ISSN: 1309 4173 (Online) 1309 - 4688 (Print)

A Tribute to Prof. Dr. erafettin Turan, Volume 6 Issue 3, p. 331-347, April 2014

Mustafa Kemal Paa ile Yol Arkadalar Arasnda Milli Mcadele

Srasnda Yaanan Baz Anlamazlklar
Some Disagreements During the National Independence War between Mustafa
Kemal Pasha and His Companions
Dr. Serkan NAL
z: Bu makale Mustafa Kemal Paa ile kendisinin yol arkadalar arasnda Milli Mcadele srasnda
yaad baz anlamazlklarn sebeplerini inceleyerek, Mustafa Kemal Paann sr gibi saklad
devrimci grlerinin bu anlamazlklarn temelini oluturduunu tespit etmektedir.
Abstract: This article examines the causes of disagrements between Mustafa Kemal and his
companions during the National Independence War and suggests that the root cause of these
disagreements was Mustafa Kemals previously unrevealed revolutionary views.

JHS
History
Studies
Volume 6
Issue 3
April
2014

Anahtar Kelimeler: Mustafa Kemal Paa, Kzm Karabekir Paa, Ali Fuat Paa, Refet Paa, Rauf
Bey, Milli Mcadele
Keywords: Mustafa Kemal Pasha, Kazm Karabekir Pasha, Ali Fuat Pasha, Refet Pasha, Rauf Bey,
National Independence War

Giri
Mustafa Kemal Paa ile Milli Mcadele srasnda kader birlii edecei Kzm Karabekir
ve Ali Fuat Paalar ile Rauf ve Albay Refet Bey arasndaki yol arkadalnn temelleri
mtareke stanbulunda atlacakt. Zira o gnlerde zaten stanbulda bulunan Rauf Bey
dndaki yol arkadalarnn hepsinin yolu mtareke sonrasnda stanbula decekti. Mustafa
Kemal Paann ynn Anadoluya dnmesiyle birlikte Milli Mcadele balayacak, bir ay
kadar sonra Amasyada bir araya gelen arkadalar bir yol arkadal srecini balatacakt.
Amasyada milli bir hareket oluturmak suretiyle hem igal glerine hem de stanbul
Hkmetine meydan okunacak ve Milli Mcadelenin yol haritas izilecekti. Ne var ki
Mustafa Kemal Paa ile yol arkadalar arasnda Milli Mcadelenin ilerleyen zamanlarnda ve
sonrasnda ba gsteren bir takm anlamazlklar sonucunda bir yol ayrl sreci yaanacakt.
Bu sre esas itibaryla yol arkadalnn devam ettii Milli Mcadele srasnda balayacak,
bununla beraber yol arkadalar Milli Mcadelenin birletirici atmosferinde bir yol ayrmna
gelmeyecekti. Bu anlamda Milli Mcadele srasnda Mustafa Kemal Paa ile yol arkadalar
arasnda yaanan baz anlamazlklar ele almak, hem bu anlamazlklarn ne olduunun
bilinmesi hem de yol arkadalarn Mustafa Kemal Paa ile yol ayrmna gtren srecin
zannedildii gibi zaferden sonra balamadnn grlmesi asndan faydal olacaktr.
a) Mustafa Kemal Paa ile Kzm Karabekir Paa Arasndaki Anlamazlklar
Mustafa Kemal Paa ile Kzm Karabekir Paa arasndaki ilk gr farkll, lkenin
kurtarlmas noktasnda Kzm Karabekir Paann dou eksenli zm araylarna karlk
Mustafa Kemal Paann btn lkeyi dikkate alan yaklamndan kaynaklanmaktayd.
Mustafa Kemal Paay 11 Nisan 1919da ilideki evinde Anadoluya davet eden Kzm
Karabekir Paa konuma srasnda u ifadeleri kullanmt:
Journal of History Studies

Mustafa Kemal Paa ile Yol Arkadalar Arasnda Milli Mcadele Srasnda Yaanan Baz Anlamazlklar

Vaziyetimizin vehametini stanbuldan durdurmak imknszdr tilaf

devletlerinin Anadolu istilasna kalkacaklarn mit etmiyorum Bence mesele
(Ermeni ve Rumlar)la boumaktan ibaret kalacaktr. arkta Ermeni ordusunu
teslimi silaha mecbur ettikten sonra Garpteki Yunan ordusu teebbslerine gs
gerebiliriz Derhal ilk frsatta arktaki tehlikeyi bertaraf ederiz. Btn kuvvetler
Garba tevcih olunabilir. Ben bu vaziyette arktaki rolm muvaffakiyetle
yapabilirim. Garp meselesi ak kalmyor zat- samilerinden ricam da bir an evvel
sizin de Anadoluya gemekliinizdir1
1919 yl Haziran aynda Mustafa Kemal Paann kendisine Kzm Karabekir Paann
bu ziyaretinden bahsettiini syleyen Ali Fuat Paa, Mustafa Kemal Paann, Kzm
Karabekir Paann fikriyle kendi dncesi arasnda esasl bir benzerlik olduunu,
Anadoluya geme konusunda ayn dndklerini, Kzm Karabekir Paa gibi kudretli bir
komutann 15. Kolordunun banda bulunmasnn davann doudaki en nemli
dayanaklarndan biri olabileceini sylediini, ancak milli hkmetin ve mukabil hareketin
douda balayabileceini aka sylemesi noktasnda kendisiyle ayn fikirde olmadn, bu
nedenle bir fikirdir cevab verdiini ifade etmiti.2 Bu trden bir gr ayrl Sivas
Kongresi sonrasnda Temsil Heyetinin Ankaraya tanmas kararnda yaand. Kzm
Karabekir Paa, dou illerini rgtsz brakaca gerekesiyle Temsil Heyetinin brakn
Ankaraya gitmeyi, Sivasn batsna dahi gememesi gerektii dncesindeydi. Kzm
Karabekir Paa, tanma iinin o zamana kadar mantkl ve meru olarak grevini yapan
kurulun fena gsterilmesine de yol aaca endiesi iindeydi. Mustafa Kemal Paa ise Temsil
Heyetinin dou illerinden ok bat illerine yakn olmas gerektiini, Sivastan nasl emir
veriliyorsa Ankaradan da ayn ekilde verilecei iin blgedeki tekilat yapsnda bir bozulma
olmayacan dnmekteydi. Bununla beraber Mustafa Kemal Paa, igal altndaki bat
blgeleri iin salam savunma cepheleri tekil edilmesi gerektiinden genel vaziyeti idare
edenlerin en mhim hedefe ve en yakn tehlikeye mmkn olduu kadar yakn olmas
gerektii noktasndan hareket etmekteydi.3 Neticede Mustafa Kemal Paa, Kzm Karabekir
Paann aksi yndeki grne ramen Temsil Heyetinin Ankaraya tanmasn uygun
grm, kendisi de 27 Aralk 1919 tarihinde Rauf ve Mazhar Mfit Beylerin de iinde yer
ald bir heyetle Ankaraya ulamt.
22 Austos 1920 tarihinde koldan balayan Yunan saldrs Bursay da iine alacak
ekilde genilemi, Uak ve Gedizin kaybedilmesinin ardndan Afyon ve Eskiehirin de
elden kaca endiesiyle hkmet merkezinin Sivasa tanmas gndeme gelmiti. Kzm
Karabekir Paa, henz Eskiehir kaybedilmemi ve dmann durumu anlalmamken
hkmet merkezinin Sivasa tanmas kararn gereksiz bulmutu. Bununla beraber gvenli bir
yer olarak grd Sivasn kesin zafere kadar hkmet merkezi olmas, Ankarada ise
Erzurumdaki gibi bir cephe komutanl karargh bulundurulmas fikrini vaktiyle dile
getirdiini, bozguna urayabilecek bir yer olan Ankaradan douya gidecek heyete dou halk
tarafndan kymet verilmeyecei endiesini tadn ifade etmi ve zamannda nemi
anlalmam olan Sivas iin imdi can atlmakta olduunu sylemiti. te yandan Kzm
Karabekir Paa, bu kararn arkasndaki gerek nedenin korku olduunu, Mustafa Kemal
Paann Ankaraya eyh Recep ve Ali Galip hadiseleri nedeniyle gitmek istediini
sylemektedir. Kendisinin dou meselesinin halledilmesinden nce kuvvet istememek ve
Sivasa geri dnmemek artyla bu karar kabul ettiini ifade eden Kzm Karabekir Paa her
iki artn ortaya kmasna karlk ilkine kendisinin, ikincisine Ali Fuat Paann engel
1

Kzm Karabekir, stikll Harbimizin Esaslar, Sinan Matbaas ve Neriyat Evi, stanbul, 1951, s.35-37.
Ali Fuat Cebesoy, Milli Mcadele Hatralar, Temel yay., stanbul, 2000, s.60-62.
3
Mustafa Kemal Atatrk, Nutuk, Atatrk Aratrma Merkezi yay., Ankara, 1997, s.223-224.
2

Journal of History Studies

JHS

332
History
Studies
Volume 6
Issue 3
April
2014

Serkan NAL

olduunu iddia etmektedir.4 Bu noktada Kzm Karabekir Paann Mustafa Kemal Paann
Ali Galip ve eyh Recep hadiseleri nedeniyle korkuya kapld eklindeki grne katlmak
mmkn deildir. Zira Milli Mcadeleye atlma kararn alan, mfettilik grevine devam
etme imkn varken Padiah ve igalci gler tarafndan asi olarak nitelenecei bir mcadeleye
atlmaktan ekinmeyen Mustafa Kemal Paann bunlarn yannda ok daha kk bir tehlike
arz eden Ali Galip ve eyh Recep hadiseleri nedeniyle korkuya kapldn sylemek akla
uygun grnmemektedir. Kald ki, Milli Mcadele srasnda temkini elden brakmayan bir yol
izleyen Kzm Karabekir Paa, stanbul Hkmeti ile iletiimin kopartlmas rneinde olduu
gibi baz konularda Mustafa Kemal Paann ileri gittiini dnmt. Bu noktada Kansu, tam
tersi bir durumun altn izmekte ve Mustafa Kemal Paann 19 Ekim 1919 tarihinde Kzm
Karabekir Paa hakknda unlar sylediini aktarmaktadr:
Kzm Karabekir Paa, anlalyor ki, hkmeti darltmayalm, ngilizleri
kzdrmayalm diye saman altndan su yrtmek istiyor ve bu suretle skunetle
alalm, meydan okumayalm demek istiyor. Halbuki ben, canm kadar sevdiim
askerlikten niin karak milletin arasna girdim? Saman alt, su filan bilmem.
Gizli almay anlamam. Milletimle beraber serbest alrm.. u darlacak, bu
kzacak dersek, davamz hallolunamaz. Olduumuz gibi grnelim ve
grndmz gibi olalm ben baka trl almasn bilmem.5

JHS

333
History
Studies
Volume 6
Issue 3
April
2014

Mustafa Kemal Paa ile Kzm Karabekir Paa arasndaki bir dier gr farkll
Amasya Kararlar srasnda Sivasta milli bir kongre toplanaca karar alnrken Kzm
Karabekir Paann bu kongreden nce Erzurumda bir kongre toplanmasn istemesi
noktasnda ortaya kmt. Amasyada nce Erzurum, ardndan Sivasta bir kongre
toplanaca karar alnmak suretiyle Kzm Karabekir Paann bu yndeki istei kabul
edilmiti. Bununla beraber Mustafa Kemal Paa blgesel nitelikte grd Erzurum
Kongresine katlmak istememi, bu kongreden hemen nce Sivasta umumi bir kongre
yaplmas iin aba harcamt. O srada lkenin dou ve kuzey dousunda faal olan ve zaten
Erzurum Kongresini dzenlemeye alan iki cemiyet dnda temsilci seebilecek milli bir
kurulu olmadn syleyen Gololu, davetin Dou ve Kuzey Dou illerinde pek de
tannmayan Mustafa Kemal Paa tarafndan yaplmas nedeniyle genel kongreye beklenen
ilginin gsterilmediini ve hatta Erzuruma delege gnderen Sivasllarn dahi kendi illerinde
yaplacak kongreyle ilgilenmediklerini ifade etmektedir. Bunda Sivas da iine alan Dou
Anadolu halknn Hrriyet ve tilaf izgisinde olmas ve ttihat olduunu zannettikleri
Mustafa Kemal Paann lkeyi yeniden bir felakete gtreceini dnmeleri de etkili
olmutu. yle ki Sivas Kongresi grmeleri balamadan nce ttihatln
canlandrlmayacana dair yemin edilmesi de bunun ak bir deliliydi. Bu noktadaki abalar
sonu vermemi olan Mustafa Kemal Paa, bylece nce kendi kongresine gelmelerini istedii
Dou illeri kongresine katlm, genel kongreyi bu kongreden sonrasna brakmak durumunda
kalmt.6
Sivas Kongresinin tamamlanmasndan hemen sonra Padiaha ulama abalarnn Damat
Ferit Paa tarafndan srekli engellenmesi zerine stanbul ile iletiim kesilmi, Padiah da 20
Eyll 1919 tarihinde Milli Hareket temsilcilerini ikilik karmak ve Meclisin toplanmasn
4

Kzm Karabekir, stikll Harbimiz, c.II, Yap Kredi yay., stanbul, 2008, s.964-966. Karabekire gre Sivasa
tanma kararnn nne Ali Fuat Paa gemiti. Akin de Ali Fuat Paann Amasya Askeri rgtnn bir yesi
olduunun dikkate alnmas halinde bu etkinin arlnn kolayca anlalabilecei kanaatindedir. Bkz. Sina Akin,
stanbul Hkmetleri ve Milli Mcadele- Sava ve Sevrde lm, c.III, Trkiye Bankas Kltr yay., stanbul,
2008, s.291.
5
Mazhar Mfit Kansu, Erzurumdan lmne Kadar Atatrkle Beraber, c.II, TTK yay., Ankara, 1988, s.450.
6
Mahmut Gololu, Sivas Kongresi, Trkiye Bankas Kltr yay., stanbul, 2008, s.11-13, 198.

Journal of History Studies

Mustafa Kemal Paa ile Yol Arkadalar Arasnda Milli Mcadele Srasnda Yaanan Baz Anlamazlklar

geciktirmekle sulayan bir beyanname yaymlamt.7 stanbul Hkmeti ile her trl iletiimin
kesilmesi kararndan sonra bu beyannamenin kabul edilmemesi gerekmekteydi. Bu yndeki
emirlere ramen Kzm Karabekir Paann bu beyannameyi kabul etmesi Mustafa Kemal Paa
tarafndan ho karlanmamt.8 te yandan henz 1919 yl Haziran ay sonlarnda Posta ve
Telgraf Umum Mdr Refik Halitin stanbul Hkmetinin geri ard Mustafa Kemal
Paann imzasn tayan telgraflarn telgrafhanelerce kabul edilmemesini isteyen tebliiyle
ilgili olarak da iki yol arkada arasnda bir gr farkll ortaya kmt. Mustafa Kemal
Paa, bu durumun hkmet nezdinde protesto edilmesini ve emrin geri alndnn bildirilecei
zamana kadar resmi haberlemenin kesilmesi gerektiini bildirmiken Kzm Karabekir Paa,
kongrenin toplanmasndan ve mcadelenin millete mal edilmesinden nce stanbul ile ipleri
koparma karar alnmasnn sakncalarndan bahsetmi ve bunun Anadoluda birka komutann
isyan eklinde bir grnt vereceine dikkati ekmiti.9
Kzm Karabekir Paa 17 Eyll 1919 tarihli bir telgraf ile de Mustafa Kemal Paaya
Sivastan gnderilen tebligat ve tamimlerin genel kongre adyla gnderilmesi gerekirken bazen
Mustafa Kemal Paa adyla gnderildiini, ayrca kendilerine danlmadan karar alndn
dile getirmek suretiyle bu durumdan duyduu rahatszl ifade etmi ve Temsil Heyeti ile
kongre kararlarnn daima imzasz bir ekilde Temsil Heyeti adna gnderilmesi ricasnda
bulunmutu. Kzm Karabekir Paann itiraz noktalarn anlayla karladn syleyen
Mustafa Kemal Paa ise kendiliinden gelien olaylar nedeniyle byle bir tasarrufta
bulunduunu ve ktklar bu yolda birlik ve beraberlik iinde, ahs adna deil, arkadalarnn
samimi ve vicdani birlii ile hareket ettiini ifade ederek Kzm Karabekir Paay ikna
etmeye almt.10 Rauf Bey de Kzm Karabekir Paann Sivas Kongresinde alnan karar
ve tedbirlerden ayn gn haberdar edilmeyiine ve Erzurum Kongresinde alnan baz
kararlarn deitirilmesine dair uyar tonunda telgraflar gnderdiini sylemektedir.11 Rauf
Beyin de dedii gibi Kzm Karabekir Paa zaman zaman Erzurumdan gnderdii
telgraflarla Mustafa Kemal Paay uyarmaktayd. Kzm Karabekir Paann bu tutumunun
Mustafa Kemal Paay ok rahatsz ettiini, ancak Milli Mcadele srasnda Kzm Karabekir
Paa gibi bir yol arkadayla yaanacak gerginlikten de uzak durmaya altn sylemek
yanl olmayacaktr.
Mustafa Kemal Paa, Damat Ferit Paa Hkmetinin drlmesinden sonra kurulan Ali
Rza Paa Hkmeti ile Meclisin almas konusunda anlama salandktan sonra Meclisin
Anadoluda toplanmas grnde olmu, Kzm Karabekir Paa ise Meclisin stanbulda
toplanmas gerektiini savunmutu.12 Bundan baka Ali Rza Paa Hkmetinin 14 ubat
1920 tarihinde yaymlad bir genelge de Mustafa Kemal Paa ve Kzm Karabekir Paalarn
Milli Hareketin gidecei nokta konusunda farkl dncede olduklarn gsteren bir rnekti.
Bu genelgeyle milli irade adna konuma hakknn Meclise ait olduunu syleyen stanbul
Hkmeti, Temsil Heyetini kastederek hkmet ilerine mdahale edilmesine artk gerek
kalmadn ifade etmiti.13 Milli emellere uygun bir bar elde edilinceye kadar Kuva-y
Milliyenin faaliyetlerine devam etmesi gerektiini dnen Mustafa Kemal Paa, hkmet
ilerine mdahale edenlerin cezalandrlmasnn da istendii bu genelgeye ok sinirlenmiti.14
Kzm Karabekir Paa ise yine Mustafa Kemal Paa ile ayn dncede olmam, 23 ubat
7

Takvim-i Vakayi, 21 Eyll 1919.

Atatrk, age, s.105-106.
9
Karabekir, age, s.53-57.
10
Atatrk, age, s.102-104; Karabekir, age, s.279, 297-299.
11
Rauf Orbay, Rauf Orbayn Hatralar, Yakn Tarihimiz, c.III, stanbul, 1962, s.114-115.
12
Karabekir, age, s.417-418.
13
Alemdar, 15 ubat 1920.
14
Atatrk, age, s.252-253.
8

Journal of History Studies

JHS

334
History
Studies
Volume 6
Issue 3
April
2014

Serkan NAL

1920 tarihinde kendisine ektii telde Meclisin Temsil Heyeti ve Kuva-y Milliyenin
devamna taraftar olmamas halinde Temsil Heyetinin iin sorumluluu ve kendi
mukadderatn Meclise brakarak faaliyetlerine son vermesi gerektii grnde olduunu
ifade etmiti.15

JHS

335
History
Studies
Volume 6
Issue 3
April
2014

Kzm Karabekir Paa, Byk Millet Meclisinin almasndan nce Mustafa Kemal
Paann Ankarada bir kurucu meclis toplama dncesine de kar km, stanbuldan
gelebilecekler yannda, yaplacak seimler sonunda Ankarada toplanacaklardan oluacak bir
Meclis-i Milli nerisinde bulunmu ve kanunla belirlenmi usullerin dna klmasn
sakncal bulduunu sylemiti. Bununla beraber Kzm Karabekir Paa, bir gn sonra
messisan szcnn millet iin yabanc ve yanl anlamalara msait olduunu, bunun
yerine Padiah ve hkmetsiz kalan Mslmanlara uygun olan ura-y Millinin
kullanlmasn ve gerekenin dini esaslara balanmasn da nermiti.16 Neticede Mustafa
Kemal Paa, Erzurumdan ald uyarlarn bir ksmn dikkate alm, messisan tabiri yerine
salhiyet-i fevkaldeyi haiz bir meclis tabirini kullanmt.17 te yandan Kzm Karabekir
Paa Byk Millet Meclisinin al srasnda dini younluu yksek bir program yaplmasn
da eletirmiti. Meclis alrken yaplacak beli bir duann gereken etkiyi yapaca kanaatinde
olduunu syleyen Kzm Karabekir Paa, tarihimizin ahit olmad dini bir merasime gerek
olmadn ifade etmekte ve bunun stanbuldan verilen fetvalarn ardndan balayan isyanlara
kar bir sigorta amacna ynelik olup olmadn sormaktadr.18 Anadoluda yeni bir devletin
kuruluu anlamna gelen Byk Millet Meclisinin esasnda 21 Nisanda alaca Anadolu
Ajansnca duyurulmu ancak aln Cuma gnne denk getirilmek istenmesi nedeniyle 23
Nisan 1920 tarihine karar verilmiti.19 Kukusuz gerek Cuma gnnn seilmesi, gerekse
younluu yksek dini bir program yaplmasnn arkasnda, 11 Nisan fetvasyla aka din
dman ve isyankr olarak gsterilen Milli Hareket temsilcilerinin kendilerini byle
nitelendirenlerden bir fark olmadn kamuoyuna duyurmak amac vard. stanbula ayn
dzeyde verilen bu cevapla halifeye, saltanata ve inanlarna bal bir halkn desteinin ancak
bu ekilde temin edilebileceinin bilinmesinden kaynaklanan bir adm atlmt.
6 ubat 1920 tarihinde Mustafa Kemal Paa, itilaf glerinin Trkiyenin etrafn
kuatmalarna karlk Kafkas Cumhuriyetlerinin yklarak Boleviklerle birlemek ve bir dou
harekt iin hazrlk yaplmas ynndeki grlerini Kzm Karabekir Paaya bildirmiti. Bu
harekt zamansz bulduunu syleyen Kzm Karabekir Paa ise vaktinden nce giriilecek
bir harektn Kafkasyada bulunan ngiliz glerine kendimizi ezdireceimiz sonucunu
douracan sylemiti.20 16 Mart 1920 tarihinde Kzm Karabekir Paa, stanbulun igalinin
iddetlendirilmesi karsnda bir aksi seda olarak Karadeniz zerinden Bolevik ordularyla
temas salamak amacyla Batumda Bolevikliin ilan edilmesi teklifinde bulunmu, Mustafa
Kemal Paa da frsatn karlmamas gerektiini syleyerek bu teklife olumlu cevap vermiti.
Ayn gn Mustafa Kemal Paa douda bir harekt yaplmasn da gndeme getirmi, ancak
Kzm Karabekir Paa imdilik Batumda Boleviklik ilan, Bolevikliin Kafkaslarda
yaylmas ve Bolevik ordularnn harektnn kolaylatrlmasyla yetinilmesi gerektii
cevabn vermiti.21 On 28 Martta bu kez Kzm Karabekir Paa, Bolevikler duruma egemen
olmadan harekete geilirse frsatn karlmam olacan syleyerek Temsil Heyetinden
15

Karabekir, age, s.536-537; Atatrk, age, s.259-260.

Karabekir, age, s.605-609.
17
Atatrk, age, s.281.
18
Karabekir, age, c.II, s.735.
19
Akin, age, s.41.
20
Karabekir, age, c.I, s.512-516.
21
Karabekir, age, c.I, s.593-595.
16

Journal of History Studies

Mustafa Kemal Paa ile Yol Arkadalar Arasnda Milli Mcadele Srasnda Yaanan Baz Anlamazlklar

askeri bir harektla Kars, Ardahan ve Batumu geri almak iin izin istemiti. Mustafa Kemal
Paa da cevaben bunun karlmamas gereken bir frsat olduunu, ancak harekt gnne kadar
bu durumun gizli tutulmas gerektiini sylemiti.22 23 Nisana gelindiinde Anadolunun,
Bolevik ordularyla birlikte harekt yaplmasndan baka yolla kurtarlamayacan ifade eden
ve Boleviklere acele bir heyetin gnderilmesini neren Kzm Karabekir Paa, 26 Nisanda
Sovyet Rusya ile ba kurmak iin Byk Millet Meclisinden Ermeniler zerine sefer
dzenleme izni istemiti. Meclisin karar vermesinin mahzurlu grlmesi halinde de kendisinin
serbest hareket etmesine izin verilmesi talebinde bulunmutu. 6 Maysta Mustafa Kemal
Paaya bir telgraf daha eken Kzm Karabekir Paa, bir kez daha douda askeri harekt iin
zamann uygun olduunu sylemi, ancak Mustafa Kemal Paa bar artlarnn henz belli
olmadn, bu nedenle itilafn Trkiye ile anlamas iin bir imkn tannmas gerektiini,
Sovyet yardmnn belirlenmediini ve Hristiyanlarn bu harekt nedeniyle aleyhte tahrikat
yapabileceklerini sylemiti.23 10 Maysta Boleviklerle temas salanmadan ve kendileriyle
ortak anlama yaplmadan bir harekta giriilmemesi ve snrn geilmemesi ynndeki Byk
Millet Meclisi kararn Erzuruma bildiren Mustafa Kemal Paa, 12 Maysta da henz bir
anlama yaplmadndan Bolevik yardmndan emin olunamad, Kzlordunun Trkiyeye
tavrnn netlemedii, Ermenistan zerine bir harekt yaplmasnn itilaf ve Amerika tarafndan
sava ilan kabul edilecei ve bu durumun aleyhte sonular douraca gibi nedenlerle
harektn ertelenmesini istemiti.24 Kzm Karabekir Paann 30 Mays tarihli mracaat
henz vaktinin gelmedii sylenerek kabul edilmemi, 4 Haziran tarihli mracaat ise kabul
edilmi olmasna ramen hareket tarihinden bir gn nce ertelenmiti.25 Grld gibi Kzm
Karabekir Paa, Kars, Ardahan, Batumu geri almak ve Kafkaslara inen Kzlordu ile
birlemek amacyla bir harekt yaplmas konusunda Ankaradan srarl bir ekilde izin
istemi, ancak Mustafa Kemal Paa 1920 yl sonbaharnda gerekleecek olan harekata kadar
kendisine izin vermemiti. Kzm Karabekir Paa, bu noktada k ortasnda harekt
yaplmasn isteyen Mustafa Kemal Paann daha sonra karar deitirmesinin nedeninin
Meclis-i Mebusann itilaf glerince kapattrlmas olduunu ve artk Byk Millet Meclisi
Bakan olan Mustafa Kemal Paann dou harektyla elde edecei bir sonu kalmadn,
aksine kazanlacak parlak bir zaferin konumunu sarsaca dncesinde olduunu
sylemektedir.26 Kukusuz Mustafa Kemal Paa, yeni dnemde Meclis ve hkmet bakan
olarak Sovyet Rusyadan alnacak yardmlar, itilaf glerinin tutumu ve lke iindeki
Hristiyan unsurlar gibi pek ok noktay dikkate alarak hareket etmesi gereken bir
konumdayd. te yandan harektla elde edilecek bir sonu grmemi olsayd zaman
geldiinde harekt yaplmasna taraftar olmamas gerekirdi.
Milli Mcadelenin ilerleyen gnlerinde Mustafa Kemal Paa ile Kzm Karabekir
Paann farkl dndkleri pek ok konu olacakt. rnein, Byk Millet Meclisinde Birinci
Grupun kurulmasndan sonra Kzm Karabekir Paa, kendisinin ve Anadolu ve Rumeli
Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti Erzurum ubesinden Hoca Raif Efendinin baz ekince ve
endielerini 11 Temmuz 1921 tarihinde Mustafa Kemal Paaya aktarmt. Grubun devletin
ekli ve idaresini deitirecek bir siyasi hedef belirlediini ve Sivas Kongresindeki esaslarn
aksine hilafet ve saltanata ait bir kayt iermeyen Tekilat- Esasiye Kanununu kendisine
rehber aldn sylemi, bu grubun cemiyet unvannn gerek sahibi olan Anadolu ve Rumeli
22

Sina Akin, stanbul Hkmetleri ve Milli Mcadele-Son Merutiyet (1919-1920), c.II, Trkiye Bankas Kltr
yay., stanbul, 1998, s.474.
23
Karabekir, age, c.II, s.732, 789-791.
24
Mustafa Kemal Atatrk, Atatrkn Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, Atatrk Aratrma Merkezi yay., Ankara,
2006, 342-343; Karabekir, age, s.814-815.
25
Karabekir, age, s.851-854, 860-864.
26
Age, s.817-818.

Journal of History Studies

JHS

336
History
Studies
Volume 6
Issue 3
April
2014

Serkan NAL

Mdafaa-i Hukuk Cemiyetlerinin genel vazifeleriyle tezat tekil ettiini ifade etmiti.
Kendisine gre en hayati endie hilafet ve saltanattan vazgeilerek bir emrivaki eklinde
cumhuriyetilie geilecei endiesiydi ve hayat ve bamszl boarak dmanlarn iine
yarayacak olan bu tehlikeli iten kesinlikle saknmak gerekmekteydi. Kzm Karabekir Paa
ayrca Mdafaa-i Hukuk Grubunun hilafet ve saltanat eklini cumhuriyete dntrme amac
tadn ve bunun bir kargaaya yol aacan iddia etmi, devlet ekliyle ilgili deiiklik
giriimlerinde mlki ve askeri ricalle Mdafaa-i Hukuk Cemiyetlerinden gr alnmas ve
fevkalade bir mecliste bu grlerin deerlendirilmesi gerektiini ifade etmi, son olarak da
Mustafa Kemal Paann nerede durmas gerektiini sylemiti:
Bendeniz, zat- samilerinin bu kabil siyasi, grup ve frkalara intisaben
veyahut efkar- umumiyece her trl muhalefet ve mnakaalara zemin-i msait
olabilecek cereyanlara itirakten beri kalmasna ve yalnz mcahede-i milliyemizin
nazm ve reis-i tabiisi olarak bulunmasna bilhassa taraftarm.27

JHS

337
History
Studies
Volume 6
Issue 3
April
2014

10 Ocak 1922 tarihinde Mustafa Kemal Paa, Erzurumda bulunan Kzm Karabekir
Paaya Refet Paann istifasyla boalacak olan Mdafaa-i Milliye Vekletini stlenmek
zere Ankaraya gelmesi davetinde bulunacak, kesin zaferden nce doudan ayrlmasnn
tehlikeli olaca dncesiyle bu teklifi hayretle karladn dnen Kzm Karabekir Paa,
Mustafa Kemal Paann kendisini doudan ayrmak iin urat kanaatine varacakt.
Bununla beraber Kzm Karabekir Paa, kendisinin doudan ayrlmasnn herhangi bir kiinin
yapabilecei Mdafaa-i Milliye Vekillii gibi bir vazife iin deil, ancak askeri ve siyasi bir
zaruret halinde gerekleebilecei, doudaki almasndan endie duyan birka kendini
bilmez nedeniyle henz bitmediini dnd grevini brakarak Ankaraya gitme niyetinde
olmad, srar edilmesi halinde mebus olarak Mecliste alma yolunu seecei dncesinde
olacakt.28 Esasnda Kzm Karabekir Paann bu davete icabet etmemesinin en temel nedeni
kendi ifadelerinden de anlalaca zere Mustafa Kemal Paaya kar hissettii gvensizlik
olacakt. Kzm Karabekir Paann kabul etmedii Mdafaa-i Milliye Vekletine ise Kzm
Paa seilecekti.29
18 ubat 1922 tarihinde Kzm Karabekir Paa, Mustafa Kemal Paaya zaferden
sonrasna ilikin olarak mtehassslardan oluan ikinci bir meclis nerisinde bulunacakt.
Barn yaplmasndan sonra Meclise kymetli insanlar yerine bir takm muhafazakr
kimselerin girebilecei endiesi gereke gsterilerek yaplan bu neriye gre, uzman
kimselerden oluacak bu ikinci meclis, birinci meclisi uyarmak suretiyle yaplacak yanllarn
nne geecekti. Ancak Mustafa Kemal Paa millet tarafndan seilmi olan Trkiye Byk
Millet Meclisi yelerinin alm olduu kararlarn baka bir meclis tarafndan
deerlendirilmesinin doru olmad ve bu durumun ynetimde ikilik grnts verecei gibi
nedenlerle yol arkadann bu nerisini kabul edilebilir bulmayacakt.30
b) Mustafa Kemal Paa ile Rauf Bey Arasndaki Anlamazlklar
Mondros Mtarekesinin imzalanmasndan on be gn kadar sonra stanbula gelen
Mustafa Kemal Paann en yaknnda bulunanlardan biri eski Bahriye Nazr Rauf Beydi.
Mustafa Kemal Paadan sonra Rauf Beyin de Anadoluya gemesiyle bir kez daha buluan
iki yol arkada Amasya Kararlarnn alnmasndan Erzurum ve Sivas Kongrelerine, Temsil
Heyetinin Ankaraya tanmasndan Bahriye Nazr Salih Paa ile yaplan Amasya
27

Age, s.1088-1090.
Karabekir, age, s.1174-1176.
29
TBMM Zabt Ceridesi, Birinci Dnem, c.16, s.48-49, 14 Ocak 1922.
30
Karabekir, age, s.1180-1181; Atatrk, Nutuk, s.426-427.
28

Journal of History Studies

Mustafa Kemal Paa ile Yol Arkadalar Arasnda Milli Mcadele Srasnda Yaanan Baz Anlamazlklar

Grmelerine kadar hep omuz omuza hareket etmilerdi. Rauf Beyin Meclis-i Mebusana
katlmak zere Ankaradan hareketine kadar devam eden yol arkadal yine Rauf Beyin
ngilizler tarafndan Maltaya srgne gnderilmesiyle nedeniyle kesintiye uramt. Milli
Mcadele gnlerinde Mustafa Kemal Paa ile Rauf Bey yakn bir alma arkadal tesis
etmiler, bununla beraber Sivas Kongresi srasnda Rauf Beyin Mustafa Kemal Paann
bakanln istememesi rneinde olduu gibi anlamazlklara da dmlerdi. Kongrenin
alnda grkemli bir tren yaplm, bakanlk seimi konusunda tpk Erzurum
Kongresinde olduu gibi tartmalar yaanmt. Rauf Bey, baz yelerin, askerlikten istifa
etmi olmasna ramen Mustafa Kemal Paann bakanlna kar ktn, halkn eseri olan
bir kongreye bakan seilecek kiinin halk temsil eden sivil biri olmasnn darya da ho bir
mesaj olaca dncesinde olduklarn, Erzurumda Kzm Karabekir Paann yaptn
Sivasta kendisinin yaptn ve arabuluculuu sonucunda henz kongre banda ortaya kan
bu sorunu zerek Mustafa Kemal Paann bakanlnn nn atn sylemektedir.31
Mustafa Kemal Paa ise Bekir Sami Beyin evinde Rauf Beyin de katld zel bir toplant
yapldn ve bu toplantda kendisinin bakanla getirilmemesine karar verildiini
sylemektedir. Bu toplanty Hsrev (Gerede) Beyden renen Mustafa Kemal Paa nce bu
bilgiye itibar etmediini, ancak kongre salonuna girmeden hemen nce Rauf Beyi grdn,
kendisine Kimi reis yapalm? diye sorduunda Sen reis olmamalsn! cevab aldn, en
yakn arkadalarnn bu tavrnn kendisini hem zdn hem de dndrdn ifade
etmektedir.32
ki yol arkadann birbirine zt szleri nasl aklanabilir? ncelikle Mustafa Kemal
Paann szleri ve Rauf Beyle karlat srada yapt bir konuma vardr. Kansu o srada
kendisine refakat ettiini syledii Mustafa Kemal Paann, kongre salonundan ieriye
girerken Rauf Beyle saniyeler ierisinde gerekleen bir konuma yaptna ahit olduunu,
bu srada sadece Mustafa Kemal Paann Bekir Sami Beyin evinde verdiiniz karar bana
tebli ediyorsunuz, yle mi? eklindeki szlerini duyduunu, ayrntlarn ise sonra
rendiini aktarmaktadr.33 Bizce Rauf Bey, Mustafa Kemal Paann bakanln
istemeyenlerle yapt toplant ve/veya grmelerin de etkisiyle Mustafa Kemal Paann
bakanln istememi, Paann kararll karsnda geri adm atmak durumunda kalmtr.
Bu nedenle Sen reis olmamalsn sz kiisel bir sz deil, yaplan grmeler sonucunda
alnm bir kararn da vurumu olmaldr. te yandan o gnlerde tannan biri olan Rauf Bey,
her frsatta Milli Hareketin liderlii noktasnda kendisini ne karmay baaran Mustafa
Kemal Paaya kar bir hazmszlk da yaam olabilir. Mustafa Kemal Paann bakanl
noktasnda bir engelleme giriiminde bulunulduu, ancak bu noktada geri adm atld
sylenebilir. Rauf Beyin bahsettii arabuluculuk da toplantya katlanlar bu giriimden
vazgeirmeye almaktan ibaret olabilir. Bizce Sivas Kongresi srasnda yaanan bu hadiseye
Mustafa Kemal Paann, Rauf Beye kar ilerideki yol ayrmnda duyaca gvensizliin ilk
nveleri olmas ynyle de baklmaldr. Netice itibaryla birer gn veya birer hafta nbetlee
bakanlk yaplmasn teklif eden Ali Fuat Paann babas smail Fazl Paann teklifi
reddedilmi, yaplan oylama sonucunda Mustafa Kemal Paa bakanla seilmitir.34
Damat Ferit Paa Hkmetinin drlmesinin ardndan kurulan Ali Rza Paa Hkmeti
ile Meclisin almas konusunda anlama salanmsa da Meclisin nerede alaca
noktasnda uzlama sz konusu olmamt. Konu 1920 yl Kasm ay ortalarnda yaplan
Komutanlar Toplantsnda ele alnm, Mustafa Kemal Paa Meclisin stanbul dnda bir
31

Orbay, age, s.83.

Atatrk, age, s.58.
33
Kansu, age, c.I, s.211.
34
Ulu demir, Heyeti Temsiliye Tutanaklar, TTK yay., Ankara, 1989, s.1-2; Atatrk, age, s.59.
32

Journal of History Studies

JHS

338
History
Studies
Volume 6
Issue 3
April
2014

Serkan NAL

yerde toplanmasn isterken, Kzm Karabekir ve Ali Fuat Paa gibi Rauf Bey de Meclisin
stanbulda toplanmas gerektiini belirtmiti. Rauf Bey ayrca ngilizlerin Meclisi ortadan
kaldrmas ihtimaline kar Anadoluda milli bir hkmetin kurulabilmesi amacyla kendisini
feda etme niyetinde olduunu bir kararllk iinde ifade etmiti.35 16 Mart 1920 tarihine
gelindiinde ngilizler stanbulun igalini iddetlendirme kararn uygulamaya koymu ve
Meclis-i Mebusan basmak suretiyle Rauf Beyi tutuklamt. Mustafa Kemal Paa bir gn
nce Rauf Beye Ankara gelmek zere bir an nce yola kmasn sylemise de 36 Rauf Bey
Komutanlar Toplantsnda dile getirdii zere doru bildiini yapmaktan geri kalmam ve
kendisini Ankara yerine Maltada bulmutu.

JHS

339
History
Studies
Volume 6
Issue 3
April
2014

Mebus seilmesine ramen gvenlik gerekesiyle stanbula gitmeyen ve gelimeleri

Ankaradan takip etmeye alan Mustafa Kemal Paa, stanbulda bulunan arkadalarndan
istediklerini yol arkada Rauf Bey araclyla iletmekteydi. Meclis-i Mebusan almadan
nce Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti listesinden seilen mebuslardan meclis
bakanlna getirilmesini isteyen Mustafa Kemal Paann bu istei gereklemedii gibi yine
nceden kararlatrlan Mdafaa-i Hukuk Grubu yerine Felh- Vatan Grubu kurulmutu.
Bununla beraber Mustafa Kemal Paa, mebuslar stanbuldayken bir talepte daha bulunmutu.
ngilizlerin Ali Rza Paa Hkmetine verdii nota sonrasnda Harbiye Nazr Cemal Paa ile
Erkan- Harbiye-i Umumiye Reisi Cevat Paalar istifa etmi,37 Mustafa Kemal Paa hkmetin
bu srete gsterdii pasiflii cezalandrmak iin hkmete gvenoyu verilmemesini istemiti.
Ne var ki Mustafa Kemal Paann bu istei de gereklememi, hkmet 9 ubatta 108
mebusun 104nn desteiyle gvenoyu almt.38 teki isteklerinin gerekletirilmesi
noktasnda hayal krkl ve kzgnlk hisleriyle dolan Mustafa Kemal Paann Ankaradaki
grmelerde Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti listesinden seilen mebuslardan
isteyip de yerine getirildiini grd tek nemli istek Misak- Millinin kabul olmutu.
Nutukta kzgnln gizlemeyen Mustafa Kemal Paa, Mdafaa-i Hukuk Grubu kurmay
vicdan ve millet borcu olarak grmeleri gerekip de zerine den vazifeyi yapmayanlar iin
imansz, cebin (korkak), cahil, nankr, hotperest (kendini beenmi) gibi sfatlar kullanmaktan
ekinmemiti. Hatta 1927 ylnda Nutuku okurken grubun adn Fellh- Vatan olarak
telaffuz etmiti.39
ki yla yaklaan srgn hayatnn ardndan 1921 yl Kasm ay ortalarnda Ankaraya
gelen Rauf Beyin stlendii ilk grev Nafia Vekleti idi. Rauf Beyin bu vekleti uhdesine
ald gnler Byk Millet Meclisinde Birinci ve kinci Grup mebuslar arasnda gerginliin
artt, ordunun pasif durumda olduu eletirilerini neden bir trl taarruza geilmedii
sylemlerinin takip ettii gnlerdi. Nafia Vekilliinden ksa sre iinde istifa etmeyi tercih
eden Rauf Bey, yokluklar iinde bulunan memleketin imar iin yapabilecei bir ey olmad
ve iin ehline verilmesi gerektiini ileri srm,40 Mecliste okunan istifanamesinde de salk
nedenlerini gereke gstermiti.41 Mustafa Kemal Paa, Nutukta bu istifay Rauf Beyden
farkl bir ekilde ele almt: Sakarya Savann zerinden drt ay kadar sonra baz muhalif
seslerin ykseldiini syleyen Mustafa Kemal Paa, Rauf Bey ile Mdafaa-i Hukuk Grubu
dare Heyeti yeliine getirilen Kara Vasf Beyin bu muhalefete katk verdiini, hatta Rauf
Beyin Vekiller Heyetinde, Kara Vasf Beyin de Grup Heyetinde takip edilen askeri
35

Orbay, age, s.208.

Age, s.275.
37
Atatrk, age, s.243; Ali Fuad Trkgeldi, Grp ittiklerim, TTK yay., Ankara, 1987, s.254; Orbay, age, s.241;
Cebesoy, Milli, s.340-341.
38
Alemdar, 10 ubat 1920.
39
Atatrk, age, s.241.
40
Orbay, age, s.368-370.
41
TBMM Gizli Celse Zabtlar, Birinci Dnem, c.2, s.588, 7 Ocak 1922.
36

Journal of History Studies

Mustafa Kemal Paa ile Yol Arkadalar Arasnda Milli Mcadele Srasnda Yaanan Baz Anlamazlklar

siyasetin ne olduu konusunda izahatta bulunduunu ifade etmiti. Askeri siyasetin tam
bamszln kazanlmasna kadar mcadele etmek olduunu vurgulayan Mustafa Kemal
Paa, bu meselenin ne Vekiller Heyeti ne de grupta mzakere ve tartma konusu yaplmasna
izin vermediini, Rauf ve Kara Vasf Beylerin de bunun zerine istifa ettiklerini
sylemektedir.42
Trkiye Byk Millet Meclisi Bakan Mustafa Kemal Paann hkmetin de bakan
olmas yannda bakomutanl da stlenmesi neticesinde tek adam ynetimine gidileceine
dair kayg iinde olan muhalefet 1922 yl Temmuz aynda kinci Grup ad altnda
rgtlenmiti. Mustafa Kemal Paa, n planda Salhattin ve Hseyin Avni Beyler grnseler
de esas etkili isimlerin Rauf ve Kara Vasf Beyler olduunun anlalyor olduunu sylemekte,
kinci Grupun etkin bir yesi olan Samsun mebusu Emin Beyin kendisine Rauf Beyin kinci
Grupu tahrik ve tevik ettiini, bu iin sehpaya kadar gidebilecei kendisine hatrlatlnca da
Rauf Beyin, lme kadar kendileriyle beraber olduunu ifade ettiini aktarmaktadr. Bununla
beraber Rauf Beyin kinci Grupun kurulmas, glendirilmesi ve ynetilmesinde ilk gnden
itibaren altn, fakat aktan kinci Grupun iine girmeyerek kendi ilerinde yl
kaldn ve nihayet kendileriyle beraber bulunmaya imkn kalmadn grd zaman
ayrln ilan etmek durumunda kaldn ifade etmiti.43 Rauf Beyin kinci Grup ile nasl bir
ilikisi olduu sorusu cevaplanmas gereken nemli bir sorudur. Ahmet Demirel, resmen
Birinci Grup yesi olan Rauf Beyin kinci Grupun yesi dahi olmadn, bu nedenle lider
olmasnn mmkn olmadn ifade etmektedir.44 kinci Grupun iddetli eletirilerle Mustafa
Kemal Paay bunaltt gnlerde cra Vekilleri Heyeti Reisi olan Rauf Bey, Mustafa Kemal
Paadan rahatsz olduklarn dile getiren kinci Grup mensuplarnn ikyetleri karsnda
zldn ve kendisinin her iki taraf da idare etmeye altn sylemektedir.45 Mustafa
Kemal Paa tarafndan kinci Grupun perde arkasndaki etkili bir ismi olarak grlen Rauf
Bey bu szleriyle kendisine yattrc bir misyon yklemektedir. Bizce de Rauf Beyi kinci
Grupun lideri veya etkili ismi olarak gren yaklamlar doru deildir. Zira Birinci Grup
yesi olan Rauf Bey, cra Vekilleri Heyeti Reisliine seildii gnlerin ncesinde ve
sonrasnda her ne kadar kendisinin (Mustafa Kemal Paa) diktatrle gidebilecei endiesi
iindeki kinci Grup mensuplaryla ortak kayglar tasa da Mustafa Kemal Paa ile net bir yol
ayrmna girmemi, Mustafa Kemal Paa ile almaya devam etmitir. rnein kinci Grup
mebuslar 8 Temmuz 1922 tarihinde bamsz bir cra Vekilleri Heyeti Riyasetinin kurulduu,
vekillerin Meclis tarafndan gizli oy ve salt ounlukla ayr ayr seilecei bir tasary
Meclisten geirdikleri srada Rauf Bey ret oyu kullanmtr.46 Meclis kinci Bakanlnn
ardndan cra Vekilleri Heyeti Reisliine seilirken muhaliflerin desteini alan Rauf Beyin
kinci Grup mensuplaryla olan ilikisi bizce Mustafa Kemal Paann tek elden idareye
gidecei kaygsn tayan iki tarafn ayn dalga boyunda bulumasndan ibarettir.
Mustafa Kemal Paa ile Rauf Bey arasndaki en byk fark dnce dzeyindeydi.
Babasnn Halifenin ekmeini yiyerek bydn syleyen Rauf Bey ile daha Harbiye
yllarnda devrimci kiiliinin iaretlerini veren Mustafa Kemal Paann Milli Mcadele
srasnda baz anlamazlklar yaamas olaan karlanmaldr. Mustafa Kemal Paa ile Rauf
Bey arasndaki fikir ayrlnn ilk kez net bir ekilde ortaya konulduu yer Keiren
Grmesi idi. Bu grme Refet Paann Keirendeki evinde bakomutanlk kanununun
son kez uzatld 20 Temmuz 1922 tarihinden nceki gece gereklemiti. Grme srasnda
42

Atatrk, age, s.420-421.

Age, s.422,442.
44
Ahmet Demirel, Birinci Mecliste Muhalefet-kinci Grup, letiim yay., stanbul, 2009, s.21.
45
Feridun Kandemir, Hatralar ve Syleyemedikleri ile Rauf Orbay, Sinan Matbaas, stanbul, 1965, s.64-66.
46
TBMM Zabt Ceridesi, Birinci Dnem, c.21, s. s.241-242, 8 Temmuz 1922.
43

Journal of History Studies

JHS

340
History
Studies
Volume 6
Issue 3
April
2014

Serkan NAL

Mustafa Kemal Paa saltanat ve hilafete dair kanaatini sorduu Rauf Beyden u cevab
almt:
Ben, makam- saltanat ve hilafete vicdanen ve hissen merbutum.(balym)
nk benim babam, padiahn nan nimetiyle (ekmei) yetimi, Osmanl
Devletinin ricali srasna gemitir. Benim de kanmda o nimetin zerrat vardr.
Ben nankr deilim ve olamam. Padiaha muhafaza-i sadakat borcumdur. Halifeye
merbutiyetim ise terbiyem icabdr Bizde vaziyet-i umumiyeyi tutmak gtr.
Bunu ancak, herkesin eriemeyecei kadar yksek grlmeye allm bir makam
temin edebilir. O da makam- saltanat ve hilafettir. Bu makam lavetmek, onun
yerine baka mahiyette bir mevcudiyet(varlk) ikamesine almak, felaket ve
hsran muciptir. Asla caiz olamaz.47
Milli Mcadelenin zaferle neticelenmesinden sonra gerek Mudanya Mtarekesi gerekse
Lozan Anlamas iin Mondrosun izlerini silme frsat bulacak olan cra Vekilleri Heyeti
Reisi Rauf Beyin deil de smet Paann tercih edilmesi Mustafa Kemal Paann Rauf Beye
baknn getirdii sonularla aklanmaldr.
c) Mustafa Kemal Paa ile Ali Fuat Paa Arasndaki Anlamazlklar

JHS

341
History
Studies
Volume 6
Issue 3
April
2014

Mtareke stanbulunda Mustafa Kemal Paay Anadoluya davet etmi olan 20. Kolordu
Komutan Ali Fuat Paa, Milli Mcadele srasnda Mustafa Kemal Paann en byk
dayanaklarndan biriydi. Harbiye yllarnda balayan arkadalk, Milli Mcadele gnlerinde bir
yol arkadalna dnmt. Ali Fuat Paa, Rauf Beyin Ankaraya gelmesinden sonra
kendisiyle birlikte Mustafa Kemal Paa ile grmek zere Amasyaya gitmi, Milli
Mcadelenin yol haritasnn izildii metnin altna imzasn tereddtsz atmt. Sivasta
Kongresi ncesinde delege toplamak iin var gcyle alan Ali Fuat Paa, 1919 yl Kasm
aynda yaplan Komutanlar Toplants iin gittii Sivasta Mustafa Kemal Paa ile bir kez daha
bulumutu. Milli Hareket ile Ali Rza Paa Kabinesi arasndaki anlamann ardndan
Meclisin nerede toplanacann tespit edilmesi yannda Milli Hareketin ondan sonra nasl bir
ekil alaca gibi konularn ele alnd bir toplant yaplmt.48 Ali Fuat Paa ile Mustafa
Kemal Paa arasndaki bildiimiz ilk gr farkll da ite bu toplant srasnda ortaya
kmt. Mustafa Kemal Paa Meclisin Anadoluda bir yerde toplanmas gerektii kanaatini
tamaktayken, Ali Fuat Paa, Rauf Bey ve Kzm Karabekir Paa gibi Meclisin stanbulda
toplanmas gerektii dncesinde olmutu.49 Kukusuz bu trden gr farkllklar byk
sorunlara yol aacak gelimeler deildi. Her ne kadar geen zaman stanbulda igalin
iddetlendirilmesi ve Meclisin baskna uramas gibi bir dizi olumsuzluklar beraberinde
getirmek suretiyle Mustafa Kemal Paay hakl karmsa da, Mustafa Kemal Paa bu
durumu frsata evirmesini bilmi ve Ankarada Byk Millet Meclisinin almasna giden
yol almt.
Ali Fuat Paann Mustafa Kemal Paa ile arasnda Milli Mcadele srasnda yaanan en
ciddi anlamazlk Bat Cephesi Komutanlndan alnd ve sonrasnda Moskova
Bykeliliine getirildii srete yaanmt. Ali Fuat Paa, 1920 ylnn Kasm aynda
grevinden alnp Sovyet Rusyaya bykeli olarak atanm, Bat Cephesi Komutanlna da
smet Bey getirilmiti. Kukusuz bu tercih dzenli orduya gei noktasndaki sorunlarn Ali
Fuat Paa ile halledilemeyecei dncesinden kaynaklanmt. Byle dnlmesine neden
47

Atatrk, age, s.454-455.

demir, age, s.IX,26; Atatrk, age, s.181-182; Cebesoy, age, s.286; Karabekir, stikll Harbimizin, s.148-150;
Kansu, age, c.II, s.442.
49
Karabekir, stikll Harbimiz, c.I, s.417.
48

Journal of History Studies

Mustafa Kemal Paa ile Yol Arkadalar Arasnda Milli Mcadele Srasnda Yaanan Baz Anlamazlklar

olan gelimelerden biri Garp Cephesi Komutan Ali Fuat Paann, Yunan ordusunun Gediz
taraflarndaki bir frkasna saldr dzenlemek iin Erkan- Harbiye-i Umumiye Vekletine
teklifte bulunmasyla balayan srete yaanmt. erkez Ethem ve kardelerinin kendilerini
herkesin zerinde grerek arlk kazanmak istedikleri bir zamanda yaplmas, teklifin erkez
Ethem ve kardelerinin etkisiyle yapldn dndrmt.50 Erkan- Harbiye-i Umumiye
Vekleti Ali Fuat Paann teklifini kabul etmemi, Paann taarruzda srar etmesi zerine
Erkan- Harbiye-i Umumiye Reisi smet Bey bir deerlendirme yapmak zere cephe
kararghnn bulunduu Eskiehire gitmiti. smet Bey ile grmesinin ardndan Ali Fuat
Paa, durumu yerinde inceledikten sonra karar vermek amacyla saldr plann ertelemiti. te
yandan taarruz fikri Mecliste de destek bulmutu. Mustafa Kemal Paa, teklifin yapld
gnlerde hem Bat Cephesinde, hem de halk ve Meclis nezdinde yaplan ve dzenli ordunun
faydal olmad iin datlmas ve herkesin Kuva-y Milliye olmas gerektii eklinde bir
propagandaya dikkati ekmektedir. Neticede Ali Fuat Paa, smet Beyle grmesinden
birka gn sonra taarruza karar vermi, 24 Ekim 1920de gerekleen saldr baarszlkla
neticelenmiti. Ertesi gn Bursa taraflarnda kar saldrya geen Yunanllar, Yeniehir ve
negl de igal etmi, dier bir cepheden Dumlupnara kadar ilerlemiti.51
Bat Cephesi Komutan Ali Fuat Paa, Gediz Taarruzunu yeni ordunun fedakrlk ve
azminin denenmesi, dmann Uak ve Bursa gruplar arasndaki ban kopartlmas ve halkn
maneviyatnn ykseltilmesi iin istediini syleyecekse de52 kendisinin gerek dzenli ordu
fikrine scak bakmamas, gerekse Ankarann gznden den erkez Ethem ve kardeleriyle
ayn dalga boyunda buluarak baarszlkla neticelenen bu taarruzda srar etmesi Bat
cephesinde kkl bir deiimi beraberinde getirecekti. Mustafa Kemal Paa, Cephesi ikiye
blmeyi, nemli ksm ieren alan Bat Cephesi olarak adlandrp bana smet Beyi 53
getirmeyi, gney ksm ieren blgeyi de Konya taraflarna gndermeyi dnd Refet
Beyin komutasna vermeyi uygun bulacakt. Bu arada her iki cephe dorudan Mdafaa-i
Milliye Vekili Fevzi Paann veklet edecei Erkan- Harbiye-i Umumiye Riyasetine bal
olacakt.54 Baarsz Gediz taarruzu nedeniyle komutanlk nfuzu sarslm grnen Ali Fuat
Paay Ankaraya aran Mustafa Kemal Paa bizzat karlad Garp Cephesi Komutann
Kuva-y Milliye kyafetinde grnce komutan bu kyafete rabet ettiren zihniyetin cephe
zerinde ne denli etkili olduunu anladn syleyecek ve ksa bir mtalaann ardndan
kendisini Moskova Bykelisi olarak grevlendirecekti.55
lke savunmas iin ok defa maddi yardm talebinde bulunmasna ramen kendisine
zorluk karldn syleyen Ali Fuat Paa, 18 Kasm tarihli bir telgrafla kendisine mitsizlie
dmenin doru olmadn ve istenen parann ertesi gn gnderileceini syleyen Mustafa
Kemal Paa tarafndan nemli baz hususlarn konuulmas iin 19 Kasmda Ankaraya
arldn sylemektedir. Ankarada allmn dnda bir merasimle karlanan Ali Fuat
Paaya yakn zamanda Moskovadan dnmesi beklenen Bekir Sami Bey heyetinin orada
baarl olamadn syleyen Mustafa Kemal Paa, Milli Hareketin tannm bir isminin
bykeli olarak gnderilmesinin cra Vekilleri Heyetince kararlatrldn ve bu grev iin
50

Taarruza Erturul Grubu Komutan olarak katlan Kzm (zalp) Paa da bunu dorulamakta, erkez Ethem ve
kardelerinin Yunanllara saldrmak istediini, ancak kuvvetlerini yetersiz grdkleri iin Ali Fuat Paa ile
grtkten sonra taarruza karar verdiklerini ifade etmektedir. Bkz. Kzm zalp, Milli Mcadele, c.I, TTK yay.,
Ankara, 1998, s.164.
51
Atatrk, age, s.331-332.
52
Cebesoy, age, s.496-497.
53
smet Beyin Bat Cephesi Komutanlna tayini 8 Kasm 1920, komutay eline ald tarih ise 10 Kasm 1920
idi. Bkz. smet nn, Hatralar, c.I, Bilgi Yaynevi, stanbul, 1987, s.214.
54
Harp Tarihi Vesikalar Dergisi, say 52, vesika 1197, Genelkurmay Basmevi, Ankara, 1965; Atatrk, age, s.336.
55
Atatrk, age, s.336-337.

Journal of History Studies

JHS

342
History
Studies
Volume 6
Issue 3
April
2014

Serkan NAL

JHS

343
History
Studies
Volume 6
Issue 3
April
2014

en uygun kiinin kendisi olduunun ileri srldn ifade etmiti. Mustafa Kemal Paa,
Sovyet Rusya ile olan dostluk mnasebetlerinin bir an nce kurulmas gerektiini, kendisinin
Meclis Bakan ve doal olarak hkmet reisi olmamas durumunda bu vazifeyi memnuniyetle
kabul edeceini ilave etmi ve kendisinden bu nemli grevi kabul etmesini istemiti.
Allmn dnda karlama treni yannda yeni grevinin kendisine syleni biimi
nedeniyle Ankarada bir gvensizlik ve emniyetsizlik olduunu ve ahsi bir ynetim fikrine
doru gidildii ynndeki sylentilere hak vermeye baladn syleyen Ali Fuat Paa,
Mustafa Kemal Paann yeni idareyi Ankara muhitinin bu zihniyetiyle yrtmek durumunda
kaldnn altn izmekte, bu tayinin yapl eklinden duyduu rahatszlktan bahsederken de
baz mebuslarn soru nergesiyle bir bykelinin Moskovaya tayin edildiinin ortaya
ktn, bylelikle bilgisi dnda henz Kasm ay balarnda bu greve getirildiini
rendiini ifade etmektedir. te yandan Ali Fuat Paa, Moskova Bykeliliine tayin
edilmesinin asl sebebinin ngilizlerin ve stanbul Hkmetinin isteiyle kendisinin
Ankaradan uzaklatrlmas iin yaplan giriimler olduunu sylemektedir. Buna gre
Sadrazam Tevfik Paa, Ahmet zzet Paadan Dahiliye Nezaretini kabul etmesini ve bundan
sonra Ankara ile temasa geilebileceini sylemiti. stanbul Hkmeti Ankara ile temas
kurmak amacyla Ali Fuat Paann Bat Cephesi ve Ankaradan uzaklatrlmas gibi baz
artlar ileri srmt.56 Btn bu ifadeler deerlendirildiinde Ali Fuat Paann Bat
Cephesinden alnmasnn nedenini, Ankarann stanbul ile temas kurabilme istei nedeniyle
kabul ettii ileri srlen artlarda deil, milis kuvvetlere bak nedeniyle kendisinin dzenli
orduya gei konusunda adm atlacak bir kii olarak grlmemesinde aramak daha doru
olacaktr.
Ali Fuat Paa Moskovadan 1922 yl Haziran ay banda dnm, Anadolu ve Rumeli
Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti Bakanln stlenmiti. Yukarda deindiimiz Keiren
Grmesi srasnda Mustafa Kemal Paa saltanat ve hilafet hakknda ne dndn
kendisine de sormu, Moskovadan yeni geldii iin genel durumu yeterince tespite zaman
bulmadn belirten Ali Fuat Paa kesin bir fikir beyan etmemiti. Nutuka bakld zaman da
grlebilecektir ki, Milli Mcadele sresince yol arkadalar ierisinde Mustafa Kemal Paa ile
en az sorun yaayan kii Ali Fuat Paa olmutur. ki yol arkada arasnda Milli Mcadele
srasnda yaanan en ciddi sorun Ali Fuat Paann Bat Cephesi Komutanlndan alnmas
srecinde yaanmsa da Mustafa Kemal Paa arkadan rencide edecek bir tavr almam,
aksine Sovyet Rusyaya bykeli olarak grevlendirmek suretiyle kendisini o srada nemli
addedilebilecek bir greve getirmiti.
d) Mustafa Kemal Paa ile Refet Bey Arasndaki Anlamazlklar
Mustafa Kemal Paa, ilideki evinde yaplan toplantlar srasnda Anadoluda bir grev
almay kabul eden Albay Refet Beyi 3. Kolordu Komutanln stlenmesi amacyla
beraberinde Samsuna gtrm, oraya vardktan sonra kendisinden Samsun Mutasarrfln
da stlenmesini istemiti. Mili Mcadelenin balamasndan sonra Mustafa Kemal Paa ile
Refet Bey arasndaki ilk anlamazlk Amasya Kararlarnn imzalanmas srasnda yaanmt.
Kendisini Sivasa gndermeyi dnen Mustafa Kemal Paa tarafndan birka kez gelmesi
ynnde emir verilmesine ramen toplantnn ancak sonlarnda Amasyaya gelen Refet Bey
kararlarn imzalanmas noktasnda da tereddtl bir tavr iinde olmutu. mza atmaktan
ekinen ve bir kongre toplanmasndaki ama ve yarar anlayamadn syleyen Refet Bey bu
56

Cebesoy, age, s.560-566. Advar da dzenli ordunun balangcndaki abasna dikkat ektii Ali Fuat Paaya
kar glenen bir hareket olduunu ve ordudaki babozuklua kar hogrl davranlar ileri srlerek Ali Fuat
Paann Bat Cephesinden uzaklatrlmak istendiini sylemektedir. Kendisine gre bu i o kadar kolay
olmayacak, Moskova Bykelilii gibi nemli bir grevin imdada yetimesi gerekecekti. Bkz. Halide Edip Advar,
Trkn Atele mtihan, Atlas Kitabevi, stanbul, s.147.

Journal of History Studies

Mustafa Kemal Paa ile Yol Arkadalar Arasnda Milli Mcadele Srasnda Yaanan Baz Anlamazlklar

tavryla Mustafa Kemal Paay zm, metne de ancak Ali Fuat Paann aklamalarndan
sonra kendine has bir iaret koymutu.57 Mustafa Kemal Paa kongre nedeniyle Sivasa ulat
zaman da kendisini karlayanlar arasnda Refet Beyi grememi, aratrma sonucunda Refet
Beyin Ankarada olduunu renmiti. Ali Fuat Paaya verilen emirle kendisinin bir an evvel
Sivasa gelmesi istenmi, kongre baladktan ancak gn sonra Sivasa gelen Refet Bey,
Mustafa Kemal Paa tarafndan Temsil Heyeti yesi olarak kongreye takdim edilmiti.58 Refet
Beyin Mustafa Kemal Paann tepkisini eken bir baka tasarrufu Amasyada komutann
hibir ekilde terk ve bakasna devrolunmayaca ynnde bir karar alnmasna59 ramen 3.
Kolordu Komutanln brakmasyd. Mustafa Kemal Paa 7 Temmuz 1919 tarihinde
yaymlad bir bildiriyle bu karar yumuatm, komutanlarn herhangi bir nedenle
grevlerinden alnmalar halinde, eer yeni komutan birlikte allabilecek biriyse komutann
kendisine devredilecei, eski komutann da blgesinden ayrlmadan almasna devam
edecei, aksi halde komutann terkinin sz konusu olamayaca eklinde deitirmiti. 13
Temmuzda Mustafa Kemal Paaya bir telgraf eken Refet Bey, stanbul Hkmeti tarafndan
3. Kolordu Komutanl grevinden alnp stanbula gitmesinin istendiini ve kendisinin
grevi Selahattin Beye devrettikten sonra askerlikten istifa ettiini bildirmiti. Ne var ki Refet
Beyin geerliliini korumakta olan hususlar dikkate almadan hareket etmesi Mustafa Kemal
Paa tarafndan ho karlanmamt. Mustafa Kemal Paaya gre Refet Bey, Milli Harekete
bak pek bilinmeyen, Samsuna kadar bir ngiliz gemisiyle geldii iin ngiliz siyasetine
hizmet etmesi muhtemel Selahattin Beye grevi devretmekte acele etmemeli, en azndan
kendisine dantktan sonra bir adm atmalyd. Bununla beraber Refet Bey, komutay
devrettikten sonra da Selahattin Beye Milli Hareketin bakn anlatmak ve kendisini Mustafa
Kemal Paa ile irtibata geirmek amacyla orada kalmal, bunu baaraca zamana kadar grev
blgesinden ayrlmamalyd.60
Refet Beyin 1919 yl Kasm ayndan ertesi yl Mart ayna kadar bulunduu Bat
Anadoludaki bir takm hareketleri de Mustafa Kemal Paa tarafndan ho karlanmamt.
Demirci Mehmet Efeden komutay almayan veya almasna izin verilmeyen Refet Beyin
Temsil Heyetinin aksi yndeki kararna ramen bir Fransz torpidosuyla stanbul'a giderek
baz arkadalaryla grmeler yapmas gibi bana buyruk tavrlar Mustafa Kemal Paa iin
anlalmaz bir durum olarak grlmt. yle ki Mustafa Kemal Paa, Nutukta Refet Beyin
stanbulla ne ilikisi olabileceini sorduktan sonra Nazilli-Balkesir-Bursa yolunun
stanbuldan gemesini anlamakta zorlandn, hafif olarak nitelendirdii bu hareket nedeniyle
dzenli ordunun kurulaca zamana kadar Aydn ve Salihli cephelerinde sevk ve idarenin
kurulamadn ifade etmiti.61
Refet Beyin Mustafa Kemal Paa tarafndan anlalmaz bulunan bir baka tavr Konyaya
gnderilmesi srasnda ortaya kmt. 2. Ordu Mfettii Cemal Paann Amasya
Kararlarndan on gn kadar sonra Konyadan stanbula gitmesi, Kolordu Komutan
Selahattin Beyin de habersiz ekilde stanbula gitmesiyle Konya ve evresi Milli Hareket
aleyhtar olduu bilinen Vali Cemal Beyin kontrolne gemiti. Konyada duruma hkim
olmas iin Albay Refet Bey grevlendirilirken durumdan haberdar olan Vali Cemal Bey
57

Atatrk, age, s.23.

Age, s.57; Mehmet zdemir, Refet Bele, Yaymlanmam Doktora Tezi, Ankara niversitesi Trk nklp Tarihi
Enstits, Ankara, 1992, s.33.
59
Sina Akin, stanbul Hkmetleri ve Milli Mcadele-Mutlakyete Dn (1918-1919), c.I, Trkiye Bankas
Kltr yay., stanbul, 1998, s.425-427.
60
Atatrk, age, s.34-35.
61
Atatrk, age, s.190-191. Akin, Refet Beyin komuta edememesinin nedeni olarak kendisiyle birlikte yaveri, emir
subay ve Binba Nazmn maalarnn Redd-i lhak Harekt- Milliye Heyet-i Milliyesinden alnmasn
gstermektedir. Bkz. Akin, stanbul, c.II, s.78-79.
58

Journal of History Studies

JHS

344
History
Studies
Volume 6
Issue 3
April
2014

Serkan NAL

mahkmlardan bir kuvvet oluturmak istemi, ancak halkn harekete gemesi zerine 26
Eyllde stanbula kamak durumunda kalmt. Refet Beyin Konyaya giderken Mustafa
Kemal Paadan kendisini 2. Ordu Mfettiliine getirmesini istemesi, milli mesai ve baar
iin resmi unvan ve yetkiler artsa bunlarn kendisinde de olmadn dnen Mustafa Kemal
Paa tarafndan hayli garip karlanmt.62

JHS

345
History
Studies
Volume 6
Issue 3
April
2014

Mustafa Kemal Paa Refet Paay, zzettin Paa erkez Ethemle savarken ve yardma
ihtiya duyarken seyirci kalmak suretiyle byk bir frsat karmak, bylece erkez Ethem ve
kardelerinin geri ekilmesine msait bir durum brakmakla da sulamaktadr.63 Mustafa
Kemal Paann Refet Paaya eletiri getirdii bir baka hadise Ali Fuat Paann Bat Cephesi
Komutanlndan alnmasnn ardndan Bat Cephesinin ikiye ayrlmasndan ve gney ksm
ieren blgeye Refet Paann getirilmesinden be ay kadar sonra yaanmt. 1921 yl Nisan
ay balarnda kazanlan kinci nn Zaferi sonrasnda Yunanllar Uak blgesinde geri
ekilmeye balam, Gney Cephesi Komutan Refet Paa 12 Nisanda emrindeki kuvvetlerle
Aslhanlar civarnda bulunan bir dman alayna saldrmt. Yunanllarn bir hat tutmak
amacyla geri ekilmeleri Refet Paann muharebenin sonucunu yanl yorumlayarak
kazandn zannetmesine neden olmutu. Dmann amacna uygun olarak Dumlupnarda
savunmas kolay, hkim ve salam bir mevki aldnn anlaldn syleyen Mustafa Kemal
Paa, banda bulunduu orduda Refet Paaya kar bir gvensizlik olduunun anlaldn,
Fevzi ve smet Paalarn durumu yerinde incelemek iin Refet Paann kararghna gittiini,
Refet Paann grevine bir sre daha devam etmesi yolunda meselenin halline alldn,
bununla beraber zaman gemeden bu durumun hem uygun hem mmkn olmad kanaatinin
ortaya ktn sylemektedir. Fevzi ve smet Paalarla birlikte Refet Paann kararghna
giden Mustafa Kemal Paa, durumu yakndan grdkten sonra Gney Cephesini Bat
Cephesine balam, Refet Paadan baka bir grevlendirme iin Ankaraya gitmesini
istemiti. Mustafa Kemal Paann tepkisini eken gelimeler esasnda bundan sonra
balamt. Mustafa Kemal Paa Refet Paa iin Mdafaa-i Milliye Vekletine dnrken
Refet Paa aka ifade etmese de kendisi iin bakomutanlk makam olan Erkan- Harbiye-i
Umumiye Vekletini istemekteydi. Mustafa Kemal Paa bakomutanlk makam olarak
grd bu vekalet iin gereken vasflarn Refet Paada olmadn kendisine ak bir ekilde
sylemiti. Refet Paa, bunun zerine Mdafaa-i Milliye Vekletini kabul etmeyeceini
sylemi, Mustafa Kemal Paa da O sizin bileceiniz itir demiti.64 Bu konumadan sonra
Refet Paa, Kastamonu taraflarnda dinlenmeye ekilmi, Dahiliye Vekili olarak seildii 1921
yl Haziran ay sonuna65 kadar atl durumda kalmt.
Mdafaa-i Milliye Vekili Refet Paa, Sakarya Zaferinden sonra Yunanllar lkeden
atmak amacyla yaplmas beklenen taarruzun gecikmesi dolaysyla Mustafa Kemal Paa
aleyhinde gelien muhalefete destek vermiti. Mecliste Bakomutanlk ve Erkan- Harbiye-i
Umumiye Vekletinin cephede deil de Ankarada oturduu, ordu adna ilerin iyi gitmedii,
bir harp encmeni oluturularak ordunun durumunun incelenmesi gerektii, Mustafa Kemal
Paann hem Meclis Bakanl hem de bakomutanl stlenmesinin baz zorluklar olduu
ve cra Vekilleri Heyeti Reisi Fevzi Paann Erkan- Harbiye-i Umumiye Reisliini
brakmasnn Erkan- Harbiye ileri iin iyi olaca ynnde baz eletirilerde bulunmutu.
Muhalefetin ve Refet Paann eletirilerinden rahatsz olan Mustafa Kemal Paa sylenenlerin

62

Atatrk, age, s.114-115.

Age, s.367-368.
64
Atatrk, age, s.389-391.
65
TBMM Zabt Ceridesi, Birinci Dnem, c.11, s.79-85, 30 Haziran 1921.
63

Journal of History Studies

Mustafa Kemal Paa ile Yol Arkadalar Arasnda Milli Mcadele Srasnda Yaanan Baz Anlamazlklar

yaplyor olmasnn bir mahzuru olmad cevabn verme lzumu hissetmi, eletirileri reva
bulmayan Refet Paa bu nedenle istifaya hazrlanm ve Rauf Beyle ayn gn istifa etmiti.66
Bakomutanlk kanununun uzatlmasndan nceki gece Rauf Bey, Refet ve Ali Fuat
Paalarn Mustafa Kemal Paa ile yaptklar grme Refet Paann Keirendeki evinde
gereklemiti. Ertesi gn uzatma kararn Meclisten geiren Mustafa Kemal Paa, Byk
Taarruz ncesinde 2. Ordu Komutanl teklifinde bulunduu Refet Paadan olumsuz cevap
almt.67 Bylece Refet Paa dmana son darbenin vurulduu srada aktif bir grevde
bulunma ansn karmt. Yine de Mustafa Kemal Paa, zaferden sonra Rauf Beyin araya
girmesiyle Dou Trakyann teslim alnmasn gerekletirecek TBMM Fevkalade Temsilcilii
gibi nemli bir grevi Refet Paaya vermiti.
Sonu
1919 yl Haziran aynda Amasyada bir araya gelerek vatann kurtarlmasnn reetesini
hazrlayan Mustafa Kemal, Kzm Karabekir, Ali Fuat Paalar ile Rauf ve Refet Beylerden
oluan Milli Mcadelenin nc kadrosu ayn zamanda bir yol arkadal srecini
balatmlard. Ne var ki Milli Mcadelenin lideri Mustafa Kemal Paa ile yol arkadalar
Milli Mcadele srasnda ve sonrasnda yaanan baz anlamazlklar neticesinde bir yol
ayrmna gelmilerdi. Yol ayrmna giden sre esas itibaryla Milli Mcadele srasnda
balamt. Milli Mcadelenin birletirici atmosferi iinde fikri uyumazlklar arka plana
atlrken, zaferin ardndan balayacak yeni dnemde Mustafa Kemal Paann dndklerini
hayata geirmesiyle birlikte bir yol ayrm kanlmaz olmutu. Yukarda bazlarna
deindiimiz Milli Mcadele devam ederken yaanan anlamazlklar yannda milli bir sr
olarak iinde sakladn syledii devrimci dncelerini zaman geldike uygulamaya
koymas Mustafa Kemal Paa ile yol arkadalar arasndaki gr farkllklarn net bir ekilde
ortaya karmt. Zira Mustafa Kemal Paa, yeni bir toplum dzeni kurma dncesinin Milli
Mcadele srasndaki yol arkadalar ile hayata geirilmesinin zorluunu grm, bu nedenle
yoluna yeni yol arkadalar ile devam etme yoluna gitmiti.
Kaynaka
a) Zabtlar ve Sreli Yaymlar
TBMM Zabt Ceridesi, Birinci Dnem, c.11, s.79-85, 30 Haziran 1921.
TBMM Gizli Celse Zabtlar, Birinci Dnem, c.2, s.588, 7 Ocak 1922.
TBMM Zabt Ceridesi, Birinci Dnem, c.16, s.16, 12 Ocak 1922.
TBMM Zabt Ceridesi, Birinci Dnem, c.16, s.48-49, 14 Ocak 1922.
TBMM Zabt Ceridesi, Birinci Dnem, c.21, s. s.241-242, 8 Temmuz 1922.
Alemdar, 10 ubat 1920; 15 ubat 1920.
Takvim-i Vakayi, 21 Eyll 1919.
Harp Tarihi Vesikalar Dergisi, say 52, vesika 1197, Genelkurmay Basmevi,
Ankara,1965.
b) Kitaplar
66

Atatrk, age, s.421-422. Refet Paa ve Rauf Beyin istifalar Mecliste 12 Ocak 1922 tarihinde okunmu, her iki
istifa iin de salk durumlar gereke gsterilmiti. Bkz. TBMM Zabt Ceridesi, Birinci Dnem, c.16, s.16, 12 Ocak
1922.
67
Falih Rfk Atay, ankaya, Pozitif yay., stanbul, s.356.

Journal of History Studies

JHS

346
History
Studies
Volume 6
Issue 3
April
2014

Serkan NAL

Advar, Halide Edip, Trkn Atele mtihan, Atlas Kitabevi, stanbul.

Akin, Sina, stanbul Hkmetleri ve Milli Mcadele-Mutlakyete Dn (1918-1919), c.I,
Trkiye Bankas Kltr yay., stanbul, 1998.
__________, stanbul Hkmetleri ve Milli Mcadele-Son Merutiyet (1919-1920), c.II,
Trkiye Bankas Kltr yay. stanbul, 1998.
__________, stanbul Hkmetleri ve Milli Mcadele- Sava ve Sevrde lm, c.III,
Trkiye Bankas Kltr yay., stanbul, 2008.
Atatrk, Mustafa Kemal, Nutuk, Atatrk Aratrma Merkezi yay., Ankara, 1997.
____________________, Atatrkn Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, Atatrk
Aratrma Merkezi yay., Ankara, 2006.
Atay, Falif Rfk, ankaya, Pozitif yay., stanbul.
Cebesoy, Ali Fuat, Milli Mcadele Hatralar, Temel yay., stanbul, 2000.
Demirel, Ahmet, Birinci Mecliste Muhalefet-kinci Grup, letiim yay., stanbul, 2009.
Gololu, Mahmut, Sivas Kongresi, Trkiye Bankas Kltr yay., stanbul, 2008.
demir, Ulu, Heyeti Temsiliye Tutanaklar, TTK yay., Ankara, 1989.
nn, smet, Hatralar, c.I, Bilgi Yaynevi, stanbul, 1987.

347

Kandemir, Feridun, Hatralar ve Syleyemedikleri ile Rauf Orbay, Sinan Matbaas,

stanbul, 1965.

History
Studies

Kansu, Mazhar Mfit, Erzurumdan lmne Kadar Atatrkle Beraber, 2 cilt, TTK yay.,
Ankara, 1988.

JHS

Volume 6
Issue 3
April
2014

Karabekir, Kzm, stikll Harbimiz, 2 cilt, Yap Kredi yay., stanbul, 2008.
_______________, stikll Harbimizin Esaslar, Sinan Matbaas ve Neriyat Evi,
stanbul, 1951.
Orbay, Rauf, Rauf Orbayn Hatralar, Yakn Tarihimiz, c.III, stanbul, 1962.
zalp, Kzm, Milli Mcadele, c.I, TTK yay., Ankara, 1998.
zdemir, Mehmet, Refet Bele, Yaymlanmam Doktora Tezi, Ankara niversitesi Trk
nklp Tarihi Enstits, Ankara, 1992.
Trkgeldi, Ali Fuad, Grp ittiklerim, TTK yay., Ankara, 1987.

Journal of History Studies