elektor mart 1984

KAp^nEtfme
Programlanabilir Disko Iklar Bellekte 32 Programa Kadar.... 11-05
Mahcup olmayacak bir disko iin nemli zellikler vardr. stenilen trdeki mziin
okluu, renkli klarn miktarnn fazlal ve kalan ksmnda kiilerin rahat edebilme
sini salayan yeterince yer.

6502 zleyici Junior Bilgisayar ve 6502'ye dayal dier sistemler iin

program analiz yazlm
....,11-14
Makina dilinde yazlm bir program altrrken (run), bir ilemcinin ne yaptn
grebilmek yeni bir yazlm gelitirirken program anlyabilmede hata bulmada.test etme
iinde ve gerekte programcnn yapt her eyde byk bir yardm salamaktadr.

Farkl Bir zellii Olan Digitester

Saysal devreler iin genel bir test cihaz....

11-16

Saysal devrelerin test ilemleri olduka baars verebilir. Bizim eski sadk multimetremiz, alma frekanslar nedeniyle olduka kullansz kalmaktadr: Mantk seviyeleri o
kadar hzl deimektedir ki-saniyede binlerce veya milyonlarca kere-bir saysal multimetre bile bu kadar yksek hzlarla baedememitir. Bu sorun iki yoldan zmlenebilir:

Kapasitemetre

11-18

zerindeki yazlar silinmi, renk kodlar bulunmayan ya da kapasitesinden phe ettii

niz, bir devreden sklm kondansatrleri ekmecenizde bekletmenize artk gerek
yoktur. Yeni aldnz bir kondansatr istediiniz toleranslar ierisinde mi? Burada
verdiimiz yeni kapasite metremiz sizin bu kukularnz datmay salyacaktr.

Mantk ailelerini elemek yalnzca TTL varken herey ok kolayd 24

k yelpazesi, parazit hatta ve giri kapasitesi gibi noktalar gznnde bulundurul
duu srece ayn mantk ailesi iindeki saysal IC'Ierin balantlanmas pek sorun
dourmaz. Ancak ayr mantk ailelerini, TTL (StandartLS ve ALS) ile CMOS'u birlikte
kullanmaya almak baka bir konudur.

Video eleyici

Baskl devreler
sayfamzda
yer darl nedeniyle baz
baskl devre filmlerini
verememekteyiz.
Gelecek
saylarmzda
bunlar
yaynlayabilmek
iin
almalar
yapyoruz.
Baskl devre filmlerini
isteyen okurlarmz her film
iin ayr olmak zere 300
TL'lk posta pulu
gnderdikleri
takdirde
filmler adreslerine
postalanacaktr.

11-28

Eleme kutusu bir video-ses modlatr (VAM) ya da bir video kartrc ile birlikte
kullanlan bir devredir. Tam bir video iareti oluturmada gereken her tr iareti salar.
t

Bellek Zamanlamas

11-35

Mikroilemci kontrol iaretleri ve bu iaretlerin sras.

Bir mikroilemci sisteminde adres kod zmeye ilikin sorunlar, genellikle u soru ile
zetlenir: "Bellee nerede, ne zaman ve nasl eriilir?"

Preco 2

11 -38

Bir nceki yazda akland gibi, Preco yksek kaliteli bir nkuvvetlendirici/kontrol
kuvvetlendiricisi sistemidir. Allmam zellie sahiptir:

Geri Vites Dd

11-47

Bugn dnya zerinde retilen hemen hemen tm yeni otomobillerin zerinde arka
farlar bulunmaktadr. Mkemmel bir fikir! Bu farlar, sadece, karanlkta ne tarafa doru,
arka arka gittiinizi grmenize yardmc olmakla kalmaz, fakat ayn zamanda, arkanzda
bulunabilecek herhangi bir kiiye de amacnz aka ortaya koyacaktr.

Dokunarak Akord

11 -48

Modern stereo akortlayclarn satn etkileyen nemli bir nokta seilebilen, nceden
ayarlanan istasyon saysdr.

Frekans iftleyici

11 -52

Bu frekans iftleyici devre gitar iin orijinal giri iaretinden bir oktav daha yksek bir
k retir.

Elektronik Bela

11 -54

Bir crcrbcei tarafndan uyank tutulduunuz oldu mu? Iklar sndrp, sarnp
yatarsnz ve tam dalp uyuyacakken, bcek snr bozucu bir grlt yapmaya balar.

Unior Art VDU Kart in Basicode-Basicode2

11-56

Gelecek saydan
semeler
-Gerek zaman
analizi
-Is kontroll havya

Son projelerimizden ikisi, VDU kart ve Basicode-2 araba ayr ayr Junior Bilgisayar ile
birlikte kullanlabilir.

-Elabirent ile beyin

gcn denetleyiniz

Mikroilemciler in D/A evirici

-Vfometre ile nefes

kontrol

11-57

Pahal olmayan birtakm CMOS-JC'Ier kullanarak, yazlmdan hareketleanalog iaretle

rin retilebilmesine olanak tanyan, basit bir D/A evirici yapmak zor deildir.

Joystk'Ier

M a h c u p olmayacak bir disko iin nemli zellikler vardr. stenilen trdeki

mziin o k l u u , renkli klarn miktannn fazlal ve kalan ksmnda
kiilerin rahat edebilmesini salayan yeterince yer. Herhangi bir hi-fi mzik
salanr, fakat klar biraz daha zellemitir. Bu konuda kukusuz ortadan
en iyiye uzanan pek ok eit vardr, ve fiyat ile snflandrlrlar. Bu yazda
anlatlan disko klan istenilen pek o k zellie sahip ok gelimi bir
tasanmdr.

programlanabilir disko
klar
elektor mart 1984

programlanabilir
disko klan
Ik gstergeleri

diskolardan baka pek

ok uygulamada ok
poplerdir, r n e i n ,
partilerde ve sosyal
toplantlarda "atmosfer"
salyan bir ara olarak
evlerde mkemmeldirler.
Bunlar reklam amalan iin
de ok faydaldrlar.
Daha ilgin bir disko k
gstergesi, daha karmak elektronie
yol aacaktr. Bu, esas olarak u
geree dayanr: Her bir k kayna,
ou durumda anaebekeden beslenen
lamba, ayr ayr kontrol edilmelidir,
bu genellikle bir eit
mantk kodlama birimi, bir ebeke
anabirimi, ve bir ateleme biriminden
ibaret bir kanal oluturur. Bu kanallar,
lambalar oaldka artar. Ne yazk ki, bu
sorunu ortadan kaldramadk. Aksine bu
bir avantaj olarak grlebilir, nk tm
sistemin kolayca geniletilmesini salar,
zellikle eer kontrol elektronii, bu gz
nne alnarak tasarmlanrsa!
Yazmzdaki devrenin sizin hayal
gcnz veya cebinizin izin verdii kadar
byk olabilecei grlecektir!
Disko k gstergesinin temel eksiklii
udur: mevcut k rnekleri kontrol
devresinin tmleyici bir parasdr, bu ise
satn alnmas gereken bir bellek t m devresinin ieriidir. Bu demektir ki
rnek kolaylkla deitirilemez. Bu
noktada buradaki devrenin iyiliklerini
iaret etmeye balayabiliriz nk bu
disko gstergesi tmyle
programlanabilir. Ayrca program
deiiklikleri sadece anahtarlar
altrarak herhangi bir zamanda
yaplabilir (hibir IC deitirilmez). Devre
ayrca 32 farkl programn depolanmasna
izin veren kendi belleini ihtiva eder.
Devrenin, bu disko gstergesini
dierlerinden tamamiyle farkl bir
seviyeye koyan istenen dier pekok

H. Theunissen

zellikleri
de vardr ve unlardr:
Tmyle herhangi bir
zamanda kullanc tarafndan
programlanabilir.
30 kanala kadar msade eder.
Program seimi tamamiyle otomatik
veya elle altrlabilir.
8 anahtarl program icra zaman mevcuttur.
bellek 128 adml 16 programa (8'li 2
banka) veya 64 adml 32 programa (8'li 4
banka) blnr.
Bellein tm boyutu istee baldr.
Bellek iin batarya yedei.
Programlar, bankalar ve o andaki
bellek adresi LED gstergelerle gsterilir.
Ana ebekeden opto-yaltm.
Tm lambalar, giriimi azaltmak iin
ana ebekenin sfr kesiimlerinde
anahtarlanrlar.
Gsterge konfigrasyonun kiisel
seimi (bir matrix konfigrasyonu 255
lamba ile bir kullanm salar.)
Bir kol veya bacaa gerek duymaz.
Herhangi bir programlama hnerine
gerek gstermez,
Sistemi kurmak iin pek fazla pratik
yetenee gerek gstermez.
Toplarsak, devre istenen tm zellikleri
ierir (ki biz en azn dnebildik) ve
altrmak iin bilgisayar deneyimi
gerektirmez. Gsterge istenildii kadar
kk ya da byk olabilir, hatt daha
sonra bile geniletitebilir. "

programlanabilir
disko klar
bellekte
32 programa
kadar

T e m e l lkeler
ekil 1'e hafife gz atarsanz karmak

; -05

o l m a y a n basit bir devre emas o l d u u

kansna varrsnz. ekil 1-deki blok
d i y a g r a m n yardmyla kantlanabildii
gibi b u izlenim yanl bir d n c e d i r .
T m b i l g i y i t u t a n bellek o l d u u i i n , b u
d e v r e n i n kalbini o l u t u r u r ve t m dier
b l o k l a r ya ona ya da o n d a n beslenir.
Bellek i e r i i n i n yaps e k i l 2'de
gsterilmitir. G r l e c e i gibi o
bankalara b l n m t r (istenen bellek
b y k l n e bal olarak ikiye veya
drde).
Bunlarn herbiri de 8 programa blnr.
Bu basit y n t e m t o p l a m bellein, u y g u n
p r o g r a m u z u n l u k l a r n a b l n m e s i n e izin
verir ve verilen herhangi bir p r o g r a m n
a b u c a k b u l u n m a s n salar-zellikle
p r o g r a m ve b a n k a sayclar 7'li L E D
g s t e r g e klar verirlerse!
Adres saycs, a d n d a n da anlald
g i b i , herhangi b i r zamanda gsterilen
p r o g r a m parasnn adresini belirler.
A i k r olarak ayn ey banka ve p r o g r a m
sayclar iin de sylenebilir.
"ebeke senk." kat k u l l a n m d a k i
a m a l a r ve almas h a k k n d a d a h a zor
anlalr bir b l m d r . Esas olarak o
devre iin ebeke frekansnda bir
s e n k r o n i z a s y o n iareti salar. " B a s i t "
dersiniz-fakat b e k l e y i n . O ayn z a m a n d a
saat iaretinin a n a e b e k e frekansnn
sfr kesiim noktasna
s e n k r o n i z a s y o n u n u salar, ve b y l e
y a p a r a k , g s t e r g e n i n ebekeye
b a l a n m a s n d a her lamba, a n a h t a r l a m a
t r i y a k n a taklan t m sfr-kesiim
sezicilerine o l a n ihtiyac ortadan kaldrr:
kinci soruya cevap udur, saat
e b e k e n i n sfr-kesiim noktasna
s e n k r o n i z e o l d u u i i n , bellek kndaki
t m veri d e i i k l i k l e r i h e r z a m a n ayn
n o k t a d a oluur. Lambalar b u nedenle
herzaman sfr-kesiim noktalarnda .
yaklacak (veya s n d r l e c e k t i r ) !
Blok emay b r a k m a d a n n c e bir baka
nokta g s t e r g e s r c devreleri iin
baskl d e v r e tasarmlar b u makalede
b u l u n m a m a k t a d r . Bunlar gelecek
saydaki " T r i y a k K o n t r o l D e v r e s i n d e
verilecektir.

Devre emas
ebeke sfr-kesiim nokta sezicisi, ekil
3 devre emasnda IC1 tarafndan
o l u t u r u l u r (Nl... N3 kaplar). ebeke
g e r i l i m i X ve Y terminalleri arasnda
vardr ve R 1 . . . R3 d i r e n l e r i n d e n ibaret
bir g e r i l i m b l c s y o l u y l a N1'e
uygulanr. N1'in girileri 1C1'in kaynak
g e r i l i m i n e eit genlikli bir kare dalga
salamak iin ebeke gerilimi dalga
e k l i n i r n e k l e y e n i k i d i y o d ' a sahiptir.
iCtin knn C1/R5 ve C 2 / R 6 vastasyla
trevi alnr ve N3'n iki giriine
uygulanr. N 3 ' n s o n u t a k i k e b e k e
frekansnn her sfr kesiim noktasnda
yaklak 200 fjs lik bir darbedir. B u darbe
treni, s r c transistor T1 ve bir o p t i k
bala IC2 y o l u y l a F F V i n saat g i r i i n e
u y g u l a n r . B u , sfr kesiim sezici
katndaki ana ebeke kayna ve d e v r e n i n
kalan ksm arasnda tam bir yaltm
salar. B u nedenle sezici kat i i n g
11 06

programlanabilir disko
klar
elektor mart 1984

1
cboke
senk.

-H9

r>

adres

u O
-<s>

ad fes

say-c-

belle*

banko

00

Ei

"O

banka
sayc

53

<5

:>

gsterge enok
30
sumen
kan al

royran

.rogram
sayc

S6

n - 4 adei
2 K CMOS
RAMS)

r
BM21X

ekil 1. Programlanabilir
disko k gstergesinin
blok emas. Bellek
bykl kullanc
tarafndan seilebilir.

.rogram
zamanlayc

k a y n a (X ve Y arasna balanan) triyak

k o n t r o l d e v r e s i n d e n tretilir.
Bellek adres saycs TC7'dir, b u 10.
bacaktaki saat g i r i i n d e n alnan her saat
d a r b e s i n d e adres veriini bir artracaktr.
B u a m a i i n saat iareti N 4 kaps
tarafndan o l u t u r u l a n deiken frekansl
osilatr araclyla retilir. Eer,
g s t e r g e r n e i y r y e n b i r k olsa
klarn k o t u u hz P1 araclyla
azaltlabilir ve oaltlabilir. Bununla
birlikte, saat iareti d o r u d a n adres
saycsna u y g u l a n m a z fakat
hatrlayacanz g i b i sfr kesiim nokta

program

0
1
1
1

bankao

7
o
1

banka i

1
1

7
O

**

ilev tablosu
S i : A - RUN MODU
B - PROGRAM VE
ADIMLAMA MODU
S2: ADIMLAMA (artan
adres sayc)
S3: BANKA art ( + 1)
S4: BANKA otomatik
artmal a/kapa
S5: PROGRAM RUN
sresi (dakika)
S6: MANUAL PROGRAM
art ( + 1)
S7: VER YAZMA
S8: YAZI KORUMA
(anahtar tu)
S9: ebeke anahtar
S10:RESET anahtar
S11 . . . S 4 0 :
VER anahtarlar
P1: RUN Hz kontrol

banka2

7
O

1
1

banka3

7
840072

ekil 2. Bu herhangi bir

program kolayca
ekmek in bellek iini
gsterir.

ekil 3. Disko k
gstergesinin burada
gsterilen devre emas
drt bellein tamamn
ierir. Balangta
sadece bir tanesini
kullanmaya gerek vardr
ve bellek ileride fazladan
ilavelerle geniletilebilir.

11-07

sezicisi tarafndan saatlenen FF1 yoluyla

uygulanr. Sonutaki durum udur: adres
saycsndaki herhangi bir deiiklik ana
ebeke sfr kesiim noktasyla dorudan
ezamanldr. S1 anahtar adres
saycsnn S2 basma dmesiyle adm
adm artrlmasn salamak iin
kullanlmtr. Bu kukusuz
programlama esnasnda gereklidir.
IC8'in bir yars (IC8a) O'dan 7'ye srekli
saymaya sahip program saycsn
oluturur. Yani, 8 adm (8 program) sayar
ve sonra tekrar sfra inerek yeni bir
evirme balar. Program saycs program
zamanlaycs tarafndan saatlenir (IC9),
bu, S5 anahtaryla seilen, 7,5 saniyeden
16 dakikaya kadar 8 farkl program-srme
zaman salar.
Program sayc S6 anahtar araclyla
her defasnda bir adm olmak zere
artrlabilir, bu, sras gelmiken,
zamanlayc kn kaldrr. Eer S5
onun almama konumlarndan birine
anahtarlanrsa, program S6 vastasyla
elle deitiririnceye kadar verilen
herhangi bir programn belirsiz olarak
almas gerekletirilmelidir.
IC8'in kalan yars (IC8b) banka
saycsn oluturur, bu, program
byklne bal olarak, srekli olarak
ya 2 ya da 4 adm sayar bu sayc ayn
zamanda S3 basma dmesiyle ellede
admlandnlabilir. Tamamiyle otomatik
alma salamak iin, yani, bellekteki
tm programlar boyunca srekli evrim
iin, S4 anahtar kapatlabilir ve en
yksek program saymasnda, banka
saycs bir artrlacaktr. Grlecektir ki
program ve banka iin sayclar bir VEYA
kaps N8 vastasyla birbirine balanrlar.
Bu banka ya da program sayclarnn
alnmasnn her seferinde adres
saycsnn sfra reset etmesini salar.
Btn bunlara ramen, yeni bir
programn batan balamas uygundur!S4'in yolu zerinde olan bu acaip kk
eyin ne olduunu merak edenler iin,
onun yalnzca gereksiz bir kap olduunu
belirtelim.
imdi bellein kendisine geliyoruz, 2kCMOSRAM'lerin tm devre emasnda
gsterilmektedir (IC10...IC13). Normal
almada bunlar kukusuz "OKUMA
(READ)" modundadr ve adres, program
ve banka sayclar ile belirlenen adresin
ierii, gstergeye k anahtarlamak
iin kullanlr (veya uygun ise
almamaya). Normal olarak o zaman,
herbir bellein R/W bacaklar R23 direnci
vastasyla yksek tutulur.
Bir program girilecei veya deitirilecei
zaman bu hat, bu nedenle de
alnmaldr ve bu S8 anahtar yoluyla S7

11-08

anahtar zerinden yaplr. S8 anahtar bir

emniyet kilididir, kesinlikle gerekli
olmamasna ramen, programa kazara bir
zarar gelmesini nlemek iin tavsiye
edilir. S7'yi ne zaman ve nasl
kullanacanz biraz sonra anlatacaz.
Bellek IC'Ieri iin g kayna D2
diyodu yoluyla 5V hattndan alnr. 5V
kayna kapansa (rnein cihaz kullanm
dndayken), 4.5V batarya D3 yoluyla
bellein ieriklerini koruyacaktr. Ayn
zamanda, 5V kaynan yokluu T2
transistorunu kesime anahtarlayacak ve
R24 direnci yoluyla bellek IC'Ierinin CE
girilerini mantk Ve gtrmeye neden.
olarak bellek klarn durduracaktr.
Ksaca, bellek alma d kalacak
(dk g modunda) fakat bellein
ierikleri muhafaza edilecektir. Bu
durwnda akm harcamas ok dktr
ve batarya yllar boyu dayanacaktr. Fakat
her 12 ayda bir deitirilmelidir. Bir Nicd
(1,2V luk pil) da kullanlabilir bu
durumda bir doldurma akm temin etmek
iin R18 (270.A) direncine gerek vardr.
Bellek I d e r i n i n veri hatlarnn herbiri bir
src, N15... N45, ve bir gsterge LED'i
yoluyla triyak devresi zerindeki optikbalalar iindeki LED'lere beslenir.
Gsterge LED'i bu zel adresteki verinin
dorudan okunmasn temin eder. Bu
kukusuz programlama srasnda gerekir.
Veri hatlar direnler yoluyla S10...S40
programlama anahtarlarna beslenirler
S7'ye baslnca ve S8 almaya
anahtarlannca, bu anahtarlar vastasyla
kurulan veri, gsterilen adresteki bellee
yazlr.
ekil 3'deki devre emasn brakmadan
nce son bir ayrnt, C10 un DO k,
S10 anahtar, ve ilgili LED (N15 srcs
yoluyla) hepsi zel bir neme sahiptir.
Aadaki programlarda grlecektir ki
programn uzunluu (veya dizisi)
maksimum 128 veya 64 adm olabilir.
Bununla birlikte, bu gereinden fazla
olabilir, ve bu nedenle bir dizinin sonunu
programlama ve balangca dnme bir
aracyla salanmaldr. IClO'un DO veri
hatt burada iin iine girer.
Programlamann normal seyirinde dizinin
sonunda bu yere bir 1 girilinceye kadar
(S10 ile) 00 mantk sfr olacaktr.
Gsterge balayp alt zaman,
DO'daki bir 1 FF2 tarafndan adres
osilatr ile ezamanlanacak ve N8
yoluyla adres saycsn sfra reset
etmekte kullanlacaktr. Gsterge sras o
zaman tekrar batan balayacaktr. LED
D8, bu reset darbesini gstermeye
yardmc olur. Reset biti (IClO'un DO')
sfr kesiim nokta darbesiyle
ezamanlanmaz. Bununla birlikte, reset

programlanabilir disko
klar.
elektor mart 1984

program

banka
L01
7750

I
LD3
7750

0...7

j 7750

mm(' I' ' 1

''

D c

' 9

R30 b V

H007-4

O S

A10 AJ

sadece bir programn sonunda olutuu

iin, bu ihtimal edilebilir bir giriime
neden olacaktr. Drt LED gsterge
LD1.. LD4 iin devre emas ekil 4'de
gsterilmektedir. Bu devre iin baskl
devre plaketi ekil 6'da verilmitir. Adres
referans AO... A10 ekil 3 ana devre
emasnn sandakileri belirtir. LD3 iin
kod zmleyiciye girite program adm
uzunluunu kurmak iin uygun bir
balant yaplmaldr. Eer program adm
uzunluu 128 adm ise, 63 stndeki
adres saylar iin transistor, T l , LDVin
ondalk noktasn yakar.
Yapm
Eer ekil 5 ve 6 da gsterilen baskl
devre plaketleri kullanlrsa, disko
gstergenin elektronik ksrnn yapm
herhangi bir sorun yaratmamaldr.
Bununla birlikte, yapma balamadan
nce, son tasarm biimine karar
verilmelidir. Bu,.zelde LED gsterge
plaketini ierir. Dikkat edilecei gibi bu
ayr ksma blnebilir. Tasarm
maksimum esnekliine izin verecek ekilde
yaplmtr. ekil 6'da gsterilen tam
baskl devre plaketi ekiJ 7'de gsterilen
nerilmi n panoya uyacaktr, iki
balanty (64 veya 128 adm program
Uzunluu) unutmayarak kurmay
tamamladktan sonra, iki plaket birbirine
balanmaldr. Bu ksa tellerle yaplabilir
veya, eer tercih edilirse, erit kablo
kullanlabilir. A6 dnda, iki plaketde
iaretlenen tm adres hatlar
balanmaldr. 64-adm bir program iin
bu LD3 gstergesini ieren plaket
zerinde A6 iaretli noktaya gtrlr.

Eer 128-admlk bir program seilmise,

O LD1 ve LD2 gstergelerini ihtiva eden
plaket zerindeki A6'ya balanmaldr. ^
Gsterge"plaketi zerinde tane V
terminali ve taneiterminali vardr.
Bunlar ayr ayr biribirine balanrlar: bir
+ ve bir i ana plaket zerinde C12 ye
yakn olmak* zere srasyla+ve 0 terminalerine
balanr. Eer gsterge plaketi ayr ise,
herbir + ve J_ana plaket zerinde + ve 0
ile balanmaldr. Gsterge LED'erinin
anodlar iin ortak nokta C12 yaknndaki
+ terminaline gtrlmelidir. Katodlar,
kanal klar 1...30'a balanr. Ana .v
plaket zerinde dier b i r * ve 1
terminaller kmesi bulunur; Bunlar
anahtarlar iindir. Anahtar balantlar,
anahtarlar n panoya monte edildikten
sonra'tercihan ortaklanmaldrlar, nk
bu sadece iki telin ana plakete
balanmasn gerektirir..
Normal olarak, kanal gsterge LED'teri
triyak plaketi zerinde bulunan optik
balalrdaki LED'ler ilo&ri balanrlar.
Bu aamada devrenin tet edilmesini
mmkn klmak iin, bir eit akm
snrlama biimi geici jm olarakierilmelidir. Bu nedenl&iki diyod
(1N4001) +5V kaynak ve gsterge
LED'erinin ortak anod balants ile seri
olarak balanrlar. LED'ler yaklak 1.6V
luk ileri gerilime sahip olmaldr. Eer
gsterge LED'leri istenmezse ve sadece
optik-bala LED'leri kullanlrsa, ,
gsterge rnei kukusuz gstergenin
kendisi tarafndan gsterilir. R58... R87
direnleri o zaman 330 ohm olmaldrlar.
Hatrlanacaktr ki, ana ebeke sfr
kesiim nokta sezicisi iin kaynak triyak

ekil 4. Adres, program

ve banka gsterge devre
emas burada gsterilir.
Bunlara adres hatlar
ekil 3 deki ana devre
zerinde balanr.

M aks kanal Gerekli IC

says
15

30

10-14-15
10-11-14-1516
10-11-12-1314-15-16-17
10-11-12-1314-15-16-1718

1109

programlanabilir disko
klar
elektor mart 1984

ekil 5. ekil 3 deki

devre in eleman dzeni
ve baskl devre

kontrol plaketinden tretilir: Bu husus

triyak biriminin bir btn olarak
anlatld dier yazda akla
1110

kavuacaktr. Bu aamada ana plaketin

test edilmesini mmkn klmak iin, sfrkesiim nokta sezicisi ana plaketden

programlanabilir disko
klar

elektor mart 1984

Para listesi
Direnler:
R1,R2,R8,
R 2 3 . . . R25 = 4 7 k
R3,R13,R14= 100 k
R4,R19 = 1 k
R5,R6 = 22 k
R7,R22 = 4k7
R9,R1l,R17 = 4 7 0 f t
R10,R12,R16 = 4 7 0 k
R15= 150 k
R18 11 yazda
R20 = 56 a
R21 = 220 ft
R 2 6 . . . R56 = 4k7
R57 = 330 SI
R58. . . R87= 1 5 0
Kondansatrler:
Cl,C2 = 6n8
C3,C7,C11 = 1 M/1 O V
C4,C5,C9,C10 = 1 0 0 n
C6.C8 = 1 n
C12=

1000M/25V

C13= 10M/10V
Yar iletkenler:

T 1 J 2 - BC5478
D1 = red LED
D2,D3= 1N4148
D4 . . . D 7 = 1N4001
D8= LED
stee bal Kanal
gsterimi iin 3 0 LED

IC1,IC3,IC5 = 4093 K
IC2 = T I L 1 1 1
IC4 - 4075 X

IC6 = 4013 x
IC7,IC9 = 4040

<

IC8 = 4 5 2 0 * '
IC10 . . . I C l 3 - 6 1 1 6 v e y a
5517
IC14. . . IC18= ULN2003
IC19= 7805
Dierleri:
P1 = 1 Mlin.pot*
P2 = 1 M trimpot
Si Tek kutuplu iki
konumlu srgl anahtar
S2,S3,S6,S7 = basmal
anahtar
S4 = tek kutuplu srgl
anahtar
S5= 12 konumlu .komtator
S8 tek kutuplu
S9= basmal
kitlemeli tu
S10 . . . S40 = tek kutuplu iki
konumlu anahtar
Tr1 = ebeke trafosu
9 . . . 12 V, 800 mA
sekonder
4.5 V pil
F1 =500 m A yava atmal sigorta
iin soutucu IC19 (SK13,
KL105)
Baskl devre plaketi
84007-1
beslenebilir. Triyak plaketi baland
zaman bu balantlar kaldrmay
U N U T M A Y I N . Kaynak balantlar

u n l a r d r : X +'ya ve Y O ' y a ( C 1 2 ' y e y a k n )

ve Z ana ebeke transformatrnn ikincil A.A
terminallerinden birine (yani, ana plaket

NOT: Baz elemanlarn

gerekmediini hatrlatrz

1111

programlanabilir disko
klar
elektor mart 1984

000

mm
0000

JflTff:
lSSgl

Para listesi
Direnler:
R1 = 10 k/1/8 W
R2. . . R30= 330 H/
1/8 W .
Kondansatrler:

fc-l-A-A-A-A-i-i-

C1 = 1 0 M / 1 6 V

Yar iletkenler:
T1 = BC547B
IC1 = 74185
IC2.. . IC5=74LS247
LD1 . .. LD4= 7750
baskl devre plaketi:
84007-2

.0000

fflOJ.

IC4

000,

:i

0000

HM

ekli 6. Adres, program

ve banka sayclar in
baskl devre, eer
istenirse paraya
blnebilir.

IS

000

zerindeki v> terminallerinden birine.)

Son bir yapm noktas: IC19 kk bir
soutucu zerine taklmaldr.

Programlama
Devre.ilk almaya ald zaman
(herhangi bir programlamadan nce),
bellek IC'Ieri rastgele birey ihtiva
edeceklerdir, fakat kukusuz siz bunu
bilmektesiniz. Gsterge sralar bellein
ieriine ve seilen program formatna
(64 veya 128 adm) bal olacaktr.
Ayrca, dolu bir bellek toplam 30 kanala
(lambaya) msaade edecek ve bunlar
harf ve rakamlar iin bir matris ieren
ho tasarmlarn herhangi saydaki bir
dzenlemesi olabilir (bu harf ve
1112

ID

rakamlara alfa-nmerikler denir).

Gsterge formatna ve kullanlacak
program eidine karar verdikten sonra,
A6'daki balantlar yapm esnasnda
anlatld gibi taklmaldr.
Programlamaya balamadan nce,
istenen sra veya rnei kada yazmak
tavsiye edilir nk 64 adm bile
karkla yol aabilir. P2'yi ayarlamak
iin, S5 anahtarn 1/2 (dakika)
konumuna getirin ve program
gstergesinin her 30 saniyede bir
atlamas iin P2'yi ayarlayn. Sonra
devam ederiz. S1 anahtarn B
konumuna getirin (adm modu), S4'
AIA, ve ykleme esnasnda programn
atlamasn nlemek iin S5'i AIA
getirin S8 anahtarn altrn ve doru

programlanabilir disko
klar
elektor mart 1984
I

s
o
co

LU

CQ

z
<

co
UJ
CC

<

CQ

en

UJ

CQ

program ve bankay almak iin S6 ve S3'e

basn. Adres gstergesi 00 okumal eer
deilse, doru program ve banka
gstergede gsterilinceye kadar S3 ve
S4'ya basn. Program verisi S10... S40
anahtarlar ile verilir (veya zerinde karar
kldnn herhangi bir say). 5V a kurulan
bu anahtarlarn her biri bir mantk
olutururlar ve uygun lambann
yanmasna neden olurlar. Dier yne
kurulan anahtar bir mantk O verir ve
ilikili lamba yanmaz. Hal bizimle
misiniz? Program verisini kurun ve
anahtar S7'ye basn. Veri hatlar imdi
girilerdir ve bellek IC'Ieri bir yaz darbesi
ile beslenecek ve anahtarlarla kurulan
veri ieri alnacaktr. S7 serbest
brakld zaman, veri hatlar k olur ve
kurulan rnek kanal LED'leri vastasyla
gsterilecektir. imdi S2'ye birkez basn
(adresi bir artrmak iin), veri
anahtarlarn kurun ve S7'ye tekrar basn.
Eer verinin girmesi esnasnda bir hata
yaplmsa, sadece doru veriyi kurun ve
S7'ye tekrar basn. Bu bununla birlikte
sadece S2'ye baslmadan nce alr.
Eer S2 altnlmsa, ayn program
gstergede gsterilinceye
kadar S6 ya basn. Sonra
S2 vastasyla hatal adrese gidin, veriyi
deitirin. S7' ye basn ve S2'ye basarak
dier adrese ilerleyin.
M

eou

iO

- # 2^> <^ S $
A *

r>ee

2(6

R^

r*ti

= >> f

tf>

i>

M,

s) a

>*2)
vs>
5
^ 2
vgy

< w 2 % *'&;

M ^ '

<*:

ss

~' J =< * # K

ekil 7. Programlanabilir
disko klan iin 483
mn 'likn panel nerisi.
Bu panel ekil 6 baskl
devre plaketine tam
olarak uyar.
11-13

6502 izleyici
elektor mart 1984

Makina dilinde yazlm bir program altrrken (run), bir ilemcinin ne

yaptn grebilmek, yeni bir yazlm gelitirirken program anlyabilme de,
hata bulmada, test etme iinde ve gerekte programcnn yapt her eyde
byk bir yardm salamaktadr. Burada verilen program, bu ileri otomatik
olarak yapabilmeye olanak tanr. Her bir admda, ilikili komuta ait CPU
( M B ) yazclarnn, yiit ve yiit gstericinin ierikleri gstergelere aktarlr.

J. Ruppert

6502 izleyici
junior bilgisayar
ve 6502 ye
dayal dier
sistemler iin
program analiz
yazlm.

Program, bir eit, "adm adm izleme"

eklinde alr. Gerekte bu, u anlama
gelmektedir: Kullanc tarafndan analiz
edilmek istenen herhangi bir program,
her defasnda A, X ve Y yazclarnn,
durum (status) yazcs bayraklar (NV
DIZC) ve yiit gstericinin ierikleri
gstergelere aktarlarak, komut komut
yrtlr. Bayraklar listesinden (NV
DIZC) dikkat edilecei zere, "kesme"
bayra mevcut deildir; bunun nedeni
udur: "6502 ZLEYC" program, bir
kesme (MRK, IRQ ve NMI) sonucu
oluan ya da bir kesmeye yol aan
komutlar dndaki tm komutlar kabul
etmektedir.

Tablo 1.6502 ZLEYC,

RAM'da altrlmas
gereken bir analiz
programdr, fakat
program baka bir eit
bellekte saklayp daha
sonra onu altrmak
iin basite bir RAM
aktarmanza hi bir
engel bulunmamaktadr.

Tablo 3'den grlecei gibi, bir program,

izleyici program tarafndan sa taraftaki
stunda gsterilen bilgi yardm ile,
tablo 1

analiz etmek ok daha kolaydr (buradaki

rnek, ok sayda yazc ve bayrak
idaresini iermektedir). En sadaki ilk
stun, yta iaret etmeMedir; $FF,
gstericinin en az anlaml byte'dr (en
ok anlaml byte ise, $01 dir). Listenin
sonuna doru, JSR veya RTS komutlar
srasnda ylm plan birka adres
bulunmaktadr. Bir sonraki stun, NV
DIZC durum yazcs bayraklarnn mantk
seviyelerini vermektedir. Son olarak,
bunun yannda, A, X, Y ve ilemci,
yazclarnn ierikleri bulunmaktadr.
Programn, bu stunlarda adm adm
izlenmesini ilk iki stundaki adres ve
komutlarn birbirlerinden paralarna
ayrlm listesi izler. Atlama (jumps) ve
dallanmalarn (branches) mevcut
tutulmu olmas gerei, programn
neden S020D (DO/FA) adresinden tekrar
$0209 adresine dndn, fakat Z
bayrann alak seviyede kaldn,
aklamaktadr:

JUNOR
M
HEXDUMP:
0
0 5 0 0 : 58
0 5 1 0 : 06
0 5 2 0 : 8D
0 5 3 0 : c
0 5 4 0 : 20
0 5 5 0 : 20
0 5 6 0 : AD
0 5 7 0 : 31
0 5 8 0 : 07
0 5 9 0 : 16
0 5 A 0 : 07
0 5 B 0 : 06
0 5 C 0 : 19
0 5 D 0 : Bl
0 5 E 0 : EE
0 5 F 0 : C9
0 6 0 0 : AD
0 6 1 0 : 07
0 6 2 0 : A5
0 6 3 0 : 4C
0 6 4 0 : 19
0 6 5 0 : 85
0 6 6 0 : 3D
0 6 7 0 : 82
0 6 8 0 : E6
0690: F
0 6 A 0 : 4C
0 6 B 0 : F0
0 6 C 0 : F0
0 6 D 0 : 20
0 6 E 0 : 2D
0 6 F 0 : 58
0 7 0 0 : 20
0 7 1 0 : 03
0 7 2 0 : 31

11 14

500,721
1
20
20
7F
07
A0
A3
20
D0
20
07
48
20
07
ED
CE

20-

18
AD
EE
3D
06
EE
06
06
EE
C6
8F
16
06
2D
49
20
0D
03
02

2
95
A5
A
8E
06
06
07
02
A0
20
A0
A3
20
99
E
F0
07
20
48
06
20
A0
AD
58
A9
EE
12
C9
29
20
4E
4E
0A
03

3
06
06
4C
D
20
20
29
A9
06
A0
00
06
A8
19
07
29
C9
07
4C
AD
9A
00
20
D8
00
90
A9
60
0F
54
53
56
02
80

4
A9
C8
A2
07
A3
A3
CF
2E
A9
06
20
Bl
06
06
D0
C9
4C
48
33
A
06
Bl
07
AD
8D
ED
20
F0
AA
52
54
31
02
FB

5
00
C0
05
BA
06
06
8D
20
2D
E0
95
ED
8C
99
F5
40
F0
AD
06
06
4C
ED
48
A
A
A9
4C
12
BC
41
52
31
02
00

6
A0
36
8D
8E
C8
4C
13
A5
20
FE
06
8C
E
18
AD
F0
2C
B
68
85
0B
AA
AD
06
06
0D
34
A0
03
43
2E
44
01
00

7
0F
D0
B
14
C0
43
07
06
A5
B0
A5
A
07
07
18
2E
C9
07
8D
ED
06
C8
18
30
4C
20
13
03
07
45
2D
49
02
00

8
99
F5
07
07
06
05
A2
CA
06
05
EE
06
98
98
07
C9
6C
28
20
AD
AD
Bl
07
11
00
A5
A0
C9
8C
52
20
5A
02
D0

9
13
A9
68
D8
B0
CE
08
D0
BA
68
20
8C
8D
D0
29
60
F0
D0
07
B
A
ED
8D
18
06
06
01
20
21
0D
3A
43
02
FD

A
07
26
8D
58
11
16
0E
EF
E0
48
A0
B
16
F4
0F
F0
3D
00
68
06
06
85
6D
65
18
A9
C9
F0
07
0A
41
20
01
00

B
88
8D
20
A0
AD
07
13
20
FF
20
06
06
07
E6
D0
2E
AE
00
85
85
85
EE
06
ED
65
0A
00
0C
60
41
20
53
01
04

C
D0
7E
07
03
16
C0
07
A3
B0
A0
A5
8C
CE
ED
13
29
D
00
EE
EE
ED
8A
28
85
ED
20
F0
29
36
44
3A
54
02
71

D
FA
A
68
B9
07
09
90
06
14
06
ED
A
16
D0
AD
10
07
A5
68
A9
AD
85
D0
ED

85
A5
A
F
35
52
59
41
01
08

E
B9
A9
68
15
D0
D0
04
AD
68
AD
20
07
07
02
18
D0
AC
ED
85
00
B
ED
03
90
ED
06
C9
C9
30
2E
20
43
01
00

F
CC
05
8C
07
09
DD
A9
14
8D
16
A0
8C
88
E6
07
62
IC
48
ED
8D
06
4C
4C
02
B0
60
40
19
32
20
3A
4B
03
00

Nasl alr?
Bu makaleye ayrlan uzunluk, bu izleyici
programa ilikin tam bir kaynak program
dkmn verebilmemize frsat
tanmamaktadr, bu yzden Tablo 1 de
grlen onaltlk (hex) koddaki dkm ile
yetinmek zorunda kalcaz. Bununla
beraber, yazlmn nasl kullanlacana
dair baz, iaret edicilerin (pointers)
bulunmas olduka nemlidir. Herhangi
bir program koturma ileminden nce,
test edilecek programn balatma adresi,
$ 0 0 E D ve $00EE adreslerinde
saklanmaldr, ki bu, szde program
sayac olarak davranr. Test edilecek
program, yedek (back-up) bellekde
bulunabilir fakat izleyici program RAM da
saklanmaldr: burada gsterildii zere
bu program, $0500 adresinden balar.
$0500 ve $0523
adresleri arasnda. $0713 de balyan
(buna tekrar ilerde deineceiz) szde
yiit gibi davranan, birka tampon
(buffer) byte'lar harekete geirilir, stun
balklar grntlenir ve IRQ vektrnn
tonumu ayarlanr (IRQ program $0526
adresinden balar.)
zlemek ii, program sayac adresini
grntliyerek, op-kodu ykliyerek, op-

Bu program, sadece Junior Bilgisayar,

kullanclarna deil, fakat ayn zamanda
6.502 zerine kurulmu herhangi bir
sistemin sahiplerine de hedeflenmitir.
Program, 1/2 K lk bir bellek yeri kaplar
ve sfrnc sayfada iki byte kullanr.
Program, Junior Bilgisayardan daha
baka bir sisteme uydurabilmek iin ok
az bir deiiklik yaplmas gerekmektedir.
alann 00'larla doldurarak ve komutun
uzunluunu hesaplyarak, $05A2'den
balar (kullanlan program $06A8 den
balar ve Junior Bilgisayardaki LENACC
programna olduka benzemektedir). Opalan (Op-field), analiz programnn sras
ile, test altndaki programn her bir
komutunu, icra etmek (yrtmek) zere,
yerletirdii, drt-byte lik bir blgedir
($0619...$061C). Bu konutlar hi bir
zaman byte dan daha fazla byte
iermediinden, komutlar daima en az
bir 00 izler ve bu, BRK eklinde ilev
grr. O halde, Test altndaki programn
bir komutunun yrtlmesinden derhal
sonra, bu BRK, $0526'daki IRQ
programnn koturulmasna yol aar.
Szde program sayac ($00ED ve $ 0 0 E E ) ,
$05DB de artrlr. Bu artm, bu nceki
komutun "formatr'na baldr ve komutu
oluturan bytelarm says, $071E
adresinde saklanr. Programdaki herhangi
bir atlama komutu, ayr olarak ele
alnmak zere, szlmelidir ve bu ilem
$05E6 da balar. $060B den balyarak
ileri doru, test altndaki programa ilikin
olarak A, X ve Y yazclarnn ylma
ilemi balar. $0619 da yer alan op-alan,
analiz edilecek olan komutu ierir ve her
komut daima en az bir BRK ile
izlendiinden, ayn zamanda, derhal bir
IRQ program tarafndan izlenir.
Beklenildii zere, bu ilem, ilemci
yazclarnn durumlarn saklyarak,
balar. Daha sonra, onlarn ierikleri
grntlenir ve bir sonraki komuta
geilir.Atlama komutlarn yrtmek iin
kullanlan zel komutlar, $061D
adresinde yer alr. Greli atlamalar iin
adresler, $0672 ve $068A de, hesaplanr.
Junior Bilgisayarn PRBYT ve PRCHA
programlar, $ 0 6 A 1 , $06A2, $06A6 ve
$06A7 adreslerinde bulunmaktadr, bu yzden
eer program baka bir 6502 sistemi ile
kullanlacaksa, o vakit, bu adresler
deitirilmelidir.
Stunlarn balklarn yazdrmak iin
komutlar, $06 C C den $0702 ye kadar
olan yerlerdedir. Koturulacak olan her
bir komutun format, $0703 den $0712 ye
kadar uzanan blgede yer alan " l o o k - u p "
tablodaki deerlerle, o komutu
karlatrarak belirlenir. $0713 ile $0721
arasnda, izleyici program tarafndan,
yiit gstericiyi, ytn en stndeki
ierii, test altndaki op-kodu, komut
iindeki byte saysn ve, bunun gibi
eyleri saklamak iin kullanlan, bir takm
tamponlar mevcuttur.
Yukarda belirtilmi olan eyler, program
hakkndaki en nemli noktalard, geri
kalan noktalar assembler (evirici)zc (diassembler) yardm ile kolayca
yorumlanabilir.
M

6502 izleyic.
elektor mart 1984

tablo 2
JUNOR
M
HEXDUMP:
0
0200: A9
0210: 6A
0220: F0

200,23A

i
03
38
04
0230: 20 34

2
A8
E5
F0
02

3
AA
00
FC
60

4
A9
88
F0
60

5
09
D0
F8
4C

6
85
FA
20
00

7
00
ES
30
03

8
F8
00
02
4C

9
18
D8
38
00

A
65
F0
EA
02

B
00
00
4C

C
CA
F0
35

D
D0
06
02

E
FA
F0
EA

F
2A
02
EA

JUNOR
M
HEXDUMP: 2F0,30F
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F
0 2 F 0 : 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 B0 06 B0 02
0 3 0 0 : B0 FC B0 F8 6C 07 03 00 02 00 00 00
00 00 00
0310:

Tablo 2. Buradaki, az
sayda komut, Tablo 1
de bulunan program
test etmek in
kullanlabilir. Elde edilen
sonu, Tablo 3'dekinln
ayns olacaktr.

tablo 3
ED
00ED
00EE
00EF
0500
6502
ADR.
0200
0202
0203
0204
0206
0208
0209
020A
020C
020D
0209
020A
020C
020D
0209
020A
020C
020D
020F
0210
0211
0212
0214
0215
0211
0212
0214
0215
0211
0212
0214
0215
0217
0219
021A
021C
0224
021E
0222
0220
0226
0230
0234
0233

00.
02.
500
R
TRACER
-I NSTR.A9 03
A8
AA
A9 09
85 00
F8
18
65 00
CA
D0 FA
18
65 00
CA
D0 FA
18
65
CA
D0 FA
2A
6A
38
E5 00
88
D0 FA
38
E5
88 00
D0 FA
38
E5
88 00
D0
E5 FA
D8 00
F0
F0 00
F0 06
F0 F8
F0 02
F0 FC
04
27
09
C
58

:A
03
03
03
09
09
09
09
18
18
18
18
27
27
27
27
36
36
36
6C
36
36
27
27
27
27
18
18
18
18
09
09
09
00
00
00
00
00
00
00
20 30 02
00
20 34 02 00
00
60
00

60
0229 38
022A EA
022B
4C
0235
4C
0300 B0
02FE B0
0302 B0
02FC B0
0304
6C
0200 A9
0202 A8
0203 AA
JUNIOR

00
00
00
35 02 00

:Y
00
03
03
03
03
03
03
03
03
03
03
03
03
03
03
03
03
03
03
03
03
03
02
02
02
02
01
01
01
01
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00

:X NV11DIZC STACK
00
FF00
FF03
FF03
FF03
FF03
1... FF03
1... FF03
1... FF02
1.. . FF02
1... FF02
1... FF02
1... FF01
1... FF01
1-.. FF01
1... FF01
1... FF00
1.1. FF00
1.1. FF00
1... FF00
1... FF00
1..1 FF00
1..1 FF00
1..1 FF00
1..1 FF00
1..1 FF00
1..1 FF00
1..1 FF00
1..1 FF00 .... 1..1 FF00
1..1 FF00
1.11 FF00 .... 1.11 FF00
1.11 FF00
11 FF^
00
.11 FF00
11 FF00
11 FF00
11 FF00
11 FF00
11 FF00
11 FD^0229
00
11 FB-0233
00
11 FD-0229

00
00
00
00

00
00
00
00

11
11
11
11

FFFFFFFF-

11 FF00 03 00 00 00
00 00 00
11 FFFC
00 00 00
11 FF02
00 00 00
11 FFF8
06
00 00 00 ...... 11 FF07 03 00 00 00
11 FF03
03 00 00
1 FF03 03 00 ...... .1 FF-

Tablo 3. Eer Tablo

2'dekl program,
ZLEYC yardm le
altrlacak olursa,
ekranda (veya yazcda)
elde edilecek grnt,
buradaki gibi olacaktr.
ZLEYC'yi $ 0 5 0 0 den
balatmadan nce, test
altndaki programn
balama adresi
( $ 0 z 0 0 ), sfrnc
sayfaya yerletirilmelidir
(S00ED ve S0OEE).
1115

farkl bir zellii olan

digitester
elektor mart 1984

Saysal devrelerin test ilemleri o l d u k a baars verebilir. Bizim eski sadk

m u l t i m e t r e m i z , alma frekanslan nedeniyle o l d u k a kullansz kalmaktadr:
m a n t k seviyeleri o kadar hzl d e i m e k t e d i r ki-saniyede binlerce veya
m i l y o n l a r c a k e r e - bir saysal Hultimetre bile bu kadar yksek hzlarla
b a e d e m e m e k t e d i r . Bu sorun iki y o l d a n zmlenebilir: ya d a h a kaliteli bir test
cihaz satn alnr ya da test altndaki devrenin alma frekans alaltlr. E e r
i k i n c i y o l u semiseniz, b u r a d a v e r e c e i m i z digitester'n t a m size g r e bir e y
o l d u u n u syliyebiliriz.

digitester
farkl bir zellii
olan digitester
saysal devreler
iin genel bir
test cihaz

Saysal devreler, normal olarak, kontrol

ve hata bulma ileri iin kullanlan normal
test aletlerinin kullanlmasn olanaksz
klan hzlarda alrlar, r n e i n bir
analog l aletinde, ibrenin ataleti, bir
darbe treninin seviyesini okuyabilmeyi
engellemektedir. Bu i iin, normal bir
digitester de kullanlamaz; byle bir test
aleti, sadece statik veya yava deien
durumlara ilikin olarak, bir IC'nin
bacandaki mantk seviyesine kar
den bir optik grnt verebilir. Hzl
deimeler olduunda bir digitester
olduka kullansz kalmaktadr. Bununla
beraber, bu kullanszlk aletinin yetersiz
kalmasndan ziyade, bizim gzlerimizin
yavalndan kaynaklanr. Bir LED
sadece 20 Hz de yanp sndnde, ok
azmz b u n u , bir seri (dizi) k darbesi
olarak grrz: biroklar bunu, srekli
bir k olarak grecektir. Buraya kadar ki
szlerden anlalaca zere, saysal
devreleri test edebilmek veya onlarla
deneyler yapabilmek iin, alma hzn
yavalatmak gerekmektedir. Bunu
yapabilmek iin en kolay yol, devrenin i
saat iaretini devre d klp, bunun
yerine, ok daha alak frekansda alan
bir d saat kullanmaktr. Baz hallerde
ise, bir darbe treni yerine, bir anda tek bir
darbenin var o l d u u , koullarda
allmak istenir.

Devre
Tek bir darbe veya alak frekansl bir
darbe treni retebilmek iin, ekil 1 de
gsterildiinden ok daha az IC
gerekmektedir. Bununla beraber, burada
kullanlan ilave IC'Ier, daha "rahat" bir
devre ile alabilmeye olanak tanr. O
halde, imdi d u r u m u inceliyelim...
Tek bir darbenin retilmesi, temel olarak
N1...N4 VE DEL kaplar ile gereklenir.
N1 ve N2 kap devreleri, Q1 ve ^ 1
klarndaki mantk seviyelerin, S1
anahtarnn konumuna-bal olduu bir
ift kararl ikili devre oluturur.
izildii gibi, Q1 alak(O) mantk
seviyesinde iken, 5 1 yksek (1) mantk
seviyesindedir. 1 deki yksek seviyeli
iaret, N18 kaps zerinden, D1 LED'ince
optik olarak belirtilir. kinci bir tek darbe,
N3 ve N4 kaplarnca retilir; bu kaplarn
Q2 ve 2 klarndaki mantk seviyeleri,
optik olarak, D3 ve D4 LED'lerince
11 16

belirtilir. N1/N2 ve N3/N4 iki adet ift

kararl ikili devreleri, S1 ve S2
anahtarlarnn sramalarn gidererek
(debounce), bu devrelerin klarnda
sadece tek bir darbenin gzkmesini
garanti ederler. Bu darbe, test altndaki
devrede, saat, sayc, sfrlama ve benzeri
ilerde kullanlabilir.
Tek darbelerden baka, tabii ki, ayrca,
alak frekansl bir darbe trenine de gerek
vardr. Bu i iin gerekli rete, N9 VE
DEL Schmitt tetikleyicisi, R13 direnci
ve C1 kondansatr tarafndan
oluturulmutur. Gsterilmi o.~n
deerlerle, frekans 50 Hz dolaylarndadr.
N10, R14 ve C2 tarafndan oluturulmu
olan ikinci darbe treni osilatr, 2 Hz lik
ok daha alak frekansda alr ve optik
olarak D5 LED'ince belirtilir.
Gerekli olan retelerin anlatm iin
daha fazla bir ey sylemeye gerek
yoktur. Fakat, eer bir devreye tek bir
darbe ile bunu izleyen bir darbe treni
uygulanlmak istenirse, durum ne
olacaktr? Bir kdan dier ka
gemek ii zmiyecektir. Hayr, bu
amala, S3, N5...N7 VEYA DEL
kaplar, N8, N11 VE DEL Schmitt
tetikleyicileri ve, N12/N13 ve N16/N17 VE
DEL kaplarndan oluan bir elektronik
anahtarlama devresi ilave ettik. N17 nin 8
no.lu baca olan kdan, S3 in
konumuna bal olarak ya 2Hz lik Q2
yada 50 Hz lik iaret elde edilir. k
mantk seviyesi, D6 LED'i tarafndan
belirtilir:
Eer D6, S2 nin konumundan bamsz
olarak srekli olarak yanarsa, fkda 5
Hz lik bir darbe treni mevcut demektir.
Eer D6, ahenkli bir biimde yanp
snerse, kda 2 Hz lik bir darbe treni
mevcuttur.
Eer D6, S2 nin konumuna bal
olarak yanarsa, kda, Q2 nin mantk
seviyesi mevcuttur.
Tm klar tamponlanmtr, ki bylece
klara, 30 taneye kadar TTL tevresi
balanabilir demektir.
Son olarak S4 anahtarnn ilevini
anlatalm. Bu anahtar akken, N17 nin
k aktr, yani kda S3 tarafndan
seilen iaret mevcuttur. Buna karlk
eer S4 kapalysa, N17 nin knda
alak mantk seviyesi mevcuttur. O halde.
S3 tarafndan seilen iaret, 8 no.lu
bacakda mevcut deildir.

farkl bir zellii olan

dgtester
elektor mart 1984

2 Hz

50 Hz

O2HZ.
^50Hz

N1 . . . N 4
N5 . . . N7
N8 . . . N 1 l
N12...N15
N16.N17
Nt8...N23

=IC1=7437
= IC2 = 74LS27
= IC3 = 74LS132
= IC4 = 7437
=IC5 = 7440
= IC6 = 7405
84020

Yapm
Devre emasndan grdnz gibi,
digitester iin 5V luk bir besleme gerilimi
gereklidir. Bu gerilim en iyi, 5V luk bir
gerilim reglatrnden elde edilebilir: 500
mA lik bir reglatr tipi gayet iyi i
grecektir.
Her bir IC ye gelen besleme gerilimi, 100
nF lk Oir kondansatr yardm ile
kprlenmelidir.
G kaynan digitester ile birlikte bir
kutu iine yerletirerek, bamsz kendi
kendine yeterli, saysal deorelere ilikin

bir test aleti elde edilmi olur.

Eer digitesteri CMOS devrelerle
kullanmak isterseniz, (TTL) klar, test
altndaki CMOS mantk devresine
uydurmak gerekecektir. Bu nisbeten basit
olup, derginin bu saysnda baka bir
yerde yer alan "Mantk Ailelerinin
Elenmesi" adl makalede bir para
ayrntlar ile anlatlmtr.
M

ekil 1. Digitester, bes

tane fonksiyonel
devreden oluur: ki tane
tek-darbe reteci, ki
tane darbe treni
osilatr, ve bir
elektronik anahtar.

1117

kapasite metre
elektor mart 1984

Kondansatrler temelde kesme,

dzeltme, veya k p r l e m e elemanlar
olarak, ve kaza YF ve AF
m h e n d i s l i i n d e frekans
belirleyici eler olarak
kullanlr. Eer bunlar
szgelerde kullanlmak
z o r u n d a y s a , hesaplanan
deerlere m m k n
o l d u u kadar yakn
olmaldrlar. Bu normal
olarak yksek kararlkt
kondansatr kullanm
demektir, fakat
kesin deer kukusuz bir
eit l m e aletiyle
belirlenebilir ve burada bizim
kapasite metremiz iin iine girer!
K o n d a n s a t r l e r i n kesin d e e r i n i
kolayca ve u y g u n bir ekilde belirler.
Kapasitans metre, kukusuz, bir de arzal
bir k o n d a n s a t r n deitirilip
deitirilmemeye gerek o l d u u n u size
syliyecektir.
l aleti 3 1/2 LCD li hassas bir alettir,
gstergesi aleti 0,1 pF dan 20mF'a alt
aralkta kapasitanslar lmeye m m k n
klar.

iki baskl devre plaketi

bu (alminyum)
monteleme plakasna
kapatlr. Onlar biriblrlne
balandktan sonra,
lme plaketi n panoya
balanr.
Sonutaki birim kutuda
bulunan oluklar iine
uygun bir ekilde taklr.

Kapasite lm

zerindeki yazlar silinmi, renk

kodlar bulunmayan ya da
kapasitesinden phe ettiiniz, bir
devreden sklm kondansatrleri
ekmecenizde bekletmenize artk
gerek yok... Yeni aldnz bir
kondansatr istediiniz toleranslar
ierisinde mi? Burada verdiimiz yeni
kapasite metremiz sizin bu
kukularnz datmay salyacaktr.

Elektroniin ilk gnlerinde,

kondansatrlerin ve b o b i n l e r i n deerleri
k p r devrelerinde empedans l m ile
belirlenirdi. Byle l m e kprleri bir
osilatr, g kayna ve duyarl bir l
aleti ykseltecinden baka, o k kesin ve
b u y z d e n de o k pahal kondansatrler
ya da bobinler iermekte idi. Ayrca, bu
k p r l e r i altrma basit bir olay d e i l d i .
Mamafih, onlarn s t n l hakknda bir
k u k u m u z yoktur, r n e i n , onlar
deerden o k f a k t r l e r i n abuk
belirlenmesini m m k n klar r n e i n Q
faktr ve i kayplar, bunlar bir devrenin

kapasite
metre
anlalmas zor
faradlar
bulmak!

1 1 1K

lme aralklan: 200pF; 20nF; 2/JF; 200//F;

2000>F; 20mF (hepsi tam sapma).
Doruluk: yzde 1 (eer %1 referans
kapasite ile kalibrelenmise - aksi takdirde
daha byk); yzde 10....15 20mF aralkta.
1pF altnda kapasitelerin lm.
Kapasite dlyotlarnn lm.
1s den daha byk olmayan zamanlarn
lm.
malatlarn zelliklerine gre nominal
frekansta lme (20mF aralnda hari).
Test ulanyla kullanlabilir (200pF
aralnda hari).-

empedansn hesaplamada eit olarak

nemlidirler. Bununla birlikte, b u
faktrler bizim iin n o r m a l olarak b u
kadar b y k n e m e sahip deildir.
basit ve altrlmas kolay kapasite
metreler genellikle bir osilatr devresine
sokulan b i l i n m e y e n Cx k o n d a n s a t r n e
gerek gsterirler. Sonutaki iaretin
frekans bir frekans saycs veya bir
v o l t m e t r e y l e l l r ( b u n a orantl bir
gerilime d n t r d k t e n sonra). Bu
aletler zerindeki u y g u n ekilde bir
kalibrasyon kondansatr d e e r i n i n
d o r u d a n o k u n m a s n m m k n klar.

capacitance m e t e r . . .
elektor february 1984

7V5

*Wm
N l . . . N4 = IC2 ^4070
& ^ n R & h N

-, ;* r- ^ ^

efl

07V5

8401?

p.n 3S-^6
the time being, substitute wire bridges for
Rl and R7. Do not yet solder diodes D and
D3. Lastly, fit wire bridge B.
The mechanical construction is best carried
out with an eye on the sketch in figre 8.
We have used a Vero case into which the
aluminium mounting tray can srimply be
inserted after the calibration. Both printedcircuit boards are mounted onto this tray:
the display board at the front and the meter
board at the rear. This method also ensures
the screening of these circuits from one
another.
Terminals with identical markings on the
two boards should be interconnected with
short lengths of wire, but keep terminals
1', 'CDp', and 'Z' on the display board
free. The terminals for connecting C x
should be connected to the meter board
by twin screened cable. The screen should
be soldered ONLY to the common earth
terminal (1) near the C x pins.
Finally, the time has come to connect S2
to the meter board and the earth terminals
on the front panel and mounting tray to
earth. Then mount the mains transformer,
mains on/off switch, and the fuse carrier
and fuse in the case. Keep the transformer
as far away as possible from the meter
board. After sticking the transfer onto the
front panel, this and the mounting tray
may be inserted into the grooves provided
on the case.

Calibration
*

First, set the range selector, S, to position

T and adjust preset P3 for zero reading of
the display. Next, set S to 'a' and adjust
preset Pl on the meter board for zero
reading of the display.
Switch off the mains supply to the capaci-

{OO*A\J

tance meter and solder a high stability (1%)

resistor of 330 kl in the R12 position and
a capacitor of 150 pF in the C10 position
(both on the meter board). Then connect
a 1.5 ^F (not electrolytic!) capacitor to the
C x terminals. Set S to 'd', svvitch on the
mains supply, and note the indicated value.
Then set S to ' c \ and adjust P2 so that the
display indicates the same value as just
noted. The position of the decimal point
is irrelevant. Remove the 330 k2 resistor
and 150 pF capacitor and solder a 3.3 kl
resistor and 15 nF capacitor in their place.
Finally, connect a 10 nF, 1% tolerance,
capacitor across the C x terminals, set S
to position V , and adjust Pl on the display
board so that the display reads exactly
10.00 nF. If the 10 nF capacitor used has a
larger tolerance, rneasuring results will also
have a larger tolerance. This completes the
calibration; ali components should now be
soldered into place.

Applications
The capacitance meter can also be used as
interface for a digital voltmeter: the display
board is then, of course, not required.
Resistor R20 should be 100 kl instead of
1 MSI and a multi-turn preset of 1 MH
should be connected between terminals
HI and LO. The wiper of this preset becomes the output of the interface. The new
preset will be used instead of Pl (on the
display board) for calibrating the circuit.
There is only one (minr) snag: the decimal
point is not in the right position! So, remember this!
it is also possible to use the capacitance
meter for the measurement of varicaps,
but it will then have to be provided with
a variable voltage source. A design for

Figre 5. The digital volt

meter in the familiar
configuration w i t h IC1
and an LCD. This circuit
can be used independently
as an L C D panel meter.

Meter board:
P1 sets display to ' 0 ' in
range a
P2 calibrates ranges c
and d
P3 sets display t o ' 0 '
in range f
Display board:
P l calibrates t o reference
value

lmenin farkl bir yntemi ekil 1 de

gsterilmektedir. Bu yntemin pf
noktas udur: bilinmeyen kapasite, Cx,
giri iaretinin farklandrlmasndan sonra
(Cx/Rs ile), bir gerilim lmyle
belirlenir. Rs deerini Xc empedansndan
ok daha kk klarak Cx deeri
aadaki gibi hesaplanabilir.

1
rete

Faz sezici dorultucu aadaki gibi

alr. Trev alcnn kare dalga k
rete kndaki gen dalga ile ayn
fazl olarak ES5 elektronik anahtarna, ve
retecin gen k ile ters fazda ES6
elektronik anahtarna uygulanr.
Anahtarlar gen dalga ekliyle
ezamanlanrlar ve kare dalgalarn yalnz
pozitif ksmlar geer iki sonu kare
dalga bir D.A. gerilim elde etmek zere
toplanr. Dalga ekilleri arasndaki iliki
ekil 3 de gsterilmitir. Kare dalga
ekillerinin tepeleri Cx zerindeki kaak
akmlardan meydana gelir. retecin
gen klar tarafndan meydana
getirilen bu akm lmeyi etkilemez. lk
olarak, o byk miktarda ortalama
seviyenin kurulmasnda grlmez olur
(ekil 3B), ve, ikinci olarak, o faz sezici
dorultucu tarafndan kabul edilmez
nk gen dalga akm ile 90 faz
farkldr. deal bir devrede, D.A. gerilim
zerine binen gen dalga hibir zaman
ykselmez (ekil 3C).
Devre emas
Dalga ekil reteci iki ilemsel
kuvvetlendiriciden meydana getirilir: bir
Schmitti tetikleyici (IC1) ve bir integral
alc (IC2). ntegral alcnn k Schmitt
tetikleyicinin st tetikleme seviyesine
ulat zaman integral alcya giri verilir.
IC2 nin k seviyesi o zaman Schmitt
tetikleyicinin alt eik seviyesine
ulalncaya kadar snmlenir. Bu yolla,
IC1 bir dikdrtgen ve IC2 bir gen iaret
retir. IC2 nin k gerilimi Cx iin bir
test iaretidir ve trevalc IC3 n evirici
giriine balanr.
Trev alcnn k bu nedenle bir
dikdrtgen gerilimdir, bunun seviyesi Cx
deerine orantldr.
Faz sezici dorultucu elektronik
anahtarlar ES5 ve ES6 dan ibarettirler,
bunlar iaretlerini doru olarak IC3 den
ve evirilmi olarak IC4 den elde ederler.

Xe R4

miNvoltmetre

-(xcj

..

C x = U/27rf0RsU
burada, TT, fo, rs, ve U bilinen sabitlerdir,
bylece sadece llen gerilim, U.'in
deeri, buraya sokulmaldr.
Kukusuz bir kondansatr ltnzn
her seferinde kt, kalem ve hesap
makinesiyle uramay istemezsiniz, fakat
onun deerini dorudan okumak
istersiniz. ekil 1 deki ema bundan
dolay ekil 2 deki hale getirilmitir.
retecin gen k bir trev alc
devreye balanm Cx e geer. Bu
devrenin k Cx deeriyle orantl
genlie sahip bir kare dalgadr (ekil 1
deki U1 gibi). Kare dalga bir faz sezici
ezamanl devrede dorultulur: sonutaki
gerilimin seviyesi bir dijital voltmetre ile
llr.

kapasite metre
elektor mart 1984

iJT

B4012-1

2 (o R, U

tatlandrc

ekil 1. Bir gerilim

lmesinin bir kapasite
deerini belirlemekte
nasl kullanlabildiinin
gsterimi rnein eer
U=3V, fo=1kHz, RS=100
o h m , ve
U1(llen)=3mV,
Cx=1.6nF

"PP-KCX

9 I

dalga ekli
reteci

84012-2

ekil 2. Bu dzen ekil 1

ile ayn yolla alr,
fakat bir faz sezici
dorultucu ve dijital
voltmetre ilave edilmitir.

(>

'--.J

r"i IJ r^iIr:
T^

T^
84012-3

Anahtarlar iin kontrol iareti 1C1 den

alnr ve doru olarak ES5'e ve evirilmi
olarak (ES4 ile) ES6 ya beslenir. ES5 ve
ES6 nin k iaretleri toplanr ve R20
yoluyla dijital voltmetreye gtrlr
(ekil 5).
P1, R6 ve C2 den oluan alak-geiren
szge ICVin kare dalga kndan
kk bir gen iaret tretir, bu C3
yoluyla IC3 n giriine uygulanr. Test
iareti bu gerilimle ters fazda olduu iin,
test terminallerindeki kanlamaz
parazitik kapasite basite atlr. Pratikte
bu u demektir: Test terminalleri ak

ekil 3. gen gerilim A

bir dalga ekli reteciyie
retilir. Bunun, Cx
tarafndan trevi
alndktan sonra, bir
dikdrtgen gerilim B
meydana gelir, b u , kaak
akmlar tarafndan ortaya
kan zerine binmi bir
eye sahip olabilir
(noktal izgi).
Dorultulmu gerilim C
dorultucu devre
tarafndan byk
miktarda yok edilen bu
kaak etki esinden
hemen hemen
bamszdr.
11 19

kapasite metre
elektor mart 1984

'

R2
a..

4Rte6<P2+R8>
R3

fd.e

4RR7C6

= .

iken P1 i yle ayarla ki D V M " 0 " okusun.

Eer yanl l m aral seilmise, IC5
belirli bir giri seviyesinde ES7 elektronik
anahtarn kapatr. Bu olutuu zaman,
byk bir D.A. gerilim R21 yoluyla D V M ,
ye uygulanr ve alet bir ama gsterir. Cx
deeri seilen lme aral iin ok
byk o l d u u zaman, IC5 daha fazla bir
trev alc olarak almaz fakat daha
ziyade giriindeki gen iaret iin bir
kyaslayc olarak alr. Sonu udur:
IC3 n knda, Doru artlar altnda
gzkm olacak olan iarete gre 90
faz farkl dikdrtgen bir iaret gzkr.
Dorultucu o zaman bir ka sahip
olmaz ve DVM " 0 " okur.
l m e aral ve test iaretleri hakknda
birka nokta daha. Anahtar S1 aralk
seicidir. 0 ve 2uF arasndaki kapasiteler
iin, gen iaretin genlii 1000 Hz lik
frekans civarnda yaklak 1,8Vpp dir.
ES1 ve ES2 anahtarlar o zaman kapanr.
Bu, aralkta elektrolitik olmayan t m
kondansatrlerin llmesini m m k n
klar: test artlar imalatlarn
zelliklerine uygundur. Elektrolitik
kondansatrlerin llmesi iin de
aralk vardr. Bu lmler dk frekans
ve gerilimde yaplr (f+ 100Hz, ve
U1 = 18mVpp) ve keza imalatlarn test

4 R t R 7 (C4+C5+C6|

artlarna uygundur, "f" aralnda,

frekans 10Hz e drlr (ES3 kapal),
n k 100Hz de akm 72 mA olacaktr,
bu, ilemsel kuvvetlendirici iin ok
fazladr. B u n u n sonucu udur: b u aralkta
hassaslk sadece yzde 10...15 dir. kr
ki, bu ok kt deildir, n k bu
aralkta elektrolitiklerin tam deeri
normal olarak pek nemli deildir. Eer o
aralnda bir elektrolitik kondansatr
lmek gerekirse, bu aralkta test
geriliminin herzaman pozitif olmasn
temin etmek iin S2 anahtar test
gerilimini yaklak 1.5V ykseltir. Dier
aralklarda, yaklak 9mVpp lik ok kk
negatif gerilim herhangi bir zarara yol
amaz.
ekil 5 devresi temel olarak Elektor
October 1981 (ngilizce) dergisinde
belirtilen L C D panel metrenin aynsdr.
Bununla birlikte, imdiki devrede ondalk
nokta S1b ve ilikili diyod matrix ile
anahtarlanr.*-stelik, seilen aralk
D3...D7 LED leri ile gsterilir.

Yapm
n c e , R11 de ieren t m direnleri ve C9
ieren t m kapasitrleri ekil 6 da
gsterilen lme plaketine monte edin

Of,
3..

-VF

L<! H

e *
SI

7VS
S

4600..*
d * JO0O*F
-tooo.f

r
1V5
{ tOO^
AS

-*00Q*'

"V

1.6 V

7V5

ESI . . . E 3 - KJC6-4066
ES4...ES7 IC7-4066

I I '

"S

'VS

av,?

EK

r/

7V6

07V5

- ekil 4. lme plaketinin

bu devre plaketinde
dalga ekil reteci IC1
ve IC2 den, trev alc
Cx ve IC3 den, faz sezici
dorultucu ES4, ES5,
ES6 ve IC4 den ibarettir.
Si anahtarlar ve
ES1...ES3 aralk seimini
temin eder. S2 anahtar
Cx (test) ularnda bir
denge gerilimi salar.
IC5 ve ES7 birlikte
"ama" sezicisini
olutururlar.
11-20

^
7V6&

I.

W0)/4

kapasite metre
elektor mart 1984
J

7?

ekil 5. IC1
ve LCD li alk
olduunuz bir dijital
voltmetre yaps. Bu
devre bamsz olarak
bir LCD panel metresi
olarak kullanlabilir.

N1 . . . N 4 = I C 2 - 4 0 7 0

(fakat lehimlemeyin). Kalibrasyondan

sonra lehimlemeyi kolaylatrmak iin
bunda lehimleme bacaklarn kullanmak
en iyisidir.
Sonra, ekil 7 de gsterilen gsterge
plaketine tm elemanlar (R1 ve R7 hari)
takn. Gsterge ve LED ler bakr hatlar
tarafna yerletirilmelidir: LED leri
gstergeden ayr bir ekilde lehimleyin.
Zaman gelince, R1 ve R7 iin tel
kprleri koyun. Henz D1 ve D3
diyodlann lehimlemeyin. Son olarak B
tel kprsn takn. Mekanik yap en iyi
olarak bir gznzn ekil 8 deki
resimde olmasyla yaplr. Biz bir hazr
kutu kullandk bunun iin kalibrasyondan
sonra alminyum plakas kolayca
taklabilir. Her iki baskl devre bu
plakann zerine monte edilir. Gsterge
plaketi ne ve lme plaketi perdelemeyi
temin eder.
ki plaketdeki ayn iaretli ular ksa
tellerle biribirine balanmaldr, fakat
gsterge plaketindeki " 1 " , "CDP", ve " Z "
ular serbest braklmaldr. Cx i
balamak iin gerekli ular ikili korumal
kablo vastasyla lme plaketine
balanmaldr. Koruma SADECE Cx
bacana yakn ortak toprak ucuna (J-)
lehimlenmelidir.
Son olarak, S2 yi lme plaketine, toprak
ularn n panoya ve monteleme
plakasn topraa balama zaman
gelmitir. Sonra ebeke
transformatrn, ebeke ama/kapama
anahtarn ve sigorta taycs ve
sigortay kutuva monteleyin.
Transformatr lme plaketinden
mmkn olduu kadar uzaa koymaya

bakn.

Kalibrasyon
lkin, aralk anahtar 81'I "f" konumuna
getirin ve'gstergede sfr okumak iin P3
ayarlayn. Sonra, S1'i " a " ya getirin ve
gstergede sfr okumak iin lme
plaketi zerindeki PVi ayarlayn.
Kapasite metreye gelen ebekeyi
devreden karn ve yksek kararll (%1)
330 kohm luk bir direnci F^Z. konumuna 0ttf| N
ve 150pF lk bir kondansatr C10
konumuna lehimleyin (her ikisi de lme
plaketine). Sonra Cx ularna I.uF'lk
(elektrolitik deil) bir kondansatr
balayn. S1 i " d " ye getirin, ebekeyi
sokun, ve gsterilen deere dikkat edin.
Sonra S'i "c" ye getirin, ve gsterge
dikkat edilen deerin aynsn
l plaketi:
gsterinceye kadar P2 yi ayarlayn.
P1 a kademesinde
Ondalk noktann konumu nemli
gstergeyi 'O'lar
deildir.
P2 c ve d kademelerini
kalibre eder
330 kohm direnci ve 150 pF
P3 t kademesinde
kondansatr karn ve bunlarn yerine
gstergeyi 'O'ar
3,3kohm luk diren ve 15nFlk
kondansatr lehimleyin. Son olarak, Cx
Gsterge plaketi:
ular karsna 10nF %1 lik bir
Pl referans deerini
kondansatr balayn, SVi " b " konumuna
kalibre eder
getirin, ve gsterge tam "lO.OOnF
okuyuncaya kadar P1 i ayarlayn. Eer
kullanlan 10nF daha byk bir toleransa
sahipse, lme deerleri de byk bir
tolefansa sahip olacaktr. Bu
kalibrasyonu tamamlar; imdi tm
elemanlar yerlerine lehimlenmelidir.
Uygulamalar
Kapasite metre bir dijital voltmetre iin
arabirim olarak da kullanlabilir: gsterge
plaketi o zaman kukusuz, gereksizdir.
R20 direnci 1mohm yerine 100 kohm

1121

capacitance meter. . .
elektor february 1984

Figre 6. Component
layout and track side of
the printed-circuit board
for the metering unit. The
range selector is soldered
o n t o this board t o reduce
parasitic capacitances.

Parts st metering board

Resistors:
R1 = 5k6
R2 - 47 k
R3 = 4M7
R4, R 1 9 = 1 k
R5 = 3k9
R6, R22, R 2 3 = 1 0 0 k
R 7 = 10 M
R8=8k2
R9 = 3M3, 1 %
R10 = 3 3 k , 1 %
R 1 1 , R13, R14 =
330 a, 1%
R 1 2 = 3k3, 1%
R15, R16, R21 = 1 0 k
R17, R18, R24, R25 =
10 k, 1%
R20= 1 M
R 2 6 = 100 SI
P1 = 1 M preset
P2 = 5 k multi-turn preset
P3 25 k preset
Capacitors:
C1 = 1 0 0 / i / 4 V
C2 - 2 2 n
C3 - 4p7
C4,C5 = 1 M
C6 = 220 n
C 7 = 1p5
C8 = 1 50 p
C9,C10= 15n
C 1 1 , C 2 - 150n
C13,C14= 1 M/16 V
C15=220p/40V
C 1 6 = 330 n
C 1 7 = 100 n
Capacitor 10 nF i 1 %
(for calibration)
Semiconductors:
D1 . . . D 1 0 = 1N4148
D11 . . . D 1 4 = 1N4001
IC1 = C A 3 1 3 0 E
IC2. . , IC5= LF356N
IC6, IC7 = 4066
I C 8 = 7815
IC9=741
Miscellaneous:
51 = printed-circuit svvitch,
2 pole, 6 way
52 SPST svvitch
53 - DPST mains svvitch
Tr1 = mains transformer,
18 V/150 mA secondary
F1 = 100 mAslovvblovv
mini fuse vvith carrier
Case, Vero 202-21035F
Printed-circuit board
84012-1
Transfer for front panel

2-56

this is shown in figre 9. The indicated

capacitance is proportional to the applied
voltage which makes it possible to determine
the diode characteristic. are should be
taken not to apply a voltage belovv 2 V,
othervvise the diode may conduct. Because
of the metering a.c, the measurement
may show an error of a few per cent. Since
pin 6 of IC3 is connected to the pole of
Sla, it vvould, of course, be possible to run a

wire from there to a 'varicap' terminal on

the front panel.
Important!
Before connecting any capacitor, more
especiaily electrolytics, to the C x terminals,
make sure that it is completely discharged
by connecting a resistor in parallel vvith it!
Do not use test leads on the lovvest range
('a')-'

kapasite metre
elektor mart 1984
ekil 6. lme birimi iin
eleman dzeni ve baskl
devre plaketinin bakr
taraf, aralk seici
parazitik kapasiteleri
azaltmak iin bu plaket
zerine lehimlenir.

Para listesi-l plaketi

Direnler;
R1 = 5k6
R2 = 47 k
R3 = 4M7
R4, R19= 1 k
R5 - 3k9
R6, R22, R 2 3 - lOOk
R7= 10M
R 8 = 8k2
R9 = 3M3, 1 %
R 1 0 = 3 3 k , 1%
R 1 1 , R13, R14 =
330 a, 1%
R12= 3k3, 1%
R15, R16, R21 = 1 0 k
R17, R18, R24, R25 =
10 k, 1 %
R20 = 1 M
R 2 6 = 100 n
P1 = 1 M trimpot
P2 = 5 k ok turlu trimpot
P3 = 25 k trimpot
Kondansatrler:
C1 = IOOj/4 V
C2 = 22 n
C3 = 4p7
C4, C5 * 1 M
C6 = 220 n
' C 7 = 1p5
'C8 = 1 50 p
C9,C10 = 1 5 n
C11,C12 = 1 5 0 n
C 1 3 , C 4 = 1 M/16V
C 1 5 = 220 p/40 V
C16= 330 n
C17= 0 0 n
Kondansatrler 10 nF 1%
(kalibrasyon iin)
Yar iletkenler:
D1 . . . D10 = 1N4148
D11 . . . D 1 4 = 1N4001
IC1 = C A 3 1 3 0 E
I C 2 . . . IC5= LF356N
IC6, IC7 = 4066
I C 8 = 7815
IC9 = 741

olmaldr ve Hl ve L ular arasna

1Mohm luk ok-dnml bir trimpot
balanmaldr. Bu ayarlnn orta ucu
Dierleri:
arabirimin k olur. Devreyi kalibre iin
51 = iki kutuplu, alt konumlu P1 yerine yeni bir trimpot kullanlacaktr
(gsterge plaketi zerindeki). Sadece
baskl devre anahtar
52 =tek kut, tek kon anahtar kk bir husus vardr: ondalk nokta
5 3 =>tt kut tekkonebanah doru konumunda deildir. Bu yzden,
Tr1 - ebeke trafosu
bunu hatrlayn!
18 V / l 5 0 m A s e k o n d e r
Kapasite metreyi kapasite diyotlarnn
F1 = 100 m A yanda atmal
lm iin de kullanmak mmkndr,
mini sigorta
fakat ozaman o bir deiken gerilim
Baskl devre plaketi
kayna ile salanmak zorunda olacaktr.
84012-1
Bunun iin bir tasarm ekil 9 da
n panel iin letreset
grlmektedir.Gsterilen kapasite
11-22

uygulanan gerilime orantldr bu. diyod

karakteristiini belirlemeyi mmkn klar.
2V altnda bir gerilim uygulamamaya
dikkat edilmelidir, yoksa diyod iletebilir.
A.A. lme nedeniyle, lm birka
mp
yzdelik bir hata gsterebilir. IC3 n 6
baca ia'nn kutubuna baland iin,
kukusuz oradan n "panodaki bir
kapasite diyodu terminaline bir tel
gtrmek mmkn olacaktr.

nemli
Herhangi bir kondansatr, zellikle
elektrolitikleri, Cx ularna balamadan
nce, onu paralel bir direnle balayarak
tamamiyle boaldna emin olun! En

7f

2l^S\^

kapasite metre
elektor mart 1984
ekil 7. Gsterge
biriminin eleman dzeni
ve bakirli taraf LCD ve
LED ler bakirli tarafa
taklr. D1 ve D3
diyodian burada gerekli
deildir.

Para listesi- gsterge

plaketi
Direnler:
R1,R7=tel kpr
R2 = 820 SI
R3 = 22 k
R4 = 1k5
R5, R 8 . . . R12= 100k
R6 = 47 k
P1 2k5 ok turlu trimpot
Kondansatrler:
C1,C3 = 100 n
C2= 100p
C4 470 n
C5 - 220 n

8
> ger. kap
On ger a

()

mF
ELEKT0R

700 OPF
70 0 0 n f

* <>
MF

Yar iletkenler:
D 1 , D 3 = kullanlmaz
D2 = zener diyod
3V3/0.4 W
D4 . . . D7 = LED
IC1 = ICL7106
IC2 = 4070
LCD = sv kristal.
gsterge tip NDP530035A-S-RF-P1C

METRE

2.000 JJF
200.0 * F
2000 >iF
20 00 m F

Cv

840l2.fr

ekil 8. Monte plakas ve

n pano. Kukusuz, eer
para listesinde
gsterilen kutu
kullanlmazsa baka bir
kutu (veya hibir kutu)
kullanmak mmkndr.

KAPASTE
DYOTU

T<
100n

d k aralkta ("a") test u l a r n

kullanmayn!

zet
Kapasite m e t r e n i n baz m k e m m e l
noktalan:
T m kapasiteler d o r u frekansta
llr.
K a a k akmlar l m e s o n u l a r n d a
i h m a l edilebilir etkiye sahiptir.
B a l a n t kapasitelerinin etkisi o derece
azaltlmtr ki 1pF dan daha k k

kapasite d e e r l e r i l l e b i l i r .
D e n e y altndaki k o n d a n s a t r
b a l a n d k t a n s o n r a , g s t e r g e deeri bir
s a n i y e d e n d a h a az bir s r e d e gzkr:
b u 1000//F a kadar olan deerlerde
dorudur
**
Kaynaklar: 'Capacitance-to-voltage
converter',
W.B. de Ruyter, Vfireless World, June 983,
sayfa 68.
''LCD panel meter', Elektor, October 1981,
sayfa 7 0-32.

*1

O
IC3

_T

Ukap. d.
>2 V

&401M0

ekil 9. Kapasite
diyodian
karakteristiklerinin
belirlenmesi iin test
devresi

1123

mantk ailelerini
elemek
elektor mart 1984

k yelpazesi, parazit hatt ve giri kapasitesi gibi noktalar gznnde

bulundurulduu srece ayn mantk ailesi iindeki saysal IC'Ierin
balantlanmas pek sorun dourmaz. Ancak ayr mantk ailelerini, T T L
(standart- LS ve ALS) ile C M O S ' u birlikte kullanmaya almak baka bir
konudur. Bunu yapmann ekicilii ise mantk ailelerinin srekli
geniletilmesiyle bileim olanaklar oaldka artmaktadr. Piyasaya son
srlen yeni yksek hzl C M O S ailesi ( H C M O S ) , ki trnn mevcut mantk
devreleri le uyumluluu hakknda sorular gndeme getirmektedir. "Saysal
ne kadar saysaldr?" sorusunu yantlayabilirsek belki de pek ok sorun
zlecektir.

mantk ailelerini
elemek
yalnzca TTL
varken herey
ok kolayd

Saysal elektroniin poplerliini

anlamak ok kolaydr. Yalnzca iki deer,
T ya da '0' ieren bir sistemden daha
basit ne olabilir? Bu, tasarm ve hata
bulmay kesinlikle kolaylatrr ancak gz
nnde bulundurulmas gereken baka
noktalar da vardr, rnein salt TTL ya
da salt CMOS ile tasarmn bileenleri
"aile iinde" tutulduu srece, reticiler
farkl geitleri eleme sorununu zaten
zmtr.
Mantk dzeyleri iyi tanmlanmtr ve
giri ve k akmlaraa yukar ayndr.
Ancak ayr mantk ailelerini birletirmek
tamamen farkl bir alandr. O zaman eski
dostumuz Murphy sizin tasarmnza, her
neyse, kiisel bir antipati duymu ve
intikamn alm gibi grnr. Ama
birazck azimle Murphy bile yenilebilir
(en azndan geici olarak).
Ailelerin kyaslamas
Doal olarak ayr mantk aileleri
kullanmann birtakm yararlar vardr.
Szgelimi, hz ile ekonomiyi birletirmek
kolaylar. Farkl mantk ailelerinin
grnmesi nemli lde daha ksa
aklama sreleri ve daha az g

Tablo 1
seri

7400
besleme gerilimi
5V
geitbanadisipasyon 10 mW
10 ns
geit gecikme sresi

TTL
74LS
5V
2mW
9.5 ns

74ALS
5V
1 mW
4 ns

4000
3...18V
2.5 nVV
40 ns

CMOS
74HC
2...6V
2.5 nW
9ns

74HCT
5V
2.5 nW
9 ns

ekil 1. Burada mantk

dzeylerini belirli
gerilimler olarak
tanmlyoruz, "yksek"
ile "alak" arasnda
"kimsesiz blge" yer alr.
1124

84026-1

tketimine erime abalarna dayanr.

Ksa bir yaz erevesinde tm mantk
ailelerini ele alamayz.ve her durumda
yalnzca piyasada mevcut ya da yaknda
mevcut olacak mantk bileenleriyle
ilgilendiimize gre bu biraz abartl
olurdu. Ele alnacak aileler ve en nemli
zelliklerinin bir zeti Tablo Vde
verilmitir. Bu veriler tam deerler deil,
yalnzca bir gsterge olarak alnmaldr.
Bu izelgenin temel ilevi, deerlerin
devre ve hatta reticiye bal olarak
deiebilecei biimde genel
kyaslamaya yardmc olmaktr.
Mantk T ve '0' in deerleri belirli bir
gerilim olarak belirtilmelidir ve bu tanm
yapmada kullanacamz imgeler ekil
Vde gsterilmitir.
Devrenin en arzu edilmeyen koullarda
(en kt durum) alabilmesi iin
UOH'nn her zaman U l H dan byk ve
U0L'n U l L 'den kk olmas gerekir.
eitli mantk aileleri iin gereken
gerilimlerin bir zeti Tablo 2'de
verilmitir. CMOS dzeyleri yalnzca
5V'da verilmitir nki TTL ile uyumluluk
salamak istiyoruz.
Bileim olanaklan
n c e hangi aileleri salt giri ve k
dzeylerine gre eletirildiini
greceiz. En dikkate deer olan TTL
grubu iindeki bileenleri birbirleriyle
balantlamann sorun dourmamasdr.
Hatta bir durumda grlt marj
iyiletirilmi olur; bu standart TTL yerine
LS ya da ALS kullanldnda gerekleir.
Bu tip yksek hzl CMOS TTL ile uyumlu
olduundan TTL'i HCTMOS'a
balantlamak da sorun deildir. Dahas
kullancnn CMOS ile altn bilmesi
bile gerekmez nk bunun geitleri
ekstra-verimli LSTTL aygtlar
grnmndedirler.
HCTMOS'un besleme gerilimi tolerans
TTL'in kinden daha fazladr (%5 yerine
%10) ki bu TTL beslemesinin HCTMOS
iin kullanlabilecei ama tersinin
mutlaka doru olmad anlamna gelir.
TTL'i CMOS'a balantlamak o kadar
kolay deildir. TTL'deki UOH, 5V'luk
beslemeli CMOS'taki Omdan dktr.
Bir TTL kndaki bir mantk 1, bir

mantk ailelerini
elemek
elektor mart 1984

Tablo 2.
TTL

vcc
U I H - mntk 1 giridzeyi (min.)
U|[_ - mantk 0 girii dzeyi (max.)
UOH -mantk 1 k dzeyi (min.)
UOL -mantk Okdzeyi (max.^
IL - giri savak akm (max.)
I|H -kkaynak akm (max.)
OL -ksavak akm (min.) .
OH -kkaynak akm (min.)

I LSTTL

ALSTTL

CMOS |HCTMOS HCMOS

5 V 5 % 5 V 5 % 5 V 5 % 3 . . . 1 8 V 5V 10% 2 . . . 6 V
5V
5V 10%
2.0 V
2.0 V
3.5 V
2.0 V
3.15 V
2.0 V
0.8 V
0.8 V
0.8 V
1.1 V
0.8 V
1.5 V
2.7 V
2.7 V
3.7 V
3.7 V
2.4 V
4.5 V
0.5 V
0.5 V
0.4 V
0.4 V
0.4 V
0.4 V
-1.6 mA -0.36 m A -0.2 mA 0.005 uA
40f4A
20 M A
20 H A 0.005 A
16 mA
8 mA
4 mA
0.4 mA
4 mA
4 mA
-400^A -0.4 mA
-4 mA
-4 mA
400 uA -400 MA

C M O S giri tarafndan " y k s e k " olarak

y o r u m l a n m a y a c a k demektir.
Ayn d u r u m H C M O S ile TTL'i 5V'luk
besleme ile kullanmak istediimizde de
sz k o n u s u d u r . Bu d u r u m d a U I H
( H C M O S iin) e n az 3,15 V'tur ki b u T T L
iin ok yksektir. A m a H C M O S iin
besleme g e r i l i m 2 ile 6V arasnda
herhangi deerde o l a b i l e c e i n d e n herey
kaybedilmi deildir. Eer bir devrenin
H C M O S b l m 3V'luk besleme ile
alyorsa U I H 2,1V'tur (3 V u n % 70'i). Bu
d u r u m d a T T L 0,3V'luk bir marjla bir
mantk 1 salayabilir. A n c a k b u r a d a
ortaya kabilecek b i r d u r u m , T T L k
dzeyinin H C M O S beslemesinden yksek
olabilmesidir. Bu d u r u m d a 150 o h m ' l u k
giri d i r e n c i n d e n ve giri k o r u m a
d i y o d u n d a n akan akm, T T L g e i d i n i n k
devresindeki k o l l e k t r direnci ve diren
tarafndan snrlanr. Giri akm 20mA'i
amad srece istenmeyen bir d u r u m
ortaya kmaz. Burada mantk 0'n
anlam vardr: U ( L en fazla 0,6V'tur (3V
un %20'si) ve T T L iin UOL 0,5V tur ki b u
0,1V luk bir marj brakr. Neyse ki
besleme 5V o l d u u srece T T L i C M O S
ya da H C M O S ile srmek b y l e b y k bir
sorun deildir; T T L in giri dzeyleri ok
d o r u o l m a k z o r u n d a deildir; U I L
grece yksek ve U I H o l d u k a alaktr.
C M O S k gerilimleri b u y z d e n T T L
girileri iin o l d u k a u y g u n d u r , a m a
C M O S ' g r e c e yksek T T L giri akmyla
baa kabilmesine zen g s t e r i l m e l i d i r .
Bu zellikle standart T T L ' i n sradan
C M O S ile s r l m e s i n d e geerlidir, b u n u
"k yelpazesinde" tekrar ele alacaz.
Eer C M O S daha yksek bir besleme
dzeyinde alyorsa, T T L ' i n H C T M O S ' a

3 V
2.1 V
0.6 V
2.2 V
0.4 V

4 mA
-4 mA

balantlanma noktasnda bir dzey

uyarlama d e v r e s i n i n gerekecei aktr.
k yelpazesi
Giri akm k o n u s u n d a T T L ile C M O S
arasnda bir ayrm yapmak gerekir. Bir
T T L g e i d i n i n g i r i i , baz ekil 3'te
g s t e r i l d i i b i i m de b i r d i r e n z e r i n d e n
V c c ye balanm bir ( o k - e m e t r l )
transistrden oluur. B u n u n s o n u c u n d a
bataki bir giri her z a m a n bir mantk 1
olarak grlr. Giri topraklanmsa k
mantk 0'drbu d u r u m d a g i r i t e n , bir akm
akar. Bu akm standart T T L ' d e 1,6mA,
L S T T L ' d e 0,4mA ve A L S T T L ' d e 0,2 m A
dir. Bu deerler T a b l o 2'de de
belirtilmitir. S r c g e i d i n k b u
akmla ba e d e b i l m e l i d i r . klar b u gz
n n d e b u l u n d u r u l a r a k tasarlandndan
doal olarak T T L iin s o r u n kmaz, ama
C M O S baka bir k o n u d u r . C M O S ailesi
i i n d e klarn b y k akmlar aktmas
beklenmez. Akacak tek a k m b i r k a nA lik
deeri olan giri kapasitesinin d o l m a
akmdr (yoksa salt giri kaak akmdr).
Genel bir kural olarak k yelpazesi,
ayr aileler arasnda bile, m a k s i m u m k
akmn gereken giri akmna blerek
hesaplanabilir. Bu akmlar her iki mantk
dzeyi iin tanmldr (Tablo 2'ye tekrar
bakn). T T L giri devresinin kuruluundan
t r l a , I,H d a n epeyce y k s e k t i r . B u
bakm e k s i k l i i n i n bir s o n u c u olarak her
iki mantk d z e y i n d e k i k yelpazesi
hesaplanp daha k k o l a n deer snr
olarak alnmaldr.
T a b l o 2'deki verileri kullanarak, eitli
bileimler iin k yelpazesi kolaylkla
bulunabilir. Baka bir izelge (Tablo 3)
izilerek s o n u l a r n bir zeti

HE4000B

vcc

HCMOS
840J6-2

ekil 2. HCMOS ve
CMOS devreleri iin
giri koruma devreleri.

ekil 3. eitli (LS)TTL

yaplan. Giri "alak"
klnrsa giriten grece
byk bir akm akar.

LS TTL

Bd0?6 3

TTL

/
/

'11-25

mantk ailelerini
elemek
elektor mart 1984

gsterilmitir. Bu k yelpazesi Tablo

4*n belirttii gibi yalnzca dorudan
birbirine uyabilen bileimler iin
gsterilmitir.
Byk akm yznden, TTL'nin srlmesi
ardr. Normal TTL'n srlmesi iin
k yelpazesi, kural olarak, dktr.

Tablo 3.

5)

4a

VCC.-5Vt

vCc

p u l l up

I I .. .10 it;:

&4026 4*

TTL

V0D-VCC

CMOS

VCCI5V

V00>

CMOS
(SV)

V C C 1 (5 V .

CMOS
115 VI

sv

ekil 4. eitli uyarlama

devreleri. 4a: TTL'den
(5V) CMOS'a (5V), 4b:
CMOS'tan (sz gelimi
SV'da) TTL'e (5V) 4c:
TTL'den (5V) CMOS'a
(sz gelimi 15V'da), 4d:
4c'nln iki ayrk tipi.

n-26

V C ( 3 . . . 1 8 V>

VCCI3..

18 VI

-
1...10K

CMOS

TTL

TTL

BS170

BC547
84070 dd

1) 74 ve 74LS yastklanyla kt
yelpazesi kat geriletir.
2) yol srlic kl 74HC ve
74HCT IClerlnln k yelpazeleri
1 1/2 kat genitir.
3) Normal olarak CMOS normal
TTL akmyla baya kamaz ama
bu yapma ve tre baldr.
4) Teorik olarak sonsuz ama
pratikte zin verilebilir maksimum
gecikme sresiyle snrl.
5) Parkl mantk dzeylerinden
tr dorudan balant
olanaksz.
6) Ancak HCMOS blm 3V1uk
beslemeyle alyorsa
birletirilebilir.

1,6mA'lik akmlaCMOS bile baa

kamaz. Bunun sonucu olarak, gerilim
dzeylerinin yakn olmasna karn
CMOS ile TTL dorudan balantlamak
olanakl deildir. Ancak 1,6mA jik akm
savabilen klar yastkt baz CMOS
IC'Ier mevcuttur. Yoksa CMOS klar,
gereken l 1L e ulalana kadar kout da
balantlanabilirdi. Daha fazla ayrnt iin
sz konusu reticinin verileri
incelenmelidir.
Dk savak akmlar yznden LSTTL
ve ALSTTL'n srlmesinde daha az
sorun kar. CMOS, LSTTL ve ALSTTL'i
dorudan srebilir.
Tm MOS ailelerinin giri isterleri o
kadar mtevazidir ki, k yelpazesi
teorik olarak ok yksektir (birka bin).
Uygulamada bu, giri kapasitesi ve tel
kapasitesi tarafndan snrlanr. reticinin
belirttii maksimum frekansa ulalacaksa
(genel olarak CL= 10,15,50 ya da 100 pF
ile verilen), bu durumda k yelpazesi
CL nin giri kapasitesine blnmesiyle
tanmlanr. Genel bir kural olarak, giri
bana 10pF, l olarak alnabilir. Giri
kapasitesinin, doallkla, kullanlan
teknolojiye ok baml oldu.unu
anmsayn; metal geit teknikleriyle
retilen CMOS IC'Ier, silikon geit
teknolojisiyle retilenlerden daha yksek
giri kapasitesine sahiptir. Ayrca, bir
yass kablo paras ya da bir baskl devre
plakas zerindeki bir yol nemij bir
kapasite oluturabilir. Tm bu
durumlarda uygun bir gecikme sresi ve
dolaysyla k yelpazesini belirlemek
kullancya kalmtr.
/

Uyarlama devreleri
TTL'i (standart, LS ve ALS) 5V beslemeli
CMOS ve HCMOS'a balantlama* iin,
TTL, CMOS'un gereksindii mantk 1
dzeyini (en az 3.5V) salayabilmelidir.
Bu, ekil 4'n gsterdii gibi bir yukar
ekme direnci kullanarak basite
gerekletirilir. Kk bir deer, parazitik
kapasiteler daha hzl dolacandan
yksek bir hz dourur. Olas en dk
dirence kn maksimum yk karar
verir. Teorik olarak bu k tarafndan
srlen giri says da gz nne
alnmaldr, ama bunlar ihmal edilebilir
giri akm olan MOS giriler ise, gz ard
edilebilir. Yukar ekme direncinin
minimum deeri

mantk ailelerini
elemek
elektor mart 1984

Tablo 4.

\ t O

from \ J
TTL

R(max.) = [VCCCmin.) - UOH]/

[IIOH + ZIIH]
Burada da yine paydann ikinci terimi
MOS giriler iin gz ard edilebilir. '
Btn bunlar, sonuta, yukar ekme
direncinin 1 10k ohm lk bir deere
sahip olmas gerektii anlamna gelir.
Genel olarak, bu formller, CMOS ya da
HCMOS srseler de srmeseler de ak
kollektr klarnn yukar ekme
direnlerine uygulanabilir. Eer bir
mantk eleman farkl bir besleme
dzeyinde alyorsa, ki bu ayn
zamanda farkl bir mantk dzeyi
anlamna gelir, durum olduka deiiktir.
Bir tek 4009, 4010, 4049 ya da 4050
yast, rnein 15V CMOS'tan 5V TTL'
yksek-alak uyarlaycs olarak
kullanlabilir. Her paket alt yastk ierir
ve, 4009, 4049 durumunda, ayn zamanda
eviricidirler. 2 TTL girii ya da 9 LSTTL'
giriine kadar srebilen bu yastklar,
szgelimi CMOS'tan standart TTL'in
srlmesinde de kullanlabilirler. Ve
bylece son bileim olana: 5V TTL'den
daha yksek dzeyde alan CMOS'a ya
da 6V'taki HCMOS'a. Ak kollektr
klaryla alyorsak bu olduka direkt
bir yoldur. Baz durumlarda k
tranzistorunun UCE'SI V cc den yksektir.
Bunun rnei 30V'luk ak kollektr
klaryla 7406 ve 7407 ile 15V'luk ak
kollektr klaryla 7416 ve 7417 dir.
Yukar ekme direncinin deeri, akmn
fazla bymemesi iin
dikkatle seilmelidir. Yukarda sralanan
74XX yastklarnn k yelpazeleri
standart k yelpazesinin katdr, bu
yzden yukar ekme direncinin ok
kk olmas olas deildir. Bunun

HC
MOS

CMOS
15 VI

CMOS
. t VI

O
\Ysat?.'a

HCT
MOS

HC
MOS

15 V I
#

CMOS
(5 V

CMOS
1,5 VI

R(min.) = [VCC(min.) - UOH]/[lOL - 2IIL]

ile belirlidir. Paydadaki ikinci terim, giri
akmlarnn toplam, MOS girilerden
sz ediyorsak gz ard edilebilir.
Yukar ekme direnci iin bir de izin
verilebilir maksimum deer vardr.
ktaki (rnein, birka ak kollektr
k birden balantlanmsa) ve
giriteki kaak akmlardan tr, mantk
1'de, yukar ekme direnci zerinde bir
gerilim dm vardr. k gerilimi hi
bir zaman U^'den dk
olamayacandan, yukar ekme
direncinin maksimum deeri yle
tanmldr:

HCI
MOS

TTL

--^^HH

1) Mantk dzeyleri d o r u ama

savak akm g z n n e alnmal.
Yastklar gerekli.
2) H C M O S b l m n n
beslemesi 3V se olanakl.
3) Ek uyarlama devresi o l m a d a n
olanaksz-

dezavantaj gereksiz kklkteki yukar

ekme direnlerinin hzdaki ihmal
edilebilir bir art iin ok fazla akm
ekmeleridir.
Ayrk bir tampon kat, doallkla, TTL ile
CMOS'u srecek iki diren ve bir
transistor kullanarak kurulabilir. Bu etkin
olarak bir ak kollektr k yaratr.
Bunun iin iki olaslk ekil 4d'de
gsterilmitir, birinci daha hzl aklama
yararna sahiptir.

Sonu
Kullanlmayan TTL girilerini bota
brakmak, normal olarak mantk 1 gibi
davranmalarna karn iyi bir fikir deildir.
rnein, girii bota olan bir LSTTL IC,
HCTMOS edeeri ile deitirilirse bu,
sorun dourur. ok yksek giri
empedans, mantk dzeyinin tanml
olmayaca ve devrenin (dzgn)
almayaca anlamna gelir. Bundan
alnacak ders, kullanlmayan girilerin her
zaman bir mantk dzeyine balanmas
gerektiidir; TTL iin V cc ye bir yukar
ekme direnci balayarak dorudan
topraa ya da kullanlan bir girie giden
(LS girileri dorudan +5V'a
balantlanabilir. Tm MOS tiplerinde,
kullanlmayan girileri V cc , toprak ya da
kullanlan bir girie balantlayn.
Geitleri iin deiik snama koullar
belirleyen deiik reticilerin rettii
eitli mantk ailelerinin hepsinin
birbiriyle nasl balantlanacan
sralamak pratik olarak olanakl deildir.
Ancak, niyetimiz hi bir zaman bu deildi
ve eldeki olanaklarn bu zetinin en
azndan bu konuyla ilgilenenleri bugn
mevcut olanla ne yaplabilecei hakknda
aydnlatacan dnyoruz.
M

11

video eleyici
elektor mart 1984

Eleme kutusu bir video-ses modlatr (VAM) ya da bir video kartrc ile
birlikte kullanlan bir devredir. Tam bir video iareti oluturmada gereken her
tr iareti salar. Eleme kutusu, rnein, bir video banttaki iki kayt
arasndaki boluu doldurmada kullanlabilir. Normalde oluacak "grlt",
bylece, siyah bir grnt ya da bir renk bandyla yer deitirir.

Video eleyici
renk bantl

Bu eleme kutusu, her trl video

donanm ve devresi iin kullanlabilen
pek ok temel iareti salamada 125
kHz'lik osilatr iareti kullanan bamsz
bir video iaret kaynadr. ok yksek
kararllk isteniyorsa devreyi saatlemede
dsal bir kristal kontroll iaret
kullanlabilir. Eleme kutusunun
iaretlerini kullanarak siyah bir grnt
(video teypler iin) ya da yksek kaliteli
renk band elde edilebilir.
Devre
ekil 1'de gsterilen devre emasnda
tm iaretler, 4040'n (IC1) k
iaretlerinden oluturulmutur, N4, N8 ve
N9 geitleriyle birlikte bu tmdevre bir
"2496'ya blme" devresi olarak alr.
125 kHz frekansn salayan basit bir saat
osilatr (N2, N3) blcnn giriini

besler. Bu iareti kullanarak blc 50,08

Hz'lik raster (kl ereve) frekans
salar. Raster frekans normal olarak 50
Hz'dr, ama iice gemi (sarslmayan)
bir grnt istediimizden, normalden 32
/is daha ksa olan bir raster sresi setik.
Bylece raster bana satr says
normaldeki 312Va yerine 312 olmaktadr.
Bir sr ekstra elektronik devre
olmakszn bu devrede iice geme
olanakszdr. Satr frekans, normal 15625
Hz deerindedir ve renkli
televizyonlardaki PAL gecikme hatt tam
64 jus'lik bu deere ayarl olduu iin
gereklidir. Daha uzun ya da ksa satr
sreleri ekranda renklerin girimeleri
biiminde hatalara neden olur. Satr
frekans (yatay senkronizasyon, HS),
N2/N3'n osilatr iareti ile ICVin Q0, Q1
ve Q2 klar toplanarak elde edilir. 125

ekil 1. Devre emas

devrenin yalnln
aka gsteriyor.
Gerekli iaretleri
retmek iin yalnzca
birka CMOS tmdevre
lerekmektedir.

N1 ...N6 = IC2 = 4049

N7, N8IC3 = 4082
N9...N*12-IC4-4011
FF1,FF2 = IC5 = 4013
FF3, FF4-IC6 = 40l

5,12V

CBLK CBLK BE

1128

83124.1

kHz saatinin olduka simetrik oluu

yznden yaklak 4 fjs geniliinde bir
senkronizasyon darbesi N7'nin knda
gzkr. Raster senkronizasyon darbesi
sresi srasnda satr senkronizasyon
iaretini evirterek dorudan elde edilir.
Bunun yarar, satr senkronizasyon
iaretinin raster senkronizasyonu
srasnda gvenli kalmasdr.
Televizyondaki elektronik sistem,
evirtilmi satr senkronizasyonunun raster
senkronizasyonu olarak tannmasn
otomatik olarak salar.
Satr ve raster senkronizasyonu
arasndaki aklama, ICl'in Q2 kndaki
satr frekansnda saatlenen FF1
tarafndan halledilir. Bu saat iaretinin
art kenar satr sresinin ortasnda
oluur, bylece sekiz satr sresi sren
raster senkronizasyonu her zaman bir
yarm satr ile balar ve biter. FFVin
klar N12'yi besleyen N10 ve N11'e
balantlanarak satr ve raster
senkronizasyonu birletirilir.
Raster senkronizasyon iaretinin sonuta
HS iareti ile ayn yne sahip olduuna
(ekil 2'adaki zamanlama grafiine bir
gz atmann da dorulayaca gibi)
dikkat ediniz. HS iareti, ayn zamanda,
renkli video sistemlerinde PAL anahtarn
denetlemede kullanld d dnyaya da
iletilir. CS (Bileik senkronizasyon) iareti
bu i iin uygun deildir nki raster
senkronizasyonu srasnda bir art ve bir

2a

eksi kenar ierir (ekil 2a'ya baknz). Bu

iki kenardan biri, (VAM'deki ya da video
birletiricideki) PAL kapsn bir kez fazla
tetikleyecektir ki bu alcnn akln
kartrmaya ve renk ldrcy
altrmaya yeter. Sorun HS iaretinin
kullanlmasyla zlr.
Renk bilgisinin taycs, renklerin
yeniden retilebilirliklerini korumak iin
dzenli olarak senkronize edilmelidir. Bu,
(renk taycnn birka peryodundan
oluan, sabit fazl) bir burst iareti
yoluyla satr senkronizasyonunun hemen
ardndan gerekleir. Bu burst'u harekete
geirmek iin BE burst altrma iareti
kullanlr. Bu iaret, FF3 ve FF4'ten
oluturulan iki tek-kararl ikilinin
yardmyla retilir. HS iaretinin evirtilmi
den kenar FF3' tetikler ve bu iki
duraklnn k (P2 ile ayarlanan) 1,6
/is'lik bir darbe verir. HS'in ayn den
kenar, FF4' tetikler ve bu (P3 ile
ayarlanan) 2.25 //s'lik bir BE darbesi verir.
Bu, ekil 2b'deki kk zamanlama
grafiinde gsterilmitir. Gerek
senkronizasyon ile burst arasnda
normalden daha ksa bir geoikme gerekse
normalden daha uzun bir burst iaretinin
sorun dourma olasl fazla olmad
iin bu srelerden kk sapmalar zorluk
karmaz. Bir silme iareti mutlaka gerekli
deildir, ama genellikle kullanldr.
Bizim devremizde bu iaret, yine bir
MMVV olarak alan FF2 tarafndan

raster ezamanlamas

alan ezamanlamas

5-U

rru

fBK-|_j

_n

BEir

nr

BE _n_

SU

HS_R

Jl

Jl

Jl

fi

Jl

Jl

video eleyici
elektor mart 1984

ekil 2. Video
ezamanlama kutusunun
salad k
iaretlerinin zamanlama
grafii.

rl

TL

ir
1
JI

JI

JL

JI

L.

JL_
8J12d-2j

yazda

2b
CS

BE

83124.2b

salanr. Darbe genilii R2 ve C2 ile

yaklak 12 /us'ye ayarlanr. Raster
senkronizasyonu srasnda FF2, FF3 ve
FF4'n darbe genilikleri FF1 tarafndan
belirlenir nk bu, iki duraklnn
yazmaya ayarlama girilerini durur. Bu
durumda BE k sahte bir burst darbesi
verir ama satr sresinin ortasnda ortaya
ktndan bu ters bir etki dourmaz.
Ayn zamanda FF2'nin ayarlama
11-29

video eleyici
elektor mart 1984

ekil 3. Burada devrenin

baskl devre ve
yerletirme emas
gsteriliyor.

es

E
ra

VHF

-S 2
; E s
&

CBTK

E
'> E D

Bl
BT

ffE

CBLK

*yne

VAM
x

VDEO

CBLK

CS

CS

BE

BE

HS

HS

video
birletirici

VIDEO

ekil 4. Video eleme

kutusunun srasyla
VAM'e ve video
birletiriciye
balantlama biimi.

83124-4

Para listesi
Direnler:
R1 = 100 k
R2 - 18 k
P1 = 100 k trimpoi
P2.P3 = lOktrimpot
Kondansatrler:
C1 = 82 p
C2 = 820 p
C3 = 560 p
C4 m 680 p
C5 . . . C7 = 100 n
Yariletkenler:
IC1 4040
IC2 = 4049
IC3 - 4082
IC4 = 4011
IC5. IC6 4013
11-30

giriindeki iaret, bir CBLK (bileik siime)

raster silme iaretinin retilmesine yol
aar.

Yapm
Bu devre iin baskl devre plaketi ekil
3'te gsterilmitir ve eer bu kullanlrsa
yapm srasnda hibir s o r u n
kmamaldr. Ancak, tmdevreler iin
soket kullanlmasn salk veririz.
Devrenin beslemesi 5 ile 12 V arasnda
Olabilir, ve akm tketimi yalnzca birka
miliamperdir. n k o n u m l a m a n n

ayarlanmas iin bir osiloskopa gerek

vardr. Bu yoksa, "gz kararyla"
konumlanmalar gerekecektir.
M

84007-1

A A 8888888888888888888888

8[88888888j88888888888
^888

elektor mart 1984

dzeltmeler
Saatinizin doruluu nedir?
Blok emann giriindeki (ekil 1) foto
transistor T1 ile gsterilmitir: bu T2
olmaldr. Devre emasnda (ekil 2)
C16*nn, 1000 V/25pF olmas gerektii
belirtilmitir; tabii ki, bunun da
1000//F/25V olmas gerekir.

V D U Kart
(Ekim 1983, sayfa 6-44) Sayfa 6-51 in st
sol taraf u ekilde okunmaldr: zerinde
birka deiiklik yaplmaldr:
IC4'n 18 no lu baca 20 no lu
bacaa birletirilmelidir.
aadaki balantlarn yaplmas
gerekir: M-J, G-l, l'-G\ J'-L', O'-N', O-M.

1133-

Bir mikroilemci sisteminde adres kod zmeye ilikin sorunlar, genellikle u

soru ile zetlenir "Bellee nerede, ne zaman ve nasl eriilir?" Adres-kod
zme hakkndaki ilk makalemiz, bu sorunun "ne zaman" ksmna cevap
vermemidi. Bu yzden, ilem ve iaretlerin zamanlamas ile uraan ikinci
bir makalenin gerekli olduuna karar verdik. Bu arada ayn zamanda, mevcut
bir kodzme sisteminin deiiklie uratlmas rneine yle bir bakmaya
karar verdik.

bellek zamanlamas
elektor mart 1984

bellek

zamanlamas
Adres hatlarnn en anlaml olanlarnn,
bir mantk birleimi, yalnzca kullanlan
hatlarn belirli bir biimi iin, aktif olan,
bir yetkilendirme iareti oluturmak zere
kullanlabilir. lk makalemizde
grdmz zere, bu iaret en az
anlaml adres hatlarnca eriilen bir yada
daha fazla sayda bellek IC'ferine
uygulanr, yle ki bu en az anlaml adres
hatlar, krmn ideki adres
kodzcsn kontrol eder. Veri, veri
olu zerinden aktarlr.
lemcinin saat frekans ne kadar
yksek olursa olsun, adres ve veri
iaretleri, ne ani olarak ne de ayn anda
gzkmezler. Bir tarafta, her zaman iin,
iaretlere ilikin hazrlama sresi (setup
time) olarak bilinen kavram mevcutken,
dier taraftan da saat iaretinin
kendisinin bile, gzkebilmesi iin sonlu
bir sre gemesi gerekir. Bu, ilave bir
karmaklk yaratmaktadr fakat ok
krki, zorluklar, ilemci tarafndan
salanan kontrol iaretlerinin varl ile
bir para azaltlr. Bu iaretler, adres
kodzmeyi ve okuma veya yazma
ilemlerini ezamanl klmak iin
kullanlr.

Z80 ve 6502 aretlerinin

Zamanlamas
ekil Vdeki zamanlama diyagramndan
grlecei zere, Z80 nin M REC, RD ve
wR iaretleri, okuma veya yazma
ilemlerinin balangcnda gzkmez. Bir
okuma ilemi srasnda (zamanlama
diyagramnn sol yars), MREQ ve RD
iaretleri "alak" olmad zaman, A0...
A15 adres iaretleri, kararl olarak
dnlemez. Ayn ey, MREQ aktif
olmad zaman, bir yazma evrimi iin
de geerlidir. Bunun bir sonucu udur:
MREQ iareti, bir bellek IC'sine
uygulanmadan nce adres kodzme
iareti ile daima birletirilmelidir. ekil
1'in sa yarsndan grlecei gibi, WR
iareti, hissedilir bir gecikmeden sonra
MREQ ve veri iaretlerini hazrlamak iin
fazn balangc tarafndan izlenir.
Buradaki ikinci tr iaretler, ancak WR
gzktkten sonra kararl saylabiMr_
Unutulmamas gereken bir nokta, WR
hattnn, adres ve veri s7ckleri
deimeden nce (yazma evriminin T3
paras) yarm saat evrimi ncesinden

aktif olmayan duruma gemesidir. WR

iareti, bellei okuma modundan yazma
moduna ve tersine (R/W) deitirmek
zere de kullanlabilir.
Bir giri/k komutuna kar den. Z80
iaretlerine ilikin zamanlama diyagram
ekil 2'de gsterilmitir. lemcinin
kendisi tarafndan retilmi olan,
kendiliinden oluan, bekleme evriminin
varlna dikkat ediniz. Szkonusu
bekleme evrimi, genel olarak yava olan
giri/k devrelerinin gerektiinde bir
BEKLEME (WAIT) iareti yaratabilmesine
olanak tanr. Gene burada da adres ve
veri iaretleri, ancak, kontrol iaretlerinin
ortaya kmasndan sonra kararl hale
geldii kabul edilebilir.
ekil 3'de gsterilmi olan 6502 nin
zamanlama diyagramnda, nemli olan
yetkilendirme (iareti <f> 2 dir. Bu iaret
'yksek' olduktan sonra, adres iaretleri
ve hemen bunlarn arkasndan da, veri
iaretleri, kararl olarak kabul edilebilir.
Ayn ey, okuma ve yazma modlr
arasnda (R/W) deien iaret iin de
dorudur. Bu ilemcinin zel G/ (l/O)
komutlar olmadndan, ayn zamanda,
bu tip bir devre iin, herhangi zel
kontrol iaretlerinden de mahrumdur.
6502 sistemlerinin zerinde ekseriya, bir
RAM-R/W iareti mevcuttur ve bu iaret,
- ^ 2 ve R/W iaretlerini birletirerek elde
edilir. Bu iaret, arzu edildii zaman,
okuma ve yazma arasnda deimek
zere, bellek IC lerine uygulanabilir.
EPROM krmklar iin,<p2, adres kod
zme iareti ile birletirilir (bu, Junior
Bilgisayarn arabalam kart zerinde
N41 ve N44 kaplar eklinde
gsterilmitir). Giriler/klar iin,(f2,
R/v7, ve adres kod zme iaretlerinin
eitli kombinezonlar olasdr. R/W

mikroilemci
kontrol iaretleri
ve bu
iaretlerin sras

ekil 1. Z80 nin

zamanlama diyagram,
adres ve veri bilgisinin,
her okuma veya yazma
evriminde, sadece
snrl bir perlyotda
kullanlabileceini
gstermektedir. Burada
hatrdan karlmamas
gereken nokta,
zamanlama
dlyagramlannn,
Synertec veri kitabndan
alnm olmas ve baka
bir IC retici
firmannklden farkl
olabileceidir.

Tablo 1

1
AO . . A15

"y

beiienjdifiH

VI VOH * * L i l ^

tfRF
ff

LTT
-O

oe.,.07
I . "

"0"

ou

>84004-1

o-

11-35

bellek zamanlamas
elektor mart 1984

ekil 2.
Z80, giri/k komutlar
in zel bir IOR areti
vermektedir. Her ne
kadar bu zaman
diyagramnda, ayn anda
var olarak temsil
edilmelerine ramen,
okuma ve yazma
lemleri, hi bir zaman
ayn anda var olamazlar.

IOREO
Okuma
07

GDYazma

DO

. D7

"1".
"O"

'

' Z 8 0 MB'i (CPU) tarafndan

araya sokulmakladr
94004-2

3
*2

ekil 3. 6502 nln adres,

ve veri aretleri, ve R/W
hatt,<2 iareti yksek RMr
olur olmaz, kararl
duruma eritii
A15
AO
kabul edilebilir.
00

D7

Okuma
OO
07
Yazma

,m::

84004-3

seviyeler kararl durumda

deildir.

ekil 4. JC arabalam
kart zerindeki, 6522 VII
nn, sadece olduka
'kaba' saylabilecek bir
adres kodzmecl
mevcuttur. Mevcut
devrede yaplacak kk
bir deiiklik, ift olarak
adreslenmi alann daha
kk yaplabilmesine
olanak tanr.

84004 4

(VIA)
1136

iareti (ve byk bir olaslkla<}>2) ayn

zamanda, ift-ynl veri tamponlarn
anahtarlamak zere de kullanlabilir
(Junior Bilgisayar arabalam kart
zerinde, OKUMA(READ) ve YAZMA
(VVRITE) mod-anahtarlamajaretleri,
dier eylerin yannda, R/W iaretinden
elde edilir). Burada, tasarmc iin,
kodzme ve bellek IC'Ierinin yetkili
klnmas iin, mantk devresi tarafndan
salanmas gereken, kontrol iaretlerinin
zamanlamasnn, dikkatli bir biimde ele
alnmas gerekliliinin nemini
vurgulamak istiyoruz.
Mevcut Bir Kodzme Sisteminin
Deiiklie Uratlmas
Bu kadar teoriden sonra, imdi, mevcut
bir sistemin kullanlmasna ilikin pratik
bir rnekle uraacaz; bu mevcut
sistem, Junior Bilgisayarn arabalam
kartdr. Yaplacak deiikliin hedefi,
F 8 0 0 ve F9FF (veya DOS eidinde
1800... 19FF) arasndaki ift katl olarak
adreslenmi olan blgenin nemini
azaltmak, ve orada, yeni bir giri/k'
adresliyebilme olanan bulmaktr.
6522 VIA (arabalam kart zerinde
IC1), F800...F9FF adreslerini kaplar,
fakat bu bir para savurganlk rneidir,
nk, 16 tane adres, bu IC nin tm
yazclarn adresliyebilmek iin yeterlidir.
K6 iareti, F 8 0 0 ve FBFF (1800.. 1BFF)
arasnda, aktifdir. A9 adres hatt. VIA
tarafndan kaplanan F800...F9FF
alannn, ana plaket zerindeki 6532
tarafndan kaplanan FA00...FBFF
(1A00...1bFF) alanndan ayrd
edilebilmesine olanak tanr. Yaplmas
gereken deiiklikler ok fazla olmad
srece, kullanlmayan adresleri yeni bir
giri/k devresi iin, yeniden
kazanmak, olduka iyi olacaktr.
ekil 4'deki devreye baklacak olursa,
bunun, V1A, N35 kaps ve IC17
PROM'un ieren, arabalam kartna
ilikin devrenin bir paras olduu
farkedilir. CS2 giriine uygulanan K6
iareti F 8 0 0 ve FBFF (1800...1BFF)
arasnda aktiften CS1 girii F 8 0 0 ve
F9FF arasnda bulunan, K6 ve AB9 adres
hattndan elde edilen ve kendisine V1A
(yksek mantk seviyesinde aktifdir) ad
verilen bir iaret alr; bu ayn iaret,
PROM'a uygulanr ve bylece, yol
zerinde adres iaretleri mevcutken,
okuma veya yazma modunda tamponlar
yetkili klar. Her kk ayrnt gznne
alnmas gerekir.
ekil 5'de, yeni bir 6520 PIA ve adres
kod zmeye ilikin olarak yaplm kk
bir deiiklik ile birlikte, ayn elemanlar
gzkmektedir. VIA iareti deimemitir;
bu iaret hala 6522 nin CS1 giriine ve
PROM'a uygulanmaktadr (eer bu iaret
deiiklie uratlm olsayd, ayn
ekilde, ift ynl tamponlara ilikin
yetkilendirme iareti de deitirilmitir).
6522 ye ilikin "52~iareti imdi, AB8
tarafndan salanmaktadr ve bu VIA artk
F800...F8FF (1800...18FF) adreslerini
kaplamyor, anlamna gelir. AB8 hatt,

ayn zamanda, VIA iaretimizin (hal K6

ve AB9 dan elde edilmektedir). CS1
iaretini (CS0 gibi, yksek mantk
seviyesi aktif durumdur) salad 6520
PIA devresinin, C S 0 giriine de balanr.
6520 nin nc yetkilendirme girii olan
CS2, AB9 iareti tarafndan uyarlr, yle
ki, PIA, F 9 0 0 ve F9FF arasnda
adreslenmitir. ift ynl veri
tamponlarndan (arabalam
plaketindeki IC11 ve IC12) sonra geldii
srece, bu IC herhangi bir yere
yerletirilebilir. Tablo Vde, yeni
dzenlenmi biimin almas, bir
doruluk tablosu halinde zetlenmitir.
Yeni PIA devresini yol zerine monte
edecek yerde, bu, arabalam plaketi
zerinde dorudan doruya 6522 nin
hemen zerine lehimlenebilir. Kendi
iinde nisbeten tehlikeli olan bu ilem,
ileri olduka basitletirmek gibi bir
stnlk salar. Her iki IC'ye ortak olan
hatlar, DB0...D87 (33-26 nolu bacaklar),
RES (34 no.lu bacak),<f>2 (YETKL
KILMA; 25 nolu bacak), +5V (20 n o j u
bacak), toprak (1 no.lu bacak), R/W
(6522 nin 22 no.lu baca-6520 nin 21
nolu baca), RS0 (A0; 6522 nin 38 no.lu
baca-6520 nin 36 no.lu baca), RS1
(A1; 6522 nin 37 no.lu baca - 6520 nin
35 no.lu baca ve IRQ (6522 nin 21 no.lu
baca-6520 nin 37 ve 38 no.lu bacaklar).
K6 ve 6522 23 no.lu baca (CS2)
arasndaki balant koparlmaldr; bu
bacak daha sonra AB8'e balanmaldr.
6520 nin 23 no.lu baca f52)AB9'a
balanmaldr, 24 no.lu bacak (CSI) VIA
hattna (6522 nin 24 no.lu baca) ve 22
nolu bacak (CSO) AB8'e (6522 nin 23
no.lu bacana) balanmaldr.
Son olarak, 6520 PIA devresinin
yazclarna nasl eriilmesi gerektii
konusunu bir para anlatalm.
Adresleme aadaki .gibidir:
$F900: PAD veya PADD (veri veya a
dorultu yazcs)
$F901: CRA (komut yazcs A kaps)
$F902 : PBD veya PBDD (veri veya B
dorultu yazcs)
$F903: CRB (komut yazcs B kaps)
CRA biti yksek olduunda, $ F 9 0 0 de
adreslenen yazc, veri yazcs olan PAD
dir. Eer bu bit alak seviyede ise,
adreslenen yazc, veri dorultu yazcs
olan PADD dir. Ayn ey CRB iinde
geerlidir, bu defa yazclar PBD ve
PBDD dir. Bir para garip gelen
adresleme yntemine karlk, 6520
kaplarnn almas, burada iine
girmiyeceimiz baz ayrntlar (baz
uygulamalar iin gereklidir) dnda, 6522
nin ki gibi ayndr.
H
K6 A9
1
X
0
1

A8 VIA
X
0
X
0

adreslenen alan

xxxx

$FA00..,$FBFF
($1A00...$1BFF)
$F800...$F8FF
($1800. . . $ 1 8 F F )
$F900...$F9FF
($1900. ..$19FF)

/o
6532
6522
6520

bellek zamanlamas
elektor mart 1984

6520
vssc: 1
PA^ 2

40 D C A )
rt\= C A :

p-Ai : j i
*A2d
PA3<=
fA4d
FA*C
fA6C
PA7C
reoc
P81 C
2 d
PB3d
P64 CZ
*85C
P86 C

36
3?
M
35
34
33
33
31
30
39
2
27
26
25
24
33
22
21

-"*
4
5
6
T
S
9
io
ti
D
13
M
15
S

re* c n

C f l l C **
C M C 1*
V C C C 20

iflA

D Ifioft
Z3RS0
3 ASI

D
3 DO
Do
D O

D03
3D4
=3 0 6

3oe
307
3 * 2

nesi

=]5S2
fa CSO
3AVW

84004 5

ekil 5. AB8 aretini (K6

yerine), 6522 VlA'nn
CS2 giriine
uygulayarak, devrenin
kurulmu olduu, ift
olarak adreslenmi olan,
yanya blnr. Bu
durumda kinci yan, yeni
bir G/ (1/0) devresi

adresllyebllmek iin
kullanlabilir.
Burada 6520 PIA devresi
kullanlmtr, fakat
bunun yerine, ok kolay
olarak, kinci bir 6522
VIA da kullanlabilir.

Tablo 1. Burada bir eit

doruluk tablosu le
gsterilmi olan Junior
Bilgisayarn yeni G/
(l/O) adres kodzmesl,
alann, nasl IC
arasnda payla ildiini
gstermektedir.
11

T. Meyrick

Bir nceki yazda akland gibi, Preco yksek kaliteli bir

nkuvvetlendirici/kontrol kuvvetlendiricisi sistemidir. Allmam zellie
sahiptir Kontrol kuvvetlendiricisi uzaktan bir el birimi olarak kullanlabilir, n
kuvvetlendirici blm 1'de aklanmtr; el kontrol kuvvetlendiricisi, yapm ve
arabalantlan ayrntlar ile birlikte burada tartlacaktr.

blm
2

n - k u v v e t l e n d i r i c i ve giri seici birimi

dk empedansl bir ka sahiptir.
aret dzeyi ve k empedans, olduka
uzun blendajl bir kabloyu hi zorluk
gstermeden srebilecek ekildedir, ve
keza bir Baxandall t o n kontrol devresini
srmek iin gerekli dk empedans
salar.
Kontrol kuvvetlendiricisini tasarmlarken
aadaki hususlar gz nne almalyz:
Kaynak empedans dk ve bilinen bir
deer olacaktr. Bu uygundur.
k, b l m 1'de tartldgibi,
balant kablosudan tasarruf iin, bir
"hayalet" g kaynan altrmak
zorunda kalacaktr.
Cazip bir el kutusu olarak kullanmak
zere, birim olduka kk olmaldr. Bu,
kullanlacak hacimli eleman (rnein,
elektrolitikler) saysn kstlar.
Kontrol kuvvetlendiricisinin ilevlerinin
mziksel olarak yararl ve yeterli
o l d u u n u varsayarsak, gerekli kontrollar:
Logaritmik volm k o n t r o l ,
Sabit t o p l a m enerji sahyan stereo
denge veya " p o z i s y o n " k o n t r o l ,
Stereo "genilik" k o n t r o l , monodan
"gerek stereo" zerinden "geniletilmi

1138

Tablo 1. zellikler ce figures.

On kuvvetlendiricisi
k dzeyi: 190

Giri duyarl ity:

4,5

mV (nominal)

V (maximum)

Giri 1 : 40
. . . 1500 mV'
Giri 2 : 0.5 . . . 1 5 0 0 m V
Giri 3 :
1.25...
9 mV
* Her giri iin ayr ayr ayarlanabilir,xt
yazya ve tablo 2'ye bakn

Kontrol kuvvetlendiricisi
k dzeyi:

400 mV (nominal)
1 V (maximum)
Giri duyarl: y: 190 mV (nominal)
Tiz kontrol: : 10 dB at 12.5 kHz
Bas kontrol:12.5 dB at 63 Hz
Preco
Distorsiyon:< 1 Vk'da % 0,1
< 4 0 0 m Vk'da % 0.03
aret grlt oran:
pikap girii > 95 dB
dier giriler: > 100 dB
Uzaktan kumanda devresi iin en
uzun kablo boyu 9 metre

Seilen deer kollektr akmn 150*/A'e

ayarlar, bylelikle dk frekans (1/f)
grltsnden kanlr ve ton kontrol
devresine uygun bir empedans uyumlama
salar.
T5'in emetrlerindeki DA gerilim R34 ve
R35'ih oranyla ayarlanr (bir kez daha,
R34 karsndaki gerilim pratik olarak
sabittir), verilen deerler iin, bu gerilim
yaklak 5V"dur, T6'nn kollektrndeki
gerilim yaklak 2V daha yksektir (R36
karsnda gerilim dm vardr).
Son DA ayar T6'nn kollektr akmdr. Bu
R24 karsndaki gerilim dm (ekil
la'daki hayalet g kayna) ve bu
direncin deeri ile belirlenir. Gsterilen
deerlerle, 3k3'lk bir diren karsnda

stereo"ya srekli bir aralk salayan,

"Etkili"den ziyade faydal olmas
istenen, alak (bas) ve tiz'de alan,
simetrik ton kontrollar.
Kontrol kuvvetlendiricisi
Bir kanal iin devre ekil 1 b'de
grlmektedir (ekil 1a halihazrda
aklanm nkuvvetlendirici devresidir).
Kontrol kuvvetlendiricisinin kalbi,
NPN(T6) bir akm kuvvetlendiricisi ile
boot straD ykl PNP aerilim
kuvvetlendiricisinden (T5) ibaret, iki
transistorlu kazan katdr.
T5'in kollektr akm R37 deeri ile
ayarlanr, nk bu diren karsnda
den gerilim yaklak 700mV dur.

Preco 2
elektor mart 1984

ekil 1. Btn devre

emas (bir kanal
gsterilmektedir). ekil
1a. nkuvvetledlricl/glrl
seimidir, ekil 1b
kontrol
kuvvetlendiriciyidir.

1a
-024 V
R26

<A

5mA

0dfl190mV

PO 1*40 mV I

Rl*

T
U

100

I 1 " (440mV/40mV)
'
R3 *

R22

T1,T3=BC179C
T2.T4-BC109C

R25

9399/u

*yazda
metal film

LJrrK>J*

1b

O
I

R31

C'5

C18

P4

C19

lOkhn
V

9 I

L._
11-39

Preco 2
elektor mart 1984

I I I

--ciB

. . . .

15

12
9
6

_ . - .

3
0

-3

-6
-9
..

-12
dB -15

10

20

50

100

200

500

10k

1k

20

50

100k
Frek

ekil 2. Ton kontrol

karakteristikleri
(kontrollerin on UC
konumlan)

yaklak 10V gerilim dm vardr, yani

3mA. Transistor iftinin ak-evrim
kazanc, T5'in bazndan T6'nn
emetrne, aadaki gibi hesaplanabilir.
T5'in transkondktans (yani, kollektor
akm bol baz-emiter gerilimi, kk
giri iaretleri iin) kollektor akm ile
belirlenir; iyi bir yaklam:
40xlc,T5=6mA/V. Kollektor yk empedansi
R38 arp T6'nn kk-iaret akm
kazann yars, yani, yaklak olarak
150x330 ohm= 50 k. Ak-evrim kazanc
transkondktans X. yk= 6x50=3000.
Ak-evrim roll-off C21 vastasyla
belirlenir.

Ton kontrol
'
Ton kontrol devresi temel olarak P.J.
Baxandall tarafndan nerilendir, bu bir
dnya standard olmutur (ve tamamiyle
byledir!). Eer o dk-empedans
kaynaktan srlyorsa, bipolar
transistrler kullanan bir
kuvvetlendiriciye daha iyi bir grltuyumlama salama yararna sahiptir. Bu
n-kuvvetlendiricinin niin dk bir k
empedansi iin tasarmlandnn ve
volum kontroln niin Ik'lk bir
potansiyometre olduunun nedenidir.
Bas kontroln ilkesi olduka iyi bilinir.

ekil 3.
Genilik kontrol
devresinin ayrntlar.

-.

R39

ZZl-<f^-H~ZD

I
11-40

<Hz)

kabloyla kontrol kuvvetlendiricisine gelir

('A' balants). T5 iin DC kaynak R36 ve
C20 vastasyla kprlenir.
Temel DC dzenlemeler iin bu kadar.
Dier adm bu uzaktan kazan katn bir
kontrol kuvvetlendiricisi haline
dntrmektir.

Temel transistor iftine ilikin son devre

ayrnts hayalet g kaynadr. Bu R24,
R25, R26, C11, C12 ve ZVden ibarettir.
Etki olarak, R4, Zener, kararl kaynaa
bal, T6 iin kollektor yk direncidir.
C11 k balant kondansatrdr. AA
k iaret akm ve DA kaynak akmnn
her ikisi de bu ara devreden aa

R39

9399-2

9399-3

Preco 2
elektor mart 1984

Tablo 2
Giri duyarl
R1.R1
*

R2,R2'

100
100
100
56
0

4k7
10k
22 k
56 k
100 k

k
k
k
k

R3,R3*

R4.R4'

R14.R14'

girii

100 k
100 k
100k
56 k
0
0

4k7
10k
22 k
56 k
100k
3k3

oo
oo
oo
oo
oo

880
440
220
80
40

3k3

mV
mV
mV
mV
mV

giri 2
880 mV
440 mV
220 mV
80 mV
40 mV
5mV

Tablo 2. eitli
giri duyarll in
diren deerleri

ll4

7
<H

RS

ti
rO &

<HR1<* H>

Q | p e r<>

imi

RE3

l;-V
m

ekli 4. nkuvvetlendirici in
Ibaskl devresi ve eleman
dzeni.

Para listesi ekil 4

Direnler:
R1,R1'=(1)
R2,R2* = (1)
R3,R3'=(1)
R4,R4' = {1)
R5,R5' = 56 k
R6.R6' = 1 k
R7,R7' = 3 3 f i
R8,R8' = 470 k (2)
R9,R9* = 100 k (2)
R10,RlO' = 6 8 k
R11,Rl1'=15k(2)
R12,R!2' = 6 8 k ( 2 )
R13,Rl3' = 2 2 k
R14,R14'=(1)
R15,R15' = 2 7 0 2
R16,Rl6' = 1 0 k

R17,R17' =
R18,R18' =
R19,R19' =
R20,R20* =

< >

33 k
3k9
2k7
5k6(2)

R21 f R21'-1002

C3,C3' = 100/i/16 V
C4,C4' = 27 p
C5,C5'= 10//16 V
C6,C6',C7,C7' = 12n(5%)
C8,C8'="8n2(5%)
C9,C9'-220M/4V
c o , c o \ c n , c r = 10//25V
C12= 100y/25V

R22,R22' = 100 k
R23,R23'=1002
R24,R24' = 3k3
R25,R25* = 2 7 k
R26 = 680 O,

Yar iletkenler:

(1) tablo 2
(2) metal film

T 1 J 1 ' , T 3 , T 3 ' = BC179C

T2,T2',T4,T4' = BC109C
Z 1 - zener 18 volt 400 mW

Kondansatrler:

C1,C1'*220n
C2,C2' = 470 p
1141

Preco 2
elektor mart 1984

Para listesi

ekil 5
*

Direnler:
R30,R30' = 270 2
R31,R31',R32,R32' = 18 k
R33,R33' = 3k3
R34,R34' = 5 6 k
R35,R35' = 470k
R36,R36' = 12 k
R37,R37' = 4k7
R38,R38' = 330 1
R39,R39' = 560 2
R40,R40' = 390 2

P1JP1*" 1 k log stereo

P2= 10 k log
P3,P3' = 100k lin stereo
P4,P4' = 10 k lin stereo
P 5 = 2k2lin
Kondansatrler:
C15,C15',C22,C22' =
1 //12V
C16,C1S',C17,C17'- 22 n
C18,C18',C19,C19' = 8n2
C20,C20',C23,C23' IO/i/12 V
C21.C2V- 1n5
Yar iletkenler:

T5,T5' = BC 179C
T6,T6' = BC 109C

Ii

>4

ekil 5. Kontrol
kuvvetlendiricisinin
baskl devresi ve eleman
dzeni.

24V

R i / ^ L i - ^ A BD140
22H

9399-6

yazda
ekil 6. G
kuvvetlendirici
beslemesinden Preco'yu
besleyen bir devre.

1142

ff +

<

n*, p*

w t

^"

oHhogogpo
I.

o-^jp-o

ekil 7. eitli
kablolarn
klflarnn nerede
birikirlerine ve besleme
! ortak ucuna balandn
gsteren tam arabalant
emas.

>g

<*S

. vm
J

LS R

oH&-ojoEHo

LSL

o{3V

-pHHo

' :

* * .

9399-7
1143

Preco 2
elektor mart 1984

her kanal iin yaklak +3dB'den -8dB'ye

kadardr, ve tekrar retilen g seviyesi
P5'in ayarlanmasndan bamsz olacak
ekildedir..

likili kuvvetlendirici "grnr toprak"

konfigrasyonunda alr, bunun
yannda giri empedans ve geri besleme
empedansnn her ikisi de azalan
frekansla ykselir. Bass kontroln orta
konumunda, her iki empedans net kazan
(bu empedanslarn oran ile belirlenen)
sabit olacak ekilde frekans erisi
'dz'dr. Bass kontrol orta konuma
ayarland zaman, iki empedans daha
fazla dzgn bir ekilde izleyeceiz.
Bunlardan biri veya dieri alak
frekanslarda baskn olur, bu aralkta
kazanta bir azalmaya veya oalmaya
neden olur.
srasyla, bas kuvvetlendirme veya
kesme. Sonucu ekil 2'de
gsterilmektedir.
Bir tiz kontrol ilevi imdi temel olarak iki
18k diren (R31 ve R32) karsndaki RC
devreyi ntleyerek elde edilir. Bu giri
ve geri besleme empedanslarnn her
ikisinin de yksek frekanslara doru
deerce dmelerine neden olur. Bir kez
daha, simetrik bir dme hibir etkiye
sahip deildir, fakat tiz kontrol ortaya
ayarland zaman bu simetri dengeden
kar -tiz kuvvetlendirme veya kesmeye
neden olur (ekil 2'ye bak).
Bu devre tarafndan salanan grltuyumlama, grnr toprak noktas (P3'n
oynak noktas) ve T5'in baz arasndaki
dorudan balantdan kaynaklanr.
Kuvvetlendirici bylece dkempedansl bir kaynaktan srlr: 18k
diren bol ak-evrim kazanc, yani,
yaklak 600 ohm.

Denge kontrol
Denge (ya da "stereo konumu") kontrol
P5 biraz allmam bir yolla alr. AA
iin, T6 bir akm kayna olarak alr:
kan akm bu transistorun emetrndeki
iaret gerilimi ve emetr ile kaynak (ana
olarak, R38) arasndaki empedans
vastasyla belirlenir.
T6 kndaki k iareti (bu aslnda
Preco'nun kdr) sadece T5'in
kollektr akm ve bu noktadaki yk
empedansnn arpmdr. P5 bu yk
empedansn deitirmek iin kullanlr,
bu yzden orta u iki kanal arasndaki
kazan-orann belirler. Kontrol aral

Genilik kontrol
En az kullanlan, en az anlalan ve en
tartmal kontrollardan biri "stereo
grnt genilik kontroldr". Bununla
birlikte, deney gstermitir ki o nemli
bir zellik olabilir, ve bir diren ve bir
potansiyometre ile baarlabilir.
Herhangi bir stereo iaret ifti, bir mono
'M' iareti ve bir sol-sa fark iareti 'S' in
toplam ve fark olarak dnlebilir.
Stereo yaynda 38kHz alttayc zerine
modle edilen iaret 'S' iaretidir;
gramdfon kaytlarnda 'M' ve 'S* srasyla
yatay ve dey modlasyona kart
der.
Genellikle profesyonel kartrma ve
dengeleme, hoparlrlere gre bir ekenar
genin nc noktasna oturan bir
altrc vastasyla yapld varsaylr.
Eer, herhangi bir sebeple, durum
gerekte bu deilse - veya eer dinleyici
hoparlrlere gre baka bir simetri
konumunda oturmay arzu edersesonutak, stereo grnmn 'S' iaret
yolunun kazancn hafife deitirerek
gelitirmek mmkn olabilir.
Kontrol biriminde, P2 "rlatif kazan"
kontroldr. Bu 'M' iareti zerinde bir
etkiye sahip deildir, nk bu (tanma
gre!) her iki kanalda ayn fazda ve eit
genliktedir. Dier ynden, 'S' iareti her
iki kanalda eit genlikte fakat ters
fazdadr. Potansiyometre bu nedenle iki
kanal arasnda apraz konuma
('karm') yaratr bu 'S' iaretinin
seviyesini azaltr. Kontrol aralnn en
son ucunda potansiyometre direnci
sfrdr, bu sonsuz apraz konumaya
neden olur ve bu yzden 'S' iareti
sfrlanr. Sonu monodur- sadece 'M'
iareti kalr. Araln dier son u
noktasnda, P2 sadece lOk'lk bir
direntir; apraz konuma imdi yaklak
-30dbB'e azaltlr, bylece 'S' iareti ciddi
bir ekilde zayflatlr. imdiye kadar iyi,
fakat kontrol aral imdi monodan iyi
olmayan stereoyadr. Bundan sonraki
adm kontrol araln dengelemektir yle
ki 'normal ayrm' (yani 'doru stereo')
P2'nin orta konumuna kart der. Bu T6
ve T6'nn emetrleri arasna R39 ve R391
n ekleyerek baarlr (bak ekil 3). Etki
olarak, bu k katn bir fark
kuvvetlendiricisi haline dntrr:
emetrler arasndaki azaltlm empedans
fark-mod iaretlerinin ('S' iareti) k
akmn glendirir fakat ortak-mod
iareti ('M' iareti) zerinde bir etkiye
sahip deildir. Bu kontrol orta konuma
getirildii zaman, diren deerleri yle
seilir ki iaretlerin giriteki P2 tarafndan
neden olunan rlatif- zayflamasna
eittir.
'S' seviyesi imdi tam bastrma (mono) ve
'M' seviyesine gre 3dB g
(genletirilmi stereo) arasnda herhangi
bir yere ayarlanabilir; P2'nin orta-konumu

eit 'S* ve 'M' seviyelerine (stereo) kart

der.
Bir stereo sisteminde kanal ayrmn
dzenleyen herhangi bir sistemin hatal
dzenlendii hissine sahip bir kimse S2'yi
ilave edebilir: bu tm kontrol alteder ve
kuvvetlendiriciyi stereoya anahtarlar.
R23 ve R30'un 'karm' devresinin
parasn tekil ettiine dikkat edinherhangi bir durumda eer bir 'mono'
anahtarlar ierilirse onlara gerek
duyulacaktr. Bununla birlikte, bu
demektir ki B'deki k S2 ak
olmadka normal olarak tam kanal
ayrmna sahip olmayacaktr- eer bu
k teyp kaytcs iin kullanlmak
zorundaysa izlenmesi 390 ohm'a
deitirmek daha emniyetli olacaktr.
Arabalantlar
Temelde, n-kuvvetlendirici ve kontrol
kuvvetlendiricisini biribirine balamak
ok basittir: nkuvvetlendiricideki 'A'ya
balanr, 'B' IB' ve 'C* *C ve vs.
Sorun udur, korumann ular arasnda
ierilen herhangi bir HF gerilim, rnein
bir radyo yayn vastasyla kuvvetlendirici
giriine dorudan verilecek - ve bu
distorsiyona ve bir eit ho olmayan
demodlasyon etkisine yol aabilir.
Baz kiiler bunu yllardr bilmektedirler ve stdyolar her zaman tam olarak
korumal yaplr (eer sadece ana ebeke
zrltsndan kanlmak iinse!). Soru:
hangisi ucuzdur, anteni yok ederek
grevi uygun ekilde yapmak - veya
istenmiyen sinyalleri bastrmak iin tm
devre boyunca oklar ve kapasitrler
koymak?
Burada anlatlan kontrol birimi orta bir
RF giri iaret dzeyini; yok edecek
ekilde tasarmlanmtr, bu yzden
pekok yerde standard drt kablolu
blende kablo kullanlabilir, ihtimal d
kt etki yaratan bir olayla karlama
durumunda, P1 ile paralel 4n7'lk bir
kondansatr ierilebilir (5 ve 6 noktalar
arasna).
Eer g kuvvetlendiricisi HF tarafndan
kartrlrsa (ve bir kimse, onu uygun bir
ekilde tekrar tasarmlayamazsa), Preco
k ve g kuvvetlendiricisi girii
arasna Ik'lk bir diren konulabilir ve
g kuvvetlendiricisi girii karsma
2n2'lik bir kondansatr balanabilir.

Her bir durumda ana ebeke

transformatrn kablodan iyice uzak
tutmak tavsiye edilir, ve basit bir zm
n-kuvvetlendirici kaynan g
kuvvetlendiricisinden ayrmaktr. ekil
6'da gsterilen devre bu ama iin
kullanlabilir. T1 sadece bir akm kayna
olarak hareket eder, ana kuvvetlendirici
g kaynann zerindeki sramalarn
n kuvvetlendiriciye gitmesini etkili bir
ekilde nler: zener diyod ve LED k
yaklak 24V'da kararllatrr.
ekil 6'daki kaynak ortak balantsna
zel bir dikkat verilmelidir. En karmak
dzenlemeyi bir rnek olarak alarak (nkuvvetlendirici, kontrol kuvvetlendiricisi
ve ana kuvvetlendirici ayr birimler
olarak), ekil 7 "uygun bulunan" bir
balant dzenini gsterir. Gzlenmesi
gereken ana noktalar unlardr:
Giri Balantlar c<W*Af
aret girileri n-kuvvetlendiriciye
blendajl kablo kullanarak balanrlar.
Gsterilen S-bacakl 180 DN filer
doru balant iin muhtemelen en kt
balant trdr. Bununla birlikte, ana
ilke aadaki gibidir. Giri kablolarnn
blendaj, beslemenin ortak ucuna Dc
"Kuvvetlendirici giriinde balanmaldr;
"sketin d klf da beslemenin ortak
ucuna balanmaldr; gelen iaret dn
de beslemenin ortak ucuna
balanmaldr; eer gelen kablolar dikkat
ekecek uzunlukta ise, mmknse
lehdaj bir iaret dn olarak
kullanmaktan kanlmaldr. aret
kaynandan balayarak (rnein pikap
kafas) ideal balant yle olacaktr: iki
"canl" balant ve iki iaret dnnn
her biri kablonun d blendajnn iinde
ayr bir kablodan gitmelidir: blendajn
kendisi beslemenin orta ucuna sadece bir
utan balanr (n-kuvvetlendirici
ucundan). Drt kablolu blendajl
kablonun yarar buradadr. Pratikte, ou
imalatlar iki kablolu blendajl kabloda
blendaj ortak iaret dn olarak
kullanrlar. Ne tr kablo kullanlrsa
kullanlsn, bununla birlikte, DN normu,
fiin 3 ve 5 bacann srasyla sol ve sa
iaret balantlar olduunu ve 2
bacann besleme ortak ucunun
olduunu belirler. Bu demektir ki blendaj
ve herhangi bir ek iaret dn
kablosunun hepsi bu bacaa

Yapm
n-kuvvetlendirici/giri seim birimi iin
baskl devre plaketi ve eleman dzeni
ekil 4'de gsterilmektedir, kontrol
kuvvetlendiricisi iin baskl devre ve
eleman dzeni de ekil 5'de
verilmektedir. R1, R2, R3, R4 ve R14
direnlerinin deerledi istenen giri
duyarllna baldr (bak Tablo 2).
Daha ce anlatld gibi, her iki birim,
allm bir n-kuvvetlendiricisi/kontrol
kuvvetlendiricisi elde etmek iin ayn
kutu iine monte edilebilir. Dier bir
seenek olarak kontrol kuvvetlendiricisi
"uzaktan ynetimli" bir el birimi olarak
kullanlabilir.

Tablo 3 . T e s t gerilimleri

test noktas
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11

qerilim(20%)

Tablo 3.
ekil 1'de gsterilen
noktalarda llen test
gerilimleri.

2.5 V
3 V
0.6 V
11.5 V
12 V
13 V
4.5 V
5 V
1.5 V
1 V
7.5 V

11-45

Preco 2
elektor mart 1984

balanmaktadr. Kukusuz, eer

deiiklik yapmaktan rahatszlk
duymazsanz, ayr iaret dn
kablolarnn kullanlmayan 1. ve 4.
bacaklarna balanmamas iin bir sebep
yoktur.
Bizim durumumuza dnersek, bununla
birlikte: biz imdi sokette iki iaret hatt
ye bir kaynak ortak balantsna sahibiz.
lave karmaklk udur: soketin ve fiin
metal d klf beslemenin ortak ucuna
balanmaldr. En iyi zm genellikle
soketin d klfn gsterildii gibi aseye
balamaktr (onun bacak-2'ye
balanmadna dikkat edin). Pratikte,
klf ve bacak 2 arasna konan kk bir
kondansatrn (10n veya buna yakn)
istenmeyen RF kartrmasn yok ettii
bilinmektedir. Kablo imalatlar bu
noktada yine hayat zor klmaktadrlar:
fiin metal d klf genellikle fi iinden
bacak 2'ye balanmaktadr. Bazen bu
balanty karp kesmek mmkn
olmaktadr. Eer fi kablo zerine kalpla
dklrse, o zaman gerekte etkili olacak
tek zm soketin d klfn aseden
yaltmaktr (yeni bir fi aramazsanz): fi
sokulur sokulmaz o besleme ortak ucuna
balanacaktr. Belki tm bunlar biraz
"titizlik" olarak grlebilir. Ancak, deney
gstermektedir ki bu tr sorunlar
umulduundan daha ok olumaktadr.
Basit bir test bunu gsterebilir. Sk sk
olan olay ud r: hibir giri balanmad
srece n-kuvvetlendirici lsakinliktedir; bir kablo sokulur sokulmaz
zrlt balar. Bu genellikle yukarda
zetlenen sorunlardan trdr.
Durumun bu olup olmadn kontrol
etmek iin, volm ve bass kontrollarn
yukar evirin ve sonra 2. baca giri
soketinin d klfna ksa devre edin. Eer
zrlt artarsa, ozaman bacak 2 ve d klf
arasnda i balants olmayan filer
kullanmak zorunda olacaksnz. Giri
soketinden n-kuvvetlendirici plaketine
olan balantlar imdi ok basittir:
izlenmesi gereken tek ey toprak
evrimlerinden kanmaktr.

nkuvvetlendirici/kontrol

kuvvetlendirici balants
Burada karlalan sorunlar halihazrda
tartlm durumdadr. ekil 7'de ierilen
tek yeni e balant trdr.
Fileri yanl skellere sokma olasln
nlemek iin, en iyi fikir farkl grevler
iin farkl trde soketler kullanmaktr.
Giriler 180 DIN'd, bu yzden
arabalant kablosu baka birini
kullanmak zorudadr. ekil 7'de
gsterilen be-bacak fi bir dezavantaja
sahiptir: fi sokete iki farkl ekilde uyarfiin bacak-4' soketin bacak-4' ve
bacak-2'sine gidebilir. Balantlarn
ounda bu feci kazalara yol aar, fakat
n kuvvetlendirici ve kontrol
kuvvetlendiricisi arasndaki arabalantda
bu tehlike hafiftir. Yanl olacak tek ey
yani eer fi ters sokulursa stereo denge
kontrol bu kez geriden ileriye
alacaktr.
-46

Preco g kuvvetlendirici aras

Daha nce akland gibi, eer
mmknse Preco'ya kayna g
kuvvetlendiricisi kaynandan srmek
tavsiye edilir.
Daha nce zetlenen ayn nedenlerden
tr, tercih edilen dzenleme drtkablolu blendajl kablo kullanmaktr: sol
ve sa iaret klar iin iki kablo, pozitif
besleme iin bir ve besleme ortak ucu
iin bir. Koruma ozaman besleme ortak
ucuna sadece bir utan balanr.
Bu durumda nerilen balayc
(konnektr) 5-bacak, 270 DN fitir Eer
istenirse, bu balaycnn bacak-3'
besleme ortak ucu olarak kullanlabilir:
ozaman bu noktadan n-kuvvetlendirici
plaketi zerindeki besleme ortak
balantsna fazladan bir u gidecektir;
bacak-2 sadece korumalara giden
balantlar iin kullanlacaktr.

Teyp
Teyp zerine kayt iin bir k olarak
kullanlacak en iyi nokta
nkuvvetlendirici kdr. Bu ekil 7'de
gsterilmektedir, giri 1.
Burada gzlenmesi gereken tek nokta
udur: genilik kontrol kaydederken
devreden karlmaldr. Dier bir seenek
olarak, R23 ve R23 bir tel balant ile
deitirilir ve R30 ile R30'nn deerleri
390 ohm'a artrlr.
Son yorumlar
Performans rakkamlar Tablo 1'de
zetlenmitir. Foto 1 birspektrum
analizr zerinde llen sonular
gstermektedir, tes iareti 1 kHz, dikey
lek lOdB/blm, yatay lek
500Hz/blm. Dayanak (referans) iaret
dzeyi (OdB) yaklak olarak 775 mV.
fotodan grlebildii gibi, distorsiyon 60
dB'den daha aadr, yani 0,1% den
daha azdr. Foto zerindeki artk grlt
1 spektrum analizrdr. Ayr bir lm
Preco'nun iaret-grlt orannn
105dB'den daha iyi olduunu gsterir.
Daha dk bir seviyede (-10dB, veya
yaklak 250mV), distorsiyonun yaklak
70dB(0,03%) olduu gsterilmitir ve
iaret-grlt oran yaklak 100dB dir.
Son olarak, herhangi bir sorun olursa,
Tablo 3 ekil 1 deki iaretli eitli test
noktalarndaki gerilim lmlerini
gsterir. Bu tablo arza srasnda bir
yardmc olarak kullanlabilir- verilen
deerlerin %20 si arasndaki gerilimler
doru olarak dnlmelidir.

Not: Eer 1k 10g stereo potansiyometre

(P1) bulunamazsa, her bir blme 10k lin
potansiyometre taklr ve bunlarn alt
ular ile orta ular arasna 1k sabit
direnler balanr.
M

geri vites dd
elektor mart 1984

Bugn dnya zerinde retilen hemen hemen tm yeni otomobillerin

zerinde arka tarlan bulunmaktadr. Mkemmel bir fikir! Bu farlar, sadece,
karanlkta ne tarafa doru, arka arka gittiinizi grmenize yardmc olmakla
kalmaz, fakat ayn zamanda, arkanzda bulunabilecek herhangi bir kiiye de
amacnz aka ortaya koyacaktr. Hatta baz Asya lkelerinde, her arabann,
d stan duyulabilecek geri hareket belirticisini bulundurmas yasal bir
zorunluluktur. Byle bir dnce biimi ile ortaya kan sorunlardan biri, ara
srcsnn byle bir eyden, dorudan doruya yarar salyamamasdr.

geri vites
nsanolunun doasna ilikin inkar
edilemez bir gerek udur ki, yeni bir
hner renirken bize alanan dikkat ve
tedbirli olma hallerini ounlukla ya
unuturuz ya da ihmal ederiz. Bu durum,
hi bir yerde, bir araba kullanrken ki
kadar belirgin olamaz. ounlukla, doru
olan eyi yapmak yerine, o anda bizim
iin uygun olan eyi yapmak
eilimindeyizdir. te size kk fakat
yaygn olarak yaplan bir hata: arabann,
debriyaj basl iken, viteste, harekete

Devre
Burada verilen devre, ayn zamanda,
arabay geri viteste hareket ettirirseniz de
uyarr fakat devrenin yapt tek ey,
honutsuzluk iinde vzltya benzer ses
karmasdr.
Kontak aldnda, arabann batarya
gerilimi devreye uygulanr ve N2
etrafnda oluturulmu olan osilatr
almaya balar. N3'e gelen girilerden
biri, bu osilatr iaret idir. Eer araba
geri vitesde ise, N3*n ikinci girii, R7
yazda
zerinden yksek seviyeye ekilir, ve
bylece vibratrn ses karmasna
neden olur. Ayn anda, CD4060'n 12
no.lu baca yksek seviyeye ekilerek,
krmk sfrlanr. Bu IC, frekans, dtan
balanan elemanlarla (C2, R3 ve R4)
TOKO belirlenen 14-katl bir ikili sayc ve
PB2720
osilatr devresidir. Belirli bir sre sonra
(yaklak olarak alt saniye) ICVin Q13
k yksek seviyeye kar, ve N2
8.1021-)
osilatrnn, onun giriini (5 no.lu
bacak), N1 zerinden alak seviye
gtrerek, durdurur. Tabii ki bu ilemler
vibratrn almasn durdurur ve araba
her defasnda geri vitese takldnda,
vibratrn ses karmamas salatlm
olur, aksi halde bu, son derece
sinirlendirici olacaktr.
Vibratrn kullanlmasna ilikin bir
alternatif, bir darlington ifti ile srlen
hoparlrden oluan ekil 2'de grlen
kk devredir.

N1 . . . N3 = %IC2 = 4093

ekil 1. Burada grlen

devre, birok kiinin
kede beride bulunmas
muhtemel normal
elemanlar
kullanmaktadr. Devre
kk bir delikli plaket
zerine kolayca monte
edilebilir ve sadece
adet d balantya
gereksinim duyar: +12 V,
toprak ve geri hareket
farlarna likin devreye
yaplan balant.
Bu son hat zerinde,
arka tarlan yandnda,
+12V bulunmas gerekir.
Bu hatta likin
balanty kurabilmek
in, bir bakm el kitab
veya dost bir komu
makinistin yardm le
uygun bir yer
bulunabilir.

balatlmasdr. Bundan sonra yaplacak

i, aya debriyajdan yava yava
ekmektir, bylece araba hareket eder....
Fakat hangi ynde? Arabanzn ileriye
doru yumuak bir biimde hareket
etmesini beklerken, arkanzdaki "boyu bir
para ksalm" olan araba sahibinin,
kiiliiniz zerindeki dncelerini kzgn
bir biimde ifade etmek zere,
pencerenize vurarken grmek olduka
spriz yetkisi yaratacaktr.

Bundan baka, T1 ve T2 transistrleri,

BC 516 gibi, tek-klf iinde yer alan bir
darlington ile yer deitirilebilir.
H

8ii
400 m*V

84021-2

ekil 2. Burada verilen

devre, vlbratr yerine'
kullanlabilir, ve bylece
tm tasarma ilikin en
"zor" elemandan
kurtulunmu olur.
11-47

Modern stereo akortlayclarn satn etkileyen nemli bir nokta seilebilen,

nceden ayarlanan istasyon saysdr. Buna karlk byle bir eyi evde yapan
bir kii iin, bu zellik, birok tasarmda lks bir eymi gibi grnr, ki bu
durum esefle karlanmaldr. Burada anlatlan devre, bu durumu dzeltmek
iin amalanm olup, 9 tane dokunmatik kontroll nceden ayarlanabilen
istasyon olanan salar. Tek snrlama, alcnn kapasite diyodu ile
akortlanabllir olmasdr.
olmasdr.

dokunarak akor

dokunarak akord
elektor mart 1984

dokunmatik
kontroll
nceden
ayarlanmal
istasyon akordu
M

FM akortlayclarnn (tner) birounda,

deiken kapasiteli diyodlar
kullanlmaktadr. Bunlar, kapasiteleri, bir
kontrol gerilimi yardm deitirilebilen
zel olarak tasarmlanm diyodlardr.
Eer deiken kapasiteli diyodlar bir LC
devresi iinde bulundurulacak olursa, bu
LC devresinin rezonans frekans, kontrol
gerilimini deitirerek, deiiklie
uratlabilir. Bir akortlayc tasarmnda,
kontrol veya akordlarna gerilimi stabilize
bir gerilim kaynandan salanr ve bir
potansiyometre yardm ile deitirilir.
Akortlama geriliminden istenen ana
gereksinimler, bu gerilimin kararl olmas
ve scaklklardaki dalgalanmalardan
olabildiince en az ekilde etkilenmesidir.
nceden ayarlamal akort ilemi, tek bir
'

potansiyometre yerine, anahtarlar

tarafndan seilen ve paralel olarak bal
ok sayda potansiyometre yardm ile
gereklenebilir (ekil Ve baknz).
Herhangi bir anda sadece tek bir anahtar
kapatlabilir; rnein, S b kapatldnda,
S1 anahtar otomatik olarak alr. Her
anahtar farkl" bir istasyonu getirmek
zere, nceden ayarlanan (preset)
potansiyometreleri ayarlyarak, basit fakat
etkin bir nceden ayarlanabilen akort
olana elde edilmi olur.
Burada anlatlm olan devrede, temel
tasarm daha da ileri gidilerek
iyiletirilmitir, bylece sadece iki tane
anahtar kullanlarak, toplam 10 tane
nceden-ayarlamal istasyon seilebilir.
Dokunmatik anahtarlar kullanlarak, .

dokunarak akord
elektor mart 1984
u var

Sa*o

Sb*i

r^

sc*

s d o

ZTK33
TA A 550

<>
79519 1

ekil 1. Potansiyometre
ve anahtarlarn burada
grlen dzenlenii,
nceden ayarlamal
stasyonlarn seimi in
basit bir yntem
oluturur. Buradaki tek
mahzur, birbirine
kenetlenen bir anahtar
takmnn gerekli
oluudur.

anahtarlardan kanlabilir, ve ayrca

anahtarlarn fiziksel yapm ve g r n ,
kiisel istemlere g r e deitirilebilir.
Devre
87 den 104 M H z ' e kadar olan frekans
blgesi iin, birok alcnn akord
gerilimi, kabaca 2 veya 3 Volt'dan
yaklak olarak 30 Volt'a kadar
deitirilebilecek yetenekde olmaldr. O

r--

dP//

""

halde aktr ki, allagelmi C M O S

anahtarlar kullanlamaz, n k onlar
ancak 15V'a kadar gerilimleri
anahtarlyabiiecek zelliktedir.
Bununla beraber, ekil 2'deki devre
emasndan grlebilecei gibi, N1...N4
C M O S t a m p o n devreleri (ayrclar)
uygun bir ift d o k u n m a t i k anahtar
oluturmak zere kullanlr.
Normal koullar altnda, N l ve N3'n
girileri, R1 ve R2 zerinden yksek
seviyede tutulur. Dokunmatik kontakt
gruplarndan biri k p r l e n d i i n d e , buna
kar den kap devresinin girii toprak
gerilimine ekilir (mantk 0). O halde kap
devresinin k yksek seviyeye gider,
ve bunun neticesinde C1 veya C2 yukar
d o r u hzla dolar, dolaysyla, bunlar
izleyen t a m p o n devrenin (N2/N4) k
alak seviyeye gider. Kiinin
parmaklarn, d o k u n m a t i k kontaktlanndan
ekmesi, birinci kapnn kn tekrar
alak seviyeye eker, ve bylece ilikili
olan kondansatrn yavaa paralel
diren zerinden boalmasna yol aar. O

'

P10

30V

Tl ... T10 = BC557

R12 ... R21 - 10x lOOk

* P 1 . . P 1 0 - 10x 100 k

}L\

7^/cp-o-

9- <f

*-t 1

'

cor ' HU E*
C.
+

ekil 2. nceden
ayarlamal dokunmatik
akorda likin eksiksiz
devre. Sadece iki tane
dokunmatik anahtar
kullanarak, 9 tane
nceden ayarlanabilen
istasyon seilebilir.

CM

HP 508*2-7 730

" yazd

"6 3 O

t\4

79519

11-49

dokunarak akord
elektor mart 1984

Para listesi
Direnler:
R1,R2 = 2M7
R3,R4 = 10 M
R 5 . . . R11 = 2 2 0 n
R 1 2 . . . R21,R23- 100 k
R22= 1 M

P1 . . . P9 = 20-turtrimpot
50 k - 100 k
P10 = 10-tur
50 k -* 100 k

Kondansatrler:
C1.C2 = 3n3
C3,C4,C5 = 100 n

h a l d e d o k u n m a t i k a n a h t a r d a n b i r i n i n , her
d e f a s n d a altrlmas ile IC1 ( s e n k r o n
d k a d y u k a r / a s a y c ) i n ya y u k a r yaaa
g i r i i n e m a n t k 0 u y g u l a n r . Bu I C , Yk
11-50

Yar iletkenler:
D 1 . D 2 - DUS
T1 . . . T10 = BC556, 8C 557
IC1 = 74LS192
IC2 = 74141
IC3 = 7447
IC4=N1 . . . N4 = CD4093
gsterge= HP 5082-7750
(common anode)

( L O A D ) girii y k s e k seviyede iken,

g i r i i n e u y g u l a n a n d a r b e l e r i sayar, ve
neticeyi B C D b i i m i n d e k l a r n a aktarr,
Devreye besleme g e r i l i m i

ekil 3. Dokunmatik
akord devresine ilikin
baskl devre plaketi.
Plaketi 3 paraya
ayrabilmek in. lk
bata, bir kl testeresi ile
bir miktar allmas
gerekir.

uygulandnda, saycnn YK (LOAD)

girii C3 kondansatr zerinden alak
seviyede tutulur, ve bylece sayc
klar sfrlanr (yani onlarda alak
seviyeye ekilir), 'yukar' dokunmatik
anahtar altrldnda, sayc ieriini 1
arttrr, yani sayc klarnda BCD
biimde 1 says gzkr. Eer 'yukar'
anahtarna ikinci defa dokunulacak
olursa, sayc klarnda 2 saysgzkr
ve bu ekilde devam eder. 'Aa'
anahtarna dokunulmas, sayc
kndaki sayy 1 azaltr. Saycnn
klar, bir BCD-ondalk
kodzc/srcye (IC2) balanr. BCD
giri verisine bal olarak, bu IC'nin
klarndan bir tanesi alak seviyeye
gider. Sayc klar ayrca bir BCD- 7
paral kodzc/srcye, balanr ki,
bunun klar da bir 7 paral
gstergeye balanmtr. Bu ekilde,
saycnn durumu (ve ayn zamanda, aktif
olan IC2'nin k) ak bir ekilde
belirtilmi olur. IC2'nin klarndan biri
alak seviyeye gidecek olursa, buna kar
den transistor iletime geer.
Transistorun emetr gerilimi, ilikili olan
potansiyometrenin sprc orta ucunun
konumu ile belirlenir. Tranzistr
ularnda, sadece kk bir doyma
gerilimi kadar gerilim dm oluur.
Devrenin, k gerilimi (yani deiken
kapasiteli diyodlara ilikin akord gerilimi),
IC2'nin ilikili olduu k alak seviyeye
gittiinde her bir potansiyometreyi uygun
gerilimi vermek zere ayarlyarak, uygun
bir deere eit klnabilir.
Hepsi birlikte, 9 tane n ayarlamal
potansiyometre (trimpot) kullanlmtr, ki
bu 9 tane nceden-ayarlanabilen istasyon
demektir. Eer hibir ncedenayarlanabilen istasyon gerekmiyorsa
(sayc k sfrdr), FM band boyunca
akord ilemi, allagelmi (n-sarml)
potansiyometre yardm ile gereklenir.

Yapm
Dokunmatik akord devresinin yapm, bir
kl testeresi ile bir para elii yaplmasn
gerektirmektedir. Plaketin bir parasnda.
iki ift dokunmatik kontaktlar oluturan
drt tane bakr dzlem mevcuttur.
Plaketin ikinci bir paras, 7 paral
gstergeyi yerletirmek amac ile
kullanlr. Gstergenin monte edilecei
noktada, ana plaketden testere ile bir
para kesilip atlr. Yazya elik etmekte
olan fotoraftan da grlecei gibi.
gsterge plaketi ve dokunmatik
kontaktlar, ana plaketin kenarna doru
dik bir biimde monte edilmitir. Tabii ki,
arzu edilirse, dokunmatik anahtarlar iin.
kii kendine has alternatif bir tasarm
semekte serbesttir.

dokunarak akord
elektor mart 1984

Sonu
Gerilim anahtarlar olarak transistrler
kullanldndan, devre bir para scakla
bamldr. Bununla beraber, birok
akordlaycnn olduka iyi bir otomatik
frekans kontrol (OFK) mevcut olup, bu
olanak, scakln sorun yaratmamasn
garanti edecektir.
Kaynak gerilimi 5V dur. Giri akord
gerilimi 30V'u gememelidir. Devreye g
kayna uygulandnda, devre otomatik
olarak kanal O' seer, yani bu halde
devre el ile akord edilebilir. Devreye
kaynak uygulandktan hemen sonra,
nceden ayarlanm bir istasyonun
seilmesi arzu edilirse, o vakit IC1 in
girileri dier bir kanal semek zere
programlanabilir. rnein, eer IC nin 15
no.lu ucu art kaynaa balanacak
olursa, otomatik olarak kanal 1
seilecektir.
Son olarak, bahsedilmesinde deer
olabilecek bir nokta da udur: eer
gsterge istenmezse, o vakit R5....R11,
IC3 ve gstergenin kendisi iptal
edilebilir.
H

Foto 1. 7 paral
gstergenin
f
yerletirildii gsterge
plaketinin monte edilecei
noktada ana plaketden
bir para testere ile
kesilip atlr.
1151

frekans iftleyici
elektor mart 1984

Bu frekans iftleyici devre gitar iin orijinal giri iaretinden bir oktav daha
yksek bir k retir. Yaygn olmayan ama zellikle faydal bir zellik,
orijinal iaret ve iki katna karlm aretin herhangi arzu edilir bir oranda
kartrlabilir olmasdr.

gitarnz bir
oktav ykseltin /,
seviyededir. Tm devre ekil 2'de
verilmektedir. Uygulamada,
grndnden biraz daha basittir: drt
ilemsel kuvvetlendirici tek bir IC iinde
bulunmaktadr. lk kat, A l , bir giri n
kuvvetlendirici/buffer katdr. Kazan, P1
vastasyla x50 ile x1 arasnda
deitirilebilir. Devrede R1 ve C1 iin
verilen deerler zel bir gitara uyum
salyacak ekilde deitirilmek zorunda
olabilir. Doru giri empedans hemen
hemen yalnzca RVin deeri tarafndan
belirlenir; farkl bir alak-frekans kesim
noktas istenilmedike C1 bu dirence
gre deitirilmek zorunda olacaktr
(eer R1 azaltlrsa, C1 artrlmaldr, veya
tam tersi).
AVin DA k gerilimi O Volttur- baka
bir ifadeyle, o pozitif ve negatif
beslemenin ortasndadr. Bu k
dorudan A2 ve A3'n evirmeyen
girilerine balanr, bylece bu iki
ilemsel kuvvetlendirici de orta noktaya
ayarlanr. Bu, maksimum (simetrik) AA
gerilim salnmnn tm devre boyunca
mevcut olmasn temin eder. A2 ve A3
ilemsel-kuvvetlendiricileri tam-dalga
dorultucu bir devrede kullanlrlar. Bizim
uratmz iaret trleri iin, tam-dalga
dorultuma frekans iftlemeye
edeerdir. A3 k stereo
potansiyometrenin (P2a) bir yarsna
beslenir; AVin kndan gelen temel
iaret bu potansiyometrenin dier
yarsna gider. Potansiyometrelerden
(dorusal-lin) birini ba aa
balayarak (P2a'nn oynak baca
C4'n ucuna baland zaman,
PRb'nin orta ucu beslemenin
OV ucundadr) istenen "denge
kontrol" elde edilir. mmkn
ayar iin k iaretleri ekil 4,5, ve d da
verilmektedir. ekil 4 ift kat frekansl
iaretdir (P2a yukar dndrlr, bu
yzden P2b aadr); ekil 5 yaryol
durumuna kart der - ana ve iftlenmi
iaretler eit miktardadr; ekil 6 yalnz
ana iaretdir. Son ilemsel
kuvvetlendirici, A4, toplama katdr.
Gerekte, her iki iaret iin birim kazanl
bir kartrcdr.

frekans iftleyici
ekil 1'de verilen blok emada
grlebildii gibi, gitardan gelen iaret
ykseltilir ve sonra iki ayr yol boyunca
beslenir. Alt yol ana iareti tar; st
yolda, frekans iftlemeyi elde etmek iin
tam-dalga dorultuca kullanlr. Bir
"denge" kontrolundan sonra, iki iaret
toplanr; k uygun bir gitar
kuvvetlendiricisini srmek iin doru

Yapm
Frekans iftleyici iin bir baskl devre
tasarm ekil 3 de verilmitir. Hazr bir
kutuya uyacak ekilde tasarmlanmtr.
Ayn nedenle, besleme iin iki tane 9V
batarya kullanlmtr. Akm tketimi
sadece 8mA dir, bu yzden bataryalar
uzun sre kullanlabilir.

frekans i f t l e y i c i
elektor mart 1984

W .

ekil 1. Frekans
iftleyicinin blok emas.

ekil 2. Tam devre.

9V

9V
A l . . . A4 = IC1 TL 084. LM324

09V

8006S2

ekil 3. Baskl devre

olduka kktr, bu
drtlilemsel
kuvvetlendirici
kullanmann yarardr.

Para listesi
Direnler:
R1'.R2- 1 M
R3= 10 k
R4.R5,R6,R7,R8 = 12 k
R9.R10.R11.R12 = 220 k
Pl = 1 M log

P2a/P2b= 470 k l i n stereo

< yazda)
Kondansatrler:
C1* = 330 n
C2= 10^1/16 V
C3.C4,C5,C6 = 820 n

Yan iletkenler:
A1 .A2.A3.A4 = IC1 = TL 084;
LM324
D1.D2= 1N4148

ekil 4,5,6 Bin sins

dalga giri iin mmkn
k areti, frekansiftlenmi iftli ve ana
iaret eit miktarda, ve
sadece ana aret.

1153

elektronik bel
elektor mart 1984

Bir crcrbcei tarafndan uyank tutulduunuz oldu mu? Iklan sndrp,

sannp yatarsnz ve tam dalp uyuyacakken, bcek, sinir bozucu bir grlt
yapmaya balar. Tam bcee bakmak iin yakarsnz, bu sefer de susar.
Geceye zg bu grltl tipten bely izlemek, insan ldrtan derecede
zaman al i halini alabilir. Ayn sonu, elektronik olarak da elde edilebilir.
Bunu yapmadaki ama ne olabilir ki? Eh, sadece aka olsun diye yaplan bir
ey..

elektronik bel
ldrtan
bir devre

Pratik olan akac kimseler, devreyi,

kolay kolay bulunmyacak bir ekilde
saklamak istiyeceklerdir. Bu nedenle,
devrenin olabildiince kk yaplmas
gerekir; ayrca devrenin pil yardm ile
beslenmesi gerekir, aksi halde bir ebeke
kablosu devreyi ele verecektir. Burada
anlatlan devre, her iki koulu da yerine
getirmektedir: devre kk bir baskl
devre plaketi zerine yerletirilebilir ve
kk bir 9V luk pil yardmyla
beslenebilir.
s alglayc eleman, bir LDR dir.
Karanlktayken, bu elemann direnci son
derece yksektir; P1 trimpotu, bu
koullar altnda, N1 CMOS kap
devresinin girileri tam olarak mantk
sfrda olacak ekilde ayarlanr.

**-

W. Verbiest

1154

Kalibrasyon ilemi daha sonra

anlatlacaktr.
N1 ve.N2, iki adet CMOS kap devreleri,
bir 'tetikleme' devresi oluturmak zere
balanmtr. NVin girilerindeki gerilim,
tetikleme eiinin altna dnce, N2 nin
k mantk sfra doru anhatarlanr. T1
transistoru tkanr ve imdi C1. R5
zerinden yukar doru dolar.
C1 ularndaki gerilim yle yava ykselir
ki, bu gerilimin, N3 ve N4 tarafndan
oluturulmu olan ikinci tetikleme
devresinin st tetikleme eiine ulamas

elektronik bel
elektor mart 1984

1
09V

iin birka dakika gemesi gerekir. Bu

noktada, N4 n k, yukarya, mantk
bire doru konum deitirir - yani pratik
olarak tm besleme gerilimine doru
anahtarlanr. Bu, 555 zaman devresinin
(IC2) sfrlama giriini, yksek seviyeye
gtrerek, bu IC'yi yetkili klar. 555
devresi bir osilatr devresinde kullanlm
olup, k bir hoparlr srer ve bylece
sinirlendirici bir ses tonu oluturulmu
olur.

Devrenin kurban, grltnn kaynan

ortaya karmak iin yaktnda,
LDR'nin direnci keskin bir ekilde der.
(N1/N2) tetikleme devresi konum
deitirerek, T1'i iletime srer. C1, hzl
bir ekilde R4 zerinden boalr, ikinci
tetikleme devresinin k 'alak' seviyeye
der ve osilatrn almas durur. Ik
tekrar sndrldnde, devre, tekrar
grlt karmadan nce birka dakika
bekler. Son derece rldrtc bir ey...

80016

N1 ... N4 = IC1 =4011

'yazda
ekil 1. Elektronik bir
bel iin ok fazla bir
ey gerekmemektedir.
LDR, karanlkta devreyi
alr hale
getirmektedir.

Kalibrasyon
P1 trimpotu, devre karanlktayken, N1 in
girileri mantk sfrda olacak ekilde
ayarlanmaldr. Bunu yapabilmek iin en
kolay yol, N2 nin kna bir voltmetre
balamaktan geer. P1 ilk nce, bu k,
yaklak olarak besleme gerilimi deerine
kadar salnm yapacak ekilde ayarlanr;
daha sonra P1, k 'alak' seviyeye
doru (pratik olarak OV) konum
deitirene kadar, geriye doru evrilirtabii ki bu arada LDR karanlkta olmaldr.
Bylece kalibrasyon tamamlanm olur.
In sndrld andan, osilatrden
ilk crlamann duyulduu ana kadar olan
zaman gecikmesi, kiisle istee gre,
d ' i j deerini deitirerek, deitirilebilir.
Benzer ekilde, C2 iin farkl bir deer
seerek, farkl bir frekans deeri elde
edilebilir. R9'in R10'a oran, elde edilen
sesin tipini belirlemektedir,
Son olarak, ses seviyesi R8'e bamldr.
Bununla beraber, dikkat edilecek olursa,
bu direncin deeri 100 ohm dan daha
kk olmamaldr. Empedans 4 ohm
veya daha yukar olan herhangi bir
hoparlr kullanlabilir; empedans
ykseldike, kdan duyulan ses daha
da grleir.
M
Para listesi
Direnler:
R1,R6 = 4M7
R2,R7= 10 M
R3= 10 k
R4= 100 H
R5 = 470 k
R8* = 2 2 0 n
R 9 \ R 1 0 * = 27 k
P1 = 4 7 k trimpot
LDR

ekil 2. Geceye zg
belya likin tm
elemanlar, bu baskl
devre plaketi zerine
sar.

Kondansatrler:
C 1 * = 1000 M / 1 0 V
C2* = 10 n
C3= 100 n
Yar iletkenler:
T1 = BC107B, BC547C
IC1 = 4011

IC2 = 555
11-55

Junior art VDU

iin Basicode-2
elektor mart 1984

kart

Son projelerimizden ikisi, V D kart ve Basicode-2 araba ayr ayn Junior

Bilgisayar ile birlikte kullanlabilir. Ancak, bu iki "ekstray" birlikte kullanmak
isteyen JC kullanclar olana kesindir. Burada verilen program tam bunu
yapmak ve bylece iki dnyann da en iyisini sunmak zere tasarland, iki
yazlm tipi, geniletilmi Junior ve D O S Junior iin gelitirildi.

Junior + VDU kar

iin Basicode
Junior
Bilgisayar +
VDU kart +
Basicode-2
dnyann
en iyisi

Basicode-2'nin tanmlanmas ve
Basicode-2'nin zellikle Junior
Bilgisayarla kullanlmas iin gereken
uyarlama Kasm saymzda ele alnd.
Gerekli tm donanm ve yazlm ayrntlar
orada verildiinden burada tekrar bu
konuya girmeyeceiz. Basicode-2'yi
Junior Bilgisayar ve VDU kart ile
kullanmak iin gerekli tek deiiklik
standart alt programlardaki deiimdir.
Bu yazda bu alt programlarn iki
izelgesi verilmitir: biri VDU kart ve
geniletilmi Junior iin ve dieri VDU
kart ve DOS Junior iin.
Birka deiiklik
"Eski" alt programlara baz deiiklikler
ve eklemeler gerekmektedir. Alt program
110 deitiriliyor. Krsr'un konumlarn
(HO.VE'ye) hzlandrmak iin kk bir
makine kodu program yazdk. Bir
Basicode-2 programnda ne zaman satr
20'ye atlanrse (ki bu herzaman olur) bir
para makine kodu, nce RAM'e yazlr.
Bundan sonra program herhangi bir
aamada alt program 110'a gelirse bu
makina-kodu program arlr ve krsr
abucak HO ve VE'nin belirledii konuma
getirilir. Krsrn ekrandaki konumunu
isteyen alt program 120,
Junior/Elekterminal bileimiyle
almamasna karn bu bileimle
olanakldr.

LIST

L9T

t (WTO I M
29 D A T A 3 2 < 1 3 3 . 1 3 , 1 7 3 . 1 1 2 . 3 . 1 4 1 . 3 7 , 2 6 . 3 2 . 1 3 6 , 1 3
21 D A T A 2 6 6 , 1 1 3 . 3 * 4 9 . 6 . 3 2 . 3 4 . 1 3 , 2 4 . I 4 4 , ? 4 3 . 9 6
22 F O * O l TO 2 4 f f C A O O O P 0 K C B 8 l * 0 . O 0 N ( J a
1919
23 GOTO
P*MNT C K * 9 < 2 7 ) P f t l N T C M * 4 < 4 9 >
199
t i KCTUAH
I I * \f M0>79 TMCN RCTuRN
111 \f V O ? j THD CT^RN
112 0KCt99.H0lPCWC9ei.Vt
M 3 0 S - P E M 9 ^ 3 o ' OT-?CCK<e23?
114 P0*C6236. ) | 4 P 0 t : C e 2 3 7 . >
PUNT CHR9< I3> i

116
117
119
12*
121
2*9
21
211
212
2U

Tablo 1. Bunlar
geniletilmi Junior le
VDU kart in standart
alt programlardr.

Tablo 2. Bu, DOS

Junior ile VDU kart in
kullanlan alt programlar
bir listesldlr.
1156

214
213
216
23
26*
279
399
3*1
392
21
211
212
212
314
313
216%
317
319
319
32
321
422
334
369
0*

Hal almayan tek program, alt

program 200'dr. Junior belli bir anda bir
dmeye baslp baslmadn
belirleyemez. Programdaki bir GOSUB
200, bu yzden deitirilmelidir. Gerekte
almayan iki program vardr ve ikincisi
alt program 250'dir. Ancak bir GOSUB
250'nin rettii bleep, bir programn
doru almas iin pek gerekli saylmaz.
Bir nemli not daha Basicode-2 eviri
program DOS Junior ile kullanlrsa,
DSK!., komutunu kullanrken byk
dikkat harcanmaldr, rnein, bir BASIC
program floppy'den DSK! "LD..."
komutuyla yklenirse ve bu program
bantta Basicode-2 formatnda
saklanacaksa, "saklama" almayabilir
nki DSK! "..." sayfa sfrn
deitirilmesine neden olur. Bunun
sonucu Basicode72 eviri programnda
gereken iaretleyicilerin artk doru
olmamasdr. Bunun ok basit bir zm
vardr. Floppy disk'ten herhangi birey
karldnda (ya da diskte birey
saklatldnda) 1. says yazlr ve bir
(CARRIAGE) RETURN verilir. Bylece
bo bir satr ierilir ve iaretleyiciler yine
dorudur. Satr 1'de birey olmad
srece herey doru alacaktr, aksi
takdirde baka bir bo satr numaras
kullanlmaldr.
M

POkt923o.OSiP0Kte2S7.OT
KTUM
K-PttK<67l3> U P C E K 6 7 l 2 *
N-'-PETuftN
0S*FCCK<92*6> OT-P*<<9237>
P0KCe236,l74*Ofcte257.l9
OUS**0*
POC9236,0SiP0"X9237.0T
X-* ntK< 6734) * 0 137*
lN*-tH*4<0X>
RCTURU
RtTUfe*
R^RNO<l>lRtTu*N
FRFR<9> tftETUftN
T &ft<*4l *NO S A > - . 9 1 THCN t i r - *
T S C W f & * > - - ! THCN SJrt5TR9<Stf* * t u f e i
Sft**lOtCSTfc*<Sft> . 2 ) ftCTUAN
& - A e S l $ * > * . 3 M 1 9 * - O 4 0 ! - l N T < 0 > tOfr-OS-OII
IF 0 S > - I C 9 TKEN 321
|F C36>9 THCN 0 O 9 - " &OTO 317
|F OO-I THJ 0 0 * * ' ." IOOTO 3 1 6
O04*m&<$TR9tOO> , 3 . C M * I )
JF L E N ( 0 0 9 X C N * | THCN 0 0 9 * 0 0 9 ' * lOTO 3 6
$A9*Mltf9<STft9C0I> 7 > - 0 0 9
1F * * < 9 fiNO U * L < S R 9 X > 9 THCN * * - ' - - * *
I F LtN<Sft9XCT THCN & * * * SftSOOT 319
1F LCNCSfi9>>CT THCN S * 4 - * *
IF L O * i & * 4 X C T THCN Sft9-SFf9* * * GOTO 321
OTUM
PANT SFr9PCTuFW
PftlNTrRtTURH

19 OOTO 1999
?9 Q A T A 3 ? , ? 3 . 2 4 3 . 1 7 3 , 1 1 2 , 2 2 3 . 1 4 l . 2 9 3 . 2 3 9 . 3 2 , 2 6 . 2 4 I
21 0 A T A 2 I 6 . 1 1 3 . 2 2 3 . 4 9 . 6 . 3 2 . 2 9 2 , 2 4 2 . 2 4 . 1 4 4 , 2 4 3 , 9 6
22 FOR C^l TO ? 4 R t A 0 00P*WC377 !3*0.0ONCXT
29 OOTO 1919
1*4 PFfINT t H * l < 2 7 > | F-ftlNT CHR4<49> |
191 RCTufiN
119 I F H0>79 TMtN RCTgflN
111 1 * V C / 2 ? T M C N * C T L * N
112 K * C S r 7 l 2 . N 0 P O * . C 3 7 7 | 3 . V C
I I ? 0i*PCCn74^0T-PCtK(373>
114 F0:C374.H4P0-C*73.223
113 PRINT C H f r i f i > > |
114 CNUSHOM ? P0KC374.OSPOKC373,0T
119 RtTU**
129 HC*PEO 61367i rVPCK<6)386>
121 JlCTUftN
299 l N * - " R C T u f t N
219 e*-PCK<374>(0TFCK<573
211 P0C374,?7P0KC373.234
212 0-USR*0>
213 POHC374.0S[POKC373.0T
214 lN9-CHftPK<9439>)
213 RTTuftN
234 FfCTRN
269 ft\**ftNfr< I) flCTuRN
J79 Fft-FRC*9>RCTURN
394 I F S R < . 9 I *MO S f * > - . 9 l THCN SR-9
3 9 1 i r S G N < * A * - - I THCN SR*-STR4<9** tftCTuflfJ
392 S*4-HIW<STR4*&R> .21 iRCTUflN
319 0 S * A e S ( S J * . 3 i l 9 * - C N 0 l - | N T < 0 S > 0 O - 0 S - 0 M 1
311
*tt*m"
312 I F 0 S > - I C * THCN 321
313 IF CN*9 THCH 0&4*"QOTO 317
314 IF OO-l THCN 0 0 9 - * . * t 0 0 T 0 316
3 1 3 0W-IO<STR9<OO> , 3 . G N * | >
316 IF L O K O & 9 K O I ! THN 0 0 9 * 0 0 9 * '' lOOTO 316
317 $ M - n i 0 4 < S T M < 0 l > .20O9
319 IF S*<9 ,v*(* U*L.<Sft9)<>9 THCN S * - * - ' - S *
319 IF L t N < S R * X t T THCN 6*r4-* **&RtGOTO 319
224 IF LCNtM>>CT THCN 9 * 4 - " "
*
321 IF L t N < S * 9 X C T THCN SR9-SR9* ' GOTO 371
327 * C f U W
339 U S K ' M O , 9 9 * P l N T S M t D I 9 K * - I O . M ' f t C T ^ N
364 O I S K - - O . 9 e * P | N T J O I X ' * I 0 . 9 l ' R t T U N

mikroilemciler iin
D/A evirici
elektor mart 1984

Pahal o l m a y a n birtakm C M O S IC'Ier kullanarak, y a z l m d a n hareketle analog

iaretlerin retilebilmesine olanak tanyan, basit bir D/A evirici y a p m a k z o r
deildir.

mikroilemciler iin
evirici

Mkroilemci kullancsnn kar karya

kald sorunlardan biri, sisteminin d
(gerek) dnya ile arabalantsn nasl
yapaca konusudur. Aada verilecek
basit D/A evirici devresi, olabilecek
uygulamalarn saysn geniletecektir;
eviricinin devre emas ekil 1 de
grlmektedir. Asl evirme ilemi, drtl
bir srg devresinin (IC1) klarna
balanm, direnlerden oluan bir
gerilim blc devresi yardmyla
yrtlr. Srg devresinin girileri, veri
yoluna balanmtr. O halde srg
devresine veriye yazabilmek iin, veri,

ekil 1. D/A evirici

devresi.

U.lc

~2
cb
m

Tl

6.3V

5 5
IC3

IC4

5V
cs

2_|

4 a.4C

)
0v

16 61
M

7c

7a

c
92

8c

13

1*

93

a:
LU
>

4042

16

Program
Tablo 1, yazlmdan hareketle bir analog
k iareti retmek iin kullanlabilecek
ok saydaki olurlu programlardan
sadece bir rnei salamaktadr.
Program, 16 bytelik tablonun ( 0 F 0 0 den
balamak zere), byte k iin, veri
byte'n srg devrelerine
doru teter. Tm 16 tane byte
aktarldktan sonra, program tekrar
balang konumuna ( 0 F 0 0 ) atlar ve
ilemi tekrarlar, bylece basit bir
periyodik bir iaret oluturulmu olur.
Yukardaki program tarafndan retilen
dalga ekil tipi ekil 2 de grlmektedir.M

ts
96

87

10c

13

10a

T4

IC2
4042

2:
M
01
92
93
04
95
96
07

26c

26.

Tablo

2Sc

ocoo

25*

?4*

24a

10

?;<c

11

23*

12

22c

22.

21c

2U

>

tr

o
<

08
09
19
11
12
13
14
15

20;

20.

10

19c

11

19*

12

31 0
NWDS
IC3 = 4068
IC4 = 4068
Nl ... N3= IC5 = 4001

C4FF
C02
31
C4FF
0C03
35
0C05
C40F
0CO6
0C08
36
S1
C4O0
0C09
OCOB
32
OCOC
C4I0
OCOE
C80B
0C10 S2 C601
C900
0C12
0C14
B805
0C16
98F1
0C18
90F6
OCA
00

O
UJ

basite veri yoluna aktarlr ve bu arada

uygun adres, adres yoluna gnderilir.
Adres kodzcs (IC3, IC4 ve N1...N3)
tm 16 tane adres bitlerini kodzer ve
veri yolu 8 bitlik genilikte olduundan,
ayn anda iki tane drtl srg devresi
kullanlabilir. Yukardaki devrede srg
devrelerinin adresleri FFFF dir. Srg
devresinin girilerinde mevcut olan veri
'byte'ma bal olarak, srg, devrelerinin
klarndaki ilgili direnlerin zerinde ya
mantk T ya da mantk '0' gzkr.
CMOS IC'Ierin kullanlmas halinde
mantk T +5V, ve mantk 'O'OV dur. O
halde, srg devresinin klarndaki
mantk ' 1 ' lerin saysna bal olarak,
R1...R4 ve R5...R8 in birletii noktada 0
ile 4.6V arasnda kalan bir gerilim
gzkecektir. Diren deerleri, k
gerilim blgesi (O-yaklak olarak 5V)
hemen hemen eit admlara blnecek
ekilde seilir, en dk gerilim X'0
saysna ve en yksei de X'F e kar
der. A1 ve A2 basit birer k tampon
devreleridir (gerilim izleyicileri), dier
taraftan P1 ve P2 gerilim seviyelerinin
arzu edildii zere ayarlanabilmesine
olanak tanr. IC5'in bir kap devresi yedek
olduundan, bu kap, adres bitlerinden
birini evirmek iin kullanlabilir, bylece
evirici iin farkl bir adres seilebilir.

(R/W

L D I FF
TAB: 0F00
XPAL1
LDIFF
XPAH1
LDIOF
XPAH2
LDI0O
XPAL2
LDI10
STCOUNT
LD@ 1(1)
ST00I2J
DLDCOUNT
JZSi
JMPS2
COUNT

0F
2E
4D
6C
8B
AA
C9
E8
07
B6
95
74
53
32
11
00
!

79060

1157

Aradnz stn yetenek ve kalite ise eer...

Elektronik Laboratuvar Cihazlar

MD
TRKYE
OSLOSKOP ETLER

100 MHZ 4 Kanal

30 MHZ 2 Kanal
20 MHz 2 Kanal
10 MHz 1 Kanal
5 MHz 2 Kanal (Portatif - Akl)

DER ETLER

Signal Cenerator
Stereo Modulator
Wow Flutter Meter
Distortion Meter
Function Cenerator
Sweep cenerator
Svveemar Scope
Logic Analyzer

National

TRKYE MMESSL
ELEKTRONK VE
MAKNA SANAY VE
TCARET A..

11-58

STANBUL: Refik Saydam Cad. No: 89 Aslan Han

Kat: 7 HANE Tel: 144 81 82 -149 57 88
ANKARA: Rankac Sok. No: 15/2 K.ESAT
Tel: 25 03 00 - 25 03 02 Telex: 43430 Sego tr

DNYADA VE LKEMZDE LK DEFA!

Uluslararas basn tarafndan "Bilgisayarda Olay" olarak tanmlanan AMSTRAD
CPC 464. Kullanm kolayl, stn hafza kapasitesi, zel ekran ve srpriz
fiyat ile AMSTRAD' tanmak iin EKAKOMP Temsilcinize urayn.
ite zelliklerinden birka:

3 inch disket src, dot matrix yazc.

Normal profesyonel klavye + saysal klavye

Balant gerektirmeyen kendi teyp ve
monitr (yeil ya da renkli -27 renk- monitr).
Snrsz genileme (64 k hafza) ve 8160k
byte'a ykselme olana
240 adede kadar 16k byte'lik ROM
eklenebilme zellii-Bronuz iin ideal0 Paralel Centronics yazc interface'i, Joystick
interface'i (stnde).

CP/M Program kullanabilme zellii

# 7 oktav, 3 kanal ve her trl ses efekti
# Eitim, i ve oyun alanlarnda sonsuz
program eitleri

AMSTRAD'n Trkiye'de tek yetkili temsilcisidir.

EKA Elektronik Kontrol Aletleri Tlc. San. A.. Bykdere Cad. Ayazafia Asfalt 3. Yol 35 AYAZAA-STANBUL

Tel: 168 15 86-87

1 1 - 59

farfi/fon

ELEKTRONK

HALL KUL

KlT VE AMPLFKATRLER
frfi/fon

f l > M t V 4 V l f f b**

d II II P - - . .

equaliser

*P

* 84 P

*Ut.CuiJ&'!:

*H0f

2x40 W

amplifikatr
Hi-Fi

amplifikatr

Hi-Fi hoparlr filitre

nitesi (crossouer)
Gazi Osman Paa Bul. No. 56/401 Ylmaz Han ankaya-ZMRTel: 25 39 08 - 25 68 00
rtibat Adresi: Erman Elektronik Gazi Osman Paa Bul. 1. Onur Han No: 38 Z. 3
ankaya-ZMR

GELMELER ZLEMEK STEYENLERE

L**^

RADYO-TV ve ELEKTRONK TEKNN ve YEN GELMELER ANLATAN DERG

PARASIZ BROR

STEYNZ

Posta K u t u s u : 1 1 2 6 K a r a k y stanbul

AN EXPANDING RANGE
.

A wide range: 0.8A - 200 A; 200V- 1200V.

ALTERNISTORS: improved triacs charaderized by very high
commutating capabilrty, dv/dtc*s* 200V/JJS at 100 Hz
in TO 92, TO 220, TL, TOP 3, TO 48, RD 91, TO 65, TO 93,
TO 94 cases.

ImL'U
(HPRHOT'
EPA ELEKTRONK MAMULLER
PAZARLAMA A..
Abidei Hrriyet Cad. Mecidiyeky Yolu
No. 268 Boydahan
ili - Istambul

DIYAudol
www.diyaudiotr.com
forum.diyaudiotr.com