STANBUL NVERSTES EDEBYAT FAKLTES

T A R H

A R A T IR M A

M E R K E Z

LTF PAA SAFNMES

(Yeni Bir Metin Tesisi Denemesi)

Mbahat S. KTKOLU

EDEBYAT PAKL.TESI BASIMEV

S T A N B U L . 1991

Prof. Dr, Bekir Ktiilcctluna Armaan'dan indeks ilve edilmi ayr basm.

G R t

Anadolu sahasnda ilk devirlerden itibaren yazldn grd

mz siyset-nm eler, bilindii 'gibi, Osmanl messeseleri ve teki
lt bakmndan son derecede nemli eserlerdir. lerinde Necmddin Rznin MirsdUibdmm beinci bbnm tercmesi olan
eyholu Mustafann, bata padiah olmak zere bey, vezir, ni'b,
kad vs. hallerinden bahs eden Kenzl-hiibers ; padiaha tler
ihtiva eden ve Sultan n. Murada sunulmu olan Kasm t>. eydi elHafz Ankaravnin Emsv/l-oelsi, Ibn Isa Saruhan- Akhisrnin,
yine padiah ile vezirlere tler veren Rumzl-knz'u ve Ltfi
Panm safnmesi ilk kaleme alnanlardandr.
Bunlardan safnme, isminden de anlalaca gibi, veziriaza
mn vazife ve selhiyetleriyle mnsebetlerinden ibahs eden bir eser
dir. Yazarnn, Sultan Kann Sleyman devrindeki ksa sren sa
dreti esnasmda musibet icrt olan bir vezirizam olmas ise, esere
ayr bir nem kazandrmaktadr.
Devirme olarak saraya gelen ve uhadarlk, anigirlik, kapcbasilk ve mr-l alemlik, vazifelerini yaparken Yavuz Selimin ya
knnda bulunan,_Sultan Kann Sleyman saltanatnda sancaa i-j
kanlan Ltfi Faa. esidli kademeleriraiaraE^IH^^rJHr^mTrg^
kadar ykselmi, ayn zamanda Padiahn kzkardei ah Sultan ile
evlenmiti. Bu evliliin bozulmasyla Mays 1541de, iki yl kadar
sren sadaretten de uzaklatrlm ve yerine getirdii hac farizas
dnda, mrnn sonuna kadar Dimetokadaki iftliinde eserlerim
yazmakla gnlerini geirmiti1.
1
Ltfi Paanm tafsiltl biyografisi in bk. Rudolf Tschudi.Das Asafnme
des Lutf Pasa, Lelpzlg 1910; Frat Kprl, Ltfi Paa Tarihi, Trkiyat Mec-

VI
Eserlerinin en mhimi saylan safnmeyi sn yllarnda ka
leme alm olup banda vezr-i azam olduunda db, erkn, kann ve dvn eskisine nazaran perian grd iin 'bu makama
geleceklere ibir ydgr olmak zere yazdn ifade etmektedir.
Drt bbdan ibaret olan eserin birinci bb veziriazamn ah
lk ve dbmn nasl olmas icaib ettii ve padiah-sadrazam mn
sebetlerini konu olarak almaktadr ki, bJblarn en uzunu budur.
kinci bb, sefer; nc .bb, hazine; drdnc bb, rey ile ilgili
dir.
safnm enin nemi, XX. yzyln balarnda gerek Trk, ge
rekse Avrtipal ilini adanilannm dikkatlerini zerime ekmi ve hemen ayn yl 'biri Leipzig (1910), dieri stanbul (1326 R/191'-1911
M)'da2 olmak zere iki (basks yaplmtr.
Bunlardan birincisi Rudolf Tschudi tarafndan doktora tezi ola
rak hazrlanan bir edition critiquedir. Nir, eserin nsznde Liitfi Paa ve eseri hakknda ksa bilgi verdikten sonra bu lm neirde
Viyanada bulunan ii yazmadan ikisi ile Dresden ve stanbul Veliyddin Efendi Ktibhanesindeki yazmalar nere esas aldn,
Mnih nshasnn' faydalanlamayacak kadar harab olduunu, Viyanadaki nc yazmay ise incelemee imkn bulamadn 'belirt
mektedir.
Ali Emir Efendinin nszn ihtiva eden -bunun iin de ge
nelde Ali Emir neri olarak anlan- stanbuldaki neir ise, Prof.
F. Kprlnn de belirttii gibi, lm bir neir olmak vasfm hiz
olmad gibi, hangi yazmadan alndna da iaret edilmemitir.
Hal 'byle olunca, lm bir neir olan R. Tschudi nerinin esas
aJnmafc ve dierine ehemmiyet verilmemesi gerektii dnlebi
lir. Ancak, stanbul (nerinde, Leipzigdekinde bulunmayan iki b^ l c l!p^a]iri mCTcdiyeti, Tschudi nerine esas olan nshalarn eksikla&ilecei fikrini dourmu ve onun iindir ki dieri de 'bugne
kadar kullanla gelmitir. Hatta bu esas alnarak yeni Trk harfle
rine evrilinek suretiyle hazrlanan bir mfnme, Adalet Vekleti
taraf hdan 'bastrlmtr.
I (1925), 119-150; M. Tayyib Gkbiigin, Lutfd Faa, t&lm Ansiklopedisi,
vn (195S), 96-101.
,
2 Ltfi, Paa; safnme, Ma.tbaa-1 mire, stanbul 1326.

muast,

VII
Daha sonra safnme'nin, Tschudi nerini esas almak zere
birka defa daha yeni yaz ile ve transkripsiyonlu neri yaplm
tr. Bunlardan Yurd Oca yaynlarndan olan3, Tschudi nerinin
yeni yazya aktarlmdr. Prof. Dr. Ahmet Uur tarafndan hazr
lanan ise Leipzig ve stanbul neirlerinin edition critiqueiidir4.
Eserin, Osmanl tekilt tarihi bakmndan nemi ve ayn za
manda hl, az da olsa birbirinden farkl iki safnme metninden
hangisinin aslma daha yakn olduunun bilinememesi, 'bize yazma
larnn yeni bir incelemeye tbi tutularak salam bir metin tesis
edilmesi gerektiini dndrd6. stanbul ktphanelerinde yap
lan alma sonunda yle bir durum ortaya kt :
Siileymaniye Ktphanesinde yedi (Esad Efendi, nr. 1803;
Halet Efendi, nr. 352, 366; Lleli, nr. 1608, 3737; Haan Hsn Paa,
nr. 678; Reid Efendi 468);
Arkeoloji Mzesi Ktbhanesinde iki (TY, nr, 510, 1407);
Nuruosmaniye Ktphanesinde iki (nr. 2634, 4221);
Millet Ktphanesi, Ali Eimir Kitablar arasnda drt (Tarih,
nr. 3, 4, 5, 6 );
Topkap Saray Mzesi Ktbhanesi'nde bir (Hazine, nr. 1052)
tf Efendi Ktbhanesinde bir (nr. 2790);
niversite Ktbhanesi Ndir Eserler Ksmndaki alt nsha
dan bei (TY, nr. 819, 1671, 2759, 3239, 6961) ve
Kprl Ktphanesi Fazl Ahmed Paa Kitablanndaki ns
hadan biri (nr. 359), baz ufak farklara ramen Tschudi nerine ben
zemektedir. Yalnz Fazl Ahmed Paa Ktb.deki iki nsha (nr. 202 ve
203) stanbul nerindeki fazla pasajlar hvidir. Hatta bunda olma3 sfnme (Devlet Adamlarna tler), Ankara 1977.
i .Saf-nme-t Vezir Ltfj Paa, slm limleri Enstits Dergisi, IV,
Amloam 1980, s. .243-258.
5
Bu konudaki almalarmzn haglta.ragc 1970H yllara, kadar dayanr.
Kaynak eserlerin nerinin dnld o yllarda safnme zerindeki aln
malara ilk defa Prof. Dr. Bekir Ktkolunun tevikleriyle .balam; aratnmalanmzm sonularm se n . Mill Trkoloji KongTeeln-de (5-9 ubat 1979)
Ltf Paa safnmeainin Blarkl Bir Nshasna Dair adyla sunmutuk.

vm
yan;baz [fazlalklar dahi vardr6. niversite Ktb., TY, nr. 786daki
nsha:ise dierlerinden hayli farkldr.
safnme, sade bir Trke ile yazlm olduundan, nshalar
arasndaki ufak aptaki baz deiikliklerde, Prof. V. L. Meriage'm7
Trke' teliflerde mstensihler tarafndan tasarrufda bulunulduu
hakkmdaki grne katlmak mmknse de, bu nshadaki farkl
lklarn mstensihe id olduunu sylemek gtr. Kanaatimizce
safnme, mellif tarafndan birka defa ilveler yaplmak suretiyle
deiiklie uratlmtr., Bu suretle de ayr tipte safnme or
taya kntr.
1. Tschudi nerine uyanlar ki, bunlar ounluktadr.
2. stanbul nerine uyanlar ki, sadece iki tane tesbit edilebil
mitir.
.3. Ve imdilik benzerine rastlamadmz niversite Ktb;, TY,
nr. 786daki isha. Bir mecmuann 50a - 78a varaklar arasnda bu
lunan bu nshada yaz ereveli 73x140 mm. eb'adnda ve harekeli
bir.nesihtir; balklar krmz ile yazlmtr. lk sahifelerde bir ks
m satr aralarnda, bir ksm ise kenarda olmak zere ilveler var
dr. Her ne kadar bu ilveler, mstensihin kopya ederken baz atla
malar yaptn gsteriyorsa da dier tiplerdeki nshalarla olan
farkllklarn sadece dikkatsizlikten kaynaklanmad aktr.
safnme yazmalarnn bir iki tanesi hari, dierlerinde istin
sah tarihi yoktur ki bu, Tschudiyi hibirinde tarih bulunmad yo
lunda bir neticeye gtrmtr8. Ancak niversite nshasnn so
nunda'Bvhr- ehr-i Safer 1015 kayd bulunmaktadr, yani telifindn hemen hemen yarm asr sonra yazlmtr ki, tarih tayai
nshalarn eri eskisidir.
6
Bu iki' nshanm. birbirine ok benzemelerine namen, hazan biri, aaan
dierimde haba bulunmas, nc bir nshadan kopya edildiklerini, ve hataiam
mstensiMertn dikkatsJellklerindea kaynakland'm gstermektedir. Bu sebeble metin tesis edilirken biri tercih dilemeyerek her kisi 'birden, kullanl
mtr.
_7 OsmanlI Tarihiliinin Balangc, Tasrih Enstits Dergisi, say 9
(1978), 227-28.
8

Tschudi nerinin nsz, a. XVIII.

IX
(stanbul nerine esas olan nshadaki9 pasajlar bunda da yok
tur,, bu 'bakmdan Tschudi neri grubuna girenlerle ortak yan var
sa da dier ksmlarda farkllklar gstermektedir. Halbuki stan
bul ve Tschudi neirleri arasnda, iaret edilenler dnda ok byk
farkllklara rastlarmamaktadr.
niversite Ktb., TY, nr. 786daki nshada grlen farkllklar
birka grupta toplamak mmkndr10.
1. Btn nshalarda grlen ve mny bozmadan yaplan ufak
tefek deiiklikler ki, bunlar mstensihin tasarrufu olarak gre
biliriz.
2. Baz cmle Veya pasajlarn dp yerini baka pasajlarn
almas.
Mesel, 'birinci b)bda kimin kime takaddm edecei faslnda T
nerinde baz ksmlar den pasajn yerini bunda ayn konu ile
ilgili daha tafsiltl bir ksm almtr.
K ve Fde Evvel vezirler, vezr-i azam altnda duralar ve belenbeiler vzer-y. izm hazertnn altndadur. Anlara kimesne
tasaddur eylemez, sihib-i sancak olup erbJb- cihatdan olduklan
iiin. Ve kad'askerler belerbeilerin altndadur.11 eklinde ksa
olan bu bahis de Vzer-y izm birbirine varmak kann deildr. cmlesiyle balamakta ve Rivayet bal altnda Sultn Selme id kadaskerlerin, Rumeli ve Anadolu 'beylerbeyilerinin ken
dilerine tasaddur etmelerini teklif ettikleri, fakat Padiahn kanna
uygun bulmad iin reddettii hikyesi ile devam etmekte, daha
sonra padiah hocalarnn eyhlislmlara tasaddur edecei; vezir
ler ve kadaskerlerin dvndaki vazifeleri ile kimseyle konumama
lar gerektiine temas eden ksm yer almaktadr12.
9 Ktbhanelerde stanbul nerine esas olan nsha maalesef bulunama
mtr:
10 stanbul neri grubuna girenlerden Kprl Fazl Aimed Paa Ktbhartestu-cteki nshalar kullanlm olup nsha fa r k la .n n .T n gsterilmesinde bu
nshalardan nr. 202 in K, nr. 203 in F ; Tsohudl neri tn T ve niver
site Ktib. nshas ttn rumuzlar kullanlmtr.
11

vr. 10b.

12

vr. 59a-b.

X'
Grlyor ki burada ilve edilen ksm, dene nazaran fazla
dr. Ayrca, eserin eidli yerlerinde grlen Sultan Selim zamanna
id bir rivayet de nakl edilmektedir.
Narh konusunda da iki yerde farkllk vardr. Birincisi sadece
bir cmleden i-bret olduu halde dieri Bakkallk ve ne'zbillh
sarraflk eylemek gibi. Narh meslih-i fukardur. cmlesinin yerini
alan daha uzun ve misl de bulunan bir pasajdr.
Hnkr kulu nmna olan kimesne terz ucuna yapmaya.
Vezr-i-a'zam narh ahvline takayyd itmek lzlmdur. yle ki,
hnkr kulu terz tuta, ahvl-i narh muhtell olur. Her kim hn
kr .kulu olup terzye yapa, telef itmek kanndur. Aalarn ve
kethdalarn bile thkren ma'zul itmek kanndur.
Ve et ahvli dahi umr- lzmedendr. Yenieri narh ne ise
arularda,,<l&hi l minvl zre gerekdr. Sadr- a'zam takayyd ey
lemeyecek olursa sonra ok nedamet olur. denildikten sonra yine
Rivyet bal altnda Sultn Selim zamannda et iin yenieri
narh ile pazar narh arasnda fark yaplmas isteini Padiahn
Narh hilaf zuhr ide, seni kati iderim. diyerek teklifi reddedii
anltill ive;' nihayet Sadr- a'zam olan kimesne narhdan gfil ol
mamak gefrekdr. Mstakim adamlar stanbulu ve Glatay gezp
ehrin narh hie olur haiber almak lzmdur. ifadesiyle bu ksma
son Verilmitir13.
Ancak bu pasaj ilve edilirken ehl-i mensbn, haklarndaki i
kyetler aratrlmadan, azl edilmemeleri hakkmdaki mtekb fas
ln ikinci cmlesinin dmesiyle mnda bir kopukluk meydana gel
dii,, gmektedir.Maam af i h, K ve Fde Bir iki kerre ikyetisi
olsa, eer merdur ve eer kuzatdur, saknup birden azl itmeyeler14 eklindeki bu cmlenin saknup birden azl itmeyeler ks
m Tde de yoktur.
Bb- snde tersaneyi konu alan ksm, yeniden yazldn do
rulayacak^ derecede farkldr15.
13

64a-65a.

14

K, vr. 12a; T, s. B3.

15

vr. 69b- 71b.

XI
ni. BJb- slisde tedbr-i hazne bahsinde irad ve masraftan bahs
edilirken 'baz pasajlar dmekte, buna karglk defterdar, ulfe ve
hazine hakknda dala uzun pasajlar yer almaktadr16. Bu fazlalk
larda defterdarlarn vazifeleri mufassal olarak anlatlmaktadr. An
cak brahim Paa ile skender elebi arasndaki anlamazlktan bahs
Edilmeyip defterdarlarn mukataalara dikkat etmeleri gerektii, bu
yzden bahe seyrine gitmeyip mal- mrnin tahsiliyle yakndan il
gilenmeleri, sadrazamlarn ise bu konuda da defterdar kontrol et
tirmesi gerektii zerinde durulmaktadr17.
Tekad bahsinin sonunda Ziyde virilmemek lmdur cmle
si ve sonra da Sultan Selimle ilgili bir hikye ilve edilmitir18.
Bunu takiben, mukataalarm emnetle idaresinin tercihi ile il
gili ksmdan sonra T nshasndaki Mahall olan mukataalar ol ve
zir ile defterdar mavere idp arz itmek gerekdr19 cmlesinin
yerini de Amma, aadr- azam ile badefterdr mrye evl olan
ile amel eyleyeler, ma'kul olur20 cmlesi almtr.
3. Bir iki yerde, yerine her hangi bir ey gelmeksizin 'baz pa
sajlarn dt de grlmektedir.
Mesel, blb- snde sefere giderken padiaha kimlerin yakla
abilecei, otann nasl bekleneceini anlatan pasajlar21 dm
tr.
Bb- rbi'de ise ilk paragraf tamamen kayb olmu; ok ksa
bir pasaj ayn kalm, mtekb pasaj yeniden kayb olmutur22.
4. Deiikk suretiyle deil, fakat dorudan doruya yaplan
ilveler de vardr.
Mesel bb- evvelde tasaddur bahsinin sonuna yle bir ilve
yaplmtr : Ba'dehu ir kttb yolu ile dururlar. Ve eer segbariba veyhud yenieri kethdas tebdil lzm gelse anlara san
16
17
18
19
20
21
22

vr. 71a - 72a.

vr. 72b-74a.
vt. 75a - 76a.
s. 39.
vr. 76a.
K, vr. 13b - 14a; T, s. 27.
K, vr. 18a, vd.; T, s. 40 vd.

XII
cak virmek kanrtdur. Eer crmle karsa yirmi bin ake ze'met
virmek knndur. Ve ulfe mteferrikalar anigr ve kttba tasaddur knndur.23
Ulfeli mteferrikahm luuicden olanlara verilmemesi gerek
tii, ancak saraydan kan yahut beylerbeyi vs. oullarnn bunun
dnda tutulaca ifadesinden sonra Sair ciz deildir, vzer oul
lan knndur. Seksen ake ile, eer sultndan ise yz ake ile knndur. Vezr-i a'zam olan ,ulfe itmekde kll dayanmak gerek
dr24 ifadesi yer almaktadr.
Bb-i shde ise timar sahibinin sefere itiraki bahsinden son
ra Mhimmat bal altnda, sefere padiah gitmeyip serdar git
tii takdirde sadrazamn neleri gz nnde bulundurmas gerektii
pasaj yer almaktadr25.
5.
mtr.

Baz ciimle ve piasajlar arasnda ise takdim - tehirler yapl

Bunlardan biri, birinci bfoda birbirinden pek fazla uzak olma

yan Mmleler arasnda yer almaktadr. Mesel, nshasnda vr.
57ada, haftada iki gn fukara, vs. hin davet edilip mavere edile
rek hayr dualarnn alnd bildirilen pasaj T, K ve F nshalarnda, , vr. 58adaki ehl olanlara virilmek gerekdir cmlesinden son
ra gelmektedir.
; kincisi, ikinci ,ve drdnc 'bblar arasndadr. Avrz akesi
ve.peksimed-baha ile ilgili ksmlar dierlerinde drdnc bbda oldu^ halde Ude ikinci bbda anlatlmtr.
nc bbda tekad verme srasnda da deiiklik vardr.
Taht kadlaryla defterdar yer deitirmilerdir26.
Sori olarak denilebilir ki, gerek ilvelerin mfitni tamamlayc
mahiyette olmas, gerekse sk sik rastlanan Sultan Selimden foahs
edilmesi keyfiyeti ve hazine hakkmdaki ilvede sadaretten ayrld
srada Yedikule ve Hazine-i mirede yirmi yl yetecek kadar para
23
24
25
26

, 6 la -6 1 b .
, 61b.
, vr. 68a.
vr. 74a-b.

xn
bulunduunu ifade ederken kulland bu fakr tabiri, fazla pasaj
larn Ltfi Paanm kaleminden ktnn delili olmaldr. u halde
safnme, bizzat mellifi tarafndan ya yeniden yazlm veya ze
rinde deiiklik yaplmtr. Fakat bu deiik safnmeler, mstensihlerin pek dikkatlerini ekmemi olacak ki, bize pek az nsha
ulaabilmitir.
zellikle U nshas, hayli geni bilgi ihtiva eden ksmlar bu
lunmasna ramen, imdiye kadar ancak birka aratrc tarafndan
kullanlmtr27, ite 'bu husus gz nnde bulundurularak bu ns
ha esas alnmak zere yeni bir safnme metni tes'sine teebbs
edilmitir. Dier gruplara girenlerdeki fazlalklarn mnda deiik
lik yapmamas halinde fazla ksmlar notlarda gsterilmekle yeti
nilmi, manay tamamlayc olmas veya 'bilgi fazlal bulunmas
halinde ise, keli parantez iinde olmak zere metne ilve edilmi
tir. Dier iki tip safnm ede olmayp sadece nshasnda bulu
nan fazlalklar ise kolaylkla grlebilmesini temin maksadyla italik
olarak dizilmitir. Metin iinde yajplan ilveler tek yldz (* *),
kenarlara yaplanlar ise ift yldz (** **) arasnda gsterilmi
tir.

27
Bu nsha, narh ve fcajdaskerltk measeseleri hakknda dier safnmelerden hayli geni bilgi ihtiv edinden ilk -defa tarafmzdan Osmanclarda
Narh Messesesi ve 16IfO Tarihli Narh Defteri adyla y&ym&ajdmz Mtetbda;
daha sonra Prof. Dr. Metumed Iptrld. tarafndan Osma/nlla^da KadasJcerlik Messesesi adl doentlik tezinde (stanbul 1982) -kullanlmtr.

SAFNME

Hamd sena ol perverdigr- b-hemtya. olsun1 ki, mukaddes

^ni-ebli'ven-nazrdr. Ve bir2 sultn- b-vezrdr. Ve salavt u
tafiijryt ol server-i enbiyya #ve serdr- asfiyya*3 olsun4 ki, 'befr iezrdr. Ve dahi l B ashlbma olsun ki her biri ihy-y dn
*ii* shib-i tedbirlerdr6, sallallhu7 aleyhi8 ve lihi9 [51a] ve
ashbihi10 m-dmetis-semevtu vel-arzn.
Amma11 ba'dehu12 bu rislenn mellifi ezaf- ibdullah13 LTFTjPA *bin ABDL-MU'N*14 vakt ki harem-i hass^- Sultne bu hakr16 merhm ve magfrn-leh17 cennet-mekn u firdevsaiyri18 Sultn Ryezd19 Han hazretleri20 zamanndan beri21 per#6rdfe-i nimet-i sultn22 olup b sitne-i Osmniyyeye lillh23
1

hemtya olsun , T : hemtyadr K, F.

bir , T : K, F.

3
4

enbiyya ve serdr- asfiyya

olsun , T : K, F.

, T: eribiyyyadr K, F.

, K, T : F.

shib-i tedbTerdr , T : mdebbirler idi K, F.

T sallaUhu , T : + te'l K, F.
8
9
10

aleyhi , T: + ve selml ve al K, F.
lihi , T : al llhi K, F.
ashbihi , T : + treti ve sellemt K, F.

11
12

amma t : K, F, T.
ba'dehu : ba<te zlik K, F. T.

13
14

ezaf- ibdullh , T : vezr K, F.

Abd'1-mu'lm , T : Abdtil-mu'indir K, F.

15

hasa , T : muhterem K, F.

16
17

bu hakir , T : K, F.
ve mafrn-leh : K, F, T.

18

i flrdevs-iyn : K, F, T.

19
20

Byezd , T : Byezd-i Vel K, F.

hazretle! : K, F, T.

21
22
23

zamanmdan beri , T : zannnmda

sultan, , K, F : sultn T.
lillh : K, F, T.

, F.

2
hayrhh olup *ve harem-i hassda iken nie zaman24 tahsl-i ma'rif
idp* ve cls- Hazret-i Sultn Selm Hn haytnda25 ukadarlkdan elli ake mteferrikalk28 ile tara27 kup [5ib] ba'deh anigr-balk28, ba'deh kapucu-balk29, ba'deh mr-i alemlik, ba'heh Kastamonu Sanca, andan sonra. Kar aman Belerbeisi30, andan
nra Anadolu Belerbeisi3*, andan sonra vizret inayet olundu.
#Badch pdihmz Sultan Sleymn Hn zamannda sadret-i
uzm* (inayet) olundu32. Bu hakr-i kesrt33-taksr tara34 kdkda35 nie ulem vii u'ar v zref36 ile muhabet ve mnse
bet37 idp *al kadrit-tka* nie38 marif tahsl-i ulm39 itmek
le taltf-i ahlk itmi idim.
Hl Pdihmz olan, a'zamiis-seltn ve ekrem [52a] lhavkn, **nsr- ibdllh, hmi-i bildullh el-gaz f seblillh
hdiml-Haremeyni-erfeyn**, mlikl-berrn vel-bahrn Sultn
Sleymn Hn aleyhir-rahmetu vel-gufrn hazretleri40 vakt ki,*bu
hakre* vezr-i 'zamlk41 mansbn ferman42 buyurduklarnda43 za: gne K, F ; giin T.

24

zaman

25

Hn haytmda : Hnda. K, F, T.

26

mteferrikalk , F, T : mutasarrflk K.

27

tara , T : taraya K , F.

28

aaigr-balk , T : + 41e K , F.

29

ba'deh kapuc-baLk , T : K, F.

30

belerbeisi : belerbeglilgl K, F, T.

31

andan sonra Anadolu belerbeisi : AnadoU K, F ; T.

32

Ba'deh ... olumdu : K, F, T.

33

keart , T : pr K, F.

34

tara , T: K, F.

35

kdika , T : kdkdan sonra K, F.

36
37

zref , T : etrf K, F.
ve mnsebet : K, F, T.

38

nde : K, F, T.

39

ma'rif taihsl-i ulm : tahsl-i ma'rlf- K, F ; ;tahsl-i ulm T.

40 aleyhi rahmeti vel-gufrn hazretleri : edmallJu te'l lzzetehu

K, F, T.
41

vezr-i la'zamlk : vizret-i 'uzm K, F, T.

42

ferman U, T: ihsn K, F.

43

buyurduklarnda : itdikde K, F ; itdli T.

3
mnede ba'z db u erkn44 ve knn- dvnyi45 evvel .grdkleri
me..muhalif perian grdm in vizret-i uzm 'hdmetine tasaddur, iden46 karndalarma ydgr olman47 db- vizret-i
*uzm*48 ; mhimmtn dere ve49 bu risaleyi telf idp ismini
S A F - N M E kodum. T ki vizret50 ile [52b] riyet olunan ih
vanm51 nazar itdiklerinde52 bu hakre *hayr u*53 du ideler54. BiizniTlh- t&l bu, mmvi zere hareket iden thvn sadr- vizretde
safdetM Pdiha lem-penh hasbilerim in havf u, batarndan
etmn r ve haUcun lisnndan beri ola. Rahle subhneh ve tel
hasreti herkesi tama- hamdan saJdayu vire ve yaramas mushibden emin eyleye. Ve dn-i devlete lzm olan istikm etdr65.
Ve bu risaleyi drt bb zre *tertb* itdm56. B'b- evvel57,
[53a] etvr uBS ahlk- vezr-i a'zam ne resme gerekdr? Ve Pdi
h ile nie mu'mele itmek gerekdr [re'y ile nie mu'mele ge
rekdr]69, an bildirr. Bb- sn60, tedbr-i sefer beynndadur.
Bb- slisel, tedbr-i hazne beynndadur. Bb- rbi'62, tedbr-i
re'y beynndadur.
4i erkm , T : erkn K, F.
45

dvniyi : dvn K, F ; Dvn- humynu T.

46

tasaddur iden : gelen K, F, T.

47

otaafln : olmak iiin K, F, T.

48 db- vizret-i uam : vizret-i uzm dabn ve levzm- sad

ret-! kttbr K, F, T.
49

dere ve : dere idp K, F, T.

50

Vizret , T: ol riitbe-i vly- vizret K, F.

51

fflvnm , T : + olan vzer-y 'izim K, F.

52 ; itdiklerinde , T: itdikde K, F.
53

hayr u , K, F : T.

54

d' ideler , T : du'lar ile yd u ziltr eyleyeler K, F.

55

B l-iznillh ... istikmetdr : K, F, T.

56

itdm , T : eyledttm K , F.

,.5T .Bb- evvel ,. T:, Evvelki bb K, F.

58

u , K, F : T.

59

ve re'y ... gerekdr T : ki re'y ... gerekdr K, F ; .

60

Bb- sn , T : ikinci bb K, F.

61

Bb- slis , T : nc bb K, F.

62

Bb- rbi' , T : Drdnc bb K, F.

4
B u b a k ir m ansub- v iz rete v u su l buldu kdafi3 a h v lM-i D vn-1
* l n * h a y li m u h teU 66 p e ria n 66 'bulm u id m . M m k in olan*7
m erte b e y e d i y l68 m k d n 69 tedbr70 ile n iz m bu ldu rdu m 71. B a'd eh
sa ' d e tl P d i h m u za : b a z m n fk n 72-i eh l-i g a r a z k im 73 [53t>]
el-lezn e f k u l b ih im m ra zu n riifk idp b a zx h u s sla 74 h a rem imihse m te 'a llik m alib- iis o lm a y u p anlarn *k e y d u * 75 m e k rin den em n o lm a n 76 sadr-1 a -za m lk d ah 77 fri- o lm a 7* ev l g r
m e in 79 E d ir n e y e iftli im e g id p k e -i in ziv d a fe r - 'bill k 80
c e n b - izzete81 d u ' d a 82 olm u gdu m . D e v le t- d n y y f n 83 bil p
c m led en e l ek d m 84. V a lla h l-m u n v e l^ -m ste' ri86 h k subh-1
neh v e t e ' l y n 87-i * l -i * 88 O sm n y i89 **r z g rn h a v f u h a ta 63 vusl bulduka :. g'eld'imde K, F ; g-ekfflc-e T64 ahvl , T : eyvnK , F.
65 muhteli : - K, F, T.
66 perian , T : + ve ekser silfeh ve mechla-ibeseb b&'z mrtekiMn
ellerinde K, F.
67 olan , T : ol<iugu K, F.
68 yl , T : ylda K, F.
69 mkdn : K, F, T.
70 tedbr , T : tedbtr-i milstahsen K, F.
71 nizm .buldurdum : intizm virdim K, F, T.
72 mnfkn , K, F : mnafklar ve T;
73 ldfll , T : K, F.
74 , hussla , T : huss ile gy K , F.
75 keyd U: K, F, T.
76 olman : otamak in K, F, T. .
77 sadr- a'zamkkdan : sadret-i zmdan T; sadret-i uzmdan hsn-i
rzm ile lazlitmi fcemem idp ve K, F.
78 fri olma. , T : feragatimi K, F.
79 olma evl grmein : evl, grlmein f.rl-4 veJcfet- zm eyleyp K, F ; olup T.
80 biIIh , T : + olup K, F.
81 'izzete , T : iazret-d zzete K, F.
82 du'da , K, F ; kaarn T.
83 devlt-4 dnyy fn , T : Dny fn olup C, F.
84 hp cmleden el efcdim : ser'z-zevL ve kesrl-irtihldir. tal-
g'ayr-'i gtfll istlrhatl ke-i fergat ve seyr-i ba u ragtfa'taulmalt yedir T;
ser'z-zeval ...k ve gayr-i kil ... fer^da ... bulunmak yedir. K,. F.
85 mu'n vel- : K, F, T.
86 mste'n : + ve aleyhit-M K, F, T.
87 yn : + emkSjnK, F, T.
88 l-i , T : K, F.
89 'Osmjniyi , K, F ; Osmanl T.

5
rndan-;,ve admn** bed nazarlarndan90 emn91 eyleye92, min y
Rabb [54a] el-lemn93.

BB-I EVVEL
**Ahlk u db- vezr-i a'zam ne resme94 olmak gerekdir ve Pdiah- lem-penh ile ne yzden95 mu'mele9 itmek gerekdir, ann
beynnda**dur97.
Evvel vezr98-i a'zam olanda, garaz99 olmamak gerekdr. Ve100
her hussu101 lillh [fillh ve li-vechillah]102 itmek gerekdr. Zr
Ve2r-i a'zamdan yukar103 bir mansb104 yokdur ki ana vsl ola. Ve
hak sz105 Pdiha hicb itmeyp dimek106 gerekdr. **Ve erkn-
devleti107 cev)b103- hakka ihd itmek gerekdr**109. Ve110 Pdihile
olan mklemesin** ve rda mte'allik maveresin**111: hricden
90
91
92
93

nazarlarndan : nazarndan K, P, T.
emn t, T : hfz K , F.
eyleye , K, F : ide T.
y Rabbel-lemin : b-yedlh melekts-semavt vel-arzfne K, F;

94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
Hi
105

ne resme : nice K, F, T.
ne yzden : saf- a'zam nioe T ; K, F:
m'mele , T : + nice K, F.
beynmda-dur K, F, T: beynnda .
vezr : sadr K, F, T.
garaz , T: kat' garaz- dnyevsi vehen mirieI-vcl K, F.
Ve : BelM olmamas v.dt>dttr. K, F;' T. '
hussu , T: hussda K, F.
li'llh fi'llh ii-vechillh. K, F : lilli ve fillJ ... T ; [ ...] .
vezr-i.a'zamdan yukar : ann fevkinde K, F, T.
mansb , K, F ; + dah T.
.
sz , T: + ve beyne'n-ns ma'yb oluncak gayri mstafisen iler)

K, F.
106
107
108
109
110
111

dimek : sylemek T; maa vaka'a olan sylemek K, F.

erkn- davleti : erkn T.
cevb : cenb T.
Ve erkn. ... gerekdr : K, F.
Ve : + vezr-i a'zam m K, F, T.
mklemesin ... maveresin : mu'ameleyi ve esrarn K, F ; esrarn

-T .

6
deil *belki*112 ir113 viizer114 bile115 bilmemek **ve116 vkf olma
mak** gerekdr.
H i k y e t : 117 *Bir kere*118 merhm Sultn Selim Hn
hazretleri115, **ki seltnin adi gaz120 ve ma'rifet seh121 ile
mmtaz ve meydn- saltanatn pr122 serefrzdur123, ann124 zamn- saltanatnda Pr Paa merhm125 mal defterdar126 iken**
[54b] 'akl127 ve idrkine i'timd idiip vezr-i a'zam itdi128. Bir129
mahf huas mushabetiyn130 bir gn131 Pdiha vardukda, [ol
vakt-i ferhnde-netda132 Pdih ile nie mavere itmilerdi133.
Vzerdan]134 Mesih Paa dn dvnda135 Padiahile ne mkleme
112

belki : K , F, T.

113

Slr , T: mevcd bulunan K, F.

, 114 vtizer ,' T : vzer-y izm K, F.

115

bile , T : dah K, F.

116

bilmemek ve t ) : - K, F, T.

117

hikyet : K, F, T.

118

kere , T : giin K , F.

119 Merhm Sultn Selim Hn hazretleri : Sultn Selm Hn- merhm

K, F ; Sultn Selm-i menhmun T.
120

'adi gaz , T: eca' ve e <azz K, F.

121

seh , K, F : sehvet T.

122

pT , K, F : T.

123

ve serefrzdur : serefrzdur T; serefrz idi K , F.

124

artm , T : K, F.

125

merhm : |- M K , F, T.

126

mal defberdn , K, F ; defterdr- mal T.

127

laikli : akl K, F, T.

12S idtlp ... tdi . 'lnduyn himmet-i Pdih ile vl-y vtzret-i
mansb- sadret-i kbr olmudu.K, F ; ve ikbl olduyn himmet-i Pdih
ile mansb- eadret-i uzm verilmlgdi T.
! 129 Mr t), K, F : T.
130

mushabetiyn : mtiveresiyn K, F, T.

131

Mr gn. : ikindi zamannda K, F, T.

132

nejtda T : flde nianda K, F.

133

itmiler d T : itmi idi K, F.

134
135

K, F, T : .
dn dvnda : dvnda dn T; dvnda dnk gn K, F.

7
olundu? didiyn136 Pr Paa137 Mesih Paamn138 rzn ikest
idpt39 ma'zl ide yazd140.
Ve Pdih nedimler ile141 ihtilt142 itmemek gerekdr. [Mlk
Dedmsz143 ve mushibsiz144 olmaz amma]145 nedm146 [ve mushib
babden ve147 hil'atden behredr olup] meslih-i halka148 karma
mak gerekdr. Matlab- mhimdr149.
Ve Pdiha150 vezrn itdi rey makbl olup ve161 arz [55a]
itiigi uitir dnmemek gerekdr. Ve152 vezr-i azam163 gice ile164 tenHaifd b-garaz kimesneler ile156 mensba mstahkk166 f akr ntuvn olanlar yoklayup157 ber-murd itmekle mukayyed olmak158 geV;:}''i'!

136 Pdih ... dedliylin : ne sylemdiniz diy sordu^ytln K, F, T.

137, Pr Baa : ba'zr-i Lisn ile gy K, F ; T.
138 Mesih Paaam : K, F, T.
139 tdp , T : eyleyp K, P.
4<> lira'zl ide yazd : azlini telhis itmi idi. Nice ldmesmelerin ef'atiyfe ve efi:' ile gle'hals olmudur. K, P ; 'azlini (telhis eylemtgdi. Nie efi'
ile'gsle hals olmudur T.
141 nedimler le , T: nedimleriyle K, P.
142 "m m /t U : ak ihtilt K, P ; ok ihtilt T.
143 nedmsiz T: + olmaz K, F.
144 mushibaiz T : -f -dahi K, P.
145 Mlk ... amma K, F, T : .
146 nedim K, F, T : nedimler .
147 ve K, Fr T.
148 halka K, F, T : ksmna .
149 mnatlab- mhim mdiir : - K, F, T.
150 Pdiha : Pdih K, P ; Pdigh- lem-peh T.
151 veztrn ... ve : vezr-i ekberime ekser 'arz- ddr pea- perdede itdirmemek gerekdr. Ve Pdh- zllullh hazretlerine K ; F ; vezr-i ekber ekser
arz- ddr itdlrip pes-i1perdede ihtif itdtrmemek gerekdr. Ve Pdiha vezr-i
ekber T.
153
153
154

ve , T : K, F.
'zam : ekber K , F, T.
ile : K, F, T.

155 b-garaz kimesneler ile : mahremleri olan b-garaz msltimanlardan

K, F ; mahremlerinden b-garazlardan T.
156
157
158
K, F, T.

mstahkk : + olup K, F, T.
yoklayup U : yokl&drup T ; yokladrup v butap K, F.
ber-murd itmekle mukayyed olmak : mensto vtrfip ayaklandrmak

8
rekdr.1* **Niteki[m]( vezr ma'nen16? hakm-i shib-i tedbr gibi?
dir**161. Vesr-i azam hkmde shib-i tedbr gerekdr12.-. Maraz-
fakr-i fkadan163 b-mecl164 olanlar hala itmek165 gerekdr166. [Zr
lillhil-hamdu vel-minne devletde mehm emken vs'at vardr. Ve
cmle ns alel-hss ki vzer-y izm-zdeler ve Devlet-i Aliyye
emekdrlar ve zdeleri kaynlmak lzni- ddir. Vezr-zdeeri167
isti'ddlarma gre kimesneye muhtc itdirmeyp Devlet-i Aliyye an
lar hallerine gre168 kayrup muhtc itmemek gerekdr. Zr baba
lar sye-i devletde ol makam- vl-y vizreti bulmulardm Hya
neti bir/vehile devlete idemeyp ancak sadkat ile vakti gzern
idecei erbb- basirete zahirdir. Ve vzerdan zdelerinden biri
isti'ddma gre vizret ile kayrlsa kimesne an istiksr itmezler.
Huss ki, an-asl baJbalan. veyhud akrabalarnn devlet sayesinde
nk-nmlar169 ola170, bunlar seferlerde memr olsa171 halk kendlere
ziyde inkyd ideler. Haseb nesebe binendir.
Ve mahll olan ze'metleri her birler ini birer shib-i kudret
ec' cesr olan kiilere vireler. Mahall-i cengde liv-y Reslullh
civarnda ve ir umurlara istihdama lyk olup yaraya.]172 Vezir
ler173 kend tevbi'ine ze'met174 virmemek gerekdr. [Adamlar t159 gerekdiir. , T :
Ma'zallah rlvet He Kimseye virmemek gerekdr
K ; + Ma'zallhu te'l rlvet... F.
160

vezr ma'nen : ma'n-y vezr K, F, T. .

161

tedbr gibidir

162

Vezr ... gerekdr (yazlp izilmi); K, F, T.

163

fakr-i fkadan : fakr fkadan K, F, T.

164

b-mecl , K ,' F :

, T: tedbr -didikleri hakknda sahh ola K, F.

bt-tka T.

.165 hiaJs tmek : (ayMandrmak K, F, T.

166

-gerekdr , T : lzundur K, F.

167

zdeleri F : zadeler K.

165

hallerime gve F : K.

169

'nkjn.mlan; K ; ve + F.

170

ola -K: olsa F.

171

olsa K : olsalar F.

172 yaraya F : berya K ;

cengde istihdama. yaraya T.

; Bir shib-i kudret klgi olup mahall-i

173

vezirler , K, F : vezir T.

174

ze'mot

T:

z in h a r

ze'met K, F.

9
mar ile kansVat itmek gerekdr. Virire dahi pek175 az ve seyrek176
gerekdr177. Ve iki klc bir yere getrp178 kat'an hilf- knn,
bry- hatr ibtl-i knn- kadm itmemek gerekdr179. T ki askire kllet gelmeye. Birka klcn bir yere getirmesi sadkat deil
dir. Zr evvelden gelen ukal birka klc bir yere getrmei180
tecviz itmedikleri mcerred akllarndan gelmidir. Kllet-i askere
bundan byk bel yokdur. Ve 'bundan byk bir fena mihnet .ol
mamak gerekdr181. Meer mal182 def terdr yhud efendilik ile13
nianc haslarndan ola. |!!i4
Eer sehven [55b] virse reis-i kttb otan tahvnl hkmn virm eye ve defter emni iki klc bir mahalle ka/yd eylem eye, gir ve3r4 a>&amia arz eyleye. Knun deildr dimek gerek. Zr seltvA m liye iki klc bir Mmesn&ye virene lanet itm ilerdr. Vezir-i
afsam oban devletl, M klc bir deme virm eye. Dvnda, reis-i kt
tb ve. defter emini ken ihtiyar ve knn-ins kknesneler gerek
dr. Eer veer-i afzam meslih arasnda sehven hasta idetse ankvr
knn budun diyeler.
Ve olur olmaz, yire ulak emri185 virmeyeler186. [56a] Meer
rmr- saltanata mhim nesne ola. [Ulak gibi Memlik187-i Osmniyyede bir188 n-hemvr zulm yokdur. Ulak hkm189 kat m175 dah1pek K, F : T.
176 ve seyrek K, F : T.
177 ; gepeikdr T :: gerek K, F.
178 yere getrip K, F : yerde ferriikdirnernek gerekdr T.
179 gerekdr K, T : ger F.
180 getrmei K : getrrree'eF.
181

kat'an ... gerekdr K, Fv T.

182
183

imal K, F : T.
efendilik He K, F : T.

r84 V iki ... gerakdr K, F : [..] yerine Vezr-1 'zam hajt. ile iki
klc Mr kimesnoye vtrmcye .
"185 emri U : iin hkm T; barglriygn ztahr lkiim emirleri K, F.
186 vimueyeler : virmemek gerek T ; vlrilmemek gerekdr. + Zr ulak
tOa menzU virroek tahrbi bilda bu ne ms'ade kadar iber-h&rb imi. Bilmem
pek zulm mstelzem.' eydir, el-hazer. F ; + Bir .... el-tharor. K .
187
188
189

memlik T : memleket K, F.
bir K, F; T.
.
hkm T : hkmn K, F: -

10
h im m 190 olup u m r- s a lta n a t a za ra r ih tim li191 o lu r192. Y ir d e 193 v ir m e k 'g e r e k d r . O lu r o lm a z y ird e194 ciz d eild ir. F u k a r y h a l s iiin
sa d r e tim za m an n d a m en zil b a r g ir le ri195 b a z k u elerd e196 vaZ itd i m .] 197
V e z r -i a za m 198 P d i h 199 m e y l-i m ld a n ve200 m l21 ta k rib i >
ile202 y eb ld en h fz ey le ye203. V e 204 b e y t l-m l n m n a olan 205 ake
y i206 B 'b- H u m y n d a 207 v r isi208 gelin ce sa k la y a la r209. M e rh m 210
S u lt n S e lm 211 H n h a zre tleri212 z a m n - eriflerin d e213 yed i y la
190
191,
192
193
194
195

mhlmm T : + eyler K ,.F .

htimli T : olucak + K, F.
olur T : olan K, F.
yirde T : yirlerde K, F.
yirde T : yire K, F.
bargirleri T : Ibargiri K, F.

196 ;kelerde T : yollarda K, F.

197 [] K , F, T : XJ.
198 Vezr-i a'zam : ve vezr T : vezir ol ki, vezr-i ekber dah fcabir olu
nur K ; ve + K F.
199 Pdih , T : Ve zinhr Pdih hazretlerinin K, F.
'200 ve , T : + M vech edn bahane ile vezirlerin ve ir merhm olan
hakk- eytm fcerettb Men nml ahz sevdsma gtrmeye. K ; -f- b ... hakk-
eytm tertb dldem ... F
201 mal , T : + ahz K, F.
202 He , T : birle K, F.
203 hfz eyleye : saklamak gerekdr T ; gayet saklamak gerekdr K, F.
204 Ve U : nice T ; Zr pek hilf- ger' bir btl zulmdr ve hilf- nasa-
ktMr. Netce-i lcelm K, F.
205 nmma olan : nmnda K, F ; nmma T..
206
207
208

akeyi : ake dse T ; akeler dse K, F.

Bb- Humyada : K, F, T,
vrisi : veresesi T ; T
t ki K, F.

209. saklayalar : Bb- Humynda emnet vaz olunma bu hakir itdlrdlm T ; Bb- Humynda t shi'bi zuhr idince hfz okunma bu hakir sa
dretimde .byle tedbr itdirdim idi. Hakk sttbhnehu ve te'l hilf- ger* olup
bu jnJsll zuLm-i kaibShden Deviet-i Aliyyeyl saklaya. Bi-hiimeti men ensele
rahmeten lil-'lemM. F ; Bb- Humynda t eahlbi zuhr idince olunma
210
211
212
213

M erhm : V Pdihmz K , F, T.
Selm : Steym&n K, F, T.
hazretleri : adfiJt-mvn T ; mehbet-mvn K, F.
zamn- eriflerinde : K, F, T.

11
dein214 tevakkuf iderlerdi215. Zr yle emr itmi idi. 01 zamane de
in?16 vris217 gelmez218 ise hazieye zabt olunurdu219. [Zr emvl-i
haJk220 b-vech dhil-i ml- pdi olmak221 feny-l devlete dal
dr222. Ve belki btn hasne-i beytl-mlin itlf ve pern ve bbereketve 'belki nizm-r devlete dah muhtell ve ibdullah devlete
sokulmaa b'isdir. Zr ekser hakk- eytm terettb ider maldan
hazer itmek vcibdir.]223
Vezr-i a'zam224 kul tifesine mdebbir shib-i akl225 [56b]
aalar221ve [ehl-i fikr kil ve tama'sz olup ehl-i idrk olanla
r]^227 ktibler223 itmek229 gerekdr. Kul *mazbut* olmaynca230 sadr-
a'zam251 istirJatde olmaz.
Ve232 Pdiha, umr- dn devlete lzm olan b-tevakkuf233
sylemek gerekdr. [Ve ns- devleti ta'yb idp beynen-ns gft-i
214 i dein K, F : dek T.
215 tevakkuf iderlerdi : Bb- Hmynda emnet vaz olunup yedi
yla dok riakl ile yahud ir tark ile bir T ; Bb- Humynda emnet vaz
oltBlup nn<fe.Ti nakl ile veyhud sir tarkle K, F.
216

r ... dein : K, F, T.

27

vris , T : vris-i erisi K, F.

218

gelmez : zuhr itmez T, F ; zuhr itmi K.

219

zabt olunurdu. : alnmak buyurmular T ; T + idi K, F.

220

halk T : halk K, F.

221

dhil ... olmak T : hazne-i pdihye dhil ne'zu billhi K, F.

222

dldr T : delildir K, F.

223

[ ...] K, F : ; ve belki biitn ...] T.

224

vezr-i a'zam : ve vezr-i a'zam olan K, F, T. .

225 shlb-i akl : + ve zbit kimesneleri T; shib-i kil + T K ; shib-i

gafil + T F.
226

aalar : aa K, F, T.

227 ehl- ffikr ii kil ve tama'sz olup ehl-4 idrk olanlar K, F : ehl-i akl
idrk olanlar T; .
228

ktibler : ktib K, F, T.

229

itmek : itmee say itmek T; itmee say- bel itmek K, F.

230

olmaynca , T: olmadka K, F.

,231 .. sadr- a'zam , T : +. ve Devlet-i liyye ve ricli K , F.

232

ve U, K, F : + vezr-1 a'zam T.

233

b-tevakkuf : tevakkuf itmeyp T; tevakkuf itmeyp hakk K, F.

12
endeye ve devleti dillendirecek ileri itdirmeyp birvech-i mstahsen ile, def itmek :lzmdur. Zr abes yire vzery Veyhud
sair ricl-i Devlet-i Aliyyeyi msadere ildirmeden gyet ihtirz ge
rekdr. Ve tara vrez hazertlarmn birinden teekk olundukda
birden i'timd idp tekdr. itmeyp crmiivki' ise itmemesini m'ir
eymir-i laJiyye ile crmne gre muheie eyleye?84. Pek iktiz ider
ise toir kta hatt- hmyn irsal idp byle hareketden keff-i yed
idesiz, sonra ceza tertb olunursuz diy tahvf eyleye. Yohsa arza
binen yhud lin eye tr vezirden edn crm sudruyla azl
yhud ma'zallh idm gibi yhud ref-i vizret gibi byle hareket
itmeden be-gyet23Bihtiraz lzmdur. Zr - men hafere biren li-ahihi
fe-kad vakaa fihi-olduundan gayr 'bu takrb zabt- memlik asr
lp :edn ey in re'y bu keyfiyeti yle grd gibi teekk
ile Islmbol23Gu doldurup mcerred kaht- sitneye sebeb ve tezhmne237 b'isdr. Ve rz238- devleti dah ikest itmeye bddr.]239
Ve240 endn azlden vehm itmemek gerekdr241. * *Bir hdmet242-i
n-hemvr grlmekden243 azille244 beyne'n-ns karn-pesend245 ol
mak yedir** [ve evldr. Encm- dny fn ve bunda hayr err
iden elbette246 dnyda ve hretde bulsa gerekdr. Nitekim nass-
kermle sbitdir. -Men yamel miskale zerratin hayran yereh, ve men
ya'mel miskale zerratin erran yereh247- sadakaIlhul-azm. ]248
234

eyleye K : eyleyeler F.

235

be-gyet K : gayet F.

236

slmbol K : stanbul F.

237

tezhmne K : mzhemete F.

238

rz K : garezi F.

239

[ ...] K, F : , T.

240
241

Ve , T : Ve vezr-i a'zamlar K, F.
itmemek gerekdr , T : eylemeyp K, F.

242
243
244

hdmet , T : K, F.
grlmekden : grmeden T ; huss grp K, F.
'azille : azl ile T ; dstn. olmadan azlini ihtiyar idp f, F.

245 kBin-pesemd : pesendde T ; yle yolsuz bir ii itmedi, 'azlini ihtiyar

itdi dimek.ptesenddeK; yle yolsuz i
F.
246

elbette K : helbetbe F.

247 Kur'an, 99 (Zilzl); 7-8. Kim zerre kadar iyilik yapmsa onun (kar
ln) grr, kim de zerre kadar ktlk yapmsa onu (karglm) grr.
248; :

] i K, F :

, T.

13
Vezr-i a'zam249 [salvt- hamseyi250 cem'at ile251 hanesinde252
edidip25? ve]254 kapusu ak255 gerekdr. Ve rz-giken256 olmamak267
gerekdr258. Taty'b-i htra say itmek lzmdir859. Ve harami-zdeyi260 hals261 itraeyp hakkndan gelmek262 gerekdr263. Ve2C4 rivet
ki265 bir206 maraz- b-ilcdur2CT [ve devletin ihtilline b'isdir268.
Meer ki kiinin kend dostlarndan hedy getrmee mu'td olan
lardan269, kudreti' olup muhtc olmayir- demlerden270 lnftak271
cz ola;.yohsa rivetten]272 hazer eyleyeler27*. -Allahmme neccin
57a] ve fiyet- mhimmatdandur274.
249 ve^r-i a'zam , T : vezr-l evvel ve ir vzer-y 'izam dahi beher
hl ,K; ve + K F.
,250
251
.252
253
254
255
K, F.

salv&t- hamseyi T : be vakit namz F ; vakit namaz K.

cemat ile T : K, F.
hanesinde T: hanelerinde K, F.
idp T : deler K , F.
[ ...] T : + yzeninin K, F ; .
ak : 4 - olup bulumas sn olmal T ; + ... lb&dullha.sn olmak

256 rz ikem , T : dahi rz ikest K, F.

257 olmamak : olmayup K, F, T.
258 gerekdr : mmkn olan mertebe T; mehrft eirtkei mmkinl mer
tebe halk K, F.
259 lzm dur : gerekdr K, F, T.
260 haram-zdeyi : haram-ze ve hrszdan zhttr ideni hedy ile T;
haram-zde ve hrrsuza zuhr ideni hedy ile shib kup K, F.
261
262
263
264

hals : halsdan K, F, T. '

.
,
tmeyp hakkndan gelmek : hazer itmek, K, F,.T .
gerekdr , K, F : gerek T.
Ve : AShb-l devlette T ; 4- T -j- <na*ftzal4h K ; + ma'&za'Uh F.

265 rivet ki : bu rivet K ; bir rivet F ; rivet T.

266 bir : T.
267 tnaraz- b-ilcdur , T : maraz gibi bir kebir ve mei'n b-ilc ol
maz K, F.
268
269
270
271,
272

ve ... bisdr K, F : T.
olanlardan F : olanlarndan K.
olmayan demlerden T : olmayanlardan K, F.
alnmak T : ,det cevz- d ile + K, F.
[. ..] K, F, T : .

273 hazer eyleyeler *: el-iazer el-tazer. T ; T 1 Ktbullhda rivet harmdur, cz deildr K, ,F.. '
274

ve fiyet mhimmatdandur U : K, F, T.

14
V e z r-i a 'z a m h a ss275 o n ik i y k d r276. [V e 217 b ir b u u k y a zu sn 278 dzer, s e n e d e ]279 y ir m i y k 280 ake olu r. [ V e ik i y k l k et*
r f rnda o la n 281 m e r y - ek rdd an v e k a v m erd an a k m ie ve a t dan282 d a h g el rse283 sen elii y ir m i284 d r t yk a ke o lm a k l zm
gel r. B i-h a m d ill h i te ' l D e v le t-i O s m n iy y e de bu ih s n 286'k f i
d i r .] 286 H e le 287 t o u b a k r o n 'be288 y k n 289 y ld a m a tb a h m v e k u
lu m m h im m tm a 290 v irird m 291 v e b e y k n 29? h azn em d e k o r
d u m 293, v e b e y k n ta sa d d u k idp294 h a fta d a 295 ik i g n 296 h a z
r e t297-! r is le t-p e n h u n 298 s a l v t ullh i 'aleyh i299 ve sel m u h u r h -
e r fleriy n SM' t a m idp fu k a r y a ve m e y ih su le h y 301 d a 'v e t
276 VezT-i 'zam hasa : Vlzret-i uzmda olanlarn K, F, T.
276 on iki ykdr : on ikl kenre yiiz bin ake hass vardr K, F ; on iki
yz bin ake hass vardr T.
277
278
279
280
281
282
283
284;
285
286
287
288
289
290
291
292
293

Ve K, P: T.
yaznsn T, F : bazusrn K.
dzer, senede K : ... senelii F;dzerse T; [...] .
yk : yke karb K, F, T.
etrfnda olan T : K, F.
atdan T : andan K, F.
gelrse T : geir ise K, F.
ytemi T : dahi + K, F.
bu hsan K, T : Bsn bu P.
[ ...] K , F, T : .
Hele K F, T : senede .
on be K, P, T : on .
ykn : yk akesin K, F, T.
mhimmatma , T : nmnda olanlara K, F.
virirdm : K, F, T.
ykn : yk ake dahi K, F ; yk akesi dahi T.
kordum : kalmiu T ; bk kalur idi K, F.

294 ve be ... idp t : ve beg yttk akesin tasaddukata sarf tdp drt beg
yk akesi, dajhi hzinemde kalurdu. T ; ve beg yk akesi tasaddukata.sarf idp
drt be yk a&e dahi haznemde bk kalur idi. K, F.
295 haftada. : Ve vezr-i a'zaun edan + K, P, T.
296 gn : -V mahsusa. K, F, T.
297 liaaret : cento K, F, T.
298 penhn : penh K, F, T.
299 sal&vafcuIlhl aleyhi : sallallhu te'l aleyhi K, F : aleyhi ealvatullhl T.
300 erfleiyn , K , F ; erftyn Ti
301 fukarya ve meyh-i suteh&y : suteh&an ve ukaldan K, P ; suleh ve ukaldan T.

15
itdmzde302 nie umr mavere idp303 nasihat ve du'larun
alurdum304. [Ve gazalarda ml- ganimden ve belerbeiliimizde305
hell i'tibr olan rsm- a'rdan nice mahsl saklanmdur, am
tsaddukata306 ve hasenata bezi iderdim.]307 [57b] -Elhamdlillhi
1-ez308 en'amen ve ekremen309 el-yet-310.
Tama'311 bir kabh vddr312, kan'at kenz-i l-yefndur. [Menfi'i okdur313. Allahmme erzakna minel-kana'ati ve yesurru Iena minel-efaati.1314. Ve315 vezr-i azam evkatm316 mhimmata317
ve umr- saltanata sarf itmek318 gerekdr319. [Takayyd-i tnga320
v Saz321 u sz ve ma'zallah322 y iret mnsib .deildr. M
debbir bunlar itdi vakitde sair ns zabt g olur23. Ol makama
geldikden sonra mnsib olan]324 skt326 u takvdr326. [Mmkin
302 Kia'vet itdmzde : nice kimseyi arup + ba'z ukaldan ol takrb ile T ; T + ba'z ukal tifeainden ol takrb He K, F.
303 umr mavere idp : ahvle vkf otamak gerek. T ; ahval ve nice
hussa vkf olmak gereikdlr. K, F.
304 nasihat ve <hl'arm alurdm. : Hele bu hakr zamn- sadretimde
byle itmi idim. K, F , T. (haftada itki gn ile balayan ksm T, K ve F'de
ajada ehl olanlara virilmok gerekdtoen sonra gelmektedir.)
305 belerbeiliimizde K, F : beterbeeT'den T
306 tasaddukata K, F : tasaddukat T.
307 [ ...] K, F, T : .
308 elhamdllhil-Iezt , T : elhamdlillh K, F.
309 en'amen ve ekremen : ekremen ve enlamen K, F, T.
310 d - ayet : K, F, T.
311 Tama' , T : Ve + K, F.
312 vdldr : + gayeti yokdur T; + hi + T K, F.
313 men1 okdur T : menfi' K, F.
314 [ ...] K, F, T : .
315 Ve , T: ve dahi K, F.
316 evtkata : olanlarn evkat K, F, T.
317 mhimmata : mhimmat K, F ; mhimmat T.
318 sarf itmek : maar&f K, F, T.
319 gerekdr , T : gerek K, F.
320 buga T : bina K, F.
321 saz T : str K, F.
322 ma'zaUah K, F : T.
323. mdebbir ... olur. K, F : T.
324 [ ...] K, F, T : .
(,, 325 skt T : skn ; ekser evkatda skt lzm ve toelki vcibdlr. Erbb- hkmete hi skt kadar bir byk vekar olmaz K, F.
326 takvadr T : takva .

16
lan m erte b e n e f s in i]827 sa l h a 37,8 v e lem i sl h a s a y itm e k g e r e k
dr329.
M . h , i m m . t

V e ?30 e h l-i dvn331 v e ir332 m n sba 333

eh l o la n la r a 334 r a b e t335 ii ilt ifa t id p33s m a r337 b il-b en n idp338

[is tim le t v ir m e k gerek d r. V e ehl-i- m e n sb 339 v e e h l-i d v n ken diden g a y r iy e 340 m a h k m itm e m e k gerek d r. j 3?1 V e 342 m derrisin ye
k u z t v e b i l-c m le3,13 u lem 344 b irb irlerin e345 h ased zr e [5 8 a ] d rler34ti.

[A n la r n

birb irinin 347 h ak k n d a ayled n e

in a n m a y u p ]348

m n sb larrda ta h a rr i idp34 r e is-i u lem olan lar, ile m a v ere itriiek l zm d u r350.
327

[...] K, F, T : .

328

salha T : v salh ; semt-t salha K, F.

329

gerekdr , T: gerek, K, F.

330 ; Ve : + iadr- a'aam lan K, F, T.

T;

331

dvn : dvndan oian K,

332

ve slr : K, F, T.

dvn oltam F.

333

mensba : rbb-,mensba T ; . K, F.

334 ehl olanlarla : ve ulemdan olam erbb- ma'rifete T ; erbb- ma'rifete ve ehl olanlarn eylerine ve mu'temed olanlarma hline gre K, F.
335

rabet U : iti/yet K, F, T.

336

idp : le K, F, T.

337

intir K, F, T: tniirrL-lleyh .

338

dp K, F, T : tmek gerekdr U.

339

mensb K, F : mensb T.

340

gayriye K , F : gayri T.

341

gerekdr K, F : gerek T; [ ...] .

342 Ve : K, F, T.
343 kuzt ve fon-ctiml 13 :. K , F, T.
344 'ulem : utemd tifeai T ; T + ekserisi K, F.
345 birbirlerine : birbirine K, F, T.
. ...
346
347
348

zredtirler U : zeredir T ; zerelerdir, byle elenrler. K, F . ,

birbirinin T: birbiri; K, F,
najnmyup T : kat'an inanmayup K, F ; [ ...] L
;;:

349

majsblarmda taharri idp : (K, F vc T * ; mvere eyleytipS'den

sonra).

'-'7'

' 35'iJtittek' 4femctur : idp men&stb- lfemda, taharri tmek gerek,

yoklamak gerek T ; cyleypi mensb- ulemda gyet taharri tmek gerekdr
ve yoklamak gerek. K , F.

17
M h i m m t 361 : Rz-nme v 362 muhasebe353 ve gayr364
kitabet355 mensb356 ehl-i kalem357 ve ihtiyar ve ehl olanlara358 Yi
tilmek369 gerekdr360/
Bir c&mfiyyet vikf olsa vzer ile mpK l-istm hazretleri nice
oiurivrarr? VezirA afzam hazretleri m dr htr; bir canibinde eyhl
islam hazretleri, ba'deh hadtaskerler, bafdeh stanbul Kads ve
bir cnibe vzer, ba'deh RumMi beler [58b] beisi, stanbulda
ise bafdeh bcadefterdr; badeh yenieri aas> badeh Anadolu
ve kk- sn defterdarlar, bafdeh zengi aalan.
. . V ezr-i azam evvel etyhl^srlm okm. iki iydri erifde gel
mek -Jcnndur. Ve eyhl-islm hazretlerinim m-fedc-t erifleri ho
aolm asalar sadr^k afzam. hazretleri htvr- eriflerin sormaa, var
mak lzmdr. V e HA gayn zoemKmda bilim ine vatrnmk knn deW f" "
Ve sadr- a'zam361 meclisinde mertib-i ehl-i [59a] memsb362
fe ;' .
bilinmek363 lzmdur364. [Her birinin makam nedr, ikram ne tarzdir36B anlayup bilmek gerekdr.]366 Vzer-y izam, birbirine var
mak kimn deildiir. [Evvel, vezirler vezr-i azam altnda duralar
ve37 lbelerbeiler vzer368 altundadur, anlara kimesne tasaddur it'351 Mtthtomt : manmb- kfctb, eer K, F, T.
; 352 vii U : ve eer K, F, T.
353 muhsebe : mkbele T; T + bamuhsebe ve alel-huss mal
defter drlvm K , F.
354 gayr : ir T ; T + bu .misilli K ;
misiHi F.
355 lldtibet : K, F, T.
356 mensb : hdmetlerriiir, ihaaer idp K , F, T.
357 ehl-i kalem : ahvl-i kalemden b-haber dan T ; + olmayup K, F.
358 ve ihtiyar- ve ehl olanlara : ehl->i taalem olmayana, K , F ; n-ehle T.
359 Virmek : dikmemek K , F, T.
360 gerekdr , T : gerek K, F.
361 sadr- a m m tJ: + olan T ; + olann K, F.
362 memsb : mensb K , F, T.
363 MLtnmek t : blmek K , F, T.
364 lzm dur : gerekdr K, F ; gerek T.
365 kram ne tarzdur K, F : T.
366 gerekdr K, F : gerek T ; [ ...] .
367 vezirler ... duralar ve K, F : --T.
368 vzer T : vzer-y 'izm hazertnn F ; vzer-y izrn hazeratlarmn K.

18
mez3G9. Shito-i sancak olup erfo&b- cihatdan370 olduklar iin. Ve
kad'askerler belerbeilerin altndadur.]371
R i v a y e t : Bir gn merhum Sultn SeUm Hn hasretleri'
ne vezr-i afzmn arz ider Jci: Pdihm, kadasker durcCarm
Rurmli ve Anadolu, belerbeeri bize tasaddur itsnler, ir belerbeiere tasaddur ide&m dey rec iderler diyicek buyurmular M :
Seltn-i m aziye cimde belerbeiHeri kadnfaskerlere tasaddur itm e
i rm'kl grm ler, ben knunu tebdile Jcdir deilem dey emr
itm iler.
[59b] Ve sadetl Pdih hocas olaritar eh a r olmak m
yesser olmadn ki, ahvl etvrlan ana binen beyn olumdu,. Amma
eyhl-islm hazretlerime hooaA Pdih kmlar tasaddur knun
dur.
Vzer^y izm Dvn- Humynda shib-i vakar gerekdr.
Ehl-i dvndan ve ir ns He tekellm ciz dedr.
Ve kadt(aherler dahi dvnda, er* dv greler. Anlar dahi d
vnda ir ns ile tekellm knn dedr.
Mal372 defterdarlar sancak foelerine [60a] ve zengi aalarna
tasaddur iderler373. Ve zengi aalarnda ba, yenieri aasdur.
Ba'deh374 mr375-i alemdr, ba'deh376 kapucubalardur377, ba'de
h378 byk379 mr-i hrdur380, ba'deh381 akrcba382, andan393
ani-grba384, andan385 blk aalardur.
369 itmez T : eylemez K , P.
370 cihatdam K, T : cihanda F.
371 Shib ... altndadur K, F : T ; [ ...] .
372 Mal : Ve imal K, F, T.
373 iderler : ider T ; idemezler K, F.
' 374 Ba'deh : Anrtan sonra K, F, T.
375 mr , T : emir K, F.
376 ba'deh : andan sonra K , F, T.
377 kapucbalardur : kapucbaiardur K, F ; kapuebadur T.
378 ba'deh : andan sonra. K, F, T.
379 byk : K, F, T.
380 Ve zengi aalarnda ... mr-1 hrdur K de derkenar olarak lve
edilmibir.
381 ba'deh : andan sorara. K , F , T.
382 akrcba : a.krcb^Lidur K, F, T.
383 mdan : vb K, F, T.
384 andgtriba , T : ajnigrhadr K, F.
385 mtian : w K , F, T.

19
Ve defterdarlar niancya tasaddur iderler; meer nianc38e
eski387 ola388. Ve389 mal defterdrlar390 ve nianc391 taht kadlar ile
berberdr392. Cmle mderrislere, eer elli ve eer altm pyesindedr393, tasaddur ider394. Ve badefterdr Bild- Selse kadlar ile
160bJ berberdr.
Ve defter kethdas, mteferrika ve anigrlere tasaddur knndur395.
Ve sancakbelerine sahn mderrisleri396 tasaddur
Amma.397 dhil ve hri sancak'belerinin398 altmdadur. *

iderler.

Ve seltn tevliyyetleri399, anigr ve mteferrikadan takdm

ve takaddm400 olunur. Seltn mtevelMleri olunlar sanoakdan mtek&id ihtiyar veyhud yz etti terke hazdan mMekrfid ola. Veya
defterdrlkdan mtekefid Jdmesneye gerehdir.
Vezr-i amm olan her Tekne bir manstb virir ise mstakim
161aj ve ehl-i rz ve ehl-i vuhf M mesnelere virm ek lzmdur. T&vliyyet bu makule demlere virile.
[Ve avudan ktb takdm olunur, mu'azzez ve muhteremdr.]401
386 nianc : + defterdarlardan T ; tevki' vizret ile ola yahd efendi
ola; amma K, F.
387

esM , T : efcist K, F.

388
389

ola , T : + min haynl-Mtabet K, F.

ve , T : + efendilik ile K, F.

390
391

jfefiterdxlan , T : deterdr K, F.
nianc , T : efendilik ile tevki' rtbede K, F.

392
393
394

berberdr , T : + hi fark yokdur K, F.

aitmi pyesndedlir : altmgldur T.
ider : iderler T.

395

kantodur t : Cmle ... knndur - K, F ; ider T.

396
397

mderrislenu , T : + meclisinde K ; mderrisler meclisinde F.

Amma t : K, F, T.

398

bejlerimin : beginin K, F, T.

399
400

tevliyetleri : tevliyetin hdmetin idenler K, F, T.

ve takaddm : K, F, T.

401 Ve avudan ... muhteremdir K, F : Ve avudan ktib mnu'azzeadir,

ktib takdm olunur T ; [...] .

20
H i k y e t : [Sultn Selm merhm zamnmda teirgn a
vu ile ktib niz itdiler.]402 Sultn Selm. Hn -nevverallhu merkadeh-403 hazretlerine arz olundukda [ Ktib takdm olunmak ge
rekdrJ4*, kttb405, esrr- saltanata hdmet ider; avular406 za
hirde olan meslihe hdmet iderler407 dey buyurmular. Ve kttb
iinde408 yenieri ktibi badur409. Andan sonra410 rznmeci411,
ba'deh ir kttb yolu, ite dururlar. Ve eer sekbanbat veyhud
yenieri TcetJmds tebdil lzm. [61b] gelse, anlara sancak virtnek
kmmdur. Eer crme ciharsa yirm i bin aike zefmet virmetk kdnndur. V e ulufe m teferrikalan am grve kttba twsaxMur kr
nndur. Amma412 ulfeli mteferrika413 hricden olmamak414 gerek
dr. Harein41B-i hasdan416 veya417 'belerfbeiler veya418 beler veya
aitne419 defterdarlar420 oullar la. Sair ciz deildr. Vzer
oullan knundur. Seksen ake ile, eer sultandan ise yz ake ile
knundur.
Vezr-i afzam olan ulfe itm ekde MLU dayanmak gerekdr.
[62a | Ve seksen bin ake ze'meti olmayan ancaile kmaz421, ve
sancan nihayeti drt yz elli422 toindiir423. Mal defterdr sancaa
402 [...] T : , K, P.
403 nevverallhu merkadeh : merhm K, F ; T.
404 [ ...] T : , K , F.
405 kttb : ktibler K, F ; ktib T.
406 avnlar : avular ise K, F ; avu T.
407 iderler , K, F : ider T.
408 inde : + mukaddem K, F, T.
409 ktibi hadur : 'ktibidir K, F, T.
410 Andan sonra : ve K , F, i T.
411 rznmeci : rznnecidtr E, F, T:
412 amana : ve K, F, T.
.
413 ulfeli mteferrika : uife mteferrikab K, F, T. .
414 olmamak : olanlara virHmemek K, T ; oJainlaira venflmek F.
415 Harem : Meer telini + K , F ; ill + T.
416 hasdan. : + ca F, T ; haseadam uka K.
417 veya : yatvud K, F, T.
418 veya : ve K, F, T.
419 beler veya sitne : K, F, T.
420 defto.rdrlar t)': defterdr K, F, T.
421 sancalle (,'ik.rnaz : sancaa Tmista.hi-kJc olmaz K, F, T.
422. drt yz elli : drt yz K, F, T.
423 Mdr : bin akedir K, F, T.

21
ksa drt yiz bin ile kar. Ve zengi aalar yz elli bin. ile
kar.
Ve zame vezir424 kalkmak knndur. Ze'metile426 mteferri
kalarn yz bindr nihayeti. Ve426 ktibn427 ze'meti428 elli bindr
nihayeti429. Ve avuun430 krk bindr431 nihayeti, ziyde karnin de
ildir. Bmdam, ziyde terakd hrumk knn deildir. [Ziyde birikdrmek432 kl azlna sebeb olur433, birikdrmekden ihtiraz434 ge
rek.]435
Eer clsda olsa [62b] vezr-i afzamm avu ve ba/ptclar ket
hdam Dvn- Hum/yunda her biri bir huZatdtr. YaYar ve ehl~i
vukuf Mmtesneter gerekdr. avularn Utiyrndan olmak knun
dur. Hricden olmamak gerekdr. avu drt yzden ziyde olmak
knn deildir. Ve avu ulfe e olmak milmkm deildir. Sadr-4,
afmm virnem ek gerekdr. Ulfe He avu bir padiah devrinde ol
mu deildr. avu zerrwtsiz durmak knn deildir. Cmle mj
de [63a] mnlarmdur. Ve dfeli rrmt&ferrika ve anigrlerndr.
ir kim esnelere virmek knn deildir. V e kapueikvr kethdas ih
tiyar anigrlerden veya vlfeli mteferrikalardan olup hricden
lmayup haremA hasdan Jcnu olmak lzvmdur. avuba sadr-t
afzamdan ayn yere varmamak gerekdr. Karpucar kethdas hod
bir yere varmak knn deildir. avubta ve kapucar kethdas
nie umura vkflardr. Bir cevab sdhr olmamak gerekdr. [63b]
Eer birinden bir cevab sdvr olursa rnafzl idp haMarmdan gel
424

vezr : viiaer T ; vzer-y izm K, F.

425

Ze'metile : Ze'metin K , F, T.

426
427

Tnteferrtkafarm ... ve : K, F, T.
ktibn : ktibde K, F, T.

428

ze'meti : nihyeti T ; K, F.

429

bindr nihyeti : bin ake K, F, T.

430

avuun : avua K, F, T.

431 bindr : bin ake mkdn oem' olmak cizdiir. T; Bb ... olmak
gerek K, F.
432

Mrikdiirmek T : tdrikdiirrnede K, F.

433

sebeb olur T : sebebcHr K, F.

434

ihtirz T : gayet ihtirz itmek K, F.

435

gerek T : lzmdr K , F ; [ . .. ] .

22
mek gerekdr. Vezr436-! a'zam pdiha437 ekser sznde Pdi
hm, ben. boynumdan yk438 ayrdum439, [dorusun syledm]440;
imden gir rz- cezda441 cevb442 size'Izmdur443 dey syle
mek444 gerekdr445. Ve biz-zat kyi pdih istim* itmek knn
dur446.
[Ve etrf u447 eknfdan ili gelse okluk ahvle vkf olmamak
in stne448 beki koyalar449 ve smarlamak450 gerekdr ki451 ok
luk452 gizdirmeyeler. ]453
Ve ahvl-i narh umr- mhimmedendr454: muhkem takayyd455 gerekdr456. Evvel, muhtesib dan nice umrda hidhneti sebk
itm i bir ihtiyr ve istknmete m evsf dindar Mmesne [64a] ge
rekdr. Ve457 erbb- devletin458 kimi pirin bzirgn ve kiminn
hanesi attr dkkn [ve kends bakkallk ve nezbillhi tel
sarrflk eyleyp 'bu mrtekibt ricl-i devlet bunlardan]459 olma
mak gerekdr460. [Narh461 meslih-i fukardur.]462 Hnkr kulu n436 Vezr U : Ve + T, K, F,
437 pdiha : + lem-penha T ; + lem-penh hazretlerine K, F.
438 boymmdam yk , K, F : yk boynumdan T.
439 ayrdum , K, F : giderdm T.
440 dorusun, syledm K, F, T : .
441 imden gir rz- cezda : rz- cezda d-rruden gir K, F, T.
442 cevb , T : cevbn K, F.
443 size Izmdur : sen V4r K, F, T.
444 dey sylemek U : SmEk T ; dimekdtr K, F.
445 gerekdr , T : K, F.
446 tiz-zt ... knndur : Dvnda k istima'mda biz-zt mukayyed1olmak gerekdr T; Dvnda ... biz-zt kendler ... gerek K, F.
447 u T : K, F.
448 stne T : ili + K, F.
449 koyalar T : konulamlara K , F.
450 ve smarlamak T : gyet smarlamak K, F.
451 ki T : K, F.
452 okluk T, F : okulak K.
453 [...] K, F, T : .
454 mhimmedendr : mhimme-i lemdtir, annla K, F, T.
455 taikayyd : mukayyed olmak K, F, T.
456 gerekdr U : gerek K , F, T.
457 Ve : K, F, T.
458 devletlin : mansbm T ; mensbm K, F
459 [ ...] K, F : t, T.
460 gerekdr : gerek K, F, T.
461 Nanh T : raarl ile K, F.
462 [ ...] K, F, T : .

23
rnna olan kimesne terz vuruma yatm aya. Vedr-i afzam narh ahvMne takayyt itmeik Tzvmdur. yle M, hnkr kulu terz tuta,
ahvl-i narh vmhteM cihar. Her kim McnJcr kulu olup terzye ya
pa, telef itm ek knndur. Aatevrm ve kethdalarn be tahkren
mafzl itm ek knndmr.
Ve et ahvli [64b] dahi umr^ lzmiedendr. Yenieri narh ne
ise arclarda dahi ol minval zre gerekdr. Badr-n 'afsam taka/yyd
eylem eyecek olursa sonra ok nedamet olur.
, R i v y e t : Sultn SeMm Hn hazretleri zamn- erifle
rinde et ahvli arz lundukda yem eri eti bozarda satlan narhdan
bir ake eksie virm ek lzvm geldi dey vezr-i afmm i'lm eyledihde safetl Pdih buyurmular ki : Cmle narh birdir, eer
yem eri ve eer ir ns. yle M, narhm [65a] Mtf zuhur ide
vezr-i afzama buyurmular M, seni kati iderim. Hemn tedrik
zre olasn. dey kelm itm iler.
Sadr- ofaam lan kmvesne rmrhdam, gfil olmamak gerekdr.
MstaMm adamlar IstanbuTu ve Ckatafy gez/p ehrim, narh nice
olur haber a&mah TtMndur.
Ve ehl-i mensb bir iki akiler ile ma'zl463 itmemek gerek
dr464. [Bir iki kere ikyetisi olsa, eer merdr ve eer kuztdr, sakmup birden azl itmeyeler]465; sadr- a'zam466 nasihati467
m'ir468 mektufo gndere469. Eer470 mtenassh. olmaz ise471 'ba'deh472 ma'zl [65b] ide473.
463
464
465
466
467
468

gkffler ile ma'zl : ^kyetci sebebiyle azl K, F, T.

gerekdr , K, F : gerek T.
[ ...] K , F : sakmup ... itmeyeler T ; belki .
sadr- a'za.m. : + olan bir T ; vezr-i a'zam mezbrlara bir K, F.
masbati , K, F : nasihat T.
m'ir , T : + mubazajmmn K, F.

469 gndere : gnderp nasihat itmek gerek T ; gnderp nasihat-1

bamm itmek gerek. Zr yukarda zifcr olunmu idi, yalnz bir iki ikyeti ile
vzer ve oir ikkm azl itmek ha/t-y azimdir. K, F.
470 Eer : mektb- mezkr ile K, F ; annla T.
471 olmaz ise : olmayup akileri stelerse T ; olmayup kMeri gene
birka kerre stelerse ve vki* ise K, F.
472 baVleh : K, F, T.
473 rua'zl de : azl olunmak gerek K , F, T.

24
. Vezr-i a'zam474 mekdir-ins /gerekdr475. Herkestin kadrini476
bilmek lzmdur. Ve47? eer; hasb ve eer riesb478 ve eer479 ina'rifet
iledr, Ve eer hdmet iledr, bilmek gerek480. Ve herkes kang man
sba lykdur bilmek lzmdur481. Ana gre tevch itmek gerekdr482.
N-ete mcmsib vmlrruemeh gerekdr.
Siph-zdeler Hakknda MUhimmt- Lzmedendr :
Vezr-i a'zam483 ra'iyyet olu ra'iyyet olana ibtid emri virilmemek gerekdr484. Siph [66a] -itmekde48B~ziydE486^layaiHtta,k lzmdur4^7. M eer swh-2da ra. Zr488 herkes ra'iyyetlikden489 kup490 siph olmaa491 sa'y ider492. Re'y493 az olcak494 rd- p
dih de az496 olmak lzm gelr. Sadr- <afzam, olan zmhr be-zinhr rvfiyypt olu m'iyyeClStana, ibtid^em/ri virrnemek gerekdr.
474

vezr-i a'zam : zir sadr- a'zam K, F : sadr- a'zam olan T.. .

475

gerekdr : gerek T ; olup K , F.

476

kadrini : kadrin K , F, T.

477

bilmek ... v : K, F, T.

478 ve-eer hasto ve eer nesb : eer haseb iledir T ; eer haseb
meseb k ziyde i'tibra b'isdlr, bu sebeb ile olla K, F.
479 eer , T r y h d K , F.
480 gerek t , T : gerekdr K , F.
481 Ve herkes ... lzmdur : Ve ... manatba mnsibdr bilmek gerekdr'K, D ; T.
482
483

gerekdr , K, F : gerek T.
vezr-i a'zam : ve K, F, T.

484 ra'iyyet olu . .. gerekdr : re'ydan olup ata ve dede siphj-zde

olmayanlara K, F ; re'ydan olup ata ve dededen siph-zde olmayan T.
485

itmekde : itmede T ; tmeden K, F.

486
487
488

ziyde t : gayet K, F ; T.
lzmdur : gerekdr K, F ; gerek Tl
Zr : Ol kajpu alnca T ; ma'zallah -f T

K, F^

489 ra'lyyetlikden , T : + .ra'iyyet kaydndan K, F.

490' ikup : kar K, F ; kaup T.
491 olmaa : olmak K, F, T.
492

sa'y ider : olmak lzm gelr K, F, T.

493
494

Re'y : m'iyyet K, F, T.
az olcak : katmaynca K , F, T.

495

de az : kltet zere K, F, T.

25
.[Allahu te'l]496 -Tebrekel-lez biyedehil-mlk ve:hiive al1klli
.eyin JeaiMnulS2-ve-el-yet-T-

BAb -i

s n

Tedbr-i Sefer498 Beynudadur

Evvel 'bir canibe499 sefer lzm gelse500 [vzer-yi izmdan601
biri ser'asker veyhd502 belerbeilerden birini serdr itmek gerek
dr503. Ve lkin mmkin olduka vzerdan gayriyi604-ser'asker itmeyeler. Belerbeilerine it'at endn vzer-y izm gibi olmaz,
fark okdur605. Ve606 ba'z yerlerde507 sancakbeleri508 serdr dahi609
ola gelmidir. Ol sefere ne kadar hazne ve ne kadar zahre lzmdur]510 kula, belerbeMere>[66b] ve yarar samcdkbeierine mukad
dem zahre hkmleri irsal idp ba'deh sadr-t ofzam, ve ba defter
dar hazne tedrk idp ba'deh kmak gerekdr511. [Eer pdih
kends kmak512 lzm gelr ise613 sadr- a'zam olan defterdarla
r614 ve ir erkn- dvn cem* idp ne mkdr hazne gerek ve515
496
497

Allatu tel JK: Ve + K F ; Allahu alem T ; .

ve tairsne ... kadtrun , T : K, F.

498 tedbr-i sefer , T : sefer tedbri K, F.

-499 btr cnibe : K, F, T.
500
501

gelse U : gelen yerlerde K, F, T.

vzer-y ^zmda K, F : vzerdan T.

502
503

biri ser'ajsker veyhd K , F : T.

gerakdiir K, F : gerek T.

504
505
506

gayny F : gayri K.
Ve lkin. ... okdur K, F : T.
Ve K, F : T.

507 yerlerde K, F : yerde T.

508 sanoakbeleri K, F : sancakbei T.
509 serdr dairi. K, F : dahi serdr T. .
510 [ ...] K, F, T : .
511 gerekdr : gerek K, F, T.
512
513

kmak K, F : kalkmak T.
geliir se K , F : geliree T.

514
515

defterdaton K, F : defterdar T.
ne mkdr hazne gerek ve T : K, F.

26
ne m k d r a sk er g e r e k v e n e ted'br ve616 ne yere517 zah ireler618 k o
n u lm ak 519 g erek d r520, ted r k idp v e p d i h a l zm o la n ]521 deve
v e k a tr 522 [v e a t m h im m tn m r-i h r ile g rm ek 523 v e pdih
iin y old a 524 toir a r a b a ]626 dah i526 ted r k itm e k l zm d u r v e m h im m d r527. [V e 528 sa d r - a 'z a m o la n ko n u ld u k d a p d i h d a n b ir m k d r ra c a k k o n m a k g erek . V e p d i h o rta lk d a k o n m a k g e r e k .]529
V e 530 p d i h n o ta n 531 ask er532- ! Isl m 533 ih ta itm e k gerekd r534.
[V e p d i h h ay m esin d e n 535 h alk b ir m il m rkdr foa'd g e r e k d r .]536
V e o ta k 537 n n d e538 h azne639 a d r ku ru lup d e fterd a rla r640 and a
d v n ideler641.

516

ve ne tedbr K, F : T.

517

yere K, F ; mahalde T.

518

zaMreler K, zahre T.

519

konulmak T : komak K, F.

520 . gerekdr K , F : -gerek T.

521
: 522

[ ...] K, F, T : .
katur , T : + ve emsalini K, F.

523 ' gtmek K, F : grp T.

524

yolda K, F : yola T.

525

[ ...] K, F, T : .

526

dah , T : + be

K,

F.

527 tedrk ... mhimmdr : getrp gitmek gerekdr K, F : getttrp

gtmek gerek T.
528

Ve T : evvel. K, F.

529

Ve pdih ... gerek T : K, F ; [ ...] .

530

ve : zlr K, F ; T.

53 pdihn otam : etrafn K, F ; ebrfm T.

532

'asker , T : 'askere K, F.

533

slm : K, F, T.

534

itmek gerekdr : ide T ; K, F.

535

haymesinden T : haymesirade K, F.

536

gerekdr K, F : gerek T ; [ ...] .

537

otak : pdih ota K , F, T.

538

nnde , K, F : nne T.

539

hazne t, T : + hmyn K, F.

540

defterdarlar : defterdar olan T ; mal defterdr olan K, F.

541

ideler : itmek gerek K , F, T.

27
M h i m m a t 512: Ve pdih tarafndan543 kad'askerlereE ve defterdarlara ve niancya ve defter eminine545 mr546 deve547
[67a] ve katr548 virilmek knundur549. [Hatt550 Sultn Selm Hn
hazretlerinin551 aldran seferinin defterinde mastrdur.
Ve yollarda at zerinde^52 istediii zamanda ver-i azam553 ya
namak gerek. Ve ir vzer-y izm dah yanamak caizdir854. Ve
sair erkn- dvn arldkda yanlarna varmaa beis yokdur655.
Ma'zl sancakbeleri dahi yanamak cizdir556.
Ve her gice bir sancakbei557 karavol beklemek gerekdr558. Ve
otak nn bir blk aas nevbet559 beklemek gerekdr560. Sultn561
Selm Hn562 merhm zamannda bir kerre feth-i Diyr- Bekre gi
der iken563 otak nnde564 birka css harm-zdeler ki, h Ism'il tarafndan irsl olunmular, hayme-i Pdih tee urup gice
ile Pdih565 bekleyp tara666 kar ise567 haner568 ile urmak ni542
543
544
545
546
547
548
549
550
551
552
553
554
555
556
557
558
559
560
561
562
563
564
565
566
567
568

mhimmat : K, F, T.
tarafndan -: + vzerya T ; + vizer hazretlerime K, F.
kad'askerlere , T : kadtoskere K, F.
emndne , T : 4- dek K, F.
mir : K, F. T.
deve , T : K , F.
ve katur : ta'ymat K, F ; T.
knndur U, T : gerekdr K, F.
haltta K, F : T.
hazretlerinin T : hazretleri K, F.
zerinde K, F : stmde T.
vezr-i 'a'zam T : vezr bulunan' K, F.
izm ... cjizcBr K, F : T.
varmaa beis yokctur K, F : yanamak caizdir T.
; Ve ma'zl ... cradir T: K, F.
her gice bir sancakbei T : her sancakbe4 bir gice K, F.
gerekdr K, F : gerek T.
nevbet K, F : T.
gerekdr K, F : gerek T.
Sultan. F, T : Ve + K.
Hn K, F : T.
gider iken K, F : giderken T.
nmle K, F : nne T.
pdiih K, F : pdih. T.
;tara K, F : taraya T.
kar ise K, F : karsa T.
haner T: bak K , F.

28
yetin e b irk a fe d a 669 g elm i im iler670; tu tu lu p hak larn dan g elin
m i idi; O l zam an dan ber n e v b e t ile 'bir 'blk a a s b eklem ek em r
o lu n m u d u r.]871 V e p d i h c e n g m ah a llin d e672 gay et de673 geride
a sk erle574 durup575 nnde676 to p la r 677 zincirlen p [v e p d ih n at
a y a 678 b u k a la n m a k 678. l zm d u r680. B u k a d a n m u rd681 istih k m
zre

du rm ak d u r.

H a v f itm e P d i h m , fu r s a t b izim d r

dey

y a n la rn d a olan v e zirle r b y le tesliy ed en m u r d 682 ta k v iy y e t583- ! k u v

v et indr. C en g ile te fr k a 684-y h tr itm e m e k gerekd r. V e ceng
i in d e ]686 a s k e r e h il f- knn t a fr a 686 v ir g ile r 687 v irilm em ek g e r e k
dr. [V e a sk ere1588 b ir m sta k im nzl em in i gerekd r. ] 589 V e 690 p
d i h ta r a fn d a n 591 y en ieriy e592 ve sip a h iy e a lt gn l k693 za h ire v irilm ek 694 knndur. gn serh d d e dhil old u k d a v e g n k 569

birka fed K, F : T.

570

imigor K, F : mi T.

571

[ ...] K, F, T : .

572 p&diah ceng- mahallinde : pdih mahall-i cengde T ; pdihlar

mahall-i cengde K, F.
573 - -de : K, F, T.
574

askerle : K, F, T.

575
576

durup : durmak gerek T ; olmak gerek K, F.

nnde : Pdihn + T ; ve + T
K, F.

577

toplar : top ve zincir gerekdr K, F ; top ve zincir durmak gerek T.

578
579

aya K, F : ayama T.
bukalanmak K, F : buka T.

580
581

lzmdur K, F : uratmdur. Atnrrna T.

murd T : K, F.

582
583
584

Havf ... murd K, K: Tannda bir aziz klmesne durup ... dey T.
takviyyet kuvvet
K : kuvvet takviyyet T ; takviyyet-i 'kuvvet F.
tefrha T : ta'zbe- F;. tagziye K.

585

[ ...] K, F, T : .

586
587

tafra : K, F, T.
vttrgller : v4rgi -dahi K, F ; vrgi T.

588
589
590

'askere T : asker halkma K, F.

[...] K, F, T : .
Ve , K, F : T.

591
592

tamftnidan : K, F, T.
yenieriye , K, F : yenieri T.

593
594

gnlk : giin K, F, T.
virmek : balamak K, F, T.

29
dukda595 v ir ile

g elm id r596.

Ve

fe t i h ' k i597 m yesser- 'ola698,

b i-

a v n ill h p d i h n 599 eli p l p600 v z er y a 601 ve k a d 'a sk e r le r e 602

ve d e fte rd a rla ra 603 k a fta n 604 g iy ilm e k 605 [6 7 b ] v e ta r a d a m an sb da
o la n la ra 606 e e r b e lerb e ilere607 v e 608 sa n ca k b e lerin e609 k a ft a n 610
g iy ilm e k knndur611. P d i h la cenkde h z r o lan a v e zu am adan
cebel v ey h d bedel a lm ak knndur612. A lt bin a ke tm r olan
dan613 iki cebel614 v e 615 o n b in 616 a ke tm r olan d an 617 618 cebe
l619 v e y ir m i b in 620 a k e z e m e ti. olan d an 621 b e622 cebel623 alm ak
g erekd r624. V e bedel v iric ek 625 b in akesine b in ake v irm ek kann-*
595 kdukda : dahi karken K, P ; karken T.
596 virile gelmidr t: Sultn Selim Hn virmidr K, F, T.
597 k : l, P, T.
598 myesser ala : vki' olsa K, F, T.
599 bl-'avnlll&h pdihn t : mbrek bayram gibi K, P; yd gibi T.
600 eli plp ,: el plr K, F, T.
601 vzerya U : ve vzer T ; T + serser sammur krkler giyerler K;
T..+ serser sammur krk giyerler F.
602 Icartir'askerteTe : kad'askerler K, F, T.
603 defterdarlara. : defterdarlar K, F, T.
604 kaftan , T : yalnz + K, P.
'605 giyilmek : giyerler K, F , T.
606 ve tarada mansbda olanlara, t: tarada mensb olinl-T K, F;
tarada mensb sahibi olanlar T (K, ,F ve Tde sancakbelerfomdett sonra).
. 607 beglertegilefre : belerbeiteidir K, F : beLerbeerdir T.
608 ve t: + eer K, F, T.
609 sancakbelerine t : sancakbeleridir K, F, .T.
610 kaftan t : dah + T; dah kaftanlar K, P.
611 giyilmek'knndur t : giyerler K, F, T.
612 ' Pdihla ... knndur t: Ve eebelde knn'K; F. T. .
613 olandan, t : olan K, P, T.
614 cebel t: cebeldr K, F ; + virr T.
615 ve : K, F, T.
616 on bin t: on btnl K, F, t .
617 ' aite thrnn olandan : K, F, T.
. 618 t, T : + drt K, F.
619 cebel t: cebeldr K , F ; + virr T.
620 yirmi bin : yirmi binli K, F ; yirmi binl T.
621 aite ze'meti olandan t : ze'met K, P ; T,
622 be t : dt K , F, T.
623 cebel t, T : cebeldr
F.
624 Boak gerekdr t: virr T ; K, F.
625 Ve bedel viricek : byle virir K, T ; T. .

30
dur626. Amma, cebel ve bedel virmekden ise627 tmr [68a] shibi628
kends629 gitmek630 evldr631. Meer hasta ola veyahud sab ola632
yine cebel veya, bedel virirler; iM si de knundur.
[Ve sefere hazne, pdihla633 iki kat gitmek gerekdr634. Ciz
ki bahi ziyde636 lzm gele636.
Ve637 serhaddleri mdebbir hkimlere smarlayup 'gayet pekidriip638 gitmek gerek. Ve serhaddlere ftht bildirmek lzmdur639.
Ve pdih adrda iken arza girilmek lzm gelse saray knnu gibi girilmek lzmdur.]640
M h i m m a t : Bir diyara sefer ctiz eylese pdih gitmeyp serdr gitm ek lzvm, otsa vezr-i afzama lzm ve rmiMmm cilan
budur M : Vzer-y izmdam bir shib-4 tedbr ve maHcvl-i fehm
ve Taadr^ms vezr-i ak serdr nasb oluna. Amma nie d efa istih
dam, olunmu umr-dde gerekdr. Ve kul taifesi ile im tiza ve mdrta [68b] kdir kim em e gerekdr. V e m dr-t a/sfari. otan taeyn
ailunan serdr gzetm ek knndr. V e tafym olumm "askeri defter
mcebince esm isi mevcd cilam, kulu serdra sl ideler. V e kulun
mevcibm bVt-tamm testim ideler. Zamanyla mevcib T kula vi
rtle serdr nmlb tmaz, bi-'avnVUh. Ve pdiha lem-penh
hazretleri tarafndan serdra MiM ittift lzmdlar. Hep bunlar
626 bin ... knndur : K, P,'T.
627 ve bedel virmekden ise U : almLkdan viizer gyet ihtiraz ve hazer-i
tamm, gerekdr K ; olmakdan ... gerekdr F ; almakdan htiraz itmek gerek T.
628 -tmr shibi : sefere- shib-i tmr K, F, T.
629 -kends : toiz-zt K , F, T.
630 gitmek : gelmek K, F, T.
631 evldr : gerekdiir K, F ; gerek T.
632 Meer ... ola : Meer sab olup yhud hasta ola K, F ; Meer sabt
ola yh/d tasfca ola T.
633 hazine pdihla, T : hazme-1 pdih ile K ; hazne-i pdSh dle F.
634 gerekdiir K, F : gerek T.
636 ziyde K, F : T.
636 gele T : ola K, F.
657 Vte K : F.
638 gayet peJdgdrp K, F : bekletdirp T.
639 lzmdur K, F : gerek T.
640 lzmdur K, F : gerek T ; [ ...] .

31
sadr-t a'zam olan safdetl pdiha iTk itm ek gerekdr. [69a] Ve
stadr- a'zam olan, serdr ola/nkunm kapu mthuds gibi terbiye it
mek gerekdr. Hakk sbhneh ve tefl serdra feth zafer m
yesser iderse sadr- ammm hsn-i tedbridir dirler. E er Hakle
tel fursat te tarafa virse vedr-i afzamm s-i tedbridr dir
ler. Her ne vki- olsa, cmle cavnum u havass, vezr-i izam dan bilrler. Hemn lzm tem her umurda basiret zre olmakdur.
M h i m m a t : Ve kara seferinden641 derya seferine642 ih
timam643 dah644 ziyde olmak gerekdr645. [Birgn Sultn Selm
Hn merhm646 seltnin akl iz'n647 ve adi 648 ihsn ile649 ekremidr. Hdiml-haremeyni-erfeyn650 olmak sa'detine vsl ve
azz-i Msr olmaa nil661 olmu652 shib-krandur. Keml Paazde653 merhma654 dimi ki : Tersneyi yz aded yapdrmak655
istenim, t Galata Hisan656ndan Kdhneye dek olmak gerek657
diy buyurmu658. Niyyetim659 feth-i Efrencedr diy buyurdukda660 merhm661 monla dahi evketl Pdihm662, siz 'bir ehir641 seferinden. : ahvli tedrk nice mhimm ise K, F, T.
642 seferine : ahvli K, F, T.
643 ttmm : K. F, T.
644 dah : andan K, F, T.
645 olmak gerekdr : mhimindir K, F, T.
646 Sultn Seltn Hn merhm K, F : merhm Sultn Selm Hn k T.
647 z'n. T : iz'n ile K, F.
648 adi T : adle mdl K, F.
649 ile T : K, F.
650 hdim'l-haremeymi-gerfeyn K, F : gerfeyn T ..
651 nll T : mll ve ol sa'dete nil K, F.
652 olmu T : K, F.
653 Paa-zde T : Paa K, F.
654 rnertma T : merhm K, F.
655 yapdrmak K, F : yapmak T.
656 Galata Hlsn T : Hisr- Cedd K, F,
657 gerek T : zre gerekdr K, F.
658 diy buyurmu T : diy 'her br byle olmas mnslbdr diy bu
yurur imiler ve niyyetleri dahi byle itmek imig. m r vef. tmedinden bylec kalm K ; diy ... buyururmular ... ve niyyetleri bir dahi ... mr vef
... kalm. F.
659 niyyetim T : -1- inallhu te'l K, F.
660 diy buyurdukda T : didklerlnde K, F.
661 msnhm T : K, F.
662 evketl Pdihm K, F : Pdihm T.

32
de663 mukmsiz ki .ann vel-nimeti bahrdri/'bahr4 emn665 olinayunca gemi gelmez666, gemi gelmeynee slmbol667 ma'mr olmaz
diyii buyurmular. Merhm Sultn. Selm Hnn63 fitb- mr
ser'z-zevl669ve670 htr- .eriflerinde671 tolan 'hayr-672 niyyetleri
myesser mukadder673 olmad. Amma hliy674 Pdihmz olan
hibl-adl vel-ihsn Sultn675 Sleyman Hn hazretleri dah der
ya mhimmatnda muhkem mukayyed olup ahvl-i bahr muntazam
olup her cihetle676 guzt- berr 677 bahri liIlhiJ-hamd ad-y dn
ola/n678' kefereye; glib olmaa679 himmeti680 ve,,pazar gibdir681,
ftatt :b hfer sebeb olmudum ki deryaya mstakil beler ve kapdanlrdan nice 'hkim nasb olunup6*2 saltanat ve68? Devlet-i l i
Osman n684 bir cenhidur, ma'mr olsun685 dey kat686 ok say itmidim6817. Ve Pdihmz dah .byle658 olmasn ms'adev istih
sli dp byle itdirdiler idi689. "Ve90 benim dah Pdihm Sultn
663
664
665
666
667
668
669
670
671
672
673
674
675
676
677
678
679
680
681
682
683
684
685
686
687
688
689
690

bir ehirde T : sadetle bir sarayda ve -f- K" F.

.hahr T : ve hem ( K, F.
mim T : feth K, F.
gemi gelmez T : ve K, F.
slmbol K : stanbul F.
Selm Hnm K, F : Selmin T.
serz-zevl K, F : zevle karb olup *F.
ve K , F : T.
oriflerlnde K, F: erifinde T.
foayr K, .F: T.
mukadder K, F : T.
hliy K, F : hl T.
Sultn T : + bin es-sltn Sultn K, F.
cihetle K, F : vehile T;
besr K, F : T.
UllhTUamd ... odan K, F : T.
olmaa T : olmala K, F.
hdmnmeti K, F : himmet T.
nazar gibdir K : nazari aldir F ; naaandf T.
olunup T, K : olurnr F.
- ve T :
K ; F.
Devlet-i il-i Osmmn T : Dcvlct-4 Osmnlyyemin K, F.
olsun T : ola K ,F .
kata K, F : T.
itmidlm. K, F : etmiimdir T.
byle K : bylece F.
Ve ... idi K, F : T.
Vte T : K, F.

33
Sleyman Hn hazretlerine arz u inh eyledm691 bu vehile olmudu ki : Seltn-i selefde berre mlik pdih692 okdur, bahre
mliki693 azdur. Ve bahr seferi tedbrinde kfir bizden694 artukdur.
Biz anlara glib olmak gerekdr695 didimde696 cevbnda697 Szn hakkdr, yle gerekdr buyurmulardur69R. Szmn sefer hak
knda neticesi699 ve kelmmn gzidesi foudur ki derya masrafnda
cnib-i pdihden bir emn nasb itdirdim700. Eer mhimmt- berr
ve eer meslih-i bahrdr ve eer nizm u intizm ve vzer-y lmakamdur701 v merdur, vezr-i a'zamn702 bunlar703 yzi dur
ve bis-i zikr-i cemldr704. Lzm olan mertebe sa'y u ti705 it
mek lzm ve mhimmdr.]706
[69b] Sadr- amm olan bir M iyar ve korsan ve deryada nie
umr grp ve nie furtna savm ve nie yeEhen skndrm bir
mdebbir ka^udn itm ek gerekdr. Deryada. zaihre gem ilerini ve
tevend firketelerin hfz u h/rset ide. Madam bunlar hfz olmaya
kapudn kcupudnlk idemez. Bir hisr dmefc lzm gelse iki yz
pre kadrga kanundur. Ve yirm i pre mavna ve be alt pare bara
lzm/hur. E er Msr dmeyrp hemn deryy nmhfa&a murd ise
elli [70a] pre kadrga gerekdr. htiyar reislere vetr-i afzam haf
tada bir kere Tersaneye varmak gerekdr. htiyr reislere vezirden
iltifat lzmdur. Tersane crnbarm yoklamak gerekdr. Her nesnesi
hzr ii rrmheyy gerekdr. Sefer lzm geMtijUode hzr ola.
69>1 'arz ... eyledrn K, F : arzm T.
692 pdih K , F : T.
693 mliki K, F : mlik T .,
694 bizden T, F : hrden. K.
695
696
697
698

anlara ... gerekdr K : anlara ... geregz F ; ana glib gerez T.

didimde K, F : <iiyii arz rlrirde T.
cevbnda K , F : cevb T.
buyunralardm" K, F : buyurrrmgdur T.

699 , netScesi T, K: nicesi F.

700
T.
701
702
703
704
705
706

Szmn ... derya.

itdirdim K, F : Ve deTy

itdirdim. Szmn

l makaan-dur K, F : - T.
veztr-i a'zamn K, F : vezirin T.
bunlar K, F : T.
cemMtir K, F : hayndr T.
ki K , F : T.
lzm ve mhim-mdr K, F : gerekdr T ; [...] .

34
Ve re'ydan707 drt 'be ylda 'bir yirmier ake alma708. Sul
tn700 Selm Hn aleyhi rahmetu vel-gufrn710 zamannda711 donan
maya giden asker-i Islma beksimad 'bah dey almlar712 amma)
her yl olmaya; eyii nesne deildr713. [T ki714 anlara715 g olmaya
ve re'yya g716 gelmeye.]717 Avnz denMeri m/d- [70b] hays
okhr. V ezr-i afzama lzm, olan budur T, avnz nmma lan afoeyi hazneye koymaya, tersneden sarf olma. Ve ldk nesne dah
hsl olmazd. Ancak cmle memMilcden be ve alt yuh ake hsl
olurdu,. -Allhmme tevekkelt aleyke718BB -I SLS
Tedbr-i Hazne Beynndadur
Ol dahi719 mr- mhimmedendr. Zr720 saltanat hazne ile
olur. [Ve cem-i721 hazne tedbr ile olur, zulm sitemle722 olmaz. Bu
707 re'yd'am : + avnz alnmak K, F, T.
708 alma : ihdas olundu K, F ; de olunup T.
709 Sultn , T: merhm + K, F.
710 , ^aleyhi rahmeti vel-gmfrn : K, F, T.
711 zam&mDida , T : zamn- eflennde K, F.
712 donanmaya ... atmlar : bir Jcerre oldu. Be ylda Mr yirmier
ake almmdr. Mukabele-i istirhat-i askere peltsimat bahs ey re'y olun
mu
K, P; bir kerre cem oldu. Ba/deh drt be ylda bir yirmier ake alnrndur. Mukbele-i istirhatlarmda askere peksimad in foah dey rey it
miler T.
713 amma ler yl olmaya, eyii nesne deildr : m a kl nesne deildr,
amma her yl olmamak gerekdr K, F ; amma m akl nesne deildr ve her
yl olmamak gerek T.
714 T k i K, F : T.
715 anlara K , F : anlam da T.
716 olmaya ve re'yya g K, F : T.
717 gelmeye F, T : olmaya K ; [...] . '(Avnzta. ilgili paragraf K, F
vt* T nahaJarmda drdnc bbda yer almaktadr.)
718 Allhmme tevekkelt aleyke U : Allhmme inn tevekkelt 'aleyke
ve kavvamfa emr ileyke. Inneke al killli eyin kadir (Allahm sana tevek
kl ettim, ilerimi sana havale ettim. bhesiz sen hereye kadirsin.) K , T ;
AUhmme tevekkelt ... kadir T.
719 Ol dahi t : Evvel tedbr-i hazne K, F, T.
720 Zr : K, F, T.
721 cem'-i K, F : T,
722 zulm sitemle K , F : zufanle T.

35
hakr vizretimde723, hazneyi mevve ve noksn zre buldum. Cls- Sultn Sleymn Hnda rd masraf ile beraber olmu idi. Gh
yetismeyp tarada mevcd olan eski hazneden virilr idi. Bu sebeb-i ihtilldir724 diy elbette rd masrafa glib gerekdr. T ki725,
yn-i saltanata noksn gelmeyecek kadar tedbr itdim.]726 rd727,
masrafa glib gerekdr728. Ve kul tifesini729 oaltmamak730 gerek
dr731. Asker az732 ve deftr733 mazbut ve esm [71a] mevcde ve
mukayyed gerekdr734. Ve ulfeli yenieri on iki bin olmak knun
dur73. On iki bin asker ok askerdr736. Sl be-sl eksilmeyp737
ulfeleri virile738. Ve svpM ve shdr ve drt blk cimde att b
lk olur. Cebeci ve topu, bu cimde dahi on be bin asker olur. Bu
zikr hmm cmle yirm i yedi bm ulfeli kul olur. B-ijzniUhi tefl,
her hande varsalar Milli yz akl ola. Bi-cmmifTlM tefl bir ylda
iki sefer vMf olsa [71b] kam ve dery seferleri yine ikisine de mstevf yeter. Mdm ki zikr olunan kulun ayda bir mevciibi virile
ve doomnma vak# olsa ve matbah^ mire ve hr ve ehrem ini bu
cm leye rd masrafkunn ihta ider. Her senede nice mal dhi h
zinede bM kalwr idi. Bu faJr vezretden fri oldukda Yedikulede
ve Haznemi mire?de yirm i ylkk 'kifayet vmikdn hazine mmrufdan
723
724
725
726
727
728
729
730
hazer F ;
731
K, F.

vezrebimde T : zamnmda, vezir oldum K, F.

ihtilldir F, T : ihtillden K.
T ki K, F : T.
[ ...] K, F, T : .
rd : Sadr- a'zm olan evvel rd K, F, T.
gerekdiir : itdirp F ; itxrdp K; itcMmek gerek T.
taifesini : .taifesin K, F, T.
oaltmamaJc : klanmadan gyet hazer K ; oklatmadan gayet
oaltma-kdan hajzer itmek T.
gerekdr : gerek T ; T + t ki yn-d saltanata. noksn gelmeyp

732 az tf: + gerek, z gerek T ; gerekdr K, F.

733 ve deftr : cmle defteri T ; Halik bu ki cmlesinin gayet ile def
teri K, F.
734 esmi ... gerekdr .: ve kend mevcd ve esmisi K, F ; ve .kends
mevcd ve esmisi deftere muvfk gerek T.
735 yenieri ... knndur : K, F, T.
736 on iki bn ... askerdr : on foe bin ... 'askerdr T ; K, F.
737 sl be-s.1 eksilmeyp : hi eksilmeyp sl be^sal T; K, F.
738 ulfeleri virile : on be bin adama mevcib yetitirmesi pehlivamlkdur K, F ; on be bin ... yetimesi ... T.

36
ziyde kakr. H sm/me h yirm i yl bir yerden hazine [7 2 a ]
gelm ese maMafo kifyet Merdi. Cmle knun mevctbine ve saray-;
lar ve matbah- mire ve ir masmflmu ve donawm-y hmyna
vef iderdi. ,cAe?l-huss safdetl PdiMrl mwktaraZan her sene
de zi-yde olmakda, amma vez&r-i azamda, Mill tahayyd, ve ikdm
itm ek gerekdr. V e defterdarlar ziyde He vmkta"* arz eylediM ermde amel eylem eyp baz ehl-i vukfdan sual ide. Fln rraktaaya tlib otan adaman kudreti var madr? [7 2 b ] sadr- afzam
bilmek gerekdr.
V e z r -i a 'z a m 740 o la n la r 741 D v n a 742 kabil ve743 m deb b ir v e 744
eh l- kalem d en 746 s h ib l-v e k a r746 d e fte rd rla r

g etrm ek 747 g e r e k

d r 748. V e a n la r a istik l l v ir p lim r- h a z n e y i749 anlara te fv iz 760 l zm du r751. A m m a a n la r d a k en d h a v la n n d a 762 o lm a y u p m l- p di h iy le763 ta k a y y d itm e k gerekd r.
[B y le o lm a z m s 'a d e o lu n m a y a , b y le ider ise istik llin e754
m s 'a d e gerek d r766. P dih m z, za m a n n d a V e z r 766 b ra h im P a a
ve sk en d e r elebi k i, ilt ifa t v e u n va n ile m eh r- za m n o lu p P 739 ve siph ... ziyde kalur : Ve eer rd- haznedr ve eer kul
mevcibidr ve eer mhirnmt- saraydur veya mafebah ve hr mhlmmtdur yettgp bir mikdr artmak gerekdr. T ; eer hazne ve eer kul mevcibidr, eer mlrimmt- saray ve matbaih ve hr ve derya ahvli mhimmtdur ... F ; eer ... hur ve der ahvli ... K.
740 vezr-i a'zam , K, F : ve + T.
741 olanlar : o t a K ,-F , T . 1
742 Dvma- , T: Dvn- Hmynda K, F.
743 kabil ve : K, F, T.
744 ve'i:
kil K, F, T.
745 ehl-4 kalemden : haberdr K, F : tahsl-i emval lulmakdan haber
dr T.
746 shibl-vekr : ehl-i vekar K, F, T.
747 getrmeJt , T : bulup iatiKd'm itmek K, F.
748 gerekdr t), K, F : gerek T.
749 umr- hazneyi : umn K, F, T.
750 tefvte , K, F : + .tmek,T. r.v
751 Izmdur : gerekdr K , F ; gerek T.
752 havlarmda : sevdasnda ve ba fcavsmda K, F, T.
753 pdighiyle tt": pdigh birle K, F ; pdih le T.
754 istiklline K : itigline F.
755 Byle .. gerekdr K , F : T.
756 Vezr F ; K, T.

37
dihmz757 biz-zt kend758 saraylarna ve baelerine varup cm
le lemin kendi gzne759 batan yani760 diken olmular idi. hrIemr feth-i Badadda birisi serdr oldukda ba'z isnaddan ve birin761
hazne ve nzli762 kusr zre tedrknden mazhar- gazab olmu
lardr.]763
Radefterdr olan kim esne gyt efoL-i vucf ve basret zre
ola. Asla bir ake rd ve masraf olmamak gerekdr. yle M, ev
vel hazneye TcM ihtill [73a] getir. Sadr^ a'zam. badefterdr
zerine nazardr. yle Jci, r&nrruede rd ve m asraf buluma. Eer
defterdarn buymddusu var ise defterdar ve rznm edyi bil tafcz
ikisini de ma'zuf' itm ek gerekdr. kisini de YedMculede veya yeni
hisar'da nie rnmLdet haJbs k&ndur.
Bir defterdar daM rd ve masraf buyurmaya rznmeci kayd
eylem eye. Amma vez/r-i a'zam her hiafta bir rznmeye mukayyed
olup yoMaya, bir hat olmaya. V e badeftevdra [73b] lzm budur
ki, Dvna gelen akeyi yakmadn aHmaya. Kula ulufe vkiM ikde
zyf ake buhma, badefterdr mvJkem itb ohmur. V e darbhnede kesilen ake ve ltuna defterdar elcser H'z-zt mukayyed alwp
shibl-'ayra iftimd iim eyp hufyeten haftada bir gn Darbhneyi yoklamak lzmdur. D evlete zarar sikkeden gelr, umr^ rnhimanedendr, muhkem takayyd gerekdr.
Ve macta'mylknn zabt d&fterdrlmu lzmdur. V e defterdar
lar [74a] bae seyrine gitm em ek gerekdr. Giderler ise muktafacr
lar dahi her biri bir cmbe seyre gider, mM- mr tahsilden katur.
Sadr- afzam bunlar el altndan yaktadjup seyre gidlenoelerin gh
mafzl itm ek gerekdr. irler dahi ha/of eyleyeler.
[Tedbr-i haznede say budur ki okluk mevcib izdiydna say
itmeyeler. Huss ki76* tek'd virmede ihtimam idp765 virmeye757 Pdihmz K, F ; Pdih T.
758 kend K , F : T.
759 kemdi gzme K, uymoa T.
760 batan ya'ni K , F : T.
761 binin K, F : biri T.
762 nzli K , F : nzl' T.
763 [ ...] K, F, T : .
764 HOss W. K, F : T.
765 idp K, F : ideler T.

38
ler. Tekrar yazlmak gerek. Ve eski defterler ile tatbik olunup re'y
eski defterden ; ioksn olmamak gerek. Ziyde takayyd lzmdur.]766 Ve767 tek'd lzm gelse belerbeilere yz elli768 ste ve
cad'askerlere yz yirmier769 ake ve stanbul kadsna yz ake ve
Edime kadtsma ve Burum hficdmam doksanar ake, ir770 taht ka
dlarna [74b] seksener ake ve mal defterdrna dah seksener
ake771, vzerya ikier772 yz ake, saneakbelerine yetmier773
ake olmak knundur774. Vezr-i aczam vvrmekde kiM dayanmak ge
rekdr. Amma Haibetmde mahrum itm ek ciz deildir. Her birine
hline gre mahstb vvntmek ewtaxr.
Hazneden tektfde vazfe ciz deildir. Geri tekd knun
dur, amma mmkvt olduka dayanmak ve gayri tarkle ri'yet olu
na, evvel budur. B yle olmaynca, hazne ziyde [75a] olmaz. Ve
sadrd azam olan dmfamrmk gerekdr.
Tmr775 ile tek'd olursa776 vzerya yiiz yirmi bin ake7,77 [ve
belerbeilere seksen 'bin ake]778 ve defterdrlara altm bin ake779
ve saneakbelerine ellier780 bin ake knndur781. Ziyde virilm emek gerekdr,
H i k y e t : Sultn Byetdd Hn -mewera>Uhu merkadefmzamn-t eriflerinde vzerya yirm i bin irlere onar bin bery-t
tek'd terakki carz ohmdukda asla nz-y% erifleri olmamu. Bu766
767
768
769
770
771
ake T.
772
773
774
775
776
777
778
779
780
781

v>lrmjeyeir
lzmdur K, F: T; [...] .
Ve : - - T.
elit t?: altm T.
yirmier : eUi T.
slr t): T.
taht ... aJce : -defterdrfaTa seksen ake, taht kadlarna seksen
'
kier : diki' T.
yatmier : yetmi T.
olmak knndur : olrudar T.
.tmr : ze'met T.
olunsa. : iderlerse T.
ake : T.
[ ...] T : .
ake U : : T.
ellier : elli T.
knndur : viriltir T.

39
yurtmular ki : Ne kadar [75b] kl noksn zre olmak lzm gelwr? Knundan ziyde nesne arz eylem e, yoksa sana hatm irir.
dey vezr-i afzamm Mtb itm iler M, la'net ol vezr-i afzama M,
h ila fk m in iki kho bir deme vine. Ve knundan ziyde ulfe
virm eye ve ztamya terkki virm eye. mdi, lzm olan budur ki,
vezr-d afzam kim esneye kcrtf terakki virm eye. Zeyd-i kil, Amr
in lini kaimi ider m i? Ve knn-n, Osmm budur ki, seltn-i
maziye zamannda gelen vzer-yt shitrft-tedbr ikindi dvnnda
[76a] asl virgi virm ek knun deildir.
Ancak sadr-, afzam evinde meslih grr, knun zre virgi virmekdr. Lzm gelen, Dvn- Hmyndm virrilr ve budur ki, ve
zr-i azam olmdar buralar felvm itm ek gerekdr. Hat bir yerden
olur, cm leye siryet ider.
Ve mukta't iltizmdan ise782 emaneten783 ey kimesneye784
virmek evldr. Amma sadr- a'zam ile badefterdr mrye evl olan
ile amel eyleyeler, ma'kul odur785.
Ve diyr7RG- Msr [70b] haznesi ki, her787 senede yz elli ibin
altm gelr, sa'detl pdiha788 ceyb harl789 ta'yn olmudur790.
[Ve bil-cmle hazne ahvlinde szm rd ile masraf her senede
yoklanup ana gre amel itmek gerek:]791 Allhmme yessir len792lberekete fs-seferi vel-hazeri793 bi-hrmeti794 seyyidil-beer795.
782

iltizmdan ise : iltizm ile vipmekden T.

783

emneben : emjet ile T.

784

eyii kimesneye : T.

785

Autuna ... odur : Mahall olanlara raultba'alar defterdar arz it

mek gerekdr T.
786

diyr : T.

787

her : T.

788

sa'detl pdiha : pdih- lem-penha blz-zt T.

789

harl : + olmak in T.

790

olmudur : ohnmudur T.

791

[ ...] T : .

792

AUhmmne ... len : T.

793

hazeri : + min T.

794

hrmeti : hakk T.

795

beer : mrseln T ; Ve tekd lzm gelse ... beer K, F.

40
B B -I RB*
Tedbr-i Re'y Beynndadur
[Evvel lzm olan budur ki, re'ydan ekinci ve ellici ve akn
c lzmdur. Tatar tifesi geri atabe-i Osmniyyeye mnkaddr,
amma , d tifedr ve anlara teklif-i sefer olmaz. Aknc zahire
in askere karakollkcu ta'yn olunmudur.]796
Re'ynn797 defterleri798 Dvnda799 mazbut olup800 otuz ylda
bir tahrr olunup mrdesi801 ve marizi kup tekrar yazlmak knndur302. Amma re'yy siphler gibi libs- fhire giyiip atlara
bindirmeyeler803. Amma804 eski defter [ile tatbik olunup re'y eski
defterden]805 noksan getrmemee say itmelc [gerek]806.
[Ve307 bir yerin reys zulmden kaup ne'zbillhi808 te'l809
bir har yere kauup gitseler810, yine811 ol yerin hkimi anlan812
eski meknlarna813 irc. itdiriip814 gndermek gerekdr! T ki mem
leket re'ysz815 har'b olmaya816.
796 [ ..:] T : t, K, F.
797 Ra'yimn ty: Ve 4- T.
798 defterleri': deftrl T.
799 Dvnda : DeJterhne-i 4- T.
800 olup : .gerekdr T.
801 mrdesi1 : milrde T.
802 kantodur : gerek T.
803 re'yy ... bindirmeyeler : libsda ve esbbda ve atda ve emlikde
siph gibi tezyin, itdirmemek gerekdr T ; ... : gerek K, P. (Bu cmle K ve T
nshalarnda sona, doru, yer almaktadr.)
804 amma : ve T.
805 [ ...] T : .
806 getrmemee sa*y itmek : zere olmamak gerek T ; Evvel ... ge
rek K , F.
807 ve T : evvel K, F.
808 ne'zbimh K, F : T .!
809 te'l K, F : T.
810 kauup gitseler K, F : gelse T.
811 yine K, F : T.
812 anlan K, F : an T.
813 meknlarna K , F : yerine T.
814 irc' ttdiriip K, F : T.

815 re'ysz K, F: T.
816 .( de ktncl bbn sonundaki avnz le lgili ksm K, F ve T ns
halarnda .burada yer almaktadr.)

41
Ve kreki gemiler in ola gelmidr. Yarar ve gen yiitler
den817 drt hneden818 bir kreki gnderp819 ka ay hdmet ider
ise hazneden820 gnde onar ake virilmidir.
Ve re'ydan821 'biri822 kll hdmetde bulunup823 mezd 'inyetden tmra mstahkk olup824 siph olsa akrabasn ve babasn ve
anasn825 synet826 itmemek gerek'. Veyhud827 dnimend olsa kend828 ra'iyyetlikden829 kurtulur, amma tevbi'i yine ra'iyyetdr.
Ve cins-i sdt- kiram ki rf-i mutahhara-y Himiyyedr,
anlara dah ok hricden karmdur. nlara nakbs-sdt vaz
olunmudur. Ve*'10 defter-i kadmleri ki ecere-i tayyibedirler anda
mevcd olmayan831 ihrc itmek gerek.]832
Belki [77a] refymn nie oullan mhra gelr ve hri refy
gelr. D efterden ziyde refy yazmak knndtr. l refy ki ata
bine, siphsi mmhkem, cerim e ala. Refy bir karyeden pir karyeye
merheb He gideler. Bmdam ziyde ruhsat refyya ciz deildir.
Ve r&y elimde ToZ ve ok ve yay ve tfenik ve ir cenge
mtefaMk let-i harb buluna, evimde veya, elinde, siyset knundur,
Hemn Teati ideler. Ve ol karye ahlsi de MUl cerim eye mstahkk
olurlar. [77b] Bu makle leti grv/p ehl-i rfe gelp nM diyvirmediniz dvy ahU-yi karyeden muhkem, cerim e alnmak Tcnndur. Ya/t ve yarak refydm olmamak gerekdr. Yzyldan sonra
kabahati zuhur ider. Althu tel H>em. refyya. ruhsat ciz deil
dir,
817
818
819
820
821
822
823
824
825
826
;827
828.
829,
830
831
832

yiitlerden T : yiit ki kree kdir olanlardan :K ,:F .

hileden T : haneye K, F.
gnderp T: geftrdp K, F.
ka ay ... hazneden K, F : hzineden birka ay htdrtet iderse T.
re'ydan T : re'ymn K, F.
biri T: Mrisi K, F.

kll __ bulunup T : gayet hdmet itse Ve yoldaltfcda bulunup K, F.

olup K, F : olunup T.
anasm K, T : atasm F.
synet T : gayet ile + K, F.
. veyhud T : yhud K, F.
kendii T : kmds K, F.
ra'iyyetlikden F, T : ra'lyyetlikdr K.
vr T : K, F.
olmayan T : olmayanlarn K, F.
gerek K, F : gerekdr T ; [ ...] .

42
V e r e ' y y a 833 k a t834 y z v ir ilm e y e 835. M a l ok o lu rsa k im se 838
de ta 'a r r u z itm e y e 837.

Refy arkalu gerefodr.

B u h a k r-i p r-ta k sr838 se l tn -i se le f-i k irm u n 839 h er b irle

rin 840 adi t a k v a ile m cte h id n -i iz m a 841 ta k ld 842 iderler843, g r
dk-ve iitd iik 844. [7 8 a ] O l m in v a l845 zre846 bu risa le y i ta h r r itd m 847.
H a k k t e ' l 848 h a z re t-i a zze ve celle849 m sh ilis -s i' b 850 v e m lh im is sev b d r851. H e r k a vlin i852 h a y r a ir d v e a h l k - hasene ile y d eylfeye863. .m n854 b i-h r m e ti se y y id il-m rse ln 855.

Tahriren f Evhvr- ehr-i Saferl-rm zaffer sene 1015

Temime
833 re'yya : rattyyete K, F, T.
834 kat : ak K, F, T.
835 virilmeye U : virmomek gerekdr K, F, T.
836 kimse : kimesne T ; K, F.
837 Mineye : itmemek gerek K, F, T. (Libsla lgili cmle K, F ve T
nshalarnda bu piragrafm sonundadr.)
838 ' HeiknSd:pr-tak6r : iabd-i hakr-d pr-kesrUt-taksr K, F ; abd-1
kesrt-takBr T.
,839 kirmun .: kiram ki K, F, T.
840 birlerin : biri K, F, T.
841 izma : zm K, F, T.
842 takld : taklidin K, F, T;
843 iderler : iderlerdi K, F, T.
844 grdk ve iitdiik : anlardan grdm ve ditdm K, F, T.
845 ol mtavl : K, F, T.
846 zre , T : K, F.
847 tahrr itdm U, T : yazdum K, F.
848 be'l : ' abhnehu ve + K, F, T.
849 ihazret-1 (metinde hazreti) azze ve celle : K, F, T.
850 mtishiIis-sTb , T : rulshdii'l-umris-si'b K, F.
851 mlhimrf&'Sevbdr , T : mlhlmi'l-um ris-sevbdr K, F.
852 kavldnl , K, F : kavlin T.
853 yd eyleye : yd itdire T : dld itdtLre K, F.
854 min : K, F, T.
855 bl-hrmeti seyydil-mrseln : + ve htemn-nebiyyn sallallhu
al seyyldin ve nehiyyln Muhammedin ve lihl ve saibihl ecma'n vel-hamdliUhi Rabbil-lemn. T; -(- ... Muhammedln luabb-i Rabbl-lemin nebiyyln Muhammed ve llhl ve sahhihi ve zzete ecmia'it-tayylbnd'l-thlrn
ve sellem teslmen kearen l yevniid-dn vel-hamdu 111-lhi Rabbil- "lemn
K, F.

d e k s

A
ABDLMU'N (Ltfi Paanm ba
bas), 1.
ake, zyf , 37.
aknc, 40.
l-i Osman, 4.
AMR, 39.
Anadolu, belerbeisi, 17, 18.
s a f n m e (Ltfi Paann ese
ri), 3.
sitne, defterdn, 20; I Osmniyye, 1; kaht- , 12.
aAt, rsm- , 15.
avarz (Divn kararyla olaanst
hallerde alman vergi), in hzi
neye konmamas, 34.
B
Bb- Hmyn, beytl-ml ake
sinin da saklanmas, 10, lln .
Badad, n fethi, 37.
bara, 33.
BTEZtD HAN, Sultan II. , 1;
in tekadlkte terakkiye mu
halefeti, 38.
belerbei, ler, 20; lerden ser
dar tayini, 25; lerin tekadl,
38; Anadolu sinin kazaskerlere
tasaddur ettirilmesi teklifi, 18;
Anadolu sinin terifattaki yeri,
17; fetihte lere kaftan giydiril
mesi, 29; Rumeli sinin kazas
kerlere tasaddur ettirilmesi tek
*

indeks, safnme metnine iddir.

lifi, 18; Rumeli sinin terifatta

ki yeri, 17.
beytl-ml, 10.
Bild- Selse (Eyb, skdar, Ga
lata kadlklar), kadlarnn
terifattaki yeri, 19.
blk aalar, 18.
Bursa, kadsnn tekadl, 38.
Burua, bk. Bursa.
C ,
cebeci, 35.
cebel, 29, 30.
ceb harl (padiahn), 39.
akrc-ba, 18.
aldran seferi, mhimmat def
teri, 27.
anigir, ba, 18; le r,'21; le
rin terifattaki yeri, 19, 20.
avu, lar, 20; larm Dvn-
Hmyndaki vazifesi, 21; lann terifattaki yeri, 19; larn
zemeti, .21.

dnimend, 41.
Darbhne, nin yoklanmas, 37.
defter emni, 9, 27.
defter kethuds, nin terifattaki
yeri, 19.
defterdar, lar, 25, 27, 36; larn
hazne adrnda dvn akdi, 26;
larn niancya tasaddur etmesi,
19; Anadolu mm terifattaki

44
yeri, 17; sitne , 20; ba ,
19, 25, 39; ba da aranan zellik,
37; ba m terifattaki yeri, 17;
fetihte lara kaftan giydirilmesi,
29; mal , 9, 26n; mal mm
sancaa kmas, 20; mal lannm tekadl, 38; mal larnn
terifatta taht kadlaryla eit ol
duu,. 19; mal mm tasadduru,
18; kk- sn mn terifattaki
yeri, 17.
Devlet-i l-i Osman, bk. OsmanlI
Devleti.
Devlet-i Allyye, bk. Osmanl Dev
leti.
i
Devlet-i Osm&niyye,. . bk. Osmanl
Devleti.
Dvn, ehl-i , 16-.
dvn, erkn- , 25. ..
Dvn, bk. Dvn- Hmyn.
Dvn- ln, bk. Dvn- Hm
yn.
' ,
_
.
Dvn- Hmyn, a gelen ake
nin yaklmadan alnmamas, 37,
40; 'da avu ve kapucular ket
hdasnn vazifeleri, 21; -da kanuninas kimseler gerektii, 9,
18, 36, 39; L.iltfi Paann ah
valini perian bulduu, 4.
Diyr- bekr, bk. Diyarbekir.
Diyarbekir, 27.
donanm-y hmyn, 36.
E ,G
Edirne, kadsnn tekadl, 38;
Ltfi Paann .. deki .iftliine
. . ekilmesi, 4.
ellici, 40.
emnet, mukataalarm le idare:
edilmesi, 39.
ekinci, 40.
evmir-l aliyye, 12.
Galata, hisar, 31; da narhn
kontrol, 23.

H
hkim, lerin azli, 23.
harem-i hass (enderun), Ltfi Paa'mn da yetitii, 2.
Haremeyni-erfeyn, 2.
has hr, 35.
hass, vezr-i zam , 14.
Himiyye, 41.
hatt- hmyn (pdihn el yaz
s), 12.
hayme, bk. ota.
hazne, i mire, 35; seferde
adrnn yeri, 26; tedriki, 25;
den tekadlk verilmemesi, 38;
cemi , 34; Msr si, 39; sefe
re gitmesi, 30; tedbir-i , 3,
34, 36, 37, 41.
hkkm, bk. hkimler,
hkm, zahire, , 25..

BRAHM PAA (sadrzam,, sad.

1523-1536), 36.
ibtid, emri, 24.
iltizam, mukataalann la idaresi
ne rabet edilmemesi, 39.
s k e n d e r e l e b i (Kann dev, ri badefterdarlarndan, def. 15251534), 36.
Islm, asker-i m padiahn ota
n evirmesi,; 26.
slmbol, bk. stanbul.
s m a i l , a h , 27.
stanbul, kadsmn tekadl,
. 38; - kadsnm terifattaki yeri,
17; da narhn kontrol, 12,
: 23, 32.

K
kad, lar; 16; larn azli, 23; Bur
sa s, 38; Edirne s, 38; s
tanbul s, 38; taht lan, 38.

45
kadaskey ler, 27; lerin Dvn
da ger' dv grdkleri, 18; le
rin tekadl, 38;
lerin teri
fattaki yeri, 17; Anadolu ve Ru
meli belerbeilerinin lere ta
saddur teklifi, 18; fetihte lere
kaftan giydirilmesi, 29.
Kthne, 31.
kalem, ehl-i , 17.
kapcba, 18.
kapclar kethdas, nin Dvn-
Humyn'daki vazifesi, 21.
karakollukcu, aknclarn zahire iin

tayin olunduklar, 40.

ktib, lerin terifattaki yeri,. 20.
KEM L PAA-ZD E (Knn dev
ri eyhlislmlarndan, eyh. 15251534), 31.
kethud, 23.
klt (timar rejiminde), azl, 21;
birka n bir iaraya getirilme
mesi gerektii, 9, 39.
kuzat, bk. kad.-"
kreki, alnmdsi, i l .
kttb, bk. ktlb.:
]_>
L.TPI
PAA
bin
Abdlmu'in
( s a f n m e
yazar),
nn
Anadolu beglerbegilii, 2; nn
anigir bal, 2; nn ukadarl, 2; nn Edirnedeki ift
liine ekilmesi, 4; un kapucubal, 2; nn Karaman beerbeilii, 2; mn Kastamonu
sancakbeilii, 2; nn mr-i
alemlil, 2; -nri mteferrk'al, 2; -'nin sdrzaml, 2;
1
'nin vezirlii, 1, 2.

mavna, 33.
Memlik-i Osmaniyye, 9.
menzil bargiri, 10.
MESH P A A (Yavuz Selim devri
vezirlerinden), 6, 7.
mevcib, kul , 36.
Msr, haznesi, 31, 39.
mr-i hur, byk , 18.
mr-i alem, 18.
MUHAMMED, Hz. , 42n.
muhsebe, 17.
muhtesib, olacakta aranan va
sflar, 22.
mukataa, larn emnetle idaresi
nin tercih edilmesi, 39; padiah
lan, 36.
mushib, in lalk ine karma
mas gerektii, 7.
mderris, n, bak. mderrisler;
ler, 16; lerin terifattaki yeri,
19; sahn, lerlnin terifattaki
yeri, 19.
msdere, devlet rlcllnin malnn
: yok yere edilmemesi, 12.
mteferrika, lann zemeti, 21;
mu terifattaki yeri, 19; lfeli
, 21; ulfell larn terifat
taki yeri, 20.
mtevelli, seltin lerinin terifat
taki yeri, 19.
' N
narh, m umr- tnhimmeden ol
duu, 22; sadrazamn a dikkat
edecei, 23; yenieri , 22, 23.
nianc, nin terifatta taht kadla
ryla eit olduu, 19; defterdar
larn ya tasaddur ettii, 9, 19, 27.
nzl emni, 28.

0 ,0
mal defterdar, bk. defterdar.
ml- 1 ganim, 15.
matbah- mire, 35, 36.

Osmn, atabe-i ye, 40;- kann-

39.

46
Osmanl Devleti, 12, 14, 32, 65.
ota-, padiahn , 26, 27.
otak, bk. ota.
zengi aalan, nn kmas, 21;
mn terifattaki yeri, 17; mal
defterdarlarnn na tasadduru,
18.
P, R
padiah, 32; ; mukataalan, 22, 36;
a din ve devlet ilerinin sylenmesi gerektii,'. 11; , m nedimlerle ihtilt etmemesi gerektii, 7;
sadrazamn vebalden, koruma
s, .10; seferde otann yeri,
26; sefere la iki. kat hazine git
mesi, 2, 3, 4, 5,, 6, 18, 23, 27, 28,
29, 30, 3n, 37.
PR PAA, : (Yavuz
sadrazam), 6, 7.

Selim

devri

reis-i. kttab, bk: reislkttab.

rey, ya yz verilmemesi, 42;
h a rlc , 41; tedbir-i , 3, 12, 24,
38, 40, 41.
reislkttab, 9. :
rlvet, bk. rvet.
Rumeli, belerbelsi, 17; 18.
Rumlli, bk. Rumeli,
rvet, 13.
rz-nme, 1 7 ; ci, 37; cinin teri
fattaki yerij, 20, 37.
"

S . '

sadr- zam, bk. vezir-i zam,

sancak, shlb-i , 18, 20.
sancakbei, lerin tekadl, 38;
lerinin karakol >beklemesi, 27;
lerinin terifattaki yeri, 19; fe
tihte lere -kaftan . giydirilmesi,
29; mal defterdarlarnn lerine

tasadduru, 18; mazl leri, 25,

27.
sefer, tedbir-1 , 3, 25.
sekbanba, nn tebdil ve crm
ile kmas, 20.
SELM HAN, Sultan (Yavuz) ,
6, 18, 27, 31; n narh hakkmdaki dncesi, 23; zamannda
beytl-ml akesinin saklanmas,
10; zamannda peksimed baha
alnd, 34; n tasaddur bah
sindeki tutumu, 20; -'m tersne
yaptrmak iin mrnn yetme
dii, 2, 32.
serasker, sefere r tayini, 25.
serdr, tayini, 25, 30, 31.
silhdr, 35.
siph, ye seferde zahre verilme
si, 28; zdeler, 24, 35, 40, 41.
SLEYM AN HAN, Sultan (Kann) , 32, 33; 'm clsunda ha
zne, 35; n LtfI Pagay y e zr-i zam yap, 2.
ehremini (sarayn brn tekiltn
da grevli), 35.
eyhl-islm, bk. eyhlislm,
eyhlislm, m terifattaki
17.

yeri,

T
tahrir (vilyet tahriri), 40.
taht kadlar, nn terifatta mal
defterdar ve nianc ile eit ol
duu, 19.
Tatar, taifesi, 40.
terakki (kapkulu ve timar erbab
na cls veya harb sonrasnda
yaplan zam), kanundan fazla

verilmemesi, 39.
tersne, anban, 33; Yavuz Selimin yaptrma fikri, 31, 33, 34.
timar, ile tekadlk, 29, 38, 41.
topu, 35.

47
U ,

vizret, bk. vezret

vzer, bk. vezirler.

ulafc hkm, nn zulm olduu, 9.

ulem, reis-i , 2, 16.
ulfe, kanundan fazla verilme
mesi, 20, 21, 37, 39.
mer, m azli, 23.
_

vezret, 2, 3; ref'-i 12, 35.

vezir, 1er, 6, 12, 18, 25, 27, 28, 33;
lerin tekadl, 38; lerin
terifattaki yeri, 17; zde, 65;
fetihte lere kaftan
giydiril
mesi, 29.
vezlr-1 zam, 3, 5, 8, 11, 19, 22, 27,
30, 31, 33, 34, 36, 38; hass, 14; mrnin menfaatini g
zetmesi 39; m fakirleri yokla
mas gerektii, 7; m iki klc
bir kiiye vermemesi, 9; m ka
dir bilir olmas gerektii, 24; m
kapsnn ak olmas gerektii, 13;
m narha dikkat etmesi, 23; m
ruznmeye dikkat etmesi, 37; m
saltanat ileriyle uramas ge
rektii, 15; m terifattaki yeri,
17; m ulfede dayanmas ge
rektii. 20; lk, 2; Ltfi Paa
nn lk aynlma sebebi, 4, 8.

Y
Yedikule, 'deki hazne, 35, 37.
yenieri, aasnn terifattaki
yeri, 17; aas, 18; ktibi
nin terifattaki yeri, 20; keth
dasnn tebdil ve crm ile kma
s, 20; ye seferde zahire veril
mesi, 28; ulfell
says, 35.
Yenihisar, 37.
Z
zahire, gemileri, 33, hk
m, 25; tedriki, 26; akncla
rn iin karakollukcu tayin
olunduklar, 40.
zaim, lerdei) cebel veya bedel
alnmas, 29; lere kanundan
fazla terakki verilmemesi, 39;
lerin terifattaki yeri, 21.
ze&met, mahll
8, 20, 21,29.
ZEYD, 39.
zuam, bk. zaim.

lerin

verilmesi,