CNC

CNC TAKIM TEZGAHLARI
ve
CNC PROGRAMLAMA
Do.Dr. Ali ORAL

BALIKESR 2012
CNC Takm Tezgahlar Ders Notlar
Do.Dr. Ali ORAL
NSZ
Balkesir niversitesi Makina Mhendislii Blmnde verilmekte olan CNC tezgahlar dersi
ieriine uygun olarak hazrlanan bu ders notlarnda yer alan CNC para programlar
labaratuvarlarmzda bulunan LER VQ 75 CNC Dik ileme merkezi ve Goodway GS200
CNC torna tezgahnda denenmitir.
Ders notlar ksa bir sre iersinde dzenlenmeye allmtr. Bu nedenle yazmnda
olabilecek hatalara kar rencilerimin hogrl olmalarn dilerim.
Hazrlanan CNC Takm Tezgahlar ve CNC Programlama ders notlarnn rencilerimize
yararl olmasn diler, notlarn yazm srasnda desteklerini esirgemeyen arkadalarma ve
rencilerime teekkr ederim.
Do.Dr. Ali ORAL

Balkesir-2012
Do.Dr. Ali ORAL
1.1. TARHSEL GELM
BA. MMF. Makina Mh. Blm Do.Dr. Ali ORAL
1. TALALI EKL VERMENN TARHSEL GELM
nsan doasnda varolan yaratclk kabiliyeti, ilk zamanlardan bu gne kadar teknolojik
gelimelerin iaretlerini tamaktadr. Doada mevcut ta, aa, kemik v.s. gibi yardmc
malzemelerden yaplan kesici aletlerle (ekil 1.1) ilk tala kaldrma ilemlerini balatan
insanolu, ta devrinden itibaren bulduu eitli kesici aletler yardmyla, farkl malzemeleri
kesmeye balam ve malzemeleri zelliklerine gre de inceleyerek snflandrmay
baarmtr. Talal kaldrma tekniinin ilk kademesi olarak, n ilemenin yapldn, bkme,
krma ve benzeri ilem takmlarn, hatta testereye benzer kesici takmlarn kullanldn
tarihsel kalntlardan grmekteyiz.
ekil 1.1 Eski alarda kullanlan eitli kesici aletler

lk takm hareketleri, ileri geri hareketler eklinde uygulanmtr. Daha sonra M.. 5000-2000
yllar arasnda, ilemlerde ksmen dnel hareketlerin kesmede kullanlabildii grlmektedir.
Bundan sonraki dnemlerde, baz yayl takmlar kullanlarak, ileri geri hareketlerin dnel
hareketlere evrildii eski Msr medeniyeti kalntlarndan saptanmtr (ekil 1.2).
ekil 1.2 Eski Msr'da teleme hareketinin dairesel harekete dntrlmesi

3
Do.Dr. Ali ORAL
Talal ilem tekniinin geliiminde en nemli adm, metalik malzemelerin kefedilerek

kullanlmalar ile balar. Metallerin, kullanm aralar ve ss eyalar olarak ilenmeleri,
balangta bunlarn kaba durumlar ile yaplmaktayd, ancak ergitilebilmesi ve alam haline
getirilmesi yntemlerinin bulunmas ile metalik malzemeler dierlerine nazaran nemli
lde deer kazanmtr. Bronz ve bunu takip eden demir devrinde bulunan silah, kesici alet,
ss eyas ve dier malzemeler, ilk tarih devirlerinde bu malzemelerin ileme ekilleri
hakknda belirgin rnekler vermektedir.
Eski alarda gelitirilen ilk torna tezgahlarndan biri olan aa torna tezgah ekil 1.3de
gsterilmektedir. Eilerek yaylanabilen bir dala taklan kaln ipin paraya sarlarak, ipin
boalmasn dnme hareketine eviren basit mekanizmas ile ilgin bir tasarm olan bu torna
tezgahndan yola klarak daha deiik trler gelitirilmitir.
ekil 1.3 lk aa torna tezgah

15-16. yzyldan itibaren, basit mekanizmalar ile dnel hareketler salanarak, ok basit aa
tornalama ilemlerinin (ekil 1.4) ve hatta akarsu kuvvetinden faydalanarak da belli
hareketler ile polisaj ilemlerinin yapld grlmektedir.
ekil 1.4
15.ve 16.yzylda gelitirilen aa tornas
Do.Dr. Ali ORAL
Tarihin ak ierisinde zellikle silah tekniinin, yeni teknolojilerin geliiminde balca itici
g olarak etki yapt bilinmektedir.1500 yllarnda, top yapmnda zellikle derin delik
delme ilemlerinin kullanld saptanmtr. Leonardo da Vinci, zamanndan da ileri giderek,
eitli teknolojilere yardmc olacak ileri konstrksiyonlar izmitir. rnein, ekil 1.5-a da
yayl-vidal milli torna tezgah, ekil 1.5-b de volanl torna tezgah bu izimlere rnek olarak
grlmektedir.
ekil 1.5 Leonardo da Vinciden vidal ve volanl torna tezgah izimleri

1741 ylnda yazlan bir kitaba gre ilk mekanik el ile tahrikli vidal torna tezgahnn
Fransada 1740 ylnda yapld anlalmaktadr. (ekil 1.6) Basit dili mekanizmalar ve
vida hareketiyle el tahrikli olarak kesme hareketinin yapld bu torna tezgah ileri ki yllarda
gelitirilenlerden ok ilkel bir rnektir.
ekil 1.6.- Fransz Vidal Torna Tezgah(1740).

Ancak ok hzl geliim gsteren teknolojik aamalar ve buhar makinesinin kefi ve geliimi
ile ilgili almalar, bu makinenin hatasz alabilmesi iin silindirlerin yksek hassasiyet
derecesinde ilenmesine balyd. 1760 yllarnda 1200mm. apndaki bir silindirin ilenmesi
yaklak bir aylk zaman alyordu ki John Smeaton ve John Wilkinsonun gelitirdikleri,
hassas silindir ileme yntemleri (ekil 1.7), James Wattn 1769 da patentini ald buhar
makinesini imal etmesini salamtr. Modern delik delme tezgahlarnda halen bu temel
tasarm kullanlmaktadr.
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 1.7 Wilkinsonun Yatay Delik Delme Tezgahnn Modeli

18. yzyln sonunda yeni gelitirilmi pek ok yntem ve makine ile imalat teknii alannda
ok nemli deiikler elde edilmitir. ekil 1.8'de pedall tip aa tornalama tezgahlarna
rnekler grlmektedir.
ekil 1.8 Pedall torna

1800lerde yatay ve dili mekanizmalar deitirilmitir. lk planya 1817de Manchester da
Richard Roberts tarafndan gelitirilmitir. Roberts, Maudsley in rencisi ve vida
tasarmcs Joseph Witworthun yannda kariyer yapmaktayd. Roberts, torna tezgahlarna
arka dilileri eklemesinin yan sra birok dzenlemeyi de gerekletirdi.
lk yatay freze tezgah ise, 1818de Amerikada Eli Whitney tarafndan yaratlmtr.
Gelitirilen bu takm tezgahlar sadece zel rnlerin retilmelerinde rol oynamayp endstri
devriminin temelini oluturan bir ok makinenin yapmnn gerekletirilmesini de
salamtr.
Mekanik teknolojinin sistemli olarak ele alnmas, imalat tekniinin bilimsel olarak
incelenmesi iin ok nemli bir admdr. O tarihlerin Avrupasnda niversiteler seviyesinde
kurulan Yksek Teknik Okullarda Mekanik Teknolojiye zellikle nem verilmeye balanm
ve talal ilemlerdeki ciddi aratrmalar da bu ekilde balamtr. En nemli balang, 19.
6
Do.Dr. Ali ORAL
asrn sonu itibar ile Amerikadan gelmitir. Frederic Winslow Taylor, White ile birlikte hava
eliini gelitirmi ve malzemenin, talal ilemlere uygunluu ve takm azlarnn kesme
kabiliyetleri bakmndan ok kapsaml deneysel aratrmalar yapmtr.
Kesme tekniklerinin gelitirilmesi ile Takm Tezgahlarnn alma ve ileme kabiliyetlerinin

arttrlmas zorunluluu ortaya kmtr. Dolaysyla Takm Tezgahlarnn alma
davranlar, kapsaml bilimsel aratrmalara konu olmutur. 1904 de Berlin-Charlottenburg
Yksek Teknik Okulunda Takm Tezgahlar letme Teknii ve Fabrika Tesisler
konusunda ilk krs olumu ve bana Prof.Dr.George Schlessinger getirilmitir.
Bu yllarda metallere kitlesel imalatn en nemli engeli, enerji iletimi olmutur. Buharl
makineler ile retilen g transmisyon -kay/kasnak sistemleri vastasyla bir merkezden
atelyedeki tm tezgahlara iletilebilmi (ekil 1.9-1.15) ve bylece seri retim kavramndan
bahsedilebilir olmutur.
ekil 1.9 Merkezi olarak retilen momentin tezgahlara iletilmesi iin kullanlan kay-kasnak
sistemleri
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 1.10 Torna tezgahna momentin iletimi iin kullanlan kay-kasnak sistemi
ekil 1.11 Kayl freze tezgahlarna rnekler
ekil 1.12 Transmisyon Sistemiyle gcn tezgahlara aktarm

8
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 1.13 19.yzyln ortalarnda lokomotif tekerlerinin tornalanmas iin kullanlan torna
ekil 1.14 19. yzyln sonlarna doru kullanlan bir freze tezgah
ekil 1.15 1894 ylnda yaplan yatay delme ve delik geniletme tezgah
19. yzylda talal ekil verme tekniinin esaslar gelitirildikten sonra 20. yzylda bunlarn,
zellikle ileme hassasiyetlerinin ykseltilmesi bakmndan, daha ileri ve ayrntl aratrmalar
yapld grlmektedir. ekil 1.16 ve 1.17 de gnmzde de kullanm devam eden klasik
torna ve freze tezgahlarna rnekler grlmektedir.
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 1.16 Klasik torna tezgah
ekil 1.17 Freze tezgah

Endstriyel gelimeler, mamul retimindeki verimi nemli oranda arttrmtr. Talal
ekillendirmede kullanlan takm tezgahlar, ilemlerinin verimleri bakmndan nemli oranda
deerlendirme kriteri olarak kabul edilmektedir. Kesici takmlarda sinterlenmi karbr
takmlar ve dier takm trlerinin bulunmasyla talal ekillendirmede kesme hzlar ok
yksek seviyelere ulatrlmtr. 20. yzyln ikinci yarsnda Saysal Denetim sistemlerinin
Takm Tezgahlarnda geni apta uygulanmaya balanmas ile, talal ekillendirme
teknolojisi de ok byk apta boyut deiikliine uramtr.
10
Do.Dr. Ali ORAL
2.NC/CNC TEZGAHLAR
2.1 Giri
Bilgisayar Destekli malat (CAM). Bilgisayar Destekli Tasarm (CAD)'dan daha nce
balamtr.
1946 ylnda John T. Parsons ve ekibi helikopter kanatlarnn karmak profillerini
ileyebilmek amacyla ilk defa bilgisayar denetimli bir freze tezgah gelitirmitir. Parsons,
1952 ylnda bu teknoloji konusunda bir patente bavurmu ve 1958 ylnda "Motor
Controlled Apparatus for Positioning Machine Tool" balkl (daha sonralar Numerical
Control, NC olarak adlandrlmtr) ve 2,820,187 no'lu patenti almtr. Aada bu patente ait
iki sayfa grlmektedir. (US-patent-Parsons-2820187-1958.pdf )
1952 ylnda ABD Hava Kuvvetleri ekilleri zor olan baz balistik paralarn otomatik olarak
hassas bir biimde retilmesi iin MIT niversitesine bir proje verdi. niversitedeki
aratrmaclar bir freze tezgahn gelitirerek bu paralar otomatik olarak retmeyi baardlar.
ekil 2.1 John T. Parsons ve ekibince alnan patente ait ilk iki sayfa
11
Do.Dr. Ali ORAL
MIT'de yaplan bu almalarda CAD sisteminde kullanlan TX-2 bilgisayarnn ncs TX-0
bilgisayar kullanld. Paralarla ilgili kesici takm yolu koordinatlar bu bilgisayarda
hesapland ve delikli kat eride geirildi. Delikli kat erit, gelitirilen freze tezgahnn
okuyucusu aracl ile okunduunda kesici takm bu koordinatlar kullanarak paray retti.
ekil 2.5 'te MIT tarafndan retilen ilk CNC tezgah grlmektedir. Bu tezgah, uak motoru
piston kollarn ilemede kullanld.
ekil 2.2 TX-0 bilgisayar odas (www.computerhistory.org)
ekil 2.3 TX-0 bilgisayar ve delikli kat erit
ekil 2.4 Delikli kat erit (punched tape) hazrlnda kullanlan bir makine: Flexowriter
12
Do.Dr. Ali ORAL
elil 2.5 1950'li yllarda MIT'de yaplan ilk NC freze tezgah...
ekil 2.6 lk freze tezgahnda retilen paralara rnekler

MIT'deki bu almalar Nmerik Kontrol (NC) teknolojisini balatm oldu. Yalnz bu
uygulama "off-line" idi ve "on-line" olabilmesi iin bilgisayarn takm tezgah ile
btnlemesi gerekiyordu. Bu da 1960'l yllarda gerekleti ve CNC (Computer Numerically
Controlled) tezgahlar retilmeye baland.
MIT'de 1950'li yllarda yaplan bu almalar srasnda APT (Automatically Programmed
Tool) isimli bir de NC ve CNC programlama dili gelitirildi. Bu dil, CAM alannda
gelitirilmi ilk dildir. Daha sonraki yllarda bu dil daha da gelitirilmi ve COMPACT II
isimli yeni bir dil de retilmitir. Bu teknoloji, 1960'l yllardan sonra torna, freze ve dier
takm tezgahlarnda uygulanm ve 2 eksenden 5 eksene kadar ok sayda ve eitlilikte CNC
tezgahlar retilmitir.
13
Do.Dr. Ali ORAL
2.2 Saysal Denetim
Saysal denetim (Numerical Control); alfabedeki harfleri, noktalama iaretlerini, saylar ve

dier sembolleri ieren, tezgaha kodlama eklinde komut verme tekniidir.
Komutlar tezgaha bilgi bloklar eklinde verilir. Bir bilgi blou, tezgahn tek bir ileme
fonksiyonunu yerine getirebilmesi iin yeterli komutlar grubudur. Her bloa tanmlama iin
sra numaras verilir. Bloklar sadece verilen saysal sraya gre alrlar.
Komutlar grubu, NC programn oluturur. Komutlar, mantksal bir sraya gre
dzenlendiinde takm tezgahlarn zel bir grev, zellikle i parasnn bir ksmn veya
tamamen ilenmesi iin ynlendirir. Komutlar, kesici takmn bir noktadan dier bir noktaya
ynlendirilmesi iin yaplabilecei gibi tezgahn ileyii ile ilgili de olabilir.
rnek: Kesici takmn bulunduu noktann A olduunu dnerek, takmn A noktasndan B
noktasna gnderilmesi istenildiinde gnlk konuma dilinde kesici takma; A noktasndan B
noktasna git eklinde komut verilir. Bu ilem NC kodlama dili ierisinde aadaki ekilde
yaplr.
N10 G00 X10 Z15
Burada, kesici takm bulunduu A noktasndan koordinatlar X ve Z olarak verilen B

noktasna herhangi bir tala kaldrma ilemi yapmadan hzl bir ekilde git komutu verilmitir.
N10 bloun satr numarasdr.
Program bloklarnn oluturduu ve bir mantksal sraya dizildiinde bir i parasn ilemek
zere tezgah ynlendiren komutlar grubuna para programlama denir.
Saysal denetimli takm tezgahlarnn otomatik denetimi, tezgahn kendisi dnda olan bir
para programnn varlna dayanr. NC tezgahn kendisi bir bellee sahip deildir.
2.2.1 Delikli Kart Kullanan Basit NC li Tezgahlar
lk NC tezgah, eksenli harekete sahip olan dey freze tezgah 1951'de gelitirilmitir. Bu
tezgah, analog-saysal karm bir denetim nitesine sahipti. leme programm saklamak iin
ikili sistemde hazrlanm delikli erit kullanmakta idi. Bu tezgah saysal denetimli tezgah
olarak adlandrlmtr.
Bu tezgah, klasik tezgahlara ve bu geliim srecinde yaplan dier tezgahlara gre 3-5 kat
daha fazla hassasiyetle ve daha yksek hzlarda para retilebileceini gstermitir. Rk
olarak, yeni bir paray retmek iin ne bir ablon ne de makine elemanlarnda bir deiiklik
yapmaya gerek yoktur. Bu tezgahta yeni bir paray retmek iin sadece, delikli eritte sakl
bir program yeniden hazrlanmas gereken tek eydir.
Bir para; eridin blok blok tezgahtan geirilip altrlmadan otomatik olarak retilemedii
iin, bu tezgahlar erit denetimli makineler olarak da adlandrlmaktadr. Ayn ekilde her biri
dierinin ayns olan paralarn retimi aadaki artlara baldr.
1. eridin bulunmas
2. eridin ypranmam olmas
14
Do.Dr. Ali ORAL
Bir ok ayn parann retimi srasnda, delikli eridin kt etkilenmesi, anmas ve zellikle
erit okuyucusunda kullanlan besleme deliklerinin anmas bu tezgahlarn en byk
dezavantajlarndandr.
Standart erit genilii 25 mm dir. Orijinal olarak bu eritler kullanlmaktadr. Bu eritler

ucuzluu nedeniyle hala en popler eritlerdir. Bunlar rulolar halinde veya katlanm olarak
bulunabilirler.
ekil 2.7 Delikli erit

Manyetik erit Veri Girii
Kasetler eklindeki manyetik erit veri iletiminde ok yaygn olarak kullanlmlardr. Bunun
avantajlar;
Daha kolay bulma,
Daha hzl yazlma ve okuma
Programn gerektiinde silinip eridin yeniden kullanlabilmesi
Kolay dzeltme olana
Ayn uzunluktaki kat eride gre daha fazla bellek hacmi
Kat eritlere gre dayankl olmas
Manyetik eritlerin ilk uygulamalar elle veri giriinin bir ekli olan kontrol konsolundan ilk
parann manuel olarak ilenmesi srasnda bir kaydetmeyi gerektirmekte idi. Bu sistemin en
byk sakncas, gerekli olan dme ap kapamalar ve ayarlamalar gz nne alndnda
modern tekniklere gre olduka yavat.
Bilgisayar denetimli tezgahlarn ve simulasyon olanaklarnn geliimi ile manyetik eritlerin
kullanm artmtr. Bu ekilde bir para programnn kaydedilmesi, programn elle ya tezgah
nitesinde bulunan ya da bilgisayar klavyesi ile girilmesini gerektirir. Program girildikten
sonra, listelenir, dzeltilebilir ve bilgisayar grafik sistemi ile doru alp almad kontrol
edilir. Son olarak program kaydedilir.
15
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 2.8 Manyetik erit okuma nitesi

2.2.2 Bilgisayar ile Denetlenen Tezgahlar (CNC)
Bilgisayarl saysal denetim (CNC), NC tezgahlarn ana esaslarna sahip olup ayrca tezgah
kontrol biriminde istee uygun ekilde bellee kaydedilmi bir programa sahiptir. Bilgisayarl
saysal denetimi, birim iine programlanm ve bilgisayar yazlmnda bulunan, mmkn
olduu kadar ok tezgah denetim fonksiyonlarn yerine getirmeye alr. Bu olay CNC
donanmn byk lde basitletirir, fiyatn byk lde drr ve gvenlii arttrr.
Bu tezgahlarda bir para programnn gncelletirilmesi veya yeni bir para program yazmak
olduka basittir. Bir ok durumda deitirilmesi gereken tek ey bellekteki programdr. Ana
program ise CNC denetim birimindeki zel bir bellek yongasnda depolanmtr. Denetim
sistemindeki herhangi bir gncelletirme yongann deitirilmesi ile olur.
CNC Kontrol birimleri, bilgisayarlar gibi belleklerindeki depolanm programa gre alrlar.
Bu ise para programnn altrlmadan nce kontrol biriminin belleinde almaya hazr
durmas demektir. Artk tezgahlarn; blou oku-altr eklinde almadklar grlr. Bu
zellik, yava ve gvenilir olmayan erit ve okuyucularna bamll ortadan kaldrr.
CNC Takm Tezgahlar, NC'nin yapsal ve fiziksel zelliklerinin ounu korumaktadr. Eski
NC tezgahlarnda imkansz olan ve yerine getirilmesi pratik olmayan baz yeni kontrol
zellikleri de CNC'lerde vardr. Bu yeni zellikler;
Bellee alnm program
Dzeltme kolaylklar
Depolanm ekiller (zellikle frezede)
Alt programlar
Gelitirilmi kesici takm telafileri
16
Do.Dr. Ali ORAL
Optimize edilmi ileme artlar

Dier bal bilgisayarlar tarafndan eriilebilme zellii
Program kontrol sistemleri
Ynetim bilgisi (CNC sistemleri ana bilgisayardaki tm tezgahn kullanmyla ilgili
birka bilgiye eriebilir, dier bilgisayarlara gnderilebilir.
Ayrca birok modern CNC tezgah operatr mdahalesine gerek kalmadan otomatik takm
deitirme cihazlarna sahiptir.
2.3 Klasik Tezgahlarla CNC Tezgahlarn Karlatrlmas
Klasik tezgahlar ile CNC tezgahlarn karlatrlmas Tablo 1.1'de zetlenmitir.
Tablo 1.1 Klasik tezgahlarla CNC tezgahlarn karlatrlmas
Klasik Tezgah
Para ilenirken istenilen boyutun salanabilmesi iin
lmler, hesaplamalar ve bunlara bal olarak. Tm
bu ilemlerin yaplmas uzun zaman alr.
Operatr hatalar her para zerinde olabilir, her para
skartaya ayrlabilir, retim boyutlar tutarsz olabilir.
retim zaman uzundur.
Takm deitirme el ile yaplr.
Hz, sabit hzl kademeli di kutular ile ayarlanr.
stenilen kesme hz devri kullanlamayabilir.
Ayarlamalar tezgah banda yapldndan tezgah ayar
zamanlaryla megul edilir.
Ayarlama srasnda makine durur.
CNC Tezgah
Yazlan program tarafndan otomatik olarak yaplr.
Takm anmas olmadnda retim boyutlar ayndr.
Ayrca takm anmas telafisi verilebilir:
retim zaman ksadr.
Takm deiiklii otomatiktir.
Maksimum ve minimum arasnda kullanlabilir.
Program makineden uzakta yazlr.
Program yazm PC ile de yaplabildiinden

programlama srasnda makine durmaz.
Karmak paralarn retimi zor, esnek deildir.
Kolay, seri, esnek ve otomasyona uygundur.
Ayn parann farkl kiilerce retiminde elde edilen Program ayn olduundan takm anmas olmakszn
kalite farkl olabilir.
kalite sabittir.
Program depolama kapasitesi yoktur.
Program depolama kapasitesi vardr.
CNC Tezgahlarn Sakncalar
Daha hassas olmalar nedeniyle evre etkilerine kar daha korunmas gerekir.
Bozulma ihtimallerinin daha byk olmas ve ayrca tamirat iin uzmanlam
elemanlara ihtiya duyulmas
Programlama iin kalifiye elemanlara ihtiya duyulmas
lk olarak CNC tezgahn kullanan firmalar, aadaki hususlara dikkat etmelidirler.
Tm blmlerin zellikle CNC tezgah ile yakn ilikisi olan personelin, bu tezgahlar
hakknda bilgi edinmesi ve bu hususta personelin eitimine nem verilmesi gerekir.
Konstrktrler ve ressamlar imalat resimlerini CNC tezgahlarn zelliklerine gre
hazrlamaldrlar. Takm ve tutturma tertibatlarnn CNC tezgahlarda kullanlmak zere bir
sistemizasyonu yaplmaldr. Tezgahlarn bakm iin zel nlemler alnmaldr.
17
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 2.9 Klasik ve CNC takm tezgahlar ile retilen paralarn karlatrlmas
2.4 CNC Takm Tezgahlarn Yaps
CNC takm tezgahlarnn yap elemanlar; elektronik ve mekanik yap elemanlar olarak iki
snfa ayrlabilir. CNC takm tezgahlar, mkemmel bir uyum ile bir araya getirilen mekanik
ve elektronik sistemlerin amaca uygun ekilde oluturulan yazlmlarla denetlenmesi
sonucunda istenilen ilevleri yerine getirirler. Bir CNC takm tezgahnn tasarmnda,
istenilen hareketlerin kusursuz biimde elde edilmesi iin, denetim nitelerinin ve
programlama ekillerinin doru seilmeleri gerekir. Kontrol birimindeki zel bir kabin
ierisine yerletirilen bilgisayar sayesinde, kontrol balantlar yaplan btn alt sistemlerin
ynetimi yaplabilir.
Denetim birimi, eksen hareketlerini sensrlerle sensrn izin verdii toleranslar dahilinde
denetler. NC tezgahlarda kullanlan denetim alt sistemleri temelde ak ve kapal dngl
denetim sistemleri olmak zere iki gruba ayrlr.
2.4.1 Elektronik Yap Elemanlar
CNC tezgahlar klasik tezgahlardan ayran en byk zellik; program giriini ve almasn
salayan bir kontrol nitesi ve bunu temsil eden bir kontrol panosunun bulunmasdr (ekil
2.10). Bu panoda, komutlarn girilmesini salayan dmelerin yansra, girilen veya ilenen
komutlar gsteren ve tala kaldrma ileminin simlasyonunu yapan bir ekran vardr. Bunun
yansra, CNC tezgahlarda, g motorunun yannda takmn ilerleme hareketini gerekletiren
ve eksen ad verilen her hareket ynnde bir motor vardr (ekil 2.11). Program sinyalleri ilk
olarak bir amplifikatrde bulunan kontrol nitesine ve sonra motora gnderilir (ekil 2.12).
Takm konumunu denetlemek iin her eksen ynnde birer sezgi eleman kullanlr (ekil
2.12-b). Sezgi eleman her an takmn hareketlerini denetler.
18
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 2. l0 FANUC denetim birimine sahip CNC Tezgah panosu
(a)
(b)
ekil 2.11.G motoru ve ilerleme motorlar
(a)
(b)
ekil 2.12-a Tek eksen iin kontrol nitesi, b. Konum denetimi iin cetvel
19
Do.Dr. Ali ORAL
2.4.1.1 Ak Devre Denetim Sistemleri
Ak devre denetim sistemlerinde, kt hareketinin miktarn alglayacak denetim birimi

yoktur. Endstride yaplan ilerin ou, genellikle insanlar tarafndan ak devre denetimle
yaplr. rnein bir matkap ile delik delme ileminde operatr, kumanda kolunu kontrol
denetleyerek istedii derinlikte delik aabilir. nsan eliyle denetlenen btn mekanizmalar,
insan denetiminde kapal devre denetim sistemi gibi alsa da, gerekte ak devre denetim
sistemleridir.
Bir ak-dng denetim sistemi (ekil 2.13), denetim hareketini belirlemek iin gerek
sonula istenilen sonucu karlatrmaz. Motorlara bir sinyal gnderildiinde motorun o
sinyale tepki vererek dnme hareketini gerekletirdii ve vidal mil/bilyeli somun
araclyla dnme hareketini teleme hareketine evirerek istenilen konuma ulald kabul
edilir. Ak devre denetim sistemleri, fazla hassasiyet gerektirmeyen eksenlerindeki
hareketlerinin denetiminde kullanlabilmektedir. Genellikle adm motorlu sistemlerde tercih
edilirler ve dk hzlarda, yksek hassasiyet gerektirmeyen uygulamalarda kullanlrlar.
ekil 2.13 Ak devre denetim sistemi

Ak-devre denetimin en byk avantaj kapal-devre denetimden daha ucuz olmasdr. Buna
ek olarak denetleyici ok daha basittir nk hataya dayal dzeltme hareketi gerekmez.
Dezavantaj ise beklenmeyen durumlarn sebep olduu hatalar dzeltilmez.
ekil 2.14 Ak devre 3 eksen hareket sistemi

ounlukla operatr elle deien durumlara kar hatay yava yava dzeltmelidir. Bu
durumda operatr devreyi geri besleme sinyali salayarak kapatmaktadr. Kullanm srasnda
sistemde, insan faktr ya da kumanda kollar yerine bilgisayar da kullanlabilir.
Ak devre denetim sistemlerinin, hassas pozisyon denetiminde kullanlmamasnn baz
nedenleri unlardr:
20
Srclerdeki ilk harekete geme ve durma anlarndaki hz sapmalar

(ivmelenme)
Yk bykl
Srtnme
Do.Dr. Ali ORAL
Yukarda belirtilen nedenlerden dolay, belirlenen ilem zaman ierisindeki hareket miktar
deiebilir. Bilgisayar ile ak devre olarak kumanda edilebilen en iyi src, adm
motorlardr. Adm motor, elektrik akm verildii srece sabit admla dner. Bilgisayar
yardmyla denetim adm motorlarn kumanda etmek iin en iyi yollardan biridir. Elektrik
akm ya da sinyaller bir program ierisinde bilgisayar yardm ile adm motora gnderilir.
2.4.1.2 Kapal Devre Denetim Sistemleri
Kapal devre denetim sistemi (ekil 2.15), ak devre denetim sistemlerine konum l
devresi eklenerek srclerin yapt hareket miktarn sistem ierisinde alglayarak,
srclere kumanda edilmesi esasna gre alr. Kapal devre sistemlerde, srclerin
pozisyonu srekli olarak sinyaller gnderilerek denetlenir.
Kapal devre denetim sisteminin genel alma zellikleri unlardr:
Srcy denetleyen
devre elemanlar, sisteme hareket noktasnda
ilikilendirilmelidir.
Eksenlerin gerek pozisyonu transduser kullanlarak llmelidir.
Eksenin aktif konumu, istenilen konum ile karlatrlarak, bir hata sinyali
oluturulur. Hata sinyali sfrdan farkl ise ilgili eksenin hareket ettirilmesine
devam edilir. Bu ilem istenilen konuma eriinceye kadar devam ettirilir.
ekil 2.15 Kapal dng denetim sistemi
21
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 2.16 Kapal dngl denetim sisteminde sistem elemanlar sistemi

2.4.1.3 Alglayclar (Sensors-Transducers)
Alglayclar ("duyarga" da denmektedir) fiziksel ortam ile endstriyel amal

elektrik/elektronik cihazlar birbirine balayan bir kpr grevi grrler. Bu cihazlar
endstriyel proses srecinde denetim, koruma ve grntleme gibi ok geni bir kullanm
alanna sahiptirler.
Gnmzde retilmi yzlerce tip alglaycdan sz edilebilir. Mikro elektronik
teknolojisindeki inanlmaz hzl gelimeler bu konuda her gn yeni bir bulu ya da yeni bir
uygulama tipi gelitirilmesine olanak salamaktadr. Teknik terminolojide Sensor ve
Transducer terimleri birbirlerinin yerine sk sk kullanlan terimlerdir. Transducer genel
olarak enerji dntrc olarak tanmlanr. Sensor ise eitli enerji biimlerini elektriksel
enerjiye dntren cihazlardr. Ancak 1969 ylnda ISA (Instrument Society of America) bu
iki terimi e anlaml olarak kabul etmi ve "llen fiziksel zellik, miktar ve koullarn
kullanlabilir elektriksel miktara dntren bir ara" olarak tanmlamtr.
Alglayclarn Snflandrlmas
Alglayclar birbirinden farkl birok snfa ayrmak mmkndr. llen bykle gre,
k byklne gre, besleme ihtiyacna gre vb Aada bu snflardan giri
byklklerine ve k byklklerine gre snflandrlanlarna rnek deinilecektir.
Giri Byklklerine Gre
Alglayclarla llen byklkler 6 gruba ayrlabilir. Bunlar;

1. Mekanik : Uzunluk, alan, miktar, ktlesel ak, kuvvet, tork (moment), basn, hz, ivme,
pozisyon, ses dalgaboyu ve younluu
2. Termal : Scaklk, s aks
3. Elektriksel : Voltaj, akm, diren, endktans, kapasitans, dielektrik katsays, polarizasyon,
elektrik alan ve frekans
4. Manyetik : Alan younluu, ak younluu, manyetik moment, geirgenlik
5. Ima : Younluk, dalga boyu, polarizasyon, faz, yanstma, gnderme
6. Kimyasal : Younlama, ierik, oksidasyon/redaksiyon, reaksiyon hz, pH miktar
22
Do.Dr. Ali ORAL
k Byklklerine Gre
Analog klara alternatif olan dijital klar bilgisayarlarla dorudan iletiim kurabilirler.
Bu iletiimler kurulurken belli baz protokoller kullanlr. Bunlardan seri iletiim
protokollerine, aada ksaca deinilmitir.
RS232C: Bu protokol balangta telefon veri iletiimi iin tasarlanmtr. Daha sonra birok
bilgisayar sistemi bunu ska kullanmaya balam ve sonuta RS232 standart bir iletiim
protokolu haline gelmitir. RS232C'nin almas tek sonlamaldr(single ended).
Lojik 1 = -15,-3 arasnda ve lojik 0 = +3,+15 arasndadr. Alglayclar verileri bitler halinde
ve seri iletiim protokolne uygun olarak bilgisayara gnderir. RS232C bir tek sonlamal
arayze sahip olduundan alc ve gnderici arasndaki uzaklk d evreden gelen olumsuz
faktrlerin (EMI,RFI enterferanslar) azaltlmas asndan ksa tutulmaldr.
RS422A : Bu protokol Differantial ended bir arayze sahiptir. Alc verici arasndaki mesafe
yeterince en uzak seviyededir. Hatlarda bu mesafe sebebiyle olabilecek zayflama 200mV
seviyesine kadar azalsa da sistem iletiime devam eder. Diferansiyel ara birim sayesinde
sinyaldeki zayflama ihmal edilebilir dzeye ekilir ve olduka yksek bir veri hzyla
haberleme salanabilir. Alglayc ve bilgisayar arasndaki iletiimde Twisted Pair
(Bklm kablo) kullanldndan d etkilerden etkileim azdr.
RS485 : Standart 422A protokolu geniletilerek oluturulmu bir protokoldr. Bu protokol ile
birlikte alabilen 32 adet alc vericinin tek bir kabloyla veri iletiimi salanabilir. RS485
protokol kablodaki iletiim problemlerini ortadan kaldrmaktadr.
2.4.1.4 Adm Motorlar
Adm motorlar, girilerine uygulanan darbe dizilerine (dijital-saysal giris olarak da ifade
edilebilir) karlk, analog dnme hareketi yapabilen elektromagnetik elemanlardr. Bu
zellikleri nedeniyle dijital makina olarak da tannan adm motorlar, dijital sistemlerde
kullanlrken byk kolaylklar salarlar. Adm motorlar, adndan da anlalaca gibi belirli
admlarla hareket ederek rotorun asal konumunu deitirirler. Bu admlar, motor sarglarna
uygun sinyaller gnderilerek denetlenir. Herhangi bir uyartmda, rotorun yapaca hareketin
ne kadar olaca, motorun adm asna baldr. Adm as, motorun yapsna bal olarak
90, 45, 18, 7.5, 1.8 derece veya ok daha deiik alarda olabilir. Motora uygulanacak
sinyallerin frekans deitirilerek motorun hz da denetlenebilir. Adm motorlarnn dn
yn ise, uygulanan sinyallerin sras deitirilerek, saat ibresi ynnde (CW) veya saat
ibresinin tersi ynnde (CCW) olabilir.
Adm Motorlarn Kullanm Alanlar
Adm motorlar uzun yllardr var olmalarna ramen ticari olarak kullanlmalar ancak
1960l yllarda yksek seviyeli doru akmlar anahtarlayabilen transistorlarn retimine
balanmasyla yaygnlamtr. 1970li yllardan beri dijital elektronikteki ve mikroilemci
teknolojisindeki gelimelerle birlikte adm motorlarnn kullanm giderek caziplemekte ve
tm dnyada bu motorlarn retim ve uygulamalaryla ilgili gelitirme almalar
yaplmaktadr.
23
Do.Dr. Ali ORAL
a
b
ekil 2.17 Adm motorlu hareket sistemleri (a-4 eksen freze modeli, b-torna modeli)
Gnmzde adm motorlar endstride birok denetim sistemlerinde, hassas konum denetimi
yapmak amacyla kullanlmaktadr. En ok yazclar (printer), iziciler (plotter), disket
srcler (floppy driver), harddisk srcler ( harddisk driver), kart okuyucular vb gibi
bilgisayar evre cihazlarnda bu elemanlardan yararlanlmaktadr. Ayrca saysal denetim
sistemlerinde, CNC tezgahlarda, proses denetim sistemlerinde, robot teknolojisinde (hassas
hareketlerin denetiminde) ve uzay endstrisine ait bir ok sistemde adm motorlar tahrik
eleman olarak yer almaktadr.
Adm motorlar ak dngl denetim sistemlerinde daha ok kullanlmalarna ramen son
yllarda bu motorlara da geri besleme yaplabildiinden kapal dngl denetim sistemleri iin
de uygun hale gelmitir.
Adm Motorlarnn Avantajlar
Adm motorlarnn ok kullanm alan bulmasnn nedeni bu motorlarn baz avantajlara sahip
olmasdr. Bu avantajlar aadaki gibi sralanabilir.
Adm motorlar dijital giri iaretlerine cevap verirler, bu nedenle mikroilemci veya
bilgisayarlarla denetim iin ideal elemanlardr.
Adm motorlarn hangi yne dnecei, devir says, dn hz gibi deerlerin
mikroilemci veya bilgisayar yardm ile denetlenebilmesi, her an bu motorlarn
dn yn, hz ve konumunun bilinebilmesini salamaktadr. Bu zelliklerinden
dolay adm motorlar ile ok hassas konum denetimi yaplabilir.
Adm motorlarn dijital girilere cevap vermesi, geri beslemeye ihtiya duyulmakszn
ak evrim altrlabilmesini salamaktadr. Yani ak evrim altrlan bir adm
motoru ile hz, ivme ve konum denetimi daha basit ve daha az maliyetle
gerekletirilebilir. Bylece allm kararszlk problemlerinin de nne geilmi
olur.
Adm motorlar, giri iaretlerinin frekansna bal olarak ok geni bir hz aralnda
srlebilirler.
Adm motorlar, herhangi bir hasara yol amadan defalarca durdurulup
altrlabilirler. (Srerken aniden durdurma ya da aniden ters ynde srme isteine
kars mkemmel cevap verebilirler.)
Ar yklenmeden hasar grmezler, olduka dayankldrlar. Her yeni admla artan
(kmlatif) konum hatalar yoktur.
Mekanik yaps basit olduundan bakm gerektirmezler.
Yalanma ve kirlenme problemleri yoktur.
24
Do.Dr. Ali ORAL
Adm Motorlarnn Dezavantajlar
Adm motorlarnn btn bu avantajlarna karlk baz dezavantajlar da aadaki gibi

sralanabilir.
Adm alar sabit olduundan rotordan alnan hareket srekli deil darbelidir.
Klasik srclerle kullanldklarnda verimleri dktr.
Adm cevaplar nispeten byk aml ve salnmldr.
Yksek eylemsizlikli yklerde yetenekleri snrldr.
Srtnme kaynakl ykler, hata kmlatif olmasa dahi ak evrim almada konum
hatas meydana getirebilirler.
Elde edilebilecek k gc ve momenti snrldr.
yi denetlenmezse edilmezse rezonans meydana gelebilir.
Olduka yksek hzlarda altrmak pek kolay deildir
Adm Motorlarna Ait nemli Parametreler
a- znrlk
znrlk; bir devirdeki adm says veya dnen motorlar iin adm as (derece), lineer
motorlar iin ise adm uzunluu (mm) olarak tanmlanr. Bu sabit deer, retim srasnda
tespit edilen bir byklktr. Bir adm motorunun adm bykl, eitli denetleme
dzenleri ile deitirilebilir. Yarm adm almada adm bykl normal deerinin
(znrlnn) yarsna indirilir.
b- Doruluk
Bir adm motorunun adm konumu, tasarm ve retim srasnda bir araya getirilen birok
parann boyutlar ile belirlenir. Bu paralarn boyutlarndaki toleranslar ve dahili
srtnmeler, admlarn nominal denge konumlarnda da toleranslara neden olur. Bu durum,
adm motorunun doruluu olarak isimlendirilir ve belli bir konumdaki maksimum asal
hatann nominal tek adm deerinin yzdesi olarak ifade edilmi hlidir. Klasik adm
motorlarnda bu hata % 1 ile % 5 arasnda deimektedir. Srtnme momenti veya kuvveti
nedeniyle oluan konum hatalar bu dorulukla ilgisi olmayan, daha az veya ok olabilen
rastgele hatalardr. Ancak her iki tip hata toplanarak sistemin toplam hatas elde edilir.
c- Tutma Momenti
Tutma momenti, bir adm motorunun en temel moment karakteristiidir. Tutma momenti
erisi, motorun rettii tutma momentinin rotor konumuna bal olarak deiimini veren
eridir. Erinin merkezi motorun bir faznn uyartlm olduu durumda rotorun kararl adm
konumuna karlk der. Bu eri, rotor adm pozisyonundan uzaklatrlrsa motorda
indklenecek olan ve rotoru sfr momentli adm pozisyonuna geri getirmeye alan
momentin (tutma momenti) ynn ve miktarn verir . Tutma momenti erisi, motorun tm
rotor konumlar ve statik uyarma koullarndaki ani momentini tam olarak tanmlamak iin
gereklidir.
2.4.1.5 Servo Motorlar
1 devir/dakikalk hz blgelerinin altnda bile kararl alabilen, hz ve moment denetimi

yapan yardmc motorlardr. rnein hassas takm tezghlarnda ilerleme hareketleri iin
genellikle servo motorlar kullanlr. Servo motorlarn AC ile alan modelleri frasz, DC
25
Do.Dr. Ali ORAL
ile alan modelleri ise fraldr. Bunlar, elektronik yapl src/programlayc devrelerle
birlikte kullanlr.
Gnmzde yaplan servo motor altrma srcleri tamamen
mikroilemci denetimli ve dijital yapldr.
Dijital denetimli, hassas makinelerde ok tercih edilen servo motorlarn baz zellikleri u
ekilde sralanabilir:
Dndrme momentleri yksektir.
Dndrme momentinin iki katna kadar olan deerlere ksa sreli olarak
yklenebilirler.
Devir saylar 1-10000 d/d arasndaki deerlerden herhangi birisine kolayca
ayarlanabilirler.
ok sk aralkl olarak hareket edebilirler. Yani dur-kalk yapma saylarnn ok olmas
motoru olumsuz etkilemez.
Atalet (kalk) momentleri kk olduundan verilen komutlar gecikme olmadan
alglar ve yerine getirirler.
Servo Motor eitleri
A- AC Servo Motorlar
Bu tip servo motorlar, genellikle iki fazl sincap kafesli indksiyon tipi motorlardr. ki fazl
asenkron motorlar, byk gl yaplmakla birlikte ounlukla otomatik kontrol
sistemlerinde servo motorlar olarak kullanlmak amac ile kk gl yaplr. Fra ve
kolektr olmadndan arza yapma ihtimalleri az, bakmlar kolaydr. A.C. servo motorlar, iki
fazl ve fazl olmak zere iki tipte incelenir.
ekil 2.18 Servo motor ve srcs

AC Servo Motorlarn Yaps
ki fazl servo motorun statorunda eksenleri arasnda 90 lik elektriksel a olan referans ve
kontrol sargs olmak zere iki adet sarg vardr. Rotoru ise sincap kafesli sarg tar, fakat
yksek dirence sahip olmas gibi birtakm zellikler kazandrlmtr. AC. servo motorlarnda
rotor devresi, olduka yksek dirence sahip olacak ekilde imal edilir. Bu ilem ya sincap
kafes ubuklarnda ya da ubuklarn balant noktalarnda yksek direnli maddeler
kullanlarak yaplr. ekil 2.19-a'da frasz servo motorun rotoru, 2.19-b'de dk
momentlere kar kobalt malzemenin kullanlmas, 2.19-c'de yksek s ile rotorun
hazrlanl, 2.19.d'de ise stator ve sarglarnn montaj grlmektedir. ekil 2.20'da ise
komple servo motor kesiti ve paralar grlmektedir.
26
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 2.19. AC servo motor stator ve rotorlar
ekil 2.20 Servo motor kesiti

Byk gl AC servo motorlar iki ya da fazl olarak retilmektedir. Bu tip motorlarn
rotorlar, doal mknatsl ya da ksa devre ubuklu olmaktadr. ki ya da fazl servo
motorlarn alma prensibi, senkron ya da asenkron tip motorlara ok benzemektedir.
fazl servo motorlarn hz denetimi, pals frekans evirici devresi zerinden pals genilik
modlasyonu (PWM) devreleriyle yaplmaktadr. Kk gl (110W) AC servo motorlar
ise minik boyutlu olarak iki faz ile alabilecek ekilde retilir. Bunlarn i yapsnda
aralarnda, 90 elektriksel a yapacak ekilde yerletirilmi iki bobin ve sincap kafesine
benzer rotor vardr. Servo motorlarn rotorlar, savrulma ve atalet momentlerinin kk
olabilmesi iin uzun; aplar ise kk yaplr. Stator sarglarna uygulanan gerilimlerin
frekans 50-60-400-1000 Hz olabilir.
ki fazl servo motorlarn sarglarnn biri referans, dieri ise kontrol sargs olarak da
adlandrlr. Referans sargsna sabit deerli, sabit frekansl alternatif akm uygulanr. Kontrol
sargsna ise ykselte devresinden gelen kontrol gerilimi verilir. Kontrol sargsna uygulanan
akm, faz kaydrma devreleriyle 90 kaydrlarak uygulanr. ki sarmda oluan manyetik
alanlar sonucunda rotor dner.
B. DC Servo Motorlar
DC servo motorlar, genel olarak bir DC motoru olup, motora gerekli DC akm aadaki
metotlarla elde edilir.
Bir elektrik ykselteten
AC akmn doyumlu reaktrden geirilmesinden
AC akmn tristrden geirilmesinden
Amplidin, retotrol, regleks gibi dnel ykseltelerden elde edilir.
27
Do.Dr. Ali ORAL
DC servo motorlar, ok kk glerden ok byk glere kadar imal edilir (0,05Hpden

1000 Hpye kadar). Bu motorlar, klasik DC motorlar gibi imal edilir. Bu motorlar, kk
yaplrdr ve endvileri (ykseklik.uzunluk/ap oranyla) kutup ataleti momentini minimum
yapacak ekilde tasarlanr.
Kk apl ve genellikle ierisinde bir kompanzasyon sargs olan kuvvetli manyetik alanl,
boyu uzun doru akm motorlarna da servo motor denir. DC servo motorlarda, sabit bir
kutup manyetik alan elde etmek iin DC kaynak kullanlr. Endviye ise deiken bir gerilim
verilir. Bu iki gerilimin dolatrd akmlarn oluturduu manyetik alanlar birbirini iterek
dn balatr. DC servo motorlarn rotorlar uzun, disk ve an eklinde olabilmektedir
(ekil 2.21). Disk rotorlu servo motorlar, ksa ve hafif olduklar iin robot mafsallarnda
hareket eleman olarak kullanlabilmektedir.
ekil 2.21 "Uzun", "disk", "an" rotorlu DC servo motorlarn yaps

nce ve uzun rotorlu servo motorlarda ise boyutlar ok kk olduundan bunlar her ortama
monte etmek kolaydr. an tipi rotorlu servo motorlar ise 3000 d/d gibi yksek hzlara ok
abuk ulaabilme zelliine sahiptir. Servo motorlar; dijital denetimli makineler, pozisyon
belirleme sistemleri, bilgisayar donanmlar, bellekli makineler, askeri cihazlar, bro
makineleri, alternatr devir ayar mekanizmalar vb. gibi yerlerde kullanlmaktadr.
Doru akm servo motorlarnda, yksek bir dnme momenti ve ar yklenebilirlik elde
etmek iin zellikle iddetli bir manyetik alan oluturulmaldr. DC servo motorun en byk
dnme momenti ksa almalar srasndadr ve en kk devir saysnda yaklak anma
dnme momentinin drt katdr.
2.4.2 Mekanik Yap Elemanlar
2.4.2.1 Tezgah Gvdesi
Mekanik yap elemanlarnn en nemli bileenleri tezgah gvdesi, kzaklar ve bilyelimil/somun gibi elemanlardr.
Klasik tezgahlarda olduu gibi CNC tezgahlarn da ana gvde malzemesi olarak dkme demir
yaygn olarak kullanlmaktadr (ekil 2.22-a). Dkme demirin ucuz olma zelliinin yansra
istenilen eklinde retilebilmesi avantajldr. Ayrca kr dkme demir iyi bir snmleme ve
kendi kendine yalama zelliine sahiptir. elik malzemelerde en fazla kullanlan
malzemeler arasndadr (ekil 2.22-b). elik yaplar dkme demirden daha hafif buna kar
yaklak iki kat dayankldr. Bu nedenle zellikle byk tip tezgahlarda elik gvdeler tercih
edilmelidir. zellikle siparie dayal makine imalatlarnda uygundurlar.
28
ekil 2.22-a Dkm gvde
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 2.22-b elik konstrksiyon gvde
ekil 2.23 'de monoblok gvdeye sahip di ileme merkezi grlmektedir.
ekil 2.23 Monoblok gvdeli dik ileme merkezi

2.4.2.2 Sonsuz Vidalar
Klasik tezgahlarda kullanlan trapez kesitli sonsuz vidalarn saysal denetimli tezgahlarda
kullanlmas yeterli bulunmamtr. Trapez kesitli sonsuz vidann hareketi, iki di arasndaki
srtnme iki di arasndaki di boluuna baldr. Ayn zamanda vidann di yzeyleri
arasndaki srtnme harekete kar ok byk bir direncin olduunu gstermektedir (ekil
2.24).
ekil 2.24 Klasik tezgahlarda kullanlan trapez kesitli sonsuz vida

29
Do.Dr. Ali ORAL
Gnmzde eitim amal ucuz tezgahlar dnda kalan btn saysal denetimli tezgahlar,
srtnme direncini azaltmak iin kayma hareketini yuvarlanma hareketine dntren devir
daimli bilyal vidalar ile donatlmtr. Temas yzeyi geometrisi ya yar dairesel ya da gotik
yay eklindedir (ekil 2.25)
ekil 2.25 Sirklasyon yapan bilyal ynlendirici vida ekilleri

Hassas takm tezgahlar uygulamalarnda, mil etrafnda dnen silindirik bilyal vidalar
kullanlr. Bota bilya olmadndan daha yksek devir saylarna eriilebilir. ekil 2.26-a'da
bilyann dtan dn, ekil 2.26-b'de bilyann iten dn grlmektedir. ekil 2.27 de
her iki bilyal-milin u yataklamalarna ait rnek grlmektedir.
ekil 2.26-a Dnen bilyal vida

(dtan dn)
ekil 2.26-b Dnen bilyal vida

(iten dn)
ekil 2.27 Vidal mil u yataklama rnekleri

30
Do.Dr. Ali ORAL
Sirklasyon yapan bilyal vidalarn trapez vidalara gre avantajlar unlardr;
2.4.2.3 Tezgah Kzaklar
mrleri daha uzundur

Anmalar azdr
Srtnme direnci dktr
Azalan srtnme nedeniyle daha az g gereksinimi
Daha yksek hzlara eriebilme
Yapma, kayma etkisi grlmemesi
Tezgah mr boyunca konumunu koruma hassasiyeti
Saysal denetimli tezgahlarn ou dz yatak yzeylerine sahiptir. Bu yzeyler

genellikle sertletirilmi ve btn malzemeler iinde en dk srtnme katsaysna sahip olan
politetrafluoroetilen (PTFE-Teflon) ile kaplanmlardr. Bu malzemenin yzeyi ya tutacak
ekilde hafif gzenekli yapya sahiptir. Dz yzeylerin yk tama zellikleri dier yzeylere
gre olduka iyidir.
Srtnme direncini azaltmak ve daha az g harcamak iin, kayma hareketi salayan
dz yataklar yerine dnme hareketi salayan masural yataklar da kullanlr. ekil 2.28'de
lineer kzak sistemlerine ait rnekler verilmitir.
ekil 2.28 Lineer kzak sistemi rnekleri
31
Do.Dr. Ali ORAL
2.4.2.4 Otomatik Takm Deitirme Mekanizmalar
CNC takm tezgahlar otomatik takm deitirme sistemleri ile donatlmtr Yani, yazlan
para program denetimi altnda takmlar seilebilir ve deitirilebilir. Byle bir sistem
retimi arttrr ve insansz bir operasyon iin potansiyel yaratr.
Bir ok CNC tezgahnda, takm balama elemanlarnn bulunduu ve baland taretli
standart takm balama sistemleri kullanlmaktadr.
Taret, iine kesici takmlarn yerletirildii tezgah parasdr. Bunlar otomatik olarak dner,
yani; i parasnn ilenmesi iin farkl bir takm balamak ve takmn yeni bir konuma
dnmesi iin programlanabilir. ekil 2.29'da bir dner takm magazininin resmi verilmitir.
ekil 2.30'da freze tezgahnda kullanlan emsiye tipi takm magazini grlmektedir.
ekil 2.31 'de zincir tip takm magazini rnek olarak verilmitir. Tezgahlarda takm deiimi;
tornalarda magazinin dnmesiyle, ileme merkezlerinde ise takm deitirme kolunun
istenilen takm magazinden alp i miline aktarmasyla gerekleir (ekil 3.32).
ekil 2.29 CNC torna takm magazini
ekil 2.30 emsiye tip takm magazini
32
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 2.32 Zincir tip takm magazini
ekil 2.32 Takm deitirme kolu

2.4.2.5 Takm/Para Sfrlama Aygtlar
Frezelerde, tornalarda takm sfrlama/tantma ve para sfrlama iin kolaylk salayan eitli
aygtlar bulunmaktadr. Bu aygtlara rnekler aadaki ekillerde grlmektedir. Takm
sfrlama ilemleri torna tezgahlarnda sfrlama problar yardmyla gerekletirilir (ekil
2.33).
33
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 2.33 Torna takmlarnn sfrlanmas

Frezeleme ilemleri iin kullanlan kesici takmlarn sfrlanmas ilemleri temasl ve temassz
aygtlarla gerekletirilebilir. ekil 2.34 'te temasl problarla sfrlama aygt ve sfrlama
ilemleri grlmektedir. ekil 2.35 'te temassz takm tantma sistemi grlmektedir.
ekil 2.34 Temasl Takm sfrlama problar
ekil 2.35 Temassz takm sfrlama sistemi

ekil 2.36 'da para sfrlama probu grlmektedir.
34
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 2.36 Para sfrlama probu
35
Do.Dr. Ali ORAL
3. SAYISAL DENETMN RETM

ARALARINDA KULLANIMI
3.1 CNC Torna
Tornalama, parann dnme, kesici takmn ilerleme hareketi ile gerekletirilen bir tala
kaldrma ilemidir (ekil 3.1). Takmn ilerleme hareketi parann simetri eksenine paralel
veya dik olabilir. Hareketin simetri eksenine paralel olmas haline boyuna tornalama, dierine
aln tornalama denir. Tornalama ilemi, niversal torna, ubuk ileme otomatlar, NC veya
CNC torna tezgahlar gibi tezgahlarda yaplr.
ekil 3.1 Tornalama ilemi

Torna tezgahlarnda dnel simetrik paralar ilenir. Kesme hareketi iin takmn ilerleme
dorultusu (Z) ve parann ap (X ekseni) tanmlanmaldr. ekil 3.2 'de CNC torna tezgah
genel grnm verilmitir. CNC torna tezgahlarnda zel takm tutucular vastasyla kesici
takmn dnmesi ve i parasnn sabit kalmas salanarak baz frezeleme ilemleri de
yaplabilir (ekil 3.3). CNC tezgahlarda i parasnn ilenmesi iin btn tezgah hareketleri
bilgisayarl saysal denetimle yaplmaktadr. retilen her para, kesici takm hasara
uramad srece ayn boyutlara sahiptir. CNC torna tezgahlar ile, operatr hatalar ortadan
kalkm, retim hz arttrlm ve ok daha hassas yzey kaliteleri elde edilmitir.
36
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 3.2 CNC Torna tezgah
ekil 3.3 C eksenli torna tezgahnda yaplan frezeleme ilemlerine rnekler

3.2 Freze Tezgah
Frezeleme, parann ilerleme takmn kendi ekseni etrafnda dnme harekeli yapmas sonucu
yaplan tala kaldrma ilemidir (ekil 3.4). Frezeleme, evresel ve aln olmak zere iki gruba
ayrlr. Freze tezgahlar ile simetrik olmayan i paralan retilmektedir. ekil 3.5-a 'da freze
tezgah ile retilebilen i paralarna ait rnekler verilmitir.
ekil 3.4 Frezeleme ilemleri
37
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 3.5 Freze tezgah ile retilebilecek rnek i paralan

Freze tezgahlar, kesici takm tayan elemann konumuna gre yatay ve dey ileme
merkezi olmak zere iki gruba ayrlrlar. (ekil 3.6).
a. Yatay ileme merkezi
b. Dik ileme merkezi
ekil 3.6 CNC Freze tezgahlar

CNC freze tezgahlarnda tornalamadan farkl olarak herhangi bir kesme hareketinin
planlanmas iin X,Y,Z eksenlerinin belirtilmesi gerekir. Kesme derinlii, ilerleme, kesici
takmn devir saylan iin tezgah, oluturulan para program tarafndan ynlendirilir.
NC programnn dorulanmasndan sonra yaplacak kesme ileminde insan hatas ortadan
kalkar. Para malzemesi-kesici takm iftine bal olarak uygun kesme artlar belirlendiinde
optimum ileme ekonomisi de elde edilmi olacaktr. Kesme ilemlerinde, bir kesme ileminin
tamamlanmasndan sonra kesici takm bir sonraki kesme dzlemine otomatik olarak
gideceinden, bu ilemin elle yaplmasna gre ayarlama zamanlarnn minimuma indirilmesi
nedeniyle retim zamannn da ksalmasna neden olur.
3.3 Matkap Tezgah
Delme ilemi, dnel-helisel yivli bir kesici takmn dnerek i paras iine doru hareketi
srasnda gerekletirilen tala kaldrma lemidir.
Matkap tezgahlar ile eitli uzunluk ve aptaki delikler delinebilir. Para koordinatlar X,Y,Z
eklinde verilir. Manuel tezgahlarda zaman alc olan konumlandrma problemi saysal
denetim ile zlmtr.
38
Do.Dr. Ali ORAL
CNC 'li delme ilemi yapan tezgahn resmi ekil 3.7'de verilmitir. Bir i paras zerinde
farkl ap ve uzunlukta delikler varsa uygun takm, program aracl ile makine tarafndan
otomatik olarak alnr.
ekil 3.7 CNC matkap

3.4 Zmbal Deliciler
Zmbalama ilemi, CNC tezgahlar (ekil 3.8) iin en ideal uygulamalardandr. Temel olarak
X ve Y eksenlerinin konumlar hassas olarak ayarlanmaktadr. Basit standart bir zmba
kullanarak basit bir ekilden karmak ekle kadar delebilme imkan mhendislik iin olduka
ilgi ekicidir. eitli zmba boy ve aplar gerektiinde otomatik zmba deitiricileri
kullanlr. Bu makinelerde kullanlan sezgi elemanlaryla, itme ve pres gc denetimi de
yaplmaktadr.
ekil 3.8 Zmbal delici

39
Do.Dr. Ali ORAL
3.5 Talama Tezgah
Talama, abrazif bir malzemeden yaplan ve kesme ksmlarnn geometrisi belli olmayan bir
takmla tala kaldrma ilemidir. Talamada tala kaldrma ilemi, ta denilen takmn dnme
hareketi ile gerekleir. lerleme para veya takm tarafndan yaplabilir. Genellikle,
frezeleme, planyalama ve tornalama ilemlerinden sonra yzey kalitesini arttrmak iin
yaplan nihai bir ilemdir. Bu ilemin yapld tezgahlara talama tezgah denir
Talama ilemi, sath ve silindirik olmak zere iki gruba ayrlmaktadr. Ayrca i yzey ve d
yzey olmak zere de dier alt kategorilere ayrlabilirler. CNC talama tezgahnn genel
grnm ekil 3.9 'da grlmektedir.
ekil 3.9 CNC Talama tezgah

3.6 CNC Alevle Kesme Makinesi
Alevle kesme tezgah da CNC uygulamalar iin ideal uygulama alandr. Sac levhalarn oksiasetilen alevi ile kesilerek istenilen eklin elde edilmesi amacyla kullanlr. Elde edilecek
eklin karmak olmas bir problem oluturmaz. X ve Y koordinatlarnn uygun ekilde
tanmlanmas prosesin tamamlanmas iin en nemli etkendir.
Kesme ileminin CNC 'li tezgahlarda yaplmas, retim zamann ksaltr ve malzeme
kayplarn azaltr. Ayrca elle kesmede olduu gibi, sac emas izimine gerek yoktur nk
koordinatlar para program tarafndan denetlenmektedir. Bu ise operatrn baka bir ile
ilgilenmesini salamaktadr. ekil 3.10'da termal kesme ilemleri yapan CNC makineler
grlmektedir.
3.7 CNC Presleme Makineleri
Saysal denetimli presleme tezgahlar (ekil 3.11), sac emas izme ilemini ortadan kaldrr.
Bylece operatr dier ilerle ilgilenebilir. Malzeme tezgaha yklenir yklenmez parann
btn hareketleri (uzaklatrma-istifleme) otomatik olarak yapldndan malzeme denetimi de
byk oranda bu makineler tarafndan yaplmaktadr.
40
a-Plazma
Do.Dr. Ali ORAL
b-oksi-asetilen
ekil 3.10 CNC termal kesme ilemleri
ekil 3.11 CNC bkme presi

3.8 Geleneksel Olmayan malat Yntemleri
Geleneksel olmayan imalat yntemleri, talal imalat yntemlerinin yetersiz kald, ilenmesi
zor malzemelerin ekillendirilmesinde ve ekonomik adan uygun olduu durumlarda tercih
edilen yntemlerdir. ok eitli geleneksel olmayan imalat yntemleri vardr, uygulama
alanlar ve uyguland malzemeler gn getike artmaktadr. Geleneksel olmayan imalat
yntemleri arasnda yer alan uygulamalar, su jetiyle ileme, tel/elektro erozyonla ileme,
laser ile ileme, kimyasal yntemlerle ileme eklinde saymak mmkndr.
Geleneksel
olmayan imalat yntemleriyle retilebilecek olan i paralarna rnekler ekil 3.12 de
grlmektedir.
Geleneksel olmayan imalat yntemlerinden, su jetiyle ileme ve lazerle ilemeyle ilgili genel
bilgiler aada verilmitir.
3.8.1 Su Jeti ile ileme
Teorik olarak; yksek basnl hzlandrlm olan su, ok ince kesitli lleden geerek
ilenecek veya kesilecek i paras yzeyine gnderilir. Malzemenin ilenecek blgesi yksek
41
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 3.12 Su jeti ve lazer ile kesme sonucu retilen i paralar
basnl suyun arpmas sonucunda mikro anmaya uratlr. lem srasnda yksek basnl
suyun i paras zerinde mikro atlak oluturularak anma olay gerekletirilir ve anan
paracklar basnl su yardm ile ilenen blgeden uzaklatrlr. nce paralarn ilenmesinde
kullanlan su jeti ileme yntemi mikron boyutunda ekillendirme yaptndan mikroileme
teknolojisi iinde saylmaktadr.
Su jeti uygulama teknii genel olarak iki ana gruba ayrlabilir. Yalnz su kullanarak yaplan su
jeti ileme yntemi ilk olarak uygulanm ve daha sonra eitli andrc paracklarn
kullanlmas ile yntem daha geni uygulama alannda kullanlmaya balanmtr. Gnmzde
yalnz su ieren su jeti ileme yntemi daha snrl malzeme grubu iin kullanlmakta,
andrc paracklarn kullanlmas ile mhendislik malzemelerinin de ilenmesi
gerekletirilmitir.
Su jeti ileme ynteminin uygulanmas ematik olarak ekil 3.14 de gsterilmitir. Uygulama
olarak, depodaki suyun yksek basn altnda hzlandrlarak lleye gnderilmesi ve lledeki
ap deiimi ile birlikte daha yksek hzlara ulaan suyun basncnn kinetik enerjiye
dnerek i paras zerinde andrma yapmas ve sonucunda ilemenin gerekletirilmesi
olarak aklanabilir. lem iin kullanlan su kullanlm su tankna alnr ve filtreden
geirilerek sisteme tekrar gnderilir.
Lleden kan suyun basnc yaklak olarak 400 Mpa civarndadr. Daha sert malzemelerin
ilenmesinde bu deer 700 Mpa deerine kadar kabilmektedir.
42
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 3.13 Su jetiyle kesme makinas

Lle malzemesi olarak en yaygn kullanlan malzeme sentetik safirdir. Bununla birlikte
sertletirilmi elik, paslanmaz elik veya tungsten karbr malzemeler de kullanlmaktadr.
Son yllarda elmas llelerin de kullanld uygulamalar vardr. Elmas llelerin kullanlmas
ile daha kaliteli ilemlerin gerekletirilmesi szkonusudur. Ayrca lle kullanm zaman
olarak safir ile yaklak 200 saatlik bir zamana ulalrken, elmas lle kullanm durumunda
bu deer 50 katna kadar kmaktadr.
Su jeti ile ileme ynteminin uygulanmasnda lle ap da ileme etki eden faktrlerdendir.
Endstriyel uygulamalarda lle ap olarak 0.05-0.4 mm arasnda deien lleler
kullanlmaktadr Bu ap deiimi ilenecek malzemeye ve malzeme kalnlna bal olarak
seilebilecek bir parametredir. nce paralarda lle apnn kk, kaln paralarda lle
apnn byk seilmesi szkonusudur.
leme veya kesme genilii lle ap ile balantldr, kesme genilii lle apndan her
zaman fazladr. nce paralarda kabul edilen kesme genilii yaklak olarak 0.3 mm
civarndadr. Kesme geniliinin artmas ile malzeme sarfiyat artacaktr, bu nedenle kesme
genilii daima kk tutulmaya allr
Kullanlacak suyun basnc ileme etki eden faktrlerden biridir. Yksek basn daha kaliteli
yzeylerin elde edilmesine olanak salar, fakat bu durumda sistemin ihtiya duyduu g
artacaktr. lenecek malzemeye uygun su basnc deerinin seimi istenen su jeti hz,
kullanlacak lle ap ve ihtiya duyulan gce gre seilmelidir.
Su jeti ileme ynteminde kullanlabilecek kesme hzlar i parasnn zelliine, malzeme
kalnlna, su basncna ve lle apna bal olarak seilebilen bir deerdir. Endstriyel
uygulamalarda baz malzemelerin ilenmesinde yntemin uygulama koullarna ait baz
parametreler Tablo 3.1.de verilmitir.
43
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 3.14 Su jeti ileme ynteminin ematik gsterimi
Tablo 3.1 Su jeti ileme ynteminin uyguland baz malzemeler ve ileme zellikleri
Malzeme
Malzeme Kalnl (mm) leme Hz Su Basnc Nozl ap

(m/dak)
(Mpa)
(mm)
Kontraplak
6.3
5.10
420
0.30
Kevlar
6.3
2.50
412
0.30
Bask Devre Kart
2.2
1.50
420
0.20
Fiber Cam
6.3
3.00
412
0.30
Deri
4.4
0.60
303
0.05
Alminyum
25.0
0.85
420
0.30
Su jeti uygulamalarnda kullanlan su, ehir ebeke suyu olabilir. lem ncesinde kullanlacak
suyun filtreden geirilmesi ve iindeki minerallerden arndrlmas nerilmektedir.
Kullanlacak suyun iindeki demir ve klor maddeleri lle mrnn azalmasna neden
olmaktadr. Keskin ke istenen ilemlerde polimer katkl suyun kullanlmas nerilmektedir.
Katk maddeleri olarak gliserin ve polietilen oksit gibi maddeler de eitli uygulamalarda
kullanlmaktadr. Bu katk maddelerinin kullanlmas, su jeti uygulamalarnn daha kullanl
hale gelmesini salamaktadrlar. Farkl katk maddeleri ieren su jeti uygulamalarnn
andrc parack ieren su jeti uygulamalar ile kartrlmamas gerekmektedir.
Su jeti ile ilemede dier nemli ilem parametresi lle ile i paras arasndaki uzaklktr. Su
jeti uygulamalarnda bu aralk deeri ilemin zelliine gre 2.5-75 mm arasnda
deimektedir. Lle-i paras aralnn fazla tutulmas durumunda su basncnn arttrlmas
44
Do.Dr. Ali ORAL
gerekir ve bu daha fazla g harcanmasna neden olur. Endstriyel uygulamalarda lle-i

paras aral yaklak 3 mm civarnda tutulmas nerilmektedir (ekil 3.15) .
ekil 3.15 Llenin i paras ile konumu

Su jeti uygulamalarnda llenin i paras ile yapt a da ilemin kalitesine etki etmektedir.
Llenin dikeyde i paras ile en fazla 30 civarnda al olmas sz konusu ise de endstriyel
uygulamalarda bu deer 15yi gemez (ekil 3.15)
Son yllarda su jeti ileme ynteminin uygulamalarnda buz paracklarnn ve sv azot veya
karbondioksit gazlarnn kullanld grlmektedir. Bu uygulamalar, yalnz su jetinin
uyguland durumlara gre daha iyi ileme koullar ortaya kartmtr.
ekil 3.16 leme annda llenin i paras ile yapt a

Su jeti uygulamalarnda son yirmi ylda yaplan almalarla zellikle andrc (abrasif)
paracklarn kullanlmas ile ilemin etkinliinin arttrlmas yoluna gidilmitir ve bu
geleneksel olmayan imalat yntemi abrasif su jeti ile ileme olarak tanmlanmaktadr. Su
jetinin yetersiz kald malzemelerin ilenmesinde andrc paracklar kullanarak ilemin
daha yaygn kullanm mmkn olmutur (Tablo 3.1). Andrc paracklar olarak
alminyum oksit, silisyum karbr, silisyum kumu ve cam bilyeler kullanlmakta ve bunlarn
boyutlar 10-50 m arasnda deimektedir. Andrc paracklar ya daha nce suyun iine
atlr ve bylece basnl su ile birlikte i parasna ynlendirilirler ya da basnl su ile
andrc paracklar lle iinde kartrlarak ilem gerekletirilir.
Abrasif su jeti ile ileme yntemi zerinde son yaplan almalarda yntemin dier
geleneksel tala kaldrma yntemleri ile birlikte kullanlmas konusu aratrlmtr.
45
Do.Dr. Ali ORAL
Tornalama ve frezeleme ilemi ile birlikte abrasif su jeti ile ileme ynteminin birletirilmesi
sonucunda ilenmesi zor ve sorunlu olan kompozit malzemelerin ilenmesi gerekletirilmitir
Su Jeti le leme Ynteminin Avantajlar ve Dezavantajlar;
Su jeti ile ileme ynteminin uygulamalarnda ortaya kan avantaj ve dezavantajlar aada
sralanmtr.
Avantajlar:
a. parasnn ssal bir etki altnda kalmas sz konusu deildir.
b. parasnn ilenen blgesinde mekanik zelliklerde bir deiim yoktur veya ok
azdr.
c. ok farkl malzemelerin ilenmesi mmkndr
d. lem hassasiyeti yksektir.
e.Bilgisayar teknolojisi yardmyla ilemin otomatik olarak gerekletirilmesi
mmkndr.
f. Her trl geometrik eklin ilenmesi mmkndr.
g. evresel zararlar dier geleneksel olmayan imalat yntemlerine gre daha azdr.
h. Takm masraf olarak yalnz llenin maliyeti sz konusudur.
Dezavantajlar:
a. Metal olmayan malzemelerin ilenmesinde daha yaygndr ve abrasif su jeti ileme
ynteminin kullanlmas ile yntemin uyguland malzeme grubu geniletilmitir.
b. Kullanlan llenin pahal olmas problem oluturmaktadr.
c. Yksek ses nedeniyle rahatsz edici bir grlt seviyesi (80-100dB) szkonusudur.
3.8.2 Lazer Kesme Tezgah
Torna ve ileme tezgahlarndan farkl olarak lazer kesme tezgahlar, ilenecek malzemeyi
0.5 mmden kk apl bir lazer k hzmesi ile eritir ve buharlatrr. Sertlii veya
younluu ne olursa olsun, tm malzemeler abuk ve przsz olarak kesilmektedir.
Maksimum ilenebilecek malzeme kalnl lazer osilatrnn k gc ile belirlenmektedir.
Lazer nnn elde edilmesi kolaylatktan sonra uygulama alanlar da art gstermitir.
Mhendislikte kullanm kaynak, kesme ve delme ilemleri eklindedir. Lazerle yaplan
retim hem otomasyonu salamakta hem de retim hatasn azaltmaktadr. Lazerin eitli
tezgahlarda uygulanmasyla retim 24 saat yaplabilmekte, seri retim salanmasyla maliyet
de azalmaktadr. zellikle lazerle yaplan kesme ilemleriyle birok kalp ve aparatlardan
tasarruf salanmtr. Bununla birlikte birok makine kullanlmam, insan faktrnden
kaynaklanan hatalar da azaltlmtr. Lazer tezgahnn almas srasnda lazerin izledii yol
aada gsterilmitir.
CNC lazer tezgahlarnda lazer n, karbondioksit gazna elektrik akm verilerek oluturulur.
Bunun yannda kullanlan azot ve helyum gaz dk verimde olan karbondioksit lazerine
eklenerek verim %30 artrlmaktadr.
46
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 3.17 Lazer Tezgah zerinde Lazerin zledii Yol
ekil 3.18 Lazer ile kesme teknii
ekil 3.19 Lazer ile kesme ilemi

47
Do.Dr. Ali ORAL
CNC Lazer Kesme le Metal lemenin Avantajlar
Metal kesme ilemleri klasik olarak, oksi-gaz aleviyle yaplmaktadr. Hassas olmayan ve et
kalnl fazla olan paralar gnmzde de bu yntemle kesilmeye devam etmektedir. Bu
yntemin yeterli grlmedii yerlerde yani hassaslk ve temizlik istenen imalatlarda plazma
kesme tercih edilmektedir. Bu yntem oksijenle kesmeye nazaran daha iyi bir kesim
yntemidir. Ayrca bu yntem CNC olup, daha hzl ve pratiklik salamaktadr. CNC lazer
kesme yntemine baktmzda ise imalat teknolojisine farkl bir boyut kazandrmtr.
CNC lazer kesme ilemleri tamamen bilgisayar denetimli olup insan faktr sadece kesilecek
parann izimini yapp bunu cihaza aktarmas ve cihazn kontrollerini ayarlayarak kesim
iinin balatlmas ile snrldr. Bu yntemin avantajlar yle sralanabilir.
ok hassas ve 0.5 mm ye kadar ince paralar kesilmektedir.
Boyal galvaniz sac plakalar dahil, ok ince malzemelerden, kaln malzemelere kadar
tm rnler tek bir makine ile ve en yksek hzlarda kesilebilmektedir.
Kesimlerin hatasz ve temiz olmas iin otomatik nleyici sistemler mevcuttur.
Malzemenin trne gre gaz seimi ve kalnlna gre nozul seimi otomatik yaplr.
Kesme ilemleri 2 boyutlu yaplabildii gibi 3 boyutlu boru, profil ve deiik
geometriye sahip malzemeler kesilebilmektedir.
zel yazlmlar sayesinde kesilecek paralarn ekilleri, sac plaka zerine otomatik
yerletirilir.
48
Do.Dr. Ali ORAL
4.1 Kesici Takm Malzemeleri
4. KESC TAKIMLAR
Bir kesici takmn sahip olmas gereken en nemli zelliklerinden biri tala kaldrma ilemi
srasnda oluan yksek scaklklara kar sertliini koruyabilmesidir. Takm malzemesindeki
geliimler yksek scaklklarda sertlik kayb olmakszn kesme artlarn koruyabilen daha iyi
kesici takmlar ortaya karmtr. ekil 4.1 ' de grld gibi 1900 'l yllarda 100 dakikada
ilenebilen alamsz elikten bir rn, 1980'larn banda gelien takm malzemeleri ile l
dakikada ileyebilme mmkn olmutur.
ekil 4.1 leme performansnn zaman iinde deiimi

Kesici takm malzemesinden istenilen zellikler u ekilde zetlenebilir.
Yksek sertlik
Yksek bas ve eilme mukavemeti, tokluk
Yksek scaklklara kar kesici kenar mukavemeti, anmaya dayankllk
Kabuklanmaya ve difzyona kar dayankllk
Is birikiminin nlenmesi iin yksek s iletkenlik katsays
Dk maliyet
Uzun mr
CNC tezgahlarda en ok kullanlan takm malzemeleri sinterlenmi karbr (Tungsten karbr
gibi), seramikler, CBN ve ok kristalli elmaslardr. Sinterlenmi karbrler CNC tezgahlarda
kullanlan en popler kesici takm malzemesidir. Bu kesicinin performans kullanlan ana
malzemenin sertliinden gelir.
49
Do.Dr. Ali ORAL
Karbrler; toz halinde imal edilip kobalt gibi dier toz malzemelerle kartrlp kalplar iinde
sktrlr ve yksek scaklkta gzeneksiz youn bir yap elde etmek iin kaynamaya
braklr. Bu ileme sinterleme denir. Tungsten titanyum ve tantalium karbrler ok serttirler.
Yksek kesme hzlarna eriilebildii iin sinterlenmi karbrler kullanldnda daha iyi
yzey kalitesi elde edilir ve taknm st yzeyine tala yapma olasl da azalr. Az
miktarda talan takmn st yzeyine yapmas doaldr ve buna "yma kenar" denir.
Yksek hz elii (HSS) takmlarn bozulmasnn en byk nedeni budur.
Sinterlenmi karbrler HSS 'den daha krlgan olduundan daha salam bir ekilde
balanmaldr. Karbr takm ularn ou kesme, ilemi srasnda daha byk kuvvetlere kar
koyabilmek amacyla "negatif kesme asna" sahip olacak ekilde balanrlar. ekil 4.2'de
pozitif ve negatif kesme alar verilmitir.
CNC uygulamalarnda kullanlan sinterlenmi karbr takm malzemelerinin ounluu
kaplamal tiptir. Kaplamasz eitleri, kesintili kesme karakteristiklerinden dolay frezeleme
ilemleri iin daha uygundur.
ekil 4.2 Pozilif ve negatif takm kesme alar

4.2 Sert Metal Ulu Takmlar
Kesici takm malzemelerinin geliimi genelde takm konfigrasyonunda nemli ekilde

deiikliklere neden olmutur. HSS kesici takm malzemesi kesici kenar ile yekpare bir
gvdeden olumu iken sinterlenmi karbrler kk takma u eklinde gelitirilmilerdir.
Bunlara sert metal ular da denir. Bu takmlar eitli boyut ve ekillerde bulunur. Her takma
uta birden fazla kesici kenar vardr. Kare ve dikdrtgen u, sekiz kenara kadar, gen u 6
kenara kadar kesici kenara sahiptir. Bir kesici kenarn mr bittiinde dier kesici u kesme
ilemine alnabilir. Bu takma ularn kullanlabilmesi iin takm tutucu ad verilen destekleme
elemanna iyi bir ekilde monte edilmelidir. lk bakta hantal gibi duran bu sistemin olduka
nemli avantajlar vardr.
Anan kesici ular abuk deitirilebilir.
Ucun btn kesme kenarlar mrn tamamladktan sonra atlr.
Takma ulu takmlarn kesme geometrisi ve boyutsal doruluu sinterleme ilemi
ile garanti edilir. Ek maliyet gerektirmeden kesici zerine tala krc yivler
oluturulabilmekledir.
eitli byklk ve ekillerde standart olarak bulunmaktadrlar, bir ok ileme
operasyonunda zel takma ihtiyac ortadan kaldrrlar.
50
Do.Dr. Ali ORAL
4.2.1 Kesici Takm Malzemeleri
Takma ulu takmlar, tornalama, frezeleme, delme ilemlerinde

kullanldklarndan, takm oluturma standart hale gelebilir ve bu ekilde takm
maliyetlerinin minimumda tutulmas salanr.
Kesici Takmlarn tarihsel geliimi aada yazld sraya gre gereklemitir.

1. Karbon elii
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
HSS
Dkm Alamlar
yiletirilmi HSS
Karbrler (Sinterlenmi karbrler)
Seramikler
Sermetler
Kaplamal Karbrler
ok kristalli elmas (PCD)
CBN
Burada kesici takm malzemelerinden gnmzde en ok kullanlanlar ksaca incelenecektir.

4.2.1.1 Sinterlenmi Karbrler
Sinterlenmi karbr bir balayc iindeki farkl karbrlerden olumu toz metalurjisi
rndr.
S.K sert karbr paracklarn bir balayc ierisinde sinterlenmesiyle elde edilir.
Tungsten karbr (WC)
Titanyum karbr (TiC)

Tantal karbr (TaC)
Niyobyum karbr (NbC)
Kobalt balayc maddelerdir.
Karbrler kendi ierisinde de znerek balayc olmakszn da S.K yaps oluturabilirler.

Sert paracklarn byklkleri 1-10 mikron arasndadr. Toplam hacmin %60-95ini bu sert
paracklar kaplar. S.K ularn kaliteleri u zelliklere bal olarak belirlenir.
1. Sert paracklarn tipi-byklkleri
2. Balaycnn tipi ve oran
3. retim teknikleri
4. Kalite
WC-Co karbrleri ilk gelitirilen karbrlerdir. Daha ok dkme demir iin uygundurlar.
olmak zere iki farkl sinterlenmi karbr olarak bilinirler.
Bu S.K tipi elik ilerken KRATER anmasna kar dayankszdr. Tala yzeyinde elikle
sk. U arasnda kimyasal reaksiyon sz konusudur. Karbon ile stenitin afinitesi takmdan,
tala yzeyine zerine akan talaa, karbon akna neden olur ve bir krater oluur.
TiC ve TaC; WCe gre ok daha kararldr.Bu karbrler eliin yksek scaklklarda
ilenmesi srasnda krater oluumuna kar daha direnlidirler.
51
Do.Dr. Ali ORAL
TiC: Son derece serttir. Ancak sertlik; scaklk yksek kesme hzlarndaki deere ulatnda
der.
4.2.2. Sermetler
Sinterlenmi Karbrler metallerle karlatrldnda; ok daha sert, ok daha yksek basma

mukavemetine sahip, ancak ekme mukavemetinden zayftr. Elastik modlleri eliklerin 2-3
kat stndedir. Sinterlenmi karbrler uzun delikler iin delik kateri malzemesi olarak
kullanlrlar. Sehimleri minimumdur.
Sermet; sert partikl olarak WC yerine TiC ve TiCN, TiN gibi Titanyum esasl karbrlerin
kullanld sinterlenmi karbrlerin genel addr. Sermet (Seramik-Metal) adndan
gelmektedir. Bunun nedeni metal balayc iindeki seramik paracklardr. Toz metalurjisi
rndr. Pratikte Sermet tungsten karbre deil Titanyum Karbre dayal S.Kleri ieren
malzeme grubudur. Krlgandr. Ancak zor tala kaldrma ilemleri iin daha tok yap elde
etmek amacyla gelitirilmilerdir.
Sermetler:
Yksek serbest yzey ve krater anmas direncine sahiptir.

Yksek kimyasal kararllk ve yksek kzl sertlik
Yma kenar oluturma eilimi dktr.
Oksidasyon anmasna dk eilimlidir.
Sermetler ayrca dk ilerleme, dk tala derinlii ve yksek kesme hzlaryla

kullanldnda ok iyi yzey kalitesi verirler. leme koullar rijit ve srekli olmaldr.
WC esasl karbrler ve kaplamal karbrlerle karlatrldnda Sermetler aadaki
zelliklere sahiptirler:
1- Daha uzun mrl
2- Daha iyi yzey kalitesi

3- Daha yksek kesme hzlarnda daha iyi ileme kalitesi
4- Yardmc kenar zerinde oksidasyon nedeniyle oluan entik anmasna daha yksek
diren
5- Snek malzemelerde daha iyi yzey kalitesi elde edebilme
Bu zellikler ince ve bazen orta ince ilemlerde grlen zelliklerdir. Daha zor alma
artlarnda orta kaba ve kaba ilemler iin Sermetler;
Yksek ve dk ilerleme hzlarnda daha dk mukavemetli
Ortadan ara deien yklerde dk tokluk

Dk abrezif anma direnci
entik anmas direnci dktr.
Ani darbelere kar direnci dktr.
Sermetler daha ok son ilemlerde uygulanmaktadr. Ar koullarn sz konusu olduu

profil ileme ilemleri iin Sermetler uygun deildir. Sermetler yksek kesme hzlarnda- orta
ilerleme deerlerinde kk ileme paylarnn olduu kopya ilemlerinde avantajldr.
52
Do.Dr. Ali ORAL
Frezeleme ileminde zellikle son ilemede ok eitli i paralar iin en uygun takmdr.
Orta ilerleme-yksek kesme hz iin byk tala derinliinde de kullanlr ancak cruflu
yzeyler sonucu oluacak abrazive anmaya dikkat edilmelidir
Sermetlerin yksek tokluu-paslanmaz eliklerin ve ok sert eliklerin ilenmesine olanak

verir.
Kaplamal WC karbrlerde karlatrldnda Sermetlerin uygulama alan azdr. Artan
scaklklarda daha yksek sertlik isteyen ve zellikle svanan malzemelerde son ilemlerde iyi
zmldrler.
Sermetler;
SK ve seramik takmlara gre BUE (yma kenar) oluumu ve kraterlemeye kar

yksek dirence sahiptir.
Anmalar az, mrleri uzun
Dzgn yzey kalitesiyle talama ilemi elimine edilebilir.
Sinterlenmi karbrlerden ucuzdur.
Sert maden ulu takmlara, tala yzeyi anmas ve BUE eilimini azaltmak iin TaC ve NbC
ilavesi yaplr. TiC ve TaCn beraber kullanmyla iyi sonu alnr. Ana malzemesi WC ve
Co olan takma krater anma direnci kazandrmak iin TiC ve TaC katlr.
TiC; takm tokluunu azaltr. Krater anma direncini arttrr. TiC artarsa abrazyon anma
direnci azalr.
TaC; krater anmas iin TiC gibidir. Abrazyon anmasn etkilemez ve deformasyon
direncini arttrr.
Abrazyon anmasna kar WC-Co ierikli takm; kraterleme, kaplama ve BUE TiC ierikli
takm; abrazyon ve krater anma direnci ieren TaC ierikli takm seilir.
4.2.3 Seramikler
Seramiin esas
tr. Genellikle dkme demir sert elikler ve sl direnli alamlarn
ilenmesinde kullanlrlar. Seramik takmlar sert, yksek kzl sertlie sahip i paras ile
reaksiyona girmeyen takmlardr. Seramikleri genel olarak aadaki gibi snflandrabiliriz.
Saf oksit esasl seramikler
Katkl
esasl seramikler
esasl seramikler
Silisyum nitrr esasl seramikler
eliklere gre temel farkllklar;
Younluklar eliklerin 1/3 kadardr.
Yksek basma mukavemetine sahiptirler.

eliklerde grlen plastik uzama seramiklerde grlmez.
ok daha krlgandrlar.
Saf eliin elastisite modlnn iki katdr.
53
Do.Dr. Ali ORAL
Seramikler dk s iletim katsaysna sahiptir
4.2.4 CBN (Kbik Bor Nitrr)
Silisyum nitrr esasl seramik; sl oklara ve darbelere

esasl seramiklerden iyidir.
Gri dkme demir yksek tala debisiyle ilenebilmesi iin ilk seenektir.
Yksek scaklklarda yksek mukavemete sahip olan ve entik anmasna neden olan sl
direnli (zellikle Ni alamlar) alamlar katkl ve takviyeli
esasl seramiklerle
rahatlkla ilenebilirler.
CBN elmastan sonra en sert malzemedir. ok yksek kzl sertlik (

), mkemmel
anma direnci ve ileme srasnda genellikle iyi kimyasal kararllk gibi zellikleriyle
mkemmel bir kesici takm malzemesidir. Seramikten toktur. Seramikten daha sert ancak
daha kt sl ve kimyasal dirence sahiptir.
ekil 4.3 CBN kesici u

Dvme elik, sertletirilmi elik ve dkme demir yzeyi sertletiren paralar, Co ve demir
esasl toz malzemeler, perlitik dkme demir ve sl direnli alamlar CBN takmlarn
yaygnca kulland i malzemeleridir.
CBN; yksek scaklk ve basnta, kbik bor kristallerinin bir seramik veya metal balaycyla
bir arada tutulmasyla retilir.
Dk oranda CBN ve bir seramik balayc daha iyi anma ve kimyasal kararlla sahip
olup elik ve dkme demir paralar iin uygundur.
Daha yksek oranlarda CBN daha yksek sertlie sahiptir. Sert dkme demir, elik ve sl
direnli malzemeler iin daha uygundur
Seramik balaycyla retilen CBNnin kimyasal kararll ve anma direnci ok yksek
ancak tokluu dktr.
Sinterlenmi karbrden oluan bir i yap zerine kurulan CBN malzeme tok ve darbeye
dayankl bir yap oluturur. Bu bileime TiN de eklenir.
CBN sertlikleri 48 HRCnin zerinde olan sert i paras malzemelerine uygulanmaldr.
paras ne kadar yumuaksa takm o kadar fazla anr. ne kadar sertse takm anmas o
derece azdr.
Takm kenarnn glendirilmesi iin pah oluturulmas arttr. Takm mr ve kesme hz;
sinterlenmi karbrlerden fazladr. Doru uygulandnda oluan s talala birlikte sistemden
uzaklar. Malzemede scaklk art fazla deildir.
54
Do.Dr. Ali ORAL
4.2.5 ok Kristalli Elmas
CBN ile tala kaldrmada orta-yksek kesme hz ve dk ilerleme deerleri nerilir. Kesme
svs kullanlacaksa byk miktarda kesme svs kesici kenarlar evresine uygulanmal, aksi
halde sl atlaklarn oluumuna neden olabileceinden hi kullanlmamaldr.
Bilinen en sert malzeme tek kristalli elmastr. Hemen hemen bu malzeme kadar sert malzeme
ise sentetik ok kristalli elmastr.
ok yksek sertlik ve ok yksek anma direncine sahiptir. Bu nedenle talama ileminde
kullanlan talarn st yzeylerinde kullanlr. nce elmas kristallerinin yksek basn ve
scaklk altnda bir araya getirilmesiyle oluturulmutur. atlak oluumunun nne gemek
iin kristaller yap iine geliigzel datlrlar. Bu durum sertliin ve anma direncinin her
ynde yksek olmasn salar.
PCD takmn sinterlenmi karbr ularla beraber kullanm yapya mukavemet ve darbe
direnci kazandrr.
Elmas takmn mr S.K takm mrnn hemen hemen 100 katdr.
Zayf ynleri;
Kesme blgesi scakl
yi amamal.
Afinite nedeniyle
esasl malzemelerde kullanlmamal.
Tok, yksek ekme mukavemetine sahip malzemeler iin kullanlmamal.
PCDnin ok krlgan yaps nedeniyle, PCD ile yaplan ilemler ok kararl koullar, rijit
tezgah ve takmlar ve ok yksek kesme hzlar gerektirir. nce ve yar ince tornalama ve delik
ileme tipik PCD ilemleridir. Alminyum ve silisyum alamlarnn torna ve freze ilerinde
kullanlr.
Kaplamasz ve ince taneli Sinterlenmi karbr ve PCD alminyum ilemleri iin iki ana
takmdr. Keskin kesici kenar ve pozitif geometri kullanlr. n sinterlenmi seramikler,
sinterlenmi karbrler, kompozitler, babit, bronz, pirin, inko alamlar PCD ile
ilenebilirler.
4.3 Sinterlenmi Karbr retimi
Sinterlenmi Karbr retimi u aamalardan olumaktadr.
1. Toz retimi
2.
3.
4.
5.
Presleme
Sinterleme
U zerinde ilemler
Kaplama
55
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 4.4 Sinterlenmi karbr retim aamalar
4.3.1 Toz retimi
Sinterlenmi karbr iin ana hammadde tungsten tozu konsantresidir. Tipik bir konsantre %70
(tungsten oksit) ierir. Konsantre HCl ile ilenir. eitli kimyasal ilemlerden sonra
tungsten oksidin hidrojen ile indirgenmesi sonucunda Tungsten tozu elde edilir. ndirgeme
koullarnn deitirilmesiyle eitli tane byklne sahip tungsten tozu retilebilir.
Tungsten tozu ve karbon byk bir hassasiyetle kartrlr. Karm yksek frekansta stma
yapan frna konur. Frnda hidrojenin koruyucu atmosferi altnda W ve C birleerek WC
oluturur. Karbrleme scakl
civarndadr.
Ti, Ta ve Nb karbrleri de ayn ekilde retilir. Bu malzemelerin oksitleri hidrojen
kullanlarak oksitlenemez. ndirgeme ve karbrleme karbon kullanlarak gerekletirilir.
Kobalt tozu kobalt oksidin
ye varan indirgeme scaklklarnda hidrojenle indirgenmesi
sonucunda retilir.
Karbrler ve kobalt sinterlenmi karbr retiminde kullanlacak ana malzemelerdir.
Oluturulan karbr ve Co tozlar tlr. tlrken ama tane bykln kltmek
olduu kadar karm homojen hale getirmektir. Kartrma 24-190 saat aras deiir.
4.3.2 Presleme
Hazrlanan toz 4000-5000 atm basn altnda preslenir. Preslemede arzu edilen boyutlar elde
edilmez. Zira sktrlan tozlardan oluan yap %50 gzeneklidir. Gzenekli yap sinterleme
srasnda kaybolur. Bu ilemde %17-%20 lineer bir bzlme sz konusudur.
4.3.3 Sinterleme
Preslenen doku %50ye varan oranda gzeneklidir. Sinterleme gzenekleri doldurularak sert
paracklar arasnda ba kuran sl ilemdir. Bu ba ile sert karbrlerin bir arada tutulmas ve
dolaysyla yksek mukavemetli yapnn elde edilmesi mmkndr.
ye
ulaldnda balayc malzemenin erimesi ve bir miktar karbrn de znmesiyle fizyon
sinterleme olarak bilinen reaksiyon gerekleir. Bu reaksiyonlarda sinterlenmi karbr
bzlr ve gzeneksiz hale gelir. Katlama srasnda znm karbrlerin bir ksm
balayc metalin dna ker.
56
Do.Dr. Ali ORAL
4.3.4 U zerine Yaplan lemler
4.3.5 Kaplama
stenilen boyuta indirgemek iin yksek hassasiyeti de salayacak ekilde talanrlar. Pahlar,
radysler, boluk as talamayla oluturulur. Elmas talarla talama yaplr.
Sert maden ularn geliimi kaplama teknolojileri ile birlikte hzl bir ivmelenme srecine
girmitir. Bilinen TiN ile balayan kaplamal ular, seramik kaplamalarn (Al2O3)
gelitirilmesi ile bir anda snf atlam ve ciddi performans artlar salanmtr. Yksek
scaklklardaki oksidasyon direnci, yksek anma dayanm ve mkemmel yzey dzgnl
seramik kaplamalara hakl bir talep salam ve marketteki tm torna ular bir anda siyah bir
renge brnmtr.
Oluan baz problemler nedeniyle Al2O3 zerine yeniden en st katman olarak TiN
uygulamaya balamlardr. Bylece bir dnem siyaha brnen torna ular yeniden sar renk
ile marketteki yerini almtr.
Mevcut kesici ulardaki TiN en st katman anma miktarnn belirlenmesine yardmc
olmaktadr. Fakat TiN, anma dayanm, oksidasyon direnci ve yzey dzgnl gibi
nemli parametreler asndan Al2O3 ile kyaslanamayacak kadar geridedir. Bu nedenle elik
kalitelerinde Al2O3 zerinde son bir katman olarak kullanlsa da, yksek andrc zellie
sahip dkme demir malzemelerde baarsz olmaktadr. Bununla birlikte daha dk yzey
dzgnl nedeni ile kesici kenarda tala ylmas (build up edge-BUE) asndan da
seramik kaplamalarn gerisindedir. Yine seramik kaplamalar ile ulalan kesme hzlarna da
ulalamamaktadr.
ekil 4.5 ok katmanl kaplamal sert metal u

Kaplamal takmlarda kesme hzlar ve takm mr nemli lde artm, takm ksmen
and halde kaplamann etkisi devam ettii iin zellikle eliklerle ilgili ilemlerde krater
anmasnn azald grlmektedir. Kaplamalarla; yksek kesme hzlaryla ve ilerlemeleriyle
yksek hzlarda almak mmkn olmutur.
En fazla kullanlan kaplama malzemeleri:
1- TiC
2- TiN
3-
(Alminyum oksit)
57
Do.Dr. Ali ORAL
45- TiAlN
TiC ve
: Yksek anma direnci salayan, kimyasal olarak baka malzemelerle
reaksiyona girmeyen takm ile tala arasnda s kalkan oluturan ok sert malzemelerdir.
TiN: ok sert olmamasna ramen kesici u yzeylerinde daha dk srtnme katsays ve

daha iyi krater anma direnci salar.
TiCN ve TiAlN kaplamalar gibi TiC dk scaklkta uygulandnda tungsten karbrn
yaps pek etkilenmez.
Yksek anma direnci gerektiren, yksek kzl sertlik isteyen ve i paras malzemesiyle
afinitenin olmad uygulamalarda kullanlmak zere kaplama tabakalarnn deiik
kombinasyonlar gelitirilmitir. Kzl sertlik, kaplama nedeniyle deimeyen bir malzeme
zelliidir. Kaplama malzemesinin dk s iletimi katsays i ksma daha az snn transfer
edilmesi anlamna gelir.
TiN: Altn sars,
TiC: gri,
: effaf renklidir.
TiCN: ok iyi yapma zelliine ve ok yksek bir anma direncine sahiptir. En iteki
kaplama malzemesi olabilir. Bu tabaka stne kaplanacak 2 veya daha fazla tabaka kesici uca
bir kalkan ve ilave anma direnci zellikleri kazandrr.
Anma direnci tabaka kalnlyla artar ancak kaln tabakann krlganl ve kaplama
tabakasnn soyulmas sorunu grlr. Daha ince bir kaplama daha yksek tokluk salar.
TiCN; iyi yapma zelliinin yan sra ierdii karbon nedeniyle iyi bir s kalkanna
gereksinim duyulur.
iyi bir s kalkan grevi grecektir.
ve TiNin her ikisi de doru bir ara kaplama tabakasyla kullanldklarnda bir ok
uygulama iin iyi bir anma direncine sahip, kimyasal ve sl kalkan salayacak, dk
srtnme katsayl, yma kenar oluumuna direnli yap oluturur.
4.4 Kaplamal Karbrlerin retimi
Kesici ularda kullanlan kaplama tabakalarnn kalnlklar 2-12 mikron arasnda deiir. ok
katmanl kaplamal sinterlenmi karbrler ise kimyasal buhar biriktirme (CVD) teknii ile
kesici u zerinde st ste kaplanrlar.
CVD ile yaplan kaplama malzemesi homojen ve kaplama tabakasnn ana malzemeye
yapmas mkemmeldir. Tok bir ana malzeme zerine kaplanan
kaplamal kesici uca
yksek performans ve gvenilirlik salar. CVD kaplama; farkl gazlarn kimyasal
reaksiyonuyla gerekleir. TiC kaplamak iin TiC ve metan buharlatrlp plaketlerin
bulunduu hazneye gnderilir.
de TiC sert metal yzeylerde younlaarak
kaplama tabakas oluturur. lem; oksit oluumunu nlemek iin hidrojen gaz korumasnda
gerekletirilir (ekil 4.6)
58
Do.Dr. Ali ORAL
CVD ile
arasnda sertliini kaybeden takmlar kaplamak mmkn
olmamtr. Bu teknik ile WC karbrler zerine kaplama yaplabilmektedir.
(Alminyum klorr gaz) kullanlarak gerekleir.
kaplama
ekil 4.6 CVD Prosesi

Sinterlenmi karbrlerde PVD (Fiziksel buhar biriktirme teknii) daha az kullanlmaktadr.
PVD ilem scakl
civarnda gerekletirilir. Genelde hz eliklerinde ok
uygulanr. lem; kaplama malzemesinin bir malzeme kaynandan kesici u malzemesi
zerine buharlatrma yoluyla gnderilmesi esasna dayanr.
PVD tabakas, CVD
tabakasndan daha incedir. CVD ileminde elde edilen ve kalnl 12 mikrona ulaan kaln
bir tabaka zellikle
kaplama malzemesi kullanlmas durumunda daha iyi anma
direnci demektir (ekil 4.7).
ekil 4.7 PVD prosesi

HSS ve HWS (scak i elii) malzemeleri,
de sertliini kaybeden souk i
eliklerini PVD yntemiyle mmkn olmutur.
aras her trl sl ilem
grm takm eliklerinin sert seramik filmlerle kaplanmas mmkndr.
CVD ve PVD kaplama yntemlerini karlatracak olursak;
59
Do.Dr. Ali ORAL
CVD Yntemi:
PVD Yntemi:
Yksek scaklklara ve vakum ortamna ihtiya vardr. Ana metal scakla dayankl
olmal.
Kullanlan yksek enerjiler nedeniyle daha salam kaplamalar elde edilir.
Kaplama niform olarak datlmtr
Tungsten (W), Ta, Karbon gibi yksek ergime noktasna sahip elementler sadece bu
yntemle kaplanr.
Kimyasallar yksek scaklkta korozyon oluturur.
Yksek basn ortamnda allr.

Ana metal basnca dayankl olmaldr.
Kaplamalar CVD kaplamalar kadar dayankl deildir.
Dk scaklkta gerekleir.
Kaplama kalnlklar fazladr.
Kaplama hz CVDye gre fazladr. Fakat esas metale yapma sorunu vardr.
Ana parada sertlik sorunu olmaz.
4.5 Takm Seimine Etki Eden Faktrler
Bu blmde, imalat ileminde kullanlacak takmlarn belirlenmesi iin para ile ilgili
geometrik (unsur) bilgiler, takm tezgah kstlamalar, i paras malzemesi, tala tipi,
balama yntemi ve balama says takm seimini etkileyen faktrlerdir.
malatta kullanlacak takmlarn seim ilemi kolay deildir. Bu ilemde takm seimine etki
eden bir ok faktrn bir arada deerlendirilmesi gerekmektedir. Kesici takm seimi iin
aada verilen faktrler dikkate alnmaldr.
paras malzemesi
paras geometrisi
paras ile ilgili kstlamalar (yzey przll, eriilebilirlik gibi)
Kullanlan takm tezgah
lem tipi (kaba/ince tornalama, vida ekme, delme, delik geniletme vb.)
4.5.1 Paras Malzemesinin Takm Seimine Etkisi
paras malzemesi takm seiminde etkili olan faktrlerin banda gelmektedir parasnn
retim ekli, kimyasal bileenleri, sertlii ve tala tipi, kesme verilerinin belirlenmesinde
nemli faktrlerdir ve bu faktrler, takm seimi iin de geerlidir. Karbr takmlar ile ileme
iin ISO malzeme snflandrma yntemi izelge 4.1 'de verilmitir. parasnn tala tipi
kesici takm tipini etkilemektedir. Tabloda P, M ve K olmak zere ISO simgesi grlmekle
birlikte, tornalama ilemlerinde 6 temel i paras malzemesi mevcuttur (ekil 4.6). paras
malzemesi zellikle kesici u tipinin seiminde etkili bir faktrdr.
1. Uzun tala karan malzemeler (bir ok elik malzeme gibi)
2. Paslanmaz elikler
60
Do.Dr. Ali ORAL
3. Ksa tala veren malzemeler (dkme demirler gibi)

4. Isl direnli malzemeler (Ni esasl malzemeler)
5. Yumuak malzemeler (Al alamlar gibi)
6. Sertlikleri 400 HB 'den daha byk olan sert malzemeler
Tablo 4.1 ISO malzeme snflandrma sistemi
WR: Anma direnci T: Tokluk
4.5.2 Paras Geometrisinin Takm Seimine Etkisi

parasnn geometrisi, imalatta kullanlacak takm tutucu ve u geometrisinin seimini
etkileyen en nemli faktrdr. malatn aksamamas ve mmkn olan en ksa srede
gerekletirilebilmesi iin tala kaldrma operasyonlarnda kullanlmak zere seilen takmn
geometrisi, unsura eriim yeteneine sahip olmal ve seim ilemi unsur bilgilerine dayanarak
yaplmaldr, zellikle, i paras zerindeki kanallarn ilenmesi srasnda takm vektr ile i
paras profilinin birbirine uyumlu olmas gereklidir. Takm vektr ile i paras profilinin
birbirine uyumsuz olmas halinde takm-i paras arasnda bir arpma olmas sz konusudur
ve bu arpmann nne geilmesi iin gerekli nlemlerin alnmas gerekir. paras
geometrisi ve i paras zerindeki unsurlara ait geometrik ekiller, kesici takm seiminde
kullanlan geometrik kstlamalar olarak deerlendirilmelidir. ekil 4.9 eitli profillere sahip
i paralar iin kullanlan kesici takmlar ve takma ular rnek olarak gsterilmitir.
61
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 4.8 malat ilemlerinde kullanlan malzeme tipleri
ekil 4.9 lenecek yzeylere uygun kesici u geometrileri
4.5.3 lenebilirlik Verilerinin Takm Seimi zerine Etkisi

Kesici takm seiminde, i parasnn ilenmesi iin belirlenen kesme hz, kesme derinlii ve
ilerleme deerleri gibi, izlenebilirlik verilerinin dikkate alnmas gereklidir. rnein; takmn
kesici u boyutlar, ilenebilirlik verilerinden elde edilen kesme derinliine ve ilerleme
deerine baldr. Kesici u boyutlar zellikle kaba tala kaldrma ilemlerinde u dayanm
asndan nemlidir.
62
Do.Dr. Ali ORAL
4.5.6 Tornalama lemleri in Kesici Takm Seimi
4.5.6.1 U Tutturma Sistemi
Modern imalat sistemlerinde kullanlan kesici takmlar, kesici takm zerinde tutan takm
tutucu ve kesme ilemini gerekletiren bir kesici utan olumaktadr. Tornalama ilemlerinde
kesici takm sisteminin (takm tutucu+kesici u) seimi dikkat ve zen gerektiren bir ilemdir.
Takma u iin ilk seilmesi gereken tutturma sistemi olmaldr. Yaplacak ilemin tipi ve i
parasnn boyutlar, takm tutturma sisteminin belirlenmesini salar. Byk i paralarna
uygulanan kaba ilemler ince ilemlere gre ok daha ar alma koullar gerektirirler.
Sandvik Coromant takmlarnda kaba tornalama ilemleri iin T-Max P, ince tornalama
ilemleri iin T-Max U sistemleri kullanlr. ekil 4.10 'da R:kaba , F: ince tornalama
ilemlerini temsil etmektedir. T-Max CBN takmlar iindir.
ekil 4.10 ki ana modern u tutturma metodu ve uygulama alanlar

4.5.6.2 Takm Tutucu Boyutu ve Tipi
U tutturma sistemi belirlendiine yaplmas gereken sonraki ilem, takm tutucu boyutlarnn
belirlenmesidir. Bu ilem; ilerleme, kesme derinlii, i paras malzemesi, takm tutturma
sistemi ve unsura eriebilirlik faktrlerinden etkilenir (ekil 4.11).
ekil 4.11 Takm tutucu boyutlarn etkileyen faktrler (yanama as)

Takm tutucu tipleri, yerletirme as ve kullanlan kesici ucun u asna gre belirlenir. Bu
aamada seim ileminde kesme kuvvetlerinin, u dayanmnn ve unsura eriebilirlik
faktrlerinin dikkate alnmas gerekir. Efektif yerletirme as (K1) kopya tornalama ve profil
ileme ilemlerinde dikkate alnmak zorundadr (ekil 4.12). Maksimum kopya as () her
bir takm iin tavsiye edilen deerde alnr ve kopyalama ilemine dahil edilir (ekil 4.13).
63
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 4.12 Efektif yerletirme alar
ekil 4.13 eitli ilemler iin kullanlan takm tutucular ve tavsiye edilen alar
Kopyalama ileminde profil veya konik yzey tornalanmasnda kopya as almamaldr.
Kesici ucun kenar ile i paras yzeyi arasnda braklan minimum 2'lik bir a (optimum
deer 8) takmn i paras yzeyine srtnmesini engelleyecektir.
Bu ilemi takiben izlenecek kural, tezgah iin mmkn olan en byk takm tutucu boyutunun
(h) seimidir (ekil 4.14). Takm tutucu boyutu daha sonra kesici u boyutunun seimi iin
kullanlr ve efektif kesme kenar uzunluu belirlenir.
ekil 4.14 Takm tutucunun boyutu

4.7.3 Kesici U ekli
Takm seim ileminin bu aamasnda yerletirme as ve takmn unsura eriebilirlii

dikkate alnmaldr. Kesici u eklinin (ekil 4.15) seimini etkileyen faktrler u ekilde
zetlenebilir:
1. Yaplacak ilem
2. Kullanlacak takm tutucu
64
Do.Dr. Ali ORAL
3. zerindeki kavisler
4. Kanallar ve vidalar
ekil 4.15 Kullanlabilecek standart kesici u ekilleri

Bu faktrlerin tm standart takmlar ile salanabilir. Kesici takm seiminde genellikle
silindirik ular kare ulardan, kare ular ise gen ulardan daha dayankldr. Dayanm ve
mr asndan en byk u asna sahip takm seilmelidir. Ancak kesme ileminde
eitlilik sz konusu ise dayanm yerine eitlilik esas alnacaksa, daha kk u alar da
dikkate alnmaldr (ekil 4.16). 1 no'lu cetvel kesici kenarn dayanmn gstermektedir. Sola
doru gidildike dayanm artmaktadr. Unsura eriim iin saa doru gidildike yani u as
kldke daha iyi sonular alnr. 2 no'lu cetvelde ise saa doru gidildike titreim eilimi
azalmakla, bunun yan sra g gereksinimi de azalma gstermektedir.
Kanal ileme ve vida ama takmlar iin bir standart oluturulmamtr. Bu ilemler iin
kesici takm firmalarnn kataloglarnda verilen takmlar kullanlmaktadr.
ekil 4.16 Kesici ularn ekli ve dayanm, eriim, g ve titreim ilikisi

4.7.4 Kesici Ucun Bykl
Takma ucun seimi, seilen takm tutucuya baldr. Kesici ucun boyutlarnn belirlenmesi
iin, tala kaldrma srasnda kesme derinliine bal olarak, takma ucun kesme ilemine aktif
olarak katlan kesme kenar uzunluunun (efektif kesme kenar uzunluu) belirlenmesi gerekir
(ekil 4.17).
ekil 4.17 Kesme kenar uzunluu/kesme kenar derinlii
65
Do.Dr. Ali ORAL
ap
Sin
Tablo 4.2 'de kesme derinlii ve takm yerletirme asna bal olarak efektif kesme kenar
uzunluklar. ekil 4.18 'de kesici ucun ekline gre u bykl ile efektif kesme kenar
ilikileri verilmitir. Efektif kesme kenar uzunluu kesme derinlii deerine bal olarak
aada verilen eitlikten yararlanarak hesaplanabilir.
Burada, ap : Kesme derinlii, : Takm yerletirme as'dr.

Tablo 4.2 Yerletirme as-kesme derinlii-efektif kesme kenar uzunluu ilikisi
Yerletirme
as ()
Kesme Derinlii ap (mm)

4
5
6
7
8
10
15
9
9.3
11
13
18
35
10
11
12
15
20
39
15
16
18
22
30
58
a (efektif kesme kenar uzunluu)

105
120
135
150
165
90
75
60
45
30
15
1
1.5
1.2
1.4
2
4
2
2.1
2.3
2.9
4
8
3
3.1
3.5
4.3
6
12
4
4.1
4.7
5.7
8
16
5
5.2
5.8
7.1
10
20
6
6.2
7
8.5
12
24
7
7.3
8.2
10
14
27
8
8.3
9.3
12
16
31
Bu eitlikten elde edilen la, ekil 4.18 'de verilen ifadelerden yararlanarak kesici ucun
boyutlarnn belirlenmesinde kullanlmaktadr
Tala kaldrma ilemlerinin zor olduu durumlarda daha byk ve daha kaln kesici ular
seilmelidir. Kademeli aln yzey ilemlerinde kesme derinlii byk art gsterir, bu ise
daha byk bir takma u veya bir aln tornalama ilemini gerektirir.
ekil 4.18 U ekline bal olarak efektif kesme kenar uzunluklar

4.7.5 U Yarap
Takm seiminde gz nne alnmas gereken faktrlerin biri de, kesici takm u yarapnn
belirlenmesidir. U yarap, kaba tornalama ilemlerinde dayanm, ince tornalama
ilemlerinde ise yzey przlln etkileyen bir faktrdr.
Yarapn bykl titreim eilimini ve ilerleme hzn etkiler. Kaba tala kaldrma
ilemlerinde mmkn olan en byk u yarap seilmelidir. Byk u yarap daha byk
ilerlemeye izin vermekte ancak byk u yarap ile alrken titreim problemi sz konusu
olabilmektedir. Bu durumda daha kk u yarapna sahip kesici seilmelidir. Kaba
66
Do.Dr. Ali ORAL
Skaba = 0.5 r
ilemlerde yaygn olarak kullanlan u yarap deerleri 1.2-1.6 mm 'dir. Kaba ilemlerde,
maksimum ilerlemenin u yarapn amamasna dikkat edilmelidir. U yarap ile ilerleme
arasndaki iliki aadaki eitlikte verilmitir.
nce tornalama ilemlerinde arzu edilen yzey kalitesinin elde edilmesi iin aadaki eitlikte
verilen u yarap ile ilerleme ilikisinin salanmas gerekir.
Since
Bu eitlikte;
R max 8r
1000
Since : nce ileme iin ilerleme deeri (mm/dev)

Rmax :Maksimum yzey przll (m)
r : U yarap (mm)
Kaba tala kaldrma ilemlerinde tezgahn gc ve kararll ve hatta tala oluturma
kabiliyeti genellikle snrlayc faktrlerdir. ekil 4.19 tornalama ilemlerinde u yarap,
ilerleme ve yzey kalitesi arasndaki ilikiyi gstermektedir. Tornalama ilemlerinde paso
deeri u yarapndan byk olmaldr. Aksi taktirde kesici takm paraya ilk girdii anda
paraya nfuz edemeyecek ve paray ezecektir (souk deformasyon). Bu olay para
yzeyinin sertlemesine neden olduu gibi yzeyde trlama ad verilen titreim izleri
grlmesine de neden olur. U yarap kaba ilemlerde u mukavemeti, ince ilemlerde
yzey kalitesi asndan nemlidir.
ekil 4.19 a- lerleme, u yarap ve yzey kalitesi ilikisi
ekil 4.19-b U yarap-paso ilikisi
67
Do.Dr. Ali ORAL
4.7.6 Takma U Tipi
Tala kaldrma ileminde oluan talan ilem srasnda krlmas iin, para malzemesi tala
tipi kullanlacak u tipinin belirlenmesinde dikkate alnmas gereken nemli bir faktrdr.
Takma u tipinin seimi, i paras malzemesi ve alma alanna (a p-f) bal olarak yaplr.
ekil 4.20 'de d tornalama ilemleri iin eitli alma alanlar gsterilmitir. Takma ucun
belirlenmesi aamasnda ilerleme ve tala derinlii deerlerinin bu alma alanlar iinde
kalmas gereklidir. Her bir alma alanna karlk gelen eitli takma u tipleri mevcuttur.
Ancak her takma u iin uygun alna alan, takma ucun bykl, ekli, u yarapnn
bykl gibi faktrlere gre deiir.
D tornalama ilemleri iin alma alanlar:

ok ince ilemler
nce ilemler
Orta kaba ilemler
Kaba ilemler
ok kaba ilemler
Son derece kaba ilemler
f : 0.05 - 0.15
f : 0.1 - 0.3
f : 0.2 - 0.5
f : 0.4 - 1.0
f >= 1.0
f >= 0.7
ap : 0.25 - 2.0 mm
ap : 0.5 - 2.0 mm
ap : 2.0 - 4.0 mm
ap : 4.0 - 10.0 mm
ap : 6.0 - 20.0 mm
ap : 8.0 - 20.0 mm
ekil 4.20 eitli kesici takmlar iin alma alanlar

U tipini etkileyen dier bir faktr de i paras malzemesidir. Tornalama ilemleri iin 6
temel i paras tipi mevcuttur. Bunlar ekil 4.8 verilmitir.
4.7.7 Kesici Takm lerleme Yn
Takm seim ileminde takmn izleyecei yola gre takmn ilerleme ynnn de belirtilmesi
gereklidir. Buna gre; sa, sol veya her iki ynde tala kaldrabilecek ekilde u geometrisi
seimi yaplmaldr. ekil 4.21 'de d tornalama ilemleri iin takm tutucuya ait belirlenmesi
gereken zellikler, ekil 4.22 'de kesici u iin belirlenmesi gereken zellikler verilmitir.
68
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 4.21 D tornalama iin bir takm tutucuya ait belirlenmesi gereken zellikler.
69
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 4.22 Kesici u iin belirlenmesi gereken zellikler
70
Do.Dr. Ali ORAL
4.8 Tornalama Takmlarnn Seimi

Takm seim ileminde kaba tornalama ilemleri iin T MAX-P, ince tornalama ilemleri iin
T MAX-U takmlar kullanlr. Ancak, zellikleL i takmlarn seiminde unsura eriimin zor
olduu geometrik ekillerde kaba ilemlerde de T MAX-U takmlara yer verilebilir.
A
4.8.1 D Tornalama lemleri in Takm Secimi

R
O
parasnn ilenmesi srasnda, para unsurlar
temel ve ikincil unsurlar olarak iki ana
blme ayrlmtr. Temel unsurlar; dorular veil erilerden oluan i parasnn ana kontrunu
meydana getirmekte olup silindirik yzeyler, konikler, i bkey ve d bkey eriler temel
A
unsurlar olarak adlandrlmtr. kincil unsurlar;
dorular ve erilerin bir araya gelerek
.
oluturduklar deiik byklk ve tipteki kanallar,
dip ke radysleri, vidalar vb. den
r
olumutur.
D
.
4.8.1.1 D Kaba Boaltma Takmlarnn Seimi

o
Kaba tornalama ilemleri iin takm seiminde,Dmmkn olan en byk kesici u mukavemeti
dikkate alnmaldr. rnein; Temel unsurlarn
ilenmesinde byk bir u mukavemeti ve
para zerindeki btn unsurlara eriimin salanabilmesi iin 80 u al kesiciyi zerinde

m takm seilebilir (ekil 4.23). ekil 4.23'de,
tayan 95 yerletirme al kaba tala kaldrma
kesici ucun balama sistemi: P, kesici u ekli: C, takm tutucu tipi: L, kesici u boluk as:
l
N olarak belirlenmitir. ekil 4.23 'deki gibi ileme ekli ve takm konumunda; takmn
ilerleme yn iin, takn kar merkezden aynaya doru ilerliyorsa, sol takm (L: kesici az
B
sol tarafta), aynadan kar merkeze doru ilerliyor
ise sa takm (R: kesici az sa tarafta)
.
seilir. Kesme kuvvetleri asndan deerlendirildiinde yerletirme as kk olan takmlar
h
dikkate alnmaldr.
Takm seim ileminde takm tutucuyu karakterize eden yukardaki kodlarn belirlenmesinden
sonra, seilen takmn takm tutucu boyutlarM (b,h) seilmektedir. Takmn takm tutucu
boyutlar, imalat ileminin gerekletirilecei atakm tezgah zerindeki takm yeri lleri
dikkate alnarak belirlenmelidir.
n
i
k
a
M
.
F
95 M
80 95
M
.
ekil 4.23 PCLNL takm ve i paras

A
Kesici ucun seimi iin, aadaki admlar izlenmektedir.

B
1. Kesici u snf belirlenir (tutucu seimi srasnda).
2. Kesici kenar boluk as belirlenir (tutucu seimi srasnda).
71
Do.Dr. Ali ORAL
3. paras malzeme grubuna (P-M-K) gre, kesici u zerindeki toleranslar belirlenir

(M, G, U).
4. Yaplan ilem tipine (kaba/ince) ve i paras malzemesine gre kesici u tipi
belirlenir.
5. Efektif kesme kenar uzunluuna gre minimum kesme kenar uzunluu belirlenir.
6. Kesme kenar uzunluuna bal olarak takm ktphanesinden kesici u kalnl
belirlenir.
7. lem tipine (kaba/ince) ve ilerleme deerine gre u yarap hesaplanarak takm
ktphanesinden uygun deer seilir.
8. paras malzeme grubuna (P,M,K) gre, kesici u iin imalat firmann kodu
belirlenir. Bu kod, ayn zamanda kesici takmn alma alann ifade eder.
Kesici u zerindeki toleranslarn belirlenmesi ilemi, takm tutucu ve kesici u geometrisine
gre takm ktphanesinden elde edilmektedir. Kesici u tipi, yaplan ilem tipine
(kaba/nce) ve i paras malzemesine gre belirlenmektedir. rnein; 95 yerletirme al
takm tutucu ile 80 u al C kodlu kesici ucun K grubu malzemenin ilenmesi iin
kullanlmas halinde u tipi A olarak seilmektedir. P ve M grubu malzemeler iin ise G
grubu tercih edilmektedir.
Kesici ucun bykl belirlendikten sonra yaplacak ilem, kesici u kalnlnn
belirlenmesi olacaktr. U kalnl, kesici ucun kesme kenar byklne bal olarak takm
ktphanesinden alnmaktadr.
Bu aklamalardan sonra d tornalama ilemi iin belirlenen kesici takm "PCLNL3225P12"
olsun (ekil 4.24). Sz konusu kesici takm iin kullanlan kodlar ekil 4.25'de ve kullanlan
takma u iin kullanlan kodlar ekil 4.26 ve 4.27 de verilmitir.
ekil 4.24 D tornalama iin kesici takm
ekil 4.25-a
72
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 4.25-b
ekil 4.25-c
ekil 4.25-d
ekil 4.25-e
73
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 4.25 PCLNL3225P12 sipari kodlu takmn aklan
P: Takm tutucu kodunun ilk parasdr ve takm tutturma yntemi, C: 80 u al kesici ucu temsil eder. L:
Yerletirme as (95), N: Kesici u boluk as, L: Sol takm (R: sa takm, N:Ntr takm), 32: Sap genilii,
25: Sap ykseklii, P: Sap uzunluunu, 12: Kesici u bykln ifade eder.
ekil 4.26'da verilen kesici takmda 80 u al "C" ile gsterilen u kullanlmaktadr. Ucun
tanmlanmas iin kullanlan semboller ekil 4.27 'da gsterilmitir.
ekil 4.26 CNMG 120412-PM kesici u
ekil 4.27-a
74
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 4.27-b
ekil 4.27-c
ekil 4.27-d
ekil 4.27-e CNMG 120412-PM sipari kodlu takma ucun aklan
75
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 4.28 Kaba tornalama ilemi iin takma u
C: U as, N: T-max P iin negatif tala as, M ve G: Kesici kalnl veya geniliindeki tolerans, 12: Takma
ucun genilii, 04: Kesici takmn kalnl, 12: Kesici takm u radys, PM : U geometrisinin tanmlanmasn
desteklemek zere takm imalatsnn kulland ve takmn alma alann belirten koddur.
P,M,K ISO snflandrma sistemine gre, elik P ile gsterilmekte ve orta kaba ileme iin M
sembol kullanlmaktadr. Buna gre PM, elik iin orta kaba ilemeyi ifade eder. ekil
4.28'dr sa alt kede verilen ekil bu takmn alma alann gstermektedir. Buna gre;
eliin orta kaba ilenmesi iin ap=0.5-5 mm, f = 0.15-0.5 mm/dev eklindedir.
4.8.1.2 Kanallarn lenmesi in Takm Seimi
Bir kanal ileme iin kesici takm seiminde uygulanacak kurallar, kaba boaltma takm
seimine oranla daha fazla dikkat gerektirir. lenecek unsurlarn zelliklerine uygun
takmlarn seilmesi iin, unsur bilgilerinin dikkate alnmas gereklidir.
rnek olarak ekil 4.29 'da verilen kesici takm ve takma ular inceleyiniz. Kanal
takm seiminde dikkate alnacak parametreler u ekilde zetlenebilir.
1. Kanal genilii dikkate alnarak kesici ucun takm tutucu zerinde oturaca yzey
genilii belirlenir,
2. 1. madde ile birlikte kanaln derinlii dikkate alnarak, bu derinlii ileyebilecek
takm tutucu belirlenir,
3. Belirlenen takm tutucu sap llerinin takm magazinindeki takm yeri lleri ile
uyumu denetlenir, uyumsuzluk sz konusu ise bu uyumu salayan yeni bir takm
tutucu belirlenir,
4. Belirlenen takm tutucuya ait tavsiye edilen kesici u belirlenerek, kanaln
geniliine bal olarak kesici u genilii belirlenir,
5. Para malzemesine bal olarak kesici u geometrisi ve kalitesi seilir.
Tablo 4.3 'te kanal takmlarna ait u tama yzeyi lleri, maksimum ileyebilecek
derinlikler ve belirtilen takm tutucu ile kullanlabilecek (tavsiye olarak) kesici ular
verilmitir.
76
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 4.29 Kanal ileme iin takmlar
Tablo 4.3 Kanal takmlarna ait veri tablosuna rnekler

Takm Tipi
(Takm tutucu)
Maksimum Kanal
derinlii (mm)
R/L F 151.23
15
20
25
U tama yzeyi ls
(mm)
20
25
40
Tavsiye edilen
kesici u
N 151.2-200-20-4G
N 151.2-300-25-4G
N 151.2-400-30-4G
Dz kanal formu haricinde farkl profillere sahip kanallar iin gerekli takmn seim ileminde
unsur bilgileri analiz edilerek, unsuru ileyebilmek iin takm ktphanesinden, ileme uygun
takm tutucu ve kesici u seimi yaplr. Takm seim ileminde, takm ucu mukavemeti iin
mmkn olduunca en byk u asna sahip takm ilk tercih olmaldr. lem iin uygun
kesici takmn bulunamamas halinde, gerekirse kanaln ilenmesi iin sa ve sol takmlar
kullanlabilir. Bu da mmkn deilse kanaln ilenmesi iin dz kanal takmlar kullanlr.
Tablo 4.4 Geni kanallar ve ilgili takm seiminde kullanlabilecek kriterlere rnekler
Tablo 4.4 Geni kanallar iin takm seim kurallar
77
Do.Dr. Ali ORAL
Aln yzey kanallarnn ilenmesinde i parasnn dnme ynne gre iki farkl takm tutucu
kullanlmakladr. Seim kriteri, bu takmlar belirli ap aralklarnda kesme yapabildiklerinden
kanaln byk ap, kk ap ve derinliklerinden ibarettir. ekil 4.30'da i parasnn iki
farkl ynde dnmesi halinde aln kanal ilemlerine bir rnek verilmitir. Tablo 4.5'de aln
kanallarn ilenmesi iin kullanlan takm tutucu ve kesici ulara rnekler verilmitir. Kanal
kenarlarnn kanal tabanna gre 90 'den kk a yapmas halinde kullanlan takmlar ve
seim kriterleri Tablo 4.6 'da verilmitir.
ekil 4.30 Aln kanaln ilenmesi iin iki farkl takm tutucu
Tablo 4.5 Aln kanallarn ilenmesi iin lakm tutucu ve kesici ulara rnekler
Takm tutucu
MBS 3-151.21-030A-20
MBS 3-151.21-035A-20
MBS 3-151.21-040A-25
Kesici U
N 1251.2-200-5E
N 1251.2-200-5E
N 1251.2-200-5E
Tablo 4.6 Aln yzey kanal takmlar ile ilgili rnekler
4.8.1.3 Vida Takmlarnn Seimi
Vida ama takmlar (ekil 4.31) Vida ama ileminde kullanlacak takm seimi iin
aadaki sra izlenmektedir.
1. Unsur bilgilerinden yararlanarak vida hatvesi belirlenir.
2. Takmn ilerleme yn belirlenir ve takm tutucu boyutlar belirlenir.
3. lemin i veya d vida ama ilemi olduu belirlenir.
4. lem i vida ama ise, vida alacak delik ap belirlenir.
Bu bilgiler belirlendikten sonra, ileme uygun olan takm, kataloglardan seilmektedir.
78
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 4.31 Vida ama ilemi

4.8.2 Yzeydeki Operasyonlar iin Takm Seimi
yzeylerin (unsurlar) ilenmesi iin d unsurlarda olduu gibi, unsurlar iki genel snfa
ayrlmaktadr. Bunlar i temel unsurlar ve i ikincil unsurlardr. temel unsurlar; dorular ve
erilerden oluan i silindirik i aln, i konik, i bkey, d bkey gibi yzeyler, ikincil
yzeyler de i kanallar ve i vidaladr. unsurlarn ilenmesi amacyla gerekli takmlarn
seiminde d unsurlar iin takm seimine gre daha fazla kstlama sz konusudur. Bu
nedenle bu ilem ok daha zen gerektiren bir i olup ilem, deliin uzunluu ve ap ile
snrldr.
4.8.2.1 Delme Takmlarnn Seimi
paras zerinde delik varsa yaplacak ilk ilemlerden biri deliin oluturulmasdr. Bu
ilem iin gerekli takm seiminde iki tr takm kullanlmtr. Birincisi; "Delta Matkap",
ikincisi; "U Matkap" olarak adlandrlmtr. Bu takmlarn seimi iin kullanlan ap ve
uzunluk/ap oran deerleri Tablo 4.7'de verilmitir. Delme ilemi iin takm seiminde, i
unsurlar zerindeki en kk ap deeri ve deliin uzunluu dikkate alnmaldr.
Tablo 4.7'de verilen delta matkaplardan "Coromant Delta" matkaplarda matkap ap ok
kk aralklarla deimektedir, dolaysyla arzu edilen boyuta uygun takm kolaylkla
seilebilmektedir. Delme ilemi iin U matkap takm grubundan seim yaplmas, halinde
takm ile birlikte kesici u seiminin de yaplmas gerekmektedir. U matkap takmn seimi
durumunda, bu takmlara merkezi ve evresel u olmak zere iki u taklmaktadr. ekil 4.32
'da matkap seiminde kullanlan kodlar ve seilen matkap iin boyutlar rnek olarak
verilmitir. ekil 4.33'de dk alaml eliin eitli aplarda delinmesi iin kullanlabilecek
takma ular gsterilmitir.
ekil 4.32 Delme takm ve delik geniletme takmlar

79
Do.Dr. Ali ORAL
Tablo 4.7 Kullanlan matkaplar ve seim kriterleri

Delik ap mm
Delik uzunluu
mm
Takm kalitesi
Coromant Delta-S
2.5-12
2.5-3 D
6D
-
Delta Matkap
Coromant Delta-C
2-12.7
5.8-12.7
5.8-12.7
2-3 D
2-3 D
4-5 D
P 40
Kontrol Kriteri
P 40
P 40
Coromant Delta
9.5-30.4
3.5 D
5D
P 40
U
Matkap
12.7-41
3-4 D
P 40
ekil 4.33 Dk alaml elik iin matkap merkezi ve evresine taklabilecek kesici ular
CNC tezgahlarda kullanlan matkaplar sabit ve dner trde olabilir (ekil 4.34). Bu takmlar,
eksenden karlarak delme ilemi haricinde delik geniletme ilemlerinde de kullanlabilir.
ekil 4.34 Matkabn eitli operasyonlarda kullanl

4.8.2.2 Delik Geniletme Takmlarnn Seimi
D tornalama takmlar iin kaba boaltma ilemlerinde, unsura eriebilirlik kadar mmkn
olan en byk u mukavemeti dikkate alnmasna karn delik ileme takmlarnn seiminde
belirtilen kstlamalar nedeniyle unsura eriebilirlik n planda tutulabilir. Delik ileme iin
seilecek takmlar iin seim kriterlerine rnekler Tablo 4.8 'de verilmitir.
Takm seimi srasnda, unsurun ap ve uzunluu dikkate alnr. Bu ilem srasnda ap
kstlamasna uygun takmn bulunmas delik uzunluu ile kesici uzunluu karlatrlr.
Uzunluk asndan da bir problem olmaz ise bu takm imalat ilemlerinde kullanlabilir.
lenecek uzunluk kesici takm uzunluundan byk ise ve alternatif yok ise deitirilebilir
kesme balklar ile bu baln takld uzun delik katerlerinden oluan takm tutucu seilir.
80
Do.Dr. Ali ORAL
Deitirilebilir kesme balkl takm sisteminin seilebilmesi iin minimum delik apnn 20
mm olmas gerekmektedir. ekil 4.35'de uzun delik ileme iin kullanlabilecek bir delik
kateri ve kesme bal grlmektedir. takm seimi srasnda, takm uzunluundan
oluabilecek titreim eiliminin nlenmesi iin mmkn olan en byk tutucu seilmekte ve
kesici u yarapnn kk olmas tercih edilmektedir. Ayrca, yerletirme as 90 'ye yakn
deerler alndnda titreim eilimi azalacaktr.
Tablo 4.8 Delik ileme takmlarnn seimi iin kriterler
Delik
ap
U Balama
Sistemi
Kesici U
ekli
Tutucu
Tipi
Kesici Boluk
As
13-15
15-16
16-18
18-20
20-25
25-32
32-40
40
S
S
S
S
P
P
P
P
D
D
C
D
C
C
C
C
U
U
L
U
L
L
L
L
C
C
C
C
N
N
N
N
Yerletirme/
Kesici
U As
93/55
93/55
95/80
93/55
95/80
95/80
95/80
0
ekil 4.35 Uzun deliklerin ilenmesi iin kullanlabilecek titreimsiz delik kateri
4.8.2.3 Kanallarn lenmesi iin Takm Seimi
unsurlar zerinde bulunan kanallarn ilenmesinde yine delik ap, ilenecek
kanal/faturann parann d ucuna olan uzakl ve unsura eriebilirlik takm seimini
etkileyen nemli faktrler olarak deerlendirilmelidir.
kanallarn ilenmesi iin dier nemli bir kriter kanal kenarlarnn dnme eksenine gre
yapt ann bykldr. kanallarn ilenmesinde kullanlacak takmlarn seimi iin
dikkate alnan kriterlere rnekler Tablo 4.9 verilmitir.
81
Do.Dr. Ali ORAL
Tablo 4.9 kanal ve faturalarn ilenmesi iin kullanlan takmlara rnekler
4.9 Frezeleme lemleri in Kesici Takm Secimi

Frezeleme ilemleri freze tezgahlar ile gerekletirilir (ekil 4.36). Bir ok tala kaldrma
ilemi, geni kullanm alanna sahip, hassas frezeleme takmlar ile elde edilebilir. Frezeleme
ile gerekletirilebilecek operasyonlara rnekler ekil 4.37'de verilmitir. Bu ilemleri
gerekletirebilecek eitli takmlar ve ilerleme ynleri ekil 4.37'de verilmitir.
ekil 4.36 Frezeleme ilemi iin kesici takmlar
ekil 4.37 eitli frezeleme yzeyleri

Frezeleme takmlarnn seiminde dikkate alnmas gereken hususlar u ekilde sralanabilir.
Operasyonun tipi
paras malzemesi, sertlii, retim koulu
82
Do.Dr. Ali ORAL
leme koullar
Takm tezgah tipi, gc,
Yerletirme as
ap
Adm
U geometrisi
Stabilite
parasnn balanma ekli
Soutma svs
Kesme verileri
Takm mr
Kesme tipi (srekli ya da aralkl)
ekil 4.38 Frezeleme ilemlerinde kullanlabilecek kesici takmlara rnekler

4.9.1 Yzey Frezeleme iin Kesici Takmlar
Yzey frezeleme iin 45 ve 75 yerletirme al kesici takmlar kullanlabilir. En uygun

kesici takma karar verilmesi iin yukarda belirtilen hususlarn tek tek incelenmesi ve
nceliklerin belirlenmesi gerekir. Bu amala kullanlabilecek kesici takmlara ait farkl
kombinasyonlar ekil 4.39'da verilmitir.
ekil 4.39 Yzey frezeleme iin kullanlabilecek kesici takm kombinasyonlar
83
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 4.40 'da grlen kesici takmlardan seyrek adml olarak tanmlanan, denge ve g
snrl ise kullanlr. Genellikle kk tezgahlarda kullanma uygundur. Kesici u says
azaltlmtr. Dengeli koullarda ok yakn adml olarak verilen kesici takm kullanlabilir. Bu
takmda kullanlan kesici u says fazla olup, ksa tala karan ve sl direnli malzemelerin
ilenmesinde kullanlr. Bu takmlar iin sipari kodlar ve takmlar zerindeki boyutlar,
kullanlan kesici u lleri ekil 4.38 'de verilmitir.
ekil 4.40 Yzey frezeleme takmlar iin sipari kodlar ve boyutlar

7.9.2 Dik Kenarl Yzey leme
Dik kenarl yzey ileme ilemleri iin kullanlmas gereken yerletirme as 90 'dir. ekil
4.41'de dik kenarl yzey frezeleme ilemleri ve bu ama iin kullanlabilecek kesici takm
kombinasyonlar verilmitir. Dar adml, azaltlm kesici uca sahip takm gcn kstl olduu
kk tezgahlarda kullanlr. G kstlamasnn fazla olmad tezgahlarda, ksa talal ve sl
direnli malzemelerin ilenmesinde ok dar adml kesici takm kullanlr.
Seyrek u yerletirmeli (L)

Kesici ularn seyrek
yerletirilmesiyle
Rijitlik veya g snrl ise
maksimum verimlilik
salanr.
Takm uzunluunun fazla
olmas halinde, kk
tezgahlarda ve dk kesme
kuvvetlerinde uygundur
Sk U Yerletirmeli (M)
Genel amal frezeleme
Kk ve orta lekli
tezgahlarda kullanlr
ok Sk Yerletirmeli (H)
Maksimumkesici u says.
Rijit koullar, Ksa talal
malzemeler iin uygundur.
ekil 4.41 Dik kenarl yzey frezeleme ve uygun kesici takmlara rnek
84
4.9.3 Parmak Frezeleme
Do.Dr. Ali ORAL
Dar alanlarn, ve tala miktarnn kk olduu i paralarnn frezelenmesi ilemlerinde

kullanlrlar. ekil 4.42'de takma ulu parmak frezeleme takmlarna rnekler verilmitir.
ekil 4.42-a Parmak frezeleme ilemleri iin kesici takm rnekleri
ekil 4.42-b Frezeleme ilemlerinde kesme parametreleri ilgili kataloglardan alnr.

4.9.4 Deiken Yzeyli Paralarn lenmesi in Freze Takmlar
ekil 4.43'de erisel ve deiik yzeylerin ilenmesi iin kullanlabilecek takmlara rnekler
verilmitir. Erisel yzeylerin elde edilebilmesi iin kesici ularn dairesel ulu olmas ilemi
kolaylatracaktr.
85
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 4.43 ok amal frezeleme takmlar

4.9.4.1 Konturlar iin freze takmlar
paras zerindeki eitli konturlar kopya freze ve CNC tezgahlarda ilenir. Profil
ileyebilme yetenei bir takm iin nemli bir zelliktir. Kanal ve cep ileyen takmlarn baz
konturlar ileyebilmelerine karn, 3 boyutlu profiller kresel ulu parmak frezeler veya
yuvarlak kesici kenarl parmak frezelerle oluturulur.
bkey ve dbkey yzeyler boyunca srekli bir tala kaldrma ilemi iin freze tabanndaki
kesici kenar, genel amal bir ileme kapasitesine sahip olan, yuvarlak bir kesici kenar
olmaldr. (ekil 4.44). Bu kenar, lehimli karbr bir kesici kenar olabilecei gibi
deitirilebilir bir uca ait bir kenar da olabilir. Deitirilebilir bir kesici u kaba ve yar ince
ilem iin uygun iken lehimli tip ince ilemlerde hassas bir yzey elde edilmesini salar
ekil 4.44 rnek para ve yuvarlak kesici u frezelerin hareket snrlar

Kresel deitirilebilir u kavram, dzenli bir kesme hareketi salamak amacyla hassas
olarak yerletirilmi birok kesici utan oluan bir kesici kenara sahip, byk boyutlardaki
frezeleri de ierecek ekilde geniletilmitir. Kresel ulu parmak frezenin merkezi delme
ilemi iin etkili bir geometriye sahiptir. Ancak merkez noktada yuvarlaklktan bir sapma
olabilecei ve ince ilemlerde dikkate alnmas gereken baz profil uyumsuzluklarnn
bulunabilecei unutulmamaldr. Verimlilik ve gvenilirlik modern kresel ulu parmak
86
Do.Dr. Ali ORAL
frezelerin salad nemli yararlardr. ekil 4.45te parmak frezelerin ana boyutlar
gsterilmitir.
Kresel ulu parmak frezelerde kesici u bana ilerlemenin hesaplanmas ilemi, frezenin
farkl ileme ynlerinde baar ile kullanlmasnn salanmas amacyla, radyal ve eksenel
tala derinlikleri iin belirli dzeltme faktrleri kullanlarak yaplmaldr. Efektif takm ap
devir saylarnn hesabnda da kullanlmaldr. (ekil 4.46).
ekil 4.45 Kresel ulu parmak frezelerde ana boyutlar
ekil 4.46 Kresel ulu parmak frezelerde ilerlemenin hesaplanmas

Rampa kma yetenei iyidir ve ie veya da 30 den byk bir ada rampayla karlalana
dek mevcut deerlerden farkl ilerleme deerleri kullanmaya gerek yoktur (ekil 4.47). Delme
ilemi ilerleme deeri genel frezeleme ilemindeki deerin yars olacak ekilde yaplmaldr.
87
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 4.47 Kontur frezeleme ileminde ilerleme hznn ayarlanmas

4.9.4.2 Cep Frezeleme iin Kesici Takmlar
Cep frezeleme ilemi takmn belirli bir derinlie kadar delip daha sonra frezelemesini
gerektirir. Bu ilemi gerekletirecek freze cebin tm derinlii boyunca eksenel olarak
ilerleme yeteneine sahip olmak zorundadr (ileriye doru tek bir kesme ilemi veya birka
pasoda dalma veya rampa ilemi). Parmak frezenin (A) tipi takmlarda olduu gibi alt
yzeyinde merkeze dek uzanan bir kesici kenar olmaldr bu sayede bu takmlar delik
delebilme zelliine sahip olacaklardr. Alternatif olarak parmak freze, hatta baz durumlarda
aln freze, (B) tipi takmlarda olduu gibi eksenel ilerleme kapasitesi alt yzeydeki kesici
kenar ile takm gvdesi arasndaki eksenel boluktan fazla olmamak kaydyla delik delebilir
veya eimli yzey ileyebilir (ekil 4.48).
ekil 4.48 eitli frezelerde eksenel ilerleme kapasitesi

Delme kabiliyeti sadece modern deitirilebilir ulu parmak frezelerin sahip olduu bir
zellik deildir. Gnmzde kama kanallar ve cepler iin yksek hz elii ve sinterlenmi
karbr parmak frezeler de kullanlmaktadr. Ancak, modern frezeler ile ilemler ok daha ksa
bir srede tamamlanr.
Bir parmak frezenin srekli delik delebilme kabiliyetinin olup olmad alt yzeyinin
tasarmna baklarak anlalabilir. Delik delebilen bir parmak freze alt yzeyi boyunca uzanan
bir veya birok kesici kenara sahiptir.
88
Do.Dr. Ali ORAL
Snrl delme yeteneine sahip, ancak eitli seviyelerdeki dalma ve eimli yzey ileme
yapabilen takmlar merkeze doru uzanan bir kesici kenara ve freze alt yzeyine gre belirli
bir bolua sahiptirler. Bu durumda eksenel ilerleme ve eimli yzey ileme kapasitesi kesici
kenar freze alt yzeyi arasndaki mesafeye (a) ve eksenel kesici kenarn uzunluuna bal
olarak snrldr. (ekil 4.48).
Deitirilebilir kesici ularla donatlm, delme yapabilen modern bir parmak freze, iki klasik
takmn (bir matkap ve kanal aan bir parmak freze) iini yapabilme avantajna da sahiptir
(ekil 4.49). Bu freze, zellikle ileme merkezlerinde yararl olabilecek bir zellie, tm
ilerleme ynlerinde ileme zelliine sahiptir. Takm kanal ve fatura ama ilemlerine ek
olarak belirli ilemleri de gerekletirilebilir: hava ba ama, eimli cepler ve eitli kopya
frezeleme ilemleri gibi. Delme ilemleri iin soutma svs kullanlmaldr; talan kesme
blgesinden nakli ok nemlidir.
ekil 4.49 Delme yapabilen, modern bir parmak frezede u kombinasyonu

lerleme hzndaki ayarlamalar ilerleme ynlerine bal olarak yaplmaldr. Dz radyal ve
kart ynl frezeleme iin kullanlan mevcut ilerleme deerleri her pasoda snrl tala
derinliinin sz konusu olduu rampa inme ilemi iin azaltlmaldr (ekil 4.50). Delme iin
devir bana ilerleme snrldr ve bir yerde parmak frezenin apna baldr.
ekil 4.50 lerleme hznn ayarlanmas

Yekpare karbr parmak frezeler apn 0,7 katna kadar olan derinlikleri delebilme
kapasitesine sahiptirler. Sonrasnda bir kanal ama ileminin, dolaysyla radyal ilerlemenin
sz konusu olduu bir delme ilemi iin ilerleme hzlar olduka dk deerlere
89
Do.Dr. Ali ORAL
ayarlanmaldr. Tala naklinin salanmas da son derece nemlidir, bu amala basnl hava
veya basnl soutma svs kullanlmaldr.
Yuvarlak ulu parmak ve aln frezeler takmn yksek mukavemete ve freze gvdesine gre
270ye varan bir bolua sahip olmas demektir (ekil 4.51). Bu boluk takmn eitli
delme/frezeleme ilemlerinde kullanlabilmesine olanak salar. Yksek tala debisi ve kesici
kenarn yksek mukavemeti bu takm zor ilemler iin uygun takm haline getirir.
Yksek ilerleme hzlarnda eimli yzey ileme ve i parasnn en uzak noktasna eriebilme
kabiliyeti yuvarlak ulu frezelerin karmak ekiller iin uygun takm olma nedenleridir.
rnein bu takmlar be eksenli tezgahlarda profil frezeleme ve eksenli tezgahlarda kaba
tala kaldrma ilemlerinde kullanlabilirler. Aln frezeleme ve ceplerde dz hat boyunca
frezeleme kesici u apnn yars kadar bir tala derinliinde gerekletirilebilir. Eimli
yzey (rampa) as kullanlan frezenin apna baldr: 16 mm lik bir freze 3 derece eim
yapabilir. Boluk miktar da freze apna baldr.
4.9.4.3 Pah Frezeleme iin Kesici Takmlar
Pah krma, V kanallarnn ve dip ke kanallarnn almas, i paras kenarlar boyunca

apak alma ilemleri ska yaplan ilemlerdir. Bu ilemler tezgahn tipine ve ayarlarna bal
olarak eitli yollarla gerekletirilebilirler. lemlerde ana mil konfigrasyonuna bal olarak
kk bir aln freze veya uzun kenarl bir freze kullanlabilir. Ancak ana mil eiminin pah
asna uymas da gerekir. (ekil 4.52). Yksek hz eliinden imal edilmi al frezeler al
pahlar oluturmak, form frezeler ise V-kanal amak iin ska kullanlan takmlar olmulardr.
Gnmzde ileme merkezleri ve freze tezgahlar iki yzey arasn belirli bir ayla
ileyebilecek tezgahlar olmak zorundadrlar. Kenarn keskinliini giderme, kaynaa hazrlk,
boluklar ve benzeri ilemler standart deitirilebilir kesici ulu frezelerle, yksek hzlarda
gerekletirilebilir. Yuvarlak profillerin, yuva ilerinin ve zellikle ters pahlarn tek
dzenlemede ilenebilmesi iin eriebilirliin ve rijitliin de salanmas arttr.
Pah krma ilemlerinde kullanlan kk apl, kk bir yanama asna sahip, sapl aln
freze snrl aln frezeleme ilemleri de gerekletirilebilen bir takmdr (ekil 4.53).
Deitirilebilir ulu pah parmak frezesi 45 lik bir yanama asyla ak kenarlar, delikleri
ve arka tarafta kalan kenarlar iler. 60 lik bir yanama asyla kaynak hazrlklarn yapar
veya 60 ve 30 lik alar iler. Uzun saplar eitli seviyelerde eriebilirlik ve rijitlik salar.
Pah krma, kaynak hazrlklar, apak alma ve yzeylerin ince ilenmesi gibi kk boyutlu
ilemler kesici kenarlar boyunca tala krma zelliine sahip, sinterlenmi karbr, dner
apak alma takmlar tarafndan gerekletirilir. Bu takmlar kk frezeler olarak
kullanldklarnda olduka etkilidirler. Birou robotlarla yaplan eitli uygulamalara uyan
geni bir ekil ve boyut aralna sahiptir. Spiral takm zerindeki helisel diler kesme
ilemine yeterli saydaki diin katlmn, rijitlik ve uzun takm mr salar. (ekil 4.54).
90
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 4.51 eitli tip parmak frezelerin ana boyutlar
ekil 4.52 Aln freze ve uzun kenarl freze ile pah frezeleme
ekil 4.53 Deitirilebilir ulu pah krma frezesi
91
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 4.54 Dner apak alma takmlar ile ileme

Kk apl takmlar ana mil hznn yksek olmas demektir, dolaysyla bu takmlarn
bakmlarnn dzenli olarak yaplmas zorunludur. En ok kullanlan dner apak alma takm
tipleri, kesici takm olarak prensipte parmak frezelere benzerler. Ancak parmak frezelerden
daha yksek kesme hzlaryla kullanlabilirler. Kesme hzlar elik iin iki kat ve pirin gibi
alamlar iin be kat daha yksektir. Ana mil hz i paras malzemesinin ilenebilirlii ile
olduu kadar apak alma takmnn ap ile de belirlenir. Sinterlenmi karbr apak alma
takmlar normalde 15000 dev/dk nn olduka stnde altrlmaldrlar. (ekil 4.55).
ekil 4.55 apak alma takmlarnn ana boyutlar

4.9.5
Frezeleme Takmlarnda Kullanlan Kodlar
Frezelemede kullanlan kodlar aadaki rnek ekillerle zet olarak aklanmtr. Frezeleme
ilemi iin seilen takm: "R200-038A-12M" olsun, bu kodun aklan ekil 4.56 de
verilmitir.
Bu takm ile kullanlabilecek kesici u: RCKT 12 04 M0 -WM olup, bu kodlar aadaki
ekil zerinde gsterilmitir. (WM, imalat opsiyonu olup, para malzemesine bal olarak
tala krma alanlarn ifade eder.)
92
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 4.56 R200-038A-12M kodlu kesici takmn aklan
R: Freze kesicisinin dn ynn ifade eder (R:sa, L;sol, N:her iki yne), 200: Freze kesicisi tipi, 38: Kesici u merkezleri
arasndaki mesafe(Dc), A: Kesici takmn sap ksmnn apn temsil eder (32 mm), 12M: Kesici ucun apn ifade eder.
ekil 4.57 RCKT 12 04 M0-WM kesici ucun aklan

Dik kenarl yzey frezeleme iin seilen takm "R290.90-12 T3 20M-WM" iin kodlarn
aklan ekil 4.58 'de verilmitir.
ekil 4.58 R290.90-12 T3 20M-WM sipari kodlu kesicinin aklan
290: Dik kenarl frezeleme iin takm ve kesici u kodu,12: Kenar 12 mm uzunluunda karesel u, T3: K.esici ucun
kalnlm ifade eder (T3 iin S=3.97 mm), 20: Kesici ucun ke radysn ifade eder (r = 2 mm), M: ISO ya gre kesici
geometrisini gsterir.WM: malat opsiyonudur. (WM: Orta ileme iin , WH: Kaba ileme iin, WL: nce ileme iin)
Aln frezeleme ilemleri iin kullanlabilecek kesici takm, "R245-12-T3 M-PM" olarak
belirlendiinde kullanlan kodlar ekil 4.59'da aklanmtr.
93
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 4.59 R245-12-T3 M-PM sipari kodlu kesici takmn aklan
R245: Kesici dnme yn ve tipi, 12: Kenar 12 mm uzunluunda karesel u, T3: Kesici ucun kalnlm ifade eder (T3 in
S=3.97 mm), 20: Kesici ucun ke radyosunu ifade eder (r = 2 mm), M: ISO ya gre kesici geometrisini gsterir, PM: Genel
amal kesici u geometrisi tipi,
Bu blmde kesici takmlar ile ilgili zet bilgi verilmeye allmtr. Konu ok geni
kapsaml olup, ders mfredat iinde daha fazla ayrntya girilmeyecektir. Konu anlatmlar
srasnda yeri geldiinde dersin akna gre farkl rnekler verilecektir.
ekil 4.61 'de bir i paras zerinde ilenecek unsurlar iin kullanlabilecek kesici takmlar
rnek olarak verilmitir.
ekil 4.62 'de eitli tornalama ilemleri iin takm seimi rnekleri grlmektedir.
ekil 4.61 Bir i parasnn ilenmesinde kullanlabilecek takmlar
94
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 4.62 Tornalama lemleri iin takm seimi rnekleri
95
Do.Dr. Ali ORAL
4.10 Takm mr Ve Takm Anmas

4.10.1 Takm mr
Takm mr; kesici kenarn i parasn, i parasna ait yzey przll, boyut hassasiyeti
ve tala kontrol gibi snrlayc parametrelerin belirlenen snrlar ierisinde kalmas
kouluyla, ilemesi iin geen olan zaman olarak tanmlanabilir. Genellikle takmn mr
ucun veya kenarn anmas ve/veya krlmas ile sona erer. Talal imalat alannda en nemli
hususlardan biri en ekonomik imalat ve en ideal takm mr iin en uygun kesme
parametrelerinin belirlenmesi ilemidir. Tamamyla takm-i paras malzemesi ifti, kesme
koullar, takm tezgah, kesici takm baml olan bu ilem son derece zordur. Son yllarda
kesici takm teknolojilerindeki gelimeler sonucunda kaplamal kesici takmlar talal imalat
ilemlerine gerek takm mr, gerekse ileme zaman asndan nemli katklarda
bulunmulardr.
Tala kaldrma ilemleri takm, i paras, kesme svs veya bir baka ara katk maddesinin
yan sra hz, kuvvet ve scaklk gibi parametrelerden etkilenen ilemlerdir. Takm ile i
parasndaki izafi hareket ve kesme kuvveti tala oluumu iin gereklidir. Hareket ve kuvvet
etkisine bal olarak oluan srtnme, s artna neden olmaktadr. Tala kaldrma esnasnda
tm takmlar anr ve bu anma takmlar mrlerini tamamlayana dek devam eder. ekil
4.63de belirli bir takm anmas (VB) iin kesici takm mrndeki deiim grlmektedir.
ekil 4.63 Takm anmasnn kesme hz ve zamana bal deiimi

Kesici takm mr kriterleri takm anmasna gre belirlenir. Tala kaldrma esnasnda doru
kesici takmn seilmesi maksimum verimliliin salamas asndan arttr. lemin baars
iin kesici takmn ve kesme parametrelerin doru seimi tek bana yeterli deildir.
paras balama elemanlarnn rijit olmamas ve titreimler birok kesici kenarn mrn,
belirlenen sreden nce tamamlanmasna neden olacaktr.
4.10.1.1 Taylor Takm mr Denklemi
Tala kaldrma ile ilgili ilk almalar Taylor tarafndan yaplmtr. 1907 ylnda F. W. Taylor
tarafndan ortaya konulan ve takm mrn (T); kesme hz (V) ve ilerlemenin (f) bir
fonksiyonu olarak ifade eden model, ilk defa aadaki gibi ifade edilmitir:
96
Do.Dr. Ali ORAL
Daha sonraki yllarda bu eitlik daha yaygn olarak bilinen aadaki formunu almtr.
Bu eitlikte; (n) ncelikle takm malzemesine baldr. Bu s deeri, i paras

malzemesinden, kesme artlarndan ve ortamdan da etkilenmektedir. C ise logV-logT
diyagramnda 1 dakikalk takm mrne karlk gelen kesme hz deeridir. n ise dorunun
eimidir (ekil 4.64 ve 4.65)
ekil 4.64 mr- Kesme hz ilikisinin diyagram b) Eim ve n ss ile C katsays
ekil 4.65 takm mr s deeri
ncelikle takm malzemesine bal n deeri iin, en ok aada verilen deerler

kullanlmaktadr.
Yksek Hz elikleri (HSS) iin n=0.14~0.16
Kaplanm karbr ular (C) iin n=0.21~0.25
97
Do.Dr. Ali ORAL
TiC (titanyum karbr-karbr) kapl ular (GC) iin n=0.3

TiN (titanyum nitrit) kapl ular (GC) iin n=0.35
Sentetik ok kristalli elmas ular (PCD) iin n=0.33
Seramik-kaplanm ular (CC) iin n=0.4
Taylor bants daha sonra kesme hz, ilerleme ve tala derinlii dikkate alnarak yaplan
almalar ile aadaki ekilde geniletilmitir.
Burada k>m>p takm malzemesine bal sabitlerdir.

Takm mrn en fazla srasyla kesme hz, ilerleme ve tala derinlii etkilemektedir (ekil
4.66). Bu nedenle belirli bir takm mr iin kaldrlan tala hacminin arttrlmas iin nce
paso kalnlnn, sonra ilerlemenin ve en son kesme hznn artrlmas uygun olacaktr.
ekil 4.66 Kesme parametrelerinin takm mr- kc ve kesme gc deerine etkileri

Takm mr birok etkene bal olarak belirlenir. Tala kaldrma ileminde kesici takm s ve
mekanik yklenmeler altnda anr ve kesme zelliini kaybeder. Kesme zelliini
kaybettiinin gstergeleri u ekilde sralanabilir.
Kesici ucun ar yk ile kopmas,
Kesici ucun yksek scaklklarda eklini kaybetmesi veya erimesidir.
Kesici ucun grev yapamamasnn nedenleri ise:
Kullanlan kesiciye gre ok yksek kesme hzlar,
Uygun olmayan kesici u geometrisi,
Tezgah rijitliinin yetersizliidir.
Kesici ucun anma ve krlmalarla tamamen kullanlamaz hale gelmesi istenmeyen bir
durumdur. Bunun sonucu takm masraflar ok artar. Kesici takmlarn kullanlamaz duruma
gelmesi genel olarak iki grupta toplanr.
98
Do.Dr. Ali ORAL
Kesme verilerinin takm mrne etkileri
1. Tala yzeyindeki ve serbest yzeydeki dereceli veya srekli anma

2. Takmn belirlenen mrnden nce anmasna neden olan hatalar
Genelde tala kaldrma olay: i paras, takm, tezgah ve tala kaldrma ilemi olmak
zere drt faktre baldr. Kesme ilemine etki eden ve en uygun tala kaldrma ilemi iin
deitirilebilen faktrler; kesme hz, tala derinlii ve ilerleme miktardr. Yaplan deneyler
sonucu bu faktrlerin takm mrne etkileri farkl oranlarda olmaktadr.
Uygun kesme parametrelerinin belirlenmesi ile takm mrnn artrlmas mmkn
olmaktadr. Kesme hznn dk seilmesi takm ucunda kopmalara ve bunun sonucu takmn
deitirilmesine, kesme hznn yksek seilmesi ise takmn ksa srede krlmasna neden
olmaktadr. En uygun kesme hznn belirlenmesinde takm mr ile tala oluum oran ve
retim hz arasnda denge kurulmaldr. En uygun ilerleme ve tala derinliinin
belirlenmesinde maksimum tala derinlii ve ilerleme miktar seilmelidir. nk bu iki
parametrenin takm mrne etkisi kesme hzna gre ok azdr.
ok ksa takm mr veren koullar (yksek kesme hz, yksek ilerleme) takm deitirme
maliyetlerinin yksek olmas nedeniyle ekonomik deildir. te yandan ok dk kesme
hzlar ve ilerleme deerleri kullanlarak takm mrnn arttrlmas da retim hznn
dmesine neden olaca iin ekonomik olmayacaktr. Bu nedenle ilemler iin en uygun
kesme parametrelerinin belirlenmesi ilemi byk nem tar.
ekil 4.67 lerlemenin etkisi
ekil 4.68 mr-kesme hz ilikisi

99
Do.Dr. Ali ORAL
4.10.2 TAKIM AINMASI
Kesici takmn anmasn etkileyen faktrler 4 ana gurupta zetlenebilirler:

1. parasnn malzemesi ve fiziksel zellikleri: (mekanik ve termal zellikler, mikro yap,
sertlik, vs.): ilgili kesme parametreleri iin kesme kuvvetlerini ve kesme enerjisini tayin eder.
2. Kesici takm - tala etkileimi: Endstriyel tala kaldrma ilemlerinin byk
ounluunda kesme scaklklarn drmek iin kesme svlar kullanlmaktadr. Ancak yeni
teknolojilerde kesme svs maliyetlerini azaltmak iin minimum svs yalama veya kuru
kesme uygulamalar da yaygnlk kazanmaktadr.
3. Kesici takm: takm malzemesi, kaplama tipi ve malzemesi, ve kesici takmn geometrik
tasarm (kenar yuvarlatma, pah krma, tala as, vs.) gibi takm parametrelerinin
gerekletirilecek talal imalat tipine (kaba, yar-kaba, ince tala kaldrma ilemleri) uygun
seilmesi gerekir. Kesici takmn optimum performans yukarda saylan takm parametreleri
ile kesme parametreleri (kesme hz, ilerleme, paso, vs.) arasndaki doru ilikiye baldr.
4. Takm tezgahnn dinamii: takm tezgahnn ve kesme ilemine katlan elemanlarnn
dinamik yaps baarl bir tala kaldrma ilemi iin byk nem tar. Rijit koullarda
gerekletirilmeyen bir talal imalat ileminde ortaya kan byk titreimler kesici takm
zerinde deiken ar yklemelere neden olur ve takm zerinden kk paracklarn
kopmasna veya takmn krlmasna yol aar.
Takm anmas tala kaldrma esnasnda oluan srtnmeler ve scaklk nedeniyle ortaya
kar. Bu olayn ana nedeni srtnmedir, ancak scaklk da takmn anmaya kar direncini
azaltp olay hzlandrd iin nemlidir. Srtnme tala ile takmn tala yzeyi ve ilenen
yzey ile takmn serbest yzeyi arasnda meydana geldiinden anma sadece tala
yzeyinde, sadece serbest yzeyde veya her iki yzeyde birden meydana gelebilir.
Tala kaldrma ileminde oluan srtnme makine elemanlar arasnda meydana gelen
srtnmeden farkldr. Farkllk, tala kaldrma olayndaki srtnmenin srekli olarak yeni
yzeylerde, yksek scaklk, yksek basn ve kk temas alanlarnda meydana gelmesinden
kaynaklanmaktadr. Bu nedenle takm anmas, eitli anma ekillerini kapsayan ok
karmak bir olaydr. Tala kaldrma ileminde takm anmas belirlenmesi gereken en
nemli karakteristik parametrelerden biridir. ekil 4.69'da kesici takmda grlebilen
anmalar ematik olarak gsterilmitir. Bunlardan, zellikle de serbest yzeyde oluan
anma, retilen parann apn ve yzey kalitesini dorudan etkilemektedir.
100
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 4.69 Kesici takmda serbest yzey anmas ve krater anmas

ISO 3685e gre serbest anma deeri 0.3 mm olduunda takm mrn tamamlam
demektir.
4.10.2.1. Anma mekanizmalar
Tala kaldrma ilemi esnasnda tm takmlar anr ve bu anma takmlar mrlerini

tamamlayana dek devam eder. Takmlarn anmas kanlmazdr, ancak anmann oluum
zamannn, miktarnn ve tipinin bilinmesi halinde fazla olumsuz etkisi de yoktur.
Takm anmas kesici kenar zerine etkiyen yk faktrlerinin bir sonucudur. Kesici kenarn
mr birok yke bal olarak belirlenir. Anma takm, i paras malzemesi ve ileme
koullarnn etkileiminden kaynaklanan bir olaydr.
Temel yk faktrleri ve bu faktrlerin etki ettii blgeler ekil 4.70de gsterilmitir. ekilde
(A) mekanik, (B) sl, (C) kimyasal, (D) abraziv ykleri temsil etmektedir.
leme esnasnda kesici kenar zerine etkiyen temel yk faktrleri nedeniyle ortaya kan 5
farkl anma mekanizmas tala kaldrma ilemine etkide bulunur (ekil 4.71). ekilde (1)
abraziv anma, (2) difzyon anmas, (3) oksidasyon anmas, (4) yorulma anmas (statik
veya dinamik), (5) adeziv anma mekanizmalardr.
ekil 4.70 Tipik anma blgeleri
101
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 4.71 Temel anma mekanizmalar

ekilde grlen anma mekanizmalar aada ksaca zetlenmitir.
Abraziv anma:
Genellikle i parasna ait sert paracklar nedeniyle ortaya kar. Bu anma tipi kesici ucun
serbest yzeyinin anmasna yol aar.
Kesici kenarn abraziv anmaya dayanma yetenei byk oranda ucun sertliine baldr.
Takm malzemesi ne kadar sert ise abraziv anmaya direnci o kadar yksektir. Karbrlerin
sinterlenmesi sonucu oluan sert maden ular buna dayansa da dier faktrlerin de dikkate
alnmas gerekir.
Difzyon anmas:
Takmn kimyasal zellikleri ile i paras malzemesi arasndaki afinite difzyon anmasnn
olumasna neden olur.
Takm malzemesi sertliinin bu anma tr ile ilgisi yoktur. Malzemeler arasndaki
metalurjik ilikiler anma miktarn belirler. rnein tungsten karbr ile elik arasnda
etkileim sz konusudur. Bu difzyon anmasn ortaya kartr. Anma; krater anmas
eklindedir. Bu anma mekanizmas byk oranda scakl baldr. Anma yksek kesme
hzlarnda en byk deerine ular. Elmas takm ile demirli malzeme ilenmemesinin nedeni
de karbon ile demir arasndaki yksek kimyasal ilikinden kaynaklanmaktadr. Bu anma
mekanizmas nemli lde scakla baldr.
Oksidasyon anmas:
Yksek scaklklar ve oksijen birok metal iin oksidasyon demektir. Oksidasyon anmas
zellikle kesici kenarn tala ile birletii veya ayrld ksmda, tala geniliinin sona
erdii noktada (tala derinliinde) havann da etkisiyle oluur ve oksidasyon nedeni ile
kenarda entikler oluur.
102
Do.Dr. Ali ORAL
Yorulma anmas:
Adeziv anma:
Termo-mekanik bir kombinasyonun sonucudur. Scaklktaki dalgalanmalar ve takma etkiyen

kesme kuvvetlerinin sfr ile maksimum deerler arasnda deimesi kesici kenarn
atlamasna ve krlmasna yol aar. Frezeleme ileminde olduu gibi aralkl kesme ilemi
ucun srekli olarak snp soumasna ve tala ile temasta olan kesici kenarda ok etkisine
neden olur. Bu termal ok sonrasnda kesici takmda kesici kenara dik atlaklar oluur
Genellikle takmn tala yzeyinde dk ileme scakl nedeniyle oluur. elik,

Alminyum, dkme demir gibi uzun ve ksa tala oluumunun sz konusu olduu
malzemelerde grlr. Bu anma tr genellikle takm ve tala arasnda yma kenar
oluumuna neden olur. Yma kenar oluumu, tala tabakalarnn srekli olarak kesici kenar
zerine kaynak olup kenarn bir paras haline gelmesi ilemidir. Bu kenarn ok fazla
bymesi ve bir noktada kopmas, kesici kenar zerinden bir miktar malzeme kopmasna
neden olabilir. Baz kesici takmlarda ve snek eliklerde BUE oluumu dierlerine gre ok
fazladr. Belirli scaklk aralnda takm ve i paras malzemeleri arasndaki afinite ve kesme
kuvvetlerinden dolay ortaya kan yk adeziv anmay oluturan nedenlerdir.
Sertlik, mukavemet / tokluk, kimyasal kararllk, sl iletkenlik, sl genleme, kaplama
tabakasnn yapma zellii malzeme zellikleri zelikleri takmn yklere dayanm ve
kesici kenara etkiyen anma mekanizmalarnn nlenmesi asndan olduka nemlidir:
4.10.2.2 Anma tipleri
Takm anmas eitli anma mekanizmalar nedeniyle kesici kenarn eitli blgelerinde
ortaya kan malzeme eksilmesi, krlma-kopma gibi kalc ekil deiiklikleridir. Talal
imalat ilemlerinde baar elde edilmesi iin anma tiplerinin bilinmesi ve anma tiplerine
gre gerekli nlemlerin alnmas gerekir..
Belli bal anma tipleri arasnda serbest yzey anmas, krater anmas, plastik
deformasyon, entik oluumu, sl atlaklar, mekanik yorulma atlaklar, kesici
kenardan parack kopmalar, kesici ucun krlmas ve yma kenar oluumu saylabilir
(ekil 4.72).
Kesici takm kesici kenar ve bu kenara bitiik yzeyler boyunca anr. ekil 4.73te kesici
utaki kontroll anma ve krlma olay grlmektedir.
103
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 4.72 Anma tiplerinin snflandrlmas
ekil 4.73 Kontroll takm anmas ve krlma

Anma tiplerinin konumlar ve boyutlar kesici takmn mrnn belirlenmesinde nemli bir
rol oynarlar. imdi bu anma tipleri daha detayl inceleyelim:
1) Serbest yzey anmas:
Takmn serbest yzeyinde (takmn, ilenen i parasyla temas halinde olan yzeyi serbest
yzey olarak adlandrlr) meydana gelen anma serbest yzey anmas olarak adlandrlr ve
bir anma blgesi oluur. Bu anma blgesinin ilenmi yzeyle srtnmesiyle, tala
kaldrlan para yzeyinde hasar meydana gelir ve bylelikle oluan yksek serbest yzey
kuvvetleri nedeniyle boyutsal dorulukta azalma ve sapmalar meydana gelir. Serbest yzey
anmas genellikle kesme kenarlarnn abrazyonu ile oluur. Serbest yzey anmasnn
bykl, ortalama serbest yzey anmas veya takm ucuna olan maksimum mesafesi ile
ifade edilir. Serbest yzey anma blgesi genellikle niforma geniliktedir ve kenara yakin
blgede oluur. Zamana gre serbest yzey anmasnn geliimi Sekil 4.74'te verilmitir.
Serbest yzey anmasnn ortadan kaldrlmas mmkn olmayp, azaltlabilmesi iin tedbir
alnmas mmkndr. Anmay azaltmak iin alnabilecek nlemler Tablo 4.10 'da
verilmitir.
104
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 4.74 Serbest yzey anmasnn geliimi

Tala oluumu srasnda ve sonrasnda ana kesici kenar, yardmc kenar, ke radys i
parasyla temastadr. Bu temas nedeniyle oluan serbest yzey anmas (ekil 4.75) en
yaygn anma trlerinden biridir.
nin zerinde yzey kalitesi ktleir,
hassasiyet azalr, srtnme artar.
Boluk asnn azalmas nedeniyle ilem esnasnda ortaya kan s artar. Ar serbest yzey
anmas; genellikle titreime, daha fazla g tketimine ve kesici kenarn krlmasna neden
olabilir. paras sertliinin yksek olmas da bu hzl anmayann bir sebebi olabilir. Daha
yksek anma direncine sahip bir takm kalitesinin seimi genellikle en iyi zmdr.
ekil 4.75 Serbest yzey anmas

2) Krater anmas:
Kesici takimin tala yzeyinde krater anmas (Sekil 4.76) ad verilen krater eklinde bir
anma oluur. Takmn tala yzeyi, i parasndan kaldrlan talan takm zerinde kayd
yzeydir. Genellikle orta derece bir krater anmas takim mrn snrlamaz. Gerekten de
krater oluumu takm tala asnn etkinliini arttrr ve bylece kesme kuvvetleri azalr.
Fakat, ar krater anmas kesme kenarlarn zayflatr ve bu durum takmn deformasyonuna
veya krlmasna yol aar. Buradan da anlalaca gibi takm mrn ksaltt iin ar
krater anmasndan kanlmaldr. Krater anmasnn zamana gre deiimi, serbest yzey
anmasnn zaman gre deiimi gibidir. Ar krater anmas, difzyon veya kimyasal
asinma mekanizmalaryla meydana gelir. Krater anmas, takm malzemelerinin kimyasal
kararllnn arttrlmas veya takm ile i malzemesinin kimyasal afinitesi olmamas
salanarak minimize edilebilir.
Tala yzeyinde abraziv ve difzyon anma mekanizmalar nedeniyle oluur. Krater; sert
talan takm tala yzeyinde talama ilemine benzer bir ilem gerekletirmesi sonucunda ve
tala yzeyinin en scak ksmnda oluan difzyon nedeniyle gerekleir. Yksek sertlik,
yksek kzl sertlik ve malzemeler arasnda minimum afinite krater anmas eilimini azaltr.
105
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 4.76 Krater anmas
Krater anmasnn ok hzl olmas kesme hznn ilem iin ok yksek olmas anlamna
gelir, bu durumda daha yksek anma direnli bir kesici u kalitesinin seilmesi gerekir.
3) Plastik Deformasyon:
Kesici kenar zerinde yksek scaklklar ve yksek basncn kombinasyonu sonucu oluur.
Yksek kesme hz ve yksek ilerleme deerleri ve sert i paras malzemeleri s ve basn
demektir. Takmn plastik deformasyona uramamas iin yksek kzl sertlie sahip olmas
gerekmektedir. Kenarlarn yuvarlatlmas ve uygun kesici geometrisi bu tip anmann
nlenmesinde nemli rol oynar.
ekil 4.77 Plastik deformasyon

Daha sert olan daha yksek anma direncine sahip bir takm kalitesinin seimi veya ileme
ynndeki deformasyon sz konusu ise kesme hznn ve serbest yzeye doru bir
deformasyon varsa ilerlemenin azaltlmas yine bu tip bir anmann nne geecektir.
4) Yardmc kenarda entik oluumu:
Kaba yzeylerin tornalanmasnda kullanlan takmlarda, takm ile islenmemi yzey veya
tala kenar arasndaki temas noktasnda takm yzeyinde entik (notch) anmas meydana
gelir (ekil 4.78). entiin derinlii genellikle islenen paralarn sert bir yzey tabakasna
sahip olmas veya ilenen parann kendi sertliinden dolay oluan abraziv talan (rnein
paslanmaz elik ve nikel-bazli sper alamlar) bir sonucudur. Kullanlan bir soutucunun
neden olduu veya takm ile atmosfer arasndaki kimyasal reaksiyon veya korozyon nedeniyle
oluan oksidasyon da entik anmasna neden olur. entik, kesici kenar ile malzemenin
ayrld noktada oluur ve anma blgeseldir.
ekil 4.78 entik anmas

106
Do.Dr. Ali ORAL
5) Isl atlaklar :
Is sirklasyonu nedeniyle ortaya kan yorulma anmasdr. zellikle frezelemede sz

konusu olan scaklk deiimleri bu tip anmaya neden olur. Kesici kenara dik atlaklar
oluur ve takm malzemesi kenardan da doru zorlanr. Bunun sonucunda takm krlabilir.
Kesme srasnda deien tala kalnlklar da scaklk oluumuna katk salar.
ekil 4.79 Isl atlaklar

Tornalama ileminde ilem esnasnda tala kalnlndaki byk farkllklar da sl atlarn
oluumuna neden olabilir. Kesme svsnn hatal, yetersiz uygulanmas; hatta baz
durumlarda uygulanmas bile sl atlaklarn oluum nedenidir. Frezeleme ilemlerinde
kesme svsnn kullanlmas tavsiye edilmez. Birok tornalama uygulamasnda son yllarda
modern kesici ularn kesme svsnn soutma etkisine gereksinim duymadan ilevlerini
yerine getirmeleri sayesinde kesme svsnn kullanm en aza indirilmitir.
6) Mekanik yorulma atlaklar :
Kesme kuvvetlerindeki ani deiim nedeniyle ortaya kar. Mekanik ykteki srekli deiim
atlaa neden olur. Kesmenin balangcnda ve kesme kuvvetinin bykl ve ynndeki
deiimler kesici ucun mukavemetinden ve tokluundan fazla olduunda bu tip bir anma
grlr.
atlak oluumu daha tok bir takmn seilmesi, kesme hznn azaltlmas ve takmn paraya
giri ynnn deitirilmesi suretiyle en aza indirilebilir.
ekil 4.80 Mekanik Yorulma atlaklar

7) Kesici kenardan parack kopmas (dklme) ve Kesici Ucun Krlmas
Anmadan ok krlma nedeniyle oluur. Bu anma tipinde genellikle takma etkiyen ykn
srekli alt-st snrlar arasnda deimesi nedeniyle bir yorulma oluur ve bunun sonucunda
takm malzemesi takm yzeyinden kopar. Darbeli kesme bu tip anmann en byk
nedenidir.
107
Do.Dr. Ali ORAL
Kenarda oluan krlmadan kanmak gerekir. Bu olay takm iin yolun sonu demektir.
Geometrinin deiimini kenarn zayflamas, scaklktaki ve kuvvetteki artlar, kesici kenarn
bu tip anmasna neden olurlar. Yksek kesme hzlarnda ve ar tala kaldrma koullarnda
kesici kenar zerinde oluan gerilmeler kesici ucun mukavemet snrn atnda krlma
oluumu kanlmazdr.
ekil 4.81 Parack kopmas ve kenar krlmas

Takm krlmasn nlemek iin kesme yknn azaltlmas dnlebilir. Ancak, kesme
yknn azaltlmas genellikle tala debisinin, dolaysyla ilemin verimliliinin azaltlmas
anlamna gelmektedir. Bu nedenle tala debisinin deitirilmesi istenmediinden bu yol en
son yaplmas gereken ey olmaldr. Bir baka seenek olarak takmn dayanmnn
arttrlmas yoluna gidilebilir.
Takmn dayanmnn arttrlmas ise: ke radysnn arttrlmasyla,pozitif yerine negatif
tala asnn kullanlmasyla ve daha kaln bir u kullanlmasyla salanr. Bu durumda da
yk daha byk bir hacim zerine yaylacandan takm zerinde oluan gerilmeler
azalacaktr. Daha tok veya daha yksek krlma direncine sahip bir takmn seilmesi de
uygun bir zm olabilir.
ekil 4.82 Pozitif ve negatif tala alar

lerlemenin veya kesme derinliinin azaltlmasyla, veya kesme hznn arttrlmasyla bu tip
krlmalarn nne geilebilir.
9) Yma kenar oluumu:
nemli lde scakla dolaysyla kesme hzna bal bir anma tipidir (ekil 4.83). Takm
yzeyine kaynak olan malzemeden dolay ortaya kan, takm yzeyinden parack kopmasna
neden olan yma kenar istenmeyen bir durumdur. Yma kenar oluumuna i paras ve
takm arasndaki kimyasal ilgi de etkide bulunur. Yma kenar genellikle dk kesme
hzlarnda ortaya kan bir durumdur.
ekil 4.83 Yma kenar

108
Do.Dr. Ali ORAL
Olduka karmak bir yapya sahip olan tala kaldrma mekanizmasnn anlalabilmesi iin
yaplan almalar sonucunda; tala kaldrma srasnda takmn ok yksek gerilme ve
scaklklara maruz kald, bunun sonucunda takmda elastik ve plastik sekil deiimleri ile
iddetli bir asinmann meydana geldii anlalmtr. Tala kaldrma srasnda takmda
meydana gelen bu sekil deiimleri ve anma tala kaldrma ilemini phesiz olumsuz
ynde etkilemekte, takim mrn nemli lde azaltmaktadr. Takm mrnn azalmas,
takm maliyetini ve sonu olarak da retim maliyetini olumsuz ynde etkileyen nemli bir
faktrdr. Bu nedenle takm mrn etkileyen faktrlerin bilinmesi, bu faktrleri kontrol
altna alnabilecek tedbirlerin gelitirilmesi, efektif takim mrnn belirlenebilmesi ve
optimum takim deitirme zamann belirlenmesi byk nem kazanmaktadr.
Takm mrn; kesme hz, ilerleme hz, kesme derinlii, i parasnn malzemesi, takm
malzemesi, takm geometrisi, tala kaldrma yntemi ve dier kesme artlar gibi bir ok
faktr etkilemektedir. Bu nedenledir ki; herhangi bir tala kaldrma operasyonunda
kullanlan herhangi bir takm iin mr deeri kesin olarak bilinmemekte, yaklak deerler
kullanlmaktadr. Bu amala takm reticisi firmann kesme artlarna bal olarak vermi
olduu yaklak deerler kullanlmakta veya tecrbelere dayanan zmler bulunmaktadr.
Tablo 4. 10 Anma mekanizmalar ve alnabilecek nlemler
Kesici takmlar ile daha fazla bilgi almak isteyen okuyucularn aadaki kaynaklar okumalarn neririm.
Prof.Dr. Cemal AKIR, Modern Talal malatn Esaslar, Dora Yaynlar
Prof.Dr. Cemal AKIR, Modern Talal malat, Dora Yaynlar
109
Do.Dr. Ali ORAL
5. CNC TEZGAHLARDA EKSENLER
5.1 Giri
CNC tezgahlarda takm yollar bir koordinat sistemi referans alnarak matematiksel
bantlarla ifade edilir. Bu nedenle programlamada ve tezgahlarn almasnda koordinat
sistemi nemli bir yer tutmaktadr. Bilindii gibi sfr deeri olan bir noktadan geen, belirli
leklerle blnen ve eksen adn tayan izgilere koordinat sistemi denir. (ekil 5.1)
Eksenler birbirine dik olduunda bu sisteme kartezyen koordinat sistemi denir. Koordinat
sistemi tek bir dzlemi ifade eden iki eksenli (ekil 5.1-a) veya 3 dzlemi gsteren 3 ekseni;
olabilir. (ekil 5.1-b) Eki eksenli koordinat sisteminin eksenleri x-y, x-z veya y-z; eksenli
sistemin eksenleri x,y,z eklinde ifade edilir. CNC sistemlerde koordinat sisteminin orijine
sfr noktas da denilir. Bunun yan sra iki dzlemde nokta konumunu uzunluk ve a ile
veren polar (ekil 5.1-c) koordinat sistemleri kullanlr. ekil 5.2'de dey ve yatay tezgahlar
ile torna tezgahndaki ana eksenler ematik olarak verilmitir.
ekil 5.1 a- ki eksenli, b- eksenli, c- Polar koordinat sistemi
ekil 5.2 CNC tezgahlarnda ana hareket eksenlerine rnekler
110
Do.Dr. Ali ORAL
CNC tezgahlarda; tezgah, para ve takm olmak zere ayr koordinat sistemi vardr. Bu
koordinat sistemlerinin orijinlerine; tezgaha ait olanna tezgah sfr noktas, paraya ait
olanna para sfr noktas veya program referans noktas, takma ait olanna da takm sfr
noktas denir. Bu noktalar, freze ve dik ileme merkezleri iin ekil 5.3-ada, torna iin ekil
5.3-bde verilmitir.
ekil 5.3 a-Freze, b-Torna tezgahlarnn sfr noktas

Bu noktalarn yansra, genellikle paradan en uzak noktada bulunan takm deitirme noktas
ve genel bir referans noktas bulunur. Bir ok sistemde referans noktas ve takm deitirme
noktas ayndr. Bu durumda, esas referans noktas tezgahn sfr noktasndan en uzak noktadr
ve takmn paraya veya parann takma gre gidebilecei en uzak noktay temsil etmektedir.
Bir baka deyimle; tezgahn sfr noktasyla referans noktas, takm veya parann hareket
snrlarn, yani ilenecek parann bykln temsil eder.
ekil 5.4 Tezgah referans noktalar
111
Do.Dr. Ali ORAL
5.2 CNC Tezgahlarda Referans Noktalar

CNC ileme yoluyla para imalat dnldnde tezgah referans noktas ve para referans
noktalar ayn neme sahip olmaldr.
Tezgah referans noktas: Tezgahn programlanm boyutsal hareketini yapt programlanan
hareket sahas iindeki belirlenmi bir pozisyondur. Genellikle sfr referans noktas ya da
yaygn adyla sfr olarak adlandrlr. Tezgahtaki her hareket ekseni sfr referans noktasna
sahip olmaldr. Tezgah referans noktas sistemleri genel olarak eittir.
Sabit sfr: Sabit sfr terimi tezgahtaki mutlak sabit bir noktay tanmlar. Takm tezgah kza
herhangi bir ileme operasyonu olmadan nce normal olarak el kontrolyle sfr noktasna
hareket ettirilir. Btn hareket eksenleri hareketlerini sfra ayarlar. Sabit sfr hareket
eksenlerinin u noktalarndaki snr anahtarlar yoluyla kontrol sistemine tantlabilir. rnein
freze tezgahnda tablann drt kesinden biri sabit sfr olabilir. Genellikle sol taraftaki
kelerden biri seilir.
Tezgah sfr noktas: Tezgah sfr noktas sabittir ve operatr tarafndan deitirilemez. Bu tr
bir sistemle programlanm tm hareketler tezgahn sabit referans noktasna gre yaplmaldr.
Gezer sfr: Yukardaki sistemler eski NC tezgahlarda vardr. Gezer sfr veya tam gezer sfr
modern CNC takm tezgahlarnda bulunan en yaygn referans sistemidir. Bu sistem sfr
noktasnn, tezgahn programlanabilen blgesi iindeki istenilen yere kaydrlmasn salar.
Herhangi bir pozisyon koordinat sfr noktasna gre (+) veya (-) olarak tanmlanabilir.
Bu sistem, teknik ressamn izim oluturulmas esnasnda para referans noktasnn uygun
yere konulmasna izin verir.
paras referans noktas; boyutlarn hesapland nokta, izgi veya yzey olarak
tanmlanabilir. Referans noktas, fonksiyonel izgilerin yaratlmasndaki temel fikirdir.
5.3 Tezgah Eksenleri
CNC tezgahlarn almas, tezgah eksenlerine dayanmaktadr. Tezgah eksenleri para veya
takmn kontrol edilen hareket ynlerini belirtir. CNC sistemlerinde ISO ve ABD'de EIA
(Electronic Industries Association) tarafndan kabul edilen sa-el kartezyen koordinat sistemi
kullanlmaktadr. ekil 5.5'de sa el koordinat sistemi gsterilmitir. ekil 5.6'da dikey
tezgahlar ve ekil 5.7'de dey tezgahlar iin bu koordinat sistemi gsterilmitir.
Bu sistemde X,Y ve Z ile gsterilen dorusal hareketin yan sra A,B,C ile simgelenen
dnme hareketi olmak zere toplam alt eksen vardr. Burada Z ekseni i mili ynndedir. X
ekseni Z eksenine dik olup ana ilerleme ynndedir. Y ekseni bu iki eksene diktir. Takm
hareketi esas alnrsa, genelde sa elin ba parma X orta parma Z ve iaret parma Y
eksenlerinin pozitif ynlerini gstermektedir. Takm hareket ynleri X,Y,Z,A,B,C (ekil 5.5);
para hareket ynleri X,Y,Z,A,B,C ile gsterilir. Takm eksenlerinin pozitif ynleri
takmn paradan uzaklat ynlerdir, paraya yaklat ynler negatif (-X,-Y,-Z) kabul
edilir (ekil 5.7).
112
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 5.5 Sa el koordinat sistemi ve dnel eksenlerin tanmlanmas
ekil 5.6 Z ekseni dikey sa el koordinat sistemi
ekil 5.7 Takmn pozitif ve negatif ynleri

Baz tezgahlarda, takm veya para st ste yerletirilen kzaklarla ayn ynde ve ayn anda
birden fazla ilerleme hareketi yapabilir (ekil 5.8-a). Bu durumda Z ynndeki ek hareketler
W,R; X ynnde, U,P ve Y ynnde V,Q ile ifade edilir (ekil 5.8-b). Dnme hareketlerinin
ynleri, sa-el ba parmak ilkesine gre tayin edilir. Buna gre, ba parmak dorusal eksenin
pozitif ynnde iken, o eksene ait pozitif dnme yn parmaa bakldnda soldan saa
dorudur. Tablo 5.1 'de CNC tezgahlarda temel ve yardmc eksenler verilmitir.
113
Do.Dr. Ali ORAL
Tablo 5.1 Temel ve yardmc eksenler
ekil 5.8 Z ekseni yatay sa el koordinat sistemi

Yukardaki kurallara gre; ekil 5.9-a da torna , ekil 5.9-b 'de dikey ve ekil 5.9-c 'de yatay
freze tezgahlarnn eksenleri gsterilmitir. Tornada ana kzan para uzunluuna gre
hareketi Z; para eksenine gre dik olan st kzan hareketi X ile gsterilir. X ekseni
parann yarapn ve Z ekseni parann uzunluunu temsil eder. Torna tezgahlarnda Y
ynnde hareket olmadndan Y ekseni yoktur. Bu nedenle torna tezgahlarnda takm
konumu sadece X ve Z konumu ile ifade edilir. Burada kesme hareketinin gereklemesini
salayan i milinin de dnmesi kontrol edilirse (ekil 5.10) bunun yn C ile gsterilir. Freze
ve ileme merkezlerinde X,Y ve Z koordinatlar kullanlr.
ekil 5.9 a-Torna, b-Dikey, c-Yatay freze tezgahlarnn eksenleri
114
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 5.11de 3 eksenli dik bir ileme merkezinin ematik grnts verilmitir. ekil 5.12-a
da iki taretli torna tezgahnn dnme eksenleri verilmitir. Burada birinci taretin hareket
ynleri Z ve X; kincisinin ise W ve U ile gsterilmitir. ekil 5.12-b de alt eksenli talama
tezgahlar gsterilmitir.
ekil 5.10 C eksenli torna tezgahnda bir i parasnn ilenmesi

ekil 5.12-a 'da takm magazinine ve palet sistemine sahip 5 eksenli bir ileme merkezi
verilmitir. Eksen bakmndan nemli bir konu, frezeleme ilemi yapan torna tezgah ile
ilgilidir. Burada bu ilemi yapmak iin tarete dner balkl bir freze takm yerletirilir (ekil
5.12). Bu sistemde tornalama ilemleri iin X,Z eksenleri; frezeleme ilemleri iin X,Z
koordinatlarnn yan sra Y koordinat yerine i milinin dnme ekseni olan C alnr.
ekil 5.11 dik ileme merkezlerinin eksenleri

Yukardaki aklamalardan grld gibi CNC tezgahlar eksen bakmndan 1,2,...6 veya
daha fazla eksenli olabilir (ekil 5.12-a). Eksen says arttka tezgahn karmak paralar
ileme kabiliyeti artmaktadr. Ancak, her eksenin bir kontrol devresi vardr; dolaysyla eksen
says arttka tezgah daha karmak ve pahal olur. Eksenlerle ilgili dikkat edilmesi gereken
husus kesme (dnme) hareketi yapan i milleri ile ilgilidir. Genellikle i millerinin dnme
hareketi eksen saylmaz. rnein bir tornann i mili bir sviin yardmyla otomatik olarak
harekete gese ve hz deitirse dahi eksen saylmaz. Ancak i milinin dnme konumu kontrol
edilirse, yani istenilen ada tam olarak durdurulursa eksen saylr. Bu kontrol, bir devir
115
Do.Dr. Ali ORAL
(360) boyunca srekli yaplrsa tam eksen, belirli konumlarda yaplrsa (rnein her 15 de)
yarm eksen (1/2) saylr.
Tezgah eksenlerinin orijini, yani tezgahn sfr noktas tezgah imalat srasnda tayin edilir
ve tezgah kontrol nitesi belleinde saklanr. Dolaysyla sabittir ve deitirilemez.
a
b
ekil 5.12 a- 5 eksenli bir tezgahta eksen sistemleri, b-Be eksenli ileme merkezi
116
Do.Dr. Ali ORAL
6. CNC TEZGAHLARIN PROGRAMLANMASI
6.1 Giri
Saysal denetimli tezgahlarda herhangi bir para retiminin yaplabilmesi iin gerekli olan
bilgilerin tezgaha sistematik olarak girilmesi gerekir. Girilen bilgiler tezgah kontrol nitesinin
anlayaca dilden olmaldr. Aksi taktirde operatr ile tezgah arasnda iliki kurabilmek
mmkn olmaz. Operatr ile tezgah arasndaki ilikinin en nemli bileeni teknik resmin
kurallara uygun olarak izilip anlalabilmesidir. ekil 6. l ' de bu ilikiler gsterilmitir.
ekil 1.1 CNC para programnn oluturma aamalar

ekil 1.l 'den grld gibi CNC tezgahlar herhangi bir dildeki konuma dilinden deil sadece
bilgisayar dilinde yazlm zel programlardan anlarlar. Bir parann retimi iin gerekli olan
CNC program, ileme iin gerekli olan tm bilgilerin tezgah kontrol nitesine girilmesini
salamaldr. Kontrol nitesi bilgilerin zelliine gre bunlarla ilgili sinyalleri doru zaman ve
srayla deiik hareketler salayacak olan servo motorlara gnderir.
117
Do.Dr. Ali ORAL
6.2 Mutlak llendirme
Takm veya para hareketlerinin kontrol iin pozisyon bilgileri, lsel bilgiler olarak
tanmlanr ve X,Y,Z eksenlerine gre verilir. Herhangi bir i parasnn CNC program
yazlrken ncelikle llerin nereye gre veya llendirmenin hangi esaslara gre yapld
bilinmelidir. llendirme iin genel olarak mutlak ve eklemeli yntemler kullanlr. Bu
yntemler aada aklanmtr.
Mutlak koordinatlar daima ayn referans noktasndan llen boyutlardr. Bu, X,Y ve Z
eksenlerindeki referans noktalar pozisyonudur. Her eksenin referans noktas kullanc
tarafndan belirlenebilir ve ayn nokta olmayabilir. Mutlak koordinatlar, referans noktasndan
llen X,Y koordinat sistemini kullanlr. Her koordinat pozisyonu, iki boyutlu allyorsa
X,Y (tornalamada X,Z) boyutlaryla tanmlanmaldr. boyutlu uygulamalar iin her
koordinat noktas X,Y,Z ile tanmlanr.
Bir CNC programnda, mutlak llendirme sisteminin kullanlaca G90 hazrlk kodu ile
belirtilir. parasnn btn lleri bir referans noktasna gre verilir. Bu referans
noktasnda tm eksenlerdeki koordinatlarn deeri sfrdr.
Mutlak llendirme sisteminin daha iyi anlalmas iin aadaki rnekleri inceleyiniz.
rnek. ekil 6.2 de grlen P noktalarnn koordinatlarn bulunuz.
(a)
(b)
ekil 6.2 Prizmatik paralar iin koordinatlarn belirlenmesi
ekil 6.2.-a iin P noktasnn X,Y,Z koordinatlar; P:X50 Y30 Z20
ekil 6.2.-b iin P noktasnn X,Y,Z koordinatlar; P:X30 Y50 Z-50
rnek. ekil 6.3de ayn parann sfr noktas sa ucunda (ekil 6.3-a) ve sol ucunda (ekil
6.3-b) olduu durumlarda 1,2,3,4 noktalarnn koordinatlarn belirleyiniz.
ekil 6.3de grlen i paras, torna tezgahlarnda retilebilecek bir paradr ve torna
tezgahlar iin ap deerlerinin X, uzunluk deerinin Z koordinat ile verilmekte olduunu
hatrlaynz.
118
(a)
Do.Dr. Ali ORAL
(b)
ekil 6.3 Silindirik paralar iin koordinatlarn belirlenmesi

ekil 6.3-a iin 1,2,3 ve 4 noktalarnn koordinatlar;
1:X10 Z0
2:X15 Z-15
3:X22.5 Z-30
4:X25 Z-45
ekil 6.3-b iin 1,2,3 4 noktalarnn koordinatlar;

1:X10 Z65
2:X15 Z50
3:X22.5 Z35
4:X25 Z20
6.3 Eklemeli Koordinatlar
Eklemeli koordinatlar bir nceki boyutun son noktas ile balantldr. Boyutlanan veya
ilenen nokta, sonraki nokta iin referans grevi yapar. Bu sistem, farkl noktalar veya
boyutlanan zellikler arasnda tolerans birikimi olabileceinden ilk zamanlar pek
nerilmemitir. Bu sistemde belli ilikileri korumak iin daha sk toleranslar belirtilmelidir.
Bu dezavantajlar CNC tezgahnn doruluk ve bu problemi yok etmesinden dolay nemli bir
sorun oluturmamaktadr. ok kullanlan tekrar edilebilen ekiller iin (delikli eritlerde) veya
simetrik ekiller iin eklemeli koordinatlardan yararlanlr.
Bir CNC programna eklemeli l sisteminin kullanlaca G91 hazrlk kodu ile belirtilir.
Eklemeli sisteme ait llendirme ekilleri aadaki rneklerde verilmitir.
rnek. Aadaki ekillerde verilen 1,2,3,4 noktalarnn deerlerini eklemeli sisteme gre
yaznz.
119
Do.Dr. Ali ORAL
(a)
(b)
ekil 6.4 Eklemeli sistemde llendirme

ekil 6.4-a iin 1,2,3 4 noktalarnn koordinatlar;
1:X10 Z0
2:X5 Z-15
3:X7.5 Z-15
4:X2.5 Z-15
ekil 6.4-b iin 1,2,3 4 noktalarnn koordinatlar;

1:X10 Z-65
2:X5 Z-15
3:X7.5 Z-15
4:X25 Z-15
rnek. Aada verilen ekildeki P noktalarnn koordinatlarn mutlak ve eklemeli sistemde

yaznz.
(a)
(b)
ekil 6.5 a- Mutlak b- Eklemeli koordinat sistemi
Mutlak sistemde;
Eklemeli sistemde;
P1:X10 Y10
P2:X60 Y40
P1:X10 Y10
P2:X50 Y30
120
Y35
Y35
Y15
Y15
P3:X-10 Y-5
P4:X-30 Y0
P5:X0 Y-20
P6:X30 Y0
P3:X50
P4:X20
P5:X20
P6:X50
Do.Dr. Ali ORAL
rnek. ekil 6.6da verilen para iin mutlak ve eklemeli sistemde 1,2,3 noktalarnn
koordinatlarn yazalm.
ekil 6.6da a- Mutlak ve b- Eklemeli sistemde llendirme

Mutlak sistemde;
1:X10 Z0
2:X20 Z-20
3:X30 Z-40
Eklemeli sistemde;
1:X10 Z0
2:X10 Z-20
3:X10 Z-20
Sonu olarak; takm yolu mutlak veya eklemeli olarak verilebilir. Mutlak sistemde tm
noktalarn koordinatlar orijine gre verilir. Eklemeli sistemde ise daha nceki noktaya yani
takmn bulunduu noktaya gre verilir.
ekil 6.7 Eklemeli ve mutlak sistemin karlatrlmas

6.6 CNC Tezgahlarda Kullanlan Kodlar ve Formlar
CNC tezgah ve sistemlerinde programlama ASCII (American Standart Code For Information
Interchange) Kod esasna gre oluturulan ISO, IEA, DIN gibi ayn ierikli kod sistemine
dayanmaktadr. Bununla birlikte NC sistemleri iin kontrol nitelerini reten firmalarn
121
Do.Dr. Ali ORAL
kontrol sistemlerinde baz farkllklar vardr. Ancak tm bu sistemlerde programlamann esas

ayndr.
ISO kod sistemine dayanan bir program aadaki unsurlardan meydana gelir.
Programn adn temsil eden program numaras
Program oluturan ve satr eklinde yazlan bloklar
Bloklar oluturan kelimeler
rnein;
O0001
N01 G90 G21 G40;
N05 G00 X45;
N10 G01 Z-20 F200;
...
N40 G00 G40 X150 Z40;
N45 M02;
: Programn ad
: 1. Blok
: 2. Blok
: 3. Blok
: N-1 Blok
: Programn son blou
Programn ad grld gibi "O" harfini takibeden 4 basamakl bir saydan oluur.
Programn esasn oluturan bloklar, satr eklinde yazlr. Bloklar ile takmn hareketleri
ynlendirilir, i mili altrlr veya durdurulur, kesme hz ve ilerleme hz belirlenir,
soutma svs alr kapatlr. Her bloun banda bir blok numaras bulunabilir. Blok
numaras N harfi ve bunu izleyen bir saydan oluur. Bu say 1den 9999a kadar drt
basamaktan oluabilir. Saylar kkten bye artacak ekilde keyfi olarak seilebilir. N1...,
N2..., N5..., N20.., ...
Bloklar N01, G90, X30, F200 vb. gibi kelimelerden meydana gelir. Kelimeler esasen bir
komuttur; yani bir ilemi temsil eder. Grld gibi her kelime adres adn tayan bir
saydan oluur. Saylar ise kod veya deer olabilir. rnein;
G
01
Adres
Kod
Kelime
X
35
Adres
Kod
Kelime
F
200
Adres
Kod
Kelime
M
06
Adres
Kod
Kelime
Adresli kelimelerden oluan bloklara adresli blok format denir.

Adresli kelimelerin saylar; kod rnein yukardaki rnekte G ve M adreslerinin yanndaki
saylar; veya deer olabilirler. rnein X, Y, F adreslerinin yanndakiler X ve Yye ait
koordinatlar ve deerlerini ifade ederler.
ISO sistemine gre adresler iin ngiliz alfabesinin Adan Zye harfleri kullanlmaktadr. Bu
harflerin ouna anlam verilmi; birka bo braklmtr. Bo olanlar eitli kontrol
sistemleri tarafndan farkl anlamlar iin kullanlr. O harfi sfr ile karmamas iin
kullanlmaz Tablo 6.1de ISO kod sisteminden adres olarak en ok kullanlan harfler
verilmitir. Anlam stunundaki parantez iindeki saylar; adreslerin saysal ksmnn basamak
saysn ifade etmektedir. Bu adreslerin yan sra eitli kontrol sistemlerinde anlamlar farkl
olan adresler kullanlmaktadr.
122
J
K
L
M
Tablo 6.1 ISO kod Sistemine gre Adresler (Harfler)
Anlam
X ekseni etrafnda dnme
Y ekseni etrafnda dnme
Z ekseni etrafnda dnme
Serbest veya ek eksen etr. dn.
Serbest veya ek eksen etr. dn.
lerleme hz
Hazrlk fonksiyonu
Takm uzunluk telafisi
Dairesel enterpolasyonda X
eksenine gre yarap bileeni
Dairesel enterpolasyonda Y
eksenine gre yarap bileen
Dairesel enterpolasyonda Z
eksenine gre yarap bileen
Serbest
Yardmc fonksiyonu
Adres
N
G
X,Y,Z,A,B,C
I,J,K
F
S
T
M
Adres
A
B
C
D
E
F
G
H
I
Do.Dr. Ali ORAL
Adres
N
O
P
Q
R
S
T
U
V
Anlam
Blok numaras
kullanlmaz
3. ek eksen veya serbest
Kesme hz
Takm fonksiyonu
2. ek eksen; Xe paralel
2. ek eksen; Ye paralel
2. ek eksen; Zye paralel
Ana eksen
Y
Z
Ana eksen
Ana eksen
Tablo 6.2 ISO Kod Sistemine gre Adresler (Harfler)
6.7 Bloklarn Yaps
Anlam
Blok numaras (1...9999)
Hazrlk (takm yolu) fonksiyonu (0...99)
Dorusal ve dnme eksenlerinin koordinatlar ( 99999.999)
Yay (daire) merkezinin koordinatlar ( 99999.999)
lerleme hz (1...100,000 mm/dak) (0.01...0.5 mm/dev)
Kesme hz (0...9999)
Takm numaras (0...99)
Yardmc fonksiyonu (0...99)
CNC tezgahlar ve sistemlerde ilemler, bloklarn ierdii bilgilere gre yaplr.

Genelde bir blok u bilgileri ierir:
Blok numaras;
Takm yolu ile ilgili bilgiler (geometrik bilgiler);
Kesme hz, ilerleme , kullanlan takm gibi teknolojik bilgiler;
milinin almas, kesme svsnn almas, programn durmas gibi yardmc
bilgiler
Takm yolu u bilgileri iermektedir:
Taknm gidecei hedef konum; bu konum X, Y, Z koordinatlar ile aklanr.
Hedef konuma nasl gidecek; burada abuk hareket (G00); dorusal bir hareket (G01)
veya dairesel bir hareket (G02, G03) gibi seenekler vardr.
Bu bakmdan bir blok u kelimelerden (komutlardan) oluur:
1. Blok numarasn gsteren kelime (N)
2. Hareket eklini gsteren hazrlk fonksiyonu (G)
3. Hareketin hedef noktasn (eksenlerini) gsteren kelime (X,Y,Z,A,B,C)
123
Yay merkezini gsteren kelime (I,J,K) (varsa)

lerleme hzn gsteren kelime (F)
Kesme hzn gsteren kelime (S)
Takm numarasn gsteren kelime (T)
Yardmc ilemleri gsteren hazrlk fonksiyonu
4.
5.
6.
7.
8.
Do.Dr. Ali ORAL
Buna gre bir blok rnei yledir :

N45
Blok No
G01
X65
Y-3.5
Hazrlk
Hedef noktalarn
Fonksiyonu
koordinatlar
Konum bilgileri
1. Blok Numaras
F100
S800
M03
lerleme Kesme yardmc

hz
hz fonksiyonu
Blok
sonu
Teknolojik Bilgiler
Yukarda da belirtildii gibi blok numaras; N ve ondan sonra bir say ile ifade edilir; say l'den
9999'a kadar drt dijitten oluur. Saylarn dzeni ard arda deil de keyfi alnr, rnein; N01,
N02, N05, N10. Kontrol nitesinde ilem grmedikleri iin blok numaras kullanlmas mecburi
deildir. Blok numarasnn kullanlmas halinde, kullanm ve takip kolaylklar vardr.
2. Hazrlk Fonksiyonlar (G Kodu)
G adresi ile ifade edilen hazrlk fonksiyonlar, blok iinde komutlarn anlamn belirler. Buna
gre hazrlk fonksiyonu; hareket (enterpolasyon) tipini, boyutlarn mutlak veya eklemeli,
milimetre veya in olarak verilmesi, alma eklini, zel ilemleri vb. belirtir. Fonksiyonun saysal
ksm 0'dan 99'a kadar iki basamaktan oluur. Her say kod eklindedir; yani sabit bir anlam tar. Bu
anlamlarn ou ISO tarafndan standart veya semeli olarak belirtilmi bazlar da bo
braklmtr. Bu kodlarla ilgili u hususlara dikkat edilmesi gerekir:
Bir takm hazrlk fonksiyonlar, hemen hemen tm kontrol sistemlerinde ayn
anlamda; bazlar ve bo olanlar farkl anlamda kullanlmaktadr.
CNC tezgahlar torna, freze, delme ilemlerini de yapan i merkezleri, tel erozyon/ talama
tezgah eklinde retilir. Dolaysyla kontrol sistemi tezgahn amacna uygun olarak
yaplr. Bu bakmdan rnein torna ve freze tezgah iin bir hazrlk fonksiyonu, farkl
anlam tayabilir.
Tablo 6.3te Fanuc, Tablo 6.4te Boxford 'da kullanlan G hazrlk fonksiyonlar verilmitir.
Her iki tablo incelendiinde kullanlan G kodlarnn bazlarnn ayn kodlar olmasna ramen
farkl anlamlara geldii grlmektedir. Yazlacak para program, her kontrol sisteminin ierdii
kodlara gre dzenlenmelidir. Bu kodlarn ayrntlar retici firmalarn el kitaplarndan bulunabilir.
Bu fonksiyonlara ksaca G kodu denilecektir: G kodlar yukarda 01, 02 vb. ile gsterilen eitli
gruplara ayrlmtr. Buna gre bir blokta ayn gruptan olmamak koulu ile birok G kodu
bulunabilir. rnein bir blokta G00 ve G90 kodlar bulunabilir; ancak G00 ve G01 kodlar bulunamaz;
bulunduu durumda yazlan son kod dikkate alnr.
124
Do.Dr. Ali ORAL
Tablo 6.3 Fanuc ta kullanlan G kodlarndan bazlar
G Kodu
G00
G01
G02
G03
G04
G70
G71
G70
G81
G90
G91
G94
G95
G96
G97
Anlam
Hzl hareket
Dorusal hareket (Belirli bir F ilerleme hz ile ilerleme hareketi)
Dairesel hareket (saat ynnde, Radysl paso hareketi)
Dairesel hareket (saat yn tersine, Radysl paso hareketi)
Geici durdurma
n sistemde program girii
Metrik sistemde program girii (mm)
Nihai ileme evrimi
Z eksenine paralel otomatik silindirik kaba boaltma evrimi
Mutlak komut sistemi
Eklemeli komut sistemi
Sabit kesme hz kontrol (S: m/dak)
Sabit devir kontrol (S:dev/dak)
Dakikadaki ilerleme (mm/dakl
Dnmedeki ilerleme (mm/dev)
G Kodu
G00
G01
G02
G03
G04
G20
G21
G70
G71
G90
G91
G96
G97
G98
G99
Tablo 6.4 Boxford da kullanlan G kodlarndan bazlar

Anlam
Hzl hareket
Dorusal hareket (Belirli bir F ilerleme hz ile
ilerleme hareketi)
Dairesel
hareket (saat ynnde, Radysl paso
hareketi)hareket (saat yn tersine, Radysl paso hareketi)
Dairesel
Geici durdurma
n sistemde program girii
Metrik sistemde program girii (mm)
Nihai ileme evrimi
Z eksenine paralel otomatik silindirik kaba boaltma evrimi
Mutlak komut sistemi
Eklemeli komut sistemi
Dakikadaki ilerleme (mm/dak)
Devirdeki ilerleme (mm/devir)
Sabit kesme hz kontrol (S:m/dak)
Sabit devir kontrol (S:m/dak)
G kodlar modal ve modal olmayan gibi iki gruba ayrlr. Modal G kodlar bir bloa yazldktan
sonra; iptal edilinceye kadar, ondan sonra gelen bloklarda da geerli olur. ptal ilemi ayn gruptan
bir baka G kodunun veya o ilemi iptal eden bir kodun yazlmas ile gerekleir. rnein G00
kodu G0l, G02, G03 veya G33 kodlar ile iptal edilir; G41, G42 takm telafisi kodlar G40 kodu
ile iptal edilir. ok az olan modal olmayan kodlar sadece bulunan blokta geerlidir.
G kodlarnn saylarnn nndeki sfr yazlmayabilir; rnein G00 kodu G0 gibi.
G kodlar arasnda takm hareket kodlar nemli bir yer tutmaktadr; G00 (G0) abuk hareket;
G0 l (G l) dorusal hareket; G02 (G2) saat ibresi ynnde dairesel hareket ve G03 (G3) saat
ibresinin ters ynnde dairesel hareket kodlardr. Bu hareketlerin balang noktas denilen
takmn bulunduu ve hedef noktas adn tayan takmn gidecei noktalar vardr. Hareket
kodlarndan sonra daima hedef noktasnn koordinatlar verilir. rnein; G00 X35 Y17 Z3
gibi.
125
Do.Dr. Ali ORAL
6.8 Tornalama lemleri iin hazrlk fonksiyonlar

Daha nce belirtildii gibi G kodlar hareketin tipini tayin eder ve nmerik sistemi ilem iin
hazrlar; bu nedenle onlara hazrlk fonksiyonlar da denir. En ok kullanlan G kodlar
aada verilmitir.
Hareket Kodlar :
G00
G01
G02
G03
abuk hareket (konumlama)

Dorusal hareket (enterpolasyon)
Saat ibaresi ynnde dairesel hareket (enterpolasyon)
Saat ibaresinin ters ynnde dairesel hareket (enterpolasyon)
ekil 6.13 Hareket fonksiyonlar

Boyut kodlar :
G90
G91
Mutlak Boyutlama
Eklemeli boyutlama
Programda belirtilmese bile programlama G90 ile balayacaktr. Eklemeli sistem ile allacaksa
G91 ile eklemeli sistem ile program yaplaca belirtilmelidir. Programn farkl farkl yerlerinde
mutlak sfra gre ve eklemeli sisteme gre program yazlabilir. Mutlak sistem ile balayan
program eklemeli sisteme dndrlecekse komut satrlarna G91 yazlarak eklemeli sisteme gei
yaplr. Sonra tekrar mutlak sisteme geilecekse komut satrlarna G90 yazlarak mutlak sisteme
gei yaplr.
Mutlak sistemde program yazlrken eklemeli sistem ile programlama yaplrken yaraptaki yer
deitirmeleri gstermek zere U, uzunluktaki yer deitirmeleri gstermek zere W parametreleri
kullanlr. Bu konuyla ilgili rnek programlar ilerleyen blmlerde verilecektir.
126
Do.Dr. Ali ORAL
Birim kodlar :
n sistemi
Metrik (mm) sistem
Takm telafisi kodlar :

G40
G41
G42
Takm telafisi iptali

Sol takm telafisi
Sa takm telafisi
Sfr nokta kodlar :

G54...G59
Sfr nokta kaydrma (para referans noktalar)
Kesme hz kodlar :
G96
G97
G50
Kesme hz mm/dak; sabit kesme hz kodu

Kesme hz dev/dak (rpm); sabit hz iptali
m/dak olan kesme hznn snrlandrlmas
lerleme hz kodlar :
G98 (veya G94)
G99 (veya G95)
lerleme hz mm/dak (G94: Boxford da)

lerleme hz mm/dev (G95: Boxford da)
Tekrarlanan ilem kodlar :

G70...G79
G80...G89
G92/G33
Durma kodu :
G04
(G70: Boxford da)

(G71: Boxford da)
G20
G21
Tornalama iin tekrarlanan ilem kodlar

Delme iin tekrarlanan ilem kodlar
Vida ama evrimi
geici durma kodu
Tornalama ilemlerinde G kodlarnn analizine gemeden nce u hususu hatrlamakta

fayda vardr. Daha ncede belirtildii gibi tornada koordinat sistemi X ve Z eksenlerine
dayanr; parann sfr noktas, parann ekseni zerinde sol veya sa ucunda alnr. (ekil
6.14 a-b) Ayrca X ekseninin pozitif yn, takmn paraya gre bulunduu yere
baldr.(ekil 6.14 a-b)
127
Do.Dr. Ali ORAL
Hzl Hareket (konumlama) (G00)
. MMF. Makina Mh. Blm Do.Dr. Ali ORAL
ekil 6.14 a-b Tornalamada para eksenleri
G00, abuk hareket yani takm belirli bir noktaya konumlandrmak iin kullanlr; hareket
genelde takm paraya yaknlatrmak veya uzaklatrmak iin uygulanr. Hareket srasnda F
kodu ile ilerleme hz belirlenmez. Tezgahn bir parametresi olan maksimum ilerleme hz
kullanlr. Hareket eksenlere paralel veya 45 eik olarak yaplabilir. Hareket srasnda ilem
yaplmaz. Blokta hedef noktasnn yani takmn gidecei noktann koordinatlar yazlr.
Bloun format u ekildedir :
G00 X.... Z..
ekil 6.15'te grlen uygulamada G00 kodunun iletilmesi halinde takm istenilen koordinata
tezgah eksenlerinin maksimum hznda ilerleyecektir. Bu ilerleme srasnda X ve X
eksenlerinde eit olarak (45o ayla) ilerleyecek, sonra dier eksen boyunca dz ilerleyecektir.
Ayn blokta F,S,T ve M yazlabilir ancak bunlar daha sonraki bloklarda geerli olurlar.
Koordinatlar mutlak veya eklemeli yazlabilir.
Blok format
N10 G00 G90X60. Z10. (Mutlak sistem)

N10 G00 G91X-20. Z-30. (Eklemeli sistem)
N10
G00
G90
G91
X
Z
Satr numaras
Hzl hareket
Mutlak sistemde veri girii
Eklemeli sistemde veri girii
Hedef noktann X koordinat
Hedef noktann Z koordinat
ekil 6.15 Hzl hareket komutunun uygulanmas
128
Do.Dr. Ali ORAL
Dorusal Hareket (G01)

G01, F kodu ile belirtilen bir ilerleme hz ile dorusal bir kesme hareketi
gerekletirir. Bloun format aada grld biimdedir. F, S, T ve M deerleri daha
nceki bloklarn birinde verilebilir. Burada da X ve Z hedef noktasnn koordinatlardr.
Koordinatlar mutlak veya eklemeli olarak verilir.
G01 X... Z... F... S... T...M...
N100 G90 G01 X80. Z-100. F0.2;(mutlak)
N100 G90 G01 X20. Z-110. F0.2;(eklemeli)
N100 Satr numaras

G90 Mutlak koordinat sistemi
G91 Eklemeli koordinat sistemi
G01 Lineer enterpolasyon
X Takmn bulunduu noktann X koordinat
Z Takmn bulunduu noktann Z koordinat
F lerleme mm/dev
ekil 6.16 Dorusal Hareket

Baz kontrol sistemlerinde; ard arda yaplan dorusal kesme hareketlerinde A ile simgelenen,
X eksenine gre a verilerek programlama yaplabilir. Bir koordinatn deeri tam olarak
bilinmiyorsa ve o koordinat a deeri ile tanmlanyorsa a deeri ve bilinen koordinat
yardmyla istenilen geometri elde edilebilir. A verilmesiyle ilgili kavram ekil 6.17-a'da
verilmitir. Kesici takmn bulunduu X1 ve Z1 koordinat bilinmektedir. A=120o dir. kinci
noktann Z koordinat bilinmekte (Z=-18) ve X koordinat bilinmemektedir.
Fanuc kontrol nitesinde yazlacak program satrlar u ekilde olacaktr.
G01 X1. Z1. F0.2;
Z-18. A120
...
Tezgah, bu blou okuduunda; X2 noktasnn deerinin 34,98 olduunu hesaplar ve
X34.98 Z-18. F0.2;
blounu okumu gibi ilem yapar.
Bu yntemle ardk iki doru iin programlama yaplabilir. ekil 6.17-b 'de
gsterildii gibi 1. ve 3. noktann koordinatlaryla aradaki alar vermek yeterlidir. X2 ve Z2
tezgah tarafndan hesaplanarak gei noktas otomatik olarak ilenir.
1. noktann koordinatlar: X10 Z-20 ve
3. noktann koordinatlar: X120 Z-114
N30 G01 X10 Z-20 F0.2 (ilk nokta)
N40 A130 A150 X120 Z-114 (son nokta)
129
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 6.17 a-b Asal programlama
rnek: ekil 6.18'deki para Fanuc OT denetimli tezgahta ilenecektir. Tezgahn a

verebilme zelliinden yararlanarak para programn yazalm.
ekil 6.18 rnek para

O0001;
N100 T0202;
N110 G96 S250 M3;
N120 G00 X9. Z1.;
N140 G01 Z0. F0.2;
N150 Z-4. A114;
N160 X37. A168;
N170 Z-34. A145;
N180 A177;
N190 X65. Z-65. A97;
N200 Z-85.;
N220 X67.;
N220 G00 X300. Z300.
O0001: Program ad
N100:Magazindeki 2 numaral takm aktif takm yapar.

N110: paras sabit kesme hzyla saat ekseni ynnde dndrlmektedir.
N120:Kesici takm tala kaldrma pozisyonuna hzl ilerlemeyle gitmektedir.
N140:Kecisi takm 1 numaral noktaya F=0.2 mm/dev ilerlemesiyle temas eder.
N150:Tezgah X koordinatn hesaplayarak takm 2. noktaya getirmektedir.
X=2 * tan(66)*4+9=26,97
2. noktann koordinatlar : X26.97 Z-4
130
Do.Dr. Ali ORAL
N160:Z koordinat bilinmemektedir. 2. nokta koordinatlar bilindiinden 3. noktann Z

koordinat tezgah tarafndan hesaplanarak 3. noktaya ulalmtr.
[(37-27)/2] * cot (12) + 4=27,5 mm
3. noktann koordinatlar: X37 Z27,5
N170: Tezgah 3. nokta koordinatlarn kullanarak 4. noktann X koordinatn hesaplayarak bu
takm 4. noktaya tamaktadr.
2 * [(37-27,5)*tan (35)]+37=46
N180: Bu blokta sadece a deeri verilmi olup programn burada kesilmesi halinde istenilen
koordinatn hesaplanmas mmkn deildir. Bu nedenle programda bir sonraki blokta
tm bilgiler (X,Z,A) verilmelidir ki tezgah kesime noktasn hesaplayabilsin.
N190: 6. nokta iin X,Z ve A deerleri verilmektedir. Bu bilgilerle tezgah kesime noktalarn
hesaplayabilmektedir.
5. noktann koordinatlarnn nasl bulunabilecei ekil 6.18 'de 5. ve 6. noktann detay
grnnden karlabilir.
L1+L2=(65-46)/2=9,5
Z1-Z2=65-34=31
L1=Z1.tan(3)=0,052 Z1
L2=Z2.cot (7)=8,144 Z2
Denklemler srasyla zldnde ;
L1=1,6 mm, L2=7,9 mm
Z1=30 mm, Z2=0,97 mm
elde edilir. 5. noktann koordinatlar: X49,2 Z -64 olarak elde edilir.
N200: Kesici takm Z -85 mm noktasna gitmektedir.
N210: Takm, apta parayla arasnda 1 mm mesafe kalacak ekilde kaydrlmaktadr.
N220: Takm hzl hareketle X300 Z300 noktasna alnmaktadr.
Otomatik Pah Krma (C) ve Radys Oluturma (R)
Pah krma, en genel anlamyla iki doru arasndaki geiin ksa bir doruyla salanmasdr.
Ksa bir doru denilmesinin nedeni; bu doru hibir zaman birletirilen dorulardan daha
byk olamaz. Bunlardan uzun veya gereinden uzun olmas durumunda ilem a vermeye
dnr. Pah krmak, C uzunluunda kenarlar olan bir ikizkenar geni, X2,Z2 noktasn
tepe noktas alarak, tezgahn iki doru arasna yerletirmesidir. ekil 6.19'daki pahn elde
edilmesi iin gereken program paras aada verilmitir.
N110 G01 X30. Z-42. F0.4; (1.nokta)
N120 X45. Z-49.5 C-4. (2.nokta)
N130X49. Z66.5 (3. nokta)
ekil 6.19 Pah krlm bir para
131
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 6.20 rnek i paras

ekil 6.20'de verilen para FANUC denetim birimine sahip tezgahta ilenecektir. Tezgahn
otomatik 45o'lik pah krma zelliinden yararlanarak para programn yaznz.
O0002;
N30 G96 S250 M3;
N40 T0202;
N50 G0 X0. Z1.;
N60 G01 Z0. F0.2;
N70 X26. C-5.;
N80 Z-15. C1. F0.1;
N90 X37. C-2.;
N100 Z-28.5 C4. F0,15;
N110 X65. C3.;
N120 Z-35.;
N130 X67.
N140 G00 X300. X300.
M30
Yuvarlatma ileminde, iki dorunun birletirilmesi ileminde doru kullanm yerine bir yay
paras kullanlmaktadr. ekil 6.21'deki yuvarlatmann elde edilmesi iin gereken program
paras aada verilmitir.
132
Do.Dr. Ali ORAL
N10 G01 X30. Z-40

N20 X64. Z-54. R14.
N30 X66. Z-90.
ekil 6.21 Yuvarlatma ilemi iin rnek geometri

ekil 6.22'de verilen para FANUC denetim birimine sahip tezgahta ilenecektir. Tezgahn
otomatik otomatik yuvarlatma yapma zelliinden yararlanarak para programn yazalm.

O0003;
N100 T0101;
N110 G96 S200 M3;
N120 G00 X0. Z1.;
N130 G01 Z0. F0.2;
N140 X27. R5.;
N150 Z-15. R1. F0.15;
N160 X50. R3.;
N170 Z-25. F0.2;
N180 M30
Dairesel Hareket (G02, G03)
G02 ve G03 kodlar, F ile belirtilen kesme hz ile takm dairesel bir yay zerinde
hareket ettirirler. Bu bakmdan;
G02
Saat ibresi ynnde (CW)
G03
Saat ibresinin ters ynnde (CCW)
Dairesel enterpolasyonu programlamak iin G02 veya G03 kodlarndan sonra:
133
Do.Dr. Ali ORAL
Takmn gidecei hedef noktasnn koordinatlar belirtilir; bu koordinatlar mutlak

veya eklemeli olarak verilir.
Yayn merkezi belirlenir. CNC sistemlerinde kullanlan genel uygulama yayn
merkezi; balama noktasna gre yay apnn X, Y, Z eksenleri ynndeki bileenleri
ile gsterilir. Bu bileenler X ynnde I, Y ynnde J ve Z ynnde K ile ifade edilir.
Tornalama para eksenleri X, Z olduu iin burada I ve K kullanlr. I, K her zaman
balama noktasndan merkeze doru eklemeli olarak alnr. Yn parasnn sfr
noktasna doru ise I ve/veya K negatif; bu noktadan uzaklarsa pozitif alnr. (ekil
6.18) Baz sistemlerde yay yarap direkt olarak adresi R olan, rnein R25 eklinde
yarapn deeri ile gsterilir. (ekil 6.18 c)
Yarap R sadece alar 180 den daha az olan yaylara verilir. 180 den
daha byk yaylar iin R verilmeyebilir, istenirse yaylar iki yaya blnr veya I, K
parametreleri kullanlr. Bir daire ilemek iin X, Y deerleri yazlmaz, sadece I ve K
Parametreleri verilir; rnein: G02 I... K... ; G02 R... komutunda takm hareket
etmez.
Bu aklamalara gre dairesel enterpolasyonun blok format u ekildedir.
G02 X... Z... I... K...
G03 X... Z... I... K...
veya
G02 Saat Ynnde Dairesel Hareket
G02 X... Z... R...

G03 X... Z... R...
Takm, bir yayn yarap-son konumu veya yayn merkezi-son konum bilgilerinden
hareketle saat ynnde dairesel hareket yapar. Belirli bir ilerleme deerinde dairesel hareket
ile tala kaldrmak iin kullanlr.
Blok format (yarap ve son konum iin)
N70 G90 G02 X140. Z-100. R50. F0.1

N70 Sra numaras
G02 Dairesel enterpolasyon CW
X Son konumdaki ap
Z Son noktann Z koordinat
F lerleme
134
Do.Dr. Ali ORAL
Blok format (yay merkezi ve son konum)

N80 G90 G02 X140. Z-100. I75. K30. F0.1
N80 Sra numaras

G02 Dairesel interpolasyon CW
I
X ekseninde yayn balang noktas ile
yay merkezi arasndaki mesafe
(ap deerine eit deildir)
K
Z ekseninde yayn balang noktas ile
yaymerkezi arasndaki mesafe
F
lerleme
ekil 6.23. Dairesel hareket
rnek;Aada verilen ekilde I ve K deerlerini belirleyiniz ve kesici takm AB yay zerinde

hareket edecek ekilde programlaynz.
ekil 6.24 rnek para

Bu para zerinde F ve K deerleri aada verilmitir.
I=0,
K=25
Kesici takmn AC yay zerinde hareket edecek ekilde programlanabilmesi iin AC

uzunluunu bilmemiz gerekiyor.
MA=MB=25 mm
CB=10 mm
CM BM 2 BC 2 25 2 10 2 (pisagor teoreminden)
CM=22.91 mm
AC=MA-CM=25-22.91
AC=2.09 mm
Kesici takmn AB yay zerindeki hareketi iin aada verilen blok yazlabilir.
G03 X20 Z-2.09 I0 K25 F40
135
Do.Dr. Ali ORAL
rnek: Kesici takmn, ekil 6.25'de verilen i paras zerindeki CDE yay zerindeki
hareketini programlaynz.
ekil 6.25 rnek para
CM=24 mm
DF=2mm
EM2=EF2 +MF2
EF 24 2 22 2
EF=9.59 mm
CDE yay iki aamada elde edilecektir. Birinci aama CD yaynn elde edilmesi olacaktr.
kinci aama DE yaynn elde edilmesidir.
CD yay:
DE yay:
G02 X16 Z-24.59 I22 K9.59 F40

G02 X20 Z-34.18 I24 K0 F40
rnek: Aada verilen i paras iin kesici takm ABC yay zerinde hareket edecek ekilde
programlaynz.

136
Do.Dr. Ali ORAL
MC=R=10
=30 o
Sin =
DM
CM
DM =Sin30 x 10 =5 mm
Cos =
DC
MC
DC = Cos30 x 10 = 8.66 mm
X1=2 . DC=17.32 mm
K1 = 10+8.66 = 18.66 mm
A noktasn sfr noktas alarak takm hareketini programlayalm. Yine AC yay iki aamada
elde edilecektir.
G03 X30Z-10 I0 K10 F40
G03 X17.32 Z-18.66 I10 K0 F40
rnek: ekil 6.27'de verilen i paras

hareketlerini programlaynz.
iin ABCD yayn elde edecek kesici takm
h. Blm Do.Dr. Ali ORAL
AB yay:
BC yay:
137
Do.Dr. Ali ORAL
sin =
FM1
,
CM 1
Cos =
M1A=M1B=M1C=10 mm, M2C=M2D=15 mm

FM1 = sin,
FC
CM 1
CM1 =Sin30 x 10 = 5 mm
FC = Cos / CM1 = cos30 x 10 = 8.86 mm

DE=FC-10/2=8.66-5
DE=3.66 mm
M2E=15-3.66=11.43 mm
M 2 E 11.34
0.75
M 2C
15
= 41.40 o
EC
Sin=
M 2C
.
EC= sin M2C = sin41.40 x 15 = 9.82
Cos=
ABCD yay aamada programlanacaktr.

AB yay:
G03 X20 Z-10 I0 K10 F40
BC yay:
G03 X17.32 Z-15 I0 K10 F40
CD yay:
G02 X10 Z-24.82 I11.34 K9.82 F40
rnek: ekil 6.28'de verilen i paras iin kesici takm BC yay zerinde hareket edecek
ekilde programlaynz.
138
Do.Dr. Ali ORAL
BM=CM=15mm
CD=5mm
MD=10 mm
BD MB 2 MD 2 15 2 10 2
BD = 11.18 mm
AC=15+ 11.18=21.18 mm
BC yay:
G03 X20 Z-21.18 I10 K11.18 F40
Birim ve Boyut Komutlar

Daha nce akland gibi boyut birimleri:
G20 (G70)
G21 (G71)
boyut birimlerinin in
boyut birimlerinin mm olarak ifade edildiini gsterir;
Boyutlarn mutlak ve eklemeli ekli:

G90
G91
boyutlar mutlak
boyutlar eklemeli sistemde ifade eder.
Programda kullanlan koordinat deerleri G90 veya G91 kodlarna gre mutlak veya eklemeli
olarak belirtilebilir. Program iinde koordinatlar mutlak olarak belirtilecek ise G90 kodu,
eklemeli olarak belirtilecek ise G91 kodu kullanlr.
Program iinde G90 kodunun herhangi bir blokta belirtildiini kabul edelim. Bu takdirde bu
blokta ve bu bloktan sonraki bloklarda verilen koordinat deerleri mutlak olarak ilenecektir.
Ayn ekilde G91 kodunun kullanld blok ve sonrasnda koordinat deerleri eklemeli olarak
ilenecektir. G91 ve G90 kodlar programn herhangi bir yerinde yer deitirebilir. Yani
program G90 ile baland halde programn bir noktasndan itibaren G91 ile devam edebilir.
Yani, G90 ile balayan program G91 kodunun verildii bloa kadar, mutlak olarak alglanr
ve CNC tezgah koordinat deerlerinin mutlak koordinatlar olarak verilmesine gre ilem
yapar. G90 ve G91 ayn grupta bulunan dnml olarak kullanlabilen modal kodlardr.
Yani bir defa belirtildiinde ayni gruptan bir baka kod (G90 veya G91) belirtilene kadar aktif
olarak kalrlar.
139
Takm mutlak sistem ile para sfrna

hzl gndermek iin kod;
G90 G0 X0.Z0. 'dr
Takm eklemeli sistemle para sfrna
gndermek iin (ekilden);
G91 G0 X-20. Z-10 yazlr
Kesme ve lerleme Hz Kodlar
Do.Dr. Ali ORAL
G90-G91 iin rnek
ekil 6.29
Daha nce belirtildii gibi CNC tezgahlarda istenildii durumda kesme hz sabit
tutulabilir; sabit tutulan m/dak cinsinden v kesme hzdr. Bu amala G96 kodu kullanlr;
G97 kodu kesme hzn dev/dak cinsinden ifade ettii iin, ayn anda sabit kesme hz
iptali anlamna gelir. Buna gre :
G94 (veya G98)
G95 (veya G99)
G96
G97
Geici Durma Kodu (G04)
ilerleme hz mm/dak olarak ifade edilir;

ilerleme hz mm/dev olarak ifade edilir;
sabit kesme hz; m/dak olarak ifade edilir;
sabit kesme hz; dev/dak olarak ifade edilir;
Baz durumlarda programn durmas istenebilir. Durma sresi saniye cinsinden X adresi ile
milisaniye cinsinden P adresi ile verilir. Bloun format:
G04 X... rnein G04 X20 dir.
G04 Prnein G04 P20000 (20x1000)
G28-Kodu (Tareti Tezgah Sfr Noktasna gnderme)

Program banda ve sonunda emniyet iin taret i parasndan en uzak noktaya gnderilmesi
gerekir. Bu ilem iin nce G28 kodu ve arkasna kesicinin bulunduu noktadan ncelikli
olarak gitmesini istediimiz koordinat eklemeli olarak yazlr. Kesici nce yazlan
koordinata oradan da en ksa yoldan tezgah sfr noktasna gider. Zaman kaybn engellemek
iin genelde kabul grm kullanm ekline gre G28 U0 W0 yazlarak kesicinin direk
tezgah referansna gitmesi salanr.
G28 U0 W0
140
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 6.30 G28 uygulan
Eer kesici bir kanal ii veya delik ii gibi yerde kald ise kesicinin bu kanal veya
delikten arpma yapmadan kmas, daha sonra tezgah sfr noktasna gitmesi salanr.
Bunun iinde kesicinin gitmesini istediimiz koordinat , G28 kodu arkasna
eklemeli olarak yazlr.
ekil 6.30 G28 uygulan

G28 U20 W0
nce apta daha sonra boyda uzaklamak istendiinde ise nce G28 U0; ile apta(X
ekseninde) daha sonra G28 W0; kodu ile boyda (Z ekseninde) kesici uzaklatrlr.
G28 U0;
G28 W0;
G50- Kodu ( Mili Devrini Snrlama)
Sabit kesme hz deiken devir kullanld durumlarda i mili devrinin olmas gerekenden
yukar kmasn engellemek ve emniyet salamak iin kullanlr. G50 kodundan sonra
girilen S deeri tezgahn kabilecei en yksek devri belirtir.
G50 S2000 (i mili en fazla 2000 devire kar)
Vida Ama (G33 veya G32)
Genelde vida amak iin G33; baz sistemlerde G32 kullanlr. Vidann hatvesi F adresi ile
belirlenir; yn ise M03 veya M04 kodlar ile belirlenen i milinin dnme yn ile tayin edilir.
141
Do.Dr. Ali ORAL
Komutlar hem silindirik hem konik vida iin geerlidir. Baz kontrol sistemlerinde birinci
durumda hatve K; ikinci durumda I adresleri ile belirtilir. Bloun format yledir;
F: vida di hatvesidir.
G32 Z(w) F : (G32 sadece tek bir satrda uygulanr)

X(u) F :
Aadaki rnek programda G32 ile ilenen her bir satrda 1 mm derinlikte di almaktadr. 2 mm
derinlikte di amak iin G32 komutu iki kez tekrarlanmtr. Para programnda hatve 3 mm
olarak alnmtr.
ekil 6.31 Di ama ilemi iin rnek para

O0004;
G90 G97 S800 M03;
G00 X60.0 Z5.0;
T0101 M8;
X48.0 :
G32 Z-71.5 F3.0;
G00 X60.0;
Z5.0;
X46.0;
G32 Z-71.5;
G00 X90.0;
Z5.0
X150.0 Z150.0;
142
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 6.32 Konik yzeye di almas iin rnek para

O0005
G90 G97 S800 M03;
G00 X90.0 Z5.0 T0101;
X22.026;
G32 X49.562 Z-71.5 F3.0;
G00 X90.0;
Z5.0;
X21.052;
G32 X48.588 Z-71.5;
G00 X90.0;
Z5.0;
X150.0 Z150.0;
Takm Telafisi
Takm ucu telafisi (G40, G41, G42):
Programlamada kesici takmn ucu teorik olarak sivri olarak kabul edilir. Programlanan
takm yolu teorik olarak bu sivri ucun yolu olarak kabul edilir (ekil 6.33). Yatay ve
dey doru zerinde yaplan kesme hareketinde bir problem kmaz. Ancak eik veya yay
ekli yuvarlatlm yzeylerde, takmn gerek ucu programlanan yoldan farkl bir
yrngede hareket eder. Bu olay para zerinde bir miktar fazla malzeme kalmasna neden
olur (ekil 6.34). Bu durunda takm telafisi ile u merkezi programlanan yoldan bir miktar
kaydrlr. Telafi kodlarnn girilmesiyle, gerek programlanan yol ile srekli temas salanr
ve para tam istenen ekline gre ilenir. Takm u yarapna ve yayn yarapna bal olan
kaydrma miktar G41 ve G42 kodlarnn bulunduu blokta kontrol nitesi tarafndan
hesaplanr. Buna gre u merkezinin yrngesi, programlanan yola kaydrma miktar ile
paraleldir.
143
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 6.33 Takm u profili

Kesici takm sola doru hareket ediyorsa telafi iin G41, saa doru hareket ediyorsa G42
kullanlr. Sa ve sol telafiyi belirlemek iin u kural geerlidir . Sol telafide (G41) para
sada, sa telafide (G42) para solda kalr (ekil 6.35). Telafi kodlarnn hepsi
modaldr, yani bir kez yazldnda baka bir telafi kodu veya G40 telafi iptal kodu
gelmedike geerlidir.
ekil 6.34 Telafisiz ilenen yzeyler ve yarap telafisiyle elde edilen yzeyler
Takm telafisinin tezgah tarafndan ilenebilmesi iin kesici takm u yarapnn ve ekil
6.36 'de grlen kesici takm ileme ynnn tezgahta takm dosyasna yazlmas gerekir
(ekil 6.37). Takm ileme yn ve uyarap deeri takm dosyasna yazlmaz ise telafi
kodlarnn bir anlam olmayacaktr. G42,G41 ve G40 kodlarnn uygulan ekil6.38'de
grlmektedir. Telafi verilen blok sonrasnda G40 ile telafinin iptal edilmemesi durumunda
parada dier boyutlarda telafili olarak ilenir ve istenilen para geometrisinden sapma
meydana gelir.
144
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 6.35 Takm ileme ynlerine gre G41 ve G42
ekil 6.36 Kesici takm ileme ynleri
ekil 6.37 Tezgah takm dosyas rnei
145
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 6.38 G42, G41 ve G40 telafi kodlarnn uygulan

G70 nce Paso Dngs
Bu dng; kaba tornalama ilemi biten parann ince pasoyla yzey kalitesini arttrmak iin
uygulanr. Kullanm ekli;
G70 P__ Q__; eklindedir. G70 ince paso dngsnn kullanmna ait rnek ekil 6.39 'da
verilmitir. G70 ince paso dngs ile kesici takmn ince paso alaca parann konturu
tanmlanr. G70 ince paso evriminden nce genellikle G71 kaba paso evrimi kullanlr.
ekil 6.39 G70 ince paso dngs.

Tekrarlanan lemler
Tornalamada tekrarlanan ilemler genellikle kaba tala kaldrma ile ilgilidir. Kaba tala
kaldrma ilemi u hareketlerden olumaktadr: Balang noktasna yaklama, paso kalnl
kadar ilerleme, kesme hareketi, geri ekilme ve tekrar balang noktasna dnme
Bu ilemlerin ardk yaplmas iin evrimler gelitirilmi ve tm tezgah reticileri
tarafndan kullanlmtr. Bu kodlarn tezgah kontrol nitesine gre farkllklar gsterdii
unutulmamaldr. Burada Fanuc konrol nitesinde kullanlan evrimler ele alnmaktadr.
146
G94- Kodu (Aln Tornalama - Tek Paso)
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 6.40 G94 Aln tornalama evrimi

G94 X... Z... F...
X:evrim en kk ap ls
Z: Z ynnde birinci paso son noktas
F: Kesici ilerlemesi
(kalc bir G kodudur pasolar bittikten sonra baka bir hareket G kodu ile iptal edilebilir)
RNEK
G00 X42 Z3;
G94 X0 Z2 F0.1;
Z1;
Z0;
G90- Kodu (Silindirik Tornalama - Tek Paso)
Bu evrim, ayn pasoda ilenemeyecek kalnlktaki silindirik tornalamay bir ka pasoya

blerek ileme kolayl salamaktadr. Her pasoda elde edilecek ap deerleri ard arda
yazlr.
G90 X... Z... F...
X:ap ynnde birinci paso son noktas
Z:Dng boy Z ls
F:Kesici ilerlemesi
RNEK
G00 X42 Z3;
G90 X36.5 Z-20 F0.1;
X32.5;
(2. pasoda ap deeri)
X28.5;
X25;
G90 SMULASYON SUNUSU ZLE
147
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 6.41 G90 tornalama evrimi

Para zerinde koniklik varsa bu taktirde G90 komutunun yazm format aadaki ekilde
olacaktr.
G90 X(U) Z(W) R_ F_
X(U): X koordinat
Z(W): Biti noktas
R-:+X ynndeyse balang noktas
R+:-X ynndeyse balang noktas
I/R:koniklik
G92- Kodu (Vida ekme - Tek Paso)
Vida dilerini tek pasoda elde etmek genellikle pek mmkn olmaz. Bu evrim de bir nceki
evrimde olduu gibi uygulanmaktadr. (kalc bir G kodudur pasolar bittikten sonra baka
bir hareket G kodu ile iptal edilebilir)
G92 X... Z... F...;
X: Vida di dibi ap,
Z: Vida boyu,
F: Vida adm
RNEK
G00 X38 Z5;
G92 X28,8 Z-27 F4;
X26,8;
X24,8;
148
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 6.42 G92 vida ekme evrimi

G71 Kaba Paso evrimi
Tm evrimlerde olduu gibi G71 evrim kodu da iki ayr blokta ardarda yazlrlar. lk
satrda kaba paso ilemlerinde kullanlacak paso miktar (U) ve pasodan kan takmn
paradan karma miktar (R) yazlr. kinci satrda ise evrimin uygulanaca- para
konturunun tanmland bloklarn numaralar, son pasoya apta (U) ve aln yzeyde (W)
braklan son paso miktar ve evrimde kullanlacak ilerleme deerleri (F) yazlr. evrimde,
ilemlere parann en kk apndan balanr ve en byk apa doru sralanr. lenecek
kontur; G01,G02 ve G03 gibi hareket kodlaryla tanmlanr. ekil 6.43 kaba tornalama
evriminin kullanln ve parametrelerini gstermektedir.
G71 U(1) R- ;
G71 P- Q- U(2) W- F- ;
G71: evrimi aran komuttur.

U(1): paso miktardr. (mm)
R: Her pasodan sonra kesici ucun geri ekilme miktar (mm)
P: Fini profilinin tanmlanmaya baland ilk satrn numaras
Q: Fini profilinin tanmlanmasnn bittii satr numaras
U(2): Braklacak fini tornalama pay (apta/ap cinsinden)
W: Braklacak fini tornalama pay (boyda)
F: G71 evrimi srasnca uygulanacak kesme ilerlemesi deeri
ekil 6. 43-a
149
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 6.43 G71 kaba tornalama evrimi

G72 X Ynnde Boaltma evrimi
Kaba ileme ilemlerini ap ynnde gerekletiren bir evrimdir. Programda (ekil 1.2.) AA-B fini profili tanmlandktan sonra kaba tornalama paso hareketleri otomatik olarak
oluturulur. X-ekseninde U2, Z-ekseninde ise W kadar fini paso pay kalr.
G72 evriminden sonra G70 evrimi ile bu braklan fini pay da alnarak ilem tamamlanr.
G72 evrimi 2 komut satrndan oluur ve bu komut satrlar aadaki gibidir.
G72 W(1) RG72 P- Q- U- W(2) F -
G72: evrimi aran komuttur.

W(1): Her seferde alnacak paso miktardr. (mm)
R: Her pasodan sonra kesici ucun geri ekilme miktar (mm)
P: Fini profilinin tanmlanmaya baland ilk satrn numaras
Q: Fini profilinin tanmlanmasnn bittii satr numaras
U: Braklacak fini tornalama pay (apta/ap cinsinden)
W(2): Braklacak fini tornalama pay (boyda)
ekil 6.44 G72 evrimi
150
Do.Dr. Ali ORAL
G73 Profil Tornalama evrimi

Parann ilenmesi iin teknik resimde verilen son ly elde etmek bitmi profili tekrar
eden bir evrimdir. Bu tornalama evriminde kesici takm para profiline paralel hareket
ederek tala kaldrr.
Kullanm ekli;
G73 U(i) R(d) W(i)
G73 P__ Q__ U(ii) W(ii) F__
U(i):X ekseni iin yarapta boaltma miktar
R(d) :tekrarlama says
W(i):Z ekseni iin boaltma miktar
U(ii):Yarapta fini iin braklacak paso miktar
W(ii):Z ekseni iin finie braklacak paso miktar
ekil 6.45 G73 evrimi
G74 ile Delik Delme evrimi
Bu evrim; ksa aralklarla (kademelerle) ilerlemeli, her kademe sonunda geri ekilmeli derin
delmede gagalama tabir edilen tarzda takm hareketleri ile derin delik delme ilemlerinde
kullanlr (ekil 6.46). Kesici takm ana komutla verilen miktarda faslalar ile kesme
ilerlemesi yapar, seri hzda bir miktar geri ekilir, sonra yine kesme hznda ayn kademe
miktar kadar ilerleme ile operasyona devam eder. Bu evrim tanmlanan derinlie ulaana
kadar devam eder.
ekil 6.46 G74 ile delik delme evrimi

151
Do.Dr. Ali ORAL
G74 R(1)
G74 Z(W) Q... F...
Bu evrim ile kademeli kesme yapld iin, derin deliklerde ve ilenmesi zor olan
malzemelere delik almasnda verimli bir ekilde kullanlr. Komut iki satrdan oluur ve
format aadaki gibidir.
R(1): Her gagalamadan sonraki geri ekilme miktardr.

Z(W): Z-ekseni ynnde, ileme nihai noktas Z koordinatdr (Z), leme balang
noktasndan biti noktasna olan,z- eksen dorultusundaki mesafe ve yndr(U)
Q : Z-eksen dorultusunda, her kademedeki ilerleme miktar (mikron cinsinden)
F : Kesme ilerlemesi
G75 ile Kanal Ama evrimi
Bu evrim, ksa aralklarla (kademelerle) ilerlemeli, her kademe sonunda geri ekilmeli
(gagalama) tarzda takm hareketleri ile d apta veya i apta kanal ilemeye veya paray
kesmek iin kullanlr. Kesici takm, ana komutta verilen miktarda kesme ilerlemesi yapar,
sonra seri hzda bir miktar geri ekilir, sonra yine kesme hznda ayn kademe miktar kadar
ilerleme ile operasyona devam eder. Bu evrim verilen koordinatlara ulaana kadar devam
eder. G75 komutu iki satrdan oluur ve aadaki gibidir.
ekil 6.47 Kanal ama ilemi

G75 Rr1
G75 X Z PQ....Rr2....F
r1
:Her kademeden sonra geri ekilme miktar
X
:Kanal dibindeki ap
Z
:-Z ynnde ilemin son bulaca nokta
P
:Her kademedeki dalma miktar (yarap cinsinden , iaretsiz olarak)
r2
:;Kanaln dip noktasndayken +Z ynnde yana ekilme miktar
Q
:-Z ynnde yana kayma miktar ( iaretsiz olarak)
F
:evrim sresince geerli olacak kesme ilerlemesi
152
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 6.48 Kanal ama evriminde takm hareketleri

G75 komutunda Z eksenine dair veriler girilmez ise, komut para kesme iin kullanlr.
ekil 6.49 Kesme ilemi

rnein; kesici takmn bulunduu aptan itibaren kesme ilemi yapan bir program paras
aada verilmitir. Buna gre kesici takm her 3 mm 'de bir 0,5 mm geri ekilerek tala
krmakta ve kesme ilemine devam etmektedir.
N160 G75 R0.5;
N170 G75 X0 P3000 F40.;
G76 ile Otomatik Vida Ama evrimi
Fanuc denetim biriminde silindirik ve konik yzeylere vida amak iin G76 evrimi
kullanlr.
153
Do.Dr. Ali ORAL
li ORALBA. MMF. Makina Mh. Blm Do.Dr. Ali ORAL
ekil 6.50 Vida ama evrimi

Vida ekme evrimi iki satrdan olumaktadr.
G76 P(a-b-c) Q R
G76 X Z R...P Q F
P:(a-b-c)
a:Fini pasosunun tekrar says
b:Vida sonundaki pahn boyu, admn kat olarak
c:Vida profil as(60,55)
Q:Minimum tala derinlii mikron cinsinden (q1)
R:nce tala pay (r1)
X:Vida di dibi ap [di st ap - (0.65xadmx2)]
Z:Vidann son bulaca z koordinat
R:konik ykseklii (r2=0 ise silindirik di alr)
P:Di ykseklii mikron olarak (0.6495xadm)
Q:lk paso miktar mikron olarak (q2)
F:Vidann adm
Vida di ykseklii: P q2 n r1
P r1
Kaba ilemde paso says: nk

q2
rnek: Aada resmi verilen viday oluturan NC programn yaznz. Di derinlii 2.598
mm ve ilk tala derinlii 0,5 mm' dir.
O0005;
T0606
G50 S2000;
G97 S400 M4;
G00 X45. Z10. M8;
G76 P010160 Q0.1 R0.2;
G76 X48. Z-58. P1.95 Q0.5 F2. ;
G28 U0. W0. M9; M30;
154
Do.Dr. Ali ORAL
Klavuz ekme evrimleri

ki eksenli CNC torna tezgahlarnda klavuz ekmek iin G32 ve G63 komutlar kullanlr. C eksenli
CNC torna tezgahlarnda ise G84 klavuz ekme dngs kullanlr (ekil 6.51)
ekil 6.51 Tornada klavuz ekmek

G32 kullanarak klavuz ekme:
O0006;
N100 T0404;
N110 M3 S300;
N120 G0 X0 Z10.;
N130 G1 Z5. F150.;
( Klavuz ekme balang noktas )
N140 G32 Z-15.5 F150;(S/F oran klavuz admna eit olmal 300/150 = 2mm)
N150 M05;
N160 G32 M04 S300 F150. Z5.;(S/F oran klavuz admna eit olmal
300/150 = 2 mm)
N170 G28 U0 W0;
N180 M30;
G63 kullanarak klavuz ekme:

O0007;
N100
N110
N120
N130
N140
N150
N160
N170
N180
T0404;
M3 S300;
G0 X0 Z10.;
G1 Z5. F150.;
( Klavuz ekme balang noktas )
G63 Z-15.5 F150;(S/F oran klavuz admna eit olmal 300/150 = 2 mm)
M05;
G32 M04 S300 F150.Z5; (S/F oran klavuz admna eit olmal 300/150 = 2 mm)
G28 U0 W0;
M30;
O0008;
KILAVUZ=M12X1.75
G50 S2000;
F=S/HATVE
G97 S175 M3;
S=DEVR SAYISI
T0404;
G0 X0 Z5. ;
G32 Z-15.5 F100. ;
M05;
G32 M04 Z5. F100. ;
G28 U0. W0. M9;
M30;
Do.Dr. Ali ORAL
Ayn para iin bir baka program rnei de yle olabilir.
155
Do.Dr. Ali ORAL
Delik Tornalama lemleri

Delik tornalama ilemleri d tornalama ilemlerine benzer ekilde yaplr. tornalamada
talan dar alnmasndaki glk ve soutma svsnn delie gnderilmesini salayan zel
takm tutucular kullanlmadnda scaklk sorunu nedeniyle daha dk kesme hzlarnn
kullanlmas gerekir. D tornalamadan nemli fark, d tornalamada tala aldka para ap
klr, i delik tornalama srasnda tala aldka delik ap byr.
rnek: ekil 6.52 'deki parann i kaba tornalama ilemleri tamamlanm ve i ince
tornalama ilemleri yaplacaktr. Gerekli para programn yazalm.
Delik i evrimleri
Do.Dr. Ali ORAL
O008;
N05 T0202;
N10 G00 X160.Z160.;
N15 S1500 M03;
N20 M08;
N25 G00 X90.Z5;
N30 G01 Z-40. F0.15;
N35 X70.;
N40 Z-60.;
N45 X50;
N50 X30.Z-70.;
N55 Z-85.;
N60 X0.
N65 G00 Z5.
N70 X160. Z160.;
N75 M30
Delik iinde ok fazla tala varsa G71 evrimiyle boaltlabilir. D tornalamada kullanlan
G71 ile ayndr. Burada tek fark; evrim balang noktasndan nce balang noktas olarak
takm delikteki en kk apa yakn olarak konumlandrlr. X eksenindeki her pasodaki
alnacak tala U harfinin nne (-) iareti ile yazlr.
156
Do.Dr. Ali ORAL
Delik ilemede G71'in kullanmn ekil 6.53'deki rnekle aklayalm.

O0009;
G50 S2000;
G96 S200 M3;
T0202;
G0 X24. Z2. ;
G71 U1. R1. ;
N35 G71 P1 Q2 U-0.2 W0. F0.15;
N1 G0 X72. ;
G1 Z-38. ;
X52.Z-50. ;
Z-74. ;
X32. ;
N2 X94. ;
G70 P1 Q2;
G28 U0. W0. M9;
M30;
r. Ali ORAL
G73 ile profil tornalama ilemini delik iinde uygulanmas son derece dikkat ister. nk
delik iinde hareket edilecek alan kstldr. Takmn i parasna arpma riski vardr. G71
evriminde olduu gibi paso deerinin nne (-) iareti konulur.
G76 ile Delik ine Vida ekme
D ap zerine alacak vidadan farkl deildir. ekil 6.54 'te verilen rnek zerinde
aklayalm. P=2 mm, h=1,95 (di ykseklii)
157
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 6.54 rnek iparas

O0010;
N10 T0505;
N15 S500 M3;
N20 G00 X100. Z80.;
N25 G00 X48. Z10.;
N30 G76 P010160 Q-0.1 R0.2;
N35 G76 X51.9 Z-58 P1.95 Q-0.5 F3.;
N40 G00 X100. Z80.;
N45 M30;
Gagalamal Delik Delme evrimi (G83)
Do.Dr. Ali ORAL
Bu i paralar zerinde bulunan deliklerin delinmesi iin kullanlr. Delik apnn iki katndan
daha derin deliklerin delinmesinde de ayn dng komutu kullanlr. Bu durumda K parametre
deeri kk deerlerde girilerek gagalama saysna mdahale edilir. Gagalamal delik delme
dng komutu G83 olup parametreleri aadaki akland gibidir.
a
b
ekil 6.55 Derin delik delme evrimi
G83 Z. I. K. F.
G83 - Gagalamal delik delme dngs
158
Do.Dr. Ali ORAL
Z - Z deeri ise kesicinin dngye balad nokta ile toplam tala uzunluunun toplamdr.
I - Matkap ap
K - Delik derinlii arpm kat says (0.1 ile 0.99)
F - Matkabn ilerleme hz
G83 komutu girilmeden nce matkap hzl olarak balang koordinatlarna getirilir. Dng
balangc ekilde grld gibi X ekseninde X = 0, Z ekseninde ise i paras aln
yzeyinden 3mm uzaklktadr. Kesici takm bu noktaya getirildikten sonra programa G83
komutu girilir. Matkap nce delik apnn iki kat derinlikte birinci kademeyi deler. Delme
ilemi srasnda matkabn skmamas, kan talan dar atlmas ve kesme svsnn delik
iine kolay ulaabilmesi iin hzla matkap geri kar. Matkap tekrar delik ierisinde
ilerleyerek ikinci kademeyi deler. kinci kademenin uzunluu birinci kademe ile bu
kademenin K parametresiyle arplmas sonucu elde edilen deerlerin toplam kadardr.
2K = K + (2Dx0.9) forml ile hesaplanr. Matkap hzla tekrar geri kar ve tekrar delik
ierisinde ilerleyerek nc kademeyi deler.
nc kademenin uzunluu ikinci kademe mesafesi ile K kat says arpmn toplam
kadardr.
3K = 2K +(2Dx0.9) forml ile hesaplanr. Matkap hzla geri kar. Bu ilemeler matkap
delik sonuna ulalncaya kadar devam eder.
Salkl bir delik delebilmek iin i parasnn aln yzeyinin tornalamas ve punta matkab ile
3 - 5 mm derinliinde bir merkez deliinin delinmesi gerekir. Aksi takdirde matkapla tam
eksende bir delik delinemez ve hatta matkap kolaylkla krlabilir. * Dngler X ekseninde
2mm, Z ekseninde ise 1mm uzaklkta balar. Bu deerlerden sadece Z deeri tornalama
mesafesine eklenir.
ekil 6.55-b'de lleri verilen delik aadaki gibi bir programla oluturulabilir.
G50 S2000;
G97 S600 M3;
T1010;
G0 X0. Z2. M8;
G83 Z-33. Q4000 F0.08;
G28 U0. W0. M9;
M30;
159
Do.Dr. Ali ORAL
G90 ile konik tornalama
RNEK PARA PROGRAMLARI
O0011;
G30 U0 W0;
G50 S2000 T0100;
G96 S200 M03;
G00 X61.0 Z2.0 T0101 M8;
G90 X55.0 W42.0 F0.25;
X50.0;
X45.0;
X40.0;
Z-12.0 R-1.75;
Z-26.0 R-3.5;
Z-40 R-5.25;
G30 U0 W0;
M30;
G90 ile Silindirik tornalama
O0012;
N10 G50 S2000;
G96 S180 M03;
T0100;
G00 X65.0 Z3.0 T0101;
G90 X55.0 Z-20.0 F0.25;
X50.0;
X45.0;
X40.0;
X35.0;
X30.0;
X25.0;
160
X20.5;
X20.0;
G00 X200.0 Z200.0
M30;
Do.Dr. Ali ORAL

G71 Kaba Tornalama evrimi
O0013;
G50 S3000;
G96 S300 M3;
T0101;
G0 X165. Z0. M8;
G1 X-2. F0.1;
G0 Z2. ;
G0 X160. ;
G71 U7. R1. ;
G71 P1 Q2 U2. W0. F0.2;
N1 G42 G0 X40. ;
G1 Z-30. F0.1;
G1 X60. Z-60. ;
G1 Z-80. ;
G1 X100. Z-90. ;
G1 Z-110. ;
G1 X140. Z-130. ;
G1 Z-170. ;
N2 G40 G1 X160. ;
G0 X200. Z150. ;
T0202;
G96 S350 M3;
G0 X160. Z2. ;
G70 P1 Q2;
G0 X200. Z150. M9
M30;
161
G71 evrim rnei
Do.Dr. Ali ORAL
O0014;
N10 G50 S1500 T0101 ;
G96 S180 M03 ;
G00 X85.0 Z5.0 M08 ;
Z0 ;
G01 X-1.6 F0.25 ;
G00 X83.0 Z2.0 ;
G71 U3.0 R1.0 ;
G71 P20 Q30 U0.5 W0.1 F0.27 ;
N20 G42 G00 X30.0;
G01 Z-20.0;
X40.0 Z-40.0;
Z-60.0 ;
X50.0 Z-70.0;
Z-90.0 ;
X60.0 Z-110.0;
Z-140.0;
X80.0;
N30 G40;
G70 P20 Q30;
G00 X200.0 Z200.0 F0.17;
M30 ;
162
G71 rnei
Do.Dr. Ali ORAL

Stok zellikleri
Mil
ap: 40.000
Boy: 80.000
O0015;
G50 S2000;
G96 S200 M03 ;
T0101;
G00 X42 Z5;
G71 U3 R0.5;
G71 P1 Q2 U0.3 W0.15 F0.4;
N1 G0 X0;
G0 1Z0;
X16;
X20 Z-2;
Z-20;
G02 X30 Z-25 R5;
G01 Z-35;
X40;
Z-50;
N2 X42;
G28 U0. W0. ;
T0202;
S90 M03 M08;
G00 X42 Z5;
G70 P1 Q2 F0.15;
G28 U0 W0;
M09;
M30;
163
G72 rnei
Do.Dr. Ali ORAL

O0017;
G50 S2000;
G96 S250 M3;
T0101;
G0 X176. Z2. M8 ;
G72 W2. R1. ;
G71 P1 Q2 U1. W1. F0.2;
N1 G40 G0 Z-70. ;
G1 X160. F0.1;
G1 X120. Z-60. ;
G1 Z-50. ;
G1 X80. Z-40. ;
G1 Z-20. ;
G1 X36. Z2. ;
N2 G40;
G70 P1 Q2;
G0 X200. Z150. M9;
M30;
164
G73 rnei
Do.Dr. Ali ORAL

O0018
G50 S2000;
G96 S300 M3;
T0303;
G0 X220. Z2. M8;
G73 U14. W14. R3;
G73 P1 Q2 U4. W2. F0.2;N1 G40 G0 X80. ;
G1 Z-20. F0.1;
G1 X120. Z-30. ;
G1 Z-50. ;
G2 X160. Z-70. R20. ;
G1 X180. Z-80. ;
G1 X220. ;
N2 G40;
G0 X300. Z150. ;
T0505;
G96 S350 M3;
G0 X220. Z2. ;
G70 P1 Q2;
G0 X300. Z150. M9;
M30;
165
Do.Dr. Ali ORAL
G74 rnei
ekil 80 mmlik para boydan boya delinecektir. F : 100 mm/dak, S : 1200 dev/dak

O0019;
G50 S2000;
G97 S1000 M3;
G0 X0. Z2. ;
G74 R1. ;
G74 Z-30. Q3000 F0.1;
G0 X300. Z150. ;
M30;
G75 Kanal Tornalama evrimi
O0020;
G50 S2000;
G96 S200 M3;
T0303;
G0 X82. Z-60. ;
G75 R1. ;
G75 X60. Z-20. P3000 Q20000 F0.15;
G0 X300. Z150. ;
M30;
Not-1: Q deeri verilirken kanal kalemi genilii dikkate alnarak verilmelidir.
Not-2: P ve Q deerleri mikron formatna ayarl olabilir. Bu taktirde deerler mikron
cinsinden girilmelidir. (rnek: P2. (mm) yerine P2000 (m) yazlmaldr).
166
Do.Dr. Ali ORAL

O0021 ;
N10 (30 MATKAP)
G50 T0200 ;
G97 S250 M03 ;
G00 X0 Z5.0 T0202 M08 ;
G01 Z-5.0 F0.07 ;
W1.0 ;
Z-40.0 F0.25 ;
G00 Z5.0 ;
Z-39.0 ;
G01 Z-60.0 ;
G00 Z10.0 ;
X200.0 Z200.0 T0200 ;
M01 ;
N20 (Dis cap kaba bosaltma)
G50 S1500 T0100 ;
G96 S180 M03 ;
G00 X94.0 Z5.0 T0101 M08 ;
G01 Z-14.8 F0.27 ;
G00 U2.0 Z0.5 ;
G01 X28.0 F0.23 ;
G00 X87.0 W1.0 ;
G01 Z-14.8 F0.27 ;
G00 U2.0 Z1.0 ;
X80.5 ;
G01 Z-14.1 ;
G02 X81.9 Z-14.8 R0.7 ;
G00 X100.5 W1.0
G01 Z-29.8
G00 U2.0 Z-1.0 ;
G01 X60.5 F0.23 ;
G00 X82.0 W1.0 ;
Z-2.4 ;
G01 X60.5 ;
X72.9 ;
G03 X80.5 Z-6.2 R3.8 ;
G00 U2.0 Z5.0 ;
X200.0 Z200.0;
M30 ;
167
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 6.66 paras teknik resmi

O0022;
G50 S3500;
G96 S300 M3;
T0101;
G0 X42 Z0 M8;
G1 X-2 F0.1;
G0 Z1;
G0 X42;
G73 U12 W12 R12;
G73 P1 Q2 U0.1 W0 F0.2;
N1 G42 G0 X24;
G1 Z0;
X30 Z-3;
Z-25;
G2 X30 Z-40 R8;
G1 Z-85;
X40;
N2 Z-100 G40;
G0 X150 Z100;
T0202;
G96 S350 M3;
G0 X42 Z1;
G70 P1 Q2 F0.1;
G0 X150 Z100 M9;
M30;
168
Do.Dr. Ali ORAL
rnek: Aada verilen i parasnn imalat iin gerekli CNC programn yaznz.
ekil 6.67 paras teknik resmi

O0023;
G50 S3500;
G96 S300 M3;
T0101;
G0 X22 Z0 M8;
G1 X-2 F0.1;
G0 Z1;
G0 X22;
G73 U2 R4;
G73 P1 Q2 U0.1 W0 F0.2;
N1 G42 G0 X10;
G1 Z0;
X14 Z-3;
Z-9;
X10 Z-11;
Z-20;
X20 Z-25;
Z-27;
X18 Z-29;
X20 Z-31;
N2 Z-33 G40;
G0 X150 Z100;
T0202;
G96 S350 M3;
G0 X22 Z1;
G70 P1 Q2 F0.1;
G0 X150 Z100 M9;
M30;
169
Do.Dr. Ali ORAL

O0024;
G50 S3500;
G96 S300 M3;
T0101;
G0 X22 Z0 M8;
G1 X-2 F0.1;
G0 Z1;
G0 X22;
G73 U5 R10;
G73 P1 Q2 U0.1 W0 F0.2;
N1 G42 G0 X10;
G1 Z0;
G3 X16 Z-3 R3;
G1 Z-11;
G3 X14 Z-12 R1;
G1 Z-15;
G2 X10 Z-17 R2;
G1 Z-31;
G2 X14 Z-33 R2;
G1 Z-39;
G3 X20 Z-42 R3;
G1 Z-45.5;
X18 Z-48.5;
X20 Z-51.5;
N2 Z-55 G40;
G0 X150 Z100;
T0202;
G96 S350 M3;
G0 X22 Z1;
G70 P1 Q2 F0.1;
G0 X150 Z100 M9;
M30;
170
Do.Dr. Ali ORAL

O0025;
G50 S3500;
G96 S300 M3;
T0101;
G0 X22 Z0 M8;
G1 X-2 F0.1;
G0 Z1;
G0 X22;
G73 U5 R10;
G73 P1 Q2 U0.1 W0 F0.2;
N1 G42 G0 X10;
G1 Z0;
G3 X12 Z-1 R1;
G1 Z-4;
G2 X18 Z-7 R3;
G1 Z-13;
171
X14 Z-19;
Z-25.254;
G2 X14 Z-40.746 R16;
G1 Z-47;
G2 X20 Z-50 R3;
G1 Z-54.5;
X18 Z-57.5;
X20 Z-60.5;
N2 Z-65 G40;
G0 X150 Z100;
T0202;
G96 S350 M3;
G0 X22 Z1;
G70 P1 Q2 F0.1;
G0 X150 Z100 M9;
M30
Do.Dr. Ali ORAL

O0026;
G50 S3000;
G96 S250 M3;
T0101;
G0 X27 Z0 M8;
G1 X-2 F0.1;
G0 Z1;
G0 X27;
G71 U1 R1;
G71 P1 Q2 U0.1 W0 F0.2;
N1 G42 G0 X15;
G1 Z-10;
X19;
Z-30;
X22 Z-31.5;
Z-35
X25;
N2 Z-40 G40;
G0 X150 Z100;
T0202;
G96 S300 M3;
G0 X26 Z1;
G70 P1 Q2 F0.1;
G0 X150 Z100 M9;
M30;
172
Do.Dr. Ali ORAL

O0027;
G50 S2000;
G97 S900 M4;
T0404;
G0 X25. Z3. M8;
G76 P040060 Q100 R100;
G76 X18.2 Z-20. P900 Q500 F1.;
G0 X45. Z-20.;
G76 P040060 Q100 R100;
G76 X38.2 Z-52. P900 Q500 F1.5;
G0 X200. Z150. M9;
M30;
173
Do.Dr. Ali ORAL
O0002 numaral program G71 kaba tornalama evrimi ile ilemek

iin aadaki gibi bir program yazlabilir.
O0002;
G50 S2000;
G96 S200 M3;
T0101;
G0 70. Z0. M8;
G1 X-2. F0.1;
G0 Z1. ;
G0 X65. ;
G71 U1. R1. ;
G71 P1 Q2 U0.3 W0.1 F0.2;
N1 G0 X16. ;
G1 Z0. ;
X26. C5. ;
Z-15. C1. ;
X37. C2. ;
Z-28.5 C4;
X65. C3. ;
N2 Z-35. ;
G28 U0. W0. ;
T0202;
G96 S300 M3;
G0 X65. Z1. ;
G70 P1 Q2 F0.1;
G28 U0. W0. M9;
M30;
174
Do.Dr. Ali ORAL
O0004;
G50 S2000;
G96 S200 M3;
T0101;
G0 X55. Z0. M8;
G1 X-2. F0.1;
G0 Z1. ;
G0 X50. ;
G71 U1. R1. ;
G71 P1 Q2 U0.3 W0. F0.2;
N1G0 X17. ;
G1 Z0. ;
X27. R5. ;
Z-15. R1. ;
X50. R3. ;
N2 Z-45. ;
G28 U0. W0. ;
T0202;
G96 S300 M3;
G0 X50. Z1. ;
G70 P1Q2 F0.1;
G28 U0. W0. ;
T1010;
G97 S600 M3;
G0 X0. Z2. ;
G83 Z-33. Q4000 F0.08;
G28 U0. W0. M9,
M30;
175
Do.Dr. Ali ORAL
Yardmc Fonksiyonlar (M kodu)
Kod eklinde olan baka bir fonksiyon M kodudur M kodu CNC tezgah ve
sistemlerin almasn kontrol eder Bu kodun etkisi daha ok a/kapa (on/off) eklinde olur;
rnein i milinin dnmesi veya durmas; kesme svsnn almas veya kapanmas,
programn durmas vb gibi (ekil 6.72). M kodunun saysal ksmi 0'dan 99'a kadar iki
basamaktan oluur Bunlarn bazlarna ISO tarafndan bir anlam verilmitir Baz M
kodlarnn bo braklmas , eitli kontrol sistemi imalatlar bu M kodlarna farkl
anlamlar vermilerdir. Tablo 6.6 'da pratikte en ok kullanlan ISO M kodlar verilmitir.
ekil 6.72 a-b milinin saat ynnde/tersine dnmesi, Geri ekilerek takm deitirme,
programn sona erdirilmesiyle program bana dnlmesi
M kodlar ile ilgili olarak u noktalara dikkat edilmesi gerekir:
M kodlar genellikle modal olup, bir bloa bir tek M kodu yazlr, ancak zel
olarak imal edilen baz tezgahlarda koda kadar yazlabilir.
M kodunun etkisi iki ekilde olabilir:
Hareket komutu ile ayn anda balayabilir. G01 komutu ile ayn blokta M03
bulunursa ilerleme ile beraber i mili de dnmeye balar.
Hareket komutu bittikten sonra balayabilir. G01 komutu ile ayn blokta M05
bulunursa i mili durur.
Koordinat Kodlar (X, Y, Z)
Takm konumu X, Y, Z adresleri ile gsterilir. Bir blok'a takmn gidecei hedef noktasnn
koordinatlarn belirten bu koordinat kodlar, parann koordinat sistemine ve parann sfr
noktasna gr belirlenir. Bilindii gibi, tornalamada para koordinatlar X,Z; frezelemede X,Y,Z
olarak verilir. Tornalamada Z parann uzunluu, X ise yarap ynn temsil eder. Bu
kodlarn nne, deer negatif olduunda (-), pozitif olduunda hibir iaret konulmaz.
176
Tablo 6.6 M kodlar
M kodu
M00
M01
M02
M03
M04
M05
M06
M07,M08
M09
M13
M14
M15
M30
M32...M35
M98
M99
Do.Dr. Ali ORAL
Anlam
Programn geici olarak durmas
Programn istek zere kontrol panosundan bir dmeye basarak durmas
Programn tekrar batan balamak zere sona ermesi
milinin saat ibresi ynnde dnmesi (CW)
milinin saat ibresi tersi ynnde (CCW)
milinin durmas
Takm deitirme
Kesme svsnn almas
Kesme svsnn kapanmas
milinin saat ibresi ynnde dnmesi ve kesme svsnn almas
milinin saat ibresi tersi ynnde dnmesi ve kesme svsnn almas
Tezgah kzaklarnn pozitif yne (+) abuk hareket ettirilmesi
Programn sona ermesi
Sabit kesme hz ile kesme (tornalamada)
Alt programlarn arlmas (baz sistemlerde)
Alt programlarn sona ermesi (baz sistemlerde)
Tm koordinatlar modaldr, yani bir blokta yazldktan sonra dier bloklarda da geerli
olacaklarsa dier bloklarda yazlmaz. rnein; aadaki program parasnda birinci blokta
yazlan X30 deeri ikinci blokta da geerli olaca iin N15 blounda yazlmaz.
N10 G01 X30 Z2
N15 Z-20
lerleme Hz Kodu (F)
Hzl harekette ilerleme hz kodu verilmez. Bu hz tezgahn sahip olduu maksimum hz

deeridir. Dorusal ve dairesel enterpolasyon iin ilerleme hz, F adresinden sonra hzn
deerini belirten bir say ile verilir. lerleme hz mm/dak veya m/dev olarak verilebilir.
Kontrol sistemine gre; mm/dak G98 veya G94, mm/dev G99 ile gsterilir. Baz kontrol
sistemlerinde ilerleme hz sadece mm/dak olarak belirlenir.
Kesme Hz Kodu (S)
CNC tezgahlarda kesme hznn m/dak olarak verildii durumda tala kaldrma srasnda
para ap deise dahi kesme hz programlanan deerde sabit kalr. Baz kontrol sistemlerinde
kesme hznn m/dak olarak verilmesi G96, dev/dak olarak verilmesi G97 komutlar ile
belirtilir, m/dak olarak verildii durumda kesme hz sabit olduundan G96 koduna sabit
kesme hz kodu da denir. Buna gre;
G96 S250
G97 S3500
(Kesme hz m/dak)
(Kesme hz dev/dak)
Kesme hzn m/dak olarak gsteren G96 'dan dev/dak olarak gsteren G97 'ye geildiinde,
eer G97 'de S kodu ile hz deeri dev/dak olarak belirtilmemi ise G96 'da kullanlan son
kesme hz G97 'de de geerli olur. rnein;
177
N50 G97 S800

.......
N75 G96 S100
.......
N90 G97
Do.Dr. Ali ORAL
Kesme hz 800 dev/dak

Kesme hz 100 m/dak
Kesme hz S ile belirtilmedii iin bu bloktan nceki hzdr
Kesme hz; takm malzemesi, para malzemesi, takm mr ve tezgah

konstrksiyonuna bal olarak seilir. Seim ilemi, bu ama iin hazrlanm izelgelerden
veya analitik olarak yaplr. Analitik olarak Taylor bants ve para ileme zaman veya
para maliyetine dayanan optimizasyon yntemleri kullanlr.
6.10 Frezeleme lemleri iin G Kodlar
Pratikte tornalama ile frezeleme ayr ura alanlardr. Programlama bakmndan frezelemenin
tornalamaya gre nemli bir fark; nokta koordinatlarnn X,Y,Z olarak verilmesidir (ekil
6.31). X,Y koordinatlar; para yzeyinin dzlemini, Z koordinat ise bu yzeye dik, yani
takmn paraya girme miktarn ifade eder. Burada dikkat edilmesi gereken husus; para
koordinatlar ile tezgah koordinatlar ayn dorultuda olmaldr. Freze iin para programnda
da nokta koordinatlar mutlak ve eklemeli olarak verilebilir. G kodlar, hareketin tipini
tayin eder ve nmerik sistemi iin ilem hazrlar; bu nedenler G kodlarna hazrlk
fonksiyonlar da denilmektedir. En ok kullanlan G kodlar aada verilmitir.
ekil 6.73freze tezgahlarnda eksen dzenleri
178
Do.Dr. Ali ORAL
G00 Pozisyonlama ( Hzl hareket)
G00 X_ Y_ Z_ ;
Bu komut verildiinde, kesici takm X,Y,Z adresine hzl bir ekilde konumlandrlr. Kesici
takm bu esnada kesme hareketi yapmaz.. Takm mutlak (G90) veya eklemeli (G91)
koordinat sistemine gre harekete edebilir.
Blok format (rnek)

N60 G90 G00 X8.0 Y7.0 Z10.0
N60: Sra numaras
G90: Mutlak koordinat sistemi
G00: Hzl harekette lineer enterpolasyon
X: Hedef X koordinat
Y: Hedef Y koordinat
Z: Hedef Z koordinat
ekil 6.74 Hzl hareket
G01 Lineer nterpolasyon ( kesme hareketiyle ilerleme)

G01 X
Kesici takm belirlenen bir ilerleme hzyla dz bir hat boyunca ilerler. Her bir eksendeki hz
deerleri takmn dz bir hat boyunca ilerlemesini salamak iin otomatik olarak control edilir.
G01 kodu lineer kesme ilemi iin kullanlr. Takm mutlak (G90) veya eklemeli (G91)
koordinat sistemine gre harekete edebilir.
Blok format (rnek)

N70 G91 G01 X5.0 Y6.0 Z8.0 F100
N70
G91
G01
X
Y
Z
F
Sra numaras
Eklemeli koordinat sistemi
Lineer interpolasyon
X ekseninde balang noktasyla biti
noktas arasndaki uzaklk
Y ekseninde balang noktasyla biti
Y ekseninde balang noktasyla biti
lerleme hz
179
ekil 6.75 Lineer hareket
Do.Dr. Ali ORAL
Dairesel Enterpolasyon
Bu kodlar tam daire veya herhangi bir radys daire yay ileme esnasnda kullanlr.
Aadaki aklamalar X,Y dzlemindeki ilemlere aittir. Takm hareketi tayini iin 2 farkl G
kodu kullanlr (G02,G03). G02 ve G03 kodlar ile mutlaka F kodu kullanlmaldr. Bu kodlar
aadaki ekilde kullanlr.
G02 X... Y... I... J... F...
G03 X... Y... I... J... F...
ekil 6.82 G02 ve G03 kodlarnn kullanl

G02 Dairesel Enterpolasyon ( Saat bresi Ynnde )
Kesici takm, bir yayn yarap ve son konumu verilerek veya yay merkezi ve son konum
verilerek saat ekseni ynnde hareket eder. Bu ilem belirlenen ilerleme hznda dairesel kesme
ilemi yapmak iin kullanlr.
G02 X__ Y__ R__ F__; Yarap ve son konum
G02 X__ Y__ I__ J__ F__;Yay merkezi ve son nokta konum
N80 G90 G02 X7.6 Y8.2 R3.5 F100 ;
N80
G90
G02
X
Y
R
F
Sra numaras
Mutlak koordinat
Dairesel interpolasyon (saat
ynnde)
Son konumun X koordinat
Son konumun Y koordinat
Yayn yarap, yay 180 den
kk
lerleme hz
180
ekil 6. 76 Dairesel Hareket
Do.Dr. Ali ORAL
Blok format (yay merkezi, son konum iin)

N90 G90 G02 X7.6 Y8.2 12.4 J2.3 F100. ;
J
F
Sra numaras
Mutlak koordinat
Dairesel interpolasyon (saat ynnde)
Son konumun Y koordinat n
X ekseninde, yayn balang
noktasyla yay merkezi arasndaki
mesafe
Y ekseninde, yayn balang
noktasyla
yay merkezi arasndaki mesafe
lerleme
N80
G90
G02
X
Y
I
Yarap ve son konum seenei

kullanldnda yarapa pozitif veya negatif
bir deer atanabilir. Yay 180 den kk
veya 180 ye eit olursa yarap pozitif (1)
deerlik alr, yay 180 den byk olursa
yarap negatif (2) deerlik alr
Blok format (yarap ve son konum iin);

180 den kk bir yayn yarap ve son
konumu iin aadaki blok yazlabilir
N100 G02 X_ Y__ R_ F
180 den daha byk bir yayn yarap ve
son konumu iin aadaki blok yazlabilir.
N110 G02 X__ Y __R- __ F
ekil 6.77 Dairesel hareket (CW)
eki
l
6.78
Dair
esel
hare
ket
G03 Dairesel nterpolasyon ( Saat bresi Tersi Y

nnde)
Kesici takm, bir yayn yarap ve son konumu verilerek veya yay merkezi ve son konum
verilerek saat ibresi ynnde hareket eder. Bu ilem belirlenen ilerleme hznda dairesel kesme
ilemi yapmak iin kullanlr
G03 X Y R F;Yarap ve son konum
G03 X Y I J F ; Yay merkezi ve son konum
181
Do.Dr. Ali ORAL
N120 G90 G03 X3.3 Y7.8 R3.5

F100.;
N120 Sra numaras
G90 Mutlak boyutlar
G03 Saat ibresi tersi ynde dairesel
interpolasyon
X
Son konumun X kooordinat
Y
Son konumun Y kooordinat
R
Yayn yarap, yay 180 den
daha kk
Blok format (yarap ve son konum
iin)
N130 G91 G03 X-5.7 Y1.5 R-3.5
F100. ;
N130
G91
G03
Sra numaras
Eklemeli koordinat sistemi
Saat ekseni tersi ynde dairesel
interpolasyon
X
X ekseninde yayn balang
mesafe
Y
Y ekseninde yayn balang
mesafe
RYayn yarap, yay 180 den
byk byk
F
ilerleme
Blok format (yay merkezi, son konum iin)
ekil 6.79 Dairesel hareket (CCW)
N140 G90 G03 X1.7 Y4.1 I-2.4 J2.3

F100. ;
N140 Sra numaras
G90 Mutlak koordinat
G03 Saat yn tersine dairesel
interpolasyon
X
Y
Son konumun Y koordinat
I
X ekseninde yayn balang
noktasyla yay merkezi
arasndaki mesafe
J
Yekseninde yayn balang
noktasyla
yay merkezi arasndaki
mesafe
F
ilerleme
182
Do.Dr. Ali ORAL
P1(50,-20)
P2(-20,50)
Mutlak koordinatlarda X,Y dairesel yayn son noktasnn koordinat deerleridir. I,J dairesel
yayn son noktasnn vektrel olarak daire merkezine uzaklklardr. Eklemeli koordinatlarda;
X,Y dairesel yayn son noktasnn koordinatlardr. I,J dairesel yayn son noktasnn vektrel
olarak daire merkezine uzaklklardr.
:Balang noktas
:Son nokta
ekil 6.83 'de grlen yay parasn ilemek iin kodlama u ekilde olmaldr;
G90 G03 X-20 Y50 I-50 J20 F 40
G91 G03 X-20 Y50 I-50 J20 F 40
ekil 6.83 Dairesel enterpolasyonda I,J parametreleri

Radys R, yay merkezi olarak I,J,K yerine kullanlabilir. Yay 180 den kk ise R(+),
bykse R(-) deer alr. Bu sylediklerimizi yukarda verilen rnee uygularsak;
G90 G03 X-20 Y50 R53.852 F 40
G91 G03 X-20 Y50 R53.852 F 40
rnek; ekil 6.84 'de grlen yarap 150 mm olan yay parasn elde etmek iin verilmesi
gereken komut:
G90 G02 X350 Y200 R-150 F40 veya
G91 G02 X150 Y150 R-150 F40
eklinde olmaldr.
ekil 6.84 270 'lik yay paras
183
Do.Dr. Ali ORAL
Komut;
G90 G02 X300 Y200 I-100 J-100 F40
G91 G02 X0 Y0 I-100 J-100 F40
rnek; ekil 6.85'de verilen tam daire eklindeki yayn elde edilmesi iin gerekli komutlar
yaznz.
ekil 6.85 Tam daire kesmede i,j deerleri

G17, G18, G19 Dzlem Seimi
Dzlem seimi, dairesel enterpolasyonun yaplaca dzlemi belirlemek iin kullanlr. Balang
olarak G17 etkindir.
G17
G18
G19
X-Y dzlemi
X-Z dzlemi
Y-Z dzlemi
Blok format (G02 iin)
184
ekil 6.86 Dzlem seimi
Blok format (G03 iin)
G20, G21 In/Milimetre Birimleri

G20 ; In Birimi
G21 ; Milimetre birimi
Do.Dr. Ali ORAL
Birimler i koordinat sistemi (G92) ayarlanmadan nce programn balangcnda belirtilir ve

ilgili satra tek bana yazlr. G20 veya G21 programn banda tanmlandktan sonra
programn herhangi bir yerinde deitirilemez.
Block format (in iin)

N30 G20 ;
N40 G92 X4.0 Y5.0 Z4.0
N30
G20
N40
G92
Sra numaras
In birimi
Sra numaras
koordinat sisteminin ayarlanmas
POSITION
X 0.0000 in.
Y 0.0000 in.
Z 0.0000 in.
185
ekil 6.89 n birim sistemi seimi
Do.Dr. Ali ORAL
Blok format (milimetre iin)

N30 G21 ;
N40 G92 X100. Y150. Z100. ;
N30 sra numaras
G21 Milimetre birimi
N40 sra numaras
G92 koordinat sisteminin ayarlanmas
POSITION
X 0.000 mm
Y 0.000 mm
Z 0.000 mm
ekil 6.90 mm birim sistemi
G22, G23 Hareketin Snrlandrlmas
G22 X_ Y_ Z_ I_ J_ K_
Snrlandrlm hareket ak (ON)
G23 ;
Snrlandrlm hareket kapal (OFF)
Takm hareketleri belirli bir dikdrtgensel hacim iinde veya dnda snrlandrlr. Hacim, X, Y,
Z, I, J ve K adresleriyle belirlenir. Takm, tezgah tablas zerindeki herhangi bir engelden
korumak iin bir emniyet nlemi olarak kullanlr. CNC denetleyicisinin belleindeki RWL
parametresi ya 0 yada 1 olarak seilir. 0 deerli RWL parametresi takm belirlenen hacmin iinde
tutarken 1 deerlikli RWL parametresi takm belirlenen hacmin dnda tutar.
Blok format (RWL parametresi 0 iin)

G22 X100. Y70. ZO. I250. J210.K100.
G22 snrlandrlm hareket ak (ON)
X
Snrn X koordinat noktas
Y
Snrn Y koordinat noktas
Z
Snrn Z koordinat noktas
I
J
K
186
ekil 6.91 G22 ile takm hareketinin

snrlandrlmas
Do.Dr. Ali ORAL
G22 X100. Y210. Z100. I250. J70. K0.

G22 snrlandrlm hareket ak
X
Y
Z
I
J
K
Block format (RWL parametresi 1 iin)
Blok format (snrlandrlm hareketin iptali)

G23 G00 X50. ;
G23 Snrlandrlm hareket kapal OFF
G00 Pozisyonlama (Hzl hareket)
X :Konumlanacak noktann X koordinat
G28 Home Pozisyonuna Dn
G 2 8 X _ Y _ Z_ ;
ekil 6.92 G22 ile takm hareketinin

snrlandrlmas
Takmn nceden belirlenen bir X,Y,Z ara noktasndan geerek HOME pozisyonuna
alnmas amacyla kullanlr. Ara nokta G90 veya G91 ilev kodlaryla belirlenir.G91 ve
G28 kombinasyonunda, program esnasnda home pozisyona giderek takm deiiklii
yaplabilecek noktay belirlemek iin programn bana yazlr. parasnn balama
elemanlaryla takm arpmasn engellemek iin ncelikle Z ekseninde sonra X ve Y
eksenlerinde uygulanmas daha uygundur. Burada kesici takmn btn hareketleri
hzldr.
Blok format (program balangcnda)
N10 G91 G28 Z0.0 ;
N20 G91 G28 X0.0 Y0.0
G28 referans noktasna dn(Z home
posisyon)
Z
Z ekseninde eklemeli koordinat
sisteminde ara noktaya olan
mesafe
X
X ekseninde eklemeli koordinat s
isteminde ara noktaya olan mesafe
Y
Y ekseninde eklemeli koordinat
sisteminde ara noktaya olan
mesafe
187
eki
l
6.93
G28
Ho
me
pozi
syo
na
dn
Do.Dr. Ali ORAL
Blok format (takm deitirme iin)

N400 G90 G28 Z100. ;
Takm deiiklii yaplrken, genellikle

sadece Z ekseninde home pozisyona
dnmek yeterlidir.
N400 Sra numaras

G90 Mutlak Koordinat sistemi
G28 Referans noktasna dn (Z home
pozisyon)
Z
Ara noktann Z koordinat
ekil 6.94 G28 ile home pozisyona dn

ara nokta kullanmadan
G29 Home pozisyondan geri dn

G 2 9 X _ Y _ Z_ ;
Takm, home pozisyondan (bir ara noktadan geerek) X,Y ve Z adresleriyle belirlenen
noktaya hareket eder. Genellikle takm deitirmeden sonra kullanlr ve ara nokta daha
nceden G28 koduyla belirlenmitir. Eklemeli koordinatlarda program yaplrsa, ara
noktadan son noktaya ekleme mesafesi X, Y ve Z adresleriyle verilir.
Blok format (mutlak sistem iin)
N410 G90 G28 X60. Y100. ;
N420 G29 X120. Y40. ;
N410
G90
G28
X
Y
N420
G29
X
Y
Sra numaras
Mutlak koordinat sistemi
Referans noktasna dn
Ara noktann X koordinat
Ara noktann Y koordinat
Sra numaras
Referans noktasndan dn
Son noktann X koordinat
Son noktann Y koordinat
ekil 6.95
dn
188
G29 ile home pozisyondan
Do.Dr. Ali ORAL
N430 G90 G28 X80. Y110.

N440 G91 G29 X70. Y-60.
N430
G90
G28
X
Y
Sra numaras
Referans noktasna dn
Ara noktann X koordinat
Ara noktann Y koordinat
N440 Sra numaras

G29 Referans noktasndan dn
X
X ekseninde ara noktann son
noktaya mesafesi
Blok format (eklemeli sistem iin)
Y
X ekseninde ara noktann
son noktaya olan mesafesi
ekil 6.96
dn
G29 ile home pozisyondan
G40, G41, G42 Takm U Yarap Telafisi

G40 ;
G41 D _ ;
G42 D _ ;
Takm radys telafisi iptal

Takm radys telafisi sol
Takm radys telafisi sa
Takm, u radys bykl ile program tarafndan belirlenen yol boyunca sola veya saa
doru hareket etmektedir. Ofset miktar D adresi ile kaydedilir.
N270 G90 G17 G01 G41 D10 X30.

Y30.F100
N280 G01 Y55. ;
N270
G90
G17
G0 1
G41
D
X
Y
F
Sra numaras
X-Y dzlemi seimi
Takm uyarap telafisi sol
Offset miktar
lerleme
189
ekil 6.97 Takm Telafisi sol
N270 G90 G17 G01 G42 D11 X30.

Y30.F100
Do.Dr. Ali ORAL
N270 Sra numaras

G90
G17
X-Y dzlemi seimi
G0 1
G42
Takm uyarap telafisi sol
D
Offset miktar
X
Y
F
lerleme
N310
N310
G00
G40
X
Y
G00 G40 X10. Y10. ;

Sra numaras
Hzl hareket ile pozisyonlama
Takm telafisi iptali
ekil 6.98 Takm telafisi G42
ekil 6.99 Takm telafisi iptal G40
Aadaki ekillerde verilen rnekleri inceleyiniz.
ekil 6.100 Takm telafilerinin deerlendirilmesi
190
Do.Dr. Ali ORAL
G43, G44, G49 Takm Uzunluu Telafisi

G43 H_ ; veya G43 Z_ H_ ;
Takm uzunluu telafisi pozitif ynde
G44 H_ ; veya G44 Z_ H_ ;

Takm uzunluu telafisi negatif ynde
Takm, standart bir takm uzunluuna gre uzunluk veya ksaln telafi edebilmek iin
takm yukarya veya aada doru hareket eder. Offset yn G43 veya G44 ile ayarlanr ve
CNC denetleyicisinin belleinde H adresiyle kaydedilir. Z adresiyle belirtilen deer offset
miktarna ya eklenir yada karlr. H00 a kaydedilmi offset miktar daima 0 dr. Takm
uzunluu telafisi iki veya daha fazla sayda takm ile alldnda kullanlr. Takm
uzunluu telafisi, bir programda takm deitirme sonrasnda koordinatlarda herhangi bir
deiiklik yaplmasna gerek brakmamaktadr.
Blok format (G43 iin) H11=8 mm
N900 G43 H11 ;
N900 Sra numaras
G43 Takm uzunluu telafisi pozitif
yn
H
Ofset adresi 11
Block format (G44 ve Z iin) H10 =
9mm
N910 G44 H10 ;
veya
N910 G44 Z-9.0 H00 ;
N910 Sra numaras
G44 Takm uzunluu telafisi pozitif
yn
H
Offset addresi 10
Z
Telafi miktar
H00 Offset miktar=0
Block format (Takm uzunluu telafisi
iptal)
N920 G49
veya
N920 H00
G49 Takm uzunluu telafisi iptal
H00 Takm uzunluu telafisini
sfra
ekil 6.101
ekil 6.103
ekil 6.104 G44 Telafi kodu
CNC freze tezgahnda ayn program iinde birden fazla kesici takm kullanlabilir. Ancak her
takmn boyu birbirinden farkl olduu iin mutlaka boy telafisi kullanlmaldr. Bu sayede
sanki her takmn boyu eit balanm gibi program yaplr.llen boy deerleri cnc tezgah
OFSET sayfasndaki ilgili satrlara yazlr. Kodun kullanm srasnda H karakterinin yanna 2
haneli bir say yazlr. Bu say OFFSET sayfasnda kullanlacak takmn boy miktarnn yazl
olduu ofset satrn ifade eder.
191
RNEK
Do.Dr. Ali ORAL
G43 Z H
Z:Kesici takm ucunun gitmesini istediimiz Z koordinat deeri.
H:Kullanlacak kesici takmn OFSET sayfasndaki satr numaras.
G49 Kesici Takm Boy Telafisi ptali
G43 kodu ile tezgah hafzasna kayt edilen kesici takm boy telafi deerinin hafzadan
silinmesini salar.
ekil 6.105 Takm uzunluu telafisi

G98 evrim Sonunda Balang Noktasna Dn
lem bittikten sonra kesici evrime balamadan nceki Z yksekliine geri kar.( makine
varsaylandr )
ekil 6.106 Balang noktasna dn

G99 evrim Sonunda R Emniyet Noktasna Dn
lem bittikten sonra kesici R emniyet noktasna geri kar. ( G98 ve G99 komutlar G81-G82G83-G86 vb komutlar ile birlikte kullanlr. )
192
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 6.107 Emniyetli mesafeye k
G90 Mutlak Koordinat Sistemi

G90 ;
Btn noktalar ve takm pozisyonlar G92 komutuyla ayarlanan bir orijinden alnr. Takm
bir noktadan dierine hareket ederken koordinat X,Y ve Z adresleriyle girilir.
N50 G90 G01 X25. Y35. Z30. ;

N50
G90
X
Y
Z
Sra numaras
mutlak boyutlar
Son noktann Z koordinat
193
ekil 6.108 Mutlak sistem
Do.Dr. Ali ORAL
G91 Eklemeli Koordinat Sistemi

G91 ;
Block format
G91 G01 X25. Y20. Z25. F100
GO 1 Lineer enterpolasyon
X
Geerli noktayla son nokta
arasndaki X mesafesi
Y
Geerli noktayla son nokta a
rasndaki Y mesafesi
Z
Geerli noktayla son nokta
arasndaki Z mesafesi
Btn noktalar ve takm pozisyonlar geerli bir noktadan llr. Takm bir noktadan dierine
hareket ettiinde noktalar arasndaki mesafeler X,Y ve Z adresleriyle girilir. Bu mesafeler,
geerli noktayla yeni noktann konumlarna bal olarak Pozitif veya negatif deerler eklinde
girilir.
ekil 6.109 G91 Eklemeli koordinat
G92
Mutlak Sfr Noktasnn Programlanmas

G 9 2 X _ Y _ Z_ ;
Bu komut, koordinat sisteminin orijinini home pozisyondan veya geerli takm

pozisyonundan belirli bir mesafeye ayarlar. Geerli takm konumuna gre orijinin konumu
X,Y ve Z adresleriyle tanmlanr. G92 komutu, koordinat sistemini CNC tezgahn home
pozisyonuna gre veya keyfi bir noktaya ayarlamak iin programn banda kullanlr.
N40 G91 G28 XO. YO. ZO. ;
N80 G92 X350. Y350. Z250. ;
N80 Sra numaras
G92 Mutlak sfr noktasn
programlama
X
X-ekseninde takm pozisyonundan
sfr pozisyonuna mesafe
Y
Y-ekseninde takm pozisyonundan
YZ ekseninde takm pozisyonundan
ekil 6.110 Mutlak sfrn programlanmas
194
Do.Dr. Ali ORAL
N100 G92 X200. Y200. Z100
N100 Sra numaras

G92 Mutlak sfr noktasn
programlama
X
X-ekseninde takm pozisyonundan
Y
Y-ekseninde takm pozisyonundan
YZ ekseninde takm pozisyonundan
ekil 6.111 G92 ile mutlak sfr noktasnn

programlanmas
Birim ve lerleme Komutlar
Boyut birimleri daha nce tornalamada akland gibi aada verildii ekilde
kullanlmakladr.
G20
G21
:in
:metrik
Gnmzde imal edilen takm tezgahlarnn bir ou metrik sisteme gre ayarldr. Bir
programa balarken, tezgah metrik sisteme gre ayarlanm ise G20 kodunu kullanmaya gerek
yoktur. Ancak tezgah iin byle bir ayar yaplmam ise o zaman, hangi birim sistemi
kullanlaca bildirilmelidir.
lerleme hznn birim kodlar daha nce tornalamada anlatld gibidir. Yani;
G94
G95
:ilerleme hz m/dak
:ilerleme hz mm/dev
Takm Telafisi Kodu
Daha nce de belirtildii gibi, takm telafisi olay, NC programlarnn yazlmasnda takmdan
bamsz hareket edilmesi imkan salar. Btn telafilerin iptali iin G40, Sa ve sol
telafilerin tanmlanmas iin G41 ve G42 kodlar kullanlr.
rnek: ekil 6.109 'da yatay ileme merkezine balanan i parasnn evresinin
ilenmesi iin NC programn yazalm. Burada kullanlan boyutlar in olarak verilmitir.
195
Do.Dr. Ali ORAL

O0028;
N010 G20 G40 G80 G91
N020 G92 X0 Y0 Z0
N030 S800 M03
N040 G00 X4.75 Y 5.95
N0.50 Z-1.4
N060 G01 Z-1.15 F3.0
N070 X03 M08
Nokta l
N080 Y1.8449
Nokta 1-2
N090 X2.4999 Y2.8188
Nokta 2-3
N100 G02 X0.7501 Y0.3363 I0.7501 J-0.6637
Nokta 3-4
N110 G01 X2.5754
Nokta 4-5
N120 X1.6047 Y-1.0696
Nokta 5-6
N130 X1.0699 Y-l.6047
Nokta 6-7
N140 Y-3.3257
Nokta 7-8
N150 X-8.3
Nokta 8-9
N160 Z1.15 F0.4 M09
Paray temizle, soutucu stop Z
N170 G28 Z0.1
Z balang pozisyonuna geri dn
N180 G28 X-0.1 Y-0.1
X,Y balang pozisyonuna geri dn
Kesici merkezine gre program yazlmas iin kesici merkezinin koordinatlarnn
hesaplanmas gerekmektedir. Yaplan hesaplamalar aada verilmitir.
1 ve 2 noktas arasndaki yzeyin ilenmesi iin kesici merkezi hesaplar:
Kesici, yzey B zerinde harekete balamadan nce almas gereken pozisyonun
hesaplanmas gerekmektedir. ekil 6.109.a 'dan yararlanarak aada verilen
bantlar yardmyla bu pozisyon;
196
Do.Dr. Ali ORAL
ekil 6.112-a rnek olarak verilen i paras zerindeki kesici merkezi 2 noktas
1
Y 2 r tan 45
2
tan =
2.25
0.75
3.00
= 36.8699
R=
3.0 2 2.25 2 3.750
0.75
0 .2
3.75
2 =11.5369
Sin 2 =
1 = + 2 = 36.8699 + 11.5369 = 48.4068
Y2 = r + 1.5 + Y2 = 0.25 + 1.5 + 0.0949 = 1.8449 in

6.112.b Kesici merkezi geometrisi dz bir doru ile yayn kesiim noktasnda
197
Do.Dr. Ali ORAL
Bu Y ynndeki f hareketi olacaktr.
1 = 48.4068
Y2 = 0.0949 in
r =0.25 in
R = 0.75 in
Y3=r . cos1 = 0.25 . cos48.4068 = 0.1659 in
J = R . cos1 = 0.75 . cos48.4068 = 0.4978 in
Y3 = 2.25 + J + Y3 - Y2
Y3 = 2.25 + 0.4978 + 0.1659 0.0949 = 2.8188 in
Y = r . cos1
X = r . sin1
j = R . cos1 ve i = R . sin1
j = j + Y3 ve i = i + X3
X3 = r . sin1 = 0.25 . sin48.6068 = 0.1875 in
j = R . sin1 = 0.75 . sin48.6068 = 0.5625 in
X3 = 3.0 + r ( 0.1875 + 0.5625)
X3 = 3.0 + 0.25 ( 0.1875 0.5625)
X3 = 3.25 0.7501 = 2.4999 in
X4 = i + X3 = 0.5625 + 0.1875 = 0.7501 in
Y4 = R + r (j + Y3) = 0.75 +0.25 ( 0.4978 + 0.1659) = 0.3363 in
i=X4=i+X3=0.7501 in
j=j + Y3 = 0.4978 + 0.1659 = 0.6637 in
ekil 6.112.c 5 noktasnda kesici merkezi geometrisi

Y5 = r
X5 = r . tan
1
2
198
Do.Dr. Ali ORAL
X5 = r . tan
para llerinden;
1.00
tan1 =
0.66666, veya 1 = 33.59
1.50
1
33.59
0.25 tan
0.0754
2
2
X5 = 2.50 + X5 = 2.50 + 0.0754 = 2.5754 in
5 ve 6 noktas arasndaki yzeyin ilenmesi iin kesici merkezi hesaplar;
1
2 r
Y6 =
1
cos
2
1
sin
2 r
X6 =
1
cos
2
cos
ekil 6.112.d 6 noktasndaki kesici merkezi geometrisi

1 .5
1.5 veya = 56.3099
1
1
33.59 56.31
cos
cos
2 r =
2
Y6 =
0.25
1
33.59 56.31
cos
cos
2
2
tan =
Y6 =
0.707724
cos 44.95
0.25 0.1804 in
0.25 =
0.980409
cos(11.36)
2 r sin44.59 r 0.706489 0.25 0.1801in

X6 =
1
cos(11.36)
0.980409
cos
2
sin
199
Do.Dr. Ali ORAL
X6 = 1.5 + X6 - X5 = 1.5 + 0.1801 0.0754 = 1.6047 in ve
E yzeyinin ilenmesi ( Nokta 7)

1
Y7 r tan 45
2
Y7 = 0.25 . tan 45
Y6 = 1.00 + r Y6 = 1.00 + 0.25 0.1804 = 1.0696 in
ile 1 yer deitirince
56.31
0.25 tan16.845 0.0757 in
2
X7 = 1.00 + r - X6 = 1.00 + 0.25 0.1801 = 1.0699 in

Y7 = 1.5 + Y6 - Y7 = 1.5 + 0.1804 0.0757 = 1.6047 in
F yzeyinin ilenmesi (Nokta 7-8)
X8 = 0
Y8 = 2.0 + r + Y7 = 2.0 + 0.25 + 0.0757 = 2.32257 in

G yzeyinin ilenmesi (Nokta 8-9)
Y9 = 0
X9 = 8.0 + r + 0.05 = 8.0 + 0.25 + 0.05 = 8.3 in
RNEK ALIMA: Bu rnei, kesici merkezini dikkate almakszn takm ap telafisi

kullanarak programlaynz.
200
Do.Dr. Ali ORAL
G83 GAGALAMALI DELK DELME EVRM

O0029;
G91 G28 Z0. ;
G17 G40 G49 G80 G90;
T03;
M6;
G90 G54 G0 X0. Y0. S2000 M3;
G43 H3 Z50. ;
G83 X20. Y15. Z-30. Q5. R5. F250;
X35. ;
X50. ;
X65. ;
X80. ;
G80;
G91 G28 Z0. ;
M30;
201
Do.Dr. Ali ORAL
G84 KILAVUZ EKME EVRM

O0030;
G91 G28 Z0. ;
G17 G40 G49 G80 G90;
T03;
M6;
G90 G54 G0 X0. Y0. S100 M3;
G43 H3 Z50. ;
G84 X20. Y15. Z-25. R5. F175;
X35. ;
X50. ;
X65. ;
X80. ;
G80;
G91 G28 Z0. ;
M30;
202
Do.Dr. Ali ORAL
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
rnek: ekildeki i parasnn ilenmesi iin gerekli operasyonlar aada

grlmektedir.
Tezgahn hazrlanmas
Aln Frezeleme
evresel frezeleme
Cep ama
evresel frezeleme kesme
Delik ama
Program sonu

Kullanlan takmlar:
100 mm . apl aln freze
22 mm apl parmak freze
5 mm apl matkap
203
Do.Dr. Ali ORAL
Tezgahn hazrlanmas
O23;
N10 G91 G28 Z0.0;
N20 G28 X0.0 Y0.0;
N30 G21;
N40 G92 X500.0 Y250.0
Z400.0;
N50 T14;
N60 M06;
N70 S1400 M03;
2.
Aln Frezeleme
N80 G90 G43 G00 Z100.0 H14;
N90 G00 X-170.0 Y-70.0;
N100 G01 Z0.0 F500.0;
N110 G01 X170.0 F1000.0;
N120 Y-20.0;
N130 X-170.0;
N140 Y30.0;
N150 X170.0;
N160 Y80.0;
N170 X-170.0;
N180 G91 G28 Z0.0;
N190 G28 X0.0 Y0.0;
N200 M05;
3.
evresel Frezeleme
N210 T15;
N220 M06;
N230 G49;
N240 S1400 M03;
N250 G90 G43 G00 Z100.0 H15;
N260 G00 X-130.0 Y-70.0;
N270 G01 Z-10.0 F500.0;
N280 G42 G01 X-110.0 Y-70.0 D25
F1000.0;
N290 G01 X110.0 F1000.0;
N300 Y70.0;
N310 X-110.0;
N320 Y-70.0;
N330 G01 G40 Y-100.0;
N340 Z10.0;
1)
204
Cep Ama
N350 G00 X0.0 Y0.0;
N360 G01 Z-5.0 F500.0;
N370 G41 G01 Y-40.0 D25
F1000.0;
N380 X20.0;
N390 G03 X20.0 Y40.0 R40.0;
N400 G01 X-20.0;
N410 G03 X-20.0 Y-40.0 R40.0;
N420 G01 X10.0;
N430 G01 G40 X20.0 Y0.0;
N440 G01 Z10.0;
5.
evresel frezeleme
N450 G00 X-140.0 Y-70.0;
N460 G01 Z-5.0 F1000.0;
N470 G42 G01 X-90.0 Y-50.0 D25
F1000.0;
N480 X65.0;
N490 X90.0 Y-25.0;
N500 Y20.0;
N510 G03 X60.0 Y50.0 R30.0;
N520 G01 X-60.0;
N530 G02 X-90.0 Y20.0 R30.0;
N540 G01 Y-50.0;
N550 G01 G40 X-110.0 Y-90.0;
N560 G01 Z10.0;
N570 G91 G28 Z0.0;
N580 G28 X0.0 Y0.0;
4.
Do.Dr. Ali ORAL
6)
Delik delme
Burada bir desen eklinde dzgn
ekilde dalm delikler alacaktr
N590
N600
N610
N620
N630
N640
N650
N660
N670
N680
N690
N700
N710
N720
N730
N740
N750
T16;
M06;
S1400 M03;
G49;
G90 G43 G00 Z100.0 H16;
G01 X20.0 Y0.0 F1000.0;
G01 Z-20.0 F500.0;
G04 X1.0;
G01 Z0.0;
G00 Y17.32 X10.0;
G01 Z-20.0 F500.0;
G04 X1.0;
G01 Z0.0;
G01 X-10.0;
G01 Z-20.0 F500.0;
G04 X1.0;
G01 Z0.0;
205
N760
N770
N780
N790
N800
N810
N820
N830
N840
N850
N860
N870
7.
G01 X-20.0 Y0.0;

G01 Z-20.0 F500.0;
G04 X1.0;
G01 Z0.0;
X-10.0 Y-17.32;
G01 Z-20.0 F500.0;
G04 X1.0;
G01 Z0.0;
G01 X10.0;
G01 Z-20.0 F500.0;
G04 X1.0;
G01 Z0.0;
Program Sonu
N880G91 G28ZO.O;
N890G91 G28XO.OYO.O;
N900M05;
N910G40;
N920 G49;
N930M30;
Do.Dr. Ali ORAL
rnek: ekildeki i parasnn ilenmesi iin gerekli NC programn yazalm.
Stok Malzeme
Genilik: 184.000
Derinlik: 104.000
Ykseklik: 42.000
TAKIMLAR
T1 Tarama Kafa60
T2 Parmak Freze 10
206
T3 Matkap 5
T4 Klavuz M6x1
O4000;
G91 G28 Z0;
G17 G40 G49 G80 G90;
T1;
M6;
G90 G54 G0 X-35 Y25 S900 M3;
G43 Z50 H1;
Z0;
G1 X215 F700;
G0 Y80;
G1 X-35;
G91 G28 Z0 M5;
T2;
M6;
G90 G54 G0 X0 Y-5 S3000 M3;
G43 Z50 H2;
G41 D2;
Z5;
G1 Z0 F500;
M98 P4001 L10;
G0 Z10;
G40;
X90 Y70;
Z2;
M98 P4002 L9;
G90;
G91 G28
T3;
M6;
G90 G54
G43 Z50
G99;
G81 X30
G91;
X10 K9;
Y20;
Z0 M5;
G0 X30 Y10 S900 M3;

H3;
Y10 R2 F250;
O4001 alt program

O4001;
G91;
G1 Z-3 F500;
G90;
Y70;
G3 X30 Y100 R30;
G1 X150;
G2 X180 Y70 R30;
G3 X180 Y30 R30;
G2 X150 Y0 R30;
G1 X0;
G1 Y-5;
M99;
Do.Dr. Ali ORAL
X-10 K9;
G90;
G91 G28 Z0 M5;
T4;
M6;
G90 G54 G0 X30 Y10 S100 M3;
G43 Z50 H4;
G99;
G84 X30 Y10 Z-20 R2 F100;
G91;
X10 K9;
Y20;
X-10 K9;
G90;
G91 G28 X0 Y0;
G91 G28 Z0 M5;
M30;
O4002 alt program

O4002;
G91;
G1 Z-3 F150;
G1 X8 F500;
G2 X-16 Y0 R8;
G2 X16 Y0 R8;
G1 X7;
G2 X-30 Y0 R15;
G2 X30 Y0 R15;
G1 X-15;
M99;
207
Do.Dr. Ali ORAL
Ders notlarnn gelitirilmesine devam edilecektir. Hazrlanm olan notlarn okuyuculara

yararl olmas dilei ile.
208
Do.Dr. Ali ORAL
KAYNAKA
1. ORAL, A., CNC Takm Tezgahlar ve CNC Programlamaya Giri, KKK. Balkesir
ok Programl Astsubay Hazrlama Okulu Matbaas, 1999, Balkesir
2. MALKO C. (ev); CNC Para Programlama, Etam A. Matbaa Tesisleri
Eskiehir, 1994
3. EDZ G. (ev); CNC ile lemeye Giri, Etam A. Matbaa Tesisleri, Eskiehir,
1994
4. GRKAN . (ev); Bilgisayarl Nmerik Kontrol Konusuna Giri, Etam A.
5. GLESN M. (ev); NC Makine Programcl Evren Ofset A. Web. Ofset
Tesisleri, Ankara, 1994
6. AKKURT M. ; Bilgisayar Destekli Tasarm Tezgahlar (CNC), Birsen Yaynevi,
stanbul, 1996
7. HANS B. K. ; Flexible Automation, Germany, 1986
8. Sandvik Coromant, Modern Metal Cutting, a Patrical Handbook, Sandvik Coromant,
Swedeen, 1994
9. Metalworking Products, Turning Tools, Sandvik Coromant, Swedeen, 1995
10. Metalworking Products, Turning Tools, Sandvik Coromant, Swedeen, 1994
11. AKIR C. ; Modern Talal malat Yntemleri, 2009, Dora Yaynclk, Bursa
12. AKIR C.,Modern Talal malatn Esaslar,2009, Dora Yaynclk, Bursa
13. AKKURT M. ; Takm Tezgahlar, Tala Kaldrma Yntemleri ve Teknolojisi,
Birsen Yaynevi, stanbul 1992
14. AKKURT. M., Tala Kaldrma Bilimi ve Teknolojisi, CNC Takm Tezgahlar ve
retim Otomasyonu, TAD teknik Yaynlar, 2009, stanbul
15. AHN. Y., Tala Kaldrma Prensipleri 1, Nobel Yaynclk, 2001
16. CORONEY, 4th Edition, Sandvik Coromant, Swedeen, 1998
17. ERGN M. ; Nmerik Kontroll Takm Tezgahlar ve Programlama Prensipleri,
MMO Yayn no: 190, 1997
18. EKERCOLU A. ; CNC Tezgahlar, Bilim Teknik Yaynevi, 1990
19. Productive Metal Cutting, Sandvik Coromant, Swedeen, 1997
20. MEB. MEGEP CNC Tezgahlar ve Kesici Takmlar, Ankara, 2006
209
Do.Dr. Ali ORAL
21. MEB. MEGEP CNC Tornada Programlama Ankara, 2006

22. MEB. MEGEP CNC Torna lemleri 2, Ankara, 2006
23. K. zdemir, A. Oral, M.C. akr, Kesme parametrelerinin ilk anma blgesine
etkilerinin deneysel olarak incelenmesi, 1. Ulusal Talal malat Sempozyumu,
stanbul, 2009.
24. ZDEMIR,U. ERTEN, M.," Talasl imalat srasnda kesici takmda meydana gelen
hasar mekanizmalar ve takm hasarn azaltma yntemleri, Havaclk Ve Uzay
Teknolojileri Dergisi ,Ocak 2003 Cilt 1 Say 1 (3 7-50)
25. IIK, Y., Kesici Takm Teknolojisi, U. teknik Bilimler Meslek Yksekokulu, 2009
26. KAFTANOLU, B., http://www.mfge.atilim.edu.tr/ Courses/mfge102/CADCAM
nassl baslad ve geliti.pdf
27. Anonim, Tool-life testing with single-point turning tools, ISO 3685, 1993
28. Sandvik Eitim Slaytlar
nternet Kaynaklar (Eriim tarihleri ubat 2012)
1. http://www.bohler.com.tr/2005/tr/haberler5.php
2. http://bernhard.nepelius.at/en/tipps-anleitungen-geschichte/geschichte-drechslerei.html
3. (http://toolmonger.com/2007/12/19/its-just-cool-antique-treadle-wood-lathe/)
4. http://www.practicalmachinist.com/vb/antique-machinery-history/another-shop-photo173727/
5. http://www.lathes.co.uk/cataract miller/index.html
6. http://www.practicalmachinist.com/vb/antique-machinery-history/old-pratt-whitneymilling-machine-210679/
7. http://www.machine-tool.asia/Universal-Knee-type-Milling-Machine_XW5032AXW5032B-XW5032C.html l
8. http://www.machineautomatic.com/page/83/
9. http://www.practicalmachinist.com/vb/antique-machinery-history/galloways-rollingmill-engines-146469/index10.html
210
Do.Dr. Ali ORAL
10. http://cygm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/elektrik/moduller/stepves
ervomotorlar.pdf
11. (www.computerhistory.org)
12. http://www.e3tam.com/destek/Algilayicilar_%28Sensors-Transducers%29.htm
13. http://www.myyellowcoat.com/tooling-solutions/clamping-units/
14. http://www.kanabco.com/vms/cnc_control/cnc_control_03.html
15. http://lufgi9.informatik.rwth-aachen.de/projekte/schulprojekt/Mathematik
/6a/Uebung%2012/Uebung/ Uebung%2012.html
16. http://metropolsoft.com/edgecam-c-y-b-eksen-tornalama.html
17. http://www.mkpmakine.com/tk.htm
18. http://yusuf.mansuroglu.com/CNC_TORNA_Egitimi_renkli.pdf
211

CNC

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

CNC

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

CNC TAKIM TEZGAHLARI

Do.Dr. Ali ORAL

CNC Takm Tezgahlar Ders Notlar

Do.Dr. Ali ORAL

Do.Dr. Ali ORAL

CNC Takm Tezgahlar Ders Notlar

Do.Dr. Ali ORAL

1.1. TARHSEL GELM

BA. MMF. Makina Mh. Blm Do.Dr. Ali ORAL

1. TALALI EKL VERMENN TARHSEL GELM

ekil 1.1 Eski alarda kullanlan eitli kesici aletler

ekil 1.2 Eski Msr'da teleme hareketinin dairesel harekete dntrlmesi

CNC Takm Tezgahlar Ders Notlar

Do.Dr. Ali ORAL

BA. MMF. Makina Mh. Blm Do.Dr. Ali ORAL

Talal ilem tekniinin geliiminde en nemli adm, metalik malzemelerin kefedilerek

ekil 1.3 lk aa torna tezgah

15.ve 16.yzylda gelitirilen aa tornas

CNC Takm Tezgahlar Ders Notlar

Do.Dr. Ali ORAL

BA. MMF. Makina Mh. Blm Do.Dr. Ali ORAL

ekil 1.5 Leonardo da Vinciden vidal ve volanl torna tezgah izimleri

ekil 1.6.- Fransz Vidal Torna Tezgah(1740).

Do.Dr. Ali ORAL

BA. MMF. Makina Mh. Blm Do.Dr. Ali ORAL

CNC Takm Tezgahlar Ders Notlar

ekil 1.7 Wilkinsonun Yatay Delik Delme Tezgahnn Modeli

ekil 1.8 Pedall torna

CNC Takm Tezgahlar Ders Notlar

Do.Dr. Ali ORAL

BA. MMF. Makina Mh. Blm Do.Dr. Ali ORAL

Kesme tekniklerinin gelitirilmesi ile Takm Tezgahlarnn alma ve ileme kabiliyetlerinin

Do.Dr. Ali ORAL

BA. MMF. Makina Mh. Blm Do.Dr. Ali ORAL

CNC Takm Tezgahlar Ders Notlar

ekil 1.11 Kayl freze tezgahlarna rnekler

ekil 1.12 Transmisyon Sistemiyle gcn tezgahlara aktarm

Do.Dr. Ali ORAL

BA. MMF. Makina Mh. Blm Do.Dr. Ali ORAL

CNC Takm Tezgahlar Ders Notlar

Do.Dr. Ali ORAL

BA. MMF. Makina Mh. Blm Do.Dr. Ali ORAL

CNC Takm Tezgahlar Ders Notlar

ekil 1.16 Klasik torna tezgah

ekil 1.17 Freze tezgah

Do.Dr. Ali ORAL

BA. MMF. Makina Mh. Blm Do.Dr. Ali ORAL

CNC Takm Tezgahlar Ders Notlar

CNC Takm Tezgahlar Ders Notlar

Do.Dr. Ali ORAL

BA. MMF. Makina Mh. Blm Do.Dr. Ali ORAL

ekil 2.2 TX-0 bilgisayar odas (www.computerhistory.org)

ekil 2.3 TX-0 bilgisayar ve delikli kat erit

Do.Dr. Ali ORAL

BA. MMF. Makina Mh. Blm Do.Dr. Ali ORAL

CNC Takm Tezgahlar Ders Notlar

elil 2.5 1950'li yllarda MIT'de yaplan ilk NC freze tezgah...

ekil 2.6 lk freze tezgahnda retilen paralara rnekler

CNC Takm Tezgahlar Ders Notlar

Do.Dr. Ali ORAL

2.2 Saysal Denetim

BA. MMF. Makina Mh. Blm Do.Dr. Ali ORAL

Saysal denetim (Numerical Control); alfabedeki harfleri, noktalama iaretlerini, saylar ve