8010 PDF

UKUROVA NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS
YKSEK LSANS TEZ
Atakan EMROLU
STANBUL (4. LEVENT-HACIOSMAN ARASI) METRO TNELNDEK

MHENDSLK UYGULAMALARI
MADEN MHENDSL ANABLM DALI
ADANA, 2010
UKUROVA NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS
Atakan EMROLU
YKSEK LSANS TEZ
Bu Tez 02/07/2010 Tarihinde Aadaki

Oybirlii/Oyokluu ile Kabul Edilmitir.
Jri
yeleri
Tarafndan
................................
....................
..
Prof. Dr. Mesut ANIL
Do. Dr. Alaettin KILI
Do. Dr. Suphi URAL
YE
DANIMAN
YE
..................
.....
Do. Dr. A. Mahmut KILI
Do. Dr. Abdlazim YILDIZ
YE
YE
Bu Tez Enstitmz Maden Mhendislii Anabilim Dalnda hazrlanmtr.

Kod No:
Prof. Dr. lhami YENGL

Enstit Mdr
Bu alma . . Aratrma Projeleri Birimi Tarafndan Desteklenmitir.

Proje No: MMF2010YL10
Not: Bu tezde kullanlan zgn ve baka kaynaktan yaplan bildirilerin, izelge ve fotoraflarn
kaynak gsterilmeden kullanm, 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hkmlere
tabidir.
Z
YKSEK LSANS TEZ
Atakan EMROLU
UKUROVA NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS
Danman : Do. Dr. Alaettin KILI
Yl : 2010, Sayfa : 139
Jri : Prof. Dr. Mesut ANIL
Do. Dr. Alaettin KILI
Do. Dr. Suphi URAL
Do. Dr. Ahmet Mahmut KILI
Do. Dr. Abdlazim YILDIZ
stanbul Bykehir Belediyesi tarafndan planlanan ve yapm Garanti Koza
A./Alsim-Alarko A.. ortak giriimi tarafndan istenilen stanbul Metrosu
Darafaka-Hacosman arasndaki ilave ksm inaat projesinde Hat 1 km: 22+80524+515.487, Hat 2 km: 22+822.5-24+548.175 arasnda yaplm olan metro tnelini
kapsamaktadr.
Bu alma Yeni Avusturya Tnel Ama Metodu (NATM) uygulanarak
alan bir tnelde yaplan mhendislik almalarn iermektedir. Bunun iin,
metrolarn gereklilii ve nemimden bahsedilmitir. Dnyadaki ve Trkiyedeki
nceden yaplm metro almalarna deinilmi ve kaya snflama sistemlerinden
bahsedilmitir. Kaya ve zemin birimlerinin mhendislik zellikleri anlatlmtr. Elde
edilen bilgilerle tnel tipleri ve destekleri belirlenmitir. Yaplan kaz almas ve
destek terkiplerinde kullanlan malzeme hakknda bilgiler verilmitir.
Anahtar Kelimeler: stanbul Metrosu, Kaya Snflandrma, NATM, Umbrella Arch,
Tnel.
ABSTRACT
MSc THESIS
ENGINEERING APPLICATIONS IN ISTANBUL (BETWEEN 4th
LEVENT-HACIOSMAN) UNDERGROUND TUNNELS
Atakan EMROLU
UKUROVA UNIVERSITY
DEPARTMENT OF MINING ENGNEERING
INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES
Supervisor : Assoc. Prof. Dr. Alaettin KILI
Year: 2010, Pages: 139
Jury
: Prof. Dr. Mesut ANIL
: Assoc. Prof. Dr. Alaettin KILI
: Assoc. Prof. Dr. Suphi URAL
: Assoc. Prof. Dr. Ahmet Mahmut KILI
: Assoc. Prof. Dr. Abdlazim YILMAZ
Study area planned by the Istanbul Metropolitan Municipality and Garanti

Koza Construction Co. / Alsim-Alarko Inc. requested by the Istanbul Metro is a joint
venture between Darafaka-Hacosman further part in the project of construcion of
Line 1 km: 22+805-24 +515,487, Line 2 km: 22+822.5-24 +548,175 subway tunnels
that have been made between the covers.
This study comprises engineering studies in a tunnel which has constructed
and opened by using NATM.Therefore,importance and necessities of underground
has been mentioned in this study.Undergrounds which are in Turkey and all over the
World has been previously mentioned studies and rock classification systems have
been mentioned.Engineering properties of rock and soil units are described.The
tunnel types and supports by the information obtained was determined.Excavation
and support were given information about materials used in the composition.
Key Words: Istanbul Underground, Rock classification, NATM, Umbrella Arch,
Tunnel.
II
TEEKKR
Yksek lisans tez almamda bilgi ve birikimi ile bana yol gsteren, bu tezin
olumasnda yapt yardm ve katklarndan dolay tez danmanm Do. Dr.
Alaettin KILIa teekkr ederim.
Tez almalarm srasnda kapsn andrdm Ar. Gr. Ahmet
TEYMENe teekkr ederim.
Bu tezin olumasnda benden desteini esirgemeyen arkadalarm Erdem
AYCAN ve Mertcan KENRUya teekkrlerimi sunarm.
Tez almas iin yaptm aratrmalarda bana yardm eden ve bilgi ak
srasnda her trl kolayl salayan zgn irketler Grubu Soner Temel
Mhendislik Genel Mdr ner YILMAZa ve irket mhendislerine teekkr
ederim.
Tezin izelgelerinin oluturulmasnda ve tezin tm aamalarnda yardm ve
desteini esirgemeyen Eda Ge teekkr ederim.
Bugne kadar benden maddi ve manevi desteini esirgemeyen babam
Mustafa
EMROLU,
annem
Semiye
EMROLUna teekkr bir bor bilirim.
III
EMROLU,
kardeim
Emirhan
NDEKLER
SAYFA
Z .............................................................................................................................I
ABSTRACT ............................................................................................................ II
TEEKKR ........................................................................................................... III
NDEKLER ....................................................................................................... IV
ZELGELER DZN ..........................................................................................VII
EKLLER DZN ................................................................................................ XI
1. GR ................................................................................................................... 1
2. NCEK ALIMALAR ..................................................................................... 3
2.1. Tneller .......................................................................................................... 3
2.2. Tnelcilikte Kullanlan Terimler ..................................................................... 3
2.3. Tnel Kaz Yntemleri.................................................................................... 5
2.3.1. A-Kapa Tnel Ama Yntemi ............................................................. 5
2.3.2. Delme ve Patlatma Yntemi ile Tnel Am ........................................ 6
2.3.3. Makine ile Kaz..................................................................................... 7
2.3.3.1 Tam Kesit Kaz Makineleri ....................................................... 7
2.3.3.1.(1). Kayada Tam Kesit Tnel Ama Makineleri ile
Tnel Am ....................................................................... 7
2.3.3.1.(2). Yumuak Zeminlerde Tam Kesit Tnel Ama
Makineleri ile Tnel Ama ................................................. 8
2.3.3.2. Yarm Kesit Kaz Makineleri ................................................... 8
2.3.3.2.(1). Kayalarda Yarm Kesit Tnel Ama Makineleri
ile Tnel Ama .................................................................. 9
2.3.3.2.(2). Yumuak Zeminlerde Yarm Kesit Tnel Ama
Makineleri ile Tnel Am ................................................ 9
2.4. Tnel Ama Yntemleri ................................................................................ 10
2.4.1 Paral Kesit Yntemleri ...................................................................... 10
2.4.1.1. Alman Yntemi ..................................................................... 10
2.4.1.2. Belika Yntemi .................................................................... 11
2.4.1.3. Eski Avusturya Yntemi ........................................................ 12
IV
2.4.1.4. ngiliz Yntemi ...................................................................... 12

2.4.1.5. svire Yntemi ..................................................................... 13
2.4.1.6. talyan Yntemi ..................................................................... 13
2.4.2. Tam Kesit Yntemi ............................................................................. 13
2.4.2.1. Tam Mekanizma Yntemi ...................................................... 14
2.4.2.2. n Salamlatrma Yntemi .................................................. 14
2.4.2.3. Kalkan Yntemi ..................................................................... 14
2.5. Tnel eitleri .............................................................................................. 15
2.5.1. Hizmet Tnelleri ................................................................................. 15
2.5.1.1. Kanalizasyon Tnelleri .......................................................... 15
2.5.1.2. Alt Yap Tnelleri .................................................................. 15
2.5.1.3. Enerji ve Su Tnelleri ............................................................ 15
2.5.2. Ulatrma Tnelleri ............................................................................. 16
2.5.2.1. Demiryolu Tnelleri............................................................... 16
2.5.2.2. Yaya Tnelleri ....................................................................... 16
2.5.2.3. Metro Tnelleri ...................................................................... 16
2.6. Metro naatlarnn Dnyadaki ve Trkiyedeki Tarihesi ............................ 17
2.7. Kaya Ktlesi Snflamas ............................................................................... 30
2.7.1. Kaya Yk (Terzaghi) Snflamas ...................................................... 30
2.7.2. Kaya Ktlesi Puanlama Sistemi........................................................... 32
2.7.3. Q Sistemi ............................................................................................ 38
2.7.3.1. Asgari Bulon Boylar ............................................................. 46
2.7.3.2. En Byk Desteksiz Aklk .................................................. 46
2.7.3.3. Desteksiz Kalma Sresi.......................................................... 47
2.7.3.4. Tavan ve Duvar Destek Basnlar. ........................................ 47
3. MATERYAL VE METOD ................................................................................. 51
3.1. Materyal ....................................................................................................... 51
3.1.1. nceleme Alannn Yeri ....................................................................... 51
3.1.2. Genel Jeoloji ....................................................................................... 53
3.1.2.1. Blgesel Jeoloji...................................................................... 53
3.1.2.2. alma Alannn Jeolojisi ..................................................... 56
3.1.2.2.(1). Neojen keller ............................................................... 56

3.1.2.2.(2). Kartal Formasyonu ........................................................... 57
3.1.2.2.(3). Andezit ve Diyabaz Dayklar............................................ 57
3.1.2.3. Yapsal Jeoloji ....................................................................... 58
3.1.3. Mhendislik Jeolojisi .......................................................................... 59
3.1.3.1. Proje Alannda Yer Alan Zemin ve Kaya Tabakalarnn
Mhendislik zellikleri ......................................................... 59
3.1.3.1.(1). Zemin Tabakalar .................................................. 60
3.1.3.1.(1).(a). Kat Kumlu Kil Tabakas ............................................ 60
3.1.3.1.(1).(b). Orta Sk Kum-Siltli Kum Tabakas ............................ 61
3.1.3.1.(1).(c). Tamamen Ayrm Kaya ............................................ 61
3.1.3.1.(2). Kaya Birimleri ................................................................. 63
3.1.3.1.(2).(a). Grovak Kaya Birimi .................................................... 63
3.1.3.1.(2).(b). Kireta Kaya Birimi ................................................. 68
3.1.3.1.(2).(c). eyl Kaya Birimi ........................................................ 72
3.1.3.2. Fay Zonlarnda Yaklak Mhendislik zellikler ................... 75
3.1.3.3. Karst Problemi ....................................................................... 75
3.1.3.4. Yeralt Suyu Durumu ............................................................. 76
3.1.3.5. Gaz Durumu .......................................................................... 78
3.1.3.6. Deprem Durumu .................................................................... 78
3.1.3.7. Kazlabilirlik .......................................................................... 80
3.1.4. Geoteknik Deerlendirme .................................................................... 81
3.2. Metod ........................................................................................................... 84
3.2.1. Yeni Avusturya Tnel Ama Yntemi ................................................ 84
3.2.1.1.Yeni Avusturya Tnel Ama Ynteminin Ana lkeleri ............ 85
3.2.2. Tnel Kaz almalarnda lerleme .................................................... 96
3.2.2.1. Makine ile Kaz lerlemesi ..................................................... 96
3.2.2.2. Patlatma ile Kaz lerlemesi ................................................... 97
3.2.3. nerilen Destek Sistemleri ve Uygulamalar ....................................... 98
3.2.3.1. elik Hasr ............................................................................. 98
3.2.3.2. ksa Montaj ......................................................................... 100
VI
3.2.3.3. Pskrtme Beton.................................................................. 100

3.2.3.4. Kaya Bulonu ........................................................................ 102
3.2.3.4.(a). Enjeksiyonlu Kaya Bulonlar ............................... 102
3.2.3.4.(b). Swellex Tipi Bulonlar ......................................... 103
3.2.3.5. Sren Uygulamas ................................................................ 103
3.2.3.6. Zemin ivisi ........................................................................ 103
3.2.4. Umbrella Arch .................................................................................. 104
3.2.5. Tnel Destekleme Tasarm in Kaya Birimlerinin Tnelcilik ve
Mhendislik Adan Deerlendirilmesi............................................. 107
3.2.6. Projelendirme Parametreleri .............................................................. 119
4. ARATIRMA BULGULARI ........................................................................... 123
4.1. Tnel Tipleri ve Hat Bilgileri ...................................................................... 123
4.2. Tnel Destek Terkipleri .............................................................................. 127
4.2.1. Birincil Destek Terkipleri.................................................................. 127
5. SONU VE NERLER .................................................................................. 135
KAYNAKLAR ..................................................................................................... 137
ZGEM ......................................................................................................... 139
VII
EKLLER DZN
SAYFA
ekil 2.1. Tnelde kullanlan terimler ....................................................................... 4

ekil 2.2. Londra Metrosu ...................................................................................... 18
ekil 2.3. Boston Metrosu ...................................................................................... 19
ekil 2.4. Paris Metrosu .......................................................................................... 21
ekil 2.5. Berlin Metrosu ........................................................................................ 22
ekil 2.6. Newyork Metrosu .................................................................................. 23
ekil 2.7. Moskova Metrosu .................................................................................. 24
ekil 2.8. Ankara Metrosu ..................................................................................... 26
ekil 2.9. zmir Metrosu ......................................................................................... 27
ekil 2.10. stanbul Metrosu .................................................................................. 29
ekil 2.11. Bursa Metrosu ...................................................................................... 30
ekil 2.12. RMR deerlerine bal olarak tnel kazlarnn ayakta kalma zaman .... 36
ekil 3.1. Proje alannn yeri ................................................................................... 52
ekil 3.2. alma alannn uydu grnts ............................................................ 53
ekil 3.3. Blgesel jeoloji haritas (1) ..................................................................... 54
ekil 3.4. Blgesel jeoloji haritas (2) ..................................................................... 55
ekil 3.5. ok ayrm grovaklara ait tipik karot durumu ....................................... 64
ekil 3.6. Orta derecede ayrm grovaklara ait tipik karot durumu ........................ 66
ekil 3.7. Az ayrm-ayrmam grovaklara ait tipik karot durumu ...................... 67
ekil 3.8. ok-orta derecede ayrm kiretalarna ait tipik karot durumu ............. 70
ekil 3.9. Az ayrm-ayrmam kiretalarna ait tipik karot durumu .................. 71
ekil 3.10. Orta derecede ayrm eyl seviyelerine ait tipik karot durumu ............. 72
ekil 3.11. Az ayrm-ayrmam eyl seviyesine ait tipik karot durumu ............. 74
ekil 3.12. Deprem kayna Kuzey Anadolu Faynn (KAF) Marmara Denizi
indeki Konumu ................................................................................... 79
ekil 3.13. stanbul ili deprem blgeleri haritas...................................................... 79
ekil 3.14. Yeralt yapsnn tayc ksm .............................................................. 86
ekil 3.15. Kaya gevemelerinin tnellere etkisi.................................................... 87
ekil 3.16. Koruyucu blge halkas ......................................................................... 87
VIII
ekil 3.17. Zamana bal olarak kayacn kendini tutma sresi ................................. 88
ekil 3.18. Salamlatrma kaplamalar .................................................................. 89
ekil 3.19. Salamlatrmada kullanlan ekipmanlar ............................................... 90
ekil 3.20. Salamlatrma iin yaplan lmler .................................................... 91
ekil 3.21. Tayc zon ve salamlatrma halkas .................................................. 92
ekil 3.22. Halka eklindeki salamlatrma kabuu ............................................... 92
ekil 3.23. Sistemin deformasyon durumu.94
ekil 3.24. ve d kabuk .95
ekil 3.25. elik hasr montaj yaplm tnel kesiti..99
ekil 3.26. Montaj yaplm iksa..100
ekil 3.27. Pskrtme beton uygulamas .101
ekil 3.28. Umbrella Arch borular ..105
ekil 3.29. Montaj yaplm sren, elik hasr, iksa ve umbrella arch borular...106
ekil 3.30.Umbrella ve zemin ivisi uygulamalar ile tnel am (1) .................... 106
ekil 3.31. Umbrella ve zemin ivisi uygulamalar ile tnel am (2) ................... 107
ekil 4.1. A tipi tnel enkesiti ............................................................................... 123
ekil 4.2. T tipi tnel enkesiti ............................................................................... 124
ekil 4.3. C tipi tnel enkesiti ............................................................................... 124
ekil 4.4. P tipi tnel enkesiti................................................................................ 125
ekil 4.5. A1 tipi destek terkibi ............................................................................. 129
IX
ZELGELER DZN
SAYFA
izelge 2.1. Tnel kazs ve desteklenmesi iin kayalarn snflandrlmas

(Terzaghi Snflamas) ........................................................................ 31
izelge 2.2. Kaya ktlesi puanlama sistemi ............................................................ 33
izelge 2.3. Kaya tnellerinde RMRye dayal destek rehberi................................. 37
izelge 2.4. Q sistemi parametreleri........................................................................ 41
izelge 2.5. ESR deerleri ...................................................................................... 44
izelge 2.6. Q deerine bal kaya ktlesi snflamas............................................. 45
izelge 2.7. Jeolojik Dayanm ndeksi .................................................................... 48
izelge 2.8. norm B2203 ..................................................................................... 49
izelge 3.1. Kat kumlu kil tabakas arazi ve laboratuar verileri .............................. 60
izelge 3.2. Orta sk kum-siltli kum tabakasna ait arazi ve laboratuar verileri ....... 61
izelge 3.3.Tamamen ayrm kaya seviyesine ait arazi ve laboratuar verileri........ 62
izelge 3.4. ok ayrm grovak seviyelerine ait karot-mukavemet verileri ile
RMR-GSI deerleri ........................................................................... 64
izelge 3.5. Orta derecede ayrm grovak seviyelerine ait karot-mukavemet
verileri ile RMR-GSI deerleri ........................................................... 65
izelge 3.6. Az ayrm-ayrmam grovak seviyelerine ait karot-mukavemet
izelge 3.7. ok ayrm kireta seviyelerine ait karot-mukavemet verileri ile
RMR-GSI deerleri. ........................................................................... 69
izelge 3.8. Az ayrm-ayrmam kireta seviyelerine ait karot-mukavemet
verileri ile RMR-GSI deerleri. .......................................................... 71
izelge 3.9. Orta derecede ayrm eyl seviyelerine ait karot-mukavemet
izelge 3.10. Az ayrm-ayrmam eyl seviyelerine ait karot-mukavemet
verileri ile RMR-GSI deerleri.......................................................... 74
izelge 3.11. Sondaj kuyularna ait yeralt su seviyeleri, tnel tavan ve arazi
kotlar ile karlatrlmas ................................................................. 77
izelge 3.12. Karlalacak kaya birimlerine ait Q snflamas ve beklenen

muhtemel destek tipleri ................................................................... 108
izelge 3.1.3. Tnellerde karlalacak kaya birimlerine ait CSIR (RMR)
snflamas ...................................................................................... 110
izelge 3.14. Hat 1 tnel gzergah iin kaya birimlerinin mhendislik ve
tnelcilik asndan snflandrlmas ............................................... 112
izelge 3.15. Hat 2 tnel gzergah iin kaya birimlerinin mhendislik ve
tnelcilik asndan snflandrlmas ............................................... 115
izelge 3.16. Tnel gzergah evresindeki kaya birimlerine ait minimum,
maksimum ve ortalama Q, RMR ve GSI deerleri........................... 118
izelge 3.17. Dey profilde zemin parametreleri ................................................. 119
izelge 3.18. Sondaj noktalarnda tnel evresi iin ortalama zemin
parametreleri................................................................................... 120
izelge 4.1. Tnel tiplerine ait kilometreler..126
izelge 4.2. Tnel tiplerine bal patlatma ile ilerleme ve patlayc madde
miktar...127
izelge 4.3. Destek terkipleri ve kilometreleri..128
izelge 4.4. Destek terkibine bal kullanlan malzeme miktarlar. .133
XI
1. GR
Atakan EMROLU
1. GR
Tneller, uygun ulatrma yaplar vastas ile aralarnda doal zorluklar ve

tehlikeler olan, iki yerleim biriminin kesintisiz bir ekilde balantsn salayan
nemli mhendislik yeralt yaplarndandr. Bylece dalk arazi, nehirler ve denizler
gibi doal engelleri, izin verilen gvenli ve elverili ulatrma sistemleriyle, iklim
artlarndan da etkilenmeyecek ekilde almas tneller ile salamaktadr. Yolcu ve
yklerin kesintisiz tanabiliyor olmas, bir toplumun gelimesi ve sosyal olarak
refaha ulaabilmesi iin gerekli bir durumdur. Tnellerin faaliyet alanlar,
gvenilirlik ve verimlilik ierisinde, kesintisiz ve uygun koullarda ulatrma
salamaktr.
Tnellerin, gelimi toplumlarda halkn gnlk yaamnn nemli parasn
oluturduu ilk alardan beri aka grlmektedir. nsanlar yaamlarn
srdrebilmek, gnlk faaliyetlerini devam ettirebilmek, geliebilmek ve deiik
toplumlarla faaliyet iinde bulunabilmek iin tnellere ihtiya duyulmu ve bu
nedenle de M.. II. yzyldan gnmze kadar tnelcilik ok byk gelimelere
sahne olmutur. Tneller, tarih boyunca her zaman kltrel adan gelimi
toplumlarda dier toplumlara gre daha nce ina edilmilerdir ve bu toplumlar
teknik ve ekonomik gce de sahip olmulardr.
Artan dnya nfusu ile oluan ihtiyalarn karlanabilmesi iin insanlarn
ulam sorununu gidermesi gereklilii ortaya kmtr. Bu sorun, daha sonralar
insanlarn toplu yaama gemeleri ile oluan ehircilik kavramn ortaya karm ve
ulam konusu byk bir sorun haline gelmitir. ehirlerde nfusun artmasyla
gnmzde metropol denilen byk ehirler olumutur. Ulam konusu, btn
byk kentlerin en bata gelen ve hemen hemen hi bitmeyen bir sorunu olmutur.
Ulamdaki bu sorunu zebilmek iin byk ehirlerde metro tnelleri yaplmaya
balanmtr.
Metrolar, insanlarn ehir ii tamaclnda dier tama aralarna gre daha
gvenilir, hzl ve daha fazla sayda insan tanabilmesine olanak salamtr. Bu
avantajlar ile byk kentlerde ehir ii trafik sorununu zmek iin gnmzde
kullanlan en nemli alternatif tamaclktr.
1. GR
Atakan EMROLU
Kentler iin gelitirilmi, toplu tamacln bir tr olan metro, btn

dnyada kullanlmaktadr. Birok kentteki metrolar hzl ve ucuz bir ulam olana
salayarak, zellikle trafiin youn olduu saatlerde karayollarndaki trafik
skkln azaltr. Kent merkezinde caddelerin, evlerin ve bazen de rmaklarn
altnda uzanan tnellerden geen metro hatlar, kimi yerlerde de yerin stne kar.
lk metrolarda buharl lokomotifler kullanlm, gnmzde ise elektrik enerjisiyle
alan ve bilgisayarl denetim sistemleriyle donatlm metrolar kullanlmaktadr.
Metrolarn amac: ehir ii yollardaki trafik skklna zm getirmek ve
dier tama sistemlerinin snrl olduu kentlerde ulam sorununun zmne
yardmc olmaktr. Bir metro treni 400-600 kii tayabilmektedir. Ayn sayda
insan, karayolu ile tayabilmek iin alt otobs ya da yz otomobil gerekmektedir.
Metro gibi byk bir yatrmn giderlerini, satlacak metro biletlerinin
geliriyle ksa srede karlama olana olmadndan, metro yapm iin gerekli
paray genellikle hkmet ya da kent belediyesi salar. Bir kentte metro yaplmas
planlanrken, kentteki nfus art, araba says, insanlarn bo zamanlarn
deerlendirme ve yolculuk alkanlklar gibi etkenler de gz nnde bulundurulur.
Ayrca metro sistemlerinin, kentler aras trenlerle, banliy trenleriyle, karayolu,
denizyolu ve havayolu ulam sistemleriyle balants da salanmaktadr. Baarl ve
modern metro sistemlerinde birbirine yakn istasyonlar arasnda ksa aralklarla hzl
trenler alr.
Bu tezin amac metro tnellerinde uygulanan tnel ama yntemlerini
inceleyip kullanlan yntemin nasl uyguland hakknda bilgi vermek; uygulanan
yntemde
kaz
ileminin
nasl
yapld,
yaplan
kaz
sonrasnda
tnel
desteklenmesinin nasl yapld ve kullanlan destek elemanlarnn neler olduu ile

kullanlan destek elemanlarnn miktarlar hakknda bilgi vermektir.
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
2. NCEK ALIMALAR
2.1. Tneller
Demiryolu, karayolu, yaya yolu, kanal, metro vb. gibi tama yolunun bir
ksmnn yeryznden geirilmesinin teknik bakmdan mmkn olmad ya da
ekonomik bakmdan uygun bulunmad yerlerde bu ksmn yeraltndan geirilmesi
iin bavurulan sanat yaplarna tnel denir.
Tnel inaatn gerektiren nedenler:
Eimi snrl olan gzergahlarda, dalk arazide, yeryznden alamayan srt

ve tepelerin geilmesi amac ile,
Gzergahn bir ksmnn nemli toprak kaymalar, kaya yuvarlanmalar veya

dan korunmas durumunda,
Demiryollarnda, dalk bir arazide ykseklik kazanmak amac ile,
naat ve bakm fazla masrafl olan, kendini tutamayan zeminlerdeki byk

yarmalardan kurtulmak iin,
rtibat ve derivasyon galerileri gibi su getirme yaplarnn bir ksm olarak, pis
ve temiz sularn izolesi, gaz borular elektrik ve telefon kablolar vb. gibi
muhtelif tesislerin iinde topland galeriler olarak ehir hizmetleri iin,
Yer st yaplarnn ok pahal olduu yerlerdeki yollarn geniletilmesi ve

yeni yollarn almasnn imkansz olduu durumlarda veya kitle halinde ok
sayda insann tanmas gerektii metro inaatlar iin,
Trafii youn olan yollarn veya bir yol ile demir yolunun ayn dzende
birbirini kesmesi istenildii zaman,
Birbirlerinden tepe, srt, akarsu, boaz vb. gibi doal engellerle ayrlm ehir
semtlerinin birletirilmesi amac ile tneller almaktadr.
2.2. Tnelcilikte Kullanlan Terimler
Tnelcilikte, yatay dzlemle olan ilikileri, derinliklere ve en kesitlere bal

olarak deiik terimlerle ifade edilir.
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
Yeraltnda yatay veya eik olarak yaplan girii ve k olan iki ucu ak
boluklara tnel, bir taraf ak olana galeri, dik olarak yaplan kazlara
baca(aft), aaya eimli olanlara ba aa, yukarya doru olanlara ba
yukar, geni daire veya buna yakn ekillerde olanlar oda adn alr. Tnelin
stnde bulunan zeminlere rt ve bunun kalnlna da rt kalnl ad verilir.
Tnelin kazlmas ile tnelden karlan ktlelere pasa denir. Herhangi bir metodun
uygulanmasnda ve bir ilemin yapld paraya ano ad verilir. Tnel en kesitinde
gsterildii gibi; tnelin ilerledii boluun alt ksmna taban ya da radye, yan
ksmlarna ayak ya da duvar, st ksmna da tavan ya da kemer denir.
Kemerin ayaklarla birletii noktaya zengi, zenginin stnde kalan ksmna
kalot, zengi seviyesinin altnda kalan ksmna da stros, ismi verilir (ekil 2.1).
ekil 2.1. Tnelde kullanlan terimler
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
2.3. Tnel Kaz Yntemleri
Tneller genellikle yntemle alr.

1. A-Kapa
2. Delme ve Patlatma
3. Makine ile Tnel Ama
2.3.1. A-Kapa Tnel Ama Yntemi
Genellikle metro tnelleri, gzergah itibariyle ana yollarn altndan

geebildii gibi yzeye yakn ksmlarn altndan da geebilmektedir. Tat yolunun
lardan korunmas amacyla yaplan tnelleri, kanalizasyon tnelleri, ime suyu
tnelleri ve yeralt geitlerinin inas ise ak havada yaplarak daha sonra zerinin
rtlmesi, basit ve ekonomik bir yntem olarak karmza kmaktadr. Bu yntemde
nce kaz boluunun yanlar betonarme kazk veya beton duvar perdesi ile
desteklendikten sonra, yzeyden hendek eklinde kazlarak almaktadr. Yeralt
sular yzeye yaknsa yeralt su seviyesi drlr veya su derin kuyulara drene
edilir. Kenar ayaklarn rlmesinde hibir zellik yoktur. Tamamen ak havadaki
duvar rme usullerine gre yaplr. Tavann oluturulmasnda eer yeryznden
yeteri kadar derinlik varsa bir kemer oluturulur. Bu kemer de ak havada
oluturulduundan fazla glkle karlalmaz. Eer yeryznden yeteri kadar
derinlik yoksa betonarme bir tavan oluturulabilir. Yerleim alanlar ierisinde
yaplan kaz almalar, grlt ve trafiin engellenmesi gibi sorunlar nedeniyle pek
tercih sebebi deildir. Trafiin gidiatn engellememek iin seyyar kprler
kullanlabilir. A-kapa tnel ama ynteminin dier yntemlerden fark tavanda
tasman olumamasdr. Bu nedenle evredeki yaplara zarar vermeden geilmesi
mmkndr. Ayrca dier yntemlerle yeteri kadar yaplamayan izolasyon ilemi bu
yntemle kolaylkla yaplabilmektedir.
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
2.3.2. Delme ve Patlatma Yntemi ile Tnel Am

Tnel alacak yerdeki kayalar hzl ve ekonomik bir ekilde karmak tnel
kazlarnn esas amalarndan biridir. Bu ilem yaplrken tnel duvarlarndaki
kayalara zarar vermemeye dikkat edilmelidir. yi bir patlatma tasarm ve kontrol,
przllk ve zarar grmeyecek tnel eperi durumuna gre yaplr.
Modern mekanize tnel amnda, delme patlatma yntemi ile ilk aamada
kaya delinir. Kuyular ve delikler ayn zamanda kaya bulonlar iinde ayrca
alabilir. Alan deliklere nceden belirlenmi cins ve miktarda patlayc madde
doldurulur. Patlatma ilemi, kurulan ateleme mekanizmas ile patlatma yaplarak
tamamlanr. Duman ve tozun dalmasndan sonra tavan temizlenerek aynaya
ulalr. Pasa alnarak pskrtme beton aynaya kadar yaplr.
ap 8 m den kk olan ve iyi kalite kayalarda alacak olan tneller,
delme ve patlatma ile tek aamada tam kesit olarak alabilir. Kaya koullarnn
bozukluu veya aynann daha geni olaca tnellerde ekirdek yntem uygulanr.
Bu yntemde ncelikle st kesit kaldrlr, kalot oluturulur. Daha sonra iksas
yapldktan sonra stros oluturulur. Bu durum gerek kazy gerekse iksa
uygulanmasn kolaylatrr. Kt tnel zeminlerinde nce kk pilot tneller alr.
Tipik olarak bir tnel 1-3 patlatma safhas ile alr. Her safhadaki ilerleme
uzunluu kaya kitlesi ve apna bal olarak snrldr. Tnelde ilerleme ayna
geniliinin %50-%90 kadardr.
Genel tnel problemleri, rutin koullardan kaynaklanmaz. zellikle baz
ksmlarda lokal olarak bulunan ar kt zayf kayalarda sorun yaratmaktadr.
Delme-patlatma yntemi ile tnel amann avantajlar:
Uzun yllardr uygulanyor olmasnn verdii tecrbe,
Gerekli ilk malzemenin ve tehizatnn ucuzluu,
Her trl kaya artlarnda uygulanabilmesidir.

Bu stnlk kaya artlarnn tnel gzergah boyunca deimedii
durumlarda nemli olmayabilir. Fakat kaya artlarnn tnel gzergah boyunca

deitii durumlarda ve ok yksek mukavemetli kayalarda uygulanabilecek tek
yntem olabilir.
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
Delme ve patlatma yntemi ile tnel amann dezavantajlar:
Uzun zaman alr ve ilerleme yava olur.
Ar sklmenin nne geilemediinden tnel apn ve eklini korumak

hemen hemen imkanszdr.
Ne kadar hassasiyet gsterilirse gsterilsin, patlamann sebep olduu

gevemelerden kanlmaz.
2.3.3. Makine ile Kaz

Tnel kaz makineleri ile yaplan tnel kazs, patlamaya oranla daha az ykc
ve bozucu olduundan daha duyarl tneller iindir.
2.3.3.1. Tam Kesit Kaz Makineleri
Farkl tnel artlarnda ekonomik olarak kaz yapabilmektedir. Fakat bu
makinelerin satn alnmas, alacak sahaya getirilmesi ve kurulmas pahaldr. Tam
kesit Tunnel Boring Machine (TBM)in fiyat tnel apyla orantl olarak
artmaktadr. Eer tnel uzunluu 1 km den fazlaysa TBMnin kullanm ekonomik
adan olumlu sonu vermektedir. Eer tnel zemin koullar ska deiiyorsa
patlatma, makine kazsna oranla daha ekonomik bir yntem olur. Kayacn tahmin
edilenden sert veya yumuak olmas ya da beklenenden yksek basn seviyeleri ile
karlandnda alma gecikebilir ve makine zarar grebilir.
2.3.3.1.(1). Kayada Tam Kesit Tnel Ama Makineleri ile Tnel Am
Bir tam kesit tnel ama makinesi, n yzeyinin eitli cins ve sayda
kesicilerin yerletirilmi olduu dnen bir kafa ile iinde gerekli cihazlarn ve
kumanda blmnn bulunduu silindirik bir gvdeden ibarettir.
Dnen kafa 4-10 dev./dklk bir hzla dnmektedir. Dnme hz apa baldr.
G, elektrik motoru veya hidrolik disk motorundan salanr. Makinelerin ou
dairesel tnel aar, dk kapasiteli baz makineler ise tnel apna gre deiik
ekillerde tnel alabilmektedir.
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
2.3.3.1.(2). Yumuak Zeminlerde Tam Kesit Tnel Ama Makineleri ile Tnel
Ama
Yumuak zeminde tnel amak iin ok eitli tnel ama makineleri

gelitirilmitir. Her birinde kaz pasasnn atlmas ve tnel kaplamasnn yaplmas
ile ilgili ekipmanlar farkldr. Tnel ama makinelerinin (TAM) en belirgin zellii
ok pahal olmasdr.
Genel olarak yumuak zeminler iin yaplm TAMlerin n yzeyi
kesicilerin yerletirildii bir silindirin aynaya dndrlerek itilmesi ile tam kesit
halinde kaz yapar.
Yumuak zeminlerde kullanlan tam kesit tnel ama makinelerinden en
yaygn olarak kullanlan dnen tekerlekli kalkan makinesidir. Bu makinelerde
kalkann n yzeyinde, kesiciler yerletirilmi dnen bir tekerlek bulunur. Tekerlek
aynaya itildiinde dnerken ayn zamanda ezerek, keserek veya kazarak tneli
aarlar. Aynada kesilen ve kalkann tabanna dklen pasa, konveyr veya benzeri
ekipmanlarla geriye sevk edilir. Kesici kollarn aras makineye gre ak veya kapal
olabilmektedir. Yumuak kil ve akc kum gibi malzemelerde kollar aras, blmler
halinde kapal olup pasann ieri alnabilmesi iin bir ksm alabilir. Bu makinelerin
saatteki verimi en fazla 6-7 m ye kabilir. aplar 1-8 m arasnda deimektedir.
2.3.3.2. Yarm Kesit Kaz Makineleri
Yarm kesit tnel ama makineleri aynann bir ksmn kazarlar. Manevra
kabiliyetleri daha fazladr. Belirli lokasyonlarda snrl srlme uzaklklarnda
kolayca tnel iinde sokulabilir ve patlama iin emniyet arz edecek bir mesafeye
ekilebilirler. Bu makineler, dayanmlar dk ve andrma zellii az kayalarda
kaz yapabilirler. Masif ve yksek dayanml kayalarda almazlar. Bu makinelere
kollu tnel ama makineleri de denilmektedir.
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
2.3.3.2.(1). Kayalarda Yarm Kesit Tnel Ama Makineleri ile Tnel Ama
Kollu tnel ama makineleri, genellikle paletli olup bir kol zerinde dnen
kk bir kafaya yerletirilmi kesiciler yardm ile kayay delerler. Basn
mukavemeti 1000 kg/cm2ye kadar olan sert kayalarda kullanlmak zere pek ok
eitleri vardr.
Kollu tnel ama makineleri kullanlrken yeterli bir ilerleme hz iin pasa
ykleme, tama kapasitesi, tozlar yattrmak iin su pskrtme sistemi ve
havalandrma sisteminin uygun olmasnn yannda gerekli su ve enerjinin kesintisiz
salanmas nemlidir. Bu makinelerde verimlilik tnel apna, iksa sklna, kaya
mukavemetine ve kayann dier zelliklerine baldr. Makinelerin kayay kesebilme
dereceleri, kayann basn mukavemetinin yannda, kaya mukavemetine, basn ve
kayma mukavemetleri arasndaki ilikiye, minerallerin diziliine, zellikle kuvars
gibi andrc tanelerin yzdesine, tane boyutuna, tabakalanma ve eklemlenmeye
baldr.
Bu makinelerde, makine ile ayna arasnn temizlenmi olmas gerekmektedir.
Ancak bu ekilde kesici kafa ve kaz malzemesini kaldran sistem alabilir. ksa
gerekiyorsa aynann 2 m gerisinden takip edilecek ekilde yaplmas gerekmektedir.
2.3.3.2.(2). Yumuak Zeminlerde Yarm Kesit Tnel Ama Makineleri ile Tnel
Am
Genel olarak kayada kullanlan kollu tnel ama makineleri, yumuak

zeminde de kullanlmaktadr. Yarm kesit makineleri, iri bloklar ieren yumuak
malzemede, bir iksay gerektirmeyecek kadar duyarl olan malzemeye ulancaya
kadar hemen her trl zemin artlarnda kullanlabilmektedir. Yumuak zemin
artlarnda, ilerleme hz esas olarak daha yava olduundan tam kesit ama
makineleri kadar ekonomik olmayabilir.
ou durumlarda yumuak zeminde alrken, kollu tnel ama makineleri
bir kalkann iine yerletirilmi olarak kullanlr. Zemin artlarna gre deiik tipte
yarm kesit kazclar da gelitirilmitir.
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
2.4. Tnel Ama Yntemleri
Tnel ama yntemleri para ve tam kesit yntemleri olarak iki blmde
incelenmektedir. Yalnz Yeni Avusturya Tnel Ama Yntemi, tnel ama
almalarnda byk bir gelimeye yol atndan ayr bir blm olarak
incelenmektedir.
Hem tnel ama ynteminin belirlenmesinde hem de salamlatrma trnn
seiminde kaya zelliklerinin byk nemi vardr. Kayalarn ayrma derecesi ve
atlak sklna bal olarak, seilmesi gereken tnel ama yntemleri ve
salamlatrma tipleri doru seilmelidir.
2.4.1. Paral Kesit Yntemleri
Paral kesit yntemlerinde ilk nce nakliye amacyla tavan ve taban

galerileri srlmekte, daha sonra dier paralar pano halinde alnmaktadr. Bu
yntemlerde nemsiz deformasyonlar dikkate alnmamaktadr. Bu blme giren
balca yntemler aada zetlenmitir.
2.4.1.1. Alman Yntemi
Bu yntem ekirdek yntemi olarak da bilinir. nemini kaybetmi olmasna

ramen
son
yllarda
byk
kesitli
yeralt
yaplarnn
kalot
kazlarnda
kullanlmaktadr. Bu ynteme gre; nce iki adet yan ayak galerisi ve tavan galerisi
srlr, bu almay izleyen zaman iinde duvarlar rlr. Daha sonra yan ayak
galerilerinden tavan galerisine doru bunlar birletirecek ekilde tnel boyunca
galeriler alr. Bu ilemlerden sonra, ekirdek blmne oturtulan ksa boylu
destekler yardmyla byk deformasyonlarn nne geilir. Daha sonra tavann
rlmesi gerekletirilir ve tavan kaplamas tamamlanr. Son olarak ortadaki
ekirdek blm alnarak taban kaplamas ilemine geilerek tnel bitirilmi olur.
Yntemin avantajlar:
Alan galerilerden sonra zellikleri bilinen bir formasyonda almas,
10
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
Tavan kemerinin salam destekler zerinde bulunmas ve masrafsz

olmasdr.
Yntemin dezavantajlar:
alma alannn ok dar olmas,
Zaman kaybnn fazla olmas,
Galeri gerilmelerinin deiik yn ve iddette ortaya kmas olarak

sralanabilir.
2.4.1.2. Belika Yntemi
Bu yntemin ana ilkesi tavan kayacnn dengesini korumaktr. Bunun iin

tavan galerisi srlmekte ve kalot kazs bitiminden sonra derhal kaplanmaldr.
Tavan kaplandktan sonra dier paralar anolar halinde alnmaktadr.
Belika ynteminde; bir tnele deiik alma alanlar oluturulduu gibi,
her antiyenin birbirini izleyen anolarnda da birer ekibin alma olana
olduundan ilerleme hzn arttrmak mmkndr. Bu yntem; zeminin kendini
tutma derecesi ve tnel kesitinin bykl gibi baz zel durumlar karsnda
deiikliklere urayarak uygulanabilmektedir. Byk basnlara maruz kalndnda
gvdenin yanlarnda bacalar oluturulur ve bunlara beton ayaklar dklr. Bu durum
maliyetin ykselmesine yol aar. Tavan ve taban galerileri ortadan bir bacayla
birletirilerek nakliyat galerisiyle srekli irtibat salanr. Plastik deformasyonlara
yatkn, orta ve az salam kayalarda baar ile uygulanmaktadr.
Yntemin avantajlar:
Tavann ksa srede salamlatrlabilmesi,
Aa tketimi ok az olmas,
Kaya duyarllnn salanmas,
Srekli kazya uygun olmasdr.

Tavan ve taban kaplamalarnn abuk yaplmasnn gerekmesi,
alma alannn dar olmas eklinde sralanabilir.
11
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
2.4.1.3. Eski Avusturya Yntemi
Uzunluu az, kesiti geni olan tnellerde uygulanan bir yntemdir. nce
tavan ve tabanda nakliye galerileri alr, kaz yukardan aaya doru yaplr.
Kaplama ise aadan yukarya btn paralar alndktan sonra yaplr. Bu yntem
fazla aa tketimi ve ta duvar kaplamasndan dolay yksek maliyetlere ular. Son
zamanlarda elik ya da elik-aa kombinasyonlar ve salamlatrma amacyla
pskrtme beton uygulamas yaygnlamaktadr.
Tavan ve taban galerisi her 50-60 metrede bir bacalarla birletirilerek, taban
galerisi nakliyat amacyla kullanlr.
Yntemin avantajlar:
alma alan fazla olduundan ekonomik ve hzl bir yntemdir,
Her eit jeolojik yapya ve deiken koullara uyum salayabilir,
Her galeri aklnda destekler tabana yerletirildiinden yksek basnl

ortamlarda almak emniyetlidir.
Aa tketimi fazladr,
alma alan dardr,
Taban kaplamasndaki gecikme olumsuz sonular yaratabilir. Kalc

kaplamann gecikmesi, geici desteklemenin pahal olmasna ve kaya
salamlnn azalmasna neden olur. Bu yntem kum, akl gibi akc ve kil
gibi plastik davranl kayalar dndaki kayalarda baar ile uygulanr.
2.4.1.4. ngiliz Yntemi
Bu yntem tm zellikleri ile Eski Avusturya Yntemine benzer. Ancak

Eski Avusturya Ynteminden daha az paral olduundan daha salam ve az baskl
kayalarda uygulanr. Ayrca tnel ve enkesitin kk olduu durumlarda daha
baarl olarak alr.
12
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
2.4.1.5. svire Yntemi
Bu yntemde nce taban galerisi alr. Bu galeriler aratrma galerileri gibi

nde ilerler ve nakliyat amacyla kullanlrlar. Sonra bu taban galerisi tavana kadar
geniletilir. Tavana ulaldktan sonra yan paralar aa doru alnr. Kaplama
aadan yukarya doru yaplr.
Yntemin avantajlar:
Salam kayalarda kaz kolayl salar,
alma sahas genitir.

Youn bir ekilde geici aa tahkimat kullanlr,
Aa tketiminin yksek olmasdr.
2.4.1.6. talyan Yntemi
ok plastik ve akkan kayalarda uygulanan, ender bir yntemdir. Yntemin

temel prensibi, kaz ncesinde arn ve tnel cidarnn rijit plakalarla kaplanmasdr.
lerleme srasnda rijit plakalar kaldrlr, kazlan ksmlar rijit plakalarla hemen
yeniden desteklenir. lerleme olduka yavatr. Kalc rijit tabakalar ayrca bir i
kaplamayla salamlatrlr. Bu yntem kk kesitli tnellerde tam kesit eklinde de
uygulanabilir.
2.4.2. Tam Kesit Yntemi
Bu tip yntemlerde ngrlen tnel profili bir defada alnr. Metro tnelleri
gibi deformasyonlara izin verilmeyen ortamlarda kullanlan yntemlerin en
nemlileri aada verilmitir.
13
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
2.4.2.1. Tam Mekanizma Yntemi
Kaz ve nakliye mekanize olarak yaplr. Destekleme, kazy takiben

gerekletirilir. Bu yntem en hzl tnel ama yntemidir. zel ara-gerelere
gereksinim gstermesi ve ilk yatrm maliyetinin yksek olmas nedeniyle ancak
uzun ve dairesel kesitli tnellerin amnda ekonomik olmaktadr.
Yntem, elastik davranl olan, akma gstermeyen, kolay kazlabilen,
yumuak veya yar sert kayalarda uygulanma alan bulur. Son zamanlarda
teknolojinin gelimesiyle
birlikte daha sert
kayalar
kazabilen
makineler
kullanlmaya balanmtr.
2.4.2.2. n Salamlatrma Yntemi
Pahal ve ok zaman alan bir yntemdir. Bu yntem; akc, duray olmayan ve

fazla su ieren kayalarla, kaya patlamalarnn olduu yksek da tnellerinin
almasnda kullanlr. Kazdan nce dondurma ve enjeksiyon yntemleri tek tek ya
da beraberce kullanlarak kayann mekanik salaml arttrlr. Kaya iindeki suyun
yarataca tehlike bylece ortadan kaldrldktan sonra kazya balanr.
2.4.2.3. Kalkan Yntemi
ok plastik
ve akc kayalarda kullanlr. Yeryznde olabilecek
deformasyonlar nlediinden, yerleim merkezlerinin altndan geen tnel ve

metrolarda kullanlabilen bir yntemdir. Ancak ekonomik bir yntem olmadndan
dier yntemlerin uygulanamad durumlarda son are olarak bavurulur.
Yntemde kaz srekli olarak yaplr. Kullanlan kalkan, kaz arn ve tnel
duvarn desteklemektedir. Kalkann gvdesi,
hidrolik
bask pabular ile
desteklenirken, ileriye itilen kesici ular arasna saplanr. Bylece gvenli bir alma
ortam salanr. Destekleme; tnel boyunca, tnel kesiti geniliinde olan tp ile
salanr. Salamlatrma, dier yntemlerdeki gibi yaplr.
14
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
2.5. Tnel eitleri
2.5.1. Hizmet Tnelleri
2.5.1.1. Kanalizasyon Tnelleri
ehir ierisine yaplan, atk sularn ehir dna karlmas ve artma

tesislerine ulatrlmasnda kullanlan tnellerdir. Bu tnellerde en nemli konu
tnelin i yaltmnn ok iyi yaplmasdr. nk tnellerden geen atk sularn
iinde bulunan kimyasal maddeler tnel duvarlarna zarar verebilirler. Dier nemli
bir hususta szntnn zararlarn nlemektir. Bu nedenle tnel duvarlarnda aside
kar mukavemet kazandran kimyasal maddeler kartrlm tula kullanlr. Tnelin
boyutlar semtlere gre deiim gsterebilir.
2.5.1.2. Alt Yap Tnelleri
Byk yerleim blgelerinde enerji, telefon kablolar ve dier kablolarn

yerletirilmesi, gaz, su ve dier kamu hizmetlerinin salanmas iin yaplr. Boyutlar
genellikle yaya tnelleri kadar olmaktadr. Dier tnellerden fark, eimi ok olan
giri rampas yerine dey aftlar kullanlmasdr.
2.5.1.3. Enerji ve Su Tnelleri
Hidroelektrik enerji elde etmek amacyla barajda toplanm suyun tribn

merkezine nakledilmesi iin tneller yaplr. Su, tam cidara kadar dolu olduundan
tnelin ierisine byk su basnc gelebilir. Bu nedenle dairesel veya at nal kesitli
tneller daha uygundur.
15
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
2.5.2. Ulatrma Tnelleri
2.5.2.1. Demiryolu Tnelleri
Ulatrma tnelleri arasnda en nemli yeri alrlar. nk demiryolu

kullanmnn
gelimesine
paralel
olarak,
tnelcilik
tekniklerinde
ilerleme
kaydedilmitir. Demiryolu tnelleri nehir, su kanallar ve boaz altlarnda veya

dalk blgelerin ierisinde ina edilebilir. Tek hatl demiryollarnda 4.5 m ile 6 m
genilikte, ift hatl demiryollarnda 8 m ile 9 m lik genilikte alrlar.
2.5.2.2. Yaya Tnelleri
Gerektiinde kk kesitli, eimi fazla olabilecek ekilde ehir ierisinde,

trafik younluunun ok sk olduu yerlere yaplr. Giri ve klarda eim fazla
olursa asansrler kullanlr. Yaya tnelleri genilii 3 m den, ykseklii ise 2.50 m
den daha kk tutulmamaldr. ekilleri ise dikdrtgen veya tercihen kemer veya
daire eklinde olabilir.
2.5.2.3. Metro Tnelleri
Kullanm alanlarna gre otoyol ve ana gzergah zerinde, yerleim

blgelerinin ierisinden geilmesi durumunda ina edilirler. Demiryolu tnellerinden
boyutlar ile ayrlrlar. ehir ierisindeki trafik younluunu azaltmak amac ile
metro tnelleri hizmete konulmaktadr.
Hzl ulam, metro, rayl sistem, toplu tamaclk ve benzeri terimler,
genellikle ehir ilerinde rayl bir teknolojiye dayal ulam anlamn tamaktadr.
Bunlarn en nemli zellikleri, yksek sayda insan tayabilmeleri ve sk sefer
16
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
saylardr. Bu sefer skl iin tavsiye edilen on dakikada bir ya da daha sk bir
deerdir. Ayrca dier ulam yntemlerinden daha farkl bir kotta yer alrlar.
Dnyann birok yerinde genel ad metrodur. Metro, metropolitan veya
metropolis kelimesinden ksaltlarak kullanlmaktadr. Londrada underground
denilmektedir. Kuzey Amerika ve skoyada subway olarak kullanlr. Ancak Los
Angeles ve Washingtonda metro adyla anlmaktadr. Hzl ulam, ehrin altnda,
yzeyde ya da ykseltilmi bir seviyede (havai hat) olabilmektedir. Genellikle
ehirlerin merkezlerindeki alar yerin altnda yaplandrlr. ehir dna gidildike
yzey hatlarnda artmalar grlr. Ancak gnmzde yeralt, yzey ve ykseltilmi
hatlar ehirlerin ilerinde de almaktadr. Amerikadaki subway ve Amerika
dndaki underground terimleri, genellikle yerin altndaki toplu ulam sistemleri
iin kullanlmaktadr. Baz ehirlerde subway terimi sistemin tamam iin kullanlr
ancak dnyada en sk kullanlan kelime metrodur. Ykseltilmi hatlarda yaplan hzl
ulam, Chicagoda El ya da L olarak anlr. ngilterede ise Dou Londradaki
Docklands Light Railway (DLR)de olduu gibi hafif rayllar ykseltilmi olmak
zorunda da deildir. Metrolarda kullanlan trenler genellikle insanlar (operatr)
tarafndan kullanlr ancak Singapur ve Londrada baz hatlar insansz ve tam
otomatiktir. Bunun yannda Londrada Tube, Asya lkelerinde MRT (mass rapid
transit), Almanyada U-Bahn, skandinavyada T-Bane, Arjantinde Subte
kelimeleri kullanlmaktadr (Kksal, 2007).
2.6. Metro naatlarnn Dnyadaki ve Trkiyedeki Tarihesi
Dnyann en eski metro sistemi olan Londra metrosu, yerin altndaki

tnellerinin ekilleri nedeniyle Tp diye adlandrlr. Londra metrosunda, ilk sefer
10 Ocak 1863te yapld. Metro, 415 km uzunlukta, 274 istasyon says ve 12 aktif
hat ile faaliyet gstermektedir. Her gn 3 milyonu akn kiinin ulam iin
kulland Londra metrosunda, platformlar kameralarla izlenmektedir. Toplam
gzergah uzunluu 415 km olmakla birlikte birok istasyon birka hat tarafndan
kullanlmaktadr. Londra metrosundaki hatlara bakldnda; Circle Hatt, 26.5 km
uzunluunda olup 36 istasyon bulunmaktadr. Metropolitan Hatt, 65.3 km
17
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
uzunluunda olup 34 istasyon bulunmaktadr. Hammersmith & City Hatt, 25.4 km

uzunluunda olup 28 istasyon bulunmaktadr. District Hatt, 64.5 km uzunluunda
olup 60 istasyon bulunmaktadr. Northern Hatt, 59.1 km uzunluunda olup 52
istasyon bulunmaktadr. Central Hatt, 73.3 km uzunluunda olup 50 istasyon
bulunmaktadr. Waterloo & City Hatt, 2.4 km uzunluunda olup 2 istasyon
bulunmaktadr.
Bakerloo
Hatt,
23.6
km uzunluunda olup
25
istasyon
bulunmaktadr. Piccadilly Hatt, 65.6 km uzunluunda olup 52 istasyon

bulunmaktadr. Victoria Hatt, 21.3 km uzunluunda olup 16 istasyon bulunmaktadr.
Jubilee Hatt, 37.2 km uzunluunda olup 27 istasyon bulunmaktadr. Docklands
Light Railway Hatt, 34 km uzunluunda olup 40 istasyon bulunmaktadr (ekil 2.2).
ekil 2.2. Londra Metrosu (http://www.urbanrail.net)
Kuzey Amerikadaki ilk ulam amal tneller, 1 Eyll 1897de iletmeye

alm olan Bostondaki Yeil Hat adyla anlan kesimdir. Boston metrosunun ilk
tasarm drt hat olan ve hafif vagonlarn alaca iki istasyondan oluan bir
gzergaht. Boston metrosunda daha sonradan yaplan inaat almalar uzun
trenlere gre yaplmtr. Yeil hatta hala hafif vagonlar almaktadr. 1901de ar
18
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
vagonlar dier hatlarda devreye sokulmutur. Boston metrosundaki hatlara

bakldnda; Green Hatt, 36.4 km uzunluunda olup 65 istasyon bulunmaktadr.
Red Hatt, 33 km uzunluunda olup 22 istasyon bulunmaktadr. Blue Hatt, 9.5 km
uzunluunda olup 12 istasyon bulunmaktadr. Orange Hatt, 18 km uzunluunda olup
19 istasyon bulunmaktadr. Silver Hatt, 1.6 km uzunluunda olup 3 istasyon
bulunmaktadr (ekil 2.3).
ekil 2.3. Boston Metrosu (http://www.urbanrail.net)
19
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
Parisin sembollerinden biri haline gelen Paris metrosunun balang hatt 19

Temmuz 1900 ylnda, Dnya Fuar Evrensel Sergisi srasnda trenle almtr.
Toplamda 211 km uzunluunda olup 16 hatldr. Hatlar 1den 14e kadar
numaralandrlm ve iki tane de 3bis ile 7bis ad verilmi kk hat mevcuttur.
Bunlar nceleri 3. ve 7. hatlarn birer kollaryken daha sonra bamsz birer hatta
dnmlerdir. Paris metrosundaki hatlara bakldnda; 1. Hat, La DefenseChateau de Vincennes Hatt 16.6 km uzunluunda olup 25 istasyon bulunmaktadr.
2. Hat, Charles de Gaulle-Etoile-Nation Hatt 12.3 km uzunluunda olup 25 istasyon
bulunmaktadr. 3. Hat, Pont de Levallois/Becon-Gallieni Hatt 11.7 km uzunluunda
olup 25 istasyon bulunmaktadr. 3bis Hatt, Gambetta-Porte de Lilas Hatt 1.3 km
uzunluunda olup 4 istasyon bulunmaktadr. 4. Hat, Porte de Clignancourt-Porte
dOrleans Hatt 10.6 km uzunluunda olup 26 istasyon bulunmaktadr. 5. Hat, Place
dltalie-Bobigny/Pablo Picasso Hatt 14.6 km uzunluunda olup 22 istasyon
bulunmaktadr. 6. Hat, Etoile-Nation Hatt 13.6 km uzunluunda olup 28 istasyon
bulunmaktadr. 7. Hat, La Courneuve-Villejuif/Mairie dlvry Hatt 22.4 km
uzunluunda olup 38 istasyon bulunmaktadr. 7bis Hatt, Louis Blanc-Pre-St.Gervais
Hatt 3.1 km uzunluunda olup 8 istasyon bulunmaktadr. 8. Hat, Balard-CreteilPrefecture Hatt 22.1 km uzunluunda olup 37 istasyon bulunmaktadr. 9. Hat, Pont
de Sevres-Mairie de Montreuil Hatt 19.6 km uzunluunda olup 37 istasyon
bulunmaktadr. 10. Hat, Boulogne Pont de St. Cloud-Gare dAusterlitz Hatt 11.7 km
uzunluunda olup 23 istasyon bulunmaktadr. 11. Hat, Chatelet-Mairie de Lilas Hatt
6.3 km uzunluunda olup 13 istasyon bulunmaktadr. 12. Hat, Porte de la ChapelleMairie dlssy Hatt 13.9 km uzunluunda olup 28 istasyon bulunmaktadr. 13. Hat,
Asnieres-Gennevilliers/St.-Denis-Chatillon-Montrouge Hatt 24.3 km uzunluunda
olup 32 istasyon bulunmaktadr. 14. Hat, St-Lazare-Bibliotheque Franois Mitterrand
Hatt 9 km uzunluunda olup 9 istasyon bulunmaktadr (ekil 2.4).
20
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
ekil 2.4. Paris Metrosu (http://www.urbanrail.net)

Berlin, Almanyann bakenti ve en byk ehri olarak 3.5 milyon nfusu ile
Avrupann nemli bakentlerinden biridir. Berlinde ilk metro 18 ubat 1902de
almaya balamtr. Berlin metrosundaki hatlara bakldnda; U1 Hatt,
Uhlandstrae-Warschauer Strae Hatt 8.9 km uzunluunda olup 13 istasyon
bulunmaktadr. U2 Hatt, Pankow-Ruhleben Hatt 20.7 km uzunluunda olup 29
istasyon bulunmaktadr. U3 Nollendorfplatz-Krumme Lanke Hatt 12.1 km
uzunluunda olup 15 istasyon bulunmaktadr. U4 Hatt, Nollendorfplatz-Innsbrucker
Platz Hatt 2.9 km uzunluunda olup 5 istasyon bulunmaktadr. U5 Hatt,
Alexanderplatz-Hnow Hatt 18.4 km uzunluunda olup 20 istasyon bulunmaktadr.
U55 Hatt, Hauptbahnhof-Brandenburger Hatt 1.5 km uzunluunda olup 3 istasyon
bulunmaktadr. U6 Hatt, Alt-Tegel-Alt-Mariendorf Hatt 19.9 km uzunluunda olup
21
2. NCEK ALIMALAR
29 istasyon bulunmaktadr. U7 Hatt,
Atakan EMROLU
Rathaus Spandau-Rudow Hatt 31.8 km
uzunluunda olup 40 istasyon bulunmaktadr. U8 Hatt, Wittenau-Hermannstrae

Hatt 18.2 km uzunluunda olup 24 istasyon bulunmaktadr. U9 Hatt, Rathaus
Steglitz-Osloer Strae Hatt 12.5 km uzunluunda olup 18 istasyon bulunmaktadr
(ekil 2.5).
ekil 2.5. Berlin Metrosu (http://www.urbanrail.net)

New York Metrosu Amerikann en byk metrosu olarak 27 Ekim 1904
tarihinde almtr. Toplamda 368 km uzunluunda olup 468 istasyon bulunmaktadr,
bu istasyonlardan bir ksm farkl hatlara da hizmet vermektedir. New York metrosu
ehrin trafik younluunu azaltmada yetersiz kalsa da, nemli bir trafik ykn
hafifletmektedir (ekil 2.6).
22
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
ekil 2.6. Newyork Metrosu (http://www.urbanrail.net)

Moskova Metrosu 15 Mays 1935 ylnda hizmete girmi ve halen dnyann
en modern metrosu olarak kabul edilmektedir. Metronun istasyonlar bir sanat
aheseri olarak adlandrlmaktadr. 265 km uzunluunda olup 165 istasyona sahip
Moskova Metrosu i gnlerinde 8-9 milyon aras yolcu tama kapasitesi ile
dnyann en ok yolcu tayan metrosu konumundadr. 13 hatt bulunan Moskova
Metrosunun
hatlarna
bakldnda;
Hat
1,
Sokolnicheskaya
(Kirovsko-
Frunzenskaya) Hatt 26.2 km uzunluunda olup 19 istasyonu bulunmaktadr. Hat 2,

Zamoskvoretskaya Hatt 36.9 km uzunluunda olup 20 istasyonu bulunmaktadr. Hat
3, Arbatsko-Pokrovskaya Hatt 43.7 km uzunluunda olup 21 istasyonu
bulunmaktadr. Hat 4, Filyovskaya Hatt 14.9 km uzunluunda olup 13 istasyon
23
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
bulunmaktadr. Hat 5, Koltsevaya Hatt (ring hat) 19.3 km uzunluunda olup 12

istasyon bulunmaktadr. Hat 6, Kaluzhsko-Rizhskaya Hatt 37.9 km uzunluunda
olup 24 istasyon bulunmaktadr. Hat 7, Tagansko-Krasnopresnenskaya Hatt 35.9 km
uzunluunda olup 19 istasyon bulunmaktadr. Hat 8, Kalininskaya Hatt 13.1 km
uzunluunda olup 7 istasyon bulunmaktadr. Hat 9, Serpukhovsko-Timiryazevskaya
Hatt 41.5 km uzunluunda olup 25 istasyon bulunmaktadr. Hat 10, Lyublinskaya
Hatt 20.7 km uzunluunda olup 12 istasyon bulunmaktadr. Hat 11, Kakhovskaya
Hatt 3.4 km uzunluunda olup 3 istasyon bulunmaktadr. Hat L1, Butovskaya Hatt
(Hafif Metro) 5.5 km uzunluunda olup 5 istasyon bulunmaktadr. Hat M1, Monoray
Hatt 4.7 km uzunluunda olup 6 istasyon bulunmaktadr (ekil 2.7).
ekil 2.7. Moskova Metrosu (http://www.urbanrail.net)
24
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
Ankara Metrosu sistemi 3 yapm aamasnda olan 2 tanesi aktif halde

almakta olan 5 hattan olumaktadr. Ankarann artan ulam talebini karlamak
amacyla yapmna 7 Nisan 1992 tarihinde balanan Ankarann ilk hafif rayl sistemi
olan
Ankaray,
30
Austos 1996
tarihinde
tamamlanarak
AT-Dikimevi
gzergahnda hizmete ald. Hat 8.52 km uzunluunda olup 11 istasyonu

bulunmaktadr.
1997 ylnda hizmete giren Ankara Metrosu 1. Aama Metro olarak
bilinmektedir.
Batkent-Kzlay
istikametinde
ulam
salayan,
Ankarann
kullanmda olan metrosudur. Hat uzunluu 14.66 km uzunluunda olup 12 istasyonu

bulunmaktadr (ekil 2.8).
2. Aama Metro, halk arasnda ayyolu Metrosu olarak bilinmektedir.
Kzlay ile ayyolu semtini birletiren, yapmna 2003 ylnda balanan ve inaat
devam eden, 16.59 km uzunluunda, 11 istasyon olarak yaplmas planlanmtr.
3. Aama Metro, halk arasnda Eryaman Metrosu olarak bilinmektedir.
Kzlay ile Trekent semtini birletiren, yapmna 2001 ylnda balanan ve inaat
yasal sorunlar nedeniyle tamamlanamayan bu metronun 1. Aama Metro Batkent
istasyonu zerinden aktarmasz tama yapmas planlanmaktadr. Bu hat, 17.76 km
uzunluunda, 12 istasyon yaplmas planlanmaktadr.
4. Aama Metro, halk arasnda Keiren Metrosu olarak bilinmektedir.
Tandoan-Ulus ile Keiren ilesini birletiren, yapm halen devam eden bu
metronun, Ankarayn Tandoan istasyonu zerinden aktarmal tama yapmas
planlanmaktadr. Bu hat 9.22 km uzunluunda, 9 istasyon yaplmas planlanmaktadr.
Ankara Metrosu sistemi, 90 saniyelik servis aralklar ile hareket edebilme,
saatte 80 km hz yapabilme, 108 (36 tren) adet arala her bir ynde saatte 70.000
yolcuyu tama kapasitesine sahiptir.
Gzergh boyunca sistemdeki max. Eitim %3tr. Ana hat 3.4 km lik
kpryol(viyadk), 7.1 km lik yeralt delme tneller, 4.1 km lik ak yarma ve
hemzemin kesimlerden olumaktadr. Hat akl 1435 mm olup kaynaklanm
srekli raylardan olumaktadr. Acil durumlar ve bakm servisleri iin tm ana hat
gzergh boyunca bir yrme yolu bulunmaktadr.
25
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
Yolcu istasyonlarndaki platform uzunluu 140 m dir. Alt istasyonda kenar

platform be istasyonda orta platform ve Kzlay stasyonu'nda hem kenar hem de
orta platform bulunmaktadr.
ekil 2.8. Ankara Metrosu

zmir Hafif Rayl Sistemi 22 Mays 2000 tarihinde faaliyete girmitir.
1. Aama yol-Bornova arasnda 11.6 km uzunluunda olup 10 istasyon
bulunmaktadr.
2. Aama yol-Fahrettin Altay aras 5.5 km uzunluunda, 6
istasyon
yaplmas planlanmtr.
3. Aama Bornova Merkez ve Otogar balantlar, zmir Metrosunun Ege
niversitesi Hastanesi nndeki son istasyondan Bornova merkeze 3.2 km ve
niversite, Evka 3, Bornova Merkez ve Halkapnar istasyonundan Kamil Tunca
Bulvar altndan Otogara 4.5 km Halkapnar, Vakf, amdibi, Altnda, Otogar proje
almalar tamamlanmak zeredir.
26
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
4.Aama Fahrettin Altay - Balova Dokuz Eyll niversitesi Hastanesi aras,

tamam yeraltnda olan 3.75 km uzunluundaki gzergahta 4 adet istasyon
planlanmtr.
5.Aama yol-Buca-9 Eyll Kampusu Gzergah etd yaplyor (ekil 2.9).
Bunun yan sra, Halkapnar stasyonundan zmir Bykehir Belediyesi
tarafndan hazrlanan ve TCDD ibirlii ile yrtlen AliaaMenderes hattnn
metro standardna ykseltilmesi projesinin tamamlanmasyla birlikte toplam 97 km
lik etkin bir aktarmal ulam olana yaratlacaktr (http://www.izmirmetro.com.tr).
ekil 2.9. zmir Metrosu
27
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
stanbul Metrosu, 12 milyonu akn nfusu ile dnyann en byk

ehirlerinden biri olan stanbulun trafik sorununu ortadan kaldrmak amac ile
yaplmaya balanmtr. stanbul Metrosu dier metrolarda olduu gibi metro, hafif
metro, banliy hatt birbiri ile entegre olacak ekilde projelendirilmi ve yapm
devam etmektedir. stanbulda hafif metro ve metro hatlarna bakldnda;
Aksaray-Havaliman Hafif Metro hatt, 19.6 km uzunluunda olup 18
istasyona sahiptir. 3 Eyll 1989 tarihinde Aksaray-Kartaltepe arasnda faaliyete
girmitir.
Zeytinburnu-Kabata Hatt, ilk olarak Sirkeci-Aksaray-Topkap blm 1992
tarihinde, Topkap-Zeytinburnu blm Mart 1994 ve Sirkeci-Eminn blm ise
Nisan 1996 tarihinde hizmete almtr. Daha sonra 30 Ocak 2005 tarihinde hat
Kabataa uzatlm ve ayn gn hizmete giren Taksim-Kabata Funikler hatt ile
entegre peron yaps sayesinde Tramvay-Metro ve deniz ulam Kabata blgesinde
birbirine balanmtr. Bu hat 13.2 km uzunluunda olup 24 istasyona sahiptir.
Taksim-4.Levent hatt, 16 Eyll 2000 tarihinde hizmete girmitir. 31 Ocak
2009da hattn kuzeyinde Atatrk Oto Sanayi ve gneyinde ihane uzantlar hizmet
vermeye balamtr. 29 Mart 2010 Taksim-Atatrk Oto Sanayi arasnda kesintisiz
hizmete balamtr. Bu hat 14.5 km uzunluunda olup 10 istasyona sahiptir.
Kadky-Moda Tramvay, 1 Kasm 2003 tarihinde hizmete girmitir. Bu hat
2.6 km uzunluunda olup 10 istasyon yer almaktadr.
stanbulun ikinci modern tramvay hatt olan Zeytinburnu-Gngren-Baclar
gzergah 14 Eyll 2006 tarihinde hizmete girmitir. Bu tramvay hatt 5.2 km
uzunluunda olup 9 istasyona sahiptir.
Topkap-Habibler hatt, 17 Eyll 2007 tarihinde hizmete girmi olup ehitlikMescid-i Selam arasnda hizmet veren bu hat 18 Mart 2009 tarihinde EdirnekapTopkap uzantsnn hizmete girmesiyle birlikte bu hat 15.3 km uzunlua ve 7si
yeralt olmak zere toplam 22 istasyona sahiptir (ekil 2.10).
28
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
ekil 2.10. stanbul Metrosu
Bursa metrosu, BursaRay ad ile 19 Austos 2002 tarihinde hizmete girmi

olup Bursann trafik younluunu azaltmakta nemli bir yer tutmaktadr. 2 hat
halinde ulam salayan Bursa metrosu kuzey hatt, 4.8 km uzunluunda olup 5
istasyondan olumaktadr. Bat hatt, 5.32 km uzunluunda olup 5 istasyondan
olumaktadr. Bu iki hattn devamndaki birleim Dou hattn oluturmaktadr. Dou
29
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
hatt, 12.49 km uzunluunda olup 13 istasyondan olumaktadr. Bat hattnn

devamndaki niversite balants B etab olarak adlandrlmakta ve B Etab 5.85 km
uzunluunda olup 6 istasyondan olumaktadr (ekil 2.11).
ekil 2.11. Bursa Metrosu

2.7. Kaya Ktlesi Snflamas
2.7.1. Kaya Yk (Terzaghi) Snflamas
Terzaghi 1946 ylnda, elik destek sistemlerine uygun olarak gelitirilen ilk
gereki snflama yntemini ortaya koymutur. Bu nemli bir gelimeydi nk
tnel kazlarnda elik destekler o tarihte 50 yldr kullanlyordu. Bu snflamadan
bahsederken snflamann amacn iyi vurgulamak gerekiyor. Snflama elik
desteklerle desteklenen tnellerin zerindeki kaya yklerini tahmin etmek iin
tasarlanmtr. Pskrtme beton, kaya bulonu gibi yntemlerin kullanld modern
tneller iin uygun deildir (izelge 2.1).
30
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
izelge 2.1. Tnel kazs ve desteklenmesi iin kayalarn snflandrlmas (Terzaghi

snflamas)
Snf
No
Fiziksel zellik
Aklama
Dey yk
Hp
Desteklenme
ekli
Salam ve atlaksz
Magmatik kayalar,
tabaka kalnl tnel
boyutu yannda nemsiz
kalan kel kayalar
Kaya bulonu
veya geici
destek
Salam tabakas
veya istsel
Tabakasz,
orta derecede eklemli
Paral ve atlakl
ok paral ve atlakl
Tamamen paralanm
(fakat kimyasal ynden
ayrmam)
Sktran
(Orta derinlikte)
Sktran
(ok derinde)
ien
Seyrek eklem ve atlakl

Kaya bulonu
kel kayalar,ok hafif
0-0.5B
veya geici
metamorfizma geirmi
destek
istler
Magmatik, metamorfik
kel kayalar orta
derecede eklemli ve
Kaya bulonu
atlakl, atlaklar
0-0.25B
veya geici
arasnda kuvars ve
destek
kalsit gibi balayaclar
iyi, kil kt ynde etkiler.
Makaslama ve fay
Sk kaya
0.25B
zonlar yaknnda
bulunu(2m
ortalama 10 cm den
aralkl)veya
0.35 (B+Ht)
byk aral, paral,
kalc-geici
atlakl kayalar
destek
Makaslama ve fay
Kalc destek
zonlar yaknnda
0.35-1.10
ve/veya
ortalama 10 cm den
pskrtme
(B+Ht)
ufak aral ok paral,
betonu
atlakl kayalar
Tamamen paralanm,
skmam, kohezyonu,
Dairesel kalc
ok az, ince daneler
destek ve
1.10 (B+Ht)
haline gelmi veya
pskrtme
kimyasal ve fiziksel
betonu,prefabrik
etkilerle belirli bir srede
kaplama
bu hale gelebilen kaya
Dairesel kalc
destek ve
Killer ve kil mineralleri (1.10-2.10)
pskrtme
ieren kayalar
(B+Ht)
betonu,prefabrik
kaplama
Dairesel kalc
destek ve
Az ien killer
(2.10-4.50)
pskrtme
(kaolen minerali)
(B+Ht)
betonu,prefabrik
kaplama
Dairesel kalc
destek ve
ok ien killer
4.50 (B+Ht)
pskrtme
(montmorillonit,bentonit
-75m
betonu,
vb.)
prefabrik
kaplama
31
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
B: Tnelin tabandaki genilii

Ht: Tnelin ykseklii
HP: Kaya yk
Tnel tavannn su tablas altnda bulunduu varsaylmtr. Eer srekli

olarak su tablasnn zerinde ise snf nosu 4,5,6 olanlar iin verilen kaya
yk deerleri % 50 azaltlabilir.
Kilden tremi kayalar (kilta, silta, eyl, kayrak, filit, ist,) sklama,
imentolama ve metamorfizma derecesine bal olarak 2 ile 9 nolu snflar
arasnda deiimler gsterebilirler.
Eer kumta veya kireta gibi tabakalar kilta tabakalar ile nbetleiyorsa
tnelin iki yanndaki ve tavann aa doru hareketini kapsayan basnlar
tnel kazsn etkiler. Bundan baka kilta ile kireta ya da kumta
snrndaki kaymaya kar daha dk olan diren tnel tavan zerindeki
kemerlenme yapan kaya dayanmn nemli lde azaltr. Bu durumdaki
kayalarda tavan basnc snf no 5teki kadar fazla olabilir.
2.7.2. Kaya Ktlesi Puanlama Sistemi
Jeomekanik kaya ktlesi snflama sistemi veya kaya ktlesi puanlama

sistemi (RMR), Bieniawski (1973) tarafndan ortaya koyulmu, daha sonra zerinde
baz deiiklikler yaplmtr. Bu sistem temelde bir sralama mantna
dayanmaktadr. Veri olarak jeolojik sreksizlik verilerinin mantk ve rakamsal
deerlerine gre bir puanlama getirerek, elde edilen toplam puan rakamsal deerine
gre, kayacn ok iyi, iyi, orta, zayf ve ok zayf diye snflandrlmasndan ibarettir.
Kaya ktlesi puanlama sisteminde (RMR), kaya ktlesinin geometrik ve
mekanik artlar ile ilgili olarak sadece birka temel parametre kullanlmaktadr.
RMR sisteminde bunlar:
Taze kayann tek eksenli basn dayanm,
Kaya kalite gstergesi (RQD),
Sreksizlik akl,
Sreksizlik yzeylerinin durumu,
32
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
Yeralt suyu artlar,
Mhendislik yapsyla ilgili olarak sreksizliklerin ynelimi.

Bu parametreler kullanlarak elde edilen puanlama izelge 2.2de
gsterilmitir.
izelge 2.2. Kaya ktlesi puanlama sistemi
A. Snflama Parametreleri ve Puanlar
Parametre
Taze Kaya
Malzemesinin
Dayanm
Deerler Aral
Nokta
Yk
Dayanm
ndisi
(Mpa)
>10
10
4
4
2
2
1
Bu dk aralk iin
tek eksenli basn
dayanm tercih edilir.
Tek
Eksenli
Basn
Dayanm
(Mpa)
>250
250
100
100
50
50
25
25
5
5
1
<1
Puan
15
12
100
90
90
75
75
50
50
25
<25
20
17
13
>2m
2
0.6
m
600
200
mm
200
60
mm
<60 mm
20
15
10
Karot Kalite
Gstergesi
RQD (%)
Puan
Sreksizlik
Akl
Puan
Sreksizliklerin
Durumu
ok przl
yzeyler
devaml deil,
Kapal-yark
Bozunmam
duvar kayas
Puan
30
Az przl
yzeyler,
Yark
genilii
<1 mm, Az
bozunmu
duvar
kayas
Az przl
yzeyler,
Yark
genilii
<1 mm,
ok
bozunmu
duvar
kayas
izikli
yzeyler
veya
Dolgu
kalnl
<5 mm
veya
Yark
genilii
1-5 mm
Srekli
Yumuak
dolgu,
kalnlk >5
mm veya
Yark
genilii >
5mm
Srekli
25
20
10
33
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
izelge 2.2. (Devam)
Yeralt
Suyu
10 m tnel
uzunluu
iin ieri
ak
Yok
<10
10
25
25
125
>125
(eklem
suyu
basnc)/
(majr
asal
gerilme)
oran
<0.1
0.1
0.2
0.2
0.5
>0.5
Genel
artlar
Tamamen
Kuru
Nemli
Islak
Damlama
Akma
Puan
15
10
B. Sreksizlik artlarnn Snflanmas in Klavuz Bilgileri
Parametre
Sreksizlik
Uzunluu
Yark
Genilii
Puanlama
<1m
1-3 m
3-10 m
10-20 m
>20 m
Yok
<0.1 mm
0.1-1 mm
1-5 mm
> 5 mm
ok przl
Przl
Az przl
Dz
izikli
Yok
Sert dolgu
<5 mm
Sert dolgu
>5 mm
Yumuak
dolgu
<5 mm
Yumuak dolgu
>5 mm
Bozumam
Az
bozumu
Orta
bozumu
ok bozumu
Tamamen
bozumu
Przllk
Dolgu
Malzemesi
Bozuma
34
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
izelge 2.2. (Devam)

C. Sreksizlik Dorultu ve Ynelimlerinin Tnelcilikteki Etkisi
Dorultu Tnel Eksenine Dik( >300)
Eimin Ters Ynde lerleme
Eimin Ters Ynde Gerileme

Eim 45-90
Eim 20-45
Eim 45-90
Eim 20-45
ok Uygun
Uygun
Orta
Uygun Deil
Dorultu Tnel Eksenine Paralel
Dorultudan Bamsz
Eim 20-45
Eim 45-90
Eim 0-20
Orta
Hi Uygun Deil
Orta
D.Sreksizlik Ynelimleri in Puanlama Dzeltmeleri

ok
Uygun
Uygun
Orta
Uygun
Deil
Hi Uygun Deil
Tnel ve Madenler
-2
-5
-10
-12
Temeller
-2
-7
-15
-25
evler
-5
-25
-50
-60
Sreksizliklerin Ynelimi
Puanlama
E. Toplam Puanlamaya Gre Belirlenen Kaya Ktlesi Snf

Puanlama
100-81
80-61
60-41
40-21
<20
Snf No
II
III
IV
Tanm
ok yi Kaya yi Kaya Orta Kaliteli Kaya Kt Kaya
ok Kt Kaya
F. Kaya Ktlesi Snflarnn Anlam

Snf No
II
III
IV
Ortalama
15 m
10 m aklk 5 m aklk iin 2.5 m aklk 1 m aklk iin
Kemerlenme
aklk iin
30 dk.
iin 1 yl
1 hafta
iin 10 saat
Sresi
20 yl
Ortalama
>400
400-300
300-200
200-100
<100
Ktlesinin
Kohezyonu(Kpa)
Kaya Ktlesinin
Srtnme
>45
45-35
35-25
25-15
<15
As(O)
35
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
izelge 2.2nin A blmnde, snflama parametrelerinin ilk bei ve bunlarla

ilgili puanlamalar verilmitir. Buna gre, parametrelerin her biri be gruba ayrlm
ve parametrelerin deer aralklar bu gruplarla belirtilmitir. Bir kaya ktlesi
deerlendirilirken, parametrelerin bu gruplardan hangisine denk geldii bulunur ve
sonuta elde edilen saysal deerler toplanr.
izelge 2.2nin B blmnde sreksizlik zellikleri ile ilgili puanlamalar
vardr. Sreksizliklerin ynelimleri C ve D blmlerinde grld gibi tneller ve
madenlerden temellere, temellerden yamalara ilerledike daha nemli olmaktadr.
Tablonun E blmnde kaya ktlesi snflar ok iyi kayadan ok zayf
kayaya doru deien ekilde verilmitir. F blmnde ise; bir nceki E
blmndeki kaya ktle snflarna karlk gelen kemerlenme sresi ile birlikte kaya
ktlesinin Mohr-Coulomb dayanm parametreleri olan kohezyon ile srtnme as
yaklak deerleri verilmitir.
Yaklamn karmak kaya ktlelerindeki kullanmnn basitlii sayesinde, bu
snflama sisteminin ve dnce yapsnn uygulanmas ile nemli mhendislik
kazanmlar salanmtr. RMR deerlerine bal olarak tnel kazlarnn ayakta
kalma zaman ekil 2.12de gsterilmitir.
ekil 2.12. RMR deerlerine bal olarak tnel kazlarnn ayakta kalma zaman
36
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
Destek yk RMR snflamasndan belirlenebilir:

(100-RMR )
P=
100 B
(2.1)
Burada; P= kaya yk (kN), B= tnel genilii(m), = kayann birim hacim

arl (kgk /m3) dr.
Kaya tnellerinde RMRye dayal destek rehberi izelge 2.3te belirtilmitir.
izelge 2.3. Kaya tnellerinde RMRye dayal destek rehberi

RMR
snf
Kaz
Destek
Kaya Bulonu
Pskrtme Beton
81-100
Tam Kesit: 3 m
ilerlemeli
61-80
Tam Kesit: 1-1.5

m ilerlemeli,
Desteklerin
tamamlanmas
aynadan 20 m
uzakta
3m
uzunluunda,
2.5 m aralkl
lokal
bulonlama,
elik a
genellikle
gerekir
Gereken
yerlere
50 mm
41-60
st ayna ve
tabanda 1.5-3 m
ilerleme,
her bir
patlatmadan
sonra n
destekleme
aynann 10 m
ilerlemesi
ile nihai destek
4m
uzunluunda,
1.5-2 m aralkl
sistematik
bulonlama,
Tavan ve
yanlarda elik
a
Tavanda
50-100 mm,
Yanlarda 30 mm
21-40
st ayna ve
tabanda
1-1.5 m ilerleme,
aynann 10 m
ilerlemesi
ile destekleme
hemen
yaplmal
4-5 m
uzunluunda,
1-1.5 aralkl
sistematik
bulonlama,
Tavan ve
yanlarda elik
a
Tavanda
100-150 mm,
Yanlarda 100 mm
elik Hasr
Destek gerekmez, gereken yerlere lokal bulonlama
37
Gerekli yerlere
1.5 m aralkl
hafif elik iksa
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
izelge 2.3. (Devam)

oklu kazlar
stte 0.5-1.5 m
ilerleme
Kaz ile birlikte
destekler
hemen
yerletirilmeli,
Pskrtme beton
patlatmadan sonra
mmkn olan en
ksa zamanda
0-20
5-6 m
uzunluunda,
1-1.5 aralkl
sistematik
bulonlama,
Tavan ve
yanlarda elik
a
Tavanda
150-200 mm,
Yanlarda 150mm,
50 mm aynada
0.75 m aralkl
ar elik iksa
Kesit kapatlmal
2.7.3. Q Sistemi
snflama
sistemi,
1974
ylnda
Norve
Jeoteknik
Enstits
aratrmaclarndan Barton, Lien ve Lunde tarafndan ortaya konmutur. Bu sistemin,

kaya
snflama
sistemi
konusunda
byk
katks
olmutur.
ncelikle,
skandinavyada tnellerde gerekletirilen 200 ayr inceleme ve deerlendirmeye

dayanmaktadr.
RMR sistemine benzer ekilde, alt parametreye deerler vererek Q sistemi
gelitirilmitir. Bu parametreler:
RQD
Sreksizlik takm says
En elverisiz sreksizliin przll
Ayrma derecesi veya en zayf sreklilikteki dolgu
Su art miktar
Gerilme durumu
Kaya ktlesinin deerini belirten Q says (tnelcilik nitelii belirteci)
aadaki forml 2.2 ile tanmlanmtr:

Q=
RQD J r J w

J n J a SRF
(2.2)
olarak tanmlanr. Burada:

RQD= Kaya kalite gstergesi,
Jn= Eklem takm numaras (sreksizlik takm saysyla ilgili).
38
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
Jr= Eklem przllk numaras (sreksizlik yzeylerinin przll ile

ilgili).
Ja= Eklem ayrma numaras (sreksizlik yzeylerinin ayrma veya bozuma
derecesiyle ilgili).
Jw= Eklem suyu azalm faktrdr (sreksizlik iine akan su miktarlar ve
sreksizlikteki basnlarla ilgilidir).
SRF= Gerilme azalm faktrdr (makaslama zonlarnn varl, gerilme
konsantrasyonlar, skan ve kabaran kayalarla ilgili).
Q deerini bu ekilde sunmann amac denklemde verilen ana orann
yorumlanmasnda baz yntemler gelitirmektir. Barton, Lien ve Lunde Q belirteci
hakknda aadaki grleri ileri srmektedir:
Bu orandan ilki (RQD/Jn) kaya geometrisiyle ilgilidir. RQD/Jn; 100/0.5 st
deeri ile 100/20 alt deeri arasnda deimekte olup blok boyutlarnn kaba bir
lsdr. RQDnin artmas ve sreksizlik takm saysnn azalmasyla Q artar.
Sreksizlik takm saysnn azalmasyla RQD artar ve bylece orandaki pay ile payda
karlkl olarak birbirini destekler. Temel olarak bu orann deeri ne kadar yksek
olursa, kaya ktlesinin geometrik nitelii de o derece iyidir. RQDnin
belirlenmesinde geleneksel olarak kullanlan 0.1 metrelik eik deerinin 3 m-1den
kk sreksizlik sklk deerlerinden genellikle etkilenmedii belirtilmitir. Ayrca,
RQD genel olarak anizotrop bir problem olup anizotropluk henz dikkate
alnmamtr.
kinci oran (Jr/Ja) bloklar aras kaya dayanm ile ilgili olup, bu orann yksek
deerde olmas kaya ktlesinin mekanik niteliinin iyi olduunu gsterir. Ayrca
eklem yzeylerinin ve dolgusunun srtnme zellikleri ile przlln temsil
eder. Sreksizlik przllnn artmas ile bu oran byr sreksizlik yzeyinin
ayrmasyla da azalr. Kaya ktlesi ierisindeki farkl sreksizlik takmlarnn
przllkleri ve ayrma dereceleri farkl olabilir. Bu durumda Q sisteminin en kt
durumu kullanlr.
nc oran (Jw/SRF) evresel bir faktr olup, su basnlar ve akmlar,
makaslama zonlarnn varl, kayadaki skma ile ime ve analizdeki gerilme
39
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
durumu ile ilgilidir. Su basncnn veya akm miktarnn dmesi ve ayrca uygun
kaya ktlesi dayanmnn arazi gerilmelerine olan oranlarnda bu oran artar.
Bunlardan SRF:
Killi kayalarda ve makaslama zonlarndaki kazlarda geveme yknn,
Kendi kendini tutabilen kayalarda gerilemenin,
Kendini tutamayan plastik kayalarda (killerde) ezilme yklerinin bir

gstergesidir.
SRF, toplam gerilme deikeni olarak da tanmlanabilir. Jw, etken normal
gerilmeyi azaltarak eklemin makaslama dayanmn azaltan su basncnn bir

gstergesidir. Su bununda tesinde, kil dolgulu eklemlerde yumuamaya ve kilin su
ile ykanp akarak eklemin boalmasna neden olabilir. Jw/SRF ifadesi karmak
ampirik bir faktr olup etken gerilme koullarn tanmlar.
Q sisteminin kullanm RMR sisteminden daha karmaktr. Bu nedenle,
izelge 2.2de sistemin ierdii alt parametreye ait snflarn tm aralklar
gsterilmitir.
RMR sistemi 0 ile 100 arasnda ve Q sistemi de 0.001 ile 1000 arasnda bir
say verir. Bu yaklamlar kullanlarak, snflamada saylar ile tanmlanan snflara
gre bir kaya ktle tanmlamas yaplabilir. rnein, RMR deeri 62 iyi kayay;
benzer ekilde Q= 20 deeri iyi kayay gsterir. RMR deeri be kalite snf
sunarken, Q sistemi 9 kalite snf ile tanmlanr.
Tanmlanan snflamalarn ikisi de tnel kazlarnda gerekli destei
hesaplamak zere gelitirilmitir. Mhendis, bu snflama emalarn baka
projelerde kullanlrken dikkatli olmaldr. Bieniawski (1989) RMR sisteminin tm
tasarm problemlerine cevap olmadn, gelitirme amacna ynelik olarak
kullanlmasnn nemli olduu belirtilmitir. izelge 2.4de 6 deikenin saysal
deerleri verilmektedir. Bu izelge incelendiinde deikenlerin anlam daha kolay
anlalacaktr.
40
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
izelge 2.4. Q sistemi parametreleri

Aklama
Deer
Notlar
Kaya Kalite Gstergesi
RQD
RQDnin 10 olarak lld veya

rapor edildii durumda (sfr dahil),
Qyu deerlendirmede 10 nominal
deeri kullanlr.5lik RQD aralklar
(100,95,90 vb.) yeterince
hassastr.
a) ok kt
b) Kt
c) Orta
d) yi
e) Mkemmel
Eklem Takm Numaras
0-25
25-50
50-75
75-90
90-100
Jn
a)Masif, snf veya birka atlak

b)Bir eklem takm
c)Bir eklem takm ve rastgele
d)ki eklem takm
e)ki eklem takm ve rastgele
f) eklem takm
g) eklem takm ve rastgele
h)Drt veya daha fazla eklem
takm, rastgele, ileri derecede
atlakleker kpvs.
j)Topraks, ezilmi kaya
Eklem Przszlk Numaras
(i)Kaya duvar temas
(ii) 10 cm makaslamadan nce kaya
duvar
a)Sreksiz eklem
b)Przl, dalgalanmal
c)Przsz dalgalanmal
d)izikli, dalgalanmal
e)Przl veya dzensiz, dzlemsel
0.5
2
3
4
6
9
12
f)Przsz, dzlemsel
1.0
g)izikli, dzlemsel
0.5
(iii)Makaslandnda kaya duvar

temas yok
h)Kaya duvar temasn nlemeye
yeterli kalnlkta kil minerali ieren
zon
j: Kaya duvar temasn nleyecek
kadar kaln, kumlu, akll veya
ezilmi kaya
Ara kesitler iin (3.0xJn) kullannz.

Portallar iin (2.0xJn) kullannz.
15
20
Jr
4
3
2.0
1.5
1.5
1.0
1.0
41
lgili eklem takmnn ortalama

aklnn 3 m den byk 1.0 ekle.
Lineasyonlar uygun ekilde
ynlenmi olmak kouluyla
lineasyonlu, dzlemsel, izikli
eklemler iin Jr= 0.5 kullanlabilir.
b den g ye kadar olanlar kk,
dierleri byk yaplardr
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
izelge 2.4. (Devam)

Eklem Ayrma Numaras
(i)Kaya duvar temas
a)Skca kapanm, sert,
yumuamayan, geirimsiz dolgu;
rnek: kuvars veya epidot
b)Bozunmam eklem duvarlar;
sadece yzeyde lekeler
c)Hafife ayrm eklem duvarlar,
yumuamayan mineral kaplamalar,
kumlu partikller, kil iermeyen
paralanm kaya
d)Siltli veya kumlu kil eklinde
kaplamalar, kk kil
fraksiyonu(yumuamayan)
e)Yumuamayan veya dk
srtnmeli kil minerali kaplamalar;
rnek: kaolonit, mika. Ayrca klorit,
talk, jips, grafit vb.ile az miktarda
iebilen killer (sreksiz giysiler;
kalnlk 1-2mmden az)
(ii)10 cm makaslamadan nce kaya
duvar temas
f)Kumlu partikller, kil iermeyen
paralanm kaya vb.
g) Kuvvetlice ar konsolide,
yumuamayan kil mineral dolgular
(srekli; kalnlk<5 mm)
h)Ar konsolidasyon orta veya
dk derece,yumuayan,kil
mineral dolgular(srekli;kalnlk<5
mm)
j)iebilen kil dolgulu; rnek:
montmorillonit (srekli; kalnlk <5
mm)Ja deeri, kil boyu partikllerin
yzdesine, suyun giriine baldr.
(iii)Makaslandnda kaya duvar
temas yok
k)Paralanm kaya ve kil zonlar
veya bantlar(kil artlarnn tanm
iin bkz.h ve j klar)
I)Siltli kil zonlar veya bantlar, az kil
fraksiyonu yumuamayan)
m)Kaln, srekli kil zonlar veya
bantlar (kil artlarnn tanm iin
bkz.g, h ve j klar)
Ja
-
r
-
0.75
25-35 o
25-35 o
20-25 o
8-16 o
25-30 o
16-24 o
12-16 o
8,12
6-12 o
6,8
veya
8,12
6-24 o
10,13
veya
13,20
6-24 o
42
r, deerleri ayrma rnlerinin

mineralojik zelliklerine yaklak bir
klavuz bilgi salamak amacyla
verilir.
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
izelge 2.4. (Devam)

Gerilme Azalma Faktr
(i)Tnel kazsnda kaya ktlesinin
gevemesine neden olabilecek;
kaz yzeyini kesen zayflk zonlar
a)Kil veya kimyasal olarak
paralanm kaya ieren ok
sayda zayflk zonu, ok gevek
komu kaya (herhangi bir
derinlikte)
b)Kil veya kimyasal olarak
paralanm kaya ieren tek
zayflk zonu (kaz derinlii <50m)
c)Kil veya kimyasal olarak
paralanm kaya ieren tek
zayflk zonu (kaz derinlii >50m)
d)Salam kayada(kil iermeyen)
oklu makaslama zonlar, gevek
komu kaya( herhangi derinlikte)
e)Salam kayada (kil iermeyen)
tek makaslama zonu, gevek
komu kaya (kaz derinlii <50 m)
f)Salam kayada (kil iermeyen)
tek makaslama zonu, gevek
komu kaya (kaz derinlii>50 m)
g)Gevek, ak atlaklar, ar
derecede atlakl veya eker kp
vs. (herhangi derinlikte)
(ii)Salam kaya, kaya gerilme
problemleri
h) Dk gerilme, yzeye yakn
j) Orta dzey gerilme
k)Yksek gerilme, ok sk yap
(genellikle stabilite iin uygun,
duvar stabilitesi iin uygun
olmayabilir)
l)Vasat dzeyde kaya patlamas
(masif kaya)
m)leri dzeyde kaya patlamas
(masif kaya)
(iii) Skan kaya; salam olmayan
kayann yksek kaya basncnn
etkisi altnda plastik akmas
n) Orta derecede skan kaya
basnc
p) leri derecede skan kaya
basnc
SRF
-
10.0
lgili makaslama zonunun kaz

yzeyini sadece etkidii fakat
kesmedii durumda SRF deerlerini
%25-50 orannda azaltnz.
5.0
2.5
7.5
Kuvvetli
bir
anizotrop gerilme
alannn
bulunduu
durumda
(llmse):
5 l / 3 10 olduu zaman c ve t
yi 0.8 c ve 0.8 t ye drr.
5.0
2.5
1 / t >10 olduu zaman c ve t yi

0.6 c ve 0.6 t ye dr.
5.0
2.5
1
c / l
>200
200-10
t / l
>13
13-0.66
0.5-2.0
10-5
0.66-0.33
5-10
5-2.5
0.33-0.16
10-20
<2.5
<0.16
5-10
10-15
43
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
izelge 2.4. (Devam)

Eklem Suyu Azalm Faktr
a) Kuru kazlar veya kaz iine minr
ak; rnek: yerel olarak 5 l/dak
d) ok miktarda ak veya yksek
basn, eklem dolgularnn nemli
miktarda ykanmas
e) Patlatma srasnda son derece
yksek ieri ak veya su basnc;
zamanla azalan trde
f) Kayda deer bir azalm
gstermeksizin, son derece yksek
ieri ak veya su basnc
JW
Yaklak Su Basnc (kg/cm2)
1.0
<1
0.33
2.5-10
0.2-0.1
>10
1-0.05
>10
Yukarda belirtilen aklamalar nda tnelcilik nitelii belirteci (Q) says

aada verilen 3 deikenin bir fonksiyonu;
Blok boyutlar (RQD/ Jn)
Bloklar aras makas dayanm (Jr / Ja)
Etkin gerilme (Jw/SRF)

Tnelcilik nitelii belirtecini (Q) kullanarak kaznn mekanik davrann ve
tahkimat gerekip gerekmediini bulabilmek iin Barton, Lien ve Lunde edeer

boyut (De) olarak adlandrdklar yeni bir kavram tanmlamlardr. Edeer boyut,
kaz apnn, tavan aklnn veya kaz yksekliinin, kaz tahkimat oranna (ESR)
blm olarak tanmlanmtr. ESR deerleri izelge 2.5te gsterilmektedir.
izelge 2.5. ESR deerleri

Kaz Tipi
ESR
A. Geici maden kazlar

B. Dey kuyular:
Dairesel kesitli
Dikdrtgen / kare kesitli
C. Kalc maden kazlar, hidrolik santral cebri tnelleri(ok yksek
basn olanlar hari), pilot(klavuz) tneller, bacalar ve byk-geni
kazlar iin giri galerileri.
D. Yeralt depolar, su artma tesisleri, tali karayolu ve demiryolu
tnelleri, giri(yaklam) tnelleri
E. Yeralt hidrolik santralleri, ana karayolu ve demiryolu tnelleri,
snaklar, giri azlar, kavaklar.
F. Yeralt nkleer santralleri, demiryolu ve metro istasyonlar, spor ve
halka ak tesisler, yeralt fabrikalar
44
3-5
2.5
2.0
1.6
1.3
1.0
0.8
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
E deer boyut ile kaya ktlesi kalitesi arasndaki iliki ekil 2.13te
gsterildii gibidir.
ekil 2.13. E deer boyut-kaya ktlesi kalitesi
De =
ap
ESR
(2.3)
Q deerine bal kaya ktlesi snf izelge 2.6da gsterildii gibi

belirlenmektedir.
izelge 2.6. Q deerine bal kaya ktlesi snflamas

Q deeri
Kaya ktlesi snf
1000-400
Son derece iyi
400-100
Pek ok iyi
100-40
ok iyi
40-10
yi
10-4
Orta
4-1
Zayf
1-0.1
ok zayf
0.1-0.01
ok fazla zayf
0.01-0.001
Son derece zayf
45
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
2.7.3.1. Asgari Bulon Boylar
Bulon uzunluklar kaznn boyutlarna (genilik ve ykseklik) baldr.

Tavanda kullanlan bulonlarn uzunluu kaz geniliine (B), duvarlarda kullanlan
bulonlarn boylar ise kaz yksekliine (H) baldr. Kaya bulonlar iin asgari
boylar aadaki ekildeki gibi formle edilebilir;
Tavan iin: L=
2+0.15B
ESR
Duvarlar iin: L=
(2.4)
2+0.15 H
ESR
(2.5)
L, Bulon boyu olup birimi m (metre) dir. Tneller iin ESR= 1 alnr.
Bu bantlar kullanlarak tnel tip ve kesitlerine bal olarak bulun boylar
tespit edilebilir. Burada elde edilecek boylar asgari olup gerekli grlmesi halinde
korozyon ve zeminin yerinde zellikleri dikkate alnarak revize edilmelidir.
2.7.3.2. En Byk Desteksiz Aklk
Tnel profilini oluturan kayalarn desteksiz durma sresi ve buna bal

olarak destek gerektirip gerektirmeyecei veya gerektirecei destek tr, tnel
kazsn ynlendiren en nemli etkenlerden biridir.
Kaya ortamlarda alan tnellerde desteksiz kaz akl (Bmax) ile kaya ktle
snflamas (Q) arasndaki iliki aadaki formlle ifade edilmektedir;
Bmax = 2 ESR Q 0.4
(2.6)
Buna karlk ap bilinen bir tnel iin kritik Q deeri ise, aadaki ekilde
formle edilir;
KazAkl
Q=
2 ESR
2.5
(2.7)
ESR, kaz destek oran olup metro gibi ulam tnelleri iin 1 kabul edilir.
46
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
2.7.3.3. Desteksiz Kalma Sresi
Grovak-eyl iinde alacak tnel ksmlar iin kendi kendini tutma sresi
genel olarak, ani kme ile 72 saat aras kabul edilebilir. Kiretalar iinde
alacak tnel ksmlarnn kendi kendini tutma sresi ise, 1 hafta ile 1 yl arasnda
deiebilir. Q ve ESR deerleri bilindiinde tahkimatsz durma aklnn en yksek
deeri Bmax 2.6 forml ile gsterilmitir.
2.7.3.4. Tavan ve Duvar Destek Basnlar
Metro tnellerinin bu teze konu kesimleri genel olarak az ayrmayrmam kaya iinde almakla beraber, tnel tavannda etkilenme blgesi iinde,
arlkl olarak orta derecede ayrm kaya, ksmen de ok ayrm kaya seviyeleri
yer almaktadr.
Kaya iinde alan tnellerde kalc tavan destei basnc ile Q arasndaki
iliki atlak takm saysna bal olarak aadaki bantlar ile ifade edilir.
ve zeri eklem takm halinde;
PTavan =
2 -3
Q
Jr
(2.8)
Eklem takm says ten az ise
2
PTavan = J n 2 J r -1 Q 3
3
1
(2.9)
Q ve RMR kaya kalitesi gstergeleri arasndaki iliki aadaki eitlikte

gsterildii gibidir:
Madencilik tnelleri iin: RMR=(9 lnQ)+42
(2.10)
naat tnelleri iin: RMR=(10.5 lnQ)+44
(2.11)
Jeolojik dayanm indeksi izelge 2.7de, norm B2203 snflamas izelge

2.8de verilmitir.
47
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
YAPI
Salam veya Masif-Kaya
malzemesi veya geni
aralkl birka sreksizlik
ieren masif kaya ktlesi
Bloklu- kesien ortagonal
sreksizlik setinin
oluturduu kbik bloklu,
birbirleriyle ok iyi
balanm, rselenmi kaya
ktlesi
ok Bloklu- Drt veya daha
fazla Sreksizlik setinin
kesimesinden oluan
keli bloklar ieren, ksmen
rselenmi kaya ktlesi
Bloklu/rselenmi- Birbirini
Kesen ok Sayda
Sreksizlik Setinin
Oluturduu Keli Bloklar
eren, Kvrmlanm ve/veya
faylanm kaya ktlesi
Paralanm- Keli ve
yuvarlak kaya paralarnn
bir araya gelmesinden
oluan, birbirlerine balanma
dereceleri zayf, ar
derecede krkl kaya ktlesi
Foliasyonlu/Lamnasyonu/Ma
kaslanm-nce laminal veya
foliasyonlu, Zayf kayalar.
Dier sreksizlik setlerine
oranla daha egemen olan sk
aralkl istozite yzeyleri
kayata bloklanmann
gelimesini nlemitir.
ORTA
Dz,orta derecede
ayrm
ZAYIF
Kaygan,sert veya
keli
paralar,dolguya
sahip, ok ayrm
OK ZAYIF
Kaygan, yumuak kil
dolgulu, ok ayrm
Y
Dz, ok az ayrm,
demir oksit svamal
OK
przl,
Taze ayrmam
AZALAN YZEY KALTES

90
KAYA PARALRININ KENETLENME DERECESNDE AZALMA
JEOLOJK DAYANIM NDEKS

Kaya ktlesinin yaps ve yzey
koullar belirlenerek uygun kutu
seilir, ortalama Jeolojik Dayanm
ndeksi (GSI)nin deeri grafikteki
dorusal erilerden elde edilir.
Sreksizlik yzey koulu
izelge 2.7. Jeolojik Dayanm ndeksi
UYGULANMAZ
80
70
60
50
40
30
2 0
10
UYGULANMAZ
48
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
izelge 2.8. norm B2203

Kaya snf
Kaya davran
A1 Stabil
Deformasyonlar kktr ve ok hzl azalrlar. Serbest

kaya paralar temizlendikten sonra sklme olma eilimi
yoktur.
A2
Sonradan Az
Sklen
Deformasyonlar kktr ve ok hzl azalrlar. Tnel

tavannda ve yan duvarlarn st ksmnda, sreksizlikler ve
kaya ktlesi arlndan s sklmelerin olma eilimi
vardr.
B1 Gevrek
Deformasyonlar kktr ve ok hzl azalr. Patlatmadan

kaynaklanan kayadaki gevemeler ve kaya ktlesinin
dk mukavemetli tnel tavannda ve yan duvarlarn st
ksmnda sklmelere neden olur.
B2 ok
Gevrek
Deformasyonlar hzl azalrlar. Kaya ktlesinin dk

mukavemetli patlamann etkisi ile hzla derinlere ulaan
gevemeler olur. Bu nedenle desteklenmeyen ksmlarda
kopmalar meydana gelir.
B3 Taneli
Blnm kazda bile kaya ktlesinde dklmeler

meydana gelir. Kohezyonun az olmas ve az
imentolama kaznn stabilitesinde yetersizlie neden
olur.
C1 Baskl
Yksek n gerilmeler krlgan kaya ktlesince elastik enerji

depolanmasna neden olur. Bu enerjinin aniden yer
deitirmesiyle kayada kesme ve kaya yapsnn ezilmesi
ile birlikte krlmalar olur. Desteksiz braklan ksmlarda
frlayan kayalar fkrmaya msaittir. Kaya ktlesindeki
krlmalar derine ular.
C2 ok
Baskl
Belirgin, uzun sren ve yava son bulan deformasyonlar

gzlenir. Plastik davranl yksek kohezyonlu kaya
ktlelerinde yenilme gzlenir.
C3 Ar
Baskl
lk deformasyonlar yksektir ve hzl oluur, uzun srer ve

yava son bulurlar. Derine inen krlma ve plastik blgeler
gzlenir.
C4 Akc
ok az kohezyon ve srtnme. Kaya ktlesinin az plastik

davran ksa sre desteksiz braklan blnm kazda
bile tnel iine malzeme akna sebep olur.
C5 ien
ime potansiyelli kil minerali, tuz, anhidrit ieren kaya

ktlelerinde su almyla meydana gelen hacim art
sebebiyle gevemeler olur.
49
2. NCEK ALIMALAR
Atakan EMROLU
50
3. MATERYAL VE METOD
Atakan EMROLU
3.1. Materyal
3.1.1. nceleme Alannn Yeri
nceleme alan, stanbul Avrupa yakasnda, stanbul Byk ehir Belediyesi
tarafndan planlanan ve inaat srmekte olan stanbul Metrosu 4. Levent-Ayazaa
kesimi, balant hatlar ve depo sahas inaat projesinin devamndaki, DarafakaHacosman arasndaki ilave ksm iermektedir. nceleme alanndaki Darafaka
stasyonuna gelene kadar tnel gzergh, Bykdere Caddesi Astsubay Orduevi
yanndan balanp bu blgede bulunan sk orman altndan geilerek zzet Baysal
Huzurevi yannda bulunan Darafaka stasyonuna ulamaktadr. Darafaka
stasyonu, anahat tnelleri Hat 1 Km: 22+805-22+985, Hat 2 Km: 22+823-23+003
arasnda kalan arsada ina edilmitir. Teze konu olan inceleme alan Darafaka
stasyonundan balayp istasyonun devamnda Bykdere Caddesi altndan geilerek
Orman Blge Mdrl nne ulap buradan Boazii mar Mdrl ve
Hacosman korusunun altndan geilerek Hacosman istasyonuna ulamaktadr.
Hacosman stasyonu Hat 1: Km 24+128.800-24+328.830, Hat 2: Km 24+168.89324+368.903 arasna ina edilmitir. Proje alannn yeri ekil 3.1de gsterilmektedir.
alma alanna ait uydu grnts ise ekil 3.2de verilmektedir.
Teze konu olan tneller ise Hat 1 Km: 22+805-24+515.487, Hat 2 Km:
22+822.5-24+548.175 arasnda ina edilmitir.
51
Atakan EMROLU
YEN ALIMA
ALANI
ekil 3.1. Proje alannn yeri
52
Atakan EMROLU
ekil 3.2. alma alannn uydu grnts
3.1.2. Genel Jeoloji
3.1.2.1. Blgesel Jeoloji

stanbul kenti ve yakn evresi ok fayl ve kvrml Paleozoyik kaya birimleri
ile bunlar zerinde yer alan dzensiz Tersiyer kellerinden oluur (ekil 3.3 ve 3.4).
Paleozoyik birimler karbonifer ve kretasede magmatik sokulumlar ile
kesilmitir. Bu magmatizma olaylar srasnda kaya birimleri iine yaygn olarak
andezit ve diyabaz dayklar yerlemitir. stanbul blgesinin Paleozoyik temelini,
zellikle Anadolu yakasnda yaygn olan ordovisiyen silriyen ve devoniyen yal
kaya topluluklar ile Rumeli yakasnda yaygn olan karbonifer serileri oluturur.
Ordovisiyen daha ziyade karasal kkenli arkozlardan (Kurtky formasyonu),
silriyen kuvarsit (Aydos formasyonu), kumta-kilta ardalanmas (Gzda
formasyonu) ve kiretalarndan (Dolayoba formasyonu) olumaktadr. Devoniyen
kaya topluluklar ise kumta-grovak-eyl ve kiretalarndan kuruludur. zellikle
stanbulun bat yakasnda yaygn olan Karbonifer serileri ise amurta-kumta ve
kilta seviyelerinin ardalanmas eklindedir. Arlkl olarak kil ara seviyeli kum ve
killi kumlardan oluan neojen kelleri genellikle eski vadi yataklarn doldurmu,
53
Atakan EMROLU
sk yerlemi akarsu kelleri grnmndedir (Grup Artson, Geoteknik

Deerlendirme Raporu, 2007).
Yeni
alma
Alan
ekil 3.3. Blgesel jeoloji haritas (1) (sar renk neojen kelleri, yeil renk Trakya
(karbonifer), yeilimsi sar Baltaliman (karbonifer), ak kahve renk
Bykada (devoniyen) ve koyu kahve Kartal (devoniyen) formasyonlarn
gstermektedir)
54
Atakan EMROLU
Yeni
alma
Alan
Metro Hatt
ekil 3.4. Blgesel jeoloji haritas (2)
55
Atakan EMROLU
3.1.2.2. alma Alannn Jeolojisi
Tnel gzergahnda, Hacosman Koruluundaki ormanlk arazide, Tarabya

yolu evinde ve gzerghn sonunda Meneke Sokakta olmak zere snrl yzey
mostralar mevcuttur. Bu mostralarn tmnde devoniyen yal Kartal formasyonuna
ait grovak-eyl ardalanma serileri bulunmaktadr. Neojen kellerin varl ise daha
ziyade sondaj almalar sonucu belirlenmitir (ekil 3.4).
Yzey ve sondaj verilerine gre, bu teze konu olan metro tnel gzergh,
tm ile devoniyen yal Kartal formasyonundan olumaktadr. Sondajlar srasnda
karlalan kireta ara seviyeli grovak-eyl ardalanmasnn Pendik yesine, kaln
kireta ksmlarnn ise Kozyata yesine karlk geldii dnlmektedir. Neojen
keller gzergh boyunca yzeyde pek kaln olmayan yamalar eklindedir (Grup
Artson, Geoteknik Deerlendirme Raporu, 2007).
3.1.2.2.(1). Neojen keller
Metro tnelleri gzergahnn bu ksmnda, Neojen kellere, Orman Blge

Mdrl civarnda ve Boazii mar Mdrl kuzeyinde iki ayr yama halinde
rastlanr. Sz konusu bu kesimlerde yaplan TSK 65 ve SK 4, sondajlarnda 11.50 m
ile 31 m arasnda deien kalnlklarda neojen kelleri kesmitir.
Neojen keller, st kesimlerde daha ziyade sar-kahve renkli, ayrm
kumlu kil, alt kesimlerde ise arlkl olarak kil ara katkl kum ve killi siltli
kumlardan oluur. Birim, Trakya formasyonu zerinde genellikle sar renkli, siyah
kaya ve ayrm grovak paralar ile yuvarlaklam silis akllar ihtiva eden ince
bir siltli kum-kumlu silt seviyesi ile balar, ste doru yeil kil ara katkl bej renkli
kum seviyeleri eklinde devam eder. Genel olarak kumlar ak bej renkli arlkl
olarak kuvars kkenli ve bol mikal, killer ise sarms bej veya yeil renkli, yaygn
olarak fissrl ve kayma izlidir (Grup Artson, Geoteknik Deerlendirme Raporu,
2007).
56
Atakan EMROLU
3.1.2.2.(2). Kartal Formasyonu

Genel olarak eyl-grovak ve kireta ardalanmas eklinde karakterize
edilebilen Kartal formasyonu, proje alannda ince kireta ara katkl eyl-grovak
ardalanmas ve kaln kireta seviyelerinden olumaktadr. Birime ait yzey
mostralarna, kstlda olsa, Orman Blge Mdrl karsndaki ormanlk arazide

ve Ata Caddesi dolaynda rastlanr. eyl-grovak ardalanmas bazen grovak baskn
(ince eyl, kaln grovak seviyeleri), bazen de eyl baskn (ince grovak, kaln eyl
seviyeleri) kesimler eklindedir.
eyller orijinal halde koyu-mavimsi gri renkli, ayrtklarnda zeytin grisigrimsi sar renkler alr. Ayrlma yzeyleri genellikle mikaldr. nce grovak
tabakalar ve kireta laminalar ile ardalanma karakteristiktir. Grovaklar da eyler
ile ayn renklere sahip olup kt boylanm ve bol mikaldr. Her iki seviyede belli
llerde karbonat ierir. Kiretalar koyu gri renkli, biyomikritten biyosparite
kadar deien bir bileime sahip olup
baz kesimlerde kristalleme ve
dolomitlemeye maruz kalmtr. Birim yzeyde nemli lde ayrmaya

uramtr. Sondajlarda tamamen ayrm kesime ait kalnlk 6 m ile 30 m arasnda
tespit edilmitir.
Metro tnellerinin, Hat 1: km 23+100 ile Hat 1: km 24+515 arasnda, Kartal
formasyonuna ait sras ile Hat 1: km 23+100-23+180 aras: grovak baskn, eylgrovak ardalanmas, km 23+180-23+320 aras: Kireta, km 23+320-23+930 aras:
grovak baskn, eyl-grovak ardalanmas, km 23+930-24+120 aras: eyl baskn,
eyl-grovak ardalanmas, km 24+120-24+300 aras: grovak baskn, eyl-grovak
ardalanmas, km 24+300-24+515 aras: Kireta andezit ve diyabaz dayklar kaya
seviyeleri geilmitir (Grup Artson, Geoteknik Deerlendirme Raporu, 2007).
3.1.2.2.(3). Andezit ve Diyabaz Dayklar

Kaya birimleri birok noktada dayk eklindeki magmatik kayalar tarafndan
kesilmitir. Dayklarn bir ksm andezit bir ksm ise diyabaz bileimindedir.
nceleme alannda karlalan ve kalnlklar 10 cm ile 2-3 m arasnda deien
57
Atakan EMROLU
dayklarn genellikle paralanm zayf kaya zonlarnda yer almalar ve fay hatlarna
benzer ekilde kabaca dou-bat gidili olmalar dikkat ekicidir.
Yzeye yakn kesimlerde dayklar ounlukla ayrm olup sarms kahve
renkli, orta ayrm kesimlerde ak gri yeilimsi ve beyaz benekli, ayrmam
ksmlarda ise ak gri-yeilimsi renklerde gzlenir (Grup Artson, Geoteknik
3.1.2.3. Yapsal Jeoloji
Yzeydeki kaln ayrma nedeni ile yapsal unsurlar hakknda yeterli bilgi
edinilememitir. Buna karn sondajlarda ska andezit sokulumlarna elik eden, fay
zonlarna zg kayma yzeyli, ezik seviyeler geilmitir. te yandan sondaj
verilerinin korelasyonu srasnda kaya birimlerinin fiziksel ve litolojik zellikleri
bakmdan uyumsuzluklar gzlemlenmitir. Bununla birlikte Darafaka Metro
stasyonu alannn gney snrnda karbonifer birimleri ile devoniyen birimleri
dokanann fayl olduu, bu fayn gneye eimli normal bir fay olduu
gzlemlenmitir. Yine Kartal formasyonunun kireta seviyesi ile eyl-grovak
ardalama seviyeleri snrnda sonradan andezit dayknn yerletii bir fay zonu
olduu belirlenmitir. Kireta seviyelerinin kabaca K25B dorultulu ve gneybat
ynde 60- 70, eyl-grovak seviyelerinin ise K70B dorultulu ve kuzeybat ynde
50 ile 80 arasnda deien eimlere sahiptir.
Kaya birimleri genel olarak ok yaygn biimde kvrml ve krkl (fayl)
olmann yan sra, ska yumuak dolgulu makaslanma zonlar ile paralanmmilonitlemi fay zonlar bulundurur. te yandan yer yer ince-orta kalnlkl, kabaca
dou-bat dorultulu ve deye yakn eimli andezit-diyabaz dayklar ile kesilmitir.
Dayklar genellikle fay gibi yapsal sreksizlikleri izlemitir.
Sondajlarda tespit edilen ani tabaka deiimleri ile litoloji ve ayrma dzeyi
deiimleri muhtemel fay zonlar olarak yorumlanmaktadr. Sondaj verilerinde de
belirlendii gibi gzergh boyunca ok sayda fay ile karlalmtr. Sondajlar aras
mesafe (100-130 m) dikkate alndnda sondajlarla belirlenen faylar dnda, baka
faylar ile de karlalmtr. Blgenin tektonik gemii dikkate alndnda faylarn
58
Atakan EMROLU
farkl nitelikte (dorultu atml, eim atml veya oblik) ve ok deiik geometrilerde
olduklar belirlenmitir.
Orman Blge Mdrl karsndaki arazide gzlemlenebilen Kartal
formasyonu K70B dorultulu ve kuzeybat ynde 50 ile 80 arasnda deien
eimlere, metro hattnn Tarabya yolunu kestii ksmda ise tabakalar genel olarak
bat-kuzeybat ynde 40-70 derece eime sahiptir (Grup Artson, Geoteknik
3.1.3. Mhendislik Jeolojisi
3.1.3.1. Proje Alannda Yer Alan Zemin ve Kaya Tabakalarnn Mhendislik

zellikleri
Metro tnelleri gzergahnn bu ksm tm ile devoniyen yal grovak-eyl

ve kiretalarndan oluan Kartal formasyonu iinde ina edilmitir. Gzergah
boyunca yzeyde yamalar halinde bulunan neojen keller, 30 metreye ulaan
kalnlna ramen tnel kotlarna kadar inememektedir. Yzeyde ayrca yer yer
nemsiz kalnlkta suni dolgular bulunmaktadr. Kaya birimleri zerinde tamamen
ayrma rn kaln bir rt tabakas mevcuttur.
Suni dolgu, neojen keller ve kaya birimlerinin tamamen ayrm kesimleri
zemin, ok, orta derecede ve az ayrm veya ayrmam kesimleri ise kaya
olarak isimlendirilmitir.
nceleme alanndaki mhendislik zellikleri asndan 3 farkl zemin ve 3
farkl kaya biriminde 8 farkl kaya seviyesi belirlenmitir. Litolojik bakmdan esas
olarak 3 farkl kaya birimi bulunmakla birlikte, farkl ayrma seviyeleri dolays ile
her kaya birimi kendi iinde farkl mhendislik zelliklere sahip 2-3 seviye
halindedir. Bu nedenle kaya birimlerinin 8 farkl balk altnda deerlendirilmesine
gerek duyulmutur. Sz konusu zemin tabakalar-kaya tabakalar (birimleri) u
ekilde sralanabilir; zemin tabakalar; kat-kumlu kil tabakas, orta sk kum-siltli
kum tabakas, tamamen ayrm kaya seviyesi. Kaya birimleri, grovak kaya birimi;
ok ayrm grovak seviyesi, orta derecede ayrm grovak seviyesi, az ayrm
59
Atakan EMROLU
veya ayrmam grovak seviyesi. Kireta birimi; ok ayrm kireta seviyeleri,

orta derecede ayrm kireta seviyesi, az ayrm veya ayrm kaya tabakalar.
eyl kaya birimi; orta derecede ayrm eyl seviyesi, az ayrm veya ayrmam
eyl seviyeleri. Her seviye, mhendislik adan aada ayr ayr deerlendirilmitir
(Grup Artson, Geoteknik Deerlendirme Raporu, 2007).
3.1.3.1.(1). Zemin Tabakalar
Neojen keller ile birlikte tamamen ayrm kaya tabakas da zemin

tabakalar iinde ele alnmtr.
3.1.3.1.(1).(a). Kat Kumlu Kil Tabakas
Neojen kellerin yzeye yakn, 3-5 m kalnlndaki ayrm ksmlarn

oluturan bu tabaka, sar-kahvemsi-bej (stl kahve) renkli, arlkl olarak kumlu kil
bileimindedir. Tabakaya ait arazi ve laboratuar verileri izelge 3.1de gsterilmitir
izelge 3.1. Kat kumlu kil tabakas arazi ve laboratuar verileri
zellik
% Derece
Penetrasyon Direnci N30
710
akl Oran
Kum Oran
25-45
Kil+Silt Oran
55-75
Likit Limit
62-63
Plastik Limit
16-20
Plastisite ndisi
43-46
60
Atakan EMROLU
Yukardaki verilere gre bu tabaka, yksek plastisteli kat kumlu kil, olarak
snflandrlabilir.
Yzeyde
yer
alan
bu
tabakaya
tnel
kazs
srasnda
karlalmayacaktr (Grup Artson, Geoteknik Deerlendirme Raporu, 2007).
3.1.3.1.(1).(b). Orta Sk Kum-Siltli Kum Tabakas

Sar bej renkli, belirgin ekilde mika ve silt katkl ince-orta taneli kumdan
oluan tabaka, alt kesimlerinde yaygn ekilde kaya paralar ve yuvarlak aklar
ihtiva eder. Tabakaya ait arazi ve laboratuar verileri izelge 3.2de verilmitir (Grup
izelge 3.2. Orta sk kum-siltli kum tabakasna ait arazi ve laboratuar verileri
Parametreler
Minimum
Maksimum
Penetrasyon Direnci N30
13
26
akl Oran %
16
Kum Oran %
50
78
Kil+Silt Oran %
27
34
Yukardaki verilere gre bu tabaka orta sk siltli kum olarak snflandrlabilir

3.1.3.1.(1).(c). Tamamen Ayrm Kaya
Gzerghta yer alan tm kaya birimlerinin yzeye yakn ksmn oluturan bu

tabaka, sar kahve, yeilimsi sar renkli, arlkl olarak kayaca ait ilksel dokunun
korunduu, kalnt kaya paralar ile kken litolojiye bal kil-silt veya silt-kum
matriks malzemeden oluur. Yzeye iyice yakn kesimlerde ayrma ok ileri dzeye
vararak kayaca ait doku tamamen kaybolmu ve yaygn killeme meydana gelmitir.
Buna karn nispeten derin ksmlarda, kaya tm ile ayrm olmasna karn genel
61
Atakan EMROLU
olarak kayaca ait doku belirgin veya kaya ktle halinde korunmu, elle
paralanabilir, kof kaya niteliindedir.
Ayrm kaya, litolojiye bal olarak kendi iinde killi kumlu kil veya akll
killi (veya siltli) kum olmak zere iki ksmda ele alnabilir. Genel olarak kil ve silt
dane boyu bileen baskndr. Yzeye yakn 5-6 m kalnlndaki kesim daha fazla
ayrm olmann etkisi ile dk penetrasyon, buna karn yksek plastisite
deerlerine, alt kesimler ise nispeten daha yksek penetrasyon direnci ve dk
plastisite deerlerine sahiptir. Tamamen ayrm kaya seviyesine ait SPT N30, dane
boyu dalm ve kvam deerleri aadaki izelge 3.3de verilmitir (Grup Artson,
Geoteknik Deerlendirme Raporu, 2007).
izelge 3.3. Tamamen ayrm kaya seviyesine ait arazi ve laboratuar verileri
Parametre
Minimum
Maksimum
Penetrasyon Direnci N30 st
50
Penetrasyon Direnci N30 alt
10
>50
akl Oran %
29
Kum Oran %
65
Kil+Silt Oran %
24
99
Likit Limit %
32
75
Plastik Limit %
15
35
Plastisite ndisi %
10
57
*Ortalama N deeri hesaplamasnda >50 deerleri= 50 kabul yaplmtr.
Genelde, dk-orta plastisite deerlerine sahip olmakla birlikte baz

kesimlerde illit-montmorolonit tr killemeler dolays ile yksek plastisite
deerleri ile karlalmtr.
Yukardaki verilere gre tamamen ayrm kaya tabakasnn st 5-6 m
kalnlndaki kesimi mhendislik adan orta sk-sk akll killi kum veya ok kat
62
Atakan EMROLU
kumlu kil, alt kesimleri ise sk killi siltli kum veya sert kumlu kil olarak
snflandrlabilir (Grup Artson, Geoteknik Deerlendirme Raporu, 2007).
3.1.3.1.(2). Kaya Birimleri
Metro tnelleri gzerghnn bu ksmnn tm ile devoniyen yal grovak,

eyl ve kireta gibi litolojilerin ardalanmasndan oluan Kartal formasyonu iinde
ina edilecei yukarda belirtilmitir. Bu farkl litolojideki birimler arasndaki snrlar
bazen normal tedrici geili, bazen de fayldr.
Sz konusu litolojik birimler, yzeyden itibaren tnel kotlarna kadar farkl
dzeyde ayrmaya uramtr. Aada her litolojik (grovak, kireta ve eyl)
birime ait farkl ayrma seviyeleri ile ilgili Jeomekanik ve mhendislik zelliklere
ayr ayr deinilmitir.
Bu kapsamda her seviye ile ilgili elde edilen veriler derlenerek CSIR (RMR)
ve GSI sistemlerine gre deerlendirilmi ve snflandrlmtr. CSIR(RMR)
snflandrmas Bieniawski 1989a gre yaplmtr. Deerlendirmede yeralt su
seviyesi 5 (nemli, dk basnl su szntlar), sreksizlik ynelim dzeltmesi ise 5
(orta) puan kabul edilmitir. Bu durumda ksmen gvenli tarafta kalmak zere GSI =
RMR89+5 kabul yaplmtr (Grup Artson, Geoteknik Deerlendirme Raporu,
2007).
3.1.3.1.(2).(a). Grovak Kaya Birimi
Tnel kazsnn nemli ksmn (% 50 den fazlas) oluturan grovak kesimi

esas olarak grovak-amurta ve az oranda bunlarla ardalanan eyl seviyelerinden
oluur. Hat 1, km 23+000-23+165, km 23+340-23+925 ile km 24+125-24+300
aralnda karlalan grovak baskn kesim, ayrma dzeylerine gre (tamamen
ayrm kesim hari) seviye halindedir. Grovak biriminin yer ald ksmlarda
tamamen ayrm kaya seviyesi altnda, 5-10 m arasnda deien kalnlkta ok
ayrm kaya seviyesi, bunun altnda orta derecede ayrm kaya seviyesi, daha altta
ise az ayrm veya ayrmam kaya seviyeleri bulunur. lksel rengi gri-koyu gri
63
Atakan EMROLU
olmasna karn ok ayrm kesimlerde sar-kahve, orta ayrm kesimlerde zeytin

yeili-gri, az ayrm veya ayrmam kesimlerde ise orijinal gri-koyu gri renklidir.
ok ayrm grovak seviyeleri; Sar kahve renkli, genelde sk krklparal olan bu kesimde atlaklar genellikle hafif dalgal, kil dolgulu, dz veya hafif
przldr. Bu ksma ait ortalama karot ve mukavemet verileri ile bu veriler ve dier
gzlemsel veriler birlikte derlenerek RMR ve GSI asndan yaplan deerlendirme
sonular izelge 3.4de gsterilmitir. ok ayrm grovaklara ait tipik karot
durumu ekil 3.5de verilmitir (Grup Artson, Geoteknik Deerlendirme Raporu,
2007).
izelge 3.4. ok ayrm grovak seviyelerine ait karot-mukavemet verileri ile

RMR-GSI deerleri
Parametreler
Ortalama
Toplam Karot Verimi (TCR)
50
Solid Karot Verimi (SCR)
30
Kaya Kalite Tasarm (RQD)
Serbest Basn Dayanm (MPa)
10
Kaya Ktle Oran (RMR)
18
Jeolojik Dayanm ndeksi (GSI)
23
ekil 3.5. ok ayrm grovaklara ait tipik karot durumu
64
Atakan EMROLU
Orta derecede ayrm grovak seviyeleri; Zeytin yeili-gri renkli, genelde

orta-sk krkl, yer yer paral olan orta derecede ayrm grovak kesiminde,
atlaklar genellikle sk, hafif dalgal ve az przldr. Bu ksma ait ortalama karot
ve mukavemet verileri ile bu veriler ve dier gzlemsel veriler birlikte derlenerek
yaplan RMR ve GSI deerlendirme sonular izelge 3.5de gsterilmitir. Orta
derecede ayrm grovaklara ait tipik karot durumu ekil 3.6da gsterilmektedir
izelge 3.5. Orta derecede ayrm grovak seviyelerine ait karot-mukavemet

verileri ile RMR-GSI deerleri
Parametreler
Ortalama
60
44
17
22
Nokta Yk ndisi Ic50 (MPa)
3.74
Doal Birim Hacim Arlk n (gr/cm3)
2.55
Doygun Birim Hacim Arlk n (gr/cm3)
2.75
29
34
Orta derecede ayrm grovak kesimi Jeomekanik (mhendislik) snflama

asndan zayf kayaya karlk gelmektedir.
65
Atakan EMROLU
ekil 3.6. Orta derecede ayrm grovaklara ait tipik karot durumu
Az ayrm-ayrmam grovak seviyeleri; Gri-koyu gri renkli, genelde

orta-sk krkl yer yer paral, yer yer seyrek krkl olan bu grovak kesiminde
atlaklar genellikle sk, hafif dalgal ve orta dzeyde przl olup kil dolgusu pek
yoktur. Bu ksma ait ortalama karot ve mukavemet verileri ile dier gzlemsel
verilerle birlikte derlenerek yaplan RMR ve GSI deerlendirme sonular izelge
3.6da verilmitir. Az ayrm-ayrmam grovaklara ait tipik karot durumu ekil
3.7de gsterilmektedir.
66
Atakan EMROLU
ekil 3.7. Az ayrm-ayrmam grovaklara ait tipik karot durumu
67
Atakan EMROLU
izelge 3.6. Az ayrm-ayrmam grovak seviyelerine ait karot-mukavemet

Parametreler
Ortalama
80
60
25
31
6.4
Doal Birim Hacim Arlk
n (gr/cm3)
Doygun Birim Hacim Arlk
n (gr/cm3)
2.7
2.84
38
43
Az ayrm-ayrmam grovak kesimi Jeomekanik (mhendislik) snflama

asndan zayf kayaya karlk gelmekle birlikte nemli bir ksm orta kalite kaya
vasfndadr (Grup Artson, Geoteknik Deerlendirme Raporu, 2007).
3.1.3.1.(2).(b). Kireta Kaya Birimi
TSK 65, SK 1, SK 11 ve SK 12 sondaj verilerine gre metro tnelleri

gzerghnn km 23+160-23+320 ile km 24+300-24+515 (etap sonu) arasndaki
kesimlerinin kireta seviyeleri iinde bulunmaktadr.
Kireta birimi tnel gzerghlarnda, tamamen ayrm rt tabakas
altnda, 2-13 m arasnda deien kalnlkta (ortalama kalnlk 7.5 m) dzensiz ekilde
ok-orta derecede ayrm kesimlerden, daha altta ise az ayrm veya ayrmam
kesimlerden olumaktadr. Tneller daha ziyade ayrmam seviyeler iinde
kalmaktadr. ok-orta derecede ayrm kesimlerin birbirleri ile dzensiz (i-ie)
snr oluturmalar dolays ile aada bu iki kesim birlikte ele alnm ve ortak
deerlendirilmitir (Grup Artson, Geoteknik Deerlendirme Raporu, 2007).
68
Atakan EMROLU
ok-orta derecede ayrm kireta seviyeleri; ok ayrm kesimler

mavi-sar renkli, genelde sk krkl-paral, erime izli, toprak dolgulu ksmlardan,
orta derecede ayrm kesimler ise yukarda sralanan zelliklerin nispeten daha iyi
konumda olduu, ayrmam kaya ksmnn ayrm, erimi kaya ksmna oranla
daha fazla olduu kesimlerden oluur. ok ayrm kesimlerde atlaklar genellikle
dolgulu, orta derecede ayrm kesimlerde ise dalgal, yer yer kil dolgulu, dolgusuz
ksmlar ise hafif przldr. Bu ksma ait ortalama karot ve mukavemet verileri ile
bu veriler ve dier gzlemsel veriler birlikte derlenerek yaplan RMR ve GSI
deerlendirme ve snflandrma sonular izelge 3.7de verilmitir. ok-orta
derecede ayrm kiretalarna ait tipik karot durumu ekil 3.8de gsterilmektedir
izelge 3.7. ok ayrm kireta seviyelerine ait karot-mukavemet verileri ile

RMR-GSI deerleri
Parametreler
Ortalama
55
39
13
34
31
36
ok-orta derecede ayrm kireta kesimi Jeomekanik (mhendislik)

snflama asndan zayf kayaya karlk gelmektedir.
69
Atakan EMROLU
ekil 3.8. ok-orta derecede ayrm kiretalarna ait tipik karot durumu
Az ayrm-ayrmam kireta seviyeleri; Grimsi mavi-ak mavi renkli
genelde seyrek, yer yer sk krkl, yer yer ise masif olan az ayrm veya
ayrmam kireta kesiminde, atlaklar genellikle sk, dalgal, przl ve
dolgusuzdur. Bu ksma ait ortalama karot ve mukavemet verileri ile dier gzlemsel
veriler birlikte derlenerek yaplan RMR ve GSI deerlendirme ve snflandrma
sonular izelge 3.8de verilmitir. Az ayrm-ayrmam kiretalarna ait tipik
karot durumu ekil 3.9da verilmitir (Grup Artson, Geoteknik Deerlendirme
Raporu, 2007).
70
Atakan EMROLU
izelge 3.8. Az ayrm-ayrmam kireta seviyelerine ait karot-mukavemet

Parametreler
Ortalama
92
86
61
50
5.28
Doal Birim Hacim Arlk n (gr/cm3)
2.7
Doygun Birim Hacim Arlk n (gr/cm3)
2.73
67
72
Az ayrm-ayrmam kireta kesimi Jeomekanik (mhendislik) snflama

asndan iyi kayaya karlk gelmektedir (Grup Artson, Geoteknik Deerlendirme
Raporu, 2007).
ekil 3.9. Az ayrm-ayrmam kiretalarna ait tipik karot durumu
71
Atakan EMROLU
3.1.3.1.(2).(c). eyl Kaya Birimi
SK 7 ve SK 8 sondajlarnn yapld Hat 1, 23+930-24+130 kilometreleri

arasnda yer almas beklenen eyl birimi arlkl olarak eyl, daha az oranda ise
grovak, kumlu kireta ve rtl kireta seviyelerinin ardalanmas eklindedir.
Tamamen ayrm kaya ksm altnda 5-6 m kalnlndaki kesim orta derecede
ayrm, daha altta ise sondaj derinliklerine kadar az ayrm veya ayrmam kaya
seviyelerinden oluur. eyl blgesindeki tnel gzergahnn tm ile az ayrmayrmam kaya iinde kalmas beklenir (Grup Artson, Geoteknik Deerlendirme
Raporu, 2007).
Orta derecede ayrm eyl seviyesi; Esas olarak gri-koyu gri renkli olan
eyler, boz renkli, grovak-rtl kireta ara seviyeleri ile ardalanr. Genel olarak sk
krkl-ok paraldr. eyl kesimlerde atlaklar genellikle sk, dzlemsel ve dzdr,
grovak- kumlu kireta ve rtl kireta seviyelerinde ise nispeten dalgal ve
przldr. Bu ksma ait ortalama karot ve mukavemet verileri ile dier gzlemsel
veriler birlikte derlenerek yaplan RMR ve GSI deerlendirme sonular izelge
3.9da verilmitir. Orta derecede ayrm eyl seviyelerine ait tipik karot durumu
ekil 3.10da verilmitir (Grup Artson, Geoteknik Deerlendirme Raporu, 2007).
ekil 3.10. Orta derecede ayrm eyl seviyelerine ait tipik karot durumu
72
Atakan EMROLU
izelge 3.9. Orta derecede ayrm eyl seviyelerine ait karot-mukavemet verileri
ile RMR-GSI deerleri
Parametreler
Ortalama
77
53
23
12
3.85
26
31
Orta derecede ayrm eyl kesimi Jeomekanik (mhendislik) snflama

asndan zayf kayaya karlk gelmektedir.
Az ayrm-ayrmam eyl seviyeleri; Gri-koyu gri renkli, genelde ortask krkl yer yer paral olan eyl kesiminde atlaklar genellikle sk, dolgusuz, hafif
dalgal ve orta dzeyde przldr. Bu ksma ait ortalama karot ve mukavemet
verileri ile dier gzlemsel veriler birlikte derlenerek yaplan RMR ve GSI
deerlendirme sonular izelge 3.10da verilmitir. Az ayrm-ayrmam eyl
seviyesine ait tipik karot durumu ekil 3.11de verilmitir. Az ayrm-ayrmam
eyl kesimi Jeomekanik (mhendislik) snflama asndan zayf kayaya karlk
gelmekle birlikte baz kesimleri orta kalite kaya vasfndadr. (Grup Artson,
73
Atakan EMROLU
izelge 3.10. Az ayrm-ayrmam eyl seviyelerine ait karot-mukavemet

Parametreler
Ortalama
80
59
33
15
5.62
35
40
ekil 3.11. Az ayrm-ayrmam eyl seviyesine ait tipik karot durumu
74
Atakan EMROLU
3.1.3.2. Fay Zonlarnda Mhendislik zellikleri
Gzergah boyunca ok sayda fay zonundan geilmitir. Faylarn dorultu ve

eimleri genel olarak dou bat dorultulu, andezit dayklarnn elik ettii normal
faylardan olumaktadr. Ayrma, breleme ve killemenin yaygn olduu bu
zonlarn zayf da olsa su tadklar ve nemli stabilite problemlerine yol atklar
grlmtr. Tnel kazs hangi birim iinde olursa olsun, fay zonlarnda en kt
zemin koullarna gre projelendirilmeli ve desteklenmelidir. Bu kesim iin
aadaki kaya verileri ngrlmtr (Grup Artson, Geoteknik Deerlendirme
Raporu, 2007).
Kaya Kalite Tasarm (RQD)= 0
Serbest Basn Dayanm (MPa)= 10 kg/cm2
Kaya Ktle Oran (RMR)= 13
Jeolojik Dayanm ndeksi (GSI)= 18
3.1.3.3. Karst Problemi
Boluk anlamna gelen karst asidik sularn etkisi ile eriyebilen karbonat
kkenli (kireta, marn, dolomit ve jips gibi) kayalarda suyun kayac eritmesi
sonucu oluur. Balang evresinde genellikle kayataki eklem ve dier sreksizlik
dzlemlerine kart geliir. Bu aamada karstlama geometrisi dikkatli aratrmalarla
belirlenebilir niteliktedir. Ancak karstlamann ileri dzeye ulat aamalarda son
derece gelii gzel bir geometrinin ekillenmesi dolays ile karstlama geometrisinin
belirlenmesi olduka zordur.
Kartal formasyonunun kireta kesimlerinde yaygn olarak nemsiz erime
izlerine rastlanmtr. Darafaka stasyonun kabaca gneybat kesinde yaplan
SK 8 sondajnda ise 3.5 m yksekliinde karstik boluk tespit edilmitir. Bu
kesimde yalnzca bir adet sondaj yaplm olmas dolays ile karstik boluun yatay
yndeki yaylm konusunda bilgi edinilememitir. Bu nedenle sz konusu sondajda
karlalan karstik boluun eriyerek genilemi bir kaya atla m yoksa yatay
ynde de gelimi geni bir karst (maara) m olduu kesin olarak bilinmemektedir.
75
Atakan EMROLU
Bata bu karstn tespit edildii ksmda olmak zere, istasyon tnellerinin

kireta iinde alan blmnde, kaz tabanndan itibaren asgari tnel geniliine
eit kalnlktaki zemin kesitinin prospeksiyon sondajlar ile taranarak mevcut karstik
boluun dey ve yatay yndeki yaylm, karstik boluklar tespit edilerek gerekli
nlemler (dolgulama vb.) alnmtr (Grup Artson, Geoteknik Deerlendirme Raporu,
2007).
3.1.3.4. Yeralt Suyu Durumu

Tnel gzergahnda yer alan grovak ve eyler geirimsiz veya az geirimlidir.
Kiretalar, krkl ve erime boluklu olduklar st kesimlerde geirimli-ok
geirimli, genellikle az krkl veya masif olduklar tnel kotlar civarnda ise az
geirimli kabul edilebilirler. Kaya birimleri zerinde yer alan neojen keller
arlkl olarak kumlardan kurulu olup kaya birimi zerinde asl akifer niteliindedir.
SK sondajlarnda yaplan 12 adet basnl su testi (BST) deneyinde iki tanesi
hari dier tm deneylerde Emilme Katsays (Leugeon) 1 deerinin altnda
(geirimsiz) elde edilmitir. Kireta iinde yer alan SK 12 sondajnda 47-52
metreler arasnda yaplan BST deneyinde emilme katsays 1.35 Leugeon (az
geirimli) bulunmutur. Yine kireta kesimi iinde daha nce yaplm olan TSK
65 sondajnda yaplan BST de ise Leugeon birimi 0.27 (geirimsiz) ile 25 (geirimli)
arasnda deiim gstermitir. SK 12 sondajnda yaplan 2 adet basnl su testi
deneyinde, kayann ar krkl olmas nedeni ile szdrmazlk contasnn
tutturulamamas nedeni ile deney yaplamamtr. eyl-grovak kesimlerinde kalan
SK 10 ve SK 11 numaral sondajlarda yaplan BST deneylerinde Leugeon birimi
0.58 (geirimsiz) ile 3.9 (az geirimli) arasnda, kireta kesimi iinde alan SK 9
sondajnda yaplan deneylerde ise 29 ile 52 (ok geirimli) arasnda deiim
gstermitir.
Sondajlarda yeralt su seviyesi 4.5 m ile 37.5 m arsnda deien derinliklerde
llmtr (izelge 3.11). Su seviyesinin yksek lld kuyular genellikle
neojen kellerde veya dk kotlarda kalmaktadr. Arazi kotlarna gre
dzenlendiinde yeralt su kotunun +80 ile +113.78 kotu arasnda deitii
76
Atakan EMROLU
grlmektedir. izelgeden grlecei zere metro tnellerinin bu teze konu olan

kesiminde, yeralt su seviyesi, tnel tavan stnde 0-40 m arasnda deien
yksekliklerde yer almaktadr (Grup Artson, Geoteknik Deerlendirme Raporu,
2007).
izelge 3.11. Sondaj kuyularna ait yeralt su seviyeleri, tnel tavan ve arazi kotlar
ile karlatrlmas
Sondaj
Kuyu Kotu
Yeralt Su
Yeralt Su
Tnel Tavan stnde
No
(+)
Seviyesi (m)
Kotu (+)
Beklenen Su Kalnl
SK 8
101.5
18.5
83.00
SK 9
103.6
15.00
88.60
3.5
SK 10
107.10
14.00
93.10
11
SK 11
113.06
12.00
101.06
18.00
SK 12
114.00
13.00
101.00
17.00
TSK 64
120.50
11.00
109.50
16.40
TSK 65
121.00
12.40
108.60
18.00
SK 1
124.43
19.25
105.18
24.60
SK 2
126.05
22.00
104.05
25.00
SK 3
126.45
24.00
102.45
26.00
SK 4
127.78
14.00
113.78
40.80
SK 5
119.24
23.00
96.24
24.80
SK 6
113.79
22.50
91.29
22.80
SK 7
102.25
11.00
91.25
21.20
SK 8
97.56
4.50
93.06
24.00
SK 9
108.97
10.20
98.77
28.80
SK 10
113.93
21.50
92.43
24.00
SK 11
124.19
37.50
86.69
17.60
SK 12
99.12
19.50
79.62
12.00
Yukardaki veriler nda, kireta seviyeleri dnda, metro tnelleri

gzerghnda yer alan dier kaya birimlerinin arlkl olarak geirimsiz-ok az
geirimli olduklar, dolays ile kayda deer yeralt suyu tamadklar sylenebilir.
Kiretalarnn tnel tavan zerinde yer alan kesimleri ak atlakl ve erime
boluklu olup geirimli-yksek geirimli, tnel kotlar civarnda yer alan kesimleri
ise az atlakl ve masif olup az geirimli-geirimsizdir. Bu durumda, gzerghta
77
Atakan EMROLU
kiretalar bulunmasna ramen tnel kazs srasnda nemli saylabilecek bir

yeralt suyu problemi ile karlalmamtr. Ancak arazinin ok fayl olmas dolays
ile zellikle kiretalarnda olmak zere geirimli st blgeler ile tnel gzergahn
birletiren fay hatlarnda dikkate deer yeralt suyu szntlar ile karlalabilir.
Tnel gibi yeralt kazlarnda genel olarak fay, volkanik dayk vb. zayflk zonlarnda,
allagelmiten farkl olarak su sznts ve aklar ile karlalabildii, sz konusu
bu kesimlerin ayn zamanda potansiyel durayszlk blgeleri olduu bilinmektedir.
Bununla birlikte fay, andezit dayk zonlar, kireta seviyeleri ile SK 7-SK 8
sondaj arasnda yer alan dere taban civarndaki fay ve buradaki litolojik deiim
snrlarnda da allagelmiten bir miktar daha fazla yeralt suyu ile karlalabilir.
Yine SK 3 ile SK 4 sondaj arasndaki muhtemel fayn stteki Neojen kelleri de
etkilemi olabilecei ve bu kesimden de su szntlarnn fazla olmas beklenir (Grup
3.1.3.5. Gaz Durumu
alma konusu tnel etabnn iinde ald paleozoyik yal kayalarda,

gerek sedimantolojik kelim koullar ve litolojik bileimleri, gerekse geirmi
olduklar tektonik ve magmatik sreler asndan herhangi bir gaz tehlikesi ile
karlalmamtr. Tnel gzerghnn Hat 1 Km 23+925-24+120 aras kesiminde
yer alan eylerin, ok net olmasa da organik malzeme katklar dolays ile bir miktar
gaz
retme
potansiyelleri
meydana
gelmitir
(Grup
Artson,
Geoteknik
3.1.3.6. Deprem Durumu

Proje alannda bilinen herhangi bir aktif fay mevcut deildir. Bu almalar
srasnda da bu trden bir bulguya rastlanmamtr. Proje alanna en yakn aktif fay
Marmara Denizi tabannda yer ald bilinen Kuzey Dou Anadolu faydr. Sz
konusu fayn proje alanna olan mesafesi 30 km dolayndadr (ekil 3.12).
78
Atakan EMROLU
Proje Alan
ekil 3.12. Deprem kayna Kuzey Anadolu Faynn Marmara Denizi iindeki
Konumu (Grup Artson, Jeoteknik Deerlendirme Raporu, 2007)
Proje alan Bayndrlk ve skn Bakanl tarafndan 1998 ylnda yaynlanan
Deprem Blgeleri Haritasna gre 2. derece deprem blgesinde kalmaktadr (ekil
3.13). Bu deprem blgesine gre ilgili deprem ynetmelii Etkin Yer vme
Katsaysnn A0 = 0.30-0.40 arasnda alnmasn tavsiye etmektedir.
Proje Alan
ekil 3.13. stanbul ili deprem blgeleri haritas.(Afet leri Genel Mdrl, 2007)
79
Atakan EMROLU
Metro tnellerinin bu etabnda tneller tm ile az ayrm-ayrmam

grovak-kireta- eyl tr sedimanter kaya seviyeleri iinde yer almtr. Sz konusu
kaya seviyeleri A1 zemin grubuna dhil edilebilir. Bu durumda afet blgelerinde
yaplacak yaplar hakknda ynetmelie gre metro tnelleri gzerghnn bu teze
konu ksm iin yerel zemin snf Z1e kabul edilebilir. Z1 yerel zemin snf iin
yukarda anlan ynetmelik Spektrum Karakteristik Periyotlarnn aadaki ekilde
alnmasn tavsiye eder.
TA= 0.10 saniye
TB= 0.30 saniye

Genel olarak, derine inildike zemin koullarnn iyilemesi nedeni ile
deprem ivmesinin kld, dolays ile tnellerin yer st yaplarna gre ok daha
gvenli olduklar, bununla birlikte s tnellerin derin tnellere oranla depremden
daha ok etkilendikleri bilinmektedir (Grup Artson, Geoteknik Deerlendirme
Raporu, 2007).
3.1.3.6. Kazlabilirlik
eyl-grovak kaya birimlerine ait RQD deerleri 0 ile 43, tek eksenli basn
dayanm deerleri 150 ile 300 kg/cm2, hakim atlak aral ise 3-10 cm aralnda
deiim gstermektedir. Bu veriler dikkate alndnda, bu iki kaya biriminin arlkl
olarak klasik kaz yntemleri ile kazlabilecei, az bir kesiminde ise kaz gl
ekilebilinecei sylenebilir.
Kiretalarnda ise RQD deerleri 30 ile 65, tek eksenli basn dayanm 400
ile 500 kg/cm2, baskn atlak aral ise 10 cm ile 150 cm arasnda deiim
gstermektedir. Buna gre kireta kesimlerinin kazs nemli lde patlatma
gerektirebilir (Grup Artson, Geoteknik Deerlendirme Raporu, 2007).
80
Atakan EMROLU
3.1.4. Geoteknik Deerlendirme
Normal koullarda Hat-1 ve Hat-2 tnelleri birbirine paralel 32 m mesafede A

tipi tneller eklinde planlanmtr. Ancak makas, istasyon ve benzeri yaplar
dolays ile tneller arasndaki mesafe ou zaman 32 metrenin altna dmekte veya
iki tnel bitiik ina edilmektedir. Yine bu nedenle tnel tipleri A, T, C ve P arasnda
deiim gstermektedir.
Tnel derinlikleri lokal olarak deikenlik gstermekle birlikte genelde 30 ile
50 m arasnda deiim gsterir. Gzergah boyunca yaplan sondaj verilerine gre
tnellerin, tm ile grovak-kireta-eyl ardalanmas eklindeki az ayrmayrmam kaya birimleri iinde ina edilmitir. Yeralt su seviyesi tnel tavan
stnde 12-40 m yukarda tespit edilmitir.
Bu teze konu olan hat 1 ve hat 2 tnel gzerghlar balangta kabaca kuzeygney dorultuda Bykdere Caddesini izlerken, Boazii mar Mdrl binalar
hizasndan itibaren kuzeydouya dnerek, ormanlk arazi iinden Tarabya Caddesini
dik kesecek ekilde geerek buradaki yerleim alan altnda son bulmaktadr.
Gzergh zerinde kritik saylabilecek bir yap gze arpmamtr. Tnelin asgari 30
m derinlikten (yaplam alandaki asgari derinlik 40 m dolayndadr) geiyor olmas
dolays ile yaplama zerinde olumsuz bir etki oluturmad belirlenmitir (Grup
Darrafaka Metro stasyonu (Hat 1: km 22+805-22+985 ve hat 2: km
22+822.5-23+002.5); stasyon ksmnda altta P tipi delme tneller, yzeyde ise
eitli merdiven-balant tnelleri ile dier yardmc niteler ina edilecektir.
stasyon alannda yzeyde katl otopark ve sosyal tesis (evlendirme dairesi, kltr
merkezi vb) inas dnlmektedir.
Hat 1: km 23+100-23+650 ve Hat 2: km 23+140-23+690 aras; Metro
tnellerinin Bykdere Caddesini izledii bu aralkta, delme tneller klasik A tipi
tneller eklinde olup, tneller aras mesafe 15 ile 28 m arasnda, tnel stndeki
rt kalnl ise 35 m ile 51 m arasnda deiim gsterir. Tnel gzergah boyunca
Bykdere Caddesi dnda bakaca yap mevcut deildir.
81
Atakan EMROLU
Gzergahn bu ksm boyunca yzeyde kaln ayrma yan sra yersel olarak
neojen keller bulunmaktadr. Ancak tnel kazlar tm ile az ayrm-ayrmam
grovak-kireta seviyesi iinde kalmaktadr. SK 2 sondaj verilerine gre Hat 1 km:
23+460 ile 23+520 ( Hat 2: km 23+430-23+480 aras) aralnda ar krkl bir zon
geilmitir. Bu zonun varl SK 2 sondajlar ile nceden tespit edilmitir.
Tneller st yar-alt yar eklinde, gerekli yerlerde st ve alt yarlar da kendi
iinde blnerek almtr. Fay zonu vb. ar krkl kesimlerde kaz ncesinde tnel
tavan ve yanlar jet-grout veya enjeksiyonlu srenler ile emniyete alnm, birincil
destekler geciktirilmeden yerletirilmitir. Bu etapta yer alan kiretalar az krklmasif yapda olup tnel kazs srasnda gevetme amal veya dorudan kaz amal
olarak patlayc kullanlmtr (Grup Artson, Geoteknik Deerlendirme Raporu,
2007).
Hat 1: km 23+650-23+132 ve Hat 2: km 23+690-24+170 aras; Bu kesimde
tneller Bykdere Caddesinden ayrlp kuzeydou ynde Boazii mar
Mdrlnn bulunduu ormanlk arazi altndan devam eder. Balangta A tipi
tnel eklinde olmakla birlikte, ilerleme ynnde nce T, sonra C, tekrar T, C,A
ekillerinde devam edip Hat 1 : Km 24+132 ve Hat 2 Km 24+170 de Hacosman
Metro stasyonuna (P tipi tnel) ular. Bu aralk iinde tnel et kalnl 20 m ile 55
m arasnda deiim gsterir.
Bu aralkta yaplan SK 4, 5, 6, 7 ve 8 sondaj verilerine gre tnel inasnn
nemli lde az ayrm-ayrmam grovak seviyesi iinde, daha az oranda ise
yine az ayrm-ayrmam eyl seviyeleri iinde gereklemesi yeralt su
seviyesinin tnel tavan zerinde 20-40 m yukarda yer almtr.
zellikle buradaki eyl seviyelerinde olmak zere kaya biriminin yaygn
olarak krkl ve kvrml olduu grlmtr. Bu kesimde de ok sayda fay ile
karlalmas, yine zellikle eyl iinde kalan fay zonlarnda ar krkllk ve su
szntlar dolays ile tnel kazs srasnda stabilite sorunlar yaanmtr (Grup
Hacosman Metro stasyonu (Hat 1: km 24+13224+312, Hat 2: km
24+17024+350); stasyon ksmnda altta P tipi delme tneller, yzeyde ise eitli
merdiven-balant tnelleri ile dier yardmc niteler ina edilmitir. stasyon
82
Atakan EMROLU
alannda yzeyde Tarabya yolu dnda herhangi mhendislik yaps mevcut

deildir.stasyon alannn gneybat ucunun kabaca eyl-grovak snrna, kuzey
ucunun ise kabaca grovak-kireta snrna karlk gelmitir.
stasyon alannda tnel et kalnl 28 ile 55 m arasnda deiim gsterir.
Yzeyde kaya birimlerinin tamamen ayrmas sonucu olumu kaln bir rt
tabakas mevcuttur. stasyon alannda yeralt su seviyesi toporafik duruma bal
olarak 4.50 ile 37.50 m arasnda deien derinliklerde llmtr. Delme tnel
zerindeki suya doygun kalnlk 17-24 m arasnda deiim gstermektedir.
Delme tnel kazlar srasnda sert kireta seviyeleri ile karlalmas
halinde, kaz sorunlar yaanmtr. Her iki uta karlalmas muhtemel fay
zonlarnda allagelmiten fazla su szntlar ve stabilite problemleri ile
karlalmtr. Delme tneller st yar-alt yar eklinde alm, gerekli ksmlarda
st ve alt yar da kendi iinde blnp almtr. Yzeydeki kazlarn arlkl olarak
tamamen ayrm, ksmen de ok ayrm kaya iinde gereklemitir (Grup
Hat 1: km 24+31224+515, Hat 2: km 24+35024 + 548; Bu aralkta A tipi
tneller ina edilmitir. Tnel gzergh tm ile yerleim alan altndan
gemektedir. Tnel rt (et) kalnl 38 m ile 56 m arasnda deiim gsterir.
Tnellerin arlkl olarak az krkl, ksmen masif kireta iinde almtr. Tnel
kazs srasnda gevetme amal veya dorudan kaz amal olarak patlayc
kullanlmtr.Gerek tnel et kalnl ve zemin zellikleri, gerekse yzeydeki yap
zellikleri dolays ile tnel kazsnn yzey yaplarn olumsuz etkilememitir. Tnel
kazsnn patlama yaplan ksmlarnda kullanlan patlayc miktar, yaplara zarar
vermeyecek ekilde tasarlanm, patlatmalar srasnda ivme, parack hz ve yer
deitirme verileri llmtr.Bu aralk, tektonik sreksizlikler ve volkanik dayk
zonlarndaki zayflam kaya koullar ve kireta biriminin kazlabilme gl
dnda genel olarak iyi zemin koullarna sahiptir (Grup Artson, Geoteknik
83
Atakan EMROLU
3.2. Metod
3.2.1. Yeni Avusturya Tnel Ama Yntemi
Tnelcilikte yeni bir anlayn ortaya kmasna yol aan Yeni Avusturya
Tnel Ama Yntemi(NATM) zellikle rk ta ve zeminlerde dier yntemlere
gre byk baar gstermitir. Bu yntem, tnelin kendini, ald kaya ortamna
tatma ilkesine dayanmaktadr. Alan bu bolukta, boluu evreleyen yan talarda
ortaya kan yeni kuvvetlerin kontrol ile seilen tahkimatn uygulanmas bu
yntemin ana unsurlarndandr. Koruyucu tahkimat olarak adlandrlan destek,
zeminin dengelenmesini salar. Zemini tamak iin kaya bulonlar, pskrtme beton
ya da beton kaplama ve invert betonu ile tahkimatn dier blmleri oluturulur.
Tahkimatn ikinci blmnde, beton ii kemer oluturmadan nce, d
kemerin dengeye ulamasna zen gsterilir. Bu yntem dier tnel ama
yntemleriyle birlikte de uygulanabilir. NATM kaya stabilizasyonunu masif kayada
kubbeli bir kemer meydana getirerek ve kayann tabii mukavemetinin koruyarak
salar. Bu amala, kazdan hemen sonra kaya yzeyine rg-tel donatmnn zerine
basnl hava ile abuk donan pskrtme beton tatbik edilir, evreleyen kayaya, kaya
bulonlar ve ankrajlar yerletirilerek zamana bal deformasyonlar kaydedilir.
Son tnel kaplamas, genellikle ilk pskrtme kaplamadan su geirmez bir
membran ile korunan donatsz betondan oluur. Drenaj doku rts bu membran
korur ve drenaj iin bir gei salar. Membrann alt ucunda da drenaj kanallar suyu
toplar.
NATM, esasen bir kaya snflama sistemi olmayp, tnel inas srasnda
yeralt yaplarnn deformasyonlarn gzleyen ve yk altndaki kaya ktlesinin
prensiplerini ieren bir yaklam ya da felsefedir.
Bu nedenle NATM kesin olarak belirlenmi kaz ve tahkimat sistemlerini
iermemektedir. En duyarl ve ekonomik tahkimat elde edilmesi iin tahkimatn
srekli gzden geirilmesi ve kaya hareketlerinin gzlenmesi esas olmak kaydyla
tnelcilik ve kaz yntemlerinin hepsi kullanlabilir. Bu zellik NATM bir
yntemden ok bir felsefe yapan zelliktir. Yntem; zellikle zayf zeminlere adapte
84
Atakan EMROLU
edilen, ince bir pskrtme beton tabakasyla yzey salamlatrmas yaplan, kaya
bulonlar yardmyla salamlatrlan ve mmkn olduu kadar ksa bir sre iinde
ters kemer betonu ile kaplanan yeni bir tnelcilik yntemidir.
Tnelciliin ok kark ilemlerinin olmasndan dolay her jeolojik
formasyona uyum salayabilen yntem en iyi yntem olacaktr. En uygun yntem
balangta tnele etki eden btn evresel koullar ve tnelin evreye olan
etkilerinin mutlaka hesaba katlarak seilmesi gerekmektedir.
Avantajlar:
ok deiik zemin artlarna uyumludur,
Farkl en ve kesitlere kolaylkla ve esnek olarak uygulanabilir,
Gerekli tahkimat
boyutlandrmasnda ekonomik olarak optimizasyon
salanabilir,
Ksa ve klm blmlere ekonomik uygulamalar yaplabilir,
Tam kesit galeri ama makineleri ile kombinasyonlar kolaydr.

Dezavantajlar:
Yeralt suyunun altnda uygulanmas ek lmlerle olabilir,
lerleme oran nispeten kk olduu iin nemli artlar salanmaz,
Personel eitilmesi, pratik kazandrlmas kolay deildir,
Projeyi yaptran ve yapan asndan anlama ve risk dalm zordur,
Otomasyon olana snrldr,
Yntemin materyallerinin kalitesi yksek olmaldr.
3.2.1.1. Yeni Avusturya Tnel Ama Ynteminin Ana lkeleri
Tnelcilikte devrim yaratan bu yntemin en nemli ilkesi, kayann

duyarllnn kaplamann kalnlna bal olmayp, eitli faktrlere bal
olduudur. Bu faktrler kayann ilk salamlnn korunmas, kayann kendini tutma
sresinin tespiti, desteklemenin zamannda ve kazy takip edecek ekilde yaplmas
gibi faktrlerdir.
85
Atakan EMROLU
NATM karakterize eden prensipler belirlenmitir. Bu prensiplerin herhangi

birini terk edilmesi durumunda yntem zelliini kaybetmektedir.
Bu ana prensipler srasyla;
1. Yeralt yapsnn ana malzemesi dan kendisidir. Yani tnelin esas tayc
ksm, boluu evreleyen ana kayann kendisidir (ekil 3.14).
ekil 3.14. Yeralt yapsnn tayc ksm

2. Kayann balangtaki salaml korunmaldr. Bu nedenle uyulmas
gereken ana ilke kayann primer dayanmlln korumaya almaktr.
3. Gevemeler nemlidir. nk gevemeler, kayann tama direncini azaltr.
Bunun iin ayrma etkisine sahip olan gevek ve yaygn kaya deformasyonlar
nlenmelidir (ekil 3.15).
4. Tek ve iki eksenli gerilme ortamndan kanlmaldr. nk bu trden
gerilmelerin etkisinde bulunan kayann tama direnci der.
5. Koruyucu zon, kayacn tama direncini azaltmakszn oluturulmaldr.
Kaz sonrasnda oluan deformasyonlar, koruyucu zonun olumasna yeterli olacak
fakat kayac ar geveyerek tama direncinin dmesine neden olmayacak ekilde
86
Atakan EMROLU
denetlenmeli ve ynlendirilmelidir. Bu alanda baarl olunduu lde gvenlik

artar ve daha ekonomik olur (ekil 3.16).
ekil 3.15. Kaya gevemelerinin tnellere etkisi
ekil 3.16. Koruyucu blge halkas
87
Atakan EMROLU
6. Salamlatrma ilemleri tam zamannda ve gerekli esneklikte yaplmaldr.

Bunu salamak iin salamlatrma ilemlerine ne ok erken, ne de ok ge
balanmal ve iksa direncini oluturan yapnn ne ok rijit ne de zayf olmamasna
zen gsterilmelidir.
7. zgl zaman faktr (kayacn kendini tutma sresi) doru olarak tahmin
edilmelidir. Bu nedenle, kayacn ve zellikle kaya salamlatrmann birlikte,
zamana bal krlma davranlarn belirleyen zgl zaman faktrleri doru olarak
saptanmaldr (ekil 3.17).
ekil 3.17. Zamana bal olarak kayacn kendini tutma sresi

8. n deneyler ve lmler yaplmaldr. Zaman faktrnn ve kayann kaz
sonrasndaki deformasyon davranlarnn nceden belirlenmesi iin laboratuarda ve
arazide deneylerin yaplmas, deneme galerisinde de konverjans ve deformasyonlarn
llmesi zorunludur. Bilindii gibi boluun kendini tutma sresi, deformasyon hz
ve kaya kalitesi yeralt kaya mekaniinde de projelendirme iin gerekli olan en
nemli etmenler arasndadr.
88
Atakan EMROLU
9. Salamlatrma, kuvvetleri balayc trde olmaldr. Kaz sonrasnda

byk deformasyonlarn ve gevemelerin beklendii durumlarda, salamlatrma
direnci yayl ykler eklinde ve nemli boluk yzeyini balayacak biimde
olmaldr. Bunu salayan en baarl yntem ksa srede prizlenen pskrtme beton
kullanlmaldr.
10. Salamlatrma kaplamalar ince kabuk eklinde olmaldr. Geici ve
kalc salamlatrma kaplamalar ince kabuk eklinde ve bklebilir esneklikte
olmaldr. Bylelikle kabuk iinde eilme momentlerinin olumas ve bunlarn
meydana getirecei ekme ve kesme krklar nlenebilecektir (ekil3.18).
ekil3.18. Salamlatrma kaplamalar

11. Salamlatrma, elik hasr, ankraj ve elik balarla yaplmaldr.
Salamlatrma, kabuun kalnlatrlmas ile deil, kabua gerekli esneklii verecek
olan elik hasr ve balarla salanmal, kayay kendine tatmak iin etkin gerilmeler
ankrajlarla dan iine aktarlmaldr (ekil 3.19).
12. Salamlatrma zaman ve aralar lmlerle saptanmaldr. Tnel
duvarndaki ve onu evreleyen kayalar ierisindeki deformasyonlarn ve
gerilmelerin llmesi, kayacn uygulama srasndaki davrann gstermesi
89
Atakan EMROLU
bakmndan byk nem tamaktadr. n varsaymlara gre yaplan projelendirme

ile dan iine girildikten sonra uygulanmas gereken proje, ou beklenmedik yeni
etmenlerinde ortaya kmas nedeniyle birbirinden farkl olacaktr. Bu nedenle yeralt
kaya yaplar projelerinde, srekli deiiklii zorunlu klan bir dinamizm vardr;
yeralt kaya yaplar mhendisliinde bir proje deil adm adm ve yer yer deien bir
proje sisteminden sz edilmelidir. Bu sistemin kendi arasndaki uyumunun kaya
ortamnda uygun ve baarl olmas iin; gzlem, lme, deneyleme, denetleme,
yorumlama ve arivlendirme gibi tm mhendislik jeolojisi ve kaya mekanii
almalarnn eksiksiz yaplmas zorunludur. Bu almalarn yaplmad ve kesitler
boyunca hep ayn projenin kullanld durumlarda Yeni Avusturya Tnel Ama
Ynteminin kullanlmad bilinmelidir (ekil 3.20).
ekil 3.19. Salamlatrmada kullanlan ekipmanlar

13. Tnel, statik bakmdan tayc zon ile salamlatrma kabuunun
oluturduu bir halkadr. Modern anlamda tneller dairesel kesitli yaplardr. Dan
ierisinde, boluk galerisinde oluturulan gerilme halkas (tayc zon) ile boluk
duvarna yaptrlan salamlatrma kabuu birlikte alan bir halka olutururlar.
90
Atakan EMROLU
Statik bakmdan tnel durayllk aratrmalarnda iki boyutlu bir ember, boyutlu
ise bir kptr (ekil 3.21).
ekil 3.20. Salamlatrma iin yaplan lmler

14. Salamlatrma kabuu kapak halka eklinde olmaldr. Bir emberin
statik bakmdan tam tayabilir duruma gelmesi iin halkalarn kaplanmas
zorunludur. Yay, entik ve derzli halka statik bakmdan embere kyasla durayszdr.
Bu bakmdan kalot, sa-sol yan kazs ve salamlatrlmalarndan sonra taban kazs
bitirilmeli ve salamlatrma kaplamas bir halka eklinde boluk duvarna
yaptrlmaldr. Bu durum en iyi biimde ancak tam kesit kazlar izleyen ember
eklinde salamlatrma kabuklar ile elde edilebilir. Ancak taban kayacnn tama
zelliklerinin iyi olduu durumlarda, tabann salamlatrlmas ve salamlatrma
yaynn bir halkaya tamamlanmas gerekmeyebilir (ekil 3.22).
91
Atakan EMROLU
ekil 3.21. Tayc zon ve salamlatrma halkas
ekil 3.22. Halka eklindeki salamlatrma kabuu

15. Halka, en ksa zamanda oluturulmaldr. Kayacn ikincil gerilmelerinin
oluum srasndaki davran, kabuun deformasyonlarna baldr. Tam kapanmam
92
Atakan EMROLU
bir ember, tayc halka durumunda olduu iin gevemeleri arttrarak ve boluu
evreleyerek onun tama direncini dren bir etken olmaktadr. Kaya iindeki
deformasyonlarn ve plastik zon oluumlarnn zamann bir fonksiyonu olduu gz
nne alnacak olursa, salamlatrma yayn en ksa zamanda halka eklinde
kapatmak ok olumlu sonular verecektir. ki boyutta ele aldmz tnel statiine
boyuttaki bir tp iinde deerlendirecek olursak; salamlatrma halkasnda fazlaca
uzaklam kalot kazlarnda, tavann salamlatrlmas ile oluturulan yay
eklindeki (daha fazla deformasyonlara izin vermesi nedeni ile) tneli, eksen
dorultusunda emeye alan bir moment meydana getirdii grlr. Eilmeye
zorlanan bu tpn u ksmndaki kalot kabuunun yan ayaklarnda ok byk
gerilme oluarak arn tehlikeye sokar. Dolaysyla kalot anosu salamlatrma
halkasndan fazla uzaklatrlmamal ve tnel kaplamas en ksa zamanda
yaplmaldr.
16. Da olabildiince az kurcalanmaldr. Boluun almas primer gerilme
durumunu bozarak yeni bir gerilme dalm oluturmaktadr. Boluun biimini ve
boyutunu deitirmeye ynelen her yeni kaz bir kez daha gerilmelerin ynnn,
iddetinin ve yerinin deimesine neden olacak, bylece kaya dokusu giderek
geveyecek ve kayann tama direnci azalacaktr. Gerilmelerin boalmas srasnda
kanlmaz olan boluk iine ynelen deformasyonlar, sreksizlik yzeylerini
amakta, rlatif telenmelerle kayann dokusunu rselemektedir. Bu durum kayann
daha fazla su getirmesi ve atlaklarn mekanik deimesi bakmndan da nem
tamaktadr. Unutulmamas gereken nokta, kayann en salam olduu durumun kaz
ncesindeki ilk durumu olduudur. Bu durumu en az deitiren kaz ilkesi ise,
sekonder gerilme durumunun bir defa daha oluturulmasdr. Dolaysyla, ksmi
kazlar almalar karmaklatrd ve doal yapnn giderek bozulmasna neden
olduu iin tam kesit kazlar en uygun olanlardr (ekil 3.23).
17. Tnel ama yntemi yapnn gvenlii asndan nemlidir. Tnel ama
ynteminin uygulan biimi yeralt kaya yapsnn durayll (stabilitesi) ve
gvenlii asndan, kayann zamana bal davrann dorudan doruya etkiledii
iin byk nem tamaktadr. Yntemler uygulan biimine gre organizasyon ve
zamanlamada byk farkllklar olutururlar. Bu bakmdan arn panosunun
93
Atakan EMROLU
uzunluklar, atm derinlikleri, salamlatrmann gerekleme sresi, tabann

kaplanmas, salamlatrma direncinin salanmas yeralt yaplarnn gvenliine
byk lde etki eder.
ekil 3.23. Sistemin deformasyon durumu

18. Yuvarlatlm boluk profilleri kullanlmaldr. Yeralt boluunun (tnel)
en kesiti daire veya elips eklinde olmal, knt entik ve keler bulunmamaldr.
Bunlar yap duvarnda ve kaya iinde gerilmelerin younlat blmeler meydana
getirerek, bunlarn karlanmasn zorunlu klan ar boyutlandrmaya neden olurlar
veya yapnn duraylln ve gvenliini tehlikeye sokarlar.
19. kabuk ince olmal ve d kabuk ile srtnmesiz fakat sk bal
olmaldr. ki kabuklu salamlatrmalarda, i kabukta istenmeyen eilme
momentlerinin olumamas iin kaplama ince olmaldr. Ancak d kabuktan
gelebilecek olan yklerin kesilmeye almamas iin d kabuun srtnmesiz bir
ekilde ve tam yzeyi ile skca oturmas salanmaldr (ekil 3.24).
94
Atakan EMROLU
ekil 3.24. ve d kabuk

20. n (geici) salamlatrma ilemleriyle yapnn stabilitesi salanm
olmaldr. Kabuk ve evresindeki kayadan oluan yeralt kaya yapsnn
deformasyonlar i kabuun yerletirilmesinden nce durdurulmu, yani ikincil
denge durumu dengeli son eklinin alm olmaldr. kinci kabuun grevi, gvenlii
arttrmak ve mimari grnm salamaktr. Ancak yeralt sularnn bulunduu
durumlarda i kabuk tm ykleri alacak ekilde boyutlandrlmaldr. Bu durumlarda
d kabuk ile i kabuun aras bitm, naylon vb malzemeyle su geirmeyecek
biimde izole edilmek zorundadr. Geici salamlatrmann en nemli elerinden
biri olan ankrajlarn, kalc salamlatrma durumlar iin hesaba katlabilmesi iin
bunlarn belirli oranda korozyona kar korunmu olmas gerekmektedir.
21. Yapm sresi ierisinde ynlendirme ve denetleme lmleri yaplmaldr.
Kaya ve kabuktan oluan sistemin, yapm sreci ierisindeki karlkl davranlarn
bilinmesi, deformasyonlarn snmleip snmlemediinin
belirlenmesi ile
gerilmelerin, yer, byklk ve trlerinin saptanmas asndan byk nem

tamaktadr.
Kaya
ve
beton
iine
yerletirilen
lm
aletleri
yapnn
tamamlanmasndan sonra da kontrol amal kullanlmaldr.

22. Drenaj ve dadan kabua iletilen su basnc boaltlmaldr. Yeralt
suyunun bulunduu durumlarda yeraltnda alan her boluk, bir drenaj yaps gibi
almakta ve suyu kendisine ekmektedir. Hem sreksizliklerin mekanik
95
Atakan EMROLU
zelliklerini deitirmesi hem de alma ortamn g koullar altna sokmas

bakmndan istenmeyen su geliri, su boaltan azlarn beton ile tkanmasndan sonra
kabuk gerisinde byk deerlere varan su basnlar oluturabilir. atlak suyu
basncnn sistemi tama direncini drmesini nlemek iin suyun drene edilmesi
gerekir. Bu amala boluk evresine drenaj borular yerletirilmelidir.
3.2.2. Tnel Kaz almalarnda lerleme
3.2.2.1. Makine ile Kaz lerlemesi
Tnel ierisinde, aynada kaz yapmak iin ncelikle aynada ne kadar ilerleme
yaplaca ve bu yaplacak olan ilerleme miktarna bal olarak kayacn kendini
tutabilmesini salamak iin gerekli olan ilemler yaplmaldr. Bu ilemler umbrella
borusu veya sren borusu akmaktr. Umbrella borusu ile destek iin borularn
yerletirilecei deliklerin delinmesi ve bu borular aklmas ilemi rock, sren
borusu ile destek iin gerekli deliklerin delinmesi ve bu borularn aklmas ilemi
ise jumbo ile yaplr. Kazlacak blge kaz sonrasnda kendini tutabilecek konuma
getirildikten sonra, aynada ilk defa kazya giriliyorsa st yar aynas topograf
tarafndan izilir. izilen kaz alan ekskavatr ile kazlr. Kazlan malzeme kepe
vastasyla tanr. Belli bir miktar malzeme ise pskrtme beton(shotcrete) atm
yapabilmek iin platform yaplarak braklr. Platform yapldktan sonra ekskavatr
iksa ayaklarnn gelecei blgeyi aar ve iksa montaj topograf eliinde yaplr. Bu
ilem alta hasr montaj ve hasr srtlayan iksann konumu ile yaplr. Kazya ilk defa
girildiinden sfr noktasna ve ilerleme mesafesine iksa montaj yaplr. lerleme
mesafenin 40-60 cm ileri mesafede iki iksa arasna iban demiri kaynatlarak iki
iksann sabitlenmesi salanr. rnein; 23+520 km sinden ilk defa kazya giriliyor ve
ilerleme adm 50 cm olsun. lk iksa 23+520 ye ikinci iksa 23+520,5 e konulur ve bu
iki iksa arasna 50+50= 100 cm uzunluunda iban demiri kaynatlarak iksalar
sabitlenir. Sabitleme ilemi yapldktan sonra shotcrete atlr. Shotcrete kullanlan
ekipmana bal olarak kuru veya ya atlabilir. Shotcrete atldktan sonra platform
iin braklan pasa alnr. Ekskavatr ile nceki iksann ayak blgesi alr. Bu sayede
96
Atakan EMROLU
kaznn snrlarn operatr nceki iksay baz alarak rahatlkla yapabilir. Kazya ayak
blgesinden balanr. Sa ve sol ayak blgelerini atktan sonra omuz blgelerine
doru ardndan da eksene doru gelerek kaz tamamlanr. Kaz ilemi en fazla
uygulanan destekleme mesafesinin yar mesafesine kadar yaplabilir. rnein;
umbrella borusunun boyu 9 m dir yeniden umbrella borusu yerletirmek iin 4-5m
kaz yaplmas gerekir. Sren borusunu boyu 4 m olup yeniden sren aklmas iin
2-2.5 m kaz yaplmas gerekir. lerleme bir hasr eninde olduunda shotcrete atlm
iksalara ikinci kat hasr olarak balanr ve tekrar shotcrete atlr. kinci kat hasr ve
shotcrete A3 ve A5 tipi tahkimatlar iin geerlidir. lerleme ok fazla olmadan geri
dnlerek enjeksiyonlu kaya bulonlar yaplr. Bu ilemler yapldktan sonra altyar
kazsnn yaplmasnda bir engel kalmam olur. Altyar kazs yaplacak blge
kullanmda deilse, nnde alma yoksa veya nde yaplan alma bitene kadar
belli bir mesafe altyar kazs ve tahkimat yaplabiliyorsa alt yar almas yaplr.
Altyar kazs topograf tarafndan yaptrlan ablon ile yaplr. ablon styarda sabit
aralklarla ve bulunduu yere gre uygun kottaki noktalara konulur ve ablon baz
alnarak kaz yaptrlr. Tahkimat tipine gre alt yar tahkimat yaplr. st ve
altyars bitmi olan tnele belirli aralklarla eksen ve omuz blgelerine shotcretenin
dna kacak kadar (30-40 cm) delikler delinir. Bu deliklerden enjeksiyon verilerek
shotcrete arkasnda kalan boluklarn dolmas ve st blgelerde bulunan suyun
aalara alnmas salanr. Btn bunlar yapldktan sonra enjeksiyonun bittii
yerler su ve hava tutularak temizlenir ve beton ekibine teslim edilir.
3.2.2.2. Patlatma ile Kaz lerlemesi
Patlatma ilemi ekskavatr ile kazs gerekletirilemeyen aynalarda ve

patlatma sonrasnda kendini belli bir sre tutabileceine inanlan yerlerde yaplr.
Bunun iin kaz yaplacak blgede kayacn zelliklerine ve ne kadar mesafede devam
ettiine baklr. Bunu anlamak iin daha nceden yaplm sondaj loglarna baklr ve
yerinde belirmek iin klavuz delgiler delinerek karot numuneleri alnr ve kayacn ne
kadar daha patlatma ile gidilecek dorultuda olduu tespit edilir. Patlatma yaplacak
aynann kesitine, ilerleme admna, gzergah stndeki yzeyde bulunan yaplarn
97
Atakan EMROLU
durumuna ve kayacn sertliine gre bir patlatma paterni oluturulur. Bu paterne gre
aynada ne kadar delik delinecei, hangi yntemle patlatma yaplaca, ne kadar
patlayc kullanlaca, ne kadar mesafe alnaca ve bu patlatma sonrasnda ne kadar
titreim olaca hesaplanmtr. Patlatma yaplacak blgede nce delik yerleri
topograf nezaretinde aynaya iaretlenir. Bu iaretli olan noktalar jumbo ile veya
benzeri bir delgi makinesi ile delinir. Makine aynadan kmadan atei gelerek
delikleri kontrol eder, tkanm delik varsa amaya alr. Atei delik iinde su
varsa suyu temizler. Ardndan kullanlan patlayc malzemenin cinsine gre elektrik
kesilmesi gerekiyorsa elektrik kesilir. Yaplm olan paterne gre atei uygun
gecikmeli kapsl ile patlaycy belirtilen deliklere doldurur. Delik dnda kalan
fitiller bir baka fitil ile birbirlerine balanr. Kullanlan fitil, emniyetli fitil
olduundan fitilin ucuna elektrikli kapsller balanr. Balanan elektrikli kapslde
emniyetli mesafeye yetecek uzunluktaki kablo vastasyla manyetoya balanr.
Manyetonun gc emniyetli fitilin ucuna balanan elektrikli kapsllerin toplam
gcn iki kat olmas gerekir. Bu sayede patlamam elektrikli kapsl olma ihtimali
azalm olur. Tm emniyet ilemleri tamamlandktan sonra patlatma yaplr.
Ardndan atei ve gaz lmnden sorumlu kii aynaya giderek patlamam
patlayc veya kapsl olup olmad ve ierideki havann almaya elverili olup
olmadn kontrol ederler. eride patlamam patlayc ve kapsl varsa atei uygun
bir ekilde bunlar bulunduu yerde imha eder. Bu ilemler tamamlandktan sonra ve
ortam almaya elverili hale gelince patlatlan malzeme kepe ile alnr. Kavlak
yani dmemi malzeme bulunuyorsa ekskavatr ile drlr. Topografa patlatlan
alan inceletilir, taranacak yer varsa taranr ve uygun tahkimat yaplr.
3.2.3. nerilen Destek Sistemleri ve Uygulamalar
3.2.3.1. elik Hasr
elik hasr, S220 eliinden souk ekme yntemi ile ekilip nervrlenerek
imal edilen, yksek dayanma gcne sahip ve genellikle inaatlarda kullanlan bir
98
Atakan EMROLU
beton eliidir. elik hasrlarn minimum akma snr 500 N/mm2, minimum ekme
mukavemeti ise 550 N/mm2 dir.
Pskrtme betonun statik zelliklerini arttrmak iin kaz sonras tnel iinde
elik hasr balanmasna geilir. A2-A3 tahkimat sistemlerinde Q221/221 tipi elik
hasr, A5 tahkimat sisteminde Q377/Q221 tip elik hasr kullanlmaktadr. Q221/221
hasr tipinde; hasr boyu 500 cm, eni 215 cm, gz aralnn boyu ve eni 15 cm,
arl ise 3.53 kg/m2 dir. Q377/221 hasr tipinde; hasr boyu 500 cm, eni 215 cm,
gz aralnn boyu ve eni 15 cm, arl ise 4.4 kg/m2 dir.
Hasrlarda bindirme oranlar yatay ve dey ynde 30 cm dir. Montajda
dikkat edilecek en nemli husus elik donatnn kaya yzeyine mmkn olduu
kadar yaklatrlmasdr (ekil 3.25).
ekil 3.25. elik hasr montaj yaplm tnel kesiti
99
Atakan EMROLU
3.2.3.2. ksa Montaj
Tnel kazs esnasnda, kendini tutamayan zayf zeminlerde, kaz yaplrken

zemini tutmak iin kullanlan yaplara iksa denir. Tnel ierisine hazr imal edilmi
olarak, iki para halinde gelen iksann, flanlar zerinde alan drt yuva ierisinde
civata ve somunun birbirlerine balanmas eklinde yaplr. ksalar, kazlm olan
tnel boluunu ksmen de olsa destekleyip, belirli bir noktann tesinde zemin
akmalarn nlemek ve boluu evreleyen zeminin hareketini azaltmak iin
kullanlrlar (ekil 3.26).
ekil 3.26. Montaj yaplm iksa

3.2.3.3. Pskrtme Beton
Pskrtme beton tnel evresinde bulunan zeminin gevemesini nlemek ve

kontrol etmek amac ile kullanlr. Kayalardaki atlaklar doldurup sktrarak
krlmalar ve kaya dmelerini nler. Pskrtme betonun en gvenilir ve uygun
100
Atakan EMROLU
ekilde zemin yzeyine boluksuz bir ekilde uygulanmas ve yzeyi tamamen

kaplamas gerekmektedir. Bunu gerekletirmek iin yzeyin taranmas ve elik
hasrn zemin yzeyine ok yakn yerletirilmesi, erken prizlenmenin olmas iin
gerekli kimyasal hzlandrclarn kullanlmas ve doru makine ile uygulanma
yaplmas gerekmektedir (ekil 3.27). Pskrtme beton uygulama olarak ikiye
ayrlr;
a. Kuru karm: Bu karmda, kuru imento ile agrega hava yoluyla
kartrcdan tabancaya iletilir ve burada suyla kartrlarak yzeye
uygulanr. Kuru karm, deien artlara kolayca uyarlanabilmesi, slak
yzeylere kolayca uygulanabilmesi asnda tercih sebebi olmaktadr.
b. Islak karm: imento, agrega ve su kartrcda kartrlarak hortuma
iletilir ve tabancayla yzeye uygulanrken prizlenmesini abuklatrmak iin
gereken katk maddesi kartrlarak uygulanr. Islak karmn tercih
edilmesinin en nemli nedenleri; uygulanrken sramann az olmas,
pskrtme beton kaybnn az olmas, toz orann az olmas ve karmn
kontrol edilebilir olmasdr.
ekil 3.27. Pskrtme beton uygulamas (www.marmaray.com.tr)
101
Atakan EMROLU
3.2.3.4. Kaya bulonu
Kaya
bulonlar,
kayay
ekme
gerilmelerini
tayabilecek
ekilde
salamlatrmak, ekme gerilmelerini ana kayaya iletmek, sreksizliklerin srtnme

direncini arttrmak veya kayada eksenli gerilme durumu oluturmak iin
yerkabuu iine balanan ubuklardr (ekerciolu, 1993).
Kaya bulonlar tek bana tahkimat eleman olarak kullanlabildii gibi, iksa,
hasr-elik ve shotcreteden oluan tahkimatn tamamlayc eleman olarak da
kullanlabilmektedir.
Tnel ama ilemi gereklemeden nce ilkel gerilmelerin etkisinde bulunan
zemin, tnel aldktan sonra gerilme ve deformasyonlar ile kar karya kalr. Bu
gerilmeler kayalarn basn gerilmesi yerine, ekme gerilmesi oluturmaya zorlar.
ekme gerilmeleri zeminin dokusunu bozmakla birlikte kayma direncini de
azaltmaktadr. Bu duruma kar bulonlama ilemi yaplmaktadr.
3.2.3.4.(1). Enjeksiyonlu kaya bulonlar
Kaya bulonlar, dili donat eliinden yaplmaktadrlar. Bulonun zemine

girecek ucu sivri, dier ucu ise balk levhasnn taklmasna uygun olarak dili
eklinde tasarlanmtr. Bulon delikleri, tnel yzeyine dik olacak ekilde jumbo
veya rock ile delinirler. Delikler amurdan ve kayalardan iyice temizlenir. nce
kum, imento ve imentonun %40 kadar su ile kartrlarak elde edilen enjeksiyon
erbeti dipten darya doru doldurulur Enjeksiyonlu kaya bulonlar 3.00 m
boyunda, T26lk nervrl elikten zel olarak imal edilmektedir. Bir ucu 10 cm dili
ve tama plakalar 200/200/100 mm boyutlarndadr. Metrik 24 somun kullanlr.
Bulonun iine yerletirildii deliin ap minimum 45 mm olmaktadr. Enjeksiyon,
priz sresi gereklemeden torklanamad iin direk alan bir tahkimat eleman
deildir. Torklama ilemi zel amala retilen ve zerinde bir skala olan tork
anahtar vastasyla yaplr. Torklama kuvveti 50 kN (5000 kg) olup, bu deere
karlk verebilen bulon salam kabul edilir.
102
Atakan EMROLU
3.2.3.4.(2). Swellex tipi bulonlar
Bu bulonlar elik tplerden yaplrlar. Bulonun her iki ucu da flanla kapal
olup flanlardan biri zerinde delik bulunmaktadr. Jumbo veya rock tarafndan
nceden alm olan 45 mm apndaki delik iine, zerinde delik olan flan darda
kalacak biimde yerletirilir. Bulonun bana plaka takldktan sonra, 300 bar basnl
hava ve su karm reten bir pompa yardm ile delik iinde iirilir. Kaya yzeyi ile
bulonun birbirine yapmas ile uygulanan bir sistem olduu iin yumuak
zeminlerde kullanm gsteremezler. Sadece bloklu, atlakl yapya sahip rijit kaya
ortamlarnda kullanlr.
3.2.3.5. Sren Uygulamas
Tnelde yaplan kaz sonrasnda dklmeye elverili kaya ortamlarnda,

zellikle de su orannn yksek olduu blgelerde, kaz ilemi balamadan nce
sren uygulamas yaplmaktadr. elik iksann zerinden yatayla maksimum 5-10
derece a yapacak ekilde aklrlar ve saylar uygulanan destek tipine gre farkllk
gsterirler. Uygulamada daha ok 1-1/2" apnda, 4 m lik borular kullanlmtr.
3.2.3.6. Zemin ivisi

Genel olarak zemin ivileme yntemi en basit ekliyle zeminin kesme
mukavemetini arttrmak ve ekme mukavemeti kazandrmak amacyla uzun bulonlar
veya iviler yerletirilerek yaplan bir donatlama tekniidir. Tasarmn esas
ivilerde oluacak ekme kuvvetlerini srtnme vastasyla zemine aktarmaktr.
Zemin ivileri, tnellerde aynaya uygulanrken 9 m uzunlukta ve 114 mm apnda
borular, 125 mm apl delik1ere aklarak yaplmaktadr. Yanal aklan zemin
ivileri ise 26 mm apnda borulardan imal edilir. Saylar tahkimat tipine gre
deimektedir.
103
Atakan EMROLU
3.2.4. Umbrella Arch
Yeni Avusturya Tnel Ama Metodunun kohezyonu dk zeminlerde

uygulanamamas, deformasyonlarn yksek olmas ve istenilen verimin elde
edilememesi zerine ilk defa talyada Caserta-Foggia demiryolu hattnda bulunan
4.2 km uzunluundaki San Vitale tnelinde uygulanmaya balanmtr. Bu yntem,
tnel ve yzey emniyetini arttrm, verimlilik ve ilerleme hznn st dzeye
kmasn salamtr. talyada eitli projelerde uygulanabilirlii ispatlanan yntem
daha sonralar Japonyada da birok tnel projesinde kullanlmtr. Trkiyede ilk
olarak, NATM ile yaplan kazlarda, kaz devam ederken, tnel ii deformasyonlar
ve yzey oturmalar kabul snrlarnn zerine kmas sonucu stanbul Metrosu
Yenikap aft tnellerinde uygulanmaya balanm ve baarya ulamtr. Bu
baarl katksndan sonra Taksim blgesindeki Fransz Saray altnda da denenmi
ve baaryla uygulanmtr
Umbrella Arch ynteminin ilk aamasnda, deliklerin delinebilmesi ve
makinenin rahat alabilmesi iin gerekli olan geniletme almalar yaplmaktadr.
Bu kazlar 6 adet iksalk ve bir anoluk ilerleme iinde tnel kesitin 50 cm dna
geniletilmesini salar. Bu pay balangta 6.0 m lik blmde geniletme kazs ad
altnda, genileyen ve ykselen iksalar monte edilerek 6.0 m nin sonunda elde
edilmektedir (ekil 3.28).
Umbrella Arch yntemi ile kaz srasnda tnel tavan ksmna gelecek
gerilmeleri karlayabilmek amac ile kaz aynasnn tavanna 9 m uzunluunda 114
mm apnda elik borular yerletirilmektedir. Bu emsiye borular yatay ile 6-8
derecelik a yapacak ekilde, 130 mm apnda delinmi olan deliklere yerletirilir.
Umbrella Arch borularnn yerletirilmesi ilemi yapldktan sonra; borularn
dip ksmlarndaki boru azlar enjeksiyon manonu ile kapatlr ve boru ile delik
arasnda kalan aklk al ile svanarak 2-3 bar basnta 7/5 lik (imento/su)
enjeksiyon erbeti baslarak doldurulur. Borularn alan delik ierisinde rahata
ilerleyebilmesi iin ular sivriltilir. Sivri utan itibaren 3 m lik ksm deliklere
yerletirilerek enjeksiyonun boru ile kuyu cidar arasna yaylmasn ve hatta kaz
hangi ortamda yaplyorsa (zemin veya kaya) bu ortama da temas etmesi temin edilir.
104
Atakan EMROLU
Bu enjeksiyon ilemi enjeksiyon erbeti geri dn hortumlarndan gelinceye kadar

yaplr .
ekil 3.28. Umbrella Arch borular

Benzer ekilde ayna yzeyinden ileriye doru 125 mm apnda, 9 m
boyunda zemin ivisi delikleri delinerek her bir deliin ierisine 14 mm apnda, 9
m boyunda nervrl demir zemin ivileri yerletirilir ve ayn sistemde enjeksiyonu
yaplr.
Umbrella Arch borusu ve zemin ivisi yerletirilme ilemi her 6 m lik
periyotlarda bir tekrarlanr. 9 m boyundaki Umbrella Arch borularnn her 6 m de bir
tekrarlanmas ile 6 m lik bir ksm kaz zerinde kalmakta, 3 m lik ksm ise bindirme
olarak braklmaktadr. Bu ekilde kemeri oluturan borularn 6 m lik ksm iksalara
basarken dier ucu da ayna ierisinde kalarak iki ucu mesnetli kiri gibi almakta
ve zerine gelen gerilmeleri emniyetle tayabilmektedir (ekil 3.29 ve 3.30).
Montaj yaplm sren, elik hasr, iksa ve umbrella arch borular ekil 3.31de
gsterilmektedir.
105
Atakan EMROLU
ekil 3.29. Umbrella ve zemin ivisi uygulamalar ile tnel am (1) (een, 2007)
ekil 3.30. Umbrella ve zemin ivisi uygulamalar ile tnel am (2) (een, 2007)
106
Atakan EMROLU
ekil 3.31. Montaj yaplm sren, elik hasr, iksa ve umbrella arch borular
Umbrella Arch ynteminde bunlara ilave olarak iksa ayaklarnn olduu
yerden karlkl 4-6 m boylarnda zemin ivileri aklmaktadr. Bu zemin ivileri
enjeksiyonlu kaya bulonlarna ilave olarak 130 mm lik delik ierisine 26 mm lik
nervrl demirin yerletirilip enjeksiyonlanma ilemi yaplp, torklanmas ileminin
yaplmas ile oluturulmaktadr.
3.2.5. Tnel Destekleme Tasarm in Kaya Birimlerinin Tnelcilik ve
Mhendislik Adan Deerlendirilmesi
Tnel gzergah etrafndaki kaya kesiminin daha salkl analiz edilebilmesi

iin gzergh boyunca tnel tavan zerinde 10 m ykseklikten, tnel tabannda 5 m
derinlie kadar olan kaya kesimi her sondaj noktas iin ayr ayr derlenerek
mhendislik ve tnelcilik asndan snflandrlm ve deerlendirilmitir. Bu
kapsamda yaplan Q (NGI), RMR snflamalar izelge 3.12 ve 3.13de verilmitir
107
Atakan EMROLU
izelge 3.12. Karlalacak kaya birimlerine ait Q snflamas ve beklenen muhtemel destek tipleri
Beklenen
aralk (Km)
Sondaj
No
22+805
22+830
TSK 58
22+830
22+880
SK 9
SK 8
Jeolojik
Formasyon
Litoloji
RQD
Jn
Jr
Ja
Jw
SRF
Kaya Snf
Kartal
Kireta
40
Orta kaya A1
Kartal
Kireta
50
Orta Kaya A1
Kartal
eyl, grovak, kireta, andezit
15
12
1.5
0.17
ok Zayf
Kaya A3
A5
SK 10
22+880
22+985
SK 11
SK 12
23+100
23+175
TSK 64
Kartal
Grovak (amurta,kalkerli amurta),

ince kireta
15
12
1.5
2.5
0.66
0.10
ok zayf
kaya A3
23+175
23+320
TSK 65
Kartal
Kireta, erime izli, grovak ara katkl
65
0.66
6.44
Orta kaya A1
23+320
23+440
SK 1
Kartal
Grovak (amurta, kalkerli

amurta), ince kireta
28
0.66
0.82
ok zayf
kaya A2
A3
SK 2
Kartal

amurta), ince kireta, krkl zon
10
20
1.5
0.66
0.10
ok zayf
kaya A3
A5
SK 3
Kartal

ince kireta
17
0.66
0.50
ok zayf
kaya A3
23+440
23+650
108
Atakan EMROLU
izelge 3.12. (Devam)

SK 4
Kartal

ince kireta
33
0.66
1.45
Zayf kaya
A2
SK 5
Kartal

ince kireta
32
0.66
0.94
ok zayf
kaya A2
A3
SK 6
Kartal

ince kireta
30
0.66
1.32
Zayf kaya
A2
23+925
24+120
SK 7
Kartal
eylsilisli eyl, grovak ve kalker ara

katkl
17
12
1.5
0.66
7.5
0.19
ok zayf
kaya A3
24+120
24+160
SK 8
Kartal
Silisli eyl, yumrulu kireta, kumta
40
0.66
1.17
Zayf kaya
A2
SK 9
Kartal

19
0.66
0.56
ok zayf
kaya A3
SK 10
Kartal

27
0.66
0.79
ok zayf
kaya A3
SK 11
Kartal
Kumlu kireta, seyrek krkl
70
0.66
2.5
18.48
yi kaya A1
SK 12
Kartal
Kireta-kumlu kireta, erime izlikarstik boluklu
32
2.5
0.66
2.5
5.28
Orta kaya
A1
Fay zonlar
Fay brei, kaya unu, kil, ok paral

kaya
10
15
0.5
0.5
0.007
Son derece
zayf kaya
A5
23+650
23+925
24+160
24+300
24+300
24+515
Tm
gzergahta
rastgele
109
Atakan EMROLU
izelge 3.13. Tnellerde karlalacak kaya birimlerine ait CSIR (RMR) snflamas
Sondaj
No
Jeolojik
Formasyon
Litoloji
22+805
22+830
TSK 58
SK 8
Kartal
Kireta
22+830
22+880
SK 9
Kartal
22+880
22+985
SK 10
SK 11
SK 12
23+100
23+175
TSK 64
Kartal
Grovak (amurta,Kalkerli
amurta), nce Kireta
23+175
23+320
TSK 65
Kartal
Kireta, Erime zli,

Grovak Ara Katkl
23+320
23+440
SK 1
Km
Kireta
eyl, grovak, kireta,
andezit
Kartal
Grovak (amurta, Kalkerli

amurta), nce Kireta
RQD
u
(Mpa)
Eklem
Skl
Eklem
Durumu
Su
Durumu
Eim
Dzlt.
RMR
Puan
Puan
Puan
Puan
Puan
Puan
Puan
40
40
17
20
-5
17
20
-5
50
50
23
22
-5
10
21
22
-5
15
20
12
-5
11
12
-5
15
17
4.5
2.5
8.8
10
-5
65
50
32
13
5.8
26
20
-5
28
32
11
6.2
4.11
14.27
20
-5
15
SK 2
23+440
23+650
Kartal

amurta), nce Kireta
2.42
6.56
15
-5
17
50
SK 3
4.68
110
5.78
11.34
15
-5
Kaya
Snf
50
Orta
Kaya
59
Orta
Kaya
30
ok
Zayf
Kaya
26
Orta
Kaya
65
yi Kaya
45
Orta
Kaya
27
Zayf
Kaya
37
Zayf
Kaya
Atakan EMROLU

SK 4
23+650
23+925
SK 5
Kartal
Grovak (amurta,Kalkerli
amurta), nce Kireta
SK 6
23+925
24+120
SK 7
24+120
24+160
SK 8
Kartal
SK 9
Silisli eyl , Yumrulu

Kireta, Kumta
Kartal
24+160
24+300
SK 10
SK 11
Tm
Gzergahta
Rastgele

amurta), nce Kireta
Kartal
Kartal
24+300
24+515
SK 12
eylSilisli eyl, Grovak Ve

Kalker Ara Katkl
Kartal
Fay
Zonlar
Kumlu Kireta, Seyrek

Krkl
Kireta-Kumlu Kireta,
Erime zli-Karstik Boluklu
Fay Brei, Kaya Unu, Kil,
ok Paral Kaya
33
24
13
3.33
15.51
20
-5
32
33
13
6.82
4.2
15.27
15
-5
30
25
12
6.5
3.43
14.77
20
-5
17
15
4.68
2.42
11.34
12
-5
40
10
17
8.15
1.9
17.2
15
-5
19
27
4.93
3.62
11.89
20
-5
27
23
11
6.05
3.23
14
20
-5
70
45
35
13.97
5.33
30.46
25
-5
29
40
12
6.35
4.87
14.52
20
-5
10
1.9
111
6.56
-5
46
Orta
Kaya
41
Orta
Kaya
45
Orta
Kaya
30
Zayf
Kaya
42
Orta
Kaya
40
Zayf
Kaya
43
Orta
Kaya
75
yi
Kaya
46
Orta
Kaya
11
ok
Zayf
Kaya
Atakan EMROLU
GSI Hoek 99
NATM 94
NORM B2203
TERZAGH
modifiye
Max. Desteksiz
Aklk(m)
Tavan basnc
(kPa)
Birincil destek
Aklamalar
Az-orta bloklu
ve tabakal(3-4)
2-4
40
A2
59
65
B1
gevrek
Az-orta bloklu
ve tabakal(3-4)
4-6
40
A1
0.17
30
35
B3 taneli
ok bloklu ve
ince tabakal(5)
240
A3
0.1
26
31
B3 taneli
ok bloklu, ince
tabakal,paral
(5)
0.8
290.0
A3
Orta lekte
bloklu
4.2
40.0
A1
A2
Esasen A1,
A2 gerektiren
ksmlar ile
karlalabilir.
Kireta
40
50
22+830
22+880
SK9
Kartal
Kireta
50
22+880
22+985
SK10
SK11
SK 12
Kartal
eyl, grovak,
kireta,
andezit
15
Kartal
Grovak(amurta
, kalkerli
amurta), ince
kireta
15
Kartal
Kireta,erime
izli,grovak ara
katkl
23+100
23+175
23+175
23+320
TSK 64
TSK 65
23+320
23+440
SK 1
Kartal
23+440
23+480
SK 2
Kartal
Grovak(amurta
, kalkerli
amurta), ince
kireta
Grovak(amurta
, kalkerli
amurta), ince
kireta
CSIR 89
(RMR)
Kartal
NGI (Q)
TSK 58
SK 8
RQD
22+805
22+830
Litoloji
Sondaj No
55
B1-B2
gevrek,
ok
gevrek
(Km)
Formasyon
izelge 3.14. Hat1 Tnel gzergah iin kaya birimlerinin mhendislik ve tnelcilik asndan snflandrlmas
65
6.44
65
69
B1-A2
gevrek az
dklen
28
0.82
45
50
B3 taneli
ok bloklu, ince
tabakal,paral
(5)
1.8
110.0
A2
0.1
27
31
C2-B3
baskl
taneli
Tamamen
paralanm
dklebilen
0.8
290.0
A3
A5
ok krkl,
esasen A3,
A5 te olabilir
112
Atakan EMROLU

23+480
23+650
SK 3
Kartal
Grovak(amurta
, kalkerli
amurta), ince
kireta
SK 4
23+650
23+925
SK 5
Kartal
Grovak(amurta
, kalkerli
amurta), ince
kireta
SK 6
SK 7
23+925
24+132
Kartal
SK 8
eyl-silisli eyl,
grovak ve kalker
ara katkl
Silisli eyli
yumrulu kireta,
kum ta
SK 9
24+132
24+312
Kartal
SK 10
Grovak(amurta
, kalkerli
amurta), ince
kireta
17
0.5
37
42
B3 taneli
ok bloklu, ince
1.5
tabakal,paral (5)
130.0
A3
33
1.45
46
51
B3 taneli
ok bloklu, ince
2.3
tabakal,paral (5)
90.0
A2
32
0.94
41
46
B3 taneli
ok bloklu, ince
2.0
tabakal,paral (5)
100.0
A2
30
1.32
45
50
B3 taneli
ok bloklu, ince
2.2
tabakal,paral (5)
90.0
A2
17
0.19
30
35
B3 taneli
ok bloklu, ince
1.0
tabakal,paral (5)
230.0
A3
40
1.17
42
47
B3 taneli
ok bloklu, ince
2.1
tabakal,paral (5)
90.0
A3
19
0.56
40
45
B3 taneli
ok bloklu, ince
1.6
tabakal,paral (5)
120
A2
27
0.79
43
48
B3 taneli
ok bloklu, ince
1.8
tabakal,paral (5)
110.0
A2
113
Atakan EMROLU

SK
11
24+312
24+515
Kumlu kireta,
seyrek krkl
18.48
75
30.0
Esasen A1, A2
gerektiren
ksmlar ile
karlalabilir
Esasen A1, A2
gerektiren
ksmlar ile
karlalabilir
80
Orta lekte
3.9
50.0
A1
A2
Tamamen
paralanm
dklebilen
0.2
A5
Masif veya orta

lekte bloklu
6.4
Kartal
SK
12
Tm
Gzergahta
Rastgele
70
A1
A2
A2
sonradan
az
dklen
Fay
zonlar
Kireta, kumlu
kireta, erime
izli-karstik
boluklu
32
5.28
46
51
B2 ok
gevrek
Fay brei, kaya

unu, kil, ok
paral kaya
0.003
11
16
C3 ok
baskl
114
Atakan EMROLU
TERZAGH
modifiye
Max.
Desteksiz
Aklk(m)
Tavan
basnc (kPa)
Birincil
destek
Aklamalar
50
55
Az-orta bloklu
ve tabakal(3-4)
2-4
40
A2
SK9
Kartal
Kireta
50
59
65
B1
gevrek
Az-orta bloklu
ve tabakal(3-4)
4-6
40
A1
Kartal
eyl, grovak,
kireta,
andezit
15
0.17
30
35
B3 taneli
ok bloklu ve
ince tabakal(5)
240
A3
Kartal
Grovak(amurta
, kalkerli
amurta), ince
kireta
15
0.1
26
31
B3 taneli
ok bloklu, ince
tabakal,paral
(5)
0.8
290.0
A3
Kartal
Kireta,erime
izli,grovak
arakatkl
Orta lekte
bloklu
4.2
40.0
A1
A2
Esasen A1,
A2 gerektiren
ksmlar ile
karlalabilir.
SK10
22+905
23+135
23+135
23+205
23+205
23+340
SK11
SK 12
TSK 64
TSK 65
23+340
23+470
SK 1
Kartal
23+470
23+520
SK 2
Kartal
Grovak(amurta
, kalkerli
amurta), ince
kireta
Grovak(amurta
, kalkerli
amurta), ince
kireta
(RMR)
TSK 58
CSIR 89
40
NGI (Q)
Kireta
RQD
Kartal
Litoloji
SK 8
B1-B2
gevrek,
ok
gevrek
Formasyon
NATM 94
NORM
B2203
22+850
22+905
GSI Hoek 99
22+822
22+850
Sondaj No
(Km)
izelge 3.15. Hat 2 Tnel gzergah iin kaya birimlerinin mhendislik ve tnelcilik asndan snflandrlmas
65
6.44
65
69
B1-A2
gevrek az
dklen
28
0.82
45
50
B3 taneli
ok bloklu, ince
tabakal,paral
(5)
1.8
110.0
A2
0.1
27
31
C2-B3
baskl
taneli
Tamamen
paralanm
dklebilen
0.8
290.0
A3
A5
ok krkl,
esasen A3,
A5 de olabilir
115
Atakan EMROLU

23+520
23+720
SK 3
Kartal
Grovak(amurta
, kalkerli
amurta), ince
kireta
17
0.5
37
42
B3 taneli
ok bloklu, ince
1.5
tabakal,paral (5)
130.0
A3
33
1.45
46
51
B3 taneli
ok bloklu, ince
2.3
tabakal,paral (5)
90.0
A2
32
0.94
41
46
B3 taneli
ok bloklu, ince
2.0
tabakal,paral (5)
100.0
A2
30
1.32
45
50
B3 taneli
ok bloklu, ince
2.2
tabakal,paral (5)
90.0
A2
eyl-silisli eyl,
grovak ve kalker
ara katkl
17
0.19
30
35
B3 taneli
ok bloklu, ince
1.0
tabakal,paral (5)
230.0
A3
Silisli eyli
yumrulu kireta,
kum ta
40
1.17
42
47
B3 taneli
ok bloklu, ince
2.1
tabakal,paral (5)
90.0
A3
19
0.56
40
45
B3 taneli
ok bloklu, ince
1.6
tabakal,paral (5)
120
A2
27
0.79
43
48
B3 taneli
ok bloklu, ince
1.8
tabakal,paral (5)
110.0
A2
SK 4
23+720
23+960
SK 5
Kartal
Grovak(amurta
, kalkerli
amurta), ince
kireta
SK 6
SK 7
23+960
24+170
Kartal
SK 8
SK 9
24+170
24+350
Kartal
SK 10
Grovak(amurta
, kalkerli
amurta), ince
kireta
116
Atakan EMROLU
SK
11
24+350
24+548
Kumlu kireta,
seyrek krkl
18.48
75
30.0
Esasen A1, A2
gerektiren
ksmlar ile
karlalabilir
Esasen A1, A2
gerektiren
ksmlar ile
karlalabilir
80
Orta lekte
3.9
50.0
A1
A2
Tamamen
paralanm
dklebilen
0.2
A5
Masif veya orta

lekte bloklu
6.4
Kartal
SK
12
Tm
Gzergahta
Rastgele
70
A1
A2
A2
sonradan
az
dklen
Fay
zonlar
Kireta, kumlu
kireta, erime
izli-karstik
boluklu
32
5.28
46
51
B2 ok
gevrek
Fay brei, kaya

unu, kil, ok
paral kaya
0.003
11
16
C3 ok
baskl
117
Atakan EMROLU
RQD, GSI, Terzaghi ve NATM snflamalarn da ieren tm snflamalar ile

Q snflamasna bal olarak hesaplanan tnel tavan destek basnc ve desteksiz
aklk miktarlar ise izelge 3.14 ve 3.15de verilmitir. Q, RMR, GSI deerleri ile
NATM snflamas dikkate alnarak izelgede ayn zamanda stanbul Metrosu Destek
Tipleri verilmitir (Grup Artson, Geoteknik Deerlendirme Raporu, 2007).
Bu izelgelerden, tnel gzergah blgesindeki kaya birimleri iin derlenen
minimum, maksimum ve ortalama Q, RMR ve GSI deerleri aada izelge 3.16da
verilmitir. izelgede verilen deerlere gre, stanbul Metrosu tnellerinin
Darafaka-Hacosman arasndaki kesimine konu eyl-grovak kaya birimleri zayfok zayf, kireta ksmlar ise orta-iyi kaliteli kayaya karlk gelmektedir. Fay
zonlar ok zayf kaya-zemin olarak dikkate alnmaldr (Grup Artson, Geoteknik
izelge 3.16. Tnel gzergah evresindeki kaya birimlerine ait minimum,

maksimum ve ortalama Q, RMR ve GSI deerleri
NGI (Q)
CSIR (RMR)
GSI
Kaya
Birimi
Min.
Max.
Ort.
Min.
Max.
Ort.
Min.
Max.
Ort.
Grovak
0.1
1.45
0.73
26
45
40
31
51
44
Kireta
5.28
18.48
10
46
75
62
51
80
67
eyl
0.19
1.17
0.68
30
42
36
35
47
41
NATM snflamasna gre kireta kesimleri B1-A2, grovak ve eyl birimleri

ise arlkl olarak B3 zemin grubuna karlk gelmektedir. Gzergahta karlalacak
fay, volkanik dayk ve paralanma zonlar NATM asndan C2-C3 zemin kabul
edilebilir (Grup Artson, Geoteknik Deerlendirme Raporu, 2007).
118
Atakan EMROLU
3.2.6. Projelendirme Parametreleri

Projelendirme parametreleri iki ekilde derlenmitir. Buna yatayda ve
deyde deerlendirme de denilebilir. Birinci ekilde, gzergh boyunca yzeyden
itibaren tnel taban altna kadar olan farkl litoloji ve mhendislik zelliklere sahip
seviyeler ayr ayr deerlendirilerek projelendirmeye esas parametreleri verilmitir
(izelge 3.17). (Grup Artson, Geoteknik Deerlendirme Raporu, 2007).
izelge 3.17. Dey profilde zemin parametreleri
Zemin Tabakalar
Zemin Kaya Tabakalar /

Parametre
Kat Kumlu
Kil
Neojen
Tm
Kayalar
Orta
Sk/Sk
KumSiltli
Kum
Tamamen
Ayrm
Kaya
ok
Ayrm
Kaya Tabakalar
Grovak
Kireta
eyl
Orta
Derecede
Ayrm
Seviye
Az Ayrm
Ayrmam
Seviye
ok-Orta
Derecede
Ayrm
Az Ayrm
Ayrmam
Orta
Derecede
Ayrm
Az Ayrm
Ayrmam
D. Birim
Hacim
A.
(gr/cm3)
Kohezyon
C (kPa)
Kayma
Mukavemet
As ()
Deformasyon
Modl
(MPa)
1.90
40
10
20
1.85
30
40
2.20
30
40
2.40
65
36
670
2.55
135
44
1.775
2.65
225
46
3.165
2.55
160
45
2.210
2.70
900
50
16.300
2.50
85
38
1160
2.60
130
43
2150
119
Atakan EMROLU
kinci derleme ise tnel gzergahnda yaplan her sondaj noktas iin tnel
kesiti ile etkileme blgesi (10 m tnel tavan stnden, 5 m tnel taban altna kadar)
iinde yer alan kaya ksmnn analizi eklindedir (izelge 3.18). (Grup Artson,
izelge 3.18. Sondaj noktalarnda tnel evresi iin ortalama zemin parametreleri
Sondaj No
Litoloji
D. Birim
Hacim
A.
(gr/cm3)
TSK 64
Grovak
(W1-W4)
2.55
100
37
1.100
TSK 65
Kireta
(W1-W2)
2.65
500
50
10.000
SK 1
Grovak
(W1-W2)
2.65
250
47
4.500
SK 2
Grovak
(W1-W2)
2.65
110
35
1.100
SK 3
Grovak
(W1-W4)
2.65
225
45
3.500
SK 4
Grovak
(W1-W2)
2.65
250
44
4.000
SK 5
Grovak
(W1-W2)
2.65
240
45
3.600
SK 6
Grovak
(W1-W2)
2.65
230
44
3.750
SK 7
eyl
(W1-W2)
2.60
90
37
1.625
SK 8
eyl-Grovak
(W1-W2)
2.60
115
40
2350
SK 9
Grovak
(W1-W2)
2.65
200
44
3.120
SK 10
Grovak
(W1-W2)
2.65
225
42
3.400
SK 11
Kireta
(W1-W2)
2.70
1.000
50
17.500
SK 12
Kireta
(W1-W3)
2.65
190
45
3750
Fay
Zonlar
Her Tr Kaya
2.4
50
25
450
Kohezyon
C (kPa)
Kayma
Mukavemet
As ()
Deformasyon
Modl
(MPa)
120
Atakan EMROLU
Kaya birimlerine ait projelendirme parametreleri, GSI ve serbest basn

dayanm deerleri kullanlarak Hoek tarafndan gelitirilen bantlar esas alan
RockLab yazlm program ile yaplan analizler sonucu belirlenmitir. Sz konusu
analiz sonucunda elde edilen deerler ksmen gvenli tarafta kalacak ekilde
dzeltilerek yukardaki izelgelere yanstlmtr.
Analizde rselenme katsays kayann krkllk ve kompaktlna bal olarak
0 ile 1 arasnda deiken deerler eklinde alnmtr. Kaz srasnda rselenmemenin
krkl kayalarda daha az, kompakt kayalarda ise daha fazla olaca mant esas
alnmtr (Grup Artson, Geoteknik Deerlendirme Raporu, 2007).
121
Atakan EMROLU
122
4. ARATIRMA BULGULARI
Atakan EMROLU
4.1. Tnel Tipleri ve Hat Bilgileri
Bu teze konu olan Darafaka stasyonu ile Hacosman stasyonu arasnda

A, T, C ve P tipi tnel kazlar yaplmtr. Bu tnel tiplerinin kesitleri aadaki
ekillerde gsterilmektedir
A tipi; Ana hat tnelidir. 6.16 m geniliinde, 6.30 m yksekliindedir (ekil
4.1).
ekil 4.1. A tipi tnel enkesiti
123
Atakan EMROLU
T tipi; Gei tnelidir. 13.37 m geniliinde, 8.16 m yksekliindedir (ekil

4.2).
ekil 4.2. T tipi tnel enkesiti
C tipi; Makas tnelidir. 11.25 m geniliinde, 7.35 m yksekliindedir (ekil

4.3).
ekil 4.3. C tipi tnel enkesiti
124
Atakan EMROLU
P tipi; Peron tnelidir. 9.25 m geniliinde, 7.84 m yksekliindedir (ekil

4.4).
ekil 4.4. P tipi tnel enkesiti

Anahat tnelleri gzergahnda ina edilecek farkl tnel tiplerine ait
kilometreler izelge 4.1de verilmitir.
izelge 4.1de verilen tnel tip ve kilometreleri incelendiinde ana hat tneli
olan A tipi ile hat 1 ve hat 2de toplam 2308.162 m ilerleme salanmtr. Peron
tnelleri olan P tipi tnel ile hat 1 ve hat 2de toplam 760 m ilerleme yaplmtr.
Gei tneli olan T tipi tnel ile hat 1 ve hat 2de toplam 218 m ilerleme
salanmtr. Makas tneli olan C tipi tnel ile hat 1 ve hat 2de toplam 150 m
ilerleme salanmtr. Toplam tnel boyu ise 3436.162 m olarak gereklemitir.
125
Atakan EMROLU
izelge 4.1. Tnel tiplerine ait kilometreler

KLOMETRE
TNEL TP
lerleme
Mesafesi
(m)
HAT 1
lerleme
Mesafesi
(m)
HAT 2
180
22+805-22+985
180
22+822.5-23+002.5
777
22+985-23+762
797.5
23+002.5-23+800
60
23+762-23+822
22
23+800-23+822
75
23+822-23+897
75
23+822-23+897
50
23+897-23+947
86
23+897-23+983
175
23+947-24+122
177
23+983-24+160
200
24+122-24+322
200
24+160-24+360
193.487
24+322-24+515.487
188.175
24+360-24+548.175
Toplam
1710.487
1725.675
Metro inaatndaki kaz ekskavatrlerle gereklemitir. Ekskavatrlerin

yetersiz kald blgelerde ise patlatma ile ilerleme salanmtr. Ekskavatrlerle
kaz ileminde toplam 2267.472 m ilerleme salanmtr. Geri kalan 1168.69 m de
ise patlatma ile ilerleme salanmtr. Tnel tiplerine bal olarak gerekletirilen
patlatma
mesafeleri
ve
kullanlan
patlayc
miktarlar
izelge
4.2de
gsterilmektedir.
Patlatma ile ilerleme srasnda tnel tiplerine bal olarak kullanlan patlayc
madde miktarlar da deiim gstermektedir. C ve T tipi tnellerde 2. aama
kazlarda yaplan patlama ile ilerleme mesafeleri hesaplara katlarak patlayc madde
miktarlar hesaplanmtr. Kaz aamasnda; A tipi tnel 36.85 m2, P tipi tnel 65.37
m2, T tipi tnel 100.04 m2, C tipi tnel ise 76.87 m2 dir.
126
Atakan EMROLU
izelge 4.2. Tnel tiplerine bal patlatma ile ilerleme ve patlayc madde miktar
Tnel Tipi
lerleme
(m)
Kullanlan Patlayc
Madde Miktar
(Kg)
655.83
27790
327.76
24637
150
13259
35.1
4038
Toplam
1168.69
69724
4.2. Tnel Destek Terkipleri
Teze konu olan gzergahta gerekli almalar yapldktan sonra tnellerin

destek tipleri belirlenmi ve bu dzene gre tnel desteklenmesi yaplmtr.
4.2.1. Birincil Destek Terkipleri
Anahat tnellerinin bu teze konu olan ksmnda tnel etkileme blgesi iinde
deiik kaya tr ortamlar mevcuttur. te yandan gzerghn bu ksmnda aplar 6.3
m ile 13.37 m arasnda deien A, T, C ve P tip tnellerin almtr.
NATMa gre destekleme terkibi izelge 3.14 ve 3.15de verilmitir. Ayrca
verilen Q veya RMR snflamalarna bal olarak farkl destek terkipleri belirlemek
de mmkndr. Ancak uygulamada btnsellik salanmas ve karkla yol
amamas amac ile tnel kazsnn desteklenmesinde, gemiten beri stanbul
Metrosunda kullanlmakta olan A1, A2, A3 ve A5 destek terkipleri kullanlmtr. Bu
balamda A tipi tneller iin A1, A2, A3, A5 destek tipleri, T, C ve P tipi tneller
iin ise A terkibi destek tiplerine edeer (tnel aplarna uyarlanarak) destek tipleri
kullanlmtr. Kullanlan destek tipleri kilometresi belirtilerek izelge 4.3de
verilmitir.
127
Atakan EMROLU
izelge 4.3. Destek terkipleri ve kilometreleri

Destek
Tipi
lerleme
mesafesi
(m)
Hat 1
lerleme
mesafesi
(m)
Hat 2
6.2
23+368.000 - 23+374.200
16.8
24+058.400 - 24+075.200
246.237
24+168.163 - 24+414.400
28.375
24+519.800 - 24+548.175
A2
263
A3
24+128.000 - 24+391.000
554.5
22+813.500 - 23+368.000
530.9
22+900.500 - 23+431.400
27
23+374.200 - 23+401.200
552.09
23+506.310 - 24+058.400
23+434.800 - 23+435.800
92.963
24+075.200 - 24+168.163
640.5
23+487.500 - 24+128.000
105.4
24+414.400 - 24+519.800
78
22+822.500 - 22+900.500
74.91
23+431.400 - 23+506.310
113.4
24+391.000 - 24+504.400
8.5
22+805.000 - 22+813.500
33.6
23+401.200 - 23+434.800
51.7
23+435.800 - 23+487.500
11.087
24+504.400 - 24+515.487
A5
Toplam
1710.487
1725.675
Tnellerde yaplan destek terkipleri incelendiinde A2 destek terkibiyle

toplam 560.612 m tnel desteklenmitir. A3 terkibiyle toplam 2617.753 m tnel
desteklenmitir. A5 terkibiyle 257.797 m desteklenmitir. Toplamda 3436.162 m
tnel desteklemesi yaplmtr. A1, A2, A3 ve A5 destek tipleri (terkipleri) aadaki
elemanlardan kuruludur.
128
Atakan EMROLU
A1 Destek Terkibi
Pskrtme Beton (d= 10-15 cm)
elik Hasr (1 sra)
Swellex Bulon (L= 3.00 m uzunluunda. 1.00-1.50 m aralkl)
lerleme Mesafesi Ayna (1.0-1.50 m)
A1 destek terkibi ekil 4.5te gsterilmektedir.
ekil 4.5. A1 tipi destek terkibi
129
Atakan EMROLU
A2 Destek Terkibi
Pskrtme Beton (d= 20 cm)
elik Hasr (1 sra)
elik iksa (1.20 m aralkl)
Har dolgulu kaya bulonu veya swellex bulon (L= 3.00-5.00 m uzunluunda
ve 1.00-1.50 m aralkl)
Enjeksiyonlu sren (26 mm ubuk. L= 3.00 m, 2.00-2.40 m aralkl)
lerleme Mesafesi Ayna (1.0-1.50 m)
A2 destek terkibi ekil 4.6da gsterilmektedir.
130
Atakan EMROLU
A3 Destek Terkibi
Pskrtme beton (d= 20 cm)
elik hasr (2 sra)
elik iksa (0.80-1.20 m aralkl)
Har dolgulu kaya bulonlar (L= 3.00-5.00 m) veya swellex bulonlar (L=
3.60-4.50 m) veya kendi delen enjeksiyon bulonlar (L= 3.00-4.00 m ve 0.801.00 M aralkl)
Enjeksiyonlu sren (26 mm ubuk L= 3.00 m ve 1.60-2.0 m aralkl)
Aynaya pskrtme beton (d= 5 cm gerektiinde)
lerleme Mesafesi Ayna (0.51.0 m)
A3 destek terkibi ekil 4.7de gsterilmektedir.
131
Atakan EMROLU
A5 Destek Terkibi
lerleme Boyu: 0.8-1.0 m
Hasr elik: 2 Kat
Pskrtme Betonu: 30-35 cm
Kaya Bulonu:
1. Aama 7 adet 6 m boyunda
5. Aama 3 adet 6m boyunda
Umbrella Arch:
A5 Destek terkibi ekil 4.8de gsterilmektedir.

Uygulanan destek sistemine gre kullanlan iksa, bulon, sren, zemin ivisi
ve Umbrella Arch borularna ait miktarlar izelge 4.4de gsterilmektedir.
132
Atakan EMROLU
Destek terkiplerine bal olarak iksa, bulon, sren ve zemin ivisi miktarlar
farkllk gstermektedir. Tnel tiplerine bal olarak da yzey alan farkllklar
nedeniyle pskrtme beton miktarlar farkllk gstermektedir. Kaz ilemi srasnda
ilerleme admna gre de bu miktarlarda deiimler grnmektedir.
izelge 4.4. Destek terkibine bal kullanlan malzeme miktarlar

Destek
Tipi
ksa
(Adet)
Bulon
(Adet)
Sren
(Adet)
Zemin
ivisi
(Adet)
Umbrella
Arch
Borusu
(Adet)
Pskrtme
Beton
(m3)
A2
507
3746
7270
6766.58
A3
2156
15511
28293
24455.2
A5
347
2059
60
4010
1658
2991.67
Toplam
3010
21316
35623
4010
1658
34213.45
Destek terkipleri belirlenen, uzunluu Hat 1de 1710.487 ve Hat 2de

1725.675 m olan Darafaka-Hacosman arasndaki metro inaatnda kaz ilemi
toplam 3436.162 m olarak gerekletirilmitir.
133
Atakan EMROLU
134
5. SONU VE NERLER
Atakan EMROLU
5. SONU VE NERLER
stanbul Metrosu Tnellerinin Darafaka-Hacosman arasnda kalan Anahat
Tnelleri gzergahnn zemin koullarnn aratrlmas ve projelendirmeye esas
zemin
parametrelerin
belirlenmesine
ynelik
olarak
jeolojik-jeoteknik
almalar yaplmtr. Yaplan bu almalar incelenip yorumlanmtr.

Tnel zemini ve etkilenme blgesini oluturan kaya ortamlar NGI (Q
Lien&Barton) ve CSIR (RMR, Bieniawski) sistemlerine gre snflandrlm
ve NATM kaya snf edeerleri belirlenmitir. Belirlenen bu snflandrmalar
incelenmi ve uygunluu yorumlanmtr.
Bu snflamalara bal olarak eitli destekleme terkipleri belirlenebilmekle
birlikte, karkla yol amamak ve btnsellik salanmas amac ile tnel kazlar
iin NATM kaya snflamasna karlk gelen ve halen stanbul Metrosu A tipi
tnellerinde kullanlmakta olan A1, A2, A3 ve A5 birincil destek terkipleri
kullanlmtr. Kullanlan bu destek terkiplerinde harcanan malzeme miktar ve
ilerleme mesafeleri hakknda gerekli bilgi verilmitir. Bunlar incelendiinde;
A2 destek terkibi ile toplam 560.612 m tnel desteklenmitir. Bu 560.612 m
tnel desteklenmesinde toplam 507 adet iksa, 3746 adet kaya bulonu, 7270 adet
sren, 6766.58 m3 pskrtme beton kullanlmtr.
A3 destek terkibi ile toplam 2617.753 m tnel desteklenmitir. Bu 2617.753
m tnel desteklenmesinde toplam 2156 adet iksa, 15511 adet kaya bulonu, 28293
adet sren, 24455.2 m3 pskrtme beton kullanlmtr.
A5 terkibi ile toplam 257.797 m desteklenmitir. Bu 257.797 m tnel
desteklenmesinde toplam 347 adet iksa, 2059 adet kaya bulonu, 60 adet sren, 4010
adet zemin ivisi, 1658 adet Umbrella Arch borusu, 2991.67 m3 pskrtme beton
kullanlmtr.
A2, A3, A5 tnel destek terkibi ile 3436.162 m tnel desteklenmesinde
toplam 3010 adet iksa, 21316 adet kaya bulonu, 35623 adet sren, 4010 adet zemin
ivisi, 1658 adet Umbrella Arch borusu, 34213.45 m3 pskrtme beton kullanlmtr.
Tnel kazs, zemin koullar ve tnel apna bal olarak genelde
styar/altyar eklinde yaplm, zemin koullarnn ktletii ksmlarda st yar ve
135
5. SONU VE NERLER
Atakan EMROLU
alt yar kazs da kendi iinde birka blmde aamal olarak yaplmtr. Kireta
biriminin geildii kesimlerde tnel kazsnda patlayc madde kullanlmtr.
Yaplan kaz almasnda ekskavatr ve patlayc madde ile gidilen mesafeler
belirlenmi ve bunlar hakknda bilgi verilmitir. Bunlar incelendiinde;
Ekskavatrlerle kaz ileminde toplam 2267.472 m ilerleme salanmtr.
Geri kalan 1168.69 m de ise patlatma ile ilerleme salanmtr.
Tnel tiplerine bal olarak gerekletirilen patlatma mesafeleri ve kullanlan
patlayc miktarlar incelendiinde:
A tipi tnel de toplam 655.83 m ilerleme yaplm ve 27790 kg patlayc
madde kullanlmtr.
P tipi tnel de toplam 327.76 m ilerleme yaplm ve 24637 kg patlayc
madde kullanlmtr.
C tipi tnel de toplam 150 m ilerleme yaplm ve 13259 kg patlayc madde
kullanlmtr.
T tipi tnel de toplam 35.1 m ilerleme yaplm ve 4038 kg patlayc
kullanlmtr.
Toplamda 1168.69 m tnel ilerlemesinde 69724 kg patlayc madde
kullanlmtr.
stanbulun hzla artan nfus oran ve yapm planlanan 3. kprnn de
getirecei nfus art gz nnde bulunursa stanbulun nfus younluu ileriki
yllarda Karadeniz kylarna doru olaca grlmektedir. Bu kapsamda Avrupa
yakasnn Karadenize baland Saryer ilesinin nfusunda hzl bir art olmas
beklenmektedir. Metro inaatnn bu ksm yakn bir zamanda nfusunda nemli bir
art olmas beklenen Saryere uzatlmas ve bu blgede oluabilecek trafik
probleminin zlebilmesi asndan olduka nemli bir yer tekil etmektedir.
Nfusu 15 milyona yaklaan stanbul iin metro hatlarnn arttrlmas ve
sistemin tramvay, hafif rayl sistem, banliy, vapur hatlar ile entegre bir ekilde
planlanmas ve yeniden dzenlenmesi gerekmektedir.
136
KAYNAKLAR
AKLAN, S., 2002. Tnel Kazsnda Karlalan Problemler, Dou Holding naat
Grubu.
ARIOLU, E., 1998. Metro Tnellerinin Duyarllnn Korunmas, Yap Merkezi.
BARTON, N., LIEU R. ve LIMDE I., 1974. Engineering Clasification of Rock
Masses for the Design of Tunnel Support. Oslo Norway, 106s.
CRAG, R.F., 2004. Basic Soil Mechanics. Seventy Edition, Spon Basmevi,
Londra, 447s.
EEN, ., 2007. stanbul Metrosu Koksa Tnelleri Yzey Deformasyon Analizi.
.T.. Mhendislik Fakltesi-Yksek Lisans Tezi, 88s.
DNER, R., 2000. Tnel Mhendisliinde Jeoteknik Ett ve Uygulamada
Karlalan Problemler. Yksel proje uluslar aras A.. , Ankara.
ERGUVANLI, K., 1982. Mhendislik Jeolojisi. .T.. Matbaas Gmsuyu,
Yenilenmi 3. Bask.
ER, ., 1999. stanbul Metrosunda Geilen Kayalarn Yeralt Kazlar Asndan
Yorumu, Yeralt Kaya Yaplarnda Mhendislik Jeolojisi. Mhendislik
Jeolojisi Blteni, 17, 92-102s.
GRUP ARTSON ARATIRMA SONDAJLARI MHENDSLK TCARET
LMTET RKET, 2007. stanbul Metrosu Darafaka-Hacosman aras
Geoteknik Deerlendirme Raporu, stanbul.
GRUP ARTSON ARATIRMA SONDAJLARI MHENDSLK TCARET
LMTET RKET, 2006. stanbul Metrosu 4.Levent-Ayazaa aras
Jeoteknik Deerlendirme Raporu, stanbul.
HOEK, E. and BROWN, E.T., 1980. Underground Excavations in Rock.Institutions
Of Mining and Metallurgy. London, 382s.
HOEK, E., 2000. Kaya Mhendislii. TMMOB Maden Mhendisleri Odas Yayn,
Ankara, 319s.
http://www.urbanrail.net/index.html (Eriim tarihi: 3 ubat 2010)
zmir Metro A.. , http://www.izmirmetro.com.tr/ (Eriim tarihi: 5 ubat 2010)
137
KARPUZ, C. ve HNDSTAN M.A., Kaya Mekanii lkeleri ve Uygulamalar.

TMMOB Maden Mhendisleri Odas Yayn Ankara, 346s.
KETN, . ve GNER, G., 1989. stanbul Blgesinde Karbonifer Yal Trakya
Formasyonunun Yapsal zellii. Mhendislik Jeoloji Blteni, stanbul,
say:11, 13-18s.
KUMBASAR, V. ve KP, V.; 1985. Zemin Mekanii Problemleri. alayan
Yaynevi, stanbul.
KURT, C., YILMAZ, . ve MEK, S., 2002. stanbul Metrosu Tnellerinde
Umbrella Arch Ynteminin uygulanmas ve sonular.Ulamda yeralt
kazlar 1.Sempozyumu, TMMOB Maden Mhendisleri Odas Yayn,
stanbul, 331-342 s.
KKSAL, D. M., 2007. Dnyada ve Trkiyede ulam amal yeralt mhendislik
yaplar-Tarihsel Bir
Bak. 2.Ulamda yeralt kazlar sempozyumu
bildiriler kitab, TMMOB Maden Mhendisleri Odas Yayn, stanbul, 604s.

MRY, K., 2001. stanbul Metrosu Yenikap-Unkapan Aras naat Yenikap
Tnellerinde, Kil Zeminlerde Uygulanan Klasik Tnel Ama Yntemi le
Umbrella Arch Ynteminin Karlatrlmas.Yksel Proje (Yaymlanmam )
RABCEWICZ, L., The Austrian Tunneling Method.Water print.
EKERCOLU, E.; 2002. Yaplarn Projelendirilmesinde Mhendislik Jeolojisi.
TMMOB Jeoloji Mhendisleri Odas Yaynlar, Ankara, 18-21s.
ULUSAY, R., 2003. KAYA KTLELERNN MHENDSLK ZELLKLER,
TMMOB Jeoloji Mhendisleri Odas Yaynlar, Ankara, 60s.
UZUNER, B.A., 1998. Temel Zemin Mekanii.Teknik Yaynevi, Ankara.
YKSEL PROJE ULUSLAR ARASI A.. 1997. stanbul Metrosu 1.Aama naat
Levent - Ayazaa aras Jeoteknik Deerlendirme Raporu. Ankara.
YKSEL PROJE ULUSLAR ARASI A.. 2005. stanbul Metrosu 4.LeventAyazaa Kesimi Depo Sahas ve Balant Hatlar Jeoteknik Deerlendirme
Raporu. Ankara.
138
ZGEM
1985 ylnda Giresunda dodu. lk ve orta renimini Giresunda
tamamladktan sonra 2004 ylnda ukurova niversitesi Mhendislik-Mimarlk
Fakltesi Maden Mhendislii Blmn kazand, 2008 ylnda mezun oldu ve ayn
yl ukurova niversitesi Fen Bilimleri Enstits Maden Mhendislii Ana Bilim
dalnda yksek lisans eitimine balad.
139

8010 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

8010 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UKUROVA NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

YKSEK LSANS TEZ

STANBUL (4. LEVENT-HACIOSMAN ARASI) METRO TNELNDEK

MADEN MHENDSL ANABLM DALI

Bu Tez 02/07/2010 Tarihinde Aadaki

Prof. Dr. Mesut ANIL

Do. Dr. Alaettin KILI

Do. Dr. Suphi URAL

Do. Dr. A. Mahmut KILI

Do. Dr. Abdlazim YILDIZ

Bu Tez Enstitmz Maden Mhendislii Anabilim Dalnda hazrlanmtr.

Prof. Dr. lhami YENGL

Bu alma . . Aratrma Projeleri Birimi Tarafndan Desteklenmitir.

Study area planned by the Istanbul Metropolitan Municipality and Garanti

EMROLUna teekkr bir bor bilirim.

2.4.1.4. ngiliz Yntemi ...................................................................... 12

3.1.2.2.(1). Neojen keller ............................................................... 56

3.2.3.3. Pskrtme Beton.................................................................. 100

ekil 2.1. Tnelde kullanlan terimler ....................................................................... 4

izelge 2.1. Tnel kazs ve desteklenmesi iin kayalarn snflandrlmas

izelge 3.12. Karlalacak kaya birimlerine ait Q snflamas ve beklenen

Tneller, uygun ulatrma yaplar vastas ile aralarnda doal zorluklar ve

Kentler iin gelitirilmi, toplu tamacln bir tr olan metro, btn

desteklenmesinin nasl yapld ve kullanlan destek elemanlarnn neler olduu ile

Eimi snrl olan gzergahlarda, dalk arazide, yeryznden alamayan srt

Gzergahn bir ksmnn nemli toprak kaymalar, kaya yuvarlanmalar veya

Demiryollarnda, dalk bir arazide ykseklik kazanmak amac ile,

naat ve bakm fazla masrafl olan, kendini tutamayan zeminlerdeki byk

Yer st yaplarnn ok pahal olduu yerlerdeki yollarn geniletilmesi ve

2.2. Tnelcilikte Kullanlan Terimler

Tnelcilikte, yatay dzlemle olan ilikileri, derinliklere ve en kesitlere bal

ekil 2.1. Tnelde kullanlan terimler

2.3. Tnel Kaz Yntemleri

Tneller genellikle yntemle alr.

2.3.1. A-Kapa Tnel Ama Yntemi

Genellikle metro tnelleri, gzergah itibariyle ana yollarn altndan

2.3.2. Delme ve Patlatma Yntemi ile Tnel Am

Uzun yllardr uygulanyor olmasnn verdii tecrbe,

Gerekli ilk malzemenin ve tehizatnn ucuzluu,

Her trl kaya artlarnda uygulanabilmesidir.

durumlarda nemli olmayabilir. Fakat kaya artlarnn tnel gzergah boyunca

Delme ve patlatma yntemi ile tnel amann dezavantajlar:

Uzun zaman alr ve ilerleme yava olur.

Ar sklmenin nne geilemediinden tnel apn ve eklini korumak

Ne kadar hassasiyet gsterilirse gsterilsin, patlamann sebep olduu

2.3.3. Makine ile Kaz

Yumuak zeminde tnel amak iin ok eitli tnel ama makineleri

2.3.3.2. Yarm Kesit Kaz Makineleri

Genel olarak kayada kullanlan kollu tnel ama makineleri, yumuak

2.4. Tnel Ama Yntemleri

2.4.1. Paral Kesit Yntemleri

Paral kesit yntemlerinde ilk nce nakliye amacyla tavan ve taban

2.4.1.1. Alman Yntemi

Bu yntem ekirdek yntemi olarak da bilinir. nemini kaybetmi olmasna

Alan galerilerden sonra zellikleri bilinen bir formasyonda almas,

Tavan kemerinin salam destekler zerinde bulunmas ve masrafsz

alma alannn ok dar olmas,

Zaman kaybnn fazla olmas,

Galeri gerilmelerinin deiik yn ve iddette ortaya kmas olarak

2.4.1.2. Belika Yntemi

Bu yntemin ana ilkesi tavan kayacnn dengesini korumaktr. Bunun iin

Tavann ksa srede salamlatrlabilmesi,