kibr ile bulup izdiyd

Himmet-i ucb ile klup ok fesd

1478

Hsl eyledi gret-i gurr

Kendmi kldum alef-i mr u mr

1479

Nli kulu khne gnhkrdur

Tze v ter ok gnehi vardur

1480

Yok yzi derghua arz eyleye

Kle gelp hl-i dilin syleye

1474a. myemi: myeyi Z // b. sye: zerre Z, pyemi: pyeyi Z

1476a. zulm u z: zulm-i rz Z
1479a. Nli: Nbi T // b. Kendmi: Kendimi , E

258

T46a 1481 Birdrr ilmnde hveyd nihn

Hazrete cmle haf y ayn

1482 Sylemege senden iderken hicb

Eyleme rsv-y dem-i ihtisb
Z40b 1483

Kullarnu aybn settrsn

Bendeler crmini gaffrsn

1484

Klma ibd ire beni y Vedd

Yevm-i cez duzeh-i erme v kd

45a 1485

Eyleme dnyda dah y kerm

Ucb u gurr ile karn-i racm

1486

Meskenet hilmi ile izdiyd

Hem-demm olsun fukar-y ibd

1487

yineve eyle dilm tbnk

Zerre kadar olmaya gird-i sivk

E64b 1488

Mihr ile eyle dernum mel

Gayra madm ola cy- hal

1489 Eyle dile hayet takvy zd

1480a. derghua: derghna Z // b. gelp: gelr E
1485b. Ucb u: Ucb B
1489b. mad: ibd E
1491a. Eyleme: Kl beni Z

259

de ma zre terakk mad

1490

Kalbmi kl ilm-i erfe mahal

tme nasb ilmi kola b-amel

1491

Eyleme p-beste-i bezm-i salah

Vir mey-i irfn ile kalbe felh

B48a 1492

Klbdm eyle secencel-nihd

Sunu grmekde ide ictihd

1493

Kef olcak rha diyr- adem

Kl reh-i tevhdde sbit-kadem

1494

n be-leb-yed nefes-i vpesin

M-zened Allh ber-yed hemn

Hikyet-i eyh-i Mukallid *

E25b 1495

Hki-i etvr- slk- ricl

Nkl- hbr- sahhl-makl

1496 eyh-i if-sz- dern- all

Yver-i gftr- zebn- kell
T46b

1497

Kutb- hd pr-i tark-i savb

Mrid-i hak kif-i srr- kitb

1494a. yed: med T

-, E, Z
1497a. hd: Hud Z
1498b. Hme-i: Cme-i
1500b. tl u: gfil E

260

1498 Vsl- gencne-i bezm-i yakn

Hme-i muciz-dem sdk-fern

1499 Genc-i tasavvufdan olup dr-fen

Eyledi pr zeylini g- cihn

1500 Var idi bir merd-i felket-ir

Ehl-i hev tl u b-kesb kr

Z41a

1501 te-i fakr ile ciger-sz idi

45b

Tre-eb mdbir bed-rz idi

1502 Mddet-i mrinde gzi kurs- nn
Grmedi pes kurs- meh-i smn
1503 Mlik olup nmesine dirhem
h idi hsl ehr-i gamu
1504

ehr-i haylt- srr u tarab

Kabza-i teshrine gelmidi heb

1505

Hsrev-i efsn u eh-i dm idi

Dahme-i gencnesi hep vm idi

1506

Bm-sfat lfet idp m ile

eb-pereve hasm idi eyym ile

B48b 1507

Hsl ehrinde o sevd gulm

Hayli zamn old selmet hrm

261

E26a

1508 Hancer-i fkayla olup sne-r

Bildi bun turmak ile bitmez i

1509

Didi fsn ile olur kesb-i ml

Bunda bu tedbr ise emr-i muhl

1510

Vkf iken hlme bern v pr

Kim ola efsneme bend esr

1511

Kld sefer azmine ikdm- tm

Old mhimmt mheyy tamm

1512

Py feres ker idi syesi

Tesi gam gussa idi myesi

1513

Br nedem giye-dr sab

Hk-i siyeh pisteri etri sem

T47a 1514

Baht- bed ile olarak ke-me-ke

Ddi mezelletle yola sayeve

1515

Serseri seyr eyler iken hem-nn

Old iki hsa msdif hemn

1516

Kendi gibi grdi iki b-nev

Yanlarna vard didi merhab

1517

Her biri hirden idince sul

1509a. kesb-i: kef-i B,

1513a. Br: Br- E // b. pisteri: pister B
1514a. bed: yed E

262

Kef olup ahvl-i blendi mel

46a 1518

Her biri fakr ile firr eylemi

Bunclayn terk-i diyr eylemi

1519 Birbirine yr u refk oldlar

Hem-dem hem-rh- tark oldlar
Z41b 1520

Meveret-i semt-i sefer itdiler

Cnib-i Msr tutuban gitdiler

E26b

1521 Eylediler yolda nice kl u kl

T bulalar msr- maa sebl

1522

Her biri zumnca idp ictihd

Didi bu dem dm- hm-y murd

1523

Biri didi cerr idelm subh u m

Olmayalum grsine v telh-km

B49a 1524

Biri didi renc ile yekdr emek

Olmaz emek olmasa helv yimek

1525

Biri didi anlara ey yr- cn

Kayda dp olmayalum n-tvn

1522a. zumnca: zahmna E

1523a. Biri didi: Didi biri Z // b. telh: telh B
1524a. Biri didi: Didi biri Z
1525a. Biri didi: Didi biri Z

263

1526

Ber-ser-i kr olsa bil-renc zr

Gelmese hem semt-i maa ftr

1527

Syleerek eylediler ittifk

Dmeye m-beyne vel iftirk

1528

Olmayalar birbirisinden cd
Ola inden birisi mukted

1529 Mlik olup mekr ile genc-i Ceme

Kef kermet satalar leme

1530

nki karb old diyr- Red

Birisi eyh old ikisi mrd

T47b 1531

Girdi yola eyh-i mas-penh

Elde as bada imme siyh

1532

Belde kemer arkada pemne l

Bada sivk u kademinde nil

1533

Zuhra vakr ile salup taylesn

Dirdi gren tarzn kutb- cihn

E27a

1534 Alm ele iki mrd-i riy

Birisi ibrk u biri briy

1529a. Ceme: eme B

1532a. Belde: Bilde E
1534b. ibrk : ibrk B
1535a. meskenet : meskenet Z

264

46b 1535 ehre girp meskenet tb ile

Arz- salh eyledi db ile

1536

Eyledi davet yanna eyh u b

tmedi bir vech ile redd-i cevb

1537

Her ne kadar eyledilerse niyz

Olmad bir nutk ile htr-nevz

1538

Z42a

Bildi kamu olmad hcet-rev

eyhi koyup sfaya dikdi as

1539 Sfilere kldlar ikdm- tm

Eylediler hayli ric hs u m
1540

Didiler ey zbde-i ehl-i saf

Ehl-i vefya ne rev bu cef

B49b 1541 ehrimze virdi eref n azz

Lyk olur m aa bizden grz
1542

Didi biri hamd id ehl-i Red

Tliiz bhesiz old sad

1543

Hazret-i eyhn kademi b-gmn

ehrize rahmet-i Hakdur hemn

1544

Htraya dmez olup mell

zn-i Hud olsa iderdi nzl

1545

Her kim ider himmet-i eyhi ric

Sklet ile virmez azze cef
265

1546

yine-i kalbine gelse keder

yed ide gayr diyra gzer

E27b 1547

Bu szi g eyledi ehl-i Red

Havf idben oldlar andan bad

T48a 1548

Hric-i srnda Red meger

Var idi bir hnkeh-i muteber

1549

Hli idi ehre biraz dr idi

Sne-ik gibi mehcr idi

1550

Eyledi ol hnkehi ihtiyr

Olmaya t vkf- esrr- cr

1551 Kendye meclis idp ol hneyi

Genc-sfat bekledi vrneyi

47a 1552

Bir iki gn anda kalup beste-leb

tmediler ehre varup nn taleb

1553

Fakr ile bisyr idi lfetleri

Alg ile og idi sohbetleri

1554

Her dem olan fakr ile peyveste-kr

Bir iki gn grsinelikde ne var

1555

hir olur sabr ile def-i harc

1544a. dmez: dmey Z, olup: olma Z

1545b. ile: idp T
1546b. gayr: gayr- B / gzer: sefer T
1547b. Havf idben: Havfe dp T
1551a. meclis: mahbes E

266

Dir ukal sabra kild-i ferec

1556 Sabr idp ol eyh-i mukallid tamm
Nn talebin kendye kld harm

B50a

1557

Sabr ile bz old der-i devleti

Sabr ile rz old eb-i mihneti

Z42b

1558 Zhd salh ile virp b u tb

Bakmaga halk aa iderdi hicb

1559 hreti gnden gne old mezd

Sanki Cneyd idi yahud Byezd

E28a

1560 Pyine yz srmege bern v pr

Gelse nasb olmaz idi bide bir

1561

Dm- riyy kurup ol n-bekr

Eyledi efsn ile halk ikr

1562

Kasd- ziyretle gelen rz u eb

Mmelikin alsa virrlerdi heb

1563

Nezr tasadduk gelicek p kem

Olsa girn-haml haffl-kyem

1564

Dirdi saa bizden ola ydgr

1554a. dem: gn T

267

Redd idp almazd an n-bekr

T48b 1565

Ml ile pr eylediler tekyesin

Almaya lyk geleni tek yesin

1566

Kend gibi bir nice b-sm zer

Bana cem old zenbr- har

1567

Arz- salh eyler idi ma dek

Dnmez idi kbleden ahama dek

1568

47b 1569

eb gelicek t-be-seher elde cm

Byle idi krlar subh u m
Hayli zamn eyledi anda karr
Eyledi tahsl-i direm b-mr

1570

Bir gice ol pr-i tark-i nifk

Eyledi avn ile ittifk

1571

Mnkeif olmazdan evvel s-i hl

Gayr diyra idelm irtihl

1572

Byle diyp kld azmet hemn

Old reh-i ehr-i Sade revn

E28b 1573

rdi haber ehr-i Sade hemn

ehre karb old o merd-i yakn

B50b 1574

Karu varup by u ged eyh u b

Pyine yz srdi misl- rikb

1556a. ol: -B
1565a. Almaya: Almasa Z
1566a. Kend: Kendi , E

268

1575

Hsl ser-cmle-i mstakbiln

Bs- rikb ile olup km-bn

1576

ehr ehlisi olup dmn

Birbirine dirler idi b-gmn

Z43a 1577

1578

Ez-der-i Hak nr- hidyet resd

Yft sadet be-kudme Sad

evket ile eyledi ehre duhl

Eylemedi lk karr- nzl

1579

Geri kibr beled b-kys

Makdemini eylediler iltims

1580

Redd-i cevb eylemedi hem-nn

Tutd fensnda Sad makm

1581

Ad riy bbn eyh-i Red

Balad med-oda ehl-i Sad

T49a

1582 Bulm idi fenn-i hlede rsh

1571a. s-i hl: bir sul Z

1572b. Sade: Sade E, T
1573a. Sade: Sade E, T
1575a. dmn: dkm
1577a. Ez: Ey // b. Sad: Sad E, T
1580b. Said: Sad E, T
1581a. Ad: Ad B / eyh-i: eyh u B
1582b. eyler: alar , E

269

Mekrini kef eyler idi baz- h

1583

Hsl efsn ile zerk riy

Olm idi rst bu nice kab

1584 Syler idi serser n-bde-bd

Turfe bu bazs bulurd vcd

1585

Bende ekp ehl-i Sadi tamm

Old zen criye merd gulm

E29a 1586

Eylese ismiyle birine nid

48a

Eyler idi ehl ylin fed

1587

Kld biraz mddet o yirde kym

Geldi ser-i krna hsn-i nizm

1588

Dilde vel var idi bir htra

Kim kla azm-i sefer-i Khire

1589

ster idi anda varup kalmag

Msr diyrnda azz olmag

1590

Bulm iken vech-i ma intizm

Virdi keder aa bu sevd-y hm

B51a

1591

Lk huls ile ricl- Sad

1585a. Sadi: Sadi E, T

1587b. hsn-i: hsn B

270

Olm idi cmleten aa mrd

1592

Fikr-i hazar ghi rec-y sefer

Old dernnda keder-ber-keder

1593

Grdi virr kalbe bu gam htra

Kld hemn azm-i reh-i Khire

1594

Shil-i Nl zre giderken hemn

Nl rikbnca olurd revn

1595

Esterini gemez idi syesi

T biline mertebe v pyesi

Z43b 1596

Geldigi satde memerr-i yeme

Eyledi tedbr-knn zemzeme

1597

Geri ki seccdeyi sald suya

Didi ne lzm bizi lem tuya

1598

Sfiyi esritmez iken bdesiz

Nli ubr eyledi seccdesiz

E29b 1599

ehre karb oldug demde hemn

T49b

Geldi yine pyine mstakbiln

1600

ehre duhln sagr u kebr

1589b. azm-i: azm B

a. Sad: Sad E, T
1594b. rikbnca: rikbnda B
1596a. Geldigi: Geldi o B / Geldigi satde: Geldigi dem dah Z
1659a. oldg: oldugu E
1591

271

tdi ric olmad sret-pezr

1601

Khireden tara meger bir zemn

Olm idi makbere-i kmmeln

1602

Bir taraf kh u biri m idi

smi Karfeyle msemm idi

48b 1603

Anda varup darb- hym eyledi

Yani o mevy makm eyledi

1604

Virdi der-i tekye-i mekre gd

Zerk riy zhir u mahf fesd

1605

Pyine yz srmek in hs u m
Baladlar gelmege her subh u m

1606

Eyledi teshr-i kulb ol kadar

Nl-sfat ayagna akd zer

1607 Grmege lem an mtk idi

Szleri Msr ehline tiryk idi

B51b 1608 Old vel eyh-i ekvet-hisl

Kesret-i zvvr ile fte-hl

1609

Grdi mahal bulmaz ii bitmege

1602a. kh u: kh B
1603a. darb- : darb u B // b. mevy: mevda T
1605a. Pyine: Pye Z
1608a. eyh-i: eyh B
1613b. eyleye: eylese Z

272

Balad ddr azz itmege

1610

Geldi bu tedbr aa rey-i hsn

m u seher gelse eger merd zen

1611

Heftede bir gstere yz zire

Vakt-i fesd etini de kayra

E30a 1612

Virdi bu endeye hir karr

Vkf- hl old sigr u kibr

1613 Cuma gni halka olurd sal

Tara kup eyleye arz- lik

1614 Dirdi begm bunda gelen pk-bz

Benden eger himmet iderse niyz

Z44a 1615

Cmle riyet ideler nevbeti

Birbirine virmeyeler zahmeti

T50a 1616

Eyledi Msr ehlini mekri esr

Kalmad bir hnede Msr hasr

1617

Kand idi dim nemek-i matbah

Byle olur dehri yimek ey eh

1618

Msrun ehlsi kamu b-nifk

1614a. begm: ne kim E

1616a. mekri: mekr B
1617a. Kand: Kande
1620b. olurd nkeri: olurlard kul Z

273

Merd zen-i Khire bi1-ittifk

1619

Mutekid olm idiler ztna

Czim idi kef kermtna

49a 1620

Tarzn Krn ile ger Smir

Grse olurd nkeri her biri

1621

Mekr fsn ire olup B Al

Dird an sen de greydn vel

1622

Kald bu hl ire nice rzgr

Kssay g eyle niye irdi kr

1623

Shil-i Kbrsdan o dem krk ke

Msra gelp eyledi dav-y k

B52a

1624 Dn-i Meshya virp zb u fer

Saldlar slm iine r u er

E30b 1625

Vkf olup kssaya sultn- Msr

Eyledi fermn gele dn-y asr

1626

Mfti-i Msr u ulem-y fuhl

Eylediler meclis-i ma duhl

1627 Davet olup geldiler ol rhibn

T ola mkilleri kef ayn

1622a. ire: zre E, Z // b. eyle niye irdi: it nice olur Z

274

1628

Bahse r eyledi n ehl-i dn

Didiler ey kavm-i dallet-karn

1629 Neshini ncl Zebru hemn

Eyledi Furkn ile Br beyn

1630

Olmad bu kavl ile bunlar mcb

Old vel mnker-i nesh-i kitb

1631

Eyledi rd ok lim dell

Bulmadlar hasma kav bir sebl

1632

kbet allme-i fazl-intisb

Aklen naklen viricek ho-cevb

T50b 1633

Mlzem olup kalmad hccetleri

Olmad nutk itmege kudretleri

Z44b 1634

Gn gibi slm olcak kr

eh didi ey kavm-i cehennem-karr

1635

imdi drst old m mnuz

Yohsa dah kald m brhnuz

1636

Didiler ey h- adlet-men
Kavl-i mcerretle eger bitse i

1624b. slm iine: slm ire B, slma nice Z

1629a. ncl : ncl B
1630b. nesh-i: nesh u B

275

49b 1637 Hccet-i dn olsa kelm- fash

tmez idi mrdeyi ihy Mesh

E31a 1638 Bun bilr cmle fehm gab

Eylese ukbya sefer bir neb

1639

mmetine mucizesidr eser

Kef kermetdr olan muteber

1640

Dn-i Meshy idince kabl

Cmlemz ol rtbeye bulduk vusl

B52b 1641

Dinimze hccet brhn eger

Olsa taleb cmle aup bl u per

1642 Murg-fat seyr iderz ber-hev

Var m bun sizde ider es-sal
1643

Eyledi sultn ulemya hitb

Kim vireler bunlara f cevb

1644

Didiler ey pdeh-i ehr-i dn

Devlet efzn ide Br man

1645 Umak iki ksm ile maksmdur

Birisi gkek biri mezmmdur

1646

Birisi perhz u riyzetledr

1632b. viricek: virben Z

1639b. kermetdr: kermetden Z

276

Birisi eh-bl- kermetledr

1647

Dn-i Muhammedde riyzet harm

Kald kermet ola hsl merm

1648

Bizde eh yok bua vsl ricl

Perr-i kermetsiz ulmak muhl

1649

eh didi bu hezli koyu tiz turu

Umaga tedbr tedrik grn

T51a 1650

Olm iken kfire umak harm

Rtbe-i slm ola l-makm

E31b 1651

Mrik olan per aa hem-n gurb

Mslim olan yirde kala misl-i b

1652

Cismiz oldysa sakl u girn

Kellezi tg uurur b-gmn

Z45a 1653

Hm olcak h- ser-endzdan
Birbirine bakdlar amazdan

50a 1654

Ad dehen mfti-i mkil-g

1644b. ide: ola E, Z // b. Devlet: Devletin: B / br: cr B

1646b. eh-bl-: eh-bl u E, Z
1648b. Perr-i: Perr B, Pr-i Z
1649a. turu: duru Z // b. klu: gr E, Z
1651b. misl-i: hem- E
1653a. Hm: Hatm Z
1655b. olsayd: olayd Z

277

Didi gerek bunda teenn eh

1655

Kld Hud Msra seni pdh

Herkes eger say ile olsayd h

1656

Krna dehr irirdi halel

Sanma olur say ile hsl emel

1657 Hrik-i de ie lzm vel

Gence nice herkes irr eli

B53a 1658 Kavlini allmen itdkde g

eh didi ey fzl- dery-hur

1659

Umaga yok sizde cenh- hner

Bunlar imdi ya kim ilzm ider

1660

Nkte-i sultn ile eyhul-enm

Old perkende-dil telh-km

1661

Dergeh-i Mevlya idp iltic

Defini kffru iderken ric

1662

Glib iken frka-i hel min-mezd

Geldi hemn ydna eyh-i Sad

1663

Didi eh ehre gelpdr bir er

Zhd salh ile bulup zb u fer

1657a. ie: ise Z

278

E32a

1664

Hk-i deri srme-i em-i enm

Tene yzin grmesine hs u m

1665 Halkdan idp lk kat ictinb

Her varana itmez imi feth-i bb

1666

Genc-sfat hnede olm nihn

imdi mazanne ol imi b-gmn

T51b 1667

Ger gele ol eyh-i kermet-nisb

Belki vire bunlara kati cevb

1668

G idicek h- Sikender-nihd
Gelmesini eyledi eyh murd

1669

Olmag itin nna tevkr-i tm

Davetine gitdi vezr-i hmm

1670

Hnkeh-i eyhe bulnca vusl

Old iczetle myesser duhl

50b 1671 Pyine yz srdi hk-i rehi

Eyledi teblg-i selm- ehi

Z45b 1672

Dah ne kim kendsine syledi

Cmlesini eyhe beyn eyledi

1660b. dil : dili B, dil-i E

1662b. Sad: Sad T, Z
1665a. lk kat: kat lk E
1666a. Genc-sfat: Genc sfat B
1667a. eyh-i: eyh : B

279

1673 Didi ey saf- shib-nign

ha ged geri ki olmaz yakn
1674 Varmaga sultna liykat gerek
Davete amm ki icbet gerek

B53b 1675 Byle diyp ald assn ele

saf- sultn ile girdi yola

1676 nki der-i devlete old yakn

Karulad cmle-i erk- dn

E32b 1677 Bb- hmyuna basnca kadem

Vard aa karu eh-i muhterem

1678

Eyledi eh eyhe kat ihtirm

Kld aa tahta ber--ber makm

1679 Prsi-i ahvl du v sen

Her d taraf old mersim-ed

1680 eh dedi ey pr-i hd-y tark

Olduk aceb mkil ie biz refk

1681 Kasd idp efrenc-i cahm-yn

Zmre-i slm ide imtihn

1682

Merre peldn- sakar-chdan

irzime-i rhib-i gm-rhdan

1669b. gitdi vezr-i hmm: itdi vezr ihtimm Z / gitdi vezri hemn B

280

1683

Krk nefer anlardan idp intihb

Msra gelp bah ideler ol kilb

T52a

1684

Hsl ahvl-i ken heb

eyhe beyn eyledi h- Arab

1685

Eylediler cmle niyz u ric

Umag in eyhe dikildi as

1686

ekdi ban hrkaya hem-n keef

Old selmet yakas ber-taraf

1687

Kendyi tahlse olup re-c

Gezdi hiyel vdilerin s-be-s

51a 1688

Virdi hiyelden birisine karr

tdi anula ameli ihtiyr

1689

Ceyb-i kermetden olup ser-firz

Didi demidr idelm kef-i rz

E33a 1690

Umaga eflke misl-i hm

Rutbe-i lda irr evliy

Z46a 1691

Kat- mertib iden erbb- hl

Rtbe-i lya tenezzl muhl

1675b. yakn: karn E, T, Z // b. -ki: E

1679b. mersim: ser--ser Z
1680a. hd-y: Hud-y Z / hd-y tark: tark-i hd T // b. biz refk: mbtel T
1682a. Merre: Tre: Z
1685b. Umag: Umak Z

281

B54a 1692

Farz idelm an murd itse ger

Gi say ile olur cilveger

1693

Fehme mnsib idelm bir misl

Cmleye malm ola hl-i ricl

1694 Trem-i dervzeye pr cvn

Kasd- sud itse gerek nerdbn
1695

Vaz- kadem itmese her pyeye

Hke dp mlhak olur syeye

1696

Hli sudu budur ey hk-ins

Eyle nzl da suda kys

1697

nki bu kr old mhimm-i enm

Bildirelm Hakk anlara tamm

1698

Bulmaga bu kr- yesre vusl

Rtbe-i lya gerekdr nzl

1699

Krk gne dek hsl olur mdde

Halvet-i hs itdi vel iktiz

1700

Virdi bu vech zre kelma nizm

Kavlini sdk aladlar hs u m

1701

Muntazr- vade olup m u hs

1686b. yakas: yakasn B

1694a. dervzeye: divre de T
1695b. Mlhak olur hke dp syeye T
1701a. vade: vad E
1703a. Mni-i Mni B / hrs-: hrs u B // b. Reh-gzerin: Reh-gzer B, Z
1704a. el-hl: hl B

282

Gitdi bu efsn ile old hals

T52b 1702

Hnkehe geldi karr eyledi

Fikr-i sefer kasd- firr eyledi

E33b 1703

Mni-i rh old vel hrs- ml

Reh-gzerin baglad cerr-i sikl

1704

m u seher mutrib-i el-hl idi

Gavta-hur- lcce-i ml idi

51b 1705 Yd- hirs- ser sevd-y zer

Virmi idi kalbine hayl keder

1706

Vadesin nsf gzr eyledi

Dene-i gam cnna kr eyledi

1707

Vasf beyn olm idi iki merd

eyh ile ekmiler idi germ u serd

B54b 1708 Anlar idi meclisin mahremi

m u seher hem-kadeh hem-demi

1709 Anlara bir eb didi ey hem-demn

Krmuza kbet irdi ziyn
1705a. hirs-: hirs u , E
1707a. merd: ferd Z
1709a. hem-demn: hem-rehn B, Z
1710: -B
1712a. bm-i: bm B / havf-: havf u B
1713b. nedr imdi tark-i: ne tedbir ne imdi Z

283

Z46b 1710

Bizm in old muayyen d kr

Kangsn eyleyelm ihtiyr

1711

Biri tesebbt biri ehr-i diger

Her birin hiri bm u keder

1712

Turmada var bm-i ser havf- cn

Gitmede itlf- zer hn-mn

1713

Sizde sulme vir bir cevb

Bunda nedr imdi tark-i savb

1714

Didiler ey eyh-i diyr- fsn

Bizde ne tedbr ola senden fzn

1715 Evvel-i kra kim ola pv

hir ider derde yine ol dev
1716

Bb- hiyelde saa olmaz nazr

Silsile-i mekre lem esr

E34a 1717

Bm-i hazar y keder-i terk-i ml

Eyleme bu mkili bizden sul

1718

Her ne tarke olasn reh-nm

Olmazuz ol yolda peyden cd

T53a 1719 Didi firr itmede yokdur nect

tmeyelm mmeleke iltift
1715a. kra kim ola: kr ol kim olur Z

284

1720

Resine her kim ide mln fed

Dir ukal kad rabiha men nec

1721

Geri ki kamak kiiye rdur

Lk mahallinde ceb krdur

52a

1722 Mmeleki eyleyelm intihb

Virmeye efkr dile ztrb

1723

Ol ki ola hamli girn sakl

Terk idelm an hakr u zell

1724

Hamli haff olsa bahs girn

An alup eyleyelm hrz- cn

1725

Lk bu kr ire gerek ihtimm

Km- dil zre ola hsl merm

B55a

1726

Gfil iken halk idelm irtihl

Mkil olur vade tammnda hl

1727

Old bu vech zre muayyen sefer

Kald bu kim smleri ola zer

1716b. mekre: mekrine B, Z

1717a. hazar: hatar E
1719a. firr: karr B, Z
1721b. aceb: kat E
1722a. eyleyelm: eyleyben Z
1723b. zell: kall E, Cell Z
1724a. olsa: ola Z
1725a. ire: zre T // b. Hsl ola km- dil zre merm T
1726
b. vade: vad E
1733a. Oldg: Oldug E

285

1728

Gndzin lm- zihm- avm

Gice mhimmt- seferle kym

Z47a

1729 Bir taraf old eser-i hord u hb

Kayd- siv old azze hicb

E34b 1730

Kalm idi vadeye ancak se rz

eyh ise igl ile gfil henz

1731

Old tedrikleri mde heb

Kald bu ancak gele hengm- eb

1732

Hba vara dde-i agyr u yr

Mmkin ola zulmet-i ebde firr

1733

Oldg dem hvere magrib zemn

Geldi makmna eh-i erban

1734

Yani gep vaden eyym heb

rmi idi hirine nsf- eb

1735 Tuhfelerin eylediler der-bagal

Kasd- firr itmi iken ol mahl
T53b

1736

Girdi kapudan ieri bir cvn

Gonce-dehen zb-zekn m-miyn

1735a. Tuhfelerin: Tuhfeleri B

1736a. kapudan: kabudan E / ieri: ier B, Z; ieri E
1741b. pyine: pye Z
1742b. yz pye: yzin

286

1737

Kmeti tb sa dm- melek

Lebleri kevser ruh bedr-i felek

1738

Hli sveyd-y dil-i ehl-i hl

Nutk if-sz- dern- ricl

52b 1739

Mihr-i ruh emi ider b-ziy

Bakmaga gz ryna eyler hay

1740

Dhil olup hcreye virdi selm

Grdigi dem eyh aa itdi kym

1741

Eyledi kuddmna eyh cls

Pyine yz srdik klup cbls

1742

Didi ey pr-i reh-i mstakm

Kim sre yz pye kalmaz sakm

B55b 1743

leme kru heme lutf u at

E35a

Kl beni de kayd- sivdan reh

1744

Bendelige bendeni eyle kabl

Ben de bulam rh- murda vusl

1745

Cn ile kldum kapu ihtiyr

Eyle beni bendelerden mr

1746

Olm iken mest-i arb- shan

287

Ydna geldi eh ile berhemen

1747

Bildi olur kizbi seherden ayn

Defi ile old mukayyed hemn

Z47b 1748 Rfk ile didi aa ey mest-i nz

Old rev her ne ki kldun niyz

1749 nki sen gibi sanem soyna

Bir kuz elbette gerek koyna
1750

Matlabua nil olursu kuz

Gelmedi vakti dah fehm it szi

1751

Kld azmet ide ol eb sefer

tdi o dem k-i girbn seher

1752

Zulmet-i eb gitdi grindi nehr

Bildi degl kendsine baht yr

T54a

1753

Ddi dernna kat ztrb

Eyledi b-nr vcdn kebb

1754

Sord teln eyhin hemn

Didi bun eyleme benden nihn

1755

Lutf- Hud mkili sn ider

1747a. kapu: kabu E

1748a. Rfk ile didi aa: Aa rfk ile didi T
1749b. elbette: elbetde Z
1750a. olursu: olursn B, , E
1753
b. vcdn: vcdu Z

288

Derde dev himmet-i merdn ider

53a 1756

eyh-i mukallid oluben perde-bz

E35b

Eyledi ol sm-tene kef-i rz

1757

Syledi bir bir ne ise m-cer

tmi idi kat- md rec

1758

Ol psere itmi idi kef-i hl

Dirdi aceb var m halsa mecl

1759

G idicek kld tebessm cvn

Didi sen aklua irmi ziyn

B56a 1760

Seyr seyhatle gezen lemi

Var m diyen ud ben demi

1761

ekme elem klsa taleb pdh

Eyleme b-hde yire h vh

1762

Hkm-i Huddur bulan elbet vcd

Sihr ile shir uar ise i sd

1763

Geri cvn eyledi ok nush u pend

Olmad amm birisi sdmend

1754a. eyhin: ki eyh Z

289

1764 Kalbine dmedi kat bm-i cn

Girmez idi gna pend-i cvn
1765

Eyler iken her tarafna nigh

Geldi der-i hcreye destr- h

1766

zn ile girdi ieri ol hmm

Cmleye tazm ile virdi selm

Z48a

1767 Didi ey kutb- felek-yn

tdi du hazret-i h- cihn

1768 Makdemz itdi bu sat ric

Muntazr anda size by u ged

E36a

1769 Old gde der-i hnkh

Tara kup eyledi her s nigh

T54b

1770 Grdi turur bir feres-i zer-licm

P peinde nice Rm gulm
1771 Devlet ile eyh olnca svr
Ddi ine hadem-i ehr-yr
1772

eyh assn gtrp ol pser

Gitdi rikbnca misl- nker

1764a. bm-i: bm u B
1765a. iken: idi Z
1766a. ieri: ier B
1768b. by u: by B

290

53b 1773

Hric-i belde var idi bir fez

Sahn-i rem dinse mahall sez

1774

Anda ehe vaz olnup brgh

kd ehen-h ile mr u siph

1775

Kalmad Msr ire ricl nis

Eylediler cmlesi azm-i fez

1776

Mertebesince oturup hs u m
Tutd o sahray mlevven hym

B56b 1777 eyhe de vaz eylediler bir serr

Blii zerrn bist harr

1778

evket ile tahta kup ehr-yr

Turdlar erkn yemn yesr

1779

Emr olnup geldi o krk berhemen

Eyleyeler arsada t arz- fen

1780 Hzr u mde olup tayrgh

Muntazr olmd hemn eyhe h

1781

Asker-i enbh ile eyh-i Sad

Mh ile encm gibi old bedd

1773b. mahall u: mahall B

1775b. fez: kaz B,
1776a. oturup: oturup B
1777b. zerrn : zerrn B
1780a. Hzr u: Hzr B
1781a. Sad: Sad E, T
1783a. klh: hele Z // b. r-siyh: rsv ile Z

291

E36b 1782

Brgeh-i ha olnca karb

Didi rikbnda cvn- edb

1783

Atdan inp meskenet arz it klh

tmeye kruda seni r-siyh

1784

Hayret ile eyleyp atdan nzl

Kld ser-perde-i ha duhl

1785

Olmad kudret vire ha selm

tdi ehen-h aa ikrm- tm

Z48b 1786

Didi ey eyh-i mbrek-kadem

Geldi zamn idesin def-i gam

T55b 1787 b- kermetle kl ey ho-nihd

te-i efsn- Mecs remd

1788

Krsi-i zerrne idince cls

tdi ehen-eh aa ok cbls

1789

Zikri mrr eyleyen ol nev-cvn

Pye-i krsde tururd hemn

54a 1790 eyh alup bamagn ol mahal

tmi idi cn gibi der-bagal

1787b. remd: ziyd Z

292

1791

Vast- halykda o el yve-k

Yani husmetle gelen krk ke

1792

tmi idi her biri sihrin penh

Olm idi muntazr- emr-i h

1793

Muntazr olmd bu ahvle ns

Ddi dil-i hsreve havf u hirs

B57a 1794

Gyet ile eyh ise ber-kte-hl

Mrde gibi yok idi nutka mecl

E37a

1795 kbet ol pdeh-i ddger

Hm ile rhiblere kld nazar

1796

Didi ey irzime-i b-nh

Arz idiz her ne ise m-cer

1797

Birisi ol hkler ez-miyn

Birbirine kakd ayasn hemn

1798

Bulm idi sihr fsn tamm

Dd-sfat eyledi meyl-i gamm

1799

Birbiri ardnca misl- gurb

Cmlesi de old karn-i sehb

1800

Mg-i bel gibi turup ber-hev

1792a. sihrin: sihr B, sihri Z

1795a. ddger: dd-gr

293

tdi biri halka bu resme nid

1801

Didi ey merd zen-i Khire

Meselez old bu gn zhire

1802

Bizim ile imdi nedr kruz

Var m dah bhe v inkruuz

1803

Old sersme kamu hs u m

Yakd dern- ehi bu bed-kelm

T55b 1804

Grdi bu hlt eyh-i Sad

tdi haytndan o kat- md

Z49a

1805

kd dernndan o dem dd- h

Hasret ile itdi cvna nigh

1806

Yani dimek istedi kim ey pser

Tr-i belya beni itd siper

54b 1807

demi umaz did ey n-halef

mr-i girn-myemi kldu telef

E37b 1808

Bakdug dem eyh cvna hemn

1801a. merd : merd B

1804a. Sad: Sad E, T
1805a. dernndan: dehnndan Z
1806: -B
1807a. did: didin B
1808a. Bakdug: Bakdg Z
1809b. gmn : gmn B

294

Didi ki fermn sen ey kutb- dn

1809

Kefini eyhn karup ez-bagal

Eyleye t def-i gman kesel

1810

Sald hevya nitekim crre-bz

kisi de turd muallak biraz

1811

Sora o kefin-i kermet-ir

Old iki hin-i ank-ikr

B57b 1812

Y iki akb idi ejder-rb

Srat ile itdiler azm-i sem

1813

kdug dem fevkna kfirler

Yani o efsnger shirler

1814

Eylediler meyl-i rc- zemn

d ola t zmre-i ehl-i yakn

1815

Nzil olup balarna ez-firz

Sanki iki sika-i cn-gdz

1816

Eselerine urarak her birin

Eylediler hk-i mezellet yirin

1811a: o: -B
1812a. rb: sem Z
1813a. kdug: kdg B, Z

295

1817

Geldi o kefin-i kermet yine

Srat ile ol pser destine

1818

Hrik- de bu ii ey hmm
Grdi kamu h u ged hs u m

1819

Secde-i kr itdi eh-i km-bn

Vesveseden htr old emn

1820

stine eyh o eh-i kmkr

tdi nice drr cevhir nisr

E38a 1821

Lbe-knn eyledi takbl-i yed

T56a

Didi kapu h u gedya sened

1822 Hk-i reh sdk ile itdm penh

Bendee kl lutf ile bir kez nigh

1823 eyhe ise rz olup zge hl

tmez idi fark- nis v ricl

55a 1824 Olm idi bde-i cezbeyle mest

Z49b

tmi idi sgar- akl ikest

1825

Srdi yzin pyine pr cvn

Herkes olup azm-i sy- mekn

1815a. ez-firz: ez-sem E, T // b. gdz: rb E, T

1820a. o eh-i: -B
1821a. Lbe: Nle Z // b. kapu: kabu E
1823b. fark-: fark u B
1824b. akl: akln

296

1826

Emr olnup cmle-i erkn- h

Her ne kadar var ise mr u siph

1827 zzet ile eyhi svr itdiler

Rah ince vzer gitdiler
1828

Sir-i erkn bil-irtiyb

Cmle piyde yridi der-rikb

B58a

1829 eyh ise bu tantanadan b-haber

Tutm idi saht- rikbn pser

1830

nki der-i savmaa old yakn

Geldi biraz kendye ol hurde-bn

1831

Atdan inp virdi sipha selm

Cmle elin pdi gelp hs u m

1832

Girdigi dem hcreye eyh cvn

Neyledi gr lutf- eh-i l-mekn

1833

eyh ine oturup ol pser

Didi ey mrtekib der-be-der

E38b 1834

Eylemed hazret-i Hakdan hay

Subh u mes kizb ile satdun riy

1829b. rikbn: rikb B,

1833b. mrtekib u: mrtekib B
1835a. kende nmn: nmna kendin Z / nmn: nmu B

297

1835 Kutbu idp kendne nmn lakab

Eylemed erm u haya v edeb
1836

Olm iken mazhar- kahr- lh

Lutf u kerem eyleyp ol pdh

1837

Afvu idp hazret-i Hakdan ric

Cehl ile sen itmede sehv hat

T56b 1838

tdi seni sihr hiyelden selm

Shire itd galebe n Kelm

1839

Bunca at lutf u kerem saa heb

Kmmele takld olupdur sebeb

1840

Kim ide bir kavme teebbh eger

Mlhak olur anlara ol yze-ger

55b

1841 Bendesine hazret-i kutb- zamn

Didi bu dem ol reh-i Msra revn

1842

Khireye dhil olup krk kei

Eylediler h ile dav-y k

Z50a

1843 Merd-i mukallidle o krk kartabn

kbeti olsa gerek imtihn
1844

Var yri ol cize imdd kl

Rh- Hudya an ird kl

1838a. sihr : sihr

1840b. olur: odur

298

1845

nki bize eyledi takld-i tm

Lzm olur biz de idp ihtimm

B58b 1846

Ola mbeddel araz cevhere

Mflis iken mlik ola gevhere

E39a 1847 Byle nefes eyledi n kutb- dn

Geldi zamn olasn rh-bn

1848

Byle diyp eyhi o bedr-i keml

Eyledi bir nutk ile fte-hl

1849

Gh muzk old geh old gark

Eyledi idrk nedr cem fark

1850

Feyz-i mukaddesden olup behre-yb

Pertev-i akdesden idp iktisb

1851 yine-i dildeki jeng-i siv

Saykal- esm ile buld cil

1852 Kalbini ren idicek nr- zt

tdi tecell aa nr-sft

1853 kbet ol merd-i sadet-karn

Himmet ile old ser-i erban

1846b. mlik: nil Z

1847a. Byle nefes: Bu nefesi B
1849a. muzk: mfk Z // b. cem u: cem B

299

Temsl *
T57a 1854

Memleket-i Msra bil-itibh

Olm idi mekr ile Firavn h

1855

Semt-i adletden olup r-nm

Eyler idi halka kerem dim

1856

Eyledi tenbh-i kav zenle merd

Tabh- tam eylemeye h ferd

56a 1857

Matbah- Firavna gelp hs u m

Andan al kadr- kifye tam

1858

Mugtenem olmd nis v ricl

Gedi bunu stine ok mh u sl

1859

Olmag ile hki ekvet-sirit

Zhir olup dem-be-dem efl- zit

E22b

1860 Kfir-i nimet olup ol bed-gmn

Yahi adn eyledi hir yaman

B59a
Z50b

1861

Bende iken gurre olup devlete

Balad dav-y ulhiyyete

1853b. ile: -B
- , E, Z
1856a. tenbh-i kav: tenbh ona Z
1859a. hki: hli T
1862a. iddeti: irreti E, T

300

1862

Haddi tecvz idicek iddeti

Old ekvet sebeb-i nkbeti

1863

Eyledi fermn o eh-i l-yenm

Hazret-i Msya aleyhis-selm

1864 Davet ide rfk ile ol kfiri

yed ola kfr ekdan ber
1865

Davet-i Firavn Kelm-i lh

Dikkat ile itdi nice sl u mh

1866

Kfr dalal ire kalup ol gab

Olmad mesm- kelm- Neb

1867

Var idi bir mashara ez-Kbtiyn

Sihre v takld idi kr hemn

1868

Dhil idi bezmine Firavnu ol

Bulm idi rtbe-i kurba vusul

1869

Yanna Firavnu eger ol racm

Syler idi gelse misl- Kelm

1870

tmi idi ol ehe takld-i tm

Ol sege arz eyler idi subh u m

1864b. ekdan: ekvetden Z

1865a. Firavn: Fravn B
1866b.Olmad: tmedi Z / mesm: mesm B, Z
1868a. Firavnu: Firavn B
1870a. idi: -Z

301

T57b 1871 Hazret-i Msya biri hem-nn

Lfn Firavnun iderdi beyn
1872

Kibr gurr ucb ile her krn

Heykel-i bed heyet-i murdrn

E23a 1873 Kr heme ol segi takld idi

Kbti gibi bu da mukallid idi

56b 1874 kbeti nold bu krn iit

kl isen aa gre bir i it

1875

Sne-i akl olsa rev k k

Semi ider demi b-ek helk

1876

Ol iki merde irip vakt-i fevt

Arz- ceml eyledi sr- mevt

1877

Her birine sund ecel cmn

Dile niye irdi ser-encmn

B59b 1878

Ol ki mukallid idi her subh u m

Hazret-i Msy aleyhis-selm

1879

Hazret-i sultn- cihn-fern

tdi anu cyn huld- bern

Z51a 1880

Aksi zuhr itdi o bir mrdede

1878b. Msy: Msya Z

1879b. cyn: cnn Z
1880a. Moll-y: Monl-y Z // b. derdde: derdde de Z

302

Kald cahm ire gam u derdde

1881

Kim buyurur hazret-i Moll-y Rm

Kif-i esrr- diyr- ulm

1882

Hufte-dil b-edeb leng lk

Eyle reh-i hazret-i Hakka slk

1883

Sende eger yog ise zhd salh

Anlara takld iderek bul felh

1884

Eyle bu temsli der-i g- cn

Grmeyesin kbetde ziyn

1885 ylge takld idegr ey hmm

rife bu nkte yeter ves-selm
Mnct *
T58a

1886

Ey eh-i dnende-i m-fis-sudr

Hfz- kl msik-i saff- tuyr

1887

Hayy u ehad hlk- mevt hayt

Ferd samed rzk- dih-kint

1888 Cil-i sem basar- ins u cn

1882b. reh-i: zih-i Z
1884b. kbetde: kbetinde Z
1885a. ylge: ylige E
*
- , E, Z
1888a. Cil-i: Cil B // b. erzk u: erzk Z

303

Kfil-i erzk u eh-i l-mekn

1889 Mahz- ademden bize vird vcd

tmek in ztuna her dem scd

57a

1890 Birligini bilmek in ey gan

ns per old miyh- men

1891

Gevher-i mn at eyled
Hilye-i slm kab eyled

1892

Eyled irsl- kitb resl

Kullgna kullar itdn kabl

B60a

1893

Kullara eyled inm- m

Herkese rzku irr subh u m

1894

Nimetin gark nice a olur

Saa kul olan kime muhtc olur

1895

tdi hat lk bu abd-i den

Halk kys eyledi ola gan

1896

Her kapudan itmek ile nn taleb

Dkmedeym yz suyn rz u eb

1897

Nli olup mest-i mey-i hrs u z

1892b. kullar: kullaru T

1893a. Kullara: Kullarna B // b. rzku: rzk
1894b: olur: -Z
1896b. rz u: rz B
1897a. Nli: Nbi T // b. Kullara: Kullarna B

304

Kullara itmede her dem niyz

Z51b 1898

Grsine emna mezelletle h

Gayrlaru destine eyler nigh

1899 Geri ibdetde kesel n-keder

Birligni bilmede ala keder

1900

Mezheb-i Numna idp iktid

Eyledi takld ulemya eh

1901

Yazd eimme bu kelm sarh

bhesiz mn- mukallid sahh

T58b 1902

Dostlarna kim ki mukallid ola

Kr hemn anlara takld ola

1903

td an lutf ile ey msten

Lyk- gl-n-i riyz- cinn

1904

Eyle o lutf bize de ey kerm

Olmayalum dahl-i nr- cahm

1905

Eyle bu takldimzi y mun

Vsl- ser-menzil-i bezm-i yakn

1898a. emna: emn Z

1899b. Birligni bilmede: Birligi bir lemsede Z
1903a. Dostlarna: Dostlarna

305

1906 Tatimz kl keremden kabl

Eyle bizi hem-dem-i r- Resl
Htime-i Kitab *

57b 1907 Hamdu lillh bu kitb- garr

Tuhfe-i b-bedel b-hem-t
B60b 1908 Hazret-i Hakdan inyet old
Feyz-i tevfk ile gyet buld

1909

B-bedel bir sanem-i randur

Hsn-i hulkna cihn eyddur

E73b

1910 Giymedi geri libs- tze

Balasa gunc u dell u nze

1911

Eylese arz- ceml- sde

Mest ider ehl-i dili b-bde

1912

Lk bigneye ol serv-i seh

Eylemez arz- ceml olsa rehi

1913

Nk bed her ne ise nevk-i kalem

Safaht- varaka itdi rakam

1914

Sadef-i dilden idp nazm- ll

1906a. keremden: kereminden B

- , E, Z; Htime-i Trh-i Kitb T
1908b. buld: old // b. Feyz-i: Feyz Z
1909a. sanem-i: sanem B
1910a. Giymedi geri: Giydi n E // b. dell u: dell B
1914b. tmedm: tmedi Z // b. cerr-i: cerr
*

306

tmedm gayr gibi cerr-i sul

1915

Zde-i tab- drer-brumdur

Kendi perverde-i efkrumdur

Z52a

1916

Eylerm arz- temenn v ric

Bu cerdemde olan sehv hat

1917 Olcak ehl-i kemle zhir

Olalar lutf u kerem ile stir

T59a 1918

Vezn imlda olan noksn

Setr idp zeyl-i kerem ile an

1919

Hulk- Hakk ile tahalluk ideler

Rh- eslf- kirma gideler

1920

Hsl tuhfe-i bezm-i uref

Olsa da her ne kadar ke-merv (?)

1921

Taraf- hsnine ger olsa nazar

Gren elbette aa meyl eyler

1922

Yri yok kimseye bir hem-demdr

Ehl-i irfna aceb mahremdr

58a 1923

Azm-i glen iden ihvna cels

E74a

Sohbet-i hs idene yr u ens

1915b. Kendi: Kend Z

1916a. arz-: arz u B // b. sehv u: sehv B

307

1924

Benzer ol mride tuhfem ki her an

Halk ird ide b-nutk u zebn

B61a 1925

Her hikye sona olsa nazar

Ehline zhir olur nice iber

1926

Drr-i temslini akl- lk

tse vze-i g- idrk

1927 Ala glen-i dilde her br

Gonce-i vahdet u verd-i b-hr

1928 Nliy hsl tuhfen b-ek

Fark- tahkk meczde mehek

1929

Didi trh in ihvn- saf

Ne aceb tuhfe-i dil-ke hakk

1920b. ke-merv (?): B, E, T, Z

1922a. kimseye: kimselere T
1923b. yr u: yr: Z
1924a. tuhfem: tuhfe B, , E
1928a. Nliy: Nbiy T // b. tahkk : tahkk B,

308

SONU

Nl Mehmed Efendi, Trk Edebiyatnn bir durgunluk iinde bulunduu 17.

yzyln ikinci yarsnda yetimi fakat pek fazla tannmam bir airdir. Hayatna ve
ahsiyetine ait bilgiler Safay, Bel Tezkirelerine, Sicill-i Osmn ve Osmanl
Melliflerine dayanarak ortaya karlm bilgilerdir.
Mesnevi trnde yazlm olan Tuhfetl-Emsalde ir, anlatt hikyelerin
sonundaki temsillerle okuyucusunu uyarmak ve ona doruyu gstermek amacndadr.
Be mstakil hikyeden oluan eserde anlatlanlar bir orijinallik gstermez.
Fakat eserin dili ve slubu orijinaldir.
Tuhfetl-Emsl didaktik bir eser olduundan dini ve ahlaki dnceler
arlktadr. Bu tr dnceler soyut olarak deil, konu iinde olaylarda yeri geldike
bir ibret dersi niteliinde, somutlatrlmtr.

309

BBLYOGRAFYA

1. Abdlkadirolu, Abdulkerim, Beli , Nuhbet1-sar li-Zeyli Zbdetil-Er, Gazi

niversitesi, Ankara, 1995.
2. Develliolu,

Ferit,

Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lugat,

Aydn Yaynlar,

Ankara 1993.
3. Dilin, Cem, rneklerle Trk iir Bilgisi, AKDTYK. Yaynlar, Ankara 1995.
4. -----------Tarama Szl, TDKYaynlar, Ankara 1983.
5. ---------- , Mesud bin Ahmed, Sheyl Nevbahar, Ankara 1991.
6. Diriz, Meserret, Nb Divan, Fey Yaynlar stanbul 1994.
7. stanbul Ktphaneleri Trke Yazma Divanlar Katalogu, C.III, MEB.
Ktphaneler Kataloglar Yaynlarndan, stanbul 1967.
8. Karatay, Fehmi Edhem, Topkap Saray Mzesi Ktphanesi Trke Yazmalar
Katalogu, C.2, stanbul 1961.
9. Kocatrk, Vasfi Mahir, Trk Edebiyat Tarihi, Ankara 1970.
10. Levend, Agah Srr, Divn Edebiyat-Kelimeler ve Remizler-Mazmunlar ve
Mefhumlar, stanbul 1981.
11.-----------, Trk Edebiyat Tarihi, TTK Basmevi, Ankara 1973.
12. Mehmed Tahir (Bursal), Osmanl Mellifleri, (Haz.A.Fikri Yavuz), Meral
Yaynclk, stanbul 1972.
13. Mehmed Sreyya, Sicill-i Osmani, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, C.4, stanbul
1996.
14. Mengi, Mine, Eski Trk Edebiyat Tarihi, Aka Yaynlar, Ankara 1994.
15. Nedret li, Cevdet Serbest, Sermet ifter Ktphanesi Yazmalar Katalogu, Yap
Kredi Kltr Merkezi, stanbul 1999.

310

16. Onay, Ahmet Talat, Eski Trk Edebiyatnda Mazmunlar, TDV Yaynlar,
Ankara 1992.
17. Pala, skender, Ansiklopedik Divan iiri Szl, Aka Yaynlar, Ankara 1990.
18. Redhouse, Sir James, Trkish and English Lexicon, ar Yaynlar, stanbul
1992.
19. Safayi, Tezkiret-uara, Sleymniye Ktphanesi, No: 2549.
20. Soysal, M.Orhan, Edebi Sanatlar ve Tannmas, MEB. stanbul 1998.
21. emseddin Sami, Kms- Trki, ar Yaynlar, stanbul 1995.
22. eyhi Mehmed Efendi, Vakayul-Fuzal, C.l, Bayezid Ktphanesi, No:2361.
23. kun, Ziya, Farsa-Trke Lgat, MEB. stanbul 1996.
24. Trk Dili, Trk iiri zel Says II (Divan iiri) TDK. Yaynlar, Ankara 1986.
25. Ylmaz, Mehmet, Edebiyatmzda slmi Kaynakl Szler, Enderun Kitabevi,
stanbul 1992.

311

DZN
hen280
ah253
hir153,157,195,196,197,206,273,289,331,
362,371,387,388,412
Ahmed Paa139
Ahmet Hanbel134
aham178,180,222,365
ahter93,145,146,213
h138,198
ahvl173,241,244,267,305,315,318,347,357,
382,383
ahz233
ak-164,220,223
akd245,307
akdem121
kbet151,153,254,330,375,387,401,409,410,
414,415,416
kl99,192,201,254,295,297,329,330,414
akt-213
akk314
akl97,101,143,149,150,165,186,258,282,294,
336,414,422
akrn170
akreb306
aks131,179,187
aks111
al-107,136,145,160,188,195,197,202,205,
209,220,225,239,240,286,291,297,313,320,
323,326,329,331,333,339,345,359,364,382,
389,400
l115,131,357,359,411
al115,411
lm390
aldan-284
aldur-325
alel-infird129
alel-ittifk112
alef350
'alem134,140,157,164,166,175,217,309
lem91,109,113,127,150,173,191,207,213,26
9,318,342,349,359,369,371,388,392
let317
aleyh108,126,308
aleyhim119
aln177
al132
Al124,125
l128,136,137,161,170,283,334,335,378
all228,353
lim277,278,280,282,347,374
Aliyyl-Murtaz124
allme132,282,283,375,379
altun195
lde105,171,215,225
'm103,164,174,178,179,277,280,289,292,
332,360,370,380,386,398,402,405,407,411,
417
mde105,319,390,398

A
ad136
alem130
azam113,138,139
b96,101,103,110,116,135,158,162,210,212,
213,247,268,291,328,363,378,400
Abbs109,128
abd209,221,222,295,417
Abdu1-kdir-i Geyln217
abher102
b- hayt103
bid97,347
c210
aceb105,124,193,202,244,251,252,253,278,
299,311,336,382,389,395,422,423
aceb282
Acem122,227,228,231,240,260,261,266,309,
312,314
acb199
ciz169,228
acl330
a417
a-96,108,122,124,125,160,176,182,186,189,
197,206,208,220,239,247,264,303,339,366,
367,376,378
al-174,423
alg362
amaz378
ad278
db251,316,360
adlet123,318,375,411
add328
aded99,182
'adem92,96,108,156,254,271,274,305,353,
416
dem91,113,153,170,171,272,281,318,325,
403
dem91,97,116,155,214,271,318,349,395
dem101
Aden237,248
det293
adm163,220
adl122,138,233,277,306
ad122,140,141
fern139,144,161,339,354,415
fet156
ftb111,143,169,178,185,219,222,228,348
afv129,244
gz303
agz205,250
agla-257
g177
gute207
h194,220,270,273,395,402,418
ahd300

312

saf139,140,165,382
sn123,300,394
sr174,203,280,414
syi89,109,167
asel171
ashb115,121,125,129
s121,307
sim121
asker288,322,326,338,342,343,399
asl97,165,201,261
asl200,242,251,256,287
smn94,104,110,145,292,354
asr260,292
sde138
aer93
k175,183,186,191,225,235,238,240,241,
252,257,266,267,268,275,362
ak105,182,183,184,185,191,207,209,210,
212,213,214,215,216,219,222,253,266,267,
268,269,271,272,275
kr109,138,264,322,328,375
n95,299
b127,259,326
fte253,273,275,371,410
yn129,217,383,396
at245,247,310,312,316,319,321,323,325,327,
328,331,332,338,339,342,404
at-146,205,233,264,305,325,328,339
at101,102,119,121,171,172,233,240,306,
314,335,392,408,417
te104,127,184,185,191,210,211,212,213,
224,242,247,285,328,354,400
te-perest104
atl-320,321
atlas147
avlim113
avm265,290,293,344,390
vre216,223,235
avlan-202
avn138,174,348,412,413
ayag193,239,317
ayak106,160,191,193,206,212,225,231,240,
290,296,300,321,371
ayn234,271,282,321,351,374,393
ayb172,306
yende317
yet113,372
yn245,303
yine106,134,140,151,179,187,204,214,215,
263,270,271,272,275,283,291,297,325,361,
410
yineve283,284,352
ayn172,182
ay104
z276,306,307,350,418
azb284,346
zd225,244
zde176,202,217
zr236,242
azm298,309,406
azmet161,257,260,313,365,394

ml386
med214,353
med-od297,367
amel142,153,154,155,313,314,352
m179
mil133,232,282
amm102,120
mir267
amm105,182,184,194,199,209,212,235,254,
286,287,297,304,306,323,382,396
ammi128
a-153,162,246
n158
ana95,96,112
aa92,96,107,116,132,136,152,168,171,172,
173,197,226,245,254,255,267,268,269,270,
272,276,277,285,286,288,292,295,325,333,
336,340,342,346,361,363,368,371,382,392,
393,399,400,410,414,422
ansr214
anber102,120,211
ancak92,119,177,179,182,194,284,390,391
andan97,104,137,221,224,259,260,263,270,
361
anh122,123,129,131,132,134
anha126
an94,95,98,105,155,166,173,188,192,207,
219,222,245,266,268,334,350,364,371,373,
384,389,409,419,421
o223
ank138,213,324,344,404
an-karb141
ala-215,247,272,285,292,295,318,319,324
anlar93
anu93,242,264,334,340,415
r389
ara-258,322,327
Arab110,113,208,331,383
rm325
ryi110
araz92,113,274,284
ard200
rz109,150,175,253,269,270,280,296,337,
405
rza261
rif155,165,209,284,330
Aristo142,278
riyyet92
armagan170,286
arsa141,312,326
ar94
ar112
art402
art-114
ars248
arz99,100,103,115,124,128,141,160,163,169,
173,190,232,242,243,244,255,260,269,281,
296,303,305,315,331,335,342,347,351,360,
364,372,398,399,401,413,414,420,421
as-145
as102,223,235,239,359,360,382,383,397

313

bala-188,200,220,246,265,303,315,338,345,
367,370,371,412
bamak400
bat-182
btn282
batn116
Byezd363
bz138,188,217,269,276,324,332,336,363,
372,395,403
bz311,332
bze312
baz323
bed191,198,313,314,354,356,402,412,413,
420
bedel420
beden107,152,177,185,189,190,202,205,303,
306,349
bedd132,314,399
bedlik151
bedr150,171,177,194,213,230,231,392,409
begen-172
behit129
Behrm308,309
behre-yb212,410
bek262
bekle-178,222,362
bel177,180,277,397
bel127,148,179,206,221,222,402,403
bel150
belg133,143,156
belki160,170,187,232,329,380
Belks217
ben106,107,108,118,125,147,157,188,200,
201,206,221,223,225,237,239,247,257,262,
268,269,285,292,293,294,296,303,351,352,
393,394,403
be-nm260
benn156
bent129
bencileyin295
bend181,187,191,205,212,221,237,299,310,
321,322,338,356
bende98,110,148,149,150,154,173,179,180,
183,192,210,216,231,232,244,254,261,270,
273,277,294,295,297,300,336,346,348,351,
367,408,412
benef102
ben97,113,267,341,395
benze-118,158
ber104,105,114,129,135,136,137,140,148,
154,174,175,177,195,206,208,234,277,282,
287,289,314,317,342,343,344,345,346,353,
368,376,382,384,401,402
ber--ber245,321
bere200,223
berg109,250
Berhay344
berhemen393,398
ber99,118,125,145,216,241,266,291,294,
303,344,412
bern132,193,415

azz361,368,371
azm101,102,136,198,203,241,248,326,356,
368,369,398,404,422
Azr240
zrde190
azze91

B
b98,128,155,156,167,199,208,209,275,285
bade121,122,123,125,139
bad257
bis89,98,113,127,155,156,167,277,285
baz367
baz104,130,322
bazs367
bb89,96,125,189,230,232,233,258,287,296,
380,382,388
bd96,103,117,196,288,343,346,350
bd-bn145
bde102,148,184,214,275,298,349,406,420
bg90,126,128,130,144,175,246,340
bagal197,238,391,400,403
bgbn130
Bagdd257
bagla-96,221,251,252,274,277,386
bah238
bahr166
bhir113
bahr95,101,103,104,114,116,121,127,133,
135,140,163,164,165,205,207,213,217,231,
239,277,280,282,284,298
Bahreyn239
bah126,222,383
baht139,174,210,221,299,356
bahtlu296
bak-146,155,160,177,179,186,199,218,222,
242,245,248,258,259,272,284,285,286,301,
319
bk237,304,320,321
bk128,255,256
bl122,249,376,377,378
bl100,165,227,312
bli215,262,291,398
bmdd232
baa107,118,119,123,148,157,164,201,269,
303,334
bang114
br109,196,215,219,291,315,423
brgeh111,162,399
Barhay169
Br91,374,377
barmak110
bas-96,156
basar101,110,416
bs89
ba122,140,149,152,179,188,200,220,222,
242,243,262,273,322,329,339,345,359,364,
383

314

berk253
ber-karr104,144
bern356,363
berr140
ber-taraf290
Besmele90
Besmelen89
beste138,142,149,152,158,178,208,215,216,
235,262,298,302,306,307,352,362
be101,112
beer97,99,101,109,143,215,272,336
bevvb316
beyn120,160,183,192,217,234,261,282,374,
381,383,387,413
beyz313,314
beyt167,171
bezm90,137,161,162,166,175,206,224,255,
282,321,326,352,354,419,421
bi1-ittifk99,372
bit292
b-illet98,348
bismillh139
bit-tamm232
biz-zt115
b-re129,223,235
bd263
b-edeb98,415
bigne179,420
b-gye153
bh148
b-haber154
b-had121,136
b-halef153
b-halel104
b-haem183
bi-hilaf141
b-hisb113
b-hod259
b-hde395
b-itibh117,184,336
bil-93,97,100,103,108,142,151,152,153,155,
156,165,185,188,190,194,196,198,200,204,
206,221,223,237,238,241,243,247,259,262,
274,278,281,285,287,295,296,301,313,322,
332,344,347,355,360,376,393,394,417,418
bild136,343
bil-itibh94,411
bildik108
bilin-99,282,288
bm98,338,344,345,387,388,396
bmr203
b-mye274
b-meze203
b-misl90
b-misl140,310,347
bin-146
bi152,189,195,252
bin95,207,210
b-nev233
b-nian112
bint126,257

bir93,95,105,108,109,119,126,128,130,131,
133,137,138,142,145,149,154,156,157,160,
161,162,164,166,167,168,169,170,171,173,
176,180,181,182,183,184,188,193,195,197,
198,199,201,206,207,208,209,210,217,218,
219,220,221,222,224,225,226,227,230,234,
237,240,243,246,247,250,252,253,254,255,
258,260,265,267,269,274,276,277,278,279,
280,281,282,283,285,286,289,290,292,293,
294,295,296,298,299,300,301,302,304,311,
312,314,315,316,317,322,323,324,326,329,
330,331,334,335,336,338,339,342,343,344,
346,354,357,358,359,360,361,362,363,364,
365,366,367,368,370,371,372,373,375,376,
377,380,384,387,388,390,391,394,395,396,
397,398,400,402,404,405,408,410,413,414,
415,418,420,422
biraz186,190,254,262,263,288,300,319,333,
340,350,362,367,403,407
birbiri96,99,119,150,179,217,218,320,326,
357,358,366,372,378,401
biri129,162,180,181,278,294,297,359,377,
387,401
biribiri179
birisi244
birlik103
bist302,303,319,398
b-ek171,197,414,423
bit-223,227,330,355
b-vcd169
biz120,130,159,167,201,202,273,286,291,
293,301,306,308,361,364,369,382,383,388,
409,416,419
Bokrat278
boyun216
blik208,209
blk208
byle139,190,201,206,207,226,238,253,257,
293,302,329,365,372,382,409
bu91,97,99,100,105,114,121,124,125,128,
129,133,134,145,148,150,152,153,157,158,
159,160,162,167,168,169,172,175,183,188,
189,190,192,193,199,201,202,209,210,216,
218,219,220,224,227,232,233,234,237,239,
242,244,245,246,251,252,254,255,256,259,
260,261,262,263,264,265,266,268,269,273,
280,281,282,288,291,292,297,301,310,311,
315,318,329,330,331,332,334,335,336,342,
345,346,355,358,360,361,367,368,371,372,
373,374,376,377,378,380,385,386,388,389,
390,391,394,396,401,402,405,406,408,409,
411,414,415,416,417,418,419,421
B Al142,373
B Leheb97
bul-heves247
bd367
bugn274
bul-100,107,135,164,168,170,171,173,178,
189,202,214,226,230,232,233,234,244,246,
258,264,276,300,311,323,335,339,350,367,
368,380,401,410,413,415,419,420

315

bular94
buln-253,254
Bulmaz89,116,197,259
bm203,355
bunclayn357
bunlar94,374
burc93,111,115,134,193,228,231,240,260,
261,266
briy359
bs242,246,247,316,365
by101,102
blbl102,175,217,224,246
blend225
brehne304
brhn375,376
bryn299
bt113,190

ceml133,169
cenb243,334
cenh320,379
cennet128,193
cerde421
cerr358,386,419,421
cesret158
cesed97,150
cev246,288
cevb123,230,235,268,281,287,296,332,333,
366,375,376,380,388
cevhir120,405
cevher92,101,113,155
ceyb195,197
cey321,322
cez108,129,351
cezbe257,270
cibl102
Cibrl110
cidr252
ciger126,279,354
cihd128,136
cihn89,91,93,96,104,108,112,114,121,126,
127,131,138,144,147,149,154,156,161,164,
167,173,183,214,246,253,277,283,292,323,
331,335,347,354,359,396,415,420
cil410
cilf197
cilve128,131
cilveger215,297,384
cinn101,128,133,144,217,419
cism112,176,178,251,263,271
c198,384
cd94,95,104,116,143,161,166,169,171,231,
273,275
cuhud304
cuma372
cumhr129,233
cura298
cura-ke308
c224,271
cy187,193,197
cy-br193
cd119,150,218,243,306,358,389
cls248,279,392,400
cmle92,94,95,99,104,110,113,118,119,120,
122,131,145,147,164,167,170,208,226,227,
234,241,248,254,255,265,277,288,304,308,
311,313,314,317,331,332,344,345,365,376,
381,382,383,384,396,398,402,406,407
cmleten368
cnbn175
cnbi224,225,317,320,337,339
Cneyd363
cnn127,175,221,267
cret258
crm99,107,118,119,244,307,351
csse313
cvn105,149,199,225,227,236,299,385,391,
395,396,399,400,402,403,406,407
cvn-merd225

C
c131,342,344,350
ciz131
cbls392,400
ch116,136,139,167,174,232,313,383
cahm383,415,419
Clins275,279
cm126,206,218,221,224,255,273,275,282,
319,323,332,365,414
cme165,215,225,286,290,353
cmi123
cn91,100,141,149,152,158,159,162,178,182,
184,187,190,194,205,206,220,226,230,233,
238,250,264,266,298,305,330,344,358,388,
389,393,396,400,404,415,416
cnn195,248
cnne180,195,246,250,258,262
cn-hr158
cn108
cnib145,218,250,252,327,328,357
criye255,367
cy209,251,253,283,300,316,352
cebe321
cebel302
cebr98
cedd137,140
cef179,191,196,269,334,360,361
cehd300
cehennem375
cehl153,306
cel134,306
Cell116,346,389
cels148,168,422
celld97,176,225,243
Cem137,160,188,260,264,309,314,316,329,
359
cem160,188,190,342,364,409,410
cemiyyet114,124
cemd189,306,348
ceml160,255,269,414,420

316

agr-199
h105,238,324
k107,186,219,223,234,257,271,275,321,
394,414
ker137,294,307,309,356
al-326
lk267,422
r96,119,120,130,134,179,180,181,209,210,
281,344,419
re107,206,223,226,227,228,261,264,384
arh143,146,147,253
r-mh148
rm124
at-190
atla-321
eh197
ehre222,319
ehre-s293
ek-126,151,157,181,191,200,206,212,235,
237,254,291,325,367,383,395
ekdir-146
ekil-321
emen90,102,127,149,176,192,194,218
emenistn348
enr242
engi310
erg224,279
ergn146
erdn198,199,200,201
erh101,103,280,292
erh90
em103,112,126,165,176,186,188,213,228,
237,270,271,284,285,319,321,380
eme110,164,228,238,329
etr356
k-97,145,146,152,154,155,178,183,218,
247,263,300,304,322,328,372,397,398,402,
403
kar-276
i297,396
igil190
ille181
n235,319,419
n138,190,314,343
ir98,348
og362
ok132,136,150,162,171,176,177,197,223,
253,282,289,299,300,318,322,327,350,351,
374,396,400,411
96,125,144,176,190,250,341,346,364,378,
381,397,402
n135,136,180,188,189,200,237,269,277,
302,320,332,353,360,374,378,383,408,409,
419
nki292,327,346,359,382,385,393,407,409

da95,100,111,124,133,141,185,201,218,252,
264,269,302,360,373,385,409,414,421
dim114,132,259,306,372
dim218,411
dav412
davet111,252,285,302,333,334,360,374,412
dd122,233,241,277,401
ddger277,290,401
dg224,226
dagdaga282
dah93,105,108,128,129,134,135,154,162,
168,174,180,181,185,186,193,207,237,243,
253,311,314,324,329,330,331,334,351,369,
375,381,394,402
dhil333,392,409,413
dahme276,304,355
dl209
dall99
dallet374
dm147,155,177,190,202,269,274,301,323,
355,358,364,391
dmd244,248,253,255,259,261,263
dmen155,161,188,194,197,276,345
dn91,124,150,278,285,291,324,329,344,
373
dne89,127,177
dr111,217,231,262,264,300,327,328
Dr309,314,337
darb136,223,277,339,370
drende100,115,165
dr1-bek153
dver349
Dvd117,340
dye96,258
de91,97,125,131,137,154,159,162,167,180,
207,213,228,246,257,260,261,264,270,295,
307,312,313,332,335,371,373,385,386,390,
393,398,402,403,409,415,419
def171,205,363,399,403
def'a235,237,328
defn265,301
defter126,181
degl100,127,188,196,197,209,215,231,238,
243,394
dehen167,246,274,378,391
dehr113,122,145,146,149,164,167,168,173,
179,222,255,279
dehet225
dek153,156,178,180,216,222,256,261,303,
345,364,385
dell419,420
dell107,151,184,197,374
delll176
dem93,94,95,96,101,104,109,115,116,117,
119,131,140,141,142,145,149,150,152,153,
157,160,163,171,183,184,186,189,191,193,
198,205,206,207,214,217,218,219,220,223,
225,229,230,234,239,241,244,246,247,250,

317

262,263,267,274,280,295,297,300,302,306,
307,310,316,319,321,328,331,334,338,347,
349,351,354,357,358,362,369,373,384,387,
391,392,394,402,403,404,407,408,416,418,
419
dem--dem104,310
dem-be-dem95,171,274,280,297,306,411
dem-beste157,184,223
dem-besteg189
den279
der89,91,107,110,117,118,119,123,124,125,
126,129,131,132,134,135,138,139,165,168,
169,185,186,187,188,195,197,216,230,233,
234,236,238,241,245,248,276,288,293,294,
302,306,309,315,316,325,337,338,363,366,
370,380,382,391,396,397,400,406,407,415
der-be-der286
derc304
derd127,223,225
derdin264
derdmend196,226
dere301
dergh100,222,251
dergeh91,93,99,100,124,137,139,142,143,
162,169,170,172,181,228,235,256,287,
342,379
der227
dermn260,329
dern185,220,221,261,262,296,302,313,328,
353,392,402
derv242
dery160,169,235,240,379
dest98,107,108,118,157,182,209,230,237,
252,281,294,306,307,312,319
dest-gr157
destr139,232,396
dene205,387
det283
dev170,171,226,228,388,394
devm327
devn283
devlet94,110,114,115,136,138,159,182,185,
200,233,276,277,279,288,289,290,293,315,
316,324,337,343,363,382,397,412
devr89,90,93,143,206,228,270,276,292
devrn165,170,182
dhk317
Dmk176
draht242
drz163,257,306
di-93,117,150,152,157,158,161,163,183,187,
188,189,191,192,193,194,195,196,199,200,
201,202,206,207,220,221,223,226,227,231,
232,234,235,236,237,238,239,242,243,244,
246,248,251,253,254,255,257,259,261,262,
263,268,269,279,280,281,282,285,286,291,
292,293,295,296,299,300,301,302,303,312,
315,318,329,330,331,334,336,340,343,344,
346,355,357,358,359,360,361,363,364,365,
366,369,372,374,375,377,378,379,380,381,
382,384,387,388,389,392,393,394,395,396,

399,401,402,403,405,407,408,409,423
Dicle218
ddr112,180,268
dde158,159,178,187,190,203,214,215,221,
222,234,257,270,299,391
diger267,311,387
diger-gn267
dih100,168,196,288,416
dik-230,360
dikkat133,327,328,332,333,412
dil103,105,106,107,116,127,129,148,152,
156,158,159,162,163,164,177,178,185,187,
190,191,192,203,205,206,212,214,216,223,
224,226,231,232,233,235,238,239,241,242,
244,256,260,263,268,269,273,275,282,287,
291,296,297,299,304,306,307,320,328,334,
337,339,340,341,345,350,351,352,368,379,
380,389,390,392,401,415,420,421,423
dil158
dil-ber105,106,155,190,205,207,208,214,216,
254,256
dil-beste164
dil-dde199
dile-138,208,242
dil-firb150
dilr310
dilrne320
dil-mrdelik153
dn111,122,130,140,262,340,373,374,375,
376,377,382,403,409
dinr182
dile-155,197,208,234,241,257,303,414
direng243,316
dirhem182,183,354
dirg156
dirg106
drne150
dirlik151
di149
ditre-219,250
dv93,148,344,349
dvn233,236
dvne188,191,234
dvneym191
diyr140,141,175,274,275,305,331,353,357,
359,388,415
diy225
dizdr93
dk-109,120,149,181,187,205,239,240,418
dn-196,223,271,287,322,323,327
drt89,96,148,321
du135,139,143,172,188,196,242,259,283,
286,288,302,305,317,337,382,396
dd152,402
dg171
duhter221,232,233,235,236,237,238,245,251,
253,258,259,261,263,264,301,304
duhl366,374,381,399
dr95,260
d137,156,284
duzeh351

318

d126,308,309,320,326,382,387
dkeli95
dldl124
dmm309
dny114,132,138,148,153,254,351
dr109,120,127,145,149,155,160,165,169,
197,217,235,238,239,240,243,244,260,276,
280,293,302,354
drc125,161,237,246,276
dr-dne239
drer110,114,170,421
drr95,101,120,125,145,170,237,240,241,
405,422
drr111
drst235,307,375
drt97
d186
d-98,106,112,179,187,187,191,193,193198
200207219220225231238
dmen166
d-t195,322
dvm122,333
dz-325,326
dzeh211

ehl372
ehem139
eh330,372
ehl89,124,155,158,162,171,177,178,182,208,
209,255,265,272,278,293,298,335,354,360,
361,367,374,392,404,420,421,422
Ehremen341
ekbir289
ekl171
ekrem108,126,139
ekser146,172,323
el106,127,141,160,192,202,215,230,238,239,
251,255,260,275,279,286,326,359,365,379,
382,386,407
el-amn141
elbet323,395
elbette171,172,184,185,226,287,340,393,394,
422
elem148,149,174,235,241,254,315,395
elest255
elifi89
elm284
eltf134
emn110,126,167,206,333
emn1-emn176
emek151,358
emel144,147,148,208,274,379
emn110,184,234,340,405
emr128
emmre105,107,274
emn110,167,174
emr93,137,138,154,157,173,178,243,245,
277,286,292,293,300,329,335,341,342,343,
346,347,355,398,400,406
emsl165,237,314
enm135,379,380,385
enr102
enbz100
enbiy110
enbh399
encm301
encm154,181,280,289,399
endm219,223,250
endz175
endze216
ender202
end330
ende209,224,273,330
endde248
engin145
engbn92,203
engt122,147,163
engter144
enhr130
ese200,404
envr154
enver140
er227,380
er-196
erban122,391,410
erbb158,192,331,384

E
eimme418
Eb Bekr122
ebed114,341
ebed135
ebkr175
ebr112,145,239,263,342
ebr319
ebter135
ecel102,243,414
ecman119
ed139,168,170,244,252,265,289,382
edeb166,252,313,317,319,407
edb150,399
efdal111,121,122,123,125,130
efgende169,180,271,294,340
efkr273,347,389,421
eflk92,94,245,384
Efrenc312
efsne175,191,234,239
efsn355,364,367,386,400
efsnger404
efsrde184
efsrdelik153
efzn327,377
eg-97
eger89,117,137,159,161,168,169,171,172,
185,190,226,232,236,238,243,254,272,276,
291,311,334,342,371,372,375,376,378,408,
413,415
egeri183
ehad97,341,416
ehd91

319

ergavn205
erkn248,345,406
erre90
ervh130
erzk347,416
es-196
ess167
esb199,200,308
esbb323
esbak176
eser131,152,156,164,184,212,263,318,376,
390
esfel95,349
esfer291
esr147,212,274,285,308,356,372,388
eslf421
esm140
esrr154,180,227,232,306,362,415
ester369
er159
efak118
ek271
eref95,109,195
ey104
etime171
etbb264
etrf344
etvr317,353
evc143
evld127,129
evliy384
evvel157,270,297,365,388
evz317
evz320
ey100,108,109,116,119,120,127,135,152,
153,154,160,169,171,172,187,188,192,193,
194,196,200,202,212,220,226,227,232,235,
236,238,244,247,253,259,261,263,268,269,
270,280,281,292,293,294,296,300,305,312,
318,323,324,330,334,347,358,360,366,372,
374,375,377,379,382,385,387,388,393,400,
403,405,416,417,419
ey157,158,161,163,187,193,201,239,246,
254,255,257,280,286,318,336,349,381,392,
396,399,401,402,407
eyle-93,94,95,97,98,99,100,101,103,104,
106,107,108,112,115,116,118,119,120,121,
122,123,124,126,129,130,132,133,134,136,
137,139,141,142,143,151,155,156,157,158,
160,161,162,163,167,169,171,172,173,180,
181,182,187,188,189,190,191,193,194,195,
196,197,198,199,200,201,202,205,207,208,
209,214,215,216,217,218,219,220,221,223,
224,226,228,230,232,234,235,236,237,238,
239,240,242,243,244,245,246,247,248,250,
251,253,255,256,257,258,259,260,261,263,
265,267,269,270,271,272,273,274,275,276,
279,280,281,282,283,286,289,290,291,292,
293,294,295,296,297,299,300,301,303,304,
308,309,310,311,312,314,315,316,317,318,
319,320,322,324,325,328,329,330,331,332,

333,334,335,336,337,338,339,340,341,342,
343,345,346,347,350,351,352,353,354,356,
357,358,360,361,362,364,365,366,367,369,
370,371,372,373,374,376,381,382,383,385,
386,387,388,391,392,393,394,395,396,397,
398,401,403,404,405,407,409,410,411,412,
413,414,415,417,418,419,420,422
eynel-mefer200
eyvn232
eyym109,176,315,355,391
Eyyb117
ez347
ezel305

F
fide265
fik142,170,209,277
fil98,347,348
fhir171
fahr108,121,124,210
fahru1-enm125
fakr118,142,147,154,166,243,285,299
fakrne172
fakr278,287,299,300,354,357,362
fl279
fris111,131,166
fark215,273,405,406,410,423
Frk122,124
farz244,251,384
fasl166,335
f187
ftih122,140,309
fzl132,139,379
fazlet207
fazl108,119,120,142,143,161,162,163,166,
170,182,283,288,290,375
fazla142,343
fed182,194,304,323,367,389
fehm290,376
fehm161,312,394
felket354
fe-l-tenher118
Feltn278
felek90,94,103,111,115,127,138,143,145,
147,150,154,167,171,205,206,213,227,270,
277,311,314,324,332,392,396
fem155,176,190
fen311
fen206,255,279,287,298
fenr103
fener145
fenn142,367
fer131,214,244,253,255,373,380
ferg279
ferset204,291,312
ferc304
ferd310,318,325,387,411,416
ferec363

320

gfil161,328,353,390
gaflet156,172
ghi298,328
ghce310
galat195
galebe408
glib267,311,318,322,324,333,334,338,379
gam147,152,154,157,174,186,191,203,212,
216,217,219,222,223,234,238,244,270,280,
297,330,354,356,368,387,399,415
gamm401
gamze176,179,203
gan417
ganmet328
gr120,300
garaz113,265,284
garb145
gret105,106,215,350
garb193,199
gark133,205,307,417
garka104,164
garr419
giye111,137,356
gv138
gavsiyyet266
gavta231,298,386
gayb172
gyet105,151,163,188,196,248,265,329,420
gayr104,131,193,194,209,215,276,287,361,
365,421
gayret170,242,317
gayr92,202,269,323
gaz136
gazab124,233,237,259,319,321,328
gazl138,181
gz136
ge-112,137,147,177,182,199,208,216,224,
241,251,252,273,275,300,330,391,411
ged183,226,233,332,365,381,397,405
geh321,328,410
gel-93,96,104,107,109,112,118,119,142,146,
147,148,152,156,164,166,168,169,172,174,
178,185,186,188,193,199,200,203,219,225,
227,233,234,238,239,240,241,243,245,248,
250,251,253,255,258,259,261,262,263,264,
265,271,276,278,281,283,288,289,290,291,
293,294,299,315,316,319,321,322,323,325,
331,333,336,337,338,339,342,343,345,346,
350,351,355,363,364,365,368,369,371,373,
380,381,383,386,391,393,394,396,398,399,
404,407,409,411
genc109,112,116,182,190,197,230,276,279,
283,300,301,302,303,304,329,354,359,362,
379,380
gencn355
gencne142,168,246,276,290,354
gendm246,288
ger117,135,141,143,158,168,177,185,193,
197,227,255,288,291,300,301,302,303,311,
335,341,373,380,384,408,422
gerek227

feres356,397
Ferhd183
ferhnde279
ferd107
Ferdn137,138,319
fermn100,115,154,173,232,277,287,315,333,
337,343,346,373,403,412
fer210,230,248,290,337
feryd102
ferz311,319,322,323,325,327
ferzne280
fesd215,350,370,371
fen120,127,145,160,217,354
fet302,331
feth89,136,137,138,141,189,230,296,301,380
fevt252
fevk95,218,241
fevt156
feyz94,95,101,102,104,116,117,144,147,149,
164,167,306,410,419,420
fez136,175,325,397,398
frka208,209,379
fsk215,294
ftrat113
fi1-cmle138,181,241,242
fign324
fikr269
fikr100,106,148,149,157,178,199,246,274,
368,386
fl310,321,322,325,327,337,338
Firavn411,412
firk127,152,157,179,222,224,231
firr270,327,357,386,389,391
firvn134,182,299
firz134,267,348,384,404,405
firdevs98
firkat146,183,184,191,192,256,267
frze210
fiek146
fitrk138
fuhl134,168,374
fukar352
Furkn142,374
fursat328,338
fuzl100
fccr140
flk89,145
fnn175
fr129,131
frzn213
fsn202,312,355,373,388,401
ftr186,258,323,341,358
fzn294,388

G
gib190,257
gadab233
gaffr351

321

geri94,98,107,150,170,192,210,212,221,
235,253,274,286,306,311,313,314,318,327,
366,369,381,389,396,418,419,420
gerdn213
gerden90,147,149,267,274,306,307,310
gerdi217
gerdn103
gerek158,194,238,263,264,269,274,282,292,
378,382,385,389,394,409
geri322
germ185,213,320,326,387
germiyyet96
get335
getr-91,112,113,117,326
gevher96,109,110,117,120,125,133,158,161,
168,215,227,230,266,284,285,291,293,297,
341,417
Geyln228
gez-223,224
gezend226,322,338
glmn131
gybet261
gibi92,94,131,132,148,152,158,159,160,178,
179,181,182,183,185,195,196,198,203,209,
212,218,221,222,224,225,230,238,258,264,
266,271,279,282,284,290,302,310,311,316,
318,325,329,330,336,338,357,362,364,375,
393,399,400,401,402,414,421
gice145,150,183,224,251,252,259,262,289,
300,365
gil246
gile299
gir-116,148,177,179,182,185,188,189,197,
230,246,248,253,258,288,302,309,316,320,
359,360,382,391,396,407
gr114,118,231,243,297,298,333,346,401
girn126,153,283,349,364,378,389,403
girn-mye237
gird210,352
gird-b210
girbn107,177,186,234,257,271,394
Gird136,140
giriftr247,284
girye220,265,271
git-105,156,157,183,190,193,199,203,215,
233,258,265,357,381,386,394,397,406
gt338
giy-419,420
gonca102
gonce114,126,144,149,166,174,176,190,201,
206,226,227,335,391,423
gmgk223
gnder-262,313
gl106,221,246,274
gr-112,137,143,154,165,173,174,177,181,
186,189,194,198,200,203,205,207,219,220,
221,222,223,224,225,226,230,231,233,237,
238,240,241,243,244,250,257,259,262,263,
264,268,270,276,277,283,284,285,290,291,
302,303,304,306,312,314,318,320,321,322,
337,339,343,354,357,359,368,371,378,392,

394,397,402,405,407
gre107,261,414
grin-98,179,215,331
gster-160,219,240,244,255,300,310,324,340
gsterivir-107
gvde223
gz102,176,183,186,189,219,220,222,223,
230,239,242,262,303,321,354,392
gzle-198
gubr174,231
gufrn308
gulm142,209,309,355,367,397
gunc420
gne158
gurb198,201,202,203,378,402
gurre412
gurr285,312,323,332,341,345,350,352,413
gusl262,263
gussa225,239,244,356
g155,160,188,202,205,224,229,233,246,
264,278,280,288,293,299,319,332,336,354,
361,373,379,381,395,415,422
ge147,154,278
gi134,384
gvr247
gdz180,404,405
gftr163,191,234,246,353
gher95,101,112,131,211,281,287,315,331
gl90,101,102,109,126,149,176,177,181,185,
190,196,201,202,203,212,224,250,303,317,
328,331,419
gl-bang188
glbn90
glistn213
glen102,132,204,422,423
gl297,299
glzr116,133,173,174,227
gmn167,205,281,334,337,345,361,366,378,
380,403,412
gm-rh383
gn114,132,178,179,181,185,188,193,222,
245,248,265,277,279,282,283,289,290,299,
315,335,336,343,362,363,375,402
gnh94,107,119,273
gnhkr351
gndz390
gneh105,118,216,351
gne271
grz200
grg200
grsine358,418
grh348
Gstehem137
g140,230,309,378
gd132,137,163,189,233,370
gde96,218,232,246,318,397
gyende116
gvh184
gzf319
gzr261,335,387
gzel253,254

322

gzer199,212,218,224,303,343,345,361
gzergh194
gzn109,119,121,234,346

Hallk144
halledallhu135
halt188
halvet230,247,385
ham203,219,221
hm368
hamd135
hamdu419
hme89,120,143,163,309,353,354,
haml283,364,389
hamle324
ham143,190
Hamza128
hn135,136,308,315,338
Hanbel134
hancer177,205,206,207,355
hande176,265,317,339,340
handek210
hne96,185,190,195,197,246,248,258,261,
290,299,302,304,322,329,336,341,362,372,
380
hnkeh118,361,362,381
hn-mn184,388
har200,304,315,364
hr101,226,331,335,423
harb254,277,284,290
harm197,363,377,378
harm-zde197
harret158
hre101
hareket186,189,219
harem111
hric97,143,336,361,397
hrik379
hrik- de379,405
harr249,302,398
hark142
harlk151
Hrt197
hs103,164,174,178,179,244,247,277,280,
289,292,332,349,360,370,380,385,386,398,
402,405,407,411,422
Hasan126
hasen166
hsl206,208,232,239,272,377,379,385,390
hsl137,143,148,151,177,179,182,197,201,
206,231,247,266,267,269,274,276,277,278,
282,285,297,299,310,311,312,317,319,322,
327,332,336,338,345,350,354,355,365,367,
383,421,423
hasb100
hasr372
hasm137,310,323,324,355
hasret219,224,273
haste149,157,260,299
hasteg189
h104
haem165,245,246,319
Him114
har156
hat105,131,172,306,334,408,417,421

H
hb153,154,187,262,302,390
hce175
hh241
hn101
h90
haber117,176,183,195,205,210,233,262,263,
275,287,311,332,365,406
habr160,201,259
hacer110
hcet287,360
had181,182,240,294,342,343
hadem397
hdim140,180,222
hads92
haf351
hfz110,144,174,180,301,305,348,416
Hfz Ahmed Paa139
haf134,306,313
haff283,364,389
Hak113,115,117,118,119,121,125,129,134,
136,139,141,157,262,334,341,342,361,366,
407,408,420
hk91,95,96,110,112,115,118,125,126,168,
169,186,197,216,219,220,228,230,277,279,
285,294,307,341,346,348,349,350,353,356,
380,381,385,404,405
hakret285
hakkat212,216,266,272
hakk210
hakm281,282,283,284,286,287,289,290,291,
293,295,301
hkim100
hakmne287,320
Hakk143,147,155,385,415
hakk423
hl108,109,138,142,152,153,164,168,173,
177,190,191,192,203,209,221,226,227,241,
242,250,253,261,296,303,329,351,365,366,
371,373,384,386,390,392,395,401,405,410
hal352
hals194,280,386,395
hle146,194,197,231
Haleb331
halef153,154,156,403
halel147,379
hlet189
hlk99,416
Hlk91,100,305,347
Hall116,348
halk92,99,116,138,167,173,281,363,364,390,
417,422
halka230,241,258
hall132,260,281

323

hatab129
hatr300
htr148,170,174,175,178,360,368,405
htra171,280,296
htime419
hatm111,121,125,297,378
hatt126
havs120,188,189,265,293,344,349
hver291,391
havf243,257,344,361
hay108,120,123,169,233,243,252,392,407
hayl93,160,177,181,186,187,270
haylt270,355
hayt89,90,96,102,110,116,149,170,176,416
hayf106
hayl245
hayl146,201,276,311,355,360,365
hayr99,121,151,156,165,215,272
hayrn184,219
hayret146,251,270,399
hayru1-enm112
Hayy91,97,102,257,305,306,348,416
hazn173,174,204,250
hazar368,388,389
hazer243,247,301,341
hazf209
hzr170,253,288,398
hazn203,276
hazne304
hazret89,115,120,121,122,123,124,125,126,
130,135,139,165,167,168,172,210,217,230,
232,245,251,254,260,261,265,275,276,279,
286,292,309,334,335,340,361,396,407,408,
412,413,414,415,420
heft93,94,110,145,147,292
hel et125
hel min mezd107,380
helk107,189,223,237,263,305,346,414
helv171,358
hem94,102,114,124,126,129,131,150,168,
169,174,183,190,200,207,217,220,225,271,
282,289,298,307,312,314,327,330,341,349,
356,357,358,366,378,383,387,413,419,422
hem329
hemn122,123,124,162,167,169,184,195,196,
200,202,205,206,207,218,226,230,237,238,
239,248,250,253,255,257,261,264,299,302,
304,305,313,314,319,321,323,327,331,333,
334,337,356,361,365,369,374,380,381,393,
394,398,400,401,413,418
hem-219
hem-nn236
hem-dem94,223,352
hemn90,120,124,262,319,324,338,339,353,
365,369,403
hem-kadem156
hem-nefes156
hem-sye94
hem-t143,420
hemyn195
henz178,390

hep115,167,173,252,280,292,313,317,320,
355,364,383,390,391,408
her95,98,99,112,113,115,121,130,135,138,
142,144,151,157,160,169,174,175,180,183,
192,200,205,212,222,223,241,250,254,255,
267,277,278,281,287,292,294,296,298,301,
302,306,317,321,322,326,344,370,373,385,
389,393,396,397,400,401,404,413,414,416,
418,420,421,422,423
hergiz131
herkes379
hev106,152,161,216,238,274,294,298,301,
307,342,343,345,346,354,376,402,403
hevy146
heves106,153,181,269
heyet258,413
heybet263
heyc141,326
heykel198,413
heyzm108
hezr102,115,307,339,343
hezrn115
hezl319
hdmet100
hfz138,139
hrm111,145,290,308,340,355
hred148,150,215,272,294
hrem115
hrka383
hrmen177
hrs148,153,247,276,294,297,298,299,307,
308,386,418
hrz90,194,297,389
hsn140,333
hm176,284
ht210,254
Ht314
hyl246
hym289,370,398
hyr255
Hzr149,175
hicb250,252,304,328,351,363,390
Hicz126
hicr267
hidyet308,366
hidmet104,180,255,277,313
hidmeti179,231
hikye422
hikyet160,174,216,217,275,308,353
hikem98,161,278
hikmet97,100,163,167,168,275,277,278,280,
281,318
hilaf130,141
hilfet117,121,122,123,125
hill90,177
hle197,313,325,328,338,367
hleger288
hilkat92,97,113,155
hilye417
himem139,335
himmet138,162,164,225,227,234,335,350,

324

361,372,394,410
hn128,166,199,212,235,307,343
Hind141,310,331
hirs339,344,386,401
hirb160
hisb124,179,275
hisl371
hisse208,209,297
hitb291,334,376
hiyel384,388,408
hizrn222
hod137,166,170,202,255,329,346
hod-bn349
hor324
ho150,161,170,217,294,317,324,330,375,
400
Hoten138,176
hoy120
hub253
Hud91,95,100,110,111,112,125,128,132,
135,138,144,146,154,167,168,174,175,192,
251,255,260,272,346,353,361,378,383,394,
395,409
hudvend94,138
Hudvend154,161,163,173
hk401
huld132,193,415
hulef120
hulk166,420,421
huls98,247,315,368
humr103
hn127,220,225,329
hr131
hurc322
hurd126
hurde313,407
hurma297
hursende210
hurd91,180,213,244,348
hurf208
Hurf209
husmet400
h143,155,163,190
huk-leb220
hmend225
hyr188
huzr142,259,273
hccet375,376
hcre230,238,262,263,392,396,407
hcm304,324,328,338
hd132,256,353,382,383
Hd283,284
hddm313
hdhd217
hkem279
hkm113,114,292
hkmet233
hm123,138,198,203,358,384
hmm135,296,324,343,381,396,405,416
hmyn127,139,327
hner158,166,171,172,278,280,290,303,311,

331,333,379
hrmet291
Hseyn126
hseyn326
hsn120,155,168,178,199,237,252,270,368,
371,420
hsrev111,124,136,137,305,309,310,318,336,
338,355
hveyd96,212,238,287,343,351

I
rag106
rak257
Irak217,225,244,262,331,
rk90,127,259
Isfehn331
stf91
k321
yl367
ztrb103,222,287,346,389,394

irz107,152
itibr202,294
itidl178
itimd122,323
itizr296,307
izz152
i-113,117,145,146,147,148,150,151,152,154,
155,157,160,162,170,177,178,179,180,181,
182,183,184,194,197,198,209,213,217,218,
221,223,225,238,246,255,259,260,262,267,
270,279,295,296,298,299,300,304,310,311,
312,313,314,317,324,327,340,354,380,414
ibd168,173,306,348,351,352
ibdet98,306,418
iber154,336,422
ibn207
ibret170,317
ibtid130,135
cd109,155
icll94,114,137
ictihd130,134,353,358
ictinb268,380
i304
ieri258
ier258,302,391,397
ire96,107,118,131,156,158,164,172,176,217,
225,240,243,252,253,260,266,277,285,289,
310,335,343,351,373,389,390,398,413,415
in103,146,163,181,192,226,252,255,264,
292,299,309,314,338,370,383,387,416,417,
423
d119,313,361,365,366,367,368,380,398,399,
402,403
iddi288

325

idrk92,271,272,410,422
idp109,265,361
iftihr110
iftirk358
ihd172,283,314
ihf266
ihsn104,123,134,142,172,260,308
ihtilf130
ihtimm128,133,332,381,390,409
ihtirk127
ihtirm289,293,382
ihtisb351
ihtim245
ihtiyr98,130,220,226,231,240,255,278,287,
342,362,384,387,393
ihvn422,423
ihy375
ikbl114,318
ikdm155,158,162,322,334,335,356,360
iken104,118,141,148,166,191,192,198,199,
200,205,206,243,252,257,268,306,307,311,
328,340,345,349,350,356,368,369,378,379,
390,391,393,396,397,408,409,412
iki96,126,127,128,137,163,167,180,193,199,
207,208,219,220,222,231,234,240,247,257,
258,262,263,265,269,290,293,300,310,320,
322,323,356,357,359,362,377,387,403,404,
414
ikll112,135,169
ikrm292,399
iktibs167
iktid265,418
iktidr139,290
iktif172
iktirn93,121
iktisb117,283,410
iktiz258,320,328,334,385
ilc221,226,329,330
lh167,175,243,318,398,399,408,412
ili283,287,313,314,315,318
ile91,93,94,95,97,98,101,104,105,107,108,
109,115,116,120,121,122,131,133,136,137,
138,139,140,141,142,143,146,147,148,150,
151,152,153,154,156,157,160,161,162,163,
164,165,166,168,169,170,171,172,173,176,
178,182,183,185,186,188,189,190,191,194,
195,196,197,200,202,203,206,207,208,209,
210,212,213,214,215,221,222,223,225,226,
228,230,232,238,239,241,242,243,244,247,
248,250,251,252,253,255,256,257,258,260,
261,263,265,267,268,270,271,273,274,276,
277,280,281,282,283,285,286,288,289,290,
291,293,294,297,298,299,301,302,305,306,
307,310,311,313,314,315,316,317,318,319,
320,321,322,323,324,325,326,327,328,329,
330,331,332,333,336,337,338,339,343,344,
345,346,347,349,350,352,354,355,356,357,
358,359,360,361,362,363,364,365,366,367,
368,371,373,374,377,378,379,380,382,384,
386,387,390,393,396,397,398,399,401,402,
404,405,406,407,408,409,410,411,412,413,

417,419,420,421
ill151,290
illet109,116,281
ilm125,133,160,278,282,293,344,352
iltic100,116,118,125,256,308,379
iltift151,199,242,286,315,338,389
iltims193,366
iltiym142
ilzm292,379
imn337
imm129,130,131,132,133,134
mn121,375,418
imme359
immeyn126
mmu1-Azm129

imdd335,409
imdi292
iml421
imtihn177,271,276,287,383,409
imtiyz101
imtizc96
in-198
inm308,349,417
inn289,298,330
inyet228,420
inbist319
ncl374
incin-187
incu248
inhill319
inhizm323
inkr161
inkyd293
ins100,143,305,340,344,416
insf173
insn101,312
intihb383,389
intikl100,276,291,319
intikm313
intisb283,375
intizm112,164,173,368
intizr256
ir-90,93,99,104,117,125,162,163,181,182,
188,195,196,200,203,204,205,230,233,236,
241,248,251,252,255,256,257,297,300,301,
304,316,320,321,322,328,332,365,373,387,
391,395,414
irdet307
rn331
rem133,192,250,397
irfn124,130,155,295,352
irgr-282
iri-92,95,143,239,283,338,414
irtiyb128,281,304,406
sl266
ise89,90,100,118,137,146,154,155,161,183,

326

ittihd130
ittik170,286
iv-330
iylk416
iy254
iz198
izr196,201,203,250,303
izdihm265
izdiyd168,350,352
izhr319
izle-198
izn319
izz128
izzet114,285,406

190,193,202,205,220,227,236,240,245,248,
259,260,291,300,303,317,330,355,379,390,
395,396,401,405,406,415,420
s109,217
skender275,276,277,278,279,282,286,287,
289,290,291,293,295,296
skender-i Z1-Karneyn275
slm111,122,123,373,375,378,383,417
ism89,91,132,140,150,162,181,302,303,305,
370
smil213
ismet129,204,210
isn93
sr154
iste-138,162,190,235,238,252,264,296,339,
342,368,403
istind148,163
isyn105,116,215
i162,232,301,317,330,335,355,371,375,405,
414
iret243,325
igl200,390
ile-295
ite252
itibh121
itih326
itihr164
itikk302
itirk269
itiyk152,231
it-92,93,94,95,96,97,98,99,101,102,103,104,
105,106,107,108,109,110,113,115,116,117,
118,120,121,122,123,124,125,127,128,129,
130,131,133,136,137,138,139,140,141,143,
145,146,147,148,151,152,153,156,160,161,
163,165,166,167,168,169,170,171,173,174,
177,181,183,184,185,186,187,188,189,190,
191,192,193,194,195,197,198,199,200,201,
203,204,205,206,207,208,209,212,213,214,
215,219,220,221,222,224,225,226,227,228,
229,230,231,232,233,235,236,237,238,240,
241,242,243,244,245,246,247,248,250,251,
252,253,254,255,258,259,260,261,263,264,
265,266,267,268,269,270,271,273,274,275,
276,277,278,279,280,281,282,283,284,285,
286,287,288,289,290,291,292,293,295,296,
297,299,300,303,304,306,307,308,310,312,
315,316,317,318,319,321,322,323,324,325,
326,328,329,330,332,333,334,335,336,337,
338,339,340,341,342,343,344,345,346,348,
349,350,351,352,353,355,357,358,360,361,
362,363,364,365,370,371,372,373,375,376,
377,379,380,381,383,384,385,388,389,390,
391,392,394,395,396,399,400,401,402,403,
404,405,406,407,408,409,410,412,413,414,
415,416,417,418,419,420,421,422
itat292,341
itlf388
itmm165
tmese89
ittifk198,358,365

J
jeng410

K
kide158,316,317
kint115,199,416
kar105
kab367,417
kabr123,132
kabl120,126,139,162,170,264,281,339,341,
376,393,417,419
kabza275,342,355
ka-200,252,268,325
kad176,225
kadar118,151,157,185,191,192,209,240,248,
256,341,352,360,371,406,421
kadeh102,387
kadem96,108,112,113,142,156,185,186,187,
193,194,195,229,235,246,316,334,335,343,
353,361,382,385,399
kadem195,196
kader97
kd142
kadm89,91,92,128,160,163,168,220,281,295
Kdir228
kaf93
kaf320
kafes182,184,217
kfil347,416
kfile134
kfir113,136
khir284
Khire368,369,370,372,402,409
kahkaha102
Kahramn141,225
kak-160,401
kkl149,179,309
kal-105,106,119,146,152,157,184,187,189,
190,191,196,212,222,246,250,251,256,261,
270,289,321,323,325,327,333,372,373,375,
377,390,391,398,415

327

kl266,282,357
kala93,140,309
kl175
kalb90,184,185,275,276,280,282,297,312,
319,337,341,345,361,387,410
klbd159,281
kle164,351
kalem109,119,127,140,156,166,169,175,191,
217,228,309,342,420
klb159,184,266,333
kall107,151,389
kald105
km128,162,173,190,206,242,245,333,358,
366,379,390,405
kamer89,92,93,94,110,121,126,136,145,177,
227,228,231,253,255,271,288
kmet106,149,198,203,219,274,293,391
kmil282
km-rn173,285
kamu92,113,119,158,174,202,246,313,360,
372,402,405
km-yb128,333
kan205,326
kn101,110,131,230,235,287
kanat308
kand170,171,181,227,372
kande178,372
kang255,387
kan154
kantara210,266
knn134,142
kapla-251
kapu96,116,148,149,171,230,258,302,391,
405,417
kr172,199,201,203,218,220,221,241,242,
245,248,251,264,267,274,275,284,297,298,
310,320,322,324,326,327,330,354,358,362,
365,368,373,385,387,388,389,413,414,418
kara216,223,275
Karfe370
karau230
karar-219
karr193,196,202,203,211,227,230,241,251,
256,259,261,262,290,316,327,341,365,366,
371,375,384,386,389
karga201
krgeh275,276
krger243
karb359,365,369,399
karn119,120,132,139,144,161,234,339,348,
352,374,381,402,410
karu137,141,225,382
karula-321,382
kartabn199,259,409
Krn182,373
kasd122,137,169,190,345,364,383,385,386,
391
kasd315
kse104,299,323
ksd287
ksr169

kasr191,218,233,245,247,253,254
kassb225
ka190
kne185,246,248,250
kif142,353,415
kat238,311,380,395,402
kat-108
kat238,259,288,384,395,402
kat105,157,197,201,208,216,251,252,258,
268,278,287,298,299,346,380,382,389,394,
396
ktib175
ktil124
katl224,225,226,243,329,330
katre116,149,239,296,350
kav160,210,307,375,410,411
kavl114,151,164,172,224,280,281,303,374,
375
kavm133,374,375,408
kayd138,184,216,241,269,274,279,290,298,
337,390,393
kayna-219
Kays183,267,268,270,271
kayser122
kaz97,126,252,325,398
kebb191,394
kebgn102
kebr370
kebk188,200
kec-nazar272
keder145,176,189,199,204,260,263,291,297,
361,368,387,388,418
kef90,103,144,195,202
kefen126
keff110,170
keffe125
kef231,404
kehken145,289
kelm209,269,297,375,402,413,418
kell353
Kelm117,309,408,412,413
kelle136,328
kem240,319,364
keml99,143,161,162,178,193,323,409
Keml207
kemlt169,170
kemend149,250,267,310
kemer93,96,103,180,210,245,277,284,286,
348,359
kemn321,325,338,339,350
kenr218,247
kendi97,188,287,296,316,357,364,421
kendin305
kend115,162,296,324
kendm296
kendsi311,312,381,394
kenef174
kenz271,308
kermt373
kermet101,217,230,235,260,359,376,377,
380,384,400,404

328

Kerbel127
kerem104,110,116,121,133,151,164,165,166,
171,187,188,191,193,206,223,228,235,269,
273,275,306,347,349,408,411,418,419,421
kerm167
kerre294,310
kerremallhu124
kes318,344,347,349
kes-188
kesb155,156,200,201,273,284,285,312,354,
355
kesel104,147,171,403,418
kesil-238
kesret233
ke171
ken234
kef143,207,209,225,228,237,239,247,260,
261,296,303,304,353,355,357,359,367,373,
374,376,384,395
kede141
ke373,383,400
ke-me-ke356
kef142
ket145,346
ketb164
Ketm91
kevkib94,145,165,336
kevkeb111,333
kevkebe318
kevn89,90,100,109,284
kevser392
keyfiyyet285
Keyvn166
kez177,199,405
kble89,183,251,252,269,365
Kble-nm89
kbleyi89
Kbrs373
Kbt413
kdem92,305
kl-90,91,95,96,98,100,108,109,115,118,120,
136,142,143,155,156,160,162,163,185,187,
188,191,192,198,202,206,212,213,216,223,
228,233,234,235,240,241,242,243,245,246,
250,251,252,257,259,260,262,263,269,270,
273,274,275,276,283,284,285,286,289,290,
294,296,303,304,308,309,313,316,318,319,
320,324,325,326,328,329,330,334,336,337,
340,341,345,346,350,352,353,356,363,365,
367,368,369,378,382,392,393,394,395,399,
400,401,405,409,419
kln-259
kr-122
krd312,316
krk373,383,385,398,400,409
kss276
kssa198,201,207,209,239,258,266,339,373
kym119,253,291,295,304,344,367,390,392
kymet274
kys193,281,285,318,332,366,385,417
kyem364

kymet244,283,285
kz259,301
Kzlba310,314
ki96,105,128,129,144,151,152,153,154,156,
157,161,167,172,173,175,180,183,186,189,
192,196,198,201,202,205,210,212,223,233,
240,243,254,259,262,263,264,266,267,268,
269,274,276,287,311,317,320,323,329,334,
369,381,382,389,393,394,403,414,418,422
kibr139,144,164,265,315,371
kibr341,350,413
kibriy90,346,348
kifye411
kilb383
kild304,363
kilk181
kim96,121,153,154,159,160,192,212,223,
224,226,243,252,259,267,272,276,287,291,
296,321,323,330,332,341,356,361,368,372,
376,379,381,388,389,390,392,403,408,415,
417,418
kimi97,171,181,223,224,278,281,344
kimisi97,170,171
kimse97,259
kne313
kirm421
kse195,275,299,319
Kisr309
ki325
kii186,201,265,272,278,286,292,335
kiver118,133,142,331
kitb89,113,135,157,158,160,162,169,354,
374,417,419
kizb393,407
ko-93,98,99,131,140,155,156,172,202,215,
262,286,324
kog-199,200
kolay330
kon-174,204
konuk299
kop-250,252
koy-140,164
koyun238
khne160,351
kr122
kud253,295,303,344
Kubd168
kd351
kuddm392
kudret95,97,146,147,157,263,375,399
kudm239,283,293,366
kufl116,163,186,188
kh95,103,137,301,370
kuhl110,168,217
kul100,104,107,108,143,161,167,172,173,
180,294,335,351,372,417
kulak258,301
kullk162
kulluk101
kulb347,371
kulzm105,145,239,240

329

kum216
kur-202,364
Kurn123,142
kurb174
kurbn213,232
kurbet94
kurev171
Kurey110
kurs325,354
kurtar-305
ku201,202,269
kth198,199
kutb217,232,246,253,260,262,353,359,396,
403,408,409
kuv147,251
kuvvet118,122,215,305,323,350
ky119,178
kuz394
kicek290
kffr140,379
khen165,175
kl111,130,416
klh279
kmmel370,408
kn93,111,347
knm316
knbed292
kn-fekn214
knh92
krs111,400
ksr219
kte330
kten203

Leclc332
lednn160
lems101
lem-yekn347
lem-yezel305
lenger145
len-ter117
lerze189,263
leker320,323,326
levh163
levlk116
levn284
leyl109
leyl104,109,231
Leyl269
leyle222
Leyl267,268,269,270,271
lezzet92,101
lillh419
libs420
licm308,397
lihf303
lk194,212,275,314,335,339,366,368,380,
389,417,420
lik175,176,269,372
lisn101,164,184,228,317,337
liykat161,382
lub201,310,311,318,320,331,336,337
lubet329
lugaz158
lutf95,101,104,107,108,118,119,120,121,132,
134,151,157,161,163,164,166,167,171,172,
173,193,200,226,228,233,234,235,243,260,
262,263,268,273,275,306,308,347,349,392,
394,405,407,408,419,421
ll127
lcce231,298,386

L
lal149
lan208,284,285
lbe196,197,301,303,405
lf202,413
l-fet125
lafz158,159
lahm101,218
lahza304
lakab132,180,407
lle102,127
llezr192
lm208,209
l-mekn93,111,174
Lm90
lne148
latf283
l-yenm412
l-yezl90,123
lyk172,288,295,346,349,361,364,419
lzm252,369,379,409
lzme245,292
leb105,149,176,198,201,203,220,222,234,
238,262,353,362

M
m95,98,106,148,192,207,208,212,305,333,
345,350,370,395,401,416
mad352
man163
marif134,155
mas105,107,307,313,359
ma105,148,352,357,358,368
maden193,279
man193,377
malm98,384
mamr207,282
man160
mareke320
masiyyet118
masm94
mak175
m-beyn358
m-cer183,242
mdih119

330

mye89,90,96,153,162,201,274,280
m-ye98
maymn313,316,319,320,322,324,327,334,
336,338,339
maz-m-maz192,334
mazhar104,134,180,208,214,308,408
mz192
med148
mecl157,184,189,191,194,202,250,395,401
mecz182,206,207,209,210,212,215,216,254,
255,257,265,266,267,268,272,273
mecz207,275
mecd257
meclis124,161,166,197,362,374
mecm162
Mecnn267,269,270,275
Mecs400
medr119
meded200,235,287
medh120
Medne126
meftn183,270,275
meger122,184,205,231,241,299,312,361,370
meh94,111,112,134,144,145,148,150,152,
171,176,178,179,181,187,193,197,198,199,
231,250,263,270,271,289,302,303,318,325,
333,354
mehbit110
mehcr95,362
mehd132
mehek423
Mehmed135
meh-pre254,264
mehve247
mekn89,93,109,129,290,298,344,406,407,
416
mekes100,344
mekr197,312,315,370,373,388,389
meks316
meln198
mel352
mell192,291,334
melek93,94,115,143,228,391
melik305,347
mell264,361
memlik136
memdd89
memerr369
men137,236
menzil288
menba116,121,130
men417
menkabet119,120,122,123,124,126,135,139,
143,169,282
mene127
menzil218,219,264,283
merm128,232,377,390
mersim382,383
mertib384
merd141,310,322,354,365,371,387,402,403,
410,411

m-fiz-zamr164
magbn316
maglb323
magrib391
mh103,111,112,145,146,150,154,181,199,
266,271,399,411,412
mahabbet182,224,272
mahabet217
mahal172,190,198,209,218,238,250,253,338,
352,371,397,398,400
m-hasal214
mahbs187
mahf350,370
mh205
mhir312
mhiyyet155
mahkm298
mahlas150
mahlk99,305
mahrem175,180,422
mahss92,117
maher108
mh-tb146
mahz92,130,167,416
m-i man164
makm111,136,280,337,366,370,378,382
makar94135,136,283,290
makbere370
makbl167
makdem251,289
maksim192,207
maksd232,270,291
maksm377
ml276,288,355,386,388
mlik133,246,279,300,354,359
Mlik132
mmelek106,215,279,349,389
mnend234,297,315,343
mni386
mansbe322,323,325,339
manzme169
manzr213,214
mr93,341,342,350
Mriye255
mashara413
msik416
m-siv106,148,345
maskat228
maslahat242
masraf194
mst172
mastaba146
mta175,217
mark111,123,145
mt310,325,328,332,338,339
matbah372
mtem127
matla111
matlab208,303
Matlab394
matlb215

331

merdek298,332
merdm94,217,225,346
merdmek214
merhab293,357
merhamet308
merhem116,117,235
merkad121,131
mertebe166,174,209,276,287,298,332,369
merzbm141,169
mes121,188,273,298,407
mesil130
mesel202
Mesh117,375
Mesh149,373,376
mesken283,290
meskenet341,352,359,360,399
mesned123
mest148,161,206,214,231,255,273,274,298,
303,323,332,393,406,418,420
meale213
mehr207
meveret357
metn128
mevc239
mevcd95
Mevl141,168,379
mevt176,184,414,416
mey105,231,273,352,418
meydn111,131,166,327,332
meyl89,171,272,308,346,401,404,422
meyyit262
mezhib129,131,132,134
mezmin157,167
mezbr282
mezellet307,356,404,418
mezheb130,132,134,418
mezmm208,377
msr357
Msr122,309,357,368,371,372,373,374,378,
383,398,408,411
Msr372
micmer102
midd103,163
midhat129,131,132,134,135
midhate120
mifth182
mg103,402
migfer321
mihek215
mihmn187,299
mihnet148,176,206,363
mihr103,199,270,392
mikdr172
Mmi89
mr118,126,142,174,175,183,184,188,189,
190,191,193,197,198,199,200,203,205,207,
227,231,233,248,288,292,332,398,406
Mr181,201
Mr Ulug142
mirt260,270
misl138,147,181,189,199,205,227,231,243,

254,288,309,365,384,397,402,413
misk176
miskn225
misl329,335
mve171
miyh417
miyn177,274,301,326,401
mizc96,330
mizn125
Moll-y Rm415
muall94
muallak93,403
muallem312,318
muayyen387,390
muazzez94
muciz167,217,246,354
mucizt110
mucize110,113,376
mu259
mun164,419
muteber156,158,208,362,376
mutekid372
mufassal208
mugayyer99
mugtenem95,411
muhl92,98,99,137,157,178,184,194,196,
202,221,237,245,259,282,286,288,329,335,
355,377,384
muhlifl346
muhallel101
Muhammed114,130,132,136,377
muhayyer99
muhtc348,417
muhtr98
muhtef306
Muhteem174,175,183,184,185,186,190,191,
193,195,203,206,212
mukbil172,320,326
mukaddem121,262
mukaddes94,410
mukallid353,363,395,414,418
mukayyed393
mukted131,359
mm280
m-miyn106,206,391
mnis163
muntazam168
muntazr319,386,397,398,400,401
mr93,100,129,269,312,341,342,350
murd98,117,129,134,192,202,203,227,230,
232,236,245,283,293,316,329,346,358,381,
384,393
murassa210,249
murdr413
murg93,143,148,187,198,376
Murtaz127
Ms214,413,414
musahhar138,141
mushib165,173
musall265
musavver185

332

Mustaf165,174
Mustaf Paa165
m227
mut122
mutahhar127
mutlak113
mutrib224,326,386
muttak97
muttasl188
my187
muzk409,410
mmin104,105,269
mbrek248,399
mbn111
mbtel152,188,192,226,235,238,262,268,
299,300,383
mcerred159,266,288
mcmel208
mctehid131
mdm330
mdbir354
mdde239,385
mddet289
mdebbirler277
mfd238
mflis195,274,409
mft374,378
mheyy245,356
mhim175
mhimmt288,319,356,390
mjde128,278,285,336
mje186,187
mkft151
mkedder325
mkerrem128,285
ml212,318,331
mlhak385,408
mlk135,182,295,305
mltemes121
mlk293,335
mmkin100,160,193,194,196,335,391
mmtz139,150,161,162,310
mmteni100
mnakis214,215
mnct212,270,305,347,416
mnsib344,384
mnevver149,185
mnezzeh98
mnkir104,113
mntahab309
mrde149,153,159,184,230,296,401
mrd359,368
mrid131,157,255,266,282,353,422
mrtekib273,275
mrr240,400
msdif356
msfir299
msv97,277
msellem318
msemm140,294,370
msennya327

mslim378
mstakbil365,369
mstakm106,128,281,293,392
msten108,146,419
mstedm295
mstenr163,164
merref185
mg109
mgn217,308
mkil132,142,260,261,329,378,382,388,390,
394
mrik104
mt147
mtagil302
mtk371
mterek177
mter144,146,179,202
myesser136,381
mzeyyen94,101
mznib105

N
nil278
nat108,109
nb135,213
n-bekr202,364
Nb89,170,307
n-r181
n-z348
ndir170,228
ndire314
nf303
nfii131
nfiz292
nagam326
n-gehn218,325
nagme217
nahcr181,333
nahl95,101
nahs179
nhun147,219
nahvet324,332
nakd153,194,196,246,275
nkl175,353
nakk89,215,273
nakl276
naklen375
naks90,99,106,301
nak91,147,160,189,208,211,212,215,273,
275,284,297,337
nle184,188,194,220,223,265,270,405
Nl89,107,118,129,138,143,144,168,169,
170,216,273,307,350,351,417,418,423
nm169,181,183,279,294
namz251
nm-dr247
nme283,286,293,316
nn151,299,354,362,417

333

nr96,98,108,116,124,129,219,233,247,284,
285,321,328,349,394,419
nasb289
nsr140
nasb141,165,193,212,301,352,363
nashat151,154
n-tvn204,222,227,233,358
nvek137
nz102,126,128,152,175,186,188,189,195,
196,200,206,215,216,252,264,268,303,393,
420
nazar92,99,154,162,173,192,199,204,208,
214,215,246,262,269,284,286,311,321,401,
422
nzm305,347
nzr147,213,214
nzik177
nzil404
nazr163,207,220,388
nazm109,156,157,158,160,162,170,421
ne97,98,113,118,135,136,137,141,151,153,
155,157,158,161,183,185,189,192,194,200,
201,202,205,216,220,227,232,240,241,242,
245,248,268,272,279,280,281,291,310,317,
321,325,334,346,360,362,369,372,381,387,
388,393,395,401,402,406,410,420,421
neam157
nebt96,102,146,170,171,172,176,205
neberd141,267,310,322,326,327,337
neb342,376
Neb108,109,121,125,140,413
nect116,150,242,244,300,389
Necef127
necm103,121,176,222,237
nedmet297
nedem347,356
nedm92,148,168,282
nefd316
nefes121,153,175,184,188,217,232,269,353,
409
nefs148,155,210,247,250,251,298,301,304,
306
nehr104,109,115,135,231,289,394
neheng243
nehr133
nejd132,137,283
nekbet200
nem234,299
nemed279,284
nemek92,151,227,372
Nemrd348
ner227,315
nerd310,318,327,337
nerdbn385
nergis102,103,149,303
Nermn348
nerm97,185,306,307
neseb320,334
nesh114,374
nesm116,143
nesl113

nesns313
nesr157
nesrn177
nesteren177
netce268
nev160
nev96,99,318
nevn334,337
nev102,104,224,226,274,357
nevl104,196
nevz339,360
nevzi166,263,337
nevbet112,206,321,372
neverd267
nevk175,420
nev-res150
nev-reste206
ney109,331
neyyir111,115,271
nkbet412
nsf195,251
nim104
nimet101,104,168,412
nice133,134,136,140,141,142,143,153,154,
159,160,161,170,177,216,221,239,254,261,
266,269,278,283,286,310,314,315,316,324,
335,346,357,364,367,373,379,397,405,412,
417,422
nin220,242
nid200,367,402
nifk99,365,372
nigh146,176,199,203,220,241,257,270,279,
284,319,329,339,396,397,402,405,418
nigr105,211,250,267,269,270
nign342,381
nihd294,324,353,381,400
nihl90
nihn257,271,284,302,330,351,380,394
nihnce241
nihyet105
nijd128
nk151,244,315
nikb117,247,268
nikh237,245
Nl369,371
nlfer213,223
nm308,309
nisb132,162,380
nisr109,120,161,240,293,405
nisbet119,255
nin222,259,300,311
ningh188
nin111,116,342,350
nitekim158,403
nitelik92
niyz100,102,124,143,163,175,196,201,225,
228,251,300,360,372,383,393,418
niye242,373,414
niyyet250,251
nizm122,173,309,313,322,338,368,386
nizr209

334

olayaz-189
old89,90,94,105,114,124,125,130,132,133,
134,163,165,179,181,186,190,194,201,205,
208,210,214,216,239,242,244,247,248,252,
257,258,265,271,274,277,285,288,291,293,
294,299,302,304,320,321,325,328,329,339,
341,342,343,347,350,355,359,361,363,364,
365,371,375,382,385,386,387,390,393,399,
402,405,407,410,414,417,419,420
oln-99,119,135,139,203,271,283,319,333,
345,397,399
On iki93
orta151,302,339
Osmn123
Osman bni Affn123
Osmniyn136,309,320
ot304
otur-198,199,239,304
oyna-310,318,326
oyun247

nze137
noksn172
Nokta90
nker397
Numn130,418
Nh116
nuk89,152,272
nn90,93,113
nr91,106,111,115,116,117,123,126,129,132,
214,240,253,255,282,284,366,410
nush221,250,396
nusret136,140,141,144
n126,218,227
nutk101,157,189,191,203,228,235,252,314,
360,375,392,401,410,422
nbvvet112,126
ncm101,146,147,343
nfr285
nh111,112,154,213,314
nh401
nkte208,261,292,293,322,379,416
nkte-dn261,292
nm159,288,317,388,411
nmyn146,167
nmn308
nsha135,158
nzl289,361,366,385,399

l-223,225,226,329
mer122,123
mer bnl-Hattb122
mr139,153,192,403
199,233,243,286,289,397,407
p-259
rt-262
te177
yle257
z189,266
zge226,405
zr160

O
o93,97,107,112,113,121,122,123,124,125,
132,135,147,150,152,153,156,161,163,171,
172,176,179,180,181,183,186,187,189,190,
193,196,197,198,199,200,201,202,206,212,
214,218,222,223,224,225,226,227,229,230,
231,234,235,239,240,241,242,245,246,248,
250,252,253,254,255,257,258,259,260,261,
262,263,264,266,267,276,279,282,283,287,
288,289,290,292,294,299,300,301,302,304,
311,312,313,315,316,319,322,328,331,332,
334,338,341,343,346,347,355,358,362,365,
367,368,369,370,373,385,387,394,397,398,
400,402,403,404,405,408,409,412,415,418,
419
ogul341
oku-181
ol91,98,99,109,110,112,120,122,124,127,
130,131,137,140,141,150,151,157,164,170,
173,177,178,179,181,183,185,186,187,190,
196,198,199,200,201,202,203,206,207,219,
221,222,224,225,226,227,228,231,233,235,
238,239,240,243,244,247,251,252,253,257,
258,260,262,263,265,266,270,272,274,285,
290,294,295,296,298,299,300,301,302,303,
304,308,310,311,312,332,333,340,344,362,
363,364,365,371,374,376,380,383,388,389,
391,394,395,396,397,400,401,404,407,408,
409,410,412,413,414,420,422
ol-92

P
p120,128
pdh108,135,243,260,292,329,339,378,395,
408
pdeh135,290,305,341,348,377,401
pk94,166,237,267,269,272,279,304,320,372
pk-bz266
pkze167
plde171
pre126
psbn93,96,112,301
p170
paa168
py144,174,175,196,198,199,203,219,228,
240,253,285,289,293,294,296,307,327,342,
363,365,369,370,371,381,391,392,406
pay320,321,322,323,327,328
pye94,112,285,302,307,311,369,400
pyende255
py-ml253
pejmrde203

335

peleng147,316,336
peld383
penh117,123,313,318,359,400,405
penbe155,247
pencgeh112
pene107,125,267
pend152,155,221,232,246,250,297,396
per123,124,125,376,377,378
perkende250,327,379
perem308
perde111,129,147,175,250,266,275,328,395,
399
perest148,273,285,332
per93,179,187,190,196,198,199,202,220,
252,257,258,302,303,340,342,344,345,417
pern203
perniyn147,314
pertev91,231,237,348,410
pervne181
pervz187
perver167
perverde421
Perverdigr111,292,347
pervn146
pes172,284,294,354
pesendde317
pest284,285,298,307,311
pemne290,291,359
pee324
peym278
peydak319
Peyem-ber127
peygm319
peyk286
pey-rev132
pezr154,336,370
ph278,279
pinhn179,266,329
pr105,118,150,160,170,171,263,353,356,
363,365,378,382,385,392,406
prne162
prehen177
pister186,249,356
p195,196,197,240,319,330,344,364,397
pn195
pv388
piyde320,321,406
Poten138
pld137,185
p271
pte266
pzine318
pzne313,318,319,320,323,325,327,328,329,
333,336,337
pl210
pr94,101,109,114,131,147,154,169,179,195,
196,197,233,238,240,254,259,271,273,276,
282,299,302,303,307,311,314,319,322,326,
333,336,354,364
prsi382
pser201,235,312,397,403,404,406,407

R
r208,209
ran420
Rabb166,349
rbi'209
Rabve192,193,194,195,207
racm90,148,197,284,315,352,413
radiyallhu122,123,129,131,132134
ragbet278
rh105,132,156,157,163,182,191,194,207,
217,220,224,229,252,254,255,267,288,357,
386,393,409,421
rhat174
rhib383
rhim305
rahm121,228,234
rahmet107,113,156,308,361
rahne317
rakam120,169,420
rakks180
rm155,300,340,341,342,347
rasad142,301,304
rst172,367
ravza121
rygn174,192,232,323,325
rz124,143,175,187,207,225,261,267,350,
384,395
rz244,292
rzk100,347
rey168,173
rec194,290,308,368,395
red232,236,242
redd105,123,170,234,241,360,364,366
ref250,252,268,304
refk157,305,357,383
refref111
reft214
reh91,105,106,200,228,266,283,294,308,309,
353,365,369,388,392,408,415,416
reh116,216,263,300,393
reh-ber154,156
reh-gzer178,187,194,221,386
rehi111,168,195,271,381,420
reh-nm210
reh-zen272
remd400
remme102
remz264
renc202,358
renci315
reng147,336
resnende306
resm200,293,315
resme343,402
resl115,118
Resl108,126,129,131,135,419
reha164
Red359,361,366
rek192,242,248,250,288,314,328,336,337

336

rev131,141,170,209,210,268,272,286,287,
291,360,393,414
revk248
revn90,91,114,130,195,205,221,239,248,
287,329,342,365,369,408
revi320
revnak111,150
revzen219,220
revzene146,219,221,241,249
rezm137,166,326
rdvn119,131
rfk173,393
rz97,98,216
rzk104,417
riyet292
ric100,118,121,124,125,187,224,235,239,
245,251,283,286,304,335,360,361,370,379,
383,396,408,421
ricl266,327,353,368,377,384,392,398,406,
411
rid262
rg103
rikb111,365,369,397,399,406
rislet113
r147,216,355
rite106
rivyet139
riyzet377
ruh106,116,149,170,177,188,210,212,213,
214,247,253,273,310,319,322,327,337,392
rh91,115,121,123,128,129,133,134,150,156,
184,185,203,266,353
ruhm210
ruhsr204,247
rhul-emn111
Rm110,122,141,169,208,309,314,324
rumh321
Rm397
r-siyh108,199,398,399
ren135,410
rutbe384
ry117,181,217,231,272,324,392
rz96,100,105,108,109,119,120,124,129,173,
174,175,176,179,268,270,273,274,309,354,
363,364,390,417,418
rzgr224,312,341,342,345,347,373
rz136
rc247,251,404
rk295
Rstem166,225,324,338
rsl125
rsm134,317
rsl210
rtbe266,288,376,378,384,385,413

369,396
Sad167
sad98,119,132,347,361
Sad366,367,368,398,403
sir240,406
say109,132,133,143,155,156,159,164,181,
206,235,238,299,378,379,384
sab200,342,343,346,356
sbk150
sbit108,142,144,353
sbitt146
sabr226,250,251,261,300,330,331,362,363
sa177,391
sa-120,197
sad102,200,258,331
ssadkat120,175
sadef124,125,127,149,421
sdk288
sadr134,144,253,315,350
saf151
saf91,106,218,253,345,360,423
safaht420
saff416
safha103
sag281,289,330,332
sgar126,182,307,308,406
sagr227,370
shib140,155,162,165,166,171,173,272,286,
348,381
sahh418
shil239,240,369,373
shir396
sahn127,192,397
sahra200,267,268,327
sahr309
saht333,406
sk106
sakar313,383
sakf147,211
sakn98,127,247,284,297,301
sk206,224
sakl378,389
sakm106,295,392
skin191,239,260
sal-145,148,197,213,283,285,324,331,350,
359,369
sl94,181,266,411,412
sal372,376
salh360,363,364,380,415
slr134
salt99,114,115,247,251,265
slik133,191,207,208,254
slim237
slis208,209,237,328
sallallh108
sallu115
saltanat114,168,295,305,348
Sm137,309
samed416
smi171,276
Smir373

S
sadet129,241,366,410
sat93,121,193,197,240,252,258,322,345,

337

san-94,95,121,153,178,183,186,194,205,210,
225,230,236,238,257,312,379
sanat310,322,323
saa156,157,212,285,308,340,341,364,388,
408,417
sandal146
sanem176,187,193,393,419,420
sn235
Sni98
sanki231,303,333,363,404
sarar-219
sarf274,275,333
sarh124,418
sav-206
savb130,131,132,157,287,353,388
savmaa407
say-195,291,311,312
sybn112,342
sayd138,181,198,201,202,227,269,311
sye94,112,174,180,219,222,231,237,258,
350,356,369
sayeve356
Saykal410
sayref275
sayyd201
saz326
se96,390
sebt102,103,300,327,332
sebeb97,101,110,112,113,145,155,190,201,
220,242,259,266,268,291,408,412
sebl133,197,228,357,375
sebkat107
seccde102,251,369
secde405
secencel353
sed200,287
sedd105,194
sefer136,152,194,289,345,356,357,361,368,
376,386,390,394
sefd216,313,314
seg138,198,315,316,414
seh116,161,166
sehb143,199,271,402
sehvet143
seher93,100,106,165,173,180,185,217,218,
222,224,233,235,236,241,263,264,265,271,
282,283,288,289,290,294,308,365,371,386,
387,393,394
seh166,239,420
sehl158
sehv172,408,421
selm115,253,283,291,340,341,343,346,381,
392,396,399,407,412,414,416
selmet355,384
selef120,158
selm90,312,317,325,408
Selm308,309,315,338
Selm Hn308
sellem108,126
sem126,159,281,416
sem158,414

sem95,305,356,403,404,405
semek116
semer95
semt148,411
sen100,104,106,107,108,116,118,154,156,
157,161,162,164,193,201,202,227,228,240,
257,259,261,263,264,268,275,285,293,294,
295,299,300,306,308,351,373,378,388,393,
395,399,403,408
sen91,120,293,317,382
sened91,114,116,235,405
seng168,211,213,227,290,316
ser90,94,97,105,106,109,110,112,122,124,
135,137,138,140,145,147,161,169,177,182,
186,188,200,201,208,215,217,224,229,237,
240,245,267,283,284,309,316,321,328,331,
336,339,340,343,348,349,350,358,365,368,
378,383,384,386,388,410,414,419
ser111,218,245,250,254,264,399
serhu135,308
ser--p178,189,192
ser-perde248
ser--ser173,249,288,292
sery96,243,252
ser-efrz139,161,310
ser-encm197,241
ser-firz101,182,300,303
ser-girn182,184
ser-ho161
serr217,249,258,260,302,316,329,336,343,
346,398
ser-ke294,349
ser-mye153,274,317
ser-nme165
ser-nign113
serser194,198,315,356,367
ser-te-ser114,233
serv102,126,149,176,178,196,200,239,420
server124
servi196
setr306,421
settr351
sev-278
sevd219,221,355,368,386
sevk320
seyhat395
seyf140,166
seyl-b220
seyr137,194,210,218,274,289,342,343,345,
356,376,395
sez317,397
Sddk97,120
sdk121,124,143,164,230,354,386,405
sfat114,151,184,203,219,222,228,258,263,
271,273,283,298,309,341,350,355,362,371,
380,401
sft92,163,214,286,410
skl-328
sklet361
sr175,265,292,330
srt128

338

sud253,385
s-be-s384
subh99,103,112,115,121,134,174,178,218,
224,273,278,289,292,296,298,315,358,365,
370,407,413,414,417
sd281,297,396
sde316
sdmend149,196,221,396
sudr416
sfa360
suff320,325
sulh141
sultn135,139,165,166,167,168,172,173,221,
308,309,314,324,347,373,376,379,382,415
sun-206,279,286,316,414
sun103,146,154,215
sret189,215,273,297,336,370
ssen103
suver91,99,208,272,275
sy298,406
sz157,180,185,220,222,224,234,354
sed90
scd214,271,295,416
sh176,237
shan161,167,170,175,189,238,246,291,295,
296,393
skkn240
skker171,331
skn90,92,103,261,262,324
Sleymn117,311,312,340,342,343,344,347,
349
Sleymn Hn311
slk293,335,353,415
snbile326
snbl102,348
sr228,404
sr-144,223
srat96,200,288
sreyy103,135,280,336
srh103,318,336
srh-ser319
sril-321,322
srme117,228,380
srr248,355
sst235,307
stde217,286
svr111,124,137,248,288,289,320,345,397,
406
svr320
sveyd392
svm123,125,209

srr353
stma304
sym99
sibk211
sidre112
sigr144,164,265,371
sihr197,396
sikl386
Sikender138,140,291,297,309,381
sikke276,277
sil-188
silsile127,175,221,388
sm102,145,181,182,194,202,206,211,238,
244,245,249,254,277,278,285,300,301,302,
309,339,364,390,395
sm294
sn89,146
sinn176,321
sne106,137,148,151,158,185,186,205,206,
219,223,224,234,295,303,321,325,328,355,
362,414
sinn227
siph123,199,233,248,288,292,313,320,336,
398,406,407
siph234
sips91
siper103,137,141,186,200,321,339,403
sipihr123,139,290
sr105,166,243,297,299,308
sirik194,197
sirit411
st114,258,331
sitn136
sityi138,139,165
sitem151,234
sitte128
siv125,152,161,215,216,247,253,298,390,
393,410
sivk352,359
siydet227
siyh199,222,271,359
siyeh91,194,213,217,290,308,356
siyer217
siz304,397
sofra104,299
sohbet150,422
sok-205,238
Sokrt278
sol281,289,332
so297,340
sora154,156,242,329,404
sor-100,152,168,261,263,264
soy394
skil-321
syle220,226,232
sz158,160,162,170,172,177,201,205,245,
247,257,319
su98,123,189,221,230,242,253,254,259,268,
279,280,296,357,366,385,388,421
sul98,123,189,221,230,242,254,259,268,
280,296,357,366,388,421

ir150
b160,178,332,360,365
d130,156,404
d280,297
afak103

339

f287,376
fi131,132
h102,111,113,121,122,123,124,126,135,
136,150,161,165,167,168,183,208,218,222,
226,233,235,236,238,241,248,257,259,262,
263,280,281,283,287,288,290,291,295,309,
310,311,312,313,314,317,318,319,320,322,
323,325,328,332,333,336,338,339,340,343,
346,354,375,378,381,383,396,398,399,400,
405,406,409,411
ahdet124
hid232,325
hin188
ahne331
h-rh218
k97,98,118,119,347
akk110,253
m93,99,100,103,106,112,115,134,145,165,
169,173,174,176,177,178,179,217,218,222,
273,278,282,289,292,294,296,315,355,358,
364,365,370,371,374,386,387,413,414,417
m122,178,180,203,309
m179
n117,164
ne147,148,179
arb274,393
art317
t218
atranc310,312,314,318,319,320
yed120,187,226,228,361,412
yeste107,124
eb96,102,105,109,111,120,147,150,174,179,
180,199,222,231,246,248,251,256,259,262,
268,270,299,300,345,354,355,363,364,365,
387,391,394,418
eb-nem102,176
eb-pere199,355
ecat143,309
ecer95
edde90
efat115,119,123,128
efi115,116
ef1-mem115
eh90,91,93,98,100,104,108,110,112,116,
117,118,122,123,124,125,136,139,173,174,
187,207,216,232,233,237,242,244,260,261,
263,264,277,281,282,283,285,289,291,292,
295,296,306,308,311,313,314,315,316,317,
318,319,321,322,325,327,328,329,333,334,
335,336,337,338,339,345,347,355,375,377,
378,379,380,381,382,391,393,397,400,402,
405,407,412,413,416,418
ehdet122,125
eh-bz138
ehen-h141,165,168,173,281,323
ehen-eh174,316,339
ehr175,181
eh-per295
ehr125,135,139,175,176,196,217,223,224,
225,227,230,231,244,245,248,263,283,287,
288,289,293,305,312,315,335,337,354,355,

360,362,365,366,377,380,387,397,398
ehr-yr241,258,287
ehvet294,297,298,299,304,306,307,308
eh-zde139
ek99,105,412
ekvet371,411,412
ekl158,198,336
em103,146
ema253
emm120,211
emle217
ems89,93,94,111,126,134,255,271,289
emr243
eni100
er215,272,373
er114,131
eref95,114,115,120,125,360
erh191,226,228,261,282
eriat130
erf112,115,121,123,131,162,165,167,169,
345,346
erm120,212,252,304,407
ermende108,149
ermendelik216,340
ermsr273,296,303
err98,99
e96,342
e-ber321
e-t102
etret340
evher252,257,258,259
evk326
evket117,137,166,277,288,366,398
eytin313
eyd213,420
eyh150,160,178,216,217,229,230,231,234,
235,245,247,251,254,257,260,261,263,264,
265,317,332,335,353,359,360,361,363,365,
366,367,371,380,381,382,383,387,388,390,
392,394,395,397,399,400,401,402,403,405,
406,407,409
eytn312,349
ir120,136,278,354,404
ir158,159,160,170
b100,165
iddet410,412
if116,228,353,392
ihb103,146,271
ikr136,137,138,166,203,322,327,364,404
ikem298
iken150
ikest104,214,307,323,406
imdi160,161,169,172,187,192,193,206,207,
220,227,252,255,260,262,268,282,375,379,
380,387,388,402
imd196,264
ins281,318,385
inev101
r125,136,138,140,141,166,170,171,227,
238,297,299,310,311,315,322,333,340
rn167,170

340

irit97
irk99
irket305
irzime383,401
e187
itb187,198,199,201,212,228,250
hre182
hret181,266,363
ubede312,324,332
ule285
ule-bz180
ur186
h299,367
ukka134
m304,314,328,338
r92,373
rde175,186,241,250
bhe150,266,338,418
bhesiz89,190
hed126
kr91
mr295,337,365,393
r247,263,374
tr-grbe190

tahte210
tak-267,310
tk207,302
takaddm230
takld409,413,414,415,416,418
takv132,352
taleb98,115,129,190,202,229,232,233,235,
236,242,244,252,255,256,259,267,283,316,
334,335,362,376,395,417
tli327
tlib158,194,236,247,268,269,301,311,335
tm155,162,322,323,335,338,356,360,381,
399,409,413
tam276
tamm113,119,125,134,162,203,245,260,277,
280,289,297,323,324,330,335,337,341,356,
363,367,385,390,401
tanbr102
tantana233,245,406
tarab-hne211
taraf95,148,192,218,250,301,302,314,346,
370,422
tark258,302
trem111,385
tark134,157,158,287,313,353,357,365,382,
383,387,388
tarz311
ts339
tasavvuf354
ta140,215,314
tara154,234,246,247,305,370,372,397
tavl139
tavk90,216
taylesn284,359
tze114,127,144,160,165,170,216,230,326,
351,420
teemml330
teenn378
tehr156,190
telf145
tebh284
tebr110,136,161
tebessm192,231,254,257,395
teblg346,381
tecvz412
tecell129
tedrik198,237,334,336,378
tedbr243,336,355,369,371,378,388
tef158
tefekkr155,329
tefevvuk170
tegfl154
Tehemten136
teh195,238,239,299,307
tehniye289
tek202,283,364
tekp103
tekellm110,157,176
tekye111
tel324,394
telef153,158,349,403

T
t144,153,167,173,180,187,222,240,312,322,
334,357,362,365,369,374,398,403,404
tab236,291
taaccb319
tal108,119,126
tam411
taat215
talm313
tazm117,164,396
tb135,145,158,185,191,213,231,251,253,
280,291,333,335,360,363
tab294,317,325,346,421
tabak120,154
tbe135
t-be-key153
tbende135
tbi209
tabat171
tbnk275,352
tc94,102,120,158,168,227,245,266,348
tc-dr292
tagayyr114
th113
tahalluk421
tahamml300,304
tahkk423
tahrk184,187
tahrr103,143
tahsl329,365
taht95,116,117,121,207,210,211,218,241,
250,263,279,345,382,398
tahta263

341

turfe217,268,367
turre177
te356
tut-103,106,107,114,117,151,154,155,180,
194,202,222,224,234,245,252,275,277,301,
304,313,321,366,398,406
tutl-189
tutk257
tuy-237
tuyr342,416
tfenk321
trb153,219,254,283,284,290,348
trbe133,207
ttk250
tvn333
tvn324,344

telh297
telhs315
tem146,218,289
temenn106,129,192,206,230,239,264,274,
306,421
temevvc103
temsl207,267,298,340,410
ten159,203,215,230,243
tenbh410,411
tenezzl384
tenh111,198
tenzl110
ter109,114,144,159,161,174,181,187,209,
215,222,227,326,351
terh201
terakk352
tervet96
terbiyet151,294
terbiyyet168
tercemn164
terk97,224,226,264,357,388,389
tertb319,325
tesebbt387
teshr355
teslm332
tene133,184,205,228,243,380
tev330
tevemn205
tevakkuf191
tevbe307
tevhd91
tevkr381
tezkr156,162,165
tbk112
tbb281
tr158
trz348
tynet166
tg103,107,137,141,237,321,378
timr264
tr186,188,295,321,403
tiryk371
tiz377
tz137,138
tog-178,179,188
togr107,242
tokuz311
tol-114,136,169,302
tolu244,297,327
toprak211
tuti181,217
tde302
tugra90
tuhfe165,278,283,286,314,420,421,422,423
Tuhfe-i Emsl165
tuhm96
tl147,148,274
tul231
tur-137,141,177,186,188,193,207,234,239,
243,258,317,326,339,355,378,397,403
Tr214,309

U
ubr369
ucb340,341,351,352
u-148
ul-377
umak122,202,378,379,384
ugra-199
ukal330,363,389
ukel183
ukd209
l333,384
ulem134,374,376,418
ulu135,239,296
ulu1-emre135,292
ulhiyyet412
ulm130,131,133,134,141,279,280,415
um-142,247,287
ummn296
umm115
umr305,347
unsr281
ur-95,127,220,223,226,235,239,242,258,327,
328
urk101
usbu110
usret157
usl129,131
uk181,182
uy-178
uyan-188
uyhu303
uyb108,304
Uyvr140
uzm168

208,217,240
ftde176,197,251
lfet355

342

mem115,116,118,121
md98,238,395,402
mmet112,114,118,119,123
mmd118
mml-kitb275
skre90
st186,224,301,302,304,330,338,339,342,
344,405,411
std155
stvr185
-222
zre93,160,174,186,193,203,215,224,239,
245,303,315,317,343,344,345,346,350,352,
369,373,386,390

vehm157,320,321,338
velyet217,231
veled-dlln90
vel112,150,158,160,192,208,211,255,260,
267,274,279,302,324,337,358,368,371,373,
374,379,385,386
velvele114,252
ver132,133
verd144,423
vesvs155,312
vesvese94,297,313,405
vezret144,165,173,245
vezr138,139,207,233,234,235,237,241,242,
243,244,245,259,260,263,316,329,334,336,
339,381
vir-90
vrne190
visl90,178,205,246,270,271
vuh342
vuslat192,268
vusl100,162,170,376,381,385,393
v91,92,97,98,100,102,103,112,113,114,
119,128,134,158,159,162,165,166,167,168,
169,170,184,217,220,223,233,235,244,245,
250,255,270,273,275,276,282,289,295,296,
297,306,314,317,320,331,347,348,351,356,
358,363,369,382,402,406,407,411,413,421
vcd93,96,113,166,172,173,174,214,232,
271,287,297,305,367,394,396,416
vzer92,406

V
vade390
vcib98,288
vd156,159,160,161,272,301,303,384
vh395
vahdet423
vah155,181
vahy91,113
vakar140,253,359
vka259
vakt205
vkf198,227,258,265,283,306,315,339,356,
362,371,373
vakt108,143,145,166,185,218,233,306,314,
371,394,414
vl91,100,139,165,169,319,334,335
vlih149,157,184,219,223,275
Vmk240
vpes184,353
var97,105,118,150,161,162,192,197,203,217,
220,226,231,232,235,236,237,240,241,248,
253,254,260,274,278,282,286,293,298,300,
312,314,334,342,344,351,354,361,362,368,
376,388,395,397,402,406,409,413
var-123
varak103,109,154,420
vasf143,169,177,183,228,229,261,282,309,
317
vsl112,119,166,262,341,354,377,419
vsta127,207
vasl190,252,268
vaz94,128,186,190,191,193,195,199,291,
302,385,397,398
vz134
vzi'130
ve108,112,124,126,139,144,270,307,308,
341,348,416
ve1-kalem164
vech157,178,213,214,224,250,258,281,297,
360,368,386,390
vechehu124
vef121,191,217,247
veg136,166,309,321,322,326

Y
y91,132,137,142,149,175,193,201,208,209,
251,335,347,351,373,379,388,404,409,412,
413,414,419
Yakb117
yani145,156,173,175,180,208,209,212,296,
313,318,337,343,370,391,400,403,404
yd156,192,237,250,255,263,274,278,294,
329,333,380,386,393
yft366
yahi350,412
yhud99
yhd186
yak-213,219,224,233,279,328,402
yaka107,108,383
yakn89,205,282,354,365,381,382,404,407,
419
yalan326
yalvar-224
yamak141
yaman350,412
yan152,186,202,203,231,237,255,259,360,
413
yan-261,271
ya198
yap-93
yr119,120,135,139,163,185,210,220,223,

343

yri-156,409
yz144,193,216,219,223,225,228,230,231,
240,262,264,265,275,289,296,307,342,351,
363,365,370,371,380,381,391,392,406,418
yzi kara107

245,248,263,264,265,268,273,288,312,315,
335,337,357,358,391,394,397,398,422
yara221,223,226
yarad-91
yarak198,257,262
yara-92
yarat-95
yarn274
ya187,222,223,242
yat-186,219,258,259,264,302
yve400
yver138,140,144,305,336,348,349,353
yaya311,320,321,323,326,327,328
yayan320
yaz-159,160,162,163,167,169,200,209,228,
283,418
yes238
yed179,194,250,274,341,356,405
yedi93,95
yegne309
yek163,257,358
yek-dne280
yekde197,335
yek-t91,305
yem140,143,144,240,271,295,307,342,343
Yemen138,141
yemn124,398
yemm110
yen-151
yesr398
yesr385
yesrib111
ye139
yeter107,164,296,416
yetm125,240
yeti-108,114
yk-140,190
yldz179
yil-198,209
yine102,109,127,130,136,157,166,188,191,
193,196,197,199,203,222,234,235,236,238,
245,246,278,293,294,298,303,306,308,315,
325,326,328,337,338,343,347,369,388,404
yir102,109,119,138,140,152,154,182,187,
192,198,219,223,243,254,258,259,265,270,
279,301,307,340,341,367,378,395
yirl265
yiti-141,279
yog184,191,197,300,311,312,317,415
yohsa127,177,282,288,324,334,375
yok114,118,154,158,159,167,176,184,186,
190,191,194,202,247,254,275,287,300,306,
307,311,312,351,377,379,389,401,422
yol107,136,197,208,210,288,300,315,356,
359,382
yum-222,262
Ynus116
yurdu139
yurt200
Ysuf117,269
ymn141,336

Z
zd352
zde421
zafer136,140,232,327
zg200,205,222
zhib281
zhir157,266,282,284,285,340,370,402,421,
422
zahm116,149,155,226,235,329,339,357
Zl137,324
zamn94,100,109,114,137,138,141,144,147,
162,169,173,174,230,232,237,241,246,253,
257,261,276,285,292,296,298,301,310,311,
312,321,324,325,330,355,365,399,408,409
zamne158
zann161,193,205,264,334
zann it-161
zn188,220
zr203,219,220,224,262,267,320
zarfet325
zarar201
zarr268
zt89,92,98,100,104,108,113,115,117,141,
151,161,162,165,167,174,193,214,244,287,
292,295,315,372,410
zayf111
zy189
zebn160,163,183,228,353,422
zebn108
zebn221,267,294,308,324
Zebr374
zehr176,227
zek207,343
zekn391
zell349,389
zelzele252
zemn90,92,94,95,100,101,103,109,114,127,
138,147,173,242,316,346,370,391,404
zemm183
zemzeme222,238,369
zen125,183,212,219,276,371,372,402
zenberek321
zenbr213,364
zencr152,306,307
zer102,103,104,181,182,194,195,196,197,
202,210,228,238,244,245,248,250,254,276,
277,278,279,285,300,301,302,336,345,349,
350,364,371,386,388,390,397
zerger277
zerre119,157,191,222,256,291,341,348,352
zerrn344,398,400
zevl90

344

ziyd192,277,400
ziyn106,281,297,331,387,395,415
ziyret364
zum194,357,358
zuhr93,214,258,345,415
zulm124
zulmet103,154,391
zurf209
zl-fikr125
z'1-cell99
zbde136,182,309,360
zcc210
zll101,162
Zleyh269
zlf105,109,176,179,191,203
zmre108,129,309,383,404

zevct129
zey354
zeyl306,307,421
zdd99
zll135,318
zrh321
zb131,373,380,391
zc142
zihm290,390
zikr120,135,169,273
zinde330
znet144,146,153,250
zr112,147,224,250,254,257,284,334,335,343
zit411
zver101,246,248,281
ziy103,123,126,222,392

345