Akkanlar Mekanii

Ders Notlar
Prof. Dr. Davut KARAYEL

Akdeniz niversitesi
Ziraat Fakltesi Tarm Makinalar Blm

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

AKIKANLAR MEKAN DERS ER

BOYUTLAR ve BRMLER
AKIKANLARIN TEMEL ZELLKLER
Akkanlarn Molekler Yaps
zgl Ktle
zgl Arlk
Younluk
Skabilirlik (Hacimsel Elastikiyet Modl)
Viskozite
Yzeysel Gerilim
Kapilarite, damlalk
Buhar basnc
AKIKAN STAT
Basn
Basn fark (deiimi)
Basn yk
Pascal kanunu
Atmosfer scakl ve atmosfer basnc deiimi
Basn tipleri ve basn lm
Yzen Cisimlerin Dengesi
Dzlemsel yzeylere etkileyen hidrostatik kuvvet
Svlarn kaldrma kuvveti (Arimed prensibi)
AKIKANLAR DNAM
Akkan hareketine etkili olan kuvvetler
Akm izgisi
Sreklilik denklemi
Enerji denklemi ve Bernoulli Eitlii
Enerji Eim izgisi ve Hidrolik Eim izgisi
Bernoulli Eitliinin Uygulama Alanlar (Orifis ve Sifon)
AKIKANLARIN KNEMAT
Akkan akmn inceleme yntemleri (Lagnarge ve Euler yntemleri)
Akkan tipleri
Akm tipleri
Not: Notlarda olmayan konular ve detayl aklamalar iin kaynaklar:
Akkanlar Mekanii

Yazarlar: Rahmi KESKN ve Metin GNER

Akkanlar Mekanii ve Hidrolik Yazar: Yaln YKSEL

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

Akkanlar mekanii: temelleri ve uygulamalar Yazar: Yunus ENGEL

Akkanlar mekanii ve hidrolik

Yazar Mehmet BERKN

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

GR
Akkann Tanm:
Akkanlar akabilen ve konulduklar kabn eklini alabilen maddelerdir. Akkanlar
denge halinde teetsel veya kayma kuvvetlerine kar koyamazlar. Btn akkanlarn bir
miktar skabilme zellii vardr ve ekil deitirmeye kar kk bir diren gsterirler.
Akkanlar Mekanii Nedir?
Akkanlar mekanii, akkanlarn durgun veya hareket halindeki davrann inceleyen
uygulamal mekanik daldr. Akkanlar mekanii prensiplerinin gelimesinde akkanlarn
birok zelliinin nemli rolleri olmutur.

1. AKIKANLARIN ZELLKLER:
Akkanlar en kk kayma gerilmesinde dahi diren gstermezler. Bylece akkan
partiklleri srekli olarak birbirlerine gre pozisyonlarn deitirirler. Dier taraftan katlar
kar diren gsterirler ve srekli bir deformasyon sz konusu olmaz. ekil 1 de grld
gibi katnn deformasyonu kktr ve asal deformasyon () zamann srekli fonksiyonu
deildir. Akkanlarda ise herhangi bir kayma gerilmesi sonucu oluan deformasyon zamann
srekli fonksiyonudur.
, asal deformasyon

t, zaman

ekil 1. Kat ve akkan zerinde kayma gerilmesinin etkisi

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

Akkanlar temelde gazlar ve svlar olarak iki gruba ayrabiliriz. Svlar skmaya kar
diren gsterdikleri halde gazlar o kadar gstermez. Ayrca svlar scaklk deiiminden gazlar
kadar etkilenmezler.
Sonuta akkanlar mekanii, akkanlarn denge ve hareket kanunlarn inceleyen ve
modern bilimleri kullanarak, bu kanunlarn ve prensiplerin pratie uygulanmasn salayan
bilime denir.
Akkanlar mekanii ile ilgili kanunlarn ve akkan zelliklerinin anlalmas birok
mhendislik tasarm iin nem tamaktadr.

1.1. AKIKANLARIN MOLEKLER YAPISI

Molekller katlarda birbirlerine ok yakn olduu halde, akkanlarda daha gevektir.
Svlarda molekller gazlara gre daha yakndr.
Katlarda molekller birbirlerine ok yakn olduu iin molekler ekim kuvveti ok
byktr, bu nedenle d kuvvetlere kar olduka fazla diren gsterirler.
Eer d kuvvet yeterince bykse molekler pozisyonu deitirebilir fakat molekller
arasnda olduka byk ekim kuvveti kalr ve d kuvvet kalktnda bu ekim kuvveti
moleklleri eski konuma dndrrler. Ancak d kuvvet kalktktan sonra geriye dnmeleri
mmkn olmayabilir. Bu halde katnn elastik limiti geilmitir ve plastik deformasyon
olmutur.
Svlarda, molekler ekim kuvveti sadece sv kesin eklini aldnda moleklleri bir
arada tutacak kuvvete sahiptir. D kuvvet uygulandnda molekler d kuvvet kalkana
kadar srekli yer deitirirler ve daha sonra eski hallerine dnemezler. Svlarda molekl
yrngeleri eriseldir.

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

ekil 2. D kuvvet etkisinde sv moleklerinin hareketi

Gazlarda molekler ekim kuvveti ihmal edilebilecek dzeydedir. Bu nedenle

molekller serbeste birbirinden uzaklarlar. rnein kapal bir ortamdaki gaz o ortam
doldurana kadar genleir.

1.2. ZGL KTLE

()

Bir svnn zgl ktlesi birim hacminin ktlesidir. Bir akkann zgl ktlesi akkann
ktlesinin hacmine oran ile elde edilir.

Gazlarn zgl ktlesi ise mkemmel gaz kanunu kullanlarak hesaplanr.

P = p. R. T
p: Mutlak basn

R: Gaz sabiti

T: Mutlak scaklk

Not: Gazlarda molekllerin hacmi gazn hacmine gre ok az olduu iin molekllerin hacmi
ve aralarndaki ekim kuvveti yok saylabilir. Byle gazlara mkemmel (ideal) gaz denir.

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

Genelde svlarn zgl ktlesi scaklkla deimesine ramen basnla ok az deiir.

Buna karn gazlarn zgl ktleleri hem basn hem de scaklkla deiir.
1.3. ZGL AIRLIK

()

Bir akkann zgl arl, birim hacminin arldr.

=
1.4. YOUNLUK

veya

= .g

(d)

+4 C deki svnn zgl ktlesinin suyun zgl ktlesine orandr.

d=

Younluun birden kk olmas svnn sudan hafif, birden byk olmas ise svnn
sudan ar olduunu gsterir. Suyun younluu ise birdir.
Younluk kavram gazlarda nadiren kullanlmakta ve karlatrma hidrojen ve hava ile
yaplmaktadr.

1.5. SIKIABLRLK (Hacimsel Elastiklik Modl)

Akkana basn uyguladnda hacmi klr, basn kaldrldnda genleir. Bir
akkann skabilirlii uygulanan basn deiimiyle urad deformasyon miktaryla
ilikilidir. zetle akkann basn altnda urad deformasyona basn denir. Skabilirlik K
ile gsterilir.

dV: Akkan hacmindeki deiim V: Akkann orijinal hacmi dp : Basn deiimi

Pozitif basn deiimi altnda hacimde azalma olaca iin negatiftir.

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

Ayn zamanda

: zgl ktle

dr.

Suyun sktrlabilirlik veya hacimsel elastiklik modl 2.2 x 109 N/m2 dir. 1x106 N/m2
lk bir basn suyun hacminde % 0.05 lik bir deiime neden olur; bu nedenle pratikte su
skmaz kabul edilir; dolaysyla (K ok byk ) suyun zgl ktlesi sabit kabul edilir. Yani

d = 0

p = Sabit

deal gazn hacimsel elastiklik modl basnla orantldr.

zotermal hal iin

= R . T K = .

= .R.T = p

O halde izotermal koulda skabilirlik mutlak basnca eittir.

Adiyabatik hal iin ise
K = k.p dir. Burada k zgl s katsaysdr.

1.6. VSKOZTE (Akkann Kayma Gerilmelerine Kar Davran)

Katlarn kayma gerilmesine kar gsterdikleri diren olduka byk olmasna ramen
akkanlarn direnci olduka kktr. En kk kayma gerilmesi altnda dahi akkan srekli
ekil deitirir.
Durgun bir akkana bir teetsel kuvvet uygulanrsa bu akkann deforme olmasna
neden olur. Deformasyon, akkann iinde birbirleri zerinde farkl hzlarda kaymasdr.
Doadaki tm akkanlarda akkan tabakalarnn birbiri zerinde hareket etmesine karn
direnleri sz konusudur. Bu diren akkann viskozitesi olarak isimlendirilir. Bunun iin
viskozite birbirine komu tabakalarn birbirlerine gre hareketlerinde isel direncin lm

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

olan bir akkan zelliidir. Normal artlarda bal ve gliserin gibi akkanlar su ve alkol gibi
akkanlara gre daha byk diren gsterirler.
Baz kaynaklarda ise viskozite, bir svnn akmaya gsterdii diren veya akkann
akabilme zellii olarak tanmlanr.

ekil 3. Kayma gerilmesi ile oluan deformasyon

ekil 3deki gibi arasnda akkan dolu olan paralel iki levhadan stteki bir F kuvvetiyle
v hzyla hareket ederse hareketsiz levha zerindekiler hari btn akkan partiklleri st
levhann hareketi dorultusunda hareket eder. Buradaki herhangi bir BCDE hacmi B C D E
konumuna ular ki burada asal deformasyondur.
Newton bu olaya etkili olan faktrleri aadaki gibi belirlemitir.
1) Levhann hz (v) uygulanan kuvvet (F) ile doru orantl

Fv
2) Hareketli levhaya uygulanan kuvvet (F) A (levhann alan) ile doru orantl

FA
3) Hareketli levhaya uygulanan F kuvveti levhalar arasndaki y mesafesi ile ters
orantldr.

10

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

F
Dolaysyla buradaki kayma gerilmesi ()

=.

dir.

= = kayma gerilmesi = Dinamik viskozite

Gerekte levhalar arasndaki akkan hznda ekil 3 deki gibi lineer bir deiim olmaz.
ekil 4 deki gibi non-lineer bir deiim sz konusudur. Dolaysyla kayma gerilmesi

= .

ekil 4. Akkann lineer olmayan hz gradyant

Bir dier viskozite katsays ise kinematik viskozitedir.
=

.
=
=
/g

11

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

Dolaysyla kayma gerilmesi

=.

burada

ve = . yazlabilir.

SI birim sisteminde dinamik viskozitenin birimi Ns/m2 iken kinematik viskozitenin

birim m2/sdir.
Svlarn viskoziteleri scaklk arttka azalr, ancak basn deiimlerinden fazla
etkilenmez. Gazlarda ise basn ile ters orantl olarak deiir.

1.7. YZEYSEL GERLM

Molekller arasnda ekim kuvveti sz konusudur. Ayn tr molekller arasndaki
ekime kohezyon, farkl tr molekller arasndaki ekime ise adezyon denir. Katlarda
kohezyon ok byktr ve katnn belirli bir ekli korumasn salar. Svlarda ise molekllerin
sv hacmi ierisindeki hareketine izin verirken svy belirli bir hacim iinde tutar.

ekil 5. Sv ierisindeki ve yzeyindeki molekllere etkili kuvvetler

Sv ierisindeki molekller (A molekl) sadece kohezyon etkisinde iken sv
yzeyindeki molekller (B molekl) hem kohezyon hem de adezyon etkisindedir. Bu
durumda, yzeydeki moleklleri yukarya doru ekmeye alan ve sv sv yzey alannn
minimum olmasn salayan bir kuvvet oluacaktr, bu kuvvet yzey gerilimi olarak

12

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

adlandrlr. Yzeydeki molekllere serbest yzeye paralel ve dik kuvvet bileenleri etki eder
ve paralel bileenler sv yzeyini gergin bir zar gibi tutar.

1.8. KAPLARTE (Klcallk)

Kk apl bir tp su ierisine batrldnda suyun tp ierisinde ykseldii buna
karlk civa ierisine batrldnda tp ierisinde civa seviyesinin azald grlr. Seviyedeki
bu ykselme veya azalmaya kapilarite denir. Bu olaya adezyon, kohezyon ve yzey gerilme
etkileri neden olur.

ekil 6. Kapilarite
Kapilarite nedeniyle klcal boru ierisindeki svnn ykselme veya alalma miktar (h)

2 . .
.

Burada; h, klcal borularda svnn ykselme ve alalma uzunluu; , yzey gerilmesi;

, ; , akkann zgl arl; r, tpn yarap.
Temiz bir tpte , su iin 0 civa iin 140 dir. Kat ve su temasnda
ok k olduu iin Cos =1 alnabilir ve

2 .
.

olarak hesaplanr

13

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

ap inch (12 mm)den byk borularda kapilarite nemsizdir. ap 3/8 inch (10
mm)den kk borularda kapilarite nem kazanr.

1.9. DAMLALIK
Damlalk dar aklkl bir depodur. Bu dar aklktan svlar kk paralar (damla)
halinde kesikli olarak akarlar. Damla bykl svnn zgl arl, yzey gerilimi ve
damlalk aklnn evre uzunluuna baldr. Aklkta oluan damla arl onu damlala
balayan evrede oluan yzey gerilim kuvvetine eit oluncaya kadar artar. Arlk veya
damlaya gelen yerekimi kuvveti ile yzey gerilim kuvveti eit olunca damla kopar. Yeni bir
damla oluur.

r yar apndaki delikten svnn aktnda ki denge durumunda;

Yzey gerilim kuvveti = Damla arl

2..r.=m.g
Damla R yarapnda kre olduuna gre,

F = V. = 4/3.3.R
3
2.r.
4/3.
. R

=
Burada:

R Damla yarap,

3 . .
2 .

r Damlalk yarap,

14

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

Eer sv scakl sabit kalrsa ayn damlalkta ayn svdan her zaman eit damla
oluur. Damla hacmi veya arl saptanabilirse istenen svnn yzey gerilim katsays
hesaplanabilir.

1.10. BUHAR BASINCI

Kapal bir kapta buharlama olursa, buhar molekllerinin oluturduu ksmi basn
buhar basnc olarak adlandrlr. Buhar basnc scaklk arttka artar. Buharlama srasnda
sv molekllerinin bir ksm svya geri dner. Belirli bir zamanda eer buharlama miktar ile
geri dn miktar ayn ise denge haline ulalm olur. Bu durumdaki buhar basnc doygun
buhar basnc olarak adlandrlr.

RNEK SORULAR
1-

3 m3 45kN arlkta olan bir yan, zgl ktlesini (), zgl arln () ve
younluunu (d) hesaplaynz.

2-

zgl ktlesi () 1.3 kg/dm3 olan bir svnn, 2m3 nn ktlesi ve arl ile younluu
nedir?

3-

ki plaka arasnda dinamik viskozitesi 0.1 N s/m2 olan ya bulunmaktadr. stteki

plakann 7.2 km/h hzla hareket ettirebilmesi iin gerekli kuvvet nedir? Plakann
boyutlar 50x70 cm dir.

4-

50 mm apl, 20 cm uzunluundaki bir piston 52 mm apl silindir yuva ierisinde

hareket etmektedir. Piston ile silindir aras dinamik viskozitesi 0.09 N s/m2 olan ya ile
doludur. Pistonun 100 cm/s hzla hareket edebilmesi iin gerekli kuvvet nedir?

15

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

5-

0.5 m2 yzey alanna sahip iki plaka arasna younluu 0.83 olan ya konmutur. Yan
kalnl 0.07 mm dir.
a) Eer stteki plakaya 50 N luk bir kuvvet etki ederse plakann hz ne olur?
b) 10C olan ya scakl 60C karlrsa ya bu hzla hareket ettirmek iin gerekli
kuvvet nedir? (Yan 10C deki dinamik viskozitesi = 8 x 10 -3 N s/m2 60C de
ise = 3.5 x 10-3 N s/m2)

6-

20C deki viskozitesi 0.08 N s/m2 olan bir svnn 2 cm3 nn arl 1.79 g ise
a) Younluu nedir?
b) Kinematik viskozitesi nedir?

7-

1.5 mm apndaki klcal bir tpte 20C deki civann seviyesindeki d bulunuz. (20C
deki civann yzey gerilimi = 0,514 N/m zgl arl = 133.1 k N/m3 )

8-

2.4 mm apndaki bir klcal tpte 30C deki suyun ykselme miktar nedir? (30C deki
suyun yzey gerilimi = 0.0712 N/m zgl arl = 9.77 kN/m3)

9-

Aralarnda 1.5 cm mesafe bulunan birbirlerine paralel iki levha arasnda dinamik
viskozitesi = 0.1 N s/m2 olan ya konmutur. stteki levhadan 0.5 cm alttaki levhadan
1 cm mesafede olmak zere yerletirilen 30x60 cm boyutlarndaki ok ince levhann
0.4 m/s hzla ekilebilmesi iin gerekli kuvvet nedir?

16

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

2. AKIKANLARIN STAT
Akkanlar statii, akkanlar mekaniinin durgun haldeki svlar inceleyen konusudur.
Durgun akkan herhangi bir kayma gerilmesine maruz kalmayan akkandr. Akkanlar
statiinde akkann kayma gerilmesi sz konusu olmad iin viskozitesinden de
bahsedilemez. Bu durumda akkann sadece basnc sz konusudur.
Basn
Birim alana etkiyen normal kuvvet basn (P) olarak isimlendirilir.
=

Akkan basnc btn dorultulara eit byklkte ve yzeye dik olarak etki eder. Bir
akkan tarafndan oluturulan basn derinlik ile artar. O nedenle bir barajn tabanna etki
eden basn yzeye gre ok fazladr.

2.1. BASIN FARKI

Bir sv iinde, iki nokta arasndaki basn fark
P2 P1 = ( h2 h1) ile ifade edilir.
Dolaysyla denge halinde bulunan sv ierisindeki herhangi iki nokta arasndaki
basn fark, svnn zgl arlyla sz konusu iki nokta arasndaki kot farknn arpmdr.
2.2. BASIN YK (h)
Verilen bir basnc oluturmak iin gerekli homojen bir akkan stununun ykseklii
basn yk olarak adlandrlr.
=

Dolaysyla bir akkann oluturaca basn ykseklii ile zgl arlnn arpmna
eittir.

17

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

2.3. PASCAL KANUNU

Bu prensip Fransz matematiki Blasie Pascal (1623 1662) tarafndan ortaya
atlmtr. ekildeki gibi zerinde farkl apta akl bulunan bir cenderede her bir aklkta
serbeste hareket edebilen pistonlar bulunsun. Bu pistonlardan herhangi birine uygulanacak
bir kuvvet Pascal kanununa gre btn dorultulara aynen iletilecektir.

P1=P2=P3
F1 F2 F3
=
=
A1 A2 A3

2.4. BASIN TPLER VE BASIN LM

Vakum ve Atmosferik Basn
Etrafmzdaki havann basnc atmosferik basn olarak adlandrlr. Atmosferik basn
hava koullarna gre bir miktar deiir ve ykseklik arttka azalr.
Deniz seviyesinde 14,7 Psi, 101,3 kPa, 760 mm Hg 10,33 mSS ve 1 atmosferdir. Bu
genellikle standart atmosferik basn olarak adlandrlr.

18

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

Atmosferik basntan daha dk basnlar vakum olarak ifade edilir. Vakum atmosfer
basncnn ne kadar altnda olduunun bir lsdr.
Bir kaptaki hava boaltlarak basn 10 psi ye drlrse ve ortamdaki standart
atmosferik basn 14,7 psi ise kaptaki vakum 14,7 10 = 4,7 psi dir.

Mutlak ve Etkin Basn

Basn lmleri mutlak veya etkin basnlar cinsinden ifade edilir. Mutlak basnta
mmkn olan en dk basn yani mutlak sfr baz olarak alnr. Etkin basnta ise atmosfer
basnc baz alnr.
Eer bir akkann basnc standart atmosfer basncnn (101,3 kPa) 5,5 kPa zerinde
ise;
Etkin Basn : 5,5 kpa
Mutlak Basn : 101,3 + 5,5 kPa = 106,8 kPa dr.

Atmosfer basncn lmek iin barometre kullanlr. Bir svnn basncn lmek iin
ise piezometre veya U tp kullanlr.
Piezometre svnn bulunduu kap delinerek yan duvarlarna bir tp monte edilerek
elde edilebilir. Klcallk etkisini nlemek iin tp ap 13 mm ve daha fazla olmaldr.

19

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

Piyezometre tp

Basit manometreler

Diferansiyel manometreler

En basit sv lme dzenei bir piyezometreye balanm saydam bir dey borudan
ibarettir. Basn deiimlerinin yksek olduu durumlarda borudaki sv seviyeleri de byk
lde deiecektir. Bu gl yenmek iin piyezometredeki basnc dengelemek zere civa
gibi daha ar bir sv ihtiva eden bir U borusu kullanlr. Diferansiyel manometreler ile iki

20

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

farkl ortamdaki basn fark llr. Genellikle filtrelerindeki giri ve k basn farklarn,
havalandrma ve klima sistemlerindeki basn farklarn lmek iin kullanlr.

2.5. YZEN CSMLERN DENGES

Bir kat cisim sv ierisine batrldnda cismin arlnda bir azalma meydana gelir,
bu azalmann nedeni svnn cisme yapm olduu kaldrma kuvvetidir.
Sv ierisindeki cisme etkiyen hidrostatik basn dalmlar incelendiinde cisme
etkiyen basn kuvvetinin yatay bileeninin deerinin sfr olduu grlr. Bu kuvvetin deeri
cismin ekline bal deildir.
Basn kuvvetinin dzey bileeni incelendiinde sv tarafndan cismin hacmine eit
sv tarafndan cismin hacmine eit sv arl kadar bir kuvvetle yukar doru itilir. Bu
Archimedes prensibi olarak bilinir. Yn aadan yukarya doru olan bu kuvvet ise kaldrma
kuvveti olarak adlandrlr.

FK=FA-FB=. Vcisim
Burada FK, kaldrma kuvveti; FA ve FB cismi etkileyen dey kuvvetler; cismin zgl arl
ve Vcisim cismin hacmidir.
Batm olan cisim deyde iki kuvvetin etkisi altndadr. Bunlar arlk ve kaldrma
kuvvetleridir. Bu kuvvetlerin iddetine gre 3 hal szkonusudur.
W>FK cisim batmtr,

21

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

W=FK cisim yzer

W<FK cisim hava ierisindeki bir balon gibi ykselir.
Eer cisim iki farkl sv ierisinde batm halde bulunuyorsa bu taktirde kaldrma
kuvveti, bu svlarn ayr ayr kaldrma kuvvetlerinin toplamna eittir.

FK=1. V1+ 2. V2=FK1+FK2

Sv ierisindeki bir cisimle ilgili baz tanmlar aada verilmitir:
Yzen cisim: Kaldrma kuvveti etkisi altnda batmayan cisimdir.
Karina: Yzen cismin su yzeyi altnda kalan blm yani suya batan blmdr.
Karina merkezi: Karinann geometrik arlk merkezidir.

22

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

Yzen cisimlerin denge artlar;

Sv ierisinde daldrlm bir cismin dengede bulunabilmesi iin
Cismin arlnn kaldrma kuvvetine eit olmas
Karina merkezi ile cismin arlk merkezinin ayn deyde olmas gerekir.
Ancak arlk merkezi ile karina merkezi ayn deyde olmayabilir o halde yzen
cismin dengesinin kararl olup olmad aadaki artlara baldr.
G arlk merkezi, C karina merkezinin altnda ise cisim daima dengededir.
G arlk merkezi ile C karina merkezi st ste geliyorsa denge belirsizdir yani cismin
dengesi her an bozulabilir.
G arlk merkezi, C karina merkezinin stnde ise belirli artlar hari cismin dengesi
mevcut deildir.

2.6. DZLEMSEL YZEYLERE ETKYEN HDROSTATK KUVVET

Taban Yzeylere Etkiyen Hidrostatik Kuvvet
Taban yzeye yaplan itme kuvveti svnn en derin noktasndaki basn ile taban
yzeyinin arpmna eittir.

23

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

= .

= . = . .

Yan Yzeyleri Etkiyen Hidrostatik Kuvvet

Dzgn bir kap iine sv konursa yan yzeye gelen basn kabn tabanna doru
inildike artacaktr. Bu nedenle kabn yanal yzeylerine etki eden hidrostatik kuvvetler
geometrik olarak basn prizmas yntemi kullanlarak hesaplanabilir.

Dz bir yzey zerine etki eden kuvvetler, taban (sol yz) yzeyin alan, ykseklii de
basn olan bir hacim meydana getirir. Bu prizmann hacmi, istenen bileke kuvveti, ktle
merkezinin yzey zerindeki izdm ise bu kuvvetin etki noktasn verir.

24

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

Buradaki FR hidrostatik kuvvetleri basn prizmalarnn hacmine eittir. Daha pratik bir
yntem ile FR kuvveti, hidrostatik kuvvete maruz kalan yzeyin merkezinin (h/2), svnn zgl
arl () ve yan yzey alan (AY)ile arpmyla da bulunabilir.

. .
2

Basn Merkezi (Hidrostatik Kuvvetin Yeri)

Yan yzeylere yaplan basn kuvvetinin uygulama noktas, yzeyin arlk merkezi
olan orta noktasndan daha alt noktada olduu teorik ve deneysel olarak belirlenmitir.
Dikkat edilirse yan yzeylere gelen basn dalm gen eklinde dalmaktadr. Basn
merkezi ise bu genin kenar ortaylarnn merkezinden geer. Basn merkezi h/2
mesafesinden e kadar daha aaya isabet etmektedir.

25

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

e: Basn merkezi ile arlk merkezi arasndaki mesafe (m)

IGY: Basnca maruz yzeyin arlk merkezine gre atalet momenti (m4)
IGY = D4 /64 (daire yan yzey)
IGY = a4 /12 (kare yan yzey)
IGY = b h3 /12 (dikdrtgen yan yzey)
ZG: Basnca maruz yzeyin arlk merkezinin slak yzeyi boyunca ak (kuru) yzeye olan
mesafesidir (m). Bu mesafe dik yzeyler iin h/2 alnabilir ancak eik yzeylerde ayrca
hesaplanmaldr.
A: Basnca maruz yzey alan (m)
2.7. SIVILARIN KALDIRMA KUVVET (ARMED PRENSB)
Svlarn kaldrma kuvveti Arimet tarafndan farkedilmi ve bilimsel olarak Arimed
prensibi olarak bilinen ilkeyle aklanmtr. Svlar kendi younluundan da az younlua
sahip cisimleri, yzeyine doru itmektedir. Younluk farkllklarndan ortaya kan itme
kuvveti etkisiyle cisim yzmeye balar. Tamam veya bir ksm bir svnn iine batrlan
cisimlere, yukar doru, ynlenmi bir kaldrma kuvveti etki eder. Bu kuvvet, cismin svya
batmasyla yer deitiren svnn arlna eittir. Yer deitiren svnn hacmi, cismin batan
ksmnn hacmine eittir. O halde hacmi (V) olan bir cisim, zgl arl () olan bir svya
tamamen batm vaziyette ise, bu cisme etki eden kaldrma kuvveti;

F=V.

olur.

26

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

Ksaca bir svnn, bir cisme uygulad kaldrma kuvveti cismin tard svnn
arlna eit olduu iin cisim; batan hacmi kadar sv hacmi taracandan dolay aadaki
durum ortaya kar.

1) Cisim arl (G) svnn kaldrma kuvvetinden (F) byk ise cisim batar. Bu
durumda cismin zgl arl (c) svnn zgl arlndan (s) byktr.

G>F

c>s

2) Cismin arl, svnn kaldrma kuvvetine eit ise, cisim svnn iinde her yerde
dengededir ve zgl arlna eittir.

G=F

c=s

3) zgl arl, svnn zgl arlndan kk olan cisimler ise bir ksm batm
vaziyette yzerler. Batan ksmn hacmi (Vb) ile gsterilse F = Vb g olur. Yzen cisimler
denge halinde olduklarndan F=G dir.

RNEK SORULAR
1

Tabannda 2 m yksekliinde gliserin ve bunun zerinde 50 kPa basnl hava bulunan

bir kabn tabanna yapaca basn ka Bardr?

Eer bir cival manometrede okunan deer 742 mm ise bu artlardaki atmosfer
basnc ka mmSS ve ka kPadr (civann zgl arl 133 N/dm3)

Basn altnda gliserin ieren kapal bir kaba piyezometre monte edilince gliserin 42
cm ykseliyorsa kap iindeki basn ka bardr ( gliserinin zgl arl 12 N/dm3).

27

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

st yzeyi atmosfere ak bir tank ierisinde 30 cm yksekliinde A svs, A svs

zerinde ise 150 cm yksekliinde B svs bulunmaktadr A svsnn younluu 0.72, B
svsnn younluu ise 0.80).
a. B svsnn tabanna taklan piyezometre ykseklii nedir?
b. A svsnn tabanna taklan piyezometre ykseklii nedir?
c. Tankn dibindeki basn nedir?

Bir cenderede A pistonu ile B pistonunun yzey alanlarnn 0.004 m 2 ve 0.4 dir. B
pistonunun arl 40000 N olup kap 0.75 younluklu ya ile doldurulmutur.
a. Denge iin A pistonunu etkilemesi gereken F kuvveti ne olmaldr.
b. ayet A pistonu ile B pistonu arasnda 5 m ykseklik fark olsayd o zamana
denge iin FA=?

Bir tankta bulunan havann basnc manometre ile llm ve yerel atmosfer basnc
760 mmHg iken 530000 Pa olarak llmtr. Yerel atmosferik basn 773 iken
manometrede okunan basn ne olur?

28

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

3. AKIKANLARIN KNEMAT
Kinematik, (Yunanca kinema, hareket), mekaniin bir konusu olup hareketi, sebep ve
tesirlerini gznne almadan inceler. Kinematik, hareketin ve ondan doan hz ve ivmenin
anlalmasyla kavranabilir. Hareket bir cismin srekli, bir noktadan dier bir noktaya olan yer
deitirmesidir. Akkanlarn akm izgileri, bu izgiler zerindeki hzlar ve ivmeleriyle
ilgilenen bilim dalna ise akkanlar kinematii denir. Dolaysyla akkanlar kinematii akkan
ktlesinin hareketini etkileyen kuvvetler gz nne alnmadan hareket halindeki akkan
taneciklerinin zaman boyutundaki hz deiimlerini inceleyen bilim daldr.
Statik halde bulunan akkanlar incelerken elde ettiimiz tek kural ve sonular, byk
bir yaklam ile pratie uygulanabilirler. nk statik problemlerde akkann zgl arlnn
belirlenmesi dnda hibir deneysel bilgiye ihtiya yoktur, bu durum statik haldeki svlara ait
zmleri basite indirgemektedir. Buna karn, akkanlarn hareket halini incelerken olduka
karmak bir durum ile karlaabiliriz. nk harekete konu olan cisim akkandr ve bu cisim
yani akkan zaman iinde oluan d etkiler sonucu srekli deiim gsterir.

3.1. AKIKAN AKIMINI NCELEME YNTEMLER

1. Lagnarge Yntemi: Bir akkan partiklnn hareketi esas alnarak belirli bir anda
belirli bir konumda olan akkan partikllerinin zamanla olan hareketlerini inceler.
2. Euler Yntemi: Herhangi bir akkan partiklnn hareketini incelemek yerine,
akkan akm iindeki sabit bir noktay esas alarak bu noktadaki hz ve basncn zamanla
deiimini inceler. Yani tek bir x, y, z koordinatndaki zamana bal olarak hz veya basn
deiimi incelenir.

3.2. AKIKAN TPLER

Teoride iki ksma ayrlabilir ve bu kavramlar problemlerin zmnde byk kolaylk
salar

29

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

1. deal Akkan: Viskozitesi veya dier bir ifade ile isel srtnmesi sfr olan
akkanlara denir. Her akkan elemannn hz sabittir ve izledikleri yol birbirine paraleldir.
2. Gerek akkan: Sahip olduklar isel srtnme yada viskoziteleri dikkate alnan
akkandr.

deal akkan ile gerek akkann hz profilleri

3.3. AKIM TPLER

Dzenli ve Dzensiz Akm
Akm alan iinde her hangi bir noktadaki akm hznn (sv molekllnn hznn)
byklk ve ynnn zaman iinde deimedii akmlar dzenli akmlardr. Akm alan iinde
farkl noktalarda hzlar ve ynler farkl olabilir. Ancak her noktada zaman iinde hz ve yn
sabittir. Doada mutlak anlamda dzenli bir akm yoktur.
Dzensiz akm ise herhangi bir noktadaki akm hznn ve ynnn zaman iinde
deitii bir akmdr.

Uniform ve Uniform Olmayan Akm

Akm alan iinde her noktada hzn byklk ve ynnn ayn olduu akm (Dzenli
akmda bir noktada) Uniform akmdr. Hz bir noktadan dier bir noktaya herhangi bir (t) bir
an iin deiim gstermez. rnek ap deimeyen boruda dzenli akm. niform olmayan
akmda ise hz ve yn her noktada farkldr. rnek daralan kesitte akm.
Dzenlilik ve niformluk birbirinden farkldr. Dzenli akmda kriter zamandr.
niform akmda kriter mekandr veya yoldur. Dzenlilii ve niformluu u rneklerle daha
iyi tanmlayabiliriz:

30

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

a) Dzenli-niform akm: Birim zamanda ayn miktarda suyun uzun ve dz boruda

akmas,
b) Dzensiz-Uniform akm: Miktar azalan bir suyn uzun ve dz boruda akmas,
c) Dzensiz-Uniform olmayan akm: Miktar azalan suyun kesiti daralan boruda
akmas,
d) Dzenli-Uniform olmayan akm: Ayn miktarda suyun kesiti daralan boruda
akmas.

Laminer ve Trblans Akm

Sv akkanlarda paracklarnn birbirlerine gre konumlarnn deiimine bal olarak
iki farkl akm vardr. Bunlar Laminer ve Trblans akmlardr.
Laminer akmda, sv tabakalar halinde ak gsterir ve hz farklar olan bu tabakalar
karmadan birbirleri zerinde kayarak hareket ederler. Bu akm viskoz svlarn bir zelliidir.
Doada yer alt sularnda bu aklar gzlenir. Klcal borulardaki akmda laminer akmdr.
Trblansl akm dzensiz bir aktr. Sv paraclarnn belirli bir frekans ve izlenebilir
belirli bir dzgn yrngesi yoktur. Yrnge ok karmaktr.
Trblansl akmda bir akkan tabakasndan dierine olan momentum alverii
srasnda bir tabakadan dierine tanan akkan paracnn hareketi eddy olarak
bilinmektedir. Trblansl akmdaki bu momentum alverii cidardan uzaklatka hz
dalmnn laminer akma gre daha niform olmasna neden olur.

Laminer ve trblasl akmda hz dalm

Bu iki akm birbirinden ayrabilmek ve akmlar karlatrabilmek amacyla,1883

ylnda Obsorne Reynolds bir forml gelitirmitir. Hesaplanan bu deer akn hzna, boru
apna ve svnn vizkozitesine bal birimsiz bir byklktr. Bu say aratrmacnn kendi
adyla anlan Reynolds says olarak bilinmektedir.

31

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

Burada;
- ortalama ak hz (m/s)
D boru ap (m)
- kinematik viskozite (m2/s)
Parlak i yzeyli ve dairesel borularda kritik Re says 2320dir. Re says bu deerden
byk akmlar, trblans, kk akmlar Laminer kabul edilirler.
Re > 2320 ise trblans akm
Re<2320 ise laminer akm

Serbest yzeyli akmlarda kritik Re says ise 580dir.

Re>580 ise trblans akm

Re<580 ise laminer akm

Bir, ki ve Boyutlu Akmlar

Ak yalnzca bir ynde ise va ayrca basn, hz, ivme ve zgl ktle gibi byklkler
ele alnan bir eksenin ve zamann fonksiyonu olarak belirtilebiliyorsa bu ak bir boyutlu
aktr. rnein sadece X ekseni ynndeki ak bir boyutludur.
ki boyutlu ak, akm izgilerinin bir dzlem iinde bulunmas ve birbirine paralel
dzlem serileri biiminde olmas halinde meydana gelir. rnein sadece X ve Y eksenleri
ynndeki ak iki boyutludur.
Akkan taneciklerinin X, Y ve Z eksenleri ynndeki akm boyutlu akmdr. Akkan
taneciklerinin her eksen ynnde hz bileenleri vardr. Uygulamada ak boyutludur
ancak baz durumlarda sonucu fazla etkilemeden kolay zm iin ak bir veya iki boyutlu
kabul edilir.

32

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

3.4. AKIM ZGS, YRNGE VE AKIM TP

Herhangi bir andaki ard ardna sralanm olan noktalardaki hz vektrlerine izilen
teetlere akm izgisi denir. Hzlar akm izgisine teettir. Akm izgileri birbirini kesmezler.
Bir akkan taneciinin t1 ile t2 zaman aralnda zerinde hareket ettii yola yrnge
denir. Dzenli akmlarda akm izgisi ile yrnge st ste akr.

ekil. Akm izgileri ve hz vektrleri

ekil. Kararsz akm halinde akm izgisi ve yrnge

Ak iinde akm ynne dik ok kk bir dA alan dikkate alnrsa bunun evresindeki
btn noktalarda belirli bir t annda geen akm izgilerinin oluturduu geide akm tp
veya borusu denir.

33

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

ekil. Akm tp

RNEK SORULAR
1. 150 mm yarapndaki bir boru ierisinden 18 km/h ortalama hz ile akan 20C
deki bir svnn ak tipi nedir?
(Svnn 20C deki kinematik viskozitesi = 1.2110-5 m2/s)
2. 20C deki mutlak viskozitesi = 810-4 Pa s olan suyun 10 cm apndaki bir
borudaki aknn laminar olabilmesi iin ak hz maksimum ne olabilir?
3. 20C deki mutlak viskozitesi = 210-3 Pa s olan etil alkoln 0.5 m/s ortalama hz
ile akabilecei borunun ap maksimum ne olabilri?
20C deki etil alkoln zgl ktlesi = 780 kg/m3 dr.
Ek Soru 500 N arlndaki 250x250x250 mm llerindeki bir plastik parann,
8.5N/dm3 zgl arlndaki bir svnn yzeyinde durmas iin gerekli batma orann
bulunuz.

34

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

4. AKIKANLARIN DNAM
Fizikte, mekaniin, cisimlerin eitli kuvvetler altnda hareketlerindeki deiiklikleri
inceleyen dalna dinamik denir. Akkanlarn eitli kuvvetler altnda hareketlerindeki
deiimi inceleyen bilim dal ise akkanlar dinamiidir.

4.1. AKIKAN HAREKETNE ETKL OLAN BALICA KUVVETLER

Balca drt kuvvet sz konusudur. Bunlar:
Ktlesel (Hacimsel) Kuvvetler: Akkann tm hacmi boyunca etki eden kuvvetlerdir.
rnein: yerekimi kuvveti ve merkezka kuvvet gibi.
Yzeysel (Temas) Kuvvetler: Elemanlarn birbirine olan temaslarndan dolay meydana
gelirler. Alan ile orantldr ve birim alan zerindeki deerine gerilme denir.
Elastik Kuvvet: Akkan hacminin ekil deitirmesinden dolay meydana gelen kuvvettir.
Atalet Kuvveti: Svlarn hareketinden doan kuvvettir. Newtonun II. Prensibine gre m.a
dr.
Durgun halde bulunan svlar iin sadece yer ekimi ve basn kuvveti, hareket
halindeki svlar iin ise ktlesel, yzeysel ve atalet kuvvetleri sz konusudur. Elastik kuvvet
yalnzca svlarn kararsz hallerinde ve gazlarn hareketinde nemli olur.

4.2. SREKLLK DENKLEM

Sktrlamaz akkanlarda sisteme giren ve sistemden kan akm miktar (verdi) sabit
kabul edilmektedir. Buna ktlenin korunumu denir ve Sreklilik denklemi ile ifade edilir. Bir
akmda hz ile kesit alan arpm sabittir veya baka bir deyile hz ile kesit alan ters orantl
olarak deiir.

Q1=Q2

35

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

A1 . V1 = A2 . V2
Burada; Q, debi (m3/s); A, kesit alan (m2) ve V akkann hz (m/s).

4.3. NEWTONUN KNC KANUNU

Bir akkan tanecii bir noktadan baka bir noktaya giderken pozitif veya negatif
ivmeyle hareket etmekte ve bu srete zerine bir F kuvveti etki etmektedir. Bu eitlie
Newtonun ikinci kanunu denir. Akkan taneciine bu kanunu uygulanrken akkann
viskozitesi ve s iletimi olmad kabul edilir.
Akkana yalnzca basn kuvveti ve yer ekimi kuvvetlerinin etki ettiini kabul ederek
Newtonun ikinci kanunu bir akkan taneciine uyguland zaman;

W+F=m . a

4.4. ENERJ DENKLEM

Bir akkann toplam enerjisi aadaki enerjilerden oluur:
1- Kinetik Enerji (Ek)
2- Potansiyel Enerji (Ep )
a-Basn Enerjisi
b-Konum Enerjisi

Kinetik Enerji, akkann birim arlnn hz nedeniyle sahip olduu i yapabilme

yeteneidir.
Basn Enerjisi, serbest su yzeyinden dikkate alnan noktaya kadar ki su stununun
arlna eit enerji basn enerjisidir.

36

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

Konum Enerjisi, yerekimi etkisindeki bir su ktlesinin bulunduu (ykseklik) veya konumu
nedeniyle sahip olduu enerjidir. Konum enerjisi bir karlatrma dzlemine gre belirlenir.
Karlatrma dzleminin konum enerjisi sfr kabul edilir. Dier noktalarn konum enerjisi bu
dzleme gre belirlenir.
Toplam Potansiyel Enerji , o noktann basn ve konum enerjileri toplamna eittir.

ki nokta arasndaki basn potansiyel ve kinetik enerjiler aadaki gibidir:

Basn Enerjisi Eb= V(P1-P2)
Potansiyel Enerji Ep = mg(z1-z2) = Vg(z1-z2)=V(z1-z2)
22 12

Kinetik Enerji Ek= m(

22 12

) = V(

22 12

)=V (

Burada:
P Basn

V Hacim

zgl ktle

V Hz

m ktle

zgl hacim

z ykseklik g yerekimi ivmesi

deal akkann bir boyutlu akmna enerjinin korunumu prensibi uygulanrsa,

srtnmesiz bir ortamda
=

V (

22 12
2

) = V(P1-P2) + V(z1-z2)

22 12

(
12
2

) = z1 - z2 +

+ z1=

22
2

1 2

+ z2

37

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

Bu eitlik ideal akkan iin Enerji denklemi yani Bernoulli Denklemidir. Bu denklemde
2

her bir terim uzunluk boyutundadr ve 21 = hz yk,

= bas yk ve Z = durum yk olarak

isimlendirilir. Dolaysyla:

Hz yk + Basn yk + Durum Yk = Sabit

Bernoulli denklemi birim ktleye etki eden enerji olarak ifade edilirse akmn enerjisi
akm izgisi boyunca

2
2

+ m + mgz = Sabit

4.5. ENERJ EM ZGS VE HDROLK EM ZGS

Bernoulli eitlii bir akkann bir noktadaki toplam enerjisini vermektedir. Akm
boyunca farkl noktalarda da bu toplam enerji ideal ( srtnmesiz) akkanlar iin ayndr.
Ancak bir enerjide dier enerjiye dnr.rnein: hz ykseklii basn yksekliine;
konum ykseklii basn ykseklii .
Akm boyunca toplam enerji yksekliklerini bir referans dzlemine gre birletiren
izgiye, Enerji Eim izgisi (EE); basn yksekliklerini biletiren izgiye de Hidrolik Eim
izgisi (HE) denir. HE statik ykleri gsterirken; EE hem statik hem de dinamik ykleri
gstermektedir.

38

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

Boru akmlarnda statik ve dinamik ykleri lme amacyla Piyezometre ve pitot

borular kullanlr.

Piyezometre borusu: Statik yk veya hidrolik yk gsterir. Akkann hareketiyle

kazand kinetik enerjiyi (hz ykn) gstermez.

Pitot Borusu: Akn belirli bir noktasnda ve aka dik kesit alan bulunan kvrk
borudur. Akkann statik yk yannda hareketiyle kazand hz ykn de gsterir. Pitot
borusunda okunan deer toplam yk verir. Piyezometre borusu ile diferansiyel olarak
balandnda sadece hz yk okunur.

Borudaki Z + P/ yksekliklerini birletiren eri hidrolik eim izgisidir. Z+ P/ + v2/2g)

ykseklii toplam enerjiyi verir ve bu ideal svda yatay bir izgi olup Enerji eim izgisi olarak
tanmlanr.

39

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

Bir venturide HE ve EE aadaki gibidir

Bernoulli eitliini venturimetre gibi sistemlere uygulayarak verdi lm yaplabilir.

Ak srtnmesiz, dzenli, sktrlamaz ve yatay (z1=z2) kabul ederek 1 ve 2 noktalarna
Bernoulli eitlii ve sreklilik denklemi uygulandnda verdi;
1/2

= 2 . 2

1/2

= 2 .

2 . (1 2

. (1 ( 2 )2 )
1

Burada;
3

Q - verdi (m /s), A kesit alan (m ), P basn (Pa), akkann zgl ktlesi (kg/m )

Bir Orifise Bernoulli Eitlii Uygulanrsa;

Bir deponun tabanndan sv kn salayan aklklara orifis (sukbe) denir.

40

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

ekildeki orifise Bernoulli eitlii uygulanrsa (2) ve (5) noktalarndaki teorik ak hz;

2 =
5 =

2( + )

Burada;
V2t: Orifis kndaki akkan hz, teorik (m/s)
h: Orifisin orta noktasnn sv yzeyine uzakl (m)
V5t: Orifisin dnda akkan hz, teorik (m/s)
H: Orifis dndaki noktann orifis orta noktasna uzakl (m)
Bir Sifona Bernoulli Eitlii Uygulanrsa;
Depolara yukardan daldrlan bir boru yardmyla ierisindeki svy tahliye etmek iin
kullanlan dzeneklere sifon denir.

ekildeki sifonda (1), (2) ve (3) noktalar iin Bernoulli eitlii (3) noktasna ise
sreklilik denklemi uygulanarak (3) noktasndaki sv k hz aadaki gibi bulunabilir.

V3= (2.g.(z1-z3)1/2
Burada;
V3 : k hz (m/s)
g: Yerekimi ivmesi

41

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

z1-z3: (1) ile (3) noktas aras dey uzaklk (m)

Not: z3 negatif olaca iin z1-(-z3) = z1+z3

Sifon ierisindeki en dk basn (2) noktasnda elde edilecektir. Bu noktadaki basn

atmosfer basncndan dk olup negatiftir. (1) ve (2) noktalarna Bernoulli uygulanrsa;
P1 deki manometrik basn ve V1 sfr olaca iin;

2 = (1 2

22
2

Gerek Akkanda Akm izgisi Boyunca Toplam Enerji Denkleminin Yazlmas

Gerek bir akkanda toplam enerji denklemi biraz daha farkldr. Gerek akkanda
svnn i srtnmesi de dikkate alnmak zorundadr.

Hk

Gerek akkanlar iin Bernoulli Eitlii

1 noktas ile 2 noktas arasndaki toplam srtnme kaybna gre Bernoulli eitlii:
12
2

Hk Toplam srtnme kayb

+ z1=

22
2

+ z2 + Hk

42

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

Borulardaki srtnme kayb, dz boru ve ekilli boru paralarndaki srtnme

kayplar olarak ikiye ayrlr. Dz borulardaki srtnme kayplarnn (hk) hesaplanmasnda iki
yol uygulanr. Bunlar Darcy Eitlii veya Hidrolik Gradienttir.

Darcy Eitlii:

2
= . .
2
Burada:
hk Dz borudaki srtnme kayb (mSS )
- Boru iin Srtnme katsays,
L Dz boru uzunluu ( m ),
D Boru anma ap ( m ),
v - Akkann hz ( m / s )

Darcy

formlnde

katsaysnn hesaplanmas iin ok eitli eitlikler

kullanlmaktadr. Bunlardan
Darcye Gre Srtnme Katsays Hesab

0.02

0.0005
D

Burada;
D boru ap (m).
Weisbacha Gre Srtnme Katsays Hesab

0.01444

0.00947
v

Burada;
v ortalama akkan hz (m/s).

Hidrolik Gradient (i):

i = hk / L

(mSS/m)

hk = i . L
Hidrolik gradient, birim boru uzunluundaki srtnme kaybdr (mSS/m).

43

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

Hidrolik gradient deerini bulmak iin Blair tarafndan eitli boru snflar iin ayr ayr
nomogramlar gelitirilmitir. Nomogramlar kullanabilmek iin ncelikle boru cinsine bal
olarak boru snf seilir. Bu snfa ait nomogramdan i deerini okumak iin akkan hz ile
boru ap veya akkann debisi deerlerinden herhangi ikisinin bilinmesi yeterlidir.
Borular dz olduu kadar; yn, debiyi deitirmek, birletirmek ve temizlemek iin
eitli paralar kullanlr. Bu paralara ekilli borular veya armatr denir. ekilli borulardaki
srtnme kayb (hf) gz nne alndnda toplam srtnme kayb;

Hk = hk +hf olur.
Burada:
Hk Toplam srtnme kayb (mSS),
hf - ekilli borulardaki srtnme kayplar (mSS).

Farkl apta dz borular ve eitli armatrler varsa,

Hk = hk + hf

ekil kayplar iki ekilde hesaplanabilir.

1) Yersel yk kayp katsays (k) ile hesab
2) Edeer boru boyu cinsinden hesab

Yersel yk kayp katsays (k) boru ara paralar eidine bal bir katsaydr. Boru
sisteminde tm boru paralarnn ayar ayr k katsaylar bulunup toplanr ve sistemin toplam
kayp katsays k elde edilir.

v2
h f k
2g
Burada;
hf Yersel yk kayplar (mSS), k kayp katsays, v hz (m/s), g yerekimi ivmesi.

44

Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Davut KARAYEL

Edeer boru boyu ekilli boru paras ile ayn l ve malzemede ve ekilli boru
parasnn belirli bir verdi deeri iin oluturaca yk kaybna eit deerde yk kayb
oluturan dz boru uzunluudur. Sistemdeki her bir ara parann edeer boru boyu
izelgelerden bulunup toplanr. Bu toplam (Lo) sistemin edeer boru boyudur. Kayplar
hesaplanrken, Darcy eitliinde L dz boru boyu yerine dz ve toplam edeer edeer boru
boyu toplam (L+ Lo) yazlr.

( L L0 ) v 2
Hk
D 2g
Burada;
Hk : Toplam yk kayb (mSS),
L: dz boru uzunluu (m),
Lo: Edeer boru boyu (m),
D: Boru ap (m),
v: Ortalama akkan hz (m/s),
g: yerekimi ivmesi (m/s2).