Ney Dersleri

Aylk Msik ve Edebiyat Dergisi

ISSN: 1309-9795

Salih Blgin

Atatrk Caddesi Adile Nait Sokak

No: 8/A Sahraycedit - stanbul
www.kadem.org
www.musikiveedebiyat.com
e-posta: bilgi@kadem.org

71

Aratrma Kltr Dnce Eitim ve Msik Dernei

(AKDEM) ktisdi letmesi adna Sahibi
Yard. Do. Dr. Fahrnnisa BLECK
(fbilecik@kadem.org)
Editr ve Sorumlu Yaz leri Mdrleri
Yard. Do. Dr. Nevnihal BAYAR
(nevbayar@kadem.org)
Yce GM (yucegumus@kadem.org)
Yayn Kurulu
(Sralama soyadlara gre alfabetik
olarak yaplmtr.)

20
04
20
22

KENN RF DVNINDAN
SEMELERLE BA BAA- 3
MRC HAKKINDA

34

SELNKL AHMED EFEND-2

mit YAZICI

Glmisal GRSOY

38

SEMA VE SEMAHIN
XIII. YZYIL NCES TEMELLER-9

SABIR
Yard. Do. Dr. Fahrnnisa BLECK
TEK PART DNEM
MZK TARTIMALARINA
SOSYOLOJK BR BAKI
Yrd. Do. Dr. Onur Gne AYAS

27
30

27

HCE MUHAMMED LUTF

(ALVARLI EFE HAZRETLER)NN
HAL TERCEMES
Yce GM
BR KLTRN IIINDA;
KABR ZYARETLER, EFAAT VE RK
Glmisal GRSOY

54

Cenk GRAY

40
42
46
54

CM MSKS-2
Hfz mer Faruk BELVRANLI

K OSMANLI BAKENT ARASINDA

Emrah ALTUNTECM

TRKYENN MZK ALANINDAK

YEN MARKASI
STANBUL SOLSTLER
Yce GM
PROF. DR. ZEK ATKOARA DR
HAYATI VE ANLATTIKLARI
Yce GM

66
57

MITHRIDATES EUPATORUN ATOLARINDAN

MENGCEKL KALELERNE
DVR VE KESDOAN KALELER
Yard. Do. Dr. Sevgi PARLAK

62

BERGZR-I ANAKKALE
MLL MCADELE RUHUNU YAATIYOR

64

HEM SMEN HEM CSMEN TANBURUN KKEN

66

SMAL BAHA SRELSAN ATISI ALTINDA

CNUEN TANRIKORUR GNLER VE
SANATKRDAN AKSEDEN TEVZU

Semih PEK

Dr. Mehmet Emin KAKAN

69

KTAPLIK

71

NEY DERSLER

Orhan DURSUN

Salih BLGN

Prof. Rhi AYANGL (Msik)

Dr. Sava . BARKN (Msik)
Yard. Do. Dr. Nevnihal BAYAR (Dil)
Yard. Do. Dr. Fahrnnisa BLECK (Dil)
Yard. Do. Dr. Glberk BLECK
(Sanat Tarihi)
Prof. Dr. Osman BLEN (Felsefe)
Yard. Do. Dr. Ahmet Vefa OBANOLU
(Sanat Tarihi)
Prof. Erol DERAN (Msik)
Yce GM (Msik)
Niyzi KLAHLI (Mmr)
Yard. Do. Dr. nal ENEL (Edebiyat)
Dr. Murat Slim TOKA (Msik)
Prof. Dr. Mutlu TORUN (Msik)
Prof. Dr. M. Baha TANMAN (Sanat Tarihi)
Prof. Dr. Aye STN (Gelenekli Sanatlar)
E. Seval YARDIM (Edebiyat)
Redaksiyon
Dr. Aye SADIKOLU
Nota Yazm
Yce GM
Grsel Ynetmen
Tekin ZTRK
Datm Organizasyonu ve Abonelik Servisi
Serdar BAER
(0 536 776 42 97 - serdarbaser@kadem.org)
Grafik Tasarm
PROJESANAT

www.projesanat.com.tr

Basm Yeri
Sistem Matbaaclk
Davutpaa Cad. Ylanl Ayazma Sok. No:8
Topkap Zeytinburnu / stanbul
Tel: 0212 482 11 01 - 02

Fiyat
Tek Say: 15
1 Yllk (4 Say) Abone: 60
Yerel sreli yayn.

TEK PART DNEM

MZK TARTIMALARINA
SOSYOLOJK BR BAKI
Yrd. Do. Dr. Onur Gne AYAS *

aygn izlenimin aksine Batda ve Trkiyede sosyolojinin kurucular mzikle ok yakndan ilgilidir. Bat
sosyolojisinin drt kurucu babas arasnda saylan Weber
(1958) ve Simmelin (1882) mzik sosyolojisiyle ilgili
mstakil kitaplar vardr. Trk sosyolojisinin kurucusu
Gkalp ise, mzik hakknda mstakil bir kitap yazmam
olsa da, Trk mzii hakkndaki grleriyle resm mzik
politikasn ekillendirmitir. Gkalpi paradigma Erken
Cumhuriyet Dnemi mzik tartmalarna o kadar damgasn vurmutur ki, resm mzik politikasnn savunucular kadar muhalifleri de onun ablonlarna dayanarak
fikirlerini savunmak durumunda kalmtr. Gkalpi paradigma Gkalpin Trkln Esaslar (1923) adl kitabnn Mill Msik alt balkl blmyle Yeni Mecmuada
Bed Trklk (1923) adyla yaynlad bir makaleye
dayanr. Her iki metinde de Gkalp Osmanl mzik geleneini Bizans kaynakl yabanc bir medeniyetin rn
olarak grr ve dlar. Aslnda bu gr Trk dnr
Necip Asma, hatta Vambery kanalyla II. Abdlhamide
kadar geri gtrlebilir. Zra asl Trk mziinin Anadolu
kylerinde dinlenebileceini, Osmanl mziininse yabanc bir medeniyetin rn olduu gr Gkalpten
nce de farkl isimler tarafndan savunulmutur. Meselenin daha da ilgin taraf, Osmanl mziinin Trklere
ait olmad fikrinin aslnda ilk olarak Bat oryantalizmi
tarafndan Trkleri kmsemek amacyla dillendirilmi
olmasdr. Trk dnrlerin Osmanlnn arkl mirasndan kopmak ve Batya ynelmek adna bu Trk kart
hislerden kaynaklanan gr benimsemi olmalar, dnce tarihimizin ilgin paradokslarndan biridir.
Gkalp Trkl ve Osmanldan miras aldmz tarihsel-kltrel gelenei Batllama nnde bir engel deil imkn olarak grmekteydi. Yalnz arkl kirlerinden
arndrlmas artyla. Bu arnmay salamak iin de bir katalizr lzmd. Mzik alannda bu katalizr Osmanlnn
son dneminde Trkiyeye giren Bat mzii olacakt.
Gkalp Trkiyedeki mzik trlerini snflandrrken Bat
22

* Yldz Teknik niversitesi Sosyoloji Blm.

mziinin lkeye giriini milt olarak kabul etti. Milttan

nce iki tr mzik vard: Frb tarafndan Bizanstan
alnan ark msiksi ve Trk msiksinin devam olan
halk melodileri. Bu tasnife gre ehrin hkim mzik gelenei olan klasik Trk mzii veya mzik tartmalarndaki
yaygn adyla alaturka yabanc bir medeniyetin mzii
olarak damgalanm olmaktayd. Bu medeniyet yabanc
olduu kadar geri kalm ve ie yaramazd. Dolaysyla
yerini Bat medeniyetine, yani ok sesli Bat mziine brakmas gerekiyordu. Ancak burada daha byk bir sorun ortaya kyordu. Trk fikir adam Gkalpin esas
kaygs arkl kirlerinden arnm yeni bir Trk kltr
yaratmakt. Ne var ki Bat mzii olduu gibi alndnda mziimiz arkllktan kurtulsa da ortada Trk mzii
diye bir ey kalmyordu. yleyse Osmanldan devraldmz mzik geleneinin bir ksmn dlayp bir ksmn
sahiplenmeliydik. Dlanacak ksm zaten belliydi: Bizans
kaynakl olduu iddia edilen ark msiksi. Sahiplenilecek ksm ise ehirlerde hkim olan bu yabanc mzikle temas etmedii varsaylan Anadolu kylerindeki halk
ezgileriydi. Trkln saf mzii Anadolu kylerinden
derlenecek ve Bat tekniiyle ilenerek yeni ve modern bir
mill mzik yaratlacakt. Halk msiksi harsmzn, Garp
msiksi de yeni medeniyetimizin msikleri olduu iin
her ikisi de bize yabanc deildi. Gkalpe gre bize yabanc olan tek mzik, Osmanldan devraldmz en zengin mzik gelenei olan ve ark msiksi veya alaturka
olarak adlandrlan klasik Trk mziiydi.
Gkalpin mzik gr yeni rejimin kltrel siyasal
elitlerine ok basit ve keli bir forml nermekteydi. Tekeliolunun zl ifadesiyle dman dou msiksi, kaynak halk msiksi, model Bat msiksi ve armonisi, erek
ise milli msik olacakt. (2006: 102) Bu formln Erken
Cumhuriyet Dneminin hkim mzik gr olduunu
sylemek hi de yanl olmaz. Atatrk bata olmak zere
Msik nklbna yn veren Ahmet Adnan Saygun, Halil Bedii Ynetken, Cevat Memduh Altar, Mahmut Ragp

Gazimihal, Vahit Ltfi Salc gibi birok yazar mzik grlerini Gkalpi bir ereve iinde ifade etmilerdir. Gkalpin mzik gr Osmanl mziinin dlanmas, Bat
mzik tekniinin aktarlmas ve saf Trk mziini bulmak
iin Anadoludan trkler derlenmesi gibi resm pratik
uygulamalara yn vermitir. Bilhassa alaturkann dlanmas ok saldrgan bir sylem ve uygulamalar btnyle
hayata geirildii iin, Erken Cumhuriyet Dnemi mzik
tartmalar bir bakma bir kltrel merluk tartmas
biimini almtr. Egemen gr Bat mziinin benimsenmesi ve Osmanl mziinin dlanmas kararn merlatracak ideolojik, politik, sosyolojik argmanlar gelitirirken, muhalif gr, buna yaratlmas planlanan yeni mill
mzik iinde Osmanl mziine de yer verilmesine imkn
salayacak kar argmanlarla cevap vermitir. Mzik tartmalar estetik ve teknik kayglardan ok politik, ideolojik, sosyolojik argmanlara dayanarak yrtlmtr.
Gkalp bir mzik adam deildi. Onun mzik hakkndaki bilgisinin yetersizlii taraftarlarnca da kabul edilmitir. Mesel Mahmut Ragp Gazimihal 1927 ylnda Mill
Mecmuann 97. saysnda yaymlanan bir makalesinde;
Gkalpin mzie ilikin fikirlerindeki parlaklkla, bu fikirleri desteklemek iin ileri srd delillerin zayfl
arasnda bir uurum olduunu syler. Yine de onun erevesine bal kalr. Sadece bu genel ereveyi mzik hakkndaki teknik bilgisiyle doldurur. Ancak bu da yle yabana
atlacak bir katk deildir. Trkiyede Erken Cumhuriyet
Dnemi mzik aratrmalarnn nemli bir blm Gkalpin paradigmasna dayanan uzman mzik adamlarnn
almalardr. Gkalpin paradigmasnn benimsenmesi
bu almalar dar anlamda teknik mzikal incelemeler
olmaktan karm, sosyolojik bir temele oturtmutur.
Gkalpin medeniyet-hars ayrmyla yapsal-ilevselci sosyoloji gr arasndaki sentez, Trk mziinin tarihsel
serveniyle ilgili almalarn temel erevesini oluturur.
Sz gelimi, Mahmut Ragp Gazimihal mzik tekniinin Aksay ark, Yakn ark ve Garp teknii olmak ze-

re evreden getiini belirtirken bunun medeniyetin

coraf olarak doudan batya ilerleyiine tekabl ettiini
syler. Ayn zamanda evrimci bir dnya gr dorultusunda bu tarihsel-coraf hareketin ilkel olandan gelimi
olana doru bir evrime iaret ettiini iddia eder. Buna gre
Trkler Orta Asyada iken birinci, slmla temas sonrasnda ikinci ve nihayet Tanzimattan sonra nc ve en mtekmil teknii benimsemitir. Gazimihal de Gkalp gibi
Bat mziini kltrel bir rn olarak deil bilimsel bir
teknik olarak deerlendirir. Tekniin vatan, milleti olmad iin rahatlkla milletten millete aktarlabilir. Hatta en
ileri teknik olduu iin gelimek isteyen milletlerin bu teknii ithal etmesi bilimsel bir zorunluluktur. (2006: 14-5)
Bu minvalde dnemin nemli mzik adamlarndan
Halil Bedii Ynetken de Gazimihalle ayn noktadan yola
karak alaturka msiknin teknik mahiyetinin Avrupann monodisine tekabl ettiini ileri srmtr. Yani
alaturka msik artk gemite kalm, Bat tarafndan oktan alm bir tekniktir. Bu yzden Bat tekniini almak
bir tercih meselesi deil, bir mecburiyettir. Bu mecburiyet ve ihtiyac hissetmeyip hayatn tabi evolman (evrimi)
nne geerek, geriye bizim eyrek seslerimiz vardr diye
onu durdurmaya ve dndrmeye almak cinnetten baka bir ey deildir. (Tebi-Karaman, 2012: 53-5) Peyami
Safa da Trk nklbna Baklarda ayn gr savunur.
Avrupann at bilim kapsndan giremezsek sanatmz
primitif kalacaktr. Avrupallamak riyzlemek demektir, bu ise oksesli Bat mziinin kabul edilmesini gerektirmektedir (2010: 136, 162). Keza Peyami Safa gibi yeni
rejimin muhafazakr savunucular arasnda yer alan sosyolog-pedagog smail Hakk Baltacolu da Osmanl mziini savunmann bir irtica hareketi olduunu ileri srer.
Ona gre msik sahasnda medeniliin yalnz bir ekli
vardr. O da garp msiklerine has olan beynelmilel teknii aynen ve harfiyen kabul etmektir. (Arslan, 2009)
Mzikte Batllamay savunan yazarlar grlerini,
Bat ve Dou toplumlar arasndaki farkllklarla mzik
23

Mahmut Ragp Gazimihal

teknikleri arasnda sosyolojik bir iliki olduunu varsayan argmanlarla da desteklemilerdir. Ynetkene gre
arkta taassup ve dier itima sebepler msikyi monodi
emberi iinde zaptetmi Garpta hayat serbest bir inkiafla yrm ve msik bu serbest ve mtekmil hayat
kudretli lisanyla terennm etmitir. Ynetken sosyologlarn bunun sebebini bilimsel yntemlerle akladklarn
iddia eder. Avrupada i blmnn karmaklamas ferd
ahsiyetlerin gelimesine, bu da yeni toplumsal ilikilerin
eski ifade vastalarna smamasna yol amtr. Douda
ise bu sre henz yaanmad iin tek sesli mziin eski
duraan ve ilkel ifade biimleri varln srdrmektedir.
(Tebi-Kahraman, 2012: 150-1) Ahmet Aaolu ise medeniyet deitirme srecinin tarihsel sosyolojik bir analizini
yapt Medeniyet adl eserinde benzer bir mantkla
ark mziini ark despotizmiyle ilikilendirmitir. ark
mziinin iniltili ve uyuturucu nameleri celladn
ba altnda titreyen ve Avrupadaki gibi serbest bir yaam tecrbe etmemi toplumlara hitap etmektedir. Bu
toplumlar Bat medeniyetini kabul edip serbest bir yaama
yneldike onun rn olan Bat mzik tekniini ve opera gibi formlarn da benimseyecektir. (2012: 84-5)
Mzikte Batllamay savunan btn dnce adamlar Bat medeniyetini kabul etmenin kanlmaz olduu
24

grnden hareket ederek Tanzimattan beri her alanda

Batya ynelmi bir toplumun mzikte bundan imtina etmesinin mmkn olmadn ileri srerler. Sosyolog Nurettin azi Ksemihal (1949) bu gr organik toplum
anlayna dayanan yapsalc-ilevselci paradigmaya bavurarak destekler: Toplumlar organik birer btndrler.
Bu itibarla btn sosyal organlar Bat zihniyetiyle ilemi
bir sosyal organizmada aksayan bir organn tutunmas
mmkn deildir. Onun iin gnn birinde msik organnn da mutlaka sosyal henge katlacana eminiz.
Yalnz ii tabi seyrine brakmayp da mdahale edecek
olursak, gayeye daha kolay eriileceine phe yoktur.
Baka bir deyile bu yaklama gre Osmanl mziinin
dlanmas ve Bat mziinin benimsenmesi, Huntingtonn deyiiyle iki medeniyet arasnda blnm olan
Trk toplumunu, zorla da olsa birletirecek bir tedbirdir.
Hlbuki midn doldurmu yabanc bir medeniyetin mzii olarak damgalanan Osmanl mzii bilhassa poplerleen kanad vastasyla ehrin en yaygn mzik gelenei
olmay srdrm, hatta en sk bask dnemlerinde bile
toplumsal tabann geniletmeye devam etmitir. Alaturka
zerindeki ambargo, adm adm ehrin popler kltr
hline gelen bu kkl mzik geleneinin mzik almalarnda gz ard edilmesine yol amtr. Zaten bu canl
gelenei analiz etmede Gkalpi paradigmann elverili
olmayaca aktr.
Tek parti dnemi mzik tartmalarna damgasn
vuran olgulardan biri de tartmann neredeyse btn
taraflarnn elitist bir kltr yaklamn savunmalardr.
Meyhane msiksi, piyasa msiksi, hatta di msik
gibi yaftalarla aalanan popler mzik, hkim sylemin
de muhalif sylemin de kltrel merluk hiyerarisinin
en aa derekesindedir. Tekeliolu bu dnemde kltrel
elitlerin hemen hemen tamamnn ehirlerde aadan yukar gelien popler mzik denemelerine kukuyla yaklatklarn ve gerek alaturkaclarn gerekse alafrangaclarn
popler kltre kar bir zihinsel koalisyon kurduklarn
nemle kaydeder. (2006: 19, 36) Gerekten de Tekeliolunun gzlemini dorulayan ok arpc rnekler vardr.
Mesel, alafrangac kesimin nde gelen szclerinden biri
olan Mahmut Ragp Gazimihal, alaturkaclarla kavgann
en iddetli olduu dnemde, di msiklere kar geni bir gzdeler (elitler) zmresinin ortak mcadelesine
ihtiya olduunu syler ve alaturkac rakiplerini di msikye kar ittifaka davet eder. Gazimihal gramofonda,
plaklarda, radyoda, meyhanede, mzikholde alnan ve
geni kitleler tarafndan dinlenen btn mzikleri bu di
msik kategorisi altnda birletirmektedir. (Ayas, 2014:
194)
Gazimihalle snrl deildir bu tavr. Dnemin mzik
dergileri incelendiinde neredeyse herkesin ayn fikirde
olduunu, meyhane mzii diye aalanan popler

Trk msiksi bata olmak zere caz dhil her tr popler mzie kar sk sk harp iln edildiini grrz. in
ilginci ehrin en yaygn popler mzii alaturka olmasna
karn, alaturkac sylemin temsilcileri de ayn popler
mzik dmanlnda birlemilerdir. Mesel alaturkac
cephenin en nde gelen szcs olan Rauf Yekta Bey bile
alaturkann en yaygn icra ekli olan fasl msiksinin bir
meyhane mziine dntn kabul ederek, yet alafrangaclar bu mzii mevk-i tedvlden kaldrrlarsa ilk
alklayacak kiinin kendisi olacan syler. (Ayas, 2014:
248) Sadettin Arel ve klasiki ekol de alaturkann poplerlemi rneklerine kar ayn olumsuz tutumu paylar.
Tekelioluna gre popler mzik karsndaki bu olumsuz tutumun sebebi, Cumhuriyetin mill karakterini kyden alan Bat temelli bir yksek kltr yaratmay hedeflemesiydi. Popler mzik hem ehir kaynakl olduu, hem
de Osmanl-ark kltryle ok ili dl olduu iin bu
modele uymuyordu. Alaturkaclarn entelektel szcleri
ise bir yandan alafrangac sylemin ileri-geri, yksek-aa snflandrmalarna dayanan hcumlarna ancak yksek
kltr dzeyinde kar koyabileceklerini hissettiklerinden, bir yandan kendileri de alafrangaclarla ayn elitist
kltrle yorulmu olduklarndan benzer bir yaklam
iinde olmulardr.
Gkalpi paradigmann zaten ehrin popler mzii
haline gelen makam mziini sosyolojik olarak incelemeye msait olmadn grmtk. Gkalpilerin mzik sosyolojisine pratik ve ampirik katklar daha ziyade
halk mzii alanndadr. Devlet nclnde Anadoluda
giriilen derleme gezileri, Trk folkloru hakknda kayda
deer bir klliyatn olumasna katk salamtr. Bu adan Gkalpi paradigmaya bal kalan mzik adamlarnn halk mzii alanndaki almalar zengin bir ampirik
malzemeyle de desteklenmitir. Geri almalarn nemli
bir ksm ideoloji ykldr ve ampirik gzlemleri Gkalpi varsaymlar desteklemek iin eip bkme eilimindedir; ama yine de bugnk folk, hatta Alevi mzii
almalarna son derece kymetli bir temel salamlardr.
Dnemin halk mzii almalar, Osmanl mziinin makamsal temeline zt, ok seslilie yatkn bir Trk halk mzii kefetmeyi amalar. Anadoludan derlenen trklerin
ezici bir ksmnn makamsal bir temele sahip olmas ve
Ahmet Adnan Saygun, Mahmut Ragp Gazimihal, Muzaffer Sarszen gibi mzik adamlarnn bulmay bekledikleri
pentatonik ezgileri iermemesi bu varsaymn dorulanmasn zorlatrmtr. Vahit Ltfi Salc mezhep taassubu
nedeniyle gizlenmek zorunda kaldn varsayd bir gizli
(Alevi) halk mzii kefederek ve bunu Batnn ok sesli
mziiyle ilikilendirerek bu soruna bir zm bulmaya
almtr. Vahit Ltfinin (1942) ok seslilie yatkn gizli
Trk msiksi ile ilgili fantastik grleri ampirik olarak
dorulanamasa da Trkiyede Alevi mzii aratrmalar-

nn nn amtr. zerindeki ideolojik yk hafifledikten sonra, tpk klasik Trk mzii gibi, Alevi mzii de
ileriki tarihlerde daha objektif usllerle analiz edilmeye
balanacaktr.
Osmanl mziinin dlanmasna kar bu mzik geleneini savunan muhalif gr Rauf Yekta Beyin ismiyle
zdelemitir. Dnemin nemli sanat dergilerinden Tiyatro ve Msik dergisi Rauf Yekta Beyin bu tartmalardaki konumunu veciz bir ekilde ifade etmektedir: std
mat etmek Trk msiksi davasn mat etmekti. (Duran,
2001: 44) Rauf Yekta Bey Trk mzii cmiasnn kaak
gremeyi tercih ettii bir dnemde resm sylemin saldrlarna cepheden gs germe kararln gstermitir.
Onun kartlar tarafndan bile sayg grmesinde bu cesaretinin yan sra kendi deyimiyle mzikolog-sosyolog
kimliinin de nemli bir pay vardr. Pariste yaymlanan
mehur Mzik Ansiklopedisine kitap boyutlarnda bir
Trk Msiksi maddesi yazm ve bu mzik geleneini bilimsel temelleriyle Batllara tantm olmas onun btn
evrelerde itibarl bir konuma yerlemesini salamtr.
Rauf Yekta Bey, resm sylemin Osmanl mziini dlamaya ynelik argmanlarna ideolojik cevaplar vermek
yerine, soukkanl mzikolojik deliller getirmeyi tercih
etmitir.
Trk mziinin kendine has gelimi bir teknie ve
nazariyata sahip olduu konusunda srar eden Rauf Yekta
Bey, halk mzii ve klasik Trk mzii arasndaki kategorik ayrma ise iddetle kar kmtr. Rauf Yekta Beye
gre halk mzii ve klasik Trk mzii ayn mzik geleneinin sosyolojik tabanlar farkl iki ubesidir. Avamn
ve havasn zevklerine hitap eden tek bir Trk msiksi
vardr. Bunlar arasnda bir estetik hiyerari olmakla birlikte, bir kartlk ve uyumsuzluk yoktur. Rauf Yekta Bey
alafrangaclarn bilimsel sylemine yine onlarn silahlaryla cevap verir ve Batl mzik terminolojisine dayanarak resm grn tezlerini rtr. Bundan da nemlisi
resm grn snflandrmalar zerindeki tekelini krar.
ark msiksi, Enderun msiksi, Saray msiksi, Bizans
msiksi gibi isimlendirmelerle kltrel meruluk alannn dna srlmek istenen klasik mzik geleneini bilinli olarak Trk msiksi olarak adlandran ilk mzik
adam odur ve bu adlandrmay ok geni kesimlere kabul
ettirmeyi baarmtr. yle ki alaturka resm makamlar
tarafndan kabul grmemesine karn bu sylemsel mcadele sayesinde Trk msiksi szcyle zdelemitir. Gnmzde de Trk mzii veya Trk msiksi
denildiinde, aa yukar her kesimden insann zihninde
canlanan mzik alaturkadr. Rauf Yekta Bey bu kimlik
mcadelesindeki cesur tutumuna karn mzik tartmasnn siyasal-ideolojik temellerini neredeyse hi sorgulamamtr. Trkiyenin medeniyet deitirme karar ve Gkalpin temel fikirleri Rauf Yektann polemik yazlarnda
25

tartma d tutulan konulardr. Rauf

etkisi ve benzeri sosyolojik aratrma
Yekta Bey, bu siyas-ideolojik tercihlekonularyla ilikili popler mzik
ri sorgulamakszn adeta mzie bir
paradigmalarndan ziyade Gkalpi
istisna tannmasn talep eder. Ona
paradigmaya dayanmasna amagre bir milletin mziini deitirmek
mak gerekir. 1950lere gelindiinde
dilini deitirmek gibidir. Bu yzden
Trkiyenin NATOya kabul edilerek
harsmzn en temel unsurlarndan
Bat ittifakna girmeyi baarmasyla
biri olan mzii medeniyet deitirme
birlikte Batllamayla ilgili sorunlakararna feda edemeyiz. (Ayas, 2014:
rn en azndan siyaseten zld
211-21)
ynnde bir intiba olutuu syleneSadettin Arel (1990) ise Rauf
bilir. Ayrca ok partili hayata geilYekta Beyden ok daha ideolojik bir
mesi de keskin bir kltrel Batcl
temelden hareket eder. Osmanl msrdrmeyi imknsz hle getirmiziinin dlanmasna kar enteresan
tir. Bu ortam, mzik tartmalar zebir manevraya giriir ve bu mziin
rindeki siyasal-kltrel basklarn
Orta Asyadan Ortadouya yaylan saf
Sadettin Arel
hafiflemesine sebep olmu, ayrca
Trk mzii olduunu ileri srer. Yani
mziin siyasal imalardan arndrlaArele gre ark msiksi denilen ey,
z Trk msiksinden baka bir ey deildir. Ancak bu rak daha teknik ve pr sosyolojik kayglarla ele alnmasmzik btn zenginliine karn ilkeldir, gelimemitir. nn yolunu amtr. Trk mziinin daha objektif ve ok
Gerek mnsn bulmas iin Bat tekniiyle ilenmesi ge- ynl incelenmesi ancak toz toprak kalktktan ve mzik
rekir. Bu mziin makamsal nitelii ok sesli hle getiril- tartmalar zerindeki siyas-ideolojik bask hafifledikten
mesi nnde bir engel deil imkndr. Zra Bat mziinin sonra mmkn hale gelecektir. Bu yeni dnemdeki mzik
kriz iindeki tonal mzii, bu makamsal mziin katkla- sosyolojisi tartmalar ise daha farkl analiz aralaryla deryla daha da zenginleebilir. Ksacas Arele gre Cumhuerlendirilmelidir.
riyet elitleri evrensel mzik iinde yerini alacak bir mill
mzik yaratmak istiyorlarsa, dlamaya altklar Os- KAYNAKA
manl mzii halk mziine kyasla ok daha zengin bir AAOLU, Ahmed, Medeniyet, stanbul, Dou Kitabevi, 2012.
hammaddedir. Grld gibi burada revize edilmi bir ARSLAN, Fazl, . H. Baltacolunun Trk Msiksinin Terakkisi stne
Fikirleri, Darlfnun lahiyat Sempozyumu Teblileri, stanbul, KaGkalpilik sz konusudur. Arel Gkalpin forml aysm 2009.
nen korumu, halk mziinin yerine klasik Trk mziini AYAS, Gne, Msik nklbnn Sosyolojisi: Klasik Trk Mzii Geleneinde Sreklilik ve Deiim, stanbul, Dou Kitabevi, 2014.
koymutur. (Ayas, 2014: 221-233) Arele gre klasik Trk
DURAN, Mehmet Hadi, Milli Mecmua ve Tiyatro ve Msik Adl Dergilerdeki
mziini dlamayan bir Batllama mmkndr. Arelde
Trk Msiksi ile lgili Makaleler, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi,
en u rneini grdmz bu tutum, muhalif mzik
Marmara niversitesi, 2001.
sylemlerinde farkl dzeylerde karmza kar. Gkalpin GAZMHAL, Mahmut Ragp, Anadolu Trkleri ve Msik stikbalimiz,
stanbul, Dou Ktphanesi, 2006.
erevesi eitli revizyonlarla btn mzik tartmalarnda
GKALP, Ziya, Bedii Trklk, Yeni Mecmua, Austos 1923, s. 83, 30.
glgesini hissettirir. Baka bir deyile tek parti dneminde GKALP, Ziya, Trkln Esaslar, Ankara, Matbuat ve stihbarat Matmzik, sadece Batllama ve mill kimliin inasyla ilgili
baas, 1339 (1923).
bir sorun olarak tartlmtr. Temel mesele, mzik ala- KAHRAMAN, Bahattin-Tebi, Cansevil, Halil Bedi Ynetkenden Seme
Mzik Makaleleri Trk Harf nklab ncesi 1922-1928 Aras, Annnda Batdan neyi, ne kadar alacamz ve geleneksel klkara, Mzik Eitimi Yay, 2012.
trden neyi, ne kadar feda edeceimizdir. Cumhuriyetin KSEMHAL, Nurettin azi, stanbul Radyosu Faaliyete Geerken, Cumhuriyet, 9 Eyll 1949.
temel tercihi tartma d tutulduu iin, btn taraflar
RAUF YEKTA, Trk Msiksi, ev. Orhan Nasuhiolu, stanbul, Pan, 1985.
Gkalpi paradigmann bir tarafndan tutarak kendilerini
SAFA, Peyami, Trk nklbna Baklar, Ankara, Atatrk Aratrma Merifade etmeye almak zorunda kalmlardr.
kezi, 2010.
1950lere kadar Trkiye, kltrel ve siyasal adan son SALCI, Vahit Ltf, Trk Dini Oyunlar, stanbul, Numune Matbaas,
1941.
derece kkl ve hzl bir deiim yaasa da, kentleme ve
SIMMEL, George, Pschological and Ethnological Studies on Music, 1882,
kapitalistleme asndan bir o kadar yava bir sosyoloThe Conflict in Modern Culture and Other Essays, New York, Teacjik dnm geirmitir. 1923-1950 arasnda kentleme
hers College iinde, s. 105-123.
oran neredeyse ayn seviyede kalmtr. Dolaysyla Er- TEKELOLU, Orhan, Pop Yazlar: Varotan Merkeze Yryen Halk
Zevki, stanbul, Telos, 2006.
ken Cumhuriyet Dnemi mzik tartmalarnn kyden
WEBER, Max, The Rational and Social Foundations of Music, ev. Ed.
kente g, kentlemenin yol at yeni snf ilikileri,
D. Martindale, J. Ridell ve G. Neuwirth, Southern Illnois University
Press, 1958.
kltr endstrisi, kapitalistlemenin mzik zerindeki
26

bide ahsiyetler

Hce Muhammed Lutf

(Alvarl Efe Hazretleri)nin
Hal Tercemesi
Yce GM*

u
Bismillhirahmanirahm
Pr-i Akdesim h- irvan Muhammed Kflvarl Efe lakab ile tannan Muhammed Lut- rev, her gn iki saat sohbet buyururlarm. Pedef Hazretleri, 1285/1868 tarihinde Erzurum rimle birlikte sohbetleriyle merref oldum. SohHasankaleye bal Knd (Altnbaak) Kynde betten sonra Hazret-i Pr meclisten dar ktlar.
domutur. Seyyid bir aileye mensup olan Alvar- Ben de irdem olmadan yerimden kalktm, kapya
l Efe Hazretlerinin babas Hce Hseyin Efendi, doru yneldim. Bir kuvvet beni ekiyordu. Odadan
annesi Seyyide Hatice Hanm, Bykbabas Hce dar ktmda Hazret-i Pr bir kolunda byk
olu eyh Abdlhd, dier kolunda kk
Muhammed Efendi ve bykannesi Ftolu eyh Abdlbk olduu halde
ma Hanmdr.
ayakta durmu bekliyordu. Bana
Hce Muhammed Lutf (Almbrek elleriyle yaklamam
varl Efe) Hazretleri, ilk tahsiemretti; yaklatm... O zt-
lini bata babas olmak zere
mukaddes mbrek elledevrin nemli limlerinriyle akaklarmdan tutup
den grmtr. czetibir nazar etti ki, bam
ni bizzat pederlerinden
Ara dedi zannettim...
alan Efe Hazretleri 1890
ylnda Hasankalenin
Bu ziyaret srasnda
Sivasl Cmiine imam
Pr Muhammed Kfrev,
olarak tayin edilmitir.
Hce Hseyin Efendiyi
mamla balad yhalfesi tayin edip, olu
ln, Efe Hazretleri iin ayr
Muhammed Lutfyi de
ehemmiyeti daha vardr. O
(Alvarl
Efe) kendisine yaryl babas ile ktklar yolcuHce Muhammed Lutf
(Alvarl Efe Hazretleri)
dmc olarak grevlendirmitir.
luklar, Bitliste irat vazifesini
Kendisini bu yardmclk grevine
srdren Pr Muhammed Kfrev
layk
gremeyen Alvarl Efe Hazretleri
Hazretlerini ziyaret iindir. 98 yanmahcubiyet ierisinde bu fikirleri ierisinden
daki Pr ile henz 22 yanda iken grme
erefine mazhar olmu olan Efe Hazretleri, bu zi- geirirken, bir gece evvel grd rya ve berabeyaretten pek ok feyizli hatra nakletmektedir. Al- rinde Kfrev Hazretlerinin syledikleri, mahcuvarl Efe Hazretleri, Hazreti Pr h- Kfrevnin biyetinin derman olacaktr.
O kuds nazara mazhar olduu gnn gecekuds nazarlarna nasl mazhar olduunu yle
sinde
Efe Hazretleri ryada, Hazret-i Prin bir dianlatmaktadr;

* Kltr ve Turizm Bakanl Ankara Devlet Halk Danslar Topluluu Sanats.

27