Süryaniler, Dünü Ve Bugünü

Hazrlayan:
Hatice B Abant zzet Baysal niversitesi
NDEKLER
---- ZET
---- GR
---- I. BLM
GENEL OLARAK SRYANLER
1.1 SRYAN KAVRAMI.....1
2.1 SRYANLERN KKENLER .......................................................................................3
3.1 SRYANLERN TARHLER..4
4.1 SRYAN TARHNDE BLNMELER............................................................................5
---- II. BLM

SRYAN KLTR
2.1 DL.8
2.2 YAZI ....10
2.3 R VE LAH ...10
2.4 SNEMA VE TYATRO ......10
2.5 MZK ......11
2.6 SANAT ....11
2.6.1 PUCLK .........13
2.6.2T ELKAR ....14
2.6.3 BACILIK VE ARAP RETM ....15
2.6.4 BASMACILIK ...15
2.6.5 KLM DOKUMACILII ....16
2.6.6 YN VE PEK HALICILIK ..16
2.6.7 TA OYMACILII ......16
1
2.7 BAYRAMLAR ....16

2.7.1 PASKALYA BAYRAMI ......16
2.7.2 SBORO .......17
2.7.3 RUZONO .....18
2.7.4 HANO KRTHO ......19
2.7.5YALDO BAYRAMI......19
2.7.6 IIK NUR BAYRAMI .......20
2.7.7 12 NSAN .......21
2.8 HALK OYUNLARI..21
2.9 YEMEK KLTR......21
2.10 EVLLK HAYATI ......22
2.11 DN ETM ........24
2.12 LM GELENEKLER........25
2.12.1 KANDLO (HASTA YAI) ...25
2.12.2 LM NCES NANMALAR....25
----III. BLM
SRYAN MSLMAN LKLER
3.1 SRYAN G....26
3.2 GER DN .......28
3.3 TRKYE DEK YAPILANMA.....28
3.3.1 SRYAN KADM CEMAAT ....28
TURABDN.....29
MOR GABREL MANASTIRI.......29
DEYRULZAFARAN.......30
3.3.2 SRYAN KATOLK CEMAAT....31
3.3.3 SRYAN P ROTESTAN CEMAAT.....31
---- SONU ......31
zet
Bu alma tarihin eski zamanlarndan itibaren Trklerle i ie yaayan Sryanileri konu
alacaktr. Eskiden Aramiler olarak adlandrlan Sryaniler Mezopotamyann en eski
miraslarndandr. Her ne kadar yaadklar blnmeler sonras etkilerini kaybetmi olsalar
da yaay biimleri, gelenekleri, dilleri ve dinleri ile Sryaniler Trkiyenin kltrel
eitliliine katk salamtr. almann ilk blmnde Sryani kavram zerinde durulacak,
kkenleri ve tarihleri hakknda bilgiler verilecek; ikinci blmde Sryani kltr anlatlacak
ve son blmde Sryaniler in Trkiyedeki yaplanmalarndan sz edilecektir.
Giri
Mezopotamya verimli toprak yaps nedeniyle pek ok uygarla ev sahiplii yapmtr.
Bu uygarlklardan biri de Aramilerdir. Aramilerin kkeni 5000 yl ncesine gider. Aramiler
Hristiyanl kabul etmelerinden sonra kendilerini paganist inanca sahip Aramiler den
ayrmak iin Sryani olarak adlandrmlardr. Dou Hristiyanlnn temsilcilerinden olan
Sryaniler sanat anlaylar, bayramlar, dilleri ile kltrlerini yaatmaya almaktadr.
Trkiye de Mardin, Mara, Elaz ve Diyarbakr blgesinde ounlukla yaayan Sryaniler
1960l yllarda Trkiyeden g etmeye balamlar ve sonraki yllarda artan g dalgas ile
bugn saylar olduka azalmtr. Son gnlerde ise Trkiyenin Avrupa Birliine uyum
srecinde oluan atmosfer ile yurtdndaki baz Sryanilerin evlerine dnmek iin
giriimlerde bulunduunu gryoruz.
1) Sryaniler Kimdir?
1.1) Sryani Kavram
Sryani adnn kayna ve ona yklenen anlamlar hakknda pek ok farkl gr ortaya
kmtr. Bu grlerin hibirinin birer varsaymdan teye gememesinin sebebi Sryani
tarihinin ok eskiye dayanmasdr. Aada Sryani adnn nereden kaynaklandna dair
grlere yer verilecektir.
Hi phesiz kimlik, sosyal, siyasal ve tarihsel geliimi olan bir olgudur. nsanlk tarihinde
her toplum kendi kimliini tanmlarken, ncelikle zerinde yaad corafyay ve onun siyasi
kltrel zeminini, ikinci olarak da iliki iinde olduklar corafyann siyasi-kltrel
farkllklara sahip topluluklaryla nasl bir etkileim iinde olduklarn gz nne alarak,
kendini tanmlar. Son iki yzylda toplumlarn kimliklerini ifade etmede dayandklar elerin
banda din ve etnisite gelmektedir.1
Sryani kavram etnik ve dini anlamda olmak zere tanmlanabilir. Tarihi kkenleri
itibariyle ele alndnda, etnik bir zemine dayal ifade karmza kmaktadr. Dini
Mehmet elik,Sryanilerin Etnik ve Dinsel Kimlikleri,

http://goc.bilgi.edu.tr/documents/mehmetcelik.doc,(eriim:01.05.2010)
aklamaya dayal olarak ele alndnda, Hristiyanln doduu zaman dilimi ve sonras
iin, bir inancn isimlendirilmesi olarak karmza kar. Modern zamanlarda ise, etnik ve dini
anlamlar birlemi olmakla beraber, etnik yn biraz daha nde olan bir kavram
olarak kabul grr. Sryani kavramnn menei ile ilgili tartmalar srp giderken,
gnmzde Sryaniler bir halk, bir millet olarak kabul grmektedir. Yani, Sryani=Hristiyan
kavram, bu milletin etno-dinsel balantsn ifade eder.
Sryani adnn Pers kral Sirus(Cyrus)tan (Keyhsrev) geldii belirtilir. Sirus,
Babili fethederek Yahudileri kurtarm ve Yahudiyeye(Kuds) dnmelerine izin
vermitir. Babil tutsaklndan Kudse dnen Yahudiler, Sirusa duyduklar
minnettarlktan dolay kendilerini Surin olarak tantmlardr.2
Bir dier gre gre, Asurlularn lkesinde Yunanllar tarafndan szcn sonuna bir
y harfi eklenerek Asurya denilmitir. Zamanla szcn banda bulunan a harfi
derek, Surya biimini almtr. Corafi terim olarak da buradan geldii ileri
srlmektedir.3
Sryani isminin Suriyeliler anlamna geldii kabul edilerek ortaya konulan gre gre,
Suriye szcnn, Lbnann Sur ehrinden tredii daha sonra bu ismin Yunanllar
tarafndan tm sahil blgesi iin kullanld ve burada yaayan halka da Sryani lakabnn
verildii ileri srlmektedir. Dier bir gr ise Suriye ad, Hz brahimin slalesinden gelen
Dadanolu Asur ya da Asurinden tremitir. Sryani isminin Suriye kelimesinden
geldiini ileri sren bir baka grte de, Suriye ad blgeyi ele geiren Surosdan
gelmektedir. Sryani ad da bu szckten tremitir.4
Sryani ismi konusundaki dier bir gr ise, Sryani kelimesi bir lakap olup bu lakabn
kullanlmas dini bir zorunluluktur. Pavlosun Suriye ve Filistindeki putperestleri
Hristiyanlatrmas srasnda bu blgede yaayan Aramilerin bir ksm da Hristiyanl
kabul etmilerdir. Hristiyanl kabul eden Aramiler, kendilerini putperest rkdalardan
ayrmak iin Suryoye- Sryani lakabn kullanmaya balamlar ve zamanla bu lakap, ayr
bir mezhebe ad olmutur.5
Milad V. yzyla kadar Douda Hristiyanlk ile e anlaml kullanlan kelime, 451
Kadky Konsilinden sonra, hem sa-Mesihte tek tabiat olduuna inanan bir kristolojik
gr, hem de Bizans mparatorluunun resm kilisesince Dou Hristiyanlnn urad
kitle katliamlarnn dourduu fkeden dolay, milli eler de tamaya balamtr. Bu
fkenin tad milli elerden dolay, Dou Kiliselerinden Greke kovulmu ve Kitab-
Mukaddes, bu corafyann kadim dili olan Sryancaya evrilmitir. V. yzyldan itibaren
Sryani tabiri, eitli etnisiteye mensup olsalar da, sa-Mesihte tek tabiatn olduuna inanan
Hristiyanlar, yani bir mezhebi ifade ediyordu. Hatta kendileriyle ayn etnik kkene sahip
olan ancak sa-Mesihte iki tabiatn olduuna inanan dindalarn Nastur olarak tanmladlar.
Zeynep Gl Kk,Mardin ve evresinde Sryaniler,(EYLL 2008 yaynlanmam doktora

tezi),s.4,http://library.cu.edu.tr/tezler/6966.pdf ,(25.04.2010)
3
Mehmet elik,Sryani tarihi I, stanbul 1987,s.2
4
Kadir Albayrak, Keldaniler ve Nasturiler, Ankara 1997, s. 41.
5
agm, Zeynep Gl Kk,s.5
Yani Sryani kelimesi Batllarn kulland Monofizit kelimesinin karl olarak

kullanlmtr. 1782 ylna gelindiinde bir patrik seimindeki ihtilaf neticesinde Mihael
Carvenin liderliindeki bir grup Roma Katolik Kilisesine balannca, geleneksel Antakya
Kilisesine mensup Sryaniler, bu Katolik Sryanilerden de kendilerini ayrmak iin, Sryani
Kadim ismini kullanmaya balamlardr. Bu tabir bugn de bir mezhebi, yani sa-Mesihte
tek tabiatn varlna inanan Antakya Sryani Kilisesi mensuplarn ifade etmektedir.
Gnmzde baz batl eserlerde Dou ve Bat Sryanileri tabirine rastlanr. Dou
Sryanileri tabiri ile kkenleri Urfa Kilisesine dayanan ve Asur soyundan gelen Nasturiler,
Bat Sryanileri tabiri ile de tarihi Antakya Kilisesine dayanan ve Arami soyundan gelen
Sryaniler kastedilmektedir.6
1.2) Sryanilerin Kkenleri

Sryanilerin kkeni zerine farkl grler mevcuttur. Bu tartmalar zellikle
Sryanilerin Ortadoudan Avrupaya ve dier lkelere glerinden sonra younluk
kazanmtr.7
Bu grlerden birine gre ; Sryaniler Arami kkenlidir. Sryanilerin Arami
iddiasn savunanlarn en nemli dayanak noktas, bu halkn konutuu dildir.8 Geleneksel
izgi iinde, Sryani mellifler ve Kilise, bu grtedir. Yakn dnemlerde, bu gr,
muhafazakr gr olarak da dillendirilmektedir.9
Sryanilerin Arami olduunu savunanlarn bir dier dayanak noktas ise, Sryanilerin
yaadklar yerlerdir: Aramiler, M.. XIV. yzylda Suriyenin dou snrnda grnmeye
balamlardr.10
Sryanilerin kkenine dair ikinci gr ise; Sryanilerin Asurlulardan geldiini savunan
tezdir. Bu gre gre Sryaniler, eski Mezopotamya'da imparatorluklar kurmu olan
Asurlular'n torunlardr.11
Sryanilerin kken olarak Hz. Nuhun olu Sama dayand grne karn Gnaltaya
gre Asurlular Sami kavimlerden olmayp, Orta Asyal kavimlerle sami kavimlerin
karmasndan meydana gelen yeni bir rktr. Eski kavimlerden bata Akadlar ve Asurlular
olmak zere Fenikeliler, Kenaniler, Aramiler, braniler halis Sami tipten bsbtn farkl
cismani vasflar arz etmektedir. Sami gruplara dhil edilen Asurlularn mene itibariyle
Samilerden nce Asur iline hkim olan ve Asur ehrini kuran Orta Asyal Subarilerle
Samilerin karmasndan domu melez bir kavim olduklar son keiflerle ortaya kmtr.
Orta Asya ya dayanan bu etnik gruplar, balangta kltrlerinin ykseklii, rki seciye ve
kabiliyetlerinin sonucu olarak, mteebbis bir unsur tekil ediyorlard. Fakat zamanla Arap
Yarmadasnda kendi dillerini kaybetmiler ve Samilerin dillerini kullanmaya balamlar ve
Samilemilerdir.12
6

Yakup Bilge, Gemiten Gnmze Sryaniler, stanbul 2001, s. 31.
8
age,Yakup Bilge,s.32
9
agm,Mehmet elik
10
Aziz Koluman, Ortadouda Sryanilik, s. 21
11
Sryaniler Kimdir?, http://www.suryaniler.com/suryani-tarihi.asp?id=31,(eriim:20.04.2010)
7
Aslnda bu farkl grlerin nemi, getirdikleri tarihsel aklamalardan ziyade, bu gr

sahiplerinin Sryaniler iin dledikleri farkl toplumsal modellere sahip olmasndadr. Yani
Asur grn savunanlar, Sryanilerin ncelikle siyasal bir toplum olmasn arzu etmekte;
Arami grn savunanlar ise daha ok inanca dayal bir toplum modeli oluturmak ve bu
model erevesi iinde toplumu bir arada tutmaya almaktadrlar. Aslnda Asur ve Arami ile
anlatlmak istenen halk ayndr. Sryani kelimesi zellikle Hristiyanlk sonras yaygnlk
kazanmtr ve Hristiyan olan Yukar Mezopotamya halkn belirtir. "Asurlu" kelimesi ise
sa'dan nceki Yukar Mezopotamya halk iin kullanlmaktadr. Baka bir deyile "Asurlu"
kelimesi "Sryani" kelimesi ile anlatlmak istenen halkn Hristiyanlktan nceki zamann
belirtir. Bir yerde bugn bu halk iin kullanlan, "Asur", "Arami", "Sryani" (ve daha baka
adlar; Keldani, Maruni vs.) kelimeleri ayn topluluu nitelemektedir.
Bu iki grn eksiklikleri, Sryanilerin kkenini tm eski Mezopotamya halklarna
dayandn belirten yeni bir gr ortaya karmtr. Sryanilerin kkenini sadece Aramilere
veya Asurlulara dayandrma abalarnn, Mezopotamyann eski tarihine bakldnda ok
anlaml olmad grlecektir. Buna karlk Sryanilerin kkenini, tm eski Mezopotamya
halklarna (Fenikeliler, Akkadlar, Keldallar, Babiller, Kenanlar, Asurlular ve Aramiler)
dayandrmak daha mantkldr. nk btn bu halklar ayn kkenden olduklar iin daha
kolay kaynaabilmilerdir. Ayn dili konuan, benzer rf ve adetleri yaayan bu halklar
Hristiyanlk inanc ile birlikte ayn dine de sahip olmulardr. Ve bu eski halklarn temeli
zerinde, yeni bir ada sahip olan Sryaniler domutur.13
1.3) Sryani Tarihi

Sryani tarihini Hristiyanlk ncesi ve Hristiyanlk dnemi olmak zere ikiye ayrarak
inceleyebiliriz.
Hristiyanlk ncesi Sryaniler, putperesttirler ve kkenleri Aramilerden gelmektedir.
Aramiler, Sryani ismini Hristiyanl kabullerinden sonra kendilerini putperest
rkdalarndan ayrmak iin kullanmlardr. Aramiler, Hititlerle Msrllar arasndaki Kade
Sava sonrasnda, iki devlet arasndaki barn blgeye getirdii huzurdan faydalanarak
burarda yerleik hayata getiler. M.. XI. yzyldan VII. yzyla kadar blgede kk
prenslikler olumutur. Bu arada Aramiler amda, Hamada, Tedmurda, Sobada, Moabda,
Ammanda ve Edomda bamsz birer prenslik kurmulardr. Askeri ve siyasi bakmdan son
derece zayf olan bu prenslikler, ksa zaman sonra Asurlular tarafndan tarihten silindiler ve
bylece Aramiler, Hristiyanln douuna kadar yabanc istilalar altnda yar gebe
bir hayat yaadlar.14
sa'nn geliiyle Hristiyanlk, Kuds'ten Antakya'ya oradan da Mezopotamya'ya doru
hzla yaylmtr.15 Sryaniler, Hristiyanl Havari Petrus(Saint Piere), arkada Thomas,
12
Agm,Zeynep Gl Kk,s.7
agmSryaniler Kimdir?
14
15
Sryani Tarihinde Blnmelerhttp://www.suryaniler.com/suryani-tarihi.asp?id=33 ,
(eriim:21.04.2010)
13
onun kardei Aday ve onlarn akirtleri Agay ve Maradan renmilerdir16.Sryaniler

Mezopotamya blgesinde, M.S.38 ylnda Hristiyan olduklarnda Antakyay merkez edinmi
bir topluluk halinde idiler, Hristiyanlkla birlikte kilise etrafnda kurumsal bir kimlik
kazanmlardr. 17
Antakya'dan sonra kurulan Urfa (Orhoy) Sryani Kilise'si ile blgedeki birok halk
Hristiyanln emsiyesi altnda btnlemi, sa Mesih'in retisi etrafnda yeni bir dnya
dzeni oluturulmutur. Bu dnemde ortaya kan kristolojik tartmalarn temelini, sa (Oul)
ve Tanr (Baba) ilikisi zerine oturan fikir ayrlklar belirlemitir. Daha sonralar dou ile
baty, imparatorluklar ve kiliselerini birbirinden ayracak olan bu teolojik tartmalardan en
ok Sryaniler etkilenmitir.18
1.4) SRYAN TARHNDE BLNMELER

Sryaniler, tarih ierisinde eitli nedenlerden dolay
ayrlklar yaamlar ve bu ayrlklar nedeniyle giderek
etkinliklerini kaybetmilerdir.
Bir birlik anlay ierisinde faaliyetlerini srdren Bat
Sryanileri (Diyarbakr, Antakya,Mara,Urfa,
Mardin,Midyat,Nusaybin,Suriye) ile Dou Sryanileri nin
(ran,Irak,Hindistan) birbirinden ayrlmasnda, M.S 451
ylnda toplanan Kalkedon (Kadky) Konsilinin nemli bir
rol vardr. Sryani kilisesi, Kalkedon iman ilkelerini kabul
etmeyerek stanbul Kilisesi'yle ilikilerini kesmitir. Bu
ayrlkta en nemli neden, Bizans'n, Dou'da Sryaniler
tarafndan kurulan kiliselere kendi grlerini empoze
etmeye almasdr. Bu konsl de ne kan isim ise
Sryani asll olan ve konsl esnasnda Bizans Kilise'sinin
patrii olan Mor (Aziz) Nestoryustur.
Nestoryus, sann bedeninin var olan tanrsal ve benzeri elerin birbiriyle ilikisi
sorununu ortaya atarak, Hristiyanlk tarihinde nemli deimelere sebep olmutur.19
Mor Nestoryus Kimdir?
Mor Nestoryus ya da Sryanice' deki ad ile Mor Barsawmo, M.S 380 ylnda Mara'ta
Bat Sryani anne ve babadan dnyaya geldi.20 Felsefe ve lahiyat renimini Antakya
lahiyat okulunda tamamlayan Nestoryus, o srada Mepsuestiya Piskoposluu yapan
Teodorun dncelerinden etkilenmitir.21sann insani ynnn olduuna vurgu yapan
16
Agm,Zeynep Gl KK s.11,agm, Sryani Tarihinde Blnmeler
18
Agm,Sryani Tarihinde Blnmeler
19
Nesim Doru,Nusaybin Akademisi,s.4,http://www.deyrulzafaran.org/turkce/manastir/haberdetay=208(eriim:19.04.2010)
20
21
Agm, ,Nesim Doru, s.4
17
Theodoret, Meryeme Theotokos (Tanr Anas) denmesini reddetmekte ve aksine Hristotokos

(Mesihin Anas) deyimini savunmaktayd.22. Ona gre sada insan ve Tanr kesinlikle
birlemesi mmkn olmayan iki farkl unsurdur.
Bu dncelerden etkilenen Nestoryus, Mesihte iki doann yani tanrsal ve beeri
unsurlarn var olduunu, Meryemin ise, skenderiye Okulunun savunduu grn tersine
saf bir insan dourduunu savunmutur.23Yani, sa bal bana Tanr veya Tanrnn olu
deil, Hz. Meryemin olu idi ve bir insand. Nastura gre Tanr, vcut, ilim ve hayat
sfatlarn iinde barndran tek bir varlk; sa hem ilah, hem de insandr. Bu ikisi, iki cevher
ve iki unsurdur. sann ilah ve insan taraf birleerek tek bir Mesih oldu. Mesihin
ldrlmesi ve haa gerilmesi olaynda lm fiili, onun cesedinde, yani insani ynnde
gerekleti.24 Nestoryusa gre Mesih 30 yanda vaftiz olurken tanrsal eye de sahip
olmutur. Bu sebeple Meryeme Tanrnn anas (Theodokos) denilemez. O, Tanrnn deil,
insan Mesihin anasdr (Hristokos). Nestoryusun bu grleri tartma ve ayrlklara sebep
olunca mparator II. Theodosius 431 ylnda Efeste bir kongre toplanmasn emretti. Bu
konslde Nestoryus aforoz edildi ve ondan episkopusluk rtbesinin geri alnmasna karar
verildi.25Bilinenlerin aksine Mor Nastur hi bir zaman Dou Sryani Kilisesi'nin ruhbanlk
hiyerarisinde yer almamtr. Sadece bu ayrlklarda etkili bir isim olmutur.Bu tarihten sonra
Onu savunan herkese "Nasturi" damgas vurulur. Bu yetmiyormu gibi, Nasturi diye lanse
edilenlere, say inkar anlamnda, sa'yi kk dren "ift doa" yanls da ekleniyordu.
Dou Sryanileri zerindeki basklar Mor Nasturdan sonra da uzun yllar devam etmitir. Bu
anlamazlkta Mor Nasturun grlerini benimseyen Sryaniler, tarihte "NASTURLER"
ismiyle anlmaya baland.
Bu arada Bat Sryanileri olarak adlandrlan Antakya Sryani Kilisesi de, bu dnemde
yaad basklar sonucu yok olma tehlikesi geiriyordu. Yok olma noktasna gelen Bat
Sryanilerini Yakup Burdono isimli gen bir Sryani rahip toparlamtr. 578 ylnda len
Burdono, Urhoy'da (URFA) 543'de ayr bir kilise rgtlenmesine gitmitir. Yaad dnemde
27 rahip ve yzlerce papaz yetitirmi ve resmetmitir. Bu kilise de anti-Kalkedoncu olarak
bilinmitir. Kilisenin ad daha sonralar Bizans otoriteleri tarafndan kmseyici anlamda
Yakubiler ad ile tantlmtr.
Bir grup Sryani Bizans mparatoru Markiann yapabilecei bask ve zulm
uygulamalarndan korkup Kadky Konsil'inin ald kararlar benimsemitir.26.Bunlara
MELKTLER denir. Melkitler Suriye, Filistin, srail, Kk Asya, Lbnan, rdn, Irak,
ran ve Msrda yaayan ve ounluu Monofizit (tek doac) inanc benimserken,Kadky
Konsili (451) kararna bal kalan Bat Sryani Hristiyanlardr.27Bu isim Sryanice de
"Kraln Yandalar" anlamna gelmektedir . Meklitler Arap istilalarndan sonra Bizans
kilisesinden ayrldlar. Dillerini daha sonralar Sryanice 'den Arapa' ya evirdiler. Bu
topluluk gnmzde Rum Ortodoks adyla anlmaktadr.
22
Ali Ekber Trkolu,Gemite ve Gnmzde Antakyada Hristiyanlks.34

Agm, Nesim Doru , s.4
24
Agm, Ali Ekber Trkolu , s.34
25
Agm, Nesim Doru, s.4
26
27
A. Fortescue ,Bat Sryanilerden Melkitler, http://www.acsatv.com/filer/Malkoye.pdf,(eriim:12.05.2010)
23
MS 7. Yzylda Melkitler, MARUNLER ve RUM KATOLKLER olmak zere ikiye

ayrld. Maruniler ;Lbnan ve Suriye'de yaayan, Katolik kilisesinin Dou ayin usulne bal
Hristiyanlardan bir gruptur. Roma papazlarndan Jan Maron veya Suriyeli Kei Aziz
Marun'a nisbetle Maruniler diye anlan bu topluluun tarihi M.S 4. yzyln sonlaryla 5.
yzyln balarna kadar gitmektedir. Beinci yzylda Suriye'nin Orontes kysndaki
Apamedia blgesinde Aziz Marun'un kurduu kiliseye bal olan Maruniler dier
Hristiyanlarla bir arada yayorlard. Monofizitlerin blnmesi zerine dier Katoliklerden
ayrlarak milliyet esasna gre kendi aralarnda gruplatlar. Aziz Marun'un ayin usuln
yaydlar28. Dier yandan Rum Ortodoks (Melkit) Kilisesi bireylerinden bir blm baka bir
anlamazlk yznden Roma Papalk Krssne balandlar. Bu topluluk, 1724 ylnda "Rum
Katolik" ismiyle, kendilerine ait bir Patriklik Merkezi kurdular.29
Sryani tarihindeki bir dier blnme ise KELDANLERdir. Tevrat'ta sz edilen
Keldaniler de Mezopotamya topraklarnda yaam, bakentlerinin Babil olduu bilinen ok
eski bir etnik topluluktur.301445 ylnda Nasturilikten kopan ve eitli nedenlerden dolay
Papala balanan Kbrs Nasturi Metropoliti Timotheos ve onunla birlikte hareket eden
kalabalk kitle, Papa IV. Evgin tarafndan "Keldani" adyla nitelenmitir. Bu ekilde
Nasturilikten kopup Katolik inanc benimseyenlerden oluan bu kilise, "KELDAN
KLSES" olarak adlandrlmtr. Bu kiliseye bal Sryanilere de KELDANLER
denilmitir.31
Bilinli veya bilinsiz, bu ayrm zaman zaman gzden karld iin Keldani ve Nasturi
isimleri ayn topluluu tanmlamak iin kullanlyor. Oysa Keldani terimi, etnik bir ayrm
belirtirken; Nasturi ise dinsel bir ayrm belirtiyor.32
Antakya Sryani Kilisesi, 18. Yzyl ierisinde bir blnmeye daha sahne oldu. Episkopos
Mihael Carvenin nderliini yapt bir grup Sryani, Papala baland ve "SRYAN
KATOLK" ismi altnda bir Patriklik Merkezi kurdu.(1773)
19. asrda Protestan misyonerlerinin (genelde Amerikal ve ngiliz) Sryani bireyler
arasnda yrtt almalar sonucunda baz Sryanilerden Protestanl benimseyenler oldu
ve bylece SRYAN PROTESTAN topluluu olutu. Protestanlk inancnda ruhban snf
anlay olmad iin bunlarn bal bulunduu bir patriklik merkezi yoktur.
Bu blnmelerden ayr olarak islam dinine geen Sryanilerin varlndan
bahsedilmektedir. Adna MHALM denen bu insanlarn nemli blm etnik olarak Sryani
olabilirler.33Mhalmilerin ounluu Snni slam ve aafi mezhebindendir. Ayrca Hristiyan
ve Musevi Mhallemiler de bulunmaktadr. Kimi Sryani kaynaklarca bu topluluun Sryani
28
Dr.brahim zcoar,Makalelerle Mardin IV nemli Simalar,Dini Toplulular,stanbl 2007,s:

30
http://www.gizliilimler.tr.gg/Keldaniler.htm
31
32
http://www.gizliilimler.tr.gg/Keldaniler.htm
33
29
ve Hristiyan olup 1600l yllarda Mslmanlatna deinilmise de 1525 ylndaki

Osmanl belgelerinde kendilerinden Mslman mahalmi cemaati olarak sz ediliyor.34
2)SRYAN KLTR
2.1)Dil
Sryanilerin dili, Sryanicedir.35Sryanice; Sami dil aile grubuna giren, eski Aramice
dilinin gelitirilmi bir devamdr.36
Sami dilleri, dou ve bat olmak zere iki ana gruba ayrlr. Dou grubunda Akkada yer
alr.Bat grubu ise kuzey ve gney kollarna ayrlr. Gney kolunda Gney Arapas,
KuzeyArapas ve Habee, kuzey kolunda da Kenanca ve Aramice yer alr.37
Bu eski Mezopotamya dillerinden temellenen, ama onlardan daha basit ve kullanl bir
yaz sistemi olan Aramca zamanla tm Sami dillerinin yerini almay baarmtr. Aramca'nn
dier Sami dillerinin yerini almasnn nemli bir nedeni; dier Sami halklarnn konutuu
dile ok yakn olmasyd. Bu neden Aramilerin para ve ticarette etkin olmalar ve Akamenya
mparatorluu'nun Aramca'y imparatorluun resmi dili kabul etmesiyle aknca, bu sre
kendiliinden hzland ve tm Sami halklar bu dili benimsedi. Ayn zamanda Aram dili
Hazreti sa'nn btn vaazlarnda ve gittii her yerde kutsal klp kulland dil olmutur.
Hatta kilisedeki ilk ayin, yine Aram dili ile yaplm ve .S.51 ylnda Kuds kentinde yaplan
ilk Sinod'da toplananlara verilen temel kilise kurallar da Aram dili ile ayrca Matta ncili de
Aramca yazlmt. Bu dilin Dou ve Bat olmak zere iki diyalei vard. Dou Aramca ok
geni corafi alanda konuulan diyeleklerden oluuyordu. Dou Aramca'nn ve tm
Aramca'nn arlk merkezini oluturan Sryanice'dir. .S. II. yzylla birlikte Hristiyanl
kabul eden Asurlular, merkez Urfa olmak zere, bu dille zengin bir edebiyat oluturdular.
Fakat V. yzyldaki kristoloji tartmalarnda Ephesos (Efes) 431 ve Khalkedon (Kadky)
451 Konslleri sonrasnda Sryani kilisesiyle birlikte Sryani dili de iki kolda gelime
gsterdi.
Byk Larousse Ansiklopedisi Edessa (Urfa) Aramcasnn lehesi olan Sryanice'nin bu
kentin .S. II.yy.'da Dou Hristiyanlnn nemli merkezlerinden biri olunca ok nem
kazandn ve Hristiyanlar iin dinsiz terimiyle eanlaml Aramca ile karmamas iin
Sryanice adn aldn iddia ediyor. Daha sonraki aklamalar ise yle: Bu dil Yunanca'nn
ardndan, Dou Roma imparatorluunun en nemli dili oldu ve Nesturi misyonerlerle in'e
dek yayld. III. yy.la VII. yy. arasnda, zellikle dinsel nitelikli byk bir edebiyat geliti.
Ancak dinsel edebiyatn yan sra Yunan felsefe ve bilim gelenei dorultusunda da rnler
verildi. Teolojik tartmalar nedeniyle, Sryanice konuanlar V. yzylda, Douda Pers
etkisiyle Nesturiler ve Batda Bizans etkisiyle Sryani Ortodokslar olmak zere ikiye
34
http://www.mhalmi.com/default.asp?t=2
36
Anadolunun Solan Rengi Sryaniler ,http://www.suryaniler.com/konuk-yazarlar.asp?id=327(eriim:05.04.2010)
37
Agm, Zeynep Gl Kk, s.8
35
10
ayrldlar. ki bekte, zellikle nllerin syleni zellikleri ve bunlar yazda belirtme

biimleri nedeniyle ayr leheler geliti.38
Sonuta nl sistemi, nllerin seslendirilmesi ile yaz stili farkll esasna dayal Dou
ve Bat leheleri ortaya km zellikle mezhep temsilcilerinin din , dil ve toplumsal
konularda farkl bak alaryla gelitirdii kltrel oluumlar, bu leheleri daha da
belirginletirmitir. Nestur Lehesi, Sryancenin zgn yapsn korurken, Yakubi Lehesi
Yunancann etkisinde kalmtr. ki lehe arasndaki balca farkllk, a>o; o>u; e>i nl
deiimleridir.39
Sryanice, alt tanesi (b,g,d,k,f,t) yumuak ve sert olmak zere ift telefuza sahip olan ve
zel iaretlerle bilinen toplam 22 harften oluuyor. Sryanice eski ilimlerin her trlsn
iine alabilen, akla gelen her eyi, her duyguyu ve dnceyi ifade ve tasvir etmeye yeterli,
kelime haznesi bakmndan zengin, szdizimi esnek, edatlar bol olan son derece ho, bir
dildir. Bu dilin en gzel kullanld yerler, Edessa (Urfa), Harran, Humus, Apamea ve Suriye
dolaylardr. Harranl putperestler 9.yzyln sonlarna kadar bu dille yazyorlard. Bu dil
13.yzyln sonlarna kadar Cezirenin birok blgesiyle Ermenistanda yaygn bir ekilde
kullanlmaktayd.
Bu dilde elimize ulaan en nemli eserler, Tevrat ve ncilin Pittoya gre evirileridir.
Ayrca ,ayrld diyalektlerde meydana gelen deiiklikler mstesna kabul edilirse,
oluumundan bu yana nemli bir deiiklie uramamtr. Eski Ahitin bu dilde yazlm
pasajlar ile Filozof Vafann iirinden kalan blmler, bugn kullanlan dilin gemitekiyle
ayni olduunu gsteriyor. lk gramer kitab ise 7.yzyln sonlarnda oluturuldu.40
Sryaniler diasporada kendilerini Sryani Ortodoks mezhebi ve Sryani Arami dilleriyle
tanmakta ve tantmaktadrlar. Batda yaygn olarak Sryani dilinin l bir dil olduunu ileri
sren iddia yanltr. nk bu dil btn leheleriyle konuma dili, kiliselerde yaz dili
olmakla birlikte Sryani yazarlar da edebi alanlarda aktif bir halde yaatmaktadrlar. lkeleri
dnda, Sryanice Kitab Mukaddesin 1555 ylnda Viyanada ilk olarak baslmasndan
sonra, Bat niversitelerinde bugne kadar teolojik alanlarda akademik bir dil ve Sami Diller
blmnde de ark Dili olarak retilmektedir. Sryanilerin Hristiyan dini ve Sryani
dillerini birbirinden ayrmak mmkn deildir. branice, Yahudiler iin nasl dini bir deer
tayorsa, Sryanice de Sryani kilise ve halknn kutsallaan dili, kimliklerinde zdeleme
ve geleneklerinin gelitirilmesinde merkezi bir anlam tekil etmektedir. Sadece ve sadece
Sryanice dili bu kilisenin ve halkn resmi dili olarak tanmlanabilir. Diaspora devlet
okullarnda da Sryanice dil ve din eitimi yaplmasna karn ne yazk ki kendi
topraklarnda, yani Trkiyede bu eitim yasaktr. Baz Avrupa lkeleri Sryanilere, Trke
yerine kltrel anadilleri Sryaniceyi renme hakkn vermilerdir.41
38
Sryani Dili,http://www.suryaniler.com/kultur-sanat.asp?id=357(eriim:01.05.2010)
Agm, Zeynep Gl Kk ,s.9
40
Sryanilerde Dil, http://www.suryanikadim.org,(eriim:29.04.2010)
41
Gabriel Rabo,Sryani Diasporasnda Kiliseler ve Kurulular,
http://www.suryaniler.com/makalehavuzu/DiasporadaKurulu%C5%9Flar.pdf(eriim:29.04)
39
11
2.2 ) Yaz
sa Mesihten sonraki dnemde, Sryanice yazlarnn en gzeli ve nemlisi olan "Estrangelo"
yaz ekli veya dier bilinen adlaryla "ak", "deerli" ya da "Urfa yazs" ortaya kmtr.
Bu yaz ekli, M.S. 3.
SERTO
Yzyln balarnda Pavlus
Bar Arko adndaki Urfal bir
kii tarafndan
gelitirilmitir. Estrangelo
yazs Arapa Kufi yazsnn
ESTRANGELO
kkeni olarak kabul
edilmektedir. Gnmze
kadar gelen el yazmalarnn
ou Estrangelo hattyla
yazlmtr. Bu yaz ekli 12.
Yzyla kadar aralksz
kullanlmtr. Sryanicede kullanlan ikinci yaz ekli ise kullanm kolayl nedeniyle
Estrangelo yazsyla kark olarak kullanlan ve 9. Yzylda gelitirilen "Bat Sryanicesi"
olarak bilinen yazdr. Bu yaz 12. Yzylda Estrangelo yazsndan yava yava ayrlmtr.
"Serto" ismiyle tanmlanan yaz budur. Gemite olduu gibi bugn de dz yaz yazmnda
kullanlmaktadr. Artk Estrangelo yazs ise sadece konu balklarn sslemede ve ss yazs
olarak kullanlmaktadr.42
2.3) iir ve lahi

Sryanice iir; temel olarak inansal retileri insanlarn kafalarna yerletirmek ve deiik
trdeki dualar makamla salanan bir uyum iinde sunmak iin oluturulmutur. Aziz Mor
Efrem baary iirleriyle yakalaynca, daha sonraki nesiller onun yolundan ilerledi.
Sryanice iir (Muhto) ikiye ayrlr: iirler ve ilahiler. iirlerin tr hece ls vardr.
Bunlar: Yedili l veya Aziz Mor Efrem tarafndan bulunduu iin "Efremi" ls, Beli
l veya Bole Episkoposu Mor Balay tarafndan bulunduu iin "Balayi" ls, Oniki l
veya Surulu Mor Yakup tarafndan bulunduu iin "Suruci" olarak bilinen llerdir.
Tikritli Antunun eserinin beinci iirsel makalesinde belirttiine gre, airlerimiz iirlerinde
onaltya kadar uzanan deiik hece lleri kullanmlardr. Bunlardan biri de Antun
tarafndan bulunmu ancak kullanm genellik kazanmam olan sekizlik hece lsdr. Bu
iirlerin ou ibadet esnasnda okunmak veya halka inansal esaslarn, erdemli hayatn
retilmesi iin dzenlenmi ve ounlukla uzun iirlerdir. zellikle Surulu Mor Yakupun
Rab Mesihin ekmi olduu aclar ve yaratlla ilgili iirleri, bin beyitten fazladr. Urfal
shokun da iiri 2136 beyittir.
lahiler ise, namelendirilen manzumeler (madroe) olup, drtlden onlua kadar uzanan
hece lleriyle yazlan dizelerden oluur. Baz uzmanlar, gerekten Aziz Mor Efreme ait
42
Sryanilerde Yaz,www.suryanikadim.org,(eriim:29.04.2010)
12
veya Ona ithaf edilen ilahilerin yetmi be eit makam saymlardr. Bu ilahilerin
bazlarnda nakaratlar da vardr. Bu ilahilerin makamlarn gstermek amacyla, ilahilere
balk olarak, iyi bilinen bir ilahinin ilk satr eklenir.43
2.4) Sinema ve Tiyatro

Sinema ve tiyatro, Sryaniler 'in ilk kez diasporada yani gurbette rn verdii iki alan
olmutur. Avrupa ve Amerika'da birok kk tiyatro grubu kuran Sryaniler, bylece uygar
dnyann yenilikleri ile de tanm oldular. Kurulan bu gruplar hem Sryani hem de dnya
yazarlarnn eserlerini sahneye koyarak kltrlerini baka insanlara anlatabilmenin bir yolunu
bulmu oldular. Bu gruplarn iinde en ok dikkat ekeni, olduka baarl almalaryla
sve'te kurulan Nison Tiyatro Grubu olmutur.44
Hem ynetmen hem de oyuncu olan Corc Farac, tiyatro ve sinema ynetmeni Aziz Said,
Metin Yldrm ve brahim ris bu alanda mesleklerini icra eden Sryanilerdir.
2.5) Mzik45
Sryaniler' in mzik kltrnde, zellikle dini mzikte, zgn bir kurgu ve yaplanma
hemen hissedilmektir. Dinsel mekanizma mzii kendine zg prensiplerle sistematize
etmitir.
Sryani mziini, dini mzik(kilise mzii) ve din d mzik olarak 2ye ayrarak
inceleyebiliriz.
Din Mzik (Kilise Mzii)
Hi kuku yok ki Sryani mzii denildiinde akla ilk olarak, Sryani Kilisesi'nin ayin
dzeni (liturji) iinde varln srdren ve zel bir kurgu ve tarza sahip olan mzik
gelmektedir. Sryani Kilisesi'nde mziin sistematize edilerek kullanlmas, Hristiyanln
ilk dnemlerine rastlar. Ayin dzeni iinde mzik, 2. yzyldan itibaren air-mzisyen-din
adam kimlii tayan kiiler tarafndan oluturulmutur.46
Gnmzde Sryanilere ait kiliselerde kullanlan ilahi ve ayinlerin mziinin gemii 4.
yzyla dayanmaktadr. zellikle drdnc yzylda yaayan Sryani bilgini ve din adam
Mor Afrem'in bu konuda inanlmaz abalar vardr. Bu abalar nedeniyle yabanclar bu
Sryani bilginine "Kutsal Ruhun Gitar" adn vermilerdir. Sryani kilisesi mziinin
balang noktas olarak ise Sryaniceye evrilen Yunan Ortodoks ilahileri ve bundan
yzyllar boyu etkilenen Bizans geleneidir. Sryanilerin dinsel tartmalarla blnmelerinden
sonra, Dou Sryanilere ait kilise mzii gelimeye balamtr.
Sryani kiliselerinde kullanlan mzikler genellikle sese dayaldr ve yaklak olarak 700
adet ilahi mevcuttur. Yabanclar bu ilahileri "lahi Hazineleri" olarak adlandrrlar. Bu
43
Dilin Korunmas,Szlkler ve iir ls, Sryanikadim.org (eriim:29.04.2010)

abo Boyac,Sryanilerde Tiyatro ve Sinema, http://www.suryaniler.com/kultursanat.asp?id=358(eriim:30.04.2010)
45
Sryani mzii ile ilgili merak edilen her ey Peder Gabriel Akyz'n "Sryani Mzii"adl kitabndan temin edilebilir.
46
Sryani Mzii, http://www.kalan.com/scripts/Dergi/Dergi.asp?t=3&yid=6167(eriim:04.05.2010)
44
13
ilahilere Sryanice Beth Gazo ad verilmektedir. Sryani kilisesindeki ilahilerin mziklerinde

8 deiik makam kullanlmaktadr. Sryani kilisesine ait ilahiler, her makamda
sylenebilmektedir. Her makamn Sryanice bir karl vardr.
Sryani kiliselerinde, ilahilerin yerel tarzlarda sylenmeleri sonucu yedi farkl Sryani
Kilisesi mzik gelenei ya da okulu olumutur. Her okulda ilahilerin sylenilerinde ufak
farkllklar vardr. Bu okullar ya da gelenekler; Hindistan'n Dousundan, Irak'taki Musul
Manastr'nda bulunan Tarkit okuluna ve Mardin ile Tur-Abdin Bat Sryani mzik gelenei
ve okuluna kadar uzanmaktadr.47
Ayrca Sryani kilise mziinde insan sesinin (vocal) ne kt bir icra biimi vardr.
Sryani kiliselerinde son zamanlarda rastladmz bir baka uygulama daha vardr ki, bu,
gnlk ibadetlerin dnda byk ayinlerde insan sesine elektronik orglarn elii eklinde
karmza kar.
Din D Mzik (Halk Mzii)
Sryani mziine hayat veren ana damarlarn halk mziinden beslendii gr yaygn
bir biimde dile getirilse de bu gr dorulayacak temel veriler bugn elimizde
bulunmamaktadr.
Sryaniler'in zellikle ky ve evresinde ihtiya duyduklar mzik uygulamalarn daha
ok Krt mzisyenlere (Mitrp) yaptrdklarn biliyoruz. Mzii ky yaam iinde
uygulamayan Sryaniler gitgide Krt mzik kltrnn etki alanna girmiler, bir st kimlik
konumunda yer alan Trk ve Arap kltrleri ise Sryani halk mziini tamamyla etkisi altna
almtr.
Sryani toplumunun krsal kesimde yaayan kyl bireylerinin, dn, cenaze, bayram,
noel, gibi zel gnlerde veya i hayatnda (tarlada, bada alrken, hayvan otlatrken) icra
ettikleri mzik repertuarlarnn ok kk bir ksm gnmze aktarlabilmitir. zellikle
byk kentlere gle balayan halk ezgilerindeki yok olma sreci, yurt dna yaplan gle
daha da hzlanmtr.48
1965'li yllarla birlikte Sryanilerin g etmeye baladklar Avrupa'da mziin tmyle
kefedildii yeni bir dnem balad. Bu dnemde mzik Sryani kimliinin bir paras oldu.
20. yy'da Mezopotamya'da yaayan Sryaniler arasnda kimlik bilincinin olumasyla birlikte
Sryani aydnlar bir ulusal mzik yaratma abasnn iine girdiler.49
Sonraki yllardan gnmze uzanan srete bilhassa Avrupa'da oluturulan baz mzik
gruplar ne kmaktadr. Simgon Zakariye, Jn Barbar, Calil Moilo, Habih Musa, Juzef
Malke gibi isimler popler Sryani mziinin en tannm isimleridir. 50Bunun dnda
47 Sryanilerde Kilise Mzii, http://www.suryaniler.com/kultur-sanat.asp?id=359)(eriim:06.04.2010)

48 Sryani Mzii, http://www.kalan.com/scripts/Dergi/Dergi.asp?t=3&yid=6167(eriim:04.05.2010)
49 Sryanilerde Popler Mzik, http://www.suryaniler.com/kultur-sanat.asp?id=360(eriim:06.04.2010)
50 Sryani Mzii, http://www.kalan.com/scripts/Dergi/Dergi.asp?t=3&yid=6167(eriim:04.05.2010)
14
Sryani olup da Trk Halk Mzii alannda tannm tane Sryani kkenli sanat
sayabiliriz: Bedri Ayseli, okun Sabah ve Blent Sabah.
Sryanilerin Trkiye'de kendi mziklerine kar olan ilgisizliine ramen bakalar
Sryani mziklerine ilgi gstermi ve kasetlerinde Sryanice arklar seslendirmilerdir.
Boazii Gsteri Sanatlar Topluluu, Temmuz 1999 ylnda Kalan mzikten kard Karde
Trkler/Dou adl albmnde iki adet Sryanice arkya da yer vermitir.51
2.6) Sanat
Milattan nceki dnemlerde birok devlet ve beylik ( Akad, Asur, Babil devletleri ve
Aram beylikleri) kuran proto-Sryaniler, tm dnya kltr ve uygarln geliimine
unutulamayacak katklar saladlar. Toplumsal kanunlarn oluturulmas ( Hammurabi
Kanunlar, Orta Asur Kanunlar), ticaretin gelitirilmesi ve geni alanlara yaylmas( Kayseri
yaknlarndaki Kane gibi), yaznn yaygnlatrlmas( ivi yazsnn Anadolu'ya getirilmesi),
bilim ve sanatta etkin olmulardr.52
Diyarbakr ve civar ehirlerde dokuma, altn ve gm ilemecilii vs. gibi neredeyse
btn meslek gruplarnn Sryani, Ermeni, Keldani gibi Mslman olmayan dini gruplar
tarafndan icra edilmi olmas dikkat ekicidir. Diyarbakr ipek dokumacl babadan ola,
kuaktan kuaa geen bir meslek olmutur. Meslek ayn zamanda sz edilen gruplar iin
Mslmanlara kar koruma alan oluturmu, toplumsal saygnlk arac olarak grlmtr.
Bu nedenle gayrimslimler, meslei uzun sre kendi aralarnda gelitirmeye zen
gstermiler, dier taraftan Mslmanlar bu meslek iin yetersiz ve kabiliyetsiz grerek,
onlar meslekten uzak tutmulardr. Aslnda Mslman toplumun bak asnn da bu ve
benzer meslek gruplarn gayrimslim gruplarla zdeletirdii grlyor.53
Sryaniler, Sryanilerden baka yanlarna rak almamaktadrlar. Bu sebepten baz
mesleklerin ince ileri ve meslek srlar sadece Sryanilerce bilinmekte, onlarn blgeden
youn glerinin ardndan o meslek dal tarihe karmaktadr.54
2.6.1 )Puicilik
Pui kelimesi, rt anlamnda olup Farsa' dan Trke' ye gemitir. Gnmzde anlam
daralmasyla baa balanan veya sarlan bez anlamnda kullanlmaktadr. Ancak 1950'li
yllardan sonra retilen ipek kumalarn kullanm alan daralnca isim de buna gre ekillendi
ve ipek dokumaclna genel bir isimlendirme ile Puicilik denildi. .1960'l yllarda
gayrimslimlerin batya g etmeye balamas, Mslmanlarn meslee ynelmesine zemin
oluturmu, gittike artan glerle gayrimslimlerin nfusu azalm ve meslek iinde ihtiya
duyulan i gc karlanamaz hale gelmitir. Bylece Mslmanlar gittike artan bir i gc
51
Sryanilerde Popler Mzik, http://www.suryaniler.com/kultur-sanat.asp?id=360(eriim:06.04.2010)

Yusuf Beda, Anadolunun Solan Rengi: Sryaniler, http://www.suryaniler.com/konuk-yazarlar.asp?id=327
(eriim:29.04.2010)
53
Ahmet Tan,Diyarbakrda Geleneksel Bir Meslek: Puicilik, http://www.suryaniler.com/kultur-sanat.asp?id=371
,(eriim:05.04.2010)
54
52
15
ile meslee aktif bir katlm salam, zamanla alanda baar gstermilerdir. Fakat i verenler
her zaman Sryaniler olmutur.
Puiler, i sahibi Sryaniler tarafndan ncelikle Diyarbakr ve evresi, Gneydou
Anadolu blgesinin dier illeri, Dou Anadolu, Anadolu, Ege blgesi olmak zere yurt
iinde, Suriye ve Irak olmak zere yurt dna kadar pazarlanyordu. Puiler eitlerine gre
pazar blgelerine ayrlmaktadr. verenler blge taleplerine gre Pui trlerini arz ediyordu.
Kullanmlarna gre Pui eitleri ise Krmz Kenar , Beyaz Kenar , Yedi Renk , Kesrevan ,
Telgrafi ve Almasti'dir.
Puicilik birbirine bal birden fazla i kolundan olumaktadr. Bunlar ise ipekbcekilii,
kozadan ipin dolaplar yardmyla ekimi, maklepler yardmyla masuraya (fark) sarlmas,
masuralardan dvereye bkme gtrlmesi, bklen iplerin boyaya girmesi, serkar elinde
kalemlere sarlmas, dokuma iin tezgaha gelmesi ve pazarlama iin dkkanlara gnderilmesi
gibi belli bal i kollarna ayrlmaktadr. Puiciliin bitmesiyle bu i kollar da ortadan
kalkmtr. Son otuz yl ierisinde tamamen yok olan Puicilik, Diyarbakr kent merkezinde
oturan Sryanilerin ve Ermenilerin g etmesiyle beraber ehirde yok olmaya yz tutmu,
Pui ihtiyac zellikle Arap lkelerinden olmak zere yurt dndan karlanmtr .Bugn
Diyarbakr Pui dokumaclarndan yaklak otuz krk kii Diyarbakr merkezde, yakn bir say
da ehir dnda yaamaktadr. Dnyann eitli lkelerinde Diyarbakr'dan g eden Sryani
ve Ermeni Pui sanatkarlarna rastlamak mmkndr.55
2.6.2 )Telkari
Sryanilerin yzyllardr yaatt nemli

sanatlardan birisi de telkriciliktir. Sryani telkri
ustalar bu alandaki maharetlerini yaptklar eserlere
yanstm ve birbirinden kymetli paralar
retmilerdir. Telkri'nin szck anlam tel ile
yaplan sanattr.56
Telkariye ayn zamanda vav ii de denilmektedir.
Bu isim, Osmanlca vav harfinin, uygulamada motif
olarak ska kullanlmasndan dolay verilmitir.
Ayrca bu sanata ift ii diyenler de vardr. Bu ismin kayna ise, iin yapm srasnda
paralarn teker teker biraraya getirilmesinde kullanlan, cmbza benzer ancak ucu daha ince
olan ve iff olarak isimlendirilen alettir.
Bu sanatn kaynann Mezopotamya ve eski Msr olduu sanlmaktadr. Buralardan Uzak
Douya, baka bir koldan ise Anadoluya ve Anadolu zerinden de Avrupaya yayld
bilinmektedir. Yurdumuzda ise en nemli telkari merkezi Mardinin Midyat ilesi olmutur.
55
56
Agm,Ahmet Tagn
16
Midyat ileri son derece zarif ve kymetlidirler. Telkariden yaplan iler saylamayacak kadar
eitlidirler. Mesela sigara azlklarndan, ttn kutusundan, fincan zarflarndan tutun da
eitli tepsiler, kemerler, tepelikler, aynalar hep telkari teknii ile yaplmlardr.57
2.6.3) Baclk Ve arap retimi
nancna bal bir toplum olan Sryanilerin kltrnde arap nemli bir yer tutar. nk
Hz. sa mucizelerini yaparken suyu araba evirmi, son akam yemeinde rencileri ile
birlikte arap imitir. Kilise geleneinde ayinler srasnda kutsal ekmekler arapla kutsanm
ve insanlar arapla kutsanan bu ekmei yiyerek gnahlarndan arnacaklarna inanmlardr.
Hristiyanln yaylmas ile birlikte her manastr kendi ayn arabn rettii topraklarla
evrilmi ve din adamlar bacl tevik etmilerdir.
Sryanilerin yzyllardr birlikte yaadklar Mslman komularnn inancna gre ise
arap retimi ve tketimi haramd. Bu nedenle arap retimini o blgelerde yzyllar boyu
Sryaniler yaptlar. retilen araplar blgede bir ekilde tketildi. Sryaniler rettikleri arab
bir ekilde pazarlyor geri kalan ksmn dnlerde, yemek sofralarnda, sohbet ortamlarnda
ya da misafirleri geldiinde kullanyorlard.
Bacl Nuh Peygamber'den rendiklerini ifade eden sryani ta ustalari; zm
salkmlari ile asma yapraklarn ve arap testilerini en gzel ta iiliinde Mardin,Midyat
meknlarnn duvarlarna ilemiler. Gnmzde yok olmaya yz tutan bu gelenek, retilen
araplarn plastik kaplarda saklanlmas ve yllandrlmas ile bir ekilde hayat bulmaya
alyor.58
2.6.4)Basmaclk
Basmaclk Akad ve Asurlular tarafndan icat edilmi olduka eski bir sanattr. Onlarn
torunlar olan Sryaniler, bu sanat yzyllar boyu devam ettirmi, yaadklar yerlerde
yarattklar eserlere bu ekilde hayat vermilerdir.
Sryanice Hetmo ad verilen basmaclk bir kalp sanatdr . Basmaclk, daha nceden
hazrlanm kalbn yznn boyaya batrlarak, kuma veya ekil verilecek malzeme zerine
bastrlmas ile birbirinden gzel simetrik ve tekrarlanan ekillerin elde edilmesi eklinde
zetlenebilir. Genellikle boya olarak kk boyas (anilin) kullanlr. Bu boyann zellii stne
srld malzemeden hi kmamasdr.59
Sryani basmaclk sanatnda yatak rts, nevresim, yastk klf, oda takmlar, vitrin
takm, perde, boha, tablo, yaka ve yazma gibi rnler yaplmaktadr.60
Sryaniler eskiden ssleme amac ile elbiselerin yapmnda, masa ve yatak klflarnda,
duvarlarn ve evlerin i sslemelerinde bu gelenek ve sanat olduka yaygn bir ekilde
kullanrlard.61
57
Telkari Sanat, http://www.midyat.net/telkari-sanati.html(eriim:05.04.2010)

arabn Sryani Ustalar, http://www.suryaniler.com/kultur-sanat.asp?id=367,(eriim:07.04.2010)
59
Kaybolan Bir Sanat: Basmaclk, http://www.suryaniler.com/kultur-sanat.asp?id=364,(eriim:07.04.2010)
60
Aziz Koluman,Orta Douda Sryanilik,Asam yaynlar, Ankara (2001),s.123
58
17
Modern teknoloji, btn alanlarda olduu gibi basmacl da modas gemi bir duruma
sokmutur. Zamanmzda bu sanat, artk yok olma snrna gelmitir. Gnmzde bu sanatla
uraan sadece bir Sryani kalmtr. Mardinde yaayan ve bu sanat babasndan renen
Narsa illi adndaki bayan bu sanatn son temsilcisidir.62
2.6.5) Kilim Dokumacl
Mardin ve evresi Sryanilerin yaamlarna ve gemilerine tanklk etmitir. Pek ok
Sryani bu yrede mesleklerini icra etmi bakrclk, basmaclk ve dier pek ok Sryani
sanat bu blgede hayat bulmutur. Bu sanatlardan biri de kilim dokumacldr.
Kilim dokumacl, Mardin ve evresinde basit tezghlarda yaplmaktadr.
Mardinin zellikle kylerinde bulunan bu tezghlarda yolluk, kilim, heybe, vb. eyler
dokunur. Kilimlerin iplikleri evlerde erilir ve kk boya ile boyanr. Bu ii Sryani
kadnlar yrtlr.63
2.6.6)Yn ve pek Halclk
Yn ve ipek halclk, Sryanilerin Ortaadan beri yaptklar bir sanattr. pek
ve ynlerin kkboyas ile boyanmas suretiyle elde edilen malzemelerden dokunan el hals
eitli ebatlarda yaplmaktadr. Yredeki motifler hal ss olarak kullanlmaktadr. lenen
hallar Sryani el sanatnn inceliklerini ortaya koymaktadr.64
2.6.7)Ta Oymacl ve Kesme Ta
Ta oymacl, Sryanilerin nde gelen el sanatlarndan biridir. Ta oymacl
Sryanilerde babadan ola geen bir sanattr. Sryaniler ta iilii konusunda ok ileri
bir toplumdur. Sryanilerin yerleim blgelerinde bu etki hemen kendini belli eder.
Dnyada sit alan ilan edilen ehir vardr. Bunlar Kuds, Venedik ve Mardindir.
Mardinde Sryanilerin mimari alanndaki etkisini plak gzle fark etmek ok
Kolaydr.65
2.7)Bayramlar
Sryani bayramlar Rabbani bayramlar ve Rabbani olmayan bayramlar olmak
zere iki ksma ayrlr. Rabbani bayramlar sann doumundan gklere ekiliine kadar
olan olaylar ve Meryem ve Kutsal Ruh ile ilgili olaylar konu edinir.66 Bu bayramlarn hepsi
ayn neme sahip deildir. sa ile ilgili bayramlar, sa Mesihin hayatnn yeniden
yaanmasn ifade etmekte, onun hayatn yeniden yaayarak kendi kurtulularna
kavuacaklarna inanmaktadrlar.67
Rabbani olmayan bayramlar ise kilise tarihinde nemli olan kii ve olaylar anma eklinde
61
Agm, Kaybolan Bir Sanat: Basmaclk

Agm, Zeynep Gl Kk,s.41
63
Age Aziz Koluman, s.124
64
Age ,Aziz Koluman,
65
66
67
Age ,Ali Ekber Trkolu,s.77
62
18
deerlendirilebilir.68 Genellikle onlara sayglarn gstermek, onlar sevgi ile anmak ve hayat
tarzlarn kendileri iin rnek almak amacyla kutlanmaktadr.69Sryaniler, Rabbani
bayramlarda gnlk ilerini terk etmek ve kilisede dzenlenen ayine katlmak zorundadrlar.
Rabbani olmayan bayramlarda ise ayine katlma zorunluluu yoktur. 70
2.7.1) Paskalya Bayram
Paskalya bayram sa Mesihin dirilii nedeniyle Hristiyanlk dnyasnda her sene
lkbahar aylarnda kutlanr. Bu bayram ncesi Sryaniler kilise kurallar iinde belirlenen
srelerde orularn tutarlar. Bu sre 50 gndr. Bu sre iinde Sryaniler hi bir hayvansal
gda kullanmazlar. Sabahtan akama kadar hi bir ey yemezler. Uzun sreli bu oru dnda
imanl sryani halknn da bayram ncesi hazrlklar olur.71 Geleneksel olarak, Paskalya
bayramn Katolikler ve Ortodokslar farkl gnde kutlarken Antakyadaki Ortodoks ve
Katolik Kilisesi 1988den beri birlikte kutlamaktadrlar.72
Paskalya bayramnn karekteristik zelliklerinden biri de bu gn nedeniyle hazrlanan
yiyeceklerdir. Bu yiyeceklerin en bilinenleri renk renk boyanm yumurtalar, Sryanilerin
klie dedikleri paskalya rei , stlave Lebeniyedir.Paskalya Bayram genellikle yumurta
bayram olarak bilinir.Bayram boyu yani bir hafta kadar, insanlar genellikle st, yourt ve
yumurta ile yaplan yiyeceklerle beslenirler. Sryaniler , Paskalya reininin sann
bedenini ve bereketi temsil ettiine inanmaktadrlar.
2.7.2) Siboro
Paskalya ncesi oruca denk gelen Meryem Ana'nn Mjdelenme Bayram Sryaniler
arasnda Siboro olarak bilinir.73
"Siboro" klasik Sryanice'deki "Suboro" szcnn Turoyo (halkn konutuu az)'da
hafif bir deiime urayan halidir. Trke'de "mutulama, mjdeleme" anlamna geliyor.
Meryem Ana'nn sa Mesih'e gebe kalacan bildiren mjdelemenin bir ans olarak, her yl
25 Mart'ta kutlanan bu bayrama Sryani Kilise'sinin geleneinde "Suboro" denilmektedir.
Suboro bayramnn Turabdin'de iki gelenek yaps var: Bunun bir gstergesi olarak,
bayram akam biri beyaz, dieri krmz iki ipin rlmesiyle renkli bir sicim oluturulur.
Sicimin beyazl sa Mesih'in tanrsallna, krmzl ise insanlna iaret etmektedir.
Baz yerlerde de beyaz, krmz ve siyah renklerden oluan sicimler oluturulur. Buradaki
yoruma gre renk, Kutsal le (teslise); baka yoruma gre de, siyah renk sa Mesih'in
zdraplarna ve lmne, krmz armha aktlan kanna, beyaz ise paklna iaret
etmektedir.
68 Agm, Zeynep Gl Kk ,s.34
69 Age, Ali Ekber Trkolu,s.77
70 Agm, Zeynep Gl Kk
71 Sryanilerde Paskalya Bayram ve Hazrlklar,http://www.suryaniler.com/kultur-sanat.asp?id=366,(eriim:10.04.2010)
72 Age,Ali Ekber Trkolu
73Agm, Sryanilerde Paskalya Bayram ve Hazrlklar
19
Meryem Ana'nn nitelikleri gz nnde bulundurularak, bu sicim evin bakire kzlarnn

"Yaam Ekmei Benim" Sryanice ilahisinin eliinde yourduu mayasz hamurun zerine
ha eklinde konulur. zerine de evde mevcut btn tahllar eklenir. Sonra, evin damna
kartlarak geceyi aydnlatan yldzlarn ve ay nn altnda, ilahiler sylenerek bir sre
yle bekletilir. Ruhaninin okuyaca zel dualardan sonra, kilisedeki ncil'in altna konulur.
Ayinden sonra cemaat yelerine datlr.
Geleneksel olarak, her yl siboro gecesinde evin eski mayas yeni maya ile deitirilir.
Bayram sabah erkenden, o hamurdan "buro" diye adlandrlan ayin ekmei (buran) yaplr.
Baz buranlar, aile fertlerine ve akrabalara verilirken bazlar da bereket amacyla yl boyu
evlere, tarla ve balara braklr. Arta kalanlar ise hayvanlara yedirilir. Buranlarn bu
ekildeki datm, sa Mesih'in dnyaya geliini insanlara ve doaya mjdeleyen bir gelenek
olarak kabul edilir. Bir denein banda, tarla veya balarn orta ksmna yerletirilen
buranlara ulaan ilk orak, buran deneini ald gibi annda krverir. Bununla hasat
dneminin yorgunluuna kar, srt direncinin arttrldna kanaat getirilir.
Siboro rgs iin oluturulan sicimle ise, aile fertleri arasnda bltrlerek Paskalya
bayramnn ikinci gnne kadar kollara, parmaklara, kulaklara ve boyunlara taklr.
karldklarnda, inansal saygnn ifadesi olarak, kilise duvarlarndaki deliklere konulurlar.
Veya bayramda yaplan "daito" stlann yapld atein altnda yaklrlar. 74
2.7.3)Rozuno (Hamur)
Sivasl Krk ehitler'in Gn'nde, ev halk iin hamurdan hazrlanan ve ilerinden bir
tanesine madeni para konan Rozuno'lar yaplr. Madeni para sakl Rozuno'yu alan kiinin o yl
ansl ve bereketli olacana inanlr. Yaplan Rozuno'lar bereket niyetine tarlalara, balara
braklr ve hayvanlara verilir. Bu gelenein, Hristiyanln ilk yllarnda ehit den Sivasl
Krk ehitler'in hikayesi ile balantl olduunun sylenmesinin yan sra, baz kaynaklar
tarafndan Sryani kilisesine giren eski bir mezopotamya gelenei olduu belirtilmektedir.75
2.7.4) Hano Kritho
Hano Kritho; binlerce yldr Mezopotamya'da yaayan Sryaniler'in

74
75
Yusuf Begda,Turabdinde Siboro Gelenei, http://www.suryaniler.com/kultur-sanat.asp?id=370,(eriim:09.04.2010)

Agm, Sryanilerde Paskalya Bayram ve Hazrlklar
20
geleneksellemi folklorik zellikli bir lenidir. Sryaniler her yl 50 gnlk byk oruca
balamadan nceki son Pazar gn bu gelenei uygularlar. Bu uzun oru sa Mesih'in
diriliine denk gelen gne kadar tutulur. Byk orucun balamas ise genelde Mart aynn
ortalardr. Gnmzde kalan bir ka Sryani kynde bu gelenek devam ettirilmektedir.
Hano Kritho bir kadn figr, bir kadn maketidir. Bu kadn maketi kydeki kzlar
tarafndan hazrlanr. Hazrlanan bu maketle birlikte kyn genleri hep birlikte ky evlerini
teker teker ziyaret ederler. Grup halinde evleri gezen genler, ev sahipleri tarafndan bereketi
temsil eden yamura izafeten stlerine su serpilerek karlanrlar. Genler bu evlerden bulgur,
kavurma ve yumurta toplarlar. Toplanan bu erzak kyn kilisesinde bir araya getirilir. Btn
ky sakinlerinin kilise avlusuna gelmesiyle birlikte, toplanan erzaktan geleneksel yemek
hazrlanr. Bu yemek kavurmal ve yumurtal bulgurdur. Yemekler yenir, oyunlar oynanr. Bir
tabak yumurtal ve kavurmal bulgurda Hano Kritho iin ayrlr ve talarn arasna saklanr.
Daha sonra genler bu taba bulmaya alrlar. Ve taba bulan gen, bu tabaktaki yemei
de yer. Bunun akabinde genler maket olarak hazrlanan Hano Kritho'yu paralarlar. Bu
gelenek, hazrlanan yemeklerin bir ksmnn muhtalara datlmas ile son bulur.76Gulyadl
Naftah ve Kz'nn hikayesine dayandrlan bu gelenek her sene yaplr.77
2.7.5) Yaldo (Noel Bayram)
Noel Bayram, Hristiyan dnyasnn 25 Aralk'ta , sa Mesih'in doa st douunu
kutlad bir gndr. Sryaniler bugn kendi dillerinde Yaldo diye isimlendirirler ve bu
bayram kutlamadan nce 10 gn boyunca , iinde hayvansal gda bulunan yemeklerden
saknmak yoluyla oru tutarlar.78
24 Aralk Noel Arifesi gecesinde sann douu, Antakya Katolik Kilisesi
Organizatrlnde St. Piyer Kilisesinde kutlanlmaktadr. Antakya Katolik Kilisesi,
Antakya Ortodoks Kilisesi ile burada yapaca ayin saatleri akmasn diye aralarnda
anlap, ona gre ayin saatlerini belirlemektedirler. Bylece bu kiliselerden birinde
ayine katlan cemaat dier kilisenin de ayinine katlabilmektedir.79
25 Aralk sabah kiliselerinde kendi dillerinde ayinler dzenleyerek bu anlaml gn
kutlarlar. Sryaniler iin bugnn dinsel anlam dnda, geleneklerine gre ''Sz''n
douunu mjdeleyen insanlar nemli bir yer tutar.80
Antakya Protestan Kilisesinde Noel: Kilisenin pastrnn Noel yorumu u
ekildedir: Noel, orijinal ad ile Christmasdr. Chris sa demek, Mass ayin demek
olduuna gre; Christmass, saya tapnma anlamna gelmektedir.81
Antakyal Hristiyanlarda Noel Bayram Kutlamas: Dier yerlerdeki
Hristiyanlarn uygulamalaryla benzerlik gsterir. Burada da Noel Babay temsil eden
76
Yusuf Atu,Bir Sryani Gelenei : Hano Kritho,http://www.suryaniler.com/kultursanat.asp?id=362(eriim:10.04.2010)

77
Agm, Sryanilerde Paskalya Bayram ve Hazrlklar
78
zcan Geer ve abo Boyac, Sryani Geleneinde Noel (Yaldo) Bayramhttp://www.suryaniler.com/kultursanat.asp?id=363,(eriim:11.04.2010)
79
Age,Ali Ekber Trkolu,s.79
80
Agm, zcan Geer ve abo Boyac
81
21
bir kii (genellikle papaz) evleri gezmekte ve ocuklara hediyeler datmaktadr.

Birbirlerini ziyaret etmektedirler. Her bayramda olduu gibi bu bayramda da mezar
ziyaretleri yaplmakta ve mezarla iekler gtrlmektedir. Hasta ziyaretleri de
yaplmaktadr ki bunu zellikle papazlar nezaretinde bir heyet oluturularak yapmakta
ve bylece yallarn ve hastalarn gnln almaktadrlar.
Noelden sonraki ikinci Pazar Epifani, kutsal masumlar anma ve
Mneccimin say ziyareti bayramlar kutlanmaktadr.82 Antakya Ortodoks Kilisesi, bu
bayrama Mesih sann Vaftiz (Kddes) Bayram da demektedir. sann doumu ile alakal
olarak yaplan en nemli bayramlardan biridir. Bu bayram Dou Kiliselerinde (Antakyada)
Noelden sonra 6 Ocakta kutlanmaktadr. Dou Kiliselerinde bu bayram, sann vaftiz
olduktan sonra ortaya k ve Kanadaki bir dnde suyu araba dntrerek ilk
mucizesini gstermesi ansna icra edilmektedir. Katolikler ise dokulu mneccimin bebek
say ziyaret etmesini anmak amacyla kutlamaktadr.83
2.7.6) Ik-Nur Bayram
Levililer, 12/1-4e gre; bir kadn hamile kalp erkek ocuk dourursa, adet
grd gnlerde olduu gibi 7 gn kirli saylacaktr. Meryem bu yasaya gre arnma
gnlerinin bitiminde Yusufla birlikte ocuu (say) Rabbe adamak iin Yerualime
gtrmtr. Bu esnada limon adnda bilge kiinin tapnaa gelmi, bebek say kucana
alarak; Uluslar aydnlatp halkn sraile ycelik kazandracak I gzlerimle grdm
diye hitap etmitir. Bu hitaba binaen, bugn yaplan bayrama Ik bayram denilmitir. Bu
bayram Meryemin arnmas ve bebek say Yahudi mabedine gtrerek Tanrya sunmas
ansna 2 ubatta icra edilmektedir. Btn bir yl boyunca Kilisede yaplacak ayinlerde
kullanlacak olan kandiller de bu bayramda kutsand iin bu bayram, candlemass olarak
da adlandrlmaktadr. Antakya Ortodoks Kilisesi Ik Bayram adyla bir bayram
kutlamamaktadr. Yalnz 2 ubatta sann Mabede sunulmasn, 3 ubatta da Aziz
Limonu anma gnn kutlamaktadr.84
2.7.7) Sryanilerde 12 Nisan
Sryani halkna gre 1 Nisan Bayram mitolojik olarak yle ifade ediliyor: `Ktlk
Tanrlar, gzel olan her eye saldryor ve yok ediyorlard. Yaam bir cehenneme
dnmt. Tanr Akuti, Ktlk Tanrlar ile savat ve onlar yendi. Akuti, zafer sonras
insanlara, hayvanlara ve bitkilere yaamalar iin dnyay yeniden yaratarak armaan etti. Bu
olay 1 Nisan gn meydana geldi. O nedenle 1 Nisan dnyann yeniden dou gndr.
Sryaniler de, 6657 yldr 1 Nisan gnn `Yeniden Dou Bayram` olarak kutluyor. Tanr ve
tanralar "Tammuz" ile "tar"n ak da bu bayrama elik ya da rehberlik edermi. 12 gn
boyunca, byk cokularla, bar, kardelik, dayanma esas alnrken, krgnlklar ve
dargnlklar gndeme dahi getirilmezmi. Ayn zamanda Sryani halk iin nemli bir deer
olan direniin ve onurun simgesi AGA PETROSun da ld gndr.85
82

84
85
ZeynepTozduman,http://www.assyrianews.com/index.php?option=com_content&task=view&id=2037&Itemid=86(eriim:1
4 .04.2010)
83
22
2.8) Halk Oyunlar

Sryani kltrne ait en az bilinen elerden birisi de halk oyunlardr. Oysa Sryaniler bu
konuda olduka zengin bir kltre ve mirasa sahiptirler. Sryaniler bu kadar zenginlie
ramen, gnmze kadar eitli faktrlerin etkisiyle bu alana yeterince ilgi gstermemilerdir.
Sryaniler tarafndan en ok bilinen ve oynanan oyunlar; Bagiye, emmo, ehhane ve
Hassade'dir. Aslnda saylar yzden daha fazla Sryani halk oyunu bulunmaktadr. Halay
tarznda oynanan oyunlarn mzikleri 2 veya 4 zamanl olup oyunlar ise 12, 14 veya 16
hareketten olumaktadr. Hareket says fazla grnmesine karn bu tr oyunlarn renilmesi
olduka kolaydr. Oyunlarn oynand trklerde olduka mutlu ve neeli szler ieren bir
atmosfer hakimdir. Gnmzde Van blgesinin oyunlar ierisine saylan ehhane oyunu
aslnda Sryanilerin o yreye kazandrd bir oyundur.86
2.9)Yemek Kltr
Sryaniler yaam tarzlar, dilleri, mzikleri ve mutfaklar ile Trkiyenin kltrel
eitliliine katk salyor. Sryani mutfanda ikembe dolmas (Kibbeh) ve paskalya rei
(Klie) gibi pek ok yemek yer almakla birlikte bu almada sadece gabula adndaki yemee
yer verilecektir.
Gabula
Sryanilerin ta kadar sert bir madde olan ortandan yaplan gabula adl yemei (orba)
Sryani mutfandan bir lezzet olarak karmza kyor.
ortan, pamuklu uvallardan szlen ayrandan kalan keltidir. Bu keltiye elle ekil
verilerek gnee braklr. Kuruyunca sertleen bu amurumsu madde artk uzun zaman
bozulmadan saklanabilir. Daha sonra ortan ( talarn gabula yani orbaya dnmeden nce
tanmlandklar isim) rtan eritme kabna aktarlyor. Suda el ile evrilerek eritilen rtan
suya ayran tad ve grnts veriyor. Buna gabula denir. Gerso (bir tr buday) deirmende
veya makinede ekilerek kltlr. Biraz ya eklenerek suda kaynatlr. Kvaml bir orba
haline gelene kadar piirilir ve tabaklara servis yaplr. Tabaklarn ortas kak ile yarlarak
gabula dklr. Genellikle nane ve krmz biber eliinde servis edilir.87
2.10) Aile Hayat ve Evlilik

Hristiyan inancna gre evlilik, iki insann anlamasnn kilise tarafndan takdis
edilmesi ve bunlarn kilise bnyesinde kutsal bir bala hayatlarn birletirmesidir. Tanr
insan erkek ve dii olarak kendi suretinde yaratm ve onlar kutsayarak, verimli olun
86
Sryanilerde Halk Oyunlar,http://www.suryaniler.com/kultur-sanat.asp?id=61(eriim:13.04.2010)

Faruk Kahraman,Tatan kan Beyaz orba: Gabula,
http://www.suryaniler.com/kultursanat.asp?id=375(eriim:16.04.2010)
87
23
oaln demitir88
Sryanilerde evlilik, kutsal kabul edilen aile kurumunun oluturulmasnn ilk
artdr.89Kilisede evlenecek kiilerde aranan artlar: Kar-koca vaftiz edilmi olmal
evlenecek kiiler arasnda yakn akrabalk ilikisi olmamas gerekir90.Ergenlik ana varm
erkek ve kzn, kendi rzalar ile cemaat tarafndan meru kabul edilen bir ruhaninin
huzurunda dini nikah gerekletirilir.91
Sryaniler arasnda evlilii engelleyici durumlar ruhsal yaknlk, kan ba ve dini
farkllktr. Ruhsal yaknlk, stannelik, stkardelik ve vaftiz kirveliidir. Aralarnda
stannelii, stkardelii gibi bir yaknln bulunmas halinde evlilik kesinlikle yasaktr.
Vaftiz kirvesi ise vaftiz esnasnda ocuu tutan kiidir ki o ocuun manevi babas olarak
kabul edilir. Kirvenin ei manevi anne, ocuklar ise manevi kardeler saylr. Nikhta
sadlk ve gemeyen hastalklar da evlilik iin engel tekil etmektedir. Yakn akraba olan
amca, day, hala, teyze ocuklar arasnda da evlilik gerekleemez. Gnmzde ise
Sryanilerin nfuslarndaki azalmadan dolay, kilise bu tr evliliklere izin vermektedir.
Evlilii engelleyen bir dier durum ise dini farkllktr.92 Eer Hristiyan bir kii aykr
kltrlerden (baka dinden) biriyle evlenecek olursa kiliseden zel izin almas
gerekmektedir.93
Sryanilerde ok elilik yasaklanm olup asl olan tek eliliktir.94 Sryanilerde, kzn
gnl yoksa babas zorla evlendirmez. Zira Sryani inancna gre, evlenen iftler zina ve
salk problemi dnda sebep ne olursa olsun - dier Hristiyan mezheplerinde olduu gibi boanamaz. Bu nedenle kzn rzas nemlidir.95
Katolik kilisesi fuhu dnda boanmay yasaklamakta fakat Ortodoks kilisesi
boanmaya ve yeniden evlenmeye izin vermektedir. Yalnz nc boanmadan sonra
drdnc evlilie izin vermemektedir.96
Ruhban snfndan olan rahipler ve bunlarn st makamlar olan Episkopos, Metropolit,
Mafiryan ve Patrikler evlenemezler. Din adam snfna mensup olanlardan sadece papazlar
papaz rtbesini almadan nce evlenebilirler. Papaz olabilmenin bir art da evli olmaktr17.
Papaz, ei ldnde ikinci bir evlilii yapamaz. Fakat ruhban snfna dhil olmayan dier
cemaat yeleri, eleri ld takdirde ikinci bir evlilik yapabilirler.97
88

90
Age, Ali Ekber Trkolu,s.108
91
92
93
Age, Ali Ekber Trkolu,s.108
94
95
Sami Kl,Elazda Yaayan Sryanilerde Dn le lgili nanlar ve Uygulamalar,Frat niversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi Cilt: 13, Say: 2, Sayfa: 267-278, ELAZI-2003 ,s.270
96
Age, Sami Kl,s.108
97
Agm, Zeynep Gl Kk,s.36-37
89
24
EVLENME TREN
1-Kz steme ve Sz Kesme
Gen bir iftin evlenmesine karar verildiinde, damat adaynn ailesi gelinin evini ziyarete
gider.98Beik kertmesi uygulamas grlmeyen Sryanilerde, kzn gnl yoksa babas zorla
evlendirmez. Baba, kz uygun grdkten sonra kz tarafna dnrcle gelinecei bildirilir.
Olan taraf kz evinden dnrcle gelmek iin olumlu cevap alrsa, kararlatrlan tarihin
akam olann babas, annesi, dedesi, ninesi, amcas gibi yakn akrabalar ve kz evi
tarafndan sayg gsterilen birisi ile beraber kz istemeye gidilir.99
Bir sonraki ziyarette her iki tarafn da vaftiz kirveleri hazr bulunur. steme esnasnda
Papaz, bir araya geliin amacn ve evliliin kutsiyetine ilikin aklamalarda bulunur. Kzn
babas isterse bu ilk istemede kz verebilir. Bununla birlikte genelde kzn babas, olan
tarafndan akrabalarna da danmak zere belli bir sr ister. Kzn babas akrabalarna
danp onlarn da rzasn aldnda, kadnlar aracl ile olann ailesine tekrar kz istemeye
gelmeleri iin haber gnderilir. Yine, kilise papaznn hazr bulunduu bir ortamda kz, babas
veya aile bynden istenir.100 Kzn babas kz verdiini ifade ettiinde olann annesi
veya ninesi kza altn yzk, maddi imkanlarna gre kolye, bilezik gibi tak takarlar. Buna
beh balama denilmektedi. Beh balanmas sz kesme anlamna gelmektedir.101Yrede
yaygn olan balk paras uygulamas Sryanilerde yoktur. Sryanilerde evlilik iki
blmden oluur. Nian ve kna, nikh ve dndr. Nian taraflarca belirlenen tarihte kz
evinde yaplr102Nianda kahin de hazr bulunur. Kahin yzklere, elbiselere, kza ve olana
Sryanice dua ve bir ilahi syler. Kahin, iftleri takdis ettikten sonra nce kza sonra da
olana yzkleri takar.103
2- Kna Gecesi
Sryanilerde dn merasimi Cuma akam kz evinde yaplan kna gecesi uygulamasyla
balamaktadr. Kna gecesi kz evinde damat haricinde erkek bulunmaz. Kna yakldktan
sonra kadnlar kendi arasnda elenirler.
3-Dini Nikah ve Dn
Sryanilere gre resmi nikah yaptrmayan iftlere kilisede dini nikah yaplmaz. Dini nikah
Pazar gn kilisede yaplr.104 Orulu gnler olan aramba ve Cuma gnleri ile bayram
arefesi nikh merasimi yaplmaz.105Gelin baba evinden dini nikah iin kiliseye getirilmeden
nce, evde erkek kardei beline krmz bir kuak balar. Bu gelinin temiz ve bakire
olduunun iaretidir. Kz evi gelinle birlikte toplu halde nikah iin kiliseye gelirler ve kzn
babas damada gelini teslim eder. Bu da Sryanilerde olan evinin kz evine gelerek gelin
alma adeti bulunmadn gsterir.106
98

Age, Sami Kl,s.108
100
101
Age, Sami Kl,s.108-109
102
103
Age, Sami Kl,s.110
104
105
106
99
25
2.11) Dini Eitim

Edessa (Urfa) Teoloji Okulu, Zukanin Manastr,Mor Gabriel Manastr, Eliyo Bar Gagi
Manastr Sryanilerde eitim ve retim merkezlerinin balcalardr.Ancak unu da ifade
etmek gerekir ki bu saylan merkezlerin dnda eitim ve retim verilen ve birok din ve
bilim adamnn yetimesine vesile olan Patriklik, Episkoposluk Merkezleri ve manastrlar da
vardr.107
Sryani medreselerinde uygulanan retim program incelendiinde eitim retimin
byk lde iki temel amac gerekletirmek zere planland grlr. Bu amalardan ilki;
Sryani ocuklarna kilisede yaplan gnlk ibadetlerle Pazar ayinlerinde zorunlu olarak
kullanlan ilahi ve dualarn Sryani dini geleneine uygun olarak retilmesi ve ibadetlerle
ilgili temel bilgi ve becerileri kazandrmaktr, ikinci ama ise; rencilere Sryanice okuma,
yazma ve konuma becerileri kazandrrken ilahi ve dualarla Sryanice ncil ve Kutsal
Kitap'tan belli metinleri okuyup anlayabilecek dzeye erimelerini salayacak dzeyde dil
eitimi vermektir. Ayrca rencilerin kilise ve manastr yaamlarnda szl ve uygulamal
olarak cemaatin dini ve kltrel geleneini edinmelerine ynelik etkinlikleri de her iki hedefle
i ie bir alt hedef veya sonu olarak grmek mmkndr. Doal olarak retimde hedefler
arasnda sk ba vardr .
Sryani medreselerinde uygulanan eitim-retim programnda yer alan dersleri temel
grupta snflandrmak mmkndr. Bunlardan birincisi Sryanice retimine ynelik dersler,
ikincisi ilahi, dua ve ncil retimini ieren dersler, nc grubu ise Sryanlik ve Sryani
kltr, tarihi, gelenekleri ve ksmen inancn aktarmay hedefleyen dersler oluturmaktadr.
lk iki grubu oluturan derslerde uzun yllardr okutulmakta olan belirli kitaplar
bulunmaktadr . Programda yer verilen nc ders grubu iin ilk iki grupta olduu gibi
belirlenmi ders kitaplar bulunmamaktadr. Bu grupta bata Sryani azizleri ve byklerinin
rnek hayat hikayeleri olmak zere, Sryanilikle ilgili hemen her kilise ve manastr
medresesinin ktphanesinde yaygn olarak bulundurulan bir dizi kitaba bavurulmaktadr.
Gnmz Sryani din retiminde yaygn olarak kullanlmakta olan ders kitaplarnn
ounluu Hollanda'da bulunan oradaki Sryani Metropoliti nin denetiminde bulunan bir
matbaada baslmakta, ihtiya bildiren kilise ve manastrlara gnderilmektedir. Sryani
Kilisesi'nin son yllardaki basm ve yayn faaliyetleri asndan Hollanda'nn ayrcalkl bir
yeri vardr .108
2.12) lm Gelenekleri
Sryaniler lm, vcuttaki btn hcrelerin canlln kaybederek, hcrelerin
zn tekil eden can ve ruhun bedenden ayrlmas, dnyevi aclarn biti noktas, ebedi
huzurun ve sonsuz hayatn balangc olarak tarif ederler. manl bir lm iin durum
byle iken imansz bir yaamn sonundaki lm ise Tanrdan uzak kalma ve sonsuza
dek mahvolmann balangcdr. nananlarn cennete inanmayanlarn ise cehenneme
107
Sryanilerde Dini Eitim,sryanikadim.org,(eriim:19.04.2010)

Talip Atalay,Gnmz Sryani ve Kilise ve Manastrnda Din Eitimi,s.47
108
26
gideceine inanlr.109
1.12.1) Kandilo (Hasta Ya)
Bu uygulama hasta olan ve lecei tahmin edilen ar hastalar iin uygulanr. Bu ya
okunmu ve takdis edilmi yadr. 12 Kilden yaplm, kadehe benzeyen bir kase iine
konulan hamurun ii ukurlatrlarak zeytinya ile doldurulur. Hamurun zerine be adet
mum yerletirilir. Uygulamann yaplaca mekanda hazrlanan masa zerine konan konulan
kasenin sana ve soluna da birer mum ve ha bulundurulur. Kase zerinde bulunan be adet
mum duyu organlarn sembolize eder. Her mum duas okunduktan sonra sra ile yaklr. nce
dou ynnde(ba) bulunan, sonra ortada (gs), daha sonrada sol ve sadaki mumlar
yaklr.110Bu hasta ya belli bir sra ile hastann vcuduna halar izilerek srlr.
2.12.2) lm ncesi nanmalar

Kpek veya kurt benzeri hayvanlarn gece vakti uzun uzun havlamalar veya ulumalar,
bayku sesi lm haber veren olaylar olarak genel kabul grr. Bununla birlikte, ocuklarn
ev iinde ar derecede yaramazlk yapmalar, evdeki aynann krlmas, krk ayna parasnn
evde bulunmas, cam trnden gerelerin yere dt halde krlmamas da lme iaret
edeceine inanlr. Bununla birlikte, yldz kaymas, gne tutulmas gibi doa olaylarnn da
toplumca sevilen birisinin leceine yorulur.
lmn vukua gelmesinden hemen sonra evde yaplan ilemler; Cesedin kollar apraz
hale getirilerek gs zerine yerletirilir. Gzleri ak ise yumulur. enesi kapatlr.
Baucunda ncil okunur, ba ve ayak hizasnda mum yaklr. Yz dou ynne gelecek
ekilde evrilir. Cesedin zerine makas tr metal obje yerletirilir.
lm gerekletiinde kilise papazna da haber verilir. lm haberini alan kilise
hizmetlileri, kilise ann kez ksa aralklarla almaya balar. Papaz veya rahip, cenazenin
bulunduu yere geldiinde dua okur ve tts yakar. Bu arada lnn yaknlar kilise ve evde
toplanmaya balar. Cenaze sahibinin uzakta bulunan akrabalar, zellikle varsa erkek evlatlar
ve kardeleri iin cenaze bekletilir.klimin msait olmas halinde, cenaze kendi evinde veya
kilisede en fazla bir gece bekletilir. Kilise grevlileri ve yaknlarnn gelmesiyle cenaze
kiliseye gtrlr. Cenazenin kiliseye girmesiyle, bir kez an alnr. Cenazenin evden
karlmasndan sonra, lenin zerinde yatt yatak toplanr ve yerine avu iine san
byklkte bir ta braklr. Maddi durumu iyi olanlar yata fakirlere verir. zerinde bulunan
giysileri de fakirlere verilir. Verilecek kimseler bulunmamas halinde elbiseleri yaklr.
Krsalda yaayan ve maddi durumu iyi olmayan aileler, l yatan ykadktan sonra
kullanabilmektedirler Ykama ii mutlaka kilise ve bu amala hazrlanm olan mekanda
109

Mehmet imek,Sryanilerde lm Gelenekleri,http://www.suryaniler.com/kultursanat.asp?id=372,(eriim:15.04.2010)
110
27
yaplr.111 len kii tek para bir kuma ile kefenlenir ve yz akta kalacak ekilde, tabuta
yerletirilir ve cenaze merasimi iin kiliseye gidilir. Cenaze merasiminden sonra len kii
ayaklar Dou ynnde olacak ekilde mezara konur. lk topra papaz, dualar eliinde
serper. Sryanilerde din adamlar (patrik, mafiryan, metropolit, papaz ve khin rahipler) dier
insanlardan farkl bir ekilde gmlrler. Din adamlarnn cesetleri ykanr, hasta yayla
yalanr, hayattayken bulunduu ruhban snfnn kisveleri giydirilir. Ahap bir sandalyeye
oturmu bir vaziyette duvar, yer veya zel mezarlklara gmlrler. dari anlamda grev
almam (patrik, mafiryan, metropolit dnda) rahipler, manastrlarn zel yerlerinde bulunan
mahzenlere braklr. zerlerine toprak rtlmez.112
3)SRYAN - MSLMAN LKLER

Bu ilikileri belirleyen 2 temel unsur sz konusudur. Bunlardan ilki blgede airet
yapsnn srmesi dieri ise Sryanilerin dier Hristiyan toplumlardan farkl olarak yar
kapal toplum olma zellikleridir.
19. yzylda Sryanilerin Mardin ve evresinde Mslmanlarla ilikilerinde, Krtler n
plana kmaktadr. Sryanilerin, Osmanl snrlarndaki birok Hristiyan milletten/ cemaaten
farkl olarak, neredeyse 12. yzyldan itibaren yar kapal saylabilecek bir toplum zellii
gstermeleri, inan zellikleri ile n plana kmalar, idari bir endie tamamalar ve
kiliselerine olan ballklar gibi sebeplerden dolay dier Hristiyan halklar gibi toplum iinde
entegre olmamlardr. Bu durum Sryani Kadimlerin kendilerini izole etmelerine ve
Mslman komularyla ok gelimi iliki iine girmelerine engel olmutur.113
19. yzyln ilk yarsnda Mardindeki kargaa ortamnda blgede yaayan Hristiyanlar da
doal olarak etkilenmilerdir. Ancak bu genel kargaa ortamnda Mslman ve
Hristiyanlarn, blgenin siyasi hakimiyeti ve rant kavgas iin kar karya geldiklerini
sylemek mmkn olmad gibi taraflar iin bir dini fanatizmden bahsetmek de mmkn
deildir.
Yzyln balarndaki bu klasik yapya ramen, yzyln ilerleyen dnemleri, Mslman ve
Hristiyanlarn birbirlerini alglaylarndan nemli farklarn ortaya kt bir dnm noktas
olmutur. Bu yzyla kadar ayn corafyalarda farkl dinin mensuplar olarak yaayan,
birbirleriyle yaadklar corafyann sosyo-ekonomik sorunlar dnda kar karya gelmeyen
halklar; bu yzyldan itibaren kendilerini blgesel etkilerin tesinde uluslararas bir kavgann
taraflar olarak bulmulardr. 114
Mezopotamyann Hindistan yolu iin bir alternatif olarak dnlmeye balanmas ve
Ortadou zerinde hkim olma abalar, batl devletlerin blgedeki halklara zellikle de yerli
Hristiyanlara olan ilgilerini arttrnca, durum deimeye balamtr. Bu ilgi ve Hristiyanlara
ynelik faaliyetler sonucunda, blge Hristiyanlar bir yandan ulusal bilince doru kayarken
dier taraftan yine Avrupal devletlerin eski gcnden eser kalmayan Osmanl Devletinde
Hristiyanlar lehine birok yeniliin yaplmas iin uyguladklar basklar sonucunda farkl bir
statye kavumulardr . Blgedeki deiimin nemli bir sebebi, Bat Avrupa ve Amerikadan
111
Mehmet imek,Sryanilerde lm Gelenekleri,http://www.suryaniler.com/kultursanat.asp?id=372,(eriim:15.04.2010)

112
113
Agm,brahim zcoar,s.198-199
114
Agm,brahim zcoar ,s.200
28
gelen misyonerlerin Hristiyan aznla ynelik faaliyetlerini giderek arttrmalardr. Bunun

sonucunda Mslmanlar ile Hristiyanlar arasndaki gerginlik giderek artm ve 1840larda ise
en st dzeye ulamt.115 Ayrca krt airet reisi olan Bedirhan Beyin blgede yaratt
atma ortam da Sryani Kadimleri etkilemitir.
Dinsel yaplanma konusunda tamamen zgr olan Sryaniler, Osmanl Devlet
brokrasisine Ermeni Patriklii kanalyla ulamaktaydlar. stanbulda Sryani nfusunun
bulunmay ve siyasi anlamda Batl hamilerinin olmamas, Sryanilerin, Ermenilerin
yama durumunda kalmalar sonucunu dourmutur. 3 Austos 1289/1827 tarihli bir arz
teskeresinde, Ermenilerin vesayetinden Sryanilere stanbulda bamsz bir patrikhane
kurulmas, 1281/1864 tarihli Berat Fermannda ...Ermeni milletine tabi Sryani
devirlerinde Sryaniler, neredeyse Hristiyanlarn tek temsilcisi durumundadrlar. Kilise tarihi
asndan nemli bir yere sahip olan Sryaniler, ilk defa 18 Mart 1330/1914 tarihinde Adliye
ve Mezahip Nezaretine bavurarak, Sryani Kadim Ortodoks Kilisesinin Osmanl
brokrasisindeki yerini tescil ettirmek isterler. 64 madde olarak hazrlanan bu nizamname ile,
kilise hiyerarisi tanzim edilir. Osmanl mparatorluu dneminde, Hristiyan Milleti
tanmlamas dahilinde yer almakla birlikte, devlet organizasyonu iinde dorudan temsil
edilme imkann 20. yzyln balarnda elde edebilmilerdi.116
3.1) Sryani G
1923 ylnda, Osmanl Devletinin tarih sahnesinden ekilip yerine, Trkiye
Cumhuriyetinin kurulmasyla birlikte, yeni bir dnem balar. Yeni ynetimin Dnya uluslar
topluluu tarafndan benimsenen snrlar ierisinde yaayan Sryaniler, varlklarn koruyup
gelitirmeye almlardr. Trkiyede yaayan Sryaniler, 1960l yllardan sonra bir g
dalgas iine girmilerdir. Bu g olgusunun temel dinamikleri arasnda, mevcut olan huzur
ve gven ortamnn aksamas yer almaktadr. Bu g ile ilgili ekonomik gerekeli aklamalar
yetersiz kalmaktadr. Sryanilerin yaadklar yerlerde ortann stnde bir yaam standardn
yakalam olmalar, bir ok zanaat kolunda sz sahibi olmalar ve eitim kurumlarn rahat bir
ekilde kullanmalar, g nedenlerini ekonomik temelde aklamay yetersiz klmaktadr.
1975-1980 aras ivme kazanan g, daha ok stanbula ynelik olmu, bu tarihten 1995lere
kadar, Avrupaya ynelen g hareketleri, Sryanilerin Trkiyedeki varlklarn, yok denecek
duruma getirmitir.117
3.2) Geri Dn
Trkiyenin Avrupa Birliine girme abalar, ada ynetim normlarna ulama yolundaki
admlar, yurt dndaki yaayan Sryaniler tarafndan da dikkatlice izlenmektedir. Trkiye'de
oluan olumlu hava ve demokratikleme konusunda atlan admlar, yurtdnda yaayan
Sryaniler'in lkeye geri dnlerinde bir umut yaratm bulunmaktadr. Mardin ve
evresinde yaayp sonra g eden Sryaniler'in bazlar dile getirdikleri geri dn
zlemlerini fiilayata geirmektedir. Son olarak Sareky'e (Gavayto) dnmek isteyen
115
Agm,brahim zcoar ,s.200-201

Agm,Mehmet imek
117
Agm,Mehmet imek
116
29
Sryaniler'in, korucular tarafndan igal edilen kylerine dnmeleri bu konudaki umutlar

daha da artmtr.118
Ayrca yakn gnlerde yaad kylere geri dnmek isteyen 17 Sryani aile olmu
(Midyattaki Elbeendi yani Kafro kynden) ve aileler bu isteklerini Mardin Valiliine bir
dileke ile bildirmilerdir. Valilik , bu ailelerin geri dnme isteklerine; iskana alan kylere
geri dnebilecekleri eklinde olumlu bir cevap vermitir.119
3.3)Sryanilerin Trkiyedeki Yaplanmalar

Trkiye de Sryanilerin yaplanmasna baktmzda karmza tane Sryani cemaati
kmaktadr. Bunlar Sryani kadim cemaati, Sryani Katolik cemaati ve Sryani Protestan
cemaatidir.
3.3.1) Sryani Kadim Cemaati
lkemizdeki Sryani kadim cemaatinin patriklik merkezi amdaki Antakya Sryani
Ortodoks Patrikliidir. Sryani Ortodoks Cemaati tabiri Sryani Kadim Cemaati tabiri
ile ayn grubu ifade etmektedir. Metropolitler, stanbul, Turabdin ve Mardin
Meropolitliidir.120
TURABDN
Tarihte Sryanilerin youn olarak yaad bir yre olan Turabdin, Gneydou Anadolu
Blgesinin gneyinde yer alr. Sryani tarihilere gre bu yre; batda Mardin, kuzeyde
Diyarbakrdan Dicle nehri boyunca Hasankeyfe, douda Cizre ve gneyde Nusaybin
snrlar iinde kalmaktadr. Turabdin, corafi konum itibariyle Anadolu, Mezopotamya ve
Suriyenin kesime noktasdr. 121
Tur Abdin kelimesinin nereden tredii ve ne anlama geldii konusunda deiik grler
vardr. Birinci gr, Romallarn, Tur Abdin Hizmetkrlar Da adn Dounun eski
topluluklarndan alm olduklarn kabul eder. Bu ad daha sonralar IV. Yzyldan itibaren
kurulan manastrlarda yaayan keilere atfedilerek, Hristiyan bak asna gre, Tanr
Hizmetkrlar Dana dnmtr. kinci gr Sryanicede, Tur kelimesinin Da,
Abdin kelimesinin iseKleler anlamna geldiini ve bylece de TurAbdin kelimesinin
Kleler Daanlamna geldiini kabul eder. nc gr olarak Andrew Palmer, Tur
Abdin kelimesinin orijinalinin Turo Da Abode dir. Abode, Manastr Hayatna Dair
anlamna geldiini ifade etmektedir.122
118
abo Boyac, 70 Yl nceki apka, 40 Yldr Devam Eden Sre, http://www.suryaniler.com/konukyazarlar.asp?id=321,(eriim:12.04.2010)

119
Agm, abo Boyac
120
121
Turabdin, http://www.morgabriel.org/turabdin.html(eriim:11.04.2010)
122
agm, Zeynep Gl Kk,s.32-33
30
Mor Gabriyel Manastr (Deyrul-Umur)

Mor Gabriyel Manastr, Midyat ilesinin 18 km. gneydousunda Cizre yolu
zerinde bulunmaktadr. Manastr miladi 615ten 1088e kadar Tur Abdin
metropolitlerine ev sahiplii yapmtr. Bugn Tur Abdin metropoliti yine Mor Gabriyel
Manastrnda ikamet etmektedir. Bu sebeple 1997 ylnda 1600. yldnm kutlanan
manastrn zel bir nemi vardr.123
Manastr, 397 ylnda Mor muel ve Mor emun tarafndan kurulmutur. Kilise tarafndan
ikinci Kuds olarak ilan edilmitir. Manastr tarihsel srete dnem dnem farkl isimlerle
anld. lk dnemlerde kurucularnn isimlerine izafen Mor muel ve Mor emun Manaastr
olarak adlandrld124 Daha sonralar M.S. 668 ylnda manastr yneten metropolit
Baksyanl Mor Gabriyelin adyla da anlmtr.125
Ayrca, Rahiplerin Meskeni anlamna gelen ve Sryanicede Dayro dUmro isminden
tretilen Deyrul-umur ismiyle de bilinmektedir.126 Bir baka rivayete gre ise, Deyrul-Umur
denilmesi ise slam ordular kumandan Hz. merdengelmektedir. 634 ylnda Rum
kumandan Harkel Urfay igal eder. Ortodoks episkoposlar kovar ve makamlarndan
uzaklatrr Mor Gabriyel ise areyi slam ordusunun Mezopotamyaya girmesinde bulur. Hz.
mer yapm olduu yardmlardan dolay Mor Gabriyele mhr ve imzasyla tasdikli bir
ferman verir. Fermanda, Sryaniler her trl din, rf ve adetlerinde hrdr. an almas,
bayram kutlamalar, cenaze gmme trenleri, kilise ve manastr inaat serbesttir. Din
adamlar olan episkoposlar, papazlar, rahipler ve emmaslar da vergi ve askerlikten muaf
tutar. Sryani fakirlerine yardm edilmesini emreder, Sryanilerin slam kanunlarnn teminat
altnda hr yaamalarn vaat eder. Bu ferman sayesinde Mor Gabriyel manastr uzun bir
sre saldrlardan korunur. Bu itibarla, manastra slam Ordusu bakumandan olan Hz.
merin adna izafeten DEYREL-MER ad verilir.127
Deyrulzafaran Manastr
sadan sonra 5. yzylda ina edilen Deyrulzafaran Manastr, muhteem mimarisi
yannda Sryani Kilisesinin nemli merkezlerinden biridir. 1932ye kadar 640 yl boyunca
Sryani Ortodoks patriklerinin ikametgah yeriydi .128
Deyrul-Zafaran, ok eitli dnemlere tarihlenen yaplardan oluan byk bir
komplekstir1295. yzyldan balayarak farkl zamanlarda yaplan eklentilerle bugnk haline
18. yzylda kavumutur . Meryem Ana Kilisesi, Azizler Evi, Gne Tapna ve Mor
Hananyo Kilisesi (kubbeli kilise) mevcuttur. Manastr, Milattan nce Gne Tapna, daha
sonra da Romallarca kale olarak kullanlan bir kompleks zerine ina edildi. Romallar
blgeden ekilince Aziz leymun baz azizlerin kemiklerini buraya getirterek kaleyi
123

http://www.morgabriel.org/tarihce.html
125
126
http://www.morgabriel.org/tarihce.html(eriim:11.04.2010)
127
128
Tarih http://www.deyrulzafaran.org/turkce/manastir/basliklar.asp?anakategori=TARH,(eriim:03.04.2010)
129
124
31
manastra evirdi.130Bu sebeple manastr ilk olarak, Mor leymun Manastr adyla
anlmtr. Manastr bir dnem de Hananyo veya Mor Evgin adyla anlmtr.
XV. Yzyldan beri de manastr Deyrul-Zafaran adyla bilinmektedir .Manastr XV.
yzyldan sonra, sar ve yeil iekleri olan safran bitkisiyle anlmaya balanmtr. Deyr,
Arapa manastr anlamna gelmektedir. Deyrul-Zafaran, safran manastr olarak Trkeye
evrilebilir. Rivayete gre safran bitkisi, yapnn harcnda kullanlmtr ve yap, sar rengini
bu bitkiden almtr. Bir baka rivayete gre ise etrafta safran bitkisi ok yaygn olduu iin
manastr bu adla anlmaktadr.
Deyrul-Zafaran aralkl olarak birok kez Sryani Ortodoks patriklerine ev
sahiplii yapt iin Tur Abdin blgesindeki en nemli manastrlardan biridir. En byk
zellii Sryani Kadim cemaatinin kndan bu yana Trkiye ve Suriyede hizmet vermi 52
metropolit ve patriin mezarlar manastrda zel yaplm odalarda (mezarlarda) gml
bulunmaktadr. Deyrul-Zafaran Manastr tarih boyunca Sryani patriklik merkezi olmakla
beraber rahip, kei (papaz) ve diyakoslarn yetitirilme yeri, ruhani mesleklilerin namazgh
ve inananlarn tvbe yeri olmutur Sryani ksz ve yoksul ocuklarn yurdu, dknlerin
snak yeri olarak kullanlmtr.131
Manastr bugn de Sryani Kilisesinin nemli dini merkezlerinden biridir. Mardin
Metropolitinin ikametgah olan Deyrulzafaran Manastr, dnyann drt bir yanna dalm
Sryaniler tarafndan dua ve bereket almak iin ziyaret edilir. Yine binlerce yerli ve yabanc
turist, ksa veya uzun bir yol kat ederek Manastr ziyaret etmektedirler.132
3.4.1) Sryani Katolik Cemaatidir. lkemizde bulunan Sryani
Katolik cemaatini says fazla deildir. Katolik Sryani patriklii Beyrutta
bulunmaktadr. Sryani Katolikler M.S. 451 Kadky konsilindeki kararlara baldrlar.
Ayrlk tarihi XVIII. yzyldr. Sryani kadim cemaati, Sryani Katolikleri 1843te
resmen tanmlardr. Bugn stanbulda Sryani Katolik patriklii vekillii vardr. Bu
grevi Yusuf Sa temsil etmektedir.
3.4.2) Sryani Protestan Cemaatidir. Anadoludaki Sryani
cemaatin bir ksm 1852den itibaren protestanla girmilerdir. Sryani Protestanlarnn
ruhani lideri Diyarbakrl Cercis Hedayedir. Bugn Trkiyede az sayda Sryani
Protestan bulunmaktadr.133
130
agm, Zeynep Gl Kk,s.52-53
132
133
131
32
SONU
Sryani isminin nerden geldiine ilikin farl pek ok gr olmakla birlikte bu isim etno- dinsel
bir anlam tamaktadr. Mezopotamyann yerli halk olan ve ok eski bir tarihe sahip olan Sryaniler,
dou hristiyanlnn temsilcilerindendir. Geirdikleri blnmeler sonras etkilerini kaybeden bu
topluluk bugn hala kendilerine ait dilleri, dinleri, sanat ve kltr yaamyla varlklarn srdrmeye
almaktadr.
Gnmzde yaklak olarak 5 milyon nfusa sahip olan Sryaniler ; Trkiye,Suriye,Lbnan,
rdn, srail ve Hindistanda yaamaktadrlar.Trkiyede Diyarbakr, Hatay, Elaz ve Adyamanda
birka aile bulunmakla beraber youn olarak Mardin ve evresinde yaamaktadrlar. Tarih oyunca
hibir devlet kuramayan Sryaniler ve Mslmanlar ayn topraklarda yaayan 2 karde topluluktur.
Sonu olarak; 1960l yllarda Trkiyede balayan g dalgas ile Avrupaya giden Sryanilerin
bugn ABye uyum sreci dahilinde tekrar evlerine dn iin taleplerde bulunduuna ahit
olmaktayz.
33
KAYNAKA
ALBAYRAK, Kadir, (1997), Keldaniler ve Nasturiler, Ankara.
BLGE, Yakub, (2001), Gemiten Gnmze Sryaniler, Zvi-Geyik Yaynlar,STANBUL
ELK, Mehmet, (1996), Sryani Tarihi, C. I, Ankara.
KOLUMAN, Aziz, (2001), Ortodouda Sryanilik, ASAMY, Ankara.
KILI, Sami,(2003), Elazda Yaayan Sryanilerde Dn le lgili nanlar ve
Uygulamalar, Frat niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Cilt: 13, Say: 2, ELAZI
ZCOAR, brahim,(2007), Makalelerle Mardin IV nemli Simalar,Dini Toplulular,Mardin
Tarihi htisas Ktphanesi Yayn no:10,stanbul
TRKOLU, Ali Ekber,(2006), Gemite ve Gnmzde Antakyada Hristiyanlk,
ADANA,(yaynlanmam yksek lisans tezi)
KK, Zeynep Gl,(2008), Mardin ve evresinde Sryaniler ADANA,( yaynlanmam
yksek lisans tezi)
MAKALELER
A. Fortescue ,Bat Sryanilerden Melkitler,
ATALAY, Talip, Gnmz Sryani ve Kilise ve Manastrnda Din Eitimi
ELK, , Mehmet, Sryanilerin Etnik ve Dinsel Kimlikleri
DORU, Nesim, Nusaybin Akademisi
RABO, Gabriel,Sryani Diasporasnda Kiliseler ve Kurulular
MEK, Mehmet, Sryani Kadim Ortodoks Patrikhane Nizamnamesi
NTERNET ADRESLER
http://www.suryaniler.com
http://www.gizliilimler.tr.
http://www.assyrianews.com
http://www.morgabriel.org
http://www.deyrulzafaran.org
34
http://www.akader.info/sbard/sayilar/2005Eylul/23.pdf
http://sosyalbilimler.cukurova.edu.tr/tezler/991.pdf
http://library.cu.edu.tr/tezler/6966.pdf
http://goc.bilgi.edu.tr/documents/mehmetcelik.doc
http://www.acsatv.com/filer/Malkoye.pdf
http://www.kalan.com/scripts/Dergi/Dergi.asp?t=3&yid=6167
35

Süryaniler, Dünü Ve Bugünü

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Süryaniler, Dünü Ve Bugünü

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Hazrlayan:

Hatice B Abant zzet Baysal niversitesi

---- II. BLM

2.7 BAYRAMLAR ....16

Mehmet elik,Sryanilerin Etnik ve Dinsel Kimlikleri,

Zeynep Gl Kk,Mardin ve evresinde Sryaniler,(EYLL 2008 yaynlanmam doktora

Yani Sryani kelimesi Batllarn kulland Monofizit kelimesinin karl olarak

1.2) Sryanilerin Kkenleri

agm, Zeynep Gl Kk,s.6

Aslnda bu farkl grlerin nemi, getirdikleri tarihsel aklamalardan ziyade, bu gr

1.3) Sryani Tarihi

onun kardei Aday ve onlarn akirtleri Agay ve Maradan renmilerdir16.Sryaniler

1.4) SRYAN TARHNDE BLNMELER

Theodoret, Meryeme Theotokos (Tanr Anas) denmesini reddetmekte ve aksine Hristotokos

Ali Ekber Trkolu,Gemite ve Gnmzde Antakyada Hristiyanlks.34

MS 7. Yzylda Melkitler, MARUNLER ve RUM KATOLKLER olmak zere ikiye

Dr.brahim zcoar,Makalelerle Mardin IV nemli Simalar,Dini Toplulular,stanbl 2007,s:

ve Hristiyan olup 1600l yllarda Mslmanlatna deinilmise de 1525 ylndaki

ayrldlar. ki bekte, zellikle nllerin syleni zellikleri ve bunlar yazda belirtme

2.3) iir ve lahi

2.4) Sinema ve Tiyatro

Dilin Korunmas,Szlkler ve iir ls, Sryanikadim.org (eriim:29.04.2010)

ilahilere Sryanice Beth Gazo ad verilmektedir. Sryani kilisesindeki ilahilerin mziklerinde

47 Sryanilerde Kilise Mzii, http://www.suryaniler.com/kultur-sanat.asp?id=359)(eriim:06.04.2010)

Sryanilerde Popler Mzik, http://www.suryaniler.com/kultur-sanat.asp?id=360(eriim:06.04.2010)

Sryanilerin yzyllardr yaatt nemli

Telkari Sanat, http://www.midyat.net/telkari-sanati.html(eriim:05.04.2010)

Agm, Kaybolan Bir Sanat: Basmaclk

Meryem Ana'nn nitelikleri gz nnde bulundurularak, bu sicim evin bakire kzlarnn

2.7.4) Hano Kritho

Hano Kritho; binlerce yldr Mezopotamya'da yaayan Sryaniler'in

Yusuf Begda,Turabdinde Siboro Gelenei, http://www.suryaniler.com/kultur-sanat.asp?id=370,(eriim:09.04.2010)

Yusuf Atu,Bir Sryani Gelenei : Hano Kritho,http://www.suryaniler.com/kultursanat.asp?id=362(eriim:10.04.2010)

bir kii (genellikle papaz) evleri gezmekte ve ocuklara hediyeler datmaktadr.

Age,Ali Ekber Trkolu,s.81

2.8) Halk Oyunlar

2.10) Aile Hayat ve Evlilik

Sryanilerde Halk Oyunlar,http://www.suryaniler.com/kultur-sanat.asp?id=61(eriim:13.04.2010)

Age,Ali Ekber Trkolu,s.107

Agm, Zeynep Gl Kk,s.36

2.11) Dini Eitim

Sryanilerde Dini Eitim,sryanikadim.org,(eriim:19.04.2010)

2.12.2) lm ncesi nanmalar

agm, Zeynep Gl Kk,s.39

3)SRYAN - MSLMAN LKLER

Mehmet imek,Sryanilerde lm Gelenekleri,http://www.suryaniler.com/kultursanat.asp?id=372,(eriim:15.04.2010)

gelen misyonerlerin Hristiyan aznla ynelik faaliyetlerini giderek arttrmalardr. Bunun

Agm,brahim zcoar ,s.200-201

Sryaniler'in, korucular tarafndan igal edilen kylerine dnmeleri bu konudaki umutlar

3.3)Sryanilerin Trkiyedeki Yaplanmalar

abo Boyac, 70 Yl nceki apka, 40 Yldr Devam Eden Sre, http://www.suryaniler.com/konukyazarlar.asp?id=321,(eriim:12.04.2010)

Mor Gabriyel Manastr (Deyrul-Umur)

agm, Zeynep Gl Kk,s.60

You might also like