INFOTEH-JAHORINA Vol. 14, March 2015.

Debeloslojni zatitni otpornici kao zatita od

nepoeljnog impulsnog elektrinog naprezanja
Ivanka Stanimirovi, Zdravko Stanimirovi
Institut za telekomunikacije i elektroniku IRITEL a.d. Beograd
Belgrade, Republic of Serbia
inam@iritel.com; zdravkos@iritel.com
SadrajKontinuirani razvoj digitalnih telekomunikacionih
sistema tokom poslednje decenije je doveo do poveane primene
zatitnih komponenti koje tite sistem u ekstremnim radnim
uslovima. U tu svrhu se esto koriste niskoomski debeloslojni
otpornici specifine namene. U radu je predstavljena specifina
geometrija ovih otpornika, metode njihove realizacije i
ispitivanja kao i ponaanje u uslovima visokonaponskog
impulsnog naprezanja da bi se postigle optimalne performanse u
ektremnim radnim uslovima kao to je udar groma.
Kljune rijei - niskoomski debeloslojni
visokonaponski impulsi; katastrofalni otkazi.

I.

otpornici;

UVOD

Kontinuirani rast primene savremenih digitalnih

telekomunikacionih sistema doveo je do masovne primene
specifinih niskoomskih debeloslojnih otpornika [1-3]. Njihova
uloga je da, kao primarna prekostrujna zatita ispred gasnog
odvodnika kao primarne prenaponske zatite ili kao deo
sekundarne zatite u sklopu strujnog limitera, zatite sistem u
ekstremnim radnim uslovima kao to su preoptereenja usled
atmosferskih pranjenja ili sluajni dodir telekomunikacionog i
energetskog distributivnog voda u uslovima prirodnih
nepogoda (Sl.1). Ovi niskoomski otpornici otpornosti do 400
se realizuju kao uparene komponente specifine serpentinske
geometrije na keramikoj podlozi (Sl.2). Definisanje
karakteristika komponente se vri izborom odgovarajue
geometrije, temperaturski stabilnih i nezapaljivih materijala uz
strogu kontrolu debljina slojeva i precizno podeavanje
vrednosti otpornosti laserskim trimovanjem.

a)

b)

Slika 2. a) Standardni debeloslojni otpornik: optereenje je fokusirano na

najui deo otpornika to u najveem broju sluajeva razultuje otkazom
komponente; b) Zatitni debeloslojni otpornik serpentinske geometrije:
uniformna irina otporne linije obezebeuje ravnomerno optereenje
otpornika

U radu e biti izloeni rezultati analize ponaanja serije

debeloslojnih zatitnih otpornika realizovanih u Institutu za
telekomunikacije i elektroniku IRITEL a.d. Beograd. Ova
analiza ima za cilj da ispita performanse ovih otpornika u
skladu sa vaeim meunarodnim standardima i utvrdi
mogunost njihove komercijalne primene.
II.

DEBELOSLOJNI ZATITNI OTPORNICI

Debeloslojni zatitni otpornici se mogu realizovati kao

pojedinane serpentinske komponente ili kao parovi
odgovarajuih serpentinskih otpornika na zajednikoj podlozi.
Formiraju se klasinim postupcima sito-tampe na alumina
keramici (96% Al2O3) niskoomskim debeloslojnim
materijalima na bazi Ag-Pd koji mogu da izdre naponske
impulse velike snage uz minimalne izmene otpornosti zatitne
komponente. Otpornici ovog tipa se prekrivaju staklenom
zatitom koja pored svoje osnovne funkcije zatite otpornika
od uticaja sredine, slui i za poboljanje impulsnih performansi
komponente. Tip staklene zatite i debljina zatitnog sloja,
pored parametara vezanih za otporni sloj, podlogu i druge
parametre procesiranja, mogu uticati na nivo maksimalne snage
koju otpornik moe da istrpi. Ako se uporede performanse
zatienih i nezatienih komponenti, do otkaza zatienih
otpornika dolazi pri veim energijama impulsa poto staklena
zatita slui i kao hladnjak i titi provodnu fazu od oksidacije.
Tipovi impulsa koje zatitni otpornici moraju da istrpe
kreu se od kratkih reda 10s do 1000s, pa do impulsa
trajanja vie sekundi (Sl. 3). Najee su u upotrebi oblici
impulsa 10/1000s, 0.5/700s, 10/700s, 2/10s itd. pri emu
prvi broj definie vreme uspona, a drugi vreme
eksponencijalnog pada do polovine impulsa.

Slika 1.

Tipina primena debeloslojnih zatitnih otpornika u

telekomunikacijama

Prilikom testiranja zatitnih otpornika na generatoru

impulsa se podeava tzv. poetni napon "punjenja". Kada se
generator napuni, dolazi do oslobaanja energije du test

- 80 -

otpornika, a stvarni napon impulsa na otporniku se oitava na

generatoru impulsa. to je vea otpornost test uzorka,
meusobno su blie vrednosti napona "punjenja" i napona
impulsa. Energetski sadraj primenjenog visokonaponskog
impulsa se moe odrediti na osnovu vrednosti snage impulsa u
piku i vremena eksponencijalnog pada do polovine maksimalne
vrednosti snage impulsa (to impuls due traje, vei je njegov
energetski sadraj).

Slika 5.

Vreme eksponencijalnog pada do polovine impulsa vs. otpornost

test uzorka

III.

Slika 3. Definicija talasnog oblika visokonaponskih impulsa kojima se

izlau zatitni otpornici prilikom simulacije udara groma tj. testiranja
komponenti u skladu sa propisanim standardom ITU-T K.20 [4]

EKSPERIMENT

Dejstvu impulsa izlagana je serija uparenih serpentinskih

zatitnih niskoomskih debeloslojnih otpornika slojnih
otpornosti 0,1 i 0,2/ pri emu je irina otpornih linija bila
0,5mm (Sl. 6). Primenjeni su 10/700s i 100/700s impulsi
generisani Haefely P6T generatorom impulsa izlazne
otpornosti 25. Pimenjen je napon od 1,5kV. U skladu sa
standardom ITU-T K.20 otpornici su izlagani dejstvu deset
impulsa sa uestanou 1 impuls/min. Otpornici su testirani u
zajednikom i diferencijalnom modu.

Stvarno trajanje impulsa koje vidi test uzorak zavisi od

otpornosti samog uzorka. Kada generator impulsa izazove
pranjenje na visokoj otpornosti (otvorena veza) impuls ima
najdue vreme trajanja. Za 10/700s impulse, koji se najee
koriste, vreme eksponencijalnog pada do polovine impulsa na
izlazu ureaja bez optereenja je 700s.

Slika 6.

Debeloslojnii zatitni otpornik

U tabeli I je prikazana izmena otpornosti debeloslojnih

zatitnih otpornika posle dejstva 10 visokonaponskih impulsa.
Izvrena merenja su pokazala da je izmena otpornosti nakon
testiranja test-uzoraka manja od 1% odakle se moe zakljuiti
da su se otpornici nakon dejstva visokonaponskih impulsa
vratili u normalan reim rada.
TABELA I.

IZMENA OTPORNOSTI DEBELOSLOJNIH ZATITNIH

OTPORNIKA POSLE VIESTRUKOG DEJSTVA VISOKONAPONSKIH IMPULSA

Slika 4.

Uporedni prikaz naponskog oblika 10/700s impulsa i

odgovarajue krive snage

Uporedni prikaz naponskog oblika 10/700s impulsa i

njegove snage je prikazan na slici 4 [1]. Vidi se da je povrina
ispod krive snage jednaka polovini povrine ispod naponske
krive. Kako vrednost otpornosti test uzoraka opada, skrauje
se i vreme eksponencijalnog pada do polovine impulsa, to za
posledicu ima i smanjenje povrine krive snage tj. energije
impulsa. Na slici 5 je prikazana veza vremena
eksponencijalnog pada do polovine impulsa i otpornosti test
uzoraka [1].

Slojna
otpornost (/)

Broj impulsa

Energija
impulsa (J)

Promena
otpornosti

0,1

10

28

<0,1%

0,2

10

26

<0,1%

Prikazani rezultati su pokazali da otporni sastav nie

vrednosti slojne otpornosti imaju bolje performanse u
uslovima naprezanja nego otporni sastavi viih otpornosti. To
je potvreno i prilikom izlaganja otpornika naponskim
impulsima od 500V sa postepenim poveavanjem nivoa
naponskih impulsa. U Tabeli II su prikazane kritine vrednosti
napona pri kojima je dolo do otkaza ispitivanih komponenti.

- 81 -

TABELA II.

PARAMETRI OTKAZA DEBELOSLOJNIH ZATITNIH

zatitu i kroz otpornik da bi se eliminisala mogunost pojave

varnienja na mestu reza. Treba napomenuti da otpornici
zatieni staklenom zatitom koja se ari na visokoj
temperaturi (850C) ostvaruju bolje performanse nego
otpornici zatieni staklenim zatitama koje se are na niim
temperaturama (500-600C).

OTPORNIKA

Slojna otpornost (/)

0,1

0,2

Srednja vrednost otpornosti ()

21

40,5

Napon impulsa pri otkazu (V)

2241

2285

Napon impulsa pri katastrofalnom otkazu (V)

2713

2754

10
7.6

Slika 7.

Otkaz zatitnog debeloslojnog otpornika pucanje zatitnog

staklenog sloja

Debeloslojni zatitni otpornici se prekrivaju staklenim

zatitnim slojem u cilju zatite od negativnih dejstava sredine i
poboljanja impulsnih performansi komponente. Tip staklene
zatite i debljina zatitnog sloja, pored parametara vezanih za
otporni sloj, supstrat i druge parametre procesiranja, mogu
uticati na nivo maksimalne snage koju otpornik moe da istrpi
(Sl. 8).

R/R [%]

Pod otkazom debeloslojnih zatitnih otpornika se smatra

nemogunost da se po prestanku dejstva impulsa ponovo
uspostavi normalan reim rada otpornika. Znaajna izmena
vrednosti otpornosti nakon dejstva naprezanja, naruavanje
integriteta komponente pregorevanjem, varnienje na mestu
laserskog trimovanja otpornika su neki od najeih modova
otkaza ovih komponenti. Rezultati prikazani u Tabeli II
pokazuju da je pri naponima od 2241V za otpornike slojne
otpornosti 0,1/ i 2285V za otpornike slojne otpornosti
0,2/ dolo do pucanja zatitnog staklenog sloja otpornika
(Sl.7).

5.2
2.8
0.4
-2

Bez zastite

Primenjeni napon [kV]

Zastita 1

Zastita 2

Zastita 3

Slika 9. Uticaj razliitih vrsta staklene zatite na izmenu otpornosti

debeloslojnih zatitnih otpornika slojnih otpornosti 0.2/ izloenih
dejstvu visokonaponskog impulsnog naprezanja do pojave
katastrofalnog otkaza (zatite 1 i 2 - niskotemperaturski stakleni zatitni
slojevi temperatura arenja 500 i 600C, respektivno; zatita 3 visokotemperaturski stakleni zatitni sloj temperature arenja 850C

Katastrofalni otkazi debeloslojnih zatitnih otpornika su se

dogodili pri naponima od 2713V za otpornike slojne otpornosti
0,1/ i 2754V za otpornike slojne otpornosti 0,2/. Pri
ovim naponima je dolo do pregorevanja otpornih linija
serpentina. Do ovakvih otkaza najee dolazi usled
neadekvatne kontrole uslova realizacije i to najee na
kontaminiranim mestima usled prisustva stranih estica unetih
prilikom procesa sito-tampe (Sl. 10).

Slika 10. Katastrofalni otkaz zatitnog debeloslojnog otpornika pregorevanje otporne linije serpentine

Slika 8.

Maksimalna snaga koju mogu da istrpe debeloslojni zatitni

otpornici u zavisnosti od debljine zaptitnog staklenog sloja

Ako se uporede performanse zatienih i nezatienih

komponenti, do otkaza zatienih otpornika dolazi pri veim
energijama impulsa (Sl. 9). Pored toga, prisustvo zatite
doprinosi manjoj izmeni otpornosti prilikom dejstva impulsa).
Izbor tipa zatitnog sloja odreuje i mogunost laserskog
trimovanja otpornika. Oni se trimuju u uskom opsegu
tolerancija pri emu je imperativ formiranje istog reza i kroz

- 82 -

Ispitivanje performansi debeloslojnih zatitnih otpornika u

uslovima visokonaponskog impulsnog opereenja je pokazalo
da su performanse ispitivanih otpornika slojnih otpornosti
0,1/ i 0,2/ u skladu sa zahtevima meunarodnog
standarda ITU-T preporuka K.20 po kome je neophodno
zadovoljiti sledea ogranienja: opseg radnih temperatura
debeloslojnih zatitnih otpornika od -40C do +85C; snaga
disipacije na T=+85C po otporniku: 1W; snaga disipacije na
T=+85C za upareni par otpornika: 2W; promena otpornosti
pojedinanih otpornika posle dejstva 10 10/700s, 1500V
impulsa: 2%; promena odnosa otpornosti uparenih otpornika
posle dejstva 10 10/700s, 1500V impulsa: 1%.

IV.

[2]

ZAKLJUAK

U radu je pokazano da rezultati analize ponaanja zatitnih

debeloslojnih otpornika koji se koriste kao zatita od
nepoeljnog impulsnog elektrinog naprezanja zadovoljavaju
zahteve meunarodnog standarda ITU-T preporuka K.20.
Utvreno je da su realizovane komponente adekvatno
dimenzionisane te da energetski mogu izdrati sva
preoptereenja predviena propisima. Otkazi kao to su
pregoravanja i varnienja se mogu kontrolisati i eliminisati
strogom kontrolom procesa realizacije ime se obezbeuje
pouzdan rad strukture. Na osnovu toga se moe zakljuiti da
se ove komponente mogu primeniti u telekomunikacionim
ureajima kao zatita u ekstremnim uslovima rada umesto
stranih komercijalno raspoloivih komponenti.
ZAHVALNICA
Ovaj rad je realizovan zahvaljujui podrci Ministarstva
prosvete, nauke i tehnolokog razvoja Republike Srbije u
okviru angaovanja na projektima III44003 i III45007.

[3]

[4]

ABSTRACT

The continuous development of digital telecom systems

over the past decade has led to an increasing need for surge
protection components. For high voltage surge applications
low-ohm thick film resistors (TFRs) are often being used. This
paper describes characteristic design, production and testing
methods, as well as behavior of low-ohm surge protection
TFRs under applied electrical stress in order to achieve
optimum performances under extreme working conditions such
as lightning surges.

LITERATURA
[1]

A. Dziedzic, L. J. Golonka, J. Kita, H. Roguszczak, and T. Zanowicz,

Some remarks about short pulse behavior of LTCC and thick film
microsystems, in Proceedings of the European Microelectronics
Packaging and Interconnection Symposium, pp. 194199, Prague, Czech
Republic, 2000.
J. Kita, A. Dziedzic, L. J. Golonka, G. uk, Pulse durability of
polymer, cermet and LTCC thick-film resistors, in Proc. of 12th
European Microelectronics Conference, pp. 313-319, Harrogate, United
Kingdom, 1999.
International Telecommunication Unions Standard ITU-T K.20:
Resistibility of telecommunication switching equipment to overvoltages
and overcurrents

M.F. Barker, Low Ohm Resistor Series for Optimum Performance in

High Voltage Surge Applications, Microelectronics International, 1997,
vol. 43, pp. 22-26.

- 83 -

THICK-FILM RESISTORS FOR HIGH VOLTAGE

SURGE APPLICATIONS
Ivanka Stanimirovi, Zdravko Stanimirovi