T.C.

ULUDA NVERSTES
LAHYAT FAKLTES
Cilt: 11, Say:2, 2002
ss. 227-236

DN DLNN DOASI*
Paul TILLICH
ev.: Aliye INAR**
ZET
Paul Tilliche gre, birbirinden kesinlikle farkl gereklik seviyeleri mevcut
olup, bunlar farkl yaklamlar ve farkl dilleri talep etmektedir. Din dilinin
doas semboliktir. Semboller ile iaretler arasndaki temel ayrm udur:
aretler, her hangi bir ekilde iaret ettikleri eyin gerekliine ve gcne
katlmazlar. Oysa semboller, sembolize ettikleri eyle ayn olmamalarna
ramen, onun anlamna ve gcne katlrlar. Peki, Semboller nereden
doar? Onlarn kayna, bugnlerde genellikle grup bilinalt ya kolektif
bilinalt denilen yerdir. Din semboller, btn dier sembollerin yapt
ayn eyi yani aksi takdirde bize gizli kalan, hibir surette alamayan bir
gereklik seviyesini ama iini yapar. Btn din sembollerin iki temel
dzlemi vardr: Tecrb gerekliin tesine geen akn dzlem ve tecrb
gerekliin iinde karlatmz ikin dzlem.
ABSTRACT
The Nature of Religion Language
According to Tillich, there are levels of reality of great difference, and that
these different levels demand different approaches and different languages.
The nature of religious language is symbolic. The difference, which is a
fundementl difference between the, is that signs do not participate in any
way in the reality and power of that to which they point. Symbols, although
*

**

Bu yaz, Paul Tillichin nemli eserlerinden biri olan Theology of Culturen 5368. sayfalar arasnda yer alan The Nature of Religious Language balkl
makalenin evirisidir (U.S.A., 1969).
U. . lhiyat Fak., Din felsefesi Anabilim Dal Aratrma Grevlisi

they are not the same as that which they sembolize, participate in its
meaning and power. Now, out of what womb are symbols born? Out of the
womb which is usualy called today the group unconscious or collective
unconscious. Religious symbols do exactly the same thing as all symbols
namely, they open up a level of reality, which otherwhise is not opened at
all, which is hidden. There are two fundamental levels in all religious
symbols: the transcendent level, the level which goes beyond the empirical
reality we encounter, and the immanent level, the level which we find within
the encounter with reality.

DN DLNN DOASI
Gerek Avrupada gerekse de Amerikada sembollerin anlamna dir
devam eden pek ok tartma, onun ehemmiyetinde hem pozitif hem de
negatif daha derin bir eyin olduunun almetidir. Bu, teolojide, felsefede
ve tarihin her hangi bir dneminde pek almam olan ilgili dier konularda,
dile ilikin bir karklk iinde olduumuz olgusunun bir belirtisidir.
Kelimeler, esas itibariyle icra ettikleri ilevden ve iletmesi niyetlenilen
eyden daha fazlasn anlatmazlar. Bu, gnmz kltrnn, Ortaa
skolastisizmirin if ettii, on yedinci yzylda Protestan skolastizminin en
azndan yapmaya alt ve Kant gibi filozoflarm yenilemeye gayret
ettikleri trden, artma birimi (clearing house) noksanlyla ilikili bir
husustur. Bizim byle bir artma birimimiz yoktur ve bu, gnmzde
mantk pozitivistler veya sembolik mantklar ya da genel olarak
mantklar denilen kimselere sempati duyabileceimiz bir husustur. Onlar
en azndan artma birimi oluturmaya alyorlar. Onlara yneltilen yegane
tenkit udur: Bu artma birimi olduka kk bir odadr; belki de evden
ziyade, evin sadece bir kesidir. Sz konusu artma birimi, hayatn khir
ekseriyetini iermez. Ancak bu nite, sadece mantk hesaplarn tesindeki
gerekliklerin menziline ve kabulne ykselirse faydal olabilir
imdi olduka nemli bir eyin yeniden kefediliyor olduu bir sre
iinde oluumuz msbet bir gelimedir. Birbirinden kesinlikle farkl
gereklik seviyeleri mevcut olup, bunlar farkl yaklamlar ve farkl dilleri
talep etmektedir. Gereklikteki her ey, matematiksel bilimler iin en uygun
dil ile idrak edilemez. Bu duruma vukufiyet, semboller meselesinin ciddi
olarak yeniden ele alnmas olgusunun en olumlu yandr.
I
Gelin isterseniz gcmzn yettii kadar kavramlar artma niyetiyle
devam edelim ve bunu, ilki, semboller ve iaretler tartmas olmak zere,
be merhalede ele alalm. Semboller kesinlikle iaretlere benzer: Hem
semboller hem de iaretler bizzat kendilerinin tesindeki baka bir eye
iaret eder. rnein caddenin kesindeki tipik krmz k, bizzat kendine
iaret etmeyip, arabalarn durmasnn zorunluluuna iaret eder. Her sembol,

228

bizzat kendinin tesinde temsil ettii bir gereklie iaret eder. Bu konuda
semboller ve iaretler esas bir zdelii hizdir her ikisi de bizzat
kendilerinin tesine iaret eder. Yukarda bahsi geen dile ilikin
karkln, yzyllardan beri sren semboller hakkndaki tartmay zapt
etmesinin (conquer) ve iaretler ile semboller arasnda karkla yol
amasnn sebebi, semboller ve iaretlerin zde saylmasdr. Sembollerin
anlamn her hangi bir ekilde aydnlatmann ilk adm, onu iaretlerin
anlamndan ayrt etmektir.
Semboller ile iaretler arasndaki temel ayrm udur: aretler, iaret
ettikleri eyin gerekliine ve gcne her hangi bir ekilde katlmazlar. Oysa
semboller, sembolize ettikleri eyle ayn olmamalarna ramen, onun
anlamna ve gcne katlrlar. Sembolize edilen gereklie katlma
sembolleri tanmlarken, ynelinen gereklie katlmama ise iareti
tanmlar ki bu, sembol ile iaret arasndaki bir ayrmdr. rnein alfabenin
harfleri yazldklar gibi A ya da bir R, iaret ettikleri seslere
katlmazlar; te yandan bayrak, temsil ve sembolize ettii kraln ya da
milletin gcne katlr. Bu nedenle, William Tell gnlerinden beri bayrak
karsnda nasl davranlmas gerektii hususunda anlamazlk devam
etmektedir. Bayrak, sembolize ettii eyin gcne bir sembol olarak
katlmazsa bu anlamsz olabilir. Eer kraldaki daimi iki yn yani onun bir
yandan, kral olduu toplumun gcnn bir sembol, te yandan, onun
ksmen (elbette tam olarak deil) icra ettii bu gc anlamazsanz, tam
monarik bir fikri btnyle anlam saylmazsnz.
Ancak, sembol ve iaret kavramlar iin, bir artma birimi bulma
ynndeki btn teebbslerimizin bana olduka tehlikeli bir ey geldi.
Matematiki, matematiksel iaretler adna sembol terimini gasp etmiti
ve bu karkln zlmesini hemen hemen imkansz klar. Bizim
yapacamz yegane ey, semboller denilen iaretlerle, gerek sembolleri
birbirinden ayrt etmektir. Matematiksel iaretler, yanllkla semboller
denilen iaretlerdir.
Dil, iaret ve semboller arasndaki farka olduka iyi bir rnektir. Bir
dildeki kelimeler, akladklar anlamn iaretleridir. Sra kelimesi,
olduka farkl bir eye, yani yaz yazmak iin kat konulan ya da stne
oturarak etraf seyredebildiimiz bir eye iaret eden bir gstergedir. Byle
drt harfli sra kelimesinin hibir ehemmiyeti yoktur. Her dilde buna
benzer birok kelime vardr; onlar iaretler olarak iaret ettikleri eyin
tesine geen armlar kazandklar zaman, semboller olur; bu herhangi
bir konumac iin olduka nemli bir ayrmdr. O, kelimelerin anlamn
hemen hemen matematiksel iaretlere indirgedii zaman, tamamen iaretler
erevesinde konuur ve bu, mantk pozitivistin mutlak idealidir. Bunun
dier kutbu, yzyllardr belki yzyllardan da fazla bir gce sahip olan
liturji ya da iir dilidir. Onlar, yerleri doldurulamayacak ekilde ortaya
ktklar durumlardaki armlara sahiptir. Liturji ya da iir dili, sadece

229

belirli bir anlama iaret eden iaretler olmayp ayn zamanda gcne
katldklar bir gerekliin yerine geen sembollerdir.
II
imdi sembollerin ilevleri ile ilgili ikinci bir mtalaaya balayalm.
Onun ilk fonksiyonu, yani temsil ilevi zaten yukarda im edildi. Sembol
bizatihi kendinden baka bir eyi temsil eder; ve o, pay ald eyin g ve
anlamnn yerine geer. Bu, her semboln temel bir ilevidir; ve bu nedenle
eer temsil kelimesi pek ok farkl ekillerde kullanlmam olsayd, o, belki
de sembolik olarak temsili diye bile evrilebilirdi; ancak, baz
nedenlerden dolay bu mmkn deildir. Madem ki semboller kendilerinden
baka bir eyin yerine geiyor, o halde niin Sembollerin temsil ettii eye
dorudan doruya sahip deiliz? Sembollere niin ihtiya duyarz? imdi
ele alacamz husus belki de semboln asl ilevidir yani aksi halde bize
gizli kalan ve baka trl idrak edilemeyen gereklik seviyelerinin
amlanmas, ifa edilmesi.
Her sembol, sembolik olmayan konumann yetersiz kald bir
gereklik seviyesini amlar. Gelin isterseniz bunu sanatsal sembollere
dayanarak yorumlayalm ya da aklayalm. Sembollerin anlamna ne kadar
girmeye alrsak, onun, gereklik seviyesini amlayan bir sanat ilevi
olduunu o kadar fark ederiz; iirde, grsel sanatta, mzikte baka trl bize
kapal kalan gereklik dzeyleri amlanr. imdi sanatn ilevi buysa, u
halde sanatsal yaratmalar kesinlikle sembolik karektere sahiptir. rnein,
Rubensin bir resmini alrsanz, o size bir eyin aracln yapar. Rubensin
yapt bu tablodan baka bir yolla bu tecrbeyi kazanamayabilirsiniz. Bu
manzarann, baz muazzam zellikleri vardr; onda ahengin, renklerin,
tesirin, deerlerin v.b. nitelii vardr. Btn bunlar tamamyla grseldir.Bu
yolla sana ulaan ey, bizzat tablo dndaki baka bir eyle aklanamaz.
Ayn ey iir ve felsefe ilikisi iin de geerlidir. iire ar felsef
kavramlarn sokulmas eklindeki ayartlma ile mesele karmak bir hl
alabilir. imdi bu gerekten belki de halledilemeyecek olan ciddi bir
meseledir. Biri, felsef dil ya da bilimsel dil kullanlrsa, sz konusu
kullanm, baka her hangi bir dilin karm olmakszn, gerekten iirsel
dilin araclk edip tad ayn eye araclk etmez.
Bu rnek, gereklik dzeylerinin amlanmas ibaresi ile kastedilen
eyi gsterebilir. Ancak bunu yapmak iin, yani tin dzeylerimiz, isel
gerekliimiz almaldr. Bunlarn, bir semboln amlad haric
gereklikteki dzeylere tekabl etmesi gerekir. Bylece her semboln iki
ucunun, iki kutbunun olduu ortaya kmaktadr. Sembol, hem gereklii
hem de ruhu amlar. Elbette, mziin, iirin ya da bunlardan daha fazlasnn
veya grsel sanatlarn hibirinin nfuz edemedii, amlayamad insanlar
(zellikle Protestan Amerikada) vardr. Amlamak, daha derin

230

seviyelerdeki gereklik ve znel seviyelerdeki insan ruhu olmak zere iki

kutuplu bir ilevdir.
Sembollerin fonksiyonu bu ise, o halde sembollerin baka sembollerle
yer deitirilemeyecei aikrdr. Her semboln, kendine uygun neyse o
olan, zgn bir ilevi vardr. Bu durun iaretlerden farkldr; nk
iaretlerde, yerlerine bakalarnn ikame edilmesi olasdr. Muhtemelen yeil
, mavi bir k kadar yeterli bulmazsak, (bu doru deil ancak olabilir)
hibir eyi deitirmeyip sadece mavi bir k yerletiririz. Ancak, sembolik
bir kelimede (mesela Tanr gibi) deiiklie gidilemez. Kendi ilevini
yerine getiren hibir semboln, yeri deitirilemez. Bundan dolay, hakl
olarak, Semboller nasl zuhur eder ve son bulur? diye sorabiliriz.
aretlerden farkl olarak, semboller doarlar ve lrler. aretler bilinli
olarak yaratlp, def edilir. Bu temel bir ayrmdr.
Semboller nereden doar? Onlarn kayna, siz hangi sylemi
tercih ederseniz edin bugnlerde genellikle grup bilinalt ya da kolektif
bilinalt denilen yerdir. Bu ey, bu kelime, bu bayrak, ya da kendi
hesabnda her ne olursa olsun, grubun kabul etmesinden zuhur eder; onlar
istee dayal olarak yaratlamaz ve bazen olduu gibi, her hangi bir sembol
bu ekilde yaratlsa bile, o, bir grubun bilin altnn sadece evet dedii bir
sembolden baka bir ey deildir. Bu, benim tamamen onu tasvir etmi
olduum anlamda, bir eyi ifa edebilecei mnasna gelir ve daha ziyade
unu im eder: nsan grubunun bu isel durumu bir semboln varlna son
verdii anda, demek ki o lr. Sembol artk her hangi bir ey ifade etmez.
Politeistik tanrlarn hepsi bu ekilde yok olmutur. Onlarn zuhur ettii
artlar deitiinde ya da artk yok olduunda, o zaman semboller de lr.
Ancak bunlar niyet ve icat sayesinde tasvir edilemeyen olgulardr.
III
imdi de nc dnceyi yani din sembollerin doasn grelim.
Din semboller, tm dier sembollerin yapt ayn eyi, yani aksi takdirde
bize gizli kalan, hibir surette alamayan bir gereklik seviyesini ama iini
yapar. Biz buna, dier her boyutun, baka her derinliin temeli olan
gerekliin boyutu yani bizzat gerekliin derinlik boyutu diyebiliriz. Ve bu
nedenle o, dierlerinin yannda bir boyut olmayp, aksine temel bir boyuttur;
btn dier dzlemlerin altndaki dzlemdir; yani bizzat varlk seviyesi ya
da varln niha gcdr. Din semboller, insan ruhundaki bu derinlik
boyutunun tecrbesini aar. Din bir sembol, bu ilevini artk yerine
getirmiyorsa, bu durumda sembol lr. ayet yeni semboller doarsa, onlar
varln niha temeli ile yani Kutsalla (Holy) farkl bir ilikiden kaynaklanr.
Niha hakikatin boyutu, Kutsaln boyutudur. Bu ekilde, din
sembollerin kutsaln sembol olduunu da syleyebiliriz. Sembol asl
tanmlaymza gre, din semboller Kutsaln kutsallna katlrlar. Ancak

231

katlm zdelik deildir ve din semboller bizatihi kutsal da deildirler.

Tamamyla akn olan her Kutsal, semboln aar. Dini semboller, tecrb
gerekliin bize verdii malzemenin sonsuzluundan karlr. Dinler
tarihinin baz kesitlerinde, uzam ve zamandaki her ey, Kutsal iin bir
sembol olur. Bu, doal olarak byledir; nk dnyada karlatmz her
ey varln niha temeline dayanr. Bu husus, dinler tarihinde olduka
anlalmaz gibi grneni aacak olan anahtardr. Balangtaki primitiflerden
son gelimelere kadar, tarihin btn dnemlerinde, dinler tarihinin grnen
kaosuna bakanlar, bu gelimenin etrefil karakterine olduka aracaktr. Bu
kaosu dzenli klan anahtar nispeten basittir. Bu anahtar udur: nsan zihni
ile onun kendi niha temeli ve anlam arasndaki zel bir ilikiye,
gereklikteki her ey, bir sembol olarak bizzat etki edebilir. Din semboller
hakkndaki bu kaosun grnteki kapal kaplarn amak iin sadece u
sorulmaldr: Sembolize edilen niha ile bu sembollerin ilikisi nedir? Bu
durumda, ortadaki anlamszlk yok olur; ve aksine onlar, insan bilincini ve
bilin altn kontrol eden, insan zihninin en ifa edici, en zgn, en gl
yaratmlar haline gelir ve bundan dolay onlar, dinler tarihinde btn din
sembollerin karakteristii olan bu muazzam direkenlie sahiptirler.
Hayattaki her ey gibi din de, belirsizlik yasasna tbiidir; belirsizlik
ayn zamanda hem yaratc hem de ykclk anlamna gelir. Dinin hem
kutsallk hem de profanlk yn vardr. Dindeki bu hem kutsallk hem de
profanlk, din sembolizm hakknda sylenenlerden de bellidir. Din
semboller kendilerini btnyle aan eye sembolik olarak iaret ederler.
Tpk semboller gibi, din semboller de iaret ettikleri eye katldklar iin,
onlarn iaret ettikleri eyle yer deitirme ve (elbette insan zihninde) bizzat
niha olma temayl her daim vardr. Dini semboller byle olduklar anda,
putlarlar.
Putperestliklerin
hepsi,
Kutsaln
sembollerinin
mutlaklatrlmasndan baka bir ey deildir ve onlar, Kutsalla bizzat
aynlatrlmtr. rnein bu ekilde, kutsal bir kii, bir tanr hline geldii
gibi, riteller de, sadece zel bir durumun ifadesi olmalarna ramen, artsz
bir geerlilik kazanrlar. Dinin btn ayinsel etkinliklerinde, btn kutsal
objelerde, kutsal kitaplarda, kutsal doktrinlerde, kutsal ritellerde,
eytaniletirme (demonization) diyebileceimiz bu tehlikeyi bulabilirsiniz.
Onlar, bizzat kutsaln artsz ve niha karakterine ykseldii anda
eytanileirler.
IV
Problemimizin drdnc bir mtaalas olan din semboller
dzlemlerine dnelim. Btn din sembollerin iki temel dzlemi vardr:
Tecrbe ettiimiz tecrb gerekliin tesine geen akn dzlem ve tecrb
gerekliin iinde karlatmz ikin dzlem. ncelikle ilkini, akn
dzlemi ele alalm. Akn dzlemdeki temel sembol Tanrdr. Ancak
Tanrnn bir sembol olduunu basite syleyemeyiz. Onun hakknda her

232

zaman iki eyi sylememiz gerekir: Bizim Tanr imajmzda sembolik

olmayan bir genin yani onun niha hakikat, bizzat-varlk (being-itself)
varln gc, varln temeli olduunu sylememiz gerekir; te yandan,
en mkemmel ekilde bizde mevcut olan her eyin kendisinde varolduu en
byk varlktr. Eer bunu sylersek, zihnimizde en byk mkemmellik
nitelikleri ile en byk varlk imajna sahip oluruz. Bu, Tanr fikrinde
sembolik olmayan ey iin bir sembolmz olduu Bizzat-Varlk
anlamna gelir.
Tanr fikrindeki bu iki geyi ayrt etmek nemlidir. Bu nedenle byle
tartmalarn hepsi Tanrnn bir ahs olup olmad, Onun dier varlklara
benzeyip benzemedii ynnde devam eder; yanl yorumlanmalarndan
dolay din tecrbenin ykmnda hayli etkin olan btn bu tartmalarn
stesinden ancak unu sylersek gelebiliriz: artsz bir eyin farkndal
kesinlikle, onun semboliklii olmayp, aksine bizzat her ne ise onun
farkndaldr. Biz ona tpk Skolastikler gibi, Bizzat-Varlk (esse qua
esse, esse ipsum) diyebiliriz. Ancak biz bu niha (olan) ile ilikimizi
sembollere dkeriz ve dkmeliyiz de. Eer o sadece niha varlk olsayd
onunla iletiime geemezdik. Onunla ilikimiz esnasnda aslnda biz kendi
kendimizin yani kiiliimizin en yksek seviyesi ile karlarz. Bylece
Tanr hakknda sembolik form olarak konutuumuzda, hem ahslar olarak
bizlerin tecrbesini sonsuzca aan eyle, hem de Tanrya Sen diyebilen,
hem de ona ibadet edebilen bizlerin kendi ahslmza uygun olan eyle
kar karyayz. Bu iki ge muhafaza edilmelidir. Eer biz sadece artsz
geyi muhafaza edersek, bu durumda Tanr ile hibir iliki mmkn deildir.
ayet sadece bugn ifade edildii gibi ben-sen ilikisi gesini korursak, o
zaman da ilahi unsuru yani suje ve objeyi ve de btn dier kutupluluklar
aan artsz boyutu kaybederiz. Bu akn seviyeye ilikin ilk husustur.
kinci husus ona ister nitelikler, ister Tanrnn sfatlar, isterseniz de
dilediiniz baka bir ey deyin: O sevgidir; merhamettir; gtr; lim-i
mutlaktr; kdir-i mutlaktr; her yerde hzr nzrdr: Tanrnn bu sfatlar
bizzat bizim sahip olduumuz niteliklerin tecrbesinden karlr. Onlar lafz
anlamnda Tanrya uygulanamaz. Eer lafz anlamda alnrsa sonsuz
samalklara yol aar. Dinin tahrif sebeplerinden biri de bunlarn yanl
yorumlanmasdr. Ayn ekilde, byle niteliklerin sembolik karakteri tutarl
bir ekilde iddia edilmelidir. Aksi halde onun hakknda her konuma sama
olur.
Akn seviyeye dair nc ge rnein, Tanr dnyay yaratmt,
Tanr olunu gndermiti, Dnyay kemle erdirecek dediimiz
tarzdaki, Onun edimleridir. Bu ekildeki geici, nedensel ve benzeri
ifadelerin hepsinde, Tanr hakknda sembolik olarak konuuruz. rnek
olarak bu cmlelerden Tanr olunu gndermiti ifadesine gz atalm.
Burada mt sz ile bir geicilikle, fnilikle kar karyayz. Ancak
Tanr her fniliin olmasa bile, bizim fniliimizin tesindedir. Burada

233

kastedilen uzamdr; birinin gnderilmesi demek, bir yerden baka bir yere
hareket etmesi demektir. Her ne kadar uzamsallk Tanrnn yaratc
temelinde bir ge olmasna ramen, birinin gnderilmesi sembolik bir
konumadr. O gndermiti dediimizde, onun bir eye sebep olduunu
kast ederiz. Bu ekilde Tanr, nedensellik kategorisine bamldr. Tanr ve
Onun Olu hakknda konutuumuz zaman, iki farkl tze sahibiz ve ona
tz kategorisini uygularz. Eer btn bunlar lafz olarak alnrsa sama olur.
Sembolik olarak alnrsa, Hristiyan tecrbesindeki Tanr ile insan
arasndaki derin bir ifadeye yani niha Hristiyan anlatmna tekabl eder.
Sembolik ve sembolik olmayan iki konuma trn ayrt etmek o kadar
nemlidir ki, sembolik bir dili kullanr ve bu dilin mahiyetini adalarmza
anlalr klmazsak, onlar hakl olarak hl samalklar ve btl inanlar
iinde yaayan insanlar olarak, bizden yz evireceklerdir.
imdi de uzam ve zamanda ilhi olann grn seviyelerini, yani
ikin dzlemi mtala edelim. Burada her eyden nce ulhiyetin uzam ve
zamanda farkl varlklarda cisimlemesi ile yani ilahi varlklarn, uzam ve
zamanda zuhur eden hayvanlar, insanlar ya da dier varlk trlerine
girmesiyle kar karyayz. Bu, genellikle teolojik nermelerde iki de bir
tecessm etme kelimesini kullanmay seven Hristiyanlarca unutulur.
Onlar, bunun zellikle Hristiyan karakteristii olmadn unuttular; nk
enkarnasyon btn zamanlardaki paganlkta vuku bulan bir eydir. lhi
varlklar dima farkl formlarda tecessm eder (incarnation). Bu,
paganizmde gayet tabidir. lhi varlklarn tecessm, Hristiyanlk ile dier
dinler arsndaki gerek ayrm deildir.
Burada hemen enkarnasyon fikri balamnda akn ile ikin seviye
ilikisi hakknda bir eyi ifade etmeliyim. Tarihsel olarak, nceden onlarn
her ikisi de akn ve ikinin ayrt edilemedii durumda olduunun ifade
edilmesi gerekir. Manann Endonezya doktrininde, ki Mana, btn
gereklie yaylan ilahi mistik gtr hem gizli bir g olarak her eyde
ikin olan, hem de ayn zamanda papaza ak olan olduka g ritel
aktiviteler sayesinde yakalanabilen akn bir eyin ilhi hazr bulunuuna
sahipiz.
kin ve aknn bu zdeliinden, Greklerde, Semitik Milletlerde ve
Hindistanda byk mitolojik tanrlar zuhur etmitir. Orada biz ilahinin
ikin gesi olarak enkarnasyon ile karlarz. Tanrlar ne kadar ok akn
olursa, akn genin glenmesiyle gelien ilahinin uzaklnn stesinden
gelmek iin kiisel enkarnasyonlara ya da ayinsel niteliklere de o kadar ok
ihtiya duyulur.
Bundan ikin din sembolizmdeki ikinci ge, yani ayinsellik kar.
yin, zel bir ekilde ve mnhasr artlar altnda Kutsaln taycs olan baz
gerekliklerden baka bir ey deildir. Bu anlamda, Rabbin Akam Yemei
ya da Rabbin Akam Yemeinkeki materyaller semboliktir. Belki sadece
sembolik mi? diye sorabilirsiniz. Bu, sanki lafz (ifade), sembolik

234

ifadeden daha fazla bir eymi gibi bir hava estirir. Lafz, sembolikten daha
fazla bir ey olmayp, bilakis daha az bir eydir. Sembollerden baka trl
yaklaamadmz gereklik boyutu hakknda konuursak o zaman,
semboller, sadece tabirinden ziyade, zorunlu olan yani bavurmamz
gereken tbirdir. Bazen yalnzca iaretlerle sembollerin bir karmndan
dolay sadece bir sembol ibaresi, sadece bir iaret anlamna gelir. O
zaman soru yerinde bir sorudur. Sadece bir iaret mi? Hayr. yin
sadece bir iaret deildir. 1529 ylnda Marburgda, Luther ve Zwingli
arasndaki nl tartmada ele alnan husus tamamen buydu. Luther,
yindeki geler hakkndaki hakikaten sembolik olan karakterleri devam
ettirmek istedi ancak Zwingli, yinsel materyallerin yani ekmek ve arabn
sadece sembolik olduunu syledi. Bylece Zwingli, onlarn yalnzca
gemi bir hikayeye iaret eden gstergeler olduunu kastetti. O dnemde
bile semantik karklklar vard. Bu, bizi yanl ynlendirmesin. Ayinsel
materyaller, semboln gerek anlamnda, sembollerdir. Ancak sembol
sadece sembol olarak kullanlrsa (yani sadece iaretler) o zaman yinsel
materyaller bundan daha fazla bir eydir.
u halde ikin seviyede nc bir ge daha vardr. Kilise binasnn
zel blmleri, mumlar, Roma Kilisesinin giriindeki su, btn kiliselerdeki
zellikle de Protestan kiliselerdeki ha gibi pek ok ey, esas itibariyle
iaretlerdir ancak kullanmda sembol olurlar; iaretler kullanmda sembol
olduu iin onlara iaret-semboller diyebiliriz.
V
Ele alacamz son mesele, din sembollerin hakikatidir. Burada
negatif, pozitif ve de mutlak bir ifadeyi birbirinden ayrt etmek gerekir. lki
negatif ifade. Semboller, herhangi bir empirik eletiriden bamszdr. Doal
bilimlere ya da tarihi aratrmalara dayanan tenkitlerle, sembolleri yok
edemezsiniz. Daha nce de ifade edildii gibi, semboller sadece zuhur
ettikleri artlar artk geerliliini yitirdikleri zaman yok olurlar. Semboller,
deneysel eletirinin geersiz klabilecei bir dzlemde yer almazlar. Bu
konuda, sann annesi, Kutsal Bakire olarak Meryeme dir iki rnek
verilebilir. Her eyden nce, Tanr ile ilikinin deien durumuyla balantl
olarak Protestanlkta bir semboln lm olduu ile karlaacaksnz. Tanr
ile bil-fiil ve dorudan doruya iliki, arac gc iptal eder. Bu semboln
ortadan kaybolmasna yol aan dier sebep, bakireliin yceltilmesinde im
edilen vecd genin yokluudur. Bu sembol, Protestan din durum devam
ettii srece, yeniden tesis edilemez. O, Protestan limler, Kutsal Bakireye
dir sylenenleri artk deneysel veri dorulamyor eklinde konutuklar
iin lmemiti. Sz konusu semboln geerliliini yitirmesinin sebebi
kesinlikle bu deil, ki, sebebin bu olmad Roma Kilisesince de mlumdu.
Fakat Roma Kilisesi onu, adm adm Meryemi zellikle son on yldaki
gelimede bizzat Teslise daha ok yaklatran kendi muazzam sembolik

235

gcnn temeline yaptrr. Eer bu imdilerde Roma Kilisesi gruplarnda

tartld gibi her dim tamamlanmas gerekiyorsa, Meryem, sa ile
birlikte-Kurtarcdr. u halde bu kabul edilsin ya da edilmesin, Meryem
gerekten bizzat ilahilik iine alnr.
Dier rnek sann bakireden domas hikayesidir. Bu, en aikr
olarak Paul ve John tarafndan bilinmeyen efsanevi bir hikayeye dayal
tarihsel aratrmadan elde edilmi bir grtr. O, Nasaral sann ilahi
ruhunun tam tasarrufunu anlalr klmaya alan ge bir yaratmadr. Ancak
pek ok insan kitlesi arasnda Protestan Kiliselerdeki olduka muhafazakar
gruplar iinde bile bu sembollerin, tedavlden kalkmasnn ya da lm
olmasnn sebebi ayn ekilde onun efsanevi karakteri deildir. Sebep
farkldr. Onun teolojik olarak szde-heretik olmasdr, sebep. O, Kalsidann
(Chalcedon)
temel doktrinlerinden birini alr ki Kalsidan, sann
btnyle ilahiliinin yannda onun tam insaniliini de kabul eden klsik
Hristiyan doktrinidir. nsan bir babaya sahip olmayan bir insan varlnn
btnyle insaniliinden sz edilemez. O halde bu hikaye, tarihsel temel de
deil de, isel-sembolik temelde tenkit edilmelidir. Bu, din sembollerin
hakikati hakkndaki negatif ifadedir. Onlarn hakikati, yaratldklar din
duruma uygunluklardr; ve bir baka duruma uygunsuzluklar onlarn gayr-i
hakikilikleridir. Son cmle semboller hakknda hem negatif hem de pozitif
ifadeyi ierir.
Din mphemdir ve her din sembol, putperestlik kablinden olabilir,
eytanlatrlabilir; her ne kadar bizzat niha dnda hibir ey niha
olmamasna ramen, din sembol kendini niha gereklie ykseltebilir;
hibir din doktrin ya da din ritel olmayabilir. Hristiyanlk, kendi
sembolizm dnyas iinde, Mesihin armhnda ifade edilen ha
sembolnn dier sembollere gre daha ok hakikat ihtiva ettiini iddia
edebilir. lahinin hzr nzrlnn tamlnda bizzat tecessm eden sa, bir
idol, Tanrnn yannda dier tanr, havarilerinin ihdas etmek istedikleri bir
tanr olmamak iin bizzat kendini feda etti. Ve bu nedenle tartmasz mesel,
Peter ona, Mesih unvann teklif ettiinde onun kabul ettii hikayedir. O,
bunu, ac ekmek ve lmek iin Kudse (Jerusalem) gitmek kayd art ile
kabul eder; ki bu, bizzat kendi nmna bile putperestlik kablinden temayl
inkar etmek demektir. Putlatrmaya kar kan bu durum, ayn zamanda
btn dier sembollerin ltdr ve o, her Hristiyan kilisesinin bizzat
uymas gereken kriterdir.

236