D W Winnicott - Oyun Ve Ger 231 Eklik PDF

D.W.
Winnicott
Oyun ve Gereklik
M ETS / TEKN DNLEM EK
D. W. Winnicott
O Y U N VE G EREKLK
D. W. Winnicott (1896-1971) uzmanln ocuk
doktorluu alannda yapm, daha sonra ocuk
psikolojisi ve psikanalizle ilgilenmeye balamtr.
ngiliz "nesne ilikileri okulu"nda Melanie Klein'dan
sonra en nemli isimlerden biri olmu, bebekler ve
ocuklarla gerekletirdii youn klinik almalardan
yola karak psikanaliz alanna ok nemli katklarda
bulunmutur. Britanya Psikanaliz Cemiyeti, Britanya
Psikoloji Cemiyeti Tbbi Blm gibi nemli kurumlarn
bakanln yapan Winnicott'in Through Paediatrics to
Psychoanalysis (1958), The Maturational Processes
and the Facilitating Environment (1965), Therapeutic
Consultations in Child Psychiatry (1971), The Piggle
(1977), Deprivation and Delinquency (1984), Talking to
Parents (1993) gibi uzmanlar kadar genel okura da
seslenebilen, ana babalar tarafndan klavuz kitaplar
olarak okunan ok sayda yapt bulunmaktadr.
METS YA YIN LA RI
tekini Dinlemek 2
OYUN VE GEREKLK
D. W . VVinnicott
zg n ad: Playlng and Reality
1971, D. W. VVinnicott
The VVinnicott Trust ve Mark Paterson'n izniyle
Metis Yaynlan, 1997, 2012
Birinci Basm: Mays 1998
ikinci Basm: Nisan 2013
Dizi Yayn Ynetmeni: Saffet Murat Tura
Yayma Hazrlayan: Nurdan Grbilek
Dizi Kapak Tasarm: Yetkin Baarr
Dizgi ve Bask ncesi Hazrlk: Metis Yaynclk Ltd.
Bask ve Cilt: Yaylack Matbaaclk Ltd.
Matbaa Sertifika No: 11931
Metis Yaynlar
pek Sokak No. 5, 34433 Beyolu stanbul
Tel: 212 2454696 Faks: 212 2454519
e-posta: lnfoOmetiskitap.com
www.metiskitap.com
Yaynevi Sertifika No: 10726
ISBN-13: 978-975-342-180-5
D.W. Winnicott
Oyun ve Gereklik
eviren
Tuncay Birkan
Dizi Yayn Ynetmeni
Saffet M urat Tura
indekiler
Sunu, VVinnicott ve Gei Deneyimi

Saffet Murat Tura 7
Giri 15
1 Gei Nesneleri ve Gei Olgular 19
2 Rya Grme, Fantezi Kurma ve Yaama:

Bir Birincil zlmeyi Betimleyen
Bir Vaka yks 46
3 Oyun Oynama: Kuramsal Bir nerm e 58
4 Oyun Oynama:
Yaratc Faaliyet ve Kendilik Aray 74
5 Yaratclk ve Kkenleri: Yaratclk Dncesi 88
6 Nesne Kullanm ve zdelem eler Yoluyla
liki Kurma 111
7
Kltrel Deneyimin Yeri 121
8 Yaadmz Yer 131

9 ocuun Geliiminde Annenin ve Ailenin
Ayna Rol 138
10 gdsel Drt Dnda ve
apraz zdelem eler Asndan
Karlkl liki Kurma 147
11
Ergen Geliimine likin ada Anlaylar

ve Yksek Eitimle lgili Ierimleri 168
Ek 182
Kaynaklar 183
Winnicott ve Gei Deneyimi

Saffet Murt Tura
ngiliz "nesne ilikileri okulu" psikanaliz tarihinde nemli bir rol oy

nar. Bu okul psikanalitik dncenin dikkatini drtler, bu drtlerle
ilgili atklar ve karmaalardan ilikiye ekmitir. ngiliz nesne ili
kileri okulunda Klein'dan hemen sonra ne kan isimlerden biri Winnicott'tr.
Winnicott (1896-1971) psikanalize psikiyatriden deil ocuk dok
torluundan gelmitir. Babas, Plymouth erafndand ve ticaretle u
rayordu. Winnicott, babasnn isteine ramen, aile irketinin yne
timini devralmay reddetti ve Cambridge'de tp renimine balad. I.
Dnya Savanda ngiliz donanmasnda askerlik yaptktan sonra pedi
atri ihtisasn tamamlad. Psikanalizle ilk kez 1919'da Frcud'un Dle
rin Yorumu'nu okuyarak tant. 1923'te Londra'nn yoksul semtlerin
den Hackney'de bir hastanede pediatri danmanlna atand ve ayn
yl Freudun ngilizce evirmeni James Strachey ile kendi analizine
balad. 1933'te sona eren bu analizden sonra Winnicott bu kez Joan
Rivire ile be yl srecek bir analize girdi. Pediatriyi tam brakmadan
psikoterapiye geii de bu tarihlere rastlar.
Winnicott'in terapistlie balad dnemde Melanie Klein da Al
manya'dan ngiltere'ye gelmi ve Emest Jones'un desteiyle psikana
liz evrelerinde geni bir dinleyici ve hayran topluluu edinmeye ba
lamtr. Klein, ocuk analizinin kurucusudur, konumay henz
renmemi ok kk ocuklara "oyun teknii" adn verdii bir yn
temle analitik deneyler yapmaktadr. ocuklann oyunlar, Klein'a g
re, yetikinlerin analizindeki sebest armn yerini tutabilmekte
dir. ocuk analizi deneylerinin ilerlemesiyle birlikte, klasik psikana
lizde iki nemli dnm de gerekleir. lkin, psikanalizin odaklan
d nokta daha nce tek bana ocuk-bireyin cinsel ve ruhsal gelii
miyken, imdi ocuun "nesne" Ue ve zellikle ilk nesne olan anneyle
OYUN VE GEREKLK I 8
ilikisi ne kacaktr. Freud'un kuramna gre cinsel drtnn drt

esi vard: kaynak (erojen blge), enerji, ama (enerjinin boalm)
ve nesne (cinsel/duygusal enejinin yneldii ve baland kii, ci
sim ya da dnce). Freud'a gre bunlardan asl nemlisi amat; nes
ne o kadar nemli deildi; bir nesnenin yerini bir bakas tutabilirdi
ve zaten znenin cinsel/duygusal enerjilerinin kendi dnda bir nesne
bulmas da ocukluun olduka ge bir dneminde ortaya kyordu:
bundan nce bebein sadece kendinden zevk ald uzun bir "oto
erotizm" dnemi vard. Klein ise drtnn en batan beri bir nesneye
yneldiini, ilkin "ksmi" nesnelere (rn. anne memesi), sonra da b
tnsel nesnelere (annenin kendisi) balandn ne srecektir. Drt
tek amac boalmak olan zerk (ya da felsefi deyimiyle solipsist) bir
olgu deil, ynelisel bir olgudur. Bylece psikoterapinin konusu bir
bana bireylerden bireyler aras ilikilere kayar.
Bu yaklamn ikinci nemli sonucu da, erken ocukluk dnemi
nin byte altna alnmas olur. Freud'un 4-5 yalarna zg sayd
Oidipus ve sululuk gibi iddetli duygusal yaantlar Klein'a gre as
lnda ok daha nce balamaktadr. te yandan, sululuk duygusunun
tek kaynann cinsellik (ana/babaya duyulan arzular) olmadn,
belki asl nemli nedenin saldrganlk olduunu da sylemektedir
Klein; Freud'un 1920'de ortaya att ama hibir zaman tam sahip k
mad "lm igds" kavramn klinik alma dzleminde ciddi
ye alan ilk analist de odur. Da ynelik saldrganln (ve zellikle
haset duygusunun) kaynanda lm igds iliyordun
Klein'n dncesi, 18. yzyl sonlarnda Romantik felsefenin ks
men dinlerden devralarak seklerletirdii lm-dirim, ktlkiyilik, para-btn ve inkr-kabullenme gibi birbirine sarmalanan iki
li kartlklara dayanr. Psikanalize, Freud'un yzeyde fazla serinkanl
ve temkinli grnen metinlerinde pek rastlanmayan tutkulu, mutlak
ve dramatik bir anlat yaps kazandrmtr. in ilgin yan, bu tr
kavramlara akademik bir eitimle deil, esas olarak kendi analitik de
neyleriyle varm olduunu hissettirmesi ve birtakm yaln kartlkla
ra dayanarak ok karmak grnen duygusal yaantlar yorumlayabilmesidir,1930'larda Londra psikanaliz evrelerinde, Klein' dinler
ken, "Bunu aslnda ben de dnebilirdim, aslnda ben de biliyordum,
ama hi byle syleyemedim" diye dnenlerden biri de Winnicott
olacaktr.
O dnemde ocuk terapisinin bir baka ncs de Freud'un kz
VVINNICOTT VE GE DENEYM I 9
Atina'dr. Ancak, Anna Freud'un pratii, analizden ok pedagojiye da

yanmaktadr: Nevrozlu ocuun d dnyaya uyarlanmasn esas al
maktadr (d dnyann kendisini hi tartmayan ve adaptasyonu sa
ln balca kstas kabul eden bu anlay 1930lardan itibaren Ameri
kan ben (ego) psikolojisinin de temelini oluturacaktr). Klein ve izle
yicileri iinse drtlerin evcilletirilmesi imknszdr, ancak yceltilmeleri mmkndr. Bu adan, terapiye de bir eitim sreci olarak
deil, olsa olsa bir z-eitim sreci olarak baklabilir: Hasta, iyiliin
hastalktan yapldm ve kendi iyilemesini de yine kendi hastaln
dan (kendi ktlnden) yararlanarak kendisinin imal edeceini bil
melidir - phesiz, analistin akllca yorum ve mdahalelerinin de
yardmryla. Klein' Anna Freud'dan ayran bir baka nemli nokta da
ocuktaki fantazmatik d dnya imgesinin bu fantazmatik niteliinin
yetikinlerde de hep bir lde srp gidecei dncesidir zne ile
nesnenin kendisi arasnda her zaman znenin arzulan ve fantazileri
(ya da bunlann tortulan) bulunacaktr.
Bylece 1930'larda Britanya Psikanaliz Cemiyeti iki gruba aynlr:
Klein'clar, Anna Freud'cular. Bir de Winnicott gibi "bamszlar"
vardr. Bunlar, Klein'a yakn olmakla birlikte onun maniheizme varan
mutlak ikiciliinden ve lm igds gibi speklatif grnen dn
celerinden bir para rkm olan ve kat kavramsal mekanizmalardan
ok kendi sezgilerine (ve hastann kendi kendini yorumlama kapasite
sine) gvenmeyi yeleyenlerdir. "Nesne ilikisi teorisi" ad verilen
akmn da asl zenginliini, aralarnda Marion Milner, John Klauber
ve Prens Masud Khan gibi parlak analistlerin bulunduu "bamsz
lar" grubunun almalaryla ortaya koyduunu dnenler oktur.
Winnicott da grnte kuramsal bir sistem kurma abasnda de
ildir; Klein ve bilhassa Freud'un sadk bir izleyicisi olduunu iddia
eder. Btn yapmaya altnn byk psikanalitik kuramn baz ay
rntlarn ele almak olduunu savunur. Ancak dikkatli bir Winnicott
okumas bu savlarn aslszln ortaya koyar. lk olarak Winnicott'n
sadk olduunu syledii Freud ve Klein' belli bir dntrme ilevi
ne tabi tuttuu sylenebilir. Gerekten de onun sadk olduu Freud ve
Klein, kendi yorumlad, kendisine uydurduu Freud ve Klein'dr,
Winnicott'm ortodokosluu belli bir okumaya dayanr.
kinci olarak Winnicott aada zetleyeceim baz zgn kav
ramlar gelitirmi ve nemli bir sistematizasyona gitmitir. Btn
bunlar onu ekilmek istedii mtevaz konumun tesine, byk ku
OYUN VE GEREKLK I 10
ramclar arasna tamtr.

Winnicott'n gnmzdeki nemi Kohut'un "kendilik psikolojisi"ne katklar gz nne alnrsa anlalr. Kohut hibir zaman tm
aklyla Winnicott'a olan borcunu dile getirmemise de pek ok ba
kmdan ondan etkilendii aktr.
Winnicott ocuklarla ve psikopatolojik adan ar vakalarla al
mtr. Bu durum onun zellikle "kendiliin", "kendilik duygusunun"
geliimi ile ilgilenmesine yol amtr. Winnicott'a gre, geni psiko
patoloji yelpazesi dnldnde hayli salkl olan nevrotiklerle il
gilenen Freud, kendilii adeta bir veri gibi ele alm, kendilii olu
mu insann drtleriyle mcadelesini deerlendirmitir. Bu sebeple
de kendiliin geliiminin zgn dinamiklerine yeterince dikkat etme
mitir.1Bu yarg hemen hemen Kohutun da Freud ile ilgili yargsdr.
Winnicott'n kuramn ana hatlaryla zetlemek iin baz kavram
larn incelemek gerekir.
Winnicott'a gre ocuk balangta btnlememi, zamanda ve
meknda dank deneyimler yaamaktadr. Bu deneyimler kendiliin
ekirdeklerini oluturur. Kendiliin btnlemesi, gelimesi anne ile
iliki iinde; annenin salad evre iinde gerekleir. ocuun b
tnlemi bir ekilde kendini alglamas ve kendilik duygusunu geli
tirmesi annenin sunduu "kucaklayc evre" sayesinde olur. Annenin
ocukla ilgili btnlemi tasarmlan ocuun giderek kendi btnl
n kavramasna yol aar.
Annenin ocuun ihtiyalarna eduyumlu yantlar vermesi ocu
un tutarl bir kendilik duygusu gelitirmesinde, i dnyasnn olgun
lamasnda ok nemli bir aamaya yol amas bakmndan n plana
kar: "yanlsama an". ocuk eduyumlu olarak ihtiyalar karlan
dnda kendini her trl tatminin kayna olarak yaar. Bu tam bir
"tmgllk" deneyimidir.12 ocuk her trl yaratnn kaynadr
kendi i dnyasnda.
Sz konusu tmgllk deneyimi kendiliin salkl geliimi a
sndan belirleyici bir nem tar. Gelecekteki yaamda d dnyann
glkleri karsnda yklmayan bir kendine gven duygusu byle bir
ocuksu tmgllk deneyimine dayanr. Bu ise ocuun yanlsama1. Greenbeig J. R. ve Mitchell S.A., Object Relations in Psychoanalytic Theory,
Harvard Un. Press, 1993.
2. Winnicott, D . W., Human Nature, Free Asso. Books, Londra, 1988.
WINNICOTT VE GE DENEYM 111
sini, sanki her eyi kendisi yaratyormu hissini veren annenin eduyumlu yantlarna balanmtr Winnicott'ta.
Lacan'n "ayna evresi" nosyonu geni lde Winnicott'a rtk
gndermeler tar ve Winnicott da Lacan'n bu nosyonundan etkilen
mitir. Kendiliin btnlemesi annenin eduyumlu "ayna" yantlarna
balanmtr. Bu yantlar "kendilik duygusunun" gelimesinde nemli
rol oynar.
Winnicott iin nemli bir baka nokta da ocuun yalnz olabilme
kapasitesinin geliimidir. Anne sadece ocuun ihtiyalarn edu
yumlu olarak karlamakla kalmamal onun sakin dnemlerini, yal
nzlk deneyimlerini yersiz uyaranlarla blmemeli, gereksiz uyanclk
sunmamaldr. Annenin talepsiz bir ekilde ocuun yalnzlna elik
etmesi kendilik deneyiminin geliimi asndan n plana kmakta
dr.3
ocuun "yanlsama an", tmgllk duygusu gvenli bir ekil
de yerletikten sonra dereceli bir ekilde yanlsamann krlmas ge
rekmektedir. Bu, ocuun sanrl bir ekilde tmgll deneyimlemesinden, deyim yerindeyse gereklik ilkesine geii anlamna ge
lecektir. htiyalaryla her eyi yaratan o deildir. Bir d dnya var
dr, onun gerekleri, zorluklan, zorunluluklar vardr.
Sz konusu gei annenin kanlmaz ve dneme uygun yetersiz
likleri sayesinde olur. Bu minimal rselenmeler bir d dnya, bir ger
eklik olduu fikrini yaratr.
Annenin, ocuun geliimi ile paralel bir ekilde onun ihtiyalar
na dereceli bir ekilde duyarszlamas ocuun yanlsamasn, tm
gllk yanlsamasn ykar ve gereklik duygusunu gelitirir. Bu,
ayn zamanda anneden aynlma, ayrmlama, dolaysyla bireyleme
anlamna da gelmektedir. Kanmca bu tip temalar sayesinde Winni
cott bir anlamda Mahler'e de yaklamaktadr.
ocuun tmgllk yanlsamasnn annenin eduyumlu olma
yan yantlaryla erken ve sert engellenmesi ciddi psikopatolojik netice
ler dourur. Byle bir durumdaki ocuk giderek bir "sahte kendilik"
gelitirecektir. Kendiliinden ihtiya ve taleplerinden vazgeecek,
hzla annenin ve bakalarnn taleplerine gre kendini oluturmaya a
lacaktr. Artm bir zihinsel aktivite ile kendini ve evresini srekli
3.
Winnicott, D . W ., "The Capacity to be Alone", The Maturational Process
and The Facilitating Environment iinde, I.U.P., New York, 1965.
olarak tarayacak, gereklii deerlendirmeye alarak yzeyel bir

uyum gstermeye ynelecektir. "Hakiki kendilik" gelimemi bir n
ve olarak "sahte kendilik" tarafndan sarlp, kuatlp korunacaktr.4
"Hakiki kendilik" kendiliinden ihtiyalarn, da vurumlann kay
nadr. "Sahte kendilik" ise evrenin salamad olumlu ortam s
rekli olarak oluturmaya ynelik bir aktivitedir.
te Winnicott'n "gei olgusu" adn verdii durum da bu ere
vede deerlendirilir. Gei olgusunu iyi anlayabilmek iin "gei nes
nesi" kavramn anlamak gerekir. Gei olgusunu yaayan bir ocuk
(genellikle) cansz bir nesne ile belli bir iliki kurar. Bu nesne kimi za
man bir oyuncak, kimi zaman bir ev eyas veya benzeri bir eydir.
ocuk bir sre iin srekli olarak bu nesneyi kendi denetimine alr,
srekli yannda tar ve bu nesne ile ilgili tm tasarrufu kendi elinde
tutmak ister. Winnicott'a gre bu olgu salkl bir geliimi simgele
mektedir. Annesi zerindeki tmgl kontroln yaratt yanlsama
dan kmakta olan ocuk gereklie dnmeden nce annesini, daha
dorusu annesi zerindeki tmgl kontroln ikame ettii yeni bir
nesne aramaktadr.
Winnicott'a gre insan daima tmgl bir kontrol salad, ihti
yalarna gre dzenleyip yaratt, i dnyasnn ihtiyalarna gre
dzenlenmi bir dnya ile d gereklik, gerek d dnyaya uyum
arasnda salnp durur. Gereklik gcnn, ihtiyalarnn snrland,
kendinden bamsz tekilerin dnyasdr. Tekbenci isellik ile nes
nel gereklik arasndaki atmadr bu. nsan srekli olarak d dnya
y kendi ihtiyalar erevesinde egemenlii altnda tutmaya alr
ken d gereklii hesaba katmaya zorlanr, ite bu erevede kendini
"gei nesnesi" ile gsteren "gei olgusu" nemli bir ara aamadr.
Gei nesnesi konusunda erikinlerle ocuk arasnda rtk bir an
lama meydana gelir. Erikinler ocuun gei nesnesi zerindeki ka
ytsz egemenliini tanrlar. Gei nesnesi ne tmgl bir kontrole
tabidir ocuk asndan, ne de bsbtn, egemen olamad d dtinyaya aittir.
Gei deneyimi kendini ocuun oyun kapasitesinde de gsterir.
Erikinlikte kendi fantezileriyle, fikirleriyle oynamak gibi ilevlere
ve yaratcl kavramaya k tutar.
4.
Winnicott, D. W., "Ego Distorsion in terms o f True and False Self', The Ma-
turalional Process... iinde.
VVINNICOTT VE GE DENEYM I 13
Winnicott'a gre gei deneyimi isel olanla dsaln, tmgllk

ile gerekliin, mutlak yaratclkla zorunluluun arasnda yer alan
paradoksal bir konum oluturur. Bir insann yaratc kapasitesi ocuk
luun oyun gcyle rtr bu alanda - oyun ne iseldir ne de bsb
tn d gereklie aittir. ocuk oynamakla daha sonralar kltrel ya
ratcln temeli olacak bir aktiviteyi gerekletirmektedir. Winnicott'a gre gerek salkl insan, paradokslarla birlikte yaayabilen,
oynayabilen, yaratabilen insandr.
te Trkesini sunduumuz bu kitap zellikle gei olgusu ile ya
ratclk arasndaki ilikiyi inceleyen ama ayn zamanda Winnicott'n
temel grlerini zetlemek bakmndan da n plana kan bir eserdir.
Winnicott'n daha sonraki yazarlar, sz gelimi Masterson ve bil
hassa Kohut zerindeki etkileri ise ilgin bir aratrmann konusu ola
bilir.
stanbul, Nisan 1998
Giri
Bu kitap "Gei Nesneleri ve Gei Olgular" (1951) adl yazmn ge

litirilmi halidir. ncelikle tekrar gze alarak temel varsaym yeni
den ifade etmek istiyorum. Ardndan da dnce ve klinik malzemeyi
ele al tarzmda sonradan ortaya kan gelimelere deinmek niyetin
deyim. Dnp son on yla baktmda, analistlerin kendileri arasnda
ve literatrde srmekte olan psikanalitik konumada bu kavramsalla
trma alannn ihmal edilmi olduunu grmek beni giderek daha fazla
rahatsz ediyor. Dikkatler kiisel ve isel bir ey olan ruhsal gereklik
ve bu gerekliin dsal ya da ortak gereklikle olan ilikisi zerinde
odaklanrken, bu bireysel gelime ve deneyim alan ihmal edilmi gibi
grnyor. Kltrel deneyim, analistlerin almalarnda ve dnce
lerinde kullandklar kuramda gerek yerini bulamam durumda.
Bir ara blge olarak tasvir edilebilecek bu alann eitli filozofla
rn yaptlarnda dikkate alnm olduunu sylemek mmkn elbette.
Teolojide, yeniden cisimletirmeyle* ilgili bitmek bilmez tartmalar- '
da zel bir biim alr bu. Metafizik airler olarak bilinen airlerin
(Donne vs.) kendine zg yaptlarnda da btn gcyle ortaya kar.
Benim yaklammsa bebekler ve ocuklarla ilgili incelemelerimden
kaynaklanyor; bu olgularn ocuun hayatndaki yeri ele alnrken
Puf Puf Ay'nn merkezi konumunu grmek gerekir; burada Schulz'
un Snoopy ve Charlie Brown karikatrlerini hatrlamadan gemek ol
maz tabii. Bu kitapta ele aldm trden evrensel bir olgu, hayal g
cnden beslenen ve yaratc hayatn bysn mesele eden insanlarn
ilgi alanlar dnda kalamaz.
Belki de daha nceden bir ocuk hekimi olduum iin, bu evrensel
olgunun bebek ve ocuklarn hayatnda ne kadar nemli bir yer tuttu
* Ekmek ve arabn sa'nn bedeni ve kanna dnmesi, (.n.)
unu sezen ve bu gzlemi daima gelime sreci iinde olduumuz yo

lundaki kuramla birletirmeyi isteyen bir psikanalist olmak varm
kaderimde.
almamn bu blmnde szn ettiim eyin bebein kulland
bez paras ya da oyuncak ay olmadnn, kullanlan nesneden
ok nesnenin kullanl tarz olduunun sanrm artk herkes farknda.
Bebein, gei nesnesi adm verdiim eyi kullanma biimindeki p a
radoksa dikkat ekiyorum ben. Buradaki katkm, paradoksun kabul
edilmesi, ona tahamml edilmesi, sayg duyulmas ve onun zlme
den braklmasna arda bulunmak. Bu paradoksu her eyden ayn
tutulmu bir zihinsel ileyie snarak zmek mmknse de bunun
bedeli paradoksun kendisinin deer kaybetmesidir.
Bir kez kabul edildikten ve katlanldktan sonra bu paradoks, bu
dnyada yaamakla kalmayp ayn zamanda gemile ve gelecekle
kurulan kltrel ba sayesinde sonsuz bir biimde zenginleebilecek
de olan btn insanlar iin deerlidir. Beni bu kitapta ilgilendiren, ana
temann bu uzantsdr.
Gei olgusu konusu etrafnda bu kitab yazarken rnek vermede
ki isteksizliimin srdn grdm. Bunun nedeninden ilk yazda
sz etmitim: rnekler tekil durumlara gereinden fazla yklenip do
al olmayan ve keyfi bir snflandrma sreci balatabilmektedirler,
oysa benim szn ettiim ey evrensel ve sonsuz bir eitlilie sa
hip. Bu, insan yznn biim, gzler, burun, az ve kulaklara gre
betimlenmesine benzer biraz; oysa hibir iki yz birbirinin tpatp ay
ns deildir, dahas pek az birbirine benzer. ki yz hareketsizken
birbirine benzeyebilir ama hareket etmeye balar balamaz farkllar
lar. Yine de, rnek vermeyi pek istemediim halde tamamen ihmal et
mek niyetinde de deilim.
Bunlar her insann geliiminin ilk aamalarna ait meseleler olduk
larndan, nmzde aratrlmay bekleyen usuz bucaksz bir klinik
alan var. Olive Stevenson'n, London School of Economics'de ocuk
bakm renimi grrken gerekletirdii aratrma (1954) buna bir
rnektir. Dr. Bastiaans'dan rendiim kadaryla Hollanda'da tp
rencilerinin ebeveynlerden ocuklar hakknda aldklar vaka ykle
rine, gei nesneleri ve gei olgularyla ilgili sorular eklemeleri rutin
bir uygulama haline gelmi. Olgular insana ok ey retebilir.
Doal olarak, aa kanlabilen olgularn yorumlanmas gerekir;
GR I 17
bebeklerin davranlar hakknda verilen bilgilerden ya da dorudan

edinilen gzlemlerden tam olarak yararlanabilmek iin bunlarn bir
kuramla balantlandnlmalan gerekir. Bu ekilde ayn olgular bir
gzlemci iin bir anlama gelirken, bir baka gzlemci iin baka bir
anlama gelebilirmi gibi grnebilir. Yine de dorudan gzlem ve do
layl aratrma iin mit vaat eden bir alandr bu; bu snrl alanda
yapt aratrmalarn sonular sayesinde zaman zaman aratrmac,
nesne ilikisinin ve simge oluturmann ilk evrelerinin ne denli kar
mak ve nemli olduunu grebilecektir.
Bu meselelerle ilgili benim bildiim tek bir resmi inceleme var ve
okuru bu evreden gelen yaynlan dikkatle izlemeye davet ediyorum.
Roma'da profesr Renata Gaddini ayr toplumsal grubu kullanarak
gei olgularyla ilgili ayrntl bir aratrma yapyor; gzlemlerine
dayanarak fikirlerini formle etmeye de imdiden balad. Profesr
Gaddini'nin "n biim" fikrini kullanmasn nemsiyorum, bu sayede
yumruk, parmak ve baparmak emmenin ve dil emmenin ilk rnekle
rini ve yalanc meme ya da emzik kullanmyla ilgili btn kompli
kasyonlar konuya dahil edebiliyor. Ayn zamanda sallanma konusu
nu da (hem ocuun kendi ritmik hareketini hem de beikte ve kucak
la sallanmasn) gndeme getiriyor. Sa ekme de bunlarla balantl
bir olgu.
Gei nesnesi fikri etrafnda alan bir baka giriim de San Francisco'dan, "selletirilmi Bir Gei Nesnesi Olarak Sabit Fikir" adl
yazsyla (1962) yeni bir kavram ortaya atan Joseph C. Solomon'dan
geliyor. Dr. Solomon'un dncelerine ne lde katldmdan emin
deilim, ama nemli olan elde gei olgulanna dair bir kuram oldu
unda birok eski probleme yeni bir gzle baklabilmesi.
Benim buradaki katkmn da, u anda bebeklerle ilgili dorudan
klinik gzlemler yapabilecek konumda olmaymla balantlandnls gerekir; oysa imdiye kadar bir kuram haline getirdiim her e
yin temelinde bu klinik gzlemler yatyordu. Yine de, ebeveynlerin
ocuklaryla ilgili deneyimlerine hl ulaabiliyorum; onlara kendi is
ledikleri biim ve zamanda hatrlama ans verildiinde bunu yapma
lar hi de zor deil. Aynca ocuklarn kendileri iin anlaml olan nes
nelci ve tekniklerle ilgili tasvirlerine de ulaabiliyorum.
Gei Nesneleri ve Gei Olgular
Bu blmde ilk varsaym 1951'de formle ettiim ekliyle sunacak,

ardndan iki klinik rnek vereceim.
I. LK V A R S A Y I M '
Bebeklerin doar domaz oral erojen blgeyi uyarmak, bu blgedeki
igdleri tatmin etmek iin, hatta kendi halinde bile yumruklarm,
parmaklarn ve baparmaklarn kullanma eiliminde olduklar gayet
iyi bilinir. Doduktan birka ay sonra her iki cinsten bebeklerin de
oyuncak bebeklerle oynamaktan holandklar, ou annenin bebek
lerine baz zel nesneler sunup onlarn bu nesnelere adeta baml ha
le gelmelerini bekledikleri de iyi bilinir.
Birbirlerinden bir zaman aralyla ayrlan bu iki olgu kmesi ara
snda bir iliki vardr; ilkinden kinciye nasl geildiiyle ilgili bir
aratrma yararl olabilir ve imdiye kadar bir ekilde ihmal edilmi
olan nemli klinik malzemeden yararlanabilir.
S A H P O L U N A N LK E Y
Annelerin ilgi alanlar ve sorunlaryla yakn temas iinde olanlar, be

beklerin sahip olduklar ilk "ben olmayan" eyi kullanma kalplarnn
normal olarak byk bir eitlilik gsterdiini bilirler. Bu kalplar ser
gilendikleri anda dorudan gzlemlenebilirler.1
1. Bu blm daha nce u dergi ve u kitapta yaymlanmtr: International Jo
urnal of Psycho-Analysis, 34. cilt, 2. Blm (1953) ve D. W. Winnicott, Collected
Papers: Through Paediatrics to Psycho-Analysis (1958a), Londra: Tavistock Publi
cations.
Yeni domu bebein yumruunu azna sokmasyla balayp so

nunda bir oyuncak ayya, bir oyuncak bebee, yumuak ya da sert bir
oyuncaa balanmaya varan olaylar silsilesinde byk bir eitlilik
grlr.
Burada oral uyarm ve tatmin dier her eyin temeli olsa bile, bun
lardan baka bir eyin de nemli olduu aktr. ncelenebilecek bir
ok baka nemli ey vardr, rnein:
1. Nesnenin doas.
2. Bebein nesneyi "ben olmayan olarak tanma kapasitesi.
3. Nesnenin yeri (darda, ieride, snrda).
4. Bebein bir nesne yaratma, dnme, kurma, tasarlama, retme ka
pasitesi.
5. Duygulanmsal trden bir nesne ilikisinin balamas.
"Gei nesneleri" ve "gei olgular terimlerini aradaki deneyim
blgesini, yani baparmak ile oyuncak ay, oral erotizm ile gerek
nesne ilikisi, birincil yaratc faaliyet ile nceden ie atlm olan
eylerin da yanstlmas, balangtaki borlu olma duygusundan
habersiz olma durumu ile borluluun tannmas ("Teekkr et baka
ym") arasndaki blgeyi adlandrmak iin ortaya attm.
Bu tanma gre bir bebein agucuklar ve daha byk bir ocuun
uykuya hazrlanrken kard ezgili sesler de, tpk bebein bedeni
nin paras olmayan ama tam olarak d gereklie ait olarak da grl
meyen nesneleri kullanmas gibi, gei olgular olarak bu ara blgeye
girerler.
nsan Doasyla lgili Bildik nermenin Yetersizlii
Her ne kadar ilev ve hem bilinli hem de (bastrlm bilind dahil)
bilind btn fantezi alan yaratc bir biimde ele alnsa da, insan
doasnn kiileraras ilikiler dzeyinde yeterince iyi ifade edilmedi
i kabul edilir genellikle. Son yirmi ylda yaplan aratrmalar saye
sinde kiileri betimlemenin bir baka yolu daha olduu ortaya km
tr. Snrlayc bir zara, bir i ve da sahip bir birim olma aamasna
ulam her bireyin bir i gereklii, 2engin ya da yoksul, huzur iin
de ya da sava halinde olabilen bir i dnyas olduu sylenebilir. Bu
bize yardmc olur, ama yeterli midir?
Ben bu ikili ifadeye olduu kadar bir l ifadeye de ihtiya du
yulduunu iddia ediyorum: nsan hayatnn ihmal edemeyeceimiz
GE NESNELER VE GE OLGULARI I 21
ncil paras, hem i gerekliin hem de d hayatn katkda bulun

duu bir ara deneyimleme blgesidir. Pek kurcalanabilir bir blge de
ildir bu, nk i ve d gereklii birbirinden ayr ama yine de birbiriyle balantl tutmak gibi insan srekli megul eden bir ile uraan
birey iin bir dinlenme yeri olmas dnda ondan bir ey beklenemez.
Sk sk "gerekliin smanmas"ndan sz edilir, kavray ile alg
arasnda net bir ayrm yaplr. Ben burada bir bebein gereklii tan
yp kabul etme konusundaki yeteneksizlii ile giderek artan yetenei
arasnda bir ara durum olduunu iddia ediyorum. Bu yzden de yanl
samann zn inceliyorum; yani bebeklerde izin verilen, yetikinle
rin hayatnda sanat ve dinin iinde bulunan, ama bir yetikin bakala
rnn inanma yeteneklerinden fazla gl bir talepte bulunup onlan
kendilerine ait olmayan bir yanlsamay paylamaya zorladnda bir
delilik alametine dnen eyi. Yanlsama deneyimine hepimiz sayg
duyarz ve istersek yanlsama deneyimlerimizin benzerlii temelinde
bir araya gelip bir grup oluturabiliriz. Bu, insanlarn grup oluturma
snn doal kaynaklanndan biridir.
Burada tam olarak kk ocuun oyuncak aysndan ya da bebe
in yumruunu (baparman ya da parmaklarn) ilk kullanndan
sz etmediim umarm anlalacaktr. Benim burada zellikle ilgilen
diim nesne ilikilerinin ilk nesnesi deil, bebein sahip olduu ilk
ey ve znel olan ile nesnel olarak alglanan ey arasndaki ara blge.
Kiisel Kalbn Geliimi
Psikanalitik literatrde "elini azna sokma"dan "elini ap arasna gtrme"ye geile ilgili bir. sr gndermeye rastlanr, ama buradan
gerek anlamda "ben olmayan" nesnelerin kullanlmasna gei ze
rinde galiba daha az durulmutur. Bebein geliiminde er ya da ge
kendinden baka olan nesneleri kiisel kalba katma ynnde bir ei
lim ortaya kar. Bu nesneler bir lde memenin yerini tutarlar, ama
burada zellikle tartmak istediimiz nokta bu deil.
Baz bebeklerde baparmak aza sokulurken nkolun hareketi sa
yesinde dier parmaklarla da yz okanr. Bu durumda az dier par
maklarla deil, baparmakla ilikili olarak aktiftir. st duda ya da
baka bir blgeyi okayan parmaklar azdaki baparmaktan daha
nemli olabilir ya da daha nemli hale gelebilir. stelik bu okama
hareketi tek bana, daha dolaysz baparmak-az birlii olmadan da
grlebilir.
Genelde, baparmak emme gibi bebein kendine dnk erotik de

neyimini karmaklatran u tr durumlar ortaya kar:
(i) bebek teki eliyle dsal bir nesneyi, rnein bir araf ya da
battaniyenin kenarn parmaklaryla birlikte azna sokar; ya da
(ii) bez paras bir biimde tutulup emilir, aslnda ille de emilmesi
gerekmez; kullanlan nesneler doal olarak peeteler ve (sonralan)
mendillerdir; bunlar etrafta neyin kolayca bulunabildii ya da neyin
gven verdiine gre deiir; ya da
(iii) bebek ilk aylardan itibaren yolup biriktirdii yn topaklarn
kendini okamak iin kullanr; nadiren de olsa bunlan yutup bana i
aabilir; ya da
(iv) mrldanmalar, agucuklar, anal sesler, ilk mzik notalaryla
birlikte ilk konuma altrmalar balar.
Dnmenin ya da fantezi kurmann bu ilevsel deneyimlerle ba
lantl olduu varsaylabilir.
Ben btn bunlara gei olgular diyorum. Aynca, btn bunlar
dan, (herhangi bir bebei incelediimizde) bebein tam uykuya ge
erken kullanmadan edemedii ve endieye, zellikle de depresif tr
den endieye kar bir savunma nitelii tayan bir ey ya da bir olgu
kabilir; bu bir yn yuma, bir battaniyenin kenan, kuty bir yas
tk olabilecei gibi bir szck ya da ezgi ya da zel bir davran ya da
konuma tarz da olabilir. Belki de bebek yumuak ya da baka trden
bir nesne bulup kullanmtr; ite bu benim gei nesnesi dediim ey
dir. Bu nesne nemli olmay srdrr. Anne baba da onun bebek iin
tad deeri fark edip bir yere giderlerken yanlannda gtrrler.
Anne nesnenin kirlenmesine, hatta kokmasna aldrmaz; nk onu
ykarsa bebein deneyiminin srekliliinde bir kopua yol aacan,
bu kopuun ise nesnenin bebek iin tad anlam ve deeri ortadan
kaldrabileceini bilir.
Gei olgular kalbnn yaklak drdnc ve altnc aylar ila seki
zinci ve on ikinci aylar arasnda grlmeye baladn ileri sryo
rum. Kiiden kiiye byk farkllklar olabileceinden zaman dilimi
ni zellikle bu kadar geni tutuyorum.
Bebeklikte yerleen kalplar ocuklukta da srebilir; yle ki ba
langtaki yumuak nesne bebek uykuya geerken ya da yalnz kald
nda ya da skntyla ba etmesi gerektiinde mutlak biimde gerekli
olmay srdrebilir, te yandan normal zamanlarda ilgi alan yava
yava geniler, nihayet bu genilemi alan depresif bir endie yakla

tnda bile korunur. lk yllarda ortaya kan, belli bir nesneye ya da
davran kalbna duyulan bu ihtiya sonraki yalarda ocuk yoksun
luk tehdidiyle kar karya kaldnda yeniden ortaya kabilir.
Bebein sahip olduu ilk ey, bebeklik dneminin en balarndan
kalan, bebein kendine dnk daha dolaysz erotik faaliyederini ie
rebilecei gibi bunlardan ayr olarak da var olabilen zel tekniklerle
bir arada kullanlr. Zamanla bebein hayatna eidi oyuncak aylar,
oyuncak bebekler ve sert oyuncaklar girer. Olan ocuktan bir lde
sert nesneleri kullanmaya meylederken, kz ocuklar dorudan do
ruya bir aile edinmeye ynelirler. Bununla birlikte unu belirtmek ge
rekir: Gei nesnesi adn verdiim ilk "ben olmayan" eyi kullanma
ta m asndan olanlarla kzlar arasnda kayda deer hibir fa ik
yoktur.
Bebek organize sesler ("baba", "mma", "anne") kullanmaya ba
ladnda gei nesnesi iin bir "szck" ortaya kabilir. Bebein bu
ilk nesnelere verdii isim genelllikle nemlidir ve ounlukla yeti
kinlerin kulland bir szc ksmen iinde banndnr. rnein bu
isim "baa" ise buradaki "b" yetikinlerin kulland "bebek" ya da
"baba" szcnden geliyor olabilir.
unu da belirtmeliyim: Bazen annenin kendisi dnda hibir gei
nesnesi olmayabilir. Ya da bebek duygusal geliimi srasnda o kadar
rselenmitir ki gei durumu yaanamaz ya da kullanlan nesnelerin
sreklilii bozulur. Her eye ramen bu sreklilik st rtk bir bi
imde muhafaza ediliyor olabilir.
likideki zel Niteliklerin zeti
1. Bebek nesne zerinde belli haklar talep eder, biz de bu talebi kabul
ederiz. Yine de bandan beri tmgllk ksmen bir yana brakl
mtr.
2. Nesne hem efkatle kucaklanr hem de cokuyla sevilir ve parala
nr.
3. Nesne bebek tarafndan deitirilmedike asla deimemelidir.
4. Nesne igdsel sevgiye olduu kadar igdsel nefrete ve (byle
bir zellik grlyorsa) "katksz saldrganla da tahamml edebil
melidir.
5. Bununla birlikte nesne bebee scaklk yayyor ya da hareket edi
yor veya bir dokusu varm gibi veya kendine ait bir canlla ya da
gereklie sahip olduunu gsteren bir ey yapyormu gibi grn

melidir.
6. Nesne bizim bak amza gre dardan gelir, ama bebein bak
asndan durum byle deildir. Ama ieriden de gelmez; bir varsan deildir.
7. Nesnenin kaderi, kendisine yaplan yatrmn yava yava geri e
kilmesidir, bylece yllar iinde unutulmaktan ok sgne yolla
nr. Bununla, salkl durumdayken gei nesnesinin "ie gmlmedii"ni, ayn zamanda onunla ilgili duygunun ille de bastrmaya
maruz kalmadn sylemek istiyorum. Nesne unutulmaz, ardn
dan yas da tutulmaz. Yalnzca anlamn kaybeder; bunun nedeni de
gei olgusunun dalmas, "i ruhsa) gereklik" ile "iki kii tara
fndan otak olarak alglanan d dnya arasndaki ara blgenin
btnne, yani kltrel alann btnne yaylmasdr.
Bu noktada ele aldm konu oyunu, sanatsal yaratclk ve deer
lendirmeyi, dinsel duyguyu, rya grmeyi, aynca fetiizmi, yalan
syleme ve hrszl, efkatin kkenini ve yitirilmesini, uyuturucu
bamlln ve takntya dnm ritellerin tlsmn vs. da kapsa
yacak ekilde geniliyor.
Gei Nesnesinin Simgecilikle likisi
Battaniye kenarnn (ya da gei nesnesi her neyse onun) meme gibi
bir ksmi nesneyi simgeledii dorudur. Yine de burada nemli olan,
nesnenin simgesel deerinden ok fiili varldr. Gerek olmasna
ramen meme (ya da anne) olmamas, memenin (ya da annenin) yeri
ne gemesi kadar nemlidir.
Simgecilik aamasnda bebek fantezi ile gerei, i nesneler ile
d nesneleri, ilksel yaratclk ile algy zaten net bir biimde birbirin
den ayrabilmektedir. Ama gei nesnesi terimi bence, farkllk ve
benzerlii kabul edebilecek hale gelme srecine yer aar. Bence sim
geciliin zaman iindeki kklerini belirtecek, bebein salt znel olan
dan nesnellie yapt yolculuu betimleyecek bir terim ok ie yarar
d; bana yle geliyor ki gei nesnesi (battaniye kenan vs.) deneyime
doru ilerleyen bu yolculuun bizim grebildiimiz ksmdr.
Simgeciliin doasm tam olarak anlamadan da gei nesnesini
anlamak mmkndr. yle grnyor ki simgecilik ancak bireyin b
yme sreci iinde tam anlamyla incelenebilir ve en iyi durumda de
iken bir anlam vardr, rnein, sa'nn bedenini simgeleyen kutsal

ekmei ele alrsak, bunun Katolik cemaati iin bedenin kendisiyken,
Protestan cemaati iin aslnda bedenin kendisi deil, onun yerine ge
en bir ey, bir hatrlatc olduunu sylersem sanrm yanlm ol
mam. Ama her iki durumda da ekmek bir simgedir.
BR GE N E S N E S N N K L N K T A S V R
Ana babalar ve ocuklarla yakn temas iinde olan herkesin elinde,

rnek oluturabilecek sonsuz miktar ve eitlilikte klinik malzeme
vardr. Aadaki rnekleri srf okurlara kendi deneyimlerindeki ben
zer trden malzemeyi hatrlatmak iin veriyorum.
ki Erkek Karde: Nesnelerin lk Kullanm Biimlerindeki Kartlk
Gei nesnesinin kullanm biimindeki arptma. Bugn artk salkl
bir adam olan X, olgunlamak iin ok mcadele vermek zorunda kal
mt. Annesi "nasl anne olunduunu" X'i bytrken renmi, o s
rada rendikleri sayesinde dier ocuklarnda belli hatalar tekrarla
maktan kanabilmiti. Annenin X'e neredeyse tek bana bakt sra
da endieli olmasnn baz dsal nedenleri de vard. Annelik iini ok
ciddiye alm, X'i yedi ay emzirmiti. Ona gre bu gerektiinden
uzun bir sreydi, bebei memeden kesmek de ok zor olmutu. X hi
bir zaman parmak emmemiti, memeden kesildiinde de "snabile
cei hibir ey yok"tu. Hi biberon ya da yalanc meme kullanmam,
herhangi baka biimde de beslenmemiti. ok erken bir dnemde
annesinin kendisine, bir kii olarak annesine ok gl bir biimde
balanmt ve asl ihtiya duyduu ey annesinin fiili varlyd.
X bir yama geldiinde hep kucanda gezdirdii bir oyuncak tav
an edinmi, ona duyduu sevgiyi sonunda gerek tavanlara aktar
mt. Ama be alt yana kadar oyuncak tavan yanndan ayrmamt. Bu tavan bir avutucu olarak betimlenebilse de gerek bir gei
nesnesi niteliine hibir zaman sahip olmamt. Hibir zaman gerek
bir gei nesnesi gibi annesinden daha nemli, bebein neredeyse ay
rlmaz bir paras olmamt. Bu ocuk rneinde, yedinci ayda me
meden kesilmenin yol at endieler sonradan astma dnm, o
cuk hastal ancak zamanla yenebilmiti. Doduu ehirden uzak bir
yerde i bulmas onun asndan nemliydi. Annesine duyduu bal
lk hl ok glyse de ona szcn geni anlamyla normal ya da

salk denilebilir. Bu adam hi evlenmemiti.
Gei nesnesinin tipik kullanm. X'in kk erkek kardei Y'nin
geliimi ise epey dz bir izgi izlemiti. Bugn tane salkl ocu
u var. Drt ay sreyle meme emmi, sonra kolayca memeden kesil
miti. Y ilk haftalarda baparman emmi, bu da "memeden aabe
yine gre daha kolay kesilmesini salam"t. Memeden kesildikten
ksa bir sre sonra, beinci-altnc aylarda battaniyenin ucunu benim
semiti. Oradan biraz yn ktnda seviniyor, bununla burnunu g
dklyordu. Ksa zamanda bu onun "Baa"s haline gelmiti; organize
sesler kullanmaya balar balamaz bu ismi kendisi uydurmutu. Aa
yukar bir yan doldurduktan sonra battaniye ucunun yerine kr
mz backlar olan yumuak, yeil bir kaza koymutu. Bu, depresif
aabeyinde olduu gibi bir "avutucu" deil bir "yattrc", her za
man ie yarayan bir sakinletiriciydi. Gei nesnesi dediim eyin ti
pik bir rnei bu. Y kkken herhangi biri ona "Baa"sn verdiinde
hemen emmeye balyor, mutlaka rahatlyor, hatta uyku vakti yaknsa
birka dakika iinde uyuyakalyordu. Bir yandan da baparman
emmeye drt yana kadar devam etmiti. Ynin kendisi de bapar
man emdiini ve bu yzden parmann stnde oluan sertlii ha
trlyor. u anda bir baba olarak kendi ocuklarnn parmak emmele
riyle ve "Baa"lanyla ilgileniyor.
Bu ailedeki yedi normal ocuun yksnden, aadaki tabloda
kyaslanabilecek bir biimde dzenlenmi u noktalar ne kyor:
parm ak
G e i nesnesi
ocuk tip i
X
Y
Olan
Olan
0
+
Anne
"Baa"
Tavan (avutucu)
Kazak (yattrc)
Anne saplants
Bamsz
ikizler
Kz
Olan
0
0
Yalanc meme
"Ee"
Eek (arkada)
Ee(koruyucu)
Ge olgunlama
Gizli psikopati
0
+
G e liim liyi
Y'nin
Kz
ocuk-
K z
lan
Olan
"Baa"
Yorgan(gvence)
Baparm ak
Baparm ak (tatm in)
G eliim i iyi
"Mimi"
Nesneler
G e liim liyi
(snflandrm a ) 1
1. Ek not: Bu net deil, ama olduu gibi braktm. D . W. W., 1971.
Gemile lgili Bilgi Almann nemi

Bir anneye ya da babaya danrken ailenin btn ocuklarnn bebek
ken kullandklar teknikler ve nesnelerle ilgili bilgi almak genellikle
byk nem tar. Bu, annenin ocuklarn birbiriyle karlatrmasn
salar ve ocuklarnn hayatlarnn erken yataki zelliklerini hatrla
masna ve birbiriyle karlatrmasna imkn tanr.
ocuun Katks
Gei nesneleriyle ilgili bilgi ou zaman ocuun kendisinden de
alnabilir. rnein:
Angus (on ikinci yan doldurmasna ay var) bana erkek karde
inin "tonlarca oyuncak ays filan olduunu", "ondan nce de kk
aylan olduunu" anlatt, ardndan da kendi gemiinden sz etmeye
balad. Hi oyuncak ays olmamt. Yatann zerinde, ucunda bir
an olan bir ip aslyd, ona vura vura uykuya dalyordu. Belki de so
nunda ip koptuundan bu i burada bitmiti. Ama bir ey daha vard.
Angus ondan sz ederken ok utanyordu. Krmz gzl mor bir tav
and bu. "Ondan holanmyordum. Saa sola frlatp duruyordum.
imdi Jeremy'de, ona ben verdim. Onu Jeremy'ye verdim nk ok
yaramazd. Komodinin zerinden dyordu ikide bir. Beni hl ziya
ret ediyor. Beni ziyaret etmesi houma gidiyor. Mor tavan kda
izerken kendisi de ard.
Kendi yana zg salam bir gereklik duygusuna sahip bu on bir
yandaki olann gei nesnesinin niteliklerini ve yaptklarn anlatr
ken sanki bu gereklik duygusundan yoksunmu gibi konumas dik
kat ekicidir. Daha sonra annesini grdmde Angus'un mor tavan
hatrlamasna hayret etti. Angus'un yapt renkli resimden tavan
kolayca tanmt.
rneklerin Her Zaman Bulunabilmesi
Burada daha fazla vaka malzemesi sunmaktan bilerek kamyorum,
nk aktardm eyin nadir grlen bir ey olduu izlenimini ver
mek istemiyorum. Neredeyse btn vaka yklerinde gei olgular
na (ya da bu olgularn var olmayna) dair ilgin bir eyler bulmak
mmkndr.
K U R A M S A L N C E L E M E
Yaygn kabul gren psikanalitik kuramdan hareket ederek baz yo

rumlar yaplabilir:
1. Gei nesnesi memenin ya da ilk ilikinin nesnesinin yerine geer.
2. Gei nesnesi yerleik gereklik snamasndan nce gelir.
3. Bebek gei nesnesiyle balantl olarak (bysel) tmgl dene
timden, (kas erotizmini ve koordinasyon hazzn ieren) manipiilasyon yoluyla denetime geer.
4. Gei nesnesi sonunda bir feti nesnesine dnebilir ve yetikinin
cinsel hayatnn tanmlayc bir zellii olarak varln srdrebi
lir. (Bu temay daha ayrntl olarak ele alan W ulffa (1946) bakla
bilir.)
5. Gei nesnesi anal erotik rgtlenme yznden dknn yerine ge
ebilir (ama bazen pis kokmas ve ykanmamasnn nedeni bu de
ildir).
sel Nesneyle liki (Klein)
Gei nesnesi kavramn Melanie Klein'n (1934) isel nesne kavra. myla karlatrmak ilgin olacaktr. Gei nesnesi bir isel nesnede il(isel nesne zihinsel bir kavramdr), sahip olunan bir eydir; ama
(bebek iin) bir dsal nesne de deildir.
yle karmak bir nermede bulunmak gerekiyor: Bebek, isel
nesne canl, gerek ve yeterince iyi olduunda (fazla eziyet etmedi
inde) bir gei nesnesi edinebilir. Ama bu isel nesnenin nitelikleri
dsal nesnenin varlna, canllna ve davranlarna baldr. D
sal nesnede bu temel ilevlerden birinin olmay dolayl olarak isel
nesnede bir lle ya da eziyet edici bir nitelie yol aar.2 Dsal
nesnenin yetersizlii sUrdnde isel nesne bebek iin anlamn yiti
rir; ite o zaman, ancak o zaman gei nesnesi de anlamszlar. Bu
yzden gei nesnesi "dsal" memenin yerine geebilir, ama bunu
dolayl olarak, bir "isel" memenin yerine geerek yapar.
Gei nesnesi hibir zaman isel nesne gibi bebein bysel dene
timinde deildir, ama gerek anne gibi denetlenemez de deildir.
2. lk hali temel alnmakla birlikte burada metin biraz deitirilmitir.
GE NESNELER VE GE OLCULARI I 29
Yanlsama ve Hayal Krkl

Bu konuya yapacam pozitif katkya zemin hazrlamak iin, uygula
mada kavranm olduklar halde, bebein duygusal geliimiyle ilgili
psikanalitik yazlarn ounda fazla sorgulanmadan doru kabul edil
diini dndm baz eyleri dile getirmem gerekiyor.
Ortada yeterince iyi bir anne olmad srece, bebein haz ilkesin
den gereklik ilkesine gemesi ya da birincil zdelemeyi gerekle
tirip onu amas (bkz. Freud, 1923) hibir biimde mmkn deildir.
Yeterince iyi "anne" (ille de bebein kendi annesi olmas gerekmez)
bebein ihtiyalarna aktif olarak uyum gsteren kiidir; bebein bu
radaki yetersizlikleri anlama ve hayal krklnn sonularna taham
ml etme yeteneinin artmasyla birlikte bu uyum yava yava azalr.
Doal olarak bebein kendi annesinin baka herhangi birinden daha
"yeterince iyi" olma ihtimali yksektir, nk bu uyum gsterme tek
bir bebekle bkp usanmadan megul olmay gerektirir; iin asl, o
cuk bakmnn baarl olmas zekya ya da dnsel aydmlanmla
deil kendini adamaya baldr.
Yukarda da belirtiim gibi, yeterince iyi anne iin banda nere
deyse btnyle bebeinin ihtiyalarna uyum gsterir; zamanla be
bein annenin yetersizlikleriyle baa kma yeteneinin artmasyla
birlikte giderek daha az uyum gsterir.
Bebek annenin yetersizliiyle baa kmak iin u yollar kullanr;
1. Bebein, tekrar yoluyla, hayal krklnn bir zaman snn olduu
nu anlamas. Doal olarak balangta bu zaman snr ksa olmal
dr.
2. Sre duygusunun gelimesi.
3. Zihinsel faaliyetin balamas.
4. Kendine ynelik tatmine bavurma.
5. Hatrlama, yeniden yaama, fantezi kurma, dleme; gemi, bu
gn ve gelecei bir btn olarak alglama.
Her ey yolunda giderse bebek hayal krkl deneyiminden ka
zanl kabilir, nk annenin bebein ihtiyalarna uyum gsterme
deki yetersizlii nesneleri gerek klar, yani sevildikleri kadar nefret
de edilen eyler haline getirir. Bunun sonucu da udur: Eer her ey
yolunda giderse bebek, annenin onun ihtiyalarna uyum gstermesi
nin fazla uzun srmesinden, doal bir biimde azalmasna izin veril
memesinden rahatsz olabilir, nk eksiksiz uyum gsterme byye
benzer ve kusursuz davranan nesne de bir varsam olur kar. Ama

balangta uyumun neredeyse eksiksiz olmas gerekir, aksi halde be
bein d gereklikle iliki kurma yeteneini gelitirmesi, hatta bir d
gereklik kavram oluturabilmesi mmkn deildir.
Yanlsama ve Deeri
Anne balangta bebee neredeyse yzde yz uyum gstererek be
bekte, kendi memesinin onun bir paras olduu yanlsamasnn do
masna frsat tanr. Meme, adeta bebein byl denetimi altndadr.
Ayn ey genel olarak bebek bakm, uyarlma anlan arasndaki sakin
zamanlar iin de sylenebilir. Tmgllk, deneyimin neredeyse
vazgeilmez bir gereidir. Annenin nihai grevi bebei bu yanlsa
madan yava yava kurtarmaktr, ama balangta ona yanlsama iin
yeterince frsat vermeden bunu baarmas mmkn deildir.
Baka trl sylersek, bebek memeyi kendi sevme kapasitesinden
ya da (denilebilir ki) ihtiyatan tekrar tekrar yaratr. Bylece bebekte
znel bir olgu geliir; bu anne memesi dediimiz eydir.3 Anne ger
ek memeyi tam da bebein yaratmaya hazr olduu yere tam gerekti
i anda koyar.
Demek ki insan doumundan itibaren nesnel olarak alglananla
znel olarak kurulan arasndaki iliki sorunuyla uramaktadr; anne
tarafndan yeterince iyi bir biimde hazrlanmam birinin de bu soru
nu salkl bir biimde zmesi mmkn deildir. Szn ettiim ara
blge, bebee birincil yaratclkla gerekliin snanmasna dayal
nesnel alg arasnda tannan blgedir. Gei olgular yanlsama kul
lanmnn ilk evrelerini temsil eder; bunlar olmadan, insann, bakala
r tarafndan o varla dsal bir ey olarak alglanan bir nesneyle ili
ki kurma fikrine herhangi bir anlam vermesi beklenemez.
ekil 7'de gsterilen udur: Her bireyin geliiminin balarndaki
kuramsal bir noktada, annenin salad belli bir ortam iindeki be
bek, igdsel gerilimden kaynaklanan giderek byyen ihtiyac kar
layacak bir eyle ilgili bir fikir gelitirebilecek durumdadr. Bebein
en bata yaratlmas gereken eyin ne olduunu bildii sylenemez.
Bu aamada anne kendisini sunar. Baka annelerin de yapt gibi be3. Burada annelik tekniinin tamamn ie katyorum. lk nesnenin meme oldu
u sylendiinde, "meme" szc bence gerek meme kadar annelik tekniine de
karlk gelecek biimde kullanlmaktadr. Bir annenin emzirme yerine biberon kul
lanarak da (benim deyimimle) yeterince-iyi bir anne olmas imknsz deildir.
bee meme verir, kendisinde var olan besleme drtsn sunar. An

nenin bebein ihtiyalarna uyum gstermesi, yeterince iyi olduun
da, bebee onun kendi yaratma kapasitesine tekabl eden bir d ger
eklik olduu yanlsamasn verir. Bir baka deyile, annenin sundu
u eyle ocuun kurabildii ey arasnda bir rtme sz konusudur.
Dardan bakan biri iin, ocuk anne gerekte neyi sunuyorsa onu al
glar, ama gerek bundan ibaret deildir. Bebek memeyi, tam da ora
da ve o an bir meme yaratlabildii lde alglar. Anne ile bebek ara
snda bir etkileim yoktur. Psikolojik olarak bebek kendisinin paras
olan bir memeden st alrken, anne de kendisinin paras olan bir be
bee st verir. Psikolojide, etkileim fikrinin kayna psikologdaki
bir yanlsamadr.
ekil 2'de gei nesnesinin ve gei olgularnn temel ilevi oldu
unu dndm eyi gstermek iin yanlsama alanna bir biim
verilmitir. Gei nesnesi ve gei olgular her insan kendisi iin hep
nemli olacak bir eyle, yani sorgulanmayacak ntr bir deneyim ala
nyla donatrlar. Gei nesnesinin bebekle aramzdaki bir anlamaya
dayand sylenebilir; bu anlamaya gre bebee u soruyu asla
sormayacazdr: "Bunu sen mi tasarladn, yoksa dardan m sunul
du sana?" nemli olan, bu noktada herhangi bir karar verilmesinin
beklenmemesidir. Sorunun byle sorulmamas gerekir.
phesiz insan yavrusunu balangta gizliden gizliye megul
eden bu sorun, annenin (yanlsama frsat salamaktan sonraki) temel
grevinin yanlsamay bozmak olmas yznden zamanla apak bir

soruna dnr, Bu, memeden kesmenin nkoulu olmakla kalmaz,
daha sonra da ana babalar ve eitimcilerin grevlerinden biri olmay
srdrr. Bir baka deyile, bu yanlsama meselesi insanlara ikin bir
meseledir ve meselenin kuramsal kavran kuramsal bir zm salayabilse de son kertede hibir birey bu meseleyi kendisi iin ze
mez. Bu tedrici hayal krkl srecinde iler yolunda giderse, meme
den kesme tabiri altnda topladmz engellemeler iin sahne hazr
lanm olur; ama memeden kesme etrafnda kmeleen (Klein'n
[1940] depresif konum kavramyla aydnla kavuturduu) olgular
dan sz ettiimizde altta yatan sreci, yani yanlsama frsatna ve ted
rici bir hayal krklna imkn tanyan sreci kastettiimizi unutma
malyz. Yanisama-hayal krkl sreci yolundan saparsa bebek me
meden kesilme gibi son derece normal bir duruma ulaamayaca gibi
memeden kesilmeye tepki de veremeyecektir; bu durumda memeden
kesilmeden sz etmek bile sama olacaktr. Sadece emzirmeye son
vermek memeden kesmek demek deildir.
Memeden kesilmenin ne kadar nemli olduunu normal bir o
cukta grebiliriz. Memeden kesilme srecinin belli bir ocukta yol a
t karmak tepkilere tank olduumuzda, bu tepkilerin bu. ocukta
yanlsama-hayal krkl srecinin, fiili memeden kesmeyi tartrken
gnl rahatlyla ihmal edebileceimiz lde iyi gereklemi ol
mas sayesinde ortaya kabildiini biliriz.
Yanlsama-Hayal Krkl Kuramnn Geliimi
Burada unu varsayyoruz: Gereklii kabul etme ii hibir zaman ta
mamlanmaz, hibir insan i ve d gereklii birbiriyle ilikilendirme
geriliminden kurtulmu deildir ve bu gerilimden kurtulma imknn
salayan, sorgulanmayan bir ara deneyim blgesidir (sanat, din, vs.)
(kr. Riviere,1936). Bu ara blge, oynarken "kendini kaybeden" k
k ocuun oyun alanyla dorudan balantldr.
Bebeklikte bu ara blge ocuk ile dnya arasnda bir ilikinin ba
lamas iin zorunludur; onu mmkn klan da ilk kritik evredeki yete
rince iyi anneliktir. Burada, dardaki duygusal ortamla fiziksel or
tamdaki gei nesnesi ya da nesneleri gibi eler arasnda (zamansal)
bir sreklilik olmas ok nemlidir.
Ana babalarn nesnel algnn bnyesindeki gerilimi sezgisel ola
rak fark etmeleri sayesindedir ki bebek gei olgularn yaayabilir,
gei nesnesinin sz konusu olduu bu noktada bebein znellik ya

da nesnellik asndan sorgulanmas sz konusu deildir.
Bir yetikin kendi znel olgularnn nesnel olduunu kabul etme
miz gerektiini iddia ettiinde ona deli diye bakarz. Oysa ayn yeti
kin kiisel ara blgenin keyfni herhangi bir iddiada bulunmadan karabiliyorsa, o zaman biz de ona tekabl eden kendi ara blgelerimiz
olduunu kabul edebilir, sanat, din ya da felsefe alanndaki bir grubun
yeleri arasnda bir rtme, yani ortak bir deneyim alan olduunu
grmekten memnun oluruz.
ZET
Burada, salkl bebein esas olarak sahip olduu ilk eyle kurduu
ilikide ifadesini bulan ilk deneyimlerinin salad zengin gzlem
alanna dikkat ekildi.
Bebein sahip olduu ilk ey, nceleri kendine dnk erotik olgu
larla ve yumruk ve baparmak emmeyle, sonralar ise ilk yumuak
oyuncak hayvan ya da bebekle ve sert oyuncaklarla ilikilidir. Hem
dsal nesneyle (annenin memesi) hem de isel nesnelerle (bysel
yoldan iselletirilmi meme) ilikilidir, ama her ikisinden de ayndr.
Gei nesneleri ve gei olgular, deneyimin balangcnn teme
linde yatan yanlsama alanna aittirler. Gelimedeki bu erken aamay
mmkn klan, annenin bebein ihtiyalarna uyum gsterme ve bylece bebein kendi yaratt eyin gerekten var olduu yanlsamas
na kaplmasna izin verme ynndeki zel kapasitesidir.
gereklie mi yoksa d (ortak) gereklie mi ait olduu sorgu
lanmayan bu ara deneyim blgesi, bebein deneyiminin daha byk
blmn oluturur; ayrca hayat boyunca sanat, din, dsel yaam ve
yaratc bilimsel alma gibi alanlarda yaanan youn deneyimler
iinde varln srdrr.
Normal durumda bebein gei nesnesine yapt yatrm, zellik
le de kltrel ilgilerin gelimesiyle birlikte yava yava geri ekilir.
Buradan, paradoksun kabul edilmesinin pozitif bir deer tayabi
lecei dncesine varlr. Paradoksun zm, yetikinde kendiliin
gerek yada sahte rgtlenmesi olarak grlebilecek bir savunma r
gtlenmesine yol aar (Winnicott, 1960a).
I I. K U R A M IN B R U Y G U L A M A S I
Geisel olan tabii ki nesne deildir. Nesne, bebein anneyle kayna
m olma durumundan, kendisinin dnda ve kendisinden ayr bir ey
olarak anneyle iliki kurma durumuna geiini temsil eder. Bundan
genellikle, ocuun narsisistik bir nesne ilikisi tipinden kt nokta
olarak sz edilir, ama ben burada bu dili kullanmaktan kandm n
k kastettiim eyin bu olduundan emin deilim; ayrca bu dil, o
cuk kendisinin paras olmayan bir eyin var olabileceinden emin ol
madan nceki ilk evrelerde temel nemi olan bamszlk dncesini
hesaba katmaz.
GE O LGULARI A L A N IN D A O R T A Y A IKAN
PSK O PATOLO J
Gei olgularnn normallii zerinde ok durdum. Yine de baz vaka

larn klinik incelemesi srasnda bir psikopatoloji grlebilir. ocu
un ayrlk ve kaypla nasl baa ktna bir rnek olarak, ayrln
gei olgularn nasl etkileyebileceine dikkat ekmek istiyorum.
yi bilindii gibi, anne yada bebein baml olduu bir baka kii
nin yokluunda bebekte hemen bir deiiklik olmaz, nk bebein
annesine dair bir ans, bir zihinsel imgesi ya da bir isel temsili vardr,
ki bu belli bir sre varln srdrr. Eer anne dakikalar, saatler veya
gnlerle llen belli bir sreden fazla uzakta kalrsa, o zaman ans ya
da isel temsili solup gider. Bu arada gei olgular yava yava anlamszlar ve bebek onlar yaayamayacak hale gelir. Yatrmn nes
neden yava yava ekildiini izleyebiliriz. Bazen kayptan hemen n
ce gei nesnesinin abartl bir biimde kullanld grlebilir; bu,
nesnenin anlamszlamas yolunda bir tehdit olduunun inkr edilme
sinin bir parasdr. nkrn bu ynn aydnlatmak iin bir olan o
cuunun ip kullanmyla ilgili ksa bir klinik rnek vereceim.
4. Bu blm daha nce u dergi ve u kitapta yaymlanmtr: Child Psychology
and Psychiatry, 1. cilt (1960) ve Winnicott, The Maturational Processes and the Fa
cilitating Environment (1965), Londra: Hogarth Press ve the Institute o f PsychoAnalysis.
'll
p4
1955 Mart'nda yedi yanda bir olan ocuu annesi ve babas tara
fndan Paddington Green ocuk Hastanesinin Psikoloji Blm'ne
getirildi. Ailenin teki yeleri de gelmiti: Zihinsel zrller okuluna
giden on yanda bir kz ve olduka normal grnen drt yanda bir
kk kz. Olan hastaneye, karakter bozukluunu gsteren bir dizi
belirti yznden aile doktoru yollamt. Zek testinin sonularna g
re olann IQ'su 108'di. (Burada blmn ana konusuyla dorudan il
gili olmayan btn ayrntlar karlmtr.)
Anne ve babayla yaptm ilk uzun grmede bana ocuun geli
iminin ve bu srada yaanan arpklklarn net bir resmini izdiler.
Ama ok nemli bir ayrnty atlamlard; bunu sonradan ocukla
yaptm grmede anladm.
Annenin depresif bir kii olduunu anlamak zor deildi, zaten
kendisi de depresyon tehisiyle hastanede yattn sylemiti. An
neyle babann anlattklarndan annenin olana, o yandayken kzkardei doana kadar bakt anlalyordu. Bu ilk nemli ayrlkt,
kincisi ise ocuun drt yan doldurmasna bir ay kala annenin
ameliyatyla olmutu. Olann be yan doldurmasna ay kala an
ne iki aylna akl hastanesine yatm, bu sre boyunca ocua teyze
si gayet iyi bakmt. O zamana kadar ocua bakan herkes, ok iyi
zellikleri olmasna ramen onun zor bir ocuk olduu konusunda
birleiyordu. Aniden deiebiliyor, teyzesini kk paralara ayraca
gibi eyler syleyerek insanlar korkutuyordu. Nesneleri ve insan
lar yalamak gibi birok garip belirti gelitirmiti, ayrca grtlaktan
zorlamal sesler karyor, sk sk hi kmldamadan durup sonra orta
ln altn stne getiriyordu. Ablasnn zihinsel zrl olmasnn on
da endie dourduu akt, ama geliimindeki arpklk bu faktrn
nem kazanmasndan daha nce balam gibi grnyordu.
Anne ve babasyla bu grmeyi yaptktan sonra ocukla zel ola
rak grtm. Bu grmede ayrca psikiyatri alannda alan iki
yardm grevlisi ve iki ziyareti vard. ocuk ilk bakta bende anor
mal bir izlenim brakmad ve hemen benimle bir karalama oyunu oy
namaya balad. (Bu oyunda kda bir eyler iziktirip grme yap
tm ocuktan bunu tamamlayarak bir eye dntrmesini isterim,
sonra o da bir eyler karalar ve onu bir eye dntrme sras bana
gelir.)
Bu vakada karalama oyunu ilgin bir sonu dourdu. Olann

tembellii hemen ortaya kt; yaptm hemen her eyi iple ilikilendirdi. Yapt on izim arasnda unlar vard:
kement
krba
binici krbac
yo-yo ipi
dmlenmi bir ip
bir binici krbac daha
bir krba daha.
ocukla bu grmeyi yaptktan sonra ailesiyle bir kere daha g
rp ocuun iple ilgili takntsnn nedenini sordum. Bu konuyu
gndeme getirmeme sevindiklerini sylediler, daha nce nemli ol
duundan emin olamadklar iin bundan sz etmemilerdi. Olann
iple ilgili her eye saplantl bir ilgi duyduunu, hatta ne zaman bir
odaya girseler ocuun sandalyeleri ve masalar birbirine balam
olduunu grdklerini sylediler; bazen onu rnein bir yast iple
mineye balam olarak buluyorlard. ocuun ip takntsnn ya
va yava yeni bir zellik kazandn, bunun da her zamanki kaygla
rnn tesinde kendilerini fena halde endielendirdiini sylediler.
Olan geenlerde kzkardeinin (doumuyla olann annesinden ilk
kez ayrlmasna yol aan kzkardeinin) boynuna bir ip dolamt.
Bu tr bir grmede eylem frsatmn snrl olduunu biliyor
dum: Aile ehir dnda oturduu iin anneyle babay da olan da alt
ayda bir kereden daha sk grmem mmkn olmayacakt. Bu yzden
yle bir yol izledim. Anneye bu ocuun ayrlma korkusuyla ba et
meye altn, insan bir arkadandan ayrldn nasl telefonu kul
lanarak inkr ediyorsa onun da ayrl ip kullanarak inkr etmeye a
ltn akladm. Anne pek ikna olmad, ben de ona sylediklerim
de bir anlam bulduu takdirde meseleyi ocua uygun bir zamanda
ap dediklerimi ona anlatmasn, ocuun verdii tepkiye gre ayr
lk temasn gelitirmesini istediimi syledim.
Yaklak alt ay sonra beni grmeye gelene kadar bu insanlardan
hi haber alamadm. Anne neler yaptn anlatmad bata, ama ben
sorunca benimle grtkten hemen sonra neler olduunu anlatmaya
balad. Sylediklerimi aptalca bulmu, ama bir akam konuyu ocu
a anca olann kendisiyle arasndaki iliki ve onunla temas kura-
mamaktan duyduu korku hakknda konumaya istekli olduunu gr

mt. ocuun da yardmyla aklna gelen btn ayrlktan ele al
m, ksa bir sre sonra ocuun verdii tepkilere bakarak syledikle
rimin hakl olduuna kanaat getirmiti. Dahas, ocukla bu konuma
y yapt andan itibaren ip oyunu sona ermiti. ocuk artk eskisi gi
bi nesneleri birbirine balamyordu. Anne olanla kendisinden ayn
kalma duygusu hakknda daha birok kez konumutu. Kadn bu nok
tada ok nemli bir yorum getirdi: ocuun en nemli ayrl, kendi
si ciddi bir depresyon geirdii srada yaadn hissetmiti; "mesele
sadece ondan uzakta olmam deildi, dedi, "kafam tamamiyle baka
meselelerle megul olduu iin onunla temas kuramamtm."
Daha sonra yaptmz bir grmede anne bana, olanla yapt
ilk konumadan bir yl sonra ocuun iple oynama ve evdeki nesnele
ri birbirine balama takntsnn nksettiini syledi. Aslnda anne
ameliyat olmak iin hastaneye yatacakt. Oluna unlan sylemiti:
"ple oynamandan gitmemin seni kayglandrdn anlayabiliyorum,
ama bu sefer sadece birka gn evde olmayacam, zaten geireceim
ameliyat da o kadar ciddi deil." Bu konumadan sonra bu yeni iple
oynama evresi sona ermiti.
Bu aileyi grmeye devam ettim; olann okulda ya da baka alan
larda yaad sorunlarla ilgili eitli ayrntlar konusunda yardmda
bulundum. Geenlerde, aileyle yaptm ilk grmeden drt yl son
ra, baba annenin yeniden depresyona girmesine bal olarak ocukta
ki ip takntsnn yeni bir evreye girdiini haber verdi. Bu evre iki ay
srm, btn aile tatile knca, bu arada evdeki durum da iyileince
(baba bir sre isiz kaldktan sonra yeni bir i bulmutu) sona ermiti.
Bununla balantl olarak annenin durumunda da bir iyileme grl
mt. Baba konuyla ilgili ilgin bir ayrntdan daha sz etti. Bu son
evrede olan iple farkl bir ey yapmt; babaya gre bu nemliydi,
nk btn bunlarn annenin marazi endiesiyle nasl balantl ol
duunu gsteriyordu. Baba bir gn eve geldiinde olan bir ipin
ucunda tepest sarkar durumda bulmutu. Olan kendini brakm,
l taklidi yapyordu. Baba hi ilgilenmemesi gerektiini anlayp ya
rm saat bahede oyalanm, ocuk da sklp oyunu brakmt. Bu,
ocua babann endie duymadn gsteren byk bir snav olmu
tu. Ancak ertesi gn ocuk ayn eyi mutfak penceresinden grlebi
len bir aata deneyince anne olann kendisini astn sanp panik
iinde ona doru komutu.
Vakay anlamamzda u ayrntnn da yardm olabilir. Bugn on

bir yanda olan bu ocuk "sert erkek" izgisinde gelimesine ramen
ok sklgan, fazlasyla utanga biri. ocuklar olduunu iddia ettii
birka oyuncak ays var; Kimse bunlarn oyuncak olduunu syle
meye cesaret edemiyor. Onlara ok bal, byk bir sevgi gsteriyor,
hatta onlara byk bir zenle pantolonlar dikiyor. Babas onun bu e
kilde annelik yapt ailesinden bir gven duygusu edindiini syl
yor. Eve misafir geldiinde hepsini hemen kzkardeinin yatana ko
yuyor, nk aile dndan kimsenin onun bu aileye sahip olduunu
bilmesini istemiyor. Bunun yan sra ocukta kaka yaparken zorlanma
ya da kakasn tutma eilimi var. Dolaysyla ocuun annesiyle ili
kisinde hissettii gvensizlik yznden anneyle zdeletiini, bunun
da ecinsellie dnebileceini tahmin etmek g deil. Keza ip ta
knts da bir sapknla dnebilir.
Yorum
Burada u yorumu yapmak uygun grnyor:
1. p btn dier iletiim tekniklerinin bir uzants olarak grlebi
lir. p balar; ayn zamanda nesnelerin paketlenmesini ve dank
malzemenin bir arada tutulmasn salar. Bu bakmdan ipin herkes
iin simgesel bir anlam vardr; ipin abartl bir biimde kullanlmas,
bir gvensizlik duygusunun balangcna ya da bir iletiim eksiklii
dncesine iaret ediyor olabilir. Bu vakada olann ipi kullanma bi
imine sinmi bir anormallik grlebilir ve bu kullanmn sapknla
masna yol aabilecek deiimi dile getirmenin bir yolunu bulmak ge
rekir.
pin ilevinin iletiimden ayrln inkrna dnt dikkate al
nrsa bu yolda belli admlar atmak mmkn grnyor. Ayrln in
kr olarak ip bir kendinde eye, tehlikeli zellikleri olan ve hkim
olunmas gereken bir eye dnr. Bu vakada anne ocuun ip kulla
nmyla ok ge olmadan, ip kullanmann hl bir umudu barndrd
bir zamanda ilgilenebilmi gibi grnyor. Ortada umut olmadnda
ve ip ayrln inkrn temsil ettiinde, ok daha karmak bir durum
ortaya km demektir; bir nesneyle ona hkim olmak iin urald
nda gelien beceriden kaynaklanan ikincil kazanlar yznden te
davisi g bir durumdur bu.
Bu vaka sapkln geliimini gzlemlememize imkn tand
takdirde zel bir ilgiyi hak edecektir.
2. Eldeki malzemeden, ana babalardan nasl yararlanlabileceini

de grmek mmkn. Hibir zaman tedavi edilmesi gereken herkesi
tedavi etmeye yetecek kadar psikoterapist olmayaca gz nnde bu
lundurulduunda, anne babalardan gayet idareli bir biimde yararla
nlabilecei aktr. Bu vakada babann isizlii yznden zor gnler
geirmi, hem sosyal adan hem de aile iinde yaratt muazzam s
kntlara ramen zek zrl kzlarnn sorumluluunu tam olarak
stlenebilmi, annenin depresyonunun akl hastanesine yatmak dahil
btn kt evrelerini atlatm iyi bir aile sz konusuydu. Byle bir ai
lenin ok gl olmas gerekir; bu ana babay kendi ocuklarnn tera
pisini stlenmeye arma karan bu varsayma dayanarak verildi. Bu
nu yaparken kendi balanna birok ey rendiler, ama yaptktan ey
hakknda bilgi .almaya da ihtiyalan vard. Baanlannn takdir edil
mesine ve btn yaadklarnn sze dklmesine de ihtiyalan vard.
ocuklannn hastal atlatmasna yardmc olabildiklerini grmek,
aileye zaman zaman ortaya kan baka glklerle de baa kabile
cekleri konusunda gven vermiti.
Ek Not 1969
Bu raporun yazlmasndan sonra geen on yl iinde bu ocuun has
talndan kurtulamad sonucuna vardm. ocuun annenin depresif hastalyla olan ba varln korudu, bu yzden de ocuun s
rekli evine dnmesinin nne geilemedi. Anneden uzak olsayd kii
sel tedavi grebilirdi, ama evde bunu yapmak mmkn deildi. Evde
ilk grme srasnda oktan yerlemi olan davran kalbn koru
mutu.
Ergenlik ana geldiinde olanda yeni bamllklar, zellikle
de uyuturucu bamll ortaya kt; evden aynlamad iin okula
da gidemiyordu. Onu annesinden uzaklatrma yolundaki btn aba
lar sonusuz kald, nk her defasnda kap eve dnyordu.
Sonunda ocuk kimseyi memnun edemeyen bir gen olup kt;
hibir ey yapmyor, zamanm ve zihinsel potansiyelini (yukarda be
lirtildii gibi IQ'su 108'di) boa harcyordu.
imdi sorulacak soru u: Bu uyuturucu bamll vakasn ince
leyen bir aratrmac gei olgular alannda ortaya kan psikopatoloj iye gereken nemi verecek midir?
I I I . K L N K M A L Z E M E :
F A N T E Z N N E T L Y N L E R
Bu kitabn ilerki blmlerinde klinik almalarm srasnda gelitir
diim baz dnceleri inceleyeceim; gei olgularyla ilgili olarak
kendim iin gelitirdiim kuramn orada grdklerimi, iittiklerimi
ve yaptklarm etkiledii kansndaym.
Burada, kayp duygusunun nasl bizatihi kiinin kendilik deneyi
mini btnletirmenin bir yolu haline gelebildiini gstermek iin ye
tikin bir hastayla ilgili kilinik malzemeyi ayrntl olarak aktaraca
m.
Malzeme bir kadn hastann analizinin bir seansn ieriyor; bu se
ans vermemin nedeni, nesnellik ile znellik arasndaki geni blgede
grlen byk eitliliin deiik rneklerini bir araya getiriyor ol
mas.
Birka ocuu olan, iinde de kulland yksek bir zekya sahip
bu hasta, genellikle "izoid" szc altnda toplanan bir dizi belirti
yznden tedaviye geldi. Onunla karlaan kiilerin kendisini ne ka
dar hasta hissettiini anlamamalar ok muhtemel; ounlukla sevi
len, deer verilen birisi olduu kesin.
Sz konusu seans depresif olarak betimlenecek bir ryayla bala
d. Rya, analistle ilgili gayet ak ve aydnlatc aktarm malzemesi
ieriyordu; ryada analist karsndakine hkmetmek isteyen hrsl
bir kadn olarak grlmt. Bu da hastann byk lde eril bir fi
gr olarak grd eski bir analistini zlemesine frsat veriyordu. Bu
bir ryayd ve rya olduu iin de yorum malzemesi olarak kullanla
bilirdi. Hasta daha fazla rya gryor olmaktan memnundu. Bunun
yan sra gerek yaamnn da baz alardan zenginletiinden sz
ediyordu.
Kadn sk sk fantezi kurma denebilecek bir eyin etkisine giriyor
du. Bir tren yolculuuna kyor, bir kaza geiriyordu. Bana gelen
den ocuklarn nasl haberi olacakt? Peki analistinin nasl haberi ola
cakt? lk atyor olabilirdi, ama annesi duymayacakt. Hasta bura
dan, yaad en berbat deneyimden sz etmeye geti: Bir kediyi ksa
bir sre yalnz brakm, sonra kedinin saatlerdir alamakta olduunu
duymutu. "Btn bunlar ok berbatt" ve ocukluu boyunca yaad

ok saydaki ayrla balanyordu, ba edemedii iin travmatik
bir hal alan, yeni bir dizi savunma rgtlenmesini zorunlu klan ayr
lklara.
Bu analizdeki malzemenin byk blm ilikilerin negatif yan
na gemeyle, yani anne babas ortada olmad zaman ocuun yaa
mak zorunda olduu tedrici yetersizlik duygusuyla ilgili. Hasta kendi
ocuklar sz konusu olduunda btn bunlara kar son derece duyarlyd ve ilk ocuuyla yaad glklerin de byk lde ocuk
yaklak iki yandayken yeniden hamile kaldnda onu brakp koca
syla birlikte tatile gitmesinden kaynaklandna inanyordu. Ona sy
lenenlere gre ocuk aralksz drt saat alam, kadn eve dndn
de kopan ba yeniden kurma abalar uzun sre sonusuz kalmt.
Burada mesele, hayvanlara ve kk ocuklara neler olup bittiini
anlatmann mmkn olmamasyd. Kedi, kendisine sylenenleri anla
yamaz. iki yan altndaki bir bebee de yeni bir bebek beklendii
doru drst anlatlamaz, ama bebek "yirminci ayn doldurduu sra
larda" bunu onun anlayabilecei szcklerle aklamak giderek mm
kn olmaya balar.
ocuun bunu kavramas salanamadnda, anne yeni bir bebek
dourmak zere evden ayrldnda ocuun bak asndan lm
demektir. nk ocua gre l bu anlama gelir.
Bu, gnlerle, saatlerle ya da dakikalarla ilgili bir durumdur. Snra
ulalmadan nce anne hl hayattadr; snr aldnda ise ldr.
Arada ok nemli bir fke an vardr, ama bu an abucak yitirilir ya
da iddete maruz kalnaca korkusuyla her zaman bir potansiyel ola
rak kalp asla yaanmayabilir.
Buradan, birbirinden son derece farkl iki u noktaya varrz: An
nenin ocuun yanndayken lm ve annenin tekrar ortaya kp ye
niden dirilemedii zamanki lm. Bu da, ocuun insanlar grme,
hissetme ve koklamann verdii gvence olmadan i ruhsal gereklik
iinde diriltme yeteneini gelitirmesinden hemen nceki zaman dili
miyle ilgilidir.
Bu hastann ocukluunun tam da bu blgede yaplan byk bir
altrma olduu sylenebilir. On bir yalanndayken sava yznden
evinden ayrlmak zorunda kalm, ocukluunu ve ana babasn tama
men unutmu, ama bu arada bildik teknii kullanarak kendisine ba
kanlara "amca" ya da "teyze" dememe hakkna sonuna kadar sahip k
mt. Btn o yllar boyunca onlara hibir ekilde hitap etmemeyi ba

armt ki bu da anne ve babasn hatrlamann negatifiydi. Btn
bunlarn kalbnn ocukluunun ilk dnemlerinde biimlendii anla
lacaktr.
Hastam buradan yine aktarma dahil olan bir konuma, gerek olan
tek eyin boluk, yani lm, yokluk ya da hafza kayb olduu konu
muna ulat. Spans srasnda belli bir noktada bir hafza kayb yaa
mt, bu da cann skyordu. Sonradan anlald ki benim almam ge
reken nemli mesaj uydu: Bir tr silme ilemi gereklemi olabilir
di ve gerek olan tek olgu ve tek ey bu boluk olabilirdi. Hafza kay
b gerekti, unutulansa gerekliini yitirmiti.
Hastam bununla balantl olarak muayenehanede bir zamanlar
sarnd, bir analitik seans srasnda yaad regresyonda (gerileme)
kullanlan bir rt olduunu hatrlad. O srada rty gidip getirmi
yor ya da kullanmyordu. Bunun nedeni, (gidip getirmedii iin) ora
da olmayan rtnn, analistin getirebilecei (ki analist bunu dn
memi deildi) rtden daha gerek olmasyd. Bunu dnmek onu
rtnn yokluuyla, daha dorusu simgesel anlam iinde rtnn
gerek dlyla kar karya brakyordu.
Bundan sonra simgeler dzeyinde bir gelime gerekleti. Hasta
son analisti iin, "o benim iin her zaman imdiki analistimden daha
nemli olacak," dedi. Ardndan da unu ekledi: "Sizin bana daha ok
yararnz dokunmu olabilir, ama onu daha ok seviyorum. Onu tamamiyle unuttuum zaman da bu doru olacak. Onun negatifi sizin pozi
tifinizden daha gerek." Tam bu szckleri ktlanmasa da kendi di
linde bana net bir ekilde bunu aktaryordu ve bunu anlamama ihtiya
c vard.
Burada iin iine gemi zlemi giriyor: Gemie zlem, kiinin
kaybedilmi bir nesnenin isel temsiline kararsz bir biimde tutun
masyla ilgilidir. Bu konu daha sonra anlatlacak (bkz. s. 57) vaka y
ksnde yeniden ortaya kacak.
Hasta daha sonra hayal gcnden ve gerek olduuna inand
eylerin snrlarndan sz etti. Lafa yle girdi: "Yatamn baucunda bir melek olduuna gerekten inanmadm; ama te yandan bilei
me zincirlenmi bir kartal vard. Bu ona gerek gibi gelmiti ve vur
gu "bileime zincirlenmi" szcklerindeydi. Ayrca olabildiince
gerek bir beyaz at vard ve "ona binip her yere gider, bazen bir aa
ca balar, bir atla yaplabilecek her eyi yapar"d. Hastam bu beyaz at
deneyiminin gerekliiyle baa kabilmek ve onu bir baka yoldan

gerek klabilmek iin o srada gerekten de beyaz bir at olsun isti
yordu. O konuurken, o srada ka yanda olduu ve ok sevdii an
ne babasn tekrar tekrar kaybetme konusunda srad deneyimler ya
ad bilinmese, bu dncelere kolayca varsam denilebileceini d
ndm. "Hibir zaman ekip gitmeyecek bir ey istiyorum ben gali
ba," dedi anszn. Bunu gerek eyin, orada olmayan ey olduunu
syleyerek formle ettik. Zincir, pozitif e olan kartaln yokluunun
inkryd.
Buradan solup gitmi simgelere getik. Hastam yaad ayrlkla
ra ramen uzun sre simgelerini gerek klmay bir lde baarabil
diini syledi. Burada ikimiz de ayn anda una vardk: Hastamn
hayli gelikin zeks smrlm, bu da ona pahalya mal olmutu.
ok erken yata okumaya balam ve ok okumutu; ok kk ya
tan itibaren ok dnm, ileri yoluna koymak iin daima kafasn
kullanm, bundan da holanmt; ama ona insan kafasn bu kadar
ok kullanrsa srekli zihinsel bir zre dmekten korkar dediimde
rahatlad (ya da bana yle geldi). Buradan hemen otistik ocuklara
duyduu ilgiden, bir arkadann izofrenisiyle (parlak bir zekya ra
men zihinsel zrl olunabilecei fikrini rnekleyen bir durumdur i
zofreni) nasl yakndan ilgilendiinden sz etmeye geti. Her zaman
bariz bir zellii olagelmi zeksndan byk gurur duyduu iin
kendini mthi sulu hissetmiti. Arkadann belki de iyi bir dn
sel kapasitesi olduunu dnmek ona zor geliyordu, nk arkada
tam tersi bir duruma, akl hastal yznden zihinsel gerilie srk
lenmiti.
Hastam ayrlkla baa kmann eitli tekniklerini anlatt; rnein
kttan bir rmcek yapp annesinin uzakta olduu her gn bir baca
n koparyordu. Ayrca, bazen zihninde "imekler" akyor ve bir
denbire sz gelimi oyuncak kpei Tobyyi gryordu: "te Toby bu
rada, yanmda." Aile albmnde, bu tr anlar dnda unutmu olduu
oyunca Toby'yle birlikte grnd bir fotoraf vard. Bunu anla
trken aklna birden annesinin ona u szleri syledii korkun olay
gelmiti: "Ama biz yokken hep aladn 'duyduk.'" Aralarnda drt
millik bir uzaklk vard. Hastam o srada iki yandayd ve "Annem
bana yalan sylyor olabilir mi?" diye dnmt. O srada bununla
baa kamam ve aslnda doru olduunu bildii eyi, yani annesi
nin yalan sylemi olduunu inkr etmeye almt. Annesinin by
le bir ey yapabileceine inanmas gt, nk herkes ona "Annen

harika bir insan," diyordu.
Buradan yola kp benim bak amdan epeyce yeni olan bir d
nceye ulamamz mmkn grnyordu. Karmzda bir ocuk res
mi vard; bu ocuun gei nesneleri, apak gei olgular vard ve
btn bunlar ocuk iin bir eyi simgeliyordu ve gerektiler; ama o
cuk zamanla ya da ksa bir sre boyunca sk sk bunlarn simgeledii
eyin gerekliinden phe duymak zorunda kalmt. Yani, bunlar
annenin kendini adamln ve gvenilirliini simgeliyorduysalar,
yerine getikleri ey gerek olmasa da kendileri gerek kalmlard.
Annenin kendini adaml ve gvenilirlii gerekdyd.
mr boyu onu huzursuz eden eyin (hayvanlan ya da kendi ocuklann kaybetme bunlar arasndayd) ok yaknna gelinmi gibiy
di. Bunun zerine yle dedi: "Sahip olduum tek ey, sahip olmad
m ey." Burada, her eyin bitmesine kar negatif olan son bir sa
vunma hamlesine dntrmeye ynelik mitsiz bir aba sz konu
suydu. Negatif olan, tek pozitif eydi. Bu noktaya ulatnda analisti
ne "Peki siz bu konuda ne yapacaksnz?" diye sordu. Ben suskun ka
lnca da "Ya, demek yle," dedi. Bir ey sylemememe ierlemi ola
bileceini dndm. "Susuyorum nk ne sylemem gerektiini
bilmiyorum," dedim. Hemen "bence mahzuru yok," dedi. Gerekten
de suskunluumdan memnundu, hibir ey sylememi olsam daha
da memnun olurdu. O zaman belki ben de suskun bir analist olarak,
eski analistinin saflarna katlabilirdim. Onu her zaman arayacan
biliyordu; her zaman dnp ona "Aferin!" demesini bekleyecekti.
Onun neye benzediini unutmasndan ok sonra bile olacakt bu. Sa
nrm unu kastediyordu: Analisti genel znellik havuzuna gmld
nde, yani hastann bir annesi olduu zamanlarda ve onun bir anne
olarak yetersizliklerini, yani onun yannda olmayn henz fark et
meden nce bulduunu sand eyle birletii zaman da olacakt bu.
Sonu
znellik ile nesnellik arasndaki tm alan dolap seans bir tr oyun
la bitirdik. Hastam trenle yazlk evine gidecekti, bana yle dedi:
"Keke siz de benimle gelseydiniz, en azndan yolun yarsna kadar."
Benden ayrlyor olmasnn onui iin gerekten ok nemli olduunu
anlatmaya alyordu. Sadece bir haftalna gidiyordu, ama yaz tati
linin provas gibi bir eydi bu. Ayn zamanda, benden ayrldktan ksa
bir sre sonra bunun artk nemli olmayacan da ima ediyordu. Ya

ni yolun ortasnda bir istasyonda inecek, "hzl trenle geri dnecek
tim. Anneyle zdeleen ynmle de yle dalga geti: "ok yorucu
bir yolculuk olacak; bir sr ocuk ve bebek, zerinize trmanacaklar,
bazlar da stnze bir gzel kusacak."
(Ona gerekten elik etmem gibi bir dncenin sz konusu olma
d sanrm anlalmtr.)
Tam kacakken yle dedi: "Biliyor musunuz, [sava srasnda]
evden uzaklatrldmda annemle babamn orada olup olmadklar
na bakmaya gittiimi sylyormuum. Onlar orada bulacama inan
mm herhalde." (Kesinlikle evde bulunamayacaklarn ima ediyordu
burada.) Cevab bulmasnn bir iki yln aldn sylemek istiyordu:
Orada deildiler, gerek de buydu. Kullanmad rtden daha nce
sz etmiti bana: "Siz de pekl biliyorsunuz, rt ok rahat olabilir,
ama gereklik rahatlktan daha nemlidir, o yzden de hibir rt, bir
rt'den daha nemli olamaz."
Klinik deneyimden alnan bu para, dsal ya da ortak gereklik ile
gerek rya arasndaki blgede igal ettikleri konumlar asndan ol
gular arasnda var olan aynmian gz nnde bulundurmann nemini
gsteriyor.
Rya Grme, Fantezi Kurma ve Yaama

Bir Birincil zlmeyi Betimleyen
Bir Vaka yks
Bu blmde yeni bir sayfa ap eitli fantezi kurma biimleri arasn

daki ince niteliksel farkllklar gstermeye alacam, zellikle de
fantezi kurma ad verilen olguyu ele alacak ve fantezi kurma ile riiva
grme arasndaki kartlnpnemli olmaktan da te merkezi bir yer
igal ettii1 bir tedavinin bit seansndan alnm malzemeye bir kez
daha bavuracam.
Burada kullandm vaka, analizi srasnda zamanla fantezi kur
mann ya da hayal kurma benzeri bir eyin btn hayatm ne lde
altst ettiini kefeden orta yal bir kadna ait. Sonunda bir ey ak
a ortaya kmt: Ona gre, bir yandan fantezLkmma ile rya grmenin eitli biimleri arasnda, te yandan gerek yaama ile^gerek
nesnelerle iliki kurma arasnda temerBr farkhlk vard. Beklenme
dik bir netlikle, rya grme ile yaama ayn dzene ait olarak grlr
ken hayal kurma baka bir dzene ait olarak grlyordu. Rya ger
ek dnyada nesnelerle iliki kurmaya uygun derken, gerek dn
yada yaama ise (zellikle psikanalistler iin) bilinen yollardan rya
dnyasna uygun der. Buna karlk fantezi kurma kendi bana bir
olgu olarak kalr; enerjiyi masseder ama ne rya grmeye ne de yaa
maya katkda bulunur. Fantezi kurma bu hastann btn yaamnda,
yani ok kk yalardan itibaren byk lde statik kalm, bu ka
lp hasta iki yalarndayken yerlemiti. Hatta daha erken bir tarih
te baladna dair belirtiler de vard; muhtemelen bir parmak emme
"tedavisiyle birlikte balamt.
1. Bu temay bir baka adan tartan bir yaz iin bkz. "The Manic Defence"
(1935), Winnicott (1958a).
RYA GRME, FANTEZ KURMA VE YAAMA I 47
Bu iki olgu kmesi arasndaki bir baka ayrc zellik de udur:

Ryalarn w
duygularn byk ounluu Bastrlr. ama
fantezi kurmann ulalamazlndan farkb bir eydir bu. Fantezi kur
mann ulalamazl, bastrmadan ok zlme mekaniznrmsy.la ilgirgtlenmi zlmelerini kaybetmeyejâladlka^yava yava fan
tezi kurmann onun iin her zama ne kadar nemli olduunu fark et
meye2 balad. Bu arada fantezi kurma da rya ve gereklikle ilikili
hayal gcne dnt.
Aradaki niteliksel faiklar an lde ince ve betimlenmesi g
olabilir; ama byk farklar bir zlme durumunun olup olmamasn
dan kaynaklanr. rnein, hasta odamda terapi gryor ve yatt yer
den bir para gkyzn grebiliyor. Akam vakti. "u pembe bulut
larn zerinde yryorum," diyor. Tabii bu hayali bir ka olabilir.
Bir rya malzemesi olabilecei gibi hayal gcnn hayat zenginle
tirme biiminin bir paras da olabilir. Ayn zamanda hastam iin bu,
bir zlme durumuna ait bir ey de olabilir ve herhangi bir zamanda
ayn anda var olan iki ya da daha fazla zlme durumunun farkna
varacak btnlkl bir kiinin asla orada olmamas anlamnda bilinli
bir hale de gelmeyebilir. Hasta odasnda oturup nefes alp vermek d
nda bir ey yapmazken, (fantezisinde) bir resim ya da iiyle ilgili il
gin bir eyler yapm ya da krda yrye km olabilir, ama da
rdan bakan asndan hibir ey olmamtr. Aslnda zlme duru
munda birok ey olduu iin hibir ey olmamas muhtemeldir, te
yandan odasnda oturup br gn yapaca ilerle ilgili plan yapyor
ya da kaca tatili dnyor da olabilir; bu da ryayla hayatn ayn
ey olduu yerin ve dnyann hayali dzeyde kefi anlamna gelebilir.
Hasta bu ekilde iyilik ile hastalk arasnda gidip gelir.
Burada, hastann fantezi mi yoksa hayal mi kuruyor olduuna ba
l olarak deien bir zaman faktrnn ilerlikte olduu gzlenecek
tir. Fantezide ne olursa hemen olur (hi olmad durumlar dnda!.
Bu benzer dummlifanalizde farkTolarak grlrler nk analist
onlar aradndaJjewwmaajx^ct zlmenin derecesini g steren
iaretler bulurJOcnclliklejJd rnek arasndaki farkllk hastann'zilr.
ninde olup bitenlerin szel tarifindenkartlamaz; seansn kaset ka
ytlarnda da kaybolacaktr.
2. Artk durup bunu fark edebilecei bir yeri var.
Burada szn ettiim kadn kendini sanatsal olarak ifade etme

konusunda srads ypt^neklpre va da notansivele sahipti: ayrca ha
yat, yaamak ve kendi potansiyeli hakknda, hayat asndan bakld
nda gemiyi kardn, aslnda gemiyi hep (en azndan mrnn
neredeyse en bandan beri) karmakta olduunu anlayacak kadar
ey biliyordu. ster istemez bu kadn hem kendisi hem de hakknda
umutlar besleyen akrabalar ve arkadalar iin bir hayal krkl ya
ratyordu. nsanlar kendisi hakknda umutlar beslediklerinde onlarn
kendisinden bir ey bekledikleri hissine kaplyor, bu da o temel ye
tersizliiyle kar karya kalmasna yol ayordu. Btn bunlar hasta
da youn bir keder ve hn yaratyordu. Yardm grmezden nce inti
har tehlikesiyle kar karya olduu ynnde epeyce belirti vard ki
intihar onu cinayete en ok yaknlatran ey olurdu. Cinayete yakla
tnda ldrecei nesneyi korumaya balyor, bu noktada kendisini
ldrerek ektii glkleri sona erdirme itkisine kaplyordu. ntihar
zm getirmez, sadece mcadeleyi sona erdirir nk.
Bu tr durumlarn ar karmak nedenleri vardr, ama bu hasta
nn ocukluunun ilk dnemleri hakknda bir lde geerli bir dille
ksa bir eyler sylemek mmkn. Annesiyle kurduu ilk ilikide bir
kalbn yerlemi olduu doru; ok tatmin ediciyken ok erken bir
dnemde ve ok ani bir biimde hayal krkl ve umutsuzlua dn
en, nesnelerle kurulan ilikiden umut kesilmesine yol aan bir iliki
bu. Kk kzn babasyla ilikisinde de grlen bu kalb betimleye
cek bir dil de bulunabilir. Baba annenin yetersizliklerini bir lde
dzeltmi, ama sonunda ocuun bir paras haline gelmekte olan ka
lpla karlanca o da temelde baarsz olmutu; zellikle de kzn
potansiyel bir kadn olarak grp ondaki eril potansiyeli grmezden
geldii iin.3
Bu hastada bu kalbn nasl baladn betimlemenin en basit yo
lu, onu hepsi de kendisinden byk birok kardei olan kk bir kz
olarak dnmek. Bu ocuklar byk lde kendi kendilerine bak
mlard; bunun bir nedeni de birlikte vakit geirmekten holanyor
grnmeleriydi; hem oyun kurabiliyor hem de kendi ilerini kendi
balarna srekli artan bir zenginleme duygusuyla yrtmeyi baara
biliyor gibiydiler. Ama bu en kk ocuk kendini, o onlann arasna
karmadan nce oktan rgtlenmi bir dnyann iinde bulmutu.
3. Eril ve diil elerle ilgili bir tartma iin bkz. 5. Blm.
RYA GRME, FANTEZ KURMA VE YAAMA I 4 9
ok zeki bir kzd ve onlara uyum gstermenin bir yolunu bulmutu.

Ama kendisine gre de dier ocuklara gre de bir grup yesi olarak
hibir zaman baarl olamamt, nk ancak dierlerine tabi olarak
uyum gsterebilmiti. Oyunlar onu tatmin etmiyordu, nk kendisi
ne verilen rol oynamak iin kendini zorluyordu, dierleri de onda bir
eylerin eksik olduunu, oyuna aktif olarak katlmadn hissediyor
lard. Aslnda byk kardeler kzkardelerinin esas olarak onlarla
birlikte olmadn fark etmemi olabilirler. imdi kefediyoruz ki,
hastamn bak asndan bakldnda, o bakalarnn oyunlarn oy
narken her zaman fantezi kuruyordu. zlm bir zihinsel faaliyet
yznden aslnda bu fanteziler iinde yayordu. Hastamn batan so
na zlm olan bu paras hibir zaman tamam deildi; uzun sre
ler boyunca bavurduu savunma mekanizmas, bu fantezi kurma faa
liyeti iinde yaamak ve sanki gruptaki bir baka ocuu seyrediyormu gibi kendini dier ocuklarn oyunlarn oynarken seyretmekti.
Kendi bana btnlkl bir kii olma abalarnn baarszla u
rad bir dizi nemli hayal krkl tarafndan pekitirilen bu zl
me sayesinde kk kz bir konuda uzmanlamt: Dier ocuklarla
oynuyormu gibi grnrkenjzlm bir hayat/srdrebiliyordu.
zlme hibir zaman tam deildi, bu ocukla kardeleri arasndaki
iliki hakknda dile getirdiim nerme de byk ihtimalle hibir za
man tam olarak geerli deildi. Yine de bu tr nermelerde yararl be
timlemeler yaplmasn salayacak kadar doruluk pay vardr.
Hastam bydke gerekte olan hibir eyin onun iin tam anla
myla nemli olmad bir hayat kurmay baarmt. Zamanla, kendi
balanna btnlkl insanlar olarak var olduklarn hissetmeyen bir
ok insandan biri haline gelmiti. nce okulda, sonrada ite faiknda
olmadan, zlm olan paras hep bir baka hayat sryordu. Ter^
sinden sylersek,,b&yftt onu olututanicmel paradan, artk rgtlen=_.
mi bir dizi fantezi iinde yaayan bu paradan kopmutu.
/
Bu hastann hayatn izlersek, kiiliinin bu iki parasn ve dier
paralarn hangi yollardan bir araya getirmeye altn grebiliriz;
ama bu abalar ilerinde her zaman bir tr protesto barndryordu, bu
da toplumla atmasna yol amt. Her zaman akrabalaryla arka
dalarnn onun bir gn kendini ortaya koyacan ya da en azndan
hayattan keyif alacan dnmelerini salayacak, insanlara vaatler\ de bulunacak kadar salkl olmutu. Ama bu vaadi gerekletirmesi
îmknszd, nk (ikimizin birlikte yava y^va ve acl bir biimde
kefettiimiz zre) varoluunun temel paras hibir ey yapmad

zamanlarda ortaya kyordu. Hibir ey yapmamasnn st, ikimizin
de parmak emme adn vermeye baladmz belli faaliyetlerle rtl
mt. Bu daha sonra saplantl bir biimde sigara imek ve takntya
dnm eitli skc oyunlar oynamak gibi biimler almt. Bu ve
benzeri bo faaliyetlerden hi keyif almyordu. Tek yaptklar bolu
u doldurmakt; bu boluk da bir yandan her eyi yapt halde hibir
ey yapmamaya ilikin temel durumdu. Analiz srasnda korkuya ka
pld; nk zihninde tmglln srdrld ve bir zlme
durumu iinde harika eylerin yaplabilecei bir fantezi srekliliini
korurken aslnda bunun pekl btn hayatn akl hastanesindeki bir
yatakta iradesiz, pasif ve hareketsiz bir biimde geirmesine yol aa
bileceini grebiliyordu.4
Bu hasta bir eyi uygulamaya geirmeye, rnein resim yapmaya
ya da okumaya balar balamaz, fantezi kurarken sahip olduu tmgllkten vazgemi olduu iin, onda honutsuzluk yaratan snr
larla karlayordu. Bu durum gereklik ilkesi asndan ele alnabi
lir, ama byle bir hasta sz konusu olduunda, onun kiilik yaps
iinde bir olgu haline gelmi olan zlmeden sz etmek daha doru
dur. Salkl olduu ve zaman zaman btnlkl bir kii gibi davrana
bildii srece gereklik ilkesinden kaynaklanan hayal krklklar ile
baa kabiliyordu. Ama hastayken gereklikle yzleilmedii in bu
kapasiteye ihtiya duymuyordu.
Bu hastann durumu, grd iki ryayla aklanabilir.
ki Rya
1. Kalabalk bir odadadr; ve aptal bir adamla nianlanmtr. Hasta
burada gerekten de holanmayaca trden birini tarif ediyordu. Yanndakine dnp yle der: "Bu adam ocuumun babas." Bu ekil
de, analizinin bu son evresinde benim de yardmmla kendi kendini
bir ocuu olduundan haberdar ediyordu; ocuun on yalannda ol
duunu syleyebilmiti. Aslnda hi ocuu yoktu, ama bu rya saye
sinde yllardan beri bir ocuu olduunu ve bu ocuun bymekte
olduunu anlamt. Bu da seansn balarnda syledii bir eyi akl4. Bu, "ben" ve "ben olmayan"a dair ilk deneyimlerde temel bir sre olarak be
timlediim "tUmgllk deneyiminden epey farkldr (kr. Winnicott, 1962; ayr
ca bkz. aada s. 67). "Tmgllk deneyimi" temelde bamllktan kaynaklanr,
oysa buradaki tmgllk bamllk konusundaki umutsuzluktan kaynaklanyor.
RYA GRME, FANTEZ KURAM VE YAAAM I 51
yordu; "Syler misiniz, orta yal bir kadn iin ok mu ocuksu giyi
niyorum?" diye sormutu bana. Bir baka deyile, hem orta yal ken
dilii hem de bu ocuk iin giyinmek zorunda olduunu kavramaya
ok yaklamt. Bana bu ocuun kz olduunu syledi.
2. Bir hafta nceki seansta anlatt bir ryada, (iten ie ok bal
olduu) annesine ok gcenmiti nk ryada annesi kzn, yani
kendisini ocuklarndan ayrmt. Hastam byle bir rya grmesini
garipsemiti. "in komik taraf, burada sanki bir ocuk istiyormu gi
bi grnmeme ramen, bilinli dncelerimde ocuklar hakknda
tek dndm eyin doduklar andan itibaren korunmaya ihtiya
duymalar olduunu biliyorum," dedi. Ardndan da unu ekledi: "Baz
insanlarn hayat o kadarda kt bulmadklar yolunda sinsi bir duygu
var sanki iimde."
Btn vakalarda olduu gibi doal olarak bu ryalarla ilgili akta
rlabilecek daha birok ey olmasna ramen, zerinde durduum so
runla ilgili olmadklar iin bunlar atlyorum.
Hastann ocuunun babas olan adamla ilgili ryas herhangi bir
inan belirtisi gsterilmeksizin, herhangi bir duygu yklenmeden an
latlmt. Ancak bir buuk saat sren seans bittikten sonradr ki hasta
duygulara ulamaya balad. ki saatin sonunda gitmeden nce anne
sine kar bir nefret dalgas hissetmiti. Bunda yeni bir ey vard; his
settikleri nefretten ok cinayete yaknd, ayrca hasta duyduu nefis
tin zgl bir eye daha nce hi olmad kadar yakn olduunu his
setmiti. imdi, ocuun babas olan adamn ryada aptal biri olarak
grlmesinin nedenini anlayabiliyordu; adam aptal biri olarak gr
mt nk ocuun babasnn aslnda kendi babas, yani annesinin
kocas olduunu annesinden gizlemeliydi. Bu da onun, annesi tarafn
dan ldrlme duygusuna ok yaklam olduu anlamna geliyordu.
Burada gerekten de ryayla ve yaamla urayorduk, fanteziler
iinde kaybolmu deildik.
Bu iki rya, daha nceleri fantezi kurmann sabitlii iinde kilitli
kalm malzemenin imdi hem ryada hem de yaamda, birok ba
kmdan ayn olan bu iki olguda kullanlmak zere nasl serbest bra
kldn gstermek iin aktarld. Bylece hasta hayal kurma ile (ya
ama demek olan) rya grme arasndaki fark yava yava daha net
grmeye ve bu aynm analist iin de netletirebilmeye balad. Bura
da grlecektir ki, yaratc oyun rya grme ve yaamayla balantl-
dr, ama esas olarak fantezi kurmaya ait bir ey deildir. Bylece, bir
rnek verilirken net bir tehiste bulunmak hl zor olmasna ramen,
bu iki olgu kmesiyle ilgili kuramda nemli farkllklar ortaya kma
ya balar.
Hasta unu sormutu: "O pembe bulut zerinde yrdmde ha
yal gcmn yaamm zenginletirmesi mi sz konusu, yoksa sizin
fantezi kurma dediiniz, hibir ey yapmadm zamanlarda ortaya
kan ve var olmadm duygusuna kaplmama yol aan ey mi?"
Bu seansta yaplan alma benim amdan nemli bir sonu do
urdu. Fantezi kurmann gerek ya da d dnyadaki eylemlere ve ha
yata mdahale ettii gibi, ryaya ve bireysel kiiliin canl zn
oluturan kiisel ya da i ruhsal gereklie de, hem de ok daha fazla
mdahale ettiini retti bana.
Bu hastann analizi srasnda bundan sonra yaplan iki seansa da
bakmak yararl olabilir.
-X Hasta seansa u szlerle balad: "Fantezi kurmann rya grmeye
nasl mdahale ettiinden sz ediyordunuz. O gn, gece yars uyan
dmda kendimi tela iinde bir elbise dikmek iin kalp hazrlarken
buldum. Kendimi tamamen bu ie vermitim ve ok heyecanlydm.
Bu rya m yoksa fantezi mi? Olan bitenin farkna varmtm ama
uyanktm."
Bu soruya cevap vermekte glk ektim nk fantezi kurma ile
rya grme arasnda net bir ayrm yaplamaz gibi grnyordu. ini
psikosomatik bir yan vard. "Bilemeyiz ki!" dedim ona. Byle dedim
nk gerek buydu.
Bu konu hakknda, fantezi kurmann onun iin ne kadar ykc ve
ypratc, onu hasta eden bir ey olduu hakknda konutuk. Kendi
kendini bu ekilde kamlamas eyleme gemesini kesinlikle engelli
yordu. Radyoda mzikten ok konumalar dinlediini, bu arada is
kambil fal baktn anlatt. Bu deneyim zlmeye iyi geliyordu;
adeta onu kullanyor, bylece de hastaya zlmenin btnleebilece
i ya da ortadan kalkabilecei duygusunu veriyordu. Buna dikkatini
ektiimde, tam ben konuurken bir rnek verdi. Ben konuurken
kendisinin antasnn fermuaryla oynadn syledi: Fermuar niye
bu utayd? Fermuar amak ne acayip bir eydi! Bu zlm faali
yetin kendisi iin orada oturup benim sylediklerimi dinlemekten da
ha nemli olduunu hissedebiliyordu. kimiz de bu konunun zerine
gidip fantezi kurmay rya grmeyle ilikilendirmeye altik. Bir-
RYA GRME. FANTEZ KURMA VE YAAMA I 53
denbire aklna bir ey geldi ve bu fantezinin "Demek siz byle d

nyorsunuz" demeye geldiini syledi. Benim rya hakknda yapt
m yorumu anlayp aptalca gstermeye almt. Belli ki uyand
srada bu fanteziye dnen bir rya gryordu; fantezi kurarken uya
nk olduunu aka anlamam salamaya almt. "Ne rya ne de
fantezi olan bir baka szce ihtiyacmz var," dedi. Tam bu anda ka
fasnda oktan "iine ve orada olan eylere dnm olduunu" syle
di; yani benimle konuurken yine beni brakmt ve kendini sanki de
risinin iinde duramyormu gibi zlm hissediyordu. Bir iir oku
duunu ama szcklerin ona hibir anlam ifade etmediini hatrlad.
Bedeninin byle fanteziye dahil olmasnn byk gerilim yarattn
syledi, ama hibir ey olmad iin bir gn damar tkanklna,
yksek tansiyona veya gastrik lsere yakalanacan (ki lsere oktan
yakalanmt) dnyordu. Bir eyler yapmasn, uyank geirdii
her dakikay kullanmasn ve "u andaym, yarnda deil" diyebilme
sini salayacak bir ey bulmay ok istiyordu. Psikosomatik doruun
yokluuna dikkat ektii sylenebilirdi.5 Daha sonra hasta hafta sonu
yapacaklarn planlamaya altn, ama eylemi fel eden fantezi
kurma ile eylemi hedefleyen gerek planlamay ou zaman birbirin
den ayramadn syledi. Bana dert olan.eylemsizlik yznden ya
kn evresini ihmal ettii iin muazzam bir sknt yayordu.
Gittii bir okul konserinde ocuklar "Gkler ihtiamla parlaya
cak" arksn krk be yl nce tam da onun okulda syledii gibi sy
lemiler, o da bu ocuklar arasndan kendisi gibi her zaman fantezile
re dald iin parldayan gkleri umursamayanlar kacak m acaba
diye dnmt.
En sonunda seansn banda anlatt, uyankken yaad ve rya
grmeye kar bir savunma nitelii tayan (elbise dikmek iin kuma
kestii) ryay konumaya baladk: "Ama nerden bilecekti ki?" Fan
tezi, kt bir ruh gibi ona hkim oluyordu. Buradan, kendine hkim
olabilme, kendine hkmetme, kendini denetleyebilme konusunda b
yk bir ihtiya hissettiini anlatmaya geti. Birden bu fantezinin bir
rya olmadn fena halde fark etti; o zaman anladm ki daha nce bu
gerein tam olarak farkna varmamt. Olay yle gereklemiti:
Uyanm ve kendini deli gibi bir elbise dikerken grmt. Sanki ba
S. Bu tr deneyimlerin bir baka ynn ben orgazm kapasitesi asndan ele
almtm (Winnicott, 1958b).
OVUN VE GEREKLK I 54
na yle diyordu: "Benim rya grebileceimi sanyorsunuz, ama ya

nlyorsunuz!" Buradan bunun ryadaki karlna, elbise dikme r
yasna gemem mmkn oldu. Belki de ilk defa bu hastann terapisi
balamnda rya grme ile fantezi kurma arasndaki fark formle
edebildim.
Fantezi elbise dikmekle ilgilidir sadece. Elbisenin hibir simgesel
deeri yoktur. Elbise, elbisedir. Oysa bu bir rya olsayd, hastamn
yardmyla gsterebildiim gibi, ayn eyin simgesel bir anlam olur
du. Bunu ele aldk.
Biimsizlik Alan
Yeniden ryaya tanmas gereken anahtar szck biimsizlik'\ mal
zeme belli bir kalba gre kesilmeden, biimlendirilip bir araya geti
rilmeden nce tam da bu durumdadr nk. Bir baka deyile, bu bir
rya olsayd bu szck onun kendi kiilii ve kendilik kuruluuyla il
gili bir yorum anlamna gelirdi; yani ancak bir yere kadar elbiseyle il
gili olurdu. Dahas, bu durumda hastann biimsizlikten bir ey kar
labileceini dnmesine yol aacak olan umut, onun ocukluundan
bugne tad her eyi dengelemek zorunda olan analistine duyduu
gvenden kaynaklanrd. ocukluk ortam onun biimsiz olmasna
izin veremiyormu gibi grnyordu; ona gre bu ortam onu kalba
sokmal, onu baka insanlarn tasarlad ekilde kesip bimeliydi.6
Seansn en sonunda, ocukluunda onun her eye biimsizlik iin
de balamak zorunda olduunu anlayan hi kimsenin bulunmad
dncesiyle balantl youn bir duygulanma an yaad. Bunun far
kna vardnda gerekten ok fkelendi. Bu seanstan hastann iyile
mesine ynelik herhangi bir sonu elde edildiyse, bu byk lde
onun bu youn fkeye, lgnca deil mantksal olarak hareket eden
bir eyle ilgili bu fkeye ulam olmasnn rn olmutur.
Bir sonraki geliinde yaptmz yine iki saatlik seansta, hasta son
grmemizden beri birok ey yaptn anlatt. Benim ilerleme be
lirtisi olarak grebileceim eyler syleme durumunda kald iin ta
bii ki panik iindeydi. Anahtar szcn kimlik olduunu hissediyor
du. Bu uzun seansn ilk blmnn nemli bir blm onun yaptkla-
6.
yleyse buna boyun eme ve sahte bir benlik organizasyonu asndan bak
labilir (Winnicott, 1960a).
nn anlatmasyla geti; aylardr, hatta yllardr srmekte olan kark

la eki dzen vermenin dnda yapc baz iler de yapmt. phe
siz yaptklarnn byk blmnden keyif almt. Ama btn bunlar
anlatrken kimliini kaybetmeyle ilgili byk bir korku iinde olduu
grlyordu; sanki iin sonunda bu kalba dkld, btn bunlarn
bym rol yapmaktan ya da analistini memnun etmek iin onun
izmi olduu yolda ilerliyormu gibi yapmaktan ibaret olduu ortaya
kacakt.
Hava scakt, hasta da yorulmutu; koltua uzanp uykuya dald.
zerinde hem iyerinde hem de bana gelirken giyilebilecek hale ge
tirdii bir elbise vard. On dakika kadar uyudu. Uyandnda, evde
yapt, hatta yaparken keyif ald eylerin geerliliinden phe
duymay srdrd. Uykudan kan nemli sonu, grd ryalar
hatrlayamad iin bunu bir baarszlk olarak grmesiydi. Sanki
analize sunacak bir rya grmek iin uyumutu. Ona uyumak istedii
iin uyuduunu sylediimde rahatlad. Rya grmenin uykuya dalndnda meydana geleuiir eyden ibaret oj$jûnu syledim. Artk
uykunun ona ok iyi geldiini dnyordu. Uyumak istemi ve
uyandnda kendini ok daha gerek hissetmiti; grd ryalar
hatrlamamasnn artk pek nemi yoktu. "Gzleriniz bir eye odak
lanmadnda eylerin orada olduunu bilirsiniz ama onlar tam ola
rak gremezsiniz ya, benim zihnim de yle ite," dedi: "Odaklanma
m durumda." Ben de, "Ama uyurken grlen ryalarda zihin zaten
hibir eye odaklanmaz, tabii uyannca hatrlanp anlatlacak trden
ryalar dnda," dedim. O srada aklmda son seansta geen biimsiz
lik szc vard ve bu szc rya grmenin kart olarak genel
rya faaliyetine uyguluyordum.7
Seansn geri kalan blmnde birok ey oldu nk hasta kendi
ni gerek hissediyor ve sorunu zerinde analistiyle, yani benimle bir
likte alyordu. Fantezi kurarken birdenbire, eyleme gemeyi engel
leyici trden birok ey olmasna ok iyi bir rnek verdi. Bunu, rya
y anlama yolunda bana verebilecei ipucu olarak yorumluyordum ar
tk. Fantezi, birtakm insanlarn gelip oturduu daireyi elinden alma
laryla ilgiliydi. Hepsi bu. nsanlarn gelip dairesini elinden almalar
bir rya olsayd, onun kendi kiiliinde yeni olanaklar kefetmesi ve
7.
Bu iki utan, herhangi bir evrede hangisinin baskn durumda olduuna gre
faikl bir EEG k ii kmas beklenebilir.
anu hnbus dahil baka insanlarla zdelemekten holanmasyla ilgili

olurdu. Hu, bir kalba girme duygusunun kartdr ve ona kimliini
kaybetmeden zdelemenin bir yolunu sunar. Yaptm yorumu des
teklemek amacyla, hastann iire byk ilgi duyduunu bildiim iin
elverili olduunu dndm bir dil buldum. Fantezi kurmann bel
li bir nesneyle ilgili olduunu, bir kmaz sokak olduunu syledim.
Fantezinin iirsel deeri yoktu. Oysa ona tekabl eden ryada iir
vard, yani gemi, bugn ve gelecekle, ile ve dla balantl ve te
melde her zaman hastamn kendisiyle ilgili anlam katmanlan vard.
Fantezisinde eksik olan ey ryann bu iiriydi; bu yzden de fantezi
kurmayla ilgili anlaml yorumlar yapmm imknszd. Yine bu yz
den gizillik dnemindeki ocuklarn u ya da bu miktardaki fantezi
malzemesini kullanmay denemedim bile.
Hasta birlikte yaptmz almay daha derin bir idrak ve kavra
yla yeniden dnmeyi, zellikle de ryadaki (snrl fantezi alann
da bulunmayan) simgecilii hissetmeye balad.
Ardndan gelecekle ilgili yaratc planlar yapma yolunda birka
adm att; bu ona, fantezi kurmada bulunabilecek herhangi bir tatmi
nin "imdi ve burada" sabitliinden farkl olarak, gelecekte bir mutlu
lua kavuabilecei midini vermi grnyordu. Bu srada benim
ok dikkatli olmam gerekiyordu, bunu ona da syledim, aksi takdirde
onun btn yaptklarndan, onda meydana gelen byk deiiklikten
memnunmuum gibi grnebilirdim; bu da kolayca onun benim tara
fmdan kalba sokulmu olma duygusuna kaplmasna yol aabilir, ar
dndan da bu duyguya azami oranda kar kp fantezi kurmann sa
bitliine, iskambil fal bakmaya ve bunlarla balantl dier rutinlere
geri dnebilirdi.
Bu srada aklna bir ey geldi ve "Son seansta ne yapmtk?" diye
sordu. (Bu hastann bir zellii de, burada olduu gibi, ounlukla ba
riz bir biimde etkilenmesine ramen bir nceki seans hatrlamamasyd.) Biimsizlik szcn bu amala bir kenarda tutmutum; onu
syleyince nceki seansn tamamn, kesip biilmeden nceki elbise
malzemesi fikrini ve her eye biimsizlikten balamaya duyduu ihti
yac kimsenin fark etmemi olduu duygusunu hatrlad. Bugn yor
gun olduunu tekrarlad, ben de u anda bir yerlere geldiim ize iaret
ettim. Baz eyler denetim altndayd: "Yoruldum, uyuyacam." Ara
basnda da ayn duyguya kaplmt. Yorgundu, ama araba kulland
iin uyumamt. Ama burada uyuyabilirdi. Birden, iyileebilmesinin
mmkn olduunu grd, nefes kesici bir eydi bu. u szckleri kul
land: "Kendimden sorumlu olabileceim. Kendimi denetleyebilece
im, hayal gcm kendi istediim yerde kullanabileceim."
Bu uzun seansta yapdmas gereken bir ey daha kalmt. Bir ba
tak olarak adlandrd iskambil fal bakma konusunu gndeme geti
rip onu anlamak iin benden yardm istedi. Birlikte yaptklarmza
bavurarak faln bir tr fantezi, bir kmaz sokak olduunu ve benim
onu kullanamayacam syleyebildim. Yok eer bana bir ryay an
latyorsa -"ryamda fal baktm grdm"- bundan yararlanabilir,
gerekten de bir yorum yapabilirdim. rnein "Tann'yla ya da kader
le mcadele ediyor, bazen kazanyor bazen de kaybediyorsun, amacn
drt kraliyet ailesinin kaderini kontrol etmek" diyebilirdim. Bundan
sonra yardm almadan gerisini getirebildi ve u yorumda bulundu:
"Bo odamda saatlerdir iskambil fal bakyorum ve oda gerekten de
bo nk fal bakarken ben yokum aslnda." Ardndan da tekrarlad:
"Kendimle ilgilenebilirim belki de.
Seansn sonunda gitmek istemedi; ama bu kez isteksizliinin ne
deni, geen seferki gibi tartabildii tek insandan ayrlyor olmaktan
duyduu znt deil, eve gittiinde kendini eskisi kadar hasta, yani
bir savunma rgtlenmesine eskisi kadar kat bir biimde saplanm
bulmayacak olmasyd. Artk olacak her eyi tahmin edemiyor, eve
gidip yapmak istedii bir eyi mi yapacan yoksa fal bakmaya esir
mi deceini kestiremiyordu. uras akt ki hastalk kalbnn ke
sinliini zlyor, seme zgrlyle birlikte gelen belirsizlikten ok
endieleniyordu.
Bu seansn sonunda, bir nceki seansta yaplanlarn derin bir etki
si olmu olduunu sylemek mmkn gibi geldi bana. Ama kendine
gvenmenin, hatta memnun olmann ok tehlikeli olduunun farkndaydm. Btn tedavi boyunca analistin tarafsz kalmasna en ok ih
tiya duyulan yer burasyd. Bu tr bir almada her zaman en batan
baladmz biliriz; ne kadar az ey beklersek o kadar iyidir.
Oyun Oynama
Kuramsal Bir nerme
Bu blmde, yapm olduum almalann ve u an geldiim nokta

nn beni zerinde durmaya zorlad, almalarma belli bir renk ve
ren bir dnceyi incelemeye alacam. almalarmn byk l
de psikanaliz alannda gerekletirilmekle birlikte psikoterapiyi de
ierdiini sylemeye bilmem gerek var m? Bu blmde bu iki terim
arasnda net bir ayrm yapmaya gerek duymuyorum.
Tezimi ifade etmeye baladmda, ou zaman olduu gibi bu
kez de aslnda bu tezin ok basit olduunu, konuyu dile getirmek iin
fazla szce gerek olmadn grdm. Psikoterapi iki oyun alan
nn, hastann ve terapistin oyun alanlarnn rtt yerde gerekle
ir. Psikoterapi, birlikte oynayan iki kiiyle ilgilidir. Bunun mantksal
sonucu da, oyun oynamann mmkn olmad yerde terapistin yapt
iin hastay oyun oynayamayacak durumdan oyun oynayabilecek
duruma getirmeye ynelik olmasdr.
Literatr gzden geirme gibi bir niyetim olmasa da, simge olu
umu konusunda parlak yazlar yazm olan Milnern almalann
(1952,1957,1969) anmak istiyorum. Ama onun derin ve kapsaml in
celemesinin, oyun konusunu kendi szcklerimle ele almama engel
olmasna izin vermeyeceim. Milner (1952) ocuklarn oynamasn
yetikinlerdeki konsantrasyonla ilikilendirir:
Bu tr bir "ben" kullanmnn savunmaya ynelik bir gerilem e olmakla kal
mayp dnyayla kurulan yaratc ilikinin tekrar eden asli bir evresi de olduu
nu... fark edince...
Milner "zneyle nesnenin mantk ncesi birlemesinden sz edi

yordu. Bense bu birleme ile znel nesne ve nesnel olarak alglanan
nesne arasndaki birleme ya da dalma arasnda bir aynm yapmaya
OYUN OYNAMA: KURAMSAL BR NERME I 59
alyorum.1 Yapmaya altm eyin, Milner'n yazdklarnda r

tk olarak bulunduuna da inanyorum. Milner yle diyor:
Her birimizin iindeki zgn airin, yabancnn iindeki tand kefedip
d dnyay bizim iin yaratt anlar galiba birok kii tarafndan unutuluyor;
ya da bu anlar tanrlarn bizi ziyaret etm esine o kadar benziyorlar ki gndelik
dncelere kanam ayp bellein gizli bir kesinde korunuyorlar (Milner,
1957).
Oyun ve Mastrbasyon
Aa kavuturmak istediim bir ey var. Psikanalitik yaz ve tart
malarda oyun oynama konusu ile mastrbasyon ve eitli duyumsal
deneyimler arasnda fazlaca yakn bir ba kurulmutur. Mastrbas
yonla karlatmzda her zaman "fantezi nedir?" sorusunu sorduu
muz dorudur. Ayn ekilde bir oyuna tank olduumuzda bu oyun t
rnn hangi fiziksel heyecanla balantl olduunu merak etme eili
minde olduumuz da dorudur. Ama oynamann, igdnn yceltil
mesi kavramn tamamlayacak biimde bal bana ayn bir konu ola
rak incelenmesi gerekir.
Baz eyleri pekl kafamzda bu iki olguyu (oyun oynama ve
mastrbasyon faaliyetini) bu kadar i ie geirdiimiz iin gzden ka
rm olabiliriz. ocuk oyun oynarken orada temelde mastrbasyon
unsurunun var olmadn gstermeye altm; baka bir deyile o
cuk oynarken igdlerin fiziksel uyarm bariz bir hal alyorsa oyun
sona erer, ya da en azndan bozulur (Winnicott, 1968a). Kris (1951) de
Spitz (1962) de kendine dnk erotizm kavramn, benzer trden veri
leri kapsayacak ekilde geniletmilerdir (ayrca kr. Khan, 1964).
Ben oyunla ilgili yeni bir nermede bulunmaya alyorum; psi
kanaliz literatrnde bu konuda ie yarar bir nerme grememem ba
na ilgin geliyor. Hangi okula ait olursa olsun btn ocuk analizleri
ocuun oyun oynamas zerine kuruludur; bu yzden oyunla ilgili
iyi bir nerme bulabilmek iin bu konu hakknda yazm analist olma
yan kiilerin almalarna (rn. Lowenfeld, 1935) bavurmak zorun
da kalmak biraz garip olurdur.
insan doal olarak Melanie Klein'n almasna (1932) dnyor,
ama Klein yazlarnda oyun konusunu ele ald zamanlarda neredey
1. Bu konu hakknda daha ayrntl bir tartma iin u yazlarma bavurulabilir:
"Ego Integration in Child Development" (1962) ve "Communicating and Not Com
municating leading to a Study o f Certain Opposites" ( 1963a).
se btnyle oyunun kullanm tarzyla ilgilenmitir bence. Terapist

ocukla iletiim kurmann yollarn arar ve ou durumda ocuun
oyunda bulunabilecek sonsuz incelikleri iletebilecek lde dile h
kim olmadn bilir. Bunu Melanie Klein' ya da ocuk psikanalizine
oyunun yararn betimlemi olan dier analistleri eletirmek iin sy
lemiyorum. Bu sadece, btn kiilik kuramnda psikanalistin kendini
tmyle oyunun ieriini kullanmaya verdiinden oynayan ocuu
grmeyebileceine, kendi bana bir ey olarak oyun oynama hakkn
da yazamayabileceine dikkat eken bir yorum. Burada "oyun" ismi
ile "oynama" isim-fiilinin anlamlan arasnda nemli bir aynm yapt
m ak.
Oyun oynayan ocuklar hakknda btn sylediklerim aslnda ye
tikinler iin de geerli; sadece, hastayla ilgili malzeme daha ok s
zel iletiim yoluyla alnm olduunda meseleyi tarif etmek daha zor
dur. Bence ocuklarla yaptmz almalar kadar yetikinlerin ana
lizlerinde de oyun oynama unsuruyla karlamay beklememiz gere
kir. Bu rnein szck seiminde, sesin ykselip alalmasnda ve ta
bii ki mizah duygusunda aa kar.
G E O L G U L A R I
Gei olgular temasnn peine dtmden, bu olgularn hayatn

ilk dnemlerinde gei nesnesi ya da teknii kullanmndan insann
kltrel deneyim kapasitesinin nihai aamalarna kadar geirdikleri
btn hassas geliimlerin izini srmeye baladmdan beri oyun oy
nama benim iin yeni bir anlam kazand.
Burada, psikanaliz evrelerinin ve genelde psikiyatri dnyasnn
gei olgularyla ilgili betimlememe kar gsterdikleri licenapla
dikkat ekmenin yersiz olmad kansndaym. ocuk bakm alan
nn tamamnda bu fikrin tutulmu olmasn zellikle ilgin buluyo
rum, hatta bazen bu alanda bana hak ettiimden fazla paye veriliyor
mu gibi geliyor. Gei olgulan adn verdiim eyler evrenseldir, be
nim tek yaptm onlara dikkat ekip kuram ina edilirken kullanlabi
leceklerine iaret etmek oldu. Sonradan kefettim ki Wulff (1946) be
beklerin ya da ocuklarn kulland feti nesneler hakknda daha n
ce yazmt, aynca Anna Freud'un psikoterapi kliniinde de kk o
cuklarn bu nesneleri kulland yolunda gzlemler yapldm biliyo
rum. Anna Freud'un bununla yakndan balantl bir olgu olan tlsm
kullanmndan sz ettiini duymutum (kr. A. Freud, 1965). Tabii ki

Puf Puf Ay'y lmszletiren A. A. Milne'yi unutmamak gerekir.
Schulz ve Miller2 bata olmak zere eitli yazarlar, benim zel ola
rak sz edip adlandrdm bu nesnelere yaptlarnda yer vermilerdi.
Gei olgular kavramnn mutlu yazgs, beni u anda oyun oyna
ma hakknda sylemeye altm eylerin de kolayca kabul edilebi
leceini dnmeye tevik ediyor. Oynamayla ilgili henz psikanaliz
literatrnde yerini bulmam bir eyler var.
Kltrel deneyim ve yeri hakkmdaki blmde (7. Blm), oyun
oynamann bir yeri ve bir zaman olduunu iddia ederek oyunla ilgili
dncemi somutlatrdm. Oyun, szcn hibir kullanmyla ieri
de saylamaz ("i" szcnn psikanalitik tartmalarda ok fazla ve
ok eitli anlamlarda kullanld maalesef dorudur). Ama darda
da deildir, yani bireyin (ne trl glklerle, hatta aclarla da olsa)
dsal bir ey olarak grmeye karar verdii, bysel denetimin dn
da olan reddedilen dnyann, ben olmayann bir paras deildir. nsa
nn darda olanlar denetleyebilmesi iin dnmek ya da istemekle
kalmayp bir eyler yapmas gerekir ve bir eyler yapmak zaman alr.
Oyun oynamak yapmaktr.
Z A M A N VE M EK N NDE O Y U N O Y N A M A
Oynamaya bir yer tayin edebilmek iin bebek ile anne arasnda bir po
tansiyel mekn olduunu varsaydm. Bu potansiyel mekn, bebein
anneyle ya da anne figr ile ilikili deneyimlerine gre byk dei
imler gsterir. Ben bu potansiyel mekn u ikisinden ayryorum:
(a) i dnyadan (ki bu psikosomatik ortaklkla ilgilidir) ve (b) var
olan ya da d gereklikten (ki bunun kendine ait boyudan vardr, nes
nel olarak incelenebilir ve her ne kadar onu gzlemleyen bireyin du
rumuna gre deiiyormu gibi grnse de aslnda sabit kalr).
Anlatmak istediim eyi imdi yeniden ifade edebilirim. Psikana
liz, psikoterapi, oyun malzemesi ve oyun oynama sralamasn tersin
den yapmak gerektiine dikkat ekmek istiyorum. Bir baka deyile,
saln gstergesi olan ve evrensel olan ey oyundur, oyun oynama
bymeye, dolaysyla da sala katkda bulunur, grup ilikilerine
2. Miller (1963): Bu hikye sonlara doru iyice duygusallayor, bu yzden de
bence ocukluk gzlemleriyle dorudan balantl olmaktan kyor.
girmeyi salar, psikoterapide bir iletiim biimi olabilir ve son olarak

psikanaliz oyun oynamann insann kendisiyle ve bakalaryla ileti
im kurmasna hizmet eden ok zel bir biimi olarak gelimitir.
Doal olan oyun oynamadr; psikanalizse yirminci yzyla zg
son derece karmak bir olgudur. Sadece Freud'a deil ayn zamanda
oyun oynama denen doal ve evrensel eye de ne kadar ok ey bor
lu olduumuzu analiste srekli hatrlatmakta fayda vardr.
Oyun oynama kadar bariz bir eyi rneklemeye aslnda gerek yok
ama yine de iki rnek vereceim.
Edmund, ki Buuk Yanda
Anne bana kendisi hakknda danmaya gelirken Edmund'u da yann
da getirmiti. Ben annesiyle konuurken Edmund da odadayd; aram
za isterse kullanabilecei bir masa ve kk bir sandalye koydum.
Ciddi grnyordu, ama korkmu ya da keyifsiz bir hali yoktu. "Oyun
caklar nerede?" diye sordu. Bir saat boyunca tek syledii ey buydu.
Anlalan evde ona burada oyuncaklar bulabileceini sylemilerdi;
ben de odann br ucundaki kitapln altnda, yerde birka oyuncak
olduunu syledim.
Biraz sonra bir kova dolusu oyuncakla geldi ve biz annesiyle gr
rken sakin sakin oynad. Annesi tam iki yan doldurduktan be ay
sonra Edmund'un kekelemeye baladn, ksa bir sre sonra da "ke
kelemek onu korkuttuu iin" hi konumamaya baladn anlatt.
Ben anneyle kendisi ve onun hakknda grrken Edmund kk
tren paralarn masann zerine koyup dzenlemeye, birbirine ekle
meye balad. Annesiyle arasnda elli altm santimlik bir mesafe var
d. Biraz sonra annesinin kucana kp ksa bir sre iin bir bebek
gibi davrand. Anne ona doal olarak karlk verdi ve yeterli ilgiyi
gsterdi. Sonra ocuk kendiliinden kucaktan inip yeniden masann
banda oynamaya balad. Btn bunlar olurken annesiyle ben derin
bir konumaya dalmtk.
Yaklak yirmi dakika sonra Edmund canlanmaya balad ve oda
nn br ucuna gidip yeni oyuncaklarla dnd. Oyuncaklann arasn
dan birbirine dolanm bir tomar ip ald. (ocuun ipi seiinden p
hesiz etkilenen ama bunun neyi simgelediinden habersiz olan) anne
yle dedi: "Edmund bana en ok hi konumad zamanlarda yap
yor, gerek mememle temas etmeye, gerek kucama ihtiya duyu
yor." Kekelemeye baladnda yeni yeni sz dinlemeye balam,
ama kekelemeyle birlikte yine sz dinlemez olmutu, bir sre sonra

da konumay brakmt. Annesi grmeye geldii sralarda yine
sz dinlemeye balamt. Anne bunu ocuun geliiminin nndeki
bir engelden kurtulduunun iareti olarak gryordu.
Edmund'un oynad oyunlara dikkat etmem sayesinde anneyle
iletiim kurabiliyordum.
Edmund oyuncaklarla oynarken aznn kenarnda bir baloncuk
olutu, tp onda bir taknt haline gelmiti. Anne Edmund'un bebek
ken, byyp bardaktan iene kadar meme dnda hibir eyi kabul
etmediini syledi. "Memenin yerine konan hibir eye tahamml
yok," dedi; ocuun biberondan imek istemediini, memenin yerine
konan eyleri reddetmesinin onda sabit bir karakter zelliine dn
tn kastediyordu. Anneannesine dkn olduu halde onu bile
gerek annesi olmad iin tam olarak kabul etmiyordu. Hayat bo
yunca geceleri hep annesi onu uyutmutu. Doduunda annesinin me
mesinde baz sorunlar olmutu; bu yzden Edmund ilk gn ve hafta
larda belki de annesinin acyan gslerini korumasna kar bir tr
sigorta olarak memeye dietleriyle sk skya yapyordu. On aylk
ken bir di karm, bir kere de memeyi srm ama kanatmamt.
"lki kadar uslu bir bebek deildi, "
Btn bu konumalar epey zaman ald; araya annenin benimle ko
numak istedii baka meseleler de giriyordu. Bu arada Edmund da
elindeki ip tomarnn aktaki ucuyla ilgileniyordu, ipin dier ucu d
m olmutu. Bazen ipin ucunu annesinin bacaklarna sanki bir kab
loyu "prize sokuyormu" gibi dediriyordu. yle grnyordu ki,
"hibir ikameye tahamml olmasa" da ipi annesiyle arasndaki ban
bir simgesi olarak kullanyordu, ipin ayn anda hem ayrln hem de
iletiim yoluyla kurulan ban simgesi olduu akt.
Annesi ocuun bir zamanlar "benim yorganm" dedii bir gei
nesnesi olduunu anlatt: bebekliinin ilk dnemlerindeki saten yor
gana benzeyen btn saten yorganlar bu ekilde kullanabiliyordu.
Tam bu noktada Edmund oyuncaklar gayet doal bir biimde b
rakt, divana kt ve bir hayvan gibi srnerek annesine yaklap ku
cana kvrld. dakika kadar orada kald. Anne ona abartdan
uzak, son derece doal bir biimde karlk verdi. Sonra ocuk kucak
tan inip oyuncaklara dnd. imdi (houna gittii anlalan) ipi kova
nn altna yayp oyuncaklar iine koymaya balad; bylece oyuncak
lar beik ya da ilte gibi yumuak bir yerde yatm oluyorlard. Bir
kez daha annesine trmanp yeniden oyuncaklara dndkten sonra ar

tk gitmeye hazrd; zaten annesiyle ben de iimizi bitirmitik.
Bu oyunda Edmund annesinin anlatt eylerin (geri kadn ken
disiyle ilgili eyler de anlatmt) ounu rneklemiti. inde bam
szlkla bamllk arasnda bir gelgit olduunu gstermiti. Ama ben
annesiyle altmdan burada psikoterapiden sz edilemezdi. Edmund'un yapt, ben annesiyle konuurken, hayatn igal etmi olan
dnceleri sergilemekten ibaretti. Bir yorum yapmadm ve kabul et
meliyim ki bu ocuk orada onu seyredecek ve ilettiklerini alacak kim
se olmasayd da bu ekilde oynayabilirdi; ki bu durumda belki de ken
disinin bir parasyla, gzlemci beniyle iletiim kurmu olacakt. Ben
sadece orada olanlar yanstp onlara bir iletiim nitelii kazandrm
tm (kr. Winnicott, 1967b).
Diana, Be Yanda
Edmund vakasnda olduu gibi bu vakada da iki grmeyi birlikte
yrtmek zorunda kaldm; bir yanda skntl olan anneyle konuur
ken bir yandan da kz Diana ile bir oyun ilikisine girdim. Kzn, kal
binde doutan gelen bir rahatszl olan zihinsel zrl bir kk er
kek kardei vard (o evde kalmt). Anne bu ocuun kendisi ve kz
Diana zerindeki etkisini konumaya gelmiti.
Anneyle bir saat konutum. ocuk hep bizimle birlikteydi ve g
rme srasnda yapmam gereken ey vard: Annenin ihtiyalarn
dikkatle dinlemek, ocukla oynamak ve (bu yazy yazabilmek iin
de) Diana'nn oynad oyunun niteliiyle ilgili notlar almak.
Dorusu daha batan Diana idareyi ele almt, nk ben anneyi
ieri almak iin n kapy atmda karma kk oyuncak aysn
bana doru uzatan istekli bir kk kz kmt. Ona da annesine de
bakmadan dorudan oyuncaa ynelip "Ad ne? diye sordum. Kz da
"Sadece Ayck," dedi. Bylece Diana ile aramda hemen gl bir
ba geliti ve asl iimi yapabilmek, yani annenin ihtiyalarn karla
yabilmek iin bunu srdrmem gerekiyordu. Muayenehanede Diana
tabii ki hep onunla ilgileneyim istiyordu, ama hem anneyle ilgilen
mem hem de onunla oynamam mmknd.
Edmund vakasn anlatrken olduu gibi bu vakay anlatrken de
annesiyle yaptm grmenin ieriini bir yana brakp sadece Dia
na ile aramzda olanlar aktaracam.
mz de muayenehaneye girip yerlerimize oturduk; anne diva-
na, Diana da ocuk masasnn yanndaki kk sandalyeye geti. Dia

na kk oyuncak aysn getirip gs cebime tktrd. Aynn ne
kadar aa inebileceini grmeye alyordu; ceketimin astarn in
celedi, sonra da ceketteki btn ceplerle ilgilendi, ceplerin birbirleriyle balantsz olmalan ilgisini ekmiti. Btn bunlar olurken anneyle
ben ciddi bir biimde iki buuk yandaki zek zrl ocuk hakknda
konuuyorduk. Diana hemen u bilgiyi ekledi: "Onun kalbinde delik
var." Oynarken bir kulayla da bizi dinledii anlalyordu. Grnd
kadaryla, kardeinin fiziksel yetersizliini kalbindeki delik saye
sinde kabul edebiliyor ama zihinsel geriliini bir yere oturtamyordu.
Diana ile hibir terapi amac iermeyen bu oyunu oynarken ken
dim de oyun havasna girmekte bir saknca grmemitim. ocuklar
karlarndaki havaya girebiliyorsa oynarken kendilerini ok daha ra
hat hissederler. Birden kulam cebimdeki oyuncak ayya gtrp
"Bir ey dedi bu!" dedim. Bu ok ilgisini ekti. "Galiba kendisiyle oy
nayacak birisini istiyor," deyip odann br ucundaki kitapln altn
daki oyuncak ynna bakarsa orada tyl bir kuzu bulacan syle
dim. Asl amacm ayy cebimden kartmakt da denebilir. Diana gi
dip aydan epeyce byk olan kuzuyu getirdi; ayyla kuzunun arkada
olabilecekleri fikrimi benimsemiti. Bir sre ayyla kuzuyu birlikte
divann stne, annesinin yanna koydu. Tabii bu arada ben de anney
le yaptm grmeyi srdryordum. Diana da bir yanyla, byk
lerle ve byklerin tavrlaryla zdeleen yanyla bizim konutukla
rmzla ilgilenmeye devam ediyordu.
Diana oyunda bu iki yaratn kendi ocuklar olduuna karar ver
di. Onlar elbisesinin altna sokup hamileymi gibi yapt. Bir sre yle
dolatktan sonra ocuklarn domak zere olduklarn ilan etti, ama
"ikiz olmayacaklard". nce kuzunun, sonra da aynn doacan
ak bir biimde belirtti. Doumdan sonra yeni domu iki ocuunu
yerde o an uydurduu bir yataa yatrp zerlerini rtt, nce, bir ara
da olurlarsa kavga ederler diye birini bir uca dierini br uca yatrd.
"rtnn altnda, yatan ortasnda buluup kavga edebilirler"di.
Sonra ikisini de hazrlad yatan baucuna yan yana huzur iinde
uyur vaziyette yatrd. Sonra da gidip bir kova ve birka kutuya dol
durduu bir sr oyuncak getirdi. Bunlar yatan ba tarafna yakn
yere koyup onlarla oynad; oyun dzenli bir seyir izliyordu, birok
farkl tema geliiyor, ama her biri birbirinden ayn tutuluyordu. Akl
ma gene bir fikir geldi. "u ie bak! dedim, "Bebeklerin kafalarnn
OYUN VE GEREKLK I 6
etrafna uyurken grdkleri ryalar yerletiriyorsun haa?" Bu fikir

ok ilgisini ekti ve bebeklerin ryalarn onlarn yerine kendisi gr
yormuasna eitli temalar gelitirdi. Btn bunlar annesiyle bana
birlikte yapmakta olduumuz i iin son derece gerekli zaman kazan
dryordu. Tam bu sralarda anne ok zlp alamaya balaynca Di
ana kafasn kaldrp bize bakt; endielenmek zereydi. "Annen hasta
olan kardeini dnd iin alyor," dedim. Dorudan ve gerek
olduu iin bu Diana'y yattrd; "kalbinde delik var onun, dedikten
sonra bebeklerin yerine onlarn ryalarn grmeyi srdrd.
Bana kendisiyle ilgili bir ey danmak iin gelmeyen, zaten zel
bir yardma da ihtiya duymayan Diana ite bu ekilde bazlen benim
le, bazen kendi bana oynuyor, bir yandan da annesinin durumuyla il
gileniyordu. Annenin neden Diana'y yannda getirmek ihtiyacn hisettiini anlayabiliyordum; hasta bir ocuu olduu iin duyduu de
rin znt yznden benimle tek bana karlaamayacak kadar endi
eliydi. Anne sonraki seanslara tek bana geldi, ocuun dikkat da
tmasna artk ihtiya duymuyordu.
Daha sonra anneyle yalnz grtmde Diana'yla birlikte gel
diklerinde olanlar hakknda konutuk. Anne o zaman nemli bir ay
rntdan sz etti; Diana'nn babas ocuun erken gelimi olmasn
ktye kullanyor, onu en ok bym de klm tavrlar taknd
zaman seviyordu. Bu malzemeden Diana'nn erken bir ben gelii
mine itildii, anneyle zdeletii ve kardeinin gerekten hasta ve
anormal olmas yznden annenin yaad sorunlar paylat gr
lebiliyor.
Geri dnp olanlara baktmda, her ne kadar grme onunla il
gili deildiyse de, Diana'nn muayenehaneme gelmeden nce kendini
hazrlam olduunu sylemek mmkn gibi geliyor bana. Annesinin
sylediklerinden Diana'nn sanki bir psikoterapiste geldiini biliyor
mu gibi benimle karlamaya hazrlandn anlayabiliyordum. Yo
la kmadan nce sahip olduu ilk oyuncak aysyla artk kullanmad
gei nesnesini bir araya getirmiti. kincisini yanna almamt
ama oyun faaliyetlerinde bir lde geriye dnk bir deneyim yaa
maya hazr olarak gelmiti. Ayn anda annesiyle ben Diana'nn sadec
hamilelik asndan deil, kk kardeinin sorumluluunu alm a ko
nusunda da annesiyle zdeleebildii ne tank olmutuk.
Edmund'un durumunda olduu gibi burada da oyun kiinin kendi

sini iyiletirici trdendi. Her iki durumda da sonu, yknn terapistin
yapt yorumlarla kesildii bir psikoterapi seansyla kyaslanabilidi.
Bir psikoterapist Diana'yla aktif olarak oynamaktan kanabilir, be
nim yaptm gibi aynn bir ey dediini ya da Diana'nn ocuklarnn
ryalarnn yerde sahnelenmekte olduunu sylemeyebilidi. Ama
byle yaparak kendi kendisine koyduu snrlama yznden Diana'nn oyun deneyiminin yaratc yann ksmen de olsa yok edebilirdi.
Bu iki rnei sememin basit bir nedeni var: Bu iki vaka, bu bl
mn temelini oluturan yazy yazdm gnlerde bir sabah pe pee
gelmilerdi.
OYUN KURAMI
Geliim sreciyle balantl bir dizi ilikiyi betimleyip oyunun nereye
ait olduunu bulmamz mmkn.
A. Bebek ve nesne birbirleriyle i ie gemilerdir. Bebein nesne
hakkndaki gr zneldir ve anne bebein bulmaya hazr olduu e
yi gerek klmaya alr.
B. Nesne reddedilir, yeniden kabul edilir ve nesnel olarak algla
nr. Bu karmak sre byk lde, ortada srece katlmaya ve da
r atlan eyi geri vermeye hazr bir anne ya da anne figF olmasna
baldr.
Bu da demektir ki anne (ya da annenin bir paras) bebein bulma
kapasitesine sahip olduu ey olmak ile kendisi bulunmay beklemek
arasnda "gidip gelmektedir".
Eer anne bu rol belli bir sre (deyim yerindeyse) sreci sekteye
uratmadan oynayabilirse, o zaman bebek bir bysel denetim dene
yimi, yani ruhsal sreler betimlenirken "tUmgllk" olarak adlan
drlan eyin deneyimini edinebilir.
Anne bu zor iin altndan hakkyla kalkabildii zaman ortaya
kan gven ortamnda (anne bunu beceremezse bu ortam olumaz), be
bek ruhsal srelerin tmgll ile bebein gerek olan zerinde
ki denetimi arasndaki "birliktelie" dayanan deneyimler yaamaya
balar. Anneye duyulan gven burada bir ara oyun alan yaratr; be
bek tmgll belli lde yaayabildii iin by fikri burada
doar. Btn bunlar Erikson'm kimlik oluumu zerine almasyla

(Erikson, 1956) yakndan ilgili. Buna oyun alan adn veriyorum,
nk oyun burada balyor. Oyun alan anneyle bebek arasnda yer
da anneyle bebei birletiren potansiyel bir mekndr.

un mthi heyecan veren bir eydir. Bunun nedeni esas olarak
iin ine igdlerin girmesi deildir, bunu anlayalm artk ltfen!
Oyunun esas her zaman, kiisel ruhsal gereklik ile gerek nesnelerin
deneflenmesileheyTmi arasndaki etkileimin istikrarszldr. Bynn kendisinin, yakn ilikide, yani gvenilir bulunan bir iliki iinde ortaya kan bynn istikrarszldr bu.^Gvenilir olmak iin
iliki kart tepki oluturmalarla deil, zorunlu olarak annenin sevgisi
ya da onun sevgi-nefreti ya da nesnelerle iliki kurma biimi tarafn
dan gdlenir. Hasta oyunoynayamyorsa, terapist davran parala
rn yorumlamadan nce bu ok nemli belirti zerinde durmaldr.
C. Bir sonraki aama kiinin yannda biri varken yalnz kalmas
dr. ocuk artk, kendisini seven ve dolaysyla gvenilir olan kiiye
ulaabilecei, ara ara unutsa bile hatrlad zamanlarda ona yine ula
abilecei varsaymn temel alarak oynar. Bu kiinin oyun oynarken
olanlan geri yanstt dnlr.3
D. ocuk artk bundan sonraki aamaya, yani iki oyun alannn rtmesine izin verme ve bu rtmeden holanma aamasna geme
ye hazrlanmaktadr. Elbette bata bebekle anne oynar, ama bunu ya
parken bebein kurduu oyuna girmeye zen gsterir. Ama er ya da
ge oyuna kendi tarzn katmaya balar ve bebeklerin oyuna kendile
rine ait olmayan fikirlerin sokulmasndan holanma ya da holanma
ma kapasitelerine gre deiik tepkiler verdiklerini grr.
Bylece bir ilikide birlikte oynamann zemini hazrlanm olur.
Geriye dnp dnce ve kavray tarzmn geliimine damgasn
vuran yazlarma baktmda, bebekle anne arasnda geliebilecek g
ven ilikisi iinde oyunun igal ettii yere duyduum ilginin grme
tekniimin her zaman nemli bir zellii olduunu gryorum. lk ki
tabmdan (Winnicott, 1931) aldm aadaki rnek de bunu gsteri
yor. On yl sonra yazdm "nceden Belirlenmi Bir Durumda Be
3. Bu deneyimlerin daha karmak bir ynn u yazmda tartmtm: "The
Capacity to be Alone" (1958b).
beklerin Gzlemlenmesi" (Winnicott, 1941) adl yazmda da bu d

nceyi daha ayrntl olarak ele aldm.
rnek Vaka
Kk kz hastaneye ilk getirildiinde alt aylkt ve orta iddette bir
mide barsak enfeksiyonuna yakalanmt. Ailenin ilk bebeiydi, an
nesi tarafndan emziriliyordu. Alt aylk oluncaya kadar sk sk kabz
olmu, ama sonra bu gemiti.
Yedi aylkken yine hastaneye getirildi nk uyumuyor, srekli
alyordu. Yedirilince kusuyor, meme emmekten de holanmyordu.
Takviye mamalar verilmi, birka hafta iinde de memeden kesilmiti.
Dokuz aylkken bir sara nbeti geirmiti; zaman zaman, oun
lukla da sabah saat bete uyandktan on be dakika sonra bu tr nbet
ler geirmeye devam ediyordu. Be dakika sren bu nbetler ocuun
vcudunun her iki tarafn da etkiliyordu.
On bir aylkken nbetler sklamt. Anne ocuun dikkatini da
tarak baz nbetleri nleyebildiini kefetmiti. Bunu gnde drt
kere yapmas gerekiyordu. ocuk ok rkeklemiti; en ufak seste ye
rinden sryordu. Bir kere uykusunda da nbet geirmiti. Baz n
betlerde dilini sryor, bazen de idrarn karyordu.
Bir yan doldurduunda gnde drt be nbet geiriyordu. Ba
zen yemekten sonra iki bklm oluyor ve kendini kaybediyordu. Bir
defasnda portakal suyu ierken nbete girmi, bir bakasnda yerde
otururken kendini kaybetmiti. Bir sabah uyanr uyanmaz nbet ge
irmi, sonra tekrar uyumu, ksa bir sre sonra uyandnda bir nbet
daha geirmiti. Bu sralarda nbetlerin ardndan uyuma istei grl
meye balamt, ama hastaln bu ar evresinde bile anne ocuun
dikkatini datarak balamakta olan bir nbeti ounlukla durdurabiliyordu. O sralarda u notu almm:
"Dizlerimin stne oturttuumda durmakszn alyor, ama d
manlk gstermiyor. Alarken faikna varmadan kravatm ekitiri
yor. Annesine geri verdiimde bundan pek etkilenmeden alamay
srdryor, annesi onu giydirirken alamalar giderek iyice dokunak
l bir hal alyor ve binadan kana kadar sryor."
O dnemde bir nbete tank oldum; ocuk kaslp rpndktan
sonra uykuya dald. Gnde dt be nbet geiriyor, gece uykuda ol
duu zaman dnda btn gn alyordu.
Yaplan ayrntl muayenelerde fiziksel bir hastalk belirtisine r*t-
lanmad. Gndz gerekli olduunda kullanlmak zere bromit verildi.

Bir grmede ocuu dizime oturtmu gzlyordum. Gizli gizli
parmam srmaya alt. gn sonra onu yine dizime oturtmu,
ne yapacam merak ediyordum. Parmam kere yle iddetli sr
d ki neredeyse derisi kalkacakt. Sonra on be dakika aralksz kak
lan yere frlatma oyunu oynad. Btn bu sre boyunca gerekten
mutsuzmu gibi alyordu. ki gn sonra onu yanm saat dizime oturt
tum. Geen iki gn iinde drt nbet geirmiti. Bata her zamanki gi
bi alad. Parmam yine ok iddetle srd, ama bu sefer sululuk
duygulan gstermiyordu, sonra da srma ve kak frlatma oyununu
oynad; dizimin zerindeyken oynamaktan zevk alabilecek hale gel
miti. Bir sre sonra ayak parmaklann kurcalamaya balad, bunun
zerine ben de ayakkablann ve oraplarn karttrdm. Bunun so
nucunda ilgisini tmyle eken bir deney dnemi ortaya kt. Kak
lar aza sokulabildii, frlatlp kaybedilebildii halde ayak parmaklannn ekip kanlamadn kefetmi de byk bir tatmin duygusuy
la bunu tekrar tekrar kantlyormu gibiydi.
Drt gn sonra anne geldiinde son grmeden beri bebein ade
ta "baka bir ocuk" haline geldiini syledi. Hi nbet geirmedii
gibi geceleri de gayet iyi uyuyordu; gn boyunca mutluydu, bromit de
almyordu. On bir gn sonra hibir ila vermeden iyileme salanm
t; ocuu on drt gndr hi nbet geilmemiti ve anne tedaviyi b
rakmamz rica etti.
Bu ocuu bir yl sonra ziyaret ettiimde, son grmeden beri
hibir belirti gstermediini rendim. Karmda tamamen salkl,
oyun oynamaktan holanan, yaygn endielerden uzak, mutlu, zeki ve
sevecen bir ocuk duruyordu.
P S K O T E R A P
ocuun oynamasyla bir baka kiinin oynamasnn rtt bu

alanda bir zenginleme imkn vardr. retmen ocuu zenginletir
meyi amalar. Psikoterapist ise daha ok ocuun kendi byme s
releriyle ve gelimenin nn tkadklar anlalan engellerin orta
dan kaldrlmasyla ilgilenir. Bu engelleri anlamamz salayan psika
naliz kuramdr, te yandan ocuun oynamasndan terapi amacyla
yararlanmann tek yolunun psikanaliz olduunu varsaymak dargrllk olur.
OYUN OYNAMA; KURAMSAL BR NERME I 71
Oyunun kendisinin bir terapi olduunu her zaman aklda tutmakta

fayda var. ocuklarn oyun oynayabilecek hale gelmelerinin kendisi
dorudan ve evrensel geerlilii olan bir psikoterapidir; oyun oyna
maya kar pozitif bir toplumsal tavr taknmak da buna dahildir. Bu
tavr, oyun oynamann her zaman korkutucu olma ihtimalini iinde ta
dn hesaba katmaldr. Kurall oyunlara ve bunlarn rgtlenmesi
ne, oyun oynamann korkutucu yanna kar alnm nlemlerin bir
paras olarak baklmaldr. ocuklar oynarken yanlarnda onlardan
sorumlu kiiler bulunmaldr; ama bu kiinin ocuklarn oyununa gir
mesi gerektii anlamna gelmez bu. Oyunu biri ynetmeye kalktn
da, ocuk ya da ocuklar bu iletiimde benim kastettiim yaratc an
lamda oyun oynayamazla/.
biletm eye altm eyin temel zellii u: Oyun oynama bir de
neyimdir; her zaman yaratc ve mekn-zaman sreklilii iinde yer
alan bir deneyim, temel bir yaama biimidir.
Oyunun istikrarszl ise, her zaman znel olan ile nesnel olarak
alglanan ey arasndaki kuramsal izgi zerinde olmasndan kaynak
lanr.
Her ne kadar psikoterapist oyunun malzemesi, yani ierii zerin
de alrsa da, burada benim amacm ocuklarn oyun oynamasnn
iinde her eyin olduunu hatrlatmak. Doal olarak, terapistin nce
den hazrlanm bir ortamda yapaca bir saatlik bir gzlem, evde ya
artan zaman snrsz bir deneyime oranla ok daha net ve kesin veriler
sunar (kr. Winnicott, 1941); ama yaptmz eyin temelinin, hastann
oyun oynamas olduunu, yani belli bir mekn ve zaman igal eden ve
onun iin son derece gerek olan yaratc bir deneyim olduunu anlar
sak, bunun yaptmz ii anlamamza byk yardm olacaktr.
Ayrca bu gzlem, derine nfuz eden bir terapinin nasl yorum a
basna girmeden yaplabildiini anlamamz da salar. New York'lu
Axline'in almas (1947) buna iyi bir rnektir. Onun psikoterapiyle
ilgili almalar bizim iin byk nem tamaktadr. Benim Axline'n almasn takdir etmemin zel bir nedeni de var, nk bu a
lma "terapi grmeleri" adn verdiim ey hakknda yazarken ileri
srdm bir eyi, nemli anjn ocuun kendi kendini artt an ol
duu tezini destekliyor. Yani nemli olan, benim zekice bir yorum
yaptm an.deildir (Winnicott, 1971).
Malzeme olgunlamadan yaplan yorum telkinden baka bir ey
deildir ve boyun emeye yol aar (Winnicott, 1960a). Bunun doal
bir sonucu da, hastann gsterdii direncin, hastann ve terapistin bir

likte oynadklar rtme alannn dnda yaplan yorumlardan kay
naklanddr. Hasta oyun oynama kapasitesine sahip olmad zaman
yaplan yorum ie yaramaz ya da kafa kantnr. Ama karlkl oyun
oynand zaman, kabul grm psikanalitik ilkelere gre yaplan yo
rum terapi almasn ileriye tayabilir. Psikoterapi yaplacaksa bu
oyun k en d ili in d en g e li m e lid ir , y o k s a b o yu n e ile r e k y a d a r z a g s
terilerek de il.
ZET
(a) Oyun oynama fikrini kavrayabilmek iin kk bir ocuuoojmama trzihh deimez zellii olan ta k n ty ele almak yararl_Qacaktr. erik nemli deildir. nemli olan, daha byk cocukl^rl
yetikinlerin k o n sa n tra sy o n u n u andran, neredeyse d dnyadap)
ekilme denebilecek durumudur. Oynayan ocuk, kolayca terk
edilemeyen, dardan mdahalelere de pek ak olmayan bir alan
da ikamet eder.
(b) Bu oyun alan i ruhsal gereklik deildir. Bireyin dndadr, ama
d dnya da deildir.
(c) ocuk bu oyun alanna d gereklikten nesneler ya da olgular ta
r ve bunlan isel ya da kiisel gereklikten gelen bir rnee hiz
met edecek ekilde kullanr. ocuk varsam grmeksizin, rya po
tansiyelinden bir rnek yaratr ve d dnyadan setii paralardan'
oluan bir ortam iinde bu rnekle birlikte yaar.
(d) ocuk oynarken dsal olgular ryaya hizmet edecek biimde
kullanr ve bu seilmi dsal olgulara ryaya zg bir anlam ve
duygu ykler.
(e) Gei olgularndan oynamaya, oynamadan bakalaryla birlikte
oynamaya, buradan da kltrel deneyimlere giden dolaysz bir ge
liim sz konusudur.
(f) Oyun oynama gveni ierir ve (balangta) bebek ile anne figr
arasndaki potansiyel mekndan kaynaklanr, burada bebek nere-,
' deyse mutlak bir bamllk durumu iindedir ve anne figrnn
kendisine uyum gstereceine kesin gzyle bakar.
(g) Oyun oynama bedenle ilgilidir:

(ijnk oyunda nesneler kullanlr:
(ii) fcnk baz youn ilgi trleri bedensel .uvanmm-belli ynleriyle balantldr.
(h) Erojen blgelerdeki bei&seLuyaamoyunu
laysyla Ha r m ^ n b'r ky nlamk var oltm-duygusunu tehdit
eder, gdler bene olduu kadar o y u n a da_yneliI^Jb.QSlCSt.tSb(litlerdir; batan karma durumunda d s a l h ir m il ocuun igiidlerini smrr ve onun zerk hir h ir im . la r a k var olma duygusunu
oftadanHldrarak^namîm knzlatrr(kr. Khan, 1964).
(i) Oyun oynama esas olarak iaimin ediddir. Yksek dzeyde endieye'yl tfzamanlarda bile dorudur bu. Ama tahamml edile
meyen bir endie dzeyi vardr ki bu oyunu yok eder.
(j)
Oyundaki haz veriLuasutigdsel uyarmn an olmad imash tar; belli bir dzeyin tesindeki igdsel uyanm unlara yol
aacaktr:
(i) dorua;
(ii) baarsz bir dorua ve ancak zamann onarabilecei bir zihin
sel karklk ve fiziksel rahatszlk duygusuna;
(iii) alternatif dorua (ana babaya ya da topluma duyulan tepkinin,
fkenin vs. kkrtlmasnda olduu gibi).
Oyun oynamann kendi doyum noktasna ulat sylenebilir,
burada doyum noktas derken deneyimi snrlama kapasitesini
kastediyoruz.
(k) Oyun oynama doas gerei heyecan verici ve stikrarsz hir y v -
inile ilgili istikrarszlktan kaynaklanr.
Oyun Oynama
Yaratc Faaliyet ve Kendilik Aray
imdi srada oyun oynamann nemli bir zellii var. Bu da ocuun

ya da yetikinin oynarken ve belki de sadece oynarken yaratc olmak
ta zgr olduudur. Gei nesnesi kuramnn g ksmn, yani ortada
zlmesi deil kabul edilmesi, hogrlmesi gereken bir paradoks
olduu iddiasn hesaba katan bu dnce aklmda gei olgular kav
ramnn bir uzants olarak olutu.
Burada kuramn bir baka nemli ayrnts da oyun oynamann ye
ri ile ilgili, ki bu temay 3., 7. ve 8. blmlerde ele alyorum. Bu kav
ramn nemli yan u: ruhsal gereklik zihinde, karnda, kafada ya
da bireyin kiiliinin snrlan iinde herhangi bir yerde olduu, d
gereklik denen ey ise bu snrlarn dnda yer ald halde, oyuna ve
kltrel deneyime bir yer vermemiz ancak anne ile bebek arasndaki
potansiyel mekn kavramn kullandmzda mmkn olabilmekte
dir. eitli bireylerin geliiminde anne ile bebek arasndaki potansi
yel meknla ilgili bu nc blgenin, sz konusu ocuk ya da yeti
kinin deneyimlerine gre son derece nemli olabileceini grmek ge
rekir. Beinci blmde bu dnceleri bir kez daha ele alacak, bireyin
duygusal geliiminin tamamen birey dzeyinde betimlenemeyeceine, baz blgelerde (ki bu bunlardan biri, belki de en temel olandr)
evrenin davrannn bireyin kendi kiisel geliiminin bir paras ol
duuna, bu yzden de hesaba katlmas gerektiine dikkat ekeceim.
Bir psikanalist olarak bu dncelerin bir analist olarak yaptklarm
etkilediini gryorum ve bence bunlar rencilerimize rettiimiz
ve Freud'un almalarndan kaynaklandna inandmz psikanaliz
retisinde ortak bir faktr oluturan temel zelliklere duyduum
ball deitirmiyor.
OYUN OYNAMA: YARATICI FAALYET I 75
Burada psikoterapiyle psikanalizi karlatrmak gibi bir niyetim

olmad gibi bu iki sreci aralarna net bir aynm izgisi ekilebilir
mi gibi gsterecek bir biimde tanmlamaya da almyorum. Genel
ilke bana geerliymi gibi grnyor: Psikoterapi iki oyun alannn,
hastann ve terapistin oyun alanlarnn rttii yerde yaplr. Eer
terapist oyun oynayamyorsa bu ie uygun deil demektir. Eer hasta
oynayamyorsa, o zaman hastay oyun oynayabilecek hale getirebile
cek bir ey yaplmas gerekir; psikoterapi ancak ondan sonra balaya
bilir. Oyun oynamann bu kadar temel bir nem tamasnn nedeni,
hastann ancak oynarken yaratclamasdr.
K E N D L K A R A Y I I
Bu blmde kendilik arayyla ilgileneceim ve bu arayn baarl
olabilmesi iin baz koullarn zorunlu olduu gereini bir kez daha
ifade edeceim. Bu koullar, ounlukla yaratclk ad verilen eyle
ilgilidir. Bir ocuk ya da yetikin ancak oynarken ve sadece oynarken
yaratc olabilir ve btn kiiliini kullanabilir; bitey de kendini an
cak yaratc olduunda kefedebilecektir.
(Bununla balantl bir baka olgu da, psikopatolojiden ya da an
olgunlamamlktan kaynaklanan dorudan iletiim dnda iletii
min ancak oynarken mmkn olabilmesidir.)
Klinik almada kendini arayan, kendini yaratc deneyimlerinin
rnleri iinde bulmaya alan ve bunun iin yardm isteyen kiilerle
sk sk karlalr. Ama bu hastalara yardmc olabilmek iin yaratc
ln kendisinin ne olduunu bilmemiz gerekir. Bu, hayatnn ilk aa
malarndaki bir bebekten, dkdan ya da dkya benzer bir maddeden
bir eyler yapmaya alan bir ocua sramak gibi bir eydir. Bu da
bir tr yaratclktr ve zerinde ok durulduu iin yeterince anlal
mtr, ama hayatn ve btn ynleriyle yaamann bir zellii olarak
yaratclk hakknda ayn bir incelemeye ihtiya vardr. Ben atk rn
lerle yaplabilecek eyler dzleminde yrtlen bir kendilik aray
nn hi bitmemeye ve temelde sonusuz kalmaya mahkm olduu ka
nsndaym.
Kendilik arayndaki kii sanat asndan deerli bir ey retmi
olabilir, ama baarl bir sanat evrensel takdir grmesine ramen
kendini bulamam olabilir. Bu rnler gzellik, beceri ve insanlar
zerindeki etkisi bakmndan ne kadar deerli olurlarsa olsunlar, ken

dilik aslnda bedenin ya da zihnin rnleriyle yaplan eylerde bulun
maz. Hangi arac kullanrsa kullansn sanat kendini anyorsa, o za
man bu sanatnn genel yaratc yaam alannda byk olaslkla ok
tan baarszla uram olduu sylenebilir. Bitmi yarat temeldeki
kendilik duygusu eksikliini asla iyiletiremez.
Bu dnceyi daha fazla gelitirmeden nce birincisiyle balantl
ama ayr olarak ele alnmas gereken ikinci bir tema ortaya atmak isti
yorum. Bu ikinci tema da u: Yardm etmeye altmz kii biz
aklama yaptmzda kendini iyilemi hissetmeyi bekleyebilir ve
yle diyebilir "Ne demek istediinizi anlyorum; kendimi yaratc
hissettiimde ve yaratc bir ey yaptmda kendim oluyorum; aray
artk sona erdi." Oysa uygulamada olann dou bir tarifi deildir bu.
Bu tr bir almada don aklamann bile etkisiz olduunu biliriz.
Yardm etmeye altmz kiinin zel bir ortamda yeni bir deneyim
yaamaya ihtiyac vardr. Amalanmam bir deneyimdir bu, btn
lememi kiiliin adeta zembereinden boalmas. Yukardaki vaka
betimlemesinde (2. Blm) bundan biimsizlik olarak sz etmitim.
Bireyin iinde hareket ettii ortamn gvenilir olup olmad hesa
ba katlmaldr. Amal faaliyet ile amal olmayan varlk seenekleri
arasnda bir ayrm yapmak durumunda kalnz. Balint'in (1968) selim
ve habis gerileme formlasyonu bununla balantldr (aynca bkz.
Khan, 1969).
Gevemeyi mmkn klan temel unsurlardan sz etmeye alyo
rum. Serbest anm asndan bakldnda bu u anlama gelir: Di
vanda yatan hastann ya da yerde oyuncaklar arasnda oturan ocu
un, aralarnda nrolojik ya da fizyolojik bir ba dnda hibir ba
olmayan ya da saptanmas mmkn olmayan bir ba olan bir fikirler,
dnceler, itkiler, duyumlar silsilesini iletmesine izin verilmelidir.
Yani, analist serbest anm malzemesinin eitli bileenleri arasn
daki balanty (ya da balantlar) ancak bir amacn, bir endienin ya
da savunma ihtiyacna dayanan bir gven eksikliinin ortaya kt
yerlerde grp bunlara iaret edebilecektir.
Gvenin ve terapi ortamnn mesleki anlamda (bu ister analizle ya
da psikoterapiyle, isterse de sosyal alma ya da mimariyle ilgili ol
sun) gvenilir olduunun kabul edilmesinin dourduu gevemede
balantsz dnce silsileleri fikrine yer vardr, analistin bu dnce
leri birbirine balayan anlaml bir izgi olduunu varsaymadan bunla
r olduu gibi kabul etmesi gerekir (kr. Milner, 1957, zellikle de ek,
ss. 148-163).
altktan sonra dinlenebilen ama y a r a tc b ir h a m le y e ze m in h a
zrla y a c a k b ir din len m e d u ru m u n a u la a m a y a n bir hasta dnrsek,
birbiriyle ilikili bu iki durum arasndaki kartlk belki daha iyi gr
lebilir. Bu kurama gre, ortaya tutarl bir tema karan serbest ar
m oktan endienin etkisi altna girmi demektir; bu durumda fikir
lerin birbiriyle balantl olmas bir savunma rgtlenmesidir. Kabul
etmek gerekir: yle hastalar vardr ki bazen gevemi bireyin zihinsel
durumundan kaynaklanan anlamszl kendileri iletmeden, yani bu
anlamszla onlar bir dzen vermeden terapistlerinin bunu fark etme
sine ihtiya duyarlar. Nasl dzenlenmi kaos kaosun inkr demekse,
dzenlenmi anlamszlk da oktan bir savunmaya dnm demek
tir. Bu iletiyi alamayan terapist anlamszlkta bir dzen bulma yolun
da bo bir abaya girer; bunun sonucunda da hasta anlamszl iletememenin aresizliiyle anlamszlk alann terk eder. Terapistin an
lamszln olduu yerde bir anlam bulma ihtiyac yznden geveme
frsat karlmtr. Hasta ortamdan gerekli destei alamaynca geveyememi, bu da gven duygusunu ortadan kaldrmtr. Terapist ze
ki bir analist olmaya, kaosta dzen grmeye alarak farknda olma
dan mesleki roln terk etmitir.
Bu meseleler, bazen REM (hzl gz hareketlerinin gzlendii uy
ku durumu) ve NR EM (bu hareketlerin grlmedii uyku durumu)
olarak adlandrlan iki tr uykuya yansyor olabilir.
Syleyeceklerimi gelitirebilmek iin u sraya ihtiyacm olacak:
(a) deneyime dayanan gven koullarnda geveme;
(b) oyunda ortaya kan yaratc, fiziksel ve zihinsel faaliyet;
(c) bu deneyimlerin birikiminin bir kendilik duygusunun temelini
oluturmas.
Bu birikim ya da yanklama, (dolaysz) iletiyi alan gvenilir tera
pistin (ya da arkadan) bireye bunu belli lde geri yanstm olma
sna baldr. Bu ok zel koullarda birey endieye kar bir savunma
olarak deil, B E N V A R IM , yayorum, kendimim duygusunun ifadesi
olarak btnleip bir birim olarak var olabilir (Winnicott, 1962). Bu
konumda her ey yaratcdr.
RNEK VAKA
Haftada bir bana tedaviye gelen bir kadn hastam hakknda tuttuum
notlardan baz malzemeleri kullanmak istiyorum. Kadn bana gelme
den nce haftada be kez olmak zere alt yllk uzun bir tedavi gr
m, ama sresi belirsiz bir seansa ihtiya duyduunu fark etmiti;
ben de bunu ancak haftada bir yapabilirdim. Ksa bir sre sonra sa
atlik seanslarda anlatk, sonradan da bunu iki saate indirdik.
Bir seans tam olarak betimleyebilirsem okur uzun sre yorumdan
kandm, hatta ounlukla hi ses karmadm fark edecektir.
Bu kat disiplinin karln aldm. Haftada sadece bir kez grdm
bir vakada bana yaran olur diye seans srasnda not aldm ve bu vaka
da not almamn yaplan ii engellemediini grdm. Aynca ou za
man hastaya sylemekten kandm yorumlan kda dkerek zih
nimi rahatlatmaya alnm. Yorumlarm kendime saklamann yara
r, hasta bir iki saat sonra kendi yorumunu yaptnda ortaya kar.
Bu betimleme, terapistlerden hastann oyun oynama, yani analitik
alma iinde yaratc olma kapasitesinin ortaya kmasna izin ver
melerini rica etmek anlamna geliyor. ok ey bilen bir terapist hasta
nn yaratcln ok kolay alabilir. Bilgisini gizleyebildii ya da bil
diklerinin reklamn yapmaktan kanabildii srece terapistin ok
ey bilmesinin bir sakncas olmadn sylemeye bile gerek yok.
Bu hastayla almann bende nasl bir duygu yarattn aktarma
ya alaym. Ama okurdan sabrl olmasn rica edeceim, bu al
ma srasnda benim de ok sabrl olmam gerekti nk.
BR S E A N S R N E
nce hastann hayatyla ilgili baz ayrntlar, baz pratik dzenleme

le r Heyecanland zaman uykusu kayor, uyumak iin kitap oku
yor, bir iyi, bir de korkutucu kitap; yogun ama heyecanl, tedirgin;
imdi olduu gibi kalbi hzl hzl arpyor. Sonra yemekle ilgili so
runlar: "Karnnm acktn hissettiimde yiyebilmek istiyorum."
(Bu dank konuma boyunca yiyecekler ve kitaplar bir ekilde eit
lenmi gibi.)
"Telefonla aradnzda fazlasyla iyi olduumu biliyordunuz her
halde" (kendinden memnun).
"Evet, galiba biliyordum," dedim.

Biraz sahte bir iyileme tasviri.
"Ama bunun doru olmadn biliyordum."
"Her ey ok iyi gidiyor, ama birden fark ediyorum ki..."
"Depresyon ve cinayet duygulan, bu benim ite, ama neeli oldu
um zaman da kendimim."
( Y arm s a a t g e ti. Hasta alak bir koltukta ya da yerde oturu
yor veya odada dolayor.)
Yapt bir yryn olumlu ve olumsuz zelliklerinin acele et

meksizin, uzun uzadya anlatm.
"Bir trl tam V A R O L A M IY O R U M - aslnda bakan ben deilim bir perde var- camdan bakyorum - yaratc bir bak deil. Bebein
memeyi hayal etmesiyle ilgili reti mi sz konusu burada? Orada
grdm bir nceki terapide, seanstan eve dnerken bamn stn
de bir uak belirdi. Ertesi gn analiste, birden o u a k oldu u m u , y k
se k le rd e utuum u hayal ettiimi syledim. S o n ra u a k y e r e a r p p
p a r a m p a r a oldu . Terapist unu syledi: 'Kendini nesnelere yanstt
nda byle olur, insann iinde bir paralanma yaanr.'" 1
"Hatrlamas g - doru mu bilmiyorum - gerekten ne syle
mek istediimi bilmiyorum. Sanki ierde sadece bir kargaa var, sa
dece bir paralanma."
( K rk b e da k ik a g e ti.)
u anda yannda durduu pencereden dary seyretmekle me

gul; bir krlang bir ekmek kabuunu gagalyor, birden "yuvasna ya da herhangi bir yere- bir krnt gtryor". Sonra: "Birden aklma
bir ryam geldi."
R ya
"Bir kz renci yapt resimleri getirip duruyordu. Bu resimlerde

hibir ilerleme grlmediini ona nasl syleyecektim? Kendime yal
nz kalma frsat tanyarak ve yaadm depresyonla yzleerek diye
dnyordum ki... u krlanglar seyretmeyi braksam iyi olacak dnemiyorum."
1.
nceki analistin yorumu hakkndaki bu anlatmn doruluunu kontrol etme
imkSnm yok.
(imdi kafasn koltuun zerindeki yasta koymu, yerde

uzanyor.)
"Bilmiyorum... ama bir ilerleme olmas lazm." (rnek olarak ha
yatyla ilgili ayrntlar veriliyor.) "Sanki aslnda bir BEN yokmu gibi.
Yeniyetmelerin E ld e V ar S fr diye berbat bir kitaplar var. Ben de
kendimi yle hissediyorum.
(u an d a b ir s a a t d o ld u .)
Sonra iirin yararndan sz etmeye balad - Christina Rosetti'den

bir iir okudu: "lp Gitmek."
"Tomurcuktaki bir yarayla bitiyor hayatm." Sonra bana: "Tanr'm elimden aldnz!"
(Uzun bir sessizlik.)
"Aklma ne gelirse stnze kusuyorum. Neden sz ettiimi bil
miyorum. Bilmiyorum... Bilmiyorum..."
(Uzun bir sessizlik.)
(Yine pencereden dar bakyor. Sonra be dakika boyunca
mutlak bir sessizlik.)
"Bulutlar gibi ylece srklenmek."
(u a n d a b ir bu u k sa a t d o ld u .
"Yerde parmak boyalaryla resim yaptm srada ne kadar korktu

umu anlatmtm size. Parmak boyalaryla resim yapamyorum ar
tk. Tam bir kargaa iindeyim. Ne yapmalym? Kendimi okumaya
ya da resim yapmaya zo rla sa m bir yarar olur mu? [ ekiler.] Bil
miyorum... galiba parmak boyalaryla resim yaparken ellerimin bat
masndan holanmyorum."
(Ban yine yasta dayad.)
"Bu odaya istemeye istemeye geliyorum."
(Sessizlik.)
"Bilmiyorum. Kendimi nemsiz hissediyorum."
Ona kar tutumumla ilgili, onun nemsiz olduunu ima eden ga
rip ayrntlarla dolu rnekler.
"Sadece on dakikann btn bir hayatma mal olmu olabileceini

dnyorum durmadan." (Henz adn koymasak da hep zerinde
altmz ilk travmaya gnderme.)
"Etkisinin bu kadar derine ilemesi iin yarann tekrar tekrar al
mas gerekiyordur herhalde."
ocukluunun eitli dnemleri hakkndaki grlerinin, kendi
sinden beklendiini dnd eye uyum gstererek nasl srekli
kendini nemli hissetmeye abaladnn anlatm. air Gerard Manley Hopkins'den duruma uygun bir alnt.
(Uzunca bir sessizlik.)
"Bir ey ifade etmiyor olmann getirdii bir aresizlik duygusu bu.
Ben nemli deilim... Tanr yok ve ben nemli deilim. Dnsenize,
bir kz tatildeyken bana bir kart yollamt."
Burada "Sanki onun iin nemliymisin gibi," dedim.
"Olabilir."
"Halbuki ne onun ne de baka birinin gznde nemli deilsin,"
dedim.
"Galiba benim byle biri [k en d isi i in nemli olacam biri] olup
olmadn anlamam gerekiyor; b en im iin nemli olacak biri, gzle
rimin grdkleriyle, kulaklarmn iittikleriyle temas kurabilecek,
bunlar alabilecek biri. Belki de vazgemek daha iyi olacak, anlaya
myorum... bilemiyorum... (Yerde uzanm, yzn koltuun zerin
deki yasta gmm hkrarak alyor.)
Bu noktada her zaman kulland eitli yollara bavurarak
kendini toparlad ve dizlerinin stnde doruldu.
"Gryorsunuz ite, btn gn henz sizinle herhangi bir temas
kurabilmi deilim."
Sylediklerini onayladm belirten bir ses kardm.
u gzlemi yapmtm: imdiye kadar elimizdeki malzeme da
nk ya da biimsiz (kr. s. 54) bir yapya sahip bir hareket ve
duyu oyununu andryordu, aresizlik duygusu ve hkrma da
bunun rnyd.
Devam etti: "Bir baka odada birbirleriyle ilk kez karlaan baka
iki insan gibiyiz. Kibar konumalar, tahtlarda oturmalar."
(Bu seans srasnda gerekten de taht gibi yksek bir koltukta

oturuyorum.)
"Nefret ediyorum bundan. Beni hasta ediyor. Ama nemi yok n
k hepsi benim yzmden."
Her eyin hep onun yznden olduunu, bu yzden de nemli ol
madn vs. ima eden davranlarmla ilgili rnekler veriyor.
(Bir aresizlik ve deersizlik duygusunu ima edercesine ara
ara i ekerek susuyor.)
Var (Yaklak iki saat sonra)
imdi klinik bir deiim gereklemiti. Bu seans srasnda ilk
kez hasta benimle ayn odada gibiydi. Normal zaman boa ge
irmek durumunda kald iin ona fazladan bir seans ayrm
tm.
Sanki bana ilk kez bir ey sylyormu gibi yle dedi: "Bu sean
sa ihtiyacm olduunu anlamanza memnun oldum."
imdi nefret ettii eyler zerinde duruyordu. Bu srada bende ol
duklarn bildii renkli keeli kalemleri aramaya balad. Sonra bir
kt karp siyah keeli kalemle doum gn iin bir tebrik kart ha
zrlad. Doum gnne "lm gnm diyordu.
Artk odada benimle birlikte olduunu iyice hissettiriyordu.
zerlerine keskin bir nefret kokusu sinmi durumlarla ilgili
gzlemlerin ayrntlarn adyorum.
(Sessizlik.)
imdi seansta olup bitenleri dnmeye balad.
"in kts size ne sylediimi hatrlayamyorum, yoksa kendi
kendime mi konuuyordum?"
Yorumla Mdahale
Burada bir yorum yaptm: "Bir sr ey oluyor ve geip gidiyor. On
larla birlikte sen de birok kez lyorsun. Ama orada biri olsa, olup
bitenleri sana geri verebilecek biri olsa, bu ayrntlar senin birer par
an olur ve lmezler."2
Ste uzand ve "iebilir miyim? diye sordu.2

3
"in, dedim.
"Size sylemi miydim?.." dedi. (Burada, kendisinin gerek oldu
unu, gerek dnyada yaadn kantlayan olumlu duygu ve faali
yetlerden sz etti.) "Bu insanlarla bir ekilde temas kurduumu hisse
diyorum... ama burada bir ey..." (yine hkryor, koltuun arkasn
dan ne doru eiliyor). "Neredesiniz? Niye bu kadar yalnzm?.. Ni
ye hi nemim yok artk?"
Burada baz nemli ocukluk anlarn hatrlad; doum gn he
diyeleri ve bu hediyelerin ne kadar nemli olduuyla, olumlu ve
olumsuz doum gn deneyimleriyle ilgili anlar.
Burada birok eyi atlyorum, nk bunlan anlalr klmak
iin yeni olgularla ilgili bir sr bilgi vermem gerekirdi, oysa
bu sunuun amalan asndan buna gerek yok. Btn bunlar
bizi ntr bir blgeye gtryordu; kendisi buradayd ama so
nucu belirsiz bir faaliyet iindeydi.
"Bana yle geliyor k i... bu seans ziyan etmiim gibi geliyor."
(Sessizlik.)
"Sanki binleriyle bulumaya gelmiim de onlar gelmemi gibi."
Bu noktada, onun bir an nce sylediini bir an sonra unutmasn,
araya zaman girdiinde ayrntlann ona hatrlatlmas gerektiini gz
nnde bulundurarak kendimi balantlar kurarken buldum. Ona sy
lediklerini hatrlattm; bunu yaparken nce (doum gn-lm gn
yznden) doumundan, sonra da benim eitli ekillerde onun
nemli olmadn ima eden davranlarmdan sz etmeyi tercih et
tim.
Devam etti: "Bazen yle bir duyguya kaplyorum ki doduum
da... [k]. Keke olmam olsayd! stme stme geliyor - dep
resyon gibi deil."
"Hi var olmam olsaydn, daha iyi olacakt."
2. Yani kendilik duygusu, tanm gerei, birey tarafndan gzlemlenip hatrlan
mayan; gvenilen ve kendisine duyulan gveni b oa karmayan, bamlln art
larn yerine getiren biri tarafndan gzlemlenip geri yanstlmadka kaybedilen bir
btnlememilik durumu sayesinde ortaya kyor.
3. Bu analiz srasnda odada bir aydanlk, bir gaz oca, kahve, ay ve bir tr
biskvi bulunuyordu.
O: "Bu kadar korkun olan varln olumsuzlanmas. Asla iyi ki

domuum diye dnmedim. Hep domasaydm daha iyi olurdu di
ye dndm, ama kim bilir, yle olamaz m, yani biri domadn
da orada hibir ey yok mu, yoksa bir bedene brnmeyi bekleyen k
k bir ruh mu var?"
Varlm kabul etmeye baladn gsteren bir tavr deiikli
i var imdi.
"Sizin konumanz engelleyip duruyorum!"
"imdi konumam istiyorsun, ama iyi bir ey syleyebileceim
den korkuyorsun," dedim.
"Deminden beri aklmdayd: 'OLMAYI istetme bana!'4 Gerard
Manley Hopkins'in bir iirinden bu dize."
imdi iir hakknda, ezbere bildii iirlerden nasl sk sk yararlan
d hakknda ve (tiryakiler nasl sigaradan sigaraya geerek yaarsa)
onun nasl iirden iire geerek yaad hakknda konutuk. imdi bu
iirde olduunun tersine genellikle iirin anlamn anlamyor ya da
hissetmiyordu. (iirlerden yapt alntlar her zaman duruma uygun
du ama anlamlarnn genellikle farknda deildi.) Burada BEN VA
RIM olarak Tanr'dan sz ettim; birey, OLMAYA katlanamad za
manlarda ie yarayan bir kavramdr bu.
"nsanlar Tann'y bir analist gibi, siz oynarken orada bulunacak
biri gibi kullanyorlar," dedi.
Ben, "Kendisi iin nemli olduunuz biri," deyince o da "Ben bu
nu syleyemezdim, nk emin olamazdm," dedi.
"Bunu sylemem bir eyleri bozdu mu?" dedim (ok iyi giden bir
seans berbat ettiimden korkuyordum.)
Ama o "Hayr!" dedi. "Siz syleyince farkl oluyor, nk ben si
zin iin nemliysem... sizi memnun edecek eyler yapmak isterim...
dini bir terbiye almann kt yan da bu ite. yi kzlarn can cehenne
me!"
Kendisiyle ilgili bir gzlem olarak yle dedi: "Bu da gsteriyor ki
iyilememeyi istiyorum."
4. "Le Rahatl" iirinden yaplan alntnn asl yle:
"Hayr ben artk...
Yorgunlar yorgunu, alayamam artk. Belki;
Umarm, gn gelir, semem var olmamay."
te bu, hastann kendisinin yapt bir yorumun rneiydi; se

ansn balarnda bu yorumu ben yapm olsaydm, bunu ondan
alm olabilirdim.
Bugn onun iin iy'nin iyilemek, yani analizi bitirmek vs. demek
olduunu syledim.
Nihayet ryay -kzn resimlerinde hibir iyilemenin grlmedi
i ryay- ele alabilecek durumdaydm: bu olumsuz artk olumluydu.
Hastann iyilemedii nermesi dorudur; iyilememek iyi olmamak
demektir; daha iyi grnd nermesi ise yanltr, nk hasta aile
nin ahlaki kurallarna uyum gsterme anlamnda iyi olmaya alarak
yanl bir hayat yaamtr.
yle dedi: "Evet, gzlerimi, kulaklarm, ellerimi birer ara ola
rak kullanyorum; hibir zaman yzde yz VAR olmuyorum. Ellerimi
serbest braksam bir ben bulabilir, bir benle temas kurabilirim... ama
yapamyorum. Saatlerce etrafnda dolanmam gerekiyor. Kendimi b
rakamyorum."
nsann kendisiyle konumasnn (tabii bu kendisi dnda biri tara
fndan geri yanstlm bir konumann bakiyesi deilse) geriye nasl
hibir ey yanstmadn konutuk.
yle dedi: "Size [seansn ilk iki saatinde] yalnz bana kaldm
zamanki halimi gstermeye altm; yalnzken byle oluyorum ite,
tabii hi konumadan, kendime kendi kendine konuma izni vermiyo
rum nk" (bu delilik olurdu).
Odasna birok ayna koyduundan sz ederek konumay srdr
d; kendilik arayn kendisini ona yanstacak biri yerine aynalar ko
yarak srdryordu. (Ben orada olduum halde, kimsenin ona kendi
sini yanstmadn gsteriyordu bana.) Bunun zerine ben d e :"Ara
yan sen kendindin," dedim.5
u anda bu yorumdan kukuluyum, nk bu niyetle sylen
memi olsa da bu szlerde karsndakine bir gvence verme
abas hissediliyor. Oysa ben onun bulurken ya da bakalan ta
rafndan bulunurken deil ararken var olduunu sylemeye a
lyordum.
"Aramay brakp sadece OLMAK isterdim. Evet, aramak ortada
5.
Hasta bazen u dizeyi alntlyor: "Tuttuun, Margaret'n yas (Hopkins'in
Bahar ve Gz" iirinden).
bir kendilik olduunu kantlyor," dedi.

Nihayet kendisini uan yerine koyduu, ardndan yere arpp
paralandn hissettii ana dnme frsatn bulmutum. Bir uak ola
rak OLABLYORDU, ama sonra intihar ediyordu. Bunu hemen kabul
etti ve ekledi: "Ama hi OLMAMAKTANSA olup paralanmay tercih
ederdim."
Bu szlerden ksa bir sre sonra gidebildi. Seanstan beklenen
alma tamamlanmt. Elli dakikalk bir seansta etkili bir a
lma yapmann pek mmkn olamayaca gzlenmi olmal
dr. Bizimse ziyan edecek ve kullanacak saatimiz vard.
Bir sonraki seans da aktaracak olsaydm, o gn ulatmz (onun
sa oktan unuttuu) konuma tekrara ulaabilmek iin iki saat harca
mamz gerektii grlebilirdi. Sonra hasta burada aktarmaya alt
m eyi toparlayan bir ifade kulland. Bir soru sormutu; ben de bu
soruya verilecek cevabn bizi uzun ve ilgin bir tartmaya gtrebile
ceini syledim, ama asl ilgimi eken so ru n u n kendisiydi. "Aklna
bu soruyu sorma fikrinin gelmesi ilgin," dedim.
Bunun zerine tam da sylemek istediim eyi ifade edebilmek
iin ihtiya duyduum szleri syledi. Yava yava, derinden duygu
lanarak yle dedi: "Evet, anlyorum, araytan yola klarak yapld
gibi sorudan da yola klarak bir BEN'in olduu varsaylabilir."
Temel yorumu yapmt artk; sz konusu soru sadece onun yarat
cl denebilecek eyin, gevemeden sonra bir araya toplanma (ki bu
btnlemenin kartdr) demek olan yaratcln rnyd.
YORUM
Aray ancak dank, biimsiz bir ileyiten ya da belki de tarafsz bir

blgedeymiesine oynanan yarm yamalak bir oyundan kaynaklana
bilir. Yaratc olarak tanmladmz ey ancak burada, kiiliin bu
btnlememi durumunda ortaya kabilir. Bu, kiiye geri yanstld
takdirde, a m a a n ca k g e r i y a n s tld ta k d ir d e bireyin rgtl kii
liinin bir paras haline gelir; nihayet bu da bireyin var olmasn, bu
lunmasn salar, kiinin bir kendisi olduunu varsaymasna imkn,
tanr.
Bu bize terapi srecini nasl yrtmemiz gerektiini (biimsiz de
neyimlere ve oyunun esasn oluturan hareket ve duyularla ilgili ya-
ratc itkilere imkn tanmamz gerektiini) gsterir. nsann deneyimsel varoluunun tamam oyun oynama temeli zerinde ina edilir.
Orada artk ya iednk ya da dadnk olma durumunda deilizdir.
Hayat gei olgular alannda, znellik ile nesnel gzlemin kesitii
heyecan verici noktada, bireyin i gereklii ile bireylerin dnda ka
lan ortak gereklik arasndaki ara blgede yaarz.
Yaratclk ve Kkenleri
Yaratclk Dncesi
Yaratclktan sz ederken, szcn anlamn baanl ya da kabul

grm yaratmlarla snrl tutmayp d gereklie ynelik tutumla
rn btnn renklendiren bir ey olarak geniletmemi okurun kabul
edeceini umuyorum.
Kiinin hayatn yaamaya deer olduunu hissetmesini salayan
her eyden nce yaratc kavraytr. Bunun karsnda d dnyayla
boyun emeye dayal bir iliki vardr; bu ilikide dnya ve dnyayla
ilgili ayrntlar sadece uyulmas gereken ya da uyum talep eden bir
ey olarak tannr. Boyun eme birey iin bir boumuk duygusunu da
beraberinde getirir ve hibir eyin nemli olmad, hayatn yaama
ya demedii dncesiyle balantldr. ou birey yaratc yaama
dan yeterince nasibini almtr, bu yzden hayal krkl iinde hayat
larnn byk ksmnda yaratclktan uzak, adeta bir bakasnn ya da
bir makinenin yaratclna tutsak yaadn fark edebilir.
Dnya zerinde yaamann bu ikinci yoluna psikiyatrik adan bir
hastalk gzyle baklr.1Kurammz u ya da bu biimde, yaratc bir
hayat srmenin salkl bir durum olduu ve boyun emenin hayat
iin hastalkl bir temel olduu yolunda bir inan barndrr. Toplumumuzun genel tutumunun ve iinde yaadmz dnemin felsefi at
mosferinin bu gre, burada ve u anda savunduumuz gre katk
da bulunduuna phe yoktur. Baka bir yerde ve baka bir dnemde
yayor olsaydk bu gr savunmayabilirdik.
1.
Bu konuyu Classification: Is there a Psycho-analytic Contribution to Psych
atric Classification?" (1959-64) adl yazmda ayrntl olarak tartmtm; ilgili okur
bu temann izini orada srebilir.
YARATICILIK VE KKENLER I 89
Yaratc ya da yaratclktan uzak yaama alternatifleri arasnda

ok keskin bir kartlk kurulabilir. Herhangi bir vaka ya da durumda
bu iki utan birinin bulunmas beklenebilse savunduum kuram u
ankinden ok daha basit olurdu. Birey asndan d gereklikten sz
ederken varlna gvendiimiz nesnelliin derecesi farkllk gster
diinden sorun belirsizlemektedir. Nesnellik bir lde greli bir te
rimdir nk nesnel olarak alglanan ey tanm gerei bir lde z
nel olarak tasarlanmtr.2
Bu kitapta incelenen alan tam bu olsa bile, d gerekliin birok
birey iin bir lde znel bir olgu olarak kaldm kaydetmek zorun
dayz. En an durumda, birey ya belli anlarda ya da genel olarak var
sam grr. Bu durumu anlatan birok ifade vardr ("kak", "uuk,
"akl bir kar havada", "gerekd"); psikiyatrik adan biz bu birey
lere izoid deriz. Bu kiilerin topluluk iinde belli bir deere sahip
olabileceklerini, mutlu olabileceklerini biliriz; ama bu kiilerin, zel
likle de onlarla birlikte yaayanlarn baz dezavantajlan olduunun
farkndayzdr. Dnyay znel olarak grebilirler ve kolayca sannya
kaplabilirler; ya da ou alanda ayaklann yere salam bastklan hal
de baka alanlarda kendilerini bir sann sistemine kaptrm olabilir
ler; ya da psikosomatik ortaklk asndan salam bir yapya sahip ol
madktan iin koordnasyonlannm zayf olduu sylenebilir. in ii
ne bazen grme ya da ijtme bozukluklar gibi fiziksel yetersizlikler
de girebilir; o zaman bir varsam durumuyla nihai olarak fiziksel bir
anormallie dayanan bir yetersizlik arasnda net bir aynmn yapla
mad kank bir tablo ortaya kar. Bunun an rneklerinde sz ko
nusu kii (ya geici olarak ya da srekli olarak) akl hastanesine yatnlm bir hastadr ve izofren diye adlandnlr.
Klinik adan salk ile izoid durum, hatta salk ile tam gelimi
izofreni arasnda kesin bir izgi izilemeyii bizim amzdan nem
lidir. izofrenide kaltmsal faktrn nemini kabul etsek ve tek tek
vakalarda fiziksel bozukluldann etkili olduunu grsek bile, izofre
niyi sradan hayatn sorunlanndan ve belli bir evrede gerekleen bi
reysel geliimin evrensel zelliklerinden koparan her trl kurama
pheyle bakanz. evre koullarnn, zellikle de bireyin bebeklik
yaamnn balarnda ne kadar nemli olduunu grdmzden ev
2.
Bilimdeki yaratc eyi konu alan birok alma vardr; rnein bkz. The
Edge o f Objectivity (Gillespie, 1960).
renin insana ve bamllk bir anlam tad lde insan geliimine

katksyla ilgili zel bir almaya gerek duyduk (kr. Winnicott,
1963b, 1965).
insanlar tatmin edici hayatlar srdrdkleri, hatta ok deerli iler
yapabildikleri halde izoid ya da izofren olabilirler. Gereklik duy
gularnn zayf olmas yznden psikiyatrik anlamda hasta olabilirler.
Bunu dengelemek iin unu da belirtmek gerekir: Bazlar da ayakla
rn nesnel olarak alglanan gereklie yle salam basarlar ki ters
ynden, yani znel dnyayla ve gereklere yaratc yaklamla hi te
mas kurmama anlamnda hastadrlar.
Bu g sorunlar zmede unu hatrlamak bir lde yardmc
olabilir: Varsanlar uyank hayata gemi rya olgulardr; gnn
olaylarnn ve gerek olaylara dair anlarn uykuya ve rya oluumu
na gemesi3 nasl hastalk saylamazsa, varsam grmek de kendi ba
na hastalk saylamaz. Aslnda izoid kiilerle ilgili betimlemelerimi
ze bakarsak, kk ocuklar ve bebekleri betimlemek iin kulland
mz szcklere bavurduumuzu grrz; gerekten de burada i
zoid ve izofren hastalarmz ayrt eden olgular bulmay bekleriz.
Bu blmde ana hatlaryla aktardmz sorunlar bu kitapta ilk or
taya ktklar dneme geri gidilerek, yani bireysel byme ve geli
menin ilk aamalarnda inceleniyor. Ben aslnda bir bebein "izoid"
olduu noktay, tam o noktay incelemek istiyorum; tabii bebein olgunlamaml ve kiiliin geliimine ve evrenin oynad role
bal olarak deien zel durumu yznden bu terim kullanlmaz.
Tpk ryayla temas kuramayan dadnk kiiler gibi izoidler de
kendilerinden memnun deildirler. Bu iki grup insan psikoterapi gr
mek iin bize gelirler, nk bir durumda yaamlarn hayatn gerek
lerinden sonsuza dek kopuk geirmek istemezlerken, dier durumda
kendilerini ryadan yabanclam hissederler. Bir eylerin yanl git
tiini ve kiiliklerinde bir zlme olduunu hissederler ve btnlk
l bir birim konumuna (Winnicott, 1960b) ya da kompartmanlar ha
linde var olan4 veya drtbir yana dalm unsurlar yerine her eyi
kapsayan tek bir kendilii barndran bir zaman-mekn btnlemesi
ne ulamak iin yardm grmeyi isterler.
3.
Bu olgu, Freud'un rya oluumuna ilikin varsaymnda rtk olarak bulun
masna karlk sk sk ihmal edilmitir (kr. Freud, 1900).
4'. Bunun zel bir rneini baka bir yazda (1966), taknul nevroz asndan ele
almtm.
Analistlerin yaratcln yerini grebilmek amacyla almalarn

da kullandklar kurama yakndan bakabilmek iin, demin de belirtti
im gibi yarat fikrini sanat yaptlarndan ayrmak zorunludur. Bir
resmin, bir evin, bir bahenin, bir elbisenin, bir sa biiminin, bir sen
foninin ya da bir heykelin, hatta evde piirilen bir yemein bile bir ya
rat olduu dorudur. Belki de bunlarn birer yarat olabileceklerini
sylemek daha dorudur. Beni ilgilendiren yaratclk evrensel bir
eydir. Canl olmaya ait bir eydir. Belki de insanlar kadar baz hay
vanlarn da canllna ait bir eydir, ama hayvanlar ve entelektel ka
pasitesi dk5 insanlarda, entelektel kapasitesi ortalamaya yakn,
ortalama ya da yksek insanlarda olduu kadar ne kmaz. Bizim
burada incelediimiz yaratclk bireyin d gereklie yaklamyla
ilgilidir. Yeterli bir beyin kapasitesi, onu yaayan ve topluluun haya
tnda rol alan bir kii haline getirmeye yetecek bir zeks olduu tak
dirde, birey hasta olmad ya da yaratc srelerini boan evre fak
trleri tarafndan engellenmedii srece olup biten her ey yaratcdr.
Bu alternatiflerden kincisi gz nnde bulundurulduunda, yara
tcl tamamen ortadan kaldrlabilecek bir ey olarak dnmek
muhtemelen yanltr. Ama evde bask gren, hayatlarn toplama
kamplarnda geiren ya da acmasz bir politik rejim yznden mr
boyu zulm grm bireylerle ilgili bir eyler okuduunda insan nce
bu kurbanlardan ok aznn yaratc kalabildiini dnyor. Bunlar
phesiz ac ekmi olanlardr (bkz. Winnicott, 1968b). lk bakta bu
tr patolojik topluluklar iinde var olan (yaayan deil var olan) tm
tekiler hayattan umutlarn o kadar kesmilerdir ki sanki artk ac
ekmiyorlarm, onlar insan klan zelliklerini kaybettikleri iin dn
yay artk yaratc bir biimde gremiyorlarm gibi grnrler. Bu
koullar uygarln negatifine iaret ederler. Burada, bireylerdeki ya
ratcln kiisel geliimin ileriki aamalarnda ortaya kan evre
faktrleri tarafndan tahribi sz konusudur (kr. Bettelheim, 1960).
Burada yapmaya altmz, bireylerin hayata yaratc bir tarzda
katlma imknn, hayatlarnn banda d olgular karsnda takn
dklar o yaratc yaklam yitirmelerini incelemenin bir yolunu bul
mak. Burada beni ilgilendiren bunun nedenleri. Ar durumlarda, ki
5.
Birincil zihinsel zr ile ocuklukta grlen izofreni ve otizm vs.'ye gre
ikincil konumda olan klinik zr arasnda bir ayrm yaplmaldr.
ide yaratc yaama kapasitesinin oluumunda bandan beri greli

bir baarszlk sz konusudur.
Daha nce de belirttiim gibi, bireyin yaratc yaama kapasitesi
nin tamamen yok edilemeyecei ve en an boyun eme durumunda,
sahte bir kiiliin olutuu durumda bile derinlerde bir yerlerde yara
tc ya da o insana zg olduu iin tatmin edici olan gizli bir hayatn
varln srdrd olasln gz nnde bulundurmak gerekir. Bu
tr bir hayatn tatmin edici olmaynn ls gizli olmas, kiiyi can
l deneyimler yoluyla zenginletirmemesidir (Winnicott, 1968b).
Diyelim ki en iddetli durumda gerek, nemli, Jdisel, zgn ve
yaratc olan ne varsa hepsi gizlenmitir, var olduklarna dair hibir
iaret yoktur. Bu tr an bir durumda olan birey canl m l m ol
duuna aldrmaz. Bireyde bu durum gl bir biimde yerletiinde
intihar artk pek nemi olmayan bir ey haline gelir; bireyin kendisi
bile neler olmu olabileceinin, neyin kaybedilmi ya da eksik oldu
unun farknda deildir (Winnicott, 1960a).
yleyse yaratc itki kendi bana bir ey olarak grlebilecek bir
eydir; bir sanatnn bir sanat yapt retebilmesi iin phesiz zorun
lu bir ey, ama ayn zamanda herhangi biri -bebek, ocuk, ergen, ye
tikin, yal- herhangi bir eye salkl bir biimde baktnda ya da
(dkyla ortal, batrma ya da kan mziksel sesten holand iin
alamay srdrme gibi) herhangi bir eyi kasten yaptnda da gr
lebilen bir ey. na etmek istedii eyin ne olduunu birdenbire kav
rayan, yaratc itkisinin belli bir biim alabilmesi ve dnyann da buna
tanklk edebilmesi iin kullanabilecei malzemeleri dnen bir mi
mara gelen esinde grlebilecei gibi, nefes alp vermekten holanan
geri zekl bir ocuun an be an yaamasnda da grlebilir.
Psikanaliz yaratclk konusuyla uratnda ana temay byk
lde gzden kaybetmitir. Analitik yazar muhtemelen yaratc sa
natlar alanndaki nde gelen bir kiilii ele alm, birincil denebilecek
her eyi gzard edip ikincil ve ncl gzlemler yapmaya alm
tr. Leonardo da Vinci'yi ele alp yaptlaryla bebekliinde gemi ba
z olaylar arasndaki iliki hakknda ok nemli ve ilgin yorumlarda
bulunmak mmkndr. Yaptlarndaki temalarla ecinsel eilimini i
ie geirerek bir sr ey yaplabilir. Ama byk ahsiyetlere dair in
celemelerde bu tr eyler zerinde durmak, yaratclk dncesinin
merkezindeki temay es gemek demektir. Bu tr incelemelerin sanat
lar ve genel olarak tm yaratc insanlar sinirlendirmesi kanl
mazdr. Yapmaya eilimli olduumuz bu incelemelerin insan sinir

lendirmesinin nedeni, sanki bizi bir yere gtryormu, sanki bu ada
mn niye byk olduunu, bu kadnn niye bu kadar ok ey baard
n birazdan aklayabileceklermi gibi grnmeleridir; ama soru
turmann yn yanltr. Ana temann, yani yaratc itkinin kendisinin
etrafndan dolalmaktadr. Yaratm, gzlemci ile sanatnn yaratc
l arasnda durmaktadr.
phesiz yaratc itkiyi kimse aklayamayacaktr, herhangi biri
nin byle bir ey yapmak istemesi de pek olas deildir; ama yaratc
bir biimde yaamayla yaamann kendisi arasnda yararl bir balant
kurulabilir, yaratc tarz yaamann nasl olup da yitirildii ve bireyin
hayatn gerek ya da anlaml olduu yolundaki duygusunun neden or
tadan kalkt incelenebilir.
Belli bir adan nce, sz gelimi bin yl nce ok az sayda insa
nn yaratc bir hayat srd varsaylabilir (kr. Foucault, 1966). Bu
nu aklamak iin, belli bir tarihten nce kiisel geliiminde btnlk
l bir birim konumuna ulaabilmi insanlara pek nadiren rastlanabil
diim sylemek gerekir. Byk olaslkla belli bir tarihten nce mil
yonlarca insan birey olma duygusunu asla edinemiyor, ediniyorsa bi
le ksa bir sre sonra, bebekliin ya da ocukluun sonunda bu duy
guyu yitiriyordu. Freud Musa ve Tektanrclk'ta (1939) bu konuya bi
raz girer ve yapdan iinde ok nemli bir aynnt olarak grdm
bir dipnotunda yle der: "Beasted Musa'ya 'insanlk tarihindeki ilk
birey' der." Kendilerini toplulukla, doayla, gnein douu ve bat,
yldnm ve deprem gibi aklanamayan olgularla zdeletiren eski
zamanlann kadn ve erkekleriyle kolay kolay zdelik kuramayz.
Kadn ve erkeklerin zaman ve mekn asndan btnlemi, yaratc
hayatlar srebilen ve birey olarak var olabilen birimler haline gelebil
meleri iin bir bilgi birikimine ihtiya vard. Tektannclk, insan zih
ninin ileyiinde bu aamann ortaya kmasna denk der.
Yaratclk konusuna bir baka katk da Melanie Klein'dan gelir
(1957). Bu katk, Klein'n saldrgan itkilerin ve ykc fantezilerin be
bein hayatnn ok erken dnemlerinde ortaya ktn fark etmi ol
masnn rndr. Klein bebein ykcl dncesini ortaya atp
gereince vurgulamakla kalmaz, bir salk belirtisi olarak erotik ve
ykc itkilerin kaynaml dncesini de yeni ve hayati nemde
bir mesele haline getirir. Klein'n nermesi onarm ve tazmin kavra
mm da ierir. Ama bence Klein'n nemli almas bizi yaratcln
kentlisine gtrecek eyler sylemez, bu yzden de pekl esas mese

leyi daha da belirsizletirme ynnde bir etki yaratabilir. Yine de su
luluk duygusunun merkezi konumuyla ilgili almas bizim amz
dan nemlidir. Bunun ardnda Freud'un temel kavramlarndan biri, bi
reysel olgunluun bir yn olarak ift deerlilik kavram vardr.
Sala birleme (erotik ve ykc drtlerin birlemesi) asndan
baklabilir; o zaman da saldrganln ve ykc fantezilerin kkeninin
incelenmesi her zamankinden daha acil bir i haline gelir. Saldrgan
lk psikanalitik metapsikolojide yllardr fkeyle aklanyor gibidir.
Bu noktada Freud'un da Klein'n da karlarna kan engelin ze
rinden atlayp kaltma sndklarn ileri srmtm. lm igds
kavram, ilk gnah ilkesinin yeniden ifadesi olarak betimlenebilir. Bir
baka yazmda (Winnicott, 1960b) Freud ve Klein'n kandklar e
yin, bamlln ve dolaysyla evre faktrnn btn ierimleriyle
yzlemek olduu temasn gelitirmeye almtm. Eer bamllk
gerekten bamllk demekse, o zaman bir bebein tarihi sadece be
bek asndan yazlamaz. Ayn zamanda, bamllk ihtiyalarn kar
lamay baaran ya da baaramayan evre koullar asndan da ya
zlmaldr (Winnicott, 1945, 1948,1952).
Psikanalistlerin, hayatn en balarndaki yeterince iyi evre koul
larnn bireyin tmgll yitirmenin dourduu muazzam okla6
baa kabilmesini nasl mmkn kldn betimlemek iin gei ol
gular kuramndan yararlanabilecekleri umulur. "znel nesne" adn
verdiim ey (Winnicott, 1962) zamanla nesnel olarak alglanan nes
nelerle balantl hale gelir; ama bu ancak, yeterince iyi evre koulla
rnn ya da "beklenebilecek ortalama evre"nin (Hartmann, 1939) be
bee sadece bebeklere tannan bir yoldan delirme imknn salad
zaman gerekleir. Bu delilik, ancak hayatn ilerki safhalarnda ortaya
karsa gerek delilik olur. Bebeklikte ise (bebek bir nesne yarattn
da ama sz konusu nesne zaten orada olmasayd o ekilde yaratlama
yacak olduunda ortaya kan) paradoksun kabul edilmesi gerektiini
anlatrken szn ettiim eyle ayn eydir.
Gryoruz ki bireyler ya yaratc bir biimde yaayp hayatn ya
amaya deer olduunu hissediyorlar ya da yaratc bir biimde yaayamayp yaamann deerinden pheye dyorlar. nsanlardaki bu
6.
Bu, apraz zdeleme gibi zihinsel mekanizmalarn rn olan rahatlama
dan nce gelir.
deiken, dorudan doruya her bebein yaam deneyiminin banda

ya da ilk dnemlerindeki evre koullarnn nitelii ve niceliiyle
balantldr.
Analistler bireyin psikolojisini, dinamik gelime sreleri ve sa
vunma rgtlenmesini, itki ve drty birey asndan betimlemek
iin her trl abay gsterdikleri halde, yaratcln ortaya kt ya
da kmad (baka bir deyile kaybedildii) bu noktada kuramcnn
evreyi de hesaba katmas gerekir; bireyi evreden kopuk ele alan hi
bir nerme yaratcln kaynayla ilgili bu temel soruna deemez.
Burada, erkeklerle kadnlarn birok ortak ynleri olmasna ra
men yine de birbirlerine benzememelerinden kaynaklanan zel bir
komplikasyondan sz etmek gerekiyor. Yaratcln ortak paydalar
dan, erkeklerle kadnlarn paylatklar eylerden biri olduu aktr;
yaratc yaamn yitirilmesinden ya da hi kazanlamam olmasndan
duyulan sknt da ayn ekilde ortaktr. Ben imdi bu konuyu bir ba
ka adan incelemeyi neriyorum.
ERK EK LERD E VE KADINLARDA BULUNABLECEK

BLNM ER L VE DL ELER7
Erkeklerin ve kadnlarn "biseksellik eilimi"ne sahip olduklar d
ncesi ne psikanalizin iinde ne de dnda yeni bir ey iermez.
Ben burada, adm adm belli bir noktaya ulaan ve bir ayrnt ze
rinde younlaan analizlerin bana biseksellik hakknda rettiklerin
den yararlanmaya alacam. Analizin bu malzemeye ulamak iin
tek tek hangi admlan attna burada girmeyeceim. Yalnz, bu tr
malzemenin nem ve ncelik kazanmas iin genellikle epey all
mas gerektii sylenebilir. Btn bu n almalardan kanmann
yolu yoktur. Analiz srecinin yaval, analistin sayg gstermesi ge
reken bir savunmann (ki btn savunmalara sayg gstermemiz gere
kir) bir tezahrdr. Analist her zaman hastadan bir eyler rense
de, kiiliin en derin ya da en merkezi zellikleriyle ilgili meseleler
hakknda kuramsal bilgi sahibi olmaldr; aksi takdirde hasta en so
nunda derine gmlm meseleleri aktarmn ieriine tad, by7.
Bu blm Britanya Psikanaliz Dernei'nin 2 ubat 1966 tarihli toplantsnda
bildiri olarak sunulmu, gzden geirildikten sonra da Forum'da yaymlanmtr.
lece analiste dntrc yorumlar yapma frsatn saladnda ana

list kendi kavray gc ve tekniine ynelik yeni talepleri fark ede
meyebilir, dolaysyla da karlayamayabilir. Analist yapt yorum
sayesinde hastann ilettiklerinin ne kadann ve ne kadar azn alabildi
ini gsterir.
Bu blmde aktarmak istediim dncenin temeli olarak unu
ileri sryorum: Yaratclk erkeklerle kadnlarn ortak paydalarndan
biridir. Ama bir baka dilde yaratclk kadnlarn ayrcaldr, bir
bakasndaysa eril bir zellik. Beni burada bu savn sonuncusu il
gilendiriyor.
KLNK VERLER
rnek Vaka
Klinik bir rnekle balamay neriyorum. Vereceim rnek orta yal,
evli, iinde baarl bir adamn tedavisiyle ilgili. Analiz klasik izgide
ilerledi. Adamn uzun bir analiz deneyimi olmu, benden nce birok
terapist deitirmiti. O da biz terapist ve analizler de srayla ok ey
yapm, adamn kiilii epey deimiti. Ama analizi brakmasn im
knsz klan bir ey olduundan sz ediyordu srarla. Terapiye gelir
ken bulmay umduu eye ulaamadnn farkndayd. Kaybettikleri
ni kesip atarsa ok byk bir fedakrlkta bulunmu olacakt.
Analizin u anki aamasnda benim iin yeni olan bir eye ulald.
Bu da onun kiiliindeki eril olmayan eyi ele alma biimimle ilgi
liydi.
Hasta bir cuma gn gelip her zamanki gibi bir sr ey anlatt. O
cuma bana arpc gelen ey hastann penis haseti hakknda konuu
yor olmasyd. Bu terimi kasten kullanyorum ve okuru elimizdeki
malzeme ve bu malzemenin sunulu tarz bakmndan bu terimin uy
gun dtn kabul etmeye davet etmek durumundaym. Yoksa pe
nis haseti teriminin bir erkei betimlerken pek kullanlmadnn far
kndaym.
Bu evrede ortaya kan deiiklik benim bu konuyu ele al tar
zmla ilgili. Bu vesileyle hastaya yle dedim: "u nda bir kz dinli
yorum. Senin bir erkek olduunu gayet iyi biliyorum ama yine de bir
kz dinliyor, bir kzla konuuyorum. Bu kza 'Sen penis hasetinden
sz ediyorsun,' diyorum."
Bunun ecinsellikle hibir ilgisi olmadn vurgulamak istiyo

rum.
(Sonradan, yaptm yorumun her iki blmnn de oyunla ba
lantl olduunun sylenebileceini ve telkine ok yakn bir ey olan
uzman yorumundan olabildiince uzak dtn syleyenler oldu.)
Bu yorumun derin bir etki yarattn grnce sylediklerimin ye
rinde olduunu net bir biimde anladm; o cuma gn balayan al
ma bir ksr dngy gerekten de krm olmasayd bu olay burada
anlatmyor olacaktm. yi bir alma, iyi yorumlar ve hemen elde edi
len iyi sonularla geen bir seansn ardndan hastann temel bir eyin
deimeden kaldn yava yava fark etmesi yznden ortaya kan
ykm ve hayal krkl dngsne almtm; eyrek yzyldr bu
adam kendi analizi zerinde almaya iten bu bilinmeyen faktrd.
Benimle yapt almann kaderi, dier terapistlerle yapt almalarnkiyle ayn m olacakt?
Yukarda aktardm konumada hasta sylediklerimi hemen d
nsel olarak kabul edip rahatlad, sonra baz uzak etkiler de grld.
Hasta bir an sessiz kaldktan sonra yle dedi: "Birine bu kzdan sz
edecek olsaydm bana deli derdi."
Mesele burada braklabilirdi, ama sonra olanlara baktmda iyi
ki, daha ileri gitmiim diyorum. Bundan sonra sylediim ey beni de
artt ve meseleyi kknden halletti. "Mesele senin bunu kimseye
sylemi olman deil; divanda bir erkek yatarken orada bir kz gren,
bir kzn konutuunu duyan benim. Deli olan benim.
Bunu aklamam gerekmedi nk mesaj yerine ulamt. Hasta
u anda kendini delice bir ortam iinde akl sal yerinde hissettiini
syledi. Bir baka deyile bir ikilemden kurtulmutu. Biraz sonra y
le d edi:" Ben (erkek olduumu bildiim iin) asla 'ben bir kzm' di
yemezdim. O kadar deli deilim. Ama siz sylediniz ve benim iki ya
nmla birden konumu oldunuz."
Bana ait olan bu delilik kendisini benim konumumdan bir kz ola
rak grmesini salamt. Erkek olduunu biliyor, bundan asla phe
duymuyordu.
Burada neler olup bittii ak m? ahsen benim u anda ulat
m hissettiim kavraya ulaabilmek iin son derece kiisel bir dene
yimden gemem gerekmiti.
Bu karmak durumun bu adam iin zel bir gereklii vard n
k (kantlayamasak bile) ikimiz de ayn sonuca ulamtk: u anda
hayatta olmayan annesi bebekken ona baktnda onu bir kz olarak

grm, ancak sonra onu bir olan olarak dnmeye balamt. Bir
baka deyile bu adam, annesinin onun bir kz olaca ve olduu d
ncesine uyum salamak zorunda kalmt. (Ailenin ikinci ocuuy
du ve ilk ocuk oland). Analiz srasnda, annesinin ona ilk balarda
sanki onu bir erkek olarak gremiyormu gibi davrandn gsteren
pek ok kant elde etmitik. Hasta sonralar savunmalann bu kalba
dayanarak dzenlemiti, ama ortada bir olan olduu halde bir kz g
ren ey annenin "delilii"ydi ve ben "deli olan benim" deyince bu du
rum bugne tanmt. Hasta o cuma evine derinden etkilenmi bir
halde ve (daha nce de belirttiim gibi, iyi allmas anlamnda ana
liz srekli ilerleme kaydettiyse de) analizde uzun zamandr ilk defa
nemli bir gelime olduunu hissederek dnmt.8
O cuma olanlarla ilgili baka ayrntlar da vermek istiyorum. Erte
si pazartesi geldiinde bana hasta olduunu syledi. Bir enfeksiyona
yakalanm olduu akt, ona karsnn da ertesi gn hastalanabilece
im syledim, nitekim yle de oldu. Ama cumartesi gn balayan bu
hastal sanki psikosomatikmi gibi yorumlamam istiyordu. Bana
anlatmaya alt ey uydu: Cuma gecesi karsyla doyurucu bir
cinsel birleme yaamt, bu yzden cumartesi gn kendini daha iyi
hissetmesi gerekiyordu, ama daha iyi hissetmek yle dursun hasta
lanmt ve kendini hasta hissetmiti. Fiziksel hastal bir kenara b
rakp konumay iyiletirici bir deneyim olmas gerektiini dnd
cinsel birlemeden sonra kendisini hasta hissetmesinin uygunsuz
luuna yneltmeyi baarabildim. (Aslnda yle de diyebilirdi: "Grip
oldum, ama buna ramen kendimi daha iyi hissediyorum.")
Cuma gn ortaya kan izgide bir yorum yaptm: "Burada yapt
m yorumun erkeksi davran tarzn aa karm olmasndan
memnun olman gerekiyormu gibi hissettin kendini. Halbuki benim
konutuum kz erkein aa karlmasn istemiyor, aslnda onunla
ilgilenmiyor. O kendisinin ve senin bedenin zerinde sahip olduu
haklarn tam olarak tannmasn istiyor. Onun penis haseti zellikle de
bir erkek olarak sana duyduu haseti ieriyor." yle devam ettim:
"Kendini hasta hissetmen kendinin dii yanndan, yani bu kzdan ge
len bir protesto, nk o her zaman analizin sonucunda bu adamn,
8.
Annenin ocuun geliiminde oynad ayna rolne ilikin ayrntl bir tart
ma iin bkz. 9. Blm.
yani senin bir kz olduunun ve hep yle olmu olduunun ortaya

kacan ummutu ("hastalanmak" da cinsellik ncesi bir hamilelik
tir). Bu kzn analizden bekleyebilecei yegne ey, senin aslnda bir
kz olduunun kefedilmesi." Hastann analizin asla bitemeyecei
inancn buradan karak anlamak mmkn.9
Sonraki haftalarda, yaptm yorumun ve takndm tavnn ne ka
dar geerli olduunu gsteren epey malzeme kt; hasta da artk ana
lizinin bitmemeye yazgl olmaktan ktm gryordu.
Sonralar, hastann gsterdii direncin artk benim "deli olan be
nim" dememin nemini inkra kaydm grebiliyordum. Bu szleri
benim meseleyi koyu tarzm olarak, unutulabilecek bir mecaz olarak
geitirmeye alyordu. Ama ben bunun hastalarn da analistlerin de
kafasn kartran sannl aktarm rneklerinden biri olduunu ve mal
zemeyi ele al sorununun kritik ann bu yorumun oluturduunu an
ladm; bu arada itiraf etmeliyim ki az kalsn kendime bu yorumu yap
ma iznini vermeyecektim.
Olup bitenler hakknda dnmek iin kendime zaman tandm
da hayrete dtm. Burada ne yeni bir kuramsal kavram ne de yeni bir
teknik ilkesi vard. Aslnda hastamla ben daha nce buralara gelmi
tik. Ama burada yeni bir ey vard, hem benim tavrmda hem de onun
benim yorumlama abalarmdan yararlanma kapasitesinde yeni olan
bir ey. Benim iin ne anlama gelirse gelsin kendimi bu yenilie tes
lim etmeye karar verdim; ortaya kan sonu size burada sunacam
yazda grlebilir.
zlme
lk farkna vardm ey, erkek (ya da kadn) ile kiiliin kar cinsi
yete sahip yn arasnda tam bir zlme olduunu daha nce hibir
zaman tam olarak kabul etmemi olduumdu. Bu erkek hastann du
rumunda bu zlme neredeyse tamd.
Yani burada eski bir silahn yeni bir ie de yaradn kefetmitim
ve bunun erkek ve kadn, olan ve kz dier hastalarmla yaptm a
lmalar nasl etkileyeceini ya da etkileyebileceini dndm. Bu
9.
Bu adamn son derece gerek olan fiziksel hastalnn (grip) fiziksel etkenler
le bir arada var olan duygusal eilimlerin rn olduunu iddia etmediim umarm
anlalmtr.
yzden dier blnme trlerini bir yana brakp (ama onlan unutma
dan) bu zlme tipini incelemeye karar verdim.
Erkekler ve Kadnlardaki Eril ve Diil eler 101
Bu vakada kme noktasna gelmi bir zlme sz konusuydu.
zlme savunmas yerini, birimin ya da btn kendiliin bir nitelii
olarak bisekselliin kabulne brakyordu. Burada katksz diil e
denilebilecek bir eyle uratm fark ettim. Bata buna bir erkek
hastann sunduu malzeme sayesinde ulaabilmi olmam beni art
mt.11
Bu vakayla ilgili bir klinik gzlemim daha var. Birlikte yaptmz
almada yeni bir zemine ulamamzn yaratt rahatlama hissi ks
men, nesnelerin kullanm, aktarm srasnda yaanan oral erotik tat
minler, hastann bir ksmi nesne olarak ya da memesi veya penisi olan
bir kii olarak analiste duyduu ilgiyle balantl oral sadistik dn
celeri hakknda salam gerekelere dayanarak yaptm yorumlarn
niin asla dntrc olmadn artk aklayabilmemizden kaynak
lanyordu. Hasta bunlar kabul ediyordu etmesine ama btn bunlar
ne anlama geliyordu? Yeni bir konuma ulatmz iin hasta benimle
bir iliki kurmu olduunu hissediyordu; bu son derece gl bir duy
guydu ve kimlikle ilgiliydi. Hastann kiiliinin dier .yanndan ayr
10. Uygun den baka betindeyici terimler bulamadm iin imdilik bu ter
minolojiyi (eril ve diil eler) kullanmay srdreceim. "Aktif ve "pasif* phe
siz doru terimler deil, ama tartmay mevcut terimleri kullanarak srdrmek zo
rundaym.
11. Burada bu adamla yaptmz almay, bir kz ya da kadn hastayla yapt
mz benzer bir almayla tamamlamak mantkl olacak. rnein, gen bir kadn o
lan olmay istedii erken gizillik dnemine ait eski malzemeler sunmutu. Bir peni
se sahip olabilmek iin ok zaman ve enerji harcamt. Ama zel bir eyi anlamas
gerekmiti, ki bu da bariz biimde bir kz olan ve kz olmaktan memnun olan kendi
sinin ayn zamanda (yzde 10 oranndaki zlm parasyla) bir olan olduunu
her zaman bilmi olduuydu. Kesinlikle hadm edilmi ve bylece ykc potansiyel
den mahrum kalm olmas da bununla balantlyd; annenin ldrlmesi ve kiilik
yapsnda merkezi konumunda bulunan mazoist savunma rgtlenmesi de bununla
ilikiliydi.
Burada klinik rnekler vermek okurun dikkatini asl vurgulamak istediim te
madan uzaklatrma riskini beraberinde getiriyor; ayrca eer dncelerim doru
ve evrensel olarak geerliyse, o zaman her okur erkek ve kadnlardaki eril ve diil
elerle balantl bastrmann deil de zlmenin yerini gsteren kiisel rneklere
sahip olacaktr.
tuttuu katksz diil e analist olarak bende temel bir birlik imkn
bulmu, bu da adama yaamaya balad duygusunu vermiti. Bu va
kada kefettiklerimi kurama uygularken grlecei gibi, bu ayrnt
beni etkilemiti.
Klinik Blmne Ek
Mevcut klinik malzemeyi bu zlme rneini, bir erkek hastadaki
blnm diil eyi aklda tutarak gzden geirmek ok yararl ola
cak. Konu abucak dallanp budaklanp karmak bir hal alabilecei
iin burada birka gzlemle yetineceiz.
(a) Hastann kiiliinin esas ilev gren paras sadece yanstlm bi
imde ortaya karken insan tuhaf bir biimde kendini blnm
parayla urap onu analiz etmeye alrken bulabilir. Bu, insa
nn bir ocuu tedavi ederken aslnda anne ya da babay tedavi et
tiini kefetmesi gibi bir eydir. nsann karsna bu temann her
trl eitlemesi kabilir.
(b) teki cinsiyet esi tamamen blnm olabilir, yle ki kii b
lnm parasyla hibir balant kuramayabilir. Bu zellikle de
kiiliin baka bakmlardan salkl ve btnlkl olduu durum
lar iin geerlidir. Kiiliin ilevsel yn birbirinden kopuk eitli
blmler halinde rgtlendiinde "Aklm banda vurgusu daha
az yaplr, bu yzden de (erkek sz konusuysa) "Ben kzm" ya da
(kz sz konusuysa) "Ben olanm" dncesine kar daha az di
ren gsterilir.
(c) Klinikte, ok erken bir tarihte d faktrlere bal olarak rgtlen
mi, bir savunma olarak rgtlenen sonraki zlmelerle i ie
gemi, az ok apraz zdelemelere dayal neredeyse tam bir
teki cinsiyet zlmesi grlebilir. Sonradan rgtlenmi bu sa
vunmann gereklii, daha nceki tepkisel blnmenin analizi s
rasnda hastann kendini bulmasn nleyebilir.
(Burada u nclden hareket edilmektedir: Hasta bir evre fak
trne (arptma ya da baarszlk gibi) kaba bir tepki gstermektense her zaman kiisel ve isel faktrleri sonuna kadar kullanma
y ve bundan belli bir tmgl denetim duygusu elde etmeyi ter
cih edecektir. Kt de olsa iyi de olsa evre etkisi bizim almala
rmza travmatik bir fikir olarak hastann tmgll alannda
i grmedii iin tahamml edilemez bir ey olarak girer. Melan

kolik kiinin btn ktlklerden sorumlu olma iddias bununla
karlatrlabilir.)
(d) Kiiliin blnm teki cinsiyet paras genellikle belli bir yata
kalr ya da byse bile yava yava byr. Buna karlk kiinin i
ruhsal gerekliinin gerekten yaratc ynleri olgunlar, birbiriyle iliki kurar, yalanr ve lrler. rnein, kendindeki blnm
kz canl tutmak iin gen kzlara baml olan bir adam zamanla
bu ama iin evlilik andaki kzlar kullanabilecek hale gelebi
lir. Ama doksanna gelse bile bu amala kulland kzlarn ya
otuzu bulmaz. Ama bir erkek hastadaki (nceki oluumun katksz
kz esini gizleyen) kz, kz zellikleri sergileyebilir, memelerin
den gurur duyabilir, penis haseti yaayabilir, hamile kalabilir, er
kek cinsel organlarna sahip olmayabilir, hatta kadnn cinsel or
ganlarna sahip olup kadns bir cinsel deneyim yaayabilir.
(e) Buradaki nemli meselelerden biri, btn bunlarn psikiyatrik
salk asndan deerlendirilmesidir. Kzlarla cinsel deneyimler
yaayan adam, bu srada kendisinden ok kzla zdeleiyor olabi
lir. Bu ona kzn cinselliini uyandrmak ve onu tatmin etmek iin
gereken her eyi yapabilme kapasitesini verir. Bunun bedelini ise
erkee zg tatmin hissini pek yaayamayarak ve daima yeni bir
kz arama ihtiyacn duyarak der, ki bu da nesne srekliliinin
tersidir.
teki uta iktidarszlk vardr. Bu iki u arasnda eitli tr ve
dzeyde bamllklarla i ie gemi bir dizi greli iktidar duru
mu yer alr. Neyin normal olduu belli bir zamandaki belli bir top
lumsal grubun toplumsal beklentilerine gre deiir. Toplumun
ataerkil ucunda cinsel birlemenin tecavz olduu, anaerkil uta
ise birok kadn tatmin etmesi gereken blnm diil eye sa
hip olan erkein bunu yaparken kendisini yok etse bile ok rabet
grd sylenemez mi?
ki u arasnda biseksellik ve optimalden az bir cinsel dene
yim beklentisi yer alr. Bu, toplumsal saln -tatiller dnda- bi
raz depresif bir ey olduu fikriyle uyumludur.
Bu blnm diil enin varlnn fiilen ecinsel pratii en
gellemesi ilgintir. rnein hastam ecinsellerin tekliflerinden her
zaman en kritik anda kamt nk (sonradan fark edip bana an
lattna gre) ecinsellii uygulamaya geirmek erkekliini ka

ntlamak demek olurdu ki (kendisindeki bnm diil e yzn
den) bunu hibir zaman kesin olarak bilmek istememiti.
(Bisekselliin bir gerek olduu normal durumda ecinsel d
ncelerin bu ekilde atmaya girmemelerinin nedeni, byk l
de [ikincil bir mesele olan] anal faktrn cinsel organ aza al
ma zerinde stnlk kuramam olmasdr; aza alarak birleme
fantezisinde kiinin biyolojik cinsiyeti nemli deildir.)
(f) Eski Yunan efsanesinin evriminde, ilk ecinseller yce tanrayla
olabildiince yakn bir ilikiye girebilmek iin kadnlan taklit
eden erkeklerdi. Bu anaerkil dneme ait bir eydi, Zeus'un batanr olduu ataerkil tanr sistemi daha sonra ortaya kt. (Ataerkil
sistemin simgesi) Zeus erkeklerin bir olana cinsel sevgi duymas
fikrini balatt; kadnlann daha aa bir konuma srlmeleri bu
nunla birlikte gerekleti. Eer dncelerin geliiminin tarihine
dair bu nerme doruysa, erkek hastalardaki blnm diil ey
le ilgili klinik gzlemlerimi nesne ilikisi kuramyla birletirmek
iin ihtiya duyduum balanty salyor demektir. (Kadn hasta
lardaki blnm eril e de almalarmz asndan ayn dere
cede nemli, ama nesne ilikisi hakknda syleyeceklerimi iki ola
s zlme rneinden sadece biri iin syleyebilirim.)
LK G Z L E M L E R N Z E T
Kurammzda olanlar ve erkeklerde, kzlar ve kadnlarda hem eril

hem de diil bir e bulunduu fikrine bir yer amak zorundayz. Bu
eler birbirlerinden son derece kopuk olabilirler. Bu dnce hem
bu tr bir zlmenin klinik etkilerini hem de damtlm eril ve diil
elerin kendilerini incelememizi gerektirir.
Bunlardan ilki, yani klinik etkiler hakknda baz gzlemlerde bu
lundum; imdi de (erkek ya da dii kiiler deil) damtlm eril ve di
il eler adn verdiim eyi incelemek istiyorum.
K A T IK S IZ E R l L VE K A T I K S I Z D l l L E L E R
Nesne likisi Trlerindeki Kartlk zerine Speklasyonlar

imdi nesne ilikisi balamnda katksz eril ve diil eleri birbirleriyle karlatralm.
"Eril" adn verdiim enin aktif iliki kurma ve pasif iliki ku
rulma durumlar arasnda gidip geldiini, bu iki durumun da igd
ler tarafndan desteklendiini sylemek istiyorum. te bu dnce
den yola karak bebein meme ve beslenmeyle, ardndan ana erojen
blgelerle ilgili btn deneyimlerle, nihayet ikincil drt ve tatmin
lerle ilikisinde bir igdsel rt olduundan sz ediyoruz. Benim
nerimse tersine, katksz diil enin memeyle (ya da anneyle), be
bein meme (ya da anne) haline gelmesi anlamnda, nesnenin zne
olmas anlamnda iliki kurduudur. Ben bunda igdsel bir drt
gremiyorum.
(gd szcnn hayvan davrantan biliminden geldii de
unutulmamal; ama ben yeni domu insan yavrusunun basmlamadan* herhangi bir biimde etkilendiini sanmyorum. Dahas basmlama konusunun insan yavrusunun ilk nesne ilikilerinin incelenmesiy
le tamamen ilgisiz olduuna inanyorum. Basmlamann iki yanda
yaanan ayrlk travmasyla hibir ilgisi yoktur, oysa konunun nemi
nin tam da burada olduu varsaylr.)
znel nesne terimi ilk nesneyi, ben olmayan bir olgu olarak gr
lp henz reddedilmemi nesneyi tanmlamak iin kullanlmtr. Ka
tksz diil enin "meme"yle arasndaki bu balantda znel nesne
fikrinin pratik bir uygulamas vardr; bu deneyim de nesnel znenin,
yani bir kendilik fikrinin ve bir kimlie sahip olma duygusundan kay
naklanan kendini gerek hissetmenin yolunu aar.
Bir bebek byrken kendilik duygusunun ve bir kimliin oluma
snn psikolojisi sonunda ne kadar karmak bir hal alrsa alsn, kendi
lik duygusu VAR OLMA anlamndaki bu iliki dnda baka hibir
yerde ortaya kmaz. Bu var olma duygusu bir olma fikrinden nce
gelir, nk henz ortada zdelikten baka hibir ey yoktur. ki ayn
kii kendilerini bir hissedebilir, ama benim incelediim yerde bebek
* Basmlama: Hayvan davranlar biliminden treyen bir kavram; baz hayvan
trlerinde ilk bakm gsterenin zelliklerinin tm yaam boyunca aranmas, (.n.)
ve nesne birdir. Birincil zdeleme terimi belki de tam bu anlattm

ey iin kullanlmtr; zaten ben de burada bu ilk deneyimin sonraki
btn zdeleme deneyimleri iin ne kadar hayati bir neme sahip
olduunu gstermeye alyorum.
Da ve ie yanstmal zdelemelerin her ikisi de buradan kay
naklanr; burada ikisi ayn eydir.
nsan yavrusunun geliiminde ben olumaya balarken katksz di
il enin nesne ilikisi adn verdiim ey belki de btn deneyimle
rin en basiti olan var olma deneyimini kurar. Burada kuaklar arasn
da gerek bir sreklilik grlr; var olma kadn ve erkeklerdeki, kz
ve erkek bebeklerdeki diil e yoluyla kuaktan kuaa aktarlr. Bu
daha nce de sylendi ama her zaman kadnlar ve kzlar asndan
sylendi; bu da meseleyi yanl yne sevk etti. nk aslnda hem er
keklerdeki hem de kadnlardaki diil elerle ilgili bir mesele bu.
Buna karlk eril enin nesneyle ilikisi ayrlml gerektirir.
Ben rgtlenmesi ortaya kar kmaz bebek nesneye ben olmama ya
da ayr olma niteliini ykler ve hayal krklndan kaynaklanan fke
de dahil olmak zere id'ini eitli biimlerde tatmin eder. Drt tatmi
ni nesnenin bebekten ayrln pekitirir ve nesnenin nesneletirilmesine yol aar. Bundan sonra eril e tarafnda zdelemenin karma
k zihinsel mekanizmalara dayanmas gerekir; ortaya kmalar, ge
limeleri ve yeni bebein donanmnn bir paras haline gelmeleri
iin zaman tannmas gereken zihinsel mekanizmalardr bunlar. Ama
diil e tarafnda zdelik zihinsel yapya o kadar az gerek duyar ki
bu birincil zdelik ok erken bir dnemden itibaren grlen bir zel
lik olabilir ve salt var olmann temeli (sz gelimi) doumdan ya da
ncesinden ya da hemen sonrasndan veya zihnin ileyiinin olgunlamamlk ya da doum srasnda beyinde oluan bir hasar yznden
ortaya kan engellerden kurtulmasndan itibaren atlabilir.
Psikanalistler bu eril eye ya da nesne ilikisinin drt ynne
zel bir ilgi gstermi olabilirler; ama benim burada dikkat ektiim,
var olma kapasitesinin temelinde yatan zne-nesne zdeliini ihmal
etmilerdir. Eril e yaparken, (erkeklerdeki ve kadnlardaki) diil
e olur. Eski Yunan efsanelerinde yce tanrayla bir olmaya alan
erkeklere ite bu adan baklmaldr. Bir erkein kadnlara, diil e
leri erkeklerce batan (bazen de yanl yere) kabul edilen kadnlara
duyduu ok derin hasedi aklamann da bir yolu buradadr.
Hayal krkl, tatmin araynn rn gibi grnr. Var olma de
neyiminin rn ise baka bir ey, hayal krkl deil sakatlamadr.

Bu ayrnty incelemek isterim.
zd e lik : ocu k ve M em e
Yeterince iyi ve yeterince iyi olmayan anne kavramlar olmadan bura

da diil enin memeyle ilikisi adn verdiim eyi aklamak m m
kn d e ild ir .
(Bu gzlem bu alanda, gei olgular ve gei nesneleri terimleri

nin kapsad alanda olduundan bile daha dorudur. Gei nesnesi,
annenin dnyay bir biimde, bebein nesnenin kendisi tarafndan ya
ratldn ilk bata bilmek zorunda olmad bir biimde sunma yete
neini temsil eder. u anki balamda annenin ocuun ihtiyalarna
uyum gstermesine byk bir nem atfedebiliriz; anne bebee, me
menin bebein kendisi olduunu hissetme frsatn ya veriyordur ya
da vermiyordur. Meme burada yapmann deil, olmann simgesidir.)
Diil eyi yeterince iyi bir biimde tedarik etme meselesi son de
rece ince ayrntlarla rl bir meseledir ve bu konuyu ele alrken
Margaret Mead ve Erik Erikson'n yazdklarndan yararlanlabilir.
Mead ve Erikson eitli kltrlerde annenin ocua gsterdii bak
mn bireyin savunma kalplarn daha ok kkken nasl belirledii
ni ve sonraki yceltme emasn nasl izdiini gsterebilmilerdir.
Bunlar bizim bu anne ve bu ocuk asndan incelediimiz ok hassas
meselelerdir.
e vre F aktrnn D o a s
imdi kalbn annenin bebeine kar incelikli davranlarnca belir

lendii ilk evrelere dnyorum. evre faktrnn bu ok zel rnei
ni ayrntl olarak ele almak durumundaym. Ya anne v a r o la n bir me
meye sahiptir ve bu sayede bebekle anne ocuun gelimemi zihnin
de henz birbirlerinden ayrlmamken bebek de v a r o la b ilm e k te d ir,
ya da anne bu katky yapamyordur ve bu durumda bebek var olma
kapasitesi olmakszn ya da sakat bir var olma kapasitesiyle gelimek
zorundadr.
(Klinik olarak, aktif bir memeyle kurduu zdelikle idare etmek
zorunda kalan bir bebein durumunu ele almak gerekir; bir eril e
memesidir bu, ama y a p a n bir memeye deil, o la n bir memeye ihtiya
duyan birincil zdelik iin tatmin edici deildir. Bu bebek "gibi ol
mak" yerine "gibi yapmak" ya da gibi yaplmak zorundadr, ki bizim
bak amzdan bu son ikisi ayn eydir.

Szn ettiim bu son derece incelikli eyi yapabilen anne, "katk
sz diil" kendilii memeye haset duyan bir ocuk yaratmaz, nk bu
ocuk iin meme kendiliktir, kendilik de meme. Haset, ancak meme
VAR OLMAYI baaramadnda kullanlabilecek bir terimdir.
E r il ve D i il ele rin K a r la trlm a s
Bu dnceler beni olan ya da kz bebein katksz eril ve katksz

diil ynleri hakknda ilgin bir nermeye gtrd. B u k a tk sz d iil
e a sn d a n n esn e ilik isin in d rt y le (ya d a i g d y le ) h i b ir ilg isi
o lm a d noktasna vardm. gdsel drt tarafndan desteklenen
nesne ilikisi, kiiliin diil enin bulamad eril esinden kay

naklanr. Bu akl yrtme izgisi byk glklerle karlamama ne
den oluyor, ama bireyin duygusal geliiminin ilk evrelerine dair bir
nermede bulunurken (olanlar kzlardan deil ama) saf olan esi
ni saf kz esinden ayrmak zorunluymu gibi grnyor. Arama,
kullanma, oral erotizm, oral sadizm, anal evreler vs. ile ilgili klasik
nerme katksz eril enin hayatyla ilgili deerlendirmelerin sonu
cudur. e atmaya ya da ie almaya dayal zdelemeyle ilgili incele
meler, oktan birbirine karm eril ve diil elerin deneyimini konu
alan incelemelerdir. Katksz diil enin incelenmesi ise bizi baka
bir yere gtrr.
Katksz, damtlm, saf diil enin incelenmesi bizi OLMAYA
gtrr; kendini bulmann ve varolma duygusunun tek temeli de budur. (Bir i gelitirme, ierme kapasitesi, ie ve da yanstma meka
nizmalarn kullanma ve dnyayla bu mekanizmalar araclyla iliki
kurma kapasitesi de bunun sonucudur.)
Tekrara dme tehlikesini gze alarak unu bir kez daha belirtmek
istiyorum: Kz ya da olan bebek ya da hastadaki kz esi memeyi
bulduunda aslnda kendilik bulunmu demektir. Eer, "kz bebek
memeyle ne yapar?" diye sorulacak olursa, bunun cevab u olmal
dr: Bu kz esi memenin k e n d isid ir, memeyle annenin zelliklerine
sahiptir ve arzu uyandrcdr. Zamanla arzu uyandrc demek yenile
bilir demek olur; bu da bebein arzu uyandrc ya da daha sofistike
bir ifadeyle heyecan verici olduu iin tehlikede olduu anlamna ge
lir. Heyecan verici olmak, birinin eril esine bir ey y a p tr tm a y a ei
limli olmaktr. Bu nedenle bir erkein penisi, kzda eril e faaliyeti
yaratan heyecan verici bir diil e olabilir. Ama (bunu aka belirt
mek gerekir) hibir kz ya da kadn byle deildir; salklyken kzda

da olanda da deiik miktarda kz esi vardr. Ayrca iin iine kal
tm faktr de girer, bu yzden de bir olann yannda duran kzdan
daha gl bir kz esine sahip olmas, kzn katksz diil e potan
siyelinin ise daha az olmas mmkndr. Buna bir de annelerin iyi
memenin ya da annelik ilevinin iyi meme tarafndan simgeletirilen
parasnn arzu uyandrcln iletme kapasitelerindeki farkllklar
eklersek, baz olan ve kzlarn biyolojik koullarnn yanl tarafna
yklenmi orantsz bir biseksellikle birlikte bymeye mahkm ol
duklarn grebiliriz.
Aklma u soru geliyor: Hamlet'in kiiliini ve karakterini resme
derken Shakespeare esas olarak neyi anlatmak istiyordu?
Hamlet, esasen Hamlet'in kendini iinde bulduu korkun ikilem
le ilgilidir; bir savunma mekanizmas olarak iinde oluan zlme
yznden de bu ikilemden kamamaktadr. Hamlet roln bunu gz
nnde bulundurarak oynayan bir aktr izlemek ho olurdu. Bu ak
tr nl tiradn ilk dizesini zel bir biimde sylerdi: "Olmak ya da
olmamak..." Derinlii llemeyen bir eyin en dibine ulamaya alrcasna "Olmak, ... ya da ..." der ve burada biraz dururdu, nk
Hamlet karakteri aslnda alternatifi bilmez. En sonunda da biraz baya
saylabilecek alternatifi dile getirirdi: "... ya da olmamak"; sonra da
onu herhangi bir yere gtremeyecek olan yolculuuna kard.
"Acep hangisi, nefsine destur deyip karayaznn / Oklarn, gllelerini
sineye ekmek mi, yoksa / Bu bel deryasna kar isyan etmek mi /
Yarar insan olana?"* (3. Perde, 1. Sahne). Hamlet burada sadomazoist alternatife gemi ve balad temay bir yana brakmtr.
Oyunun devam sorunun uzun uzadya ilenmesinden ibarettir. unu
kastediyorum: Hamlet bu evrede "Olmak" dncesine bir alternatif
ararken betimlenir. Kiiliinde babasnn lmne kadar, zengin kii
liinin deiik ynleri olarak bir arada, uyum iinde yaam olan eril
ve diil eleri arasnda ortaya kan zlmeyi ifade etmenin bir yo
lunu aramaktadr. Evet farkndaym, sanki bir sahne karakterinden de
il de bir kiiden sz ediyormu gibi yazyorum ister istemez.
Bence bunun zor bir tirad olmasnn nedeni, Hamlet'in kendisinin
iinde bulunduu ikilemden kmasn salayacak ipucuna sahip ol
mamasdr, nk bu ipucu Hamlet'in durumunun deimesinde yat
* Hamlet, ev. Can Ycel, Adam Yaynlar, 1992.
maktadr. Shakespeare bu ipucuna sahipti, ama Hamlet Shakespere'in oyununu seyredemezdi.

Oyuna bu adan baklrsa Hamlet'in Ophelia'ya olan tutumundaki
deiiklik ve ona kar acmaszl yle yorumlanabilir: Hamlet ar
tk blnm ve Ophelia'ya devredilmi olan kendi diil esini insaf
szca reddetmektedir; bu arada istemedii eril esi btn kiiliini
igal etmeye balamtr. Ophelia'ya kar acmaszl, Hamlet'in
kendi blnm diil esini terk etme konusundaki isteksizliini
gsteriyor olabilir.
O halde Hamlet'e iinde bulunduu ikilemin doasn gsterebile
cek olan ey (eer okuyabilse ya da sahnede izleyebilseydi) oyunun
kendisiydi. Oyun iindeki oyun bunu yapmay baaramad; bence bu
oyunu Hamlet, trajedinin meydan okuduu eril esini (ki trajedi de
bu eril eyle i ie dokunmutur) hayata geirmek amacyla sahne
lenmiti.
Shakespeare'in kendisinde de grlen bu ikilemin sonelerinin ie
riinin ardndaki sorunu oluturduu sylenebilir. Ama bunu syle
mek, sonelerin esas zelliini, yani iiri grmezden gelmek, hatta ii
re hakaret etmek demek olur. Gerekten de profesr L. C. Knights'n
(1946) srarla zerinde durduu gibi, oyun kiileri sanki tarihte ger
ekten yaam kiilermi gibi ele alndnda oyunlardaki iir kolay
ca unutulabilmektedir.
ZET
1. Baz erkek ve kadnlarda bu eril ve diil eler asndan yaa

nan zlmenin ve kiiliklerinin bu temeller zerinde kurulmu olan
paralarnn nemini yeni fark etmi olmamn almalarm iin ya
ratt sonular inceledim.
2. Birbirinden yapay olarak koparlm eril ve diil eleri ele alp
u sonuca vardm: u an iin nesnelerle ilikili itkiler (ve bunun edil
gen ats) bence eril eyle balantldr; nesne ilikisi balamnda
diil enin zelliinin ise zdelik olduu, bunun da ocua nce bir
var olma temeli, daha sonra da kendilik duygusu iin bir temel sundu
u kansndaym. Ama var olma deneyiminin temelini burada, yani
annenin sunduu zel nitelie (ki annenin diil enin ilk ileyiine
imkn tanyp tanmamas buna baldr) duyulan mutlak bamllkta
arayabileceimiz sonucuna vardm. yle yazmm: "yleyse ben

ileyii tarafndan kapsanp kataloglanmam, deneyimlenmemi ve
nihayet yorumlanmam olgular iin 'id' szcn kullanmann bir
anlam yok (Winnicott, 1962).
imdi de unu sylemek istiyorum: "Yapma ve yaplma, bunlar
olma'dan sonra gelir. nce olma gelir."
A L M A H A K K I N D A EK N O T
alma, olan ve kzlardaki eril eden kaynaklanr. Bu durumda orta

ya u soru kar: Olan ve kzlardaki diil e asndan buna tekabl
eden nedir? Bunun cevab da yle verilebilir: Bu e asndan birey
annesinin konumunu, oturduu yeri ya da giysilerini gasp eder, bylece de annesinden arzu uyandncl ve batan kancl alm olur.
Nesne Kullanm ve
zdelemeler Yoluyla liki Kurma1
Bu blmde nesne kullanm dncesini tartmaya sokmak istiyo

rum. Bununla balantl olan nesnelerle iliki kurma konusunu san
rm yeterince ele aldk. Oysa nesne kullanm dncesi bu kadar in
celenmemitir, hatta ayr bir almann konusu bile olmam olabilir.
Bir nesnenin kullanmyla ilgili bu alma klinik deneyimlerim
den kaynaklanyor ve bana zg olan gelime izgisinde yer alyor.
Tabii ki dncelerimin gelime biiminin bakalar tarafndan izlen
diini varsayamam, ama ortaya bir dnce silsilesinin km oldu
una iaret etmek isterim; bu silsilede bir dzen grlebiliyorsa bu
benim almalarmn evrimlemesi sayesindedir.
Bu blmde syleceklerim son derece basit. Bunlar kendi psikanalitik deneyimimden kaynaklanyor olsalar da yirmi yl nce psikanalitik deneyimlerimden yola karak bunlar syleyemezdim, nk
o zaman anlatmak istediim aktarm hareketlerini mmkn klacak
teknie sahip deildim. rnein, aktarmn hastann psikanalitik tek
nie ve ortama duyduu gvenin artmasyla birlikte doal olarak orta
ya kmasn beklemeyi ve bu doal sreci yorumlar yaparak boz
maktan kanmay ancak son yllarda baarabildim. Burada yorumun
kendisinden deil, yorum yapmaktan sz ettiim fark edilecektir.
Kendi yorum yapma ihtiyacm yznden belli bir snflandrma kate
gorisindeki hastalarda olabilecek ne ok derin deiimi nlediimi ya
da geciktirdiimi dndke dehete dyorum. Biz beklemeyi bir
1.
8 u blm N ew York Psikanaliz Demei'nde 12 Kasm 1968'de sunulan ve
International Journal o f Psycho-Analysis't e (50. Say, 1969) yaymlanan bildiriyi

temel almaktadr.
renebilsek hasta gerekli kavraya kendi yaratcln kullanarak

ulaacak, bundan da byk bir sevin duyacaktr; ben artk bu sevin
ten eskiden zekice bir yorum yaptm zaman duyduumdan daha b
yk bir keyif alyorum. Galiba artk daha ok, hastaya kendi kavray
gcmn snrlarn gsterebilmek iin yorum yapyorum. Buradaki
ilke u: Cevaplar hastadadr ve sadece hastadadr. Biz hastaya bilineni
kuatma ya da bilinenin farkna vanp bunu kabul etme imknn ya
verebiliyoruzdur ya da veremiyoruzdur.
Analistin yapmas gereken ve analizi kendini analizden ayran yo
rum almas bunun karsnda yer alr. Analistin yapt bu yorumun
bir etkisi olabilmesi iin hastann analisti znel olgular alannn d
na yerletirme yeteneiyle ilikilendirilmesi gerekir. O zaman iin
iine hastann analisti kullanma yetenei girer ki bu yaznn konusu
da budur. Bir ocuu beslerken olduu gibi bir eyler retirken de
nesneleri kullanma kapasitesinin varl pek sorgulanmadan kabul
edilir, ama bizim yaptmz almalarda nesneleri kullanma kapasi
tesinin gelimesi ve yerlemesiyle ilgilenmemiz ve hastann nesneleri
kullanma konusunda bir yeteneksizlii varsa bunu fark etmemiz zo
runludur.
Gerek izofrenik durumlar kavramak iin gerekli ipularn sa
layan hassas olgular gzlemleme ansn ancak snr durumdaki va
kalarn analizi srasnda yakalayabiliriz. "Snr durumdaki vaka" teri
miyle, hastann rahatszlnn znn psikotik olduu, ama temel
psikotik endie kaba bir ekilde yzeye kmaya altnda hastann
her zaman psikonevroz ya da psikosomatik bozukluk belirtileri gste
rebilmesine yetecek kadar psikonrotik rgtlenmeye sahip olduu
vakalar kastediyorum. Bu tr vakalarda psikanalist hastann (deli de
il de) psikonevrotik olma ve bir psikonevrotik olarak tedavi edilme
ihtiyacna yllarca gz yumabilir. Analiz iyi gider ve herkes halinden
memnundur. Tek sprun, analizin hibir zaman bitmemesidir. Bir e
kilde sona erdirilebilir, hatta hasta analizi bitirmek ve analistine olan
kran duygusunu ifade edebilmek amacyla psikonevrotik bir sahte
kendilii bile seferber edebilir. Ama aslnda hasta temeldeki (psiko
tik) durumda hibir deiiklik olmadnn, analistiyle ibirlii iinde
bir baarszlk yaratmay baardklarnn farkndadr. Hem hasta hem
de analist bunun farkndaysa bu baarszlk bile nemli bir ey olabi
lir. Hasta yalanm ve kaza ya da hastalk yznden lme olasl
artmtr, bu yzden de ihtihadan kanlabilir. Dahas, devam ettii
NESNE KULLANIMI I 113
srece elenceli olmutur. Psikanaliz bir hayat tarz olabilseydi o za

man bu tr bir tedavinin sz konusu hayat tarznn yapmas beklenen
eyi yapt sylenebilirdi. Ama psikanaliz bir hayat tarz deildir.
Hepimiz hastalarmzn bizimle ilerini bitirip bizi unutmalarn ve
esas anlaml terapinin hayatn kendisi olduunu fark etmelerini bekle
riz. Snr durumdaki vakalarla ilgili yazlar yazsak da oradaki delilii
kefedip onunla yzleemediimizde iten ie rahatsz oluruz. Snf
landrma hakkndaki bir yazmda bu konuyu daha geni bir biimde
ele almaya almtm (Winnicott, 1959-64).
Nesne ilikisi ile nesne kullanm arasndaki farkla ilgili kendi g
rm anlatmak iin galiba biraz daha zaman ayrmam gerekiyor.
Nesne ilikisinde zne kendilikte belli deiiklikler, yatrm (kateksis) terimini icat etmemize yol aan trden deiiklikler olmasna izin
verir. Nesne anlaml hale gelmitir. Yanstma mekanizmalar ve z
delemeler ilemektedir ve zne duyguyla zenginlese de kendisin
den bir para nesnede bulunduu lde eksilmitir. Bu deiikliklere
heyecanlanma ynnde, orgazmn ilevsel doruu ynnde (hafif de
olsa) fiziksel bir hareketlenme elik eder. (Burada iliki kurmann
apraz zdelemelerle balantl ynnden zellikle sz etmiyorum;
bu konuda bkz. s.159. Bu yn bu yazda ele aldm geliim evresin
den, yani kendine yeterlilikten ve znel nesnelerle iliki kurmaktan
nesne kullanm alanna geiten nceki deil sonraki bir evreye ait
olduundan burada ele alnmyor.)
Nesne ilikisi, tecrit edilmi bir birim olarak zneye ait bir dene
yimdir (Winnicott, 1958b, 1963a). Ama bir nesne kullanmndan sz
ederken, nesne ilikisinin varln batan kabul edip buna nesnenin
doas ve davranyla ilgili yeni zellikler ekliyorum. rnein, nes
nenin kullanlabilmesi iin bir yanstmalar yn deil, ortak gerek
liin paras olma anlamnda gerek olmas zorunludur. liki kurma
ile kullanma arasndaki o muazzam farklln kayna bence budur.
Eer bu konuda haklysam bundan u sonu kar: Analistler iin
iliki kurma konusunu tartmak kullanma konusunu tartmaktan ok
daha kolaydr, nk iliki kurma zneye ait bir olgu olarak incelene
bilir ve psikanaliz daima (evreyi yanstma mekanizmalar asndan
ele alabildii zamanlar dnda) evreyle ilgili btn faktrleri bir ke
nara brakabilmekten holanr. Ama kullanm incelerken bundan ka
yoktur: Analist bir yanstma olarak deil, kendi bana bir ey ola
rak nesnenin doasm hesaba katmak zorundadr.
imdilik meseleyi bu noktada brakalm: liki kurma bireysel z

ne asndan tarif edilebilir, ama nesnenin bamsz varoluu, orada
her zaman bulunmu olma zellii kabul edilmedike kullanm tarif
edilemez. Gei olgular adn verdiim olgular hakkndaki al
mamda dikkat ekmeye alm olduum alana bakarken tam da bu
sorunlarla ilgilendiimizi greceksiniz.
Ama bu deiiklik otomatik olarak, salt olgunlama sreci saye
sinde ortaya kmaz. Beni ite bu ayrnt ilgilendiriyor.
Klinik adan meme emen iki bebei alalm. Meme ile bebek (be
bek iin) henz ayr olgular haline gelmedikleri iin bebeklerden biri
kendinden besleniyor. Dieri ise ben olmayan bir kaynaktan, misille
mede bulunmad srece bebek zerinde etkisi olmayan, daha ihmal
edilebilir bir nesneden besleniyor. Tpk analistler gibi anneler de iyi
olabildikleri gibi yeterince iyi olmayabilirler de; bazlar bebei iliki
kurmadan kullanmaya tayabilirken bazlar tayamaz.
Burada tekrar hatrlatmak isterim: Gei nesneleri ve olgular kav
ramnn temel zellii (benim konuyu ele alm asndan) p a r a d o k s
v e p a ra d o k su n kabu l ed ilm e sid ir: Bebek nesneyi yaratr, ama nesne
zaten orada yaratlmay ve duygu yatrlm bir nesne haline gelmeyi
beklemektedir. Gei olgularnn bu ynne dikkat ekmek iin unu
iddia etmitim: Oyunun kural gerei bebei "bunu sen mi yarattn,
yoksa buldun mu?" sorusuna cevap vermeye asla zorlamayacamz
hepimiz biliriz.
imdi dorudan tezimi ifade etmeye geebilirim. Sanki buraya
varmaktan korkuyorum, sanki tezi ifade edersem bu yaz da amacn
yitirir diye korkuyorum; nk tez ok basit.
znenin bir nesneyi kullanabilmesi iin nesneleri kullanma k a p a
site sin i gelitirmi olmas gerekir. Bu, gereklik ilkesine gemenin
bir parasdr.
Bu kapasitenin doutan geldii sylenemedii gibi bireyde mut
laka geliecei de sylenemez. Bir nesneyi kullanma kapasitesinin
geliimi, olgunlama srecinin zneye belli imknlar sunan evreye
bal bir ey olmasnn bir dier rneidir.2
2.
Uluslararas Psikanaliz Ktphanesi'nde kitabmn ad olarak The Maturational Processes and the Facilitating Environment' (1965; Olgunlama Sreci ve Ko
laylatrc Ortam) seerek Edinburgh Kongresi'nde Dr. Phyllis Greenacre'dan
(1960) ne kadar etkilendiimi gstermek istemitim. Kitaba bunu belirten bir not
koymay beceremedim maalesef.
Silsilenin banda nesne ilikisinin, sonunda da nesne kullanm

nn olduu sylenebilir; ama ikisinin arasnda belki de insann gelii
mindeki en zor ey, tedavi edilmesi gereken btn ilk baarszlklarn
en usandrcs bulunur. liki kurma ile kullanma arasndaki bu ey,
znenin nesneyi kendi tmgl denetim alannn dna yerletirme
sidir; yani znenin nesneyi yanstma rn bir varlk olarak deil d
sal bir olgu olarak, daha dorusu kendi bana bir varlk olarak algla
masdr.3
Bu deiim (iliki kurmadan kullanmaya gei) znenin nesneyi
yok ettii anlamna gelir. Bir tatlsu filozofu buradan hareketle uygu
lamada nesne kullanm diye bir ey olmadn iddia edebilir: Eer
nesne dsalsa o zaman zne tarafndan yok ediliyor demektir. Filozof
havuzundan kp da hastayla ilgilenmeye tenezzl ederse bir ara ko
num olduunu grecektir. Bir baka deyile, "zne nesneyle iliki ku
rald an sonra (nesne dsallatka) "zne nesneyi yok eder"in geldi
ini, ondan sonra da "nesne znenin yok etme abalarna ramen h a
y a tta k a lr "m gelebileceini grecektir. Ama nesne hayatta kalabilir
de kalmayabilir de. Bylece nesne ilikisi kuram yeni bir zellik ka
zanm olur. zne nesneye "Seni yok ettim," der, ama nesne oradadr
ve mesaj alabilmektedir. Bundan sonra zne yle der: "Merhaba
nesne!" "Seni yok ettim." "Seni seviyorum." "Seni yok etmeme ra
men hayatta kaldn iin benim iin deerlisin." "Seni bir yandan se
verken bir yandan da (bilind) fa n te z im d e durmadan yok ediyo
rum." Burada birey iin fantezi balar. zne hayatta kalm olan nes
neyi artk kullanabilmektedir. una dikkat ekmek gerekir ki znenin
nesneyi yok etmesinin nedeni sadece nesnenin tmgl denetim ala
nnn dna yerletirilmi olmas deildir. Bunu tersinden sylemek,
yani nesneyi znenin tmgl denetim alannn dna yerletiren e
yin nesnenin yok edilmesi olduunu belirtmek de ayn lde nemli
dir. Nesne bu yollarla zerkleip kendi hayatna sahip olmaya balar
ve (eer hayatta kalrsa) sahip olduu zelliklere gre zneye katk
larda bulunur.
Bir baka deyile, nesnenin hayatta kalmas sayesinde zne artk
nesnelerden oluan bir dnya iinde yaamaya balayabilir ve byle
ce birok ey kazanmaya aday hale gelir; ama bunun bedeli bilind
3.
Bu noktay anlamama W. Clifford M. Scott yardmc oldu (kiisel yazma,
yaklak 1940).
O Y U N VE G E R E K LK I 116
fantezide nesne ilikisiyle balantl olarak sregiden yok etme faali

yetinin kabul edilmesiyle denmek zorundadr.
Tekrar edeceim. Bu, duygusal byme srecinin ilk aamalarn
daki bireyin ancak, o srada gerek olduu iin yok edilme, yok edil
dii (yok edilebilir ve feda edilebilir olduu) iin gerek olma sreci
iinde bulunan duygu yatrlm nesnelerin gerekten hayatta kalmas
sayesinde ulaabildii bir konumdur.
Bu aamaya ulaldktan sonra yanstma mekanizmalar o ra d a
o la n e y in f a r k e d ilm e si edimine yardm ederler, ama n esn en in o ra d a
o lm a sn n n ed en i onlar deildir. Bence bu, d gereklii yalnzca bi
reyin yanstma mekanizmalar asndan kavrama eiliminde olan ku
ramdan nemli bir koputur.
Sylemek istediklerimin neredeyse tamamn sylemi durumda
ym. Ama tamamn deil, nk znenin (znel deil nesnel olarak
alglanan) nesneyle arasndaki ilikide ilk itkinin ykc olmasn sor
gusuz sualsiz kabullenmem mmkn deil. (Daha nce ihmal edilebi
lir diye nitelendirip biraz mulak brakarak okura o noktada bir ey
hayal etme ans vermeye almtm.)
Bu tezdeki merkezi varsaym udur: zne znel nesneyi (yanst
ma malzemesini) yok etmese de, nesne nesnel olarak algland,
zerk olduu ve "ortak" gereklie ait olduu srece ykclk temel
bir zellik haline gelir. Tezimin, en azndan benim iin, g taraf budur ite.
Gereklik ilkesinin fke ve tepkisel ykclk iindeki bireyle ilgili
bir ey olduu genelde anlalmtr, ama benim tezim ykcln,
nesneyi kendiliin dna yerletirerek, gerekliin olumasnda bir
rol oynaddr. Bunun olabilmesi iin elverili koullar gerekir.
Bu, gereklik ilkesini saldr durumunda incelemekle ilgili bir me
seledir. Yanstma mekanizmalarnn znenin nesneyi idrak etmesini
salad deiimden haberdarz. Ama bu, znenin yanstma meka
nizmalarnn ileyii yznden nesnenin zne iin var olduunu iddia
etmek demek deildir. Gzlemci en bata ayn anda her iki dnceye
de uygulanabilirmi gibi grnen szckler kullanr, ama yakndan
incelediimizde bu iki dncenin hibir biimde zde saylamaya
can grrz. Bu almay ynlendirmek istediimiz yer de tam bu
ras ite.
Gelimenin burada incelenen noktasnda zne dsalln kendisi
ni bulma anlamnda nesneyi yaratmaktadr; bu deneyimin nesnenin
hayatta kalma kapasitesine bal olduunu da eklemek gerekir. (Bu

balamda "hayatta kalmak", "misillemede bulunmamak" anlamna
gelir.) Btn bunlar bir analiz srasnda yaanyorsa, o zaman analist,
analiz teknii ve analiz ortam hastann ykc saldrlar karsnda
hayatta kalma ya da kalamama durumuna girerler. Bu ykc faaliyet,
hastann analisti tmgl denetim alannn dna, yani dnyaya yer
letirme abasdr. Azami ykclk (ve buna kar nesnenin korunmaszl) deneyimi yaanmakszn zne analisti hibir zaman dar yerletiremez, bu yzden de yaad ey analisti kendi parasnn bir
yansmas olarak kullanarak kendi kendini analiz etmekten teye asla
geemez. Beslenme asndan da hasta o srada sadece kendinden bes
lenebilir ve serpilmek iin memeyi kullanamaz. Hatta hasta analiz de
neyiminden holanabilir bile, ama temelde deimez.
Eer analist znel bir olguysa, o zaman k nasl olacak? Burada,
kty hesaba katan bir nermeye daha gerek vardr.4
Psikanaliz pratiinde bu alanda ortaya derin ve olumlu deiiklik
ler kabilir. Bu deiiklikler yorum almasna deil, analistin sald
rlar karsnda hayatta kalmasna baldrlar; bu da misilleme kar
snda niteliksel bir deiim gstermeme fikrini ierir ve gerektirir.
Analistin bu saldrlara tahamml etmesi ok g olabilir,5 zellikle
de sanr dzeyinde ya da manipulasyon yoluyla ifade edildiklerinde
analistin teknik anlamda kt eyler yapmasna yol aabilirler. (Ben
bu tr durumlara tek nemli eyin gvenilirlik olduu anlarda gveni
lirliini yitirme diyorum, tpk hayatta kalmay hem canl kalma hem
de misilleme niteliinin olmay anlamnda kullanmam gibi.)
Analistin cam yorum yapmak ister, ama bu sreci bozabilir ve
hastaya bir tr kendi kendini savunma gibi, analistin hastann saldr
sn savuturma yolu gibi grnebilir. Bu evre geene kadar bekleyip
olup biteni hastayla sonra tartmak daha iyidir. Bu tabii ki gayet me
ru bir eydir, nk insann bir analist olarak kendi ihtiyalan vardr;
ama bu noktada szel yorum temel zellik deildir ve belli tehlikeler
getirir. Temel zellik, analistin hayatta kalmas ve psikanaliz teknii
nin bozulmamasdr. Dnsenize bu tr bir alma yapld sralar
da analistin gerekten lmesi ne kadar travmatik bir ey olurdu; ama
4. Gei olgular alannda alan birinin bir sonraki grevi, sorunu k hesaba
katarak yeniden ifade etmektir.
5. Analist hastann bir tabanca tadn rendiinde, artk analiz yaplamaz
m gibi geliyor bana.
bu bile analistte misilleme ynnde bir tavr deiiklii olumas ka

dar kt bir ey deildir. Bunlar hastann gze almas gereken riskler
dir. Genellikle analist aktarmdaki bu evrelerden sa salim geer ve
her evreden sonra dln, sahne gerisinde duran bilind ykclk
la pekitirilmi olan sevgi biiminde alr.
Bana yle geliyor ki temelde nesnenin hayatta kalmasyla ilgili bir
geliim evresi olduu fikri saldrganln kkenleri hakkmdaki kura
m etkilemektedir. Birka gnlk bir bebein memeye haset duydu
unu sylemek bir ie yaramaz. Ama hangi evrede olursa olsun bebek
memeye (yanstma alannn dnda) dsal bir konum tanmaya bala
dnda, memenin yok edilmesi bir zellik haline gelmi demektir.
Gerek yok etme itkisini kastediyorum. Annenin yapt nemli iler
den biri, bebei ileride sk sk karlaaca bir eyin, yani nesnenin
saldr sonras hayatta kalmasnn ilk rneiyle tantrmaktr. ocu
un geliim sreci iindeki doru an bu andr; nk ocuk grece za
yftr, bu yzden de nesnenin saldrdan sonra hayatta kalmas olduk
a kolaydr. Yine de ustalk isteyen bir itir bu; annenin bebek kendi
sini srdnda ve cann yaktnda ahlak tepkiler vermesi ok ko
laydr.6 Tabii ki bu "meme" laflan iin jargon ksm. Burada gelime
ve ynetme alannn tamam sz konusu ve bu alanda annenin ocu
un ihtiyalarna uyum gstermesi bamllkla balantl bir ey.
Her ne kadar ykm szcn kullanyorsam da, bu gerek yk
mn nesnenin hayatta kalmay baaramamasndan kaynakland g
rlecektir. Bu baarszlk olmakszn, ykm potansiyel halde kalr.
"Ykm" szcne, bebein yok etme itkisi yznden deil, nesne
nin hayatta kalmamaya eilimli olmas (bu ayn zamanda nitelik ve
tavr asndan deimesi anlamna da gelir) yznden ihtiya duyu
lur.
Bu blmde yaptm sunuta ortaya atlan bu bak tarz, saldr
ganln kkenleri konusuna yeni bir yaklam getirmeyi mmkn
klmaktadr, rnein, doutan gelen saldrganla, doutan gelen
btn dier eylerden daha fazla nem vermeye gerek yoktur. Kal
tmla geen dier her ey nasl bireylere gre deiiyorsa, phesiz
doutan gelen saldrganlk da nicel adan deiiklikler gsteriyor
olmaldr. Buna karlk, eitli yeni domu bebeklerin deneyimle
6.
in asl, bebek dili doacak olursa geliimi fena halde karmak bir hal a
ve memeye hibir zaman saldrda bulunmaya kalkmayabilir.
rinde, bu ok g evreden onlar geiren biri olup olmadna bal

olarak ortaya kan farkllklardan kaynaklanan deiiklikler ok b
yktr. Deneyim alanndaki bu tr deiiklikler gerekten de muaz
zam boyutlardadr. Dahas, bu evreyi salimen geiren bebekler klinik
olarak bu evreyi salimen geirmemi olanlara (bunlar iin saldrgan
lk tam olarak kuatlamayan bir ey ya da yalnzca bir saldn nesnesi
olma ynelimi eklinde alkonabilen bir eydir) gre daha saldrgan
olma eilimindedir.
Btn bunlar saldrganln kkenlerine ilikin kuramn yeniden
yazlmasn gerektirir, nk analistlerin bu konuda yazd eylerin
ou bu blmde tarttmz eyler dikkate alnmadan yazlmtr.
Ortodoks kuramda her zaman, saldrganln gereklik ilkesiyle kar
lamaya tepki olarak ortaya kt varsaylrken, burada dsallk ni
teliini yaratan ey ykc drtdr. Benim burada ortaya koyduum
tezin yaps iinde bu nerme merkezi konumdadr.
imdi bir an ilikiler hiyerarisi iinde bu saldr ve hayatta kalma
nn tam olarak nerede olduuna bakalm. Ortadan kaldrma bundan
daha ilkel bir eydir ve ok farkldr. Ortadan kaldrma "umut yok"
demektir; koullama refleksini tamamlayan hibir sonu olmad
iin nesneye yaplan yatrm zamanla zayflayp yok olur. te yan
dan, gereklik ilkesiyle karlamann rn olan fkeli saldn daha
karmak bir kavramdr ve benim burada varsaydm ykclktan da
ha ilerki bir tarihte ortaya kar. Benim sz ettiim nesne ykmnda
fke yoktur, aksine nesnenin hayatta kalmasndan duyulan bir sevin
olduu sylenebilir. Bu andan itibaren ya da bu evre sonucunda nesne
fantezide her zaman yok edilir. Bu "her zaman yok edilme" nitelii
hayatta kalan nesnenin gerekliinin hissedilmesine yol aar, duygu
tonunu glendirir ve nesne srekliliine katkda bulunur. Nesne ar
tk kullanlabilmektedir.
Bu blm kullanm hakknda bir notla bitirmek isterim. "Kullan
ma" derken "smr"y kastetmiyorum. Biz analist olarak kullanl
mann nasl bir ey olduunu biliriz; bu da, isterse yllarca sonra olsun
tedavinin sonunu grebildiimiz anlamna gelir. Hastalarmzn ou
bize bu sorunlar oktan halletmi olarak gelirler; yani nesneleri kul
lanabilmektedirler ve tpk daha nce ana babalarn, kardelerini ve
evlerini kullanm olduklar gibi bizi ve analizi kullanabilmektedirler.
Ama bizi kullanma kapasitesini kendilerine verebilmemize ihtiya
duyan birok hasta vardr. Onlar iin analizin grevi budur. Bu tr
hastalarn ihtiyalarn karlarken, burada hastalarn ykcl kar

snda hayatta kalmamz hakknda sylediim'eyleri bilmemiz gere
kir. Ya bilindmda analistin yok edildii bir sahne arkas hazrlanr
ve biz buna ramen hayatta kalrz ya da bitmek bilmeyen o analizler
den biriyle kar karya kalrz.
ZET
Nesne ilikisi znenin deneyimi asndan tarif edilebilir. Nesne kul

lanmnn tarifi ise nesnenin doasnn ele alnmasn gerektirir. Ben
burada nesneyi kullanma kapasitesinin nesnelerle iliki kurma kapasi
tesinden bence neden daha karmak olduunu tartmaya sunuyo
rum. znel bir nesneyle de iliki kurulabilir, ama kullanm nesnenin
d gerekliin bir paras olduunu ima eder.
yle bir silsile gzlemlenebilir: (1) zne nesneyle ilik i kurar.
(2) Nesne zne tarafndan dnyaya yerletirilmek yerine kefedilme
sreci iindedir. (3) zne nesneyi y o k e d e r. (4) Nesne ykcla ra
men hayatta kalr. (5) zne nesneyi k u lla n a b ilm e k te d ir.
Nesne her zaman yok edilmektedir. Bu ykclk gefek bir nesne
yi, yani znenin tmgl denetim alan dndaki nesneyi sevmenin
bilindndaki sahne arkas haline gelir.
Bu sorunun incelenmesi ykcln pozitif bir deeri olduunu be
lirtmeyi gerektirir. Bu ykclk ve nesnenin buna ramen hayatta kal
mas nesneyi, znenin yanstmaya dayanan zihinsel mekanizmalar
nn kurduu nesneler alannn dna yerletirir. Bu ekilde znenin
kullanabilecei, zneye ben d malzemeyle geri besleme yapabilen
bir ortak gereklik dnyas yaratlr.
Kltrel Deneyimin Yeri1
Saysz dnyann deniz kysnda

ocuklar oynuyor.
Tagore
Bu blmde Britanya Psikanaliz Dernei'nin Freud'un almalarnn

standart basnnn tamamlanmas dolaysyla dzenledii toplantda
(Londra, 8 Ekim 1966) ksaca ifade ettiim temay gelitirmek istiyo
rum. James Strachey'yi vmeye altm o konumada yle demi
tim:
"Freud zihnin topografyasn karrken kltrel eylerle ilgili de
neyime yer ayrmamt. ruhsal gereklie yeni bir deer yklemi
ti, buradan hareketle aktel ve gerekten dsal olan eyler de yeni bir
deere sahip olmulard. Freud kltrel deneyimin anlaml olduu bir
yere giden yolu iaret etmek iin 'yceltme' szcn kullanmt,
ama galiba bize kltrel deneyimin zihnin iinde nerede olduunu
syleyecek kadar ileri gitmemiti."
imdi bu fikri geniletip eletirel olarak incelenebilecek pozitif bir
nerme haline getirmeye alacam.
Yukarda Tagore'dan yaptm alnt her zaman ilgimi ekmitir.
Yeniyetmeliimde ne anlama geldii konusunda hibir fikrim yoktu,
ama iimde yer etti ve etkisi bugne dek srd.
lk kez Freud'cu olduumda bunun ne anlama geldiini b iliy o r
d u m . Deniz ve ky erkek ile kadn arasndaki saysz birlemeyi tem
sil ediyordu; bu birlemenin rn olan ocuk ise kendisi de bir yeti
kin ya da bir ebeveyn olmadan nce ksa bir an yayordu. Bilind
simgecilii aratran biri olarak, denizin anne olduunu ve ocuun
deniz kysna doduunu b iliy o rd u m (insan hep b ilir). Bebekler de
fi lk olarak International Journal of Psycho-Analysis'de (48. cilt, 3. Blm,
1967) yaymlanmtr.
nizden kp karaya tkrlrler, balinadan kan Yunus peygamber

gibi. Yani deniz kys annenin ocuk doduktan sonraki bedeniydi ve
anne ile artk yaayabilir durumdaki bebek birbirlerini tanmaya ba
lamlard.
Sonra burada ebeveyn-bebek ilikisine dair karmak bir kavram
kullanldn, oysa anneninkinden ya da olaya darda bakannkinden farkl, bebee zg ve karmak olmayan bir bak as da olabi
leceini ve bu bak asn inceleyerek ok ey kazanabileceimizi
grmeye baladm. Zihnim uzun bir sre bir bilmeme durumu iinde
kald ve bu durum zamanla kristalize olarak gei olgularyla ilgili
formlasyonuma dnt. Arada geen srede "zihinsel temsiller"
kavram ile oynadm ve bu temsilleri insann iinde olduu dnlen
kiisel ruhsal gereklikteki nesneler ve olgular asndan tarif etmeye
altm; ayn zamanda zihindeki ie ve da yanstma mekanizmalar
nn etkilerini aratrdm. Ama fark ettim ki o yu n a sln d a n e i ru h sal
g e re k lik le ne d e d g ere k lik le ilg ili b ir m e seled ir.
u anda bu blmn konusuna ve u soruya gelmi durumdaym:

"Yalnz Kal
ma Kapasitesi" (1958b) adl yazmda burada ifade ettiim dnceye
epeyce yaklam, ocuun balangta ancak yannda biri varken
yalnz olduunu sylemitim. Ama bu yazda ocuk ile yanndaki ara
snda gerekleen bu ilikideki ortak zemin fikrini gelitirmemitim.
Hastalarm (zellikle de aktarm ya da aktarm ryalarnda ilk ev
relere gerileyip baml olduklarnda) bana bu "oyun nerededir?" so
rusunun cevabn nasl bulacam rettiler. imdi psikanalitik al
malarmdan rendiklerimi kuramsal bir nerme halinde younlatr
mak istiyorum.
O yu n ne i e rid e ne d e d a rd a y sa , o za m a n n e re d e d ir?
Bir bebein bir gei nesnesini, yani sahip olduu ilk ben olmayan
eyi kullandna tanklk ettiimizde, ocuun hem ilk kez simge
kullanna hem de ilk oyun deneyimine tanklk ettiimizi ileri sr
mtm. Gei olgularyla ilgili formlasyonumun temel zelliklerin
den birisi, bebee asla u soruyu sormayacamz konusunda anla
mamzdr: Bu nesneyi sen mi yarattn, yoksa onu kullanma hazr bir
halde etraftan m buldun? Yani, gei olgular ve nesnelerinin temel
zelliklerinden biri, bizim onlar gzlerken takndmz tutumdaki
bir niteliktir.
Nesne, bebek ile annenin (ya da annenin bir parasnn) birliinin
KLTREL DENEYMN YER I 123
simgesidir. Bu simgenin yeri belirlenebilir. Annenin (bebein zihnin

de) bebekle kaynamlktan, tasarlanmaktan ok alglanmas gereken
bir nesne olarak deneyimlenmeye getii zaman ve yerdedir simge.
Nesne kullanm artk ayrlm olan iki eyin, yani bebekle annenin
a y r o lm a du ru m la rn n za m a n ve m e k n d a k i b a la n g n o k ta sn d a k i
birliini simgeler.2
Bu dnceyi ele almaya balar balamaz bir glkle kar kar
ya kalrz: Nesnenin bebek tarafndan kullanm bir eye dnyorsa
(yani beyinsiz domu bir bebekte bile bulunabilecek bir faaliyetten
te bir eyse), o zaman bebein zihninde ya da kiisel ruhsal gerekli
inde nesnenin bir imgesinin kurulmaya balanmas gerektiini var
saymak zorundayz. Ama i dnyadaki zihinsel temsili ya da imagoyu
canl tutan ey, artk ayr bir ey olarak alglanan dsal ve gerek an
neyle onun ocuk bakm tekniinin salad destektir.
Bunu, zaman faktrne hak ettii arl tanyacak biimde for
mle etmenin belki yarar olabilir. Annenin var olduu hissi x dakika
srer. Eer anne x dakikadan fazla uzakta kalrsa annenin imagosu so
lar ve onunla birlikte bebein birlik simgesini kullanma kapasitesi de
biter. Bebek skntya girer, ama bu sknt ksa bir srede o n a rlr
nk anne x + y dakikada dner; x + y dakika iinde bebek deime
mitir. Ama x + y + z dakika sonra bebek tra v m a y a girer; x + y + z da
kika sonra annenin dnmesi bebein durumundaki bu deimeyi
onarmaz. Travma bebein hayat srekliliinde bir kopu yaadn
ima eder; artk o "dnlmesi imknsz endie"nin tekrarna ya da
tam olarak gelimemi ben yapsnn zlmesi sonucu ortaya kan
akut karkla geri dnme tehlikesine kar ilkel savunma mekaniz
malar rgtlenmi durumdadr.
Bebeklerin ok byk ounluunun x + y + z dakika sren bir
mahrumiyeti asla yaamadklarn varsaymak zorundayz. Bu da o
cuklarn ounun hayata atlrken yanlarna, delirme deneyiminden
gelen bilgiyi almadklar anlamna gelir. Delilik burada, k iise l b ir v a
ro lu s rek lili in in yaand srada var olan ne varsa hepsinin k o p
m a s anlamnda kullanlyor. Bebek x + y + z dakika sren bir mahru
miyeti "atlattktan" sonra, sonsuza kadar k iise l b a la n g c y la s re k li
li in i salayabilecek kkten mahrum kalarak her eye yeniden bala
2. Nesne kullanmndan sz ederek meseleyi basitletirmek gerekiyor, ama z
gn yazmn bal "Gei Nesneleri ve Gei Olgularyd (1951).
mak zorunda kalr. Bu da bir bellek sisteminin var olduunu ve anla

rn rgtlendiini ima eder.
Buna karlk bebekler x + y + z dereceli mahrumiyetin etkilerin
den annenin belli blgelerde younlaan ve ben yapsn onaran
martmalar sayesinde kurtulurlar. Ben yapsnn bu ekilde onarlmas
bebein bir birlik simgesi kullanma kapasitesini yeniden kurar; bylece bebek bir kere daha ayrla izin verebilecek, hatta ayrlktan yarar
lanabilecek hale gelir. te benin incelemek istediim yer buras, yani
bir ayrlktan ok bir birlik biimi olan ayrlk. 3
Krkl yllarn balarnda, bu dncelerin bende gelimekte oldu
u evrenin nemli bir annda, Marion Milner sayesinde (onunla yapt
mz bir sohbet srasnda) iki perdenin birbirine deen kenarlar ya
da birbirinin nne yerletirilmi iki testinin yzeyleri arasndaki et
kileimin ne kadar nemli olduunu anlayabildim (kr. Milner, 1969).
Burada tarif ettiim olgularn bir doruk noktas olmadna dikkat
edilmeli. Bu onlar, igdlerden destek alan, iddetli heyecan unsu
runun nemli bir rol oynad ve tatminlerin dorukla sk skya ba
lantl olduu olgulardan ayrr.
Ama var olduunu varsaydm alanda bir gereklii olan bu olgu
lar, nesnelerle iliki kurma deneyimiyle balantldrlar. Anlaml ya
da yakn temas srasnda, rnein iki insan birbirlerine k oldukla
rnda ortaya kan "elektrik" dnlebilir burada. Oyun alannn bu
olgular, kiinin kendi bedeninin ileyiiyle ya da evre koullaryla
balantl olgularn grece basmakalplnn tersine sonsuz bir eit
lilie sahiptir.
gdsel deneyimlerin ve hayal krklna gsterilen tepkilerin
nemini hakl olarak vurgulayan psikanalistler, oyun ad verilen ve bir
doruk noktasna sahip olmayan bu deneyimlerin muazzam younlu
unu ayn aklk ve inanmlkla ortaya koymay baaramamlardr.
Biz psikonevrotik hastalktan ve igdsel yaamdan kaynaklanan en
dieyle balantl ben savunmalarndan yola ktmz iin, sal
3. Merrell Middlemore (1941) bebek bakan iftin i ie gemi tekniklerindeki
sonsuz zenginlii grmt. Benim burada ifade etmeye altm eye ok yakn
eyler sylyordu. Bebek ile anne arasnda var olabilen (ki var olmayabilir de) bu
bedensel iliki alannda gzlemleyip yararlanabileceimiz birok malzeme vardr;
zellikle de gzlemlerimizi (ister dorudan ister analiz srasnda yaptmz gzlem
ler olsun) yaparken yalnzca tatmin ya da hayal krkl vs. ieren oral erotizm a
sndan dnmyorsak. Ayrca bkz. Hoffer (1949,1950).
ben savunmalarnn durumu asndan ele alma eilimindeyizdir. Bu

savunmalar ok kab vs. olmadklarnda biz buna salkl deriz. Ama
hastalk ya da hastaln yokluu dnda hayatn nasl bir ey olduu
nu tarif etmeye balayabileceimiz noktaya nadiren ulanz.
Yani hayatn kendisinin ne olduu sorusuyla uramamz gereki
yor daha. Psikotik hastalarmz bizi, dikkatimizi bu temel soruya y
neltmeye zorlarlar. Artk bir bebein var olmaya balamasn, hayatn
gerek olduunu hissetmesini, hayat yaamaya deer bulmasm sa
layan eyin igdsel tatmin olmadnn farkndayz. Aslnda ig
dsel tatminler iin banda ksmi ilevlerdir ve bireyde btnsel de
neyime ve gei olgular alannda yaanan deneyimlere ynelik sa
lam bir kapasite yoksa batan karma haline gelirler. Kendilik, ken
diliin igdy kullanmasndan nce gelmelidir; binici at onu nere
ye gtryorsa gitmemeli, onu ynlendirmelidir. Buffon'un szlerini
hatrlataym: "Le style est l'homme mme. Bir insandan sz edildi
inde ayn zamanda onun kltrel deneyimlerinin toplamndan da sz
edilir. Btn bir birim oluturur.
Kltrel deneyim terimini, "kltr szcn tanmlayabilece
imden pek emin olmakszn, gei olgular ve oyun dncesinin ge
niletilmi hali olarak kullandm. Burada vurgu gerekten de deneyim
szcnde. Kltr szcn kullanrken devralnm gelenei d
nyorum. nsanln ortak havuzu iinde bulunan bir eyi dn
yorum; bireyler ve insan gruplan buna katkda bulunabilirler ve bul
duklarmz koyabilecek bir yerimiz varsa hepimiz bundan bir eyler
alabiliriz.
Burada bir tr belgeleme yntemine bamllk sz konusu. p
hesiz ilk uygarlklarla ilgili birok ey kaybolmutur, ama szl gele
nein rn olan mitlerde insan kltrnn tarihinin alt bin yl bo
yunca aktarlabilmesini salayan bir kltrel havuz olduu sylenebi
lir. Tarihilerin nesnel olma konusunda sarf ettikleri btn abalara
ramen (asla nesnel olamazlar ama olmaya almaldrlar) mit yoluy
la aktarlan bu tarih gnmzde de srmektedir.
Sanrm kltr szcnn anlam konusunda hem neler bildiimi
hem de neler bilmediimi gstermeye yetecek kadar ey syledim.
Buna bal olarak ilgimi eken bir mesele daha var ki o da her trl
kltrel alanda gelenei temel almadan zgn olmann imknsz oldu
udur. te yandan kltre katkda bulunan hi kimse kasten yapt
alntlar dnda eskiyi tekrarlamaz ve kltr alanndaki affedilmez
gnah intihaldir. zgnlk ile yaratcln temeli olarak gelenein

kabul edilmesi arasndaki etkileim, ayrlk ile birlik arasndaki etki
leimin bir baka (ve ok heyecan verici) rneiymi gibi grnyor.
Bu konuyu, annenin bebeiyle zdelemi olduu iin onun ihti
yalarna son derece duyarl bir biimde uyum gstermesinin bireyin
geliimi asndan mmkn kld eitli kapasitelerin gelimeye
balad dnemde bebein yaad ilk deneyimlerle balantl ola
rak biraz daha izleyeceim. (Bebein ksa bir sre sonra karmak sa
vunmalarn rgtlenmesi srasnda ie yarayacak zihinsel mekaniz
malar edinmesinden nceki gelime evrelerinden sz ediyorum bura
da. Tekrarlayaym: nsan yavrusu derinlemesini salayacak olgunlu
a ulaabilmek iin ilk deneyimlerinden belli lde uzaklamak zo
rundadr.)
Bu kuram, psikonevrozun nedenleri ya da psikonevrotik hastala
rn tedavisi konusunda inandmz eyleri deitirmedii gibi, Freud'
un yapsal zihin kuramyla (ben, id ve stben) da atmaz. Ama "ha
yat nedir?" sorusuyla ilgili grmz deitirir. Hastanz iyileti
rebilir, ama onun yaamaya devam etmesini salayan eyin ne oldu
unu bilmeyebilirsiniz. Psikonevrotik bir hastaln olmaynn sa
lk anlamna gelebilse de hayat demek olmadn ak ak kabul et
memiz ok nemli. Srekli olarak yaama ile yaamama arasnda gi
dip, gelen psikotik hastalar bizi, aslnda sadece psikonevrotiklere de
il btn insanlara ait olan bu sorunla yzlemeye zorlarlar. Ben, izoid ya da snr durumdaki hastalar iin bir lm kalm meselesi olan
bu olgularn kltrel deneyimlerimizde de ortaya ktn iddia edi
yorum. nsanolunda kiisel varoluu aan sreklilii salayan ey i
te bu kltrel deneyimlerdir. Kltrel deneyimlerle oyun, henz ku
rall oyunlardan sz edildiini duymamlarn oyunu arasnda dolay
sz bir balant olduunu varsayyorum.
TEM EL TEZ
te temel tezim. unlar iddia ediyorum:

1. Kltrel deneyimin yerletii yer, birey ile evre (balarda nesne)
arasndaki potansiyel mekndadr. Ayn ey oyun oynama iin de
sylenebilir. Kltrel deneyim, ilk olarak oyunda tezahr eden ya
ratc yaamla balar.
2. Btn bireyler iin bu meknn kullanm biimi, bireyin varoluu

nun ilk evrelerinde gerekleen yaam deneyimleri tarafndan be
lirlenir.
3. Bebek en batan beri benin uzantlar ile ben olmayan arasndaki,
znel nesne ile nesnel olarak alglanan nesne arasndaki potansi
yel meknda azami younlukta deneyimler yaar. Bu potansiyel
mekn, orada benden baka bir ey olmamas ile tmgl deneti
min dnda kalan nesne ve olgular olmas arasndaki etkileimde
yer alr.
4. Burada her bebek kendine gre olumlu ya da olumsuz bir deneyim
yaar. Bamllk azami orandadr. Potansiyel mekn yalnzca be
bekteki gven duygusuyla ilikili olarak, yani anne figrnn ya da
evreye ait unsurlarn gvenilirliiyle ilikili olarak ortaya kar.
Burada gven, ie yanstlmakta olan gvenilirliin varlnn ka
ntdr.
5. Oyunu, sonra da bireyin kltrel hayatn inceleyebilmek iin, be
bek ile onun ihtiyalarna temelde ona duyduu sevgi yznden
uyum gsteren insani (dolaysyla da yanlabilir) anne figr ara
sndaki potansiyel meknn yazgsnn incelenmesi gerekir.
Bu alann ben rgtlenmesinin bir paras olarak ele alnmas ge
rekse bile, bunun bir beden beni olmad, yani bedenin ilevsel kalb
zerinde deil, beden deneyimleri zerinde kurulmu bir ben paras
olduu grlecektir. Bu deneyimler, iddetli heyecan iermeyen tr
den bir nesne ilikisiyle ya da ben ilikililii denebilecek bir eyle
balantldr ki orada srekliliin yerini yan yanala brakt syle
nebilir.
TEZN D E V A M I
Bu nerme, gelien kiinin zihinsel yaamnda hayati nemde bir alan

olarak ne kan ya da kmayan bu potansiyel alann yazgsnn ince
lenmesini zorunlu klar.
Anne tam bir uyum gsterme konumundan bunu kademe kademe
azaltma durumuna gemeyi baarrsa ne olur? Meselenin z budur
ve bu sorunun incelenmesi gerekir nk biz analistlerin baml ol
ma anlamnda gerileme gsteren hastalarla urarken kullandmz
teknii etkiler. Bu ynetim alanndaki ortalama iyi bir deneyimde (bu

deneyimler ok erken balar, sonra tekrar tekrar balar), bebek yarat
c oyundan youn, hatta strapl bir haz alr. nceden oluturulmu
hibir oyun yoktur, o yzden de her ey yaratcdr ve oyun oynama
nesne ilikisinin bir paras olsa da olup biten her ey bebek iin kii
seldir. Fiziksel her ey yaratc bir biimde ilenir, her eye bir ilk de
fa nitelii yklenir. "Yatrm" szcyle kastettiimin bu olduunu
sylememe bilmem gerek var m?
u anda Fairbaim'in (1941) ("tatmin aray"nn karsna koydu
u) "nesne aray" kavramnn alannda bulunduumun farkndaym.
Gzlemci sfatmzla oyundaki her eyin daha nce yaplm, daha
nce hissedilmi, daha nce koklanm olduunu, bebekle annenin
birliine dair zgl simgeler (gei nesneleri) ortaya ktnda da bu
nesnelerin yaratlm deil dardan alnm olduunu kaydederiz.
Ama b e b e k iin (anne doru koullar salayabilirse) hayatnn her
ayrnts yaratc yaamann bir rneidir. Her nesne "bulunmu" bir
nesnedir. Bebek kendisine frsat tanndnda yaratc bir biimde ya
amaya, zerlerinde ve sayelerinde yaratcln gsterecei nesnele
ri kullanmaya balar. Bebee bu frsat verilmezse, o zaman bebein
oyun oynayabilecei ya da kltrel deneyim yaayabilecei hibir
alan yok demektir; bunun sonucunda da kltrel mirasla hibir ba
lant kurulmaz ve kltr havuzuna hibir katkda bulunulmaz.
"Mahrum braklm ocuun" huzursuzluu herkese bilinir; bu
ocuk oyun oynamaktan acizdir ve kltrel alanda deneyim yaama
kapasitesinden yoksundur. Bu gzlem bizi, gvenilir kabul edilmi
ey kaybedildiinde mahrumiyetin nasl bir etkisi olduunu incele
meye gtrr. Erken bir evrede kaybn etkilerini incelemek de bu ara
blgeye, yani zne ile nesne arasndaki potansiyel mekna bakmam
z gerektirir. Gvenilirliin olmay ya da nesnenin kaybedilii o
cuk iin oyun alann kaybetmek, anlaml simgeyi kaybetmek demek
tir. Elverili koullarda potansiyel mekn bebein kendi yaratc ha
yal gcnn rnleriyle dolar. Elverisiz koullarda ise nesnelerin ya
ratc kullanmna rastlanmaz ya da rastlansa bile bu grece belirsiz
dir. Nesneleri yaratc bir biimde kullanma potansiyeline sahip olan
gerek kendiliin saklanmasyla boyun eici sahte kendiliin nasl or
taya ktm baka bir yerde (Winnicott, 1960a) anlatmtm.
evrenin gvenilirliinin vaktinden nce yitirildii durumlarda
bir baka tehlike daha vardr ki .p da bu potansiyel meknn bebek d-
nda birisinin ona koyduu eylerle dolmasdr. Bu alanda baka bi

rinden gelen her ne varsa zulmedici bir nitelik tar ve bebek buna hi
bir biimde kar koyamaz. Analistler, bir gven duygusu ve iinde
oyun oynanabilecek bir ara blge yaratp sonra da bu blgeyi aslnda
kendi yaratc hayal glerinin rn olan yorumlarla doldurmamaya
ok dikkat etmelidirler.
Jungcu bir analist olan Fred Plaut bir yazsnda (1966) yle der:
"mge oluturma ve bunlar yeni kalplar iinde bir araya getirerek
yapc bir biimde kullanma kapasitesi -ryalarn ya da fantezilerin
tersine- bireyin gvenme yeteneine baldr."
Buradaki g ven m e szc, benim ayrlk ve bamszln devre
ye girmesinden nceki azami bamllk dneminde deneyim yoluyla
gvenin ina edilmesi derken kastettiim eyin Plaut tarafndan da
kavranm olduunu gsteriyor.
Bence psikanalitik kuramn bu nc a la n a , yani oyunun trevi
olan kltrel deneyim alanna eilmesinin zaman gelmitir. Psikotikler bu alan bilmemiz gerektiinde srar ediyorlar ve bu alan insanla
rn saln deil de hayatlarn deerlendirmemizde ok byk
nem tayor. (Dier iki alan i ya da kiisel ruhsal gereklik ile bire
yin iinde yaad gerek dnyadr.)
ZET
Sonradan genileyip yaratc yaama ve insann btn kltrel yaam

haline gelen nc bir alann, oyun alannn hem kuramdaki hem de
pratikteki nemine dikkat ekmeye altm. Bu nc alan i ya da
kiisel ruhsal gereklikle ve bireyin iinde yaad, nesnel olarak al
glanabilen gerek dnyayla karlatrld. Bu nemli d e n e y im alan
n birey ile evre arasndaki potansiyel mekna, yani balangta an
nenin insani gvenilirlik olarak sergilenen ya da tezahr eden sevgisi
bebee gerekten de evre faktrne gven duyma hissi kazandrd
nda bebek ile anneyi hem birletiren hem de ayran bu mekna yer
letirdim.
Bu potansiyel meknn hayli deiken (bireyden bireye deien)
bir faktr olmasna ramen, dier iki yerin (kiisel ya da ruhsal ger
eklik ile gerek dnyann) biri biyolojik olarak belirlendii br de
ortak mlk olduu iin grece sabit kaldklarna dikkat ektim.
Bebek ile anne, ocuk ile aile, birey ile toplum ya da dnya arasn
daki potansiyel mekn, gvene yol aan deneyime baldr. Birey ya
ratc yaamay burada deneyimledii iin bu potansiyel meknn bi
rey iin kutsal olduu sylenebilir.
te yandan bu alann smrlmesi, bireyin kendisini hibir biim
de kurtaramad zulmedici unsurlar arasnda skp kald patolojik
bir duruma yol aar.
Analistin bu yerin, oyunun balayabilecei tek yer olan, gei ol
gularnn doduu sreklilik-yan yanalk annda bulunan bu yerin
varln fark etmesinin ne kadar nemli olabilecei belki bu sayede
grlebilir.
Kltrel deneyimin yeri nerededir? Umarm sorduum bu soruya
cevap vermeye balammdr.
Yaadmz Yer1
Hayat yaarken ou zaman bulunduumuz yeri (bu szc soyut

bir anlamda kullanyorum) incelemek istiyorum.
Bu meseleye duyduumuz doal ilgiyi kullandmz dille gsteri
riz. Bir karmaa iin d e olabilirim, o zaman da ya bu karmaann d
na kmaya alr ya da bir eyleri dzenleyerek, en azndan belli bir
sre iin, n e re d e oldu u m u bilebilirim. Ya da kendimi ak d e n izd e
hissedebilirim ve bir limana (frtna kmken hangi liman olduu
fark etmez) ulamak iin urarm; karaya ayak bastmda da kum
zemin zerine deil ta zemin ze rin e yaplm bir ev ararm; (ngiliz
olduuma gre) ayn zamanda kalem olan kendi evimde kendimi cen
netin i in d e hissederim.
Gndelik dili fazla zorlamadan, d (ya da ortak) gereklik dnya
sndaki davranlarmdan sz edebilir ya da yere oturmu gbeimi
seyrederken isel ya da mistik bir deneyim yayor olabilirim.
Ruhsal gereklikten sz ederken "i" szcn kullanmak, duy
gusal geliim ve kiiliin olumas srecinde aama kaydettike kii
sel zenginliimizin biriktii (ya da sefaletimizin ortaya kt) bir
"ierisi" olduunu iddia etmek galiba modern dneme zg bir tutum.
yleyse iki yer var: Bireyin ii ve d. Ama hepsi bundan m iba
ret?
nsanlarn hayatn ele alrken yzeyde kalp davran asndan,
koullu refleks ve koullanma asndan dnmeyi tercih edenler
vardr; bu da davran terapisi denen eyi dourur. Ama oumuz
kendimizi ister istemez bilindmdan gdlenen kiilerit davranla
r ya da gzlemlenebilir da dnk hayatlaryla snrlamaktan bka1. Burada, bir nceki blmn temas, bir baka ve farkl bir dinleyici grubu iin
yeniden ifade ediliyor.
rz. Buna karlk "i" yaam vurgulayan, ekonominin ve hatta al

n kendisinin mistik deneyim yannda nemsiz olduunu dnenler
vardr. Bu ikinci kategoridekiler iin sonsuzluk kendiliin merkezin
dedir; oysa d gereklik asndan dnen davranlar iin sonsuz
luk ayn tesine, yldzlara, ne balangc ne de sonu olan zamann
balangcna ve sonuna uzanan bir eydir.
Ben bu iki u arasna girmeye alyorum. Hayatlarmza bakar
sak zamanmzn ounu davranlarda ya da tefekkrde deil baka
bir yerde geirdiimizi grrz muhtemelen. te ben "nerede?" diye
soruyorum ve bu soruya bir cevap vermeye alyorum.
BR ARA BLGE
Psikanalitik yazlarda ve Freud'dan etkilenmi olan muazzam geni

likteki literatrde, y a kiinin hayatnn nesnelerle ilikili yn zerin
de y a da bireyin i hayat zerinde odaklanma ynnde bir eilim ol
duu grlebilir. Nesnelerle iliki kuran kiinin hayatnda onu igd
tatminine ya da doyumun tadn karmaya ynlendiren bir gerilim
durumu olduu varsaylr. Daha kusursuz bir anlatm, yer deitirme
kavramn ve btn yceltme mekanizmalarn da ierecektir. Uyar
mn tatminle sonulanmad yerde kii hayal krklnn yaratt s
kntlara yakalanr; bedenin bir parasnn grevini yerine getireme
mesi ve bir gnah keisinin ya da zulmeden birinin kefedilmesinden
gelen sululuk ya da rahatlama duygusu bunlar arasndadr.
Psikanaliz literatrnde mistik deneyimler konusunda unlar sy
lenmektedir: Baktmz kii uykusunda rya grmektedir, ya da uya
nksa rya almasna benzeyen bir sreten gemektedir. Burada
her trl ruh hali vardr ve ruh haline ilikin bilind fantezi, ideal
letirmeden iyi olan her eyin yok edilmesinin korkunluuna kadar
ok eitli biimler olabilir, bylece coku ya da umutsuzluk, bedenin
salkl olmas ya da hastalanmlk duygusu ve intihar drts gibi
ular bir araya getirir.
Muazzam genilikteki bir literatrn ar basitletirilmi, hatta
arptlm bir zeti bu; ama ben burada kapsaml bir nermede bu
lunmaktan ok psikanaliz literatrnde yazlanlarn bize bilmek iste
diimiz her eyi sylemediine iaret etmeye alyorum. rnein
bir Beethoven senfonisi dinlerken, bir resim galerisini gezerken, ya
takta T roilu s ve C r e s s id a 'y okurken ya da tenis oynarken ne yapmak
YAADIIMIZ VER I 133
tayzdr? Bir ocuk annesinin gzetimi altnda yere oturup oyuncak

larla oynarken ne yapmaktadr? Bir grup gen pop arklar alarken
ne yapmaktadr?
Soru sadece "Ne yapmaktayz?" deil. Ayn zamanda "Nerede
yiz? (tabii herhangi bir yerdeysek) diye de sorulmaldr. Daha nce
i ve d kavramlarn kullanmtk, imdi nc bir kavrama ihtiya
cmz var. Aslnda ou zaman yaptmz bir eyi yaparken, yani bir
eylerden keyif alrken neredeyiz? Yceltme kavram gerekten kal
bn tamamn kuatyor mu? Ne "i" ne de "d" terimleriyle doru d
rst betimlenebilen bir yaama yerinin olas varlyla ilgili bu mese
leyi incelemek bize bir ey kazandrr m?
Lionel Trilling (1955) Freud'u Anma Konumasnda yle diyor:
"[Freud'un] [kltr] szcn kullan tarznda yceltici bir vur
gu vardr, ama kltr hakknda syledii eylerde ayn zamanda a
maz bir hiddet ve diren tns olduunu da duymazdan gelemeyiz.
Freud'un kltrle ilikisi ikircikli bir iliki olarak tarif edilmelidir."
Sanrm Trilling bu konumada, benimkinden ok farkl bir dil
kullansa da, burada sz ettiim yetersizlikten sz ediyor.
Benim burada bir yandan ince zevkler edinmi yetikinin yaam
dan, gzellikten ya da soyut insan yaptlarndan ald keyfi, bir yan
dan da annesinin azna uzanp dilerini ellerken gzlerinin iine ba
kan, onu yaratc bir biimde gren bir bebein yaratc hareketini ele
aldm fark ediliyordur herhalde. Bence oyun insan doal olarak
kltrel deneyime gtrr, hatta kltrel deneyimin temelini olutu
rur.
imdi, tezim inandrcysa birbiriyle karlatrlacak iki deil U
insani durum var demektir. Bu insani duruma baktmzda klt
rel deneyim (ya da oyun oynama) adn verdiim durumu dier ikisin
den ayran zel bir nitelik olduunu grebiliriz.
nce d gereklie ve bireyin nesne ilikisi ve nesne kullanm
yoluyla d gereklikle kurduu ilikiye baklacak olursa, d gerek
liin kendisinin sabit olduu grlr; stelik nesne ilikisi ve nesne
kullanmna destek salayan igdsel donanmn kendisi de, iinde
bulunulan evreye, bireyin yana ve igdsel drtlerden yararlanma
zgrlne gre deimesine ramen, birey iin sabittir. Bu szn
ettiimiz zgrln okluu ya da azl psikanalitik literatrde
epey ayrntl olarak formle edilmi yasalara gre deiir.
imdi de i ruhsal gereklie bakalm. Bir kendilik biriminin olu-
turulmasm ieren, bir ile bir dn ve snrlayc bir zann varln

ima eden belli olgunlukta bir btnleme saland lde bu i ger
eklik bireyin kiisel mlkdr. Yine burada da kaltmdan, kiilik r
gtlenmesinden, ie yanstlan evre faktrleri ve da yanstlan kii
sel faktrlerden kaynaklanan bir sabitlik grlr.
Buna karlk, nc yaam yolunun manevra alan (kltrel de
neyim ya da yaratc oyun alan) bireyden bireye byk deiiklikler
gsterir. Bunun nedeni, bu nc alann bireyin (bebein, ocuun,
ergenin, yetikinin) mevcut evre iindeki deneyimlerinin rn ol
masdr. Burada, i ruhsal gereklie ve d (ya da ortak) gereklie
ait deikenliklerden nitelik bakmndan farkl bir deikenlik sz ko
nusudur. Bu nc alann kapsam, gerek deneyimlerin toplamna
gre asgari boyutta da olabilir azami boyutta da.
ite ben burada bu zel deikenlikle ilgileniyorum ve bu dei
kenliin anlamn incelemek istiyorum. Bu incelemeyi de, kltrel
deneyimin (oyunun) iinde "ortaya kt" sylenebilecek olan (ve
bireyden bireye deien) yeri dikkate alarak yapacam.
P O T A N S Y E L B R M E K N
Yaratc oyunun ve en karmak geliimleri dahil kltrel deneyimin

yerinin bebek ile annesi arasndaki potansiyel mekn olduu tezini,
bunun dnsel bir deeri olup olmadn tartmak istiyorum. Nes
nenin ben olmayan olarak grlp reddedildii evre yani nesneyle
kaynamlk sona erdiinde bebek ile nesne (anne ya da annenin bir
paras) arasnda var olan (ama ayn zamanda var olmas mmkn ol
mayan) varsaymsal alandan sz ediyorum.
Bebek, anne ile kaynamlk durumundan anneyi kendisinden
ayrma aamasna geer. Bu arada anne de bebeinin ihtiyalarna
gsterdii uyumun derecesini azaltmaktadr (hem bebeiyle byk l
de zdelemi olmaktan kt hem de bebein yeni ihtiyacn, ya
ni annenin ayn bir olgu olmasna duyduu ihtiyac alglad iin2).
Bu, btn psikiyatrik tedavilerde er ya da ge ulalan tehlikeli
blgenin tpksdr: Analistin gvenilirlii, hastann ihtiyalarna gs
terdii uyum ve ilgi sayesinde hasta kendini gvende ve hayat srd
2. "Primary Matemal Preoccupation" (1956) adl yazmda bu tezi uzun uzadya
tartmtm.
YAADIIMIZ YER I 135
rebilir hissetmitir ve imdi de silkinip zerklie kavuma ihtiyacn

hissetmeye balamtr. Annenin karsndaki bebek gibi hasta da te
rapist onu serbest brakmay istemedike zerk olamaz; ama terapis
tin hastayla kaynam olma durumundan kmak zere yapaca her
trl hamle dehetli bir pheyle karlanr ve felaket tehdidi ba gs
terir.
Hatrlarsanz bir olan ocuunun ip kullanm hakknda verdiim
rnekte (1. Blm) iki nesnenin ip tarafndan hem birletirildiinden
hem de birbirinden ayrldndan sz etmitim. Kabul ettiim ve z
meye kalkmadm paradoks bu. Bebein nesneler dnyasn kendi
likten ayrmas ancak arada bir mekn olmamasyla, potansiyel mek
nn anlattm biimde doldurulmasyla mmkndr.
nsanlarda ayrlk deil sadece bir ayrlk tehdidi olabilecei sy
lenebilir; ilk ayrlk deneyimine gre bu tehdit azami ya da asgari d
zeyde travmatiktir.
u soruyu sorabiliriz: zneyle nesnenin, bebekle annenin^ tynl,
vakalarn byk ounluunda ilgili herkesin yararna olacak biim
de nasl gerekleir? Hem de ayrln imknsz olmasna ramen?
(Buradaki paradoksa tahamml edilmelidir.)
Cevap u olabilir: Bebein hayat deneyiminde, aslnda anne ya da
anne figr ile ilikisinde, genellikle annenin gvenilirliine ynelik
belli bir gven geliir; ya da (psikoterapinin diliyle sylersek) hasta
terapistin ona duyduu ilginin, baml birine duyulan ihtiyacn deil,
bir tr "senin yerinde olsaydm..." duygusundan yola karak hastayla
zdeleebilme kapasitesinin rn olduunu anlamaya balar. Bir
baka deyileânnenin ya da terapistin sevgisi yalnzca bamllk ih
tiyalarn karlamak anlamna gelmez, ayn zamanda bu bebee ya
da bu hastaya bamllktan zerklie geme frsatn salama anlam
na da gelir.
Bir bebek sevgi grmeksizin beslenebilir, ama sevgisiz ya da kii
sel olmayan ynlendirme yeni, zerk bir insan yavrusu retmeyi baa
ramaz. Gvenin ve gvenilirliin olduu yerde bir potansiyel mekn
vardr; sonsuz bir ayrlk alan haline gelebilen; bebein, ocuun, er
genin, yetikinin yaratc bir biimde oyunla doldurabilecei, zaman
la kltrel mirasn tadn karmaya dnen bir potansiyel mekn.
Oyunu ve kltrel deneyimi barndran bu yerin zel nitelii, var
lnn kaltmsal eilimlere deil yaam deneyimlerine bal olmas
dr. Bir bebek burada, annenin ondan ayrld yerde duyarl bir bi
imde ynlendirildii iin geni bir oyun alanna sahip olur. Bir dier
bebek ise geliiminin bu evresinde ylesine zayf bir deneyim yaar ki
iednklk ya da dadnklk dnda pek bir geliim frsat bula
maz. Bu ikinci durumda potansiyel meknn hibir nemi yoktur,
nk gvenilirlikle orantl bir gven duygusu hibir zaman oluma
m, bu yzden de gevemi bir halde kendini gerekletirme frsat
hibir zaman ortaya kmamtr.
Daha talihli bebein (kk ocuun, ergenin ve yetikinin) dene
yiminde ayrlma srasnda ayrlk bir sorun olarak ne kmaz, nk
bebek ile anne arasndaki potansiyel meknda geveme durumundan
doal olarak yaratc oyun ortaya kar; ayn zamanda hem d dnya
ya ait olgular hem de ele alnmakta olan bireye ait olgular karlayan
simgeler ite burada kullanlmaya balar.
nc bir alan olarak sunduum bu alan yznden dier iki alan
nemsizleiyor deildir. Eer gerekten insanlar inceliyorsak, birbir
lerinin zerine eklenebilecek gzlemler yapmamz beklenmelidir. Bi
reyler dnyayla, ya dolaysz ya da yceltilmi biimlerde igdsel
tatmin bulmalarn salayan yollardan iliki kurarlar. Ayrca uykunun
ve kiiliin ekirdeinde yatan derin ryann, tefekkrn ve geveme
durumuna zg ynlendirilmemi zihinsel balantszln ne kadar
nemli olduunu da biliyoruz. Bununla birlikte, oyun ve kltrel de
neyim zel bir deer yklediimiz eylerdir; gemii, bugn ve gele
cei birbirine balarlar; zaman alr, meknda bir yer tutarlar. Dikka
timizi onlar zerinde younlatrmamz, onlar tartmamz (ama ok
da abalamay andrmamas gereken bir tartma biimidir bu) talep
ederler.
Anne, kiilii ve karakteri kademe kademe gelien bebeinin ve
ocuunun ihtiyalarna uyum gsterir, bu ona belli lde bir gve
nilirlik verir. Bebein bu gvenilirlii bir sre deneyimlemesi onda
bir gven duygusunun gelimesine neden olur. Bebein annenin, do
laysyla da dier insanlarn ve nesnelerin gvenilirliine duyduu
gven ben olmayan ben'den ayrmay mmkn klar. Ama ayn za
manda, potansiyel mekn yaratc oyunla, kullanlan simgelerle ve
nihayet kltrel hayat oluturan her eyle doldurarak ayrlktan kanld da sylenebilir.
Birok kiide potansiyel meknn snrlamalar yznden oyun ka
pasitesini kstlayan bir gvensizlik vardr; ayn ekilde yine birok
kiide oyun ve kltrel hayat asndan bir yoksulluk gzlenir nk,
YAADIIMIZ YER I 137
kiide bir bilgi edinme kapasitesi olsa bile, ocukken onun kiiler
dnyasn oluturan insanlar ocuun kiilik geliiminin uygun evre
lerinde onu kltrel unsurlarla tantrmay becerememilerdir. Tabii
ki bu snrlar ocuun bakmn stlenen kiilerin kltrel bilgi biriki
minden grece yoksun olmalannn, hatta kltr mirasyla hibir tan
klklar olmamalarnn rn olabilir.
yleyse bu blmde anlatlanlar gz nnde bulundurulduunda
ilk yaplmas gereken ey, her olan ya da kz ocuunun geliiminin
ilk evresindeki bebek-anne ve bebek-ebeveyn ilikisinin korunmas
dr; bylece potansiyel mekn oluabilir ve ocuk duyduu gven sa
yesinde bu mekn iinde yaratc bir biimde oyun oynayabilir.
kinci olarak yaplmas gereken ey ise, her yatan ocuun bak
mn stlenenlerin ocuu kapasitesine, duygusal yana ve iinde bu
lunduu gelime evresine gre kltrel mirasn uygun eleriyle ili
kiye sokmaya hazr olmalardr.
Demek ki insan yaamnn srd nc bir alan, ne bireyin
iinde ne de dardaki ortak gereklik dnyasnda bulunan bir alann
var olduunu dnmekte fayda var. Bu ara yaam biiminin bebek
ile anne arasnda bir mesafe ve ayrlk olduu dncesini ve bu olgu
dan kaynaklanan btn her eyi olumsuzlayan bir potansiyel mekn
igal ettii dnlebilir. Bu potansiyel mekn bireyden bireye byk
deiiklikler gsterir ve temelinde, bebein ben olmayann ben'den
ayrld kritik aamada, zerk bir kendiliin oluumu daha henz ba
lang aamasndayken yeterince uzun bir sre deneyimlenn olan
anneye duyduu gven yatar.
ocuun Geliiminde
Annenin ve Ailenin Ayna Rol 1
Bireyin duygusal geliiminde aynann nbiimi annenin yzdr. Bu

rada bunun hem normal ynnii hem de psikopatolojisini ele almak
istiyorum.
Jacques Lacan'n "Ayna Evresi (1949) adl yazsndan tabii ki et
kilendim. Lacan her bireyin ben geliiminde aynann nasl kullanld
ndan sz ediyor. Ama aynay annenin yz asndan ele almyor ki
benim burada yapmak istediim ey tam da bu.
Yalnzca grme yetisi olan bebeklerden sz ediyorum burada. Bu
fikrin grme yetisi zayf olan ya da hi olmayan bebeklere uygulana
cak ekilde geniletilmesi ii, ana tema ifade edilene kadar bir yana
braklmal, nerme yaln haliyle yle: nsan yavrusunun duygusal
geliiminin ilk evrelerinde, bebein henz kendisinden ayrmad
evre hayati nemde bir rol oynar. Zamanla bebek ben olmayan ben'
den ayrr; bunun hz bebee ve evreye gre deiir. Annenin nesnel
olarak alglanan bir evre zellii olarak aynlmas srasnda ok
nemli deiiklikler ortaya kar. Ortada anne olacak kimse yoksa be
bein geliim grevi fena halde zorlar.
imdi evrenin ilevini basitletirip neleri ierdiini ksaca belir
teyim:
1. Kucaklama
2. Muamele
3. Nesne sunumu
1.
Bu blm ilk olarak urada yaymlanmtr: P. Lomas (der.), The Predica
ment o f the Family: A Psycho-analytical Symposium (1967), Londra: Hogarth Press
ve the Institute of Psycho-Analysis.
ANNENN VE ALENN AYNA ROL I 139
Bebek bu evre koullarna cevap verebilir, ama bunlarn onda ya

ratt sonu azami kiisel olgunlamadr. Bu evrede olgunlama sz
cn kullanrken buna psikosomatik ilikilerin ve nesne ilikisinin
yan sra btnleme szcnn eitli anlamlarn da dahil ediyo
rum.
Bir bebek kucaklanr, ona tatmin edici bir biimde muamele edilir
ve bylece meru tmgllk deneyimi ihlal edilmeyecek ekilde
kendisine bir nesne sunulmu olur. Sonu olarak bebek nesneyi kulla
nabilir ve bu nesne sanki kendisi tarafndan yaratlm znel bir nesne
gibi hissedebilir.
Btn bunlar balangta gerekleir; bebekle ocuun duygusal
ve zihinsel geliimini oluturan muazzam karmaklklar bunlardan
kaynaklanr.2
imdi, bebek bir noktada etrafna yle bir bakar. Geri meme
emen bebek memeye bakmayabilir. Yze bakmas daha byk olas
lktr (Gough, 1962). Bebek orada ne grr? Bu sorunun cevabn bu
labilmek iin geriye, ilk olgulara uzanabilen ve szelletirilmemi,
belki de iir dnda szelletirilmesi mmkn olmayan sz ncesi e
yi hassasiyetini bozmadan (bunu yapabileceklerini hissettiklerinde)
szelletirebilen psikanalitik hastalarmzla yaadmz deneyimleri
esas almalyz.
Bebek annenin yzne baktnda ne grr? Ben bebein normal
de kendisini grdn iddia ediyorum. Bir baka deyile anne bebe
e bakmaktadr ve nasl grnd orada ne grdyle balantl
dr. Btn bunlar biraz fazla kolayca, pek sorgulanmadan kabul edi
lir. Ben, bebeklerinin bakmn stlenen annelerin doal olarak iyi
yaptklar bu iin sorgulanmasn istiyorum. Annesi kendi ruh halini,
hatta daha da kts kendi savunma mekanizmalarnn katln yan
stan bebekten sz edersem ne demek istediim daha iyi anlalr. Bu
durumda bebek ne grr?
phesiz annenin ocua cevap veremedii tekil vakalar hakknda
hibir ey sylenemez. Ama bebeklerin ou verdiklerini geri alama
ma deneyimini uzun sre yaamak zorunda kalrlar. Bakar ve kendile
rini grmezler. Bunun belli sonulan vardr. lk olarak, yaratc kapa
siteleri krelmeye balar ve u ya da bu ekilde evreden kendilerine
2.
Bu dOilncelere ilikin daha ayrntl bir tartma iin u yazma bavurulabi
lir: "The Theory o f the Parent-Infant Relationship" (1960b).
ait bir eyleri geri almann yollarn ararlar. Bunu baka bir yntemle
de baarabilirler; kr ocuklarn kendilerini grme dndaki dier du
yularla yansttrmalar gerekir. Aslnda sabit bir yz olan bir anne
ocua bir baka ekilde cevap verebilir. Bebein bir derdi olduunda
ya da saldrganlatnda, zellikle de hasta olduunda annelerin o
u cevap verebilmektedir. kinci olarak, bebekte, bakt zaman gr
d eyin annenin yz olduu fikri yerleir. Annenin yz bir ayna
deildir yleyse. Yani alg kavrayn yerini alr, alg dnyayla kuru
labilecek anlaml bir mbadele ilikisinin (kendi kendini zenginletir
menin, grlen eylerden oluan dnyada anlamn kefedilmesiyle
nbetlee yer deitirdii iki ynl bir sretir bu) balangc olabile
cek eyin yerini alr.
Bu emada ara aamalar da var tabii ki. Baz bebekler umudu kesmeyip nesneyi inceler ve nesnede orada olmas gereken, sadece hisse
dilmeyi bekleyen bir anlam grebilmek iin ellerinden geleni yapar
lar. Annenin bu tr greli baarszl yznden hayal krklna u
rayan baz bebeklerse annenin iinde bulunduu ruh halini kestirebilmek iin annenin deien yz ifadelerini tpk bizim hava durumunu
incelediimiz gibi incelerler. Bebek tahminde bulunmay abucak
renir: "u an annenin ruh halini unutup iimden geldii gibi davran
mamda saknca yok, ama annenin yz her an sabitleebilir ya da ruh
halinin hkm altna girebilir; ite o zaman temel kendiliimin zarar
grmemesi iin kendi kiisel ihtiyalarm geri ekmem gerekir."
Bunun patolojiye doru bir adm dersinde, tahmin edilebilirlik
vardr ki bu tehlikeli bir eydir, bebein olaylara raz olma kapasitesi
nin snrlarn zorlar. Bu da bir kaos tehdidi getirir, bebek bu durumda
bir savunma olarak geri ekilir ya da alglamak dnda bir amala
bakmamaya balar. Bu tr bir muamele gren bebek aynalar ve ayna
nn sunduu ey karsnda kafas kark olarak byyecektir. Anne
nin yz ocua cevap vermiyorsa, o zaman ayna sadece baklacak
bir eydir, incelenecek bir ey deil.
Olaylarn normal seyrine dnersek, ortalama bir kz aynada yz
n incelediinde, anne imgesinin orada olduu, annenin kendisini g
rebildii, kendisiyle ilikide olduu konusunda kendisine gvence
vermektedir. kincil narsisizm iindeki kzlar ve olanlar gzellik g
rp k olabilmek iin baktklar zaman, annelerinin sevgi ve ilgisi
nin devam ettii konusunda pheye kaplmaya baladklar yolunda
yeterince kant var demektir. Yani gzellie k olan adam, bir kza
k olan, onun gzel olduunu dnen, onda gzel olan eyin ne ol

duunu grebilen bir adamdan ok farkldr.
Bu fikrimi kimseye dayatacak deilim, ama okurun ileri srd
m bu fikir zerinde alabilmesi iin baz rnekler vereceim.
1. rnek
lk olarak tandm, evlenip gzel erkek ocuk dnyaya getiren
bir kadndan sz etmek istiyorum. Kadn ayn zamanda yaratc ve
nemli bir ii olan kocasna da ok iyi destek oluyordu. Ama perde ar
kasnda her zaman depresyonun snrnda bir hayat sryordu. Her sa
bah byk bir umutsuzluk iinde uyandndan evlilik hayat ciddi bi
imde sarslmt. Elinden hibir ey gelmiyordu. Onu fel eden bu
depresyon, her gn yataktan kalkma zaman nihayet geldiinde, yka
np giyindikten sonra "yzn kuanabildiinde bir zme ula
yordu. O zaman kendini toparlanm hissediyordu, artk dnyayla
yzleebilir, aile sorumluluklarn stlenebilirdi. Bu olaanst zeki
ve sorumluluk sahibi insan bu talihsizlie, en sonunda kronik ve sakatlayc bir fiziksel bozuklua dnen kronik bir depresif duruma
girerek tepki vermiti.
Burada herkesin kendi toplumsal ya da klinik deneyiminde ben
zerlerini kolayca bulabilecei, tekrarlayan bir kalpla kar karyayz.
Bu vakayla rneklenen ey aslnda yalnzca normal olan abartyor.
Abartlan, aynay ona bakan fark edip onaylar hale getirme grevi.
Kadn kendi kendinin annesi olmak zorunda kalmt. Bir kz olsayd
mutlaka ok rahatlayacakt; ama annesinin, kendi annesinin ona bak
yla ilgili hissettii belirsizlii hafifletme konusunda fazla nemli bir
rol oynayaca iin bu kz belki de ac ekecekti.
Okurun aklna oktan Francis Bacon gelmitir. Burada "Gzel bir
yz sessiz bir vgdr" ve "Gzelliin en nemli paras, bir resmin
asla ifade edemeyeceidir" diyen Bacon'dan deil, resimlerinde insan
yzn byk lde arptarak izmekte srar edip bizleri ileden
karan, amzn yetenekli ve srad sanatsndan sz ediyorum. Bu
blmn bak asndan bakldnda adamz bu Francis Bacon
annesinin yznde kendisini grmektedir, ama onda ya da annesinde
hem kendisini hem de bizleri ldrtan bir bozulma vardr. Bu sanat
nn zel hayat hakknda hibir ey bilmiyorum; ondan sz ediyorsam
bunun tek nedeni bugn yz ile kendilik hakknda yaplacak hibir
tartmay onu anmadan srdrmenin mmkn olmamas. Bacon'm

yzlerinin gerek yzlerin alglanmasyla pek ilgisi yok gibi grn
yor; bana yle geliyor ki yzlere bakarken ac ekerek grlmeye u
rayor o, ki yaratc bakn temelinde de bu yatar.
Gryorum ki kavrayla algy birbirine balarken, (bireyde) g
rlmeye bal tarihsel bir sre olduunu varsayyorum:
Baktmda grlyorum, demek ki varm.
Artk bakmay ve grmeyi kaldrabiliyorum.
Artk yaratc bir biimde bakyorum ve kavradm eyi alglyo
rum da.
Aslnda (yorgun olmadka) orada olmayan eyleri grmemeye
zen gsteriyorum.
2. rnek
Bir kadn hastam yle demiti: "Dn gece bir bara gittim, oradaki bir
sr tipe bakmak houma gitti." Sonra da bu tiplerin bazlarn tasvir
etti. Aslnda bu hastann arpc bir grn vard; kendisini kullanabilse her trl grupta merkezi figr haline gelebilirdi. "Kimse sana
bakt m?" diye sordum. Aslnda belli lde ilgi ektii dncesi
belirebildi kafasnda, ama yannda bir erkek arkada da varm ve in
sanlarn kendisine deil ona baktklarn hissedebiliyormu.
Buradan yola karak hastamla birlikte onun bebeklik ve ocuklu
unu, varolduunu hissetmesini salayacak bir biimde grlme de
neyimi asndan gzden geirmeyi baardk. Hasta aslnda bu bakm
dan acnacak bir deneyim yaamt.
Sonralan bu konu baka malzemeler iinde bir sreliine kaybolduysa da, bu hastann analizi btnyle, bu aslnda olduu gibi "g
rlme" temas etrafnda dnyordu; incelikli bir biimde grlme ko
nusu zaman zaman onun iin tedavisindeki temel unsur haline geli
yordu. Bu hasta resim, daha dorusu grsel sanatlar eletirisi konu
sunda zellikle hassast ve gzellik eksiklii kiiliinin zlmesine
neden oluyotdu; yle ki gzellik eksikliini kendisini berbat (zl
m ya da kiiliksizlemi) hissederek fark ediyordu.3
3. rnek
ok uzun bir analizden geen bir kadn hastam vard. Bu yan bam
alm hasta tedaviye kendini gerek hissedebilmek iin gelmiti. Ki
nik biri "Bu saatten sonra ne iine yarayacak ki bu?" diyebilirdi ama o
buna dediini dnyordu; ahsen ben de ilk olgular hakknda bil

diim eylerin nemli bir ksmn onun sayesinde rendim.
Analiz srasnda hasta bebeklikteki bamllk durumuna geriledi;
ciddi ve derin bir gerileme sz konusuydu. O dnem yaadklar bir
ok adan fena halde rahatsz edici eylerdi, ama ben burada annesi
nin depresyonunun onun zerindeki etkisiyle ilgileniyorum. Bu konu
zerinde tekrar tekrar durduk; analist olarak hastann hayata bir kii
olarak atlabilmesi iin byk lde bu annenin yerine gemek zo
runda kaldm.3
Onunla yaptm almann sonlarna yaklarken hasta bana ba
kcsnn bir resmini gnderdi. Annenin resmini daha nceden gr
m, savunma mekanizmalarnn ne kadar kat olduunu da ok ya
kndan renmitim. Anne ocuklaryla arasndaki balantnn btn
btne kopmamas iin (hastann sylediine gre) depresif bir bakc
semiti anlalan. Canl, neeli bir bakc ocuklar depresif anneden
kolayca "alabilirdi".
Bu hasta, kadnlarn ounun nemli bir zelliinden, yani aynaya
bakma merakndan belirgin biimde yoksundu. Ergenlikteki aynada
kendini inceleme evresini hi yaamamt ve imdi de aynaya yalnz
ca "bir kocakan gibi grnd"n (hastann kendi szleri) kendine
hatrlatmak iin bakyordu.
Ayn hafta hasta bir kitap kapanda bir resmimi grmt. Bana
yazp bu resmin daha byk bir kopyasn gndermemi istedi; bu "es
ki manzara"nn btn zelliklerini ve hatlann grmek istiyordu. Res
mi gnderdim (hasta uzakta oturuyor ve onu artk ara sra grebiliyo
rum); ayn zamanda bu blmde anlatmaya altm eylere daya
nan bir yorum da yaptm.
Hasta sadece kendisi iin ok ey yapm olan (ki gerekten de
yapmtm) bu adamn resmini aldn dnyordu. Ama ona, be
nim krklarla dolu yzmn annesinin ve bakcsnn yzlerinin ka
tln andran zellikleri olduunu sylemek gerekiyordu.
Yz hakknda bunu bilmemin, hastann ona kendini yanstacak bir
yz arayn yorumlayabilmemin, ayn zamanda da resimdeki yz
mn krklklar yznden annesinin katln bir lde yeniden
rettiini grmemin nemli olduundan eminim.3
3.
Bu vakann bir baka ynn u yazmda aktarmtm: "Metapsychological
and Clinical Aspects o f Regression vvithin the Psycho-Analytical Set-Up" (1954).
Aslnda bu hastann gayet gzel bir yz vard ve can istediinde

son derece sempatik biri olabiliyordu. Snrl bir dnem boyunca da
olsa baka insanlarn meseleleriyle ve dertleriyle ilgilenebiliyordu.
Bu zellii yznden insanlar sk sk onu destek alabilecekleri biri
olarak grme yanlgsna kaplyorlard. Oysa hastam zellikle de bi
nlerinin depresyonuyla fazlaca ilgilenmeye baladn hissettii an
otomatik olarak geri ekiliyor, termoforuyla birlikte yatana kvnlp
ruhunu pplamak zorunda kalyordu. Tam bu noktada kolayca inci
nebiliyordu.
4. rnek
Btn bunlan yazdktan bir sre sonra bir baka hasta bir seans sra
snda burada yazdklarma dayand sylenebilecek bir malzeme
sundu. Bu kadn kendisini bir birey olarak kurma evresiyle ok ilgile
niyordu. Szn ettiim seans srasnda "Duvardaki ayna" tekerleme
sinden sz edip yle dedi: "ocuk aynaya bakp da hibir ey gremeseydi ne korkun olurdu, deil mi?"
Malzemenin geri kalan annesinin hastam bebekken ona sunduu
ortamla ilgiliydi; kan resme gre anne bebekle aktif olarak iliki
kurduu zamanlar dnda baka bilileriyle konuuyordu. Buradaki
ima, bebein annesine bakt zaman onu baka birisiyle konuurken
grdyd. Hasta sonra da Francis Baconin resimlerine duyduu
byk ilgiyi anlatmaya balad; bana bu sanat hakknda bir kitap
vermeyi dnyordu. Kitaptaki bir ayrntdan sz etti. Francis Bacon
"resimlerinin zerine camla kaplamak istediini sylyor nk o za
man insanlar resme baktklarnda grdkleri ey sadece bir resim ol
mayacak; aslnda kendilerini grecekler."4
4.
Bkz. Francis Bacon: Catalogue raisonn and documentation (Alley, 196
John Rothenstein bu kitabn Giri blmnde yle diyor:
"... Bacon'n bir resmine bakmak demek, bir aynaya bakmak, orada kendi dertle
rimizi; yalnzlk, baarszlk, aalanma, yalanma, lm ve isimsiz felaket tehdit
lerinden duyduumuz korkular grmek demektir.
"Resimlerinin zerine cam geirmeyi tercih edeceini ak ak sylemesi de
rastlantya baml olma hissiyle balantldr. Bu tercihin nedeni, (tpk izdii pa
patyalarn ve parmaklklarn konu ald kiileri iinde bulunduklar resim ortamn
dan ayrmalar gibi) camn da resimleri iinde bulunduklar ortamdan bir ekilde
ayrmas ve camn koruyucu bir ey olmasdr; ama burada daha da nemli olan,
yansmalarn rastlantsal oyununun resimlerini oaltacana duyduu inantr.
zellikle de koyu mavi resimlerinin seyircinin camda kendi yzn grmesine izin
vererek ok ey kazandn sylediini bizzat duydum."
Hasta sonra "Ayna Evresi "nden sz etmeye balad, nk Lacan'

n almalarn biliyordu ama ayna ile annenin yz arasnda benim
kurabildiim balanty kuramamt. Bu seansta benim iim hastama
bu balanty sunmak deildi, nk hasta temelde kendi kendine bir
eyler kefetme aamasndayd; bu tr durumlarda vakitsiz yorum has
tann yaratcln ortadan kaldrr ve olgunlama srecine ters dme
anlamnda travmatiktir. Bu tema bu hastann analizinde nemli olmay
srdryor, ama baka klklar altnda da ortaya kyor.
Bebein ve ocuun kendisini nce annenin yznde, sonra da ay
nada grmesi hakknda sylediklerimiz analize ve psikoterapinin g
revine farkl bir biimde bakmann yolunu sunuyor. Psikoterapi zeki
ce ve uygun yorumlar yapmak deildir; genellikle hastaya kendisinin
getirdiini uzun vadede geri vermektir. Grlecek eyi yanstan y
zn karmak bir trevidir. Yaptm almay byle grmek, bunu
yeterince iyi yapabilirsem hastann kendini bulacan, var olabilece
ini ve kendini gerek hissedebileceini dnmek houma gidiyor.
Kendini gerek hissetmek var olmaktan te bir eydir; insann kendisi
olarak var olmann, nesnelerle kendi olarak iliki kurmann ve geve
mek iin geri ekilebilecei bir kendilie sahip olmann bir yolunu
bulmasdr.
Ama hastann getirdiini yanstma grevinin kolay olduu gibi bir
izlenim vermek istemem. Kolay olmad gibi insan duygusal adan
tketen bir grevdir bu. Ama bizim de aldmz dller vardr. Has
talarmz iyilemedikleri zaman bile onlar olduktan gibi grd
mz iin bize kran duyarlar ki bu da bize ok derin bir tatmin verir.
Annenin bebee bebein kendisini geri verme rol dediim ey,
ocuk-aile ilikisi asndan da nemlidir. ocuk bydke, olgun
lama sreleri karmaklap zdelemeler oaldka, ocuun an
neyle babann yzlerinden ve kendisiyle ebeveynlik ve kardelik ili
kisi iinde bulunan dier insanlarn yzlerinden kendini geri almaya
ynelik bamll giderek azalr doal olarak (Winnicott, 1960a).
Yine de, ailenin zarar grmeden varln srdrd ve belli bir sre
boyunca ocuk iin devaml bir ilgi kayna olduu zamanlarda, aile
yelerinin tutumlarnda ya da bir btn olarak ailenin tutumunda ken
dini grebilmek her ocuk iin yararldr. Evdeki gerek aynalar o
ocuun ebeveynlerini ve bakalarn kendilerine bakarken grme ko
nusunda yakalad frsatlar da btn bunlara ekleyebiliriz. Ama ger
ek aynann daha ok mecazi anlamda nemli olduu kavranmaldr.

Bir ailenin her bir yesinin kiilik geliimine ve zenginlemesine
yapabilecei katky ifade etmenin bir yolu bu blmde anlattklar
mz olabilir.
10
gdsel Drt Dnda ve

apraz zdelemeler Asndan
Karlkl liki Kurma
Bu blmde her biri kendi asndan iletiimi rnekleyen iki zt ner

meyi yan yana getireceim. Birbirimizle iletiim kurmann birok t
r vardr ve snflandrma yapay snrlar oluturulmasn ierdii iin
bu trleri snflandrmann pek gerei yoktur.
Vermek istediim ilk rnek, ergenlik ann balarndaki bir kz
la yaplan bir grmeyle ilgili. Bu grme, yl sonunda baanya
ulat sylenebilecek adamakll ayrntl bir analize yol amt.
Ama bu vakay sunmamn amac ulalan sonutan ok, bu trden her
trl vaka tasvirinin psikoterapistin bir ayna roln nasl oynadn
gstermesiyle balantl.
Bu vaka tasvirinin sonunda, apraz zdelemeler yoluyla kurulan
iletiimin nemini dile getiren bir kuramsal nermede bulunmak isti
yorum.
T E R A P Y L E L G L G E N E L BR Y O R U M
e ya da da yanstmaya dayal zdeleme kapasiteleri snrl olan

hastalar psikoterapiste ciddi glkler karrlar; psikoterapist eyleme
koyma (acting out) denen eye ve igdsel destee sahip aktarm ol
gularna maruz kalr. Bu tr vakalarda terapistin asl umudu hastann
apraz zdeleme kapasitesini arttrmaktr; bu da yorumlama aba
sndan ok, seans srasndaki belli deneyimler sayesinde baarlr. Te
rapist bu deneyimlere ulaabilmek iin zaman faktrn dikkate al
mal, terapide annda sonu almay beklememelidir. Ne kadar doru,
zamanlamas ne kadar iyi yaplm olursa olsun, yorum bize cevabn
btnn sunamaz.
Terapistin yapt iin bu noktasnda yorumlar daha ok grme

srasnda yaanan deneyimlerin annda szelletirilmesi yapsndadr;
olgunlamam bilincin szelletirilmesi olarak yorum kavram bura
ya tam olarak uymaz.
Bu malzemenin gei olgularn konu edinen bu kitaba dahil edil
mesinin ak seik bir nedeni olmadn kabul etmek durumunda
ym. Ama bireyde klasik psikanaliz kuramn anlamlandran mekaniz
malarn yerlemesinden nceki ilk ilevleri konu alan geni bir ara
trma alan vardr. Gei olgulan terimi bu tr ilk ilev tiplerinin olu
turduu btn gruplar kapsayacak biimde kullanlabilir; izoid du
rumlarn psikopatolojisini aratrrken ok nemli olan bir ok zihin
sel ilev grubu olduuna dikkat ekmekte de fayda olabilir. Ayrca bi
reyin kiiliinin balangcna dair tatmin edici bir aklama sunmak
isteniyorsa yine bu zihinsel ilev tiplerinin oluturduu gruplar incelenmelidir; sanat, felsefe ve din dahil insan hayatnn kltrel yn
nn byk lde yine bu olgularla balantl olduu da phesiz do
rudur.
B R E R G E N L E G R M E
TER A P A M A L I BR G R M E 1
Grme yapld srada Sarah on alt yandayd. On drt yanda

bir erkek kardei, dokuz yanda bir kz kardei vard ve aile yeleri
nin hepsi bir aradayd.
Anne babas ehir dndaki evlerinden Sarah'yla birlikte gelmi
lerdi. dakika kadar yle de grp nceki grmemizi hatrla
dk. Ziyaretin amacn sormadm. Anneyle baba bekleme odasna ge
tiler. Babaya n kapnn anahtarn verip Sarah'yla ne kadar sre gr
eceimi bilmediimi syledim.
Sarah'y iki yandayken ilk kez grdmden beri geen sre
iinde birikmi olan bir hayli ayrnty zellikle vermiyorum.
Sarah'nn omuzlarna kadar inen dz kumral salan vard; kz fi
1.
Klinik rnekler zorunlu olarak ele alnan konuyla dorudan balantl olm
yan bir ok ey ieriyor; tabii vakann anlatmnda birok ey atlanabilir, ama atlan
dnda da vakann sahicilii ortadan kalkabilir.
KARILIKLI LK KURMA I 149
ziksel olarak salkl ve yana gre hayli yapl grnyordu. zerin

de siyah naylon bir yamurluk vard ve taral, sade bir gen grn
mndeydi. Sarah zeki bir kz, mizah duygusundan nasibini alm ama
esas olarak ok ciddi biri. Konumamza bir oyun oynayarak balama
teklifim onu sevindirdi.
"Ne tr bir oyun?"
Ona hibir kural olmayan karalama oyunundan sz ettim.2
( 1) Anlamsz bir ey karaladm.
(2) kinci kez ayn eyi yaptm.
Sarah okulu sevdiini syledi. Annesiyle babas buraya gelip beni
grmesini istemiler ama okula da gitmesi gerekiyormu. "Galiba iki
yamdayken size gelmiim, nk erkek kardeimin domasndan
holanmamm; ama ben hatrlamyorum. Yok, ok az hatrlyorum."
(2) 'ye bakp "Yukar doru da izebilir miyim?" dedi.
"Hibir kural yok," dedim. O da benim yaptm karalamay bir
yapraa dntrd. Beendiimi syledim ve zarif kvrmlarna ia
ret ettim.
(3) O bir ey karalad. "Mmkn olduunca zor yapacam, dedi.
Kasten dz bir izgi eklenmi bir karalamayd bu. Bu izgiyi bir sopa
olarak kullanp geri kalan da kat bir retim yntemi olan bir (ka
dn) retmen haline getirdim. "Hayr, bu benim retmenim deil;
hi alakas yok. lkokuldayken sevmediim bir retmen vard, o ola
bilir," dedi.
(4) Benim karalamam; Sarah bunu bir insan haline getirdi. Uzun
salar gen bir erkee ait, ama yz her iki cinsiyetten de olabilir, de
di.
(5) Onun karalamas; bir dans haline getirmeye altm. Karala
mann ilk hali benim elde ettiim sonutan daha iyiydi.
(6) Benim karalamam; Sarah bunu hemen burnunu bir tenis raketi
ne dayayan bir adam haline getirdi. "Bu oyundan skldn m?" diye
sordum, o da "Tabii ki hayr, dedi.
2.
Burada yaptmz izimleri vermeme gerek yok; metinde bu izimler yerine
(1), (2) gibi saylar kullanlyor. letiim kurmak iin kullanlan bu tekniin benzer
rnekleri iin bkz. Therapeutic Consultations in Child Psychiatry (Winnicott, 1971).
(7) Onunki; kendisinin de iaret ettii gibi bilinli ya da bilerek

yaplm bir izimdi bu. Onu bir tr kua dntrdm. O da bana
kendisi olsa ne yapacam gsterdi (ba aaya baknca); silindir
apkal, kocaman yakal bir adam.
(8) Benimki; eski psk bir mzik dolab haline getirdi. Mzii
seviyor, ark da sylyor, ama bir ey alamyor.
(9) Burada karalama teknii konusunda byk bir glk yaad.
Bu izimi yapp "Kaskat bir ey oldu, hi serbest deil, almyor,"
dedi.
Temel ileti buydu. Tabii ki benim bunu bir ileti olarak kavra
mam ve onun burada aktarlan fikri geniletmesine izin ver
mem gerekiyordu.
(Okurun bu grmenin ilerki ayrntlarn okumas art de
il, ama ben yine de grmenin tamamn veriyorum nk
elimizde malzeme varken geri kalann aktarmamak, bir erge
nin profesyonel bir iliki balamnda kendini aa karma gi
riimini yazya dkme frsatn karmak olacak.)
"Bu sensin, deil mi?" dedim.
"Evet. Biraz utangacm da, dedi.
"Bu ok doal, beni tanmyorsun, buraya niye geldiini ya da ne
yapacamz bilmiyorsun ve..." dedim.
Sarah bundan destek alarak iinden geldii gibi konumaya bala
d: "Buna byle devam edilebilir; karalamalar kendiliinden km
yor. Devaml insanlar etkilemeye alyorum nk kendimden ye
terince emin deilim. Kendimi bildim bileli byleyim. Baka trl ol
duumu hi hatrlamyorum."
Ben de "zc bir ey bu, deil mi?" diye sordum; sylediklerini
duyduumu ve ima ettii eylerin beni duygulandrdn gstermek
istiyordum.
Sarah artk benimle iletiim iindeydi ve kendini hem kendine
hem de bana amay istiyordu.
Devam etti: "Aptallk bu, lzumsuz bir inatlk. Srekli insanlara
kendimi sevdirmeye, saydrmaya, beni aptal yerine koymamalarn
salamaya alyorum. Bencillikten baka bir ey deil. zerine gitseydim dzelebilirdi. nsanlar elendirmeye altm zamanlar gl
dklerinde mesele yok tabii. Ama btn gn oturup nasl bir etki b
raktm dnyorum. Bunu hl yapyorum, ses getirecek bir baa
r kazanmaya alyorum."
"Ama imdi yle deilsin," dedim.
"Deilim, nk nemli deil. Burada olmanzn nedeni mesele
nin ne olduunu bulmak herhalde, yani sayenizde btn bunlar yap
mak zorunda kalmyorum. Siz neyin yanl gittiini bulmak istiyorsu
nuz. Bu bir evre galiba; byme denen ey. Buna kar elimden bir
ey gelmiyor ve nedenini de bilmiyorum."
"Kendini nasl dlyorsun?" diye sordum.
"Sakin, akl banda, rahat, ok baarl, ok ekici, ince, uzun kol
lu, uzun bacakl ve uzun sal biri olduumu dlyorum. yi izeme
dim ama burada (izim (10)) elimdeki antay sallaya sallaya uzun
admlarla yryorum. Durmadan ne yaptm dnmyorum, utan
ga deilim."
"Ryalarnda erkek misin kadn m?"
"Normalde kz oluyorum. Ryalarmda kendimi erkek olarak gr
myorum. Erkek olmak istemem zaten. Erkek olduumu dnd
m zamanlar olmutu, ama bir istek deildi bu. Tabii erkekler kendi
lerine gveniyorlar genellikle, nfuzlar var ve daha ileri gidiyorlar."
(6)'daki adama baktk ve Sarah yle dedi: "Terlemi, ok gne
var; yorulmu, burnunu tellere gmp dinleniyor. Ya da can skkn."
Babasn sordum.
"Babam kendisiyle ilgilenmiyor; sadece iini dnyor. Evet,
onu seviyorum ve byk bir hayranlk duyuyorum. Erkek kardeim
insanlarla kendisi arasna bir perde geriyor. Ho, scakkanl ve tatl bi
ridir. Dncelerini kendine saklar ve hep neeli konuur. irindir,
ok komiktir, zekidir; derdi olsa da kendine saklar. Ben onun tam ter
siyim. 'yle mutsuzum ki! gibi laflar edip insanlarn odalarna dala. . . . .
rm.
"Annenle de byle mi yapyorsun?
"Evet. Ama okuldayken bu i iin arkadalarm kullanyorum.
Kzlardan ok olanlar. En iyi arkadam bir kz, o da benim gibi ama
benden byk. Her zaman 'Bir yl nce ben de byle hissetmitim, di
yebiliyor. Olanlar hibir ey sylemiyorlar, aptal olduumu syle
miyorlar. Nazik davranyorlar ve beni daha iyi anlyorlar. Erkek ol
duklarn kantlamalar gerekmiyor tabii. En iyi arkadam David. Bi
raz bunahmdr. Benden kk. Bir sr arkadam var, ama sadakati
ne gvenebileceim gerek arkadalarmn says ok az."

Ryalarnda neler grdn sordum.
"ounlukla korkutucu eyler. Bir tanesini birka kere grdm.
Anlatmaya almasn istedim.
(11) Tekrar tekrar grlen rya. "Ortam ok gerek, sanki evdey
miim gibi. Yksek bir it, ardnda bir gl bahesi, dar bir yol; bir
adam beni takip ediyor; kouyorum. Her ey ok canl. Yol vck v
ck amur. Keyi dnerken sanki pekmez kapl bir yolda kouyor
mu gibiyim. Hi ekici deilim."
Sonra ekledi: "Adam iriyan ve siyah (ama zenci deil). Kt bir
his veriyor bana. Panie kaplyorum. Hayr, seks ryas deil bu. Ne
olduunu bilmiyorum."
(12) "Kkken, galiba alt yamdayken grdm baka bir r
ya vard. Evimizdeyim. Evi yandan iziyorum, ama ryada byle de
il.3 Solda bir eve dnen bir it var. Arkasnda da bir aa. Koarak
ieri girip st kata kyorum ve dolapta bir cad gryorum. ocuk
masal gibi. Cadnn bir sprgesi bir de kaz var. Yryerek yanm
dan geiyor ve arkasna bakyor. Ryada her ey ok gergin. Her ey
vzldyor. Sessizlik. Her an bir ses kmasn bekliyorsunuz ama ses
yok. Dolapta byk beyaz bir kaz var ama bu kck dolaba gre
ok byk, gerekte oraya smas mmkn deil.
"Eve dnen itin yolu yoku aa iniyor; ordan aa komay ok
severdim nk ok dik; bir frladn m kontroln kaybedersin. Ca
dnn att her admla ardndaki basamak yok oluyordu, bu yzden
ben de ne aa inebiliyor ne de ondan uzaklaabiliyordum."
Bunun annesiyle kurduu hayali ilikinin bir paras olduunu
syledim.
"Olabilir. Ama belki bir aklamas vardr. O zamanlar anneme
durmadan yalan sylerdim. (Hl yalan sylyorum ama kendimi tam
zamannda tutmak iin ok urayorum.)"
Burada bir zlme duygusundan sz ediyordu. Bir aldatlm
lk duygusunun ifade edildii de sylenebilir.
leri biraz da onun mu kartrdn sordum, "Hayr, byle bir der
dim olmad," dedi.
3.
Buradaki "yandan szc, annesinin hamile kaldn bu konumdan far
tiini gsteriyor olabilir.
O sralarda syledii yalanlardan rnekler verdi, hepsi de ev ile

riyle ilgiliydi: "Odan temizledin mi? Yeri cilaladn m?" vs. "Annem
bana yalan sylediimi kabul etme frsat tanmak iin ne kadar ura
rsa urasn durmadan yalan sylyordum. Okulda da devler ko
nusunda ok yalan syledim. Pek ders almyorum. Geen smestr
mutluydum. Ama bu smestr mutsuzum. Galiba ok hzl byyo
rum; daha dorusu ok hzl olmasa da byyorum. Akl ve mantk
asndan byme hzm duygusal byme hzmdan ok daha fazla.
Duygusal olarak geride kalyorum."
det grp grmediini sordum, "Ah evet, yzyl nce," dedi.
Sarah bu noktada syleyi tonundan nemli olduu hissedilen bir
ey syledi; bulunduu konumu ifade etmeye en ok yaklat yer
burasyd. yle dedi: "Aklayamyorum; sanki bir kilisenin en tepe
sinde oturuyormuum ya da ayakta duruyormuum gibi. Etrafta d
memi engelleyecek hibir ey yok, aresizim. Bak srt bir denge ha
lindeyim."
Hatrlamadn bildiim halde, iki yan doldurmasna ay kala
annesi aylk hamileyken o zamana kadar onu gayet gzel ve doal
bir biimde kucana ald halde birdenbire artk kucana alamaz
hale gelince kendisinin deimi olduunu hatrlattm. (Sarah alt ye
di yalarndayken annesi yine hamile kalmt.) Sarah btn bunlar
kavram gibi grnyordu ama yle dedi: "t bundan daha byk.
Beni takip eden her ne ise, bir kz takip eden bir adam deil, beni ta
kip eden bir ey. Arkamdaki insanlarla ilgili bir sorun bu."
Bu noktada grmenin karakteri deiti; Sarah paranoid tr
den bir psikiyatrik bozukluk sergileyen hasta bir kii haline
geldi. Sarah bunu yaparak analiz durumunda bulduu belli ni
teliklere baml hale geliyor ve bana byk bir gven duydu
unu gstermi oluyordu, iinde bulunduu durumu bir hasta
lk ya da bir sknt belirtisi olarak ele almamdan ekinmeye
cek kadar, onun hastalndan korktuuma iaret eder bir ekil
de davranmayacak kadar gveniyordu bana.
Dediklerinin peine taklm srkleniyordu artk. 'nsanlar gl
mek istiyorlarsa glsnler, ben kendimi tam zamannda yakalayp so
runu mantkl bir biimde ele alamaynca arkamdan byle glnmesi
beni incitiyor."
Ondan bana gelen en kt eyi anlatmaya almasn istedim.
"On bir yamda imdiki okuluma baladm, ilkokulu seviyordum

[okuldaki iekli fundalar, houna giden dier eyleri ve okul mdi
resini anlatt], ama ortaokul zppelikle, kabalkla, ikiyzllkle do
luydu." Byk bir heyecanla yle dedi: "Kendimi deersiz hissedi
yordum, fiziksel olarak da korkuyordum. Baklanacam, vurulaca
m ya da boulacam dnyordum. zellikle de baklanaca
m. Arkana ineyle bir ey tutturmular da senin haberin yokmu gi
bi.
Burada farkl ses tonuyla "Bir yere varyor muyuz?" diye sordu.
Devam etmek iin tevik edilmeye ihtiya duyuyormu gibiy
di. in nereye varaca ya da varmayaca konusunda hibir
fikrim yoktu tabii.
"En kts eydi (imdi o kadar kt saylmaz); ben birilerine
mutlak gven duyup ok zel bir srrm atmda, bu yzden benden
tiksinmeyeceklerine, sempatilerini ya da anlaylarn yitirmeyecei
me gvendiimde oldu en kts. O zaman deitiler, artk yanmda
deiller." u yorumu ekledi: "En pisi aladm zaman yanmda kim
seyi bulamamam." Sonra bu zaaf halinden kp "Tamam, bununla
baa kabilirim," dedi. "En pisi depresyona girdiim zaman; bu beni
skc yapyor. Kasvetli, iine kapank biri oluyorum, kz arkadam
ve David dnda herkes benden uzaklayor."
Bu noktada ona biraz yardm etmem gerekiyordu.
yle dedim: "Depresyon bir ey demek, bilind bir ey. [Bu
kz bu szc anlayabilecek kapasitedeydi.] Deien, anlayl ve
gvenilir olmaktan kan, hatta belki de kindar biri haline gelen bu in
sandan nefret ediyorsun. Bir zamanlar gvenilir olan ama artk dei
en bu insandan nefret edecein yerde depresyona giriyorsun."
Bunun bir yaran olmu gibiydi.
yle devam etti: "Beni inciten insanlar sevmiyorum." Sonra
kendine, mant bir yana brakp sanndan kaynaklanyor olsalar da
duygulann ifade etme iznini vererek okuldaki bir kadna svp say
maya balad.
Okulda yaad ve hakknda hibir ey bilmediim bir mani
nbetini yeniden yaad ya da yeniden canlandrd sylene
bilirdi. Artk niye eve gnderildiini, niye beni grmesinin tav

siye edildiini anlayabiliyordum. Olay yle olmutu:
"Okuldaki bu kadna kesinlikle tahamml edemiyorum, ondan ne
kadar holanmadm anlatmam mmkn deil. Hepsi bende de ol
duu iin kolayca hissedebildiim btn berbat eyler var onda. Yal
nzca kendisini dnyor. Benmerkezci ve kendini beenmi, bu a
dan da bana benziyor. Souk, sert ve edepsiz. amard, biskviydi,
kahveydi, bu tr iler ondan soruluyor ama o iini yapmyor. Btn
gn oturup okulda alan gen erkeklerle vakit geiriyor, eri iiyor
[okulda alkoll iki iilmesi yasak], siyah Rus sigaralar tttryor.
Btn bunlar da aslnda bize ait olan oturma odasnda gz gre gre
yapyor.
"Ben de elime bir bak aldm. Pe pee birka kere kapya frlat
tm. Ne kadar ses karabileceini hi dnmedim. Ve tabii ki bu ka
dn kageldi. 'O da ne! Akln m kaybettin sen?' Ben nazik olmaya
alyordum, ama kadn ldrm olmam gerektiini syleyerek beni
ekitirip duruyordu. Tabii ben de bir yalan uydurdum; yalan olduu
nu bir arkadam bir de David dnda kimse bilmiyor, imdi de size
sylyorum. 'Sana inanmyorum,' dedi ama onu ikna ettim. (Yalan
olarak kap kulbunu tamir etmeye altn sylemiti; ona kimsenin
gerekten inandn sanmyorum.)
Daha diyeceklerini bitirmemiti ve hl ok heyecanlyd: "Dei
ik bir bere takmtm [tarif etti], sonra o kadn gelip 'kar o gln
apkay bandan!' dedi. Ben de 'Neden karacakmm?' dedim.
'nk ben karman sylyorum. Hemen kar unu!' dedi. Bunun
zerine ben de lk la barmaya baladm!"
Bu noktada, iki yan doldurmasna ay kala olduka normal
bir ocukken hasta bir ocuk haline geldiinde de -annesi
aylk hamileydi ve kendisi de bundan ok rahatsz olmutulk la bardn hatrladm. Sarah'yla o zaman ilgilen
meye balamtm; on drt yl nce aldm notlarda o sralar
bana anlattktan her ey belirtilmiti, yani ayam salam yere
basyordum.
Sarah kadn hakknda konumay srdrd: "ten ie o da herkes
gibi kendinden emin deil aslnda. Beni tahrik etmek istermiesine
'Niye daha ok lk atmyorsun?' diye bard. Ben de istediini ya-
pmca 'Niye barmyorsun?' dedi. Ben de daha yksek sesle bardm.

Bu her eyin sonu oldu. Yal bir kadn o."
"Krk var m?" dedim.
"Evet," dedi. Devam etti: "Bizim odamzda yapt her eyi, nasl
kapsn (kapmz) almak zorunda kaldmz, 'Buraya beni grme
ye deil srf kahve ve biskvi almaya geliyorsunuz,' dediini (bu do
ruydu) anlatp ikyet ettim."
Bu malzeme, geriye dnk mekanizmalarla bamszla gt
ren ileriye dnk mekanizmalar arasndaki kararszl ortaya
karyor.
Not alamadm iin bundan sonra olanlann nemli bir ks
m defterimde yok.
Olup biten her eyi son derece ciddi bir biimde tarttk. Sarah
iin, duyduu nefreti tam olarak ifade edebilmesinin rahatlatc oldu
una iaret ettim, ama sorun bununla bitmiyordu. Aslnda o kendisini
tahrik eden kadndan deil, anlayl ve gvenilir olan iyi kadndan
nefret ediyordu. Nefreti aa karan, kadnn tahrik edilme karsn
da verdii tepkiydi. Son derece iyiyken deiip ktleen, ani bir ha
yal krkl yaratan anneydi bu; anne alt aylk hamileyken deitii
iin Sarah'nn da deitii andan kaynaklanyordu bu durum.
Bu arada Sarah gerek annesinin bir annede isteyebilecei her e
ye sahip olduunu anlatp duruyordu bana.
Bunu bildiimi syledim ama ilk balarda yaad ani hayal k
rkl onda, karsna ok iyi bir insan ktnda bu insann bir sre
sonra deiecei, kendisinin de ondan nefret edecei yolunda bir
inan yaratmt; Sarah'nn bu nefrete ve iyi kiiyi yok etmeye ulaa
madn sadece (dedim) ben biliyordum. Konuyu kendime de getirip
yle dedim: "te karnda ben varm, beni de byle zel bir biimde
kullandn; ama iinde yerleen kalp yznden deimemi, belki de
sana ihanet etmemi bekliyorsun."
lk bata Sarah'nn beklenti kalbyla ne demek istediimi anlama
dn sandm, ama daha sonra bir olanla yaad deneyimi anlata
rak anladn gsterdi. Bu olan harika biriydi. Sarah ona sonsuz g
ven duyuyordu. ocuk onu hi krmam, hep sevmiti, hl da sevi
yordu. Ama Sarah'nn umutsuz kendilii ilikiyi bozmaya almt.
Olan sevmemeye alm ama o onu sevmeyi srdrmt. Bu
byle iki ay srdkten sonra olan "Birbirimizi artk grmeyelim, en
azndan bir sre iin. Korkun bir ey bu," demiti. Sarah sarslm ve
armt, olan uzaklam ve iliki kopmutu. Sarah ilikinin teki
utan, ocukta gerekleecek bir deiiklikten tr kopaca yolun
daki sanrlan yznden, yani kendisi yznden koptuundan emindi.
Bunun gereklemesinden korktuu ama yerleik bir ey haline
geldii iin ortaya kmasn bekledii tekrar olduunu iaret ettim ve
bu tekrann da kaynanda o bir buuk yandayken annesinin babas
n sevmesi ve hamile kalmas olduunu ve o yata annesinde meyda
na gelen deiiklikle baa kabilmenin tek yolu olarak, ok iyi olan
eyin mutlaka deiecei ve ondan nefret etmesine, onu yok etmesine
neden olaca eklinde bir inan gelitirdiini syledim.
Sarah btn bu sylediklerimin zn kavram gibi grnyordu
ve artk sakinleiyordu. Sonra annesinin bunun bir evre olduunu,
gnbegn yaamaya almas, bir felsefe gelitirmesi gerektiini sy
lediini anlatt.
Sonra parlak arkada David'den sz etmeye balad. David alayc
biriydi. "Alayclk bana gre deil ama," dedi. "Bu tavr anlayamyo
rum. Ben insanlara doal olarak gveniyorum. Bir de u depresyon
olmasa. David bana varoluuluktan sz etti, syledikleri beni ne ka
dar alt st etti anlatamam. Annem insanlar mkemmel felsefeyi bul
duklarn sandktan sonra onu nasl bir kenara atp en batan baladk
larn anlatmt. Ben de balamak istiyorum. Ot gibi grnmek iste
miyorum. Daha az bencil olmak, daha verici ve anlayl olmak istiyo
rum."
Kendisi hakkndaki ideali, kendini inceledii zaman buldukla
rndan ne kadar da farklyd.
"Tamam," dedim, "ama senin gremediin bir eyi benim grebil
diimi, yani duyduun fkenin kt kadna deil iyi kadna ynelik
olduunu anlaman istiyorum. yi kadn deiip kt oluyor.
"Annem bu, deil mi," dedi "ama annem u anda ok iyi."
"Evet," dedim. "yi gvenilir anneni hatrlayamadn ryadaki ka
lpta ortadan kaldrdn. Bundan byle yapman gereken ey biraz kzd
n, biraz hayal krklna uradn zamanlarda biraz ktleen ili
kileri sonuna kadar yaamak. Herkes bir ekilde hayatta kalmaya de
vam ediyor."
Seans bitirmi gibiydik, ama Sarah biraz oyalandktan sonra "Ama
byle gzyalarna boulmay nasl brakacam?" diye sordu. Benim
le konuurken aslnda uzun sredir aladn, ama gzyalarn iin

de tuttuunu syledi: "Yoksa konuamazdm."
Sarh benim de paylatm bir deneyimden kmt. kimiz
de yorgun olmamza ramen Sarah rahatlam grnyordu.
Sonunda unlan sordu: "Eee, ne yapacam ben? Bu akam trenle
okula dneceim, sonra ne olacak? Eer almazsam okuldan atla
cam, hem David'le arkadalarm da kt etkiliyorum. Ama..."
Bunun zerine ben de "Btn bunlan temizlemek tarih renmek
ten ve dier dersleri grmekten daha nemli, o yzden smestr sonu
na kadar evde kalmaya ne dersin? Annen izin verir mi? diye sordum.
Bunun ok iyi bir fikir olduunu, bunu daha nce kendisinin de
dnm olduunu syledi. Okul, devlerini eve gnderecek, o da
evinin huzurlu ortamnda konutuumuz her ey zerinde dnp ta
nabilecekti.
Ben de Sarah'y bekleme odasna gnderip annesiyle bu ileri
ayarladm.
En sonunda Sarah "Sizi ok yordum galiba," dedi.
Sarah'nn baz nemli duygulara ulat, tatillerde beni yeni
den ziyaret etmek zere ilerki iki ay evde deerlendirebilecei
duygusuna kapldm.
Sonu
Terapi amal bu grme, Sarah'nn psikanalitik bir tedavi iin istek
li olmas sonucunu dourmutu. Okula dnmek yerine analize balad
ve ya da drt yl sren tedavi boyunca tam bir ibirlii gsterdi. Bu
tedavinin doal bir biimde tamamlandn ve baanl saylabilece
ini syleyebilirim.
Sarah yirmi bir yana geldiinde niversite eitimini baanl bir
biimde srdryordu ve hayatn daha nceleri onu iyi ilikilerini
bozmaya zorlayan paranoid mdahalelerden kurtulduunu gsteren
bir ekilde ynlendiriyordu.
Ek
Bu seanstaki kendi davran tarzma dair bir yorumda bulunaym.
Sonradan anlald zre, sylenen szlerin ou gereksizmi, ama
unutmayalm ki o srada bunun Sarah'ya yardm etmek iin sahip ola
bileceim tek frsat olup olmadn bilmiyordum. Psikanalitik teda
KARILIKLI LK KURAM I 159
viyi srdreceini bilseydim sylediklerini duyduumu, duygularn

anladm gstermek iin gerekli szler dnda fazla bir ey syle
mez, onun endielerini giderebileceimi tepkilerimle gsterirdim.
Daha ok bir insan-ayna gibi olurdum.
APRAZ Z DELEMELER AISINDAN

KARILIKLI iLlK KURMA4
imdi karlkl iletiimi, zihinsel ie ve da yanstma mekanizmala
rn kullanma kapasitesi ya da bu kapasitenin yokluu asndan ele
alacam.
Nesne ilikisinin aama aama geliimi, bireyin duygusal geliimi
asndan bir baardr. Bir uta nesne ilikisi igdsel bir destee sa
hiptir ve burada nesne ilikisi kavram yer deitirme ve simgeciliin
kullanlmasnn at genilemi alann tamamn ierir. teki uta
bireyin hayatnn balangcnda varolduu varsaylabilecek, nesnenin
henz zneden ayrlmad durum vardr. Bir ayrlma durumundan
geri dnldnde kaynama szcn kullanmann yerinde olduu
bir durumdur bu; ama balangta ben olmayann ben'den ayrlmasn
dan nce en azndan kuramsal bir evre olduu varsaylabilir (kr. Milner, 1969). Bu alanda sembiyoz szc gndeme getirilmitir (Mahler, 1969), ama bence bu szck kabul edilemeyecek kadar biyoloji
kkenlidir. Gzlemcinin bak asndan bu ilksel kaynam durum
da nesne ilikisi varm gibi grnebilir, ama balangta nesnenin bir
"znel nesne" olduunu hatrlamakta fayda var. Ben bu znel nesne
terimini, gzlemlenen ey ile bebek tarafndan yaantlanan ey ara
sndaki uyumsuzlua yer brakmak iin kullanmtm (Winncott,
1962).
Bireyin duygusal geliimi srasnda, bireyin btnlkl bir birim
haline geldii sylenebilecek bir evreye ulalr. Ben buna kendi di
limde "Vanm" evresi diyorum (Winnicott, 1958b); (adna ne dersek
diyelim) bu evrenin nemli olmasnn nedeni bireyin yapma'dan nce
var olma'ya ihtiya duymasdr. "Vanm, "yapyorum"dan nce gel
melidir, aksi takdirde birey iin "yapyorum"un hibir anlam olmaz.
4. Yaznn bu blm ilk olarak "La interrelacin en trminos de identificacio
nes cruzadas" adyla urada yaymlanmtn Revista de Psicoanlisis, 25. cilt, No.
3/4 (1968), Buenos Abes.
Bu gelime evrelerinin olgunlamam bir biimde ilk evrelerde orta

ya kt varsaylr; ama bunlar annenin beni tarafndan takviye edi
lirler, bu yzden de annenin bebeinin ihtiyalarna uyum gstermesi
sayesinde ilk balarda epeyce gldrler. Bir baka yazmda bu ihti
yalara gsterilen bu uyumun igdlerin tatmin edilmesinden ibaret
olmadm, ncelikle kucaklama ve muamele etme terimleri asn
dan dnlmesi gerektiini gstermeye almtm.
Salkl geliimde, gelien ocuk yava yava zerkleir ve kendi
sine byk lde uyum gsteren ben desteinden bamsz olarak
kendisi adna sorumluluk alacak hale gelir. phesiz hl belli bir incinebilirlik vardr nk ortamda oluabilecek ciddi bir sorun bireyin
bamszlk iinde btnln korumaya ynelik yeni kapasitesini
yitirmesine yol aabilir.
Benim "varm" evresi dediim bu evre, Melanie Klein'n (1934)
depresif konum kavramyla ok yakndan balantldr. Bu evrede o
cuk yle diyebilmektedir: "te buradaym. imde olan ey benim,
dmda olan ey ben deilim." Buradaki i ve d szckleri ayn anda
psieye (ruh) ve soma'ya (beden) gnderme yapmaktadr nk tat
min edici bir psikosomatik ortakln olduunu varsayyorum ki bu da
phesiz salkl gelimede grlen bir eydir. Bir de zihin sorunu
vardr ki zellikle de psie-somadan kopuk bir olgu haline geldiinde
ayr olarak ele alnmas gerekir (Winnicott, 1949).
Olan ya da kz birey artk i ruhsal gereklii kendisine gre r
gtledii lde, bu i gereklik srekli olarak d ya da ortak gerek
lik numuneleriyle eletirilir. Artk nesne ilikisi kurma ynnde, ya
ni di gereklik ile kiisel ruhsal gereklik numuneleri arasndaki et
kileime dayanan yeni bir kapasite gelimitir. ocuun simge kulla
nmnda, yaratc oyunda ve gstermeye altm gibi, ocuun kl
trel potansiyeli (tabii yakn toplumsal evrede byle bir potansiyel
varsa) kullanma kabiliyetinin aama aama gelimesinde bu kapasite
yansmaktadr (bkz. 7. Blm).
imdi bu aamada ortaya kan ok nemli yeni gelimeyi, yani
ie ve da yanstma mekanizmalarna dayanan karlkl iliki kurma
y inceleyelim. Bu igdden ok duygulanmla ilgili bir durumdur.
Sz ettiim dnceler Freud'dan kaynaklanmasna ramen bunlara
dikkatimizi eken, ie yanstmaya ve da yanstmaya dayal zde
lemeler arasnda yararl bir aynn yapan ve bu mekanizmalann ne
mini vurgulayan Melanie Klein olmutur (Klein, 1932,1957).
KARILIKLI LK KURAM I 161
V A K A : K IR K Y A I N D A , E V L E N M E M B R K A D IN
Bu mekanizmalarn nemini pratik olarak gsterebilmek iin bir ana

lizden bir ayrnt vermek istiyorum. Bu kadn hasta hakknda, "kendi
ni bakalarnn yerine koyma"y beceremedii iin hayatnn yoksul
latn belirtmenin tesinde bir ey sylemeye gerek yok. Kadn ya
tek bana kalyordu ya da igdlerinin desteiyle nesne ilikisi kur
ma ynnde deneme kabilinden giriimlerde bulunuyordu. Bu hasta
nn yaad gln ok karmak nedenleri vard ama baka insan
larn duygularyla ilgilenme yeteneksizlii yznden srekli olarak
arptlm bir dnyada yaad sylenebilirdi. Bunun yan sra ba
kalarnn onun nasl biri olduunu ya da ne hissettiini bildiklerini
hissetme yeteneinden de yoksundu.
Bir iyerinde alabilen, ancak nadiren intihan dnecek kadar
depresifleen byle bir hastada bu durumun tmyle bebeklikten ge
len bir yeteneksizlik deil, rg bir savunma mekanizmas olduu
anlalmtr herhalde. Psikanalizde sk sk olduu gibi, ilksel durum
hakknda bir fikir edinmek iin mekanizmalan, epeyce karmak sa
vunma rgtlenmesi iinde nasl kullanldktan asndan incelemek
gerekir. Hastamda, rnein dnyadaki btn mazlumlara kar son
derece keskin bir eduyum ve duygudalk besleyen yan vard. Maz
lum dediklerimiz phesiz baka gruplardan hor muamele gren b
tn gruplan ve kadnlan ieriyordu. Ta derinlerinde kadnlann hor
grldklerini ve nc snf olduklarn varsayyordu. (Bunun yan
sra erkekler de onun blnm eril esini temsil ediyordu, bu yz
den de erkeklerin pratikte kendi hayatna girmelerine izin vermiyor
du. Bu blnm teki cins eleri temas nemli olmasna ramen
bu blmn temel temas olmad iin bir kenara braklacaktr; bu
tema baka bir blmde gelitirilmitir, bkz. 5. Blm.)
Aktardm seanstan nceki haftalarda hastann yanstmaya
dayal zdeleme kapasitesinden yoksun olduunu fark etmeye
baladn gsteren baz iaretler vard. Birka kere ve sanki ken
disine kar klmasn beklermiesine saldrgan bir tavrla, len
iin zlmenin hibir anlam olmadn iddia etti. "len kiiye
dknlerse eer geride kalanlar iin zlmenin bir anlam var,
ama len lmtr ve lmden te ky yok." Bu mantklyd ve

hastam iin mantn tesinde hibir ey yoktu. Bu tr tavrlar has
tamn arkadalarnn, onun kiiliinde (her ne kadar elle tutulma
yacak lde belirsiz de olsa) eksik bir eyler olduunu hissetme
lerine neden oluyordu, bu yzden de hastamn snrl bir arkada
evresi vard.
Seans srasnda hasta ok sayg duyduu bir adamn ldn
syledi. Analistin, yani benim olas lmnden.ve kendisinin hl
ihtiya duyduu param yitirmesinden sz ettiini anlad. Analis
tinin sadece, kendisinin ona hl ihtiya duymas yznden yaa
masn istemesinin duygusuzca bir ey olduunu bildii hissedili
yordu (kr. Blake, 1968).
Bir ara hastam doru drst bir nedeni olmakszn sonsuza ka
dar alamak istediini syledi; ben de bunu sylerken ayn zaman
da alamasnn imknsz olduunu da sylemi olduunu ifade et
tim. Buna u szcklerle cevap verdi: "Burada alayamam nk
zaten az zamanm var ve onu da ziyan edemem." Bu szlerin ar
dndan "Her ey sama!" diyerek hkrmaya balad.
Burada bir evre sona eriyordu, bundan sonra hasta bana kda
dkt ryalar anlatmaya balad.
Hastamn retmenlik yapt okuldaki bir erkek rencisi
okuldan ayrlp ie girmeye karar veriyordu. Bunun kendisini tasa
landrdna iaret etti; ocuunu kaybetmek gibi bir eydi bu.
Analizin son bir iki yl boyunca yanstmaya dayal zdelemenin
ok nemli bir mekanizma haline geldii bir blge vard burada.
Ders verdii ocuklar, zellikle de yetenekliyseler, onu temsil edi
yorlard; yani onlarn baanlar hastamn da baars oluyor, okul
dan ayrlmalar da felaket oluyordu. Kendisini temsil eden bu
rencilere, zellikle de erkeklere kt muamele edilince kendisini
hakarete uram hissediyordu.
yleyse burada yanstmaya dayal zdelemenin mmkn hale
geldii yeni gelimi bir blge vard; klinik adan patolojik denebile
cek lde zorlayc olduu grlse de bu onun ocuklarn retmen
lerinden bekledikleri eyler asndan deerli bir ey olmasn engel
lememiti. nemli olan bu ocuklarn onun iin nc snf yurtta
lar olmamalaryd; geri hastann okul hakknda izdii, okul alan
larnn ounun ocuklar hor gryormu gibi davrand resme ba
kldnda ocuklar bu konumdaym gibi grnyorlard.

Bu uzun analizde yanstmaya dayal zdeleme olgusuna ilk kez
bu noktada iaret edebildim. Tabii ki teknik terimi kullanmadm. R
yada grlen ve okulda baarlarna baar katmay srdrmek yerine
okulu brakp ie giren erkek renci, hastam (retmeni) tarafndan
kendisinden bir para bulduu bir yer olarak kabul ediliyordu. Hasta
mn orada bulduu ey aslnda blnm bir eril eydi (ama, daha
nce de belirttiim gibi, bu nemli ayrnt vaka malzemesinin baka
bir sunuluunde ele almyor).
Hasta artk apraz zdelemeleri tartabiliyor ve geri dnp
yakn tarihlerde yaad, ie ve da yanstmaya dayal zdele
me kapasitesinden yoksun olduu bilinmese inanlmaz derecede
duygusuz davrand sylenebilecek deneyimlere bakabiliyordu.
Aslnda hasta bir insan olarak kendini hasta bir insana yklemi ve
karsndaki insann gereklik durumunu "hi kaale almadan" (bu
nu sylerken kendisine yeni bir gzle bakyordu) ondan sadece
kendisiyle ilgilenmesini talep etmiti.5 Bu noktada, hi apraz z
deleme olmamas yznden her zaman yaad duyguyu tarif
etmesini salayan yabanclama szcn kulland; hatta daha
da ileri gidip hasta kendiliini ykledii (bir kardei temsil eden)
arkadana duyduu kskanln byk lde sz konusu arka
dann apraz zdelemeler yoluyla yaama ve iletiim kurma
kapasitesine sahip olmasndan kaynaklandm syledi.
Hastam bundan sonra da gzetmenlik yapt bir snav anlat
maya balad; kendi erkek rencilerinden biri resim dersinden s
nava girmiti. ocuk nce harika bir resim izmi, sonra da stn
tamamen karalamt. Hastam bunu seyrederken ok kt olmu
tu; baz meslektalarnn byle anlarda mdahale ettiklerini bilme
sine ramen snav ahlak asndan bunu doru bulmuyordu. Bu
gzel resmin bozuluunu izlerken elinden bir ey gelmemesi nar
sisizmine ar bir darbe indirmiti. ocuu kendi yaam deneyi
minin bir ifadesi olarak yle gl bir biimde kullanyordu ki o
gzel resmi bozmann bu ocuk asndan gerekli olabileceini
(rnein bu kadar iyi bir resim yapp vglere boulacak cesareti
bulamam olabileceini ya da snavdan geebilmek iin kendini
S. Psikonevrozlann analizine ait bir dille syleyecek olursak, bu bilind bir
sadiste eylemdi, ama burada bu dil ie yaramaz.
snav yapan kiilerin beklentilerine uydurmas gerektiine karar

verip gerek kendisine ihanet etmi olabileceini, belki de snfta
kalmak zorunda olabileceini) kabullenmekte ok zorlanmt.
Burada hastann kt bir snav gzetmeni olmasna yol aabile
cek, ama kendisinin bir parasn, zellikle de kendiliindeki eril ya
da ynetici eyi temsil eden ocuklarda elikiler bulmasnda yans
yan bir mekanizma olduunu grebiliyoruz. Hastam bu noktada ana
listten hemen hemen hi yardm almadan bu ocuklarn onun iin ya
amadklarn; (daha nceleri tam da bunu yaptklarn sanyordu) an
layabilmiti. Bazen ancak kendi paralarn yanstt ocuklar saye
sinde canlandn hissettiini syledi.
Bu mekanizmann bu hastada ileme tarzndan, bu konu hakknda
yazlan Klein'c yazlann bazlarnda kullanlan dilin neden, hastann
aslnda baka birinin, bir hayvann ya da analistin iine bir eyler dol
durduu gibi bir ima barndrdn anlayabiliriz. Hasta depresif bir
ruh hali iinde olduu halde depresif fantezi malzemesini analiste
ykledii iin bu ruh halini yaamad zaman bu durum zellikle geerlidir.
Sonraki rya bir eczacnn yava yava zehirledii kk bir
ocukla ilgiliydi. la bamllbu vakada gzlenen temel zel
lik olmasa da, rya hastann ila tedavisine hl inanmasyla ba
lantlyd. Hastann uyuyabilmek iin yardma ihtiyac vard; ila
lardan nefret etmesine, onlardan uzak durmak iin elinden gelen
her eyi yapmasna ramen uyumayp btn gn uykusuz geir
menin daha kt olduunu syledi.
Daha sonra gelen malzeme bu uzun analizin bu seansnda yeni
bir biimde ortaya kan bu temay srdryordu. Hasta arm
larn sralarken Gerard Manley Hopkins'den bir iir alntlad:
Kum saatinin
Dklmemi kumlarym - duvara
Zaptedilmi, ama bir hareket madeni iimde, bir kayma
Toplanyor ve seyreliyor akmaya;
Kuyudaki su kadar durgunum, dengede, cam gibi
Ama iple drtklenir hep, taa ykseklerden
Kt aa, ya da szntlarndan yanlarnn, damar damar... *
* iiri evirdii iin Asl Bien'e teekkr ederiz, (.n.)
Burada ima edilen dnce, hastann hibir ey zerinde dene

timi olmadan yerekimi gibi bir gcn elinde srklendiiydi.
Analiz ve analistin seansn zaman ve uzunluuyla ilgili kararlan
karsnda da genellikle byle hissediyordu. Burada apraz zde
lemeler iermeyen bir hayat fikrini grebiliyoruz; bu da analistin
(ya da Tann'nn veya kaderin) yanstmaya dayal zdeleme yo
luyla, yani hastann ihtiyalann kavrayarak hibir ey sunamad anlamna gelir.
Hastam buradan bu zgl apraz zdelemeler konusuyla de
il, kadn kendilii ile blnm eril esi arasndaki mcadele
nin amanszlyla balantl baka son derece nemli meselelere
geti.
Kendisini bir zindana kapatlm, eyler zerinde hibir deneti
mi olmayan, kum saatindeki kumla zdelemi biri olarak betim
ledi. Hastann blnm eril enin yanstmaya dayal zdele
meleri iin bir teknik gelitirmi olduu ortaya kt; bu teknik
kendisinin bu parasn yanstabildii renciler ve dier insanla
rn onun yerine baz deneyimler yaamasna dayanyordu. Buna
karn kadn kendilii, yanstmaya dayal zdeleme kapasitesin
den arpc bir biimde yoksundu. Bu hasta kendisini hep bir ka
dn olarak dnmekte hibir glk yaamyordu ama her zaman
kadnlarn "nc snf yurtta"lar olduunu ve bu konuda hibir
ey yaplamayacan biliyordu.
Artk iinde bulunduu amaz kadn kendilii ile blnm
eril esi arasndaki ayrlk asndan hissedebiliyordu; bunun so
nucunda da annesiyle babasna yeni bir gzle bakabiliyor, hem e
hem de ebeveyn olarak scak, birbirlerine bal bir iliki yaadk
larn dnyordu. Hasta iyi anlarn hatrlad youn bir anda
yzn yeniden annesinin boynuna gmdn hissetti; anneyle
kaynam olma durumunu imdiye tayan ve nesnenin zneden
ayrlmasndan nceki (ya da nesnenin nesnel olarak alglanan ve
gerekten ayr veya dsal bir ey olarak kurulmasndan nceki)
ilksel durumla, en azndan kuramsal olarak, ba kuran bir and bu.
imdi seans srasnda gelimi olan eyleri destekleyen, hasta
mn kendisini iinde hasta biri olarak grd iyi bir evreye dair
birok an kmt ortaya. Bu hasta nedenbilimsel adan nem ta
yan talihsiz evre faktrlerini kullanmak zorunda kalmt hep.
Kk bir kzken annesiyle babasnn ptn grnce yaad-
rahatlamay sk sk anlatmt. Artk bunun anlamn êni ve da

ha derin bir biimde hissediyor, bu olayn temelindeki duygulann
samimi olduuna inanyordu.
Bu seansta yanstmaya dayal zdeleme kapasitesinin gelitii g
rlyordu; bu yeni kapasite de beraberinde bu hastann hayat boyun
ca baaramad trden yeni bir iliki biimi getirmiti. Bununla bir
likte hasta bu ilikiden grece yoksun kalm olmasnn, kendisinin
dnyayla, dnyann da onunla kurduu ilikinin (zellikle de karlk
l iletiim bakmndan) zayflamas asndan ne anlama geldiini de
ilk defa kavrad. Aynca bu yeni eduyum kapasitesiyle birlikte akta
rm srasnda yeni bir acmaszlk ve analistten byk taleplerde bu
lunmaya ynelik bir kapasite ortaya kt; artk dsal ya da ayr bir ol
gu haline gelmi olan analistin kendi bann aresine bakabilecei
varsaylyordu. Hasta kendisinin (nemli bir anlamda sevgiye denk
saylabilecek) agzlle ulaabilmi olmasndan analistin memnun
olacan hissediyordu. Analistin ilevi hayatta kalmay salamaktr.
Hastada bir deiim oldu. ki hafta iinde, (lm olan) annesi iin
zldn bile syleyebilecek hale geldi; nk annesi, hastama
verdii (ama hastamn takamad) mcevherleri takmay srdreme
yecekti. Hastam daha ksa bir sre nce lm biri iin zlmenin an
lamsz olduunu (ki souk mantk asndan bakldnda doruydu
bu) iddia ettiinin pek farknda deildi. Oysa imdi, lm olan anne
sine ok ksa sreliine ve vekaleten de olsa hayat verebilmek iin
mcevherleri takarak hayalinde yayor ya da yaamak istiyordu.
D E M L E R N T E R A P S R E C Y L E L K S
imdi karmza kan soru udur: Hastann kapasitesindeki bu dei

imler nasl ortaya kar? Bunun cevab, yaplan yorumun zihinsel
mekanizmann ileyiine dorudan etki etmesi yoluyla ortaya ktk
lar deildir kesinlikle. Sunduum klinik malzemede dorudan oldu
u sylenebilecek bir szl yorum yapm olmama ramen bu gr
mde srarlym; kendime bu lks tandmda, yaplacak i oktan
yaplmt bence.
Bu vakada birka yl bir meslektamla, yl da benimle olmak
zere uzun bir psikanaliz sz konusuydu.
Analistin yanstma mekanizmalarn kullanma kapasitesinin (psi-
KARILIKLI LK KURAAA I 167
kanalitik alma yapabilmek iin gereken en nemli yetenek budur

belki de) yava yava ie yanstldn ileri srmek yanl olmaz.
Ama her ey bundan ibaret olmad gibi en nemli ey de bu deil
dir.
Bu ve buna benzeyen vakalarda hastann aktarm srasnda bam
llk durumuna gerileme ihtiyac duyduunu kefettim; bu sayede as
lnda analistin (annenin) hastayla (bebeiyle) zdeleme yeteneine
dayanan ihtiyaca uyum gsterme deneyimi tam anlamyla yaanabili
yordu. Bu trden bir deneyim srasnda hasta ie ve da yanstmaya
dayanan zdeleme mekanizmalarna ihtiya duymadan yaamasn
ve iliki kurmasn salayacak lde analistle (anneyle) kaynam
tr. Bundan sonra da nesnenin zneden ayrld, analistin ayn bir var
lk haline gelip hastann tmgl denetimi dna yerletirildii acl
sre yaanr. Analistin bu deiimden kaynaklanan ykcla ra
men hayatta kalmas yeni bir eyin olmasn salar, ki bu da hastann
analisti kullanmas ve apraz zdelemelere dayanan yeni bir iliki
nin balamasdr (bkz. 6. Blm). Hasta artk hayalinde kendini ana
listin yerine koyabilmeye balamtr; ayn zamanda analistin de, aya
n yere salam bast takdirde, kendini hastann yerine koymas
hem mmkn hem de iyi bir eydir.
Demek ki aktarmdaki bir evrim yapsn tayan bu olumlu sonu
analitik srecin srdrlmesi sayesinde ortaya kmtr.
Psikanaliz igd ileyiine ve igdlerin yceltilmesine epey
dikkat ekmitir. Ama drtler tarafndan belirlenmeyen nemli nes
ne ilikisi kurma mekanizmalar olduunu unutmamak gerekir. Oyun
da drtler tarafndan belirlenmeyen eleri vurguladm. Bebeklikte
ve ebeveynlikte doal yerleri olan bamllk ve uyum gsterme olgu
larn kullanarak kurulan karlkl ilikilere rnekler verdim. Hayat
larmzn byk bir ksmnn apraz zdelemeler yoluyla karlkl
iliki kurarak getiine de iaret ettim.
imdi ise ebeveynlerin ergen ocuklarnn isyanyla ba etmesi
konusuna giren ilikilerden sz etmek istiyorum.
11
Ergen Geliimine ilikin ada Anlaylar

ve Yksek Eitimle lgili ierimleri1
N GZLEM LER
Bu engin konuya yaklamm mesleki deneyimlerime dayanmak du

rumunda. Grlerim psikoterapik tavrn kalbna dklm olacak
elbette. Bir psikoterapist olarak doal olarak u alardan dnd
m gryorum:
bireyin duygusal geliimi;
annenin ve ebeveynin rol;
ocukluk ihtiyalar andan doal bir gelime olarak aile;
aile fikrinin uzantlar ve yerleik aile kalplarndan kma imkn
olarak okullarn ve dier gruplarn rol;
ailenin ergenlerin ihtiyalaryla balantl zel rol;
ergenin olgunlamaml;
ergenin yaamnda yava yava olgunlua ulamas;
bireyin kiisel kendiliindenliinden ok fazla ey kaybetheksizin toplumsal gruplar ve toplumla zdelemeye balamas;
toplumun yaps; toplum szc burada kolektif bir isim olarak
kullanlyor ve toplumun olgun ya da olgunlamam bireysel birim
lerden olutuu varsaylyor;
doal byme srelerinin doruu olarak siyaset, iktisat, felsefe
ve kltr soyutlamalar;
milyarlarca bireysel kalbn st ste konmas olarak dnya.
1.
Bu yaz ilk olarak, 18 Temmuz 1968'de Newcastle upon Tyne'da yaplan Bri
tanya renci Sal Demei'nin 21. Y llk Toplants'nda bildiri olarak sunulmu
tur.
ERGEN GELMNE LKN ADA ANLAYILAR I 169
Burada dinamik, her bireyin kaltm yoluyla devrald byme

srecidir. Yine burada her bireyin bymesinin ve geliiminin balan
gcnda olmazsa olmaz bir nemi olan yeterince iyi kolaylatrc bir
evrenin olduu varsaylmtr. Kalplan belirleyen genler ve by
yp olgunlua ulama ynnde kaltsal bir eilim vardr; ama duygu
sal byme srasnda yeterince iyi olmas gereken evre koullanyla
balantl olarak meydana gelen eyler dnda hibir ey olmaz. Bu
nermede kusursuzluk szcnn gemedii dikkatinizi ekecektir;
kusursuzluk makinelere ait bir eydir, insani uyum gstermeye zg
kusurlar ise kolaylatrc evrenin temel zelliklerinden biridir.
Btn bunlarn temelinde bireysel bamllk fikri vardr; baml
lk balangta neredeyse mutlak bir eyken yava yava ve dzenli
bir biimde greli bamllk, ardndan da bamszlk ynnde dei
ir. Bamszlk asla mutlak bir ey haline gelmez; zerk bir birim
olarak grlen birey (olgunlukta bireyin mutlulua ulamaya ve kii
sel bir kimlik edinmeye abalarken kendini zgr ve bamsz hisset
mesini salayacak yollar olsa bile) aslnda hibir zaman evreden ba
msz deildir. apraz zdelemeler sayesinde ben ile ben olmayan
arasndaki keskin ayrm izgisi bulanklar.
Buraya kadar yaptklarm, insan toplumu ansiklopedisinin eitli
maddelerini saymaktan ibaretti; bunu yaparken de toplu olarak ele al
nan ve bir dinamik olarak dnlen bireysel byme kazannn y
zeyindeki srekli kaynamay gz nnde bulundurmakla yetindim.
Konunun burada ele alabileceim paras zorunlu olarak snrl; bu
yzden de syleyeceklerimi, ok farkl yollardan grlebilen, teleskobun her iki ucundan da baklabilen insanln oluturduu usuz
bucaksz fona yerletirmem gerekiyor.
H A S T A L IK MI S A L IK M I?
Genellemeleri bir yana brakp zgl eylerden sz etmeye balar ba

lamaz neyi dahil edip neyi dlayacam konusunda bir seim yapmak
zorunda kalyorum. rnein, kiisel psikiyatrik hastalk meselesi.
Toplum, yelerinin tamamn iinde barndrr. Toplumun yaps psi
kiyatrik adan salkl olan yeleri tarafndan kurulur ve korunur. Yi
ne de toplum hasta olanlar da iinde barndrmak zorundadr. rne
in:
olgunlamam olanlar (yalan bakmndan);
psikopatlar (mahrumiyetin rnleri - umutlu olduklar zamanlar

da, iyi ya da sevilen bir nesneden veya kendiliinden davranlarn ya
ratt gerginliklere tahamml edebilmek iin gvenebilecekleri tat
min edici bir yapdan mahrum olduklarn topluma kabul ettirmeleri
gereken kiiler);
nevrotikler (bilind gdlenmelerin ve iftdeerliliin eziyet et
tii kiiler);
ruh hali istikrarsz olanlar (intihar ile katlm asndan en yksek
baarlara ulamay da ierebilen bir alternatif arasnda gidip gelen
ler);
izoidler (doduklarndan itibaren bir mr boyu kendilerini bir
kimlik ve gerek olma duygusuna sahip bir birey olarak kurmaya u
raanlar);
izofrenler (en azndan hasta olduklar dnemlerde kendilerini
gerek hissedemeyen ve (en iyi durumda) vekaleten yaayarak bir
eyler elde edebilenler).
Bunlara bir de en acayip kategoriyi -otorite veya sorumluluk ko
numlarna gelmi birok insan kapsayan bir kategoridir bu- yani bir
dnce sisteminin tahakkm altnda olan paranoyaklar da ekleme
liyiz. Paranoyaklar bu sistemin daima her eyi akladn grmeli
dirler, (bu ekilde hasta olan birey iin) bunun alternatifi akut bir kafa
karkl, kaos duygusu ve her trl ngrlebilirliin yitirilmesidir.
Psikiyatrik hastalklara dair her trl tarifte kesimeler vardr. n
sanlar kendilerini hastalk gruplarna tam olarak oturacak ekilde s
nflandrmazlar. Hekimlerle cerrahlarn psikiyatriyi anlamakta bu ka
dar zorlanmalarnn nedeni de budur. Onlar, "senin hastaln bu, uy
guladmz (ya da bir iki yl iinde uygulayacamz) tedavi ise u"
derler. Halbuki psikiyatri etiketlerinin hibiri eldeki vakalara tam ola
rak uymaz; en az uyan da "normal ya da "salkl" etiketidir.
Topluma hastalk, hasta yelerinin u ya da bu ekilde nasl dikkat
ektikleri ve bireylerde balayan hastalk gruplarnn topluma nasl
bir renk verdii asndan bakabiliriz; hatta ailelerin ve toplumsal bi
rimlerin psikiyatrik adan salkl bireyleri nasl rettiini, bazen de
bu bireyleri nasl arpttn, etkisiz kldm inceleyebiliriz.
Ben topluma bu ekilde bakmayacam. Ben topluma kendi sal
asndan, yani psikiyatrik anlamda salkl olan yelerinin sal
ndan doal olarak kaynaklanan bymesi ya da srekli genlemesi
asndan bakmay tercih ettim. Bunu, bazen bir gruptaki psikiyatrik

anlamda sahksz yelerin orannn, salkl unsurlarn toplamnn
onlar tamasna imkn vermeyecek lde ok olabildiini bilmeme
ramen sylyorum. O zaman toplumsal birimin kendisi psikiyatrik
bir vaka haline gelir.
Bu yzden topluma sanki psikiyatrik anlamda salkl kiilerden
olumu gibi bakmak niyetindeyim. Bu durumda bile toplumun yete
rince problemi olduu grlecektir! Hatta bundan da te!
Normal szcn kullanmadma dikkat etmisinizdir. Bu sz
ck kolayca yanl ynlere gidebilen bir dnce tarzyla sk skya
balantldr. Ama ben psikiyatrik salk diye bir ey olduuna inan
yorum; bu da toplumu (bakalannm da yapt gibi) bireyin kendini
gerekletirme ynndeki geliiminin kolektif ifadesi olarak inceler
ken hakszlk yapmadm dndm anlamna geliyor. Burada
unu varsayyorum: Bireyler tarafndan yaratlan, korunan ve srekli
olarak yeniden ina edilen bir yap olmayan hibir toplum olmadna
gre, toplum olmadan kiinin kendini gerekletirmesi, olu oluturan
bireylerin kolektif byme sreleri olmadan da toplum sz konusu
olamaz. Dnya vatandalar aramaktan vazgemeyi renmeli, bal
olduklar toplumsal birimin toplumun yerel versiyonunun, miliyetiliin ya da dini bir mezhebin snrlarnn dna taan ok az insan ol
duunu kabul etmeliyiz. Aslnda psikiyatrik anlamda salkl insanla
rn salklarn ve kiisel tatminlerini toplumun snrl bir alanna (r
nein mahalledeki bilardo kulbne) bal olmalarna borlu olduk
larn kabul etmemiz gerekir. Neden olmasn ki? Gittiimiz her yerde
bir Gilbert Murray bulacamz sanyorsak mutsuz oluruz.
T E M E L TEZ
Tezimi pozitif bir nermeye dntrme giriimi beni hemen son elli
ylda yeterince iyi anneliin nemi konusunda ortaya km olan mu
azzam deiimlere getiriyor. Aslnda buna babalar da dahil, ama ba
balardan bebeklere ve bebek bakmna ynelik btncl tavr tarif et
mek iin annelik terimini kulllanmama izin vermelerini rica edece
im. Babalk terimi zorunlu olarak annelikten biraz sonra gelir. Erkek
olarak baba nemli bir faktr haline yava yava gelir. Bundan sonra
da aile gelir ki onun da temelinde babalarla annelerin birlii; birlikte
meydana getirdikleri bu ey, yeni bir insan -bir bebek- dediimiz bu
ey konusunda sorumluluu paylamalar yatar.

imdi annenin bebee sunduu koullardan sz edelim. Artk bili
yoruz ki bir bebein nasl kucakland, ona nasl muamele edildii
nemlidir, bebee bakann kim, anne mi baka biri mi olduu nemli
dir. Bizim ocuk bakm kurammzda, bakmn sreklilii kolaylat
rc evre kavramnn merkezi bir zellii haline gelmitir; baml
durumdaki bebein hayatnda ne olduu ngrlemeyen bir eye tep
ki vermek ve hep yeniden balamak yerine bir sreklilik olumasn
salayan ey yalnzca ve yalnzca evre koullarndaki bu srekliliktir
(kr. Milner, 1934).
Burada Bovvlby'nin (1969) almasndan sz edilebilir: ki yan
daki ocuun geici bir sre iin de olsa annesini kaybetmeye (eer
bu kayp bebein annenin imgesini canl tutabildii sreden daha faz
la sryorsa) gsterdii tepki genel kabul grm olmasna ramen
daha tam olarak kullanlm deildir; ama bunun ardndaki dnce
bakmn sreklilii konusuna uzanr ve bebein kiisel yaamnn
balangcnda, yani bebein anneyi olduu gibi, nesnel olarak algla
masndan nce ortaya kar.
Bir baka yeni zellik: Biz ocuk psikiyatristleri sadece salkla il
gilenmeyiz. Keke bu tesbit genelde btn psikiyatri iin geerli ol
sayd. Biz salkta ortaya kan, ama genleri ocuu kendini gerek
letirme ynne gtrd zaman bile, psikiyatrik anlamda salk bo
zukluunda ortaya kmayan mutluluun zenginliiyle ilgileniriz.
Artk kenar mahallelere ve yoksullua sadece dehet duyarak bak
myoruz; ayn zamanda bir bebek ya da kk bir ocuk iin kenar
mahalledeki bir ailenin kolaylatrc bir evre olarak, yaygn dertler
den2 uzak gzel bir evde yaayan bir aileden daha emniyetli ya da da
ha "iyi" olabilecei olasln da tartmaya alyoruz. Aynca top
lumsal gruplar arasnda, kabul edilen detler bakmndan var olan te
mel farkllklar da ele almann gerekli olduunu hissediyoruz. rne
in ngiltere'de toplumun hemen her kesiminde bebeklerin ellerini
ayaklarn rahata kullanmalarna karlk baka yerlerde uygulanan
kundaklama uygulamasn dnelim. Emzie, parmak emmeye ve
genelde bebein kendine ynelik erotik altrmalarna kar eitli
blgelerde nasl bir tavr taknlr? nsanlar bebeklik dneminin doal
2.
A n kalabalk, alk, zararl hayvan istilas, fiziksel hastalk ve felaketlerden.
ve iyicil bir toplumun yrrle koyduu yasalardan gelen srekli tehdit.
lszlklerine nasl bir tepki gsterir, lllkten ne anlarlar? Bu

sorulara birok yenisi eklenebilir. Bebeklerine kiisel bir ahlak bulma
hakkn vermeye alan yetikinler hl Truby King evresinde ya
yorlar; burada fikir alamaya gsterilen tepkinin an bir msamaha
krlk haline dntn grebiliyoruz. Birleik Devletler'in beyaz
yurttalan ile kara derili yurttalan arasndaki farkn derilerinin ren
ginden ok meme emip emmemekle ilgili bir mesele olduu da syle
nebilir. Biberonla beslenmi olan beyaz nfusun ounlukla meme
emdiklerini dndm siyahlara duyduu haset tarif edilemez bo
yutlardadr.
Benim pek de popler bir kavram saylamayacak olan bilind
gdlenmeyle ilgilendiim anlalmtr sanyorum. htiya duydu
um veriler, form doldurmaya dayal anketlerden karlabilecek tr
den deil. Bir bilgisayar bir aratrmann kobaylar olan bireylerdeki
bilind gdleri sunacak biimde programlamak mmkn deil.
Hayatlarn psikanaliz yaparak geirmi olan insanlann ite bu nokta
da, insanla ilgili bilgisayar destekli aratrmalardaki yzeysel olgula
ra duyulan lgnca inanca kar kp aklselime arda bulunmas
gerekir.
Kafa Kartran Bir Baka Varsaym
Kafa karkl yaratan bir baka kaynak da annelerle babalar ocuk
larn iyi yetitirirlerse daha az sorun kaca yolundaki aceleci var
saymdr. Hi alakas yok! Bu benim izini srdm temel temayla
yakndan ilgili bir varsaym, nk ben ocuk bakmnn baar ve ba
arszlklarnn yerine oturduu dnem olan ergenlie baktmzda,
bugn yaanan sorunlarn bazlarnn modem ocuk yetitirme anla
yndaki ve bireyin haklarna ynelik modem tutumlardaki pozitif
unsurlardan kaynaklandn grdmz belirtmek istiyorum.
Evladnzn kiisel gelimesini tevik etmek iin elinizden gelen
her eyi yaparsanz ummadnz sonularla uramak zorunda kalr
snz. ocuklarnz bir ekilde kendilerini bulsalar bile, btn kendi
liklerini bulmaktan aasyla yetinmeyeceklerdir ki btn kendilikle
ri dediimiz ey sevecen diyebileceimiz unsurlar kadar saldrgan ve
ykc unsurlar da ierecektir. Sonunda uzun bir mcadele yaanacak,
sizin bunu atlatp hayatta kalmanz gerekecektir.
Yaptnz yardmlar sayesinde ocuklarnzdan bzlar ksa za
manda tatmin edici biimde simge kullanabilir, oyun oynayabilir, d
kurabilir, yaratc olabilir hale geliyorsa ansl saylrsnz, ama bura

ya giden yol zorluklarla dolu olabilir. Her durumda hata yapacaks
nz, bu hatalar feci eyler olarak grlp hissedilecek ve ocuklarnz
sizin hibir biimde sorumlu olmadnz engellerle karlatklarnda
size kendinizi sorumlu hissettirmeye alacaklar. unu deyip ka
caklar: Ben domay kendim istemedim.
Siz dlnz, ocuunuzun kiisel potansiyelinde zamanla orta
ya kabilecek olan zenginlikle alrsnz. Bunda baarl olduunuzda
da kiisel geliimleri iin bir zamanlar size tannanlardan ok daha iyi
frsatlarla karlaan ocuunuzu kskanmaya hazr olmalsnz. Bir
gn kznz sizden bir sre bebeine bakmanz istediinde, bylece
bunu tatmin edici bir biimde yapabileceinizi dndn gster
diinde, olunuz bir ekilde sizin gibi olmak istediinde ya da gen
olsaydnz sizin de beenebileceiniz bir kza k olduunda kendi
nizi dlnz alm hissedersiniz. dller dolayl olarak gelir. Ve
phesiz size hibir zaman teekkr edilmeyeceini bilirsiniz.
ER G EN LK S R EC N D E LM VE CNAYET*
imdi bu meselelerin, ocuklar erinlik (bulu) ana ulam olan
ya da ergenlik sanclar eken ebeveynlerin grevlerini nasl etkiledi
ini ele almak istiyorum.
Birey ve bu dnemde ortaya kan toplumsal sorunlarla ilgili bir
ok ey yaymlanmasna ramen, ergenlerin kendilerini zgrce ifade
edebildikleri yerlerde ergen fantezisinin ierii hakknda yeni bir kii
sel yoruma ihtiya duyulabilir.
Ergenlikteki byme dneminde olanlar ve kzlar ocukluktan
ve bamllktan de kalka kar, el yordamyla yetikinlik statsne
ulamaya abalarlar. Byme sadece kaltmsal bir eilim meselesi
deildir, ayn zamanda kolaylatrc evreyle son derece karmak
bir biimde kaynama meselesidir. Eer aile hl kullanlabilecek du
rumdaysa byk lde kullanlr; ama kullanlabilecek durumda de
ilse veya bir kenara itilmesi gerekiyorsa (negatif kullanm), o zaman
ergenlikteki byme srecinin iinde gerekleebilecei kk top-
3.
Bu blm ilk olarak "Adolescent Process and the Need for Personal Confron
tation" adyla urada yaymlanmtr: Pediatrics, 44. cilt, No. 3 ,1 . Blm (1969).
lumsal birimlerin salanmas gerekir. Erinlik anda, bu ocuklann

grece zararsz bebekler olduu ilk dnemlerdeki sorunlarn ayns
yaanr. Belirtmekte fayda var: lk evreleri iyi atlattnz ve hl da iyi
durumdasnz diye iler hep byle yolunda gidecek demek deildir.
Aksine sorun kabilir. Baz sorunlar bu ilerki aamalarn znden
kaynaklanr.
Ergenlik fikirlerini ocukluk fikirleriyle karlatrmak yararl ola
caktr. Eer bymenin balarndaki fantezide lm varsa, ergenlikte
ki fantezide de cinayet vardr. Erinlik andaki byme nemli bir
sorun kmadan srd zamanlarda bile akut ynlendirme sorunla
ryla uramak gerekebilir, nk bymek anne babann yerini al
mak anlamna gelir. Gerekten de bu anlama gelir. Bilind fantezi
de bymek tabiat gerei saldrgan bir edimdir. ocuk da artk bir
ocuk bedeninde deildir.
Burada "atonun kral benim" oyununu ele almak yararl olduu
kadar meru bir ey de olacak bence. Bu oyun olanlardaki ve kzlar
daki eril eyle balantldr. (Bu tema kzlardaki ve olanlardaki di
il e asndan da ifade edilebilir, ama buras yeri deil.) Bu gizillik
(latans) dneminin balarna ait bir oyundur; erinlik anda da bir ha
yat durumuna dnr.
"atonun kral benim" kiisel varln bir ifadesidir. Bireyin duy
gusal bymesine ait bir baardr. Btn rakiplerin lmn ya da
hkimiyet kurulmasn ima eden bir konumdur. Sonraki szler bir sal
dr beklendiini gsterin "Adi alaksn sen" (ya da "in aa adi al
ak"). Rakibine bir ad verdiinde kendinin nerede olduunu bilirsin.
Ksa bir sre sonra adi alak, kral devirip kendisi kral olur. Opie'ler
(1951) bu tekerlemeden sz ederler*; bu oyun epey eskilerden geli
yormu ve Horatius'a (!.. 20) gre ocuklar yle diyorlarm:
Rex erit qui recte faciet;
Qui non faciet, non erit. **
nsan doasnn deitiini dnmemiz gerekmiyor. Bizim yap
mamz gereken ey geici olann iinde kalc olan aramak. Bu ocuk
oyununu ergenliin ve toplumun bilind gdlenmesinin diline e
* Winnicott burada Iona ve Peter Opie'den sz ediyor. Bkz. Kaynaklar, (.n.)
** Doru yapan kral olacak,
yapmayan olmayacak, (.n.)
virmek. ocuk yetikin olacaksa, bu hamle bir yetikinin cesedi ze

rinden yaplr. (Okurun bilind fanteziden, oyunun temelinde yatan
bu malzemeden sz ettiimi bildiini varsayyorum.) Olanlarn ve
kzlarn bu byme evresini, ille de evde isyan etmeden, gerek ebe
veynleriyle srekli bir uyum ortam iinde geebileceklerini biliyo
rum phesiz. Ama isyann, sizin onu kendi bana var olacak ekilde
yetitirerek ocuunuza verdiiniz zgrlkten kaynaklandn ha
trlamak aklllca olacaktr. Baz durumlarda "Bir bebek ekip bir bom
ba bitiiniz" sylenebilir. Aslnda bu her zaman dorudur, ama her
zaman byle grnmez.
Erinlik andaki ve ergenlikteki bymeye ait btncl bilind
fantezide birinin lm sz konusudur. Oyunda, yerdeitirmeler yo
luyla ve apraz zdelemeler sayesinde birok ey yaplabilir; ama
ergen bireyin psikoterapisinde (burada bir psikoterapist olarak konu
uyorum) lmn ve kiisel zafer kazanmann, olgunlama srecinin
ve yetikin statsne ulamann tabiatnda bulunan bir ey olduu g
rlecektir. Bu, ebeveynlerin ve velilerin iini epeyce zorlatrr. Ama
emin olun, bu hayati nem tayan evrede olgunlamann bir paras
olan cinayete ve zafere ekine ekine yaklaan ergenlerin kendileri
nin ilerini de epeyce zorlatrr. Bilind tema bir intihar itkisi ya da
gerek bir intihar olarak tezahr edebilir. Ebeveynlerin burada pek az
yardm olabilir; yapabilecekleri en iyi ey hayatta kalmaktr, para
lanmadan, renk deitirmeden, nemli ilkelerinden vazgemeden ha
yatta kalmak. Bu onlarn kendilerinin de byyemeyecei anlamna
gelmez.
Ergenlerin bir ksm zarar grrken, bir ksm da cinsellik ve evli
lik asndan bir tr olgunlua ulaacak, belki de kendi ana babalan
gibi ana baba olacaklardr. Bu olabilir. Ama arkalarda bir yerde bir
lm-kalm mcadelesi verilmektedir. Gs gse arpmaktan
fazla kolayc bir biimde kanlr, bunda da baanl olunursa durum
gerek zenginliini sergilemeyecektir.
Bu da beni esas konuma, ergenin olgunlamaml dediim zor
konuya getiriyor. Olgun yetikinler bunu bilmeli ve kendi olgunluklanna tam bu noktada inanmaldrlar.
Bu konuyu yanl anlalmadan dile getirmenin g olduu takdir
edilecektir, nk olgunlamamlktan sz etmek kolayca bir aa
lama olarak alglanabilir. Ama benim niyetim bu deil.
Herhangi bir yataki (mesela alt yandaki) bir ocuun aniden,
belki de ebeveynlerden birinin lm ya da ailenin dalmas yzn

den sorumlu biri olmas gerekebilir. Bu ocuun vaktinden nce ya
lanmas ve kendiliindenliini, oyun oynama hevesini ve kaygsz ya
ratc itkisini yitirmesi gerekir. Bir ergen bu konuma daha sk gelir,
kendini birdenbire oy verme zorunluluuyla ya da bir niversiteye
gitme sorumluluuyla kar karya bulur. phesiz koullar deiirse
(mesela hastalanr ya da lrseniz veya mali skntya girerseniz) eli
nizden olunuzu ya da kznz daha zaman gelmeden sorumluluk al
maya davet etmekten baka bir ey gelmez; daha kk ocuklarn
bakm ya da eitimi ve bir geim sknts sz konusu olabilir. Ama
yetikin, ilkesel bir karar gerei sorumluluu devrediyorlarsa iler de
iir; bunu yaparak ok kritik bir anda ocuklarnz hayal krklna
uratyor olabilirsiniz. Oyunun, ya da hayat oyununun terimleri a
sndan onlar tam sizi ldrecekken siz tahtnzdan feragat ediyorsu
nuz demektir. Bu kimi mutlu eder? Artk kendisi dzen olan ergenin
bundan mutlu olduu kesinlikle sylenemez. Her tr yaratc faaliyet,
olgunlamamla zg her trl abalama ortadan kalkmtr. sya
nn artk anlam yoktur ve oyunu vaktinden nce kazanan ergen kendi
tuzana yakalanr; diktatr olmas gerekir, ldrlmeyi -kendi o
cuklarnn oluturaca yeni kuak tarafndan deil, kardeler tarafn
dan ldrlmeyi- beklemesi gerekir. Doal olarak, onlar kontrol al
tnda tutmann yollarn arar.
Toplumun kendi sorumluluunda olan bilind gdlenmeyi ih
mal ettii birok yerden birisi de burasdr. Halbuki psikoterapistin
almalarnn gndelik malzemesi, sosyologlar ve politikaclar tara
fndan olduu kadar sradan yetikinler -yani kendi zel hayatlarnda
her zaman olmasa bile kendi snrl nfuz alanlarnda yetikin olan in
sanlar- tarafndan da bir lde kullanlabilir.
Laf uzatmamak iin bir dogma olarak ifade edeyim: Ergen olgun
lamamtr. Olgunlamamlk, ergenlikte saln temel bir unsuru
dur. Olgunlamamlm tek tedavisi vardr, o da zamandr, zamanla
byyerek olgunlamaktr.
Olgunlamamlk ergenlik sahnesinin kymetli bir parasdr. Ya
ratc dncenin en heyecan verici zellikleri, yeni ve taze duygular,
yeni yaam fikirleri burada barnr. Toplumun sorumluluk almam
kiilerin zlemleri tarafndan sarslmaya ihtiyac vardr. Yetikinler
tahtlarndan feragat ederlerse, ergen vaktinden nce ve yanl bir s
re yoluyla yetikin haline gelir. Topluma u tavsiyede bulunulabilir
belki: Ergenlerin ve olgunlamamlklarnn iyilii iin, kendileri her

ne kadar bunun iin savayor olsalar da, onlara henz kendilerine ait
olmayan sorumluluklar ykleyerek sahte bir olgunluk kazanmalarna
izin vermeyin.
Yetikinin tahtndan feragat etmemesi kouluyla, ergenlerin ken
dilerini bulma ve kendi kaderlerini belirleme abalarn etrafta grebi
leceimiz en heyecan verici ey olarak dnmemiz mmkn. Erge
nin ideal toplum dncesi heyecan verici ve uyarc bir dncedir,
ama ergenliin esas olgunlamaml ve sorumlu olmaydr. En
kutsal unsuru olan bu unsur yalnzca birka yl srer; olgunlua ula
ldka her bireyin yitirmek zorunda olduu bir zelliktir bu.
Kendime srekli olarak, toplumun devaml tad eyin u ya da
bu ergen deil, ergenlik durumu olduunu hatrlatyorum. nk er
gen birka yl iinde maalesef bir yetikin haline gelir ve ok ksa bir
sre sonra bir tr ereveyle zdeleir; iinde yeni bebeklerin, yeni
ocuklarn ve yeni ergenlerin serbeste hayaller, dler kuraca, yeni
dnya tasardan yapaca bir erevedir bu.
Zafer duygusu, byme sreci yoluyla olgunlua bu ekilde ula
mann rndr. Yoksa yanltc bir biimde yetikin rol oynamaya
dayanan sahte olgunluun rn deil. Bu nerme, korkun olgulan
gizliyor iinde.
O L G U N L A M A M I L 1 IN D O A S I
Bir an iin olgunlamamln doasna bakmamz gerekiyor burada.

Ergenin kendi olgunlamamlnm farknda olmasn ya da olgunlamamlm zelliklerinin neler olduunu bilmesini beklememeli
yiz. Aslnda bunlar bizim de anlamamz art deil. nemli olan erge
nin meydan okumasna karlk verilmesidir. Kim verecektir bu kar
l?
tiraf edeyim ki bu konu hakknda konutuka ona hakaret ediyormuum gibi hissediyorum. Baz eyleri ne kadar kolay sze dkersek
o kadar etkisiz kalrz. Birinin ergenlere "Sizin heyecan verici yannz
olgunlamamlnz!" dediini dnn. Ergenin meydan okumas
na karlk vermeyi becerememenin muhteem bir rnei olurdu bu.
Galiba "meydan okumaya karlk verme" tabiri aklselime dn
temsil ediyor, nk burada anlay'n yerini atma almtr. Burada
atma szc, yetikinin ayaa kalkp kendine ait bir bak asna
(bu bak as dier yetikinlerin de desteini alyor olabilir) sahip ol

maya hakk olduunu iddia etmesi anlamna gelir.
Ergenlikteki Potansiyel
.imdi ergenlerin ne tr eylere ulaamam olduklarn grelim.
Erinlik andaki deiimler salkl ocuklarda bile farkl yalar
da ortaya kar. Olanlarn da kzlarn da ellerinden bu deiimleri
beklemekten baka bir ey gelmez. Bu bekleyi hepsinde, zellikle de
daha ge gelienlerde nemli bir gerginlik yaratr; bu yzden de ge
gelienlerin erken gelienleri taklit ettikleri grlebilir ki bu da do
utan gelen byme srecine deil de zdelemelere dayal sahte
bir olgunlua yol aar. Her durumda tek deiim cinsel deiim deil
dir. Fiziksel byme ve gerekten glenme ynnde bir deiim de
olur; bu yzden iddete yeni bir anlam veren gerek bir tehlike bagsterir. Gle birlikte kurnazlk ve beceri de geliir.
Bir olan ya da kz ancak zamanla ve yaama deneyimi kazanarak
kiisel fantezi dnyasnda olup biten her eyin sorumluluunu yava
yava kabul eder. Bu srada saldrganln intihar biiminde tezahr
etmesi ynnde gl bir eilim vardr; ya da saldrganlk bir zulm
grme aray biiminde ortaya kar ki bu da aslnda zulmeden sanr
sisteminin deliliinden kurtulma abasdr. Sann dzeyinde zulmedil
me beklentisi olduunda, delilikten ve sanrdan uzaklamak iin onu
tahrik etme eilimi ortaya kar. Gelimi bir sann sistemi olan, psiki
yatrik anlamda hasta bir olan (ya da kz) bir dizi dnceyi arka ar
kaya ateleyip tahrik edilmi zulme dayal olaylara yol aabilir. Zul
meden konumunun nefis basitletiriciliine bir kere ulaldnda
mantn hkm gemez olur.
Ama bireyin hissettii btn gerginliklerin iinde en gl olan
bilind cinsellik fantezisinden ve cinsel nesne seimiyle balantlandrlan rekabetten kaynaklanr.
Ergen ya da hl byme srecinde olan olan ve kz, dnya sah
nesinin sunduu acmaszlk ve strabn, ldrme ve ldrlmenin
sorumluluunu stlenebilecek durumda deildir henz. Bu, bu evre
deki bireyi kiisel gizil saldrganla, yani intihara (var olan ya da d
nlebilecek her trl ktln sorumluluunun patolojik biimde
kabul edilmesine) kar ar tepki gstermekten kurtarr. Anlalan
ergenin gizil sululuk duygusu korkun boyutlardadr; bireyde kendi
si iinde iyi ve kt dengesini, sevgiyle birlikte giden nefret ve ykc
OYUN ve GEREKLK I 180
l kefetme kapasitesinin gelimesi yllar alr. Bu anlamda olgunluk

hayatn sonraki dnemlerine ait bir eydir ve ergenden bir sonraki
aamann (yirmili yalarn) tesini grmesi beklenemez.
Halk arasnda dendii gibi "kanlan kzan ve cinsel ilikiye gi
ren (bu arada belki de bir iki kez hamile kalan) kzlarla erkeklerin cin
sel olgunlua ulam olduklan varsaylr zaman zaman. Ama bizzat
kendileri bunun doru olmadn bilirler ve cinsellii hor grmeye
balarlar. ok ucuz bir eydir cinsellik. Oysa cinsel olgunluun btn
bilind cinsellik fantezilerini iermesi gerekir; bireyin de nesne se
imi, nesne sreklilii, cinsel tatmin ve cinsel birlemenin akla getir
dii her eyi nihai olarak kabullenebilmesi gerekir. Ayrca, btncl
bilind fanteziden kaynaklanan bir de sululuk duygusu sz konu
sudur.
na, Onarm, Tazmin
Ergen, kendi iinde gvenilirlik tamas gereken bir projeye katl
maktan ne gibi bir tatmin alnabileceini henz bilemez. Ergenin bu
iin, yapt toplumsal katk sayesinde, (nesne ilikisiyle ve sevgiyle
sk skya balantl olan bilind saldrgan drtlerden kaynakla
nan) kiisel sululuk duygusunu ne kadar azalttn, dolaysyla da
insann iindeki korkuyu ve intihar itkisini ya da kaza yapma eilimi
ni azaltmaya nasl yardmc olduunu bilmesi mmkn deildir.
dealizm
Ergen kz ve erkeklerdeki heyecan verici eylerden birinin de idea
lizmleri olduu sylenebilir. Henz hayal krkl yaamamlardr,
dolaysyla da ideal planlar yapmakta zgrdrler. rnein sanat
renimi gren renciler sanatn iyi retilebileceini dnr ve fer
yat figan iyi bir sanat retimi grmek isterler. Neden olmasn ki?
Hesaba katmadklar ey, sanat iyi retebilecek ok az insan oldu
udur. Ya da kimi renciler fiziksel koullann berbat durumda oldu
unu ve iyiletirilebileceini grr, barmaya balarlar. Gerekli pa
ray bulmak bakalarnn iidir. "Ne olacak ki," derler, "savunmaya
harcadnz paray yeni niversiteler amak iin kullann! Uzun va
deli bir bak as gelitirmek, otuz krk yl yaayp yalanmaya ba
lam kiilere ok doal gelse de ergene gre bir ey deildir.
Btn bunlar insana sama grnebilecek kadar youn bir ekilde
ifade edilmi durumda. Dostluun temel neminden sz edilmiyor
burada. Hayatlar evlenmeden ya da evlilii ertelemekle gemi kii

lerden sz edilmiyor. Hayati neme sahip bir sorun olan biseksellie
hi girilmiyor, ki heteroseksel nesne seimi ve nesne sreklilii te
rimleri asndan bir lde zlr gibi olsa da hibir zaman tam ola
rak zlmeyen bir sorundur bu. Ayrca burada yaratc oyun kura
myla ilgili birok ey de sorgulanmadan geildi. Dahas, kltrel mi
ras konusu var; ortalama ergen kz ya da olann insanln kltrel
mirasna dair sezgiden te bir bilgisi olmas beklenemez. Zira bundan
haberdar olabilmek iin bile epeyce almak gerekir. imdiki ergen
ler altm yalarna geldiklerinde uygarln ve birikmi yan rnleri
nin zenginliklerini aratrrken, kaybettikleri zaman telafi etmek iin
nefes nefese kalacaklar.
tin esas ergenliin byk lde fiziksel erinlie dayansa da on
dan te bir ey olduudur. Ergenlik bymeyi ima eder ve byme
zaman alan bir eydir. Ergen bymesini srdrrken sorumluluk
ebeveyn figrleri tarafndan stlenilmelidir. Eer ebeveyn figrleri
tahtlarndan feragat ederlerse, o zaman ergenler sahte bir olgunlua
atlayp en byk varlklarn, yani fikirler gelitirip itkilerine gre
davranma zgrlklerini yitirmek zorunda kalrlar.
ZET
zetle, ergenlerin seslerini duyurmaya ve aktiflemeye balamalar

heyecan vericidir, ama bugn varln btn dnyada hissettiren er
gen hareketlerine bir atma edimi sayesinde karlk verilmesi ve
gereklik kazandrlmas gerekir. atma kiisel dzeyde olmaldr.
Ergenlerin bir hayat sahibi olmalar, hayat dolu olabilmeleri iin ye
tikinlere gerek vardr. atma, misilleme ya da intikam nitelii ier
meyen ama kendine ait bir gc olan bir tr snrlamadr. Gnmz
deki renci huzursuzluunun ve bu huzursuzluun ak ifadelerinin
ksmen, bebek ve ocuk bakm konusunda ulam olmaktan gurur
duyduumuz tavrn bir rn olduunu hatrlamakta yarar var. Bra
kalm genler toplumu deitirsin ve yetikinlere dnyay yeni bir
gzle grmeyi retsinler; ama byyen bir kz ya da olan meydan
okuduu zaman bir yetikin de bu meydan okumaya karlk versin.
Bu karln ille de ho olmas gerekmez.
Bilind fantezide bunlar lm kalm meseleleridir.
I 182
EK
nsan geliiminde, nesnellikten ve alglanabildikten nce gelen bir

evre olduunu ileri sryorum. Kuramsal olarak balangta bebein
znel ya da kavramsal bir dnyada yaad sylenebilir. lksel du
rumdan, nesnel algnn mmkn hale geldii duruma gemeyi sala
yan deiim yalnzca doal ya da kaltmsal byme sreciyle ilgili
bir mesele deildir; ayrca asgari bir ortam gerektirir. Bireyin bam
llktan bamszla yapt yolculuu, bu devasa temann tamamn
ieren bir eydir bu.
Kavram-alg arasndaki bu mesafe bize inceleyebileceimiz zen
gin bir malzeme sunuyor. Ben burada, zmeye almadan kabul et
memiz gereken temel bir paradoks olduunu varsayyorum. Her be
bein bakmnda, belli bir dnem boyunca, kavram iin merkezi
nemde olan bu paradoksa tekrar tekrar imkn tannmas gerekir.
I 183
KAYNAKLAR
ALLEY , RO NA LD (1964). Francis Bacon: Catalogue Raisonn and Docu

mentation. Londra: Thames & Hudson.
AX LINE, VIRGINIA M AE (1947). Play Therapy: The Inner Dynamics o f
Childhood. Boston, Mass.: H oughton M ifflin.
BA LIN T, M ICHAEL ( l 968). The Basic Fault: Therapeutic Aspects o f Regres
sion. Londra: Tavistock Publications.
BETTELHE1M, B R U N O (I9 6 0 ). The Informed Heart: Autonomy in a Mass
Age. N ew York: Free Press; Londra: Thames & Hudson, 1961.
BLAK E, Y V O N N E (1968). Psychotherapy with the more Disturbed Patient.
Brit. J. med. Psychol. 41.

BO W LBY , JOHN (1969). Attaclunent and Loss. 1. cilt, Attachment. Londra:
Hogarth Press v e the Institute o f Psychoanalysis; N ew York: B asic B ooks.
D O NN E, JOHN (1962). Complete Poetry and Selected Prose. Der. J. Hayward.
Londra: N onesuch Press.
ERIKSON, ERIK (1956), The Problem o f Ego Identity. J. Amer, psychoanal.
Assn. 4.
FAIR BAIR N, W . R. D. (1941). A R evised Psychopathology o f the P sychoses
and Psychoneuroses. Int. J. Psycho-AnaL 22.
'FIELD, JO ANNA' (M . M ILNER) (1934). A Life o f One's Own. Londra: Chatto
& W indus. Harmondsworth: Penguin B ooks, 1952.
FO U CAU LT, M ICHEL (1966). Les Mots et les choses. Paris: ditions G alli
mard. Londra: Tavistock Publications; N ew York: Pantheon, 1970.
FR EU D , A N N A (1965). Normality and Pathology in Childhood. Londra: Ho
garth Press ve the Institute o f Psycho-A nalysis; Trke evirisi M etis Ya
ynlan tarafndan yaymlanacak.
FR EU D , SIG M U N D (1900). The Interpretation o f Dreams. Standard Edition,
4. v e 5. ciltler; Dlerin Yorumu, 2 cilt, ev. Emre Kapkn, P ayel Y aynlan,
1993.
____ (1923). The Ego and the Id. Standard Edition, 19. cilt; Trke evirisi M e
tis Y aynlan tarafndan yaymlanacak.
____ (1939). Moses and Monotheism. Standard Edition, 23. cilt; Hz. Musa ve
Tektannchk, ev. Kananan ipal, Balam Y aynlan, 1987.
GILLESPIE, W. H. (1960). The Edge o f Objectivity: An Essay in the History o f
Scientific Ideas. Princeton, N.J.: Princeton University Press.
G O U G H , D . (1962). The Behaviour o f Infants in the First Year o f Life. Proc.
roy. Soc. Med. 55.

G REENACRE, PHYLLIS (1960). Considerations regarding the Parent-Infant
Relationship. Int. J. Psycho-Anal. 41.
H AR TM A N N , HEINZ (1939). Ego Psychology an d the Problem o f Adapta
tion. N ew York: International Universities Press; Londra: Im ago, 1958.
HOFFER, WILLI (1949). M outh, Hand, and Ego-Integration. Psychoanal.
Study Child. 3/4.

____ (1950). Developm ent o f the B ody Ego. Psychoanal. Study Child 5.
K HAN, M. M A SU D R. (1964). The Function o f Intimacy and A cting Out in
Perversions. R. Slovenko (der.), Sexual Behavior and the Law iinde.
Springfield, 111.: Thomas.
____ (1969). O n the Clinical Provision o f Frustrations, R ecognitions and Fail
ures in the Analytic Situation. Int.J. Psycho-Anal 50.
KLEIN, M ELANIE (1932). The Psycho-Analysis o f Children. G zden geiril
m i basm. Londra: Hogarth Press v e the Institute o f Psycho-A nalysis,
1949.
____ (1934). A Contribution to the Psychogenesis o f M anic-D epressive States.
Contributions to Psycho-Analysis 1921-1945 iinde. Londra: Hogarth
Press ve the Institute o f Psycho-A nalysis, 1948.
____ (1940). Mourning and its relation to M anic-D epressive States. Contributi
ons to Psycho-Analysis 1921-1945 iinde.
____ (1957). Envy and Gratitude. Londra: Tavistock Publications; Trke e
virisi Haset ve kran adyla yaknda M etis Y aynlan tarafndan yaym la
nacak.
KNIGHTS, L. C. (1946). Explorations. Londra: Chatto & W indus. Harmondsworth: Penguin B ooks (Peregrine dizisi), 1964.
KRIS, ERN ST (1951). Som e Com m ents and O bservations on Early Autoerotic
Activities. Psychoanal. Study Child 6.
L A C A N , JACQUES (1949). Le Stade du M iroir com m e formateur d e la foncti
on du je, telle qu'elle nous est rvle dans l'exprience psychanalytique.
crits iinde. Paris: ditions du Seuil, 1966.
LO M AS, P. (der.) (1967). The Predicament o f the Family. Londra: Hogarth
Press ve the Institute o f Psycho-A nalysis.
LO W ENFELD, M ARG ARET (1935). Play in Childhood. Bath: Cedric O li
vers, 1969.
M AHLER, M ARG ARET S. (1969). On Human Symbiosis and the Vicissitudes
o f Individuation. 1. cilt, Infantile Psychosis. Londra: Hogarth Press v e the
Institute o f Psycho-Analysis.
M IDDLEM O RE, M ERRELL P. (1941). The Nursing Couple, Londra: Hamish
Hamilton M edical Books.
MILLER, AR TH U R (1963). Jane's Blanket. N ew York v e Londra: C ollier/
M acmillan.
M ILNE, A. A . (1926). Winnie the Pooh. Londra: Methuen.
M ILNER. M . (1934). A U fe o f One's O w n . Bkz. "R eid, Joanna."
___ (1952). A spects o f Sym bolism in Comprehension o f the N ot-S elf. Int. J.
KAYNAKLAR I 185
Psycho-Anal. 33.
_____(1957). On N ot Being A ble to Paint. G zden geirilm i basm. Londra:
Heinemann.
____ (1969). The Hands o f the Living God. Londra: Hogarth Press v e the Insti
tute o f Psycho-A nalysis.
OPIE, IO NA v e PETER (der.) (1951). The Oxford Dictionary o f Nursery
Rhymes. Oxford: Clarendon Press.
PLAUT, FRED (1966). R eflections about N ot B ein g A b le to Imagine. J. anal.
Psychol. 11.
RIVIERE, JO AN (1936). O n the G enesis o f Psychical Conflict in Earliest In
fancy. Int. J. Psycho-Anal. 17.
SCHULZ, CH ARLES M . (1959). Peanuts Revisited - Favorites, O ld and New.
N e w York: Holt, Rinehart & W inston.
SH AK ESPEA RE, W ILLIAM . Hamlet, Prince o f Denmark.
SO LO M O N, JOSEPH C. (1962). Fixed Idea as an Internalized Transitional
Object. Amer. J. Psychotherapy 16.
SPITZ, RENE (1962). Autoerotism Re-examined: The R ole o f Early Sexual
Behaviour Patterns in Personality Formation. Psychoanal. Study Child 17.
STE V EN SO N , O. (1954). The First Treasured Possession: A Study o f the Part
Played by specially L oved Objects and T oys in the L ives o f Certain Child
ren. Psychoanal. Study Child 9.
TRILLING, LIONEL (1955). Freud: within and beyond Culture.. Beyond Cul. tre iinde. Harmondsworth: Penguin B ooks (Peregrine dizisi), 1967.
W INNICOTT, D . W . (1931). Clinical Notes on D isorders o f Childhood. Lond
ra: Hienemann.
____ (1935). The Manic D efence. Collected Papers: Through Paediatrics to
Psycho-Analysis iinde. Londra: Tavistock Publications, 1958.
____ (1941). T he Observation o f Infants in a Set Situation. A.g.y.
____ (1945). Primitive Emotional D evelopm ent. A.g.y.
____ (1948). Paediatrics and Psychiatry. A.g.y.
____ (1949). M ind and its R elation to the Psyche-Som a. A.g.y.
____ (1951). Transitional O bjects and Transitional Phenomena. A.g.y.
____ (1952). P sychoses and Child Care. A.g.y.
____ (1954). M etapsychological and Clinical A spects o f R egression w ithin the
P sycho-A nalytical Set-up. A.g.y.
____ (1956). Primary Maternal Preoccupation. A.g.y.
____ (1958a). Collected Papers: Through Paediatrics to Psycho-Analysis.
Londra: Tavistock Publications.
__ __ (1958b). The Capacity to be A lone. The Maturational Processes and the
Facilitating Environment iinde. Londra: Hogarth Press v e the Institute o f
P sycho-A nalysis, 1965.
____ (1959-64). Classification: Is there a Psychoanalytic Contribution to
Psychiatric Classification? A. g.y.
____ (1960a). E go Distortion in Terms o f True and False Self. A.g.y.

____ (1960b). The Theory o f the Parent-Infant Relationship. A.g.y.
____ (1962). E go Integration in Child D evelopm ent. A.g.y.
____ (1963a). Communicating and N ot Communicating leading to a Study o f
Certain Opposites. A.g.y.
____ (1963b). M orals and Education. A.g.y.
____ (1965). The Maturational Processes and the Facilitating Environment.
Londra: Hogarth Press ve the Institute o f Psycho-Analysis.
____ (1966). Comment on O bsessional Neurosis and Frankie. Int. J. Psycho-
Anal. 47.
____ ( 1967a). The Location o f Cultural Experience. Int. J. Psycho-Anal. 48.
____ ( 1967b). Mirror-Role o f the M other and Fam ily in C hild D evelop m en t P.
Lomas (der.), The Predicament o f the Family: A Psycho-analytical Sympo
sium iinde. Londra: Hogarth Press ve the Institute o f Psycho-A nalysis.
____ (1968a). Playing: Its Theoretical Status in the Clinical Situation. Int. J.
Psycho-Anal. 49.
____ (1968b). La Schizophrnie infantile en termes dch ec d'adaptation. Rec
herches ( zel say: "Enfance aline, II), Aralk. Paris.
____ (1971). Therapeutic Consultations in Child Psychiatry. Londra: Hogarth
Press ve the Institute o f P sycho-A nalysis.
WULFF, M. (1946). Fetishism and Object-Choice in Early Childhood. Psycho-
anal. Quart. 15.
Bebekler ve ocuklarla gerekletirdii youn klinik

almalardan yola kan D. W. VVinnicott, insann ruhsal
ve kltrel geliimine ilikin deerli katklarda
bulunmutur. Ryalar, oyun oynama, yaratclk, kltrel
deneyim, bireydeki eril ve diil eler arasndaki st
kapal rekabet gibi birbiriyle ilgisiz grnen konular
arasndaki ba irdeleyen VVinnicott'n en belirleyici
katklarndan biri, kiisel ve isel saylan ruhsal
gereklikle dsal ya da ortak gereklik arasndaki
ara deneyim blgesine dikkat ekmi olmasdr.
"Gei Nesneleri ve Gei Olgular" adl nemli yazs
evresinde oluturduu Oyun ve Gereklikle yazar,
bu gei aamasnn gerek bireyin yaamndaki yerini, j
gerekse sanat, din, dsel yaam ve yaratc bilimsel
alma gibi alanlarda yaanan youn deneyimler
iindeki payn tartyor. Winnicott'n en ok gnderme j
yaplan yapt olan bu kitap, psikanalistler iin olduu
kadar genel okur iin de pek ok ipucu tayor.
tekini Dinlemek uzmanlam bir dizi. Ama dizide yer alacak
btn kitaplar dorudan insana dair. Hayatlarmza, kendi kiisel
deneyim alanmza, ana babalarmza, onlarla ilikilerimize, zor
byme yllarmza dair bir bilgi... Kendimiz ve dier insanlarla ilgili
sezgilerimizi gelitirmemize yardmc olacak, yeni kavray
imknlar verecek ve kukusuz renirken herkesin kendi
deneyimleriyle snayaca trden bir bilgi... Psikiyatri ve psikanaliz
alannda yzyl boyunca yazlm temel yaptlar bir ktphane
oluturacak kapsamda bir araya getirirken bunu amaladk.
M ETS TEKN D N LEM EK

M ETS YA YIN LA R I
PEK SOKAK N0:5
34433 BEYOLU
STANBUL
IS B N -13 : 9 78 -9 75 -3 4 2 -18 0 -5
9 789753 421805

D W Winnicott - Oyun Ve Ger 231 Eklik PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

D W Winnicott - Oyun Ve Ger 231 Eklik PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

D.W.

M ETS / TEKN DNLEM EK

Saffet M urat Tura

Sunu, VVinnicott ve Gei Deneyimi

2 Rya Grme, Fantezi Kurma ve Yaama:

Kltrel Deneyimin Yeri 121

8 Yaadmz Yer 131

Ergen Geliimine likin ada Anlaylar

Winnicott ve Gei Deneyimi

ngiliz "nesne ilikileri okulu" psikanaliz tarihinde nemli bir rol oy

ilikisi ne kacaktr. Freud'un kuramna gre cinsel drtnn drt

Atina'dr. Ancak, Anna Freud'un pratii, analizden ok pedagojiye da

ramclar arasna tamtr.

WINNICOTT VE GE DENEYM 111

olarak tarayacak, gereklii deerlendirmeye alarak yzeyel bir

turalional Process... iinde.

Winnicott'a gre gei deneyimi isel olanla dsaln, tmgllk

Bu kitap "Gei Nesneleri ve Gei Olgular" (1951) adl yazmn ge

unu sezen ve bu gzlemi daima gelime sreci iinde olduumuz yo

bebeklerin davranlar hakknda verilen bilgilerden ya da dorudan

Gei Nesneleri ve Gei Olgular

Bu blmde ilk varsaym 1951'de formle ettiim ekliyle sunacak,

Annelerin ilgi alanlar ve sorunlaryla yakn temas iinde olanlar, be

Yeni domu bebein yumruunu azna sokmasyla balayp so

ncil paras, hem i gerekliin hem de d hayatn katkda bulun

Genelde, baparmak emme gibi bebein kendine dnk erotik de

yava geniler, nihayet bu genilemi alan depresif bir endie yakla

gereklie sahip olduunu gsteren bir ey yapyormu gibi grn

iken bir anlam vardr, rnein, sa'nn bedenini simgeleyen kutsal

Ana babalar ve ocuklarla yakn temas iinde olan herkesin elinde,

lk hl ok glyse de ona szcn geni anlamyla normal ya da

Baparm ak (tatm in)

1. Ek not: Bu net deil, ama olduu gibi braktm. D . W. W., 1971.

Gemile lgili Bilgi Almann nemi

Yaygn kabul gren psikanalitik kuramdan hareket ederek baz yo

2. lk hali temel alnmakla birlikte burada metin biraz deitirilmitir.

Yanlsama ve Hayal Krkl

benzer ve kusursuz davranan nesne de bir varsam olur kar. Ama

bee meme verir, kendisinde var olan besleme drtsn sunar. An

grevinin yanlsamay bozmak olmas yznden zamanla apak bir

gei nesnesinin sz konusu olduu bu noktada bebein znellik ya

Gei olgularnn normallii zerinde ok durdum. Yine de baz vaka

Bu vakada karalama oyunu ilgin bir sonu dourdu. Olann

mamaktan duyduu korku hakknda konumaya istekli olduunu gr

Vakay anlamamzda u ayrntnn da yardm olabilir. Bugn on

2. Eldeki malzemeden, ana babalardan nasl yararlanlabileceini

duymutu. "Btn bunlar ok berbatt" ve ocukluu boyunca yaad

mt. Btn o yllar boyunca onlara hibir ekilde hitap etmemeyi ba

deneyiminin gerekliiyle baa kabilmek ve onu bir baka yoldan

le bir ey yapabileceine inanmas gt, nk herkes ona "Annen

bir sre sonra bunun artk nemli olmayacan da ima ediyordu. Ya

Rya Grme, Fantezi Kurma ve Yaama

Bu blmde yeni bir sayfa ap eitli fantezi kurma biimleri arasn

RYA GRME, FANTEZ KURMA VE YAAMA I 47

Bu iki olgu kmesi arasndaki bir baka ayrc zellik de udur:

Burada szn ettiim kadn kendini sanatsal olarak ifade etme

RYA GRME, FANTEZ KURMA VE YAAMA I 4 9

ok zeki bir kzd ve onlara uyum gstermenin bir yolunu bulmutu.

kefettiimiz zre) varoluunun temel paras hibir ey yapmad

RYA GRME, FANTEZ KURAM VE YAAAM I 51

RYA GRME. FANTEZ KURMA VE YAAMA I 53

denbire aklna bir ey geldi ve bu fantezinin "Demek siz byle d

na yle diyordu: "Benim rya grebileceimi sanyorsunuz, ama ya