Ece Ayhan'in Siirleri Üzerine Bir Arastirma

T.C.
ANKARA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
TRK DL VE EDEBYATI (YEN TRK EDEBYATI)
ANABLM DALI
ECE AYHANIN RLER ZERNE BR ARATIRMA
Doktora Tezi
Erdoan KUL
Tez Danman
Prof.Dr. Ramazan KAPLAN
Ankara 2007
T.C.
ANKARA NVERSTES
ANABLM DALI
Doktora Tezi
Erdoan KUL
Ankara 2007
T.C.
ANKARA NVERSTES
ANABLM DALI
Doktora Tezi
Tez Danman : Prof. Dr. Ramazan Kaplan
Tez Jrisi yeleri

Ad ve Soyad
mzas
....................................................................
........................................
....................................................................
........................................
....................................................................
........................................
....................................................................
.........................................
....................................................................
.........................................
....................................................................
.........................................
Tez Snav Tarihi ..................................
NDEKLER
NSZIX-X
KISALTMALARXI
GR......................................................................................................................1-6
I. BLM
HAYATI, KL, DNYA GR, SANAT HAYATI, ESERLER7-75
A. HAYATI.8
1. DOUMU, OCUKLUU, ALES VE YETME ORTAMI...8
2. RENM VE ALIMA HAYATI..16
3. HASTALII VE LM...20
B. KL......24
C. DNYA GR...37
D. SANAT HAYATI.59
1. SANAT VE EDEBYAT ZEVKNN LK OLUUM EVRELER, LK
RLERNDE GRLEN ETKLENMELER... 59
2. SANAT VE KLTR EVRES62
E. ESERLER62
1. R...62
1.1. Knar Hanmn Denizleri..........................................................62
1.2. Baksz Bir Kedi Kara........................................63
1.3. Ortodoksluklar.65
1.4. Devlet ve Tabiat ya da Orta kiden Ayrlan ocuklar in iirler...66
1.5. Yort Savul67
1.6. Zambakl Padiah.67
1.7. ok Eski Adyladr...68
1.8. anakkaleli Melahata ki El Mektup..70
1.9. Son iirler70
1.10. Btn Yort Savullar!.............................................................................71
2. GNLK..71
2.1. Defterler...71
2.2. Yeni Defterler..72
2.3. Babozuk Gnceler.72
3. DENEME VE SYLE..72
3.1. Yalnz Kardee...72
3.2. Kolsuz Bir Hattat.73
3.3. Sivil iirler...73
3.4. iirin Bir Altn a.73
3.5. Aynal Denemeler73
3.6. Dipyazlar.73
3.7. Sivil Denemeler Kara...74
3.8. Hay Hak! Syleiler.74
3.9. Bir iirin Bakr a74
3.10. kzlemeler..74
4. ANLATI74
4.1. Mortesi Requiem74
5. MEKTUP..75
5.1. Hoa Kal lhan Berke Mektuplar..75
II. BLM
SANAT VE EDEBYAT ZERNE DNCELER..76-208
A. SANAT..........77
1. SANATIN NTEL VE LEV...77
2. SANAT VE GELENEK...79
B. EDEBYAT...80
1. R...80
1.1. iir ve Dil.80
1.2. iir ve Dnce83
1.3. iir ve Etik...85
1.4. iir ve Gereklik..89
1.5. iir ve ktidar...91
1.6. iir ve Marijinallik...95
1.7. iir ve Okur.98
1.8. iirin dllendirilmesi..102
1.9. iir ve Tarih...103
1.10. iir ve Toplumsallk107
1.11. iirde Anlam Sorunu...110

1.12. iirde Ayrntnn nemi..112
1.13. iirde Nesnel Karlk..113
1.14. iirde z ve Biim...116
1.15. iirde zgnlk...117
1.16. iirde Ses, Ritim ve Grsellik..118
1.17. iirde Yenilik..120
1.18. iirin Kurgusu ve Yaps..122
1.19. iirin Nitelii, levi ve Konumu.124
1.20. iirin br Sanatsal Trlerle likisi...129
1.20.1. iir ve Sinema...130
1.20.2. iir ve Mzik....132
1.20.3. iir ve Resim.133
2. EDEB DNEM, AKIM VE HAREKETLER...134
2.1. Divan iiri..134
2.2. Tanzimat ve Servet-i Fnun iiri...137
2.3. Garip iiri...138
2.4. kinci Yeni iiri..139
3. BATI EDEBYATI.145
4. ELETR, ELETRMENLER VE EDEBYAT TARHLER...148
4.1. Eletiri148
4.2. Eletirmenler..149
4.3. Edebiyat Tarihileri152
5. R VE EDEBYAT EVRELER...153
6. ROMAN VE YK...157
7. EDEB KLKLER..158
7.1. Ahmet Haim (1884-1933)158
7.1. Asm Bezirci (1927-1993).159
7.2. Attil lhan (1925-2002)....160
7.3. Can Ycel (1926-1999).161
7.4. Cemal Sreya (1931-1990)162
7.5. Edip Cansever (1928-1986)...163
7.6. Enis Batur (1952-)..164

7.7. Fazl Hsn Dalarca (1914-)165
7.8. Hilmi Yavuz (1936- ).166
7.9. lhan Berk (1918- ).167
7.10. smet zel (1944- )..168
7.11. kk skender (1964- )...170
7.12. Melih Cevdet Anday (1915-2002)...171
7.13. Nzm Hikmet Ran (1901-1963)..172
7.14. Necip Fazl Ksakrek (1905-1983).174
7.15. Nilgn Marmara (1958-1987)..174
7.16. Nurullah Ata (1898-1957)..176
7.17. Oktay Rifat (1914-1988)..178
7.18. Orhan Veli Kank (1914-1950)180
7.19. Sait Faik Abasyank (1906-1954)...181
7.20. Salh Birsel (1919-1999).183
7.21. Sevim Burak (1931-1983)183
7.22. Sezai Karako (1933- )185
7.23. Tezer zl (1943-1986)...186
7.24. Turgut Uyar (1927-1985).187
7.25. Yahya Kemal Beyatl (1884-1958)..188
8. R, AR VE YAZARLARLA LGL ZNEL NTELEME, BENZETME,
SINIFLANDIRMA VE ELETRMELER...192
8.1.iir...192
8.2.air..196
8.3. Eletirme ve Benzetmeler.203
8.3.1. Dinar Bandosu.203
8.3.2. Mzisyen Eletirmeleri..206
8.3.3. iek Benzetmeleri.206
8.3.4. Avadanlk Benzetmeleri..207
8.3.5. Yemek Benzetmeleri...207
8.3.6. Aa Benzetmesi.208
8.3.7. Balk Benzetmeleri..208
III. BLM
RLERNN NCELENMES209-420
A. TEMALAR.210
1. GENEL TEMALAR...210
1.1. Anne-Baba.210
1.2. Ak/ Sevgi..218
1.3. Cinsellik/Ecinsellik..221
1.4. ocuk.234
1.5. Hayat..241
1.6. nan eleri..244
1.7. ntihar.248
1.8. Kap Kurtulma stei/ zgrleememe Sorunu...250
1.9. Kadn..257
1.10. lm267
1.11. Yalnzlk/ Isszlk/ Srgnlk/ Dtalk...270
1.12. Zaman..274
2. TOPLUMSAL VE SYASAL TEMALAR279
2.1. Devlet/ ktidar/ Otorite...282
2.2. Fuhu..294
2.3. Halk303
2.4. Kent308
2.5. Okul /Eitim-retim314
2.6. iddet/ Acmaszlk323
B. MTOLOJK ELER329
C. MASALSI ELER.336
D. METNLERARASI LKLER.346
1. AIK METNLERARASI LKLER.347
1.2. Gndermeler/ Telmihler348
1.2.1. Edebi Kiiliklere, Yaptlara Ve Sreli Yaynlara Gndermeler348
1.2.2. Baka Alanlardan Kiiliklere ve Yaptlara Gndermeler...349
1.2.3. Tarihsel Olay ve Topluluklara Gndermeler..352
1.2.3. Tarihsel Mekn ve Yaplara Gndermeler..353
1.2.4. Toplumsal/ Grupsal nanlara, detlere Gndermeler..353

1.2.4. iir Balklarndaki Gndermeler (Yan-metinsellik)..354
1.2.5. Alntlar...357
1.2.6. Klie/ Basmakalp Szler362
2. KAPALI METNLERARASI LKLER.363
2.1. erik ve Kurgu rtmesi.363
2.2. Gizli Alnt.371
2.3. Yeniden Yazma.375
E. YAPI378
1. NAZIM BM..378
1.1. Serbest Nazm Biimleri379
1.1.1. Dize Says Eit Bentlerle Kurulanlar...380
1.1.2. Dize Says Farkl Bentlerle Kurulanlar382
1.2. Ksa iirler.385
1.3. Dzyaz (Mensur) iirler...385
2. NAZIM BRM.387
3. L, UYAK, REDF, RTM.387
3.1. l387
3.2. Uyak ve Redif388
3.3. Aliterasyon.392
3.4. Asonans..398
3.5. Yineleme Gruplar..405
3.5.1. Bala Yinelemeleri.406
3.5.1.1. Dize inde.406
3.5.1.2. Dizeler Arasnda407
3.5.2. Szck Yinelemeleri.407
3.5.2.1. Dize Ve Bent i Szck Yinelemeleri..407
3.5.2.2. Dizeler ve Bentler Aras Szck Yinelemeleri..413
3.5.3. Dize Yinelemeleri.417
IV. BLM
DL VE ANLATIM ZELLKLER421-504
A. SZCK KADROSU........................................................................................422
B. DZE VE CMLE YAPISI ..431
1. DZE YAPISI..431
1.1. Tek Szckl Dizeler.431
1.2. Dize Blme/ Dize Krma ...432
1.3. Uzun Dize..433
1.4. Dizelerde Ayralar.433
1.5. Dizelerde Ksa izgi..435
1.6. Dizelerde Trnak areti.436
1.7. Dipnotlu Dizeler.436
2. CMLE YAPISI.437
2.1. Yklemin Trne Gre..438
2.2. Yaplarna Gre..438
2.3. Kurulularna Gre.440
2.4. Anlamlarna Gre...442
3. KONUMA DL...447
3.1. Doal, Rahat ve ten Syleyi..447
3.2. Yerel Syleyiler ...449
3.3. Argo ve Sokak Dili ...450
3.4. kilemeler...457
3.5. Pekitirme ve Kltme Sfatlar...459
3.6. Deyimler.460
3.7. Ksa ve Eksiltili Anlatm464
C. ANLATIM TEKN ...467
1. KARITLIK...467
2. BETMLEME.468
3. YKLEME..469
4. DYALOG..473
5. MONOLOG475
6. SIRALAMA476
10
D. SAPMALAR ......................................................................................................477
1. SZCKSEL SAPMALAR...478
2. YAZIMSAL SAPMALAR.487
3. BMBLMSEL SAPMALAR492
4. SZDZMSEL SAPMALAR...494
5. ANLAMSAL SAPMALAR/ ALIILMAMI BADATIRMALAR497
E. MGELER .498
SONU 505-514
ZET ..515
ABSTRACT517
KAYNAKA ...519-537
A. NCELENEN R KTAPLARI.520
B. YARARLANILAN KAYNAKLAR..521
1. KTAPLAR...521
2. YAZILAR..525
3.
AIKOTURUM,
SORUTURMA,
TARTIMA
VE
ZEL
DOSYALAR534
4. TEZLER536
11
NSZ
kinci Yeni airleri zerine yaplan almalarn son yllarda oalmasna

kout olarak bu hareketin genel zelliklerine ve edebiyat tarihimiz asndan ilevine
ynelik noktalar daha bir belirginlemekte, bunun yan sra modern Trk iirinin
kendine zg yaps ve temel referanslar yeni aratrmalara da katk salayacak
biimde nemli lde aydnla kavumaktadr.
Bu almamz, kinci Yeni hareketinin nde gelen temsilcilerinden Ece
Ayhann sanatna ve iirlerine ilikin bir aratrma niteliinde olup onun kimi
evrelerce ar eletirilere urayarak btnyle nemsiz ve ilevsiz grlen, kimi
evrelerce ise bir tr hayranlkla deta gklere karlan yaptlarnn ve sanat
kiiliinin edebiyat tarihimizdeki yerini saptamaya alma, bu ynde yaplacak
aratrmalara bir katk salayabilme amacna dayanmaktadr.
Drt blmden oluan tezimin ilk blmnde airin hayat, dnya gr,
kiilii, sanat hayat ve eserleri ana izgileriyle ele alnmaya allmtr. Kukusuz
bir edebiyat aratrmasnda ncelikle belirleyici ve balayc olan dorudan metnin
kendisidir; ama kimi metinlerin yeterince anlalp deerlendirilmesinde szn
ettiimiz bilgilerin destei ve gereklilii yadsnamaz. Bu durumun Ece Ayhann
poetik duruu ve yaptlar iin de geerli olduunu dndmzden ilk blm bu
konulara ayrmay yararl bulduk.
kinci blmde, airin sanat ve edebiyat zerine dncelerine yer verdik. Bir
airin poetikas/ poetik grleri yalnzca dorudan iire ya da kendi iirlerine ilikin
aklamalaryla deil, ayn zamanda baka edebi tr, dnem, kii ve yaptlar zerine
syledikleriyle de kendini aa vurur. Biz bu nedenle Ece Ayhann bu balamda
deerlendirilebilecek gr, yorum ve yaklamlarn mmkn olduunca bir
btnlk iinde gstermeye altk.
iirlerini; yer verdii temalar, ierdii mitolojik ve masals eler, kurduu
metinleraras ilikiler ve sahip olduu yap ynlerinden nc blmde; dil ve
anlatm zellikleri bakmndan ise drdnc blmde deerlendirmeye altk.
Bu almamzda her zaman anlay, yardm ve desteklerini benden eksik
etmeyen hocam sayn Prof. Dr. Ramazan Kaplana; A Sosyal Bilimler Enstits
12
Mdr sayn Prof. Dr. Can Hamamcya; deerli blm bakanm sayn Dr. Kemal
Atee ve enstit idari personelinden sayn Hasan Demirele teekkr bir bor
biliyorum.
Ayrca, desteklerini hibir zaman unutamayacam dostlarmla, bu srete st
ste yaadm talihsizlikler ve zorluklar karsnda varlyla bana her zaman g ve
umut veren sevgili eim Melahat Kula da gnlden teekkr ediyorum.
Erdoan KUL
13
KISALTMALAR
a.g.e.
: Ad geen eser
a.g.m.
: Ad geen metin
bkz.
: Baknz
c.
: Cilt
ev.
: eviren
do.
: Doumu
Haz.
: Hazrlayan
s.
: Sayfa
vb.
: Ve benzeri
vd.
: Ve dierleri
vs.
: Vesaire
Yay. Haz.
: Yayna Hazrlayan(lar)
14
GR
15
Ece Ayhann iir yazmaya ve ilk iirlerini yaymlamaya balad 50li

yllarn iir ortam bir yandan Garip iirinin etkilerinin srd bir yandan da
toplumcu gereki ynelimin ve farkl iir araylarnn varln hissettirdii bir
grnme sahiptir.
Trk iirindeki en nemli yenileme dnemelerinden biri olan ve iirde
kapalla, airanelie, uyak ve lye, geleneksel iir anlaynn biimsel ve zsel
btn zelliklerine kar karak kendini ortaya koyan Garip hareketinin temsilcileri,
1941-1945 arasndaki birlikteliklerini 1945ten 1949a kadar yava yava
birbirlerinden ayrlmak suretiyle bitirme srecine girerler.1 1950 balarnda ise Melih
Cevdet Anday (1915-2002) ve Oktay Rifatn (1914-1988) yan sra Orhan Veli
Kankn (1914-1950) bile Garip iirinin ilkelerinden uzaklamaya balad dikkati
eker. Ancak, genel olarak bu hareketin egemenliinin o yllarda iir dnyamzda
devam ettii; yazlan iirlerde ounlukla gnlk konuma dilinin anlatm zellikleri
iinde mizah, alay, artmaca gibi anlatm biimlerine dayal olarak sradan olay ve
durumlarn geni bir yer tuttuu grlr.
1940 kuann nemli toplumcu airleri olarak ne kan ve ilerinden
bazlar kitaplar yznden kovuturmaya urayan bazlar da bir sre tutuklu kalan
Hasan zzettin Dinamo (1909-1989), Rfat Ilgaz (1911-1993), Niyazi Akncolu
(1916-1979), Cahit Irgat (1916-1971), A. Kadir (1916-1985), Fethi Giray (19181970), Suat Taer (1919-1982), Enver Gke (1920-1981), mer Faruk Toprak
(1920-1979), Mehmet Kemal (1921-1998), Arif Damar (do. 1925), Ahmed Arif
(1927-1991), kran Kurdakul (1927-2004) gibi airlerin 50li yllarda yeni biimsel
denemelere girmedikleri, ayn zamanda belirli bir ylgnlk iinde olduklar, hatta
zaman zaman iirlerini yaymlayamaz duruma dtkleri; buna karlk, ayn izginin
farkl bir boyutunu iire tayarak yaptlarnda krsal kesimin sorunlarn dile getiren,
kendileri de ky kkenli ve ky enstits kl olan Talip Apaydn (do. 1926) ve
Mehmet Baaran (do. 1926) gibi airlerin bu yllarda seslerini duyurmaya balad
grlr.2
Hakan Sazyek, Cumhuriyet Dnemi Trk iirinde Garip Hareketi, Trkiye Bankas Kltr
yaynlar, stanbul, 1996, s. 59-73.
2
Eray Canberk, Cumhuriyet Dnemi iiri, iir ve iir Kuram stne Sylemler, (Yay.Haz. Nazan
Aksoy, Kemal Bek, Eray Canberk vd.), Dzlem Yaynlar, stanbul, 1996, s. 153-160.
16
40l yllarn usta airlerinden Melih Cevdet Anday ve Oktay Rifat 50li
yllarda toplumsal yerginin arlkta olduu yaptlarn verirler. Bedri Rahmi
Eyubolu (1913-1975), Cahit Klebi (1917-1997) ve Necati Cumal (1921-1981) ise
genel olarak Garip iirinin dil ve anlatm zelliklerine bal kalmakla birlikte
iirlerine yresel renklerin yan sra yaln ve zl bir lirizm de katarak farkl bir
iirsel yrnge olutururlarken, Ceyhun Atuf Kansu ayn yllarda halk eler
tayan bu yeni lirizmin sekin bir airi olarak adn duyurmaya balar.3
Havaya izilen Dnya ve ocuk ve Allah kitaplaryla 30lu ve 40l
yllarda gl bir iirsel k yapan Fazl Hsn Dalarca (do. 1914) 1950de
Toprak Anay yaymlar; bunu art arda yine toplumcu izgide saylabilecek br
kitaplar izler.
Uzakdou ve slam kltrlerinden ald tasavvufi eleri masals bir
dzlemde gncel elerle buluturarak kendine zg iir dnyasn oluturmu
bulunan Asaf Halet elebinin (1907-1958), He ve Lmelifteki iirleriyle yeni
iirlerini bir araya getirdii Om Mani Padme Hum adl kitab da 1953te
yaymlanr. elebinin mevcut poetik ynelimlerden btnyle farkl bir kanalda
ilerleyen iir anlay zgnl kadar ilginliiyle de bu yllarda iyice belirginleir.
Bir yandan, toplumcu iire yeni bir hava getiren Attil lhann (1925-2005)
farkl k 50lerin banda dikkati ekmeye balar. lhan, 1951de Parise ikinci
gidiinden sonra gelitirdii sosyal realizm dncesiyle, gen airlerin youn ilgi
gsterdii Mavi dergisi (1952-1956) etrafnda gelien eitli tartmalara zemin
hazrlar.4 Attil lhann toplumcu gereki duyarlkla imgesel younluu
buluturduu bu iirlerinde gl ve canl bir lirizmin de gelimeye balad
gzlenir.
Bykkentteki bireyin i skntlarn, yaamsal ve toplumsal karmaa
iindeki duygularn ve ruh durumlarn yanstt iirlerinde yer yer kapal bir
syleyie ynelen Behet Necatigilin (1916-1979) bu yllarda yaymlad evre
(1951), Evler (1953) gibi kitaplarnda kendi tarzn ve slubunu iyice
olgunlatrd grlr.
Ataol Behramolu, Son Yzyl Byk Trk iiri Antolojisi I, Sosyal Yaynlar, stanbul, 1997, s. 13,
14.
4
Yakup elik, ubat Yolcusu / Attil lhann iiri, Aka Yaynlar, Ankara, 1998, s.8.
17
Ayrca, 1950lerin ilk yllarnda daha ok yeniliki gen airlerin ilgi

gsterdii dergiler olarak unlarn ne ktn syleyebiliriz: Varlk (1933-),
1952den sonra iir de yaymlayan Seilmi Hikyeler (1947-1957), Kaynak (19481956), Yaprak (1949-1950), Yeditepe (1950-1984), Pazar Postas (1951-1956),
Yeryz (1951-1952), Yenilik (1952-1957), Beraber (1952-1953), Yeni Ufuklar
(1953-1976).5
1954le birlikte ise iirde yeni bir anlayn ilk rnekleri yava yava
dergilerde grlmeye balar. Yeditepe, Pazar Postas, Yenilik gibi dergilerde okurla
bulumaya balayan bu ilk rnekleri verenler arasnda Cemal Sreya (1931-1990)
(Gl, Gzelleme, Yzkoyun, Aktan ndim ncire), lhan Berk (do. 1918)
(At), Edip Cansever (1928-1986) (Alminyum Dkkn) saylabilir.6 Bu yeni
ynelimin rnekleri sonraki yllarda gittike artarken beraberinde yeni tartmalar ve
iir ortamnda bir canll da getirir. Muzaffer Erdostun adlandryla kinci Yeni
olarak nitelenen7 bu iir hareketinin gerek ilk yllarnda gerekse sonradan iinde yer
alan ya da benzeri izgide rn veren airler arasnda yukarda andklarmza ek
olarak- Ramazan Kaplan u adlar sralamaktadr: Oktay Rifat Horozcu (1914-1988),
Turgut Uyar (1927-1985), Halil brahim Bahar (do. 1928), Ylmaz Gruda (do.
1928), Ercment Uar (1928-1996), Ali Yce (do. 1928), Seyfettin Ballar
(1930-2002), Ece Ayhan (1931-2002), Tevfik Akda (1932-1993), Sezai Karako
(do. 1933), Ahmet Oktay (do. 1933), Stk Salih Gr (do. 1934), Faruk Ergkta
(1934), Tekin Kipz (do. 1935), Kemal zer (do. 1935), zdemir nce (do.
1936), Nihat Ziyalan (do. 1936), lk Tamer (do. 1937), Turgay Gnen (do.
1939), Cahit Zarifolu (1940-1987), Egemen Berkz (do. 1941), Sreya Berfe (do.
1943), smet zel (do. 1944), lim Atay (?), Nurettin Yerdelen (?).8
Genel olarak iir dnyamzn ksaca ana izgilerini vermeye altmz bir
grnme sahip olduu srete iir yazmaya ve yaymlamaya balayan Ece Ayhan,
29.7.1956da Pazar Postasnda yaymlanan braniceden izmek iiriyle bu
hareketin iinde yer almaya balar ve ksa sre iinde harekete kendine zg sanat
5
Eray Canberk, Cumhuriyet Dnemi iiri, iir ve iir Kuram stne Sylemler, (Yay.Haz. Nazan
Aksoy, Kemal Bek, Eray Canberk vd.), Dzlem Yaynlar, stanbul, 1996, s. 158, 159.
6
Ramazan Kaplan, iirimizde kinci Yeni Hareketi, (Yksek Lisans) Ankara niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits, Ankara, 1981, s. 6.
7
Muzaffer Erdost, kinci Yeni, Sonhavadis, 19.8.1956.
8
Ramazan Kaplan, iirimizde kinci Yeni Hareketi, (Yksek Lisans) Ankara niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits, Ankara, 1981, s. 7.
18
kiiliiyle ayr bir renk ve zenginlik kazandrr. Ayn zamanda kinci Yeni airleri
iinde en ok olumsuz eletiriye muhatap olan da o olur. yle ki kinci Yeniyle
ilgili olumsuzlayc deerlendirmelerin ounda ad aka verilmemekle birlikteonun iirlerinin ve iir anlaynn hedef alnd, poetik abasnn ciddi bir
sorgulamaya tabi tutulmadan salt szck oyunlar, anlamsz iir yazma, hibir
karl olmayan szckler tretme gibi yaktrmalarla yer yer kmsenmeye hatta
karalanmaya alld grlebilir. Bu durum, airin kimi zaman ok keskin biimde
kendini da vuran hrn kiiliinin nedenlerinden biri olarak da dnlebilir.
kinci Yeni hareketi iirimiz iin nemli kazanmlar salamtr. Dilin iirsel
olanaklarn -kimi rneklerde arya kaan zorlamalarla ve anlamszla varacak
denli de olsa- sonuna kadar aratrmaya almak, Trk iirini modern dnya iirinin
verimleriyle buluturan rneklerin yolunu amak, gereklik algsn belirli bir
anlayn snrlarndan kurtarp insani olan gerekliin okboyutluluu iinde
kavramay denemek, iirsel srete deneysellii ve kendiliindenlii dlamamak,
iirin neliini ve naslln yeni bir anlaya dayanarak ortaya koymay
amalamak gibi nitelikleri ynnden bu hareketin iir tarihimize salad katklar
yadsnamaz. kinci Yeninin nde gelen temsilcileri dnda kalan ve bu iir
anlayna salt biimsel zellikleri ynnden yaklatklar iin yazdklar da yalnzca
yknme dzeyinde kalan adlarn ise ksa srede ya iiri braktklar ya da daha farkl
izgilerde rn vererek edebiyat tarihindeki yerlerini almaya altklar grlr.
Diyebiliriz ki bu iir hareketi tepki eken deneysel araylarn ne kt
rnekleri bakmndan 60l yllarn banda bitmi ama ayn zamanda getirdii
olumlu kazanmlar asndan lhan Berk, Edip Cansever, Turgut Uyar, Cemal
Sreya, Ece Ayhan, Sezai Karako gibi temsilcilerinin bireysel iir servenlerinde
varln srdrmtr; o yzden de bu airlerin znel poetik edimleri arasnda
kurulabilecek daha derin balarla glenip zenginleerek gnmz iirine doru
evrilmi ve bir bakma kendini amtr. Aslnda, yalnzca deneysellie ve
yknmeye dayal rneklerin younlat ksa sreci kinci Yeni olarak adlandrp
sonrasnda bu iir anlaynn zerinde ve gl temsilcilerinin airlik yaamlar
boyunca eitlenerek kendini aa vuran gelimeleri tmyle bu hareketten
soyutlamak, kinci Yeninin kendine zg nitelik ve ilevlerini bir lde gz ard
etmek anlamna gelmektedir. Bu balamda kinci Yeninin, bir srecin olduu
19
kadar iir tarihimizdeki zorunlu ve ilevsellii gnmze dein uzanan bir ynelimin
de ad olduunu sylememiz gerekir. Dorusu, bu ynelimin temel dinamikleri zaten
modern iirin doas ve zellikleriyle rttnden, buna karlk sz konusu
adlandrma Birinci Yeniden yola klarak konulmakla muhataplarn belirli bir
snrlamaya zorladndan dolay kinci Yeni konusunda aratrmaclarn iini
gletiren bir belirsizlik de varln hep korumaktadr; ancak, bu durum ayrca ve
daha geni kapsaml bir alma iinde ele alnmay gerektirdiinden burada
ayrntlarna girmeyip yalnzca sorunun varlna dikkati ekmekle yetiniyoruz.
kinci Yeni hareketinin belli bal temsilcileri arasnda yer alan Ece Ayhan,
poetik grleri, iirlerinde yer verdii temalar ve dil ve anlatm zellikleri
bakmlarndan hem bu hareketin hem de modern Trk iirinin en zgn adlarndan
biri olarak ne kar. iirin temel nitelikleri konusunda hareketin br nemli
temsilcileriyle ou noktada ortak bir anlay paylat grlen airin ayn zamanda
bu airler arasnda en muhalif ve en ayrks duruuyla da dikkati ektiini
syleyebiliriz.
20
I. BLM
HAYATI, KL, DNYA GR, SANAT HAYATI, ESERLER
21
A. HAYATI
1. DOUMU, OCUKLUU, ALES VE YETME ORTAMI
Ece Ayhann hayat hakknda ilgili kaynaklarda verilen bilgiler olduka
snrl ve genel niteliklidir. Bunda, zel hayatnn ayrntlaryla bilinmesine
kendisinin de scak bakmamasnn nemli bir pay olsa gerek. O, hayatnn;
lkemizin yaad toplumsal, tarihsel, kltrel ve ekonomik srelerdeki
arpklklara tanklk edebilecek, zellii aarak bu bakmlardan birer belge/
gsterge gibi okunmaya olanak verebilecek belirli noktalarn zaman zaman
anlatmaktan holanan, hatta bunu ortaya koymay bir tr sanat/ aydn sorumluluu
olarak gren bir airdir; ama bunun dnda kalan yaantsal elerin zerinde
neredeyse hi durmad, sorulduunda da bunlar basit bir iki cmleyle geitirmeyi
tercih ettii gzlenebilir.
Ece Ayhan alar, 10 Eyll 1931de, babasnn o srada mal mdr olarak
grev yapt Datada (Mula) dodu. Babas Behzat alar, Geliboluludur. Annesi
Aye Hanm (kzlk soyad Deniz) ise Gelibolunun Kavak kynden Eceabatn
Yalova kyne gm olan bir ailenin kzdr. Behzat Beyin babas ar ceza
mahkemesi baktiplii, dedesi Gelibolu mftl yapmtr.9 Anne Aye Hanmn
babas Hafz brahim Deniz, iftiliin yan sra ticaretle de uram, ayrca bir sre
Eceabatn Sivli kynde imam olarak grev yapmtr. Babas Behzat Bey, 1932de
Kreye atanmasyla balayan mal mdrl grevinden 1933te istifa ederek
anakkaleye yerlemi10, bundan sonra ailesinin geimini avukat yannda
arzuhalcilik yaparak salamaya almtr. Aile, 1940 ylnn ekim ya da kasm
Ece Ayhann hayatyla ilgili, ansiklopedi ve antolojilerin yan sra zellikle u kaynaklardan
yararlanlmtr: Hulusi Gegel, anakkaleli Bir air: Ece Ayhan ve iiri, anakkale Aratrmalar
Trk Yll, 3 (Mart 2005) ; Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ansiklopedisi, c. I, Yap Kredi
Yaynlar, stanbul, 2003, s.345-347 ; http://tr.wikipedia.org/wiki/Ece_Ayhan ;
http://ansiklopedi.turkcebilgi.com/ece%20ayhan.
9
Ece Ayhan, mftlk yapan bu dedeyle ilgili ilgin bir anektod aktarr: Babaannesinin anlattna
gre,evrede bu kiiyle ilgili hemen hemen her gece Mekkeye gidip geldiine dair bir keramet
sylentisi kmtr. Sylentinin nedeni ise geceleri, zellikle de kandil geceleri arka bahede iki ien
mft dedenin nerede olduunu soranlara aile bireylerinin doruyu sylemeyip arda ya da
lehimciye gitti gibi yantlar vermesi, bunun zerine ahalinin onu arda ya da lehimcide
bulamaynca evliya gibi az konuan bu kiinin tayyimekn yoluyla Mekkeye gidip geldiine
hkmetmesidir. (Ece Ayhan, Mortesi Requiem, s.47, 48.
10
Babasndan neredeyse hi sz etmeyen Ece Ayhan, anakkaleye dnleri srasndaki bir olay
anlatrken babasnn yapt greve de deinir: Benim babam 1932-33 yllar aras, Datadan
Kreye Mal Mdr olarak atanmtr. neboludan stanbula gelirken, annemin sylediine gre,
ben Glcemalin koltuklarna uyurken biraz iemiim galiba. (Ece Ayhan, Fahir Aksoyla Daldan
Dala, iirin bir Altn a, s.220.)
22
aynda anakkaleden g ederek stanbula yerlemitir. air, bu olay u uzun

cmlelerle anlatr:
Biz de; 1940 kasmnda bir gn baba Behzat, anne Aye, abla ffet ve
ben 9 yanda ksa pantollu bir ocuk olarak anakkaleden) n kapdan
girilmeyen stiklal lkokulunu, o zaman her eye yukardan bakan katl
Saat Kulesini, kmr uvallar tayan ayakkabsz kahverengi develeri, o
develerin uzun kirpiklerini, ngiliz Bahesini, eyh Ahmetin olu, filmini,
elmeli kamal deve grelerini, Sarayn stndeki tahta kpry,
perdeleri bile bulunmayan bombo bir evi, bir (ve her) vurulan trkde ad
geen Aynal ary, sarn hmerimleri, okul kapsnda yal bir kadnn
satt vezleri, suyu dkldke ku gibi ten kk testileri, karantina
rengini, atanalar ve de Hastane Bayrn ok seviyordum) vapurla (belki
stten mahmuzlu Antalya vapuru olabilir, neredeyse kaptan kkne,
bacasna kadar siyaha boyalyd) gverte yolcusu olarak ama ambarda ince
cacalarla, 1916da Gelibolu yarmadasndan (Datada bir (yarmadadr,
Kherkonessos) kaan nglizlerden kalma ve 1978e kadar, gittiimiz her
yere, grnmeyen bir kpeimiz gibi, tadmz alr kapanmaz bir
masayla orta ikiden balayarak ite iirleri bu masada kurdum-, ieklerle
(camgzeli ve tr), sepet iinde bir kediyle birdenbire kalktk, Demirkapdaki
bir asker-sivil terzisinin mknatsl bir elik, makasla yere den toplu
ineleri toplamas gibi, bir toplanma ya da bir toparlanma) gerei
stanbula, -Gerekstclerin dzenledii bir haritaya baka dnyann iki
bakentinden biri olan (br Paris) stanbul!-, ite Cankurtarana geldik.11
Yaz ve iirlerinde soyadn kullanmamay tercih eden Ece Ayhan, daha ok
kralie anlamyla bilinen ve kadn ad olarak kullanlan ece szcnn kendi
11
Ece Ayhan, Sivil air, iirin bir Altn a, s.171. air, ailesinin stanbula g ediinden sz
ettii baka yerlerde de bu olay iin ekim ayn vermektedir: 1940 ekiminde ailecek,
anakkaleden stanbula, Sultanahmete, daha dorusu Cankurtarana gelmiiz. 9 yanda, ksa
pantolluyum. stanbulda ilk oturduumuz, iki katl ahap ev hl duruyor. Tabii biraz tahtalar
arplm ve gnelerden, yamurlardan eilmi olarak. Cankurtaran lkokulunun, Akbyk ve
atladkap tarafnda. Yeil evin ikinci katndaki odadan, gri demiryolu ve mavi Marmara Denizi
grlrd; ayaa kalknca. (Ece Ayhan, Ece Ayhann stanbulu, iirin bir Altn a, s.119.) ,
Benim (takunyasz) ocukluum, 1940 ekiminden balayarak stanbulda ilkin Cankurtaranda geti.
Oturduumuz ahap ev st ste iki odadan oluuyordu. Bir-iki kez ada yapldn anmsadm
stteki odadan, ayaa kalklnca, mermer denizi ile ehzade Adalar grlrd. Ak havalarda da
uzakta karl Uluda! (Ece Ayhan, Tongu Yaarla Ortadou ve Balkanlar apnda Bir Sylei,
iirin Bir Altn a, s.246.)
23
adnda yer alyla ilgili yadrgamalar bertaraf etmek iin aklama yapma gerei de
duyar:
Yeri geldi: Ece szc aabey anlamna gelir tarihte. Dobrucal
Ece
[Halil
(Yakup)]
Beyden
Eceabat
yaplmtr.
Bektai
menakpnamelerinde Pir sultan Abdaln kz kardei Ecemi Svasta astlar

der.12
Ece Ayhan 1962de Deniz Hafize Hanmla evlenmi, bu evliliklerinden tek
ocuklar olan Ege 1963te dnyaya gelmitir. Eini 1968de kanser nedeniyle
kaybeden air, baka bir evlilik yapmamtr.
Ece Ayhann, gerekten byk zorluklarla, yoksulluk ve yoksunluklarla
gemi olan hayatna kendi baknda neredeyse tm iirlerini de batan baa
kateden- derin bir keder duygusunu sezmemek olanaksz. Zaten dnyaya geliini bile
bir yanllk olarak grmektedir:
Benim logaritmal ve atonal hayatm dorusu ya, bir yanllkla
balamtr. Yani byle diyebilirim deil mi? (Bakn baka bir yanllkla da
bitebilir). Efendim? Etphendos?13
Skntlarla geen bu hayatn ondaki kederi besleyen kkleri ocukluuna,
aile ve yetime evresine kadar uzanr. Takunya bile giyemeyecek, yalnayak
dolamak zorunda kalacak denli ar koullarda geirdii ocukluk yllarn
anmsamak, onu sk sk hassaslatran bir durumdur:
(Ben Ece Ovasnda Akba- yalyanak ocukluumda belki de son
kez alamtm; Yalova kylerince tekke ve ok eskiden Sestos denen
Heronun kalesinde, zeytin aalar arasnda Fazl Ahmetin bayrakl trbesi
nnde ayama dikenler batmt. Takunya ancak okul aldnda
giyiliyordu. Ve evet, 50 u kadar yldan beri ben kendimi alamamak iin
tutarm!)14
12
Ece Ayhan, Esas Duru, Mlkn Temelidir, Ludingirra (1), Bahar 1997.
Ece Ayhan, Mortesi Requiem, s.94. Burada, hem kendi iirini hem de kinci Yeni iirini aklamak
iin sklkla kulland atonal ve logaritmal szcklerine hayatn nitelemek iin de gnderme
yapmas, onun iir ve hayat ilikisi balamndaki karlkll kavray biimini ve bu yndeki
yaklamlarnn hangi kabullerle temellenmi olduunu gstermesi bakmndan da ok arpc ipular
vermektedir.
14
Ece Ayhan, Tongu Yaarla Ortadou ve Balkanlar apnda Bir Sylei, iirin Bir Altn a,
s.248.
13
24
Yat olan ocuklarla kendisini iten ie kyaslad ve toplumsal snf

ayrmnn yava yava ayrdna varp bunun arln hissetmeye balad o
yllarda, barndklar kck evi ocuk imgeleminin bir sonucu olarak belleine
byterek kazm, belki de bu biimde o evi soyutlayp idealize ederek ocukluk
zlemlerinden birini zihinsel olarak var klma gerei duymutur:
7-8 yalarndayz, evden hemen hi harlk veremezlerdi. biz de
paramz olmad iin elikten yaplm misketleri satn alamazdk yahu. Ama
memur, subay ocuklar Kubilerde ynla vard. Yattk ama onlar uzun
paal pantol giyerlerdi, biz ksa. anakkale Saat Kulesinin tam karsndaki
eski Havra Aralnda (meyhanelerin arka kaplar oraya alr, yaz
aylarnda masa sandalye konur) be kar ya da kaptan oynuyoruz.()
Ayakkablar ise yaz-k kapda karlr anakkalede. Ben ocukken 12
numaral evimizi, kiralk da olsa, 3 katl olarak dlerdim. Yllar sonra o evi
hi deimemi ve tek katl olarak buldum. Kckt.15
anakkaleden stanbula gelmek, aile iin bir refah ve saadet salamam,
tam tersine, baka skntlar da beraberinde getirmitir. Babasyla annesi 1941
ylnda boanrlar. Gen kzla yeni adm atm olan ablas da aile btesine katkda
bulunmak zere almak zorunda kalm, stelik biraz daha fazla gelir salamas sz
konusu olduu iin gece vardiyasn tercih etmi, daha dorusu byle bir tercihe
mecbur kalmtr. Annesi ise Nezahat takma adyla ikili elence meknlarnda
almaktadr. Genellikle farkl durum ve olaylar
kendine zg armlarla
ilikilendirerek i ie anlatmay seven Ece Ayhan, stanbuldaki aile yaantsndan

bir sahneyi yle aktarr:
Siyah sal, kusursuz denebilecek az ve burun yapsnda, duru
beyaz tenli ve benden be yl nce Tekirdada doan ablam ffet alar,
herhalde o zamanlar 17-18 yalarnda bir gen kz olacak, evden ikindi zeri
yola kmt. Tnelle Karakye inecek, oradan da yine yryerek
Mahmutpaaya alt Yazgan orap fabrikasnda gece vardiyasna
gidecekti. Gece vardiyasnda almak belki yorucuydu ama gndzden ama
gndelii gndzden biraz iyiceydi. E, ne yapacaksn! Kydeyken adna
Gzel Aye adyla bir trk karlan annem Aye Deniz, Tepebandaki
15
Ece Ayhan, Esas Duru, Mlkn Temelidir, Ludingirra (1), Bahar 1997.
25
Lala birahanesine ya da az ileride Beinci Dairedeki Novotni algl

gazinosuna Nezahat takma adyla kmaya hazrlanyordu, tam. Ablam
birdenbire alaya alaya geri dnd! Meer kard vagon, kay koptuu
iin atrtlarla, grltlerle aada kaza yapm. Bir dolu insan lm ve
yaralanmt Bizler, bir anlamda, tnelin kay kokusunun ocuklar deil
miyiz efendim?16
Annesinin sz edilen ii on yl kadar yapt anlalyor:
(Annem Aye Deniz takma adyla Nezahat idi. kinci Dnya
Savanda stanbulda, 1940tan 1950ye kadar.)17
Allagelen bir ailevi ortamda byyemeyen air, kukusuz bu durumu
bireysel bir ahlaki sorun olarak grmez; tam tersine, btnyle karsnda yer ald
sistemin yol at tipik sonulardan biri, bir tr zulme urama biimi olarak kabul
eder. O yzden de aile yapsna ilikin bylesi bilgileri mahremiyet snrlar iinde
tutmayp yeri geldike aklamaktan kanmaz. O zamanlardaki Polis Vazife ve
Selahiyet Kanununa gre fuhu yapld gerekesiyle evlerin mhrlenmesinin
kolay olduu, bu nedenle stanbulda kaldklar evin her odasnn da ayr ayr
mhrlendii bilgisini de veren Ece Ayhan; Cankurtarandaki (Eminn) Deri ve
Tenasl Hastalklar Hastanesinin yaknlarndan geerken hastaneye uzun uzun
baknn altnda yatan bir ansn da sitemli ve derinlerinde ok incinmi bir ruh
halini ele veren ifadelerle dile getirir:
Bizim 1940tan sonraki ocukluumuz; nce Cankurtaranl olarak
byk uurtmalarla, Emraz- Zhreviye Hastanesiyle, boynumuzda silgilerle,
cam hokkalarla, Yurttalk Bilgisi uygulamas iin Ankaradaki devlete
izilmi mfredat program uyarnca Ayasofya nndeki idamlara btn snf
gitmekle de gemitir! (Emraz- Zhreviye Hastanesi sonra Zhrevi
Hastalklar Hastanesi adn ald. imdi Deri ve Tenasl Hastalklar
Hastanesidir. Biz Sakzaacnda otururken annem bir kez buraya
yatrlmt. Yol gstericilikle geinen babam ve annemin bir dostuyla pazar
gn ziyarete gittiimizi hatrlyorum. demiryoluna bakan st katlardaki
odalarn pencereleri, kr bir gz gibi, tulalarla rlmt. Yllar sonra
16
Ece Ayhan, Baba Sevim Burak ya da anakkyden Kuzguncuka Dein Bir Uzanma, Aynal
Denemeler, s.8.
17
Ece Ayhan, Babozuk Gnceler, s.119.
26
Cankurtarana ya da Ahrkapya -szgelii Edip Canseverle ya da Sitare

Aaoluyla ya da Glin Tokatla- gidilerimde o hastaneye uzun uzun
bakma, hatta denk getirdiimde kapsna kadar gitmeme bir anlam
veremeyen arkadalarca bu davranmn ho karlanmasn dilerim.)18
lkgenlik yllarnn fuhula, fahielerle, fuhu hayatnn balantl
olduu evre ve yaplarla i ie getiini syleyen Ece Ayhan,19 iirin tarihiyle
fuhun tarihinin zaten bakml olduunu, fuhu meknlarnn Cumhuriyetin
eskimi iirine aldn da ne srer.20
airin stanbulda yetitii kltrel ortam ise genellikle aznlklarn arlkta
olduu bir demografik yapya sahiptir:
Beyolunda o zamanlar aznlk ounluktayd. Yani Hristiyan
snnileri, ortodokslar. Bakkallar, ocuk doktoru Fakaelli de Rumdu.
Benim mahalledeki arkadalarmn yarsndan ou da Rum () ve
Ermeniydi (imdi doktor olan Katolik ve rkek Yetvart Delda ve Nane
Sokandaki malak gibi akr gzl [belki de biraz gkgzlye alyordu] o
sarn ocuk, -arkadam filan deildi ama belirli bir konuda gizli su
ortam olan ve beni 15-20 kuru ucuza koyun krkar gibi tra eden zayf ve
yal berber de -bylece Alkazarda paradi ya da duhuliyede
Franketaynn Nianlsn ya da ne bileyim Fu-Man-uyu seyredeceizGazoz bile ierdik).21
Aznlklklar dndaki arkada evresi ise genellikle Siirt kkenli Zeyrekli,
Kkpazarl yoksul ocuklardr; Ece Ayhann da aralarnda bulunduu bu
ocuklar Hava elii adnda bir futbol takm kurmular, uzun sre bir bez topla
futbol ma yapmlardr.22
Futboldan baka iki tutkusu daha vardr ocukluk yllarnda: sinemaya gitmek
ve uurtma uurmak. Harlndan birazck para arttnda hemen sinemaya gidip
kovboy filmleri izlemek ve gazoz imek keyif verici bir tutkudur onun iin:
18
Ece Ayhan, rlplak Bir Trkeyle, anakkaleli Melahata ki El Mektup, s.8.

Ece Ayhan, a.g.m., s.9 ; Hal ve Gidi Sfr ya da Zeyrek Orta ki, anakkaleli Melahata ki El
Mektup, s.15; Sakzaac, a.g.e., s.36; Ky Bucak (3) Bilecik, Erzurum ve Sakzaac, iirin bir
Altn a, s.176; Mortesi Requem, s.10-11.
20
Ece Ayhan, Ky Bucak (3) Bilecik, Erzurum ve Sakzaac, iirin bir Altn a, s.175.
21
Ece Ayhan, Hal ve Gidi Sfr ya da Zeyrek Orta ki, anakkaleli Melahata ki El Mektup, s.14.
22
Ece Ayhan, a.g.m., s.19.
19
27
Bizi alt kurua koyun krkar gibi krkan ihtiyar, kr sal, zayf
Ermeni berber. Artan parayla Alkazar Sinemasna gider, Amerikan
srtma filmlerini izler ve gazoz ierdik.23
Elbette bu sinemalar, rahat film izleme olana sunabilecek yapsal koullara
sahip deillerdir. air, ilk gittii sinemay da unutmaz:
Kemal Efendi sinemas caddeye ylesine yaknd ki film oynarken
caddeden tramvay geince oturduumuz taburelerde sarslrdk. Yani
sinemann iinden deta nefti ya da yeil tramvaylar geiyormu gibi olurdu,
tabii hepsi ikinci mevki. Bilirsin Demirkapda asker-sivil terzileri de vard.
() [Santral sinemas] Romanya Otelinde kalrken benim Beyolunda ve
stanbulda ilk gittiim sinemadr. Suriye Pasajnn bitiminde, yeri bir ara
fotoraf ve sonra da iek bedesteni oldu.24
Ancak tm bu olumsuz koullarda kalite dzeyi dk filmleri izleyerek vakit
geirmekten ibaret olmamtr sinema tutkusu. Kendisi iin de ok nemli olan ve
sinema tarihinde nemli bir yere sahip bulunan Hal ve Gidi Sfr adl, Jean
Vigonun bir filmini de ortaokul yllarnda izlemitir:
Bu yzden Zeyrek orta deyince, spanyol kkenli ve esrarl bir
biimde len anarist Almeraydann olu Jean Vigonun Hal ve Gidi Sfr
adl sinema tarihinde ok nemli bir yeri ve etkinlii olan nl ve beni arpan
filmini anmsyorum. (te iir-sinema rnei, Jean Rouch ve de Lamorisse
gibi.)25
Bir dier ocukluk tutkusunun da uurtma uurmak olduunu sylemitik.
Ece Ayhan asndan bu i iin setikleri meknn zel bir nemi, farkl bir an deeri
vardr. Hatta setikleri oyun alan, onun belleinde baka arm nedenleriyle de
yer tutmas bakmndan uurtma uurma eylemine gre daha fazla n plana kar:
Rzgrl havalarda Topkap Saraynn altlar ile Glhane Askeri
Hastanesinin arkalarnda demiryolunun yanndaki imenlikte byk
uurtmalarmz uururduk, uzun kuyruklu. Kimi ocuklarn uurtmalarnn
kuyruklarna jilet balaylarnn nedenini dorusu pek anlayamazdm. (Bir
23
Ece Ayhan, Mortesi Requem, s.63.

Ece Ayhan, Tongu Yaarla Ortadou ve Balkanlar apnda Bir sylei, iirin Bir Altn a,
s.249.
25
24
28
andrma: Mr. Hydelk, soygunculuk ya da l soygunculuu demektir.)

()kinci Dnya Sava gnlerinde Emraz- Zhreviye Hastanesi denirdi;
demir parmaklkl pencerelerinden altn dili kadnlar biz uurtma uuran
ocuklara badem ekeri atarlard. (Demir Ahmet Polis Mdryken eski bir
annem buraya yatrlmtr!)26
Ece Ayhann ocukluk anlar arasnda zerinde nemle durduu iki olay
vardr. Bunlardan biri, halkn da grecei biimde gerekletirilen, hatta bir ara
ilkretim rencilerinin de seyre gtrld idam uygulamalardr:
Sultanahmet Ceza ve Tevkifevi imdiki Mimar Sinan yaps hamamn
arkalarndayd. Aslacak insanlar, Ayasofya hizasnda, yn tramvay yoluna
gelecek biimde, daraac kurarak asarlard. bret-i lem olarak sabah
10.30-11.00e kadar herkes grsn iin. Ben 10 yandayken, Cankurtaran
szcyle bir eliki olarak, Cankurtaran lkokulu ocuklarn yurttalk
bilgisi uygulamas iin gtrdklerini hatrlyorum. Yavru kurtlar kepleriyle
ndeydi27
br olay da, dnemin cumhurbakan smet nnnn ocuklarnn,
cumhurbakanl forsu tayan bir deniz aracyla amcalarn ziyarete gidileri
srasnda kendisinin de aralarnda bulunduu yoksul ocuklar tarafndan alklanm
olmalardr:
Biz ocuklar iin erefli bir gn de hatrlyorum: Fotoraflarn
okul kitaplnda, ocuk dergilerinde grdmz, Maarif vekili (mekkel)
Hasan li Ycelin ikizleri Can ve Canan gibi, Nazm Hikmetin her
anlamyla zerine oturmu cumhurbakan smet nnnn ocuklar mer,
Erdal ve zden, Makadan makam arabasyla inip forsu alm Acarla
Heybeliadada tccar amcalarna gemilerdi. Biz de onlar yle rlplak
durumda alklamtk!28
Bu iki olay, Ece Ayhann dnya gr ve ideolojik kavray asndan ayn
kart dzlemi imleyen iki nemli gstergedir. Belki de bu iki deyi yerindeyse- an
karesini, dnya grnn ve siyasal/toplumsal hayata bak asnn oluup
26
Ece Ayhan, Tongu Yaarla Ortadou ve Balkanlar apnda Bir sylei, iirin Bir Altn a,
s.248. Ayn konuya bir yazsnda yine deinir: Ece Ayhan, Ece Ayhann stanbulu, a.g.e. , s.120.
27
Ece Ayhan, Ece Ayhann stanbulu, a.g.e. , s.120.
28
29
pekimesinde ilk ciddi yaantsal nveler arasnda grmekte olduundan bu denli

nemsemektedir; nk o, dnsel konum ve duruunu kuramsal tartmalar
eliinde ortaya kabilecek herhangi bir ynelimin ikin olduu tanml bir alann
terminolojik ileyiinden hareketle deil, yaanm ya da yaanmakta olanlarn onun
znel gerekliine gre nerede durduundan yola karak belirlemeye ncelik verir.
ocukluk anlar arasnda tramvaylarn da zel bir yeri vardr; ama nostaljik
denilebilecek tarzda bir yer tutu deildir bu. Tramvaylardaki aslmak tehlikeli ve
yasaktr uyarsndan hareketle, kart olduu sistemin ileyii ile bu tramvaylar
arasnda bir ilgi kurar. ktidar sahiplerinin g ve kar ilikileri dolaymnda ileyen
kurulu dzen, bu tr uyarlarla, ayrcalkl sosyal snflara mensup olmayan
insanlar daha ocukluklarndan itibaren topluca bask ve kumanda altnda kalmaya
altrd gibi, onlarn kendi ileyiine yaklamalarn ve dokunmalarn da
engeller; uyarya karn bunu deneyenleri bekleyen sonutan da sorumlu tutulamaz:
(stanbulu bilenler armasn! nk bu tombul tramvaylar geceleri
Mecidiyeky Tramvay Deposunda gecelerlerdi. te biz de bu ilk sefere
Aacami durandan katlrdk, ehzaebana dek.) () Akamlar eve
dnerken de Fatih-Harbiye krmz balketi tramvaylarn kullanrdk,
onlarda da, herhalde yaamadmz iin ne anlama getirildiini
bilmediimiz Aslmak tehlikeli ve yasaktr yazard. (Ben bu kara yaznn ne
anlama geldiini iki olayda da, 1971 (72) ve 1980 (81)de ok iyi
anlayacam, anladm, sanrm anladm!) Yine biz, zellikle yaz aylarnda,
arkadalarla birlikteyken i ya da oyun olsun diye aslrdk. ki ayr teknikte.
() Aacami deil de Taksimden binersek hatta oturacak yer de
bulabilirdik. (O gn Curt Coswigin Tabiat Bilgisinden ya da madem ki bir
omzumda doldurulmu bir Simrula (Simurg) dolaarak yalnzlm
datmaya alrm hep, o halde- Kubilimden tahtaya kalkacaksan sarsntl
tramvayda bile ineklemen gerekir!)29
2. RENM VE ALIMA HAYATI
lkokula 1938de Eceabatta balayan Ece Ayhan, ikinci snf anakkale
stiklal lkokulunda okur. Ailesinin stanbula yerlemesi zerine, nc snftan
29
Ece Ayhan, Hal ve Gidi Sfr ya da Zeyrek Orta ki, a.g.e. , s.12.
30
itibaren Karagmrk Atikkaledeki 19. lkokula (sonraki adyla Hrka-i erif

lkokulu) devam eder ve ilkrenimini bu okulda tamamlar. Ortaokul renimini
Vefa Lisesinin karsndaki Zeyrek Ortaokulunda, lise renimini ise Taksim
Lisesinde (sonraki adlaryla Beyolu Lisesi ve stanbul Atatrk Erkek Lisesi)
tamamlar. 1953te balad Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesinden
1959da mezun olur.
Orta renimini yapt okula ilikin izlenim ve duygular hi de ho deildir;
bir cezaevi gibi grr bu okulu:
O zamanlar Beyolunda oturuyoruz ve ben Zeyrek Ortaokulunda
ikinci
snfta
okuyorum,
yl
1945.
()
Neden
bilmiyorum,
ta
ehzadebandaki Vefa Lisesinin karsna den bu Zeyrak Ortaya (1944

Eyllnde) yazdrlmtm. Ahap, konaktan bozma ve katl olan bu okulu,
-ki eve her anlamda hep uzak kald-, bitirinceye kadar da kmadm. Bir
cezaevine filan dmsn ama aldrmyorsun! nk ve herhalde
diyordum, ilkokul alarnda Cankurtaranda otururken Ayasofya nnde bir
idam uygulamas grmsn ve ite buradan geliyorsun!30
Hayat boyunca mzikle yakndan ilgilenen ve kendi poetikasna atonal
mzik-iir ilikisinden hareketle nemli bir alm kazandrm olan Ece Ayhann
bu okuldaki mzik retmeni, sonraki yllarda stanbul Devlet Senfoni Orkestras
eflii de yapm olan Demirhan Altudur:
Demirhan Altu, Zeyrek Ortada benim mzik retmenimdi;
Wagnerin (dolaysyla Alman mitolojisinin de), Richard Straussun
operalarnn yklerini bize anlatrd, hele Salomenin dans ederken son
tlnn dmesini ve rlplak kalmasn sekiz gzle beklerdik.31
Mzie ilgisi ilkokul yllarnda balayan ve ilk mzik bilgilerini ocuk
Sesi dergisinde okuduu yazlardan edinen32 Ece Ayhann bu ilgiyi ciddi bir boyuta
tamas, niversitede yllarna rastlar. 1953-54lerde On ki Ses Ynteminin,
Somut Mziin ve Elektronik Mziin kimi rneklerini plak konserlerinde,
Helikon Derneinde, Ankara Festivallerinde, Faruk Gvenin ya da lhan
Mimarolunun evlerinde banttan dinleyip tartan bir mzik grubunun iinde
30
Ece Ayhan, a.g.m. , s.12.

Ece Ayhan, En Yaln Olan Sorgulamak, Sivil iirler, s.113.
32
Ece Ayhan, Naki Turan Tekinsavla Sinema zerine Bir Sylei, iirin Bir Altn a, s.84.
31
31
kendini iyice gelitirmi; Arnold Schnberg, Alban Berg, Anton von Weberen,
Mahler, Stravinsky, Hindemith, Richard Strauss, Egon Wellesz, John Cage, Edgar
Varse, Messiaen, Stockhausen, Dallapiccola, Ussachevsky, Babbitt gibi bestecilerin
yaptlar ve sanatlar hakknda bilgi sahibi olmutur.33 Kendisine bu olana
salayan; lhan Usmanba, Blent Arel, Faruk Gven, Blent Ecevit ve
arkadalarnn kurduu Helikon Derneidir:
Bizim Ankaradaki niversite genliimizde mzik derslerini de
dinlediimiz (zellikle Atonali ve 12 ton mzii) Benzersiz bir Helikon
Dernei vard.
Bir de Helikon Drtls: (Ulvi Ycelen (keman), Faruk
Gven (viyola), lhan Usmanba (viyolonsel) ve - drdncy imdi

karamyorum. Bir gn barok mzii alyorlar, belki Vivaldi. Birka kez
durmulard ve F. Gven ayaa kalkarak, Kusura bakmayn, yanl girdik,
yeniden! diyordu.34
Ece Ayhan, niversiteden mezun olduu 1959 ylnda stanbul Maiyet
Memurluundaki stajn ve kaymakamlk kursunu da tamamlar. 1962de Sivasn
Grn ilesine kaymakam olarak atanr. 1963de orumun Alaca ilesinde
kaymakamlk ve belediye bakanl yapar. Tuzla Piyade Okulunda yedek subay
renci olarak balad askerlik grevini 1965te tamamlar ve ayn yl Denizlinin
ardak ilesinde kaymakamlk grevine atanr. Ece Ayhann devlet memurluu
grevi 1966ya kadar srer. Kimi kaynaklarda mamulen emekliye sevk edildii
yazlsa da, kendi ifadeleri bu grevden ayrld ynndedir:
6 yl kaymakamlk yaptm ve ayrldm. Sonra da stanbula geldim.
() Hayr, [alt yllk alma sremden sonra kaymakamlk yapmay] hi
dnmedim. Zaten arzal bireydi. Benim niyetim falan yoktu aslnda. Ben
haziranda bitirdim okulu. Okulda, k olan renci ok iyi ders mi alr?
Yoksa dersleri serer mi? diye mnazara olurdu. Ben bir kz seviyordum ve
haziranda bitirdim okulu. Valizleri kaptm gibi Erdeke gittim. Sonra da
mecburen kaymakamlk yapmaya baladm.35
33
Ece Ayhan, Mzik Tarihi, a.g.e ., s.88, 135 ; Yeni Mzie Doru, a.g.e. , s.84.
35
Ece Ayhan, Sivil air, iirin bir Altn a, s.145. Ece Ayhann kaymakamlktan ayrlmas
konusunda eitli sylentiler vardr. Dedikodu niteliindeki bu sylentileri dillendirenler, bu ayrln
temelinde cinsel sapklk ve taciz olduunu ne srmekte ya da ima etmektedirler. airin
lmnden sonra Kitap-lk dergisinin eki olarak yaymlanan bir almann (Ahmet Soysal, Adan
34
32
Devlet memurluu grevinin bitiinden sonra stanbula yerleen air;

Meydan Larousse Ansiklopedisinde evirmenlik, Sinematekte ve Yeni Sinema
Dergisinde mdrlk, Gen Sinema Grubunda yneticilik, Aaolu Yaynevinde ve
E Yaynlarnda redaktrlk gibi iler yapmtr. Ancak hibir zaman geimini
salamak iin dzenli bir gelir elde edebilecei bir ite alamam, hayatn maddi
skntlar iinde geirmitir. lhan Berke yazd 7 Ocak 1980 tarihli mektupta, bu
bitmek bilmeyen yoksulluun boyutlarn ortaya koyabilecek u ifadeler yer alr:
() yersiz yurtsuzum, kyde ufack ats akan camlar krk bir
odas var annemin, souktan ve halsizlikten hep yatakta yatyor, 38-39 kilo
kadn, halsizlikten oturduu yerden kalkamyor, kpkzl az, Ankaraya
ikiyz lirayla indim, artk satacak hi bir eyim de kalmad, benim olan da
Kurban Bayram ncesi Ankarada birdenbire yersiz yurtsuz ve parasz
kalmvesaire gibi. () Kesinlikle bizim toplumumuza krgn filan deilim,
ancak bir insan toplumuna krlnabilir diyorum. Bu karda soukta
oturuyoruz, ben yer yatanda, annem divandaki yatakta. Ktnn kts
varm, kpkzl az, yapacak edecek bir ey de yok. Kesinlikle yerinmiyorum,
yerinmiyeceim, moralim de bozuk doallkla.36
Onun bu yoksulluk iindeki yaamn Ahmet Soysal bir ansyla yle
rneklendirir:
Zye Ece Ayhan, Yap Kredi Yaynlar, stanbul 2003 [Kitap-lk ,59 (Mart 2003 eki)]) ardndan, bu
kitapkta kaymakamlktan ayrlma konusuna deinilmediinden hareketle ayn konu yeniden
gndeme getirilmi, eitli tartmalar da beraberinde getirmitir. Bu tartmalar iin bkz. zdemir
nce, Sansrl Ece Ayhan, Adam Sanat (207), Nisan 2003 ; Hilmi Yavuz, Ece Ayhann
Hacyograflar, Zaman, 9.4.2003 ; Hilmi Yavuz, Ece Ayhan Nasl Putlayor, Zaman, 16.4.2003 ;
Hilmi Yavuz, Yoksa Biz Bu Dnyadan Deil miydik?, Zaman, 25.5.2003 ; Ece Ayhan Neden
Yoksulluk inde ld, Akam, 8.4.2003 ; Tartmaya Ece Ayhann Edebiyat Dostlar da
Katld, Akam, 11.4.2003 ; Murat Yaln, Hilmi Yavuz ve zdemir nce Adan Zye Ece Ayhana
Neden Kzyorlar?, Zaman, 19.4.2003 ; Murat Yaln, Adan Zye Hilmi Yavuz, Akam-lk, (53) 915 Mays 2003; Ahmet Soysal, Kt Edebiyat Nedir?, , Akam-lk, (53) 9-15 Mays 2003 ; br
Dnyada Devam Eden Hesaplama, Hrriyet, 28.2.2003. Erdoan Alkan, Ece Ayann kaymakamlk
mesleinden ayrlmasna neden olan bu olayla ilgili unlar sylyor: Davaclarn savlarna gre, Ece
bir renciyi arabasna alyor, hatta karnn doyurmak iin evine gtryor. Ertesi gn ocuun babas
savcla, olunun kaymakam tarafndan silah zoruyla rzna geildiine degin su duyurusunda
bulunuyor. Hukuktaki ad fiili livata olan, erkein rzna gemek suuyla hapse atlyor Ece. Alkan,
yazsnn devamnda, Ece Ayhanla olay sonrasndaki karlamalarnda aralarnda geen konuma
srasnda onun kendisine sylediklerini de yle naklediyor: Bir ara sz dnp dolap fiili livataya
geldi. Komploydu, iledeki savcnn, yarglarn komplosuydu. ocuun adli muayeneden
geirilmesini istedim, ama ocuk ortada yoktu. Karmlar. Beni sulu drmek iin sonradan
kendileri rzna gemiler. (Bkz. Erdoan Alkan, Ece Ayhan ve iiri, Varlk, 1140 (Eyll 2002).
36
Ece Ayhan, Hoa Kal, s.14,15.
33
Hastaln yan sra yoksulluk. Bir gn Beyolunun bir ara

sokanda rastladm, elinde bir ekmek vard, yarsn yemiti: Sonra bana
ekmei ald frn gsterdi. Bana da verdi. Dedi ki (kolay kolay byle
konumazd): Bazen yemek yiyecek param olmuyor; byle yapyorum; bir
ekmek satn alp onu yiyorum. 37
Yoksulluu konusunda Sreyya Berfenin saptamas ise ilgintir:
Enis Baturun, son dnemlerde ise zellikle Namk Kuyumcunun,
zmirde elinden tutanlarn ilgisi olmasayd bu kadar bile yaayamayacakt
belki.38
Yerleik ve dzenli bir hayata geii bir trl gerekletiremeyen (ya da belki
bunu kendisi istemeyen) Ece Ayhan, Cemal Sreyay da rnek gstererek bir
anlamda bu durumunu kendi konumunda olanlarn niteliksel farkllklarnn bir
sonucu ya da niteliin sistem ve iktidar bileenlerince cezalandrlmas olarak
grme eilimindedir:
Bu arada ilgin bir olgu ortaya kt: Meer ikimiz de ne denli ok
ev deitirmiiz: Cemal Sreyann 30a benim ise 50ye yakn! Eh, zaten
rengi sar bir devletin kiralk bodrum ya da at katlarnda oturmutuk
hep!39
3. HASTALII VE LM
Ece Ayhann 1974ten sonraki hayatnn aknda hastalklarn merkezi bir
konuma yerletiini syleyebiliriz. Bu tarihte beyninde ortaya kan tmr, airin
yaam kalitesini drmekle kalmam; kiilii, tavrlar ve dnsel yapsndaki
ayrkslklar iin zaman zaman tartma konusu yaplabilecek, hatta kimi aykr fikir
ve szlerine sebep olarak gsterilebilecek denli ne km; kiisel ilikileri asndan
ise evresi ve tandklaryla ya yol ayrm ya da yeniden buluma iin lt
saylabilecek iaretlerle dolu bir srecin balatcs olmutur.
Sa kulanda ileri derecede iitme kaybna, sa gznde de hasara neden
olan bu tmrn ameliyat iin edebiyat ve kltr evrelerinin giriimleri ve dnemin
37
Ahmet Soysal, Adan Zye Ece Ayhan, Yap Kredi Yaynlar, stanbul 2003 [Kitap-lk (59), Mart
2003 eki], s.48.
38
Sreyya Berfe, Faytonuyla Ap Gitti, Milliyet, 30.7.2002.
39
Ece Ayhan, Sivil zmir Gnleri, iirin bir Altn a, s.182.
34
babakan Blent Ecevitin rtl denekten yapt parasal yardmla svireye

gnderilen Ece Ayhan,40 orada nl beyin cerrah Prof. Dr. Gazi Yaargil tarafndan
ameliyat edilir. Hastaneye yatn 7 Ekim 1974 tarihli gnlk sayfasnda
Kantonsspitale, niversite hastanesine yat. Oda EW 40.41 diye not alan Ece
Ayhanla Prof. Dr. Gazi Yaargil arasnda 6 Ekim 1974 gn yle bir konuma
geer:
Ve brosundaki masann zerinden eline bir kurukafa ald.Tmr
burada! dedi bana gstererek, Sa kulann arkasnda bir yerde. (Akustik
nrinom denen bir blge). Duymayan sa kulann duymasn ite
kaldrm, kreltmi. Merak etme! Selim bir ur, iyi huylu. Kulan arkasnda
ufack bir delik aacam. O dar yerden ieri girebilmek iin de orada
bulunan bir siniri koparacam. Sonra da o tmr bir fare gibi
kemireceim. Ve o kk eyi temizledikten sonra o koparm olduum siniri
yeniden birbirine balayacam. Tutabilir de, tutmayabilir de, onu bilemeyiz.
Tutmamsa ite bu yzdendir ki sa gzkapan kapanmayacaktr,
kapanmayabilir. 42
Ameliyat sonras bu tmr lmcl olmaktan karlmakla birlikte, br
organlarna verdii hasarn skntlarn air mr boyu ekmek zorunda kalmtr.
Yurtdnda tedavisinin srd yl boyunca annesi de byk maddi
skntlar eker; geinmek iin birka kiinin parasal yardm yeterli olmaynca Ece
Ayhann kitaplarn satmak zorunda kalr:
imdi ben kendi imknlarmla gidip ameliyat olamazdm. Milyarder
yeri oras. Hele yl kalmak ne demek. Bir ocuk Matthias Dalvit orada
burs buldu bana. Annem de burada benim kitaplarm satarak geindi. Benim
imdi hi kitabm yok, biliyor musun? Halbuki ortaokuldan beri kitap alrm.
aktrmadan dris de (Kkmer) yardm edermi anneme. Ev sahibi de
kiray arttrmam. Ne buzdolab, ne amar makinesi vard. Ocak bile yoktu,
40
Babakan Blent Ecevitin yardm ile ilgili gnlnde u ifadeler yer almaktadr: Dr. Gazi
Yaargil mthi megul. Ve Trkiyeden 5.000 svire Frank geldiinden sz at, aa muhasebeye
havale etmi, Schattere. Ecevit gndermi, babakan olarak. (Ece Ayhan, Babozuk Gnceler, s.25.
41
42
Ece Ayhan, a.g.e. , s.8.
35
Piknik tp kullanrdk. Ama hi ikyet ettiini hatrlamyorum annemin.

Sanki varm gibi davranrd.43
Ameliyat ve tedavi sonras 1977de yurda dnp hayatn anakkalede
srdrmeye balayan Ece Ayhan, anakkale Belediye Bakanlnn yardmlaryla
geici ii kadrosuna alnarak SSK hastanesinden yararlanma olana bulur.44 Ama
mevcut hastalklarna her geen gn yenileri eklenmektedir. Aya Atikolu bu
durumu yle aktarmaktadr:
nanlacak gibi deil ama Ece Ayhan bu kez de verem olmu. Beyin,
karacier, bbrekler gibi uzun bir hastalk listesi olan air kt bakmdan,
yetersiz beslenmeden dolay bu sefer de verem Acilen bir sanatoryuma
yatrlmas ve bunun iin gerekli torpilin bulunmas gerekiyormu. Bir
gazeteci arkadamzn aklna Turizm Bakan Ahmet Tan aramak gelmi.
Tan da kendisine Perembe gn havale edilen ii, ksa yurt d gezisine
ramen Cuma gn hemen halletmi. Pazartesi gn anakkaleden getirilen
Ece Ayhan, Heybeliada Sanatoryumunda bahekim ve doktorlar tarafndan
kapda karlanm. Hemen bakma alnm, check-up, tomografi vs. ne
gerekiyorsa yaplyor imdilerde. Bu arada Ahmet Tan, airi hastaneden
arayp gemi olsun demeyi de ihmal etmemi, o da ona bir iir okumu.45
Ancak, salndaki bozulma gittike artm, bir sre sonra bacaklar fel
olmutur. stelik hastalklar birbirini takip etmektedir. 1999 Austosunda, edebiyat
evresinden yakn dostu yazar Metin stndan katklaryla apa Tp Fakltesine
yatrlr. Bu srece ilikin Perihan Maden unlar syler:
Gece bir arkadam arayp havadisleri verdi. anakkale SSKda
yatm yirmi gn. Bu esnada yememi imemi. Bir deri bir kemik kalm.
Niye mi? Ayaklarnn stne basamyor ya, tuvalete gitmek zorunda kalmasn
diye. Ksm de dnyaya. Kapatm kendini. Neyse Metinle Hatice bulup
stanbula getiriyorlar. Deprem gnleri. Hastaneler Ece Mece dinlemiyor.
43
Ece Ayhan, Dlanacam Biliyorum, Aynal Denemeler, s.41.

Hasan Blent Kahramann da bu konuda aracl olmutur: Son olarak ben Kltr Bakanlnda
alrken bir gn air Orhan Aklaya telefon etti. Ece Ayhan ar hastayd ve gene sokaktayd. O
srada bakan olan Ercan Karakaa ilettim durumu. Hemen ilgilendi ve kendisini anakkalede bir
hastaneye yatrdlar. anakkale Belediyesi de bir punduna getirip kendisine kk bir para balad.
(Hasan Blent Kahraman, A Kalnca airler, Radikal, 20.9.2004.)
45
Aya Atikolu, Ece Yine Hasta!, Milliyet, 21.5.1999. air, Refik Durbala yapt bir syleide
eker hastal, damar tkankl, lenf tberklozu, kalp bymesi gibi hastalklarnn da olduunu
dile getirir. (Bkz. Refik Durba, Kara air lme Direniyor, Sabah, 6.10.1999.)
44
36
zel bir hastaneye yatryorlar Eceyi. G bela. O zel hastanedeki zel

doktorlar, iki bacan birden kesmek istiyorlar Ecenin: Radikal tedavi. Her
neyse. Allahtan apaya kabul ediliyor sonunda. Damarclar, ortopedistler
bakyorlar Eceye. Bakyorlar. Yahu orada Trk iirinin en zgn sesi
yatyor! Diyorlar ki, biz tedaviyle kurtarrz bacaklarn. Helal olsun! Benim
bu apaya minnettarlm bitmeyecek.46
Hseyin Mehmet, bu olayda Metin stndala birlikte Enis Baturun da
yardmnn bulunduunu belirterek olay yle aktarr:
Ece Ayhan evde yalnz oturuyor. Ayaklar bedenini kaldramaz hale
geliyor. Kk Ecenin [Ece Ayhann yeeni] elinden birey gelmiyor.
Derken bir gn Metin stnda anakkaleye gidiyor. stnda, Ece
abisinin bu halini grnce hemen stanbula gelmesini istiyor ve stanbul
yolculuu balyor. Bundan sonrasn Ayhan anlatyor: nce doktora gittim.
Doktor iki ayamn kesileceini syledi. Ne yapalm, dedik. Ayhann
stanbula gelmesinde Metin stnda ve Enis Batur etkin oluyor. Ayhan,
apa Tp Fakltesinde sk bir tedaviye alnyor. Kendi deyimiyle sa aya
kurutuluyor.Ayhann ayaklarndaki kangren olduka byk. Ayhan bu
durumu olduka serinkanl bir ekilde anlatyor: Sa aya kurtardk. imdi
doktorlar, sol aya kurtarmaya alyorlar diyor.47
Buradaki masraflar SSK tarafndan karlansa bile sigorta kapsam dnda
kalan hastanelerde de tedavi grmek zorunda kaldndan nemli bir maddi kaynaa
gereksinim duyar. Bu noktada, yine yakn evresinden baz kiilerin yardm ve
katklarnn yan sra o dnemde yneticiliini Enis Baturun yapt Yap Kredi
Yaynclkn, yaptlarnn telif haklarn almas ve yeni basklarn yapmas ile belirli
bir maddi destee kavuarak tedavisini srdrebilmitir.
Bu arada bir sre stanbul Maltepe Huzurevinde kalan Ece Ayhan, dnemin
babakan Blent Ecevitin istei zerine, bakm ve barnma koullar bakmndan
daha iyi olan Acbadem Huzurevine yerletirilir. Bu srete Cerrahpaa Tp
Fakltesi, Haseki Hastanesi, Haydarpaa Hastanesi, ili Osman Aa Klinii, Central
Hospital ve Marmara niversitesi Tp Fakltesinde grd tedaviler sonucunda
46
47
Perihan Maden, Ece Ayhan Orada, Radikal, 30. 8. 1999.

Hseyin Mehmet, Canla Kavga Etmedim Ona Yanarm, zgr Politika, 6.10.1999.
37
felten kurtulup ayaa kalkabilmi; Nisan 2001de yeniden anakkaleye dnerek

Yap Kredi Yaynclktan ald telif cretleriyle geimini salamaya almtr.
Daha sonra anakkaleden ayrlp zmir Bykehir Belediyesi Greme
Huzurevine yerleen ve buradaki ihtiyalar belediye tarafndan karlanan Ece
Ayhan, 12 Temmuz 2002de saat 16.00 sralarnda rahatszlanarak Bykehir
Belediyesi Erefpaa Hastanesine kaldrlr. Youn bakm servisinde hemen tedaviye
alnan air, yaplan tm tbbi mdahalelere karn kurtarlamaz ve nrolojik
rahatszlklarna bal kalp yetmezlii nedeniyle saat 23.45te vefat eder.48
Kltrpark zmir Sanatta dzenlenen cenaze treninin ardndan, naa anakkaleye
gtrlerek Eceabat ilesine bal Yalova kynde topraa verilir (15 Temmuz
2002).
Cenaze treninde Babakan Blent Ecevitin gnderdii mesaj da okunur:
Ece Ayhan amzn byk ozanlarndand. iirleriyle gnlmzde
yaayacaktr. Trk iirinin bu mstesna insanna Allahtan rahmet
diliyorum.49
Babakan Blent Ecevit, Kltr Bakan Suat alayan ve Eski Kltr Bakan
stemihan Talay cenaze trenine elenk gnderenler arasnda yer almlardr.
B. KL
Ece Ayhann kiiliine, karakter yapsna ilikin sylenenler genellikle
birbiriyle eliir, daha dorusu iki kart uta yer alr durumdadr. Bir kesim onu
sanat ve dnce adam olmann zirvesinde bulunmaya yarar bir kiilik
yapsnnn prototipi gibi grrken; baka bir kesim de onu deta en temel insani
zelliklerden bile yoksun ilan etme eilimi gstermekte, bazlar ise onun kiiliine
ynelik olumsuzlayc yarglara katlmakla birlikte bunu psikolojik nedenlere ya da
salk sorunlarna balamak istemektedirler.
Emel Gunca, airle ilgili ilk izlenimlerini yle dile getirir:
Banda yan yatm bir ftr apka, gzlerinde koyu renk gzlkler,
hzl ba hareketleriyle yanndakilere baklar atyor ve hzla konuuyordu.
Zaman zaman kesik kesik kahkahalar koyveriyordu. Anlalmaya alan biri
48
airin lm haberini Cumhuriyet, Hrriyet, Radikal, Sabah, Star, ok ve Yeni afak gazeteleri ilk
sayfadan; Akam, Milliyet ve Posta gazeteleri ise i sayfalardan vermitir.
49
Ece Ayhan in zmirde Tren, Radikal, 15.7.2002.
38
gibiydi devinimleri. () Btn dnyay parantez iine alrsnz. Parantezi

kardnzda mutlaka ben kalr dedii gibi, ok kendiyleydi sanrm. ()
zel yaants ve duygular stne konumaktan kanyor. Daha ok olaylar
ve insanlar stne syledikleri. Kendisi ise tank yerinde olmaktan
holanyor. Srekli defans halinde.50
Ahmet Soysal, onunla Nilgn Marmarann evinde tantn; bu ilk
karlama ve tanmann, daha nce iirlerini okurken kurduu Ece Ayhan figrn
doruladn syleyerek ilk izlenimlerini yle aktarr:
nanlmaz ciddiydi, durmadan konuuyor, bir eyler anlatyor,
syledikleri kadar hatta onlarn tesinde esiz kiilii cezp ediyordu. Doru
yerde durduunu anlyordunuz. Doru olduu iin de zor bir yer. Dayanlmaz
bir yer. Bu yzden, yannda insanlara ihtiyac vard. Uurumdayd. Ya da
temeldeydi; ama teme, bir uurumdu. Darbeler yemi, ama susmuyordu.
Yaralyd ama hayat doluydu. () Evet, bir meclisti, o sralar Ece Ayhann
etrafnda, ama hi de edebiyatlarn apel (chapelle) dedikleriyle ilgisi
yoktu. Ece Ayhan, mritlerini toplam bir ustay artrmyordu. Yaln ve
krlgan bir insanlk scakl yaylyordu oradakiler arasnda.51
Sennur Sezer de, Ahmet Soysaln sylediklerini destekleyici bir saptamayla,
onun kalabalklar deilse bile birliktelii sevdiini52 syler. evresinde insanlarn
bulunmasn nemseyen Ece Ayhan, bunun gereini bir deiimi gerekletirmek
ekseninde ortaya koyar:
Bir deiim, bir sokakta bile, elbirliiyle yaplmaldr bence. Ben bir
keiim ya da zangoum falan filan ama53
Pakize Barta, ilk karlamalarnda onun bellek gcne ve merakl kiiliine
olan aknln dile getirir. Tanmadklar ve daha nce hi karlamadklar
halde, kendisiyle ilgili pek ok eyi, hatta zel yaamna ilikin kimi ayrntlar bile
bilmektedir. Buna ok arr; orada bulunan ve Ece Ayhan nceden tanyan zzet
Yasara bu aknln ifade ettiinde,
Yasarn yant sadece O bilir olur.
Yalnzca kiilerin gemiine ilikin sahip olduu ayrntl bilgilerle artmaz
50
Emel Gunca, Sahici nsanlarn Ecesi, Aynal Denemeler iinde, s.63,64,66.

Ahmet Soysal, Adan Zye Ece Ayhan, YKY, stanbul 2003 [Kitap-lk (59), Mart 2003 eki, s.4-7.
52
Sennur Sezer, Ece Ayhan in Aynal Bir Requiem, Evrensel Kltr, 128 (Austos 2002).
53
Ece Ayhan, Mortesi Requiem, s. 47.
51
39
evresindekileri, gzlem gcnn yan sra sezgileri ve gelecee ilikin tahminleri de

ok gldr; yle ki zel yaamna ilikin o srada Bartann bile farknda
olmad bir durumu nceden sezip ona haber vermektedir:
Ve o gn Mustafann evinden ayrlrken bana glmseyerek yi,
demiti: iyi, bak yeniden k oluyorsun Dier birok eyin yan sra beni
de btn gn izlemi, benim henz bilmediim bir eyi o grmt, bunu
aylar sonra anladm.54
Bu merakl kiiliinin yan sra ok gl bir bellee de sahiptir Ece Ayhan.
Kendisiyle bir sylei gerekletiren Vecdi Erbay, bu gl bellek karsnda
duyduu hayreti ve hayranl yle dile getirir:
Mthi bir hafzas var Ece Ayhann. Yaad, okuduu, duyduu
hibir ismi unutmuyor. Anlatt her eyi en ince ayrntlarna kadar
hatrlyor. 55
Gl ve ayrntlarla dolu bellei iin kendisi ft ars ve de tavanaras
belleim yaktrmasn yapar.56
Merakl ve aratrmac kiilii, ilgi alanlarnda ve zellikle zerinde durmaya
deer bulduu kitap ya da kaynaklar seiminde kendini belli eden ayrntclkla
btnlenerek onu farkl klan bir etmen olmaktadr. Her ne kadar Hilmi Yavuz onun
okuryazarlnn vasatlktan teye gemediini ne srse de57 Metin Celal bunun
tam tersine bir saptamay dile getirir:
Tarih, sosyoloji, siyaset bilimi, ekonomi, felsefe onun didik didik
ettii alanlard. Her bilginin, her olgunun ardndaki gizli anlam bulmaya
alrd. Kendisini hep kyda hissettiinden olsa gerek, ilgilendii her eyde
marjinalliin izini srd. Alklanan deil, grmezden gelineni bulmaya,
gstermeye alt. Entelektel olduu kadar, belki daha fazla sokaktayd.
Sokakta konuulanlar, sokan dili, argo adeta onun ikinci diliydi. Sultan II.
Mahmut kadar nl fahie anakkaleli Melahat da ilgisini ekerdi.58
Doan Hzlann ilk tanma izlenimleri de Metin Celali destekler
niteliktedir.
54
Pakize Barta, Ece Ayhan (1931, Data-Tarih Yok, Hibir Yer.), Milliyet, 5.8.2002.
Vecdi Erbay, Sal ok yi, zgr Politika, 14.3.2001.
56
Ece Ayhan, Esas Duru Mlkn Temelidir, Ludingirra, 1 (Bahar 1997).
57
Hilmi Yavuz, Ece Ayhann Hacyograflar, Zaman, 9.4.2003.
58
Metin Celal, Gle Gle Ece Ayhan, Gle Gle Usta, Radikal, 14.7.2002.
55
40
lk tantmz gn anmsyorum. Beyaztta naraltnda. Sahaflar

arsndan
kmt.
manastrdaki
elyazmas
Sonradan
kitapta
anlayacaktm
sakl
bir
ki,
yzyllardr,
dipnotunun
bir
peindeymi.
Glmsyor, kk eletirileri ierik olarak hrn, biim olarak yumuak

yapyordu.59
Metin Celal, onun kolayca dost olunabilen, ya farkl gzetmeden herkesle
konuup tartabilen biri olduunu, gen airlerin bile ona Ece diye hitap
edebilecekleri kadar insanlarla yaknlk kurduunu, kiisel olarak da ok
sevildiini sylyor.60
Sevin Okyaysa bu konuda Metin Celale katlmamaktadr. Kendisinin bildii
kadaryla edebiyat evrelerindekilerin ou ondan ekinmekte, hatta korkmaktadr;
nk bu ataldilli air szn kimseden esirgemeyen, kimseye prim vermeyen bir
yapya sahiptir. Okyay, Ece Ayhanla ilgili saptamalarn yle srdrr:
Daha batan kendi safn semi, insanlarn notunu vermi, hayata
kar bir tavr benimsemiti. Bu tavr hi deitirmedi, kendini deitirmedi,
ne pahasna olursa olsun satlmad, kararnn getirdii her trl zorluu da
sineye ekti. yi niyetle ona yardm etmeye alanlara bile huysuzlanp
ellerini brlerinde brakt grlmtr. nsanlar Eceye yardm etmek
iin, balangta bunu ho karlyor grnd durumlarda bile, Eceyle
boumak zorunda kaldlar.61
Ece Ayhann huysuz ve kendisiyle geinilmesi g bir kiilie sahip
olduu konusundaki grler arlktadr. Hrriyet gazetesinin Gelecee Ak
Mektuplar dizisinde onun bir mektubunun da yaymland sayfalarda air
hakknda u tantm yazs yer almaktadr:
Kendisi pek huysuz olduu iin, seveni az. Ama iirleri iin ayn ey
geerli deil. Hibir zaman bir mlkiyet duygusu olmayan air, son yllarn
hastalklarla bouarak geiriyor.62
Doan Hzlan da onun huysuz ve hrn bir kiilie sahip olduunu
syler:
59
Doan Hzlan, En Popler Marjinalimizdi, Hrriyet, 14.7.2002.

Metin Celal, Gle Gle Ece Ayhan, Gle Gle Usta, Radikal, 14.7.2002.
61
Sevin Okyay, Beyaz Adam ataldilli, Radikal, 16.7.2002.
62
Ece Ayhan, Gelecee Ak Mektuplar/ Ece Ayhan: Ak ki Kiiliktir, Hrriyet, 14.2.2000.
60
41
Ece Ayhan iyi bir airdi ama huysuz, hrn bir tabiat vard.
Dounun toptancl bizi yanltyor. yi air olunca kiilii zerine
konumuyoruz, ona yardm edenlere her zaman teekkr etmediini, onlar
zdn ben hatrlyorum.63
Sema Aslanla yapt bir grmede kendisinin de Can Ycel gibi sinirli bir
yapya sahip olduundan sz eder.64 Sinirli ve inat yapsnn hakl olduunu
bilmekten ve hak arama srarndan kaynaklandna inanan air,65 huysuz biri
olduunu ise kabul etmez; kendisine yaktrlan bu sfatn altnda bir yanl anlama
ve arptma olduunu dnr. Filiz Aygndzn Biraz da huysuz olduunuz
syleniyor, ne dersiniz? sonusu zerine u yant verir:
Orhan Velinin sevgilisi Nahit Hanm huysuz derdi bana. Nahit
Hanmn arkadalarn, Afet nan Ahmet Adnan Saygunu, Nurullah Ata
eletirirdim. Sus huysuz herif derdi. Aslnda hi yle huysuz biri deilim.
Yllar nce Arif Damarla oturuyoruz. Valla ben halim selim bir adammdr
dedim. yle bir bakt: yle mi? dedi. nk duyduklar baka trl eyler.
Bir de ben hakkm savunurum. Bizde hakkn savunan huysuz oluyor.66
Tutum ve davranlaryla bakalarna ters grnmesinin altnda doru
kalmak iin gsterdii inadn yatt kansnda olan air, farkl grd bu yanna
kendine zg bir kurgu ve benzetmeyle iaret eder:
O yzden yazy bir ibret ile bitirmek istiyorum: Bir gn yengeler
bakarlar ki bir yenge adam gibi doru drst yryor; sarho sanrmlar
onu.67
Onun iirde de, dostluklarda da belirli ve yerlemi kurallarn dman
olduunu; abuk kzan ve abuk krlan biriolduunu syleyen Doan Hzlan,
Belki de Dostluklarn Son Gn ona ayr bir haz veriyordu.68 diyerek ilgin bir sav
ne srer. Hzlann onda dikkati ektii nemli bir zellik de ironikliktir. Filiz
Aygndzn, Ece Ayhann sizin iin maestro yaktrmas yapmasn nasl
deerlendiriyorsunuz? sorusuna Memet Fuatn verdii Ece Ayhana bakmayn. O
63
Doan Hzlan, Kim Olduu Belli Deil Kastettii Belli Deil Olur mu Byle ey?, Hrriyet,
17.7.2002.
64
Sema Aslan, iir Ayakta Kalabilmeli, Milliyet, 31.8.1999.
65
Ece Ayhan, zgnlk Amuda Kalkmak Deildir, Aynal Denemeler, s.38.
66
Filiz Aygndz, Huysuz Deilim! Bir Kahve imi, Milliyet, 28.8.1999.
67
Ece Ayhan, Ayaa Kalkarak kinci Yeni Akm, iirin Bir Altn a, s.18.
68
Doan Hzlan, En Popler Marjinalimizdi, Hrriyet, 14.7.2002.
42
vyormu gibi yapar, insan yerer.69 karl da bu ironik yn yeterince

vurgulayc mahiyettedir.
Sreyya Berfenin ok ularda yaayan, aklmzn ermeyecei, muhalif bir
adamd. () Hibir kurumla, aile dahil, devlet ve tabiat dahil aras iyi deildi. ok
aykr bir insand.70 szleriyle tanmlad Ece Ayhan iin Okay Gnensin en
aznlkt, tek bir kiiydi. Olaann ok tesinde bir bireydi.71 biiminde bir
deerlendirme yapar. Enis Batur ise onun kendine zgln vurgularken, deta
ondan bir mrit gibi sz eder:
() yerine kimseyi brakmad, brakamazd: Aslna baklrsa trnn
tek rneiydi.72
Leyla peki, onun kimi zelliklerinin merkezine yalnzlk koyar; baka
ynlerini ve zelliklerini bu kavram ekseninde deerlendirir:
Grnrde Ece Ayhan bakalarna saldrmay seiyor ama nce
kendini yaralayarak. () O hep haklln inadyla yaar, evet. Unutmak
istese de asla unutmaz. Affetmez ve unutmaz! Onun gibi yalnz adamlar
maruz kaldklarn daima hafzalarnda tar.73
Ece Ayhan ise yalnz olduu konusundaki grleri kabul etmez. Filiz
Aygndze imde ok krk dkk ekmece var. Epey krldm. demesi zerine
Aygndzn ona yalnzlkla ilgili ynelttii soruyu yle yantlar:
Yalnzlk ekmem, canm hi sklmaz benim. Biraz sivri dilliyimdir.
airler ok boyun emiler, paras pulu, imkanlar olan egemenlere.
Ememeleri gerekirdi aslnda. Baz eyleri hi kurcalamamlar. Ona ok
kzyorum. Byle byle birouyla aram giderek ald..74
Grld gibi, yalnzlk can sknts anlamnda deerlendirmekte ve
aslnda soruyu geitirerek baka bir konuya deinmektedir. Yalnzlkla ilgili
konunun bir an nce kapanmasn ister gibidir; kanmzca bu da onun gerekte
yalnz olduunu ve Leyla pekinin yaklamn dorulamaktadr.
69
Filiz Aygndz, Bir Kahve imi, Memet Fuat: Maestro Deilim!, Milliyet, 23.1.2000.
Ece Ayhann Ardndan, http://www.ntv.com.tr/news/164269.asp.
71
Okay Gnensin, Mor Klhani, Sabah, 15.7.2002.
72
Enis Batur, Ancak Rmun uaras, Cumhuriyet, 21.7.2002.
73
Leyla peki, Esas Durua Direnen air, Virgl, 64 (Temmuz-Austos 2003).
74
Filiz Aygndz, Huysuz Deilim! Bir Kahve imi, Milliyet, 28.8.1999.
70
43
Perihan Maden onun yalnzln yoksulluk, onurluluk ve adam gibi bir

adam olmakla edeer grr. Madene gre Ece Ayhan yalnzla iten temel
neden, bu kavramlarn imledii balamda aranmaldr. Aya Atikolu ise konuya
farkl bir adan yaklar. Atikolu, imdi bunca yllk airlie ve onca yce iire
ramen Ece Ayhann niye yalnz olduunu, evresinin neden yazar ve izerler ile
dolu olmadn, niye dayanma rnei sergilenmediini ve koskoca airimizin,
iktidarn insafna kaldn merak ediyor olabilirsiniz. diyerek bu nedeni kendince
yle aklar:
Hilmi Yavuz bir gn Onat Kutlara sokakta rastlar, al al, moru
mordur Onatn. Ece Ayhan hem Saryerde hem de Bakrkyde
yarglatyormu, gnler de akm, bizim sevgili Onat da kan ter iinde bir
mahkemeden dierine kouyormu. 1974te arkadalarn, 1984te olu
Egeyi yarglatmaya alan () Ece Ayhana () pek bulalmyor. Ama
tabii airlii tm bu lgn zelliklerinin tesinde ve stnde Ece
Ayhann.75
Bu yarglatma olaylar, arka planndaki birtakm kuku ve iddialarla birlikte
Ece Ayhann hayatnda ok nemli bir dnm noktasna iaret etmektedir; hem
kendisinin insanlara bakndaki deiim asndan hem de evresindekilerin onun
hakkndaki deerlendirmelerinin olumsuza dnmesi bakmndan. Ece Ayhan;
svirede ameliyat olduu ve tedavisinin srd yllarda kendisi iin toplanan
paralar, sylenenlere gre ilerinde Onat Kutlar, Can Ycel, Cevat apan, nay
Szer ve Ferit Edg gibi yazar ve airlerinde de bulunduu bir grup kiinin kendi
hesaplarna geirdiklerini ve bu paray aralarnda blp yediklerini ileri
srmektedir:
Sait Kemal Mimarolunun retmenler Bankas Ynetim Kurulu
Bakanyken kard paray, Mlkiyeliler Birlii Genel Bakan Ayhan
Akalnn, Bankas Ynetim Kurulu yesi Fahir Armaolunun kard
paralar Eceye gndereceim diye alan, annemin, evimizin durumunu bilen
arkadalarm da oldu ama.76
75
76
Aya Atikolu, Ece Yine Hasta!, Milliyet, 21.4.1999.

Reha Maden, Dlanacam Biliyorum, Aynal Denemeler iinde, s. 42.
44
Bu adlardan bir ksm eylemin dorudan iinde yer almasa da yapan kii ya
da kiileri savunduklar iin, iddiay ortaya atan Ece Ayhan tarafndan ayn biimde
sulanmaktadr:
Benim entikli, stigmal yaammda iadeli taahhtl bir mektup
olay var. 1977 ocak aynda stanbulda Bebekte kk bir semt airinin
evinde yazlm.
(Ben Zrihteyim, mektup oraya geldi. ) Bylece Cevat
apan, nay Szer, Can Ycel vs.nin nasl avukat, daha dorusu dava vekili
olduklarn renmitim!77 Ben de, 1977 ocak
aynda
stanbulda
Bebekte, -yaplmamas gerekirken-, bir dnlmeden ve kurbaa pislikleri

gibi nilferleri kararta kararta igdsel olarak oluturulan bir ktlk
dayanmasndan tr onulmaz yaralandm.78
air, bu olaylarn getii 1977 yln kendisi iin gerek bir balang
olarak kabul etmektedir:79
Sennur Sezer, Yaamn bakla blnm gibi ikiye blen beyin ameliyat
ncesi de byle miydi? Anmsamyorum. dedii Ece Ayhann bu iddialar ve
evresinden grd tepki hakknda unlar sylemektedir:
Mlkiyeliler arasndaki dayanma deil de edebiyatlar arasndaki
dayanma onu svirede Gazi Yaargilin neterine teslim etmiti. Ama bu
dayanma, sonunda onun kurgularndan biri yznden yitip gitti. Ece,
kendisi iin toplanan paralar birilerinin yediine inanyordu. Mahkemeler
at, birilerini ihbar etti. Ve yalnz kald. Belki bu halsinasyonlar grmesine
de yol aan ameliyatn sonucuydu, bilemiyorum.80
Hilmi Yavuz ise ayn konudan hareketle Ece Ayhan iin kt bir insan
nitelemesinde bulunur. Yavuz, Ece Ayhann ona iyilik yapanlara daima ktlkle
karlk verdiini, param yediler iddiasyla gerekte kendisine yardmc olan yukarda adn andmz- kiileri iftirayla mahkemeye verdiini, kendisi iin
77
Ece Aynan, Srtlanlar zerine, iirin Bir Altn a, s.152. Sz edilen mektup byk olaslkla
Ferit Edg tarafndan gnderilmitir. airin u aklamalar bu kanmz glendirmektedir:
Tccardan Ferit Edg diye bir adam var. Ben Tccardan derim ona. Bir gn Yeilkyden
yurtdna karken aranm, Ece yaptrd demi. () Ferit Edg bana Zrihe yazyordu: yi
insanlara kara alyorsun, suluyorsun diye. Birka defa Senin bildiin gibi deil dediysem de srar
etti. Sonunda vakti zamannda bir gardiyandan rendiim u szleri yazdm ona: Bana namus
taslama; senin namusunu arafa dolar, drde katlar, bilmem ne yaparm. (Reha Maden,
Dlanacam Biliyorum, Aynal Denemeler iinde, s.41.
78
Ece Ayhan, Glsen Tuncerle Bir Sylei, iirin Bir Altn a, s.274.
79
80
45
iyilikten baka bir ey dnmeyen arkadalarna saysz ktlkler yapm biri

olduunu sylemektedir.81 Yavuz, bu nitelemelerine bir de muhbir vatanda
ekleyerek onun etiki olduu yolundaki szlerine kar kar ve [Ece Ayhan]
ili Siyasala, oradan maa alsn da geimini salasn diye ktphane grevlisi
olarak ie alan Prof. Dr. Kvan Ertopu, Cumhurbakanna, 1973 ylnda mektup
yazarak ihbar eden kimdi? kimdi diye sorar. Bu davranlarna hastalnn bahane
gsterilmesine de fkelenen Yavuz, Ece Ayhann ktlklerine engel olmak iin
hibir ey yaplmadndan yaknr. Ayrca, Nilgn Marmarann intiharnda, manen
bir sorumluluu var myd? diye sorarken de aslnda byle bir sorumluluun
varlna olan inancn ima eder.82
zzet
Yasar,
onun
kimi
davranlaryla
evresini
rahatsz
ettiini
dorulamakla birlikte bunu airin geirdii rahatszlklara ve beyin ameliyatna

balayc ynde bir aklama yapar; kt bir insan olduu fikrini reddeder:
evresini rahatsz etti. Bu doru. zr diledi, tekrar etti, bu da
doru. Ama ktlk baka bir ey. Kt deildi. Onun durumunu Gnsel
Koptagel tbbi terimler anlatan bir yaz yazd. Eceyi ruhsal problemleriyle
deerlendiren bir yazyd. yi niyetli olduka her ey konuulabilir ama
bunlar Ecenin iyi bir air olduu gereini deitirmez.83
zdemir nce de Ece Ayhanda sonradan bir kiilik deiimi olduunu ne
srer:
Ece Ayhan 1956-57 yllarndan birinde tandm. Birbirimizden
kitap alp verecek kadar arkadatk. lk kitab Knar Hanmn Denizlerinin
ilk nshasn benim iin imzalamt. () Bizim o tarihte tandmz Ece
Ayhan ile son yllarn Ece Ayhan arasnda en kk bir benzerlik yoktur.84
Hasanali Yldrm, biraz da hastalnn etkisiyle Ece Ayhann farkl alan
bir beyne sahip olduunu, ona baka trl bir ruhun elik ettiini, sonuta bu
etmenlerin onu tm ailesinden, tm arkadalarndan, zetle tm insanlardan
uzaklatrdn syler.85
81
Hilmi Yavuz, Ece Ayhann Hacyograflar, Zaman, 9.4.2003.

Hilmi Yavuz, Ece Ayhan Nasl Putlatrlyor?, Zaman, 16.4.2003.
83
Tartmaya Ece Ayhann Edebiyat Dostlar da Katld, Akam, 11.4.2003.
84
zdemir nce, Sansrl Ece Ayhan, Adam Sanat, 207 (Nisan 2003).
85
Hasanali Yldrm, Zango mu, Papaz m, ada Bir Dervi mi, Yoksa Kei mi?, Yarn, 4
(Austos 2002).
82
46
O, bu tr davranlarnn, hastalnn yol at ruhsal bir sorundan

kaynakland ynndeki dncelere fkelenir. Bylesi ba kurmalarn, kimi kiiler
hakknda bildiklerini sylediinde inanlmasn diye yapld kansndadr.86
Ece Ayhann sz konusu iddialarna dikkati eken bir baka ad da Hasan
Pulurdur. Pulur, gazetedeki kesinde Fikret Otyamn bu konuyla ilgili nemli
aklamalarna yer verir. Otyamn aklamalar gerekten aknlk vericidir:
Uzun bir sre sonra Babakan Ecevit telefon etti, gittim, bana yedi
sekiz sayfa bir mektup uzatt, Eceden ve kardeinden. Kendisi iin toplanan
paralarn Onat Kutlar ve arkadalar tarafndan i edildiini bildiriyor,
bunlara en yakn tank Fikret Otyamdr diyordu! () Cok zldm
syledim, tm paralarn Merkez Bankas ilemlerinde grleceini, bu
mektubun beyin ameliyat nedeniyle yazlm olabileceini de vurgulayarak
Babakan Ecevit, bunun bir ihbar mektubu olduunu ne srerek, savcla
bildirmek zorundaym dedi. () Ve neden sonra Ankara Cumhuriyet
Savclndan arldm. Ne biliyorsam en ufak ayrntsna kadar anlattm,
bunun Onata yaplan iren bir iftira olduunu srarla vurgulayarak. Savc,
tm soruturmalar titizlikle yrttn, en son da beni dinlediini,
mektupta ne srlenlerin hibirisinin doru olmadn aklad. Bunun
hastalk nedeniyle kaleme alnm olabileceini de szlerine ekledi.87
Turgay Gnenin aykr bir insan dedii88 Ece Ayhan iin Orhan Alkaya
da u saptamay yapar:
Btn bunlarn yan sra olaanst karmak ve kendine has
kiiliiyle benzerine kolay rastlanamayacak bir insand.89
Zaten Ece Ayhan demek de o iki kiinin bir bedende yaama hali deil
miydi?90 diye soran M. Kenan Kayann yaklam bir ynyle Orhan Alkayann
saptamasn desteklemektedir.
Metin stnda, Ece Ayhann lm zerine NTVye yapt aklamada,
onun syledii her szn edebiyat dnyasnda tartma yarattn, edebiyatn ters
direklerinden biri olduunu, ok fazla bedel dediini, hem kendisiyle, hem
86
Reha Maden, Dlanacam Biliyorum, Aynal Denemeler iinde, s.42.

Hasan Pulur, (aktaran), Kim Bu air?, Milliyet, 24.7.2002.
88
Ece Ayhan in zmirde Tren, Radikal, 15.7.2002.
89
iirimiz Karadr Abiler, Radikal, 14.7.2002.
90
M. Kenan Kaya, Nazm Hikmet Kartpostal airi miydi?, Akam, 15.3.2004.
87
47
hastalklaryla, hem devletle, hem poplerlikle ters dtn, hastaln bile

mlk edinmediini syledikten sonra, air iin hastaln da etkisiyle ok aksi,
acayip, ters, marjinal sfatlarn kullanr. Ayrca onun sevgi ve iltifatlar
karsndaki gsterdii mahcubiyeti de bir ansyla dile getirir:
Tyap kitap fuarnda konuktu, onbinlerce insan ayakta alklad,
sadece toplantnn olduu yerde deil, dier standlardaki insanlar da
alklad. Ve Ece ok ard, ben bu kadar seviliyor muyum dedi, gzleri
doldu. Ve seyircilere bakamad. Btn sylei boyunca bana bakarak
konutu.91
Drstle ok nem verdiini92 belirten Ece Ayhan, her eyi olduu gibi
sylediinden dolay ok dman olduuna inanmaktadr.93 Karamsarln ise
gizlememektedir:
Bylesi bir toplulukta, usuz bucaksz bu ktlk dayanmas
ortamnda karamsar olunmaz da, ne olunur bilemem. Ama benim
karamsarlmn rengi akkordur o ayr.94
Karamsarlk konusunda zgn bir yaklam vardr. Bu yaklamn,
ounluun tekboyutlu dnme biimini de eletirerek yle ortaya koyar:
Karikatrlerde
balonun
iini
karamsarlk
karl
simsiyah
yaparlar. Hayr. Yaz olacak. Okunsun ya da okunmasn. zntn de

glmseyerek anlatabilirsin. Oysa senden zntn san ban yolarak,
sapsar kesilerek anlatman beklenir.95
Karamsar olmasna karn hayattan kopmu deildir. Zaman zaman neeli
kahkahalar da atar. Ahmet Soysaln u szleri, karamsarlk konusunda yukarda
deindiimiz yaklamn aklayc niteliktedir:
Mutlu demiyorum ama bir an iin neeli olabilen Ece Ayhan anmak
istiyorum burada. O kara air, hayata ok balyd. Hayatta kalabilmek iin
byk aba gsterdi. Keskin kahkahas, kesik kesik gl aklmda. Bazen
91
Ece Ayhann Ardndan, http://www.ntv.com.tr/news/164269.asp.

Emel Gunca, Sahici nsanlarn Ecesi, Aynal Denemeler iinde, s.65.
93
Ece Ayhan, kzlemeler, Sel Yaynclk, stanbul, 2004, s.20.
94
Mustafa Irgat, Kuzeyin Yukarda Olduunu Nerden Biliyoruz, iirin Bir Altn a iinde,
s.138.
95
Ece Ayhan, zgnlk Amuda Kalkmak Deildir, Aynal Denemeler, s.37.
92
48
kt bir eyden bahsettiinde de glyordu; o ac ac denilen cinsinden.

Ama byk, hatta ocuksu denilebilecek bir nee gcne sahipti.96
Enis Batur, toplumsal yapy usuz bucaksz bir ktlk dayanmasyla
aklayan ve karamsarln bu durumla ilikilendiren Ece Ayhann topluma
krgnlnn bir gvensizlik ya da inanszlk temelinde olumad kansndadr:
Toplumla hi geinemedi. Son yllarda, seenek varken huzurevini
yelemesi bana kalrsa anlamlyd: Bu denli kkl huzursuzluk baka nerede
barnabilirdi? arabuk krld iin, arabuk krmaya kendini altrmt.
Ama, insanlara ve insan topluluklarn gven duymasa da, Trkiyeye
inanmt. Yoksa, bu kadar didiklemezdi.97
Onun iktidara, fiziksel acya, gerek yoksullua ve eceline direndiini
syleyen Leyla peki, btn ironisine ramen hibir zaman bencil ve ocuksu
olmadna, kiilik bakmndan egoistin tam zdd bir karakter tadna dikkati
ekmek ister.98 Ece Ayhan, bu zelliklerinin bir yansmas olarak mlkiyetten ve
mlkiyet duygusudan hep uzak durmu kiiliiyle harln, azck parasn bile
yoksullarla paylaabilecek denli yardmseverdir ayn zamanda. Ahmet Soysaln
aktard bir olay bu bakmdan yeterince aklaycdr:
21 ya da 22 Kasm 2001. Ece Ayhan, drt be gn stanbulda kalp
Fransz
Kltr
Merkezinde
ve
Yap
Kredide
konutuktan
sonra
anakkaleye dnyor. () Gelite olduu gibi, Fransz Kltr Merkezinin

arabasn Enver Bey kullanyor. O bana anlatt. Yeni anlatt. Eceabata
yaklatklarnda, Ece Ayhan, imdi gml olduu, annesinin kyne
uramak istediini sylemi. Yoldan sapp oraya gelmiler. Kyde, bir eve ya
da evlere uram. Ece Ayhan, oradaki fukaralara para vermi: yanndaki
azck parasndan vermi.99
Leyla Erbil; onu Rusyaya kaaklk yaparak zenginleen bir taka sahibinin
kz olan bu tuhaf kadn100 biiminde tanmlayan Ece Ayhanla lmnden sonra
ok ar bir hesaplama yazs kaleme alr. Bu yaz, deta Ece Ayhanla ilgili imdiye
96
Ahmet Soysal, Adan Zye Ece Ayhan, YKY, stanbul 2003 [Kitap-lk (59), Mart 2003 eki, s.33.
98
Leyla peki, Esas Durua Direnen air, Virgl, 64 (Temmuz-Austos 2003).
99
Ahmet Soysal, Adan Zye Ece Ayhan, YKY, stanbul 2003 [Kitap-lk (59), Mart 2003 eki, s.50.
100
Ece Ayhan, Nurullah Ata ya da Ata Beylerden ve Talihsiz Bir iir Sahtekr, Kitap-lk, 48
(Temmuz-Austos 2001).
97
49
dein dile getirilmi bulunan tm olumsuz kan ve dncelerin toplam gibidir.

Erbilin on dokuz sayfalk bu uzun yazsndan Ece Ayhann kiiliine ilikin
ifadelerini zetle yle sralayabiliriz:
Erbile gre Ece Ayhan, snr tanmaz kurnazlyla kendisini bir
drstlk ant olarak sunmu, byk airliini de kullanarak evresi iin bir
korku totemi haline gelmitir. Yaay biimi ahlak snrlarnn ok telerine
gemi, hakszlklar bile neredeyse yceltilmitir. Tm tanyanlar ona maddi
yardm iin seferber olduu halde, o, bu iyilikleri yok sayyor, bununla da
kalmayp kendisine yardm edenleri nankrce cezalandryor, stelik bu kiilere
iftira etmekten ekinmiyordur. Kendini beenmenin duvarlarna arpa arpa geldii
noktada evresindekileri tehdit etmekten de ekinmeyen biridir. Herkese hesap
sormak, onlara fkeyle barp armak iin kendisinde doal bir hak grr. Kiilik
bozukluklarnn yan sra pek ok irkinliklerine de tank olunabilir. Dnyada
kendisinden baka bir air kalmasn istediinden birok gen airin iir yaamn
trl yol ve yntemlerle bitirmitir. Kendisini devlet kart gibi gstermesine karn
her frsatta devlete snm, devlete komutur. Kendisine iyilik yapanlar bile
hrszlkla sulad halde, yakn evresiyle yapt sohbetlerde bakalarndan
duyduu zgn fikirleri sanki kendisine aitmi gibi yazp yaymlamaktan hi
utanmam, sonra da bu fikirlerin gerek sahiplerine yazsn grp grmediini
kstaha sorabilmitir. Dostlarnn dnyasn kirletmeye, karartmaya deecek
kadar iyi iirin peinde olmutur.101
Enis Batura gre, Ece Ayhann lm bir evreyi rahatlatm olmaldr.
Bu lmle o evrenin stnden grnmeyen bir yk kalkm, onlar hafifletmitir.
Bu lmle birlikte sabit vicdan azb artk eskisi kadar omuriliklerinde
zonklamayacaktr onlarn; nk bundan byle Ece Ayhan durduu, son dnemde
zorunlu olarak geri durduu noktadan kafalarna kakmay srdremeyecektir. Batur,
onu en yakndan tanyan dostlarndan biri olarak yle tamamlar szlerini:
Berbat, ekilmez, meln biri olduunda ksks glerdi: O, iyi
olduunu hibir vakit savunmad, yalnzca hakl olduuna inand. yle miydi
gercekten de? Unutulmamal: Hak, biraz da iktidar iidir; imdi baknca
101
Leyla Erbil, Bir Ktlk Denemesi, Geceyazs, 1 (Ocak-ubat-Mart- Nisan 2003)
50
daha net grlebilir: Muktedir olmutu(r). Reddetmenin gcn lmek kolay

olmasa gerek..102
C. DNYA GR
Ece Ayhann dnya grn belirli bir siyasal pratie ya da mevcut sylem
alanlarndan birine konumlandrarak aklamak olduka g, hatta olanakszdr. Bu
bakmdan sylenebilecek en kesin ey, onun, kiilik yapsyla da rtr biimde
kart (muhalif) bir bak asna sahip olduu, dnya grn de bu kar duru
izgisindeki aray ve sorgulamalar zerine kurduudur.
Onun, kendisini yakn hissettii, ayn saflarda grd insan bei u ya da
bu siyasal yelpazenin kapsamyla snrl deil, kaybedenler ya da kaybedecei
belli olanlardan oluan bir kesimdir; aidiyet ve birliktelik asndan dnsel
konumunu temelde belirleyen budur:
Ben kaybedecei batan belli insanlarla omuz omuzaym, ve ne
olursa olsun, ne pahasna olursa olsun! Ben kaybedenlere nem
veriyorum.103
Tarihe ve bugne bak, olay ve olgular yorumlay bu dlanm,
kaybetmi, iktidar kurumlarnn zulmne uram kitlelerin varlk nedenini
hazrlayan her trl bileeni sorgulama, anlamaya alma izleinde biimlenirken
zerinde srarla durduu belli bal kavramlar vardr. Bunlarn banda devlet
gelmektedir.
Ece Ayhan devletin dnda ve karsnda olmaya ok nem verir. Tam
bir devlet kartdr. Ona gre devlet, iktidar sahibi kar gruplarnn kurduklar, her
trl ilerilie ve ilerlemeye engel olma sonucunu getirmekten baka bir dzenlemesi
olmayan, halk yldrp smrerek ileyen, baskc bir kurumsal yapdr. Devlet, her
eyden nce vergi demektir.104 Tarih boyunca devletin karlaryla halkn karlar
hibir zaman rtmemi, tam tersine, srekli atmtr. Halk-devlet ilikisi, bizde
de gemite ve bugn hep bir kartlk ve atma ilikisidir. Halkn yzyllar iinde
102

Ece Ayhan, Mortesi Requiem,, s.75. Devlet hakkndaki bu savn glendirmek iin u erkes
Ethemin durumunu rnek verir. Ona gre, erkes Ethemin devlete dlanm oluunun asl nedeni
dzenli orduya katlmayndan ok vergi toplamasdr; nk vergi toplamak devlet olma sav ileri
srmektir. (Bkz. a.g.m.)
104
Mslm Batuk, Bir Etiki: Ece Ayhan, Sivil iirler iinde, s.68.
103
51
oluan en belirgin zellii devletten holanmamas ve binlerce mezraya

kamasdr. Kimse bu olgunun tersini iddia edemez ve byle bir iddiay
yutturamaz.105
Gazetelerin, kamu iktisadi teebbslerini devlete kambur olarak niteleyen
yorumlarna ok fkelenen Ece Ayhan, insanlarn srtndaki asl ykn, kamburun
devlet olduunu syler.106 Mustafa Irgatla yapt bir syleide, bir gn, baka pek
ok olumsuzluu ve ktlnn yan sra dncenin geliimini de durduran
temel etken olarak grd devletin insanlara yk oluu balamnda Devlet Adl
Bir Kambur anlats yazmay planladndan sz eder.107
Devletlerin vlen gemilerinin gerekte binlerce kym ve zulmden
olutuuna inanan Ece Ayhan, bu bakmdan zellikle Osmanl mparatorluunu
rnek gsterir; Osmanlda iktidar uruna yaplan siyaseten katillerin yan sra
nizam-i
lem
ve
devletin
bekas
gerekesiyle
gerekletirilen
karde
katliamlarna dikkati ekerken, imparatorluun grkemini ironik bir anlatmla z

ocuklarn bomaya balar.108 Ona gre; kendini halka, dnceye, her trl insani
geliime kapatm ve gerekte Bizansta bir slale deiiminden ibaret olan
Osmanl,109 bir Despotluk ve Nobranlk mparatorluudur.110 Yalnzca kamu
mimarisi nemli olan bu imparatorluun kubbelere verdii deerse iktidar, bask,
denetim kavramlarnn bu kubbeler araclyla ilan ve ounluun iine kaznmas
iindir:
Osmanoullarnn yalnz kamu mimarisi nemlidir. Ortadouda
kubbe her eydir; iktidar en yetkin biimde kim byle anlatabilir, biz
Kapkullarna. Her ey denetim ve gzetim altndadr. Btn imparatorluk ve
kentimiz boyunca. Delirmek bile gtr!111
Ece Ayhan, Osmanlya ynelttii eletirel bakn ayn biimde Cumhuriyete
de yneltir. Ona gre, aslnda Cumhuriyet de Osmanlnn bir devamdr;
Osmanldaki anlay biimini ve iktidar baskcln ayn biimde yapsnda koruyan
105
Ece Ayhan, lmn Arkasndan Konumak, Btn Yort Savullar!, s.149.

Cenk Koyuncu, iirimin ktidara Gelmesini stemem, Aynal Denemeler iinde, s.18.
107
Mustafa Irgat, iirimiz Karadr Abiler, a.g.e. iinde, s.29, 30.
108
109
Ece Ayhan, Mortesi Requiem, s.83 ; topya, Abiler Sesi Tyler rpertici Bir lk Olarak
Bana Tam da 1969da Kayseriden Gelip arpmt, Sivil Denemeler Kara iinde, s.26..
110
Ece Ayhan, Cumhuriyette Kadn Dolam, anakkaleli Melahata ki El Mektup, s. 61.
111
Ece Ayhan, Mortesi Requiem, s.69.
106
52
Cumhuriyet, zaten Osmanl paalarnca [yani brokrat bir snf tarafndan]

kurulmutur.112 Osmanldan Cumhuriyete ustalkla ve klk deitirerek kaym
olan badem bykl113 brokratlar yeni bir devlet kurmay planlarlarken devlettoplum ikiliine dayal asl sorunu grememilerdir:
Marlar sylenip yrnrken de Cumhuriyet ilan edilmi, badem
bykl laikler km,
bu kez aka Trkiye Cumhuriyeti dnlmeye
balanmtr. Yani kimse Devlet ile Toplumun alm olan aralarn bulmay
gzetmiyor114
Bu ikisi (Osmanl ve Cumhuriyet) hem temelde hem ayrntda, iki kak gibi
i ie ve birbirlerinin peindedirler.115 Osmanl, bu i ielikte arkadaki kak
konumundadr.116
Osmanl,
trl
uzanmlaryla
Cumhuriyette
yaamasn
srdrmektedir:
Yakn gemite, Osmanl mparatorluunun son yllarnda terr ve
kym yapanlarn, ileyenlerin ocuklar, torunlar, gelinleri, damatlar,
yeenleri iimizde yayorlar. Yaamasna yaasnlar da, benim dikkatimi
eken onlarn babalarnn, dedelerinin hayran olulardr. Yalnz kalt
kald iin deil doallkla (o kalt da var iin iinde). Bunun bir anlam
olmal bugn.117
Cumhuriyetin ilanyla gerekleen deiim ise tek padiahl bir sistemden
ok padiahl bir sisteme geiten ibarettir, ikisinin arasndaki fark yalnzca
budur.118 Szgelimi, ii gemi tarih hocalarnn sylediklerinin aksine, gerekte
Yenieri Oca kapatlmamtr. in gerei, yalnzca esas duru kent
deitirmitir. stelik Ocaklarn says 2 olmutur.119 Zamanmzn cumhuriyeti
artk en az iki- padiahldr.120 Ayrca bu padiahlar, artk gnmzde tebdil
gezmeye de gereksinim duymazlar; toplumu btnyle kucaklamak iin bugn
baka yordamlara sahiptirler.121 stelik dnce, -Osmanl zamannda olduu
112
Ece Ayhan, Babozuk Gnceler, s. 183.

Ece Ayhan, Cumhuriyette Kadn Dolam, anakkaleli Melahata ki El Mektup, s. 65,66.
114
Sedat Egin, Bir Sylei, Dipyazlar iinde, s.18, 19.
115
Ece Ayhan, Mehmet Gleryzle ktisat ve Resim zerine, iirin Bir Altn a, s.214.
116
Ece Ayhan, mer Ulu ile, Bir Yakndan Bir de Uzaktan Konumalar, a.g.e. , s. 212.
117
118
Ece Ayhan, Pera Palasn Arkasnda, a.g.e. , s.103.
119
120
Ece Ayhan, Cumhuriyette Kadn Dolam, anakkaleli Melahata ki El Mektup, s. 68.
121
Ece Ayhan, Mortesi Requiem, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 1997, s.99.
113
53
gibi- henz uygarlamam haliyle kentin dnda, adrda oturmaya devam ettii
iin, bugn bile karde katli vaciptir denilebilmektedir.122 Ayn baskc tutum,
kiilerin birey olmalarn ve zgr dnebilmelerini engelleme asndan ortak bir
reflekse dayanr; zaten Anadoluda zgrlk hep srgnde kalmtr.123
Dndrc olan bir konu da bin yllk Anadolu servenimizde askeri nder ile
sivil nderin imdiye dein hep tek kiide birletirilmi olmasdr.124
Ne gemiteki ne de gnmzdeki ynetim biiminin taraftarln yapar o,
nk biimleri farkl olsa da dayandklar anlay biimlerinin aynlna
inanmaktadr; ama eskiye gre yeninin daha ileri, daha gelimi, insanilik
asndan daha ileri bir noktada bulunmasn beklemenin kiiler iin doal bir hak
kabul edilmesi gerektiini dndnden, asl hesaplama alan olarak Cumhuriyeti
ne karr. Cumhuriyete ynelttii eletirilerin ise bir tr gemie zlem gibi
grlmesini istemez:
Benim
Cumhuriyette
derdim
de
kendi
merdivenli
uyuyamyorum
nk.
bu
Cumhuriyettir.
Gemite,
tarihte
Ben
(tarih
ktlenmelidir, ktlenecektir de) hibir yetkin ve iyi bir ey bilmiyorum ben

bugnlerden daha iyi ve daha yetkin; evet bilmem. Bende Nerde o eski
enginarlar? ya da Ah o Altn a! masal hi olmamtr olmad.125
Cumhuriyetin daha kurulu aamasnda byk yanllklar ilenmi, i
batan yanl atlmtr.126 O da Osmanl gibi kamusallkn dnda hibir eye
yaama ans vermemektedir:
evremizde her ey Kamusal (Kara Kamu) klnm. Ne marja, ne
bireye, ne topyaya sanki yer ve zaman yok!127
Ece Ayhana gre Trkiye Cumhuriyetinin temeli eviridir;128 bu
Cumhuriyet, Tanzimat Tercme Odasndan kmtr.129 1924te Medeni Kanun
ve Borlar Kanunu (Code civil et codes des obligations) aceleyle evrilip
yrrle sokulunca, btn bir cumhuriyet eviri bir cumhuriyet olmaya
122
s.248.
123
124
125
lhan Berk, Kafamz Kurcalayan Kimi Sorular zerinedir: I, Dipyazlar iinde, s. 28,29.
126
127
Ece Ayhan, mer Ulula Sanat ve Delilik zerine, a.g.e., s. 205.
128
Ece Ayhan, Prens Sabahattin Eyubolu, a.g.e., s.57.
129
Ece Ayhan, Tan Oral, a.g.e. , s.255.
54
balamtr.130 Dayana ise halk iradesi deil, brokratik bir dzenlemedir; varl
brokratlarn iktidar zerine kuruludur:
Kabak Mustafa, Patrona Halil Osmanl tarihinde kazanm
olsalard acaba ne olurdu? III. Ahmet tahttan indirildi o kadar oysa. Snfsal
yaps aka grlmeyen ya da aka gsterilmeyen devlet. Brokratlar her
zaman iktidara konmutur.131
O, iktidara sahip olmak ile iktidara tabi olmak bakmndan kart ularda yer
alan ama aslnda ayn anlay temelinde bir tutum ve dn iinde bulunan kii ya
da kitleleri ayn masann farkl taraflarnda bulunanlar olarak grr; aslnda
birbirlerini tmleyen bu kart ularn ayn alg eksenindeki kapmalarnn
sonucunda bir tarafn iktidara konmasn smet nn-Nzm Hikmet ikiliinden
yola karak rneklendirir:
Tarih denilen, mee seli gibi kpkzl, rmakta iki kez ykanlmaz ya;
hadi biz hayal ya da metafor dnyamzda, evirelim; geri evirim: Szgelii,
smet nn, kapkulluundan vazgeseydi ve bunun sonucu 13-14 yl
hapislerde yatabilir, ve Nzm Hikmet de Cumhurbakan olabilirdi. Tebihte
hata olmazm! Bir anlamda da takdim tehir! Masann bir yan ile teki yan
sorunu ite anlayacanz! Fark etmez!132
Gerekte bugn de iktidarda olduunu iddia ettii Jn Trkler133, Ece
Ayhann kansnca, eskiden Bektai olurlard; imdi ise laik ya da yeni
laiktirler ve belki de kapsam bile isteye dar tutulmu olan bir dar tarikat
kurmular, lkede egemen olan bir Bat tekkesi oluturmulardr.134 Ayrca,
Tanzimat dneminin sona ermi olmas bir yana, bugn de Tanzimatn tam
zerinde oturuyoruzdur.135 stelik, gerekte san sol, solun sa olduu
lkemizde sada yer alan bugnn Tanzimatlar eskisinden de beter
durumdadr;
halkla
ilgili
eyleri
sevmeyen
eskilere
gre
gnmzn
Tanzimatlar tutarszdr. Tarihin bu tekerrrnn, dnemlerin aslnda birbirinin

devam ya da zdei olmasnn nedeni, lkemizde tepeden inmeci yani jakoben
130
Ece Ayhan, Aydnlara Bir Bak Sryor, Aynal Denemeler, s.56.

132
133
Ece Ayhan, Bir Devlet airi Olarak Yahya Kemal, iirin Bir Altn a, s.52.
134
Ece Ayhan, Prens Sabahattin Eyubolu, a.g.e., s.57.
135
Ece Ayhan, Saba Melikesi Emel ile Bir Sylei, a.g.e.,s.242.
131
55
bir gelenekin var olmasdr.136 Tm bu grlerinin sonucunda Ece Ayhan u itirafta

bulunur:
Ben
Cumhuriyette
de
uyuyamyorum!
Yasalar,
toplumu
deitirmekten ok brokrasinin yetkilerini pekitirmeye yarayacaktr.137

Aslnda Ece Ayhann Cumhuriyet eletirisini, kendince yanl bulduu
uygulamalar ekseninde deerlendirmek daha doru olacaktr. Kanmzca u szleri,
szn ettii yanlln giderilerek Cumhuriyetin gerekte olmas gerektii yap ve
zellie doru evrileceine olan inancn ya da umudunu yanstmaktadr:
Alttan alta atan bir karan cumhuriyet de var ama. Yalnz sarn
cumhuriyet olacak deil ya.138
Bizim kltrel ve siyasal yaammzdaki sorunlar Doululuk ekseninde de
sorgulayan Ece Ayhan, Dounun tarihinde kavramlara deil de sfatlara, tek
boyutlu sfatlara ok dldn,139 sfatlarn belirleyici bir ilev grd bu tek
boyutluluun gerekleri grmeyi engellediini dnr. Ona gre, Dounun en
byk eksikliklerinden biri de sre yokluudur. Uzun sreli bir gzlem ve
eletirel bakla bunun sonucu olarak mevcut ileyie mdahil olmay getirebilecek
bir sre, bizim de iinde bulunduumuz btn bir Douda yoktur; nasl ki
lgn Ak, Roman, Portre,
Belediyelikler yoksa.
140
Ara
Kurumlar,
Bireysellik, nsan Haklar,
Doucu olmak bizim amzdan hibir sorunu zmez;
Batc olmak da yle. Zaten her iki tutum da l bir altyapya dayanr. Ayrca,
hangisinin fanatii olunursa, sonuta kart kutupta bulunan brne varlmas bir tr
doa yasas gibidir:
Evet, al Dou al! Dou alsn, Dou alacak elbette. Ama yeni
bir Akdenizli der ki, hem yeni ayana, hem yeni divanilere, Douya doru
fazla giden, corafya yznden, Batya der. Tersi de geerlidir bunun. ster
Hacivatn, ister Karagzn olsun, l bir altyapya dayand iin,
birbirinin tersi olmaktan te, bir anlam, kartlarn atmas olmayan bu
136
138
Ece Ayhan, Berlinde Ad Bir Sivil Sylei Konulmutur, iirin Bir Altn a, s.185.
139
Ece Ayhan, Kk Bir Kltr, Sivil iirler, s.7.
140
Gergedan, Niin Yazyorsunuz, a.g.e. iinde, s.78.
137
56
dnceler,
topraklarda,
halkn
arasnda,
bir
halife,
bir
oul
brakmayacaktr, brakmyor.141
nemli olann, egemen parametrelerin dnda ncelikle bu toplumu ve kendi
toplumsal gerekliimizi anlamak olduunu dnen Ece Ayhana gre iki
Trkiye vardr:
Evet, eskiden beri iki Trkiye vardr: Biri taradaki brahim
toplumu, br, kentteki dar kalabalklar.142
Bu snflandrma, ayn zamanda devlet-halk, iktidar sahipleri-iktidara boyun
eenler, ezenler-ezilenler, smrenler-smrlenler, hakszlk yapanlar-hakszla
urayanlar, ktlk dayanmas uyarnca artkdeer blmn gerekletirenleremekleriyle sermayeyi kalkndrp kendi yoksunluklarn tevekkle snarak
bastrmaya alanlar gibi ikilikleri de imlemektedir. brahim toplumunu tekil
eden Anadolu insan devlet tarafndan dlanmakla kalmam, Trkiyedeki
aydnlarca da hep teki olarak grlmtr:
Evet, 1973de, yllar sonra su yzne kabilenler, kmay
baaranlar, gemiteki meczuplarn torunlaryd, apulcularn ocuklaryd.
unlard, bunlard ama bu toplumu onlar da kysndan kesinden
sakallaryla,
garip
rtnme
biimleriyle
oluturmazlar
m?
Oluturmuyorlar m? Evet, belki de en ok kelle yitirenler onlar olmutur

tarihte, Kayyumlar, frkleri. (Foucaultnun deyimiyle bunu bana
Lale Mldr sylemiti Gmlkte-) tekileri nasl dikkate almazsn,
almazsnz bir toplumbilim aratrmasnda, anlamyorum anlyamyorum..
sizin kiisel dncenize, tkrnza ben ne yapaym? imiz, btn derdimiz
gereke, gereklere yaklaabilecek bir bireim bulmak deil midir? Evet,
dar ve geni anlamyla bireim!143
Oysa kim neye yorarsa yorsun, belirli bir kltrn iinde oturmak iin,
gerekten de btn sfatlarn silinmesi, tm kk kltrlerin biriktirilmesi
gerektiine inanr Ece Ayhan.144 Halkn dn ve yaay biimleri yakn plana
alnarak
iyi
irdelenmeli,
snd
kimi
141
kavramlar
egemen

Ece Ayhan, iir Atlyeleri ya da, anakkaleli Melahata ki El Mektup, s. 49.
143
Sedat Egin, Bir Sylei, Dipyazlar iinde, s.10.
144
Ece Ayhan, Kk Bir Kltr, Sivil iirler, s.9.
142
57
ideolojinin
ynlendirmeleri dndaki gerek aydn bak asyla doru okunabilmeli, bu

kavramlarn
derinlerindeki
dntrc/devrimci
dinamikler
gzden
karlmamaldr; ama iktidarla dorudan gbek ba olan sosyal demokrat

aydnlar bu kavramlar rnein tevekkl- arpk bir yorumla alglayp yle de
lanse ederek haksz ve halktan uzak konumlarn iyice pekitirmilerdir:
u Anadolu Orta Zamannda tevekkln gerekte bir
eit
umarsz bakaldrma olduunu da dn! Bir kr umut. Kurcalaynca,

irdeleyince, deince neler neler kmaz ki. Boya kaznmal. Bu emlak
laikleri, kendilerinin ve babalarnn ve dedelerinin boyun eileri,
kamburlar anlalmasn diyedir, tm tevekklleri bir lokma bir hrka
anlaydr, baka bir ey deildir anlamnda belletiyorlarsa ben ne
yapaym.145
Sosyal
demokrat
yerine
sosyal
brokrat
ifadesini
kullanmay
yeleyerek146 bu kesimin devlet ve iktidarla olan yakn ilgisini (ya da

zdeliini) vurgulamak isteyen Ece Ayhana gre, aslnda solda yer almas,
solun tabann oluturmas gereken bu brahim toplumu, kendisini solda
tanmlayan Batllamac sosyal demokratlarn sz konusu konumlarna bir tepki
olarak sa yelpazede yer almay yelemi, deta dmanla ibirlii yapmak
zorunda kalmtr:
ok sonralar. Batllaalm glelim elenimcileri, sonucu kendileri
hazrladklar
halde,
artan
ey,
halk
devleti
kendisine
en
az
hissettirebilecek dmanlaryla bile ibirliine iten neden bu deil midir?

biraz bir yanyla da, katlanarak.147
Tm bu saptamalarna karn topluma ynelik en ar eletirileri yapmaktan
da geri durmaz Ece Ayhan. Hatta bir insan toplumu iinde olmadmz dnp
bunu sk sk dile getirdiini kendisi de belirterek toplumsal yapya ilikin u
nitelemeleri kullanr:
Tarihe ve bugne bakarak rgtlenmi sorumsuzlukla kuatlmz
da diyebiliyorum. Her ey kara kamu ya da kamusal; ara kurumlar bile yok
145
lhan Berk, Kafamz Kurcalayan Kimi Sorular zerinedir: I, Dipyazlar iinde, s. 30.
147
146
58
diyorum. Ama yaknzda ya da uzamzda kasap suratllk olacak diyorum.

Kitaba ve yazya kar eski ve yeni byk bir dmanlk var diyorum.148
Yazya ve yazl kltre dmanlndan sz ettii bu toplum, bunun bir
sonucu olarak ayn zamanda gemiini ok abuk unutmakta, bu unutkanln da
merulatrmak iin hafza-i beer nisyan ile malldr szne snmaktadr.149
Toplumsal bellei kedi belleine benzetir:
Toplumun, toplulukun bir bellei yok. Kedi bellei adeta. Baka bir
deyile geni mezhepli bir kedi bellei.150
Toplumun tarih boyunca yaad bask ve zulmler karsnda neredeyse hep
edilgin bir konumda kalmasn baka kuramsal aklamalarla anlamakta glk eker
ve kendisini ikna edici bir neden aray ynnde u kukusunu dile getirir:
Burada bir dnce dt aklma; ate paras. Biz, bilinaltnda
acaba korkak myz? atalarmzn balarna gelenler yznden. Yalnz byk
kagun yznden deil; susun, aptesimiz yok, halifenin ya da padiahn
adn anmayalm, hafiyeler vardr dinlerler.151
Onun toplum karsndaki tavr, kendini soyutlamadr. Bu tavr kendisi iin en
doru seim olarak grr; Bu toplumdan, bu tarihten olmaktansa doal bir adam
olmay seiyorum ben.152 diyerek toplum karsndaki tavr ve konumunu aa
vurur. Toplumun iinde bulunduu durumun dzelecei konusunda ise umutlu
deildir:
dris Kkmer geldi vapura, karma oturdu; pencerenin
yanndayz; konuuyoruz. Yol boyunca varlan, vardmz sonu; bizim
toplumu, bu koullar ire ve zre, hibir ey, ama hibir ey kurtaramaz!
Akla gelebilecek ya da gelmeyecek her ey zlmez bir arapsa tam; saysz
bir krdm, bir karmakarklk.153
Toplumla ilgili olumsuzlayc hatta yer yer aalayc szlerine bakarak onun
elitist olduunu ya da elit tabakalar olumladn sanmak ok yanl olur. Ece
Ayhan, ayn olumsuzlayc eletirilerini aydnlar iin de dile getirir; stelik daha sert
148
Ece Ayhan, Nilgn Marmaraya Sorular, Sivil iirler, s.91.

150
Ece Ayhan, a.g.e., s. 186.
151
Ece Ayhan, a.g.e., s. 183.
152
153
149
59
bir tutumla. Toplum-aydn ikiliini ise Karagz-Hacivat kartlna benzetir.154

Her iki kesimin de yannda yer almadn belirtmekle birlikte aydnlarn daha fazla
sorgulanmas gerektiini dnr:
Ben hibir zaman Karagzleri (kabaca dz-halk deyimler)
savunmadm, savunmuyorum ama bugnk Hacivatlar da (bu da genel
izgileriyle okumular) biraz fazla ileri gitmiyorlar m dersiniz? Gidilmiyor
mu? Bunun zerine bir dnelim bakalm derim.155
erif Mardinin ayn gr ieren bir savndan yola karak Trkiyede
aydnlarn oluamayacan syleyen Ece Ayhan, bu nedenle aydn yerine
okumu szcn kullanmann daha doru olacan belirtir.156 Kendisi de
zellikle bu szc kullanmaya dikkat eder. Ona gre, szgelimi kayrlm bu
stanbul kentinde bir tane bile entelektel bulmak olanakszdr.157 Aydn sfatn
hak edip tayacak kiinin birtakm zelliklere sahip olmas zorunludur. Bunlarn
banda kendi grubunun iinden konumamak gelir. Ayrca aydnn yalnz
deil, yapayalnz braklm olmas zorunludur ve bu yapayalnz braklmlk
srecinin en az 30-40 yl bulmas gerekir.158 Hepsinden nemlisi de aydn,
sznn eri olmal, hakllna inand konuda hibir nedenle geri adm atmamal,
bedel demekten kanmamaldr; yani gze alabilme yrekliliine sahip olmaldr.
Bu zellikteki bir aydn rnei olarak smail Beikiyi gsterir:
Grleri dolama sokmak gerekir. Pazarlamadan, pazarlk
yapmadan. Gze almak yani. smail Beiki uzun sre hapis yllarndan
sonra ktnda gazeteciler ona eitli sorular yneltmiler. Beiki de
bunlar yantlarken ieri alnma nedeni olan grlerini yinelemi. Avukat
konumasn istemedii iin onu koluna girerek gtrmek istemi ama Beiki
konumasna devam etmi. te burada avukat hakldr belki, ama Beiki
yzde yz hakldr.159
154
Bu benzetme yoluyla yalnzca aydn-halk ikiliini deil, devlet-halk ikiliini de

simgeselletirmitir. Halkn hem devletten kopukluunu hem de duyarszln anlatt satrlarda yine
ayn benzetmeye bavurduu grlebilir: Evet, ferman Glhane kahvelerinde Hacivatca okunurken,
Karagz aznif oynamay kesmemitir. (Ece Ayhan, lmn Arkasndan Konumak, Btn
Yortsavullar!, s.149,150.)
155
Ece Ayhan, Pera Palasn Arkasnda, iirin Bir Altn a, s.105,106.
156
Ece Ayhan, Ve Geldik Tarihe Bakarsanz Anlarsnza, a.g.e., s.47.
157
Ece Ayhan, Eletirmenler, Sivil iirler, s. 17.
158
Ece Ayhan, Karan ya da Sarn, iirin Bir Altn a, s.27.
159
60
Oysa bizde kendilerine aydn diyenler, bu zellikleri tamak bir yana,

gerekten gndeme getirip tartacaklar konulardan kap belli kesimlerin sorunlar
dnda
bir
eyle
ilgilenmezler.
Szgelimi,
Trkiyede
milyonlarca
insan
dayanlmaz boyutlarda barnma ve konut sorunu yaad halde onlar olayn zn

grmek yerine ehircilik gibi eviri kavramlarla yapay bir balamda, gereklikten
ve insandan kopuk bir alg dzleminde szde dnce retmeye urarlar.160 Ayrca
bizim okumularmz, en bandan beri resmi ideolojinin isterlerine uygun bir
dnsel kimlik sergilemi, nedense hep nizam- lemci olmulardr.161 Geri bunu
bir lde doal karlamak gerekir; nk bu okumu kesim, yalnzca dolayl
olarak devlet ilevine ortak da deillerdir, dorudan doruya devlet memurudurlar.
Ece Ayhan bu dncelerini iktisat profesr olan dris Kkmerden aktard u
cmlelerle destekler:
(Bir dergide dris Kkmer yazmt; Bugn biz dahi brokrasiyi
iimizde, benliimizde bulabiliriz Farknda olmasak da yaantmzda ona
uyarz ya da uydururlar bizi. Ulema da devletindir, profesr de devletin
profesrdr)162
Ona gre, devletle ve resmi ideolojiyle ili dl olan bu okumular,
zerinde yaadklar corafyann en derin sorunlarn grmekten, btn bir
Anadoluyu kateden derin ve byk bir atlak anlamaktan ciz olduklar gibi,
aslnda tm bunlarda kendilerinin de pay bulunduunu kabullenmeye yanamazlar:
Verilmi Olandan kukuya dmediler gibi geliyor bana pek. Oysa
derin ve byk bir atlak, bizim bu krk alt milyonluk toplulukta,
Anadoluyu batan baa geiyor. Yerbilimci, jeolog arkadalara sorarsanz,
hayr, yanlyorsun, byle uzun bir fay yok derler, hem de dorudan
doruya kendilerinin oluturduu toplumsal atlak zerinde otururken.163
Nevin okyayla yapt bir syleide, Balarbanda arkadan tramvaya
aslmaya alan bir ocuun tekerleklerin altnda kalp inenmesinden sonra
vatmann Altunizade sokaklarnda belinde bir iple dolap durmasn anmsatr ve
imdi bizim okumular (ya da aydnlar) nden inedikleri halde aldrmyorlar!
160

162
163
Glin Tokat, lhan Berk ile Ece Ayhan kinci Yeni Akmn Anlatyor, Dipyazlar iinde, s. 130.
161
61
Aldrmazlar da!164 diyerek aydnlar sorumsuzluun da tesinde, deta insani

reflekslerini kaybettiklerini dndrecek denli duyarsz olmakla sular.
Ece Ayhann dnce dnyasndaki baat kavramlardan biri de sivilliktir.
Ona gre, bizim toplumumuzun nemli handikap, belki de tm sorunlarnn
temelinde yatan temel gerek sivillikten yoksun oluudur; oysa bir yapsal
eksiklikle bir toplumun ayakta kalabilmesi ve varln srdrebilmesi olanakszdr:
nsan iki bacakldr. Bizde ise, clz da olsa, tahtasna bile razym,
sivil bacak yok. Oluturulmaya allmam bile, Allah selamet versin!165
Sivillikin hem kavram olarak hem de yaay olarak bize yeni yeni ve
yavatan yavatan gelmeye baladn syleyen air, bu szcn kavramsal
erevesini ve anlam almlarn ortaya koyabilmek iin kimi rnekler verir:
Shakespearein saatlerce sren oyunlarn ayakta seyredenlere
ngilterede sivil denirdi. Bizde Trkede yalnz rlplak anlamna
gelir.1943 ylnda Dolmabahenin camisinin arkasnda biz kopiller denize
sivil girerdik. lk sivilliimiz belki de byle balam olabilir.166
Bir yerde de bu szc Code Civildeki uygar anlamnda167 kullandn
aklar. Hayat boyunca hep sivillii aradn syleyen Ece Ayhan, szce asker
kafallarn babozuk demesini168 de gz nnde bulundurarak, Trkenin belki
de en gzel ve cvl cvl, ku gibi ten szcklerinden biri dedii sivilin ynl
almna varr:
Sivil szc, () hem rlplakl, hem babozukluu, hem de
uygarl ierir. (Ayptr sylemesi: biz Sivil iiri 40 insan yldr rlplak
bir Trkeyle kuruyoruz ya!169
Sivil toplum ve zynetim kavramlar arasndaki ilikiyi ise yle ortaya
koyar:
Uzatmayaym, sivil toplum kavramnn zynetim kavramyla
ilikisi yoktur demiyeceim ama o byk kavramn ok kk bir trevidir
ancak, zynetim. Bizim iimiz sivil toplumdur! Sivil toplumlardr!170
164
Ece Ayhan, Nevin okyayla Bir Sylei Bizim Aydnlar nsan iniyor, iirin Bir Altn
a, s.244.
165
166
167
168
169
62
Sivillikin bizde salt asker olmann tersi sanlmasndan da yaknan171 Ece

Ayhan, zerinde ok durmasna, pek ok yerde srarla nemini vurgulamasna karn
gerek sivil ve sivillik szcklerini gerekse de sivil toplum kavramn
sistematik bir biimde irdelemez; daha ok bu kavramlar ne karmakla ve znel
bak asnn verilerinden de yararlanarak bunlarn toplumsal yapmzdaki
eksikliine dikkati ekmekle yetinir. Bu balamda, sivil tarihi anlatmakta bir
yntem olarak, fuhu sektrnn bir zamanlar nemli adlarndan biri olan
anakkaleli Melahattan balamay ve Cumhuriyete de onun perspektifinden
bakmay kullandn syler:
anakkaleli Melahattan balarsak sivil tarihi daha iyi anlatabiliriz.
Trkiyede sivil tarihi anlatmaya daha ok siyasal partilerle, derneklerle
balanyor. Halbuki Melahat devletin karsnda deil ama tamamen devletin
dnda olan bir kadn. Ben de bu adan bakyorum sivillii anlatmak iin.
zelden genele gidiyorum. imdi genel tarihi yazyorum. Toplumsala
merakm var. () anakkaleli Melahati anlatrken Cumhuriyeti de anlatm
oluyorum. nce Fuhun zel Tarihi diye baladm. Sonra Fuhun Genel
Tarihi oldu. Sonra Fuhuu da kartyorum, Genel Tarih oluyor. Bu
corafyada sivilliin nasl gelitiini ok iyi anlatyor bu.172
Trkiye iin sivil toplum oluumunun yakn bir gelecekte gerekleeceinden
umutlu deildir; bunun, mevcut yapnn srmesinden kar salayan belirli gler
tarafndan engelleneceini dnr:
Ne yazk ki, (biz Ece Ovasndanz ya) Ece adl torunum da sivil bir
anayasa hazrlandn gremeyecektir. En azndan Yeni- Yenieriler sular
kesilmesin diye izin ve yol vermez nk.173
170

Glin Tokat, Sk Sinema Sk iir, Aynal Denemeler iinde, s.25 ; Ece Ayhan, Esas Duru
Mlkn Temelidir, Ludingirra, 1 (Bahar 1997). Ayn yanl anlamaya daha nce dikkati ekmi olan
ad erif Mardindir. Sivil toplum kavramnn askeri toplumun kart anlamls olmadn
syleyen Mardin; sivil szcnn etimolojik bakmdan medeni olana ya da ehirliye
gnderme yaptn, kart anlamlsnn ise gayrmedenilik yani barbarlk olduunu belirtir. (Bkz.
erif Mardin, Sivil Toplum, Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi, c. VII, letiim Yaynlar,
stanbul, 1983, s.1918.)
172
Ece Ayhan, zgnlk Amuda Kalkmak Deildir, Aynal Denemeler, s.32. anakkaleli
Melahat zerinde, tezimizin 3. blmnde duracamz iin burada hakknda ayrntl bir bilgi
vermeyi gereksiz buluyoruz.
173
Ece Ayhan, Esas Duru, Mlkn Temelidir, Ludingirra, 1 (Bahar 1997).
171
63
Ece Ayhann zellikle aydn, toplum ve sivil toplum kavramlarn

irdelemeleri ynnden hem ortak bir dn paylat hem de etkilendii iki ad
vardr: dris Kkmer ve erif Mardin. zellikle ve ncelikle dris Kkmerin
Ece Ayhann dnce dnyasnda ok nemli bir yeri olduunu sylememiz gerekir.
Ona gre, Orhan Veli nasl Cumhuriyette iirin yatan deitirmise,
dris Kkmer de Dzenin Yabanclamas adl kitab 1969da dolama
girdikten sonra Cumhuriyette tarihin ve dncenin temelini altst etmitir. Bunu,
belki de verili olan tersine evirmekle yapm olabileceini dnen Ece Ayhan,
Murat Belgenin onun iin syledii san da, solun da ezici Ortodoks
ounluklarnn ufuklarnn dnda kalan saptamalar vard szne de dikkati
ekerek Kkmerin dnce tarihimizdeki yerini ve nemini yle dile getirir:
Benim kendi baklarmda ise dris Kkmer; u vermesi (bir
adan milat) 1969dan sonra olumu Cumhuriyet dnce dnyasnda
milyonlar iinde gerekte birka Onbirinci Kentte Oturan Dorucu
Davuttan biridir. te bu yzden ben dris Kkmere, dnyay ve
Anadoluyu, Tarihi, ktisat, Eski Yazn, Yung ve Freud Ruhbilimini
dolamakla grevlendirilmi Drt atldan biri diyorum. () Yani
anlayacanz Maherin Drt Atlsndan biri, kim bilir belki de yaz
atls!174
Sezai Karakoun Yoktur Glgesi Trkiyede iirine atfla and dris
Kkmer iin u nitelemeleri yapar: gelmi gemi en nemli dnr,175
gelmi gemi en drst insanlardan ve nemli dnr, ilgin ve zgn bir
dervi,176 bylesi bir ktlk toplumu ortamnda akl almayacak biimde drt
drtlk, drst ve doru bir insan, insan-insan, Trkiyede yaklak olarak bile
bir benzeri bulunmayan, bu gidile gelmeyecek de olan ubeyi ve sk bir
dnr.177
Bu noktada, Ece Ayhan asndan ok nemli bir yere sahip olan Dzenin
Yabanclamas kitabndan hareketle dris Kkmerin temel dncelerini
anmsamakta yarar var. Kkmere gre, devletin snfsal yaps Batda aka
174
Ece Ayhan, Bir Ubeyi Olarak dris Kkmer, iirin Bir Altn a, s.65.
Ece Ayhan, Tan Oral, a.g.e., s.256.
176
177
Ece Ayhan, Sk Bir Dnr ya da Bir Ubeyi, iirin Bir Altn a, s.67,68.
175
64
grlebilmektedir; ama tarihsel oluum iinde snfsal yaps aka grlemeyen

Osmanl devletinde, Batc laik grup olan brokratlar ortaya kan anarik ortamda
iktidara konmutur. Trkiyedeki solcular, tepeden inmeci bir rgtlenmeyi
savunduklar ve retim glerinin gelimesinden yana olmadklar iin gericidir.
Trkiyenin asl ilerici unsurlar, sada grlen geni slamc halk kitleleridir. Bu
kesim, gelimeye ak ve isteklidir; istekleri de retim glerini gelitirecek
niteliktedir. Dolaysyla, aslnda Trkiyede sa temelde sol, sol ise temelde
sadr. 1960 Anayasas antidemokratik, gerici bir anayasadr. Milli Gvenlik
Kurulu, sivil iradeyi askeri monolitik gce mecbur edici olduundan antidemokratik
bir oluumdur. Kurtulu Sava antiemperyalist bir sava deil, bir Trk-Yunan
savadr. Yakn dnem tarihinin yeniden yazlmas gerekmektedir. Trkiyede
sivil toplumun olumasnn nndeki engel, ilerici olduunu iddia eden gten
bakas deildir. Trk halknn demokratikleememesinin nnde genetik engellerin
bulunma olasl da aratrlmaldr.178
dris Kkmerin ksaca sralamaya altmz bu dncelerinin Ece
Ayhan zerindeki etkisi ok aktr.
Onun nem verdii ve etkilendii bir baka dnrn erif Mardin olduunu
sylemitik. Toplumbilimcilii ve siyasetbilimcilii am bir dnr dedii erif
Mardinin zellikle Trkiyeden Nietzscheye benzer birinin bile kmayaca,179
Trkiyede aydn deil sadece okumu bir kitlenin bulunduu180 ynndeki
grlerini ok nemser, bu savlara tamamen katlr.
Bunlarn yan sra, Trkiyede tek toplumbilimci ya da siyasetbilimci
dedii181 erif Mardinin Osmanldaki modernleme hareketleri, Jn Trkler,
Mslman halkn Trk modernlemesi karsndaki konumu, sivil toplum dncesi
gibi konulardaki grleri de Ece Ayhan asndan zel bir nem tamtr. Bunlara
ksaca deinmekte yarar var.
Mardine gre, Osmanlda ttifak- Hamiyyet adl gizli bir rgt araclyla
balayan ve daha sonra Jn Trklerle devam eden modern aydn hareketinin slami
kavramlarla aydnlanmac dnce arasnda bir sentez kuramamasnn nedeni,
178
dris Kkmer, Dzenin Yabanclamas, Balam Yaynlar, stanbul, 1994.

Mustafa Irgat, iirimiz Karadr aabeyler, Aynal Denemeler iinde, s.29.
180
Ece Ayhan, zgnlk Amuda Kalkmak Deildir, a.g.e., s.34.
181
Ece Ayhan, Marjinal Bir nsan Olarak Fikret rgp, iirin Bir Altn a, s.60.
179
65
aydnlanma ideolojisindeki sekler unsurlardan ok, dnemin siyasal gelimelerine

dayanmaktadr.182 Mardin, Jn Trklerin, gnmzdeki siyasal hareketlerde bile
kendini
gsteren
dncelerinin
biimleniini
de
yakndan
incelemitir.183
Trkiyedeki siyasal kltr, toplumsal yap ve sivil toplum ilikilerini de bu

kavramlarn birbirleriyle ilikileri ekseninde aratrmalarna konu edinen184 Mardine
gre, demokrasi ve sivil toplum kurumlamas ancak Batnn sahip olabilecei bir
dtr. erif Mardin, Kemalist aydnlarca olduka yadrganan, TBA yeliinin iki
kez veto edilmesine neden olan185 Bedizzaman Sait Nursi Olay adl
incelemesinde, Kkmerin yaklamlarna benzer birtakm bulgulardan hareketle,
modernleme yanls sekinlerin safna katlmayan yoksul snflar olarak slami
bak asna sahip kesimin zerinde nemle durur.186
Her iki bilim adamnn da ksaca deindiimiz noktalarda Ece Ayhann
grleri zerinde nemli bir etkisi olmutur.
Ece Ayhan, dris Kkmerin ve erif Mardinin iki yazsndaki iki blm
iin iki eliniz kanda da olsa okuyun demektedir. Onun nemsedii aydn tavrn ve
dnsel dikkatini yanstc birer rnek olmalar asndan tipik zellikler
tamaktadr bu satrlar. Kendisinin aktaryla dris Kkmer yle sylemektedir:
Yoksul evlerde milyonlarca ocuun sinirli, hrn, problemli yetitii bir
lkedeyiz. Ben gelecee o evlerden de bakmaya alyorum. Siz bakmyor musunuz?
Ve Yakup Kadri stadn Sodom ve Gomoresini tekrar okumaya gidiyorum.
erif Mardinden alntlad satrlarda da u savlar ne srlmektedir:
Daemonun kabul edilmedii, maskelendii ve yalnz kt ile bir tutulduu
uygurlklarda, edebiyat ve sanat yzeysel kalmaya mahkmdur Bizde ortaya
gerek trajedi kacana, Abdlhak Hamitin melodramlar kmtr. ada Trk
edebiyatnn bir tr fakirliinin de gizi buradadr.187
Ece Ayhann dris Kkmer ve erif Mardin dnda nemsedii balca
adlar arasnda yer alan kiiler unlardr: mer Ltfi Barkan, Mustafa Cezzar, Ahmet
182
erif Mardin, Yeni Osmanl Dncesinin Douu, letiim Yaynlar, stanbul, 1996.
erif Mardin, Jn Trklerin Siyasi Fikirleri, letiim Yaynlar, stanbul, 1983.
184
erif Mardin, Trkiyede Toplum ve Siyaset, letiim Yaynlar, stanbul, 1990.
185
Bu konuda yapt bir sylei iin bkz. Sefa Kaplan, Sait Nursi Yznden Veto Yedim, Hrriyet,
20.12.2004.
186
erif Mardin, Bedizzaman Sait Nursi Olay, letiim Yaynlar, stanbul, 1995.
187
Ece Ayhan, Eletirmenler, Sivil iirler, s. 17.
183
66
Bedevi Kuran, Mete Tunay, lhan Tekeli, erif Ahmet Mumcu, Fuat Kprl, Halil
nalck, Niyazi Berkes, Mustafa Akda,188 smail Beiki189
Onun Ren Dncesi diye adlandrd dnsel atmosfer iinde Karl
Marxtan Louis Althussere, Hegelden Martin Heideggere, Hlderlinden
Schellinge kadar uzanan bir dizi ad da dnya grnn biimlenmesinde nemli bir
ileve sahiptir.190 Bu adlarn yetitii corafi alanda teoloji okuma zlemini dile
getirir:
Laf aramzda, ben kendi hesapszlmla Ren blgesinde bir
nivirsitede teoloji de okumak isterdim.
nk Ren Duncesi (Hegel,
Hlderlin, Schelling, Marx olutururlar bunu) benim ilgimi eker hep,

ekmitir.191
Ona
gre,
bylesi
bir
zlem,
Trkiyede
doup
byyen
ve
engellenmeden/cezalandrlmadan dnmek isteyen kiiler iin ayn zamanda bir

olana imler; nk yaad ortamda Ankaradaki Devlet ve stanbul Aireti,
deil Ren Dncesine, herhangi bir hal ve biimdeki dnceye izin
vermemektedir.
192
iir otoriteleri de dahil bu lkenin egemen otoriter kesimleri,
insanlarn i dnyalarn ve zihinsel ileyiini sanki bu dnya bir klaym gibi bir
kabuller silsilesinin gdmnde kodlamakta, bu ilem srasnda da Ren
Dncesini sevimsiz ve esrarengiz gstermektedir.193 Bu dnce zaten
Avrupaya zg ve orada anlamldr; o corafyann dna kldnda uygulanmas
tam tersine bile dnebilmektedir:
Sonralar alarsaati Ren Blgesinden ve Ren Dncesinden, gr
sakall bir adam ters evirecektir. Her eyden kukulan! Her eyi kurcala!
188
Sedat Ergin, Bir Sylei, Dipyazlar iinde, s.11.

Ece Ayhan, Tarihe Bakarsanz Anlarsnz!, iirin Bir Altn a, s.40.
190
Emel Gunca; Bir ara Rehaya, Diyalektik materyalizm insan dncesinin en nemli geliim
aamas dediini iitiyorum. Bu dnceyi nclyle, ardlyla birlikte ele alyor ve adna Ren
Dncesi diyor.190 (Emel Gunca, Sahici nsanlarn Ecesi, Aynal Denemeler iinde, s.65.) diye
nakletse bile, Ece Ayhann bu dnce balamnda sayd adlar gz nne aldmzda Ren
Dncesinin salt diyalektik materyalizm anlamna gelmesinin olanakszl daha bir
seiklemektedir.
191
Ece Ayhan, Ve Geldik Tarihe Bakarsanz Anlarsnza, iirin Bir Altn a, s.45.
192
Mustafa Irgat, iirimiz Karadr Abiler, Aynal Denemeler iinde, s.29, 30.
193
189
67
nsan tarihinin 1789 gibi bir deneyimi. Ren Dncesi Avrupa iinde. Ama
yar-Asyada klalarda uyguland.194
Ece Ayhan, Ren Dncesinin olutuu corafyada konuulan dillerin
kimi Batl dnrlerin bulgular dorultusunda- bir zelliine dikkati ekerek
bunun dnsel ilerlemedeki nemini vurgulamak ister:
Hegel adl bir sk dnce adamnn dikkatini ekmi. (Ren
dncesi). Gelikin dillerde kimi birbirine zt kavramlar neden ayn
szcklerle adlandrlyor: (Altus, hem doruk hem en alt anlamna gelir.)
Freud denilen bir hekim de Viyanada aa yukar benzer eyler grmtr
byk dillerde. Boden hem at kat, hem bodrum kat anlamna geliyor
Almancada. Evet, Ren Blgesinde, Ren Dncesinde de birbirine aykr
eyler kimi zaman ayn szcklerle anlatlyor.195
Salt bu saptamadan hareketle Trke her trl sramaya (mutation) da
kardr.196 savn ne srer.
O, Ren Dncesinin temsilcilerinden biri olarak deerlendirdii Louis
Althusserin Tahmin edilememek insann temel niteliidir szn kendi dnsel
dnyasnda belirleyici bir konuma yerletirir; bu sz sivri, aykr, daha nce hi
sylenmemi szlerden, ilk dncelerden biri olarak grr.197 Bu varg
karsnda irkildiini belirten Ece Ayhan, Anadolu topraklarndaki derin ve geni
ve onulmaz toplumsal atlak, tarihteki artc kesintiler, insan ilikilerinin som akla
aykr olarak birdenbire kopular, acmaszlklar, sevgisizlikleri irdelemekte bu
sz bir anahtar gibi dnr.198 Althusserin ideolojilerin kendiliinden tarihi
yoktur savyla Sigmund Freudun Dlerin tarihi yoktur varsaymnn rtme
olaslna da iaret eder.199
194
Ece Ayhan, Mortesi Requiem, s.82,83. Burada Ece Ayhann gr sakall bir adamdan kast Karl
Marxtr. Bir gn Marxa kzlar Laura ve Jenny birka soru yneltir. Bu sorulardan biri de udur: En
sevdiiniz sz nedir? Marx' n yant: De omnibus dubitandum [Her eyden phelen(mek
gerekir)]. Bkz. Marx-Engels, Sanat ve Edebiyat zerine, (ev. Murat Belge), Birikim Yaynlar,
stanbul,1971,s.103
195
196
Mustafa Irgat, Kuzeyin Yukarda Olduunu Nerden Biliyoruz, iirin Bir Altn a iinde,
s.138.
197
Ece Ayhan, airlerin n ve Arka Baheleri, Aynal Denemeler, s.54.
198
lhan Berk, Defterler zerine Bir Konuma, Dipyazlar iinde, s. 40.
199
68
Ece Ayhann nemli bir dnsel tavr da mlkiyet kartldr. Mlkiyet

duygusunu pislik200 olarak niteleyen air, mlkiyete hi ilimemi olmaktan
duyduu onurun vncn kendisine yakn bulduu birka adla paylarken
mlkiyet iin bir hogrrlk ls de belirler:
Biz mz; ben, Cemal (Sreya), Sezai Karako hi mlkiyete
ilimedik. Bize kzarlar, aptal derler, enayi derler; desinler varsn. Arzi
olarak bile mlkiyete ilimedik. Bu hangi oranda bilinli, hangi oranda
olaylarn getirmesi, bilemem. Mlkiyet kavram yoktu bizde. Ben u anlamda
mlkiyete kar deilim. Ekmein ve de raknn boyunca olursa, niye olmasn.
nsanlar orada brakmyor. htiyacn dnda, hkmetme arac olarak
kullanyorlar. Onu kullanma hikyesi olursa, kzarz tabii.201
Yine
de
Freudun,
mlkiyet
kalknca
yalnzca
mlkiyete
ilikin
ktlklerin kalkaca, teki ktlklerinse varln srdrecei ynndeki

grne hak vermektedir.202
Faizm iin de benzer bir kaygyla ilgin bir sreklilikten sz eder air:
Evet faizm mikrobu nerelere giderdi salgn getikten sonra? Bunun
karln kendi kendime veremedim. Sonra birdenbire buldum! Mikrop ya
da virs klalarn rutubetli bodrumlarnda yayor. Her toplulukta byle
klalar vardr.203
Ece Ayhan, kimi zaman ideoloji yerine iletilen yrrlk demeyi tercih
etmektedir.204 Bundan hareketle onun ideolojiden genel olarak egemen/resmi
ideolojiyi anlad sonucunu karabiliriz. Byle bir karlk vermeyle, belki de, tm
ideolojilerin zlerinde barndrdklar egemen/iktidar olma isteini gz nnde
bulundurarak zellikle kulland ettirgenlik ekiyle dayatmac, dsal yanlarn
da hissettirmeyi elden brakmadan- gerekte aralarnda bir fark grmediine ilikin
dncesini de yanstmak istemektedir.
Ece Ayhann dnya grn Trkiyedeki sa ve sol kavramlar
asndan deerlendirmeye altmzda, onun net olarak saa uzak ve kart
200
Ece Ayhan, Umutsuzlar Merdiveni ya da Yeni Marjinaller, Sivil iirler, s.92.

202
zzet Yasar, airin Elinde iirden Baka eyler de Vardr, Dipyazlar iinde, s. 53.
203
204
201
69
oluundan sz edebiliriz; ancak solda yer aldn ayn netlikle syleyebilmemiz

ok zordur.
Ona gre sa, btn rgtleni biimi ve katmanlaryla sanata kardr,
hem de bilinli olarak. Elindeki btn olanaklar bu kar olu uruna kullanr;
sanatla ilgilenme biimi budur. Hatta ulusun kendi dilini bile bulmasn
engellemek ister; sanki Trkenin kendini bulmasnn bir eit Natodan ekilme
anlamn tadn igdsel bir sezile bilir ve bunu engellemek iin abalar,
rpnr. Buna karlk, Trkiye solunun durumu da pek farkl deildir. En belirgin
zellikleri statkocu olmalardr. Zaten Trk solunda gzlenen dn ve tutumun
gerek bir sol dnceyle hibir ilikisi yoktur. Onlar yeni ve ileri bir
sanat/dnce hareketi karsndaki tutumlaryla gerekte yreklerinin sada
oluunu aklarlar. Gizli sacdrlar.
205
Belirtmek gerekir ki 1967 ylnda ortaya
koyduu bu dncelerde, sonraki yllarda dris Kkmerin sa temelde sol, sol

ise sadr savyla rten yaklamlarnn da ilk ipularn grmek mmkndr.
Trkiyedeki siyasal partilerden hibirine kar bir yaknlk ya da sempati
duymaz; herhangi bir siyasal izgiyi dorudan onaylayc bir ifadesi yoktur. Genel
olarak, siyasal partilerin k iinde oluundan sz eder. zellikle sosyal demokrat
oluumlara bak tamamen olumsuzdur:
Yalnz siyasal partilerin k sz konusu deil. Btn bir toplum
kyor! kecektir. () Tarih llerle yrr! Ne yazk ki bu dnyada insan
topluluklar byle. nsanlarn akllar balarna baka trl gelmiyor tarihte.
Yaknmzdaki partilere gelince; zellikle Sosyalbrokratlar, pardon! dilim
srt! bizim sosyaldemokratlar iyice prsmtr.206
Ona gre, bizim tarihimiz boyunca ve gnmzde zaten yaklak olarak
bile bir demokrat ve demokrasi olmamtr; bu toplulukta demokrasi
oluamaz.207
hsan Denize gre, Ece Ayhan son yllarnda bir sol saplants/hayranl
iine dmtr. Denizin bu iddiasn dayandrd gsterge ise Ece Ayhann Cahit
Zarifolu iin Memet Fuat vaktiyle iirlerini beenseydi belki de solda kalrd, saa
kaymazd gibi szleridir:
205
iir Sanat, Ece Ayhann Bir Soruturma Yant, Aynal Denemeler iinde, s.72,73.
Ece Ayhan, Toplum kyor, iirin Bir Altn a, s.48.
207
206
70
Ancak, en son hastal olan sol saplants/hayranlndan nasl

kurtulur, bilemiyorum. Bu kompleks, adam yer bitirir!208
Denizin deerlendirmelerinin kiisel ve ok abartl olduu ortadadr. Ece
Ayhan solda (mevcut sol oluumlarn biri anlamnda) yer almak istese zaten
alrd; kald ki herhangi bir siyasal yapya kar kendini konumlandrd noktann
salt saplant ya da hayranlk dzeyinde kalm olabileceini ne srmek,
fazlasyla kiisellik tamasnn yannda biraz da komik bir iddia olur. Kanmzca Ece
Ayhann dnya gr ve mevcut siyasal oluumlar karsndaki dnsel tutumuyla
ilgili en doru saptamalardan birini Sennur Sezer yapmtr:
Toplumcu
deildi,
hayr.
Snr
izilemeyen
karduruu
toplumculuu da kar kyordu onu sanki. Anarist miydi? Yaadklar ve

anlattklar toplumsal yorumlara uygundu.209
Ece Ayhan, dncede diyalektik ynteme nem verir; ona gre, diyalektik
hayatn zdr ve lmsz olan tek eydir.210 Ahmet Soysal, onun tarihe verdii
nemin maddeci, devrimci, ksacas Marksist esimli bak asyla balantl211
olduunu saptamakla kalmaz; dorudan doruya onun Marksist olduunu ne srer:
Ece Ayhann Marksizmi, hem gereklie yaklamnda ekonomiye
ve finansa tan ncelikte, bununla balantl olarak tarihsel bak asna
verdii nemde, hem de ada burjuva devletine kar siyasal bir duruu ne
karmasnda belirir. Btn bunlarla birlikte, yntemsel bir bak as olarak
kartlarn atmasn dile getirir.212
Emel Gunca, Ece Ayhann Diyalektik materyalizm insan dncesinin en
nemli aamas dediini nakleder. Kendisine sivil toplum dncesini savunduu,
bunun Marx dncesiyle eliip elimedii sorulduunda ise, Ece Ayhan bu
duruma yle bir aklama getirmitir:
Btn insanlk dncesinde eliki var. Bunda rahatsz olacak bir
yan yok. elikisizlik yok. Ayrca bence Marxn dncesi sivil topluma
alr zaten. eliki hep var()213
208
hsan Deniz, Ece Ayhann En Son Hastal, Yeni afak, 31.7.2000.

210
211
Ahmet Soysal, Adan Zye Ece Ayhan, YKY, stanbul 2003 [Kitap-lk (59), Mart 2003 eki], s.45.
212
Ahmet Soysal, a.g.e. , s.8.
213
Emel Gunca, Sahici nsanlarn Ecesi, Aynal Denemeler iinde, s.65, 66.
209
71
Tarihsel-toplumsal olgu ve olaylar irdelerken ekonomi eksenli bir yaklam

sergilemesi, kimi zmlemelerinde artdeer, altyap-styap, diyalektik (eytiim)
gibi Marksist terminolojiye ait birtakm terimleri kullanmas ya da bu terimlerin
ilevsel nemini vurgulamas, mlkiyet kartl gibi durumlar onu Marksist izgide
dnmemizi salayabilecek olas gerekeler olmakla birlikte, bu konuda kesin bir
yargya varmamz iin yeterli deiller. Ece Ayhan, muhalif kiilii ve muhalif olduu
konulardaki eletiri biimi bakmndan Marksizme yakndr; ama onu Marksist
deil, anarist olarak tanmlamak daha dorudur.
Kendisi de zihninin bir gizli gazal yoluolduunu214 sylemekte, kendisini
serbest sfatyla nitelemektedir:
Serbest olmann, serbest oluun handikaplarn delikanlca gze
alacaksn, burnunu dikine dikine gedeceksin, insan kendi yolunu byle aar
ancak, aabilir.215
Ayrca, kendisine at bu yolun da yalnzca ona zg olduunu ima
etmekte, bu yolda deta bir dervi gibi nefsini eittiini sylemektedir:
Acnn tam gbeinde diyorum ben buna; geen ve derinden
geiyorlar. (Baka bir dzlemde de ar sille demitim. entikler,
stigmalar iindedir yzm, yreim ve gmleim. Evet, ate dt yeri
yakar ve ac da paylalmaz. () te bu durakta kendi adma konuuyorum
yalnz. Benliimi, nefsimi haklar ve haklarm ararken yalnz brakmakla
dvdm biraz diyeceim. Diyebilirim deil mi?216
Ece Ayhanda dikkati eken en belirgin zelliklerden biri de hakknda gr
belirttii herhangi bir konu, kii ya da kavram enine boyuna irdelemeyip sadece
kendince can alc bulduu noktalarna iaret etmesi, sk sk konudan konuya
atlamas; dnya grne, dnsel yaklamlarna temel tekil eden ya da bunlara
ilikin ipular veren sz ya da savlarn amlamak yerine her frsatta yinelemekle
yetinmesidir. Onun tm sz ve dncelerini, sanatsal ediminin her aamasn
ezamanl olarak dnmeden, ne srd herhangi bir savn balamn
yakalayabilmek neredeyse olanakszdr. Tekilliiyle bal bana bir balam ortaya
koyabilecek btnlkte ya da zellikte bir metni hemen hemen yoktur. Bu,
214
lhan Berk, Kafamz Kurcalayan Kimi Sorular zerinedir: I, a.g.e. iinde, s.22.
216
Turgay zen, Mehmet Siyah Kalem ve Tehlikeli iir, Sivil iirler iinde, s. 74,75.
215
72
aratrmaclarn iini ayrca gletiren bir durum olmakla birlikte, onun kastl
olarak bavurduu bir yoldur:
Bir eyin tekrar edildiinin ilk rakam matematikte 3tr!
Trkiyedeki alg ortalamasnn dkln ve zellikle bellek yoksunluunu
dikkate alarak varglarm ve saptamalarm kez yinelerim. () Bence
Hafza-i beer, nisyan ile maluldr kurnazlna snlmasn.217
Onun, sahip olduu dnya gr asndan da aykr ve ayrks bir kimlik
sergilemesinden hareketle marjinalliini dile getirenlere ise bu konuda tam olarak
hak vermez:
Bakn imdi, ben kendimi marjinal olarak grmyorum ki, stelik
Trkiyede marjinal olamaz diyorum. Ancak marjdaym diyebilirim. Tam
marjinal
olsaydm
belki
sizinle
buluamazdk
bile.
Farkna
bile
218
varmazdnz
D. SANAT HAYATI
1. SANAT VE EDEBYAT ZEVKNN LK OLUUM EVRELER,
LK RLERNDE GRLEN ETKLENMELER
Ece Ayhann ilk iiri Trk Dili dergisinde yaymlanmtr (ubat 1954). iir
yazmaya ortaokul yllarnda balam, ilk iirini, okuduu bir macera romanndaki
cinayet sahnesinden (krgir bir evin st katnda ilenen cinayetten sonra cesetten alt
kattaki odaya kan damlamas) esinlenerek yazmtr. Damlalar! Damlalar! adn
tayan bu iiri, sra arkada defterini birden bire kapp hnzrlk olsun diye ett
dersinde krsde kitabn okuyan edebiyat retmenleri Niyazi Tarmana gtrr.
retmen, iiri okuduktan sonra Ece Ayhana Edip olacana edepsiz ol daha iyi
der.219
Ayn yllarda kitap okumay alkanlk haline getirmeye de balar. Bu
balamda ilk okuduu kitaplar unlardr: Aya Seyahat (Jules Verne),
fritle
Mcadele ve Yldzlarn Parlad Anlar (Stefan Zweig), Nutuk (Mustafa

Kemal Atatrk), aheserler Antolojisi (Vasfi Mahir Kocatrk), ocuk ve Allah
217
s.248.
218
Nokta, Marjinallik, Sivil iirler iinde, s. 21.
219
73
(Fazl Hsn Dalarca), Bozkurtlarn lm (Nihal Atsz), Safahat (Mehmet

Akif Ersoy), Fuh-u Atik (Ahmet Rasim) Yine bu yllarda izledii dergilerse
Sabahattin Ali, Aziz Nesin ve Rfat Ilgazn kardklar Makro Paa, Orhan Seyfi
Orhon ve Yusuf Ziya Ortan kardklar naralt ve Necip Fazl Ksakrekin
kard Byk Doudur.220
Mahalle ve lise arkadalar arasnda sanat ve edebiyatla yakndan ilgilenen; e.
e. cummings, Ezra Pound, T.S. Eliot gibi airlerden eviriler yapan ve kendisi de
yk yazan Aslan Ebirinin yan sra Vehip Arkan, Enis Arkan, nder Baykal gibi
adlar da vardr. Yaymlanmamasna karn iirlerini art arda nde gelen edebiyat
dergilerine gndermektedir:
1951. stanbul () Beyolu postanesine gider ve bellibal yazn,
edebiyat dergi ve gazetelerine bir Almann, bir baka Almann ve birka
Anglo-Saksonun
(yazaym:
atonallikin,
on
iki
ton
mziinin,
begatellerin, manyetofonun, Alban Bergin, Arnold Schnbergin

Giacomettinin, mobillerin de) etkisindeki kimi ok uzun, kimi orta
uzunlukta iirlerimi, durmadan, gnderirdim. Usanmyordum ve zarflar
dolusu.221
1956da yaz tatili iin geldii stanbuldan, Ankarada yaynlanmakta olan
Pazar Postasna braniceden izmek adl iirini gnderir ve iir hemen
yaymlanr (29.7.1956). airin de dedii gibi srekli olarak iirleri yaymlama
balangc
1956
temmuzudur.222
iirleri
ard
ardna
Pazar
Postasnda
yaymlanmaya devam eder: Cambazlar adr (12.8.1956), Akdeniz Pencereleri

(2.9.1956), ocuklarn lm arklar (9.9.1956), Kambiyo (14.10.1956),
Okarina (11.11.1956), Bir Elii Tanrs in At (18.11.1956), Babilden Bir
Piin Propaandas (25.11.1956), Deniz Kz Eftalya (16.12.1956), Kanto
Aac (24.2.1957), Ecegiller (31.3.1957), l Btn (14.4.1957), Gl Gibi
Kanto (22.9.1957), apal Kar (29.12.1957). iirlerini Pazar Postasndan sonra
A, Seilmi Hikyeler, Varlk, Yeditepe, Yeni Dergi ve Yenilik dergilerinde
yaymlar. Pazar Postasnda yaymlanan iirlerinden itibaren kinci Yeni hareketinin
nde gelen adlarndan biri olur.
220
Ece Ayhan, a.g.m. , s.16-18.

Ece Ayhan, lk Admlar, Poetika, 2 (1995).
222
Ece Ayhan, a.g.m.
221
74
Ece Ayhann Trk Dili dergisinde yaymlanan ilk iki iirinde ( Gencin
Kalbi ve Islak Islak), syleyiteki rahatlk ve gerekst elerin imgeselleme
biimi bakmndan yer yer Garip iirinin izlerine rastlamak mmkndr. Ayn
yllarda ya da ksa bir sre sonra yazd Beyaz Rus Kadn iirinde olduu gibi ses
bakmndan (ne diyeee/ bozdurup bozdurup kullanrsn/ Ne diye eliinden bir
tanry); Cambazlar adr iirindeki gibi masals bir gereklik dzlemine
ynelmesi bakmndan (ilk sekiz yln inde/ bir istiridyenin iinde geirmi);
Put, Zanzalak Aac, Saffet Nezihi ener, Zincifre, lm iirinde fark
edilebilecei zere de, hem ses hem de gerekliin masals boyutunu iire tamas
ynnden (Benim hi inde bir ablam olmam korkun h/ gecelerin ilerlemi
saatlerinde tramvaya binen/ bir bach konsertosunun dudaklar gibi ilek korkun
h.) Asaf Halet elebinin etkisinde kald grlebilir.
Attila lhan iirinin tipik zelliklerinden olan eylem arlkl iirsel
syleyii de bu airin etkisi grlebilecek biimde denemi (Bir ay vard/ Ay
knca gitmeliydim oysa/ Viski bize bir profesyonel orospu kadar pahal geliyor/
Sokakta apkalarm karp selam veriyordum/ Artk kendilerini bir eya ile
kartrmaya balayan orospular/ ok ireti duruyorlard decek gibi oluyordum,
Vedhalardan Birinde), ama ksa sre sonra bundan vazgemitir.
Yine bu ilk iirlerde; szdizimini tekdze bir rgleniten kurtarma abasna
kout biimde szck iirsel bir birim olarak nceleme, szckler arasndaki
ilikiyi szdizimsel zorunluluklarn dna tayarak anlatm/ ykleme yknden
arndrp -iirin biimsellii asndan da farkl bir izgiye doru evrilen- dil
iiliine/dilsel titizlie ynelme tavr bakmndan Behet Necatigilin etkilerinden
sz edilebilir.
Sylemek gerekir ki saydmz bu etkilenimler Ece Ayhanda hibir zaman
taklite ya da bir ustann uzun sreli belirleyiciliine yol amamtr; bunlar onda,
kendi izgisini oluturma yolunda mevcut iirsel birikimi hesaba katma ve ondan
yararlanma abasnn snrlar iinde ve ancak birer iz olarak varln
duyumsatmaktadr.
75
2. SANAT VE KLTR EVRES

Ece Ayhann, Pazar Postasnda iir yaymlamaya baladktan sonra kinci
Yeni airlerinin yan sra eitli edebi anlaylardan air, yazar, bilim adam ve
sanatyla yakn ilikiler iine girmeye balad anlalmaktadr. Grt, samimi
olduu, kimi zaman kst ama her zaman bir ilgi iinde olduu kiiler gerekten
uzun bir liste oluturacak saydadr.
Yaz ve syleilerinden anlald kadaryla Cemal Sreya, lhan Berk,
Muzaffer lhan Erdost, Turgut Uyar, Tevfik Akda, Memet Fuat, Bilge Karasu, Akit
Gktrk, dris Kkmer, Cevat apan, Can Ycel, Sennur Sezer, Adnan
zyalner, Doan Hzlan, Fruzan, Nedim Grsel, Demir zl, Gnsel Koptagel,
Perihan Maden, Konur Ertop, Mehmet Taner, Enis Batur, Hulki Aktun, Sreyya
Berfe, Cihat Burak, mer Ulu, Komet onun uzun sre grp yakndan tand
kiilerdir.
Sonraki yllarda bu adlara Nilgn Marmara (Ece Ayhan bir dnem
stanbulda onun evinde de kalmtr), Lale Mldr, Glseli nal, Mustafa Irgat, zzet
Yasar, Cezmi Ersz, Seyhan Erzelik, Metin Celal, Orhan Alkaya, Haydar Erglen,
Orhan Khyaolu, Enver Ercan, kk skender, Beyaz dergisini karan Turgay
zen ve Ahmet Soysal, kz dergisi evresi ve zellikle Metin stndan da
eklendii grlmektedir.
Ece Ayhann birliktelii sevdii anmsanacak olursa, sanat ve kltr
evresinin bu denli geni olmasnn doall daha bir belirginleecektir.
E. ESERLER
1. R
1.1. Knar Hanmn Denizleri
1. Bask: Yeni a Yaynlar, stanbul, 1959.
2. Bask: Yort Savul iinde, Aaolu Yaynlar, stanbul, 1977.
3. Bask: Yort Savul iinde, Adam Yaynlar, stanbul, 1982.
4. Bask: Btn Yort Savullar! iinde, Yap Kredi Yaynlar, 1994.
76

airin 1955-1958 yllar arasnda yazd iirlerini ieren bu ilk yapt,
kendine zg biimsel zellikler ve anlam katmanlar yaratma araylarnn ilk ciddi
rneklerini de ierir.
Kitap, ilk bakta tmyle yadrgatc gelebilecek iirsel zelliklerin yan sra,
kimi ritmik ve mzikal elerin de henz dlanmad yirmi yedi iirden oluur.
iirlerde, noktalama iaretlerinin kullanm en aza indirilmeye allm, ou iirde
ise yalnzca son dizeden sonra noktalama iareti konulmutur. Bu iirlerde yer yer
kinci Yeninin tipik syleyi zellikleri ne kmakla birlikte, airin kendi farkl
izgisini yaratabilme abasnn belirgin izlerine de rastlanmaktadr.
Kitapta dikkati eken nemli zelliklerden biri de toplumsal elerin Trk
iirinde allagelen ileniinden farkl bir tarzda ele alnmas, genellikle Nzm
Hikmet izgisinde biimlenmi ve iirde egemenliini o ynde bir kurgulan iinde
kalplatrarak yerleik hale getirmi bulunan toplumsalc duyarlln yeni bir kanala
doru evrilmeye balamasdr.
Tarihsel gndermeler arlkl olarak Merutiyet dneminedir. Kitapta,
melankoliye yaslanan bir lirizm iinde, ou zaman srrealizmin etkisinde
oluturulan
imgeler
eliinde
Merutiyet
dneminin
uta
ve
dta
diyebileceimiz kimi adlar corafi ve ekonomik gndermelerle i ie gelien bir

sorgulama alannda iire tanm, bu adlar artrdklar duygu ve dnceler
ynnde deta kavramsallatrlarak tarihsel birer aktr olmaktan ok kavramsal
kiilik hviyetine brndrlmlerdir. Younluklu olarak Devlet ve Tabiat ya da
Orta kiden Ayrlan ocuklar in iirlerde karmza kacak olan Cumhuriyet
dnemine ynelik tarihsel gndermelerin ilk rnei diyebileceimiz Fayton iiri de
bu yaptta yer almaktadr.
1.2. Baksz Bir Kedi Kara
1. Bask: de yaynlar, stanbul, 1965.
77

airin Bir Fotorafn Arab ve Baksz Bir Kedi Kara balklaryla iki
blm halinde dzenledii bu kitab on be iirden olumaktadr.
Bu kitapla birlikte Ece Ayhann dzyaz iire yneldii grlmektedir.
Kitapta, Bir Fotorafn Arab, Sardunya ve ocuk, Gizli Yahudi, Baksz
Bir Kedi Kara gibi Trk edebiyatnn dzyaz iir alannda en zgn, en yetkin
rnekleri arasnda saylabilecek iirler de yer alr.
air, kinci Yeninin zellikle ilk dnem iirlerinde grlen ve kendisinin de
kimi zaman rneklerini verdii, anlam savruk szckler arasndaki rastlantsal
ilikilerin gdmne brakma, konu merkezli bir kurgudan uzaklamak adna
anlamsal bir btnlkten kamaya alma gibi tipik zelliklerden; bilinaltnn
kontrolszlnn metinsel davurumundan kaynaklanan, ilenmemi, ustalkl bir
estetik denetime dayanmad iin iirin i rgleniini geveten imge biimlerinden
bu kitapla birlikte nerdeyse btnyle syrlm grnr.
Dilsel krlmalar, szdizimi kalplarnn dna kma deneyleri bu iirlerde
daha youn ve belirli bir tarza oturmu halde karmza kar. air, noktalama
iaretleriyle cmle btnlndeki sz kalplarn blerek/keserek yaratt anlamsal
paralln okur algsnda ayn zamanda arm eitlilii olarak da varlk
bulabilecei devingen bir yap dzenlemesine gitmekte, tekmerkezlilik temelli
perspektifi bozarak i ie perspektiflerle okmerkezli anlam almlarna olanak
salamaktadr.
Knar Hanmn Denizlerinde yer alan kimi iirlerindeki srrealizm ise, bu
iirlerle birlikte yerini masals gereklik dzlemine brakmaktadr. Daha sert bir
syleyi iinde iddet imgelerinin de karmza kt bu yaptta, derin bir keder
duygusuyla beslenen lirizm, insani korkular ve sorunlar eksenindeki iirsel
irdelemelerle kendini ok gl bir biimde hissettirir. Yer yer Arthur Rimbaudnun
Illuminationsundaki ve ksmen de Lautreamontun Maldoror arklarndaki
dzyaz iirlerin etkileri gzlemlenebilen bu iirlerde, karamsar, hatta karanlk bir
bak egemendir.
78
1.3. Ortodoksluklar
1. Bask: de yaynlar, stanbul, 1968.
Bu kitap, balksz ve Romen rakamlaryla numaralandrlm on yedi iirden
olumaktadr. iirlerin Yeni Dergideki (Ocak 1967) yaymlan sras ile kitaptaki
dzenlenii arasnda kimi farkllklar grlmektedir; kitaptaki II, XXIII, XV, IX, III,
XIX numaral iirler, dergide birbirini izleyecek biimde yaymlanmtr.
Ortodoksluklar, ilk iki kitabna gre daha kapal, anlalmas daha zor bir
yapttr. br kitaplarndaki iirleri zorlatran etkenlere bu kitapta yenileri eklenir.
Bunlardan biri, Ece Ayhann bu iirlerde, kullanlmayan, hatta szlklerde bile ou
yer almayan, ancak ansiklopedilerde rastlanabilecek szcklere zellikle ve sklkla
yer vermesidir. air, bu szckler araclyla deta okurla arasna almas g bir
duvar rmeye almaktadr. Baka bir etken ise, gndermelerin somut karlklarn
ve nesnel balamlarn yakalamann neredeyse olanaksz olmasdr. Anlam; znel
balamlarla rten bir metinsel ie kapann sreklilii boyunca, kh ok soyut ve
ayrnt niteliindeki tarihsel sahnelere yaplan gndermeler, kh nedenselliini
yalnzca airinin gerekelendirebilecei kopuk metinsel birimlerin ayn rgleni
iinde yer almas yznden znellemekte, ou zaman yalnzca metnin oluturucu
znesinin tekillik snrlar iinde kalmaktadr. Ece Ayhan, bu iirlerin ieriklerinden
ok yapsal zellikleri yoluyla kendini anlatmak, iirsel iletisini vermek ister gibidir;
kapallk, bu yolla verilmek istenen bir ileti zellii de tar.
Tarihsel gndermeler younluklu olarak Bizansa ve stanbuladr. Bizans
tarihinden anektodlar ve eski brani metinlerinden derlenmi
malzemelerden
hareketle kurulan bu iirlerde, kimi tarihsel sahneler, aktr ve olaylar silsilesinden

soyutlanm halleriyle birer imge olarak kurulmaktan ok iaret edilmektedir.
Dizeler, sanki kii ve olaylar yerine ac, iddet, gerilik, bountu gibi kavramlarn
79
tarihsel gerekleimine dikkat kesilmi bir tann bu kavramlarn tarihini yazmak

zere ald ksa notlar gibidir.
Baksz Bir Kedi Karadaki dilsel zellikler bu yaptta da srmektedir. Yer
yer Metin Andn Bizans Tiyatrosu, Prototop Avvakumun Hayatm, bnlemin
Mahmut Kemal naln Ho Sad adl kitaplarndan da yararlanld grlen bu
yapt, Baksz Bir Kedi Kara ile ayn kitap iinde ngilizceye de evrilmitir (Ece
Ayhan, The Blind Cat Black and Orthodoxies, translated by Murat Nemet-Nejat,
Sun&Moon Pres, Los Angeles, 1997).
1.4. Devlet ve Tabiat ya da Orta kiden Ayrlan ocuklar in iirler
1. Bask: E Yaynlar, stanbul, 1973.
Ece Ayhann geni kitleler tarafndan tannp sevilmesini, gittike genileyen
bir izler evresinin olumasn salayan kitab Devlet ve Tabiat ya da Orta kiden
Ayrlan ocuklar in iirlerdir. Orta kiden Ayrlan ocuklar in iirler, Yaz
iirler ve Dipyazlar olmak zere blme ayrlan kitap, on be iir ve airin
manifestosu niteliindeki yazsndan olumaktadr.
Baka kitaplarna ve zellikle Ortodoksluklara gre daha anlalr iirlerden
oluan bu yapt, br kinci Yeni airlerinde de toplumsal temalara ve siyasal
sylemlere ynelmenin gzlendii bir dnemde yaymlanmtr. 12 Mart 1971
muhtrasndan sonra ortaya kan siyasal alkantlarn yaand bir srete br
kinci Yeni airleri gibi Ece Ayhann da siyasallka yneltmesi rastlantsal bir
durum olmasa gerek.
Genellikle devlet-birey, devlet-toplum, toplum-birey ilikilerindeki
sorunlar irdeleme ekseninde gelien bir tematik yapyla kurulan bu iirler, gerek
daha anlalr szcklere yer verilmesi gerekse de okurla ortak bir sorgulama
80
dzlemini imlemeleri bakmndan Ece Ayhan poplerletirici bir ilev de

grmlerdir. Ancak hemen belirtmemiz gerekir ki Ece Ayhan bu iirlerde ne dilsel
tutumundan dn vermi ne de estetik younluu bir yana brakmtr. Bu yapt,
ayn zamanda Nzm Hikmet izgisine koullanm toplumcu iir anlaynn her
bakmdan almasn yanstan yetkin rnekler toplamdr.
Yapttaki tarihsel gndermeler genellikle Cumhuriyet dnemine ve gncele
yneliktir. Denilebilir ki kinci Yeninin iirsel kazanmlaryla gncel ve toplumsal
temalarn farkl, zgn bir izgide ilenii Ece Ayhann bu iirlerdeki siyasal
tavrn gndelik politikann malzemesi olarak tketilmekten korumutur. O, bu
iirlerinde toplumsal irdelemelerini tikelin etrafnda dnp dolaarak belirli kii,
dnem ya da olaylarla snrl bir anlatm erevesinde tutmam; tikelden tmele
ynelerek, hatta tikeli salt tmelin gstergeleri olmalar bakmndan ileyerek bu
balamda da kendine zg tutumunu ortaya koymutur.
1.5. Yort Savul
1. Bask: Aaolu Yaynlar, stanbul, 1977.
2. Bask: Adam Yaynlar, stanbul, 1982.
airin ilk drt kitabnn toplu halidir. lk basksnda, Ender Erenelin
hazrlad Ece Ayhan Szl de yer almaktadr. Bu baskda (ve sonraki tm
toplu iirler basklarnda) Devlet ve Tabiat ya da Orta kiden Ayrlan ocuklar
in iirler blmne airin Yort Savul adl iiri de eklenmitir.
1.6. Zambakl Padiah
1. Bask: Tan Yaynlar, Ankara, 1981.
81

Kitap, ilk iir (Zambakl Padiah) ve son iir (Balaban Onu Beslemeden
ncedir.) dnda balksz, Romen rakamlaryla numaralandrlm olanlarla
birlikte toplam otuz drt iirden olumaktadr. Numaralandrlm balksz iirler bir
ya da birka dizeden ibarettir.
Bu yaptta, ncekilerde grlen youn sorgulamalar ve u deneyler pek
grlmez; yapt, daha ok, airin bir tr yorgunluk ve yeniden hazrlan dneminin
rn gibidir. Dizeler ve imgeler, daha sonra yazlacak uzun soluklu bir iir iin
alnm notlar andrr. Almlar okurun armlarna ya da sonraki dnemlerde
ortaya kma olasl bulunan iirlere braklm notlardr bunlar.
Numaralandrlm blmler arasndaki ilikiyi bir balama oturtmak, kitap
tarafndan mstakilen sunulan somut bir ayrm alanna deil, airin daha nceki
almalarn ve znel tutumunu yakndan izleyebilmi okur kitlesinin tm bunlardan
edindii izlenimleri btnleyici bir soyut dzleme baldr/braklmtr. Dilsel
zellikleri bakmndan ise daha yalndr.
1.7. ok Eski Adyladr
1. Bask: Adam Yaynlar, stanbul, 1982.
Hero ile At, Bir Hamam Aranyor, Melankolya iei ve Nigri
Byle Yazd balklaryla drt blme ayrlm olan kitap, sondan baa doru
sralanacak biimde Romen rakamlaryla numaralandrlm ama balklar da
konulmu krk iki iirden olumaktadr. Alt bal, Meclislikler, Minyatrlerdir.
Ece Ayhan, Gmlkte (Bodrum) kaleme ald, gerekten de benim 40a
yakn insan yln bulan yaz yaammda varabileceim en yetkin ve en sk bir
82
kitabmdr; ve tabii en karamsar da!223 dedii bu yaptn Baksz Bir Kedi Kara
ile birlikte br kitaplarna gre daha ok nemsemektedir:
(Dorusu benim en sk dncelerim ok Eski Adyladrdaki
minyatrlerde yansr, alr ve aklanr. bu dziirler, meclislikler o
zamana dek, Baksz Bir Kedi Kara bir yana, kurduum en gzel iirlerdir.
(Karanlk! da, ayn zamanda.) Alt ad meclisliklerdir. (Meclislik, bir
minyatrde, figrlerin istifidir.)224
Tarihsel
gndermeleri
ounlukla
Osmanl
dnemine
ve
gnmz
Trkiyesine ynelik olan bu iirler biimsel zellikleri ve tarihsel elerin ilenii

ynnden Ortodoksluklar artrsa bile, seilen szcklerin anlalrl ve
gramer yapsnda sapmalar olmamas bakmndan bu yapttan ayrlr. Tarihsel ve
corafi gndermelerin yan sra mitolojik elere de rastlanan ok Eski
Adyladrdaki iirler, insani gerekliin sunulann dndaki temel noktalarn
sorgulama abasna kout olarak, tarihi, resmi sylemle buluan anlay ve
yntemlerin kart bir yolla tersinden okuma, bu okumalarn izdmlerini iirsel
bir erevede okura yanstma abas olarak da deerlendirilebilir.
Devlet ve Tabiat ya da Orta kiden Ayrlan ocuklar in iirlerdeki
siyasallk bu iirlerde de varln hissettirir. airin Osmanlya ve Cumhuriyete
eletirel baknn keskinliinde yorulan imgeler, derin bir kartl ve kkten bir
reddetmeyi aa vuran syleyilerle sunulur okura. Bir anlamda szcklerle izdii
bu minyatrler, airin durduu noktadaki srarn ve tavrndaki keskinlii yanstr.
Mitoloji, Osmanl ve Cumhuriyet ekseninde sorgulanan; bu n imge
kuruluu ynnden minyatrel bir dzleme tayarak belirli ortak paydalarda
buluturan temel kavramlar iktidar ve otoritedir. Tarihteki iktidar oyunlar ve bu
oyunlarn yol at sonular, salt farkl bir tarihsel bak asn dorulamak ya da
bu balamda aykr savlar ne srmek kaygsyla deil, belirli kavramlarn
srekliliine yaplan geni zamanl vurguya tanklk etme zelilikleri bakmndan
iirlerde yer tutarlar.
Kemal Yalgn ve Orhan Alkaya, bu yapttaki iirler iin bir szlk
hazrlamlardr.
223
Mustafa Irgat, Kuzeyin Yukarda Olduunu Nerden Biliyoruz?, iirin Bir Altn a iinde,
s.137.
224
Ece Ayhan, Esas Duru, Mlkn Temelidir, Ludingirra, 1 (Bahar 1997).
83
1.8. anakkaleli Melahata ki El Mektup

1. Bask: Korsan Yaynlar, stanbul, 1991.
2. Bask: Korsan Yaynlar, stanbul, 1993.
3. Bask: Piya Kitapl, stanbul, 1997.
Bu kitabn alt bal ya da zel Bir Fuhu Tarihidir. airin kimi
denemelerini de ieren bu kitabndaki drt iir Btn Yort Savullar! adn tayan
tm iirleri toplamna alnd ve bu iirlerin bulunduu blm anakkaleli
Melahata ki El Mektup adyla blmlendirildii iin biz de bu yapt iirleri
bal altnda vermeyi uygun bulduk.
Ece Ayhan, bu yaptyla ilgili unlar syler:
anakkaleli Melahat mor kitab, bir bakma, modern iirin hepten
unutulduu, hatta denilebilir ki bile isteye skaland bir cumhuriyeti, kendi
ahap ve sivil kesinden anlatmya alan zgl bir tarih kitab da
saylabilir.225
Her birinin balnda mektup szc yer alan bu iirlerde de tarihsel
gndermeler genellikle Osmanl dneminedir.
1.9. Son iirler
1. Bask: Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 1993.
Ece Ayhann deneme slubundaki metinleriyle iirlerinin yer ald bu
kitapta dokuz iir/metin yer almaktadr. air, bu kitabyla ilgili u bilgiyi
vermektedir:
225
84
Son iirlerdeki Son szc belki de bundan byle iir

yazmayacam anlamna gelmiyor. Kitabn ad gereklikte Son Sivil iirler
idi. Sivil szcn ben unutmuum.226
Yapt, airin yakn tarihimize ve edebiyat dnyasna ynelik eletirel bakn
ironik bir slupla vermektedir.
Bu kitaptaki son iki iirin 1954te yazlm olan Anahtarlar ve 1956da
yazlm olan Bir Korku Temi zerine Benzerlikler olmas, Ece Ayhann ilk ve
son szcklerinin greceliini vurgulad kadar, ayn zamanda kendi sanat ve
dnce izgisindeki tutarlla olan inancn yanstmas bakmndan da nem tar.
1.10. Btn Yort Savullar!
1. Bask: Btn Yort Savullar!, Yap Kredi Yaynlar, 1994.
airin tm iirlerin iermektedir. 2. baskdan sonraki basklarna, vaktiyle
Yeditepe dergisine gnderdii, yaymlanmam olmalarna karn Yeditepenin
arivinde bulunan ve Kitap-lk dergisince okura sunulan [Kitap-lk, 33 (Yaz, 1998)]
sekiz iiriyle kz dergisinin 36. ve 49. saylarnda yaymlanm olan iki iiri de
eklenmitir.
2. GNLK
2.1. Defterler
1. Bask: Tan Yaynlar, stanbul, 1981.
2. Bask: Babozuk Gnceler iinde, Yap Kredi Yaynlar,
stanbul, 1993.
Ece Ayhan; svirede tedavi grd yllarda tuttuu ve bir gn
yaymlanaca hi aklma gelmedi dedii gnlklerinin bir ksmndan oluan, lhan
Berkin Acnn corafyasnn tanklklar diye niteledii bu kitabna ilikin
unlar sylemektedir:
226
85
Bugn bakyorum da, () defterlerin nasl ldrc ve acmasz

bir ortamda koullarda yazlm olduklarn anlyorum. Aclar ekerek
yaadm yayordum, aclar ekerek gryordum grdm kimi zaman
zihnimle kimi zaman gzmle, ya da her ikisiyle birden. Yani meramn
defterlerine bile yazamam bir adamn dipyazlardr bunlar227
Defterler, yalnzca belirli bir dnemde yaananlarn dkmnden ibaret
deildir; daha ok, yaananlarla i ie gelien dnsel srekliliin bir evresini
yanstr.
2.2. Yeni Defterler
1. Bask: Tan Yaynlar, stanbul, 1984.
2. Bask: Babozuk Gnceler iinde, Yap Kredi Yaynlar,
stanbul, 1993.
airin Defterlere eklenmi gnlklerinden oluan kitabdr.
2.3. Babozuk Gnceler
Defterler ve Yeni Defterlerle birlikte onlara eklenen yeni gnlklerden
oluan bu kitabn adyla ilgili olarak Ece Ayhan u aklamay yapar:
(Sivillikin bir baka anlam da Babozuktur. Szgelimi asker 1
kuru, babozuk 2 kuru yazard. Hrkai erif ilkokulunda okurken
Karagmrkteki adr tiyatrolarnda. te ben bu yzden gncelerime
Babozuk Gnceler adn taktm, byk uurtma kuyruu gibi.)228
Bu gnlklerde, airin okumalarna, iirle ilgili dncelerine, kltr ve sanat
dnyamza yaklamlarna ilikin ipularn da bulmak mmkndr.
3. DENEME VE SYLE
3.1. Yalnz Kardee
1. Bask: Evrem-Sanat Galerisi, stanbul, 1985.
Bu kitap, Ece Ayhann sanat ve edebiyat zerine deneme, sylei ve kimi
dergilerin soruturmalarna verdii yantlardan olumaktadr.
227
228
lhan Berk, Defterler zerine Bir Konuma, Dipyazlar, s.40.

86
3.2. Kolsuz Bir Hattat

1. Bask: Beyaz Yaynlar, stanbul, 1987.
Bu kitap, Ece Ayhann syleilerini iermektedir.
3.3. Sivil iirler
1. Bask: Cem Yaynevi, stanbul, 1993.
Bu kitapta airin deneme, sylei ve soruturma yantlarnn yan sra 1956
ylnda yazm olduu yi Bir Gne, Yaama Sevinci ve Gl Aacndan adl
ykleriyle, 1954-1955 yllarnda yazlm alt iiri yer almaktadr. Ayrca kitabn
sonuna,
Ender Erenelin hazrlad Ece Ayhan Szl de eklenmi
bulunmaktadr.
3.4. iirin Bir Altn a
Ece Ayhann daha nceki kitaplarnda da yer alan deneme, sylei ve
soruturmalarna yenilerinin eklenmesiyle oluan bu kitabn sonunda, airin 1956da
Yenilik dergisinde yaymlanm olan Domam Olan Bir Adamn Hikyesi
balkl yks de bulunmaktadr.
3.5. Aynal Denemeler
airin deneme, sylei ve soruturma yantlarndan oluan bu kitabnda, 1955
ylnda Seilmi Hikyeler dergisinde yaymlanm olan Aclarn Dindirici Tanrs
adl yks de bulunmaktadr. Ayrca kitabn sonuna, Kemal Yalgn ve Orhan
Alkaya tarafndan hazrlanan Ece Ayhan ok Eski Adyladr Szl de
eklenmitir.
3.6. Dipyazlar
airin deneme, sylei ve birka soruturma yantndan oluan bir kitabdr.
87
3.7. Sivil Denemeler Kara

Daha ok denemelerden, az sayda da sylei ve soruturma yantndan oluan
bir yapttr.
3.8. Hay Hak! Syleiler
Kitap btnyle Ece Ayhann bakalaryla yapm olduu syleilerden
olumaktadr. Bu konumalarn tm, daha nce yaymlanan iirin Bir Altn
anda da yer almaktadr.
3.9. Bir iirin Bakr a
Bu kitap, airin iki soruturma yant ve iirin Bir Altn a adl yaptnda
da yer alm olan denemelerinden olumaktadr.
3.10. kzlemeler
1. Bask: Sel Yaynclk, stanbul, 2004.
airin lmnden sonra yaymlanan bu kitap, kz dergisi yazarlarnn 1997
Austosunda Ece Ayhanla yapt syleilerden olumaktadr.
4. ANLATI
4.1. Mortesi Requiem
Ece Ayhann bu krk dkk anlat tasla diye sunduu bu kitab,
denemeyle anlat arasnda bir yerde duran metinlerden olumaktadr. airin iirden
dnceye, sanattan politikaya, tarihten ekonomiye pek ok konuya ilikin dnce
ve duygusal tavrn i ie bir anlatm tekniiyle veren bu yapt, hayat ve iirlerine
ilikin nemli ipularn da iermektedir.
88
5. MEKTUP
5.1. Hoa Kal lhan Berke Mektuplar
Ece Ayhann lmnden sonra yaymlanan bu kitap, lhan Berke yazd
mektuplardan ve Gmlkte tuttuu gnln bir blmnden olumaktadr.
Yapt, airin iir ve edebiyat konusundaki kimi dncelerini ve edebiyat
ortamndaki ilikileri yanstmann yannda, yaad yoksulluk, yoksunluk ve
yaamda tutunma savamnn en somut belgeleri olma zellii de tamaktadr.
89
II. BLM
SANAT VE EDEBYAT ZERNE DNCELER
90
A. SANAT
1.SANATIN NTEL VE LEV
Ece Ayhan, pek ok konuda olduu gibi sanata ilikin grlerini aklarken
de ounlukla aforizma niteliinde bir ya da birka cmleyle yetinir. Onun belirli bir
konudaki yaklam ve grlerini sistematize edebilmek iin, bu zl ve arpc
ifadelerle birlikte genel
yaklam ve dncelerini de mutlaka gz nnde
bulundurmak, tek bana ele alndnda soyut kalan cmlelerini bu btnsellik

iinde deerlendirerek ait olduklar balama yerletirmek gerekir. airin sanatn
nitelii ve ilevine ilikin grlerini, szn ettiimiz btnsellik erevesinde ele
almaya alarak yle sralamamz mmkndr:
- Kurgusallk: Btn sanat eserlerinin temel nitelii kurgusal olmasdr;
kurgu sanatn, her trl sanatn zdr. Sanat eseri ne nesnel gereklii olduu
gibi yanstr, ne de nesnel gereklik algsnn snrlar iindeki genel mantksal
ileyie bamldr. airler, bu bakmdan Ayzentaynn Potemkin Zrhls filmini
rnek alabilirler. Bu filmde Ayzentaynn ta aslanlar bile kkretmesi sanat
eserindeki kurgusalln, farkl mantksal ileyiin, zgl gereklik algsnn
kavranmas iin gsterilebilecek en iyi rneklerden biridir.229
- Uzlamazlk/ uyumsuzluk: Sanat; ortak kabullerin, genel ileyiin
dnda ve bunlara kart bir duyarlla ve bak asna sahiptir. Verili dnce ve
kabullere uygunluk, kiiyi eninde sonunda sradanla gtrr; sanat ise sradanlktan
kopula balar. Bu yzden, [y]ol ayrmnda bulunmak, ya da oraya dmek bir
sanat (ve her sanat) iin ok nemlidir.230
- Yalnzlk: Sradanl reddeden, iktidarla ve yerleik anlaylarla yol
ayrmnda bulunan sanaty bekleyen durum yalnzlktr. Sanat, kendisini
bekleyen bu durumdan kanmamal ve yaknmamaldr. Yalnzlk, sanatnn
retkenlii iin gereklidir zaten; btn () sanatlar yalnzlkta yaplmaz m?231
- Srgnlk: Sanat, sahip olduu ayrc zellikleri ve toplum iindeki
ayrks duruu nedeniyle geni kalabalklarda bile derinden hissettii yalnzln yan
sra, bulunduu her yerde bir srgnlk duygusu da yaar. Yeterince anlalamamak,
hatta ou kere yanl anlalmak bu duyguyu gittike daha bir derinletirir. Ama
229
Ece Ayhan, Cemal Sreyayla rlplak, Babozuk Ama Uygarca, iirin Bir Altn a, s.166.
Ece Ayhan, mer Ulula Sanat ve Delilik zerine, a.g.e.., s.206.
231
Ece Ayhan, Yavuz Tanyeliyle Bir Sylei, a.g.e. , s.239.
230
91
sanat da, yalnzlkla i ie byyen srgnlk duygusunun var ettii byle bir
yaant dzlemi yaratr. Sanatn zndeki devrimci dinamiklerle devrimin zndeki
sanatsal duyarll da buluturan bir dzlemdir bu. Sanat da, devrim dncesi de
srgnlkte oluur nk, ilkin.232
- Uzun ve ileli bir yolculuk olma: Zordur sanat; etin koullarda yaplan
uzun ve ileli bir yolculuktur. Saysz engelleri ve glkleri vardr. Denemeler,
yanlmalar, yeniden denemeler, srekli araylar, dp kalkmalar, ngrlemeyen
tehlikeler, riskler bu yolculukta her an hazr olunmas, gze alnmas gereken
durumlardr. Sanatta kestirme ve dz yollar yoktur; dolaysyla gerek bir sanatnn
yollarnn yoku ya da eri br olmas kanlmazdr.233
- Sessizlik: Balangcnda ve oluum srelerinde sesin belirleyici etkisi
yoktur sanat eseri iin. Ses esi sanat eserine sonradan eklenir. Sanatn z
sessiz ekilmesidir.234
- Gizlilik: Sanatn nemli bir zellii de gizliliktir. Hem eserin ortaya k
bakmndan hem de ieriin ilk elde kendini ele vermemesi bakmndan sanatta en
geerli kavramlardan biridir gizlilik. Kukusuz sanatta ok ey gizlilikte
geer.235
- Kalclk: Yaarken ar bedeller deyen, mrn trl yoksunluklar,
engeller ve glkler iinde geiren sanatnn belki de tek dl, eserlerinin
kalcldr. Baka hibir ey, sanat eseri denli
uzun mrl olamaz; nk,
yaratcsnn lmnden sonra da toplumsal kklersiz, birok insan yzyl

yaayabilen tek yarat sanattr.236
- ahsi ve muhterem olmamak: Kurnazca ve kt niyetli olarak her alanda
geerli klnmaya balanan sanat ahsi ve muhteremdir ilkesinin, iyi analiz
edilirse, aslnda sanat ilevsiz klmaya ynelik bir aldatmaca olduu anlalr.
Grnte masum, zararsz bir ilke sanlmasna, hatta sanatn doasna ilikin bir tr
sayg ifadesi izlenimi brakmasna karn asl ortaya atl amac ve yol aabilecei
sonu, sanat insanilik asndan geersiz klmaktr. Sanat eseri, temel nitelikleri
232
Yeni Sinema, Trk Sinemas zerine Soruturma, Dipyazlar iinde, s.100.

Ece Ayhan, Nevin okayla Bir Sylei Bizim Aydnlar nsan iniyor, iirin Bir Altn a,
s.244
234
Konur Ertop, Ece Ayhan Anlatyor, Dipyazlar iinde, s.74.
235
Ece Ayhan, mer Ulula Sanat ve Delilik zerine, iirin Bir Altn a, s.205.
236
Ece Ayhan, lmn Arkasndan konumak, Btn Yort Savullar!, s.148.
233
92
dorultusunda, farkl duyarllk ve dnceleri almlaycsna sunmak, allm

olann sorgulanmasn salayarak insanla yeni ufuklar amak amacn da tar; oysa
onu ahsi ve muhterem ilan edip neredeyse dokunulmazlatranlar, kendi
yeteneksiz kiiliklerini gndemde tutabilmek ve iktidarla kar dayanmasna
dayal ilikilerini koruyabilmek iin sanat, sanaty, sanatsal iletiimi yoklua
mahkm etmek isteyenlerdir. Yaratt izlenim ve oluturduu armlar
bakmndan yol aabilecei yanlsama, bu szn en tehlikeli yandr. Gerek bir
sanat ve sanat izleyicisi bu ilkedeki tuzaa dikkat etmeli, bylesi sylemlerin
tad tehlikelere kar ayk olmaldr. Asl istei rtl gereklerin hep rtl
kalmas olan bu anlaytakilerin temel zellikleri ise [z]engin ocuklar olular;
szlerinin eri olmaylar; kol krlr, yen iinde kalr demeleri; byk bir blnn
reklamc olular ya da slah olanlarla evrili olular!dr.237 Aslnda bunlar, sanatta
bir trl uamayanlar, daha anoya karlarken birbirleriyle arpanlar!dr.238
2. SANAT VE GELENEK
Ece Ayhann gelenee ve gelenekselcilie bak tamamen olumsuzdur. O,
sanatn her alannda devrimden yanadr; bu bakmdan, gelenei ve gelenekselci
eilimleri ada sanatn nndeki en byk engellerden biri olarak grr. Yerleik
anlay ve deer yarglarna kar kndaki radikal tutumunun bir uzantsdr bu
gr.
Sanat ve gelenek konusundaki dncelerini gelenekten yararlanma
balamndaki tartmalara yapt eletirel gndermeler yoluyla ortaya koyan air,
kimi sanat evrelerinde gndeme getirilen geleneksel sanatlar bugnlerde de,
cumhuriyete, kentimize gnderilen bir keke ve iki bal bir dizgenin zurnas
olarak niteler. Ona gre, bu konuyu gndeme getirenler; gerekte ada sanata
her anlamda uzak, sanatn evrensel yasalarnn da kayna olan eytiimin
(diyalektik) deiim ilkesinden habersiz, kendi sanatlar imgelemsiz, almsz,
kksz, orta irfanl kimselerdir. Sanatsal uralar bakmndan btn
genliklerini boa geirdiklerini anlaynca, krkndan sonra byle bir kk aramaya
kalkmlar ve gericilikleri gerei de tek kurtarc olarak grdkleri geleneksel
237
Ece Ayhan, Cihat zmenle Krlk, Karanlk, Alacakaranlk zerine, iirin Bir Altn a,
s.224.
238
Ece Ayhan, mer Ulu ile, Bir Yakndan Bir Uzaktan Konumalar, a.g.e. , s.211.
93
sanatlara sarlmlardr. Ama bir ly diriltmek mmkn olmadndan bu ynelim

onlara umduklarn salamayacaktr:
Hi btnlenmi bir srecin bir daha yeniden diriltilebilecei
grlm
mdr?
Tedavlden
ekilmi
paralara
bakrclarda
bile
rastlanmyor. Bir retim ilikileri btnnn bir paras divand sedirdi

diyerek, bitmi bir akn gsnden koparlabilir mi?239
Ayrca, iyi sanat, ada sanatlar, biimi deiir z deimez bir ilke
gereince, btn gemi deerlere, deerse, gizli gndermelerini, onlardan ak
alntlarn zaten yapyordur. Ama ada dnceyi ve ada sanatsal ynelimleri
doru kavrayamam ve Batllaalm glelim elenelimcilerinin yanl Bat
kulplerine kar Dou tekkeleri kurma yoluna gidenler, adalarn hi
okumadklar iin bu gerei grememektedirler. 240
airin gelenee ve onu savunanlara duyduu tepki o denli iddetlidir ki
gelenekselcilerle ilgili yer yer kalpleri kt faizm kt infiratlk atanlar,
dangalaklar gibi ar ifadeler de kullanmaktadr.
Ece Ayhan, gelenee ynelmeyi Anadolu tarihindeki tepkisellik biimlerine
uygun bularak bir bakma doal da karlar. Ona gre, Anadoluda her yeni
dnce ve yenilik bir sre gvurluk olarak alglanr. Ama dnemin hogr
snrnn genilemesine bal olarak on yl, eyrek yzyl, her neyse ite o kadar
geince bu yenilikler ulusallar, yabancl unutulur.241
Hogrszln
takma ad olan hogrnn her adaki her toplumdaki dikenli snrnn almas
ve zorlanmasdr nemli olan, her iki kesim ve u iin.242
B. EDEBYAT
1. R
1.1. iir ve Dil
Ece Ayhana gre iir, her eyden nce bir dil sorunudur. iire byle
yaklamak, sanld gibi salt teknik bir konuyu ya da biimsellii ncelemek
239
Ece Ayhan, lmn Arkasndan Konumak, Btn Yort Savullar!, s. 148-150.

Ece Ayhan, a.g.m. , s.149,150.
241
242
240
94
deildir. Hatta iiri bir dil sorunu olarak ele almak, insansal sorunlar
irdelemenin de nkouludur:
Bugn () gen bir air iirin bir dil sorunu olduu konuuluyor
diyebiliyor. Evet, konuuluyormu! Peki, dil sorununa girilmezse insansal
soruna nasl nasl girilebilir iirde, ha? Bir dnlmesini isterim243
airin dille ilikisi yaamsaldr ve br sanatlarnkine benzemez. yle ki,
lkesinden ayrlan bir air, eserlerini var ettii dil ortamndan, dilden kopmu
olaca iin veriminde ve eserlerinin niteliinde bir dmenin grlmesi de
kanlmazdr. Bir ressam, bir mzisyen baka lkelerde de almalarn
srdrebilir, mevcut izgisini koruyup gelitirebilir. lkesinden ayrlmak onlar iin
bir dezavantaj olmayabilir; ama air iin bunun tam tersi geerlidir.244
Bir dil sorunu olan iirin kurucu temel esi de, dilin anlaml temel birimi
olan szcktr. Bu adan, br kinci Yeni airleriyle ortak bir anlaya sahiptir
Ece Ayhan. Ayrca, szcn iirdeki ilevi bakmndan yapt saptama, nemli bir
nansa iaret eder. Ona gre, szcn ilevsellii iirin yazlnda deil,
kuruluunda ortaya kar ve szc salt arasall ynnden deerlendirmek iiri
kavraytaki geriliin bir gstergesidir:
iirin, tilcie dayanmas demek, tilcikle (szck) kurulur demek
gibi yaln bir anlama geliyorsa amenna (tekiler tilcikle yazyorlard),
ama salt tilcik olanaklar bakmndan bir anlam veriliyorsa, hayr. Tilcik
salt grnt yakalamak iin bir aratr demek de, iiri, bugnk iiri
anlamamak, kendisini, tilciin anlamn bilmemektir.245
iir iin kurucu temel birim olan szckler canl, organik varlklardr;
kokular, tadlar, renkleri vardr.246 air, haritalarda bile szck aramal247,
yalnzca iirsel arm yk olan szcklerle yetinmeyip dilin szvarlndaki
btn szcklere sahip kmal ve onlarn hepsini iirlerinde kullanmaldr.248
Byle sylemesine karn, szck seimi konusundaki bir skntsn dile
getirmeden de edemez Ece Ayhan. Hem gnlk konuma dilinin ok dar bir
243
lhan Berk, Zambakl Padiah zerine Bir Konuma, Dipyazlar iinde, s.46.
245
Pazar Postas, lk kinci Yeni Akm Soruturmas kinci Yeni in Ozanlar Ne Diyor?, iirin
Bir Altn a iinde, s.13.
246
Turgay zen, Mehmet Siyahkalem ve Tehlikeli iir , Sivil iirler iinde, s.74.
247
248
244
95
szck daarcna dayandn dnr hem de arad alm iin gnlk

konuma dilinin olanaklarn yetersiz bulur. Szcklerin de insan gibi ya vardr
ve mevcut dildeki varlklaryla bir blm skntlarn kirli tarihsel yklerini
tamaktadrlar. Ayrca, kadim edebiyattan gelen imgeleri de sz konusudur. Oysa
o, tarihsel ve toplumsal arm yknden arnm, deta bakir haldeki szcn
peindedir:
Szcklerim atalarn da tasn istemiyorum. Bir keye sksn
ama btn bir irkin toplumun hibir kirini tasn istemiyorum ksacas.249
Kukusuz bu istei gerekletirmek olanakszdr. Ama air, verili dnce ve
gereklie kar olduu iin verili dile de kar olduuna gre, -herkes alt
szdizimini istedii iin bu dnyada ii gerekten ok zor250 olsa da- deiik dil
kullanma yoluna giderek bu sknty amaya alabilir:
Hal ve gidii sfr olanlara, anakkaleli Melahata, deiik dil
kullananlara ve farknda olanlara [gveniyorum]. Dnsel ynden kar
olmak da yetmez. Onun dilini de kullanmayacaksn.251
Burada, deiik dil kullanmyla farknda olu arasnda kurulan zdelik
ilikisi dikkat ekicidir. Verili dilin, egemen sylemin isterleri ynnde
biimlendii iin airin peinde olduu gereklii arptt kansn tayan Ece
Ayhan, gerein grnen ve gsterilmek istenenden farkl olduu ynndeki
kukuyu gelitirmekle kendine zg iir dilini oluturma edimini enitelikli ve
esreli olarak deerlendirir:
Verili verilmi dili de (balangtan bu yana ve kendiliinden)
benimsemeyiim, ona kar kendi iir dilimi oluturmaya giriiim bu
yzdendir herhalde. Temelde bir kuku duyuyordum, insan ilikilerinin bu
toplumda (dilde de) grld gsterildii gibi olmad zre; ksacas derin
kuyu kukularm vard252
lnl dil, iirsel gereklii vermede yeterli deildir. iir dilindeki
farkllama, bu durumun yaratt gerilime dayanr. iir dilindeki krlmalarn,
249

251
Tunca Arslan, Biz Tzklerle arparak Bydk, iirin Bir Altn a iinde, s.150.
252
Hseyin Tzn, Zrihte Bir Konuma, Dipyazlar iinde, s.63.
250
96
airlerce eitli dilsel deneylere girimenin temel nedeni gereklikin yeterince

anlatlabilmesi konusunda airin kar karya olduu dilsel skntlardr:
Gereklikler dille snrlandrlamyor; ite orada da o zaman patlamalar
oluyor.253
Acaba air, verili dilin yapsn deformasyona uratmakla, zgn bir iir
dili oluturup muhalif dncelerini bu dilin olanaklarndan yararlanarak okura
ulatrmakla anlatabilme skntsn yeterince aabildiine inanmakta mdr? Byk
olaslkla, hayr. Mustafa Irgatla yapt bir syleide, zellikle yaad kimi
olumsuzluklar karsnda szcklerin meramn anlatmaya yetmediini syler254
ve bu yetersizlii satr aralarnda okunabilen bir fkeyle- Trkeye ve insann
geliimini tamamlamam oluuna balamaya alr:
Bugn bile Trkenin grameri yoktur, oluum halindedir dil. iirin
de, insann da oluum halinde olduunu dikkate almadlar. Biz insanln
sonunda deiliz. Bandayz daha. nsan olmann da iirin de dolaysyla.255
1.2. iir ve Dnce
iir ve dnce ya da dnce ve iir, birbirlerine srlsklam klar gibi
kenetlenmilerdir.
256
ayramazsnz
Hele
ie
yeni
balamlarsa
ayrmak
isteseniz
bile
diyen Ece Ayhana gre, airler artk dnr olmak zorundadr.
Hatta, ayn zamanda dnr olmay baaramayan airlerin artk edebiyat tarihinde
kendilerine bir yer edinebilme anslar kalmamtr. Bu grn, "Ya bu deveyi
gdersin, ya bu diyardan gidersin. Olmazsan hap yutarsn biiminde uyarc ve sert
bir slupla dile getiren Ece Ayhan, airin dnrlyle bilim adamnn
dnrlnn biimlerinin fakl oluuna da dikkati eker ve iirde nemli olan
nesnel karln bularak yapmak. Zorluk orada der.257
Ona gre dnr olmak, zaten insan-insan iin bir zorunluluun da
tesinde deta kendiliinden gereklemesi beklenen bir sonutur:
253
Ant, Hayalet Yarglanacaktr, Dipyazlar. iinde, s.101.

s.137.
255
Nokta, zgnlk Amuda Kalkmak Deildir, Aynal Denemeler iinde, s.36.
256
Ece Ayhan, Bir Sk air: Edip Cansever, Sivil Denemeler Kara, s.19.
257
254
97
Deil btn, bir insann yars bile airse yle [ubeyi ya da

u dnr] olmaldr deil mi? Olmal! Elbet burada sz konusu olan
insan-insansa.258
Dorusu, dnce kavramn ve iirin dnceyle ilikisini bu denli nemle
vurgulamasna karn, konunun ayrntlarn ortaya koymadan, salt deinmeler ya da
iaret etmelerle yetinir Ece Ayhan. Bu soruna ilikin yalnzca ()dnce yazarken
oluur, oluuyor temelde. Ya da son zmlemede259 biiminde bir aklayc
ifadesi vardr..
Dnmenin ve dolaysyla dnr olmann temel gerei olarak
diyalektik yntemi ne karr:
lmsz tek ey olan Diyalektikin dnda, bireim sentez denilen
lakerda sama sapan bir eydir aslnda. Yeni bir ey retememenin, kendini
ve iir toplumunu aldatmann kurnaz addr.260 Eytiimi yrtmek
gerektiini de biliyorum dnyorum; gerek bir btnlk iinde
kucaklanmas gerektiini de sylyorum.261
iirle diyalektik arasndaki ilikinin ok eskilere dayandn savunan Ece
Ayhana gre, felsefesel rgs bulunmayan iir zaten sanat eseri saylamaz.
Ancak, burada sz konusu olan materyalist diyalektiktir. O, iirin Marxtan nce
de materyalist diyalektik yntemi kulland grndedir.262
iirin diyalektikle ilikisinin devletle kartl balamnda alglanmasn
ister ve bunu airin zgrleme yolundaki ilerleyiiyle ayn tarihsel izgide grr:
Eski gnlerde iirin hayat devlet denilen byke bir kuun
glgesinde geerdi. imdilerdeyse bir altn kuun srtnda uar: Kuun eski
ad cedel, yeni ad eytiim, yani diyalektiktir.263
Ancak, bunun gerekletirilebilirlii asndan Dou toplumlarnda ve
dolaysyla Trkiyede yaayan airlerin ii Bat toplumdaki airlere gre ok daha
zordur; nk dnce, bu corafi alanlardan g etmitir:
258
Ece Ayhan, Bir Ubeyi Olarak dris Kkmer, iirin Bir Altn a, s.65.
topya, Abiler Sesi Tyler rpertici Bir lk Olarak Bana Tam da 1969da Kayseriden Gelip
arpmt, Sivil Denemeler Kara iinde, s.25.
260
Ece Ayhan, Esas Duru Mlkn Temelidir, Ludingirra, 1 (Mart 1997).
261
262
Konur ErtopEce Ayhan Anlatyor, Dipyazlar iinde, s.74.
263
Ece Ayhan, Trk iiri: 1973, Dipyazlar, s.69.
259
98
Dnce oktan tasn taran denkini toplayp toparlayp

buralardan gitmitir; sylendiine gre, dnmemek zere bir daha.
(Kimilerine baka, 200, kimilerine baka 400, bana gre de 1.000 yl nce)
yava yava ama srekli olarak Batya kaymtr dnce ve derin
dnce.264
stelik, dnce de iir de ancak kentlerde olutuu265
halde,
Douda dnce kente girmemitir. Kent, uygarlk demektir bir bakma. Oysa
gnmzde bile dnce ask surat ve nobran grnyle, krda adrda
oturmay srdrmektedir.266
Ama yine de bu kltrn iinde var olan airin de yapabilecekleri ve yapmas
gerekenler vardr. Onun grevi, bu toplumun, bu toplulukun temel nitelii, tarihi
ve oluumu zerinde dnmek ve dndrtmek, yani kl yutmamaktr.267
Bunun iin air ncelikle kendi dilini yaratmal, iirini kendi dili zerine kurmaldr;
gerisi bundan sonra gelir:
Dil gelirse ufaktan ufaktan dnce de gelir.268
1.3. iir ve Etik
Etik, Ece Ayhann en sk kulland, en ok dikkat ekmek istedii
kavramlardan biridir. Hatta denebilir ki etik onda bir stkavramdr; btn insani
eylem ve durumlarn anlamsal niteliinin, konumlannn, varolu nedeninin bu
kavram ekseninde ele alnmasn ister. nsann, zellikle ada insann asl
meselesidir etik:
Dostoyevski Tanr yoksa her ey mbah m diye sorar. Tanr ld!
Biliyorum. Ama insann etik olarak salam olmas lazm. Yzyllardan beri
etik olarak salam olmann kavgas var.269
Etik szcnn Trkeye ahlak olarak evrilmesinin yanl olduunu
dnen air, bu kavramn kendi bak asna gre tanmn ve iirle ilikisini yle
ortaya koyar:
264
lhan Berk, Kafamz Kurcalayan Kimi Sorular zerinedir: I, Dipyazlar iinde, s.29.
266
Ece Ayhan, Cihat zgemenle Karnca Gerekstcl zerine, iirin Bir Altn a, s.231.
267
268
269
265
99
Niye mutluyuz? Mutluluk nedir? Etik soru sormaktr. Sorgulamaktr.

nsann ktln, aclarn, insana ait her eyi. yilik ktlk szckleri
olguyu anlatmak iin bana yetmiyor. Bu konu btn insanlarn kafasn
kurcalamtr. Etiki olmak bu ite. () airler byle sorular sorarlar.
Bakalarna bo sorular gibi gelebilir.270
Her eyden kukulan(mak gerekir) anlamna gelen Latince umnibus
debutendum [est] sznn kendisi iin vazgeilmez olduunu syler Ece Ayhan;
ana nitelii sorular sormak olan etii bu szle temellendirmek ister.
Sorular sormak, kukulanmak, her eyi kurcalamak iirle etii
buluturur; bu yzden air etiki olmak zorundadr:
Bir air, airse yani, yle sade bir air falan deilse, temelde de,
ayrntda da etiki olmaldr.271
Bilimsel, sanatsal ve felsefi uralarn etie uygun olabilmesi iin ncelikle
ktln grlmesi ve kurcalanmas gerekmektedir. Bylece, sz edilen
alanlarda eser ortaya koyabilmenin ilk koulu da yerine getirilmi olur. air bu
yaklamn, Ktl kurcalamazsan zaten hibir ey yapamazsn. Ne resim
yapabilirsin, ne dnebilirsin, ne felsefe272 szleriyle dile getirir.
Etikten yoksun bir toplumda kart dncelere, farkl yaklamlara tahamml
yoktur; bu yzden yle toplumlarda hibir alanda gelime, ilerleme grlmez.
Sorgulamann olmad yerde ktlk kanlmaz bir sonutur ve bu durum
insanlar arasnda bir ktlk dayanmas yaratr. Bylece toplumlar birer ktlk
toplumuna dnr ve ktlk toplumlarnda, ktlk dayanmas gereince
en yaln eyler bile sorgulanmaz.273
Oysa insan toplumlarnn evrensel (ve ok da yaln) bir kural vard,
bildiimce; ite bu lt kimse bkemez bkemeyecektir de; Adamn
dedikleri ya doruysa? Akla gelebilen her konuda iletilir iletilebilir bu,
doallkla zellik insan toplumlarnda!274
270
Nokta, zgnlk Amuda Kalkmak Deildir, a.g.e. iinde, s. 34.

272
Ahmet Soysal, Ayptr Sylemesi: Rimbaud, Aynal Denemeler iinde, s.62.
273
274
lhan Berk, Defterler zerine Bir Konuma, Dipyazlar iinde, s.39.
271
100
Etiki airin ve kendini insan hisseden herkesin en kk bir dn

vermeyip ve inad da elden brakmadan ncelikle yapmas gereken, bu ktlk
dayanmasn, hogrszl ortadan kaldrmaya almaktr:
Evet, kim ne derse desin, bence, kk bir ktlk dayanmas bile
su itii yere dek kovalanmaldr!275
nk dnyada ancak iyilik dayanmas olabilir olabilirse ve herhalde
insansal dayanma budur.276
air, kendi edimlerinin de byk lde bunu salamaya ynelik olduu
inancndadr:
Ben direniyorum, direneceim de. Hayr, kesinlikle sizin bildiiniz
gibi deil diye! At alan skdar gemi de olsa, bence hem direnmek hem
diretmek gerek. Haklln inad denen ey bence budur ite.277
Zaten kendisine aslnda etiki denmesinin daha doru olacan278,
balangtan beri etiki279 olduunu ne sren Ece Ayhan, etike verdii nemi
dile getirebilmek iin kimi zaman deta air olarak anlmaktan duyduu znty
sergilemek ister:
Ben aslnda air falan deilim. Yanl meslekte urayorum. Ben
etikiyim. nsana yaklama denemeleri bakmndan iir bana yetmiyor. Benim
kaynaklarmn gelitii yer iir deil. iirden gelmiyorum ben, ara olarak
kullanyorum. Yanl meslei semiim.280
Bu yaklamlar, ilk anda bir eliki grnm vermektedir. Bir yandan iirle
etiin sk ilikilerini, hatta zdeliini gstermeye alrken; bir yandan da airlii
etikilik iin bir engel olarak grmek, bu iki kavrama ilikin dncelerin yeterince
sistematize edilemediinin, hatta zihinsel bir savrukluun gstergeleri olarak bile
deerlendirilebilir. Ancak, bunun bilinli bir tutum olduunu varsayarsak, Ece
Ayhannn bu ekilde belki iirle etiin onun arzulad biimde buluamayacana
275
Ece Ayhan, mer Ulu ile, Bir Yakndan Bir de Uzaktan Konumalar, iirin Bir Altn a,
s.213.
276
Ece Ayhan, Kargalar ve Nilgn Marmara, a.g.e.., s. 162.
277
Ece Ayhan, Haklln nad ya da Ktlk Toplumu, a.g.e.., s.33.
278
Enver Ercan, Krk Yldr Yeni Bir Szdizimi ile Yeni Bir Dilbilgisinin Peindeyim, iir Uar
Sz Olur (airlerle Syleiler), Yn Yaynlar, stanbul 1994, s.70.
279
280
Tunca Arslan, Biz Tzklerle arparak Bydk, iirin Bir Altn a iinde, s.149. Ayrca
bkz.: Mustafa Irgat, iirimiz Karadr Abiler, Aynal Denemeler iinde, s.30 ; Ece Ayhan, air
Olmak, kzlemeler, s.24 .
101
ya da bu bulumann onun bekledii sonular vermeyeceine ilikin tad

umutsuzluu ya da yaad kimi deneyimlere dayal krgnl yanstmaya alt
da dnlebilir. Naki Turan Tekinsavla yapt bir syleide, kendine zg
kavramlatrmalar ve yaktrmalaryla bu umutsuzluunu ve krgnln syle dile
getirir:
Evet lgilenecek bir insan-insan yok mu? Dnyay hep Mr.
Hydelar, Mr. Hydelklar, Karanlk ve Alacakaranlk aileler, vakflar, kapal
dernekler mi tutacak?281
Yaknd bu durum, etik kavramn anarizmle rttrmeye vardracak
denli u noktalara gtrebilmektedir onu:
nsan zihni, haddimiz deil ama hele o biraz ethiki bir air
geiniyorsa (ve de stne stlk Logaritmal iirler yazyorsa), baka trl
katlanr ve iler ve alr. Yani, bilinen kurallara, yaznn, edebiyatn
savclar,
kara
kamunun
maer-i
ruhu
olan
iir
otoritelerinden,
eletirmenlerin koyduklar kurallara hi uymaz. Anaristtir, ne vize almas?

Pasaportu dahi yoktur, nfus kd bile yitmi gitmi saylabilir!282
Her trl kavramn ieriini, yaamn onu getirdii noktaya gre daha
nceki yaklamlaryla elise bile- deitirmekten, dntrmekten kanmayan bir
airdir Ece Ayhan. Bu tutumunun temelinde byk lde fkesi ve kiisel
krgnlklar vardr. Eletiri ve deerlendirmelerinde zellikle iir ve edebiyat
evrelerine ynelik fkesinin belirgin etkisi gzlenebilmektedir. nsanlarda arad
etik duru ve davranlar konusunda karamsarlamtr. nem verdii ve aslnda bu
evrelerce de nem verilmesi gerektiine inand tavr, dnce ve duyarllklarla
sonunda yalnz kaldn, yalnz brakldn, hatta aldatldn dnr ve bu
haliyle adalar arasnda etiki tutumu bir tek kendisinin temsil ettii kansn
tar:
Ve yine olanca gcmzle () sorguluyoruz ve irdeliyoruz kimi
sorunlar; insankalan bile olduk. Ksacas, fkeyle de olsa Hakkmz, Hakk
aryoruz!283
281
topya, Abiler Sesi Tyler rpertici Bir lk Olarak bana Tam da 1969da Kayseriden Gelip
arpmt, Sivil Denemeler Kara, s.24.
283
Ece Ayhan, Trk Resminde Yeni Dnemden, iirin Bir Altn a, s.24.
282
102
Etii, daha bir insan olunmas iin insanlk basamaklarn gemede

katkda bulunacak bir yntem284 olarak deerlendirmesinin temelinde u gr
yatmaktadr:
Sras geldi: nsanolu, bu dnyada bize gre olumu ya da olup
bitmi deildir. Olumaktadr. () Evet, insanlk, SIKI Re baka (gre)
iin sonunda deil, daha bandadr. Yeni balyoruz.285
1.4. iir ve Gereklik
Ece Ayhan, airlik misyonunu gereklik aray ynnden yle aklar:
Gerek nereye gidiyor, onun peindeyim. Btn dnya, btn airler
imajla urayor. Herkes, herkes, olumlu olumsuz imaj brakmak peinde ki
asl olumlunun peindeler kukusuz. Ben gerein peindeyim.286
nsan bir eylem olarak niteleyen air, iiri de insan eylemini btn
zamanlarda ekmek diye tanmlar ve iir yazmay bu adan gerekliin
aratrlmas olarak grr. Ama, her eyin mutlak ya da grece bir anlam olup
olmadn ortaya koyabilmektir; ama bunun iin mevcut veri ve yntemlerin hibiri
yeterli deildir.287 Hatta, bilimsel kabul edilen sonu ve karmlarn ou da
gerei gizlemekle kalmayp onun grlmesini ve yeterince anlalmasn nler;
nk bizim de iinde yer aldmz Ortadou kltrnde insanlarn gerei
tam tersine evirmeye yatknlklar vardr ve bu uslu corafyada bir yanllk,
kez yinelenirse, bilimsel oluyor sanlr. Bunu, yakn tarihimizin de byle
kuruluyor olmas somut biimde gstermektedir. Gerek diye kabul edilenlerin
nerdeyse hepsi sylentidir bu kltrde; oysa bu iki kavram arasnda derin
uurumlar vardr.288
Ayrca, gerekliin sonuna kadar giden insanlar, dnyann arka bahesini
grm olacaklar iin dlanrlar.289 air buna hazr olmal, gerekliin ve iirin
284

topya, Abiler Sesi Tyler rpertici Bir lk Olarak Bana Tam da 1969da Kayseriden
Gelip arpmt, Sivil Denemeler Kara iinde, s.25. Bu yaklamn, Nietzschedeki st-insan
dncesiyle ilikisi kurulabilir. Ece Ayhann oluumunu tamamlam, ideal insan anlamnda
kulland insan-insan deyimiyle Nietzschenin st-insan kavram arasndaki balamsal iliki
dikkat ekicidir.
286
Tunca Arslan, Biz Tzklerle arparak Bydk, iirin Bir Altn a iinde, s.150,151.
287
288
Ece Ayhan, 99 Tezer zl, 99 Tezer zl! ya da Bir baka Yank, Sivil iirler, s.105.
289
285
103
arkasnda paralanmay, paralanmay gze almaldr.290 nk onun ii, btn

derdi gereke, gereklere yaklaabilmek, bir bireim bulabilmektir.291 Zaten
iir zihni, genel geer akl yrtmelerin tesinde klyutmazlktr. air, verili
olan her eyi olabildiince irdeleyen, yakn ve uzak evredeki hibir eyin
gsterilmeye alld gibi olmadn etinde, kannda duyarak bilen kiidir. airin
iire tadklar da bunlardr.292
Gerekliin aratrlmasnda bir yntem olarak delilii salk verir Ece
Ayhan. Bunun iin nerdii model de, Shakespearein nl oyun kahraman
Hamlettir:
[Deliliin] ki yn var. Gerein peinden gitmek, gerei
aratrmak iin yle gzkyorsun. rnein Hamletin delilii Bu yntemi
zaman zaman ben de kullanyorum. Bu, bir devreden karma durumu
yaratabilir ki, kt bir eydir. Ama bunu gze almazsan gerein peinden
gidemezsin. Gerein peinde komak iin yaplr. Kendimden de
biliyorum.293 Evet, kim? Kim iirde de gerei ve gerekleri kurcalamak
adna Prens Hamlet olmay gze alabilecektir?294
Hamlet, bilindii gibi, taht kavgas uruna bir komploya kurban giden kral
babasnn ldrlyle ilgili gerekleri bildii halde bilmezlikten gelen, sz ve
davranlaryla insanlar zerinde deli izlenimi brakarak kendini onlarn
ktlklerinden korumaya ve babasna dzenlenen komployu aa karmaya,
ortadaki lmn aslnda cinayet olduunu kantlamaya alan bir kahramandr.
Ece Ayhan, edebiyat evresinde yaad birtakm olumsuzluklarn da etkisiyle,
gerekleri aydnla kavuturma abasnda bavurduu yntem bakmndan
kendisini bu oyun kahramanyla zdeletirmektedir:
Ben, zellikle 1977de yazn evresinde nlce bir ktlk
dayanmasndan beri (bir) gerei ve de arkasndan skn eden gerekleri
demek ve kurcalamak adna karaya vurmu ve gemite bir ara intiharlar
290
Turgay zen, Mehmet Siyahkalem ve Tehlikeli iir , Sivil iirler iinde, s.73.
292
Ece Ayhan, iirin Kurgusu, a.g.e. , s.56.
293
294
Ece Ayhan, Ayenin Mzik Kitab, a.g.e. , s.90.
291
104
lkesi
olarak
bilinen
Danimarkann
bir
prensinde,
Hamlette
gzkyorum.295
Ece Ayhann gerekilik anlayn toplumcu gerekilik balamnda
deerlendirmek doru olmaz. Denebilir ki onun gerekilik izgisi, bireysel ve
anarist yaklamlarn zgn bir bireiminden olumaktadr. Ardnda olduu
gereklik iin, Sezai Karakoun onun iirleriyle ilgi yapt bir saptamada kulland
negatif gereklikler nitelemesini benimser. Negatif gerekliklere ulaabilmekse,
aire gre, her eye gzn krpmadan bakmakla olanakldr ancak.296
iire zg gereklikler bu negatif gerekliklerdir ve bunlar iire
tayabilmek iin aktrmadan her eyin, her yerin cn ccn renmek, verili
gerekleri btn boyutlaryla demek, kurcalamak, en azndan hep bunu yapmay
denemek gerekir.297
1.5. iir ve ktidar
Ece Ayhann iktidar kavramn iki adan sorgulad ve iirle iktidar
arasndaki atmay iki nokta zerinden deerlendirdii grlr:
1. Egemen snf ve kurumlarn iktidar,
2. znde iktidar kart olmas gereken edebiyat ve iir evrelerinin
iktidar.
ktidar kavramn, en ok kar olduum, lnceye kadar, topran altna
girinceye kadar kar olacam ey298 diye niteleyerek, btn abasn bir bakma
iktidara kar verdii savam olarak da deerlendirir.
Aslnda iktidar kavram, zellikle Friedrich Nietzschenin nclk ettii bir
dn izgisinde Michael Foucault, Elias Canetti, Gilles Deleuze gibi 20. yzyl
dnrlerinin nde gelenlerince de felsefe ve sosyolojinin temel sorunsallardan biri
olarak ele alnm, birey ve kurumlar asndan btn boyutlaryla sorgulanmaya,
tartlmaya allmtr. Ece Ayhan, bu isimlerden yalnzca birine, Michael
Foucaultya deinir Ressam Kometle yapt bir syleide:
295
Ece Ayhan, mer Ulu ile, Bir Yakndan Bir de Uzaktan Konumalar, a.g.e. , s.210.
Ece Ayhan, Yavuz Tanyeliyle Bir Sylei, a.g.e., s.239.
297
298
296
105
Foucault, biliyorsun, iktidar (hkmet anlamnda deil) sevmez

ve Fazla anlaldm iin karanlkta kalyorum diyedir yaknrd.299
Ece Ayhana gre, iktidarla hkmet farkl kavramlardr ve bizde
yapld gibi birbiriyle kartrlmamaldr. Hkmettekiler deiebilirler, ama
iktidardakiler her sre ve koulda deta sabittirler. Bu deimeyen iktidar
sahiplerini lkede yaanan tm olumsuzluklarn, her trl hakszlk ve kymn
sorumlular olarak grr ve onlar anlatabilmek iin srtlan szcn kullanr:
Biz gerek iktidardan, her bireyi kapsayan ve helalara ve dlere
dek girmi, yrrle kurnazca salnm egemen ideolojilerden, pislikten, Mr.
Hydelklardan yeni adyla srtlanlardan sz edelim biraz derim. Kendilerine
sanat denilen aritmetikli tarihsel enkazlar ite bunu kesinlikle gze
alamazlar. ()Ne yapalm, her anlamda insanlkd olduu apak bir ibu
iktidarn, srsyle, byle sperpoze fotoraflar olacaktr. Hani dipte belli
belirsiz Mr. Hydelar, srtlanlar grrsnz.300
Ona gre, iktidar her yerdedir ve herkes u ya da bu biimde, derece derece
iktidardadr.301 Grnte kart ularda olanlar, aslnda bu iktidar ilikisini
tmleyicidirler, aralarnda kesinlikle bir ayrm yoktur. Tek farklar masann farkl
yanlarna oturmu bulunmalardr. nemli olan o masann herhangi bir yannda
yer almak deil, masaya oturmamaktr.302 lk bakta gze arpan kartlk
ilikileri, kimi dnce ayrlklar ve ekimeler yanltcdr; air bu yanlgya
dmemelidir:
Olup bitenler hep bence tavlada katanalarn kapmasdr genellikle.
Biraz daha aarsak; bizde laikler gizli dindardr, dindarlar da gizli laik!
zellikle
birinci
elden
ve
dorudan
doruya
iktidardaysanz,
hkmetteyseniz ayrca zorunludur da bu. Zorundasnzdr!303

Trkiyedeki gerek iktidar sahiplerininse sosyalbrokratlar dedii
sosyal demokratlar olduunu savunur:
299
Ece Ayhan, Kometle Yenge Dnencesinde Bir Sylei, iirin Bir Altn a., s.216.
Ece Ayhan, Srtlanlar zerine, a.g.e. , s.152.
301
Bu szyle, herkesin bir biimde iktidara bulam olmasn kastettii dnlebilir. nk
genel yaklam, iktidarda bulunanlarn belirli ve deimez bir kitle olduu ynndedir.
302
Enver Ercan, Ben Kolsuz Bir Hattatm Yine de izmeye alrm, air nk Onlar
(Konumalar), Kavram Yaynlar, stanbul 1990, s.160, 161.
303
300
106
rnein bizdeki bu sosyalbrokratlar her zaman iktidardadrlar.

Hkmet olmayabilirler ama iktidardadrlar. Btn kurumlar, btn
okullar, btn deer yarglar
304
Biliyorsunuz bugn (1987)de Jn
Trkler yani laikler nereden bakarsanz bakn iktidardadrlar.305

Bu savunusunun arka plannda, airin ocukluuna ilikin anmsamalarnn da
nemli bir etken olduunu syleyebiliriz:
Bizim ocukluumuz bunlarn fotoraflaryla geti. Byk devlet
memurlarnn ocuklarnn fotoraflar okul kitaplarnda baslrd. Paann
ikizleri, Milli Eitim Bakannn oullar.306
ktidar, ayn zamanda her trl gereklii arptr, her eyi olduundan
baka trl gsterir. Kendisini ve kendisine ait her varl, her durumu, her eylemi,
bu arptlm gereklik dzleminde yaratt olumlu kavramlar araclyla kodlar
halkn zihninde. Tarih de onlarn lehine yazld iin, rnein tarih boyunca
iktidarlar, iktidarlarn ocuklar bile zeki, kardakiler ise ksa boylu ve eci bc
gsterilmi ve yle alglanmtr. ktidarn rgtleniinde kan ba ok nemlidir.
Bu durum, zellikle Trkiyede neredeyse krlmaz bir rekor saylabilecek
derecede trl yasal yollarla kurulan aile irketlerini yaratmtr.307
iir her zaman muhalefettedir308 ve airler doal olarak iktidar kart
olmaldrlar. Oysa Trkiyede airlerin ounluu asndan durum byle deildir.
Bunun nedeni korkudur:
Bizde
iktidara,
devlete
bulamaz
Trk
airleri.
Korkudan.
Belediyecidir onlar. Kaldrmlardan, ukurlardan yaknrlar bir mr boyu.

Birou da Kemalist hkmet airidir. Baka bir ey de olamazlar. Maa
ister.309
Bu ounluun dnda kalan gerek airlerin ise devletle aras aktr;
nk iktidarla iir badamaz ve iktidar ntralize eder. 310
iirin iktidar kartl baka sanat alanlarndakinden ok daha keskin ve
belirleyici bir zelliktir. air iin iktidarla herhangi bir uzlama ya da iyi
304
Tunca Arslan, Biz Tzklerle arparak Bydk, a.g.e. iinde, s.149.

Ece Ayhan, Bir Devlet airi Olarak Yahya Kemal, a.g.e, s.52.
306
307
Ece Ayhan, Pera Palasn Arkasnda, a.g.e. , s.104.
308
Turgay zen, Mehmet Siyah kalem ve Tehlikeli iir , Sivil iirler iinde, s.74,75.
309
Mslm Batuk, Bir Etiki: Ece Ayhan, a.g.e. iinde, s.70.
310
Mslm Batuk, a.g.m., s. 68.
305
107
geinmeden sz edilemez. Muhaliflik, btn sanat trleri arasnda iirin -ayrc

zellii de olmann tesinde- ayrcal gibidir:
Szgelimi; nl bir kemanc, ilinin dnyaca tannm faist
diktatr Pinochetye konser verebilir. Ya da nl bir sol yazarn kz,
haklarla ve hukukla en ufak iliii bulunmayan bir ba yneticinin, herkesi
iteleyerek hem de, elini pme giriiminde bulunabilir. Erkle, iktidarla,
hkmetle, ksacas olana ve paray verenlerle iyi geinmek gerekirmi!
Btn bunlar icraclar iin olaan olabilir. Ama, Ankarada olsun,
stanbulda olsun, kabul resimlerine bir tek airin bile katlmay anlaml ve
ilgin deil midir? Kimileri deil gitmek, kabul resmi verenlerin elini bile
skmayacaklarn sylemilerdir.311
Ece Ayhandaki iktidar kart tavrn devrimci deil, anarist olduunu
syleyebiliriz. O, devrim dncesinin de znde iktidara gelmek arzusunu
barndrd, bu dncedekilerin iktidara gelince devrimcilikle ilgilerinin
kalmad ve kalmayaca kansndadr.312 Devrim sylemiyle yola kanlarn
emellerine ulaana kadar airleri vdn, ama dorua knca airlere veryansn
ettiini syler ve buna rnek olarak da peygamberleri gsterir. Bu durumu deta
kader gibi gren Ece Ayhan, hem iktidar hem de devrim yanllar karsnda
airin konumunu u szleriyle belirler:
Ne yapalm, hem air hem dnce, her zaman, srgnde olacaktr!
Atndan inmeden sevimeye almalsn!313
airin bir de stanbul iktidar dedii, eletirmen, aydn, air ve yazarlardan
oluan ve genellikle edebiyatn gndemini belirlemeye alan evreler vardr.
Bunlar hem kendi aralarnda bir iktidar rgtlenmesi oluturmular, hem de lkenin
egemen snf ve kurumlaryla sk balar kurmulardr. Zaten iktidar denilen ku,
art-deerin paylalmas zerine kurulmutur. lemek, mlkn temelidir!314 Sk
airlere den grev bunlarla da hesaplamak, ayn kart tavr bu evrelere kar da
gstermektir:
311
Ece Ayhan, Ayenin Mzik Kitab, iirin Bir Altn a, s. 90.

313
Ece Ayhan, iir ve ktidar, kzlemeler, s.17.
314
Ece Ayhan, Esas Duru Mlkn Temelidir, Ludingirra 1 (Mart 1997).
312
108
stanbul iktidarna, yularlar ellerinden brakmayan iktidarlara

bozuk almak elbet tek bana sk bir iiri yazmann lt olamaz, ama
ilgimi eken bu airler.315
ktidar ilikilerini edebiyatn, iirin ve aydn olmann doasna aykr
sayd iin bunlar aydn kabul etmemekle kalmaz, tamamen znel bir yaklamla
ve fkeyle, saptamasn stanbulla snrlamayp Trkiye geneline zgler:
Entelektel (ki kesinlikle Trkiyede yoktur) anlamda aydn;
yukarda, iktidarda olmaz! gibi geliyor bana. ktidarn temellerine ve
rlen duvarlarna aykrdr bu. Dediklerim zellikle Dou nobranl iin
daha da geerli (Gnmzdeki yakn kasap suratll bir dnn!)316
Ece Ayhan, hem iir ve iktidar ilikisini hem de kendi iiri ve
dncelerinin bu iliki ynnden konumunu u cmlesiyle ksa ve net bir biimde
ortaya koyar:
iirimin hibir zaman iktidara gemesini istemiyorum, istemem ben.
() Ben, dncemin de yukarya gelmesini istemiyorum, istemem hibir
zaman.317
1.6. iir ve Marijinallik
Kendisinden marjinal bir adam olarak sz eden Ece Ayhan,318 air iin
marijinal bir durua sahip olmay ok nemli grr. Bir mektubunda Nilgn
Marmaraya iir Dallara zg bir eydir diye yazdn syler.319 Daldan kast
uta, marijinal olanlardr. Kendi airlik yaamn da ieriye, ounlua kar snr
arpmalar yapmak320 biiminde zetler ve hem dncede hem de iirde
snrlarn zorlanmasndan yana olduunu belirtir.321 Ona gre, dncede de,
resimde de, iirde de bir eyler yaplmak isteniyorsa bu snr arpmalar ya da
marjinallik gze alnmaldr.322
315

317
Turgay zen, Mehmet Siyah kalem ve Tehlikeli iir , Sivil iirler iinde, s.74,75.
318
Glin Tokat, lhan Berk ile Ece Ayhan kinci Yeni Akmn Anlatyor, Dipyazlar iinde, s.132.
319
Ece Ayhan, Kargalar ve Nilgn Marmara, iirin Bir Altn a, s.163.
320
Ece Ayhan, Cemal Sreyayla rlplak, Babozuk Ama Uygarca, a.g.e., s. 167.
321
Ece Ayhan, mer Ulu ile, Bir Yakndan Bir de Uzaktan Konumalar, a.g.e., s. 212.
322
Ece Ayhan, Mehmet Gleryzle ktisat ve Resim zerine, a.g.e., s.214.
316
109
Trke karln utalk olarak nerdii323 marijinalliki Ricardonun

rant kuramndan hareketle aklar. Bu kurama gre, Kasabadan en uzakta bulunan
son tarlann rn o rnn piyasadaki fiyatn belirler.324 rnlerin borsaya
tanma maliyetleri merkeze uzaklklarna gre artmakta, bylece en yksek maliyet,
merkeze en uzaktaki tarla iin sz konusu olmaktadr. Fiyatn belirlenmesindeki ana
etken de o en yksek maliyetli ve en uzaktaki tarladr. Ece Ayhan bu tarlaya
marjinal tarla der.325 Ayn durumun dnce ve iir iin de geerli olduunu
dnen air, bunalm ortaya ktnda ilk gidenin bunlar olduunu, bu yzden de
marijinalliin ayn derecede handikapl olduunu ileri srer.326
Marijinallii yle tanmlar:
() bence ve temelde marjinallik, herhalde, her trl toplumsal
cenderenin ya da emberin alabildiince ve gerekten de en ucunda, (bir
ubeyi gibi kalarak) insann kendi iledii ie karnca kararnca bir
katkda bulunmas anlamna da alnmal. Asl byle alnmal.327
Toplumda yaygn olan marjininal tanmndan rahatszln dile getiren air,
kastl olarak ve kurnazlkla bu kavramn arptlarak nce berduluk, hatta
giderek de dpedz serserilik anlamna alndndan, sonra alkoliklerin, mavi
ispirtoyla kafay bulanlarn, esrar ekenlerin, srekli uyuturucu kullananlarn da bu
kavramn ieriine dahil edildiinden, bunlar da yetmiyormu gibi siyasal iktidarn
olmadk ve beklenmedik giriimlerine de marjinallik dendiinden yaknarak bu
duruma duyduu fkeyi yle dile getirir:
Kimileri, neredeyse, Beyolu stiklal Caddesinde, her gn, yaya
kaldrmlarna araba park eden hdkleri de marjinal sayyor! () Oysa
marjinallikin de alkoliklikle, hdklkle, haplkla, pislikle ve benzerleriyle
iliii yoktur. () Bir kez, marjinaller szcn her anlamyla drst ve
doru insanlardr. Ve herhangi bir ktlk dayanmasna girmeye
tenezzl dahi etmezler. () Katk diye bir avadanlk parasnn
323
Ece Ayhan, Aldrma Nilgn Marmara, iirin Bir Altn a, s.62.

Ece Ayhan, Mehmet Gleryzle ktisat ve Resim zerine, a.g.e., s.214.
325
Ece Ayhan, Haklln nad ya da Ktlk Toplumu, a.g.e., s.32.
326
Beyaz, Karalt, Dipyazlar iinde, s.146.
327
Ece Ayhan, Marjinal Bir nsan Olarak Fikret rgp, iirin Bir Altn a, s.59.
324
110
marjinallikin ayrlmaz ve o olmazsa olmaz bir paras olduu unutulmu.

Evet unutuldu.328
Bunun kastl bir arptma olduunu dnr Ece Ayhan. nk yaam
biimleriyle
toplumun
yzak
olan
marjinallerin
durumu
feministlerin,
evrecilerin, ecinsellerin durumuna benzemez; iktidar ve sistem asndan

marjinallikte byk risk vardr. Bu yzden, onlar iin daha ekirdek halindeyken
ezmeye alyorlar. Bir kvlcm grdler ya, sndrmeye alacaklar ille de329
diye dnr. stelik, gereinin ortaya kmamas iin yaratlmaya allan arpk
marijinal imajnn kentlilerin ve umran grmlerin ayrlmaz bir paras
olduunu ve o katmanlarn, o ekrinin bir yaama yolu haline geldiini
syler.330
Kastl ve kurnazca bulduu bu karkl nlemek iin gerek
marjinalleri ayrma gerei duyar ve yer yer onlarn zelliklerini anlatmaya alr.
Bu zellikleri yle sralayabiliriz:
- ok uzaktan da olsa hkmetle, iktidar ilikileriyle hibir biimde iliii
olmamak,331
- Urat sanatsal, dnsel ya da bilimsel alana mr boyunca bir katks
bulunmak,332
- Her halkrda mlkiyetle ilikili bulunmamak,333
- kar hesaplar yapmamak, hesaplktan uzak durmak,334
- Szcn her anlamyla drst ve doru olmak ve herhangi bir ktlk
dayanmasna girmeye tenezzl bile etmemek,335
- Kendinden, kendi yaptklarndan, kendi iirlerinden sz etmemek,336
- Hamasetle asla ilgilenmemek.337
Yukarda da belirttiimiz gibi kendisini marjinal bir adam olarak
tanmlayan Ece Ayhan, kendi marijinalliini de eksik bulur ve Nokta dergisiyle
328

Nokta, Marjinallik, Sivil iirler iinde, s.22.
330
Ece Ayhan, Yavuz Tanyeliyle Bir Sylei, iirin Bir Altn a, s. 238.
331
332
Ece Ayhan, Berlinde Ad Bir Sivil Sylei Konulmutur, a.g.e., s. 185; Marjinal Bir nsan
Olarak Fikret rgp, age., s.59; Haklln nad ya da Ktlk Toplumu, a.g.e., s.33.
333
334
Ece Ayhan, Yavuz Tanyeliyle Bir Sylei, a.g.e., s. 238.
335
336
Ece Ayhan, Kargalar ve Nilgn Marmara, a.g.e., s.162.
337
329
111
yapt bir syleide Tam marjinal olsaydm belki sizinle buluamazdk bile.
Farkna bile varmazdnz der.
Ona gre, zaten Trkiyede tam anlamyla
marjinal olunmas olanakszdr:

Bir kere Trkiyede marjinal yoktur, olamaz da ayrca. zin
vermezler buna. () Trkiye Cumhuriyeti tercme bir cumhuriyet olduu
iin, tercme anlamnda marjinal olabilir ancak. Bunu kimse gze alamaz da
ondan. nsan topluluu olduu bile kukulu bir kalabalkta nasl marjinal
olunabilir ki?...338
Gerek bir marjinali ortaya karacak toplumda uygarln, hukukun, insan
haklarnn olmasn art grr339 ve bizim toplumumuzu bu bakmlardan eksik
bulduu iin Trkiyede ise ksa ksa -be insan kabilir o kadar, o da
zorlarsak ve skarsak! iddiasn ne srer.340 Ama tam anlamyla marjinal
olunamyorsa da marjda olunabileceini ve bunun air iin gerekliliini savunur:
Yine bence, bir insan sk bir airse ya da sk bir dnrse
herhalde uta, yani marjda olmaldr.341
1.7. iir ve Okur
Ece Ayhann en ok tepki toplayan szleri arasnda okura ilikin
syledikleri n sralarda gelir. Belki de iirlerinin uzun sre ok dar bir okur
kitlesince ilgi ekmesi, yazdklarnn anlamsz ve anlalmaz bulunmas onda
okurlara ynelik bir tepki yaratm ve kimi zaman hakaret boyutuna varabilen- ar
niteleme ve yaktrmalarda bulunmasna yol amtr. Ece Ayhann okura
yaklamn ana izgileriyle yle ele alabiliriz:
Okur, gerekle yzlemekten kaar. Okurun dorudan doruya yazlarla,
iirlerle kar karya braklmadn, hep bir aracya gereksinim duyduunu
dnen Ece Ayhana gre okur kavram ok geili, ok deiken, gerekince
okurun okurluundan vazgeebilecei bir kavramdr. Okurlar aslnda her eyin
farkndadrlar, her eyi bilirler; ama gerekten en ok kaan, gerei aradn
syleyen okurdur ayn zamanda.342
338
Nokta, Marjinallik, a.g.e., s.20,21.

Nokta, a.g.m., s.21.
340
Ece Ayhan, Haklln nad ya da Ktlk Toplumu, iirin Bir Altn a, s.33.
341
Ece Ayhan, Bir Ubeyi Olarak dris Kkmer, a.g.e., s.66.
342
339
112
Okur, okur olma sorumluluunun gereklerini yerine getirmemektedir.

Okur saysnda her geen gn grlen art ve okurun ilgi alanndaki eitlenme
gerekte olumsuz bir durumu gstermektedir; nk bu art ve eitlenen ynelim
gerek sanat eserlerine deil, ayaktopu, at yarlar, polis hikyeleri, resimli
romanlar vs.yedir. Bunun sorumluluu dorudan doruya birtakm devlet
kurumlarna yklense bile, bu, okuru aklamaya yetmez; toplum da sanata kar
grevini yerine getirmemektedir. Mteri daima hakldr diye dnp gerekleri
sylememek, siyasi partilerin oy avclna benzer biimde bir tr okur dalkavukluu
yapmaktr. Okurun iinde bulunduu dzey dklnn sorumluluunu ada
iire yklemeyi, ada iirin g anlalrlnn geni okur kitlelerini bulunduu
alana srdn dnmeyi -argo bir deyimle- ineklik etmek olarak
nitelemektedir Ece Ayhan.343
Okur, yaynevlerinin ticari kayglarna alet olmaktadr. Orhan Velinin
gen ve beklenmedik lmnden sonra okur saysnda birden ortaya kan art
iren, canavarca bir ilgi, akbabalk, emein karlnn tinsel ve zdeksel adan
sanatsna denmemesi olarak deerlendiren Ece Ayhan, bunun bir smr
olduuna, okurun da bu smrye alet edildiine inanr ve buna kar sert tavrn
Biz le kargas okur istemiyoruz! diyerek dile getirir.344
Okur, sunulan ismin peindedir. Ece Ayhan, okurdan kendisine ynelen
ilgiyi sahici bulmaz; bu ilginin gerek temellerinin olmad, edebiyat ortamnda
estirilen rzgrdan kaynakland kansndadr. Okur, estirilen rzgra gre yn
deitirir; kendi iradesi yoktur. Ondan kimi nasl alglamas isteniyorsa buna gre
hareket eder. Edebiyat ortamnda olup bitenleri doru analiz edebilmek, hangi
adlarn hangi srelerde ne amala ne karldn grebilmek iin, kar
evrelerinin estirdii bu rzgra bakmak lazmdr. Bu duruma Nzm Hikmeti
rnek olarak gsterir ve gemite karalandysa ve bugn vlmek isteniyorsa
rzgrdandr der.345
Okur, kentli olduu iin tembel, hazrc ve kolay tketime eilimlidir.
Okuru kentli olduu iin mthi tembel diye niteleyen Ece Ayhana gre,
Trkiyedeki mevcut okur kitlesinin iirdeki yeni ynelimleri, yeniliki airleri
343
iir Sanat, Ece Ayhann Bir Baka Soruturma Yant, Dipyazlar iinde, s.85.
iir Sanat, a.g.m., s.86.
345
344
113
kavrayabilmesi, izleyebilmesi, deerlendirebilmesi ve ada iiri gerek anlamda

okuyabilmesi olanakszdr. Anlalmak iin hibir zihinsel aba ve entelektel
hazrlk gerektirmeyen, sanatsal dzlemde hibir geerlilii bulunmayan,
kurgudan yoksun, zellikleri bakmndan sokakta ekilmi, rtulu ve net
resimleri andran metinlerdir onlarn istedii.346 Bu duruma tepkisini Okur bir iire
filmin yarsndan girer gibi girmiyor mu? Ben bu okur trne akbaba diyorum.
szleriyle dile getiren ve kentlilerden ve snf deitirmek isteyenlerden oluan
bu burjuva kitlenin yaaylarna, dnya grlerine, beenilerine, seimlerine,
tarih anlaylarna, ksacas her eyine kar olduunu belirten Ece Ayhan,
toplumun nabzn tutabilmek iin onlarla hibir ba kurmamak gerektiine
inanr. Toplumun gerek nabz bu kesimlerin yaant ortamlarnda deil, yol
kesimlerinde, sokaklarda, kenar mahallelerde, szgelimi mraniyedeki ya da
Samandradaki Pazar grelerinde atmaktadr.347
iir, tm dnyada olduu gibi Trkiyede de okurdan kopmutur. iir,
dzeysiz beklentilerin basksndan syrlmak iin artk okurdan kopmutur. ler
rndan
kp
egemen
katmanlar
azmaya
balaynca,
bu,
iirden
uzaklaldnn bir gstergesidir; byle zamanlarda iir, kendisinden beklenen

dnleri vermez ve kendisini, zgrln korumak adna okurdan kopar. Dnyann
baka pek ok lkesinde olduu gibi lkemizde de yaanan durum budur.348
Okur martlmtr, sarslmas gerekir. Yeniliki iirlerin az sayda okur
bulmasnda airin bir suu yoktur; asl sulu okurdur. Bu durumda bir dzelme
salayabilmek iin yaplmas gereken, okura hak etmedii halde verilen
saygdeerlik payesini kaldrmak, onu kutsal ve dokunulmaz bir varlk gibi
alglamaktan vazgemektir.349 Okur martlmtr ve artk sarslmaldr. Bunu
yapacak olan da yeni iirdir.350
Okurunun azl bir iirin niteliksel stnln gsterir. Okur
ounluu gen iire ynelmesini salayabilecek nitelik ve donanmdan
yoksundur. Bu niteliksiz toplulukta nitelikli olan her eye elbette ki rabet edilmesi
dnlemez. Gerek iir, toplumumuzda uzun zamandr srgnde yaamaktadr
346

Konur Ertop, a.g.m., s. 71.
348
Ant, Hayalet Yarglanacaktr, Dipyazlar iinde, s.101.
349
Ant, a.g.m., s.101.
350
Ant, a.g.m., 102.
347
114
ve airler unutmamaldr ki bu iirin bir bakalnn btnleyici vazgeilmez

paras da velinimetsiz oluudur.351
Okur, hibir zaman hesaba katlmamaldr. Okur, iirin yazlma ncesinde
de, yazlma aamasnda ve sonrasnda da hibir biimde hesaba katlmamaldr.
Okur, her anlamda dtadr ve dta kalmaldr. Beklentiler, bask eleridir ayn
zamanda. D basklar iire her eyden nce zarar verir. Okurun alglama deer
yarglar, akl yrtmeleri yanltcdr; air bunlara kar olmal352 ve dzokuru
nemsememelidir.
Gerek
air,
dzokurun
kendisini
beenmesinden,
alklamasndan korkmal, rkmelidir; nk dzokur, hep ara konaklara

bakar, yargsn hep ona gre verir.
Okur canavardr, akbabadr, srtlandr. Ece Ayhan, okur iin bir kez
canavar353, bir kez srtlan,354 drt kez de akbaba355 nitelemesini kullanr.
air, mevcut okuru deil, ideal okurunu gz nne almaldr. airin
her bakmdan okurla ilikilerini kesmesi gerektiini savunan, okuru nerdeyse
tmyle olumsuzlayan Ece Ayhan, Doan Kemancyla yapt bir syleide Okur
iirin belki de en nemli boyutu, iir onsuz dnlemez. Bakalarn bilmem ama,
acmasz olabilen okurla olmad benim ilikim imdiye dek356 diyerek, tepkisinin
tm okurlara deil, belirli bir okur kitlesine kar olduunu gstermek ister. Yazma
srecinde okurdan tmyle bamszlaamadn da, Yine de bir iir yazarken hep
omuzumun zerinden bakan birilerini duymuumdur357 szleriyle dile getirir.
Benim okurumun ise kim olduu belli. Hemen hemen btn halinde kentliler358
saptamasyla, Benim okurlarm her zaman ocuklardr, onlar dnerek yazarm,
yazacam. Ve ocuklardan, alttan gelenlerden bakasna da gvenmiyorum,
gvenmeyeceim de359 aklamas arasndaki eliki, bize aslnda onun mevcut
351
Ece Ayhan, airlerle Fotoraf ektirmek, Sivil iirler, s.66.

Glin Tokatlhan Berk ile Ece Ayhan kinci Yeni Akmn Anlatyor, Dipyazlar iinde, s.133,
134.
353
iir Sanat, Ece Ayhann Bir Baka Soruturma Yant, a.g.e. iinde, s.86.
354
Ece Ayhan, Sakzaac, anakkaleli Melahata ki El Mektup ya da zel Bir Fuhu Tarihi, s.32.
355
iir Sanat, Ece Ayhann Bir Baka Soruturma Yant, Dipyazlar iinde, s.86; Konur Ertop,
Ece Ayhan Anlatyor, Dipyazlar iinde, s.77; Ece Ayhan, Sakzaac, anakkaleli Melahata ki
El Mektup ya da zel Bir Fuhu Tarihi, s.32; Glin Tokat, lhan Berk ile Ece Ayhan kinci Yeni
Akmn Anlatyor, Dipyazlar iinde, s. 134.
356
Doan Kemanc, Bir Konuma, Dipyazlar iinde, s.60.
357
Glin Tokat, lhan Berk ile Ece Ayhan kinci Yeni Akmn Anlatyor, a.g.e. iinde, s.133, 134.
358
Konur Ertop, Ece Ayhan Anlatyor, a.g.e. iinde, s.71.
359
Doan Kemanc, Bir Konuma, a.g.e. iinde, s.60.
352
115
okur
kitlesi ve ideal okur biiminde bir snflamaya, bir ayrma gittiini
gsteriyor. Yazdklar ocuklara hitap etmediine, kendisi ocuk iirleri yazan biri
olmadna gre, ocuklardan kast gelecekteki okur olsa gerek. Bu durumda,
gelecein, yarnlarn okuru Ece Ayhan iin ideal okurdur, diyebiliriz. iirin
sonuta
okurdan
tmyle
bamszlaamayacan,
hatta
ancak
okurla
btnlenebileceini kabul etmesi de, airlerin yazma srecinde ideal okurunu gz

nnde bulundurmas gerektiine olan inancn gsterir.
1.8. iirin dllendirilmesi
airin dl almasyla lmn neredeyse edeer gren Ece Ayhan, dl
trenlerini de messes lmn airlerle fotoraf ektirmesi olarak niteler. dl
veren kurumlar iktidar temsil ederler ve znde iktidar kart olan iiri dl
yoluyla kendi denetimlerine, keli bir byk ayraca alarak etkisiz klarlar. dln
asl ilevi, iiri ve dnceyi sindirmek, belki de iktidarn rgtlenme alanlarnca
ikinletirmektir.
Aslnda iir dman olan, yaayan iir denince elleri
tabancalarna giden adamlar, messesenin kk hisseli uzak ortaklar, airlere iki

paralk deer vermeyenler, gzlerinde tek bir iir yaatmayan kalem efendisi
kentliler, dl verme planlar ve dllendirme duyurularyla, ak basklar, gizli
engellemeler yannda airlere bir Chester tasla da sunarlar.360
dl almak deil, almamak bir ayrcalktr; nk bu, bir airin boyun
emediinin, teslim olmadnn, yenilmediinin gstergesidir:
Beni kafakola alamyorlar. u anda bile ki 60 yandaym- kafakola
alamyorlar. Bir beklentim yok. Bir ey istemiyorum. Ev istemiyorum, rvet
istemiyorum, para istemiyorum, dl istemiyorum. Bugne kadar dl
almayan tek adamm ben.361
360
Ece Ayhan, airlerle Fotoraf ektirmek, Sivil iirler, s.66. airin gnderme yapt Chester
tasla; tarihte Chester projesi olarak bilinen, Trk hkmetine bir miktar kr pay verme
karlnda 4400 kmlik demiryolunun ve bu erit boyunca petrol dahil her trl yeralt kaynann
iletilmesi imtiyazn ieren, kimi aydnlara gre Amerikann Ortadoudaki ilk emperyalist yaylma
giriimi olan ve Ermeni sorununun yeni bir boyut kazanmasna yol aan, Amerikal Amiral Colby
Chesterin hazrlad bir plandr. Proje, Nisan 1923te Meclis tarafndan onaylanm, ancak, Musul
ve Kerkkn Lozan Antlamasyla alnamamasndan dolay uygulamaya konulamayarak Aralk
1923te Meclise feshedilmitir. Konuyla ilgili ayrntl bilgi iin bkz.: Bilmez Blent Can,
Demiryolundan Petrole Chester Projesi, Trk Tarih Vakf Yaynlar, stanbul, 2000 ve H.Blent
Demirba, Musul Kerkk Olay ve Osmanl mparatorluunda Kuveyt Meselesi, (kinci Bask), Arba
Yaynlar, stanbul, 1995.
361
116
Hlya Vatanseverle yapt bir syleide, dl almay niye istemedii

sorusuna u karl verir:
Niye alaym? Ne adna ayrca? Ben mutluyum, az konsere gidiyorum
o kadar. Abonman da oldum, iyiyim imdi.362
1.9. iir ve Tarih
Tarih, Ece Ayhann yazlarnda, syleilerinde, iirsel gndermelerinde
merkezde yer alan kavramlardan biridir. Onun gznde tarih, gemiteki olaylara
ilikin bilgiler toplamn ieren statik bir alan deil; insan, yaam, insani
gereklikleri anlamaya alrken, yaamn, bugnn, bugnk olay ve insanlarn
gemiteki izlerini ya da karlklarn gzlemlemeyi salayan dinamik bir kaynaktr.
Bu yzden, onun tarih ilgisini insan-yaam-gereklik kavramlarna ilikin
irdelemelerinin zorunlu ve vazgeilmez bir ura olarak dnmek gerekir. van
Stivakn Tarihten geliyoruz; insanlarz; kendimizle bulumaya gidiyoruz szne
yapt vurgu,363 bir bakma onun tarihle neden bu denli ilgilendii konusunda
vermek istedii ipucunu da gsterir. iir ve tarih ilikisini iir ve hayat ilikisi
balamnda dnr. Ona gre, tarihin iire kaynaklk etmesi, iindeki hayatlar
dolaysyladr:
iiri yaratan pnar m? Hayat! Tarihlerdeki hayat da! Bilimsel
adyla kaynaktr. iirler yazlrken, (yaanp yazlrken, yazlp yaanrken
ve hepsi bir arada) hibir kaynak kaynak olarak dnlmemitir.
Kendiliinden ve hayatn gerei olarak bulunulmutur oralarda.364
Yaayan insan tarihten daha byktr, yaa baa365 grnde olan air,
Tarih ykseke bir yere klnca grlebilecek birey deil366 szleriyle de, tarihi
doru anlamak iin hayat ondan soyutlanmamak, hayatn iindeki tarihi ve tarihin
iindeki hayat btncl bir bakla yakalamak gerektiine iaret eder. Tarihteki
kiiler, aslnda varlklarn hl srdrmektedirler:
iirlerimdeki o adlar, yerler, olgular tarihteki ve yaanan hayattaki
yerlerinde yaamlar yayorlar. Hem de derin izler brakarak; oturarak
362
Hlya Vatansever, Sivil air, iirin Bir Altn a iinde, s.142.

zzet Yasar, airlerin Elinde iirden Baka eyler de Vardr, Dipyazlar iinde, s.52.
364
Hseyin Tzn, Zrihte Bir Konuma, a.g.e. iinde, s. 61.
365
366
Ece Ayhan, a.g.e., s.78.
363
117
tahtrevanlar iinde; tahtlar, hezaranlar, sandalyeler, iskemleler, tabureler,

sralar stnde367
Szcn Yunanca karln etimolojik adan irdelerken, bir bakma kendi
tarih ilgisinin nedenlerini de aklam olur:
Tarih; -kaynaktaki Greke historien (fresko gibi bir fiilini ya da en
azndan renkli) szcn dnyorum burada-, bilmeye almak, anlamak ya
da bilmek anlamlarn da ierir. () Historien szc sonra zaman iinde
olupbitenlerin hepsi anlamn da anlatyor, anlatr. 368
airin historien szcnn etimolojisi zerinde durmas, bizdeki
tarihilere ve tarihle ilgilenenlere bir uyar nitelii de tar. nk ona gre, bizdeki
tarih anlay historien szcnn anlam almlaryla badamayan bir ynde
gelimitir ve entelektel yaantmzda tarih adna gerekte tarihle ilgisiz bir bak
as egemen olmutur. Buna dztarih adn verir. Dztarih anlay; gemiteki
olay ve olgular derinlemesine aratrmadan, sorgulamadan, otopsi yapar gibi
neterle demeden ve iktidarn dnda kalmayarak olup bitenlere bakmay ifade
eder. Muhalif sylemde yer alan Tarih devlete tutuklanm kltrdr szndeki
tutuklama szcnn yerine denetleme ya da gz altnda tutma szcklerini
nerir. nk tutuklanma, olup bitmilik, gemite kalmlk anlamn tar; oysa
denetleme ya da gz altnda tutma ifadeleri, imdiki zaman da iermeleri
bakmndan tarih anlay zerindeki resmi basky yanstmada gerekilik
asndan daha uygundur. Bizdeki tarih anlay egemen sylemin gdmndedir ve
iinde bulunulan ktlk dayanmas topluluunda yampiri ve yamuk bir tarih
tasarm vardr.369
Ayrca, btn Dounun tarihi ve bizim tarihimiz Bat egemenliinin
dilinde yazlmtr.370 Bu yzden sahtedir, yalanla rlmtr.371 Cumhuriyet
tarihimiz ise, iletilen yrrlk erevesindeki deer yarglarnn bunu pek ve hi
istemeyii nedeniyle henz yazlmamtr.372
367
Hseyin Tzn, Zrihte Bir Konuma, Dipyazlar iinde, s. 64.

Ece Ayhan, Acaba Tarihe Bakarlarsa Anlarlar m?, iirin Bir Altn a, s.44.
369
Ece Ayhan, a.g.m, s.44.
370
Ece Ayhan, Kk Bir Kltr, a.g.e., s. 34.
371
Tunca Arslan, Biz Tzklerle arparak Bydk, iirin Bir Altn a. iinde, s.150.
372
Ece Ayhan, Pera Palasn Arkasnda!, iirin Bir Altn a, s.105.
368
118
Mevcut tarihsel bilgiler ve tarihsel perspektif bu halleriyle gereklerle

badamadna gre, dorular ve gerekleri grebilmek adna yaplmas gereken,
olay ve olgular kart bir bak asndan ele alp yorumlamaktr:
Bizim bildiimiz Tarih herhalde ve elbet ancak insanlara zgdr
ama gerektiinde tersten de okunabilen zel bir perspektif deil midir?373
Bu noktada iir ve airce bak nem kazanr. Kiiye, gerekliin
grnd ya da gsterilmek istendii gibi olmadn duyumsatan iirsel alg,
tarihe yneltildiinde de tarihsel gereklerin en yaln ve doru biimleriyle gn
na kmas iin klavuzluk edecektir:
nk iirin noktalama iaretleri; (sarnlarn yazd) tarihin
noktalama iaretlerinden (fermanlar, artlar, anayasalar gibi) daha
doru ve gerekidir. () Ksacas, tarihteki her olgunun, aranrsa,
gstergesi iirde bulunabilir.374
Ayrca, insan ne yapsa, ne etse kendi zgl ve de karan tarihesinden pek
uzaklaamayacana375 ve insann herhangi bir ie kendi zel tarihinden girmesi
iyi olacana376 gre, iir, bireyin tarih yaklamnda kendinden yola kmasna ve
tarihsel gerekliklerden kendi gerekliklerine bir alm salamasna da olanak verir.
Tarihin sayya gelmez ok boyutu vardr; verevine, yatay ve dikey ve bir dolu
deiik deiik dzlemler, bilekeler ve ortalamalar. Bu denli kompleks bir yapy
iirsel bilincin bulguculuundan soyutlayarak doru alglayabilmek ve alglatabilmek
sz konusu olamaz. Tarihsel gereklikler, statik ve tek boyutlu deildir; iirsel
dzlemde ve trl anlatm biimlerinde her zaman yeniden retilebilirler. air bu
durumu, Ancak tarihtir ki yeniden yeniden yazlabilir szyle dile getirir.377
Gerek tarihin yazlmasnda nclk edecek olan ve tarih retmenleri ve
tarih profesrleri dnda kalan tedirgin tarihiler zaten yar airdir;378 gerek
373
Ece Ayhan, iir Atlyeleri ya da, anakkaleli Melahata ki El Mektup ya da zel Bir Fuhu
Tarihi, s.46.
374
Ece Ayhan, rlplak Bir Trkeyle, a.g.e., s.7.
375
Ece Ayhan, Luchino Visconti, iirin Bir Altn a, s. 99.
376
Ece Ayhan, Ky Bucak (1), a.g.e., s.168.
377
Ece Ayhan, Tarih, kzlemeler, s. 15.
378
119
bir airin yars tarihi olduu gibi. Hem, tarihle iir i iedir,379 en azndan,
birbiriyle bakmldr.380
Bir airin, eer airse, tarihin ileyen (ve iletilen) Mekikini de bilmesi
gerekir.381 Oysa edebiyat tarihimize bakldnda, tarihi iyi bildii ya da tarihi
olduu sylenen airler de dahil, bu nitelikte bir edeb kiilie rastlanamamaktadr
Ece Ayhana gre. Bu nitelii tayan [g]emite, Anadolu Ortaanda bir tek
Yunus Emre vardr, o da dervi olduu iin ister istemez girmitir tarihe. ()
Sonra 1951e dek, Nzm Hikmet vardr yalnzca. Yahya Kemale gelinceye kadar
onun gibi tarihe bylesine dkn bir air yoktur . brlerinin tarih ilgileri ok s,
hatta glntr:
Meyhanede onlara sen tarihten ne anlarsn! denmitir gibi, eve
gidince bir tarih kitab yazmlardr. Namk Kemale tarihsel bir airdir
diyebilir miyiz? Ahmet Rasime tarihsel bir yazardr diyebilir miyiz? Destan,
destanlar yazanlar ise (), herhalde sylemeye gerek yok, tarihsellikle
tarihle tarihsel bilinle ilikili gremeyiz. Eli yz dzgn olan hamasi,
koaklamal destanlar resmi kaln ipliklerle rlmtr; yldnm
trenleri iin yazlrlar ya da Unesconun Unescocularn tand izlekler,
temalar ele alnmtr alnr. 382
Tarih ilgisinin gemie zlemden kaynaklanmadn srarla belirten Ece
Ayhan, Ben Trkiyenin iirine, tarihine mdahalede bulunuyorum. Ve bugne de.
Benim btn derdim bugn aslnda der ve Trkiye tarihinin gerekte ac ve ile
olduunu, aydnlarn ve sanatlarn bunun zerinde durmadn, hep katklarn
ne srer.383 air olmann tarihsel bakmdan da bir sorumluluu ve bedeli vardr. Her
eyden nce sarnlarn, yani olaylar Batl gzyle yorumlayan kar ve
iktidar bileenlerinin yaratt tarih algsn, sahtelii ortadan kaldrmak gerekir.
Bunun iin de kimi eyleri gze almak pahasna ayaa kalkmak zorunludur;
nk paha olmadan hibir ey olmaz.384
379
Ece Ayhan, Tarihe Bakarsanz Anlarsnz!, iirin Bir Altn a, s. 40.

lhan Berk, "1984 Aklarnda Trk Yazn, Dipyazlar iinde, s. 112.
381
(Konumalar), Kavram Yaynlar, stanbul 1990, s.157.
382
383
Tunca Arslan, Biz Tzklerle arparak Bydk, iirin bir Altn a iinde, s.150.
384
Ece Ayhan, Acaba tarihe Bakarlarsa Anlarlar m?, iirin Bir Altn a, s.44.
380
120
Tarih ve iir kavramlar doru anlalr ve aralarndaki ba doru kurulursa,

tarihten, tarihi bakndan iire de bir yol bulunabilir; ama henz bu evreye
gelinmi deildir, iirden tarihe yneli basamanda bulunmaktadr kltrel
ortammz:
Tarih-iir ilikisine gelince, daha iir-tarih ilikisi aamasndayz.385
Tarihle hesaplamak sylemini ise -airlere ironik gndermeler yaparakkendisi asndan yle deerlendirir:
Tarihle hesaplamak, gibi genirisi bir dncem yok. Sonra ben
bir tarihi de deilim. Herkesin okuduu el kitaplarn okuyorum, o kadar.
Tarihle hesaplamak koukla yazan byk seslere zgdr!386
1.10. iir ve Toplumsallk
Ece Ayhan, iire salt toplumsal yarar asndan bakan anlaya iddetle
kar kar. Bu tr pragmatist ve indirgemeci yaklamlarn sanatsal geliimin
nndeki en nemli engel olduunu dnr. iirin yararcln belirli bir dnya
grnn savunulmas ekseninde alglayanlar youn cahil kiiler olarak
nitelendirir ve bunlarn deerlendirme ltlerini iir iin geersiz sayar:
Bir iirin dorudan halka hitap etmemesi, dorudan halk
gdklamamas, kulland kendine zg yntemler yznden kolay kolay
anlalamamas, kendini kolay kolay vermemesi, ie toplumsal adan
bakanlarn bile faydasz iir yargsna varabilmesi iin bir l
olamaz.387
Toplumsalc izgide, halka ynelmi bir iir gr ille de halk iiri yazmay
gerektirmez. Sanat, kendisi iin gerekli grdnde ya da sanat kiiliinin bir
davurumu olarak kentlilerin sanatn da kullanmak zorundadr, kullanr da.388 Bu,
onu ne halktan soyutlar, ne de ortaya koyduu eserleri toplumsal adan daha az
yararl hale getirir. nk bir sanat eserinde ncelikle bulunmas gereken zellik,
sanatsal yetkinliktir. Sanat yoluyla topluma hizmet ya da toplumsal katk, gerek
385
Ece Ayhan, Tarih, kzlemeler, s. 15.

387
388
386
121
anlamda belki de farkl araylarla, aykr denemeler sonucu ortaya karlabilecek

yeniliklerle salanabilir. Bu konuda daha geni bir dnce ufkuna sahip olmak
gerekir. iirin birtakm toplumsal verilerle kurulduunu yadsmayan Ece Ayhan,
yeniliki iirin yararlln sosyalist ltlerin gdmnde sorgulamay doru
bulmaz:
Bu iirin sosyalizmadan falan bir metresi olmasa bile,
toplumumuza
toplum
sorunlar
ynnden
de
yararl
olabileceine
inanyorum.389
iiri tarihsel ve toplumsal koullarn biimlendirdii grne de katlmayan
Ece Ayhan, bu tr yaklamlarn kiileri kmaz sokaa gtrecei kansndadr.390
Edebiyattaki ve iirdeki kimi deiimleri bu nedenlerle aklamaya almay,
zellikle de dnemin siyasal koullarna balamay matrak bulur:
Belirli bir iir, bir anayasa deiikliinden sonra neye deisin hi
anlamyorum. Matrak bir dnce bu. Braknz bir anayasa deiikliini ve
onun ardndan skn edecek bir takm siyasal ve toplumsal kazanlar ();
bir byk toplumsal olay gelir birok eyi deitirir de, iirin tarihinde bir
satrck yer tutmaz. iirinse, hem kendisi, hem toplumu iin daha amaz,
daha doru, zel ve ayr bir noktalama dizgesi bulunur.391
Kafkann, 1. Dnya Sava srecini yaamasna karn gnlnde savatan
hi sz etmemesinden hareketle; toplumsal adan ok nemli, ok byk saylan
olaylarn, hatta savalarn bile iire, edebiyat eserlerine hi yansmayabilecei gibi
yalnzca ok kk bir ayrntda dile getirilerek de yansyabileceini syler ve bu
durumu iirin kendi noktalama iaretlerinin anayasadan, fermandan, chartedan vs.
ok daha nemli olmasyla aklar. Bu duruma verdii rnek gerekten ilgintir:
Ama Romanya cephesinde iki ihtiyar kar-koca anlatr. Adam
karsnn gdsn okamaktadr. Btn I. Dnya Sava budur Kafkada.392
iirin geliimiyle toplumun geliimi her zaman kout olmaz. iir, genellikle
toplumun nndedir; en kk bir toplumsal deiimin bile ilk habercisi iyi, sk,
389
390
Yeditepe, kinci Yeni ve Eletirmeciler, Aynal Denemeler iinde, s.74.
391
Yeni Ufuklar, Ece Ayhann Birinci Yant, Dipyazlar iinde, s.82.
392
Glin Tokat, Sk Sinema, Sk iir, Aynal Denemeler iinde, s.26.
122
yani sivil iirlerdir.393 Kimi zaman da iir geride kalabilir. Bu olgular birbirlerini
olutururlar ve farkl dzlemlerde deierek srp giderler.394 Ama 1839dan bu
yana toplumsal yapmzda deil bir gelime, en ufak bir deime bile olmamtr
gerekte.395 Dolaysyla, toplumsal bilin dzeyi, iirin geldii noktann ok
gerilerinde kalmtr. Geri airleri de siyasal, toplumsal kusurlardan o kadar uzak
tutmak doru deildir, ortak su her zaman vardr;396 ama asl sulu olan, 150
yldan beri topluma dar, insanlarn enine uymayan bir entari giydirmeye alan
devlettir.
Bu
sre
boyunca
devlet-toplum
ikilii
de
byyerek
srp
gitmektedir.397 Devlet, byle yapmakla toplumsal ilerleyie katkda bulunmak bir

yana, toplumun doal ilerleyiine engel olmutur. Ama halk, kendi srecini kendi
yaratmak zere, kendi aralarndaki kartlklar zmledii rmak azlarnda,
deltalarda toplanmaya balamtr ve hangi kaynaklara gidileceini bilmektedir.
airler de, iirlerin denizlere dkld bu yerlerde, ayaktadrlar.398
Halkn, btn imparatorluk boyunca, yzyllar dokuduu zelliklerinden
balcas, eksendeki birisi ya da, devletten holanmamas, binlerce mezraaya
kamasdr; bu olgunun tersini siz kime yutturursunuz399 diyen Ece Ayhana gre,
Szck dzeyinde bile Toplum glen bir szcktr, Devletse atk kal!dr.400
Bu yzden o, toplumun ve halkn yanndadr. Ancak belirtmemiz gerekir ki onun
toplumculuu ve halkl toplumcu gereki izgide yer aln deil, iaret ettii
ikilikte devlet kartl dolaysyla yapt znel tercihi yanstr. Baka bir deyile,
toplumun yannda yer almas ancak bu kartlk ilikisi gz nne alndnda sz
konusudur. Zaten toplumun iir beenisini ve toplumcu gereki airleri nitelik
ynnden alt dzeyde grr, onlar kmser, hatta onlarla alay eder:
Her zaman ve her lkede toplum sorunlarna birinci elden (ve
kestirmeden) eilen yazarlarn ayrcal olur. Bu gze alnmaldr bata
(insan toplumlarnda bir sorunun nereden geldii nemli olmutur. Nasl
bekleyecektir sabrla, son gn). Tarihte de bir uzun srecin deil birka yln
393
Ece Ayhan, rlplak Bir Trkeyle, anakkaleli Melahata ki El Mektup ya da zel Bir
Fuhu Tarihi, s.7.
394
395
Ece Ayhan, Cemal Sreya ile Bir Konuma, iirin Bir Altn a, s.156.
396
397
Ece Ayhan, Cemal Sreya ile Bir Sylei, iirin Bir Altn a, s.155.
398
Ece Ayhan, lmn Arkasndan Konumak, Btn Yort Savullar, s. 151.
399
Ece Ayhan, lmn Arkasndan Konumak, a.g.e. , s.149.
400
Nokta, Toplum kyor, iirin Bir Altn a iinde, s. 48.
123
nabzn tutanlarn adlar gndemde olur; ne var bunda? () Biz kendi iimize
bakacaz; o ilgin karmak ve yryen srecin arkasnda bir belal gibi
gitmek zorundayz.401
1.11. iirde Anlam Sorunu
Edebiyat tarihimizde, zellikle kinci Yeni iiri dolaymnda ve sonrasnda
ska tartlan, iir gndeminin n sralardaki konularndan biri olan anlam
sorunu, genellikle aklk-kapallk kavramlar etrafnda ele alnmtr. Bu
balamda kapal olarak nitelendirilen kinci Yeni airleri arasnda belki iirleri en
kapal bulunan da Ece Ayhandr. Ama o byle bir ayrm yapay bulur, bu sorunun
tartlmasn yalnzca Trkiyedeki edebiyat ortamlarna zg bir gerilik olarak
deerlendirir ve ak air diye bir terimin olamayacan savunur:
Ak air diyedir bir ey yok bence. Franszcada, ngilizcede,
Almancada ak airler deyimine rastlamadm hi. Dorusu, arka
sokaklara sapm olabilirim. () iirin siyanr servenine balkondaki
ezlonglarndan yle bir gz atanlar bu yeil caml iire bir acele kapal
iir demi olabilirler.402
Ona gre, kimi air, eletirmen ve edebiyat tarihilerinin kapallk dedikleri
ve olumsuzladklar durum, aslnda iirin doasdr. Konuya bu biimde
yaklaanlar,
bilerek
ya
da
bilmeyerek
dorudan
iire
olumsuzlama
getirmektedirler. Bunun nedeni de bizzat iirin kendisini bilmemek, iirin ayrc

niteliklerini kavrayamamak ve sanatsal geliim izgisini izleyebilecek donanm ve
yeterlilikten yoksun olmaktr. Gerekte ne gemite, ne de bugn [i]nsan, insanca
dnce ve iir kapanmamtr ki. Kapanmaz, kapanamaz403
Bu tartmalarn kaynanda bir eviri sorununun yattn da dnmektedir:
Anlamsz ya da karanlk diye Trkeye evrilen hermetik, Sk
diye sk olarak evrilemez mi? yle evrilmesin mi artk? () Hi deilse
yle de diyelim isterseniz: lk elde kendini ele vermeyen iir! Hem bakn
401
lhan Berk, 1984 Aklarnda Trk Yazn, Dipyazlar iinde, s.112.

zzet Yasar, airlerin Elinde iirden Baka eyler de Vardr, a.g.e. iinde, s.48.
403
402
124
artk o ahmak eletiriciler gibi anlalmayan iir de demiyorum. Zaten hi

dememiimdir de. Sk szc, vallahi tallahi, ok daha iyidir!404
iirin anlamsal geliim izgisinin geldii nokta, hem doasnn hem de
tarihsel serveninin bir gereidir. Sanatsal yaratlarn oluum biimlerine
snrlamalar, mekanik kurallar konulamaz. Belki gzden karlan nokta ve yeni
iirdeki anlam zelliklerini kavramay geciktiren etken de bu gerei gz ard
etmektir. ada iir rastlantsal anlama da aktr, oluum evresinde ve dokusunda
rastlantsall da barndrr. Bu da sanatn ve iirin doas gereidir:
Rastlantsallk bence her yaratnn ve her yaratcnn bir parasdr.405
Rastlantsallk, sanatn sahici olma zelliinin doal bir uzants olarak
gren air, bundan kaynaklanan anlama sorunlarn airle okur arasnda ayn
sahicilik dzleminin yakalanamamasna, daha dorusu okurun airdeki sahicilie
sahip olamamasna balar:
Belki diyorum olduu gibiliin, geliigzelliin ya da sahiciliin bir
karanlk yan olabilir, dorusu bilmiyorum, insan kendi ocuu zre nesnel
olamyor406
iirin mevcut anlatm biimleri, ortaya kan yeni anlam gereksinimlerini
uzun zamandr karlamaya yetmemektedir. ada air, yeni anlamlara nicedir,
harflerin, grtlan kard seslerin bile yetmemeye baladn407 fark etmekte,
bunun skntsn duymaktadr. Elbette ki yeni araylara giriecek, yeni biim ve
yntemler gelitirecektir. Bu yeni bir yntem sorunudur, artk airler hepsi iin
geerli olmasa da- anlam msra, iir kurulduktan sonra belirebilecek bir iire
doru gitmektedirler.408 nemli olan bunu grebilmek, bunun gereini ve mantn
kavrayabilmektir. Kolayc bir yaklamla, sulayc bir tarzda hemen kapal iir,
anlamsz iir yaktrmalarna snmak zm olamaz. Hem, evrendeki soyut ya da
somut her trl varln, olayn, durumun mutlak ya da grece bir anlam olup
olmadn kim ortaya koyabilmitir ki?409 iir o kadar basit olmad gibi, zerinde
404

Ece Ayhan, lhan Usmanbala Atonal Mzik zerine, iirin Bir Altn a, s.262.
406
407
Ece Ayhan, Bir Resim Olarak Orhan Veli, a.g.e., s.67.
408
409
Ece Ayhan, Baobozuk Gnceler, s.62.
405
125
asl konuulmas, tartlmas, amlanmas gereken sorunlar da bu kavramlar

zerinden gelitirilen gndemlerle ilikili deildir:
iir sorunlar da, ok byk ocukluka sanld gibi, yle yaln ve
birka boyutlu deildir. Keke her ey; nesneler ve insanlar bu gezegende o
denli yaln olabilseydi olsayd. iir de olmazd! dnce de! oh kek.410
Eer air, yazdklarnda anlam konusunda kendisi asndan bir
tedirginlik duymuyorsa, byle bir sorun da yok demektir; dolaysyla,
anlalamama konusunda kendisine yneltilen eletirileri ciddiye almas, bunun
sorumluluunu kendisine mal etmesi de gerekmez. nemli olan, airin kedisiyle iiri
arasndaki anlam badr:
Bazen noktadan sonra bir tedirginlik kalr, anlam karnda kalmtr.
Oysa iirin karnnda kalmal. iirin brne gemeyen anlamn
sorumluluu airde!411
lhan Berkle yapt bir syleide, biraz da sitem ve fkeyle, iirde anlam
sorunu konusunda zamann kendisini hakl kardn, kart grte olanlarn da
artk onun savunduu izgiye gelmeye altklarn, bunca srenin ksr bir
tartmayla boa geirildiini dile getirir:
u 29-30 yllk bir iir servenin sen de izledin izlemisindir; imdi
zoru grnce, Meer, iirde de aydnlk-karanlk diye bir nemli sorun
yokmu! diyorlar. Sorarm sana, ne mene bir ok ge aymadr bu, ne derin
bir yanlsama?412
1.12. iirde Ayrntnn nemi
Sanat ayrntdr413 diyen Ece Ayhana gre, kendisini ve kinci Yeni
airlerini brlerinden farkl ve belki stn klan yn de ayrntnn iir iin nemini
kavrayp yazdklarnda bu kavray ortaya koyabilmeleridir. Bu durumu kk bir
rnekle anlatmaya alrken, ayrntnn btn bile aabilecek denli nemli
olduunu savunur:
410
Glin Tokat, lhan Berk ile Ece Ayhan kinci Yeni Akmn Anlatyor, a.g.e. iinde, s.135.
412
lhan Berk, Defterler zerine Bir Konuma, a.g.e. iinde, s.39.
413
411
126
Bizde, kinci Yenide, yani sk iirde de vardr. De ufaktr ama,

ayn zamanda ok da byktr, belki de biz sivil airlerin bamtelidir. Biz
aslnda ayrntyz. Ayrnt, btnden byk olabilir bizde.414
Ayrntc olmann kart, byk ounluun yapt gibi kestirmeden
gitmektir ve bu, yaadmz pek ok toplumsal sorunun da varlk nedeni olan
temel bir hatadr. Kestirmeden gitmeler yznden; toplum olarak her zaman ar
bedellerini demek zorunda kaldmz, iinde belirli bir kurnazl da barndran
bir alg ortalamas ortaya km ve bu alg ortalamas dorultusunda,
gerekler yerine insanlarn kandrldklar ve birbirlerini kandrdklar masallar
kurularak yalanlarla, arptmalarla dolu bir sistem yaantmzda derinletike
derinlemitir. Dnce ve iirin geliebilmesi, insanln ilerleyebilmesi iin,
ayrnty atlayan bu yerleik mentalite terk edilmeli, zellikle ayrntya eilmek
zerine kurulu yeni dnme yntemleri gelitirilmelidir. nk bu rk ark akl
yrtmelerle, bu helal yollarla, bu yanl deer yarglarna dayandrlm yntemlerle
gerek bulunamaz.415
Diyebiliriz ki ayrnt, Ece Ayhan iin iirin varlk nedenlerinden biridir.
1.13. iirde Nesnel Karlk
T.S. Eliotun gndeme getirdii objective correlative kavramnn Trke
karl olarak kullanlan nesnel karlk, genellikle iirde anlam ve gereklik
sorunu balamndaki tartmalarda nemli bir yer tutar.416 Denebilir ki iirimizde
toplumcu gereki anlayta olanlarla bu anlayn tam karsnda yer alanlarn
zerinde uzlatklar ender kavramlardan biridir nesnel karlk. Hatta toplumcu
gerekilerin kendilerinden farkl anlayta olanlar deta denetlemesine, onlarn da
bir tr hesap verme gerei duymasna yol aacak denli saygn bir kavram olmutur
nesnel karlk. Bu kavramn iir tarihimdeki saygnl, T.S. Eliotun modern Trk
414
Niyazi Zorlu, iir iirde Kalmaz, Sivil Denemeler Kara iinde, s.12.
416
Bu kavramn Trkiyede, anlat trlerinde kurgusal elerin tarihsel, toplumsal ya da nesnel
gereklikte bir karlnn bulunmas, iirde ise imgelerin nesnel gereklikle badamas biiminde
anlaldn syleyebiliriz. Kimi airler, bu anlayn iiri s bir gereklik algsna hapsedebilecei
tehlikesine dikkati ekmeye almlarsa da, zdemir ncenin konuyla ilgi aklayc yazsna [Bkz.
zdemir nce, Dar Kap, Varlk, 909 (Haziran 1983).] kadar bu kavram kullanan hemen her air ve
yazarda az ok bir kafa karkl olduunu gzlemek mmkn. nce, nesnel karlkn yanl bir
eviri olduu saptamasn yaparak, bu yanl evirinin iirimize byk zararlar verdiini, kavramn
doru karlnn nesnel ballak olduunu belirtir.
415
127
iirinin kuramsal tartmalar zerindeki etkisine ilikin nemli bir gsterge olarak da
deerlendirilebilir.
Kendi poetik edimini tarihteki bir nesnel karl iirde bir nesnel karlkla
anlatmak olarak aklayan Ece Ayhan, iirdeki nesnel karln tarihtekinden
farkllna dikkati eker ve onu bulamaynca iirin iir olamayacan ne srer.417
Ona gre iir, salt bu kavram ekseninde bile tanmlanabilir:
Biraz genel geerliliklere aykrlk tayan bir tanmdr belki ama;
bence iir denen ey, dilde bir nesnel karlklar toplamnn iir ktkne
aklmasdr, ve bir ey de olmasa evrilmemise ktke aklamaz!418
Nesnel karln bulmas, bir iirin gzel olmas iin yeterli kouldur
ayrca:
Pekla saksda yetitirilen, yeri deitirilemeyecek ve sk sk suyu
verilecek, gbreli hormonlu bir iir de gzel olabilir. Yeter ki insan ruhunda
bir nesnel karl bulunsun.419
Ancak Ece Ayhan nesnel karlk tanmlamak ya da aklamak yerine,
birtakm rneklerle bu kavramdan ne anladn ortaya koymay dener. nce, Batda
kavram, Douda mesel bulunduu saptamasn yapar ve bu mesellerin birer
nesnel karlk olduunu ne srer. Savn rneklendirmek iin bu corafyann
dourduu iki meselini size, olduu gibi, yazmakla yetineceim diyerek iki olaydan
sz eder. Onun bu kavramdan ne anladn somutlayabilmemiz iin, aktard iki
olayn ksaca zerinde durmamzda yarar var. Gulam (adi) devesine binip saraya
yollanr. Yolda, yeni besteledii arky sylemeye balar. Deve de yryn
arknn ritmine uydurarak deta tempo tutmaktadr. br olay da yledir: Byk
besteci Safiyddin Abdlmmin, Msr sultanna, Emredin bir deveyi krk gn a ve
susuz braksnlar. Bu srecin sonunda deve benim bestemi duyunca aln ve
susuzluunu unutursa musikinin gc kantlanm olacaktr der. Sylenen yaplr.
Krk gn sonra deve dar karlr. i su dolu bir havuzun yanna getirildiinde
suya doru komaya balar. Havuzun bana gelince, Safiyddin Abdlmmin
bestesini okumaya balar. Deve, onca susuzluuna karn durup namelere kulak
verir. ark kesilince su imeye balar; ama ark yeniden balaynca deve de ban
417

419
418
128
sudan kaldrp hemen namelere kulak kesilir. Bu byle devam edip gider. Sultan da
bunun zerine tebaasna musikiyle daha youn biimde megul olunmas iin emirler
verir. Ece Ayhana gre nesnel karlk (eski iirin z) da budur.420
Nesnel karl ne olduunu aklayabilmek iin, Ahmet Yeseviyle ilgili
anlatlan bir kssay da rnek olarak verir. Ahmet Yesevi, kak ve kepe yaparak
geinmektedir. Yapt kak ve kepeleri kznn zerine koyduu heybeye koyar.
Yesevi evde iine devam ederken kz Yeside dolar. Halk, kzn heybesinden
kak ve kepe aldktan sonra parasn da oraya koyar; eer paray koymayan olursa,
kz paray alncaya kadar o kiinin ardndan hi ayrlmaz, paray almadan hibir
yere gitmez. Douda mzik deveyle anlatlyorsa, hikmet de byle kzle
anlalr vesselam.421 der Ece Ayhan. Celal Bayarn 1978de Bu yl komnizm
gelecek szn de politikadaki nesnel karlka rnek verir. De Sicann, Milano
Mucizesi filminde, Zevattininin senaryosunda olmamasna karn, gecekondu
sokaklarnda balonlaryla birlikte havalanan baloncunun havalanmasn nlemek iin
cebine ta koymak yerine azna hemen ekmek tkmas da sinemadaki nesnel
karlka rnektir ona gre.
Bu kavram aklamak iin verdii rneklerden yola karak, Ece Ayhann
nesnel karlktan kimi zaman eretileme ve alegoriyi, kimi zaman da
ynlendirici ngr ve ayrnt yakalamay anladn syleyebiliriz. Bunlarn
yan sra; olay, olgu ve durumlarn tam olarak karlk dt kavram ya da
dayand gereklik dzlemini de anlamaktadr nesnel karlktan:
Evet,
toplumsal
yaamdaki
deyimleri,
kavramlar,
terimleri,
tamlamalar bir yana brakalm imdilik; zellikle iirde her bir eyin
Trkesini bulacaksn! Gerekin, gereklerin, iirin arkasndaysan
doallkla. Yoksa iir, iir olamaz bence. () Sonra ben, sanyorum ki,
nesnel karlk eski arkadalardan, stanbullu eski arkadalardan ayr zde
ele alyorum derim, biimde de. T. S. Eliotun nesnel karlk terimi ise hem
yanl anlalm hem de 1982de kan bir dergide de yanllkla eksik de
420
421
Ece Ayhan, 18.Yzylda Trk Mzii, iirin Bir Altn a, s.81.

Ece Ayhan, 18.Yzylda Trk Mzii, a.g.e., s.82, 83.
129
anlatlr gibi gelir bana; herhalde bir eviriden aklda kalanlard bunlar;
fonla, dekorla uzaktan bir yaknl yok bu kavramn; bildiimce.422
Dorusu, bir kavrama bu kadar ilev yklemek ya da farkl ilevleri bir tek
kavram araclyla alglamaya ve anlatmaya almak, o kavramn anlalmasn ve
temel ilevinin seiklemesini gletirir. Bu noktada, nesnel karlk konusunda
dnemin air ve yazarlarnda grlen belirsizliin Ece Ayhanda da srdn
syleyebiliriz. Sedat Erginle yapt bir syleide dile getirdii yaknmann
temelinde, aslnda deindiimiz bu belirsizlik/netletirememe sorunun yatt
dnlebilir:
Benim nesnel karlktan muradm baka iyice. Anlatamamm iyi,
anlatamamm anlalyor. () Tarihte de bir dncenin, bir duygunun
(meram anlatlmak isteniyorsa), ne yaplr yaplr bir nesnel karlk
bulunur, bulunmutur (doudaki mesel budur szgelimi. 423
Objective correlativein nesnel karlk olarak evrilmesinin yaratt
anlam bulankln giderebilmek iin nerilen nesnel ballaklk terimini ise
benimsemez:
Objective Corelationn karl szlkte nesnel ballakm,
oysa iin iinde kesin bir karlkllk da var, naber?424 Karlkn yerine
imdi ballak neriliyor, peki alttan alta karlkllk ne olacak?425
Ona gre, air olabildiince ve becerebildiince nesnel olmal, hep her
eyin nesnel karln aramaldr.426
1.14. iirde z ve Biim
iirde z ve biim ayrmn kabul etmeyen Ece Ayhana gre, bu tr yapay
ayrmlara gitmek nezih sonular bekleyen stanbul eletirmenlerinin iidir. air
bylesi snflandrmalar ve terimleri ciddiye almamal, kendi yolunu gitmeye
422
Sedat Ergin, Bir Sylei, Dipyazlar iinde, s.13. Ece Ayhan her ne kadar oul kullanmla
stanbullu eski arkadalar ifadesini kullansa da asl kastettii kii Edip Cansever olsa gerek. nk
nesnel karlk sz konusu kavramlarla ilikilendirerek aklayan Edip Canseverdir (Bkz. Adnan
Benk, Nuran Kutlu, Tahsin Ycel, Edip Canseverle Yaam Besleyen lm stne, ada
Eletiri, Haziran 1982). Ayrca bkz. Edip Cansever, Gl Dnyor Avucumda, (kinci Bask), Adam
Yaynlar, stanbul 1994, s. 115.
423
Sedat Ergin, a.g.m., s. 14.
424
425
topya, Abiler Sesi Tyler rpertici Bir lk Olarak Bana Tam da 1969da Kayseriden Gelip
426
Ece Ayhan, Tarihe Bakarsanz Anlarsnz!, iirin bir Altn a, s..40.
130
devam etmelidir. Zaten yazma srecinde bu kavramlarn bir katks, geerlilii,

herhangi bir belirleyici etkisi yoktur:
Valla, iin dorusu u: Yaz biimiyle z dediin ey ylesine i
iedir ki, ben bugne kadar bu ikisini yazarken ayrt edememiimidir; bir
bileke de olabilir.427
iirin son biimini aldnn nasl anlalabilecei konusundaki bir soruturma
sorusuna da buna neden son z denmemi olduunu da dnyorum428
karln vererek, aslnda bu szcklerin birbirlerinin yerine kullanlabilecek kadar
i ie ve ayrt edilemez olduunu ima eder.
Biimle kalpn birbirine kartrldn dnen Ece Ayhan, Sonnet o
iirin biimi deildir, kalp biim deildir diyerek bu duruma tepkisini gsterir. Ona
gre, bu kartrmann, biimi kalpa indirgemenin altnda bilgisizlikten de te
insanlar kalplarla dnmeye zorlayan belirli bir kurnazlk yatmaktadr.429
1.15. iirde zgnlk
zgnlk, modern edebiyatta en ok vurgu yaplan kavramlardan biridir.
Modern air ve yazarn en belirgin zelliklerinden biri de zgn olma kaygsdr.
Ama Ece Ayhan, zgnlk konusunda farkl, hatta modern edebiyattaki yaygn
anlaya aykr dnr. O, benzersiz olmaya, baka yazar ve airlerin etkisi altnda
kalmamaya almann zgnlk salamak yerine zgn olmay engelleyecei
grndedir:
Peki, ya zgnlk ne oluyor? Benim bildiim, milyonlarca ok etki
altnda kalacaksn ki, kacaksa zgnlk ortaya ksn ya da kabilsin.430
Byle dnmek, ayn zamanda diyalektiin de bir gereidir.431 Hibir iir
baka iirlerden bamsz olarak tasarlanamaz, oluamaz; hibir air, varln baka
airlerden soyutlayarak gerekletiremez:
Kaynaklar, pnarlar hepimizindir. Kendine zglk filan da sz
konusu deil iirde.432
427

Ece Ayhan, iirin Kurgusu, Dipyazlar, s.56.
429
430
Ece Ayhan, Emin Fndkoluyla Caz, Cazband ve Bando zerine, iirin Bir Altn a, s.272.
Ayn dnceyi gnlnde de dile getirir: Babozuk Gnceler, s.177.
431
Ece Ayhan, Simurg, Dipyazlar, s.96.
428
131
nemli olan mhrdr, airin eserleriyle kltr ve edebiyat tarihine

mhrn vurabilmesidir. Kiilik kiilikse hibir ey adna silinemez zaten.433
Yalnzca etkilenmekten deil, alntlardan da kanmamak lazmdr; [h]er sanat,
[] biraz da alntlarla (quotation) yrrdr, yrr nk.434 zgnlkse kendi
kendine oluur.435 air, toplumsal ve siyasal arkadalar, yatlarn izleyerek,
tarihsel ve sanatsal birikimleri, tortular deerlendirerek ilerleyebilir zgnlk
yolunda.436
1.16. iirde Ses, Ritim ve Grsellik
Ece Ayhan, iiri klasik eleriyle alglamann ve bu elere ynelmenin onu
aslnda bu topraklardan srmeye almak olduunu dnr. rnein, iiri ses ve
l ynnden geleneksel kalplar iinde tanmlamaya uygun bir dn; modern
edebiyatn verimlerinden
yararlanmay
almlarnn
srt
olanaklarna
reddederek
evirmek,
bylece
yeni anlam ve
de
iiri,
bu
estetik
elerden
bamszlaarak gelitii Batya itmeye ve orada kalmaya zorlamak anlamna gelir:

iiri buralardan, bu krfezlerden, bu bklerden, bu iskeleden,
ksacas bu Ege kylarndan itelemek uzaklatrmak niye? Yoksa, insan akl,
bambaka bir zde uyaksz lsz bir iir dnemez mi Trke ve
Trkede? dnlemez mi?437
Ona gre uyak, iirin dnceyle ba kurmasn engeller; bizde iir bu yzden
yzyllarca gdk kalmtr. Uyaa koullanm bir bilin, iirin dnceyle kurmas
gereken sk ba kavrayamaz, bu yzden her trl geliime da kapaldr. Uyan
tarih boyunca insanmza ve toplumumuza dnce geliimi ynnden zarar
sanlabileceinden daha fazladr.
[Anadolu tarihinde] her trl dnce geliimi uyakl olarak
durdurulmutur.438
Kendi iirlerinde l, uyak gibi elerin bulunmayn da iirsel
kayglarnn farkl oluunun bir yansmas olarak grr; nk onun, uya nnde
432
Hseyin Tzn, Zrihte Bir Konuma, a.g.e. iinde, s.61.

Ece Ayhan, Saba Melikesi Emel ile Bir Sylei, iirin Bir Altn a, s.242.
434
Ece Ayhan, Emin Fndkoluyla Caz, Cazband ve Bando zerine, a.g.e., s.272.
435
Niyazi Zorlu, iir iirde Kalmaz, Sivil Denemeler Kara iinde, s.10.
436
Yeni Sinema, Trk Sinemas zerine Soruturma, Dipyazlar iinde, s.99.
437
438
433
132
bir engel olarak grd dnsel kayglar vardr. iirde ve iir yoluyla yapmak
istediklerinin bu tr elerden uzak durmay gerektirdii inancndadr:
Vezin, kafiye falan yoktu bende. htiya da duymadm. Benim
meramm baka birey. nsan ilikileri Mlkiyet Mlkiyetin trevleri.439
Baka bir yerde de ayn szlerini yineledikten sonra, ses, l ve ritim
elerinin yerine kendi iirlerindeki saysallktan sz eder ama saysallkla neyi
kastettiini ortaya koymaz:
Saysaldr benim iirlerim, hem de ardr.440
air, Ama iir sestir, ritmdir, aktr grntden ok. Kafiye ses demektir.
Eitimi olmayan da ritmi yakalayabilir. () Grnt ise fazladr iirde.441 derken,
bunu belirtmese bile, kendi yaklamn deil geleneksel iiri ve geleneksel iir
algsn kastediyor olsa gerek.
iir edimini grsel bir sanat olan sinemaya ilikin eylemlerle (film ekmek,
seslendirme) badatrmas ise ilgintir:
Trkiyede iirler sessiz ekilir. Ses sonradan (masada) eklenmitir
iirlere.442Bence
Trkiyede
iirler
1988de
bile
sesiz
ekiliyor.
Seslendirme ve szlendirme sonra443

Ece Ayhann iirde arad ses esi bakadr aslnda. Cemal Sreyayla
yapt bir syleide, iirin gizli bir kegeni olarak niteler sesi ve []nemli olan
bir Ortadou sesi yakalayabilmektir444 diyerek dile getirir bu konudaki dncesini.
Sahiciliin peinde olan biri Ortadou sesini aramaldr; nk o sesler
bozulmamtr. lkel olabilirler ama sahicidirler.
445
Bu szlerden hareketle, onun
iirde sesten kastetmek istediinin duygu ve dnce ya da duyarlk ve dnce

biimi olduunu syleyebiliriz.
Doan Kemancnn iir-ses ilikisini nasl deerlendiriyorsunuz? sorusuna
verdii yantta, Ben bir para aykr dalm, verilmi her bir eyi didik didik ettiim
kurcaladm iin, bu sorunu da baka bir biimde ele alyorum diyerek iirde ses
439
Hlya Vatansever, Sivil air, a.g.e. iinde, s.142.
441
442
Ece Ayhan, Cemal Sreyayla rlplak, Babozuk Ama Uygurca, iirin Bir Altn a, s.167.
443
Ece Ayhan, Trk Sinema Tarihi, a.g.e., s.92.
444
Ece Ayhan, Cemal Sreyayla rlplak, Babozuk Ama Uygurca, a.g.e., s.167.
445
440
133
esini farkl deerlendirdiine dikkati ekmek ister. Ona gre, yeryznde her bir
eyin sesi vardr, iirin de elbette; ama bilgileri sadece okulda retilenlerle snrl
olanlar sesin ancak ve ancak kulakla ilintili olduunu dnrler. Oysa alglar
bilinen duyularla snrl deildir. Szgelimi, insan gzleriyle de duyabilir; ama
bunu dilegetiren kimseye anormal gzyle bakarlar, anlayamazlar. Ses, yalnzca
kulan duyabildii titreim deildir; iirde ses sorunsaln da asl bu adan ele
almak gerekir.446
1.17. iirde Yenilik
Her alanda yenilii, btn kavramlar yeniden sorgulayp insanlk ve
kendimiz iin tm yerleik kabulleri ve deerleri yeniletirmeyi zorunlu gren Ece
Ayhan, bunu engelleyen ana etkenin sorumluluk duygusu olduu, ncelikle bu
duygunun basksndan kurtulmak gerektii grn savunur:
Oysa snrlar yeniden izilmeli. Her eyin, yaznn, iirin,
corafyann, dnyann snrlar. Hatta nfus saym bile yeniden yaplmal.
skn yeniden. Ksacas yepyeni bir dilbilgisi ve yepyeni bir szdizimi
zorunlu bize. Yeniden bir uygarlk tanm, yeniden bir yurttalk tanm. Yeni
sorumluluk bile en sonda gelir.447
Bu konudaki radikal tutumunu ne kacaksa sorumluluktan deil,
sorumsuzluktan kar, kacaktr448 diyerek ortaya koyan Ece Ayhann yeniliki
olmak isteyen gen airlere nerisi ise, sorumlulara inat, kalemi eline alp en ayp
eyleri alakalem iir adna yazmalar ve kimseyi dinlememeleridir. Eletirilere
kulak asmak ve iinde sorumluluk duygusu tamak, gen airi eninde sonunda
yerleik yapnn, tekdze ileyiin iine ekecek, var olan yinelemekten baka bir
yere gtrmeyecektir; oysa aykr bir tutumla yola kan gen airin var olan yap
iinde yitip gitmemek iin bir ans vardr. Belki ilk balarda aykr tutumunun felsefi
altyapsn btnyle oluturamad iin, byle yapmakla kendisini riske attn
446
Doan Kemanc, Bir Konuma, Dipyazlar iinde, s.59. Burada sz edilen, farkl duyu
organlarnn ilevlerini birbirine ykleme yaklamnn bir lde Arthur Rimbaudyu artrdn
syleyebiliriz. Arthur Rimbaud, Georges Izambarda ve Paul Demenyye yazd mektuplarda,
duyularn bilinli bir ekilde kartrlmasyla, dzenlerinin bozulmasyla bilinmeze ulalabileceini
ve airin bu biimde khinleebileceini syler. Bkz. Arthur Rimbaud, Ben Bir Bakasdr, (ev.
zdemir nce), Genda Yaynlar, stanbul, 1999, s.68, 73.
447
Ece Ayhan, iir iirde Kalmaz, Sivil Denemeler Kara, s.9.
448
134
dnp korkabilir; ama bu yersiz bir korkudur, nk ileride her ey yerli yerine
oturacaktr.449 air, bu noktada rtk bir biimde kendi deneyimlerine gndermede
bulunarak gen airi ikna etmek ister gibidir:
Yepyeni
bir
imge
birdenbire
benimsenmez.
Birdenbire
bir
450
benimsenme onun handikapdr nk.
nemli olan, en bata bir kopuu gerekletirebilmektir. Bu dnyada bir

ey syleyebilmenin anahtar olan kopu iin ise sorumsuzluk ve aykrlk
temel kouldur. Mutasyona varmann baka yolu yoktur.451
Gen air, yeniliki olmann bedellerini demeye de hazr olmal, bu bedelleri
demenin doal bir sonu olduunu ve sonunda kendisinin kazanacan
unutmamaldr:
Hemen anlalmayabilirsin, gze alacaksn. ounluk her zaman
balangta yanlabilir, sonradan ayyorlar sanki.452
Ayrca, yeni bir iir anlay, yenilik yolundaki allmam denemeler geni
okur kitleleri ve eletirmenlerce karalanacak, yenilikiler ktlenecek, bu
rnekler allm edebiyat kalplarn tehdit ettii iin kt nitelemesiyle kar
karya gelecek, hatta airin cesareti sorumsuzluk olarak gsterilmeye allacaktr
hep. air bunu gze almal, sorumsuzlukla sulanmaktan ve kt ilan edilmekten
kanmamaldr; nk karklk, ktlk iyinin anasdr.453 ve en gzel iirler
ktlkten kar.454
Ancak, hibir yenilik tek bana yaplmaz. Bu durumun en iyi rnei kinci
Yeni airleridir. Ayr ayr yerlerden gelmelerine ve her biri tek bana ayr ynlere
doru yrmelerine karn, bunu bir toplam olarak yapmaktadrlar. Hep beraber
yrmektir nemli olan.455 Hele dnce ve tarihle i ie iki kak gibi
birbirine gemi bir iir yenilii, bir gelime, zellikle modern dnyada hep birlikte
ve el ele yaplr. blm ve ibirlii456 arttr.
449
Ece Ayhan, Krk yldr Yeni Bir Szdizimi ile Yeni Bir Dilbilgisinin Peindeyim, anakkaleli
Melahata ki El Mektup ya da zel Bir Fuhu Tarihi, s.99.
450
iir Sanat, Ece Ayhann Bir Baka Soruturma Yant, Dipyazlar iinde, s.85.
451
452
Glin Tokat, Sk Sinema, Sk iir, Aynal Denemler iinde, s.23.
453
Niyazi Zorlu, iir iirde Kalmaz Sivil Denemeler Kara iinde, s.9.
454
455
Ece Ayhan, kinci Yeni, kzlemeler, s.27.
456
135
Yeni iirin en nemli zellii, gemiin birtakm verilerini tasa bile

kendisinden nce gelen iirin bir devam olmamasdr. Yalnzca anlaytaki ve
iirlerin
ieriindeki
yenilik
yeterli
deildir;
bu,
biimsel
yeniliklerle
tamamlanmadka gerek bir yenilikten sz edilemez:

Yeni yeniyle kurulur. Bunun iin yeni zn yeni biim getirmesi
zorunludur. Yeni z yeni biimi getiremiyorsa, ya o z yeni deildir ya da
yapt daha bitmemitir, yeni biimi ortaya karncaya dek bitmemitir.457
Yeni ozan yeni mteebbise benzeten Ece Ayhan, bu benzetiiyle ticaret
ve endstri piyasasndaki arz-talep ilikilerini air-okur balamnda kurgulayarak
yeni ozann toplumsal gereksinimler asndan ilevini ve nemini yle
anlatmaya alr:
Yeni ozan (), toplum iinde halen var olan ya da var olmas
istenilen gereksinimleri duyar, sezer, piyasaya gelir, retime balar. Yeni
gereksinimleri karlayacak olan mteebbisin retimi, en az halen var olan
gereksinimleri karlayan mteebbisin retimi denli, belki de daha ok,
nemlidir. Buna rnek olarak, piyasada engelli ine yokken bu gereksinmeyi
duyan, sezen ve engelli ineyi reten yeni bir mteebbisin retimi
gsterilebilir. Bugnk iir ya da toplum iinde (belki de bir iir toplumu
iinde) belki de bir gereksinmeyi karlamaktadr.458
1.18. iirin Kurgusu ve Yaps
Bir iirin oluum evrelerinin ve dolama girmesinin iktisadi mantkla ya da
iktisat terimleriyle aklanamayacan syleyen Ece Ayhan, bu durumun yalnzca
iire zg olduunu, o yzden de iirin nasl kurulduunu okura anlatmann ok
g olduunu ne srer. iirin kuruluunu yourmak szcyle anlatr ve kendi
iirini kurarken nasl yourduunu, kendi asndan yle ortaya koyar:
Yazmann, yazlmann bir ncesi var ilkin, yllk, on yllk, yirmi
yllk sorular oluyor kafada szgelimi; balang kurgusu daha zihin
oralardayken rlyor yaplyor () Nesneler daha ekirdek olarak
457
Pazar Postas, lk kinci Yeni Soruturmas kinci Yeni in Ozanlar Ne Diyor?, iirin Bir
Altn a iinde, s.13.
458
Pazar Postas, a.g.m., s. 12. Bu yaklamn, airin iir-okur balamndaki dnceleriyle ve
genel yaklamyla rtmediini sylememiz gerekir.
136
zihindeyken katlanmaya balyor, en yaln bir iirde bile onun paralarnda

yalnlk yoktur, yani ufack bir ey bile binlerce boyutlu Benim kurduum,
kurabildiim iirde () okur denilen kii karnca kararnca dahi olsa
silinmi olduu iin, btn kavramlar nesnel gereklikler, vb. hzl bir
deiime, belirli bir iir perspektifinde yerini alncaya dek gelimeye
uruyordur. 459
Zihinde nce dncesi olan iir;
460
airin kendisine farkl bir akl
yrtle sorduu sorular yoluyla nesnel gereklii imgeleminde dntrmesi ve

iirsel balamda yeniden retmesi sonucunda ulat imgelerle kurulur. mge,
iirin asl kurucu esidir, onsuz bir ey anlatlamaz.
461
mgeler o kadar sk
rlmelidir ki, bir yapda karkasn kendisini gstermemesi gibi, iirin de eklem
yerleri, teeller gzkmemelidir. Sonra, air iirin kmldadn duyunca,
bittiini de anlayp noktasn koyabilir.462 iirin son biimini aldn, ancak
tamamlama eyleminin yaratabilecei sevin de duyumsatabilir aire, yani sezgisel
bilinle de anlayabilir bunu.463 iirde kurgu ve yap meselesi, yle kitaplarda
yazld gibi deildir; hatta belki bu kavramlarn, kitaplarda anlatldnn ve bu
dorultuda olumu genel kabullerin tam tersi ynlerde biimlenen bir gerekleim
dzlemi vardr. 464
Kurgu, ayn zamanda iirin baka pek ok alanla olmas gereken ilikilerini,
balarn da ieren bir kavramdr aire gre:
Ben
kurgu
szcn
kullanyorum.
iir
iirde
kalamaz,
kalmamaldr da, demek istiyorum.465 iir imgeyle kurulur. Onsuz bir ey

anlatlamaz.
Felsefe
de
anlatlamaz,
baka
herhangi
bir
ey
de
anlatlamaz.466
iirde kuruluunda dizeye de ok nem veren Ece Ayhan, 80 kuanda
grlen dize krma eilimine deinirken bu kuan iirlerini ben biraz dizleri
krlm iirler gibi ve olarak dnyorum diyerek, iire yapsal adan salamlk
459
Ece Ayhan, iirin kurgusu, Dipyazlar, s.55, 56.

Glin Tokat, lhan Berk ile Ece Ayhan kinci yeni Akmn Anlatyor, a.g.e. iinde, s.135.
461
Konur Ertop, Ece Ayhan Anlatyor, a.g.e. iinde, s.74.
462
Glin Tokat, lhan Berk ile Ece Ayhan kinci yeni Akmn Anlatyor, a.g.e. iinde, s.135.
463
464
Ece Ayhan, iirin kurgusu, Dipyazlar, s.55, 56.
465
Ece Ayhan, Cemal Sreyayla rlplak, Babozuk Ama Uygurca, iirin Bir Altn a, s.166
466
460
137
kazandrmas bakmndan dizenin nemini vurgular. 80 kuana iirde tekrar

dizeye doru kaylmasn salk verir.467
1.19. iirin Nitelii, levi ve Konumu

Ece Ayhann, iirin nitelii, ilevi ve konumu ile ilgili grlerini, hem kendi
iirleri ve airliine ilikin sylediklerinden hem de genel olarak iir ve air
kavramlarn irdelerken sylediklerinden yola karak saptamaya alacaz. nk
hibir air, bu kavramlar kendi eserlerinden ve edimlerinden soyutlayarak salt
kuramsal dzlemde tartmaz; airler, kuramsal yaklamlarna ilikin ipularn ayn
zamanda kendi sanatsal izgilerinden sz ederken de verirler. Bu bakmdan, airin bu
konulardaki yaklamn her iki noktadan yola karak ortaya koymann daha doru
olaca kansndayz.
Ece Ayhann, iirin niteliine ilikin dncelerini yle sralayabiliriz:
iir, biricik zgrlk alandr. iir, her trl denetim ve basky reddeder.
Snrlar, snrlandrmalar iirin doasna aykrdr. iir yazmak, belki baka her
uradan daha fazla zgrlk gerektirir. iir zgrlksz edemez ve zgrln
dmeyen biricik kentidir bugn de.468
iir, belaya kar bir beladr. iir, kendisi de bir bela olduu halde her trl
belaya
kardr.
Allahtan
gelen
belalara
bile
kar
olmak
onun
temel
niteliklerindendir.469
iir delikanldr. iir, kiilik gerektiren bir sanattr ve iirin babas
delikanllktr. Gerek iir, her eye gs geren bir delikanldr.470 Yeni ynelimler
ve zgn rneklerle iir Trkiyede artk Akdeniz yarapl, tarihsel bir
delikanldr.471
iir, tarihsel bir avadanlktr. Ancak ustalarn anlayabilecei bir zellii
vardr iirin: Tarihsel bir avadanlk olmak.472
467

469
Hece, iir Soruturmas, 53, 54, 55 (Mays, Haziran, Temmuz 2001).
470
Ece Ayhan, Bohemlik mi?, Sivil iirler, s.19
471
Ece Ayhan, Trk iiri: 1973, Dipyazlar, s. 69.
472
Ece Ayhan, iirin Kurgusu, a.g.e., s.56.
468
138
iir, bellektir. iir, insan gibi, kendinde tm tarihsel izleri, sreleri tar.
nsan gibi, iir de bellektir.473
iirin sermayesi ve yatrm ancak duygu ve dnce birikimidir. Maddi
birikimleri olanlar genellikle duygusal ve dnsel birikimden yoksundurlar. Byk
ounluun aksine, gerek airin zdeksel ve tinsel anlamda tahvil ve hisse
senetleri yoktur; o yalnzca duygu ve dnce birikimine sahiptir. Zaten iiri
besleyen, iire dayanak olan birikim de budur. Baka trl yatrm olanlar, iirin
kart kutbunda yer alrlar. 474
iirin temeli sorgulamaktr. iir, olup bitenleri, dnenleri, grnleri
sorgulamaktr. Verili olann ve gerein iyzn grmeye almak, her eyi
sorgulamak onun temelidir.475
iir, yaamla her zaman i iedir. Kimi iirlerin yaamla ilikili, kimi
iirlerin yaamdan kopuk olduunu dnmek bir yanlgdr. iir yaamla i iedir,
bu ikisi srekli alveri halindedirler. Bu konuda deerlendirme yaparken, iir ve
yaamn klhanda, kller iinde ayn gmlek iinde uyuduklar gz ard
edilmemelidir.476
iir, aykrlktr. iirin en nemli boyutlarndan biri de aykr oluudur.
Ayrntclk, kendine zglk ve atlmclk da iirin aykr olma zelliini
glendiren niteliklerdir.477 Ortalama anlaylara, ortak bilin ve bilinaltna, ortak
kabullere, aktrmadan ortala salnm alg ortalamasna kesinkes kardr iir.478
iir, ztlklar birletirir. Her zgn iirde ya da her sk airin zel
tarihesinde iki dnem vardr: 1. Kzltesi dnem, 2. Mosmortesi dnem. Eer
sk iir iyi analiz edilebilirse, arkeolojik kaz yapar gibi incelenebilirse ortaya
bu iki zt birleen renk kabilir, iirde kartlklarn badatrlmas fark
edilebilir.479
473

475
476
477
Ece Ayhan, Dnya Gl, iirin Bir Altn a, s.79.
478
Orhan Khyaolu, Haklln nad, a.g.e. iinde, s. 133.
479
Ece Ayhan, Babozuk Gnceler, s.229,230.
474
139
iir, zeknn snr arpmalardr. iir, zeknn snr arpmalardr.480

Zihnin snrlar iirle de geniler; iir, gerekliklere, bilinen olgulara insan zihninin
en u noktalarna kadar iletilmesiyle varlan bulgulardan bakabilmektir.481
iir, bakmszlktr. air; sradan dn biimlerinin, genelgeer akl
yrtmelerin, ounluun mantksal zaaf denilebilecek uyum arama ve olgular
uyum ynnde konumlandrma yaklamnn tamamen dnda, hatta karsnda bir
zihne sahiptir. Bu yzden iir asimetri yani bakmszlktr.482
iir biraz da bir koloratur inceltmesidir.483
iir, bir artmaca deildir. Okur, aykr bir iirle karlat zaman
genellikle rker, irkilir. Alt kalplarn dnda bir yap grnce bunu zemez,
anlayamaz ve yaad aknlktan dolay o iirin artmacal olduu sonucuna
varr. Oysa iir bir artmaca deildir.484
iir, btn boyutlaryla insan irdelemektir. nsan, oluum halinde bir
varlktr ve henz tamamlanmam bir fiildir. iir, btn zamanlarda, btn
kiplerde insan fiilini ekmektir;485 ama yeni bir szdizimi ve yeni bir
dilbilgisiyle.486
iir, hatr iin eletirelliinden dn vermez. iirsel bak, ayn zamanda
eletirel baktr. air, eletirilerini en sert biimde dile getirmekten korkmaz. iir
yalnzca dnyaya, iktidara, iktidarla ilikili kiilere, kurumlara deil; yeri geldiinde
bunlarn kart kutbunda yer alanlara, grece yakn durduklarna da eletirilerini
yneltir, onlara da bozuk alar.487
iirin birok bileeni vardr. iirin varlk alan salt iirlerle snrl deildir.
Gerek yazlnn ncesinde, gerek oluum srecinde, gerekse okur karsna
ktktan sonra pek ok etken ve alanla varolusal bir ba vardr. iir, kendini aar;
iir iirde kalmaz.488
480
Ece Ayhan, Trk iiri: 1973, Dipyazlar, s.69.

Hseyin Tzn, Zrihte Bir Konuma, a.g.e. iinde, s.63.
482
Ece Ayhan, Cemal Sreya ile Bir Sylei, iirin Bir Altn a, s.156.
483
Turgay zen, Berlinde Ad Bir Sivil Sylei Konulmutur, a.g.e. iinde., s. 185. Koloratr
(coloratura) bir mzik terimidir. Bir arknn karmak (complicated) yapdaki blmleri anlamna
gelmektedir. Bkz. Oxford Dictionary, Oxford University Press, (Sixth edition), Newyork, 2000, s.248.
484
485
486
Orhan Khyaolu, Haklln nad, iirin Bir Altn a iinde, s. 133.
487
488
Ece Ayhan, Cemal Sreyaya rlplak, Babozuk Ama Uygarca, iirin Bir Altn a, s.166.
481
140
iirin tanm ve nitelii kesin olarak bilinemez. Bir air ne kadar deneyimli
olursa olsun, iirin ne olduunu tam olarak bilemez.489
Yukarda saydklarmz tamamlayc olmas bakmndan, airin kendi iirsel
ediminin amacn ve ana niteliklerini zetleyiine de yer vermemiz uygun olacaktr:
Tutumuma, ne yapmak istediime gelince: kinci Cepheyi amak, us
dnda da bir anlam olduunu savunmak, iir kurallar konusunda anarist
davranmak, anlamszln anlamna doru gitmek, bu gereklikleri dil
kurallaryla snrlayamadm iin dili amak, szckleri zdeinden
kurtararak, yeni zn zorunlu sonucu olan yeni biim, yeni biimin de
zorunlu sonucu olan yeni z getirmek diye zetleyebilirim.490
ocuklarn iirleri bir yana, hibir iir babo deildir.491 ve [i]levsiz
hibir iir olmamtr yeryznde, insanlk tarihinde492 diyen Ece Ayhann iirin
ilevi balamndaki grlerini ana izgileriyle ortaya koymaya alalm imdi de:
iir, air iin bir hak arama yoludur. iir, hakszlklar, karalamalar,
zulmler, kymlarla dolu bir dnyada airin yerini ve hakkn aramasnn bir
yoludur. air, bunun iin uzun vadeli bir pusuya yatar. Bir ham hayal gibi
grnse de, bunun peindedir air. zellikle sre duygu ve dncesinden yoksun
Douda ve onun bir paras olan Anadoluda sivil toplum rgtlerinin, ara
kurumlarn, resmi sylemin dndaki oluumlarn yerine getirmesi gereken ilevi de
stlenir iir.493
iir, gerei yeder. iir, yalnzca gerekliin aykr bir bakla sorgulanmas
ilevini grmez, ayn zamanda gerei yeder.494
iir, tarihsel bir tank ve belgedir. Her alanda, bilerek ya da bilmeyerek ok
byk yanllklar ilenmektedir. airin bir devi de, drste, bu olgular iirin
ktne, tarihe gzel elmas bir iviyle akmak, ana tanklk etmektir.495
iir, bir snaktr. iir, insan pek ok olumsuzlua ve ktle kar
koruyan bir snaktr; ama bunun iin iirle yalnzca belli koullarda ve kar iin
489
491
Pazar Postas, a.g.m.
492
493
Ece Ayhan, Niin Yazyorsunuz, iirin Bir Altn a, s.11.
494
Ece Ayhan, Yoksulluun Harlndan Denkletirilmi Duhuliyedir En yisi, Btn Yort
Savulla!r, s.152.
495
490
141
deil, her durum ve koulda srekli iliki iinde olmak gerekir. nk [y]alnz
souk havalarda evine snlan yal pansiyoncu kadn deildir iir.496
iir, ilevini ancak insani gelimilik dzeyi yksek toplumlarda yerine
getirebilir. iir; insan haklar ve hukukun yrrlkte olduu, insani sorunlarn
zld, etik deerlere sk skya bal, ktlk dayanmas grlmeyen
toplumlarda ilevselliini belirgin biimde gsterebilir ve asl ilevini yerine
getirebilir; nk ilev ancak insan toplumlarnda geerli bir eydir.497
iirin konumuna ilikin grlerini de ksaca u ekilde sralayabiliriz:
iir, toplum tarafndan ciddiye alnmaz. aire, onun dnce ve tavrlarna,
iire genellikle kmsemeyle bakar toplum. sterse en nemli sorunlara, toplum iin
en hayati konulara dikkati eksin, airin her trl eylemine bir tr aldrmazlk ve
kibirle, yukardan bakar insanlar. Bu, bizim yaadmz toplumda ok daha belirgin
bir biimde kendini hissettirir. airin eylem ve dnceleri, kaale almama vurgusu
tayan bir anlatmla airce bulunup geitirilir. Bylece, bir anlalmama ve
iletiimsizlik emberine hapsedilmitir toplumda air. Ama airler, bu tr szlerin
kurnazca bir karlama olduu ak ak ortaya kncaya dek ve rlen bu
emberi krabilmek iin her eyi yapacaklardr.498
iir, kendi yerini ve konumunu kendisi yaratr. Her iir, mutlaka okurunu
ve yaantdaki yerini bulur, kendi konumunu yaratr. Ne tr engellerle, hangi
koullarla karlarsa karlasn ve yazlm olsun olmasn dolama yrrle
kendiliinden varr.499
iire iyi gzle baklmaz. iir, tehlikeli ve uursuz olarak alglanr
ounluka, tekin deildir pek, iyi gzle baklmaz ona. nk hem yukardakiler
asndan hem de kalabalklar asndan, yaanan olgularn iyzn gsterdii ve
szn kimseden esirgemedii iin rahatsz edicidir; ta atar durup durduu yerde
ok dalgalara.
iir, toplumsal yalnzlk iinde ve yersiz yurtsuzdur. iir, nerden baklrsa
baklsn, olumsuzlanan bir kavramdr toplumlarda. Kiiliinden dn verenler,
zellikle bir benliksizlie satllarnn cretini saklayanlar bu geree hemen kar
496

Gsteri, Eletirmenler?, Sivil iirler iinde, s.17.
498
499
Hseyin Tzn, Zrihte Bir Konuma, a.g.e. iinde, s. 62.
497
142
kp Ama her toplumda m? diye sorarlar, bir su ortakln bastrmak iin. Oysa
iirin toplumsal konumuna ilikin varlabilecek en net sonu udur: bir toplumda
yeri olmay onun yeridir. 500
Toplum, iir konusunda bir ikiyzllk iindedir. ada toplumlarda,
kiiler iire baklarn ak yreklilikle dile getirmezler, bu konuda hep bir yalanclk
ve ikiyzllk iindedirler. Yer yer iiri verler, onun neminden ve deerinden sz
ederler; zellikle yalanla balayp yalanla bittii dillere destan olmu btn bayram
demelerinde bu durum daha ok gze arpar. Tm sylenenlerin aksine, ne trden
olursa olsun, gerek iirin, ada toplumlarda yle ayrlm bir yeri, herhangi bir
saygnl yoktur.501
iirin toplumlardaki grnmn, servenini, airlerin toplumsal yazgsn
yle zetler Ece Ayhan:
Kimi cemiyetlerde hapishanelerdedir iir. Kimi sosyetelerde
tmarhanelerde tehir olunur. Kimi kanunlarda srgne gnderilir. Kimi
toplumlarda sivil lm taklr peine. En ak renklisinde, bir gndem eline
verilerek yazla yollanr, giderleri karlanmtr. lnce, oturduu sokan
tabelasna ad da yazlabilir, ama yeryz postaclar, bir bildikleri vardr
elbette, zarf airlerine bakp, herhalde bunlar da ulusal tallardandr diye
homurdanrlar; hele rahmetliklerin dahi tanyamayaca deiikliklerle pul
olmularsa, hi sevmezler.502
1.20. iirin br Sanatsal Trlerle likisi
Ece Ayhana gre, btn sanatsal trler birbirleriyle ilikilidir, aralarnda sk
bir ba ve alveri vardr. Belli bir alanda younlam sanatlarn baka bir sanat
dalnda da eser vermeleri az rastlanr bir durum deildir. Buna rnek olarak nl
besteci Schnbergin ayn zamanda iyi bir ressam, nl ressam Kandinskynin de
besteci oluunu gsterir.503 Tan Oralla yapt bir syleide, karikatrle iir ve
mzik arasnda da hayli derin bir iliki olduu grn dile getirir.504
500
Ece Ayhan, Yoksulluun Harlndan Denkletirilmi Duhuliyedir En yisi, Btn Yort

Savullar!, s.152
501
Ece Ayhan, a.g.m., s. 152.
502
Ece Ayhan, a.g.m. s. 152.
503
Orhan Khyaolu, Haklln nad, iirin Bir Altn a iinde, s.135,136.
504
Ece Ayhan, Tan Oral, iirin Bir Altn a, s.255.
143
Cihat zgemenle yapt bir syleide de, sk sk yineledii iir iirde

kalmaz szyle ayn zamanda iirin br sanatsal trlerle olan ilikisini kastetmek
istediinin ipularn verir.
505
Ona gre iir, gerek kaynaklar gerekse almlar
bakmndan pek ok alanla ve dolaysyla btn sanatsal trlerle organik ilikiler

iindedir. Bu balamda, iirin zellikle sinema, mzik ve resimle olan ilikilerini ne
karr.
1.20.1. iir ve Sinema
Ece Ayhan, btn sanatsal trler arasnda en ok iirle sinemay ilikili grr.
Ona gre, sinema zerinde balangta btn sanatlarn bir bireimi saylrken de,
ilkesi Rnesansla ortaya kan, son anlatm snrn barok resimde bulan plastik
gerekliin en gelimi yn saylrken de iir en ok arln duyuran olmutur.
Ynetmenlerin film ekiminde bir iirden ya da iirler toplamndan yola kmas,
sinemann iire yknerek ortaya kan bir sanat dal olmas anlamnda deildir bu
arlk; ama, Sinemadaki akmlar, dalgalar, okullar ve grler bir bakma iir
akmlardr. tki iirden gelsin gelmesin byledir bu.506 Yani iirin, bandan beri
sinema zerinde belirleyici, ynlendirici bir etkisi olmutur.
airin, bu iki tr arasnda kurduu yaknlk ilikilerini u biimde
somutlayabiliriz:
1. Yntemsel Yaknlk
Sinema da, iir gibi her eyden nce bir dildir. Her ikisinin de kendilerine
zg bir dillerinin olmas, yntemleri bakmndan bu trleri birbiriyle yaknlatrr.
2. Anlatm Teknii Bakmndan Yaknlk
Temel anlatm birimleri ve bu anlatm birimlerinin ilevsellikleri bakmndan
da iirle sinema arasnda bir iliki vardr. iirin temel birimi olan szck nasl
kendi bana bir deer tamyorsa, sinemann temel birimi olan grnt de tek
bana sinematografik bir ileve sahip deildir. Geri kuramsal adan sinemada en
kk birim ekimdir, bu da iirdeki dizeye bir karlktr. Ayrca, kavramlar
sinemada grnt yoluyla anlatlr, iirde imge yoluyla. Bunlar, iirle sinemay
anlatm teknii bakmndan yaknlatran ynlerdir. 507
505
Ece Ayhan, Cihat zgemenle Karnca Gerekstcl zerine, a.g.e. , s.230.

Ece Ayhan, Sinema ve iir, Dipyazlar, s.93.
507
506
144
3. Anlam Yaplar Bakmndan Yaknlk

Sk iirle sk sinemann anlamsal adan ortak bir noktalar vardr:
Kendini hemen ele vermemek. Her ikisi de biraz dnlsn, biraz soru sorulsun,
yani kukulanlsn isterler.508 Sk iirde olduu gibi, sk sinemada da ift
anlamllk aranr, aranmaldr.509
Eer bir sanat tr olarak sinema ortaya kmasayd ynetmenlerin
ounluunun air olacan ne sren Ece Ayhan, bu savna Fellininin ayn
yndeki szn kant olarak gsterir. zellikle u ynetmenlerin ayn zamanda air
olduklar kansndadr: J. Vigo, Albert Lamorisse, Bunuel, Godard, Resnais,
Antonioni, Truffaut, Demy, Dovenko 510 ve Tarkovsky.511
Sinema
tarihine
iir perspektifinden baklnca
tr
sinemann
grlebildiini syler:
a) iir sinema.
b) iir-Dzyaz sinema.
c) Ve dzyaz sinema.512
Yapt
bu
snflandrma
dorultusunda,
sinema
yaptlarnn byk
ounluunun dzyaz sinemas olduu ama bayaptlarn bu geleneksel izgiye

aykrln izlerini tayan iir sinemalar arasndan kt saptamasyla iir
sinemaya rnek olarak u filmleri verir: Robinson Crusoe, Senso, Korkun van, La
Strada, Pater panali, Sessizlik, Sevgilim Hiroima, Potemkin Zrhls, Toprak, Lle
Soka, Rashomon, Jeanne dArcn ilesi, Los Olvidados, Altn a, Roma Ak
ehir, Milano Mucizesi. Bu balamda P. P. Pasolininin kuram ve nekleriyle
talyada yanklar uyandran iirsel sinema anlayn, bu anlaya uygun filmler
yapan ve J. L. Godard nc olarak benimseyen Marrco Bellochio, Bernardo
Bertolucci gibi ynetmenleri de anarak iir-sinema ilikisinin 20. yzyln son
yarsnda vard noktalar rneklendirmeye alr.513
508

Glin Tokat, a.g.m., s. 23.
510
Ece Ayhan, Sinema ve iir, Dipyazlar, s. 94,95.
511
512
Ece Ayhan, Sinema ve iir, Dipyazlar, s. 94.
513
Ece Ayhan, a.g.m., s. 94, 95.
509
145
Sinemann da iir zerinde, zellikle kinci Yeni iiri zerinde derin etkileri
olduunu, kinci Yeni airlerinin Ynetmen Bunuelden
ok etkilendiini514
syleyen Ece Ayhan, ska kulland sivil iir nitelemesini ise bu kavram ilk
kez 1966da kullanan P. P. Pasoliniden aldn aklamaktadr.515
1.20.2. iir ve Mzik

Ben sanld gibi iirden deil, Mzikten gelirim, geliyorum.516 diyen
Ece Ayhana gre Bir air kesenkes mzik () de bilmelidir.517 Ancak o, airin
mzik bilgisinin gerekliliini, iirde sessel uyum ve ritim oluturmada salayaca
katklar ynnden deil; bu bilginin, ada mzik akmlarndaki yeni ve aykr
ynelimlerin iirde de karlklarnn bulunabilmesine kuramsal bir alt yap
hazrlayacak olmas bakmndan nceler. Mzikten kast, bestede ton ve makam
temeline bal kalnmayan atonal mziktir. Atonal dizilerin aslnda mzik tarihi
boyunca var olduu kansndadr:
Mzikten vazgemi olunamaz. Atonal diziler bugn bulundu ama
bunlar mzikte eskiden bu yana bulunur yaar giderdi.518
Bu, mzik tarihiyle rtmeyen bir bilgidir. Burada atonallikle vurgulamak
istediinin, aslnda sanatn znde bulunduuna inand aykrlk olduunu
dnebiliriz; nk Anton Webernin Yeni Mzie Doru adl kitabn
deerlendirirken u sav ne srer:
Beenilsin beenilmesin Atonallik 1912den (daha dorusu Birinci
Dnya Savann bitiinden) bu yana artk baka baka alanlara da girerek
Bakmszlk, Utalk, Aykrlk.. anlamlarna da getiriliyor. Getirilir.
nk insanlarn yeni bir dilbilgisi ve szdizimi araydr bu.519
air, bu kavram genelleyerek ayn durumu iir iin de geerli grmektedir:
514
Ece Ayhan, mer Ulula Sk Resim Syleisi, iirin Bir Altn a, s.208.
Ece Ayhan, Esas Duru Mlkn Temelidir, Ludingirra, 1 (Mart, 1997).
516
Ece Ayhan, Sivil zmir Gnleri, iirin Bir Altn a, s.183.
517
Orhan Khyaolu, Haklln nad, a.g.e. iinde, s.134.
518
519
Ece Ayhan, Yeni Mzie Doru, iirin Bir Altn a, s.85.
515
146
Hemen btn bestecilerde, badarlarda, mzisyenlerde olduu gibi,

airlerde de Atonal ya da Antitonal eilimler vardr.520
Sanatn her dnemde ve her sanatda aykr olma zelliiyle ne
kmadn dnrsek, airin atonallikle badatrd bu zellii genellerken salt
gerekleimi deil gizil g halinde bulunmay da gz nnde tuttuunu
dnebiliriz. Yukardaki ifadelerinde eilim szcn kullanmas da byle
dnmemizdeki gerekeyi destekler mahiyettedir.
Ece Ayhan, atonal mzie ilikin bir terim olan kakm/kakma
(dissonance)y kinci Yeni iirinden sz ederken kullanr;521 nk Arnold
Schnberg, Alban Berg, Anton von Webern gibi atonal mzik bestecilerinin kinci
Yeni airlerini ok etkiledii grndedir.522 Bu noktadan hareketle, kinci Yeni
iirinin gereince anlalp deerlendirilememesini de bizdeki aydnlarn uyumsuz
notalarn birleiminden holanmamas ve atonal mzii bilmemesiyle balantl
grr. 523
Ece Ayhan, Trkiyedeki mzisyenlerin iirden, airlerin de mzikten
yeterince haberli olmadn, bu ilgi ve bilgi eksiklii yznden her iki alanda da
kimi
tkanklklarn,
geliim
izgilerinde
kimi
kesintilerin
ortaya
kt
grndedir. Sanat dallar birbirini etkiler, besler, birbirlerinin nn aar; oysa

bizim lkemizde airlerin byk ounluu, alglar tanma dzeyinde bile mzik
bilgileri edinmeye bile yz vermedikleri524 gibi mzisyenler, zellikle de
yorumcular Trkiyenin mzik dnda kltr olaylaryla, oluumlaryla da pek
ilgilenmezler.525
1.20.3. iir ve Resim
Ece Ayhan, iirle resim arasndaki ilikiyi perspektif kavramndan yola
karak kurar. Okuduu her iirde iirin perspektifini aradn, kendi iirlerinin
hepsini ise onun atsn, karkasn arayarak ilediini syler ve bu kavrama bir
tanm da getirir:
520
521
Ece Ayhan, Mzikte Geni Soluklar, Aynal Denemeler, s.68.
522
Ece Ayhan, Suna Kanla Ustalk zerine, iirin Bir Altn a, s.265.
523
Ece Ayhan, Sitare Aaolu, a.g.e., s.278.
524
Ece Ayhan, Mzikte Geni Soluklar, Aynal Denemeler, s.67.
525
Ece Ayhan, a.g.m. , s.67, 68.
147
Resmin grnge, perspektif kurallarnn dncenin perspektifi

(mant) ile iirde oluturulmasdr iirin perspektifi.526
Sanat eserinin, dolaysyla iirin ortaya kabilmesi iin yaama, olgulara,
varlklara belirli bir uzaklktan bakabilmek gerekir. Gnlk yaam insana yalnzca
yaln bir perspektif salayabilir. Sanatya, aire gerekli olansa derin ve gerek
perspektifi bulmaktr.527 Hem sk ve iyi ressamlarn hem de sk ve iyi
airlerin eserlerinde bu perspektifi grmek mmkndr. Ama bunu resimde daha
somut olarak yakalayabilme olana bulunduu iin, airlerin bu ynde resimden
renecei ok ey vardr.
air, bir yerde bu derin ve gerek perspektife gizli ya da i perspektif de
demektedir. Ona gre, sk ve iyi iir gibi, sk ve iyi resmin de her zaman
gizli ya da bir i perspektifi vardr528; bu, onlarn niteliksel stnlklerini gsteren
en nemli zelliklerinden biridir.
2. EDEB DNEM, AKIM VE HAREKETLER
2.1. Divan iiri
Ece Ayhann Divan iirine ilikin grleri, aydnlarmzn bu edebiyata
ynelik egemen bak asyla yer yer rtse bile, daha ok bir belirsizlik
ynndedir. Kesin bir dille olumlamak ya da olumsuzlamaktan ok, Divan iirini
gizemli bir alan olarak grdn syleyebiliriz. Bu iirle ilgili izlenim ya da
bulgularn derinlemesine bir analize de tabi tutmaz. Onun Divan iiri karsndaki
tutumunu; gelenek konusundaki radikal kar klaryla, ada edebiyat
dnyasnda muhalif olduu ve ounlukla Divan iiri kart bir izgide yer alanlarn
genel kabulleri arasnda bir yol aray olarak deerlendirebiliriz. Yani bir yandan iir
ve edebiyat anlay bakmndan karsnda olduu -ayn zamanda eskiyi ve Divan
iirini tmyle olumsuzlayan- adalaryla belirli bir noktada da olsa uzlama
grnts vermemeye, br yandan da -klasik duyarllk ve dnlere kar olduu
iin- Divan iirinin savunucusu konumuna dmemeye alr. Bu iki ynl saknm,
526

528
Ece Ayhan, Nevin okayla Bir Sylei Bizim Aydnlar nsan iniyor , iirin Bir Altn a,
s.244.
527
148
onu Divan iiri konusundaki yarglarnda ksmen ikilemde brakr, ifadelerine hep bir
tereddt ve soru iaretinin elik etmesine neden olur.
Ece Ayhan, Divan airinin kendisini ok iyi gizlediini syler. Dnce
dnyasyla olan balar da saklanm mdr, yoksa zaten bu iirin varolduu ortamda
bir dnce dnyas yok mudur; bundan emin deildir.529 Ama dncenin yanna
bilimi de koyduunda, Divan iirinin bu ikisini de dladn kesin olarak
syleyebilmektedir. Bunu, 14-15. yzyldan balayarak Anadoluda ve btn
Douda bilimin, zellikle tp ve matematiin hzla gerilemeye balamasna, buna
kout olarak da dnce serveninin tmyle durmasna balar. Ayrca Osmanl
mparatorluu, balangcndan yklna dek herhangi bir yryen iirsel ve
toplumsal sree izin vermediinden,530 Divan iiri de bu srelerle balantl
alanlara ve kavramlara kapal kalmtr. Eletiriden, dnceden, bilimden vs. uzak
klnmtr herkes. Yine de [d]nyann durumu Osmanl toplumunda dile
getirilmitir bir lde; ama bal olduu l (aruz) hem ses hem dizgin olan
Divan iirinde buna rastlanamaz.531
Tarihinde, yapsnda hibir hareketlilik, bir alm, yryen bir ey
bulunmayan, 600 yllk bir enstantane olan Divan iiri, 532 acaba bu durgun haliyle
ok yava sren (giden) bir toplumsal deiimi resimlemi olabilir mi?533
Kazynca toplum da vardr bu iirde,534 ama bu iirin durgun yapsn
Osmanllarn kmaz sokaklardaki yaay biimlerinin olduu gibi iire bir
yansmas olarak grmek, hemen byle kesin bir sonuca varmak doru deildir.
Herhangi bir konuda bylesi yaln ve indirgeyici deerlendirmelerle kesin yarglarda
bulunmak nasl yanlsa, bu meseleyi de pek ok etkenden soyutlayarak ele almak
ayn biimde yanltr.535
Divan iirinde neyin nerden geldii pek bilinemezdir saptamasn yaptktan
sonra bu duruma ilikin verdii rnek, karikatrize edici zelliinin yannda, Divan
iirinin yazl biimine getirdii aklk bakmndan ok arpcdr:
529

Tarihi, s.50.
531
532
533
534
535
Tarihi, s.47.
530
149
Herhangi bir Divan airi birdenbire kalpten ldnde cebinde bir

iir karalamas bulunuyorsa orada nce ayaklarn yazlm olduu, dizeler
ya da kklerdeki teki szcklerin yerlerinin nokta nokta bo braklm
olduu grlecektir.536
Bu iirin anlalamamasnda, oluum sreleri ve yapsndan kaynaklanan
gizemli yanlar yannda, zerinde yeterince dnlmemesinin de pay bulunduuna
inanan Ece Ayhan, Divan Edebiyatnn okullarda en sevilmeyen ders durumuna
geliinden retmenleri sorumlu tutar. En bata retmenlerin Divan iirinin ne
olduundan haberi yoktur; bu yzden meseleyi sevme ya da sevmeme
boyutundan teye gtrememektedirler.537 retmenler bir yana, konunun uzman
olduu sylenenler bile Divan iirinin nasl ortaya ktn, Divan nitelemesinin
nereden geldiini, gelip nasl eklendiini bu budur diyerek syleyemezler.538
retmenler ve uzmanlarca hibir aklama getirilemeyen, zellikleri bile
Cumhuriyet airlerince anlalmaz, anlalamam olan, nerdeyse tam bir gizem
perdesiyle rtl bulunan Divan iiri, belki zamannda da anlalmam olabilir.539
airin bu noktadaki sav ilgintir; ona gre Divan iiri ancak Bat
kltrnden geerek, Bat iirini kkleriyle birlikte kavrayarak grlebilir. Bu
ilgin savn amaz, ayrntlandrmaz; ancak, belki de bu bakla elde edilebileceine
inand bulguyu ortaya koymak istercesine u gr ortaya atar:
Divan iiri tm Tanzimat ve Merutiyet iirlerinden ok daha nemli
ve gzel. Bugn kafalar Divan iiri kurcalayabilir ancak.540
Divan iirinden ada airin renebilecei, alabilecei eyler olduunu bu
szleriyle ima etmesine karn, gnmz airlerinin Divan edebiyatyla ilikiler
kurma, Divan iirinin olanaklarn ada iire tama giriimlerini, bu ynde
yaptklar atlye almalarn yararsz ve salt duygusal bulur:
Bence bu konu, bu bireim filan aramaktan ok, bitmi, hem de
kesin bitmi bir akn anmsanmasdr yani bir eit yurtsama (nostalji).541
536
Ece Ayhan, a.g.m., 51.

Ece Ayhan, Babozuk Gnceler, s. 154, 155.
538
Tarihi, s.48.
539
540
541
Tarihi, s.47.
537
150
Ece Ayhann, Divan airleri arasnda zellikle ilgisini eken tek ad

Nefidir. Bunda, Nefinin IV. Murat tarafndan bodurularak ldrtlmesinin de
rol vardr; nk bu olay, onun iir- iktidar kartl konusundaki grlerini
tarihsel bir rnekle dorulamasna olanak verir. Kim bilirdi uara olmasa ger
sabkta/ Dehre devletle gelip yine giden sultan beytine zellikle dikkati ekmek
isteyerek, kendisi asndan nemini ve bykln anlatabilmek iin [k]orkun
bir adam der Nefi hakknda.542
2.2. Tanzimat ve Servet-i Fnun iiri

Ece Ayhan, Tanzimat ve Servet-i Fnun edebiyatlarnda bir tek airin bile
akmadn, bu balamda anlan adlarn hibirinin iirle, airlikle gerek anlamda
bir ilikilerinin olmadn ileri srer ve Bu yargya varrken bir arla
gitmediimi de biliyorum.543 der. Ona gre, Tanzimatn balangcndan 1912ye544
kadar iirin ve airin varlndan sz eden edebiyat tarihileri ve eletirmenler
doruyu sylemiyorlardr. Ayn durum, Tebliler Dergisinin korkun ve mutlak
sultas altnda bulunan retmenler iin de geerlidir. lhan Berke yazd bir
mektupta, Bana tm Tanzimattan, uzatlm Tanzimattan bir tek air ad
veremezsin.545 diyerek, air yokluuna iaret ettii Tanzimat ayn zamanda
gnmze kadar sren bir anlay olarak grdn ortaya koyar.
1839dan 1912ye kadar edebiyatmzda iirin olmadn ne srerken ister
istemez hem toplumsal paralara, avadanlklara ve hem karmak btne bakarak
dnyorum ben der ve bu savn baka savlaryla gerekelendirmeye alr. Ona
gre, anlan yllar iinde dnce ve tarih merak da yoktur; oysa merak
dzeyinde bile olsa dnce ve tarihle ilgilenilmediinde iir de ortaya
kmaz. O yzden iirde 1912ye kadar gln bir Minakyan bieminden baka bir
eye rastlamak olanakszdr.546 Verilen eserler her bakmdan orta dzeyi
542
Ece Ayhan, Hoa Kal lhan Berke Mektuplar, s.130

544
1912, Yahya Kemalin Avrupadan dnd tarihtir. airin, iirin dnce ve tarihle balarna
ilikin grleri ve Yahya Kemalin tarihle ilgisi gz nnde bulundurulduunda, szn ettii
kesintinin bitii iin bu tarihi vermesinin nedeni Yahya Kemalin yurda dnyle aklanabilir.
545
Ece Ayhan, Hoa Kal, lhan Berke Mektuplar, s.65.
546
543
151
geememitir.547 Bunun yan sra, Tanzimat airleri iktidarla ve devletle ili dldr
ve iiri besleyen baka kaynaklara da uzak kiilerdir:
Ne olursa olsun, devletle zde olan Tanzimatlarn ve gemite
umran grm ve iktidarda geni bir aileden gelen Namk Kemalin
Ortaoyunundan ve Yunus Emreden nefret ettiklerini unutmayalm!548
Namk Kemalin, kendisine Yunus Emre Divann satmay neren sahafa
Ben hi o miskinin iirlerini alr mym? inasinin iirlerini istedim ben diye
karlk vermesini ibretlik bir olay kabilinden anan air; gnmze kadar uzayan
pek ok aksamalarn da temelinde yatan bir neden olarak dnemin tm aydnlaryla
birlikte Tanzimat yazar ve airlerinin asl eksik yanlarn yle ortaya koyar:
() ksacas bu adamlarn da derdi iyi ya da kt bir bireime
ulamak olmamtr.549
Servet-i Fnun airleri ise salt taklit dzeyini aamamlar, gerek anlamda
yenilik bilincine ulaamamlardr. Franszcadan evirdikleri ve allmam olduu
iin Trkedeki farkl duruuyla iirsel syleyite yenilik gstergesi gibi alglanan
birtakm tamlamalarn, ait olduklar dilde mecaz olduunun bile ayrdnda
deillerdir. Bir szcn anlamn bilmekle o szc yaamak farkl eylerdir;
szck dt yeri yakar! Yakmaldr da! Servet-i Fnun airleri dil ve iir
bilincinden, szcn iirsel deerini yaratan kavraylardan yoksundurlar.
Tanzimatta olduu gibi Servet-i Fnun edebiyatnda da iir yoktur; iiri, bu
dnemlerin ve onlarn uzants saylabilecek ksa srelerin bitiinden sonra aramak
gerekir:
Bu dilde, uzun bir aradan sonra, iir gerekten 1912de balar.550
2.3. Garip iiri
Garip hareketini de kinci Yeni hareketi gibi nemli ve ezici diye niteleyen
Ece Ayhan, bu iki hareketi yalnzca stanbul balantl olarak Ankaradan
547

Tarihi, s.49. Ayn yargsn gnlnde de dile getirir. Bkz.: Ece Ayhan, Babozuk Gnceler, s.181.
549
550
548
152
kmalar ynnden ortak bir dzleme yerletirir.551 Garipin ezici ve nemli

ynlerinin neler olduu zerinde durmadna ya da o ynleri esas alan bir yaklam
ortaya koymadna gre, bu nitelemeleri, Garip iiri zerine edebiyat tarihileri ve
eletirmenlerce yaplan genel deerlendirmelere atfen kullandn syleyebiliriz.
Kald ki Garip iirini kendi yenilik anlay bakmndan eksik bulmakta; iir iin
ok nemli sayd aykrlk, dnceyle sk balar, dnce eitlemeleri,
beklenmediklikler, insan gereini en mahrem noktalarna kadar irdeleyerek
rezaletler dahil her trl insani durumu tm plaklyla anlatabilme gibi
zellikleri bu harekette bulamadn ifade etmektedir. Ayrca, Garip airlerinde
derinlik, cesaret ve airce sezgi ya da ngr eksiklii olduu kansndadr:
() bakr kazyamazlar sanki, inko, tahta, patates, ite ne olursa.
Kazlan (ya da kazlacak olan) nesnenin baslnda ortaya kacak olan
grnty, belirlemeyi nceden imgeleyemezler. Alg, duyum ve tasarm
tutumlar budur genellikle.552
2.4. kinci Yeni iiri
Kendisinin de iinde yer ald kinci Yeni iir hareketi iin Ece Ayhan, doal olarak sahiplenici bir tutumla- yaz ve syleilerinde sk sk bu iirin oluum
koullar, ayrc zellikleri, ilevi ve nemi zerinde durur. Kimi zaman da harekete
yneltilen olumsuz eletiriler karsnda, savunmadan te saldr saylabilecek
sertlikte bir slupla korumaya alr bu iiri.
kinci Yeni iirini yaratan iki etmenden sz eder. Bunlardan biri, iirimizin
iine dt bunalmn itmesi,553 br de btn Trk iiriyle bantlarn
kesmek kaygs iindeyken gemile yeni bir bant kurmak kaygs554dr. aire
gre bu, ok sonralar kurulabilecek bir badr ve hareketin kimi airlerince
gerekletirilebilmitir. Bunlara ek olarak saylabilecek bir etmen de, tepki duyulan
kimi anlay, oluum ve kiilerdir. air, kendine zg benzetme ve yaktrmalaryla
bu tepkisellii yle dile getirir:
551
Ece Ayhan, Kentte Keifler: Sait Faikin Ak ya da Gizli K Meknlar, iirin Bir Altn a, s.
126; Ayaa Kalkarak kinci Yeni Akm, age., s.15.
552
Ece Ayhan, Bir Resim Olarak Orhan Veli, Dipyazlar, s. 67.
553
554
Konur Ertop, Ece Ayhan Anlatyor, Dipyazlar, s. 73.
153
Biz, kinci Yeni airleri olarak, yeni bir dilbilgisi ve yeni bir
szdizimiyle, yeni bir istifle de kuanmtk. Ve szgelimi, Prof. Suut Kemal
yetkinlere (yeni Prof. hsan Doramaclara); Yaar Nabi Nayrlara (yani
Prof. Orhan Aldkatlara); Atatrk bir kadn hareketi olan Mavi
Yolculara, bir tekkenin postniini gibi Prens Sabahattin Eybolulara,
yani alt oklu devlet memurlarna; Oktay Rifatlara, Melih Cevdetlere, yani
oksuz belediye memurlarna; Osmanlyla iki kak gibi i ie duran ibu
cmhuriyete; Baylanc statkoculara, arabeskilere, Orhan Gencebaylara,
C.H.P.li Attila lhanlara, rfan takmasna snan Tataratitirilere, v.b.ne
kesinkes ve aka karydk.555
kinci Yeni airlerini balangta etkileyen iki ad ve yapta dikkati eker:
Fazl Hsn Dalarca, ocuk ve Allah; Sait Faik Abasyank, Alemdada Var
Bir Ylan. Bu etkilerin sonucunu da sonunda katrn dourmasna benzetir.556 Ona
gre, hareketi balatanlarsa, parasz yatllar olarak and Cemal Sreya ve Sezai
Karakotur.557
Peki, bu harekette farkl ve yeni olan neydi? Hareketin zellikleri, nemi,
ilevi ve iir tarihimize katklar nelerdi? Ece Ayhan, bu hareketin her eyden nce
tam anlamyla bir ayaklanma olduu kansndadr. Bu ayaklanmayla, allan bak
alarnn dna ilk kez klmakta, hatta her eye ilk kez ters bir perspektiften
baklmakta olduunu syleyen air,558 ncelikle dnceye vurgu yaparak, iirdnce ilikisinin olmas gereken biimiyle tarihimizde yine ilk kez kinci Yeni
hareketiyle kurulabildiini ne srer:
Aa yukar bin yl srm ve Anadoluda kentlerin dnda
otada, adrda yaamak serveninden sonra tarihimizde ilk kez dnce
iir biimine brnerek kentlere girilmeye balanmtr; 1956.559
Ona gre, iirin Altn a olan 1955-1956larda iir ilk kez rlplak
bir Trkeyle kuruluyordur. Dilin kalp ve kurallarndan kaynaklanan snrlar ve
allm ifade biimleri alyor, Trkede szdizimi de iirsel bir sramayla ilk
555
Ece Ayhan, Haritada Bir Burgaz Adas, a.g.e. , s.122.
557
Ece Ayhan, Trk Resminde Yeni Dnemden, a.g.e. , s.23; Ayaa Kalkarak kinci Yeni
Akm, age., s.16.
558
Yeni Ufuklar, Ece Ayhann kinci Yant, Dipyazlar iinde, s.83.
559
Ece Ayhan, Umutsuzlar Merdiveni, iirin Bir Altn a, s.30.
556
154
kez deiime uruyordur. Kullanlan, gizli bir dil deildir; azlar, kudili,
argo ya da jargon hi deil.dir.560 Sonunda iire sivil bir ses gelmektedir.561
kinci Yeniciler, Trkiyede o zamana kadarki askerci anlaytaki iirlerin pasl
demirden kaplarn gmbr gmbr! kapatp; rlplak, babozuk ama uygarca
anlamlarndaki sivilliin rn amaktadrlar.562 Atonal bir devrimdir bu;
alglamaklar, imgelemekler deisin istemektedir airler. Yalnzca duyarllklar
deil, her ey deiecektir bu iirle. Prl prl ve yeni bir baka imge
getirmektedir bu iir. iirin kaplar sonuna dek alacak, tarih ve insan btn
ynleriyle irdelenerek rezaletler, felaketler de syletilecek, aklanacaktr. Hem
bireyin, hem de toplumun karmaklklar iindeki gerek nabzn tutacaktr bu
iir.563 Pezevenk ve orospulara da yer verecektir bnyesinde.564 Silahlar iyi
bulunamam olabilir belki; ama ayn zamanda Cumhuriyetle byk bir
hesaplamadr bu.565 Hareketin temsilcileri tamamen bakir bir alandadrlar, ayak
baslmam bir lkeye kanlar gibi hissetmektedirler kendilerini.566 Gereklii
kavray biimi farkl, tamamen zgndr bu airlerin; anlam tersyz ederler.567
Anlamszlk deil, yeni bir anlam anlaydr sz konusu olan568; o yzden yeni
anlamn yeni anlamll bilinirse girilebilir bu iire ancak.569 Rastlantsallk da bu
anlamn oluumunda nemli bir rol oynamaktadr.570 nceki airler derinlemeyle
einmeyi ayrt edememiler, sadece einmilerdir; oysa kinci Yeniciler
aratryor, deniyor, rgalyor, derinleiyor ve iirde gerek bir devrimi
gerekletirmek iin ne yaptklarn ve yapacaklarn bilerek alyorlardr.
Sonunda tm bunlarn karln almlardr; devrim gerekletirmitir:
560

Fuhu Tarihi, s.9; lhan Uzmanbala Bir Sylei, iirin Bir Altn a, s.258; , Nokta, zgnlk
Amuda Kalkmak Deildir, Aynal Denemeler iinde, s.36.
562
563
Nokta, Hayalet Yarglanacaktr, Dipyazlar iinde, s.101.
564
Tunca Arslan, Biz Tzklerle arparak bydk, iirin Bir Altn a iinde, s.148.
565
Konur Ertop, Ece Ayhan Anlatyor, Dipyazlar iinde, s. 73.
566
Yeni Ufuklar, Ece Ayhann kinci Yant, a.g.e. iinde, s.83.
567
Yeni Sinema, Trk Sinemas zerine Soruturma, a.g.e. iinde, s.99.
568
air, yalnzca lhan Berkin bu izgiden saptn, bir para araya girip iiri anlamszla (nonsense) kaydrmaya altn sylemektedir. 568 (Ahmet Soysal, Ayptr Sylemesi: Rimbaud,
Aynal Denemeler iinde, s.61.)
569
Nokta, Hayalet Yarglanacaktr, Dipyazlar iinde, s.101.
570
Ece Ayhan, lhan Usmanbala Atonal Mzik zerine, iirin Bir Altn a, s.261.
561
155
Sessiz ve grltsz bir devrimde () bir sra duyarlklar,

alkanlklar, biimler, davranlar, kavramlar ve yarglar altst edildi.
571
Kazk sorular sorabilen kinci Yeni; o gne kadarki iiri teper ve
zamanda iir toplumunu yldrr ve dinmez bir frtna karr.572

Bu eylemleri ve bu iiri adlandrmakta glk eker, kararsz kalr Ece
Ayhan; nemsedii her kavram bu harekete sfat olarak getirmek ister deta. Her
eyden nce Muzaffer lhan Erdostun adlandrmas olan kinci Yeni ifadesini
yanl bulur.573 Kendisinin nerdii ve kinci Yeni yerine kulland ifadeler
unlardr: Sivil iir,574 Sk iir575, Logaritmal iir576. Bu iirin anlalmasnda
ve deerlendirilmesinde edeb terimlerin dnda bavurulmas gerektiini dnd
pek ok felsefe, bilim ve sanat terimi vardr: dnce sramas577, srama578,
rastlantsal srama579, atonallik, bakmszlk, kakma580, negatif
gerekler, logaritma581, arpm cetveli, Suriye Geometrisi582, okboyutlu
uzay geometrileri583 minkale, pergel, gnye584, Batnlik585.
kinci Yeni bir akm mdr? Bu hareketten sz ederken yer yer akm
szcn kullansa bile, Ece Ayhann kinci Yeniyi tam anlamyla bir akm olarak
grd sylenemez:
571

573
574
Hlya Vatansever, Sivil air, iirin Bir Altn a iinde, s.146; Ayaa Kalkarak kinci Yeni
Akm, iirin Bir Altn a, s.15; Cemal Sreyayla rlplak, Babozuk Ama Uygarca, a.g.e. ,
s.165; lhan Usmanbala Atonal Mzik zerine, a.g.e. , s.261; Ahmet Soysal, Ayptr Sylemesi:
Rimbaud, Aynal Denemeler iinde, s.60; Kk Bir Kltr, iirin Bir Altn a, s.35; Tunca
Arslan, Biz Tzklerle arparak bydk, a.g.e. iinde, s.148.
575
Ece Ayhan, Ayaa Kalkarak kinci Yeni Akm, iirin Bir Altn a, s.15; Orhan Khyaolu,
Haklln nad, a.g.e. iinde, s.133; Cemal Sreyayla rlplak, Babozuk Ama Uygarca,
a.g.e. s.165; mer Ulula Sk Resim Syleisi, a.g.e. , s.207.
576
Fuhu Tarihi, s.9; Nokta, zgnlk Amuda Kalkmak Deildir, Aynal Denemeler iinde, s.36.
577
578
Ece Ayhan, Cemal Sreyayla rlplak, Babozuk Ama Uygarca, iirin Bir Altn a, s.165;
mer Ulula Sk Resim Syleisi, a.g.e.., s.207; Cihat zgemenle Krlk, Karanlk,
Alacakaranlk zerine, a.g.e. , s.224.
579
Orhan Khyaolu, Haklln nad, a.g.e. iinde, s.133; lhan Uzmanbala Bir Sylei, a.g.e. ,
s.258.
580
Orhan Khyaolu, Haklln nad, a,.g.e. iinde, s.133.
581
582
Ece Ayhan, lhan Uzmanbala Bir Sylei, iirin Bir Altn a, s.258.
583
Ece Ayhan, Cemal Sreyayla rlplak, Babozuk Ama Uygarca, a.g.e. , s.165.
584
Ece Ayhan, Ayaa Kalkarak kinci Yeni Akm, a.g.e. , s.17.
585
Ece Ayhan, Cemal Sreyayla rlplak, Babozuk Ama Uygarca, a.g.e. , s.165.
572
156
() 1950lerden sonra, Trkede, taradan gelmi ve ok gen

parasz yatllarn oluturduklar, hi beklenmedik, garip bir biimde zgn,
ada, acl ve nemli bir iir ve bir dnce sramasdr; yani 13/15
bir akm. ok zgl bir anlamda belki de bir Mlkiye hareketi, hi deilse
ilgin bir Ankara iir olay.
Fransz sinemasndaki Yeni Dalga586 oluumuna benzetir bu hareketi.
Akm kimliinden uzak olarak, kinci Yeni airlerinin adlarnn, kiiliklerinin,
zelliklerinin birer birer saptanmasnn daha yerinde, doru ve anlaml olacan
syler.587
Onun iin nemli olan hareketin akm olup olmamas deil, tad zellikler
ve edebiyatmzda yapt deiikliklerdir. Yukarda szn ettiimiz ilkleri
edebiyatmzda gerekletirmek yannda, kinci Yeni airlerinin ayrc zellikleri
arasnda hamasetten uzak ve marijinal olmaya588, devletten ve mlkiyetten
kopmu bulunmaya589 ve etikilike590 zel bir vurgu yapar. Kuan sahiplenir,
kuaktalaryla gurur duyar. Avunmalarn, yetinmelerin, rtnmelerin kua deil
dedii, hibir biimde yazdklarnn hesabn verme zorunluluunun bulunmadn
syledii bu kuan tarih boyunca bir benzerinin daha olmadn ne srer:
Kim aksini yazmak yrekliliini gsterebilir, gelmi gemiler
ierisinde en bilinli kuaktr bizim kuamz. () Bir azda on-on be
kitap saylabilir ki, koskoca bir yzylda rneklerini bulamazsnz uzaktan
586
Yeni Dalga, Frasz sinemasnda kinci Dnya Sava sonrasnda ortaya km bir araytr.
Cahier du Cinma dergisi etrafnda bir araya gelen gen, ateli, bir eyler yapmak isteyen, dar bir
evre iindeki tannmam ynetmen ve oyuncular, kendi yazdklar senaryolar ve elde tanan alc
aygtlarla ticari kaygdan uzak, tamamen zgr, kk bteli ama byk savl filmler yapmak
istiyorlard. Andr Bazin'in nclnde, birok yetenekli gen kendi gr ve dncelerini
sergileme frsat yakalad ve bizzat kendileri film yaparak bu savlarn hayata geirmeye altlar.
Bunlarn ou asistanlktan, dzeltmenlikten ve sinemann eitli alanlarndan syrlarak ynetmenlie
balamlard. Bu ynetmenlerin "Cahier du Cinma" dergisinde yazmaktan baka ortak noktalar
olduka azd. nce ksa filmler yaparak deneyim kazanmlar, sonra uzun film ekimine gemilerdi.
Yeni Dalga sinemaclar yky ilk planda dnmyorlard. Olaylar kronolojik bir sra izlemek
zorunda deildi onlara gre. Nasl ki gnlk yaam mantkl bir sra izlemiyor ve beklenmedik
olaylarla doluysa filmler de ayn yapda olmalyd. Yeni Dalga filmlerinde insanlarn i dnyasn
irdelemeye genel bir eilim vardr. Sinemay bir aznln ve bu aznln ounlua kabul ettirdii
belli kalplarn, klielemi anlatmlarn tekelinden karp bir "kalem zgrlne", "dncenin her
kesimini ortaya koyabilen ada bir dile" dntn savunuyorlard. [Bkz. Battal Odaba, Fransz
Sinemasnda Tartmal Bir Hareket: Yeni Dalga, (Yksek Lisans), Marmara niversitesi Sosyal
Bilinmler Enstits, stanbul 1987.]
587
588
589
590
Nokta, agm.
157
yakndan; etkinlikleriyle, younluklaryla, arlklaryla, eletirel gleri ve

tyler rpertici tasarmlar ve varglaryla.591
Ece Ayhann, bu hareketi evrenselletirme, sanat ve dnce alannda dnya
tarihindeki tm yeniliklerle ilikilendirip, beendii, nemsedii adlar da ayn
izgiye katma abas dikkat ekicidir. Onun iir iirde kalmaz szn bu duruma
uyarlayarak sylersek, deta kinci Yeni kinci Yenide kalmaz demek ister . Bunu
iki nedenle yapt dnlebilir: Herkes tarafndan kabul grm, kendini dnyaca
kabul ettirmi, deeri ve nemi tartlmayan adlarla bu hareketin airlerini birlikte
anmann kinci Yeniye saygnlk kazandrmann da tesinde nemli bir tarihsel
konum hazrlayacan dnm olabilecei gibi; byle yapmakla, kart anlayta
olanlar ve kinci Yeniyi olumsuz ynde eletirenler zerinde bir tr psikolojik bask
yaratarak bu tartmalar balam d brakmay, hareketin tartma konusu edilen
ynlerinden baka grlmesi gereken bir arka plan ve zellikler btn
bulunduuna dikkati ekmeyi de tasarlam olabilir. Bu balamda kinci Yeniye
dahil grd adlar yalnzca airler deildir; pek ok yazar, mzisyen, ressam,
heykeltra, ynetmen ve hatta roman kahraman da vardr onun kinci Yeni
listesinde: Blent Arel, lhan Usmanba, lhan Mimarolu, Faruk Gven, ner
Birkan, Arnold Schnberg, Alban Berg, Wozzeck, Anton von Webern, Bagateller,
Stravinsky, Bartok, Richard Strauss, Hindmedith, Mahler; bunuel, Visconti, Yeni
Dalga, Cahiers du Cinema, Alan Resnais, Godard, L. Malle, Truffaut, R. Enrico,
Marcel Camus, J. Rouch, Chas Addams; Kliestn Michael Kohlhaas, Kandinsky,
Miro, Klee, Lautreamont,592 Rimbaud,593 Godard, Claude Chabrol, Louis Malle,
Eduardo Molinaro, Roger Vadim, Jean Vigo, Bunuel,594 Sait Faik, Appolinaire,
Webern, Jean Rousselot, Lorca, Vsat O. Bener, Bilge Karasu595
lev olarak kinci Yeninin Cemal Sreya ldkten sonra bittii596
kansnda olan Ece Ayhan, sk airlik ve sk delikanlkn kinci Yeniyle
baladn ama yalnzca bu hareketle snrlandrlmamas gerektiini srarla
591

593
594
Ece Ayhan, Cihat zgemenle Krlk, Karanlk, Alacakaranlk zerine, iirin Bir Altn a,
s.224.
595
Ece Ayhan, Kk Bir Kltr, a.g.e. , s.35.
596
592
158
belirtir.597
kinci
Yeninin
btn
edebiyat
trlerinde
olumlu
etkilerinin
gzlenebileceini, zaman zaman tersi de geerli olsa bile bu iirin byk lde
dzyaznn geliimine de katklar saladn,598 hatta gemitekilerin bile
kendilerine baz bakmlardan borlu olduunu ne srer:
imdi bakyorum da bu iire borlu olmayan yazar yok gibi. gdsel
bir kaslmayla sylemek istemezler o baka. Etkiler her yazn trnde ak
okunuyor. l gemitekiler bile ok eyler borludur bize kendilerini
doru bir yrngeye oturttuumuz iin.599
Ancak, bu iirin yeterince anlalamadndan ve deerinin bilinemediinden
yaknr Ece Ayhan:
kinci Yeni bir kadn, kapdan bakt gitti bir kp (an), otuz yldr bir
trl karar veremediler, gzel miydi, ok mu gzeldi, dnya gzeli miydi?600
stelik anlalamamakla kalmayp, hi okunmadan, incelenmeden601 haksz
yere karalanm, hatta kinci Yeni btn yenilenme, deime, gelime, donanma
basamaklarna kar svg olarak kullanlmtr.602 Gerekte yenilie, gelimeye,
yaratcla, ilerilie kar olan kesimler, Trkiyede Aykr Dal olan bu iiri hep
svglerle tartlmtr.603 Bu durumu bir tr hazmszlk ve snf atmasyla
ilintilendirerek aklar Ece Ayhan:
Aslnda sivil bir hareket bu. Ancak akrabalardan bekleniyordu bu
hareket. nk imdiye kadar stanbullu zengin ailelerden km iir.
Trkiyede bir deiim vard ve bunun iire vurmas bekleniyordu ama bu
hareket zengin akrabalardan beklenirken, hi alakas olmayan parasz
yatllardan kt. Hi kimsenin bilmedii taral ocuklar bunlar. Ben, Cemal
ve Sezai Karako, hem fakir bunlar, hem parasz yatllar. Pek beklenmiyordu
ama oradan geldi.604
3. BATI EDEBYATI
597

Glin Tokat, lhan Berk ile Ece Ayhan kinici Yeni Akmn Anlatyor, Dipyazlar iinde, s.136.
599
Yeni Ufuklar, Ece Ayhann kinci Yant, a.g.e. iinde, s.84.
600
Glin Tokat, lhan Berk ile Ece Ayhan kinci Yeni Akmn Anlatyor, a.g.e. iinde, s.136.
601
602
603
604
Hlya Vatansever, Sivil air, a.g.e. iinde, s.146.
598
159
Ece Ayhan, Bat edebiyat ya da iiri zerine ayrntl bir deerlendirme

yapmad gibi, zerinde durduu Batl bir air ya da yazar da okynl bir
deerlendirmeye tabii tutmaz. O, kendisine yakn bulduu ya da en ok beendii
adlar; onlarn dnya grlerini, sanat anlaylarn, gereklik kavraylarn can alc
noktadan yansttn dnd bir tek cmleden ya da dizeden hareketle
yakalamaya, onlar btnden daha byk olduuna inand bu ayrnty esas
alarak konumlandrmaya alr. Ayrntc bak asn en tipik gstergeyi
semede kullanr ve bu gstergeyi varaca yarglar asndan yeterli grr.
Szgelimi, Pablo Neruda onun iin salt noterlerle evlenen dalgn kzlar dizesinden
ibarettir; bu dize, Neruday anlatmada ve sevmede yeterlidir.605
En beendii airler; iir tarihimizde, zellikle kinci Yeni iinde belirli bir
yeri ve etkinlii vardr dedii Guillaume Apollinaire606, kendisiyle birlikte Sezai
Karako ve Cemal Sreyann da yakn akrabas olduunu syledii Arthur
Rimbaud607 ve Comte de Lautreamontdur. Bat iiriyle tanmasn yle anlatr:
1952-53 yllarnda Jean Rousselotnun o gzel antolojisini elimden
drmezdim hi. Lautreamonta ok dkndm, Harrarl Rimbaudya
da.608
Kendisi gibi etiki olduunu syledii Rimbaudnun609 Gsn bir gitara
benzer, nlamalar sarn kollarnda akan dizesini hi unutamamaktadr.610 Bizde
Rimbaudyla kimsenin bir ilgisi olmadndan yaknr ve bunu bir uslu corafyada
bulunuumuza balar.611 Ayn biimde, Lautreamontla da ilgisi olan yoktur bu uslu
corafyada. nk hem her trl geliimi ok gerilerden izleyebilen bir toplum
yapmz vardr; hem de bizde farkllklara, aykrlklara tahamml olmad gibi,
hibir biimde hayat hakk da tannmaz:
Elbet Trkiyede Lautreamont ve Lautreamontlar yok, olmamtr.
Byleleri kara kamu adna yaatlmaz! Zaten ada ve acl iir denince
605
Ece Ayhan, ki Kedinin Konumas, Aynal Denemler, s.11.

607
608
Orhan Khyaolu, Haklln nad, iirin Bir Altn a iinde, s.135.
609
610
Ece Ayhan, Yavuz Tanyeliyle Bir Sylei, iirin Bir Altn a, s.238.
611
Ahmet Soysal, Ayptr Sylemesi: Rimbaud, Aynal Denemeler iinde, s.59,60.
606
160
gen sanatlarn bile ok byk bir ounluu ancak Baudelairei (18211867) anlyorlar. Baudelaire 122 yl nce lmtr o ayr!612
Bizde evirilerin de zaten yanl yapldn syleyen air, bu duruma
tepkisini hi deilse iiri rahat braksalar ya diye dile getirerek, Apollinairein
dnya gl ifadesinin neden ve nasl dnya gl haline getirildiini sorar.613
Trk iirinin Bat iiriyle ilikilerini ok salam temellere dayal bir
sorgulama ve analiz sonucunda kurmas gerektiini dnr Ece Ayhan. Bu iiri
oluturan kltrel, toplumsal, tarihsel, felsefi ve estetik altyapy iyice anlamadan,
gz kapal bir biimde Bat iirine ynelmeyi yanl bulur. Bu durumu Douya
ynelmede de geerli grr:
iirin de Balklama Batya atlamas (Tersi de geerli, Douya
atlama da) bence doru deil.614
Batl romanclar arasnda ise, Michael Kohlhaas adl roman iin
bayaptm dedii, akrabalarndan sayd Kleistn zel bir yeri vardr. Yazarn,
karsyla birlikte intihar ettikten sonra gmld Wansee kysn Van Gl
kys biime dntrerek anacak kadar iselletirmektedir Kleisti.615
William Faulkner da nemsemektedir; nk Faulkner, almak insan
doasna aykrdr. Bir yazar iin bulunmaz yer bir kerhanede khyalk etmektir,
nk lenlere kadar sessizdir szn sylemi olan kiidir.616 Aykr ve nemli
bir saptama yapm olmas ynnden sevdii romanclardan biri de Ferdinand
Louis-Celinedir. Celinein Gecenin Sonuna Yolculuk romannda nsan, kan ve
pislikten oluur demesi yeterli bir gstergedir romanclnn gcn ve
bykln kantlamaya.617
612
Ece Ayhan, Maldororun arklar, iirin Bir Altn a, s.78.

Ece Ayhan, Dnya Gl, a.g.e. , s.79. Burada sz edilen eviri kitabn u olduu anlalyor:
Guillaume Apollinaire, Dnya Gl, (ev. Gertrude Durusoy, Ahmet Necdet), Adam Yaynlar,
stanbul, 1986. eviri kitaba adn da veren iir, kitabn 56. sayfasnda yer almaktadr.
614
Ece Ayhan, Cemal Sreya ile Bir Sylei, a.g.e. , s.156.
615
Ece Ayhan, Kentte Keifler: Sait Faikin Ak ya da Gizli K Meknlar, a.g.e., s. 126.
616
Ece Ayhan, Aydn lkenle Resim ve Felsefe stne, a.g.e.., s.236.
617
Ece Ayhan, mer Ulula Sk Resim Syleisi, a.g.e., s. 208. Sz edilen kitapta Celinein
tam olarak Ece Ayhanca aktarlan biimiyle bir sz bulunmamaktadr. Her ne kadar trnak iinde
verilmi ve Celinein sz olarak anlmsa da, bu sz herhalde yazarn u cmlelerinin yorumu olarak
verilmektedir: unun urasnda lk ve yeterince rmemi ikembelerin evresindeki itlerden
ibaret olduumuza gre, duyguyla ba etmekte hep zorlanrz. Pislie gelince, onun ne herhangi bir
eyi srdrme derdi vardr, ne de oalma. (Louis-Ferdinand Celine, Gecenin Sonuna Yolculuk,
(ev. Yiit Bener), Yap Kredi Yaynlar, stanbul 2002, s. 375.
613
161
Celine gibi, insann iyzn dehetle grm nadir yazarlarn banda olan
Dostoyevskinin Su ve Cezada anlatt bir sahneyle dikkate ektii trajik bir
durumu ok nemser Ece Ayhan, Dostoyevskiyi hep bu noktadan grr. Yoksul ve
ezilmi insanlarn iinde bulunduklar psikoloji ancak bu kadar canl ve arpc
anlatlabilir ona gre:
Su ve Ceza romannda, zengin tefeci kadnn kz kardei
Elizabetas vardr. Solgun, hayatta yoksulluktan ylesine ezilmitir ki
kafasna indirilmek zere havaya kaldrlm nacak karsnda, igdsel
olarak bile kolunu kendini savunmak iin kaldramamtr.618
Srf Su ve Ceza romann gz nnde bulundurarak Dostoyevskiyi
insan tanmak bakmndan btn br romanclardan ayrr, en st noktaya koyar:
Son tahlilde () insan en iyi bilen yazardr Dostoyevski. Ona gre,
insanolu her suu ileyebilir, akla gelebilecek her eyi yapabilir, koullar
olutuunda.619
4. ELETR, ELETRMENLER VE EDEBYAT TARHLER
4.1. Eletiri
airin yaama, olgulara, insana, her trl gereklie eletirel bakabilmesini
ok nemseyen, iirde eletirel yaklam ncelikleri arasnda sayabileceimiz Ece
Ayhan, bir kurum olarak eletiriye pek scak bakmaz. Dneminin eletirmenlerine
ynelik tavr iir ve edebiyat eletirisi kavramlarna bakn da bir lde olumsuz
etkilemi olmal ki eletirinin gereine ve ilevine, eletirellike verdii nem
dorultusunda bir vurguda bulunmaz. Hibir eletiri sanatn btnn kapsama
savnda olamaz620 derken, eletirinin sanki bunun tersini yapar bir konumda
bulunduu, bir bakma haddini at imasnda bulunur gibidir.
Eletiriyi darda grr daha ok, yazma srelerinde belirleyici ya da
ynlendirici bir etkisinin olmasn istemez. Bu noktada konuya zgrlk asndan
baktn ve eletirinin, duraanlatrc, kuralc yapsyla airin verimlilik koulu
olan zgrlne zarar verebileceine inandn syleyebiliriz. Her trl eletiri
618
topya, Abiler Sesi Tyler rpertici Bir lk Olarak Tam da 1969da Kayseriden Gelip
619
Murat Yaln, Sivil Bir Ece Oval Yazd Bu Dz iiri, Kitap-lk, 45 (Ocak-ubat 2001).
620
162
karsnda airlerin, yazarlarn gsterdii tepkiyi doal karladn, onlarn

kendilerince denenmemi bir d ly benimsemeye yanamak istememeleriyle
dile getirir. Aslnda, bizde henz olgunlamadn dnd eletirinin iirin
gncel ve ieriden meselelerinin dnda, salt kuramsal bir alanda kalmasn daha
doru bulur:
Henz
kurulmu,
alfabe
dneminde
bulunan
bir
eletirme
kurumundan ok eyler beklemek de yersiz biraz imdilik. Eletirmenin

giderek bilime (disipline) yakn bir yere dtn ve bunun (bylesinin)
daha tutarl, salam olduun yazalm.621
4.2. Eletirmenler
Ece Ayhann eletirmenlere bak tamamen olumsuzdur. Eletirmenleri
deta iirin ve airlerin nndeki en byk engel gibi grr. Kimi zaman onlara en
ar sfatlar yattrmaktan kanmaz. Eletirmenlerin, tm gerici ve baskc kurum
ve yaplarla egdm iinde kendi aralarnda rgtlenerek her trl edebi ilerleyii
durdurmak, farkl olan devre d brakp yerleik yapnn devamn salama
ilevini yerine getirmek zere varlk bulduklarna inanr. Bu misyon, btn
eletirmenleri ortak bir izgide birletirmektedir:
eitli ynlere giden (gereklikte bir yere filan gitmiyorlar bence)
bir dolu, bir sr eletirmen bir bu karanlkta birlemilerdi; izgiyi
amayacaksn!, aykr dal! Olmayacaksn!622
Yerleik sistemin iktidar organlar kendi karlar dorultusunda kurduklar
statkocu yapnn toplumsal yaayn her alannda ilerlik kazanmas iin nasl
insanlar tektipletirmeye alyorsa, nc anlamyla iktidar demek olan
eletirmenler623 de gnllerinde yatan ayn arzuyu gerekletirebilmek iin airleri
tektipletirmeye urarlar:
Yazn eletirmenlerinin gnlnde, oldum bittim bir bando-mzka
takm yatar. Hele iirde sram bir akm sz konusu ise abanozdan
621

lhan Berk, Defterler zerine Bir konuma, Dipyazlar iinde, s.39.
623
zzet Yasar, airlerin Elinde iirden Baka eyler de Vardr, a.g.e. iinde, s.48.
622
163
yaplm ve obua trnden alglarn ksk ve atlak seslerini bastrmak zere

akllarnca maherde (yani son zmlemede) kaln sesli sousaphoneu bile
ttrebilirler.624
Bunun
iin
kalplar
retirler;
airlerin
edebiyat
dnyasnda
var
olabilmelerini, bu kalplara gre biim alma kouluna balarlar:

Yazn eletirmenleri bz dkmlerdir. Biliyorsun onlar yapar
kalplar, kalplar da onlar; karlkldr i, bir ksr dng; bir amaz
iinde dnenip duracaksn ite.625
Ece Ayhan; Suut Kemal Yetkin, Vedat Gnyol, Rauf Mutluay, Asm
Bezirci gibi eletirmenler bizler iin gerekten yktr.626 diyerek adlar ve anlay
izgileri bakmndan belirli bir ayrma gitse de, temelde hibir eletirmeni szn
ettii erevenin dnda grmez:
Kald ki, dilimin hibir eletirmeni status quoyu akn anlatmlar
tayan bir yeni ay, bir yeni perspektifi zamannda haber vermi de,
kavram da, ona yanda olmu da deil.627
Onu eletirmenlere ynelik tmyle olumsuzlayc dn ve ifadelere
ynelten ana etken, ou eletirmenin kinci Yeni iiri karsnda taknd tutumdur.
Bu hareketin eletiri cephesinden grd tepki, kinci Yeni eletirilirken genellikle
Ece Ayhan iiri zelinde yaplan rneklemeler, onu kimi noktalarda acmaszca
saylabilecek bir bak asna ve nyarglara kadar varabilen bir kar tepki
pozisyonuna gtrmtr, diyebiliriz. kinci Yeni karsnda eletirmenlerin
konumunu yle belirler:
Biliyorsunuz bizim yakn yazn tarihimizde ve zellikle kinci Yeni
Akm (ben Sk iir diyorum; hermetiqueden yola kld belki ama orada
kalnmamtr) konusunda gerekten ilkel ve iyice dar kafal (filisten)
eletirmenler nesnel olmakla bilimsel olmay birbirlerine kartrrlar. Ne
yapalm, bu dnyada iir, Levrantilerden, ineklik edenlerden bir trl
kurtulamyor. Akllarnca iirin tarihte parasz ve beklenmedik yryn
624
Ece Ayhan, Tan Oral, iirin Bir Altn a, s.255.

Ece Ayhan, airlerin Elinde iirden Baka eyler de Vardr, Dipyazlar, s.50.
626
Ece Ayhan, mer Ulu ile Bir Yakndan Bir de Uzaktan Konumalar, iirin Bir Altn a,
s.210.
627
625
164
durduracaklar! Hem de dnya gzeli bir gr alabildiine sevimsiz klma

pahasna!628
Eletirmenlerin bu tutumunu rkyle aklar ve bu noktada okurla
kurduklar ynlendirici iliki srecinde okurun da eletirmenlerle ayn, yani kart
cephede yer aldn dnd iin her iki kesimi de ayn kategoride deerlendirir:
Ama bir tek szck yazaym: rk! Evet, evet, gerekten de okurlar
da, eletirmenler de 1956dan bu yana uzun rkmlerdir.629
Statkocu yapnn bu rks, onlar Krk yllk mihenk tann nesi
varm anlayyla szde adalk sylemlerinin buluturulduu bir eliki
atmosferinde can havliyle o krk yllk mihenk talarna sarlmaya itmi; bylece
bu yapnn aktrleri de temel nitelii rgtlenmi sorumsuzluk olan yerleik
ileyiin srekliliini salayacak bir tr are araynn sonucu olarak da belirli bir
matematik uruna, yani yntemli dnmeye, aratrmaya, eyrek gelimeye,
deiinime (mutasyona), iirde logaritmaya, dncede kakmaya, yeni
szdizimine ve giderek yeni manta kar klarnn dayand kar hesaplar
uruna elbirliiyle gerekliki ve tarihi arptma yoluna bavurmulardr.630
Bunlar ayn ekridendirler, kurnazlklaryla nldrler; olaylara kendi
Ortodoks (Snni) mika gzlklerinden baklabilmesini ve belgelerin, tarihsel
gereklerin gz gre gre gzden karlmasn salamak iin her yola
bavururlar, tm kurnazlklar denerler.631
Kendileriyle ayn yllarda, ayn ortamda yaam olmaktan utan duyduum
dedii eletirmeler iin yaznn (edebiyat) savclar ve bile bile tarihi atlayan
gizli saclar gibi yaktrmalar yannda, aalayc sfatlar kullanmaktan da
kanmaz: domuzlar,632 kara denizaltlar ve kara kargalar.633
Eletirmenlerin kitaplarnda kendi adnn hi gemediini ya da kendisine
nem verilmeyerek
yle bir deinildiini, onlarn derledikleri sekilerde,
antolojilerde iirlerinin bulunmadn dile getiren air,634 bu durum karsnda Ben
628
Ece Ayhan, Luchino Visconti, iirin Bir Altn a, s.99.

630
Ece Ayhan, Pazar Postas ve Maherin Drt Atls, iirin Bir Altn a, s.19.
631
Ece Ayhan, Trk Resminde Yeni Dnemden, a.g.e . , s.23.
632
Ece Ayhan, Haklln nad ya da Ktlk Toplumu, a.g.e. , s.32.
633
634
629
165
bir kez iirden gelmedim ve bir bakma ben kendimi airden saymam diyerek635
aslnda ironik bir protesto ortaya koyar.
Eletirmenleri gvenilmez bulmasnn, edebi ilev asndan geersiz
saymasnn nedeni olarak; eletirinin znde keyfi beeniden, znellikten
kurtulamayacana, her trl yaklam ve deerlendirmenin eninde sonunda renkler
ve zevkler tartmasndan teye geilemeyen bir grecelilik ekseninde yryeceine
ilikin tad gl kany gsterebiliriz. Bu balamda verdii rnekler, szn
ettiimiz kany yeterince yanstr mahiyettedir :
Beeni herkese gre deiiyor. Vedat Gnyola gre en byk air
Celal Slay. Memet Fuata gre Nzm Hikmetten sonra Kemal zer, hatta
Doan Trker de var, lk Tamer de var. Enis Batura gre ok byk air
Gven Turan, aslnda ilgin bir adamdr ama Enis Batura gre ok
byk, hatta smet zelden de nemli. Enise gre Ercment Behzat Lav da
ok nemli. Attil lhanla Asm Bezirciye gre mer Faruk Toprak ok u
air hatta Cmhuriyetin en byk airi, Suphi Taan da yle Ama Turgut
Uyar nemsiz onlarn gznde. Hatta bazlarna gre Cemal Sreya faist!
Grece Muzaffer Uygunere gre Cmhuriyetin en byk airi Salh
Birsel. Osmanl hariciyesine gre Trkiyenin Shakespearei Abdlhak
Hamit. Dericilere gre Anl Merielli. nk derici. Deri fabrikalar var
ocuun. rnekler ite byle oaltlabilir.636
4.3. Edebiyat Tarihileri
Ece Ayhann eletirmelere ynelik sert tutumundan edebiyat tarihileri de
nasibini alr. Ona gre, genel tarihiler gibi edebiyat tarihilerinin de akllarna
felsefesel bir kukunun ufak bir glgesi dmez ve bu balamda eletirmenlerle
deta bir su ortakl iindedirler. Ben bu ortak su olgusunun da altn
izeceim, iziyorum ite.637 diyerek edebiyat tarihilerine yaklamnn hangi
ynde olduunu ortaya koyar..
niversite hocalarnn ada edebiyattan habersiz olduklarn, bu konudaki
bilgisizliklerine gereke olarak bilimsel almalarnn, aratrmalarnn younluunu
635

Nokta, zgrlk Amuda Kalkmak Deildir, Aynal Denemeler iinde, s.33.
637
Turgay zen, Mehmet Siyahkalem ve Tehlikeli iir, Sivil iirler iinde, s.77.
636
166
gsterdiklerini ne sren Ece Ayhan, kimi adlar da vererek bunlar zerinden bir
genelleme yapar ve akademisyenlerin tarihi boyunca srgnlkte gelimi
yaratclka ve dnceye kar ilgisiz ve mesafeli durduklarn savunur.638
Ona gre edebiyat tarihimiz tarihe, gereklere ve belgelere dayanlarak
henz yazlmamtr. Edebiyat tarihileri de zaten bunu yapabilecek yeterlilikte
deillerdir. Hele ada iirin de iinde yer alaca bir edebiyat tarihinin yazlmas,
iin iine mzik de, bir gizli kegen olan atonallik de girdiinden u aamada
neredeyse olanaksz gibidir.639
Mevcut edebiyat tarihleri ise tersinden olacak
biimde yeniden yazlmaldr.640 u haliyle edebiyat tarihi adna ortada var olan
almalar ve bilgileri uydurma olarak niteleyen air, meseleyi iktidarla ve
kategorize olula da ilikilendirerek edebiyat tarihlerinde yer almamay kendisi
asndan daha doru bulur:
Beni edebiyat tarihine almamalar yerinde. Toplu ekilmi
fotoraflar sevmiyorum, dncemin iktidarda olmasn istemem.641
Edebiyat tarihiliinde egemen olan toplumsalc bak asnn yan sra
uygulanan yntem de yanltr ona gre:
Bizim karartma benizli ve derdi belas toplumsallk olan iir
tarihimiz akmlarla, topluluklarla, hareketlerle yrr ya da yrtlr olarak
ele alnr yazn tarihilerince.642
5. R VE EDEBYAT EVRELER
iir ve edebiyat ortamlar, Ece Ayhan asndan tam bir sava alandr;
etike bu denli sk vurgu yapmasnda, bu kavram srekli gndeminde tutmasnda,
her trl hilenin, kar ilikilerinin, dedikodularn, yalanlarn vb. dnd
bu sava alannda grp yaadklarnn itkisi de nemli bir rol oynar.
O, temel niteliini rgtlenmi sorumsuzluk olarak tanmlad ve ktlk
dayanmas zerine kurulu grd toplumun bir uzants olarak deerlendirir
638

Ece Ayhan, Mzik Tarihi, a.g.e. , s.88.
640
Ece Ayhan, Resimde Abartlanlar ve Hakk Yenenler, Sivil iirler, s.126.
641
Glin Tokat, lhan Berk ile Ece Ayhan kinci Yeni Akmn Anlatyorlar, Dipyazlar iinde,
s.132.
642
Ece Ayhan, Bir Sk air. Edip Cansever, Sivil Denemeler Kara, s.19.
639
167
edebiyat ortamlarn. Bu ortamlardaki genel yap ve zellikler, aslnda toplum

btnnn tipik bir yansmasdr:
Bu toplumun, alttan alta ileyen, temel niteliini biliyorsunuz; resmi
kltrsek, iir topluluu yeni biimlere brnm yeni zlere (ya da tam
tersi) kar durur acmaszca ve vurdumduymazcasna. Bekleyelim.643
Biliyorsunuz, toplumsal Kasap Suratllk, Toplumsal Gaddarlk ve
Acmaszlk ve Kesik Parmaa Bile ememek kavramlar gnmzde de
geerlidir, geerli. Birtakm incelikleri olduu kuramsal olarak varsaylan
yazn, edebiyat evrelerinde bile durum byledir. Hibir ie, ama hibir ie
zen gsterilmemesi de iin cabasdr.644
stelik edebiyat ortamn oluturan kiiler yalnzca -iyi ya da kt- air ve
yazarlardan olumaz, bu konuda tam bir ciddiyetsizlik ve ilkesizlik vardr. lgili
ilgisiz herkesin kendini edebiyatdan sayd bir kitle oluturmaktadr bu ortam:
Trkiyede teden beri gazeteciler, evirmenler, turizm yazarlar,
hatta gazetelerde pehlivan tefrikas yaynlayanlarn eleri bile nedense
edebiyatdan, yazardan saylr.645
Bu kiiler, ounlukla iir ve edebiyat dnyasndan habersizdirler aslnda.
Yalnzca zel iliki iinde bulunduklar adlarla ilgili kimi bilgilere sahiptirler; ama
kendi dar iliki emberlerinin dnda kalanlar sanki yok saymakta, onlarn varlk
alanlarn ve eylemlerinin sanatsal niteliini alglayamamaktadrlar:
Gerekten tmyle insanlkd bir gerektir bu! Ben kendilerine
yalnzca sahtekrlar! demekle yetinmiyorum. imdi aktrmadan sorsanz
Sezai Karakoun ve smet zelin retmen ya da avukat olduklarn filan
sanrlar. 59 yanda len Cemal Sreyann ise, cins, sk ve zgn bir
air olduunu; szgelimi, Sabahattin Eybolu, Nzm Hikmet, Aziz Nesin,
Adnan Benk, Yaar Nabi Nayr, Azm Bezirci, Attila lhan, Hilmi Yavuz,
Erdal nn, Zeki Batmar, smail Bilen, Gzin Dino, Mzehher Va-Nu,
Rfat Ilgaz, hatta Dalarca, deil onu anlamak, alglayamamlardr bile. Eh,
643

Ece Ayhan, Cumhuriyette Kadn Dolam, anakkaleli Melahata ki El Mektup ya da zel Bir
Fuhu Tarihi, s.61.
645
Ece Ayhan, Bir Dnemin Tankl, iirin Bir Altn a, s.74.
644
168
gemi ola! Ve Allah selamet versin sizlere; sizin gibi dumura uram
adamlara!646
Bu evrelerin alglar ve ufuklar ok dar ve ilkeldir;647 karsndakiyle
yukardan
yukardan
sradandrlar.
648
konuabiliyorlardr,
ama
gerekte
her
anlamda
Biraz ilerine girince en belirgin zelliklerinin temel insani ve
ahlaki vasflardan yoksun bulunular olduu grlr; en ok gze arpan ynleri

kazk atmak, yalan dolan, ktlk, zellikle dnsel yn ne kanlara kar
kfrbazlk,649
sahtekrlk,
hrszlk,650
karclk,
dedikoduculuk,651
sznn eri olmama, paradan baka hibir lt ve deer tanmama,652 Mr.

Hydelk yani soygunculuk ya da l soygunculuu653 gibi ahlakszlklardr. Bu
kiilerle birlikte durulan nokta tam bir Anadolu Ortaadr.654 Ve hem ak, hem
de iir yitip gitmitir bu ortamlardan. Zaten hibir zaman da iiri, hele modern
iiri hi sevmemilerdir,655 iire tm kaplarn kapatmlardr.656 Onlarn n
planda tutmak istedii ptrak gibi yaygn ve kayklm ama biraz kazynca dandik
olduu apak, alg ortalamasnn bile gerisine dm baka iirler, baka airler
vardr.657
airlerin ounluunun durumu da bu evrelerinkinden pek farkl deildir:
airler pek kitap okumazlar stanbulda ve Anadoluda. Kaplarn
sk sk kapatrlar. Hele belirli bir yatan sonra pencerelerini iyice
daraltrlar.658
Edebiyat evrelerinin ada iire kapal oluunu snfsal farkllkla
ilikilendirir Ece Ayhan. Mesele, eskilerin dedii gibi, air airi, dilenci dilenciyi,
mleki mlekiyi sevmez meselesi deil659 der ve bu evrelerin genellikle
646
Ece Ayhan, Tarihe Bakarsanz Anlarsnz!, a.g.e. , s.41.

Ece Ayhan, Ayaa Kalkarak kinci Yeni Akm, a.g.e. , s.15.
648
Ece Ayhan, Naki Turan Tekinsavla Sinema zerine Bir Sylei, a.g.e. , s.284.
649
650
Ahmet Soysal, Ayptr Sylemesi: Rimbaud, a.g.e. iinde, s.61.
651
Hrriyet Vatansever, Sivil air, iirin Bir Altn a iinde, s. 144.
652
653
Ece Ayhan, Tongu Yaarla Ortadou ve Balkanlar apnda Bir Sylei, a.g.e., s.248.
654
655
ce Ayhan, Tarihe Bakarsanz Anlarsnz!, iirin Bir Altn a, s.41.
656
Mustafa Irgat, Kuzeyin Yukarda Olduunu Nerden Biliyoruz?, a.g.e. iinde, s138.
657
Ece Ayhan, Ayenin Mzik Kitab, iirin Bir Altn a, s.89.
658
659
647
169
stanbulun byk ve eski ailelerinden, zengin katmanlardan olutuunu,660 Trk

iirindeki yenilikilere kar, bunlarn kendi toplumsal snflarndan kmam
olmalarn ilerine sindiremedikleri iin yeteneksizliklerine bakmayarak- dmanca
bir tutum iine girdiklerini ileri srer:
Bugn 35 yl sonra bile 1955-56 Sivil iir sramasnn hi
beklemedikleri
bir
biimde
paraszlardan
geliini
kendilerine
ve
katmanlarna yediremeyenler vardr. Ama unu hi dnmyorlar, doa

onlara o kadarn vermise biz ne yapabilirdik ki?661
Bu ekemezlik, haset yle boyutlara varmaktadr ki yenilikilere kar kendi
toplumsal katmanlarndan kan ama sradanlklar zerlerinden akan airleri, bu
zengin ocuklarn kollarlar ve onlarn igdsel olarak bedava dava vekilliini
yaparlar.662 Kinlerini bastramadklar iin, kart toplumsal snflarndan gelen
airlere her frsatta iftira atmaktan, onlar eitli biimlerde karalayarak yok etmeye
almaktan da geri durmazlar:
Szgelimi Attil lhan (Halk Partisi dlyle lekeli olduu halde),
Asm Bezirci, gazeteci Hasan Pulur, mer Faruk Toprak, v.s. Cemal
Sreyay hep parasz yatl okuduu ve anne baba dahil hi kimsesi, bir
kiralk evi bile olmad iin olsa gerek; onu faist olmakla, Francocu,
Mussolinici ve Hitlerci olmakla sulayabilmilerdi. Akllarnca belki de
Cumhuriyetin -drt airinden biri olan ve apak da Sivil, belki de ilk Sivil
air
olduu
olgusunu
karambole
getirip
okurlarn
kafalarn
kartracaklard.663
Kendi varolular asndan asl tehlikeyi onda grdklerinden, modern iiri,
ufak bir grubun ii, paralar pullar olmayan, kendine zg, fazla etkinlii olmayan,
marjinal bir grubunu ii olarak dnrler ve yle lanse ederler.664 sterler ki
toplulukumuzun alg ortalamasnn (ve kendi alg ortalamalarnn da) bu
aamasnda, deil sk tarih, sk iir bile olmasn! arpm cetvelinin nesi var?
660
Ece Ayhan, Tarihe Bakarsanz Anlarsnz!, iirin Bir Altn a, s.42.

Ece Ayhan, mer Ulu ile Bir Yakndan Bir de Uzaktan Konumalar a.g.e. , s.211, 212.
662
Ece Ayhan, Naki Turan Tekinsavla Sinema zerine Bir Sylei, a.g.e. , s.284.
663
Ece Ayhan, Tarihe Bakarsanz Anlarsnz!, a.g.e. , s.42.
664
661
170
iirde ve dncede logaritma olmasn! Yeni (tehlikeli) veriler aranmasn! Ve en

nemlisi; iirde ve dncede kesinlikle sranmasn!665
Edebiyat ve iir evreleri bu denli olumsuzluklar iindeyse; bu evrelerle
iletiim iinde bulunmak yeniliki, modern bir air asndan zarar vermekten,
engel tekil etmekten, zaman kaybndan baka sonular vermiyorsa; neden ciddiye
alnp gndem konusu yaplmakta, neden yok saylp zihinlerden tamamen
atlamamaktadr? Ece Ayhann bu sorulara karlk olabilecek gr yledir:
Ortam ve evre ve ikisinin kesitii ortak alan hereydir ama
hereydir. nsan bundan kaamaz, kamamaldr da.666 Bu yalnzca iir
toplumunda byle, ta nce iir toplumuna atmak, ilk bouman onlarla
yapmak zorundasn. 667
Ayrca air, bu durumu hak arama eylemiyle de balantl grr.668 Bu
evrelerden, mevcut ortamlardan kamak mmkn olmayacana gre, verilen
savamda unutulmamas gereken nokta dikkatli olmak, tedbiri elden brakmamaktr:
Elbet katlanmas zor ama ben atn zerinde, atmdan inmeden
seviirim. Ne olur ne olmaz! iner inmez kelle gidebilir. Ortazaman bence
daha yeni balyor, hatta ilka! zellikle edebiyat evrelerinde arkan
dnmeyeceksin! Dikkat!669
Tmyle umutsuz grnmemeye alsa da, edebiyat ve iir evrelerinin
iinde bulunduklar olumsuz durumun dzelecei konusunda karamsardr Ece
Ayhan:
Bylesi bir toplulukta, usuz bucaksz bu ktlk dayanmas
ortamnda karamsar olunmaz da, ne olunur bilmem. Ama benim
karamsarlmn rengi akkordur o ayr.670
6. ROMAN VE YK
665
666
667
Glin Tokat, lhan Berk ile Ece Ayhan kinci Yeni Akmn Anlatyor, Dipyazlar iinde, s. 131.
668
Ece Ayhan, Haklln nad ya da Ktlk Toplumu, iirin Bir Altn a, s.33.
669
Ece Ayhan, Esas Duru Mlkn Temelidir, Ludingirra, 1 (Mart 1997).
670
s.138.
171
Ece Ayhan, yk ve roman zerinde ayrntl biimde durmaz. Yalnzca

birka yazar ad sayar ve bunlarla ilgili dncelerini bir tek cmlede, kesin bir
ifadeyle dile getirir. Ancak burada dikkati eken baka bir durum daha vardr: Batl
romanc ve ykcler iin gr belirtirken de ksa ifadeler kullanmasna karn o
yazarlar neden nemli bulduunun bir gstergesi olarak bir szlerini ya da
eserlerinde anlattklar bir durumu da anar; ama Trk yazarlar iin ayn eyi yapmaz.
Roman ve ykclmz asndan btn Trke zamanlarnn en yetkin,
en baarl anlats diye niteledii iki eser vardr: Yk (Yusuf Atlgan)
671
ve
Saatleri Ayarlama Enstits (Ahmet Hamdi Tanpnar).672 Yusuf Atlgan iin

Trkenin yaayan en nemli dzyazar ifadesini de kullanr.673 Ayrca, Reat Nuri
Gntekinin
grndedir.
Miskinler
Tekkesi
adl
romannn
bir
bayapt
olduu
674
Roman ve ykclmzdeki farkl ynelilerin kaynanda da kinci Yeni

iirinin bulunduu kansndadr. Bu etkinin grld yazarlarn banda Orhan Duru
ve Vsat O. Beneri gsterir.675 Dzyazda ve anlat trlerindeki geliimi de belli bir
izgide olmaya balar:
Aslnda son yllarda dzyaznn Trkiyede bir ykselii oldu: Metin
Kaan, Nihat Gen, Cezmi Ersz vesaire gibi. () Anladnca; Sait Faik,
Yusuf Atlgan, Vsat O. Bener ve Tahsin Ycel eczal izgisindedirler
bunlar nk. 676
Ancak, iirde olduu gibi yk ve romanda da hakszlklardan, ktlk
dayanmasndan,
alg
ortalamasnn
stndeki
yazarlarn
hi
gndeme
getirilmeyip bu ktlk dayanmasnn kapsam iinde bulunan ve yazdklar orta

dzeyi geemeyen adlarn zel olarak kollanp byk yazar gibi sunulmasndan
yaknr:
671
Ece Ayhan, mer Ulu ile Bir Yakndan Bir de Uzaktan Konumalar, iirin Bir Altn a,
s.211; Cihat zgemenle Karnca Gerekstcl zerine, a.g.e. , s.229.
672
Ece Ayhan, Cihat zgemenle Karnca Gerekstcl zerine, a.g.e. , s.229; Zrihte Bir
Konuma, Dipyazlar, s.65.
673
Ece Ayhan, Maldororun arklar, iirin Bir Altn a, s.78.
674
Hseyin Tzn, Zrihte Bir Konuma, Dipyazlar iinde, s.65; Glin Tokat, lhan Berk ile Ece
Ayhan kinci Yeni Akmn Anlatyor, a.g.e. iinde, s.152.
675
Glin Tokat, lhan Berk ile Ece Ayhan kinci Yeni Akmn Anlatyor, Dipyazlar iinde, s.136.
676
Ece Ayhan, Bir Uzak Akraba m? iirin Bir Altn a, s.76.
172
Trkiyedeki nemli yazarlar szgelimi Yusuf Atlgan, Vsat O.

Benerdir. Ama sorulunca, belirli bir pazarlamaclk gerei romann brahim
Tatlsesi gsterilebilir.677
7. EDEB KLKLER
7.1. Ahmet Haim (1884-1933)
Ahmet Haim, Ece Ayhann pek nemli bulmad, hatta biraz da
kmseyerek bakt bir airdir. Trkede iirin olmadn ne srd dnemin
(1839-1912) iinde yer alan ve bu genellemeye dahil olan herhangi bir addr Haim.
lhan Berkle yapt bir konumada, Berkin Hi kukusuz bizim yeni iirimiz
Ahmet Haimle balyor savna kar karak, Haime airliin deil ebru
sanatlnn daha ok yakacan syler. Ona gre, Haim de meram baka
olanlardan, yani sradanln tesinde bir dnce ve duyarllk yapsna sahip
olanlardan deildir. O da dneminin genel zelliklerini, ksr izgisini aamam,
iirin asl dinamiklerinden uzak bir duygu dnyasnda belki de basit kompleksleriyle,
kaprisleriyle ba edebilmenin ve kendini bakalarna beendirebilmenin bir yolu
olarak iirle uramtr:
iiri, meramlar baka eyler olanlar kullanmazlar tarihte yalnzca.
Duygulu ve de szgelimi ellerinden honut olmayan insanlar da
kullanabilir. iir yazarak kendilerini arkadalarna, kz arkadalarna
beendirmeye almak herhalde yaamn bir boyutudur ama bizim konumuz
bu deil, olmamaldr da.678
Haimdeki melali de ciddiye alnmaya deer bulmaz. Haimi ciddiye
almamasnn nedeni, onun, bireysel sorunlar tarihsel ve toplumsal balamlarla
ilintilendirip airce sorgulamalarla asl gerekleri ortaya karmaya ynelik bir
abas olmadn dnmesidir. Haimin melali ebrular artrr; ama iirsel
renk bu deildir.679
7.1. Asm Bezirci (1927-1993)
677
Ece Ayhan, Haklln nad ya da Ktlk Toplumu, a.g.e. , s.33. Burada Romann brahim
Tatlsesi dedii yazar Yaar Kemaldir. (Bkz. Ece Ayhan, Kim Kimin Sureti, Aynal Denemeler,
s.40.)
678
679
lhan Berk, a.g.m., 112.
173
Asm Bezirci, kinci Yeni iirine keskin eletiriler ynelten ve bu iire kar
olumsuz tavrn sonuna kadar srdren eletirmenlerin banda gelir. Bu nedenle de
Ece Ayhann eletirmenlerle ilgili ar szlerinin balca hedeflerinden biridir.
Denebilir ki Ece Ayhan eletiri ve eletirmenlerle ilgi ne sylemise, hepsinde Asm
Bezirciyi ima eden, ondan yola kt ya da ona yneldii bir yan bulmak
mmkndr.
Tedavlden kaldrldn bir trl fark edemeyen arkada diye hitap ettii
Bezirciyi; airlerin srtnda yalnzca bir yk olmann dnda, eletirmenleri halkn
nnde gsterip bu misyonu gerei okura Ece Ayhan ve kinci Yeni airlerini bak
aziz okuyucu milleti, sana ne hakaretler, ne ar laflar ediyor diye ikyet eden ya
da okura yneltilen eletirilerin ieriini trl arptmalarla deitirerek kolayc
yollardan kendisine prim salamaya alan ama kendilerine ate edilince eilen,
kurnaz, her sz ve davranlarnn altnda yalnzca basit kar hesaplar bulunan
eletirmenler arasnda grr. Bunlar, karlar gerei halktan yana grnrler; ama
aslnda ibirlii iinde olduklar, tarafn tuttuklar ve halk derken kastettikleri
emlak sahipleridir. Dolaysyla Asm Bezirciye asl yakan iin, dergilerde
rahneler amak yerine, ekmein boyunu aan paray kazanmak uruna varlkl
dostlar ii antolojiler dzenleyenlerin, yemeklerini yediklerinin edebiyat tarihini
yazanlarn hallerini yazmak olacan syler.680
Azm Bezirciye, ocukluunda izledii kovboy filmlerindeki kt adam
roln bile ok grr Ece Ayhan; deta Bezirci iin uygun szc semekte
zorlanr ve onun rol olsa olsa olumsuzluktur der. Yllar iinde herkesin
deitiini, ama yalnzca onun 1955-1956larda kaldn, aslnda bu yzden ona
acdn da syler.681 Bezircinin etrafnda olup bitenlerden, edebiyat dnyasndaki
yeni gelimelerden haberli olmad, sabit bir noktaya taklp kalarak iir ve
dncede varlan son aamay gremedii ynndeki grn daha somut
yanstabilmek iin ondan sz ederken boynu kireli A. Bezirci der.682 Bezirciyle
ayn anlayta ve izgide olanlarn iinde bulunduklar genel duruma bakn ve
Asm Bezirci iin temel yargsn yle zetler:
680
Ece Ayhan, Bir Kentin Dipyazlar, Sivil iirler, s.79.

682
Ece Ayhan, Tongu Yaarla iirli Sylei, a.g.e. , s. 252.
681
174
Toplumsal koullar zre iirle toplum arasnda ylesi aksz bir

bakm, simetri bizim grmz ve alkanlmz deildir. () Var elde
bir: Asm Bey arkadamzn diktann en iyi eletirmeni olduu.683
7.2. Attil lhan (1925- 2002)
Ece Ayhan, Attila lhann airliine kmseyerek bakar. iirlerinin arabesk
duyarlln snrlarn aamad, onun da bu duyarllk erevesinde snrl bir
kitleye hitap edebildii grndedir. Bu balamda onu ulusal deil, yerel bir
air olarak grr ve yalnzca zmirin medar iftihar saylabileciini, zmirde
Karyakada bir parka heykelinin dikilmesinin yerinde olacan syler. Dnce
bakmndan gerekten sk bir noktaya gelmesine karn ayn sre iinde iirden ok
uzaklatn,
bu
gerilemeyle
geldii
noktadan
da
artk
onu
kimsenin
koparamayacan ileri srd Attila lhanda asl eletirdii yn, arabesk bir ark
airi olmak dedii yanl romantizm algsdr. Ayrca, Kemalistliini ve parti
dl almasn da airlikle elien birer gsterge olarak kabul eder:
Yllar nce ald Halk Partisi iir dl kendisi iin elbet bir
handikap. Bir eliki, hatta bence bir leke! Bunu iin iin, kendine
yediremiyor gibime geliyor. Ve de kesinlikle Sivil air falan deil. Belki de
kendisine yar-askeri air denebilir. Kemalist oluu ise apak.684
7.3. Can Ycel (1926-1999)
Kendisi gibi muhalif bir air olan, resmi sylem ve kurumlarla srekli ba
derde giren, iirlerinde ve yaamnda marijinalliiyle dikkati eken Can Ycele
antipatiyle yaklar Ece Ayhan. Bu antipatik yaklamda, Can Ycelin eski milli
eitim bakanlarndan Hasan Ali Ycelin olu olmasnn nemli bir pay vardr.
Bunu doutan itibaren devletle ve iktidarla bir ili dllk olarak dnen airin,
ocukluunda hissettii devlet/iktidar basksna deinirken Can Ycele yapt
gnderme, aslnda onu salt bu ili dllk ve ortaklk ilikisi balamnda zihnine ta
ocukluk yllarnda kodlam bulunduunun ipularn da verir:
683
684
Ece Ayhan, Bir Kentin Dipyazlar, Sivil iirler, s.79,80.

175
Bizim ocukluumuz bunlarn fotoraflaryla geti. Byk devlet

memurlarnn ocuklarnn fotoraflar okul kitaplarnda baslrd. [smet]
Paann ikizleri, Milli Eitim Bakannn [Hasan Ali Ycelin] oullar.685
Ece Ayhana gre Can Ycel iirinin k noktas ve kayna Metin
Eloludur; dolaysyla asl babas da odur. Ama ona deil de deyim yerindeysebiyolojik babasna, yani Hasan Ali Ycele sahip kmasna sitem eder, bunu bir hata
olarak grr.686 Aktard bir olay, Can Ycelle babas arasnda kurduu bantnn
niteliini, Can Ycele bakndaki Hasan Ali Ycel dolaymnn basknln
akla kavuturduu gibi, Can Ycelin aslnda muhalif sylemini ve bohemliini
de sahici bulmadn gstermektedir. O, tm bunlarn arka plannda devlet
tarafndan salanm bir gvencenin ve maddi olanaklarn yatt kansndadr:
Bir gn V. Mustafa sormu Sfr nedir? ki ve sohbet meclisinde
bulunan mekkel Hasan li atlm ve Efendim demi ite mesela sizin
karnzda bendeniz! derler ki ondan sonra devlet ona yr ya kulum
demi ve Dragosta, Ankarada, evler, dkknlar, arsalar edinmi. Kalan
ikizleri de, -toplam ocuk- 40 yl boyunca srekli itikleri, deitirerek
paral saysz sevgililer tuttuklar halde miras, daha dorusu o art-deeri ye
ye bitirememilerdir.687
Her eye karn ona duyduu sevgiyi de dile getirir. airliine eksik bulsa da,
kiiliini takdir eder:
Can drst bir adamdr. Kfr ok severdi. iirini yourmaz, o
baka. O da onun bilecei i. Yoksa iyidir Severim.688
7.4. Cemal Sreya (1931-1990)
Ece Ayhana gre, Cemal Sreya Cumhuriyet dnemi edebiyatmzn en
cins ve en byk birka airinden biridir. Nzm Hikmetten sonra Trk iirinin
bittii ynndeki sylemleri boa karan, beklenmedik bir biimde kuyruklu yldz
gibi beliren kinci Yeni akmnn kadn gmlei giymi bir babasdr.689 iirlerini
685
Aktel, Ece Ayhann iir Defteri, Aynal Denemeler iinde, s.47.
687
Ece Ayhan, Hal ve Gidi Sfr ya da Zeyrek Orta ki, anakkaleli Melahata ki El Mektup ya da
zel Bir Fuhu Tarihi, s.19.
688
Ece Ayhan, Can Ycel, kzlemeler, s.16.
689
686
176
yaymlamaya baladktan sonra usta, ilgin, cins,
690
sk ve zgn air Cemal
Sreya, Nzm Hikmetle yan yana ve eit dnlmeye balanmtr hakl

olarak.691 Ama adalar da, nceki kuaktan ustalar da onu yeterince
anlayamamlar,
edebiyat
tarihinde
bulunmas
gereken
yere
koymay
baaramamlardr. Hatta srf varlkl toplumsal tabakalara mensup olmad,

herhalde
parasz
yatl
okuduu,
ocukluundan
beri
yoksulluklar
ve
yoksunluklarla dolu bir yaam geirdii iin olsa gerek, Sivil iirin ncs Cemal
Sreya iin gizli sac cce eletiriciler fkeyle faist demilerdir.692
Kendi kuan anlatmak iin Cemal Sreyann yeterli olabileceini syleyen
Ece Ayhan,693 onun iirlerindeki alayc ve espritel yan eletirir. Hatta onda
olumsuz bulduu tek nokta da budur; kendi gerekliiyle iirsel anlatm arasnda bir
kopukluun var olduunu, kulland iir dilinin onu yanstmadn dnr:
Ama, Cemal Sreya ile sk fk arkada olduumuz halde
birbirimizden pek etkilenmedik. 1989da Scak Nalda Cemal Sreya ki
aslan derinliine iki atla seviirdi der. Bu dize dnda yazdklar, kendime
tama bakmndan benim ilgimi ekmedi. Cemal Sreya kendi hayatndaki
trajii iirine neden geirmedi diye hep dnmmdr.694
Ayn zamanda yakn arkada olmasndan da kaynaklanan bir beklentiyle
Cemal Sreya iirinde kendi iir izgisindeki tepkisellik ve trajiklik dorultusunda
grmek istediini grememekten, asl arzuladn bulamamaktan dolay yaad
burukluk ya da bir tr hayal krkl, onu, airliini tmyle olumsuzlad Attila
lhanla aralarnda bir zdelik ilikisi kurmaya kadar gtrr:
Dibe inilirse, ile ve trajediye aldrmamasyla Cemal Sreya
kinci Yeninin aydnl iinde C.H.P. dl almam karanlk bir Attila
lhan deil midir biraz?695
7.5. Edip Cansever (1928-1986)
690
Ece Ayhan, En Sk air: Cemalettin Sreyya Seber, Sivil Denemeler Kara, s.18.
692
693
694
Glin Tokat, Sk Sinema, Sk iir, a.g.e. iinde, s.25.
695
691
177
Ece Ayhann kinci Yeni airleri arasnda kendisine en uzak bulduu ad Edip
Canseverdir diyebiliriz. Onu kt bir air olarak deerlendirmese bile, kinci Yeni
hareketi iinde br airlerle eit bir ilev ve nemle adnn gemesinden rahatszlk
duyar gibidir. Canseveri kinci Yeninin kendine zg yapsndan ayr tutmak ya da
en azndan onun bu hareketle ilikilerini belirli noktalarla snrlamak ister. Canseveri
btnyle kinci Yeniye katklar ya da ortak ktaki ilevi ynnden deil,
kendisini bu harekete borlu olmas yani kinci Yeninin yalnzca nimetlerinden, iire
getirdii kazanmlardan yararlanmas ynnden bu hareketle ilikili grr. Ona gre
kinci Yeni ad konmadan nce eskimi iirin yolunda yazlm kt iki kitab
bulunan Edip Cansever, her ne kadar kinci Yenide kendini bulmusa da, ara
kuaktan olduu iin hep arada kalmtr. kinci Yeniyle btnlemesini
engelleyen kimi etmenler vardr. Her eyden nce o orta bir airdir; oysa kinci
Yeni gerek teknik araylar gerekse ierik balamndaki farkllklar ynnden en u
noktalar zorlayan, ilerici ve devrimci bir iiri getirmitir. iirlerini genellikle
ortaokul kllarn, ortaretim hocalarnn ya da orta irfanllarn sevmesi de
Canseverin orta bir air olmasnn en iyi kantdr. Bu niteliksel durumu sayesinde
ok dl alm, kinci Yenicilerin parasz yatllk alkanlna aldrmayarak da
Etilerdeki evine bir dl kesi yaptrmak zere marangoz bile artmtr. O
yzden kinci Yeniye kabul edilii sonradan ve artldr:
Bizim
Taksimde
geen
ocukluumuzda
yaptmz
futbol
karlamalarmzda toplarmz bezdendi, mahalleye yeni gelen bir ocuk,

oyun bilmese bile salt topu lastik diye onu takma alabilirdik. Edip
Canseverin kinci Yeniye sonradan artl olarak alnmasnn nedeni acaba
bu mudur!696
Geri kendi kuann bir dolu airini sollamtr697, rnein C.H.P. dll
ve Kemalist Attil lhandan daha iyi airdir698; ama bu yeterli deildir. Byle bir
durum eer bir katk saylabilirse akma bir ar esnaf airlii rengini ve bu arada
Kumkap kltrn de getirmitir; ama antikac, tccar bir aileden gelmesi, lise
kl olmas, yabanc dil bilmemesi de dta tutulmasn gerektiren nedenler
696
Ece Ayhan, a.g.m. , s. 17.

698
697
178
arasndadr.699 kinci Yeni airleri arasnda dnldnde kltr bakmndan en

zayfnn o olduu grlr; belki bu yzden iirlerini gereksiz yere aar, uzatr ve
gevek rer.700
Tm bunlardan hareketle, Ece Ayhann Edip Canseveri kinci Yeniye dahil
etmek istememesinin temelde iki nedeni olduunu syleyebiliriz: 1. kinci Yeninin
asl aktrleriyle ayn toplumsal snfa dahil olmamas, 2. Eitim, kltr ve estetik
beeni bakmlarndan br adlarla ayn dzeyde bulunmadn dnmesi.
7.6. Enis Batur (1952- )
Edebiyatmzn en retken adlar arasnda sayabileceimiz Enis Baturun
airliine yer yer kukuyla, yer yer de takdirle yaklar Ece Ayhan. Bir yandan
Enisin iiri iyidir. ok iyi alan adamdr. ki kolla deil drt kolla alr gibidir.
Kurcalyor. Bizden sonra gelenlerden biri o da. Baka kim var?701 diyerek onu
vmesine karn, bir yandan da u ifadeleriyle onun air olmak iin bo yere bu
kadar uratn, air olma ansnn bulunmadn ileri srer:
Geenlerde haber gnderdim Enis Batura, iiri hemen braksn
dedim. Dzyazs gzel ama iiri evlere enlik. iiri bari rahat braksn. ok
kzm galiba. Ben Almanyaya gittiimde Oh, rahatladm demi.702
Baturla ilgili birbirini tutmayan yarglar arasnda, onun hakkn teslim etme
isteinin bir yansmas gibi de deerlendirilebilecek olan aadaki szleri sonu
zellii tar:
Ben Enis iin maalesef iyi airdir diyorum ama adam iyi air.703
7.7. Fazl Hsn Dalarca (1914- )
Ece Ayhan, Fazl Hsnnn kaynaklarndan birinin Necip Fazl olduunu,
ama onu hemen ap eski kaynaklara dndn syler ve bu kaynaklar arasnda
and eyh Galip iin hepimizin kayna ifadesini kullanr.704
699
Ece Ayhan, Pazar Postas ve Maherin Drt Atls, age., s.21.

701
702
Ece Ayhan, Sivil air, iirin Bir Altn a, s.145.
703
704
700
179
Bir airle, bir yazarla, bir dnrle ilgili hkm verirken Ece Ayhann ou
kere tipik bir gstergeden yola ktn ve bununla da yetindiini sylemitik.
Ayn durum Dalarcaya yaklamnda da sz konusudur. Dalarca, 1946ya kadarki
dneminde Ece Ayhan iin iirin mhtahkem mevkisidir; ama ondan sonra
yalnzca bir hkmet airidir. O yl Amerikadan gelen Missouri zrhls deta
Dalarcay ikiye blm, ona iirin mstahkem mevkisi olma
sfatn
kaybettiren ve airlik yaamnda bu sfatn yrrlkte olduu dnemin kapanmasna

neden olan Memnunuz cihandan ve hkmetten dizesini yazdrmtr. akrn
Destan kitabnda yer alan Aybalarnda Memnundu iirindeki bu dize, Ece
Ayhan asndan Dalarcann airliinin bitiine ilikin en gl kant, en nemli
gstergedir. Byle bir dizeyi bir byk air deil, bir nyzba yazabilir yalnzca;
dolaysyla Dalarcann da nyzbalnn airliine galip geliinin bir belgesi
gibidir bu dize. 705 Dalarcann 1946dan sonraki dnemini ise milliyetilik perdesi
altnda resmen rklk yapma ile tanmlayan Ece Ayhan,706 ondan her sz ediinde
mutlaka bu dizesini de anmadan gemez. Bu dizeyi Cumhuriyet dnemindeki
egemen anlayn simgesi gibi de grecek denli nemser ve bunu ironik bir slupla
yle dile getirir:
Kemalist Dalarcann akrn Destannda Ay Balarnda
Memnundu iirindeki Memnunuz cihandan ve hkmetten dizesini ise hi
unutmam. Bence bu, btn Cumhuriyet iirinin en gzel ve en manal
dizesidir.707 Tabii Sk iir byle bir dizeye ve gzellie hibir zaman
eriemedi.708
7.8. Hilmi Yavuz (1936- )
Anmsanaca zere stanbul Bykehir Belediyesinin 7-9 Mays 1991de
Cemal Reit Rey Konser Salonunda dzenledii ve organizatrln Hilmi
Yavuzla zdemir ncenin yapt I. Uluslararas stanbul iir Forumu: Poesiuma
19 yabanc lkeden katlan 21 airin yan sra lkemizi temsil etmek zere arlan
20 airin arasnda Ece Ayhan ve smet zelin yer almamas, edebiyat evrelerinde
705
Cenk Koyuncu, iirimin ktidara Gelmesini stemem, a.g.e. iinde, s.18,19.

707
Ece Ayhan, Bir iir Sahtekrl, iirin Bir Altn a, s.26.
708
Ece Ayhan, Tongu Yaarla Ortadou ve Balkanlar apnda Bir Sylei, a.g.e., s. 249.
706
180
byk bir tepkiyle karlanm, bu durum Ece Ayhan da ok zm ve

fkelendirmiti. Bu olaydan sonra, dnemin belediyesinin sosyal demokrat bir
partiye mensup olmas dolaysyla sosyal demokratlara ynelttii eletirilerin daha da
keskinletii, onlara ynelik hogrsnn nerdeyse tmden ortadan kalkt
gzlenebilir. Ayn biimde, bu olayn asl sorumluluunu ykledii kii olarak Hilmi
Yavuza bak da tmyle bu olumsuzlayc boyutta biimlenmitir. Bu bakmdan,
onunla ilgili grlerini sz konusu olayla balantlayarak dnmek daha doru
olacaktr.
Hilmi Yavuz iin, mevcut sisteme ve ileyie kendi tutumuna paralel bir
eletirel bak yneltmediini dndnden zararsz air, stanbul Belediyesinin
bu organizasyonundaki grevinden dolay da zararsz belediye airi ifadelerini
kullanr. iirlerini nemsememesine karn dzyazlarnn fena olmadn syler.
zenli, dikkatli bulur onu dzyazda; ama yanl yapmamaya almasn
gereksiz bir temkin, hatta bir eksiklik olarak grr. Poesium olayndaki air seimini
etik d bir davran olarak deerlendirmesinin izlerini tad sezilen bir yaklamla
onun etiki bilmediini ve mesleki bakmdan da yetersiz olduunu ne srer:
Doktoras olmayan tek felsefe hocas. ngilterede akretim gibi
bir okul bitirmi. Felsefeci olup olmadndan kukuluyum. Etiki bilmeyen
felsefeci olur mu hi? Oluyormu demek ki!709
7.9. lhan Berk (1918- )
Ece Ayhan, lhan Berkle yapt bir syleide onun airliine ve iirlerine
ilikin grlerini de aklar. lhan Berkin airliini iki srete dnmektedir: 1.
Deniz Eskisi kitabna kadar olan dnem, 2. Deniz Eskisiyle balayan dnem. Deniz
Eskisi yaymlanana (1982) kadar Berkin, meram Cumhuriyet olsa da Osmanl
kaftanlar giyen turuncu renkli bir Divan airi grnmnde olduunu, iirlerinin
daha ok rindler, derviler tarafndan okunduunu, ama bu kitapla birlikte iyice
morarm bir air haline geldiini syler. zellikle Aripel iirlerinde kendisinin
grmek ya da bulmak dedii dmler atlm olmasndan duyduu heyecan
dile getirir.710
709
710

Ece Ayhan, Kafamz Kurcalayan Kimi Sorular zerinedir:II, Dipyazlar, s.36.
181
Sz edilen blmdeki iirlerin, insani trajediyi gnlk yaam grngleriyle

ilikilendirerek szcklerin imledii canl sahneler araclyla vermeye alan ksa
iirler olduunu gz nnde bulundurursak, lhan Berkin airlik yaamnda saptayp
metaforik bir anlatmla dile getirdii iki dneme ilikin dncelerini ve nemsedii
iirsel tavr somutlamamz daha kolay olur. Buna gre, Berkin airliini u
srelerde deerlendirdiini syleyebiliriz: 1. iirsel deerini dil ii dinamiklerin n
planda tutulduu bir estetik dzlemde kazanan, ierii soyut balamlara dayal iirler
yazd dnem, 2. iirsel deerini hem dil ii hem de dil d dinamiklerin estetik bir
dzlemde buluturulmasyla kazanan, ierii -bir ynyle yakn tarihimizi
sorgulamaya da olanak veren- trajik bulgularn seikleebildii somut balamlara
dayal iirler yazd dnem.
Ece Ayhann deerlendirmelerine esas tekil eden tek ey metin deildir;
airlerin kiilikleri ve dnce yaplar yannda insani ilikileri de onun iin
belirleyici bir etmendir. zel ilikilerinin seyri, kiilere ynelik yarglarn her an
deitirebilmektedir. kinci Yeni srecinde ylesine nemli bir ilev grrd ki ilk
gnlerde; hnzrl ve ele avuca gelmezlii atlanabilir711 dedii lhan Berke kar
tavr ve deerlendirmeleri de bir olay zerine tmyle olumsuzlamtr. Olay ksaca
udur: Ece Ayhann, bir arkadayla birlikte Tarlaba Bulvarnda oturduu ev
yanar. O akam lhan Berkin evinde geirmek ister; ama Berk Ece biliyorsun ben
sabahlar iir alrm diyerek onu misafir etmek istemediini belli eder.712 ok
etkilendii bu olaydan sonra, sarka gibi Acayla Ylmaz Gney arasnda gidip
geldiini, kaypak bir yan bulunduunu syledii
Berkin; yerinden ve
katmanndan oktan kopmu,713 hatta katman (ekri) deitirip neredeyse sanat

ahsi ve muhteremdir ilkesine gelerek kinci Yeniyi oluturan dinamiklerden
tamamen uzaklam olduunu dnmeye balar. Bu durumda artk sk ya da
sivil bir air deildir o; dolaysyla sk ya da sivil iire katklar da yazdklar
yoluyla deil, yer ald kart izgi konusunda eski arkadalarn bilgilendirerek
gerekleebilir:
Bugn
bile
Nfuzu,
Mlkiyeti
sezince
birisiyle
telefonda
konuurken ceketinin dmelerini ilikleyebilir, ite buna ok zlrm. Ama

711
713
Ece Ayhan, Ylmaz Gney Kitab, iirin Bir Altn a, s.96.
712
182
Fransz sinema ynetmeni J.P. Melville gibi Mr. Hydelarla, matematiin

peinde koanlarla, ktlk dayanmasnca ili dl olduu iin kinci
Yeniye bu adan da bir katks beklendi hep. Bugn de bekliyoruz. Bu ve
bylesi bir topluluun bir insan toplumu olup olmadn, ok eyi gerekten
bilebilir nk.714
7.10. smet zel (1944- )
smet zel, Ece Ayhana gre
Trkiyede yaayan -be airden
biridir.715 Cins ve zgn bir air olmasnn yannda ayn zamanda sk bir
dnr olarak grd smet zelin, genliinde bal olduu Marksist
dnceden koparak slam, iyiler taifesini tercih etmesinden dolay kimi
evrelerden ald olumsuz eletiriyi de yersiz bulur; nk masann bir yanyla
teki yan arasnda ayrm yoktur.716 Ama yalnzca slam mitolojisini ve Snni
mezhebi kullanmasn bir eksiklik olarak grr; bu, insan sonuna kadar
deeleyebilmeye engel bir durumdur; insan tm boyutlaryla irdeleyebilmek iin
btn mezhepleri ele almak gerekir.717 zelin farkl kutuplardaki dnya grleri
arasnda yapt geii dnce tarihimizde rastlanmayan bir savrulma olarak
nitelendirir ve bu bakmdan onu Arthur Rimbaudya benzetir:
Ben Rimbaud olarak, kk Rimbaud olarak, Japon Rimbaud
olarak, smet zeli gryorum. Rimbaud Harrara gitti, dalara. smet zel
ise llere gitti. Bizim iir tarihimizde, hatta dnce tarihimizde byle
savrulan yoktur.718
Arthur Rimbaud, Ece Ayhann ok nemsedii ve kendisinin de etkilendii
bir airdir. Bu benzetiin iki ynl olduunu syleyebiliriz: Dnce savruluu ve
airlik kalitesi. Dolaysyla, zelin hem ancak Rimbaudyla kyaslanabilecek
dzeyde iyi bir air olduuna, hem de yaad dnsel deiimin cins ve zgn
airlerden beklenebilecek airce bir savrulma olduuna ilikin inancn aa
vurmaktadr Ece Ayhan bylece.
714
Orhan Khyaolu, Haklln nad a.g.e. iinde, s.134.

Fuhu Tarihi, s.11.
716
717
Aktel, Ece Ayhann iir Defteri, a.g.e. iinde, s.48.
718
Ahmet Soysal, Ayptr Sylemesi: Rimbaud, a.g.e. iinde, s.60.
715
183
I. Uluslararas stanbul iir Forumu: Poesiuma kendisiyle birlikte

arlmay edebiyat evrelerinde eitli yanklara yol aan smet zeli bu olay
zerine daha da sahiplenir; arlmama durumunu bir tr ortak maduriyet gibi
alglar ve bunun nedenini de zelle kendisi arasnda bulduu bir ortak noktayla,
devlet kartl ile aklar:
Belirli bir konuya da biraz deineceim: Geen yl, bizim sosyal
demokratlar ilgin bir iir sahtekrl giriiminde bulunmulard! Ve bence
cumhuriyetle elikisi olduu iin falan deil de, bu devlete kesinkes kar
olduu igdsel olarak sezildii iin smet zel gz gre gre skalanm ve
dlanmt. nk smet zel, deil yle atlanacak, Trk dncesinde ve
iirinde byk bir ilevi olan ve Trkenin en etkin ve nemli -drt
airinden biridir. Bu bu kadar.719
Uzun bir aradan sonra smet zelin Dergh dergisinde yaymlad (Mays
1993) Of Not Being A Jew balkl iir iin vg dolu ifadeler kullanrken, onun
slamc dnya grnden uzaklatna ilikin sezgisini de ortaya koyar ve bu
sezginin gerekleme olasl karsnda duyduu sevinci gizleyemez:
te tam bir sivil iir size. Dizeler mitralyz gibi. smet zel
slamcl brakm m ne! Ya da bu erif Mardinin bir iiri gibi. Velhasl
son on yln, yirmi yln en gzel iirlerinden biri. in iinde stelik Hurufilik
de var. Hayt!720
Ece Ayhan; Sivasta Madmak Otelinin atee verilmesiyle (2 Temmuz 1993)
oteldeki pek ok aydn ve sanatnn yanarak ya da dumandan boularak yaamn
yitirmesinden sonra bunu bir eriat ayaklanmas olarak nitelendiren evrelere kar
yazlaryla sert bir biimde tepki gstermesi zerine smet zeli insan olduunu
unutmakla, drst olmamakla, kendini lekelemekle sulam ve zele ilikin o
zamana kadarki olumlu dncelerinden dolay zr diler mahiyette kimi aklamalar
yapma gerei duymutur.721
7.11. kk skender (1964- )
719
Ece Ayhan, Nzm Hikmeti Yeniden Bir Dnelim, Sivil iirler, s.54.
Nokta, airin Gr, Aynal Denemeler iinde, s.39.
721
Ece Ayhan, Silgiler, Silerken, Silinirler de, Sivil Denemeler Kara, s.7,8.
720
184
Muhalif duruu ve aykr sylemleriyle 80li yllarda dikkati ekmeye

balayan kk skender (skender ver) iin Ece Ayhan, ilk ad gerekten kk
ama kendisi byk bir air bence der. zellikle pervaszl ve cesareti
ynnden onu Trk iirinde ayr bir yere koyar. ok nem verdii gze alma
zelliinin bir davurumu olarak kk skenderin birtakm eyleri tasarlad gibi
ya da olduu gibi ekinmeden syleyebildiini belirterek onu takdir eder.722
Ece Ayhann, bir airi ok nemsediini gsterebilmek iin zaman zaman
kulland bir ifade vardr: Kua onunla anlatlabilir. Bu durumu kk skender
iin de geerli grr. Kurumlar ve iktidar karsndaki muhalif tavr ynnden
kendisine benzetiliini bir lde temkinle karlar; ama dikkatle bakldnda
grlebilecei zere, aslnda bu temkinin nedeni kk skenderin iirini kendi
iirinin devam ya da ardl gibi grme eiliminin ortaya kmasn engellemektir.
Ancak yine de, salt Cemal Sreyann bu konudaki grn aktarmakla yetinmeye
alsa bile, dnsel ve poetik duru bakmndan aralarnda var olan izgisel
banty belirtmekten kendini alamaz:
Cemal anlatmt bana. Kk skender bir konumasnda: te unu
severim, bunu severim, Ece Ayhan severim demi. Cemal demiti ki:
Bakalarn niye sylyor. Bu senin olun. Yalnzca seni sylese yeter.
Bilemem.723
7.12. Melih Cevdet Anday (1915-2002)
Melih Cevdeti, gerekleri anlamakta, gelinmesi gereken noktaya varmakta
ge kalm bir ad olarak grr Ece Ayhan. Bu yargya varmasn salayan gsterge;
yllardr dergilerde, gazetelerde yazlar yazmasna karn 76 yana kadar bir kere
bile Cemal Sreyann adn anmad halde, o yatan sonra da olsa kinci Yeni
airlerinden sz etmeye balamas, yazlarnda hem Turgut Uyarn hem de Edip
Canseverin adlarn kullanmasdr. Bu ge kalta tarihi kurcalayan kuaktan
olmaynn da nemli bir etkisi vardr; ama biraz yalannca durumu akm,
sonunda aymtr Melih Cevdet. Tek bana bir gsterge olarak yeterli bulmasa
bile, Artk anlam olmayan eyleri seviyorum demesini de nemser; bu szn,
722
723

Aktel, Ece Ayhann iir Defteri, a.g.e. iinde, s.49.
185
onda grd olumlu gelimeyi yanstmas bakmndan zerinde durma gerei

duyar.724
Melih Cevdette gzlemledii deiim ve geliim karsnda aknln da
gizleyemeyen Ece Ayhan, onu, geldii bu noktada eski kafallarn rahat
brakmayacaklar, onunla birlikte iir ve dncenin nne set ekmeye devam
edecekleri endiesini de tar:
Geen yla [1988] kadar ben Kemalist Melih Cevdet Andayn
iirleri ve yazlaryla pek ilgilenmezdim. () Ksacas, virgln sandakiler
beni rgalamamtr. Nasl d politika yazan gazetecilerle ilgilenmiyorsam,
d politika airleriyle de ilgilenmezdim. Ama Melih Cevdet Anday, hi
beklenmedik bir biimde deiti ve geliti ve Trkiyedeki iir toplumunda;
yaayan en nemli air ve dnr oldu. Evet, insan olan karamsar olmak
zorundadr! () Bu yzden eski ve eskimi zevkin ve hayatn temsilcileri
Melih Cevdet Anday ve (hi deilse) iiri rahat braksnlar diyeceim.725
7.13. Nzm Hikmet Ran (1901-1963)

Dorusu, zerinde genellikle airliinden ok dnya gryle durulan,
savunduu fikirler nedeniyle yaad srgnlkler, hapisler ve aclarla anlan, ad
deta Trkiyedeki sosyalist oluumun tarihesiyle zdeleen Nzm Hikmet
zerine Ece Ayhann grleri genel kabullerden, allm yarglardan ok farkldr.
Ece Ayhan, Nzm Hikmeti sosyalist bir air kimliinde deil; oturduu ideolojik
zemin, dayand temel dinamikler ve egemen geliim yn bakmndan tmyle
kar olduu Cumhuriyetin resmi sylemiyle organik balar iinde bulunan nemli
bir ad olarak grr. Bu gr dorultusunda Geni bir perspektif iinde
dnrsek; Nzm Hikmetin kendisi ve iirleri dorudan doruya Kemalist sylem
iinde ele alnabilir726 der ve onun edebiyat tarihimizdeki yerine Kemalist sylem
iinde nemli air szleriyle iaret etmeye alr.727 Ona gre, Cumhuriyet
dneminin
zgn,
cins,
sk
724
ve
sivil
airleri
Cumhuriyetle
Aktel, a.g.m., s. 45, 46.

s.227.
726
727
Aktel, Ece Ayhann air Defteri, a.g.e. iinde, s.44.
725
186
yaralanmlardr; ama ayn eyi Nzm Hikmet iin sylemek olanakszdr, onun
durumu ve konumu, sanlann tam aksinedir:
Nzm Hikmet iirinin, bilinenlere ve tekrar edilen grlere karn,
gerekte sepet gibi gevek rlm Cumhuriyetle; temelde; herhangi bir
sorunu olmamtr. (Szgelimi; parasz yatllktan gelen sivil airler, yle ya
da byle, bu emlak cumhuriyetinden derin bir biimde tedirginlik
duymulardr hep. Hatta Cemal Sreyaya, Sezai Karakoa ve zellikle
smet zele Cumhuriyetle yaralanmlardr diyebiliriz.)728
Ece Ayhana gre, Nzm Hikmetin zaman zaman hapislerde yatnn
nedeni sistemle atmas, muhalif sosyalist kimlii deil, Kemalistler aras bir
iktidar kavgasdr sonuta. Yani atmay douran etken temeldeki kartlk deil,
ayn oluum iindeki konum ve rol kavgasdr. Programlar kapm, galip gelen
smet nn taraf olmutur. Koullarn seyri deiseydi bu iktidar mcadelesi
Nzm Hikmet lehine de sonulanabilir; smet nn hapislerde yatan kii, kendisi de
cumhurbakan olabilirdi rahatlk ve kolaylkla.729 Rol dalm bakmndan ikisi
rahatlkla yer deitirebilirdi; nk ikisi de Kemalist sylem iindeydi.730
Nzm Hikmetin dedesinin paa, daysnn Ali Fuat Cebesoy oluundan,
byk bir aileden geliinden de hareketle dz halkn edebiyatndan bir para
uzak olduuna vurgu yapan Ece Ayhan, abuk nlenmesini yalnzca iirlerinin
siyasallna balar.731 airliinde de iki aama zerinde durur. Trkiyeden
gitmek zorunda kalmadan nceki iirleri iyidir, hatta Nzm Hikmet o dnemde
benzersiz bir airdir; ama anadilinden 1951de koparldktan sonra yazd
hemen hemen btn iirleri kartpostal iirleridir.732 Bu balamda bir Saman
Sars iiri dikkate deer bulunabilir; ne var ki onun da kurgusu iyi deildir.
iirlerinin alg ortalamas iinde olduu, Trkiyedeki alg ortalamas neyse, onu
zorlamad grlr.733
Ece Ayhan, Nzm Hikmetin iir tekniinde ok nemli bir noktaya da
dikkati eker: zellikle Memleketimden nsan Manzaralar kitabnda grlen iir728
Ece Ayhan, Nzm Hikmeti Yeniden Bir Dnelim, iirin Bir Altn a, s.55,56.
730
731
732
733
729
187
sinema ilikisinin yansmalar edebiyatmzda ilk kez rastlanan bir durum olmas
yannda, iire sinemadan yeni anlatm olanaklar, alar, mercekler, yntem ve
baklar tamas bakmndan da ok nemlidir. Bu uzun iir batan baa sinema
dilinin bildik zelliklerini tar; iir boyunca ekim-sahne-ayrm-blm ve olgu
dzenlemesinin (rglenmesinin) yaln da olsa zel bir kurgu anlayyla yapld
aka ayrt edilir. Ayn durum Simavne Kads Olu eyh Bedreddin destan iin
de dnlebilir. Aslnda onun btn iirlerinin deerlendirilmesi ve alglanmas
ancak sinemayla tehlikesiz ilikileri bilinirse gerekleebilir.734 Ece Ayhan, iir ve
sinema arasndaki ilikiler zerinde nemle duran bir air olarak, Nzm Hikmetin
iirlerinin bu ynn ustaca yakalam, bu iirlere bak iin okura ve aratrmaclara
yeni bir perspektif sunmutur.
Kendisinden sonraki airlerin byk ounluunu etkileyen ve bir anlamda
Trk edebiyatndaki toplumcu gereki izginin ana damar sayabileceimiz Nzm
Hikmetin onun iirleri zerinde bir etkisi olmadn da belirtme gerei duyar Ece
Ayhan:
Nzmn aleyhinde konuanlar, etkisinde kalmlardr. Altnda
ezilenler Nzm knyorlar. Tank gibi ezmi adam. Ben Nzmdan hi
alnmadm, beni ezmedi. () Ama Nzm ii snf tam anlamyla yokken bile
varm gibi srdryor dlemini. Byk aileden oluu dnda bir ey
sylenemez ona.735
7.14. Necip Fazl Ksakrek (1905-1983)
Ece Ayhan, Necip Fazl Ksakrekin iirlerinde ve dncelerinde gerek
bir derinlik olmadn ne srer; ona verilen nemin bir abartya dayand inancn
tar. airin yaklamlarndan bu abartmay iki ynl dnd anlalyor: Hem
Necip Fazl kendisini ve kendisiyle ilgili durumlar olduundan fazla gsterme
eilimindedir, hem de Necip Fazl okurlar onun sanatn ve dncelerini
olduundan fazla grmektedir. Onun ruhsal buhranlarn, iirlerine yansyan varlk
sorgulamalarn ciddiye almaz; bunlarda felsefi ve sanatsal bakmdan herhangi bir
deer bulmaz. Sradan ruh durumlarn, herkese zg olabilecek kiisel sorunlar
byk metafizik gerilimlermi gibi gstermeye alt kansndadr.
734
735
Ece Ayhan, Nzm Hikmet ve Sinema, Dipyazlar, s.88, 89.

188
Ruhsallklarn ben ruhsallk olarak grmyorum. Psikolojik air

denir ya hani. Onlar ruhsallk deil aslnda. () Onlar herhangi bir gencin
kolaylkla yaayabilecei eyler. Mesela otelde kalan bir gencin. Fazla kadn
bulamyor, fazla para bulamyor, fazla imkn bulamyor, ite onlar. Derinlik
yok aslnda.736
7.15. Nilgn Marmara (1958-1987)
Ece Ayhan iin Nilgn Marmarann ok zel bir ad olduunu syleyebiliriz.
zellikle onun airliiyle kiilii arasnda bulduu rtme, deerlendirmelerinde
salt metne bakmayan Ece Ayhan iin olduka etkileyici bir durumdur. Yeterince fark
edilemese bile Nilgn Marmarann en temel zelliinin sahicilik olduunu
syler.737 Ece Ayhan iin sahicilik, airliin olmazsa olmaz koullar arasnda sayd
etikilikin iiri besleyen, deerli ve kalc klan en nemli elerinden biridir.
Sahicilikle zgnlk arasnda kurduu sk bir ba vardr. Nilgn Marmaray bu
ynyle olduu gibi kiilii ve bu kiilikle rten airliiyle de benzersizlerin en
bata gelenlerinden biri diye tanmlar ve ubeyi dnr dedii dris
Kkmerin u iirdeki karl olarak grr. Yeni Marijinallerden Nilgn
Marmara, gerekten ok ayr bir konumda, yakn ve uzak evresinden ayr,
ayrlm olarak snrda, garip bir snrda bulunmaktadr. Ayrca iirin dnyada ve
Trkiyede en eski servenlerini bile ayrntsna kadar bilmektedir.738
Edebiyat evrelerinde; yaamnn kimi kesitlerindeki krlmalar, iirlerindeki
trajik bulguculuk ve intiharyla Nilgn Marmara genellikle Sylvia Plathla
ilikilendirilir; iirleri ve yaama bak bakmndan da bu airin etkisinde kald
kans vardr. Bunda, Marmarann bitirme tezi olarak Sylvia Plath hazrlam
olmasnn da ynlendirici bir etkisi bulunduu dnlebilir. Ece Ayhan, bir etki
sezilse bile bunun nemli olmadn, ortada onun zgnln glgede
brakabilecek derecede bir etkilenmenin bulunmadn, Marmarann kesinlikle bir
aray ya da arama iinde olmayan ama iiri bulduu her yerde: Libyada,
Avusturyada, Bodrumda, Marmariste, stanbulda da deen ve durmadan
736

Ece Ayhan, Kentte Keifler: Sait Faikin Ak ya da Gizli K Meknlar, iirin Bir Altn a,
s.125.
738
Ece Ayhan, Kargalar ve Nilgn Marmara, a.g.e. , s. 163.
737
189
derinleen bir air olduunu syler.739 Ona gre, Nilgn Marmarann iirlerinde,
yabanc etki aranyorsa, bunun iin yalnzca Sylvia Plathtan yola kmak yanltr.
Onun iirlerinde en ok Dylan Thomas izgisi vardr denebilir. Anglo-Sakson
iiri!740 Ama asl nemlisi bu iirlerin anahtar aranyorsa, o anahtar ta hayatn
iine gmldr; nk Nilgn Marmara dnyayla yaral bir airdir ve onun
imgelerinin asl kayna bu yaradr, hayatn kendisidir.741
Ece Ayhann, bir airin nemini dile getirebilmek iin yer yer kua
onunla anlabilir ifadesini kullandn sylemitik. Cemal Sreya ve kk
skender iin ne srd bu sav Nilgn Marmara iin de yineler:
Haklln inadyla apak yazyorum ki, Nilgn Marmara usuz
bucaksz sivil airlerden biridir. Belki de en nde geleni. Szgelimi, kendi
kua rahata onun adyla anlabilir742
7.16. Nurullah Ata (1898-1957)

Ece Ayhann btn eletirmenlere ynelik tavr genel olarak olumsuzdur.
Nurullah Atala ilgili dncelerinin de btnyle olumsuz olduunu gryoruz.
Bunun gerekelerini somutlamaya alalm.
ncelikle, Nurullah Atan zengin ve ayrcalkl bir toplumsal snfa mensup
olmas, Ece Ayhan asndan bu olumsuzlama iin nemli bir gstergedir. Bu
ayrcalkl konum eitsizlikler, hakszlklar, adaletsizlikler, alt snflar smrme
zerine kurulu olduundan, Atan bu konumun olanaklarndan yararlanm olmas,
ona kar antipati uyandrc ilk nedendir. airin iddiasna gre, Trkiyede eski bir
gelenek vardr: Sava zamanlarnda, lkenin zor koullarda bulunduu riskli
gnlerde vakitli aileler ocuklarn lkelerinden uzaklatrp Avrupaya okumaya
gnderirler. Bylece ocuun ba derde girmez. Bu ocuklar; cephelere srlen,
lm kalm mcadelesi veren yoksul ocuklarnn yaadklarndan bile habersiz bir
biimde, tm olumsuz koullardan soyutlanm ve gvence iinde yaamlarn
739

Ece Ayhan, Nilgn Marmara stne Sekiz Soru, Sivil iirler, s.90.
741
Ece Ayhan, Kez, Nilgn Marmara! Aynal Denemeler, s.20.
742
Ece Ayhan, Nilgn Marmara stne Sekiz Soru, Sivil iirler, s.90.
740
190
srdrrken, bir yandan da renimlerini tamamlarlar. Ama bu gerek, nedense

edebiyat szlklerinde, ansiklopedilerde, ilgili hibir kaynakta yer almaz; zenle
gizlenir. Ata da o ayrcalkl snfn bir ocuu olarak Anadoludaki Milli
mcadele gnlerinde yurtdna gnderilerek gvenceye alnmtr. O tehlikeli
sreci svirede, Lozan ya da Cenevrede zel bir okulda renim grerek
geirmitir.
kinci olarak; Ata, air ve yazarlara icazet vermeye yetkisi olan bir grevli
gibi almtr. Herkes, zellikle krk kua airleri akamlar meyhanede ondan
hep onay, vize beklemektedirler. Eletirmenin iktidarna dayal bylesi bir
yozlamann balatclarndan olan Ata, edebiyat dnyasnn iinde bulunduu
ilkelliin ve ktlk dayanmasnn da sorumlularndandr. Ondan onay
bekleyenler hl beklemeye devam ederken, bu iktidardan onay alma durumu
neredeyse bir gelenek, hatta bir zorunluluk halini alm, gnmz edebiyat
dnyasndaki arpk ilikilerin merkezine yerlemitir.
Atan onun dncelerindeki yerinin olumsuz olmasnn asl nedeni ise
kinci Yeni iiri karsndaki tutumudur. kinci Yeni hareketi daha ortaya yeni
ktnda Ata kendi ekrisi gereince hemen kar km, Muzaffer Erdosta
Bir de bamza Cemal Sreyay kardn diyerek fke ve sitemini dile getirme
gerei duymutur. Bu tepkinin nedeni, Atan da kltre, bilgiye, deiime
kaplarn kapatm olanlar arasnda yer almasdr; o da bizdeki kendi kuann
dnda kalan genlere hi ilgi duymama geleneinin bir parasdr. Buradan
dnnce aslnda Orhan Veliden sonrasn alglayamay doaldr; ama
Trkiyede Beir Fuat izgisinde sren eletiri geleneinin Cumhuriyet dneminde
kavak noktasndaki en nemli ad olmas bakmndan bu doal durumuna karn
irdelenmesi, eletirmenliinin nitelik ve ilev ynnden tm boyutlarnn ortaya
konulmas zorunludur. Oktay Rifatin Peremli Sokak knca da afallam, ama
sonra baka d etkenlerin devreye girmesiyle herhalde Oktay Rifatn bir bildii
vardr diyerek ona kar geri adm atmak zorunda kalmtr. Yeni beliren iiri
deiim iinde alglamak iyice zorlarken, Ata, umay unutmu bir ku gibi
yerinde akl kalm, deyim yerindeyse kendi bykl iinde sadece
yalpalamtr:
191
Ata umasn unutmu bir kua benzemektedir. Yalpalyordur.

Albatros kuu gibi. Hani byk kanatlar yznden. Trkiyedeki toplumsal
ve
siyasal deiimleri gelimeleri
dncede
olsun mzikte
olsun
izleyememitir. Velhasl deil lhan Usmanba, Blent Areli krk yllk

ezan bile anlayamamlardr. Forum dergisinden, Helikon Derneinden
haberi bile yoktur.743
ne srd bu ilgisizlik, dar snrlar iinde kendini kapatma ve
alglama yetersizliini salt iirdeki yenileme ve deimeleri izleyememe
ynnden ortaya koymaz Ece Ayhan; ona gre Ata, -dahil olduu kitleyle birliktebr edebi trlerdeki deerleri de grememi, alglayamamtr:
Nurullah Ata bata olmak zere, Cumhuriyetin laikleri, (bence)
btn Trk zamanlarnn en gzel anlats olan Saatleri Ayarlama
Enstitsn (bakn, ekri ayrmndan ileri gelebilir, ve ok kaba- bir
anlam da vardr!) es gemilerdir 1973e dek!744
7.17. Oktay Rifat (1914-1988)

Ece Ayhann Oktay Rifatla ilgili dncelerini daha somut ortaya
koyabilmemiz iin kinci Yeninin ilk yllarn ksaca anmsamakta yarar var.
Hareketinin ortaya k gnlerinde iirdeki bu deiim ve yenilemeye bir nc
arar mahiyette kimi tartmalar da balatlmt. Bu arada Oktay Rifat, 1956da
yaymlanan Peremli Sokak kitabn kant gstererek kinci Yeninin ncs, hatta
kurucusu olduunu ne sryordu.745 br kinci Yeni airleri gibi Ece Ayhan da
buna iddetle kar kar. Bay Horozcu dedii Oktay Rifatn mahalleye yeni
gelen kiraclarn ocuklar gibi sregelmekte olan bir oyunun bandan balamak
istediini, bunu stelik bu oyunun kurallarn bilmeden, salt yknerek, dn
dediinin tam aksini syleyerek, acemice yaptn syler. Bu durumda mahallenin
743
Ece Ayhan, Nurullah Ata, Ludingirra, 8 (K 1998-1999).

Tarihi, s.50.
745
Bu konuyla ilgili ayrntl bilgi ve kinci Yeninin ilk rneklerinin kronolojik listesi iin bkz. Asm
Bezirci, kinci Yeni iirin Kurucusu Kimdi?, kinci Yeni Olay, Evrensel Basm Yayn, (2. Bask),
stanbul 1986, s.52.
744
192
asl elebalaryla [kinci Yeninin asl kurucular ile] bir anlamazlk kmas
doaldr diyerek Peremli Sokak iin u benzetmeyi yapar:
Peremli Sokak, bayramlarda ocuklarn salt patlatmak iin alaya,
tepine annelerine satn aldrttklar ddkl balonlara benziyor, o kadar.746
Oktay Rifat kinci Yeniye tmyle uzak bulur. Peremli Sokaktaki farkl
dilsel deneylerin ve allmam badatrmalarla kurulan imgelerin kinci Yeni
iirindekiyle ilgisiz bir mentaliteye dayand kansndadr. lk bakta varm gibi
grnen benzerlikler aslnda yanltcdr; yalnzca konuya tam hkim olmayanlarn
salt yzeysel bir deerlendirmeyle kurabilecei ilgilerdir bunlar. rnein, Telgraf
tellerinde gemi leleri dizesinde kinci Yeni iirlerindeki anlam deitirimi bile
yoktur; hatta bunun yerine iirde iki demir tccar telefonla konumu olsayd daha
iyi olurdu, dizenin iirsel deeri u halinden daha fazla olurdu. Nereden baklrsa
baklsn, Oktay Rifatn kinci Yenide ii yoktur.747
Ece Ayhann Oktay Rifatta ilgiye deer bulduu tek nokta, bir dnem
tarihsel konulara ilgi duymas, bunu iirlerine da tayarak kimi tarihsel kiiliklere ve
olaylara gndermelerde bulunmasdr. Onun, anlam deitirimine de Peremli
Sokaktaki iirlerle deil, 70li yllarda yazd bu tarihsel temalarla rl iirlerle
ynelebildiini syler:
Peremli Sokak(1956)dan bu yana ilgimi ekmeyen bir air idi O.
Rifat. Ama 1970li yllarda yazdklaryla padiahlarn iine girdi ve kendini
syledi. Msr Dn, Fatih ve Elma, 1503 Depremi, Fatih ve
Zaman gibi (Hrrem Sultana Gazel bir yana) hepsini sevdim. Fatih ve
Zamanda ararm delice der. Szn ettiiniz yeni szdizimine de bu
yllarda el att, anlam deitirimine de.748
Oktay Rifattaki bu tarih ilgisi Ece Ayhan o kadar heyecanlandrr ki,
onunla ilgili eski olumsuz dnceleri tersine dner ve onun iin ustalar ustas
nitelemesini kullanmaktan kendini alamaz:
Tam da bugnden (1977 ubat) bakarak ve geriye balayarak,
ustalar ustas ve nmzdeki Trkmen kocas Oktay Rifatn obanl
746
747
Glin Tokat, lhan Berk ile Ece Ayhan kinci Yeni Akmn Anlatyor, Dipyazlar iinde, s.135,
136.
748
Glin Tokat, a.g.m. , s.135.
193
iirlerini okudum, ikide bir okuyorum Yeni iirlerini. Makadam yollarda,

kaftanlarn bir kente brakm, tebdil ve gzel gzel dolar durur. Daha
ok ey sylenmesi gerekir varlan bu iirler zerine.749
Ama bu olumlu kan fazla uzun srmez. Bir sre sonra Ece Ayhan ayn
iirlerle ilgili dncelerini deitirir; Oktay Rifatn tarih ilgisini ve iirlerindeki
tarihsel kavray yetersiz bulur, kmser:
Oktay Rifat 1970te padiahlarn iine girerek konutuu yeni
iirlerinde bir ortaokul tarih retmeninin durgun ve eskimi bakyd.
Nedense onun kua tarihi kurcalamaktan kand. Belki de dnmek
onlarn ii deildi.750
Oktay Rifatn nce dergilerde yaymlad bu iirlerini kitaplatrrken bir
iirinde szck deiiklii yapmasn ok nemser; deta ierlemi bir slupla
eletirdii bu durumu, onun ulat ileri noktadan geriye att bir adm, iktidar
kavram karsnda verdii bir dn olarak grr:
O gnlerde yapayalnz bir iire doru gittii anlalyordu.
Szgelimi,
kokusuz,
karanfilim
dedirtmiti
Fatihe
Yeni
Dergide
yaymlanan bir iirinde. () Oktay Rifat akl yrterek yazyormu iirlerini,

Yeni iirler kitabnda bu karanfili gl yapm. Bu i zerine, zaman
zaman kendi kemde dnmmdr dnyorum. Nasl olabiliyor
bu?751
7.18. Orhan Veli Kank (1914-1950)
Ece Ayhan, Orhan Veli iin kendine zg benzetmesiyle []ok nemli bir
suluboya der. Ece Ayhan iin o, Trk iirini glmsetenlerden biridir; ama hibir
ressam suluboyasyla nlenmez, mutlaka yalboyas [da] olmas gerekir. Yani
Orhan Veliyi nemli bir balang olarak kabul eder; ama nemli olsa da
balang olmaktan teye geemediini dnr. Bu yaklamyla, onun iirde
hedeflenmesi gereken nokta ve bunun iin izlenmesi gereken yol bakmndan doru
bir seim yaptn da kabul etmi olur. Orhan Velinin izledii o yolda yetkin eserler
veremeyiinin en nemli nedeni olarak mrnn vefa etmeyiini gren air, bu
749

Mustafa Irgat, iirimiz Karadr Abiler, Aynal Denemeler iinde, s.28.
751
750
194
talihsiz duruma karn onun yine de bir sr kinci Yeni iire bedel olan
Kapalar iirini yazabildiini syler.752
Orhan Velinin iirlerinde eksiklik olarak grd yanlarn ise yanl yapma
korkusu, yeniliki cesarette snrllk, trajik olana belirli bir mesafeden bakma, genel
insanlk durumunun ve varolusal erevenin dna kp gereklii ince ayrntlarda
sorgulayamama, szckleri ortak anlam kodlarndan koparmadan ve ortak bilincin
veri alanndaki ilevselliiyle yetinerek kullanma, kendine zg bir szdaar
yaratamama olduunu syleyebiliriz:
Azck bulansayd bak, eli titreseydi ne olurdu acaba? Renkler
birbirinin alanna, iie girseydi hi deilse. Ama hereyi ayakta
seyretmektedir Orhan Veli. Balca renklerdir renkleri (eylemler, devinimler,
iekler, imlemler, kular, edimler, sokaklar), Yeryzne, insana ve
kargaala usuz bucaksz bir aln iirin ister istemez gerektirecei
szcklerin szln kullanmyor ozan.753
Orhan Veli olaynn da olayln yitirdiini, -herhalde edebiyat tarihindeki
yeri ve nemini gz nnde bulundurarak- geni adan bakldnda iirinin
[gelecee] kaldn syleyen Ece Ayhan, iirden beklentilerini ve dolaysyla kendi
iirsel ediminin karakteristik izgilerini de aa vuran bir deerlendirmeyle Orhan
Velinin yapamadklarn yle dile getirir:
an bytt ve aktt boluklarn, drlm ocuklarn bir
yeraltsna inmemitir Orhan Veli. lkesinin us d lamlarnda,
gmtlerinde yatmamtr rnein. () p tenekeleri, catecombeslar,
kurutulmam bataklklar, yarglamalar, kovuklar ve zindanlar varken o
yaama sevinci ne oluyor arkada! Bilmiyorum bir umut sayfas iirin Gizli
Tarihinde, tabasmas, elyazmas, ya da simgelersiz bask.754
7.19. Sait Faik Abasyank (1906-1954)
Sait Faik, Ece Ayhann en nemsedii birka yazardan biridir. Belki de
btn Cumhuriyetin en nemlisi diye dnd Sait Faikte, zellikle
yalnzlkn altn izer. Onun gerekte bir ada kadar ssz ve yapayalnz olduunu
752

Ece Ayhan, Bir Resim Olarak Orhan Veli, Dipyazlar, s.67.
754
753
195
ve iinde kimselere aamad bir ac tadn syler. Sait Faik, stigmas,

entiki olan ender yazarlardan biriydi saptamasn yaparken, bu bakmdan onunla
kendisi arasnda bir benzerlik bulduu da sezilir. Ondan bir yakn akraba diye sz
ediiyle, aslnda bu benzerlikten dolay Sait Faiki en iyi anlayabilecek, genel olarak
sezgisel bilgiye dayal ama ayn zamanda onu daha derinden kavrayabilmek iin en
doru ipularn barndran saptamalar yapabilecek kiinin kendisi olduuna dair
inancn da yanstr. Bu dorultuda, ssz bir adaya benzettii yazarn o kadar gzel
ve yetkin hikyesi iinde insan sarsan hikyelerinin de sanki meknsal bir
btnleme yaad ayn sszlk atmosferinde, Burgaz adasnda ya da o evrede,
Marmara Denizlerinde geenler olduunu dnr.755
Bu yalnzln ve sszln, esrarengiz diyebileceimiz bir zgnlkle
ilikisini kurar Ece Ayhan. Nereden geldii, nereye gittii bilinmiyordur Sait
Faikin, ok tuhaftr ama ncesi sonras yoktur.756 iirde olsun, ykde olsun,
gerekten byk, gerekten ilgin ve gerekten zgn bu kiiliin bir simetrisine
ve glgesine rastlanamamaktadr; yani etkilendii, ona kaynaklk etmi, ncs
saylabilecek ya da onun kacann nceden ipularn veren herhangi bir ad da,
onun devam ya da benzeri denebilecek bir ad da bulunmamaktadr.757
Sait Faik, Ece Ayhana gre her eyden nce airdir. Bunu ne srerken
yalnzca imdi Sevime Vakti adl kitabndaki iirlerden hareket etmez; btn
yazdklarn iir olarak grr:
() gemite dokunulmadan ylece brakld iin ne hikmetse
kurcalanmaz, irdelenmez, kaznmaz yani ksacas yeniden yazlmaz diye
bellenmi bizim edebiyat dnyasnda hemen her okur Sait Faik Abasyank,
bir hikyeci ve de bir dzyazar olarak bilir. Hayr, Sait Faik, hem de btn
boyutlaryla bir airdir!758 Sait Faik hem sk, hem sivil ayrca da cins air.
Hikye olduuna bakmayn, yazdklar iirdir.759 Bence Sait Faik kesin
755
Ece Ayhan, Haritada Bir Burgaz Adas, iirin Bir Altn a, s.123.
Aktel, Ece Ayhann iir Defteri, Aynal Denemeler iinde, s.44, 45.
757
s.125.
758
Ece Ayhan, Kentte Keifler: Sait Faikin Ak ya da Gizli K Meknlar, a.g.e. , s.124.
759
Aktel, Ece Ayhann iir Defteri, Aynal Denemeler iinde, s.44, 45.
756
196
airdir. Yeni iirde Sait Faik ok eyin babasdr da, tpk Apolinaire gibi.760
Mesela bakn Sait Faikin btn hikyeleri sk iirdir.761
Yalnzca sk, sivil ve cins bir air olmakla kalmaz Sait Faik, ayn zamanda
Modern, Sivil ve Kakml (Dissonance) Trk iirine derin etkileri, yakn
akrabal bakmndan da iir tarihinde ayr ve ayrks yerini kesenkes alr.
Almtr. Bugn bile ba kededir. Kukusuz Modern ve sivil Trk iirinden sz
alyorsa, zellikle de kaynaklar ve pnarlar asndan, hemencecik akla ilk gelen
air odur.762 Cumhuriyet iir tarihinde yeri olan ve imdi Sevime Vakti iir
kitabndaki iirleriyle de ve daha dergilerde yaynlanrken hikyeleriyle de kinci
Yeni airlerini, zellikle de kinci Yeni dizgesinin merkezinde bulunan ve olay
1955-56larda asl balatanlardan Cemal Sreya ile Sezai Karakou etkilemitir.763
Bu etkinin hangi bakmlardan olduunu ise yle aklamaktadr Ece Ayhan:
Adyla da, bizlere ipular veren yeni szdizimiyle, psikolojik ynden
sululuk duygusuyla, yeni ahlakyla, (lhan Berk, Cemal Sreya, Sezai
Karako, smet zel gibi) Sivil airleri vurgun vurmu ya da iskorpit gibi
arpm olan Alemdada Var Bir Ylan ()764
7.20. Salh Birsel (1919-1999)
Salh Birsel, Ece Ayhann olumsuzlad airlerden biridir. Onun ne sanatn
ne de dncelerini nemser. Salh Birseli, farkl ve yeni olana kar hogrsz,
temel kaygs belirli bir yapnn ve allm izgilerin sreklilii olan, ada
edebiyatn asl dinamiklerini ve imdiyle gelecek arasnda kpr kurabilen
verimlerini kavrayabilecek dikkatlerden yoksun bir air olarak grr. Byle
dnmesindeki ana etkenlerin banda, Ece Ayhann Arthur Rimbaudyla birliktebelki de en ok nemsedii air olan Lautreamonta ilikin Salh Birsel tarafndan
ne srlen sav gelmektedir. Ece Ayhan, bir lde kendisiyle arasnda duygusal bir
ba da kurduu, iirlerinden ve poetik yaklamlarndan etkiler tad bu Fransz
airle ilgili sylenen olumsuz szlere ayn olumsuzlayc tavrn Trk iirinde de
760
Ece Ayhan, Nee Erdokla Bir Sylei, iirin Bir Altn a, s.232.
Ece Ayhan, airler, kzlemeler, s.30.
762
s.124.
763
Ece Ayhan, Marjinal Bir nsan Olarak Fikret rgp, a.g.e. , s.60.
764
Ece Ayhan, Kentte Keifler: Sait Faikin Ak ya da Gizli K Meknlar, a.g.e. ., s.125.
761
197
kendisine ve benzer izgide olduu arkadalarna yneleceini karsamasndan

doan bir refleksle- iddetli bir tepki gsterir; gerek iire karmayp kendisi gibi
sradan olan Muzaffer Uyguner, Behzat Ay gibi adlarla yetinmesi gerektiini
syledii Salh Birsele fkesini yle dile getirir:
Bir mr boyu esnemi olan Salh Birsel ve sllesi, hi
Lautreamontlar istemedii iin olsa gerek aklnca Lautreamont ile karanlk
ve iinden klmaz bir yola den Fransz edebiyat diye yazabiliyor.765
Salh Birselin diyalektiki de yanl anlad, diyalektik dnceyi
bilmedii kansndadr. Bu yanl anlamay ve bilgisizlii, ayn zamanda Trk
aydnlarnn genel kavray biimiyle de ilikilendirerek yle ortaya koyar:
[iirlerinde] Kesinlikle dnce diye bir ey yok! Karagz-Hacivat
karlkl konumas! te bunu ztlarn atmas sanyorlar!766
7.21. Sevim Burak (1931-1983)
yklerinde ilk bakta dikkati eken kendine zg biimsel ve kurgusal
araylaryla, bilinak tekniini zgn uygulay biimleriyle, kimi postmodern
elere cesurca yer veriiyle Trk ykclnde farkl bir izgi yakalam olan
Sevim Burak, Ece Ayhann ilgi alan iindeki balca adlardan biridir. Burakn
ykleri arasnda zellikle kendi ocukluunun da getii meknlara yer verilmi
olanlara kar zel bir scaklk, bir yaknlk duyar. Burakn bu meknlar onun
izlenim ve anlamlandrma evreniyle kesien dzlemlerde
ilemi olmas ise,
duyduu bu yaknl, benzer bir varolu kavrayn belirginletiren nemli dnsel

buluma noktalarna tar:
Sevim Burak, keskin keskin stanbul, Beyolu, Tnel, Boazii,
Kuzguncuk ve kinci Dnya Sava kokan ilgin, sahici ve modern bir
hikyecidir.767
Denebilir ki ykclmzde Sait Faikten sonra kendine en yakn bulduu
addr Sevim Burak. Gereklik elerinin gerekst elerle i ie, birbirleriyle
doal bir kaynama iinde ilendii; gerekliin, dild elerdeki hiyerarik
765
Ece Ayhan; Maldororun arklar, a.g.e. , s.76.

767
Ece Ayhan, Baba Sevim Burak ya da anakkyden Kuzguncuka Dein Bir Uzanma, a.g.e.,
s.7.
766
198
dzenleniin belirleme alanndan koparlarak kurmaca evreninin olanaklaryla ve

dilsel geililiklerle yeniden retilerek verildii bu ykler, Ece Ayhan asndan
yalnzca Sait Faikin ykleriyle yan yana dnlebilecek bir stnl sahiptir. Bu
bakmdan, yapayalnz, bir ada gibi ssz dedii Sait Faikin tek varisi olarak
grr Sevim Burak:
Evet, bence de Sevim Burak akr Hikyeci Sait Faikin, zellikle
geektesini kurcalamak asndan belki de tek varisidir.768
Yank Saraylardaki Ah Ya Rab Yahova yksnn kanavasnn Trke
dnyada durduka yaayaca inancndr. Bu gerekten ilgin, sahici ve modern
yazarn, bu tek kitab ve tek yksyle bile Cumhuriyet dnemi edebiyatmzda
sarslmaz bir konum edindiini dnen Ece Ayhan, onun Kuzguncukta bir
heykelinin dikilmesi ya da hi deilse bir bstnn yaplmas gerektiini
syler.769
Yazarn, Yank Saraylar kitabndaki Ah Ya Rab Yahova yksnn
oyunlatrlm biimi olarak ayr bir kitap halinde yaymlad Sahibinin Sesini
de en az zgn hali kadar baarl bulur. yknn oyunlatrlmam hali iin
kulland ifadeyi yineleyerek yle bir kanarya bulunmu ki Trke durduu srece
yaayacaktr dedii bu kitab bir bayapt olarak grr Ece Ayhan.770
7.22. Sezai Karako (1933- )
Ece Ayhann, kinci Yeni hareketinin balatclar olarak Cemal Sreya ve
Sezai Karakou gsterdiini sylemitik. Ancak Karakoun bu hareket iinde
kaln belirli bir zamanla snrl tutar o. Bu sreyi, bir yazsnda topu topu bir
hafta olarak belirtirken,771 baka bir yazsnda Sezai Karako da 1962ye kadar
(bilemediniz 1968e kadar) kinci Yeninin ada ve acl iki- airinden biriydi
diyerek
772
6 ila 12 yla kadar uzatmaktadr. Byle bir yargya varrken neyi esas
aldn ve farkl sreleri neye gre belirlediini ortaya koymaz. Belki bu konuda
ipucu olabilecek tek ifadesi, Turgut Uyar zerine yazd bir yazda Sezai Karakoa
da deinme gerei duyduu blmde bulunabilir. Bu yazda, Sezai Karakoun
768
Ece Ayhan, 13 Sevim Burak! 13 Sevim Burak! ya da Bir Yank, Sivil iirler, s.101.
Ece Ayhan, 13 Sevim Burak! 13 Sevim Burak! ya da Bir Yank, a.g.e. , s.102,103.
770
Ece Ayhan, Cihat Burakla, iirin Bir Altn a, s.201.
771
772
Ece Ayhan, Sk Bir Dnr ya da Bir Ubeyi, iirin Bir Altn a, s.67.
769
199
srmeli gzleriyle bir bana ve yalnayak yrmeyi setiini, pingponlu bir ak

krgnlnn onu Mecnun kldn ve kzgn llere drdn, kafasndaki
kza ihanet etmemek, dervi olmak iin hi evlenmediini syler.773 Bu szlerden
Ece Ayhann, Karakoun airlik yaamnda tek banal seiini, hareketin br
airlerinden ve seyrinden kendi poetik srelerini soyutlayn zel bir nedenle
ilikilendirdii anlalabilir. Karakoun, iir teknii bakmndan olmasa da dnya
gr ve gelenekle iliki biimleri ynnden br kinci Yeni airlerinden farkl bir
yolda bulunduu bilinmektedir. Onun kinci Yeniyle yollarn ayrmasna gereke
olarak dorudan bu durumu gstermese bile, szn ettii davran biimleri ve
tavr gelenekselci kalplar iinde alglamasndan kaynakland sezilen serzenii ya
da eletirel bak gz nne alndnda, Karakoun hareketten
hem kendini
soyutlay hem de bir lde soyutlan iin Ece Ayhann da temeldeki bu dnya
gr ve gelenekle iliki biimi farklln asl neden olarak grd
sylenebilir.
Ece Ayhan, zamanmzn sessizce iki nemli airinden biridir dedii Sezai
Karakoun slami izgideki dnceleri yznden Yeni Laiklerce karanlk bir
air saylmasn ve deta lanetlenmesini, Fatihte sar devletin kara bir at
katnda kirada oturan gerek bir aydnn yalnz deil yapayalnz braklm
olmasna tipik bir rnek olarak gsterir. Aydnn, insan-insann demekten
kanmad ar bedeller vardr; Karako da bu tr bir bedel demektedir ve aydn
kimliini zmsemi biri olarak byle bir lanetlenmeden yaknmaz! 774
Sezai Karakoun, daha kitap olarak yaymlanmadan ok nlenen, bir nshas
oaltlarak elden ele dolaan Monna Rosa adl iirini hemen hemen btn
Boazii niversitesindekiler ok severler demektedir Ece Ayhan.775 Bu szde,
deyim yerindeyse, gizli bir ineleme vardr. Byle syleyerek, aslnda sz konusu
iirin btn itenliine ve duygusal deerine karn, airinin hi de arzu etmeyecei
biimde bir tr tketime olanak veren zellikler tadn, sonuta varlkl aile
ocuklarnn duygusal ihtiyalarn karlamaktan teye gidemediini sezdirmek
istemektedir. Bu arada, zellikle poetik tutumu kendisininkine yakn olanlara, iirsel
dikkat ve ngr konusunda -zamann onu hakl karmakta olduu imasn da
773
Ece Ayhan, Sk airlerden Turgut Uyar ya da Sivil iir, Ludingirra, 3 (Gz 1997).
775
774
200
ieren- rtk bir mesaj da vermektedir. Ona gre, Sezai Karakou yaayan iki-
airden ve sk airlerden biri yapan bu iiri deil, ncil sesli keiler gibi zgn
ve aykr imgelerle kurulan iirleridir.776
air, tarihimizde ilk kez parasz yatllarn, tara doumlularn, hibir zaman
Orman grmemilerin bir sramas olarak zetlenebilecek kinci Yeni
biiminde tanmlad hareketin balang evresinde ve sonrasnda nemli bir air
olarak grd Sezai Karakou, bir yerde de, herhangi bir analiz yapmakszn ya da
belirli bir gstergeden hareket etmeksizin imdi ona artk zamanmzn bir airi
denmesi, yerine oturtulmas olur diyerek deer vermedii edebiyat dnyamzn
genel ortalamasna dahil grr.777
7.23. Tezer zl (1943-1986)
Tezer zl, yazdklar kadar yaamndaki kimi marijinal yanlaryla da Ece
Ayhann sempati duyduu bir yazardr. Onunla Nilgn Marmara ve Hayalet Ouz
(gerek ad Ouz Alplain, bir dnem yazd iirlerdeki imzasyla Ouz Haluk)
arasnda her bakmdan trl benzerlikler bulur ve bu marijinal kiilii birbirinden
ayrt edemediini syler. Kendisini de Tezer zlnn yakn akrabas olarak
tanmlar.778
Ece Ayhann sanatda arad ve ok nemsedii zelliklerin en bata
gelenlerinden biri de izgidlktr. O, bunu dorudan sanat etii ile balantl
grr. izgid kalarak kar durmay, kar kmay sanat etiinin bir
gerei ve gstergesi olarak kabul eder. Bu bakmdan da Tezer zly insan-insan
diye niteler ve onun hagaragot bir insan, hagaragort bir yazar olduunu syler.779
zellikle retmenlerdeki cumhuriyet anlayn ok iyi ortaya koyduunu
dnd ocukluun Souk Geceleri anlatsn, bu ynyle zlnn en iyi
kitab olarak gsterir. Bu kitapta zerinde durulan konulara kar Ece Ayhan da ok
duyarldr nk. Bir bakma bu konulara kendi yaklamn da dorulayan
tanklklarn bir belgesi gibi grd iin daha fazla nemser ocukluun Souk
776
s.228.
777
Ece Ayhan, Sk Bir Dnr ya da Bir Ubeyi, a.g.e. , s.67.
778
779
201
Gecelerini. Hatta, belki de Trk yaznnda kendi ocukluunun ortamn,

insanlarn anlatan en sk kitap der bu yapt iin.780
7.24. Turgut Uyar (1927-1985)
Kim ne derse desin iimizde en sk air dedii Turgut Uyar, Ece Ayhana
gre, zellikle 1959da Ak Oturum yaynlarnda kan Dnyann En Gzel
Arabistanndan beri, geni anlamda, tam da Aykr iir akm iinde ve ortasnda
dnlmelidir.
781
Geri eski iirin yrngesinde Atatrk iirleri ve iki kitab
vardr; ama zamanla kinci Yeninin en nemli airlerinden biri olmutur, hatta
belki de birincisi. 782
Turgut Uyarda Ece Ayhan en ok etkileyen ynlerden biri, iirden ve
iirde sklarak, tek bana kalmay gze alm iki- airden biri olmasdr. Bu gze
al korkun gzel bir ey diye dnr air. Ayrca, Anadolu adl bu gezegende
de hibir umut olmadn (ya da umut olduunu mu?) syleyen (ilk kez!) bir
insan-insan783 olmas, onun deerini bsbtn artrr Ece Ayhann gznde. Uyar,
Bilge Karasu dnda kimsenin sylediklerine kulak asmam, Anglo-Saxon
mesafeliliini sonuna dek koruyarak, birbirine arpa arpa byyen iirlerde tek
bana yrmeyi semitir.784 Ancak yine de bir tereddt vardr Turgut Uyarn iir
tarihindeki yeri konusunda. Kendine zg snflandrmas ynnden onun tehlikeli
airler arasnda m uslu airler arasnda m yer aldna tam olarak karar veremez:
Tehlikeli airler ile uslu airler arasnda bir yerde duruyor Uyar
(imdilik ne id belirsiz denebilir) bu iki kavramn birer yanlsama
olduunu bilerek mi iliyor, bilmem. Ama onun pirinten bir sarkata otuz
yldr sallandn biliyorum. Ya da atlkarncada dndn.785
Bu teredddn dile getirirken, Uyarn iirlerindeki tematik rgy ve
szdizimi zelliklerini gz nne aldn dnebiliriz. nk Uyar, iirlerini Ece
Ayhan kadar younluklu olarak tarihsel/toplumsal eletirilerle beslenen bir tematik
alanda ve iktidar sorgulamasn merkeze alarak oluturmad gibi, onun kadar
780
Ece Ayhan, 99 Tezer zl! 99 Tezer zl! ya da Bir Baka Yank, Sivil iirler, s.105.
782
783
Ece Ayhan, Turgut Uyar, Dipyazlar, s.118.
784
785
Ece Ayhan, Turgut Uyar, Dipyazlar, s.118.
781
202
dilde deformasyona da gitmez. Ama Uyarn, edebiyat geleneimizde pek arlkl

bir yeri bulunmad gibi ada airlerce de fazla itibar edilmeyen dzyazya
kinci Yeniciler iinde en yakn duran air olmasna zel bir nem verir Ece
Ayhan.786
Turgut Uyarn fkelilii yannda komplekssiz ve drst bir kiilie sahip
oluunu da nemle vurgular Ece Ayhan. Bu, iyi air olmann bir gstergesidir onun
gznde. lmnden bir yl nce kendisine Artk iir yazamyorum dediini
aktardktan sonra, aslnda bu konuda kendine hakszlk ettiini, ama byle bir sz
de ancak iyi bir airin syleyebileceini ne srer. Uyar yalnzca iyi bir air
olarak grmekle kalmaz, ayn zamanda almaz da bulur Ece Ayhan:
Bana kalrsa en sk air. ok farkl. Hi geilmez.787
7.25. Yahya Kemal Beyatl (1884-1958)
Tarih ilgisi; tarihsel gerekleri hazr bilgilerin ve genel kabullerin dna
karak sorgulamak; gncel gereklikleri tarihsel kkleriyle ilikisi iinde ve
olabildiince geni bir alg alannda doru kavrayabilmek; tarih ve felsefe
terimlerini salt kavramsal ierikleriyle deil, karlk dtkleri tarihsel, toplumsal ve
bireysel
olgularn
koordinasyonu
iinde
anlamlandrabilmek;
gerekliin
aratrlmasnda, tm insani edimler arasnda kurulu bulanan organik balar

birbirinden soyutlamadan hesaba katmak, Ece Ayhann iir iin zorunlu koul
olarak grd dnce kavramna ykledii balca misyonlardr. Bir airin onu
ilgilendirmesi,
szn
ettiimiz
eylemlere
dayal
dncenin
yeterince
yansyabildii gstergelere baldr byk lde. Bu balamda onun ada iir

tarihimizde en ciddiye ald ve kendi iirsel ediminin entelektel arka plan
bakmndan hesaplama gerei duyduu tek airin Yahya Kemal olduunu
syleyebiliriz. Nitelii ve kapsam ne olursa olsun, ada iir tarihimizde iyi kt
bir bireime varmak isteyenin yalnzca Yahya Kemal olduunu dnr:
Yahya Kemalin yars Cumhuriyettedir yars Merutiyette; sonra
o, yalnzca o, nerede bulunursa bulunsun bir bireimi dnmtr hep dille,
dilde ve dilsel788
786
Ece Ayhan, Turgut Uyar, a.g.e. , s.118.

Ece Ayhan, Turgut Uyar, kzlemeler, s.13.
788
787
203
Tarihimizde, hele yakn tarihimizde eksiklii en ok hissedilen entelektel

abann bu bireime varma olduuna inand iin, ondaki bu zgl durumun salt
kendi bana da ok byk bir deer tad kansndadr. Dnd air
profilinin de hemen her bakmdan bizdeki ilk rnei olarak Yahya Kemali
grdnden, ada iir tarihimizin onunla balatlmas gerektiini savunur:
ok geni anlamda da olsa, birgn, ada Trk iir tarihi Ahmet
Haimle deil, Yahya Kemalle balatlacaktr. 1912ye kadarki iirde
egemen olan gln Mnakyan bieminin onunla bir yana brakld
unutulmasn, unutmayn. Sonra iiri bo vakitlerin bir deerlendirilmesi
olarak deil de () bir meslek olarak benimseyenlerin de bir bakma ilkidir
de.789
ada Trk iiri iin byle bir balang yapmay, henz yazlmadn ya da
yeniden yazlmas gerektiini ne srd edebiyat tarihimizin oluturulabilmesi ve
doru anlalabilmesi asndan gerekli bulur. Bu yolda nemli bir adm olarak
grd Yahya Kemalle ilgili saptamasn genelletirerek kinci Yeni airlerinin
ortak gr gibi sunar:
Yahya Kemal bizim kafamzda, haritada yerli yerine ve belirli bir
tarih iine ve zellikle bizim gzmzle iir tarihine oturtulmas 1958dan,
Aykr iir akmnn kndan sonradr bence.790
Aslnda bylesi bir genelletirmeyle hem kendi saptama ve nerisinin
tamamen znel gibi grlmesini nleyerek bunlar bir anlamda merulatrmaya hem
de tarihsel ilev asndan kinci Yeninin nemini ayn zamanda dorular
yakalama ve bu perspektifte kiileri, olgular, eylemleri yerli yerine koyabilme
zelliiyle btnlemeye alt da sylenebilir.
Ancak, ncesindeki ve kuakta btn airlerde bulunmayan bu ayrcalkl
ynyle ok nemsedii ve ada iirin balatcs sayd Yahya Kemalle
hesaplarken, ondaki tarih bilinci, tarih kavray, tarih yaklam konusunda bir
hsran yaadn da her vesileyle belirtme gerei duyar. Bu noktada esas ald
gsterge, Yahya Kemalin, lmnden sonraki 12 gn boyunca Acaba Fatih
kokmad m? sorusunu mrnce dnp durmasdr. Bu durum karsndaki
aknln gizleyemez Ece Ayhan; alayc bir ifadeyle, Kayglanmasn, gerekte ve
789
790
Ece Ayhan, Bir Devlet airi Olarak Yahya Kemal, a.g.e. , s.51.
204
kesinlikle Fatih kokmamtr. i temizlenmi, tuzlanm ve baharat dklmtr

der. Kk olarak hayvanc bir airetten gelen Osmanllarn sepicilii, deri
tabaklamasn (yani bir eit mumyalama) ok iyi bildiklerini anmsatarak, bunu
Yahya Kemalin bilmemesini byk bir aknlkla karlar. Byle bir soruyu
kafasnda zemeyii gibi, yakn evresindekilerin de zemeyii ilgin ve
anlamldr, ve bu toplulukun kk apta bir gstergesi de olabilir diyerek bu
duruma kendince bir aklama getirmeye alr. 791 stelik, bu ayrnt kabilinden bir
bilgi de deildir; srleriyle geinen ve hayvanc bir kabile olan Osmanl Beylii ilk
kez tarihe bu dericilik, debbaclk ya da sepicilik zelliiyle gemitir. Byle
temel bir bilgiden yoksun olmak nasl bir tarih kltryle aklanabilir? Demek ki
harclem ve gerekleri yanstmayan edebiyat tarihlerinin, onu Osmanl tarihini
ok iyi bilen airlerden biri ya da balcas olarak tantmasna aldanmamak gerek;
nk gerekler bunun tam tersini gstermektedir. Yahya Kemal iin knhn,
ekirdeini yani iin zn pek de bilmemektedir; tarih adna bildii yalnzca ok
sayda Osmanl fkrasdr. Oysa gerek tarih bilgisi ve de tarih bilinci ok baka
boyutlu bir eydir.792 Yahya Kemalin birikimi ise fkralardan ve tarih yerine
fanteziler kurmaktan teye gememektedir; onda herhangi bir gelecee alan
(tehlikeli ya da tehlikesiz) grnce, iletilen yrrlk, zel bir perspektif yoktur,
kendisi gibi iiri de laiktir.793 Ne yazk ki ileyen ve iletilen belkemiini,
temeli, Mekiki sezememi, sezmemitir.794 Tarih bilinci olan bir air iin devlet
felsefesini, dolantlar ve fkralar bilmek deil de belirli bir kltrn iinde oturmak
nemlidir795
Yahya Kemalde eksik ve hatta arpk bulduu tarih bilincini, onun gerekte
devletle, iktidarla, tarihsel gereklerle bir derdi olmayan, tam tersine, resmi
sylemden beslenen ve resmi sylemi besleyen bir izgide bulunuuna balar. Ece
Ayhana gre o, her ynyle, tarih boyunca iktidar olmu, farkl klk ve rollerle de
hep iktidarda kalmaya devam etmi bir anlaya bamldr; yani dnya gr ve
temel duyarllklar bakmndan kendisiyle tam kart kutupta yer almaktadr.
791
Ece Ayhan, Acaba Fatih Kokmad m?, a.g.e. , s.38, 39.

793
794
795
Ece Ayhan, Acaba Fatih Kokmad m?, iirin Bir Altn a, s.38, 39.
792
205
Devlet ve iktidar kavramlarnn dnda bir Yahya Kemal dnmek

olanakszdr:
Dorusu ya, Yahya Kemal yalnzca bir devlet airi deil, ayn
zamanda drt drtlk bir iktidar airiydi de. () Gerekte ve bir bakma
hem iiri, yazs ve hem dnya gr olarak tam da bir Jn Trktr; bu
anlay 1958de lnceye kadar Cumhuriyette de srmtr. Biliyorsunuz
bugn (1987)de Jn Trkler yani laikler nereden bakarsanz bakn
iktidardadrlar. () Ona devlet treni yaplmasn da kime yaplsn ki. nk
Yahya Kemal ideolojik olarak balangcndan bu yana hibir yere ve yana
kprdamamtr. Ta gibi. Yatanda durur.796
Tm bunlara karn, arpk bir bilince dayansa da onun tarih ilgisini,
abasnn deerini, nemini, ilevini yadsmamak, airliinin hakkn teslim etmek
gerekir; [k]onumu ne olursa olsun belirli bir anlamda skca bir airdir Yahya
Kemal.797
8. R, AR VE YAZARLARLA LGL ZNEL NTELEME,
BENZETME, SINIFLANDIRMA VE ELETRMELER
Ece Ayhann edebi kavrayn, poetik izgisini ve yaklamlarn daha somut
biimde ortaya koyabilmek iin, zerinde durduumuz grlerine ek olarak, iir ve
air kavramlarna ynelik znel niteleme ve snflandrmalarna da ayrca yer
vermemiz zorunludur. Bunlar, ayr bir balk altnda ele almamz gerektirecek say
ve zelliktedir nk. Kendine zg bir kavramlar dnyas bulunan Ece Ayhan,
dncelerini aklarken, poetik yaklamlarn ortaya koyarken srekli bu
kavramlar kullanr. Bunlar, airin gr ve genel deerlendirmelerinden, kullanm
balamlarndan hareketle tanmlamaya alarak ylece sralayabiliriz: 798
8.1.iir
796
Ece Ayhan, Bir Devlet airi Olarak Yahya Kemal, a.g.e. , s.52.
798
Mehmet Rifat da Ece Ayhann zgn iir ve air nitelemeleri konusunda bir alma yapm, ama
bu almasnda sz konusu terimleri yalnzca saptamakla ve airin zgn nitelemelerinin getii
cmleleri alntlamakla yetinmitir. (Bkz. Mehmet Rifat, kin Bir Ece Ayhan Szl, Ludingirra,
I (Bahar 1997.)
797
206
Ac kanatl sk iir: Gndermeleri ve anlam almlar btnyle trajik

gereklikler olan sk iir. Kim ac kanatl sk bir iire almamtr? Dam
tomurcuu balkon, alg dolab da piyano. (anakkaleli Melahata ki El
Mektup ya da zel Bir Fuhu Tarihi, s.71.)
Arabesk iir: Bireysel duygular ve aclar derinliine inmeden, allm iir
kalplar iinde ve genel sylemler erevesinde dile getiren popler lirik iir.
Derken konu arabesk iire, Attil lhana geldi; geldi ve renkler deiti. Bana pes
ettiremez diyordum ne var bir airin ark sz yazar olmasnda ya da arabesk iir
yazmasnda? (Dipyazlar, s.118.)
Askeri iir: ktidar ve devlet kavramlarn sorgulamayan, bu kavramlar
herhangi bir biimde irdelemekten zellikle kanan, resmi sylemin gdmnde ya
da paralelinde varolan iir. Yllardr airlerle devletin aras aktr. Atatrk airleri
hari. ktidarla iir badamaz. Zira iktidar ntralize eder. Sivil iir resmi kltrde
yer almaz. Zaten askeri iire allm bu lkede. (Sivil iirler, s.68.)
Aykr iir: airin kinci Yeni iiri iin kulland nitelemelerden biri.
Biim ve ierik ynnden geleneksel iir anlaynn ve mevcut iir rneklerinin
dnda yer alan iir. Yahya Kemal bizim kafamzda, haritada yerli yerine ve belirli
bir tarih iine ve zellikle bizim gzmzle iir tarihine oturtulmas 1958dan,
Aykr iir akmnn kndan sonradr. (iirin Bir Altn a, s.51.)
Belediyelik iir/beledi iir: inde haksz eletiriler de bulunan, kart ya da
yeniliki airleri yarglama amac tayan, yerleik kural ve eilimlerin iiri. Hibir
lkenin Ceza Yasasnda airler diyedir bir szck ya da blm yoktur. airlik iin
zel bir yasa da. Herhalde o yzdendir, airlerin ok byk ounluu, kendilerine
braklan alan olan belediyelik, beledi iirler yazyorlar ar eletirili (Dipyazlar,
s.53. )
Derbentlerin iiri: airin snr iiri ile ayn anlamda kulland bir kavram.
Derbentlerin iiri de byle, u Trke de byle [pek ok tarihsel etkenin ve
bileimin sonularn tar.] (Dipyazlar, s.58.)
Dnce-iir: airin dnce iiri yerine kulland bir ifade. Bu yazm
biimiyle, hem iirle dncenin zdeliine olan inancn hem de ortak dilden ve
snflandrmalardan sapma kaygsn yanstmaya altn syleyebiliriz. eyh
207
Bedrettinin de pek sevdii bir dnce-iirdir bu. Yunus Emrenin bir davudi
sesinden sz ediyorum:
Ol drr-i yetimem ki grmedi beni ummn
Bir katreyim ill ki ummna benim ummn! (Dipyazlar, s.47.)
Dz iir: l, uyak ve ritm eleri bulunmayan iir, dzyaz iir. te belki
de bu yzdendir ki, bir iirin ya da bir dz iirin (poeme en prose) hemeninden bir
acele aklanmas, andrlmas istenirse air adam ok zor durumda kalr, kalabilir.
(iirin Bir Altn a, s.46)
Hagaragort799 iir: Muhalif sylemin iiri. Nzm Hikmetin hagaragort
iirleri vardr. (Dipyazlar, s.57.)
stanbuldaki iir: stanbulda yaayan, genellikle yayn dnyasnn iinde
aktif olarak yer alan ve edebiyatn gndemini belirlemeye alan airlerin iirleri.
imdi, biz ikimiz, stanbuldaki iiri dolaan iki atl gibi olmadk m yani?
Geceleyin grdm diyedir balar ya! (iirin Bir Altn a, s. 160)
Kara iir: airin zellikle kendi iirleri iin kulland bir niteleme. Etik
sorgulamalarla ktlkn zerine giden, her eyi olduu gibi grmeye alan iir.
Kara iirler denebilir bu yazdklarma. nk kara alayn da tesinde bunlar.
Gaddarca baklar saptyorum ben. (Dipyazlar, s.76)
Kartpostal iiri: Nitelik bakmndan edebi zevk dzeyi dk okur
kitlelerinin beeni ve beklentilerine hitap eden, aklda kolay kalan ama ayn zamanda
kolay tketilmeye de uygun olan iir. Fakat gittikten sonra [Nzm Hikmet]
kartpostal iirleri yazmaya balad. (iirin Bir Altn a, s.143.)
Logaritmal iir: airin kinci Yeni iiri iin kulland nitelemelerden biri.
iir teknii konusundaki allm bilgilerle anlalmas olanaksz olan, analiz
edilebilmesi iin daha karmak ve okynl kuramsal yaklamlar gerektiren,
btncl bir felsefi kavray iyi yakalanm ayrntlar yoluyla veren, ksa ama geni
alml iir. Tam da, 39-38 insan yl nce, Ankaradaki devletin dnda ve
Anadolunun Avrupa yakasnda, kakmal seslerle rlm logaritmal bir iir
zerinde kendimce duruyordum. (Aynal Denemeler, s.12.) zellikle de
LOGARTMALI Rde, dnce arpanlarla birlikte de oluur; kurulur ve ilerler.
Ayrca, tabii etki-tepki sonucu da var. ( Sivil Denemeler Kara, s.25.)
799
Hagaragort, Ermenice bir szcktr. Kar kan, kar duran anlamna gelmektedir. Bkz.
Byk Larousse Szlk ve Ansiklopedisi, Milliyet Yaynlar, stanbul 1986 , C. X, s. 4934.
208
Mekanik iir: iir teknii asndan yeni biimsel araylarn fazlaca gze
batt, deneysellik aamasn henz geride brakamad iin biim-ierik uyumu
ynnden olgunlaamam, salt biimselliiyle n planda olan iir. Necatigil imdi
karkaslar yaymlyor. Kestirmeden gidilirse mekanik bir iir de denebilir buna.
(Dipyazlar, s.74.)
Nezih iir: iirin zgl sorunlar dnda her eyden soyutlanm bir bilin
durumuyla yazlan, zellikle airdeki depolitizasyonu yanstmasyla dikkati eken
iir. airi her eyden tenzih etmiyorum (ama nezih iir de yazmayacaktr.)
(Dipyazlar, s.77.)
Parasz yatl iir: airin parasz yatllar diye niteledii ve kinci Yeninin
ncs sayd airler (Cemal Sreya, Sezai Karako ve kendisi) tarafndan yazlan
iir. Okur kentli okur olduu iin mthi tembel, yle bir gz ucuyla parasz yatl
herhangi bir iire girilebilir mi? (Dipyazlar, s.77)
Rahat iir: Toplumsal, bireysel, siyasal, tarihsel vb. gereklikleri rahatsz
edici boyutlaryla irdelemeyen, genel kabullerin ya da resmi ideolojinin isterleriyle
rten algnn snrlar iinde kalan iir. Trkiyede rahat iir, ksa ksa, ancak,
slah olmu varlklardan ya da reklamclardan kar deniyor! (iirin Bir Altn a,
s.89)
Saysal iir: Gerek malzeme seimi gerekse bu malzemenin ileni biimi
tamamen airin znel dikkatine ve teknik srlarn yalnzca kendisinin bilebilecei bir
iilie dayanan iir. Dikkat ettinizse saysaldr benim iirlerim, hem de ardr.
(iirin Bir Altn a, s.142.)
Sk iir: Btn eleriyle sk dokunmu iir. Bir iirin, hele sk iirin ()
tarihten kmasn nermiyorum, hayr. (Dipyazlar, s.139.)
Snr iiri: Dilin ve dncenin snrlarn zorlayan, kabul grmeme pahasna
u noktalara kadar gitmekten ekinmeyen, mevcut estetik alglarna kar verilen
savamdaki yeni araylarn iiri. Bence snr iirinin en gzel gnleri yaanyor
Trkiyede. (Dipyazlar, s.58.)
Sivil iir: airin kinci Yeni iiri iin kulland nitelemelerden biri. ktidarn,
devletin ve resmi sylemin yan sra kuralc edebiyat dizgesinin de dnda ve
karsnda olan iir. Szgelimi, Cumhuriyetin ksa ama youn, deriik iir
serveninde ilk sivil iirler 1955-56larda Ankara kl olarak yaymlanmaya
209
balamtr. (anakkaleli Melahata ki El Mektup ya da zel Bir Fuhu Tarihi,

s.46)
Siyasal iir: Politik sylemlerin gdmnde ve ounlukla sloganik ifadeler
ekseninde (zellikle toplumcu gereki anlayla) yazlan iir. Genler siyasal iire
yneliyorlar dorudan doruya. Onlar iin syleyebileceim ey: Yek beyza v
sadhezar dva -Yz bin grlt ve sonunda bir tek yumurta- (Dipyazlar, s.78.)
Snni iir: Snni airlerin yazd iir (bkz. Snni air). Snni iir
alannda olup bitenlerden kimsenin pek haberi olmuyor. Bu gidile olaca da yok.
(Dipyazlar, s.114.)
U iir: Marjinal air tarafndan yazlan iir (bkz. Marjinal air).Nilgn
Marmara, ubeyi dnr dris Kkmerin bir bakma iirdeki, hi deilse bir
iirdeki, bu u iirdeki karl saylabilir. (iirin Bir Altn a, s.29.)
Uan iir: Bir airin geni okur kitlelerince tannmasn salayan en popler
ilk iiri. Biz Kadkyde Cemal Sreya ile zaman zaman uan iirlerden de
aarz.800 (iirin Bir Altn a, s.216)
Uslu iir: Muhalif ya da aykr hibir yan bulunmayan, dnce eleri de
barndrmayan iir. Bu uslu corafyada ite byle kasaba bandolar olmazsa
bugnk gibi uslu iirler yazlrdiyordum. (iirin Bir Altn a, s.77)
Yeil caml iir: Kendini hemen ele vermeyen, anlam yaps allmn
dnda olan iir. iirin siyanr servenine balkondaki ezlonglarndan yle bir gz
atanlar bu yeil caml iire bir acele kapal iir demi olabilirler. Uzak armlar
yaknlara getirilmeye allyordu () (Dipyazlar, s.48)
8.2.air
Alman Harbinin (karneyle) 100 gramlk airi: yice kt yetenekli air.
lerinde Alman Harbinin (karneyle) 100 gramlk airleri de vard. (Son iirler,
s.7.)
800
Burada, Hani her air belirli bir iiriyle uar ya sznn yer ald, Cemal Sreya ile yapt bir
syleisine gnderme yapyor (Bkz. Ece Ayhan, Cemal Sreyayla rlplak, Babozuk Ama
Uygarca, iirin Bir Altn a, s.167). Ece Ayhan, aslnda bu kavram Cemal Sreyann bir
saptamasndan hareketle gelitirmitir. Cemal Sreya, Enver Ercanla yapt bir syleide, iir yazan
kii bir gn bir iiriyle uar ve air olur. O iir mutlaka onun en gzel iiri de deildir. Can Ycel
Sevgi Duvaryla utu szgelimi. Ece Faytonla. Turgut Arzhlle ve Geyikli Geceyle. Edip
Masayla der. (Bkz. Enver Ercan, air Bir Tavrdr ve iirin de stnde Bir Yerdedir, Gvercin
Curnatas iinde, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 1997, s.98.)
210
Arabesk ark airi: airin zelde Attil lhan iin, genelde de romantiklii
salt duygusallk olarak anlayan airler iin kulland bir niteleme. [Attil lhan]
Yine, tabii bence, giderek iirden ok uzaklat gibi geliyor. Sanki temelde arabesk
bir ark airi oldu. (Aynal Denemeler, s. 48.)
Atonal air: Szdizimini deiiklie uratan, iirde kalp ve kurallarn
tmyle karsnda olan air. imdi devlet olarak bir de szgelimi 1955lerdeki
Atonal airleri, Marjinal airleri d lkelere mi gnderelim yani? (Babozuk
Gnceler, s.175.)
Badem bykl air/robdamrl ve belden kuakl air: Ayrcalkl
snflara mensup, Batllamay yalnzca moday izleme boyutunda alglayan, halkn
sknt ve sorunlarna uzak, sanatsal kavray yetersiz ve ou kere zenti dzeyinde
kalan air (zellikle kinci Dnya Sava yllarnda). Karmda duvarda Akdeniz
glgeli ve tek renk tonlu bir resim. Soldu duvarda iekler. En soluk renklileri
seilmi sanki! Bilerek isteyerek seilmi sanki! Badem bykl airlere gre ise bir
resim. Bir grnt yok vesselam! Robdambrl ve belden kuakl airler. (Tek parti
dnemindeki gibi ift enseli.) (Babozuk Gnceler, s.16.)
Belediye airi, belediyeli air: airin Hilmi Yavuz ve zdemir nce iin
kulland ama ayn zamanda genelletirmek de istedii bir niteleme. Resmi
kurumlarda, zellikle belediyelerin sanatla ilgili birimlerinde danmanlk yapan ve
bunu da iir adna bir yetki gibi kullanmaya alan air. Mustafa Irgat ok kzm!
Ne kzyorsun ya? Belediye airleri, bunlar yaparlar dedim. Belediyeli airler.
(iirin Bir Altn a, s.142.)
Buuk air: Tm abalarna karn ancak orta dzeyde olabilen air. Onlar
babozukturlar; ama dilerseniz kendilerine buuk air de diyebilirsiniz. (Son
iirler, s.7.)
Cins air: Yazdklarndaki kendine zglk nedeniyle ounluk tarafndan
tuhaf bulunan, ama dnce, duyarllk ve iir teknii bakmlarndan kendine
zglkten hibir nedenle dn vermeyen air. 59 yanda len Cemal Sreyann
ise cins, sk ve zgn bir air olduunu; () alglayamamlardr bile. (iirin
Bir Altn a, s.41.)
akr air: airin Sait Faik iin kulland bir nitelemedir. Orhan Veliyle
Sait Faikin birlikte dolatklar bir gn yanlarna yaklaan bir ingene kadnn Sait
211
Faike akr, falna bakaym801 demesinden yola karak Sait Faiki byle anar
Ece Ayhan. Ama gelgelelim, hemen btn Sivil airlerin gnllerinde vazgeilmez
bir konumu olan akr airin [Sait Faik], olaanst ve yetkin bir hikyesindeki
deyiiyle () (iirin Bir Altn a, s.125.)
eyrek air: airin zelde Can Ycel iin, genel olarak da sanatn orta
dzeyin de altnda bulduu airler iin kulland bir niteleme.802 Sonunda,
Nankrcede dumura uram eyrek air ya da daha dorusu iirin evki
akrak ise, yanlamasna denize frlatlm bir porselen tabak gibi kayp gitmitir,
gitti! (Son iirler, s.12.)
Devlet airi: Dnce ve duyarllk bakmndan resmi ideolojiyle ayn
izgide olan ve devlet tarafndan sahiplenilen air. [Yahya Kemal] Bir Devlet
airi. 1912 Paristen geldiinden beri nce yava yava, sonra da hzla Devlet
airi oldu. (Aynal Denemeler, s.51.)
Hagaragort air: Hem toplumsal yaamdaki hem de edebiyat dnyasndaki
mevcut sistem ve ileyie meydan okuyan air. Kk skender bence hagaragort
airlerden biri. Elele dergisinde gemiti, bu Haziran saysnda Gsteri dergisinde de
korkusuz yazlarn ve aklamalarn okudum. (Aynal Denemeler, s.55.)
ktidar airi: Toplumsal ve ekonomik yapdaki egemen glerin kar
ilikileriyle ters dmeyen ya da bu ilikilerin ortaya kard yapyla var olan ve o
yapnn varln srdrmeye alan air. Yahya Kemal yalnzca bir devlet airi
deil, ayn zamanda drt drtlk bir iktidar airiydi de. (iirin Bir Altn a, s.52.)
Kara air: Genel toplumsal yapnn ve toplumsal izginin dnda duran,
gereklie gz kara bir biimde yaklaan ve karamsar bir bak asna sahip olan
air. imdi Kara airler var. Nilgn Marmara, kk skender, Celal Gztok,
Turgay zen, Sami Baydar, Mustafa Irgat, Asi Balkar, Mehmet Mfit, Mustafa
Ziyalan, (sokak airi) Hseyin Avni Dede, Murathan Mungan. (iirin Bir Altn
a, s.136.)
Karanlk air: Dnya gr slami izgide olan, bu yzden kimi
evrelerce eriat ya da gerici diye nitelenerek dlanan air. Yine szgelii,
801
s.127.
802
Buradaki eyrek sfatnn zelde Can Ycele ynelik olarak kullanldn evki akrak
yaktrmasndan hareketle anlayabiliyoruz; nk air evki akrak yaktrmasn Can Ycele
yapmaktadr (Bkz. Nokta, Ece Ayhann iir Defteri, Aynal Denemeler iinde, s.47).
212
Yeni Laiklerce karanlk bir air saylabilecek Sezai Karako byle bir
lanetlenmeden yaknmaz! (iirin Bir Altn a, s.27.)
Kartpostal airi: Kartpostal iiri yazan air (bkz. Kartpostal iiri.)
Kartpostal airi demek baka bir ey. Oysa ben bir dnemi kastetmitim. (iirin Bir
Altn a, s.143.)
Kendinden menkul air: Kendisini hibir edebi dnem, akm ya da kiilikle
ilikili grmeyen, abasn ve sanat grn salt kiisel deneyimlerine dayandran
air. Yazn tarihilerine, eletirmenlere gre, 1839 ile 1912 arasnda iir vardr,
olabilir. Belki ben de kendinden menkul bir air olabilirim ama () (Dipyazlar,
s.111)
Kitle partisi airi: Dnya gr ve olgular yorumlay egemen snflarn
ideolojik tercihleriyle rten air. [Fruzana] Kitle partisi airlerden olmayn
nemlidir. (Dipyazlar, s.125.)
Kk semt airi: ada edebiyattaki ynelimlerden habersiz, iirdeki yeni
almlar izleyebilecek birikim ve nitelikten yoksun, belli bir evrenin snrlar
iinde skp kalm air. Kk semt airleri giderek Nankrcede (bir dergi) bir
acele nasl da byle dumura urayabiliyorlar? (Son iirler, s.9.)
Lanetli air: Edebiyat dnyas ve okurlarca sevilmeyen, dlanm air. Bir
kere ben marjinal bir adamm. lhan da bir yazsnda lanetli air diyor. (Dipyazlar,
s.132.)
Lebiderya airi: k noktasn ve hedefini iyi bilen, poetik anlay
bakmndan doru yerde duran air. Cemal Sreya ile Turgut Uyar brlerinden
ayrmak gerekir. Lebiderya airleridir onlar: Yalnz, bir deniz grmezler, bir denize
dklmesini de bilirler. (Dipyazlar, s.70.)
Marjinal air: Dnce, eylem ve yaam biimiyle mevcut yap ve
eilimlerden btnyle uzak duran, yazdklaryla da izgid olduunu ortaya koyan
air. Cahit Irgatn olu Mustafa Irgat, bana marjinal air Hayalet Ouzun bu
masaya, sabah erkenden iki imeye balayanlarn hemen herkesi orada kesip
bitikleri iin, cinayet masas adn taktn sylemiti. (iirin Bir Altn a,
s.18.)
213
Mor air: Hem toplumsal hem de bireysel yaantda trajik olan bulgulayan
ve sorgulayan air. Artk iyice morarmsn [lhan Berke]. Zaten Trkede topu
topu drt-be mor air vardr; bence. (Dipyazlar, s.37.)
Ouz air: ada dnce ve sanata yabanc, dnyay ve olaylar
uygarlamam bir zihinsel perspektiften alglayan, gebe kltrnn dna
kamam air. Bugn 1989da dahi, ya 50nin altnda bulunan gen airlerin yani
sanat ahsi ve muhteremdir diye dnen ouz airlerin byk ounluu, alglar
tanma dzeyinde bile mzik bilgisi edinmeye yz vermezler. (Aynal Denemeler,
s.67.)
Orta boylu air: Dnce, birikim, yetenek ve yazdklarnn dzeyi
ynnden orta dzeyde bulunan air. Bir ey benim dikkatimi ekiyor bu dnemde;
orta boylu airler Tanzimat yapyor, Tanzimat da orta boylu airleri; yni karlkl
bir dzm! (Hoa Kal, lhan Berke Mektuplar, s.64.)
Orta karar airler: Edebiyat dnyasnca tannan ama zgn ya da dikkate
deer bir zellii bulunmayan, sradan air. Gerisi hep askeri airdir. Orta karar
airler Zavalllar bile var. (iirin Bir Altn a, s.148)
Parampara air: Gerei bulmak uruna kendini paralam olan air. Bir
gn Mustafa Irgat adl ok ilgin ve parampara bir aire Denizaltnn ya da
denizaltlarn su yzne nereden ve nasl kacan bilemeyiz demitim. (Aynal
Denemeler, s.11.)
Pazar airi: iirle uramay bir tr hobi sayan ya da yazdklarnn niteliiyle
yle bir izlenim brakan, dikkatini tmyle iire yneltmeyen, tm vaktini yalnzca
iire ayrm olmayan air. Sonra iiri bo vakitlerin bir deerlendirilmesi olarak
deil de (bunu yapanlara ben Pazar airleri diyorum) bir meslek olarak
benimseyenlerin de bir bakma ilkidir de [Yahya Kemal]. (iirin Bir Altn a,
s.53.)
Sade air: iirlerinde hibir derinlik bulunmayan, iirin baka sanatsal
trlerle ve farkl alanlarla ilikilerini anlayamam olan sradan air. Sonradan
reniyoruz ki sade air Salh kirli gmlek giyiyor ve masasnda yalnz ie suyu
bulunuyordu, camn kysnda oturuyor ve onu sk sk esnerken grrdk. (Mortesi
Requem, s.65.) Bir iir, airse yani, yle sade bir air falan deilse, temelde de,
ayrntda da etiki olmaldr. (Mortesi Requem, s.72.)
214
Serbest air: Her trl gdm ve balanmay reddeden air. Ben serbest
airim. Evlilie filan kar deilim ama bir ey yaplabilmesi iin insann nce
serbest air olmas gerekir. Yani bir kopu zorunludur. (Aynal Denemeler, s.25.)
Ben kendimi kimi zaman etiki, kimi zaman serbest air diyorum ya.
(anakkaleli Melahata ki El Mektup ya da zel Bir Fuhu Tarihi, s.78.)
Sk air: Sk iirler yazan air. (bkz. Sk iir.) Cemal Sreya ancak
Nzm Hikmetle birlikte dnlebilen Sk airden (Sivil iir) biridir, br
Turgut Uyar. (iirin Bir Altn a, s.252.)
Sivil air: Sivil iirler yazan air. (bkz. Sivil iir.) Turgut Uyar bir gn
bana Artk iir yazamyorum bile diyebilmiti. nk hibir eski ve eskimi air
kolay kolay bunu sylemez! Ama Sivil iire gelince i deiir, Sivil air bunu ak
ak syleyebilir. (Aynal Denemeler, s.24.)
Snni air: slamc dnya grne sahip olan ve Mslman ounluun
genel eilimlerini benimseyen air. (bkz. Snni iir.) Mslman airlere, Snni
airler dersek byle bir kullanm daha yerinde olur. Onlarn yalnzlklarndan
yaknmadklar dorudur Snniliki ben ounluk anlamna alrm, buna karn ve
yine de yalnz ve ssz olular benim hep dikkatimi ekmiti. (Dipyazlar, s.114.)
Srmenin airi: iirlerinde yeni, zgn bir imge ya da bak as bulunan
ama bunu bilinsizce ya da salt rastlant sonucu yakalayan air. Trkenin kar
iirleri? Bu konuda bir tek air bireyler yazd. (Kim bu? bilemiyorum.) Bence
(varsa) byle bir air, o bir srmenin airidir. Eh bu adamlara o kadar airlik idare
eder! (Babozuk Gnceler, s.20)
Tehlikeli air: Mevcut iir anlaylarnn ve ounluka kabul gren
dncelerin tamamen dnda duran, bunun yan sra hem yazdklaryla hem de
yazma tekniiyle dnce ve edebiyat ortamlarn rahatsz eden air. Tehlikeli
airler ile uslu airler arasnda bir yerde duruyor Uyar (imdilik ne id belirsiz
denebilir) (Dipyazlar, s.118.)
Ters air: Allm air tanmlarna uymayan, tarihsel ve toplumsal
gerekliklere ters bir perspektiften bakan, yazdklarnda gerek biim gerekse ierik
ynnden aykrlklar bulunduu iin okur ounluu ve edebiyat evrelerince
genellikle yadrganan, hatta uzun sre dlanan air. Bizim iir geleneimiz iinde
215
ters bir air olup olmadm ben bilemem. Ama uzundur dlatrldm, darda
tutulduum olgusu doru galiba. (Dipyazlar, s.115.)
Turuncu air: Bir bakma saf iirin peinde olan ve yazdklar bu ynyle
Divan iirini artran ada air. Sen [lhan Berk] uzun yllar, belki de bir otuz
yl, turuncu renkli bir Divan airiydin, meramn Cumhuriyet idi ama Osmanl
kaftanlar giyiniyordun () (Dipyazlar, s.36.)
Tmyle air/alt air, st air: iire uygun bir bilin ve kiilik yapsna
sahip olmakla kalmayp dorudan doruya iir de yazan kii. Ama ah! Tmyle de
air (yani alt air, st air) olabilirdi [mer Ltfi Barkan] diyorum! (Dipyazlar,
s.25.)
Uslu air: Uslu iir yazan, tehlikeli olmayan air. (bkz. Uslu iir ve
Tehlikeli air.)
Yar-askeri air: Sivil iirle askeri iir arasnda bocalayan air. Ece
Ayhann zelde Attil lhan iin kulland bir niteleme. Ve kesinlikle Sivil air
falan deil [Attil lhan]. Belki de kendisine yar-askeri air denilebilir. (Aynal
Denemeler, s.48.)
Yerel air: Belirli bir corafi blgede daha ok sevilen, daha ok okunan
air. Attil lhan, bilinir ki, zmirin medar iftihardr. Bu yzden btn
Trkiyenin deil ama, daha yerel bir air saylabilir. (Aynal Denemeler, s.53.)
Zararsz air, zararsz belediye airi: Yazdklarnda herhangi bir sorgulama
ya da eletirel bak belirtisi bulunmayan, iktidar ve egemen snflar rahatsz
etmeden kendi kesinde iirle uraan air. Ece Ayhann zelde Hilmi Yavuz iin
kulland bir niteleme. Hilmi Yavuz stanbul Belediyesi Kltr Dairesi Bakan iken
7-9 Mays 2001de zdemir nce ile birlikte dzenledii I. Uluslararas stanbul iir
Forumu (Poesium)na kendisini armad iin, Ece Ayhan da tepkisel olarak ona
bu nitelemeyi yaktryor. [Hilmi Yavuz] Zararsz belediye airi. () Bana Hilmi
Yavuzu nasl bulursun diye sordular. () Zararsz air dedim. (Aynal
Denemeler, s.47.)
Yukarda sraladklarmza ek olarak, yalnzca belirli airlere atfettii sfatlar
da unlardr:
Hkmet airi - Fazl Hsn Dalarca
D Politika airi - Melih Cevdet Anday
216
Kemalist air - Attil lhan

Vesikalk air - Can Ycel
Fenomen air - Enis Batur
5 Elli 3 Bacakl air - Enis Batur
Pnar Suyu - Murathan Mungan
Devlet airi - Yahya Kemal803
Kubbenin airi - Yahya Kemal804
8.3. Eletirme ve Benzetmeler
Ece Ayhann yer yer bir olguyu baka bir olguyla aklamaya, gereklii
farkl kategorilerdeki elerin karlkllk ilikileri iinde kavramaya alt
grlr. Onun imgelem dnyasnda her varln trl kategorilerde karlk dt
baka varlklar vardr. Edebi kiilikleri de biraz da ocuksu bir perspektiften- kimi
zaman mzik aletleriyle, kimi zaman mzisyenlerle, kimi zaman da bitkiler, ara
gereler, yemek ve balk trleriyle eletirerek, onlarla ilgili izlenim ve dncelerini
yanstmaya alr. Bu, bir bakma onun iirde nesnel karlk anlaynn
karikatrize edilmi bir kurgudaki ipularn da verir. Hem imgelem biimini
yanstmas hem de edebi kiiliklere ilikin grlerini ona zg armlar
ekseninde kavramamzda tamamlayc ipular vermesi bakmndan airin kendine
zg eletirme ve benzetmelerini gzden geirmemiz yararl olacaktr.
8.3.1. Dinar Bandosu
Ece Ayhann, farkl zamanlarda yeni eklemelerle dergilerde yaymlad bir
Dinar Bandosu vardr. Bu, edebiyat evrelerince ok ilgi eken bir bulutur. Dinar
Bandosu sz her getiinde, bu evrelerce akla gelen ilk ad da Ece Ayhan
olmaktadr. Kendisine bu buluun ilhamn veren Dinar Bandosunu, oluumu ve
icrasyla yle tantmaktadr Ece Ayhan:
Ege yresinde ufak yerleim birimlerinin derleme ve devirme
bandolarna Dinar Bandosu denir. Mzka kadrosu filan yoktur ama
803
Ece Ayhan, kzlemeler, s.36.

Ece Ayhan, Haritada Bir Burgaz Adas, iirin Bir Altn a, s.122.
Ece Ayhann aada verdiimiz listelerine dahil eitli sanat, siyaseti, gazeteci ve bilim
adamlar da vardr; ama konumuzun snrlarna tamamak iin biz bunlar arasndan sadece air ve
yazarlar seerek vermeyi uygun grdk.
804
217
alglar, ssl ssl niformalar ve efin ss belediyede hazr

bulundurulur. Kurtulu gnlerinde, ulusal bayramlarda ve enliklerde,
rnein nefesi kuvvetli imanca bir zabta memuru tuba, tavuk sesli ve biraz
zayf ve pek allmam bir mutemet klarnet alar vs. Hatta srasnda
liseden beklemeli hevesli bir delikanl zil. Varsa, Beethoven hayran, blbl
yemi bir dut gibi ask suratl ve kulaklar artk pek duymayan yal bir mzik
retmeni provalarda bulunabilir. Nezareti yoklama yapacak! Askerlik
ubesi bakan binbann kz olu evleniyorsa bando dn evinin
avlusunda da alabilir. 805
Edebiyat dnyasn da genel grnm ve ileyii bakmndan bu Dinar
Bandosuna benzeten air, o dnyay daha aklda kalc bir yolla anlatabilmek iin
gittike bir gn orkestraya dnebilecek bir bando tasarlar806 ve bu bando
ekibinde kimi air ve yazarlar belirli alglar iin uygun bulur. Ece Ayhann air ve
yazarlardan oluturduu Dinar Bandosu yledir:
Memet Fuat - Maestro
Ece Ayhan - ngiliz Kornosu (ya da ngiliz tuzu)
Cemal Sreya - Trampet
Yahya Kemal - Kuyruklu piyano (ya da Saksofon)
Nilgn Marmara - Tambur Majr (Tan Oraln karikatrnde bando efi)
Fruzan / Kastanyet
Blent Ecevit - Kontrbas
Lale Mldr / Harp
Enis Batur - Trompet (Dizzy Gillespie blbl)
Cezmi Ersz - Laterna (ya da Buzuki)
kk skender - Pikkolo (Kk Flt)
smet zel - Ney
Sezai Karako - Ks
Haydar Erglen - Viyolonsel (ya da Dar al korno)
Glseli nal - kinci Keman
Cihat Burak - Tuba
805
Ece Ayhan, kt-ka-ka ya da Dinar Bandosuna Bir Dipyaz, Kitap-lk, 47 (Mays-Haziran

2001.
806
Ece Ayhan, Umutsuzlar Merdiveni ya da Yeni Marjinaller-I-, Sivil iirler, s.93.
218
Komet - Zil
Orhan Alkaya - Yan Flt
Sunay Akn - Mandolin
Turgay zen - Okarina
Mustafa Irgat - Tomtomlar
Orhan Khyaolu - Oyuncak Keman
Cenk Koyuncu - Bozuk (ya da Buzuki)807
Orhan Pamuk- Pan Flt
Emine Sevgi zdamar- Bakemanc
E. Emine- Piyano808
Vedat Gnyol - Agz Mzkas
Oktay Akbal - Klarnet
Vsat O. Bener - Byk Davul
Doan Hzlan - Emprezaryo
Orhan Duru - Okarina
Tark Dursun K.- Fagot
Nedret Grcan- Ali avuun yerine ef
Muzaffer lhan Erdost- Orkestra efi
Refik Durba - Av Kornosu
Sennur Sezer - Suzafon
Eray Canberk -Viyola
Gven Turan- Tomtomlar
avkar Altnel- Yan Flt
Orhan Koak- ello
Bar Pirhasan- Gayda
Mgrdi Margosyan- Az Mzkas
Nihat Gen- Kemene
Nihat Ziyalan- Borazan
Mehmet Rifat- Fagot
nci Aral- Alto
R. Tomris- Srynix
807
808
Ece Ayhan, Dinar Bandosu Yine Tam Kadro!, Aynal Denemeler, s.15.
219
shak Reyna- Timbal

Yekta Gngr zden- Maestro
Yaln Kk- Fransz Armonikas
Bilgesu Erenus- Lir
Ferhan ensoy- Trampet
Met[in]-st[nda]- Korno
Can Barslan- Elekronik Org
Gani Mjde- Grnata809
8.3.2. Mzisyen Eletirmeleri
Cemal Sreya - Yves Montand
Yaar Kemal - brahim Tatlses
Turgut Uyar - Frank Sinatra
Sezai Karako - Kani Karaca
lhan Berk - Madonna
Sezer Tansu - Bimen en
F. H. Dalarca - Nat King Cole
Yahya Kemal - Ella Fitzgerald
Fruzan - Gnl Yazar
Selim leri Dario Moreno
Attila lhan - Edith Piaf
Edip Cansever - Muazzez Abac
Nilgn Marmara - Billie Holiday
Ece Ayhan - Rasputin810
Kk skender - Kk Emrah
Sezer Tansu - Haaturyan
Nilgn Marmara - Billy Holiday
Sennur Sezer - Seyyal Taner
Lale Mldr - Tina Turner
809
Ece Ayhan, kt-ka-ka ya da Dinar Bandosuna Bir Dipyaz, Kitap-lk, 47 (Mays-Haziran

2001.
810
Ece Ayhan, Kim Kimin Sureti, Aynal Denemeler, s.40. Bu eletirmede kendisi iin bir
mzisyeni deil de arlk dnemi Rusyasnn eytani papaz olarak anlan Rasputini semesi
ilgintir.
220
Ahmet Soysal - Georges Brassens811

Attil lhan Orhan Gencebay 812
8.3.3. iek Benzetmeleri
Mehmet Kartal - Gece Sefas
Erdoan Alkan - Haha
Ltf Oflaz - Kasmpat
Akif Kurtulu - Smblteber
Dervi Zaim - Beyaz Karanfil
Hseyin Peker - Begonya
Semih Gm - Morsalkm
nsal Oskay - Sarmak
Oru Aroba - Hatmi813
8.3.4. Avadanlk Benzetmeleri
Cihat Burak - Mh
dris Kkmer - Balyoz
Dalarca - Tornavida
Ece Ayhan - ngiliz Anahtar
Metin stnda - Kerpeten
Arif Damar - eki
zzet Yasar - Japon Zamk
8.3.5. Yemek Benzetmeleri
Dalarca - Tabildot
lhan Berk - Trl
Yaar Kemal - algam Suyu ve Adana Kebab
Can Ycel - Yan Yan Yryen Yenge
Metin stnda - Biber Salas
Murathan Mungan - Karides
811

Ece Ayhan, Haklln nad, iirin Bir Altn a, s.134.
813
812
221
Attil lhan - Menemen

Cihat Burak - Kuru Fasulye (severdi)
Melih Cevdet Anday - Konserve
etin Atlan - Buzlu Badem
Can Ycel - Yan Yan Yrmeyen Pavurya
Fruzan - Paa Kebab814
8.3.6. Aa Benzetmesi
Ece Ayhan - Zakkum815
8.3.7. Balk Benzetmeleri
Orhan Talat alcolu - Dlger Bal
Ece Ayhan - skorpit816
814

Ece Ayhan, a.g.e.. , s.38.
816
815
222
III. BLM
RLERNN NCELENMES
223
A. TEMALAR
1. GENEL TEMALAR
1. 1. Anne-Baba
iirlerde ve br sanatsal trlerde anne genellikle sevgi, scaklk, gven,
efkat gibi duygusal armlarla yer bulan bir szcktr. Ece Ayhann iirlerinde
ise bu armlardan tmyle yaltk olmamakla birlikte- daha baka ynleriyle
ortaya konulur anne. zellikle de ocuu lm ya da ldrlm bir zne olarak:
Gemi arslan Bursal bir anadr niin
l ocuunu nfusa yazdracak
Kendi Kendinin Terzisi Bir Kambur, Btn Yort Savullar!, s.127.
ocuunun lm (gerek) karsnda aresiz, acl ve ayn zamanda iinde

bulunduu durumu amak iin kendini kandrmaya, kendini bu yokluun gerek
olmadna ikna etmeye alan bu trajik zne, ya ilerleyince, artk d dnyann
bireylerinden de medet umarcasna hem anlalmaya olan gereksinimini hem de
kendi gerekliini mekaniklemi bir yinelemeyi getirebilecek bir ifade tarz iindeikyet vurgusuyla ilan eder onlara. Zaten kopmutur; d dnyann
bireylerindeki umursamazl, grmezlii, acmaszl hesaba katmasn salayan
znel diren/yaltm alann deta salvermitir benliinden. Bu kopmulua yol
aan, biraz da i dnyasndaki kurgulamann sahteliini grp kabullenmesidir.
Trajik varoluunu gsterme/sergileme gereinin bir sonucu olarak artk durumunu
sesli bir biimde de dillendirmektedir:
Kopmu bir kocakarnn da eteklerinde azat kular
Olum ldrlm ben satarm skdar iskele alannda
Gkyznde Bir Cenaze Treni, Btn Yort Savullar!, s.136.
Anne, ocuuna st deil yazgsn emzirir. Bu yazg ktdr elbette;

nk ya ocuun yoksulluk ve yoksunluklar iinde kvranmas ya da iktidarla
ibirlii yapp zulme ortak olmas sonularndan birini dourabilecektir yalnzca.
Bunu, bir Ermeni kadn ekseninde verir air:
karr bir sandk Kse Khya817 iskeletidir yklkten.
Bindall, hortlam, srpik818 azlar kullanan bir Akkadn.
817
Dikran uhacyann bir opereti. [Bkz. Ender Erenel, Ece Ayhan Szl, Yeni Dergi, 54 (Mart
1969).]
818
Ermenilerin bir kolu. (Bkz. a.g.m.)
224
Emzirir bir taocua yazgsnmor. Nerden kalmtrd taklp

bir gelin teli salarnda darmadan. Toka gm.
Ortodoksluklar-IV, Btn Yort Savullar!, s.90.
Gece amarcs anne ise, ayn zamanda ocuuna isyan ve zgrlk

aray ynndeki yazgsn da emzirebilir:
O gnden byle asker kaputu giyip gizli bir geyik
Yavrusunu emziren gece amarcs anas yazdrmtr:
Ah ki olumun emeini eline verdiler
Mehul renci Ant, Btn Yort Savullar!, s.123.
Bu dizelerde geen asker kaputu, yalnzca sz edilen annenin yoksulluk

nedeniyle seime dayanmayan giyinme biimine iaret etmekle kalmaz; ayn
zamanda hakszlklarla, bask ve snrlamalarla savam verecek olan ocuu
yetitiren annenin militan tavrn da imler. Geyik szcnde ise, II.
Abdlhamite Merutiyeti ilan ettirmek iin isyan ederek yandalaryla birlikte daa
kan ve zerine salnan askerleri pskrten, ttihat ve Terakki yelerinden Resneli
Niyaziye rtk bir gnderme vardr. Bilindii gibi, Resneli Niyazinin hi yanndan
ayrmad bir de geyii vardr (bu geyik, Niyazinin ldrlmesinden sonra
stanbulda halka gsterilmitir). Bu rtk gnderme, annenin devrimci ruha
sahip bir ocuk dourup yetitirme potansiyeliyle ilikilendirilebilir. Anne, bu
uurdaki tm abalar boa kacak olsa bile devrim iin savaan bir ocuk
yetitirme yrekliliine sahip oluuyla imlenir bu dizelerde.
Baba ise genellikle olumsuz bir figrdr Ece Ayhann iirlerinde.
Babay Freudcu kuram ve yorumlara da uygun bir yaklam iinde- iktidarla
ballak bir zne olarak grr o. Yukarda alntladmz dizelerin ncesinde
baba ile ilgili u dizeler yer almaktadr:
Bu lm de bastrmak iin boynuna mekik oyal mor
Bir yazma balayan eski eskici babas yazmtr:
Yani ki onu oyuncaklar olduuna inandrmtm
Babann temel nitelii kandrmak, olmayan bir eyi varm gibi gstermek
iin ocuun kabuller dnyasnda bir yanlsama yaratmaya almaktr. Ayrca baba
eski, yani tarih boyunca varln srdrm bir bask unsuru olduu gibi, ayn
225
zamanda eskici, yani imdiye dein srm olan sistematik yapy savunan, onu
yerleik klmann savamn veren statkocu/tutucu bir kimliktir. Kendi
ocuunun lmesini/ldrlmesini bile bastrmak iin abalamaktadr. Burada
bastrmak szc ket vurmak anlamyla ilintili olarak sradanlatrmak,
kanksatmak, gzden karmaya almak, rtbas etmek vb. anlamlarnn yan sra
stnln gstermek ve isyan gibi zararl eylemleri nlemek anlamlaryla da
kullanlmtr. Dizede de balacnn kullanlmas ise bu tutum ve eylemin babada
bir sreklilik gsterdiini, bir alkanlk ve refleks haline geldiini vurgulamak
amacna dayanr.
Ece Ayhan asndan baba kavram iktidarla o denli ilintilidir ki yalnzca
iktidardan beklenebilecek herhangi bir davran aile bireyleri arasnda kim
sergilerse sergilesin, o davrann gerekte babadan ortaya ktn dnmektedir
air. Oyuncaklar olduuna inandrlmak iin aslnda ablasndan iddet grmtr:
()
ablamz
alamalarmza
aldrmadan
dayak
atard.
Gerekmediinde bile evire evire. Ve bylece bizi oyuncaklarmz olduuna

inandrmt. stersen inanma! Gerekten inanr mydk oras ayr i. Ama
evcilik oynarken olmayan oyuncaklarmzla uslu uslu kemizde oynardk.819
Ancak, ona gre dvmek ve dvdrmek eylemleri yalnzca iktidarlara
zg olabileceinden,820 bu eylemler neden ve amalaryla birlikte yaantsal
gerekleiminden
soyutlanarak-
iirde
babaya
zglenmi,
iktidar-baba
denklemini bozmamak iin gerek znesinden kavramsal znesine transfer

edilmitir.
Burada
bir
nans
da
dikkati
ekmektedir:
Anne
yazdrrken
(evresindekilere ya da gazetecilere ocuunun lmyle ilgili aklama yaparken),

baba yazmaktadr. Annenin eylemindeki dolayllk karsnda babann eylemindeki
dorudanlk, iktidar gdmndeki izgiyle iliki bakmndan anne asndan
mesafelilii, baba asndan ise dorudan katlm (ibirliini) ima etmektedir.
Baba, ocuunun kendi denetim alann ve izdii snrlarn dna kmasn
affetmez; ocuk aksi bir davran sergilediinde onu cezalandrr, hatta ona iddet
uygulayabilir, ikence bile edebilir:
Dnmeye balam Beiktal kuu bir babann
819
820

Ece Ayhan, Babozuk Gnceler, s.135, 136.
226
Tanmaz kum tar mavnalarla Karabigaya kaan

Gamze eyli pek ho benli son olunu
Suriye hamamnda sabuna bomasnn iiridir
Mor Klhani, Btn Yort Savullar!, s.124.
Bu haliyle baba; kat, kstlayc, ocuunun birey/kendi olmasn

engelleyen, kendi iktidarnn srekliliini korumakla kalmayp ayn zamanda
varlk olarak da bulunduu alanda ikinci bir kendilie izin vermeyen, ocuuna
yalnzca kendi glgesinde ya da bir glge varlk olarak yaama hakk tanyan
olumsuz bir znedir. Her ne sebeple olursa olsun ocuunun kendi denetim
alanndan kmasna tahamml yoktur. ocuunun kendisini semesine izin
vermez; aralarndaki duygusal ba da aslnda bu bencil istei dorultusunda bir
istismar zemini olarak kendi iktidar lehine ktye kullanr, ocuuna bu duygusal
balar yoluyla bile iddet uygular. Bu kabuln, eyh Galipin yaamyksnden bir
kesitle verir Ece Ayhan:
Aksi eytan! Sivil iirin ncllerinden saylan ve pirimiz eyh
Galip de civan ne var yanakl yeniyetmeliinde, krdm ve benli
arkadalaryla Konyaya kamtr.
Ve drt yumruklu baba Baba, arkalarndan gider ve olunu
dve dve Dersaadete geri getirmitir.
Bir Sivil airin lm-3, Btn Yort Savullar!, s.237.
eyh Galip Hsn Ak mesnevisini tamamladktan bir yl sonra, 27

yandayken Konyada Mevlana Derghnda ileye girmi; ancak onu ok zleyen
babasnn istei ve srarlar zerine stanbula dnerek ilesini Yenikap
Mevlevihanesinde tamamlamtr. Ece Ayhan, baba bask ve denetimini bu
yaamyksel kesit araclyla vermeye alrken babann hasretini bile ocua
uygulanan bir iddet olarak grmektedir. Biz, ilgili hibir kaynakta, babasnn eyh
Galipi dve dve stanbula getirdiine ilikin herhangi bir bilgiye rastlayamadk.
Bu durumda, airin babaya ait duyarlklar da birer bask arac olarak grdn
sylememiz gerekir.
Babann tm bu olumsuz nitelikleri ve ilevi karsnda ocua den onu
reddetmek, evlatlktan ekilmektir. Bu, ocuk iin hem bir gereklilik hem de devdir:
227
Oullar oulluktan sessizce ekilmesini bilmelidir abiler821

Bunu Anadolunun uzak kelerindeki halkn zaten baarabildiini ne srer

air:
nsanlarn hukukunda baba olu red edebiliyorsa, oul da babay
red edecektir. Hem emlak sahibi aportlar, hem tmar sahibi ktmirler, gidip
uzak evrelerini dolarlarsa, halkn, oullarn babalarn kendi elleriyle
ykayp gmdklerini greceklerdir.822
Demek ki babay reddetmek, onu ldrmek anlamna geliyor ayn
zamanda. zgrlemek, kendisi olabilmek isteyen kii insanolunun gerekte
babaszlnn bilincine varmal ve babayla ilikilerini bu bilin dorultusunda
yeniden belirlemelidir. Baba, aslnda ocuun dnyasna tepeden inmeci bir
despotlukla girmitir ve baba- oul ilikisi lme dnktr: Sonuta ya baba
olu ldrecektir ya da oul babay:
Ve bacadan giren bir adamn kara gece
Ya ldrdn ya ldrldn de bilerek
Bismillah t Hafz Post
nsanolu babaszdr
Bir dahaki gelite dnyaya, nehir yollarndan dneceiz
Araplarn At Koturmalar, Btn Yort Savullar!, s.133.
air, mangaslarn, rebeteslerin arklarna deindii bir yazsnda da

yukardaki dizelerde ne srd savn altn izer:
Mangaslarn, rebeteslerin bu arklar 50 yl boyunca aydnlarca
dlanmtr. lgintir: Bu lklarda baba ya da baba kavram hi yoktur.
Acaba, insanolunun, bir gereklikte babasz olduunu onlar da biliyorlar m
ki?823
821
air, bir syleisinde bu dize iin yle demektedir: Gereklikte babalar, baba kavram
sonunda ldrlmek iindir de. ( Ben bugn 1985de kursaydm yle kurardm o dizeyi:
Babalar babalktan sessizce ekilmesini bilmelidir abiler.)
Bilmem meramm anlatabiliyor muyum? iirimin hibir zaman iktidara gemesini
istemiyorum, istemem ben. (Bkz. Turgay zen, Mehmet Siyah Kalem ve Tehlikeli iir, Sivil iirler
iinde, s.74.)
822
Ece Ayhan, lmn Arkasnda Konumak, Btn Yort Savullar!, s.149.
823
Ece Ayhan, Gzel eyler Ancak Ktlkten kar, Aynal Denemeler, s.12.
228
Baba hem ldrlmek, hem sevilmek iindir824 diyen Ece Ayhan, Hasan
Blent Kahramana gre, Trk iirinde babay ldren belki de tek airdir.
Kahraman, verili duyarllklar ve otoriteyi amann babay ldrme sonucunu
kendiliinden getirdiini, Ece Ayhann ise Trk iirinde bunu en yetkin biimde
yapabilen airlerin banda geldiini dnmektedir.825
Ece Ayhann baba kavramn sorunsallatrmasnn ve olumsuzlayarak ele
almasnn bir nedeni de, bu kavram, iktidar ve otorite balamnda gemile, tarihle
hesaplama uraklarndan biri olarak dnmesidir. Mustafa Irgatla yapt bir
syleide Eski babamn, babalarmn mezarn, mezarlarn da kazyorum826
diyerek bu niyetinin ipularn verir. dris Kkmerin Her toplumsal bunalmda
bir baba aray olur szne yapt vurgu, bu kavram geni boyutlarda ele almaya
altn gstermektedir. Tarihi yalnzca baba-oul savamna indirgeyerek
sorgulamak yanltc olur; ama hakkn yaarken aramak, hesaplamasn yarna
brakmamak adna kertmek iin de zerine gidilmelidir bu krdmn ya da
karabasann. Oul, babann yerine gemek iin, yani iktidar kendi eline almak
iin deil; babay ve onun balla olan iktidar yok etmek zere vermelidir
savamn.827
Yalnz,
Kurun ayakl bir parmak ocuk, krlr alamaz
lm ustaca oyalayan babam ldrlm ben satarm
Gkyznde Bir Cenaze Treni, Btn Yort Savullar!, s.136.
dizelerinde babann olumlu bir figr olarak verildiini syleyebiliriz; nk bu

dizelerde baba, kendi lmn deil, herkes iin olumsuz bir kavram olan
lmn kendisini nleme abasnn bir sonucu olarak onu geciktirmeye
abalamaktadr. Eer baba salt (kendi) lmn oyalayan bir figr olarak
verilseydi, o durumda bu yorumumuz geersiz kalrd; ama lmn geciktirilmeye
allmas ayn zamanda ocuun baba tarafndan korunma, lmden esirgenme
eylemini de ierir ve vurgular. Belki burada babann olumlanmas onun
ldrlmlyle de ilikilendirilebilir; lm deil de ldrlm olmas
ona airin gznde olumlanabilecek bir konum kazandrm olabilir.
824

Hasan Blent Kahraman, Ece Ayhan lnce, Radikal, 15.7.2002.
826
827
Turgay zen, Mehmet Siyah Kalem ve Tehlikeli iir, Sivil iirler iinde, s.75.
825
229
Ayn olumlama ya da olumlu yaklam,

Dudulludan t Salacaka koarak alklayalm
Fazla babalaryla dondurma yiyen ocuklar
Hangi ocuklarn neye imrenmesi iirdir?
Yalnayak iirdir, Btn Yort Savullar!, s.131.
dizelerinde de grlebilir. Burada da eksiklii hissedilen, dahas kendisine

gereksinim ve zlem duyulan bir baba sz konusudur. Hatta babal olmaya
duyulan zlem, baballara imrenmek iir olarak tanmlanmaktadr. Kimi
ocuklar, snfsal konumlar gerei zaten sistemin, resmi yaplanmann, devletin
desteini arkalarna almlarken (baba gveninin iinde yaamaya yazglyken), bu
yetmiyormu gibi ayn zamanda biyolojik babaya da sahiptirler; ama airin de iinde
bulunduu snfn ocuklar, hi deilse birlikte dondurma yiyebilecekleri bu
biyolojik babadan bile yoksundurlar. Geri Ece Ayhann baba kavramna
ykledii anlam ve ilevden sapmamak adna bu dizelerdeki fazla szc
babann fazladanln belirtmek zere kullanlm gibi de yorumlanabilir; ama
bunun zayf, hatta zorlama bir yorum olaca aktr.
Ece Ayhann iirlerinde baba kavramna deinen yazarlar arasnda, onun
babay tmyle olumsuzlamayp (bu noktada olumsuzlamann, yokluuna
iddetli bir sitemle ilikili olduu da ne srlebilir) bu kavram ebeveyne
gereksinim duyma balamnda sorunsallatrmasn yalnzca nder Otunun
saptad grlmektedir. Otu, Baksz Bir Kedi Karada teyze, hala gibi yaknlarn
anlmasna karn anne ve babadan hi sz edilmemesine dikkati eker ve u
saptamay yapar:
Baba, tm devrik tmceleri dzeltebilecek, ktye gidiin nne
geebilecek tek znedir, ona acilen ihtiya duyulduu apaktr. Baba
gveninse, anne sevginin kaynadr ve bu iki temel znenin yokluunda dier
tm znelerin varl bir btnden kopmu, eksenini yitirmi, kesik kesik
paralar gibidir. Koruyan ve seven iki ebeveynin yokluu o denli byk bir
felaket ki, bu iirdeki dier aclar yalnzca bir listenin sradan maddelerini
andryor.828
828
nder Otu, ocuk Kalbiyledir, Adam Sanat, 203 (Aralk 2002).
230
Otuya gre, Mehul renci Antnda anne asker kaputu giyerek, baba
da boynuna mekik oyal mor bir yazma balayarak kendi varlk alanlarnn ve
dolaysyla airin ebeveyn gereksiniminin dna kmlardr. ocuk, her iki
eden yaltk halde, tek banalnn boyutlar iinde ylece kalakalmtr:
Erkek ocuun gereksinim duyaca dipal yetke simgesel olarak
artk yerinde deildir. () Ama babann baba olmad bu iirde, anne de
anne olamaz! ocuun ise ocuk olmaktan baka bir ans yoktur. ocuun
savunmaszln ve bir ebeveyn gereksiniminin boyutlarn bir dnn:
Ece Ayhan iirinin mikro-evreni korkuntur.829
airin, Ortodoksluklardaki bir iirinde baba kavramnn snrlarn,
iktidar ve otorite merkezli armlar silsilesinin bir uzants olarak, Tanry
da ierecek denli geni tuttuunu da ekleyelim:
Haykrarak sslyor bir tahtrevan, karartlm. Babadan
doma bir rlplak.
()
Bir puhu kuu klnda batanbaa dolamaya kyor kenti.
Dnmemek zere bir daha.
Ortodoksluklar-XV, Btn Yort Savullar!, s.101.
Babadan doma rlplak sz bei byk olaslkla sa Peygamberi

imlemektedir. Bilindii gibi Hristiyanlar onu Tanrnn olu olarak kabul
etmektedir. Ayn iirde puhu kuunun kullanlm olmas da bu karm
glendirir niteliktedir; nk Rus Hristiyanlarn inanna gre, dilenci klnda
Rusyadan geecei beklenen sa Peygamber puhu klnda geceleri kenti
dolamaktadr.830 rlplak sfatnn ise sa Peygamberin armha geriliinin
resmedildii ikonlardaki grntsnden hareketle kullanld anlalyor. Onun
armhta Tanrya (yani Hristiyan inancna ve dolaysyla bu iirdeki gndermeye
gre babasna) Tanrm, Tanrm, beni neden terk ettin? diye sitem edii de
anmsanacak olursa, nder Otunun, babann en gereksinim duyulan andaki
yokluu ynndeki saptamasnn daha geerli bir hale geldii sylenebilir.831
829

Ender Erenel, Ece Ayhan Szl, Yeni Dergi, 54 (Mart 1969).
831
Babann yokluu vurgusuna daha nce Enis Batur da deinmitir. Bkz. Enis Batur, Tahta Troya,
Yazko Yaynlar, stanbul, 1981, s.133.
830
231
Ece Ayhann iirlerinde anne-baba temasnn ilenii bakmndan zerinde

durulmas gereken ilgin bir nokta daha vardr: air, olumsuzlad baba
kavramnn karsna anneyi alternatif olarak sunmaz. Okur, bu kartlk ilikisi
balamnda szn ettiimiz bir beklenti iine girebilir; ama bu beklentinin somut
bir karl yoktur Ece Ayhann iirlerinde. Baba enine boyuna sorgulanr ve
konumu kesin olarak belirlenmeye allrken, anne yalnzca eylem ve durumu
asndan iaret edilen bir figr olarak kalr. airin anneyi kart bir kavram olarak
babaya ynelik yrtlen savamda ne srmemesi ve simgeletirmemesi;
anneyi baba sultas altnda etkisizleen, yalnzca onun glgesinin snrlar iinde
varlk bulabilen edilgen bir kimlik olarak grmesine balanabilir. Bu iirlerde baba
almas ve ldrlmesi iin savalan bir simge-kavramdr; ama anne alternatif
gcn taycs ya da simgesi deil, verilen bu savamn etkisiz elemandr yalnzca,
diyebiliriz.
1.2. Ak/ Sevgi
Ece Ayhann iirlerinde, tematik adan allagelen biimleriyle ak ya da
sevgi kavramlarnn ileniini grmek olanakl deildir. Ak, onun iirlerinde, kar
cinsler arasndaki bir duygulanm ya da yaant srecini imleyen zgl bir tema
olarak yer almaz; ama izler evresince de deta bir slogan gibi her defasnda
yinelenen,
Ak rgtlenmektir bir dnn abiler
dizesi ekseninde, ayn zamanda ayrks bir vurgu kazanmas nedeniyle zerinde
durulmas gereken bir kavram olma zellii kazanr. Bu dize akn tanm alann
allmn dnda bir dzleme tar; onu iki kii arasnda yaanabilecek zel bir
ilikinin sresel adlandrmas olmaktan soyutlayp genel ve oullua dayal bir
eylem
biimiyle
zdeletirir.
Bu
dizeden
hareketle,
ona
gre
akn
dntrc/deitirici bir tavr al ve eylemle zde olduunu syleyebiliriz.

Ak/sevgiyi dorudan bir tema olarak sorunsallatrmamasn anlamamzda
belki onun Sevgi yalnz mutlu yzyle vardr832 sz bize bir ipucu verebilir. air,
yalnzca tek ynyle, tek yzyle grldn ve gsterildiini dnd bu
832
232
kavramlar zel olarak ilemenin kendi duruu ve yaama bak asndan drst bir
tutum olmayacan, bir bakma toplumsal bir ikiyzllk alann desteklemek
anlamna gelebileceini dnerek zellikle kanm olabilir bundan. Geri
ilkgenlik yllarnda izledii bir Bunuel filmini anmsarken, akn gcn bu film
sayesinde anladn sylemesi, Evet, ak insana neler yaptrr, yaptryor! Tramvay
bile aldrabilir!833 demesi bir tr hayranlk ve sayg vurgusu tar gibidir; ancak,
dzyazlarnda ve syleilerinde bile neredeyse hi deinmedii bu kavrama kar
belirli bir mesafe iinde kalmaya alt da bir gerektir.
lk iirlerinden birinde, -yine belirli bir mesafelilik iinde olsa daak/sevgiyi kalbini vermek sz bei zerinden tematikletirme abasn
grebiliyoruz. Dnemin genel iirsel syleyi ve kurgulama biimlerinden tam olarak
syrlamad da gzlenebilen bu iirinde Ece Ayhan, kalbini vermek eylemini
gencin (bir gemici, sradan bir delikanl ve gen bir air) durumu asndan ele alr.
Gemici, kalbini uzak bir limanda brakm olmann pimanl ve onu yeniden geri
almann tela iindedir:
Bir gemici tanrm
Kalbini bir limanda brakm
Ya kaybolursa?
Alar ocukluundaki gibi
Kalbini almaya gidecek hl
Sradan delikanl ise derin ve saf bir i dnyaya sahiptir; k olmak, kalbini
birine vermek istemekte, ama idealize ettii ak bir trl bulamamaktadr:
Bir olan tanrm
Derin yeil gzl
Gnl gney denizlerinin dibi
Kalbi ise yerinde
Birine vermeye gidecek
Bir gemi arar durur
Bulutlardan.
Durumu asl trajik olansa gen airdir. Kalbi alnmtr; ama eski bir
efsanede kalmtr, yani gnln kaptrd varln yaam alan kurmaca bir
833
233
dnyadr. Onun ak, brlerininki gibi gnlk yaam grnglerinden biri ile ilintili
deil, anlatsaldr:
Bir air tanrm
Onunki iler acs
Kalbini asla vermemi
almlar
Kalbi eski bir efsanede sakl.
Gencin Kalbi, Btn Yort Savullar!, s.23.
Yukardaki iirde szn ettii gen airin durumunu kendi tutumuyla

dorularcasna, dizelerinde aka gncel yaamdan ya da kendi yaantsndaki bir
ilikiden yola karak yer verdii hi hissedilmez Ece Ayhann. rnein
Ortodoksluklarn VII. iirinde, bir gencin akna ilikin olduu sezilen bir anlaty
sadece ksaca nakleden ve bu anlat karsnda duygusal mesafeliliini korumaya
alan bir tr szl gelenek temsilcisi gibi grrz onu:
Bindirir
ata
Barduomeusun834
sa
eli,
bilinmezlerin
Mikaelini kukular. Srer ikin kan Ruzukan835 kayglara olan yedi

nal. Gizlidir bir yeninde benzeri kadn.
Yumulur bir ibran uykusuna yolda.
Vurur kyya bir denizkzyla zerine kenetlenmi, alml ls
Mikaelin, Yeter anlatmaya birka renk: yaln kara, camgzeli
yetitirirdi, terken bir ku ht ht.
Ortodoksluklar-VII, Btn Yort Savullar!, s.93.
Ayn durum, mitolojik bir kahramana ve o kahramann yaad, yine lmle

noktalanan ak ilikisine gndermelerle kurduu Hero ile At iirinde de vardr.836
Ortodoksluklarda,
Gesualdo
da
Venosaya837
yapt
gnderme
dolaymnda, belki aktan kaynaklansa bile zamanla onun nne geen
834
Sa elinin bugne kadar kaldn inanlan bir Ermeni ermi. [Bkz. Ender Erenel, Ece Ayhan
Szl, Yeni Dergi, 54 (Mart 1969).]
835
1. At ad, 2. Bir Ermeni kral. (Bkz. Ender Erenel, a.g.m.)
836
Ece Ayhan, Hero ile At, Btn Yort Savullar!, s.173.
837
Byk bir akla sevdii karsn, kendisini baka biriyle aldatt sansna kaplp yersiz bir
kskanlk uruna zehirleyerek ldrdkten sonra srekli yazd madrigallerle pimanln
234
kskanlkn -yani bir anlamda iki kiiye zg bir olgu karsnda bu kiilerden
yalnzca daha gl olannda ortaya kan bencilliin ve brn yok etme
drtsnn- galip gelmesi, etik bir sorgulama erevesinde verilmeye allr:
Seriyor zambaklarn kskanln bir delikanl. Yer alt
gmtl ak.
Bir
madrigal
sylyor
Gesualdo
da
Venosadan.
Yazklanmann kamburu.
Kunduz karn bir kadna, beklenmedik bir lgnlk daha
giyindirildi.
Ortodoksluklar-II, Btn Yort Savullar!, s.88
Ece Ayhann, bilinen anlamlaryla ak/sevgiyi gnlk yaamdaki br

ilikiler gibi toplumsal ikiyzlln tipik tayclarndan biri olarak grdn ve
bu nedenle de bu kavramlara iirlerinde zel bir yer vermediini; gl tutkularla
yaanan bir akn ise kiileri lmden baka bir sonuca gtrmeyeceini
varsaydn; tm bu durumlar karsnda farkl bir dzleme tad gerek ak
ise, bireysel ya da iki kiinin mahremiyet alanna zg bir duygulanm olmann
tersine, birliktelik temelindeki eylemlerde kararllk ve sreklilik ekseninde
yorumladn syleyebiliriz.
1.3. Cinsellik/Ecinsellik
Cinsellik, sanat yaptlarnda genellikle erotizmin snrlar iinde, tutku, haz,
doyum kavramlaryla ilikili bir heyecan ya da duygusal gerilimi yanstarak ilenir.
Cinsel imgeler, beslendikleri duygularn dirilii lsnde anlatmda bir canll
getirebilecei gibi, buna kout olarak okurda uyandrabilecei merak duygusunun
younluu lsnde yeni, zgn arm ve almlara olanak vererek bu yaant
alannn gizemlilii iinde ayn zamanda estetik bir gereksinimi de karlayabilirler.
kinci Yeni airleri, bata Cemal Sreya ve lhan Berk olmak zere, cinsel
imgelere iirlerinde zaman zaman yer vermilerdir. Ancak Ece Ayhann iirlerindeki
cinsel imgeler, bu airlerden ve ada Trk iirindeki genel izgiden farkl olarak
anlatmaya alan Venosa prensi. [Bkz. Ender Erenel, Ece Ayhan Szl, Ender Erenel, Ece
Ayhan Szl, Yeni Dergi, 54 (Mart 1969).]
235
sapknlk diyebileceimiz bir dzlemde kmelenir. nsan yapsnn ayrlmaz bir

esi olduu iin cinsellii de ele alyorum838 diyen airin imgeleminde cinsellik,
kadn-erkek arasnda ve toplumsal normlara gre normal kabul edilen biimiyle
deil; ensest iliki, erseliklik (hnsalk) ve zellikle de ecinsellik boyutlaryla yer
tutar.
air, Gnsel Koptagelden dinledii bir olaydaki ensest ilikiyi yle
metinletirir839:
1. ki karde. Biri haremlikte br selamlkta. Ks.
2. Hi evlenmemiler. Yalnzca bayramlarn ilk gnlerinde
buluurlar ve kardee fuhu.
3. imdi garsonlar Hsntabiatta onlar hangi masaya
oturtacaklar.
Kardee Fuhu, Btn Yort Savullar!, s.196.
Sapkn cinsellikin younluklu olarak yer ald Ortodoksluklar, cinsel

arml terimlerin yan sra, bu yaptn blmleri boyunca gizli kalann tek
muhatap olarak alnacan ya da temelde mahrem/rtk olana ynelineceini ima
eden u ifadelerle balar:
Tek konuulur yzdr bacaklarnn aras. Sakal ve byk da
brakt. Dnmez bir sapknn. zerine bir dedikodu. Yaklamaz
kadnlara buyrulduu gibi. Kkrtr kukular. Bandaki sorgu ve
bir berbername. Gmdrlmtr diri diri topraa ve ba aa.
rker ve parlar birka katana tede. Neden anlamyordum.
Bu giri bendini, belirli bir balama doru ynelmeyen ama yine cinsellikle
ykl cmleler izler. Ayn zamanda dinsel bir ton da elik eder, belli belirsiz bir
uzamdaki kprdanlara: Bir lnn zerinde gebelenen kadnn, sanki bir erkein
aracl olmadan sa Peygambere hamile kalan Hz. Meryemi imledii dnlebilir.
838

Kendisi bu iirin malzemesini yle aklamaktadr: Gnsel Koptagel anlatmt iki olay. Yllar
nce Merutiyetlerden kalmtr ok yal bir kadn konayla. Gece karanlkta oturak sanarak
akamdan yaklm mangala oturur ve kalkamaz. lm bu yzden olmu; yoksa kadn yz yanda
da lmeyecekmi Yine Merutiyetlerden kalm iki karde bir bankann pay senetleriyle, biri kadn
biri erkektir; ikisi de hi evlenme gerei duymamlar, aralarnda Kardee Fuhu yaparlarm.
(Bkz. lhan Berk, Kafamz Kurcalayan Kimi sorular zerinedir: I, Dipyazlar iinde, s.28.
839
236
airin kendisini konumlandraca uzamn, bu inann ya da bu trden kabullerin

ilemedii (geerli olmad) bir kilise olaca, metinlerin o soyutlanma
alanndan okura iletilecei de haber verilir gibidir:
Tutunur bir utan ince. Bir kz limon yan. Saak altlarnda
dolar
erkeinin.
Almtr
kaplarn
kilitleri
kendiliinden.
Kprdanr bir kefen. Gebelenmitir yatarak zerine lnn. Bir

kilisede ilemeyen. Bataklklarda bytmtr ocuu. Neft dkerek
yakyordum bir mektubu da ku zarfl balmumu.
Bu giri, erselik (hnsa) bir ocua deinilmesiyle biter. D grn
bakmndan erkek izlenimi brakan (bileinde tad doldurulmu kuun atmaca,
yani yrtc bir ku olmas bu bakmdan bir ipucu verir) ama gerekte ift cinsiyetli
olan bu ocuk, cinselliini de kendi kendisiyle sevierek yaamaktadr:
Ark bir ocuun yreindeki eriliktir. Bileinde doldurulmu
ve btn bir atmaca tamas. alr toplamaya tylerini. Yazdrr
gsne zafranla. Yineledii bir szck kezlerce: Erselik! Seviir
srarak kendi azn. alar lavtasn ylgnn elden dme. Malta
Yahudisini840 okuyordum. Barndm bir sandukann iinde.
Ortodoksluklar-I, Btn Yort Savullar!, s.87.
Lt ve sodomita szcklerinden dolay imge dokusunda ecinsel

e/eler barndrd anlalan aadaki iir, nedensellii airin znel alg
alanndan teye geemeyen ya da metinin btnselliini kavramay salama
bakmndan herhangi bir nedensellik ilikisiyle birbirine balanmayan szcklerin
yaratt boluklarla kurulan, okur zihnini sonusuz bir badatrma yolculuuna
karan tipik rneklerdendir. Ece Ayhann bu tr iirleri, sanki uzunca bir anlatnn
bandan, ortasndan ve sonundan rasgele seilmi ama sonradan salt ansiklopedik
dilde kullanlan anlamdalaryla yerleri deitirilmi az sayda szcn bir aradal
izlenimini uyandrmaktadr:
840
Osmanl ve Yahudilere (zellikle de Osmanl tebaas olan Yahudilere) kartlyla bilinen

Christopher Marlowun bir tiyatro yapt. Bu yaptn konusunu yle zetleyebiliriz: Maltann
Hristiyan yneticisi,Trklerce istenen yksek vergiyi karlayabilmek iin Maltal Yahudilerin
mlkiyetine yar yarya el koyar. Zengin bir Yahudi tccar olan Barabas bu uygulamaya kar knca,
tm mal varlna ynetimce el konulur. O da alabilmek iin trl hilelere bavurur, akl almaz
cinayetler iler; ama sonunda hsrana urar ve dmanlar iin planlad sonun kendi bana
gelmesinden kurtulamaz. Bkz. Christopher Marlow, The Jew of Malta, Nick Hern Books, London,
1995.
237
Bir ncldr, semi yanl Kirmastorya.841 Krlr den

sodomitalar842 cihannma ve itlembikten.
Denizi geer seviir. Aratrr parmaklaryla, bulur bir ut yeri.
Ltlar topluluuna katlr.
Rastlantlar zerine gelebilir. Felaketi bo bir kke tarlar
her zaman, kanavieden anlayan.
Ortodoksluklar-V, Btn Yort Savullar!, s.91.
airin, tarihte livatann yaygnlat bir topluluk olarak bilinen kitleye (Lut
kavmi) Ltlar topluluu diyerek ayn zamanda okur zihnindeki kodlar yeniden ve
tersiyle oluturma amacna yneldii de grlmekte. Ltlar topluluu sz bei,
anlan eilimi en bata Lut Peygamberin sergiledii, o kitlenin de ayn eilim
iindeki
kiilerin
toplam
(yani,
bu
bakmdan
deta
Lut
Peygamberin
eitlemelerinden ibaret figrler) olduu dncesini yanstmaktadr; oysa tarihsel

bilgi, Lut Peygamberin zaten bylesi bir sapknla kar savam vermekle devli
olduu ve dzelmeyen kavminin Tanr tarafndan en sonunda helake uratld
ynndedir.
nsanolunun gerekte babasz olduunu, oullarn babalarn reddetmeleri
gerektiini ne sren Ece Ayhann, bir dizesinde de babadan doma bir rlplak
ifadesini
kullanmas
zerinde
durmutuk.
Benzer
izgideki
yaklamna
Ortodoksluklarn XIV. iirinde de rastlanyor. Bu iirde ecinsel; tarihsel,

kltrel ve biyolojik balarndan kurtulma, kendini dourma eyleminin znesi
olarak sunuluyor; ama ayn zamanda bu eylem, hemen ardndan bir kbusa hazr
olunmas gerektiini gsteren tehditkr, iddet uygulayaca belli, acmaszlk
simgesi bir figrn kar koyuuna doru gereklemektedir:
Kendini douruyordu bir cinaedi.843 Dimdoru. Borludur bir
sayrla tavandudan.
841
Sonradan Mustafa Kemal Paa adn alm olan ileyi kuran kadn. [Bkz. Ender Erenel, Ece
842
spanyolca kkenli bu szck ibnecik anlamna gelir. (Bkz. Ender Erenel, a.g.m.)
843
Put, olan. (Bkz. Ender Erenel, a.g.m.)
238
ndirdi periciini kilidin. Drt kal bir Aleko. neard myd

bandaki krlak?844
Ortodoksluklar-XIV, Btn Yort Savullar!, s.100.
Cinaedi szcnn getii baka bir iirde, ecinsel olduu anlalan bir
zangoun vaktiyle yaad bir ilikiyi anmsayarak zihninde yeniden kurmas
anlatlrken, bu durumun iirle ilintisi de vurgulanr:
Bir zango unutamad bir cinaediyi yeniden kurarken, bir
gravr kazyacaktr, tortudan. iir elinden tutuyor.
Ortodoksluklar-XXIII, Btn Yort Savullar!, s.109.
Enis Batur, aada anlan nesnelerin imgesel dzlemde phallique znelere

dntrlmesi[nin] aka gzk[tn] sylemektedir:845
Karabitsi846 oyunu. Rbap kullanlm bir olan penik.847
Tahta zurna, tar ve tambur, ki saplarn permi.
Ortodoksluklar-XVI, Btn Yort Savullar!, s.102.
Ece Ayhann kimi iirlerinde nesnenin phallique zneye dnmesi,

amdan szc iin de geerlidir. Aadaki iirde geen Buhtunnasr,
Asurlularn M.. 721de srail devletini ortadan kaldrp Kudsteki branileri
kltan geirmelerinden sonra geride kalan Yahudileri zincirleyerek M.. 587de
Babile gtren Babil kral Nabukadonosordur. air, ecinsellie eilimli ocuklara
duyduu kinle onlara kar iddete bavuran (tecavz eden) kii ya da kitleleri bu
tarihsel kiilikle simgeletirmektedir:
amdan olacam! diyedir baryordu bir olan. Krek ve
vnsz horozuyla.
Ltlarn Buhtunnasr olacak. ocuklar eerleyecekler. Biner
binmez doludizgin.
Ortodoksluklar-XVIII, Btn Yort Savullar!, s.104.
Ecinsellik eilimi, kar cinsten bir znenin yokluundan kaynaklanan

cinsel alka dayal bir olgu olarak da imlenir Ece Ayhann iirlerinde. Cinsel
844
Karagzn bal.
Enis Batur, Tahta Troya, Yazko Yaynlar, stanbul, 1981, s146.
846
Eski bir Bizans seyirlik oyunu. [Bkz. Ender Erenel, Ece Ayhan Szl, Yeni Dergi, 54 (Mart
1969).]
847
Penik: Asker yetitirilmek iin, sava tutsaklarndan bete bir orannda ayrlan, acemiolan
adaylarna verilen ad. (Trke Szlk, Dil Dernei Yaynlar, Ankara, 2005.)
845
239
alkn hissedildii yaam manastr yaamna benzettii sezilen air, bu bakmdan

yetikinlerin trajik durumlarnn yan sra- ocuklarn/delikanllarn kar karya
kalabilecei tacize/maduriyete de dikkati ekmek ister:
ki kei; klleri kartryorlard. Avluda dikelmi duran
ocua bakyorlar ve aralarnda konuuyorlard:
- Salar uzad zaman bu ocua taplr!
Bakei:
- Geceyi birlikte geirelim, diyor.
ocuk arm, kekeliyor:
Bakei ona altn bir cep saati hediye etmek istiyor.
ocuk:
- Olmaz! dDiyor ve o gece hi uyumuyor.
***
Ertesi sabah avluda rastlad bir kei ona:
- Saatin ka? olduunu soruyor.
(Balaban Onu Beslemeden ncedir), Btn Yort Savullar!, s.167.
Hulki Aktun, bu iirde ecinsellie kar bazen eilimin, bazen de

zorunluluun yanstldn sylemektedir. Ona gre, eilimin zorunluluka,
zorunlulukun da eilime dnt bu iirde; bir ikilem, bir atal
saptanabilmektedir.848
Aktunun
szn
ettii
zorunluluk
aslnda
zorlama/zorlanmadr; eilim ise iirin asl znesi olan ocuk asndanherhangi bir biimde sezilememektedir.
Cinsel alk iindeki eitici/reticinin, gcnn yettii alandaki figr
(delikanly) bu isteini tatmin iin ecinsel ilikiye zorlamasna (bir zorunluluk
ilikisini bu ynde kullanmasna) Son iirlerde gncel bir dikkatle yer verir Ece
Ayhan:
1.
848
Hulki Aktun, Kendisini Balatmtr, Ludingirra, 1 (Bahar 1997).
240
Doudaki karl dalardan, ykseklerden gelmi lgn, karan

ve draz gibi bir corafya retmeni! Uzunca ve kalnca.
2.
Merakl ve benli bir parasz yatl ve balketi kvamnda benli,
ince ve sevimli bir renci gen!
3.
Bir hafta sonu; ikisi de, iki kak gibi i ie uyuya kalmlar.
Sabahlara kadar srm sarma ola aynalardan.
4.
Ve keten astarl byke bir beeri haritann zerinde. Belki
altlarnda da olabilir. Uyuya kalmlardr!
Hepsi bu!
O kadar!
Galatasaray ya da Keten Astarl Beeri Bir Harita, Btn Yort
Savullar!, s.244.
Bu iirde, sz edilen olaya kar onaylama ya da reddetme ynnde herhangi

bir tavr al yoktur; sadece nakledilen, okurun imgelemine sunulan bir olay vardr.
Ece
Ayhann
iirlerinde
cinsellik,
kadn-erkek
zneler
arasnda
gerekleen (normal kabul edilen) bir olgu biimiyle nadiren yer alr:
Bir kadn ller orospusu, olankzolan, Ayapera, ve bir
taht dolatryorlar. Belki askerler.
Deimsiz bir renciydi, eprimeyecek dudu. Ayakyazsndan
leh ovalarnda dolatrlacaktr alrd.
Kl knda yakalamlar bir sakallyla. Huni aralklar,
kestirmeler bakmsz, srnen salar rl.
Ortodoksluklar-XXVII, Btn Yort Savullar!, s.113.
Kl knda yakalanmak biimindeki simgesel ifadeden hareketle kadnerkek arasnda gerekleen (normal) bir cinsel eylemin yer bulduunu
241
syleyebileceimiz bu iirde; dudunun yal Ermeni kadn anlamna da geldii849

gz nnde bulundurulursa, aslnda yine sapknlkn baka bir biimine iaret
edildii de dnlebilir.
Verdiimiz rneklerde grld zere Ece Ayhann iirlerinde cinsellik ve
ecinsellik, herhangi bir duygulanmdan yaltlm biimleriyle, salt imlenen olgular
olarak yer almaktadr. Bu yndeki imgelerde erotizmden, erotik bir heyecan ya da
canllktan sz edilemez. Ayrca gizemden ok gizleme/gizlenme drts vardr
bu imgelerde; bu da o iirlerin kapalln iyice artrr. Okur, insan yaamnda
cinselliin de bulunduu, tarihte ve gnmzde ecinselliin de var olduu bilgisi
dnda bir sonuca ulaamaz; nk bu olgularn znel dnyayla ilintilenebilmesine
alan herhangi bir duygulanma ya da znel nitelikte bir iletiye rastlanmaz bu
iirlerde; yani, Ouz Demiralpin szn ettii erotizmin, ncelikle ecinsellikin
iirin batan sona kiisel bir yz olarak kal[mas] sz konusu deildir.850 air,
irdelemeksizin ya da irdelemelerini metnin kuruluunda
yapmakszn yalnzca
nakleden konumundadr. Kurgusal eler, anlatmda dinamizm yerine kopularn

ve sreksizliin yaratt byk boluklarla verilir okura.
Doan Hzlan ve Hulki Aktun onun iirlerindeki cinsellik/ecinsellik
elerine deinilmediinden yaknsalar da851 gerekte durum yle deildir; onda
tarihsel gndermelerden sonra en ok ne karlan, en ok dikkat ekilen
olgulardan biri cinsellik/ecinselliktir.
Kubilay nsal, Ece Ayhann imgelerinin arlkl olarak cinsellikten ve
tarih iindeki cinsellikten szl[dn] ve Ortodoksluklarda cinsel imgelemin
dorukta olduunu syler.852 Kimi yazar ve eletirmenlerse bu imgelerin erotik
olduunu ne srmektedir. Doan Hzlan, onun iirlerinde ama deil ara olma
zellii tayan ve pornografiye dmeyen hatta ona kur bile yapmayan bu
erotizmin onun nemli alglama anahtarlarndan biri olduunu; airin, erotizmi
hayata, insanlara baktaki en zengin malzemeyi onda bulduu iin setiini ne
srer ve u saptamay yapar:
849
Bkz. Trke Szlk, Dil Dernei Yaynlar, Ankara, 2005.

Ouz Demiralp, Yaklak Olarak Ece Ayhan iiri, Yaz ( K 1975). Demiralpin bu saptamasna
Necmiye Alpay da katlmamaktadr. [Bkz. Necmiye Alpay, Bildirgesi Yort Savul, Ludingirra, 1
(Bahar 1997).]
851
Doan Hzlan, Msryimdan Biri in Notlar, Papirs, 20 (Ocak 1968); Hulki Aktun,
Kendisini Balatmtr, Ludingirra, 1 (Bahar 1997).
852
Kubilay nsal, Bir iiri Eceleyebilmek iin Kolaj Denemesi, Sombahar, 1 (1990).
850
242
Rahatsz
oluumuzun
nedeni,
onu
gerek
anlamyla
deil,
zihnimizdeki sapknln izdmnde yorumluyoruz.853

Hzlana gre, erotizmi hepimizin bilinle bilinalt kesimesindeki
noktada yakala[yan] Ece Ayhan, bunu yaparken deta bir illzyonist gibidir.854
Hasan Blent Kahraman da, gnlk dilin kuatt cinselliin ancak
pornografik olabilecei varsaymndan ve bu noktada Ece Ayhann iirlerindeki
dilsel zelliklerden hareketle onun iirlerini erotiklikle nitelemektedir:
() bu iirin yeni bir dile geii, dorudan cinsel-erotik imgeleri ne
kar, ok ciddi bir dil ekonomisine dayan nedeniyle erotik bir noktaya
konumland grlecektir.855
Kanmzca, iirsel imgenin erotikliini ya da pornografikliini belirleyen dil
ekonomisi deil; imge denetimi, daha dorusu bu denetimin hangi seim
dorultusunda
yaplddr.
Kahramann
yaklam
erotiklik
konusundaki
nkabullerinin tartlr olmas bir yana- okuru; cinsel imgelerle kurulan, gereksiz
szck yinelemesi trnden bir anlatm bozukluu bulunmayan ksa iirler erotik,
dilin gnlk kullanm biimleriyle kurulmu ve szck ekonomisi gzetilmemi
uzun iirler ise pornografiktir gibi geersiz bir karma da gtrebilir.
Ece Ayhanda erotizme vurgu yapan bir baka yazar da Ouz Demiralptir:
Hastalkl bir toplum olan Ltlarn yaantsyla, airin gzledikleri
arasnda benzerlik kurulur. Erotizm youn bir tema olarak iirde yer alr.856
Yukardaki grlerin aksine, aslnda Ece Ayhann iirlerindeki cinsel
elerin erotizm balamnda deerlendirilemeyeceini sylemitik. Necmiye
Alpayn u saptamas da bizim yaklammz destekler niteliktedir:
Ece Ayhanda erotizme pek az rastlanr. () Cinsellik byk
blmyle dpedz mor ve tarihseldir nk: Ne bir gzelleme ne de
itiraf.857
853
Doan Hzlan, Okunann tesindeki Ece, Hrriyet, 4.8.1997.

Doan hzlan, En Popler Marjinalimizdi, Hrriyet, 14.7.2002.
855
Hasan Blent Kahraman, Ece Ayhan iiri / Sivillik, Etik, Dilsel Kopu, Trk iiri Modernizm
iir, Bke yaynlar, stanbul, 2000, s.256.
856
Ouz Demiralp, Yaklak Olarak Ece Ayhan iiri, Yaz ( K 1975).
857
Necmiye Alpay, Bildirgesi Yort Savul, Ludingirra, 1 (Bahar 1997).
854
243
airin cinsel elere ynelii ve bunlar allagelen biimleriyle ilemeyii

konusunda ilgin grler vardr. Enis Batur, bu ynelimi gizlenme ereiyle
badatrr:
[Ortodoksluklarda] Yirmi yedi metni de cinsellik kateder. Gizlenmek
handiyse zorunludur, bu da dilin kendini rtt yerden balayacaktr. ()
Ortodoksluklardaki cinsel izlekler oklukla kendi zerine dnen yaplar
gsterirler. Btn kebalarn okbiimli sapknln gvdesi, z-doyum,
ecinsellik tutar. Bunun yazya dkm ise eretilemeler yoluyla oluur. ou
kez de eretileme st ste katlanarak gvdesini ok ynl bir geliime
aar.858
Cinsel
ve
simgeselin
859
soyutlanamacan
bu
iirlerde
hibir
biimde
birbirlerinden
belirten Batur, cinselliin gizlenme erei ynndeki
ilevselliini de yle saptar:

Konaklama yerlerinin aykrl ile cinsel rgnn birlemesi, Ece
Ayhan iirini iki ayr ynde, ayn sonuca doru gizlenmeye srkler.860
Benzer bir yaklam Hasan Blent Kahramanda da gryoruz. Kahraman,
bu cinselliin iirin ierdii hermetik yapyla da yakndan ilgisine deinerek,
iirin kapall, kendisini kolay kolay ele vermeyii ile cinselliin gizlilii ve
gizemlilii arasndaki iliki[nin] kendiliinden kurulmakta olduuna dikkati
eker.861 Dil, cinsellik-erotizm ve psikanalizin i ie getii bu iirlerde cinsellik,
ayn zamanda ok ieride kalm bir avluda yaanan ciddi bir hesaplamann dile
de yansyan alanlarndan biridir, ona gre :
Cinselliin genel ahlak kabulleriyle kurduu ve riyaya dayanan
ilikisinin, sistemle iie gemesinden kaynaklanan hegemonik yaps, ister
istemez onu temellendiren dilin bu zelliklerini anmsatmaktadr.862
Hayriye nal, Ece Ayhann, cinsellii insann doal ve devletin dnda
olan bir hali olduu, kendisi dnda bir eyi temsil etmedii iin setii
grndedir. nal, Bizim sapknlk olarak nitelediimiz bu tr cinsellik (ensest,
858

Enis Batur, a.g.e., s170.
860
Enis Batur, a.g.e., s136.
861
iir, Bke Yaynlar, stanbul, 2000, s.252.
862
Hasan Blent Kahraman, a.g.m., s.254.
859
244
livata v.s.)in onda ayn zamanda marjinalliin bir baka ifadesi olduunu dile
getirir.863
Ece Ayhann iirlerindeki simgesel cinselliin ardndaki toplumsallk ve
siyasallka dikkati ekmeye alan864 Doan Hzlana gre, ondaki cinsel
imgeler, simgeler normal anlayn tesinde, stndedirler ve bu konumlaryla
iirimize yeni bir yan ve zenginlik getirmi[lerdir].865
Sennur Sezer, onun, iirlerini hibir cinsellikle parlatmay dnme[dii]
kansndadr. Bu iirlerdeki ecinsel ak, Divan iirine yakan bir mesafelilikle
yansr.866
Chris King ise Baksz Bir Kedi Kara ve Ortodoksluklarn Murat
Nemet-Nejat tarafndan ngilizceye evriliini deneyselci bir Trk ecinsel iirinin
evrilii olarak yorumlamaktadr. Ona gre, bu kitapta cinsellik hem daha ak
hem de daha huzursuz ve arpktr.867
Murat
Nemet-Nejat,
evirisine
yazd
Sonszde,
Ece
Ayhann
Ortodoksluklarda, tarihsel bakmdan kentin hem krmz saylan kadn

gibi giyinen erkekleriyle, kadn ve erkek fahieleriyle, dvmeli kabadaylaryla, yani
Trk kltrnde hsntabirle serseri olarak adlandrlanlaryla- hem de aznlklarn
Ermeniler, Rumlar, Yahudiler, Ruslar vb.- yaad hassas karn olan Galatay
derinliine aratrdn;868 Baksz Bir Kedi Karada ise bir ecinsel anlats
ortaya koymak iin, sokan ecinseller topluluuna katlan bir erkein travma,
utan, ikence ve derin denizde uranlan tecavz felaketlerini dile getirdiini
syleyerek u sav ne srer:
Baksz Bir Kedi Kara ayartmann ve yetime andaki bir erkek
fahienin anlatsdr.869
unu belirtmekte yarar var: Onun neredeyse tm iirlerini batan baa
cinselliin katettiini dnenler, metinlerin btncl yapsndan deil, tek tek
863
Hayriye nal, Ece Ayhan: iirimiz Her i Yapar Abiler, Hece, 70 (Ekim 2002). Yeri
gelmiken, bu iirlerde sapknlkn, naln dedii gibi kimi zaman deil ounlukla ortaya
ktn belirtelim.
864
Doan Hzlan, Okunann tesindeki Ece, Hrriyet, 4.8.1997.
865
Doan Hzlan, Msryimdan Biri in Notlar, Papirs, 20 (Ocak 1968).
866
867
Chris King, Okuduum En Kederli Kitap, (ev. Orhan Koak), Virgl, 1 (Ekim 1997).
868
Murat Nemet-Nejat, Ece Ayhan alar: An Afterword, The Blind Cat Black and Orthodoxies,
Sun&Moon Press, Los Angeles, 1997, s. 71.
869
Murat Nemet-Nejat, a.g.m., s.75.
245
szcklerden yola kmakta, dorudan cinsellikle ilikili olmayan szckleri de bu

yndeki armlarna gre anlamlandrp yorum yapmaktadrlar. Biz, tezimizde
keyfilike dmemek iin, bylesi yorumlarn muhatab olan rnekleri bu temann
dnda braktk. Bu yorum biimi, kanmzca Ece Ayhann iirlerindeki cinsellik ve
ecinsellik (kimi deerlendirmelere gre de erotizm) vurgusunun fazlaca
abartlmasna yol amaktadr. rnein Mustafa Durak, Baksz Bir Kedi Karadaki
Bir korsan gemisi! girmi krfeze cmlesini bile ecinsel iliki ekseninde
yorumlamaktadr.870
Metnin btnndeki tematik yapdan soyutlayarak tek tek szcklerden yola
kp bu szckleri de salt cinsel eretilemelere koullanarak anlamlandrmann,
belki de ou kez o metnin asl balamn ya da sorunsallatrd temel durumu
darda
brakmaktan, elden karmaktan baka bir sonu dourmayaca
unutulmamaldr. Ayrca bu yol, okuru u iki yanl koullanmaya da gtrebilir: 1.

Tm iirler aslnda cinsellikten yola klarak yazlmakta olduundan ncelikle bu
ynde yorumlanmalar gerekir, 2. Tm iirler eretilemeye dayanr; iirsel rg
dolayl anlatma ilemine sokulmu (arka plandaki ya da derin yapdaki) bir
dzyaznn dizelere serpitirilmesinden baka bir ey deildir.
Nesne ya da eylem ad olan ou szce cinsel eretileme ynnde anlamlar
ykleyerek yaplacak bir okuma baka tm metinler iin de denenip bundan kimi
sonulara ulalabilir; ancak, byle bir yola bavurabilmek iin metnin okuru
dorudan buna ynlendirmesi, baka trl anlamlandrlabilirlik olaslklarn
btnyle dta brakmas gerekir. Yoksa, Enis Baturun bir yorumundaki gibi
yanltc sonulara varlmas kanlmaz olur. Batura gre bu iirlerdeki kl, kanat
(ift cinsellik, hnsalk eretilemesi olarak), umak, tekerlek (argodaki ecinsel
anlamna dayanarak), amdan, horoz, tabanca, fakfon (gmn simya geleneinde
dii olan karlamasndan hareketle) gibi szckler cinsel armlaryla
kullanlmlar, daha dorusu salt cinsel eretilemeler iin seilmilerdir. Kukusuz
bu szcklerden bir ksm sz edilen ilevle yer tutmaktadr Ece Ayhann kimi
iirlerinde; ama tm iin bunu sylemek, toptan bir genellemeye gitmek doru
deildir. Bu noktada, rnein
Bir klla keserler kirpiklerini uzun
870
Mustafa Durak, Baksz Bir Kedi Kara/ Yeni Bir Kuram ve Yeni Bir Uygulamayla Bir iiri ve
Bir airi Anlamak, Dlem, 19,20 (Kasm- Aralk 1998).
246
Msryim, Btn Yort Savullar!, s.78.
ifadesinin idi edilme ile aklanmas gibi yorumlara katlmamz olanakszdr.

Kl her durumda phallique nesne olarak grlrse, Baturun yapt gibi
zorlama yorum ve karmlar da kanlmaz olur. ada iirde simgesel szckler,
Divan edebiyatndaki mazmunlar gibi her getikleri yerde ayn karlkla
yorumlanmamaldr, kanmzca.
Edip Cansever, Ece Ayhann iirlerinde cinselliin kapal ynn ve bu tr
iirlerde cinselliin nerede aranmas gerektiini yle ortaya koyar:
Bu ok zel dnyann kprtl rtsdr simgeler. iirinin erotik
blgelerinde iyiden iyiye kalnlatrr bu rty Ece Ayhan. Bylelikle kaba,
kolay anlalr bir erotizmden syrlm olur. Daha ok da sertlikler,
yumuaklklar, bklgenlikler, cinslilikler ve btn bunlarn iir iinde
uyuma ya da kar karya gelme biimlerinden kar bu zellik. Yeni iirin
nesnelemesinde, kvamnda aranmaldr cinsellik.871
Ece Ayhann iirlerinde ecinsellie yer veriinin bir nedeni bu kavramn
airin dnsel dnyas ve sanat anlay bakmndan sahip olduu ayrks
duruuna uygunluu ise, bir baka nedeni de kurmaya, oluturmaya alt dil
iin zgl bir anlamsal yap ya da zellik araydr, diyebiliriz. Marjinal bir kesim
olan ecinsellerin kendi aralarndaki zgl iletiim/anlama biimleri, farkl dil
kullanmlar ona bu arayta bir olanak sunmu olabilir. Bu balamda ecinsellik,
Ece Ayhann iirlerinde tematik bir kavram olmann tesinde dilsel bir tutum olma
zellii de tar.
ne srdmz bu tezi destekleyici olmas bakmndan, kendisi de ecinsel
bir yazar olan Bilge Karasunun ecinseller ve ecinsellik balamndaki
szlerine deinmemiz gerekir. Karasu, bir kiinin ecinselliinin her eyden nce
ayr bir dil konumas anlamna geldiini belirtir. Ecinseller, konutuklar dili,
srekli olarak, bir baka dizgeye gre ayarlamak zorunda kalan kimselerdir. Bu
durum, beni anlayanlar ile beni anlamayanlar arasndaki blntnn verdii bir
bizler duygusunun da kayna olmaktadr. Bu dilin zelliklerini yle ortaya koyar
Karasu:
871
Edip Cansever, Ecegilleri Okumak, Papirs, 9 (ubat 1967).
247
Kendini gizlemek iin konuulan ayr bir dilin szn etmiyorum.

() Konuulan gnlk, ortaklaa dilin pek ok szc, ylesine deiik
duygu ykleri tar hale geliyor ki Bu ayr dil, korkuyla, yalnzlkla,
doymamlkla, bakaldrmayla ykldr. Deiik anlamlarla kullanlmyor
szckler. Ama duygu ykleri onlar deiik anlamlar iletir hale getiriyor. Bir
gizlidil deil, iki katl bir dil konuur ecinseller. 872
Bu ayr dilin znelerinde grlen en belirgin davran biimlerinden biri de
gizlenme gdsdr:
() bir baka konu da, davranlarmzn temelindeki gizlenme
gds, alks; ya da, gizlenmeye dayal temel davranmz. Eitim olsun,
grg olsun bizi buna getiriyor. Srekli olarak ne olduunu gstermeme
kaygs gdyor bizi. Dolaysyla, grdmzn altnda bakal,
gereklii aramaa, yle bir bakalk, bir baka gereklik bulunabileceini
dnmee pek yatknzdr.873
Enis Baturun Ortodoksluklardaki iirler iin yukarda yer verdiimiz st
ste katlanan eretileme ve gizlenme zorunluluu saptamalaryla Bilge
Karasunun ecinsellik ve ecinseller iin sylediklerini ayn balam gz nnde
bulundurarak okuduumuzda da airle ilgili bu tezimin glendii grlecektir.
Diyebiliriz ki Ece Ayhann iirlerinde ecinsellik yalnzca tematik bir olgu olarak
deil; zellikle ve ncelikle ayr bir dil araynn kurguya yansy biimlerinde, dili
kullanma ve szcklerin anlam katmanlarna farkl bir boyut ekleme giriiminin
kaynakland bir bilin dzlemi olarak aranmaldr.
1.4. ocuk
Ece Ayhann iirlerinde ocuk hemen hemen tm temalarla ilikili bir
figr olarak yer alr; ama biz burada br tematik elerde yer tutuuna ilgili
blmlerde deindiimiz iin- bu kavramn mmkn olduunca ayrt, tekilletii
rnekler
zerinde
duracaz.
ocuku,
Ece
Ayhann
iirlerindeki
br
sorunsallardan btnyle soyutlamak sz konusu edilemezse bile, ayn zamanda

tematik ileyite hangi kavramn arlkta ya da merkezde bulunduuna bal olarak
872
873
Bilge Karasu, teki Metinler, Metis Yaynlar, stanbul, 1999, s. 77, 78.
Bilge Karasu, a.g.e., s.86.
248
ayr bir balk amay gerektirecek biimde ele almak mmkn ve bir lde de
zorunludur.
ocuk, Ece Ayhann iirlerinde en ok geen szcklerden biridir. air,
ocuk temasn ele alrkenki tutumunu yle aklar:
Ben bir tek ocuk olayndan hareket etmiyorum; bunu toplumumuzun
bir dolu derdi arasnda bir derdi olarak da grmyorum. Demek istiyorum ki,
btn kahrlarmz bir tek toplumsal olayda dahi yansyabilir.874
Ona gre ocuk, kendi iirleri de dahil tm iirlerin stnde konumlanm
olan biricik zne, deta bir st-belirleyendir. Tm imgelerin, tm sanatsal
edimlerin hem sebebi hem de sonucudur ocuk; kendisinden yola klan ve
sonunda ona varlandr:
iir alnlklar, nedense, iirin barndan koparlp baa konulmu
dizeler sanlr hep, deildir. iir alnlklar yukar kaan ocuk yzleridir,
()875
Belki yalnzca bizim bulunduumuz corafyada beslenmeden, birka yzyl
yaayabilen farkl bir canl tr gibidir ocuk. Her trl zulmn ve maduriyetin
hedef setii bu varlk, deimez kaderinin sreklilii yznden de ayn zamanda
belirli bir ya aralndaki adlandrmann tesinde ocuk ocuk inde balyla
kurgulanabilecek bir anlatnn kahraman ve tasarlayandr.876
Tm iirlerin stnde bir konuma sahip olan bu ocuklar, tarihin yazld ve
anlatld gibi olmadn fark edip geree ulamak uruna her trl tehlikeyi de
gze alm bulunan cesur kahramanlardr; onlarn varlklar, yzleri bylesi bir
edimin yegne sahici belgeleridir:
Bir, Yeryzne nasl dalmtr
Tarihi dznden okumaya ayaklanm ocuklar?
ki, Daha yavuz belge var mdr ha
Gerei ararken paralanmay gze alm yzlerden?
Yort Savul, Btn Yort Savullar!, s.119.
874

Ece Ayhan, iir Alnlklar zerine, Btn Yort Savullar!, s.147.
876
875
249
Bunlar soru soran, ama aslnda bu yolla uyanklklarn, farkndalklarn,

imdiye dein kendilerine retilenlerin tesindeki gereki bildiklerini soru sorma
tarzlaryla belli eden parmak ocuklardr. Yant alma beklentisiyle deil (verilecek
yant ve iin iyzn zaten biliyorlardr), kendilerine yalnzca soru sorma
biiminde tannan sz hakkn bir frsat olarak grp bundan yararlanarak kendilerini
ortaya koymak, bir lde de kar taraf tedirgin etmek amacyla yneltirler
karl iinde sorularn:
Parmak ocuk sorusu karln da iinde tar
Denizin Altndaki Bandolar, Btn Yort Savullar!, s.137.
Ece Ayhann iirlerinde ocukun Akdenizlilik kavramyla birlikte

ilenii
de
dikkati
eker.
Ouz
Demiralpin
877
Akdenizlilemek eyleminin znesidir.
de
saptad
gibi,
ocuk
Akdeniz ise umudun, yarnn, yeni bir
dnyann simgesidir. Bu sancl, engellerle evrelenmi, dnyayla iletiimi

kstlanm ocuk, kendisiyle kart ularda yer alan babasn deimezlii,
devinimsizlii ve eskimiliiyle anmsar; bu haliyle yalnzca gemie ilikin bir figr
olan baba tm bu gereklikleriyle ocuun artk avularnda, yani kavraynn
ve zmleyiciliinin snrlar iindedir:
Bin yllar katran aalar altnda
akdeniz dudakl penceresiz sancl bir ocuk
babasn bir gl olarak hatrlyor
avularnda kuzeyden yosun balkl bir gl
Bu Akdeniz dudakl ocuk, yine kendisi gibi olan arkadalaryla tutum ve
eylem ortakl iindedir. Yoksul ocuklardr onlar. Kendi durumlarna inat,
hakszlklar dzeninin deta btn tehlikelerden, risklerden, olumsuz olaslklardan
uzak biimdeki ileyii iinde -onlarn iinde bir sanc brakarak- gzlerinin
nnden gsterile akp giden sermaye ve sermayeye dayal zenginlik
karsnda tepkisiz kalmazlar. Buna kar fkelerini, hatta kinlerini ocuka ama
ahlaki kalplarn (terbiye snrlarnn) dna tamaktan ekinmeyen bir protesto
biimiyle ortaya koyarlar:
Bin yllar katran aalar altnda penceresiz
sal gnleri sancl bir sr akdeniz dudakl ocuk
877
Ouz Demiralp, Yaklak Olarak Ece Ayhan iiri, Yaz ( K 1975).
250
ak sak el iaretleri yapyor

metrelerle halis ipek dolu o hi batmayan kaya doru
Okarina, Btn Yort Savullar!, s.47.
Ecegiller iirinde, yine bir Akdeniz meyvesi ve bu meyvenin aac olan

turunla anlatlr ocuklar. Samyelini de, evlerin zerine barlklar izmesi
ynnden ocukla eletirir air. Gelecee ilikin bar tasarmn yaama
geirecek birer aktr olmalar umulan bu ocuklar, asl kimliklerini yani
Akdenizliliklerini ilerinde canl tutmal; bu bilinci ve duyguyu deil, kendilerine
belletilen kalplar, kuramsal snflandrmalar unutmaldrlar tpk tm giysilerini
darda brakp (sivil halde) denize girilerinde olduu gibi.- airin ocuktan
bekledii bu durum, ocuun da zlem duyduu bir kendi kendinelik halidir ayn
zamanda:
Sam yeli de dalgnlklarla bir ocukmu
eilip barlklar izermi evler zerine
nasl bir aadysak ocukken
tmleleri zneleri nasl unuttuysak denizde
turun olmak istiyoruz yine turunuz da.
Ecegiller, Btn Yort Savullar!, s.40.
Ece Ayhann iirlerinde ocuk figr, onun kendi sosyal snfna ait olan
ocuktur: Yoksul, yoksun, madur; ama asi En temel gereksinimlerinin bile
karlanmas neredeyse olanaksz klnm, bu yzden de ocukluklarn hep ilerinde
tam bulunan kopiller Oyuncak maazalarnn vitrinine bakarkenki hallerini,
imrenmelerini anlatt ocuklardr bunlar:
Biz kopiller, birbirimize dirsek atarak Japon Oyuncak maazasnn
camlarna bakardk. Japon maazas bugn yok ama oyuncak maazasnn
vitrinlerine bugn de bakyoruz. Bir oyuncak maazasnn nnden aceleci
admlarla geerken878
Kanto Aac iirinde, bu yoksulluk ve yoksunluklarla geen ocukluunu
anarken hissettii znt yansr dizelerine. lk gittii sinemalardan olan Alkazarn
ocuklarndan biri olarak niteler kendisini. Bununla; nasl ki o sinemann giri
koullarn (cret, kimi gsterimlerde ya snr vb.) ap istedii filmleri
878
251
izleyebilmise, ayn kural tanmazlkla baka yasak ve engelleri ama kararlnn

ocukluundaki karln rnekliyor gibidir. ocukluk hayallerinin, i dnyasn
oluturan kimi imgelerin yok ediliinden duyduu znt, airi, ocukluk yllarn
alamadan anmsayamaz hale getirir. Karanla izdii ama artk delik deik
edilmi kanto aacyla paylar bu hznn:
O tm bilip bilmediimiz biraz leon blumlu879 pandomimalarda
alkazar sinemasnn ocuklarna duhuliyenin borusu tmez
Sen karanla giderayak bir kanto aac izmitin yusuflardan nce
gelip kanto aacn kesmiler kantolarn delik deik etmiler
Hadi seni yine pandomima sahnelerinde dnelim alamadan kanto
aac
hadi sen de dn bizi bakalm ocuklar alkazar alamadan kanto
aac.
Kanto Aac, Btn Yort Savullar!, s.53.
Yine de bu hznden kendini kurtarmak, teselli bulmak, bir anlamda

glln koruyabilmek iin, ocukluunun yoksunluklarn bastrp ya da kendi
iinde alabilir grp toparlanmak ister:
Ama yok ne olur alama byle ama yok
unun urasnda tramvaysz, ocuk olmak turun olmak
Bir Elii Tanrs in At, Btn Yort Savullar!, s.48.
Alt snflara mensup olan bu ocuklar, varlklar, yaamlar, dnyalar,

trajedileriyle hi grlmeyecektir bakalarnca. Hem yatay dzlemdeki hem de dikey
dzlemdeki dnyasal ilikiler bakmndan, yani hem iktidar hesaplarna dayal
sosyolojik kmeleniler hem de geni topluluklar iin kayp ocuklardr onlar.
Birbirlerinden baka kimseleri yoktur:
Dipsiz kuyularda analarnn kahr
azalm Galatada iki deli ocuk
bacaklar uzam rhtmda
879
1936da Front Populairei kurarak birok siyasi partiyi birletiren, babakan olan, Fransz yazar
ve siyaset adam. [Bkz. Ender Erenel, Ece Ayhan Szl, Yeni Dergi, 54 (Mart 1969).]
252
Enlemlerin boylamlarn denizleri geii

iki deli ocuun uyuduu saatlere rastlad iin
onlar hi grmeyecekler ite.
Gl Gibi Kanto, Btn Yort Savullar!, s.54.
Ece Ayhann, aadaki dizeleri klhanbeyi aday ocuklar iin yazd

anlalyor:
Hava grmadr
ki ocuk da bir gmlek iinde
Valde klhandadr
air, bir yazsnda, -bu iirine deinmeksizin- Layharn Kefeni denen
gmlein iki ocua giydirildii trenden sz eder. Klhanda yaplan bu trende,
rlplak soyulan iki ocua ayn gmlek giydirilir, yani iki ocuk bir tek gmlein
iine alnr. Artk Layharn evlatlar diye anlan bu ocuklara birbirlerini bir
vcut bilmeleri konusunda ballk ve dayanma yemini ettirilir. Ayn gece iki
ocuk kllerde bir gmlek iinde uyurlar.880 Layhar ise klhanbeylerinin piri
saylan, rivayete gre Gazneli Mahmut dneminde Gaznede yaam olan, bu kentte
bir hamamn klhannda yar plak halde ve ul aput iinde oturup meyhanecilerin
verdii arap kplerinin dibinde birikmi amur halindeki tortuyla beslenen, sa
sakal birbirine karm, sfli ve ayya bir filozoftur.881 Yukardaki dizelerin temel
gndergesi olduu anlalan klhanbeyi aday ocuklarn; iirin devamnda,
gerekte neye layk olduklarn, hangi konumda bulunmalar gerektiini u dizelerde
arpc bir biimde dile getirir air:
Hfz! Sence ocuklar
ieklerin koynunda uyumalyd deil mi?
IV, Btn Yort Savullar!, s.79.
Bir iirinde de, iplere dizili ieklerle yan yana, ayn dzlemde grr
ocuklar. Bu iirde, onlar ieklerle e tutmas yannda, aslnda toplum ve sistem
tarafndan tek tiplemeye, hizaya gelmeye zorlanmalar ynnden bir bakma
idam edilmekte olduklarna ilikin iletisini de verir bylece:
plere dizili iekler ve ocuklar, gl kurusu.
Bir Fotorafn Arab, Btn Yort Savullar!, s.67.
880
881
Ece Ayhan, Bir Kent Kt Denemesi: Beyolu-3, iirin Bir Altn a, s.111, 112.
Reat Ekrem Kou, Patrona Halil, Doan Kitaplk, stanbul, 2001, s.91.
253
ocua mdahale edilmesi, dnyasnn toplum ve sistem tarafndan srekli

yasaklarla daraltlarak kiiliinin bask altnda tutulup hie saylmas karsnda
sesini ykseltir, ani bir fke patlamasn yanstan szckler kullanr air. Sanki o
anda ba gstermi bir tehlike karsnda ocuklar(n) kurtarmak ve korumak iin
can havliyle ortaya atlan bir ebeveyn gibidir. airlikten kolu kesilenlerin elinden
bu ocuklar alabilmek iin birden haykrr:
Dokunmayn ocuklara sabah
sabah ulan! Loncaya yazlmadan
airlikten kesilenler kolu! Hi
Olmazsa kamburlarn lmn tabiattan bilmeyiniz.
Kendi Kendinin Terzisi Bir Kambur, Btn Yort Savullar!, s.127
Bu iirin son dizelerinde bir kahrlanmann varl da dikkati ekiyor. Hem

ocuklar hem de kendisini temsil eden kamburlarn lmnn, yaamn normal
seyriyle gelen bir sonu olmad; uradklar belalar yznden onlarn gerekte
sistem tarafndan zaten ldrlm/ldrlmekte olduu dncesi ima edilmek
istenmektedir burada.
Hayriye nal, Ece Ayhann ocuk temasna iirlerinde arlk vermesinin
nedeni olarak ocuklarn da tpk orospular gibi devletin dnda olmalarn
gsterir.882 Bu bizce de geerli bir saptamadr; ama bu olgunun da temelinde bizzat
devletin dnda ve karsnda yer almaya alan Ece Ayhann dnyaya, olaylara,
insanlara ou kez ocuk perspektifinden bakmas, bunu da ok nemsemesi
bulunmaktadr. Doan Kemancyla yapt bir syleide, kendisiyle ocuklar
arasnda bir zdelik ilikisi kurduunu belli eden u ifadelere rastlyoruz:
evremdeki rezillikler benim umurumda ve gndemimdedir; evet.
Aklda bulunsun; ocuklar herbir eyi grrler, stelik883
nay Szerin saptamalar ise ondaki ocuku grmesi bakmndan deerli
ama bizce eksiktir:
Yaramaz korkun ocuun bakalar ve kendisi iin hazrlad
ikencelerle dolu bir dnya. air sevgili uursuzluuna saplanm, ondan
ayrlamazm gibi gzkyor.884
882
883
Hayriye nal, Ece Ayhan: iirimiz Her i yapar Abiler, Hece, 70 (Ekim 2002).
254
Szerin szn ettii dnya, airin kurduu, hazrlad deil, nnde

hazr bulduu bir dnyadr. Bu nokta ok nemlidir; ortada bir seim ve salt
kurgusal bir dnya yoktur; zorunluluklar ve somut gerekliklerdir Ece Ayhann bu
noktada konumunu belirleyen. Belirtmek gerekir ki kurgusallk iin bir perspektifi
semek/beenmek ya da kurmaya alt iir iin ie yarar bulmak gibi
mesafelilikler, yalnzca zengin ocuklar arasndan kan airlere zgdr.
Ece Ayhann iirlerinde ve airliinde belirleyici bir faktr olarak ocuun
nemine dikkati eken bir baka yazar, nder Otu; onun her yetikinin iindeki
ocuu, ocuk gzyle grd yetkeye (ve yetkeyi yalnzca ocuk gzyle
grdnde) kar kmaya, bakaldrmaya yreklendir[diini] syleyerek, airin
zgn dramas diye niteledii bakaldracak bir babann bulunmay ve
bakaldrmann ne demek olduunun bir trl renilemeyeinin yan sra bir
byk oyunundan da sz eder:
Byk
oyunu
ise,
dipteki
bu
gerei,
yzeyde
hereye
bakaldryormu ve hibir yetkeyi takmyormu gibi grnerek rtklemesi,

iyice grnmezletirilmesidir. Modern Trk iirinin Burkulmu Yzl
ocuu, solgun bir halk ocuklar ayaklanmasnn kalbine! derken bile,
halk, solgun ocuklar, ayaklanmay ne kadar iin iine katarsa katsn,
kalbi bir trl gizleyememektedir. (Kalbi olan ocuun bakaldrmasndan
hibir yetke korkmaz. Glnp geilemeyecek olan durum, kalbi olmamak,
ocuk olmamak ve koltuk sevdasyla bakaldrmaktr.)885
Diyebiliriz ki onun iirlerinin en temel kavram ve figrlerinden olan ocuk,
kendi toplumsal snfnn bir yesi, ou kez de airin kendisidir.
1.5. Hayat
Hayatn, bir kavram olarak, Ece Ayhann yalnzca kimi ilk iirlerinde
tematikletii; bu rnekler dndaki iirlerinde ise zgl bir kavram olarak
ilenmeyip yalnzca onu tmleyen paralarn grntsellikleriyle yansd grlr.
Onun, hayat, Tanrnn ya da doann insana bir armaan olarak deil,
birilerinin bizim iin kendi karlar ve istekleri dorultusunda hazrlayp stmze
884
nay Szer, Bir mge Kurucusu, Mor Klhani Ece Ayhan iiri iinde, Nekitaplar Yaynlar,
stanbul, 2004, s. 105.
885
255
giydirmeye alt kalplar biiminde yorumladn syleyebiliriz. Bu haliyle

hayat, kiinin kendisine, doasna, hatta gerek hayata yabanclamasndan
baka bir sreci adlandrmaz. Ayrca, bylesi bir sre salt ikence ekmek
anlamna gelir; bu bir bakma, adet mevhum bir kence Usulleri kitabnn
senaryoya uyarlanm biimini oynamak demektir:
u tabasmas
kence Usulleri kitab
Nerede basma i
Babilde
Babilde bir ocuk demek
Bizi kullanp kullanp duruyormu
Ama biz bu deiliz ki
Daha ilk sayfalarda
Karmza kveriyor
Bakasnn gzleri
Bakasnn azlar dudaklar
Babilde baslm
Birer birer alan
Hayatmza.
Sentez, Btn Yort Savullar!, s.19.
Bu iirdeki kence Usulleri kitabn hayat/hayat tasarm olarak

yorumluyoruz. Basma szc ve iirin btn bize bu ynde yorum yapma
olana veriyor. Buradaki basma szc, imgelemimizi; kitap vb. yaymlar iin
kullanlan basm/bask szckleri ekseninde anlalabilirliinin tesinde, bir
kuma tr ve bu kumatan yaplm olan giysi anlamlar gz nnde
bulundurulduunda yukarda deindiimiz biimiyle- hayata ynlendirmekte.
Dolaysyla, bu szcn ilikili bulunduu kence Usulleri kitab tamlamas da
ayn balamda anlamlandrlmaldr. Ta ise, tabask bileik szcnn ilk
blm olarak kullanlmann yannda, ayn zamanda bakalar iin nceden
tasarlanm hayatn kalpsalln ve durumdaki katl verme ilevini de karlar.
Babilin ise neyi simgelediini saptamaya almadan nce, bu szck
dolaymnda ilk akla gelen bir efsaneyi anmsamakta yarar var. Dillerin douuyla
256
ilgili bir efsaneye gre, Babilliler Tanrya daha yakn olabilmek iin bir kule
yaparlar; ama bir sre sonra Tanry unutup bu grkemli yaptlaryla vnmeye
balarlar. Tanr da bu unutu ve kendileriyle vnme durumunu cezalandrmak iin
onlarn dillerini farkllatrr. Bylece, her biri farkl dil konumaya balayan bu
kiiler artk kendi aralarnda anlaamaz olurlar. Bundan hareketle Babilin farkl
dil konuma/anlalamama mekn olarak dnyay, daha zel bir evevede
dndmzde de yaanlan lkeyi simgelediini syleyebiliriz. Ynetici-halk,
toplum-birey gibi ikiliklerin yaand her mekn iin geniletebiliriz bu szcn
simgesellik alann.
Bu nitelikteki hayat, lme eyleminin yava yava gerekletii bir sre
olduundan,
gemi
kiinin
yaam
olduklarn
deil,
lmndeki
tamamlanm blm imler:

Senin geride braktn
lnm bir hayat
kuzey ormanlarnda
vebal bir kadn grdk
(hibir ey bu kadar temem ben!)
skambil, Btn Yort Savullar!, s.21.
Tasarlanm
ve
nceden
hazrlanm
biimiyle
bireyin
doasna,
gerekliine, i dnyasna uymayan, btnyle yabanclamadan ibaret olan bu

hayatn iinde kii iin belki de yaplacak en doru eylem kendisini tutkularna
brakmak olacaktr. Byle bir hayatta gemiin tamamlanm bir lme srecini
adlandrndan sz etmitik; o halde, imdiki zaman da henz lmemi olmaktan
te bir duruma karlk dmez:
Sen kader aac deilsin nedeni bu
Tutkularna brak kendini
Bir soluk var yayor uzak uzak
Bu daha lmemisin demektir
Kurtulamayan, Btn Yort Savullar!, s.22.
Ece Ayhan iin hayat soyut bir kavram deil; tarihsel, siyasal, toplumsal,
ekonomik vb. ynlerinin dnda dnlmeyen, somut gncel yaantnn kendisidir.
257
1.6. nan eleri

nan eleri balnda toplayabileceimiz kimi kavram ve terimlere, Ece
Ayhann ilk iirlerinde daha ok rastlanr. Ancak bu eler, ait olduklar tarihsel ya
da terminolojik balamdaki armlarnn dnda, ounlukla karikatrize edilerek
kullanlrlar. rnein Tanr, bu dizelerde fantastik bir edir; bir iirinin balnda
olduu gibi, kendisi iin at yaklan, mukavvadan ya da tahtadan yaplma
oyuncams bir varlk olabilmekte886 ya da bacak bacak stne atp pencere nnde
Bafra sigaras iebilmektedir:
masa tede Bafra ien bir tanr
bacak bacak stne atm
penceresinde bir ehir ehirde bir sokak
()
ne diyeee
bozdurup bozdurup kullanrsn
Ne diye eliinden bir tanry
Beyaz Rus Kadn, Btn Yort Savullar!, s.12
Tanrnn insani niteliklerle anlmas, kutsal ve akltesi bir varlk olma

konumundan gncel ve sradan bir varlk konumuna indirgenmesi kimi kinci Yeni
airlerinde rastlanabilen genel bir zelliktir. Cemal Sreya da bir dizesinde ayn
eilimi yanstr:
Sayn Tanrya kalrsa seninle yatmak gnah, daha neler887
Ece Ayhann ilk iirlerinde Hinduizmin kutsal metinleri olan Vedalarn da
yer yer getii grlr. Bu metinlerin anld dizelerde Tanr yine karikatristik
bir edir:
Vedhalardan birinde bir kk tanr
Kk iler iin
(Ben grmemi olaym)
Vedhalardan Birinde, Btn Yort Savullar!, s. 13
Ayn karikatrize edi ve fantastiklik, kimi zaman ad anlan peygamberler

iin de geerlidir:
Verhalardan birinde Musa kumar oynuyor
886
887
Ece Ayhan, Bir Elii Tanrs in At, Btn Yort Savullar!, s. 48.
Cemal Sreya, vercinka, Sevda Szleri, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 1996, s.38.
258
Peygamberlik bir meslek oldu

Vedhalardan Birinde, Btn Yort Savullar!, s. 13
skambil iirinde, kendisinden beklendii gibi insani korkulardan arnm

ve sradan kimselerin tuttuu yollardan kendisini soyutlam peygamber imajnn
tersine, yalnzlktan korkan ve l bir iskambil oyunundaki kiilerden biri olarak
sunulan bir peygamberden sz edilir:
Senin niin dua ettiini
Unuttuun gibi sonradan
Bir peygamber de yalnz kalmaktan korkuyor
l bir iskambil oyununda mesele
Ama imdi
Adam ld.
skambil, Btn Yort Savullar!, s.21.
air, dinsel eleri kutsal konumlarnn dna karma eilimini Akdeniz

Pencereleri iirinde zel bir yazm biimine vurgu yaparak davurur. Adn
kk harfle balatarak yazd Musa Peygamberi kk harfli diye niteleyerek
onu bir kii olarak deil, bir tr ya da kavram gibi algladn gsterir:
An pencereleri an
akdenizde sabah oluyor
kk harfli musa
hep byle gkyznde
iirin devamnda, ayn tutumunu, gnlk konumalarda kiilerin kendileriyle
ayn ya da benzer konumdaki baka kiiler iin ve bir samimiyet durumunu
yanstmak amacyla kullandklar u bizim sz beini Musa Peygamber iin
kullanarak srdrr. Ayrca onu, kutsal metinlerde deil de masallarda ad geen biri,
bir masal kiisi gibi betimler:
Akdeniz akdenizde ay ierken yaratlyor
u bizim dev dudakl
ve kk harfli musa iin
an pencereleri an.
Akdeniz Pencereleri, Btn Yort Savullar!, s.44.
259
air, baka peygamber adlarn da zellikle seerek kullanrken yine onlar

tarihsel balamlarndan ve okur zihninde kodlanm kiiliklerinden soyutlamaya
zen gsterir:
ve ne brahimli yreklerini drm de
brahimde oturuyor grdm hi.
Kocaman Putumuz Harmonie, Btn Yort Savullar!,s.33.
hi soyutlanmam rmaklarda bouluyor ibrahim

ismail soda ien kalabalklara doru cumhuriyet olmu
anlamyorum ey yani ishak bakr kaplarda bakr tokmak
Denizkz Eftalya, Btn Yort Savullar!, s.50.
halklar dediimiz kendine benzer yusuflarla kasketli bir Yusuf

Davut yeleli bir kimesnedir, bir ocuktur karan. Yzkuylu

dalyordur Trnova kuluklarnda.
Ortodoksluklar-XXI, Btn Yort Savullar!, s.107.
Onun, bir peygamberi peygamberliini hesaba katarak and tek iirinin

Baksz Bir Kedi Kara olduu sylenebilir. Bu iirdeki anlatc ben, Danyal
yalva iin alar, nk onu zlemekte ve belki de umutsuzca beklemektedir:
Gelir bir dalgn cambaz. Ge saatlerin denizinden. Uzanr
aladm yanma. Danyal yalva iin. (...)
Baksz Bir Kedi Kara, Btn Yort Savullar!, s. 75
Bilinli olarak peygamber adlarn kullanmakla birlikte okur beklentisinin

tersine bu adlar tarihsel balamlarnn dna tamak, ayn zamanda kinci Yeni
airlerindeki tipik durumlardan da biridir. Bunun en arpc rneine Edip
Canseverin arlmayan Yakup iirinde rastlyoruz. Cansever, bilinli olarak
Yakup ve Yusuf adlar ekseninde kurduu iirinin bir yerinde:
yle bir Yakup ki bu, onca din kitaplarnn szn bile etmedii
Kimsenin szn bile etmedii bir Yakup888
888
Edip Cansever, arlmayan Yakup, Yerekimli Karanfil, Adam Yaynlar, stanbul, 1995, s.123.
260
diyerek, szn ettiimiz genel eilimin dayand poetik tutuma ilikin bir ipucu da
verir.
Ece Ayhan, belki onun kendi bana dinsel inanlar karsndaki dnsel
konumunu da yanstmaya yetecek bir gsterge diyebileceimiz, cennet ve
cehennem szcklerini birletirerek elde ettii cehennet szcyle ilgin bir
yaklam ortaya koyar:
Dirim ksa lm uzundur cehennette herhal aabeyler
Bu dizeden ve dizedeki cehennet szcnn biimsel yapsndan

hareketle, onun, br dnya inancn olumsuzladn, hem bu kavramlar hem de
bu kavramlarn dayal olduu inan dzlemini kandrmaca olarak grdn
syleyebiliriz. Yukardaki dizeden, airin, Din inanna gre, iyilik yapanlarn,
gnahszlarn, ldkten sonra sonsuz bir gnence kavuacaklar yer889 diye
tanmlanan cennet anlayn yadsd anlalmaktadr. Ayn yadsma, son
iirlerinden birinde, yine ayn szcn ne karlmasyla ve daha net bir biimde
ortaya konulur. Diyebiliriz ki ona gre, cennet ve cehennem ayrm sahte,
cennet inanc bir avuntu, bu kavramlar etrafnda dile getirilmi ve getirilebilecek
tm szler palavradr; nemli olan, bu kavramlardan biri ynnde seim yapmak
deil, lm nnda bile kar tutumunu yitirmemektir:
1. Dile benden ne dilersen! dense szgelimi
Bir d masaln son kpsnda
lm taburesi ya da teneir ta yani
2. te ancak o zaman belki
Bir palavrayla avunmak istemediim iin
Cehennet! diye frlama frlama sabuklardm.
Destemona Othello, Btn Yort Savullar!, s.254.
Ece Ayhan, iirlerinde inan elerine de yer vermi, ama bunlar ya duygu
deerlerinin ve balamlarnn dna tayarak ya da olumsuzlayarak kullanmtr.
889
Trke Szlk, Dil Dernei Yaynlar, Ankara, 2005.
261
1.7. ntihar
ntihar, hem modern iirle birlikte ilenmeye balanan bir kavram hem de
modern yaamla artan bir toplumsal olgudur. Yirminci yzylda zellikle dikkati
eken air ve yazar intiharlarnn, -baka bir dizi nedenin yan sra- seilen bir
eylem biimi olarak ayn zamanda sanki nihai bir anlatm ya da dnsel bir
protesto niteliinde gerekletii de grlmektedir.890
Ece Ayhann, gnlnde intihara deindii cmlelerden birinde bu
szck iin amandra yaktrmasn yapmas891 dikkat ekicidir. amandray
Denizde yol gstermeye, bir tehlikeyi ya da gei yolunu haber vermeye yarayan
yzer cisim892 anlamnda kulland bellidir. Demek ki o, intihara ayn zamanda
toplumsal
bir
misyon
yklemekte,
bu
eylemi
salt
bireysel
niteliiyle
deerlendirmemektedir.
ntiharn ilk getii iirindeki dizeler yledir:
Adamlar geldi denizden lm
Kimin ans yoksa brakm ellerini dubadan
e yaramayanlarn felsefesi bunlar
Bir uak nc katn balkonundan aa att kendini
(ocukluumu saklasaydm benim de ellerim olurdu dubada)
Vedhalardan Birinde, Btn Yort Savullar!, s.16.
airin bu iirinde, yine bir tr deniz arac olan dubay893 kullanmas

rastlant olmasa gerek. Geri bu dizelerde intihar kavramnn felsefi bir derinlikte
sorguland sylenemez; ama bylesi bir eylemi gerekletirmeyi ansszlkla
aklamaya ya da nitelemeye alan anlaya kar karak, bunun somut nedenlere
dayand,
bu
nedenlerin
ancak
tarihsel
ve
toplumsal
balamlarla
ilikilendirilebilecei dncesini bir lde yanstabilmektedir Ece Ayhan.

Onun bu kavram en arpc biimde iledii iiri, ayn zamanda en tannan ve
sevilen iirleri arasnda yer alan Faytondur. Ece Ayhan, Faytonu; Atatrkle ak
890
Bu konuda ayrntl bir alma iin bkz. Hayati Baki, iirin Kesik Damarlar-1/ ntihar Eden
airler Kitab, Promete Yaynlar, Ankara, 1994.
891
892
893
1. Yk tamak ya da kpr kurmak iin kullanlan alt dz bir tr deniz arac. 2. i bo, her yan
kapal, suyun stnde yzen bir tr byk amandra. (Bkz. Trke Szlk, Dil Dernei Yaynlar,
Ankara, 2005.)
262
yaam894 ve ona olan ak ayrlmalarndan sonra da ayn iddette srm bulunan,

ziyaret iin geldii ankaya Kkne Latife Hanmn kar k yzndenalnmayn gururuna yediremeyerek ankaya yolu zerinde bir faytonda intihar
eden Fikriye Hanm iin yazdn sylemektedir.895 air, Fikriye Hanmdan sz
ederken ablam ifadesini kullanmaktadr. Bu, onun, hem yaad duygusal
younluk dorultusunda gsterdii cesaret bakmndan hem de grd muameleye
tepkisiz kalmay sememi olmas yznden Fikriye Hanmn tarafn tuttuunu
gsterir:
O sahibinin sesi gramofonlarda alnan ey
incecik melankolisiymi yalnzlnn
intihar karas bir faytona binmi geerken ablam
caddelerinden lmler ak perann
Esrikmi herhal bahe bahe iekleri olan ablam
ieksiz bir ieki dkknn nnde durmu
tllere sarl mor bir karada tabancasyla
zakkum fotoraflar varm cezayir menekeleri cameknda
Ben ki son gecedir intihar etmedim hi, bilemem
intihar karas bir faytonun a ge atlaryla birlikte
cezayir menekelerini seip satn alndan olabilir mi ablamn.
Fayton, Btn Yort Savullar!, s.37.
iirin son blmndeki ilk dize, intihar kavramna airin farkl bir anlam
ykleme, deiik almlar kazandrma abasn da yanstmaktadr. Edip Cansever bu
dizeyi erotik belirleni[in] apaklk iinde veril[iine] bir rnek olarak
gstermektedir.896 Hangi znel yorumla anlamlandrlrsa anlamlandrlsn, bu
dizedeki intihar kavramnn iirin ilk iki blmndekinden farkl bir vurgu tad,
periyodik zellikte bir srekliliki imleyerek verildii, airin, nceki dizelerde
894
Bu konuda ayrntl bilgi iin bkz. smet Bozda, Latife&Fikriye ki Ak Arasnda Atatrk, Truva
Yaynlar, stanbul, 2005; Ouz Akay, Gazi Fikriye ile Neden Evlenmedi? Latife ile Neden Evlendi?,
Truva Yaynlar, stanbul, 2005.
895
Ece Ayhan, Cumhuriyette Kadn Dolam, anakkaleli Melahata ki El Mektup, s.62; Mortesi
Requiem, s.101; Niyazi Zorlu, iir iirde Kalmaz, Aynal Denemeler iinde, s.11.
896
Edip Cansever, Ecegilleri Okumak, Papirs, 9 (ubat 1967).
263
iledii intihar etmek eyleminin znesini birden deitirip dikkati kendisine

yneltmek suretiyle artk okurla da buluabilen anlatmdaki manevra ezamanl
biimde okuru da kendi benine yneltmektedir nk- bir ortak zne zerinden
tikelden tmele sramaya alarak bu kavram deiik yaamsal an ya da
durumlara doru genilettii kesindir.
1.8. Kap Kurtulma stei/ zgrleememe Sorunu
Gilles
Deleuze
ve
Claire
Parnet,
ngiliz-Amerikan
edebiyatnn
stnlnden sz ettikleri yazlarnda, Lawrencea gre edebiyatn en stn

nesnesinin gitmek, gitmek, kap kurtulmak ufuu gemek, baka bir hayata
girmek olduunu sylerler. Eylemlerini terk etmek anlamna gelmeyen ve
hayaliliin tam tersi olan bu ka, izgiler ve btn bir haritaclk yapmaktr.
Gitmek, kap kurtulmak, bir izgi izmektir ve yalnzca krk uzun bir izgiyle
dnyalar bulunabilir.897 Yazda, ka izgisiyle, yknmek ya da gibi yapmaya
almak anlamlarna gelmeyen bir olua girilir; kadn olu, erkek olu,
aznlk olu, ku olu898 Bu yersizyurtsuzlama izgisinde, kendisinden
kalanlarla yeniden karlama, onlar yeniden oluturma riskini de gz ard
etmemek gerek. Bu izgiyi basit bir kendi kendini mahvetme hareketi ile
kartrmamak ve gerek bir kopuu salayabilmek iin renilmesi gerekenler
vardr:
Ka izgisi zerinde, onu izerken sadece bunu renebiliriz:
geirilen tehlikeler, orada braklan sabr ve skntlar, srdrlmekte olan
yaplmas gerekli dzeltmeler, btn bunlar ka izgisini kara deliklerden
kurtarmak iin. () Gerek bir kopu zaman iinde yaylabilir, () o daima
ve sadece ona yanl benzeyenlerden deil, ama kendi kendisine kar, onu
devaml gzetleyen yeniden yeriniyurdunubulmadan korunmadr.899
Ka izgisiyle ilgili en byk ve belki de tek yanllk, onun yaamdan
ka ierdiini sanmak olacaktr; dgcnde veya sanatta ka. Tam tersine,
kamak gerek retmek, yaam yaratmak, kendine bir mcadele silah
897
Gilles Deleuze, Claire Parnet, ngiliz Amerikan Edebiyatnn stnlnden, Diyaloglar, (ev.
Ali Akay), Balam Yaynlar, stanbul, 1990, s.59.
898
Gilles Deleuze, Claire Parnet, a.g.m., s.67, 68.
899
Gilles Deleuze, Claire Parnet, a.g.m., s.62.
264
bulmaktr.900 Yazmann sonucu ise, tm olularn tesinde, son olarak ayrt

edilemezlik-olutur.901
Deleuze ve Parnetnin dile getirdikleri bu dnceler ve yazma edimine
yaklam biimleri, kanmzca, bize Ece Ayhann iirlerini hangi dzlemde
almlamamz gerektii konusunda doru anahtarlar bulma olana da vermektedir.
Onun, hem btnyle poetik kavray ve ediminin kendine zg nitelikleri
ynnden hem de
kimi iirlerinde
sorunsallatrd kurtulma isteinin
tematiklemesi srecinde ayrca belirginleen izgisini yakalamaya ve yorumlamaya

alrken asl hesaba katmamz gereken konumlan biiminin doasn daha
yakndan grebilmemiz bakmndan nemli uraklarn iaret etmektedir Deleuzele
Parnetnin saptamalar.
Ece Ayhann iirlerindeki ortak paydalardan biri de gemiten, imdiden
ve buradan honut olmama durumu, bunlarn tm bileenlerinden kma
isteidir. Onun tarihle, tarihsel ve gncel kiiliklerle, eletirel bakn eksik etmedii
her trl olgu ve kavramla deta boumasnn temelinde, szn ettiimiz istein
bulunduu sylenebilir. Trk edebiyatnda gerek bir topyann bulunmadn
dnmesi ve bundan duyduu rahatszlk, salt edebiyatmz adna deil, ayn
zamanda belki daha ok- kendisi adnadr; nk durumuna, tavrna, ynelimlerine
ne gemiten ne de bugnden bir yanda hi deilse bir snrda- bulamamak
iyice derinletirir kederini. Trk edebiyatndaki topya yokluunu, edebiyatlarda
topyann yerini tutan tasarmlarn dzeysizliini ve sefilliini; Servet-i
Fnuncularn, dnemin baskc politikalarndan kap kurtulmak iin Yeni
Zelandaya, bunu gerekletiremeyince de Manisann Saram kyne gitme
dlerini eletirel mercek altna alarak yle irdeler:
1. Yelekli Tevfik902 ve arkadalar, bir ada ararlar. Sklmlardr
Rumelihisarnn uzun gecelerinden.
2. Piri Reisin usuz kara noktalarna, kk lekli szlklere,
Beyolu atlaslarna bakarlar.
900

902
Tevfik Fikret.
901
265
3. Yatak odalar sabah gnei grecek, salon liman alacak, alma

masalar da da grnml.
4. Ve bir melankolya iei, saksda; suyu dzenli verilecek, yeri
deitirilmeyecek.
5. Bir trl bulunamaz ada, takvimsiz saatsiz.
6. Bir iftlie fit. Manisaya bir arkadalarn gndermiler Hayr!
Gerdanlk tarihleri yazyor.
Melankolya iei, Btn Yort Savullar!, s.203.
Eletirdii, kmsedii, rahatszlk duyduu bu topya yokluu karsnda

onun da dorudan belirli bir topya tasarmna dayal -Tevfik Fikretin mr-i
Muhayyeliyle ya da Ahmet Haimin O Beldesiyle birlikte dnlebilecekherhangi bir iirine rastlayamayz. Ancak, Haimin,
O belde
Hangi bir kta-i muhayyelde?
Hangi bir nehr-i dr ile mahdd?
Bir yalan yer midir veya mevcd
Fakat bulunmayacak bir melz- huly m?903
dizelerindeki kayp kenti andrr, ilk iirlerinden birindeki aranan ehirler:
Aradn ehirleri tad trenler
Pabucumun bir teki rmaa dmt
Gn ta kendisi o zaman geldi
Gel biz gidelim buralardan yalnayak (Vedham gitmi)
Vedha Vedha Vedha ne diyordu (diyordu ki)
Aranlan, uzaklardaki bu ehirler kiinin geldii (doup byd) bir yer

olmasa da kurtulamayanlarca izi srlmek zorunda olunan biricik hedeftir:
nce bitir bu arky
Bir bardak doldur mavi
903
Ahmet Haim, O Belde, Btn iirleri, (Haz. nci Enginn, Zeynep Kerman), Dergh Yaynlar,
stanbul, 1994, s. 159.
266
-hibiri amyor mu seniVe git bu gelmediin yere

Kurtulamayan nedeni bu.
Ece Ayhann somut bir topya tasarm yerine baka bir yer iin bylesi
soyut gndermelerle yetinmesinin nedenini yine Deleuzele Parnetnin yukarda
deindiimiz bir saptamasndan yola karak aklayabiliriz. topya nihayetinde
hayale dayaldr (hayali); oysa Ece Ayhan hayali olandan zellikle uzak durur.
Onun bu balamdaki araylar, hayaliliin tam tersi olan ka izgisi zerinden
hareketle deerlendirilebilir. Bireyin ve bu araytaki yandann/arkadann
engellenmesi, ki Tekerlekli At iirinde yle anlatlmaktadr:
Olum ve arkada Bnyamin. Ka yllar uamyorlard. Ey
kullanlmayan bahe kaplar! Sarmaklar!
Ykmlar
getiriyorlar
imparatorlua.
Yangnlar.
Uulduyorsunuz kn ey yapraklarn dken kadnlar.

ki Tekerlekli At, Btn Yort Savullar!, s.80.
Bu iirdeki umak eylemi, ister cinsel balamda yorumlansn isterse baka

balamlarda
(alkol/uyuturucu
kullanmak
vb.),
sonuta,
bireyin
kendini
gerekletirmesi iin en temel koullardan biri olan zgrlk, olumsuzluk

ekimiyle kullanm ise zgrln engelleniini imler. Bu zgrlk
gereksiniminin, gen bireyin farkl cinsel tercihi ya da ynelimi dolaymnda
sorunsallatrlmakta olduunun ipularn Kl iirinde grebiliyoruz:
Ey serseriliin denizleri! Ey ahtapotlar atlmlar kyya
mutsuzluun! Bir kraliedir olum kanatlarn am. rtnr
canfes.904 Unutur gitgide yaklm babas byc. Selanikte geirir
k.
Oulun
kralie
olarak
nitelendirilmesini
canfes
szcnn
kullanlmasyla birlikte dndmzde ift cinsiyet (hnsalk) ve iki farkl cinsel
904
1. zerinde desen bulunmayan ince dokunmu, parlak, tok ipek kuma. 2. Bu kumatan yaplm.
(Bkz. Trke Szlk, Dil Dernei Yaynlar, Ankara, 2005.) Bu kuman bir zellii de ou zaman
iki renkli gibi grnmesidir. [Bkz. Ender Erenel, Ece Ayhan Szl, Yeni Dergi, 54 (Mart 1969).]
267
ynelim ne kyor. Bundan hareketle diyebiliriz ki air, zgrlk sorunsaln, en

u noktadaki kii rneklerinden bir figr (hnsa) ekseninde irdelemektedir.
Oul, bir kadnla, yani heteroik dzlemde kendini yaamakta olan bir
zneyle konuarak ayn olanaklara, kimliini yaayabilecei ayn rahat atmosfere
kendisinin de kavuabilmesinin yolunu aramaktadr:
Gelmi bir kadnla konuur Msryimden.905 Yorgunluu
kusursuz bir at mor. Uyuyakalm kayalklarda. Ykselir niin
bilinmez deniz. Ey batk gemiler! Ey srgn karaltlar! Alayan bir
melez ben.
Alayan bir melez ben ifadesi, anlatc benin ortaklamas dorultusunda,
aadaki ifadeyle birlikte oulun babayla ayn znede bulumalarn salar:
Anlatlmaz
bir
kltr
kuanm
tarm
belimde
karaduygululuk.
Kl, Btn Yort Savullar!, s.77
Melez szc ise hem oulu hem de babay niteler ve szn

ettiimiz ikilii vermede nemli bir ilev grr. Bu iirdeki kii(ler)nin trajik (ayn
zamanda da zgrle daha ivedi gereksinim duyduu farz edilen) durumunu, son
dizeden hareketle Enis Batur da ayn ynde yorumlamaktadr:
rnek tmcede kl yalnzca cinsel organn yerini tutmakla
kalmyor, bu organn balamda hangi duygu ykn de tadn imliyor:
Karaduygululuk.
()
znenin
belinde
tad,
dorudan
doruya
karaduygululuk ecinselliin ve oalmann (kendi ecinselliinin yannda,

ecinsel olan olunu retmenin) duygu ykdr- tmce iindeki nc
eretileme.906
Baturun yorumlarna unu da eklememiz gerek: Ece Ayhann iirlerinin
genel bir zellii olan tekilden tmele gitmeyi gz nnde bulundurduumuzda,
karaduygululuk yalnzca cinsel adan bir farklln deil, marjinallik st
balnda dnebileceimiz her trl sradln birey asndan sreen
durumudur.
905
Msrn eski brani metinlerindeki ad. [Bkz. Ender Erenel, Ece Ayhan Szl, Yeni Dergi, 54
(Mart 1969).] Biz, Ece Ayhann kimi iirlerinde Msrayimin kiinin doup byd lkeyi,
kimi zaman da zlenen yaama alann simgelemek zere de kullanldn dnyoruz.
906
268
air, kap kurtulma, zgrleme aray ekseninde yorumlayabileceimiz

baka bir iirinde, bu arayn znesini kendisiyle zdeletirir.907 Gen adam, bu
aray dorultusunda -nceki yaamna ilikin tm izleri silerek- farkl bir gereklik
dzlemine, kendi imgeleminin ilerlik kazand bir yaant alanna gemitir; ancak
bu, gerek bir kurtulu salamaz ona. tekilere, etrafn saran ounlua ilikin
tm bilgileri edinmelidir. Bu ounluun iinde eskiden bir ses veren kesim de artk
tamamen suskundur. Gvende olmadndan, her trl nlemi almak zorundadr:
Kat bilinmeyen bir lkesinde cinler padiahnn, bir
yeniyetme. Deitirmitir adn, salarn kaztmtr. Souk bir
tabanca yastnn altnda, uyuyabilir ancak. Bir yelek giymitir
dimi908; kubilime alr, omzunda simru kuu, eskiden termi.
Kendini soyutlamay, kendi imgelem evreninde yaamay semek bir
tehlikedir ayn zamanda. Zaten buna izin verilmez; durumu fark eden ounluk
(bireyi yok etme gdsyle kodlanm gruh), ona her trl eziyeti eder; tm gzel
ve d dnyaya kar refleksif olarak korunmasn salayan zelliklerini yok eder,
tm cinsel ve fiziksel iddetleri ona uygular. Sonunda da damgalayp biyolojik
yaamna onu geri gnderir:
Bir tehlikeye yaslanmtr; uurtma uurur, yzl dm.
Yakalanr ming909 izleyicilere, bilei incecik. Bir klla keserler
kirpiklerini uzun. Krarlar eklemlerini, pantolonunu syrp gm bir
amdana oturturlar, zifte boarlar teknede, damgalarlar.
Sonunda yine kurtulmaya alt varolu ortamna geri dnmtr. Gerekte
bir ldr artk, ama bunu da byk bir metanetle karlar. Kurtulu umudu
kalmamtr; artk sadece zledii yaam atmosferinin (gidilmek istenen -ya da
imgelemde dntrlm biimiyle yaanmakta olan- meknn) esintilerini
hissetmekle yetinir:
907
Bu zdeletirme yargsna, iirdeki otobiyografik elerin yan sra, airin okur iin kulland
simruun (simurgdan bozarak trettii bir szck) iirdeki figrle dorudan ilikilendirilmesinden
hareketle varyoruz. Simruu okurun simgesi olarak kullandn bir syleisinde kendisi de
aklamaktadr: Yine de bir iir yazarken hep omzumun zerinden bakan birilerini duymuumdur.
Bir iirimde (Msrayim) ona [okura] simru dedim. (Glin Tokat, lhan Berk ile Ece Ayhan kinci
Yeni Akmn Anlatyor, Dipyazlar iinde, s.134.)
908
Sk dokunmu bir tr pamuklu kuma. (Bkz. Trke Szlk, Dil Dernei Yaynlar, Ankara, 2005.)
909
Bir in ad. Ece Ayhann ocukluk yllarnda izledii filmlerden birinde de bu adda bir kt adam
varm. [Bkz. Ender Erenel, Ece Ayhan Szl, Yeni Dergi, 54 (Mart 1969).]
269
Usuz bucaksz kucandadr barbar anasnn, bir yeniyetme.

Byk bir alnla karlar lm de, alklayarak karlar; unuttunbeni
mavisinden
bir
yelkenliye
binmitir.
Hamsin
yelleri
eser
Msryimden, krk gn. Salarn uzatmtr, yalnzl sever.

Msryim, Btn Yort Savullar!, s.78
Kap kurtulma, zgrln yaama meknna gitme umudunun bitirilii,

kanatlarndan edilme anlamnda kanatszlkla anlatlr Ece Ayhann iirlerinde.
Bu kanatszlk, anlalamayan bir trajedi olarak ylece kalacaktr. Diplerin en
dibine, kmazlarn en kmazna kapatlan ocuk, aresizlii iinde yine de onda
yeni bir kurtulu umudunu canlandracak herhangi bir gstergeyi beklemektedir; ama
ayn zamanda kendi gerekliine oktan alm, yalnzca kendi nihai gerekliinin
yola karan ve yolcusu olmutur :
Anlalmayacaksn. Ey kanatszlk! Koyular ve bir denizin
denizinde alarken. Bekleyen bir ocuk. Yelkenli.
Ey Kanatszlk, Btn Yort Savullar!, s.81
Mevcut dzenleyiin znelerinin, beklenen geminin gelmeyecek oluunu

saladklarn dnseler bile istisnai durumlar, rnein bir korsan gemisinin her
an gelebileceini gz ard etmeleri olasdr. Tm kurtulu giriimleri boa
kartlarak aslnda ldrlm olan bu ocuk, istisnai durumlar gz ard eden o
anlayn temsilcilerinden biri tarafndan kanatlarnn (araynn ve bu eylemin
srekliliinin/kapsamnn) smad bir tanmllk iinde kendisi iin biilen kadere
doru srklenirken; onu alp gtrmek zere, hi hesaba katlmam bu korsan
gemisi krfeze girebilir de:
Geer sokaktan baksz bir Kedi Kara. uvalnda yeni lm
bir ocuk. Kanatlar smam. Barr Eskici dede. Bir korsan
gemisi! girmi krfeze.
Baksz Bir Kedi Kara, Btn Yort Savullar!, s.75.
Henz bu deneyimleri yaamam ama her eyi didik didik aratran

ocuklarsa, kendilerinden nce ayn yolda savam verenleri selamlayp onlarn uyar
ve ynlendirmeleri dorultusunda bulduklar yeni kurtulu/zgrlk yollar iin
varlklarn ortaya koymaya, ayn izgideki eylem ve kararllklarna devam
etmektedirler:
Ala ala hey! Artk ark olacak
270
iirin dndermesine gen hallalar ve

Kubakl ocuklar karlk veriyorlar
Salarak grlklerine gn uurtmalar.
Ala Ala Hey, Btn Yort Savullar!, s.135.
Ece Ayhan, zgrlk isteinin tarihsel znelerinden biri olarak iirlerinde

yer verdii Nesneli Niyazinin ldrlnden sonra halka gsterilen, vaktiyle hi
yanndan ayrmad geyiinin gznden, halkn bu istek ve aray karsndaki
durumuna da tanklk etmeye alr. Bu bak, onu umutsuzlua gtrr; nk
zgrlk araynn, bu yndeki isyanlarn deerini bir geyik kadar bile takdir
edebilecek, bu bakmdan insan olma niteliini hak edecek -zgrlk savam
belki de temel lttr insan olmak iin- kimseyi grememektedir evresinde:
1. Resneli Niyazi geyiini de getirmitir Amasyadan
stanbula. Aalk bir koru muambas.
2. Geyik ndedir, orta, dii ad bilinmiyor, insan kacak delie
bakyor, yznn bir anlam yok.
Bir Geyik Resmi, Btn Yort Savullar!, s.209.
Ece Ayhann iirlerindeki zgrlk istei ve kap kurtulmak eylemi,

dsel bir lemden ok, mevcut yaam alannn deitirilip dntrlecei bir
tasarma dorudur, diyebiliriz.
1.9. Kadn
Ece Ayhan, gnlnde, kadnlarn yaamdaki ve toplum iindeki farkl
konumlarna ya da varlk olarak farkl alglanlarna ilgin bir saptamayla iaret
eder:
Mayakovskinin yalnzca kadnlar iin kulland bir sesi varm.
Doru mu bu? Doru olabilir mi? Sanrm doru galiba, biz de yalnzca
kadnlara kar baka bir ses kullanyoruz.910
Bu saptamasyla bir ikiyzlln m yoksa bir gerekliliin mi altn izdii
tam olarak anlalamasa bile, airin, kadnlar karsnda zgl bir davran iine
910
271
girme durumuna kendisini de dahil ettiini -biz adln kullandna gresyleyebiliriz.

Kadn, Ece Ayhann iirlerinde, pek ok ynyle sorunsallatrlmasna
karn romantik duygularn yneldii bir kar zne olmaklyla yer almaz. Hatta
onun, bu tr duygular erevesinde kadndan sz edilmesine kadnn dmesi
gzyle bakt bile sylenebilir:
imdi benaresin911
en eski orospular gibi bayramlarda
birdenbire sansksrit lmlere arpp
arklara arklara den kadnlar var arklarda.
Benaresin lnm arklar, Btn Yort Savullar!, s.27.
Kadn madur, gsz, erkeklerin arzu nesnesi olmaya kar koyamayan,

edilgen ve acnas haliyle imlenir kimi iirlerinde. Ona toplumun belirli kesim ve
anlaylarnca yneltilen bak biiminin snrlar iinde hapsolmu, kendisine ancak
bir eya kadar deer verildii o dnyada kaderini kabullenmi haldedir. zne deil,
eril hegemonyann biimledii birer arzu nesnesidir bu iirlerdeki kadnlar:
peki bu Gzel Avratotu da kim yahu?
oldum olas ayakta bira iiyor
galiba yine yz kii tlemi kaykta kzcaz
Galata Kantosu, Btn Yort Savullar!, s.31.
Bu dizelerde, sz edilen erkeklerin hangi toplumsal kesime mensup

olduklarn, argo anlamyla kullanlan tlemek szcnden anlayabiliyoruz:
Cahil, kaba, grgsz; genellikle serserilik ya da kabadaylk zellikleriyle
bilinen bir kesimdir bu. Kendilerinden herhangi bir nezaket beklenemeyecek olan bu
kiilerin kadnlarla birliktelikleri ise hibir zaman gerek bir gnl ilikisine
dayanmaz :
keten entarisi
tertemiz
sabun kokar
iyi durulanmam
ayn verimli kz
911
Benares, Hindistanda, Ganj nehrinde llerin yakld yerdir.
272
ttn iiyor boularak

be renk bir kartma devin kollarnda
ocuklar in lm arklar-I-, Btn Yort Savullar!, s.45.
Erkeklerin
cinsel
istekle
ynelmi
baklarndan
kurtulamayan
bu
kstrlm kadnn sokakta yryebilmesi bile neredeyse olanakszlamaktadr.

Pencere nnde ya da darda oturduklar sandalyeden onu gz hapsine alm olan
erkekler, peine dmelerine gerek kalmakszn, srf oturduklar yerden bile deta
onu kovalamaktadrlar:
Sokakta bir beyaz rus kadn
iskemleler arkasndan koar
beyaz rus kadn kaar
()
Sigara ien parmaklaryla
seninki hl penceresinde
beyaz rus kadn kaar.
Beyaz Rus Kadn, Btn Yort Savullar!, s.12.
Kadnn edilgen nitelii, erkein belirledii snrlarn ve ilevin dna

kamay, erkein egemenlii altnda kiiliinin silinii, onun bir bakma armha
gerilmesi gibi grnr aire:
Bir erkee gerilmi bir kadn
kardadr.
XXVII, Btn Yort Savullar!, s.164.
Sz edilen erkeklerin kendilerindeki biyolojik g stnlne ve zor

kullanma eilimine dayal bir gven iinde sindirdikleri, ayrca salt cinsel bir obje
olarak grdkleri kadnlar arasnda cesaretle kar bir tutum gsterebilenlere,
aktif bir kar k ya da bakaldr biiminde ortaya konamasa da aykr bir
davranla onlara meydan okuyabilenlere ilikin bir rnek olay airin ok houna
gider. Kadnlar taciz etmeye ynelik bir beklenti iinde bulunup bunun iin srekli
frsat kollayan erkekleri argo bir tabirle- ay, onlarn yaant alanlarn da
orman olarak niteledii bir iirini byle bir olay etrafnda kurar:
1. Yazn. Bir dal yapayalnz kasabadan kye dnyordur. Bir
sr boz ayyla karlar dar bir geitte.
273
2. Umarsz. stndekileri bandakileri fora eder. Anadan

doma rlplak.
3. Aylar duraklarlar, homurtular kesilmitir. Ormanlarnda
byle bir aykrlk grmemilerdir hi.
rk, Btn Yort Savullar!, s.185.
Bu arada, Ece Ayhann, gz peklik grd kadnlara rastlaynca sevincin

de tesinde bir heyecan duyduunu, o zelikteki kadnlar erkek ve kadn adam
olarak nitelediini anmsatmamz gerekir. E. Eminenin bir kitabndan sz ederken
somut bir biimde dile getirir bu duygularn:
Bizans Sohbetlerinde ufak ufak belirtileri vard. Ama zellikle
Kurabiye Saatinde E. Emine her anlamyla ve drt drtlk bir erkektir! Yani
vurucu bir deyimiyle bir kadn adam!912
Kadn kaytszl denebilecek durumu ise, pek irdelemeden ve salt grnt
olarak verdii bir iirinde, eletirellii sezilen bir tonda yle dile getirir:
Konumalarn uzun saltanatls. Bir kadnla duruuyoruz ayakta.
Donanm varaklarla. Deil ekilmesi denizin, aklanmas bile
ilgilemezdi.
Ortodoksluklar-VI, Btn Yort Savullar!, s.92.
Yaamlar ekonomik ve sosyal bakmdan zor koullar zerine kurulu,

kendileri sorunlu ve kahrl kadnlara bir rnek olarak Mbeccel adnda birini anar
Galata Kantosunda. Onun kendisiyle konumasn, alamadan iini dkmesini
ister. airin onu anlamamas sz konusu deildir; nk kendisi de benzer yaam
koullarna sahip bir aileden gelmektedir:
Mbeccel Mbeccel ben ben olaym de seni hi anlamaym ha
nolur uzat bacaklarn Galatadan denizlere uzat uzat da
zrlamadan anlat onikisi de deli olan kardelerini Mbeccel
anlat kimlerin yreinde Kz Kulesi gibi grev ivileri var
Ece Ayhann iirlerinde kadn abla, teyze ve hala yaknlk sfatlaryla

da yer alr. Onun, ankaya yolunda intihar eden Fikriye Hanm iin ablam
912
Ece Ayhan, Yoksa Bir Kadn-Adam m?, Sivil iirler, s.108.
274
ifadesini kulland iirinden (Fayton) baka dorudan ablasndan sz ettii iirleri

de vardr. Abla, kimi iirlerinde yokluuyla, olmamasyla ve airin ocuk
bakndaki haliyle geer:
benim hi inde bir ablam olmad
()
benim hi inde bir ablam olmam hi ieki dkknm olmam
benim hi inde bir ablam olmam korkun h

gecelerin ilerlemi saatlerinde tramvaya binen
bir bach konsertosunun dudaklar gibi ilek korkun h.
Put,Zanzalak Aac,Saffet Nezihi ener, Zincifre, lm, Btn Yort
Savullar!, s.31.
Yukardaki dizelerde geen inin, airin imgelemindeki uzak, masals bir

meknn yerini tuttuu dnlebilir. Bundan hareketle airin, dledii ya da
zlemini ektii meknda yaama olanana kavuursa orada ablas dahil hibir
yaknnn yer almayaca, tek bana bir yaam srecei, belki iinde yaanlan
sisteme ynelik ykc eletirilerine katlmayarak ablasnn onu yalnz brakt iin
oraya da kendisiyle gelmeyecei ynndeki inann ve bu durum karsnda iten
ie duyduu znty dile getirdiini syleyebiliriz. Ayrca, duygu ve dncelerini
en yaknlarndan biri olan ablasyla bile paylaamamaktan dolay hissettii yalnzlk
ekseninde de yorumlanabilir bu dizeler. mge dnyasna ablasnn uzakl aadaki
dizelerde biraz daha belirgindir:
hi ibraniceden krmz tramvaylar
bir ablam olmam
Kocaman Putumuz Harmonia, Btn Yort Savullar!, s.33.
Ablas, ayn zamanda onun ele avuca smazlnn nne gemeye alan
bir figrdr. air, dar bir dnyann dna kmak iin kendince birtakm araylar
iine girmekte, ama bu giriimleri, sonuta kendisini bulduu kmaz bir sokak
yznden baarszla uramaktadr. Kendisi de zaten o kmaza yabanc olmayan
ablas bu noktada airi bulmakta ve belki onu yeniden o dar dnyann iine doru
ekmektedir:
Bacaklarm uzun
275
nereye gitsem uzun

nereye gitsem gelip beni buluyor
kmaz bir sokakta ablam
Oysa air, kendisinde olan sesi br insanlara, doaya ve ablasna da
vermek istemektedir. Bu ses ortaklatnda iletiim kopukluu, anlamazlk
dzlemleri ortadan kalkacak, yaamda kendiliinden bir uyum salanacaktr:
Bir duvar boyunca aa serinlik
bir ses iziyorum
herkeste olsun herkeste bir ses olsun istiyorum
gvercinde bir ses ablamda bir ses orta ada bir ses
braniceden izmek, Btn Yort Savullar!, s.42.
Abla, baka ocuklar iin de yol kesicilik ve mdahale edicilik

zellikleriyle verilir Epitafio iirinde. Dolaysyla airin, bu zellikleri yalnzca
kendi ablasna balamayp btn ablalar iin genelletirdiini syleyebiliriz:
Balarn eiyorlar yine ablalarnn nnde, sabahleyin
olduu gibi. Salarn tarasnlar ve ayrsnlar diye ortadan.
Krdm--.
()
Acaba kar m yine nne, kopalarn ilikletmek isteyen o
iko kadn, Afrikaya giden yosunlu ve etin yollarnn da, ablalar?
Epitafio, Btn Yort Savullar!, s.68.
Abla iin kimi iirlerinde hissedilen yokluk, teyze iin de geerlidir:

Benim ut teyzem de l galiba Hacivat
imdi u rakdan ne diye vergi alrlar sanki.
Ut, Btn Yort Savullar!, s.55
Bu l teyzeye, kendisiyle ayn gereklii paylaan ocuklara merhaba

derken, iirsel imgeleminin ona ilikin nveleri de bu yokluk durumunu
zmsemekle o gruba elik edecektir:
Merhaba diyoruz l teyzelerimize ocuklar
merhaba diyor o iirlerimizin eikleri
air, yokluunu hissettii teyzenin kart kutbunda mum tacirlerinin
kzlarn grr. Bunlar, zengin bir sosyal tabakaya mensup, bakml, prl prl
kzlardr:
276
Mum tacirlerinin kzlar ne temiz porselen

yz iee yz ay karrm bu tabaklar
Apa Paa apa Oturdu, Btn Yort Savullar!, s.56.
Ayn figr tekillemi olarak Kocaman Putumuz Harmoniede de yer alr.

Dorudan bir elginlik olarak grlen bu kz, airin olmayan kadn yaknlarna
kart konumuyla, tm alveri ortamlar ayaklarnn altna serilmi biimde trl
olanaklar iinde ve deta her trl olas sorundan yaltlm bir dnyada yaayan,
herkes ve dnya iin ok deerli bir varlktr:
bulank bir elginlik ite mum tacirlerinin kz
hi anlalmyordu
ite topuklar yedi ylda uzam salarna arlar
deli olursun
yzklerinde altn parmaklar taklym
ve ne grevsizmi hi
Kocaman Putumuz Harmonie, Btn Yort Savullar!, s.33.
Teyze, yaknlk derecesi belirtilmeyen bir baka hsm kadnla birlikte

Baksz Bir Kedi Kara iirinde, yaad duygu younluunun nitelii ynnde
kiiletirilmi bir kavram olarak geer: zn Teyze. Ancak, buradaki teyze
szcnn yaa byk hanmlara hitap ederken kullanlan sayg ifadelerinden biri
olduunu syleyebiliriz. Dnyaya ve insanlara krgn, ii kasvet dolu hsm kadn,
airin bilmedii bir dilde sayklarken, zn Teyze sistem tarafndan dlanm,
toplumdan da soyutlanm bir yaam srmektedir:
Aada kr bir kadn. Hsm. Sayklar bir dilde bilmediim.
Gsnde ar bir kelebek. inde krk ekmeceler. er iki zn
Teyze tavanarasnda. ler gergef. nsancl okullardan kovgun.
Bu iirdeki iki ve zn szckleri, sz edilen teyzenin airin ilk

kitabna verdii adda da geen- Knar Hanm olabileceini akla getiriyor:
Bir akl talar glmseyii alarm karafaki raksyla
imdi dipsiz kuyulara su olan knar hanmdan
()
277
Ve iinde birikmi ut alan kadn elleri olurmu hep

gibi bir zn skn edermi akamlar alarken kuyulara
knar hanmn denizlerinden.
Knar Hanmn Denizleri, Btn Yort Savullar!, s.38.
Knar Hanm tamlamas, yaad dnyay ve yaamda maruz kaldklarn

knayan bir simge kadnn addr; yani yine kiiletirilmi bir kavramdr.
Hala sfatn ise Neyyire Hanm (Neyyire Neyir)913 iin kullanmaktadr
air. Uzak hala diye hitap ettii914 bu eski sahne oyuncusu iin yazd iirde, onu
ksknlk, keder ve yalnzlk iinde bir figr olarak verir. Onun znts yannda
kendi zntsn bile kk grr:
Tanm emsiyeleri belki de ksmtr
bir yazla gitmitir ki neyyire hanm
kl pancurlar elgin, fareleri rtk
aalar serin darlbedayinin en gzeli salama tuba915
Bo bir sokak fotorafs denli irkin kaar
bir farenin bile yannda imdi
biz ocuk merdivenli bir zn
Neyyire Hanm, Btn Yort Savullar!, s.61.
Ece Ayhan, kadna en ok yer verdii Knar Hanmn Denizleri

kitabnda, sahne sanats Neyyire Hanm gibi, Merutiyet dneminde ve
Cumhuriyetin ilk yllarnda yaam ses sanatlarndan Kantocu Peruz916 ve
Denizkz Eftalyay917 da tar iirlerine. Bu, airin o dnemi sorgulama ve anlama
abasnn doal bir sonucu olsa gerek; nk o, her dnemin kendine zg bir kadn
sesi olduunu dnmektedir:
Tarihte her dnemin bir sesi, bir kadn sesi yok mudur? Hem frsat
bulup dinlediimizde Sahibinin Sesi (His Masters Voice) markal-Kpek
marka da deniliyor Trkiyede- ta plaklardaki kadn sesleri neredeyse
913
Tannm, deerli bir sahne sanats. Muhsin Erturul ile evli olan Neyyire Hanm, uzun yllar
Darlbedayide almtr. [Bkz. Ender Erenel, Ece Ayhan Szl, Yeni Dergi, 54 (Mart 1969).]
914
Ece Ayhan, Uzak Hala, Btn Yort Savullar!, s. 60.
915
Romallardan kalma, bakrdan yaplm, flemeli bir alg. (Bkz. Ender Erenel, a.g.m.)
916
Zamannda ok nl olarak radyoda da syleyen bir kantocu. ok iman olduundan tahtrevanla
tanrm. (Bkz. Ender Erenel, a.g.m.)
917
Eftalya Sadi: Yaad dnemde hem sesi hem de gzelliiyle nlenmi bir arkc. (Bkz. Ender
Erenel, a.g.m.)
278
kopacak kadar ince deil midir? ve isterseniz incenin yanna biraz da

hzn katabiliriz.918
Bir dizesinde,
Kantocu peruz sahiden yaad m patron?
Bir Elii Tanrs in At, Btn Yort Savullar!, s.48.
diye sorduu Kantocu Peruzu gemile, eskilikle birlikte anar; onu, tarihsel izgiden
kendini devrimci bir ynelimle koparabilecek sanat anlaynn kart kutbundaki
(uyuma koullanm ve statik yapdaki) anlaya dahil grr:
Harmonielere ekilmi orospular gibi kantolar
o kantolar soyutlanm rmaklarda kantocu peruzun
l btn izerler lmclkler oynarlarm
()
Ben hi l btn kucaklam atonal kantolar dnmediim iin
harmonielerde ivit fabrikalarnn durduu yere kantocu peruzu
dnyorum.
l Btn, Btn Yort Savullar!, s.52.
air, Denizkz Eftalyann ise cumhuriyette aalara benzer ldn

(yani ou kantocunun tersine ayakta, lm ncesinde herhangi bir dknlk
yaamadan) syledikten sonra, onunla ilgili u dizeleri yazar:
bizim laternada dokuduumuz ocuklar gibi bir gk budalas
en eski ipek salaryla uzam topuklarna kesilmi gz kapaklar
kuyularda yars harita deniz yars hatrlanmam eftalya
Ve kuyulara eilip lmclere selam verirken eftalya
neden ibrahimin ismailin ishakn analar gibi
halklar olmak istemiti cumhuriyette aylar sallara.
Geri kinci Yeni iirinin tipik zelliklerinden bir blmn tayan

yukardaki dizelerde szcklerin yer yer rastlantsal kullanllar yznden asl
dikkat ekilmek istenen durum netlikle ayrmamakta; ama bu iirin, kanto sylenen
kimi meknlarda da sahneye km olmasna karn ad hibir zaman kantocularla
birlikte anlmayan ve onlarn kaderini paylamaktan kendisini kurtaran, gayrimslim
918
Ece Ayhan, Cumhuriyette Kadn Dolam, anakkaleli Melahata ki El Mektup, s.62.
279
oluu ticari ama gden plak irketlerini kayglandrsa da Atatrkn huzurunda ark
syleyip takdirini kazandktan sonra n alan919 Denizkz Eftalyann bu
ayrcalkl durumu ekseninde kurulduunu syleyebiliriz.
Ece Ayhann iirlerinde karlalan bir baka kadn da Kanl Nigrdr.920
Ve neler neden sonra da bir Kanl Nigr
turas kaznm eski trke denizlerle skn etti
Bel Kanto: kinci Merutiyet, Btn Yort Savullar!, s.29.
dizelerinde ona yer vermekle kalmayp adna bir iir de yazar. Bu iirde, kendisini
Kanl Nigr goygoycularla (dilencilerle) dnmeye zorlayan air, bu tarihsel
kadn figrnn aslnda hi lmediine ilikin tad kany u soruyla dile getirir:
Hi lmyor mu kanl nigr
Bir ay girerken yreine geceleri rastklar kal hi.
Kanl Nigr, Btn Yort Savullar!, s.51.
Srmdeer iirinde, kart sosyal tabakalara mensup kadnlarn birbirlerine

gre konumlarn ekonomi terimleriyle anlatrken, kadnlarn birer ekonomik deer
gibi grlmesine de gnderme yapt sylenebilir:
1. lenen iki incir ekiiyor. Bin liralk kadnlar, yz paralk
deil. Basmane zmirdedir.
2. Katarlarla dner srmdeer ili Terakkiye. Milyonluk
kadnlar, yz papellik deil.
Srmdeer, Btn Yort Savullar!, s.178.
Basmane, ucuz otelleri ve birahaneleriyle bilinen, kentin genel havasnn ve

lks yaam alanlarnn birden kesintiye urad, kimi otellerinde kadn
pazarlayclarn da varlna ilikin hakknda sylentiler km bulunan yoksul bir
zmir semtidir. ili Terakki ise, stanbulda, genellikle st gelir grubuna dahil
ailelerin ocuklarn gnderdikleri bir lisedir. air, alt gelir grubundakilerin
dedikleri bedel sayesinde st gelir grubundakilerin sekin ve deerli hale
geldiini,
deer
kavramnn bu ekonomik elikiyle
919
birlikte kadnlarn
Arzu Haksun, Denizkzndan arklar, Hrriyet, 21.6.1998.

Gzelliiyle stanbulda n yapm olan, erkeklere dknlyle bilinen, sevitikten sonra
sevgililerini ldrtt sylenen bir kadn. [Bkz. Ender Erenel, Ece Ayhan Szl, Yeni Dergi, 54
(Mart 1969).]
920
280
konumlandrllarndaki
farkll
da
(piyasada
revata
olan-olmayan)
belirlediini ima etmektedir.

1.10. lm
Ece Ayhann iirlerinde lm kavram kimi zaman biyolojik yaamn
sonlann, kimi zaman da mecazl bir kullanmla- aresizlik, bulunduu kt
durumdan kamama gibi yaam iinde olumsuz bir halin srekliliini anlatr.
Galata Kantosunda, her gece yaanan ve kanksanan bir lmden sz eder air:
geceleri Galatada glerken bacaklarmz uzam altk artk lme
diyeceim u van Milinski: lm iin ayrdk geceleri glerken
Galatada.
Kurtulunamayan vebal geceler mutlaka lm getirir, bir k yolu yoktur

o gecelerden. Ne bu durumdan, ne de ldkten sonra baa gelecek olanlardan
korkmak gerekir; nemli olan, doru zamanda lmektir:
Vebal gecelerden
(makasla kesilmi sar bir ay)
kurtulacaklarna
inanrlard
Biz vaktinde lm olduumuz iin
(satran talar gibi)
kirelerden korkmuyorduk
bir de Kuds fareleri
Kuds Fareleri, Btn Yort Savullar!, s.39.
lm, rknln artracak bir szckle badatrmak yerine

yakkl sfatyla niteler bir iirinde:
Bunca yakkll bilinmiyor lmn. Aykrl da, som
Ortodoks Ortodokslua.
Ortodoks-Ortodoks, Btn Yort Savullar!, s.82.
281
Onun iirlerinde Ortodoksluk szcnn Hristiyanlkta bir mezhep ad

olmann tesinde sertlik, gvurluk, orostopolluk anlamlaryla kullanldn921 gz
nnde bulundurduumuzda, lm, bu kavramlarn ortadan kalkmasn
salayabilecek yegne g olarak grd iin yakkl bulduunu syleyebiliriz.
nk bu kavramlar sanki insanlarn i dnyalarnda ve insanlk tarihinde
sonsuzcasna yer etmitir; lm, hem bunlar bitiricilik, hem de aykrlk zellii
tad iin (ayrca aykrlk, Ece Ayhann kavramlar dnyasnda en deerli
szcklerdendir) olumlanmaktadr. Burada, yakkl szcnn yakmak
eylemine vurgu yapmak zere kullanld da dnlebilir.
air, lm bir snflamaya da tabi tutar ve birbiriyle eletirdii erkek
lmle sivil lm ne karr:
Sivil lmden konuuyoruz dalan neftilikler
arkadalar Makedonyal kaln usta marangozlar.
()
Erkek lmden konuuyoruz yeni ormanlardan
dahi dikeni seven glne katlanr bir kadndan.
Orta kiden Ayrlan ocuklar in iirler, Btn Yort Savullar!, s.126.
Bu dizelerden hareketle onun, madem lnecekse bu lmn erkeke ve

sivillik biimiyle gereklemesini setii sylenebilir. O halde, air asndan
zerinde konumaya deer olan lm biimleri de yalnzca bunlardr. Ece Ayhann
bu dnceye sonradan vard anlalmaktadr; nk ilk iirlerinden birinde, byle
bir seim yapma ansnn bulunmayaca ynndeki inancn dile getirir:
Naslsa tanmadm bir toprakta leceim
Burada sakal uzatp
Taranm salaryla
(Siz kendinizin kanc peygamber olduunu sanyorsunuz)
Hangi rejim iin
(O kadar abuk deiiyorlar ki)
Birinci katlar yklm evlere benzer yklveririz
Sokak balarnda grr ve fotoraflarn ekeriz
921
Ender Erenel, a.g.m.
282
lm derin tal iir olarak tanmlad bir iirinde ise, muhtemelen geit
resmiyle kaldrlan bir cenazeyi anlatmaktadr. Bu, ilerini her zaman bir belirsizlik
iinde yrten, varlklarn ve varlkllklarn bu belirsizlie borlu olan st snf
mensuplarndan birinin cenazesidir:
te lm u derin tal iirdir bak
Duman adamlar maskeli katanalaryla geiyor
alan bir bandonun eliinde
imdiye dek lnmeyen kentimizin zerinden
Hi deilse sokaklarnda
Tren srasnda, bir parmak ocuk (alt snflara mensup ocuk) karln
da iinde tayan sorusunu sorar:
-Sayn padiahm muhbir
Denizin altndaki bandolar da alyor muydu?
airin, sz edilen cenaze trenine alternatif olarak baka bir cenaze treni
kurgulad
anlalyor.
Bu,
bedensel
olarak
yaamalarna
karn
yoksun
brakldklar olanaklar yznden aslnda l saylabilecek, itildikleri g koullar ve

aresizlikler araclyla bir bakma boularak ldrlm olanlarn denizin
altndaki cenaze trenidir. (iirde, tren meknlar iin belirlenen st-alt
kartlyla ayn zamanda kart snfsal katmanlar imlenmektedir.) Sorusundaki
imal szcklerle ocuun da farknda/bilincinde olduunu aa vurduu bu
duruma ilikin yaplan aklama, ilgin bir saptama iermektedir:
-Ama urasn unutuyorsunuz hep
Boulduklar zamanki yalaryladr algclar
Denizin Altndaki Bandolar, Btn Yort Savullar!, s.137.
Yani bu boulan kitle, heveslerinin kursaklarnda brakld yata

kalmlardr ve hep da yle kalacaklardr.
lm, varlklarn, bulunduklar yaama ortamlar ve altklar koullar zre
gelmesini arzu etmedikleri bir kavram olarak da tantlr:
Kular havada, insan karada
lmek istemezler!
XIX, Btn Yort Savullar!, s.162.
lmn insanlarca karlanma biiminin artk farkllatna ilikin

dizeleriyle de zgn bir yorumu ortaya koyar Ece Ayhan:
283
Biliyorsun; lm
Artk ayakta karlanmyor, karlanmaz!
XXV, Btn Yort Savullar!, s.163.
Daha nce, airin, Denizkz Eftalyann lmn aalarnkine

benzettiini sylemitik. Bu iirdeki ayakta szcnn o benzetmeyle ilikili
olduunu dnyoruz. Ancak, burada lmle ilgili daha geni armlara olanak
veren bir anlatm biimi de sz konusudur. Ayakta karlanmamak sz bei;
lmn artk sayg duyulmayan, onun iin herhangi bir hazrlk yaplmayan,
beklenmeyen, d meknlarda (rnein bir savata) gereklemeyen vb. bir olgu
olarak zerinde ok ynl dnlebilmesini salayan farkl armlara aktr.
1.11. Yalnzlk/ Isszlk/ Srgnlk/ Dtalk
Yalnzlk, sszlk, srgnlk ve dta braklmlk hissi, aslnda Ece
Ayhann neredeyse tm iirlerini evreleyen, anlatm eleri ya da imgeler arasnda
braklm byk boluklar boyunca yanklanyla okura ncelikle ve sreen bir
biimde kendini sunan en karakteristik duygu/durumlardr.
Yalnzlk temasna yer verdii ilk iirlerinde zellikle kap szcnn
arm alanlarndan da yararlanmaya altn syleyebiliriz. nsanlarn hem i
dnyalarn hem de toplumsal yaantlarn birbirlerine amalarnn olana
diyebileceimiz
kaplar, kim olduu anlalamayan birileri hem de onlar
izleme, yakalayp durdurma olasln ortadan kaldran acmasz engellerle

bezedikleri yollardan- belirsiz bir yere doru gtrmekte, daha dorusu
karmaktadrlar:
nk kaplar
Gtryorlar (yle yanl ki)
Cam krklar zerinde
zerinde mi zerinde zerinde
Artk kaplar yerine panjurlar kalmtr, alabilecek; oysa bunlarn ancak
denizlere, ama gerek denizlere deil de usuz bucaksz yalnzlklara
alabilmelerinden sz edilebilir. nsanlar; bulunduklar durum ve konum zere,
birbirlerinden kopuk halde ylece kalakalmlardr:
Bilmem u uzakta odalarn
284
Pancurlarn amlar
Amlar m amlar amlar
Denize kar
(deniz yoktur ya)
erdekiler ierlerde
Dardakiler darlarda
Kalmlar m kalmlar kalmlar
Bu sorunun artk zm de yok gibidir; nk hem o kaplarn anahtarlar
hem de bu sorunun zm iin gerekli anahtarlar alnmtr:
Anahtarlar alan bir ingenedir
Bir ingene mi bir ingene bir ingene
Anahtarlar, Btn Yort Savullar!, s.20.
Kap szcnn ayn tema ekseninde nem kazand bir baka iirde ise
yalnzln korku ve acyla birlikte ele alndn gryoruz. Drt duvar arasnda,
yalnzlk iinde bir ocuk, bu durumdan yegne k olana diye grd kapnn
rlme olasl karsnda ac ekerken, air, byle bir kaderden kaamayacan
ona haber verir gibidir:
Korkun alama balar
o kadar yalnzsn
kapy rerlerse ne yaparsn
soyut ve zorunlu
ac ocuklara benzer
Bir Korku Temi zerine Benzerlikler, Btn Yort Savullar!, s.249.
Yalnzlk ve ac iindeki bu ocuklar, ayn zamanda toplumun kayp

ocuklardr. Bir l Macar Cambaz iiri, bu yalnzlk ve soyutlanmlktan k
iin bir umut olmad ynnde yorumlanabilir:
Sonra korkun glmsemeler bitti
sonra hi kimseyi gremedim
herkes beni aryordu
bir l macar cambaz buldu beni buldu beni
sam yeli esiyordu denizlerde.
Bir l Macar Cambaz, Btn Yort Savullar!, s.40.
285
iirde sz edilen yalnzl iinde kaybolmu/terk edilmi diyebileceimiz

ocuu artk grebilmek ve
bulabilmek iin deta bir tr cambazlk
gerekmektedir. Sonunda onu bulabilen de bir cambazdr. Ama bu, ocuk adna bir
ans saylamaz; nk onu bulmak iin gerekli sfata sahip olmasna ve bunu da
baarmasna karn sonuta ldr o cambaz, dolaysyla bu bulunmak gerek
bir bulunmak deildir.
air, amz insann birbirlerine kapallna ve bencilliine de gnderme
yapar. En yakndakilerden en uzaklardakine kadar herkes kendi dnyasna, kendi
benliine younlam ve tekini gremez durumdadr; insanlar ayn eylem iinde
birbirlerini kaybetmilerdir:
Kimse birbirini aramasn! Geerken belirli bir denizi.
peka, Btn Yort Savullar!, s.83.
Yalnzlk,
Trk
edebiyatnn
en
gzel
dzyaz
iirlerinden
biri
diyebileceimiz Bir Fotorafn Arabnda, muhtemelen zmir asll bir Musevinin

hissettikleri zerinden srgnlk kavramyla birlikte verilir. iirdeki anlatc ben,
zerinde gizli bir lanet, bir ilen tadn dnmektedir. len, sanki sadk bir
kpek gibi hi ayrlmamaktadr ondan. Hem gittii her yere onu da beraberinde
gtrmekte, hem de tm gidilerinin sonuta ona doru olduunu fark etmektedir.
Hayat boyunca o ilenten baka bir arkada bulamayacan sezmekte ve bundan
korkmaktadr:
len. te beni bu selenli harfiyle hi brakmcek olan ilen,
gittiim her yere gtrdm, gittiim grnmeyen kpeim ilen.
Kim benimle arkadalk edebilir? Kim? O Keiin kann tadm
syleniyor ve durulmaz bir alkantyla oradan oraya kouyorum
yalnayak ve kck enemde byk bir ben, kapal gzelliimle
tannyorum hl. Lekesi gibi U.
Ona artk halsinasyonlar gsteren bir yalnzlktr bu. Tm k yollar ise
kapatlmtr:
Elli
yalarnda
bir
cadnn
ekmecesinde
yayorum,
ivilenmi. Gerekten, yayor muyum acaba? Mevsimin ne olduu

bilinmiyor ve ben pek yorum. Gibi U.
286
Srgne gnderiliini anmsamak, hatta kabullenmek istememekte, doup

byd topraklar zlemektedir. Sesini duyurma olana da yoktur; nk halini
ancak fotorafnn negatifi ile anlatabilir, bunu ise gerein gsterildiinden farkl
hatta gsterildiinin tam tersi olduunu kavrayp onu olduu gibi grebilenler
anlayabilir. Oysa bu fotorafn negatifi belki de hibir zaman doru kiiye
ulaamayacaktr:
iek satclarnn o srgnnde Kudse gitmi, alar
Saate yerlemitim.. Bunlar anmak, anmak bile istemiyorum ki.. ()
Bunca uzak zmirler rehnedildim ben burada. Bu bir fotorafn arab
olsun benden, eline geecek mi bir gn? branca renimi yaparken
bir boliede922 grnmeyen kpeimle ektirdiim. Issz ve korkun.
Kendine acma durumuna da dmek istemez; ama bu srecin hi
bitmemesinden korkmaktadr:
--Yazklandmdan deil. Gemicek diyedir kayglanyorum. U.
Yalnzlk, ayn zamanda kendisine ve bedenine kar bir yabanclama

duygusunu da dourur. Yalnz birey, bedenini kendisiyle birlikte tad bir ceset
gibi alglar:
Otelde, onun (Cesetimin) yatanda yatarm. Salarnn
kapkara yle uzad zamanlarda, dirimin ondan esirgedii ve benim
ona vermeye altm ey neydi acaba? diyedir kurarm. Kocaman
kz ellerimle.
Gizli Yahudi, Btn Yort Savullar!, s.70.
Bir dizesinde,
Be aydan bu yana, ilk bir insan gryorum.
XX, Btn Yort Savullar!, s.162.
derken, baka bir dizesinde bu yalnzlnn gerek nedeninin aykr dnmek

olduunu sezdirir air:
Beyaz kargalarl, aykr dncelerdir.
XXIV, Btn Yort Savullar!, s.163.
Bu yalnzlk ona artk hep elik edecek olan, ama dardan fark edilemese de
iinde trl kym ve aclarn yaand karanlk bir imparatorlua dnr:
922
Yahudi kadn. (Bkz. Trke Szlk, Dil Dernei Yaynlar, Ankara, 2005.
287
Batm bir tramvay, ahtapotlar, ince ve upuzun barbarlar.

Yalnzlk dnr bir zenci arkadaa imparator.
Ey Kanatszlk, Btn Yort Savullar!, s.81.
Grlmeyen, bakalar asnda deta bir hi hkmnde olan bu dalar gibi

yalnzl air de hie saymak, en azndan ondan bu yolla kurtulmak ister:
dalar gibi yalnzlk ne gzel bir hi.
apal Kar, Btn Yort Savullar!, s.62.
1.12. Zaman
Zaman, Ece Ayhann iirlerinde soyut bir kavram olarak ya da bal bana
bir sorunsal olarak ilenmez; ama belirli gnler ve vakitler, yer yer farkl eylem ve
niteliklerin kesitii sreler olarak, kendilerine yklenilen zgn anlamlarla ve
arpc betimlemelerle karmza kar.
Ece Ayann iirlerinde en ok geen gn ad saldr. Sal, ncelikle, ilk
tramvay iileri grevinin planland ya da biimlendii ve ocuklarn okula
gelmedii bir Merutiyet gn olarak yer alr airin belleinde:
ve sal gn gelmemi ocuklar okula
btn o tapon karlar amar sermemi bahelere
ilk tramvay iileri grevi kalpda bir kinci Merutiyet. 923
Bel Kanto: kinci Merutiyet, Btn Yort Savullar!, s.29.
Yine sal, tarihsel bir deiimle, toplumsal ve bireysel yaam biimlerindeki

farkllamann balangcna basamak olmakla anlr:
Neden aylar girerken kurun harflerle sallara
()
yalnz aylarda sal otuz birle rumba da rumba
Ece Ayhanda rastladmz ilgin bir durum da harflere imgeleminde trl

renkler yaktran Arthur Rimbaud gibi- sal gn iin bir rengi uygun grmesidr.
Bu gn, souk tire (yeil ile mavi aras) renklidir.
Estamp924 bir belediye alannda
923
Ayn yaklam hemen hemen ayn ifadelerle birka iirinde de yer alr: Bel Kanto, Btn Yort
Savullar!, s.11; Bel Kanto, Btn Yort Savullar!, s.30.
288
souk tire renkli sal gnleri arkamzdan koard

hoffman925 horozlu belal bir saat kulesi
Okarina, Btn Yort Savullar!, s.47.
Salnn bu souk yz, llerin sals biiminde kurduu bir tamlamada

da kendini gsterir:
Boylu boslu bir mutsuzluu geirmi ele. Nakl bir tavan
delip llerin sals. Topuunun zerinde dner.
Hangi iir Topal ocuklarn Toplar Sokaktan,Btn Yort Savullar!,s.144.
aramba ise arklara dm kadnlarn rmakta boulduu gndr:

arklar delindiler sokaklarnda
ve arambalar rmakta
boulup gittiler hep926
Benaresin lnm Kadnlar, Btn Yort Savullar!, s.27.
arambann boulmakla ilgisi l Btn iirinde de kurulmaktadr.

Bu kez rmaklarda boulan, Kantocu Peruzun kantolardr:
()
ve arambalar gidip rmaklarda boulurlarm
l Btn, Btn Yort Savullar!, s.162.
airin Madytos iirinde, sanki gnle dlen bir not izelinimi veren u
ifadeler yer alr:
1. Asyada karanlk karanlk karanlk bir topluluk. nsan saati
olarak bir Perembe. Ekim.
Madytos, Btn Yort Savullar!, s.179.
Burada perembe zellikle belirtilmi bir gn olmakla birlikte, ayn

zamanda gnlerden herhangi bir gn olma zelliinin dnda bir neme sahip
deildir; nk asl vurgulanmak istenen, airin gzleminin not alnd zaman deil,
924
Metal, tahta vb. zerine kazldktan sonra kazldktan sonra baslan resim. (Bkz. Trke Szlk,
Dil Dernei Yaynlar, Ankara, 2005.)
925
Hoffman, E. T. A.: Realist bir dille ilgin ykler yazm, zellikle bykkentlerde yaayan
insanlar dikkatle gzlemlemi, mzikle de uram bir Alman yazar. [Bkz. Ender Erenel, Ece
926
Ayn yaklam dorultusunda bir dize u iirde de vardr: Sonralar Sanskrite, Btn Yort
Savullar!, s.28.
289
o gzlemin ierii yani bu toplulukun karanlk oluudur. Bu durum ilk kez

iirde verilen zaman diliminde fark edilmemi, bir perembe gn yalnzca yeniden
anmsanarak kayda geirilmitir.
Cumartesi ise szsz bir oyuna benzetilir airin imgeleminde. kinci
Yeninin syleyi zellikleri erevesinde dizeletirir bu gne ilikin armlarn:
Bir pandomima olarak dnyorum korkun bir pandomima
trke cumartesilerle gelen trke cumartesileri
()
En cumartesili bir istanbul dnerek bu kantolar dnyorsun
istanbul orospular sendikasnn brnde merutiyetten sakl
Ece Ayhann gn adlar ekseninde kurduu en arpc imgeler, kanmzca

pazar gn ile ilintili olanlardr. air, belki pazarn tatil gn olmasnn da
ynlendirmesiyle, bu gn, neredeyse tm yaam alanlarnn ve devinim yollarnn
kapal oluunun duyumsand, sszln en yaln biimiyle yaand bir zaman
esi olarak verir:
bugn pazar
babam sendikaya gitmi
ve yeryz kapal
ocuklarn lm arklar, Btn Yort Savullar!, s.34.
Pazar, yzde brakt izin kalcl boyunca aslnda hi gemeyen, tm

gnlerin iinde ayrca sregiden bir gndr. Onun ierdii ve kiiye kendi i
dnyasnda duyumsatt sszlk, sknt, boluk duygusu vb. yzde silinemez bir
imdir:
Yzmde bir pazar gnnden kalma
koca hans bir arp iareti
zaman zaman dudaklarm retiyordum
kuzeye doru titreyerek
Cambazlar adr, Btn Yort Savullar!, s.43.
Gnlerin en trajiidir pazar; en tedirgin edicisi de. Mor gzl bir ocuk
lsne benzer. airin, hem kendisi iin belirlenmi snrlarn dna almak iin
gereksinim duyaca yordamlarn yerinden edildii hem de onlar aramaya
koyulduu gndr. Kendini gerekletirme olanaklarndan yoksun brakldklar iin
290
gerekte l/ldrlm olan ve lmlerinden sonra da vaktiyle maruz kaldklar

hakszlklarn hasar izlerini vcutlarnda tamaya devam eden, hatta dnyaya o
berelerden sabit gzlerle bakakalm halleri iinde resimlenebilecek ocuklarla
zdelemitir deta pazar:
Byk uurtmam almlar deliliimden, mor gzl ocuk
ls bir pazar, onu bulamyorum.
Kargnm Bir lkyaz, Btn Yort Savullar!, s.71.
Gn iindeki farkl zaman dilimleri asndan baktmzda, yine kimi zgn

yaktrma ve yorumlara rastlyoruz Ece Ayhann iirlerinde. Sabah, ounluun
imgelemindeki armlarnn aksine yorgun, zayf, bitkindir:
Ama argn sabahlar unutulmu dedi bir Ecebaba.
Hero ile At, Btn Yort Savullar!, s.175.
kindi zeri, ocuklarn, boulduklar denizden kp geldikleri vakittir. lk

bakta
gerekstc
bir
imgelemin
rn
olduu
izlenimini
veren
bu
badatrmann, onun zellikle lm ve lmle ilikili szckleri mecazi anlamda

kulland gz nne alnrsa, ayn zamanda somut bir yaklam yanstt
grlecektir. Bu noktadan hareketle dndmzde, ikindi zeri iin, dar bir
dnyann snrlar iine hapsedilip orada tutulmaya zorlanan ocuklarn evlerine
dn vakti diyebiliriz:
Boulmu geldiler denizden ikindi zeri, yeil uhal kahveler
rhtmnda gizlenmi ivit rengi evlerine. Fal spanyol--.
Gece ise korku ve rknt verici bir vakittir. Bu rknty younlatran bir
etken de kargnm bir ilkyazn o saatlerinde bir canavar andran aydr:
Ay; gecikmi a, yosun yeili bir canavar. lerlemi gece;
kanatsz yarasalar, slanm silahlar. Devrilmi bir tramvay caddede.
Bunlar, kargnm bir ilkyazn simgeleri.
Kargnm Bir lkyaz, Btn Yort Savullar!, s.71.
Ay, tm geceyi kaplayp kuatarak, darda bulunanlarn yolunu kesen, eve

girmelerini engelleyen, geceye ilikin bir korku esidir:
Geceleri aydan, evlere girilemiyordur.
XIV, Btn Yort Savullar!, s.160.
291
Gecenin kokutuculuu, ateli hastalk yznden grlen halsinasyonlarla da

ilikilidir. Cin, peri gibi doast korkutucu glerin grlebilecei, halk arasnda bu
glerin younlukla yaadklar meknlar olarak bilinen bo arsalar barndrr
iinde k geceleri. Yaz geceleri ise, insann karsna her an Karagz oyunundaki
kambur cceyi karabilecek harabelerle doludur:
Bo arsalar vardr yaz gecelerinde hafifsi malta hummalarnn. K
gecelerinde de sonsuz beberuhili sanrlarn harabeleri.
Bu dizelerde gece iin verilen zelliklerin, yani onun rktclnn,

korkutuculuunun ocuka bir alg dzlemine dayandn da belirtelim. Ayn alg
dzlemine dayal korkular, gecenin daha ge saatlerinde iyice artar; bir hayalet
beklentisini getirir bu ge saatler:
msaklarda beklenir her zaman, derin bir gulyabani nk.
Katranlar, inanlmaz istanbulinler927 giyinmi.
Sardunya ve ocuk, Btn Yort Savullar!, s.69.
Gecenin ge vakitleri, hayalet gibi, lm birinin ruhunun da beklendii

saatlerdir:
Gelir bir dalgn cambaz. Ge saatlerin denizinden. fler
lambay. Uzanr aladm yanma. Danyal yalva iin.
Burada airin dalgn cambaz ifadesini yaayan bir kimseden sz etmek iin
kullanmadn dnyoruz; nk dalgnlk bir cambazn sonunu kanlmaz
klabilecek en temel etkendir ve salt dalgn oluuyla anlan bir cambaz, bu zellii
yznden oktan lm bulunan, belleklerde de dalgn cambaz adyla yer tutan biri
olabilir yalnzca. Dolaysyla, geliinden sz edilen varlk, bu l cambazn ruhu olsa
gerek. Anlatc ben Danyal yalva bekleyip onun iin gzya dkerken, bu dalgn
cambazn ruhu gelip lambay fleyerek, onun korkusunu -gecenin karanlndaki
younlua da bal olarak- iyice artrmaktadr.
Ece Ayhann iirlerinde gnn deiik vakitlerine ilikin yukarda saptamaya
altklarmza eklememiz gereken bir tasarm daha vardr: Tm vakitlerden, tm
anlardan
yalnzca
ocuklarn
lm
927
arklar
iitilmektedir.
Ayr
ayr
Tanzimattan Merutiyete kadar Trkiyede kullanlan, yakas kapal bir tr redingot. (Bkz. Trke
Szlk, Dil Dernei Yaynlar, Ankara, 2005.)
292
dnldklerinde farkl ynleriyle ne kan zaman dilimleri bu ilevde, bu

zellikte birleirler:
Saat
ka olursa olsun
ocuklarn lm arklar
saat
ka olursa olsun
ocuklarn
bitiyor ak pencereden
bitiyor klrengi evde.
ocuklarn lm arklar I-, Btn Yort Savullar!, s.45.
2. TOPLUMSAL VE SYASAL TEMALAR

Trk iirinde toplumsal ve siyasal temalara ilgi duyanlarn ya da bu temalar
iire tayanlarn, genellikle toplumcu gereki edebiyat anlayn savunanlar
olduu sylenebilir. Edebiyat tarihimizde sanat toplum iindir ilkesinin taraftarlar
olarak gruplandrlan bu airlerin, ounlukla, sosyalist dnya grn savunduklar
da grlr. Edebiyatmzda toplumcu gereki iirin ilk yetkin rneklerini veren air
Nzm Hikmettir ve siyasal bir bak asn yanstacak biimde toplumsal temalar
ileyen airlerimizde onun youn etkileri gze arpar.
Ece Ayhan, hem syleyi hem de kurgu zellikleri bakmndan Nzm
Hikmet etkisinde ilerledii gzlenen toplumcu iir izgisinin dnda, toplumsal
sorunlar kendine zg bir tarzda irdeleyerek Trk iirine bu balamda farkl bir
kanal aan zgn rnekler vermesiyle de dikkati eker. zellikle Devlet ve Tabiat
ya da Orta kiden Ayrlan ocuklar in iirler adl kitabnda geni yer tutan bu
zellikteki iirlerinde928 siyasal bir ton da egemenliini hissettirir.929 Ancak
928
Memet Fuat, bu kitaptaki iirler iin bence toplum sorunlarna deinen iirlerin bayaptlardr
demektedir. (Bkz. Memet Fuat, ki Ynl Yozlama, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 1995, s. 243.)
Orhan Koak, Ece Ayhann toplum sorunlarna deindiini sylemenin onu Tevfik Fikretle
kartrmak anlamna geleceini ne srerek Memet Fuatn bu saptamasna katlmaz. [Orhan Koak,
Sayklar Bir Dilde Bilmediim/ Ece Ayhan iirinde Dil ve Balam, Ludingirra, 1 (Bahar 1997).]
929
70ler, Trk iirinde toplumcu ynelimin egemenliini belirgin biimde hissettirdii yllardr. Bu
ynelim, br kinci Yeni airlerinin o yllarda yaymlad kitaplarda da grlr. Ece Ayhann
andmz kitabnn (1973) yan sra, kinci Yeni airlerinin toplumcu izgide deerlendirilebilecek
yaptlar arasnda zellikle unlar sayabiliriz: Cemal Sreya, Beni p Sonra Dour Beni (1973);
Turgut Uyar, Toplandlar(1974); Edip Cansever, Sonras Kalr(1974).
293
belirtmemiz gerekir ki bu tonu yaratan duruun siyasal zemini, sosyalizmden ok

anarizmdir.
Her ne kadar Hasan Blent Kahraman,
nk, Ece Ayhann iiri daha balangtan itibaren toplumsal ya
da toplumcu balam, kendisi ne sylerse sylesin, dlamtr. Ya da, ()
toplumsal balam iire dsaldr ve yapt daha ziyade iirseli kuatmak ve
yakalamak abasndadr.930
demekteyse de, Ece Ayhann dlad toplumsal balam deil,
yaptlar
dorudan bu balamla ilikilendirilen toplumcu gereki izgideki airlerin genel

poetik tavrdr. stelik onun iirleri, en batan beri toplumsaldan btnyle
soyutlanamayacak bir tematik yapya sahiptir. Orhan Koakn dedii gibi, nemli
olan, toplumsal sorunun Ecenin btn yaptna demi ve onu belirlemi olduunu
grmektir.931
Onun ou iirinde toplumsal ve siyasal temalara yneldiini sylemek, ilk
bakta toplumcu gereki airlerle ayn kategoride deerlendirilebilecei ya da
onlarla ortak bir paydaya sahip olduu nermesini de iinde tar gibi
grndnden (ve bu nerme tartma gtrmez biimde yanllanabileceinden)
yadrgatc gelebilir; bu nedenle Ece Ayhan ve toplumsallk balamndaki her
saptama ve yargnn onun kendine zgln gz ard etmeden ortaya konmas
ve bu ynde deerlendirilmesi gerekmektedir. Ferda Keskin, onun poetik
duruundaki toplumsallkn zgl ynn, ayn sorunsal erevesinde modern
iirde gzlemlenen yeni ve gittike kimi noktalarda karakterize olmaya doru
ynelen geliim izgisiyle ilikilendirerek ortaya koyar:
lk bakta bir (toplumsal) gerekilik ilkesini artran bu
saptamalarn, iirden mevcut toplumsal gereklii yanstan bir anlat talep
ettii dnlebilir. Ancak g anlalrlyla (yani sklyla) bilinen ve
dinleyici/ okuyucudan ciddi bir teknik bilgi bekleyen atonal ve kakml bir
slubun byle bir talebe dorudan doruya ve geleneksel anlamda cevap
vermeyecei de ak. Dolaysyla ktlk toplumunda modern iirin ne tr bir
930
931
Orhan Koak, Sayklar Bir Dilde Bilmediim/ Ece Ayhan iirinde Dil ve Balam, Ludingirra,
1 (Bahar 1997).
294
toplumbilimsel hatta politik ilevi olduu sorusu daha dolayl bir aklama
gerektiririyor.932
unu da belirtmeliyiz ki onun kimi iirlerinde yer verdii tarihsel eler,
aada ele alacamz kavramlarn irdelenmesi, sorgulanmas, temel niteliklerinin
etiki bir perspektiften ortaya konulabilmesi iin seilmilerdir. Onun asl problem
alan tarih deil, dorudan doruya bu kavramlarn kendileridir. Ayn geree
Hasan Blent Kahraman da dikkati ekmektedir:
() Ece Ayhann asl zerinde durduu ana olgu iktidardr. ktidar,
Ece Ayhanda mutlaka sorgulanmas gereken, Seluklu-Osmanl-Cumhuriyet
hattnda ciddi amazlar olan bir kavramdr. () Bu yanyla, bu iir,
Trkiyede iktidar kavramn onu oluturan soyut bileenlere gndermeler
yaparak ve onlar da szn odana alarak eletiren ilk iirdir.933
O, bu kavramlarn izini, -denebilirse- tarihteki bugnle bugndeki tarihi
ezamanl olarak sorgulayabilecei znel bir balamda srer. ok zel anlamyla,
iirsel perspektifte yaplm bir tr insan ve kavramlar aratrmas da diyebiliriz
onun bu yndeki abalarna. Dolaysyla bu iirler iin tarihsel temalar gibi bir
balk amak ve ilgili eleri tarihsellik zemininde deerlendirmeye almak,
ancak Ece Ayhan eksik anlamaktan ve onun abalarn yanl yorumlamaktan
kaynaklanabilir. Biz de bu nedenle yle bir balk amay uygun grmedik.
Elbette bizim bu blmdeki amacmz Ece Ayhann grlerini tartmak,
doruluu ya da yanll ynnden ele almak deil; iledii temalar saptayp,
iirlerinin temel balamlarn daha iyi kavrayabilmek iin bu temalarn kapsam
alanndaki yaklamlarn, sorgulamalarn, siyasal tutumunu elden geldiince olduu
gibi ortaya koymaya almaktr. Dolaysyla bu abamzn tad nitelik, onun
tematikletirdii kavramlar eksenindeki aykr tutum ve grlerini onayladmz ya
da ou kez yadrganabilecek dnsel yaklamlarn btnyle benimsediimiz
anlamna gelmez.
932
Ferda Keskin, Ece Ayhann iirlerini Okumak in Kavramsal Bir Arkaplan Tasla, Cogito, 38
(Gz 2003).
933
iir, Bke Yaynlar, stanbul, 2000, s.259-260.
295
2.1. Devlet/ ktidar/ Otorite

Ece
Ayhann
devlet,
iktidar
ve
otorite
kavramlarna
bakndaki
olumsuzlua, tezimizin Kiilii ve Dnya Gr blmnde deinmitik. Bu

kavramlarla ilgili dnceleri geni lde iirlerine de yansr. Bu iirlerde devlet,
iktidar ve otorite kavramlar birbirinden ayr dnlemez; bunlar, ayn yap ve
ileyiin deiik yzlerle kendini ortaya koyma biimlerine iaret etmekten baka bir
ayrla sahip deillerdir. Dolaysyla biz de onun iirlerinde bu kavramlarn
irdeleniini tek tek deil, birbirleriyle ilikileri iinde ele almaya alacaz.
Onun, devleti; iktidar elinde tutan ve artkdeer paylamna dayal kar
ilikileri iinde bir araya gelmi bulunan belirli snflara mensup kiilerin bu
durumlarn merulatrmak, srekliletirmek ve halk/br toplumsal snflar
sindirerek bu ilikiler andan uzak tutmak iin kullandklar bir otorite arac olarak
grd anlalmaktadr. Bu bask arac devletin temel dayanann ise zel
mlkiyet olduu inancndadr.934
Sz konusu ileyiin dayal olduu sistemi
zulmle zdeletirir air. Kurulu sistem tamlamasn dorudan doruya kurulu

zulm biimine dntrerek kullanr bir iirinde:
Belli ki kamtr ok ar cezal bir ocuk
Kurulu zulmn yetitirme yurtlarndan
akyla kazmtr ierden kapsna
Ku dillerinde olmaz bir helann ahl mahl
Geme olum geme srndrrler
Namk Kemal kprsnden insan
Halk arasnda Yavuz Sultan Selime ait olduu sylenen ve daha ok Geme
namert kprsnden ko aparsn su seni/ Sinme tilki glgesine aslan yesin ko seni
biimiyle bilinen Sinme tilki glgesine aslan yesin ko seni/ Geme muhanet
kprsnden seyl alsn ko seni atasz; bu dizelerde, ok ar cezal olarak
nitelenen ocuun iinde yer ald toplumsal katman yanstmak amacyla, argo
syleyie uyarlanm olan Geme Namk Kemal kprsnden rktrsn
vakvaklar diye balayan biimine gnderilerek kullanlmtr. Bu durumda, airin,
934
Nedim Grsel, Yorulan Bir iirin Ayak Deitirmesi, Mor Klhani Ece Ayhan iiri iinde,
NeKitaplar Yaynlar, stanbul, 2004, s.211.
296
alt gelir grubundaki insanlar arasnda devlete gvenilmemesi gerektii, devletin

kendisine bulaanlar srndrd yolunda bir inan bulunduuna dikkati ekme
abasndan sz edilebilir.
Devlet, insanlarn yaamlarn srekli denetleyerek her bakmdan kontrol
elinde tuttuunu gstermeye, kendisini de buna ikna etmeye alr; ama bunda o
kadar ileri gider ki neredeyse masallara bile szp mdahalede bulunur ve ocuklarn
bile huzurunu karr. Bu nedenle de henz masal andaki ocuklarn belleklerinde
ve i dnyalarnda bile sevimsiz, souk bir yz olarak kalr:
te kel hasan bu kel hasan karanl sprrm
ters yaklm gldrmemek iin serkldoryan sigaralaryla
ite masallara da girermi bir polis o zamanlardan beri srme
kirpiklerini aralayarak insanlar ocuklarn
Knar Hanmn Denizleri, Btn Yort Savullar!, s.38.
Devlet, kard tzk ve ynetmeliklerle bireyin hareket alann kstlayp

onu btnyle kendisine bal hale getirir. airin, bir iirinde, bu tzkler
karsnda kendi konumundan sz ederken ayn zamanda okura bir neri de sunduu
sezinlenmektedir. Birey, ocukluk yllarndan itibaren bu tzklerle mcadele ederek
byr. Bu byme, yalnzca yetikinlik ana gelme anlamyla gereklemez;
verilen mcadele, bireyi dnsel ynden de byk klar:
1. Biz tzklerle arparak bydk kardeim
()
2. Velhasl onlar vurdu biz bydk kardeim
Sar devletin kira evinde935 oturan yoksul halk kitleleriyle ayn toplumsal
katmana dahil olan airler, daha kentin kapsndayken bir engelle karlarlar; onlar
ieri almamak iin deta mne ker devlet:
Topaacndan aparthanlarda odas bulunamaz
Yars silinmi bir ejderhann dzm zre eylemde
Kiralk bir kentin giri kaplarna kara kirele
airlerin mne kerken iaretlenmesinin iiridir
935
Ece Ayhan, Hangi iir Topal ocuklarn Toplar Sokaktan?, Btn Yort Savullar!, s. 144.
297
Oysa ayn devlet, ayrcalkl snflardan gelen ya da kendisinin szcln

ve savunuculuunu yapan airlerle iki kak gibi i ie uyur().936 Ama devletle
ve iktidarla ili dl olan bu airler, aslnda birer ccedirler; gerekleri grebilecek
yetkinlie ve entelektel dzeye sahip deillerdir:
Devletin cceleri nasl iki kez ayaa kalkmak zorundaysalar
Tabiatn cceleri de bir dehliz bulmulardr kendi ilerinde.
XV, Btn Yort Savullar!, s.158.
Son dizedeki tabiatn cceleri tamlamasnn, baskya urayan ve her

ynden geliimi engellenen halk kitlelerine iaret etmek zere kullanld
dnlebilir. iirde, bu kiilerin kendi ilerine yneldikleri, yalnzca i
dnyalarnda bir k yolu bulabildikleri ima edildiine gre, airin bu tamlamayla,
szn ettiimiz kitleyi kastettiini dnmemiz daha geerli hale geliyor.
Grmedik!
balkl
Ece
iirinde
Ayhan,
devlete
ynelttii
ar
sulamalardan birinin rneini, bu topraklarda kurulan devletlerin bir zellii gibi

gstermeye alarak verir. Ona gre Anadoluda kurulan devletlerin, aykr ve
yeniliki dnen genleri avlamak, yok etmek gibi belirleyici bir zellii vardr.
Bu devletler, kendi denetimi ya da izin alan dndaki sivil nitelikli herhangi bir
oluuma katlan gen ve yaral insanlarn peini brakmaz, onlar avlamak iin
her an tetiktedir:
1. Avclar gazallar ldrr Anadolu balkanlarnda. Gazal kaar
yaralanmsa avc kovalar.
2. illi gazal bir tebeire snsn szgelimi ya da bir dnya
derghna. Avc da dalar.
Grmedik!, Btn Yort Savullar!, s.177.
Devletin aykr gr ve eylemler karsndaki kycln tarihsel

bakmdan somutlayan bir gsterge olarak da Deniz Gezmi, Yusuf Arslan ve
Hseyin
nann
idam
edilmelerine
gnderme
yapar.
Marksist-Leninist
eylemlerinden dolay 6 Mays 1970de Ankara Merkez Kapal Cezaevinde idam

edilen bu genler iin yazd Yort Savul iirinde937 onlar birer kahraman olarak
936
Ece Ayhan, VIII, Btn Yort Savullar!, s.158

Ece Ayhan, bu iiri szn ettiimiz kiiler iin yazdn belirtmektedir. (Bkz. Ece Ayhan, Fahir
Aksoyla Daldan Dala, iirin Bir Altn a, s.220.)
937
298
ne karr ve tarihte padiahlarn geii srasnda halka sylenen yort savul szn
devlete kar kullanarak, ayn kiilikte birletirdii bu insana deta padiah
payesi verir:
Nerede kalmtk? Tarihe aarken ar yldz
Srnerek geiyor bir hkmet kuu kanatlar yoluk
Yort Savul, Btn Yort Savullar!, s.119.
air, bu dizelerine gnderme yaparak kendisi de unlar sylemektedir:

Yort Savul yalnz padiahlar iin sylenir. Benim iirimde ise bir
padiah ar yldz oldu. Deniz, Yusuf ve Hseyin. Yani Erzurum,
Boazlyan ve Sarz.938
iirde amak eyleminin kullanlmas, onlarn birer kahraman olarak tarihe
getiklerini anlatmann yannda, ayn zamanda ge ykselmeyi artrarak air
tarafndan insani bakmdan yceltildiklerini gstermektedir.
Ece Ayhan, iktidar kavramn sorgularken sk sk tarihsel olay ve
kiiliklerden yola kar. Ynetici sfatn elde eden insanlarn kiisel karlar ve
iktidar
hrslar
uruna
nasl
hakszca,
acmaszca
bakalarnn
canna
kyabileceini; II. Mahmut dneminde deta adaletsizlik sembol haline gelen,

padiahtan istedii kimselerin katil fermann alarak keyfine gre ve kendi iktidar
dorultusunda pek ok kiiyi ldren939 Halet Efendi figrnden yola karak verir:
1. Kellesi alnmak zre Mermer Denizinden arlm ve aptesi
atlm adam yaldr;
gentir yeildir kymayn!
ya da gentir;
etmeyin yaldr msrdr!
2. Hlet Efendi akmak gzldr. Akrebi dm saatinin kapan
amtr.
Araya girenlere karl;
bre her zaman orta yal adam nereden bulacaz!
938
Ece Ayhan, Esas Duru mlkn Temelidir, Ludingirra, 1 (Bahar 1997).

Ahmet Mumcu, Osmanl Devletinde Siyaseten Katl, Birey ve Toplum Yaynlar, Ankara, 1985, s.
170.
939
299
Bu olgunun yalnzca sz edilen tarihsel dnem ve meknla snrl

olmadna ilikin kansn da iirin devamndaki u ifadelerle ortaya koyar:
3. Kim diyebilecek kz Irmanda ve dahi tesinde kapakl saat
yoktu?
Kapakl Saat, Btn Yort Savullar!, s.218
ktidar hrs, yalnzca ayn soydan gelmeyen kimseleri deil, hibir suu ve
gnah olmayan z kardelerini bile ldrmeye gtrebilir insan. Bunu da, Fatihin
lmnden sonra II. Beyaztn kardei Cemi talyada katlettirip tahta gemesine
yapt gndermeyle somutlatrr:
1. Ordu bir kere sefere kyor. Bilinmiyor nereye gittikleri. Kocalm
bir boa km.
2. lmn zerine bir ota atar Osmanllar.
3. olu vardr; en k Cem, Beyazt en sar. Haberler salnr
tahta ulaamayana vay!
4. On iki gn ve gece kalr bir ota, kk boya, Gebze.
5. Fatih kokmad m? diyedir dnrm sepici Kemal940, ehzade
Adalarna kar.
Deniz Kysnda Bir Ota, Btn Yort Savullar!, s.219.
ktidar sahiplerinin ne denli zalim ve tehlikeli olabileceini, Sultan

Abdlazizle ilgili anlatlan bir olaya yapt gndermeyle verir air. Ona gre,
iktidar sahiplerinin karlar dorultusunda yazlan tarihlerdeki bilgilerin tersine,
tarihte kahraman ilan edilen otorite sahipleri gerekte sadece birer zalimdirler ve
vahi hayvanlar bile sindirecek denli acmaszdrlar:
5. Bir insan takviminde, 19. yzyl, bir padiah bir aslanla arkadal
ilerletmi ilerletir.
940
Kastedilen air Yahya Kemaldir. Ece Ayhan, bu olay zerinde dnrken Osmanl Devletinde
gelimi bir uygulama olan sepileme ilemini hesaba katamad iin Yahya Kemale ynelttii
eletiriyi bu biimde dile getiriyor.
300
6. Cesaretli padiah, zincirsiz aslan diyedir yazm sapsar kesildii

belli bir vakanvis.
7. Kara gzmde ve kara gerekte, cesaretli aslandr! padiah
zincirsiz!
Padiah ile Aslan, Btn Yort Savullar!, s.225.
evremizdeki doal gzellikler, kendi ekiciliklerini sunduklar kadar

aslnda iktidar sahiplerinin tarih boyunca yaptklar zulm ve kymlar da
seslendirmektedir. rnein, iktidar savamlar yznden pek ok bodurma olayna
mekn olan Beikta denizleri bylesi bir l da iinde gizlemektedir:
ri, kadife ve kaln bir Beikta denizlerinde!
Ama sonra ac, -ileve lk da var!
Hani u Eski Ak!, Btn Yort Savullar!, s.243.
ktidar, kendi kyclnn yan sra ayn zamanda insanlar birbirlerine

ldrtmekle varln srdrmektedir. nsanln yaad savalar ve kymlar,
sermayeyi elinde tutan iktidar sahiplerinin kkrtmalar yznden gereklemektedir.
Sermayelerine sermaye katmalar, kurduklar silah fabrikalarnn daha ok retim ve
sat yapmasna baldr; bu arz karlayacak talebi oluturabilmek iin ise kacak
savalara gereksinimleri vardr. nsanlarn birbirlerini ldrmelerine ynelik bir
hareketlilik olduunda, bir sava durumu ba gsterdiinde bunlar sanki sevinten
bayram ederler:
Daha o zamanlar T. ve S. silah fabrikalar kurulmamt
Domam ortaklar arasnda anlamazlk kmamt daha
Daha sermayeleri bir balonluk metelikler metelikler
Birgn sevinli haberler geldi
gazetelerden
ajanslardan
Sava kmt uzaklarda falan
telerde falan
yaknmzda falan
iimizde falan
kinci ortan adn silahlardan silmek imkansz
Mahalli gazeteler aksilik- ok okunurdu
301
ada Bir Yahudinin El Yazs, Ludingirra 1 (Bahar 1997).
Ece Ayhan, iktidarn iirle ilikisini, airlere bakn da anlamaya ve

zmlemeye alr. Bu konudaki bulgu ve karmlarn yine iirlerinden
izleyebilmek mmkndr. ktidar sahipleri, ilerine geldii zaman iire yakn
dururlar. Hatta padiahlarn bizzat iir yazdklar, mhrlerine iir kazttklar bile
grlmtr:
Mhrnde iir kazldr bir padiah.
XVIII, Btn Yort Savullar!, s.162.
Ancak koullar deiince, iktidar odaklar karlarnn baka alanlara

kaydn fark edince bu durum her an tersine dnebilir. Nitekim Tanzimat
paalarnn birden pozitif bilimlere ynelip sanat ve sanatsal almalar yalnzca bir
kuru grlt olarak grmeleri gibi:
1. Karagmrnde hekimler mek edecekler. Hangi makam hangi
alaturka hastalklara gider?
2. Daha perev. Sokak kaps tokma alnr. Helas ierde konan
afili ua gelmitir karki.
3. Bizim paa haber gnderdi, fazla grlt etmesinler, ben riyaziye
alyorum.
Riyaziye, Btn Yort Savullar!, s.211.
Bu tarihsel olguyu, lhan Berkle yapt bir syleide de dile getirir Ece
Ayhan:
Ferman okunmutur; () padiahlarn, sadrazamlarn, vezirlerin
iir dizdikleri, Divanlar derledikleri grlmez olur giderek. Pek Paalar iiri
brakmlardr; ufaktan ufaktan ilerinde riyaziye alanlar da vardr.941
ktidarn iire ve aire baknn ne denli kmseyici olduunu, airi
ciddiye almadn yine tarihsel bir sahneden yola karak saptar:
1. mzasz bir yaz yaynlanr bir gn Babalide. Boazlar zerine bir
ankabak amlcadan.
941
302
2. Pembe Kona bir yamur alr, tm iktidar ayaktadr. Kim

yazmtr?
3. renilir; ve herkes oh! ekerek oturur devlet koltuklarna.
4. Ha, u bizim air Yahya mym? yerdeki demitir Talt Paa.
Anka, Btn Yort Savullar!, s.207.
Bu iirde gnderme yaplan olay udur: 1917 ylnda gazetelerden birinde

Boazlar zerine imzasz bir yaz yaymlanr. Meseleyi uluslararas boyutlaryla
ele alan, ciddi ve akllca bir yazdr bu. Yazdan ok rahatsz olur iktidar, yani
ttihat ve Terakki. Telala bu yaznn sahibi aratrlmaya balanr. Yaznn Yahya
Kemale, yani bir aire ait olduu renilince, rahatlarlar; Talt Paa,
glmseyerek ha u bizim air Yahya Kemal miymi? der. Ece Ayhan, iktidarn
iiri ve airi ciddiye almayan bu kmseyici bak biiminin toplumda da egemen
olduunu dnr:
Bizim bu toplum, imdi 82deyiz, aire ite byle bakar, bu gidile
bakacaktr da. rlen bu emberi krmak iin her eyi yapacaz.
aircedir! v.s. szlerinin kurnazca bir karlama olduu ak ak ortaya
kncaya dek. Biz bilelim de..942
ktidar sahipleri, yalnzca yandalarna ak bir dnyada, kendilerini her trl
d etkiden ve halkla iletiimden yaltm halde yaamaktadrlar. Darya kar
kaplar sk skya kapatlm olan bu dnya, aslnda insanszdr; nk
insanilikten uzak eylemler silsilesi zerine kuruludur:
Ne zaman elleri zambakl padiah olursam
Sana uzun heceli bir kent vereceim
Girince kaplar yitecek ve bo!
Zambakl Padiah, Btn Yort Savullar!, s.155.
ktidarn yakn ya da uzak ortaklar, halk smrme zerine kurulu sistemde

halk lehine yaplacak herhangi bir dzenleme kendilerinin aleyhine olacandan,
bunu kesinlikle istemezler. Hasbelkader byle bir dzenleme ya da dzeltme
yapldnda ldrabilirler, lgnca tepkiler gsterebilirler. Szgelimi Tanzimatla
942
303
birlikte gelen, maasz memur tayin edilemeyecei, memurlarnsa vergi toplamakla

mkellef olanlar dahil- aidatlarn halktan deil devletten alacaklar hkm
karsnda st dzey memurlar ok rahatsz olmulardr.943 Bu rahatszln
davurumlarndan birini, Esad Muhlis Paa olduu anlalan kiinin tepkisel
davranlarn yle anlatr Ece Ayhan:
1. Sarn bir Bursa valisi, ekmi klcn, vurur da vurur kut
yastklara; duvardan koparmtr.
2. Ah Tanzimat! Ah Tanzimat! Dzyazya dnmeye balam bir
vergiyi Defterdarlara toplattramyorlarm.
Ah Tanzimat! Ah Tanzimat!, Btn Yort Savullar!, s.217.
Smr zerine kurulu iktidarn ortaklar iin harami sfatn kullanan air,
bunlarn saylarnn gittike arttna, Krk Haramiler masalndaki haramileri bile
artk aratmakta olduklarna da dikkati eker:
Haramiler ki krkn stnde artk saylar
bir kk tabut tabakada gezdirirler lleri fakfon
burunlarna ekmek zre, ince armldr.
ktidar
sahipleri
ve
ortaklar
kendilerini
bakalarnn
Tanrs
gibi
grdklerinden lm hi dnmezler ve hi lmek istemezler. Dnce, yaant ve

tavrlaryla sanki enel Hak iddiasn dillendirir gibidirler. Balarna gelen bir
kazay ve bunun sonucunda olabilecek lm bir yanllk olarak grrler:
1. Bir sarayl hanm eteini syrr, pirin bir mangala oturuyor ve
kalkamaz.
2. Bir yanllk da aklabilir ktklere, kk ve yanar.
Enel Hak!, Btn Yort Savullar!, s.197.
air, onlara
Sizde lm var mdr?
V, Btn Yort Savullar!, s.138.
diye sormaktan alkoyamaz kendini, uyarc ama aknlk da ieren bir tonla.
943
smail Habib Sevk, Tanzimattan Beri Edebiyat Tarihi I, Remzi Kitabevi, stanbul, 1942, s.8, 11.
304
Ece
Ayhan,
devlet-iktidar-otorite
kavramlarna
ilikin
sorgulamalar
dorultusunda Osmanlya evirdii eletirel bakn ayn biimde Cumhuriyete de

yneltir. Zaten Trkiye Cumhuriyeti, Osmanlnn klk deitirmi bir biimidir ona
gre. Bu yzden,
imdi vaktin padiah ya da padiahlar kimdir yahu patron?
Patron! Ya da Bir Patron!, Btn Yort Savullar!, s.247.
diye sorar.
Daha nce Cumhuriyeti tek padiahl sistemden ok padiahl sisteme gei
olarak grdn sylediimiz air, otoritenin, gcn ve yldrcln insanlarn
zihnine iyice kazmak iin bu dnemde de acmasz uygulamalara bavurduu
grndedir. Unutamad bir olay iirine tayarak bu grn somutlamak ister.
Cankurtaran lkokulunda renciyken retmenleri tarafndan Yurttalk Bilgisi
dersi kapsamnda bir uygulama iin idam grmeye gtrlmlerdir. Bunu
devletin ibret-i lem944 politikas olarak niteleyen air, yaad olaya bir iiriyle
yle tanklk eder:
1. Dzl Azize Sofya. ayakl bir aata boynu krk bir adam;
entari giyindirilmitir.
2. Cankurtaranl yavru kurtlar da geiyorlar kepleri ve trampetleriyle
ayazda.
Cankurtaran, Btn Yort Savullar!, s.162.
Ona gre, iktidar hangi kla girerse girsin sonuta ayn zelliklere
sahiptir. ktidarn bizzat kendisi kt ve ktlk zerine kuruludur. nemli olan
kimlerin iktidar olmas gerektii deil, bu kavramn insanlktan silinmesidir.
Halkn Cumhuriyetle de bask ve adaletsizliklerden kurtulamadn, iktidarn
olduu her yerde otoriter basknn ve ynetici zulmnn de kanlmaz olarak ortaya
kacan dnen air, bu bakmdan Cumhuriyetin yer yer Osmanly bile aratt
kansndadr:
1. Derviler kendi deneyimlerinden konuuyorlard. Buday! koruk!
boncuk! nleyen bir Beylik bir kapaklanmaya grsn. Sekiz ehzade,
dokuz taht znike karan, drt dzmece vardk V. Mustafaya.
944
305
2. Ve bir kr emenin iinde, zalim bir padiahn zamannda

domadk diyedir dvndler derviler.
Kr Bir eme, Btn Yort Savullar!, s.204.
Osmanlda rahat uyuyamayan kesimler, ayn biimde Cumhuriyette de rahat

uyuyamamaktadrlar. Kendilerini gvende hissetmeyen, korku ve tedirginlik iinde
yaayan kesimler iin rejim deiiklii bir zm deildir:
Leblebici horhora alk tutan
dikran uhacyana iek atan
sen uzak hala neyyire hanm yoksa
cumhuriyette de uyuyamyor musun?
Uzak Hala, Btn Yort Savullar!, s.60.
Sistem, ocuklar iinse daha ok lmler getirmektedir. Enflasyonuyla,

iktidar evrelerinin ve artkdeer blmclerinin kar ilikilerine gre belirlenmi
politikalaryla, insanca yaama hakkn yalnzca belirli katmanlar iin uygun
grmektedir sistem:
Yalnz belki ocuklar iin atl
glen tramvay lmn cumhuriyete
enflasyonu sekiz memeli bir zenne
Ut, Btn Yort Savullar!, s.55.
Farkl rejimleri temelde ayn anlay ve yaplanmann yalnzca farkl

adlandrllar olarak gren, tm ynetim biimlerini iktidar ve otorite ortak
paydalarndan hareketle nerdeyse zde kabul eden air, bu deiimlerin marjinal
kitleler asndan siyah bira imekten te bir anlam tamad kansndadr:
Uyand trkelendi fikret mualla945 bir deli
ve cumhuriyetin her ilannda
bitmek zere siyah bira ien eski babam
ocuklarn lm arklar-II-, Btn Yort Savullar!, s.57.
ktidarn adaletsizliklerine kar bir tutum ve kii modeli olarak, hak aramak
adna pire iin yorgan yakmann en gzel Almancasdr Kleistin bu kroniki946
945
Fikret Mualla Sayg, ada ressamlarmzdandr. 1939da Ses dergisi iin izdii desenlerin bir
ksm mstehcen bununca hakknda dava alm ama beraat ettikten sonra Parise giderek kendini
alkole vermi biimde yaamnn kalan blmn orada geirmi, polis fobisi yznden tedavi de
grmtr. (Ayrntl Bilgi in Bkz. Orhan Kololu, Fikret Mualla Bir Garib Kii, Boyut Yayn
Grubu, stanbul, 2003.
306
dedii Michael Kohlhaas karr Ece Ayhan. H. von Kleistin bu romanna adn
vermi olan kii, hakszla isyann ve hak arama mcadelesinin en gzel rneidir
ona gre. Romana konu olan ve Almanyada derebeylik rejimi dneminde geen
olay ksaca yledir: At reticisi olan Michael Kohlhaasn satmak zere kente
gtrd atlarna derebeyi haksz yere el koyar. Ynetime bakaldran Kohlhaas,
kurduu kk orduyla birlikte Almanyay yakp ykar, her taraf atee verir.
Yakalanp idama edilecei srada, son arzusu olarak haklarnn geri verilmesini ister.
Atlarnn bedeli denir ve idam edilir.947 air, bu eylemin evrensel bir hak arama
yolu olduunu dnr:
1. Padiah Gzl Olumu atmda sormutum; Michael Kohlhaas
nasl yazlyor?
2. en gzel dnyacas Kantarlkn bir ey konmam.
Michael Kohlhaas, Btn Yort Savullar!, s.176.
Hulki Aktun, onun sistem cinayetlerinin kyd herkesten yana yana948

olduunu syler. Bu, airin etiki kimliini hangi konumlanla belirlediini de
gsteren bir saptamadr. Onun iktidar, otorite ve devlet kavramlaryla hesaplama
abasnn temelde etikiliine dayandn sylemitik. Hasan Blent Kahraman, bu
balamda etik- iktidar ilikisini yle ortaya koymaktadr:
Etik kavramnn iktidarla dorudan ilikisi olduu kukusuzdur. Ne
var ki, bu iktidar ilikisi bir varlk ilikisinden ok bir yokluk ilikisinin iinde
olumaktadr. Bir baka deyile etii belirleyen iktidarn varl ve onunla
eklemlenmek deil, onun dnda kalabilmektir. ktidar da, hi kukusuz
yalnzca siyasal iktidar deil, her trden sistematik ilikiyi ieren bir
kavramdr.949
Kahraman, Trk iirinin siyasal yn ve devlet/otorite kavramlar
karsndaki durumuyla ilgili yapt ok nemli saptamalarn yan sra Ece Ayhann
bu balamdaki farkl konumu bakmndan u dnceleri de dile getirir:
946
lhan Berk, Zambakl Padiah zerine Bir Konuma, Dipyazlar iinde, s.46, 47.
H. von Kleist, Michael Kohlhaas, (ev. Necip ok), Milli Eitim Bakanl Yaynlar, stanbul,
1946.
948
Hulki Aktun, Kendisini Balatmtr, Ludingirra, 1 (Bahar 1997).
949
947
307
Onun iirinin marjinalden siyasala alan bir yelpazede kristalize

olmasnn nedeni, Trk iirinin siyasalla deil siyasetle uramasyd.
Otoriteyi ele geirmeye almasyd. Ece Ayhansa otoriteyle savayor, onu
reddediyordu. Ece Ayhann karan bir iir yazmas, mor klhani olmas,
daima marjinal birisi olarak grnmesi, devletin kaymakamlndan
neredeyse kpr altna inmesi budur: otoriteyle olan atmasdr.
Osmanlyla ilgilenmesi bunun bir sonucudur. Ece Ayhann iirinde devlet
kavramnn daima bir biimde ortaya k bu nedenledir.950
Onun ilk iirlerindeki tarihsel gndermelerin dorudan doruya cumhuriyet
ideolojisine
ynelik
olduunu
syleyen
Ahmet
Oktay,
airin,
ekonomik/politik/ideolojik dzeylerde basklanan bireyi, uzlamay istemeyen

bireyi ngrmekte oluuyla ilikilendirir bunu. Cumhuriyete ynelik gndermelerini
yalnzca ilk iirlere zglemek, kukusuz eksik bir baktr; ancak Oktayn da
belirttii gibi onun temelde sorgulad alan iktidardr.951
Ece Ayhann kimi tarihsel ve siyasal olaylara kadar uzanan bu sorgulama
alann iirlerine tarken iirsellii feda etmemesinin nedeni ise tek tek olaylara
taklp kalmamas, bunlar szn ettiimiz kavramlar ekseninde birer gsterge
olarak irdeleyip tikelden tmele, zelden genele ynelebilmesidir. Nedim
Grselin dedii gibi, Ece Ayhann bunu iirinin zgn yapsn bozmadan
yapabilmesi952 nemli bir baardr; nk somut olgu ve kiiler zerine younlaan
ve salt yanstma amacna koullanan bir dikkat, dilin imgesel dzlemden anlatsal
dzleme geiini de beraberinde getireceinden, metindeki iirsellikin ntrlemesi
riskinden kendini btnyle kurtaramaz.
2.2. Fuhu
Okurlar fuhu szcnn Ece Ayhan iin tad nemi, daha ok, alt
bal ya da zel Bir Fuhu Tarihi olan anakkaleli Melahata ki El Mektup
kitabnn yaymlanmasyla fark etmilerdir. Bu kavram, onda zellikle dnsel
tavrn ortaya koyarken ilevselleir ve nem kazanr. lkgenlik yllarnn fuhula i
950
Hasan Blent Kahraman, Ece Ayhan lnce, Radikal, 15.7.2002.

Ahmet Oktay, Trk iirinde Tarih lgisi, air ile Kurtarc, Korsan Yaynlar, stanbul, 1992,
s.123, 124.
952
NeKitaplar Yaynlar, stanbul, 1994, s.217.
951
308
ie getiini sk sk dile getiren airin fuhua dnce dnyasnda ve iirlerinde

yer vermesi de byk lde bu otobiyografik nedenlerle aklanabilir. O, fuhu
dnyasnn dardan karanlk ve etrefil grlebileceini ama ierisine dalnca
ili, ackl ve prl prl aydnlk bir dnya olduunu ne srer.953 Bu szce
yaklam ise ilgintir:
Fuhu szc, bana gre, arpc bir szcktr. Ayrca bu
szcn bir albenisi de var. Szck, i ilerken sylendii gibi, fahile falan
da bir iliii yoktur. Yeri gelince ucuz da olabilir. (Ben, ucuz yerine
ekmein boyunca demeyi seerim.)954
Ayn ilgin yaklamn, modern iirle fuhu arasnda dorudan bir iliki
kurma abasnda da grebiliyoruz:
stelik de fuhu modern iirle aktrmadan kucak kucaa idi, buyur
ayr ayrabilirsen!955
air, Son iirler kitabndaki deneme-dzyaz iir karm metinlerinden
birinde de ayn sav dile getirir:
Beyolunda fuhula, pezevenklerle ve orospularla i ie
yayorsun. Zaten sen de onlardan birisin. Toprak zeminli
bitirimhanelerle senli-benlisin.
iir de yle deil midir? gereklikte iir fuhula i ie gider.
Byle yaayabilir ancak. Benim senli-benli deyiim budur.
ne srd bu ilgiyi/ilikiyi o denli kabullenir ki bu dncesini bir

kitabnn adndaki iir szcnn fuhula eanlaml olarak kullandn
syleyecek noktaya kadar gtrr:
iirin Bir Altn ann alt ad ya da Fuhun Bir Altn a
olacakt. nk biz fuhula i ie iki kak gibi yaadk.956
Kurduu bu ilikinin gerekelerine ve mahiyetine ilikin bir aklama
getirmeyen airin, modern iirle daha ok kendi iirlerini kastettiini dnebiliriz.
Ece Ayhann ilk iirlerinde de fuhu kavramyla ilikili szckler yer tutar;
ancak bu iirlerde, onun fuhu szcne sonradan ykledii anlam ve ilevsellik
953

955
956
954
309
ynnde herhangi bir ize rastlanmaz. Bu iirlerde fahielerin anld dizelere daha
ok stanbulun marjinal kesimlerinin younluklu olarak yaad semtlerdeki alt
kltr gruplarnn bak as ve sylemi yansr. Cinselliini ancak fuhu
sektrndeki kadnlarla yaayabilen bir erkek figrnn perspektifinden verilir bu
kadnlar:
hi ieki dkknm van Milinski
Galata gecesi Ceneviz kerhnesinde
boyal kunduralarma byk erkekliime bakt kald
dileri kmilen altn dvlm bir kadnn yz
Henz fuhu kavramnn bir sorunsal olarak belirmedii, dnsel

sorgulama alanna ekilmedii bu iirlerden birinde, fahielerin kendilerini eya ile
kartrmaya balamalarna ilikin yer alan saptama bir lde zellik tar
gibidir; ancak zerinde asl younlalan durum, bu gzlem, bu trajik gereklik
deildir yine de:
Viski bize bir profesyonel orospu kadar pahal geliyor
Sokakta apkalarm karp selam veriyordum
(Numarasn bilmediim Vedhalardan birinde)
Artk kendilerini bir eya ile kartrmaya balayan orospular
ok ireti duruyorlard decek gibi oluyordum
Bunlar da bizim Vedhalarmz.
Bu olgunun air iin bilinli bir seim ve sonradan ykleyecei ilev

dorultusunda ayrmaya balamasnn ilk rnekleri ancak Ortodoksluklarda
grlr. Kitabn XI. iirinde, genelev ortamndaki yaamn ve iliki biimlerinin yan
sra o ortama drlm bakire bir kzn zorland cinsel ilikideki trajik durum
anlatlrken, erkek mteriden ay olarak sz edilmesi dikkati eker. Cinselliin
ticari bir olgu haline getirilip insanlarn bu sektrde birer metaya dnmesini
mmkn klan taraflardan biri konumundaki erkek mteri, ilk iirlerinde herhangi
bir eletirel yaklamla verilmezken, bu iirde insan olmann dna tanarak en
ar hakaret szlerinden birinin hedefi olmutur:
310
Dverdi kzlarn bir aa957 yarm azla. Kutsal ve isizdir

loncas Zibann.958
Atyor ifteler trtklanm
bir
kzlk.
Geciktirsin iin
soyunmasn istanbulinler.
Srlecektir bozukluklar biimi. Bir kzla mteri bir aynn
kucaklamasndan.
Ortodoksluklar- XI, Btn Yort Savullar!, s.97.
Yine kitabn XVII. iirinde, fahie anlamna gelen Rumca porne

szcnn959 yara szc ile ayn arm alannda buluabilecek biimde
kullanlmas, airin bu kavrama ilikin yaklam biimindeki belirginleme sreci
asndan deerlendirilebilir:
Davulcu mar alyor avluya konmu tabut. Ressam
Ayvazovski, kkken uzun sre gremitir.
Yzkuylu evrilirse, srtnda daha byk bir yara grlr.
Raspop kafasyla porne trevleri.
Ortodoksluklar- XVII, Btn Yort Savullar!, s.103.
Ece Ayhann bu kavrama daha duygusal bir tonda ve znel bir ayla
iirlerinde yer veriine, zellikle Devlet ve Tabiat ya da Orta kiden Ayrlan
ocuklar in iirler kitabnda rastlyoruz. Kt yola dm bir gen kzn fuhu
sektrnde yaad trajik bir sahneyi arpc bir biimde anlatt dizelerinde, ayn
zamanda bu sektrn mekn olarak nerelere szm olduunu gsteren ifadeler de yer
alr:
Valde Atikde Eski air kmaznda oturur
Salar bir szle rlr bir szle zlr
Kt caddeye dm bir tazenin yakn mezarlkta
957
(Genelevde) yal, deneyimle fahie; mama yardmcs. (Bkz. Hulki Aktun, Byk Argo Szl,
Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2002.
958
stanbulda, kapanm ok nl bir genelev sokann ad. [Bkz. Ender Erenel, Ece Ayhan
Szl, Yeni Dergi, 54 (Mart 1969).]
959
Bkz. Ender Erenel, a.g.m.
311
Saatlerini karm yedi dala gerilmesinin iiridir

Burada gnderme yapt olay, airin Mortesi Requiem kitabnda iki kez
daha anlatlmaktadr.960 Demek ki Ece Ayhan ok etkilemi, zihnini ok megul
etmi bir olaydr bu. Fuhu kavramna ek olarak bu dizelerde ayrca insanlarn
acmaszlna ve vahet eilimine de dikkat ekilmektedir. airin Mortesi
Requiemde verdii bilgiden anlaldna gre, sz edilen kadn fuhu iin
anlat erkek tarafndan gtrld yerde o kiinin alt arkadann daha cinsel
saldrsna uram, bedenini satt yetmezmi gibi deta iradesi de gasp edilerek bir
anlamda o sre iinde ac eken bir ly yaamtr. Bundan hareketle, iirdeki
mezarlk szcnn, bu olayn yaand mekn vermenin yan sra o kadnn
yaad gereklik dzleminin asl ad olma ileviyle kullanldn da syleyebiliriz.
Fuhu sektrnde birer ticari mal olmaktan te bir anlam ifade etmeyen hayat
kadnlarnn, bu trajik durumlarn bile ayrt edemeyecek kadar cahil/saf olular ise
yle yansr Ece Ayhann imgeleminden:
1. Beyoluna yazlacaklardr. Gaga burunlu bir aa der:
Siz sermayesiniz ayol!
2. Susarlar gtoturu; Zrafa Soka, Galata.
3. Cgaral bir ses der: Hi bile, benim nfus kdmda ar
ii ekmek karnesi verildi duruyor.
Krhane, Btn Yort Savullar!, s.191.
Genelev kadn, geimini salamak iin, yoksullarn alabilecei trden

herhangi bir ite istihdam edilmekte olduunu sanmakta, kendini de bu sanya ikna
etmeye almaktadr. O da ar bir i yaptn dnerek iinde bulunduu
durumu merulatrmann ve -itildii koullardaki eylem biimini gerekte
benimsemedii iin- kendini aklayabilmenin yollarn aramaktadr. Aslnda
kendisinin bu olmadna inanan genelev kadn, inan ve zlemleri
dorultusunda resmi kanallarca da onaylandna (anlaldna ve dorulanmakta
olduuna) yorabilecei en kk bir gstergeyi bile umudu ynnde kant gsterip,
960
Ece Ayhan, Mortesi Requiem, s.67, 90.
312
tad sfat anmsatldnda, anmsatanlara ve kendisine bile kar kmaktadr;

oysa damgalanmtr ve k yolu yoktur onun iin, ar iinin onu balayan
anlam fahie, para karl cinsel ilikide bulunan kimse961dir.
ocukluk anlarndan yola karak, bu sektrde alan kadnlarn kendileri
kadar yaknlarnn da madur olularn, aclarn, toplumdan ya da kimi toplumsal
iliki biimlerinden soyutlanmalarn yanstt Yalnayak iirdirde ise sitem ve
fke dolu bir slup gze arpar. O kadnlar sahipleniini ilk kez bu iiriyle byle
net ve keskin biimde ortaya koyar Ece Ayhan. ounluun kt kadn diye
and, haklarnda olumsuz duygular besledii, hatta birer lanetli gibi grd hayat
kadnlarnn ayn zamanda ana olularna dikkati ekmekle kalmaz air; daha da
ileri giderek, ounlua ve egemen deer yarglarna meydan okurcasna onlar
ermi ilan eder:
Emraz Zhreviye Hastanesine kapatld anamz
Adyla alan ermi Sirkeci kadnlarndandr
airin ocukken bahesinde arkadalaryla uurtma uurttuu bu hastanenin
pencerelerinden hayat kadnlarnn onlara eker at,962 srekliletirilmi bir eylem
biimine dntrlerek yle dizeleir:
eker atar hl mazgallardan Cankurtaranda
Ac Bacnn ac bilmez uurtma ocuklarna
Acl yaamlarnn da tesinde acyla zdelemi, deta acnn cisimlemi
varlklar haline gelmi olan bu kadnlarn ocuklar da dlanmaktadr. Bu dlanma,
zellikle, br ocuklarla paylamalar gereken resmi etkinliklerde onlarn yzne
vurulur:
Yl sonu msamerelerine kimler karlmaz?
Annenin hayat kadn oluu, ailenin paralanmasnn yan sra sanki bir suun
cezasn tm aile bireylerine ektirir gibi bu paralln resmi bir uygulamayla da
zorunlu ve srekli tutulmasna yol amtr; Emraz Zhreviye Hastanesine
kapatlan anne gibi baba da akl hastanesine kapatlmtr. Baba, siyasal ve resmi
sylemlerde yceltilen halktan biri olmasna karn grd alaltc muameleler
ve
961
962
iddet karsnda dnmekte; bir yandan halktan biri
Hulki Aktun, Byk Argo Szl, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2002.
Ece Ayhan, anakkale, anakkaleli Melahata ki El Mektup, s.34.
313
olarak bu
soyutlanmlnn, bir yandan da halk tarafndan soyutlanmlnn aknln

yaamaktadr:
Babamz dvld gllabici odunlarla tmarhanede
Acaba halk nedir diye dnr arada iittii
Anne ve babasnn konulduu iki kapatlma mekn (hastane ve tmarhane)

arasnda kalan ocuun ac bilmemesi ise iki adan yorumlanabilir: ocuk, olup
bitenlerin kavrayabilecek erginlik dzeyine henz sahip olmadndan ortadaki acy
hissetmemekte, yaanan trajedinin dndaki dnyasnda oyunlar oynamaya devam
etmektedir. ocuk, bu acya saplanp kalarak gcn, enerjisini, zamann tketmek
istemez; tm bunlarn hesabn sorabilmek iin gl olup ayakta kalmas,
dolaysyla acsn grmezden gelmesi gerektii iin, ac bilmez.
Ece Ayhann fuhula ilgili asl sahiplenici tavr ve aykr k, simge bir
ad olarak anakkaleli Melahati ne karyla olmutur. anakkaleli Melahat, bir
dnem stanbulda genelev patronielii yapm, sonunda Tombalac Ceylan
lakapl dostu tarafndan kafasna ate edilerek ldrlm bir hayat kadndr. air,
bu lm karsndaki duygularn yle dile getiriyor:
9 Kasm 1970de tabancayla vurdular onu! Vurdular beni!963
Genel kan ve duygular karsndaki ayrks tutumuyla, toplumsal deer
yarglarn sarsmak iin ortak bilin alanndaki kodlarla oynamay ok seven air, bu
hayat kadn iin, anakkale geilmez szn deitirerek Melahat Geilmez
balkl bir iir yazmtr:
1. Gazetelerde ak kara bir resmi otuz yllk. Arkasnda mlki
taksimatl bir harita. Komiserin odasnda arlanrm.
2. Ve imparatorieliinde bir vesikalk. Tombalac Ceylan
renkli ekmi. Delikleri balmumuyla rterler.964
963

airin verdii u bilgi, dizenin somut balaman akla kavuturmaktadr: Tombalac Ceylan,
anakkaleli Melahatn dorudan doruya kafasna iki el ate etmitir. (K DELK DE CENAZE
LEVAZIMATISI TARAFINDAN BALMUMUYLA RTLMTR.) (Bkz. Ece Ayhan, a.g.e. ,
s.82.)
964
314
3. Gnderilen elenklerde Geilmez yazlmt soyaac.

Kk harflerle de fuhun ansna.
4. anakkaleli Melahatn trenine polis bandosu da
katlmtr.
Melahat Geilmez, Btn Yort Savullar!, s.181.
Geilmez szcnn iirdeki ok ynl ilevi zerinde de durmamz

gerekiyor. Bu szck, kalp bir szde yan yana kullanld anakkaleyi
artrmakla Melahatin memleketini bildirdii gibi, ayn zamanda onun air
tarafndan bir kahraman yani tarihte ad ylesine anlp geilemeyecek nemli
bir kiilik olarak grldn ezamanl olarak vurgulamak ileviyle seilmitir.
Zaten air btn dileinin anakkaleye bu hayat kadnn bir heykelinin dikilmesi
olduunu syler:
Btn dileim, herkes bir ey ister ya, kk ekerler,
karamelalar satarak geinmeye alan kr bir yal kadn bile!
Ben de unu istiyorum:
anakkaleli
Melahat
da
bir
Anafartaldr.
anakkale
Cumhuriyet meydannda bir heykelinin dikilmesi!

Lapsekili Priaposun heykeli tam karsnda. Ve dnecek!
Ece Ayhan, heykeli dikilecek denli nemli bir kahraman gibi grd bu
kadn cumhuriyetin ilk sk ve sivil giriimcilerinden biri965 olarak nitelemekle
kalmaz, onu deta kendisini de aan ama ayn zamanda kendi adyla anlan bir
dnsel ya da manevi ekoln temsilcisi gibi lanse eder:
anakkaleli Melahat Kk (ya da Byk) Anafartaldr. Ama anas
onu anakkalenin yakn kylerinden plak kynde dourmutur. ()
yleyse Melahilerden olur, oluyor.966
Hatta onun, tpk Meryem Ana gibi ve gerekten fakir anas967 olduunu
ne srer. Kanmzca bu yaktrmalarnn altnda, anakkaleli Melahatin air
tarafndan aknlk ve hayranlkla anlan uygulamas yatmaktadr:
965

967
966
315
Hafta sonlarnda, zellikle cumartesi gnleri, gezici otobsler

sermaye kzlar tayor. Dnebiliyor musunuz? tarihte ilk kez, tornac
raklarn, bekar souk demircilerin ayaklarna gidilecekti.968
Yaklam byle olunca, onun halini ve izgisi de bir iir gibi grecek denli
zelletirir; alt gelir grubunun ocuklarna hitap eden bir iir:
Smklerini ceketinin yenlerine silen, numara tral kk
ocuklar ve eri br alglarla donuk bir BANDO (grlebilecei gibi)
anakkaleli
Melahatn
iirini
ve
peini
hi
brakmayacaklardr,
brakmazlar!969
Bundan haraketle, Ece Ayhann modern iirle fuhu dorudan bir balant
iinde grmesinin temelinde, bu ikisinin hem dayand hem de ald/hitap ettii
bir ortak sosyolojik taban varsaymnn bulunduu dnlebilir. Dolaysyla, air
tarafndan her iki alann zneleri geldikleri toplumsal katman, sahip olduklar
duyarllklar, maruz kaldklar koullar, devlet ve toplum karsndaki konumlar,
trajike en yakn olmalar gibi pek ok noktadan kurulan bir denklem iinde
simetrikletirilerek
alglanyor
olabilir.
Zaten
yaptmz
alntlardan
da
anlalabilecei zere Ece Ayhann anakkaleli Melahat zelinde hayat kadnlarna

bak
as,
okuru,
bu
figrlerin
fuhu
balamndan
soyutlanarak
konumlandrlmaya alld baka dnsel, tarihsel, toplumsal, bireysel ve

insani balamlara doru yneltmeyi amalayan zgl (ve belki de znel) kayglar
barndrmaktadr.
Ancak, Ahmet Soysalla yapt bir syleide yer alan u ifadeleri, sorunu
ayn zamanda baka bir boyuta da tamaktadr:
Baba hem ldrlmek, hem de sevilmek iindir. anakkaleli Melahat
da yle. ki el mektupla: ldrmek istiyorsun.970
Baka hibir yaz ya da syleisinde rastlayamadmz bu dncesini
amlamadan ylece syleyip brakmas bu konuda somut bir yorum yapabilmemizi
gletirse de, airin bu szlerinden anakkaleli Melahat dolaymndaki dnsel ve
iirsel tutumuna ilikin genel olarak unlar karsayabiliriz: Onu nce bir simge
kiilik olarak somut gereklii ve kimlii ile sorunsallatrmak, her bakmdan
968
Ece Ayhan, a.g.e.. , s. 20.

970
969
316
irdelemek; sonra da iki el mektupla ldrmek, yani bireysel varln ve durumunu

ap ondan kurtulmak, meseleyi somut olgunun snrlar iinde tutmayp daha geni
kapsaml ve soyut balamlara (tikelden tmele) sramak.
Necmiye Alpay, Ece Ayhann anakkaleli Melahati ne karn, airin
kart olduu yazl/resmi tarihle hesaplama sreci iindeki tavrlarndan biri
olarak deerlendirir:
Sarnlarn yazd tarih, nezih ve muhtasar gstermek istedikleri
geni anlamdaki tarihin bu mor cinsellikten oluan kollarn kesmise,
karsna geilmez olarak anakkale deil Melahat kacaktr.971
Hayriye nal, airin bu seimini ve fuhu dnyasna olan ilgisini aslnda,
mhre olan dirence ilgiye balar.972 Trk iirinde fuhu szcn vurgulayan bir
ikinci airin yokluuna iaret eden Hasan Blent Kahraman ise Ece Ayhann bu
gerei, btn almlaryla birlikte etiki kimliinin adeta alamet-i farikas
olarak zerinde tamakta olduunu sylemektedir.973
Ece Ayhann fuhuu sanat ve dnce dnyas iinde sorunsallatrd
belli bal kavramlardan biri olarak semesinin temelinde, onun aykr ve ayrks
bak biimiyle dta braklalanlara kar zaten hep ak olan algsnn yan sra
otobiyografik nedenlerin de bulunduunu syleyebiliriz.
2.3. Halk
Ece Ayhann dnsel izgisi ve sanat anlayn belirleyen ynsemeler
bakmndan halk sfatn tadn sylemek gerekle badamaz; ancak devlethalk ikilii balamnda dnlnce halkn yannda yer ald da yadsnamaz.
Halk yoksulluk ve yoksunluklar, devletle sorunlu ilikileri, ac ve aresizlii, hem
ekonomik hem de kltrel ynlerden geri braklml vb. durumlar iinde yer tutar
onun iirlerinde. Bu durumlar, kimi zaman,
K ve skdar, atksyla geirecek bir kadn
Yazmm, nedense, deftere.
XXI, Btn Yort Savullar!, s.128.
971
Necmiye Alpay, Bildirgesi Yort Savul, Ludingirra, 1 (Bahar 1997).

Hayriye nal, Ece Ayhan: iirimiz Her i Yapar Abiler, Hece, 70 (Ekim 2002).
973
972
317
dizelerinde olduu gibi yalnzca saptar; kimi zaman da arpc bir grnt
eliinde farkl uzanmlar ve bileenleriyle sorgulayarak ortaya koyar:
Ar yapayalnzlna melmi gazeteye bakyor kara
yeldirmeli kuruncu bir nine
Askeri mzka okuluna giremeyi
snavlar yedek aday listesi
Kuruncu bir ninenin bu drt dizeyle verilen grnts, ayn zamanda
yoksul halk kitlesinin nemli yaam gereklerini ve sisteme ilikin bir arpklk
saptamasn da tar: Yoksulluk ve aresizlik iindeki kesimlerin kaderini ocuklar
devralr. lerinde kr de olsa bir umut tayan bu insanlar, yaama tutunabilmek iin
her seenei deerlendirmek isterler; ancak torpillerinin olmamas onlar iin
giri anslarn giremeyi sonularna dntrr. Sistem, onlar darda tutan
katlndan hibir zaman dn vermez ve arpkln hi aksatmadan ileyiini
srdrr. Sistem, darda ve aresiz brakarak aslnda kendisinin ittii/zorlad
sulardan ya da kendisine ynelik ykc eylemlerden dolay, rettii bu sulu
ocuklar idam etmekten de geri durmaz; bylece, ezilen snflar iin deta iki ynl
bir kym gerekletirir. Trajedileri gibi kendileri de fark edilemez kimselerdir
bunlar:
Her yl arar ve bulur ve sarsldn kimse grmez
dam edilmi torununun ilk adn
alabilecekleri bir kap, kendilerini ve durumlarn anlatabilmek iin

bavurabilecekleri bir merci yoktur; kendilerine mahkm halde, mutlak bir
aresizlik uzamnda varlklarn srdrrler:
1. Kendi kendisinin nnde oturmaya mahkm Eypl bin ana.
2. Karlar Stlce ve ksaln. Lambalardaki gazyalar bitmi.
Karartma, Btn Yort Savullar!, s.193.
Yoksul halkn, yalnzca ilerindeki kr bir umuda dayanarak, okutabilmek

iin snavlarla bouturduu ocuklarnn kar kutbunda; nne sunulan farkl
nimet seeneklerine kar neredeyse gnlsz bakabilecek ve ancak baba zoruyla
bunlardan birine ynelebilecek kadar rahat, baba zorunun dnda bir yol
318
tuttuklarnda ise yine kazanacak kadar gven iinde yaayan ayrcalkl

kesimlerin ocuklar vardr:
Bir orgunun kk olu
(Baka yok muymu ne)
Sonralar Avrupada nl bir aktr oldu para kazand
Baba zoruyla Hukuk okudu nce
Stravinskyyi tanrd paradiden
n sralarda ve bastonsuz olduu iin
Eek arlarn andrr uzunca
Tiyatro sevgisine ap kapad perdeleri
Bu ocuklar, yurtd balantlar nedeniyle tehlikeli durumlardan rnein
sava yllarnn getirebilecei istenmeyen bir olaslktan- uzak tutulabilirler; ama
yoksul halkn ocuklar, ini Bilir Bir Rejim tarafndan ivedilikle cephelere
srlr:
Sava kt yllarda teker teker yava yava
ini Bilir Bir Rejim kuklalar cephelere sevketmiti
ada Bir Yahudinin El Yazs, Ludingirra 1 (Bahar 1997).
air, halka toplumsal kmeleni iinde az yer kaplamalarndan dolay

sitem de eder:
Mor biletli yolcular! El deitiren halk kartlar!
Ne kadar az yer kaplyorsunuz!
Mor biletli yolcular (eskiden stanbul ehir hatlar vapurunda ikinci mevki
biletlerle yolculuk yapanlar), Nedim Grselin de
belirttii gibi aslnda
kalabalktr;974 ancak alkanlklar yznden skk oturmakta, hak ettikleri

kadar yer kaplamamaktadrlar. airin, bu tikel durumdan hareketle halka ayn
zamanda bir arda bulunduu da sylenebilir. Bu dizelerin devamnda air, ayn
mekndaki halktan iki figre ilikin gzlemlerine de iki fotoraf karesi
saptarcasna yer verir. Biri, alt ile inanlar elien yorgun bir l
ykaycsdr:
Srtn bacaya dayam gece grevlisi bir l
ykaycsnn yorgunluu akyor
974
Nekitaplar Yaynlar, stanbul, 1994, s.214.
319
Bilir misiniz kendisi yeryznden yanadr hayatta

br ise, kan davasna bulat iin ikencelere gtrlen bir laz
oludur:
Otuz lerde sudan balam bir kan
davas zre ayakta bir laz olu
Kasmpaa zndanna ikencelere gtrlyordur
ki kurtun eliinde ve arasnda
Ece Ayhann, ayn iirin bir baka yerinde halklar incir aalar olarak
nitelemesi ise ilgintir. Bu kullanmn, yuvasn, evini barkn datmak
anlamndaki ocana incir dikmek deyimiyle balantl olduu varsaylrsa,
halklarn bu deyimdeki olumsuzluu yklenmi bulunan incir aalar ile
zdeletirilmesinin Ece Ayhann bu konudaki genel yaklamlaryla rtmemekte
olduu grlebilir. Ancak, halklarn, sebep olma ileviyle deil de maruz
kalmlklar bakmndan bugnk ykntlarn kklerini tamalar nedeniyle o
ekilde tanmlanm olmalar da mmkndr:
Ey atlaslarda eski corafyalarda
Yerleecek toprak arayan halklar
Ykntmzdaki incir aalar
Dedi ilk mahmuzumuz son stanbula
Yz ocuk boaltt ki ebru iisidirler
Ece Ayhann halkla ilgili zerinde durduu noktalardan biri de onlarn

geri kalmlk/braklmlklar ve bununla balantl olarak soyut/soyutlayarak
dnme niteliinin bulunmaydr. Oysa dnmenin temel niteliidir
soyutlamak. Douda bir ky ilkokulunda gerekletiini syledii bir olay,
yanstt trajik yanlsama kadar soyutlayarak dnememe ynndeki savna ya
da gzlemine tipik bir rnek oluturmas bakmndan da airi etkilemitir. Olay
ksaca yledir: Fiziksel corafya anlatmak zere tahtann stne harita asan bir
retmen, dnp baktnda btn snfn gller, rmaklar, denizler dklecek diye
korkuya ve dehete kaplm olduunu grr. Hemen haritay indirip boylu boyunca
320
masann zerine yatrr; bunun zerine ocuklar rahatlamlardr.975 Bu anektoddan

hareketle, zellikle krsal kesimdeki halkn soyut/soyutlayarak dnememesini
Dklecekler iirinde yanstr air:
1. U Dou. Anadoluyu anlatacaktr retmen. Haritay asar.
2. Btn snf korkmutur; gller, rmaklar dklecekler.
Dklecekler!, Btn Yort Savullar!, s.195.
Halka ilikin ayn sav ya da gzlemini Ah Minel Ak! iirinde de iler Ece
Ayhan:
1. mparatorluk imparatorluklar kapanyordu. Bir bilmece ilenmitir
tavana; ters, Beikta ve eski yaz.
2. Kehribar marpulu mteriler zmek isterler eilmi eik.
3. Aynadan gelip bakr aynaya giren bir ah minel ak! Ustas
kahvenin st katnda oturuyor.
Ah Minel Ak!, Btn Yort Savullar!, s.199.
Bu iirin hareket noktas olan tarihsel anektod ise udur: Osmanl dneminde,
Beiktataki kahvelerden birinin tavanna bulmaca olarak ters biimde ah minel
ak yazlmtr. Mteriler, yllarca nargile fokurdatrken ya da kahve
hprdetirken bulmacay zmek iin tavana bakmaktan boyunlar tutulmu halde
yazy zebilmek iin tavana bakp durmulardr. O kadar sre iinde kimsenin
aklna yazya ayna ile bakmak gelmez; oysa biri kp o yazya kk bir cep
aynasyla bile baksa bulmacay zecektir.976
Baksz Bir Kedi Kara ve Ortodoksluklarda ac eken Ortadounun
tarihsel ynne, Devlet ve tabiat ya da Orta kiden Ayrlan ocuklar in iirlerde
ise Trk halknn gnlk gereine yer verildiini syleyen Nedim Grsel,977 Ece
Ayhann iirlerinin halka ilikinlii bakmndan u saptamay yapar:
975
977
nekitaplar Yaynlar, stanbul, 1994, s.209.
976
321
Bu kara iirlerin ardnda Trk halknn ektii aclar yatyor. Ece

Ayhann iiri bandan beri yz glmeyen, mutsuz bir iirdir.978
Onun, halk her durum ve koulda mutlaka olumlamadn ve kendisini her
zaman halkla zdeletirmediini de gz nnde bulundurmak suretiyle Grselin bu
saptamasna katldmz belirtelim. Ece Ayhan halkn aclaryla buluturan,
aslnda kendi aclar zerine younlam imgeleminin bir yandan da dorudan
acy sorunsallatrmas ve bu kavramn katettii figrler arasnda belirli bir halk
kesiminin de yer almasdr, diyebiliriz.
2.4. Kent
Kent, Ece Ayhann iirlerinde, kltrel ve ekonomik paralanmln, birey
yalnzlnn, toplumsal snflar arasndaki uurumlarn en ok yaand ve
hissedildii bir yaam alan olarak yer bulur. airin kente ve kentlilere kar taknd
sert tutum, ilk iirlerinde keskin bir biimde grlmez. rnein Islak iirinde, daha
ok, gen bir bireyin kendini yalnz ve yabanc hissedii perspektifinden verilen,
henz hnca dnmemi bir ikyet tonuyla betimlenen, yer yer de romantizmin
snrlar iinde dnebileceimiz duygulanm biimlerine yol aan, henz
atmalar/elikiler balamndaki sorgulamann odana ekilmemi bir kent
vardr:
Sokaklar slak slak
Ar basar rzgr
Duvar boyunca ilanlardan
Renkler ehre dalm
Kaplar kapal kaplar
Pancurlar pencerelere
Bulutlar der denize
Glgeler slak slak
Bo meydanlarda souk
mek mek
Bakmaynz gen adama
Gzleri var
978
Nedim Grsel, a.g.m., s.205.
322
Elleri var
Avu ileri slak slak.
Islak, Btn Yort Savullar!, s.24.
Ayn zamanda, ocuksu bir bak ve imgelem elik eder bu kent algsna:
bay banliy treni de bir gn
unutacak elbet kaydrak oynamalar
tmeleri unuttuu gibi horoz ekerinin
Ancak, ocuklarn lm arklar-II- iiriyle birlikte kente bir ayrm
izgisinden ve yer ald saf belirgin bir biimde vurgulayarak bakmaya balar air:
Lam yollarndan girdi metropollere
uyandrd trkeledi barok bilincini
alkazar nedir bilmemi allmam parmakl kt
()
Metropoller ortas fikret mualla digan
kovalar iirsizler dmanlarm ayaa kalksnlar
ocuklarn lm arklar-II-, Btn Yort Savullar!, s.57.
Digan, argoda ben demektir.979 Dolaysyla, airin kendisini Fikret

Mualla ile zdeletirdiini ve yukardaki dizelerde ona izafeten dile getirdii
eylemleri ayn zamanda kendisine de malettiini syleyebiliriz. Kentte kendiliinden
bulunu deil, kente giritir burada sz edilen; yani bir engele, hatta
engellemeye kar koyup, verilen savam sonucunda baarlan bir durumdur
kentte bulunu. Artk meydan okunan, direnci krlm bir yaplanma alandr kent:
Kapaklanr bir adam daha kanc, aktmz grnce
ters evrilmi kente kar ite onun denizlerine
delikanl kotaklarmz980 karm ve rmaktr.
Bu meydan okuyu kendinden daha emin bir ifade biimiyle ortaya

konulurken, kentin hem dnsel sorgulama hem de poetik edim alan olacann
bilgisi de verilir.
6. iirimiz kentten ieridir abiler
979
980
Hulki Aktun, Byk Argo Szl, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2002.
Kotak, Tatarcada erkek ocuun cinsel organ anlamna gelen bir szcktr.
323
Takvimler deitirilirken bir gn yitirilir

Bir kent lmn denizlerine kadar dragomanlaryla
Dragoman szc yalnzca tercman anlamyla kullanlmamaktadr
yukardaki dizede; bu szck, Osmanlnn yabanc irketlerle yapt anlamalarda
araclk edenler, ibirlikiler anlamn da iermektedir.981 air, ibirlikilerin de
giriimiyle kentin lme doru srklendiini, asl sahipleri iin yitirilmi
olduunu sylyor. Bu durumda kentin yeniden kurulmas gerekir; ama iinde ini
klar, alt snf insanlar-st snf insanlar gibi farkl katmanlamalar
bulunmayan bir kent olmaldr bu:
Dzayak ivit badanal bir kent hasl kurulur abiler?
Kent tarihsel, toplumsal, ekonomik ynlerden btn boyutlaryla iyice

sorgulanmaya balanan bir kavramdr artk; air iin bir tr okuma paras982
olmutur:
Akl, yrtlyor, yrttm bu kentte.
XXVI, Btn Yort Savullar!, s.164.
Ece
Ayhan, kenti zellikle
iktidar
kavram bata
olmak zere
sorgulamalarnn merkezine koyduu br kavramlarla bir arada, ortak bir sorunsal

paydasnda irdeler. Kentin de zulm zerine kurulu olduunu, kent yaamna
bulaan herkesin bu zulme ortaklktan kurtulamayacan dnr:
Ey son taksitlerini yatranlarn kentindeki okuyucu!
Her yakn zulmn kk hisseli uzak orta
Ala Ala Hey, Btn Yort Savullar!, s.135.
Diyebiliriz ki onun kenti kavray stanbul zelindedir. stanbulun toplu

yaamndaki snfsal elikilerini ve yoksul kesimin profilini ise daha ok
ocuklardan hareketle vermeyi yeler. Yoksul halk ocuklarna ortak bir ad da bulur:
Ali ocuklar. Kapkaragmrkldr bu ocuklar. air, yoksul semtleri arasnda,
szck olarak yapsnda karay da tad iin ona bu sfatn armlarndan
981
nekitaplar Yaynlar, stanbul, 1994, s.216.
982
Ece Ayhan, Usta i, Btn Yort Savullar!, s.138.
324
yararlanma olana veren Karagmrk ne karr; ama kara ile yetinmeyip onu
kapkara yaparak:
1. Kapkaragmrkl lsz uyaksz Ali ocuklar
Aslmak bilirsiniz kesin tehlikeli ve yasaktr
Edirnekap-Bahekap sar kamu tramvaylarna
Yoksul ocuklar paraszlktan dolay tramvaya bilet alarak binemedikleri iin
aslmaya alp bir bakma kendilerini lme atarlarken; onlarn mensup olduu
toplumsal snflar smrerek, soygunla, haram kazanla zenginleen ailelerin
ocuklarn ise ne alr tramvay. air, szn ettii tramvay ayn zamanda lkenin
genel grnmn yanstan bir simge gibi de vermektedir:
Haramiler Durandan Beyolanllar ne alr
Ve delip geer yedi kenti saatlerin en krnde
Halk kipiyle voyvooo! lm!-lm! tramvaylar
Ardnca siz viner iirlerimi brakmtr
ada kent yaamnn arpk yapsyla birlikte literatre alan ocuklar
kavram da girmitir. Ece Ayhan, kenti sorunsallatrrken bu kavram da iirlerinin
dnda brakmaz. Adaletsizliin, gelir dalmndaki uurumun en youn biimde
yaand mekndr kent. nsanlarn geimlerini salayabilecek bir i bulamadklar
bu yoksulluk emberinde, ocuklarn altrarak kendilerince bir zm yolu
retmeye alr aileler. air, uykularnda bile kendilerini rahat brakmayan bu
alma zorunluluunun onlar srkledii trajik durumu u dizelerle yanstr:
2. Duyduk duymadk demeyin ha alt parmak ocuklar
Tam da kalfala giderken lekelenir raklar
Uyurlarken dahi o parmaklarndadr ykskleri
Para ba dikiler kabilir diye dlerde
Kent yaamnn kendilerini ocukluklarndan ettii bu yoksul ocuklarn
hayalleri, meslek idealleri de kk dnyalarnn snrlarn aamaz. Gerekidirler,
kentteki yaamn g koullar, kat kurallar gereki yapmtr onlar; kendilerini
yaamda en ok neyin bekleyebileceini, tm uralar sonucunda ancak nelere
ulaabileceklerini iyi bilirler ve hibir zaman bu bilginin dnda ocuka hayaller
kurmazlar:
Kim bilir ka iirdir kamburu gsnde bir ocuk
325
Bir silkinecek ve btn askeri okullara girecek

Karartma benizli bir roman ocuu arkada da
Demirkap dolaylarnda asker-sivil terzisi olur
Oysa ayn kent, o yoksul ocuklarn ayrcalkl snflara mensup akranlarn
da barndrmaktadr iinde. br ocuklar iin cehennem yzn sunan kent, bu
ocuklara
cennet
yzn
sunmakta
ve
onlar
tm
olanaklarndan
yararlandrmaktadr. ktidar ailelerinin bu ocuklar, yalnzca renim yaamlarn en

rahat biimde srdrmekle kalmazlar; onlar arasnda resimleri okul kitaplarna
baslm olanlar bile vardr:
3. Ali Korna kdna baslm parlak ocuklar ise
stanbul padiahlarna ikartlrlar be numara iyi mi?983
Viner iirler, Btn Yort Savullar!, s. 139.
air,
stanbulun
corafi,
ekonomik
ve
snfsal
alardan
paralln/paralanmln ilgin bir kurmacayla verir. Hem masals hem de

mitolojik zellikteki bu kurmaca, ayn zamanda gncele elik eder. Devlet szc
ise yalnzca mecazi anlamyla deil, asl sorumlu tutulan imlemek zere
kullanlmaktadr iirde. lm, deta paralara blnerek kente paylatrmtr
kendini. Kent, bu parall iinde lmn yani yok oluunu da yapsnda, iinde
tamaktadr:
1. Fakir ku hi unutmaz, kitaplarn yakld yld
Krk kapdan birden devletle girdiini grdk
Basz bir at ve iindeki solgun ssl binicisinin
Dervilere gre paralanm lm doudan dnyordur
Onun iin ki ac bir suyla e blnmtr bir kent
ktidar sahiplerinin kenti olarak grd stanbulu yine de sulamaz; nk
bu kentin iinde, eninde sonunda onu gerek sahiplerine ait klacak bir potansiyel
vardr. Hatta gerek stanbul, kendini, aralarnda sevgi ve dayanmay en gzel
983
Ece Ayhann burada gnderme yapt ocuklar, eski Milli Eitim Bakan Hasan Ali Ycelin
oullar ve smet Paann ikizleridir. (Bkz. Tunca Arslan, Biz Tzklerle arparak Bydk,
iirin Bir Altn a iinde, s.149 ve Ece Ayhan, rlplak Bir Trkeyle, anakkaleli Melahata
ki El Mektup, s.10.)
326
biimde yaayan kimsesiz ocuklara verecei gn bekleyerek, asl varln kendi

derinliklerinde saklamaktadr:
2. Fakir ku hi unutmaz, ustalar lm olan ocuklar
Denizden knca birbirlerinin salarn tararlard
Ah karpuzun iindeki kesmece delikanlm stanbul
Yreini utanarak saklyor ve rm iek kokuyorsun
air, kendisi iin artk bir okuma paras olarak grd kentin diyalektik
bir yntemle okunduunda da ayn sonuca varlacan syler. ktidar sahiplerinin
kente getirdikleri lm, gerekte kendi lmleridir. Sonu, onlarn sand gibi
olmayacaktr; gerekte onlar, kart toplumsal snflarnda yer alan kitlelerin deil,
kendilerinin sonlarn hazrlamaktadrlar:
3. Fakir ku hi unutmaz u altn eytiimsel yasay da
Tarihte nice ve nite ehzade bilmeden atn tamtr
te onlarn sandukalarnda usta ii gazeller oyuludur.
Usta i, Btn Yort Savullar!, s.138.
nand bu sonu dorultusunda bir vapur yolculuu srasnda kurgulad

sahneyi iirsel imgelere dntrrken yine diyalektii ne karr air. Diyalektiin
altn yasasndan bekledii tarihsel bir sonu olarak, allagelen dzenin ve
ileyiin tersine dndn, gecekondularda yaayan yoksul kiraclarn vapurdan
indikten sonra artk kendi kentlerine girmenin gurur ve rahatlyla dimdik biimde
ilerlediklerini grr gibi olur:
1. engelky skelesinden biniyorlar Kalendere sabahn
kr. Pazarlar darda.
2. Eminnne varncaya dek alabora oluyor gemi siga siga.
ok Lazlar, az Rumlar dkmeden.
3. Ve ahap kiraclar kente dorulmu olarak giriyor.
Siga Siga, Btn Yort Savullar!, s.192.
327
2.5. Okul /Eitim retim

Ece Ayhann en ar eletirilerini ynelttii kurumlarn banda okulun
geldiini syleyebiliriz. Eitim retim sistemi, btn bileenleriyle deta yerden
yere vurulur onun iirlerinde.
Temelde iktidar ve otoriteye kar yrtt savamn uraklarndan biridir
okul; nk o, okulu bu kavramlarn ocuklara yneldii ve onlar sindirdii bir
mekn olma ileviyle deerlendirir ncelikle. Ona gre, korkutmak, gz da
vermek zere ocuklarn topluca bir araya getirdikleri bu meknda, ayn zamanda
bir kla havas egemendir; zaten Talim ve Terbiyedeki talim szc bir kla
szcdr.984
ktidarn trevleri snfna dahil ettii retmenleri sevmez Ece Ayhan.
Ayrca, bu trevlerin br uzantlar olan baba ve aabeyle birlikte
retmeni ve okul mdrn de dinlememeyi, onlarn szlerine gre hareket
etmemeyi salk verir.
985
retmenleri sevmeyiinin asl nedeni, byle arpk bir
dzende rencileri snfta brakmalardr; nk retmenler byle yaparak,

dzenle u veya bu ekilde uyuma iine girmektedirler.986 En ilerici
retmenin bile yars glgedir, yars dzenle i iedir bu yzden. Hem retmenin
ocuu lmeye ne hakk vardr?987
Onun eitim retim sistemine ynelttii en nemli eletirilerden biri, bu
sistemin tm rencileri ayn kalba sokmaya, herkese ayn eitimi vermeye ve
tektip insan yetitirmeye ynelik uygulamalardr:
Btn ocuklara ayn eitim ki dalmasnlar! Kuzular iin
syleniyor bu. Benim bildiimce, insan yavrusu ve insan sz konusu ise
aykrlk ne denli ok sayda olursa o denli birletiricilik olur. Elbet gerein,
gereklerin arkasnda koan bir dnce, dnme varsa ortalkta.
Yanllk nce dilde ve dilden balyor; birlik ve beraberlik!988
Ece Ayhann, eitim retim sistemini kla mantyla ilikilendirdiini
sylemitik. Yukardaki szlerini, bu dncesini desteklemek iin ortaya srd
984

Enver Ercan, Krk Yldr Yeni Bir Szdizimi ile Yeni Bir Dilbilgisinin Peindeyim, anakkaleli
Melahata ki El Mektup iinde, s.99.
986
987
988
985
328
bir argman olarak da deerlendirebiliriz. Dikkati ekmeye alt baka bir nokta
da iktidarn hep okullara, rencilere karlatlmasdr.989 Bylece okullar hem
iktidarla ili dlln ortaya koymu hem de ocuklara iktidar ve iktidar
sahiplerini benimsetmeye alm olur.
Okullarn ald ve nceden btnleme snavlarnn yapld eyll ayn, iki
kart grubun arpma alan olarak grr air:
Bir firavun daha dvdryordur pazusuna. ocuklarla
okullarn arpt eyll. Msryimde.
Eyll aynda kentlerde byk bir krm olduunu, emlak sahiplerinin bu

ayda 12-13 yandaki gelecekleri acmaszca mahkm ettiini ne sren air,
okul yneticilerini ve retmenleri engizisyon mahkemelerinin yelerine benzetir:
Toplumun Eylle pskrtt ocuklardr onlar. Barikatlar
kurarlar ocuklar Eyllde; tek dersdi, bilmem neydi diyedir tutunmaya
alrlar ve tutunurlar. ok yukarlara gitmeyin, sorumluluk iimizdeki
muallimler meclisinin, disiplin kurullarnn, engizisyon mahkemelerinindir.
Kurul yeleri, kendileri ne derlerse desinler, bir igdyle snflarn
savunmak uruna harcyorlar ocuklar; son taksitlerini yatrdklar kendi
snflarn korumak uruna.990
Yasak ve baskc her otoriter kurum gibi okul da karar ve uygulamalar
bakmndan hem doayla hem de insan doasyla elimektedir. Yasak kurallarla
d dnyadan soyutlanm; esaslar doal nedenlere dayal bireysel zgrlk ve
gereksinimlerin gz ard edilmesiyle belirlenen bir devlet kurumu olarak okul,
izdii snrlarn dna kan ocuklar deta intiharla cezalandrmak ister. Oysa
onlarn iledii bir su yoktur:
Duyduk ki, bir daha
Ku getirmek snfa
ntihar olmu cezas
Hal ve gidi tznde
Biz kular tutmuyoruz ki
989
990

329
Kapda koyveriyoruz
Dnp onlar ceplerimize giriyorlar
Napalm?
IX, Btn Yort Savullar!, s.158.
Otoritenin kendisini hissettirdii her oluumda, her kurumda olduu gibi

okulda da insanlarn bilincine kaznan ana kavramlarn devletin nemi ve gc
olduu kansndadr Ece Ayhan. Ona gre, bu kurumlarda asl belletilmek istenen ise
bilimsel kavramlar ya da konular deil, devlet dersidir. Bu dersle birlikte devletin
herkesi ve her eyi iine alabilecek apta geni bir kavram olduu, ondan
kalamayaca dncesi iyice retilir.991 Devlet dersinin ilevi, bireyi
yok etmektir. air, bu dncesini, Battal Mehetolunun ldrlmesinden hareketle
yazd Mehul renci Ant iirinde992 u dizelerle yanstr:
Buraya bakn, burada, bu kara mermerin altnda
Bir teneffs daha yaasayd
Tabiattan tahtaya kalkacak bir ocuk gmldr
Devlet dersinde ldrlmtr
Bu dizelerde, onun tekil bir olaydan yola karak devletin olumsuz ilevi
ynnde genelletirdii dncelerini yle saptayabiliriz: Devlet, ocuklara bir trl
rahat nefes alma frsat vermez. Derslikler, aslnda devlet dersinde ldrlen
ocuklarn gml olduu meknlardr; kara tahta ise onlarn kara mermerden
mezar talarn simgeler.
Devam eden dizelerde air, devletin halk ve ocuklar yanl ynlendirip
gerekleri arptma eilimini verir. ki nehrin aras anlamna gelen, Frat ve Dicle
nehirleri arasndaki blgeyi adlandrmak iin kullanlan Maverannehir terimini
sanki bir nehir adym gibi kabullendirmeyi amalayan u yanl soruyu sorar
devlet:
Devletin ve tabiatn ortak ve yanl sorusu uydu:
Maverannehir nereye dklr?
991

Ece Ayhan, bu iiri Battal Mehetolunun ldrlmesinden yola karak yazdn sylemektedir:
Devlet Mimarlk ve Mhendislik Akademisinde bir zamanlarn renci liderlerinden olan Battal
Mehetolu polise ldrld. Battaln annesi nsaf Anaya cenazesinde birisi neler hissettiini sorar.
yle der nsaf Ana: Ah ki olumun emeini eline verdiler. Mehul renci Ant budur. (Bkz.
Mslm Batuk, Bir Etiki: Ece Ayhan, Sivil iirler iinde, s.71.)
992
330
Ama en arka srada oturan, yani hem devlet dersinin en uzanda yer alan
hem de toplumsal ve ekonomik koullar bakmndan en gerilere itilmi katmanlardan
birine mensup olan renci, devletin hi honut olmayaca karl vermekten
ekinmez:
En arka srada bir parman tek ve doru karl
Solgun bir halk ocuklar ayaklanmasnn kalbine!dir
Bu renciler, ldrlseler bile, ilerinde tadklar ve kendilerini de aan bir

ocuun varln (lmden soyutlanm olarak) srdreceinin ayrdndadrlar.
Onlar, sistemin ve toplumun sand gibi kk deillerdir; sahip olduklar bilin,
onlar yalnzca yarnn deil bugnn de bykleri yapmaktadr. len
arkadalarna,
yasaklamalardan,
basklardan,
kalplardan,
zorla
sdrlmaya
alldklar darack snrlardan kurtarlm bir yaam tasarm ve zgrlk

dnceleri gndereceklerdir ocuk bayramlarnda:
Arkadalar zakkumlarla rmlerdir u iiri:
Aldrma 128! ntiharn parasz yatl kk zabit okullarnda
Her ocuun kalbinde kendinden daha byk bir ocuk vardr
Btn snf sana ocuk bayramlarnda zarfsz kular gnderecek.
iirin bu son blmnde, ldrlen rencinin okul numarasyla anlmas,

kanmzca iki ilevi birden karlyor: 1. iirin belirli bir olaya ve zneye
zglenmesinin nne geilerek tmele almasn, okuru da dorudan
yakalamasn (herhangi bir okul numaras yalnzca belirli bir kiiyi imlemez)
salamak, 2. Sistem iin bireylerin yalnzca saysal (nicel) birer deerden ya da
imden ibaret olduklarn; bunu kanksamalar ve iselletirmeleri iinse -zellikle
ilkrenim alarnda- adlaryla deil kendilerine verilen numarayla arlmalar
suretiyle onlarn birer zne, birer farkl ve zgl kiilik olma duygularnn
trplenmek istendiini sezdirmeye almak.
Ece Ayhann zerinde zel bir nemle durduu renci kitlesi ise ortaokul
ikinci snfta okuyanlardr. Bu dnem, genellikle ocuun ergenlik yllarnn
balangcna denk gelir. Genlie ilk admn atld bu yalar, ayn zamanda
ocuun isteklerinin artt, ailesi ve evresiyle uyum sorunlar yaad, dnya ile
yava yava hesaplamaya giritii, kiiliinin olumaya ve gelimeye balad,
331
gurur duygusunun n plana getii, disipliner uygulamalardan en ok bunald ve

hissettii en kk bir bask karsnda hemen bakaldrd yllardr. Dolaysyla
okulla, retmenleriyle, eitim sistemiyle atmalar da bu alarnda ba gsterir.
Toplum ve aileler de en ok bu yataki ocuklardan tedirginlik duymaktadr aire
gre:
Gngrm bir babaanne orta ikide okuyan kk torunlar iin u
szleri sylyordu. Ayeden duydum: Orta iki mi: O zaman bu ocuklar
iplerle balamak gerekir.993
Bu ya grubundaki bireylerde hem yalnz kalma istei hem de paradoksal
olarak- ebeveyne gereksinim duygular st dzeye kmaktadr.994 Bu aslnda
yalnzlk duygusunu her iki bakmdan da perinleyen bir olgudur. ntihar olaylar ile
yalnzlk duygusu arasndaki koutluk ise artk bilimsel olarak ortaya konmu bir
gerektir.995
En popler kitabnn adn Devlet ve Tabiat ya da Orta kiden Ayrlan
ocuklar in iirler koymas da airin bu renci kesimine verdii nemi yeterince
gstermektedir. air, rencilerin, okuldan daha ok o yalarda ayrldklarn
dnmektedir. Ama bu ayrl lerek gereklemektedir ona gre:
Ey orta ikiden lerek ayrlan ocuklar! aslnda balayan askerler
tabiatta hl tramvaydan Sirkecide mi inerler?
ssne kalmam bir cenaze trenine gitmek iin.
air, dnce ve gzlemlerini dorulamak zere bir de rnek verir. Bir iiri
bitirdikten sonra, gazetede, orta ikiden belge alan bir ocuun intihar ettii
haberini okur. Ayn gazetede ertesi gn o ocukla ilgili ailesinin vermi olduu
gecikmi bir ilan yaymlanr: Eve dn olum, seni affettik! Orta ikinci snf
dnemi, ocuklarn hayatndaki belki en kritik sretir:
993

Kln, Hicran; Sevim, Seher A., Ergenlerde Yalnzlk ve Bilisel arptmalar, Ankara
niversitesi Eitim Bilimleri Dergisi, 2, c. 38 (2005), s.72-88.
995
Ron Brown, Suicide: The Heartache Remains, The International Journal of Psychiatric Nursing
Research, 3, c. 2 (August 1996), s. 15-20.
994
332
ocuklar iin Orta ki bir dnm noktasdr. Fiziin, kimyann

konulmasndan
da
denebilir
ama
dorusu
hayatn
ve
toplumun
996
kendisindendir.
Bu ya grubundakilerin yasaklanan ya da gizlenen eylere kar bazen

arya kaan bir merak ve ilgilerinin olduu da bilinen bir gerektir. zellikle cinsel
ierikli yaynlara gsterdikleri rabet, yasaklara kar kma eilimleriyle de
birleince, bu yasak yaynlar okula sokmalarna kadar vardrabilir onlar.
Yakalanmamay baararak ders srasnda bile bu yaynlar arkadalar arasnda el
altndan dolatrrlar; bundan deta gizli bir zevk duyarlar:
En arka srada ift dikililer, snavda en ne
ntihara ve denizde nasl boulmaya alrlar
Yalnz Orta Douda el altnda satlan bir atlas
Kim demi on sekiz yandan kkler okuyamaz
Ancak bu eilim ve eylemlerinin sonular kendileri iin hi de iyi olmaz.
Derse yneltmeleri gereken ilgiyi baka eylere yneltince elbette ki derslerinde
baarl olamazlar ve getirdikleri zayf karne yznden aileleri tarafndan kt
muamelelere urarlar. Zaten genellikle snf tekrar yapan (ift dikili)
rencilerdir bunlar:
Bakld ki kum saati, ters evrilmi, t, usul isa asi olmu
kinci karnede babas yarsn silahyla darda brakp
yle retildii iin saygl, snfa giren parmak ocuun
Bo yerine, girilmeyen bir dersin denizi, gelip oturmu
Ak kalm atlas, deniz tamtr, darlmasn Frat ama
Ak Atlas, Btn Yort Savullar!, s.132.
airin bu noktadaki gzlemleri ok somut ve gerekidir. Genellikle krsal

kkenli olan bu ocuklar, ayn zamanda akranlar arasnda derslere girmemeye ve
okulu terk etmeye en eilimli olanlardr. Hatta okuldan kamay bir maharet sayarlar;
okulda geirecekleri vakti rnein sinemada geirmeyi kendileri iin daha kazanl
bulurlar. airin, bu ocuklarn izlemeye kat sinema filmlerini iir olarak
anmasnn ve bu iirin devamllndan sz etmesinin zerinde durmakta yarar var.
996
333
Kanmzca iir szcn burada aranan, gereksinim duyulan, zorla verilmeye

allmadan yalnzca sunulan ve yapsnda doal bir ekicilik bulunduu iin talep
edilen, kiinin kendini zgr hissetmesine engel olmayan gibi anlamsal almlarla
kullanmakta; maalesef okulda bunlar ya hi bulunmad ya da ancak kstlanm
biimde ve sreksiz halde bulunduu iin kimi ocuklarn okul yerine baka
meknlara ynelerek okulu tamamen braktn ifade etmektedir:
Irgat mahallinde ilk derse ve hi
Bir derse girmeyecek olan dudak tiryakisi iki renci
iiri devamldr maalesef sesi dar
Vermeyen yksek ve alak kaldrm sinemalarnn
Giderler harlklarna eserse
Hali vapurlaryla Zap Suyuna.
rencilerin hep ciddi bir grnm sergilemek zorunda kallar, onlardan

ocuka glmelerini bile denetim altnda tutup yasaklarla biimlenen bir otokontrol
gelitirmelerinin beklenmesi karsnda air, fkesine engel olamaz:
Hayatn orta retmeni sustu, dondu glmeleri ocuklarn
Bir cenaze treninde daha lm karlamaya gtrleceiz
Efendiler! Eekler susabilirler
Ne yani ocuklar hi glmeyecekler mi?
Ak Atlas, Btn Yort Savullar!, s.132.
Ortodoksluklarn XXI. iirinde, okul kaa bir serseriyi bekleyen

srelere ve sona gndermelerde bulunur. Bu iirdeki figr, kendi imparatorluunu
kurduu bir alana kaar. Asl aradn ise manastrda bulmutur:
Geirdi lgnlk bir kasketi bana. Kotu pasland blgelere
silah satclarn. Kurdu okulkaaklar imparatorluu. Buldu altn bir
top da Manastrda.
Ancak, kat bu dnyada bulduu hazinenin (kendilik bilgisi ya da arad
gereklik) bilinmesini istemedii iin kendisini yine renci kimliiyle (Ece
Ayhann eylle ykledii anlam gz nnde bulundurarak bu karm yapyoruz)
334
kamufle etmek zorunda kalr; nk kat gemi peini brakmam, burada da

cisimlemi olarak karsna kmtr. Onunla boumak zorundadr:
Takt yakasna bir eyll orman. Bilmesinler incik boncuk dolu
bir gmy. Srtlan da oradayd. rm elma yzl. Boutu
kapmak iin bir haneri.
Bu boumada kaybeden taraf kendisi olur; sren kymlardan kaabilmesi
olanakszdr nk:
Konuuldu bir cumartesi kymlardan. Kapalyd bycler.
Astlar iine bir iki iesinin. Ayaklarnda gm ar potinler.
Sevgili uursuzluk. Serseriyi.
Sevgili Uursuzluk, Btn Yort Savullar!, s.72.
Astlar iine bir iki iesinin ifadesi, gerekst bir imgeyi vermesinin
yan sra, iki masas etrafnda kymlardan konuan kitlelerin o serserinin
aslnda lm hak ettii, aslmas gerektii ynnde birtakm szler sarf etmi
olabileceklerini de akla getiriyor. air, bu idam dileini dile getirmeleri esnasnda
aslma eyleminin ayn zamanda o kiilerin imgeleminde gereklemekte oluunun
grntleerek nlerindeki iki iesine yansdn tasarmlam ya da okura, sarf
edilen bu szlerin bir cine dnp o ielerin iine girdiini dndrmek istemi
olabilir. Bu cmlenin hemen ncesinde byc szcnn gemesi, ikinci
olasl glendirir gibidir. Bu durumda iki ynl bir kurtulamay ve
uursuzluktan sz edebiliriz. Bycler, yani hem serseriyi iinde bulunduu
durumdan tek karabilecek hem de o kitleden bu cini tek uzaklatrabilecek merci
kapal olduundan, her iki taraf da kurtulamay ortak paydasndaki uursuzlua
mahkm kalacaktr.
Okul, otoriter baskyla ocuklarn sindirildii ve gereklerin yalnzca belirli
bir anlay dorultusundaki yorumlara gre verildii meknlar olmann tesinde,
aslnda, olup bitenlerin bilincine varabilen birey iin hakikati anlama olana sunan
bir ortamdr da ayn zamanda. Bu, her lke ve kltr iin geerlidir:
Baka yeleli Davut! Gerein kiril ve Latin kurunlar da ilkin
lkenin okullarn bilmektedir.
Ortodoksluklar-XXI, Btn Yort Savullar!, s.107.
air, almak zorunda kalan renci sorununa da kaytsz kalmaz. Sardunya

ve ocukta, muhtemelen Selanik gmeni olan bir ocuun trajik dnyasn, henz
335
ilkokul rencisi olmasna karn geim sknts yznden geceleri iek satna
kmas ekseninde verir. ocuun bizzat yaam mahkmiyetidir deta. tildii bu
yaam biimi elbete ki onun dnyasna dar gelmektedir; ama aresizdir. Yaamn ve
sistemin sillesi yznden okunur; ancak bu sillenin izi, hem toplum hem de sistem
iin silinmeyecek bir kara lekedir ayn zamanda:
erlerdeki, o utan maaralarna, arlamur sekerekten
yine de, bir ocuk smyor. Selanik bohas, hasr apka, yamur
kuu. Mahkmiyetinde ve sa yananda bir el kadardr kara gl
lekesi. Sardunya bahelerine bitiik halasnn uzunluuna.
Okulda ise br ocuklar ders dinlerlerken onun zihni yaadklaryla megul
olacak, geceyi alarak geirdii iin okulu bir tr dinlenme mekn gibi grp
derslerde uyuyakalacaktr. Trajedisini yalnzca lmn ve arkadann mzkasyla
anlatabilen bu ocuk, geim derdi iin geceleri sata kard sardunyalarn
yazgsndan pek de farkl bir yazgya sahip deildir aslnda:
ocukluun da Selanik kaplar, byk lavanta ve tokmaksz.
Gidip bir ilkokulda uyuyacaktr, btn o s denizleri, eytan
minarelerini belki de. Yazdan unutulmu ak bir pancuru gibi
halasnn. lmn ve arkadann mzkasyla, yeryznde geceleri
sata karlm sardunyalarn ar yksnn arabasn anlatan
ocuk, yalnzca.
Sardunya ve ocuk, Btn Yort Savullar!, s.69.
Nedim Grsel, Ece Ayhann Trk halknn aclarn hayatn orta ikisinden
ayrlan ocuklarn araclyla yanstt ve bu iirlerdeki okulun Trkiyenin
dzenini simgeledii grndedir:
Bir yanda retmen kurullar (yasa koyucular, yneticiler) te yanda
ezilen, intihara zorlanan renciler, yani halk. Bu ikilem, egemen snflarla
smrlen snflar arasndaki atmay belirlediinden Ece Ayhann
iirindeki devlet kavram da buna bal olarak politik bir ierik tayor. ()
Tekparti dneminde d etkilerin zorlamasyla daha da oalan devlet basks
Ece Ayhann iirlerinde okul simgesi olarak gerekleiyor.997
997
neKitaplar Yaynlar, stanbul, 1994, s.210, 211.
336
Kukusuz onun dnsel sorgulamalarndan damtt iirleri byk lde

toplumsal ikilemlere ya da ikiliklere yapt gndermelerle ve temelde tm
ilintileriyle iktidar olgusunun izlerini srme abasna dayanr. Okulu
sorunsallatrd iirlerini de bundan soyutlamak olanakszdr; ama bu durum, belirli
bir ya dneminden yola ksa bile o dnemi aarak genelleir Ece Ayhann
iirlerinde.
Belirtmek gerekir ki Ece Ayhann eitim retim sistemine ve okula eletirel
bakndaki dnsel arka plan, bir lde modern Fransz dnr Michael
Foucaultnun grlerini andrr niteliktedir. Foucault yalnzca hapishanelerin deil,
kapitalist toplumun mikro-iktidar mekanizmalar olarak deerlendirdii hastane, akl
hastanesi ve okulun da modern kapatlma meknlar olduklarn; aslnda bu
kurumlarn, fabrikann boucu atmosferinde almak istemeyen isiz ve yersiz
yurtsuz bir kitlenin on yedinci yz ylda kapatldklar Hpital General adl
meknn bugnk sonular olduunu ne srer. Bu kurumlarda gelitirilen ve tm
topluma yaylan teknikler, kapitalizmin gereksinim duyduu itaatkr ve retken
bedenlerin retilmesi iin kullanlmtr.998 Ece Ayhan da genel olarak, okulun
itaatkr bedenler retilmesi iin ilev gren bir kapatlma mekn olduu
dncesindedir.
2.6. iddet/ Acmaszlk999
Ece Ayhan, kendisinin actmak istei dedii iddet duygusuna ve bu
duygunun insann doasyla ilikisi zerine genel kabul gren grlere ilikin
dncelerini gnlnde u satrlarla dile getirir:
1982 insannn ya da bildiimiz insann, hem gizlenen, hem
gizledii, hem gizlettirdii (temel) yapsndaki, dibindeki iddet kan
renkli olgusu, benim deyiimle actmak istei (daha dorusu ve bilim
alannda bir kavrama dntrlm igd) vardr diyedir dnlyor,
dndrttrlyor. () Dnelim: Acaba gerekten var mdr byle bir
yan insanda, hele insan-insanda; okuduum yazlarda kimi zaman maya
998
Michael Foucault, Byk Kapatlma, (ev. Ik Ergden), Ayrnt Yaynlar, stanbul, 2000.
airin Msrym (Btn Yort Savullar!, s.78.) ve Mor Klhani (Btn Yort Savullar!, s.124.)
balkl iirlerinde de iddet esine yer verdii dizeler vardr; ancak biz o dizelere tezimizin Kap
Kurtulma stei/ zgrleme Sorunu ve Fuhu blmlerinde yer verdiimiz iin bu iirleri yeniden
burada deerlendirmiyoruz.
999
337
adyla geiyor olsa da, kimi zaman natura szc kullanlm olsa da
() Yukardaki yap szcne ben pek snamadm. () Bu ok
yadrgadm szck burada bir zr-szcym gibi duruyor sanki. Eski
insandaki olsun, yeni insandaki olsun, bu actmak isteini, bu iddeti ele
alalm hemen! Ama nce yap yerine bir baka szck bulmalyz
diyorum.1000
Sylei ve yazlarnda sk sk bu topluluun insani niteliklerinden kuku
duyduunu, bir ktlk toplumunda yaadmz syleyen airin, ayn ktlk
st balnda dnebileceimiz iddet kavramna ilikin yukardaki szlerinin iki
noktay vurgulad grlyor: nsann, zellikle de insan-insann doasnda
iddetin varlndan sz edilemez. iddeti insann yapsnda yer alyla aklamak,
onu merulatrmak anlamna gelebilir. Bu konuda imdiye kadar yaplan aklama
ve yorumlar, bizi, iddet insan iin sanki kanlmaz bir olguymu, bu duygu insan
doasnn temel yapsnda kendiliinden varm gibi bir dnmeye yneltmektedir.
Byle aklamalar, eer kast tamyorlarsa, szck seimindeki zensizlik
yznden iddeti masum ve meru gstermektedirler.
O halde Ece Ayhann iirlerinde iddet kavramna bir sorunsal olarak yer
vermesini etiki kimliine balayabiliriz.
Kambiyo iirinde, aka belirtilmese de fiziksel iddetin ekonomik
koullarla balarna rtk gndermeler vardr. lk bentte, dvlme eyleminin
ilikilendirildii figr kadndr; ama bu tekil ilikilendirme nedensellik ynnden
ayn zamanda oul bir duruma (bizin rlplak oluu) balanr:
Sabahlara dein dvlm bir kadn
znel pencereler bir de kent dikkat ettinse
neden byle rlplak olduumuzu
imdi daha iyi anlyorsun deil mi
neden dvlm bir kadn
Devamndaki
dizelerde
dvlme
eylemi
kadna
zglenmekten
karlarak anlatc bene yklenir; yani bir anlamda ortaklaa hale getirilir:
Bu gece de sen dv beni
kambiyo ylesine oktan kapanm ki
1000
Ece Ayhan, Babozuk Gnceler, s.127, 128.
338
neredeyse alacak
belediye saati kou kouyor cebimde
Sreenletirilerek imlenen fiziksel iddet (dvlme eylemi/durumu),
anlatc benin kaamayacan bildii hatta kanksad bir olgu olarak verilirken,
belirli bir kesime ya da yaam biimine zg oluuyla da sezdirilir. Dayaktan artk
kamayan (kaamayan deil) bir insan zelinde sezdirilen bu toplumsal kesimin ya
da yaam biiminin trajik varoluu da okunabilir satr aralarndan:
Bu gecede sen dv beni gizemsel bir caddede
oruluyum dvlmeden olmaz limon gibi ay
bin yldr apkasz eve pencerelere dnemiyorum
istemiyorum biliyorsun.
Kambiyo, Btn Yort Savullar!, s.46
iirde anlatc benin kopukluklarla, aklamal ifadelere bavururken aslnda

somut bir nedene ynelmeyen ba kurmalarla, ancak konuma gl eken birinde
grlebilecek trden kesintilerle sergiledii anlatm biimi, srekli fiziksel iddete
urayan bir kimsenin psikokojik yapsn ve zihinsel durumunu da yanstma ilevi
grr. air, bylece betimleme ve uzun uzadya anlatma yklerinden kurtularak,
irdeledii olgunun mahiyetini ve
insan asndan sonularn dorudan
gsterebilmektedir. Diyebiliriz ki modern iirin zelliklerinden ve baarlarndan biri

de anlatan-anlatlan arasndaki zne-nesne ikiliini/mesafeliliini gerektiinde
dilde kaldrmak suretiyle anlatm olanaklarn zenginletirmesi, okur algsn
okynl harekete geirmeyi salayabilmesidir. Ece Ayhann bu dizelerle, modern
iirin bu zelliinden de yararlanarak fiziksel iddete urayan insann trajedisini
okynl biimde vermeyi denediini ve bunu baardn syleyebiliriz.
Gizli Yahudi iirinde ise iddet, insan bedenindeki izleriyle ve iddete ya da
ikenceye urayan bireyin kendisini bir varlk olarak hissediindeki kasvet dolu
yabanclama duygusuyla verilir. Uranlan iddetin ncesi, nedenleri ve
gerekleim anlarna ilikin sahneler okur imgelemine braklr:
Alak bir mahmuz. Kkrt kokusu. Dalanm bir k. Bakr
al. Damarlarmdaki lamlarda bir fare. ndiim kenti ve iimdeki
daraacn
kemirir.
Deliler,
fareler,
erkek
kmrlemi bir cesedi. Mahzende.

Gizli Yahudi, Btn Yort Savullar!, s.70.
339
fareler
blr
iddet olgusu, cinsel iddeti de ierir. Ece Ayhann kimi iirlerinde

iddetin bu ynne de yer verildii grlmektedir. zellikle Ortodoksluklardaki iki
iirinde cinsel iddet, korku ve vahetle i ie verilir. Bu iirlerdeki iddet
zneleri deta insanlk zelliklerini btnyle yitirmiler, saldrgan ve vahi bir
hayvana dnmlerdir:
Bir
domra1001
algs,
betimler
vurgularn
korkunun.
Bklmez boynu. Binbir gn masallaryla bezenmi.

Yalar kapatmasn zincirle bal kollar, kzgn bir ejderha.
Oyar burguyla. Dzgn srm gzeligeli.
Giderek lklar andrr olmutur konumas bir ku
angut.
1002
rperir hult1003 aac altnda prtl bir vardapet.1004

Ortodoksluklar-XIII, Btn Yort Savullar!, s.99.
Bu iirde ejderha olarak nitelenen saldrgan figrn bir edeerlisi de

Ortodoksluklarn XIX. iirinde karmza kar. Kokutuculuu ve insandl okur
imgeleminde daha bir pekitirilmek iin bykl olarak betimlenen bu figrn
acmaszl, saldrganl ve sapknl cinsel iddetle i ie gemi biimde
verilir:
Arka kaplardan girerdi evlere, bykl bir kalebent. kp
kendi kzna gemitir.
Saldrd baltalarla flemli alglara da. evrilmez bir
malakof1005 fistann kaldrmtr.
1001
Kafkaslarda rastlanan bir alg. [Bkz. Ender Erenel, Ece Ayhan Szl, Yeni Dergi, 54 (Mart
1969).]
1002
Kazdan byk, tula renginde bir ku. Masallarda l yiyen, mezar aan bir ku olarak da geer.
Argoda kfr olarak da kullanlr. (Bkz. Ender Erenel, a.g.m.)
1003
Cennette bir aa. Daha ok Dou lkelerindeki masallarda geer. (Bkz. Ender Erenel, a.g.m.)
1004
Ortodokslarda bir dinsel mevki aamas. (Bkz. Ender Erenel, a.g.m.)
1005
Fransada 1854-1855 yllarn arasnda kadnlar arasnda moda olan bir balo kyafeti, stanbulda
da malakof kyafet olarak n kazand. Beli son derece skan ve etein iine konulan balina
kemiklerinden yaplm ince emberler yardmyla belden aa kabark bir biimde inen bu tuvalet,
adn 1855teki Krm Harbinde Trklerin mttefiki Franszlarn zaptettii, Ruslarn Trablusgarptaki
en kuvvetli tabyas olarak bilinen Malakof tabyasndan alyordu. Zengin Ermeni kadnlarn byk
rabet ettii bu tuvaletlere, stanbulun Trk hanmlar sepetli fistan adn vermilerdi.(Bkz.
http://www.habervitrini.com/haber.asp?id=14763)
340
Bir nceki iirde ejderha olarak nitelenen iddet znesi, bu iirde aygr
diye anlr:
Boynuna varncaya dek bir aygrd. Kaskkasayken yalvar
yakar olmutur bir sokak arkcs.
Bu iddet znesi ayn zamanda bir korku kayna olarak betimlenirken,
anlatma masals bir havann elik ettii de grlr. Ayrca, iddete urayan kiinin
bartlarnn, korku filmlerindeki kimi karelerde kamerann aksiyon alanndan
uzaklamas srasnda o sahneyle ilgili duygunun izleyicideki younluunu artrmak
amacyla kullanlan yankl ses efektlerini andrr biimde verildiini syleyebiliriz:
ylesine susak ve souk bir az vard. Aken bir tay ve bir
ksran ut yerini yemitir.
Kemerler olarak uzayp giderdi bartlar, bir katedralde.
Kasnt yznden syleyememitir.
Eylem ve zellikleri bakmndan insand bir varlk gibi sunulan bu figrn
iirin sonunda ancak insandan beklenebilecek bir eylemi, parmaklaryla bir iaret
yapabilme eylemini gerekletirmesi onu duyarszlk, soukluk gibi daha hafif
saylabilecek nitelikler dzlemine getirmez; nk sz edilen iareti kesik sa
elinin parmaklaryla yapmaktadr. Yani deta para para edilse bile her paras
birbirinden bamsz biimde tek tek yaamaya devam edebilecek denli okcanldr
bu yaratk; acmaszlndaki ve iddet duygularndaki sreklilik, onun bu
kavramlarla zdelemi olan canna da gemi gibidir:
Aldrszd. Kesik sa elinin parmaklar, kendi tznn
gerektirdii iareti yapmtr.
Ortodoksluklar-XIX, Btn Yort Savullar!, s.105.
Son iirlerinden birinde, alayc bir anlatmla, kar-koca arasndaki fiziksel

iddetin farkl ya evrelerinde dnml olarak srmesi verilir. Anlatc benin
kulland szcklerden, bu iirde sz edilen iftin Anadolu kyls olduu
anlalyor:
Ben bir kostak delikanlyken
Dverdim karm
Aman aman
341
imdi yalandm
Karm beni dvyor
Aman aman
Elbette airin burada amac Ne ekersen onu biersin kabilinden bir ileti
vermek deildir; yani bu dizelerde didaktik bir yan yoktur. air, glnn kendinden
daha gsz olana iddet uygulama eilimiyle ve kimi zaman bu eilim
dorultusundaki alg biimlerini de yanstabilen kalp szlerle alay etmektedir.
Evlilikler fiziksel iddet ynnden deerlendirildiinde bu olgu ncelikle erkekten
kadna ynelik olarak dnlr; ancak iirde belirli bir cinsiyete deil gc yetene
zglenmekle
bu
eilimin
temelde
iktidarla
bir
ilgisinin
bulunduu
vurgulamaktadr. Ayrca, kalp sz ve dncelerin kapsam alanlar arasnda her

zaman transferler yaplabileceini gsteren bir kendi lehine yorma/istismar etme
rneini de grebiliyoruz bu dizelerde:
Hayatn zorluklarn
Birlikte karlyormuuz
Lafta
Aman aman
Bir dahaki gelite dnyaya
Karm dvmeyeceim vallah billah
Aman aman!
Denize Dktmz arklardan, Btn Yort Savullar!, s.253.
iirlerinde geni lde toplumsal ve siyasal temalara yer vermesine karn

Ece Ayhan toplumcu gereki airlerden ayran en belirgin noktalar ise yle
zetleyebiliriz:
1. Toplumcu gereki airler geni kitlelere seslenebilmeyi amaladklar iin
iirlerinin ak ve anlalr olmasna zen gsterirler. Bu durum, ayn zamanda,
onlarn bir tr toplumcu lirizmden beslenen yaptlarnda grdmz -yksek sesle
okunabilmeyi da olanakl klan- ortak syleyi zellikleri tamasna somut bir
aklama getirebilmemizi de salar. Ece Ayhann iirleri ise hem geni bir okur
342
kitlesine seslenme kaygsna dayanmamas hem de dil ve anlatm zelliklerinin

farkll ynnden bu iir izgisinin btnyle dnda yer alr.
2. Toplumcu gereki iirlerde, arka planda okur kitlesinin de dahil edilmeye
alld bir siyasal projenin varl ve iirsel sylemi belirleyicilii sz konusudur.
Okura, sorunlarn zmnn o siyasal projeyle olanakl olduu ya dorudan
sloganik bir sylemle ilan edilir ya da satr aralarndan telkin edilir. Ece Ayhann
iirlerinde ise irdelenen toplumsal sorunlarn zellikle zm konusunda okurun
ak ya da rtk biimde
ynlendirilmeye alld belirli bir siyasal proje
(sosyalizm idealine dayal dnsel bir arka plan vb.) sezilmez; bunun yerine,
toptan bir muhalefet diyebileceimiz, anarizme yakn dnsel bir tavrn varl
kendini baskn biimde hissettirir.
B. MTOLOJK ELER
iirle mitoloji arasnda, temellerindeki zihinsel abann nitelii bakmndan
kendiliinden bir ilgi vardr. Mitoslarn douu evreni, dnyay, doa olaylarn
kiiletirerek yorumlama1006 edimine dayandna gre, bu edimin btn
sreleriyle birlikte iirsel bir nitelie sahip olduu sylenebilir. iirle mitoloji
arasndaki iliki yalnzca mitoslarn dou ve oluum srelerinin iirsel nitelikli
oluuyla snrl kalmaz; ayrca mitoslar, hem sanat yaptlar yoluyla gnmze
tanm hem de sanat yapklar iin nemli olanaklar sunmulardr.1007
iirde mitolojinin verilerinden yararlanma ynelimi ise yalnzca ada
airlerimize zg deildir. Divan edebiyatnda da Dou mitolojisine ait kimi
elerden byk lde yararlanlmtr. Ancak Tanzimatla balayan Bat kltr
ilgisiyle birlikte, Dou mitolojisi de iirdeki yerini Yunan ve Latin mitolojilerine
brakmtr. Yunan ve Latin klasiklerinin evrilmesi bu ilgiye Cumhuriyet
dneminde daha bir hz kazandrmtr. Bu dnem iinde iirlerinde Yunan ve Latin
mitolojilerine ilikin elere yer vermi olan pek ok aire rastlanr. Bu airler
arasnda, neredeyse tm iirlerini o mitolojiler zerine kurmu bulunan Salih Zeki
Aktayn yan sra Nzm Hikmet, Yahya Kemal Beyatl, kfe Nihal, Ahmet
Hamdi Tanpnar, Zeki mer Defne, Mustafa Seyit Sutven, Hasan zzettin Dinamo,
Melih Cevdet Anday, Oktay Rifat, Behet Necatigil, Sabahattin Kudret Aksal, Can
1006
1007
Behet Necatigil, 100 Soruda Mitologya, Gerek Yaynevi, stanbul, 1995, s.7.
Aydn Afacan, iir ve Mitologya, Doruk Yaymclk, Ankara, 2003, s.13.
343
Ycel, Arif Damar, Ylmaz Gruda, Mehmet Baaran, Edip Cansever, Ahmet Oktay,
Cengiz Bekta, Ali Pskllolu, Hilmi Yavuz, zdemir nce, lk Tamer, Fikret
Demira,1008 Ouz Tansel, Gven Turan, Glseli nal, Lale Mldr, Enis Batur, Sina
Akyol, Turul Tanyol, Hseyin Ferhad saylabilir.
Ece Ayhann da kimi iirlerinde mitolojik elere yer verdiini, mitolojinin
verimlerinden kendine zg bir tarzda yararlandn grebiliyoruz. O, daha ilk
iirlerinden birinde Viking ve skandinav mitolojilerine ait bir terime ver verir:
Sen kader aac deilsin nedeni bu
Tutkularna brak kendini
Kader aac, skandinav mitolojilerinde Yggdrasil adyla gemektedir.

Szck anlam korkun birinin at ("The Terrible One's Horse") olan bu aacn,
tm dnyalar birbirine balayan dev bir dibudak aac olduu kabul edilir.
kknn altnda ana dnyann (asgard, jotunheim ve niflheim) yer ald bu
aacn temelinde (base) kuyu vardr: Mimir tarafndan korunan bilgelik
kuyusu (the Well of Wisdom, Mmisbrunnr), Norns tarafndan korunan
kader kuyusu (the Well of Fate, Urdarbrunnr) ve nehirlerin kayna olan
kkreyen kazan (Roaring Kettle, Hvergelmir). Bu aacn evresinde koup
srgnlerini yiyen drt geyik vardr; bunlar drt rzgr temsil ederler. Aacn sincap
Ratatoks (hzl diler); en st dalda tneyen, ad ktye km, dedikoducu
Vidofnir (aa ylan) gibi baka mukimleri de vardr. Kkleri Nidhogg ve
br ylanlar tarafndan kemirilmekte olan bu aac Ragnarok gnnde ate devi
Surtun atee vereceine inanlr.1009
Yukardaki dizeleri bu mitolojik eyle dndmzde daha iyi
yorumlayabiliyoruz: air, iirde seslendii kiiye (ya da kendisine) onun dnyann ve
varoluun merkezi olmadn, sorumluluk ve kayg hissetmesi iin bir neden
bulunmadn, kendisini tutkularna brakmas gerektiini sylemektedir.
Ece Ayhann iirlerinde Dou mitolojisinin terimleri de zaman zaman yer
alr. ahmaran, bu terimlerden biridir. air bu szc ahmrdn biiminde
kullanmaktadr:
1008
1009
Aydn Afacan, a.g.e. , s.114.

http://www.pantheon.org/areas/mythology/europe/norse/articles.html?/articles/y/yggdrasil.html
344
3. ki yeniyetme kara tahtay siliyorlardr ya da amarlarn

iteliyorlardr.
4. Buraya giren bir gazal grdnz m? der ahmrdn.
5. Snftaki ya da avludaki gazallar; tarihten 1971 yaz aylar
engelkyne geliyoruz; hayr derler, grmedik!
Grmedik!, Btn Yort Savullar!, s. 177.
Ylanlarn ah anlamna gelen ahmaran, Yemliya adndaki insan bal

ylann sfatdr. Mitolojik ykye gre Yemliya, Danyal Peygamber zamannda, bir
maara altndaki yeillikler iinde bir lkede yaar, zebercetten taht zerine oturup
insan gibi sz sylermi. Danyal Peygamberin, yamurlu bir gnde arkadalaryla
snd maarada bal kan bir kuyu kefeden olu Camasb arkadalar o
kuyunun dibindeki ballar da toplamas iin iple balayp aaya salmlar; ancak
son ballar da kardktan sonra onu kuyuda brakp gitmiler. Yedi yl sonra
ahmaran gelip Camasb kurtarm ve yerini kimseye sylememesi konusunda sz
alp yeryzne karm. Gnn birinde devrin hkmdar hastalannca, ayn
zamanda byc de olan veziri bu hastaln tek aresinin ahmarann etini yemek
olduunu sylemi ve onun yerini bilen tek kiinin Camasb olduunu by yoluyla
anlam. Bu yeri Camasbdan zorla renip ahmaran yakalayarak getirmiler.
Yakalanmasnda suun Camasbda olmadn anlayan ahmaran, ona Beni
ldrp etimi kaynatacaklar. lk kan suyu vezire iir, ikincisini kendin i, etimi de
hkmdara yedir demi. lk suyu ien vezir karn ierek lm, hkmdar tedavi
eden Camasb ise vezir olup mutlu bir mr srm.1010
Grld gibi, mitolojide olumlu ynleri ile geen bu varl Ece Ayhan
olumsuzlad bir eylemin znesi olarak veriyor. Bu iirde; yeni, farkl ve aykr
dnen gen tipinin yok edilmek zere iktidar/otorite tarafndan rahat
braklmayp srekli kovaland ve avland sav ne ktna gre; airin,
ahmaran yalnzca en bulunmaz yerlere saklanan bile bulabilme zelliini gz
nne alarak, sz edilen gen tipini yakalamas iin iktidar/otorite tarafndan
grevlendirilmi figrleri simgelemek zere kulland grlmektedir. Dolaysyla,
1010
skender Pala, Ansiklopedik Divan iiri Szl, c. II, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara, 1989,
s.366,367.
345
onun mitolojik elerden yararlanrken bu eleri temel balamlarndan soyutlayp

yalnzca bir zellikleri ynnden ve zihinlerdeki armlarn gerektiinde tersine
evirerek kullandn syleyebiliriz.
Ece Ayhann iirlerinde kulland Dou mitolojisi eleri arasnda zellikle
kular nemli bir yer tutmaktadr. Bunlardan biri Hmadr:
Uzundur bir ad. Bulmaya alyordu Fnduktar. Bir hma
tr, yok olacan. Bilir kimden diyakoslarla.
Ortodoksluklar-XII, Btn Yort Savullar!, s. 98.
Devlet kuu, talih kuu gibi nitelemelerle de anlan Hma, eskiden bir
meydanda uurulurmu ve kimin bana konarsa o kii padiah olurmu. Bu srada
glgesi kimin bana derse o kii de ileride padiah olurmu. Kemikle beslenen ve
hibir kuu incitmeyen Hmann ayaksz olduu ve dirisinin ele gemedii sylenir.
Divan iirinde sevgiliyi andryla yer tutar; nk sevgili de hangi na iltifat
ederse o devlete ermi olur.1011 Bu iirde ise hma, Fnduktarn aramaya kt
kzn simgelemektedir.
Dou mitolojisinde Hdhd olarak geen kuu air bir iirinde ht ht
biiminde yazarak kullanr:
Ortodoksluklar-VII, Btn Yort Savullar!, s.93.
pek kuu, avukuu, ibibik adlaryla da anlan Hdhd, Sleyman

Peygambere hizmet ettiine inanlan bir mitolojik kutur. zellii, ok uzaklardaki
suyu havadan grebilme yeteneine sahip olmasdr. Su aramak iin ok havaland
bir gn Sebe lkesini grp Sleyman Peygambere haber vermi, o da bu kuu
Belksa eli olarak gndermitir.1012 Bu iirde, Mikaelin lsn tek grp haber
verebilecek bir figr olarak kullanld anlalmaktadr.
airin kimi sylei ve yazlarnda da simge bir szck olarak kulland
simru ise yine Dou mitolojisine ait bir terim olan Simurg kuunun zgn
yazm bozulmu biimidir. iirinde bu eye yer verdiini gryoruz:
1011
skender Pala, Ansiklopedik Divan iiri Szl, c. I, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara, 1989,
s.462.
1012
skender Pala, a.g.e. , s.461.
346
Bir yelek giymitir dimi; kubilime alr, omuzunda simru

kuu, eskiden termi.
Simurg, Anka adyla da bilinen mitolojik kuun Farsa addr.1013 zerinde

otuz kutan birer renk ve iaret bulundurduu iin, ranllar tarafndan otuz ku
anlamna gelen Simurg adyla anlan bu kuun ad var ama kendisi yoktur.
Hakknda eitli inanlar ve rivayetler bununan Simurgun Divan iirinde anlan
belli bal zellikleri; Kafdanda yaamas, renkli tyleri, hibir zaman yere
konmay, avlanmay ve ele geirilmeyiidir. Yetinmeyi simgeledii gibi,
sevgiliden beklenen yardm ifade etmek iin de iirlerde yer bulur. Kimi zaman da
sevgili, adnn bilinip kendisinin hi grnmemesi nedeniyle bu kua tebih olunur.
k, sevgiden Anka (Simurg) olarak sz ediyorsa, ondan bekledii yaknlk ve
yardm; ayn sfat kendisine yaktryorsa, kanaatkrln ve alakgnllln
anlatm olur. Bu ku, avlanamay ve ele gemeyii ynleriyle de aire, ulalmas
g durumlar anlatmada bir olanak salar.1014
Simurg, Anka adyla da bir iirinin balnda ve ayn iirin giriindeki bir
tamlamada yer alr:
mzasz bir yaz yaynlanr bir gn Babalide. Boazlar
zerine bir ankabak amlcadan.
Anka, Btn Yort Savullar!, s. 207.
Ayn ku, bu sefer ad aka verilmeden otuz vey karde olarak

Ortodoks-Ortodoks iirinde de anlr:
Den bir Katolikos orta bir Daya glne --. Kanatlar
balmumu albast. Yazyorum ki otuz vey karde, grdm. Bunca
yakkll bilinmiyor lmn. Aykrl da, som OrtodoksOrtodokslua.
Ortodoks-Ortodoks, Btn Yort Savullar!, s.82.
Bu iirde Dou mitolojisinden szn ettiimiz enin yan sra, yine ad

aka belirtilmeden Bat mitolojisinden bir eye de gnderme yapld grlyor.
Kanatlar balmumu ibaresiyle gnderme yaplan mitolojik kii karostur.
1013
skender Pala, Ansiklopedik Divan iiri Szl, c. II, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara, 1989,
s.340.
1014
skender Pala, Ansiklopedik Divan iiri Szl, c. I, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara, 1989,
s.51,52.
347
Giritli mimar Daidalosun olu olan karos, dnyada ilk uan kii olarak n
brakmtr. Mitolojiye gre, Daidalos ve olu karos, Kral Minosun emriyle
Labyrinthosa kapatlnca, baba Daidalos uzun zaman dndkten oradan
kurtulmay salayacak bir zm bulmu. Kendisi ve olu iin birer ift kanat
yaparak onlar balmumuyla hem kendisinin hem de olunun omuzlarna yaptrm.
Umadan nce oluna Sakn ne fazla alaktan u, ne de gnee yaklaacak denli
yksekten diye sk sk tembihlemi. Ancak karos, havalandktan sonra babasnn
uyarsn unutmu; baarsnn gururuna ve umann sarholuuna kaplarak iyice
ykselmi. Gittike doay yenmenin, zgrle kavumann sevinciyle Heliosu hor
grme suunu da ilemi. Bunun zerine Gne tanr onun kanatlarn tutan
balmumunu eritmi, karos da tepetaklak denize derek boulmu. Egede Sisam
Adasnn evresindeki denize de bu nedenle karos Denizi denmitir.1015
airin, mitolojik kurgudaki bir eyi kendince deitirerek iledii grlyor.
karosun kanatlarn tutan balmumunu gne erittii halde, Ece Ayhan bunu
deitirerek yerine albasty koyuyor. Lousahummas da denen albastnn
ateli bir hastalk olmas, airin imgeleminde bu deiimi bambaka ama tutarl bir
nedene oturtuyor. Bir baka ilgin deitirim
rnei de erkek olmasna karn
karosun hummal durumunun kadnlara zg bir hastalkla badatrlmas. Bu,

ayn zamanda, onun iirsel malzemeyi kullan biimi asndan nemli ipular
veren bir tutumdur.
Ece Ayhann mitolojik elerden yararlanarak yazd bir baka iiri de
Hero ile Attr:
1. Sestosda, zeytin aalar altnda, Boaz yzerek geen,
gece renkli bir Atla seviir Hero,
2. Sizin topal Akhilleus tavlasnn ykld Nraburnundan
atlyor denize; tutturabilmi midir Akba?
3.
Abydosda,
kzgn
demirlerle
dalanm,
krbalanm dere, aaya Ege Denizine akar.
1015
Azra Erhat, Mitoloji Szl, Remzi Kitabevi, stanbul, 1999, s.153.
348
haytlarla
4. Dikizci rahip, Heroyu Asya yakasna gnderir parmayla,

gen At da yanna Avrupaya almtr.
5. Ama argn sabahlar unutulmu dedi bir Ecebaba. Kz
burada kalsn. Tarihler iki trn de aklarn tar.
Hero ile At, Btn Yort Savullar!, s.175.
Bu iir, mitolojideki Hero ile Leandros yksne gndermelerle

kurulmutur. Mitolojiye gre, bir kral olu olan Leandros ile Aphroditenin
rahibelerinden biri olan Hero birbirlerine ktrlar. anakkale Boaznn iki farkl
yakasnda oturan bu klarn birlemeleri olanakszdr; nk Hero rahibe
olduundan bir erkee varmas yasaktr. Anadolu kysnda yaayan Leandros
sevgilisine varmak iin yanp tututuu bir gn, kar kydaki kulenin tepesinde bir
k grr ve bunun Herodan bir ar olduunu anlar. Hero, yakt mealeyle
na bulunduu noktay iaret etmektedir. O da mealeyi gznden karmadan
yzerek karya geer. Bylece buluan iki sevgili her gece ayn yntemle bir araya
gelmeye balar. Ancak frtnal bir gecede dalgalarla boumaktan gc tkenince
kendini denize brakr ve ertesi sabah cesedi Heronun bulunduu kyya vurur.
nn cesedini gren Hero da kendini denize atar.1016 iirde geen Abydos
Naraburnunun, Sestos ise Akban mitolojideki adlardr.1017 Akhilleus ise Yunan
mitolojisinin bakiilerinden biridir; at adamn yannda bytlr ve eitilir.1018
Ece Ayhann, bu iirde yine mitolojik eleri kendine zg bir tarzda
kullandn gryoruz. zgn ykdeki Heronun Leandrosun ad hi
anlmamakta, ondan At diye sz edilmektedir. Orhan Alkayann da dedii gibi,
iirlerinde yer yer Ece Ayhann sui generis kimlii ar basar ve gndermeler
fazlasyla zelleir. Bunun bir rnei de iirde ad geen Akhilleusun atlarndan
birinin Leandros adn tay yznden Heronun nn At olarak
anlmasdr.1019
Grld gibi Ece Ayhan kimi iirlerinde hem Dou mitolojisinin hem de
Bat mitolojisinin verimlerinden yararlanm, bunlar salt ait olduklar balamlardaki
1016
Azra Erhat, Mitoloji Szl, Remzi Kitabevi, stanbul, 1999, s.142, 143.
Orhan Alkaya, Kemal Yalgn, ok Eski Adyladr Szl, Aynal Denemeler iinde, s. 83;
Azra Erhat, Mitoloji Szl, Remzi Kitabevi, stanbul, 1999, s.311, 317.
1018
Azra Erhat, Mitoloji Szl, Remzi Kitabevi, stanbul, 1999, s.25.
1019
Orhan Alkaya, Kemal Yalgn, ok Eski Adyladr Szl, Aynal Denemeler iinde, s. 82.
1017
349
anlatsal izgi dorultusunda deil, ayn zamanda kendi imgelemindeki armlarla

ilikilendirdii znel balamlar ynnde kullanmtr.1020
C. MASALSI ELER
Ece Ayhan, Devlet ve Tabiat ya da Orta kiden ocuklar in iirlerin
Dipyazlar blmne koyduu iir Alnlklar zerine balkl anlat-deneme
karm metninde, geni tanmyla Ortadoulu ama zelde Trkiyeli bir ocua
dikkati ekerken onu masalla ilikisi balamnda tantr:
Irmaklar, hi kesilmeden, kaynaklarna kadar yzyor, bir yandan
da, kutudaki tek renk karayla, bir masala alyordu, alnl yle:
Maverannehir Padiah, oyunsu, ehrazat1021 erkek, ezberlettirmitir
kendine, saklyor.
ocuun bu ynyle birlikte aratrmac, her sorunun korkusuzca ve inatla
stne giden ve onlar kkten bir kavrayla irdeleyen kiilik yaps, rmaklar
tersine doru yzme eylemiyle veriliyor. ocuk, mevcut masallar ezberlemekle
kalmayp kendisi de ancak masallar boyunca iine dlp dibine varldnda
almlanabilecek zellikte bir masal tasarlamaktadr:
Ve, insan ruhunun, ktlk ire, belki yeryznn yalnz Orta
Dousunda, beslenmeden, birka yzyl yaayabilen, umuduyla aarak biraz,
kl rengi bir masal da tasarlyordu, onun alnlysa yle: ocuk ocuk
inde, bilezii taklm, ocuklarn bile, eilip diplerini gremedii ancak
ba ar ekip ka masal dlnce suyu iilebilen bir kuyu.
Yukardaki ifadelerin ierdii ipularndan hareketle, airin dikkati ekmeye
alt ocukla aslnda kendisini kastettiini dnebiliriz.1022 air, ehrazat
1020
Enis Batur (Tahta Troya, Yazko Yaynlar, stanbul, 1981, s.141) ve Aydn Afacan (iir ve
Mitologya, Doruk Yaymclk, Ankara, 2003, s.107.), airin ki Tekerlekli At (Btn Yort
Savullar!, s.80.) balkl iirini de Troya kuatmasnda nemli bir e olan tahta at artrd
varsaymndan hareketle mitolojik balamda deerlendirmektedirler. Biz sz konusu iirde herhangi
bir mitolojik e gremediimizden bu blmde deerlendirmeyi doru bulmadk. Kald ki iki
tekerlekli at, mitolojik bir varlktan nce oyunca artryor. Ucuz plastik oyuncaklar arasnda
atn ve at arabal olanlarn hep tekerlekli olmas, burada sz edilen atn iirde dorudan ya da
dolayl biimde Truva atyla ilikilendirilebilecek bir ibare ya da gndermenin bulunmay da dikkate
alndnda- gerek ya da mitolojik deil oyuncak bir at olduu yorumunu daha akla yatkn
klyor.
1021
Binbir Gece Masallarnn bakiisi.
1022
Ouz Demiralp, iki anlamn kesime noktas olarak grd ehrazat szcnn burada bir
yandan niteledii znenin ecinselliini anlatrken, br yandan znenin yazncln imledii
karmn yapar. [Bkz. Ouz Demiralp, Yaklak Olarak Ece Ayhan iiri, Yaz ( K 1975).]
350
erkek figryle buluturduu bu ocuu hem sahiplenmekte hem de kendisini

onunla zdeletirmektedir. Bu durumda, her ne kadar masal szcn
genelletirerek ve ayn zamanda bir simge olarak kulland anlalmaktaysa da, bu
yolla airin poetik alg ve tutumunun masalla ve masalslkla ne denli sk balar
olduunu kendisinin de vurgulamak istediini syleyebiliriz. Zaten yukarda alntlar
yaptmz metni bitirirken kendisini ada bir masal babas olarak nitelemektedir
o:
ada bir masal babas yerinize utanyor.
iir Alnlklar zerine, Btn Yort Savullar!, s. 147.
Demek ki Ece Ayhann imgeleminde ve iirlerinde masalslk nemli bir

yere ve ileve sahiptir ve air de bunun altn izme gerei duymaktadr.
Ece Ayhann iirlerindeki masals elere deinmeden nce bu konuda ksa
bir aklama yapma gerei duyuyoruz. Genel bir yaklamla, bir iirde
masalslktan sz edebilmek ve onu bu ynde deerlendirebilmek iin o iirin
btnnde ya da bir blmnde u iki durumdan en az birinin grlmesi gerektiini
syleyebiliriz:
1. Dorudan masal elerinin (masala zg kii, yer, olay, motif, epizot,
tekerleme vb.) kullanlmalar ya da bu eleri artracak ak gndermelerin
bulunmas,
2. Gerekliin verilii, imge ve simge yaps ve bunlarn badatrlma
biimlerinin dorudan masal mantna dayanmas, yalnzca bu mantkla
aklanabilir olmas.
Ece Ayhann kimi iirlerinde bu iki durum hem ayr ayr hem de birlikte
grlebiliyor. Aslnda onun,
Ben sakal brakmtm gze batmyor
Gel benim korkum gel ok korkmak istiyorum
Vedhalardan Birinde, Btn Yort Savullar!, s. 15.
dizelerinde ya da
Kaardm korkun karlamamak iin bir bezbebekle. ()
Arka sahanlkta yanarak uzaklaan gen eytan.
Gizli Yahudi, Btn Yort Savullar!, s. 70.
dzyaz iir cmlelerindeki gibi dorudan masals eler iermese bile okuru masals
bir atmosfere eken, masalslkla dolayl olarak ilikilendirilebilecek zellikte
351
ifadeler tayan ok sayda iiri vardr; ancak, bu ilikilendirme ile yaplacak bir
deerlendirme hem tezimizin kapsam ve snrlarn aacandan hem de bunlar ayn
zamanda baka soyut balamlarla bir arada dnlmeyi gerektirdiinden, biz Ece
Ayhann iirlerindeki masals eleri deerlendirirken yukarda ortaya koyduumuz
iki noktadan hareket edeceiz.
nce onun dorudan masal elerine yer verdii iirleri zerinde duralm.
airin en ok yer verdii gzlenen masal yarat ejderhadr. Ancak belirtmemiz
gerekir ki bu korkun masal yaratn iirlerinde fantastik bir e olarak deil, daha
ok bir simge olarak kullanr Ece Ayhan. Yalnzca bu varlktan beklenebilecek
korkunluktaki eylem, davran ya da zellikler sergileyen kii ve nesneleri dorudan
ejderha olarak niteler, onlar bu varlkla zdeletirir air:
Yalar kapatmasn zincirle bal kollar, kzgn bir ejderha.
Oyar burguyla. Dzgn srm gzeligeli.
Ortodoksluklar-XIII, Btn Yort Savullar!, s. 99.
Grld gibi, zincirle balanm kapatmasna cinsel saldr ya da cinsel

iddet balamnda dnlebilecek bir eylem uygulayan figr ejderhayla
zdeletirilerek verilmektedir, bu cmlelerde. Ayn yaklama aadaki dizelerde
de rastlanyor. Kenti, kentin olanaklarn kendi yandalarndan ya da toplumsal
katmanlarndan baka kitlelere, zellikle de kart konumdaki airlere kapal
tutmaya alan, hatta onlar kentten ieri bile sokmak istemeyen
iktidar
sahiplerinden de ejderha olarak sz ediliyor:

Topaacndan aparthanlarda odas bulunmaz
Yars silinmi bir ejderhann dzm zre eylemde
Kiralk bir kentin giri kaplarnda kara kirele
Mor Klhani, Btn Yort Savullar!, s. 125.
Sardunya ve ocuktaki ejderha ise canl bir varlk deil, aire ancak bir
ejderhann yaatabilecei derecede korkular yaatm olduu anlalan bir nesnedir:
Rzgr srkleyip duruyor darlarda; kf gzl, tenekeden bir
ejderhay ve pasl bir cesedi. msaklarda beklenir her zaman, derin bir
gulyabani nk.
Sardunya ve ocuk, Btn Yort Savullar!, s. 69.
352
Mustafa ne, bu iirde teneke ve ejderha szckleri arasnda ift ynl

armsal bir badan sz edilebilecei, tenekenin rzgrda srklenirken kard
sesin ejderhaya doru bir imge akm salad yorumunu yapmaktadr. Yine
nein saptad gibi, burada asl anlatlmak istenen, rzgrn kfl bir tenekeyi
srklemesi olaydr. air, bu srklenmeden kan irkiltici sesi bir masal
yaratna ykleyerek bir bakma ondan kurtulmaya almaktadr.1023 Gecenin
ilerlemi bir vakti olan imsakta beklenen gulyabaniden1024 sz edilmesi de
iirdeki masals enin korku duygusuyla ilikisini pekitirmekte, ayrca, anlatlan
olayn temelindeki yanlsamay daha belirgin bir biimde ortaya koymaktadr.
Ece Ayhann iirlerinde ejderhadan sonra en ok yer verilen masal
yaratnn canavar olduu grlyor. Ancak canavar, ejderhaya gre daha az
korkun bir varlk olarak imlenmektedir bu iirlerde. rnein, gecenin ilerlemi ve
korkulu bir vaktinde ay, grnyle canavar artrr aire:
kanatsz yarasalar, slanm silahlar.
Kargnm Bir lkyaz, Btn Yort Savullar!, s. 71.
Firavun iirinde ise canavar, bir varlk ya da benzetme esi olarak

deil, iirdeki figrn kollarna yaptrd dvmelerde resmedilen bir grnt olarak
verilir. iirdeki figr canavarla zdeletirilmese bile, dvmeleri iin tercih ettii
desenin canavar olmas yznden onun canavarca bir kiilie sahip oluu okura
hissettirilir:
Aznda firketeler. Bir ku, konmaktan holanr. Canavar
dvmeleri kollarnda, vard.
Firavun, Btn Yort Savullar!, s. 76.
airin, ejderha ve canavar gibi en ok yer verdii bir baka masal esi
ise parmak ocuktur.
Kurun ayakl bir parmak ocuk, krlr alamaz
Gkyznde Bir Cenaze Treni, Btn Yort Savullar!, s. 136.
1023
Mustafa ne, Ece Ayhana Doru, air/ iir Yazlar, Olak Yaynlar, stanbul, 1996, s.78,79.
Karanlk ve ssz yerlerde insann grdn sand korkun bir hayalet. (Bkz. Trke Szlk, Dil
Dernei Yaynlar, Ankara, 2005.)
1024
353
- Sayn padiahm muhbir

Denizin altndaki bandolarda alyor muydu?
Denizin Altndaki Bandolar, Btn Yort Savullar!, s. 137.
Ece Ayhan, iirlerinde, Parmak ocuk masallarnn bakiisinden transfer

ettii bu figre, yoksul ama zeki ve uyank, sistemin arpkln sezgileriyle bilen ve
sistemi temsil eden tipleri imal sorularyla zor durumda brakan ocuk tipi iin bir
simge olma zellii ykler.
Belli bal masal elerinden biri olan devi de yine belirli bir figrle
zdeletirerek o kiinin hem psikolojik hem de fizyolojik yaps konusunda ipular
verir air. Bu anlatm biimi ayn zamanda onun, iirlerindeki figrlerle ilgili uzun
uzadya betimlemeler yapmak yerine okura arm alan geni bir gstergeyi
sunarak kiilerin hangi zellik ve yapya sahip olduklarn okur imgelemine brakma
eilimini de yanstr:
ayn verimli kz
ttn iiyor boularak
be renk bir kartma devin kollarnda
ocuklarn lm arklar-I-, Btn Yort Savullar!, s. 45.
air, getii dizelerde yine gncel yaamdaki kimi tipler iin simge zellii
tad anlalan baka bir masal esine, haramilere de yer verir:
Haramiler ki krkn stnde artk saylar
bir kk tabut tabakada gezdirirler lleri fakfon
burunlarna ekmek zere, ince armldr.
Orta kiden Ayrlan ocuklar in iirler, Btn Yort Savullar!, s. 126.
Msrymde ise dorudan cinler padiahnn lkesinden sz eder:

Kat bilinmeyen bir lkesine cinler padiahnn, bir
yeniletme. Deitirmitir adn, salarn kaztmtr.
Msrym, Btn Yort Savullar!, s.78.
Bir iirinde de, Dou edebiyatnn klasiklemi masallar arasnda yer alan
Binbir Gece Masallarna gnderme yapar Ece Ayhan; ancak bu ad binbir gn
masallar biiminde kullanarak:
354
Bir domra algs, betimler vurgularn korkunun. Bklmez

boynu. Binbir gn masallaryla bezenmi.
Geri bu masallara kar daha sonradan Binbir Gn Masallar yazld

bilinmektedir;1025 ama airin boyundan sz etmesi asl gnderme yapt anlatnn
Binbir Gece Masallar olduunu gsteriyor. Anmsanaca zere Binbir Gece
Masallarnn ortaya kyla ilgili yle bir rivayet vardr: Hindistan ile in
arasnda bir adada hkm sren Fars kral ehriyar, karsnn kendisini aldattn
renince onu ldrtr. Sonra da vezirinden her gece kendisine bir hanm bulmasn
ister. Ancak tan vakti geldiinde, kadnlara kar iinde gelimi bulunan kini ve
gvensizlii yznden bu hanmlarn da boynunu vurdurur. Vezirin kz ehrazat bu
duruma bir son vermek amacyla bir plan yapar ve bu plann gerekletirebilmek
iin kraln ei olmak zere bir gece de krala o gider. lk geceden balayarak, kardei
Dnyazattan rendii ykleri ona anlatmaya balar. Boynu vurulma vakti
geldiinde bu ykleri hep en heyecanl yerinde keserek, yknn devamn merak
eden kraln ertesi gn beklemesi yznden boynunun vurulmasn srekli
geciktirmeyi baarr. ehrazat yklerinin sonuna geldiinde kralla uzun yllardr
srm olan evliliklerinden erkek ocuk dnyaya getirmitir. ah ehriyar,
ahrazat iin besledii gven ve sevgi duygularndan dolay artk onun boynunu
vurdurmam, bylece bu uygulamasna da son vermitir. Binbir Gece Masallar
ite ehrazatn anlatt bu yklerden olumutur.1026
Dolaysyla, iirde vurgu yaplan korku ve bklmez boyun szcklerini
gz nne aldmzda binbir gn kullanmna karn asl gndermenin Binbir
Gece Masallarna olduunu syleyebiliriz. iirde, kapal tutulan bir ehzadeden
sz edilmektedir. air, bu masala yapt gnderme yoluyla onu ehrazata
benzeterek yaamn srdrmek iin yaad gl, deta her gn lmden
dndn anlatmak istemektedir.
1025
Muallim Fuat Gcyener, Binbir Gn Masallar, Ahmat Sait Kitabevi, stanbul, 1943.
lk kez Antoine Galland tarafndan dzenlenip Franszcaya evrilerek (1704-17,12 cilt) dnyaya
tantlan Binbir Gece Masallar, tam metniyle Trkeye lim erif Onaran tarafndan 16 cilt olarak
kazandrlmtr. Onaran bu almasnda Joseph Charles Mardrusn Franszcaya yapt eviriyi
(Mille Nuts Et Une Nuit) esas almakla birlikte, Mardrus ngilizceye uyarlayan Powys Mathers ile
Antoine Galland ve Ren Khawamn evirilerinden, ayrca Ahmed Nazif, Selami Mnir Yurdatap ve
Raif Karadan yapt Trke Binbir Gece semelerinden de yararlanmtr. Bkz. lim erif Onaran,
Binbir Gece Masalar, c. I-XVI, Afa Yaynlar, stanbul, 1992-1993. Ayn yaptn son basm iin bkz.
lim erif Onaran, Binbir Gece Masalar, c.I-II, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 1994.
1026
355
Yukarda deindiimiz masaln bakiisi olan ehrazat, Ala Ala Heyde

erkek olarak nitelendirilir:
Ey erkek ehrazat! Suriye mant
Aydnlk bir el yazsn buruturan
Ala Ala Hey, Btn Yort Savullar!, s. 135.
Araplarn At Koturmalar iiri ise kalplam bir masal sz olan al

susam aldan hareketle kurulduu anlalan u dizelerle balar:
Al Dou al! Al daarcm
Al Araplarn at koturmalar al!
Davulun eski arkadalaryla balyoruz
Yakrln yitirmeyen
Araplarn At Koturmalar, Btn Yort Savullar!, s.133.
imdi de Ece Ayhann iirleri iinde ancak masal mant erevesinde

almlanabilecek rnekleri ele almaya alalm.
bay banliyo tireni de birgn
unutacak elbet kaydrak oynamalar
tmeleri unuttuu gibi horoz ekerinin
Yukardaki dizelerin dayand imgelem biimi ve zellikle son dizedeki

imge bu balamda deerlendirilebilir. Horoz ekerinin bir zamanlar ttn, imdi
ise tmeyi unuttuunu tasarmlamak, ancak masals bir dn iindeki bir ocuun
imgelemine zg olabilir. stelik bu tasarm, ncesindeki dizelerde ne srlen
beklentinin gereklemesine dayanak oluturabilecek biimde kesinlenmi bir ifade
iinde verilmektedir.
airin Asyadan sz ederken kulland ifadeler de ancak masals bir
gereklik dzleminde dnldnde anlamlandrlabilir niteliktedir:
sazlarn arasnda bir asya
sukuu iniltili aysz
ilk sekiz yln inde
bir istiridyenin iinde geirmi
Cambazlar adr, Btn Yort Savullar!, s. 43.
356
in, ayn zamanda, airin imgeleminde Kafdann ard kadar uzaktaki

masals bir lkeyi simgeler. zlendii lde uzaklaan, masalslat iin
ulalmas gitgide olanakszlaan bir varolu ortamdr bu lke:
Benim hi inde bir ablam olmam korkun h
gecelerin ilerlemi saatlerinde tramvaya binen
bir bach konsertosunun dudaklar gibi ilek korkun h
Put, Zanzalak Aac, Saffet Nezihi ener, Zincifre, lm, Btn Yort
Savullar!, s.58.
Epitafo iirindeki u ifadelerin de ayn masals mantksal dzleme sahip

olduu aka grlebilmektedir:
Onlar
aryor
lk
la,
bir
iskambil
kd
sokandan, malta talar zerinde, ocuk oyunu binlerle. eytan

izilmi--.
air, iskambil ktlarn masals bir dnya iinde dnmeyi baka

iirlerinde de srdrr:
Rak iilir mi hi ieksiz
ieksiz lrm dkknlar
her kim olsa lr ispatinin ebesi
Ut, Btn Yort Savullar!, s. 55.
eiyor urefa satranlarn. Korkular ispatinin. nlyd

saygszlyla atalarna. Ama knanr.
spati szc, iskambil kdnda sinek anlamna gelir.1027 Bu dizelerde,

ona ebelik yapann lecei sylenen, bir yerde de korkularndan sz edilen
iskambil kdndaki sinein kiiletirilme biimi tamamen masal mantna
dayanmaktadr.
Ece Ayhan, bir baka iirinde de, bilinen masallarda nesnel bir karlna
rastlanmasa bile gerekst zellikleri bakmndan en az o masallarda varolabilenler
denli somut masals betimler ykledii bir ku imgesi yaratr:
1027
357
Neyi ierirdi acaba? bir t ii brmcnde bir kekin.

Drt ayakl iek yzl bir ku.
Ortodoksluklar-III, Btn Yort Savullar!, s. 89.
Ayn imgelem; bir duda gkte bir duda yerdeki devi artracak
biimde bir by Asyada bir by Avrupada olarak tasarmlanan figrn
imlendii u dizelerde de grlebiliyor:
Annesinden, evet, bir gm ve byke bir makas istiyor
Rma ve biraz da Avrupaya sarkm byklarn krpacak
stanbullar mahallesinin denizlerli Ortaky kentinde
ki El Mektup, Btn Yort Savullar!, s.230.
Olaan meknlarla ilikilendirilen olaanst bir olayn tasarmland

aadaki dizeleri de bu adan deerlendirebiliriz. Ayrca bu olayn yedi kez
gerekletiinin sylenmesi de masals imgelemin arln gstermektedir; nk
masallarda yinelenen sabit saylardan biridir yedi:
Yedi kez grnmeyen denizin zerinde, iki ak deniz evliyas
Tabuttatan skdar Sultanlna bir konsol aynas tar.
VI, Btn Yort Savullar!, s. 158.
Ece Ayhann, hem dorudan masal eleri iermesi hem de masal mantna
dayanmas ynleriyle iki bakmdan da masals elerle kurulan iirlerinin
bulunduunu sylemitik. Her iki durumun bir arada yer ald bu iirlerinden biri
Sevgili Uursuzluktur:
() Kapalyd bycler. Astlar iine bir iki iesinin.
Ayaklarnda gm ar potinler. Sevgili uursuzluk. Serseriyi.
Sevgili Uursuzluk, Btn Yort Savullar!, s. 72.
Bu satrlarda air, hem bir masal esi olan bycleri iirine tamakta
hem de ancak masal mantna dayal olarak kurulabilecek bir imge (Serserinin bir
iki iesinin iine aslmas/birinin idamnn iki iesi iinde gerekletirilmesi)
oluturmaktadr. Ayn durum aadaki satrlarda da grlmektedir:
Elli
yalarnda
bir
cadnn
ekmecesinde
yayorum,
ivilenmi.
()
Saate yerlemitim.
358
Bir Fotorafn Arab, Btn Yort Savullar!, s. 67.
Anlatc ben, bir masal kiisi olan cadnn ivilenmi (artk almas
mmkn olmayan) ekmecesinin iinde yaamn srdrdn sylemekte, bu
mahkmiyetinden nce ise Kudse gelip alar Saate yerlemi olduu bilgisini
vermektedir. Her iki anlatm da masals bir gerekstclk tamaktadr; ilki
dorudan, ikincisi ise imgelem biiminin baland mantn doas bakmndan.
Ece Ayhan, aslnda masal dnyasn gncelin dnda ya da uzanda,
gncelden soyut bir alan olarak grmez. rnein, onun imgeleminde ablann
gzleri masallardan uzayabilmektedir; bu olaan ve yaln bir gereklik gibi
sunulur:
Uzam masallardan gzleri
Bir hal sermek tala ablamn
Biraz konumak istemek sonra ekip gitmek
Kanl Nigr, Btn Yort Savullar!, s. 51.
Ayn iirde Hi lmyor mu kanl nigr diye sorarken de bu somut, tarihsel

kiilii lmezlik sfat ynnden ayn zamanda bir masal kahraman gibi
alglamaktadr.1028
nay Szer, Ece Ayhann grntleri ucu ucuna getirip bir masal kurmak
istediini, grntlerin karlamasndan doan ve ykye kamad, batan
sona anlatlmad iin eksik kalan bu masaln aslnda imgelerin masal
olduunu ne srer.
1029
Ouz Demiralpa gre ise onun yaamad bir dneme
bakmas, kalntlardan, tarihsel yazlardan yararlanmas, barok bilinci, iire, Trk

irinin yabanc olduu bir grnm olarak masalslk kazandrmtr. iirlerinde
lirizm gittike azalsa bile bu masalslk ortadan kalmaz ve iirin ak uyarnca
nitelik deitirerek, iir karann temel talarndan biri haline gelir. Masalslk,
Baksz Bir Kedi Karada karaduygululuun anlatlmazln pekitiren bir
zorunluluk olarak iire arln koyarken, Devlet ve Tabiat ya da Orta kiden
Ayrlan ocuklar in iirlerde tortudan, bungunluktan
1028
syrlm, kenara
Mustafa nein de iaret ettii gibi, ldren ama lmeyen ya Tanrdr ya da bir masal
kahramandr. (Bkz. Mustafa ne, Ece Ayhana Doru, air/ iir Yazlar, Olak Yaynlar,
stanbul, 1996, s.75.)
1029
nay Szer, Bir mge Kurucusu, Mor Klhani Ece Ayhan iiri iinde, nekitaplar Yaynlar,
stanbul, 2004, s. 102,103.
359
srlenlerin,
kovulmularn
viner
mitologyas
olmutur.
Ortodoksluklarda ise masalslk destanslkla yan yanadr.1030

Mustafa ne, Baksz Bir Kedi Karadaki masalsl, airin, amz
bireyinin, korkusunu bir yandan kendinde yaarken te yandan onu ya ocukluunun
masal dnyasna aktararak ya da olumsuzlatrarak, arptarak gidermeye
almasyla ilikilendirir.1031 Bu yaptnda air, artk bireylere zamann dzenledii
tarih sahnelerinde deil, zamansz masal lkelerinde rol verilmektedir. Yaratmak
istedii zamanszlk iin en uygun alan sunar ona masals alg. Bu yaptyla
birlikte Knar Hanmn Denizlerinde rtk olarak verilen ve her an aka ortaya
kmas beklenen zamanszlk zamann yerini, masal da tarihin yerini almtr.
Ece Ayhan artk evrenle aramza yer yer gzenekli masal tablolar koymaktadr.1032
Bu deerlendirmelerin daha ok iirlerin genel atmosferine, anlatmn
dzenleni biimlerine gre yapld aktr. Bu noktalardan yaklaldnda, bu
deerlendirmelerin bir ksmndaki masalslk szc yerine, daha geni bir edim
alann karlayan anlatsallkin konulmas gerektiini dnyoruz. nk bu
deerlendirmelerde zerinde durulan noktalar, onun yalnzca masaldan deil, efsane,
eski ykler, sylentiler vb. gibi anlat trlerinden de yararlanarak kendince zgn
bir anlat oluturma abasyla, yani bu ediminin uzand daha geni bir kavram
alanyla ilgilidir; o yzden, bu abann salt masalla ya da masalslkla
snrlanamayan yanlarn hesaba katarak bu zellikteki iirleri deerlendirirken daha
geni ierimli bir kavrama iaret eden anlatsallk szcn kullanmak daha
doru olur, kanmzca.
D. METNLERARASI LKLER
Metinleraraslk
(intertextuality),
metnin
zerklii
dncesinin
benimsenmesinden sonra, zellikle 1960l yllarla birlikte kimi eletirmen ve

kuramclarn metni tanmlama abalarna bal olarak kullanm yaygnlaan bir
kavram olmutur.1033 almalarn bu noktada younlatrm olan Mihail Baktin,
Julia Kristeva, Roland Barthes, Michael Riffaterre, Laurent Jenny, Gerard Genette
1030
Ouz Demiralp, Yaklak Olarak Ece Ayhan iiri, Yaz ( K 1975)

Mustafa ne, Ece Ayhana Doru, air/ iir Yazlar, Olak Yaynlar, stanbul, 1996, s.76.
1032
Mustafa ne, Kantocu Peruz Sahiden Yaad m Patron?, a.g.e., s.85.
1033
Kubily Aktulum, Metinleraras likiler, teki Yaynevi, Ankara, 1999, s. 7.
1031
360
gibi belli bal kuramclarn genellikle birbirlerinden farkl izgiler izledikleri, bu

kavramn kapsam ve temel nitelii asndan farkl ynleri ne kararak daha ok
znel tanm ve terimleri dorultusunda kendi kuramlarn gelitirmeye altklar
grlr. Bunlar ayr ayr ele alp karlatrmak, ortak ve farkl ynlerini tek tek
gstermek ya da ilevsellikleri bakmndan tartmak, bu almann kapsam ve
amacn at gibi farkl bir almay gerektirir. Kubily Aktulumun bu konuyla
ilgili almasnn Sonu blmnde vurgulad gibi, denebilir ki yaplan onca
tanmlamaya
ve
almaya
karn
bu
kavramn
tam
olarak
snrlar
izilememitir.1034
Ancak, tm bu kuramclarn ve baka aratrmaclarn yaklamlarnda ne
kan ortak noktalardan ya da genelletirilebilecek terimlerden hareketle belirli
snrlar saptamak ve bu snrlar erevesinde bir tanma varmak da zorunludur. Bu
balamda, metinleraraslk/metinleraras ilikiler yle tanmlanabilir: Bir metinde
baka metinler ya da farkl trden sanat yaptlaryla, edebi ve tarihsel kiiliklerle,
toplumsal bellekte yer tutan olay, inan, det ve basmakalp szlerle ak ya da
kapal biimlerde kurulmu olan alnt, gnderme ve yeniden yazma ilikileridir.
imdi bu tanm dorultusunda, Ece Ayhann iirlerindeki metinleraras
ilikileri deerlendirmeye alalm.1035
1. AIK METNLERARASI LKLER
Metinleraras ilikiler, genel bir yaklamla ak ve kapal olmak zere iki
biimde ele alnabilir. Metindeki gnderme yaptn ad ya da yazar aka
bildirilerek ve alntlanan kesitler (rnein ayralar ya da italik yaz kullanlarak)1036
belirtilmek suretiyle yaplyorsa, bu durumda ak metinleraras ilikilerden sz
edilebilir. Ayrca, air/yazar herhangi bir aklamada bulunmasa ya da onu ana
metinden ayrtrmak iin farkl biimlerde yazma yoluna gitmese bile gndermenin
okur/aratrmac iin ak ve anlalr olmas da bu kapsamda dnlebilir.
1034
Kubily Aktulum, a.g.e. , s. 254.

Burada Metinleraras likiler st balna bal olarak sraladmz alt balklar oaltlabilir.
Bylesi bir snflandrmada asl belirleyici olan, malzemenin aratrmacya sunduu verilerdir.
1036
Kubily Aktulum, a.g.e., s. 93, 94.
1035
361
1.2. Gndermeler/ Telmihler

Eski Trk edebiyatnda bir edebi sanat olarak da kullanlan telmih,
gemiteki bir olaya, nl bir kiiye, bir inanca ya da yaygn bir ataszne iaret
etmek, onu anmsatmaktr.1037 Telmih/gnderme, modern airlerin de bavurduklar
ve aratrmalarda metinleraras ilikiler balamnda ele alnan bir kavramdr.
Ece Ayhann iirlerinde gndermeler ok geni bir yer tutmaktadr.
Diyebiliriz ki o, Cumhuriyet dnemi airlerimiz arasnda iirlerinde gndermeye en
ok yer veren birka addan biridir. Bu durumda gnderme ieren dizelere tek tek
dipnot dmek her sayfay igal edecek onlarca dipnot yznden gereksiz bir saysal
arta yol aaca ve grsel adan da ho bir grnm vermeyecei iin, bunun
yerine, saptadmz gndergelerin yanna ayra iinde ilgili iirlerin balklarn ve
almamzda kullandmz Btn Yort Savullar!daki sayfa numarasn vermekle
yetineceiz.
1.2.1. Edebi Kiiliklere, Yaptlara Ve Sreli Yaynlara Gndermeler
a) Edebi Kiilikler
Yahya Kemal Beyatl (air Yahya olarak, Anka, s. 207; Sepici Kemal
olarak, Deniz Kysnda Bir Ota, s. 219; Bir Sivil airin lm, s. 237), Namk
Kemal (Kendi Kendinin Terzisi Bir Kambur, s.128; Sefineler ve Mektuplar, s.
221), Can Ycel (evre ve Maarif dll ve de ayn yumurtadan bir ikizin erkek
yars olarak, Bir Sivil airin lm, s. 236; iirin evki akrak olarak, Bir
Sivil airin lm, s. 238), Hoffmann (Okarina, s. 47), inasi (Sefineler ve
Mektuplar, s. 221), Yunus Emre, (Sefineler ve Mektuplar, s.221), Hafz (IV,
s.157), eyh Galip (Bir Sivil airin lm, s. 237); Tevfik Fikret (Yelekli
Tevfik olarak, Melankolya iei, s. 203), Konstantin Kavafis (Kavafolu
yaktrmasyla, Patron! Ya da Bir Patron!, s. 247).
b) Yaptlar
- Belirli Bir Yazara Ait Olan Yaptlar
1037
Cem Dilin, rneklerle Trk iir Bilgisi, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara, 1992, s.461.
362
Ak Memnu, Halit Ziya Uaklgil (Ut, s. 55), Malta Yahudisi,

Christopher Marlow (Ortodoksluklar-I, s. 87), Michael Kohlhaas, H. von Kleist
(Michael Kohlhaas, s. 176), Yunus Emre, Yunus Emre Divan, (Sefineler ve
Mektuplar, s.221), bretnma, Mabeyinci Fahri Bey (ki El Mektup, s. 230),
Othello, William Shakespeare (Desdemona Othello, s. 254).
- Belirli Bir Yazara Ait Olmayan Yaptlar
Berbername (Ortodoksluklar-I, s. 87), Hamamname (Ortodoksluklar-III,
s. 89), Yldzname (Ortodoksluklar-XXIV, s.110), Vedha/Vedhalar (Vedhalardan
Birinde, s. 13-18).
- airin Kendi Kurgulad Yapt Adlar
kence Usulleri (Sentez, s. 19), kence Szl (Gizli Yahudi, s.70 )
Maverannehir Padiah (iir Alnlklar zerine, s. 147), ocuk ocuk inde
(iir Alnlklar zerine, s. 147), Padiah Gzl Olum (Michael Kohlhaas, s.
176)
c) Sreli Yaynlar
- Gazete
Tasviri Efkr gazetesi (Ut, s. 55).
- airin Kendi Kurgulad Sreli Yayn:
Yeraltnda Baslan Bir Dergi(nin pazartesi kapa) (Ortodoksluklar-XXVII,
s. 113).
1.2.2. Baka Alanlardan Kiiliklere ve Yaptlara Gndermeler
a) Devlet Adamlar, Yneticiler, Askeri ve Siyasal Kiilikler
Vizigot Kral Alerik (Vedhalardan Birinde, s. 15), Frank krallar (Kt
lgilerin Gidii, s. 41), Leon Blum (Bbilden Bir Piin Propagandas, s. 49;
Kanto Aac, s. 53), Abdlhamit (apal Kar, s. 62), Firavun (Kargabken,
s.
79),
Gesualdo
da
Venosa
(Ortodoksluklar-II,
s.
88),
Kirmastorya
(Ortodoksluklar-V, s. 95), Buhtunnasr (Ortodoksluklar-XVIII, s. 104), Karatodori

Paa (Ortodoksluklar-XXIV, s. 110), Resneli Niyazi Bey (Artk Atndan nmeden
363
Sevimeye Almalsn, s. 143; Bir Geyik Resmi, s. 209), Mustafa Reit Paa
(lmn Arkasndan Konumak, s. 150), Nurbanu Sultan (Bir Hamam Aranyor,
s. 189), Mustafa Kemal Atatrk (V. Mustafa yaktrmasyla, Kr Bir eme, s.
204; Bir Askeri airin lm!, s. 240), Tlat Paa (Anka, s. 207), Enver Paa
(Pes Ben De Cumhuriyetiyim, s. 210), Barbaros Hayrettin Paa (Nigri Byle
Yazd, s. 215), Mehmet Akif Paa (Ortaoyunu, s. 216), Hlet Efendi (Kapakl
Saat, s. 218), Fatih Sultan Mehmet (Deniz Kysnda Bir Ota, s. 219), Cem
Sultan (Deniz Kysnda Bir Ota, s. 219), II. Beyazt (Deniz Kysnda Bir Ota,
s. 219), V. Murat (Marmara ehzadeleri, s. 200), Mabeyinci Fahri Bey (ki El
Mektup, s. 230), Makro Paa (ki El Mektup, s. 230), Mehmet Ali Aca (Bir
Sivil airin lm, s. 235), Ylmaz Gney (Bir Sivil airin lm, s. 235),
Hasan Ali Ycel (nl bir Trabzon Ya yaktrmasyla, Bir Sivil airin lm,
s. 235), Arif Damar (Ece Oval olarak, Bir Askeri airin lm!, Btn Yort
Savullar!, s. 240).
b) Kltr, Dnce ve Bilim Dnyasndan Kiilikler
-Gazeteciler
Teodor Kasap (apal Kar, s. 62), Ali Kemal (Alili Kemal
yaktrmasyla, lmn Arkasndan Konumak, s. 150).
- Bilim Adam ve Dnrler
Hezarfen Ahmet elebi (Gkyznde Bir Cenaze Treni, s. 136), mer
Ltfi Barkan (lmn Arkasndan Konumak, s.150), Piri Reis (Melankolya
iei, s. 203), Mimar Sinan (Olamaz, s. 224), Abdlbaki Glpnarl (Bir Sivil
airin lm, s. 237).
c) Tiyatro, Mzik, Resim Gibi Alanlardan Kiilikler ve Yaptlar
-Tiyatro Dnyasndan Kiilikler
Gll Agop (Galata Kantosu, s. 31), Kel Hasan (Knar Hanmn
Denizleri, s. 38).
364
- Tiyatro Oyunlarndaki Tiplemeler

Hacivat (Ut, s. 55; lmn Arkasndan Konumak, s. 150, 151),
Karagz (lmn Arkasndan Konumak, s. 150, 151), Beberuhi (Bir Fotorafn
Arab, s. 67).
- Mzik Dnyasndan Kiiler
Kantocu Peruz (Bir Elii Tanrs in At, s. 48; l Btn, s. 52), Art
Tatum (Bbilden Bir Piin Propagandas, s. 49), Denizkz Eftalya (Denizkz
Eftalya, s. 50), Johann Sebastian Bach (Put, Zanzalak Aac, Saffet Nezihi ener,
Zincifre, lm, s. 58), Neyyire Neyyir (Uzak Hala, s. 60; Neyyire Hanm, s.
61), Dikran uhacyan (Uzak Hala, s. 60), Paul Lange Bey (Kendi Kendinin
Terzisi Bir Kambur, s. 130), Muhlis Sabahattin Ezgi (apal Kar, s. 62),
Hamparsum Limonciyan (Ortodoksluklar-XVI, s. 102), Hafz Post (Araplarn At
Koturmalar, s. 133), Dilhayat Kalfa (ki El Mektup, s. 230).
- Besteler
Leblebici Horhor (Uzak Hala, s. 60) ve Kse Khya (OrtodoksluklarIV, s. 90), Dikran uhacyan; Aye Opereti, Muhlis Sabahattin Ezgi (apal
Kar, s. 62); Ali Rifat Bey, Davulcu Mar, Ali Rifat Bey (OrtodoksluklarXVII, s. 103).
- Ressamlar
Fikret Mualla Sayg (ocuklarn lm arklar-II-, s. 57), Ivan
Konstantinovi Ayvazovski (Ortodoksluklar-XVII, s. 103), Nigri (Nigri Byle
Yazd, s. 215), Cihat Burak (Bir Sivil airin lm, s. 237), mer Ulu (Patron!
Ya da Bir Patron!, s 246).
-Tablolar
365
Nigrinin, Barbaros Hayrettin Paay gl koklarken gsteren Barbaros

Haydettin Paa Portresi (Nigri Byle Yazd, s. 215); mer Uluun, Boaziini
resimledii bir tablosu (Patron! Ya da Bir Patron!, s. 246).
d) Kutsal Kiilikler
Musa1038 (Vedhalardan Birinde, s. 13), Danyal yalva (Baksz Bir Kedi
Kara, s. 75), Burduomeos (Ortodoksluklar-VII, s. 93), Lapsekili Priapos
(Patron! Ya da Bir Patron!, s. 247), Buda [ada Bir Yahudinin El Yazs,
Ludingirra, 1 (Bahar 1997)].
e) Kutsal Metinler/Kitaplar
Vedalar (Vedhalardan Birinde, s. 13-18),
Potrebnik (Ortodoksluklar-
XXV, s.111)
f) br Kiilikler
Kanl Nigr (Bel Kanto: kinci Merutiyet, s. 29), Katr Cemile (Bel
Kanto: kinci Merutiyet, s. 29; Bel Kanto, s. 30), Mbeccel (Galata Kantosu, s.
31), van Milinski (Galata Kantosu, s. 31), Maria Pilar (Kanto Aac, s. 53),
Fnduktar (Ortodoksluklar-XII, s. 98), Krolu (Kendi Kendinin Terzisi Bir
Kambur, s. 127), anakkaleli Melahat (Melhat Geilmez, s. 181, Patron! Ya da
Bir Patron!, s. 247), Hyar Selim (Bir Hamam Aranyor, s. 189), Madam Murat
Bey (La Paix, s. 198), Nahit Fratl (Tepilmi Bizans, s. 242).
1.2.3. Tarihsel Olay ve Topluluklara Gndermeler
a) Tarihsel Olaylar
lk tramvay iileri grevi (Bel Kanto, s. 11; Bel Kanto: kinci Merutiyet,
s. 29; Bel Kanto, s. 30), Tanzimatn ilan (Ut, s. 55; lmn Arkasndan
Konumak, s. 150), Cumhuriyetin ilan (ocuklar in lm arklar-II-, s. 57),
veba salgn (Kuds Fareleri, s. 39),
1936 olaylar (Bbilden Bir Piin
Propagandas, s. 49), Gelibolu un fabrikalarnn topa tutulmalar (OrtodoksluklarXXII, s. 108), Yahudileri tayan Struma Gemisinin geldii denize iadesinin
1038
Peygamber ad olmalarna karn bu balamda kullanldklar belli olmayan adlar buraya almadk.
Tezimizin nan eleri blmnde bu adlara ve kullanlma biimlerine deinmitik.
366
ardndan Karadenizde batrl (VIII, s. 158), kinci Dnya Sava (XI, s. 160),
1971 olaylar (Grmedik!, s. 177), Fatih Sultan Mehmetin lm ve buna bal
olaylar (Deniz Kysnda Bir Ota, s. 219), Yenieri Ocayla ilgili dzenlemeler
(Bir Mektup, Kurunkalem, s. 231), Alman Harbi (Bir Sivil airin lm, s.
235), Amerikan Missouri Zrhlsnn Trkiyeye gelii (Bir Askeri airin lm, s.
239), 1821 Mora olay (Tepilmi Bizans, s. 241).
b) Topluluklar/Gruplar/mparatorluklar
Moollar (Cambazlar adr, s. 43), Vrangelin ordular (Vedhalardan
Birinde, s. 14), Osmanl mparatorluu (apal Kar, s. 62; OrtodoksluklarXVI, s.102, XXII, s. 163; Hakaret Beyler, s. 205; Deniz Kysnda Bir Ota,
s. 219; Tepilmi Bizans, s.241, 242), Lut kavmi (Ltlar topluluu
yaktrmasyla, Ortodoksluklar-V, s. 91; Ortodoksluklar-XVIII, s. 104),
Yenieriler (Bir Mektup Kurunkalem, s. 231), Gotlar (Vedhalardan Birinde, s.
15), Kalde mparatorluu (Okarina, s. 47), Bizans mparatorluu (Tepilmi
Bizans, s. 241, 242). Frikler (Tepilmi Bizans, s. 242),
Hitit mparatorluu
(Tepilmi Bizans, s. 242), Ibuhlar (Patron! Ya da Bir Patron, s. 246), Avarlar

(Patron! Ya da Bir Patron, s. 246).
1.2.3. Tarihsel Mekn ve Yaplara Gndermeler
Kz Kulesi (Galata Kantosu, s. 31), ahzadeba tiyatrolar (Knar
Hanmn Denizleri, s. 38), Metamorfosis gmtl (Ortodoksluklar-III, s. 89),
Ankeri-Vank
Manastr
(Ortodoksluklar-XIII,
s.99),
Horan
Kilisesi
(Ortodoksluklar-XXIV, s. 110), Sleymaniye Camisi (Olamaz!, s. 224).

1.2.4. Toplumsal/Grupsal nanlara, detlere Gndermeler
Hindistanda llerin yaklmas (Benaresin lnm Kadnlar, s. 27;
Sonralar Sanskrite, s. 28), Vartuvaria/Gl Bayram (Ortodoksluklar-XX, s.
106), oru (Kambiyo, s. 46), perhiz (apal Kar, s. 62), sa Peygamberin
dneceine inanma (Ortodoksluklar-XV, s. 101), sorokust (OrtodoksluklarXXIV, s. 110), istavroz (Ortodoksluklar-XXVI, s. 112), kan davas (Kendi
Kendinin Terzisi Bir Kambur, s. 128), sokakta ay oynatma (Kendi Kendinin
367
Terzisi Bir Kambur, s. 129), kzlar snnet ettirme (Artk Atndan nmeden
Sevimeye Almalsn, s. 143), klhanbeyliinde Layhor treni (IV, s. 157),
Osmanlda yksek zmrelerin konaklarda mek yapma deti (Riyaziye, s. 211),
Osmanlda kimi padiahlarn kpe takmas (Tepilmi Bizans, s. 242).
1.2.4. iir Balklarndaki Gndermeler (Yan-metinsellik)
Gerard Genettein yan-metin (paratexte) dedii kavram, ikinci dereceden
metinsel eleri yani balklar, alt balklar, st balklar, nszleri, sonszleri,
uyarlar, notlar, tanmlklar, yer verilen resimleri, kapa ve metin ncesi eleri
(karalamalar,
taslaklar
vb.)
kapsar.
Bunlarn
metnin
almlanmasnda
ve
yorumlanmasnda kimi zaman ok nemli rolleri olur. zellikle de balk ve altbalklar ou zaman asl metne sk skya baldrlar.1039
Ece Ayhann kimi iirlerinin balklar da metinleraras ilikiler
balamnda deerlendirilebilecek gndermeler ierir. Bunlar yle sralayabiliriz.
Benaresin lnm Kadnlar (s. 27): Benares, Hindistanda, Ganj
Nehrinde llerin yakld yerdir.
Bel Kanto: kinci Merutiyet (s. 29): Bu balk, dorudan 23 Temmuz
1908-21 Aralk 1918 arasn kapsayan tarihsel dneme gndermede bulunmaktadr.
ocuklarn lm arklar (s. 34), ocuklarn lm arklar-I- (s. 45),
ocuklarn lm arklar-II- (s. 57): Bu balklarda Friedrich Rckhertin, biri
3,5 br 5 yandaki iki kzn birbiri ardna kzldan kaybedii zerine 1872da
yazd Kindertodtenlieder: ocuk lmleri arklar iirlerine1040 ve bu iirlerden
be tanesini zerinde Avusturyal besteci Gustav Mahlerin 1904te ayn adla yapt
besteye gnderme vardr.
Denizkz Eftalya (s. 50): Burada, 1891-1936 yllar arasnda yaam, sesi
ve gzelliiyle nlenmi bir arkcya1041 gnderme vardr.
Kanl Nigr (s. 51): Bu balk, gzellii ve genlere dknlyle
nlenmi olan ama onlarla birlikte olduktan sonra sevgililerini ldrten bir kadna1042
gnderme ierir.
1039

Arn Namal, Tp Etii Perspektifiyle Son Evreyi Yaayan ocuk Ailesine Bak Sre
erisinde Deienler-, Trkiye Klinikleri Tp Etii-Hukuku-Tarihi Dergisi, c. 11, 2 (2003).
1041
Arzu Haksun, Denizkzndan arklar, Hrriyet, 21.6.1999.
1042
Bkz. Ender Erenel, Ece Ayhan Szl, Yeni Dergi, 54 (Mart 1969).
1040
368
Put, Zanzalak Aac, Saffet Nezihi ener, Zencifre Aac, lm (s. 58):
Ece Ayhann gnderme yapt Saffet Nezihi ener, airin Ankara niversitesi
Siyasal Bilgiler Fakltesinde Okuduu yllarda tp fakltesi rencisi olan, o yllarda
birka dergide iirleri de yaymlanan, ok gen yata lm biridir.1043
A. Petro, (s. 59): Bu baln, tarihte I. Petro ( I , Pyotr I
Alekseyevi) olarak bilinen ve 1672-1725 yllar arasnda yaam olan Rus ar
Byk Perto ( , Pyotr Velikiy)ya bir gnderme ierdiini, airin
saylarn ilki olan 1 rakam yerine alfabenin ilk harfi olan Ay kullanarak bu
kiinin sra numarasn verdiini dnebiliriz.
Neyyire Hanm (s. 61): Bu balktaki gnderme, 1903-1942 yllar arasnda
yaam bir sahne sanats olan Neyyire Neyyire yneliktir.1044
Firavun (s. 76): Bu balkta, genel olarak eski Msr hkmdarlarna, zelde
ise Kurann kimi ayetlerinde de Musa Peygamberle mcadeleleri ve kendini Tanr
gibi stn gr yznden uzun uzadya yer verilen Msr hkmdarna gnderme
vardr.
Yort Savul (s.119): air, toplu iirlerini de ilk kez bu balkta
yaymlamtr.1045 Eskiden padiahlarn geii srasnda halka sylenen ve ekilin,
aln, yol vermek iin uzaklan gibi anlamlara gelen bu sz air, Yunus Emrenin
bir dizesinden aldn sylyor.1046 Dolaysyla, bu iir baln da her iki ynden
ierdii gndermelerle dnmemiz gerekir.
Mehul renci Ant (s. 123): Bu iir bal, srail ile atmalarda lm
ama mezarsz olan Msrl ve Filistinlilere adanmak zere 1956da -o srada
Gazzenin ynetimini elinde bulunduran- Msr hkmetince Gazzede ina edilen
Mehul Asker Antna gnderme iermektedir.
1043

1045
Ece Ayhan, Yort Savul, Adam Yaynlar, stanbul, 1982.
1046
YORT SAVULa geliyoruz:
Bir gece, gecenin bir vaktinde o prl prl gneli Trkmen kocas bizim Yunusun
Divann okurken suyu iyi verilmi ve dklm bir iire rastladm. Ya da rastlatldm. Hayatn z
olan diyalektik bundan gzel ve kusursuz anlatlamazd. Sk delikanl gibi. Yani ylesine sk.
Kul padiahsz olmaz
Padiah kulsuz deil
Ama kim bileydi
Halk aytmasa yort savul! (Bkz. Ece Ayhan, Esas Duru Mlkn Temelidir, Ludingirra, 1
(Bahar 1997).
1044
369
Hero ile At (s. 175): Mitolojideki Hero ile Leandros yksne gnderme
ieren bu iire tezimizin Mitolojik eler blmnde deinmitik.
Michaael Kohlhaas (s. 176): H. von Kleistin ayn adl yaptna
gndermede bulunan bu iirine tezimizin Toplumsal ve Siyasal Temalar st
balnda yer alan Devlet/ktidar/Otorite ve yukardaki Edebi Kiiliklere,
Yaptlara Ve Sreli Yaynlara Gndermeler blmlerinde deinmitik.
Melahat
Geilmez
(s.
181):
Bu
balk
anakkale
geilmez
szne/sylemine bir gnderme iermektedir.

Enel Hak! (s. 197): lk olarak Hallac Mansurdan sudur ettii sylenen ve
bu kiinin idamna neden olan Ben Hakkm anlamndaki sz. Tasavvufi ekoller
arasnda tm vahdet-i vcut anlayn benimseyenlerin iselletirdikleri bu sz,
onu szel olarak ilk davurduu kabul edilen Hallac Mansurla zdeletirilmitir.
Dolaysyla bu iir baln da Hallac Mansura izafe edilen enel Hak szne bir
gnderme olarak dnebiliriz.
Ah Minel Ak! (s. 199): Ah, ak yznden! anlamna gelen bu szn,
hattatlarca farkl yaz sluplaryla tablolatrlm biimleri ereveletilip Anadolu
insanlarnca evlerde ve iyerlerinde duvara asld bilinmektedir. O yzden, iirsel
gndermeler arasnda dnlmesi gereken kalplam szlerden biri
olarak
deerlendirilebilir.
Anka (s. 207): Bu iir balnda, Dou mitolojisi iindeki anlatlarda geen
bir kua gnderme yaplmaktadr. Tezimizin Mitolojik eler blmnde buna
deinmitik.
Bir Geyik Resmi (s. 209): Bu iir bal, kinci Merutiyetin ilannda
nemli bir rol oynam bulunan Resneli Niyazi Beyin mehur geyiine bir gnderme
iermektedir.
Nigri Byle Yazd (s. 215): air bu iir balyla, Nigri takma adyla
bilinen; Barbaros Hayrettin, Kanuni ve II. Selim'i resimleyen, portre resminin nemli
adlarndan biri olan Haydar Reise gndermede bulunmaktadr.
Mektup Nadajldr Dom!: Bu balkta, evrenin sonsuzluuna ve bu evrende
doa yasalar zerinde herhangi bir olayn olamayacana inand iin zndk
370
olduuna karar verilerek 1601de idam edilen, Behram Kethda Medresesi Mderrisi
Nadajl Sar Abdurrahmana1047 gnderme yaplmaktadr.
Ortaoyunu (s. 216): Bu iir balndaki gnderme; sahne, perde, dekor,
suflr kullanmadan meydanda, halkn ortasnda oynanan tuluata dayanan geleneksel
Trk halk oyunu1048nadr.
Ah Tanzimat! Ah Tanzimat! (s. 217): Bu iir bal, Tanzimatn
ilanndan (1839) Birinci Merutiyetin ilanna (1876) kadar olan tarihsel srece
gnderme yapmaktadr.
anakkaleli Melahata ki El Mektup (s. 227-232): Drt iirden oluan bu
blm bal, Fuhu blmnde de deindiimiz hayat kadn anakkaleli
Malahata gnderme yapmaktadr.
Desdemona-Othello (s. 254): Bu iir balnda, Shakespearein Othello
adl yaptndaki bakii Othelloya ve ago adl oyun kiisi tarafndan eini aldatma
iftirasna urayarak kocas Othello tarafndan ldrlen Desdemonaya gnderme
yaplmaktadr.
Tepilmi Bizans (s. 241): Bu balk, V. yzyldan 1453e kadar varln
srdren Dou Roma (Bizans) mparatorluuna gnderme yapmaktadr.
1.2.5. Alntlar
Metin teriminin kapsamna, bildiriimin yalnzca yazl olarak gerekleme
biimleri girmez. ada dilbilimci ve edebiyat kuramclarnn artk bu terimi her
trl dilsel bildiriimi ierecek biimde kullandklar, iaret ettii gndergeyi yazl
ya da basl olma zorunluluuyla snrlamadklar bilinmektedir. Bu yaklamlar
dorultusunda metin, belirli bir bildiriim balamnda bir ya da birden ok kii
tarafndan szl ya da yazl olarak retilen bir dil dizgesi btn1049 olarak
tanmlanabilir.
Bu durumda, Ece Ayhann iirlerindeki metinleraraslk elerinden
alntlar ele almaya alacamz bu blmde szel eleri de deerlendirme
d brakmamak yerinde olacaktr. Kapal ya da rtk alntlara ilgili baka
1047
Adnan Advar, Osmanl Trklerinde lim, Remzi Kitabevi, stanbul, 1982, s. 34.
1049
Doan Gnay, Metin Bilgisi, Multilingual Yaynlar, stanbul, 2001, s.33.
1048
371
blmlerde deineceimizden burada yalnzca ak alnt rnekleri zerinde

duracaz.
Ak alntda air/yazar, yapt alnty farkl yaz biimi ve gerekli
noktalama iaretleri yoluyla aka belli eder.1050 imdi Ece Ayhann iirlerinde bu
zellikteki alntlar saptamaya alalm.
a) Yazan/Syleyeni Belli Olan Alntlar
Ece Ayhan, bir iirinde dorudan Fazl Hsn Dalarcann bir dizesini
alntlar:
Bu, dar kalabalklar, lkeyi 1946da, Missouri zrhlsna,
kemiklerle, oturttunuz deil mi?
Memnunuz cihandan ve hkmetten diyerek.
Bir Askeri airin lm, Btn Yort Savullar!, s. 239.
Memnunuz cihandan ve hkmetten dizesinin, Fazl Hsn Dalarcann

akrn Destan kitabndaki Ay Balarnda Memnundu balkl iirine ait
olduunu yine kendisi bildirmektedir.1051
Ayn iirinde yer verdii,
Ben bir zamanlar, mstahkem mevkisiydim iirin, ssl!
diye sabuklyarak.
ifadesindeki alnt cmle ise, airin Fazl Hsn Dalarcaya bir zamanlar
yaktrd sfat ierecek biimde kurgulanp sanki Dalarcann kendi szleriymi
gibi aktarldndan dolay trnak iinde ve eik harflerle yazlmtr. air,
imgeleminde Fazl Hsnyle hesaplamakta, ona bu szleri syletmekte, kendisi de
karlk olarak unlar sylemektedir:
Biz de karlk olarak, rlplak bir trkeyle, diyoruz ki:
Evet, yle sanyorduk, meerse tahta toplu akmak
Hattym Sarosdaki!
Kullanlan anlatm teknii bakmndan tam olarak ne monolog ne de diyalog
zellii gsterdiinden, yukardaki alntlar bu blmde deerlendirmeyi daha
uygun bulduk.
1050
1051

Ece Ayhan, Bir iir Sahtekrl, iirin Bir Altn a, s.26.
372
air, benzer bir yntemi Hero ile At iirinde de uygular. Bu iirde,

balamdan ona ait olduu anlalan bir sz iirde kendisini temsil eden bir figre
syleterek anlatc benden kendi benini soyutlayp okurda bir tr nesnellik as
yaratmak, bunun iin de metnin yaratc znesini belirsizletirip kendisini bu
anlatnn sanki sradan bir figrym gibi sunmak ister:
Ama argn sabahlar unutulmu dedi bir Ecebaba. Kz
burada kalsn. Tarih her iki trn de aklarn tar.
Hero ile At, Btn Yort Savullar!, s. 175.
Anka iirinde, ttihatlar tedirgin eden bir gazete yazsn Yahya Kemalin
yazdn renince rahatlayan Talat Paann bu bilgilenme zerine syledii u sz
yer alr:
3. renilir; ve herkes oh! ekerek oturur devlet
koltuklarna.
4. Ha, u bizim air Yahya mym, yerdeki? demitir Talt
Paa.
Fatih Sultan Mehmetin lmnn on iki gn boyunca gizlenmesi, cesedinin

bu sre iinde kokmam olmas konusunda Yahya Kemalin merakn, zihninde
dolatrd bir soru cmlesi olarak yle verir air:
5. Fatih kokmad m? diyedir dnrm sepici Kemal,
ehzade Adalarna kar.
Deniz Kysnda Bir Ota, Btn Yort Savullar!, s. 219.
Yetkili olduu dnemde Osmanl tarihinin en keyfi siyaseten katil

uygulamalarna imza att bilinen Halet Efendinin, bazen ok gen ya da ok yal
kurbanlar karsnda kendisini yumuatmak ve eyleminden vazgeirmek iin gentir
yeildir kymayn! ya da etmeyin yaldr msrdr! diyenlere verdii yant da
alnt biiminde yer alr Ece Ayhann bir iirinde:
2.
Hlet Efendi akmak gzldr. Akrebi dm saatinin
kapan amtr.
bre her zaman orta yal adam nerden bulacaz!
Kapakl Saat, Btn Yort Savullar!, s. 218.
373
sa Peygamberi perek kimliini ele veren ve armha gerilmesine neden olan

havarisi -bir anlamda ihanetin simge kiilerinden biri olarak anlan- Yahuda
skariyota, bu durum karsnda sa Peygamberin syledii rivayet edilen sz yle
alntlar Ece Ayhan:
5. Nadajn alnmayn drt yzyl sonra skelede
Duyduk; Sen insanolunu perek mi ele verirsin?i de
Mektup Nadajldr Dom!, Btn Yort Savullar!, s. 229.
b) Yazan/Syleyeni Belli Olmayan Alntlar

Ece Ayhann kimi iirlerinde, alnt zellii tayan ama kimden aktard ya
da kendisine ait olup olmad aka anlalmayan ifadeler vardr. Bunlar hem bir
bendi tamamlayan bir sz ya da cmle, hem bamsz bir dize, hem de btnyle bir
bent olarak karmza kabiliyor. rnein, Ortodoksluklar-Ide her bent bu
zellikte bir ifadeyle tamamlanmaktadr. Bunlarn eklendikleri bentlerle anlam ya da
anlatm bakmndan somut bir organik ba yoktur. air, sanki son cmlelerle ana
metne elik eden ikinci bir metin oluturmakta, bu ikinci metin ise ana metnin
arm alann kendi gizemsel ynleriyle geniletirken ayn zamanda anlatma bir
tr bilinak zellii kazandrmaktadr:
() Gmdrmtr diri diri topraa ve ba aa. rker ve
parlar birka katana tede. Neden anlamyordum.
() Gebelenmitir yatarak zerine lnn. Bir kilisede
ilemeyen.
Bataklklarda
bytmtr
ocuu.
Neft
dkerek
yakyordum bir mektubu da ku zarfl balmumu.

() Yineledii bir szck kezlerce: Erselik! Seviir srarak
kendi azn. alar lavtasn ylgnn elden dme. Malta Yahudisini
okuyordum. Barndm bir sandukann iinde.
Ortodoksluklar-I, Btn Yort Savullar!, s. 87.
Ayn zellik aadaki rnekte de grlebilir; son cmlenin hem gndergesi

belli deil hem de ekli olduu blmle ve iirin btnyle ak bir anlam ya da
anlatm ba yok:
374
5. Bir iftlie fit. Manisaya bir arkadalarn gndermiler

Hayr! Gerdanlk tarihleri yazyor.
Melankolya iei, Btn Yort Savullar!, s. 203.
Riyaziye iirinde ise son blm btnyle bir uak tipinin getirdii
haberin o uan azndan verilmesiyle oluturulmutur; ama iirde sz edilen
paann kimlii, uan hangi konakta hizmet vermekte olduu vs. aka
belirtilmemitir:
2. Daha perev. Sokak kaps tokma alnr. Helas ieride
konan afili ua gelmitir karki.
3. Bizim paa haber gnderdi, fazla grlt etmesinler, ben
riyaziye alyorum.
Riyaziye, Btn Yort Savullar!, s. 211.
Padiah ile Aslanda da kimlii belirtilmeyip yalnzca znel bir

betimlemeyle tantlan bir vakanvisin, iirde sz edilen tarihsel sahneyle ilgili
karm aktarlmaktadr:
7. Cesaretli padiah, zincirsiz aslan diyedir yazm sapsar
kesildii belli bir vakanvis.
Padiah ile Aslan, Btn Yort Savullar!, s. 225.
Nigrinin Barbaros Hayrettin Paa portresine gnderme yapt iirinde,

Nigriye mi yoksa ondan sz eden baka birine mi ait olduu seiklemeyen bir
cmleye yer verir air:
1. Kara bir gl koklatabilmitir bir kk nak Barbarosa.
2. Uykusuz sevgilisine Nigri byle yazd der diz st.
Nigri Byle Yazd, Btn Yort Savullar!, s. 215.
Aadaki rnekte air, vermek istedii iletiyi glendirmek amacyla okurda

znellik izlenimi brakmamak iin belirli bir kiiye ya da kitleye zglemeyip
genelletirdii, bylece yaygn bir kan olma zellii kazandrd cmleyi bu abas
dorultusunda alnt biiminde vermektedir. Bu cmlenin aire ait olma olasl
gl olsa bile sunuluu bakmndan alnt zellii tad bellidir:
1. Diyorlar, korkutarak karan kldmz sar
Dalar gibi genler lemde perian oldular
375
Ayn zamanda Zambakl Padiahta tek bana V. iir olarak yer alan
Sizde lm var mdr?
V, Btn Yort Savullar!, s. 158.
dizesinin, sunuluu bakmndan yine alnt zellii tad grlmektedir.

airin, biimsel zellikleri bakmndan ilk bakta alnt izlenimi brakan
sz ya da cmleler ieren baka iirleri de vardr; ama aslnda bunlarda amacnn ya
dorudan bir diyalou aktarmak ya da kimi cmle ve dizeleri vurgu bakmndan
ayrtrmak/daha
vurgulu
hale
getirmek/ne
karmak
olduu
aka
anlalabilmektedir. Kukusuz salt biimsel koullarn uygunluu bunlar alnt

olarak deerlendirmeyi gerektirmez. Kald ki Artk Atndan nmeden Sevimeye
Almalsn ve Hangi iir Topal ocuklarn Toplar Sokaktan balkl iirleri air
tarafndan btnyle trnak iine alnmtr; oysa bu iirlerin alnt olduunu ya da
alnt zellii tadn sylemek olanakszdr. Bu nedenlerle biz bunun daha doru
bir yntem olduu kansn tadmzdan- yalnzca, biimsel grnmnn yan
sra yap ve ierik bakmndan sunuluuyla da alnt zellii gsteren ifadeler
zerinde durduk.
1.2.6. Klie/ Basmakalp Szler
Ece Ayhann iirlerinde dorudan klie/basmakalp szlere yaplm
gndermelere rastlanmamakla birlikte, bu zellikteki kimi szlerin ya deitirilerek
ya da dntrlm biimlerine gnderme yaplarak kullanldklar grlmektedir.
Bunlardan biri, anakkale geilmez szdr. air bu sz anakkaleli
Melahate uyarlayarak Melhat Geilmez biiminde kullanmaktadr. Buna iir
Balklarnda Gndermeler bal altnda deinmitik.
Bir de, Geme namert kprsnden ko aparsn su seni/ Sinme tilki glgesine
aslan yesin ko seni ya da Sinme tilki glgesine aslan yesin ko seni/ Geme
muhanet kprsnden seyl alsn ko seni sznn argo syleyie uyarlanm
biimine gnderme yapmaktadr air:
Geme olum geme srndrrler
Namk Kemal kprsnden insan
Kendi Kendinin Terzisi Bir Kambur, Btn Yort Savular!, s.128.
376
Bunun da, almamzn Temalar blmndeki Devlet/ ktidar/ Otorite alt

bal altnda, olas nedenleriyle zerinde durmutuk.
2. KAPALI METNLERARASI LKLER

Metinleraras ilikilerin ak ya da kapal biimlerde kurulabileceini
sylemitik. Ak ilikide nasl alntlanan sz ya da cmlelerin bakasna ait
olduun buna uygun noktalama iaretleri ve farkl yaz biimleriyle belli ediliyorsa,
kapal ilikide bunun tam tersi bir durum yani alntnn gizlenmesi sz konusudur.
Bir metinde baka metinlerle ak ilikiler kurulabilecei gibi, ayrk unsurlara yer
verildii konusunda hibir belirti, ipucu verilmeden kapal ilikiler de
kurulabilir.1052
Ece Ayhann iirlerindeki kapal metinleraras ilikilerin biimde
kurulduu saptanabiliyor. imdi srayla bunlarn zerinde durmaya alalm.
2.1. erik ve Kurgu1053 rtmesi
erik rtmesi, bir iirdeki kimi dize ya da blmlerin sz ve anlam
bakmndan baka airlerin iirleriyle ayn denecek lde benzemesidir.1054 Buna
ekleyebileceimiz kurgu rtmesi ise, bir iirin btn ya da belirli bir
blmnn teknik yap, kurgulan, ileni ve verili biimi bakmlarndan baka bir
iirle/iirlerle benzeim ya da bakmllk gstermesi olarak tanmlanabilir. Byle bir
ilikide ierikler btnyle farkl da olabilir; ama bunlarn dilsel ynden dzenleni,
dizim ve sunulu biimleri arasnda koutluklar, rtmeler, benzerlikler gze arpar.
erik ve kurgu rtmesi her zaman gizli alnt/arma anlamna gelmez.
Bunlar kimi zaman pek seyrek biimde- rastlantsal olarak, kimi zaman da bir
etkilenime ya da airin zellikle yapt rtk bir gndermeye bal olarak daha ok
benzeimin snrlar iinde kalrlar. Arma ve benzeimin snrlarn belirleyen ise
bu rtmenin taklit/yknme ynnden boyutlar ve niteliidir. imdi, Ece
1052

Kurgu szcn burada btnl oluturan elerin birletirilme edimine iaret eden
anlamyla kullanyoruz.
1054
Nurullah etin, iir zmleme Yntemi, nc Kitap Yaynlar, Ankara, 2004, s. 125.
1053
377
Ayhann iirlerinde bu snrlar iinde kaldn dndmz rnekleri gstermeye

alalm.
Ece Ayhann iirlerinde, zellikle ilk iki kitabnda Arthur Rimbaudnun
etkilerini belirgin bir biimde grmek mmkndr. air, Ahmet Soysalla yapt bir
syleide kendisi de bu gerei dile getirmektedir.1055 Bu etki ve iliki pek ok
adan (baskn duygu ve dnceler, ncelenen szckler, imgelerin yaratt
atmosfer, uzlamazlk ve bakaldr tavrlarnn anlatma yansy biimleri, gittike
dzyaz iire ynelme vb.) saptanabilir; ancak biz burada, imge ve ierik rtmeleri
ynnden kurabildiimiz metinleraras ilikiler zerinde duracaz.
Ece Ayhann farkl iirlerinde etki ve izlerini grdmz, Arthur
Rimbaudnun Sayklamalar II / Szn Simyas iirindeki bir blm yledir:
Altm basit sanrya: Bir fabrikann yerine bir cami
gryordum dpedz, meleklerin oluturduu bir davulcu topluluu,
gkyznn yollarnda faytonlar, bir gln dibinde bir salon:
canavarlar, gizler; byk korkular dikiyordu nme bir vodvil ad.1056
Bu iirdeki gkyznn yollarnda faytonlar imgesinin, Ece Ayhann
Fayton iirindeki
ntihar karas bir faytonun a ge atlaryla birlikte1057
dizesinin ierdii imgeyle nttn syleyebiliriz. rtme, her iki iirde de
faytonun ayn srad eylemsellik iinde kurgulanm olmasndan (ge
yolculuk/ge amak) kaynaklanmaktadr.
Rimbaudnun sanrsndan sz ederken korkuyu aslnda elenceli bir
tiyatro trnn ad olan vodville1058 ilikilendirmesi ile Ece Ayhann Bir
Fotorafn Arab iirindeki
K gecelerinde de sonsuz beberuhili sanrlarn harabeleri1059
ifadesinde sanry Karagz oyunundaki bir tiple (Beberuhi) ilikilendirmesi
arasnda rastlantsallkla aklanamayacak bir metinleraras ba saptanabilmektedir.
1055

Arthur Rimbaud, Sayklamalar II / Szn Simyas, Ben Bir Bakasdr, (ev. zdemir nce),
Genda Yaynlar, stanbul, 1999, s. 107.
1057
Ece Ayhan, Fayton, Btn Yort Savullar!, s. 37.
1058
Hareketli, elenceli bir konuya dayanan, arklara da yer verilen hafif gldr. (Bkz. Trke
Szlk, Dil Dernei Yaynlar, Ankara, 2005.)
1059
Ece Ayhan, Bir Fotorafn Arab, Btn Yort Savullar!, s. 67.
1056
378
Yine Rimbaudnun ayn iirinde anlatmda birbirine yakn duran bir gln
altnda bir salon imgesiyle meleklerin oluturduu bir davulcu topluluu
tamlamasnn, Ece Ayhann imgeleminde birbirleriyle badatrlarak ve gl
denizle
deitirilerek
denizin
altndaki
bandolar
imgesini
yaratt
gzlenebiliyor:
Denizin altndaki bandolar da alyor muydu?1060
Daha nce de sylediimiz gibi, Ece Ayhan Yort Savul iirini Deniz
Gezmi ve arkadalar iin yazmtr. Bu iirde onlar ar yldz olarak
nitelemekte ve ge ykseli/yceli armyla birlikte onlarn tarihe
andan sz etmektedir:
6. Nerede kalmtk? Tarihe aarken ar yldz
Srnerek geiyor bir hkmet kuu kanatlar yoluk.1061
Arthur Rimbaud da bir iirinde sevgili dostunun ge an grme
isteini dile getirir:
Bir gn yitecek tanskl bir ekilde belki de; ama bilmeliyim,
bir cennete mi uacak yine, grebilmeliyim biraz ge an sevgili
dostumun!1062
Bu imgenin, yukarda deindiimiz Fayton iirindeki imgeyle de ilikisi
kurulabilir; ama dost kavramnn Deniz Gezmi ve arkadalaryla salad
koutluk, bu iliki asndan Yort Savul iirinin daha uygun bir seim olacan
gsteriyor. Ayrca, Ece Ayhann -kendi iirleri arasndaki dokusal balar da
glendirecek biimde- Faytondaki ge amak eylemini Yort Savuldaki
tarihe amak eylemi iin iirsel imgeleminde hazr bir veri olarak alp kulland
gz nnde bulundurulursa, bu iki iirin imgesel ilikisi Artur Rimbaudnun sz
konusu iki iiri arasndaki imgesel ilikiyle yine ayn ortaklaalk dzleminde
dnlebilir.
1060
Ece Ayhan, Denizin Altndaki Bandolar, a.g.e. , s. 137.

Ece Ayhan, Yort Savul, a.g.e. , s. 119.
1062
Arthur Rimbaud, Sayklamalar I / Deli Bakire, Ben Bir Bakasdr, (ev. zdemir nce),
1061
379
Rimbaud, iir tarihinde ilk kez szcklerin tesine geip harfleri

anlamsal/iirsel bir birim olarak grmesiyle bilinen bir airdir. Bir iirinde, harflerin
rengini bulduunu syler:
Rengini buldum sesli harflerin! A kara, ak, krmz, O
mavi, yeil. -1063
Bu yaklam ve kullanmn Ece Ayhandaki etkisi, Bir Fotorafn Arab
iirinde grlebilmektedir. Bir Fotorafn Arab iirindeki blmler srasyla
Lekesi gibi U, Gibi U, U ifadeleriyle bitmektedir.1064 Dolaysyla, bu iki iir
arasnda ayn trden bir metinleraraslk bulunduunu syleyebiliriz.
Bir Fotorafn Arabyla Rimbaudun iirleri arasndaki ilikinin yalnzca bu
kadarla snrl kalmad anlalyor. Rimbaudnun Kt Kan iirinin, hem
balyla hem de,
Ama yasakt bana elence ve kadnlarla arkadalk. Bir
arkada bile.1065
cmleleriyle Ece Ayhan etkiledii grlyor:
--Kim benimle arkadalk edebilir, kim? O keiin kann
tadm syleniyor ve durulmaz bir alkantyla oradan oraya
kouyorum yalnayak ()1066
Yine ayn iirdeki,
len. te beni bu selenli harfiyle hi brakmcek olan ilen,
gittiim her yere gtrdm, gittiim grmeyen kpeim ilen.1067
ifadelerinin, Rimbaudnun ayn iirindeki u cmlelerle yaknl dikkatten
kamyor:
Buradan yollara delim gene, ktlmle ykl, akl
amdan bu yana ac kklerini brme sren- gkyzne ykselen,
1063
Arthur Rimbaud, a.g.m., s. 105.

Ece Ayhan, Bir Fotorafn Arab, Btn Yort Savullar!, s. 67. Yeri gelmiken, bu etkinin kinci
Yeni airleri arasnda en ok lhan Berkte grldn de belirtelim.
1065
Arthur Rimbaud, Kt Kan, Ben Bir Bakasdr, (ev. zdemir nce), Genda Yaynlar,
stanbul, 1999, s. 91.
1066
Ece Ayhan, Bir Fotorafn Arab, Btn Yort Savullar!, s. 67.
1067
Ece Ayhan, Bir Fotorafn Arab, a.g.e., s. 67.
1064
380
beni yenen, beni yerlere alan, beni yerlerde srkleyen ktlmle.

1068
Rimbaudnun iirindeki ktlkle Ece Ayhann iirindeki ilen ayn

eylemle (gitmek/yollara dmek) ilikilendirilirken her ikisinin de iirde edeerli
bir ilev yklendikleri grlyor.
Baksz Bir Kedi Karann giriindeki,
Gelir bir dalgn cambaz. Ge saatlerin denizinden. Uzanr
aladm yanma. Danyal yalva iin.1069
ifadeleri, Rimbaudnun Cmleler iirindeki u blm artrmaktadr:
Ho bir ini mrekkep tad uyandran kara bir toz yayor
uyanklmn zerine usulca. Ksp lambay, yataa atyorum
kendimi, ve, yzm dnk karanlktan yana, sizleri gryorum,
kzlarm! ecelerim benim!1070
Lambann flenii/kslndan sonra Ece Ayhann iirindeki anlatc ben
Danyal yalva iin alad yanna uzandnda, Rimbaudnun iirindeki anlatc
ben ise yzn karanlktan yana dndnde iki farkl dsel grntnn ortaya
kndan sz edebiliriz. Yalnz, ayn karanlk atmosfer iinde grlr gibi olunan
kiilerin verilii Ece Ayhann iirinde korku ve gerilim havas yaratrken,
Rimbaudnun iirinde bu durumun olduu sylenemez.
Rimbaudnun bir dzyaz iirindeki,
Sslenin,
oynayn,
gln.
Hibir
zaman
frlatp
atamayacam Ak pencereden.1071
cmleleriyle Ece Ayhann,
ay kt zaman
gzellii katedrallerden atarlar
cam gibi cam gibi1072
dizeleri arasndaki iliki de aktr. Bu iki iirde her ne kadar eylem nesneleri farkl
ise de, soyut bir kavramn somut bir nesne olarak tasarmlanmas ve ancak somut bir
1068
stanbul, 1999, s. 90.
1069
Ece Ayhan, Baksz Bir Kedi Kara, Btn Yort Savullar!, s. 75.
1070
Arthur Rimbaud, Cmleler, Ben Bir Bakasdr, (ev. zdemir nce), Genda Yaynlar,
stanbul, 1999, s. 145.
1071
Arthur Rimbaud, a.g.m., s. 143.
1072
Ece Ayhan, Bir Korku Temi zerine Benzerlikler, Btn Yort Savullar!, s. 249.
381
varla uygulanabilecek atma eylemine konu edilmesi her iki iir arasnda
kurulabilecek bir metinleraras ilikiyle aklanabilr.
Benzer bir imgesel yaknlk, Ece Ayhann,
Arka kaplardan girerdi evlere bykl bir kalebent. kp
kendi kzna gemitir.
Saldrd baltasyla flemli alglara da. evrilmez bir malakof
fistann kaldrmtr.1073
ifadeleriyle Rimbaudnun,
nk bir eli beyaz bir oturan kulpunda
Ve beline kadar svamak zorundadr geceliini!
()
Ve herifin laka cilasyla parldayan burnu
ehvetli bir ahtapot gibi soluyor gne nlarn1074
dizeleri arasnda da kurulabilir.
Her iki airde rastladmz ortak bir imge de tahta pabulardr. Bu imge
Rimbaudnun Tufandan Sonra iirinde,
O zamandan itibaren Ay iitti kekik llerinde uluyan
akallar, -ve mor meyvelikte homurdanan tahta pabulu oban
trklerini.1075
ifadeleriyle yer bulurken, Ece Ayhan ayn imgeye Kt lgilerin Gidii iirindeki,
lm atlarn brakp
tahta pabularyla gittiler
gzlerinde frank krallarnn eski hzn1076
dizelerinde yer vermektedir:
Ece Ayhann, cennet ve cehennem szcklerinden bir bireime vararak
Mor Klhani ve Destemona-Othello iirlerinde kulland1077 cehennet
szcn trettiini, bu yolla her iki kavram zdeletirdiini (cennetten farksz
1073
Ece Ayhan, Ortodoksluklar-XIX, a.g.e., s. 105.

Arthur Rimbaud, melmeler, Ben Bir Bakasdr, (ev. zdemir nce), Genda Yaynlar,
stanbul, 1999, s. 80.
1075
Rimbaud, Tufandan Sonra, Cehennemde Bir Mevsim Aydnlanlar, (ev. Mahmut Kank), z
Yaynclk, stanbul, 1997, s. 76.
1076
Ece Ayhan, Kt lgilerin Gidii, Btn Yort Savullar!, s. 41.
1077
Ece Ayhan, Mor Klhani, a.g.e., s.124; Destemona Othello, a.g.e.., s.254.
1074
382
bir cehennem/cehennemden farksz bir cennet) sylemitik. Rimbaudnun bir

iirindeki cennet betimlemeleri de akla cennetten ok cehennemi getirmektedir:
pleriyle ve dost kucaklamalaryla gerek bir Cennetti,
iine girdiim ve yoksul, sar, dilsiz ve kr braklmak isteyeceim
bir karanlk cennet. oktan alyorum buna.1078
Gizli Yahudi iirindeki,
Damarlarmdaki lamlarda bir fare. ndiim kenti ve iimdeki
daraacn
kemirir.
Deliler,
fareler,
erkek
fareler
blr
kmrlemi bir cesedi. Mahzende.1079

cmlelerinin, Rimbaudnun Elveda iirindeki u ifadelerle birka bakmdan
rtmekte olduu grlebilir:
amur
ve
veba
kemirmi
derimi,
salarmda
ve
koltukaltlarmda kaynaan kurtlar ve yreimde daha byk kurtlar,

uzam olarak gryorum kendimi yine, yasz ve duygusuz yabanclar
arasnda.1080
Ayn
iirde,
kendi
bedenine
yabanclama
balamnda
deerlendirebileceimiz,
Otelde onun (Cesetimin) yatanda yatarm. Salarnn
kapkara yle uzad zamanlarda dirimin ondan esirgedii ve benim
ona vermeye altm ey neydi acaba? diyedir kurarm.
()Balangc kundak bir yangndan sonra bir trl bulunamayan
eski metresimin (Cesetimin) olan kardei.1081
cmleleri ise hem Rimbaudnun Kt Kan iirindeki Yaamak iin bile
kullanmadm
bedenimi1082
ifadesiyle
hem
de
Lautreamontun Drdnc
arksndaki u blmle ilikilenmektedir:

Yere kk sald ayaklarm ve iren asalaklarn kaynat,
henz bitkiden trememi ve bir tr canl bitki oluturuyorlar,
1078
Arthur Rimbaud, Sayklamalar I / Deli Bakire, Ben Bir Bakasdr, (ev. zdemir nce),
1079
Ece Ayhan, Gizli Yahudi, Btn Yort Savullar!, s. 70.
1080
Arthur Rimbaud, Elveda, Ben Bir Bakasdr, (ev. zdemir nce), Genda Yaynlar, stanbul,
1999, s. 120.
1081
1082
stanbul, 1999, s. 87.
383
gbeime kadar. Bununla birlikte alyor yreim. Ama cesedimin

(vcut diyemiyorum) rmesi ve kard kokular onu yeterince
beslemeseydi , nasl arpabilirdi?1083
Erdoan Alkan, Rimbaudnun Ece olmak istiyorum! diye baryordu kadn
cmlesiyle Ece Ayhann amdan olacam! diyedir baryordu bir olan cmlesi;
Rimbaudnun Yasaklanmt bana kadnlarla arkadalk cmlesiyle Ece Ayhann
Yaklamaz kadnlara buyrulduu gibi cmlesi; Rimbaudnun Bir mzisyenim,
sevinin anahtarlar gibi bir eyi bulan ve o eski lenin anahtarn aramaya
koyuldum, sevidir bu anahtar cmleleriyle Ece Ayhann Onu sevmenin
szckleri olmamtr, bu belinde anahtarlar seviin szckleri olmamtr ki
cmlesi; Rimbaudnun Kiralasnlar bana bu gmt yeraltnda, uzaktaki. () Az
yukarda lamlar cmleleriyle Ece Ayhann Yer alt gmtl ak,
Barndm bir sandukann iinde, Lam yollarndan girdi metropollere ifadeleri
arasnda da bu trden bir metinleraras iliki bulunduunu ne srmektedir.1084
Ancak, burada verilen rnekler arasndaki ban anlam, imge ya da kurgu dzeyinde
olmayp yalnzca szcklerle snrl kald aktr. Kukusuz metinlerarasl salt
ortak szcklere indirgersek ayn balanty saysz airle kurabiliriz; bu da iinden
klmaz bir duruma yol aar. Bu balamda szck ortakl, ancak ok ayrks, ok
zel rnekler iin dikkate alnabilir; Alkann verdii rneklerde ise bu zellikte bir
szce rastlamyoruz. Dolaysyla onun bu yndeki saptamalar iin verdii iirleri
burada deerlendirmeyi doru bulmuyoruz.
Yalnz, Erdoan Alkann, verdiimiz rneklere ek olarak zerinde durduu
bir baka metinsel iliki dikkate deer. Alkan, Rimbaudnun ocukluk iirindeki
ebboylu tabyaya dimdik gmlen yallar1085
tamlamasyla Ece Ayhann Ortodoksluklar-I iirindeki
Gmdrlmtr diri diri topraa ve ba aa1086
cmlesi arasndaki ilikiye iaret etmektedir.1087
1083
Lautreamont,Drdnc ark, Maldororun arklar, (ev. zdemir nce), Genda Yaynlar,

stanbul, 1999, s. 183.
1084
Erdoan Alkan, iir Sanat, Yn Yaynclk, stanbul, 1995, s. 490, 491.
1085
Bu tamlama zdemir ncenin evirisinde ebboylu tabyaya kaskat gmlen yallar biiminde
[Arthur Rimbaud, ocukluk, Ben Bir Bakasdr, (ev. zdemir nce), Genda Yaynlar, stanbul,
1999, s. 128.]; Mahmut Kankn evirisinde ebboylu sur iinde upuzun gmlen ihtiyarlar
[Rimbaud, ocukluk, Cehennemde Bir Mevsim Aydnlanlar, (ev. Mahmut Kank), z
Yaynclk, stanbul, 1997, s. 78.] biiminde yer almaktadr.
1086
Ece Ayhan, Ortodoksluklar-I, Btn Yort Savullar!, s. 87.
384
Ece Ayhan, tarihsel dm zerinde Seferisin uzun sre dndn

syledii Kanstantin Kavafisin u dizelerinden sz eder:
skenderiyede bir Akhal yazd bu dizeleri
Batlamyus Lathyrosun krallnn yedinci ylnda.1088
Bu dizelerin, Bir Askeri airin lm!nde 6. blm zerinde kurgu
ynnden btnyle belirleyici olduu anlalmaktadr:
Srgeidinde Dolmabahede sivil bir Ece Oval yazd bu dziiri.
V. Mustafann padiahlnn 10. ylnda aylardan mayst.1089
Grld gibi, ierik ve kurgu rtmesi ynnden Ece Ayhann iirleriyle
younluklu olarak Arthur Rimbaudnun ve az sayda da Lautreamontla Kavfisin
iirleri
arasnda
etkilenme/esinlenme
balamnda
metinleraras
ilikiler
bulunmaktadr.
2.2. Gizli Alnt
Gizli alnt, baka bir yazara/aire ait dize, sz ya da cmlelerin kaynak
gsterilmeksizin ya da alnt olduunu belli edecek biimde (farkl bir yaz biimi,
alntlar gstermede kullanlan noktalama iaretleri vb.) yazlmadan kullanlmasdr.
Baka bir deyile, gizli alnt bir yazarn tmcelerini kopyalamak, anlatm
biimlerini kullanmak, bir yapt her trl yazmsal belirteten arndrarak kendi
yaptna tamaktr.1090
Ece Ayhann iirlerinde bu balamda ele alnabilecek metinleraras ilikiler
konusunda Enis Batur kapsaml bir alma yapmtr. Batur, daha nce Ender
Erenelin Ece Ayhan szlnde1091 iaret ettii metinsel ilikilerin boyutlarn
genileterek Tahta Troya kitabndaki Oda-Metinlerde bunlar tek tek
rnekleriyle ortaya koymutur.1092 Biz de bu rnekleri, Enis Baturun saptamalarn
izleyerek gstermeye alacaz.
Ece Ayhann gizli alnt yapt kitaplarn banda Propop Avvakumun
Hayatm adl yapt gelmektedir. Propopun kitabndaki,
1087
Erdoan Alkan, iir Sanat, Yn Yaynclk, stanbul, 1995, s. 490.

Ece Ayhan, Tongu Yaarla iirli Sylei, iirin Bir Altn a, Yap Kredi Yaynlar, stanbul,
1993, s. 252, 253.
1089
Ece Ayhan, Bir Askeri airin lm!, Btn Yort Savullar!, s. 240.
1090
Kubily Aktulum, Metinleraras likiler, teki Yaynevi, Ankara, 1999, s. 104, 105.
1091
Ender Erenel, Ece Ayhan Szl, Yeni Dergi, 54 (Mart 1969).
1092
Enis Batur, Tahta Troya, Yazko Yaynlar, stanbul, 1981, s. 136-161.
1088
385
Adam kznn rzna gemi.1093 Alardan birka, beygirimiz

yavrulaynca, hem yeni tayn, hem de beygirin ayp yerini gizlice
yemiler.1094 Yere den, kesik sa elin parmaklar tzn gerektirdii
ekilde istavroz iareti yapt.1095
cmleleri Ece Ayhann Ortodoksluklar-XIX iirinde u biimlerde karmza
kyor:
() kp kendi kzna gemitir.
()
() Aken bir tay ve bir ksran ut yerini yemitir.
()
Aldrszd. Kesik sa elinin parmaklar, kendi tznn
gerektirdii iareti yapmtr.1096
Ece Ayhann kimi iirlerinde ise aralarnda yine Hayatmn da bulunduu
farkl yaptlardan paralarn bir araya getirilerek kullanld grlmektedir. rnein,
Ortodoksluklar-XVI bu zellikte bir iirdir. nce yaplan alntlar verip sonra
bunlarn iirde nasl karmza ktn gstermeye alalm. bnlemin Mahmut
Kemal naln Ho Sad kitabnda yle bir cmle vardr:
Karn byk olduundan Prens Halim Paa bir tambur vermi, onu
alarken sapn permi.1097
Metin Andn Bizans Tiyatrosu adl yaptnda, C. Emreaudan bir alnt
ieren u cmleye rastlyoruz:
Kesekleri Ephraimin memralarnn tartmlam paralardr ve
Sryani gibi dnp Yunanl gibi akmtr.1098
Bu cmlelerin ierii, Ece Ayhann iirinde zneleri ve balamlar
deitirilerek yer alr:
Karabitsi oyunu. Rbap kullanlm bir olan penik. Tahta
zurna, tar ve tambur, ki saplarn permi.
1093
Propop Avvakum, Hayatm, (ev. Nihal Yalaza Taluy), Milli Eitim Basmevi, stanbul, 1946, s.
30, 128.
1094
Propop Avvakum, a.g.e. , s. 41.
1095
Propop Avvakum, a.g.e. , s. 95.
1096
Ece Ayhan, Ortodoksluklar-XIX, Btn Yort Savullar!, s. 105.
1097
bnlemin Mahmut Kemal nal, Ho Sad, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 1958, s.
52).
1098
Metin And, Bizans Tiyatrosu, Forum Yaynlar, Ankara, 1962, s. 200.
386
Baba Hamparsum doru inandandr, Douya dnk notalar.

Ortodoks gibi dnp Osmanl gibi akmtr.1099
Ortodoksluklar-XVII de ayn zellie sahiptir. iirin ilk bendinde u
cmlelerden alnt yaplmaktadr:
Ressam Ayvazovski istidadna hayran ve takdir han olmutur.1100
Ahmet Mkerrem Bey, kk yata musikiye ve gree merak edip uzun sre
greti.1101
iirin ilk bendi yledir:
Davulcu mar alyor, avluya konmu tabut. Ressam
Ayvazovski, kkken uzun sre gremitir.1102
Ayn iirin ikinci bendindeki,
Yzkuylu evrilirse srtnda daha byk bir yara grlr.
cmlesi ise Propop Avvakumun Hayatm adl yaptndan kaynaklanmaktadr.
Hayatmda, Avvakumun Pustozerskten ara gnderdii beinci dilekede
anlatt belirtilen bir hayalden sz edilir. Avvakum, Ugreteki Nikola Manastrnda,
ar doru yola ulatrmas iin Tanrya dua ederken bir hayal grr: ardr bu.
Sarlrlar, aralarnda gzel konumalar geer. arn gbeinde irin dolu bir yara
gzne arpnca alayarak onu kendi yatana yatrr; bir yandan dualarn
srdrrken gzyalaryla o yaray iyiletirdiini, yarann kapandn fark eder.
Ama sonra ar yz koyun evirince srtnda daha byk bir yara grmtr; bu
yaray ise iyiletirmeyi baaramaz.1103
bnlemin Mahmut Kemal naln Ali Beyden sz ettii,
1099
Ece Ayhan, Ortodoksluklar-XIX, Btn Yort Savullar!, s. 102. Enis Batur, karabitsi
oyununun Bizans Tiyatrosundan; Hamparsum, rbap, zurna, tar, tambur szcklerininse Ho
Saddan derlenmi olduuna dikkati ekmektedir.(Bkz. Enis Batur, Tahta Troya, Yazko Yaynlar,
stanbul, 1981, s. 150.). Baturun bu dikkati salt Ece Ayhann iirlerindeki metinleraras ilikilere
deil onun airliinin derlemeci ynne de vurgu yapma amacn tadndan ve airin szck
kadrosunu ileride ayrca ele alacamzdan, bu yndeki saptamalar imdilik bir yana brakmay,
szck dzeyindeki alntlara bu blmde deinmemeyi daha uygun buluyoruz.
1100
20.
1101
bnlemin Mahmut Kemal nal, a.g.e. , s. 43.
1102
Ece Ayhan, Ortodoksluklar-XVI, Btn Yort Savullar!, s. 103.
1103
Propop Avvakum, Hayatm, (ev. Nihal Yalaza Taluy), Milli Eitim Basmevi, stanbul, 1946, s.
134, 135.
387
Airan makamndan Elinde emsiye ayanda potin nekaratl ark

ile mehamat saireden birka ark daha bestelemitir.1104
cmlesinde anlan arknn ad, szdizimsel olarak tersine evilerek,
Ayrlrken esrikti, elinde potin ayanda emsiye.1105
biiminde yer alr Ece Ayhann iirinde.
airin, bu alntlar balamlarndan soyutlad ve iirlerinde de gzle grlr
bir balamsal iliki sz konusu olmakszn birbirlerini tamamlayan eler olarak
kendince birletirdii grlmektedir. Ancak bu alntlarn saptanmas, Enis Baturun
ifadesiyle, onun iirlerini aydnlatacana karartyor: Bu paralar iire neden
serpitirdiini, ya da, bu paralar iirinin z kumana ekleyerek hangi boyutu
kazandrdn anlamak olas deil nk.1106 Batur, Ece Ayhann alnt yapt
yaptlar semesinin nedenini bu yaptlarn kyasya zgn olmalarna balyor.1107
Gerekten de seilen bu metinleri bir arada okumay gerektirecek biimde aralarnda
kendiliinden bir iliki grebilmek olanaksz. O halde air bu metinleri ya Enis
Baturun syledii gibi kyasya zgn olmalarndan, ya imgelemindeki znel
balantlarn sonucunda, ya da rasgele semitir. kinci karmmz bize daha uygun
geliyor.
Hangi nedenle seilmi olurlarsa olsunlar, bu yaptlardan alntlanarak iirde
kullanlm olan paralarn bir aradalnn okur zihninde yakn ya da uzak
armlar yerine byk boluklar yaratt, olas balam zorlamalarn ise sonusuz
brakt ortadadr. airin byle bir yolla, allm metin yaps ve okuma biimlerini
yapbozuma uratmay denediini de syleyebiliriz.
airin, Yunus Emrenin bir iirinden yapt gizli alntya da deinerek bu
blm bitirelim. Yunus Emrenin,
Kuruyuduk ya olduk
Ayak idik ba olduk
Kanatlandk ku olduk
Utuk elhamdlillah1108
1104
54.
1105
Ece Ayhan, Ortodoksluklar-XXVI, Btn Yort Savullar!, s. 112.

Enis Batur, Tahta Troya, Yazko Yaynlar, stanbul, 1981, s. 145.
1107
Enis Batur, a.g.e., s. 155.
1108
Mustafa Tat, Yunus Emre Divan, Aka Yaynlar, Ankara, 1991, s. 203.
1106
388
drtlndeki Ayak idik ba olduk ifadesini Ece Ayhan yle kullanmaktadr:

Irmaklar tersine aktld sabah, ayaklar ba olacak, balar
ayak, hangi kaynaklara gidileceini biliyor halk.1109
Burada da bir balam farkll gze arpmaktadr. Yunus Emre bu
drtlnde, sradan bir insann dervilie adm atp seyr-i sluka girdikten sonra
insan- kmillemeye doru geirdii tekml ve vard sonul gereklik
dzlemini dile getirmektedir. Ece Ayhan ise ezilen, hor grlen, yoksulluk ve
yoksunluklar iinde braklan halk kitlelerinin kendi kendilerini gerekten
ynetebilecekleri, hem yaam koullar hem de ynetime katlmlar bakmndan
aada deil yukarda yer alacaklar umulan gnlerden sz etmektedir.
2.3. Yeniden Yazma
Kubily Aktulum, yeniden yazmay ayrk unsurlar, baka metinlere ait
paralar tutarl bir btn ierisinde bir araya getirmek, onlar dzenleyerek
aralarnda uyum salamak, bylelikle yeni bir metin ortaya karmak olarak
tanmlamaktadr. Yazar, bu eylemin balang ve geliim srecini de yine ayn
tanmsallk erevesinde yle ortaya koymaktadr:
u ya da bu metinleraras ynteme gre baka metinlerden alnarak
yeni bir metinde benzeik bir btn oluturacak biimde dzenlenen ayrk
paralar bir yeniden-yazma etkinlii balatrlar. Yeniden-yazma genel olarak,
hangi trden olursa olsun, nceki bir metnin, onu taklit eden, dntren,
ak ya da kapal bir biimde ona gnderen bir baka metinde yinelenmesi
olarak tanmlanr.1110
Bu yaklam iinde, metinleraraslk btnyle bir yeniden yazma olarak
deerlendirilebilir. Bu durumda yeniden yazma metinleraras iliki biimlerinden
biri deil de bu ilikileri ortaya karan temel edimin niteliini imlemektedir. Biz
burada bu terimi genel bir adlandrn dna karp zgl bir metinleraras ilikiyi
(yani bu ilikilerin gerekleme biimlerinden zellikle bir tanesini) adlandrmak
zere kullanacaz.
Kullanacamz biimiyle yeniden yazmay yle tanmlayabiliriz: Bir
metni, biim ve yap zellikleri ya da ierik bakmndan kimi zaman alay etme kimi
1109
1110
Ece Ayhan, lmn Arkasndan Konumak, Btn Yort Savullar!, s. 151.

389
zaman da bir benzerini ortaya koyma amacna dayal olarak ya da trsel dnme
uratarak yeniden retme. Nazire, pasti, tehzil gibi terimlerin de bu tanmn snrlar
iine girebileceini belirtelim.
Biz Ece Ayhann iirleri arasnda, yeniden yazma balamnda ele
alnabilecek rnek saptadk. Bunlarn nn de smail Habib Sevkn
Tanzimattan Beri Edebiyat Tarihi I adl yaptndaki kimi blmlerden alnarak
iirletirildii anlalyor. Bu durumda Ece Ayhann yeniden yazma ediminin
trsel dntrm arlkl olduunu syleyebiliriz. imdi bunlar tek tek
gsteremeye alalm.
Sevkn yaptnda yle bir blm yer almaktadr:
Topkap saraynn geni avlularndayz. Sinan Paa kknn st
taraflarndaki akla Glhane meydan deniyor. Orada bir aslanhane
vardr. Bilhare Abdlaziz ihtiyar bir aslanla dostluu artrarak zincirsiz ve
korkusuz beraber dolarm. Gzlkl Reid Paa denen byk adam
yazd Hatt hmayunu ite bu aslanhanenin nnde okuyacaktr.1111
Ece Ayhann Padiah ile Aslan iiri ise yledir:
1. Perdelersizdir, kalp sabunlarszdr; uzam pencereleri
dnyorum. Dnyoruz tarihte karan.
2. narlar geceleri byr. Osuruk aalar gndzleri
klr bir kent. ok eski adyla stanbul.
3. Ve Topkap Saray, Sarayburnu-Glhane-Cankurtaran
arasndaym yksekte. Sultanahmetten gidiliyordur.
4. (Benim uydurduum) Girit talar ile gzel denmi bir
avludur. te orada bir aslanhane varm.
5. Bir insan takviminde, 19. yzyl, bir padiah bir aslanla
arkadal ilerletmi ilerletir.
1111
smail Habib Sevk, Tanzimattan Beri Edebiyat Tarihi I, Remzi Kitabevi, stanbul, 1942, s. 9.
390
6. Aslan kafesinden kartlr, padiah peneleri arkasnda,

ikisi bir aa bir yukar dolarlarm.
7. Cesaretli padiah, zincirsiz aslan diyedir yazm sapsar
kesildii belli bir vakanvis.
8. Kara gzmde ve kara gerekte; cesaretli aslandr! padiah
zincirsiz!1112
Verdiimiz iirin smail Habip Sevkn kitabndaki ilgili blmden
iirletirilerek yeniden yazld aktr. Hem bu iir iin hem de aada
vereceimiz rnekler iin kaynak metnin Tanzimattan Beri Edebiyat Tarihi I
olduunu glendiren ifade rtmesini (aslanla dostluu artrmak/aslanla
arkadal ilerletmek) de anmsatalm.1113
Ayn kitapta, II. Mahmut dneminde yaplan siyaseten katillerin nde gelen
ad Halet Efendiyle ilgili u cmleler yer almaktadr:
Tanzimattan biraz evvel, kinci Mahmud devrinin mehur miri
mutlak Halet Efendi, bir giyotin makinesi gibi, senelerce ve senelerce insan
kestirir dururdu. Bir gn pek gen birinin katilden affi hakkndaki iltimasa u
cevab vermitir: - Gen katletsek yazk diyorsunuz, ihtiyar katletsek gnah,
katl iin her vakit orta yaly neden bulmal!1114
air, bu paragrafta verilen bilgileri ve aktarlan konumalar kurgularken
genler ve yallar iin sylenebilecek szleri tersine evirmi; ama metni kendi
imgelemindeki dntrmlerle iirletirerek u biimde yeniden yazmtr:
1. Kellesi alnmak zre Mermer Denizinden arlm ve aptesi
atlm adam yaldr;
gentir yeildir kymayn!
ya da gentir;
etmeyin yaldr msrdr!
1112
Ece Ayhan, Padiah ile Aslan, Btn Yort Savullar!, s. 225.

airin zellikle dzyazlarnda grdmz Ortazaman, Ortazamanllk gibi kullanmlarn da
ayn yapttan kaynaklandn syleyebiliriz. Bu kitabnda Sevk, Ortaa yerine srekli
Ortazaman ifadesini kullanr.
1114
1113
391
2. Hlet Efendi akmak gzldr. Akrebi dm saatinin kapan

amtr.
bre her zaman orta yal adam nereden bulacaz!
3. Kim diyebilecek kz Irmanda ve dahi tesinde kapakl saat
yoktu?1115
Sevk, kitabnda, Tanzimatla birlikte yaplan yeni ekonomik dzenlemeler
arasnda yer alan memurlarn maaa balanmas ve bu maalarn devlet tarafndan
denmesi hkm karsnda zellikle st dzey memurlarn duyduu rahatszl da
Esat Muhlis Paa rneinden yola karak anlatr:
Tanzimat kurana kar muayyen maaa balandklar iin eskisi gibi
halk soyamyan memurlar gayrimemnun, bilhassa eski tarzda yetimi ve
istibdada alm rical gayet mteki; hele her sz bir kanun olan valilerin
Tanzimat karsnda duyduklar feveran bsbtn hududsuzdur. Bu valilerin
en marufu, iir ve inadaki kudretile de en memduhu olan Esad Muhlis Paa
bile Tanzimat kanunlarn ahkm karsnda istedii gibi hareket edemeyince
cannn skntsndan odasnn iinde klcn ekip minderlere vuruyor; Ah
tanzimat, ah tanzimat diye bararak yalnklla sedirleri paralyordu.
Valilerin en okur yazar byle olunca alaydan yetimelerin ne olacan artk
siz dnn veya hi dnmee lzum grmeyiniz.1116
Bu paragrafta zerinde durulan dzenlemelerle birlikte rneklenen sahnenin
de Ece Ayhan tarafndan yle iirletirildiini gryoruz:
1. Sarn bir Bursa valisi, ekmi klcn, vurur da vurur
kuty yastklara; duvardan koparmtr.
2. Ah Tanzimat! Ah Tanzimat! Dzyazya dnmeye balam
bir vergiyi Defterdara toplattramyormu.1117
1115
Ece Ayhan, Kapakl Saat, Btn Yort Savullar!, s. 218.

1117
Ece Ayhan, Ah Tanzimat! Ah Tanzimat, Btn Yort Savullar!, s. 217.
1116
392
Ece Ayhan, smail Habip Sevkn Tanzimattan Beri Edebiyat Tarihi I adl
yaptndaki kimi paragraflar kendine zg imgelemi ve szdizimi iinde yeniden
yazarak bu yaptla metinleraras ilikiler kurmutur.
E. YAPI
1. NAZIM BM
Nazm biimleri, dize ve uyan belirli bir dzen iinde birlemelerinden
oluur.1118 Bu dzenli birlemeden Trk iirinde beyitlerle kurulan gazel, kaside,
mesnevi, kta, mstezad; bentlerle kurulan tek drtlkl rubai ve tuyu; birden fazla
drtlkle kurulan murabba, ark, terbi; belilerle kurulan muhammes, tardiye,
tahmis, tatir; altllarla kurulan mseddes, tesdis; yedililerle kurulan msebba;
sekizlilierle kurulan msemmen; dokuzlularla kurulan mtessa; onlularla kurulan
muaer; beyitlerle kurulmasna karn aralarnda uyaklan ve konu balants
bakmndan farkllklar grlen terkib-i bend ve terci-i bend gibi Divan edebiyat
nazm biimlerinin yan sra mani, trk gibi anonim halk iiri nazm biimleri ve
koma, destan, semai, varsa gibi k edebiyat nazm biimleri ortaya
kmtr.1119
Yeni Trk iirinde ise bu nazm biimlerinin yan sra Bat edebiyatndan
alnan abba-abba-ccd-ede (talyan tipi) ya da abba-abba-ccd-eed (Fransz tipi)
uyak rgsyle yazlan 4+4+3+3 dizeli sone; ab-aaaa-bbbb uyak rgsyle
yazlan 2+4+4 dizeli triyole; abab-cdcd-efef gibi apraz uyak rglenii grlen
drtlklerle yazlan rimes croisees; abba-cddc-effe gibi sarma uyak rgleniiyle
yazlan rimes embrassees; aba-bcb-cdc-ded-e gibi rk uyak rgsyle yazlan
lkler+bir dizeli terza-rima vb. dzenli nazm biimlerinin de kullanld
grlr.1120
Ece Ayhan, iirlerinde bu nazm biimlerinden hibirini kullanmamtr.
Dolaysyla
onun
iirlerini
yalnzca
serbest
nazm
biimleri
asndan
deerlendirmek gerekmektedir.
1.1. Serbest Nazm Biimleri
1118
Cem Dilin, rneklerle Trk iir Bilgisi, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara, 1992, s. 99.
Cem Dilin, a.g.e. , s. 99-366.
1120
Cem Dilin, a.g.e. , s. 367-372.
1119
393
Serbest nazm biimleri, airlerin, Trk edebiyatndaki ya da Bat

edebiyatndaki
belirli
nazm
biimlerini
birtakm
deiikliklere
uratarak
kullanlmalarnn yan sra herhangi bir l kalbna ve uyak rgsne bal

kalmadan, kimi zaman eit dize saysyla kimi zaman da farkl dize saylaryla
oluturduklar nazm biimelerini de kapsar. Ece Ayhann iirleri, nazm
biimindeki
dzenlilik/dzensizlik
asndan
yalnzca
dize
saylarna
gre
snflandrlabilir. Bunlar aada gstermeye alacaz.
1.1.1. Dize Says Eit Bentlerle Kurulanlar

Ece Ayhann, Trk ve Bat edebiyatnn dzenli nazm biimleri iinde
deerlendirilemese bile dize kmelenii bakmndan kendi iinde bir dzenlilik
gsteren iirlerini u ekilde snflandrabiliriz:1121
- Tek dizeden oluan iirler:
Kitap Ad
iir Ad/No
Sayfa No
Zambakl Padiah
II
157
158
VII
158
160
XII
160
XIV
161
XVI
161
XVIII
162
XX
162
XXII
163
XXIV
163
XXVI
164
XXVIII
164
Toplam: 13/ 91 iir tek dizeden olumaktadr.

1121
Listede verilen numaralardan arp iaretinin solundakiler bent adedini, sandakiler bentlerin dize
saysn gstermektedir.
394
- Tek ikiliden oluan iirler:

Kitap Ad
iir Ad/No
Sayfa No
Zambakl Padiah
III
157
VI
158
VIII
158
XI
160
XIII
160
XV
161
XVII
161
XIX
162
XXI
162
XXIII
163
XXV
163
XXVII
164
XXIX
164
XXX
165
XXXI
165
Son iirler
Hani u Eski Ak
243
Toplam: 16/91 iir tek ikiliden olumaktadr.
- Tek lden oluan iirler:

Kitap Ad
iir Ad/No
Knar Hanmn Denizleri
Put, Zanzalak Aac,
Sayfa No
Saffet Nezihi ener, Zencifre, lm
58
Toplam: 1/91 iir dizeden olumaktadr.
- Tek beliden oluan iirler:

Kitap Ad
iir Ad/No
Sayfa No
Bir l Macar Cambaz
40
Ecegiller
40
Toplam: 2/91 iir be dizeden olumaktadr.
- kililerden oluan iirler:

Kitap Ad
iir Ad/No
Dize beklenii
Sayfa No
Btn Yort Savullar!
Sonralar Sanskrite
3x2
28
Kocaman Putumuz Harmonie
6x2
33
395
Knar Hanmn Denizleri Apa Paa apa Oturdu
3x2
56
Yort Savul
8x2
119
iirin Deniz Kysndaki Sesi
2x2
134
Devlet ve Tabiat ya da
Orta kiden Ayrlan
ocuklar in iirler
Toplam: 5/ 91 iir ikililerden olumaktadr.
- llerdan oluan iirler:

Kitap Ad
iir Ad/No
Dize beklenii
Sayfa No
Btn Yort Savullar!
Beyaz rus Kadn
5x3
12
Gl Gibi Kanto
2x3
32
2x3
54
Toplam: 3/ 91 iir llerden olumaktadr.
- Drtllerle kurulan iirler:

Kitap Ad
iir Ad/No
Dize beklenii
Knar Hanmn Denizleri Akdeniz Pencereleri
Zambakl Padiah
Sayfa No
4x4
44
Uzak Hala
2x4
60
IX
2x4
159
Toplam: 3/ 91 iir drtllerden olumaktadr.
- Belilerle kurulan iirler:

Kitap Ad
iir Ad/No
Dize beklenii
Knar Hanmn Denizleri Kt lgilerin Gidii
2x5
SayfaNo
41
Toplam: 1 /91 iir belilerden olumaktadr.

Genel toplam: 44/ 91 iir, dize says eit bentlerle kurulan iirlerden olumaktadr.
Listelerde de grld gibi, Ece Ayhann dize says eit bentlerle

kurulan iirleri tek ikiliden oluanlar (16), tek dizeden oluanlar (13), ikililerle
kurulanlar (5), llerle kurulanlar (3), drtllerle kurulanlar (3), tek beliden
oluanlar (2), belilerle kurulanlar (1) ve tek lden oluanlar (1) biiminde
sralanmaktadr.
1.1.2. Dize Says Farkl Bentlerle Kurulanlar
Ece Ayhann, yukardaki liste dnda kalan tm iirleri bu grup iine
girmektedir. Ancak onun, bu snflamann dnda kalan ama dize says bakmndan
396
kendi iinde belirli bir dzenlilik gsteren iirleri de vardr. Bunlar u ekilde
gsterebiliriz:
- 3+3+2liklerle kurulan iirler:
Kitap Ad
iir Ad/No
Sayfa No
Kanl Nigr
51
ocuklarn lm arklar-II-
57
Toplam: 2/ 91 iir.
- 3+2liklerle kurulan iirler:

Kitap Ad
iir Ad/No
Sayfa No
Zambakl Padiah
Zambakl Padiah
155
IV
157
Toplam: 2/91 iir
- 4+4+3lklerle kurulanlar:
Kitap Ad
iir Ad/No
Sayfa No
Fayton
37
38
Toplam: 2/ 91 iir.
Genel toplam: 6/ 91 iir.
Grlyor ki Ece Ayhan, dize says farkl bentlerle kurulan ama kendi iinde
bir dzenlilik gsteren iirleri arasnda ikier kez 3+3+2, 3+2 ve 4+4+3l dize
bekleniini tercih etmitir.
Bu iirlerin yan sra, onun tekil rneklerle snrl kalan ama dize kmelenii
bakmndan yine kendi iinde bir dzenlilik gsteren u iirlerini grebiliyoruz:
Kitap Ad
iir Ad/No
Dize beklenii
Sayfa No
Btn Yort Savullar!
ocuklarn lm arklar
3+3+3+4
34
4+4+4+5
42
Knar Hanmn Denizleri braniceden izmek
Cambazlar adr
4+4+4+3
43
Kambiyo
4+5+5+4+4
46
Bir Elii Tanrs in At
2+2+2+1
48
l Btn
4+2
52
A. Petro
2+1
59
Neyyire Hanm
4+3
61
Devlet ve Tabiat ya da
Orta kiden Ayrlan
397
ocuklar in iirler
Mehul renci Ant
4+4+3+3+4
123
5x(1+4+1)+(1+2+1)
125
Mor Klhani
Orta kiden Ayrlan ocuklar in iirler 5+5+3
126
Yalnayak iirdir
2x(1+2+2+1)
131
Araplarn At Koturmalar
4+4+1
133
Gkyznde Bir Cenaze Treni
1+(4x2)
136
2+4
156
Mektup Nadajldr Dom!
2+1+2+2+2+1
229
Zambakl Padiah
anakkaleli Melahata
ki El Mektup
ki El Mektup
3+2+3+2
230
Bir Mektup Kurun Kalem
3+2+1
231
Mektup
2+2+1+2+1+2+2
232
Son iirler
Bir Korku Temi zerine Benzerlikler
5+5+5+3
249
Btn Yort Savullar!
Denize Dktmz arklardan
3+3+4+3
253
Destemona Othello
3+3+3+2
254
Toplam: 22/ 91.
Ece Ayhann yalnzca bir tek iire zgledii, kendi iinde dzenli bir dize
beklenii saptanabilecek toplam 22 iiri olduu grlyor.
Bu iirler arasnda, yalnzca grnm asndan Bat iirindeki kimi nazm
biimlerini andranlar da vardr. rnein Kocaman Putumuz Harmonie balkl
iir, grsel adan, biri uzun br ksa ift dizelerle yazlan iambosu
andrmaktadr:
hi ibraniceden krmz krmz tramvaylar
bir ablam olmam
yz iee kar yz ay karmken zincifre
porselen tabaklar gibi
bulank bir elginlik ite mum tacirinin kz
hi anlalmyordu
ipek topuklar yedi ylda uzam salarna arlar
deli olursun
yzlerinde altn parmaklar taklym
398
ve ne grevsizmi hi
brahimde oturuyor grdm hi.1122
Be tane lden oluan Beyaz Rus Kadn1123 ve iki lden oluan Gl
Gibi Kanto1124 iirleri de yalnzca grsel adan terneri andrmaktadr. Bunlara
ekleyebileceimiz, 4+4+3 biiminde bir dize bekleniine sahip Fayton1125 iiri ise
son bendi olmayan bir sone grnmne sahiptir.
Ece Ayhan, iirlerinde btnyle serbest nazm biimlerini kullanm, bu
kapsamda kalmak zere iirlerinde yer yer kendine zg bir dzenlilik tad
gzlenen dize beklenileri denemi, birka tane de yalnzca grsellik asndan Bat
edebiyatndaki kimi nazm biimlerini andran iir kaleme almtr.
1.2. Ksa iirler
Ksa iir (minor poetry) terimini, genel olarak hacim bakmndan bir
sayfay amayan iirleri adlandrmak zere kullanabiliriz.1126 Buna gre dnnce,
Ece Ayhann ou iirinin bu gruba dahil olduu grlmektedir.
Onun, tek dizeden oluan 13 ve tek ikilikten oluan 16 iiri dnda en ksa
iirleri dizeden olumaktadr. Bunlar da 3 dizelik tek bentten oluan Put,
Zanzalak Aac, Saffet Nezihi, ener, Zincifre, lm1127 ve 2+1 dizeden oluan A.
Petro1128dur. airin 69 dizeden oluan 6 blmlk Vedhalardan Birinde,1129 34
dizeden oluan 6 blmlk Mor Klhani,1130 85 dizeden oluan 11 blmlk
Kendi Kendinin Terzisi Bir Kambur1131 ve 79 dizeden oluan 6 blmlk ada
Bir Yahudinin El Yazs1132 dndaki tm iirleri ksa iir grnmndedir.
1122
Ece Ayhan, Kocaman Putumuz Harmonie, Btn Yort Savullar!, s.33.

Ece Ayhan, Beyaz Rus Kadn, a.g.e., s. 12.
1124
Ece Ayhan, Gl Gibi Kanto, a.g.e. s. 54.
1125
Ece Ayhan, Fayton, a.g.e., s. 37.
1126
Nurullah etin, iir zmleme Yntemi, nc Kitap Yaynlar, Ankara, 2004, s. 163.
1127
Ece Ayhan, Put, Zanzalak Aac, Saffet Nezihi, ener, Zincifre, lm, Btn Yort Savullar!, s.
58.
1128
Ece Ayhan, A. Petro, a.g.e., s. 59.
1129
Ece Ayhan, Vedhalardan Birinde, a.g.e. , s. 13-18.
1130
Ece Ayhan, Mor Klhani, a.g.e. , s.124, 125.
1131
Ece Ayhan, Kendi Kendinin Terzisi Bir Kambur, a.g.e. , s. 127-130.
1132
Ece Ayhan alar, ada Bir Yahudinin El Yazs, Ludingirra, 1 (Bahar 1997).
1123
399
Ayrca Bir Sivil airin lm,1133 Bir Askeri airin lm,1134 Tepilmi
Bizans1135 ve Patron! Ya da Bir Patron!1136 dndaki dzyaz iirleri de ksa
dzyaz iirler olarak deerlendirilebilir.
1.3. Dzyaz (Mensur) iirler
Ece Ayhan, edebiyatmzda dzyaz iirin en zgn rneklerini veren
airlerimiz arasndadr.
O, manzum iirin d ve i yap zellikleri bakmndan
snrlaycln amak iin bir olanak olarak da grr dzyaz iiri. Ancak
belirtmemiz gerekir ki onun dzyaz iirlerinde bile belirli bir temkini, iirselliin
tmyle
dna
dmeme
kaygsyla
dzyaz
iir
cmlelelerini
istenirse
dizeletirilebilicek zellikte kurma kaygsn fark etmek de mmkndr. Bunda,

Trk edebiyatnda dzyaz iir denemelerinin ok yakn bir gemie dayanmas
kadar, airlerimizin genelinde ve okur ounluunda iir szcnn geleneksel
rneklerden tmyle bamszlaamama gereinin de nemli bir pay olduunu
syleyebiliriz. Ece Ayhann, bundan syrlma abasnn en belirgin biimde
izlenebildii ok Eski Adyladr kitabnda bile dediimiz zellikte iirlerine
rastlayabiliriyoruz. rnein,
1. Eski kaleleri zindan klmak. Osmanoullar, Osmanoullar.
2. Bakld ki Troya dolaylarnda da domutur Hakaret
Beyler.1137
iirindeki cmleler aadaki biimde de dizilmeye uygundur:
Eski kaleleri zindan klmak...
Osmanoullar, Osmanoullar.
Bakld ki Troya dolaylarnda da domutur
Hakaret Beyler.
1133
Ece Ayhan, Ber Sivil airin lm, Btn Yort Savullar!, s. 235-238.
Ece Ayhan, Bir Askeri airin lm, a.g.e., s. 239, 240.
1135
Ece Ayhan, Tepilmi Bizans, a.g.e., s. 241, 242.
1136
Ece Ayhan, Patron! Ya da Bir Patron!, a.g.e., s. 246, 247.
1137
Ece Ayhan, Hakaret Beyler, a.g.e., s. 205.
1134
400
Bu rnekleri oaltabiliriz. Ayrca airin, dzyaz iirlerindeki paragraflar

ok ksa tutmas, syleyi zellikleri bakmnadan dizeli iirleriyle hep bir koutluu
koruma abas da bu konudaki saptamamz glendirici niteliktedir.
Ece Ayhann Baksz Bir Kedi Kara kitabndaki toplam 15 iiri, Devlet
ve Tabiat ya da Orta kiden Ayrlan ocuklar in iirler kitabndaki 2 iiri, ok
Eski Adyladr kitabndaki toplam 42 iiri, Son iirler kitabndaki (bir blm
deneme-dzyaz iir karm olan) 6 iiri dzyaz iir biiminde yazlmtr.
Numaralandrlm 28 blmden oluan ve her blm ayr ayr iirler gibi
deerlendirilebilme zellii tayan Ortodoksluklar da hesaba kattmzda, airin
toplam 93 dzyaz iiri olduunu gryoruz. Bu olduka yksek bir saydr.
Diyebiliriz ki Ece Ayhann iirlerinin hemen hemen yars dzyaz iirlerden
olumaktadr.
2. NAZIM BRM
Nazm birimi, nazm biimlerinde l olarak kullanlan paradr.1138 Bu
birim Divan iirinde beyit, halk iirinde drtlk, yeni Trk iirinde ise
ounlukla dizedir.
Ece Ayhan belirli bir nazm biimini yelemediine ve iirlerinin hemen
hemen yars dzyaz iir olduuna gre, onun kulland nazm biriminin dize ve
cmle (dzyaz iir cmlesi) olduunu syleyebiliriz.
Dizeli iirlerinde anlam ve anlatm bentlerde tamamlayan, bentler arasnda
dize blmesi yapmayan air, dzyaz iirlerinin bir blmnde ise cmleleri yarda
keserek br bentten devam ettirir. Bunu, Hero ile Atta bentleri virglle ayrarak:
1. Sestosda, zeytin aalar altnda, Boaz yzerek geen gece renkli
bir atla seviir Hero,
2. Sizin topal, Arkhilleus tavlasnn ykld Nraburnundan atlyor
denize; tutturabilmi midir Akba?1139
1138
Seyit Kemal Karaaliolu, Edebiyat Terimleri Klavuzu, nklp ve Aka Basmevi, stanbul, 1975,
s. 261.
1139
Ece Ayhan, Hero ile At, Btn Yort Savullar!, s. 175.
401
iir ve Kadavrada bendi balala blerek:

1. Parmen ktlar okunduunda, kvrktrlar; iirin ve
2. kadavrann ii almamtr; insan insann hi.1140
Sivil iirinde ise dorudan doruya yapmaktadr:
1. stabul iinde vurmular bir uzak yol kaptann. Ama nasl gzeldi
2. yeniyetmelerin denize girmeleri sivil. Aynal, bayrakl klar ve
Dolmabahe!1141
3. L, UYAK, REDF, RTM
3.1. l
Ece Ayhann serbest l dnda baka bir lyle yazd herhangi bir
iiri yoktur. lk iirlerinde bile belirgin bir biimde lden uzak durma tutumu
grlr. Daha nce de deindiimiz gibi o, iirde her trl kurala, n belirlemeye,
snrlamaya kardr. Dzyaz iire ynelmesinin temelinde de byk lde bu kar
olu vardr.
3.2. Uyak ve Redif
Ece Ayhan, lye olduu kadar uyaa da kardr. Ancak, bilinli bir
abann ya da seimin rn olarak grlemezse bile kimi iirlerinde uyakl dizelere
rastlanabiliyor. Bunlar u biimde snflandrp gzden geirebiliriz:
a) Zengin Uyakl Dizeler
Onun iirleri iinde yalnzca Bir Korku Temi zerine Benzerliklerde
zengin uyak vardr:
()
gzellii katedrallerden atarlar
cam gibi cam gibi
korkun alama balar
()1142
1140
1141
Ece Ayhan, iir ve Kadavra, a.g.e., s. 222.

Ece Ayhan, Sivil, a.g.e., s. 183.
402
Tm iirleri arasnda yalnzca bir tanesinde zengin uyakl szcklerin

bulunmas, onlarn da birbirlerine yakn olmakla birlikte farkl bentlerdeki dizelerde
yer almas bu durumdaki rastlantsallk olasln glndiriyor, diyebiliriz.
b) Tam Uyakl Dizeler
- Yakn Dizeler Arasnda Tam Uyak
airin, tam uyakl dizelerin bulunduu iirlerine zengin uyakllara gre
nispeten daha fazla rastlanr; ama bunlar da tm iirleri gz nnde
bulundurulduunda kayda deer sayda deildir. Yakn dizeler arasnda tam uyakl
szckler bulunan iirlerinden biri Kendi Kendinin Terzisi Bir Kamburdur:
nk her kambur biraz air bir ailedendir
Toparlarsak kendi kendinin ra da olabilir1143
Ece Ayhan, iki iirinde -de bulunma durumu ekiyle de balac arasnda
tam uyak ilikisi kurar. Bunlardan biri,
Nadajn alnmayn drt yl sonra skelede
duyduk; Sen insanolunu perek mi ele verirsin?i de1144
dizelerinde grld gibi ayn bentteki yakn dizeler arasnda, br de
Esintisiz bir Dou kenti, dikilmi bayrakl ve ay
Haberler yllar sonra da ulaabilir fermanlar da
Bir hkmdarla Batdaki bir kuma. Aralarnda
gidip gelen iir postalar. Atl ve ldrc.1145
rneinde grld gibi farkl bentlerde ama art arda gelen dizeler arasnda
kurulmutur.
Bunun dnda yalnzca bir iirinde iki farkl bendin birbirini izleyen dizeleri
arasnda tam uyak ilikisi vardr:
stnde nasl geirmitir
Geceyi iskelede tehlikeli denizin
1142
Ece Ayhan, Bir Korku Temi zerine Benzerlikler, a.g.e., s. 249.

Ece Ayhan, Kendi Kendinin Terzisi Bir Kambur, a.g.e., s. 130.
1144
Ece Ayhan, Mektup Nadajldr Dom!, a.g.e., s. 229.
1145
Ece Ayhan, Mektup, a.g.e., s. 232.
1143
403
Gemi arslan Bursal bir anadr niin

l ocuunu nfusa yazdracak1146
Akdeniz Penecerelerinde ise ayn bendin ilk ve son dizeleri arasnda tam
uyakl szckler kullanlmtr:
Kvan duyuyorum bu akal gneten
rm bankalar borsalar
birazdan alacak yeryzne
ayaklarmzn altnda kezlerce deniz aymz ierken1147
Ayn durum Viner iirlerde1148 de grlebilmektedir.
- Uzak Dizeler Arasnda Tam Uyak
Ece Ayhann, uzak dizeler arasnda tam uyakl szckler bulunan
iirlerinden biri Zambakl Padiahtr:
Ne zaman elleri zambakl bir padiah olursam
Girilince kaplar yitecek ve bo!
Azizim, gzel atlar gzel iirler gibidirler
ldkten sonra da tersine yarrlar vesselam!1149
Ayn durumu Gencin Kalbi,1150 ocuklarn lm arklar-I-,1151
Mehul renci Ant1152 ve Kambiyo1153 iirlerinde de grmek olanakldr.
c) Yarm Uyakl Dizeler
- Yakn Dizeler Arasnda Yarm Uyak
airin, birbirine yakn dizelerde yarm uyakl szckleri en sk kulland
grlen iiri Cambazlar adrdr:
lgisizdim artk denizle menizle
1146

Ece Ayhan, Akdeniz Pencereleri, a.g.e., s. 44.
1148
Ece Ayhan, Viner iirler, a.g.e., s. 139.
1149
Ece Ayhan, Zambakl Padiah, a.g.e., s. 155.
1150
Ece Ayhan, Gencin Kalbi, a.g.e., s. 23.
1151
Ece Ayhan, ocuklarn lm arklar-I-, a.g.e., s. 45.
1152
Ece Ayhan, Kambiyo, a.g.e., s. 46.
1153
Ece Ayhan, Kambiyo, a.g.e., s. 46.
1147
404
kalelerin nnde eski bir adan

ate yakmlar moollar yine
devce bitiyor gece adrda birdenbire
()
Hesaba katmam gerekirdi papirsleri
ve barut yan daha bir kaln adamla
sukuunun birdenbire biteceini hesaba1154
Ayn iirin ikinci bendindeki ilk ve son dizeler arasnda da yarm uyak vardr:
Onu irkin bir ekilde
gelir gelmez avularmla itim
kula atlar gibi bacaklarndan
cambazlar adrnda bir gece1155
Bu younlukta olmasa bile yarm uyakl yakn dizeleri bulunan br iirlerini
yle sralayabiliriz: Vedhalardan Birinde,1156 Galata Kantosu,1157 ocuklarn
lm
arklar,1158
Kt
lgilerin
Gidii,1159
Bbilden
Bir
Piin
Propagandas,1160 Denizkz Eftalya,1161Ut,1162 Apa Paa apa Oturdu,1163

Orta kiden Ayrlan ocuklar in iirler,1164 Usta i,1165
1166
Padiahtaki IX.
ve XXXI.
1167
iirler, Desdemona Othello.
Zambakl
1168
- Uzak Dizeler Arasnda Yarm Uyak

airin uzak dizeler arasnda yarm uyak grlen iirleri, yakn dizeler arasnda
yarm uyak grlenlere gre daha azdr. Bu zellikteki iirlerinden birinin ilgili
bendini rnek olarak aada gsterelim:
1154
Ece Ayhan, Cambazlar adr, a.g.e., s. 43.

Ece Ayhan, Cambazlar adr, a.g.e., s. 43.
1156
Ece Ayhan, Vedhalardan Birinde, a.g.e., s. 16.
1157
Ece Ayhan, Galata Kantosu, a.g.e., s. 31.
1158
Ece Ayhan, ocuklarn lm arklar, a.g.e., s. 34.
1159
Ece Ayhan, Kt lgilerin Gidii, a.g.e., s. 41.
1160
Ece Ayhan, Bbilden Bir Piin Propagandas, a.g.e., s. 49.
1161
Ece Ayhan, Denizkz Eftalya, a.g.e., s. 50.
1162
Ece Ayhan, Ut, a.g.e., s. 55.
1163
Ece Ayhan, Apa Paa apa Oturdu, a.g.e., s. 56.
1164
Ece Ayhan, Orta kiden Ayrlan ocuklar in iirler, a.g.e.,, s. 126.
1165
Ece Ayhan, Usta i, a.g.e., s. 138.
1166
Ece Ayhan, IX, a.g.e., s. 159.
1167
Ece Ayhan, XXXI, a.g.e., s. 165.
1168
Ece Ayhan, Desdemona Othello, a.g.e., s. 254.
1155
405

sora hi kimseyi grmedim
herkes beni aryordu
bir l cambaz buldu beni buldu beni
sam yeli esiyordu denizden.1169
ki
Gencin
Kalbi,1170
Bir
Macar
Cambaz,1171
Akdeniz
Pencereleri,1172 ocuklar in lm arklar-II-1173 ve Kendi Kendinin Terzisi

Bir Kambur1174 iirleri de ayn grupta deerlendirilebilir.
- Redif
Uyak ve redifin bir aradalna Ece Ayhann yalnzca iirinde
rastlanmaktadr:
Bir ay vard
Ay knca gitmeliydim oysa
Gidin unutun diyorlard1175
Leblebici horhora alk tutan
dikran uhacyana iek atan1176
hava grmadr
iki ocuk da bir gmlek iinde
valde klhandadr1177
Grld gibi, Ece Ayhann iirlerinde ok seyrek de olsa uyakl dizelere
rastlanabilmekte, bunlar arasnda yarm uyakl olanlarn brlerine gre daha fazla
olduu dikkati ekmektedir. airin uyakl syleyie kar olmasna ramen bu
zellikte dizelerinin bulunmas, iirde ses uyumundan btnyle kanlamayacan
gsterdii kadar bir bakma onun uya ne denli nemsemediini de gsterir; nk
1169
Ece Ayhan, Bir l Macar Cambaz, a.g.e., s. 40.

Ece Ayhan, ki Gencin Kalbi, a.g.e., s. 23.
1171
Ece Ayhan, Bir l Macar Cambaz, a.g.e., s. 40.
1172
Ece Ayhan, Akdeniz Pencereleri, a.g.e., s. 44.
1173
Ece Ayhan, ocuklar in lm arklar-II-, a.g.e., s. 57.
1174
1175
1176
Ece Ayhan, Uzak Hala, a.g.e., s. 60.
1177
Ece Ayhan, IV, a.g.e., s. 157.
1170
406
anlalyor ki dize sonlarnda ses uyumu kaygs gtmeyii, bir noktadan sonra air
asndan kimi iirlerde kendiliinden ya da rastlantsal olarak ortaya kan az sayda
uyakl szc de deitirme gerei duymama/grmezlikten gelme/umursamama
sonucunu dourmutur.
3.3. Aliterasyon
Aliterasyon, bir dizede ya da devamndaki dizelerde ayn nszn dikkati
ekecek biimde yinelenmesiyle salanan ses uyumudur.
Ece Ayhann iirlerinde, zellikle sert nszlerin aliterasyonuna arlk
verildiini gryoruz. Bu sert nszler kimi zaman kendi balarna, kimi zaman da
baka sert nszlerle birlikte bulunarak syleyie bir tr iddet ya da fke tonu
katarlar. Ayrca, sert nszlerin youn bir biimde kullanlmasn genel olarak gergin
bir ruh haliyle de ilikilendirmek mmkndr.
Ece Ayhann iirlerinde aliterasyon iin en ok kullanlan nszleri
saptamaya alalm.
:
()
sen kahrlanma benim gzlerim inde benim iek bahelerine
kam
benim hi inde bir ablam olmam hi ieki dkknm olmam
Galata Kantosu, Btn Yort Savullar!, s. 31.
airin, yukardaki dizelerde nszne verdii nem, ayn dizeleri bir

lde deitirip yeniden dzenleyerek yazd bir iirde korkun ve ilek
szcklerini de araya katmasndan anlalmaktadr:
Benim hi inde bir ablam olmam korkun h
Gecelerin ilerlemi saatlerinde tramvaya binen
Bir bach konsertosunun dudaklar gib ilek korkun h.
Put, Zanzalak Aac, Saffet Nezihi ener, Zincifre, lm, Btn Yort
Savullar!, s. 38.
407
Anlalyor ki air, bu dizeleri yeniden dzenlerken kard iek,

ieki ve bahe szcklerinin eksikliklerini sesi ynnden gidermeye
alm, bunlarn yerine koyduu szcklerin ayn nsze sahip olmasna zen
gstermitir.
sert nsznn yaratt aliterasyona aadaki dizeler de rnek
verilebilir:
iek bahelerine kaabilsin aye
atl tramvaylarla ne gzel bir hi
apal Kar, Btn Yort Savullar!, s. 62.
k:
Ece Ayhann en ok kulland sert nszlerden biri de kdir. rnein,
Baksz Bir Kedi Kara iirinin son cmlelerinde bu nszn arlkta olduu
grlmektedir:
() nsancl okullardan kovgun. Geer sokaktan baksz bir
Kedi Kara. uvalnda yeni lm bir ocuk. Kanatlar smam.
Barr Eskici Dede. Bir korsan gemisi! girmi krfeze.
Baksz Bir Kedi Kara, Btn Yort Savullar!, s. 75.
k, , t:
air, k nszn baka sert nszlerle birlikte kullanarak aliterasyon
yapmay daha fazla tercih eder. Ecegiller iirinde, 7 tane k sert nszn 6 tane
ve 6 tane t sert nszleri desteklemektedir:
Sam yeli de dalgnlklarla bir ocukmu
eilip barlklar izermi evler zerine
nasl bir aadysak ocukken
tmleleri zneleri nasl unuttuysak denizde
turun olmak istiyoruz yine turunuz da.
Ecegiller, Btn Yort Savullar!, s. 40.
k, t, , :
408
Bel Kanto iirinin son dizelerinde ise 5 tane k nszne ayn sayda t
nszyle birlikte drder tane ve nsz elik etmektedir. Bu sert nszlerin
yan sra p ve s nszlerinin de bu dizelerde bulunduunu gryoruz:
btn o klstr karlar
amar sermemi bahelere
ilk tramvay iileri grevi kalpda
bir gvercin uuyor bak ikinci merutiyet bir
eski Trke denizlerle skn etti
Bel Kanto, Btn Yort Savullar!, s. 30
k, , s, t, :
Knar Hanmn Denizlerinin ilk bendinde 8 tane k nszn 7 tane , 6
tane s, 4 tane t ve 3 tane nsz izlemektedir. Tm sert nszler arasnda
geriye kalan f, h ve p nszlerinin de bu sessizlerle birlikte yer aldn
dnrsek, aadaki dizelere bir tr sert sessiz nszler manzumesi diyebiliriz:
bir akl talar glmseyii alarm karafaki raksyla
dz salaryla ne yapsn ehzadeba tiyatrolarnda apkalarn
tketemezmi hi
Knar Hanmn Denizleri, Btn Yort Savullar!, s. 38.
s:
S nszyle oluturulan aliterasyona Ak Atlastan u iki dizeyi rnek
verebiliriz:
Su karmaz bir eein sesine aktr penceresi
Bir snfn, bat son dersinde, kuluk vakti
Ak Atlas, Btn Yort Savullar!, s. 132.
airin
dzyaz
iirlerinde
de
nszyle
oluturulan
armoniyi
grebiliyoruz:
Bir artkyln son imsakyd. Sustu bir emmebasma kara
tulumba. Kuruni bir fslt. Salarn zm bir ses, dedi kimdir o?
Ortodoksluklar-X, Btn Yort Savullar!, s. 96.
409
s, k, , t:
Aadaki iki dizede 7 tane s nszne 6 tane k nszyle birlikte er
tane ve t nszlerinin elik ettii grlyor:
zavall apkas kars v e kzkardeiyle birlikte
sessizce bitiveriyor ilk gnete icra-iflas duas
Okarina, Btn Yort Savullar!, s. 47.
:
sert nsz u dizede kendi bana arln hisettirmektedir:
tanm emsiyeleri belki ksmtr
Neyyire Hanm Btn Yort Savullar!, s. 61.
d:
Ece Ayhann iirlei arasnda, ncelikte tercih ettii anlalan sert nszlerin
yan sra yumuak nszlerle oluturduu aliterasyonlara da rastlanan kimi iirleri
vardr. rnein, son iirlerinden birinde d nsznn arln hissettirdii u
dizeleri grebiliyoruz:
1. Dile benden ne dilersen! dense szgelimi
Bir d masaln son kpsnda
Desdemona Othello, Btn Yort Savullar!, s. 254.
Burada, ilk szcn ilk sesi aliterasyon iin belirleyici olmutur.

g:
Aadaki dizelerde, goygoycularla, gcme, giden szcklerinin
seiliinde Nigr szcndeki g nsznn ynlendiici bir etkisi olduu
dnlebilir:
Dnmek istemek perada
goygoycularla dnmek istemek
gcme giden kanl nigr
Kanl Nigr, l Btn, Btn Yort Savullar!, s. 51.
l:
410
airin ocuklarn lm arklar-II balkl iirinde btnyle l

nsznn armonik belirleyicilii sz konusudur. lk dizede,
ocuklarn lm arklar-II, l Btn, Btn Yort Savullar!, s.57.
12 kez yinelenen l nsz, sonraki dizelerde de trkelendi, muall, deli,

ilannda,
metropoller, kovalar, iirsizler, dmanlarm, kalksnlar
szckleriyle yinelenmeye devam eder.

r:
Aadaki iki dizede r nsznn 15 kez yinelerdii grlyor:
ve tr iekleri tkenirlerdi ivit rengi sokaklarnda
arklar delinirler arambalar rmakta boulurlard
Sonralar Sanskrite, Btn Yort Savullar!, s. 28.
R nsznn yaratt armoni airin dzyaz iirlerinde de grlebiliyor:

Remillerle
kanyor
labirent
bulumalar.
Yatmd
ve
kapanm bir kralieydi. Nasl atlar ve nasl katanalar rrdr.

Varlan derinlikte.
peka, Btn Yort Savullar!, s. 83.
y:
u dizede ise y nsz belirgin bir biimde yinelenmektedir:
yurtsayan, yurdu bilinmeyen bir yldz
iirin Deniz Kysndaki Sesi, Btn Yort Savullar!, s. 134.
Dize ba aliterasyonlar iin airin ncelikle tercih ettii nsz bdir. A.

Petro iirinin btn dizeleri,
Bir gln var ayakta kt elbet
burcuvalklarnda bir dudak gl gibi
Btn ellerinin sokaklar aktr senin a. petro
A. Petro, Btn Yort Savullar!, s. 59.
Neyyire Hanm iirinin ise son bendindeki dizeler b nszyle balamaktadr:
411
Bir sokak fotorafs denli irkin kaar

biz ocuk merdivenli bir zn.
Neyyire Hanm, Btn Yort Savullar!, s. 61.
Zambakl Padiahta iki dizeden oluan XXIX. iirin dize balarnda ise
, ayn kitapta ayn sayda dizeden oluan III. iirde k nszlerinin yinelendii
grlmektedir:
iir, lm ve yaam dolaysyla,
imdi ve daima, aktr.
XXIX, Btn Yort Savullar!, s. 164.
Karartma benizli bir szck krntsndan bile

Kesekd yapyor, yapabiliyor.
III, Btn Yort Savullar!, s. 157.
Dize balarnda k nsznn yinelenmesi, Kendi Kendinin Terzisi Bir

Kambur iirindeki iki dizelik bir bentte de karmza kyor:
Kalender yolcular da san rak
Karan usta olmular dalyorlar dalmasnlar
Kendi Kendinin Terzisi Bir Kambur, Btn Yort Savullar!, s. 130.
Bu aliterasyon biimi airin dzyaz iirleri iin ya cmle ya da bent

balarndaki ayn nszlerin yinelenmesi ynnden de deerlendirilebilir. Bu
durumda, onun Demirba1178 (Dsturlar, Demirba) ve Devriye Kaps1179
(Dolu dolu, Devriye Kaps) iirlerindeki her iki bendin de d nszyle,
Karartma1180 (Kendi, karlar) ve Pes Ben de Cumhuriyetiyim1181
(Konuuluyordu, Koup) iirlerindeki her iki bendin de k nszyle,
Olamaz!1182 iirindeki 3. ve 4. bentlerin s nszyle (Sinan, Saatler)
baladklarn belirtmemiz gerekir.
3.4. Asonans
1178
Ece Ayhan, Demirba, Btn Yort Savullar!, s. 190.

Ece Ayhan, Devriye Kaps, a.g.e., s. 194.
1180
Ece Ayhan, Karartma, a.g.e., s. 193.
1181
Ece Ayhan, Pes Ben de Cumhuriyetiyim, a.g.e., s. 210.
1182
Ece Ayhan, Olamaz!, a.g.e., s. 224.
1179
412
Asonans, dize iinde ya da metnin btnnde belirli nllerin yinelenmesiyle

salanan ses uyumudur. Bir iirin btn dizelerinde ayn nlnn yinelenmesi
tekdzelie dme olasln da ou kez kanlmaz klabileceinden, airler
genellikle birden fazla nly birlikte yineleyerek asonans salamaya alrlar. Ece
Ayhann iirlerinde de bir tek nlnn yinelendii az sayda dizenin yan sra birka
nlnn birden yinelendii, asonansa dayal armonik yapnn bu adan
zenginletirildii grlr. nce ayn nlnn yinelenmesiyle oluturulan asonanslara
gz gezdirelim.
a:
Aadaki dizeyi a asonans iin rnek verebiliriz. Dizeyi oluturan toplam
23 harfin 7 tanesi yinelenen adan olumaktadr:
Sazlarn arasnda bir asya
e:
Ece Ayhan, e nlsnn kendi bana n planda olduu asonansa ok az
bavurmutur. Aadaki dize, bu az saydaki rnekten biri olarak deerlendirilebilir.
Bu dizede 11 tane e nls bulunmaktadr:
Neden feriklerin ve eeklerin memeleri vardr?
:
skambil iirinin ilk bendindeki dizelerde yldz szcndeki
nlsnn br dizelerin sessel yapsnda genel olarak etkisi grlebiliyor. Geri ilk
dizeden sonraki dizelerde a nls de asons zenginletiriyor; ama bu durum, ilk
dizedeki yldz szcnn belirgin etkisini azaltmayor. Ksa dizelerden oluan ilk
bentte 9 tane nls kullanlmtr:
Senin yldzn
topran altnda kalm
yirmi yanda basamaklar
alfabe gibi sayyorsun
skambil, Btn Yort Savullar!, s. 21.
413
I nlsnn tnsal etkisi aadaki dizelerde daha da belirgindir:

Utanyor Kskldan bir kzn eprimi hrkas
Karsndaki bir skdar sultandr
Ezelden beri oturmu byklarnn kap nne
Bu dizede ilkinde younluklu olmak zere- toplam 17 nls

kullanlmtr.
i:
nlsyle salanan dize ii armoniye aadaki dizeleri rnek verebiliriz:
ilk sekiz yln inde
bir istiridyenin iinde geirmi
kincisinde daha fazla sayda olmak zere iki ksa dizede 12 tane i nlsne
yer verilmitir. Ayn nlnn armonik ilevine airin dzyaz iirlerinde de yer yer
rastlanabilmektedir.
rnein,
aadaki
cmlelerde
13
tane
nls
bulunmaktadr:
1. lenen iki incir ekiiyor. Bin liralk kadnlar, yz paralk
deil. Basmane zmirdedir.
Srmdeer, Btn Yort Savullar!, s. 178.
o:
O nls de airin iirlerinde genellikle (br kaln yuvarlak nl olan) u
ile yer alr; ama bu nlnn kendi bana dize ii armoni salad az sayda rnee
da rastlamak mmkn. Aadaki dizede kullanlan 4 tane o nlsnn sessel
yapdaki arl kendini belirgin biimde hissettirebilmektedir:
Gel benim korkum ok korkmak istiyorum.
airin kimi dzyaz iirlerinde de o nlsnn armonik belirleyiciliine

rastlanabiliyor. 7 tane o nls kullanlan aadaki cmleleri buna rnek olarak
gsterebiliriz:
414
Baba Hamparsum, doru inandandr, Douya dnk notalar.

Ortodoks gibi dnp Osmanl gibi akmtr.
Ortodoksluklar-XVI, Btn Yort Savullar!, s. 102.
u:
Ece Ayhann iirlerinde u nlsnn, tek bana armonik bir ilev
yklenmede br yuvarlak nllere gre daha fazla n planda olduu saptanabilir.
Aadaki dizeleri bunlara bir rnek olarak gsterebiliriz. lk dizede bir tek u
nls kullanlmasna karn byk olaslkla uzak szcnn etkisiyle ikinci
dizede 6 tane u nls yer almtr:
sen uzak hala neyyire hanm yoksa
cumhuriyette de uyuyamyor musun?
Uzak Hala, l Btn, Btn Yort Savullar!, s. 60.
U nlsyle oluturulan asonanslar airin dzyaz iirlerinde de arln

hissettirir. rnein, Ortodoksluklarn IX. iirinde batan bu nlnn armonik
belirleyicilii grlr. lk bentte 11 tane u nls bulunmaktadr:
Kardelerinin uuuna kanat uyduramyordu bir rahibe kuu.
zgye alan bir pusluluk.
Ortodoksluklar-IX, Btn Yort Savullar!, s. 95.
Bunu izleyen bentlerde kullanlan duyuluyor, Gregoryus, koyu,

tablatura, ulatklarnda, duracaktr, tutamyordu, dul, ocuk szckleri
bu sese bal tnnn srekliliini salamaya yardmc olmulardr.
:
airin, nlsnn kendi bana arlkta olarak asonans oluturduu az
sayda dizesi vardr. Buna, 7 tane nls bulunan aadaki dizeyi rnek olarak
verebiliriz:
l btn izer lmclkler oynarlarm
l Btn, Btn Yort Savullar!, s. 52.
a, :
Yalnzca tek nlyle oluturulan asonansn syleyite tekdzelie hatta kimi
zaman sessel bakmdan trmalaycla yol aabilme riskinden sz etmitik. Ece
Ayhann
iirlerinde
de
asonanslar,
415
genellikle
birka
nlyle
birlikte
eitlendirilerek, zenginletirilerek oluturulur. rnein, onun iirlerinde a

nlsne sklkla nlsnn elik ettii dikkati ekmektedir.
dipsiz kuyularda analarnn kahr
azalm galatada iki deli ocuk
bacaklar uzam rhtmda
Gl Gibi Kanto, Btn Yort Savullar!, s. 54.
Yukardaki dizelerde 15 tane a nlsnn yan sra 8 tane nlsyle

oluturalan bir armoni grlmektedir. Bu rnekler oaltlabilir. A ve
nllerinin asonansna airin dzyaz iirlerinde de sklkla rastlanabilmektedir.
Aaraki cmleleri buna rnek olarak verebiliriz:
Antlarla rtyor kendini. Kl knda ksn dmdz bir
olaslk. Aldrmyorum.
Seriyor zambaklarn kskanln bir delikanl. Yeralt gmtl

ak.
Ortodoksluklar-II, Btn Yort Savullar!, s. 88.
o, u:
Ece Ayhan, o nlsn genellikle yine yuvarlak bir nl olan u ile
kullanarak asonans oluturmay tercih eder. Buna rnek olarak aadaki dizeleri
gsterebiliriz:
harmonielere ekilmi orospular gibi kantolar
Bu iki dizede 6 tane o nlsne 5 tane u nlsnn elik ettii grlyor.

u, o:
O-u birlikteliinde kimi zaman unun oya gre daha ok ne kt
da olmaktadr. airin bir dzyaz iir cmlesiyle bunu rneklendirebiliriz:
Dolu dolu bir kay koturuyorlar tulumbaclar omuzlarnda.
XXVI, Btn Yort Savullar!, s. 194.
416
Tm bu sylediklerimize ek olarak, onun iirlerinde hem aliterasyon hem de

asonans lerinin bir arada bulunduu rneklere de deinmekte yarar var. air, bu
tr rneklerde, gerek szck kklerinde gerekse eklerde belirli nllerle nszlerin
yan yana bulunuunun salad sessel uyumu iirin btnne yaymaya alr.
Bunlarn banda a nlsyle k nsznn birlikteliiyle oluturulan armoni
gelmektedir. Ece Ayhan bu iki sesi, kimi zaman ak, kimi zaman da ka
biimindeki bir aradalyla kullanr. air,
memelerinde grl grl bir gne saklyormu kahrolursun
gelip zincifre rengi kaplarnda karanl delik deik etti
raksz ahlileriyle ahlimizden merutiyetlerde bir Katr Cemile
Bel Kanto: kinci Merutiyet, Btn Yort Savullar!, s. 29.
dizelerinde olduu gibi hem munzum iirlerinde, hem de,

Kam bir atanayla klstr ve cin. alarak sinsi mzkasn
bilinmezlik. Kara mrekkebin.
Gizlerdi meneke gzlerini bir kahkahayla. Hi zakkum
arkada yok. Lepiska sal. Esrik.
Kargabken, Btn Yort Savullar!, s. 79.
cmlelerinde grld gibi dzyaz iirlerinde bu iki sesin birlikteliinden

yararlanarak bir armoni yaratmaya alr.
Ortodoksluklarn XV. iirinde bu iki sesin birliktelii batan sona
arln hissettirir. iirdeki leylak, akm, olanak, braklmayan,
bakyor, ykanm, saanakta, haykrarak, karartlm, rlplak,
basamaklarda szckleri bu armonik birliktelii salamaktadrlar.1183
an:
Ece Ayhann, a nlsyle yan yana kulland nszlerden biri de n
nszdr. Buna, Ortodoksluklarn XIII. iirini rnek olarak verebiliriz:
Rastlanmaz
bir
ku
angut,
anlatr
rneksiz.
kovuklarnda Akneri-Vank manastr. Aznda bir elmas.
1183
Ece Ayhan, Ortodoksluklar-XV, Btn Yort Savullar!, s. 101.
417
Yakn
Dolantlar tasarlar, kapal tutulan bir ehzade. Zrh incelmi

pasl demirden penesi, ama gs kalkan.
ar/ra:
airin, a nlsyle birlikte kullanarak armoni salamaya alt bir baka
nsz de rdir. Firavun iirinin ilk bendi buna rnek olarak gsterilebilir:
bym. Bir firavunla yatar kalkardn sabahlara karki.
Yamur aylar srgnln.
Aznda firketeler. Bir ku, konmaktan holanr. Canavar
dvmeleri kollarnda, vard.
Salarn da kardein tard kmr karas.
Onun, bu sessel birliktelikle salamaya alt armoninin zellikle dzyaz

iirlerinde nemli bir yer tuttuu grlyor:
Batm bir tramvay, ahtapotlar, ince ve upuzun barbarlar.
Yalnzlk dnr bir zenci arkadaa imparator.
Ey Kanatszlk, Btn Yort Savullar!, s. 81.
Ardalar brakyorlar arkalarnda. Kan, kna, Suriye arklar;

yapraklardan. Tartm eliinde sylenir.
Ortodoksluklar-XXVII, Btn Yort Savullar!, s. 113.
Ayn sessel zellie manzum iirlerinden de aadaki dizeleri rnek olarak

verebiliriz:
1. Diyorlar korkutarak karan kldmz sar
Dalar gibi genler lemde perian oldular
ay/ya:
yanacak saraylarn kestii bir, yarm ay.
iirin Deniz Kysndaki Sesi, Btn Yort Savullar!, s. 134.
418
dizesinde oluturulan ay-ya simetrisinin rastlantsal olmad aktr. Buradaki

sessel armoninin simetrik bir yapda verilmesini temelde ay szcnn
saladn syleyebiliriz.
r/r:
Ece Ayhann iirlerinde zerinde durabileceimiz nl-nsz birlikteliine
bir baka rnek olarak ve r seslerinin yan yana kullanlmasyla salanan
armoniyi gsterebiliriz. Bu sesler arasnda kurulan yaknlk ilikisi aadaki dzyaz
iir cmlelerinde belirgin bir biimde grlebilmektedir:
Bir bakmm ki; kuyruklu bir pezevenk olmuum hrn!
Srtlan olacak yerde.
()Srtma filmleri arasnda.
()
Srtst bir felaketi uram, kimi ailelerin ve taylarn.
Kaplar krlm evleri gibi. Ak kalmtr tarihte!
Tepilmi Bizans, Btn Yort Savullar!, s. 241.
Bu cmlelerde, yan yana olmayan ve r seslerinin de youn olarak

kullanld gze arpmaktadr.
Grld gibi Ece Ayhann iirlerinde dize sonundaki ses benzemelerine
ok az rastlanmasna karn dize ii/cmle ii sessel uyum yer yer ok nemli bir
ileve sahip olabilmektedir. Bu durumda airin, dize sonlarndaki ses benzemelerini
geleneksel ve snrlayc bulup son ses uyaklarndan kand, dize/cmle ii ses
benzemelerini ise geleneksel ve snrlayc uyak rgsnn dnda tuttuu, bunu
iirin kendiliinden oluan yapsal zelliklerinden biri olarak grd sonucunu
karabiliriz.
3.5. Yineleme Gruplar
Yinelemeler, edebi metinlerde, zellikle iirde hem sessel uyumu ve ritmi
glendirme hem de temel anlamsal vurguyu pekitirme asndan nemli bir ileve
sahiptirler. Ramazan Kaplann bu konudaki saptamalar, yinelemenin iirdeki yeri
ve nemi kadar aslnda baka sanat yaptlarnda da grlebilmesine ve bir anlamda
419
sanatn doasyla ilikili olduuna dikkat ekmesi ynnden de olduka ilgin ve

zgndr:
zellikle, szck ve beklerinin, btn bir dizenin yinelenmesi ses
asndan bir etkileme salamakta, bir uyum, bir ritm oluturmakta, tpk,
mzik yaptlarnda zaman zaman ana melodinin yinelenmesi ya da
eitlemelerle anmsatlmasnda olduu gibi, dinleyende uyanan ses imgesini
pekitirmektedir.1184
unu belirtmek gerekir ki iirde yineleme ayn zamanda bir ustal gerektirir.
Yineleme, szcklerin ya da sz beklerin rasgele tekrar edilmesi demek deildir;
ustalkla yaplmad takdirde bir tr anlatm kusuruna da yol aabilir. Kaplann
saptamasnda rnek verdii mzik yaptlarndaki yineleme incelii ve ustaln air
iirde gsteremezse, tekrar edilen szk ya da sz bekleri okurun melodik/ritmik bir
rahatszlk duymasndan baka bir sonu dourmayabilir.
Ece Ayhann kimi iirlerinde yinelemeye zel bir nem verdii
grlmektedir. Bunlar, Nurullah etinin1185 ve nsal znlnn1186 yineleme
biimleri iin yapt snflandrmalardan hareketle incelemeye alacaz.
3.5.1. Bala Yinelemeleri

3.5.1.1. Dize inde
Ece Ayhann dize/cmle iinde en ok kulland grlen bala hem
hem (de)dir:
Hangi mar iki kez alnrsa yeryznde unutmayn
Hem usta hem rak bir kambur iindir
1. Ihlamur Kkndeki toplantya yatayla getirilmitir. Lazmlk da.

Hem etsin hem konusun.
arafl Bir lm Yata, Btn Yort Savullar!, s. 208.
1184
Ramazan Kaplan, Edebiyatn Tanm, Edebiyat Terimleri, Edebiyat Bilgi ve Kuramlar,

Anadolu niversitesi Akretim Fakltesi Yaynlar, Eskiehir, 1998, s. 7.
1185
Nurullah etin, iir zmleme Yntemi, nc Kitap Yaynlar, Ankara, 2004.
1186
nsal znl, Edebiyatta Dil Kullanmlar, Doruk Yaynevi, Ankara, 1997.
420
Bu rneklere Ortodoksluklar-IX,1187 ki El Mektup1188 ve Bir Vergi

Kitab1189 iirlerini de ekleyebiliriz.
Tepilmi Bizansta ise air bu balac ve ile birlikte kullanr:
Biliyor musun? ben biraz da tepilmi Bizanstan geliyorum
huysuz! Ve hem huysuz ve hem ikircikli olarak.
Ve balacn ise yalnzca dzyaz iir cmleleri iinde yinelemektedir air:

O keiin kann tadm sleniyor ve durulmaz bir
alkantyla oradan oraya kouyorum yalnayak ve kk enemde
byk bir ben, kapal gzelliimle tannyorum hl.
Ayn yinelemeye u rnei de verebiliriz:

Merakl ve benli bir parasz yatl ve balketi kvamnda benli,
ince ve sevimli bir renci gen!
Galatasaray ya da Keten Astarl Bir Harita, Btn Yort Savullar!, s.244.
airin dize iinde yineledii balalara ne ne (de),1190 ya ya (da)1191

ve de1192 balalarn da eklememez gerekir.
3.5.1.2. Dizeler Arasnda
Ece Ayhann dizeler arasnda en ok yineledii grlen bala vedir:
yzklerinde altn parmaklar taklym
ve ne grevsizmi hi
brahimde oturuyor grdm hi.
Kocaman Putumuz Harmonie, Btn Yort Savullar!, s.33.
Hani u Eski Ak iirinde bu bala ikinci dizede yinelenirken baka

balalarn da ayn dizede yer al dikkati eker:
1187
Ece Ayhan, Ortodoksluklar-IX, Btn Yort Savullar!, s. 95.

Ece Ayhan, ki El Mektup, a.g.e., s. 230.
1189
Ece Ayhan, Bir Vergi Kitab, a.g.e., s. 206.
1188

Ece Ayhan, Araplarn At Koturmalar, a.g.e., s. 133.
1192
Ece Ayhan, Mektup, a.g.e., s. 232.
1190
1191
421
ri, kadife ve kaln bir Beikta denizlerinde!

Ama sonra ac, -ileve lk da var!
Hani u Eski Ak!, Btn Yort Savullar!, s. 243.
Ve balacnn dizeler arasnda yineleniine u rnei de verebiliriz:

Ve buruuk bekiler!
Yanar ve yanan itfaiyeciler!
Bu balacn yan sra airin dizeler arasnda yineledii br balalar

arasnda de1193 ve ya da1194 balalarn da sayabiliriz.
3.5.2. Szck Yinelemeleri
3.5.2.1. Dize Ve Bent i Szck Yinelemeleri
- Zt Kout Yinelemeler
Dize/cmle ya da bent balarndaki szck yahut szck beklerinin
dize/cmle ya da bent sonlarnda yinelenmesine zt kout yineleme denir.1195
Ece Ayhann bu balk altnda deerlendirilebilecek iirleri arasnda en ok
dize ii zt kout yinelemelilerin bulunduu gze arpyor.
Renkler ehre dalm
Kaplar kapal kaplar
Islak, Btn Yort Savullar!, s. 24.
rneinde olduu gibi dize bandaki szck ya da szck gruplarnn dize sonunda
da yinelendii dizelere rastlanan br iirleri arasnda Bel Kanto,1196 Benaresin
lnm Kadnlar,1197 Ecegiller,
1198
Bir Elii Tanrs in At,1199 Kanto
Aac,1200 Yort Savul1201 ve Araplarn At Koturmalarn1202 sayabiliriz.

Cambazlar adr iirinin ise son bendindeki ilk szckle son szcn
ayn olduu grlyor:
Ece Ayhan, Galata Kantosu, a.g.e., s. 31.
Ece Ayhan, Grmedik!, a.g.e., s. 177.
1195
nsal znl, Edebiyatta Dil Kullanmlar, Doruk Yaynevi, Ankara, 1997, s. 105.
1196
Ece Ayhan, Bel Kanto, Btn Yort Savullar!, s. 30.
1197
Ece Ayhan, Benarisin lnm Kadnlar, a.g.e., s. 27.
1198
Ece Ayhan, Ecegiller, a.g.e.,, s. 40.
1199
Ece Ayhan, Bir Elii Tanrs in At, a.g.e., s. 48.
1200
Ece Ayhan, Kanto Aac, a.g.e., s. 53.
1201
Ece Ayhan, Yort Savul, a.g.e., s. 119.
1202
Ece Ayhan, Araplarn At Koturmalar, a.g.e., s. 153.
1193
1194
422

sukuunun birdenbire biteceini usulca hesaba.
Cambazlar adr. Btn Yort Savullar!, s. 43.
Dize ya da bendin balangcnda ve sonundada olu koulu hesaba katlmazsa

aadaki dizelerde de zt paralel yineleme yapld sylenebilir:
Dnmek istemek perada
- Ayn Szcn Bir Dize Oluuturacak Biimde Yinelenmesi

airin, bu zellikteki iiri fazla sayda deildir; o yzden hepsini burada
gsterebiliriz. Islak iirinin
bir dizesi mek szcnn yinelenmesiyle
kurulmutur:
Bo meydanlarda souk
mek mek
Islak, Btn Yort Savullar!, s. 24.
Denize Dktmz arklardan iirinin her bendinin son dizesi de,
Aman aman
Denize Dktmz arklardan, Btn Yort Savullar!, s. 253.
kilemisnden ibarettir.
Aslnda Anahtarlar iirinde, aradaki mi soru eki ayr bir sozck gibi
dnlmezse ayn szcn kez yinelenmesiyle oluturulan u dizeler de bu
balamda dnlebilir:
()
zerinde mi zerinde zerinde
()
Deil mi deil deil
()
Amlar m amlar amlar
()
kalmlar m kalmlar kalmlar
423
Anahtarlar, Btn Yort Savullar!, s. 20
- kizlemeler
kizleme, bir szcn dize/cmle iinde balala ya da balasz olarak
yinelenmesiyle yaplr.1203
Kimi almalarda, ikilemelerin de bu balk altnda ele alnd
grlmektedir.
Biz ikilemelerin Dil ve
Anlatm zellikleri blmnde
deerlendirilmesi gerektii kansndayz. O nedenle burada yalnzca, ikileme zellii

tamayan ama balal ya da balasz olarak ayn szcn yinelenmesiyle
oluturulan sz beklerine yer vermeyi uygun gryoruz; ikizlemeler balnn da
ikilemenin dnda tutulmas gereken szck yinelemelerini karlamada kullanll
bir terim olduunu dnyoruz. Biz, btn szcklerin ikileme oluturabilecei,
daha dorusu hangi szck olursa olsun yinelendiinde ortaya kan sz beinin her
durumda ikileme olarak adlandrlabilecei grne katlmyoruz.
kilemelerin dilde belirli bir ilevi vardr ve hangi sz beklerinin ikileme
olduu dilin szvarl iinde nceden ayrt edilebilir niteliktedir. Her szck,
ikileme
oluturmaya
uygun
deildir.
Kimi
szcklerin
yinelenmesiyle
oluturulabilecek sz bei belki biimsel adan ikilemeye benzeyebilir; ama salt

biimsellik yetmez, ilevselligin de bu noktada nemi unutulmamaldr. airlerin,
kimi zaman bir szcn anlam derinliini artrmak ya da o szc daha etkili hale
getirebilmek iin yineleme yoluna bavurduklar, szc yineleyerek -deta
matematikte bir saynn kendisiyle arplmas gibi- kendi kendisiyle vurguladklar
grlebilmektedir; bu tr rnekleri ikilemeyle kartrmamak gerekir.
Bu aklamadan sonra, Ece Ayhann iirlerindeki ikizlemeler zerinde
durabiliriz.
Galata Kantosu iirinde ard ardna ikizlemeler bulunan u dizeler dikkati
ekiyor:
Mbeccel Mbeccel ben ben olaym da seni hi anlamaym ha
Sonralar Sanskrite iirindeki u yinelemeleri de ikizlemeler arasnda

dnebiliriz:
1203
nsal znl, Edebiyatta Dil Kullanmlar, Doruk Yaynlar, Ankara, 1997, s. 108.
424
Sonralar benaresin tm eski orospular gibi bayramlarda

sanskrite lmlere arpp arklara arklara derlerdi.
Sonralar Sanskrite, Btn Yort Savullar!, s. 28.
Sentezde kullanp szcnn yinelenmesi eyleme bir sreklilik anlam

katma amacna dayanr:
Sentez, Btn Yort Savullar!, s. 10.
Aadaki rnekte ise okarina szcnn yinelenmesi, ayn zamanda

ncesindeki ek yinelemeleriyle bir uyumluluk gstermektedir:
Ve limonsu okarina alyor kendi deniz leheleriyle
glerek alayarak bararak limonsu okarina okarina.
Kimi ikizlemelerde, anlan szcn zerinde durup biraz dnlmesi,

szcklerin salt yineleme olarak grlp de hzla okunup geilmemesi, deyi
yerindeyse okurun o kavrama bir sre taklp kalmas istenir. lm szcnn
aadaki dizede yinelenmesini byle bir amala balantl grmek mmkndr:
Halk kipiyle voyvooo! lm!-lm tramvaylar
Ardnca siz viner iirlerimi brakmtr
Viner iirler, Btn Yort Savullar!, s. 139.
Ayn durumun, aadaki yineleme iin de geerli olduunu syleyebiliriz:

1. Eski kaleleri zindan klmak. Osmanoullar, Osmanoullar.
Hakaret Beyler, Btn Yort Savullar!, s. 205.
Ece Ayhan iin sivil szcnn ve trevlerinin ne denli nemli olduuna

almamzn nceki blmlerinde yeri geldike deinmitik. Aadaki ikizlemenin
bu nem verile ilgili olduu, sivil szcn etkili bir biimde vurgulamak
amacyla oluturulduu bellidir:
Birbirine kenetlenmi bir ift gibi sivil ve sivil
air, bir dzyaz iirinde karanlk szcn bir kez yinelemekle yetinmez;
vermek istedii duygu ya da iletiyi glendirmek iin ayn szc ard ardna
kez kullanr:
425
1. Asyada karanlk karanlk karanlk bir topluluk. nsan saati

olarak bir Perembe, Ekim.
Maydos, Btn Yort Savullar!, s. 179.
Vedhalardan Birinde iirinde de vedha sz ayn biimde kez ard

ardna kulanlmaktadr:
Gel biz gidelim buralardan yalnayak (Vedham gitmi)
Vedha Vedha Vedha ne diyordu (Diyordu ki).
- okekli Yinelemeler
Bir szcn farkl ek alm biimleriyle ayn dizede ve kimi zaman da
devamndaki dizelerde kullanlmasna okekli yineleme denir.1204
Bu balamda Ece Ayhann ncelikle kendine zg dil kullanm
zelliklerinden biri zerinde durmakta yarar var. Ece Ayhan, kimi eylemleri farkl
zaman kipleriyle yan yana kullanmay ok seven bir airdir. zelikle dzyazlarnda
grlen bu kullanm biiminin Zambakl Padiah ve ok Eski Adyladrdaki
birka iirine de yansd gze arpmaktadr. Bu eylemleri bazen,
Biliyorsun, lm;
Artk ayakta karlanmyor, karlanmaz!
XXV, Btn Yort Savullar!, s. 163.
ve
rneklerinde olduu gibi virglle ayrarak, bazen de,

iir de, duraklarda, dinlenirdir dinlenir.
XII, Btn Yort Savullar!, s. 160.
kence!.. Bu szc, ilk Karagmrkde

Duyduk duyuldu.
XXX, Btn Yort Savullar!, s. 165.
1204
nsal znl, a.g.e. , s. 108.
426
3. Bir insan takviminde, 19. yzyl, bir padiah bir aslanla

arkadal ilerletmi ilerletir.
rneklerindeki gibi aralarna herhangi bir noktalama iareti koymadan kullanr.

Yalnzca bir iirinde, ayn eylem kknn farkl zaman kipleriyle ekimlenmi
biimleri arasnda nokta kulland grlmektedir:
1. Perdelersizdir, kalp sabunlarszdr; uzam pencereleri
dnyorum. Dnyoruz tarihte karan.
air, bunun kadar olmasa bile eylem dndaki szck trlerinin farkl ek
alm biimlerini de yan yana kullanmay sever; ama bu daha ok dzyazlarnda
kalan bir durumdur, iirlerinde bu ynde yalnzca bir tek rnee rastlanabilmektedir:
1. mparatorluk imparatorluklar kapanyordu. Bir bilmece
ilenmitir tavana; ters, Beikta ve eski yaz.
Ah Minel Ak!, Btn Yort Savullar!, s. 199.
Ece Ayhann, bu zgn kullanm biimi dnda ayn balk altnda

deerlendirebileceimiz baka iirleri de vardr. rnein,
3. Bir sultan daha yere oturur, biz oturtuyoruz
Kadife istemezmi, taht istemez saf bir ipek
dizelerinde ayn szck kklerinin farkl eklerle birbirlerine yakn biimde

kullanld grlyor. Bu zellikte ok sayda iiri bulunduundan rneklemek iin
yukardaki ikilikle yetinelim.
3.5.2.2. Dizeler ve Bentler Aras Szck Yinelemeleri
- nyinelemeler
Bu yineleme, birbirini izleyen dizelerin/cmlelerin balangcndaki szck ya
da szck beklerinin yinelenmesiyle yaplr.1205
Aslnda, birbirini izleyen bentlerin ilk dizelerinin balangcnda yaplan
yinelemeleri de bu grupta deerlendirmek gerektiini dnyoruz. yle sanyoruz
ki mevcut tanm ve uygulamalarda bunun gz ard edilmesinin nedeni, bent
balarnda dize yinelemelerinin bunu karlayacann dnlmesidir; oysa
1205
nsal znl, a.g.e. , s. 104.
427
birbirini izleyen bentlerin balanglar ortak dize dnda da ortak szck ya da

szck gruplaryla oluabilmektedir. Bu tr yinelemeler iin ayr bir balk
bulunmadna gre, ortadaki eksiklii gidermek iin bu baln kapsam alann
dizeden bende doru geniletmenin doru bir uygulama olaca kansndayz.
Dolaysyla biz, ortak dize olmayan ama bentlerin balangcnda yinelendii grlen
szck ya da szck beklerini de bu balamda ele alacaz; nk bunlar da iirde
ayn trden bir ritmik ileve sahiptirler.
nce dizeler arasndaki nyinelemeleri gzden geirmeye alalm. Ece
Ayhann pek ok iirinde bu zellikte yinelemelere rastlanmaktadr. Dize balarnda
kimi zaman bir szc ya da sz beini olduu gibi, kimi zaman da baz
deiikliklerle yineleyen air, nyinelemelere younluklu olarak ilk iirlerinde
bavurmutur. Szcklerin olduu gibi yinelenmesine u rnei verebiliriz:
On be kuru uzatt seninki
on be kuru bir gazete
aydnlk yzl bir kadn bize sesleniyor
birdenbire
Akdeniz Pencereleri, Btn Yort Savullar!, s. 44.
Bir Elii Tanrs in Atn ilk dizelerinde ise ayn szcklerin yerlerini
deitirerek nyineleme yapar:
Peki nasl oldu da hatrlad denizde boulduunu
nasl oldu da peki anlatamyorum biliyorsun
Bir Elii Tanrs in At, Btn Yort Savullar!, s. 48.
airin kimi iirlerinde, bir dizenin baka bir dize iinde sz bei biiminde
nyineleme oluturduu grlmektedir:
Belki bir gn belki eve dnmekten
utanyorum glgesiz bombo yenilmi bir takm gibi
belki bir gn belki
kstaha apkasz ters evrilmi eldivenlerle
pabularm srkleyerek slk alarak kapda
Kambiyo, Btn Yort Savullar!, s. 46.
Benzer bir durum Okarina iirinde ama bentler arasnda karmza kyor.
iirin balad,
Bin yllar katran aalar altnda
428
dizesi, beinci bendin ilk dizesinde bir szck bei olarak nyineleme
oluturmaktadr:
Bin yllar katran aalar altnda penceresiz
Kambiyo iirinde de drdnc bendin,

Bu gece de sen dv beni
biimindeki ilk dizesi, beinci bendin ilk dizesinin balangcnda bir sz bei olarak
ierilmektedir:
Bu gece de sen dv beni gizemsel bir caddede
lk bentlerle kurulan Beyaz Bir Rus Kadn iirinin drdnc bendindeki,

ne diyeee
dizesi ise ayn bendin son dizesinde ve barma/azarlama/kzma tonunu yanstan
fazla nszlerinden arndrlm olarak bir nyineleme oluturur:
Ne diye eliinden bir tanry
Beyaz Rus Kadn, Btn Yort Savullar!, s. 12.
Bentler aras szck ya da szck bei yinelemeleriyle oluturulan

nyinelemeler
arasnda
Vedhalardan
Birinde
iirinin
ilk
iki
bendinin
balangcndaki Vedhalardan birinde1206 sz beini, skambil iirinde her

bendin balangcndaki Senin1207 szcn, Gencin Kalbi iirinde her
bendin balangcndaki Bir1208 szcn, Mor Klhani iirinde her bendin
balangcndaki iirimiz1209 szcn, Kendi Kendinin Terzisi Bir Kambur
iirinde ilk iki bendin balangcndaki yle szcn,1210 Gkyznde Bir
Cenaze Treni iirinin ilk iki bendinin balangcndaki Bir bakmm1211 sz
beini, Usta i iirinde her bendin balangcndaki Fakir ku hi unutmaz1212
sz beini sayabiliriz.
- Artyinelemeler
1206
Ece Ayhan, Vedhalardan Birinde, Btn Yort Savullar!, s. 13.

Ece Ayhan, skambil, a.g.e., s. 21.
1208
Ece Ayhan, Gencin Kalbi, a.g.e., s. 23.
1209
Ece Ayhan, Mor Klhani, a.g.e., s. 124.
1210
1211
Ece Ayhan, Gkyznde Bir Cenaze Treni, a.g.e., s. 136.
1212
Ece Ayhan, Usta i, a.g.e., s. 138.
1207
429
Ece Ayhann iirlerinde, artyinelemelerin says nyinelemelere gre daha

azdr. Bunlar da daha ok ilk iirlerinde grlmektedir. rnein, Vedhalardan
Birinde iirinde bu zellikte yineleme eleri tayan ikier dizeye rastlanyor:
Vedha belki hi domamt
Ne denebilir belki hi domamt
()
Vedha! Seni sevmeye baladmz zaman ldn
Ne denebilir seni sevmeye baladmz zaman ldn
Vedhalardan Birinde, Btn Yort Savullar!, s. 14, 15.
Kanto Aac iirinin son dizeleri, ayn zamanda iirin bal olan kanto
aac tamlamasnn alamadan zarfyla kullanlarak sonda yinelenmesiyle biter:
Hadi seni yine pandomima sahnelerinde dnelim alamadan kanto
aac
aac
Kanto Aac, Btn Yort Savullar!, s. 53.
Bu rneklere, Anahtarlar1213 ve braniceden izmek1214 iirlerindeki kimi

dizeler de eklenebilir.
Aadaki dizelerde ise falan szcnn dize sonlarnda srekli
yinelenmesi dikkati ekmektedir:
Sava kmt uzaklarda falan
telerde falan
yaknlarda falan
iimizde falan
ada Bir Yahudinin El Yazs, Ludingirra, 1 (Bahar 1997).
Bu yineleme biimini bentler aras iin de dnrsek, yukarda

saydklarmzn yan sra; son ikilikleri hi szcyle biten Kocaman Putumuz
Harmonie,1215 btn bentleri ne gzel bir hi sz beiyle biten apal Kar,
1216
btn bentlerinin ilk ve son dizeleri abiler ve sondan bir nceki dizeleri
1213
Ece Ayhan, Anahtarlar, , a.g.e., s. 20.

Ece Ayhan, braniceden izmek, , a.g.e., s. 42.
1215
Ece Ayhan, Kocaman Putumuz Harmonie, , a.g.e., s. 33.
1216
Ece Ayhan, apal Kar, , a.g.e., s. 62.
1214
430
iiridir szckleriyle biten Mor Klhani,1217 btn bentlerinin ilk dizesi bir
kambur tamlamasyla biten Kendi Kendinin Terzisi Bir Kambur,1218 btn
bentlerinin ilk dizeleri bydk kardeim sz beiyle biten Yalnayak
iirdir1219 balkl iirlerini de ayn balamda deerlendirebiliriz.
- Kvrml Yinelemeler
Bu
yineleme,
bir
dizedeki
son szcn
alttaki dizenin banda
yinelenmesiyle yaplr.1220 Ece Ayhan, bu yineleme trn ok az kulanr. Ut

iirindeki u dizeleri buna rnek olarak gsterebiliriz:
ieksiz lrm dkknlar
Aadaki rnekte ise ilk dizenin son szcn, nne o adl getirerek ilk
dizenin banda kulland grlmektedir. Bu kullanm da kvraml yineleme olarak
deerlendirebiliriz:
Sanskrite ekilmi atlar gibi geceleri
o geceleri soyutlanm uykular
Benaresin lnm Kadnlar, Btn Yort Savullar!, s. 27.
Bir iirinde bu yinelemeyi kullanma biimi ise ilgintir. air, dize blmesi
yapar gibi sabah sabah ikilemesini blerek kvrml yineleme yapmaktadr:
Sabah ulan! Loncaya yazlmadan
- Ek Yinelemeleri
Ek yinelemeleri, Ece Ayhann iirlerinde yok denecek kadar azdr. Dize
sonlarnda ses uyumuna itibar etmeyen ve hatta kar olan bir air iin bu doal bir
durumdur elbette.
Onun, dize sonlarnda ek yinelemesi grlebilen tek tk iirlerinden birine
aadaki dizeleri rnek olarak verebiliriz:
1217
Ece Ayhan, Mor Klhani, , a.g.e., s. 124.

Ece Ayhan, Kendi Kendinin Terzisi Bir Kambur, , a.g.e., s. 127.
1219
Ece Ayhan, Yalnayak iirdir, , a.g.e., s. 131.
1220
nsal znl, Edebiyatta Dil Kullanmlar, Doruk Yaynevi, Ankara, s. 106.
1218
431
Kim bu adamlar ayaklar zerinde duruyorlar

Balangta dinleniyorlard
Sonralar hi yorulmadlar
(Vedha ok genti)
Deniz tuzu kokan salarn yka sararyorlar
Bir takm unutulmu yzler gibi
Sigara iiyorlar ok ve lm kullanyorlar
3.5.3. Dize Yinelemeleri

- Bent Sonlarnda
Ece Ayhann bent balarnda ve bentlerin banda ve sonunda dize
yinelemesi yapt bir iiri olmad gibi, bent sonlarnda dzenli olarak dize
yinelemesi yapt yalnzca bir iiri vardr. Drt bentten oluan Denize Dktmz
arklardan iirinin her bendi,
Aman aman
dizesiyle bitmektedir.
Buna belki, btn bentlerinin sonunda deil de ikinci ve beinci benlerinin
sonunda
beyaz rus kadn kaar
iiri de eklenebilir.
- Bentlerin Btnnde
airin yalnzca ilk iirlerinden birinde ayn dizenin yinelenmesiyle oluan bir
bende rastlanr:
Bir yle fareler
Bir yle fareler
Kuds Fareleri, Btn Yort Savullar!, s. 39.
- iir inde
432
iir iinde dize yinelemesi de az sayda rnekte karmza kmaktadr.

Bunlardan biri, yukarda rnek olarak verdiimiz iirin sondan nceki bendinin son
dizeleridir:
Biz vaktinde lm olduumuz iin
(satran talar gibi)
kirelerden korkmuyorduk
ocuklarn lm arklar-I-de ise ilk bentteki iki dizenin son bentte iki
kez yinelendii grlmektedir:
Sokaklarda
lmcl portakallar
ve
ivitsi bulutlar
saat
ka olursa olsun
zn yklenmi bir gemi
()
()
saat
ka olursa olsun
ocuklarn lm arklar
saat
ka olursa olsun
ocuklarn
bitiyor ak pencereden
bitiyor kl rengi evde.
ocuklarn lm arklar-I-, Btn Yort Savullar!, s. 45.
- apraz Yinelemeler
433
Aslnda apraz yineleme, bir bentte art arda gelen iki dizenin baka bir
bentte simetrik olarak yerlerinin deitirilerek yinelenmesi demektir.1221 Ece
Ayhann iirleri arasnda tam olarak bu tanma uyan bir rnee rastlanmamakla
birlikte, benzer bir ynnden dolay ayn balamda dnebileceimiz bir yineleme
biimi dikkati ekmektedir: lk bendin ilk dizesiyle son bendin son dizesinin ayn
olmas. Bunu bentlerin banda ve sonunda dize yinelemeleri bal altnda
rneklemek de mmkndr; ancak sz konusu yineleme tm bentlerde yaplmayp
yalnzca ilk ve son bentler iin geerli olunca, bunlar bize apraz yinelemeler bal
altnda rneklenmeye daha uygun grnd.
airin, drt bentlik Akdeniz Pencereleri iirinin ilk ve son bentlerinde ayn
dize u biimde yinelenmektedir:
An pencereleri an
akdenizde sabah oluyor
()
()
ve kk harfli musa iin
an pencereleri an.
Akdeniz Pencereleri, Btn Yort Savullar!, s. 44.
Bu yineleme biimi, be bentten oluan Kambiyo iirinde de grlmektedir:

stemiyorum biliyorsun
geceleri kapkara dnceli apkasz
()
()
bin yldr apkasz eve pencerelere dnemiyorum
istemiyorum biliyorsun.
Ece Ayhann iirlerinde yinelemeler yalnzca ritm asndan deil anlamsal

vurgu bakmndan da nemli bir yer tutmaktadr. airin en ok yer verdii yineleme
tr ise szck yinelemeleridir.
1221
nsal znl, a.g.e., s. 109.
434
IV. BLM
DL VE ANLATIM ZELLKLER
435
A. SZCK KADROSU
Szck kadrosu, bir airin imge dnyasna ve iirlerinin ieriine ilikin
okura ou zaman dorudan nemli anahtarlar verir. Geri kimi szcklerin hi
kullanlmadan, yalnzca hissettirilen duygular ve armlar yoluyla da o metinde
arlkta olmas, metnin okur zihninde beliren o szckler zerine kurulmas
mmkndr; ama genellikle edebi metinlerde grdmz, younluklu kullanlan
szcklerin ierie ve airin/yazarn imge ve dnce dnyasna ilikin dorudan
yanstc bir ilev grmeleridir.
Ece Ayhann szck kadrosu iinde arlkl olarak yer alan szcklerin bir
ksmna almamzn Metinleraras liikler blmnde deinmitik. Bunlara ek
olarak ve ayn yntemle vererek aadaki szckleri de gstermemiz gerekir:
-Yer Adlar/Corafi Adlar:
Romanya (Vedhalardan Birinde, s. 17),
in (Galata Kantosu, s. 31; Cambazlar adr, s. 43; Put, Zanzalak
Aac, Zincifre, lm, s. 58),
Galata (Galata Kantosu, s. 31; Gl Gibi Kanto, s. 32; VI, s. 158;
Krhane, s. 191; Bir Sivil airin lm, s. 237),
Ceneviz (Galata Kantosu, s. 31),
Selanik (ocuklarn lm arklar, s. 34; Sardunya ve ocuk, s. 69;
Kl, s. 77; Tepilmi Bizans, s. 242),
Pera (Fayton, s. 37; Kanl Nigr, s. 51),
Karada (Fayton, s. 37), ehzadeba (Knar Hanmn Denizleri, s. 38),
Kuds (Kuds Fareleri, s. 39; Bir Fotorafn Arab, s. 67),
Akdeniz (Akdeniz Pencereleri, s. 44; ocuklarn lm arklar-I-, s. 45;
Okarina, s. 47; lmn Arkasndan Konumak, s. 148),
stanbul (Denizkz Eftalya, s. 50; Kanto Aac, s. 53; Yort Savul, s.
119; Kendi Kendinin terzisi Bir Kambur, s. 129; Usta i, s. 138; Viner
iirler, s. 139; Sivil, s. 183; Bir Geyik Resmi, s. 209, Padiah ile Aslan, s.
225; ki El Mektup, s. 230; Mektup, s. 232; Bir Sivil airin lm, s. 235,
237; Patron! Ya da Bir patron, s. 246),
zmir (Bir Fotorafn Arab, s. 67; Srmdeer, s. 178),
436
Afrika Epitafio, s. 68),

Manastr (Sevgili Uursuzluk, s. 72),
Msryim (Kl, s. 77; Msryim, 78; Kargabken, s. 79),
Daya (Ortodoks-Ortodoks, s. 82),
Malta (Ortodoksluklar-I, s. 87),
Kirmastorya (Ortodoksluklar- V, s. 91),
Maydos (Ortodoksluklar-XX, s. 106),
Trnova (Ortodoksluklar-XX, s. 106),
Gelibolu (Ortodoksluklar-XXII, s. 108),
Suriye (Ortodoksluklar-XXVII, s. 113; Mor Klhani, s. 124; Ala Ala
hey, s. 135; Tepilmi Bizans, s. 242),
Ayapera (Ayasofya ve Perann birletirilmesiyle elde edilen bir szck,
Ortodoksluklar-XXVII, s. 113),
Boazii (Yort Savul, s. 119; Olamaz, s. 224),
Mavrannehir (Mehul renci Ant, s. 123; iir Alnlklar zerine, s.
147),
Valde Atik (Mor Klhani, s. 124),
Eski air kmaz (Mor Klhani, s. 124),
Beikta (Mor Klhani, s. 124; Ah Minel Ak!, s. 199; Hani u Eski
Ak!, s. 243),
Karabiga (Mor Klhani, s. 124),
Topaac (Mor Klhani, s. 124),
skdar (Mor Klhani, s. 124; Kendi Kendinin terzisi Bir Kambur, s.
129; Gkyznde Bir Cenaze Treni, s. 136; VI, s. 158; XXI, s. 162; Bir
Hamam Aranyor, s. 189),
Makedonya (Orta kiden Ayrlan ocuklar in iirler, s. 126; Artk
Atndan nmeden Sevimeye Almalsn, s. 143),
Sirkeci (Orta kiden Ayrlan ocuklar in iirler, s. 126; Yalnayak
iirdir, s. 131; ki Alay, s. 223),
Bursa (Kendi Kendinin Terzisi Bir Kambur, s. 127; Ah Tanzimat! Ah
Tanzimat!, s. 217),
Kasmpaa (Kendi Kendinin Terzisi Bir Kambur, s. 128),
437
Hali (Kendi Kendinin terzisi Bir Kambur, s. 129; Olamaz, s. 224),

Zap Suyu (Kendi Kendinin terzisi Bir Kambur, s. 129),
Ayvansaray (Kendi Kendinin terzisi Bir Kambur, s. 129),
Kskl (Kendi Kendinin terzisi Bir Kambur, s. 129),
cadiye (Kendi Kendinin terzisi Bir Kambur, s. 129),
Cankurtaran (Yalnayak iirdir, s. 131; Cankurtaran, s. 182; Padiah ile
Aslan, s. 225; Tepilmi Bizans, s. 241),
Dudulu (Yalnayak iirdir, s. 131),
Salacak (Yalnayak iirdir, s. 131),
Frat (Ak Atlas, s. 132),
Karagmrk (Viner iirler, s. 139; XXX, s. 165; Riyaziye, s.
211),
Edirnekap (Viner iirler, s. 139),
Bahekap (Viner iirler, s. 139),
Demirkap (Viner iirler, s. 139),
Nusaybin (lmn Arkasndan Konumak, s. 148),
skenderiye (lmn Arkasndan Konumak, s. 148; ki El Mektup, s.
232; Patron! Ya da Bir patron!, s. 247),
Serez (lmn Arkasndan Konumak, s. 148),
Hazma koyu (lmn Arkasndan Konumak, s. 148),
Glhane (lmn Arkasndan Konumak, s. 150; Padiah ile Aslan, s.
225),
Anadolu (lmn Arkasndan Konumak, s. 150; Grmedik!, s. 177;
Dklecekler, s. 195),
atalhyk (lmn Arkasndan Konumak, s. 150),
Tabutta (VI, s. 158),
Karpi (VI, s. 158),
Beyolu (XXX, s. 165; Krhane, s. 191; Melankolya iei, s. 203;
Bir Sivil airin lm, 238, Patron! Ya da Bir patron, s. 247),
Sestos (Hero ile At, s. 175),
Boaz (Hero ile At, s. 175),
Nraburnu (Hero ile At, s. 175),
438
Akba (Hero ile At, s. 175), Abydos (Hero ile At, s. 175),
Ege Denizi (Hero ile At, s. 175),
Asya (Hero ile At, s. 175; Madytos, s 179),
Avrupa (Hero ile At, s. 175; ki El Mektup, s. 230),
engelky, (Grmedik, s. 177),
Basmane (Srmdeer, s. 178),
ili (Srmdeer, s. 178; La Paix, s. 198),
Madytos (Madytos, s 179),
anakkale (Melahat Geilmez, s. 181; Patron! Ya da Bir Patron, s. 247),
Azize Sofya (Cankurtaran, s. 182),
Dolmabahe (Sivil, s. 183),
Mecidiyeky (Ssne Kalmam, s. 184),
Sleymaniye (Bir Hamam Aranyor, s. 189; Olamaz, s. 224),
Zrafa Soka (Krhane, s. 191),
engelky (Siga Siga, s. 192),
Eminn (Siga Siga, s. 192; Olamaz, s. 224),
Eyp (Karartma, s. 193; ki Alay, s. 223; Bir Sivil airin lm, s.
237),
Stlce (Karartma, s. 193),
ksaln (Karartma, s. 193),
Devriye Kaps (Devriye Kaps, s. 194),
Takasap (La Paix, s. 198),
Rumelihisar (Melankolya iei, s. 203),
Manisa (Melankolya iei, s. 203),
znik (Kr Bir eme, s. 204),
Troya (Hakaret Beyler, 205),
Babali (Anka, s. 207),
Boazlar (Anka, s. 207),
Amasya (Bir Geyik resmi, s. 209),
Marmara ( Marmara ehzadeleri, s. 220; Tepilmi Bizans, s. 241;
Mermer Denizi yaktrmasyla, Kapakl Saat, s. 218)
kz rma (Kapakl Saat, s. 218),
439
Gebze (Deniz Kysnda Bir Ota, s. 219),

ehzade Adalar (Deniz Kysnda Bir Ota, s. 219),
Horasan (Marmara ehzadeleri, s. 220),
Beyazt (Sefineler ve Mektuplar, s. 221),
Topkap (Padiah ile Aslan, s. 225),
Girit (Padiah ile Aslan, s. 225),
Sarayburnu (Padiah ile Aslan, s. 225),
Nadaj (Mektup Nadajldr Dom!, s. 229),
Ortaky (ki El Mektup, s. 230),
Paa Liman (ki El Mektup, s. 230),
Beylerbeyi (Bir Mektup, Kurunkalem, s. 231),
Trabzon (Bir Sivil airin lm, s. 236),
Ankara (Bir Sivil airin lm, s. 237)
Konya (Bir Sivil airin lm, s. 237),
Dersaadet (Bir Sivil airin lm, s. 237)
Balkpazar, (Bir Sivil airin lm, s. 237),
Sakzaac Caddesi (Bir Sivil airin lm, s. 239),
akmak Hatt (Bir Sivil airin lm, s. 240)
Srgeidi (Bir Sivil airin lm, s. 240; Patron! Ya da Bir Patron!, s.
246),
Dolmabahe (Bir Sivil airin lm, s. 240),
Ece Ova (Bir Sivil airin lm, s. 240),
Mora (Tepilmi Bizans, s. 241),
Manganalar Mahallesi (Tepilmi Bizans, s. 241),
Galatasaray (Galatasaray ya da Keten Astarl Bir Beeri Harita, s. 244),
Altn boynuz (Patron! Ya da Bir Patron!, s. 246),
Boklu Boynuz (Patron! Ya da Bir Patron!, s. 246),
Kavack (Patron! Ya da Bir Patron!, s. 246),
Dolayba (Patron! Ya da Bir Patron!, s. 246),
Anafarta (Patron! Ya da Bir Patron!, s. 247),
Lapseki (Patron! Ya da Bir Patron!, s. 247).
440
-Mzikle lgili Szckler:

laterna (Vedhalardan Birinde, s. 16; Denizkz Eftalya, s. 50),
hava/(bir) hava almak (Vedhalardan Birinde , s. 16; Fayton, s. 37),
ark (Benaresin lnm Kadnlar, s. 27; Sonralar Sanskrite, s. 27;
ocuklarn lm arklar, s. 34; ocuklarn lm arklar-I-, s. 45;
ocuklarn lm arklar-II-; Ortodoksluklar-XIX, s. 105; OrtodoksluklarXXVII, s. 113),
kanto (Bel Kanto: kinci Merutiyet, s. 29; Bel Kanto, s. 30; Galata
Kantosu, s. 31; Gl Gibi kanto, s. 32; Bir Elii Tanrs in At, s. 48; l
Btn, s. 52; Kanto Aac, s. 53; Gl Gibi Kanto, s. 54),
harmonie (Kocaman Putumuz Harmonie, s. 33; l Btn, s. 52),
gramofon (Fayton, s. 37),
okarina (Okarina, s 47),
caz (Bbilden Bir Piin Propagandas, s. 49),
bando (Bbilden Bir Piin Propagandas, s. 49; Denizin Altndaki
Bandolar, s. 137; Melahat Geilmez, s. 181; Bir Mektup, Kurun Kalem, s.
231),
rumba (Denizkz Eftalya, s. 50),
atonal (l Btn, s. 52), fonograf (Ut, s. 55),
konserto (Put, Zanzalak Aac, Saffet Nezihi ener, lm, s. 58),
operet (Uzak Hala, s. 60; apal Kar, s. 62),
tuba (Neyyire Hanm, s. 61),
mzka (Sardunya ve ocuk, s. 69; Kargabken, s. 79; Kendi Kendinin
Terzisi Bir Kambur, s. 128; Kendi Kendinin terzisi Bir Kambur, s. 129),
lavta (Ortodoksluklar-I, s. 87),
madrigal (Ortodoksluklar-II, s. 88),
majr (Ortodoksluklar-IX, s.95),
tn (Ortodoksluklar-IX, s.95),
eitleme (Ortodoksluklar-IX, s.95),
tablatura (Ortodoksluklar-IX, s.95),
domra (Ortodoksluklar-XIII, s. 99),
panola (Ordodoksluklar-XV, s. 101),
441
rbap (Ortodoksluklar-XVI, s. 102),

zurna (Ortodoksluklar-XVI, s. 102; Ortodoksluklar-XXIII, s. 109),
tar (Ortodoksluklar-XVI, s. 102),
tambur (Ortodoksluklar-XVI, s. 102; Mektup, 232),
mar (Ortodoksluklar-XVII, s. 103; Kendi Kendinin terzisi Bir Kambur,
s. 129),
flemeli alglar (Ortodoksluklar-XIX, s. 105),
klarnita (Ortodoksluklar-XXIII, s. 109),
tmlk (Ortodoksluklar-XXIII, s. 109),
tartm (Ortodoksluklar-XXVII, s. 113),
davul zurna (Mor Klhani, s. 124),
kontrbasist (Kendi Kendinin terzisi Bir Kambur, s. 129),
ef (Kendi Kendinin terzisi Bir Kambur, s. 129),
ala ala hey (Ala Ala Hey, s. 135),
algc (Denizin Altndaki Bandolar, s. 137),
argn (Hero ile At, s. 175),
mek (Riyaziye, s. 211).
-Giyimle lgili Szckler:
airin, iirlerinde yer verdii ve gndelik dilde pek kullanlmayan giysi
adlarn yle sralayabiliriz:
istanbulin (Sardunya ve ocuk, s. 69; Ortodoksluklar-XI, s. 97),
canfes (Kl, s. 77),
dimi yelek (Msryim, s. 78),
brmck (Ortodoksluklar-III, s. 89),
bindall (Ortodoksluklar-IV, s. 90),
krlak (Ortodoksluklar-XIV, s. 100),
malakof (Ortodoksluklar-XIX, s. 105),
ispolet (Ortodoksluklar-XXV, s. 111),
yeldirme (Kendi Kendinin Terzisi Bir Kambur, s. 128),
442
-Bitkilerle lgili Szckler:

Cezayir menekesi (Fayton, s. 37),
turun (Ecegiller, s. 40; Bir Elii in At, s. 48),
portakal (ocuklarn lm arklar-I-, s. 45),
sardunya (Sardunya ve ocuk, s. 69),
kargabken (Kargabken, s. 79),
zakkum (Kargabken, s. 79; Mehul renci Ant, s. 123),
sarmak (ki Tekerlekli At, s. 80),
ipeka (peka, s. 83),
camgzeli (Ortodoksluklar-VII, s. 93),
selluka (Ortodoksluklar-XX, s. 106),
arkegon (Ortodoksluklar-XXVI, s. 112),
zambak (Zambakl Padiah,s. 155),
karanfil (XXIII, s. 163),
hayt (Hero ile At, 175),
nar (Padiah ile Aslan, s. 225),
osuruk aac (Padiah ile Aslan, s. 225).
-Renk Adlar:
brtlen rengi (Bel Kanto, s. 11),
beyaz (Beyaz Rus Kadn, s. 12),
pembe (Vedhalardan Birinde, s. 17; Anka, s. 207),
mavi (Vedhalardan Birinde, s. 17; Kurtulamayan, s. 22; Msryim, s.
78; Gkyznde Bir Cenaze Treni, s. 136),
yeil ( Gencin Kalbi, s. 23),
ivit rengi (Sonralar Sanskrite, s. 28; ocuklarn lm arklar-I-, s.
45; l Btn, s. 52; Mor Klhani, s. 125; lmn Arkasndan Konumak, s.
149),
zincifre rengi (Bel Kanto: kinci Merutiyet, s. 29; Bel Kanto, s. 30;
Kocaman Putumuz Harmonie, s. 33; Put, Zanzalak Aac, Saffet Nezihi ener,
Zincifre, lm, s. 58),
krmz (Kocaman Putumuz Harmonie, s. 33),
443
tire (Okarina, s. 47),

siyah (ocuklarn lm arklar-II-, s. 57),
lacivert (Sardunya ve ocuk, s. 69; Artk Atndan nmeden Sevimeye
Almalsn, s. 143),
glkurusu (Bir Fotorafn Arab, s.67.
bakr al (Gizli Yahudi, s. 71),
mor (Gizli Yahudi, s. 71; Kl, s. 77; Ortodoksluklar-IV, s. 90;
Mehul renci Ant, s. 123; Mor Klhani, s. 124, 125; Kendi Kendinin
Terzisi Bir Kambur, s. 128; ki El Mektup, s. 230),
kara (Baksz Bir Kedi Kara, s. 75; Kl, s. 77; Ortodoksluklar- VIII,
s. 93; Ortodoksluklar-X, s. 96; Mehul renci Ant, s. 123; Mor Klhani, s.
124; Kendi Kendinin Tersizi Bir Kambur, s. 128; Ala Ala Hey, s. 135; Usta
i, s. 138; VI, s. 158; Grmedik!, s. 177; Nigri Byle Yazd, s. 215; ki
Alay, s. 223; Padiah ile Aslan, s. 225; Bir Mektup, Kurun Kalem, s. 231),
limon yan (Ortodoksluklar-I, s. 87),
nefti (Orta kiden Ayrlan ocuklar in iirler, s. 126),
viner (Viner iirler, s. 139),
boz (rk, 185),
sar (ki Alay, s. 223; Mektup Nadajldr Dom!, s. 229),
ak (ki Alay, s. 223),
kpkzl (Bir Sivil airin lm, s. 235).
airin en ok kulland szckler arasnda yer alan ocuk ve denizi bu
snflandrmann dnda tuttuumuzu belirtelim.
Verdiimiz listeden de anlalaca zere Ece Ayhann iirlerinde yer adlar,
bunlar arasnda da zellikle stanbula ilikin olanlar nemli bir yekn tutmaktadr.
Bu, airin gncel gereklikle, yaad dnya ve corafyayla ne denli yakndan ilgili
olduunun en temel gstergelerinden biridir. Onun iiri, tarihten ve corafyadan
kopuk deildir; nk hem tarihsel hem de sosyolojik sorunlarn irdeleniiyle
yorulur bu iirler. airin mzie olan ilgisi de yine bu alanla ilgili kulland
szcklerin younluundan anlalmaktadr. Ancak belirtmemiz gerekir ki mzikle,
giysilerle ve ksmen de bitkilerle ilgili kulland szcklerin bir blm anlamn
hemen ele vermeyen trdendir.
444
Ece Ayhann iirlerinde, sodomita, cinaedi, diyakos, raspop, srpik gibi,

szlklerde kolay bulunamayacak trden baka pek ok szck vardr. Aslnda o,
gerek dzyazlarnda gerekse de iirlerinde z Trke szckler kullanmaya nem
verir; ama Baksz Bir Kedi Kara ile balayp Ortodoksluklarda zirveye ulaan,
ok Eski Adyladrda ise Ortodoksluklara gre biraz daha azalsa bile yine
varln hissettiren bu zellikteki szckleri sanki zellikle kullanmaya alr
gibidir.
Bunda,
bir
dnem
ansiklopedide
almasnn
yan
sra
airin
kapallk/gizem/gizlenme ynndeki tercihinin ar basmasnn da nemli bir rol

olduu sylenebilir.
Onun, renk adlar arasnda en ok karay kulland dikkati ekmektedir.
Bu, airin her bakmdan sahiplendii, dncelerine ve aykr tutumuna uygun
bulduu, iktidar kartl balamnda zel bir anlam da verdii renktir.
B. DZE VE CMLE YAPISI
1. DZE YAPISI
1.1. Tek Szckl Dizeler
Ece Ayhan, yalnzca ilk iirlerinin bir blmnde ve Zambakl Padiahtaki
birka iirinde tek szckl dizelere yer vermitir. Onun dzyaz iire ynelimindeki
younluu
ve
iirlerinde
kimi
zaman
oluturmaya
alt
anlatsall
dndmzde, bir dnemden sonra bu dize yapsna mesafeli duruu daha

anlalr hale geliyor.
airin tek szckl dize yapsna sahip iirlerini u biimde listeleyebiliriz:
iir Ad
Tek Szckl Dize Says/Dize Says
Sayfa No
Bel Kanto
1 / 10
11
Sentez
2 / 14
19
Gencin Kalbi
2 / 17
23
Bel Kanto
8 / 23
30
Kuds Fareleri
4 / 23
39
braniceden izmek
1 / 17
42
ocuklarn lm arklar-I-
10 / 26
45
IX
1/8
159
XXVII
1/2
164
Denize Dktmz arklardan
1 / 13
253
Toplam:
31 / 153
445
Grld gibi yalnzca 10 iirindeki toplam 153 dizeden 31 tanesi tek

szckldr. Btn iirleri dnldnde bunun ok dk bir say olduu
ortadadr.
1.2. Dize Blme/ Dize Krma
Dize blme, anlatmda tekdzelie dmemek iin Ece Ayhann da yer yer
bavurduu bir yoldur. Bu yol, kimi zaman iirde hem anlam oaltmn salar hem
manzum iiri dzyaz iire yaklatrr. Ece Ayhann zaten dzyaz iire verdii nem
gz nnde bulundurulursa, iirlerinde ok sk rastlanan dize blmeleri ayn zamanda
bu eilimle ilikilendirmek daha kolay olur.
airin bu zellikteki iirleri arasnda en dikkat ekici olanlar ikilemelerin ve
tamlamalarn blnmesi yoluyla yapt dize krmalardr. Onun, sabah sabah
ikilemesini blerek kvrml yineleme yaptna daha nce deinmitik. Aadaki
dizeleri de tamlamalar farkl dizelere serpitirerek yapt dize blmelerine rnek
olarak verebiliriz:
Srtn bacaya dayam gece grevlisi bir l
ykaycsnn yorgunluu akyor
Bilir misiniz kendisi yeryznden yanadr hayatta
()
Otuz lerde sudan balam bir kan
davas zre ayakta bir laz olu
()
air, l ykaycs, kan davas, kara yeldirmeli tamlamalarn blerek

tamlayan ve tamlananlar farkl dizelerde kullanmtr. Bu tr rnekleri oaltmak
mmkndr.
Ayn iirin devamndaki u dizelerde ise hibir bileik szcn ayrarak
dize blmesi yaptn gryoruz:
bir derse girmeyecek iki renci
Kendi Kendinin Terzisi Bir Kambur, Btn Yort Savullar!, s. 128, 129.
446
1.3. Uzun Dize

Dize blmeler/dize krmalar gibi uzun dizeler de ou zaman dzyaz iire
ynelimin gstergelerinden biridir.
Ece Ayhann, zellikle ilk iirleri arasnda uzun dizeli olanlara rastlanr;
dzyaz iirler yazdktan sonraki manzum iirlerinde bu eilim artk pek grlmez,
genellikle orta uzunlukla dizelere sahiptir bu iirler.
airin uzun dizeleri iin unlar rnek olarak verebiliriz:
Gelip bu kanto diye baryorlar cihannmalarn altnda bu kantolar
tutumbilimsel klar zerine maria pilarlarn ite bu kr karlarn
()
yahu sen sahiden hi Trke deilsin galiba hatrlamyorum
hi Trke deilsin neden kantocusun bu kanto diye baryorsun
maria
pilarlarn
galiba
barut
yan
klar
zerine
halk
matinelerinde
()
hadi seni yine pandomima sahnelerinde dnelim alamadan kanto
aac
aac.
Ben hi l btn kucaklam atonal kantolar dnmediim iin

Harmonielerde ivit fabrikalarnn durduu yere kantocu peruzu
dnyorum.
1.4. Dizelerde Ayralar

Ayra, genellikle, cmle eleriyle ilgili olmayan aklamalar gstermek
zere kullanlr. Anlatsal metinlerde ise metin dndaki durumlar, hareketleri
gsteren aklamalar ayra iinde verilir. Metinde ayra kullanm daha ok
dzyazya zg olmakla birlikte kimi airlerin de yer yer bu iareti kullandklar
447
grlebilmektedir. iirde ayra kullanm, bir bakma iiri dzyazya yaklatran

gstergelerden biri saylabilir.
Ece Ayhann zellikle ilk iirlerinde kimi dizelerinde ayra kullanmna
gittiini gryoruz. Vedhalardan Birinde,1222 Anahtarlar,1223 skambil,1224 ve
Bir Korku Temi zerine Benzerlikler1225 balkl iirlerini bunlar arasnda
sayabiliriz. Bunlardan birini rnekleyerek airin ayra kullanmna ykledii ilevi
grmeye alalm:
Vedhalardan birinde Musa kumar oynuyor
Peygamberlik bir meslek oldu
Bozuk radyo ne demiti austosta
(Ben karmn fotorafn isterim sizden)
Drdnc duvarda ben bulunuyordum
Vedhalardan birinde bir kk tanr
Kk iler iin
(Ben grmemi olaym)
Naslsa tanmadm bir toprakta leceim
Burada sakal uzatp
Taranm salaryla
(Siz kendinizin kanc peygamber olduunu sanyorsunuz)
Hangi rejim iin
(O kadar abuk deiiyorlar ki)
Birinci katlar dinamitlenmi evlere benzer yklveririz
Sokak balarnda grr ve fotoraflarn ekeriz
(Vedha sana ne dedi)
(Dedi ki)
Yukardaki dizelerden anlalaca zere air ana metnin dil, yap ve kurgu
ynnden dnda kalan ama ana metnin oluumuyla ezamanl biimde gelien bir i
konumay, anmsamay ya da bir nceki dizenin kendisini ya da ierdii bir ifadeyi
1222
Ece Ayhan, Vedhalardan Birinde, Btn Yort Savullar!, s. 13.

Ece Ayhan, Anahtarlar, a.g.e. , s. 20.
1224
Ece Ayhan, skambil, a.g.e. , s. 21.
1225
Ece Ayhan, Bir Korku Temi zerine Benzerlikler, a.g.e., s. 249,
1223
448
aklama amacn yanstan dizeleri ayra iine almtr. Bunlar karldnda iirin
btnl bozulmaz; ancak bunlarn, metnin alm alanlarn, anlatc benin bilin
durumunu vermekle anlatm zenginletirici ve ana metnin anlamsal yapsn
glendirici bir ilev de grdkleri iin, gereksiz eler olarak deerlendirilmeleri
doru olmaz.
1.5. Dizelerde Ksa izgi
Ayra gibi, ksa izgilerin de aslnda daha ok dzyazya zg bir yazm
iareti olduu dnlrse, dizelerde bu iareti kullanmann iiri dzyazya
yaklatran uygulamalardan biri olduu sylenebilir.
Ece Ayhann iirlerinde ksa izginin dize iindeki araszleri, ara cmleleri
ya da ayrnt saylabilecek aklamalar/andrmalar belirtmek iin kullanldn
gryoruz. air Vedhalardan Birinde,1226 Kurtulamayan,1227 Bir Fotorafn
Arab,1228 Epitafio,1229 Sardunya ve ocuk,1230 Ortodoks-Ortodoks,1231
peka,1232 Viner iirler,1233 Hani u Eski Ak!1234 ve Desdemona
Othello1235 balkl iirlerinde bu iareti kullanmtr. Aadaki dizelerde bu
kullanmn tipik bir rneini grmek mmkn:
Artk onlar ben bile tanyorum
Romanyal pembe gzl eytan
- Yahudi soyundandr birazHarita bilmeyen bir Vedhay
Bir aac yakp ier gibi pyordu
Eski takvimleri seve seve kullanr
Burada iki ksa izgi arasnda verilen -Yahudi soyundandr biraz- dizesi, bir
nceki dizede sz edilen figre ilikin bir ek bilgi/aklama iermektedir.
1226
Ece Ayhan, Vedhalardan Birinde, a.g.e. , s. 17.

Ece Ayhan, Kurtulamayan, a.g.e. , s. 22.
1228
Ece Ayhan, Bir Fotorafn Arab, a.g.e. , s. 67.
1229
Ece Ayhan, Epitafio, a.g.e. , s. 68.
1230
Ece Ayhan, Sardunya ve ocuk, a.g.e., s. 69.
1231
Ece Ayhan, Ortodoks-Ortodoks, a.g.e. , s. 82.
1232
Ece Ayhan, peka, a.g.e. , s. 83.
1233
Ece Ayhan, Viner iirler, a.g.e. , s. 139.
1234
Ece Ayhan, Hani u Eski Ak!, a.g.e. , s. 243.
1235
Ece Ayhan, Desdemona Othello, a.g.e. , s. 254.
1227
449
1.6. Dizelerde Trnak areti

Trnak iareti, genellikle bir cmledeki/dizedeki alntlar gstermek iin
kullanlr; Ece Ayhann iirlerinde ise trnak iindeki dizeler/cmleler alntlar
gstermekten ziyade ya,
iir, lm ve yaam dolaysyla
imdi ve daima aktr
dizelerinde olduu gibi bir sz ya da dnceyi vurgulamak iin ya da,

Buraya giren bir gazal grdnz m? der ahmrdn.
Grmedik!, Btn Yort Savullar!, s. 177.
rneindeki gibi bir konuma cmlesini aktarmak zere kullanlmaktadr. Artk

Atndan nmeden Sevimeye Almalsn1236 ve Hangi iir Topal ocuklarn
Toplar Sokaktan?1237 balkl iirleri ise, yukarda szn ettiimiz durumlardan
hibiri bunlarda grlmemesine karn batan sona trnak iine alnarak
yazlmlardr. Bunun salt biimsel bir deneme olduunu dnyoruz.
1.7. Dipnotlu Dizeler
Ece Ayhann Artk Atndan nmeden Sevimeye Almalsn,1238 Hangi
iir Topal ocuklarn Toplar Sokaktan1239 ve La Paix1240 iirleriyle birlikte iirdeneme karm Bir Askeri airin lm1241 metni olmak zere toplam drt
iirinde dipnot kulland grlmektedir. Bunlardan sadece La Paix iirindeki
Gnsel Koptagelin kitabndan, olduu gibi, aa yukar biimindeki dipnot
aklamas yaplan bir alntya ilikindir; br dipnotlar ise daha ok ilgili
dizeyi/cmleyi yeni armlarla buluturup anlam alanlarn geniletmek, okur
imgelemini dipnotlu dize/cmle ile dipnotun salad bir koutluk iinde bu zengin
arm alanna ekerek verilmek istenen iletinin okynl almlanmasn salamak
amacyla kullanlmlardr. Buna, aadaki iiri rnek olarak verebiliriz:
1236
Ece Ayhan, Artk Atndan nmeden Sevimeye Almalsn, a.g.e. , s. 143.

Ece Ayhan, Hangi iir Topal ocuklarn Toplar Sokaktan?, a.g.e., s. 144.
1238
Ece Ayhan, Artk Atndan nmeden Sevimeye Almalsn, a.g.e., s. 143.
1239
Ece Ayhan, Hangi iir Topal ocuklarn Toplar Sokaktan?, a.g.e., s. 144.
1240
Ece Ayhan, La Paix, a.g.e., s. 198.
1241
Ece Ayhan, Bir Askeri airin lm, a.g.e., s. 240.
1237
450
te bir bok ana ki kzn snnet etmi. Bir lnn* kulan

dinlemesinler sk az. Bir karnn olunu diriltmesinler dul.
Bir talikayla getirirler Niyazi adnda bir geyiin ektii. Buz
tutmu
bir
delikanldr
iyi
gzl
dilsiz.
Makedonyada**
dnlmeyen.
Hrn bir bellei sergileyebilir bir gizli kapak.*** Bin lacivert
gvercinle. Kasabalar kapanmtr ve bir postniinden korkulur.
*Amber iinde sakl bir lnn atlarla geen kimselersiz olanl.

**Makedonyada ay bir kpekle km uluyordu.
***Kentlilerin mutluluu ldrlr iindir.
Artk Atndan nmeden Sevimeye Almalsn, Btn Yort Savullar!,
s.43.
Bu rnekteki her bir dipnot, iirsel armlar bir kesiim izgisine doru
ynlendirme, okur imgelemini ift ynl bir ileyi dzlemine ekme ve iirsel
anlamn ikizleerek genileyebilecei bir uzam yaratabilme eilimini yanstmaktadr.
2. CMLE YAPISI
Gnlk konumalarda ve yazl dokmanlarn ounda genellikle karmza
kan cmle tipleri; yklemin trne gre eylem cmlesi, yaplarna gre (genellikle
dengeli bir dalmla) yaln cmleler ve bileik cmleler, anlamlarna gre olumlu
cmleler biimindedir. Edebi metinlerde ise cmleler pek ok bakmdan eitlilikler
ve farkl bireimler yoluyla salanan zenginlikler kazanrlar.
Bir airin salt belirli bir cmle tipini kullanmaya koullanmas/saplanp
kalmas dnlemez. Ece Ayhann iirlerinde de cmle trlerinin btnyle yer
aldn gryoruz. Anlatmda tekdzelie dmemek, dizelerin anlam almlarn
451
eitlendirmek bakmndan bunun her air iin zorunlu bir durum olduunu
syleyebiliriz.
imdi, onun iirlerinde yer verdii cmle tiplerini birka rnekle gzden
geirmeye alalm.
2.1. Yklemin Trne Gre
- Ad Cmleleri
Ece Ayhann iirlerinde byk ounlukla eylem cmleleri yer alr; ancak,
bu iirlerde -daha az sayda olmakla birlikte- ad cmlelerine de rastlayabiliyoruz.
Bunlar, ya,
Tilki basm bir kadndr grg tan. ()
Ortodoksluklar-VIII, Btn Yort Savullar!, 94.
rneinde olduu gibi ksa, ya da,

1. iirimiz karadr abiler
Kendi kendine alan bir davul zurna
Sesini duyunca kendi kendine gremeye balayan
Tanr mal helalarnda kara kamunun
eye dar pantolonlu kostak delikanllarn iiridir
dizelerindeki gibi hem ksa hem de olduka uzun olabilmektedir.

2.2. Yaplarna Gre
- Bileik Cmleler
Yaln/basit cmle onun iirlerinde zaten ok fazla sayda yer tuttuundan
bunlar zerinde ayrca durmadk; ancak, bunlarn yan sra, bileik cmlenin de her
tryle Ece Ayhann iirlerinde kullanldn gryoruz. Bunlardan biri kaynak
cmlelerdir. air, bir bakasndan aktard konuma cmlelerini aadaki rnekte
olduu gibi- ounlukla trnak iine alarak ve eik harflerle yazarak kendi cmlesi
iinde verir:
2. Giriyor bir kumru ieri camdan atlak. Burada soyunabilir
miyim? der.
Kadnlar Yamuru, Btn Yort Savullar!, s. 180.
452
Bileik cmle trlerinden koul cmleleri de bu iirlerde yer yer karmza

kar:
Buraya bakn burada bu kara mermerin altnda
Bir teneffs daha yaasayd
Tabiattan tahtaya kalkacak bir ocuk gmldr
Devlet dersinde ldrlmtr
Mehul renci Ant, Btn Yort Savullar!, s. 123.
Ne zaman elleri zambakl padiah olursam

Girince kaplar yitecek ve bo!
Zambakl Padiah, Btn Yort Savullar!, s. 155.
Ki balacyla kurulan ilgi cmleleri aslnda Trkenin yapsna uygun

deildir; ama bu tr cmleler iirsel anlatmda hem belirli bir kolaylk hem de ses ve
tonlama bakmndan dikkat ekici bir zellik tadklarndan Ece Ayhan tarafndan
da sklkla kullanlmlardr. Aadaki dizeleri bu kullanma rnek olarak
verebiliriz:
Anladk ki yreklilik belirli bir sillenin rengi
Klbastsz sayfalar kartrrken serven
Biz kular tutmuyoruz ki

Kapda koyveriyoruz
()
IX, Btn Yort Savullar!, s. 159.
Bir baka bileik cmle tr olan sral cmleler ise airin daha ok dzyaz
iirlerinde karmza kar:
()Krarlar eklemlerini, pantolonunu syrp gm bir
amdana oturturlar, zifte boarlar teknede, damgalarlar.
Msryim, Btn Yort Savullar!, s. 78.
Aadaki rnek ise aslnda
kimi yerlerinde
virgl
yerine
nokta
kullanlabilecek yapdadr; ama air buradaki cmleleri belki noktann duraksatc

ve bir lde de ifade birimleri arasnda kopukluk yaratc zelliinden saknmak
453
istedii iin- virglle ayrarak sral biimde verirken, sanki daha ok szn ettii
geyikin niteliklerini sralamak ister gibidir:
2. Geyik ndedir, orta, dii ad bilinmiyor, insan kacak
delie bakyor, yznn bir anlam yok.
Bir Geyik Resmi, Btn Yort Savullar!, s. 209.
2.3. Kurulularna Gre

- Dz/Kurall Cmleler
Genel olarak modern iirde ve kinci Yeni iirinde, zellikle de Ece Ayhann
iirlerinde dz cmlelere pek itibar edilmedii gzlenir; ama onun kimi dzyaz
iirlerinde bu tr cmlelerden de kanmad grlmektedir. Buna, La Paix
iirinin ilk bendini rnek olarak verebiliriz:
1. Medrese gzetimevindeki sanklar, mahkmlar ve deliler
bir
gece
yars
kimseye
belli
etmeden
atl
tramvaylarla
Takasapdan iliye tanmtr.

La Paix, Btn Yort Savullar!, s. 198.
- Devrik Cmleler
Ece
Ayhan,
iirde
szdizimini
bozmaya,
szcklerin sralamalarn
deitirmeye nem verdii gibi zellikle devrik cmleler kullanma eilimiyle de

dikkati eken bir airdir. Geri bunu sadece yklemi cmle bana almakla yapmaz
air; ama devrik cmlelerin yklemle balama zelliine en tipik rnekler arasnda
verebileceimiz aadaki cmlelerde birbiri ardnca gelen tm cmlelerin devrik
olmas, onun bu eilimini yanstmak asndan yeterli bir gsterge saylabilir:
silah satclarn. Kurdu okul kaaklar imparatorluu. Buldu altn bir
top da manastrda.
Sevgili Uursuzluk, Btn Yort Savullar!, s. 72.
- Ayra Cmleleri
Ayral cmleler Ece Ayhann iirlerinde genellikle,
beinci konumamzda
(anlatmak diye bir ey yoktur burada)
isadan nce bu kentte
454
bir karnca taciri

rneinde olduu gibi ilk ve,

()
Her ey durmutu azizim
(ben bu yazlara aslnda o zaman balamtm)
dizelerindeki gibi son iirlerinde grlr..

- Kesik Cmleler
Kesik cmleler, okurca tamamlanmaya braklmalar asndan ou kez
iirsel anlatma hem bir gizem hem de arm zenginlii ve duygusal younluk
katarlar. Ece Ayhan, kesik cmlelerin bu zelliklerinden yeterince yararland
grlen bir airdir.
Bu kente bir gvercin izmek
gvercinin gzlerini izmek
bir gvercin
orta ada bir gvercin tebeirle
braniceden izmek, Btn Yort Savullar!, s. 42.
dizelerinde, cmlenin biimsel btnl asndan devam getirilmeyen ifadeler

ayn zamanda imgelere bir sreklilik ve derinlik katmaktadr. Bu durum aadaki
rnekte de grlmektedir:
Ama yok ne olur alama byle ama yok
unun urasnda tramvaysz ocuk olmak turun olmak
Bir Elii Tanrs in At, Btn Yort Savullar!, s. 48.
Duygusal younluk tayan kesik cmleler genellikle sonlarnda nokta ya

da ki balac bulunanlardr. Aadaki rnek bu balamda dnlebilir:
()Onu
sevmenin
szckleri
olmamtr.
Bu
belinde
anahtarlar seviin szckleri olmamtr ki.

airin, bir iirinde de, sylediimiz her iki durumdan bir arada yararlanmak
isteini grebilmek mmkn; ancak, kiden sonra nokta yerine Trkede
kullanm alan olmayan- iki noktay tercih ederek bir yandan belirli bir duygusal
455
younluk elde etmeye te yandan bu younluu iirsel iletinin denetim alan iinde
tutmaya altn syleyebiliriz:
Saate yerlemitim.. Bunlar anmak, anmak bile istemiyorum ki..
Zambakl Padiah kitabnda ise kimi numaralandrlm iirlerin kesik

cmle biiminde tek dizeden ibaret olmalar, zerinde durmay gerektiren bir
durumdur:
Ve bir dervi
II, Btn Yort Savullar!, s. 157.
Ebru ile bir yaz aras.
XXVIII, Btn Yort Savullar!, s. 164.
Szn ettiimiz kitapta buna verilebilecek baka rnekler de mevcuttur. Bu,

numaralandrlarak birbirlerinden ayrlm olan iirlerin aslnda kendi aralarnda
anlamsal hatta yapsal bir iliki iinde okunabileceini gsterdii gibi, air asndan
yaznsal bir yorgunluu ama ayn zamanda daha nceki iirlerle okura
yeterli
dzeyde anlam kodlarn verdiine ilikin bir zgveni de iaret eder.

2.4. Anlamlarna Gre
Bu balamda ele alnabilecek olumlu cmleler Ece Ayhann iirlerinde
zaten ok youn olarak kullanldndan, airin yalnzca, anlamlarna gre br
cmle trleri iine giren cmleleri zerinde duracaz.
- Olumsuz Cmleler
Ece Ayhann, olumlu cmlelerle kyaslanabilecek dzeyde olmasa bile belirli
bir oranda olumsuz cmlelere de iirlerinde yer verdiini gryoruz. Bunlarn bir
blm,
Kardelerinin uuuna ayak uyduramyordu bir rahibe kuu. ()
Ortodoksluklar-IX, Btn Yort Savullar!, s. 95.
rneinde olduu gibi yalnzca yklemlerinde olumsuzluk eki tamaktadrlar; ama

ounlukla,
5. Bir trl bulunamaz ada, takvimsiz saatsiz.
456
ve
Daha o zamanlar T. ve S. Silah fabrikalar kurulmamt
Domam ortaklar arasnda anlamazlk kmamt daha
dizelerinde grld gibi cmle iindeki baka szcklerin de sahip olduklar

olumsuzluk ekleriyle bu yndeki anlamn younluunu artrdklar yapdadrlar.
- Soru Cmleleri
Ece Ayhan, yaamda ve dncede sorgulamaya, soru sorabilmeye nem
veren bir airdir. iirlerinde soru cmlelerine fazla sayda yer vermesi, bu durumun
bir yansmas olarak deerlendirilebilir. Aadaki rnekte olduu gibi gerek ayral
dizelerinde:
drdnc konumamzda
(ben nerdeyim?)
bir karnca taciri
gerekse baka yapdaki dizelerinde soru cmleleri nemli bir yer tutar:
4. stanbul ldrl skenderiyeye ka gn sonra
ve neyle, arkadalar ire mi iinde mi, ulamtr?
7. Baka airler ayakta m karlamaldr? dnrm
ste papa biilmez bir karbon verilmi olsa da.
Mektup, Btn Yort Savullar!, s. 232.
Ancak, bu zellikteki cmlelerinde noktalama iareti kullanm ynnden

farkl yollar izledii de dikkati eker. Yukardaki rnein 7. bendinde soru iareti
aslnda ikinci dizenin sonuna konulmalyken air bu iareti ilk dizede soru
ibaresinden hemen sonra kullanmay tercih etmitir.
O, kimi iirlerinde ise soru cmlelerinden sonra soru iaretini hi kullanmaz:
Btnleyemez mi sanyorsunuz alr bir iir kara
Yukarda paralanm yzleri
Trkiye mezarlnn derinliklerinden karp
457
Kimi zaman da bu iareti kullanmas gereken cmlenin sonuna nokta

koyar:
Hi lmyor mu kanl nigr
Bir ay girerken yreine geceleri rastklar kal hi.
Soru szckleriyle deil de salt vurgu yoluyla kurduu soru cmlelerinde ise
soru iaretini kullanmay ihmal etmez:
ksz ocuklar! Deniz cenazesi babalarnzn
deinden, peki yetimler pazen?
Kendi Kendinin Terzisi Bir kambur, Btn Yort Savullar!, s. 127.
- Dilek Cmleleri
Ece Ayhan, buyruk cmleleri dndaki dilek kipli cmlelere iirlerinde pek
fazla yer vermez; ama yine de bu zellikteki cmleleri iirlerinde yer yer
kullanmtr. Bunlardan bir blm dilek-koul kipinde:
Kutsal Buda
Bir gece kadn olsa
kadn olsa
bir blm istek kipinde:

Kardeler! Deniz geen ahali! Erken kalkalm
Krolunun koynundan biraz
Kalender ilk vapurumuzdur
Gidiyor yunuslarla yaracak
bir blm de gereklilik kipindedir:

()
Bir ay vard
Ay knca gitmeliydim oysa
()
458
Buna karn, ayn cmle tipi iinde deerlendirebileceimiz buyruk

cmlelerini hi de az kullanmaz air. Buna, aadaki dizeleri rnek olarak
verebiliriz:
1. Atlaslar getirin! Tarih atlaslarn!
En geni zamanl bir iir yazacaz
()
7. ocuklar! ile bile muhbirler! ve btn ahali!
Hep birlikte, kez, bararak, yaznz
8. Kurun kalemle de olabilir
Yort savul!
Yort Savul, Btn Yort Savullar!, s. 119.
Al dou al! Al daarcm

Al Araplarn at koturmas al!
Araplarn At Koturmalar, Btn Yort Savullar!, s. 133.
Bu rnekleri artrabiliriz. Buyruk cmlelerine fazlaca yer veriinden hareketle

airin genellikle sert bir syleme sahip olduu sonucunu karabiliriz. Onun
aada ele alacamz nlem cmlelerini de fazlasyla kullanm olmas, bu
karmmz ayrca desteklemektedir.
- nlem Cmleleri
nlem cmleleri; ama, korku, kzma, sevin, heyecan gibi anlamlar tarlar.
Bu cmlelerin okunuu da verilmek istenen duygu dorultusunda ses tonunu
ykseltmeyi gerektirir.
Ece Ayhann nlem cmlelerini olduka fazla kulland grlmektedir.
Onun iirlerinde bu tr cmleler iki biimde karmza kar. Bunlarn bir blm,
seslenme/hitap vurgusuyla birlikte yukarda saydmz anlamlardan birinin ne
kt cmlelerdir:
Mor biletli yolcular! El deitiren halk kartlar!
Ne kadar az yer kaplyorsunuz
459
Yukardaki dizelerde herhangi bir seslenme szc kullanlmamasna karn

cmlenin seslenme vurgusu tad, anlamsal adan da sitem ve kzgnlk ierdii
grlmektedir. air, dorudan ey seslenme szcne yer verdii dizelerinde de
bu iareti kullanr. Aadaki dizeleri buna rnek olarak gsterebiliriz:
Ey erkek ehrazat! Suriye mant
Aydnlk bir el yazsn buruturan
Ey son taksitlerini yatranlarn kentindeki okuyucu!
Her yakn zulmn kk hisseli uzak orta
Bu dizelerde de seslenme/hitap vurgusunun yan sra kzma duygusunun
ne kt grlyor. Onun iirlerindeki nlemli cmlelerin dier bir blm ise
zaten kendileri nlem grubunda olan szcklerin kullanld cmlelerdir. Yukardaki
iirin devamndaki u dizeleri buna rnek olarak gsterebiliriz:
iirin dndermesine gen hallalar ve
Ku bakl ocuklar karlk veriyorlar
Salarak grlklerine gn uurtmalar, hurra!
Diyebiliriz ki nlem, airin en sk kulland noktalama iaretlerinden biridir.

Ancak, onun nlem iareti tayan her cmlesini nlem cmlesi olarak dnmek
doru olmaz; nk bu iareti o ou zaman bir szce ya da cmleye dikkat
ekmek, o szc ya da cmleyi vurgulamak iin yapar. Aadaki rnekleri bu
adan deerlendirmek gerektiini dnyoruz:
Bir kilise babasyla bir deniz evliyasnn karlamas. Novotni!
Ekmek ve balk suratlarn birbirinin omuzlarna koyuyorlar. Lala!
Ortodoksluklar-XXII, Btn Yort Savullar!, s. 108.
nsan gznn soldan saa okuma alkanl!

X, Btn Yort Savullar!, s. 160.
air, nlem cmlesi biiminde olsun olmasn kimi iir balklarnda da nlem
iaretini kullanr: Dklecekler!,1242 Enel Hak!,1243 Ah Minel Ak!,1244 Ah
1242
1243
Ece Ayhan, Dklecekler!, Btn Yort Savullar!, s. 195.

Ece Ayhan, Enel Hak!, a.g.e., s. 197.
460
Tanzimat! Ah Tanzimat!,1245 Olamaz!,1246 Hani u Eski Ak!,1247 Patron! Ya

da Bir Patron!.1248
3. KONUMA DL
iir dili temelde gnlk dilden farkl bir stdil olmasna karn, airler
syleyilerini eitlendirmek, kimi zaman da anlatmlarna bir rahatlk kazandrmak
iin konuma dilinden yararlanma yoluna giderler. Bu, konuma dilini nceleme, ona
yknme ya da onu daha st bir konumda alglama anlamna gelmez elbette; iir
dilinin olanaklar gnlk iletiim kalplarnn snrlarna indirgenirse ortaya kupkuru
metinlerden baka bir sonu kmaz. Konuma dilinin olanaklarndan ve
verimlerinden yararlanmak, iirsel sylemin zenginlemesi yolundaki uraklardan
biridir yalnzca.
3.1. Doal, Rahat ve ten Syleyi
Doal, rahat ve iten syleyi bir iiri ekici ve kalc klan
zelliklerdendir. Bu syleyi, ou kez gnlk konuma dilinde yerlemi anlatm
biimlerinden, kalplam elerden yararlanlarak gerekletirilir.1249
Ece Ayhann iirlerinde bu syleyi biimi birka ynden dikkati eker. Bu
iirlerde ncelikle seslenme elerinden nemli lde yararlanld grlr:
Ey imece ile basz gmlecek dervi
Sen kendin o zamandan deilsin
Ya bu hikyeyi nereden bilirsin?
Ey ustalkla taeronluu birbirine kartran ve
Yaayan okur!
Sen yabanc deilsin bense fakir bir dervi.
I, Btn Yort Savullar!, s. 156.
1244
Ece Ayhan, Ah Minel Ak!, a.g.e., s. 199.

Ece Ayhan, Ah Tanzimat! Ah Tanzimat!, a.g.e. , s. 217.
1246
Ece Ayhan, Olamaz!, a.g.e., s. 224.
1247
Ece Ayhan, Hani u Eski Ak!, a.g.e., s. 243.
1248
Ece Ayhan, Patron! Ya da Bir Patron!, a.g.e. , s. 246.
1249
Doan Aksan, iir Dili ve Trk iir Dili, Engin Yaynlar, Ankara, 1995, s. 47.
1245
461
Yahu sen sahiden hi Trke deilsin galiba hatrlamyorum

Hey gidi farketmeyen para karde!

Tedavlden kaldrldn tremizden
Bu rnekler oaltlabilir. airin seslenme szckleri arasnda en ok tercih

ettii ise eydir. Onun iirlerinde doal, rahat ve iten syleyi zelliklerini ortaya
karan seslenme eleri ve gnlk dile ait szcklerin belli ballar unlardr:
merhaba, ite, ha, ah, ah ki, hey, hey gidi, hadi, haydi,bre,
bak, azizim, vay, yahu, tu, bismillah, abi, arkada, kardeim,
ayol, yani, yani ki, peki, nolur, ey, elbet, ta, yeniyetme,
seninki, ne demeye, iyi mi, ayptr sylemesi, u bizim, meerse.
Beyaz Rus Kadn iirinin ilk dizesinde, gnlk konuma dilindeki ses
uzatmalardan birine iaret etmek iin nly yan yana kez yazmas da yine bu
balamda deerlendirilebilir:
ne diyeee
bozdurup bozdurup kullanrsn
ne diye eliinden bir tanry
Usta i iirindeki u dizeler de ah delikanlm sz beinden dolay iten

bir syleyi zellii kazanmaktadr:
Ah karpuzun iindeki kesmece delikanlm stanbul
Yreini utanarak saklyor ve rm iek kokuyorsun
Usta i, Btn Yort Savullar!, s.138.
air, kimi iirlerinde ise gnlk yaamdaki ifade biimlerinden ya da sz

kalplarndan bu ynde yararlanr. rnein, aadaki dizelerin; kimi alveri ya da
elence yerlerinde rastlanabilen bayram tatili nedeniyle kapalyz ya da tadilat
nedeniyle kapalyz gibi ilanlardaki sz kalbna uyarlanarak yazld anlalyor:
iir lm ve yaam dolaysyla
imdi ve daima aktr
462
Bu dizelerde aslnda airin kendi poetikasna ilikin bir ileti vardr: Benim
iirim sylendii gibi kapal deil; hem her trl temaya aktr, hem de
anlalabilir bir yapdadr. air bu iletisini doal, rahat ve iten bir syleyi iinde,
gnlk yaamda zaman zaman rastlanabilen bir sz kalbndan yararlanarak arpc
bir biimde dile getirmektedir.
Aadaki dizelerde de benzer bir yararlanma olduu gze arpyor. ocuk
oyunlarndaki Ya satarm bal satarm / Ustam lm ben satarm tekerlemesi
Gkyznde Bir Cenaze Treni balkl iirin dizelerinde yle kullanlr:
Kurun ayakl bir parmak ocuk krlr alamaz
Kopmu bir kocakarnn da eteklerinde azat kular
Olum ldrlm ben satarm skdar iskele alannda
Gkyznde Bir Cenaze Treni, s. 136.
Ece Ayhan, iirlerini elbette ki btnyle bu syleyi zellikleri zerine

kurmaz; ama diyebiliriz ki o, yeri geldike bunlardan da gereince yararlanmay
bilmi bir airdir.
3.2. Yerel Syleyiler
Ece Ayhann iirlerinde yerel syleyilere pek rastlanmaz. Onun iirlerinde
bu zellikteki dizeler/cmleler, daha ok, anlatc ben olarak iirdeki figrn ne
kt durumlarda karmza kmaktadr. Aadaki rnekte; genellikle Ege
yresinde
grlen,
bakmayacak
szcnn
bakmcek,
gemeyecek
szcnn gemicek biimindeki sylenilerine yer verildii dikkati eker:

len. te beni bu selenli harfiyle hi brakmcek olan ilen, gittiim
her yere gtrdm, gittiim grnmeyen kpeim ilen.
()
Yazklandmdan deil, gemicek diyedir kayglanyorum. U.
air, herhalde szcnn kimi yrelerde herhal biimindeki syleniine

iirinde yer verir:
Gz dlerinde herhal, lmn ve arkadalarnn mzkasyla, eski
deniz, deniz sokakl adalara giden bir ocuk.
463
Dirim ksa lm uzundur cehennette herhal abiler

Esrikmi herhal bahe bahe iekleri olan ablam

ieksiz bir ieki dkknn nnde durmu
Fayton, Btn Yort Savullar!, s. 37.
Byle szcnn bylecik biimindeki syleniinin de yerel zellikli

olduunu dnyoruz:
Arada srada, bylecik kente inip uzun zldm ve sarsldm olur.
Aadaki rnekte ise air, -gnlk konuma dilinde sk kullanlan aman

aman ikilemesinden de bu ynde yararlanarak- Anadolunun birok yresinde
zarif, kibar, gzel giyinmi anlamlarnn yan sra yiit, kabaday, yrekli
anlamlaryla da kullanlan kostak szcn ve vallahi billahi sz beinin yerel
zellikli syleniini yanstan vallah billah sz beini dizelerine tamtr:
Ben kostak bir delikanlyken
Dverdim karm
Aman aman
()
Bir dahaki gelite dnyaya
Karm dvmeyeceim vallah billah
Aman aman
3.3. Argo ve Sokak Dili

Argo, belirli bir topluluktaki ya da meslek grubundaki kiilerin ortak dilden
farkl olarak kendi aralarnda oluturduklar szdaarcna dayal zel bir dil
demektir. Bu szck ayn zamanda genel kullanm d biim ya da zellikleri
olan1250 anlamnda kullanlan bir sfattr.
1250
464
Ortak dilden farkll, szcklerin kendi iinde deiik anlam kodlar

tamas, ayrks yn yannda bir tr gizeme de sahip olmas nedeniyle, zellikle
srad olma kaygs bulunan airlerin ou kez yneldikleri bir alan olan argo;
airlik yaamnn bandan beri Ece Ayhann nemli lde ilgisini ekmitir. Ayn
durum sokak dili iin de geerlidir. Aslnda, argonun yukarda verdiimiz ikinci
tanmndan hareketle sokak dilinin kimi szck ve sz kalplar da bu terimin
snrlar iinde deerlendirilebilir. Biz, konuyu belirli bir snrn dna tarmamak
iin belli bal rnekleri saptamakla yetindik.
Argo ve sokak dilinin szckleri kendi ilerinde zel bir anlama sahip
olduklarndan, Ece Ayhann iirlerinde bu ynde saptadmz rneklerin
anlamlarn yanlarna ayra iinde yazmay gerekli bulduk.1251 Bu eleri yle
sralayabiliriz:
anzorot (rak)
Miydi? Bir Levanten miydi? kokotun yeeni. Tryor szckler
anzarottan. Bir klarnitacnn divanna giderdi.
Ortodoksluklar-XXIII, Btn Yort Savullar!, s. 109.
apa (klhanbeyi; serseri)

air bu szc bir iirinin balnda kullanmaktadr: Apa Paa apa
Oturdu1252
arka kap (makat, ans)
Arka kapdan girerdi evlere. bykl bir kalabent. kp
kendi kzna gemitir.
Ortodoksluklar-XIX, Btn Yort Savullar!, s. 105.
ay (kaba saba, anlaysz)

Vizigot Kral Alerik -takma adyla- Aylarn ays ttn sarar
baba (ok iyi, stn nitelikli; gangster efi; hamam klhancs)
1251
Tanm ve aklamalar iin zellikle u iki kaynaktan yararlanlmtr: Hulki Aktun, Byk Argo
Szl, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2002 ve Trke Szlk, Dil Dernei Yaynlar, Ankara, 2005.
1252
Ece Ayhan, Apa Paa apa Oturdu, Btn Yort Savullar!, s. 56.
465
Evet! bir iirde dizgi yanl olabilir!

Ama, baba dncede? Asla!
Bir Sivil airin lm, Btn Yort Savullar!, s. 238.
bitirimhane (ikievi; genelev; kumarhane)

Beyolundaki fuhula, pezevenklerle ve orospularla i ie
yayorsun. Zaten sen de onlardan birisin. Toprak zeminli
bitirimhanelerle senli-benlisin.
Patron! Ya da Bir Patron, Btn Yort Savullar!, s. 247.
bok (dk, pislik)

ite bir Bok Ana ki kzn snnet etmi. ()
s. 143
borusu tmek (sz gemek, dinlenilmek)

O tm bilip bilmediiniz biraz leon blumlu pandomimalarda
alkazar sinemasnn ocuklarna duhuliyenin borusu tmez
bzk (ans, makat)

te om bzkl Manoli. Uzlamaz tutkusu deiim. ()
Hangi iir Topal ocuklarn Toplar Sokaktan, Btn Yort Savullar!,
s. 144
aa (yal, deneyimli fahie; genelev ileticisi kadnn yardmcs)

sermaye (fahie, genelevde, randevuevinde alan kimse)
ar ii (fahie, para karl cinsel ilikide bulunan kimse)
Beyoluna yazlacaklardr. Gaga burunlu bir aa der: Siz
sermayesiniz ayol!
()
Cgaral bir ses der: Hi bile, benim nfus kdmda ar
ii ekmek karnesi verildi duruyor.
Krhane, Btn Yort Savullar!, s. 191.
466
ift dikili (iki yldr ayn snfta okuyan renci)

en arka srada ift dikililer, snavda en ne
ntihara ve denizde nasl boulmaya alrlar
digan (ben, birinci tekil kii; insan, adam, kimse)

Metropoller ortas fikret muall digan
ocuklarn lm arklar-II-, Btn Yort Savullar!, s. 57.
frlama (hareketli, akll, akgz ocuk; pi)

2. te ancak o zaman belki
Bir palavrayla avunmak istemediim iin
Cehennet! diye frlama frlama sabuklardm.
fit olmak (demek, raz olmak)

6. Bir iftlie fit. Manisaya bir arkadalarn gndermiler
Hayr! Gerdanlk tarihleri yazyor.
fora etmek (-elbiseyi- karmak)

doma rlplak.
rk, Btn Yort Savullar!, s. 185.
goygoycu (geveze; ufak tefek eyleri alan hrsz)

dnmek istemek perada
kanck (kadn; ahlaksz kadn)

Sizi buraya bizi bu gnlere esenlikle getiren
467
Tek krek kayklktan yetime azgnlmza

Gerekte kancn kendisi kn kn yanamtr
kl knda (cinsel iliki nnda, duhul halinde)

Antlarla rtyor kendini. Kl knda, ksn dmdz bir
olaslk. Aldrmyorum. Kimse birbirini aramasn! Geerken belirli
bir denizi.
Kl knda yakalanmtr bir sakallyla. Huni aralklar,

kestirmeler bakmsz, srnen salar rl.
kokona (ssne dkn kadn)

rtemiyor zntsn, fakfon kanatlaryla bir kokona,
arkegon bozuu. Bulank ekimler.
Ortodoksluklar-XXVI, Btn Yort Savullar!, s. 112.
kokonia (kz, gen kz)

ve bir kokonia, ucu krk bir kl veriyor kendisine.
Basamaklarda grnyor.
Ortodoksluklar-XV, Btn Yort Savullar!, s. 101.
kokoz (parasz, zrt)

Kurmalyd bir bant apraz. Krpmakszn bakyor. Bir
kokozun tasarmlar. Didik didik.
Ortodoksluklar-XXV, Btn Yort Savullar!, s. 111.
kotak (erkek ocuun cinsel organ)

Kapaklanr bir adam daha kanc, aktmz grnce
Ters evrilmi kente kar ite onun denizlerine
Delikanl kotaklarmz karm ve rmaktr.
468
kova (fahie; edilgin ecinsel erkek)

kovalar iirsizler dmanlarm ayaa kalksnlar.
te o biim gecelerde kucaklam

getirir enflasyon arkadalarn
kova abdlhamit akam gazeteleri
klstr (irkin, yalanp irkinlemi; ie yaramaz, eski ve bozuk; deersiz)

btn o klstr karlar
amar sermemi bahelere
Bel Kanto, Btn Yort Savullar!, s. 11.
Kam bir atanayla, klstr ve cin.

Kargabken, Btn Yort Savullar!, s. 79.
otuzbir (mastrbasyon, elle doyum)

yahu stanbul bu yahu neden birdenbire istanbul bu
istanbullu lmclere taklp kalvermi bir sala tiyatrosu gnde
yalnz aylarda sal gnleri otuz birle rumba da rumba
Denizkz Eftalya, Btn Yort Savullar!, s. 50.
papel (para, kt para)

2. Katarlarla dner srmdeer ili Terakkiye. Milyonluk
kadnlar yz papellik deil.
Srmdeer, Btn Yort Savullar!, s. 178.
pi (evlilik d ocuk; terbiyesiz, arsz)

Toplumsal caz paralar yarna yarn evlerde
36 sularnn bir bbilden bir pii bir miyop olan
469
bir en ok ablasz bulutlar getiriyor aklma hep

bir en ok Trke sigaralar tttren bacalarla-larla
bir en ok abi istesek de artk lemeyiz diyen
sonralar Romallara kar yryerek yorulan bir pii
Bbilden Bir Piin Propagandas, Btn Yort Savullar!, s. 49.
amdan (arkada, ayakta)

horoz (erkek cinsel organ)
eerlemek (ifal etmek)
vnsz horozuyla.
Ltlarn Buhtunnasr olacak. ocuklar eerleyecekler. Biner
binmez doludizgin.
Ortodoksluklar-XVIII, Btn Yort Savullar!, s. 104.
tapon (dk nitelikli, deersiz; modas gemi; kt niyetli)

ve sal gn gelmemi ocuklar okula
btn o tapon karlar amar sermemi bahelere
Bel Kanto: kinci Merutiyet, Btn Yort Savullar!, s. 29.
tlemek (rzna gemek; ok sayda kii ifal etmek)

galiba yine yz kii tlemi kaykta kzcaz
zrlamak (srekli alamak; durmakszn sylenerek honutsuzluk belirtmek)

zrlamadan anlat onikisi de deli olan kardelerini Mbeccel
airin bunlara ekleyebileceimiz daha baka szck ve sz kalb kullanmlar

da vardr. rnein, sokak diline ait bir szck olan orospu, onun iirlerinde
olduka sk geer. Kadnlarn karlar diye anlmas; pezevenk szcnn
kullanlmas; aa szcnn cinsel blge, ey szcnn cinsel organ
anlamnda kullanlmas gibi sokak diline zg baka elere de rastlanr onun
470
iirlerinde. Yine sokak diline zg bir seslenme sz olan ulan bunlar arasnda
sayabiliriz:
sabah ulan! Loncaya yazlmadan
Aadaki dizelerde ise, ulanla birlikte sokak diline ait baka szcklerin de
sralandn gryoruz:
ulan git imdi milli gelirden sz etme bana defol bas git ykl
Galata Kantosu, Btn Yort Savullar!, s. 31
Ece Ayhan, Son iirler kitabnda u yabanc szlere yer verir:

To masi to muni!
Ya da
Ahbarn gdn gdn gllangur
Mustafa Irgat, onunla yapt bir syleide bunlarn ilki Rumca ikincisi
Ermenice sinkaf kfrleri olduunu belirtmektedir.1253 Bu kfr vurgulu syleyi
aadaki rnekteki koyduumun ifadesinde de grlebiliyor:
nk her bir ey fizik kimya i iedir
Koyduumun bu dnyada
Birbirine kenetlenmi bir ift gibi sivil ve sivil.
3.4. kilemeler
kileme, anlatma g katmak iin bir szcn yinelenmesi ya da aralarnda
anlam ve ses asndan benzerlik, kartlk bulunan szcklerin art arda
kullanlmasdr.1254
kilemeler bir lde iire ritm kazandrmada yardmc eler olarak da
grlebilir; ama asl ilevleri anlatm daha gl hale getirmektir. Trke ikilemeleri
bakmndan ok zengin bir dil olduu ve ikilemeler ilevsellii bakmndan anlatm
nemli lde etkiledii iin bunlar nerdeyse btn airlerde kullanmna
rastlanabilen dilsel birimlerdir.
1253
1254
Mustafa Irgat, iirimiz Karadr Abiler, Aynal Denemeler iinde, s. 30.

Yazm Klavuzu, Dil Dernei Yaynlar, Ankara, 2005, s.53.
471
Ece Ayhan da iirlerinde ikilemelere nemli lde yer vermitir. Bunlar

yle saptayp sralayabiliriz:
Ayn Szcn Yinelenmesiyle
Oluan kilemeler
iir Ad ve Sayfa No
seve seve
Vedhalardan Birinde,17.
birer birer
Sentez, 19.
uzak uzak
Kurtulamayan, 22.
slak slak
Islak, 24.
grl grl
Bel Kanto: kinci Merutiyet, 29.
bahe bahe
Fayton, 37.
renk renk
Kt lgilerin Gidii, 41.
zaman zaman
Cambazlar adr, 43.
diri diri
Okarina, 47; Ortodoksluklar-I, 87.
yarna yarn
Bbilden Bir Piin Propagandas, 49.
rumba da rumba
Denizkz Eftalya, 50.
oradan oraya
Bir Fotorafn Arab, 67.
uzun uzun
Epitafio, 68.
lk la
Epitafio, 68.
batan baa
Ortodoksluklar-XV, 101.
kask kasa
Ortodoksluklar-XIX, 105.
didik didik
Ortodoksluklar-XXV, 111.
davul zurna
Mor Klhani, 124.
sabah sabah
Kendi Kendinin Terzisi Bir Kambur, s. 127.
kn kn
Kendi Kendinin Terzisi Bir Kambur, s. 130.
i ie
VIII, 158; Desdemona Othello, 254; Patron!

Ya da Bir Patron!, 247.
lavanta lavanta
Ssne Kalmam, 184.
siga siga
Siga Siga, 192.
dolu dolu
Devriye Kaps, 194.
kar karya
Bir Mektup, Kurun Kalem, s. 231.
yava yava
Bir Korku Temi zerine Benzerlikler, s. 249.
aman aman
Denize Dktmz arklardan, 253.
frlama frlama
Desdemona Othello, 254.
Farkl Szcklerin
Yinelenmesiyle Oluan kilemeler
iir Ad ve Sayfa No
arada srada
Gizli Yahudi, 70.
472
incik boncuk
Sevgili Uursuzluk, 72.
usuz bucaksz
Msryim, s. 78.
gn tn
Ortodoksluklar-XXII, s. 108.
asker sivil
Viner iirler, s. 139.
soldan saa
X, 160.
ak kara
Melahat Geilmez, 181.
st ba
rk, 185.
yunmak ykanmak
Bir Hamam Aranyor, 189.
haremlik selamlk
Kardee Fuhu, 196.
aa yukar
Padiah ile Aslan, 225.
gle oynaya
Tepilmi Bizans, 242.
senli benli
Patron! Ya da Bir Patron, 246.
Szckler Arasnda Ses

Yaknlyla Oluan kilemeler
iir Ad ve Sayfa No
delik deik
Bel Kanto: kinci Merutiyet, 29; Bel Kanto, 30;

Kanto Aac, 53.
deniz meniz
Cambazlar adr, 43.
ak sak
Okarina, 47.
yalvar yakar
Ortodoksluklar-XIX, 105.
ile bile
Yort Savul, 119.
ahlk mahlk
Kendi Kendinin Terzisi Bir Kambur, 128.
boylu boslu
Hangi iir Topal ocuklarn Toplar Sokaktan?, 144.
sarma dola
Galatasaray ya da Keten Astarl Beeri Bir Harita,244
vallah billah
Denize Dktmz arklardan, 253.
3.5. Pekitirme ve Kltme Sfatlar

Pekitirme sfatlar, sfatn vurgusunu artrmann yannda szce sessel bir
tn da kazandrarak iletiimde ift ynl bir etki salarlar. Doal ve iten syleyii
salayan konuma dili eleri arasnda pekitirme sfatlarnn da nemli bir yeri
vardr. Kltme sfatlar ise, genellikle okuyan/dinleyen zerinde, ilgili olduu
szce ilikin holuk ve sevimlilik ieren, sempati ykl bir anlam brakrlar; bu
adan kltme sfatlarnn pekitirme sfatlarna gre daha yumuak bir vurgu ve
daha fazlaca bir duygusal etki tad sylenebilir.
Ece Ayhann iirlerinde her iki sz esi de yer almakla birlikte pekitirme
sfatlarnn kltme sfatlarna gre biraz daha arlkta bulunduu grlr. Onun
473
kulland pekitirme sfatlar arasnda rlplak, kapkara, bombo,

upuzun, dmdz, darmadan, sapsar, yapayalnz szcklerini sayabiliriz.
Bunlara ekleyebileceimiz kltme sfat eki alm szckleri ise yle
sralayabiliriz: hemencecik, kck, gelincik, incecik, kzcaz.
3.6. Deyimler
Deyimler, szcklerin mecazi anlamda kullanlmalaryla olutuklar iin
temelde iirsel bir yap tarlar; ancak, bunlar dilde kalplam szvarlklar
olduklarndan, sk kullanlmalar daha ok hikemi, didaktik iir tarzlarna ya da halk
iiri nazm biimleri iinde verilen rneklere uygundur; ounlukla bu ve benzeri
tarzlarn btnyle dnda bir iirsel sylem gelitirmeye altklar gzlenen
modern airlerin ise deyimleri belirli bir lnn dna kmadan ve kimi zaman da
birtakm dntrmler iinde kullandklar sylenebilir. Bunda, deyimlerin iirsel
zelliklerinin zaman iinde anmas,
dayal olduklar mecazi anlamlarn
kanksanmas bir lde etkili olmutur, diyebiliriz.

Kimi
iirlerinde
konuma
dilinin
verimlerinden,
doal
syleyiin
olanaklarndan yararlanmaktan geri durmayan Ece Ayhann, bu bakmdan iirlerinde

yer verdii belli bal deyimleri yle sralayabiliriz:
aa vurmak
Paralanm olacakt kargaalkta potrebnik. Aa vurunca
imgesini. Yaktn sylyorlar.
Ortodoksluklar-XXV, Btn Yort Savullar!, s. 111.
akl yrtmek
anadan doma
doma rlplak.
rk, Btn Yort Savullar!, s. 185.
474
ekip gitmek
bir hal sermek tala ablamn
biraz konumak istemek sonra ekip gitmek
irkin kamak
Bo bir sokak fotorafs denli irkin kaar
biz ocuk merdivenli bir zn
Neyyire Hanm, Btn Yort Savullar!, s. 61.
re kmak/karlmak
re karlacak bir tmce: Salar kurun arlkl
Ustangul Trkesi. Yerine, zlmez karmakl bir halk enlii.
Hangi iir Topal ocuklarn Toplar Sokaktan?, Btn Yort Savullar!,
s. 144
dudak tiryakisi
bir derse girmeyecek dudak tiryakisi iki renci
dumura uramak
Sanki incirin altnda dumura uram ve puro ien bir Persah!
dnyaya gelmek
Bir dahaki gelite dnyaya, nehir yollarndan dneceiz
Araplarn At Koturmalar, Btn Yort Savullar!, s. 133.
el altndan
Yalnz Orta Douda, el altnda satlan bir atlas
Kim demi on sekiz yandan kkler okuyamaz
475
elden dme
alar lavtasn ylgnn elden dme.
Ortodoksluklar-I, Btn Yort Savullar!, s. 87.
ele vermek
5. Nadajn alnmayn drt yzyl sonra skelede
duyduk; Sen insanolunu perek mi ele verirsini de
elinden tutmak
Bir zango, unutamad bir cinaediyi yeniden kurarken, bir
gravr kazyacaktr, tortudan. iir elinden tutuyor.
emei eline verilmek

O gnden byle asker kaputu giyip gizli bir geyik
Yavrusunu emziren gece amarcs anas yazdrmtr:
Ah ki olumun emeini eline verdiler
Mehul renci Ant, Btn Yort Savullar!, s. 123.
grmezlikten gelmek
ay uvallar zerine oturmu dul bir ingene kadn
pulsu yzn evirerek grmezlikten gelirdi bizi
avularnda kalde geceleri gibi bir karanlk
gze almak
4. ki, daha yavuz belge var mdr ha
Gerei ararken paralanmay gze alm yzlerden?
Yort Savul, Btn Yort Savullar!, s. 119.
476
(ev, oda vb.) gne grmek/gne almak

3. Yatak odalar sabah gnei grecek, salon liman alacak,
alma masalar da da grnml.
hesaba katmak
sukuunun birdenbire biteceini usulca hesaba.
Cambazlar adr, Btn Yort Savullar!, s. 43
iler acs
Bir air tanrm
Onunki iler acs
Kalbini asla vermemi
Gencin Kalbi, Btn Yort Savullar!, s. 23.
(birine) kalbini vermek

Kalbi ise yerinde
Birine vermeye gidecek
Bir gemi arar durur
Bulutlardan.
Gencin kalbi, Btn Yort Savullar!, s. 23.
kyya vurmak
Ortodoksluklar-VIII, Btn Yort Savullar!, s. 93.
kt yola dmek
Kt caddeye dm bir tazenin yakn mezarlkta
Saatlerini karm yedi dala gerilmesinin iiridir
477
paha bimek
7. Baka airler ayakta m karlamaldr? Dnrm
ste paha biilmez bir karbon verilmi olsa da.
Mektup, Btn Yort Savullar!, s. 232.
ssne kamak
Ey orta ikiden lerek ayrlan ocuklar! aslnda balayan
askerler tabiatta hl tramvaydan Sirkecide mi inerler?
ssne kalmam bir cenaze trenine gitmek iin.
mne kmek
Yars bilinmi bin ejderhann dzm zre eylemde
Kiralk bir kentin giri kaplarna kara kirele
apa oturmak
Bu deyim, airin bir iirinin balnda gemektedir: Apa Paa apa
Oturdu1255
3.7. Ksa ve Eksiltili Anlatm
iirsel anlatmn nemli zelliklerinden biri olan ksa ve eksiltili anlatm,
iirde gereksiz szcklerden kanmayla, gstergeleri elden geldiince geni bir
anlam erevesine kavuturacak biimde kullanmayla ortaya konmaktadr.1256 Bu
aklamaya ek olarak, ksa ve eksiltili anlatm zelliine sahip iirlerde cmleden ok
szcn ncelendiini, zellikle szckler arasndaki armsal uzamn -okur
1255
1256
Ece Ayhan, Apa Paa apa Oturdu, Btn Yort Savullar!, s. 56.
478
imgeleminin katklaryla da zenginleecek biimde- daha geni tutulmaya

alldn syleyebiliriz.
Bu anlatm biimi, ayn zamanda iire farkl bir duygusal younluk,
szcklerin yan sra zihnin sessizlik/szszlk anlarn da anlatm srelerine katan
bir tr derinlik katar. iirin gramatikal yaps daha esnek olduundan hatta iirin
kendine zg bir i gramerinden sz edilebileceinden- dzyazsal anlatmda sapma,
eksiklik, anlatm kusuru vb. olarak deerlendirilebilecek ou dilsel kullanmn iirde
estetik bir zellik haline geldii bile grlebilir. Kukusuz bylesi bir anlatm biimi
doallk iinde zel bir dikkat, younlama ve ustalk gerektirir; hatta bunun, airin
genel kiilik zellikleriyle bir ilgisi bile kurulabilir.
Ece Ayhan, iirlerinde ksa anlatm yoluna ancak belirli ller iinde
bavurmu olmakla birlikte eksiltili anlatma ou iirinde yer vermitir. lk
iirlerinden birindeki,
II.
denizleri kirletiyor imdi
boulmu arkadalarmn sesi
ayaa kalkm
III.
bugn pazar
babam sendikaya gitmi
ve yeryz kapal
ocuklarn lm arklar, Btn Yort Savullar!, s. 34.
bentlerini ksa anlatmn en gzel rnekleri arasnda gsterebiliriz. Ancak air, -bir
bakma, dzyaz iire ynelimine kout olarak- ksa ve youn syleyilerden
zamanla uzaklamtr. Bu zellie sahip daha sonraki iirleri arasnda Zambakl
Padiah kitabndaki,
Ustasndan gemiyen bir deniz
Gittike uzaklayor, okunmuyor
XVII, Btn Yort Savullar!, s. 161.
ve
Bir erkee gerilmi bir kadn
kardadr
479
XXVII, Btn Yort Savullar!, s. 164.
gibi rnekleri sayabiliriz.

Eksiltili anlatm ise airin ou iirinde karmza kar. Bu anlatm biimini ,
Bu kente bir gvercin izmek
gvercinin gzlerini izmek
bir gvercin
orta ada bir gvercin tebeirle
braniceden izmek, Btn Yort Savullar!, s. 42.
dizelerinde olduu gibi kimi zaman eksiltili cmlelerle,1257 kimi zaman da u

rneklerde grlebilecei gibi eksik brakt szck ya da eklerle salar air:
[Bin dokuz yz] Otuz lerde [otuzlu yllarda] sudan [sebeplerle/bir
sebeple] balam bir kan
davas zre ayakta duran bir laz olu
Deme krn onarr vire. Snnetli bir Hristos. Karm

aralarna. [Bu/bu durum/bunun byle olmas] Neyi deitirdi?
2. Bir hamam aranyor. Hanedandan Nurbanu Sultan civan

tellaklarca, zamanmzn gllabicisi Hyar Selim [ise] kocakar
natrlarca keseletilecektir.
Bir Hamam Aranyor, Btn Yort Savullar!, s. 189.
Be aydan bu yana ilk [kez/defa] bir insan gryorum.

XX, Btn Yort Savullar!, s. 162.
Kular havada, insan[lar] karada

lmek istemezler!
XIX, Btn Yort Savullar!, s. 162.
1257
Burada, szck ekonomisinin her zaman bu balamda deerlendirilemeyeceinin bir rneini de

grdmz sylemeliyiz. airin braniceden izmek balkl iirinden alntladmz dizelerinde
gvercin ve izmek szckleri dikkati ekecek derecede yinelenmi olmasna karn bu dizelerin
eksiltili anlatm zelliklerine sahip oluu yadsnamaz.
480
Bu rnekleri oaltabiliriz; ama airin br iirlerinde yer alan bylesi

dize/cmlelerindeki eksilti zelliklerinin de genel olarak yukarda sylediimiz ve
rneklediimiz biimlerde olduu grlecektir.
C. ANLATIM TEKN
1. KARITLIK
Ece Ayhan, kartlk elerinden daha ilk iirlerinden balayarak yararlanm
bir airdir. rnein, bu iirlerinden biri olan Knar Hanmn Denizlerinin,
Bir akl talar glmseyii alarm karafaki raksyla
dz salaryla ne yapsn ehzadeba tiyatrolarnda apkalarn
tketemezmi hi
dizelerinde, zaten kart anlaml szckler olan glmseyi ve alamak -ikincisi
ilkinin bir eylem biimi olacak biimde- birbirleriyle badatrarak anlatmdaki trajik
vurguyu derinletirilmeye altn grrz.
Ayn iirin devamndaki dizelerde air, kartlk elerinden farkl bir yolla da
yararlanr:
te kel hasan bu kel hasan karanl sprrm
ters yaklm gldrmemek iin sekldoryan sigaralaryla
ite masallara da girermi bir polis o zamanlardan beri srme
kirpiklerini aralayarak insanlar ocuklarn
Knar Hanmn Denizleri, Btn Yort Savullar!, s. 38.
Kel Hasan, tiyatro tarihimizde gldr sanatnn ilk nemli adlarndan biri
olmasna karn mesleki sfatnn tam tersi bir eylem ve niyetlilikle verilmektedir bu
dizelerde.
Ece Ayhan, kart anlaml szckleri bir arada kullanmakla da bu anlatm
tekniine bavurur:
Erkek hastalar kadn kadnlar erkek klndadr; Mehmet Akif
Paa gnlkn yazarken ahniinde.
Ortaoyunu, Btn Yort Savullar!, s. 216.
Aadaki rnekte ise olgularla, gereklikle badamayan bir nitelemenin dile

getiriliinden sz edebiliriz. Bu durum ise anlatmda kartlk esinin ortaya
kmasnda etkili olmaktadr. Bir kimsenin babadan domas olanakszdr:
481

doma bir rlplak.
Ece Ayhan, kartlk elerinden biri olarak deerlendirebileceimiz

ironiden de yararlanr. Buna en ak rnek olarak,
Ben bir zamanlar,* mstahkem mevkisiydim iirin, ssl!
diye sabuklyarak.
cmlesine dt,
*Bir zamanlar, gen kulamparalar, lonca kurallar gereince, ustalar sk
kulamparalarn akr gzlerinin iine bakarm alesta!
Hayr! Hayr! imdi byle deil!
dipnottaki ifadeleri gsterebiliriz. Burada air, aslnda, sylediklerinin tam tersini

sylemek istemektedir; yani Evet! Evet! imdi de aynen byle! demektedir.
2. BETMLEME
Uzun betimlemeler, daha ok yk ve roman gibi anlat trlerine zgdr.
iirde ise betimlemelerin ksa, arpc ve etkili olmalar beklenir. airin ustalk
derecesinin gstergelerinden biri de betimlemelerinin bu niceliksel ve niteliksel
ynnde ortaya kar. Anlatmn gsterili klmak adna uzun ve gereksiz
betimlemelere giden bir airin yapayla, iirin zgl deerlerinden dn vermeye
dme riski ok yksektir.
Dorusu Ece Ayhann bu adan ortaya koyduu baar, rnek gsterilecek
niteliktedir. Betimleyici anlatmn olanaklarndan yeri geldiinde en iyi biimde
yararlanmay bilen air, bunu hem ksa ve arpc bir tarzda hem de dikkatini zgn
bulularna odaklayarak yapar. Bu bakmdan verebileceimiz
Neyi ierirdi acaba? Bir t ii brmcnde bir kekin.
Drt ayakl iek yzl bir ku.
Ortodoksluklar-III, Btn Yort Savullar!, s. 89.
rneindeki Drt ayakl iek yzl bir ku betimlemesi ayn zamanda zgn ve
arpc bir buluu da okura sunmaktadr. Benzer zellikleri baka iirlerinde de
sklkla grebilmemiz mmkndr:
482
2. yeniyetmelerin denize girmeleri sivil. Aynal, bayrakl

klar ve Dolmabahe!
Sivil, Btn Yort Savullar!, s. 183.

Ortodoksluklar-XXI, Btn Yort Savullar!, s. 107.
Ece Ayhann iirlerinde betimlemeli anlatmlarn genellikle benzetme

sanatyla desteklendii ve glendii gzlenebilir. Aadaki betimlemeler arasnda
son cmlede yer alanlar buna rnek olarak gsterebiliriz:
Rastlanmaz bir ku angut, anlatr rneksiz. Yakn kovuklarnda
Akneri-Vank manastr. Aznda bir elmas.
Dolantlar tasarlar, kapal tutulan bir ehzade. Zrh incelmi,
pasl demirden penesi, ama gs kalkan.
lk iirlerinden birindeki,
Bir olan tanrm
Derin yeil gzl
Gnl gney denizlerinin dibi
Gencin Kalbi, Btn Yort Savullar!, s. 23.
dizelerinde de bu zellii gryoruz. rnekler artrlabilir.

airin betimlemeli anlatma bavurduu iirlerine verilecek tm rneklerin
ortak bir zellii olarak unu syleyebiliriz: Bunlar, gereksiz yere uzatlmadan
yaplm, ksa, arpc ve zgn imgelerle buluan, yer yer benzetme eleriyle
birlikte verilen betimlemelerdir.
3. YKLEME
ykleme, temelde anlat trlerine zg bir anlatm tekniidir. Bununla
birlikte, zellikle kimi uzun iirlerde de yklemeli anlatma bavurulduu grlr.
Ancak, modern airlerin ounun ve bizde de kinci Yeni airlerinin genellikle
yklemeden uzak durmaya altklarn sylememiz gerekir.
483
Ece Ayhann iirlerinde allm biimiyle yklemeye pek rastlanmaz.

zellikle Ortodoksluklar ve ok Eski Adyladr kitaplarnda oluturmaya
alt anlatsal metinlerde bile bu tr yklemeye dmemek iin kendince
birtakm yollar bulmaya (belirli gemi zaman ekini neredeyse hi kullanmama,
birbirini izleyen eylemleri farkl zaman kiplerinde kullanma, okuru bir sonu
beklentisine hazrlayp bu beklentiyi karlamak yerine son bendi anlat d bir
eyle ilikilendirme vb.) alr. Onun yer yer yklemeli anlatma bavurduu
dizelerine daha ok ilk iirleri arasnda rastlanabilir; ama bunlarda da uzun soluklu
bir ykleyici anlatm bulmak olanakszdr:
Buruk bir ezgi seziliyordu ilerinde
kinleri gibi renk renk
lm atlarn brakp
tahta pabularyla gittiler
gzlerinde frank krallarnn eski hzn
Bir arap gibi gnllerimizi alp
ocuk dudaklarnda gtrdler
anlarnn ayrnts
ve bir sr arklar kald
kumsalda kocaman izlerini siliyor deniz.
Kt lgilerin Gidii, Btn Yort Savullar!, s. 41.
unu da sylemeliyiz ki Ece Ayhann ykleyici anlatmn dna kma ya

da bu anlatm tekniini farkl bir tarzda uygulama amac ilk iirlerinde de kendini
gstermektedir. rnein, ykleyici anlatmda ancak belirli bir ibare ya da cmlenin
ardndan kullanlan sonra szcn air, bir lde bu anlatm tekniini
grdmz aadaki ksa iirinde ilk dizenin ilk szc olarak kullanr:
sonra hi kimseyi gremedim
herkes beni aryordu
bir l Macar cambaz buldu beni buldu beni
sam yelleri esiyordu denizden.
Bir l Macar Cambaz, Btn Yort Savullar!, s. 40.
484
Anlalyor ki o, byle yaparak bu dizelerin ncesindeki olas olay ve olgular

okur imgelemince tamamlanmaya brakmaktadr.
Onun Baksz Bir Kedi Karada yer alan Sevgili Uursuzluk balkl
iirinin, bilinen uygulamasyla ykleyici anlatm tekniini kulland son iiri
olduunu syleyebiliriz:
silah satclarn. Kurdu okulkaaklar imparatorluu. Buldu altn bir
top da Manastrda.
Takt yakasna bir eyll orman. Bilmesinler incik boncuk dolu
bir gmy. Srtlan da oradayd. rm elma yzl. Boutu
kapmak iin bir haneri.
Konuuldu bir cumartesi kymlardan. Kapalyd bycler.
Astlar iine bir iki iesinin. Ayaklarnda gm ar potinler.
Sevgili uursuzluk. Serseriyi.
Sevgili Uursuzluk, Btn Yort Savullar!, s.72
Bu iirden sonra Ece Ayhann ykleyici anlatma yer verdii baka

iirlerinde zgn araylar iine girdii dikkati eker. zellikle Ortodoksluklar ve
ok Eski Adyladrdaki kimi iirleriyle anlatsal metinler kurmaya altn
sylediimiz airin bu iirlerinde anlatsallk; kii, yer, zaman, olay gibi elerin
uzun uzadya, ykleyici anlatmla ileniiyle deil; ya airin znel dikkatine
muhatap olmu kimi anlatlarn ve anektodlarn belirli bir izlekle ilikilendirilerek
imlenmesi ya da kendisinin bir tasarmn anlatsallatrp zetleme slubu
erevesinde sunmas biimlerinde karmza kar. Buna, szn ettiimiz iki
kitaptan pek ok rnek verilebilir; ama aadaki alntlarn da bu bakmdan yeterince
fikir verici olduunu dnyoruz:
1. ubat. Sarayn arkalarnda bir yerlerde; daha
Sleymaniye Camisi aklmamtr; Sinan kalfalaryla dolayormu.
2. raklar lyorlar. Boazii ak, Hali koyu gzkyor.
Eminnnde yelkenleri direklerine dolanm takalar, ektiriler.
485
3. Sinan yalnz kalma ister esmerliiyle. Kalfalar ekilmi,

raklar uzaklayor. Ortada drt ve atk ka dnlmektedir.
4. Saatler sonra bir kap aralanr deriden. Kavuunu emi,
pabularn giyerek yr alandan. Mektebi ve Darifay da
tmlemitir.
5. Hammaln- put Farsa bakyor. Aylak bir suhte de
seirtiyor keden. Bir gerekliin nasl paralandn bilmeyenlere
olamaz!
Olamaz, Btn Yort Savullar!, s. 224.
1. bir sadrazam lm; faytonu yoku aa Sirkeciye

gtryorlar eller zerinde. Kara bir gemiyle Eyp Sultana
gmlecektir.
2. Yerine atanan bir istimbot da rhtma yanam sar eritli
ak. Yukar hkmete iktidara kyor.
3. ki alay karlar yolun ortasnda. Bir gelgit. Ar ve sert
bakarlar birbirlerine durmak eylemi.
ki Alay, Btn Yort Savullar!, s. 223.
rneklediimiz ilk iirde zaman, yer, kii ve hareket eleri bir btnsellik
oluturmakla birlikte eylem zamanlar anlatsal bir tutarllk iinde verilmeden
yksel bir hava yaratlm; ikinci iirde ise metnin ksalna karn drt farkl
eylem zaman kullanlm ama metnin yksel yn kaybolmamtr. Birbirini
izleyen eylem zamanlarndaki farkllk ve tutarszlklar anlatmn dokusunu
zayflatmak yerine metne oklu bir perspektif salayarak anlatlan olayn salt belirli
bir mekn, zaman ve kiilerle snrl kalmasn, yalnzca olduu gibi nakledilen bir
gemi zaman kesitinden ibaret olmasn nler ve onu gncelle de buluturur;
bylece anlat eleri ayn zamanda simgeselleirler. okzamanllk ve oklu
486
perspektif bu kck anlatlara ayn zamanda minyatrel bir yap kazandrr; air
deta minyatrler izer bu tr iirleriyle.
Ece Ayhann iirlerinde yklemeden sz edebilmek iin airin bu terim
zerinde uygulad znel biimlendirmeyi mutlaka hesaba katmak gerekiyor; yoksa
bu iirlerde allm biimiyle ykleyici anlatmn kullanldn sylemek olanakl
deildir.
4. DYALOG
Diyalog, ykleyici anlatmla da ilikili olarak daha ok tiyatro, roman, yk
gibi edebi trlerde bavurulan bir anlatm tekniidir. Ece Ayhan, bu teknii yer yer
hem dzyazsal olmayan iirlerinde hem de dzyaz iirlerinde kullanr. Ancak airin,
bu anlatm biiminde ska grdmz demek eylemini,
5. Ama argn sabahlar unutulmu dedi bir Ecebaba. Kz
burada kalsn. Tarihler iki trn de aklarn tar.
rnei dnda belirli gemi zaman kipinde vermemeye almas dikkati eker.
Bunun rneklerinden biri olarak Krhane iirini gsterebiliriz:
1. Beyoluna yazlacaklardr. Gaga burunlu bir aa der:
Siz sermayesiniz ayol!
2. Susarlar gtoturu; Zrafa Soka, Galata.
3. Cgaral bir ses der: Hi bile, benim nfus kdmda ar
ii ekmek karnesi verildi durduyor.
air, kimi iirlerinde ise diyalog cmlelerini ncesinde herhangi bir ibare
belirtmeden dorudan metne katar; aadaki dizelerde olduu gibi:
Denizin altndaki bandolar da alyor muydu?
- Ama urasn unutuyorsun hep
487
Boulduklar zamanki yalaryladr algclar

Denizin Altndaki Bandolar, Btn Yort Savullar!, s. 137.
Neredeyse tmyle diyaloglar zerine kurduu (Balaban Onu Beslemeden

ncedir) iirini ise diyaloa dayal anlatm biimine yer veriinin en tipik rnei
olarak gsterebiliriz:
ki kei; klleri kartryorlard. Avluda dikelmi duran
ocua bakyorlar ve aralarnda konuuyorlard:
- Salar uzad zaman bu ocua taplr!
Bakei:
- Geceyi birlikte geirelim, diyor.
ocuk arm, kekeliyor:
Bakei ona altn bir cep saati hediye etmek istiyor.
ocuk:
- Olmaz! diyor ve o gece hi uyumuyor.
***
- Saatin ka? olduunu soruyor.
(Balaban Onu Beslemeden ncedir), Btn Yort Savullar!, s.167.
Bu iirde, demek eyleminin belirli gemi zaman kipinde kullanlmasndan

kanlmas yannda, anlatmda sradanla dmemek iin airin son bentte bu
szce hi yer vermemesi de dikkate deer. Son bent,
- Saatin ka? diye soruyor.
biiminde kurulsayd, kukusuz tekdze bir anlatm zelliinden teye geilemezdi;
ama air gsterdii biimsel ve teknik ustalkla hem byle bir riskten kendini kolayca
syrabilmi hem de noktalama iaretlerini kullanma bakmndan kendine zgln
tipik rneklerinden birini ortaya koymutur.
Ece Ayhann gerek verdiimiz rneklerde gerekse benzeri iirlerinde
kulland diyalog esinin anlatma bir canllk ve devinim, iirsel anlama ve
iletilere de bir dorudanlk kazandrdn syleyebiliriz.
488
5. MONOLOG
Belki her iirin, doas ve varolusal temelleri bakmndan bir tr monolog
zellii tad ne srlebilir; nk iirsel younlama, airin dorudan i
dnyasna ynelimi ve i konumalarnn o dnyadan dile doru bulduu yanklarla
ilikilidir. Ama bu younlamalarn ve i konumalarn davurumu, anlatm teknii
bakmndan her zaman monolog biiminde gereklemez.
Bu anlatm teknii, Ece Ayhann daha ok ilk iirlerinde ve en etkili
biimiyle de Baksz Bir Kedi Karadaki birka iirinde grlr. lk iirlerinden
birindeki,
Ama biz bu deiliz ki
Sentez, Btn Yort Savullar!, s. 19.
dizelerinde, i dnmeye dayal olduu anlalan karmlarn monolog biiminde

yansttn syleyebiliriz. Ayn zellik aadaki dizelerde de grlebiliyor:
()
geceleri Galatada glerken bacaklarmz uzam altk artk lme
diyeceim u van Milinski: lm iin ayrdk geceleri glerken
Galatada
Onun zellikle Baksz Bir Kedi Kara kitabnda yer alan ve anlatm
bakmndan monolog tekniine dayanan kimi dizelerinin/cmlelerinin ayn zamanda
gl bir lirizm tamas ise rastlantsal olmasa gerek. Buna,
ben ki son gecedir intihar etmedim hi, bilemem
cezayir menekelerini seip satn alndan olabilir mi ablamn.
Fayton, Btn Yort Savullar!, s. 37.
dizelerini ve,
iek. iek satclyla balamm servenlerime. plere
dizili iekler ve ocuklar, gl kurusu. Ama nasl da bylymm o
489
zamanlar, bir pericik yznden baklamazm. () Elli yalarnda bir

cadnn ekmecesinde yayorum, ivilenmi. --Gerekten yayor
muyum acaba? Mevsimin ne olduu bilinmiyor ve ben pek yorum.
Gibi U.
cmlelerini alntlamakla yetindiimiz Bir Fotorafn Arab iirinin btnn

rnek olarak verebiliriz. airin, batan sona bu anlatm tekniini kulland Gizli
Yahudi1258 iiri de benzer biimde bir lirizm younluuna sahiptir. Bu tekniin, ayn
zamanda o iirlerdeki itenlii glendirdiini de ekleyelim.
Ancak bu noktada, onun iirlerinde grdmz nemli bir zellii
belirtmemiz gerekir; air, ilk iirlerinden ve Baksz Bir Kedi Karadaki birka
iirinden sonra, gerek anlatmda gerekse de szck dzeyinde 1. tekil kii
kullanmn yok denecek kadar aza indirmitir. Monologlarn byk lde 1. tekil
kii anlatm zerine kurulduu dnlrse, bu anlatm tekniinin Ece Ayhann
iirlerindeki snrllndan sz edebiliriz. Bunda, monolog biimindeki anlatmla
lirizm arasnda kurduumuz balanty gz nne alnca, airin lirik syleyiten
zellikle kanma tutumunun nemli bir pay olduunu dnyoruz.
6. SIRALAMA
Sralama, airin anlatm teknii kadar anlatm tutumunu ve dil iiliini de ele
veren bir kavram olarak deerlendirilebilir. Gzlemlediimiz kadaryla uzun
sralamalar, genellikle iirlerinde szck daarcn geni tutma (kimi zaman da
iirlerinin boyutunu daha uzun hale getirme) kaygs gden airlerce bavurulan bir
anlatm yoludur. Bu, iirin temel balamnn genilemesi ve szcklerin anlam
almlarnn farkl katmanlara doru ynelip zenginlemesi gibi olumlu birtakm
sonular vermesinin yannda, kimi zaman anlatmda bir zorlamaya ve dankla da
yol aabilir.
Aslnda iirde szck ekonomisi gibi bir tr anlatm ekonomsinden de
sz edebiliriz. Sk iirin peinde olan Ece Ayhann iirlerinde bylesi bir
seicilie, deta damtlm szck ve cmlelerle ortaya konan bir anlatm tekniine
neredeyse tm kitaplar boyunca rastladmz sylememiz gerekir.
1258
490
Onun iirlerinde sralanan szckler, dizeler arasnda serpitirilmez; ya dize

ya da cmle iinde verilir bunlar ve genellikle szc gemezler:
1. Derviler kendi deneyimlerinden konuuyorlard. Buday!
koruk! boncuk! nleyen bir Beylik bir kapaklanmaya grsn. ()
Kr Bir eme, Btn Yort Savullar!, s. 204.
Tekinsiz Maydos denizi. Yunus yunuslamtr, yzyor.

Fieklikler, zengiler, koumlar kual.
Ortodoksluklar-XX, Btn Yort Savullar!, s. 106.
Karabitsi oyunu. Rbap kullanlm bir olan penik. Tahta

zurna, tar ve tambur, ki saplarn permi.
Ortodoksluklar-XVI, Btn Yort Savullar!, s. 102.
Verilebilecek br rneklerde de ayn durumun geerli olduu grlecektir.

ten fazla szcn kullanlmasyla yaplan sralama yalnzca Kargnm
Bir lkyaz iirinde karmza kar; ama burada da cmleler blnm olduu iin
sralanan szck saysndaki fazlalk gze batc bir zellik sergilemez. Ayrca,
sralad szcklerden sonra airin bunlar adln kullanmakla, bir bakma bu
sralamalar iirin anlatmsal btnlnn dna tarp okurda bir savrukluk etkisi
brakmama, bunlarn her birinin aslnda bir gereklilikten dolay kullanldn
gsterme zeni iinde olduu dikkati eker:
kanatsz yarasalar, slanm silahlar. Devrilmi bir tramvay caddede.
Bunlar, kargnm bir ilkyazn simgeleri. ()
Kargnm Bir lkyaz, Btn Yort Savullar!, s. 71.
Ece Ayhann, sralama tekniini, belirli bir dilsel kvam gzeterek ve

cmleyi/dizeyi/metni herhangi bir anlatmsal savruklua srklemeden kullandn
syleyebiliriz.
D. SAPMALAR
Szckleri ses, biim ya da yazmlar bakmndan deitirme; dilde
bulunmayan yeni szckler tretme; szdizimini bozma; szckleri anlam asndan
yeni ve farkl badatrmalarla kullanma gibi, lnl dilin dna kan kullanm
491
biimlerini sapma olarak deerlendirebiliriz. Sapmalar, br edebiyat trlerine

gre iirde daha fazla grlr. Sanatlar bu yolla dile yeni bir g kazandrmay,
gstergeleri ses ve anlam asndan daha etkili klmay, okuyan / dinleyenin zihninde
yeni deiik tasarmlar ve duygu deerleri oluturmay amalar:1259 iir dilini byk
lde gelitiren, zenginletiren, ayrkslatran, kendine zgletiren de bu
sapmalardr.
Ece Ayhann iirlerinde sapmalar nemli bir yer tutar. imdi bunlar
rnekleriyle ele almaya alalm.
1. SZCKSEL SAPMALAR
Szcksel sapma, dilde var olan kk ve eklerden yeni bireimlere varmak
suretiyle dilde bulunmayan zgn elerin tretilmesi olarak tanmlanabilir.1260 Bir
bakma, iirsel yaratmn doas bu sapma biimini getirmekte olduundan szcksel
sapmalar airin yaratclk ynn ve ifade gcn de gsteren veriler olarak
yorumlanabilir.
Ece
Ayhann
iirlerinde
saptanabilen
szcksel
sapmalar
yle
sralayabiliriz:
yarna yarn
air, bugne bugn ikilemesini anlamsal kartlk ilikisinden yola karak
farkl bir biime dntrm, dilde kullanm olmayan bu ikilemeyi tretmitir:
Toplumsal caz paralar yarna yarn evlerde
olankzolan
Ayn tretme biimine verebileceimiz bir rnek de bu szcktr. Trkede
bakire anlamnda kullanlan kzolankz szcn air bu biimde bir
dntrme uratarak kullanr:
Bir kadn ller orospusu, olankzolan, Ayapera, ve bir
taht dolatryorlar. Belki askerler.
1259
1260
Doan Aksan, a.g.e., s. 167.
492
insankz
airin yukarda szn ettiimiz yaklamla trettii bir szck de
insanolundan rnekseme yoluyla elde ettii insankzdr:
4. nsankz ya da insanolu Desdemona Othello!
Haydi bre!
lmc, lmclk
Trkenin szvarl iinde yer almayan bu szckler airin u dizelerinde
geer:
Ve kuyulara eilip lmclere selam verirken eftalya
Neden ibrahimin ismailin ishakn analar gibi
Halklar olmak istemiti cumhuriyette aylar sallara.
Denizkz Eftalya, Btn Yort Savullar!, s. 50.
Harmonielere ekilmi atlar gibi kantolar

l btn izerler lmclkler oynarlarm
ve arambalar gidip rmaklarda boulurlarm.
Trkelemek, Trkelenmek
Trkeletirmek, Trkede anlalr hale getirmek, Trke ile buluturmak
gibi anlamalara gelmek zere trettii bu szc air u dizelerinde kullanmaktadr:
Uyand trkelendi fikret muall bir deli
()
493
Osmanllamak
Trkelemek, Trkelenmek tretimlerinin bir benzerini de air bu
szckle vermektedir:
yllar var ki minyatrlere mahkm
teodorun o eski balk dvmeleri
ay Osmanllam abi tfeki olmu
()
durumak, ilgilemek
Trkede durmak eyleminin itelik eki alm biimiyle farkl bir
balamda, bir hukuk terimi olarak kullanlan duruma bir yana braklrsakullanm yoktur; air, karlkl (ayakta vs.) durmak sz beinden tasarrufa
gitmek amacyla bu szc tretmi olsa gerek. Ayn iirde, ilgilendirmek
szcnn de eklerinden tasarrufa gidilerek ilgilemek biimine dntrld
grlyor. lgi szcne addan eylem yapm eki getirerek oluturduu bu
szc
ilgilendirmek,
air
ilgisini
ve
dikkatini
ekmek
anlamlarnda
kullanmaktadr:
Konumalarn uzun saltanatls. Bir kadnla duruuyoruz
ayakta.
Donanm varaklarla. Deil ekilmesi denizin, aklanmas
bile ilgilemezdi.
Ortodoksluklar-VI, Btn Yort Savullar!, s. 62.
dimdoru
air, dimdik sfatndaki dim pekitiricisiyle doru szcn
birletirmek suretiyle bu szc tretmitir:
Kendini douruyordu bir cinaedi. Dimdoru. Borludur bir
sayrla tavandudan.
Ortodoksluklar-XIV, Btn Yort Savullar!, s. 100.
494
krdm
Benzer bir tretme rnei olarak bu szc de gsterebiliriz. air,
tkrldm ve kdm szcklerinden hareketle ilgin bir bireime vararak bu
szc tretmitir:
Aksi eytan! Sivil iirin nclerinden saylan ve pirimiz eyh
Galip civan ne var yanakl yeniyetmeliinde, krdm ve benli
arkadalaryla Konyaya kamtr.
Bir Sivil airin lm, Btn Yort Savullar!, s. 237.
unuttunbeni mavisi
Diyebiliriz ki bu tamlama Ece Ayhann en gzel tretimlerindendir; mavinin
bir eidi olarak tasarmlad unuttunbeni biletirimi, hem imgesel gc, hem
yapsnda yer alan szcklerin tandkl, hem de doall ve itenlii bakmndan
olduka arpcdr:
Usuz bucaksz kucandadr barbar anasnn, bir yeniyetme.
Byk bir alnla karlar lm de, alklayarak karlar; unuttunbeni
mavisinden bir yelkenliye binmitir. ()
Msryim, Btn Yort Savullar!, s. 78.
kual
Beline kuak, kemer, kl gibi eyler balamak1261 anlamndaki
kuanmak eyleminden trettii bu szc air kuanm yerine kullanmaktadr:
Tekinsiz Maydos denizi. Yunus yunuslamtr,
yzyor.
Fieklikler, zengiler, koumlar kual.

oyulu
air, kual szcne benzer biimde, oymak eyleminden trettii
oyulu szcn oyulmu yerine kullanmaktadr:
te onlarn sandukalarnda usta ii gazeller oyuludur.
Usta i, Btn Yort Savullar!, s. 138.
1261
495
yzkuylu
Yz ve kuyu szcklerinin bireiminden elde ettii bu szc ise Ece
Ayhann yz st anlamnda kulland anlalyor. Sanrz, kuyuya bakmak iin
eilmek eyleminde yzn aada kalmas durumundan hareketle tretilmi bir
szcktr bu:
Yzkuylu evrilirse srtnda daha byk bir yara grlr.
Raspop kafasyla porne trevleri.
Ortodoksluklar- XVII, Btn Yort Savullar!, s. 103.

Ortodoksluklar-XXI, Btn Yort Savullar!, s. 107.
vnsz, krek
vn szcnn dilde -li/-siz ekleriyle sfatlatrlm bir kullanm
yoktur; air, vnlecek bir yan olmayan anlamnda bu szc tretmitir. Bu
sfatla birlikte yer verdii, yine dilde kullanm olmayan krek szcn ise
kck yerine kullanmaktadr:
vnsz horozuyla.
Ortodoksluklar-XVIII, Btn Yort Savullar!, s. 104.
flemli, kask kasa

Ece Ayhan, alg trlerinden birinin sfat olan flemeliyi flemli
biimine dntrerek kulland iirinde, Trkenin szvarlnda yer almayan
kask kasa ikilemesini de tretir:
Saldrd baltasyla flemli alglara da. evrilmez bir malakof
fistann kaldrmtr.
Boynuna varncaya dek bir aygrd. Kaskkasayken yalvar
yakar olmutur bir sokak arkcs.
496
yunuslamak
air, dourmak anlamndaki yavrulamak szcnden rnekseme
yoluyla yunusun dourmas anlamndaki bu szc tretmitir:
Tekinsiz Maydos denizi. Yunus yunuslamtr, yzyor. ()
ayakyazs
Bu szcn, halk dilinde gelinin yzne yaptrlan telli pullu ssler1262
anlamnda kullanlan yz yazs sz beiyle kader anlamndaki aln
yazsndan hareketle tretildii anlalyor. Ayrca yaz szcnn ova
anlamndaki kullanm da bu tretimde belirleyici olmutur:
Deimsiz bir renciydi, eprimeyecek dudu. Ayakyazsndan
leh ovasnda dolatrlacaktr alrd.
cehennet
Cehennet szc, airin cennet ve cehennem szcklerini deiime
uratarak elde ettii bir bireimdir. air bu szc her iki kavram edeerli ya da
zde grdn yanstmak zere tretmitir:
Dirim ksa lm uzundur cehennette herhal abiler
()
Cehennet diye frlama frlama sabuklardm.
aparthan
Ece
Ayhan,
aparthan
tretimini,
apartman
szcyle
han
szcklerinin bireimiyle yapmtr. Burada han szcnn yolcularn

konaklama yerleri anlamnn yan sra eskiden yneticilere verilen bir san da
karlamas; apartman (emlak) sahibi kiilerin de kapitalist sistemde iktidarla
1262
Bkz. Trke Szlk, Dil dernei Yaynlar, Ankara, 2005.
497
ortaklk ilikisi iinde bulunan artkdeer (smr oran) blmcs kesimler

arasnda yer alna vurgu yapld karmna varmamz gerektirmektedir:
()
bacaklanmak
Trkede bacaklanmak biiminde bir eylem yoktur. airin trettii bu
szck ise, erkek cinsel organnn orta bacak biimindeki argo kullanmndan
hareketle ereksiyon olmak anlamn karlamaktadr:
Bylesi haftalk resimler grr ve bacaklanr abiler.
Mor Klhani, , Btn Yort Savullar!, s. 125.
zurnalamak
air, zurnaya dnmek, zurna haline gelmek, zurnay andrmak
anlamlarnda bu szc tretmitir:
Niin zurnalam bir zurnac
Gndere ekmitir kendini kta
Kendi Kendinin Terzisi Bir Kambur, , Btn Yort Savullar!, s. 127.
yapayalnzlk
Yapayalnz sfat, yalnz szcnn pekitirmeli biimidir; ama dilde
yalnzlk szc bulunmasna karn bunun yapayalnzlk biiminin kullanm
yoktur. air, yapayalnz szcnn pekitirmeli anlamn kavramsallatrarak bu
szc kullanr:
Kendi Kendinin terzisi Bir Kambur, , Btn Yort Savullar!, s. 128.
dnyaca, kantarlk
-ca/-ce eki, -baka ilevlerinin yan sra- ulus adlarna bitierek dil adlar
yapan bir ektir. air, bu ekle tm dnya dilleri anlamndaki dnyaca szcn
498
trettii iirinde, adalet/adil lm anlamna gelmek zere kulland kantarlk

szcne de yer vermektedir:
2. en gzel dnyacas Kantarlkn bir ey konmam.
Michael Kohlhaas, Btn Yort Savullar!, s. 176.
gzetimevi
Ece
Ayhan,
gzlemevi
szcnn
rneksemesiyle
gzetimevi
szcn tretir:
Medrese gzetimevindeki sanklar, mahkmlar ve deliler bir
gece yars kimseye belli etmeden atl tarmvaylarla bir gece yars
Takasapdan iliye tanmtr.
La Paix, Btn Yort Savullar!, s. 198.
gtoturu
air, k st oturup kalmak sz beini argolu kullanmla dntrerek bu
szc tretir:
2. Susarlar gtoturu. Zrafa soka, Galata.
ankabak
Kubak szcnden rnekseme yoluyla trettii bu szck, Anka
balkl iirinin ilk bendinde gemektedir:
1. mzasz bir yaz yaynlanr bir gn Babalide. Boazlar
zerine bir ankabak amlcadan.
alnlk
Bu szck, kadnlarn alnlarna taktklar altn ya da gmten ss eyas
ve yaplarda cephe bezekleri1263 anlamlaryla dilde yer ald halde Ece Ayhann
kullanmnda balk/iir bal anlamn karladndan szcksel sapma
rneklerinden biri olarak deerlendirilebilir:
iir alnlklar, nedense, iirin barndan koparlp baa
konulmu dizeler sanlr hep, deildir.
iir Alnlklar zerine, Anka, Btn Yort Savullar!, s. 147.
1263
499
prtl
Halk dilinde teberi; deersiz eya; basma ve ketenden kuma trleri
anlamlarnda kullanlan prt szcnden trettii, prty andran, prtya ilikin,
prtyla ilgili anlamlarna gelen prtl szcnu air Ortodoksluklarn XII.
iirinde kullanr:
Giderek lklar andrr olmutur konumas bir ku angut.
rperir hult aac altnda prtl bir vardapet.
koarl
air bu szc ayana abuk anlamnda kullanr:
te rh ve hokka
Zulme kar hadisler derleyen baba ve
Koarl ayaklaryla oul
ztc
air, tc sfatn kendince yeni bir biime kavuturarak bu szc
tretmitir:
Bakyorum bir aacn dahi var. Budakl, ztc ku, ve yars kire.
Dorusu, gemite tek kiilik bir bando, olarak.
dnderme, kocalmak
Bu iki szc bir arada vermemizin nedeni, airin znel tretimleri
olmalarna karn yerel zellikli bir sessel yap tamalardr:
iirin dndermesine hallalar ve
Kubakl ocuklar karlk veriyorlar
Salarak grlklerine gn uurtmalar, hurra!
500
1. () Kocalm bir boa km.

Deniz Kysnda Bir Ota, Btn Yort Savullar!, s. 219.
nsal znl, airlerin zaman zaman eski dnemlerdeki szckleri

kullanmak (archaism), zaman zaman da yeni szckler yaratarak gelecee dnk
giriimlerde bulunmak (neologism) gibi ynelimler sergilemelerini tarihsel dnem
sapmalar olarak deerlendirmektedir.1264 Yazarn yeni szckler yaratma olarak
belirttii znel tretimlerin zaten zerinde durduk; arkaik szck kullanmay da eer
sapmalar arasnda deerlendireceksek, bunun iin tarihsel dnem sapmalar
ifadesini kullanmann baka armlara yol aabileceini ve iaret edilmek istenen
uygulama alann tam olarak karlayamayabileceini belirtmekte yarar var. O
nedenle, arkaik szck kullanm sapmalardan biri olarak ele alndnda bunlarn da
yine szcksel sapma bal altnda verilmesinin daha uygun decei
kansndayz.
Ece Ayhann iirlerinde yer alan bu trden szckleri adan
snflandrmak olanakl. Bunlarn nite, baka, kimesne gibi bir blm Eski
Trkeye; huru, alessultan, hammaln- put, hamsin, varak, penik
gibi bir blm Osmanlcaya; kokot, raspop, porne, tuba, vardapet gibi bir
blm ise yabanc dillere ait arkaik szcklerdir.
2. YAZIMSAL SAPMALAR
Allmn ve yerleik kurallarn dnda kullanlan yazm biimlerini bu
balk altnda deerlendirebiliriz.
Ece Ayhann iirlerinde yazmsal sapmalar u biimlerde karmza
kmaktadr:
a) zel Adlar Kk Harfle Balatarak Yazma
Bu yazm biimi airin ilk iirlerinde ve Knar Hanmn Denizleri kitabndaki
iirlerinde grlr. Bu iirlerde neredeyse btn zel adlarn baharfleri kktr;
yalnz, bu zel adlara gelen eklerin kesme iaretiyle ayrlmalar dikkati eker. Onun,
byle bir yazm biimiyle bu adlar sanki kavramsallatrmaya alt da
dnlebilir:
Daha izilmemi baheleri iinde hi yaamam
1264
nsal znl, Edebiyatta Dil kullanmlar, Doruk Yaynevi, Ankara, 1999, 144.
501
bir lmsz bir krmzs kiremitleriyle akdenizin

akdenize uzanm bir kadn gibi iri puntolarla
ilk tramvay iileri grevi kalpda

bir gvercin uuyor bak ikinci merutiyet bir
Bel Kanto, Btn Yort Savullar!, s. 30.
Drdnc konumamzda
(ben nerdeyim?)
bir karnca taciri
Kollarnda eski balk dvmeleri

teodor kasap perhiz ahali imez
()
kova abdlhamit akam gazeteleri
dalar gibi yalnzlk ne gzel bir hi
b) zel Ad Olmayan Szcklere Gelen Ekleri Kesme aretiyle Ayrma

Bu yazm biiminin, eki kesme iaretiyle ayrlan szc brlerinden
ayrtrarak ne karma,
zellikle vurgulama
gibi nedenlere dayandn
syleyebiliriz:
ki ylan sarlptr, erirken yrngeler bir konakta. Nite
bkntlerle evrilmi.
Bir iz brakmak abas mdr? sylenerek yazdrlm bir

dvme. Gllabicilere.
502
Srlecektir bozukluklar biimi. Bir kzla mteri bir aynn

kucaklamasndan.
Ortodoksluklar-XI, Btn Yort Savullar!, s.. 97.

doma bir rlplak.
Bu sapma biimine Ece Ayhann iirlerinden onlarca rnek verilebilir; ama

bunlarn her birindeki yazm biiminin yukarda belirttiimiz amaca ynelik olduu
grlecektir.
c) zel Ad Olmayan Szckleri Byk Harfle Balatarak Yazma
airin bu biimde yazmay tercih ettii szcklerin bir ksm genellikle belirli
bir kii ya da corafi alann yerini tutmaktadr. rnein,
1. Sestosda, zeytin aalar altnda, Boaz yzerek geen,
gece renkli bir Atla seviir hero,
cmlesinde Atn byk harfle balatlarak yazlmas, airin bunu zgn mitolojik
ykdeki Leandrosun yerine kullanmasndan kaynaklanmaktadr. Aadaki
cmlede ayn biimde yazld gzlenen Ceset szc ise ya airin dorudan
kendisi ya da iirdeki anlatc ben iin kullanlmaktadr:
()Balangc kundak bir yangndan sonra bir trl bulunamayan
eski metresimin (Cesetimin) olan kardei. ()
Ancak, Ece Ayhann iirleri arasnda bunun dnda dnmemizi gerektiren

rnekler de vardr; kimi yerlerde ay ve gn adlarnn -gerekmedii halde- byk
harfle balatlarak yazlmalar gibi. Bilindii zere gn ve ay adlar, ancak belirli bir
tarihi gstermek iin kullanldklarnda, yani ncelerinde ve sonralarnda rakamla
yazlm saylar bulunduunda byk harfle balatlarak yazlrlar; bunun dndaki
yazmlarnda kk harf kullanlr. Ama air kimi rneklerde bunun dna kar:
1. Souk Haziranlar kalabalklar lmt. Bir arkada
arkalarndan yryor.
Ssne Kalmam, Btn Yort Savullar!, s. 184.
503
() nsan saati olarak bir Perembe, Ekim.

Madytos, Btn Yort Savullar!, s. 179.
Aslnda bu yazm biimini tercih ediinin altnda, her ne kadar rakamlarla

belirtilmemi olsa bile sz edilen zaman dilimlerinin Ece Ayhann belleinde ya da
imgeleminde somut tarihleri gsteriyor olmasnn bir etkisi vardr.
Benzeri bir durum u cmledeki tesi szc iin de sz konusudur:
3. Kim diyebilecek kz Irmanda ve dahi tesinde kapakl
saat yoktu?
Kapakl Saat, Btn Yort Savullar!, s. 218.
iirin btnnde II. Mahmut dnemi yneticilerinden Halet Efendiye

gnderme yapldna ve kz Irmayla kastedilen Boaz olduuna gre, bu
sorudan, Osmanl mparatorluunun bakenti stanbulda grlen bir uygulamann
bugn iin baka iktidar meknlarna, rnein Ankaraya ya da Anadolunun
btnne yaylm olabilecei sav sezilebiliyor. Dolaysyla airin, kendisi iin
somut bir corafi alan karlayan tesi szcn bu biimde yazmay tercih
ettii dnlebilir.
d) Kimi Szckleri Konuma Dilindeki Kullanmlarna Gre Yazma
Bu adan verilebilecek rneklerin banda, airin aabey szcnn
konuma dilindeki sylenii olan abiyi dorudan yazl anlatma dahil etmesi
gelmektedir:
ay osmanllam abi tfeki olmu
ve korkun ta glmekler muhliste
iirimiz erkek emzirir abiler

iirde, ne olur sz beinin konuma dilindeki nolur biimiyle yazlmas

daha ok hece ya da aruzla yazlm iirlerde l gerei bavurulan bir yol olarak
karmza kar; ama aadaki dizelerde byle bir durum bulunmad halde air bu
sz beini konuma dilinde rastlanan biimiyle olduu gibi yazya tamtr:
zrlamadan anlat on ikisi de deli olan kardelerini Mbeccel
504
Ece Ayhan, ilk kitaplarnda ortalara gelen olumsuzluk ekini konuma dilinde
sylendii biimiyle (-mi) yazmasna karn kitaplarnn sonraki basklarnda bu
eki yaz dilindeki biimiyle deitirmitir; ancak, Zambakl Padiahtaki bir iirinde
gemeyen szcn gemiyen biiminde yazdn gryoruz:
Ustasndan gemiyen bir deniz
Gittike uzaklayor, okunmuyor.
XVII, Btn Yort Savullar!, s. 161.
Saydmz yazmsal sapma biimlerine, tekil bir rnekle snrl kalan

aadaki kullanm da ekleyebiliriz:
tutaknda seviyorum yazl bir tabancayla koardn. Bir
haha, yolcusunu tamaya hazr.
Grld gibi, nlyle balayan bir ek aldnda sonundaki k sert nsz

yumuayarak ye dnmesi gereken tutak szc bu yazm kuralna uygun
biimde yazlmamtr. air bu szcn biimsel btnln korumay sessel
yapsndan dolay istemi olabilir; ama bu sapma biimi tekil bir rnekten ibaret
olduu iin nedeni asndan bir kesinlie varmamz zor grnyor.
Buna benzer bir rnek de airin Son iirler kitabnda yer almaktadr.
Bilindii gibi -a ve -e nlleriyle biten eylemler nlyle balayan bir ek
aldklarnda araya giren y kaynatrc nsz bu son seslerin syleyite
daralmalarna neden olur; bu, yalnzca imdiki zaman kipli eylemlerde yazya
yansyan, br rnekler iin ise yalnzca konuma dilinde kalan bir ses olaydr. Ece
Ayhan, Bir Askeri airin lm!nde sabuklamak eylemini ulal kullanrken
bunu olduu gibi yazya da yanstmtr:
Ben bir zamanlar, mstahkem mevkisiydim iirin, ssl!
diye sabuklyarak.
Bir Askeri airin lm!, Btn Yort Savullar!, s. 240.
3. BMBLMSEL SAPMALAR
Doan Aksann da dikkati ektii gibi, kimi airler ortak dilin belli,
kalplam eylem ekimlerinde, szcklerin baka szcklerle badatrlmasnda
bilinli deiikliklere gitmekte, bir eit zgrlk yaratma ve beklenmeyen
505
kullanmlarndan
yararlanmay
denemektedirler.1265
Bu
yndeki
sapmalar
biimbilimsel sapmalar olarak adlandrabiliriz.

Ece Ayhann iirlerinde biimbilimsel sapma iin verilebilecek ok sayda
rnek vardr. Bunlar arasnda ona zglyle dikkati ekenlerin belli ballarn ele
almaya alalm.
Bu ynde en ok gze arpan, -dir bildirme ekiyle kullanm olmayan
szcklere bu ekin getirildii rneklerdir. zellikle de diye ilgecini sklkla
diyedir biiminde kullanmas bu adan dikkati ekicidir.1266
airin bu zellikteki kullanmlar diyedir szcyle snrl deildir. -dir
bildirme eki geni zaman kipli eylemlere gelmedii halde Ece Ayhann bu ynde
tam tersi bir yol izledii dizelerine/cmlelerine rastlayabiliyoruz:
() Nasl atlar ve nasl katanalar rrdr. Varlan derinlikte.
iir de duraklarda dinlenirdir, dinlenir.

XII, Btn Yort Savullar!, s. 160.
Ece Ayhann, -dir belirtme (haber) eki alm szckleri biimbilimsel

adan sapma diyebileceimiz biimde kulland baka dizeleri/cmleleri de
vardr. Bunlardan biri r geni zaman ekini iin ilgeciyle birlikte mastar ekleri
yerine kullanmasdr:
Kentlilerin mutluluu ldrlr iindir.
s. 143.
Bu arada, iin ilgecinin -dir bildirme eki getirilmemi biimiyle de geni

zaman kipli bir eylemden sonra kullanld aadaki rnekte, airin yine geni
zaman ekini mastar yerine kullandn da anmsatalm:
() Geciktirsin iin soyunmasn istanbulinler.
Ordodoksluklar-XI, Btn Yort Savullar!, s. 97.
1265
Ece Ayhan, Gizli Yahudi, Btn Yort Savullar!, s. 70; Ortodoksluklar-III, a.g.e., s.104; Kr
Bir eme, a.g.e. , s. 204; Deniz Kysnda Bir Ota, a.g.e. , s. 219; Padiah ile Aslan, a.g.e., s.
225.
1266
506
Bildirme ekinin sfat tamlamasnda tamlayana getirilmesi ise yine bir

biimbilimsel sapmadr:
Mhrnde iir kazldr bir padiah
XVIII, Btn Yort Savullar!, s. 162.
Ece Ayhann bu eki kullanmay ok sevdiini aadaki rneklerden de

anlayabiliyoruz; air, gerekmedii halde iskeleti ve dolatrlacak szcklerini
bildirme ekiyle yazmtr:
karr bir sandk Kse Khya iskeletidir yklkten. ()
Ortodoksluklar-IV, Btn Yort Savullar!, s. 90.
() Ayakyazsndan leh ovalarnda dolatrlacaktr alrd.

Hatta bir iirinde aykr bir kullanm rnei olarak -dir ekini birbirini
tmleyen iki gemi zaman ekinin arasna koymas, ayn zamanda onun, dili yapsal
ynden bozunuma uratmada bu eki ne denli ilevsel bulduunu da gstermektedir:
() Nerden kalmtrd taklp bir gelin teli salarnda
darmadan. ()
Trkede, -l sfat yapm eki ve onun olumsuzu olan -sizin oul

szcklerle kullanm yoktur; ama Ece Ayhann kargalarl,1267 denizlerli,1268
kimselersiz,
1269
perdelersiz ve kalp sabunlarsz1270 gibi rneklerle bu dilsel
tutumun dna karak biimbilimsel sapma rnekleri verdiini gryoruz.

air, kimi zaman oul eki kullanm ynnden de biimbilimsel sapma
yollar
izlemektedir.
-mek
mastar
eki
bulunan
szcklere
oul
1271
getirilemeyecei halde glmek mastarn glmekler biiminde kullanmas,
eki
bu
eki araya bir ksa izgi koyarak baca szcne iki kez getirip bacalarla-larla
biiminde yazmas1272 buna rnek olarak verilebilir.
1267
Ece Ayhan, XXIV, Btn Yort Savullar!, s. 163.

Ece Ayhan, ki Mektup, a.g.e., s. 230.
1269
Ece Ayhan, Artk Atndan nmeden Sevimeye Almalsn, a.g.e., s. 143.
1270
Ece Ayhan, Padiah ile Aslan, a.g.e., s. 225.
1271
Ece Ayhan, apal Kar, a.g.e., s. 62.
1272
Ece Ayhan, Bbilden Bir Piin Propagandas, a.g.e., s. 49.
1268
507
Ortodoksluklardaki bir iirinde ise Ece Ayhan, ardl bir biimbirim olan
soru ekini cmlenin ilk szc gibi kullanarak ilgin bir biimbilimsel sapma
rnei verir:
Miydi? Bir Levanten miydi? kokotun yeeni.
Ece Ayhann iirlerinde bu balamda deerlendirebileceimiz kimi yer ad

kullanmlar da dikkati eker. air, bu yer adlarn kendisinin znel yorumlarn
yanstacak biimde kullanarak biimbilimsel sapma rnekleri verir. Bunlar arasnda
Karagmlkl yerine kulland Kaprakaragmrkl,1273 Beyolulular yerine
kulland Beyolanllar1274 szckleriyle, Ayasofya ve Pera szcklerinin
bireiminden elde ettii Ayapera1275 szcn ve azize sfatn Ayasoyfa
szcndeki sofya ibaresiyle birletirerek oluturduu Azize Sofya1276
saylabilir. Karagmrk szcn bir iirinde de Karagmr1277 biiminde
bozarak kullanr.
Yukarda saydklarmza; ka yllar,1278 gzeligeli,1279 gldkte,1280
sarlptr,1281 stavroz karmak bilir1282 gibi biimbilimsel sapma rneklerini de
ekleyebiliriz.
4. SZDZMSEL SAPMALAR
Ece Ayhann iirlerinde onlarca szdizimsel sapma rnei olduundan
bunlar tek tek rneklememiz olanaksz. Ama bunlar arasnda en dikkat ekici olan,
airin, sfatlar genellikle niteledii addan sonra yazmasdr. Bu, Trkenin szdizimi
kurallarna aykr bir kulanmdr; ama iir kitaplarndan birinin adnn bile Baksz
Bir Kedi Kara olmas sanrz ondaki bu eilimin younluunu gstermesi
bakmndan nemli bir gstergedir.
1273

1275
Ece Ayhan, Ortodoksluklar-XXVII, a.g.e., s. 113.
1276
Ece Ayhan, Cankurtaran, a.g.e., s. 182.
1277
Ece Ayhan, Riyaziye, a.g.e., s. 211.
1278
Ece Ayhan, ki Tekerlekli At, a.g.e., s. 80.
1279
Ece Ayhan, Ortodoksluklar-XIII, a.g.e., s. 99.
1280
Ece Ayhan, Firavun, a.g.e., s. 76.
1281
Ece Ayhan, Ortodoksluklar-XV, a.g.e., s. 101.
1282
Ece Ayhan, Ortodoksluklar-XXVI, a.g.e., s. 112.
1274
508
air, kitabnn adnda olduu gibi kara sfatn iir iin de kullanr; yine
szdizimsel sapmaya rnek oluturan bir biimde:
Btnleyemez mi sanyorsunuz alr bir iir kara
Yukarda paralanm yzleri
Trkiye mezarlnn derinliklerinden karp
Ala Ala Hay, Btn Yort Savullar!, s. 135.
Sfat, niteledii addan sonra yazma tutumunu air bir yerde daha da ileriye
gtrr; bu szckleri birletirerek deta bileik szck gibi kullanr:
Emzirir bir taocua yazgsnmor. ()
Ece Ayhan, sfat tamlamalarn kullanrken izledii bu aykr tutumunu ad

tamlamalar iin de srdrr; kimi ad tamlamalarnda tamlanan tamlayandan
nce yazmay tercih eder:
Dzl Azize Sofya. ayakl bir aata boynu krk bir
adam; entari giyindirilmitir.
Cankurtaran, Btn Yort Savullar!, s. 182.
Burada air Ayasofya ve azize szcklerinin bireiminden trettii yer

adn dzlk szcyle tamlamaya sokmu, sonuta Azize Sofya dzl
olmas gereken sz beini yukardaki biimde kullanmtr. Benzer biimde,
aadaki rnekte de spanyol fal olmas gereken tamlama, eleri ters evrilerek
fal spanyol olarak kullanlmtr:
Boulmu geldiler denizden ikindi zeri, yeil uhal kahveler
rhtmnda gizlenmi ivit rengi evlerine. Fal spanyol.
Epitafio, Btn Yort Savullar!, s. 68.
Buna benzer rnekleri artrabiliriz. Diyebiliriz ki szdizimiyle oynamak,

szcklerin yerlerini deitirerek belirli bir okuma ve allmama alkanlna
mdahale etmeye almak onda neredeyse kendiliindenlemitir. Ancak, bu
sralamadaki bozukluu okur yeniden zihninde dzenleyerek metni okumay
srdrmezse birtakm anlam karklklarnn ortaya kmas da sz konusu olabilir.
rnein,
airlikten kesilenler kolu!()
509
hitabnn airlikten kolu kesilenlere olduu gz nnde bulundurulmayp anlam

srf airin szck sralamalarna gre karlmaya allrsa, okurun, airlikten
kesilenler (onun) koludur gibi bambaka ve balam asndan ilevsiz bir
tasarmdan hareket ederek metni anlamsz bulmas da olasdr.
kinci Yeni iirinin zellikle ilk yllarnda sk rastlanan szdizimsel
sapmalardan biri, geisiz eylemleri geili gibi kullanmaktr. Seyrek olmakla
birlikte Ece Ayhan da kimi iirlerinde bu yola bavurur:
ieksiz lrm dkknlar
lmek eyleminin nesneli kullanm yoktur; birini ya da bir eyi lmek

biimindeki tasarmn cmle olarak davurumu szdizimsel sapma rnei
oluturmaktadr. Ayn durum aadaki rnekte de grlmektedir:
Gidip bir ilkokulda uyuyacaktr, btn o s denizleri, eytan
minarelerini, belki de.
Uyumak, nesne almayan eylemlerden biridir; air bu eylemi geili gibi

kullanp ona nesneler ykleyerek szdizimine uymayan bir cmle kuruluuna
gidiyor.
Ece Ayhann iirlerindeki szdizimsel sapmalar yalnzca birer dil oyunu ya
da airin zgnlk aray ynnde salt biime dayal deneysel uygulamalar gibi
dnmek, bu iirlere ok yzeysel ve modern edebiyatn okynl i dinamiklerini
hesaba katmadan bakmak anlamna geleceinden; br sapma trleriyle bu sapma
trn de onun dnsel, poetik ve estetik tutumlarnn yan sra modern sanatn
evrensel geliimiyle birlikte deerlendirmek gerekir. Bu balamda onun; okuru
alkanlklarnn dna kararak yaratc okuma srecine zorlamak, okur algsn
modern insan gerekliine uygun bir paralanmlk iinde i ie perspektiflere
doru ekmek ve bilincini srekli uyank tutmak, metnin kendi i hiyerarisi
diyebileceimiz dzenleniini paralamak, yazdklarnn kolayca tketilmesini
nlemek gibi birbirini btnleyen ok sayda niyetinden/hareket noktasndan/edebi
kaygsndan sz edilebilir.
510
5. ANLAMSAL SAPMALAR/ ALIILMAMI BADATIRMALAR

Allmam badatrma, szcklerin anlamsal belirleyicileri ve anlam
ayrclar ynlerinden allmn dnda, genellikle de okuru artacak ve ilk anda
yadrgatacak biimde badatrlmas olarak tanmlanabilir.1283
Bu
adan
dndmzde,
Ece
Ayhann
iirlerinde
allmam
badatrma elerine rastlanmayan rnek saysnn yok denecek kadar az olduunu

sylemek abart olmayacaktr. Onun nerdeyse btn iirleri anlamsal sapmalar ierir;
iirlerinin zgn yann da byk lde bu kendine zg badatrmalarnn
ayrksl salar. Alattin Karacann da iaret ettii gibi, kinci Yeni iinde
allmam badatrmalara ve mantk d syleyilere en ok yer veren; dolaysyla
dile saldrmada en ileri giden air Ece Ayhandr.1284
Bu gerein altn izdikten sonra onun iirlerindeki allmam badatrma
elerine rasgele setiimiz birka rnei vermekle yetineceiz:
Sazlarn arasndaki sukuu iniltili ve aysz Asyay bacaklarndan imek:
Sazlarn arasnda bir asya
sukuu iniltili aysz
()
Onu irkin bir ekilde
gelir gelmez avularmla itim
kula atlar gibi bacaklarndan
cambazlar adrnda bir gece
Karnca taciri, icra-iflas duas:

Gn douyorken rmakta
bir karnca tacirini diri diri gmyorlar topraa
zavall apkas kars ve kzkardeiyle birlikte
sessizce bitiveriyor ilk gnete icra-iflas duas
Kskanln zambaklar, yeralt gmtl:
1283
Bkz. Doan Aksan, iir Dili ve Trk iir Dili, Engin Yaynlar, Ankara, 1995, s. 75, 149, 176,
177.
1284
Alattin Karaca, kinci Yeni Poetikas, Hece Yaynlar, Ankara, 2005, s.228.
511
Seriyor zambaklarn kskanln bir delikanl. Yeralt

gmtl ak.
Ortodoksluklar-II, Btn Yort Savullar!, s. 88.
(Bir kentin) kendi kendisini yok etmesinin caddeleri, salgndan kar yalar:
Ayaperann kendi kendini yok etmesinin caddeleri. Braklm
bir kentin kar yalar salgndan.
Baloncusu umu kan mavisi balonlar:

Bir bakmm baloncusu umu kan mavisi balonlar
Kularn vurulduu mevsim skdar iskele alannda
Gkyznde Bir Cenaze Treni, Btn Yort Savullar!, s. 136.
Yukardaki dizelerini alntladmz iirin bal da ayn sapmann zgn bir

rneidir: Gkyznde Bir Cenaze Treni.
Sylediimiz
gibi,
Ece
Ayhann
iirlerinde
yzlerce
anlamsal
sapma/allmam badatrma esi bulmak olanakldr. Zaten onun iirlerini ekici

kld kadar okur asndan g anlalr hale getiren etkenlerin banda bu sapma
trne ok youn bir biimde yer vermesi gelir.
Modern iirde br sapma trleri gibi allmam badatrmalarn da baskn
bir biimde ne kmas, bu iirin en belirgin zelliklerinden biri olarak grdmz
zgnlk araynn doal bir sonucudur. Yirminci yzylla birlikte airlerde ortaya
kt gzlemlenebilen temel eilim, okur ounluu ve ortak imgelem asndan
nemli bulular, veciz szler vs. sunmak deil; yeni, farkl ve deyi yerindeyse
cins tasarmlar yakalayabilmektir. O yzden de artk airlerin peinde olduklar
edebi/tarihsel konum byk ya da nemli air olmak deil, zgn ya da cins
air olmaktr, diyebiliriz. Bu balamda deerlendirildiinde, Ece Ayhann bylesi
bir hedefe ulaabilmi belli bal adlardan biri olduu yadsnamaz.
E. MGELER
Modern iirin kurucu temel esinin imge (imaj) olduunu syleyebiliriz.
Trk iirinde ise imgenin bu balamda ncelenen bir e olarak ne kmas kinci
Yeni hareketiyle olmutur. kinci Yeni iirinin bir bakma btnyle imgeye
dayandn syleyebiliriz.
512
Ece Ayhann iirlerindeki imgelere deinmeden nce bu terimin tanm ve

zellikleri zerinde ksaca durmay gerekli buluyoruz. mge iin yaplan eitli
tanmlarn genel olarak grsellik/grnt paydasnda bulutuu grlyor. Doan
Aksan imgeyi sanatnn eitli duyularyla alglad zel, zgn bir grntnn
dille aktarl olarak tanmlamakta ve onun bir betimleme deil, znel bir
yorumlama1285 olduunu belirtmektedir. Nurullah etinin tanmlamas da benzer
bir yaklama dayanmaktadr:
maj, d dnyadan alnan malzemelerden yola karak, onlarn
artrd izlenimler ve alglarla i dnyada, zihinde yani sjede
oluturulan grntnn addr.1286
mgeyi Emin zdemir, duyularla algladmz varlklarn, durumlarn
zihnimizdeki grntleri, bunlarn iire yansm biimleri;1287 Norman Friedman,
fiziksel bir alglamann rettii bir duyumun zihinde yeniden retilmesi olarak
tanmlamaktadrlar. Friedman, zihnin dorudan fiziksel alglamalar yanstmadnda
da imgeler retebileceine dikkati ekerek bu durumun gerekleim srelerini
birka rnekle amaya alr:
Bir zamanlar algladmz, ama artk var olmayan bir eyi alglama
giriiminde, zihnin deneyim zerinde amaszca gezinmesinde, imgelemin
alglamadan yola karak kurduu bireimlerde ya da ryalara ve ate
nbetine zg sanrlarda, vb. olduu gibi.1288
Yukardaki tanmlar da gz nne alarak diyebiliriz ki imge, bir yaant
esinin ya da estetik bir tasarmn itkisiyle, dilin denenmemi olanaklarn
deneyerek ve iirsel iletiim iin szcklerin olas tm anlam almlarn ilevsellik
d brakmamaya alarak oluturulan zgn, arpc, soyut grntlerdir. Bir airi
zgn ve kalc klan ana etmenlerden biri de imgelerinin benzersiz olmasdr. iir,
bir anlamda imgelerle dnme sanatdr.1289 Ama bir iirin imgesel gc yalnzca
airin yakalad imgelerin kendi balarna zgn olmalaryla salanmaz; imge
denetimindeki ve imge rntsndeki ustalk da bu bakmdan ayn derecede
nemlidir.
1285
Nurullah etin, iirde maj ve Sembol, Trkoloji Dergisi, X, 1 (1992 ).
1287
Emin zdemir, Yaznsal Trler, Bilgi Yaynevi, Ankara, 1999, s. 58.
1288
Norman Friedman, mge, (ev. Kemal Atakay), Kitap-lk, 74 (Temmuz-Austos 2004).
1289
Emin zdemir, a.g.e., s. 57.
1286
513
Modern iirin kendini hemen ele vermeyiinin nedenlerinden biri olarak

imgelerle
kuruluyor
olmas
gsterilebilir.
Yaratc
imgelemin
gereklii
dntrd ya da znel bir biimde yeniden rettii dnlrse, imgelerin zgl

bir gereklik dzleminde anlamlandrlmalarnn gereinden yani imgesel bir anlam
uzamndan
sz edebiliriz;
dolaysyla
iir okurunun imgeleri
almlamas,
anlamlandrmas da yaratc imgeleminde airle benzer sreleri yaamasyla

yakndan ilgilidir. Yaratc okuma srelerine uzak bir okurun (yani edilgen/pasif
okurun) ise modern iirle dorudan bir ba kurabilmesi olanakszdr.
mgeler, sahip olduklar younluk bakmndan trl anlam katmanlarnda
amlanarak yorumlanmaya olanak verirler; nk byk lde szcklerin
armsal anlamlar zerine kurulurlar. zdemir ncenin de iaret ettii gibi, imge
szcn belirtme, gsterme ve adlandrma zelliklerine bir yenisini daha
eklemektedir: arm.1290 armsal anlaml szcklerin bir aradal iire hem
bir dinamizm hem de kalclk ynnden bir avantaj salar; nk bunlar belirli bir
anlam alanyla snrl olmadklarndan, eitli yorumlara olanak salayarak kolay
tketilebilirliin tesine geebilirler.
Ezra Pounda gre imge bir anlk zihinsel ve duygusal btn sunar; bu
btn, tm sanat yaptlarnn varlnda hissedilebilen apansz bir uyantr.
Pound, imgenin modern iir iin nemini u szlerle dile getirir:
Bir mr boyu sadece bir tek imaj sunmay baarabilmek, ciltler
dolusu almalar yapmaktan ok daha iyidir.1291
Poundun dikkati ektii bu bir anlk zihin durumu iin J-L. Joubert ksa
devre nitelemesini kullanr.1292 Her ne kadar Maurice Blanchot ortak zmlemeye
gre imgenin nesneden sonra olduunu, onun ardndan geldiini sylese de1293
bu, imgenin izdmsel ve duraan bir grnt ya da yalnzca nesnel gerekliin
dolaylanmas olduu anlamna gelmez; az nce deindiimiz bir anlk zihinsel ve
duygusal btn ve ksa devre nitelemeleri erevesinde dnldnde, imgesel
dntrm srecinde nesnenin nceliinin kaybolduu ve imgenin kendine zg
1290
zdemir nce, iir ve Gereklik, Can Yaynlar, stanbul, 1995, s. 18.

Ezra Pound, Gemie Bir Bak, (ev. Perem Ycer), 20. Yzyl Edebiyat Sanat iinde, (Yay.
Haz. Hseyin Saliholu), mge Yaynlar, Ankara, 1995, s.29.
1292
J-L. Joubert, iir Nedir?, (ev. Ece Korkut), Ankara, 1993, s. 62.
1293
Maurice Blanchot, Yaznsal Uzam, (ev. Sndz ztrk Kasar), Yap Kredi Yaynlar, stanbul,
1993, s. 245.
1291
514
dorudanl iinde almlanmasnn zorunluluu kendini aka hissettirir. mge, bu

ksa devre durumuna zg hzla kavrandnda okurda tam karln bulur; bu
hz ise onun kendiliindenlii salar. smet zelin dedii gibi, imge btn hzn
kendiliinden olmaya borludur.1294
Kendine zg dorudanl iinde kavranmasnn zorunluluu ayn zamanda
imgenin anlam zelliinden kaynaklanmaktadr. Bu zellii Octavio Paz yle ortaya
koyar:
[mgede] anlam ve anlam-dlk birbirlerine eitlenirler. mgenin nihai
anlam budur: mgenin kendisi.1295
mgenin anlamnn kendisi olmas, onun metin d balamlarn yordamna
gereksinim duyulmakszn metnin kendi i balamnda ve br imgelerle ilikisi
iinde almlanabilirliine iaret eder. Bu, aslnda gl bir imgenin zelliklerinden
biridir; nk metin d nesnel balamlarn kodlanmasndan baka bir zellii
olmayan imgelerin okurla bulumasn nleyen kapall estetik bir younluktan
deil, bir d zorlamadan, iirselliin doasyla dorudan ilgisi olmayan baka bir
snrlamadan kaynaklanr. iir, imgeleriyle birlikte kendi kendine yeterli olabildii
lde gcn ortaya koyar; gcn ve zenginliini kendi dndaki elerden
almaya alan bir iir yalnzca baml olduu eleri nceleyeceinden kendini en
batan geri plana itmi olur.
Ece Ayhann iirlerinde imgelerin, Knar Hanmn Denizlerindeki
iirlerinden balayarak daha ok allmam badatrmalarla kurulduu grlr.
Uzak szckler arasnda kurulan anlam ilgisinin yaratt younlukla glendirilen
bu imgeler zgn olduu lde etkileyici ve grntsellii bakmndan aklda
kalcdr. rnein Fayton iirinde,
intihar karas bir faytona binmi geerken ablam
()
Fayton, Btn Yort Savullar!, s. 37
dizelerindeki intihar karas bir fayton imgesi, az sayda ve anlam ak szcklerin

badatrlmasyla kurulmasna karn btnyle zgn ve airin vermek istedii
duygusal younluu okura iletebilir niteliktedir. Ayrca, sz edilen faytonun soyut
1294
1295
smet zel, iir Okuma Klavuzu, dam Yaynlar, stanbul, 1990, s. 62.
Octavio Paz, Yay ve Lir, (ev. mer Saruhanlolu), Armoni Yaynlar, stanbul, 1991, s. 94.
515
grnts yklendii tm armlarla okur zihninde bir anda yer tutabilmektedir.

mgenin dayand yaantsal enin (Fikriye Hanmn ankaya yolunda bir faytonda
intihar edii) tikellii iirsel kurguda alp baka soyut balamlarla da
ilikilendirilebilecek biimde ilenerek metnin estetik iletiim ilevinin okynl bir
dzleme evrilmesi salanabilmitir. mge, bu yaantsal enin bilinmesiyle
gcnden, gizeminden, farkl armlarla yeni anlam almlarna olanak verip
yaratc
imgelemde
yeniden
retilebilir
olma
devingenliinden
bir
ey
kaybetmemekte, tam tersine, sz edilen olaydan yola klarak dnldnde

daha da gl ve zengin arml hale gelmektedir.
airin, soyut bir durumu somut bir grntyle veren imgeleri de olduka
zgn ve baarldr. rnein,
Yzmde bir pazar gnnden kalma
koca hans bir arp iareti
dizelerindeki imge, allmam badatrmann yan sra soyut anlam almlarnn

somut bir gstergeye yklenmesi, btn duygusal younluun bu somut gsterge
araclyla verilmesi bakmndan da olduka baarldr.
lk kitabnda, kinci Yeninin zellikle balang evresindeki tipik syleyi
zelliklerinin izleri grlen birka iirindeki imgeler ise yine allmam
badatrlmalarla kurulmalarna karn daha az baarldr. Bunlar, yer yer
zorlamaya dayal olduklar gzlenebilen ve deneysellik snrlarn aamayan,
gerekst elerin iirsel dokuyla tam olarak btnleemedii imgelerdir:
Neden aylar girerken kurun harflerle sallara
ismail soda ien kalabalklara doru cumhuriyet olmu
anlamyorum ey yani ishak bakr kaplarda bakr tokmak
()
Denizkz Eftalya, Btn Yort Savullar!, s. 50
Ancak, belirtmemiz gerekir ki air -az sayda da olsa- ilk iirlerinde ve ilk
kitabnda grlebilen bu tr rneklerden hzla kendini syrarak zgn, gl ve
iirsel dokuya ustalkla yerletirdii imgelere ynelmitir.
Sonraki kitaplarnda ise kendine zg bir anlat evrenine ve younluklu
olarak dzyaz iire yneldiinden imgeleri de buna uygun bir geliim gsterir.
516
airin yer yer deta szcklerle minyatrler izmeye alt dizelerinde

betimlemeler minyatrel bir perspektifi yanstrken, imgelerde de ayrntlar n plana
geer:
ndirdi periciini kilidin. Drtkal Aleko. neard myd
bandaki krlak?
Ortodoksluklar-XIV, Btn Yort Savullar!, s. 100.
Arka kaplardan girerdi evlere, bykl bir kalebent. ()

()
Ezelden beri oturmu byklarnn kap nne
Bu tr minyatrel imgeler yalnzca dize ya da cmlelerde kalmaz; ksmen

Ortodoksluklardaki ve zellikle de ok Eski Adyladrdaki iirlerin eylem, kii
ve mekn elerinin verilii bakmndan btnyle birer minyatr sahnesini andrd
grlr. Bu iirler, ierdii grntler ancak minyatrlerde rastlanabilen trden bir
perspektifle verildii iin okurda minyatr tablolarnn metin olarak aktarl
izlenimini brakmaktadr. Bu noktada Ece Ayhann tmeli tikelde, btn ayrntda
verme tarznn imgelerine de yansdn, imgelerinin genel zelliklerini de
belirlediini syleyebiliriz.
unu da belirtmemiz gerekir ki onun kimi imgeleri simgesel ilevle kulland
szcklerle desteklenir. Bu szckler arasnda zellikle kara ve sarnn kart iki
toplumsal katman temsil etmek zere ne kt grlr. Ece Ayhann iirlerinde
kara/karanlk ezilen snflarn, mlkszlerin, dlanmln, iktidar kartlnn,
ksacas airin kendini konumlad toplumsal ve dnsel duruun; sar/sarnlk
ise iktidarn, otoritenin, mlkiyetin, ayrcalkl snflarn yani airle tam kart kutupta
yer alanlarn rengidir.
Ece Ayhann ilk iirleriyle Knar Hanmn Denizleri, Baksz Bir Kedi
Kara ve Devlet ve Tabiat ya da Orta kiden Ayrlan ocuklar in iirler adl
kitaplarnda daha ok tanmlayc ve betimleyici imgelerin bulunduunu, br
kitaplarnda bunlara hareket imgelerinin de eklendiini syleyebiliriz. Bu imgeler
youn, zgn ve ayrks olduklar kadar airin poetik izgisini kendine zg ynde
517
glendirerek
srdrmesinde
ve
edebiyat
tarihindeki
salamlatrmasnda da en belirleyici rol oynamlardr.
518
farkl
konumunu
SONU
519
Trk iirindeki yenilik hareketlerinin en nemlilerinden biri olan Garipin

(Birinci Yeni) ilkeleri ve rnekleriyle anmaya balad 50li yllarn balarnda
farkl bir iirsel k iin araylarn da kendisini yava yava hissettirmeye balad
grlr. lk tepkisel k, Attil lhann nclk ettii Mavi dergisi etrafndaki
airlerden gelir. Attil lhan, iirde imgesel ve duygusal younluu toplumcu
gereki duyarlkla birletirerek kendine zg izgisini ortaya koyarken, gen airler
arasnda nemli bir destek grubu bulur.
Mevcut iirsel ynelimlere tepkiselliklerinin yan sra gerek iirin kuramsal
sorunlarna yaklamlar ynnden gerekse de verdikleri rneklerin allmn
btnyle dnda olmalar bakmndan asl yeni ve aykr k gerekletiren airler
ise 1954ten itibaren Yeditepe, Pazar Postas ve Yenilik gibi dergilerde younluklu
olarak grlmeye balayan lhan Berk, Cemal Sreya, Edip Cansever gibi adlar
olmulardr. Ksa sre iinde Ece Ayhan, Sezai Karako, Turgut Uyar, lk Tamer
gibi airlerin de bu yeni ka katlmalaryla birlikte Trk iirinde kinci Yeni
olarak adlandrlan hareket olumaya balam, bylece etkileri uzun yllar devam
eden bir iir anlaynn temelleri atlmtr. Bu airler, hem dil ve anlatmlar hem de
iirde yer verdikleri temalar ve bu temalar ileme teknikleri bakmndan Trk
iirinde yeni bir r amay baarabilmilerdir.
Ece Ayhan, kinci Yeni airleri arasnda kendisine nemli bir yer edinirken
zellikle iirde anlam sorunu etrafnda gelien tartmalarda en ok gnderme
yaplan airlerden biri olmutur. Dnceleri gibi iirleri de okur ve eletirmenler
asndan olduka aykr eler barndran Ece Ayhan, yalnzca yaptlaryla deil
poetik grleriyle de edebiyat dnyamzda sesini duyurmu ve zellikle kendisinden
sonra gelen kuaklar zerinde nemli bir etki brakmtr.
Ona gre sanatn en belirgin zellikleri kurgusallk, yalnzlk, srgnlk,
sessizlik, gizlilik, kalclk, uzun ve ileli bir yolculuk olma, ahsi ve muhterem
olmamadr. Sanatn her alannda kktenci bir deiimden yana olan Ece Ayhan,
gelenee ve gelenekten yararlanma dncesine de btnyle kardr. Sanatta
geerli olann diyalektiin yasalar olduunu ve bu yasalarn da srekli bir deiimi
getirdiini savunur.
Ece Ayhan, iire ise her eyden nce bir dil sorunu olarak yaklar. iirin,
verili dnce ve duyarlklara olduu kadar lnl dile de kar kla olumaya
520
balayan bir dil anlay zerinde ykselmesi gerektii kansndadr. Ona gre air
kart gr ve duruuyla ayn zamanda bir tr dnr olmal, iirini dnceden
soyutlamamaldr. iirle dncenin sk ilikileri, ayn zamanda airin farkl bir dil
kurma edimiyle de balantldr. Ancak tm bunlarn temelde etike dayand
unutulmamaldr.
iir, hibir zaman gereklikten kopuk bir ura deildir; tam tersine, airin
asl amac gerekliin grnd ya da gsterilmeye alld gibi olmadn aa
karmak, olgu ve olaylara bambaka perspektiflerden bakabilmektir. ktidar ve
iktidar bileenleri
kendi karlar dorultusunda
tarih boyunca
gereklii
arpttndan, air iktidar karsnda her koulda muhalif kimliini korumal ve

bundan asla dn vermemelidir. Gerekliin aratrlmasnda zorunlu uraklardan
biri olan tarih de egemen sylemlerin ve karmlarn dnda kalnarak air
tarafndan btn ynleriyle sorgulanmaldr. Bu muhalif duru, onun aykr ve
marjinal bir kiilik olarak tanmlanmasna neden olacaktr; ama bundan
kanmamak gerekir, nk marjinaller toplumun gerek anlamda yz akdrlar.
Okur ise bu srete hi hesaba katlamamal, air mevcut okur iin deil kendisi ve
ideal okuru iin yazmaldr.
Ece Ayhan, iirin dllendirilmesine kardr; bunun bir tr boyun eme
olduunu dnr. Onun kansnca asl vnlmesi gereken dl almak deil
almamaktr; nk bu, airin sindirilemeyiinin ve kiiliindeki salamln bir
gstergesidir.
Sanatn kimi toplumsal veriler zerine kurulduu dncesine uzak olmayan
air, iir yoluyla verilen iletilerin sosyalist dnya grne uyarl ynnden
llmesiyle belirlenen toplumsal yarar ilkesine ise iddetle kar kar. Onun iin
bir sanat yapt her eyden nce sahip olduu sanatsal yetkinlik dzeyiyle
deerlendirilmeli, toplumsal yarar da buna gre dnlmelidir. Aksi durumda
yararl-zararl tartmalar kadar gln olan ak-kapal nitelemeleri ile iirsel
geliim izgisi dar bir alana doru ekilip iir bu ksrdngnn iinde aslnda kendi
doasna aykr bir yapda kurulmaya zorlanacandan, gelinen noktadan srekli
geriye doru bir gidi sreci balayacaktr. Oysa anlam sorunu, airin dorudan
kendisini ilgilendiren, yalnzca yaptyla kendisi arasndaki poetik ilikilere bal
olan, bakalarnn bu konuda karar veremeyecei bir sorundur.
521
iiri iir yapan elerden biri de airin ayrntc oluudur. Ayrntcln yan
sra iirde nesnel karlk iyi yakalamak da airin baarsn ve gcn ortaya
koyabilecek en nemli gstergelerden biridir .
Ece Ayhan, iirde z-biim ayrmna dayal tartmalar yapay bulduu gibi
zgnlk konusunda da ilgin grler ne srer. airin etkilenmelerden, hatta
alntlardan kanmamas gerektiini savunur. zgnlk kendi kendine oluur;
baka airlere benzememeye almak iin aba harcamak ise tam tersi bir sonu
vererek bazen zgnln yolunu kapatabilir. Ayrca iirde yenilik bireysel olarak
deil, temel noktalarda ayn anlay paylaan airler arasnda elbirlii ile
gerekletirilebilir.
iirde geleneksel ses ve ritm elerine kar olan Ece Ayhan, imgeyi iirin en
nemli yaptalarndan bir olarak grr. yi bir airden, yakalad gl imgeleri
iirinin yapsal btnl iine sk bir kurgu ortaya karabilecek biimde
yerletirebilmesini bekler.
iirin nitelii, ilevi ve konumu konusundaki yaklamlar ise yle
sralanabilir: iir biricik zgrlk alandr, belaya kar bir beladr, delikanldr,
tarihsel bir avadanlktr, bellektir, yaamla her zaman i iedir, aykrlktr, ztlklar
birletirir, zeknn snr arpmalardr, bakmszlktr, biraz da bir koloratur
inceltmesidir, artmaca deildir, btn boyutlaryla insan irdelemektir, hatr iin
eletirelliinden dn vermez, air iin bir hak arama yoludur, gerei yeder, tarihsel
bir tank ve belgedir, bir snaktr, ilevini ancak insani gelimilik dzeyi yksek
toplumlarda yerine getirebilir, toplum tarafndan ciddiye alnmaz, kendi yerini ve
konumunu kendisi yaratr, toplumsal yalnzlk iinde ve yersiz yurtsuzdur, iire iyi
gzle baklmaz, toplum iir konusunda bir ikiyzllk iindedir; iirin sermayesi ve
yatrm ancak dnce ve duygu birikimidir, temeli sorgulamaktr, birok bileeni
vardr, tanm ve nitelii kesin olarak bilinemez. iirle en yakn ilikisi olan
gzelsanat trleri ise sinema, mzik ve resimdir.
Divan iirinin okullarda doru retilmediini savunan Ece Ayhan, bu iirin
ancak
Bat
kltrnden
geerek
ve
Bat
iirini
kkleriyle
kavrayarak
renilebileceini ne srer. Tanzimat ve Servet-i Fnun edebiyatlarn hi

nemsemeyen air, Garip iirini ise edebiyat tarihimiz asndan nemli bir k
olarak grmesine karn eksik ve yetersiz bulur. Onun asl deer verdii ve
522
savunuculuunu yapt iir hareketi kinci Yenidir; bu harekete yneltilen

olumsuz eletirilere kar tam bir sahiplenme ve savunma duygusuyla sert yantlar
verir. Zaten o, eletirmenleri, edebiyat tarihilerini, edebiyat ve iir ortamna mensup
kimseleri neredeyse tmden karsna alm gibidir. iir ve edebiyat dnyas iinde
nemsedii ya da olumlad adlar arasnda zellikle unlar sayabiliriz: Cemal
Sreya, smet zel, kk skender, Nilgn Marmara, Sait Faik Abasyank, Sevim
Burak, Sezai Karako, Tezer zl, Turgut Uyar. ou kez iir ve airlerle ilgili
dncelerini kendine zg nitelemelerle dile getiren Ece Ayhann bu yndeki
benzetmeleri, eletirmeleri ve kendince dzenledii Dinar Bandosu da ilgin
olduu kadar onun poetik duruunu belirginletirici olmas bakmndan dikkate
deerdir.
iirlerinde yer verdii temalar ve bunlar ileyi biiminin de ou kez airin
aykr bak asn yansttn syleyebiliriz. rnein cinsellik onun iirlerinde
sapknlk diyebileceimiz boyutlaryla yer tutmaktadr. Ak ve sevgi ise kar
cinsler arasndaki duygusal ba imleyen kavramlar olarak deil, bireysellii aan
eylem biimlerinin ortak bir yn olarak karmza kmaktadr bu iirlerde.
airin, anne-baba ve ocuk figrlerini ele alnn da allagelen biimlerden
farkl olduu grlmektedir. Ece Ayhan asndan baba, iktidar ve otorite
kavramlaryla rten konumu nedeniyle olumsuz bir zne; anne ise bu olumsuz
zne karsnda silik bir figrdr. Zaten airin gzlem alannda genel olarak
kadnlar, eril hegamonyann gdmnde, gsz ve edilgen birer varlk olmann
tesine geememektedirler. Onun zel bir nemle asl zerinde durduu figr
ocuktur; nk ocuk, hem ailevi hem de toplumsal btn maduriyetleri
benliinde yaayan masum bir kurban olduu kadar ayn zamanda bir zgrlk ve
kurtulu umududur air asndan.
Ece Ayhan, hayat ve lm ise bu kavramlar arasnda kurduu sk ilikiler,
hatta birinden brne gerekleen karlkl geiler bakmndan ele alr. Ona gre
hayat, yava yava tamamlanmakta olan bir lm sreci; lm ise bireyin trl
olanaklardan yoksun braklmas ve kendini gerekletirme ediminin nne
engellerin kp durmas yznden srekli tadlmakta olan bir duygu ya da alt gelir
grubuna mensup toplumsal tabaka ocuklarnn sreen durumudur. air, intihar
kavramna da daha ok lme ykledii bu anlam asndan yaklamaktadr. Bu
523
noktada zamana ykledii ilev ve zellik, deta trl biimleriyle lm

seslendirmek, lme ve varolusal skntlara ynelik sreleri kendisinde
barndrmaktr.
Ece Ayhann iirlerindeki temel izleklerden biri olarak kap kurtulma
istei/zgrleememe sorunuu ne kmaktadr. airin, bu tema erevesinde
irdeledii bireyin durumu karsnda belirgin bir ktmserlik iinde olduu
sylenebilir; nk bylesi bir istek ve araya sahip olmakla ounluun egemen
eilim ve niteliklerinin dnda kalan zneyi kendini gerekletirme edimine
ynelik denemeleri sonucunda urad yenilgiye hatta iine dt bir tr
nihilizme dikkati ekerek sunar okura. airin srgnlk ve dlanmlk duygularyla
i ie iledii yalnzlk duygusu, ayn zamanda szn ettiimiz iirsel znenin bir
gerei olarak karmza kar ou yaptnda.
Kimi iirlerinde inan elerine de yer veren Ece Ayhan, bu eleri
ounlukla kutsal balamlarnn dna karp karikatrize ederek ve kendi dnsel
konumu asndan olumsuzlayarak verir.
Ece Ayhannn iirlerinde toplumsal ve siyasal temalarn da nemli bir yere
sahip olduu grlr. Onun bu zellikteki temalara yer verdii iirleriyle, iir
tarihimizde daha ok Nzm Hikmet etkisinde geliip biimlendii gzlenen
toplumcu gereki izginin dnda yeni bir kanal ama ve zgn bir tarza ynelme
abas iinde oluu da ayrca dikkate deerdir.
Bu iirlerinde sorgulad temel kavramlar iktidar ve otoritedir. Gerek tarihsel
gerekse gncel olay ve figrlerden yola karak irdelemeye alt bu kavramlar
btnyle olumsuzlayan Ece Ayhan, kar savn glendirmek iin belirli bir dnya
grn deil dorudan bireyi ne karr. Otoriter bask-bireysel direni
ikiliiyle ayn paydada grd anlalan devlet-halk ikilii balamnda halkn
yannda yer almasna karn halk denebilecek tarzda bir iirsel sylem gelitirme
yoluna gitmez; onun bu kavramlar karsndaki tutumu daha ok anarizme
yakndr. Devleti tm kurumlaryla birlikte olumsuzlayan air, ayn bak asnn bir
uzanm olarak eitim-retim kurumlarna da sert eletiriler yneltir. Ona gre, bu
kurumlarda her eyden nce bireysel farkllamalar nleme ve belirli bir anlayn
isterlerine uygun bir insan modeli yetitirme hedefi egemendir.
524
Ece Ayhan, iktidar kavramyla balantl olarak kenti de sorgular. ktidar

sahiplerinin, ayrcalkl snflarn trl adaletsizliklerle sahiplenerek kendilerinden
olmayanlar dnda ya da nimetlerinden uzak tutmaya altklar bir yaama alan
olarak grr kenti. Toplumsal katmanlar arasndaki uurumlarn ve geim
skntsndan kaynaklanan trajedilerin en belirgin biimde kendini aa vurduu bu
yaam alannn gerek sahiplerinin yoksul ve emeki ocuklar olduunu savunur; yer
yer bylesi bir dnme duyduu zlemi dile getirir.
Fuhu, onun zel bir vurguyla iirlerinde yer verdii toplumsal sorunlardan
biridir. Dlanmlara ya da izgi dnda olanlara kar duygusal bir yaknlk
hissettii gzlenen airin bu kavram irdelerken hayat kadnlarn sahiplendii,
savunduu, hatta kimi zaman dnyaya ve olaylara onlarn perspektifinden bakmaya
alt grlr. O dnyann tannm kadnlarndan olan anakkaleli Melahati
simge bir ad olarak ne kararak onu bir tr ulusal kahraman gibi tantr.
iddet duygusunun insan doasnda var olduu dncesine kar kan Ece
Ayhan, bu kavram genellikle cinsel iddetle i ie verir. nsanolundaki acmaszlk
ve iddet eiliminin insanlndaki tamamlanmamlktan kaynaklandn, insaninsanda bylesi ynlerin bulunamayacan savunan airin bu temalar ne kard
dizelerindeki betimlemeleri, okurda uyandrmak istedii duygu ve dnceleri daha
bir glendiren bulgucu, ayrntc, ou kez de karikatrize edici bir bak biimine
dayanr.
Kimi yaptlarnda hem kendine zg bir tarzda Dou ve Bat mitolojisinin
verimlerinden yararlanan hem de masals eleri baarl bir biimde kullanan Ece
Ayhann iirlerinde metinleraras ilikilerin de geni bir yer tuttuu grlr. airin,
ok sayda kii ve yapt adna; tarihsel olay, topluluk, mekn ve yaplara; kimi inan
ve detlere yapt gndermelerin yan sra belirli yaptlarla kurduu metinleraras
ilikiler zellikle dikkati eker. Bunlar arasnda Arthur Rimbaudnun Cehennemde
Bir Mevsim ve Aydnlanlar, Lautreamontun Maldororun arklar, Propop
Avvakumun Hayatm, bnlemin Mahmut Kemal nalin Ho Sad, Metin
Andn Bizans Tiyatrosu, smail Habib Sevkn Tanzimattan Beri Edebiyat
Tarihi I adl yaptlar saylabilir.
Ece Ayhann iirleri yap bakmndan dzenli nazm biimleri iinde ele
alnacak zellikte olmasa bile kimi iirleri dize kmelenii bakmndan kendine zg
525
bir dzenlilie sahiptir. Onun 13 iiri tek dizeden, 16 iiri tek ikiliden, 1 iiri tek
lden, 2 iiri tek beliden; 5 iiri ikililerden, 3 iiri llerden, 3 iiri drtllerden,
1 iiri tek beliden olumaktadr. kier kez 3+3+2, 3+2 ve 4+4+3l dize
bekleniini tercih ettii 6 iiri ile tekil rneklerle snrl kalan ama yine kendi iinde
dzenli bir dize bekleniinin saptanabildii 22 iirini de hesaba kattmzda toplam
72 iirinin bu balamda deerlendirilebilecei grlmektedir. Manzum iirlerinin
ou ksadr. air, ilk kitabndan sonra dzyaz iire ynelmi, btnyle
kopmad manzum iirlerinin yan sra edebiyatmzn en gl dzyaz iir
rnekleri arasnda saylabilecek yaptlar yaymlamtr. Belirli bir nazm biimini
yelemeyen airin kulland nazm biriminin dize, dzyaz iirlerinde ise cmle
olduunu syleyebiliriz. l ve uyaa kar olan Ece Ayhann kimi iirlerinde tek
tk uyakl dizelere rastlansa bile bunlar bilinli bir tercihi yanstacak zellikte
deildir. Buna karn gerek manzum iirlerinde gerekse dzyaz iirlerinde
aliterasyon ve asonans elerinden yararlanmaya alt gzlenir. Ayrca
syleyiine belirli bir ritm kazandrma yannda anlatmn daha gl hale getirme
abasna kout olarak iirlerinde yineleme gruplarna da yer verdii, bunlar arasnda
en ok szck yinelemelerini yeledii saptanabilmektedir.
Szck kadrosu bakmndan ise Ece Ayhann iirlerinde yer adlarnn,
mzikle ilgili terimlerin, bitkilerle ve giyimle ilgili szcklerin, renk adlarnn
younluklu olarak kullanlmalar dikkati eker. Onun, gncel gereklikle ve
yaanlan corafyaya ilikin sorunlarla ili dl bir entelektel kiilie sahip olduu
gz nnde bulundurulduunda iirlerinde yer adlarna bu denli geni vermesi daha
anlalr hale gelmektedir. Ayrca,
anlam az bilinen hatta szlklerde bile
rastlanamayacak trden szckleri kullanmak iin deta zel bir gayret iinde
olmas, kimi zaman da arkaik szckleri yelemesi iirlerindeki kapall daha bir
artrd gibi onun hem poetik hem de entelektel dikkati bakmndan farkl ya da
srad olana ve az bilinene ynelme eilimini yanstan birer gsterge olarak da
deerlendirilebilir. airin renk adlar arasnda en sk kulland szck ise ayn
zamanda iktidar kartl iin bir simge gibi dnd karadr.
iirlerinde tek szckten oluan dizeye ok az yer veren Ece Ayhan, dize
blme/krma, dizelerde ayra, ksa izgi, dipnot ve trnak iaret kullanma gibi
biimsel denemelere ve anlam oaltma yntemlerine de bavurur. Genellikle ilk
526
iirlerinde grlen uzun dizelere ise dzyaz iire yneldikten sonraki manzum
iirlerinde pek rastlanmaz.
Szdizimini bozmaya, dilin mevcut gramatikal yapsn zorlamaya nem
veren Ece Ayhann iirlerinde bunun doal bir sonucu olarak kuruluu bakmndan
en ok devrik cmlelere rastlanr. Sorgulamay, cesurca sorular sorabilmeyi ok
nemseyen, bunun yan sra sylediklerini okura zel bir vurguyla ve biraz da sert bir
tonla iletmeye alt gzlenen Ece Ayhann iirlerinde soru ve nlem
cmlelerinin fazlal da hemen dikkati eker.
O, iire salad olanaklar bakmndan konuma diline ilikin elerden de
yeri geldiinde yararlanm bir airdir; ama bu eler arasnda zellikle argo ve
sokak dilinin en bandan beri onun iirlerinde arlkl olarak yer tuttuu grlr.
Kartlk, betimleme, ykleme, diyalog, monolog, sralama gibi anlatm
tekniklerini de baaryla uygulayan airin yklemede kendine zg bir aray iinde
olduunu syleyebiliriz. Bu tr iirlerinde br anlat eleri belirli bir btnsellik
iinde verilmekle birlikte birbirini izleyen eylemlerin farkl zaman kiplerine sahip
olmalar, onun klasik yklemeden kanma abasnn yannda anlatmna oklu bir
perspektif kazandrma ve verdii olay ya da yaantsal kesiti zgl bir zaman
kesitinin snrlarndan kararak genele yayma arzusunu da gsterir.
kinci Yeni airleri arasnda sapmalara en ok yer verdii grlen air Ece
Ayhandr. Onun iirlerinde sapma trlerinin hepsine ska rastlamak olanakldr.
iiri her eyden nce bir dil sorunu olarak gren, duygu ve dnceleri gibi
kulland dile de aykrlk zellii kazandrmak isteyen, poetik yaam boyunca
kendine zg bir iir dili yaratmann peinde olan bir air iin sapmalarn bu denli n
plana gemesi ve ilevsellik yklenmesi anlalabilir bir durumdur.
Modern iirin kurucu temel esi olduunu syleyebileceimiz imgenin bizde
zellikle kinci Yeni airlerince ncelikli hale gelmeye ve zgnln en nemli
gstergesi olarak kabul edilmeye balad yadsnamaz. Ece Ayhan da onsuz bir ey
anlatlamaz dedii imgeyi -br kinci Yeni airleri gibi- iiri iir yapan
vazgeilmez elerin banda grm, iirlerini gl ve zgn imgelerle kurma
abasndan hibir yaptnda dn vermemitir. Kimi ilk iirlerinde zorlamaya dayal
olduu yer yer kendini fazlasyla hissettiren allmam badatrmalarla kurmaya
alt ve deneysellik snrlarn aamadn syleyebileceimiz imgeleri Baksz
527
Bir kedi Karadaki iirleriyle birlikte zgn, arpc ve gl bir zellie kavumaya
balam, onun Trk iirindeki farkl ve nemli yerini almasn salayan balca
etmenlerden arasnda saylabilecek denli ustalkl hale gelmitir.
Ece Ayhan, Trk iirinin geliim izgisindeki en aykr, ayn zamanda da en
zgn ve etkili adlardan biridir. O, Trkenin iirsel olanaklarn geniletebilmek iin
giritii dilsel deneyler ve ortaya koyduu yaptlarn niteliksel dzeyleriyle yalnzca
kinci Yeni airleri arasnda deil, modern iirimize farkl almlar kazandran br
edebi kiilikler arasnda da nemli bir konuma sahiptir.
528
ZET
Trk iirinin modernlemesi srecinde kinci Yeni hareketinin nemli bir yeri
vardr. Bu hareketin nde gelen adlar arasnda sayabileceimiz lhan Berk, Cemal
Sreya, Turgut Uyar, Edip Cansever, Sezai Karako ve Ece Ayhan; gerek biim
gerekse ierik ynnden Trk iirini farkl ve zgn bir alana doru
ynlendirmilerdir.
kinci Yeninin en zgn airlerinden olan Ece Ayhan, daha ilk iirleriyle
kendi tarzn yaratmaya, ayrks izgisini oluturmaya balam, Baksz Bir Kedi
Kara kitabnda artk olgunlat grlen imge ve slup zelliklerini sonraki
kitaplarnda da srdrmtr. Ayrca air, Trk edebiyatnda dzyaz iirin nemli
rneklerini veren adlar arasnda da kendine salam bir yer edinmitir.
Kendisinin sk iir ve sivil iir dedii anlaya uygun olarak ancak belirli
bir dzeydeki okur kitlelerince anlalabilir yapda kurulan bu iirde eletirel yn n
plana kar. O, zellikle iktidar ve otorite kavramlarn sorgular; bu bakmdan
devletle de srekli bir hesaplama iindedir. Resmi tarih syleminin dnda, yeni
ve aykr bir bak ayla hem gemii hem de yakn gemii ve gnmz
irdelemeye alr. Dikkatinin, ok az bilinen tarihsel olaylara, znellii ar basan
anektodlara ynelik olduu grlr. iirlerinin tematik rgsn byk lde
bunlarla besler. Bunun yan sra genellikle marjinal kitle ve kiilere iirlerinde yer
verir. deta ounluun ve resmi sylemin uzak durduu ya da bunlarn uzanda
kalan her ey onun ilgi alanna girer. iirlerinin dnsel arka plan ise belirli bir
politik oluumun gdmnde biimlenmez; o, daha ok anarizme yakn bir tutuma
sahiptir.
Ece Ayhan, lnl dil kullanmnn da btnyle dna kmaya alr.
Dilin yapsn bozarak allm iirsel iletiim biimlerini sekteye uratmak, okuru
sarsarak onu bambaka bir gereklik algsna zorlamak, dilin denenmemi
olanaklarn denemeye almak iirdeki balca amalar arasndadr.
Yazdklaryla ve muhalif duruuyla zellikle kendisinden sonraki airleri
nemli lde etkiledii gzlenebilen Ece Ayhan, iirlerinin zor anlalrlna karn
her zaman edebiyat evrelerinin gndeminde kalabilmi, belirli bir saynn
529
zerindeki okur kitlesini hi yitirmemi, edebiyat tarihimizde kendine farkl bir yer
edinebilmi nemli bir airdir.
530
ABSTRACT
The Second New movement has an important place in the process of

modernization of Turkish poetry. The most prominent poets of the Second New are
lhan Berk, Cemal Sreya, Turgut Uyar, Edip Cansever, Sezai Karako, and Ece
Ayhan who have changed the direction of Turkish poetry in matter and manner
towards a different and original area.
Ece Ayhan, one of the most striking poets of the Second New, started to
create his own style and emphasize his peculiar attitude even with his early poems.
By beginning with The Cat Black with No Gaze (Baksz Bir Kedi Kara), his
images and characteristics of his style already become mature and this attained
maturity was also reflected in his following books. Furthermore, the poet himself has
a remarkable position among the poets who have given successful examples of prose
poems in Turkish literature.
In accordance with hard poetry and civilian poetry concepts named by
Ayhan; his poetry, which is comprehensible only to the readers at a certain
intellectual level, always has a critical aspect. He questions especially power and
authority and in this respect he is in ongoing conflict with state. By putting aside
the discourse of official history and opening a peculiar and refreshing point of view,
he explicates not only history, but also recent past and today. His focus is on rarely
known events of history and subjectively weighted fables of a neglected past. This
focus nourishes the thematic pattern of his poetry to a large extend. Besides, he
usually gives place to marginal groups and people in his poetry. So to say, his area of
interest covers everything far away from or avoided by the majority and official
discourse. The intellectual background of his poems is not shaped by the motivation
of a certain political formation, but it may be said that he is much closer to
anarchism.
Ece Ayhan also attempts to be completely outside the standard usage of
language. Among the main objectives of his poetry are to interrupt common forms of
poetic communication by deconstructing the structure of language, to make the
readers change their perception of reality to a different one by bewildering them, and
to try untried possibilities of language.
531
Even though his poems are obscure, Ece Ayhan whose writings significantly
affect the poets succeeding him is always on the agenda of circles of literature, never
loses certain level of readers, and holds an unorthodox, noteworthy poetic position in
the history of our literature.
532
KAYNAKA
533
A. NCELENEN R KTAPLARI
Knar Hanmn Denizleri (Btn Yort Savullar! iinde), Yap Kredi Yaynlar,
nc Basm, stanbul 2001 (1959).
Baksz Bir Kedi Kara (Btn Yort Savullar! iinde), Yap Kredi Yaynlar,
nc Basm, stanbul 2001 (1965).
Ortodoksluklar (Btn Yort Savullar! iinde), Yap Kredi Yaynlar, nc
Basm, stanbul 2001 (1968).
Devlet ve Tabiat ya da Orta kiden Ayrlan ocuklar in iirler(Btn Yort
Savullar! iinde), Yap Kredi Yaynlar, nc Basm, stanbul, 2001
(1973).
Zambakl Padiah (Btn Yort Savullar! iinde), Yap Kredi Yaynlar, nc
ok Eski Adyladr (Btn Yort Savullar! iinde), Yap Kredi Yaynlar, nc
anakkaleli Melahata ki El Mektup (Btn Yort Savullar! iinde), Yap Kredi
Yaynlar, nc Basm, stanbul 2001 (1991).
Son iirler (Btn Yort Savullar! iinde), Yap Kredi Yaynlar, nc Basm,
stanbul 2001 (1993).
Btn Yort Savullar!, Yap Kredi Yaynlar, nc Basm, stanbul 2001 (1994).
534
B. YARARLANILAN KAYNAKLAR
1. KTAPLAR
ADIVAR, Adnan, Osmanl Trklerinde lim, Remzi Kitabevi, stanbul, 1982.
AFACAN, Aydn, iir ve Mitologya, Doruk Yaymclk, Ankara, 2003.
AHMET OKTAY (Brtecene), airin Kan/ Yaznsal Eletiriler 1, Yap Kredi
Yaynlar, 1. Basm, stanbul 2001.
AKAY, Ouz, Gazi Fikriye ile Neden Evlenmedi? Latife ile Neden Evlendi?,
Truva Yaynlar, stanbul, 2005.
AKKANAT, Cevat, Gelenek ve kinci Yeni iiri, Kltr Bakanl Yaynlar,
Birinci Bask, Ankara 2002.
AKIN, GLTEN, iir zerine Notlar, Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1996.
iiri Dzde Kuatmak, Yap Kredi Yaynlar, kinci Basm, stanbul 2001.
AKSAN, Doan, Anlambilimi ve Trk Anlambilimi, Dil ve Tarih- Corafya
Fakltesi Yaynlar, Ankara 1971.
iir Dili ve Trk iir Dili, Engin Yaynlar, kinci Basm, Ankara 1995.
AKSOY, Nazan ve Dierleri, iir ve iir Kuram stne Sylemler, Dzlem
Yaynlar, stanbul 1996.
AKTA, erif, Edebiyatta slp ve Problemleri, Aka yaynlar, Ankara, 1993.
Yenileme Dnemi Trk iiri ve Antolojisi, Aka yaynlar,
Ankara,
1998.
AKTULUM, Kubily, Metinleraras likiler, teki Yaynevi, Ankara, 1999.
AKTUN, Hulki, Byk Argo Szl, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2002.
ALKAN, Erdoan, iir Sanat, Yn Yaynclk, stanbul, 1995.
ALKAYA, Orhan, Yalgn, Kemal, ok Eski Adyladr Szl, Aynal
Denemeler iinde.
AND, Metin, Bizans Tiyatrosu, Forum Yaynlar, Ankara, 1962.
AVVAKUM, Propop, Hayatm, (ev. Nihal Yalaza Taluy), Milli Eitim Basmevi,
stanbul, 1946.
BAK, Hayati, iirin Kesik Damarlar-1/ ntihar Eden airler Kitab, Promete
Yaynlar, Ankara, 1994.
BATUR, Enis, Tahta Troya, Yazko Yaynlar, stanbul, 1981.
535
Smokinli Berdu/iir Yazlar (1974-2000), Yap Kredi Yaynlar, stanbul,

2001.
BERK, lhan, iirin Ak Tarihi, Yazko Yaynlar, stanbul, 1984.
BEZRC, Asm, kinci Yeni Olay, Evrensel Kltr Kitapl, stanbul, 1987.
BRSEL, Salh, iirin lkeleri, Koza Yaynclk, stanbul, 1976.
BLANCHOT, Maurice, Yaznsal Uzam, (ev. Sndz ztrk Kasar), Yap Kredi
BOZDA, smet, Latife&Fikriye ki Ak Arasnda Atatrk, Truva Yaynlar,
stanbul, 2005.
CAN, Bilmez Blent, Demiryolundan Petrole Chester Projesi, Trk Tarih Vakf
CANSEVER, Edip, Gl Dnyor Avucumda, Adam Yaynlar, stanbul, 2000.
ETN, Nurullah, iir zmleme Yntemi, nc Kitap Yaynlar, Ankara, 2004.
DEMRBA, H. Blent, Musul Kerkk Olay ve Osmanl mparatorluunda
Kuveyt Meselesi, Arba Yaynlar, stanbul, 1995.
DLN, Cem, rneklerle Trk iir Bilgisi, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara,
1992
DOAN, Mehmet H., iir ve Eletiri, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 1998.
Yzyln Trk iiri (1900-2000), c. II, YKY, stanbul 2001.
iir, Bugn, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2001.
ECE AYHAN (alar), Defterler, Tan Yaynlar, stanbul, 1981.
Yeni Defterler, Tan Yaynlar, stanbul, 1984.
Yalnz Kardee, Evrim Sanat Yaynlar, stanbul, 1985.
Kolsuz Bir Hattat, Beyaz Yaynlar, stanbul, 1987.
Sivil iirler, Cem Yaynevi, stanbul, 1993.
iirin Bir Altn a, Yap ve Kredi Yaynlar, stanbul, 1993.
Babozuk Gnceler, Yap ve Kredi Yaynlar, stanbul, 1993.
Aynal Denemeler, Yap ve Kredi Yaynlar, stanbul, 1995.
Dipyazlar, Yap ve Kredi Yaynlar, stanbul, 1996.
Mortesi Requiem, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 1997.
anakkaleli Melahata ki El Mektup ya da zel Bir Fuhu Tarihi, Piya
Kitapl, stanbul, 1997.
536
Sivil Denemeler Kara, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 1998.

Hay Hak! Syleiler, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2002.
Bir iirin Bakr a, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2002.
kzlemeler, Sel Yaynclk, stanbul, 2004.
Hoa Kal lhan Berke Mektuplar, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2004.
ERCAN, Enver, air nk Onlar (Konumalar), Kavram Yaynlar, stanbul
1990.
iir Uar Sz Olur (airlerle Syleiler), Yn Yaynlar, stanbul, 1994.
ERDOST, Muzaffer, kinci Yeni Yazlar, Onur Yaynlar, Ankara, 1997.
ERHAT, Ezra, Mitoloji Szl, Remzi Kitabevi, stanbul, 1999.
FOUCAULT, Michael, Byk Kapatlma, (ev. Ik Ergden), Ayrnt Yaynlar,
stanbul, 2000.
GCYENER, Muallim Fuat, Binbir Gn Masallar, Ahmat Sait Kitabevi,
stanbul, 1943.
GNAY, Doan, Metin Bilgisi, Multilingual Yaynlar, stanbul, 2001.
GRSON, Eser, Edebiyattan Yana, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2001.
HIZLAN, Doan, iir ilingiri/Kitaplar Kitab 1, Yap Kredi Yaynlar, 2001.
NAL, bnlemin Mahmut Kemal, Ho Sad, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar,
stanbul, 1958.
NCE, zdemir, iir ve Gereklik, Can Yaynlar, stanbul, 1995.
JOUBERT, J. J. , iir Nedir?, (ev. Ece Korkut), teki Yaynevi, Ankara, 1993.
KARAALOLU, Seyit Kemal, Edebiyat Terimleri Klavuzu, nklp ve Aka
Kitabevleri, stanbul, 1975.
KARACA, Alattin, kinci Yeni Poetikas, Hece Yaynlar, Ankara, 2005.
KARASU, Bilge, teki Metinler, Metis Yaynlar, stanbul, 1999.
KARATA, Turan, Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Szl, Perembe
Kitaplar, stanbul, 2001.
KOU, Reat Ekrem, Patrona Halil, Doan Kitaplk, stanbul, 2001.
KOLOLU, Orhan, Fikret Mualla Bir Garib Kii, Boyut Yayn Grubu, stanbul,
2003.
KLEIST, H. von, Michael Kohlhaas, (ev. Necip ok), Milli Eitim Bakanl
537
KKMER, dris, Dzenin Yabanclamas, Balam Yaynlar, stanbul, 1994.

LAUTREAMONT, Maldororun arklar, (ev. zdemir nce), Genda
MARDN, erif, Jn Trklerin Siyasi Fikirleri, letiim Yaynlar, stanbul, 1983.
Trkiyede Toplum ve Siyaset, letiim Yaynlar, stanbul, 1990.
Bedizzaman Sait Nursi Olay, letiim Yaynlar, stanbul, 1995.
Yeni Osmanl Dncesinin Douu, letiim Yaynlar, stanbul, 1996.
MARX-ENGELS, Sanat ve Edebiyat zerine,
(ev. Murat Belge),
Birikim
Yaynlar, stanbul,1971.
MARLOW, Christopher, The Jew of Malta, Nick Hern Books, London, 1995.
MEMET FUAT (Bengi), ki Ynl Yozlama, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 1995.
MUMCU, Ahmet, Osmanl Devletinde Siyaseten Katl, Birey ve Toplum Yaynlar,
Ankara, 1985.
MUTLUAY, Rauf, 100 Soruda ada Trk Edebiyat (1908-1972), Gerek
NECATGL, Behet, 100 Soruda Mitologya, Gerek Yaynevi, stanbul, 1995.
NECDET, Ahmet, Modern Trk iiri, Broy Yaynevi, stanbul 1993.
OKTAY RFAT (Horozcu), Peremli Sokak, Varlk, 456 (Haziran 1957).
ONARAN, lim erif, Binbir Gece Masalar, c. I-XVI, Afa Yaynlar, stanbul,
1992-1993.
Binbir Gece Masalar, c. I-II, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 1994.
Oxford Dictionary, Oxford University Press, (Sixth edition), Newyork, 2000.
ZDEMR, Emin, Yaznsal Trler, Bilgi Yaynevi, Ankara, 1999.
ZEL, smet, iir Okuma Klavuzu, , dam Yaynlar, stanbul, 1990.
ZNL, nsal, Edebiyatta Dil Kullanmlar, Doruk Yaynevi, Ankara, 1997.
PALA, skender, Ansiklopedik Divan iiri Szl, c.I ve II, Kltr Bakanl
Yaynlar, Ankara, 1989.
PAZ, Octavio, Yay ve Lir, (ev. mer Saruhanlolu), Armoni Yaynlar, stanbul,
1991.
RIMBAULD, Arthur, Ben Bir Bakasdr, (ev. zdemir nce), Genda Yaynlar,
stanbul, 1999.
538
Cehennemde Bir Mevsim Aydnlanlar, (ev. Mahmut Kank), z

Yaynclk, stanbul, 1997.
SEVK, smail Habib, Tanzimattan Beri Edebiyat Tarihi I, Remzi Kitabevi,
stanbul, 1942.
SOYSAL, Ahmet, Adan Zye Ece Ayhan, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2003
[Kitap-lk, 59 (Mart 2003) eki]
Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ansiklopedisi, c. I, Yap ve Kredi Yaynlar,
stanbul, 2003.
SREYA, Cemal, Gvercin Curnatas, Yap ve Kredi Yaynlar, stanbul, 1997.
TATI, Mustafa, Yunus Emre Divan, Aka Yaynlar, Ankara, 1991.
UYAR, Tomris, Seyit Nezir (Haz.), Sonsuz ve br, Broy Yaynlar, stanbul,
1985.
UYAR, Tomris (Haz.), iirde Dn Yok mu/Turgut Uyar zerine, Can Yaynlar,
stanbul, 1999.
UYAR, Turgut, Arz- Hal ve Sonras, (Haz. Tomris Uyar), Can Yaynlar, stanbul,
1993.
YALIN, Mehmet, iirin Ortak Paydas / iirbilime Giri, Cumhuriyet
niversitesi Yaynlar, Sivas, 1991.
YAVUZ, Hilmi, Yazn, Dil ve Sanat, Boyut Yaynlar, stanbul, 1999.
Yazm Klavuzu, Dil Dernei Yaynlar, Ankara, 2005.
2. YAZILAR
ADA, Ahmet, Sonunda Ece Ayhan ld, Gsteri, 241 (Eyll 2002).
AHMET HAM, O Belde, Btn iirleri, (Haz. nci Enginn, Zeynep Kerman),
Dergh Yaynlar, stanbul, 1994.
AHMET OKTAY (Brtecene), Toplumculuk, Yabanclama ve iir, Papirs, 4
(Eyll 1966).
AKATLI, Fsun, Bir Deniz Kabuundan Daha Ayrntl Bir iir zerinedir, Tan,
12 (Ekim 1983).
AKERSEN, Fatma, iir ve Ece Ayhan, Soyut, 103 (1977).
539
AKKANAT, Cevat, Gelenek Karsnda Ece Ayhan ve iiri, Dergh, 138

(Austos 2001).
AKSEK, Rahmi, iir ve Dramatik Gerilim, Devinim, 2 (1965).
mge ve Dramatik Gerilim, Devinim, 3 (1965).
Akam, Ece Ayhan Neden yoksulluk inde ld, 8.4.2003.
Tartmaya Ece Ayhann Edebiyat Dostlar da Katld, 11.4.2003.
AKTA, erif, Cumhuriyet Dnemi Trk iiri, Trk Yurdu (Cumhuriyet zel
Says), c.18, 134 (Ekim 1998).
AKTULUM, Kubily, Metinleraras likiler, teki Yaynevi, Ankara, 1999.
AKTUN, Hulki, Kendisini Balatmtr, Ludingirra, 1 (Bahar 1997).
ALKAN, Erdoan, Ece Ayhan ve iiri, Varlk, 1140 (Eyll 2002).
ALPAY, Necmiye, Bildirgesi Yort Savul, Ludingirra, 1 (Bahar 1997).
ALTAN, Mehmet, Orta kiden Ayrlan ocuklar in iirler, Sabah, 10.2.1997.
ALTINER, Ahmet Turan, 12 Temmuz 2002de Kaybettiimiz Ece Ayhanla lgili
Testusa Buyur Ola Bu Hafta, Milliyet, 12.7.2005.
ANAR, Turgay, iire Kafa Tutan Adam Ece Ayhan alarken, Hece, 89 (Mays
2004).
ARMAN, Aye, aire Mektubum Var, Sabah, 28.6.1997.
Biraz Daha Ece Ayhan, Hrriyet, 11.12.2000.
Devletle Ece Ayhan, Devletle, Zaman, 15.7.2002.
ASLAN, Sema, iir Ayakta Kalabilmeli, Milliyet, 31.8.1999.
ATAY, Boray, Ece Ayhanda Devlet, Varlk, 1115 (Austos 2000).
ATKOLU, Aya, Ece Yine Hasta, Milliyet, 21.4.1999.
ATLLA, A. Nedim, iirlerin Efendisi, Akam, 16.7.2002.
AYGNDZ, Filiz, Ece Ayhanla Sylei: Huysuz Deilim, Milliyet,
28.8.1999.
Memet Fuat: Maestro Deilim, Milliyet, 23.1.2000.
AYVAZOLU, Beir, kinci Yeni ve Cemal Sreya, Alt izil Satrlar, Tima
Ece Ayhan Konuuyor, Zaman, 21.7.2002.
BARITA, Pakize, Ece Ayhan (1931, Data- Tarih Yok, Hibir Yer), Milliyet,
5.8.2002.
540
BATMANKAYA, Murat, iiri Kara Bir Pantolon eytan in At, Radikal

Kitap, 70 (19.7.2002).
BATUR, Enis, Ece Ayhan iirinde Dii Su zlei, Oluum, 21/63 (1979).
kinci Yeni ve Gerekstclk, Oluum, 22-23/64-65 (1979).
Erratum, ada Eletiri, 2 (Nisan 1982).
Ancak Rmun uaras, Cumhuriyet, 21.7.2002.
BAYILDIRAN, Sabit Kemal, flah Olmaz Muhalif: Ece Ayhan, Varlk, 1139
(Austos 2002).
BEKROLU, Nazan, Mor Mrekkep, Mor zerine-1, Zaman, 28.3.1999.
BENK, Adnan, Nuran Kutlu, Tahsin Ycel, Edip Canseverle Yaam Besleyen
lm stne, ada Eletiri (Haziran 1982).
BERFE, Sreyya, Faytonuyla Ap Gitti, Milliyet, 30.7.2002.
Ece Ayhan (1931, Data- Tarih Yok, Hibir Yer), Milliyet, 5.8.2002.
BERK, lhan, Bir Dava stne ki Ayr Gr-Anlam, Varlk (520 (ubat 1960).
Salt iir kinci Yeninin lkeleri, Yeni Ufuklar, 3-4 (Mays-Haziran
1960).
Ota Gnl, Yeni Ufuklar, 122 (Temmuz 1962).
Bir Dava stne ki Ayr Gr-Anlam, Varlk (520 (ubat 1960).
iirce Yaamn Ozan, ada Eletiri, 2 (Nisan 1982).
BEZRC, Asm, kinci Yeniyi Hortlatmak Sonusuz Bir abadr, Sanat Olay, 47
(Nisan 1986).
BROWN, Ron, Suicide: The Heartache Remains, The International Journal of
Psychiatric Nursing Research, 3, vol. 2 (August 1996).
CANSEVER, Edip, iiri Aklamak, Yeditepe, 200 (Mays 1959).
Ecegilleri Okumak, Papirs, 9 (ubat 1967).
Gelecein iir, Dost, 32 (Haziran 1967).
air Yaad Zaman Diliminin Dna kabilir, Gsteri, 1 (1981).
arlmayan Yakup, Yerekimli Karanfil, Adam Yaynlar, stanbul,
1995.
CELAL, Metin, Cemal Sreyann iiri Sevda Szleri, Gnmzde Kitaplar,
14 (ubat 1985).
Gle Gle Ece Ayhan, Gle Gle Usta, Radikal, 14.7.2002.
541
COKUN, Zeki, Beyazlar Sofrasnda Karanlk!, Radikal, 19.7.2002.

AKMAK, Ali, Bir ocuun Yreindeki Erilik, Virgl, 1 (Ekim 1997).
EKRGE, Fatih, Bir Deprem Kua Ginsberg ve Ece Ayhan, Sabah, 13.4.1997.
ETN, Nurullah, iirde maj ve Sembol, Trkoloji Dergisi, X, 1 (1992)
DELEUZE, Gilles; Parnet, Claire, ngiliz Amerikan Edebiyatnn stnlnden,
Diyaloglar, (ev. Ali Akay), Balam Yaynlar, stanbul, 1990.
DEMRALP, Ouz, Yaklak Olarak Ece Ayhan iiri, Yaz (K, 1975).
DENZ, hsan, Ece Ayhann En Son Hastal, Yeni afak, 31.7.2000.
Ece Ayhann Ardndan, Yeni afak, 15.2.2002.
DURBA, Refik, Kara air lme Direniyor, Sabah, 6.10.1999.
Kara air lme Utu, Gsteri, 240 (Austos 2002).
DUYAN, Efe, Uurumlar Birletirir Yksek Tepeleri, Sol, 9.9.2006.
ECE Ayhan (alar), Esas Duru, Mlkn Temelidir, Ludingirra, 1 (Bahar 1997).
Ak ki Kiiliktir, (Gelecee Ak Mektuplar), Hrriyet, 14.2.2000.
Nurullah Ata ya da Ata beylerden Talihsiz Bir iir Sahtekr, Kitap-lk, 48
(Austos 2001).
Mtemilat, Kitap-lk, 52 (Mart 2002).
EDBA, Emine, kinci Yeni Tartmas ve Memet Fuat, Atllar, 4 (TemmuzAustos 2000).
ELOLU, Metin, Canseverin i Gc, Deiim, 5 (Mart 1962).
ENGNN, nci, Cumhuriyet Dnemi Trk iiri, Trk Dili (Trk iiri zel
Says-IV), 481, 482 (Ocak-ubat 1992).
ERBAY, Vecdi, Sal ok yi, zgr Politika, 14.3.2001.
ERBL, Leyla, Bir Ktlk Denemesi, Geceyazs, 1 (Ocak-ubat-Mart- Nisan
2003)
ERDOST, Muzaffer, kinci Yeni zerine Kuramsal Denemeler, Dost, 29 (1963).
Yeni iir ve Yeni Mzik, Pazar Postas, 14 (1957).
ERENEL, Ender, Ece Ayhan Szl, Yeni Dergi, 54 (Mart 1969).
ERGLEN, Haydar, Ak Mektup, Eceye Mektup, Ludingirra, 1 (Bahar 1997).
Eceye Mektup, Radikal, 17.7.2002.
542
Ece Ayhan Niin Sevmeliyiz (ya da Sevmemeye Devam), Gsteri, 240

(Austos 2002).
ERTOP, Konur, Ece Ayhan, iirini Aklyor, Ludingirra, 1 (Bahar 1997).
EVREN, Sreyyya, Sevim Burak- Ece Ayhan, Birgn, 16 Ocak 2006.
Evrensel, kinci Yeninin Keii ld, 14.7.2002.
FERHAD, Hseyin, iir ve Mitologya, Bilim ve Sanat, 7 (Temmuz 19881).
GEGEL, Hulusi, Ece Ayhan'n iir Sanat zerine Dnceleri, Sanat, 1 (Mays
2002).
Ece Ayhan'n iiri zerine, Su, 4 (Kasm 2002).
kinci Yeni iirinin evresinde Ece Ayhan, Akatalpa, 36 (Aralk 2002).
"anakkaleli Bir Modern iir Ustas: Ece Ayhan", Yaraband, 1 (Austos
2003).
anakkaleli Bir air: Ece Ayhan ve iiri, anakkale Aratrmalar Trk
Yll, (3) Mart 2005.
Ece Ayhan", Kale Kltr, 3 (Ekim 2005).
GEMEN, Mehmet Ragp, Turgut Uyar iirinde Anlam, Promete, 17-18 (Ocakubat 1994)
GNENSN, Okay, Mor Klhani, Sabah, 15.7.2002.
GRSEL, Nedim, Hoa Kal Ho Tilki, Radikal Kitap, 70 (19.7.2002).
Ece Ayhandan Nedim Grsele Mektup, Radikal Kitap, 70 (19.7.2002).
Yorulan Bir iirin Ayak Deitirmesi, Mor Klhani Ece Ayhan iiri
iinde, NeKitaplar Yaynlar, stanbul, 2004.
GVEN, Metin, Ece Ayhan Sivil Bir air miydi?, Gsteri, 241 (Eyll 2002).
GZ, Nkhet, iirsel lev ve Yapsal zmleme, Dilbilim, 7 (1987).
HAKSUN, Arzu, Denizkzndan arklar, Hrriyet, 21.6.1998.
Hece (Trk iiri zel Says), 53-54-55 (Mays-Haziran-Temmuz 2001).
HIZLAN, Doan, Msryimden Biri in Notlar, Papirs, 20 ( Ocak 1968).
Dzyazmz da Karadr Abiler, Ludingirra, 1 (Bahar 1997).
Okunann tesindeki Ece Ayhan, Hrriyet, 4.8.1997.
Kantocu Peruz Sahiden Yaad Patron, Hrriyet, 21.6.1998.
En Popler Marjinalimizdi, Hrriyet, 14.7.2002.
543
Kim Olduu Belli Deil Kastettii Belli deil Olur mu Byle ey?,
Hrriyet, 17.7.2002.
http://ansiklopedi.turkcebilgi.com/ece%20ayhan.
http://www.habervitrini.com/haber.asp?id=14763
http://www.pantheon.org/areas/mythology/europe/norse/articles.html?/articles/y
/yggdrasil.html
http://tr.wikipedia.org/wiki/Ece_Ayhan.
Hrriyet, br Dnyada Devam Eden Hesaplama, 28.2.2003.
IRGAT, Mustafa, Ece Ayhan Yeni Kitabyla Yeniden Gndemde iirimiz
Karadr Abiler, Cumhuriyet Kitap, 176 (Temmuz 1993).
KZ, Tuba, Ece Ayhann Ardndan, iir, Tarih ve Sivillik zerine:
Lanetlenmilerin Hikyeleri, Tarih ve Toplum, 224 (Austos 2002).
LYASOLU, Esin, Cansever Douyla zdeleiyor, Somut,
19 (Temmuz
1980).
NAN, Remzi, Otuz Drt Yl nce Turgut Uyarla, Promete, 13-14 (Eyll-Ekim
1993).
NCE, zdemir, Dar Kap, Varlk, 909 (Haziran 1983).
Sansrl Ece Ayhan, Adam, Nisan 2003 (207).
PEK, Leyla, Esas Durua Direnen air, Virgl, 64 (Temmuz-Austos 2003).
K.,
Tark
Dursun,
Kurumlar
ve
rgtler
Neye
Yarar?,
http://www.tgc.org.tr/tarik_dursun/yazi26.htm
KAHRAMAN, Hasan Blent, ki Dnyal Yaamak, Sanat Olay, 52 (Eyll
1986).
Ece Ayhan lnce, Radikal, 15.7.2002.
A Kalnca airler, Radikal, 20.9.2004.
KAKALOLU, akir, Melankolya iei, zgr Politika, 18.7.2002.
KAHRAMAN, Hasan Blent, Ece Ayhan iiri / Sivillik, Etik, Dilsel Kopu, Trk
iiri Modernizm iir, Bke yaynlar, stanbul, 2000.
Ece Ayhan lnce, Radikal, 15.7.2002.
KAHYAOLU, Orhan, kinci Yeni iirinin Uzanda Knar Hanmn Denizleri,
Ludingirra, 1 (Bahar 1997).
Esas Duru, Mlkn Temelidir , Radikal Kitap, 70 (19.7.2002).
544
KAPLAN, Ramazan, Bir Dil Hareketi Olarak kinci Yeni, Milli Eitim, 88
(1989).
Cahit Zarifolunun iirinde Anlam zerine Baz Dnceler, Yeni Dergi,
7-8 (1995).
Edebiyatn Tanm, Edebiyat Terimleri, Edebiyat Bilgi ve Kuramlar,
Anadolu niversitesi Akretim Fakltesi Yaynlar, Eskiehir, 1998.
iir, air ve Sze Dair, Esin Sanat, 1 (Yaz 1999).
KAPLAN, Sefa, Sait Nursi Yznden Veto Yedim, Hrriyet, 20.12.2004.
KARDE, brahim, Ece Ayhan lptr, Yeni afak, 16.7.2002.
KAYA, M. Kenan, Nazm Hikmet Kartpostal airi miydi?, Akam, 15.3.2004.
KESKN, Ferda, Ktlk Toplumu ve Biimin Muhalefeti: Ece Ayhann iirini
Okumak in Kavramsal Bir Arkaplan Tasla, Cogito, 38 (Gz 2003)
KILIN, Hicran; Seher Sevim A., Ergenlerde Yalnzlk ve Bilisel arptmalar,
Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Dergisi, 2, c. 38 (2005).
KIRIKKANAT, Mine G., iirin lm, Radikal, 14.7.2002.
KOAK, Orhan, Sayklar Bir Dilde Bilmediim / Ece Ayhann iirinde Dil ve
Balam, Ludingirra, 1 (Bahar 1997).
KOAK, Orhan; ARSLANTUNALI, Mustafa, Ahmet Oktay ile Sylei, Virgl,
43 (Eyll 2001).
KOAK, Serdar, Bat Asyann Son Mohikan, Radikal Kitap, 70 (19.7.2002).
KUL, Erdoan, Ece Ayhan iirinde Sar ve Kara, Deirmen, 2 (2002).
Ludingirra (Ece Ayhan Dosyas), 1 (Bahar 1997).
MADEN, Perihan, Ece Ayhan Orada, Radikal, 30.8.1999.
Atn Kahpeye, Radikal, 13.6.2004.
MARDN, erif, Sivil Toplum, Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi, c.
VII, letiim Yaynlar, stanbul, 1983.
MEHMET, Hseyin, Canla Kavga Etmedim Ona Yanarm, zgr Politika,
6.10.1999.
MURAT NEMET-NEJAT, , Ece Ayhan alar: An Afterword, The Blind Cat
Black and Orthodoxies, Sun&Moon Press, Los Angeles, 1997.
545
NAMAL, Arn, Tp Etii Perspektifiyle Son Evreyi Yaayan ocuk Ailesine

Bak Sre erisinde Deienler-, Trkiye Klinikleri Tp EtiiHukuku-Tarihi Dergisi, c. 11, 2 (2003).
NORMAN, mge, (ev. Kemal Atakay), Kitap-lk, 74 (Temmuz-Austos 2004).
Ntv, Ece Ayhann Ardndan, http://www.ntv.com.tr/news/164269.asp
OKUYAN, Hlya Yazc, iirde Biime Dilbilimsel Yaklam zerine: Bir Ece
Ayhan iiri Yntem ve zmleme, Tmer Dil Dergisi, Bilimsel Eletiri
zel Says, 105 (Temmuz 2001).
OKYAY, Sevin, Beyaz Adam ataldilli, Radikal, 16.7.2002.
ORHAN,
Ahmet,
Messes
lme
Fotoraf
Vermeden,
http://cinnet.org/altyazilar/eceayhan.php
OTU, nder, ocuk Kalbiyledir, Adama Sanat, 203 (Aralk 2002).
NE, Mustafa, Ece Ayhana Doru, air/ iir Yazlar, Olak Yaynlar,
stanbul, 1996.
Kantocu Peruz Sahiden Yaad m Patron?, air/ iir Yazlar, Olak
ZDEM, Yavuz, Her airin Kendi kinci Yenisi Vardr, Gsteri, 241 (Eyll
2002).
ZDEMR, Seyfettin, Ortodoksluklar zerine, Soyut, 22 (1967).
ZGENTRK, Nebil, Ad, Ece Ayhan, Sabah, 4.12.1999.
ZKK, Erturul, Erturul zkk Diye Gen Bir Adam, Hrriyet, 14.7.2002.
POUND, Ezra, Gemie Bir Bak, (ev. Perem Ycer), 20. Yzyl Edebiyat
Sanat, (Yay. Haz. Hseyin Saliholu), mge Yaynlar, Ankara, 1995.
PULUR, Hasan, Kim Bu air?, Milliyet, 24.7.2002.
Radikal, Ece Ayhan in zmirde Tren, 15.7.2002.
iirimiz Karadr Abiler, 20.7.2002.
RFAT, Mehmet, kin Bir Ece Ayhan Szl, Ludingirra, 1 (Bahar 1997).
SARIER, lker, Brakn Uyusun, Sabah, 17.7.2002.
SEZER, Sennur, Ece Ayhan in Bir At, Evrensel, 14.7.2002.
Ece Ayhan in Aynal Bir Reqiuem, Evrensel Kltr, 128 (Austos
2002).
SEZGN, Diner, Ece Ayhan ld m?, Radikal, 20.7.2002.
546
SOSYAL, Ahmet, Ece Ayhan in, Ludingirra, 1 (Bahar 1997).

Kt Edebiyat Nedir?, Akam-lk, 53 (9-15.5.2003).
SZER, nay, Bir mge Kurucusu, Mor Klhani Ece Ayhan iiri iinde,
Nekitaplar Yaynlar, stanbul, 2004.
SREYA, Cemal, vercinka, Sevda Szleri, Yap ve Kredi Yaynlar, stanbul,
1996.
AFAK,
Halim,
Gemi,
Sivil
iir
ve
Ece
Ayhan,
http://www.mevsimsiz.com/yazi.asp?id=4338
ARKDEMR, Hakan, Cesaretin iiri ya da kinci Yeni zerine, Atllar, 4
(Temmuz-Austos 2000).
ENER, Muhsin, Hilmi Yavuzun Yazlar Balamnda iire likin Deinmeler,
http://muhsinsener.tripod.com/yazilar/hilmi_yavuz.htm
TARSUS, lhan, lhan Berkin iirleri, Varlk, 488 (Ekim 1958).
TEMZ, zgr, Yetkebilimsel Olarak Ece Ayhann Sivil Duruu, Deirmen, 2
(2002).
Gizli Yahudiye Ttn Duman Altnda Sorgulama Deneyi, Deirmen, 2
(2002).
TEMZYREK, Mahmut, kinci Yeni iirinin iirimize Getirdii Almlar, Ana
Dili, 20 (2001).
TMUN, Afar, Son Akmn Sylemek stedii, iir Sanat, 16 (ubat 1967).
TMUROLU, Gzde, Keiname, Deirmen, 2 (2002).
TOKAT, Glin, Ece Ayhann Babozuk Gnceleri Kronolojik Bir Btnlkle
Yaymland Sk Sinema Sk iir, Cumhuriyet Kitap, 181 (Austos 1993).
TORUNOLU, Sibel, Sana Gelinlik Getirdim!...Koyacak Yer Yok Vallahi: Lale
Mldrle Sylei, Bir Gn, 2.9.2006.
UAROL, Tuncer, kinci Yeniyi Yklenen Bir Ozan, Turgut Uyar, Gsteri, 57
(Austos 1985).
USMANBA, lhan, iir: Ece Ayhan, Mzik: lhan Usmanba, Ludingirra, 1
(Bahar 1997).
NAL, Hayriye, Ece Ayhan: iirimiz Her i Yapar Abiler, Hece, 70 (Ekim
2002).
547
NSAL, Kubilay, Bir iiri Eceleyebilmek iin Kolaj Denemesi, Sombahar, 1

(1990).
VURAN, Cenk, Sivil Dilli Bir Epitafio, Deirmen, 2 (2002).
YALIN, Murat, Adan Zye Hilmi Yavuz, Akam-lk, 53 (9-15 Mays 2003).
YAVUZ, Hilmi, Hseyin Cntrk, Umberto Eco, Atonal Mzik ve kinci Yeni
iiri zerine, Zaman, 20.3.2002.
Tarih ve iir (1), Zaman, 8.12.2002.
Tarih ve iir (2), Zaman, 15.12.2002.
iir ve Mitos, Zaman, 1.1.2003.
Ece Ayhann Hacyograflar, Zaman, 9.4.2003.
Ece Ayhan Nasl Putlayor, Zaman, 16.4.2003.
Tesir-i Sihirkri, Zaman, 23.4.2003.
Nesnel Ballam, Aslnda Bir Yeniden retim Deil mi?, Zaman,
14.5.2003.
Yoksa Biz, Biz Bu Dnyadan Deil miydik?, Zaman, 25.5.2003.
YAVUZ, Mehmet, E, airin lm, Yeni afak, 17.7.2002.
YEDG, Serhan, lhan Usmanbala Sylei: Radyoda Prmiyer, Hrriyet,
28.7.1999.
YILDIRIM, Hasanali, Zango mu, Papaz m, ada Bir Dervi mi, Yoksa Kei
mi?, Yarn, 4 (Austos 2002).
Zaman, Hilmi Yavuz ve zdemir nce Adan Zye Ece Ayhana Neden
Kzyorlar?, 19.4.2003.
3.
AIKOTURUM,
SORUTURMA,
TARTIMA
VE
ZEL
DOSYALAR
Ant, Soruturma: airler iirlerini Savunuyor, (Katlanlar: Ece Ayhan, Edip
Cansever, Turgut Uyar, Ahmet Oktay, Cemal Sreya), 12 (21 Mart 1967).
Ant, Akoturum: iir zerine Akoturum I-II (Katlanlar: Fethi Naci, Asm
Bezirci, Selahattin Hilav, Memet Fuat, Cevat apan), 13-14 (Mart 1967Nisan 1967).
548
Dost, Akoturum: Ulusal Edebiyat in Akoturum, (Katlanlar: Muzaffer Erdost,

Ceyhun Atf Kansu, Turgut Uyar, lhan Berk, Orhan Duru, Bilge Karasu), 11
(Eyll 1963).
Dost, Soruturma, 5 (1965).
Hece, Soruturma, (Katlanlar: Fazl hsn Dalarca, Sedat Umran, Ece Ayhan,
Erdem Beyazt, Alaeddin zdenren, Sreyya Berfe, Mehmet Taner,
Hseyin Peker, Ahmet telli, Ahmet Ada, Kmil Efak Berki, Sina Akyol,
Turan Ko, Mahmut Temizyrek, Metin Cengiz, Arif Ay, Veysel olak,
Haydar Erglen, brahim Demirci, Faruk Uysal, Engin Turgut, Hasan
ztoprak, mer Erin, hsan deniz, Mehmet Erdoan, Hseyin Atlansoy,
Mrsel Snmez, Mustafa Aydoan, Atf bedir, Mehmet Can Doan, evser
l), 53-54-55 (Mays-Haziran-Temmuz 2002).
Lodos, Soruturma, (Katlanlar: Ahmet Ada, Ylmaz Arslan, Mustafa Atiker,
Hayati Baki, brahim Batu, Metin Cengiz, Veysel olak, Mehmet Can
Doan, Ylmaz Odaba, Ahmet Oktay, Sennur Sezer), 1 (ubat-Mart 1998).
Ludingirra, Dosya: Ece Ayhan, 1 (Bahar 1997).
Ludingirra, Dosya: Turgut Uyar, 3 (Gz 1997).
Ludingirra, Dosya: lk Tamer, 5 (Bahar 1998).
Ludingirra, Dosya: Sezai Karako, 9 (Bahar 1999).
Pazar Postas, Soruturma: kinci Yeni in Ozanlar Ne Diyor?, (Katlanlar: lhan
Berk, Ylmaz Gruda, Ece Ayhan, Edip Cansever, Tevfik Akda, Turgut Uyar,
zdemir Nutku, Nihat Ziyalan, Ahmet Oktay), 5-6-7-8-9 (27.1.1957,
3.2.1957, 10.2.1957, 12.2.1957, 24.2.1957).
iir Sanat, Soruturma: iirimiz stne Bir Soruturmann Karlklar,
(Dzenleyen: Adnan zyalner; Yantlayanlar: Glten Akn, Sabahattin
Kudret Aksal, Ece Ayhan, Ataol Behramolu, Adnan Binyazar, Asaf
iyiltepe, Mehmet Doan, Oben Gney, Attila lhan, zdemir nce, Ceyhun
Atf Kansu, Mehmet Seyda, nay Szer, Egemen Berkz, Sezer Tansu,
mer Faruk Toprak, Nurer Uurlu, Sennur Sezer, Nihat Ziyalan), 19-20
(Mays 1967-Haziran 1967).
Trk Dili, Tartma: ada Trk iiri stne I-II, (Yneten: H. Rdvan ongur;
Katlanlar: Suut Kemal Yetkin, Cahit Klebi, Salah Birsel, Munis Faik
549
Ozansoy, Ceyhun Atf Kansu, Tahsin Sara, 212-213 (Mays 1969-Haziran

1969).
Trk Dili, Soruturma: kinci Yeniden Ne Anlyorsunuz?, (Katlanlar: lhan Berk,
Edip Cansever, Turgut Uyar, zdemir nce), 309 (Haziran 1977).
Varlk, Tartma: Ya ve iir stne Sylei, (Yneten: Tomris Uyar; Katlanlar:
Cemal Sreya, Edip Cansever, Turgut Uyar), 306 (Mart 1983).
Yeditepe, Soruturma: kinci Yeni ve Eletirmeciler, (Katlanlar: Metin Elolu,
Attila lhan, Nevzat stn, Turgut Uyar, Ece Ayhan, lhan Berk, Edip
Cansever, Hseyin Cntrk, Asm Bezirci, Memet Fuat, Fethi Naci, Hikmet
Dizdarolu, Sezer Tansu, Necati Cumal, zdemir nce, Behet Necatigil,
Kemal zer, Ouz Tansel, Ahmet Arif, Ahmet Kksal), 17-18-19-20-21-22
(1960).
Yelken, Soruturma: Eletirmen Yokluu, (Katlanlar: Edip Cansever, Orhan
Kemal, Halis Acar, kran Kurdakul), 29 (Haziran 1959).
Yelken, Tartma: kinci Yeni Yarglanyor, (Katlanlar: A. Aydn Hatipolu, .
Afar Timuin, Grol Szen,
Blent Habora, lker Kesebir, Dorul
zkoray), 41 (Haziran 1960).

4. TEZLER
AKGN, Ali, lhan Berk iirinde Nesne Sorunu, (Yksek Lisans), Bilkent
niversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstits, Ankara, 2002.
AKYZ, Berna, Cemal Sreyann iiri, (Yksek Lisans), Ankara niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits, Ankara, 2002.
DRLKYAPAN, Murat Devrim, kinci Yeni Dnda Bir air: Edip Cansever,
(Yksek Lisans), Bilkent niversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstits,
Ankara, 2002.
DNMEZ, Sheyla, kinci Yeni Hareketinde Dil Problemi, (Yksek Lisans), Gazi
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Ankara, 1993.
GEGEL, Hulusi, kinci Yeni iirinin evresinde Ece Ayhan, (Doktora), Trakya
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Edirne, 2002.
KAPLAN, Ramazan, iirimizde kinci Yeni Hareketi, Ankara niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits, Ankara, 1981.
550
KAVUT, Mehmet Said, Edip Canseverin iirlerinin Yap ve Tema

Bakmndan ncelenmesi, (Yksek Lisans), Yznc Yl niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits, Van, 2005.
ODABA, Battal, Fransz Sinemasnda Tartmal Bir Hareket: Yeni Dalga,
(Yksek Lisans), Marmara niversitesi Sosyal Bilinmler Enstits, stanbul
1987.
ORHAN, Ahmet, Ece Ayhan ve Tarih Yaklam, (Yksek Lisans), Bilkent
niversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstits, Ankara, 2002.
ZELEB, Hseyin, Cumhuriyet Dneminde Edebi Eletiri (1951-1960),
(Doktora), Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Ankara, 2006.
SELUK, Ali, kinci Yeni Poetikas, (Yksek Lisans), ukurova niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits, Adana, 2004.
ENDERN, Zbeyde, Turgut Uyarn Hayat, Sanat, iirleri zerine Bir Aratrma,
(Doktora), Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Ankara, 2003.
YATKIN, . Nazan, Edip Canseverin Hayat, Eserleri, iirlerinin Yap ve Tema
Bakmndan ncelenmesi, (Yksek Lisans), Frat niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits, Elaz, 2000.
YILMAZ, Arif, Sabahttin Kudret Aksaln Hayat, Sanat ve iirleri zerine Bir
Aratrma, (Doktora), Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits,
Ankara, 2004.
551

Ece Ayhan'in Siirleri Üzerine Bir Arastirma

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ece Ayhan'in Siirleri Üzerine Bir Arastirma

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ECE AYHANIN RLER ZERNE BR ARATIRMA

ECE AYHANIN RLER ZERNE BR ARATIRMA

ECE AYHANIN RLER ZERNE BR ARATIRMA

Tez Danman : Prof. Dr. Ramazan Kaplan

Tez Jrisi yeleri

Tez Snav Tarihi ..................................

1.11. iirde Anlam Sorunu...110

7.6. Enis Batur (1952-)..164

1.2.4. Toplumsal/ Grupsal nanlara, detlere Gndermeler..353

kinci Yeni airleri zerine yaplan almalarn son yllarda oalmasna

Ece Ayhann iir yazmaya ve ilk iirlerini yaymlamaya balad 50li

Ayrca, 1950lerin ilk yllarnda daha ok yeniliki gen airlerin ilgi

aynda anakkaleden g ederek stanbula yerlemitir. air, bu olay u uzun

menakpnamelerinde Pir sultan Abdaln kz kardei Ecemi Svasta astlar

Yat olan ocuklarla kendisini iten ie kyaslad ve toplumsal snf

ilikilendirerek i ie anlatmay seven Ece Ayhan, stanbuldaki aile yaantsndan

Lala birahanesine ya da az ileride Beinci Dairedeki Novotni algl

Cankurtarana ya da Ahrkapya -szgelii Edip Canseverle ya da Sitare

Ece Ayhan, rlplak Bir Trkeyle, anakkaleli Melahata ki El Mektup, s.8.

Ece Ayhan, Mortesi Requem, s.63.

andrma: Mr. Hydelk, soygunculuk ya da l soygunculuu demektir.)

pekimesinde ilk ciddi yaantsal nveler arasnda grmekte olduundan bu denli

itibaren Karagmrk Atikkaledeki 19. lkokula (sonraki adyla Hrka-i erif

ehzadebandaki Vefa Lisesinin karsna den bu Zeyrak Ortaya (1944

Ece Ayhan, a.g.m. , s.12.

Bir de Helikon Drtls: (Ulvi Ycelen (keman), Faruk

Gven (viyola), lhan Usmanba (viyolonsel) ve - drdncy imdi

Devlet memurluu grevinin bitiinden sonra stanbula yerleen air;

Hastaln yan sra yoksulluk. Bir gn Beyolunun bir ara

babakan Blent Ecevitin rtl denekten yapt parasal yardmla svireye

Piknik tp kullanrdk. Ama hi ikyet ettiini hatrlamyorum annemin.

Ece Ayhan, Dlanacam Biliyorum, Aynal Denemeler, s.41.

zel bir hastaneye yatryorlar Eceyi. G bela. O zel hastanedeki zel

Perihan Maden, Ece Ayhan Orada, Radikal, 30. 8. 1999.

felten kurtulup ayaa kalkabilmi; Nisan 2001de yeniden anakkaleye dnerek

gibiydi devinimleri. () Btn dnyay parantez iine alrsnz. Parantezi

Yasarn yant sadece O bilir olur.

Yalnzca kiilerin gemiine ilikin sahip olduu ayrntl bilgilerle artmaz

Emel Gunca, Sahici nsanlarn Ecesi, Aynal Denemeler iinde, s.63,64,66.

evresindekileri, gzlem gcnn yan sra sezgileri ve gelecee ilikin tahminleri de

lk tantmz gn anmsyorum. Beyaztta naraltnda. Sahaflar

Glmsyor, kk eletirileri ierik olarak hrn, biim olarak yumuak

Doan Hzlan, En Popler Marjinalimizdi, Hrriyet, 14.7.2002.

vyormu gibi yapar, insan yerer.69 karl da bu ironik yn yeterince

Perihan Maden onun yalnzln yoksulluk, onurluluk ve adam gibi bir

Aya Atikolu, Ece Yine Hasta!, Milliyet, 21.4.1999.

(Ben Zrihteyim, mektup oraya geldi. ) Bylece Cevat

Bebekte, -yaplmamas gerekirken-, bir dnlmeden ve kurbaa pislikleri

iyilikten baka bir ey dnmeyen arkadalarna saysz ktlkler yapm biri

dorulamakla birlikte bunu airin geirdii rahatszlklara ve beyin ameliyatna

Hilmi Yavuz, Ece Ayhann Hacyograflar, Zaman, 9.4.2003.

O, bu tr davranlarnn, hastalnn yol at ruhsal bir sorundan

Reha Maden, Dlanacam Biliyorum, Aynal Denemeler iinde, s.42.

hastalklaryla, hem devletle, hem poplerlikle ters dtn, hastaln bile

yaparlar. Hayr. Yaz olacak. Okunsun ya da okunmasn. zntn de

Ece Ayhann Ardndan, http://www.ntv.com.tr/news/164269.asp.

kt bir eyden bahsettiinde de glyordu; o ac ac denilen cinsinden.

anakkaleye dnyor. () Gelite olduu gibi, Fransz Kltr Merkezinin

dein dile getirilmi bulunan tm olumsuz kan ve dncelerin toplam gibidir.

Leyla Erbil, Bir Ktlk Denemesi, Geceyazs, 1 (Ocak-ubat-Mart- Nisan 2003)

daha net grlebilir: Muktedir olmutu(r). Reddetmenin gcn lmek kolay

Enis Batur, Ancak Rmun uaras, Cumhuriyet, 21.7.2002.