Gazi niversitesi

Trk Kltr ve Hac Bekta Veli

Aratrma Merkezi

Trk Kltr ve

H AC I B E K TA Ve l i
Aratrma Dergisi

Turkish Culture and

HACI BEKTASH VELI

Research Quarterly

Bahar
Spring

2015/73

Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Aratrma Dergisi /

Turkish Culture and Haci Bektash Veli Research Quarterly

Yl/Year: 22 Say/Issue: 73
Bahar (Ocak, ubat, Mart), Spring (January, February, March) 2015

Gazi niversitesi Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Aratrma Merkezi

Adna Sahibi
On Behalf of Gazi University Turkish Culture and Haci Bektash Veli Research
Center/Owner
Prof. Dr. Sleyman BYKBERBER
Gazi niversitesi Rektr/Rector of Gazi University

Sorumlu Yaz leri Mdr/General Manager

Dr. Erdal AKSOY
Gazi niversitesi
Editr/Editor - in - Chief
Dr. Hseyin GM
Gazi niversitesi

Editr Yardmclar/Editorial Assistant

Dr. Nihat YAZILITA
Gazi niversitesi
Dr. Mehmet ERSAL
Katip elebi niversitesi
Dr. Nasrullah UZMAN
Kafkas niversitesi

Danma Kurulu/Editorial Board

Dr. Abdurrahman GZEL

Bakent niversitesi, Trkiye

Dr. Ahmet TAIN

Necmettin Erbakan niversitesi, Trkiye

Dr. Ali Fuat BLKAN

pek niversitesi, Trkiye

Dr. Ali Sinan BLGL

Kafkas niversitesi, Trkiye

Dr. Ali YAKICI

Gazi niversitesi, Trkiye

Dr. Ali YAMAN

Abant zzet Baysal niversitesi, Trkiye

Dr. Altan ETN

Gazi niversitesi, Trkiye

Dr. Eva CSAKI,

Pazmany Peter Catholic University, Hungary

Dr. Gabriel PRCKY

Academy of Science, Slovakia

Dr. Heath W. LOWRY

Baheehir niversitesi, Trkiye

Dr. Irene MARKOFF

York University, Canada

Dr. brahim DLEK

Gazi niversitesi, Trkiye

Dr. Kre TAHR

Xiniang Social Sciences of Academy, China

Dr. Krassimira MUTAFOVA

St.Cyril and St.Methodius Veliko

Turnovo University, Bulgaria

Dr. Marcello MOLLICA

Fribourg University, Switzerland

Dr. Michel BALIVET

Aix Marseille University, France

Dr. M. Akif OKUR

Gazi niversitesi, Trkiye

Dr. mer ZKAN

Gazi niversitesi, Trkiye

Dr. zgr SAVAI

Ludwig - Maximilians University, Germany

Dr. Yamur SAY

Anadolu niversitesi, Trkiye

ngilizce Editr/English Editor

Ar. Gr. ala ATMACA

YURT DII TEMSLCLKLER/REPRESENTATIVES OF FOREIGN COUNTRY

Almanya/ Germany

Dr. zgr SAVAI

Ali Duran GLEK

Amerika/ USA

Dr. Mark SOILEAU

Arnavutluk/Albania

Dr. Hysen KORDHA

Edmond BRAHIMAJ
Azerbaycan/Azerbaijan

Dr. Eldeniz ABBASOV

Bulgaristan/Bulgaria

Dr. Krassimira MUTAFOVA

Veysel BAYRAM
Fransa/ France

Dr. Michel BALIVET

Hollanda/ Holland

Erol SANBURKAN

Mustafa Fuat DOAN

ran/Iran

Dr. Ebul Hasan MNFERD

sve/Sweden Eraslan RGN

svire/Switzerland

Dr. Marcello MOLLICA

Kanada/ Canada

Dr. Irene MARKOFF

Kazakistan/Kazakhstan

Dr. Dossay KENZHETAYEV

Macaristan/Hungary

Dr. va CSKI

Makedonya/Macedonia

Dr. Metin ZET

Dr. Arben SULEJMANI

Trkmenistan/Turkmenistan

Dr. Berdi SARIYEV

Krgzistan/Kirghizistan

Dr. Bilgehan GLCAN

Slovakya/ Slovakia

Dr. Gabriel PRCKY

in/China

Dr. Kre TAHR

73. SAYI HAKEMLER/REFEREES OF 73rd ISSUE

Dr. Abdullah GNDODU

Ankara niversitesi

Dr. Ahmet Yaar OCAK

TOBB Ekonomi ve Teknoloji niversitesi

Dr. Alpaslan OKUR

Sakarya niversitesi

Dr. Altan ETN Gazi niversitesi

Dr. Aydn IIK

zmir Ktip elebi niversitesi

Dr. Fatma Ahsen TURAN

Gazi niversitesi

Dr. Fazl KARAHAN

Pamukkale niversitesi

Dr. Galip A Gazi niversitesi

Dr. Halit KARATAY

Abant zzet Baysal niversitesi

Dr. Hseyin BAL

Sleyman Demirel niversitesi

Dr. hsan APIOLU

Ankara niversitesi

Dr. hsan KALENDEROLU

Gazi niversitesi

Dr. Kemalettin DENZ

Gazi niversitesi

Dr. Mete TALIOVA

Yldrm Beyazt niversitesi

Dr. Metin ZARSLAN

Hacettepe niversitesi

Dr. Nejdet BLG

Celal Bayar niversitesi

Dr. Orhan KURTOLU

Gazi niversitesi

Dr. Selahattin D

St mam niversitesi

Dr. Serdar SALAM

Gazi niversitesi

Dr. Serdar SARISIR

Ankara niversitesi

Dr. Yahya Mustafa KESKN

Abant zzet Baysal niversitesi

Dr. Yusuf DOAN

Gazi niversitesi

Yayn dare Merkezi Adresi/The Address of Publication Centre

Gazi niversitesi Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Aratrma Merkezi
Gazi niversitesi Rektrlk Kamps, Eski Lojman Binas
Beevler/ANKARA

Yayn dare Merkezi Telefonu/The Telephone Number of Publication Center

+90 312 202 23 46

Belge Geer/Fax
+90 312 222 70 16

Elektronik Posta/E-mail
hacibektasveli@gazi.edu.tr

Web: www.hbvdergisi.gazi.edu.tr

Yaynn Tr/The Type of Publication

Uluslararas Sreli Yayn/International Periodical (Quarterly)

Teknik Yardmc/Technical Assistant

Hatice ZMEZ

Dzeltmenler/Redactors
Ar. Gr. Mehmet GLL
Ar. Gr. Mehmet Ali BAHAR

ISSN 1306-8253

Tasarm/Designed By:
Gazi Kitabevi - ANKARA
Uzman/Specialist Meltem FDAN ENYT

Bask/Printed By:
Gazi Kitabevi Tic. Ltd. ti. Dgol Caddesi No: 49/B Beevler - ANKARA
Tel : 0312 223 77 73, Faks: 0312 215 14 50

Taranan ndeksler/Indexes
EBSCO HOST/ULAKBM/ELSEVIER/SCOPUS/MLA

Research
Databases

Gnderilen yazlar yaymlansn veya yaymlanmasn iade edilmez. Dergimiz her ayda bir
kmaktadr. Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Aratrma Dergisi, uluslararas hakemli bir dergidir. Yazlarn bilimsel ve yasal sorumluluklar yazarlarna aittir.
The articles you send cannot be given back even if they are not published. Our magazine is
published in every three month. Turkish Culture and Hac Bektash Veli Research Quarterly is an
international and refereed journal. The owners of the article account for the legal and scientific
responsibility.

NDEKLER
Editrden............................................................................................................................................................................ 11
Makaleler
KARAMANLICA BR NEVEHR SALNAMESNE (1914) GRE HACI BEKTA VEL DERGHI
Mustafa KILIARSLAN.....................................................................................................................................................15
BEKTA TRKMENLERNDE HALK NANLARININ SOSYAL YAAMDAK ZLER ZERNE BR
ARATIRMA: YRK KY RNE
Ali GER...........................................................................................................................................................................31
HACI BEKTA VEL VE SOREN KERKEGAARDIN DEAL NSAN TP
Abdullah DURAKOLU....................................................................................................................................................49
KARAAA ARAP (NUSAYR) ALEVLERNDE LM NANLARI VE RTELLER ZERNE BR
NCELEME
Halil Altay GDE- Hseyin Krat TRKAN...............................................................................................................67
HZ. AL MERKEZL BR LM MEMORATINA DAR DEERLENDRMELER
Turul BALABAN...............................................................................................................................................................89
TRKE VE EDEBYAT DERS KTAPLARINDA YESEVLK, BEKTALK VE MEVLEVLK
UNSURLARI
Salim PLAV - M. Hseyin YAZICI................................................................................................................................ 105
MAKEDONYANIN SLAMLAMASINDA BEKTA VE HALVETLN KATKISINA BR RNEK:
KIROVADA BEKTA VE HALVET TEKKELER
Seluk URAL ................................................................................................................................................................... 129
BEKTA NEFESLER ZELNDE GKALP HARS-MEDENYET KLNE ELETREL BR BAKI
Onur Gne AYAS........................................................................................................................................................... 153
YENERLK-BEKTALK LKLER VE YENER SYANLARINDA BEKTALER
Fahri MADEN.................................................................................................................................................................. 173
BR GRUP NVERSTE RENCSNN MEVLNAYI TANIMA DZEYLER VE MEVLNA
HAKKINDAK GRLER
Musa FC....................................................................................................................................................................... 203
YAZIM VE YAYIN LKELER.............................................................................................................................................221

CONTENTS
EDITORIAL.............................................................................................................................................................................. 11
ArtIcles
HACI BEKTASH VELI DERVISH LODGE ACCORDING TO A NEVSEHIR ANNUAL (1914) IN
CARAMANIAN LANGUAGE
Mustafa KILIARSLAN.....................................................................................................................................................15
A RESEARCH ON TRACES OF FOLK OF BELIEFS IN SOCIAL LIFE OF FOLK BELIEVERS AMONG
THE YORUKS-TURKMENS: THE CASE OF YORUK VILLAGE
Ali GER...........................................................................................................................................................................31
IDEAL TYPE OF HUMAN ACCORDING TO HACI BEKTAS VELI AND SOREN KIERKEGAARD
Abdullah DURAKOLU....................................................................................................................................................49
A STUDY ON DEATH BELIEFS AND RITUALS IN ARAB (NUSAYRI) ALEVIS OF KARAAGAC
Halil Altay GDE- Hseyin Krat TRKAN...............................................................................................................68
ASSESMENTS ON A MEMORAT OF DEATH BASED ON HZ. ALI
Turul BALABAN...............................................................................................................................................................89
THE NOTIONS OF YESEVI, BEKTASHI, AND MEVLEVI PHILOSOPHIES WITHIN THE TURKISH
AND LITERATURE TEXTBOOKS
Salim PLAV - M. Hseyin YAZICI................................................................................................................................ 106
AN EXAMPLE FOR THE CONTRIBUTION OF BEKTASHI AND HALVETI ON ISLAMISATION OF
MACEDONIA: BEKTASHI AND HALVETI DERVISH TEKKES IN KIRCOVA
Seluk URAL ................................................................................................................................................................... 129
CRITICAL OVERVIEW OF THE GOKALPIAN CULTUR-CIVILIZATION DICHOTOMY WITH SPECIAL
REFERENCE TO BEKTASHI HYMNS (NEFES)
Onur Gne AYAS........................................................................................................................................................... 153
JANISSARIES-BEKTASHISM RELATIONS AND BEKTASHIS IN THE REVOLTS OF JANISSARIES
Fahri MADEN.................................................................................................................................................................. 173
THE LEVEL OF UNDERSTANDING AND OPINIONS OF A GROUP OF UNIVERSITY STUDENTS ON
MEVLANA
Musa FC....................................................................................................................................................................... 203
WRITING AND PUBLICATION GUIDELINES..........................................................................................................225

BEKTA NEFESLER ZELNDE GKALP HARS-MEDENYET

KLNE ELETREL BR BAKI
Onur Gne AYAS*
z
Erken Cumhuriyet dnemi kimlik ve kltr politikalarna yn veren temel paradigma Osmanl medeniyetiyle Trk kltr arasnda keskin bir kartlk olduunu varsayan Gkalpin
hars-medeniyet ayrmna dayanmaktadr. Medeniyet ve hars daireleri arasndaki geikenlii yok sayma, kartl abartma eilimindeki Cumhuriyet elitleri Trk kltrnn arkOsmanl medeniyetiyle uyumsuz, Bat medeniyetiyle uyumlu yanlarn vurgulamtr. Bunun en arpc rnekleri, Osmanl mziini dlayan ve Bat tekniini esas alan yeni bir Trk
mzii yaratmay amalayan Musiki nklab srasnda gzlenmitir. Musiki nklabn savunan kimi yazarlar Anadoludaki baz trklerin ve Bektai mziklerinin Trklerin hakiki
mzii olduunu ileri srm, bunlarla Bat mzii arasnda Osmanl mziine kyasla daha
ok benzerlik olduunu kantlamaya almlardr. Hlbuki Bektai nefesleri, birbirine zt
olduu varsaylan medeniyet ve hars unsurlar arasnda ok zengin bir alveriin olduunu
gstermektedir. Bu adan Bektai nefesleri, Osmanl kltr dnyasnda birbirine zt ve birbiriyle ilikisiz iki edebiyat, iki mzik ve iki din olduunu varsayan Gkalpi modeli yanllamaktadr. Bu makale Bektai nefeslerinin dini, edebi ve mzikal adan hars-medeniyet
ikiliini sarsan yanlarn n plana kartmay amalamaktadr.
Anahtar Kelimeler: Bektai mzii, mzik sosyolojisi, Ziya Gkalp, Vahit Ltfi Salc, kltr,
medeniyet, din sosyolojisi

A CRITICAL OVERVIEW OF THE GOKALPIAN

CULTUR-CIVILIZATION DICHOTOMY WITH SPECIAL
REFERENCE TO BEKTASHI HYMNS (NEFES)

Abstract

The main paradigm guiding the policies of the Early Republican regime regarding national
identity and culture is based on Gkalps culture-civilization dichotomy which assumes a
sharp contrast between the Ottoman civilization and the authentic Turkish folk culture.
Republican elites, prone to ignore the transitivity between the elements of civilization and
culture, as well as exaggeration the contrast between them; underlined those elements of
Turkish folk culture which they assumed to contrast with the Oriental Ottoman civilization
and be in conformity with the Western civilization. The most striking examples of this approach were observed during the Turkish musical reform movement that aimed to form a new
* Yrd. Do. Dr., Yldz Teknik niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Sosyoloji Blm, stanbul/Trkiye,
gunesayas@gmail.com
DOI:10.12973/hbvd.73.148

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2015 / 73

153

Onur Gne AYAS

Turkish musical culture which excluded the Ottoman musical tradition and embraced the
Western technique. Not a few proponents of this reform claimed that some intact folk songs
and Bektashi hymns should be classified as the genuine authentic music of the Turks and
they also attempted to demonstrate that these had much more common elements with the
Western music than they had with Ottoman music. On the contrary, this article argues that
Bektashi hymns are in fact a striking example of the existence of fertile transactions between
the elements of civilization and culture which were assumed by Gkalpian tradition to be
completely disharmonious with each other. Bektashi hymns invalidate the Gkalpian formula which postulated an Ottoman world having two literatures, two musical traditions and
two religions unrelated to each other. The focus of this article is on the sociological, religious, literary and musical aspects of the Bektashi hymns that challenge the culture-civilization
dichotomy.
Key Words: Bektashi music, sociology of music, Ziya Gkalp,Vahit Ltfi Salc, culture,
civilization, sociology of religion

Giri
Hars-medeniyet ayrmna dayanan Gkalp sosyolojisi Erken Cumhuriyet
dnemi kltr ve kimlik politikalarnn temel dayanadr. Bunun byle olmas Gkalpin modelinin Cumhuriyetin siyasal amalaryla mkemmel bir ekilde
uyumlu olmasndan kaynaklanr. Gkalp sosyolojisi Cumhuriyet elitlerinin Osmanl mirasn dlayan Batl bir milli kimlik ina etme hedefi iin gereken aklama ve
merulatrma erevesini salamtr. Trk kimliinin d tekisi konumundaki
Baty model alarak Osmanl gemiinin i teki haline getirilmesi, milli kimlik inasnda nemli zorluklar yaanmasna sebep olmu, bu zorluklar ideolojik merulatrma abalarn n plana karmtr. Bu srete Gkalpin modeli, bir bilimsel aklama erevesi olmaktan karak, Cumhuriyetin siyasal tercihlerini merulatrmaya
hizmet eden bir resmi ideolojik kabul haline gelmitir. Onun muazzam etkisi de,
gizlenemez zaaflar da, siyasi konjonktre ar derecede baml olmasna yol aan
bu ideolojik ilevinden kaynaklanr. Gkalpin muazzam bilgi birikimi ve dehasyla
ters den zaaf ve tutarszlklarnn sebebi, bizce, bilimsel aklamalarn nce ttihat
ve Terakkinin daha sonra da Cumhuriyeti siyasal elitlerin amalaryla uyumlu hale
getirmeye alm olmasdr.
Bilhassa mzik sosyolojisi alannda bu zaaf ve tutarszlklar daha net bir ekilde karmza kar. Gkalp Osmanl mzik geleneini dlayan Batl bir milli mzik gr oluturabilmek iin, Orta Asya kkenli hayali bir saf ve hakiki Trk
mzii icat etmi, bu mzikle Bizans kkenli olduunu iddia ettii Osmanl mzii
arasnda keskin bir kartlk olduunu varsaym ve mzikle ilgili tm olgular bu
varsaym destekleyecek ekilde yorumlamtr. Aslnda onun mzik grlerini en
ateli ekilde savunanlar bile, mzikle ilgili aklamalarndaki tutarszlklar ve olgusal
yanllar zerinde durmak zorunda kalmlardr (Gazimihal, 1925). Yine de yeni re-

154

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2015 / 73

BEKTA NEFESLER ZELNDE GKALP HARS-MEDENYET KLNE ELETREL BR BAKI

jimin siyasi hedeflerini merulatrmaktaki baars Gkalpin modelini resmi mzik

grnn deimez referans ve tartlmaz ideolojik erevesi haline getirmitir.
Bu modelin mantksal sonular Vahit Ltfi Salc ve Mahmut Ragp Gazimihal gibi
savunucularnn elinde en u noktasna kadar gtrlmtr. Bilhassa Salc Bektai
nefesleri zelinde Gkalpi modelin en radikal yorumlarndan birini gelitirmitir.
Baz Bektai nefeslerinde Osmanl mzik geleneiyle tamamen alakasz, buna karlk ok sesli Bat mziiyle uyumlu bir mzikal rnt kefeden Salcya gre bunlar, Osmanl tarafndan kirletilmemi saf, hakiki Trk mziinin yegne rnekleridir. stelik Arapn dinine bulamad gibi szleriyle de Trkn z kltrn
yanstmaktadr.
Hlbuki Bektai nefesleri yakndan incelendiinde tam aksi bir tablo ortaya
kmakta, Osmanl medeniyetine ait birok unsurun Trk Bektai halk kltr tarafndan doal yollardan zmsenmi olduu grlmektedir. Bu makalenin temel varsaym, Bektai nefeslerinin Osmanl kltr dnyasndaki medeniyet ve hars unsurlar arasnda kartlktan ziyade ortakla iaret ettii ynndedir. Bektai nefesleri,
Osmanl kltr dnyasnda birbirine zt ve birbiriyle ilikisiz iki edebiyat, iki mzik
ve iki din olduunu varsayan Gkalpi modeli rten zengin bir olgular malzemesi
salamaktadr.
Bu varsaym temellendirmek iin ilk olarak Gkalpin temel kavramsal erevesi tanmlanacak ve medeniyet ve hars kavramlarnn altn somut olarak nasl
doldurduu incelenecektir. Bylelikle hangi sosyo-kltrel unsurlarn medeniyet
dairesine hangilerinin hars dairesine dahil edileceini belirleyen kavramsal haritann
somutlatrld anda nasl geersizletii gsterilecektir. kinci olarak medeniyethars ayrmnn Cumhuriyetin resmi mzik grnn savunucular tarafndan Osmanl mziini dlamak iin nasl kullanld tespit edilecek, bu erevede pentatonizm tezi ve Salcnn baz Bektai nefeslerini halk mziinde ok seslilikle uyumlu
anti-Osmanl bir gizli kol ile zdeletiren grleri analiz edilecektir. Son olarak
da Bektai nefesleri din, edebiyat ve mzik sosyolojisi asndan incelenerek harsmedeniyet ayrmna dayanan Gkalpi modeli dorulayp dorulamad snanacaktr.
1. Gkalpte Medeniyet-Hars Ayrm
Gkalpin hars-medeniyet ayrmnn temelinde her eyden nce pratik bir
endie yatyordu: Merutiyet yllarnda birbiriyle atan Batclk, Trklk ve slamclk akmlar arasnda bir sentez meydana getirmek. Trkl ve Mslmanl
devletin Batllama giriimlerinde bir engel deil imkn olarak gren Gkalp, bu
arasnda bir atmann kanlmaz olmad dncesindeydi. Trkln ve
Mslmanln kaybetmeden Batllaan bir imparatorluk hayalinin sloganlam
ifadesi Gkalpin mehur kitabnn balnda somutlayordu: Trklemek, slam-

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2015 / 73

155

Onur Gne AYAS

lamak ve Muasrlamak (1918). Cumhuriyetin ilk yllarnda kaleme ald Trkln Esaslarnda ise (1923) Gkalp imparatorluk dncesinden vazgeip ulusdevlet zmn n plana karacakt. Bu dnemde yeni rejimin siyasal amalaryla
uyumlu olarak Osmanl mirasn ak bir ekilde reddederken, milli kimliin ieriini mmkn olduunca slami, Doulu ve Osmanl unsurlardan arndrmaya alt.
Medeniyet-hars ayrmna dayanan aklama biimi tam da bu balamda iki ulu bir
merulatrma ve tekiletirme mekanizmas olarak iledi. Btn olumsuzluklar eski
medeniyet dairemizi temsil eden Osmanl-ark medeniyetinin hanesine yazlrken,
btn olumlu deerler model alnan Bat medeniyetine ve milli kimliin tek kayna
olduu varsaylan hars dairesine atfedildi. Ksacas somut Osmanl mirasn ikiye blen Gkalp bunda muhafaza edilmesini istedii eylere hars, deitirilmesini istedii
eylere medeniyet dedi ve bylece yaratlmak istenen modern Trk milletine kaynaklk edecek yeni Trk kltr iin yle bir forml ortaya km oldu: Kaynak:
Trk hars. Model: Bat medeniyeti. Dman: Osmanl-Dou medeniyeti.
Gkalpe gre milletler medeniyet anlamnda btnleirken, kltr (hars)
dzeyinde farkllayordu. Dolaysyla milli kimliin kayna hars, evrensel ideallerin kayna medeniyetti. Medeniyet gelimilik dzeyine iaret ederken, hars her
toplumun zgn kimliine iaret etmekteydi. Medeniyet usul vastasyla ve ferdi
iradelerle meydana gelen dine, ahlaka, hukuka, gzel sanatlara dair bilgi ve ilimlere dayanrken, hars usul vastasyla meydana getirilmeyen, ilham vastasyla kendi
kendine oluan messeselere dayanyordu. Bu yzden medeniyet maddi ve yapayd, kltr manevi ve doal. Hars kurumlar bir toplumun btn yelerini birbirine
balayp kiiler arasnda uyumu salarken, medeniyet kurumlar bir toplumun st
tabakasn baka bir toplumun st tabakasna balyordu. Medeniyet yapay bir usul
ve teknikle yaratld iin toplumdan topluma kolaylkla aktarlabilir, taklit edilebilirdi. Hars ise usul ile yaplmayp doal bir ekilde toplumun barndan koptuu iin
aktarlamazd (Gkalp, 1923: 27-40; Gkalp, 1977: 39-43).
Medeniyet gelimilik dzeyiyle ilgili olduuna gre Gkalpe gre en ileri
medeniyeti tercih etmek kanlmazd. Bu medeniyet dn ark medeniyetiydi, bugn ise Garp medeniyeti. Trkler Orta Asyadayken Uzak Dou medeniyetinin iindeydiler. slamiyeti kabul edince Dou medeniyetine giren Trkler Tanzimattan
beri de Bat medeniyetine girmeye alyorlard. Gkalp bunu ilerlemeci bir tarihsel
evrim modeli haline getirmi, srasyla bu medeniyete denk den kavim, mmet
ve millet devirleri tespit etmiti. Millet devrinin kanlmaz sonucu Bat medeniyetini kabul etmekti (1923: 49) Bu model pozitivist-modernist toplum anlayyla en
ileri maddi teknik ve zmleri temsil ettii iddiasyla Bat medeniyeti tercihini
merulatrrken, ayn gerekeyle Osmanl medeniyetini de ad ve gerici olduu
gerekesiyle meruluk alannn dna itmekteydi.

156

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2015 / 73

BEKTA NEFESLER ZELNDE GKALP HARS-MEDENYET KLNE ELETREL BR BAKI

Ancak Osmanl mirasnn dlanmas iin bu ereve yeterli deildi. Zira milli
kimliin kayna Bat medeniyeti deil Trk harsyd ve Gkalpin Trk hars iinde
tanmlad kltrel unsurlar Osmanl-ark medeniyetinin unsurlaryla i ie gemiti. Bunlarn banda slamiyet gelmekteydi. Gkalpe gre Trkler slamiyeti kabul
etmeleriyle birlikte Dou medeniyetine girmilerdi. slamiyetin Trk kltrnn
ilhamla yaratt bir ey olmayp, dardan bir medeniyet unsuru olarak alnd
akt. Buna karn Gkalp slamiyeti hars dairesi iinde konumlandryor ve
medeniyet deitirmenin din deitirmeyi gerektirmediini ileri sryordu (1923:
50). yleyse yaplmas gereken slam ile Dou medeniyeti arasndaki balanty
koparmak ve Osmanl medeniyetini Trkle kart biimde yeniden tanmlamakt.
Bunun iin Gkalp Dou medeniyetinin kaynana Bizans yerletirdi. slamn Dou medeniyetiyle zdelemesinin sebebi Trklerin Bizans
messeselerini Mslman Arap ve Acemlerden alm olmalaryd (1923: 50-51).
Ayrca Bizans kaynakl bu Dou medeniyetini tercih eden aslnda Trkler deildi,
onlarn tepesindeki bir hkim snft. Bu snf, yani Osmanllar, kendi snf menfaatlerini milli menfaatlerin zerinde tutarak kozmopolitlemi ve Trklkten tamamen
kopmutu. Birbirine zt Osmanl ve Trk tipleri olumutu. Osmanl tipinin her eyi
irkin, Trk tipinin her eyi gzeldi (1923: 33). Medeniyet-hars ikilii erevesine
iinde tanmlanan bu birbirine zt Osmanl ve Trk tipleri, Gkalpe gre aydnlarla
halk arasndaki uurumun da temel sebebiydi.
Peki her eyiyle gzel olan bu Trk tipi nasl olmu da bozulmamt? Gkalpe
gre Trkler siyaseten Osmanl ynetimi altnda yaamalarna karn kltr bakmndan Osmanl emperyalizmine tabi olmamlar, kendi kendilerine bir milli kltr yaratarak Osmanl medeniyetine kar tamamen kaytsz kalmlard (1923: 34).
Bu halk kltrne kaytsz kalan Osmanl elitleri iin de geerliydi. Bylelikle ayn
memleket iinde birbiriyle temas etmeden varln srdren iki lisan, iki edebiyat
(vezin), iki musiki, iki bedii (estetik), iki ahlak, iki felsefe, hatta iki trl din ve iktisat
anlay domutu. Suni bir karm olan Osmanlca, Acemden ve Araptan alnan
aruz vezni ve buna dayanan Osmanl edebiyat, Bizans kaynakl olduu iddia edilen
Osmanl mzii, Osmanl estetii ve dnya gr, asalak olmakla itham edilen Osmanl iktisat anlay ve laiklie aykr ynleriyle tanmlanan Osmanl dini kurumlar
Trkle yabanc olarak tanmlanan Osmanl-ark medeniyetini oluturuyordu. Bunun karsndaysa halk Trkesi, hece veznine dayanan halk edebiyat, halk trkleri,
retimci zellikleriyle tanmlanan halk iktisad ve laik halk dininin meydana getirdii
otantik Trk kltr, yani Trk hars durmaktayd (1977: 44-49). yleyse yeni milli
kltrn Osmanl mirasndan faydalanmaya ihtiyac yoktu. zlenen modern Trk
kltrn ina etmek iin yaplmas gereken tek ey, birinci gruptakilerden kurtulmak, ikinci gruptakileri derleyip gn yzne karmak ve Bat tekniiyle ileyerek
yeniden yaratmakt.

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2015 / 73

157

Onur Gne AYAS

Gkalpin hars-medeniyet ayrmna dayanan bu basit modelinin Cumhuriyetin siyasal amalarn merulatrmak iin ok kullanl bir ideolojik ereve saladn kabul etmek gerekir. Ancak ayn model somutlatrld anda meselenin bu
kadar basit olmad anlalmaktadr. 1950lere kadar adeta Trkiyenin resmi gr olan Gkalp sosyolojisi sarslmaya baladktan sonra, bu alanda yaplan eletirel
almalar, Osmanl medeniyeti ile Trk hars arasnda sanldndan ok daha
zengin bir alveriin sz konusu olduunu gstermitir. Halk edebiyatyla ilgili yaplan almalar Trkle yabanc olduu varsaylan Arapa ve Farsa kkenli Osmanlca kelime ve terkiplerin halk ozanlar tarafndan nasl yaygnlkla kullanldn ve konuma diline yerletiini gsteren rneklerle doludur (Kurnaz, 1999: 549).
Meseleye Trklk asndan bakldnda da ilgin bir tablo ortaya kar. Orta Asya
Trk dnyasyla ilikiler younlatktan sonra Trkle yabanc olduu gerekesiyle atlan (hrriyet, medeniyet, istiklal gibi) kelimelerin aslnda Trklerin yaad ok daha geni bir corafyada geerli olmaya devam ettii, buna karlk birok
ztrke szcn her eyden nce Trkler arasnda iletiimi kopard grlmtr
(hsanolu, 2003: 47). Gkalpin modern milli Trkeye temel olmasn nerdii
stanbul Trkesi dahi, ad stnde imparatorluun merkezinde medeniyet ve hars
unsurlar arasndaki alveri sonucunda olumutur.
Divan edebiyatnn mazmunlarna ve syleyi ekillerine halk edebiyatnda
sklkla rastlamak mmkn olduu gibi, halk iirinde kullanlan ataszleri ve deyimler de divan edebiyatnda karmza kar. On altnc yzyldan itibaren hece vezniyle
yazan Divan airleri, Klasik Trk mzii bestekrlar ortaya km, hatta mmi divan
airlerine bile rastlanmtr (Kurnaz, 1999: 524, 246). Benzer ekilde Gkalpin hars
dairesi iinde tanmlad tekke ilahilerinde ve Bektai nefeslerinde, rnein Yunus
Emrenin iirlerinde aruz kullanlm olmas, divan edebiyatna zg tebih ve mecazlara bavurulmas kayda deer. Osmanl mziinin saray evresinin ok tesinde ehir hayatnn neredeyse btn meslek gruplarn iine alan ahslar tarafndan
icra edilmesi ve ehir folklorunun bir paras haline gelmesi, buna karlk folklorik
unsurlar tayan varsalarn, kekelerin ve halk arklarnn saray mzisyenlerinin
repertuarlarnda sklkla karmza kmas mzik alannda da bu keskin ayrln sz
konusu olmadn gstermektedir (Behar, 2006: 397; Behar, 2010: 159; Tanrkorur,
2003: 188-198). Din alannda Gkalpin ikiliini olgularla temellendirmek daha da
zordur. Erol Gngrn deyiiyle Sleymaniye Medresesinde ders okutan bir mderris ayn zamanda Sleymaniye Camiinde halka vaaz etmekte, yine ayn insan
Sarayda ehzadelerin eitimi ile megul olmaktadr (1980: 28). Ksacas Gkalpin
tanmlad medeniyet ve hars unsurlarn somutlatrdmz anda, her birinde bir
dierinden etkilenmeler saptamak mmkn olduu gibi, bunlar birbirinden ayrmak da mmkn deildir. Bu ise Osmanl kltr dnyasnda, Gkalpin iddiasnn

158

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2015 / 73

BEKTA NEFESLER ZELNDE GKALP HARS-MEDENYET KLNE ELETREL BR BAKI

aksine, yksek kltr ve halk kltr arasnda baarl bir terkibin gerekletiini ve
birletirici bir st kltr sistemi meydana geldiini gstermektedir.
2. Gkalpin Milli Mzik Forml ve Resmi Mzik Sylemine Yansmas
Medeniyet ve hars daireleri arasndaki btnlemenin en arpc rneklerinden biri mzik alannda gzlenmektedir. Makam ve usul esasna dayanan Osmanl
mzik gelenei, mehterhaneden Saraya, kahvehaneden tekkeye ve meyhaneye kadar ok eitli meknlarda, ok farkl toplum kesimlerini birletiren bir st kltr
sistemi oluturmutur (Ayas, 2013: 63-66). Usul ve irade ile yaplan aktarlabilir
bir teknie dayandndan Osmanl makam ve usul sistemi, Gkalp sosyolojisinde
medeniyet dairesine aittir. Ancak bu teknik toplum tarafndan da yaygn bir ekilde
benimsenmi, Trk mziinin ok farkl kollarn altnda birletiren bir emsiye haline gelmitir. Trk halk mzii formlaryla uyumlu olan bu makam esasna dayal
modal mzik tekniinin, Batnn tonal ok sesli mzik tekniiyle uyumsuz olduu
ynnde yaygn bir bilimsel kanaat sz konusudur. Hatta Gkalp iki medeniyetin bir
arada yaayamayacan, iki dinli bir insan olamayaca gibi iki medeniyetli bir milletin de olamayacan kantlamak iin verdii iki rnekten biri Dou ve Bat mzik
sistemleri arasndaki uyumsuzlukla ilgilidir (1923: 39). Bu yzden mzik alannda
Bat tekniinin benimsenmesinin ancak Osmanl mzii geleneinin terk edilmesiyle mmkn olabilecei dnlmtr. Yaplacak ilk i Osmanl mziinden kurtulmaktr. Daha sonra Bat teknii benimsenecek, Osmanl mziiyle temas etmedii
varsaylan Anadolu halk mzikleri derlenecek ve Bat tekniiyle ilenerek modern
bir milli mzik yaratlacaktr.
Gkalpe gre tpk Dou medeniyeti gibi Osmanl mzii (ark musikisi) de
Bizans kkenlidir ve slamiyetle ilgisi olmad gibi Trkle de yabancdr. Trklerin hakiki mzii ancak Anadolu kylerinde dinlenebilir. Bizanstan alndn iddia
ederek ve aznlk mensubu bestekrlar ima ederek Osmanl mziine gayr-i Trk,
kozmopolit bir mzik (ittihat- anasr musikisi) damgasn vuran Gkalp, bu Trk tekiletirmenin yannda arkiyat bir tekiletirmeye de bavurur. Osmanl
mziinde Bat tekniiyle uyum salayamayan unsurlar (rnein hatal bir ekilde
eyrek ses olarak adlandrd mikro aralklar) hasta, yeknesak, gayr-i tabii ve geri
olmakla sular. Ancak bu hasta mziin bulamad bir milli mziimiz de vardr: Osmanlyla en az temas etmi olan halk trkleri (1923: 130-131 ). Gkalp,
tamam makam esasna gre bestelenmi olan ve hastalkl eyrek seslerden bol bol
barndran tekke ilahilerini ve Bektai nefeslerini, ilgin bir ekilde hars dairesi iinde
tanmlar (1923: 30-31). Bu konudaki kafa karkl Cumhuriyet dnemi boyunca
devam edecektir.
Osmanl mziiyle halk mzii arasndaki ayrmda rtk varsaym Trklerin
hakiki mzii olan halk trklerinin Bat mzik sistemiyle uyumlu olduu, dolay-

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2015 / 73

159

Onur Gne AYAS

syla mzik alannda Batyla btnlememizi engelleyen Osmanl mziinden kurtulduktan sonra her eyin yoluna girecei ynndedir. Bunun iin Gkalpi tezin
uygulamasnda ncelik yapcla deil ykcla verilmi, Osmanl mziinin tasfiyesinin yollar aranmtr. Dolaysyla Gkalpin hars dairesine szmasna gz yumduu makam temelli tekke ilahileri ve Bektai nefesleri de daha saf bir Trk mzii
kefetme umuduyla dlanmtr.
Gkalpin milli mzik forml, en bandan itibaren Cumhuriyet elitleri tarafndan benimsenmi ve devletin resmi mzik gr haline getirilerek kkl bir
ekilde hayata geirilmeye allmtr. Atatrk bata olmak zere Musiki nklabna
yn veren Ahmet Adnan Saygun, Halil Bedii Ynetken, Cevat Memduh Altar, Mahmut Ragp Gazimihal, Vahit Ltfi Salc gibi birok yazar mzik grlerini Gkalpi bir ereve iinde ifade etmilerdir. Resmi grn savunucular bir yandan Osmanl mziini kltrel meruluk alannn dna itmeye alrken, bir yandan da
Gkalpin modelini dorulamak iin Osmanl mziiyle uyumsuz, Bat tekniiyle
ekillendirilmeye msait bir halk mzii gelenei tarif, hatta icat etmeye almlardr. Bu dorultuda ayakl bir mzik politikas benimsenmitir: Osmanl mziinin dlanmas, Bat tekniinin aktarlmas ve halk mziinin derlenerek ekillendirilmesi. 1926da resm kurumlarda Osmanl mzii eitimi yasaklanm, 1934te bu
yasak radyo yaynlarn da iine alacak ekilde geniletilmitir. Buna karlk btn
devlet kurumlarnda Bat mziine ncelik verilmitir. Bat teknii aktarlrken bir
yandan da bu teknikle ilenecek olan Anadolu trkleri derlenmeye balanmtr.
Derleme gezilerinin ncelikli amac Anadolu kylerinde Osmanl mziinin bulamad saf , hakiki Trk mziini bulmaktr. Hlbuki Anadolu kylerinde tek bir
birleik mzik geleneinden ziyade makamsal zellikler tamaya devam eden eitli mahalli mzik gelenekleri vardr. Milli kltrn esas ina edici temeli olan ehir
kltrnde hkim olan birletirici mzik gelenei tekiletirilen ve tasfiye edilmeye
allan Osmanl mziidir. Nitekim derleme almalar srasnda Gkalpin ngrsnn aksine Anadolu trklerinde ve mzik hayatnda ou kez Osmanl mziinin derin etkilerine rastlanacak, bu etkiler genellikle gramofon, radyo gibi modern
iletiim aralarnn bozucu etkisine dayandrlacaktr (Gazimihal, 1928). Bunun
iin srarla ehir kltrnn etkisinden uzak cra kylerde derlemeler yaplmaya allm, iki mzik geleneini birbirinden ayrmak ve her birine ayr kkenler bulmak
iin sistematik bir aba sz konusu olmutur.
Aslnda perde sistemleri asndan Osmanl ehir mzii ile halk mzii arasnda ok yakn bir benzerlik vardr. Osmanl mziinden ayr bir kkenden, Orta
Asyadan geldii iddia edilen halk mziinin temel enstrman balamayla kopuzun
perde dzeni arasnda hemen hemen hibir fark olmad gibi balama sapndaki
perdeleme sistemi Osmanl mziinde en ok kullanlan makamlardaki perdelerden
olumaktadr (zkan, 2006: 24). Bu geree karn resmi kurumlarda halk mziiy-

160

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2015 / 73

BEKTA NEFESLER ZELNDE GKALP HARS-MEDENYET KLNE ELETREL BR BAKI

le sanat mzii ayr nota sistemleriyle yazlm, bu ubelerdeki sanatlar ayr nazariyat sistemleriyle eitilmilerdir (Paac 1998: 57).
Osmanl ehir mziiyle halk mzii geleneklerini farkl kkenlere dayandrmak ve halk mziiyle Bat ok sesli mziinin kkenleri arasnda bir ortaklk kurmak iin en cretkr giriim pentatonizm tezidir. Byk lde Bartokun Macar
halk mzii zerine tezlerinden ilham alan bu gr, hakiki Trk halk mziinin
Orta Asya kkenli pentatonizme dayandn ileri srer. Trk Tarih Teziyle paralel olarak Trk olduunu iddia ettii arkaik Anadolu medeniyetlerinin mziini de
pentatonizme balar ve Orta Asya kkenli bu pentatonik sistemin btn dnyaya
Trkler araclyla yayldn ileri srer. (Saygun, 1936) Mzik tarihinde ok seslilik ilk defa drtl ve beli tonlar zerine kurulduuna gre bu pentatonik ly
Bat ok sesliliinin kaynana yerletirmek de mmkn hale gelir (Balkl, 2009:
143). Pentatonizm tezi araclyla Gkalpin halk trklerini Bat tekniiyle ileme
forml, bir medeniyet deitirme teklifi olmaktan km ve trklerin ikin Batl
karakterini aa kartan bir ze dn hareketi eklini almtr. Ancak ortada bir
sorun vardr. Bu tez doru olsa bile yaplan derleme almalarnda rastlanan pentatonik Trk ezgileri ok az saydadr. Tezin savunucular bunu slam kltrnn ve
Osmanl geleneksel mziinin bozucu etkilerine balamtr. rnein Gazimihal
Osmanl mziiyle ilikilendirebileceimiz heptatonizmin bir din halinde doup
ierlere doru yayldn halk ozanlarnn dilindeki asrlk pentatonikleri hor
grdn, nazariyat incelemelerinde yok saydn ve ona dman kesilip btn
pentatonik unsurlar boduunu iddia eder (Balkl, 2009: 137). Ksacas, resmi
grn savunucular derleme almalarnda Gkalpin tarif ettii hakiki Trk
mziini kefedemeyince teoriyi gzden geirmek yerine, bunu Trk mziinin d
etkilerle saflnn bozulmasna balamlardr. Buradan kacak grev aktr: Safl bozulmam olan pentatonik Trk ezgilerini bulmak. Gazimihal halk mziinde
pentatonik ly kefetmenin mzisyenler iin ulusal bir grev olduunu iddia
eder. Bu grevi baarmak iin Konya gibi kkl Anadolu ehirlerine bile gitmek yetmez, ehir kltrnn hi zehirlemedii, evresiyle ilgisi kesilmi Anadolu kylerine gitmek gerekir. ok sesli Bat mziiyle uyumlu hakiki Trk mzii ancak o
zaman kefedilebilecektir (Gazimihal 1936: 37).
3. Batyla Uyumlu Hakiki Trk Mzii Aray ve Gizli Bektai Mzii Tezi
Vahit Ltfi Salcnn gizli Alevi-Bektai mziinde ok sesli unsurlar kefeden grleri, pentatonizm vurgusu tamamakla birlikte, tam da bu erevede
ortaya kmtr. Gkalpin ablonunda Bektai nefeslerinin, dier tekke ilahileriyle
birlikte hars dairesi iinde tanmlandn grmtk. Buna karlk Cumhuriyetin
resmi kurumlar Bektai nefeslerini ark musikisi klliyat iinde tasnif etmilerdir.
Bektai Nefesleri, Darlelhann ark musikisi ubesinin kapatlmasndan ve Trk

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2015 / 73

161

Onur Gne AYAS

mzii eitiminin yasaklanmasndan sonra eitim amacyla olmamak zere eski

ark musikisi eserlerini tespit ve tasnif etmekle grevlendirilen heyet tarafndan yaynlanmtr (1933).
Vahit Ltfi Salc grlerine temel oluturan nefeslerin bu heyet veya Sadettin Nzhet tarafndan derlenen ark musikisi etkisindeki Bektai Nefesleriyle kartrlmamas gerektiini syler (1938: 113-114). Tpk pentatonizm tezinin savunucular gibi, o da ark musikisi tarafndan bozulmam, Batnn ok sesli mzik
tekniiyle uyumlu saf bir Trk mziinin peindedir ve bunu Alevi-Bektailerin
gizli mziklerinde bulur. Salcya gre Trk halk mziinde gizli ve ak olmak
zere iki kol bulunmaktadr ve Trkn hakiki mzii bu gizli ksmda aranmaldr
(1938: 115). Bu mziin sosyolojik temeli z Trklerin kurduu ve hemen hemen
btn halk airlerinin mensup olduu halk mezhepleridir. Araba ve Arap dinine ait
hibir ey iermeyen (1940: 38-39) bu mezhepler hakiki Trk kabilelerine dayanmaktadr. Bunlar Anadolu, Trakya, Yunanistan, Bulgaristan, Srbistan ve Romanyada
bulunup aralarna Rum, Ermeni ve Yahudi unsurlarn sokmadklar gibi Arnavut,
Arap, erkez ve Grc unsurlaryla da karmamlardr. Araptan kalma bir dine
mensup olmakla birlikte, bu dini basitletirmiler kendi anane ve kltrlerine
uygun bir mezhep kltr meydana getirerek, hars temayllerinden bir ey feda
etmemilerdir (1933a: 298).
te temiz Trkln ruhuna hitap edenhalis Trk nameleri Salcya
gre bu gizli mezheplerin mziinde aranmaldr. Bu rneklerde ark musikisinin
kadnlam ve uyumu namelerine rastlanmaz, hepsi canl ve z Trk ruhunun
rnleridir. (1940: 24-25) Bunlar Trkn halis mzii olmakla kalmaz, ayn zamanda balang tarihi mehul kalan armoni ilminin, tarihi belli olmayan zamanlardan beri Trk halk arklarnda cari olageldiinin gstergesidir. Salcya gre baz
alevi kabilelerinin ayinlerinde armoni ve kontrpuana dalalet eden nameler vardr.
Bu nameler tm dnyaya yaylm olan Trk musikisinde polifoni sanat olmad kanaatini ykmakta, halk mziini tek seslilik suundan kurtarmaktadr (1938:
115).
Salcnn szn ettii kabileler iki veya sesli kontrpuanl olan bu nefeslere deste nefes adn vermilerdir. Birinci sesi syleyenlere birinci deste, ikinci sesi
syleyenlere ikinci deste, sada solda figran sfatyla syleyenlere yamak deste,
hepsine birden deste nefes denir. Birinci destedekiler melodiyi okur, ikinci deste
l aadan veya yarm l sonradan kanon eklinde balar, daha sonra iki deste
ayn seste birleir (1933b). Mahmut Ragp Gazimihale gre btn dnya musiki
alimleri iin hakiki bir keif olan deste nefesin korodan baka bir ey olmad anlalmaktadr. Antphonon melos denilen kadim ift korolu icraatlar hatrlatan deste
nefesler Gazimihale gre vaktiyle btn Anadoluda moda halini alm umumi bir

162

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2015 / 73

BEKTA NEFESLER ZELNDE GKALP HARS-MEDENYET KLNE ELETREL BR BAKI

organum sanatnn son bakiyeleri olabilir. Gazimihal Hristiyanln girdii her yere
Org algsnn da girdiini syledikten sonra, Mesnevide bile Erganonun eninlerinden tebihler getirildiini, dolaysyla iki sesli bir organum slubunun Batda olduu gibi Anadoluda da domu olabileceini belirtir ve bu nurlu sanatn zerindeki
peeyi kaldran Vahit Beyi alklar (1933: 315-316). Bat ok sesliliiyle hakiki
Trk mzii arasndaki kpr bylelikle bu gizli Bektai mzii zerinden kurulmu
olur. Ancak ortada iki nemli soru vardr. Birincisi bu mziin zeri niin peeyle
rtlmtr ve niin bu kadar marjinaldir?
Tpk pentatonizm tartmasnda olduu gibi bu kez de su Osmanllktadr. Dinde cahil Halifeler, dilde Acemce syleyen Mevlanalar, tarihte dalkavuk vakanvisler, edebiyatta yabanc dil kullanan airler ve edipler, musikide z
trklerimizi brakarak yabanclarn uyuuk zmre musikilerini bize mal etmeye
kalkan tiryakiler bu rnekleri yok saymlardr (Salc 1941: 45). Osmanl denen
camia Trk halkn hep fena grm ve her eyini iptidai ve zevkten uzak saymtr. (Salc, 1933c: 324). Hatta ehirde Osmanl kltrnn etkisi altndaki Bektailer bile bu nurlu sanat anlayamamtr. Balkan muharebesi srasnda Trakyadan
gelen Alevi kabilelerin stanbulda icra ettii ayinlerde syledikleri deste nefesler stanbul Bektailerini hayrete drm, tekkenin eyhi bu okuyu tarzn grltye
bomak diye tarif etmitir. Keza ehir Alevileri bu sanattan anlamadklar iin halk
airlerinden aldklar nefesleri klasik ark musikisine uydurup gya slah etmilerdir.
Dolaysyla bugn Bektai nefesi olarak kaydedilen eserler hakiki Trk Alevilerinin
mziini yanstmamaktadr (Salc 1933b: 312-313).
Buna karlk gerek Gazimihalin gerek Salcnn vurgulad gibi bu ok sesli
Trk mziinin otantik yaratclar da yaptklar iin neminin farknda deildirler.
Farknda olsalard Gazimihalin deyiiyle gizli sanatlarn rten perdenin ucunu
bir parack olsun ilim dnyasna kar kaldrmak medeni nezaketini imdiye kadar
esirgemezlerdi. (1933: 315) Yaratclarnn bile deerinin farknda olmad bu cevher ancak Bat teknii bilen Cumhuriyet elitleri tarafndan ilenildiinde bir deer
kazanacaktr. stelik bu cevher o kadar nadirdir ki, ancak en cra kylerde yaplan
derleme almalaryla kendisine ulalabilmektedir.
4. Gkalpi Modeli Yanllayan Bir Fenomen Olarak Bektai Nefesleri
Cumhuriyet elitlerinin Osmanl mirasn dlayan ve Batyla uyumlu yeni bir
milli kltr ve kimlik ina etme giriimi ciddi bir handikapla kar karyadr. Osmanl kltryle temas etmemi saf bir Trk kltr hem son derece nadirdir,
hem de yresel nitelikte kaldndan milli kltre dayanak olacak birletirici gten
yoksundur. Hlbuki gemiten devralnan kltr mirasnn kutuplatrc deil birletirici unsurlar, ina edilecek milli kltr iin ok daha salam bir har olabilirdi.
Nitekim Salc da bilinen Bektai nefeslerinin ezici bir ounluunun ark musiki-

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2015 / 73

163

Onur Gne AYAS

sinden etkilenmi olduunu itiraf etmi, ancak bir milli kltr unsuru olarak bu byk gvdeye yaslanmak yerine marjinal bir gizli kol icat etmeye almtr. Bizce bu
gizli kol icat etme ihtiyacnn bizzat kendisi Bektai nefeslerinin ve genel olarak
Osmanl mzik geleneinin medeniyet-hars ikiliini aan birletirici zelliinin bir
gstergesidir. Zira toplumun hafzasnda ve kltrnde canl olan ortak mzik kltr incelendiinde kutuplatrc ve birbiriyle kesimeyen medeniyet ve hars alanlar
bulmak imknszdr. Hars dairesine ait medeniyet unsurlaryla temas etmemi saf bir
Trk (Bektai) mzii belki ancak arkeolojik bir kazyla icat edilebilir. Buna karlk, fantastik grlere bavurmadan ve sadece eldeki materyale dayanarak Bektai
nefeslerinin temel inceleme alan asndan medeniyet-hars ikiliini yanllad
rahatlkla gsterilebilir.
a) Din Sosyolojisi Asndan
Yukarda grdmz gibi, Salcya gre gizli Bektai nefeslerinin sosyolojik
temeli Araba ve Arap dinine ait hibir ey iermeyen saf Trk halk mezhepleridir.
Bu mezhepleri Alevilik-Bektailik bal altnda birletirmek mmkn olmakla birlikte, Salc daha dar bir tanm yapar ve ehirdeki yerleik slam anlaynn etkilerinden muaf bir gizli halk dinine iaret eder. Hatta bu gizli halk dininin mzik, edebiyat
ve folklor gibi rnleri Salcya gre ladini niteliktedir, yani daha ok dinsiz, daha
ok Arapszdr (1940: 20-22). Her halkarda bu gr Gkalp sosyolojisinden
ilhamla slamiyeti Trk ve laik bir gzle yeniden deerlendirme abalarnn bir
parasdr. Trkiyede 1920li yllardan itibaren, slamiyetin Arap ve ran etkilerinden arnm Trklere has bir eklinin olmas gerektiini varsayan bir grup Trk
eilimli fikir adam ortaya km ve laik karakterdeki bu Trk halk dininin AlevilikBektailik tarafndan temsil edildiini ileri srmlerdir (Ocak, 1996: 194). Bu aklama erevesi Resmi slam (veya Ulema slam) ile Halk slam arasndaki
kategorik ayrma da temel oluturmutur (Mardin, 2007).
Trkiyede dini hayatn bu iki katmanl yaps bir sosyolojik geree tekabl eder ve din sosyolojisi almalarnda mutlaka dikkate alnmaldr. Ancak esas
mesele bu iki katman arasndaki ilikilerin doas zerinde dmlenmektedir.
ehirlerdeki yerleik slam acaba Trkl ar basan bu halk slamndan bu kadar kopuk mudur? rnein Salcnn Arap dinine kart halk mezhepleri arasnda konumlandrd Babailik ve Bedreddinilii ele alalm. Her ikisi de sarsc kitle
isyanlarna dayandndan bu tarikatlarn yerleik ehirli slam ile heterodoks halk
dini arasndaki kartl arpc bir ekilde gstermesi beklenir. Hlbuki bahsi geen iki katman arasndaki ortaklk ve geikenliin en arpc rnekleridir bunlar.
Babailer Anadolu Seluklularna kar iddetli bir isyana nclk eden Baba lyasn
takipileridir. Osman Gazinin kaynpederi ve kurulu mitinin manevi temeli olan
eyh Edebali de bu tarikatn mntesipleri arasndadr. Bilindii gibi ayn eyh Ede-

164

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2015 / 73

BEKTA NEFESLER ZELNDE GKALP HARS-MEDENYET KLNE ELETREL BR BAKI

bali Hanefi fkh okumu ve Osman Gazinin hukuk danman olmu, olu Dursun
Fakih de Osmanlda mftlk yapmtr (Akyol, 1999: 128). Keza Fetret Devrinde
heterodoks kitlelerin ayaklanmasna nderlik eden eyh Bedreddin de kazaskerlie
kadar ykselmi bir Snni fkh limidir ve baz eserleri idam edilmesinden sonra
bile medreselerde okutulmaya devam etmitir. Heterodoks Baba lyasn olunun
ad merdir ve Osman adnda bir mridi vardr, ki kat bir ii-Snni ayrm erevesinde bu durumu aklamak mmkn deildir. Bilhassa kurulu dnemlerinde
Kafadarn deyiiyle doksileri aan bir metadoksi durumu sz konusudur (1995: 7476) ve bu durum halk diniyle resmi din arasnda ciddi bir kaynamaya yol amtr.
Bektai byklerinden Glbabann cenaze namaznn eyhlislam Ebusuud Efendi
tarafndan Kanuni Sultan Sleymann katlmyla klnmas (Akyol, 1999: 14) klasik
devrin sonlarnda bile bu ilikinin byk lde devam ettiini gstermektedir.
Ldini zelliin ar bast iddia edilen Bektai nefeslerinin ok byk bir
ounluunda karmza eriatn emirlerine, Arapa orijinalleriyle baz ayetlere ve
hadislere yaplan gndermeler kmas da bu ilikinin bir baka gstergesidir. Dikkat edilirse Gkalp sosyolojisinin Osmanl medeniyet dairesine dahil ederek halk
diniyle kar karya getirdii fkha dayal resmi slam ile hars dairesi iinde tarif ettii Trkmen kitlelerin dini heyecanlarna dayanan halk dini arasnda daha en batan
ilgin bir beraberlik sz konusudur. Nitekim Ahmet Yaar Ocakn da belirttii gibi,
ayn sosyal tabandan (gebe Trkmen) gelmenin de etkisiyle non-conformist, siyasal iktidar kart bir sufi kesim, yeni bir siyasal iktidarn, Osmanlnn toplumsal ve
manevi temeli haline gelmitir. Mevlevilik de dahil olmak zere bugn bildiimiz
byk tarikatlarn ou Osmanl topraklarna on beinci yzyl balarnda ulamtr
(2011: 85-87).
Bektailiin kkeninde Edebalinin ve ilk Osmanl kolonizatr Trk
dervilerinin de mensubu olduu Vefaiye tarikat vardr. Vefaiye tarikat Baba lyas
nderliindeki heterodoks isyanla zdelemitir. Buna karlk siyasal iktidara bitien bir heterodoksi (Ocak, 2011: 87) olarak Bektailik zamanla Osmanl siyasal iktidarnn desteini alm, Osmanl askeri brokrasini oluturan Yenierilerle zdelemitir. Bektailiin ehirli olmayan ve Alevilik olarak adlandrlan koluyla Osmanllk arasnda yaanan atma, esasen Osmanl-Safevi rekabetinden kaynaklanan bir
siyasi sorundur. ehir hayatnda Osmanl-Safevi rekabetinin en kzt zamanlarda
bile Bektailik devlet desteini kaybetmemi, ehrin sosyal ve kltrel hayatnn vazgeilmez bir unsuru olmutur. Balkanlarda Osmanl ekildikten sonra Bektailerin
Nakibendilie ve Halvetilie gemesi dier tarikatlarla geilerin de pek ala mmkn olduunu gstermekte, ortak bir dini kltre iaret etmektedir (Akyol, 1999:
18). Son dnemde Neyzen Tevfik ve Abdlbaki Glpnarl gibi ahsiyetlerin Mevlevilikle Bektailik arasnda gidip gelen tasavvufi hayatlar bu geikenliin bir dier
rneidir. Bektailerin Anadolu Alevileriyle aa yukar ortak inan kklerine sahip

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2015 / 73

165

Onur Gne AYAS

olmalarna, ayinlerinde ayn nefesleri okumalarna karn Osmanlnn yerleik slam

kltryle bu kadar btnlemi olmalar Gkalpi kutuplatrc iki din varsaymn zayflatmaktadr.
b) Edebiyat Sosyolojisi Asndan
Osmanlda tarikat kltr nasl ki tabannda toplumun olduu bir gen
oluturarak, devletle toplum, resmi slamla halk slam arasnda bir kpr oluturmusa, tekke edebiyat da halk edebiyatyla yksek edebiyat arasnda ortak bir kltrel evren yaratmtr. On altnc yzyla kadar halk iirinin neredeyse btnyle
tekke iirinden olutuu dnldnde, tekke edebiyatnn ehirli tekke airleriyle
halk iiri arasnda nasl bir kpr oluturduu anlalabilir (Necdet, 1997: 7). Bektai
nefesleri bu adan Gkalpin medeniyet-hars ikilii erevesinde kutuplatrd iki
edebiyat ve iki lisan ayrmlarn aan rnekler sergilemektedir. Salcnn Trkn
z lisann yansttn varsayd Bektai nefeslerinde Arapa ve Farsa kkenli Osmanlca szck ve sz kalplarnn says azmsanmayacak dzeydedir. Glpnarlnn
yaynlad Alevi-Bektai nefesleri derlemesine, dil devrimi geirmi bir lkenin
ocuklarnn bu eserleri anlayabilmesi iin szck, isim ve sz kalplarn aklayan
yirmi be sayfalk bir lgat eklemek zorunda kalmas bu durumun birinci elden kantdr (Glpnarl, 2010: 371-395). Bektai nefeslerinde Osmanlca sz kalplarnn
yan sra dorudan Arapa ayet ve hadis iktibaslarna bile sklkla rastlanmakta, divan iirinin gl-blbl, em-pervane gibi mazmun ve tebihlerine bavurulmaktadr.
Kald ki halkbilimci Boratav, brakalm Bektai nefeslerini halk trklerinin bir ksmnn dahi divan iirinden ok zor ayrt edilebileceini kaydetmektedir (2000: 83).
Vezin asndan Bektai nefeslerinin ounluu Gkalpin milli vezin sayd
hece vezniyle yazlm olduundan ilk bakta Gkalpi modeli dorular gibi gzkmektedir. Hlbuki daha nce de belirttiimiz gibi aruzla yazan halk airleri olduu
gibi heceyle yazan divan airleri de vardr. Bektai nefesleri altnda iirleri derlenen
Seyid Seyfullah ve Msri-i Niyazi bilindii gibi aruzla da yazmlardr. iirleri Bektai
nefesi olarak en ok bestelenen isimlerden biri olan Yunus Emrenin aruzla yazlm
iirleri olduu gibi, Risalet-n Nushiyye isimli aruzla yazlm ve sofistike dini meseleleri ele alan uzun bir mesnevisi vardr. Daha da ilgin olan, Tasnif Heyetinin
yaynlad Bektai Nefesleri derlemesinde (1933) Fuzuli ve eyh Galip gibi divan
edebiyatnn doruunu temsil eden airlerin iirlerinden bestelenmi nefeslerin de
yer almasdr. Benzer bir durum tersi iin de geerlidir. Yunus Emrenin iirleri hem
Bektailer tarafndan hem de Dede Efendi ve Zekai Dede gibi Mevleviler tarafndan bestelenmitir. Dede Efendi bilindii gibi Osmanl Saraynda grev almas ve
padiaha yaknl hasebiyle, Saray mzii deyince ilk akla gelen isimlerdendir.
Cumhuriyetin ilk yllarnda Trkle yabanc bir zmre mzii olduu iddia edilen
ve divan/Enderun/saray mzii gibi isimlerle anlan bir mzik geleneinin en par-

166

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2015 / 73

BEKTA NEFESLER ZELNDE GKALP HARS-MEDENYET KLNE ELETREL BR BAKI

lak temsilcisinin, bu gelenein zdd olarak snflandrlan halk airi Yunus Emrenin
eserlerini bestelemesi de sz konusu kutuplatrc ayrmlar bir daha dnmek iin
uyarcdr.
c) Mzik Sosyolojisi Asndan
Bektai nefesleri mzik sosyolojisi asndan deerlendirildiinde kutuplatrc bir hars-medeniyet ikiliine ok daha ak bir ekilde meydan okur. Blent
Aksoy Osmanl mziiyle halk mzii arasndaki etkileimin en arpc rnei olarak
Bektai mziine zel olarak dikkat ekmi ve nefeslerde klasik zevkle halk musikisi zevki arasnda son derece ilgi ekici bir kaynama saptamtr (Aksoy, 2008:
147). Bu etkileim Trk mzii tarihi ve nazariyatn ele alan btn temel eserlerde
Bektai nefeslerinin tanmlayc zelliklerinden biri olarak karmza kar. Klasik
Trk mziinin nazariyatn ve formlarn tantmak iin hazrlanan ve Trk mzii
eitimi verilen birok resmi ve zel kurumda yaygn bir ekilde okutulan standart
ders kitaplarnda (Salgar, 2012: 22; zkan, 2006: 102) veya slam ansiklopedisinin
Bektai musikisi maddesinde (zcan, 1992: 371) nefesler bizzat bu etkileim erevesinde tanmlanmtr. Yaygn tanma gre nefesler ilahi formunun zelliklerini
tayan, halk musikisine yakn bir tarzda kk ve byk usuller kullanlarak yaplan eserlerdir. Tekke mziinin bir paras olan nefeslerin ilahilerden balca fark
Bektai tarikatna zg olmalar ve ehl-i beyt muhabbetini daha belirgin bir ekilde
n plana kartmalardr. ehir Bektailiiyle ky Bektailii ve Aleviliinin mzii
arasnda belli slup farklar olmakla birlikte ortak bir ereve sz konusudur. ehir
Bektailerinin mzii doal olarak klasik musikisinin daha ok tesiri altndadr.
rnein ehir Bektaileri tarikat ayinlerinde ney, tanbur, ud, rebab gibi klasik sazlar
kullanrlar (naner: 683). Ancak bu klasik sazlarla icra edilen mziin gfteleri yine
Pir Sultan Abdal veya Yunus Emre gibi halk airlerine aittir.
Gkalpin tekke ilahilerini ve Bektai nefeslerini hars dairesi iinde snflandrdn grmtk. Cumhuriyetin laiklik vurgusu ve Osmanl kartl daha keskinleen Gkalpiliindeyse tekke mziinin her tr Osmanl (ark) mzii bal altnda grlm, dahas tekke mzii btn bir klasik Trk mzii geleneini
meruluk alannn dna itmek iin bir aalama szc olarak kullanlmtr. Dolaysyla derleme gezilerine ve halk mzii almalarna tekke mzii rnekleridahil
edilmedii gibi, Bektai nefesleri ve ilahiler de Darlelhann Alaturka Musiki Tasnif
ve Tespit Heyeti tarafndan derlenmi ve yaynlanmtr. Ksacas Bektai nefesleri
de ilga edilen ark musikisi erevesi iinde mzeye kaldrlan eserler arasnda
dnlmtr. Osmanl mziinin makam, usul ve perde sistemini kullanan, ancak
halk mziinin basit ve canl slubunu yanstan ezgileri tercih eden ve ounlukla da
hece lsyle yazlan gftelere dayanan Bektai mzii, tm bu zellikleriyle Gkalpi snflandrmaya meydan okumaktadr.

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2015 / 73

167

Onur Gne AYAS

Hatrlanaca zere Gkalp medeniyet dairesini usul vastasyla ve ferdi iradelerle meydana gelen sistematik teknik ve bilgilere dayandryordu. Osmanl mziinin makam ve usule dayanan perde ve nazariyat sisteminin bu tanma gre medeniyet dairesi iinde snflandrlmas gerektii aktr. ark musikisi geleneklerinin
ortak zellii olan bu makamsal sistem, tam da barndrd eyrek sesler yznden
Bat ok sesliliine uyum salayamamaktadr. Birbiriyle uyumsuz mzik sistemlerine
sahip olan Dou medeniyetinden Bat medeniyetine gemek iin bu eyrek sesleri
iermeyen ve Batya uyum salayabilecek bir Trk halk mzii aranmasnn sebebi
budur. Nitekim Salc bir gizli Bektai mzii tanmlarken kefettii bu istisnai mziin, bu eyrek seslerden kurtulmu olduunu varsaydndan, Batnn umumi
tekniiyle uyumlu olduunu vurgulamtr. Hlbuki Bektai mziinin btnne
bakldnda makamsal mziin btn temel unsurlarnn ve perde sisteminin korunmu olduu grlmektedir.
Rast, uak, hseyni, hicaz gibi ok kullanlan makamlarn yan sra Beyati
Araban, Evic-huzi, acem, acem-krdi, pengh gibi daha nadir makamlardan bestelenmi birok nefes vardr. Tasnif Heyeti tarafndan derlenen 87 Bektai nefesinde
27 deiik makamn nasl ilendiini inceleyen Glin Yahya Kaar makamlardaki
seyir zelliklerinin klasik slupla tamamen rten yapda olduu sonucuna varmtr (2010: 222). Usuller asndan da 2 zamanldan 15 zamanlya kadar Klasik Trk
mzii usullerinin kullanld grlmektedir. Usullerin vurulu ekilleri de Klasik
Trk mziindekilerle ayndr. Klasik Trk mzii eserlerinde kullanlan usullere ek
olarak 13 ve 15 zamanl Bektai Devr-i Revan ve Bektai Raksan usulleri kullanlmtr.
stanbul Konservatuarnn, Glpnarlnn ve Nzhetin derledii Bektai nefeslerinde Osmanl mziinin etkisi inkr edilemeyecek kadar aktr. Zaten bunlar
esasen ehir Bektaileri tarafndan icra edilen nefeslerdir. Daha da aklayc olan,
krsalda icra edilen nefeslerin de slup farkllklarn bir kenara brakrsak ayn makam ve usul anlayna dayanmasdr. Ayn makam ve usul anlayna dayanan ehir
mziiyle krsal kesimdeki halk mzii, Cumhuriyet dneminde Gkalpi paradigmay dorulayabilmek amacyla sanat mzii ve halk mzii eklinde keskin bir
ayrma tabi tutulmu, bu dorultuda ayr nota sistemleriyle yazldklar gibi her iki
branta makam ve usullere farkl isimler verilmitir. Ortada iki farkl mzik sistemi
olduu yanlsamasn reten bu uygulamalara karn, makam ve usul asndan iki
mzik kolunun da ayn sisteme dayand gayet aktr. Tanrkorur halk mziinde
farkl isimlerle ifade edilen ayak ve ritmlerin klasik mziimizdeki hangi makam ve
usullere denk dtn bir tabloyla gstermektedir (2003: 192-193).
Bu balamda, Hseyin Yaltrkn Trakya Blgesinin Tasavvufi Halk Mzii
(2002) balyla derledii nefesler de, Klasik Trk mziinin bilinen nota sistemiy-

168

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2015 / 73

BEKTA NEFESLER ZELNDE GKALP HARS-MEDENYET KLNE ELETREL BR BAKI

le deil halk mzii nota sistemiyle yazlm ve makam isimleri verilmeden yaynlanmtr. Buna karlk kitabn analiz blmnde yazar eserleri klasik makamlarn
dizilerine gre analiz etmitir (391-400). Bektai nefeslerinin klasik sluptan en ok
ayrlan ve halk mzii slubuna en ok yaklaan rneklerinde bile klasik mziin
perde sisteminin ayn olduu grlmektedir. rnein nefeslerin bestelendii makamlar arasnda en byk oran tekil eden uak ve hseyni makamlarndaki segh
perdesine tekabl eden si bemol Bat mziiyle uyumsuz bir eyrek ses olarak neredeyse her eserde karmza kar. Hlbuki halk mziinin eyrek seslerden muaf
olduu varsaym doru olsayd, bu perdelerin natrel si olarak icra edilmeleri gerekirdi ki bu durumda uak ve hseyni dizilerinin ok farkl zellikler tayan buselik
dizisiyle hibir fark kalmazd.
Bektai nefeslerinin bir klasik Trk mzii formu olarak baka tarikatlara
mensup tekke mzisyenleri veya klasik Trk mzii sanatlar tarafndan da bestelenmi olmas iki mzik gelenei arasndaki ortakln bir baka gstergesidir. Son
olarak 2010 Avrupa Kltr Bakenti almalar kapsamnda hazrlanan Trk Mzik
Kltrnn Hafzas projesinde bir araya getirilen imdiye kadarki en geni nota
klliyatnda halk mzii blmnde deil sanat mzii blmnde tasnif edilen 237
Bektai nefesinin bestecileri arasnda Fehmi Tokay, Sadettin Kaynak, Zeki Onaran,
Alaeddin Yavaca, Cinuen Tanrkorur gibi Bektai tarikatna mensup olmayan birok klasik Trk mzii bestecisi vardr. Keza Cerrahi tarikat gibi Osmanl dneminde padiahlarn ve yksek devlet adamlarnn, Cumhuriyet devrinde elit tabakann
kendine yer bulabildii bir tarikatn zakirba Albay Selahattinin nefesler bestelediini, hatta baz tarikat ayinlerinin alem yzne sald ziya gibi ehl-i beyti anlatan
nefeslerle balatldn biliyoruz (Ergr, 2011: 88). Keza, Bektai ve Mevlevi ayinlerinin veya baka bir deyile Semah ile Semann ortak kklere ve anlam dnyalarna
sahip olduklarn gsteren nemli almalar da yaplmaktadr (Gray, 2010). Ksacas Bektai nefesleri halk mzii slubuyla, klasik mzik slubu arasnda olduu kadar heterodoks ve ortodoks dini gelenekler arasnda da mzik araclyla bir kpr
oluturmaktadr.
5. Sonu
ki katmanl bir kltr btn gelimi toplumlarn ortak zelliidir. Mesele
bu iki katman arasnda kartln m yoksa uyumun mu esas olduudur. Gkalpin
iddiasnn aksine Cumhuriyete gei srecinde esas uyumsuzluk benimsenmeye
allan Bat medeniyeti ile Trk kltr arasndadr. Osmanl medeniyetiyle Trk
kltr arasndaysa yzlerce yl iinde olumu bir uyum sz konusudur. Bu ise bilhassa ehirlerde Osmanl medeniyet terkibinin yksek kltrle halk kltr arasnda
bir kaynama yaratmay baarm olduunu gstermektedir. Bektai nefesleri bunun
en arpc rneklerinden biridir. Milli kltr inasna ynelik abalar kutuplatr-

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2015 / 73

169

Onur Gne AYAS

c ve dlayc bir tarih grnden arndrmak ve ortaklklar zerinden ilerletmek

Trkiyenin son birka yzylda yaad kimlik bunalmlarn amas iin son derece
nemlidir. Bektai nefeslerinin kutuplatrc ikilikleri aan kendine zg zellikleri,
bizi bu muhasebeyi yeniden yapmaya tevik etmektedir.
Kaynaka
AKSOY, B. (2008). Gemiin Musiki Mirasna Baklar. stanbul: Pan Kitap.
AKYOL, T. (1999). Osmanlda ve randa Mezhep ve Devlet. stanbul: Doan Kitap.
AYAS, G. (2013). Edirnede Osmanl Devri Makam Musikisi Hakknda Baz Sosyolojik Gzlemler. Edirne in. Der. Yeliz Okay. stanbul: Dou Kitabevi.
BALKILI, . (2009). Cumhuriyet, Halk ve Mzik Trkiyede Mzik Reformu 1922-1952.
Ankara: Tan Kitabevi.
BEHAR, C. (2006). Ottoman Musical Tradition. Cambridge History of Turkey Vol. III. Ed.
Suraiya Faroqi. Cambridge: Cambridge University Press.
BEHAR, C. (2010). eyhlislamn Mzii 18. Yzylda Osmanl-Trk Musikisi ve
eyhlislam Esad Efendinin Atrabl Asar. stanbul: Yap Kredi.
BORATAV, P.N. (2000). Halk Edebiyat Dersleri. stanbul: Tarih Vakf Yay.
ERGR, C. E. (2011). Zakirba-Kyam Reisi-Bestekar Salahi Dede Salahaddin Demirta Hayat ve Eserleri. stanbul: Kitabevi.
GAZMHAL, M. R. (1925). Musiki ve Ziya Gkalp. Milli Mecmua, 24 (2): s. 383-385.
GAZMHAL, M. R. (1928). Musiki Halkiyyat. Milli Mecmua, 104 (9): 1677-9.
GAZMHAL, M. R. (1933). Polifonik Trklerimiz Meselesi. Milli Mecmua, 142-143 (12):
315-316.
GAZMHAL, M. R. (1936). Trk Halk Mziklerinin Kkeni Meselesi. stanbul: Akam Matbaas.GKALP, Ziya. (1918). Trklemek, slamlamak, Muasrlamak. stanbul: Yeni
Mecmua.
GKALP, Z. (1923). Trkln Esaslar. Ankara: Matbuat ve stihbarat Matbaas.
GKALP, Z. (1977). Makaleler IV. Ankara: Kltr Bakanl.GLPINARLI, Abdlbaki.
(2010). Alevi-Bektai Nefesleri. stanbul: nklap Yaynlar.
GNGR, E. (1980). Trk Kltr ve Milliyetilik. stanbul: tken Yaynlar.
GRAY, C. (2010). Anadoluda nan ve Mzik likisi Bir Sonsuz Devir. stanbul: Metropol.
HSANOLU, E. (2003). Modern Trkiye ve Osmanl Miras. Dou Bat, 25: 41-58.
NANER, . T. (1999). Osmanl Musiki Tarihinde Tasavvuf Musikisine Bir Bak. Osmanl
Ansiklopedisi Cilt 10, ed. Gler Eren. Ankara: Yeni Trkiye Yaynlar.
KAFADAR, C. (1995). Between Two Worlds, The Construction of Ottoman State, California:
University of California Press.
KURNAZ, C. (1999). Halk ve Divan Edebiyatnn Mterekleri Asndan Osmanl Dnemi
Trk Edebiyatna Bak. Osmanl Ansiklopedisi Cilt 9. ed. Gler Eren. Ankara: Yeni Trkiye Yaynlar.

170

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2015 / 73

BEKTA NEFESLER ZELNDE GKALP HARS-MEDENYET KLNE ELETREL BR BAKI

MARDN, . (2007). Din ve deoloji, stanbul: letiim.

NECDET, A. (1997). Tekke iiri Dini ve Tasavvufi iirler Antolojisi. stanbul: nklap.
OCAK, A. Y. (1996). Trk Sufiliine Baklar. stanbul: letiim.
OCAK, A. Y. (2011). Osmanl Sufiliine Baklar. stanbul: Tima.
ZCAN, N. (1992). Bektai Musikisi. slam Ansiklopedisi. stanbul: Trk Diyanet Vakf
Yaynlar.
ZKAN, . H. (2006). Trk Musikisi Nazariyat ve Usulleri Kudm Velveleleri. stanbul:
tken.
PAACI, G. (1998). Cumhuriyetin Sesleri. stanbul: Tarih Vakf Yaynlar.
SALCI, V. L. (1933 a). Polifonik Musikilerimiz Halk Armoni ve Kontrpuanlar. Milli Mecmua, 140-141 (12): s. 298-99.
SALCI, V. L. (1933 b). Polifonik Musikilerimiz Halk Armoni ve Kontrpuanlar. Milli Mecmua, 142-143 (12): 311-313.
SALCI, V. L. (1933 c). Polifonik Musikilerimiz Halk Armoni ve Kontrpuanlar. Milli Mecmua, 144-145 (12): 324-326.
SALCI, V. L. (1938). Bela Bartokun Konferanslar: Gizli Halk Musikisi. lk-Ankara
Halkevi Dergisi, 61: 113-23.
SALCI, V. L. (1940). Gizli Trk Halk Musikisi ve Trk Musikisinde Armoni Meseleleri. stanbul: Numune Matbaas.
SALCI, V. L. (1941). Gizli Trk Dini Oyunlar. stanbul: Numune Matbaas.
SALGAR, F. (2012). Trk Mziinde Makamlar Usuller ve Seyir rnekleri. stanbul: BMKV
Yaynlar.
SAYGUN, A. A. (1936). Trk Halk Musikisinde Pentatonizm. stanbul.
TANRIKORUR, C. (2003). Osmanl Dnemi Trk Musikisi. stanbul: Dergah Yaynlar.
TASNF VE TESPT HEYET. (1933). Trk Musikisi Klasiklerinden Bektai Nefesleri. Cilt
IV-V. stanbul: stanbul Belediye Konservatuar Neriyat
YAHYA KAAR, G. (2010). Bektai Nefeslerindeki Melodik ve Ritmik zellikler, Trk
Kltr ve Hac Bekta- Veli Aratrma Dergisi, 55.
YALTIRIK, H. (2002). Trakya Blgesinin Tasavvufi Halk Mzii Notalaryla Nefesler-Semahlar. Ankara: Kltr Bakanl.

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2015 / 73

171