kutuphaneci - eskikitaplarim.

com

OLU~

YAYINLARI

Bilgi

Dizisi

12
:

FRIEDRICH NIETZSCHE

GEZGiN iLE GOLGESI

<;eviren :
ISMET ZE\K'I EYOBOC'>LU

OLUi;I YAYINEVl

Beyaz Saray Kitap Qar1s1

Beyaz1t - lstanbul

1966

y1h

Nisan

Matbaasmda.

aymda

dizilip

Baha

bas1lm1tlr.

Golge : Qoktand1r dinlemedim konumam, bir kolayhk vermek isterim sana konuasm diye.
Gezgin : iBiri konw;iuyor - nerdedir? Kimdir?
Oyle yakmki bana, dersin benim konuan, oysa c1hz g1k1yor sesi benimkinden.
Golge : (Bir stire sonra) : Sevinmiyormusun bir
konuma yo!~ bulduguna ?
Gezgin: !nanmad1gun Tanr1ya da, bUttin varhklara
da andolsunki gi:ilgemdir konuan, duyuyorum konui;imas1m, inanm1yorum yalmz.

Gi:ilge: B1rakahm artik bunu, uzunboylu dlis;Unmeyelim, bir saat iginde olmus; ne varsa.
Gezgin : Ben de oyle di.ii.inmi.iti.im. Pisada bir ormandayken, ilkin iki sonra be deve (Kameele) gordUgi.imde.
Gi:ilge: Bir kesmeyegorsUn usumuz sesini ne de
sevgili sayg1h oluruz birbirimize karI, ne iyi: s1kmayacag1z birbirimizi boylesine kanwimada, bakalanmnda
s1kmayacag1z caruru, bizce anla1lmaz olsa sozlibile.
Bilinmez yeterince kar1hk verme bir iki soz edildiginde gokluk. En iyi bir kurald1r bakas1 ile konumaya
dald1g1mda. En bilge olan bile birkez aldanmaya, i.igkez ussuzluga di.ier uzun boylu bir konumada.
Gezgin : Bir yaltaklarus; degil bu s0zi.inli ag1kga
soyleyiin, dogrusu.
Gi:ilge: Yaltaklanmam gerekir mi?
Gezgin : Ben insan gi:i1gesi onun kendini begenmiligidir sarurd1m, yoksa yaltaklanmam gerekir Ini diye sorulmazd1 boyle.
Gi:ilge : Qoktand!r tarud1grm insan kendini - begenmiligi onceden iki kez yaptigrm gibi konuay1m m1
konumayim m1 diye sormaz, konuur boyuna.
Gezgin : Anl!yorum iyice, sana kar1 nedenli kaba davrand1g11m, ey sevgili gOlgem : daha birtek soz
bile soylemedim, ne gok seviniyorum bilsen seni olorta
gormeden dinleyecegime. Bileceksin golgeyi sevdigimi,
u;ng1 sevdigim gibi. Boylece yliziln glizelligini, soylevin
ag1khgrm, niteligin sagla.mhg1ru, iyiligini koyuyor ortaya, bu ylizden Itk gibi gereklidir golge de. Birbirinin atiam yart!?am degil onlar. Elele vermi! s1k1 f1k1

gtiniildetirler 1:okluk1 bir !;ekilmeye gtirsi.in llk yay1hr

gelir ardmdan gOlge.
Gi:ilge : Tiksinirim yalmzhktan senin geceden tiksindigin gibi, insanlan severim ben, onlar 11gm !iOCukIandir, lnvarunm aydmhktan dolay1, onun gozunun
igindedir kiilerin ogrendigi, buldugu, tiikenmeyen ogreniler, bulular. Ben'im bi.iti.in nesnelerin gosterdigi
golge, bilginin gi.ine 11gx Usti.ine diiti.igi.inde.
Gezgin : Anlad1g1m1 samyorum seni, bir golge gibi koydun ortaya kendini. Sen hakhsm gene de. 1yi arkadalar ister burada olsun ister orada bir U!;i.inciisii
i!;in bilmece olmas1 gereken karanhk bir sozi.i bir belirtisi olarak sunarlar birbirine anlamanln. 1yi arkadalanz biz de. Bu yi.izdendir onsoylevin yeterligi. Bai>k1 yap1yor igime ikiyi.iz soru, senin kar1hk verebilecegin, zaman da !iOk klsa dogrusu. Nereye baksak bu
konuda biitiin bir h1zhhk, bir ban gilveni iginde biraraya geldiklerini goriiri.iz.
Golge: Oyle, gene de golgeler daha Urkektir insanlardan : bildiremiyeceksin kimseye burada ne konutugumuzu.
Gezgin: Nedenli konutugumuzu mu? Tann lwrusun beni uzun boylu yaz1h, s1k1c1 konumalardan.
Plato oriimcek gibi ag ormeden daha az sevin!i duyayd1
daha 1:ok tad1ru 1:1karacakt1 okuyucular. Ger!;eklik i!;inde yaz1ya gegirilmi eglendirici bir konuma kalm, yanh gorii !;izgileriyle yap1Im1 bir tablo gibidir. Ne varsa ya k1sa yada uzundur onda. i.Jzerinde anla!,!tigirmz
konuyu bildirebilirmiyim dersin ?
Golge: Yeniden ogrenecek elgi.in senin bu konudaki goriilerini k1vang duyuyorum bundan. DUiini.il-

meyecek senin golgeninkiler.

Gezgin: Ey arkada&1 yamhyorsun belki de. Benden
gtilge algilanm1br goriilerim i<;;in de imdiye dek.
Golge : l1ktan <;;ok gi:ilge mi ? Olabilir mi ?

Ag1r .bah ol ! Sevgili maskara ! Agirbas;hhk ister benim ilk sorum evet ...
Gezgin :

-1Bilgi agac1 Ustline: Gergeklik degildir olabilirlilik

gene de : bzgiir gib,i goriinmek de ozgiirliik

hani, bu iki yemi yiizii.nden degitirilemez
agac1 ya!?Mmnki ile.

degildir
bilginin

-2Evrenin usu : Sonsuz bir uslulug"lln biitii.nii (toplam1) degil evren, bu yUzden bizim kavrad1gnniz her
parga evren usa uygun degildi, gosterilemez de. Evren
bi!gece, usauygun degilse bo.yuna, iyiden iyiye, oteki

10

evrende degil besbelli. Burada yargi bUyi.ik onermeden

kligi.ik onermeye (a minori ad majus), ooli.imden bUti.ine (a parte ad totum) dogru gEll;erlidir bir bak1ma kesince.

-3Balang19ta vard: Ortaya ~1k11 ululamak -gergekotesi bir tomurcuktur bu, tarihin incelenmesinde yeniden ortaya konur, dliUnce konusu yap1hr, bi.itun nesnelerin en olgunu, en 0zlUsU. Balangigta vard! diye ..

-4Ger9egin deger ols;UsU : Bir i:ilgil degil dagm domgu igin oraya g1karken ~ekilen yorgunluk. Bir baka
yol olmah bilimde! - bOyle soyli.iyor bize degmesi, kutlu sayilmay1 isteyenler-, gergeklik ugruna katlarulan
yorgunluk bir kesinlik ta~nmah ger~ekligin degeri Ustline. DU~nceden gJ.klyor bu delice aktore, uzunboylu
slirup gidemez gevgeklikler diyen dlii.ince, bunlar1
gahmaktan bitkin di.iti.igtlmi.iz beden egitirni araQlarmda koucular ile tin egitimleri igin bir aktore olarak
goruruz dogrusu ..
-5Dilgereksenii ile gerQeklik: !ki yi.izli.ice bir a~agi
say11I1 vard!r, ki~ilerin engok onem verdigi, bilti.in nesnelerin; en yakm olan nesnelerin. Ya~amak iQin deniyor, -karg1lanas1 bir yalan bu, hani gocuk dogurmada birlemeden alman tadm ozel bir amac1 vard!r,
deyen yalan gibi. Yoksa kimse deger vermezmif>! en
onemli nesnelere duyulan yi.ice sayg1ya. Papazlar, gerQeki.isti.ici.iler (metaiizikgiler) ahtirmw bizi bu konularda bOylesine ikiyi.izltice olagani.isti.i bir dili gereksemeye,

11

U kiigiimsenen en yakm nesneler gibi bu pek onemli

olaylan onemseyen sezgi degitirmemi gene de. Bu
iki kath ikiyiizlUIUgtin ac1 sonucu slireklidir, bu pek
gerekli olaylar, sozgelii yemek, oturmak, giyinip kuanmak, gidi
geli, durgun olarak kavranmayan,
genel bir dti.iinmenin, degiitirmenin konusu olamaz,
insan bunlar1 gokluk aag1hk sayar, aydmca, sanatr;1ya yaraan agirbahhgm1 uzak tutar bunlardan .. Oyteki burada ahkanhk, ag1k sag1khk U diiiiniilmeyen,
toy say1lan genglik iizerinde kolay bir .baan saglad1:
oteyandan bizim tinle govdenin yasalarma kar1 olan
stirekli suglanmiz topumuzu birden, daha gem: olaru
da, daha yah olan1 da utang verici bir baghl!ga, bir
bag1ms1z olmamaya dogru gotiirtiyor,- gergekte benim dti.lindligtim ogretmenlerden, doktorlardan, tin
kaygilanndan dogan, btitiln toplum iizerinde basklsm1
gosteren baghhktir ..

-6Toprak gevekligi ile ananedeni : Pek ay1rdedilmeden s1k s1k gortiliir yaamlan boyunca yumurta yediginden pek uzun, agiz1run tadma pek dii11ktin olan kiiler, bir bak1verince gevreye. Bilmezler kannlarmda bir
f1rtmarun kopacag1ru, en iyi kokularm soguk, aglk bir
havada daha giigli.i koktugunu. Bizim tadalma duygumuz agzm her yerinde bir degildir. Y1klm getirir mideye giizel glizel soyleip gtiltinerek yenen her yemek. Bu
orneklerle gosterilen gozlem duygusu eksikliginin k1vang verecek bir yonU yoktur, bu pek gerekli olaylarm
birgoklarmca kotii sayil&gi, onlara pek kulak as1lmad1gi gokkez soylenebilir. Bir ilgisizlikmidir bu ?
- ~u
da soylenebilir: bu eksiklik yiizlinden bireylerin govde

12

gev9ekligi, tin gev:;iekligi ba:;ika bir yone c;;evrilmi:;itir.

Ya:;iam bic;;iminin diizene konmasmda, gidi-geli!iiin zamamnda, se!;iminde, ugra:;i1da, bO zamanlarda, buyruk
vemede, e:;iler olmada, doga sezgisinde, sanat sezgisinde, yemede, uyumada, dii:;iiinmede, en kiic;;Ukte, en c;;ok
giindelik olanda bilmemenin, keskin bir gozii olmamarun, daha dogrusu bize nenin yik1m, nenin kazang getirecegini ogrenmenin geregini bilmek isteyen yok. Bu,
yeryiizliniin yik1m c;;ayirmda birgoklan ic;;in neler yaptig1 demektir. Her yerde oldugu gibi burda da onun bir
ki ussuzlugu ic;;inde bulundugu soyleniyor : !)Ok kez-us
yeterlidir, pek c;;ok yeterlidir de, oysa us :;iu ktic;;tik, gerekli olaylar yiiziinden yanh yone !)evrilmi, yapmac1klara yoneltilmi:;i saptinln11t1r. Papazlar, ogretmenler, her ttirden tilkticiilerin, kaba sabalann, segkinlerin
egemenlik istegi bir c;;ocuga soylev c;;eker, 0 da bambaka bir sonuca vanr, oyleki : tinin saghg"t i!)in devlete gal!may1, bilim istegini, yada Un kazanma, elde
bulundurma ic;;in arag olarak biitiin insanhk ugruna olan
c;;ah~alan ortaya koymah, bu s1rada birey gerekseyiini, gliniin yirmidort saati i!)indeki ktic;;iik, btiytik gerre!)lerini az da olsa kiic;;iimsemeli, yada buna benzer bir
durumda gormeli. Sokrates biitiin giiciiyle insanhgm bu
kendini begenmi yetiginligine kar1 insamn elinden
tutulmas1 igin direndi, Homerosun bir sozi.i ile biitiin
kaygilann, diiiincelerin gerc;;ek yoresi, biitUnU iginde
Unu ansnnay1 sevdi :
Beni evde iyi yada kotU Ue
kar1latJran nedir ? boyle diyordu o ..

-71ki avuntu arac1 : :hkc;;ag sonunun tin egitimcisi

Epikurosun olaganUstii bir goriiii vard1, buglin bile az

13
bulunur dog'l'usu, ona gore tinin esenligi igin son, d1!iJa
donlik kuramc1 sorulardan iyice q0zillmesi gerekir.
Tann korkusundan dogan ac1y1 gektirecek sozlert
soylemek yetiyordu : Tanr1lar varsa bize ac1 gektir
mezler. - Art1k bu son soru lizerine gergekten Tann
var m1dlr sorunu verimsiz, tartl!iJ1lmaya degmezdir. Oysa U durum daha yararh, daha gi.iglU.dlir : gidip ba
kasmm onlinde durarak onu anlamak, daha yumuak
ylirekli, daha iyiliksever yapmak. O kimse kalkar bize
bunun kar1tm1, Tanr1lann ac1 gektirdigini, yoksulun
nedenli bir yamlmaya, bir dikenli gahllga dlime gereginde kald1gm1 gtistermeye gah1r, oysa bu yeterince
inceligi, insanc1hgr elinde bulundurmas1 gereken soylevcinin kurnazl!g1 degildir, o bu oyunda kendi esirgeyiciligini gizlemek igin bunu kendiliginden yapar. Sonunda bir bakas1 her yarg1ya kar1 gliglli bir tiksinme duyar, kendi ozel savma kar1 kamt getirir, ondan sogur,
salt bir Tanntammazmkine benzeyen manc1 ile ilerler
boyuna: Ne ilikisi var benimle Tanrmm, gotlir onlan eytan. Yan fizikge, ya.ri toresel bir varsay1mm
duyguyu karartt1g1 baka durumlarda bu varsayrrm yeniden koymaz ortaya, ag1kga Oyle bakabilecegini soyler : bu ozel gortinlimli ag1klamak igin ikinci bir varsay1m daha vard1r, belki baka tlirlli de davrarulabilir.
Stizgelii qagrmizda u tin golgesini benimsemek iqin
ig ac1larmm kaynagr listilne olah varsay1mlarm goklugu yeter de artar bile. Bu golge biricik, gortilebilen,
ylizlerce yonlli, qogunsanm1 varsay1mlar Ustline olan
dli:;:linceden g1klyor kolayca. !Kim yik1mlara, bo,yle kotlillik edene, sayn oldugunu sanana, olmakta olana, bir
avuntu vermek istese Epikurosun birgok soruya uygulanan U iki bliylileyici tutumunu ansayabilir. En yal-

14
mg bigimde bile oyle soylemelisiniz : ilkin, oyle da.vranmal1ki bizi ilgilendiren bulunmasm, ikincileyin: bOyle olabilen baka ttirlU de olabilir...

-8Gece i~inde. - Birden bastird1 gece, degiti en yakmrmizdaki nesneler tisttine olan duyumumuz bile. Yasak yoHardan dolaru gelen yeldir bu, bir f1s1lt1 tutturmu aradlg"i varmi gibi, luzgmdlr aradlg"iru bulamadlg"indan. Bir lamba 11g"id1r bu, bulamk, kiz1l aydlnbg"i ile
bakar yorgun yorgun, gece isteksiz diretir durur, uyamr yerinde durmaz kulu insanm. Uyuyanlarm soluk
ah-verileridir bunlar, bunlarm gortintir
uyumudur
boyuna dontip duran bir kaygiyi ezgi kihg"inda fIS1ldayan, - biz duymuyoruz onu, uyuyanlann sik1!';l1k ytiregi
iner g1kar sessiz, soluk kesilipte gelince Oliim sessizligi : dinlen biraz, sen yoksul, ac1 gekmi tin deriz her ya!';layana boyle bask! altmda yaadlg"indan ilksiz
sonsuz bir dinlenme dileriz, gece inandlnyor oltimi.i. 1nsanlar yoksun kalmca gtineten ay 11g"i ile, yagla geceye kar1 savabgmda felsefe ortecekmi!';l tistlerine
ortiisiinti ! Art1k gok iyi anhyor insan tinsel varhgmm
bu yan karanl1kla, bu giinefi!ten yoksunlukla nedenli yasiammm ku!';latildlg"im, ortiildiigi.inU..

-9lstem ozgiirtugii ogretisinin varoldugu yer. - Birinin Uzerinde tutkulannm bigiminden gelen gereklilik
durur, otekinin Uzerinde ise dinleme, esleklik ah!;!kanhg"i, i.igi.inci.ini.in Uzerinde mantikga olan bilgi, ( Gewissen), dordi.inciini.in de tutku, ta!';lkm bir giini.in tadm1 g1karma istegi bulunur. 1te onlann smis1ki bagland1g"i

15
istem 0zgiirltigii bu dort konudan Qlkar1hyor : ipek
oocegi onun istem ozgiirltigtinU ormeye koyulmu11 sa
mrsm, durum budur i51te. Nereden geliyor bu ? Blitlin
kiilerin kendilerince yaam duygusunun en bUyUk ol
dugu yerde en gok ozgiir olmaya gahacaklan apag1k
tir. dyleyse soylendigi gibi birbakrma tutkuda, gorevde, bilgide, giinlin tadm1 g1karma isteginde olan da bu
dur. 1nsan tekinin giiglti oldugu nesne iginde kendini
dipdiri duydugudur, dUUniir insan boyuna istemeyerek
gerekli mi ozglirlligiinlin bir ilkesi diye; insan bagimh
hg1, ussuzlugu, bagimsizltgi, yaama duygusunu birlik
te bulunan gerekli ikililer diye dliUnlir. !Burada insanm toplumsal siyasal gevrede yaptigi bir deneme yan
ll olarak bUtlin gergekotesi alanlara aktanhyor : oradad1r giiQlU adam, ozgiir adam, sevingle acmm dipdiri
duy.gusu, umudun yliksekligi, isteyiin yliceligi, tiksinmenin erkliligi, beylerle bag:1ms1zlann buyrugu altmda
oradad1r. Evet oradad1r bunlar, kullar, tutsaklar bask1,
buyruk altmda ussuzca ya51arken. !stem ozglirltigti ogretisi egemen durumlarm bir buluudur...

-10Yeni baghk yok art1k. - Qoktandir sezmeyiz neden dolay1 bagimh oldugumuzu, kendimizi bagrms1z sayariz : yanh bir yarg1 kiinin nedenli kendini begenmi, beylik istegine dokillmli oldugunu gosteriyor. Burad;i. bagims1z say1yor kendini bUtUn durumlarda, onun
ac1sm1 Qekiyor, ahkanhk yliziinden yaar, yoksa bir
yitirse bu bag1ms1zllg1 sezecek duygunun kar511tm1 birden; bunu bir tasan olarak benimsemek, goz onUn de
bulundurmak gerekir. Gergekten bunun bir kar&11ti
olayd1, baka deyimle c:;ok ilkel bir bagims1zhk iQinde

16
yaayayd1, orada bagl!gm dogurdugu bask! al!kanh
g-Iru sezer de bagunsiz olmak ie]in gabalar m1yd! ? An
cak yeni bagl!klar i!;inde ac1 !;ekerdi dogrusu : buna
istem ozgUrltigil.> demez, bir tek yeni baghk da duymazd1 o giln.
-11lstem ozgUrliigU ile eylemin (1) soyutlanmas1. -

Bizim ah1lm1 yanh bir g0zlemimiz olaylann bir ta

klrmru B1R olarak al!yor ona eylem (faktum) diyor:
sonra onunla baka bir eylem (faktum) arasmda baka
bir bo yer di.iUntiyor buna ekle!iJik, i!?te eylemi (fak
tum'u.) soyutlayan bu olay tak1rmd1r. Gere]ekte bizim
bi.iti.in davraru!iJlanmiz, bilgimiz bu arahklann, bu ey
lemlerin bir sonucu degildir, stirekli bir 1rmakbr. 1mdi
istem i:izgi.irltigii manc1 si.irekli, tektilrlil, bOIUnmemi,
bi:ililnemeyen bir ak1!iJm tasanm1 ile !;ekilmez olmutur.
0, bi.itiln tekcil eylemleri, soyut, bCHUnmez olarak dilii
niiyor, o, istemin, bilginin alamnda bir atomcudur an
cak. Boylece biz nitelikleri dosdogru kavram1yoruz, on
Ian eylemlerle yap1yoruz. !mdi gene o niteliklerden,
gene o eylemlerden sozediyoruz : ikisi de yoktur. Biz
(1) : Burada Nietzsche Latince yapmak, etmek,
eylemek, bir ii ortaya 91karmak gibi tUrlU anlamlar1
olan facio sozUnden tUretilme Faktum'u kullan1yor. Bu
soz gergeklik, gergekte olup biten olay, yaanan bir olgu, eylem anlamlarm1 i9ermektedir. Ben bunuj Nietzschenin dliUncesini anlad1g1m bigimde eylem kar1hg1 ald1m. Yazar bununla gozUmUzUn onUnde ge9en olaylar1,
eylemleri anlat1yor bence. Okununca da o anlam 91k1yor. Almanca kar1hg1 yaz1lmam1.

17

bu yanh varsay1mm altmda gene o yanlI eylemi, basamaklandmlm1 bir deger di.izeninin pek uygun geldigi eylem ti.irlerinin elde Jmlunan basamak basamak
dtizenini overiz, yereriz : boylelikle yalmz tekcil eylemi
degil, sozde ki.iQi.ik eylemler bOltigi.inU (iyi, koti.i, acmmahk, imrenmelik davrarulan, daha bunlar gibilerini)
de soyutluyoruz - oysa bu iki durum da yanl1tlt\ Sozle kavram gori.ilebilen nedendir, buytizden biz davramlarla, tak1mlarm soyutlamnasma iJ;1.amyoruz : onlarla
yalm1z nesneleri belirtmeyiz, daha dogrusu onlarla gerQegi oldugu gibi kavramay1 di.ii.i.nihiiz. Sozlerle, kav
ramlarla yonetiliriz boyuna, daha yalmQ gelir bize nesneler, birbirinden ayn, boli.inmezdirler, kendi kendi igin
her biri. Dilde felsefeye vergi bir mitbilgisi sakllcbr,
her gozag1mllk gori.ini.imU ag1ga vuran odur, yoksa daha
iini bilir durumda olabilirdi insan. Evet dilde eylemlere, soyut eylemlere bile ad olan istem ozglirltigli inancmm bir incilcisi (Evangelist'i), bir avukati vard1r, boyuna ..
-12Kokten yanrlmalar. - tnsan bu yolla tinsel bir tadah, yada almay1 duyabilir, bu iki samdan biri insam
egemenligi altma alabilir : baka deyimle ya kesin eylemlerin, ya kesin duyumlann benzerlerine 'inanan insan imdiki durumlarla daha oncekiler arasmda bir bir
benzerlik, benzemezlik kar1latlrmas1 (her amda oldugu gibi) yaparak tinsel bir begenQ, yada tadalmay1 duyuyor. Biryandan da bunu yapma gereginde degilmiim
bunu bir bakas1 da yapabilirdi diye bir istem ozglirltigiine inand1, i:iyle diitindi.i, bu yolla bir tadalia,
almayu;ia vard1 e!?it olgiide. Her tinsel tadahta, almayita etkili olan bu yarulmalar olmasa birkez bile in-

18

sanl!k olmazdi. Onun temel duygusu insanm ozgUrltikten yoksunluk evreninde CizgUr oldugu, bir sonsuzca
usiistu eylemlerde bulununan varhk oidugu, iyi yada
koti.i davrandJg-I, olagani.isti.i bir ayncahk tal,nd1g-I, hayvani.isti.i bir varhk, nerdeyse Tann, yarahm anlanu,
di.ii.inceden atilamayan, yaratihs; masalmm gozilmil,
doganm, ki.igi.ikgori.ici.ilerin i.izerinde egemen, oz, kendi
tarihine evren tarihi ad1ru veren bir varhk oldugu yolundadir : vanitas vanitatum homo ...
-13-

1kikez soyleyi. -

Ne gi.izeldir bir konuyu iki kat11 anlatmak, ona biri sag biri sol olmak i.izere iki ayak
venneye kalkmak. Oysa dogruluk tek ayak i.izerinde
durabilir azgok, yi.iri.iyecek, dolaacak ikisiyle s;imdi.
-14Evrenin giildi.iri.iciisi.i insan. - Daha gok tin is;leriyle ugras;an yaratiklar olmal!yd1ki insanlar iglerinde
duran eglenmenin tad1m doyas1ya g1karsmlar, biitiin
evren varhgmm amac1 diye bakard1 kendine insan, seve seve verirdi kendini bir evren - gori.ii.ine ag-Irbas;hca. Evreni bir Tann yaratm1tir, evet Tanr1 maymunu
ugruna yaratm1 insaru siiri.ip giden sonsuzluklan iginde eglenip' gi.ilmeye siirekli bir neden olsun diye Musiki
i.ilkeleri evreni gevrelemi!i,l olayd1 btitiin oteki yaratiklarm alayc1s1 da insam kuiatnnl,! olurdu. Ac1 ile U
cans1k1c1 oltimsiizli.ik onun gozde hayvamm kendi ac1larmm iizi.inti.i verici davraml;)lan, ag1klamalan iginde,
gergekten en igreng yaratig-In tinsel (ruhani) bulunul;)Unda (ortaya konu!;!unda) sevince ulasm diye gid1klad1 - bulucunun bulucusu olarak. !nsan1 alaya almak
igin di.i!i.inenin ondan daha tini, tin iginde sevinci var-

19

d1 demek. Burada, bizim insanhg1m1zm 3.zgiirce ortaya

c;:1kmak istedigi yerde, bir oyun oynadi bize bencillik,
ite biz insanlar bu kendini begenmi.!lik ic;:inde esiz,
olagantisti.i bir varhk olmak isteriz. Budur evrende bizim biricikligimiz ! Ah, o birkez bile olmayacak bir i.
Evrenden uzaklamakta olan gerc;:ek bir ufkun yava
yava.1 bir boltimiiniin kendilerine ac;:1ld1g1 gokbilginleri
evrende olula yokoluun devokyanusununun gene! niteligi i!}in damla yaamm anlami 0Imad1gm1 oyle anlatirlar : say1siz yildlZlann yeryuvarlagma benzer kurallan vard!r yalam1n dogruculugu konusunda, birbak1ma daha da c;:ok, oyleki daha iyi bir kar1lat1rrnada
ilk dirilik verii vuruu elde etmeyen, yada ondan bi.isbiiti.in uzak kalm1 olan pek c;:ok evrenler ortaya c;:1kacaktir : bu y1ldizlann herbiri tisti.indeki yaam varllgm zaman si.iresinde olc;:i.ilmi.i, bir gozac;:1mllk sUre, bir
panldama -oldugu anla1lm1tlr, uzun mu uzun si.ireler
onlann arka yonde kalan varllklarmm amac1 iyice beIirtilememitir. Belkide ancak karmcalar boylesine giic;:li.i bir di.izen kurar ormanda, kannca orman varhgimn
amac1d1r, eregidir, yeryuvarlagmm go!}iiiinii istemeyerek kendi dii:;ikuruumuz ic;:inde insanl!gin go<;ii:;iiine
baglad1grm1zda yaptigimiz gibi: biz burada son insanm oliisii gomme ti:ireninde genel bir evren, bir Tannlar
tamm di.izenlersek daha al<;ak gonlilliiyi.iz demektir.
~u pek kavray1s1z gokbilgini yeryuvarlag1m dirimsiz
baka bir nesne olarak goriiyor ancak, insanhgin 1:;i1ldayan, kayan bir mezar amti gibi...
-15lnsamn alc;:akgonlilllili.lgO. - Pek az tadal1 yetiyor birc;:oklanna yaam1 iyi saymak ic;:in, ne de alc;:akgoni.illiiymii insan.

20

. -16llgisizligin s1kmt1 verdigi yer. - Bunun kar1b olmam10? olayd1 o zaman bilimin ilk olaylarla son olaylar ilsttinde birkez yapacagi son ag1klamarun sonu
beklenmek istenir, buraya dek ah1lagelen yolla dtitintiltir ( daha iyisi benimsenirdi) gokluk ogtitlendigi. gibi.
Bu alanda iyiden iyiye gtivenlilikler elde etmek isteyen
egi.lbn dinci bir ekindir, pek de iyi degildir hani, bu
gergekotesi gereksemesinin Ustti kapah kukulu bir
tiirtidtir ag1kga. Bu bir arddiiiinceyle iki kat yap1lm1,
uzun bir siire son gtivenlilikler tisttine bir gortie vanlmami, buraya dek inanan kirose btittin yoreye ilgi
duymada dogru i yapm1t1r. Bizim elimizde en d1
ufukta yiiklti, becerikli bir insanhgi yaamak igin geregince giivenlilikler yoktur. Qokluk uzun bir suredir
bu olaylara ekledigimiz almyaz1c1 bir onemlilik vardir,
onun nereden geldigini ortaya g1karmahyiz art1k : bu
konuda bizim gereksedigimiz daha gok aktoreci, dinci
duyulann tarihidir. Bu duyulann etkisi altmda .bilginin U en sivri sorunlan goztimtizde yiicelmi, korkung olmutur : tinsel (ruhani) goztin ozilne ilemeksizin baktig1 bu en d1 alana sug ile ceza gibi (bir.
bak1ma sonsuz ceza) kavramlar sokulmu : bu alanlarm karanhk olldugu olgtide bu goz de dtizensizdir. Eski gagdan buyana yoklugun belirlendigi bu alanda korkusuzca dtikurmalar yap1lm1, bu dilkurmalann ag1rbah, gergek olarak benimsenrnesi igin ardmdan gelen
kuaklar en igreng bir baan ile inancm bilimden daha
degerli olduguna inand1nlm1hr. !mdi U son olay do~
layisiyle bilim inanca kar1 gerekseme duymuyor, ona
<la, sozde bilime de ilgisizlik duyuyor. Bizim buraya dek

21
en onemli diye ontimiize konandan baka ne varsa bize
daha yakm olmas1 gerekir; ben sorulan diiiiniiyorum:
neden insan ? insanm oliimiinden sonra eline gegecek
olan nedir ? Tann ile nesoy bar1acak ? daha bu ogrentilerin dile getirmek istedigi nesneler gibi. . Boylece bu din sorunlan bizi dogmac1 filosoflarm sorunlar1
ile ilgilendirdigi gibi iilkiiciilerin, maddecilerin, gergekgilerin de ilgisini gekiyor. Bunlar bizi bu alanlarda ne
bilime, ne de inanca dokunan bir aynm1 yapmaya dogru itiyor, usun girebilecegi. arabnlabilen yerde sislerle k::i.p1 aldatic1 bir batakl!k alamm ayiran, girilmezlerin, sonsuz ak1pgidiciliklerin, belirlenemezlerin bir giz.gisi varsa, bilim sevenler igin daha yararhd!r. Karanl!gm davleti ile yap1lan kar1lahrma dolayisiyle bilgi
evreninin k1y1smda aydml!k, bitiik, pek gergek bilgi
evreni deger kazamyor. Yeniden gergek nesnelerin iyi
komusu olmahy1z, imdiye dek yap1Ichgi gibi onlar1
kiigi.ik gormemeliyiz, bulutlara, geceye vergi sevimliliklere dalmamahyiz. Ormanlarda, oyuklarda, sisli giz
gilerde, kapah goklerin altmda, biiti.in yiizy1llann ekin
basamaklan iizerinde uzun uzad1ya yaad1 insan, yoksul yaad1. Orada ogrendi c;;ag1m, komulugu, yaam1,
kendi kendini ki.igi.imsemeyi, biz tinin, dogamn w1kll
alanlannda oturanlar, imdi kaht yoluyla karumizda
en yakmrm1za kar1 bu kiigiimseme agusundan birazc1k
olsun alahm ...
-17Derin actiklamalar. - Bir yazarm, diii.iniilen yerini, daha derin ag1klayan kimse yazan ag1klama:rm11.
karanllklat1rm1t1r. Doganm ilenecek konulan (metinleri) kar1smda bizim gergekotesi ile ugraalllar

22

(metafizikgiler)in durumu da boyledir, daha da kotiidiir iistelik. Onlar derin agJklamalarm1 yerletirmek iQin
konuya boyle bir gozle bakarlar; baka bir deyimle yazan Oldiiri.irler. Yazann ilenecek konusunu (metni)
bozma, karanhklabrma yolunda Schopenhauer'in kadmlann yiikliiliigi.i (gebeligi) iisti.ine olan di.iiinceleri
ogretici bir ornek diye almabilir. 0, diyorki; siirekli
varhgmm yaam belirtisi zaman iginde birlellledir
(coitus), onun bir isteme dayanan belirtisiyeni (gocuk)
iizerine kurulmutur, apag1k bilgi 11gmm kurtulu olanagr, a!;!agr yukan ag1khgm en yiiksek a!;!amasmda yaam igin istemin yenile:tirilmi bir insan-oluudur.
Bunun belirtisi buyiizden ag1k segik olan yiikliiliikti.ir.
Evet yiiklii kadm kendini begenmi!;!gesine dola1r bir o
yanda, bir Im yanda, bir kan dokiicii gibi kendini saklar. Bi.iti.in kadmlarm birleme eyleminde takmhktan
kag11 utanmadan dolay1d1r, kadmm yi.ikliiliigi.inde bir
utang izi bulunm1yorsa onun bir tiirlii kendini begenmilik iginde gostermesindendir. diyor Schopenhauer. Bu
durum oyle kolayca ag1ga vurulmaz, Schopenhauer'in bu
ortaya koyuu gosteri olsun diye onemini belirtmesindendir, ilenecek konu igin sepiniyor (haz1rlamyor) bu
nedenle ilenen konu bitirilen ag1klamaya uygun dili.iyor.
Bundan baka ag1klanan olaym genelligi i.istilne soyledigi de dogru degildir: o, bi.itiln kadmlardan soz ediyor, pek gogu, baka deyimle geng kadmlar (gelinler),
boyle bir durumda en yakmlan kar1smda bile acmacak bir utangaghk gosterirler, diyor; kadmlar daha olgun, en olgun yata, ancak daha aag1 bir ulustan ise
boyle bir durumda daha iyi davramlarda bulunma geregindedirler, bundan da U anlaihyor: onlara kocalarmca istek duyulur, onlarm gozi.inde komlu erkek, kom-

23
U kadm, ya da daha onceden gelmi gitmi bir yabanc1 oyle si:iylemi, 51i:iyle di.ii.inmi.i51: <Olabilir. bu adak
kadm bencilligince derin, tinsel bir duruma .boyuna seve seve benimsenmitir. Yoksa durum Schopenhauer'in
aag1daki si:izlerinde oldugu gibi olacakt1, baka deyimle en uslu, en anlay1h bir kadm en QOk kendi durumundan dolay1 sevincini ai;1ga vurur, kadmlarda anlay151 glici.ini.in esiz i;ocugunu dogurma olas1hgi vard1r,
istem bu anlay1 glici.i iginde genel olan iyiye kar511
birkez daha olmaz deyebilecek durumdad1r, budala
kadmlar yi.ikli.ili.iklerini(l) bi.iti.in nedenlere kar51m utang
duyarak gizlerler, neden gizlerlerse.. Bu olaylann gergeklikten almd1g1 soylenemez. Ancak Schopenhauer, kadmlar yi.ikltillik durumunda ki51isel bir sayg1 duyma
gosteriyorlar, baka ti.irden, gosteriyorlar dese yerinde
sozetmi' olurdu genellikle, boyle bir a~1klama da onun
kendinden daha tutarh olurdu dogrusu.. Yumurtanm,
igerigin ortaya koyulu51undan once bile tavugun g1daklamas1 di.i51i.intilebilirdi: bakm! bakm! Yumurtlayacag1m! Yumurtlayacagim!

18 -

Yeni Diogenes.
I511ldagin bulunmas1 gerekliydi
insan aranmadan once. Siniklerin 1511ldagi olmas1 gerekecek mi?
(1) : Yi.iklil si:izi.i Anadoluda hamile kar1llg1d1r.
Arapga olan hamile de yi.iklil demektir, yi.iklil kadm
demektir. Deredeki ballklar - B1y1klld1r b1y1kll - Kocan
gitti askere - Sen 'kimden oldun yi.ikli.i, gibi bir de ti.irki.i vard1r. <;eviren.

24

-19 -

Aktoresizler. - Kendilerini begendirmeleri gerekliydi aktorecilerin, akti::iresizlere ~1klmak i<;in, onlard1

aktoreyi ayiran. Gereklidir akti::ireyi bolmek isteyenin
Oldi.iriilmesi. Ancak bu yolla daha iyi bilinir, daha iyi
yaamr, daha iyi yarg1 verilir, yok oyle i, bi.itUn evren
ayinyor onu .. Ne yaz1kki insanlar her aktorecinin kendi genel davram1 ile bakalanmn ozenecegi bir ornek
olmas1 gerektigmi di.i;ii.ini.irler boyuna. Onlar, onu aktore ogUt<;i.isi.i ile degi;itirirler. Daha eski aktoreciler
yeterince ne bir ooli.imleme yapnn;ilar, ne de ogi.it vermiler boyuna: bu ylizden bu degi:!tirmeyi, bu begenilmeyen sonucu imdiki akti:ireciler i<;in k1m1ldattrlar ..
-20Degitirmek yok. - Bi.iyi.ik erkli, ozverici bir di.ii.inme bi<;imini aktOreciler az<;ok Plutharchos'un Yigit..
lerinde, ya da gergekten iyi erkeklerin, kadmlann salt,
aydml!k, s1cakkanl1 tinsel durumlarmda, bilginin, kuaklarm getin sonucunu t1patip izliyor, onlan derli toplu, a<;1k bir yalmQhk i<;inde gosteriyor, gozlerini oyalarm i:irgi.isi.i i.izerine, ince dokunmu;i kavram aldatllarma, eskiden kalma, yava yava&1 yi.ikselen tekcil bi5li.ik duygularma <;eviriyorlar, - bu aktoreciler gokluk U
degitirilenlerden ayr1d1r: hani gok ki.i<;i.ik anlay1 gi.ici.i
olanlardan, U di.ii.ince bi<;imlerine, tin durumlarma
ger<;ekten inanmayanlardan, U ozel mutsuzlugunu bi.iyi.ikli.igi.in, anhgm panltts1 arkasmda gizlenmi sananlardan. i:iyle diyor aktoreciler: sorunlar buradad1n,
aldatic1 ile aldatte1hklar buradadir., onlar di.ipedi.iz
J:iunlan aQklamak i<;in canla bala <;allm1;ilar, varhg1ni yads1m1lar..

25
- 21019ilcil olarak insan. - Kimbilir belki de insanhgm bi.iti.in akti:ireciligi insan atalann1 iQeren kendi kaynagnun korkunQ iQ kaynayi1 i:;inde onlan i:ilQti, i:ilQme
olarak, terazi, tart1 olarak bulmutur ( 4'.insan:> si:izil
i:ilQen anlamma da geliyor, insan bliylik buluUna gore
bi:iyle adlandmlmak istenmi belki de) (1). iBu tasanmlarla insanlar bi.isbi.itUn i:ilQlilmez. Tart1lmaz olan
alanlara ylikseldiler oysa bu olacak bir ir;; gibi gorlinmilyor.
- 22
Denge ilkesi. -- Bir topluluga onu soygunculara
kar1 koruyacagma si:iz ve soyguncu ile gilQlilnlin gerQek e varllk oldugu olas1yad1r, yallmz ikincisi kazancm1 birincisinden ba~ka tilrlil bir yolla elde eder; baka deyimle kurala uygun olarak topluluga sunar kendini, bunu aQ1klamalarla . yapar, soyup sogana Qevirmekle clegiL {Uzun stire tecim yapan bir kii bir deniz
soyguncusu arasmda da bi:iyle eit bir ilinti vard1r: o
bu iin oglite deger gi:irlindi.igti yerde baka iler yapard1. GerQekten bir tecim akti:iresi bile yalimz bu deniz soygunculugu akti:iresinin bir daha usluca yap1lm111d1r, bi:iylece ucuz ne varsa satm almak - deger
ta1mayan ileri girimege deger gi:istermek - sonra
elden geldigince yliksek degerle satmak.) Bahcas1 bu:
bir gliglii kL'llse soyguncuya kar1 e i:ilglicle direnmek
(1)
Nietzsche burada Alman dilinde insan anlamina gelen der Mensch sozil ile olgem anlamina gelen.
der Messende sozilniln eI kaynakh oldugunu belirtmek
istiyor. Ceviren.

26
igm soz verir, gligslizler bunun iginde yaamaga olanag1 gorslinler diye yapar bunu. Ya onlar da edegerde
bir glig gevresinde birleecekler, ya da en gliQlli olana
bagh kalacaklar. (0 kirnseye kendi g1kari igin uyacaklar.) Son deneme birincisine yeg gorlillir, gergekte ah
lsatrang oyunu) iki korkulur varl!k saklamau:tadir:
birincisi ikincisi ylizlinden, ikincisi de kazang ylizlinden, en sonuncusu ise bunlardan glkanm saglar, uydular severek, iyi ylirekle davramrlar, bu yolla onlar
yalm1z kendilerini degil beylerini de besleyebilirler. Gergekte kat1, ac1mak bilmez olur, olacak olan boyuna, elden geldigince, yahmz daha oncekilerle bir karilatirma yap1hrsa yokedi konusunda insanlar biraz soluk
alabilir bu son durumda. Korku sagan gliglerle denge
saglamak igin gligslizlerin orglitlenmesi olay1mn imdilik balang1cmdad1r toplum. Karl glicU birkez olsun
yoketmedc gliglU olunayd1 listlin gelme ugruna yap1Iacak orglitlenme daha gok i:iglite degerdi: tek, gliQlli
bir y1k1m getirene kar1 ite bi:iyle davran1hr, kesin olarak boyle bir deneme yap11ir. Gergi bunlardan biri ya
ana govdedir, ya da bi.iylik bir uydusu vard1r, bu ylizden kesin, h1zll bir yoketme, uzun boylu si.iri.ip giden
sava (kana kan alma) kolay kolay gergekletirilemez.
Yahmz bu durum topluma en azmdan da olsa isteneni
getirir, aradan zaman geger, sonra doner gegim igin
gerekli bir kurala uygunluk iginde di.ii.inmeye balar,
durumun her ianla11masm1, her gozac;;1mhk slireyi korkuya sald1gm1 gori.ir. 1te bu yi.izden toplum onu savunmayi, erkini en yi.iksek aamaya <;;lkarmak i<;;in saldmy1 yeggi:irlir, bu ylikseklikte korkulan komunun erki
vardir, ona imdi terazinin gozi.inde edengeli bir glidin bulundugunu anlatmak, gostermek gerekir: peki

27
neden insanlar birbiriyle karde~e geginmek istemez?
Denge en eski tiize-aktore ogretisi igin pek onemli bir
kavramdlr, dengelilik dogrulugun temelidir. Bu dogruluk barbarllk 9aglarmda gaze gaz die di demise
de eriilen dengeyi tasarlad1gmdan, eolgiide bir kar1hk vermeyi elden geldigince korumak istediginden otiiriidiir: oyleki birisi bir bakasma. saver sayarsa o kimse gozii kapah bir ofkeden dolay1 ogalmaz artik ondan.
Yoksa elden geldigince Jus talionis (karIllkh ttize) igin
tedirgin edici giigler ilikisinin dengesi yeniden kurulur: bir goz, bir kol boylesi ilkel durumlarda daha gok
erkin bir boliimiidiir, bir agirhk (tart1 i:ilgiisii) tir. - Bir
toplum iginde ne varsa edengeli olarak goriiltir denge
ilkesinin bozulmas1 istenmez, sovmeye, saymaya kar!;l1
durulur, ortada bir utanc;;, bir ceza vard1r: utang saldmla kazang saglayan, sald1nc1 bireylere kar1 konulmu bir olgiidiir, utangla yeniden yikrma gidilir, yik1mIar daha onceki kazanc1 kald1nr, ona baskm gelir. 6te
yandan ceza ile ayakta durur: ceza baskm gelie kar1d1r, her suglunun avundugu Ustiin geli kar1smda her
tiirlU kaba giig igin daha biiyiik bir giiciin gerekli kild1gr igeri tik1lma yerini, hirs1zhga kar1 Odetmeyi, ceza
toplamm1 gerektiren giicii bulur. Boylece bir sugluya
kendi eylemi yiiziinden toplumdan, onun aktore kazancmdan yoksun b1rak1ld1gr and1rt1hr: toplum ona karI
apayn, gelimsiz, kendi durumlan d1mda bir kimse imi
gibi davramr, bu yiizden ceza yahmz yeni bir yaptigr
run e!;lit olarak kar!;11hg1 yapmak degildir, daha gogunu
dogal durumun kat1hg1 yiiziinden biraz daha gogunu
igerir o, b1iyle bir kimseye onlan birer birer gostermek
ister.

28
-

23 --

OzgUr istcm ogretisinin uydulan ceza verebilir rni'?

Ugra;;;1larmdan otiirii dUzene koyan, cezalandiran in.sanlar biittin durumlarda kendi eyleminden sorumlu bir
suglunun olup olmad1g":im, varsa usunu kullamp kullanmad1grn1, nedenler dolay1siyle bilrneyerek degil de bir
baskr ile mi boyle yapt1gm1 og:renmeye gahrrlar. Boyle bir kimse cezaland1nllr, yallmz kotii nedenleri daha
iyilerine yeggordtigUnden cezalandmllr: bilmeliydi onlann kotii oldugunu. Bu bilginin ollnad1g1 yerde insan
egemen olan goriie gore ozgiir degildir, sorumlu da
degildir, bundan dolay1 onun bilgisiZligi sozgelimi onun
yasa bilmeyii goz gore gore yap1lm1 bir ogrenmeye
ald1rmay1m sonucudur, o kendisi igin gerekli olan1 ogrenmek istemediginden, kotii nedenleri iyilerine gormii oluyor, bu kotii segiinden dogan sonucun cezas1m gekme gereginde kallyor. 0, duygusuzlugu, ussuzlugu ytizi.inden daha iyi nedenleri gormemise ceza verme dogrultusuna gidilmez: soylendigi onu segme yarultm1, bir hayvan olarak eylemde bulunmutur. iyi bir
ucun bile bile yapt1g1 yalanlama imdi bir samd1r, ancak cezay1 gerektiren suglarda ortaya konur. Yahmz
bir kimse bile bile neden ussuz olabilir, ya da olma gereginde kahr? Terazinin gi:izleri iyi ile koti.i oyalarla
yi.ikli.i ise yargi nereden geliyor? Yoksa bu yan11madan, ki:itiiltikten, bir di, bir bak1ma bir ig bask1dan
gelmiyor mu? (Aynca her adi gegen dl!i> baskl:mm
stirekli olmad1g1, korkunun, acmm iQ bask1smm bunu
yapbg":i da soyleniyor.) Sorulur boyuna: oyleyse bu nereden geliyor? Usun bir ananeden olmas1 gerekmez
mi, o daha iyi nedenlere dayanarak yargi ver:rne giic\lnde degil midir? Burada <i:i:izgiir istem~ yardrma

29
gagrillr: yetkin bir istegin yarg1 vermesi gerekir, baka nedenlerin etkilemedigi, eylemin yokluktan olagani.isti.i bir olay olarak ortaya g1kb.15':t yere girmek igin bir
gozag1mllk Si.ire gerekir. Bu sozde isteklilik istegin sozgeQiremedigi yerde, durumda cezaland1nhr : yasag1,
yasay1, buyrugu bilen usun bir segim yaptlrmadigi di.ii.ini.ildi.igiine gore onun bask1 olarak, segme olarak etkilemesi gereklidir. Suglu tizgi.ir istemden dolay1 bunu boyle yapt1gmdan cezaland1nllr: baka deyimle
onun nedenlere dayanarak davranmas1 gerektigi yerde
nedensiz davranm1tir. Peki bunu neden yap1yor? Bu
birkez bile sorulmuyor art1k. Bir eylem var niQin siz,
oyas1z, kaynaks1z, az gok amagsiz, ussuz. - bOyle bir
eylem ilkin yukarda ortaya konan ceza kuralma gore
cezalandmlamaz. Bu ceza go,rme tliri.i bile gegerli k1lmamaz, burada bir i yap1lmam1Sa, b1rak1lm1sa, us
onu gereksemez olur: bliti.in durumlarda igtirmeme
amags1zd1r. Ancak buyruklarm bile yap1lmamas1 cezay1 gerektirir. Suglu koti.i nedenleri iyilerine yeggormi.i
bir amaca, bir nedene dayanarak yapmam1 bunu: o
usunu da kullanmam1, bunu da usunu kullanmasm aiye yapmam1. Suglunun bir amag gi.iderek usunu bir
yana itip cezay1 gerektiren su11u ilemesi iisttine Olan
sam ozgi.ir istemin benimsenii durumunda iyice ortadan kald1rilm1br.. o cezaland1ramaz, ozgi.ir istem
ogretisinin uydusudur, sizin ozel ilkelerinize bagh degildir! Bunlar gergekte pek a1lacak bir kavram mitbilgisi olarak, biiti.in gergekliklerin yambamda kulugkaya yab.m:;;, yumurtalarm i.istUne oturmu:;; bir tavuk olarak yok demektir.

30
-24Cana k1y1c1 ile yarg1cmm yarg1s1 iistUne. - Bi.iti.in
durumlarm irmagm1 bilen canak1y1cmm yaptig1 i dUzenin, kavrarullr olamn d1mda degildir, onu yargilayan yarg1Qlarm, ceza vericilerin di.ii.indligu gibi: onun
cezasm1 akmhgmm aamasma gore Ol<;lillir, bu a!i;lma eylemin gorlini.is;i.inde bir kavrayamamazhktan gelir. - Bir cana k1y1c1yi savunarun olaym, olgunun durumundan edindigi bilgi alabildigine geniler, onun s1ralayacag1 ad1 ge<;en yumuat1c1 nedenler, sonunda bi.ittin su<;u ortadan kaldlrir .. Ya da daha a<;1k<;as1: savunucu ad1m ad1m bu yarg1 giydirici ,cezaland1nc1 amay1 yumuatacak, sonunda blisbi.iti.in ortadan kald1racak, bi:iylece her dogru dinleyiciye i<;inden UilU si:iyletecek: onun bunu yapmas1 gerekliydi, biz onu cezalandrnrsak s;omiuz g-~l"eldiliiti ce~dJ.rnui;i Al1nuz_ ..
Cezanm aamas1 bilginin aamasma gore ol<;lililr, bu
aama bir su<; olay1 tarihinden edinildi, ya da genellikle kazamld1, - Peki bu blitlin dogruluklara kar!}1 <;1k1 degil mi yeniden?
- 20 Degi toku ile dogruluk. - Bir degi!i;J tokuta degi toku<;ular kendine degerli gorlinen nesnelere <;ok
para isterse burada ie ttiketilen emek, azbulunurluluk,
tlilcenen zaman, istek (gerekseme duyu) ie kan1r,
bu ytizden dogru, hakll olur olursa. 0 kimse degi toku yapacagi nesnenin degerini bakasmm gerekseyii
dolay1siyle yapbgmdan tath bir vurguncudur, para bir
degi-loku, zengin bir kaht~mm, bir glindelik<;inin,
bir tecimcinin, bir yi.iksek ogrenim ogrencisinin elinde

31

l:)ulunan bir frankentaler'in (1) pek degiik nesneler olduklar1 soyleniyor: her kimse yaptig1 iin az ya da gok
oluuna gore kazanacak, bu yUzden de az ya da gok
isteyecek - boyle olurdu dogruluk. Gergekte ise bunun
bi.isbi.iti.in kar1tmm oldugu bilinmektedir; Bi.iyi.ik para
acununda tenbel zenginin taler'i yoksulunkinden, gahamnkinden daha ~k kazang getiricidir.
-26Arag olarak tUze durumlar1. - Hak, iki e,;i durumda olan kimseler arasmdaki anlaJUalara dayamr, anla,;imay1 yapanlarm giici.i boyle surer uzunboylu, ya
denk olurlar, ya benzer, hakk1 anlayi gi.ici.i yaratm1t1r, bunu eit gUgler arasindaki savaa, yarars1z - ti.iketime bir son verme diye yapnu'tJ.r. Bu iki tak1mdan
biri otekinden daha gUgsi.iz olursa i,;ii kesin bir sonuca
goti.iri.ir, yoksa uyduluk g1kar ortaya hak son bulur,
alman sonug dogrulukla buraya dek ula,;itinlan tlpk1s1d1r. ~imdi uydulann giici.i bouna ti.iketilmesin diye onu
korumak igin iisti.in gelenin bir uslu buluudur, bir
ogi.it veriidir bu: gokluk uydularm durumu e&1it olanlannkinden daha elveri.Iidir. Hak durumlan uslulugu
i:igi.itleyen, erekleri olmayan siireli araglardtr. (Qareler) ...
-27Yavi sevincinin a91klanmas1. Yavirun sevinci
kendisine kar1 c;ok kez bile bile ki:itii diiiinr;e
besleyen kimsenin s1kmtlya di.imesinden, k1skanc;hga
kap1lmasmdan, ac1 ~ekmesinden dogar: bar;ikasmm ugrad1g1 y1k1ma ugrayan kimse kendi k1skanghgm1 giderir. Durumu di.izelince yakmdakinin mutsuzlugunu kendi bilincinde bir kokvarhk olarak yiklc1 mutsuzluguna
(1)

Bir Prusya paras1.

32

kar1 koymak ic;in gozonlinde tutar onun yav1 sevinci boyle olur ite. Eitlik i.izerine yoneltilmi bir dtiiince kendi olglistinli dliOlUUll (tesadtiflin), IDUtlUlUgun alanma atiyor: yav1 sevinci btiyiik evren di.izeni
iginde bile eitligin yeniden kuruluu tisttine, baaI'l
Usttine olan genel bir anlahmdir. tnsan baka insanlarda kendi benzerligini gormeyi ogrendiginden, toplumun
kuruluundan buyana yav1 sevinci vardir.
-- 28 Cezalarin oll(i.ilmesinde goniil istegince davranl. -

Bir c;ok suc;;lular cezalarma kadmlann c;ocuklarma kar~

davrand1gi gibi davramr. 1i;:i onkez, yi.izkez yaparlar,
kotti sonucu sezmeksizin yaparlar: sonra birden bir sue;
ortaya c;1kar ceza geliverir arkasmdan. Ahkanhk suc;lunun cezaland1nlmasma yolac;an eylemden dogan suc;un bagii;:Iatilmasm1 ister: ona kar1 daha ag-Ir davranmak igin boyle bir egilim ortaya c;1kmli;:t1r. Al!kanl!klara uygun gelen suc;a kari;:1 bir kui;:ku varsa cezanm
daha agmna gidilir, ahr;;kanhklar btittin yumui;:amalara
kar1 bir neden olarak gec;erli k1hnm1hr. Suga kar1
boylesine korkunc; davranan ornek bir yai;:am bic;imi
suc; 1leyiciligi daha giic;lti gosterme gereginde kahrdi.
Oysa cezay1 yumu1;1atmaya baklyor buna kari;:1hk. Boylece her olay suc;luya gore Olc;tilmez, topluma, onun y1k1mma, kar111latlg1 korkulu duruma gore olc;tiltir. Bir
insamn daha onceki yararhhg1 onun eskiden gordtigti
yik1ma gore dtiilntiliir, daha onceki y1krm ise imdiki
duruma gore ortaya konur, toplamr, ,bu ylizden de ceza
en yiiksek duI'llIDda kesilmi olur. Bir insamn gegmii lm yolla ceza, ya da Odlil gorUrse bu ilk durumda
az cezamn hir odtil oldugu yerde geriye dogru gitme

33
geregi. vardl.r, boyle birinin, ya da ooyle bir g~miin
cezalandl.nlma, Odi.U alma nedeni aramr, ana-babarun,
egitimcinin, toplumun, daha bunlar gibi pek gok durumIarda yargiglarm bir suga kantlrdd1klanm saruyorum.
GeQmi cezalandmbrsa bunun SUQluda oldugu gibi gOnlil istegi.ncedir (keyfi): her suQun kesin olarak ba!1"1lam:;i1 buna eklenmek istenmiyorsa her .bireysel durumda gaklhp kalmak, daha gerilere dogru bakmamak gerekir: bOyle SUQ ayr1lw, geQffiile baglantih k1lmmaz,
yoksa mantiga ayk1n olarak yaz1kl1ya
(Havva ile
Adem) dek gidilir. Qokkez onun istem ozgiirliigi.i gerekli yargiyi sizin istem ozgiirlligi.i ogretinizden g1kanI1p korkusuzca belirliyor: eylemin ge9mii yoktur .. ;

29-

lmrenme ile onun soylu kardei. - Eitligin gergekten yiirege i:;ileyip sUreklice temellendirildigi yerde
bUtUnlUk iginde aktore d1:;i1 gegerligi olan bir egilim g1kar ortaya, bu egilim dogal durumunda anla:;i1Imaz
olunca: imrenme olur. K1skang bir kimse bakasmm
genel OlgUyii alp yUkseldigini sezince ya onu a:;iag1 basmak, ya da kendi oraya dek yiikselmek ister : hani U
iki ayn davram bigiminden dogan, Hesiodos'un kotU
ile iyi Eris dedigi. yere. Boylece eitlik durumu iQinde
imrenme dogar, bir bakasma onun onemi, eitligi. altmda kotu gelen bir ikincisine iyi gelir: ite bunlar
soylu insanlann igten duyguland1r. Onlar insan istegine
bagh olm.ayan nesnelerde dogrulugun, hakseverligin
yokluk ac1sm1 gekerler, baka deyimle onlar insamn
tan1dl.gi dogaca, geli:;iigiizelce benimsenen bu e:;iitligi
isterler, eitligin neden dengeli olmad1gina k1zarlar..

34

-30Tannlarm k1skan1l:1> 3.ag"lhk, kargrlanm1 birinin yUcelerde bir yerde eit olarak oturtulmas1 (Ajax gibi), ya da ahnyaz1smm elverililigi yiizUnden onlara e tutulmas1 ile ortaya !<Ikar
(Niobe'nin ana olarak a'ln ol!<lide kutlam'l gibi).
Ardarda gelen toplturLSal aamalar i!;inde k1skanmanm
ileri sUrdligu sav her kimsenin kendi yerinde bir i gormeden oturdugu, mutlulugunun buna uygun geldigi,
goreli olarak kendi bilincinin bu bOlmelerde yetimemi oldugudur. Baar1ya ulaan bir kumandan <Tannlarm klskancuni ogrendi, ooylece ustahkh bir yap1t yaratan ogreci oldu ...
-31Tanrrlarm k1skanr1. -

Toplumsal olmayan durumun ekin olarak bencilli-

gi. - insanlar glivenliliklerinden dolayi e durumda bulunurlar, toplumun temellendirilmesinde bu anlay1 bireyin oziine karltt1r dogrusu, az !<Ok da bask1 yap1c1d1r, genel glivenlilik nedenli !<Ok giiven altma almm1Sa
eski tomurcugun yeni ekine baskm geliine gore durumlann sm1rland1nlmasmda, ugra1, onem, ayncahk
Ustline olan savda, genellikle kendini begenmilikte,
(davrarularda, k1l1kta dilde .. b.g.) ge!<erli olur. Toplum
varbg"lmn korkulur duruma dlilili birden sezilir, genel direni durumunda ilstlinlilk saglayamayan varliklar bask1 yaparlar, yeniden etlik durumu ortaya !<1kar: Sa!;ma ozel tUzeler, kendini begenmilikler bir sUre yiter gider. Toplum varllg"i toptan !;5ker, ne varsa
karmakan1k olur, dogal durum birden bozulur, Uzun,
tU duygusundan yoksun, saygrsiz bir e!iJitsizlik gosterir
kendini, Thukidides'in bildirdigine gore Korkyrada oldugu gibi. Ne dogal tilze kahr, ne de dogal haksizhk.

35
-32-

Dogrulugun sUrekli bir geliimi ba!;!kalanmn hakk1m tammad1r, o toplurn eitligine kar1 durmayan boyle durumlar i!linde
c;1kar ortaya: yasamn i:inceden yaz1lmad1gi yerde, U
ince eitlik yap1s1, U one arkaya bakarak senin bana
kar1 tutumun ne ise benim de sana kar1 oyledir.> olc;ii olarak bu durumlarda uygulamr. Buna dogruluk
denir, o bizim eitligimize uygundur, bu bizim kiic;Uk
aynmhhg:tm1z1 bir eitlik goriiniiiine gore yumuatir,
isterki bizim arasira neyi yapmamam1z gerektigini gozden geQirelim.
Bakalarinm hakkm1 tan1ma. -

33 -

Ocalmanm ogeleri. - Ocalma sozU c;ok hizh soylenmi bir sozdiir: goriiniie gore bir kavramm, bir duyu~.rnn kokii olarak ondan kac;1mlmazrms; gibi. Bu yUzden boyuna gene o nesneyi bulmak ic;in ugra1hr duru1ur: tipk1 bizlm. ulusal ekonomicilerimizin bugii.n bile
deger::> soziinden boyle bir birliginin kokusunu almak,
degerin ger!lek kavramm1 arabrmak i!lin yorulmak
istemeyileri gibi.. Btitiin sozler Bu'nun ~u'nun B~
kalannm sokuldugu Qantalar degilmi! Ocalma da
bOyledir ite, Bu, ~u azc;ok bir araya toplanrmbr onda. Birkez olsun U koruyucu geri tepme incelenirse istemeden bize y1k1m veren cansiz nesnelere ( devinen
makinelere kar1 oldugu gibi) kar1 neden ortaya Q1ktigi gi:isterilebilir: biz bir yikrm vermeyi onlemek iQin
makineyi durdururuz, kar!,n devinmemizin anlam1 budur, kar1vuruun giicti yava yava, erege ulamcaya
dek olmahdlr, -QOk gii.!llU olursa makineyi dagit1r, ma-

36

kine insanm vurUu ile birden dagtlabilecek durumda

ise vurUlar gitgide hizland1rma yolu ile yap1hr, bunu
yapabilir kii - buna benzer bir deneme yap1labilir. Bir
yikrmm dogrudan dogruya duyuluunda y1kim verenlere kar1 da bOyle davramhr, bu eyleme bir &alma
eylemi adi verilmek istenir, bOyle de olur ancak, yallruz burada ancak kendi kendini koruma usun arabas1n1 devinmeye gei;;i~tir, geri;;ekte ise ytlom vereni degil kendi kendini dtir.;tinmU, denebilir: biz yik1m verene kaq1 bOyle davranmak istemiyoruz, bUtUn varhg-tm1zla ondan kurtulmak istiyoruz. - tnsan kendi dU
tinceleriyle kendinden kalk1p yaviya dogru gitmek,
hangi tutum ii;;inde en duyulabilir olanla kar1 kar1ya
gelinecegini sormak isterse zamaru gerekser.. Bu 5calmarun ikinci ttirUnde olur: bir kimsenin yirtic1llg-I, sevgi duyuculugu UstUne olan bir dUr.;Unce onun karismdakine ac1 gektirmek isteyen sarus1d1r. Buna kar1hk
bir kimse 5calmanm gorU~i;;1s1 iginde sUrekli yiklmlara karl sUrUp giden geri;;ek ylkuru kurala uygun
olarak savmak, ona kar1 daha onceden sogukkanllca davranmak igin azi;;ok gtivenaltmda bulundurur.
Ocalmarun ilk tUrUnde kar1 vuruu elden geldigince
gtii;<lU yapan ikinci vuru kar1smda duyulan korkudur: i~e yavmm yapacagma karl gergek eitlik de
bOyledir burada, karl vuruun gticU ancak yavmm bize yaptigi ile belirlenir. 0 ne yapb? Yav1 ac1 i;;ekiyo:rsa bizim ona ac1 i;;ektirmemizin bize saglayacag1 kazang nedir? Bu bir yeniden kuru davraruld1r: bu da
ilk ocalma tUrUnde kiinin ancak kendini korumasma
yarar. Belki de yav1 yUzUnden mahm1z1, yerimizi (mevki), arkadalanmiz1, i;;ocuklanm1z1 yitiririz - bu yitimler 5calmakla geri almmaz, onarma denen nesne ad1

37

ge!;en yitimler i!(inde ancak bir eky1k1md1r. Yeniuen

kurma (eski durumuna getirmerun) ocli daha geni yi.k1mlan onlemez, ac1 !(ektirmek y1klmlan gidermez - O:zel du.rwnlar d1111da. Yav1 yi.izi.inden namusumuza dokunur bir durwn varsa ocalma onu
yeniden onarabilir. Ocalma her durumda bize bile bile
ac1 !(ektiren birinin ac1 gektigini. gtisterir: yav1 ticalmakla bizi korkutamad1gm1 anlamit1r. Biz de ticalmakla onu korkutamad1guniz1 ortaya koymuuz: ite uzlama, yeniden onarma buna dayarur .. (Am.a!;, korkunun eksikligini gostermek i!:in birkaQ kii i.iZerinde alabildigine acllma.K, ticalmadaki korkulur durumun - sag11 k ya da ya'am yi.klmlnm, ya da ba'ka bir y1klnun oldugunu - iicalmanm b1rak1lmaz bir ku.ral olarak ge!(er1ik ta1d1gun bildirmektir. YargJ~hklar nedenli onlara
elatarsa da onlar gene ki.i~i.imseniten dolay1 gontil almak i!;in kaynagm yolunu tutarlar. Oysa onlar gene de
y1k1m goren namuslanrun korkusuzca onannuru yeterli bulmazlar, bu korkudaki eksikliklerini ortaya koyamad!klanndand!r.) - Ocalmarun ilk anlatilan ti.iri.in<.le dilpedi.iZ korku vard!r, bu korku gcritepmeye goti.iri.ir insam (kar1 vurua): buna kar1llk buradaki karlVUru, soylendigi. gibi, korkunun bulunmadJgim gOs
termek igindir. Bu <iicalma sozi.i ile adlandmlan iki
davram bi!(iminin i!( oyasmdan daha degiik olam gtiri.inmilyor artik: buna kar1 ortaya !(1kan da ticalma
iini yi.iri.itmenin karanl1k bir tutum oldugudur, korkudan dolay1 kendini koruma ugruna kar1 vu.rua ge!(en
kimse belki de onu gergek bir eylem olarak belirlemitir, oysa onun y1krma ugrami namusu ag1smdan dlii.inecek zaman1 vard1r, namus oclinlin yanya almd1gim boyuna soyleyebilir: bu tutwn otekinden daha yeg-

38

dir. irndi onemli olan onun namusunun bakalarmm

( evrenin) goziinde, ya da yal.J.mz yerenin goziinde sars1hp sars1lmad1g1dir: son durumda o gizli i:iealmayi
yeggorecek, ilk durumda ise bunu ai;1ktan ac;;1ga yapacak... Onun ocalmas1 eylemde bulunanm, ya da
gozleyenin i<;ini okudugu Ol!;lide ofkeli, ya da yumu~k
olacaktir, bu tiirden bir sam onu iyice aldabr, ocalmay1 blisbiitiin dliiinmez olur, onda namus~ duygusu olmad1gmdan incinme de yoktur, sonucunu dogurur.
Boylece bir kimse eylemde bulunam, eylemi gorenleri
kli~iimserse 0ealmay1 da diiiinmez art1k: o~almamn
ona bir nesne kazand1rmayacagm1 bilir, kii<;iimsemi
olarak da bir kazancmm bulunmad1gm1 anlar. Eninde
sonunda ah1lmam1 bir durumda ocalmayi b1rakacak, bu eylemde bulunam sevdigindendir: belki de onun
gozlinde namusa y1k1m gelmi, kar1 sevgi bu yiizden
azalm1~t1r. Kari;i1 sevgi 1 1gruna i:iealmadan donme sevgiyi ortaya koymak i~in bir adagi gerekser, sevilen
varhga ac1 i;ektirmesi gerekli degilse: bu duruma adakla daha c;;ok ac1 c;;ektirme denir (1).
Bi:iylece : her kimse oclinii almt olur; namusu yik1m gormlise, y1k1m getirene, yerene kar1 dopdolu bir
sevgi duymak, yiiklii yerme ile karillk vermii;i olmaktir.
O kimse yarg1c;;hga bavurmakla da &Unli ki!;!isel olarak
alrnak istiyor demektir : bunu yapmakla gene toplumun
enine boyuna dliUnen, iini bilir bir insam olarak toplumun &linii bir tek kimseye, ona saygi duymayana yi:ineltecek. Boylece yargic;;hgm verecegi ceza dolay1siyle
( 1)
Bu sozii bizim Divan ozan1 Nedim: Hasmm
sitemin anlamamak hasma sitemdir bigiminde anlatm1l,>t1r. <;:e.

39

lek kiinin namusu toplumun namusu olarak onanlacak : baka deyimle -ceza ocalma olacak- onda 6calmamn daha once belirtilen kukudan uzak baka ogeleri vard1r, toplum bu &alma ile onun kendine korumasma yard1m ediyor,kendini koruma yanm bir kar1vurua gegmi:;i oluyor. Ceza siirekli yik1m vermeleri onlemek, siirlip atmak ister. Gergekten cezada 6calmamn
bu iki ayn ogesi bu tutuma baglldlr, belkide bu en ~ok
etki gosterenidir, bu sozii edilen kavram karga.ahg1m
korumaya giicii yeten, 0calan birey ne istedigini a~1kga
bilmiyor dogrusu ..

-34Y1k1mm dogurdugu erdemler. - Biz, toplum iiyeleri bize kiisel olarak biiyiik bir Un, biraz mutluluk
saglayan kesin erdemlerin gerektirdigini yerine getirecegimizi sannuyoruz, sozgelii hertiirlii yamlmaya kar1 goz yummada, bagilamada, genellikle toplum kazancmm bizim erdemimiz yiiziinden ugram1 olacag1
davram bigiminde .. Bir tek ya.rg1g - kurulu bile kendi
goniil goriiii oniinde bagilay1c1 olacagina inanmaz. 1te bu ayncabk krala kar1 bir birey olarak korundu,
bunda bireyin seve seve bag1lay1c1 01may1 isteyecegini,
toplumun ise bagilay1c1 olamayacagini gosterecek bir
yol bulunursa k1van\) duyulur. Bu ortakhk ancak kendi yararh, yada en azmdan dokunulmaz erdemleri benimser. (Bu da ya y1k1m getirmeyen, yada yal1mz faizle iletilir, soo gelii tiizde oldugu gibi.) Y1k1mm (zarann) bu erdemleri bundan otiirli ortakhk iginde dogamaz, imdi kurulmakta olan biitiin ortakllklar iginde bir
kendine kar1tl1k ortaya g1k1yor. Onlarda hak eitlikleri igindeki diiiinceden, bireylerden gelen erdemlerdir,

40
- 35onlar arddtitincelerle dogan egemen erdemlerdir: tBen
bana yik1m verecek bir duruma bile goz yumacak gticteyim yeterince, bu gtictimtin bir karutid1r. - 1.lte boyle kendini begenmi11<;esine yakm erdemler vardlr...
Kazancm ic;; - tiize durumu. - Kazancm ig - ttize
durumu olmayayd1 aktorenin de olmazd1. En ozgtir, en
ince anlayi.l bile gokkez en btiyiik kazancm se<;;iminde
iki nesne arasmda bir segim yapamaz, i<;;-ttizenin bulunmas1 gereklidir.
Boyle durumlarda se<;me gereginde olan insan se<;;er, bunun arkasmdan duyu.lun bir deniz
bulantis1
(<;;arpmas1) gelir...
-361kiyiizlil olmak. - Her dilenci her kimse gibi bir
eksiklikten, bir dara dtimekten dolay1 (ister kiisel
ister gene! olsun) ikiyiizlti olur, i~ni oyle ytirtittir.
tsteyici eksikligi duymaz uzun boylu, yok dilen-.
mekle ya.lamak isterse onu duyarak yapma geregindedir ...
-

37

Tutkulara tapma. - Siz, karamsarlar bilgelige

vergi kor siirtingenler btitun evren varhgmm niteligini
sw;lamak i<;;in, insan tutkulannm korkun<;; niteliginden
sozedin. Tutkuyu verdigi yerde korkulur oluU da vermi dersin evren! Evrende boyuna bu korkulurlugu
verme geregindeymi dersin! - Bir aldlrmayi!;!la kilc;;ilklerde, eksiklikle kendi kendini incelemede, ag1ga vu-
rulmas1 gerekenin incelenmesinde siz ilkin tutkulan
boyle hayvan-d1511 olarak gelimeye b1raktiruz, s;imdi
tutku soziinden korkuyorsunuz! Size, bize yak1.lan

41
tutkulardan korkung niteliklerini almak, y1kl.p gotUrtidi a.zgm sular gibi olmalan igin onlan Olc,:Ulti bir bi~imde onlemektir.. 1nsan yan1lmalanm sonsuz almyaz1lanna yUklemek gerekmez. 1nsanhk tutkulanm topJuca bianseverlige dondtirmek igin ic,:tenlikle ie girielim artik ..
- 38Hakkm kaynag1. - Haklar onceleyin toreye dek,
t.Orede birkezlik anlamaya dek gotUrtiltir. Eskiden geli!?igiizel bir c,:agda yerinde bir anlamanm sonucu ile
tekyanh bir kl.vane,: vardi, onu ac,:1kc,:a yenileme yoluna
gidilirdi, bOyle de yaan1rd1, bu elden geldigince yenilenmi, adrm ad1m unutma bulutunu kaynagmm iizerine yaym1, boylece her kuagm Uzerinde i1mas1 gereken k1m1ldatllma.z, kutlu bir durumun elde edildigine
inamhrdl. ~imdi tore yararhk getirmeyen bir bask1 olmu!iJtur, bu yUzden koklU bir anlama yaplld1. GU~siizler
eskiden yap1lan anla!?ffia ile gUvenlik saglamayi sonsuzlatlrmak ic,:in bUtUn ~aglar boyunca dayamkh kalelerini burada kurdular ..
-39Aktore duygusu iginde unutmanin anlam1. - tlk
toplum ic,:inde di.i.Unceyi once genel yararllga yonelten
b.u davram!iJlar daha sonra ba!?ka kuaklar eliyle baka konular iizerine c,:evrilmiti : bu konuyu isteyenlerin, ogiitleyenlerin oniinde ya korkudan, ya saygidan,
ya c,:ocukluktan bu yana boyle yap1ld1gi gortilen ah
kanhklardan, yada yap1Imas1 nerde olsa ban, giller
yiiz yaratan iyilikseverlikten, ovUlmU!iJ olan bencillikten dolayid1r bunlar. Yararhllgm ana oyalanmn unutul
dugu yerde boyle davrarulara aktorece davramlar de-

42
nir: onlar ne U oteki geliigtizel oyalardan, ne de bilini;;li bir yararhhktan dolayi yap1hr. Her ovtilesi davran1m yararhhk davran11na kar1 ai;;1ki;;a g1kanlmak
istendigi yerde yararhhga kar1 g0sterilen bu tiksinti
nereden geliyor ? Toplum blitUn aktOreci davram orglitlerinin, aktorenin ocag1 goktandir oldukga kat1 bir
durumda bireylerin ozel duygusu ile, ozel yararhhg1 ile
baka her konuyu toresel bak1mdan daha yliksege g1karmamak igin apai;;1k bir savaa tutumu[ltur. lte
J::ioyle g1kti ortaya olay, aktore yararhhktan dogup ge
limemi de kaynaktan buyana toplum yararl!hg1 olmu df'rsin, bliylik emek ister blitiin kiisel g1karlara
kar!;ll baan saglamak, daha yliksek una ulatirmak
igin...
-40Aktore .kaht1mlar1. - Aktorece olanlarda bile bir
aktore kahtnm vard1r: onu tathhklar, yumuakhklar,
acrmalar, iyilikseverlikler, ba!;!ka bir deyimle biitiin iyi davraru bigimleri, usu (ad1 gei;;enlerin
kaynagi) atalarmdan edinmeyenler elde bulundurur.
Bu bolluk ii;;inde begenilir olan onun boyuna bildirme,
sunma gereginde oldugudur, bunu yapma geregini duyarsa, oyleki 0 istemeyerek aktorece b()llukla aktorece
yoksulluk arasmdaki ag1khg1 daraltmaya i;;ah[11r : bu
en onemli, en iyi olaru zenginlikle yoksulluk arasmda
bir orta OlgU bulmak igin degil de genellikle zengin-olaganUstli oluun g1karma yap1yor. Burada ortaya g1ktigi gibi aktoreci bir kahta listlin gelen gorlili ozetlendiriyor : bana oyle geliyorki bu durum aktorenin bliyii k bencilligi iQinde (in majore gloriam) gergekligin
ululugu adma sUrdUrUlliyor.

43

Deneme bir yarg1ya dayamyor, bu yargi yalanlama degilse bu genellig-in onemli s1mrland1nlmas1 olarak gegerlik ta1r boyuna. Denemenin bildirdig-ine gore
en segkin anlay1 olmadan, en ince sec;:me yetkisi, en
ince olc;:li ic;:in gliglli bir eg-ilim bulunmadan aktOre kalltlan aktorenin savurganlan olacaklar: bu arada onIar esirgeyen, iyiliksever, bar1hran itimleri ba'1 bO'
b1rakacak, blitlin evreni daha savsak, daha tutkulu,
daha duygulu yapacaklar. Bu yilzden c;:ocuklar daha
kolayca aktoresel savurganlar - acma acma da olsa
soylemek en iyisi- goze gelir, gligsliz ba1 bolar olacaklar..
-41Yargic;; ile yumul}at1c1 nedenler. -

l;leytana kar1 namuslu olmah, sugla1m1 odemeli diyordu bir eski

er, o zaman ona Faustun oyklisli ag1kga anlat:ild1, Faust tamudad1r ! - Ah, siz korkung adamlar ! bag1rd1 kans1, nesoy olabilir bu ! O bir i yapmad1, o
zaman mUrekkepliginde b0yas1 yoktu ! Kanla yazmak
bir sugtur, oysa bunun ic;:in gUzel bir insan yakllmlyor
mu imdi ?
-42~erc;;eklik iistUne odev sorunu. -

Odev slk1c1 bir

nesnedir, gergekten bask1 yap1c1d1r1 ona iyi dememiZ
onu Uzerinde tartlIlmaz bir varllk olarak korumanuz
igindir ( onun kaynag1, sm1rlan, yetkisi Ustline bir soz
soylemek istemeyiz, soylemedik de.) Diiiinlir her nesneyi olmu iQin, her olmU olamda tarbmak ic;:in alakoyar, oyleyse insan odevsizdir, - .bundan dolay1 dlilinlirdiir o goktand1r. Bu yUzden odevi, gergeklig-i gormek, onlar Ustline ac;rklamalar yapmak ic;;in ele alma-

44

yacak, onlan benimsemeyecek, ooyle bir duyguyu sezmeyecek bile, yallmz soracak: odev nereden doguyor?
Nereye varmak istiyor ? Ona sorulmaya deger gorilnen bu sorudur ancak. Tan1ma eyleminde kendini gergekten odevsiz sezebildiyse di.ii.iniiriln makinesi iyi Qallmiyor artik, daha sona erdirmemi mi bu soruyu ?
MakLllenin incelenmesine yarayan ozel aracm varhgi
burada 1s1tma iinde oldukQa gerekli gorilniiyor. - belki de bu yol Oyle olacakh : gerQekligi bilmede begenilen bir ooev olayd1 gerQeklik baka bir 'odev tiiril ile
ne yollu bir .baglantiyi dile getirecekti ?
-43-

Aktore basamaklar1. - Aktore ilkin toplulugu korumak, batlm1 onlemek iQin bir aragbr dogrusu, aynca toplulugu kesin bir aamada, belli bir iyilik 'Qi~1de
tutma yolunda gene bir aragtir. Onun oylar1 korku ile
umudtur : bir bak1ma daha kab, daha gi.igli.i, daha kaba, altiist etmeye, tek yanh, kiisel olmaya egilim gQ.stermede daha da gi.igliidiir. Korkutucu araglann burada i gormesi gerekir, yoksa yumw~ak davrananlar etkilemek istemezler, korumanm bu iki kath tiiril baka
bir baanya goti.irmez. (Onlarm en gi.igli.ilerine uygun
dii~n sonsuz bir tamu ile oteki evrenin bulunuudur.)
Aktorenin oteki basamaklan, belirli ereklerin arac1 bir
Tanrmm buyrukland1r (Musanm yasas1 gibi), bunlardan baka, daha yiiksekleri kesin bir Odev kavrammm
yapmahsmla dile getirilen buyruk1and1r. BUtiin bunlar siirekli vurulardir, ancak basamaklar1 genitir,
imdilik insanlar oralara ayak basamam1 basmaya
bilmiyor daha.. Bunlann ardmdan tadalmamn, anlayI
glicliniln, egilimin aktoresi gelir. IBu aktorenin blitlin

kuramc1 oyalarm1 aar, kendiliginden apag1ktir gene

de. :insanhk uzun ,bir slire bunlardan bakas1ru elde edememi~tir hani...
-44Alrtlarm agzmda esirgeyi aktoresi. Kendiliginden yeterince gUglii olmayanlar, aktorecililti silreklice Bilyiikten, Kligiikten ileruni oz-egemenlig-i, ozlistilnlligi.i olarak tammayanlar istemeyerek U iggUdUsel hani kafas1 olmayan yalmz yiirekten, yardrmc1 ellerden
g1lnyor gorlinen aktorecilig-in, iyi, esirgeyici, iyiliksever duygularm (k1m1ldan1larm)
i.inleyicilerine bag-11
kahrlar. Evet onlann ilgilenii iginde usun aktoreciliginden kUkulanmaya, otekileri tekbalanna b1rakmaya dogru bir yonelmedir bu ..
-45Tinin lag1mlar1. - Tinin de d1klhklarm1 akltmas1 igin belli laltimlan olmas1 gerekir. Euna ya kiiler,
ilikiler, durumlar, anayurt, evren yardrm eder, yada
- bliti.in yiiksekten atanlar yard1m eder (ben sevgili
gagda karamsarlarim1z1 di.i~nUyorum) - sevgili Tann ..

-46Bir sessizlik ile derin diiiinceye dalma tUrU.

Kolla kendini, senin sessizlig-in, derin dU~ncelere dalman bir etgi di.ikkanmm oni.indeki kopeg-inkine benzemez, onu korku ileri, tutku geri gotlirmez : birer aitizm1 gibi yirtarcasma agar gi:izlerini kopek.
-47Nedensiz yasak. - Nedenlerini bilmedig-imiz, soyleyemedig-imiz bir yasak yalmz dikbalar igin deg-il, bil
giye susamu~Iar igin de bir buyruktur : oltrenilmesi

46
iQm al'atirmalar yaptinhr neden yasak komlllnu diye. On Buyruk'un yasaklan gibi aktorece olan yasaklar ancak usun buynik altmda bulundugu Qaglara uygun gelir : imdi oldilrmeyeceksin>, <kocandan bakas1 ile birlemeyeceksin gibi bir yasak yiklfill, yararhhgr bilinmeden once konmu:;; olacaksa nedensiz olacak ..
-48Nitelik di.li.lncesi. - Kendiliginden konuabilen insan iQin nedir bu : gok kolay yererim ben, hmg duymam oysa. Az gok bUtlin ki!llilerden aynllnm, bu sayg1 duyinak igindir, bu yilzden sayanm insan1 : ad1 gegen sevilmeye deger nitelikler geker gotUrlir beni.>
-49Esirgeme ile yerme. - Esirgeme ag1klamrken bir
belirtisi olarak sezilir yermenin, korkunun bir kar1tl
oldugu aQ1kga duyuldugundan bir esirgemede konur ortaya birden. Dengenin olgegi altmda babp gidilmi!iJ bir
kez, insan bencilliginin bu dengesi yeterli bir i gormUyorsa da tinin yilkselii, korkunun damla damla dokillliti her duygunun en gok istedigini veriyor. Bu yilzden esirgemenin degerlendirilmesi gibi bir sorun vardir
ortaya g1km1 boyle aQ1klanmas1 gerektiginden .. Bak
imdi neden ovilli.lr bencil olmayan : ya yerilir o, yada
taytireklice korkutulur ...
-50KUgi.lk olabilmek. - !nsan gigeklere, gayir bigenlere, kelebeklere, onlara uzanmaktan bir turlli gegemeyen bir gocuk gibi yakm olmalld1r. Biz yah kimseler o gaglan amIIZ arbk. Onlara b1rakmahyiz bu ileri, biz onlara olan sevgimizi ortaya dokilnce bigici

47

bizden igreniyor samnm. Kim bUtUn iyiliklerden Ule;;;ini almak isterse saatlerce kUc:;iik olmay1 anlamal!dlr ..
- 51Vicdanin i9erigi. - Vicdamnuzm ic:;erigini c:;ocukluk yillannda nedensiz, olc:;iiye uygun bic:;imde, kendimizce saygi gosterdigimiz, korku duydugumuz ki;;;ilerden almanlar yapar. Vicdan denince U .gereklilik duygusu (bunu yapmallsm, bunu b1rakmal1sm), U nic:;in
yapma geregindeyim diye sormayan duygu anla1l!r.
QUnkii ile nic:;in ile bir iin yap1Ichg, yerde, bUtiin
durumlarda, insan vicdana bavurmadan davramr, bu
yiizden de ona kar1 c:;1k1lmaz. Yetkililere inane:; vicdanm kaynag,d1r : yoksa insanm gogsiinde bir Tann sesi degildir, ancak insanda birkac:; insanm sesidir..
-52 Tutkularin ilstilnliigil. - Tutkulanna egemen olan
insan pek verimli bir toprak boliimiiniin buyurucusu
durumuna girmi demektir : Ormanlar, batakl1klar
iizerinde bey olan bir si:imiirgeci gibi. 'Baski yap1c1 tutkulann toprag1 iizerine us yap1tlanrun c:;igitlerini ekmek en son itici Odevdir. Baskm gelme bir ara9tir erek degil, bi:iyle goriilmezse o zaman bll yagh bo;;; toprak iizerinde her yanda delice otu, biiyiicUIUkler yeti$ir h1zla, dolar birdenbire daha delice olur eskisinden
bile ...
- 53 Yard1mc1ya gonderme
(armagan). - Biitiin ad1
gec:;en ileyici insanlann yard1mc1ya bir gondermesi
(1) Anadoluda HEDIVE kar1hg1 olarak kullanihyor : Cev.

48

vard1r: bu gonderme (1) ister kendisi, ister b~kas1

ic.;in olsun onlan gec.;er k1lan odur. Robinsonun da iyi
bir yard1mc1s1 vardl, Cuma gelince : Crusoe demekti ...
-54Tin ezgiir!Ugil ic.;in dilin korkunc.;Iug-u. sozler birer yargid1r.

BUtUn

-55-

Tin lie s1kint1. - Bir atas0zU vard1r: <Macar ken

di carum s1kmtiya solrmada c.;ok liengendir> dliUnm.eye deger. En ince, en c.;ahkan hayvanlar bile can s1kmada yeterlidir. - B.ir c.;1k1Illa bUytik bir ozan i!';in yaratlm yedinci giinUnde Tanrinm can s1kmtls1 olurdu ...
-56 Aktorenin dOMU bizim hayvanlara kar1 olan davraru~z i<.;inde gozden
gec.;irilebilir. Yararla ylk1mm soz )tonusu olmad1gi yerde bir sorumsuzluk duygusu vard1r bizde iyice, bOcekleri Oldiirtirtiz, yaralanz sozgelii, yada birakmz. yaasmlar diye, oysa bir diiiindiigiimtiz yok burada ger{;ekten. Oyle kabay1z ki biz inceliklerimiz c.;ic.;eklere,
kiic.;iik hayvanlara hani begencimize dokunmayanlara
karl kan dokercesinedir boyuna. Kiic.;iik hayvanlann
bayramichr bugiin, y1lm en s1cak giinii : kayna1yor,
. knmld1yr1rlar c.;evremizde, onemsemeksizin urada bir
bocekc.;igi, orada tiiylenmi bir kurtc.;ugu eziyoruz bile
bile. - Y1k1m versin bize hayvanlar oyle c.;al11nz onlan
yoketmeye, ac1mak bilmezcedir bu yol yeterince oysa biz
istemiyoniz bunu: o ancak diiUncesizligin, ac1ma bilmezligidir. Yararhd1r onlar, boyle somiirliyoruz onlan;
gerc.;ek hayvanlar ic.;in baka bir davran11 baka bir
yetitirme, baka bir baklmm daha verimli, daha yararHayvanlarla olan ilgi. -

49

h olacag,.n1 daha ince bir anlayi giicli bize ogretinceye

dek. lte burada !;1k1yor ortaya sorumluluk. Evcil haycana kar1 ac1 !;ektirmekten sak1mhpta baka bir evcil hayvana kar1 kat1 ylireklilik gosterildimi toplum
yararm1 korku1ur bir durumda goren biisbiiti.in ilkel topluluk aktoresine gore insan ayaklalllr, !;(()kkez ooyle go!;er gider birey.. Toplulukta bir su!; sezen kimse korkar diipedi.iz gelen yiklmdan kendi ozU ugruna : biz
ise evcil hayvanlara kar1 iyi davrarunazsak etin, tarurun, ah-veriin saglayacagi !;1kar ugruna korkuya
kap1hnz. Bundan baka hayvanlara kar1 kaba davranan kimse bir ku1;JkU uyandmyor, giigslizden, eit durui-uda olmayandan ocalmt<, yetersiz insanlarm i&iidir,
!;()k ince bir kendini begenmiligin, soysuzlugun dogurdugu eksikligi gosteriyor. BOylece aktore yargilarmdan, duyularmdan gelen bir ek !;iklyor : en iyi olan
buna bir de bO inanc1 kativeriyor. Bir takim hayvanlar bakllarla, seslerle, devinmelerle insanlara sokulur, onlarla bir yakmhk kurarlar, bir takun dinler tlir
lU durumlarda hayvanlarda insan, Tann tinlerinin bu
lundugunu gorm.eyi ogretirler : Bundan dolayi onlar
soylu bir ilginin, pek sayg1 deger bir kaygirun hayvanlarla bagla1mh olduguna inamrlar. Bu bO inancm ortadan kalklmdan sonra bile onlann dogurdugu duygular epey daha etkisini slirdlirdil, gelitirip !;i!;(eklendirdi. Hristiyanhk bu konuda bilindigi gibi yoksul, gerici bir din olarak dogdu ..
- 57Yeni oyuncular. - tnsanlar arasmda ollimden da
ha bliylik bir bayag1hk yoktur, ikinci dizide ollim var,
yahruz bUtUn Olenler dogmaz, en sonra da evlenme ge-

50

lir. Ancak bu kiiQiik oynanm1!) tragedya giildUrUclileri

say1lmayan, say1Imaz olan oyunlannda yeni oyuncular
arac1hg1 ile boyuna yeniden ortaya konuyor, ilgili gozleyiciler kazanmak iQin durdurulmuyor : bunlar yap1llrken una inanmak gerekirki yeryiizU tiyatrosunun
genel gozleyicileri uzun siiren bir b1kkmllk yiizUnden
agaQlara as11J kalrm!)tir. Yeni oyunculann boyle QOk
olmasma kar!)1hk yap1tlar o 51Qlide azdir ..
- 58Dikbahhk nedir ? - En k1sayol en olabilir olam degildir, hangi elveri!)li yeller eserde yelkenimiz !1ierse odur, boyle soyliiyor gemi yonetenin ogretisi. Siz
gitmeyin ardmdan, gitmezseniz dikbahl1k denir buna:
delilikle bozulmu niteligin saglamhgi ...
-59Kendini begenmilik sozu. - Ne de can si..lo.c1dir
bizim gerekseme duymadan edemeyecegimiz U aktOrrecilerin tek tek sozleri, bir taklmmda bir tore gozden
ge<]iriciligi varki birlikte gotUrUrler onlan b1rakmazlar,
insan en yakm dogaca davramlannm din-d11 say1ld1gi Qaglardan kalmad1r onlar. 1-te bu yiizden toplum
dalgalamlan Uzerinde kendiyle varoldugiiIDuz, kendisiyle deger kazand1girmz, iyi bir deniz yolculuguna Qtkabildigim;z yada bir deniz y1km11na ugramamn ac1sm1
Qektigimiz fl-U temel inanQ-toplumla ilgili biitUn davramlar iQin bir gemi diimeni olmas1 gereken temel
inanQ - en genel bir soz olan bO bir kendini begenmilikle saQmanm yangm yerine dondU: en yetkin, en iQerikli nesnelerin biri gerQekten bo, yada yokIuk olarak bir anlatimla, bir eksili!)le, bir karikatiirUn
tuyQizgileriyle biiyiik gosterildi az i;;ok. 1 yok bunda

51

gene de boyle sozleri kullanmamiz yahmz eski ahkanhgm f1s1lblanna kulag"lm1z1 kapamam1z gerekiyor ...
-60Tilrk almyaz1c1lig1. - Tlirk almyaz1c1hg"lrun bir temel yanh1 var; insam, almyazism1 iki ayn nesne olarak kar'1 kariya koyuyor : msan diyor, onu boa QIkarmak igin kar511 koyabilir, ancak sonunda gene almyaz1s1 ula1r ba51anya. Boyuna, bu yUzden pek anlay1h
ol ki katlanasm, yada begencine gore yaayasm. Gergekte her insan bir azclk almyaz1s1dir. tnsan soylendig-i
gibi almyaz1sma karl koymay1 dtii.inUyorsa ahnyaz1sm1 da bunun iginde bulur.
Sava bir yamlsamadir, abnyazma katlanma da
oyyledir gene. Btittin bu yan1Isamalar almyaz1s1run iginde kapah kalm1ltir. - Ozgtir olmayan istem ogretisi
kar1smda birgoklarmm duydugu korku Tlirk almyaz1c1hg"l kar1smdaki korkudur : TUrkler insanm gtiQstizltigtinden dolay1 katlanacag"lm, ellerini baglayip gelecegin kar1smda duracagm1 dil51UnUyor, insanm gelecekte degi51tirebilecegi nesne yoktur da ondan, yada insan
dizginleri geleceg-in istegine b1rakacak oldum olas1, bununla bile birkez belirlenmi olaru daha kotil yapamaz.
insarun bu g1Igmhklan da onun usluluklan gibi biraz
almyaz1s1dir : almyaz1sma olan inang ontinde duyulan
bu korku da bir almyaz1s1dir. Sen, acmmahk korkucan
evet sen, baanya ulaamayacak olan bir Moirasm,
hani Tanr1lar tisttinde olan, gabm satan, sen orada olan
butlin nesneler igin mutluluksun, kargism, sen gtigltilerin vuruldugu bagsm, sende insan evreninin blitiin geIeceg-i belirlenmi! onceden, sana yard1m1 y11k onun, kendi kendinden korktukga ...

52
-

61-

~eytanm savunucusu (avukat1). >Yahmz kendi

y1klm1 yiiziinden insan uslu olur, yahmz bakas1mn
verdigi y1k1m yiiziinden de iyi olur - her aktoreliligi
esirgemeden, her anlay1 giiciine dayanan gorUii insan yahtlamasmdan (isolation) ayiran U az .bulunur
felsefe ~yle soyliiyor : felsefe her topraks1 gUrUmenin
bilingsiz bir satrang yoneten kadm1d1r. Esirgemenin
ac1mas1, yahtlanmanm yermesi gereklidir de ondan.

- 62Aktoresel niteligin yiizortiileri (maske). - Belli

durumlarm niteliklerini gosteren yiizorti.ilerinin kesin
oldugu gaglarda bunlara benzeik olarak aktoreciler de
batan g1kanhrd1, bu aktoresel nitelikleri gosteren yiizortiilerini kesin olarak saklamak, onlan belirlemek igindi. XIV. Ludwig toplumunun bir gagda1 olarak Moliere de boyle anla11ld1, bizim kaypaklarla ortadurumda
olanlar toplulugunda ise o k1h kirk yaran bir eke (dahi) diye gorUlecekti..
-

63 -

En !(Ok begenilen erdem. - YUksek insanhgm ilk

gok katmda yiireklilik erdemlerin en gok begenilenlerinden biridir, ikinoisinde dogruluk, Uc;UncUsUnde olgUIUlUk, dordlinclisiinde bilgelik bulunur. Biz hangi gok katmda ya!;!lyoruz ? Sen hangi gok katmda ya!;!lyorsun?

-640nceden gerekli olan. Birdenbire luzmasma,

UziintUye kap1hp a1r1 olgiide kizgmhk gostermesine,
birlemeden ald1l5"1 tada egemen olamayan, ba!;lka bir
yerde kendi bama buyruk olmaya kalk1an bir insan

53

tanm araglarm1 azgm bir 1rmagm k1y1smda b1raklpta

onlan korumay1 diiiinmeyen tanmc1 gibi delidir ..
-65-

Gergeklik nedir ? - Schwarzert (Melanchthon) :

dnsan bir yitirmeye gorsUn inancm1 arar durur onu
bUtUn yonarda, soylev geker onun iistiine c;okluk, pek kotu oldugu da soylenmez hani ! - Luther : Bir
melek gibi dogru soyledin bugUn karde ! - Schwarzert: Oysa yavilannm diilincesidir o, sana uygulamaya c;;ahlyorlar.> Luther : ~eytamn arka.smdan soylenen bir yalan da boyle idi...
- 66Karttlar allkanl1g1. - Genellikle kesin olmayan
gozlem kar!;l1tl!klar goriir doganm dort bucagmda (sozgeli!lli s1cak-sog-uk gibi). Karltbklann olmad1g-i yerde
ise aama tiirleri vard1r ancak. Bu turlii ahkanbk yamltt1 bizi, imdi de it; doga, ussal-aktoresel evren, diye,
ooyle karlthklara gore anlamak, bollim bOIUm ag1klamak istiyor. Dille anlat11mazcasma c;ok ac1kbhk, kendini begenme, katihk, diiiince aynhg-i, sogukluk girmii;; insan duygusuna, oyleki kar&11t11klan gegitlerin yerinde gorecegini sanm1 insan.

-67lnsan bagtlayabilir mi ? - Ne yolla bag-ilanabilir ne yaptigm1 bilmeyenler ! !Bag-ilanmad1 bir nesne

bile. - ~imdi insan biliyor mu dersin ne yaptig1m? Bu
duruma onem verilmedikc;;e insanlar en azmdan da olsa birbirine bag-ita bulunmaz, bag-ita bulunmak uslulular ic;;in elde olmayan bir nesne oldu. En sonunda: kotUIUk yapanlar yaptiklanm bilerek yapnusa - bizim

54

suglamamiz, ceza igin bir yetkimiz varsa bu bag1lama

yetkimizdir ancak, oysa bOyle bir yetkimiz de yok ya ..
-68-

Goriiniite utanma. ,.---- Neden utang duyanz bize

bir nesne, bir belirti gosterildiginde, <bir i- yapmad1gim1z> soylendigmde ? Oyle geliyorki bize bizle ilgisi
olmayan, bize kapah bulunmas1 gereken bir gevreye
girdikmi ayak bast1g1miz kutlu, pek ytice sayilan bir
yerdi boyle bir yere ayak basm1i;; ba-kasmm yamhnas1
ile igeri varm1i;; gibi oluyoruz : imdi bize biraz korku,
biraz saygi, biraz akmhk geliyor, biz art1k uguyormuyuz, kutlannu- bir silrenin, yada onun .bagii;;mm, kazanglarmm tad1m m1 g1kanyoruz bilemiyoruz bir tilrlU. Her utanmada bizim saygis1zhk gosterdigimiz, yada
bize sayg1SLzlik korkusu igindeymi gibi gorUnen bir
gizlilik vard1r, her bagi bir utanma doguruyor. - Gene de bir kez olsun d gormedigimizl> soyleniyor, bOylece insan nesnelerin hristiyanca bir ag1dan gorUniii;;il
iginde kendini bu diliinceye kaptir1yor, utanma duygusu giirilniltedir: bir Tannyi boyuna kutlamak, ona
adak sunmak igindir bu. Bu hristiyanca yorumlama b1rak1lsa bile her eylemin, her durumun ana sorumsuzlugu, ii;;gormezligi iginde bulunan iyiden iyiye Tanns1z
bir bilgin igin bile bu gorilnili;;te utanma durumu olabilir. Ona kari;;1 bunu, yada i;;unu yapm1 gibi davransa
insanlar bir yandan varhgin daha yiiksek bir di.izenine
girmii;; gibi gorilniir, bir yandan da kendi istemlerinin,
yapabilme gUglerinin sorumsuzlugunu tai;;1ya bilirler,
ozgilr olur az gok ii;; gorebilirler. lKim ona i yaptm>
derse Sen insan degil bir Tannsm soylUyormU gibi
geliyor ona.

55

- 69En beceriksiz ogreten. - Bunda kar!;!1 koyma anlay1~run toprag1 tizerinde ekilidir onun biitiin erdemleri,
otekinde ise olmaz diyebilmek iQin yeteneksizligi var
kendi uygun gorme anlayi1 iginde, bir iiQlinciisiinde yalhmz kendini begenmi!;!liginden gelen btittin aktoreciligi
vard1r, bir dordi.inciisii kendi gilglii toplumsal egiliminden dogan alttore anlay11m serpilip geli!?ffieye b1rakm1!;!tir. Bunlardan Q1kan sonuQ !;!Udur : beceriksiz egitmen ile geliigi.izellikler yi.iziinden bu dort durumda da
erdem Qigitleri ozii bol, yagh bir topraga ekilmemi!;!tir : boyle kimseler aktoreden yoksun, Qelimsiz, klvanQsiz kiilerdi. Biiti.in egibnenlerin en beceriksizi, bu dort
insamn en koti.i ilikilisi daha kim olacakti ? !yinin
yahmz iyiden g1ktig1m, iyi iistiinde geli!;!ebilecegini samr aktOrenin bagnaz1 ..
- 70 bngorLIiin yaz1 tUru. -- A : herkesin bunu yapmas1 gerekeydi pek Qoklari i<;;in y1kunh olacaktl. Sen bu
kamlara korkulur diyorsun korkulur duruma dii!;!Urenler i<;;in, a<;;ik<;;a katihyormusun ona ? B: ben ooyle yaz1yorum ki ne ayaktak1m1, ne halk ne de her tiiriin
yanda!;!Ian okuyabilsin beni .. Bundan dolayi bu kamlar apag1k olmayacaktir. A: oyleyse neden yaz1yorsun?
B: U ad1 gei;;en iii;;iincii iQin yararll, begenilir olmasm
diye ..
-71Tanrisal dliiince yayrcrlari. - Sokrates bile kendini tannsal bir dliiince yayic1s1 olarak goriiyordu!
~u almyaz1c1, kendini begenmi kavramla dile getirllen Attika alay ediinden dogan gelime ile eglentiye
almadan ne tad duyulur bibniyorum.. 0 bundan kutlu

56
luk duymaksizm soz ediyor : onun atla yular tablolan
koti.idi.ir, tinsel degildir, ortaya kondugunu sezdigi geri;ek dince odevi Tannyi yi.izlerce ttirde ornek olarak almaktir. Geri;eklikten sozeder gibi yigiti;e, ii;tenlikle saplarup kahyor bu davran1a, ite bu tutumla yoneliyor
burada di.ii.ince yayic1 Tanrisma. :;;;u Tannrun ornek
olarak almmas1 tasarlanan di.ii.ince ozgiirli.igi.i ile sofuluk arasmdaki en ince anlamalardan biridir. Biz bu
anlamay1 geregince elde bulundurmuyoruz.
-72Namuslu ressamhk. - Kilisede pek gok yap1t1 olan,
ancak zamarun iyilerine pek azi eit oldugundan kilise
inancmm konular1 igine konan Raffael kendisine ismarlayita bulunaniann gekic-i, kendini begenmi sofulugundan bir ad1m bile aynlmarmtlr : o, namusunu korudu, ozellikle din torenlerinde bayrak gibi tammak
igin yap1lan U esiz Madonnada. Raffael burada bir
gi:iri.ii.i resime gegirmek istiyordu : bu gi:iri.iii .IJOyle
sine soylu inangs1z:i. geng adamlarda talyabilecek, gene bu gtiri.i gelecegin kadm1run, uslu gontilden sevinc;;li, sessiz, gok gi.izel, hani kollarmda yeni dogmu i.ocugu ta1yan bir kad1run gtiri.iii de olacakti. Y akarmaya,
tapmaya all1k olan eskiler de burada solda duran sayg; ..
deger yallya insani.istii bir saygi gosteriyorlar: biz daha
gengler (daha sonrakiler) Raffaelin bizi i.ag-Inr gibi gOri.indiigi.i, ilgiyi i.izerine geken giizel kizla sagda oturmak
isteriz. Orada tabloya bakana gore pek de sofu olmayan birbak1 oyle diyor : dogru degil mi ? Bu anne
ile gocugu bu tath i.ag-Inc1 bir gorUnU' degil mi ?>.
Bu yUz, bu bak1 gozleyicinin yUzi.inde imlar yans1hr
sevingten, bunu biitUn olarak yakalayan sanatg1 g1kardl

57

bunun tachm. Katti kendi sevincini sanattan anlayanlann sevincine. Raffael bu ~ocugun bamda kutlu olmanm anlat1m1 ile baglanti kurdu, bir tek tinsel durumu bile resme gegirmek istemeyen, varllgma inanmad1gi ululanma inangh gozleyicisini sevimli bir tutumla bliyiiled.i, o boyuria ortaya g1kan U doga oyununu resme gegirdi : gocuk bamda bliylik insan gozU, az
gok da ytirekli, yardrm eden bir s1kmt1h durumu goren
adamin gozi.i. Bu gozi.in yamnda bir de sakal varchr :
bu sakal bir ytizde iki ayn yam dile gelmesinden dolay1 insam yamltiyor, ite bu inananlann kendi olaganUstU inanglarmm anlam1 iginde yorumlad1klan glizel
bir sagmabkt1r : bu, sanatg1mn kendi yorumu ile iginde
yaayan sanatmdan ne umdugudur ..
-73Tapinma. - Her taprnmanm iki san1 iginde-u eski gaglarm bir tlirlU yokolmamr aktoresi - ancak bir
anlam1 vardir : Tannnm belirlenip belirlenmeyecegi gereklidir, tapman kimsenin en iyi bilmesi gereken ne
yapmas1, o yolda nenin gergekten istenmege deger 0'1mas1d1r. Blitlin oteki dinlerde benimsenen, ortaya ko
nan bu ki sam hristiyanhkga yalanlannut1r. Buna kar
m ihristiyanhkta taprnma ek olarak alakonmu ise onun inancma gore Tannda tapmmayi kokten anlamsrz
k1lan, onu Tanrrya kar1 yergi sayan, pek OlgiilU, pek
geni bir us var demektir. ti,ite bOyle gosteriyOT bu konuda bir daha U arp kalmaya deger yilanlara vergi
anlay1 gUcUnU, ag1k bir yasak tapmmayacaksm hristiyanlan can s1kmt1s1 ile hristiyanhk d11 olana goti.irmliti.ir. Hristiyanca olan ora et labora da ora begencin
yerine gegiyordu laborayi yadsryan bu mutsuzlann

58
balad1g1 kutlamalar, Tann ile gorlimek, ondan yahmz
begenilir nesneleri istemek, bu konuda bir azc1k olsun
eglenceli ohnak, insamn deli olabildigi gibi, gok iyi bir
babaya karm istege ulamak, - ite bu gok iyi bir bulutu kutluluk igin ...
-74Kutlu bir yalan. - Arria'mn dudaklannda kendisiyle oIUp giden yalan (paete non dolet) olmekte olanlarca soylenen biitiin gergeklikleri karanbga bOguyor.
Pek iinIU olan biricik kutlu yaland1r o, mutluluk kokusunun eskiden yahmz yallanlarda sinip kald1gmm yalaru ...

-75En gerekli havari. - On iki havari arasmda ancak biri kaskati olmahyd1 ki bir ta gibi boyuna, yeni
kilise kurulabilsin i.istUne.
-76Ge~icilik, tin yada govde nedir? Tlizece, aktorece, dince varhklar iginde en gok si.ireli olan d1a doni.ik, gori.iniir olan tore, gi.inli.ik davram ile birtakim torenlerdir. 0, govdedir boyuna yeni bir can eklenmi ona,. Din saglam bir soz metini gibi ag1klamr boyuna,
yeniden; kavramlar, duygular, ak1c1d1r, gelenekler ise
kat11Iktir.
-77Sayrillga, sayr1hk olarak inanma. - tlkin hristiyanltktir evrenin duvarma eytan1 gizen, hristiyanbkttr
ilkin yaz1k'1 (gi.inli.h) evrene getiren. Onun tapttgr araga olan inang imdi yava yava en derin koklere dek
sars1lnnt;1tir: oysa onun yayd1gi, ogrettigi sayr1hk inane duruyor daha ...

59
-

78 Onem vermez kimse .sOylev

c;eken, yazan papazm anlatacagma, daha onceden bilclirilmezse Tannnm bag11, din i.istUne konuacag1 konular bir bir. Gi.i!;Si.iZdi.ir insanlar Tanr1lanmn kar1smda, papaz konumas1mn ortaya koydugu gibi alay,
kendini begenmiUk, koti.ili.ik, hmg, kamlar kargaahgi,
degime Tannda varsa dinsiz bir insan gibidir, gi.ic;si.izler nedenli c;oksa onun dinleyicisi, okuyucusu olduklarmdand1r ! Soziin k1sas1 o bunlan dinsiz yapmak ic;in
c;allacaktir.
Dince yaz1, si:iylev. -

-79Kiide korku. - Tann kendini nedenli c;ok insan sayarsa oylesine azalm111 olur ona baghhk. Daha c;ok
baghd1r insanlar di.iiincelerine pek sevilesi sevgilile- .
rinden : bu yiizden adarlar kendilerini devlete, kiliseye, Tannya bile, Tann onlann i.iriinlarine, dil!?Uncelerine ilgi duysa da, kii k1hgmda almmaz nedense. Son
durumlarda onlar boyuna Tann ile aralar1 ag1ld1: en
sofusunun agzmdan bile U ac1 konuma c;1k1verdi: Tannm beni neden b1raktm!>
-

80

Evren tUzesi. - Evren tiizesi her insarun sugsuz

oldugu, so,rumsuzluk ta1d1gi o,gretisi dolayisiyle Angel'
lerden c;1kanlabilir : daha onceleri bu yonde bOyle bir
deneme yap1lffi!, bu iyiden iyiye insanm suc;lu, sorumlu oldugunu ic;eren kar1 ogretile dayamyor. Hristiyanhgm kurucusu yeryi.izi.i tUzesini kald1np evrensel dlizenlemeyi, cezayi koymak istiyordu. O, her suc;u bir
yaz1k (gi.inah) diye anhyordu, baka deyimle Tannya

60
kar1 suglu yeryilztine kar1 degil, 1.ite yandan her insam biiylik bir olgtiye vuruyor, bir bak1ma da bir sug
iJeyene bakar gibi bak1yordu ona. Suglular yarg:iglarla
eit durumda olma gereginde degildir : ite boyle verir yarg:isin1 onun dogrulugu. Y erytizi.i tilzesinin btitlin
yarg1glan onun gozilnde yarg1 giyenler gibi sugludur,
evren sugsuzlugunun tutumlan ona bOyle ikiyi.izlilce,
ooyle Ferisice gorilnlir. Bundan baka davramlarm,
oyalanna baanlanru gormeksizin
bakti,
oyalann
yarg1 ,giymesinde ise yalmz bir tekini keskin gorilli.ililk igin yeterli sayd1: kendince (ya da kendi anlatti
gibi: Tann), yapti bunu ...
-8lyalanc1 baglllik. --- Kim bir partiden,
ya da <linden aynlmak isterse aynldlgi nesneyi yalanlamak iQin yahmz kendini yeterli samr. Bu Qok kendini
begeilII,liQesine dlitinlilmti bir nesnedir. Burada gerekli olan onu bugline dek hangi givilerin bu partiye, ya
da bu dine baglad1gm1, imdi ise i goremez olduklanm,
neden amaglann oraya si.irdilgtinli, imdi de baka bir
yere ittigini ag1kga anlamas1d1r. Biz bu s1ms1k1 bilgi
nedenlerinden dolay1 U parti, ya da din yonline slirlilmedik : biz ondan aynllyorsak bile onu yalanlamahAyr1l1~taki

yiz ...

- 82 Saglikla doktor. -Hristiyanhgm kurucusu, kendince

anlad1g1 gibi insan tininin tamyic1s1 olarak bu bilylik
eksiklikler, bu samkhklar olmaks1zm tin doktoru olarak boyle kotti bilinen kaba saba inangtan evrensel otac1llga (doktorluga) varamaz. 0, kendi tutumu iQinde aradabir agny1 dii gekmekle gidermek isteyen diQiye benzer, sozgelii o duyarhhga ogut vermekle kar-

61
1 koyuyor: "goziln ag1nrsa Q1kar onu" - yahmz oldugu gibi kalan aynm bu diQinin en azmdan da olsa
sayrmm agn duymay11 yiizUnden eregi.ne ulatlitJdlr,
bu kaba yolla, ne de gUliinQ oluyor bu: bu oglitiin ardmdan giden Hristiyan duyarhgm1 oldiirdiigline inanm1, aldanm1tlr: o kan emici, y1k1m getirici bir yaaffi siirdiiriiyor, kar1 koyucu ortiinmeler iginde ona
ac1 gektiriyor...
- 83 Tutsaklar. - Bir sabah tutsaklar i!;l yerine vard1lar:
bekQi yoktu. Giden tutsaklardan biri, kendi iine gore,
Qal1n18.ya koyuldu birden, otekiler bak1yordu soz dinlemezcesine iiengen iiengen durarak. O zaman biri
one atlld1, yiiksek sesle dedi ki: ya boyle gok galim
ya da bir i gormeyin: ikisi de bir. Sizin gizli yonleriniz i1;nga Qlkmltlr, tut.saklar bekgisi sizi gegenlerde dinledi, gelecek giinlerde sizin igin korkunQ bir yargmm
verilmesini istedi. Onu tan1ym, o bekgi katl yiirekli,
hmQ giidiicii, duygulu biridir. !mdi Unu dinleyin: siz
buraya dek bana deger vermediniz: Ben goriindtiglim
gibi degilim, daha i;ogum. Ben gardiyamn ogluyum,
bence ne varsa olas1yadir. Ben sizi kurtarabilirim, kurtarmak isterim de, . ancak iyice diitindtim tamdlm
iginizden yahmz benim bekQinin oglu olduguma inananlari kurtarmak isterim, geri kalanlar inangsizhklannm iiriinlerini toplasmlar art1k.> !mdi, biraz susutan sonra tutsaklarm yahlarmdan biri biz sana inanIDI!if1Z inanmanu!iJIZ bundan senin eline ne geger? dedi.
Sen gergekten bekginin oglusun, yapabilirsin dedigini,
bu gtizel s-Oz bizim igin ne varsa ko:yard1 ortaya gergekten senden gelen bir incelik olaydi. Bu inanma
inanmama tistiine olan s-Oylev i'i bozdu!>

62
Bu arada daha gen<;; bir adam bag1rd1, ben d~
ona inanm1yorum: onun kafasmda pek i yok. Ben se
kiz giin i<;;inde buglinkli gibi gene burada bulunalim
bek<;;i bilmez bile diyorum.> Onun bir bildigi varsa
imdi bilmiyor artik>, tutsaklann sonuncusu,
imdi
bah<;;eye ilk donlip gelen: bek<;;i birdenbire olmli'> dedi. Hallo diye bagird1 bir goklan karmakan1k, hallo
diye! Bay ogul, bay ogul, kal!tla i~le1 yolunda n11 ?
i.mdi biz gergekten senin tutsaklann m1yiz.?> - 4:Ben
size soyledim, soyleve kar1hk veri yumuakti, bana
inananlan sahverecegim, evet babanun yaadlg1 ger<;;ektir.> - tutsaklar giilmediler, b1raktilar onu ayakilstli oylece ...

,..-- 84 ,..-Tanrmm ard91s1. - Paulus dillinceleri a<;;1klad1.

Calvin onun izinden yilrlidli, sonsllZluklardan bu yan~
pek goklanna yargi giydirildi, boyle di.izenlendi ite bu
glizel evren tasans1, bununla a<;;lkland1 Tannrun egemenligi, u<;;mak, tamu, bir de insanl!k - Tannnm hm
mm yab!ilbrmak i<;;in bOyle olmahydl! Tannnm parlayan ac1mak bilmez, doymaz hmc1 ilkin, ya da ikincileyin dlilindti derin derin! Paulus bOyle bir Saulus olarak kalm1 - Tanr1mn ard21s1 ...
,..... 85 Sokrates. - !ler yolunda gidince zaman gelir aktorelice - usluca slirdtirmek ister kendini kii, !ncil
Sokratesin amlanm Montaigne, Horatius gibilerden,
Sokratesin pek ytizden, olmez orta yetenekli bilginlerinin anlay1ma gore oncti, yolgosterici olarak yararland1gi yerde ald1 ele. Tlirlti tlirlli bilgece yaam davramlarmm yollan Sokratese geri gotlirlildti, bu yollar

63
gerl;ekte degi.ik yaratlhlann yaalll tutumlandJ.r.
Usla, allkanhkla belirlenip topluca doruklan ile
yaamdaki sevince, kiisel oze yoneltilmitir. Buradan
!;1kanlm1 Sokratese bi.iti.in yaratihlardan daha l;Ok,
ozgi.ir tile, bundan !:lkml o kam. - Hristiyanhgm kurucusundan once Sokrateste agir bahhgm en sevin!;li
ti.iri.i gozbagc111gin bi.ittin bilgeligi., insanm tin durumunu en iyi kuran vard1. Bundan baka onun daha bi.iytik
bir anlayi gi.icti de vard1 hani...

-86lyi yaamay1 ogrenmek . ..._ Ge!;mi artik iyi soy-

lev gagi, il-ekinlerinin (polis-ki.ilti.iri.i) gagi ge!;ti de ondan. Son sm1rlar Aristotelesin izin verdigi btiytik devlet i!:indi - bir yig"it olacak durwndaydi o, bir araya
toplanan bi.iti.in toplumu anla1l!r k1lmak i!;in - Bu s1mrlar bizi azc;ok genellikle uluslarm i.izerinde oldugunun anla1lmas1ru istedigi.miz bir il toplulugu olarak
ilgilendiriyor, bu yi.izden imdi iyiden iyiye A vrupaya
yara1r bil;imde di.ii.inen her kimse, iyi, boyuna iyi yazmay1 ogrenmelidir: Almanyada, koti.i yazmanm bir ulusal ayncahk olarak almd1gi yerde dogan kimse bir ie
yaramaz, daha iyi yazmak daha iyi di.ii.inmek demektir bir bak1ma da, boyuna bildirilmeye deger olanlan
bulabilirler, onu bildirebilirler ger!:ekten de, komulann diline !:evrilebilir yapmak, bizim dilimizi ogrenen
yabanc1lann anlay1 gi.ici.ince eriilebilir k1lmak, bir baklma her iyinin ortaknesne olmas1, ozgi.irler il;in ne varsa gene czgi.ir kalmas1 yolunda da etkide bulunabilirler.
Son olarak, bliti.in yeryi.izU ekininin uyaru1 iyi Avrupalllann eline b1rak1p yonetimi onlann bi.iyi.ik Odevi saymak, olaylann imdilik uzak gori.inen bunahmm1 onceden haz1rlayabilirler

64

Bunun kar1t1m ileri stiren kimseler iyi yazmaya, iyi okumaya ilgi bile duymuyorlar-, her iki
erdem birbiriyle geliir, birbiriyle c1hzlaIr - bi:iyle bir
kimse gergekte uluslara, onlann boyuna nedenli gok
ulusal olabileceklerini gosterir: o kimse bu gagm sayr11Igm1 arttir1r, o kimse iyi avrupalmm yav1s1d1r, ozgtir
tinlerin yavis1d1r ...
-87lyi yol ogretisi. - Yol (stil) ogretisi anlatirm bulmak igin bir ogreti ola"Qilir, onun her dtizeni okuyucuya, dinleyiciye aktanlabilir, bu ogreti aynca bir insanm en gok istenmege deger dtizeni igin anlatun bulmak, onun bildirimini, aktanlmasrm bile en gok istenir k1lmak igindir: ytirekten davranan, tince sevinen,
aydmllk, igtenli insanm, tutkulara baskm gelenin oyu
igindir: En iyi yol (stil) ogretlsi iyi insana uygun gelen yol olur ancak.
88 -

Tutumu goz onilnde bulundurmak.

Yargilann
bigimi, onlan verenin (autor) yoruldugunu gosteriyor
dersin, biricik anlatim, onun goz ontinde tutmad1gr,
boyuna gtiglil, iyi olabilir, onun bulunuu kendisi igin,
daha oncekiler igindir: eskiden dlilince onu ortaya
koyana (autor) pek parlak gelmiti ilkin. Bir yorulmaya dursun Goethe, yazd1rmaya balaymca, bi:iyleydi onun da durumu ...

-89Onceden, !?imdi? - A: Alman dtizyaz1s1 imdilik

gengtir daha: Goethe Wieland'm bu yazmm babas1

65
oldugunu samyor. B : Evet pek geng, pek bil)imsiz!
C : Oysa - bence eskiden Bischof Ulfilas'm almanca
di.izyaz1 yazd1g1 pek bilinmiyor, oyleyse dlizyaz1 aagi yukan 1500 ya!ifmdad1r. B : Evet oylesine yah, oylesine bic;imsiz!
-

90 -

1Koksel almanca. - Gergekte belli bir ornege gore

gelimeyen Alman diizyazlSl Alman begencinin koksel bir iiriinii gegerligini de ta1maz, gelecek koksel
(original) Alman ekinin l)ahkan savunuculannm gozoniinde tutabilecegi ornekler, bir ozenti olmadan, gerl)ek bir Alman k1hgi, bir Alman toplum begenci, bir
Alman oda diizeni, bir Alman ogle yemegi gosterebilecekti. - uzun siire bu goriiler iistiine diiiinmii bir
kimse bir korkunl)luk il)inde oyle haykird1: "inallah
biz bu koksel ekini elde ederiz - seve seve sozedilmez
bundan artik!"
-

91 -

Yasak betikler. - Kendini begenmi saygis1zlarm,

gok bilgig gel)inenlerin, kan1k balllann yazd1gi igreng, bigimsiz, diiiincebilgisine (logik) ozgii sal)mallklan igeren nesneler okunmaz: onlar orada diipedliz
diiiincebilgisi kurallarma, birdenbire gelii glizel soylenmi her nesnenin bolukta yap1ld1gi yere ba!;JVuruyor. ( bOyle denir onlarca sen okuyucudan olan eek,
senin igin boyle yoktur ancak benim il)in var - kar1hk veri burada unu dile getirir: sen yazardan olan eek neden yaz1yorsun oyleyse ?)
- 92 Anlay!? g<Sstermek. - Kendi anlay1m1 gfultermek

66

isteyen herkii bir c;ok kar1t dililnceleri oldugunu da

duyurdu. Frans1zlann pek akac1 'kaballgi pek iyi dililncelerine yerici tutumdan dogan bir ekleme yapmak,
kendi kaynaklanna bile bile kendilerinden daha c;ok
gec;erlik kazandlrma yoluna gitti, onlar bu amac;la uyuUk uyuuk bag1lamalarda bulunmak istediler, bu ytizden de dopdolu gomtilerinden stirekli sunular yap1p
bitkin diltiller ....
-

93 -

Alman, Frans1z yazm1. - Son yUzyilm Alman,

Frans1z yazmmm yik1m1 r;iundan dolayidir: Almitnlar
zamanmda aynld1lar Fransiz okulundan - Frans1zlar
ise daha sonra, baka deyimle zamanmda Alman okuluna girdiler ..
-94Bizim diizyaz1m1z. - imdiki ekin uluslarmdan
bir tekinin bile Almanlannki gibi ki:itti bir dtizyaz1s1
yoktur, c;ok akac1, bozulmu Fransizlar bir Alman dilzyaz1s1 yoktur derse k1z1lmaz dogrusu, bize yaraandan
daha sevimlice dililntilmil demek. Nedenler aratmlmca Almanm ancak birdenbire soylenen
(irticalen)
diizyaz1y1 tarud1gi, baka bir yazmdan tek kavram edinmedigi. gibi a1lacak bir sonuca vanhr. Bir 1talyan,
yontucu ic;in c;1plak gtizelligi.n ortaya konuu giydirilmi gtizelligin ortaya konu1lmndan nedenli c;ok agir
olursa, dUzyaz1 da iirden oylesine ag1r olmah derse
Almana kavramlmaz gelir bu s0z bir baklma. Dize, resim, uyum, uyak ic;in yorulmaga deger dogrusu, bunu
Alman anladl da birden iir soylemenin apayn ytiksek
bir deger ta1d1gina egilim gi:istermedi. DUzyaz1 da bir

67
yontuda oldugu gibi gah1r m1? - bu onun igin masallar tilkesinden oykliler anlatmak gibidir..
-95-

Bi.iyuk yaz1l?bi9imi. - BUyiik yaz1bii;;imi gUzelin

devce bir baan saglamas1 ile ortaya g1kar ..
-96-

Ka91nmak. - Belirlenmi!? anlay11?larda anlatim, degiim inceliginin nerede bulundugu, her orta yetili yazarm e!;l konularm anlat1mmda hangi soze kai;;m1lmaz
bii;;imde baglanmt oldugu baglannu olacagi soylenmezse onceden bilinemez. BUtiin bUyUk sanatg1lar devrilmemek ii;;in ta1?1t araglarm1 yonetmekten kagmmaya, s1v11?ffiaya bakarlar.
- 97Az 9ok ekmek gibi. - Ekmek oteki yemeklerin tacbm degi!?tirir, kan!?tlnr, bu yUzden uzunboylu !?i>lenlere vergidir. BlitUn sanat yap1tlannda az gok ekmek
gibi bir nesne bulunmahd1r, turlii tilrlii etkiler yapar
bu yolla. Yoksa bu etkiler zaman zaman bo,yle birbiri
ardmca durma, duraklama olmaks1zm hizla tUketici,
tiksinti duyurucu olup sanatm daha uzun bir olenini
elden gelmez kllacakti.
-98Jean Paul. - Jean Paul i;;ok mu i;;ok bilgiliydi, yahmz
bilimden yana bo!?tU, sanatlar iginde tUrlU tUrlU sanat
kavramlanm anlard1 da sanat nedir bilmezdi, yenmeyecek nesneleri yemezdi, agzmm tad1m da bilmezdi
ya, duygusu, ag1r ba1?hhg1 vard1, bir nesneyi tatti nu
kar1 koyuculugu belirten gozya1?lann1 dokerdi Uzerine, akac1yd! ne yB.Zlkki alTI doymazhg-J. igin pek az1

68

d1 bunlar: okuyucuyu lrnkuya silri.iklerdi ince olmay11 yiiztinden. 0 her nesnede Schillerin, Goethe'nin ince
yemi bahgelerinde geceleyin bilyilyen keskin kokulu
alacah bir delice otuydu. iyi, uygun durumda ya!?ayan
bir kiiydi, bir bak1ma gecelik iginde bir swigu idi. ..
-99-

Kartin da tan1d1 91karmay1 bilmek. - Bir gegmi!? yap1tmm gagda!?larmm anlad1gi olgUde tadma varmak ii;;in egemen bir tadalma duygusu ta!;lrmak gerek
dilin iizerinde ...
-100~arapozi.i-yazarlar. Bir takrm yazarlar vard1r
ne tindirler ne arap, !?8.rabozildUr ancak: alevler iginde tutuurlar, sonra sICakhk yayarlar.
-101Aracihk eden duygu. - Tad duygusu gergekten
arac1 bir duygu olarak oteki duygulan gokluk kendileriyle ilgili nesnelerden gelen dililnceler konusunda kand1r1p kendi yasalanm, al1!?kanhklanm vermi onlara.
tnsan masa ba![!mda sanatm en ince gizemleri ilstilne
ag1klamalar yapabilir: dililnillmil!ll ta1mlnn![! nedir tad
veren, ne zaman tad verir, neye, ne sUre tad verir
diye ..
-102Lessing. - Lessingin ince bir Fransiz erdemi var,
Fransizlar arasmda bir yazar olarak okula giden en
gahkan kimsedir. 0, nesnelerini sergiye (vitrine)
yerle![ltirmeden, iyi dilzenlemeden anlar. Bu ger!,lek
sanat, bu gene! yikim ooylesine bilyilk olmayayd1 onun
dil!;lilnceleri de nesneleri gibi karanhkta kalacakti. 0-

69

nun sanatmdan Alman aydmlarmm U son kuagi pek

nesneler ogrendi, sonsuz sevinQ duydu. Yahniz bu ogrenenler olan biteni ogrenmediler geregince, ondan U
begenilmez olan ses-diizeni de ka.vga.c1 bir eyta.nhk,
sayg1llll.k karIlffil iginde ogreneceklerdi. - DuyugU
(lirik) Lessing tistiine bir diiiince birligi var imdi:
dramatikQi tistiinede olacak ..
-103lstenmeyen okuyucu. - Ne QOk s1kar yazar1 U kaba taslalt anlay1h, beceriksiz, yontulmarm okuyucular, nereye garpsalar, devrilseler ac1 verirler boyuna ..
-1040zan-di.ii.inceleri. - Gergek dUiinceler gergek
ozanlarda ortiili.i kahr boyuna M1sir kadmlan gibi: ancak dUiJUncenin derin gozi.i agar ortiiyii ozgUrcesine.
-Ozan-diitincelir, ortalama, gegerli olulanndan dolay1
degerli degildir oyle gok. . brtii. ile ozel giderler dolay1siyle oder kii kendine dileni.
-105-

Kolay, yararh yaz1. - Duygusal etkinin boyah

dtizenlemeyi, birboyah lIklarla ortaya konulanm
likte getirdigimiz her nesneyi betigine bir sungu diye
yazara bagilanz, iyi bir i goriirse kendiliginden ..
-106-

Wieland. - Degine kimseden daha iyi Almanca

yazd1 Wieland, bunun yambamda onun gergek ustaca
yeterliligi, yetersizligi vard1 (on Cicero'dan, Lucianos'tan yapbg1 beti gevirileri en iyi Almanca gevirilerdir),
ancak onun diilincelerinin bize soyleyecegi soz kalmam11J artik. Pek az katlan1yoruz onun sevimli aktoreli-

70

liklerine, akti:ireli olmayanlar1 gibi: ikisi de birbirine

deginiyor iyice. Onlarda klvan!; bulan insanlar ger!;ekte bizden daha iyi olan insanlard1, - ancak iyi bir boltimi.i okuyucuya oldukQa ag1r gelen bir betigin yazan
onu okuyanlara kotiiliik ediyor demektir - Goethe AImanlan s1kmtJya sokmadl, bu ylizden Almanlar ondan
yararlanmay1 bilmiyorlar. Bizim en iyi devlet adamlar1m1za,
sanatQ1lanm1za Oyle bir bak1lmca onlann
Goethe'yi bir egitici olarak almad1gr - alamad1gr gorliltir ....
-107-

Az bulunur bayramlar. - Ekinlerce kalabahk,

sessizlik, olgunluk giqi nitelikleri olan bir yazan buldugun yerde bir uzun boylu bayram yap1ver l<Oller ortasrnda: bir daha boyle glizel, boyle bir glini.in olmayacak senin ..
-108-

Alman diizyasmm gomiisii. - tnsan Goethe'nin

yaz1larmdan, Eckermannla konu:~malanndan, rAlmancanm en iyi betiginden elden birakmaks1zm boyuna
okunacak olandan gel<erse ne kahr geriye Alman diizyaz1smdan, o yazmdan? Lichtenberger'in ozdeyi!leri,
genQ Stilling'in ilk yaam oyki.isi.i, Adalbert Stifter'in
Yazsonu, Gottfried Keller'in Seldwyla ulusu - ii;ite bunlarla son bulacak imdiki Alman yaz1m ..
-109-

Yazma yolu, konu!?ma yolu. - Yazmak iQin sanat

anlatnn ti.irleri konusunda ancak soylev Qekende bulunan temel arac1 ister en once: bu temel araQlar ise tutumlar, anlatim uyumu, l:)ir de bak1lardir. Bu yi.izden

71

yuzma bi<;imi konu:;ima bi<;iminden btisbtittin ayndir,

<;ok da gti<;ttir bir .bak1ma: yazma yolu (yaz1 sitili) birnz daha kti<;Ukler i<;in konuyu anla1hr k1lmak ister,
kon~ma bi<;imi gibi. Demostenes
soylevlerini bizim
olmdugumuzdan baka ttirlti yapard1, Ciceronun soylevleri onunla e~ erege varmada Demostenes<;e olmageregini duymu ilkin: imdi okuyucunun katlanabile1eginden gok claha Romaca bir bigim (Forum) vardt
onlarda.
-110Eski yaz1lar1 iyi inceleme. - Gene; yarat1cuar iyi
1mlatimm, iyi dlitincenin ancak benzerleri arasmdan
He<;ilebilecegini bilmiyorlar,
yeggorUlen bir ivedicilik
i;okkez btittin bir betigi yok edebilir, aynca okuyucuya
~unlan soylliyormu gibi gelir, uyanr onu: <(Ben bir
elmas1m, iyi bak, degerimi dtii.irticti kurunla gevrilmi~im !i> Her soz, her dlitince yahruz kendi toplumunda
yaar: i:;ite bu segilmi bir tutumun (yaz1bigiminin) aktoresidir.
-111Yanilmalar nesoy ag1klanmah? - Yarulmalar kotti ya da en iyi gergeklikler gibi gtizel soylenirse insan
onlara kar1 y1k1m getiriyorlarm1 gibi diretebilir. Ilk
durumda insan bama iki kath ytk1m getirirler, silinip
atilmalan da oldukga gi.igttir, ikinci durumda oldugu
gibi kesin etkide bulunamazlar: daha az bula1c1dlrlar.
-ll2-

K1s1tlamak, bi.iyi.iltmek. - Homeros konuntm gevresini s1rurland1rd1, onu daraltt1, tek tek sahnelerin ondan c1k1p gelimesine yo! agt1, btiytilttti - bu yolla daha

72

sonraki tragedyac1lar boyuna YEN1DEN dogdu: her

tragedyac1 konuyu onctilerinden daha kii!tlik bOltimler
iginde elc ald1, her biri bu smirland1rilm1 <;evirgeler
iginde yeni bir daha verimli tomurcuklanmay1 dile getirdi ..
-113-

Ayd1nlat1c1 yazm ile akti:ire. - Grek yazmmda

Grek anlay1mm hangi gti<;lerle gelitigi, ttirlti dallara
ayrild1g1, neden c1llzlat1gi gosterilebilir. Degmesi bunlardan Greg aktoreciliginin ne yolla gi}gtip gittigi, gene
her aktorecilikle ne yolla bat1p gidecegi Usttine bir tak1m dtiUnceler <;1kanyor: ilkin bask1 vard1, katihk varch, sonra da yumuama; bunun arkasmdan
bilinen
davramlardaki b.egeng gibi belli anlamalar, bigimler
iginde ortaya g1km1, bu yolla tek bama bir ileme
baglamm!;l, e nesneler tekeline gidilmitir: yaria tutu:;;anlarla yolun dolup tall gibi b1kmamn ortaya g1k11, yeni tutku, yeni sava konularmm aratlnhI, yai;;ama kar91 uyandirmamn doguu, olup bitenleri gozleyen bir gi:izlcyicinin gevrenin alabildigine ak1p giden
gortintiU ytizi.inden yorgun diiiiii gibi - bir sessizlik,
bir soluma gelir sonradan: dereler kumda yiter. Bu
bir sondur ite en azmdan bir son ....
-114-

Si.ireklice seving veren bi:ilgeler. -- Bu bolgenin bir

table> igin anlamh (onemli) bir durumu vard1r, oysa
ben bir yol bulam1yorum onun igin, bir btitiin olarak
bence kavramlmaz kahyor o bolge. Anhyorum durmaks1zm soyles;ip giden bi.itiin bu gi:iriiniiler tiirlti tiirli.i olularm altmda yalm<; geometri gizgili bir taslak

73

taf}lyor. Boyle matematikge bir temel anlam olmaks1zm bir gevre sanat giizelligi ta~nyan, sevindirici bir
nesne olamaz. Kim bilir bu kural belki de insana bir
benzeimli gah:;:ma yolu saghyor ..
-115-

0kumak. - Okumalar insamn unu anlayabilecegi samsm1 uyand1nyor: insan nerde olsa soluk boyalar
kullamr, ancak kesin uygunluklar iginde solgunlugun
a:;:amas1 gozoni.inde tutulur boyuna, g0ze batlc1, yi.ikli.i,
derin boyah anatablo bai;;ka, bir deyimle boliimi.in ag1klan1m1 belirlemek igindir. Bu yi.izden gerekir gi.igli.i
olmas1 sonuncunun ...
-116-

Drama duygusu. - Sanatm dort ince duygusundan yoksun olan kimse biitiin nesneleri en kabas1 olan
be:;:incisi ile anlamaya gah:;:1r: bu da drama duygusudur.
-117-

Herder. - Herder her nesneyi kendiliginden tasarlayan (kendince tasarlamak isteyeydi) bir kimse
degildi: evet tiiketilmemi orman tazeligi ile yi.ikli.i bi.iyi.ik bir diiiini.ir, biiyi.ik bir bulucu, siirgiin yeti:;:tirici
verimli bir toprak degildir. Euna kar1hk o en yiiksek
bir olgii iginde durumun ta1d1gr anlam1 sezmif;l, <;a?,1nm bakalarmm sonradan inanabildigi bi.itiin oneci1Iiligini gormii, anlanntl... Onun anlayi giicii aydinhkla
karanhk, eski ile yeni arasmda gegitlerin, azahlarm,
sarsmtilarm, iQ kaynakla olu belirtisinin bulundugu
her yerde bir avc1 gibj pusuya yatm1:;;ti: tlkbahann
karga:;;ahgr onu gevreyi dola<?maya si.iriikledi, ne ya-

74
z1k ki o kendinci bir ilkbahar degildi! - Bunu zamamnda sezdi, yalmz inanmak istemedi, o tutkulu papaz, zamammn bir tin-papa's1 olurdu seve seve! Onun Uzilntilsti budur: o, uzun bir stire bir gok kiralhklann savunucusu 0>larak gorilndti, bir acun-devleti dlilindti, ona
inanm1, uyrugu bile olmutu: Geng Goethe ona bagllyd1. Sonunda taglarm her yerde gogttigtinli gortince
tlikendi bilsbtittin. Kant, Goethe, sonra ilk getgek Alman tarihgileri, dilcileri, kendisi igin saklamayi kurdugu kimseler, onu b1rakti, - onun <;;okluk durgun olanda, en gizli olanda dU~ndtigti yoktu, kendi kendinden
kukulamnca severek Unil, ig takmhgm1 boyunduruk
altma ahrd1: onlar onun gokluk aldatan, yamltan, gizleyen giysilerdi. Gergekten o cokundu, alevliydi, oysa
onun tutkusu gok daha bilytiktti. Bu tutku alevi tifledi
duramad1, parlasm, gatirdasm, tlitsUn istedi - oysa o
daha bi.iyi.ik yallm istedi QU da yanmad1! Gergek bir
yaratma iine koyulmad1, tutkusu onu bu gergek tadahlara algak gonUUiice elatmaya b1rakmad1 onu. Bu
yUzden tedirgin bir konuktu, Almanlarm yanmytizy1l
iginde btitiln evrenden, gag'lardan toplay1p alfugi tinsel yemeklerin bir ilk tad1c1s1 idi. Ger<;;ekten ne duydu,
ne sevindi, Herder s1k s1k saynlamrd1 da: bundan dolay1 aradabir k1skanghkla yatagina girer onu gormeye
gelene ikiyilzltili.ik ederdi. Onda az da olsa ac1, ozg'iir
olmayi vard1: ona bizim klasiklen dedigimiz sagma
salt bir atllganhk gelirdi,
-118Sozlerln kokusu. - Her sozUn bir kokusu vard1:
bundan dolay1d1r sozlerle kokular arasmda bir uyumun, bir uyumsuzlugun bulunuu ...

75

-119Aranan tutum (stil). - Bulunan tutum (stil) aranan tutumu seven igin bir sovglidtir.
-120-

And. - Bir J:letik yazmak isteyen yazan okumak

istemem, o bir betik yazmak istedi: oysa onun dtitinceleri beklenmedik bir betik oldu ...
-121Sanat91ya yara1r uz.lama. - Homeros dorttetig
bir uz1a11mad1r, gagda bir yenilik tutkusu tarmayan
btitun Grek sanat!?Jlarmda durum boyledir. Anlama
kar1smda onlan her korku yan1lbrd!, bu ytizden onlar toplumla baglaIkti. Anlamalar baka deyimle dinleyicinin ele ge.;;irilmi
sanat agllan idi, sanatgmm
gergekten dtiUncelerini bildirebilecegi toplum dili binbir gtiglUkle ogrenildi. Ozellikle Grek ozanlan, Grek
musukicileri gibi yaprada her sanat yap1ti ile birden
baanya ulamak isterse-ki ag1k11a bir ya da iki yan!;1IC1 ile .;;ekie ahffiltir o - ilk koul onun birden anla1lmas1d1r: bu da anlama ile olabilir. Sanatg1mn anlama Usttine bulup g1kard!g1ru daha sonra ozglir bir
oyunda en iyi durumlarda ba!,1an ile ortaya koymay1
goze ald!, yeni bir anla!;lma yaratt1. Ah!;lilagelea i.;;in
koknel oian kar1smda !;laklnl1k duyulurken, gitgide
ona tap1ld1, ancak pek az anla!;11ld1, uzlamada dikbah
diye kagm1ld1 ondan: anla1lmak istenmedi. Oyleyse
neyi gosteriyor gag1m1zm yenilik tutkusu?
-122Sanat91larda bilim yapmac1khg1. - 6teki Alman
sanatg1lan gibi Schiller de tin taiyan bir varl!gm bti

76

tUn gli<( konular Uzerinde bile duraksamadan kalemle

i~ gorUlebilecegine inaruru. 1mdi onun dtizyaz1Jan U
rac1kta duruyor - estetikle aktorenin bilimsel sorunlanmn neden her durumda kolayca kavranamayacagim gosteren bir ornek - ozan Schiller' e duyduklan an'l
sevgide pek ylirekli olmayan gen<( okuyucular igin korkulur bir durum var ortada, onlar dliilni\r, yazar
Schiller Usttine pek az diltinliyor. Sanat<(1y1 b6ylc kolay, boyle kavraruhr bigimde yakalayan bir aratirmc1.
bilimde bir sozii a<(1klamaya kalkmak bil0 orvrn igin
yasak bir tutum olarak ahmyordu eskiden. - En becerikli kimse bile gegici bir siire igin onun sanatim,
gahIrla yerini katlamlmaz buluyordu - Bu aratmna
sanat<(1y1 biiti.in evrene g0stermek i<(in uzaga goti.iri.ir,
evrenin gormeyi gereksemedigi sanatg1yi, bas;ka deyimle kendi di.ii.ince odasmda s1k1r;nk, dtizensiz gi:irtineni neden qoyle? O evrende oturmuyor da ondan! Onun
bilgisinin yedek anbarlan boli.imcek bo, yirtik pirtiklarla dolu - neden oyleyse? 0, gergek sanat!;1 !;ocuga
koti.i bir nesne yak1r;;tirmiyor da ondan-,
bar;;ka bir
deyimle balangigta kolay olan bilimsel yi:intemlerin
daha kolay tutulmas1 igin onun oynaklar1 ahr;;km, giigli.i degildir - o, onu gereksemeyir;linden de utaruruyor
dogrusu! Buna kar1hk gok kez en ktigi.ik bir sanat1
bile gelir;;tiremiyor o, yan1lmaJar bi.iti.in ie yaramayanlara, koti.i ayd1nlara, bilimsel lonca da ortaya g1kb.klan gibi, ozenmeden dogar, inan!;ta da olaya degil de
olayin gi:irtinii1,1i.ine inarul1rsa bi:iyle olur durum, b0ylesi sanatg1lann yaz1larmda bu tutum di.ipediiz bir ti.irlii
tadalmad1r, burada sanatQ1 istemeyerek gorevi ne onu
yapar: bilimsel, sanatd11 varltklara ozenir durur...

77

Bilim ugruna ozentiye gotlirecek baka bir durum gerekmez onun i<,;in, o ne de olsa bir sanat<,;1d1r, evet
yahmz bir sanat<,;1dlr ....
-123Faus-dililncesi. - Kti<,;tik bir diki<,;i kiz batan
c:;1kar1hr, mutsuz. yap1lir, su<,;lu ise dort faktiltenin de
biiytik bir bilginidir. Bu gerc:;ek olaylarla ortaya c:;1kr111 olmaz rru? Olmaz, kesin olarak olmaz!
Govdeli
i?eytanm yard1m1 olmaks1zm btiytik bilgin bu ii bu duruma getirmezdi. Ger<,;ekten daha btiyiik Alman tragedyaca diilincesi Almanlar arasmda soylendigi duyulan ooyle bir durumda mi olmahydl? Goethe i<,;in
bile ne korkunc:;tur bu diiiince, bunu onun yumUak
yiiregi olmazd1, kii<,;iik diki<,;iyi birkez kendini unutuveren iyi tini, eytanm oynad1gr apac:;1k bir oyunla
elinde olmayan oliimi.inden sonra kutlularm yamna,
biiyiik bilginlere kendi eliyle, uc:;mak da sag yana, karanhk bir sald1nla dyi insanlara gotiirdii onu. - orada, gokte sevenler yeniden buluUyorlar - Goethe gerc:;ek tragedyaca olanm ozil i<,;in kurtuldu demitl bir
kez ...
-124-

Alman klasikleri var m1d1r? - Sainte Beuve bir

kac:; yazm tiirU i<,;in klasik sozilniin bir anlam ta1mad1gm1, bu arada sozgelii Alman klasikleri nden
kolayhkla soz edecek bir kimsenin bu sozil kullanmak
istemeyecegini anlad1 ! - Bilmem bu konuda bizim Alman kitap<,;1lan, bir arahk bizim de inand1grmiz U elli
Alman klasiginin oldugunu soyleyenler,
bunlan elli
daha arttirmak ic:;in ne der? 6yle benziyorki 30 yll 0-

78

li.iymli!ller, sonra sungulann ilgarlanmasma izin verilmi!I beklenmedik bir slirede kalklm gtinli dlidligi.inli
klasiklerden dinlemek iQin firlam11?1ar.
Bir zamanm,
bir ulusun iQinde alb bliytik yazm atasmdan be!li yalan1r ,ya da yalanm1br (eskir ya da eskimitir), - bu
slire, bu ulus onun yokluk utancm1 Qekmi 0'1ayd1 az
gok! Onlar bu zamarun gii9leri onlinde geri itilmi17ler.O dosdogru diiiinliyor derin derin! Benim anlad1gnna
gore onlar yaz1lanrun <Ulusal yaz1larm daha ytiksek
birtiiriine baghdir. Bu ylizden o kendi ulusu iQin ne
yaamla baglantih, ne yeni olula, ne de yalarunakla.
0 ancak bir kaQ kii iQin yaad1, ya1yor da: pek goklan igin o aradabir Alman Simrlan lizerinde esen ken
dini begenmiligin bir borusu (Qalg1) degildir. Goethe,
yahruz iyi, biiyiik bir insan degil, bir ekindir, Goethe
Alman tarihinde ardg1s1 olmayan bir alaydlr: U son
70 ,Yllm Alman politikas1 iQinde, sozgelii bir ooliim
Goethe olarak kim gosterilir! (bu arada biraz Schiller,
belki de biraz Lessing gibi Qah1r olmutur.) Oysa U
oteki bei: Klopstock yaam siiresince QOk sayg1 deger bir bigimde yaland1, boyle koklii, onun son y1llarmm derin dli!;!iinceli ; betigi, aydm!ar - cumhuriyeti,
dogrusu bugiinedek kimsece onemsenmemitir. Herder
mutsuzdu ne yeni, ne de eskiydi yaz1lan, daha inci,
daha gtiQlii balar igin (Lichtenberg iQin oldugu gibi)
Herderin anayap1ti tnsanhk Tarihi trstiine Dliiinceler'di, Q1kar Q1kmaz eskimiti az QOk .. Wieland, bolluk
iQinde yaadl, uslu bir kii olarak oliimiiyle etkisinin
yokoluunu onledi. Lessing belki bugiin de ya1yor, geng boyuna daha genQ aydmlar arasmda! Schiller,
imdi delikanhlann ellerinden Qocuklarm ellerine, bii-

79
I l"ln Alman gocuklarmm ellerine gegti. 0 pek bilinen
ili1 kocalm1 tUriidlir, bir betikki boyuna olgunlamanu yalardan iner aaJ5'!. - Peki bu bei ne b1rakti geride ki iyi ogrenim gi:irmii gahkan kiiler okumaz
onu artik? Dogrulann, gergekliklerin i:inlinde daha iyi
tadalma, daha iyi bilgi, daha iyi sayg1, U bei doJayisiyle giiriiltU!ii erdemler (on, yirmi daha bai;ilm az
gliriilttilii ad) yeniden Almanyada ekinleridirildi, bu
erdemler imdi yiiksek bir orman olarak, onlann sinleri (mezarlan) iizerinde saygmm gi:ilgesi yanmda
bile unutmamn golgesi yiizi.inden az gok geni!iJliyorlar..
Oysa klasikler aydm ile yazm erdemler eliyle dikilmi
ekinler degildir, onlar uluslann i.izerinde duran olgunlar, yiiksek llk doruklar1d1r, bunlar yere inerse otekilerden daha yeg"nik, daha i:izgiir, daha olgun olmalanndand1r. Uluslar Avrupasmm koyu bir unutma oldugu yerde insanbgm yiiksek bir durumda bulunmas1
olanagi vard1r, A vrupanm otuz ya1ru gegtigi yerde
eskimeyen betikler yaasm: klasikler de ...

-125llgi 9ekici de giizel degil. -

Bu konu anlam1m
gizler, oysa gene de ag1klanabilecek bir durumdad1r:
nereye baksam sozleri, belirtim.teri gi:iriiriim, okurum,
soz bigimine sokar1m, yabruz bu belirtimlerin biitUn
bilmecelerini gi:izen yargmm nereden balad1g1m bilmem, buradan m1, :iuradan m1 okumah diye evirir gevirir, aranm.

--126Yenilerin diline kar1. - Yenilerin ya da eskigagc1larm dilinde az bulunur olan, yabanc1 olan yeggi:irii-

80
liiyor, sOz gOmiisiiniln varhkh k1bnmas1 s1n1rlanchnl ..
mak isteniyor, bu olgunlamam1, oldtiriilmti bir tadalmamn belirtisidir. Bir varhk ic_;inde gizli kalm1 soyIu bir yoksulluk soylevde Grek sanatc.;1larma ustaca bir
ozgiirltik belirtimi veriyor: onlar daha az1 elde etmek
isterlerdi, oysa ulus eskide, yenide oldukc.;a varhkhyd1, - onlar bu az olam daha iyi elde etmekteydi. Onlarm eskilerinin ( arkaiklerinin), yabanc1 ttirltiltiklerinin
sayilmas1 ile i h1zla bitmitir, oysa insamn iyi bir gozli olursa sozlerde, degimelerde gortilebilir olan uzun
boylu ti.iketimlerle, giinllik ilerle onlann
kq.r1hkh
davramlarmda bu ince, bu kolay tutuma karl duyulan a1n sevgi bitmez dogrusu ..
-127-

0zi.intiili.i, agrrbah yazarlar. - Neye Uztildtigiinil

kag1da gec.;iren i.izi.inti.ili.i bir yazar olur: oysa 41ektigini,
neden imdi sevinc.; i9inde dinlendigini bize soyleyen
ag1rbal1 bir yazard1r ..
-128-

Tadalmanrn saghgr. - Nedendir saghklann saynhklar gibi bula1c1 olmad1gi, genellikle tadalma hani?
Yoksa saghgin bir salgm1 rm var?
-129-

Yargr. - E zamanda dogan, (mlirekkeple) kutlanan (vaftiz edilen) betik okunmaz ...
-130-

Di.ii.inceleri di.izeltmek. - Yaz1 bic_;imini

(stil)
dlizeltmek, - baka deyimle dlilinceleri dlizeltmek,
arkasm1 getirmemek ! Bunu ac.;1kc.;a birden soylemeyenin bu konuda inand1racag1 da yok kimseyi ...

81
- 131 Klasik betikler. - i;;u klasik hetigin en c1hz yiizU
~11,111111 nm anadilinde en !)Ok yaz1lm1 olamdir.
- 132 Kotii betikler. - Betik mUrekkepli kaleme, yaz1JlllLJ1asma egilim gooterir: oysa ah1lagelmisi murekkep11 lrnlcmle yaz1 masanm betigi istedigi. Bu yiizden onun
ihwrinde !)Ok az betik var imdi..
-133-

Duygu varllg1. - Halk tabla Uzerinde diiUnUrse,

1~r.111t :;iiir Uzerinde dU!;!Uni.irse aratmc1 olur: Bir goz1~1;1111!1k si.irede sanatg1 onu gag-Inr, boyuna dogru an111111 vermede yamlt1r onu, bu durumda kendi anlay1111t1 .. 1 degil duyguya yonelmi demektir, imdi.
- 134 Se<tilmi dililnceler. - Onemli bir zamanm segiltnl~ tutumu (stili) yahmz sozleri degil di.ii.inceleri de
1111~<;er, bir bak1ma ikisini de allilagelenden, buyurucu
ol;indan seger: yigitge, taptaze kokulU di.ii.inceler oli;un bir tadalma igin yeni, delicesine yiirekli gi:iri.iler1ien, anlat1mlardan dalla az ayklr1 degildir. Daha sonr11. ikisi de -se!)ilmi di.ii.inceyle segilmisi soz-- ol!)lillU!ige gore salar kokuyu, hizla ugar gider segilmiin
ltokusu, sonra yalmiz ahilanla glindelik olamn tadi g1kanhr bunlardan ..
-

135 -

Tutum bigiminin (stil) bozulmasmda ananeden Hi.iti.in sanatlarda, bi.itlin dillerde bir nesneye kar1 oldugundan gok duygulu davranmak tutum bigiminin bo-

82

zuldugunu gosterir. Qokluk her bliytik sanat bu

tutuma kar1 bir egilimdedir: toresel olarak bu durum
her i<;in de bOyledir, kendi yolunda duyguyu korumayi,
bUsbi.itiln sona erdirmemeyi ister, sanatm sevdigi de
budur. Yan gortillir duygudaki bu utanma kendiliginden duygudan daha olc;Ulli olunca, sozgelimi Sophokles'de, en gtizel olam incelemeye c;evrilmi, duygu varllklarmm ac;1klarunas1 yoluna gidilmitir ..
- 136 Tutumu ag1r olanlara goz yumma. -

Yava soylenen soztin kulaga ag-Ir geldigi pek seyrektir, gerqekten

bozulur olaym dengesi. Ytiksek ses sanati (musiki)
okulunda yap1lan egitimden yoksun kulaklarda ses kotli gmlar, adma soylev denen de budur ite.
-

137 -

Kubak11. - Azgm sular gelir dort bir yandan dOkilltir uc;uruma: ne de sald1nc1 gir devinii var sularm,
al!p gotlirliyor gozU uzaga, c;1plak, agagh dag yamaglan c;epgevre bati nedir bilmez, aag1 akar gibi gorlinlirler. Birden korkuyor koyuveriyor kendini insan, yav1lar gizlenmi dersin arkalarda, kagmak gerekiyor biltlin nesnelerden, bir ugurum koruyakm1 samrsm bizi
buna karl. Gec;irilmez resime bu durum bir ku gibi
bombo havada sliztillir insan bu gorlinli Uzerinde. Bir
sanatgmm gonllince devinmesi degil bu kubak11 denen, biricik olanaktir ..
-

138 -

At1lganca yap1lan kar1lat1rmalar. Atilganca

yap1lan kar1latirmalar yazarm kizgmhgn gosteren kamtlar degilse yorgun dliglictinlin kamtland1r. Biltlin
durumlarda onun kotli begencinin kamtland1r onlar.

83

- 139 Baghklar i1,;inde oynamak. - Her Grek sanatg1smda, ozanmda, yazarmda i;iu soru vard1r: gagdalan igin
ilgiye deger killmp benimsettirilen yeni bask1 hangisidir ( ozenici bulan? Bului;i den en nesne
(metrikler
sozgelimi) kendiliginden konulmu bir baghktir boyuna.
Baghklar iginde oynamak, aldam kolayhg1 bu ytizden g1kar ortaya, -bu onlann bize gostermek istedikleri sanat yap1tidir. Onceleri Homerosta y1k1lm1 bigimlerden kogaklamac1 oykii kurallanndan kurulu boyle bir bolluk goriilmiii;itiir, onlarm iginde oynanmk gerekliydi: Homeros kendiliginden gelecek kui;iaklar igin
boyle yeni uzlai;imalar yaratt1, bunlara ekledi. ti;ite bu
Grek .ozanlarmm egitim okulu idi. ilkin gok yonlii bir
bask1yi benimsettirdiler ,sonra buna bulduklan yeni bir
bask1y1 ekle.diler, onu da benimsettiler, yigitge baardllar bu ii: oyleki bask! ile baan yolu ogrenildi, gok
da begenildi hani ..
14{} -

Yazar bollugu. - 1yi bir yazarm

vard1g1 sonug
verimdir, onu yanmda ta1yan iyi bir yazar olamaz. En
soylu yan atlan baanlanndan dolay1 dinleninceye
dek ank olur.
-141-

Soluyan yigitler. - Duygunun gogiis tutuklugu

(gogiis darllg-I) ac1sm1 geken ozanlar, sanatg1lar birakirlar yigitlerini gokluk solusunlar diye: onlar kolay soluk almadan anlamazlar..
-

Yar1gormez. -

142 -

Yar1g.Ormez bam1 ahp giden yazar-

84

lann candlimarud1r. Bunlar gormezin hmgla betigi yere vuran kizgmh15'm1 bilmelidir, gormez bu kizgmhk yUzUnden yazannm be dlilinceyi bildirmek iQin elli sayfa
gereksedigini anlar: bu ylizden bu klzgmhgi, gozlerinin art1gim kaq;;1hksiz olarak bOyle korkulur bir duruma dlilirmlitlir ite. Bir yangormez der ki: biitiln
yazarlar gidicidir. 4:Kutlu tin de mi?, kutlu tin de ..
Yahmz o blisbiltlin gormezler igin yazm1 yazacagim ..
143 Olmezlik yolu (stil). - Thukydides gibi Tacitus
da yap1tlanrun ileniinde oltimsliz bir siireklilik dUiindii: onlarm oldugu bilinmese bile bu yap1t yaz1h bigiminden anla~nlacaktJ. Biri diiiincelerine tuz koymakla, oteki piirmekle siireklilik verdi, evet ikisi de diiiincesinde yamlmad1 gene ..
144
Goriilerle benzetilere karr. - Goriilerle, benzeti'lerle inand1nhr ancak, bir saptama yap1lmaz. Bu
ylizdendir ki~nin bilimde goriilerden, benzetilerden
dogan utangaghgi, dosdogru bir kamtlama istenir burda, inand1r1c1-yapma degil, en soguk bir giivensizlik
bile anlatim tutumu ile, g1plak duvarlarla yamltir insam: giivensizlik kesinligin al tm1 iQin ~ir Olgil ta1d1r ..
145 Ongorillillilk. - Temel bilmelerde onun yoksunlugimu geken Almanyada yazmaktan sakirur. !yi Alman
-i:o bilmeyedin demez de, .:kukulu bir paratih:;itadlr:.>
der. Bu gok ivedilikle verilen yargi oteki Almanlara
onem kazand1rd1..

85
-- 146 -

Boyah iskelet. - Boyanrm iskelet: bunlar

etleri
yokolupta yapina boyalarla eksiklikleri giderilmek ist<men yazarlard1r ..
-

147 -

Ahmll, daha yi.lksek yaz1~bic_;imi. - Ahmh c_;al1mh

ya.zma kolay, kotii yazmadan daha hizh ogrenilir. Bu
ytizden aktoresel olanmm iginde yiter gider, nedenler..
-

148 -

Sabestien Bach. - Nedense Bach'm musikisi ezgi

bakmundan bag1msiz, uyum baklmmdan birbirine bagh, biraz ozgiirce bir tutum ttirliniin daha olgun, daha
anlayii!h bir ta1yic1s1 olarak dinlenmedi ,bundan dolay1 gergek sanatg1ya yaraiJlr begence kar1 gerekseme
duyulmad1 pek, bizim igin onun musiksinin dinleyicilel'i olmak bir yigitliktir dogrusu (bizim Goetlle ile e!iJ
ululukta oldugumuzu anlatmaya benzer) biz onun yamnda evreni yaratan Tanr1 oluyormUiJUZ dersin.. Bu,
Jmrada olu iginde azgok bir Biiyiik'Un varhgm1 seziyorsak ta imdilik yeni Biiylik musik1miz degil, demektir. Bu musik1 eskiden evreni sarnntl, oyleki kiliseye,
uluguluklara, ezgi bak1mmdan bag1ms1z ses baklffilndan uyumlu olmaya iistiin gelmimiti. Bach'da olgunlaiJmarm bir Hristiyan11k var bolundan, o Avrupa mu.sik1sinin eiginde duruyor da Ortagaga buradan bak1yor.
-

149

Haendel. - Kendi musik1sinin buhmuiJU iginde ylireklidir, yeniyi isteyicidir, bir gergektir, giigliidiir, yiJ'titlere yakmd1r, yaklaIkt1r, ondan bir ulus ~1kabilir,-

86

yap1tim bitirince kendi de biterdi, buz kesilirdi, yorulurdu, denenmi bir kac;; yontemi uygulamaya donerdi, h1zh yazar, c;;ok yazar, sevinirdi bitirince de, -oysa iinde
sevinc;;li degildi. Tanrmm yada oteki yaratic1larm evreni yaratt1klan gii.ni.in akammda olduklan gibi ..
-

150 -

Haydn. - ~oyle iyi insanla yi.iceuslulugun birleebilmesi ic;;in gereken ne varsa Haydn'de vard1. O aktoreliligin anlay1gi.ici.ine goti.iren s1mrlara degin gitti,
gi.ir bir musiki yapti, gec;;mii olmayan bir musiki...
-

151 -

Beethoven ile Mozart - Beethoven'in musik1si uzun

si.ire yitik samlan bir parc;;anm Unschuld in TonenSeslerde suc;;suzluk bek!enmedik bir yeniden dinlenii
ic;;inde c;;ok coturucu olan duyuluuna benzer: o musik1 i.isttinde bir musik1dir. Sokakta c;;ocuklarla dilencinin
tiirki.i'si.inde, Dorfschende'de, yada karnaval gecelerinde oyun,-ite orada bulup c;;1kard1 Ezgilerini: onlan
yamnda ta!iiird1 bir ar1 gibi, bir burada bir orada bir ses,
bir k1sa baan kap1verdi. Onlar onun ic;;n daha iyi bir
evrenden gelen aydmllk an1lard1. Platonun ideleri di.ii.indi.igti gibi. Mozart ise ezgilerinin yanmda bambaka
bir durumdad1r: o esinliklerini musik1 dinleyicilerde degil yaama, devingen gi.iney yaamma bakmakta buldu: !talyada olmad1g-t s1ralar italya Usti.ine di.iler kurard1 boyuna..
-

152

Uyaks1z iir.
Balang1c;;ta uyaksiz iir kuruydu,
'imdi 1slak uyaks1z iir c;;agmda ya1yoruz: suya diimi.il;l, dalgalar onu istedikleri yere si.iri.ikliiyor..

87
- 153 sevin9li musik1. - Uzun bir stire yokstmdu kii
musik1dan, boyle gidiyordu, sonralan agir bir gliney
L]ledi kana son h1zla, baygm, ba1 donmli, yan uyarnk, yan uykulu bir tin birakb arkada. ilte budur p1r1I
p1r1l rnusikmm yapbg1 1 bu musik1d1r eker katilm1
agulu bir i;kinin yudum yudum igilii gibi igilrnesi gereken, ac1llk, akmhk, b1kkmllk 1 yurdozlemi veren blitlin nesnelere, budur. Tath tath yay1lan ince bir ses salonu doldurur, IIk yitirir aydmllgm1, basbnr bir koyuluk: suglular evinde (hapishane) gmlar samrsm musik1,
hani acmmallk bir kimse evine duydugu ozlem yliztinden uyuyamaz bir tlirlli, ite oyle.
-

154 -

Franz Schubert. - Franz Schubert oteki musik1cilerden daha az onemli bir sanatg1, dortbir yandan btiytik bir varllkllllk getirdi musik1ye. 0 varl1khllg1 dopdolu bir ag1k ellilikle dag1tti iyi ylireklice: oyleki musikiciler daha bir iki ytizy1l onun dlilinceleri, goklintiileri iginde beslenecekler. Onun yap1tlannda biz tiikenmemi bulullann gomiisline kavultuk, bakalan ise tiilcenmilik iginde onlann bliyiikliigiinii bulacaklar. Beethoven' e bir galg1cmm ornek dinleyicisi denirse
Schubert de ornek bir galgic1 adm1 almaya degecekti
dogrusu ..

155 -

Musikmin yeni anlam1. - Musik1da btiyiik tragedyaca - dramca anlam biiyiik yaz1klmm davramlarma
0zenme yoluyla nitelik kazand1, hristiyanhgin diiiiniip
diledigi gibi; ag1r agir yiiriiyene, kendini sevgiye kap-

88

t1rm1casma dililnilp tamana, i<; ac1larmca uraya buraya atilana, korkuya kap1hp kagana, biiyilleyerek yakalayana, kukulu kukulu sessiz durana, kisacas1 btiyi.ik
yaz1klmm belirtileri olan biittin nesnelere i:izenti duydu.
Ancak hristiyanlarm sams1 altmda bi.ittin insanlar bliyiik suglulard1r, birer suglu olarak anlatma bi<;imini her
musikiye uygulamaktan baka yapacak bir ileri yoktur, kendilerinin yerinde bir i gi:irdtigtinti gi:istermek
i<;in: musikl her insan eyleminin, glidlistinlin bir gi:iriintimli olayd1, bliyiik sugun davramlar dilini (tutumlar
anlatururu) stirekli olarak konutun1rdu. Y ete1ince
hristiyan olmayan bir dinleyici bu dtilince kuraluu anlamak igin boyle boyle anlatmada korkudan g1ghgi basar: ~Tannm istegiyle gelmi musikrye su<; ytikleme ..
156 Felix Mendelssohn. Felix Mendelssohn'un musikls1
btitiln iyilerde iyi begcncin musik1sidir, var olmu ne
varsa: kendi arkasmda bilir onu boyuna. Bu musiklnin
i:intinde pek gok nesi varsa gelecekte de gene bolundan olacak demektir! - Felix Mendelssohn bu musikiyi
elde etmek istedi mi? Onda sanati;;1Iarda seyrek gortilen bir erdem vardrr, bu da ama<;s1z bir kendini veriin
erdemidir: bu erdemi bile kendi arkasmda biliyor.
157 Bir sanat anas1. Bizim kukulu qagimizda gergek sofuluga bagh kaba saba bir tutku yigitligidir; saplanW1 gozyummalar, diz<;okmeler yetmiyor arbk.. Btitiln zamanlar i<;in en son scd'ulukta katolik kilise musik1sinin bir babas1 olacaktr, hani son kilise yap1 bi<;iminin daha onceden bir babas1 oldugu gibi, alamazm1y
d1? (!te buna Cizvit tutumu deniyor.)

89
-

158 -

Bag llklar iginde ozgilrHik. - Bir ilhan ozgilrlilgLi - Gilzelligigoren, yalvaran yeni musikmin sonuncusu, Leopardi gibi, bir ug olan Schopen gibi, !?U ogrenilmez olan gibi - Biltiln kuaklar onun onilnde, arkasmda bu nitelige elde etme yetenegi kazanm1!?tlr - Raffael'in en yalmg, yakla1C1 boyalar1 kullanarak gosterdigi, uzlamanm gorkllice bir ayncahgrm elde bulundurdu, - oysa boyalara (renk) dayanarak degil de ezgiye, uyuma vergi yakla1hklarla yapt1 bunu. 0 bunlar1
Etiquette dogum'da gegerli k1ld1, t1pk1 bu baghklann
iginde oynayan, z1playan en ozglir, en ylirekli bir tin
( Ceist) gibi - onla.n kilc;ilmsemeden ..
-- 159 -

Schopen'in Barcarolesi. - Aag1 yukar1

biltlin
olaylarm, yaama davram:;ilarmm bir kutlu silresi vard1r. :tyi sanatg1lar bunu ag1ga vurmay1 bilirler. Yaamm k1y1da kendince boyle cans1karcasma tozlu toprakII, sagllks1z bir silresi vard1r, en giirtiltiilil, en tutkulu
a.yaktakum yanmda masal uydurur durur. Schopen'in
bir kutlu silresi (an) vard1r, uzun bir yaz akam1 kay1kta Tannlar1 kendiliklerinden a1n bir isteye kaptirabilen Barcarole de gmlatm11 onu.
-

160 -

Robert Schumann. GenQlik Almanyasmm,

I<'ransanm romantik tilrkilcil ozanlarmm bu ylizyilm ilk
Ui;;tebir doneminde dilledikleri gibi - bilsbiltiln tlirkilye, sese yonelmi' - Robert Schumann bu sonsuz gengligi kendi gilclinde duydu iyice: evet ii;;lerinde onun musik1sinin sonsuz yalh ayak takmundan olan k1zn and1g1, silreleri vard1r ..

90
- 161 -

Dramca ti.irki.i g1g1ranlar. - Neden ttirkti c;1gir1r

bir dilenci - anlanuyor belki de inlemekten. - Dogrusunu yap1yor: oysa bizim inleyen dramc1 ttirkticiilerimiz ttirkti c;1g1rmaktan anlamryor, - onlarin da yaptrg1
dogru mu? ..
-

162 -

Dramca musik1. - <;evreyi gi:irmeyen, sahnede i:inde giden bir kimse ic;in dramca musik1 gereksiz bir nesnedir, iyi stirekli bir ac;1klama da yitip gitmi bir anayaz1 (metin) i<;in gereksizdir bOylesine. Gergekten kulaklarm da gi:izlerin oldugu yerde olmasm1 ister musik1,
bununla gliit verildi Euterpe'ye: bu acmmallk musa
gi:izlerinin, kulaklarinm btittin i:iteki musalarda nerde
ise orda b1rak1lmasm1 istedi.
-

163

Baari ile usluluk. - Sanatc;1larm yap1tlanyla, onlan savunma konumalan ile k1m1ldattrklan estetik sava!larda bile yarg1y1 veren us degil gtig oluyor sonunda, ne yazrk.. Btittin evren bir tarillc;e gergek olarak
Piccini ile savata mutlulugun hakh itiktigim, boyuna
onun yendigini, gtictin onda oldugunu onayhyor.
-

164 -

Musik1de anlatma ilkesi. Musik1 anlatlllllmn

Jimdiki sanatg1lan, sanatlanmn en ytiksek buyrugu
olan her bOltime o zaman elden gelebilecek pek gok
yi.iksek kabartma resim (rochrelief) gtictinti, her degeri d ramca bi.r dille konuturacaklarma gerc;ekten inamyorlar m1? Si:izgeli!i Mozart'a uygulanan bu durumda gergek bir sue; btisbtitun tine karf?1t degildir, Mo-

91
zart'm giiler yiizlti, p1nl p1nl, ince, ytunu~k duyulu
tinine, onun agirbahhg1 daha iyiliksever, daha verimli
olmayan bir agirba:;ihhktir, onun dlileri goriiciileri bir
korku, bir ka<;t ic;inde avlamak i<;in duvardan dtan
s1c;ramak istemezler. Yada oyle dii:;iliniin Mozart'm
musik!si tatan konugun musik1si ile e anlamh olur
mu? Yaltruz Mozart'm musik1si degil her musik1 bu
durumda e!;I anlamh olur mu? - ancak siz kendi ilkenizin yararma daha biiylik bir etkiyi dile getirmek ic;in
bu goriie kar1;11 c;1km - ancak etkinin kime yaplld1gm1
ic;eren bir kar1t soru, ayr1cakh qir sanatc;mm etkide
bulunmak isteyebilecegi biri olayd1 siz hakh olacaktimz. Oysa ulusa birkez bile etkide bulunulmad1! Olgunla1?mam!}lara da oyle! Duygulara da yap1lmad1! Sayr1llklara da yap1lmad1! Blitlin bunlar bir yana koreltilenlere de yap1lmad1 bu!
- 165BugUniin musik1si. - Yeni musik1 giic;lli solungac;lan (cigerleri) ile, ar1k sinirleriyle kendi kendinden
korkuyor boyuna ..
-166 -

Musikmin yerli olmas1. Yeni musik1 lizerinde

tarbma yapamayan, yada yapmak istemeyen kiiler
arasmda bliylik gliciine kavuur. Bu ylizden onun ilk
af,lamasmm ilerleticileri yanlarmda eletirmenin bir kez
bile diif,lliniilmesini istemeyen ilhanlard1r (prensler),
sonra da ya dinden, yada ilhandan gelen her hangi bir
bask1 altmda bulunan susmaya allma geregince kalan,
ancak bOyle biiyiileyici c;ok glic;lli bir arac1 i<; s1k!ntilanna karf,11 aramayi gerekseyen toplumlar gelir (ah1
lagelen sonsuz seviye kapllma, soosuz musik1), ii<;lincii-

92
sil iglerinde dernek:. bulunmayan bilUin uluslar, yalmzhga, yari karanhl{ diliincelere, her soylenrneyene
kaq1 saygi duymaya bagh kalmak igin boylesine am
bir Olgilde tek tek olan ancak gergek musiki anlay11
ta1yanlard1r. - iKonumamn, tart1mamn begencine
varrm bir ulus olan Grekler bu yilzden musik1yi kat1k
olarak sanatlarda kulland1lar, musik! tistline gergek
tartima, konuma yaptird1lar: musik1 listiine salt di.ii.inmenin olmad1gi bir gagda. Pythagorasg1lar, bu segkin Grekler bir gok bollimlerde soylendigi gibi, btiyilk
musik!cilerdi. Gene bu adamlar, hani U be y1l susanlar, ikili tart1may1 (dialektik) bulmad1lar.
- 167 Musik1de duygusalhk. - En ag1rbah, en verimli
bir musik1de oylesine tartih olmuki belkide kar1t bir
konunun tek tek ogrenim slireleri iginde yenilgiye ugranm1, hliylilenilmi, oylesine eriyip gidilmi, ben oyle
samyorum: U pek yalmg italyan operalan - melismenleri, hani U btitlin gocukca uyumluluguna, tekbigimliligine karJ bize yava yava musikmin ozli gibi gibi soylenir gorilnenler. ister bag1laym, ister bag1lamaym
sizin iyi tadalma yobazmiz bence oyledir, burada bana
dlien i bu bilmeceyi gozmek, ondan az gok bir sonug
g1karmaktir. Biz de gocuktuk bir gok nesnelerin bal
ozlinii o gaglar biz de tattik, bir tek balda bile o eski
tad kalmarm!}tI, ilkbahann, ilk gigeklerin, ilk kelebeklerin, ilk gonlildeligin bigimi iginde en uzun ya!}amI
batan g1karan odur i~te. Eskiden - belkide yaam1rmzm dokuzuncu yai;;mda idi - ilk musik1yi dinlemitik,
bu ilk anlad1g1m1z musik1 idi, en yalmg, en gocuksu musik1, bir dad1 tlirkiislinlin, bir galgic1 tutumunun iplik

93

iplik uzay1p gicliinden <_;ok degildi o musik1. (Baka

deyimle <;elimsiz gortinlimler i<;in bile sanat onceden
haz1rlanm1, ogretilmi!j olmahd1r: Bilgelerin bile listline bir <_;ok boylesine giizel oyktiler anlatt1gr sanatm
dogrudan dogruya:i> bir etkisi yoktur.) Bu ilk musik1
ilgilendirmelerine - bizim ya11amm en gliglilleri - dligiimlUdtir duyuumuz, bir dinlesek U !talyan melismenlerini: bu <_;ocuksu mutluluk, b.u <_;ocuksu yitiri, bu
t.adma var1lm1 edinmenin, bu bir daha gelmezligin
duygusu - dokunur carum1zm teline, oyle gil<;liiki en verimli, en agirbah sanat varhg1 gibi tek bama bir i
gelmez elinden. - Adma duygusalllk denen glizellikbilgisine vergi sevin<;le aktoresel ac1run kan1m1 bana oyle geliyorki az !;Ok yiiksekten atic1dir - ilk sahnenin kapammda Faust'un sesi gibidir - dinleyicilerin bu duygusall1gr U vurdum duymazhg1 seven salt giizellik
bilimcilerin ( estetik<;iler) sanatm denemesini yapm1
ince gegen<;lileri olan !talyan musik1sinin iyiliginden
geliyor bu. Ayrica musik1 ilkin bi.iyiHeyiciliginden dolay1, Qizim onu ozel ge~miin dilinden konuuyor diye
dinledigimiz yerde, etkisini gosteriyor: sanattan anlamayan igin blitlin eski musik1ler daha iyidir. Bi.iti.in buna benzer bi<;imde dogan nesnenin de az gok degeri varcllr: soylendigi gibi onda bir <duygusalhk:i> uyarum yoktur, musikmin koklti mutluluk - ilkesi bu sanatta begen<; duymak isteyen her insanm sanat<.;1 olmasmm gereksenmecligidir.
Musik1 severler. kar~.usmda

168-

Oni.inde sonunda musikmin

ayi1g1 kar111smdaym1 gibi durulur iyiden

94
1y1ye. tkisi de gec:;emez giineten, - elden geldigince iyi
aydmlatsmlar isterler ,gecelerimizi. Dogru degil mi?
Oysa alay ederiz, birde giileriz ona Ustelik degil mi?
Az da olsa gene yapanz bunlar1? Zaman zaman yapar1z degil mi? Aydaki erkege ! musikedeki kadma ! ( 1)
-

169 -

i!? zamanmda sanat. -

Bir c:;ahma gag-i bilincimiz

vard1r bizim: bu bilinc:; en iyi saatlanm1z1, oyle oncesini
sanata vermemizi onler, ilstelik bir de bu sanat pek bilyilk, pek onemli olursa.. Sanat bizim i<:;in gerekimin,
gelimenin gerc:;ek olay1 olma geregini ta1r: biz zamamm1zm, gilc:;lerimizin arta kalanlanm veriyomz ona
oysa. - Bu sanatm yeri dolayISiyle yaama <:;evrilen en
gene! bir gerc:;ektir: bu gerc:;egin, bilyilk zaman ile gil<:;
halkalarm1 sanat alg1larma y1inelttiginde kencfi kendine kar1 bir becerikli, bir <:;al!kan olma bilinci vard1r,
bu ger<:;ek bilingsiz olulara, bovermelere ayr1lm1tlr,
bunlar kendi yap1lanna gore biiyiik sanata baglanmi
degildir, onlarm savlan kendini begenmeler olarak seziliyor. Bu yiizden bitmi oluyor onun ii, o Ozgilr havadan, 1izgtir soluktan yoksundur da ondan, - bliyilk
sanat bir kabalama, bir lnhk degiikligi tliril i<:;inde,
yada oteki havada y1irece olmayi oyle kalmayi denedi,
bu hava gerc:;ekte kiiQiik sanat ic:;in, gelimenin sanatI
igin eglendirici oyalamanm dogal ilkesidir. Bu her yer(1) Alman dilinde ay (der Mond) erkekge, musik1
(die Miizik) di!;'ice birer soz yap1s1 ta1r. Nietzsche burada bir soz oyunu yap1yor. Ay'a gokluk aybaba dememizde boyle bir anlam vard1r. ~.

95
de olagelmitir, bi.iyilk sanatm sanatg1lan bile gelime,
dagm1kl1k gosteriyor, onlar bile bitkinlige ugruyor, bitkinligi bile gahma gilnlerinin akam saatlarmda :istiyor - almlannm derin ag-Irbahllgma karm gozlerinin
yorgunluktan bitercesine batikhg-I ile saglanan baar1larmdan dolay1 btitiln ie girimi sanatg1lar gibi k1vanglldirlar. ~imdi daha bilytik arkadalarmm ka goz
arasmda gordilgti i hangisidir? J3unlarm betikQikle1inde yan olilye bile korku salacak pek gilglti k1m1ldatI!?
araglan vard1r, onlarm uyuturucuklan, esriklikleri,
korku sahc1hklan, gozya1 savalan vard1r: onlar bunlarla ilstun gelirler yorulmu bitmi!}lere, bununla uykusuzluktan ttikenenlere bir dirilik verirler, bir btiyillenmenin, korkunglugun d1!}a vuruluuna yol agarlar. Bilyilk sanatg1 kendi aracmm korkunl(lugundan dolayi ortam1ru opera, tragedya, musik1 olarak yaayabilirse,
ona pek UzUntuiu bir yaz1kh (suglu) kadm diye k1zmak
olur mu? Kesin olarak olmaz: o yilzkez yaamI tan
11lt1h sessizligin salt ilkesi ig_inde, dinleyenlerin, bakanlarm beklenen el silrtilmemi!}, gilQli.ili.ik dolu tan tinlerine donmli yUztinU. Alk1 tutalrm ona, odur boyle ya:;iamay1 kagmmaktan yeggoren: UilU da SOyleyim bir
kez daha; ban - bayram dolu gi.inler getirdi eskiden
ozgilr olan bir gag igin yaama, bizim kullarulmaz olacak artik bizim btiyilk sanatimiz.
- 170 Bilimin, otekilerin kurulu~u. Gergekten becerikli, verimli aydmlar
topluca <bir ie yerletirilmip olarak belirtildi. tlk y1llarda onlann kavray1
keskinligi yeterince ileneydi bellekleri dolard1, elle,
gozle iyi bir gi.ivenlilik kazamlm1 ofayd1lar daha eski

96

bir ogretiden bilimin bilimin kaynagma, niteliklerinin

yararllllk getirebilecekleri yere donliliirdU, onlarm eksik, yilamh bilim kaynaklarma bak1:lanm gevirmelerinden sonra bilim orada i goremedikleri yerde kendiliginden kuruluverdi. Bu insanlar bilimin bu yiizden
istemiyorlar topluca: oysa iyice olgunlaan pek az, pek
seyrek varhklar (insanlar), bilimin varhg-t da bu yilzdendin - onlara oyle gelir en azmdan - : <;okluk begenilmeyen, yeti&ikin, dikbal!, belli bir aamaya degin
bi.iyiileyici olan insanlar vard!l'. Onlar kurulmu (yetimi) olmadlklan gibi yetitirici (kurucu) de degildir,
onlar ancak otekilerce i&ilenmi, kurulmu olan kesin
gi.ivenli bir ilhan (prens) b1rak1lm1llg1 i<;inde c1hz, pek
az O:vgi.iye deger bir durumda yard1mc1 olurlar: varhgm daha aagi bir turi.ine baghym1 gibidir onlar.. Onlarm bakalarmdan ay1rdedilebilecek nitelikleri vard1r
ancak, bu nitelikler de yava yava, ilenmeden gelimitir. Bundan baka onlarda otekilerde bulunmayan
ozel bir s1nirhhk vardir, bu yilzden onlarda bir Odev
di.izenlemek, yararh bir ara<; bulmak pek gori.ilecek i
degildir, - onlar ancak kendi 0zel havalarmda, kendi
topraklarmda yaayabilirler. Bu sm1rhhktir bir bilimden gelen Onlara ozgi.i olanu baka deyimle onlann
kendi havasma, kendi oturduklan yere goti.irebileceklerini sand1klan biiti.in nesneleri veren boyuna. Onlarm
kendi ozel kalmtilan i<;inde bir yap1 kurmalanna engel
olunuyor, bu yilzden onlar mg-tnaks1z kular gibi yerde
dola1yor, bir veremdir onlar i<;in ozgiir olmay1. Bakalarm buldugu yolda bilimin tek tek konulan i<;inde
ugra1rlar, boyuna boyledir onlarm durumu, onlar i<;in
gerekli yemil)ler, <;igitler nerde varsa, nerde biter geli-

97
irse, onlann iine gelecek bir durum nerde bulunursa
o-rda yaarlar, yoksa Btitlin'de gorlilen bilimin ekilmemir;>, yada kotli bakl.lm11 bir alam m1 vardlr onlar igin?
Onlarm ancak arada bir insan olulan gibi bilgi sonmlanna kiiliksiz katilmalan da aldatir onlan, boylece
onlann bi.iti.in gorlileri, bilgileri yeniden bir kilide, bir
diri gok yi:inlii kimsede toplarur geliir, onun tek tek
ald1klan birbirine bagh, birbiriyle ig ige gegmil olur,
onlar topluca beslenirler, oysa Bi.iti.in'i.in ozel bir havas1, i:izel bir kokusu vard1r. Boyle kililerin kiisel bilgileri - kurulullan ile bir bilim (yada bilti.in bir fels.efe)
bliti.inlenmil, erege varnu&i; yaam onlann yetimesinde bu bi.iyilyi.i yaprru gibi bir aldanmaya yolag1yor i&ite: o zaman gaglara gore bilim igin bu bir almyaz1s1chr. ite yukarda daha once yazllanlann yanutic1 oldugunu anlayan gerc;;ekten becerikli bir di.ilince igisidir demek, ote zamanlar igin gene gorakl1k, verimsizletirme egemen olmul. Dirilik verici serin bir dinlenme yerinin solugu gibi etlcisini gi:istermitir. Ah1ld1gi
i.izre boyle insanlara imdi bilgeler deniyor ..
- 171 Yetinin tanmmas1. - S. koyilne gittigimde bir gocuk k1rbagla dovi.i1mek igin gilgli.i kimselerce srms1kl.
tutulrnUtU - !;OCUk bunU gok onceden og-renrni biliyordu. Tammak igin ona Oyle bir gozatt1m, - bu ytizden
bana ac1 bir iiziintii geldi - ite bir gok yetilerin tarunmamasmda boyle yapanz. Onlar bize ac1 verdiginde iyilik ederiz onlara ..
-172 GUlmekle giilUmsemek. - Tin nedenli sevin!;li gi.ivenli olursa o Olgilde gok unutur insan sesli sesli gi.ilU-

98

ii (kahkahay1), buna kar1hk onda tin gi.ililmsemesi iyi

varoluun say1s1z, yaygm <;ekiciliklerine duyulan aLn
qegencin bir belirtisi olarak flkmr.
-173 -

Bir tinsel ac1ya diiiildiigi.inde nedenli sa<;lar dikilir, alma dokiiliir, yanaklar k1n1rsa gozler de Oudipusunkiler gibi delinir burgu burgu
batar: oyle gaginr kii giiglii ac1 bir duyguyu yardlma
giiglii govde sanc1lanna kar~;asmda, yava!;I yava. Ansir yericiyi, kukularuc1y1 1 gelecegimizin sugsuzlugunu,
kotiillikleri, klh<;yaras1ru, insarun tinde olmayana karl
firlatt1klanru, boylece .. ~u da olur aradabir: otekilerini kovdu bir eytan, - sonra gene otekiler elde edildi.
Bu yiizden saynlara oteki sahk verildi, goni.ildei, yaV1y1 ortaya koyan iyilikseverliklerle, sevimlilikler iisti.ine
di.ii.inebilmek i<;in onda diner goriindi.i agnlar ..
Sayr1larin bak1m1. -

174 -

Derin diiiinen bir

anlayi giici.inii ta1yabilecegi en mutlu yiizortlisli
(maske) OI<;lilli!Uktlir. Bliyiik y1gmm, baka deyimle
olgi.iliilerin yiizi.ini.i ortmek i<;in (maskelemek igin) di.ilinmeye b1rakmaz kiiyi-: anlay1 giici.i onu otekilerden dolay1 yeggoriir, - birakmaz onlan ardlanndan gekip gotlirmeleri, ac1madan, iyiliklerden ay1rmalan i<;in
insanlan.
Yi.izorti.isi.i olarak CilQillilli.ik. -

- 175 Qamlar gizlice dinler san gamlar

bekler gibidir: katlanamaz ikisi de: - sagolun demiyorlar kli<;lik insanlara aralarmda, katlanmazhklanm, ilgilenmelerini yiyip bitirenlere.
Katlananlar.

99
-- 176 En tath gelen aylard1r bana, bir
andi!;me yerine diii;iiinlilmeyen bir dlii;iiince de degildir
hani, bir parmak belirtimi, bir goz ag1p kapamaya benzer de ..
En iyi alay. -

- 177 Her saygmm ayrmt1s1. - Gegmiin sayg1 gordligti

her yerde ay1ntic1klarla, antic1lar birak1lamaz. Sofuluk degneksiz, pisliksiz, sliprlintiisliz olmaz dogTlisu.
-

178 -

Aydmlarm bUyuk korkusu. -

Dogrusu en becerik-

li, en koklli aydmlar biiylik bir korku igindedir, onla-

rm yaama eregi daha aagi bir duruma diiiirlilmii

gorliniiyor, bunu duyuyorlar da ikinci yansmda boyuna mutsuz, !;ekemez oluyorlar yai;iarm. Ilkin geni
umudlarla ylizUyorlar bilimlerinin i!;inde, odevleri sogukkanhllkla olgliyorlar, erekleri gitgide diikurmalar1
ile yitip gidiyor: sonra bliylik, bulucu bir kaptarun yai;:a.mmda oldugu gibi bir gozag1mllk siire vard1r; bilgi,
sezile glig birbirini l:)oyuna daha yliksege g1kanr hani - ilkkez bakmca uzaklarda bir nesnenin klyi gibi 11ldad1g1m gorlir ya oyle. Artik s1k1an insan y1ldan yila
og-reniyor bu konuda ne gok nesnenin oldugunu, aratlncmn bireysel odevinin elden geldigince k1s1th bulunaugunu, bu ylizden kahntls1z gozliliip gidilecegini, U
dayamlmaz glig tiiketiminden kagmmarun elde oldugunu, hani daha onceki bilim evrelerinin ac1sm1 gektigini
ogreniyor: biltiin ii;iler ona kez yap1lm1br, onbirincisi
en son, en iyi sozii si:iylemitir. Bu bilmecenin kalmtisIZ
Goziimilnil aydm nedenli gok ogrenirse, onunla $aIr-

100
sa bundan duyacagi seving te o denli bi.iyi.ik olur: ancak burada kalmtisIZ denenle ilikinli olarak geliiyor onun savlanmn ag1r bas1c1hg. Bu anlam iginde eksik kalan ne varsa aydm onu bir yana atar, boyle yan
goziili.ir olana kar1 tiksinme, tiulant1 duyar, - Biiti.in'de
belirlenmeyenlerde bir gi.ivenlilik ti.iri.i ortaya koyabilen
ne varsa ona da karld1r. Onun genglik tasanlan bakllanmn oniinde dag"lhyor: bir di.igi.im, yada bir ilmikQik bile kalm1yor geride, ilmik QOZi.ili.ii.inde imdi bir
usta begenci vardlr, onun gi.ici.ini.i gosteriyor. tmdi bu
yararh, arrml!? eylemin ortasmda onu, daha erkli olam, derin bir mutsuzluk ,bir ti.irli.i ill ac1s1 yakalad1 birdenbire: o, degiIDi bir kimse olarak kendine baklyor,
ki.igi.ilmi.i dersin, k1salmi, l:)ecerikli bir giice olsun diye
yarattlayd1 s1kmt1 duyardl, ustaca yoneten Kiigi.ik'iin
iginde bir dinleni yok samrsm, yaamm, bigimlenmenin bi.iyi.ikli.igii igin yap1lan uyarma kar1smda bir kagamakllhk yokmu dersin. Oysa oteyanda igi:iremez
art1k, - zaman geldi..
- 179 Betikler 9agmda ogretmenler. - Boyle kendi kendine egitimle, karde - egitim genelleiyor, ogretmen
kendi ah1lagelen tutumu iginde yoksunlama geregindedir. Kendini toptan bilime vermek isteyen ogrenmede tutkulu gi:ini.ildeler bizi betikler ~ag"lnda daha k1sa,
daha dogal bir yol buluyorlar, bu da <okul ile <ogretmendir.
-

180 -

BUyiik yararhhk olarak kendini begenme. - GU<:;li.i kii yalmz dogaya degil, topluma, giigsi.iz bireylere

101

kar1 da bir gtiglii - isteme nesnesi o'larak davramr,

elinden geldigi.nce yararlarur ondan, siirdiiriir bu ii.
Qok gtivensiz yaar o, b1kkmhkla a<;;hk arasmda degi.ir, bu yi.izden oldiiriir Qir gok hayvanlar1, .bQyle saglayabilir besini, ilgarlar, gokluk kotli davramr insanlara
ll:ar1 gereginde. Onun giici.inii a<;;1ga vurmas1 ocUnii
ag1ga vurmas1d1r iirktiigii, korktugu nesneye kar1: ol
dugundan daha gli<;;lii goriinmek ister, kotiiye kullarut
bu yi.izden eline gegen olanaklar1: yaratt1g1 korku bii
yi.imesi giiciiniin biiyiimesidir .. Ne olduguna degil, zamanla ilgili olana, kendince ger9ek olana bakar, onu
ta1r yada atar aag-I: ite buradadlr kaynag1 kendini
begenmiligin . Giiglii olan biltiln araglarla kendi gilcU>:1e olan inancm gogalmasma <;;al11r. - onun oniinde tit
reyen, ona <;;ahan uydular QiJlUn ge9er olandan daha
gok deger ta1d1giru samrlar, kesin olarak: bu yi.izden
bu ge<;;erlik i<;;in gah1rlar, kendi ozel mutluluklarmi dili;;iinmezler bile. Biz kendini begenmiligi yahmz en gti<,;sliz bigimler iginde, onlarm yi.icelmelerinde, kii!,<Uk olglilerinde tamnz, biz daha sonra gelen, olduk<;;a yumu1;1at1lrm bir toplum durumu i<,;inde ya1yoruz: geriiekte
o bilyilk yararlll1kt1r, korunmamn en giiglii arac1d1r.
Birey nedtnli kU<;;iik olursa kendini begenmilik de o
ol<;;lide biiyiik olur. Giice olan inancm gogaltilmas1 kendi giiciiniin artt1nlmasmdan daha kolayd1r, ancak anlay1 gtici.i olan i<;;in bu - yada ilkel dur,umlarda olanlar
ii;in, denmesi gerek dogrusu, o dilzenciclir, iki yilzlilce i
gorendir...
-181 Ekinin belirtileri. - Ev ile bah<;;e bakrm1 i<;;in en
azmdan da olsa yamlmaz olan bir tak1m kesin hava

102

belirtileri vard1r ekinin seving duyulmah elde bulunduklarmdan dolayi. Bizim olup olmad1klanru anlamak
igin - ozgi.ir anlayilan goz onilnde tutuyorum - insan
kendi hristiyanl!k duygusunu bir yoklasm. Gelii gilzel
bir tutumla ona kar1 ele~trici olarak davrarur"fien onu
bir yana atallm: o bize salt olmayan bir yel, kotil bir
hava getirir. Bizim odevimiz bir samyeli Olan bOyle insanlan okutmak degildir, onlarda havanm, ac1kmanm
yalvaglan, Musa's1 vardll'. Onlar bunlan bile dinlemek
istemez, boyle.
- 182 Ofkeyle cezaland1rmanin da bir gag1 vard1. - bfkelenmek, cezaland1rmak bizim bir armagamm1zdll". !nsan ilkin bu beik armagamn1 hayvanlara geri verirse
olgunla111r. insanlarm elde bulundurdugu bilyiik diiiincelerden biri burada gomi.iltidi.lr. Bu di.ii.ince biltiin ilerlemelerin ilerlemesiyle ilgilidir. Gonlildelerim gelin birlikte bir kag bin y1l ileri gidelim! tnsanlar ii;;in pek gok
eglence sakhdu orda, yaad1gumz gaglara bir koku bile ulamam1 ondan! Soz vere.biliriz boyle bir seving
igin, geregince soz veririz andigeriz de, insan usunun
geli!?imi durmu degildi, yoktur boyle bir durum. Eskiden ofkclenme, cezaland1rma iginde sakh bireyce yada
toplumca ilenen dililnce bilgisine vergi sug art1k gentile sokulmuyor. Eskiden goni.ille ba yanyana durmay1 imdi birbirinden uzak kalmay1 ogrendigi gibi ogrenmiti: goni.ille ba balangigta olduklan gibi birbirinden uzak degil art1k, insanhgm bi.iti.in gidisdne gevrilen
bir balnta durum besbelli az gok, bir ig gahmamn yaamm1 goren birey kendini begenmigene bir sevinglo
baskm gelen uzaklamay1, eriilen yaklama yi.izi.inden

103
bilingli k1lm1yor, bu konuda daha umudlar beslemeyi
goze alabiliyor ..

- 183
KotUmserlerin kaynagt. - :tyi besinin 1s1.nlmas1
ag1k gozle yada umud dolu olarak gelecege bak1p bakmad1gm11z1 gosterir gokluk: bu en ytiksek, en tinsel
olana dogru giditir. K1vangsizllk, evren karamsarhg1.
eski aghk ac1larmdan s;imdiki kuaklara kalan bir kailttir. 'Bigim sanatg1lara, ozanlara s1k s1k bak1ld1gmda
kendiliklerinden verimli yas:asalar da, iyi kaynaktan geimedikleri, kotli beslenmi bask1 altmda yaayan atalarmdan dolayi bir tak1m degiiklikleri kana, igbaa
(beyne) ge<:;irerek ald1klan yap1tlarmda konu, segilmi
boya olarak nenin bulundugu ag1kga gorlililr. 'Greklerin
ckini yeteneklerin, bir bak1ma eski yeteneklerin ekinidir. Onlar bir kag ytizy1l bizden daha iyi yaad1lar (blitlin alanlarda daha iyi, baka deyimle pek yahng yemekde, igmede), bu ytizden ibaglar (beyinler) yetkindi, inceydi, kan daha h1zla akard1 ve p1ril p1r1l seving
veren bir slicli (arap) gibi, onlar da iyi ile daha iyi,
daha bulamk, comU, gliglli degildi, glizel, glineli g1kard1 ortaya ..
-- 184 Usluca bir olUm UstUne. - Kendinden beklenen yap1ti veren makine durmu, - yada kendince duruncaya
clek devinmesinde alabildigine bll'ak1lm1sa bu onun y1luhp gidinceye degin bo b1ralnlmas1 demektir. Peki
burda usa daha uygun olan neclir? Son durum korunmaya deger olarun bu kotil tilketimi, i gorenin biitlin
gi.ici.iyle kotli kullamlmas1 degil de nedir? Bas:ka bir

104

yerde pek s1kmti yaratacak olamn burada bir yana atilmas1 degil mi ? Bu makinelere kar1 aldJ.rmayim yaygm bir tiirti, bu yolla bir gok nesnelerin yarars1z olarak saklanm.as1, kullamlmas1 degil mi? Ben elde olmayan dogal (dogal olan), elde olan (usa uygun olan)
oliimden soz ediyorum. Dogal oliim biitiin uslardan bag1ms1zdir, gergek usluca olmayan olUmdilr, bu oliimde
kabugun acmacak ozti egitin dayamp dayanamayacag1
siire gibi belirlidir. Onda solmU, gokluk saynlanmr,
ussuz, suc;luevi bekgisi vard1r i!;1ba (beyin), bu bey en
gozde yargi giymiI olammn nerede olmesi gerektigini
gostermi51tir. Dogal oliim doganm kendi oztine k1ymas1dir, bai?ka deyimle birincisine bagh, usd11,n olanm yliziindcn uslu varhgm yok edilmesidir. Dine vergi aydmlatma altmda bu bi.isbiitiin karl1t duntmda da ortaya c;1kabilir ancak:. dogru, yiice us (Tann) ona nesoy
buyruk vermilse daha ai?ag1 durumda olan us da kendince ona kablm11, oyle. Dince olan diiiince tiirii dtmda bir tek dogal ollimiin degeri yoktur. - Oliimiin bilgelik dolu diizeni, yonetimi kendi tan k1z1ll!klan ic;inde
anlatilmaz bir mutluluk olarak parlamas1 gele<:egin
kavramlmaz, aktoresel, c;mlayan toresine bagl!dir.
185 Geri gotilrUcU olma. -

Bi.ittin Oldiiriiciller (caniler) toplumu ekinin (ktiltiiriin) ilk basamaklanna dogru, oldugundan daha geri kendi bulunduklan yere iterler, onlar geri gotUriicU olarak etki yapar. Bir dililnillsiln kendini savunma geregile kurulan toplumun yan
buc;uk yap1p saklamak gereg"ini duydugu arac;lar, aldatic1 polislere, su<.<lularevi bekc;ilerine, cellMlara bir ba-

105
k1lsm, ag1ktan a!;1ga suglay1c1 avukatlar unutulmaz, sonunda insan sodar kendi kendine yargig, ceza, blitUn
yargigllk tutumlan kendi gabmalan iginde kan dokmeyen igin gok onceden yilcelmi gorUniller olarak indirim yap1p yapma&g1m dililnUr: kendini savunma geregi duymanm, ocalmamn, sug::oiuzlugun giysilerini degitirmeyi bir kez bile baaramaz. BOylelikle insan topluluk eregi yolunda bir arag olarak kullan1llr, adamr,
biltiln daha yilksek insanhk bunun ilzUntilsilnil duyar ..
-

186 -

Bitkin, acmmahk
olan uluslara sava Qir g1kar yol diye ogiltlenebilir, y&~amlarm1 si.irdi.irmek isterlerse: uluslar - veremi igin
bile bir yontulmam1hk vard1r. Sonsuz yaam1 isteme,
01meme duygu bunakhgmm bir belirtisidir ancak: nedenli olgun, becerikli bir yaanirsa biricik iyi bir duygu
igin, yaam o denli hizla hazirlanm1 olur bu konuda.
Ya'ayan, duyan bir ulus 2ava1 gerekli bulmaz ..
Bir 91kar yol olarak sava. -

187 (:1kar yol olarak tin ile govde a1lanrnas1 (gelime). Tiirlil tilrlii ekinler tilrli.i. ti.irli.i tinsel tilkeler-

dir, bunlarm her biri bu yada U diri iQin y1kw1 yada

saghk vericidir. Tarih tlirli.i tilrlii ekinlerin bilgisi olarak bir onucu ogretidir, saghk koruma bilgini degildir.
Otac1 (doktor) gereklidir dogTusu her kimseyi geliebilecegi tilkeye gondermek igin bu onucu ogretiye yardrmc1 olur boylece. - arada bir, yada boyuna. . 9agim1zda, biricik ekinin iginde yaamak gene! bir regete
olarak gegerli degildir, bunun yams1ra gagimIBda yeterince saglam soluk alamayan pek gok yararh insan-

106
lar da silinip gitmi olacaklar. Tarihle onlara soluk (ortam - ya!;Jamak igin hava) sepindirilir (haz1rlamr), onlar kendilerini korwnaya l)allIr, oyleki geride kalffil!;I
ekinlerin insanlan bile onlar igin deger taIr. . Bu tinler (anlayi giigleri) ogretisi insanllgm govde ilikileri
iginde bile olme gereginde oldugu ilkesine dayamr. Yeryiiziinlin her bir yoresinin hangi soysuzlamalara, saynhklara yolagtig1, buna karm sag1lt1c1 etkenlerin uygulanacag1 gizemini ogrenmek igin bir tip gografyas1
olmahydi. Sonra yava yava halk birlikleri,. bireyler
boyle uzun boylu dayatarak kalltimla gelen govdesel
yoksunlugun bama buyruk oluncaya degin a1lanma
geregindedir. bnlinde sonunda blittin yerylizii saghk
durakla1,mn bir Blittin'li olacaktir.
-188 lnsanllk agac1 ile us. - Yallhgm k1sa gorlillilligu iginde insanl1gm yeryiiziindeki gogahmdan korkan,
umudla dolu olanm eline biiylik bir odev verir: insanllgm birbiri yanmda duran yeml olacak milyar milyar
gigeklerle l'iitiin yeryiiziine golge salacak bir agag olmas1 gerekli, yeryiizii de besinin yapacak bu agacm.
~imdiki daha kiigfrk bir ekleme yap1yor,
glig katiyor
ona sayis1z damarlarda biitiiniln, bireyin beslenmesi
igin ozsu her yana aksm diye. Bunlardan, bunlara benzer gorevlerden dolay1 imdi insan yararll yada yararsiz mi diye bir olc;ii elde .edilmitir. bdev soylenemeyecek durumda bilyliktiir, at!lgand1r: biz bu agacm zamanla gilrlimemesi igin gerekeni yapmak istiyoruz. Tarihgi ba insan varllgmm, insan itimlerinin zamanm
biltiinltigii iginde onilmiizde duran pek ustaca yap1lmi
bir karmca varllg1 gibi gozonilne konulma iini haan-

107

ycr iy1ce, Biitiin insan varhgmm da karmcalar gibi igdolayisiyle konuturulacagi i.istiine 1:iyle yi.izden
bir yarg1 verildi. S1k1 bir incelemede biitiin uluslarm,
biitiin ylizyillann yeni bir arag bulmay1 denemek igin
nedenli yoruldugunu, bununla bir insan biitiinlligune,
insanhgm biiyiik toplu - yemi agacma iyilik edebilecegini, bu denemede bireylerin, uluslarm, zamanlarm
hoyuna yik1m ac1s1 gektigini, bu y1k1mlar yi.iziinden her
kez bireyin uslu oldugunu, onlardan bu uslulugun yava yava bUtiin uluslarm, biitiin zamanlarm OlgU kurallan iizerine ak1p yay1ld1giru anhyoruz. Karmcalar da
~a1r1rlar, bir nesne buldularm1 kap1lrlar, insanhk zamanla aracm budalahgi yliziinden yerinde olarak yokolur, kuruyup gider, artik ne onlar igin (insanlar), ne
de bunlar igin (karmcalar) giivenle yonetebilecek bir
iggiidii kahr. Biz gok kez biiylik Odevin gorlinii!.ine
kap1hr, yeryiizi.ine daha biiylik, daha sevingli bir verimlilik gelimesini ortaya ko,yacak diye, - usun odevine de us i!;in bakma gereginde kahr1z ..
- 189 <;:1kar1 olmamanm kaynagma ovgii. - Y1llard1r iki
komu boy arasmda bir anla:;;mazhk vard1: devletler
birbirlerini golle!}tiriyor. siiriilen yoldan g1kanlm1, evler yak1hp yik1lrn1 1 ne varsa lrarmakan~k olmw;;tu,
ikisinin de giicii denkti. Bir iigiinciisi.i iilkesinin kapah
kah511 dolayisiyle bu kan hmcmdan uzak kalabilrniti,
oysa gene de bu pek tutkulu davranan kom!}ulardan birinin kesin olarak Ustiin gelecegi korkusu onu bi.itiin
giin titreten bir nedendi, sonunda iyilikseverlikle sava!;lanlann arasma girdi, Gizlice ban!? saviru ag1r bir koflUl altmda ileri siirdii, aynca onlara bir bir durumu an-

gi.idii~

108
Iatt1, bundan bi:iyle bar11 kim bozarsa otekiyle bir olup
ona kar!;n g1kacakt1. Onun oni.inde toplamld1, bugUne
degin i:icalmaya yolaganlar bu ite parmagi olanlar duraklaya duraklaya ona el uzattilar, gerc;:ekten denendi
ban iginde yaama. Her biri birdenbire kendi mutlulugunun, giizelce yaamasmm gelitigini, kotti ac;:1ktan
ag1ga yik1c1 eylemde bulunma ye1ine kom!;IU komuya
iyi bir ah-veri[;! diizeninin kuruldugunu a1rarak gordli. Onceden gori.ilmeyen s1kmtih durumlarda bugline
degin giiri.ildtigu gibi kornunun s1kmtismdan yararlanma, s1kmtism1 en yliksek ~amaya c;:1karma yerine
karIhkh olarak birbirini kurtarma yoluna gidildi, oyleki bu bOlgedeki insan dogi.ilinlin gok uzun bir sliredir
bana dondligu samhrd1. Gozler 11m1, almlarm km 1khklar1 gitmi!l!, her kii kendi gelecegine karI gUvenIi ohnutu, artik insan tinleri, giivdeleri bu gUvenden
bakasm1 istemez olmu!l!tu. Y1llar boyu bu boylann her
glin ban iginde yaad!klan, birbiriyle anlatlklan gori.ildi.i. Aracmm ylizlinde bile davraru bigiminden dolaYl bunlann yararhhgmm biiyi.iklligi.i olgiisiinde bir k1vang vard1, bu yararhll/tl ona bOrc;:luydular.. Euna ~1ka
r1 olmama dendi - bakt!;!lar pek sevingli olan bu iizel, bu
pek iiri.inlii yararhhga, korn!;!unun davram bigiminin
daha iyi giiri.ilmesi amac1 ile gevrildi. Kl'.tmunun durumunda ise pek goze batar bir degiiklik olmad1, komu
oldugu gibi kald1, goriinlie bak11Irsa goziinde kazanc;:
tutkusu yoktu pek. tlk kez g1kan olmamanm bir erdem oldugu soylendi: kesin olarak kiic;:i.iklerde, kiisellerde kendilerinde olana kar1 egilim g&termeleri istendi gok kez yahmz onceleyin bu erdem igin giiziiniinde bulundurulmutu. Bu erdem ilkin biiylik yaz1larla

109
her kimsenin okuyabileceg'i bir durumda duvara gizilmi!;Jti. Erdemler ad1 altmda ahnm1!;), ona o ad verilmi,
sayg1 gosterilmir;i, aktOresel niteliklerin benimsenmesi
ogretilmiti. Bu yilzden bu erdemler butiln topluluklann mutlulugu, almyaz1s1 igin gori.ini.ir bigimde yargilar
vermi!;ltir. Duygunun yiiksekligi, igsel yarahc1 gliglerin
k1m1ldatlt;i1 birgoklarmda oyle bUytiktUki blittin ki~!iler
de bulunan iyiden dogan nitelige bagilamyordu. agirbah olan agirbahhgin kendi gliveni igin, degerli olan
kendi degeri igin, kadmlar kendi yumuak yilreklilikleri igin, gengler varllklarmm blitiln umudu, gelecekteki
verimliligi igin bu erdemi ta1yordu. Ozan erdem sozilnil, adm1 igreti olarak ahr birbirine benzeik kimseforin
(varllklann) halka halka oynad1klar1 bir oyunda dilzene koyma dige anlar, "Qir soykiltilgiine verir, sanatg1lann yaptJg1 gibi ona doner yakar1r, dil.!gilcilniin tablosunu yeni bir Tann olarak gosterir, ona yalvarmay1
ogretir. Bir erdem boyle dogar ite, sevgi ile gonillborglulugu (ilkra:n) ona gahr;i1r, bir yonutta (heykel) iyinin, saygi deger olanlann toplan11, bir tapmak, tannsal bir kii;i gibi..
<;1karc1 olm:ima irndiye degin gergek olmayan bir
varhk niteliginde durur boyuna, kendiliginden iistelik,
kutlu, insaniistil olmanm erkini, yeteneklerini dile getirir. - Daha sonralan Yunanistanda iller boyle Tannlaltmlm1 soyutlamalarla dolmultu (bu pek ozel olaganiistil kavram ugruna yap1hyordu). Ulus bOyle Platoncu
bir ddeler ugmaginu kendi topragi:nm ortasmda kurmur;itu, ben herhangi bir Homeros Tannsmdan daha az
canh olarak sezildigine inanmiyorum bu ideler ugmag-Inda oturanlarm ..

110

-- 190 -Karanhk gaglar. - Karanllk gaglar Norvegteki

gibi gi.inein blitlin glin ufkun arkasmda kald1g1 gibi
olanlara denir. Is1 di.ii;ier boyuna ad1m ad1m bat1p gidince insanllk geleceginin gline:;:i.
- 191 Bollugun bilgesi. - Bir bahgecik incirler, birazc1k
peynir, Ug di:irt gi:inUlde ite Epikurosun bollugu ..
- 192 Ya:;:amm evreleri. - Yaiiamm gergek evreleri duraklamalarm k1sa sUren gaglandir, yi:inetici bir dliUncenin, yada duygunun igten yUkselii, ini:;:i ortasmda ..
Bir Tanri vard1r burda gene: biitUn otekiler agtir, susuzdur - yada b1kkmd1r..
-

193 -

AII1ld1g1 Uzre dli kotli bir gal!madlr, bizim diilerimiz ayncah bir durumda bir kez baar1ya ula:;:sa, yetkinle:;:se bile oykUler soyleyen bir ozanm
bulundugu yerde yans1tic1 sahneler - dU baghklandlr,
ya:;:antilanm1z1, bekleyi:;:lerimizi, ilikilerimizi bir i;iiir
yUrekliligi, belirliligi ile ayn bigimde yazar ozan, bir anmaya gorelim dlilerimizi ne de bay1lmz kendi kendimize gUnag1mmda. Neler ti.iketiriz di.i iginde oyle ozanca neler - bu yiizdendir gokluk yoksul gegtigi gi.ini.in ..
Di.i:;:. -

- 194 Doga ile bilim. - Dogada oldugu gibi bilimde de

koti.i, verimsiz yoreler ilkin iyi ilenmiti - bunun igindir ilgili bilim aracmm i;ioyle boyle yeterliligi .. Verimli
yorelerin i:;:lenmesi iyice geli:;:mi:;: a1rtic1 yi:intem gi.icUni.i kazamlm1 bireysel sonucu i:;:gilerden kurulu bir

ill
bOliigii, gonliince yonetilmi i~ileri varsayar; - biitiin
bunlar daha sonra bulunur topluca. - katlanmazhk, tutku !fOkluk daha i:inceden elde eder bu pek verimli yi:ireIeri. Ancak alman sonu!(lar gene bo:;;tur. Dogada yerleik olanlann canma okumak i!(in bu yiklmlar ag1k!(a
al!rlar i:iclerini bu yolla ..
-

195 -

Giigti.ir gi:isterisiz bir yaama yolu: bu yi.izden pek gok diiiince, bulu yetisi olan
bir kimse daha gok s1kmb verir insana apayn yaayanlardan. Belki de oyle diyecek onlann en soylusu:
"za.manun yok benim ooyle uzun boylu diiliinmege:
gi:isterisiz yalama benim igin yeggoriilen bir erektir,
onlarm buldugu, benim oldugumdan daha bilge oluncaya degin beklemek isterim dog-rusu.i>
Gosteri!?Siz

ya~ama.

196 -

Doruklar, dorukcuklar.
Dliiik, verimlilik,
s1k SJk goriilen soysuzluk, genellikle bilgili, yiiksek anlay1s; gii!(lerinin soydan gelme gozii pekligi, bagh bulunduklan toplum katlanna gore ki:ikliidiir insanllk ekonomisinde: us tanir, tinsel geli:;imenin en d1 ucunda sin irli bir gelecek korkusunun nedenli !(Ok biiyiik oldugunu bundan !f1karmay1 gerekser: boyle insanlar insanhgm doruklar1d1r - onlar dorukguklarda siirekli komayi
istemezler ..
-

197 -

Bir tek kii bile s1grama yapmaz~ - tnsan h1zla

ilerlemi:;i, bir geli:;imeden bir bakasma atlam1:;i goriiniirse kesin gozlemler iginde bile, hani yeni yapmm eskisinden g1k1p geldigi yerde, digililer bulunacak. Bir ya-

112
amyazarmm odevi var Ciyle: temel yargilara gore dlllinmeli yaam i.istUneki bir tek s1grama dahi ya.p1lmasm.
-198 -

Az 11ok saltga. - iyi yikanm1 y1rt1k p1rtiklar giyen bir kimse bile az gok ar1 duru giyer, oysa gene de
giydigi y1rtik p1rt1klardir.
-

199

Bir k1y1ya !(ekilmi tek bama yaayan kii si:iyliiyor. -: Pek gok b1kkmhk, mutsuzluk cans1kmt1smm
odUlii olarak kendi i!;ine, dogaya derinlemesine giri:;iin
geyreksaatlar1 bigiliyor - ne varsa kendisiyle birlikte
goti.irmeyi gereken goni.ildesiz, betiksiz, gorevsiz, tutkusuz kendi igine kapanm1, kiy1ya gekilmi kii gil::\i-.
Can s1kmtisma kar1 gok iyi lngmaklar yapan kimse
kendine kaq1 da s1gmak yapar: kendi iQ kaynagmdan
gelen yat1tlnc1 igkiyi igmeye yanamaz bile ..
- 200 Yanh iinliiliik. - Yalmz bilim yo1luyla, baka deyimle cografyaya ozgU olan oyle bOyle onem ta1yan
doga gi.iZelliklerinden igrenirim, oysa onlara kar1 ancak gUzellige susanm1 anlamda susuzluk duyulur: sozgelimi Cenevrede Montblanc'm gorUnliU - az gok bilginin ivedici baiQi (beyin) sevinci yard1m1 olmayinca
anlam1 da yok onun. Orada daha yakm tepeler daha
gUzel, daha anlamhd1rlar - oysa Uzun sUrmez bu yilkseklik, U c1hzlamaya eklenen sa!;ma bilgi gibl, Goz
kar1 koyar bilmeye bu s1ra: onun kar1ti iginde gergekten seving duyulabilecegi gibi!

113

- 201Eglence gezintisi. - Onlar hayvanlar gibi g1kar

tepeye, oyle budala, oyle terleyerek; yolda giizel go-
rtini.ilerin oldugu unutulmu onlara soylenmey~.
- 202 Pek gok ile pek az. - Pek gok ya!ilar insanlar, pek
az dilUniirler imdi: onlann a1n aghgi, kanagrlSl vardir, bu ytizden ClhZlall'lar boyuna, i:iyle de QOk yerler
ki. - !ilimdi yaamadnu dlipedtiz bir dangalakt1r.
- 203 Son lie erek. - Her son erek degildir. Ezginin sonu eregi degil onun, oysa ezgi sonuna da ulaamad1,
eregine de varamad1. Bir benzeti ..
-

204 -

Bi.iyi.ik doganm yanda olmay11. - Bi.iylik dogamn yandas1zhg1 ( dagda, denizde, ormanda, Qi:ilde) begenilir, ancak k1sa bir siire: daha sonra katlanamayiz
buna. bunlarm bize bir si:iyleyecegi var llll? Biz onlar
igin yokmuyuz yoksa ? Boyle doguyor bir kiinin gi.i9si.iz oluundan dolay1 bi.iyi.ik SUQ duygusu.
- 205 Ouunceleri (erekleri) unutmak. - Gezide gokluk
unutulur erek. Aag1 yukan her ugra1 bir erege varma arac1 olarak segilir, oyle balamr, son erek diye siirdi.iriiliir. Ereklerin unutulmas1 s1k s1k yap1lan bir deliliktir.
- 206 Oi.ii.incelerin (idelerin) gune yorungesi. - Bir diitince ufukta e durumda ylikselirse J:tu s1rada tinin IS1s1 da ahllabeldigi Uzre c;;ok soguk olur. Di.iUnce s1cak-

114

hgm1 ad1m ad1m gelitirir, bu en QOk olan s1cakhktir,

bir de di.ii.inceye olan inanQ batmisa yeniden (bu en
yiiksek etkisini yap1yor demektir) ..
-

207 -

Ne ile her nesneye kar1t olunurdu. - ~imdi biri

<;1kar da derseki: ~Benim iqin olmayan bana kar1d1r,
boylece ne varsa kar1t yapar kendine. Bu duygu qagi.m1za tin veriyor ..
-

209 -

Varl1kh olutar utanma. - Qag1m1z varhkh oluUndan utan<; duyan varhkhlar soyuna katlamyor ancak. Birisi ,iQin o QOk varhkhd1r dendigi duyulursa iirici, imanlatic1, yada su yap1c1 bir sayrihga bakar
gibi bir duygu sarar kiiyi: boyle bir varl!kl!hk iQinde
dola~abilmesi iQin onun insanhgi.m biraz di.iiinmek gerekir, o bizim o!lla kar1 olan igrenme duygumuzu anlanuyor bile.. Kendi varhkhllgi.m az qok iyilik, sayar
kendince, boyle kan1r bizim duygumuza insan deliliginin bu yiiksek aamas1 i.isti.ine olan acmakh akmllg1m1z aag1 yukan. Eller goge kaldmllr bagmlmak istenir acnmahk bigimsiz, gok katlamc1. yiizyonlii baglhklara vuruk, her saat begenilmeyen bir duygu getirebilir yada getirir sana, bu i.iyelerin iqinde her olay
yirmi ulus eliyle devindirilir, senin bu durumda mutlu
olduguna bizi inand1rmaya kalk1m gibi.. Sen herhangi
bir yerde olorta goriindi.igi.inde senin yalm1z soguk bir
igrenme, usand1nc1, sessiz sessiz alay edici apag1k haktlar altmda iki sira dizili erlerin arasmdan gegerek
dayak yemekle cezaland1nlm1 oldugunu biliyoruz.. Senin kazancm otekilerden daha kolay oldu: oysa o se-

115

vinci az all'l bir kazangtir, senin butiin kazanglanmn

korunmas1 daha gok emek isteyen kazarn;larm korunmasmdan gok giig bir itir. imdi boyuna ac1 gekeceksin, boyuna yitirdigin igindir ,bu. Sana yararh olana
bakalarmm boyu kam kan1yor yeni yeni. Bu yiizden
senin ensene yap1an sii!Uklerin orada durduklan si.irece sana verecekleri ac1 azalmayacak ! - Oysa kolay
olmayacak, gene de giigtiir, elinde degildir bir bakrma
varllkh olmaman: korunmahsm, yeniden kazanmahsm,
varllgmm kahtimla gelen bir boyundurugu var boynunda senin - i!;ite bundand1r bizim aldanmad1g1m1z, utanma,
iinle ta1d1gm boyunduruk yiiziindendir apag1k, sen anlay1 giiciinlin koklinde bitkinsin, kendi bama buyruk
degilsin onu ULnnak i<;in. Dok1mmuyor sana bu utan-

ma ..
-

209 -

Kendini begenmilik iginde savurganllk.

6yli:kendini begenmi ki9iler vardlrki ag1kga gok begendikleri bir bliyiikltik yliziinden bakalarnu ,ovmeyi bilmezler, bu bliyiikltigi.i kendilerine gegit Veren bir onbasamak, bir koprli olarak o~taya koyarlar.
-

210 -

Algakllk toprag1 Uzerinde. - Kiiler iistline bir tasan edinmek isteyen kimse o tasar1y1 yalanlamak ic;in
ne ahageldigini yapar yeterince, ne de iginde duran
anlams1z solucam d1ar1 atmak ister: gok kez kurdu Q,1dlikten sonra bi.itlin yemii gamura atar, onu insanlar
ic;in begenilmez k1lmak, ona kar1 igrenme duyurmak
igin, Boyle inanm1 arac bulacagma, yadsman varsay1mlarla hoyle ah1lagelen li<;Uncii gi.inii yeniden kal-

116

k1m:u olanaks1z yapacagma.. Aldaruyor o, alc;aklrk toprag1 i.izerindedir bi.isbi.iti.in, pisligin ortas1da varsaymun
yemi c;igiti yeni <;igitler c;1kanyor hizla. - Oyleyse, iyice bir yana atilmak isteneni alaya alm1yor, gamurlam1yor, ba iisti.ine koyuyor, boyuna budur yaptigi, i<;in<le bulundugu durum dolay1siyle varsayunlar ~ok kati
bir yaam ta1yor. Burada en son durumda oyle davranmak gerekir: Bir yalanlama yalanlama degib ...
- 211Aktorenin c;oziiliiU. Tinlerin baghhgi !;ti:izillilp
gitmi, kesin olarak azahyor aktore (kalltun1a gelen,
gelenekle gelen, H;gi.idi.iye vergi davrarn bi<;imi aktore duygularrna gore): oysa bireysel erdemlere, ol<;Ultiliige, dogruluga, tin dinleniine dokunulmad1, - bilin<;li
tinin l)i.iyilk ozgi.irliigli onlara dogru gidip yararh olarak og-iit Verdi bile ..
- 212 Gllvensizlik bagnaz1 ile gUvenlilikleri. - Yah: sen
dev'e karl durmayi, insanlara btiylik olmayi ogretmek
istiyor musun? Senin gti.venliligm nedir? - Pyrrhon:
ben insanlan kar1mda uyarmak isterim; burda ite:
varhg1mm bi.ittin yan1lmalanru a~1klamak, ivediliklerimi, geliikliklerimi, ussuzlugumu bi.iti.in gozler oni.ine <;1nl !;ttplak koymak isterim. Dinlemeyin beni, ben size
sizin durumunuza di.imedigimi, ondan daha s1k11k bir
durumda oldugumu soylemek isterim .. Gergekligin karlSma dikildiniz, uzun si.iredir bunu yapabildiniz ancak,
kendiyaranmza gallanlarm kar511smda igrenmeden dolay1. Ben sizin igin aldatic1, batan g1kar1c1 olacagim
bende linden, saygideger olandan bir nesnecik bulursamz. - Yah: gok konu51tun, bu yliki.i tai;nyamazsm sen.

117

Pyrrhon: boyle soylemek iste1im insanlara soyleyecegim, ben c1ltz1m dayanamam. Degersizligim nedenli btiylik olursa gergeklige glivensizligi de o denli gok olur
onlann ooziime kanarlarsa.. y ah. sen gtivensizlik ogretmeninin gergeklige kar1 olmasm1 m1 istiyorsun?
Pyrrhon: glivensizligin, imdi evrende olmad1gi gibi,
her nesneye, her kiiye kar1 glivensizligin. Gergeklige
giden biricik yoldur o. Sag g0z sol goze glivenemez, aydmhga bir siire karanhk denmek gerekecek, bu onun
gegmesi gereken bir yoldur. Onun sizi yemili agaglara,
giizel gayirlara gottirecegine inanmaym. Onda ktigiik
bugday t~neleri bulacaks1ruz, - gergekliklerdir bunlar:
on y1l siireyle avug dolusu yalanlar yutmamz gerekecck, gitmeyecek agllgm1z da, anlayacaksm1z onlann yalan olup olmad1giru .. Bu taneler ekilmi, yere gomUlmlitlir, belki de evet belki de tirlin bigme vard1: kimsecikler ona bir bagnaz oldugunu soyleyemiyor. Yah:
Ey gonUlde! ey gontildc! senin sozlerin de bagnaz
sozleridir! - Pyrrhon: Dogru diyorsun! Ben blitUn sozlere kar1 glivensizim .. - Yah: sonunda susacaksm. Pyrrhon: insanlara UilU soylemek isterini ki ben susacag1m, onlar benim susmama kar1 glivensizlik duyacak. - Yah: el mi gekiyorsun g.iritigin iten? Pyrrhon: gegmem gereken pek gok kap1 gosterdin bana. Yall: kendini btisblitlin yahmz saruyorsun. Pyrrhon dondti, glildli. - Yall: Ey gonillde! susmak,
glilmek. - btitlin felsefen bu mu senin? - Pyrrhon o
en kottisti olmayayd1 ..
Avrupa betikleri. -

cauldo'yu. La Bruycr'i,

213

Montaigne'yi, La RochefourFontenell'i (baka deyimle

ll8
oltim konu1;1malan), Bauvenarques' Chamfort'u okurken
insan ba1;1ka uluslann herhangi alt1 yazarh bir bo!Ugtinden daha yakm say1yor kendini llkc;;aga. Bu alt1s1 dolayisiyle eskic;;a.g hesabmm son yiizy1lanlay1.1 yeniden
g1km11;1 ortaya onlar Renaissance'm siiregelmekte olan
biiyiik baghhgi io;;inde onemli bir iiye oldular topluca,
Onlann betikleri ulusal begencin, felsefe tiirlenilerinin degiimi iistiine yiikseliyor, onlarda ah1lagelen igin
her betik ,J:>ir panlt1d1r, yada par1lt1 olma geregindedir
boyle bir line kavus:mak iQin: onlar Alman felsefesinin
biitiin betiklerinden daha Qok ger!(ek diiiinceler igeriyor topluca: diiiinceleri yapan sanat diiiincelerini, benim s1ras1 gelince sonra anlatacag1m diiiinceleri ic;;eriyor, yeterince, bu yazarlar bana gocuklar iQin, siirii
iQin, genQ k1zlar iQin, Hristiyanlar, Almanlar, gene s1ras1 gelince bir Qizelgesini Qikaracaklanm igin yazmam1 goriiniiyor. Onlar grekc;;e yaz1lm1 Greklerce anla1lm1 olayd1lar bir Almanm ovgiisiine degerlerdi dogrusu. Oysa buna kar1hk yahmz Plato bizim en iyi Alman diiiiniirlerinin yaz1lanndan, sozgelimi Goethe' den, Schopenhauer'den, gergekten anlalabilenlerden
daha gok deger kazanm1tir, b~zim yazarlarm yaz1biQim kimi k1m1ldatm1sa k1zgml!ktan dolay1 susulmu,
baka deyimle karanhk, aiiin, gergekten bir iskelet gibi
c11Jz, - yamlmalar iQinde ad1 gegen Alman diiiiniirlerinin pek az1 gok ac1lar gekmitir (Goethe bir diiiiniir
olarak bulutlan seve seve kucaklad1, Schopenhauer cezaland1nlmadm nesnelerin ic;;inde bulunma yerine nesnelerin benzeikleri arasmda yiiriimedi boyuna) .. Buna
kar1l1k U Frans1zlarda bulnnan p1nl p1nl aydmlJk, ince belirlilik! !Bunu sanata duyarh Greklerin bile dog-

119

rulamalan gerekirdi, Grekler bunlann bir tekine bile

ai;nn begenc; duymtl, Fransiz anlat1mmm ince anlayi.51llhgma tap1nm151 olacaklard1: daha da c;ok sevecektiler
onla.n bani, .
- 214 moda ile modac1lar. - Eilgisizligin, saltolmay1i;nn,
sac;ma inancm bol oldugu, al!51veri:;;in aksad1g1, tanmm
yoksulla51tig1, papazlann giic;lti oldugu her yerde U lusal
c;abalay1lar gosterir kendini. Euna kar511hk c;eliikliklerin belirdigi yerde moda egemen olur. Moda imdi Avrupa erdemlerinin yamnda yer allyor. Onlarm bir golge
yonii olmas1 gereklimiydi gerc;ekten? llkin erkek giyini:;;i U modac1larm arbk ulusal olmayammn, onun ta~1yani anlabyor diipediiz. Avrupa erkegi 51imdilik bi
reysel olarak, bir yiiksek aama, yada bir halk adam1
olarak a:;;m begenc; duymay1 istemiyor, o, bu kendini
begemnilik tilrmelerinin bile bile yap1lan bir yolgostericiligini yasf!, durumuna getirmitir: oysa Avrupa
erkegi c;al1ma geregindedir, onun boyle giyim kuam,
pilslenme ic;in bol zamam yoktur, kuma:;;ta degerli olma, ozde degerli olma, kar1t diliincede karmakanIklltan s1ynlma onun c;al!mas1 ile Qulunmutur, en sonunda o kendi klhg1 ile bir A vrupah insan olarak gelecekte ortaya c;1kacak olam yada c;1kmak isteyeni bu
okutulmu, bu ic; varllg1 bak1mmdan yetitirilmi:;; ugra!?J.lar igin bir k1l!k olarak gosterdi. Bu s1rada vurgunculann elde bulunan ulusal klhklan dolay1siyle, goban
yada er en gok isten.en dilzenleyici yaama kurumlan
olaralt parlay1p duruyor.. Eu erkek modasmm genel
niteligi iginde bilyiik illerin geng erkeklerin, giisteri:;;severlerin, ba1bo1,1larm k1l!klannm ortaya koydugu U

120

kUgiik !(alkantilar vard1, artik onlarin bu Avrupa insanlar1 daha olgunla!imam1t1r bile. - Avrupa kadmlannm durumu da bundan aag1 kalmaz . bu yiizden onlarda gortilen galkantilar gok daha qUyiiktUr: onlarda k1hkta Alman, Fransiz, Rus olarak tanm.mayi istemez,
tiksinirler UsteUk de, bireysel olarak kalmay1 daha sever, isterler. BOylelikle kimse kendi giyimi yUzUnden
lmkuya ugranuyor, toplumun daha sayg1 deger bir bOIUmUne ( iyi yada ytiksek, biiytik - evrende) baghd1r onlar, boyle bir b51Ume degil de daha gok degerli
say1lanla.r yanmda gori.ilmek isterler. Her nesneden once geng bir kadm daha yalmm giydigi bir nesneyi giymek istemez, o k1hkla daha ilerlemi bir yata oldugunu sand1racak kukusu igindedir de ondan. Daha yah
olan kendisinden daha geng olana yaraan k1hkla insam kandmr, epeyce - hangi yanmadan dolay1 gegici
modalara uymak gerekirse onlarda genglige ozgU olan
kuksuz, ozentisiz olarak gorUntir iyice.
Gengligin
boyle ag1k durumlarda geng sanatg1 hammlarm bulu
anlay11 zaman boyimca bayram diigtin eylemi, - yok
bUtUn gergekligi soylemek gerekirse, bir kez daha eski saray ekinlerinin (kUltUr) bulu anlayi1 yar;?ayan
uiuslannki gibi, genellikle bUtUn birlik iginde yeryuvarlagma ogtitlenmi?, tspanyahlar, Tiirkler, eski Grekler giizel etin yasaklan11 (ortUnUU) yolunda elbir eylemitir. Boylece insamn kendi kazanc1 ugrunda en iyi
olanmm hangisi oldugunu anlamadlg1 yeniden ortaya
koyulmu? oluyor, erkekleri etkilemek igm gtizel bir
govde yap1lan gizli oyim daha mutlucad1r g1plak yara
yar1g1plak bir namusluluktan (dogruluktan), imdi begencin, kendini begenmiligin tekeri bir kez daha kar-

121
It dogrultuda donUyor: daha eski geng kadmlar kendi
gUnlerinin dogdugunu anllyorlar az gok, en sevingli,
en sagma yarat1klarm yan sava1 yeniden sesler g1kar1yor. Kadmlar nedenli gok igten sayihrsa, buraya degin oldugu gibi, onlarm arasmda olgunlamanll eski
toolum kah listunliigii.nden soz edilmez olmus; arttk,
vnlarm bu giyinir;; galkant1lan oylesine ivedici olur, siisleni:;;leri oylesine yalmg olur. Herhangi bir konu iistline
boyle kolaymdan eski ornege gore yargida bulunulmazsa gliney lilkelerinin deniz k1y1larmda oturan kadmlarm giyim olgtistine gore de degil, .ancak Orta, kuzey
Avrupamn iilke koullarma uymada baka deyimle Avrupanm s;imdiki anlay1; imdiki bigimlendirici yliceusu
ic;inde en sevgili yurdunun oldugu yerde yargism1 verebilir. BtitlinlUk iginde almd1gmda degien modanm,
modacmm damgasmm ta1yan bir belirti olamaz, degime az <;ck geri durumdur, limdilik olgunlamam1 erkek, kadm Avrupahy1 gosterir: o, ulusal sUrekli, bireysel bencilligin yadsinmas1d1r. 0, ovtilmege deger, Zaman kazand1nc1d1r da ondan, Avrupanm yoreleri, tek
tek illeri btittin oteki giyim ilerini dliJlintiyor, buluyorlarsa her kiiye bigim dlilincesi il gormek igin verilmemis; anlamma gelir bu, sozgelii Paris uzun sliredir bu galkantilara kap1ln11, bu bolluk iginde biricik
bulucu, biricik yenici oldugunu ileri slirerse bu toptan
ylikseklere gotiiriicli bir tutku degil dogrusu .. Bir Alman, bir Frans1z ilinin bu savma karl1 hmcmdan dolay1 baka tilrlii giyinmek ister. Sozgelis;i Albrecht Dilrer'in giydigini giyer, eskiden Almanlann giydigi, buldugu bir giysiyi giydigini soylemekten kagmmaz, - Almanlan Alman olarnk gosteren bir k1hk konmam1 or-

122

taya, aynca o bu kihkla d1tan nesoy gortildligiinli, biisblitiin yeni bir bam kendi gizgileriyle ondokuzuncu
ylizy1la giren, Diirer giyimine .kar1 bir direnmede bulunup bulunmad1gm1 da gormek ister. - Burada (ffiOden1 ile Avrupaca kavramlarm e1;1anlamh oldugu
yerde Avrupa ad1 altmda pek gok lilkeler anlaillr, cografya A vrupas1 olarak Kiigiikasya yarrmadas1ru da
kapsar: baka bir deyimle Amerika.da buna baglld1r,
bizim ekinimizin bir k1zyurdudur.. Oteyandan blitlin
Avrupa U ekin kavram1 altmda Avrupa giremez, ancak Grek - Roma, Yahudi - Hristiyan bir de onlann
ge<;mi1;1ine bagh biitiin uluslar, boylar girebilir ..
- 215 Alman erdemi. - Gegen ylizy1lm bitiminde aktoresel bir uyaru ak1mmm Avrupaya aktig1 yalanlanamaz. O gaglar erdem gene sozkonusu ollnu1;1tu, bu erdem ylikselmenin, co1;1kunlugun baslnsiz davra.rularmm
bulundugunu gosteriyordu.
Artik kendinden utannuyor, felsefelerin, iirin kiisel liniinii dliliniiyordu. Bu
ak1mm kaynaklanna gore aratirma yap11lyordu. Boylece bunu ya.pan ilkin gizemci Rousseau ~1kti ortaya,
yaz1lannm basmundan sonra - aag1 yukan 1;1oyle deniyordu: o gizemci olarak a<;1klanan yaz1lanna gore kendi uydurdugu. bir tak1m ilgi gekiciliklerden sonra
tanmd1 (o da, ulusu da bir iilkiicii (ideal) bigim iginde
gah!}tilar boyuna) oteki kaynak biiylik Roma stoac1bgmm yeniden ortaya g1k11 iginde Fransizlarm Renaissance gah!}malarma gok onem kazand1np siirdiirdiiklerinde duruyor. Onlar eskigaga vergi bigimlerin yeniden
ele almmas1 ( onlara ozenti) dolay1siyle eskigag niteliklerinin yeniden ilenmesi yolunda en olaganiistii ba-

123

anlarla. giini.imi.ize degin geldiler: orilar en y!iksek i.inler igin bir belirtim (unvan), yeni insanllga bugUni.i degin en iyi betikleri, en iyi kiileri veren bir ulus olarak
saiklamyorlardi. Bu iki kath ornek olU, gimezci Rousseau'nun, yeniden uyanan Roma anlay1mm iki katl!
ornek oluu, daha gi.igsi.iz komulan etkiledi, Almanya
da boyle anla1ld1 aag1 yukan: o Almanyaki kendi yeni, iyice al!1lmam1 h1zlam1mn so'll.ucunda istem ile
oz-egemenliginin bi.iy!ikliigi.i yolunda kendi yeni 5zel
erdemini ba!?kalanm a1rt1c1 bir nitelikle ortaya koydu, Alman erdemini evrene sago, bundan daha soylu
olam, l>ir kaht1m diye veremezmi gibi. Aktoresel istegin bencillik, bi.iy!ikli.ik konusunda Frans1z uyam1m
kendilerince aktaranlar borgluluklarm1 unutmad1lar.
Nereden geliyor Kant'm aktOreciligi? Birkag kez anlatt1 bunu: Rousseau'dan, yeniden uyanan stoac1 Romadan. Schiller'in aktoreciligi: gene o kaynaklardan, o
kaynaklarm ululanmasmdan. Beethoven'in aktOreciligi
Oyle y!ikseltiyor sesini: o Rousseau'un sonsuz ovgi.isi.idi.ir, eski Fransizlann, Schiller'in. !lkin Alman gengligi onlara olan l>orcunu unuttu, bu arada Fransiz hmcmm soylevine (dinci' soylevine) kulak verildi, bir sure
gok l>ilingli olarak her Alman genci baka gengliklerin
yarunda ondiziye gegmede yeterli say1ld1. Alman gengligi onun baballgm1 sezeydi yerinde olarak Schiller'in,
Fichte'in, Schleiermacher'in yakmhg"Im dUi.ini.irdii, oysa onun bi.iyiik babalan Paristeydi, Cenevrede ara!;'tirma yapma geregindeydi, onun inand1g"lna inanmak gok
k1sa gori.ii;?li.ili.ikti.i, erdem otuz yamdan <;ok degildi de
ondan, Eskiden bu Alman sozi.inde bile ek olarak bir
erdemin bulundugu konusu i.izerinde anla1lm1i;?ti: oyle-

124

ki bugiinkli gUnedegin unutulmu arhk bu ek sozil ~u

ad1 gegen akti:ire uyan11mn, akti:ire gorlilerinin bilgisi
konusunda, ancak y1k1mlar, ge1iye dogru gidici devinmelcr ayird ediliyor art1k. Kant'tan buyana dli~lini.llen
biitlin bu Alman, Frans1z, ingiliz, italyan aktore felsefesi bu ekkonularla, oyana buyana ogrenim igin gonderilenlerle nedir? Helvetius' a kar1 yan Tannbilimci bir
kotil dlii.ince, uzunboylu yorulmalarla, savamalarla
elde edilen ozgiir gori.ili dogru yolun gi:isterici~i, ba!;lka
deyimle son kez onun ac;;1klayip toparladlgm1 yads1ma
neden .. BugiinkU giine degin Helvetius blitlin Almanyada bi.itlin gergekgilerin, blitlin iyi akti:irecilerin, iyi insanlann en iyi yerenidir..
- 216 Klasik ile romantik - Romantik dlilinceli anlayi
giic;;leri klasik olam bir gelecek gorlili ile nedenli birlikte gotlirlirse gotlirslin - bu iki tliri.in boyuna var oldugi.1 gibi, birinciler gaglarmm gi.icUnden, ikinciler ise c1hzl1gmdan doguyor.
-

217 -

Ogretmen olarak makine. - Makine ic;ige girmi!i'

insan yigmlan dolayisiyle eylemlerde bulunurken, her
ki~inin ancak bir i~ yaptigi yerde ogretir ogretecegini.
Makine orglitlenme bi:ili.imlinlin, sava yonetiminin bir
ornegini verir. Bu yi.izden bireysel bir kendi bama buyrukluk ogretemez: bir makine, bir erek ic;;in her bireyden bir arac; yapar: belli bir yerden yonetilmenin yararhhgin1 ogretmek ic;indir "Qu ..
Yerle~me

yok. -

- 218 Ki.ic;lik ilde seve seve otururlar,

125
zaman zaman bizi en kendi igine kapannu yahruz, en
ag1lmaz dogaya dogru iter bu: sonra, baka deyimle, bu
doga bizim igin yeniden saydam olursa. En sonunda
sagllga ulai?mak igin bu dogadan gideriz biiyiik ile gene. Bir ka!f gidi - geli daha olur bu yerden, - buluruz
omm bardagmm durdugu yeri - kii!;UI{ ille balangigta
oldugu gibi, yeniden balar dolar;nm. - ite ooyle yaar
yeniler (modernler) : her nesnede az gok koklU olanlar
i:iteki gaglarm insanlanna l:)enzeyenler, yerlemek igin.
-

219 -

Makine ekinine kar1 tepki. Yiiksek dililmne

gilciiniin bir iirilnU olan makine kendine yard!mc1 olan
kiilerin yanmda durur, daha aagi diiiincesiz gilgleri
devindirir yahruz. Makine uykuya dalm1 a1n bir gilcii
gi:izer bagdan, bu bir gergek, oysa makine yiikselenleri,
daha iyi i yapanlan, sanatg1 olanlan k1m1ldatmaz bile.
i;;!ah1r makine tek di.izenli - bir kar1 etki dogurur siirede, boyuna degien, .bo gezenlere susamayi og-reten
kukulu bir s1kmti verir tine ..
- 220Aydmlanmanm korkulurlugu. - Yan ~1lgmca, aktorece, hayvanca-tayiireklice, a1n Olgiide birlemeden alman tada diikiince, daha dogrusu duygusal, kendinden gegirici, U geriletici ozi.i ortaya koyucu, gerileme kari?smda Rousseau et ile tin olmutu - biitiin bu varhk sinsi iki yi.izlii bir ta!?kml!kla imdi bile aydmlanmay1 I1kland1nc1 bir gorkem iginde-bu aydmlanma ile parlamaya balayan baa oturttu: gergekte bu varhga
yabanc1 olan aydmlanma kendi kendini yonetiyor, o,
bulutlarla gegip gidecek olan bir 11k panltis1 gibi durgundur, uzun bir sUredir yahmz kii teklerini degitir-

126

mekten dolay1 k1vanghdir: .bu aydmlanma pek yava

olarak uluslarm torelerini, kurulularm1 bile degitirmi olayd1. . Oysa imdi gi.iQli.i, birdenbire ortaya g1kan bir varllga baglld1r, aydmlanmanm kendisi bile
gilgli.idlir, birdenbire yap1lm1br. Onun korkulurlugu
bliylik gerileme k1m1ldamma yolagan kurtanc1, 11kland1nc1 yararhhktan daha bliyiik olmutur. Btmu kavrayan, hangi kan1mdan g1kanld1gm1, kirletmeden dolay1 dile getirildigini bilir de: sonra, o kendi kendine,
aydmlanmanm yap1tm1 si.irdi.irmek, gerilemeyi
daha
dogarken hmgla bogarak ortaya g1kamaz duruma getirir ....
-2210rtagagda tutku. - o.rtagag bliyiik tutkularnn
gag1dir. Ne ilkgagm ne de bizim gag1m1zm boyle bir
tin genilemesi vard1: onun boiiilugu daha bliyliktli, daha uzun olglilere vurulmUtu. Barbar uluslann dogasal
orman govdeliligi ( yabanhgi), tarikatg1 hristiyan genglerinin boyuna parlayan, dipdiri gozleri, en gocuksu
en dilekanhca olan, a1n olgun, yahhktan dolayi pek
yorgun, yirhc1 bir hayvan yontulmam1hg1 vard1, sonraki gag anlay1mm ise ince duygululugu, sivriligi o
gaglar blitiin bunlann bir kiide topland1g1 pek seyrek
goriili.ir bir olay degildi. Biri bunu tutkuda baanrsa,
duygunun h1zh 1rmagi daha gi.iglii, su gevr~ntisi daha
a1rtic1, dlili daha derin olurdu otekinden geregince. - Biz yeni kiiler burada yap1Ian y1k1mla klvang
duyabiliriz ..
-222llgarlama ile biriktirme. - Biitlin tinsel devinme-

127

ler ileriye gider, onlarm bi.iyilkleri 1lgarlama, gli<;llikleri

biriktirme umud edebilirler. Bu ylizden Alman Reformu ileri gitti, so~gelii...
-223SevinQli Tinier. - !gkiye, esrikligoe, pisligin kotli
kokulu bir tiiri.ine i:>yle bir goz atilacak o~ursa yah
Almanlarm igi sevin<;ten taar, - yoksa canlarmm s1k1ld1g. giindi.ir, ite onlarm anlay1 igtenligi oradad1r ..
-224Savurgan Atina. - O gag"lar Atina bahkpazarmm
di.ii.ini.irleri, ozanlan vard1, Grek savurganllg. boyuna
an duru bir gorlini.i taudI, Roma, Alman savurganligma gore. Juvenali'in sesi orda oyuk bir trampet gibi
glirledi: ona sevingli, gocuksu bir kahkaha kaqnllk
vermiti ...
-225Greklerin uslulugu. - Orada baarmayi, onde gitmeyi istemek doganm altedilmez bir davramIdir, eitletirmenin bi.itlin sayg1larmdan, sevinglerinden daha
eski, daha soyludur, Grek devletinin e durumda yap1Ian musik1-idinan yanmalan vard1, boyle s1rurh bir
gi.ire alamnda her istek siyasal di.izeni korkuya vermeden yerine getirilebilirdi. ldman, musik1 yan11mas1nm son c;okiii.i ile Grek devleti de i<;tedirginligine, c;oki.intiiye ugrad1 ..
-226Sonsuz Epikuros. - IBlitlin gaglarda yaaffil!I,
ya1yor Epikuros, U biliruneyen, Epikumsc;ular denen,
denmekte olanlar iinsi.iz ya111yorlar bilgeler arasmda ..

128
0, kendi de unutmu!;l ad1m: onun flrlatip att1gi agir

bir yiiktil o ...

-2270stOnlUk yolu. - 6g-renci Almanla Alman og-rencinin kOllU!;lffia biQiminin ogrenim gormeyen OgTenciler
arasmda bir kaynag1 vard1r, bu ogrenim gormeyen ogrenciler agirbah arkada!;llan arasmda bir tistilnlilk
saglarlar, yeti!;lmede erdemliligi, okumu51Iugu, di.izeni,
btitiln ilstti ortilli.i olaylarm Ol~illi.iltiglinil ortaya ~1kar
may1, bu olanlardan g1kanlan sozleri silreklice .dile getirmeyi daha iyiler, daha okumular gibi biliyorlar, yalm1z bak1 iginde bir eytanl1kla, onunla atba1 giden
bir yliz burus;turmakla yaparlar bunu. trsti.inltiglin bu
dilinde - Almanyada kokten yeni olan biriciklerin devlet adamlan, gazete eletiricileri de ellerinde olmaclan konu51uyorlar imd~: silrekli alayh bir Citiren, bir
tedirgin, uyumaz, goz 51as;1hitJ.dir bu, saga sola kayan,
bir kazayakg1g1, ylizburus;turma Almancas1dir bu...
-228Gomi.ilenler. - Geri gekiliyoruz imdi gizli olana:
gagrmizm siyasal, sosyal ilikilerinin bizi yeterli kllmad1gmdan, ya da l:laka kiisel bir mutsuzlugumuzdan
dolay1 degil, geri gekiliimizle gli~ biriktirmek, gill;
toplamak istiyoruz, daha sonra bu gilQler ekinin ba!,nna
s1kmti getirecekler, bu 1;ag nedenli ~ok bu 1;agsa onun
Odevi de boyle is; gorilr. Biz bir bas;varhk (kapital) kuruyor, onu giivenle yerletirmeye Qahs;1yoruz: bani ~ok
korkulu gaglarda onu gomdi.igOmiiz gi~i...
-229Tinsel Tyranlar. - Qag1m1z1da her ki:;;i aktoresel

129
bir aknmn bask1s1 altmda sayn olup kalmak, kendindeki degimez di.iiince den soz etmek igin Theophrast
ile Moliere'in kiileri gibi pek s1kl1k durumda kalacaklard1. Orda bir gezinti yapmaya kalkayd1k iigUnci.i
yiizyilm Atinasmda delilerle ne denli dolup tahg-Im
goriirdiik. limdi bi.itiin balarda bir kavramlar demo,krasisi egemenligini siiriiyor. - Pek 9oklar1 bir araya
geliyorlar beydirler: tekcil bir kavram var bey olmak
isteme, o da soylendigi gibi degimez diiiince. . Bu
bizim tiran olan turiimi.iz, - biz deliler evine bir goz
atalrm...

-230Korkulu gog. - Rusyada bir anlayi goi;U var: iy1

betikler okumak, iyi yazmak igin sm1rlar ail!yor. Anlar;;1hyor; orada tinin b1rak1p gittigi anayurt kiigiik Avrupay1 yutmak isteyen Asyamn one dogru uzay1p ag1lan agzmm suyunu ak1tiyor ..
-

231

Devlet 9ilginlar1. ,..- Yunanistanda kralm din sevgisi kenti ab, ir;;.te o gUn kralhkla g~i.ip gitti. Orada
bir kavram .bir kiiden i;ok deger ta1yordu, sevilen
insanlar igin oldugu gibi seven igin de bada bir uyanm yapm1yordu (- insanlar nedenli gok sevildiklerini
bilirse o olgiide sayg1s1z olurlar gokluk, onlar sevgi igin
onemsiz kal!rlar, bir aynhk g1kar ortaya gergekten),
ir;;te bu yiizden kent-devlete duyulan saygi onde gelen
herhangi bir ilhana (prens) duyulan saygidan gok da:~
biiyiiktU. Grekler eski tarihin devlet g1lginlar1dlr, yeni
tarihin de oteki uluslar ...

130
-232-

Gozlere onem vermemeye kar!?

1ngilterenin
aydm bir toplum katmda, Times okuyanlar da her on
yll gorii gi.iclinde bir azalma oldugunu gostermedi mi
dersiniz?
-233-

Biiyuk yap1tlar, buyuk inang. - Her ldinin bliyiik bir yap1t1, arkadalarmm da o yap1ta kar1 bliytik
bir inanc1 vard1r, aynlmazd1r onlar: oysa birincinin
Qaglara bagh oldugu apag1ktir ..
-234-

Tatlr tatlr konui?an kimse. - Kendimi iyi sezmiyorum dedi biri, topluma kaqa olan egilimini ag1klamak iQin. Toplumun kursai?;i benimkinden daha gi.iQltidUr, o katlaruyor bana.>
-235-

Tinin goz kapamas1. - Davran1lar tisttine dillinmeye ah1lm1, gal!1lm11,l, bu yiizden davram51ta (yahmz
beti yazmada, yemede, igmede) gontil gozlinli yummak
gereklidir kendince. Evet, boyle anlamah s1radan insanlarla konumada kapah gozlerle dtiUntir, - baka deyimIe s1radan diltinmeye ulamak, onu kavramak igin. Bu
goz-kapama bile bile yap1lan daha iyi i&: goriicU bir eylemdir ..
-236-

En korkun9 ocalma. - Bir yav1dan 1yice ocalmak

istendiginide bi.itUn gergekliklerin, dogruluklarm ele gegirilinceye, ona kar1 OlgUIUp biQilip son koz oynanmcaya degin beklemek gerekir: oyleki ocalma dogrulukla goglip gitsin .. Bu ocalmam.n en korkung tUriidlir:

131
ocalmanm kendi !(Jkanna baf,lVUracag1 bir yer yoktur.
Boyle ald1 i:iciinii Voltaire Piron'dan, biiti.in yaam1, yaratmas1, istemi iizerine yoneltilmi be dizilik bir yaz1
ile: oyle gok si:iz, oyle !(Ok gergeklikler, Biiyiik Friedrich'ten de boyle ald1 i:icUni.i (Ferney'den ona yazd1g-:I
bir be ti ile) ..
-237Liiks vergisi. - Di.ikkandan gerekli, yararh nesneler ahmr gok para odeme gereginde kahmr, kii kendine di.ieni oder bu ite, orda satihr olan ne varsa pek
az ahc1 bulur: savurgan, i:ilgiisi.izce yaamaya tutkulu
kendi kendine ki:iti.iliik eden boyle s1radan kimseler bi:iyIesine bir vergi uygular..
-238Neden dilenciler bugiin bile ya1yor. Bi.itiin
adaklar (sadaka) yahmz esirgeyicilere verilecek olursa
biittin dilenciler aghktan oli.ip gider topluca ..
-239Neden dilenciler bugiin bile ya1yor. - Ey biiyiik
aday1c1 (sadaka verici) kadm korkakhktir ..
-240_Diiiiniir konumadan nedenli yararlanir. - Gizlice dinleyen olmaks1zm insan !(Ok nesneleri dinleyebilir,
iyi gorebilir, zamamn kendi kendine g0zden uzaklatl
g1m anlayabilirse. Oysa bilmez insanlar bir konumadan yararlanmay1. Ger!(ek dinleyicinin !(okluk gegici
olarak kar1hk verdigini, inceligi yiiziinden bu arada
bir iki soz etmekle yetindigini anlamazlar bile: 9ok ilgi
ile bakar kar1 durmak istedigi konuya, buna kar1hk
dinleyici kendi pusu kurucu bellegi ile bakasmm a!(1ga

132

vurdugu ne varsa baanr, sesle, tutumla yapar bunu

ag1ga vurdugu gibi ..
Ahllrm bir konumada yanyana giden, burada
Urada ki.igi.ik garpimalar yapan iki gemi gibi olmayx
di.ii.ini.ir her yonetici, kar1hkh olarak iyidir di.ii.indi.ikleri, komu gemiler birbiri ardmdan gelse de, gekilse de ..
-241Kendini bagilatmak iQin sanat. - Bir kimse gok
iyi i!? yapmas1 gerektiginde yapamaz da kendini bagxlatmaya gahlrsa onu daha kolay suglu sayariz, bir
duygu uyarur igimizde onu begenmeme yolunda ..
-242Elde olmayan goQi.i. - Derine dahyor diiiincelerinin gemisi, yokolabilirsin bu sevingli, bu si.irekli karIt tutumlu kiilerin sulannda. Pek gok kum s1ralan,
s1g yerler vardxr oralarda. Doni.ip dolamp duracaktm U
U si.iri.ip giden akm!Ik iginde, onlar da akmhga ugrayacakt1lar, senin akmllgm yi.izi.inden, nedenini bilmeyilerinden ..
-243Tilkiler tilkisi. - Gergek bir tilki uzanamayacagx
Uzi.ime o bozulmu demez, Qakalanmn onceden ald1gx
ulaabildiklerine de demez ..
-244Yakin gidi geli. - S1k1 f1k1 olur birbirine baglanxrsa insanlar kendi topluluk ufuklannda daha dort gok
yolunun oldugunu gori.irler, ancak ayn ayn saatlanniia
ay1rd ederler bunu ..
-245lgrenmenin susuu. - Bir kimse olarak, insan olarak derin, ac1kh bir degirneye ugrad1, bunun kanitm1

da koydu ortaya ag1kga. Dinleyiciler anla.mad1 bile?

Bilsbiitiin yalllardan vard1 ona inanan! Bu al1!}1lnu&1
deneme igrenti verdi bir tak1m yazarlara: kii anlayi&i
giiciine y"iiksek bir ilgi gosterdiler, ov"iindiiler, ite 0
giin anlad1!ar yamlmalarmm susmak oldugunu ..
-2461!? ag1rballhg1. -

Bir takun devletlerin, ileri ge

lenlerinin ileri uzun boylu ahr;;kanllklan yiiziinden ba1
bo!? kimsenin dinlenme tiirilndendir. Oy!e bir kimse bu
gi:irevleri bundan clolayi ag1rbah, bir gi:iniil istegiyle be
nimser, baka kimselerin seyrek gi:iriilen bo zamanlar
daki kalkmmalan, goniilverileri benimsedigi gibi..
-247-

Goziin iki
bir su birintisi
kukululuklar,
bir titreme mi
sin?

anlamllllg1. Nedenli titreir, tar;;arsa

ayak basmca oyle olur insan goztinde de
iki anlamhllklar, sorulur onlaraca: aaa
o? Bir giilti mii? yoksa ikisi mi der-248-

0lumlu, olumsuz. ,..... Kimseyi gereksemez bu dUii

nilr, yalanlar onu: o yeter kendi kendine.
-249-

aglarm ocii. - Yorgunluk dolu bir ir;;gilnilniln

akammda bo aglarla evine di:inen bahkgmm ac1 duygusunu ta1yan kimseler karismda tartar insan ken
dini ..
80

-250-

0nun hakk1 ,gegerli degil. - Erk Uzerinde i~lemi:,k

yorgunluk verir, mutluluk gerektirir. Bu yUzden bir
goklan iyi, pek gok iyi hakkm1 gegersiz k1lar, bu hak

134

bir ti.irli.i erktir, onlar onu ileme konusunda i.iengendir, korkakb.r. Bu yamlmalarm giydigi ortil-erclemlerinin adma gozyumma, katlanma denir..
-251llk tayan. Toplumda gi.ine!il 11gi olniayaycl1,
onu yeni dogmu yaltaklamc1 kediler al!p iQeri goturmeyeydi, ben bu ad! gei;;en sevimlileri di.ii.ini.ip r;Jururum.
-252En ~ok yabanhk. - !nsan biraz bolundan on1enir,
biraz da yer ii;;erse bu en i;;ok yabanl!k demektir l,ite ..
-253lkta. - tnsanlar daha iyi gormek iQin degil, daha parlamak igin 1!;11ga dogru itinirler. Kimin ominde
1nk sag1hrsa seve seve l!illk degeri verilir ona ..
-254Alrl sevgi diikiinii. - Alr! sevgi di.ikiinii Hypochonder) ac1lanm, y1k1mm1, yamlmalanm kokten benimsemek igin yeterince anlay11, begenci olan bir kiidir.
Onun i.izerinde beslendigi yore QOk ki.iQi.ikti.ir yahn,?.;. Bu
yi.izden yayihr eninde sonunda tek tek kiiQi.ik bitkiclitleri bulayim diye. Bu s1rada bir kJSkanQ, bir zli s1k1
olurki Qekilmez art1k.
-255Geri vermek. - Hesiodos bize yard1m eden komuya iyi olQiiyle, elden geldigince bol, yada giici.imi.izi.in
yettigince geri vermeyi (odemeyi) ogi.itli.iyordu. K1vanQ
duydu bunun i.izerine komu, bir de c;;1kar saglad1 eski
aQ1k yi.irekliligi ona da ondan, buna kar1hk odeyen de
k1vanQ duydu, yard1mlama geregi ile bu kiigiik aQ1k

135
gi:intilli.iltigU kiic;;i.ik bir baskm c;;1k.Ila geri ald1 bag"llayan bir kimse olarak..
-256Gerekliden daha ince. - Bizim gi:izlem duygumuz
ba!;ikalan gi.ic;;siizlUgiimUzii algilasa bile, bakalanrun
gilc;;siizli.igi.i ic;in olan gozlem duygumuzdan ~ok daha
incedir, bu gerekenden daha ince oluU yUzi.indendlr
onun..
-257Golgelerden bir 11k. - Bilsbi.itUn gecemsi insanlarm yanmda nedense Qulunur bir aydmhk tin kurala uygun, onlara bagh oldugu gibi. O da bu aydmhk tinin
yayd1g1 11kmz gOlgeye benzer ,ite ..
--2580calmasm ml? - c)ylesine c;ok ince ocalma ti.irleri
vard1r ki bunlardan bir teki bile getirir istedigini yerine, yada b1rakabilir, dayandlgi bir neden vard1r ocalmanm: bi.itlin eVlen bir siire sonra onun i:icUnii ald1g-I
konusunda uzlamaya varacak.. Boyle bir insanm gonliinde yeri yok i:icalmamn. O kimse i:icalmayi istemeyend i r, bir kez bile g1kmaz agzmdan o si:iz, ocalmanm
yerilmesi yUksek, gok duygulu bir o<; oll!!Tak yorumla
rur, duyulur. -Kiinin bi:iyle b1kkmhk verici buldugu
eylemi yapmas1 gerekli degildir ..
-259Saygi gosterenin yanhhg1. - Her kii bir dili.inii
re kendiliginden bu di.iiincelere, bu anlatima ne yolla
ulam1 oldugunu gosterirse az c;;ok sayg1ya, begenil
meye deger bir si:iz edeceginden dolay1 inamr, di.iiinilriln
boylesi bildirilerinde k.Ivan<; duyar yahruz, oysa s1k s1k

136

onun dlilincelerine, anlatmuna kar1 bir kuku uyarur: o ikisini de yeniden onarmay1 goze ald1 .. Bir kimse ululanmak istediginde uzlamamn anlatimmdan sakmma geregindedir. Uzlal)mayi bir e!;,I egi.tim a!;,lamas1
listtine oturtur. Pek gok durumlarda toplumsal uygunluk olayi bir kamyi dinlemek igindir, bu kam bizim
olamaz, ancak eski olan, eski ogrenim gormli!i,! bulunan
kimse bilgisinin g1ghgi.ru basarsa bizim ufkumuzu aar
gider.
-260Beti. - Beti bildirilmemi. bir gormeye gelitir,
postac1 da birden ortaya g1kan, beklenmeyen durumlarm arac1s1dir: insan sekiz gi.in boyunca bir saat beti
almak, ondan sonra da yikanmak geregindedir.
-261Sanik. - Biri diyor ki: ben sanik oluuma pek ki.igi.ik. ya!;,ltan bu yana karl)1yim: bu ylizden ben her g1kl.mada az gok bir gergeklik bulurum, her ovgi.ide de
bir ussuzluk .. bvgti benim igin glig ah1llr, g1k1ma ise
yliksek deger kazarur.
-262Eitlik yolu. - Daga tirmanmamn bir kag saatl
biri aag1llk olandan, biri de kutludan olmak iki e yarat1k getirir ortaya. Bitkinlik eitligin, kardeligin en
k1sa yoludur, sonunda i:izglirliik uyku dolay1siyle buak1hr gider.
-263Su9 yilkleme. - Ku!i,!kU bir iz iizerine geldigi.ne gOre onu kaynagm1 ag1k yiirekli, s1radan yav1lar:mda aramaz insan. O yav1lar bizim igin olayd1 bir tek inanc:m

137
bile yav1s1 olmazlard1. Oysa uzun bir siire kendilerin
den en !;Ok yararl1k gordUgi.imiiz kimseler, herhangi bir
neden.den dolay1 bu konuda gizlilik iginde bulunanlar,
bizden bir nesne edinemeyenler,- yiiz klzart1c1 bir ola
ya dokerler ii. Onlar bir kez bile benimsenmeyecek
olan inanglar bulurlar, kendilerine yik1m getirebilecek
inanglar, bizi gol{ yakmdan tamm1, anlam1 olmala
nndan dolay1. Avunmak igin oylesine kotii SU!} yiikle
melere giriirler, bu sug yiiklemeler senin govdene bulaan saynllklar1d1r bakalarmm, onlar toplumun aktOresel bir gi:ivde oldugunu bilirler, bakalarmm yararland1gi bir saghk koruma yolundan sen de yararlanabilir
sin ..
-2641:,:ocuk ugmag1. - Qocuk mutlulugu Greklerin oy
kiiledigi Hyperboreenlerin(l) mutlulugu gibi bir masal
d1r. Bunlar mutluluk gergekten yeryi.iztinde ise bizden
uzaktir, yeryiiztintin i:iteki ucundad1r diye dliUntirlermi. Eski insanlar oyle diilinUrdU: insan gergekten
mutlu olabilecekse elden geldigince bizim gag1mizdan
uzak kalmall, yaamm uglarmda, balangiglannda 01mahd1r. Bir takrm insanlar i!}in gocuklann bu masal
ortUsii arasmdan bak1!;11 onlarm katilabilecegi en bUyiik
mutluluktur: b1rakm gocukcagiz bana gelsin, onundur
ugmak derse masal ugmagm avlusuna deg-in ~dilir
kendiliginden. - Qocuk ugmagi masah gagda evrende
bir duygululuk nesnesinin bulundugu her yerde gec;erlidir.
( 1)

Hyperboreen:

uzak dogulu bir boy.

Eski Grek masallarinda

gei;:en
~-

138
-265-

tstemez olui;ian bir

nesneyi olui;ian insan: bu ylizden beklemezdir o. Delikanh uzun bir ogrenimden sonra acrlan, yoksunluklan,
onun insan ile nesneler tablosunu blitlinlemesini beklemek istemez. Biteni, ona sunulam baglllrkla, inan~la
benimser, bunlar ona tablosunun ~izgileri, boyalan olarak onceden verilmelidir, verir kendini bil bilgeye, bir
ozana yUrekten, uzun bir slire ba51kas1mn iini gorlir
bouna, kendi kendini yadsrma geregini duyar, epey de
ogrenir bu arada: oysa ogrenmege, bilmege en gok degeni unutur delikanh - kendi bai;ima yaam boyunca
bir partici olarak kallr. Qok can s1krc1d1r, ter dokturliclidlir, boyalan, f1r~ay1, kanavigay1 buluncaya degin
kendini tutmada! Artrk uzun bir slire gerekmez kendi
yai;;am sanatmm ustas1 olmas1 iQin - oysa en azmdan
kendi Qallma yerinde kendi ba11ma buyruk olmah ..
-266Bir tek egitmen bile yoktur. - K~ndi kendine egitmeden ancak dli51linlir Olarak st:iz edilebilir. Ba51kasmm
eliyle genglik egitimi ne bir denemedir, ne de bilinmeyenlere, bilinmez olanlara gotlirlilmil olma, yada egemen olan yeni varhga, geleneklere, tOrelere, uydurmak
iQin koklli bir yanmad1r: iki durumda da dillinilrlin
ooyle bir tutumu gereksizdir, bu ylirekli, dogru bir kiinin biz doganm oziinden g1km11z dedigi ana-babanm,
ogretmenleriR bir yap1trdrr ancak. Evren anlay111ma gore biraz uzun slirmekle gene de gilnli gelmi, kendiliginden ag1hp ortaya g1km1, artik dlilinilrUn gor.,)Vi
balam1 demektir, imdi egiticiyi degil de bir kendi
kendini yetitireni denemeye, dliilni.irli yarcbma gagirBeklemezler (sab1rs1zlar). -

139
manm giinUdUr ..
-267Esirgeyi ile gen!(lik. - trziiIUrUz bir delikanhmn
dilerinin kmld1gma, bir bakasmm gozlerinin gori::rnz
duruma getirildigini duyunca. Onun varhgma sokulan
her kar1 koyulma.zhgm, umudsuzlugun nedenli bi.iyUk
bir UziintU olacagm1 biliriz! Bunun iginmidir acmd1g-J.. m1z bu konuda gergekten? Gengliktir bizim i.izerimize ald11tJ.m1z1 ilerletecek olan, onun gi.icUndeki her azah Jk
sili y1k1m getirir eline b1rak1lan yap1turuza. Bir yakmmad1r oIUmsiizIUg-iimUziin koti.i gi.iveni tistiine,. yada biz
kendimizi insanllk - gorii,;,;iiniin bir yerine getiricisi ol::i.rak duyuyorsak bu yakmma bir goriiUn bizimkilerd~n
daha gUgsUz ellere b1rakllmas1 ile gogUp gideceginden
dolay1d1r.
-268Yaam !(aglar1. Saygi deger bir deliliktir dort
yilevresinin (mevsimin) dort yala kar,;,;1latmlmas1.
Yaamm ne ilk yirmi y1h, ne de son yirmi y1h bir y1levresine uyar: bundan anlahyor saglarm akllg1 ile k1;1r
bir de benzeri boya oyunlari arasmda yap1lan kar1lat1rma ile yetinilmeldigl, \u ilk yirmi y1l yaam igin,
biitUn yaam gagi igin gergek bir onsepinme (onhaztrl!k) dir, uzun bir y1lbai;i1 gUnU olarak, son yirmi y1l bUttin gevreyi goren, igten olan bir gagd!r, daha onceden biitiin kiilerce yaanm1 olan toplu bir gmlay1.~a
gotUriir insam dosdogi-u, hani her Sylvester giinii kUgiik Olgiide ak1p giden blitiin yillar yap1ld1gi gibi.. Gergektir insanm iginde yildonemleri ( evreleri - mevsimler) ile kar1la,;,;tirmaya yatkm bir siirenin bulundugu.
Bu siireclir yirminci y1ldan ellinci yila de gin olam.. ( bir

140
kabart1, bir yay iginde ony1lhk silre, her kiinin kendi
denemesine gore bu kaba eklemeyi inceltmenin gerekli1.igini kendiliginden anladlgmm, onu diliinme gerekliliginin bir belirtisi diipedilz.) Her otuz y1l yaza, ilkyaza (bahara), giize uyar, insan yaam1mn k11 yoktur,
ne yaz1k ki insan yaam1mn k1 gaglan ad1 verilmek
istenen kat1, soguk, tek bama, diiglim dliglim olm111;1,
umutsuz, verimsiz sayr1hk i;:aglar1 seyrek degildir. Yirmi y1l, s1cak, s1kmt1h 1 f1rtmah, verimli kihc1, yorucu,
yirmi y1l glin bitip akama vardlgmda Tannya ovgU
ler doker, siler alnmm terini insan: yirmi yil gUg gelir
gahma, gerekli de gorUniir ya, - yaarmn yaz1d1r ite
bu yirmi y11. Onun ilkyaz1d1r otuzuncu yil: bir s1cak,
bir soguk hava, boyuna tedirgin, boyuna diirtiicii: flklnc1 ozsu, yapraklar dolmu, gigek kokusu dort bir
yanda: pek gok biiyiileyici glinag1mlan, geceler, kui
otiliiniln bizi uyandlnp gag-Ird1gi i, dilpedUz bir gi:inUl ii, ozel bir dingligin tadI, glig verir daha onceden
tadma vanlm1 mutluluklarla. Sonunda klrkmc1 yil:
gizlilik dolu her nesnenin sessiz duruu gibi, yilksek geni bir dag ovasmca serin yellerin estigi, Uzerinde pml
pml .bir gok bulutsuz, giine gecelere yiimuak yumuak
bakan boyuna: ekin toplammm, yilrek 1;1enliginin gag-I ite yaamm giizii ...
-269imdiikj toplumda kadm anlay11. Kadlnlann
imdi erkeklerin anlayi1 Ustiine diliirunelerinden onlarm her nesneyi daha onceden siislenme sanatlarmda
goz onilnde bulundurduklan sonucu g1kanlabilir. 0 zaman kadm anlayi11mm, pek kavray1ll gorUnii tekliginin daha ozel olarak alb.ru gizmek gerekir: gokluk bOy-

141
le gizlenir onlar, buna kar!inhk sagm dlizensizlik yilzlinden alma dokilllili ile kendilerine canll, tutkulu bir anlayis1zllk anlatnru vereceklerine inarurlar, bu nitelikleri gergekten ta1yorlarsa .. Onlarm insam inand1rmas1 1
anlay11 erkekleri ilrkilteceginden, oylesine genilerki
kendileri bile tinsel duygunun keskinligini seve seve
yalanlarlar, bile bile k1sa goriiliiliikle Un saglarlar, bu
yolla erkekleri daha glivenilir yapacaklanm san1rlar
kendilerine: oyleki QeVrelerine yunlUak bir gtinagmu
k1z1111gi yaym1lar samrsm.
-27()Biiyiik ile ge~ici. - Slirliye vergi bir mutluluk
bak11d1r gozleyenlere gozya1 doktliren, bununla bakar
genQ, gilzel bir kadm kocasma. Duyulur btitiln bu goz
ac1hg1 bliyilkllik Ustline iyiden iyiye, insan mutlulugunun geQiciligi yolundad1r bu ..
-271Adan anlam1. Degme kadmm diiiincesinde
yaayan bir adag1 (kurbaru) vard1r, kocas1 o adag1 yerine getirmezse (o kurbam kesmezse) mutlu geQmez
kadmm yaanu: bilmez mi anlay11 ile nereye gittigini
ar1k? !te ooylece pek de sezilmeden g1kar kurban bayrammdan kurban papaz1. .
-272Kadmsi olmayan. - Bir erkek gibi .budala> diyor
kadmlar: ,.;Bir kadm gibi aaS"lhk> diyor erkekler. Budalahk kadmda kadms1 olmayand1r ..
-273Erkeksi, kadms1 yarat1h ile oliimllllllk, - Erkek
soyunun daha kotil bir yaratlll1 vard1r kadmmkinden,
bundan Q1kan sonuca gore erkek gocuklar daha <;;Ok ya-

142

kalamyor olilme kizlardan, besbelli onlann <daha di.igii.incesiZ olmalarmdan bu: onlann yabanl1gim, gekilmezligini her koti.ili.ik (saynhk) kolayca oli.ime degin
goti.iri.ir.
-274Chyklop yapma gagr. - Avrupamn demokratla
masmm oni.ine geQilmez art1k. Buna kar1 direnmek isteyen kimse demokratga di.ii.incenin her kiinin eline
verdigi arac1 ozgUrce kullamr, bu arac1 bu konuda da
lmllaruh, elveri!;!li k1lar, demokrasinin ana yavllan
(benim di.ii.inceme gore goktintil anlay1lar) daha gok
kendilerini k1m1ldatan korku dolayisiyle demokrasi yolu i.izerinde boyuna daha hIZh bir ilerleyile ttirli.i ti.irli.i
partileri devindirirler.. imdi bilingli, dogru olarak bu
gelecek igin gahan kimselerden biri gergekten gekingen olacaktir: onlarm gi:iri.ini.ilerinde az QOk bir bomboluk, bir tek diizenlilik vard!r, boz bur toz onlarm igbaIna (beynine) degin girmi ac1 vermi.1 gi:iri.ini.iyor.
Euna kar.lln gelecek kuaklarm bizim bu gekingenligimize giilmesi, kuaklar dizisinin demokratga gahmay1
boyle di.ii.inmesi bizim s1giruklar, kaleler yap1mmda
gah1rken giysilerine, yi.izlerine bulaan boz tozlann i
gilere bir tiirlii budalahk vermesine kar111hk, gene de
bu is;in yap1lmasm1 istemeyen kimsenin bulunmayaC-agi
gibidir dogrusu .. Oyle goriiniiyorki Avrupanm demokratlamas1 U korkung koruyucu i:ilgii kurallan dizisinde bir bogumdur, hani kendileriyle Ortagaga kar1 direndigimiz yenigag dli.!lincesinin i:ili.i kurallan dizisinde. $imdi Chlkloplar yapma gagid1r! Bi.itiin gelecegi
korkusuzca i.izerlerine kurabilecegimiz temellerin en
son kesinligi! Ekin (kUltiir) verim aianlanrun gecele-

143

Vin yabans1l, anlams1z (yarars1z - ba1;11bo1;1) dag sulannca y1k1hp yok edilmesi olabilecek i degi.l artik.
Ba,rbarlara, salgmlara govdece, tince uaklat1r1c1llga
kar1 ta s1gmaklar, kaleler var! Biltiln bunlarm s0zde
Jralij,n, kaba yava1;1 yava boyuna yilkselen tince olan
diye anla1l:rru[!tlr, burada yorumlanan biltiln Olgil ku
rallan yilksek bahge bakuru sanatg1smm bir toplu tin
sel bir onsepinmesi (onhaz1rhg"l) olarak gorilnilyor, bu
sanatg1 iyice dilzenlenmi ozel bir odevi olursa ona do
nebilir! !Burada aragla amag arasmda duran geni za
man ara11klarmda, bilyilklerde, bilyilkilstil olanlarda,
yilzyillarm gilcilnil, anlay11;11ru ancak bireysel arai; igin
yaratmada, bulup ortaya g1karmada bu derin s1kmt1
verici yorgunluga kar1il gag-Im1zm igilerine dililncelerini ag1kga ortaya koymularsa ag-Ir etkide bulunulamaz, eskiden bilyilk duvarlar (surlar), kaleler erekti,
son amai;ti, kimsenin bagc1hk bahgecillk, yemi agaglar1 yeti1;1tirme gibi ilere ald1rd1g-I yoktur, ne olursa
olsun illeri geviren duvarlar yap1lmallydi ..
-275Genel oy yetkisi. - Ulus vermedi gene! oy ver.me
yetkisini, bu yetkiyi gegerlik kazand1gi her yerde benimsedi, gegici de olsa aldi. Her kez umudlannm boa
g1ktigim gi:irilnce bu yetkisini geri verdi. ~imdi bu her
yerde gorillen bir durumdur. Herhangi bir yetenegi.n
kullamld1g1 yerde yilzde altm1 degi.l belkide biltiln oykullanma yetkisinde goil;unluk bir kez bile oy sand1gina gelmemi, boylece bu oy gergege bak1hrsa biltiln oy
dilzenine kar1;11d1r.
Burada gok gilg bir yargida bulunma gergegi. vard1r, goil;unlugu her kiinin mutlulugu igin son yarg1 ola-

144

rak belirleyen yasa onu gene bu yargi ile <5nceden or

taya konan bUtUn kiilerin oybirligi ad1 altmda belir
lenen temeller tizerinde kurmad1. Genel segim yetkisi
bir 9ogunluk isteminin anlat1m1 olamaz, bUtUn yurdun
onu istemesi gerekir (1). Bu ytlzden gok kliglik bir
azmhg-tn kar1 koyuu onu ie yaramaz duruma geti
rip bir yana atmaya yeter. Bir oylamaya katilm1 blitun segim dUzenini yik1ma gotliren ite boylesine bir
kar1 koyu!?tur. Bireyin kesin olmaz deyi!?i, ya da
azmllga dlilirmemek igin bir kag bin kiinin olmaz deyii bu dlizenin Uzeri,nde dogrulugun sonucu olarak as1h
durur: bireyin yaptig-t her kullammda oya kat1lmanm
ag1k bir tlirli olmahki yetkiye dayand1gm1 gostersin ..
-276-

KotU yarg1lar. - Kiinin ev d1r;;mda bulundugu yo

relerde verdigi yargi nedenli kotli olursa bir bilim ada
m1 olarak iyi yargi konusunda da oylesine ahkanllg-t
var demektir, gok mu gok. Utandmc1 bir i. Politika
olaylarmda, bliylik slirglinlliklerde, blitlin birdenbire
ortaya g1kan durumlarda, bask1Iarda a~gi yukan her
giin gorlildligti gibi, bu kotU yargmm i gordligti apag1kt1r. Kimse blisblitlin evin iginde kalm1 degildir, geceleyin yeni yetien bliylik devlet adamlannda bile
blitlin politika yapmalar iyi bir mutluluk igin ivedici
konumalard1r ..
-277Makine 9a!:jmm oncUlleri. - Basm, makine, demiryolu, telgraf onclilleridir, onlann bin yilhk sonucunu
(Urtinlinli) gekmeyi goze alan yok illldilik ..

145

-278Bir ekin i:infeyicisi. Bir yerde kiilerin Uretici

ilere ay1racak zaman1 olmachgm1, pusat (silah) egitimlerinin, yer degitirmelerin onlara gahacak giin b1rakmadlgu11, geri kalan ulusun anlar1 beslemesi, giydirmesi gerektigini, bu ytizden k1hklarmm a1lacak
durumda oldugunu, gok kez tilrlil turlil deliliklerin bulundugunu duyarsak orada kesin yargi verecek pek az
yetkililer bulunuyor demektir, orada bireyler baka
yerdekinden claha ~olt birbirine benzerler, yada birbiri
gibi davramrlar, orda anlayisizca boyun egme istenir,
vard1r da. Buyruk verilir, inand!rmaktan sakm1hr1 orada cezalar azd1r, ancak ag-Ird1r, hizla uygulamr, pek
korkung durumlara degin gotlirilli.ir, orda birbirini ele
verme pek bilylik sug demektir, kotli durumlarm eletirisi pek yigit kimselerce goze almabilir.
Orada insan yaam1 pek ucuzdur, tutku bir bigim
diye ahmr, korkulur duxuma sokar yaarm, - bunlan
duyan O, barbar, korkulu duruma dlien bir toplum
ornegidir der. Belki de biri buna O Ispartamn bir anlatimd1r diye ekler, bir bakas1 dillinilr ta1mr derin
derin, o bizim yeni er varllg1m1zin yaz1hp anlabm1d1r,
bizim baka tlirden bir ekinimizin, toplumumuzun ortasmda, canh bir tarih yanhhgt, bir gorlinlim olarak
duruyor dersin, soylendigi gibi korkung duruma dlimli barbar bir toplum, gegmiin, ~ajtmuzm tekerlekleri igin onleyici (fren) degerinde olabilen sonradan dogma bir yap1tld1r o. - Yava yaVa gektirir ac1sm1 bu
ekin onleyicisi en yilksek aamada: ya hizla yokutan
inerken, yada bu durumda gorilldi.igii gibi belkide yukar1 g1karken ..

146
-279-

Bilenlere sayg1.
! ile satic1lar yar1masmda
halk yap1lan iin yargic1d1r. Oysa halkm ne gerekli ibilgisi, ne de nesnenin goriini.i:;;iine gore verdigi bir yarg1 vard1r. Bundan otUrii iin degeri (belki de begencin)
yansimanm egemenligi altmda ylikselecek, buna kar1hk blitlin Uriinlerin niteligi bozulma gereginde kalacak.
Gene bundan dolay1, usun degerden dlitligu yerde, bu
yanr;:ma sona erdirilecek, yeni bir ilke ona tistlin gelerek bar;:anya ulaacak. Yal1ruz elilerinin ustas1 elii
ilsttine yargida bulunur, bOylece halk yargida bulunan
kiinin karusma, dogruluguna bagh kal1r. Bundan otU
rii tekel albnda bulunmayan bir ir;: yoktur! Enazmda
bir uzmarun bu tiirden ileri iistline alrm bir kimse olmas1, o ii yapanm ad1 eksik yada bilinmiyorsa kendi
adm1 giiveng olarak ortaya koymas1 gerekliydi. Bir yap1tm pek ucuz olur;:u ondan anlamayanlar igill baka
turden bir olay, bir aldaruliJ oldugundan dayan1klrlrk bir
nesnenin neden dolayi pek ucuz oldugu yarg1sm1 verir,
bu da gok giigtiir, iten anlamayan bu konuda bir yargida bulunamaz. Boylece: gozii etkileyen, degeri az
olan tistiin gelir, - bu da pek dogal olarak bir imfkine
ii olur. Makine yeniden ie el koyar, ii dlizenlemede
en biiyiik hizhhgm, kolayhgm nedeni olur, sat11Jk bir
ttir g1kanr ortaya: yoksa onunla bir tek baan bile
saglanamaz, az gahr;:1r gok durur. Oysa en sabhr olan
ne ise soylendigi gibi halk yargism1 verir onun UstUne.
Onun aldatic1 olmas1, baka deyimle ilkin iyi goriinmesi, ucuz olmas1 gerekir. !51te J::oyle gahma gevresinde bizim belirleyici sozi.imliz <bilenlere gok saygn olmahd1r..

147
-280Ktrallarm korkulurlugu. Demokrasinin elindedir gi.igllillik arac1 kullanmadan boyuna ilenmi yasaya uygun bir bask1 ile k1rah, imparatorlugu igi bo
duruma getirmek, bir s1f1r kalmcaya degin, bi.itUn s1f!rlarm anlam1 ile kendiliginden bir yokluk yapmak,
baka deyimle bir say1 etkisi yapabilecek duruma get}rip sagda s1f1r k1lmak.. Klralhk, imparatorluk demokrasinin kiitil, amaca uygun duvarmda gorkemli bir si.is
olarak kalsm, bu kendi kendinde bile gozil olmayan
gUzel b1kkmhk tarihe vergi sayg1 deger atalar dizisinin
kalmtis1, bir bakrma tarihin yans1tic1s1 - bu biriciklik
iginde, az i;ok yi.iksek etkili, soylendigi gibi yahmz kendisi igin degil, dogruluk Uzre kuruldu .. Bu iQi boluk
korkulurlugu onUnde egilmek igin k1rallar Unlerini saVa ilhanlari (prensleri) olarak dileriyle s1ms1k1 tutuyorlar: bu yUzden savalan demokratga erklerin U yava giden yasaya uygun bask1s1 altmda duydugu s1kl
yonetimleri gereksiyorlar ..
-281Gerekli bir koti.ililk ogretmeni. - tTretici anlay1
gi.igleri ile acik1c1, ahc1 anla.y1 giii;leri arasmda oldukga az kimseler vard1r! Arac1lar arac1hk ettikleri
besinin ellerinde olmadan bir de uydurmasm1 yaparlar,
kaynaga dayanan, ilretici anlayi gil!;lerinin yanamadJ.gJ., bu nesnelere kar1 begenme, ilgi, zaman, para, daha baka nesneler gibi arac1bklan igin yi.iksek deger
isterler. - Bi:iylece gerekli bir ki:iti.ililgun ogreticisi diye
bak1hr O([llara boyima, bir tecimci gibi oldulq;a kU9!lk
bir kotlili.ik olarak almmalan gereksenir. Belki de Alma:ri.Iarm dLirumunda giiliilen s1kmt1mn ananedeni bu

148
dur, pek Qoklari tecemli geQiniyor, iyi yaamak istiyor,
(i.ireticiye oldukQa az, ttiketiciye ise elden geldigince
yliksek odeme yapmak istiyor, ikisinin de en bi.iylik y1k1mmdan kazanQ saglamak iQin): ogretmenlerin bollugu iQinde bu tinsel s1kmti durumlanmn ananedeni gOrlilebilir: onlarm boyle az, boyle kotU yetitirilmesinden dolayi ..
-282Saygi vergisi. - Saygi duydugumuz kimselere, tonmnnlara, bir otaciya ( doktora), bir sanatQ1ya, eli1?"
gisine az QOk bizim iQin Qahi;ian, igorlir olana glici.imi.izi.i ai;ian bir odemede bulunuruz, seve seve: buna kari;i1hk tanmmayanlara pek az, ancak hakettigi verilmek
istenir, burada her kiinin yurdun bir adlm bile. gerilememesi iQin kendi kendisiyle giritigi bir sava vard1r,
tamd1gm gahmasmda bizim iQin Odenemez olan, onun
i!;line bizim durumumuzdan dolayi kanan bir duygu, bir
bulu vardlr. Biz burada bir ozveri iginde bulundugumuz duygusundan baka bir nesnenin olmad1gm1 anlatabilecegimizi saruyoruz. - !~e en gi.iglli vergi bu sayg1
duyma vergisidir .. Yanma nedenli btiylik olursa, tanmmayan kimselerden satm ahrur da tanmmayan igin
.;;all1llrsa, o Olglide de dlilik olur bu vergi, ite bu insamn yaptigi tin-ahveriinin yilksekligi i.;;in bir Olgi.idlir ..
-283Gergek bar yolu. - Ordunun Uzerine ald1gi gorevde baka lilkeleri ele gegirme tutkusunu bana Qevirdigi bir yonetim durumu yoktur, onun tek yard1mc1
s1 savunmad1r ancak. Gerekli korunmayi dogrulayan bir

149

toreyi isteyen onun iyiliksevenidir. Bundan <_;1kan anlam. Udur: aktorelilikle komudan gelen aktore d11 tutumun goz onilnde bulundurulmas1. Onun sald1n, ele
gegirme tutkusu di.i~nillmelidir. Devletimiz savunma
yolunu geregince dlilintirse geri kalaru kendiliginden
g1kar 11ga. Bir orduyu neden dolayi gereksedigimizi
ag1klamam1zla dlizensiz, beceriksiz bir kurbana seve seve savasrz saldrrmak isteyen yaltaklamc1, ikiyiizlU bir
kandokti.cii bizim devletlmiz gibi saldm tutkusunu yalanlar, kendi yoniinden yap1lanlarm birer korunma nedeni oldugunu ongoriiyle i.istiine ahr. !!fte bi.itUn devIetler birbirine kar1 ooyledir. Komunun kotii dililncesi, kendinin ise iyi dtiUncesi oldugunu varsayar boyuna. Oysa bu varsayi bir insandrr olutur, savatan
kotti mil kotildilr. !in dogrusu bu saval istemedir,
savaa bir nedendir, soylendigl gibi bu neden komuyu
aktore d11. kalmaya dogru iter, yavihk duygusunu, eyIemini gag1nr. Ordu ogretiminin gerekli bir savunma
arac1, baka Ulkeleri ele gegirme tutkulannm koklU bir
and1 olarak anla1lmas1 gerekir. 6yle bilyilk bir giln
gelirki ulus savala, er dilzeninin en yliksek egitimi ile
yetitirilir, gahi;;tml1r, btitun bu varhklar1 agir bir adak
olarak sunduktan sonra vargUcUyle bag1r1r: biz k1l1c1
k1r1yoruz oysa onun bilttin ordu varhgi son temeline
degin yiklhp gitmitir. Gergek ban yolu elde savunma
gUcU varken bir duyu yUceliginden kalkarak bunu savunmas1z yapmak, bir dliUncenin dogurdugu bar:t
iginde dinlek yaamamn geregine uymaktir. ~imdi biltun Ulkelerde oldugu gibi eli b1gakh bar1 dedikleri di.ilincenin baans1zhgid1r, bu yUzden komUya gUven
yok, yan lungtan, yari korkudan pusatlar b1rakllrm-

150
yor .. Hmg ytizlinden seve seve yere seriliyorlar, ikl kez
seriliyorlar seve seve, korktuklarmdan, hmca kap1ld1klarmdan, - bu her bireyci devlet toplumunun en ytiksek aamas1 olma geregi.ndedir de!.. - Bizim ozglir~iik
isteyen ulus yoneticilerinde insan yap1s1 Ustiine di.ii.inme zamam yoktur bilindigi gibi.. Yoksa onlar da <er
ytikiinlin yava yava azaltilmasn igin galtsalard1 bunun bo!?Una oldugounu bileceklerdi. Qok kez bu s1kmti
en ytiksek aamaya vanrsa buna yaltmz Tann yardJ.mc1 olabileceginden en yakm bir zamanda bize elini uzabr, denecek. Savam Unllillik agac1 ancak bir kez; y1ldmmla yik1labilir, oysa y1Idmm geliyor, bunu bilin buluttan, ytikseklerden ..
-284Elde bulunduruculuk belki de dogrulukla kar1laElde bulunduramn dogru olmayi11hltg1
t1r1labilir. ag1r gelir kiiye - gene bu yerdedir biiyiik saatm gostergesi - boyle derler bu iki aragtan bir kez eit bir
i.iletirmeyi, malm birikimini, elde bulundurmamn yeniden ele gegiini yard1mla11mak igin, ortakla11tmnada.
ilkgag Yahudilerine bu yiizden dargm olan toplumcularmnzm gonliine gore son g1kar yol Yahudinin: gaimayacaksm, dedigidir. Onlara gore yedinci yasak gok daha tok seslidir: malm olmayacak. Birinci regeteye gore
ilkgagda gok denemeler yap1ld1 oyleki bizim igin bile
bir ogretici olabilecek pek kiiglik Ol!';i.ide baansizltgi
vard1. Eit tarla i.ileimi pek kolay soylenmi, oysa
bu gereklice oluagelen aynlma, boli.inme yiizi.inden, eskiden kalma mal saygismm yitimi yiiziinden nice ac1far g1km1 ortaya, nice gocuk sevgisi yokolmu, adanm1, bogazlanm1i;;. Smir talan soklili.ince aktoreliligin

151

de koki.i kaz1hr. Aynca, yeni elde bulundurucular arasmda nedenli c;;ok ac1hk, k1skanllk, c;;ekememezlik vardir, bu gerc;;ekten eit tarla i.ilei.;iminin oti.irti. Durum
bOyle olayd1 onlann eit durumlan ic;;inde insamn komi.;uyu k1skanmasma da inamlmayacakt1. Bu agulann11,
sagl!ksiz ei.;itlik uzun .bir si.iredir kokte var! Bir kac;;
kuak ic;;inde kallt1m dolay1siyle bir bollim burada be[!
baa, orada ise be51 bi:illim bir baa verildi: bu kati kaht1m yasas1 d0Iay1siyle bOyle koti.i durumlarm ahnd1gi
da oldu hani, gerc;;i oyle tarla i.iletirimleri olmuki burada elinde bir nesnecigi olmayan yoksullar, doyurulmayanlar c;;1kti ortaya. Btiti.in nesnelerin alti.ist olus;undan sonra kiskanc;;l!ga kap1lmaksizm yeniden istege gore yakm1amalara, koms;uluklara dogru gidildi. - I kinci
rec;;eteden soma toplum malmm geri verilmesi, gegicl
olarak bireylerin kirac1 yap1lmas1 istendi, bOylelikle tarnna elverili topraklar yok edildi. tnsan gec;;ici olarak
elde bulundurulan btitUn nesnelere kar~nd!r, ongorU51llili.ik, ozverililik olmadan, bir ilgarc1 olarak i51ler toprag1, yada esrimis; bir savurgan gibi ytirUtUr i51ini. P!Ato bencilligin elde bulunduruculugun kaldmlmas1 ile
yol{edilecegini dtii.;UnUyorsa ona verilecek kar1hk bencilligin ortadan kaldmlmasmdan sonra dort temel erdemin de insan eliyle geride b1rak1lacagid1r, oyleki:
pek tizticii veba giiniin birinde pislik kalmayacaksa insanhga y1k1m veremeyecek. Pislik, bencillik olmadan
insan erdemleri ne olur.? Bu erdemleri.n onlardan gelme adlar, yiizorttileri. (maskeler) oldugunu soylemel{
pek de yersiz degildir. Toplumcularm f,limdi bile boyuna diline dolay1p durdugu Platonun bolukta duran ezgileri insamn eksik bilgisine dayarunaktad!r. Plato ak-

152
toresel duygulann tarihinden, insan tininin iyi, yararh
niteliklerinin kaynagmdaki bilgiden yoksundu. Plii.to,
biiti.in ilkgag- gibi, iyiyi, kotiiyii akla kara gibi sarum,
iyi, kotii, insanm, iyi kotii niteliklerin koklil bir aynh
gma inamm!;l.
Bu yolla mal elde bulunduruculugun bundan boyle
gok giiven toplasm, aktoresel olsun diye biitiin gah!;lma
yollan kUgi.ik olanaklara ag1k tutulur, emeksiz birden
bire varhkh olma onlenir, biiylik olanaklann birikim
bolmeleri olan ahVeriin, taitm elverili bUtii'.n dal
Iar1, ozel ellerden, ozel kurululardan ahmr, boylelikle
mah olmayanlar gibi pek goklan topluca korkulur bir
varhk olarak gozaltmda bulundurulur.
-285lin degeri. - !in degeri tiiketilen zamamn ~ok
luguna, gah!ilffiaya, iyi kotU isteme, bask1ya, gerekse
meye, Usiengenlige, dogruluga, goriiniie gore belirlen
mek istendi, bOyle bir yone doniildiigiinden deger bir
kez bile dogru belirlenemedi, yoksa bUtiin kii elden
gelmeyen bir tart1hgm (terazi) goziine konmu!il olacak
t1. Bu ise dogru olmayam bir durum demektir! Oysa
dogrulugun ie deger bigilme konusunda gonliinUn is
tedigi olmayanlann dilinden duydugumuz tinU de budur
!;limdi. .Slirekli olarak i diiiinUliince her kiinin iirUnU,
igin bir sorumsuzluk ta1d1g-i gorUltir. Bir kazang bir
kez bile bu a& gegenlerden aynlmak demek degildir,
her i iyi kotii l>()yledir, ide gerekli giigler, giigsiizliikler, bilgiler, istekler gibi degiik niteliklerin bir araya
gelmesinde gorUlen gereklilik gibidir. !gi gahiyorsa,
nedenli gah1yorsa, dileginde durum bOyle degildir. Da
ha geni, daha dar anlamda ancak yararl11Jk diisiUnce

153

Ieri iin degerini belirlemeyi saglanutir. ~imdi bizim

dogruluk dedigimlz bu alanda pek yliksek olgiide bir
yararllhga bagh oldugundan gok mutlu durumdadir, bu
yararllllk saygi duyulan bir neden yliziinden konuyu
etkilemez, blitiin duru.mlarm siirekliligi dli!iJliniili.ir, bu
yiizden iginin mu.tlulugu, govde, tin k1vanghhgi goz
onUnde bulundurulur, - bununia o da, onun torunlan
da, bizim torunlar1miz da daha uzun bir siire insan bireyleri olarak iyi gah1;11rlar, aynca gliven altmda ya!iJarlar. ts:ginin Qallmas1 imdi anla1ld1gi gibi bir delilik,
gelecegin g1kan ugruna bir soygunculuk, bir toplum
ko1kulurlugu idi. ~imdi ise sava:;; var, btitlin giderler
bal'l!ll korunmas1, anlama yap1lma91 1 gilven saglanmas1 igindir, bugiin bu durum bliyilk oluyor daha da,
eskiden de somilrmenin boylesine bilylik, boylesine siirekli bir g1lgmhg1 vard1 dlipediiz.
-286Toplum ogretisi i.istiine. - Simdi Avrupada, bir
bak1ma Almanyada liretim - tliketim ile politika ogrenimi gormek isteyen igin en kotlisU gergek durumlann kurallar, ayr1cal1klar, yada gegi~ - ba'h donemleri
yerine bir tak1m i:irnekler getirilerek olaylarm anlablmas1d1r. Bu ylizden gergek varhk Ustilne ilkin listen
bak1lan ogrenme gerekliligi Uzerinde duruluyor, sozgelimi bakl kuzey Amerikaya gevriliyor, - hani yeni
ba1;1lam1 i:ilgillil toplum k1m1ldamlarmm gozle gori.ilebilecegi, aratinlabilecegi yere, istendiginde, - oysa Almanyada, daha ag1r tarih ogrenimleri yada soylendigince, bir uzakgoren ( teleskop) gereklidir limdi ..
-287Makine degerden di.iilri.iyor. - Makine kiiligi ol-

154
mayan bir nesnedir, kendisiyle gorlilmeyen her ie
bagh iyiligi, eksikligi, ayn ayn yap1lan iten i:ivi.ing
duymay1, ondaki insan eli degmiligini kaldmr ortadan. Daha i:inceleri igilerden yap1lan btiti.in satmalmalar, kiilerin bir belirlenmiligi idi, onlann damgasm1
taird1. Ev geregleri, giyim kar1hkh deger belirtiminin, kiisel toplum ortakhgmm bir i:irnegi olarak ortaya konmutu, bu s1ralarda biz tekelci; kiisel olmayan
bir kulluk iginde yaar gori.inilyorduk. Yilksek deger
kar1hgmda nesne satm almamak igin iin kolaylatl
r1lmas1 gerekiyordu.
-288Yilzyrlhk gozaltrnda bulundurma.
Demokratga
yonetimler a1n tiranca tutkunun gi:izaltmda bulundurma kurumlanna kar511d1r. Boyle gok yararl1, gok da
can s1klc1 ..
-289En korkulur yanda. - En korkulur yanda (tarafg1) gokili.i ile bilti.in partiyi y1kacak oland1r. Ayr1ca
en iyi yanda da odur..
-290AltnyaZISI ile kursak. trzerine tereyagi silrUlmi.i bir dilim ekmekten gok yada daha az1 at binicinin govdesinde yar1 ile yar1 kousunu UstUne uygun
di.ien yarg1yi verir, bunun gibi binlercesinin mutlulugu,
mutsuzlugu igin de .. '.Boylece uluslann da uzun boylu
almyaz1s1 diplomatlara baghd1r, diplomatlarm kursaklan boyuna yurtseverlik bask1smm bir konusudur. nedenli silrilp gidecek daha ..

-291Demokrasinin baar1s1. -

Bilti.in politika gilgleri,

155

toplumculuk korkusunu ilemek, kendilerini gi.iglendirmek igin denemeler yaptilar. Bunlardan yahmz demokrasi siireklilik konusunda kazanQh c;;1ktI. Biittin partiler
kendilerini egemen k1lan <rnlusa yaltaklanmak, ona
her ttirlii kolayhklar, i:izgtirliikler vermek ikin bask1ya
ahnm151t1. Halk1, i:izel kazancm degi51tirilmesini ic;;eren
ogreti ytiztinden toplumculuk alabildigine d1a itilmitir. Dtimeni bir kez eline gegirmi olsa da gene parlamentonun b;iiytik c.JOgunlugu ytiziindetr yiiriitucti diimenle kapitalci ah - verigilerin, borsa agalarim:il karnma gidecek, gergekte yaVa!;? yava bir orta durum yaratacak, bu orta durum toplumculugu atlatilm1 bir
sayr1hk gibi unutabilecek. Bu kendi kendini kuat1c1
demokratlamanm kullamh sonucu yamnda Avrupanm bir uluslar birligi olacak, bu birlik iginde cografya
ereklerine uygun olarak sm1rlanan her ulus bir kendi
bama buyruk bi:ilge (kanton) durumu ile onun i:izel
tlizesini elde tutacak. Bu imdiye degin gelen uluslarm
tarih an1lari ile az da olsa dliiintilebiliyor. Sofuluk dolu bir anlamm demokrasi ilkesinin yenilemeye istekli
ara!;?tirma begenci olan egemenligi altmda ad1 gegen
uluslarm yava yava ki:ikleri yerden sokiiltir. Bu konuda gerekli goriinen sm1r diizeltmeleri boyle ytiriitti!Ur, bU dlizeltmeler btiyiik kantonun, genel birligin yararma yard1mc1 olurlar, kocalm1 bir gec;;miin an1sma
degil. Bu dlizeltmelere gorli ag1lan bulmak gelecekteki diplomatlarm, ekin arat1r1c1larmm, tanmc1larm,
all-veriQilerin odevi olmahd1r, ordularm degil, onlann
arkasmda yararhhklan, g1karlan olanlarm odevidir.
011 politika ile i!( politika ayr1lmazcasma birbirine baghd1r: gerQi sonuncusu kendini begenmi hammmm ar-

156
dmdan koarak acmmalik sepetgigine onden gidenlerin
bigtigi ekinlerden artakalan saplan dolduruyor.
-292-

Demokrasinin eregi ile arac1. - Demokrasi elden

geldigince gok bag1ms1zhklar yaratmak, dtiiince, yaam tiirti, kazang bag1ms1zhklarm1 Uzerine almak ister. Demoltrasinin elinde bir nesnecigi bulunmayanlara
gergek varhkhlar gi.bi siyasal segim yetkisi tamd1gm1
da buna eklemeli. Bu iki yetkisiz insan katm1 demokrasi ortadan kaldirma geregindedir. Son olarak. ortaya
konan odevi budur onun. Demokrasi parti orgiitlenmelerini ereklerinden ay1rmak isteyen bi.itlin davramlari
onleme geregini duyar. BaS'ims1zhgm i.ig ana yav1s1
yoksullar, varhkhlar, birde patilerdir. Ben demokrasiden az gok gelecek olan bir nesne diye soz ediyorum.
~imdi adma demokrasi denen eski yonetim bigimlerinden ancak yeni atlarla gi.ttiginden dolay1 aynd1r. Yollar idilik eskidir, tekerlekler de eskidir ya .. Ulus mutlulugunun bu arabalannda korlrnlurluk gergekten oyle-
sine getin mi dersiniz ?
-293-

0lgi.iliiliik ile sonug. Erdemler erdemi, bliyilk

anas1, klraligesi, olan Olglillilligiln bilyilk niteligi ah1lagelen yaamada kendi yoni.inden bir baan saglayamarn1hr. Yoksa ozglir kii aldahlm1, sonucundan dolayi
bu erdemi yalvara yakara kazanrn1 olacakti. Olgiilii
!Uk gUnliik ilerle ugraan kimseler arasmda kUku ugruna pusu kurma, yaltaklaruc1 bir ag1kgozllikle degitirilir. Kime kar1 ag1kga olgi.ili.i davramhrsa, h1zla kavrayan, bir bak1ma yamna pek sokulmadan da kavrayan bir kimsenin dogru, gtivenilir bir arkada olmas1

157
yolunda kendi kendince bir yarg:is1 vard1r. Giinliik i
lerde becerikli olglilii olamak isteyen kirnseler onlann
dlilindligU gibi kendileri igin korkulur kirnselerdir. 6te
yandan Olglilii kolayca korkulan, tedirgin eden, kll!klrk
yararcasma davranan bir kimse olarak alm1r, elveri!li
durumda olmayan, gliniin tadm1 g1karmakla yetinen
kimseler gok!Uk olglilii olan1 tedirgin edici bulur... On
lar gibi kolay ya!ayamaz, davrams1z, glivensiz diiii
nernez de ondan. Boyle kimseler arasmda olgUIU olan
kii onlann dipdiri iggozli (vicdam) gibidir, pm! pml
glin onun gozUnde soluktur. 0, bir sonugtan, bir sevilmeden yoksunsa kenidini avuturcasma oyle der boyuna: 1nsanlar arasmda degerli nesneyi elde edecek olan
igin Odemen gereken vergiler boyle yliksektir i!?te, bu
onun degeridir!
-294Ben de Arkadyaday1m. -

Dag-dalgalan Uzerinden
ar;;ag1 bak1yorum siityeili bir gole, gamlar, yah ag1rbah sangamlar arasmdan. TUrlU tlirlii ta!? y1gmlar1
gevremde, yer gigeklerle, otlarla boyam boyam .. Bir
sUrU k1m1!d1yor, yayihyor, gidiyor kar1mda, tek tek
inekler, kUgUk stirliler uzakta, keskin gUnbatim1 11ginda, korulug-Im yanmda; otekiler daha yakm, karanhk
daha, bir sessiz bir sessiz ortallk, glinbat1m1 doymu.llugu iginde. Gitmi!? akkopiiklU irmaga siiriiniin bogas1,
saat be bugugu gosteriyordu, yava[;? yava[;? devinerek
geveyerek gidiyordu, bitmekte olan ko.lunun ardmdan,
boylesine azgm bir. k1vanc1 vardt. Bergama soyundan
iki bugday yiizlU yaratik iki goban: k1z gocukga giyin
mi!;lti biisblitlin. Solda geni orman bolgesinde kayah yamaglar, karh k1rlar, sagda iki kocaman buzlu tepe iis-

158
tlinde gline kokulu ortlinlin ic;;inde yUzen - ne varsa
bliylik, sessiz, pml pml. Toplu bir glizellik yarat1lma
giiniinlin i.irpertisi, dilsizce verilii i.istune gosteriyor etkisini, yokmu dersin dogal bir nesne, elinde olmadan
bu salt kesin i1k evrenine (tutku duyan, bekleyen, ileri - geri bakmayan) oturtuyor Grek yigitlerini Poussinle ogrencisi gibi duymas1 gerekiyor insarun: yigitc;;e,
klrlara yararrca. - Boyle ya;?ad1 tek tek insanlar, boyle duydular evreni slireklice, boyle duydu evreni iginde,
onlarm arasmda biiyiik biiyU:\t insanlardan biri olan yigitc;;e, k1rlara yara1rca felsefe yapan: Epikuros'..
-295Qlgiip bigmek. - Bir c;;ok nesneler go,riiriiz birbiriyle dlilincelere dalan, birbirine kar1 hesap yapan,
bir h1zhca bir sonuc;; c;;1karan, az c;;ok glivenli bir biitun
kuran, - bunu biiylik politikac1lar, toprak beylerine,
ah-Veric;;ilere kar1 yapar: bir ic;;e kapam ic;;inde bir
h1zhhk. Bir olay goriiriiz ic;;inde biricik davram oyas1,
biitiin oteki davramlarm yarg1c;; kadm1 buluruz, yigitlere, de, kat1 diiiincelilere de saglamhk verir bir 01c;;ekler olc;;lil ic;;inde ..
-296Zamansiz olam gormemeli. - Boyle yaamr uzun
"Qir siiredir, kapah gozle blrak1r kendini insan olaya, bir
gozleyici k1lmaz kendini bu olaym ic;;inde. Baka deyimle bilgelik yerine bir sindirimsizlige ugrayayd1 yas:anan
olay1 bi.isbiitun tedirgin olup gidecekti yaanan olaym
sindirimsizligi yiiziinden ..
-297Bilgin'in denemesinden dogan. - Bilgin olmak ic;;in
kesin olaylarr yaay1p ogrenmek onlarm agrzlarma de-

159
gin girmek gerekir. Bir tak1m <bilgin'in~ bu s1rada yutulmu olma korkusu da goktur baa ..
-298Tinin yorgunluktan tlikenii. - Bizim, bir kat11Ik,
nitelik eksikligi olarak gosterilen insanlara kar1 ahl
lagelen ilgisizligimiz, soguklugumuz daha gok Ullin
yorgunluktan dolay1 ti.ikeniidir. :Bu yorulup ti.ikenmede bizim igin bakalan, bizim kendi kendimiz igin oldugu gibi, ilgiye degmezdir, s1kmtil!d1r.
-299Bir s1kmt1d1r. - Kii anlayih olursa yapacag1
tek i gonlilde banm bulundugunu gostermektir. - Ah
buna bir de uslu olunca bilge olmay1 da katmah biri
en iyisi ..
-300Bir sevgi Tan1g1. - Biri diyorki: dki kii iistUne
bir kez bile derin derin di.ii.inmemiim. Bu onlara olan
sevgimin tamg1d1r ite.
-301KotU kanit ne yolla duzeltilir. - Bir tak1m kimse~
Ier kotil kamtlanm kiiliklerinin bir boli.imil diye arkalarma atarlar, bunlarla dogru yolu bulacakm1!iJlar
dersin, bir (\e kalkar iyi kamtlarla degitirirler bunlan,
tipka at1tan sonra dilzenleyici aracm topu bir takun
davrarullarla, o yana bu yana gevirmelere dilzene koymaya gal1mas1 gibi ..
-302Dogruluk. - Malma, haklarma bak1larak ornek
say1lan bir ldmsenin gocukken yabanc1 bahgelerden yemilol galmad1g1, bi.iyi.iyi.ince de bigilmemi gay1rlar i.izerinde komarugi pek az gori.ilmiir;;tlir, - bilindigi gibi

160
kii9Uk nesnelere ad koymada ornekliligin bu ti.irii bU
yiiklerinden daha iyi bir kamtt1r. insanm boyuna bir
topluluk, bir insan - yumag1 olmaya elverili aktore
aamas1 ile dogru kii oldugu da pek seyrektir..
-303_:
I nsan. - En kendini begenmi bir kimsenin kendini begenmilige kar1 alc;;akgoniillliliik ta1yan bencil
ligi onun kendini dogada, evrende insan olarak duymasmdan otiiriidUr.
-304_:
Gerekfi idman. - Eksiklik yiiziinden kii~Uk,bir oz
egemenliginde yeti bUyUmez ufalamr. Her gUn kotii
gec;;mi, gelecek igin bir korkulur durum ortaya g1kml
ortaya, oysa bu gelecek gUnde en azmdan bile KUgUk
te yads1nm1if? bir nesne yoktur. Bu egitim (idman) onun
gergek beyi kivang olsun diye yap1l1yor, onun ko,runmas1 isteniyorsa a1n degildir ..
-305--'
Kendiliginden gitmek. insan ilkin kendini bulursa zaman zaman yitecegini, sonra gene bulacag,.ru
anlamalld1r, yeter ki bir dilUnUr. Bu diiiiniir ic;;in, baka deyimle, boyuna bir kiiye bagh olma gerekli degildir.
-306_;:__
Ayr1il~. ne zaman ac1d1r. Tammak, OlgUp bigmek
istiyorsan en azmdan bir sUrecik olsun aynlmahsm. ilden ilk kez ayr1lm1san kulelerin evleri atig,.m goriirsUn.
-3070yle'de. - Cahkan, f1rtmah bir yaamin gUnac;;1m1 kimin yUzUne gUlmiise onun yiiregine yaamin oy-

161
lesinde aylar y11lar boyunca sUrlip gidecek pek az bulunan bir dinlenme tutkusu dolar. Bir sessizlik goker UstUne sesler gmlar uzak m1 uzak, gline gorilnlir ba1mn
ilstiinde. Gizli bir orman gaymnda gorlir bliyUk Pan'1,
uyurken, dalmtken onunla dogan bUtlin varhk uykuya,
gorUr gibi olur ylizlinden sonsuzlugoun anlatimm1, oyle
gelir ona.. Ne bir istedigi var, ne aldird1g-i, durmu!;! yliregi yalruz gozUdUr yaayan, - bir olUdUr gozleri ag1k.
Pek gok nesne gorlir insan orada bakmad1g-i, pek uzaklara bakar, bir IIk ag-inda gerilmi ne varsa, gomUImli de Ustelik. Mutlu sayar kendini o ara, oysa gUg
mil glig bir mutluluk. - Esen yeller yUkseliyor artik
agaglardan, ogle gelmi geker kendine onu yeniden ya!i'am, gormeyen gozlerle yaam onun arkasmda onun
arkasmda Onun yOldaIIll geker gorilr. !stek, aldam,
unutma, tadm1 g1karma, yoketme, bir de goglip gidi
cilik. Boyle yUkselir gUnbatimi f1rtmah, eylem dolu,
ite o zaman agm1 demek gUn. Gergekten gahiJan insanlarda gorUnUr bilmenin uzun boylu slirUp giden durumlar1 saghks1z, onulmaz, gene de begenilmez degi.l ..
-308Kendi ressammdan sakmmak. - Yaadigi k1sa silrenin ortlislinli kaldirarak bir portre iginde en o-lgun
anlat1m1 ortaya koyan bUyUk bir ressam portresini gizdigi kiiyi sonradan gergek yaanu iginde gorUrse Hrr
karikatlir gordligi.inii samr.
-309Yeni yaamm iki ana ilkesi. - Birinci ilke: yaam
gUvenilir, kamtlanabilir olana yoneltilmeli. Burada oldugou gibi en uzak, en belirsiz, ufku en gok bulutlu olana degil. lkinci ilke: insanm kendi yaiJam1 dilzenlen-

162

meden, son biqimine vard1r1lmadan once yakmm, daha

yakmm, gilvenilir olanm, az giivenilenin birbiri ardmdan gelecegi belirtilmeli..
-310Korkulu gekicilik. - Yetenekli, yalmrz uyuuk insanlar arkadar;;Iarmdan daha beceriklice bir ie sepinmise (hazirlanmrsa) az qok bi.iyi.ilenmi (lnskanmr)
gi:iri.ini.irler. Onlarm k1skanqhgr diridir, i.iengenliklerinden utamrlar, yada qok az olur bunun kar1tr, qalIamn
onlan imdiki durumlan yi.izi.inden yereceginden korkarlar. Bu kam ile eletirirler yeni yaprtr, onlarm eletirisi yaprtr ortaya koyana kar1 duyulan yi.iksek begenmeden dolayr bir ocalmadrr ..
-311-=
Samlarm dag1lmas1. - Sarular gerqekten !)Ok odeme gerektiren eglencelerdir: oysa onlann dag'J.lmas1
bir tak1m- kimseler iqin yalanlanamaz ofan eglenceden
daha qok Odemeyi gerektirir gori.ildii.
-312Bilgin'in tek dUzenliligi. - 1neklerin yolda sorul:inaya deger bir akmhk anlabm1 vard1r gitgide. Buna
kar1llk daha yUksek bir anlay1 giici.ini.in g0zii oniinde akinhk duymama bulutsuz bir gok di.imdi.izli.igi.i
gibi yayrld1.
-313Uzunboylu sayr1lanmamak iqin. - tnsan korumalI
kendini uzunboylu sayr1lanmamak iqin: gozleyiciler ahIlagele bakrm, kayrrma dolayrsiyle kendini gostermede
katlamc1 degildir, bu durumu uzunboylu si.irdi.irebilmek
iqin gok s1kmti qekerler - sonra dogrudan dogruya
kendi niteliklerinden ku&!kulanmaya koyulmazlar, so-

163

nuQ olarak: Onlann saynlanmasma yard1m eder, biz

de onlan koruma gereksemesi ile ugra1p durrnayiz.:>
-314-

Cokunlara ogi.it. - Seve silriiklenmek isteyen, kolayca yiiksege tammasm1 dileyen kimsenin ag1r olmamas1 gerekir, sozgelii QOk ogrenmemeli, bilimle doldU
rulmamah. Bu agirhk yapar! iyice goz kulak olun cokunlar!.
-315-

akinlik edmeyi bilmek. - Ne oldugunu gi:irmek

isteyen kimsenin elindeki 11ldakla nesoy kendi kendine
am begenQ duyacagini anlamas1 gerekir. 0 godesel
oldugunca da tinseldir. Kendine gozgilde bakmaya ahan kimse unutur boyuna kendi Qirkinligini: ressam
arac1hg1 ile bir e!,l anlat1m kazanir yeniden. Oysa ah
kmd1r resme bile, girkinligini ikinci kez unutur. - Bir
genel yasaya uyutur bu, insan katlanamaz degitirilemeyen Qirkinlige. Bir gi:izaQrml1k silredir bu, unutur,
yalanlar girkinligi biltiln durumlarda. - Akti:ireciler her
gozaQ1ml!k silrede gerQekliklerini ortaya koymayi
dUUnme geregindedir.
-316-

Kanilarla bahklar. - insan bahklarm oldugu gibi

dililncelerinin de 1sSldir (sahibidir), - baka deyimle
bir bahk goliiniln 1ss1dir. :i:nsan bahk tutmayi, mutluluk kazanmayi gerekser, - sonra bahklarmm, dilUncelerinin 1ss1 olur. Ben burada yaayan kamlardan, yaa
yan bal!klardan soz ediyorun1. Geri kalanlar bir kalm
tllar odsam elde bulunduruyorlarsa klvanQlld1r - onlarm bumda inand1r1c1hklar vard1r ..

164
-3170z.gilrlilkle oz.gilrlilgiln belirtisi. - Onun gerekli
bir takm gere(;lerini yetkin olmasalar bile elden geldig-ince gidermek ki~i ile tin ozgilrlilgilniln yonetimidir.
Pek !;Ok b1ktinc1 gereksemeleri bile doyu1mak, elden
geldigi.nce yetkinlemek ozgilr olmay1a gotiiliir.. Sophist Hippias i(;te du~ta kazamp katlandig1 her nesneyi
kendi eliyle yapti, ite bu en yiiksek tin ile kii i:izgtirliig-ilyonetimine uygundur. Her nesnenin iyi, yetkin yap1ldI15I anlamma gelmez bu, kendini begemnilik en yarars1z yerleri yamar ..
-318IKendi kendine inanmak. - Qag1m1zda kendi kendine inanc1 olana gtivenilmez, eskiden kendi kendine
I
inanQ saglamak yeterliydi. imdi inan(; bulma reQetesi
udur: <Esirgeme kendi kendini! Dililnceni inamlmaya deg-er bir 11ga koymak istersen yak (;adinm ilkin!
-319Daha varhkh daha yoksul. - Bir kii tanmm insanlarm anlayi gticil ilstilne, gerQekten kendini verdigi.
tinsel olaylar, bilinene kar1 ozel bir (;1kara dayanmayan yeggtiril ile bir de bunlar gibi kendi bamdan doganlar (yargi, am, sogukkanhhk, dilkurma) ilstilne
al(;akgonilllilce dililnmeye QOcukluktan ahrn1tl. Bakalan ile kar1labnhnca kendince bir i yapmad115I gori.ililr. 0 kimse y1llarm ak11 iQinde bu konuda ogrenmege dog-ru itilmitir. Onun bilyiik k1vanc1, gonilltatllhgi
i(;inde dililnmek gerekir. GerQekten onunla ilgili bir
yon var bunda nedense, once de soyledigim gibi daha
onemli bir yaamda bilemedig-in daha ac1 bir nesnenin

165
ac1hg1 kanIDJ buna: ben insanlan, kendimi daha dogru degerlendirdigimden buyana tinim bana daha az yararh geldi, bu yiizden iyi bir nesneyi dogTulayacagJ.ma
inanam1yorum, oteki insanlarm anlay1 gilci.i onu be
nimsemeyi anlam1yor: ben imdi iyilikseverle yard1m1
gerekseyen arasmda korkun!f bir !fatlak gori.iyorum,
oni.imde. Boyle aci veriyor bana eziyor i!fimi s1kmb,
kendim igin elde etmeliyim, tadm1 yalmz ba1ma g1karmahy1m diye, oysa oyle kolak tad1 g1kar1lacak soydan degil o. Vermek daha mutlucad1r elde bulundurmaktan: bir <;;OJ k1y1ya gekilmiligi iginde daha varhkh
olmaktan.>
-320-

Nedenli sald1r1l1r. - !nsanm az gok inand1g1, yada

inanmad1g1 nedenler pek seyrek kimselerde oylesine
gi.igli.idi.irki olabildiklerinden .. inanglan biraz sarsmak
igin si.ireksiz sald1nm ag-Jr topunu onceden denemek
gerekli degildir, saldm gi.iri.ilti.i patirti ile yap1llrsa bir
goklannda erege ula1l!r, oyleki buna fmd1k fiekleri yeter bile. Yarars1z kimselere kar1 en agir sald1r1 tutumu yetiyor: oylesi kimseler kendilerini pek agir ball
gi:iri.ir, seve seve geveyiverirler hani..
. -321-

OIUm. - Oli.im Usti.ine olan pek kesin goril dolay1siyle her yaama biraz daha tatll, gilzel kokulu hoppal1k damlalan kantlnlm1 olabilir - imdi siz a1lacak i:ilgi.ide eczac1 tinlerinizle ondan !<'k koti.i tad1 olan
bir agu damlas1 g1kardm1z, bi.iti.in yaam bu dam1a ile
diretici olacak ite!

166
-322Pimanhk. Kimse pii;;manhga yer vermez de
durmadan i;;oyle soylenir: bu ilk ussuzluga bir ikincisinin eklenmesi demektir. - Y1klm ortaya kondu, daha
iyiyi kurmak igin, kondu samhyor. Davram~lanndan
dolay1 kii ceza gordlimli iyi kurma duygusu ile bu cezaya katlamr. Bunu, onlar1 da boyle bir delilige ugratmak igin bai;;kalanna da bulai;;tmr. Ceza goren her kotli eylem insanhgm iyilikseveri olarak duyar kendini..
-3230iii.iniir olmak. - Glinlin en azmdan liQiincli bollimli tutkusuz, insansiz, betiksiz gegiren bir kimse dlilinlir olabilir mi?
-324En iyi iyileme yolu. - Arada bir de olsa az1c1k
saglik saynlarm en iyi iyilei;;me yoludur.
-325Kkrtmamak. - Oyle kotu insanlar vard1r ki bir
sorunu goztimleme yerine kendilerinin ugTamak istedikleri her nesneyi yumak yumak sarar daha glig gOziile bilecek bir duruma sokarlar .. Bir konunun iizerine
dlii;;meyi beceremeyen kimse bir ii;;Ie de ugngimak istemez, yakm1r ii;;ten kurtulmak igin ..
-326Unutulmu doga. - Unuturuz kenclimizi sozederken dogadan, kendimiz clogayiz oysa, t1pk1s1y1z, - oysa
blisbiltUn ba51kad1r doga admdan anlad1g1m1zdan ..
-327-

Derinlikle cans1k1cll1k. - Derin insanlarda derin p1narlarda oldugu gibi bir nesne dibe ininceye degin dli-

167
!?er, uzun uzad1ya. Boyle beklemege al!Jk olmayan
gozleyiciler boyle kimseleri durgun, kat1, cans1k1c1 sayarlar ..
-328-

Bagllhga adanmanm '<ag1. - Ag:tr ag-Jr kurulur

yetenegimizin kar!i!1 koydugu, bir tinsel dogrultuda, bir
si.ire sava1hr dalgaya, esen yele kar511, gergekte kendi
kendine karJ.. Yorulur kii, solur, ii baarmca gergek
bir goniildeg;lik yapmaz kimseye, bu sonuglar1 almca
odedigini samr 'b<>rcunu gok mu gok. Verimliliginden,
geleceginden kukuya kap1llr belki de baar1smm ortasmda. Sonunda, evet sonunda doner - imdi dolmu
esen yel yelkenimize ite, gotUri.lyor bizi yolumuzda.
Hangi mutluluk! Bir baan kesinligince sezdigimiz!
Ite imdi anhyoruz ne -Oldugumuzu, ne istedigimizi,
imdi bilen bir kimse olarak adayabiliriz kendimizi
baghhga ..
-329-

Havanm yalva9lar1. - Bulutlar gosterir bize ne1eye kotugunu iistiimiizde esenyellerin, ite boyle onceuen bildiricidir en ugan, en ozgUr tinler dogrultular
iginde, havanm gelecegini. Oylumda esen yel, bugiiniin
pazarmda diii.inceler gelecek onun igin anlam ta1m1yor, eskiden olan igin ta1yor ancak ..
-330-

Durgun h1ziand1rma. - Yava yaVa balayan,

bir konu ile !;Ok giig igli d1l! olan kimselerde durgun
(statik) h1zlandmna niteligi belirir ag:tr ag1r, - oyleki akmtmm onlan nereye si.iri.ikledigini kimse bilemez ...

168
-331lyi i.igler. - '.BUyi.ikllik, durgunluk, bir de gUne
ir;;1gr - bu tigti bir dUr;;UntirUn istedigi, kendince diledi~
ne varsa kur;;atrr onun umudlar1m, gorevlerini, anlayrr;;
gUctince, aktorece olanlar iginde yeralan savlar1m, gtin
ltik yar;;am bigiminde, bir bak1ma yalmzhgrn krrlarmdakileri bile .. Onlara ylikselen dilr;;Unceler, bir bak1ma
yatltiric1, iigtincUleyin aydmlat1c1, dordiincilleyin gene
bu tig niteligini btitiintine katrlan diir;;tinceler, bu dtir;;iinceler iginde yeryi.iztine ozgU olan ne varsa g1kar aydmhga: ite o btiyi.ik bar i.igi.illilligi.inlin egemen oldugu
yerdeki imparatorluktur ..
-332Ge.rgeklik ugruna olmek. - At1lmazhk inanglarumz ugrunda boyle yahmlara, yanmazd1k: pek oyle
l::;agll degiliz onlara. Belki de inanglarrm1z1 degitirebiliriz diyedir bu ..
-333Bir odeme degeri ta1mak, - Oldugundan daha
gok gegerlik isterse insan az gok degeri olmahd1r. Ancak al11lm1 olandad1r onun degeri. Bu ytizden bu isteyi ya bile bile olan bir algak goni.illiiltigtin sonucudur - yada ussuzca algakgoni.illi.i olmay11z ..
-334Ev yap1c1lar igin tore. - Ev bitince iskele kald1r1lmalld1r.
-335Sophoklesgilik. - Greklerden sucuye (araba) en
~ok su katan biri var! Ay1khkla incelik birbirine bagh bu Atina ayrrcahgmm soylulugudur Sophokles gagmda, ona gore. Yapabilen yapsin! Yaamda, yaratmada!

169
-336Yigitlik evrende bakalan ile yana
tutumaks1zm bakalar1 kar1smda gorUlebilecek (yacla biiyiik bigimde olmayan) biiyiik i yapmaya clayamr. Yigit yalmzhgi, a1lmaz olan kutlu sm1r yoresini
kendinde ta1r, gittigi yere goturiir..
Yigitlik. -

-337Doganin bir benzerinin oluu. -- Degme - doga yorelerinde pek begenilen bir iirperile yeniden g1k1veririz ortaya, ite bu doganm bir benzeridir. Bu siirekli,
giine:;:li ekim havasmcla duygusu olan elden geldigince
mutlu olmamn yoluna bakmal1, gilnagammclan giinbat1mma clegin bu mutlu sevivnglenclirici esenyellerin oynay11 ic;inde, bu pml pml ayclmhkta, bu pek 61Qiilil
serinlikte, bu yaylalarm derli toplu, bu tath ag-Irbah
daglar, g1:iller, - ormanlar niteliginde, bu eksilmeyen
karm korkungluklarm1 s1rtlarlnda biriktiren korkusuz
yaylalarda, burada, :rtalyanm, Finlandiyanm birletigi
doganm biitiln gilmii:;: boyas1 ti.irlerinin yurdu olan yerde: ne mutludur :;:unlan soyleyebilen: Pek gok daha
bilyiik, daha gilzel nesneler var dogada, benim igin gilvenlidir bu, candand1r, benim soyumdand1r, dahas1
var ..

-338Bilgenin inceligi. - Bilge elinde olmadan 1:iteki insanlarla yetenegin, bulundugu toplumsal yerin, egitimin biltiln ayr1hg-Ina kar1hk bir hakan gibi gevrilir,
kolayhkla eit davramta bulunanlar ona bilindigi, a111ld1g-I Uzre ..

170
-339Altin. - Her altm parlamaz. Salt panlt1 en soylt1
madenlere vergidir.
-340Tekerlekle fren. - Tekerlekle frenin gorevleri ayndir, birbirine aci gektirmeleri de oyle ..
-341
Di.ii.ini.iri.in tedirginlikleri. - Diiiinilrti kendi dlii.inceleri iginde iinden alakoyan ne varsa (soylendigt
gibi camm s1kan) onlara kar1 bang1d1r, kendini sanatg1ya sunmak igin kap1dan giren yeni ornege (modele) bakar gibi bakma geregindedir. iten alakoyucular kendi bama kalanlara yemek tai11yan kargalard1r ..
-342C;(ok tinli olma. - Qok tinlilik geng olanda vardir,
gene de buna katlanmak gerek, bununla insan daha
yah say1llr oldugundan .. insanlar tinin yaz1 tutamlanm ( demetlerini) bir yaam denemesinin baka deyimle gok - kotti yaam1 olamn, acmm yamlmanm,
plmanl!gm izlemleri diye okurlar sanmm. Onlara gore
daha yallhk bile oldugundan daha kiiti.i sayihr, gok
tinli olur gosterilirse ..
-343Hangi yolla baarmak. - Yavmm canma okunmak igin goriiniile yetinmek iistlin gelmeye yetmez,
istenmez de hani. iyi bir listlinliik saglamanm yenilenlere seving vermesi gerekir. i.Jstilnliiglin az gok bir
utand1rma ta1mas1 da gereklidir dogrusu ..
-344
Derin di.ii.inen anlay1!,l gi.iglerinin yan1lmas1. - De
rin dlilinen anlay1 gligleri bir yarulmadan kurtulmak

171
i<;in gok s1kmti gektiler, onlar OlgUIU bir imrenme iginde lmruldamnak, ayr1cah olarak duyulmak iQin yeti~ir
ler. Gerc:ekten onlar cans1k1c1 diye duyulacak, bir yamlma varsa ondan da yoksun kalmam1 olacakt1.
-345Duru!ugu istemek. !nsan kamlarm1 degi!iltirir,

bu bir yaratik igin giysilerinin degi!iltirilmesi gibi durulugun istenmesidir. Oteki insanlar iQin yahmz kenclini begenmiligin istenmesi vard1r ..
.,-346--

Bir yigit bile gereklidir. - Burada yemiler olgunlas;hgmda agac1 sarsmakla bir i yapmam1s; olan bir
yigit vard1r - saniyorsunuz az is; mi bu? Bir bakm onun
sarstig1 agaca ilkin ..
-347-

Neden bilgelik olgi.illi olmal1.

Bilgelikte bliyilme odlin azalmasma gore Olgti.irlillir ..
-348-

Yanilmayi begenilmez diye gostermek. - Gergekligin beg-c::nilirce soylenmesi ~ir kimsenin begencine gore degildir. Begenilmez olarak gosterildiginde yamlmanm ger<;eklik olacagma kimse inanmak istemez ..
-349-

Altin goziim. - Pek gok baghklar vurulmus; insana, bununla bir hayvan gibi unutmus;: gergekten daha
yumuak, daha anlay1~h, daha k1vangh, daha i:ilgi.ili.i
olmu hayvafllar gibi.. !mdi uzun slire baghklanm tas;1d1gma, uzun slire duru havadan, ozgi.ir devinmeden
yoksun oldugtma i.izUli.iyor. Oysa bu baghklar, boyuna,
durmadan soyledigim gibi aktoresel, dince, metafizikge varsay1mlarm U agir, U anlam dolu yamlmaland1r.

172
1lkin bagllklar - sayr1hg1 iisti.in gelmise, bu ilk bi.iyi.ik
ereg_e varm1 olmas1 insanm hayvandan ayr1h1 demektir. tmdi biz iimizin ortasmda duruyoruz, baghklar
botur. en yi.iksek ongori.ili.ili.igi.i elde etmiiz geregince. Yalm1z soylula!,>t1r1lm1 insana tin azgi.irli.igi.i verilebilir, ona yahmz yaamrn dirlenii yarai;nr, yak1 siirer yarasma, ilkin o ban iginde yaamak istedigini,
daha uzunboylu bir eregi olmad1gim, kendim igin bar1! bi.iti.in ateki yakm varllklar igin mutlulugun om.in
segim sav1 oldugunu soyleyebilir, baka her ,agizda
onun segim sav1 bir korkulur nesne diye ahmrsa. Bu
segim savmda birey il;;in eski, bi.iyi.ik, k1m1ldatlc1, her
kii igin gec;;erli bir si:iz diii.ini.ir, bu da bi.iti.in insanhk
i.izerinde durup kalmltir, bir segim savi, bir belirtim
olarak kalemin ucundan goc;;i.ip gitmesi gerekir, kalem
onun bir c;;aglar h1ristiyanltgi11 Uzerinde y1k1hp gittigi
yolunu si.isler.. Oyle goriinliyorki bi.iti.in insanlara, balarmm i.izerinde gogu pml pml goren, u sozi.i dinleyen s1girtmaglara yaralr sozi.i soylemenin zamani deg i I: yeryi.izi.inde insanlar arasmda birbirlerine kar1
bir mutluluk verecek bar11 sagla. 1te o bireylerin Qag1d1r boyuna ..
Gaige. - Senin one si.irdi.iklerin ic;;inde bir teki bile
U si:iz verl:in gibi sarmad1 beni: isteyin yakm nesnelerin komular1 olacaksmiz gene. Bu soz bir zavah golgeye de iyi gelecek. Bizi bugtine degin yerdiniz seve
seve ..
Gezgin. - Yermek mi? Neden kendinizi savunmad1mz? Daha yakmdmiz kulaklarim1za ..
Gaige. - Bize kendimiz konuuyoruz gibi geldi
size yakmhgiIDlZdan dolay1 ..

173
Gezgin. - tncesin! gok ta incesin! Anhyorum siz
gOlgeler ;;:bizden daha. insansmiz ..
Golge. - Evet siz bize tedirgin edici dediniz bize, en azmdan anbyoru.z bunu, susmayi, beklemeyi,
bir tek !ngiliz bile anlamaz daha iyi. Dogrudur, biz insamn gok, pek QOk yoldat oluruz, yalmiz daha Uagt
olmad1k onlarm, boylesine genii;;tir ozgiirliigi.imiiz, insan 1i;;1ktm korkarsa biz de insandan korkar1z ..
Gezgin. - l1k korkutur, pek korkutur insaru, sonra b1rak1p gider bir de ..
Gaige. - .lakac1ktan b1raktim seni ben: ben boyuna onun yanmda olamam, bende gok ogrenme tutkusu
vardlr, insanda ise pek gok karanhk .. Yetikin insan
bilgisinin degeri ugruna ben senin kulun olmayi bile
isterim ..
Gezgin. - Bilmez misin, bilmez miyim, bu yolla
birdenbire kulluktan kurtulup bey olmayacak oldugunu? Yada gene kul olarak m1 kalacaksm, ancak beyini yeren bir kise olarak yiizsuyu dokiiiin, igrenmenin
yaam1m siirdiirmeyecekmiydin? Gel elele ozgUrlUkle
mutlu olahm ikimiz de, sen de oldugu gibi - se11in igin
de, benim igin de! .. Baguns1z olmayan bir kimsenin bak11 beni biiyUk k1vanglarimdan sogutacakti nerdeyse.
En iyisi bana kar1t olmu!J olayd1, biri benimle birlik
olma gerekliliginde kalayd1 - bir tek tutsagm bile ne
oldugunu bilmek istemezdim kendimce. Bu yiizde:n kOpek istemiyorum, ti!;lengen, yaltaklamc1 bir maskara istemiyorum, o da insan igin bir -i:kopekge Uak O<lmu~
demektir, bir insana baghllk, beyin ardmdan giln!ek
gibi bir durumla tin saglamak onun ii;idir boyuna.
Gaige. - Evet senin golgen gibi, bOyle diyorlar.

174
Belki ben de oyle geliyorum senin ardmdan bugiin de,
uzun blr siireden buyana da oyle mi? Uzun bir giindii,
biz onun bitimindeydik, k1sa bir silre daha duracaktim.
Qimen islak, titriyordum soguktan ..
Gezgin. - Ge!mi mi aynllk zamam? trzecegim
seni ne yaz1k, gordilm, sen karanp kalmitln.
Golge, - Ben istedigim boyanm iginde bir kopek
gibi sana ayakta olmaktan do.Jay1 utanc1mdan k1pk1z1!
kesilmii;lim, yok olup gitmiim, sonra sende Gezgin. - Sana begenecegin bir eylemde b1dunabilirmiydim, son hizla? Bir istegin yok mu?
Golge. - Yoktur, Bilyilk iskenderin oniinde giden
filosofga kopek gibi olmaktan baka bir istegim yoktur: git bana biraz giine getir, iliiyorum, deyenden
baka ..
Gezgin. - Ne gelir elimden?
Gol,ge. - Gir bu gamlarm arasma, giihe batiyor,
bak1ver tepelere ..
Gezgin. - Nerdesin? Nerdesin?

FiATI 10 _ TL