Recep Tayyip Erdogan Rusen Cakir

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar
serbest braklm eserdir

RUEN AKIR - FEHM ALMUK
RECEP TAYYP ERDOAN

BR DNM YKS
RUEN AKIR, 1962de Hopada dodu. Laz. Yazar Mge p-
liki ile evli. Ali Denizin babas. Galatasaray Lisesini bitirdi.

Gazetecilie 1985te Nokta dergisinde balad. Tempo, Cumhuriyet, Milliyet, Vatan, CNN-Trk ve NTVde alt. TESEV
de Demokrasi, Sivil Toplum ve slam Dnyas programn
ynetti.
FEHM ALMUK,1969 Ankara doumlu. 1987 ylndan bu
yana srasyla Milli Gazete, Beklenen Vakit, Akam, Yurt Haber Ajansnda parlamento muhabirlii, bir dnem de Gne
gazetesinde ke yazarl yapt. Halen serbest gazetecilik ve
yazarlkla uraan almukun, RPnin Glen Yz (Karako,
1996), Selamun Aleykm Komutanm (Kim, 2000), Bir Kampanya Yaptk Anasn Sataym! (Alan, 2001), Erbakann Krtleri - Milli Grn Gneydou Politikas (Metis, 2001) isimli yaymlanm kitaplar bulunmaktadr. almuk, evli ve bir kz
ocuu babas.

Metis Yaynlar
pek Sokak 5, 34433 Beyolu, stanbul
e-posta: info@metiskitap.com
www.metiskitap.com
Yaynevi Sertifika No: 10726
Recep Tayyip Erdoan
Bir Dnm yks
(1980 Sonras slami Hareket - 3)
Ruen akr, Fehmi almuk
Ruen akr, Fehmi almuk, 2001
Metis Yaynlar, 2001
lk Basm: Eyll 2001
Dizi Yayn Ynetmeni: Ruen akr
Yayma Hazrlayan: Haldun Bayr
Kapak Fotoraf: Ali Ekeylmaz
Kapak ve Grafik Tasarm: Emine Bora, Semih Skmen
Dizgi ve Bask ncesi Hazrlk: Metis Yaynclk Ltd.
Bask ve Cilt: Yaylack Matbaaclk Ltd.
Fatih Sanayi Sitesi No. 12/197 Topkap, stanbul
Matbaa Sertifika No: 11931
ISBN: 975-342-333-0

RUEN AKIR, FEHM ALMUK
RECEP TAYYP
ERDOAN
BR DNM YKS
metis | siyahbeyaz


indekiler
Sunu 7
I Kasmpaal slamc 9
Kasmpaa Dedikleri 11
mam-Hatip Yllar 23
Tebli, Cihad ve iddet 28
Flrt Etmeden Evlilik 39
Emine Erdoan Tayyip Erdoan Anlatyor 41
u Klann Kapsna 47
Refahl Yllar 49
Belediye Bakan Tayyip Erdoan 65
iirle Gelen Ceza 83
Karargh Gibi Cezaevi 90
Fazilete Tanan Mcadele 99
Ne Zaman, Ne Hakknda, Ne Dedi? 126
Blent Arn Rportaj 140
II Globalist Muhafazakr 155
Ge Kalm Liberal 157
Giderayak Niyet Beyan 168
Sistemle Anlama Peinde 175
Erdoan Amerikanc m? 185
Cemaatlerin Tercihi 191
Elveda Cihad 199

Elveda Biat 206
Faziletle Birlikte Nikh da Bitti 214
Erdoan Krtlere Bakyor mu? 221
Erdoan Post-slamcln Neresinde? 228
Kaset Savalar 237
Erdoan Oligariye Kar m? 252
Deimedi, Dnt 262
Ek: Drt Metinde Laikliin Serveni 269

Sunu
RECEP TAYYP ERDOAN,
1994 ylnda stanbul Belediye Bakanlna seildikten sonra parti iinde ayrma ihtimalini soranlara, bunun medyann kastl bir propagandas olduunu sylyordu: RPyi kendi iinde blme, paralama abas. Dmanca... Maalesef yle deerlendiriyorum. Zira benim byle bir iddiam, bu ynde bir admm yok. Bana, Rabbimin kader plan iinde takdir ettii rol neyse, bugne kadar o rol oynadm.
Necmettin Erbakan ile hep usta-rak ilikisi iinde olduunu
vurgulayan Erdoan iin Erbakan bir ustayd ve ustaya vefaszl
dnemezdi ve dnmeyecekti de: Kald ki siyasette benim
hocamdr Erbakan. Usta-rak ilikisidir bizimki. u anda da byle bir vefaszln, yanln iinde olmay hibir zaman dnmedim; istemem. (Tempo dergisi, 28 Kasm 1996)
Fazilet Partisinin laiklie kar eylemlerin oda olduu gerekesiyle kapatlmasndan sonra 14 Austos 2001 tarihinde Adalet ve Kalknma Partisini (AK Parti) kuran Erdoan, bylelikle
ustasnn dkknnn karsna kendi dkknn am oldu. Erdoann partisi merkez sadaki kitleleri yanna ekmeyi ve bylelikle iktidara gelmeyi hedefliyor.
Elinizdeki kitap, Erdoann ocukluundan bu yana geirdii
btn aamalar anlatyor. Dolaysyla uzun bir sreci kapsayan
ve bu gidile daha da srecei anlalan bir dnmn yksn
anlatyor.

RECEP TAYYP ERDOAN
Kitabn Kasmpaal slamc balkl birinci blm Fehmi

almuk, Globalist Muhafazakr balkl ikinci blm ise Ruen akr tarafndan kaleme alnd. Fakat her birimiz dierinin blmne katkda ve hatta mdahalede bulunduk. Sonuta ortaya
kolektif bir kitap kt.

KASIMPAALI SLAMCI
Babam Mustafa almuka


KASIMPAA DEDKLER
batakhane gibi duran Hachsrev, Kulaksz

ve Dolapderenin, iyi gren gzlerce incelendiinde, hem stanbul
hem de dnya kltr iinde nemli birer renk olduklar anlalr.
Bu mahallelerde yankesici ve hrszlarn yannda mzisyenler, ressamlar ve sinema oyuncular da yaar. Bu mahallelerin iinden, son
zamanlarda avangard mizahlarmz da kmtr, caz yapan Roman vatandalar da.
Tm bu semtlerin merkezi durumunda olan Kasmpaaya gelince iin renginin tamamen deitiini grrz. Burada gemiten gnmze, Trk ve dnya kltrne nemli katklarda bulunan insanlar yetimitir. rnein Evliya elebi tam bir Kasmpaaldr. elebi, yorgunluunu Kasmpaa snrlar iindeki Lousa Hatun Trbesinde gidermektedir. Douya ilk matbaay getiren brahim Mteferrika da Kasmpaaldr. Dnyann en ok
okunan mizahlar arasnda bulunan Aziz Nesin de mtevaz bir
Kasmpaa evinde domutur. Heykel sanats Zht Mridolu
Kasmpaa sokaklarnda bymtr. Dnya ve olimpiyat ampiyonu grei Gazanfer Bilge ile 1948 Londra Olimpiyatlarnda
takm halinde ampiyon olan tm greiler Kasmpaa Spor Kulbnden kmtr. Ok brannda dnya ve Olimpiyat ampiyonu Ycel Cavkaytar da bu semtin ocuudur.1 Bu semtin bir ocuu daha vardr. Ve kendisi hikyemizin kahraman olacaktr: Recep Tayyip Erdoan.
DIARIDAN BAKINCA
1. 1921 Kasmpaallar Dernei aklamas, Hrriyet, 14 ubat, 2000.
12

RECEP TAYYP ERDOAN
Trkiyenin mahallelerinde bir yaama kltr vardr. Bu kltrn ittifak noktas, kutsal mahalledir. Mahallenin mal, mlk,
namusu, onuru btn mahallelinin omuzundadr. Mahallede gvercin, darda ise ahin olmak esastr. Kasmpaa da bu mahallelerden birisidir. Ama bir farkla: Kasmpaay farkl klan gizli bir
anayasas olmasdr. Bu gizli anayasaya ksaca racon denir. Yalnz Kasmpaallar tarafndan bilinen bu raconunun unutulmamas gerekir. Tayyip Erdoan Kasmpaann raconunu yle aklar:
Kasmpaal olmak net olmann, mert olmann addr.2
Kasmpaann baz blgelerinde sua meyilli, suun iinde
olan insan says fazladr. En eski stanbul varolar buradadr.
Varolarda, yankesiciler, eroinmanlar, gece leminin elendiricileri vardr. Romanlar, Ermeniler, Rumlar, Museviler, Trkler hep
bir arada yaar... Sanat mziinin nemli isimlerinden Muazzez
Ersoy, ocukluk yllarnn getii Kasmpaann bu havasn yle anlatr:
Bizim bir komumuz Ermeni ise bir dieri Rum veya Musevi olabilirdi. Bir arada hogrl ve uyum iinde yaamay baarabiliyorduk. Bir de sokak elencelerini, sokak dnlerini hi
unutamam. Hep beraber sylenir, hep beraber oynanrd. Kasmpaallar scakkanl ve heyecanl insanlardr. Bitirim dediimiz insanlara ska rastlanrd. Delikanlla smayacak davranlar
karsnda tepkisiz kalnmaz, gereken yaplrd. Bu yzden kavgalar da pek eksik olmazd. Fakat her eye ramen, Kasmpaa ile ilgili anlarm dndmde yzmde ac deil tatl bir tebessm
kalr.3
Byle bir lemde hayatlarn srdren Kasmpaallar racon
gerei oturduklar semtte su ilemezler. Gizli anayasalar bunu
emreder. Yanl yapan ise mahalleli tarafndan cezalandrlr...
2. Hrriyet, 15 ubat, 2000.


KASIMPAA DEDKLER
13
Bataklk iei Erdoan
Bir zamanlar stanbulda tulumbaclar vard. En iyi tulumbaclar

da Kasmpaadan kard. Atee meydan okur, iine dalarlard.
Kasmpaallarda tulumbaclardan kalan bir gelenek vardr. Bu,
ortak vcut dilidir. Kaldrm kenarnda tezgh altnda hap pazarlayp, tezgh stnde kt mendil satan kadnlardan, koltuuna yan oturmu dolmu ofrnden, yolda yryen kabadaysna
kadar herkeste ayn vcut dili hkimdir. Erdoanda da bu vcut
dilini grrsnz: Sa omuz devaml ndedir, hafif eik. Sol
omuz arkadadr. Bu duru, Kasmpaa duruudur.
Tayyip Erdoana gre, Kasmpaal olmak bir sevdadr. Erdoan, Kasmpaallk sz konusu olduunda tereddt etmeden
Kasmpaann, Kasmpaallarn yannda olurum, demiti. Oldu da! Onlar ne belediye bakanl srasnda, ne de cezaevinde
yatarken unuttu.
Tayyip Erdoan iin Kasmpaa ok ey ifade eder. Kasmpaa
nn tarihsel nemini yle anlatr: Tarihi derinlii ok eski olan
Kasmpaa ile ilgili irkin yaktrmalar ok haksz buluyorum.
zellikle Osmanl tarihi ierisinde elit kadrolarn iskn blgesi
olan Kasmpaa, son dnemlere kadar lke hizmetinde bulunan
birok yneticileri de barndan kartm bir semttir. stanbulun
fethine tanklk etmi olan bu semt zellikle de gerek sivil gerekse
askeri ynetimlerin de iskn edildii aland. Yanl ynetim anlaylar neticesinde, yanl planlamalarla youn izinli ve izinsiz
yerleimle sosyal yaps deien Kasmpaa, bugn tasvip edilmeyecek bir sknty yayor.
Tayyip Erdoan olarak, ocukluumun en gzel gnlerini, Kulaksz-Okmeydanndan Mecidiyeky hatta Levente kadar olan
blgedeki o geni alanlarda, dut bahelerinde, tarihi dikilitalar ve
niantalarn arasnda arkadalarmla birlikte yaadm. Kasmpaa bir tarihtir, Kasmpaal olmak bir kltrdr ve Kasmpaa gemiiyle net ve mert olmann odaklat bir mekndr.4
14

RECEP TAYYP ERDOAN
Alman Sddeutsche Zeitung gazetesi muhabirlerinden Wolfgang Koydl, 3 Aralk 1999 tarihinde yaymlanan Kasmpaa konulu yazsnda Tayyip Erdoan u szlerle tanmlyordu: Bataklk iei. Koydl, bununla da kalmayp Kasmpaann, daha
dorusu Kasmpaallarn bir dnden bahsediyordu. Yani, Tayyip Erdoann gerekletirdii bir dten:
Hepsinin gururlanmak iin bir sebebi var. nk, Allah biliyor ya, Kasmpaada byyp de yle byk adam olana pek
rastlanmyor. Kasmpaa, Peradan aaya inen ve Haliin sularnn en kt kokularn sald semt. Burada ingeneler olmal ya
da sokakta yryen insan elindeki jiletle tedirgin eden yankesiciler. Kasmpaa deyince her ey mmkn de, buralardan birinin
koskoca stanbula belediye bakan olmas pek inanlas deil.
Ama Recep Tayyip Erdoan bu d hem kendi iin, hem de Kasmpaallar adna gerekletirdi. Rizeli fakir bir gmenin olu
olarak nce stanbul metropolnn belediye bakan olmay baard ve lke apnda tannan bir politikac haline geldi. Bugn
biroklar onu gelecek yzylda Trkiyenin politik umudu olarak
gryor. stelik politik kariyeri yasakl olduu halde.5
Tayyip Erdoan yllar sonra siyasete atldnda nne Kasmpaal olmasndan dolay baz benzetmeler de kacakt. Milli Gr iinde sk Erbakanc olarak bilenen El Aziz gazetesi,
Tayyip Erdoan yle niteleyecekti: Kasmpaa haylaz.6 Erdoan bu szlerden hi alnmadn birok kere ortaya koydu.
Zaten haylaz olunmazsa bu iler yaplamaz. Batp kmak haylaz insanlarn iidir.7
Tayyip Erdoana ynelik bu yaktrmalarn ard arkas kesilmedi. Kimine gre ok radikal, kimine gre daha lmlyd Erdoan... Bu greceli Erdoan portresi, art arda eklenen zellikler
onun beyazperde de bir yanksnn olumasna neden oldu. Onun,
5. Wolfgang Koydl, Sddeutsche Zeitung, 3 Aralk 1999.
6. Ergun Aksoy, Radikal, 6 Temmuz 1998.
7. Erturul zkk, Hrriyet, 10 Temmuz 1998.

KASIMPAA DEDKLER
15
Demokrasi bir tramvaydr, gittiimiz yere kadar gider, orada ineriz, szleri bu benzetmenin ana temasn oluturdu. Erdoann
bindii bu tramvayla ilgili yorumu slami kesimin nde gelen yazarlarndan Sadk Albayrak yapt: Bir ihtiras tramvay varsa,
Bakan oradaki Karl Malden deil, Marlon Brandodur.8
Erdoann sznden hareketle ortaya atlan tramvay muhabbeti insanlarn zihninde Elia Kazann nl htiras Tramvay filmini artrmt. Filmde, Karl Malden, muhafazakr, inanlarna bal bir kiilii canlandryor, hatta bu inan ve ilkeleri nedeniyle sevdii kadn bile brakyordu. Buna karlk Marlon Brando ise delidolu, biraz serseri bir tipi oynuyordu.
Peki bunlarla Erdoann ilintisi nasl kuruluyordu? Bunu da
Erturul zkk yle yapacakt: Bunlardan hangisi Tayyip Erdoana daha uyar? Sadece Fazilet Partili bir kiilik olarak bakarsanz belki Karl Malden. Ama stanbul Belediye Bakan, futbolcu ve Kasmpaal biri olarak bakarsanz. O zaman belki Marlon
Brando. Yani haylaz Kasmpaal.
Gurbetiler
Trkiyenin 1950li yllarda demokrasiye gei sreciyle birlikte

birok sosyal deiim de yaand. Demokrasiye gei, krsal kesimin yeni kentsel alanlara ynelmesine de kap aralad. Byk
kentler g alyordu. zellikle stanbul.
G, aslnda stanbul iin yeni bir olgu deildi. Osmanl dneminde Dersaadete deil gecekondu yapmak, ehre g bile izne
balanmt. II. Selim dneminde 400 bin olan stanbul nfusu IV.
Murat devrine kadar 600 bine kt. Bu dnemde yaplan saym
sonucu taradan izinsiz geldikleri tespit edilen 150 bin kii ilk Macaristan Seferine nc olarak gnderildi. III. Osman dneminde
Mrur Tezkeresi alma zorunluluu getirilmi, II. Mahmut dneminde Rumeli ve Anadolu yakalarnda birer kontrol merkezi ku8. Hrriyet, 10 Temmuz 1998.
16

RECEP TAYYP ERDOAN
rulmutu. Alnan tedbirlerle 1844 ylnda 680 bin olan stanbul

nfusu, 20 yl sonraki saymda ancak 10 bin kii artmt.
Cumhuriyet dneminde de stanbula giriler sk kontrole
alnmt. Haydarpaa Garnn kapsnda ellerinde tahta bavullaryla denize dnk kapdan kan gurbetiler karlarnda inzibatlar gryordu. bulmak iin stanbulda umut arayanlar geldikleri trenle geri gnderilirdi. Ama bu nlemler zellikle 1960 sonras giderek zayflayacak, ykn srtna alan, kamyonlarn stnde eya tayanlar bulduklar hazine arazisinin stne yeni varolar yaratmak iin har dkeceklerdi. Geceyarsndan sonra kondurduklar evlerde yarna doru bayrak aacaklard.
Yeille mavinin bulutuu yerdi Rizenin Gneysu lesi. Rumca ismi Potamyayd. Tayyip Efendinin olu Ahmet de, 13 yanda gurbetin kapsn ilk aanlardand. Rizede daha o yllarda ay
ekimi yaplmyordu. Byklar bile terlememi Ahmet Erdoan
gzn stanbula dikti. Ein dostun yardmyla bir eve yerleti.
Artk onun iin doduu deil doyduu yer nemliydi. irket-i
Hayriyeye girdi. Marmarann lodosunu, frtnasn Deniz Yollarnda ky kaptan olarak yaad. Hem de yarm asr... Artk kendisine yaktrlan bir lakab da vard: Reis Kaptan.
Reis Kaptann stanbul hatralar hareketli ve renklidir. Genlik yllarn stanbulun lgn blgelerinde, Peralarda geirdi.
Beyolunu, Tophanenin her tarafn kar kar bilirdi. Gece leminin merkezinde denizciliin verdii duygusallkla yaad.
Denizcilerin gzleri dalgalarn ritminde kaybolur. Gemiye ayak
bastlar m deien bir karakteri vardr denizcilerin. Her gemi bir
devlettir. Kaptan ise devlet bakan. Geminin kendisine has kurallar, disiplini vardr. Disiplinsizlie geit yoktur. Karada ne olursa
olsun insan gemide deiiverir, bambaka biri olur. Yanl yapanlara suun niteliine gre zel cezalar verilir. Otorite inendi mi,
geminin deiik yerlerinden ayaklarndan, koltuk altlarndan sallandrlverirler.
Byle bir dnyann insan olan Reis Kaptann ilk einden iki,
ikinci einden ocuu vard. Ei Tenzile Hanmn nc o-

KASIMPAA DEDKLER
17
cuu bir olan olunca Reis Kaptan Rizeden stanbula bir miras
da tamak istedi: Ona babasnn ismini koydu: Tayyip. Doum,
Recep ayna denk geldii iin bebein ad Recep Tayyip oldu ve
kulana ezan okundu. Tarih yapraklar 1954 ylnn 26 ubat gnn gsteriyordu.
Recep Tayyip Erdoan iin fakirlik, geim sknts alnyazs
gibiydi. Onunla yaayacak onunla byyecekti. Ekmeini tatan
karacakt. Reis Kaptan hayatn zorluklarn, fakirlik yllarn teker teker anlatyor, ocuklarnn bundan ders kartmalarn istiyordu. Reis Kaptann bu szlerden sonra gzleri dolard. Gzlerinden ya dkldn gren ocuklar da alard. Recep Tayyipin gzleri dolar, zihnini hrs kaplard. Reis Kaptan gldndeyse herkes glerdi. ocuklarna verdii en nemli t ise uydu: Okuyup adam olun.
Denizden Eve Tanan Otorite
Reis Kaptan sinirli bir adamd. Sinirlendiinde evden kimse ona

yaklaamaz, irtibat kuramazd. Ama onun Recep Tayyipe kar
zel bir ilgisi vard. Tenzile Hanm da bunun kefetmiti. Evin babas sinirli olduunda i Recep Tayyipe derdi. Hemen Reis
Kaptann yanna sokulurdu. O kollarna sndnda Reis Kaptann siniri kalmazd. Recep Tayyip, babasn zd zaman inanlmaz bir ey yapard: Reis Kaptann ayakkablarn perdi. Bunu gren Reis Kaptan sakinleir, gzlerinden yalar szlr, btn
ocuklar da babalaryla birlikte alard.
Reis Kaptan ok otoriter bir adamd, denizciliin kendine has
kurallarn evinde de yaard. Kapdan ieri girdiinde otorite ilan
edilmi olurdu. Evin cezalar bile deniz kurallarna greydi. Tenzile Hanm, Reis Kaptann otoritesi karsnda aresiz, ocuklarn kanatlarnn altna alr korurdu. Tayyip Erdoann yaramazlklar karsnda hem annesi, hem kardeleri onu idare ederdi. Erdoan Otoriteye sayglydk. Yoksa bilirdik ki babam bunun fatura-
18

RECEP TAYYP ERDOAN
sn karr, diye yllar sonra ocukluk korkusunu anlatr. Ama bir

fatura gnn hi unutmamtr.
Kap komular Merref Abla, Recep Tayyipin aznn bozukluundan faydalanarak, ona kfrettirir, katla katla gler, sonra da poposuna vurarak cezalandrrd. Bir gn yle bir olay oldu
ki Tayyip Erdoan hayat boyunca aklna her kfr geldiinde bunu hatrlamaktadr. Erdoan o olay syle anlatr:
Hava kararmadan nce eve girmek zorundaydk. Bizim evin
karsnda Merref Abla dediimiz bir komumuz vard. Ben,
be-alt yalarndaydm. ocuum ya, kfr ediyorum ona... Beni
alm karsna. Ben kfrettike onun houna gidiyor o da benim
popoma vuruyor. O vuruyor ben kfrediyorum. Babam gelince
(onu mahallede ok severlermi) hemen ikyet etmi beni. Bunlardan haberim yok tabii. Babam ieri giriyor... Allah rahmet etsin... Alyor beni tavana asveriyor. Ancak ellerimden mi, koltuk
altlarmdan m balam onu hatrlamyorum. Orada 15-20 dakika
kalm olacam ki daym gelip beni kurtaryor. O gnden sonra
kfr fasl da kapand.9
Kasmpaann sakinleri, esnaflar, komular tam bir aile gibiydi. Tayyip Erdoan ara sra ocukluunun getii gnleri zlediini syler. ocukluk yllarna ait hem sevinci hem de zntsn yle anlatr: Ben Kasmpaada bir ahap binada dodum.
O gnlerimi, ocukluk gnlerimi aryorum. Bugnk ocuklara
hem zlyorum, hem seviniyorum. zlyorum, nk bugnn ocuklar bizim yaadmz o gzel gnleri yaayamyor. Seviniyorum, nk gelimi teknikle tantlar.
Kasmpaada, yrrken yerdeki ahaplarn gcrdad iki odal bir evde oturuyorlard. Reis Kaptan, sonradan ocuklar byynce Tenzile Hanmn tm muhalefetine ramen evi mteahhite
verdi. O da, kat karl yapt binadan iki daireyi Erdoan ailesine verecekti. Erdoan kardeler yllar sonra annelerinin rzasn
alayarak da olsa alarak evi 1990larn banda satacaklard.
9. Yeni Yzyl, 8 Ocak 1995, Leyla peki rportaj.

KASIMPAA DEDKLER
19
Erdoann bir de ocukluk hayali vard: futbol. Ne var ki kk Tayyip ocukluunda futbol topuyla tanamad bile. Hayalini ancak lise alarnda Camialtna transfer olduunda gerekletirecekti. Mahalleli anlatyor:
Mesela Varol, ona ut atmay retmi. Hayatnda gerek bir
futbol topu grmemiti o zamanlar, diyor. Nurettin Yurdakulun
hrdavat dkknndan horoz ekerleri satn alrm. Bakrc Ali
Aabey ise, kck bir ocuktu, koarken ona ben gz kulak
olurdum, diyor. Recep Tayyip, ocukluunun ve genliinin getii bu Kasmpaadan g alyor ve balarn koparmyor. Bakkal
Nurettin Yurdakul, cezaevinden Erdoann att bayram kartyla
gurur duyuyor.10
Siyasetin Temelleri lkokuldan
Recep Tayyip, Piyale Paa lkokuluna yazdrld. Bir yandan okuyor dier yandan okul harln temin etmek iin ktl eker satyordu. nemli bir hneri daha vard: Okulun etkinliklerinin vazgeilmez ismiydi. Recep Tayyip siyasete ilk admlarn bu msamerelerde att. Aslnda pek parlak bir talebe deildi. Sadece
dersten pekiyi alrd: Yaz, Beden Eitimi ve Hal ve Gidi...
retmenleri ondan ok memnundu. Arbal ama atak bir
renciydi. lkokul 5. snfta iken din kltr derslerine giren okul
mdr hsan Aksoy, bir gn snfta bir soru sordu. Bylelikle belki Recep Tayyip Erdoann hayatnn seyri de deimi oldu. Aksoy ders anlatrken ezan okunuyordu. Snfa dnd ve Kim namaz klacak? diye sordu. Kimseden ses seda kmad. Recep
Tayyip sana soluna bakt ve elini kaldrd: Hocam ben klarm! Bunun zerine Aksoy, Gel bakalm Recep Tayyip, diye
onu yanna ard. Seninle bir namaz klalm, diyerek yere gazete kd serdi. Ama okul mdr, biraz sonra Recep Tayyipin
verecei tepkiden habersizdi: Hocam bu gazetenin zerinde boy
boy resim var. Bunda namaz olmaz!
10. Wolfgang Koydl, Sddeutsche Zeitung, 3 Aralk 1999.
20

RECEP TAYYP ERDOAN
Ve kenara ekildi. Bu medeni cesaret Aksoyun houna gitmiti. Masann stndeki rty alarak yere serdi. Bylece Recep
Tayyip, btn snfa sabah namaznn nasl klndn gsterdi.
Mdr Bey, Aferin Recep Tayyip, diyerek ona teekkr etti.
Bunun sonucunda, Recep Tayyipin yeni ismi Hoca oldu. Yani
Necmettin Erbakann siyasette ald hoca unvann Erdoan
daha ilkokul beinci snfta almt. Mdr Beyden be alp, snf
ortasnda namaz kldktan sonra Recep Tayyipin snfta havas
iyice artmt. Ama arkadalar hemen damgay vurdular. zellikle kz renciler kendisiyle Hoca diyerek dalga geiyorlard.
Recep Tayyip, snfta namazn nasl klnacan gsterdii
iin Din dersinden 5 puan almt ama ilkokul diplomasnda bu
dersin notu sadece iyi idi. Buna ramen Mdr hsan Aksoy, bir
gn Recep Tayyipin yanna gelerek omuzundan tuttu. Snfn penceresine yaklatrd. Haliin karsnda bir yeri gstererek Seni
o grdn okula gnderelim, dedi. Haliin bir yakasnda Piyale Paa lkokulu, dier yakasnda ise stanbul niversitesine bal mam Hatip Lisesi bulunuyordu. ki okul da birbirini grrd.
Recep Tayyip o gne kadar mam Hatip Lisesinin ne olduunu
bilmiyordu. Ksk bir sesle Tamam Hocam, diyebildi.
Okul mdr, Erdoandan bir ey daha istiyordu. Recep Tayyip yarn baban al, gel, dedi. Ertesi gn Recep Tayyip, babasn alp okul mdrnn odasna girdi. Mdr uzun uzun mam
Hatip Okulunu anlatt. Daha sonra ayaa kalkp, Reis Kaptana,
pencereden grlen stanbul mam Hatip Lisesini gsterdi. Recep Tayyipi bu okula gnderelim, dedi. Reis Kaptan, mdrn
tavsiyesiyle ilgili olarak, yaz aylarnda Recep Tayyipi gnderdii Hocann da grlerini almak istiyordu Onun yanna gitti. Hocaya konuyu at. Hoca habere ok sevinmiti. Ve unlar syledi:
Bu okuldan sadece imam yetimez. nanl genler yetiir. Buray bitirdikten sonra doktor da olabilirsin, avukat da... Bylece,
Recep Tayyip iin 1965 ylnda Piyale Paa lkokulu bitmi, artk
mam Hatip Lisesi yllar balamt.

KASIMPAA DEDKLER
21
Kuran Blbl
Recep Tayyip okula kayt olmaya gittiinde, rencilerin imtihanla alndn rendi. mtihanlara girdi ve okulu ikincilikle kazand. lk derslerde baz retmenlerin syledikleri karsnda tam anlamyla ok olmutu. retmenler, rencilerle Buraya l ykamaya m geldiniz, diye dalga geiyorlard. Recep Tayyip, mam
Hatip Lisesinin yle sradan bir lise olmadn anlayacakt. nk sosyal faaliyetler ok fazlayd. iir okumadan futbola, atletizmden mnazaralara kadar birok alanda mam Hatipliler faaldi.
Recep Tayyip de bu noktada geri kalmad. Bir taraftan okulun futbol, atletizm, voleybol takmlarna seiliyor, dier taraftan Yeilayn, Milli Trk Talebe Birliinin (MTTB) iir ve bilgi yarmalarnda boy gsteriyordu. Sosyalleirken siyasallayordu da... O
dnemde esas olarak komnizme kar mcadele etme iddiasndaki MTTBde yer almaya, rgtlenmelerde grev almaya balad.
Yava yava renci lideri olmaya doru yol alyordu.
O yllarda mam Hatip Lisesinde okuyan rencileri u szle
severlerdi: Kuran Blbllleri. Erdoan da okuldaki Kuran- Kerim dersinde ok baarlyd. Hem okuma, hem ezber, hem tecvit
ve tilaveti ok iyiydi. renci toplantlarnda onun Kuran okumasn tevik eder ve sessizce dinlerlerdi. Erdoann bulunduu
toplulukta dini ynden yetimi bir hoca, lim yoksa namaz da
hep o kldrrd. Ama boynu bkk okuyordu. Okul sralarnda fakirlik kbus gibi zerine kmt. O varlkl bir ailenin ocuu
deildi. ok fakir deillerdi ama kt kanaat geiniyorlard.
Erdoan devaml unu syleyecektir: Biz hayatn iinden,
orbann iinden yetimiiz.11 Bunun iin aile fertleri admlarn
ll atmak durumundayd. Recep Tayyip de, Kasmpaadaki
evinden sahile kadar yrr, oradan sandalla kar tarafa Balata
geerdi. Balattan stanbul mam Hatip Lisesine yryerek gider11. Sabah, 25 Ocak 1995.
22

RECEP TAYYP ERDOAN
di. rencilii boyunca okul harln kendisi kazand. Kimi gn

souk su satt, kimi gnse bayat simit. Simit frnlarna gider, bir
gn nceki simitleri alr ve annesine gtrrd. Annesi simitleri
buharda str, olu Tayyipe iade eder, o da satard. Simitleri daha
ucuza ald iin iki kat fazla para kazanrd.
O gnleri yle anlatr: Yatl okudum. Babam haftada 2,5 lira verirdi. Hafta sonlarnda top sahalarna gider, su satardm. Yol
paras vermemek iin Kasmpaadan Eminnne yryerek gider, nane, limon ve okalipts ekerlemeleri alp satardm. Bunun
yannda, akamdan bayat simit alrdm, anneciim onu buhara yatrrd. O zaman simit 10 kurutu. Ben 2,5 kurua tanesini alr, 5
kurua satardm. Ayrca okulda da kartpostal satardm. O zamann
parasyla haftada 5 lira taksitle ilk kitabm aldm.

MAM-HATP YILLARI
STANBUL MAM HATPLLERN hnerlerini, becerilerini, tiyatro

oyunlarn iirlerini sergiledikleri geceler vard. Bunlara Biz Bize Geceleri denirdi. Bu gecelere rencilerin yan sra veliler de
gelirdi. Geceler balar balamaz salon steriz, isteriz sesleriyle
inlerdi. zleyicilerin istei uydu: Recep Tayyip Erdoan Sakarya iirini okusun. Recep Tayyip davudi ses tonuyla kar iirini
okur, yer yerinden inlerdi. O zamanlar iir okuma meraknn kendisine sorun karacan, bu yzden mahkm olacan dnmemiti..
1973 ylnda Tercman gazetesi tarafndan dzenlenen en iyi
iir okuma yarmasnda Erdoan Trkiye birincisi seildi. Ertesi
yl ise liseleraras en iyi kompozisyon yarmasnda Ahmet Kabaklnn elinden birincilik dln ald. Gen yata edebiyata
dknl gzden kamyordu.
ok gemeden MTTB Ortaretim renci Bakan oldu. Caalolundaki MTTB merkezine gelir, toplantlarda iir okurdu.
Bir nemli hneri de snflar ve okullararas mnazaralarda ortaya
kard. Okullararas mnazaralarda mam Hatipliler bir det gelitirmiti. renciler mnazaraya balamadan nce bir iirin ktalarn okurdu. Bir gn Tayyip Erdoan mnazara ncesi edebiyat retmeninden duymu olduu bir iiri okudu. iir u dizelerle balyordu: Minareler sng, kubbeler mifer...
Atatrk tarafndan kurulmu olan MTTB o dnem milliyetimuhafazakr rencilerin elindeydi. slami hareket siyasi sahnede etkili bir ekilde yer almad iin MTTB anti-komnist genle-
24

RECEP TAYYP ERDOAN
rin en nemli rgtlenme yeriydi. O dnem MTTBnin genel bakanln smail Kahraman, genel sekreterliini ise Osman Yumak
(Yumakoullar) yapyordu daha sonra ikisi de RPden milletvekili seildi. MTTB bnyesinde kurulan Ortaretim Komitesinde
daha ziyade mam Hatipli renciler rgtleniyordu. Komitenin
bakan Mustafa Bilgi, Recep Tayyipin en yakn arkadayd. Dier bir arkada ise Sedat Yenignd.
12 Mart 1971 askeri mdahalesi ncesi MTTBye atlan bomba
sonucu Mustafa Bilgi yanarak can verdi. En yakn arkadan kaybeden Recep Tayyip gnlerce alad. lm onu daha da hrslandrd, faaliyetlerine daha fazla arlk verdi. Erdoan ikinci arkada acsn on yl sonra tatt: Sedat Yenign de 12 Eyll 1980 darbesinden nce vurularak ldrld.
Erdoan, MTTBden adm adm siyasete doru kaymaya balad. Necmettin Erbakann slam ve lim konferanslarna katlmasyla balayan bu sre, Milli Nizam Partisinin ardndan kurulan Milli Selamet Partisinde etkin rol oynamaya kadar gidecekti.
Bir Futbolcu Douyor
mam Hatip Lisesinde depreen futbol ak Recep Tayyipi profesyonellie kadar srkleyecektir. Birok gen gibi mahallede
top oynayarak balayan bu merak daha sonra onun iin, geceleri
uykusuna girecek kadar gerek bir sevdaya dnt. Lisenin futbol takmnda oynarken, sahadaki kvrakl baz kiilerin dikkatini ekti. Nitekim daha sonra Almanlarn efsanevi futbolcusundan
hareketle Beckenbauer diye anlacaktr. 15 yanda ilk teklifini
ald. Camialt Spor Kulb, kendisine 1969 ylnda bin lira transfer paras dedi.
Ama futbol ak her an yarda kalabilirdi. nk Reis Kaptan,
olunun okuyup adam olmasn istiyor, topuluun karn doyurmayacan sylyordu. Recep Tayyipin futbol tutkusunun eitim hayatn menfi ynde etkileyeceini dndnden oynamasna da izin vermiyordu. Bu yzden Recep Tayyip futbolu hep

MAM-HATP YILLARI
25
gizli oynamak zorunda kald. Reis Kaptandan habersiz gittii futbol malarn ve kramponlarn kmrle nasl sakladn yle
anlatr:
ok seviyordum futbolu. Benim iin tutkuydu. Gece adeta
uykularma giriyordu. Fakat ilk dnemlerde babam futbol oynamama asla msaade etmedi. Uzun bir sre futbolu babamdan gizli oynadm. Mesela top ayakkablarm hi eve getirmezdim. Evimizin dnda kmrlmz vard. Babam grmesin diye kramponlarm kmrlkte saklardm. Ayakkablarma gayet gzel bakardm. Gzm gibi korurdum onlar. Ben malar yapar, eve gelir, o gn oyun oynadm babama hi aktrmazdm. Hatta bazen
yaralandm olurdu. Babam grmesin diye saklardm. Sakatlanp
ardan kvranrdm ancak babam eve gelince diimi skar, sanki
hibir ey yokmu gibi davranrdm. Ne kadar kt olursam olaym babam anlamasn diye hibir ey hissettirmezdim.1
Erdoan, Camialtnda drt yl oynad. Bu arada stanbul genler karmasna seildi. Karma Trkiye semelerine katlacakt.
Adaylar iin noter tasdikli ebeveynlerden izin belgesi isteniyordu.
Bu belgeyi Reis Kaptan lse vermezdi. Erdoann gzne uyku
girmiyordu. Konuyu daysna amaya karar verdi. Onun babasn
ikna edeceinden emindi. Days olay Reis Kaptana anlatnca iki
oda bir gz evde kyametler koptu. Babas kplere binmiti. Kesinlikle izin vermiyordu. Erdoann gizli gizli futbol oynad da
bylece aa km oldu. Recep Tayyip kendini o kadar hazrlamt ki babasnn izin vermeyiiyle adeta ok oldu. Alad. Babasyla arasndaki en byk atma mein bir yuvarlak yznden kyordu. Bunun gibi birok futbol msabakasna babas izin vermedii iin katlamad. O bununla ilgili olarak ileride Babam yznden buna benzer birok frsat kardm, diyecektir.
Reis Kaptann muhalefetine ramen Erdoan, biricik ak futbolu brakmad. Profesyonel olmas iin teklifler de ald. Statlar
es es sloganlaryla inleten Eskiehirspor, Erdoan renklerine
1. Meydan, 1 Ekim 1994.
26

RECEP TAYYP ERDOAN
katmak istiyordu. Her konuda anlama saland. Geriye velisinin

muvafakat kalmt. Reis Kaptana konu aldnda, yeni kyamet kapda bekliyordu. Reis Kaptan yle diyordu: Recep Tayyip, senin okuman istiyorum. Okuyup adam olacaksn!
Reis Kaptana gre futbol oynayan ne okur, ne de adam olurdu.
Recep Tayyip futbol hayalini korumakla birlikte okul hayatna
arlk verdi ve liseyi bitirdi. 1973n yaz aylaryd. MSP kurulmutu ve seimlere hazrlanyordu. Erdoan mam Hatip Lisesini
bitirdii yl, yllar sonra belediye bakan olarak kendisine balanacak olan ETTye transfer oldu.
Fenerbaheli mam Hatipler
Recep Tayyip, mam Hatipte okurken kendisi gibi birok arkada da futbola merak salmt. Oynamasalar bile fanatik Fenerbaheliydiler. Byle olmalarnn nemli bir nedeni vard. Fenerbahe
Kulb Bakan Emin Cankurtaran, mam Hatip Lisesi rencilerine iftar yemei verirdi. Aslnda mam Hatiplere iftar yemekleri
detini balatan kii Vehbi Kotu. MTTB ynetiminden bu konuda yardm isteyen Koun verdii iftar yemekleri mam Hatipliler
ile dolup taard.
FB Bakannn da iftarna mam Hatipliler akn ettiler. Bu sayede Fenerbahe ve mam Hatipliler arasnda inanlmaz bir gnl
ba kuruldu. Birka yl sonra u sihirli teklif yapldnda kulaklarna inanamayacakt: Fenerbahede oynar msn? ocukluktan beri Fenerbaheyi tutuyordu ve ksa sre nce Dereaznda
onlar 2-1 yenmilerdi.
1976 ylyd. Fenerbahenin teknik direktrlne Toma Kaleperovi isminde yeni bir teknik direktr gelmiti. Gen oyuncular aryordu. Adaylar deniyordu. Spor yazar Kemal Belgin, kendisine gen gtrd. Bunlardan biri Recep Tayyip Erdoand.
stanbul Amatr Kme final malarnn Vefa Stadnda organize edildii zamanlarda grup birincileri kendi aralarnda, ampiyonluk malar iin karlard. Recep Tayyip de ETT takmnda

MAM-HATP YILLARI
27
ileri uta oynuyordu. lk iki sene, turnuvalardan sonra seilen en

iyi 11de o da yer almt. ETTnin malarn izleyen Kaleperovi
Tayyip Erdoan beendi ve alnmasn istedi: Bunu alalm, bu
gente istikbal var, ona hayran oldum.2 Erdoan teklif zerine
havalara utu. Ama aklna babas gelince buruldu. Bu teklifi asla
babasna kabul ettiremezdi. Bir iki gn gemeden teklifi ret etti.
Bu arada niversite imtihanlarnda Erzurum Atatrk niversitesini kazanmt. O dnemde mam Hatip mezunlar zaten yalnzca Atatrk niversitesine girebiliyorlard. mam Hatiplilerin
niversitelere girememesi, MSPnin taraftar bulmasnda nemli
faktrlerden biri olmutur. Erdoan kendisiyle yaplan bir mlakatta Biz mam Hatipliler bugnk yerlerimize gelinceye kadar
yatlarmzdan ve mam Hatipli olmayanlardan daha ok bedel
dedik,3 diyerek bu konuya dikkat eker.
Bu nedenle Erdoanla ayn mam Hatip Lisesinden mezun
olan Hasan Hseyin Ceylan, Refahyol hkmeti dneminde ortaya kartlan bir konferans kasetinde, Biz mam Hatip liseleri
mezunlar Harp Okullarna alnsaydk imdi Binba Recep Tayyip Erdoan, Yzba Hasan Hseyin Ceylan olacakt, diye konumutu.
Erdoann hedefi Siyasal Bilgiler okumakt. Siyasetin bir yandan teorisini, dier yandan pratiini yapmak istiyordu. Bunun iin
Erzuruma gitmedi. Dardan Eyp Lisesini bitirme snavlarna
girdi. Ertesi yl, normal lise mezunu olarak niversite imtihanna
girecek ve Siyasal Bilgiler Fakltesini kazanacakt. Ne var ki iler
hayal ettii gibi gitmedi. Puan ancak stanbul Ticari limler Akademisine yetmiti. Artk siyasetin teorisini deil pratiini yapacakt.
ETTde futbol oynuyor ve maa alyordu. Ayrca niversitede
okuyacakt. Bir de sosyal etkinlikler vard. MTTBden sonra Beyolu MSP Genlik Kollar Bakan oldu. Oradan da MSP stanbul
Genlik Kollar Bakanlna atlad.
2. Yeni afak, 13 Ocak 1998. 3. Meydan, 28 Eyll 1994.

TEBL, CHAD VE DDET
Beyolu Genlik Kolu bakanlyd. Beyolu

onun siyasi serveninde bir nevi kararght. Babas da annesi de
oullarnn aktif olmasna kar deillerdi, ama ilerinde korku
vard. Recep Tayyipin Anne, biz bu anari olaylarnn iinde deiliz. Olaylarn iinde olmadmz iin bize niye satasnlar,
szlerine ramen Tenzile Hanm geceyarlarna kadar olunu balkonlarda bekliyordu. Tenzile Hanm o gnleri yle anlatr:
Evimizin iki taraf balkondu. Bir tarafa karm silah sesleri:
Gr, gr... Dier tarafa karm gene ayn: Gr, gr... Her yerden kulaklar sar edercesine silah sesleri. Yreim azmda bekliyordum Tayyibimi... O gnlerin sknts baka bir eye benzemez.
Her gece sabahlara kadar gzm krpmadan beklerdim onu. Her
gn sanki ondan kt bir haber gelecek sanrdm. Ama o ne kadar
gitme desem de beni dinlemez inand davada mcadelesine devam ederdi.1
Erdoan, genlik lideriydi. Toplantlarda arkadalarnn karsnda daha derli toplu, daha dzgn konumalyd. Heyecann
yenmeliydi. Telaffuzuna, slubuna dikkat etmeliydi. Konumalarna iyi hazrlanmalyd. Evden okula yryerek gidip gelirken
Hali rhtmndan geerdi. Bir ara gz limana demirlenmi byk gemilere takld. Bunlar yllardr burada duran iadam Ali
parn bir nevi el konulmu gemileriydi. Bunlar gzne kestirLK DURAK MSP
1. Meydan, 30 Eyll 1994.

TEBL, CHAD VE DDET
29
di. Artk okuldan her knda buraya geliyor, geminin gvertesine kyor, ynn denize dnyor ve konumalarn prova ediyordu. Konumaya, ya Esselam Aleykm diyerek ya da Besmele ekerek balyor ve yle sesleniyordu: Kalpleri mstakbel
ve byk bir slami fethin heyecanyla arpan aziz kardelerim!
Defalarca ayn konumay tekrarlyordu. Elindeki metni bara bara okuyordu. Konumalarnn sonu ise yle bitiyordu:
Benim mcahit kardelerim yolunuz, alnnz gibi ak olsun!
Tayyipin Askerleri
O dnem, MSPnin siyasi tarihimizde kerhen destek szleriyle

iktidara getirdii AP aznlk hkmeti iktidardayd. Demirel, en
sert muhalefeti ayn Erbakann MSPsinden gryordu. Sokaklar
kan glyd. Erbakan ne hikmetse, 1976 ylnda, MSPnin genlik
kollar olmasna, MTTBnin de faaliyetlerini srdrmesine karn,
Aknclar adnda yeni bir genlik rgtnn kurulmasna izin vermiti. Aknclarn tm genel kurullarna katlan Erbakan, genlere
Siz kuru nefsaniyet davas peinde komuyorsunuz. Aknclar an yzn aartacak bir aksiyonun grevlileridir,2 eklinde sesleniyordu.
Bir tarafta MTTB, dier tarafta Aknclar olmasna karn Tayyip Erdoan MSP stanbul Genlik Kollar Bakanl srasnda
inanlmaz bir denge kurmutu. Btn slami genlik hareketi neredeyse MSP Genlik Kollar tarafndan ynlendiriliyordu. Tayyip
Erdoann ekibi, rnein lkcler tarafndan Fatih Camii avlusunda ldrlen Metin Ykselin cenazesinde ok etkin rol oynamadlar. MSP stanbul Genlik Tekilat Metinin kavgas srdrlecektir,3 eklinde bir aklama yapt. MSP stanbul l Genlik
Kollar Bakanl 25 ubat 1979da Milli Gazeteye verdii taziye ilannda ise, saldrganlar, isim vermeden Beeri sistemlerin
2. Sebil, 9 Mart 1979, Say 166.
3. Sebil, 2 Mart 1979, Say 165.
30

RECEP TAYYP ERDOAN
klesi inancmzn istismarcs mnafk zihniyetler, diye tanmlyordu. Taziye metninde yle deniyordu:
Aziz mcahit kardeimiz Metin Yksel 23 ubat 1979 Cuma
gn, Cuma namazndan karken beeri sistemlerin klesi, inancmzn istismarcs mnafk zihniyetler tarafndan vahice vurularak ehit edilmitir. ehidimizin kederli ailesine sabr, btn gnldalarmza basal dilerken, rabbimizin inananlar ayn
rtbeye layk grmesini niyaz ederiz. MSP stanbul l Genlik Tekilat Bakanl.
Metin Ykselin babas nde gelen slam limlerinden Sadrettin Ykseldi. Sadrettin Hocann slami camiada byk tesiri vard. Metin Ykselin son zamanlarda ciddi bir ran sempatizan olduu biliniyordu. Hatta rana hicret etmek istedii bile ifade ediliyordu. MSP ise, slami genlii rann ar tesiri altnda brakmamak iin direniyordu.
Siyaset zemini kaynayan kazan gibiydi. Tayyip Erdoan, sokak, cadde demeden toplantlar yapyor, etkinlikler dzenliyordu.
Cihad ruhunu yaygnlatrmak, genlere, topluma tebli grevini
yapmak adna inanlmaz bir gayret gsteriyordu. lkokulda ad
Hocaya kmt, imdi ise Mcahit Erdoan olarak anlyordu.
Erdoan, MSP genliini yle tanmlyordu: Milli Selamet
genlii, yok olma pahasna zulmetten nura haykrmaya memurdur. Zulmeti nuruyla yrtmaya taliptir. Genliimiz ilahi davaya
ulamak iin dikenli yollara taliptir. Cihad takatn son noktasna
kadardr. Attmz her admn bir karl vardr. Gnmzde
hal zihniyeti eskiye oranla daha modernize edilmi ekilde karmzdadr. AET, MF ve OECD bunlarn rnekleridir. Bu itibarla
Milli Selamet genliinin kfre kar ylmadan mcadele edeceine inanyorum.4 Erdoana gre MSP genlii, dier genlik gruplarna da rehberlik etmeliydi: Genlik buhranl ve bulanml bir
devreden geiyor. Bu uurumdan ancak manevi bir destekle kurtulabilecektir. Bunun uurunda olan genler olarak manevi bir se4. MSP ili Genlik Kollar Kongresi, 11 Mays 1980.

TEBL, CHAD VE DDET
31
ferberliin ierisindeyiz. Uurumdaki gen kardelerimize yardm ve kurtulu elini uzatmak, onlara yardm etmek zorundayz.5
MSP stanbul Genlik Kollar Mays 1980de byk bir gvde
gsterisine hazrland. stanbulun fethinin 527. yldnmnde
Spor ve Sergi Sarayn tkabasa doldurmay baaran genlik rgt, canhra bir ekilde krsdeki konumacy alklyor, onun
lehine sloganlar atyordu. Sebil dergisi aha kalkan bir at srtnda
olduu intiban veren heyecanl konumacnn slami genlere
yle hitap ettiini naklediyor: Hayat byk bir velinin ifade ettii gibi iman ve cihaddan ibarettir.
Konumac Tayyip Erdoandan bakas deildi. Erdoan, konumasnda, salonu dolduran genleri, hazr asker olarak tanmlyor ve onlara yle sesleniyordu: Sizler bu mstakbel fetih hareketinin birer askerisiniz. ounuzun ad Ahmet, Mehmettir.
Bunlar o byk varln addr. O byk varln yani peygamberler peygamberinin. Lakin ne hacet! Gerektiinde hepiniz birer
Mehmetik deil misiniz?
slamc genliin gerek liderlerinden diye tanmlad Tayyip Erdoann konumasna geni yer veren Sebil gazetesi, resminin altna ise, yine Erdoann u szlerini yerletirecekti:
Biz kurtarc bir nesiliz. Devletlerimizin veli banisi Osman Gazi
Hazretlerinin olu Orhan Gazinin ahsnda btn gelecek nesillere vasiyet eyledii zere, davamz kuru kavga ve cihangirlik davas deildir. Allahn dinini yaymak ve hkmn galip klmak davasdr. Bu davann birinci iar sulh ve msalemettir. Bugn slamdan bihaber olduu iin anarinin gayyasna dm olan vatan ocuklarnn kurtarlmasn, henz hakka meyletmemi olan
resmi kuvvetlerden beklemeyiniz. Onlar, leni ve ldreni itibariyle de kurtaracak bulunan nesil sizsiniz. slam iyi renerek,
mkemmel yaayarak hikmetli ve gzel bir suretle tebli ederek
hak ve hakikatin galebesini sizler salayacaksnz.6
5. MSP Fatih Genlik kollar kongresi, aktaran Milli Gazete, 19 Mays 1980.
6. Sebil, 5 Haziran 1980, Say 230.
32

RECEP TAYYP ERDOAN
O gnlerde slamc genlik arasnda Necip Fazl Ksakrekin

Zindandan Mehmete Mektup iiri ok poplerdi. Dnemin en etkin gazetelerinden Sebile gre Tayyip Erdoan krsden Zindan iki hece/Mehmedim lafta diye balayan iiri okuyunca salon
birden ayaa kalkm, tekbir sesleri sloganlara karmt.
atmalar 1980 ylnda dorua vard. Ard arkasna arkadalarnn ldrlmesi zerine slamc genlerin protestosu da artt.
Verilen ehitler iin byk cenaze merasimleri yaplyor, cinayetler telin ediliyordu. Ayn yln Nisan aynda, birbirini izleyen
gnlerde drt slamc gen ldrld. Bunlardan Necip Kuraln
cenaze treni yaplm, ou Fatihteki yurtlarda kalan renciler
Unkapanndan Fatihe doru yrye gemilerdi. Liderliklerini Tayyip Erdoann yapt ve aralarnda Mehmet Metiner, Edip
Yksel, mer Yorulmaz, Ylmaz Yalnerin* de bulunduu yaklak 400 gen, polis ve jandarmann mdahalesine ok ilgin bir
eylemle cevap verdiler.
Ellerinde bulunan gazeteleri, paltolar, ceketleri asfalta sererek
namaz klmaya balayan genlerin eylemini polis ve jandarma
aknlkla izledi. Daha sonra genlerin hepsi gzaltna alnd.
Genlerden kimi Davutpaa Klasna, bazlar da eitli karakollara gtrld. Olay Her gn bir slamc genci ehit edenler
imanl genlerin sabrn tarmak zeredirler! slam dmanlar
atele oynuyorlar balyla kapak yapan haftalk Sebil gazetesi,
Recep Tayyip Erdoann kk resminin altna u notu dmeyi
ihmal etmeyecekti:
ehitlerin defin merasiminde zorla ihdas edilen hadiseler sebebiyle gzaltna alnp, sonra rfi dare Mahkemesince serbest
braklan MSP Genlik Kollar Bakan ve slamc genliin gerek liderlerinden Tayyip Erdoan.7
* Yorulmaz ve Yalner 12 Eyll 1980 darbesinden sonra ilk slamc eylemi

gerekletirerek Diyarbakr uan kardlar.
7. Sebil, 21 Nisan 1980, Say 224.

TEBL, CHAD VE DDET
33
Hicretin ocuklar
slamc genler sadece cihad ile ilgili deildi. Bir mcahit ayn zamanda nefsi ile de mcadele etmeliydi. slamc bir gencin tanm
tam da bu balamda yaplyordu. Gndz mcahit, gece zahid...
Bu nedenle nefis terbiyesi iin genler tarikatlarn kapsn alyor,
bir eyhe mrit oluyorlard. stanbulda ne kan iki cemaat vard:
Nakibendiliin smail Aa ve skender Paa kollar. smail Aa
cemaatinin kurallar olduka ard: Sakal, alvar, cppe, araf...
Nitekim birok nl entelektel, yazar, fikir adam ve siyaseti smail Aa Camiine deil skender Paaya gidiyordu. Erdoan
da yle yapt. skender Paa derghna gitti, Mehmet Zahid Kotkunun sohbetlerine katld. Zaten Erbakan bata olmak zere dier MSPlililer de ounlukla skender Paay tercih ediyordu.
Randevu defterine Pazar gnleri ikindi namaz-skender Paa
diye yazlrd.
Tayyip Erdoan da Mehmet Zahid Kotkuya intisap etti. Kotkunun lmnden sonra yerine geen damad Prof. Mahmut Esat
Coan ile de ilikisini koparmad. Devaml gidip nasihatlerini ald.
Genler o gnlerde devaml olarak hicret olgusuna vurgu
yapyorlard. Hicret, bir bakma slam devleti iin ilk admd.
Bu nedenle slami kesim iin 1979 ylnn Kasm aynn ayr bir
zellii vard. 20 Kasm 1979 gn Hicri ylbayd. stelik Hicretin 1400nc yldnmyd. Bunu kutlamak iin yurt apnda
eitli etkinlikler dzenlendi.
O dnemde Aknclar, Hicret dergisine verdikleri bir ilanda,
Hicreti slam Devletine doru bir aama olarak yceltiyor, Medinelilerin Mslman olmadan nce Akabe tepesinde Hz. Muhammete verdikleri Akabe biatn hatrlatyorlard:
Refahta olduu kadar skntda da, sevinte olduu kadar
zntde de (Resulullah) dinlemek ve itaat etmek (bata gelir).
Seni kendi nefsimizden stn tutacaz. Emir ve kumanda hangi-
34

RECEP TAYYP ERDOAN
mizde olursa ona muhalefet etmeyeceiz. Allah yolunda kimsenin

ayplamasndan korkmayacaz. Allaha asla irk komayacaz.
Hrszlk yapmayacaz. Zina etmeyeceiz. ocuklarmz ldrmeyeceiz. ftirada bulunmayacaz. Doru ite Peygamberimize
kar gelmeyeceiz.
MSP stanbul Genlik Komisyonu Bakan Recep Tayyip Erdoan da eitli kii ve kurululara Hicretin 1400nc yldnm nedeniyle bir tebrik mesaj gnderdi. Yollad metnin en son
paragrafnda Hicrete hazr myz ? diye soruyor ve bir arda
bulunuyordu:
Hicret; zulmetten nura geiin fiili tezahrdr.
Hicret; Mal-Mlk, Ana-baba, oluk-ocuk ve btn dnya nimetlerini bir kenara iterek HAKKa vasl olma yolculuuna ktr.
Hicret; Kavmiyetiliin, rkln, putuluun ve btn beeri sistemlerin ykldr.
Hicret; Batllar tasfiye hareketidir.
Hicret; Belli bir imana kavumann ifadesidir. Biz neyiz, ne
haldeyiz, ne istiyoruz? nancmz yaayamyoruz. Dolaysyla
inancmzn gereini yerine getirmek istiyoruz. Mutlak fikri hayatmza hakim klmak ve onu yaatmak istiyoruz. O halde Hicrete hazr myz?
Duhulyle merref olduumuz 1400nc Hicri ylnz tebrik eder, Cenab- Haktan slam Aleminin saadet ve selametine
vesile olmasn niyaz ederiz.8
Erbakan Komutan, Aknc Asker
Erdoann banda bulunduu MSP stanbul Genlik Kollar 6

Ocak 1979da stanbul Tepeba Gazinosunda genel kurul yapyordu. Salonu hnca hn dolduran genler Afgan kanmz, feda
olsun canmz diye slogan atyor ve tekbir getiriyordu. Bir ara il8. Sebil, 10 Aralk 1979, Say 205.

TEBL, CHAD VE DDET
35
gin bir slogan atld: Erbakan komutan, Aknc asker. O dnemde skynetim vard ve bu tr toplantlarda askerler de gvenlik nlemi alyordu. Mavi bereli bir jandarma subay krsye
km ve sz konusu slogann atlmasn engellemek istemiti.
Radikal slamc izgideki Hicret gazetesi olup biteni yle anlatyor:
Genler sk sk tekbir getiriyorlar, Afgan kanmz, feda olsun
canmz diyorlar ve krsden dikte olunan Erbakan komutan,
Aknc asker slogann tempo ile sylyorlard. O srada sahneye,
kolluk kuvvetlerine mensup, mavi bereli bir zabit kt. Krsdeki gen insana bir eyler syledi. Bunun zerine gen insan mikrofondan kitleye seslendi:
Arkadalar, kardeler; biliyorsunuz skynetim var ve sizin
btn evreler zerinde braktnz mspet intibalar var. Bu intibalarn zail olmamas iin durumun nezaketini de dnerek partimizin belirlemi olduu sloganlar dndaki sloganlar sylenmesin. Rica ediyorum.
Bu sz niin sylenmiti? Mavi bereli komutan gen insana ne
sylemiti? Tekbir sedalar m rahatszlk vermiti yoksa Erbakan komutan, Aknc asker gibi sloganlar m? Byle askeri tabirler mi rahatsz etmiti baz evreleri? Ksa bir sre iinde bunlar
aklndan geiren genler herhalde tekbirden de rahatsz olmazlar
ya? diye dnm olmallar ki, tekbir getirmeye baladlar. Bunun zerine mavi bereli komutan mikrofonu alarak kendilerinin
g durumda braklmamalarn, burada yneticilerin emirlerine
uymak tavsiyesinde bulunduunu, kongreyi selamet iinde yapabilmeleri iin bunun zaruri olduunu bildirdi ve arkasndan da
mavi bereli komandolardan iki asker, ellerindeki G-3 otomatik silahlar salona evrili olarak krsye frladlar. Sanrm kitle bir anda oke oldu; derin bir sessizlik ve kongre devam etti. Sonrasn
bilmiyoruz, nk biz de Bu durumda kongre iptal edilmitir, sizleri sessizlik iinde salonu terk etmeye davet ediyoruz eklinde
bir ar yaplmaldr diyen kk bir grupla birlikte dar ktk.
Zannederiz oradaki binlerce gen insann bizi byle mi pasifize
36

RECEP TAYYP ERDOAN
ediyorlar yoksa? demelerine sebep olacak bir gelimeye dntrlmeden kongrenin yaplm olmas ilgi ekicidir.9
MSP genliinin zellikle skynetim ilan edilmesinden sonra
askeri tabirleri youn olarak kulland ve askere daha scak olduu gzlenir. iddetin azgnlat 1978 ylndan itibaren Erbakan,
bir yandan genlik tekilatn, dier yandan yan kurulu olarak
kulland Aknclar ve MTTB yelerini sk skya kontrol altnda
tutmay ihmal etmedi. Erbakan iin MSP Genlik Kollar sorun
deildi. Buna karlk partiyle organik ba bulunmayan iki tekilatn kontrol edilmesi nem arz ediyordu. Bu dnemde dikkat eken olaylardan biri Tayyip Erdoann MSP stanbul Genlik Kollar Bakan olarak mstakil bir yol izlemesiydi. Nitekim 1980de
Aknclarn, MSP Genlik Kollarnn desteiyle slamc genliin
Sivasta fetih gn nedeniyle yapaca gvde gsterisine Erdoan
katlmayacakt. Erdoan bunun yerine alternatif bir kutlama yaparak stanbullular ile beraber oldu.
Bu dnemde MSP ynetiminin kesinlikle anarik olaylara karlmamas talimat etkili olmam, zellikle stanbulda MSPlilerin, MHPli genlerle kavgalarna solcu renciler de karmt.
Bu gelimeler yaanrken MSPnin basks zerine radikal bir grubun Aknclardan ayrld grld. Kendilerine AK-G diyen
genler, ileride Aknclarn aksiyoner kanad olarak nlenecekti.
Bu yllarda solcu genler polisi faist diye niteliyor, buna
karlk askere scak bakyorlard. Askere ynelik bu sempati melodiye de dkld ve nl Jandarma mar ortaya kt. Aknclar, solcularn bu marn o kadar benimsediler ki kendilerine uyarladlar ve toplantlarnda, hatta MSPnin stanbul Genlik Kongresinde bile okudular. O dnemde, Erbakan komutan bizler askeriz / bir ordu gibiyiz emir bekleriz, Akncm, seriyyem btn
yollar sana daim aktr, diye balayan marlar dillerden dmyordu.
9. Hicret, 1979, Say 15.

TEBL, CHAD VE DDET
37
Afganistanda mcahitlerin Sovyet ordusuna kar yrtt

cihad MSPli genleri derinden etkilemi, bunun sonucunda u
mar ortaya kmt: Afgan dalarndan indik aa/ karmza
kt Moskof ua/ Trkiyeme gelecek slam sanca/ Byle bir
vatana, biz vatan deriz.
MSPli genlerin syledikleri nl Jandarma Mar ise u ekildeydi:
Jandarma sen ah bir bilsen
Sana neler ettiler
Belki bir gn subay sana
Bir Mslman kurunla der
Jandarma biz Mslmanz
Dostuz yalnz biz sana
Kurtuluun slamdadr
Elini uzatsana
Ay jandarmann sngsnde akyor
Mahpus karde pencereden Akncya bakyor
Jandarma biz Mslmanz
Dostuz yalnz biz sana
Kurtuluun slamdadr
Elini uzatsana

FLRT ETMEDEN EVLLK
1977 yln gsterdiinde Tayyip Erdoann

hayatnda yeni bir dnem balyordu. Kasmpaann serde delikanls, stanbul genliinin reis diye hitap ettii Erdoan, o gne dek tadamad bir duygunun peinden gidecekti.
Bu dnemde stanbulda MSP izgisinde faaliyet gsteren bir
kadn dernei vard: dealist Hanmlar Dernei. Aslen Siirtli olan
Emine Hanm, stanbul Fatihde domu, skdarda bymt.
Kz sanat okulunun orta ksmndan ailevi nedenlerle ayrlmt.
skdarda muhafazakr ailesiyle oturan Emine Hanm, slami ilkelerin toplumda yeniden ihya edilebilmesi iin ne yaplmas gerektiini dnrken, ule Yksel enlerin nclnde kurulan
dealist Kadnlar Derneine ye oldu. skdar Balk Pazarnn
stnde kiraladklar yerde faaliyet srdren dernek yneticileri
Tepebanda MSPnin dzenledii toplantya katlmak iin yola
ktlar.
Emine Hanm, toplantya giderken bile gece grm olduu
ryann etkisindeydi. Zaten kendisini tanmlarken ok romantik
bir insanm, derdi. Gece ryasnda grd erkek gzlerinin
nnden gitmiyordu. Kader, bu dernein aktif yelerinden Emine
Hanm ile Recep Tayyip Erdoan, Erbakann gelecei toplantda buluturdu. Erbakan, Tepebandaki Milli anlan Gecesinde bir konuma yapacakt. Toplant balad. Erdoan davudi
sesiyle iirler okuyup salonu coturuyordu. Heyecanlananlar arasnda n sralarda oturan bir bayan da vard. Tesettrl bu bayan,
Erdoann dikkatini ekmiti. Erdoann gz, konumas sraTARH YAPRAKLARI

FLRT ETMEDEN EVLLK
39
snda ona birka kez takld. Sz konusu kadn ise yllar sonra Erdoan iin Konumasna hayran kalmtm, diyecektir.
Tabii ki Emine Hanmd bu kadn. Soluksuz bir ekilde Tayyip
Erdoan dinledi. te, gece ryasnda grd gen adam tam
karsndayd. Toplant biter bitmez Erdoan, o bayann kimliini
aratrd. Aratrma sonucu ilgisini gsteren bir mesaj Emine
Hanma iletti. Emine Hanm ise Ben de sizi beeniyorum, demekle yetindi. Emine Erdoan kendisiyle yaplan bir rportajda
Siz de onu beendiniz mi? eklindeki soruyu yle yantlayacaktr:
Evet. O beni beendi, ben de onu beendim. Birbirimize yldrm akyla tutulduk. Ancak Tayyip Beyle flrt dahi etmeden
evlendik. Beraber babaa kmadk hi. Yani sizin anlayacanz
anlamda flrt etmedik. Sadece bir kere darda bulutuk. Ama
yalnz deildik. Yanmzda benim ve onun ailesinden kiiler vard.
Birbirimizi grdmz o gnden alt ay sonra Tayyip ailesini beni istemeye gnderdi. Sz kestik.1
Emine Hanmn yldrm akndan bahsetmesine karlk Tayyip Erdoan, Nasl evlendiniz? sorularna grc usulyle
cevabn vermeyi yeler. in daha ilgin yan, bir rportajnda gazetecinin Hi k oldunuz mu? eklindeki sorusunu yle yantlar: 16 yllk evliyim ama hi k olmadm.2
Erdoan, Emine Hanm ile 4 Temmuz 1978de evlendi. iftin
iki erkek, iki kz olmak zere 4 ocuu oldu: Ahmet Burak, Necmettin Bilal, Esra ve Smeyye.
Tayyip Erdoan evlenmeden nce eine bir art ileri srmt.
Bu allagelmi bir istek deildi. Erdoan bu konuyu yle anlatr: Evlenirken ilk konutuumuz eylerden biri u olmutu: Ona
beni 24 saat aramayacaksn, demitim. Gelmiyorsam anla ki tekilattaym. Daha fazla gecikirsem aramaya balarsn. Bu yzden
sa olsun yle, niye gelmedin, niin ge kaldn gibi sorular yok1. Meydan, 2 Ekim 1994.
2. Glden Aydn, Hrriyet, 20 Ekim 1996.
40

RECEP TAYYP ERDOAN
tur. Ama ge kalnca endielenmeye balar. Yine bu konuda hazrl vardr.3 Tayyip Erdoann bu istei Emine Hanm tarafndan
olumsuz karlanmad. nk o, einin hizmet ehli olmasndan
yanayd: Her kadn, ei oluk ocuunun banda olsun der. Ancak ben bunu istememe ramen hep onun hizmet etmesinden yana
oldum. Buna henz evlenmeden taliptim. Dualarmda hep bu ie
gnl ve emek veren biriyle evlenmek vard. Bu davann eri olmak beni gururlandryor.4
Emine Erdoan, yllar sonra eine duyduu ak her frsatta dile
getirdi. Ei hakknda syledii szler halen ryadan uyanmadn
ortaya koyuyordu. Kendisine Tayyip Erdoan soranlar, Emine
Erdoan u ekilde cevaplandryordu: Tayyip Bey ok gereki
bir insan. Olaylara gereki ve soukkanl bakar daima. Ani kararlar vermez. Az konuur, z konuur. Yalnz Allah vergisi olan gzel
konuma kabiliyeti var. Bunda genliinden beri katld mnazaralar, toplantlar muhakkak ki etkili oldu. Sabrldr. Kolay sinirlenmez. Ve ok dzenlidir. Eli son derece aktr. Ailesine kar son
derece cmerttir. ocuklar ok sever. zellikle byk aile yaantlarn. ok sever ve her zaman savunur. Hogrldr.5
3. Leyla peki, Yeni Yzyl, 8 Ocak 1995.

4. Halise ifti, Milli Gazete, 29 Nisan 1994.
5. Halise ifti, Milli Gazete, 29 Nisan 1994.

EMNE ERDOAN,
TAYYP ERDOANI ANLATIYOR
Einiz, stanbul gibi sorunlar her geen gn byyen bir kentin

belediye bakan olduundan sizlere fazla zaman ayramayabilir,
bu durum aile yaantnz ne lde etkiler?
Tayyip Bey zaten evlendiimizden beri siyasi hareketin iinde olduu iin, fazla beraber olamyorduk. Dolaysyla Belediye Bakanlnn aile yaantmz ok fazla etkileyeceini zannetmiyorum. yle ki yetmi sekizde evlendik, o zamandan beri beraber
oturup akam yemei yediimiz ok sayldr. Eimin ne zorluklar
altnda altn bildiim iin bu durumu hi yadrgamyorum.
ocuklar da bu durumu kabullendiler. Tayyip Beye faaliyetlerinde destek olmak bizi mutlu ediyor.
Siyasette faal bir insansnz. Einizle yarmay hi dndnz
m?
Dnmedim. Zaten yaramam da. Bu komisyonun yesi olmak,

beni bir bakan hanm olmaktan daha ok mutlu ediyor. Olduum
yerden ok memnunum, hibir zaman da ne gemeyi dnmyorum. Ama arkadalarm daha iyi yerlere gelebilsinler diye devaml tevik ediyorum. Kesinlikle hibir siyasi ihtirasm yok.
Konu siyasetten almken biraz da Refah Partisinin son seimlerdeki baarsndan bahsedelim isterseniz. Bu baar toplumun
baz kesimlerinde korku yaratt. Bunu neye balyorsunuz?
42

RECEP TAYYP ERDOAN
Aslnda bu durumu bir ksm medya kartt. Bizi ok yanl tantyorlar. Medyann yanl tutumu zellikle rtl olmayan ve Refah tanmayan hanmlar arasnda yersiz bir korku oluturdu.
Kendim de on alt yanda rtndm iin onlarn psikolojik halini ok iyi anlyorum. Bunun iin onlara kar yaklamm daha
bir iten oluyor sanrm. Daha dorusu iki tarafta da baz hatalar
gryorum. Maalesef imdiye kadar aramza duvarlar rlm.
Biz onlara c olarak tantlmz. Bize de onlarla grmememiz
gerektiini empoze etmiler. Gereksiz korkudan ve bilgisizlikten
iki taraf da birbirini uzun zaman itti. Aramzdaki duvar da ykseldike ykseldi. Amacmz ve temennimiz bu duvarlarn bir an nce yklmas.
slami kesimdeki hanmlarn eve kapandklar ynnde bir eletiri var kamuoyunda. Refah Partili hanmlarn almalar ortadayken byle bir eletiriyi ve bundan ak hanmlarn duyduu
korkuyu nasl deerlendiriyorsunuz?
Bir kere unu syleyebilirim bu insanlar eriatn ne olduunu bilmiyorlar. Onlar iin Kuran ok kutsal, slam ok gzel. Fakat eriat ok ayr tantmlar onlara. eriatn gerek mahiyetini bilmiyorlar. Onun iin slam takip edilen bir yol olarak deil de geleneksel bir ekilde yayorlar. Yani birisi ldnde arkasndan
mevlit yapmak, mezar ziyaretiyle seneden seneye bayram namaz
klmakla slamn gereini yapyoruz sanyorlar. Tamamen geleneksellemi bir inan var. Aklk onlar iin bir gelenek olmu,
bunu deitirmek onlar iin ok zor. te bu yzden zannediyorlar
ki biz baa gelince onlar zorla rttreceiz. Halbuki bizim byle
bir dncemiz hibir zaman olmad. Herkesin olduu gibi kabul
edilmesinden yanayz. Bu gereksiz korkunun da artk kalkmas
gerektiine inanyoruz.
Ak hanmlara bir mesajnz var m?

EMNE ERDOAN, TAYYP ERDOANI ANLATIYOR
43
Onlara unu sylemek istiyorum, kesinlikle bizden korkmasnlar

ve bu tr sylentilere inanmasnlar. Diyorum ya, daha nce ben de
aktm. Onlara o kadar yabanc deilim, neler hissettiklerini ok
iyi anlyorum. Bu yzden onlar sevgiyle kucaklyorum. nann
tm partili arkadalarm da bu duygularm paylayor. Hepsi bizim atmz altna gelebilirler. Olduklar gibi. Nasl istiyorlarsa,
ne kyafette olurlarsa olsunlar kapmz herkese ak. Geldikleri
zaman zaten bunu kendileri de grecekler.
Refah Partisinin oy toplamak gayesiyle kabuk deitirdii eklinde baz yorumlar var. Baz ak hanmlarn bu amalarla partiye alnd syleniyor. Bu konuyla ilgili ne sylemek istersiniz?
Kesinlikle byle bir olay yok. Suni olarak yaratlmak istenen bir
durum. rnein, medya Abdi peki Salonundaki toplantmzda
sadece manken hanmla ilgilendi. Haber yapt. Halbuki o gn orada avukat, mhendis, di hekimi gibi, eitli mesleklere mensup
ak arkadalarmz hibir zaman reklam arac veya vitrin olarak
kullanmadk.
Biraz siyasetten uzaklaalm isterseniz. Bize ev yaantnzdan sz
eder misiniz. Mesela en iyi yaptnz ve en ok sevdiiniz yemekler nelerdir?
Yemek seen biri olmadm iin zellikle yaptm yemek de

yok. Hele son zamanlarda ne kadar pratik olursa o kadar iyi geliyor bana. En pratik yemek neyse onu yapyorum.
Tayyip Bey en ok hangi yemei sever?
Tayyip Bey de yemek semez. ocuklar da yle altrdm.

Karadenizli bir aileye gelinsiniz, kara lahana ile aranz nasl?
44

RECEP TAYYP ERDOAN
Ona da altm. Kendim yapamyorum, ama severek yiyorum. zenerek yemek yapmay ok seviyorum. Fakat bunun iin pek vakit
bulamyorum.
Komularnzla ilikileriniz nasl, iyi anlayor musunuz?
Buradaki komularmzla yeni yeni tanmamza ramen diyaloumuz ok gzel. Mesela kutlamalar yaplyor. Eve konu komu,
tandk tanmadk herkes geliyor. O zamanlarda ev ortamn grseydiniz daha iyi anlardnz. Onlar da byle belediye bakannn
evine girmekten o kadar memnunlar ki... imdiye kadar grlmemi olay diyorlar. Ben de ok mutlu oluyorum. Gerekten halkla
yanyana olmak ok gzel. Hatta bir haber ajans gelmiti. Evimizi
ok sradan buldu. nceki evimize nazaran buras ok lks. Onalt sene Kasmpaada oturduk. 80 metrekarelik bir daireydi. Komularm ounlukla Alevi ve ingeneydiler. Bunu kesinlikle bir
artniyetle sylemiyorum. Objektif olarak sylyorum. Kald ki
hepsiyle ok iyi geindik, bir sorunumuz kmad. Komuluklar
o kadar iyi ki, Hac Hsreve dahi gittim. eribalarnn evine gittim ailesiyle tantm.
Onlarla ilgili bir annz var m?
ok ilgin bir anm var. Tayyip Beyin Beyolu Belediye Bakanlna aday olduu seimlerde Hac Hsreve gitmitik. Onlarn
dn yapt bo bir arsada Tayyip Beyin bir konumas olacakt. Biz hanmlar olarak nden gittik. Bir de ne grelim arsa bombotu. Tayyip Bey de hemen arkamzdan gelecekti. Gittik mahalle temsilcilerini bulduk. O srada da birka kadn nmze kt:
Yahu dediler, Siz ok ge kaldnz. Sizi, beklediler beklediler,
hrszla ktlar. Bir ey diyemedim, ama onlarn adna ben
utandm. O kadar rahat ve iten sylyorlar ki sanrsnz ok normal bir i yapyorlar. Byle bir eyle ilk defa karlatm iin o
gn hi unutamam.

EMNE ERDOAN, TAYYP ERDOANI ANLATIYOR
45
Bize Tayyip Beyin kiiliini anlatr msnz? Dardaki sorunlar eve getirir mi?
Dardaki problemleri pek fazla eve getirmez. Ben azndan birka sz almaya alrm. ok sabrldr, ben duygusalm olaylardan etkilenirim. O yle deildir. Hayra yorar hereyi. Soukkanldr ama souk deildir, ok merhametlidir. Az gler, az konuur.
ok cmerttir. Hepsinden nemlisi ok hogrldr. Hatta ben
bu kadar ykselmesini de bu hogrsne balarm. nsanlar krmay hi sevmez, ocuklarn ve btn ocuklar ok sever.
Son zamanlarda einize atlan iftira ve karalamalardan siz ve ocuklarnz nasl etkileniyordunuz?
ocuklar biraz etkilendi. zellikle kzm Esra ok alad. Onlara

Peygamberimizin yaantlarndan rnekler vererek teselli ediyordum. Geri bir ksm medyann bir eyler yapacan bekliyordum.
Ama bu kadar ar olacan tahmin edemezdim. Alt tane villa
yapm ve satm, arsalar istila etmi vs... yle de bir anlatyorlar
ki sanki canavar. Tayyip Erdoan kim, kimden bahsediyorlar? Anlatlan kii beyim mi, ocuklarmn babas m, inann ardm kaldm. Sultanbeyli de on sene nce alnp drt sene nce satlm bir
arsa iin olay kardlar. Orada tek bir metrekare arsamz yok.
Kadnlar arasnda einizi yakkl bulanlarn says olduka fazla, bu yzden einizi kskandnz oluyor mu?
Bir eyden phelensem ldrrm, ok kskan olurum. Gereksiz

yere hi kskan deilim. Ona gveniyorum. Allahtan korkan bir
insann, byle bir hata yapmayacan biliyorum. evrenin u anda olan rabetini ise normal karlyorum. Halk onu ok seviyor
ve sevgisini nasl yanstacan bilemiyor. Bir abi gibi, bir baba gibi, amca gibi seviyorlar. Bu duygular baka eylerle kartrmamak lazm.
46

RECEP TAYYP ERDOAN
okelilik meselesi Refaha mal ediliyor; bunu nasl deerlendiriyorsunuz? Tayyip Bey zerinize ikinci bir e alsa ne yaparsnz?
Tabii ki byle bir eyi arzu etmem. Hibir zaman da isteyeceimi

zannetmiyorum. Bu Refah Partisinin bir kural deil. Tzmzde de byle bir madde yok. Biz bir siyasi partiyiz. Fakat bunu
arptmak isteyenler var. Kadnlar en can alc yerlerinden yakalamlar. nk her kadnn yaradlnda kskanlk duygusu vardr. Bunu ok iyi tespit etmiler. Kadnlara Refah gelirse zerimize drt kadn gelecek dersek, hibir kadn Refaha oy vermez
dncesi ile bu gr ortaya atlmtr. Temcit pilav gibi piirip
nmze konuyorlar. Drt kadnla evlilik meselesi Allahn baz
durumlarda kullarna verdii bir ruhsattr. Bunu her zaman yapabilirsiniz, her artta geerlidir, diye kesin bir emir yoktur.
Peki, Emine Hanm bu konulara girmiken, kadnn politikada
yeri ne olmal?
Siyasette katlmc bir karakter oluturmal, ehliyet ve liyakat onun

konumunu belirlemeli.
Aranzdaki tartma ve kzgnlk anlarnda ne yaparsnz?
Fikirlerimi saklayan bir insan deilim. nandm ey iin mnakaa yaparm. O da inand eyi sonuna kadar savunur, kendine
ok gvenir. Eer baz eyler doruysa dediime gelir, ama belli
de etmez. nanyorum ki kararlarma gvenir. Baz konularda fikirlerimi alr.6
6. Elif Dergisinin Emine Erdoan rportaj, aktaran Milli Gazete, 13 Haziran

1994

U KILANIN KAPISINA
RAN DEVRMNN etkisiyle genler arasnda sakal brakmak iyice
yaygnlamt. Radikal bir izgideki Recep Tayyip Erdoan da

sakal brakt. Bir yandan okuyor, dier yandan ETTde futbol oynuyordu. 12 Eyll 1980 darbesi sonras ETTnin bana bir komando albay atadlar. lk emri, Benim messeselerimde sakall
grmek istemiyorum, oldu.
Bir yanda ocukluk ak futbol, dier yanda inanc gerei brakt sakal vard. Albay herkese teker teker bunu syledi. Zaten
Erdoann MSP iindeki greviyle ilgili bilgi sahibi de olmutu.
Bir gn Erdoann yanna gelerek Yarn sabah ya istifa et ya da
sakaln kes, dedi. Erdoan arp kalmt. in ucunda futbola
veda etmek vard. Sonunda ETTden istifa etti. Ayrlr ayrlmaz,
mahallesinin takm olan ve Amatr 2. kmede oynayan Erok
Spora girdi. Askere gidene kadar orada futbol oynad. Sakaldan
taviz vermemiti, ama o dnem Milli Gazete bile futbolcu resmi
basmaya cesaret edemiyordu. Futbolcularn ortlu resimlerinin slama aykr olduunu dnen baz okurlar, Baldr plak resimleri basmayn, diye Milli Gazeteyi tehdit ediyorlard. Btn
bunlara ramen Tayyip Erdoan hep normal futbolcu ortu giydi.
Yllar sonra kendisiyle yaplan bir mlakatta Normal ort giydiim iin gnahkr olduumu biliyorum, diyecekti.1
ETTden ayrldktan sonra zel bir irkette almaya balad.
1982 ylndaysa askere gitti. Evliliinin drdnc ylnda iki de
48

RECEP TAYYP ERDOAN
ocuu olmutu. Yedeksubay eitimimi Tuzlada bulunan Yedeksubay Piyade Okulunda yapt. Sra kura ekmeye gelmiti. Kurada Ya stanbul dn ekersem? diye kederlendi. Ailesinden
uzakta askerlik yapmak ona zor ama ok zor gelecekti. Kura ekmeye doru ynelirken iin iin dua etti: Yarabbi, bana stanbula en yakn yeri ver.
Ona gre en yakn yer, ya Haramidere ya da Davutpaa idi. Kuras okunduunda hayretler iinde kald. aknd. kan yer Davutpaadan daha yakn bir yerdi. 6. Tmen 77. Piyade Alay, yani
Kthane Hasdal.
Askerlikte evci de kmt. Arabayla 20 dakikada Hasdala
ulayordu. Ticaret tecrbesi nedeniyle Erdoan varolan tek kantinin subay oldu. Zamanla kantin saysn fazlalatrd. Buralar kr
eden birer iletme haline getirdi. Erdoan askerlik olgusunu yle
yorumlayacakt: Askersiz bir toplum dnemiyorum. Hatta karlatmda paalara diyorum ki; Bugn btn orman arazilerini
askeri alan ilan edelim yahut kontrol size verelim!2
Askerden dner dnmez sucuk, salam, sosis, pastrma reten
bir fabrikada mdrlk yapt. Bu irket askerlii boyunca kendisine maddi destekte bulunmutu. RP stanbul l Bakan olunca irket mdrln de beraber gtrmeyi denedi. Fakat stanbul l
tekilat kendisine ilgin bir teklif yapt: Maan partililer deyecekti. Bylece RPde profesyonel yneticilik dnemi balayacak,
Trkiyenin birok yerinde maalar partililer tarafndan karlanan il bakanlar parti rgtlenmesini gerekletirecekti.

REFAHLI YILLAR
RECEP TAYYP ERDOAN, Ankara Yukar Ayrancda Necmettin Er-
bakann evine yapt ziyaret sonras yeni bir siyasi oluumun balayaca sinyallerini almt. Erbakan Hocann man, sabr ve cihad sohbetlerine katld, duasn ald ve stanbula geri dnd.
O dnemde kurulan Anavatan Partisi, eski MSPli birok kiiyi
kendi saflarna aryordu. Erbakan yasakl olduu iin MSPnin
yerine kurulacak partinin bir emaneti genel bakan tarafndan ynetileceini, bu yzden bu partinin bir varlk gsteremeyeceini
ileri sryorlard. Tayyip Erdoana da teklif gtrdler. Erdoan
tereddtsz cevabn verdi: Benim liderim var!
Aradan uzun zaman gemedi. Partimizi kuruyoruz, diyen
Erbakan, kendisinin ar sanayi hamlesinde aktif rol alm olan
baz brokratlarn Refah Partisini stanbulda rgtlemeleri iin
grevlendirdi. Bunlarn banda Kahraman Emmiolu vard. Yine ar sanayi brokratlarndan Bahri Zengin ise RPde tantmdan sorumlu genel bakan yardmcs oldu. Zenginin rgtlenmeden sorumlu olduu il de stanbuldu. O dnem 12 Eyll sonras yeniden yaplanma iine giren skender Paa dergh RPnin
kuruluunda aktif rol oynayacak, tekilatlanmaya yardm edecekti. Emmiolu, RP stanbul Bakan olarak tekilat kurdu. Rica
minnet dokuz nfus kd bulundu. Bu kiiler ynetim kurulunu
oluturdu. Beyolu le Bakanl grevini ise Recep Tayyip Erdoan stlenecekti.
Erdoan, genlik tekilatndan partinin stanbuldaki en nemli ilelerinden birinin bakanlna gelmiti. Kollar svad. Hemen
genlik yllarnn arkadalarn etrafnda toplad. Ona gre mara-
50

RECEP TAYYP ERDOAN
ton daha yeni balyordu. Maratonun bitmesi lm demekti: Biz

ksa mesafe koucusu deiliz diyoruz. Biz snrsz bir mesafenin
koucusuyuz ki, bu da 42 kmlik bir maraton ya da 1.95 cmlik bir
atlay deil. Snrsz bir maraton. Mukadder olan lm geldii anda bitecek olan bir maraton.1
Erdoann uzun soluklu kousu ksa srede meyve vermeye
balad. RPnin 30 Haziran 1985de yaplan genel kuruluna Erdoan, stanbul l Bakan ve MKYK yesi olarak girdi. stanbul il
tekilat RP iinde bir tr lokomotif grevi grmt. Erdoan o
gnler iin yle diyecekti: 30 yandaydm. Baarmak iin gecegndz alyorduk. Birbirine kenetlenmi, baarya inanm iyi
bir ekibimiz vard. Siyasette baary yakalamak ok nemliydi.
una inanmtm: Siyaset hayat kurtarmaktr. inde yaadmz
toplumda binlerce, on binlerce, yz binlerce, hatta milyonlarca insann refah ve mutluluunu salamak iin siyaset yapmak ve baarmak zorundaydk.
Erbakan Sahada
Erdoan ETTden sonra Erok Sporda bir mddet futbol oynamt. Onun sahalarda top koturmasna yarayan Erok Spor imdi de
Erbakann sahalara inmesinde rol oynayacakt. Erbakann 1985
sonras kamuoyunun nne ilk knn provas Konyada yapld,
ama asl stanbulda yaand.
30 Kasm 1985 gn Erbakann stanbul karmas Eyp Sultan Camiinden balad. Erbakann ikinci dura Milli Gazetenin
Topkap tesisleriydi. Burada Afganistandaki mcahid gruplardan
Hizb-i slaminin lideri Glbeddin Hikmetyar ile bulutu. Erbakan
Hikmetyara, ehitleri temsil ettiini syledii krmz bir gl hediye etti.
stanbul ekibi, Erbakan iin inanlmaz bir karlama treni ve
program hazrlamt. Erok Spor, akam saatlerinde, Spor ve Ser1. Meydan, 5 Ekim 1994.

REFAHLI YILLAR
51
gi Saraynda Milli Genlik ve Spor Gecesi dzenlemiti. Erok

Spor un bakan ise daha sonra RP, FP ve AK Partiden stanbul
milletvekili olan Mehmet Ali ahin idi. Erbakann yeniden kamuoyuna merhaba demesinin bir yolu da bulunmutu. Ringlere veda
eden Avrupa eski Boks ampiyonu Cemal Kamac Yugoslav rakibi
Sinisa Popovi ile gstermelik bir ma yapt. Erbakan mutluydu.
Erdoan ve ekibini tebrik etti.
Erbakann yasakl oluu en ok ANAPn, dolaysyla Turgut
zaln iine gelmiti. zal birok ilde MSPde aktif siyaset yapanlara el att. MSPnin kadrolarna brokraside ve siyasette yer veriliyor, MSPye yakn olan iadamlarnn n alyordu. ANAPn kurulu iksiri milliyeti, muhafazakr ve mukaddesat bir birleimdi. Kurulurken Erbakan ve Erdoan gibi isimlerin bal bulunduu skender Paa cemaati bile ANAPa yol vermi ve nn amt.
Bu noktada aktif rol oynayan Korkut zald. Aabeyi Turgut
gibi o da Nakibendi idi ve tarikat ilerinde olduka faaldi. Aabeyinin parti kurma almalar srasnda baz slami cemaat nderleriyle grmesini salamt. Bunlarn banda skender Paa dergh geliyordu. Sonuta, MSP ve RPnin rgtlenmesini salayan
skender Paa Dergh, ANAPn kuruluunda da etkin rol oynad.
rnein RPnin Genel Bakan Ahmet Tekdal da Prof. Coann
mridi, yani onun yapt Hadis derslerinin en sadk takipilerinden biriydi.
Cemaatin nde gelen isimlerinden eski bir ANAP milletvekilinin anlattna gre, ANAP varken, neden RP kuruluyor? sorusuna kar skender Paa eyhi Prof. Esad Coann ngrs uydu:
ANAP milli deerlere saygl bir parti olacak. Zamanla partiler de
insanlar gibi ypranr. RP, iyi icraatlarnda ANAP destekler. Kt
icraatlarnda muhalefet eder. ANAP halk desteini kaybederse yerine RP geer.
Prof. Coann bu ngrs siyasette o kadar da pratik ilemedi. RPnin en sert muhalefeti ANAPa ve dolaysyla Turgut zala
kar olacakt.2 Birok Milli Gr kadrosunun ANAPa kaptrl-
52

RECEP TAYYP ERDOAN
masna tavr koyanlardan biri de Tayyip Erdoand. Erdoan yle konuuyordu: Bizim dier partiler gibi esnek bir yapmz yok.
O insanmz gidelim de eitli vaatlerle ikna edelim endiemiz
yok. Bizim anlaymz u: Kapmz ak, hatasn anlayan dnmek
isterse dner.3
MSPden ANAPa gidenler kolay kolay geri dnmedi. Ama o
dnem muhafazakr kimliin ne kt, kamuoyunda itibar grd dnemlerdi. Korkut zaln fikir babalarndan biri olduu
bir oluum ortaya kt. Merkez sada ve brokraside, milliyeti ve
muhafazakr kadrolarn bir bask grubu oluturmasna ynelik
olarak bir araya getirilmesi tasarland. Bu minvalde, ANAPn kurulmasnda rol oynam isimler bir vakf kurdu. Ad Birlik Vakf
oldu. Necip Fazl Ksakrekin 1980 ncesi dnd bir oluumdu bu. Birlik Vakf, esas olarak MTTBde faaliyet gstermi kiileri bir araya getirdi. Kuruluunda ANAP hkmetleri dneminde etkin rol oynayacak olan bakanlar, brokratlar, milletvekilleri
yer ald. Bakanlna ise smail Kahraman getirildi. RP ynetimi,
ANAPn glgesinde kurulduunu ne srdkleri Birlik Vakfn
kendilerine ynelik bir cepheleme olarak yorumlad.
Ne var ki 1991de MP ve IDPnin RP emsiyesi altnda seimlere girmesinin en nemli arabulucularndan biri yine Birlik Vakf
oldu. Bu tarihten itibaren Vakf RP-FP hattnda pozisyon ald. Erbakan ise her zaman Birlik Vakfna mesafeli durdu. Tayyip Erdoan da Birlik Vakf ynetimiyle hep diyalog iinde oldu. Birlik
Vakf Erdoann bakanl dneminde stanbul Bykehir Belediyesi brokrasisini ele alacak ve rgtlenmeyi salayacakt. FP
nin kapatlmasndan sonra da yeniliki partinin kuruluunda Birlik
Vakf yneticileri kilit rol oynad. Ne var ki stanbul Milletvekili
smail Kahraman, 14 Austos 2001deki AK Parti kurulu toplantsna katlmakla birlikte bu partiye gemeyip bamsz kalmay tercih etti.
2. Fehmi almuk, Selamn Aleykm Komutanm, Kim Yaynlar, 2000, Ankara, s. 96-97.
3. Yeni Gndem, 25 Austos 1986, Say 25.

REFAHLI YILLAR
53
ahadet Gnllleri
RP stanbul ekibi, elik gibi bir tekilat rgtlenmesini gerekletirdi. Partililer, Erbakann deimiyle cihad delisi olmutu. Parti ynetimi hangi grevi verirse tereddt etmeden ve ekinmeden
o i harfiyen yerine getiriliyordu. Al-i mran suresindeki Halka
iyiyi emretme, ktl men etme ilkesinin hayata geirilmesi
olarak alglanan tebli, partilinin birinci greviydi. Zaman ve mekna bakmadan, gece gndz demeden herkes grevini hakkyla
yerine getirecekti. Onlara verilen en nemli mesaj, cihad eylemiydi. Cihadn en nemli retisi de ahadetti. Mcadele iin zamann, enerjisini, maln veren partililer gerektiinde canlarn da vermeliydi. RPnin her yesi ayn zamanda birer ahadet gnlls
olmutu.
Tayyip Erdoan bile partililerin ahadet konusundaki tavr karsnda armt. Bir seim ncesiydi. Erdoan geceyars almalarn denetlerken, elektrik direine trmanm yal bir partiliyi
grd. Erdoan 1992 ylnda katld RP mraniye le tekilatnn alnda4 bu olay yle anlatyordu:
Yal bir amca elektrik direine parti bayra balyordu. Ne
yapyorsun, elektrik arpacakdedim. Aa inince sen bana ahadeti ok mu gryorsun? dedi. Amca RP bayra ile ahadetin ne
ilgisi var? dedim. Ne diyorsun? Her Refah bayra Muavenet
muhribinden Saratogaya bir mermidir, kurundur dedi.5
Partililer ar gibi alyordu. Her semt, mahalle, cadde, sokak,
hatta apartmanda oturanlarn listeleri yapld. Erdoan, bizzat yzlerce ev sohbetine katld. Erbakan stanbula byk bir nem veriyordu. Ona gre stanbulu alan Trkiyeyi de alrd. Bahri Zengin
bu dnemde RPnin ilk defa sol kesimle diyalounu salad. Laik-
4. Erdoann AK Parti lideri olmasnn hemen ardndan Kanal Dde yaymlanan kaset de bu toplant srasnda kaydedilmiti.
5. Hrriyet, 7 Temmuz 1998.
54

RECEP TAYYP ERDOAN
lik, demokrasi, zgrlkler gibi konular tartlmaya baland.

Hatta Zengin, RPliler ev, i ve partiye gidip geliyorlar. Kahvedeki
insan ne konuur bilmezler, eklindeki szlerinden dolay Erdoan ile kar karya geldi. Erdoan balarda kahve ve meyhane
hatta genelevleri ziyaret etme fikrine iddetle kar kyordu.
stanbul il tekilatnda bir icra kurulu oluturulmutu. Bu kurulun kod ad beyindi. lde bulunan 14 bin seim sand iin beer
kiiden oluan sandk istiare kurullar oluturuldu. Bu kurullar
haftada bir kendi aralarnda, ayda bir ise sandk yeleriyle toplant
yaptlar. Partinin her yesi ise sinir ucu olarak tanmlanyordu.
Sinir ucunun herhangi bir mesajn dier sinir ular alyor, bu arada beyin de bu ular kontrol ve sevk edebiliyordu. RP ynetimi stanbul ekibini tpk sinir sistemi gibi inanlmaz bir duyarllkta
ynlendirdi. Bir gecede yz binlerce afi asld gibi bir gecede
aslan binlerce bez afi indirilebiliyor, on binlerce eve bildiri datlabiliyordu.
Bu almalarla ilgili genel bte kartlyor, iadamlar ekonomik glerine gre snflandrlyor, adaylarn katklar toplanyor ve en nemlisi sinir ularnn alyanslarndan bileziklerine kadar katklar toplanyordu. Cihada katk her yenin en nemli
grevlerinden biriydi.
Kendilerini, birbirlerine kenetlenmi tulalara ve iie gemi taran dilerine benzeten RPde yeler arasnda amansz bir
yar vard. Evine gidilen kiileri, parti yesi, sandk mahidi,
mahalle ve cadde temsilcisi olmaya ikna etmek iin akl almaz yollara bavuruyorlard. Zaten her yenin ayda en az bir ye getirme zorunluluu vard. Eer insanmz seviyorsanz, lkemizin
bu yangndan kurtulmasn istiyorsanz, her ay asgari bir ye getireceksiniz, deniyordu. Baarl yelere ilt veriliyor, ayrca bilgisayar, barts, kitap gibi hediyeler datlyordu. Grevini yerine getirmeyenler ise uyarlyordu.
RP stanbul l Bakan Erdoan partililerin uyaca genel kurallar da karmt. Bunlardan bazlar yleydi:

REFAHLI YILLAR
55
RPli nefret edilen deil, sevilen insandr. Yznz mahkeme

duvar gibi olmayacak.
Korkutucu olmayn, mjdeleyici olun. RPli korkulan insan
deildir. Mjdeleyen insandr.
Zorlatrmayn, insana yokuu deil inii gsterin. Yokuu
gsterirsen durup dnr. nii gsterirsen koar. Tatl tatl anlatn.
Yarglayc olmayn, balayc olun. Biz hakim deiliz.
Kimseye sen kfirsin, sen mnafksn, sen mriksin demeye hakknz yok.
Mutfakta kim iktidar olursa Trkiyede de o iktidardr. Bunu
bilin. Kale ieriden fethedilir. Hanm RP dedi mi evelallah hepsi
RPdir.
Herkese selam verin. Ayn apartmanda oturduunuz komularnza selam unutmayn. Sokanzda selam unutmayn. Essalam Aleykum dediniz almad, demek ki holanmyor. O zaman
merhabadeyin. Onu da anlamyorsa iyi gnlerdeyin. Yine anlamyorsa belki Corcdur. Hello deyin Good Morning deyin.6
ocuklarn Grecei Zafer
Zeytinburnunda bir ev sohbeti. Ev tka basa dolu. Orta yal insanlarn ounlukta olduu evde birka tane byklar henz terlememi gen de var. Beyaz takm elbiseli, yakasz gmlekli gen adam
sohbete katlanlara muhterem kardelerim diye seslenerek sze
balyor: Gndz slam istismar eden saclar ile emei aln terini, isizlii istismar eden solcular akam olunca ayn byk otellerin lobilerinde buluup rak iiyorlar...
Seim blgesinde tespit edilen yz bin evi ziyaret etmek, en az
bin evde sohbet toplants yapmak zere kendilerini hazrlamakta
olan RPliler, ev ev dolaarak parti propagandas yapyorlard. Erdoan sze, yaratlmlarn en ereflisi olarak nitelendirdii insan
6. Milliyet, 28 Haziran 1997.
56

RECEP TAYYP ERDOAN
anlatarak balyor, ardndan saclarla solcular bir rak sofrasnda

buluturuyor ve sonra siyonizmden d borca, Osmanldan milli
uura kadar anlatyordu. Allaha inanan herkesin insan sevmesi ve
saymas gerektiini ifade ediyordu.
Trkiyede insana verilen deeri anlatan Erdoan, asgari cretin 29.500 lira olmasna karn, aylk maliyeti 125 bin lira olan kpeklerin bulunduunu anmsatyordu. Ev sohbetlerinde, 150 yldr bu milletin milli ve manevi deerlerine kar yaplan tahribat
sonucu, bu hallere dldn; sa ile solun ikisi de Batdan ithal edildii iin ayn eyler olduunu; ABD ve SSCBnin arasnda
fark olmad gibi bunlarn arkasnda siyonizmin olduunu; bunu
fark eden Japonyann milli deerlerini kaybetmeden sanayileip
ABDye rakip duruma geldiini anlatyordu.
Erdoan nihayet Japonya bunu becerdiyse kck St kasabasndan yola karak koca bir imparatorluk kuran bu millet ne
yapmaz ki? sorusunu soruyor ve cevab kendisi yle veriyordu:
Ancak batl zihniyetler dnyada yklacak, bunun yerini hakkn
temsilcisi milli uur alacak ve RP gelecek.
Erdoan konumasnda sz dolatrp dnemin Babakan
Turgut zaln d bor konusundaki szlerine getiriyordu. zala
gre d bor Trkiyenin itibarnn ykseldiine bir delildi. Erdoana greyse zaln bu szleri liberal zihniyetin tabii bir sonucuydu. Bir lkenin itibar bor alarak deil bor vererek ykselirdi.
Erdoan ev sohbetinde, toplantya katlanlardan RPye ye olmalarn, bakalarn da ye yapmalarn istiyor ve seimlerde desteklerini beklediklerini sylyordu. Erdoan, 1986 ylnda bu tr ev
sohbetlerinden beklentilerini u szlerle aktaryordu: Bu almalara byk mit balyoruz. Bu bir inan meselesidir. Bu davann sonucunu biz grmesek bile ocuklarmz mutlaka grecek.7
Erbakan siyasi yasakl olmas nedeniyle 1987 ylnn Ekim ayna kadar RP emaneti bir lider ile siyasi yaamn srdrd. Bu dnemde stanbul il tekilat dierlerine rnek bir siyasi alma ya7. Yeni Gndem, 1 Eyll 1986, Say 26.

REFAHLI YILLAR
57
pyordu. Tayyip Erdoan ve Blent Arn partinin nemli hatipleri

olarak il il dolayorlard. Erdoan 1985 ylnda RP ankaya ile
tekilatnn ahlan Gecesine katld. Ankarada kimse henz
onun ismini bilmiyordu. Erdoan Ankara ile tantran, dnemin
ile bakan daha sonra RPnin seim organizatr Mustafa
Kksald. Glba Sinemasnda yaplan gecede Erdoan, Trkiyeden insan manzaralar anlatrken, son model bir otomobilden
inen krkl bir kadnn arka koltukta oturan kpeine gsterdii ilgiden rnek veriyordu. Erdoan, Ankara gibi daha birok ile giderek konumalar yapacakt.
Erdoan 1986da ilk milletvekili adayln tatt. RP Genel
Merkezi stanbul milletvekili adayl iin MSP dneminin Devlet
Bakanlarndan Hasan Aksay dnyordu. Aksay, MSPnin en
nemli isimlerinden biriydi. Erbakan aktif siyasete sokan kiiydi.
AP Adana Milletvekili iken partisinden istifa ederek Milli Nizam
Partisi kurucular arasnda yer almt. Aksay, RPnin seimi kazanamayacan biliyordu. Ama bildii bir ey daha vard. Parti yeni
isimlere yer vermeliydi. Aksay Artk yerimizi genlere brakacaz, diye deme vererek Erdoann adaylna yeil k yakt.
Erdoan o dnem Hasan Aksay Bey kanaatlerimizin olumasnda
bize yardm olan aabayemizdir, diyecektir.
Erdoan ara seimlerde gstermelik aday olarak seimlere girmiti. Ama artk rotada kazanmak vard. Erdoan o seimlerde ilk
kamuoyu yoklamasn yaptrmt. Seim blgesinin iinde Fatih
olunca iin rengi deiiyordu. Bir dnem MSPnin kalesi olan Fatihde imdi RP ve ANAP ekiiyordu. Bu nedenle din ve cemaatler
seimin kaderini belirleyecekti. DSP bile gzn cami oylarna
dikmiti. Tayyip Erdoan, DSP Milletvekili aday Murteza elikele yapt bir ziyarette kendisine u szler sylenince ok armt: Artk camileri size brakmayacaz! Erdoan yine de hemen cevab yaptrmt: Camiler sizin olsun, bize dary brakn.
Erdoann kamuoyunda test edilmesi anlamn tayan 1986
ara seimleri bir bakma liderlik adaynn ilk iaretinin verildii
58

RECEP TAYYP ERDOAN
yerdi. Erdoan, RPnin MSPden ok farkl bir anlaya sahip olduunu belirtiyordu. Bir bakma RP ynetimi Erdoann dedii noktaya doru gelmiti. MSPnin kendini dar bir tabanla snrlamas
yanlnn 1980 sonrasnn RPsine uygulanmayacan belirtiyor,
Gemite yaplan hatalar ve eksiklikleri grdler. Onlarn bu eksiklikleri ile bizim temel meselelerde yaklammz birlemi oldu,8 diyerek deiiklie dikkat ekiyordu.
Erdoan, parti tekilatna ynelik ilgin bir motivasyon uygulayarak u mesaj veriyordu: mknnz varsa kendi yiyeceinizi,
giyeceinizi ihtiyac olanlara datacaksnz. Erdoan, RPyi bu
modelle toplumsal dayanma ve paylama yoluna sokuyordu. Erdoann tekilatn yannda bir de genel siyasete ilikin diyecekleri vard. Erdoan o dnem tarikat ve siyaset ilikileri konusunda
genel bir kanaata da sahip olmutu. zetle Tarikat belli bir partiyi
destekliyor diye bir ey yoktur. Oray idare edenler kesin istikamet
vermiyorlar. Verseler dahi artk Trkiyede belli kltr seviyesi
yerlemitir. Orann mensuplar icabnda bu noktada kendilerini
ynlendiren efendileri kabul etmeyebiliyorlar,9 diyordu.
Erdoana gre RPnin semen kitlesi de deimiti. Son seimlerde RP iin oy kullanan 900 bin kiinin yzde 20sinin genler, yzde 50sinin ise eski MSPliler olduunu ileri sryordu. Yeni Gndem dergisi muhabirinin, 1980 ncesinde olduu gibi cami
cemaatinin yine esas tabanlar olup olmad sorusunu da yle yantlyordu: Sizin grdnz kadar rahat deiliz. Sistem ok deiik alyor. nan ve fikir hrriyetini tam manasyla elde edebildiimiz gn, sizin dediinizde hakikat pay olacak. Fikrin sa
solu olmaz. Trkiyede bir mefhumu ykmanz lazm. Uzun vadeli
bir almann hesab iindeyiz. Geni kitleleri hedef alyoruz. Biz
fikri yenilenmenin gayreti iindeyiz.10
Bu seim kampanyas srasnda yaanan bir olay Erdoan yeni bir strateji gelitirmeye sevketti. Bu olay sayesinde, bir zamanlar kitlesellemeye kar kan Erdoan, artk bu akmn nderi ha8. Yeni Gndem, 25 Austos 1986, Say 25.
9. A.g.y.
10. A.g.y.

REFAHLI YILLAR
59
line geldi. Eyp yaknlarnda seim gezisi yapyordu. Esnaf kap

kap dolayor, adayln aklyor, oylarn istiyordu. Bir ara geziye ara vermek, sohbet etmek iin daha ok Adyaman Menzildeki Nakibendi derghna bal olanlarn devam ettii bir kahveye
doru yneldiler. Tam kapdan ieri giriyorlard ki kahvenin sahibi
Sizi ieri almam, dedi. Herkes armt. Mdahale ettiler: Sayn Recep Tayyip Erdoan RP stanbul l Bakan ve ayn zamanda
milletvekili adaymzdr.
Adam gayet sakin olarak u cevab verdi: Biliyorum. Ama
Menzildekiler Biz RPye deil baka partiye oy vereceiz, dediler. Bunun iin sizi ieri alamayz.
Konuma kavgaya doru giderken bir ahs olaya bymeden
mdahale etti: Efendim, benim dkknm kardaki meyhanedir.
Arzu ederseniz size ben orada ay ikram edeyim.
Bu teklif karsnda bir anlk tereddtten sonra Erdoan, meyhaneye doru yneldi. Partililer de kendisini takip etti. Kahve sahibi hayretler iinde kalmt. Meyhanecinin ise kafas karkt. Pepee soru sordu. Sonunda ikna olmutu. RPlilere ynelik ilgisini
u szlerle dile getirdi: Biz de sizin gibi inanl insalarz. Biz de
bu lkenin kalknmas istiyoruz. Bizi ihmal etmeyin.
Tayyip Erdoan iin bu olay ve bu konuma, artk semen profilini deitirmenin zamannn geldiini, kahvelere ve hatta meyhanelere gitmeleri, oradakilerin oylar ve gnllerini kazanmaya
almalar gerektiini gstermiti.
Beyoluna Kasmpaal Aday
Erdoan, RPnin medya tarafndan dikkate alnmad, hatta Erbakann, siyasi yasakl olmas nedeniyle basnda yer alamad bir
dnemde gazete ve dergilere konuk oluyor, demeleri yaymlanyordu. Artk adm adm siyasetin basamaklarn trmanmaya balamt. Fikri yenilenmeye doru yelken aan Erdoan bu seimden
yl sonra yeniden aday olarak halkn karsna kacakt. Hem
de Beyolunda...
60

RECEP TAYYP ERDOAN
1989da Erdoann Belediye Bakan adaylyla Milli Gr

hareketi ilk defa Beyolu gibi bir yerde ikinci parti oldu. Bu byk
bir zaferdi. Meyhanelerden gece kulplerine kadar her taraf Erdoann posterleri ve seim bildirgeleriyle doluydu. Kasmpaallar
semtlerinin ocuuna sahip kabilmek iin seferber olmutu. Seim sandkta kaybedildi, iddias zerine Seim Kuruluna itiraz
edildi. Grevli hakim, gelen RP heyetini terslemeye kalknca Erdoan sinirlendi ve Sarho kafayla karar veremezsin, dedi. Bunun zerine hakim, kendisine hakaret ettii gerekesiyle Erdoandan davac oldu. Sust yaplarak Erdoan doru Samaclar
Cezaevine gtrld. RPliler cezaevi ynetimiyle anlaarak Erdoan koua gndermediler. Bir hafta revirde kalan Erdoan
tahliye edildi.
Erdoann Beyolu Belediye Bakanln aibeli bir ekilde
kaybetmesi kendisini tam anlamyla kamlad. Tekrar tekilata
yneldi. Koza gibi rd yapya ters denleri tasfiye etti. Bu arada Erbakan konusunda yakn alma arkadalaryla ters dmt. Bunlarn banda, kendisi gibi Rizeli olan Tekilat Bakan
Necdet Klnk geliyordu. Klnkn Erbakann manevi liderlii
konusundaki grlerini kabul etmeyen Erdoan, bu kiinin tekilatlarda konuma yapmasn yasaklad. O gnlerde Erbakan hakknda ilgin yorumlar yaplyordu. rnein, rivayete gre, Erbakann ODTde okuyan kznn ba akt.
RP, 1991 genel seimlerinde MP ve IDP ile seim ittifakna
gitmiti, ancak stanbul seim evrelerinde RP dndaki partilerin
adaylarna yer verilmedi. Bylelikle en iyi yerlere yerletirilmi
olan ok sayda gen RPliye TBMM yolu gzkmt. zellikle 6.
Blge birinci sra aday olan Tayyip Erdoann seimi kazanmasna kesin gzyle baklyordu. Dnld gibi de oldu, seimi
kazand, mazbatasn ald ve milletvekili oldu. Ama bir aksilik vard. Tercihli oy sistemi nedeniyle parti iinde tartmalar kmt.
Daha nceden Bayrampaa Belediye Bakan aday olup seimi
kaybeden Mustafa Ba, tercih oylaryla Erdoan gemiti. Ayn
parti, hatta ayn tekilattan iki arkadan birbirlerine kar tercih

REFAHLI YILLAR
61
oyu avna km olmas tartmalar da beraberinde getirdi.

Yksek Seim Kurulu (YSK) bir itiraz durumunda oylar yeniden saydrabilirdi. Bu konuda parti iinde iki iddia dolat. Birinci
iddiaya gre, Erdoan milletvekili mazbatasn almasndan birka
gn sonra Balgatta bulunan RP Genel Merkezine Erdoan yazl krmz plakal bir arabayla gitmiti. Erdoan arabasn tam da
Erbakan plakal Mercedesin arkasna park etmiti. Bu olay RP
Genel Merkezinde bomba etkisi yapt. Korku oluturdu. El altndan Mustafa Baa YSKya itirazda bulunmas iin bask yapld.
kinci iddia ise, Erdoann yakn evresinin, YSKya itirazda
bulunmamas iin Mustafa Baa bask yapt yolundayd. Ba seimi kazanmasna ramen birka ay ortalarda pek gzkmedi. Nihayet YSK, Tayyip Erdoann 11 gn tad mazbatasn iptal etti. Erdoan olaydan zgnd zgn olmasna ama Ben sarslm
deilim. Normal bile karladm diyebilirim, diye aklama yapt.
Erdoann tek itiraz tercihli seim sistemine idi: Ortada tercihli
sistemi denilen bir zulm sistemi var. Kalkp 100 tane oy alacaksn. 15 tercih alacaksn, peki 85 kii ne olacak? O listeyi aynen kabul eden 85 kiinin, o kabuln ret ediyorsunuz, 15 kiinin tercih
kulland kiiyi baa getiriyorsunuz. Adil bir anlay deil bu.11
Erdoan ve Ba arasnda cereyan eden ekimenin perde arkasnda akla gelmeyecek bir mcadele daha vard. Ba da Erdoan
gibi Rizeliydi. O dnem skender Paa ve smail Aa cemaatinin
kadn mntesipleri arasnda bir tartma balamt. Kavgann ana
ekseni tesettrd. O dnem smail Aa cemaati araf, skender
Paa ise pardsy tercih ediyordu. RP evrelerine gre Erdoan
ile Ba arasndaki ekimenin gerisinde bu iki cemaat arasndaki
kavga vard. Zeytinburnundaki bir Nakibendi derghna bal
olan Emine Erdoan da skenderpaa gibi pards giyiyordu.
Mustafa Ba ise, hanm arafl olduu iin smail Aa cemaatinden nemli ve geni bir ekilde destek almt. smail Aann kadn mritleri kap kap dolaarak Mustafa Ba iin tercih yaplma11. Cumhuriyet, 6 Aralk 1991.
62

RECEP TAYYP ERDOAN
sn istemiti. stanbulda tercih kullanlmayacana ilikin genel

karar alnmasna karn Ba tercih oylaryla Meclise girdi. Sonuca
Ba da armt.
Belediyelerde Refah Dnemi
Yoksul halkn nabznn iyi tutulmas, sistemin rml zerine getirilen eletiriler RPnin baar grafiini ykseltiyordu. Artk
toplantlarda dzen kart zgn mzik paralarna bile bavurulur olmutu. Ahmet Kayann paralar alnp syleniyordu. Adil
Kayaya (Ahmet Kayann kardei) yeni besteler smarlanyordu.
Artk takdim bile deimiti: Ezilmiler, ilekeler... Emekiler...
Refaha hasret ekenler...
Bu dnemde RPnin ne olursa olsun TBMMye girmesi gerekiyordu. Meclise girmenin iki anlam vard. Bir tanesi Erbakan asndan: TBMMye girilmemesi nedeniyle Erbakann parti tabann
daha fazla tutamayaca, dier partilere kaymalar olaca, bunun
sonucunda RP ynetimin tartlmaya balanaca syleniyordu.
kincisi ise Tayyip Erdoan asndan: RPyi bir kitle partisine dntrebilmek iin bu seim bulunmaz bir frsatt. Erdoann milletvekili olarak TBMMye girmesi ve partinin dnm srecini balatmas hesaplanyordu. RP artk slamc deil,
muhafazakr ve milliyeti bir merkez partisi olacakt.
Seimlerden bir yl getikten sonra stanbulun Gngren,
Baclar, Tuzla ve Bahelievler semtinde yerel seimler yapld.
RP stanbul tekilat var gcyle seimlere asld. Bu seimde ilk
olarak kadnlar da sahadayd. Erdoann stanbul yerel seimlerine ilikin yorumu yleydi: Trkiye bir kavga ve korku toplumu
haline gelmitir. Bizde zorlama yok. Stre pantolonluya duyulan
sayg, bartlye de duyulsun. Biz ba ak gezenle gezmeyeni
birletirmek istiyoruz. Toplumu iki ayr fanusta yaayan insanlar
oluturuyor. Buna bir son vermek istiyoruz.12
12. Zeynep Atikkan, Hrriyet, 7 Kasm 1992.

REFAHLI YILLAR
63
RP bu seimlerde byk baar elde etti ve bylece kamuoyunda RP ve buna bal olarak irtica korkusunu da balatm oldu. rnein dnemin l Bakan Yardmcs Ekrem Erdemin Biz tekilatmza gveniyoruz. Bizim byk avantajlarmz var. Her eyden
nce semenimize ve sanda hakimiz. Gerektii takdirde semenimiz birka bin mark harcayarak Almanyadan buraya gelebiliyor. u anki durumumuz Malazgirt Savan kazanm, Bizans
esir alm ordularn Anadoluya yrmesine benziyor. Moralimiz
ok yksek, eklindeki szleri bu tr korkular iyice artryordu.
RP kadrolar, temsili Malazgirt muharebesini kazanm, stanbulun fethine hazrlanyordu. Bu dnemde Tayyip Erdoan iin
bu muharebelere uygun bir de isim bulunmutu: stanbul komutan. Erdoan, komutan edasyla stanbul seimlerine ynelik yeni
bir hedef gsteriyordu. Partisinin Pendik ile kongresinde Erdoan, unlar sylyordu: Bu bir dnm noktasdr. Avrupa basnnda Bizans olarak, Kostantinopol olarak yer alan stanbula 27
Martta biz sahip kmazsak onlar tarafndan satn alnacak. Ama
bouna aba gstermesinler, stanbulu slambol yapan ruh bugn ayaktadr.13
Hocann Ajanlar
Fatih stanbulu fethetmeden nce kentin iki yakasna iki nemli

karargh kurar. Bunlar stanbul kuatmasnn ana kumanda merkezleridir. Biri Anadolu yakasnda Sultanbeyli, ikinciyse Rumeli
yakasnda imdiki Arnavutky blgesidir. Buradan ynetilen kuatma stanbulun alnmas, Bizans mparatorluunun yklmasyla sonulanr.
RP, stanbulda yaplan her yerel seimde ipi gsleyen parti
olmaya balamt. 1994 yerel seimlerine yl kala RP stanbulun iki yakasnda nemli iki beldenin belediye bakanlklarn
kazanmt. Sultanbeyli ve Arnavutky.
13. Nokta, 28 Austos 1993, Say 30.
64

RECEP TAYYP ERDOAN
Erbakan, Tayyip Erdoan hep yakn takibe almt. Bu konuda en gvendii isim ise eski vaiz, yeni Sultanbeyli Belediye Bakan Ali Nabi Koak idi. Koakn, 1994 seimleri ncesinde ortaya atlan Erdoan Sultanbeylide orman arazisine kaak bina
yapt iddialar srasnda etkin rol oynad, Erdoann aklamalarna karn olay dorulad grlr. Erbakann stanbul rgtlenmesinde aktif rol verdii dier bir isim ise Bahri Zengindi. Erdoan, Zengin ile birok konuda ters dmt.
RPnin kampanyal ilk yerel seim denemesi olan 1989 ylnda
Zengin tarafndan bir proje gelitirilmiti. Ksaca SE-DE diye adlandrlan Setiklerini Denetle Projesi, bir bakma dorudan
demokrasi konusunda nemli bir almayd. Projenin amblemi
daha sonra AK Partinin amblem olarak seecei ampuld. Semenler, seimlerde oy kullanmalarnn yannda, seimden sonra
kuracaklar Halk Meclisleri araclyla belediye bakanlarn
denetleyecekti. Bu ilk olarak 1992 ylnda kazanlan Kthane
Belediyesinde uyguland. Ama Erdoan bu sistemin uygulanmasna kar tavr koyunca Zengin ile kar karya geldi.

BELEDYE BAKANI TAYYP ERDOAN
SLAMCILARIN 1980 ncesinde en mehur sloganlarndan biri, ko-
numalara balarken kere tekrarlanan lla devlet szyd. Bu

sz mehur eden Aknclar Derneinin son Genel Bakan Mehmet Gneydi.1 Bu, slamc kesimin devlete talip olduunun ak
ifadesiydi. Erdoan da illa iktidar diyen taraftayd. Nitekim 1993
ylnda Hedef, Allahn izniyle, tm halkmzn desteiyle, illa
iktidar, diyecekti. Kendisinin RPden ayrlabilecei yolundaki
sylentileri de ak bir ekilde tekzip ediyordu:
Bu, RPnin gelimesini, bymesini hazmedemeyen menfaat
ebekeleri ve kar gruplarnn her ayrlk bir zafiyettir anlayndan hareketle ortaya attklar bir pisliktir. Bizim partimizde kesinlikle bir liderlik sorunu yoktur. Tekilatmzn byle bir derdi
de yoktur. Beni bu tr iftiralar zyor. Kesinlikle ne byle bir tavr, ne de bir dnce sz konusu olamaz. Bu tr mfterileri Rabbime havale ediyorum. Biz liderimizin etrafndan grevimizi yapmaya alyoruz.2
Erdoan, RPnin 1993 ylnda Byk deiim iin slogann
kullandn belirtiyor ve deiimin alann yle iziyordu: Bizim deiim anlaymz ekil ve kalba ynelik deil, lkemizde1. Gney 12 Eyllden sonra uzun bir sre yurtdnda kald, lkeye dndkten sonra da parti almalarna kar tavr ald. Yldz niversitesi bata olmak
zere renci genlik iinde etkili olan Gneyin yllar sonra AK Partide yasal siyasete dnd ileri srld.
2. Yrnge, 19 Eyll 1993, say 143.
66

RECEP TAYYP ERDOAN
ki dzene ynelik bir deiimdir. Yanltan doruya, karanlktan

aydnla ynelik bir deiim. Zulmden adalete, gafletten uyankla bir deiim. Kula kulluktan, kara, menfaate kulluktan
Hakka kullua deiim.3
Tayyip Erdoana gre deiim iin bir reete vard. Bunun ilk
uygulama yeri de stanbul Bykehir Belediye bakanl seimleri olacakt. 1993 ylnda stanbulun fethinin 540. yldnm
kutlamalar iin MGVnin dzenledii geceye katlan Erdoan,
tribnlere yle sesleniyordu: imdi surlarn nndeyiz. nallah
stanbulun yeniden fethi nasip olur. Biz bu deiimi gerekletireceiz. Erdoan tribnlere dnyor ve soruyordu: Bu deiime
imzanz atmaya hazr msnz ? Cevap hedefe kilitlenmi kitlelerden geliyordu. Artk hedef illa stanbulun fethi ve illa iktidar olacakt.
Tekilat Zoruyla Aday
ANAPl Ali Cokun, TOBB Bakanl yapm, i dnyasyla ili
dl nemli bir isimdi. Erbakan ile bir grmesinde stanbul Bykehir Belediye Bakan adayl sz almt. Dier adaylarn
ismi de yava yava ortaya karken, RP stanbul tekilatlar ortak
bir irade ile Recep Tayyip Erdoan nerme ve destekleme karar
aldlar. stanbulun ile tekilatlarnn ittifakla ald bu karar karsnda RP Genel Merkezinde neredeyse alarm verildi. Parti tarihinde ilk defa tekilatlar bir aday zerinde genel bir ittifak yapyor, aba altndan sopa gsteriyordu.
stanbul tekilat 1991 ylndan sonra yaplan irili ufakl birok
yerel seimde baar elde etmi, tekilat yaps ve gsterdikleri
gayretle birok baarya imza atmt. Partinin Trkiye genelinde
oy oranna bakldnda stanbul gz ard edilmesi mmkn olmayan bir ildi. Ne yaplacakt? Hemen seim anketleri yaptrld. ok
sayda ankette Tayyip Erdoan ipi gsleyen ve birinci gelen tek
3. Yrnge, 19 Eyll 1993, say 143.

67
isimdi. Kamuoyu tarafndan bilinen bir isim olmasa da Erdoan stanbulda, Erbakann deyimiyle elik gibi tekilat oluturmutu.
Erbakann kurmaylar 1980li yllarn sonlarndan bu yana yakndan izledikleri Erdoann belediye bakanln kazanmasndan sonra ne yapabileceini dnmek bile istemiyorlard. Erdoan belediye bakanlyla yetinecek bir isim deildi. Her halkrda siyaset basamaklarn trmanmay srdrecekti. Nitekim Erdoan, parti genel merkezinin hep kendisine vey evlat gibi davrandndan ikyet ediyordu ki bu ikyetleri Refahyol iktidar dneminde daha da artacakt.
Nihayet son karar Erbakann azndan kt: Tayyip Bey adaymzdr. Allah mbarek etsin!
Tamam inallah Erdoann en dikkat eken seim afilerinden biriydi. stanbul tekilat yz binlerce afi, bror ve naylon
torba datt. Kimi gn bir evin kapsn elinde karanfil olduu
halde takm elbiseli bir gen ald; kimi gn, biri trbanl dieri
ba ak iki gen kz seim bror datt.
RPnin seim kampanyas ses getirince medyadan da sesler
ykselmeye balad. Tayyip Erdoan birden medyann hedefi haline gelmiti. Vay Tayyip Aa vay, Tayyipin villalar gibi
manetler gazetelerde kmaya balad.
Erdoan iin yaplan ilk sulama, kaak evde oturduu iddiasyd. Bunu, Sultanbeylide orman arazisine gecekondu yapt
gerekesiyle hakknda verilen ve daha sonra paraya evrilen cezayla ilgili yaynlar izledi.
Dnemin Babakan DYP Lideri Tansu iller de bu tartmaya
katlanlar arasndayd. iller bir taraftan rticaya kar sonuna
kadar direnecek olan benim, derken, dier taraftan Erdoan hakkndaki iddialara yle yaklayordu: RP aday Tayyip Erdoan
n orman arazisine yapt gecekondu olaynn zerine gideceim.
te bunlarn adil dzeninin, drstlklerinin ne olduunu herkes
grsn. Gecekondu olayyla ilgili elimde dosyalar var.4
4. Hrriyet, 19 ubat 1994.
68

RECEP TAYYP ERDOAN
Bu iddialar hem RP tekilatlarn, hem de stanbulun varolarn neredeyse kamlad. Medyann gecekondu yapmakla sulad Erdoan stanbulda oturan milyonlarla neredeyse ayn kaderi paylayordu. stanbulun varolarnda yaayanlar, bir anda Erdoan yerine kendilerinin sulanp yarglandn dnmeye
balad. stanbulun varolarndan, bataklktan boyveren bir iein ezilmesine izin vermeyeceklerdi.
Tayyip Erdoan varolardaki ruh halini ok iyi zmlemiti,
bu nedenle iddialara cevap verme yerine halkn vicdanlarna seslenmeyi yeledi: Trkiye hukuk sorunlarnn youn yaand
bir lke. nce idam ederler, sonra devlet treni yaparlar. Benim
iin nemli olan lm tesinde Rabbimin verecei karar ve halkmn vicdanndaki karardr. Ben halkn vicdannda beraat ettiime
inanyorum.
Erdoan, bu dnemde mal varln aklamay ihmal etmiyordu: Kasmpaada bir daire, Maltepede kooperatif dairesi, Bollucada 346 metre kare arsa, Burak Gda ve Ticaret Limited irketinde yzde 10luk hisse.5
stanbul slambol Olacak m?
Kasm 1992 tarihinde yaplan yerel ara seimler lkede tam anlamyla bir ok yaratmt. O gne kadar marjinal parti olarak nitelendirilen ve Yzde 10 oylar var, ne artar ne eksilir, denilen
RPnin elde ettii birincilik baz kesimler iin korkulu bir ryaya
dnm, Cezayir benzetmeleri yaygnlamt. Erdoan Cezayir rneini yle deerlendiriyordu:
Cezayir rnei dnya sistemlerinin tkendiini kantlamtr.
Artk smrgecilerin maskesi Cezayirde dmtr. Cezayir rnei Batl ve emperyalist smrgeci glerin son rpnlardr.
Cezayir halk eninde sonunda zafere ulaacaktr. nallah Allah
5. Cumhuriyet, 20 ubat 1994.

69
Trkiyede de halkn iradesinin adil dzenle zafere ulaaca gnler yakndr.6

Erdoan, stanbul Belediye Bakan olmutu. ANAP aday lhan Kesici, SHP aday Zlf Livaneli, DYP aday Bedrettin Dalann nnde baar ipini gslemiti. Ama karsnda dev bir
sorun yuma vard. Karsndaki manzara yleydi:
Sadece konut iin her ay 1 trilyon 400 milyar liralk yatrm
gerekiyor. Konut sorununun yan sra her yl 50 ilkokul, 16 ortaokul ve 6 liseye ihtiya var. Gecekondularn yzde 18i hazine
arazileri zerine yaplyor.
Yzde 82si ise arazi mafyasndan temin ediliyor. Gecekondulama 4 trilyonluk rant salarken, stanbulun yzde 55ini kaak
yaplar oluturuyor. stanbulun gle artan nfusunun su ihtiyac
her yl 22 milyon metrekp artyor. imkn yaratmak iin de ylda 35 trilyon liralk yatrm gerekiyor. u anda stanbulda bini akn hemehri dernei bulunuyor. 1.5 milyon Sivaslnn yaad
stanbulda Sivas Dayanma Derneinin 7 ubesindeki ye says 5 bine ulayor. stanbuldaki 800 bin Malatyalnn kurduu dernek says 40 civarnda. Karadenizlilerin kurduklar dernek says
ise 200.
htiyac en st noktaya ulaan, deniz ve hava kirlilii evreyi
tehdit eder hale gelen stanbulda 33 ile bulunuyor. 226 ky, 641
mahalleden oluan, yzlm 5712 kilometrekare olan stanbulda, bykehir dndaki belediyelerin says 54e ulayor.
Bunca sorunu zmek zorunda olan belediyeler 13 bin umuma
ak yeri, 4 bin 224 ikili lokantay, 1000 oteli denetlemek zorundalar.7
Refahn aday Erdoan byk bir zafer kazanmt. RPliler
seim zaferiyle ilgili yeni bir slogan bile bulmutu: stanbulun
ikinci fethi! Erdoan bu sloganla ilgili unlar sylyordu: Fetih
sava arm yapyor. Oysa fethin kelime anlam amak. Ka6. Nokta, 8 Kasm 1992, Say 46.
7. Meydan, 8 Nisan 1994.
70

RECEP TAYYP ERDOAN
ranl aydnla amak. Bu anlamda ikinci fetih diyebiliriz.8

Erdoann deyimiyle stanbulun ikinci fethinin kaplar kutlu anahtar ile almt. Erdoann seildikten sonraki ilk aklamas ise yleydi: Gemiyi el ele vererek selamete kartmalyz.
Bizim kazanmamzn esprisi, kibirlenmeden, bbrlenmeden,
ayaklarmzn stne basarak makama gelmemizdedir. Ateten bir
gmlek giydim. Emanet aldm 10 milyonun oyu var. Sahip kmazsam, tarih benden davac olur.
Seimden sonra Belediye Meclisinin ilk toplants yaplyordu. Meclisi Erdoan ynetecekti. Yeni bakan, al Fatiha ile
yapmak isteyince kyamet koptu. Atatrke sayg duruu yaplmasna yanamayan Erdoana gre, sayg duruu sap gibi durmaktan baka bir ey deildi.9
Erdoan Fatiha okunmasnda kararl ve srarlyd. Israrndan
onu kimse geri eviremedi. yle diyordu: Atatrk, ilkeleriyle
yaayan bir ldr. Her Mslmann da sa kalanlardan bekledii
Fatihadr. Biz de bunu yaptk. Atatrk de Birinci Meclisi dualarla, Fatihalar ile amtr. Ayakta durmak bana gre sayg duruu
deildir. Ben btn llerime oturduum yerden Fatiha okurum.10
Erdoan daha ilk gnden sistemin gelenekleriyle ters deceinin sinyalini vermiti. slami kesimin, btn toplantlar Kuran
okuyarak amak gibi bir deti vard. Erdoan, genlik yllarndan
kalma bu gelenei srdrd. llere sayg duruu yerine, onlara
Fatiha okumay tercih etmiti.
Erdoan, ibana geldiinin ikinci haftasnda kendi imzasyla
bir genelge yaymlayarak belediye alanlarna ynelik bask uygulanaca yolundaki haberleri boa karmaya alt. Erdoan,
i disiplinine, drstle ve ehliyete nem vereceklerini belirterek, yle devam ediyordu: Ayrca hibir personelimizin klk kyafetine karlmayacan, siyasi dnceleri ve yaam tarzlar
8. Nuriye Akman, Sabah, 26 Aralk 1993.
9. Milliyet, 11 Nisan 1995.
10. Milliyet, 29 Mays 1994.

71
nedeniyle farkl muameleye tabi tutulmayacan nemle vurgulamak isterim. stanbul hepimizin. Gzellikleri ve sorunlaryla bu
kentte hep birlikte yaamaktayz. Gzellikleri korumak, sorunlar
zmek iin aba sarfetmek hepimiz iin kutsal bir grevdir. Bu
nedenle sizlerle, abalarmzn karln almak iin gece gndz
demeden canla bala, ibirlii ve dayanma iinde almaktan
mutluluk duyacam.
Belediyede Kadrolama
Yerel seimlerin yapld 27 Mart gn sandklarda oy verme ilemi tamamlanm, baz sandklardan oy neticeleri gelmeye balamt. Geceyarsna doru birok yerden gelen sandk sonularnda ANAP aday lhan Kesicinin birinci, Erdoann ikinci olduu
belirtiliyordu. stanbul l Merkezinde Erdoann yannda MTTB
den aabeyi smail Kahraman vard. Kahraman gelen sonularla
umudunu kaybetmeye balamt. Seimi kaybettik havasnda
bir eyler sylemek istedi ki Erdoan, aabeyinin szn kesti:
smail Aabey sen hi merak etme. Birok seim blgesinden gelecek sonularla zafer Allahn izniyle bizim olacak.
Erdoan kazanlan zaferle ilgili basn toplants yapmadan nce seim koordinasyonunu salayan, seimin kararghtaki mimarlarndan Prof. mer Dinere dnerek unlar syleyecekti:
Hocam kollar svamann vakti geldi. Siz ieri odaya geerek,
belediyede hangi brokratlara nerelerde grev vereceimizin listesini bir zahmet karverin.
Prof. Diner, o gece bu listeyi ayrntlaryla hazrlayp Erdoana verdi. Erdoan listede deiiklik yapmadan hayata geirmek istedi, fakat RP Genel Merkezi bata olmak zere tekilatlardan beklenmedik bir refleks ile karlat. Partiyle uzaktan yakndan ilgisi olmayan, hatta slamclndan kuku duyulan isimlerin
nemli grevlere getirildii syleniyordu. Partinin nde gelen
isimlerinden Bahri Zengin bile Taban onlara aina deil, eklinde bir aklama yapt. Nokta dergisinin notu ise yleydi: RPli
72

RECEP TAYYP ERDOAN
bakan ihanetle sulanyor. Erdoann bakan olduktan sonra kendilerine danmadn ve bildiini okuduunu syleyen Refah
partililer fkeli ve kskn.11
Erdoan, ite o zaman klfeti stlenen tekilatlarn nimeti de
paylamak istediklerinin farkna varmt. Belediyenin para pul
ilerinin hibirini tekilat kkenli brokratlara vermedi. Onlar
maliye ve yatrm ilerine dahil etmedi. Kyamet de esas bundan
kopmutu. Atanan brokratlarn bazlar eski ANAPlyd, bazlarysa Fethullah Glenin talebelerindendi. Parti tabanndan gelen
isimler ise hizmet sektrnde grevlendirildi. rnein Kahraman
Emmiolu Genel Sekreter, Akif Glle ise personelden sorumlu
daire bakan oldu.
RP Genel Merkezine ikyet yayordu. Erbakan birka kez
olaya Ahmet Tekdal ve Ouzhan Asiltrk araclyla mdahale
etmek istedi. Ama Erdoan kararlyd. Genel Merkezin artan basks karsnda zehir zemberek bir aklama yapt: Partim dahil
hi kimse bana greve alnacak kiilerle ilgili bask yapamaz. Partimle baz konularda istiare yaparz o kadar. Hibir zaman yetkilerime karamaz. Karrsa resti ekerim.12
Bu szler bir bakma genel merkez ile balarnn kopmasnn
ve zerkliinin ilanyd. Bu olaydan ksa sre sonra Fatih ilesinde seimler yenilendi. RP en nemli kalesini ANAP aday Sadettin
Tantana kaptrd. RPnin ald bu hezimet bile Erdoann yapt kadrolamaya kar tepkinin sonucu olarak deerlendirildi.
slami medya da bu dnemde Tayyip Erdoan yakn takibe
almt. zellikle Belediye Kltr leri Daire Bakanlna getirilen enol Demirzn birtakm faaliyetlerinden rahatszlklar basna yansyordu. Tayyip Erdoan iki taraf keskin bir ban altndayd. Ne yapsa eletiri bombardmanna tabi tutuluyordu. Genlik
arkada Ylmaz Yalner, Akit gazetesindeki kesinde Belediyeye musallat olan enteller balyla zehir zemberek bir yaz
yazd. Yalner, Erdoana st kapal uyarda bulunuyordu:
11. Nokta, 31 Temmuz 1994.
12. Sabah, 8 Kasm 1994.

73
stanbul Bykehir Belediyesinin alt oyuluyor. Kim oyarsa

oysun, nasl oyarsa oysun, katiyyen umurumda deil amma.. stanbul Bykehir Belediyesinin banda Sayn Recep Tayyip Erdoan bulunduu ve onun ahsnda emin eller idaresinin simgelendii bir ortamda, orada sinsice cereyan eden hadiselere kar
suskun kalmak mmkn deildir. Refah Partisinin Mecliste bte grmeleri srasnda Kltr Bakanlnn opera ve bale gerekesiyle halkn trilyonlarn arur etmesini nasl iddetle eletirdiini biliyoruz. Bunlarn zelletirilmesini ve halkn srtndan tufeyli beslenmemesini Sayn Zeki nal gayet yerinde hatrlatmalarla belirtmiti. Refah Partisi ayn hassasiyeti, stanbul Bykehir Belediyesine bal Kltr Dairesinin faaliyetleri iin
niin gstermiyor, orada dnenleri neden grmyor, anlamak
mmkn deildir. Ankarada Devlet Opera ve Balesinin zelletirilmesini isterken, Refah Partisinin ne yapmay dnyorsa
dorudan doruya bizzat kendisinin yaparak, rnek olabilecei
imkn varken, stanbulda neden aksine icraatta bulunuyor? Soruyorum: 80 milyar harcama ile stanbulda Opera Sahnesi kurulduundan ve bunu Bykehir Belediyesine bal Kltr Dairesinin yaptndan Refah Partisi yetkililerinin haberi yok mu?
80 milyara opera sahnesi... Ve her ay 10-15 milyar buraya iletme
masraf. Recep Tayyip Erdoan Bey kardeimizin emin elinden,
halkn paralarn kimler, nasl oluyor da byle faturaszca arpabiliyor? Cevap: ok seslilik abicim! Artk grtlaa geldi, dayand.
Sekin baz mslman kimliklerin danmanlk, programclk,
organizatrlk vs. gibi arpalklar datlarak ve demokratlk,
ok seslilik yvelerinin oltasna taklarak, susturulmalarna, enterne edilmelerine gz yumamayz. Sayn Recep Tayyip Erdoan
Bey kardeimiz, etrafn saran karsna geip kavuk, srtn dnd zaman da temellerimize kazma sallayan gruha dikkat etmelidir, diye dnyorum. Onu sadece bugn deil, Allah nasib
ederse yarnlarda da mslmanlar nezdinde emin elin simgesi
olarak ayakta grmek istiyoruz. Yklm olarak deil!13
74

RECEP TAYYP ERDOAN
Genelevde Erdoan Semenleri

RP seim kararghnda yaplan tartmalarda Hibir ayrm yapmadan her yere gidip davamz anlatmalyz, szlerine kimse anlam verememiti. Erbakann yakn evresi, smr arac olarak
kullanlan hayat kadnlarna ve onlarn bulunduklar genelevlere
gidip propaganda yaplmasna kar kyordu. Erdoan, 1980li
yllarda kar kt bu almaya sonunda evet dedi. Kasmpaa erafndan bu blgenin raconunu bilen birka kiinin yanna
RPli genler verildi. Genler buralara hayatlarnda ilk defa, rkerek ve korkarak girdiler. Biri clz sesle Biraz sonra RP Belediye
Bakan Adaymz Recep Tayyip Erdoan sizleri ziyaret edecek,
dedi.
Kadnlardan birka glyordu. Buras Hac, Hoca yere deil, dediler. Kadnlarn bazlar balarna yamak ald. Karlarnda sakall, sarkl birini bekliyorlard. Takm elbiseli gen bir
adam ieri girdiinde herkes armt. Ksa bir konuma yapt,
iine dtkleri talihsizlikten dem vurdu. Erdoan, Biz sizi iinize dtnz karanlk dnyadan kurtarmak istiyoruz, eklindeki szlerinin ardndan Oyunuzu, gnlnz, desteinizi istiyorum, dedi.
Baz kadnlar alyordu. Birinin sz Erdoann kulaklarndan hi gitmedi: Bakan sen bizi kurtaramazsn. Bize senet imzalattlar. Ne kadar olduunu bilmiyorum. 13 yanda bu tuzaa dtm. O gn bu gndr bor dyorum.
Beyolu adaylnda balayan bu ziyaretler, stanbul Belediye
Bakan adaylnda da srd. Baz kadnlarn gizlice almalara
katldn grenler bile oldu. Sokak aralarnda ceket ceplerine
koyduklar araplar ile Erdoann posterini yaptranlar bile vard. Erdoan bu evleri kapatmaya kararlyd. Kapatma kararyla ilgili olarak bir soruya u cevab verdi:
13. Akit, 25 Nisan 1996.

75
Genelevler konusunda kesin kararlym.

Kapatmaya m?
Tabii. Biz kendi nefsimize istediimizi karmzdaki insan iin
de isteriz.
Sizin istemediinizi onlar istiyorsa ?
Ona unu sorarm. Siz kznzn, einizin, byle bir yerde sermaye olarak kullanlmasna msaade eder misiniz? Bu bir kadn
smrsdr. Ben buna evet dersem ne insanla bunun hesabn
verebilirim, ne de beni yaratan Rabbime.
Sorun genelev kapatmakla zlecek mi?
Bize genlerin hali ne olacak? diye sorulabilir. Bunun tek zm evlilik messesidir. Biz genlere bu konuda yardmc oluruz. Toplu evlendirme merasimleri yaparz.
Bu kadar kolay m ?
Tabii. Ben kendi nefsime uyguladm oldu. Bana olduuna gre bir bakasna da olabilir.14
eriata Kar Atak
Yazar etin Altan, seimlerden bir hafta sonra Aktel dergisine ilgin bir yorum yapyordu: Kla cami rekabeti bu. Ve bu rekabet
eskidir. 3. Selimin devrilme hikyesi. Kabak Mustafa, Patrona
Halil isyanlar hep caminin kkrtmasdr. Caminin mutlaka arl olmutur siyasetimizde. Zaman zaman kla ar basmtr.
imdi de cami rvan alyor.
RP kanadndan verilen demeler de bunu gsteriyordu. RP kitleselleiyordu. Kitleselleirken Mslman demokrat kimliini
kabul eden ve bunun versiyonlarn yerine getiren bir anlay yoktu. Belediyelere ait iletmelerde iki satnn yasaklanmasnn ardndan Ayasofyann yeniden ibadete almas, Taksime cami yaplmas talepleri geldi. Baz dergiler Adil dzenle yaama klavuzu yaynlyordu.
14. Nuriye Akman, Sabah, 26 Aralk 1993.
76

RECEP TAYYP ERDOAN
RPnin ykseliinin korkuttuu kesimler ksa srede eriata

kar ataa getiler. Bunun balangc 231 kii tarafndan imzalanan Karanln ayak sesleri balkl bildiri olmutu. RPnin yerel iktidarnn yabanc sermayeyi rktecei gr savunuluyordu. rnein Jefi Kamhi, bir grup iadamyla dnemin babakan
Tansu illere kadar gitmi ve endielerini dile getirmiti. Aralarnda sivil toplum rgtleri, sanatlar ve iadamlarnn bulunduu gruplar stanbulun zengin semtlerinde toplanarak ortak eylem
kararlar alyordu:
Yerel seimlerden sonra sadece stanbulda eitli platform,
oluum, dernek, vakf vb. isimlerle faaliyet gsteren 40n zerinde sivil rgtlenme ortaya kt. Bunlarn aa yukar tmnn temelindeki birletirici har, laiklik, eriata kar olma, demokrasi ve adalk kavramlar yer alyor. nemli bir ounluu ise
zaten gs, boyun ve yakalarna taktklar Atatrk rozetleri ve ay
yldzlarla ifade ettikleri ortak zeminlerini Atatrklk ve hatta
daha da ileri giderek kinci Kurtulu Sava olarak tanmlyorlard.15
zellikle kadnlarn yaptklar rgtlenmelerin ana dokusunu
eitim ve vakf almalar oluturuyordu. Yasemin Kamhi, RPli
belediyelerin iktidara gelmesinden sonra yaam biimindeki deiiklikler zerine unlar sylyordu: imdiye kadar hibir ey
yapmadk. Ancak imdi yeni bir Kurtulu Sava var. Ve herkes gibi biz de bunun iindeyiz.16
Bu rgtlenmelerden en ilgi ekeni ise Trkiyenin nde gelen
sanayici ailesinin yalsnda yaptklar toplantyd: Toplant dia
gsterisiyle balyor. arafl gen kzlar, kadnlar, alvarl-sarkl erkekler ve Cuma namaz eylemleri var. Konumac eriat dzenini anlatyor. Tam byk bir eitim semineri. Salondaki hanmlarn tyleri diken diken... Herkes ok istekle ve dikkatle dinliyor.
Kimileri minik lklar atmaktan kendini alamyor.17
Ba ekenler ise Ko ve Eczacba aileleriydi. e eitim ala15. Yn, 5 Haziran 1994.
16. A.g.y.
17. A.g.y.

77
nnda eitli vakflar kurarak baladlar. eriata kar atan ilk

provas ise 6 Mays 1994 Cuma gn Bykehir Belediye Meclisine gidilerek setiklerinin denetlenmesiyle devam etti.
Bundan sonraki dnem, irticaya kar etkin nlemlerin alnaca bir dnem olacakt. RPye kar toplumun i bnyesinde oluan tedirginlik, zellikle stanbulda ikinin yasaklanaca, kadnlarn balarnn zorla rtlecei, Taksime cami yaplaca gibi iddialar ile yerini korkuya brakt. Erdoann kitlesellemeye doru
adm adm giderken verdii radikal demeler, bu srecin hzlanmasna neden oldu. RPnin kitlesellemesinin dnm noktas olan
27 Mart 1997 yerel seimleri, laik/anti-laik ayrmnn kesin hatlaryla izilmeye balad nemli bir seim olmutu.
stanbul sosyetesinde irticaya kar gelien refleks askerlerde
de grlmeye balad. Onlara gre irtica PKKdan daha tehlikeli
idi. Dnemin Ankara DGM Savcs lk Cokun, Babakan Tansu
illere verdii gizli bir dosyada irticay byle tanmlyordu. Yerel seimlerdeki baardan sonra RPyi sistemin iine szan bir virs olarak tanmlayan askerler, mantk rgsn yle kuruyorlard: Bir bilgisayar dnn. Bu bilgisayara bir virs girmi. Ya
bilgisayar bu virsten temizlenir ya da virs tm bilgileri mahveder. Olay byle grmek gerekir. Ama askeri kesim bilgisayarn
bu virsten temizlenecei kanaatinde. nk vazgeilmeyecek
iki eyden bir tanesi lkenin blnmez btnl, dieri de laikliktir.18
Babakan iller askerlerin mesajn iyi anladnn iaretlerini
vakit geirmeden verdi. Fransz Le Figaro gazetesiyle yapt rportajda Batnn Trkiyeye yardm etmemesi halinde Avrupa
nn kapsna dinci rejimler yerleir. Bar iin tehdit oluturabilir,
diyordu. iller ordunun mdahalesi ihtimaline kar unu sylyordu: Ordu demokratik tercihle gelen bir partiye kar koymaz.
Bizi darda brakrsanz; slamizm sizin kapnza yerleir.19
18. Evren Deer, Cumhuriyet, 1 Nisan 1994.
19. Hrriyet, 23 Temmuz 1994.
78

RECEP TAYYP ERDOAN
Artk siyasal slamn en byk temsilcisi RPnin nlenemez

ykseliine kar etkin tedbirler alnmas devletin gndemine girmiti. Askerler bu tedbirleri almakta ge kalmadlar. Ama bu tedbir beklendii gibi direkt askerlerin, RPnin karsna kmas anlamna gelmiyordu. Milli Gvenlik Kurulunun 1995in Ekim
aynda yapt rtica ve ar dinci akmlar konulu aratrmada
ana mantk yleydi:
Buradaki olay dorudan ordunun mdahalesi deil. Sanki
daha ok, byle bir korkunun, siyasete yanstlmas eklinde
geliiyor. Bylece bir sivil bask unsuru yaratlyor. Tpk, DEP
in Meclisten atlnda olduu gibi, asker yapmadan biz yapalm psikolojisine dayandrlan bir politika bu... Bir baka deile,
RP korkusuna dayandrlm bir gizli sivil darbe siyaseti.20
syann Ayak Sesleri
Erbakann Tayyip Erdoan konusundaki temkinli tutumu yeni

dnemde de devam etti. Erdoan, her isteinin Genel Merkezde
inanlmaz bir dirence yol atna tank oluyordu. O zaman devreye tekilat sokuluyordu. Genel merkez de tekilat tepkisi karsnda sz konusu istei kabul ediyordu. Erdoann belediye bakan
aday olmadan nce yeniden il bakanlna seildii son kongreydi. Ahmet Tekdal stanbula geldi ve Hocann bir isteini iletti: Feyzullah Kyklk, dris Gllce ve Fatih Dalar stanbul il
listesine girmeyecek.
stanbul il tekilatna neredeyse bomba dmt. Bu isimlerin, partinin byklerine ynelik ar hakarette bulunduklar ileri
srlyordu. Erdoan bu istee sert kt. Tekdal ile Erdoan arasnda aknlk yaratan bir tartma yaand. Erdoan krp dkse
de adamlarn feda etmedi. Onlar listeye dahil ederek kongreyi
gerekletirdi. RPnin liste savalar 1991 seimlerinde balar. Erbakann eski tfekleri stanbul listelerine yerletirmesine Tayyip
20. Fatih ekirge, Sabah, 17 Eyll 1995.

79
Erdoan sert bir ekilde muhalefet ediyordu. Ali Ouzun liste ba aday olmasyla yeni bir tartma daha balad. nk Erdoan,
yapt konumalar ve evrensel mesajlaryla dikkat eken mraniye Mftsnn birinci sraya gelmesini istiyordu. Listeler
akland gn Ali Ouz liste bayd. nk mraniye blgesinden muhtemelen tek milletvekili kacakt. Erdoan bastrd.
mraniye Mftsne byk nem veriyordu. Parti Genel Merkezi ve stanbul da baz yeler sz konusu ahsn Akyaz mfts
olduu dnemde, baz imamlar Milli Gr olduu iin srdn, RPye cephe aldn sylediler. Dier bir iddia ise Milli Gazetenin ok zerine gitmesine karn kantlayamad bir duyumdu: mraniye Mfts Lions kulplerine yeydi.
Sonunda Erdoann istedii oldu. mraniye Mfts milletvekili seildi. Ald oylarla ikinci sraya yerleen Ali Ouzu da
milletvekili kartmt. mraniye Mfts, Tayyip Erdoann
Bykehir Belediye Bakan seildii seimlerde ona byk oy
kaybettirecek olan Hasan Mezarcdan baka biri deildi.
Benzer bir liste kavgas 1995 seimlerinde de yaplacakt. Aydn Menderesin Bundan sonra slamn neye uyaca deil, neyin slama uyaca nemlidir, szleriyle RPye girmesine karlk stanbul il tekilatnda bir tedirginlik vard. Erdoan ilmek ilmek dokuduu tekilatn emeine karlk baz kiilerin paratle
listelere girmesine karyd.
Bu konuda unlar syleyecekti: Biz onlara hep, Tekilatlarn gnderdii isimlere ltfen saygl olunuz, itibar ediniz dedik.
Nitekim milletvekili seiminde eer stanbul tekilatnn verdii
isimlere itibar edilseydi biz stanbulda 20 civarnda milletvekili
karrdk.21
Erdoan 1995 genel seimlerinde stanbul listesine giren Menderes ve arkadalar Grcan Dada, Metin Ik konusunda Erbakana yeniden muhalefet etmenin yollarn arad. lk itiraz Dadan birinci sradaki yerineydi. evket Kazan, ittifak grmele21. Nuriye Akman, Sabah, 21 Haziran 1998.
80

RECEP TAYYP ERDOAN
rinin Dada tarafndan yrtldn, bunun mmkn olmayacan belirtti. Bu istek reddedilince yeni bir istek daha ortaya kt. stanbul 3. blgede en azndan Metin Ikn srasnn kaydrlmasn istiyordu. nk Ik, Hasan Aksayn ve Azmi Atein de
nne 4. sraya yerlemiti. Erbakana iletildi. Erbakan bu konuda
kararlyd: Listeleri beenmeyen varsa, buyursun gitsin! Kimse
ilik yapmasn!
Erdoan, tarikat ve cemaat nderlerine hrmet eder, ayrm
yapmadan hepsinin ayana gider, onlarla sohbet ederdi. stanbul
tekilatnda, cbbeli, sarkl isimlerin n plana kmas bilinli olarak engellenmesine ramen Erdoan cemaatlerden herhangi bir
olumsuz tepki almad.
Sleymanclar ile yldz barmayan Milli Gr hareketi 1995
seimlerinde bu ynde yeni bir alma iine girdi. Kemal Kacar
ile yaplan grmede birka Sleymancnn listelere alnmas isteniyordu. Arif Ahmet Denizolgun (Antalya), Cevdet Akal (Adana), Hasan Belhan (Elaz) ve Gksal Kkali (stanbul) aday
gsterildi.
Erbakann Babakanl dneminde yaplan 4. Byk Kongrede MKYK listesi iin inanlmaz bir mcadele balad. Erbakan,
cemaatin kurucusu Sleyman Hilmi Tunahann torunu Arif Ahmet Denizolgunun, Tayyip Erdoan ise cemaat lideri Kemal Kacarn bir dnem ofrln yapan Gksal Kkalinin listeye
girmesini istiyordu. Mcadeleyi Erdoan kazand. Erdoan Sleymanclar arasndaki mcadeleye bylelikle mdahil olmutu.
Kemal Kacarn vefatndan sonra cemaatin liderliine Arif Ahmet
Denizolgun geldi.
Denizolgun, bu dnemde Erdoandan gelen btn grme
tekliflerini geri evirdi. Sonradan Erdoann olunun dnne
temsilci gndererek aradaki soukluu gidermek iin yeni bir
adm att. Fakat tam AK Partinin kurulma aamasnda Mesut Ylmazn kontenjanndan ANAP MKYKya seildi. Buna karlk aileden Mehmet Beyazt Denizolgun da AK Parti kurucular arasnda yer ald. Sleymanc eski RP milletvekilleri Kkali, Belhan

81
ve Akal da AK Partiyi tercih etti.

Erdoan ideoloji olarak Erbakan, siyaseten Turgut zal
taklit ediyordu. Nitekim 2001 ylnda kuraca AK Parti iin, 1983
ylnda Turgut zaln kurmu olduu ANAPn vizyonunu rnek
alacakt. stanbul Belediyesinde de bu konuda bir ikilemle kar
karya kalmt. Kald ki kendi partisi ve lideri Erbakanla hep sorunlar olmutu. rnein Refahyol dneminde Trkiyeye hizmet stanbul tecrbesinden geiyor. stanbul ok ciddi darbeler
yedi, diyerek Erbakann Babakanlndaki hkmetten yeteri
kadar destek alamadklar iin, hedeflenen birok yatrmn yaplamadndan yaknd. Erdoan fiili bir engellemeden sz ediyordu: Turgut (zal) Beyin stanbula verdii nemi veren bir
merkezi ynetimle alm olsaydm u anda geldiimiz noktay
en az e katlardk. Maalesef siyasi destek gremedik.
Erdoan bu szleri nl bir ke yazarna sylyordu. Muhatabnn bu szler konusunda yorumuysa gayet akt: Gelin bu
cmleyi biraz daha Kasmpaal haylaz diline evirelim: Arkamda zal gibi bir adam olsayd, ben ok daha fazla eyler yapardm.22
Azizlik ler
Mizah ustas Aziz Nesin, Tayyip Erdoan gibi Kasmpaaldr. Erdoan ile dnya gr taban tabana ztt. Erdoan, bir rportajda
Nesin ile ilgili sorulara u cevaplar veriyor:
Nesinin adn cadde, meydan ad olarak bu ehre sokmam
demitiniz. Neden?
Tasarrufum altnda olan herhangi bir yerde Aziz Nesin ismini
vermem. lkelerime ters den bir insan ve kt bir rnek. stanbul halknn yzde 51i sarho olmak istiyor diye sarho olmak
iin imkn hazrlamam ben.
Sarholukla Aziz Nesine itibar ayn ey mi ?
22. Erturul zkk, Hrriyet, 10 Temmuz 1998.
82

RECEP TAYYP ERDOAN
Ayn ey. Ben onu inan itibariyle halkm sarho edip farkl
yne getirme durumunda bir insan olarak gryorum.
Olu babasnn Taksim Meydanndan geerken alklandn sylyor. Nesini alklayan stanbullular hie mi sayacaz?
Bunu siz sylyorsunuz. Aziz Nesini alklayanlara inanmyorum.23
Erdoan bu szlerden yllar sonra, siyasi yasakl olmasna neden olacak malum iirin msralarn okudu. slami gndermeleri
olan ve kalabalklar coturan bu iir birok tartmay da gndeme getirdi. Erdoann szlerine eitli kesimlerden destek geldi.
Ama bir destek herkesin gznden kat: Dnce Suu(!?)na
Kar Giriimin 42 nolu bror. Yani Erdoann suuna itirak
ettiklerini belirten aydnlarn yaymlad 42 nolu bror. Peki
kimdi bu aydnlar? Abdlmelik Frat, Cevat zkaya, Hasan Celal
Gzel ve Aziz Nesinin matematik profesr olan olu Ali Nesin!
Bununla da kalmadlar. Toplumun her kesiminden yazar, oyuncu, sendikac ve sanatnn yaync olarak kartt Dnceye
zgrlk-2000 Kitabnda bu bror yaymlayarak tekrar su ilediler.
Azizlik iler deil mi?
23. Nilgn Cerraholu, Milliyet, 14 Temmuz 1996.

RLE GELEN CEZA
sreciyle gndeme gelen veya iyice snan sekiz yllk

kesintisiz eitim, imam-hatip liseleri, Kuran kurslar ve trban gibi konular yurdun drt bir kesinde protesto gsterilerine ve tartmalara neden oldu. RP bu arada iktidardan dmt, ama yerel
ynetimlerdeki gcn koruyordu. Partinin kapatlma davas
Anayasa Mahkemesinde sonulanmaya doru ilerlerken, RP iinde yeni kadro, yeni lider tartmalar balamt. Daha RP hkmetten dmeden Erdoan, ilgin bir hamle yapt. Partisinin TBMM grup toplantsna gelerek bu konularda konuma yapmak istedi. Erbakann huzurunda, iki seenek ortaya koydu: Ya mam
Hatipler ya hkmet! Erdoan unlar sylyordu:
Sekiz yllk kesintisiz eitim kediye yavrusunu bodurma
formldr. Bunu yapmamzn imkn yoktur. lk nce kendi insanmza byk ihanettir. Tasarnn Meclise gelmesi halinde parti olarak hkmetten ekilmemiz daha yerinde olacaktr.
Erdoann szleri RP grubunun ortasna bomba gibi dt.
Youn alk milletvekillerinin Erdoana desteini ak olarak
gsterdi. Erbakann daha sonra sorular cevaplarken sinirli bir slup kulland gzden kamamt. Hoca, laf Erdoann szlerine getirdi ve restini ekti: Kabadaylk etmenin anlam yok. Bu
iler ocuk oyunca deil!
Erbakan, bu tartmadan sonra konu hakknda daha fazla konumad. Yeni sre RP iinde yeni tartmalarn ve krizlerin yaanacann iaretini veriyordu. Erdoan hangi il tekilat isterse
oraya konumaya, halkla beraber olmaya, partisinde muhalefet li28 UBAT
84

RECEP TAYYP ERDOAN
deri gibi grnmeye balamt. stanbulun mal deilim, diyerek neredeyse siyasi bir parti lideri gibi yurdun drt bir tarafn dolayordu. Erdoan bu ziyaretlerinde RP ynetiminin acz iinde
olduunu, masaya yumruun vurulmadn belirtiyor ve partinin
duruunu yitirdiini savunuyordu.
RP tekilatlar iinde en ilgin tekliflerden biri Siirtten gelmiti. Siirtin Tayyip Erdoan iin ayr bir nemi vard. nk
Emine Erdoan Siirtliydi. Ailesi o ocuk yalardayken stanbula
yerlemiti. Ho geldin enite pankartlarnn altnda byk bir
karlama yapldktan sonra Erdoan krsye geldi. Aklna,
mam-Hatip Lisesi alarnda gittii okul mnazaralar geldi.
Mnazaralarda ska okuduu bir iirin dizeleri... Malazgirt Sava ncesi Alparslan ile Romen Diyojen arasnda cereyan eden konumann iirsel anlatmyd bu. Diyojen unlar sylyordu:
Yaktralm Kuran
Yktraym Kbeyi
arka gelen grmesin
Minareli Kubbeyi
28 ubat srecinin getirdii basklar ister istemez slami kesim
arasnda psikolojik bir fke dourmutu. En ok da, btn olup bitene kar bata Erbakan olmak zere parti ynetiminin silik ve
rkek bir grnt sergilemesi tartlyordu. Sekiz yllk kesintisiz eitim konusunda yurt apnda yaplmak istenen mitinglere
parti ynetimi kar kyordu. Ama Erdoan izgisinden taviz
vermiyordu ve iirini okumay srdrd:
Minareler sng
Kubbeler mifer
Camiler klamzdr
Mminler asker
Miting alan sloganlara bouldu. Topluluk heyecanland. Tekbir
sesleri Babakan Erdoan sloganlarna kart. Erdoann konumasnn genel erevesi yleydi:

RLE GELEN CEZA
85
Trkiyede dnce zgrl yok ve rklk yaplyor. Bizi

hibir zaman sindiremezler. Bat insannn bile inan hrriyeti
var. Trkiyede neden buna sayg gsterilmiyor? Minareler sngmz, kubbeler miferimiz, camiler ise klalarmzdr. Bizi hibir zaman sindiremezler. Gkler, yerler alsa, zerimize tufanlar,
yanardalar salsa yolumuzdan dnmeyiz. Referansm slamiyet tir. Bunu dile getirmiyorsam, yaamann ne anlam var? Avrupada bartsne sayg duyuluyor. Ama Trkiyede engelleme
getiriliyor. Trkiyede buna neden sayg gsterilmiyor? Okunan
ezan kimse susturamayacak. nk ezann sustuu yerde insanlarn huzuru olmaz. Krt, Arap, erkez ayrm yaplamaz. nk
btn insanlarn birletii at slamdr. Trkiyedeki rk ayrmna kesinlikle son vereceiz. Bunu bu hale getirenler utansn!1
Bu szlerin yanks ok iddetli olacakt. Televizyonlar, gazeteler, iir dizelerinden yola karak yorumlar yapt, manetler att.
Yeni Yzyl gazetesinin maneti RPnin bu srece katksn aka
ortaya koyuyordu: Refah kendini tutamyor!2
Erdoann Bir ak, bir heyecan, bir imento konumasdr,3
diye tanmlad konumas hakknda Diyarbakr DGM soruturma at. Erdoan 31 Mart 1998 gn Diyarbakr DGMye giderek
yarg karsna kt. Kendisini savundu: zm sevgi dolu. im
ise sevmektir. Beraatm talep ediyorum. Hakim Erdoana sordu: Referansm slamdr szyle neyi kastettiniz?
Erdoann cevab yle oldu: Evet benim referansm slam
dr. Gsm gere gere sylyorum. slam, bana insanlar sevmeyi emrettii iin insanlar seviyorum. Bu balamda beni referansm slamdr. dedim. Konumamda genel olarak inan birlii
ve sevgiden sz ettim. Herhangi bir ayrm, herhangi bir kimseyi
veya kurumu hedef gstermem sz konusu deildir.4
Mahkeme sonucu 21 Nisan 1998 gn akland. Tayyip Erdoan, TCKnn 312/2 maddesi (halk din ve rk farkll gzeterek,
1. Hrriyet, 22 Nisan 1998.
2. Yeni Yzyl, 8 Aralk 1997.

4. Sabah, 1 Nisan 1998.
86

RECEP TAYYP ERDOAN
kin ve dmanla tahrik etme) uyarnca bir yl hapis cezasna

arptrld. Karara ilk tepki Trkiye-Avrupa Birlii Parlamenterler
Komisyonu Bakan Pieter Dankertten geldi. Dankert, karar
fikrin ifadesini cezalandrmak olarak yorumlad.5
Mahkmiyet kararn en iyi anlayan elbette ki Tayyip Erdoan
olacakt. Her ne kadar Bir kymeti harbiyesi yok, dese de Dilim konumayacak, ama susan kalbim hep konuacak, dizeleriyle bir kabul iinde olduunu gsteriyordu. inden geenleri Mehmet Akifin dizeleriyle anlatacakt. Alarm alatamam / hissederim syleyemem / Dili yok kalbimim / Ondan ne kadar bizarm. 6
Anlatamayaca eyler vard. Bundan sonras onun iin kelimenin tam anlamyla kmaz sokakt. Ceza ald madde mr boyu siyasi yasak getiriyordu. Halbuki maratonunu yarda brakmak
istemiyordu. RPnin kapatlmas ve hareketin 30 yllk liderinin siyasi yasakl olmasnn ardndan gelen Erdoann cezas yeni kurulmu olan Fazilet Partisine, oyuna gl bir ekilde dahil olma
izni verilmeyecei anlamna geliyordu.
Erdoann cezas parti iindeki ayrmann da bir lde davurumu oldu. Milletvekilleriyle birlikte stanbulda gvde gsterisi yapan Erdoan, kendisi hakknda verilen cezayla Adnan Menderesin idam cezas arasnda bir ilinti kuruyor ve byle hatalar
grmek istemediklerini sylyordu. Rize Vakfnn dzenledii
yemekte, yarg kararna kar boyun emeyeceini belirtiyor, deien siyaset vizyonunun ilk iaretlerini vermeyi de ihmal etmiyordu: Trkiyede siyasi dncesi ne olursa olsun, herkesin ortak paydas Trk milliyetiliidir.7
5. Zaman, 23 Nisan 1998.

7. Hrriyet, 26 Nisan 1998.

RLE GELEN CEZA
87
Vural Savala Sava
Yargtayn karar hakkndaki deerlendirme safhasnda btn gzler RPnin kapatlma davasn am olan Yargtay Cumhuriyet
Basavcs Vural Savaa evrilmiti. Sava, Erdoann Karara
boyun emem, szlerini ucuz kabadaylk olarak yorumlad.
Ve mtalaasn yapt: lkemizde eriatlar emellerini ancak kanla ve i harp kararak gerekletirebilirler. Sank silahl eylemi
artran bu szleriyle hem Sevri hortlatmaya alan ve bu nedenle lkemizde hem blc parti ve kiileri, hem de siyasal slamc parti ve kiileri destekleyen paral ve ok etkili d glere,
ayrca iimizdeki siyasal slamclara, Sizin aradnz adam benim, imajn vermeye alt. Esasen sank bu imaj uzun yllardr
vermeye almaktadr.8
Yargtayn Diyarbakr DGM tarafndan verilen karar grmeye balamas Erdoan ekibinde uzun bir bekleyie neden oldu.
Bu arada TBMMde TCKnn 312. maddesinin kaldrlmasna ynelik Adalet Bakanl tarafndan hazrlanan bir alma vard.
Erdoan ve Sava arasnda bundan sonra medya araclyla
sert bir tartma balad. Erdoan, Tuzladaki Kafkalespor Kompleksinin temel atma treninde yapt konuma srasnda kalabaln kendisine ynelik Vur de vuralm, l de lelim sloganlarna beklenmedik bir cevap veriyordu: Sizin adnz Vural m size
vurun, aln diyeyim. Sizin soyadnz Sava m da size savan
diyeyim. Bu szler zerine Vural Sava, Tayyip Erdoann kendisine ynelik olarak vur emri kardn belirterek su duyurusunda bulundu.
Yargtayn kararn vermesinden nce, dosyaya bakan 8. Daireyle ilgili ilgin dedikodular ortal kaplad. Erdoana yaknlyla bilinen bir iadamnn daire hakimlerinden bazlaryla Ankara RV Restoranda birlikte yemek yedii ileri srld.
8. Hrriyet, 5 Eyll 1998.
88

RECEP TAYYP ERDOAN
Yargtay 8. Dairesi btn sylentilere ramen karar onaylad.

Kararn gerekesinde Erdoann sava ars yapt belirtildi.
Kararda Erdoann halk, kula kulluk edenler ve Atatrk laik
kesim diye ikiye ayrd belirtildi.
Gerekeli kararda Erdoann konumasnn insanlar birbirine drmek iin kapal tehlike oluturduu, siyasi konumu ve
konumann yapld yer de gz nne alndnda patlamaya
hazr bir buhar kazanna yaplan basn etkisi yaratt kaydediliyordu. Yargtay 8. Dairesinin gerekeli kararnda Hucurat Suresinin 2. yetinden rnek verilmi olmas da dikkat ekiyordu. Kararda u yorum yaplyordu:
slam dini bar ve kardelik dinidir. Mslmanlar arasnda
ayrm yaplamaz. Allah nezninde kimin daha makul Mslman
olduu sann takdirinde deildir. Kuran- Kerimin El Hucurat
suresinin 2. yetinde mminlerden iki taraf vuruacak olursa aralarn bulup bartrn denilmektedir. Sank bir kesimi dieri aleyhine kapal da olsa kkrtmaktadr.9
Erdoan, Yargtayn onama karar zerine, Yklmadm, dimdik ayaktaym. Bu ark bitmeyecek. Drt ay dinleneceim. Pieceim, karnza daha pimi kacam, eklinde bir aklama
yapt.10
Tayyip Erdoan cezaevine girmiti ki TBMM Genel Kurulu
nda ANAP Uak Milletvekili Yldrm Aktrk 13 Mart 1999 tarihinde sz alarak ortal kartrd. Aktrk, ANAP lideri Mesut
Ylmazn kendisine, Bana Yargtay Cumhuriyet Basavcs Vural Sava geldi ve 312nin deitirilmemesi gerektiini syledi.
Eer deitirirseniz, birka yl sonra ve ANAP bile iktidarda olsa
163ten daha arn getirmek zorunda kalrsnz, dediini aktararak, Deien rzgrlarla bu noktaya gelindi, eklinde konutu.
Aktrk, konumasnda 312, o gnlerde Eber yasas [Eber
Yamurdereli] diye anlyordu. Ancak Tayyip Erdoan konuunca
9. Milliyet, 26 Eyll 1998.

RLE GELEN CEZA
89
baz arkadalar ekinceler koydular. O zamanki Devlet Bakan

Hikmet Sami Trk, yasann mevcut haliyle kmamas halinde istifa etmek zorunda kalacan nk Avrupaya sz verdiini syledi, dedi.
Aktrkn aklamalar, biraz sonra krsye gelen Devlet Bakan Hikmet Sami Trk tarafndan da onayland. Trk de, Erdoan davasnn gndeme gelmesinden sonra yasa tasarlarn savunamadklarn itiraf etti. Trk, Ylmazn, Savala yapm olduu
grmeyi kendisine de aktardn syledi.
Anlalan Karadeniz lobisi i bandayd. Merkez sada yeni
bir Karadenizli lider adayna izin verilmeyecekti. Ylmaz bu iddialarla ilgili bir kelime bile etmedi. Gelimelerden memnundu. Erdoann da faydalanaca deiiklik paketi, verilen cezadan sonra esen rzgrlarla gndemden dmt. Ama kadere bakn ki bir
dnem RP ynetimi Eber yasas diye 312. maddenin kaldrlmasna kar kmt.

KARARGH GB CEZAEV
cezaevine gidi vakti geldiinde nce skdar

Emniyet Mahallesindeki evinin nnde bir uurlama treni dzenlendi. Erdoan, evinin nnde yapt konumada, veda etmediini, bundan sonra da hizmetlerine devam edeceklerini belirterek unlar syledi:
Sizlere veda etmiyorum. Bu bir veda deil. Her zaman sylediim gibi, inallah bitmeyen arknn besteleri ierisindeki bir es
tir, bir duraktr. u anda, bugne kadar zerinde altmz bir
ok projenin bundan sonra da devam mahiyetindeki almalarmz orada devam ettireceiz. nanyorum ki esten sonraki notalar, ayn istikrar ierisinde aydnlk yarnlarn Trkiyesine, bara, sevgiye, kardelie giden yolda sizin bu sevginiz, sizin bu aknz, sizin bu sevdalarnzla btnleerek devam edecektir.1
Tayyip Erdoan daha sonra, alklar ve Trkiye seninle gurur
duyuyor sloganlar arasnda korumalaryla birlikte otomobiline
binerek, Cuma namazn klmak zere Fatih Camiine gitti. Kalabalk camiye ve avlusuna smaynca binlerce kii namazn yollarda klmak zorunda kald.
Otobs izdiham nedeniyle ilerleyemeyince polisler kalabal
yarmak zorunda kald. Erdoan otobsten halk selamlarken evredeki iyerlerinde ve binalarda bulunan halk Erdoana alklarla
sevgi gsterisinde bulundu. Blgede trafik kilitlendi. Pnarhisara
ERDOAN N
1. Yeni afak, 27 Mart 1999.

KARARGH GB CEZAEV
91
kadarki gzerghta bulunan st geitlere Bu ark burada bitmez yazl bez afiler asld.
Tayyip Erdoann tam bir gvde gsterisi halinde, dne gider gibi, Pnarhisar Cezaevine 120 gnlk cezasn yatmaya gitmesi Trkiye siyasetinin yeni bir lider kazanm olduunu da gsteriyordu.
teden beri Trkiyede, bata polis olmak zere devletin gvenlik ve adli birimleri, solcu ve PKKl tutuklu ve hkmllerin,
bulunduklar cezaevlerini birer karargha evirdiinden yaknrlar. Srf bu bahaneyle F Tipi cezaevleri gndeme getirildi ve buralara sevk edilmeye lmne direnen tutuklularn bazlar, Hayata Dn ad verilen operasyonlarda hayatlarn kaybetti.
Kukusuz kimse Tayyip Erdoann kald 120 gn boyunca
Krklareli Pnarhisar Cezaevinin, yeniliki hareketin ve dolaysyla yaklak iki yl sonra kurulacak olan AK Partinin karargh
ilevi grmesine ses karmad. Gen yata kaybettiimiz Kemal
Diyarbekirin konuyla ilgili haberine Hrriyet Tayyip turizmi
baln uygun grm:
Tayyip Erdoana Destek ziyaretleri i turizmde yeni bir gezi akm yaratt. Trkiyenin eitli illerinden otobslerle stanbula gelen gruplar, Belediye Saray ile kentin tarihi ve turistik
yerlerini gezdikten sonra, kentlerine geri dnyorlar. zellikle
hafta sonuna denk gelen geziler daha ok ilgi ekiyor. Belediye
Saraynn, Trk Bayra, belediye flamas, masalar ve ieklerle
donatlan kokteyl salonu, destek ziyaretleri iin srekli ak tutuluyor. Heyetlerin biri salona alnrken, dierleri bahede srasn
bekliyor. imler zerinde dinlenen gruplara, erbetiler, srtlarndaki gmlerden serinletici iecekler sunuyorlar. Heyet salona
alndnda Erdoan, almasn yarda brakp, makam odasndan aaya iniyor. Ezberindeki konumay yineliyor. Desteki
heyet yeleri de Bakan nerede biz oradayz, Babakan Erdoan, mcahit Erdoan, En byk bakan bizim Bakan, Trkiye seninle gurur duyuyor diye sloganlar atyorlar. Bakan Erdoan, konuklarn kapda uurlayp, makam odasna kyor. Kala-
92

RECEP TAYYP ERDOAN
balktan saunaya dnen kokteyl salonu havalandrlarak serinletilmeye allrken, dier bir grup ieri alnyor. Bakan Erdoan,
yeniden salona iniyor. Gnler birbirine benzer biimde geiyor.2
Hapisten Yaylan Enerji
Erdoan, stanbul krizinin zld dnemde drt aylk hapis

cezasn ekmek iin Pnarhisar Cezaevine girmiti. Misafirliin
balamasyla birlikte ziyareti akn da balad. Erdoann Pnarhisar Cezaevinden, partisinin tabanna pozitif enerji verdii grlyordu. Nitekim o gnleri bir gazete yle yorumluyor: Yakup,
Msr zindanlarndaki Yusufun gmleinin kokusunu yzlerce
kilometre uzaktan alyordu. Bugn, Trkiyede milyonlarca insan, Tayyip Erdoann hapishaneden yayd enerjinin tesirinde.
Bir bakma yleydi. FP lideri Kutann yurt genelinde yapt
mitinglerde Tayyip Erdoan posterleri, Kutann darald noktada Erdoandan selam getirdik anonslar bu enerjiyi anlatyordu.
Erdoann yatt odann ortasnda duran masa her gn postacnn getirdii mektuplarla doluyordu. Erdoan mektuplar teker
teker ayor ve cevaplyordu. Kasmpaadan ocukluk yllarn
hatrlatan kiilerden bile mektuplar alyordu. Erdoan mektuplarla ilikisini yle anlatyor: Mektuplar, onlar teker teker okumay ve hatta hepsine tek tek cevap yazmay ok seviyorum. nk her mektup Trkiyenin baka bir tarafna alan bir pencere ilevi gryor benim iin. Mektuplar sayesinde, satrlara binerek
btn Anadoluyu, hatta dnyay dolaabiliyorum. Kh Anadolunun kk bir kasabasnda mam-Hatip Lisesinde mahzun ve
krlgan bir kzmn srasna oturuyorum, kh Kosovada tecavze
urayan bir kardeimi teselli edememenin zdrabn yayorum,
bazen bir gurbetiyle Berlinin, Londrann sokaklarnda dolayor, bazen de niversite kapsnda coplanan bir kzma metin ol
2. Hrriyet, 8 Mays 1999.

KARARGH GB CEZAEV
93
diyor ya da bir miting alannda ok sevdiim insanlarn arasna

katlyorum.
Her gn onlarca ziyareti Pnarhisar Cezaevinin kapsna gelip Erdoan ile grmek istiyordu.3 Erdoan, Savcln belirledii ziyaret gn aramba. Ama, sa olsunlar, dostlar her gn
geliyor ve grme imkn bulamadan geri dnmek mecburiyetinde kalyor. Bu beni zyor, diye konuuyordu. Grmeye gelip gremeyenler iin byke bir defter almt. Herkes iinden ne geliyorsa yazyor, iziyordu. Ama nemli bir kriz yaanyordu: Cezaevine getirilen yiyecekler; baklavalar, ikolatalar,
meyveler...
Sonunda Erdoan bu soruna bir zm buldu: Ziyaretilerin,
baklava, ikolata ve yiyecek yerine kitap getirmelerini istiyorum. Bunlarla cezaevinde kitaplk kurulacakt: Pnarhisar Ktphanesi.
Erdoan iin cezaevi bir anlamda zorunlu bir tatildi. Kendisi
gnlerin nasl getiini u ekilde anlatyordu: Tm gazeteleri
okuyorum. TVleri seyrediyorum. Tabii ki stanbulu daha bir
3. Erdoan hapiste ok kimse ziyaret etti, ama onun Hasan Celal Gzel dnda dnce sulularn, rnein Yeni Asya gazetesinin sahibi Mehmet Kutlular ziyarete gittiini duymadk. Solcular, Krtleri saymyoruz. Cezaevlerindeki
lm orular ve Hayata Dn operasyonu hakknda herhangi bir aklamasn
da grmedik. Ama AK Partinin 14 Austos 2001deki kurulu toplantsnda Voltairein nl szn gnl rahatlyla syledi: Grlerinize katlmyorum,
ama grlerinizi ifade edebilmeniz iin canm bile verebilirim. Peki Erdoan
Voltairein neresinde? Belediye bakanl dneminde Erdoann kendisi gibi
dnmeyenler iin cann verdiini grmedik; tam tersine Belediye tesislerinde
iki satn yasakladna, bir geceyars Karacaahmet Cemevi inaatn dozerlerle yktna, olur olmaz vesilelerle solculukla dalga getiine vb. tank olduk. Aslnda dierkmln, yani Sleyman Demirelin mehur tabiriyle Kendi iin bir
ey istiyorsa namert olmann sadece Erdoandan deil, genel olarak slamclardan uzak bir deer olduu sylenebilir. nk slamc ideoloji temelde tekini
cehennem olarak tanmlama zerinde ykselmektedir. Bu teki, kimi zaman
komnist, kimi zaman mason, yahudi, PKKl, ecinsel, Alevi, kfir, mnafk veya bunlarn tm birden olabilir. Kukusuz istisnalar da var. rnein yakn zamanda zgr-Der yesi bartl kzlar Kk Armutluda lm oruularn ziyaret etti. Daha bildik bir rnekse insan haklar konusundaki almalaryla bilinen Saadet Partisi Genel Bakan Yardmcs Prof. Mehmet Bekrolu.
94

RECEP TAYYP ERDOAN
dikkatli takip ediyorum. Ayrca ieri girmeden son bir ay iinde

bizzat ziyaret ettiim Kocaeli, Sakarya, Kastamonu, Gaziantep,
Kilis, Krehir, Nide, Tekirda, Bursa, zmir, Samsun ve Erzincan illerine ait bilgiler edinmeye alyorum. Tm Trkiyeyi,
partileri, adaylar belki de bugne dein hi olmadm kadar objektif ama eletirel bir gzle inceliyorum.
Milliyetten Arife Avcu da, Erdoann, Zayflamadm. Tersine bir kilo aldm. Aslnda iki n yemek yiyorum. Cezaevine girmeden nce rejim yapp yedi kilo vermitim. Ama burada bir kilo
geri aldm, dediini aktaryor. Erdoann, Neler yapyorsunuz? sorusunu, Burada dersime alyorum, Futbol oynuyor
musunuz? sorusunuysa, Nerede? 40 metrekarelik avluda kou
arkadamla ancak volta atabiliyoruz, diye cevapladn reniyoruz.4
Yenilgiyle Gelen Dinamizm
18 Nisan 1999 tarihi Erdoan ve yenilikiler iin bir dnm noktas olacakt. Yaklak bir yl nce, Partinizin u andaki durumunu nasl gryorsunuz? Yaplacak ilk seimlerde ne kadar oy alrsnz? sorusuna u andaki Merkez Karar Yrtme Kurulunda
istenen, olmas gereken maalesef olmad. Olmas gereken ok daha farkl, ok daha tabann takdim ederek getirdii isimler olmalyd. Ama eksikliklere ramen Fazilet Partisi ortaya ok farkl bir
vizyon koyabilmitir. nallah nmzdeki kongreye giderken tabann talepleri ynetime yansyacak, ok daha gl bir ynetim
yaps oluacaktr. Buna karlk, u anda bile kararszlar bir yana
braklrsa partimizin oyu yzde 20 civarnda ve hl birinciyiz,
cevabn veren Erdoan, Peki, parti ynetimi glendiinde bu
oran ne olur? denilince Doru politikalar oluturulursa byk
bir srama olur, yzde 30u aarz,5 demiti.
5. Mustafa Karaaliolu, Yeni afak, 25 Mays 1998.

KARARGH GB CEZAEV
95
En ok merak ettii de stanbul adaylar ve durumlaryd. stanbul seimleri hakkndaki temennisini de yle dile getiriyordu:
Bu arada bir eyi ok net grdm: stanbul adaylarnn gazetelerde ve TVlerde stanbul zerine sylediklerini ve vaatlerini duyduka; stanbulda, mutlaka bizim projelerimiz, bizim ynetim
anlaymz, bizim ekibimiz devam etmelidir yolundaki inancm
daha bir gleniyor. Ayrca stanbullularn bu feraseti gstereceine de tam bir inancm var. Bu nedenle diyorum ki: Devam nallah.6
FP ne yzde 30, ne yzde 20 oy alabildi; ancak yzde 15.4e
ulat. Ve morali bozulan FPliler Pnarhisara akn etti. Milliyet
ten Arife Avcu, hezimet sonras ilk gr yle anlatyor: Aralarnda Nazl Ilcakn da yer ald baz partililer, cezaevi nnde
Erdoan grme umuduyla saatlerce bekledi. Cezaevi Savcs
ndan grmek iin izin kd alan yaklak 300 partiliyle, dileke veren yaklak 500 kii cezaevine geldi. Erdoanla grmek
isteyenler kalabalk nedeniyle onar kiilik gruplar halinde ieri
alnd. Ziyareti odasnda konuklarn ayakta karlayan Erdoan,
olduka neeliydi. Bir partilinin, Sizi bamzda grmek istiyoruz sz zerine Erdoan, Millet, bunlara yerel ynetimlerde
yisiniz devam edin ama genelde Brakn dedi diye konutu.
Erdoan, Pazar gnnz nasl geirdiniz? sorusuna da Seimleri TVden seyrettim. Ama baktm deiik yorumlar geliyor. Brakp, okuyarak geirdim yantn verdi.7
Erdoann bir baka ziyaretisi, o tarihte FP Genel Bakan
Yardmcs olan Abdullah Gld. Anadolu Ajansnn haberine
gre, yaklak 100 kiiyle birlikte Tayyip Erdoan ziyaret eden
Gl, cezaevi kndaki aklamasnda cezaevi nnde bekleyen
ziyaretileri gstererek yle dedi: Sevgi selini gryorsunuz.
Tayyip Erdoan cezaevine ba dik girdi. Hibir arkadamz yolsuzluk yapmad, ihalelere fesat kartrmad. Erdoan da iir oku6. Hseyin Besli, Yeni afak, 17 Nisan 1999.
96

RECEP TAYYP ERDOAN
duu iin cezaevinde, buradan g alarak kacak ve grevine devam edecektir. Cezaevi kendisi iin bir frsat olacak.
Gl stanbul seimlerine Tayyip Erdoann katks oldu mu?
sorusuna ise, stanbul halk Erdoana be senelik hizmetin karln verdi. Erdoan takdir ettiler. Vefa duygularn gstererek
Ali Mfit Grtunaya oylarn verdiler, yantn verdi.8
Arka Kapdan Tahliye
Cezasn tamamlayan Tayyip Erdoann tahliyesi de olay oldu.

Yeni afakn Muhteem dn diye talandrd tahliyenin en
ilgin yn, cezaevine n kapdan girmi olan Erdoann arka kapdan, stelik geceyars km olmasyd. Erdoan bunu kendisinin arzu etmediini syledi: Savc Bey, Arka kapdan kmanz
gerekiyor dedi. Benim de ieride kalmaya artk niyetim yoktu.
Madem arka kapdan diyorsunuz peki arka kapdan kalm dedik. diye karlk verdi. Erdoan, Niin gece vakti ktnz? sorusunu da, O bizim takdirimizde deil, tamamen onlara ait. Onlar takdiri byle kulland. Biz de onlarn takdirine aynen uyduk
eklinde cevaplad.
Erdoan tahliye olduktan sonra sabah saat 04.30da evinde bir
basn aklamas yapt. Bu aklama aslnda, Erdoann siyasi knda yeni bir kilometre tayd. Burada dile getirdii baz kavramlar iki yl sonra yeni bir siyasi parti kurmaya alrken tekrarlamas tabii ki rastlant deildi:
Trkiyede siyaset adam olmann adeta gereklerinden biri
olan cezaevi dinlencemizi bugn Rabbime hamd- senalar olsun
tamamlam bulunuyorum. zlerek sylemeliyim ki, drt aylk
bir aradan sonra buradan ayrlrken, daha ferah, daha mutlu ve daha huzurlu bir Trkiye beklerken, bunu bulduumu, bunu grdm de maalesef syleyemiyorum. Hapishanedeki mahkmiyet
sremi lkemin ve milletimin sorunlarna are olacak zm yol8. Milliyet, 22 Nisan 1999.

KARARGH GB CEZAEV
97
larn aratrmaya ve deerlendirmeye aba gstererek doldurdum. Bugn bir kere daha anlalmtr ki Trkiyenin gerek
gndemi demokratik bir hukuk devleti mant ierisinde gelir dalmndaki adaletsizliin giderilmesi, kalknma iin toplumsal
uzlamann salanmas ve Trkiyemizin d politikadaki gcn
gstermesine baldr. lkemizde sadece siyasi dengeler deil btn sosyo-ekonomik dengeler vahim bir biimde tahrip edilmitir.
Bu tahribattan kar salayanlarn en byk amac bu dengelerin
demokratik hukuk devletinin icaplarna gre yeniden tesis edilmesini engellemektir. Oysa bu dengeleri demokratik hukuk devletinin icaplarna gre yeniden tesis etmeden Trkiyenin hibir sorununu zmek mmkn deildir.
lkemizin yzyze olduu i sorunlarla kar karya geldii
uluslararas sorunlarla ve basklarla baa kabilmenin tek, ilk ve
nemli art, milletin desteine sahip milli politikalar gelitirmektir. Yani yerli bir duru milli bir durua iddetle ihtiyacmz var. Bugn yzyze olduumuz btn sorunlar, gelir dalmndaki insanlk d adaletsizlikten, ada gelimelere duyarsz eitim sistemine; Trk milletini i smrge ahalisi gibi gren rantiye snfnn
basksndan, medyatik infaz kampanyalarna; Bak-Ceyhan boru
hattndan, Kbrs dayatmalarna kadar btn i ve d sorunlar, ancak milli iradeyi arkasna alm bir siyasi irade tarafndan zlebilir. te o yzden Hakimiyet kaytsz artsz milletindirilkesine ve
onun kurumlam ifadesi olan TBMMye hep birlikte ve kararllkla sahip kmak hepimiz iin tarihi bir grevdir. Bunu baardmz
takdirde, sadece i politikada deil, ekonomide, yargda, eitimde,
salkta, bilim ve teknoloji politikasnda, d politikada, yani szn
ksas siyasal ve toplumsal hayatmzn btn alanlarnda evvel Allah hi endieniz olmasn talar yerine oturacaktr.9
9. Yeni afak, 25 Temmuz 1999.
98

RECEP TAYYP ERDOAN
Halkn lgisi
Olayn kukusuz bir baka boyutu, Tayyip Erdoann artan poplaritesi ve karizmasyd. Milliyetten yine Arife Avcu anlatyor:
Cezaevinden nceki gn kan stanbul Bykehir eski Belediye Bakan Recep Tayyip Erdoann skdar Emniyet Mahallesindeki evinin n panayr alanna dnd. Erdoann drt ay nce cezaevine girmesiyle sessizleen Grgen Sokak, iki gndr hareketlendi. Bayraklar ve Erdoana hogeldin mesajlarnn bulunduu pankartlarla sslenen sokaa, ses dzeni de kuruldu. Profesyonel sanatlarn, ou zaman da Erdoan taraftarlarnn mikrofonla ark ve iirler okuduu sokaktan ykselen sesler, dier
sokaklardan da duyulabiliyor. Folklor ekipleri ve stand-up komedyenlerin ovunu, mahalle sakinleri pencere ve balkonlardan,
esnaf da sandalyeye kararak dkknlarnn nnden seyrediyor.
Kimi zaman kemene sesi, kimi zaman da kasetten alnan mzie vatandalar horon tutarak elik ediyor. Sokan kaldrmlar kadn ve erkekler arasnda haremlik-selamlk esasna gre paylalm durumda. Erkekler Erdoann evinin nndeki kaldrmda
beklerken, kadnlar ve gen kzlar da kar kaldrmda toplanyor.
Trbanl, gne gzlkl gen kzlarn ve erkeklerin Erdoan
grmek iin hafta sonu gezmesi niyetiyle geldii sokakta, seyyar
satclar da Erdoann resimlerinin bulunduu hatralk eya ve
gzleme tezgh kurdu.10
10. Milliyet, 26 Temmuz 1999.

FAZLETE TAINAN MCADELE
RPNN YENLKLERNE gre FP bir emrivaki ile kurulmutu.

Tayyip Erdoan, FPye en son geen belediye bakan oldu. Parti
iindeki ilk tepki, kurucu genel bakan smail Alptekine kar gelitirildi. Alptekin Genel Bakan olmasna ramen Erdoan kendisini hibir ala davet etmedi, yakn temas iine girmedi.1
Kurucular kurulunun verdii yetkiyle il bakanlar belirleniyordu. stanbul iin taban yoklamas yapld. Tekilatlar il bakanln Kadir Topban almasn istiyorlard. Topba, Erdoann
Beyolu Genlik Kolu Bakan olduu dnemde MSP Beyolu le Bakanyd. Erdoan RP l Bakanyken o da ynetimde grev
almt. Genel Merkez bu isme itibar etmedi. Partililerin ortak kararna kar Kurucular Kurulu, Erbakann rencilik yllarnda
Hadis hocas olan Numan Kurtulmuun torunu Do. Dr. Numan
Kurtulmuu seti.
Erdoan bu isme yle kar kyordu: Taban demokrasisine
uyuldu ve ortaya bir isim kt. Ama bunun neticesine uyulmad.
Ben bu nedenle kar ktm.2
FPnin bana atanm deil seilmi bir genel bakan isteini
tekilata ulatran Tayyip Erdoan ve ekibi ilk zaferlerini, 14 Ma-
1. lgintir, Bolu Milletvekili Alptekin, FP kapatldktan sonra Saadet Partisi

kurucular arasnda yer ald, ama Erdoann yasann kalkmasyla SPden istifa
etti. AK Partinin ilk kurucular toplantsnn divan bakan olan Alptekin MKYK
ya girdi. Erdoan onu Genel Sekreter yapmak istedi, fakat Bursa Milletvekili Erturul Yalnbayr da adayln koyarak bu greve seildi.
2. Nuriye Akman, Sabah, 21 Haziran 1998.
100

RECEP TAYYP ERDOAN
ys 1998de Kutan genel bakanla tayarak yaadlar. Partinin

birka dnda btn ipleri yenilikilerin eline gemi oldu. Abdullah Gl, Nevzat Yalnta, Ali Cokun, Cemil iek, Abdlkadir Aksu, rfan Gndz genel bakan yardmcs oldu. Yenilikiler
iin ilk hedef 1999un 18 Nisannda yaplacak genel ve yerel seimlerdi.
l tekilatlar da yenilikilerin isimlerine gre ekilleniyordu.
Erdoann il il dolamasnn perde arkasnda zaten taban demokrasisi ad altnda tekilatlar glendirme hesab vard. Parti
iinde milletvekili ve belediye bakanl adaylarn saptamak
iin mlakat kurullar oluturuldu. Burada zenle milletvekili
adaylar seilecek, FPnin Mecliste ounluk elde edebilecei bir
grup kurulacakt.
Tam bu hazrlklarn ortasnda, DTP ve BBPnin de destekledii, ama esas olarak mensubu bulunduklar partilerden seilecek
yerlerde listeye giremeyen milletvekillerinin ban ektii Ksknler Hareketi patlak verdi. Bu arada Ylmaz hkmeti, Trkbank ihalesi nedeniyle drlm, Mula Bamsz Milletvekili
Yalm Erez yeni hkmeti kurmak iin kollar svamt. FP pazarlklar iin Abdullah Gl yetkili kld. Fakat Erbakan, Gl yerine
grmeler iin yakn alma arkada Fehim Adak grevlendirdi. Erdoan ekibinin eli kolu balyd, Erbakana boyun emekten baka yapabilecekleri bir ey yoktu.
Bu arada Erbakan, seimlerin ertelenmesi giriimine destek
olunmasn istedi. Kskn milletvekilleriyle ittifak kuruldu. Yenilikiler bunun intihar olacan sylyor, fakat Erbakann emri
deyip onun dorultusunda oy kullanyorlard. Parti iindeki en
sert tartmalar burada balad. Yenilikilerin imdadna Genelkurmay Bakannn aklamas yetiti. Ordu, seimlerin ertelenmesine kar olduunu aka belirtince ksknlerin btn abalar da
boa gitmi oldu.
Yenilikiler derin bir nefes almt. Artk ilk hedef seimden
sonra kopmakt. Ne var ki seim sonular FP iin tam bir hsran
olacakt. Erbakann yakn evresi bozgundan yenilikileri sorum-

101
lu tutarken, yenilikiler de ksknler hareketine destek vermenin

kendilerine seimi kaybettirdiini syleyecekti.
Partinin bakanlk divann oluturan yenilikilerin byk ksm milletvekili listelerinde etkili olmutu. Seilecek yerlere yerletirilen birok yeniliki yznden, Erbakana yaknlyla bilinen birok milletvekili ya listelere alnmad ya da seilemeyecek
yerlere konuldu. Erbakan listelerin belirlenmesinden birka gn
nce olaya mdahale etmek istemi, ama ummad bir engellemeyle karlamt. Listelere son ekil stanbul Milletvekili smail Kahramann evinde verildi. Yine de Erbakan yapacan
yapt ve Merve Kavaky stanbuldan seilmesi kesin bir yere
yerletirdi.
Partide en nemli krizlerden biri de stanbul Bykehir Belediye Bakan adaylyd. Tayyip Erdoan, kendisinin haksz bir
ekilde grevden alndn ileri srerek aday kendisinin belirlemesi gerektiini sylyordu. Onun en gl aday Abdullah Gl
d. Zaten anketlerde de Gl ne kyordu. SK Genel Mdr
Veysel Erolu ve FP stanbul l Bakan Numan Kurtulmu dier
sivrilen adaylard.
Erdoan seimlere bir ay kala yerine aday gsterilen eski yardmcs Ali Mfit Grtuna iin ilgin bir yorum yapacakt. Bu
aklamann yapld yer FPye yakn olan Kanal 7 idi. Erdoan,
eski yardmcs Grtunaya kefil olup olmayaca sorusu zerine,
Hayr, kefil olmam, dedi. Erdoan, Grtunann ileride yapaca ilerle kendisini yanltabileceini syledi ve Byle bir eyin
sorumluluunu stlenemem. Ben sadece kendime kefil olurum.
Babama, hatta ocuklarma bile kefil olmam, dedi.
Grtuna, Yeniden Milli Mcadele kkenli bir siyasetiydi.
ANAPda bir dnem ile bakanl yapmt. Sonra RPye geti ve
Erdoann bakanl dneminde onun vekili olarak alt. stanbul Belediye Bakanl parti asndan ok nemliydi. Erdoan
gcn, poplerliini belediye bakanl sayesinde elde etmi,
kendisine zg politikalar gelitirmi ve i evreleriyle ilikiler
kurmutu. Erbakana kar yeni bir lider adaynn kmasn iste-
102

RECEP TAYYP ERDOAN
meyen gelenekiler buraya silik bir isim getirmenin en isabetli zm olduunu dndler.
Grtunann adaylnda dier nemli etki ise Konya lobisiydi.
Erbakann Milli Gr adrnn direi olan Konya... Erbakann
en nemli kurmaylarndan olan Konyal Ali Gneri, yakn kyls Grtuna iin Balgatta neredeyse karargh kurdu. Anketlerden
Gl kyordu, ama Erbakann konutuna postu sermi olanlar
Grtunadan baka bir isim telaffuz etmiyordu.
Erdoann kefil olmamasna kar Grtuna seimi kazand.
lk yapt icraat Erdoann brokratlarn tasfiye etmek oldu. Erdoann bakanlnn izleri yava yava silinmeye balad. Erdoan sanki bu gelimeleri nceden biliyormu gibi, seimlerin
arifesinde Pnarhisar Cezaevinden Yeni afak gazetesine gnderdii mektupta yle diyordu:
Szn artk pek kymeti kalmad. Dorusu sylenecek sz de
kalmad. Gerek Trkiyenin, gerekse stanbulun ada bir dnya lkesi ve ada bir dnya ehri olmas iin yaplmas gerekenlerin hemen hepsi teorik olarak ve proje baznda ortaya konulmu
bulunmaktadr. stanbul Bykehir Belediyesini biliyorum.
Eminim ki bakanlklar da yledir. Raflar ve arivler projelerle dolu. Bu nedenle hi kimsenin syledii nemli deil. nemli olan
bunlarn hayata geirilmesi, uygulanmas; bu ynde gsterilecek
beceri, ehliyet ve kararllktr. Benim hakkmda sylenenleri de
ayn kategoride deerlendiriyorum. yi niyet gsteren ve iyi eyler
syleyenlere teekkr ediyorum. Ama tekrar sylyorum sz
nemli deil, szn gerei nemli. Bu nedenle ben bundan sonra
insanlar ve siyasileri deerlendirirken ne kadar szlerinin namusunu koruduklarna bakacam. Btn dostlarm ve vatandalarma da byle davranmasn tavsiye edebilirim. zellikle hemen
yan bamzda bulunan 18 Nisan seimlerinin bunu test etmek ve
uygulamak iin bir ans olduunu hatrlatrm.3
3. Hseyin Besli, Yeni afak, 11 Nisan 1999.

103
Seimden Sonraki Plan
Seimlerden hemen sonra ban Melih Gkekin ektii bir

ekip, yenilginini hesabn sorma adna bir hareket balatacak, bunun ardndan yenilikiler FPden ayrlp TBMMde grup kuracakt.
Her ey hazrd. Hatta Hasan Celal Gzelin YDPsinde rgtlenmekten, tekilatlara yaplacak para yardmna kadar birok ey
planlanmt. Partiden kopmak iin Erdoandan iaret bekleniyordu ki beklenmedik bir gelime oldu. Yargtay Cumhuriyet Basavcs Vural Sava, FPnin odak ve devamdan kapatlmas iin
Anayasa Mahkemesine dava at.
Bunun sonucunda hain ve blc damgas yememek iin
partiden kopu ertelendi. Bu ikinci ertelenmeydi. Yenilikilerin
ilk parti denemesi, RP kapatlp topluca Fazilete geilmesi srasnda yaanmt. Erdoan kendisinden iaret bekleyen 20 milletvekili ile birlikte, yeni kuracaklar partinin nnnn kesilmesinden korkuyordu. Orduya yollanan mesaja olumlu cevap alnmaynca bu proje rafa kalkmt.
Yenilikiler artk FP iinde anslarn deneyeceklerdi. lk hedefleri 1. FP Kongresiydi. Genel Bakan adayl konusunda Abdullah Gl ne kt. Gl daha FP Kongresini beklemeden, 1970
li yllarn Aknclar tarafndan rgtlenen Server Vakfnda isyan
bayran at. Parti ynetimini kukla olmak sulayan Gln
tepkisi ana balklaryla yleydi:
Marjinalleme: Partiye yeni isimler, yeni akmlar gelmezse,
parti ksrlar marjinalleir. Parti, ksrlaan ve daha az gelien
kurumlar haline dnmesin. Biz kendi merkezimizi ap kollarmz daraltyoruz.
Lider sorunu: irketim olsa bana geireceim adam irketi
batracak m, ykseltecek mi diye dnrm. Ykselmemiz gerekirken yzde 15lere inmemizde kendi hatamz, yanlmz var.
Barts zulm yapan, mam Hatip Liselerini kapatan partiler,
din iman diyen partilerden daha fazla oy alacak. Halk sulamaya-
104

RECEP TAYYP ERDOAN
lm. Kendimizi sulayalm.

FPdeki ANAPllar: imdi diyorsunuz bu insanlar dardan
geldi. Peki unu soruyorum. Bugn Selamn aleykm diyen
kaymakammz varsa bunun altnda Abdlkadir Aksunun imzas
var. Bugn inanl polislerimiz varsa bunun altnda Aksunun imzas var. Hakszlk yapmayalm.
Parti ynetimi: Maynl tarla olduunu biliyorsun. nsanna
koun diyorsun. Bu insanlar telef etmekten baka ne ie yarar.
Maynlarn nerede olduunu bileceksin, bunlar temizleyeceksin.
Biz irket deiliz. irkette zarar ederse, ortaklar zarar eder. Biz
partiyiz, yanl yaparsak, insanlarmz zarar gryor. Bizim partide, kendi yannda yetien insanlar her zaman kk grlr. Akln fikirlerini birinin cebine koyuyorlar.
Ksknler hareketi: Oylarmzn yzde 21den yzde 15e
dmesine neden bizim zikzaklarmzdr. Biz bu ksknler hareketinde yaptmz zikzaklardan dolay semenimizin ban dik
mi tuttuk, yoksa yere mi baktrdk, edik mi? Ben de iindeyim.
Bizim semenimiz gitti kerhen baka partilere oy verdi. Gnl
bizdeydi. Bunlar bana syletmeyin. Parti ynetimi zaten kukladr. Hangi kararda neyimiz var. Bunu darda syleyemiyoruz.4
Balans Ayar
Yenilikiler FP Bakanlk Divannda ounlua sahipti. Kongreye kadar glerini korumak istiyorlard. Ama iler istedikleri gibi
gitmeyecekti. FP Genel Bakan Recai Kutan, 25 Ocak 2000de
partisinin grup toplantsnda Hizbullah operasyonlarndan hareketle askerleri hedef alan bir konuma yapt: Bu lkede 28 ubat
sreci dediimiz, bir siyasete mdahale dnemi yaand. Bu dnemde bir sr irtica brifingi verildi. Bu brifingde byle bir rgtten bahsedildi mi? 28 ubatn ardndan Hizbullah ve benzeri rgtlerle ciddi bir mcadeleye neden girmedi? Niye Sincanda ye4. Akam, 20 Eyll 1999.

105
di kiiyi potansiyel sulu gren demokrasinin balans ayarclar,

tanklar Sincan yerine bu Hizbullah katillerinin zerine srmediler?
Ayn gn Anayasa Mahkemesi, FP hakkndaki davay gryordu. Cemil iek ve Mehmet Ali ahin, Kutan krsye kt
saatlerde Anayasa Mahkemesi yelerini FPnin farkl bir parti olduu konusunda ikna etmeye alyordu. Yaplan savunma liberal hukukularn katklaryla hazrlanmt. Yenilikiler, FPyi kapatma davasndan kurtaracak bir savunma hazrladklarna inanyorlard. Kutann konumasndan bir gn sonra Genelkurmay
Bakanl bir aklama yapt. Bu, Org. Hseyin Kvrkolunun
Genelkurmay Bakan olmasndan sonra irticaya ve FPye ynelik
yaplan ilk ve ok sert bir aklamayd: Bu zihniyete mensup partiler daha nce kez kapatld, szleri hakknda kapatlma davas olan FPnin de biletinin kesilmi olduu eklinde yorumlanabilirdi.
FPde daha yolun banda muhtra yemi bir genel bakan tartmas kmt. Yenilikiler Kutan istifaya zorladlar. Kutan
birka kez Erbakana giderek istifasn vermek istedi ama kabul
ettiremedi. Erbakan, muhtra nedeniyle Kutan feda etmek istemedi. Kutan istifa etmeyince, yenilikiler bu yola ynelmek zorunda kaldlar. Partinin Bakanlk Divanndan istifa ettiler.
Milli Gr tarihinde ilk defa bir partinin genel kongresi iki
adayl olacakt. Artk Erbakana kar bayrak ald kesindi. Byk kongrenin ilk basama stanbul, ikinci basama ise Ankara
kongreleriydi. Tayyip Erdoan, genel merkezin aday Numan Kurtulmua kar karlacak adaylar zerinde alma yapt. Konya
Bykehir eski Belediye Bakan Halil rnn adayl kabul
etmemesi zerine Mehmet Mezzinolu aday gsterildi. Erdoann kalesi olarak kabul edilen stanbul kongresi btn uralara ramen kazanlamad. Genlerin O, ne diyorsa o! pankart
gerek olmu, kongreyi Erbakann aday Kurtulmu kazanmt.
Yenilikiler bunun zerine ikinci raunt saydklar Ankaraya
yneldiler. Ankara Belediye Bakan Melih Gkekin etkisiyle
106

RECEP TAYYP ERDOAN
Ankara kongresini yenilikilerin aday Ersnmez Yarbay kazand.

Byk kongre gn ise ilk defa Erbakan ve Erdoan ekimesi
yaanacakt.
Milli Gr geleneinin alk olmad tablo iinde gerekleen FP kongresinde belirleyici iki isim vard. Erbakann mesaj
kongre salonunda 15 dakikay akn bir sre ayakta alkland.
Mcahit Erbakan sloganlar atld. Erbakandan gelen, FPnin
Birinci Olaan Kongresi mnasebetiyle gndermi olduunuz nazik davetinizi aldm. ok teekkr ederim. Kongrenin hayrl olmasn, manevi ve maddi zdraplar iinde bulunan milletimizin
kurtuluuna vesile olmasn diler, kongreye itirak eden btn kardelerimin her birine selam, sevgi ve sayglarm sunarm. Allaha
emanet olunuz, eklindeki mesaj kalabal galeyana getirdi.
FP ynetimi yenilikilere kar Erbakan kalkannn arkasna
gizlenmi, onun 30 yllk efsanevi gcn ortaya srmt. Bu
arada Tayyip Erdoann mesaj okundu. Erdoan, FP tabanna
yle sesleniyordu: Sevgili dostlar! Sizler, acnn da hznn de
antlam abidelerisiniz. Sizler, memleket sevgisinin, muhkem;
tadnz misyonun mtevaz kahramanlarsnz. Sizler, 2000li
yllarn demokratiklemesinde, insan haklarnn temininde, zgrlklerin tesisinde ve savunmasnda, hukukun stnlne dayal oulcu ve katlmc bir sistemin kurulmasnda Trkiyenin
teminatsnz. Ve sizler, hl halkmz iin kimsesizlerin kimi,
sessiz ynlarn sesi olma arzusunu kor bir ate gibi iinizde tayanlarsnz. Yeter ki sizin azminiz, kararllnz, hizmet aknz,
deiim talebiniz ve de sistemi yeniden yaplandrma arzunuz engellenmesin. Umarm bu kongre siz aziz kardelerimde fazlasyla
var olduuna inandm pozitif enerjiyi iktidar talebine dntrecek ve iktidar makamna tayacak bir yapnn olumasna vesile olur. Bir kez daha tm kardelerime, Anneler Gnnde tm ileke hanm kardelerime sevgi ve sayglarm sunarken bitmeyecek arknn bestekrlarna selam olsun.
Sonuta Erbakan gcn gstermiti. FPnin genel bakanlna yeniden Recai Kutan seildi. Delegelerden 633 Kutana oy

107
verirken, Abdullah Gl 521 oy ald. Yenilikilerin kaybettii kongre baka bir adan kmsenmeyek bir rakam da ortaya kartt.
Milli Grn 30 yllk gemiinde ilk defa byk kongreye iki
genel bakan adaylyla girilmi, Erbakana ramen, Erbakann
desteklemedii bir adaya kmsenmeyek bir oy verilmiti. Dier
bir anlatmla Faziletin iine virs girmiti. Yenilikilerin demokratikleme virs dedii, gelenekilerin ise fitne virs olarak algladklar bu yenilik, bir bakma Tayyip Erdoan ilerisi iin
mitlendirmiti. Erdoan syledii gibi bir blen olmamt.
Hoca ile Ayrlan Yollar
Erbakan-Erdoan ilikisi usta-rak ilikisidir. Erbakan, Erdoan

iin bir ideold. Erbakana olan sevgisi ikinci oluna Necmettin
ismini koymasnda da kendisini gstermektedir. Erbakann TOBB
bakanl srasnda, zellikle masonlara kar verdii mcadele
muhafazakr kesimde byk ilgi grmt. Avrupa grm bir
makine profesrnn mspet ilimle slam arasnda ba kurmas
ve bunu konferanslarla lke apnda anlatmas sempati yaratyordu. MNP ve ardndan MSPnin kuruluu, niversite genliinin yannda lise genliinin ierisinde slamc genlik hareketine ivme kazandrmt.
Tayyip Erdoan da bu genlerden biriydi. mam Hatip alarnda konferanslarn izledii Erbakan, onun iin slami terminolojiyle, kendisine biat edilecek liderdi. Erbakan cihad emiriydi,
ona itaat artt. Bu atmosfer iinde Erdoan MSP stanbul Genlik
Kollar Bakanlna kadar ykseldi. Erbakan nereye gitse stanbul genlii onu takip ediyor, bazen onu saldrlara kar koruyordu. Erbakan, 1976da kesin itaate raz edemedii MTTB yerine
Aknclar tekilatnn kurulmasn istedi. Aknclar bir bakma
hem MTTBnin hem de MSP Genlik kollarnn pasifize edilmesi
anlamn tayacakt.
Erdoan Erbakan ile kar karya getiren ilk olay MSPnin
1978 ylndaki kongresidir. Merkez Karar Ynetim Kurulu listesi-
108

RECEP TAYYP ERDOAN
ne giremeyen kiinin listeyi delme hareketi bir bakma Erbakana kar isyan anlamna geliyordu. Olay yle gelimiti:
MSPnin 1977 ylnda yaplan genel seimlerde ald hezimet
parti iinde yeni tartmalar da beraberinde getirdi. zellikle CHP
ile yaplan koalisyon hkmetinin sert eletirilere neden olmas
ve MSPnin Anadolu bata olmak zere baz blgelerde milletvekillerini MHP ve APye kaptrmas, parti iinde tartlmaya, konuulmaya balad.
Kongre yaklayordu. Erbakann oluturduu MKYK listesinde baz isimlerin olmay nedeniyle parti iindeki huzursuzluk
dorua ulamt. Kongre gn belki de Milli Gr tarihinde yenilikilerin Erbakana ve onun kadrosuna kar ilk bakaldr giriimi yaplacakt. Erbakann listesine giremeyen Korkut zal,
Mustafa Yazgan ve Kadir Msrlolunun MSP aday listesine girmesi iin youn bir kulis yapld. Kulis yapanlarn arasnda kimler
yoktu ki: Hasan Celal Gzel, Abdlkadir Aksu, smail Kahraman
ve MSP stanbul Genlik Kollar Bakan Recep Tayyip Erdoan...
Erdoann genleri hazr manga gibi kongre salonunda beklediler. Liste dattlar. Adaylar korudular. Erdoan liste delme
operasyonunun aknc beyliini yapmt. Kongrede liste delenler
Erbakan tarafndan kolay kolay affedilmeyecekti. Tayyip Erdoann altna o bilinen izik o zaman konulmutu.
Erdoan siyasi yaamnn hibir dneminde Erbakan Hocaya
bu lde sert (FP dnemi hari) bakaldrmamt. RPnin rgtlenme safhasnda Erdoan ve ekibini yakn takibe alan Genel Merkez ona kar el altndan engellemelerde bulundu. Erdoan Hocam sa olduu mddete neferim,5 diyerek emir-komuta dzenine riayet ettiini devaml olarak vurgulad. Hatta unlar sylyordu: Hocam genel bakandr. Ben de u anda onun emrinde bir nefer gibiyim. Parti tekilatnca bana belediye bakanl grevi, yaplan aratrmalar sonucunda hocam tarafndan verilmitir. Ben de

109
aday olmuum. u anda genel bakanmn riyasetiyle verilen grevleri yerine getirmenin gayreti ierisindeyim. Onun rahle- tedrisinde ben bugnlere geldim. Byle bir ihtiras kesinlikle tamyorum.6
Hocann gznde Erdoan, heyecanl ve pratisyen bir insand.
Erdoan dinler, sylediklerini not alrd. Tayyip Bey ve Tayyip
Bey kardeimiz szleriyle ona hitap ederdi. Ama gvenir miydi?
Gven konusunda Erdoann yakn evresine syledii bir sz
vard: Erbakan Hoca bize Arap damad kadar gvenmiyor. Erdoann kastettii kii, aslen Msrl olan brahim El Zayeddir.
Zayed, Almanyada Erbakann yeeniyle (Akgn Erbakann kzyla) evlidir.
Erbakann yakn evresi, Erdoann Hoca kartlarnn etkisi
altnda kald ve onlar tarafndan ynlendirildii grn savunuyorlard. zellikle 1980 sonras kurulan ve merkez sada btnleme salamay amalayan Birlik Vakf, Erbakan kartlarnn
bulutuu bir yer haline gelmiti. Erdoan iin kesin itaat yoktu.
Bunu birok yerde deklare etmiti:
Sonuna kadar gvenme yok zaten. Ynetici kadrosundaki insanlara sonsuz bir gven iinde deiliz. Soru iaretlerini her zaman koyarz. Mlahazat hanesini bo brakrz. Niye? nsanz hata yaparz. Hatta bu, hatay da aar sapma olur. kazlardan anlamyorsa o zaman ona tabi mi olacaz. Ben hatadan te sapma yapyorsam, iyi devam et, der mi?7
Erdoan, liderin verdii kararn tartlmaz olmasn kabul
edemiyordu. Bunun iin parti ynetimiyle istiare yaplmasn
nerdi. Hatta 1980li yllarda baz slami cemaat yneticileri RP
ynetimine defalarca ura kurulmasn nermiti. Ama parti ynetimi kesin itaat yanlsyd. Tartmalarn dar alanda, zel toplantlarda olmasn, kamuoyunun nnde yaplmamasn istiyordu.
Tayyip Erdoan bu isteklere hep direndi. Bu isteklerin slami ol6. Yeni Yzyl, 9 Ekim 1997.
110

RECEP TAYYP ERDOAN
madn savunuyordu: Bizde partimizin ilkelerine ters olan hibir eyde sadakat yoktur. Bana imdi genel bakanm yanl emrettii zaman ben onu tartamayacak mym? Siyaha beyaz dedii zaman evet beyaz m diyeceim? Eyvallah m diyeceim? Olmaz yle ey. Bu bizim bir defa yaradlmza, partimizin kurulu
esaslarna ve inanlarna ters. Mmkn deil.8
Erbakann partiyi dini cemaat gibi ynetme anlayna kar
ktn belirten Erdoan, RPnin manevi deil siyasi ynn ne
kartmann anlaml olacan belirtiyordu. Bu nedenle il bakan
olduu srece parti kadrolarna uzun sakall, sarkl, cbbeli insanlar almad. Bunlar bir anlamda vitrinden alp yerlerine, parfm kokulu, sinekkayd tral kiileri koydu.
stanbul il tekilat 1991 ylnda sonra yaplan birok yerel seimde inanlmaz baar salad. Alnan her baar Tayyip Erdoann genel merkeze kar elini glendiriyor, stanbul ekibini
tartmasz bir hale getiriyordu. Erdoan yeni vitrin, yeni kadro
istiyordu. Mesajlar bu ynden RPnin kitlesellemesinin anahtar
olarak kabul edildi. RPnin deiim ideolojisini Erdoan Kabukta deiim olabilir, zde deiim yok,9 diyerek veriyordu. Ama
Erdoann bu szlerine genel merkez cevap vermekte gecikmedi.
Yeni isimler, yeni vitrin almalar RPnin zn deitirmiyordu
ama tadn deitiriyordu. Abdurrahman Dilipak RPnin vitrin yenilemesini suya atlan tuz ve ekere benzetiyor. Suyun renginin
deimemesine karlk tadnn deitiini sylyordu.
Parti Genel Merkezi Erdoan ekibinin genel merkez hakknda
syledii szlerin tekilatlarda itibar grmesi zerine eitim seminerlerinde yeni bir program uygulamak zorunda kald. Dersin
ad Tekilat hastalklar ve tedavi yollaryd. ki blm halinde
verilen derste, birinci blm kiisel hastalklar, ikinci blm ise
dardan etkilenme baln tayordu.
8. Nee Dzel, Yeni Yzyl, 23 Eyll 1996.


111
A. Kiisel hastalklar
Tedavi yollar:
Bencillik (Varsa,yoksa ben)

Tembellik (Olmazsam da olur)
Tehircilik (Sonra yaparm)
Laflk (Hep konualm, ben konuaym)
Suizan (Ktmserlik kt yorum)
natlk (Benim dncem doru)
Gerei gizleme (Raporum dolgun
gzksn)
Dedikodu (O bunu dedi, bu onu dedi)
Kulluk uuru, ihlas fikri, cemaat ruhu

Cihad uuru, nemi ve fedakrlk
almada zaman disiplini
Ynetimde adalet ve almann nemi
Hsnzan ve iyimserlik
Akl akldan stn, istiare ve itaat
Kuldan gizlersin, Allahdan
gizleyemezsin
nce nasihat, sonra tekdir, sonra tard
B. Dardan etkilenme
Bu i siyasetle olmaz
Bu i partiyle olmaz
Bu i onunla olmaz (Erbakan)
Deiiklik, genleme lazm
Din istismar yapyorsunuz
Baskcsnz
Sizi iktidar yapmazlar
Din ve siyaset ilikisi (tarihe ve bugn)

Dernek, vakf ve parti fark
Onu tanmak ve itaat uuru
Dinamizm ve tecrbe birliktelii
Davamzn ycelii ve mnafklk
Tam tersine zgrlkyz
Artk vakit geldi, sivil-asker hep beraber
RP Genel Merkezi bu dersleri Anayasa Mahkemesi tarafndan

kapatlncaya kadar srdrd. Ama Erdoann genel merkezle
ilikileri gn getike geriliyordu. stanbul Belediye Bakanl
Tayyip Erdoann rotasn genel bakanla doru adm adm evirmesinin dnm noktasyd. Bu dnem ona gre tekelci lider
dneminin bittii ve benim dkknm yerine bizim dkknmz
denildii bir dnem olacaktr.10
Erdoann farknda olduu bir nokta daha vard. Kendi deyimiyle evin danas meselesi. Erdoan, aresizliini u szlerle
anlatacakt: Bir Anadolu tabiri var. Evin danas kz olmaz diye.
Bu anlay bizde ne yazk ki deimiyor. Hl evlerin danalar
kz olmuyor. Bunun sratle deimesi lazm. Yani bir hocann
rencisini, hep renci olarak grmesi olay var ya, siyasette de
bu anlay var.11
10. Avni zgrel, Radikal, 16 Mart 1998.
11. Hrriyet, 19 Haziran 1996.
112

RECEP TAYYP ERDOAN
Erdoan, kn bir genlik hareketi olarak yorumluyor, medyann tasviriyle parti yneticilerini ak sallar demeden erken
emekliye sevk ediyordu. Erdoan, bunu yle formle ediyordu:
65 yan stndekiler siyaset yapmasn. Devlet tarafndan emeklilik ya kabul edilen bu yan, siyaset zerindeki kuatmasnn
kalkmasn istiyordu:
Ben siyasetten ekilmelerini deil, seilme haklarnn olmamasn istiyorum. Trkiyede siyasi dnce ve parlamento daha
gen, daha dinamik nesillere inmeli. Siyaset rantn deil, hizmetin
cazibeyi oluturduu bir yerde olmal. lkeye yn vermede, idarede, paylamn ierisine girecek insanlar oaltlmal. Bunu salayabilmek iin alt limit belirlenmi. 25 iyi bir ya.
Siz st limitin de belirlenmesini istiyorsunuz...
Evet. Nasl alt limit varsa, st limit de konulabilir.Yasalar bu
ie msait deilse, partiler kendi i tzklerine, adaylk artlarna
65 ya amama artn koyabilir. Ve bunun birilerini zmemesi lazm... Ben bunu sylerken u veya bu ahs kastetmiyorum. Kald
ki Allah mr verirse, yarn benim iin de geerli. Siyasetteki yaklak 30 yllk deneyimimden edindiim tecrbe bu.12
Saflar Ayrlyor
FP Kongresinden sonra parti iindeki saflar daha net ve keskin bir
biimde ayrlmaya balad. Tayyip Erdoan, FP kongresi ncesi
gittii yerlerde sk sk 28 ubat srecinde RP ynetiminin aczin-
den bahsediyor, Erbakann parasal ilikilerini eletiriyor ve Erbakan Hocann etrafna etten duvar rdler. Anlatyoruz, bizi takmyor, diyordu. Erdoana gre yeni oluumun hedefi ise u olmalyd: Askerle, yargyla ve sermaye ile barmak zorundayz.
Partinin yenilikileri tam manasyla Erbakana ve Erbakan ile
ilgili tm almalara direniyor, tavr koyuyordu. Bunun en belirgin hali 2000 ylnn Temmuz aynda mzisyen anar Yurtata12. Turhan Ylmaz, Hrriyet, 21 Mart 1999.

113
pann nclndeki Dnce Suuna Kar Giriimin Erbakann 312. maddeden ceza almasyla birlikte yeni bir kampanya
balatmasnda ortaya kt. Kampanya Erbakann yan sra, Murat Bozlak, Hasan Celal Gzel, Eber Yamurdereli, Akn Birdal
gibi isimlerin cezalarn da ele alyordu. FP iindeki yenilikiler
kampanyaya itibar etmediler. En byk bahaneleri de uydu: Neden Tayyip Erdoan sralanan be kii iinde yok? Bu olay Bir
Kampanya Yaptk Anasn Sataym adl kitabmzda yle anlatmtk:
Bu kiiler szlerinden dolay yeni ceza aldklar iin bu byle. Efendim, Erbakan Hoca varsa Erdoan da olmalyd! Kimse
olmamalyd demiyor zaten. Dnceye zgrlk-2000 Kitabnn iinde yer alan iki bror Recep Tayyip Erdoana ait. Bakn Dnceye zgrlk-11 ve Dnceye zgrlk-42nin konular Recep Tayyip Erdoann suuna itirak eden aydnlarn ayn
szleri ieren bror yaymlamasdr. Kimler mi var 11 nolu brorde? Abdurrahman Dilipak, Ahmet Keke, Ahmet Remzi Ta,
Cengizhan Atakul, Leyla Havva Kaya, Sadk Albayrak, anar
Yurdatapan.
Erdoann suuna yine bir itirak, yaymlanan 42 nolu brorde oldu. Abdlmelik Frat, Ali Nesin, Cevat zkaya, Hasan Celal
Gzel, yaymladklar bror ile Erdoann suuna itirak etmiler. Bunun en nemlisi toplumun her kesiminden yazar, oyuncu,
sendikac ve sanatlarn yaync olarak karttklar Dnceye
zgrlk-2000 Kitab...
Erdoan ile anar Yurdatapann muhabbeti burada da bitmiyor. Erdoan cezaevine giderken Bu ark burada bitmez, demiti. Bu ark burada bitmez dizesi anarn imdi stanbulda olmak vard anasn sataym arksndan alnmayd. Erdoan bu
szler iin ne bir izin istemi ne de teekkr etmiti. Erdoana sahip kmamak mmkn deil de Erdoann kendisine sahip kan
aydnlara sahip kmad bir gerek. nk Erdoan bu aydnlarn desteine ne szl, ne yazl bir teekkr bile ok grm. Ne
aram ne de sormu! Kasmpaada teekkr yok galiba! Ne diye-
114

RECEP TAYYP ERDOAN
ceksiniz imdi? Aydnlarn ii bu diyerek iin iinden kurtulmay deneyebilirsiniz. Aydnlar yine bu giriimi yaparlar. Bundan kaacak halleri yok. Kamazlar da... Ama yaplan erdemli bir ie erdemli bir ekilde sahip kmak da bir o kadar erdemli i olmal.13
BGden Yaylm Atei
Erbakan, Erdoann eitli zaman ve meknlarda kendisine ynelik eletirilerine kamuoyu nnde cevap vermedi. Erbakan devaml olarak Umman kir tutmaz, diyordu. Ama Erbakan adna
parti kurmaylar Erdoana sert tavr gsteriyor, onu sk sk eletiriyorlard. Bir gn, Balgat alma Grubu diye adlandrlan Erbakann konutunda yenilikilere ynelik bir aklama yaplmas
istenmiti. Bunun zerine FP Genel Bakan Yardmcs Mehmet
Bekrolu, il bakanlar toplantsnda, FP ynetimine getirilen
eletirilere teker teker cevap verdi:
Af: Bu aff biz hazrlamadk. imdi arkadalarmz bu aff
desteklediimiz iin bizi eletiriyorlar. Eletirirken de birok konuda olduu gibi elikiye dyorlar. Arkadalarmz grevi suiistimal etme suu olan 240. maddenin af kapsamna girmesi iin
ok uratlar. Diyorlar ki, biz Mesut Ylmazn Yce Divana gitmesi iin aba gsterdik. Bunu ilke iin yaptklarn sylyorlar.
imdi ben arkadalarm ilkeye aryorum. Affn ilk yasalamas srasnda 240n af kapsamna girmesini isterken Ylmazn arkadalar ile birlikte alyordunuz. 240 af kapsamna soktunuz;
sonra da Ylmazn Yce Divana gitmesini istediniz. Peki burada
ilke var m? Bir taraftan 240 affa girsin diyeceksiniz, br taraftan
Ylmaz Yce Divana gitsin.. Nasl gidecek, biraz nce af kapsamna almadnz m? Niye yaptlar bunu? Belediye Bakanlarmz
af ettirmek iin. Yani belediye bakanlarmz kurtarmak iin Ylmazn affedilmesine gz yumdular. Belediye bakanlarmz iin,
13. Fehmi almuk, Bir Kampanya Yaptk Anasn Sataym! Alan Yaynclk,
2000, stanbul, s. 59-60.

115
Tayyip Erdoan iin, Melih Gkek iin Ylmazn affedilmesine

ses karmayan arkadalarmz Erbakana gelince hapse girsin,
kahraman olsun diyorlar. Peki niye belediye bakanlarmz kahraman olmasnlar? Bakn ikinci maddeden kimler yararland: evket Ylmaz, brahim Halil elik, Hasan Hseyin Ceylan, Hasan
Celal Gzel, Bekir Yldz, Ar Belediye Bakan, Kemalpaa Belediye Bakan; el ele tutuanlar, barts eylemcileri... Doru,
Melih Gkekin dosyalar dsn. Bunun iin 240 savunalm
ki, o 240tan Mesut Ylmaz da, Tansu iller de, Mustafa Kalemli de yararlanyor. Peki yz akmz Kemalpaa Belediye Bakanmz, Egede, hatta tm lkede referansmz olan Bakanmz 312
den yararlanmasn m? Nerede kald ilke, bu nasl dik durmak?
Kim kimi kandryor, var m suyun stne kmak, uyanklk. Konumuyoruz; partimiz zarar grmesin diyoruz. Yoksa hepsinin
cevab var. Arkadalarmz geen dnemde 240 iin altklar
kadar 169 iin almadlar. Biz 169un af kapsam iine girmesi
iin altk, bunu baardk da. Ama cinayetlerin af kapsamndan
karlmasn istedik; 448-449-450. maddelerin af kapsamndan
karlmas iin nerge verdik. Ayn nergede 168/2yi kapsama
almay nerdik; afi asan ocuklara terrist muamelesi yapmayn
dedik. Dnce sularnn affnn geniletilmesi iin Anayasa
Mahkemesine gtren biziz. Daha nce 40 kii iin karlan kanun binlerce dnce sulusunu kapsayacak ekilde geniledi.
Kt m oldu?
Erbakan cezaevinde yatsayd: Peki nedir bu aff anlatamyoruz yaygaras. Hoca yatsayd da katilleri, hrszlar, Apoyu af etmeseydikucuzculuu. Bu mu dik durmak, bu mu ilke? Mesut Ylmaz, Mustafa Kalemli 240la yarglanmyor muydu? Sular hrszlk deil miydi? Peki o zaman 240n af kapsamna girmesi iin
niin didindiniz? 240 af kapsamnda olsayd oy verecek miydiniz?
O zaman katilleri af etmi mi olacaktnz? Bunlar ucuzluktur; basitliktir, iki yzllktr. Sonra 1974ten beri kullanlan, inene
inene sakz olma zelliini bile kaybetmi olan Komnistleri,
PKKy, Apoyu affettiler edebiyat.... Ayptr. Bu mu yenilik, yeni
116

RECEP TAYYP ERDOAN
politika? Bunlarn prim yapacan m dnyorlar? MHP 1999

seimlerinde bu ikiyzll tketmedi mi? Bu tipik bir sa sapma
rnei deil mi? Bu tutum ok ucuz, ok basit. Peki bu ne slup:
Erbakan hapse girseydi... Bu tipik bir frsatlk rnei; terbiye
kurallarnn da dnda. Brakn vefay, ilke nerede, insanlk nerede? Erbakan bir zamanlar elini ptnz, sizi buralara tayan;
Belediye Bakan, bakan yapan, nnzde yryen insan deil mi?
Bu insan mzeye koymak, bunu medyann nnde alayc glmelerle ifade etmek hangi ilke ile, hangi terbiye ile izah edilir?
Bu yaplan en ll ifade ile sylyorum ayptr. Sanal
iliki yle mi, antika yle mi? Yazk; siz eya ile insan bile birbirine kartryorsunuz, siz sadece referanslarnz deil deerlerinizi bile yitirmisiniz, gerekten yazk!
Cumhurbakanl seimi: Bu azn, bu oluumun neresi yeni?
Etii olmayan, ilkesi ve ls olmayan bir hareketin kime ne
faydas olur? 5+5, Demireli azlarna doladlar, bir de 69. madde var. 69. madde niin gerekli? nce unu belirteyim. Demirele
oy konusunu arptyorlar. Anayasa paketine oy vererek, yani parti kapatmasn zorlatran maddeyi de ieren Anayasa deiikliinin gemesi salayarak Demireli Cumhurbakan yapmyorduk.
Cumhurbakanl iin ayr bir oylama olacakt. Sonra Demirelden, ama sadece Sleyman Demirelden niin rahatszlk duyuluyor? Demirel 30 yl boyunca tipik sa politikalar izlemitir.
Siz sistemin yeni, zinde ve gen Demirelleri ile ayn sofralarda
oturup insaf dileyeceksiniz, oluumlar hazrlayacak, sadaki boluklar doldurma planlar yapacaksnz, ama artk ii bitmi, tketilmi Sleyman Demirele btn ktlkleri ykleyip rahatlayacaksnz, yle mi?
Demireli 35 yl nce ABD yollamt; imdi siz de ABD yollarna dtnz; bunu grmediimizi mi sanyorsunuz? Yani bu
millet sizi bunun iin mi prens yapt? Siz fakir sofralarnda kazandnz onuru maalesef zengin sofralarnda braktnz; davranlarnz ve konumalarnz bunu dndryor. Bu gc kabul etmek gerekir diyorsunuz. Ama niin? Niin byle yapyorsunuz?

117
Byle yaplarak kazanlacak iktidarn kime ne hayr olacak? Bu

nasl ilke, bu nasl dik durma?
Baykaldan hizip dersi almak ilkelilik midir, dik durmak mdr?
MHPye, ANAPa 69u deitirmeyin, HADEP de istifade ederkulisleri ekmenin neresinde dik durma var; yenilik var, ilke var?
ttihat Terakkiciler: Bunlar ttihat ve Terakkinin prensleri gibi
davranyorlar. Enverler de, Talatlar da ngiliz Sefaretine gidip Osmanly jurnallemiyorlar myd? Bu arkadalarmz yaptklarnn
ne anlama geldiini biliyorlar m? Darlma yok, kzma yok. Sustuysak sorumluluk tadmz iin sustuk. imdi konuacaz.
Ama medyann nnde deil, burada, bu davann gerek sahipleri, yani sizlerin nnde konuacaz. Ayrlp ayrlmamaya arkadalar ile birlikte karar vereceklermi. Doru grdklerini destekliyor, yanllklar eletiriyorlarm... Nerede eletiriyorlar? Yavuz Donatn kesinde mi? imdi soruyorum, grupta hangi yanl dzelttiniz? Bu partinin genel bakan yardmclarydnz, hangi dorular yaptnz? Yanllarn tamam size aittir; partiyi herhangi bir parti, herhangi bir sa parti yapmaya altnz; kimliksizlik varsa bu sizin eserinizdir. Arabay duvara arpanlar sizlersiniz; sonra da bu araba dklyor diyen de sizlersiniz. Kimse darlmasn, kimse kzmasn. imdi biz konuacaz; biz ikyet edeceiz. Ama Vural Savaa deil, siz davann gerek tayclarna,
gerek emekilerine ikyet edeceiz.
Davamz: Halkn beklentilerine uygun politikalar diyorsunuz. Nedir o politika? Niin retmediniz? Halkn beklentilerine
uygun politika, Apo istismar m, ehit kan zerine politika m?
Taktik karlar diyorsunuz. Peki siz hangi stratejiyi rettiniz?
Yaptnzn tamam taktik kar, hatta frsatlk deil mi? Ne idi,
bir taraftan affa ret oyu verdik demeler, sonra da 240n peine
komalar. Mesut Ylmaz, Tansu iller dosyas diyorsunuz, peki
Aarn dosyasna, Susurlua niin ses karmadnz? Biz asla davamza ihanet etmeyiz, etmedik. izgimiz, yolumuz halkn talepleri ve tercihleridir, milletin hak-hukuk mcadelesidir. Bunun iin
asla iktidara, asla nimetlere endekslenmeyiz; asimilasyona, sa
118

RECEP TAYYP ERDOAN
sapmaya, drt eilime frsat vermeyiz. Yolumuz bellidir ve birdir;

bu yolda yrmek elbette meakkatlidir... Bu meakkate katlananlar gelecek, dklenler de dklp gidecek; tarih bunun rnekleriyle doludur.
Hitlerden Arta Kalan
Genel olarak siyasal slamcln, zel olarak da Milli Gr hareketinin nemli vurgularndan biri Yahudilik konusu olmutur.
Her ne kadar kendilerinin anti-semit (Yahudi aleyhtar) deil de
anti-siyonist olduklarn ileri srseler de slamclarn byk ounluu, dnyada olup biten ktlkleri, Yahudilerle Masonlarn
ortak komplosu olarak deerlendirmilerdir. Erbakan ve arkadalar, kendilerinin, II. Abdlhamitin siyonizm planna kar gelitirdii metodoloji ve reflekse sahip ktklarn ileri srdler. Doal olarak Erbakan babakan olunca Trkiye-srail ilikilerinin
nasl bir seyir izleyecei, iki lke arasndaki stratejik anlamalarn
geleceinin ne olaca merak uyandrd. RPden, srail ve Musevi
cemaatiyle ilk diyalou dnemin Devlet Bakan Abdullah Gl
kurdu. Gl, Orgeneral evik Birin de ABDde olduu bir srada,
1997 ylnn Ocak aynda, ADL adl (Anti-Defamation LeagueKaralamaya Kar Mcadele Birlii) Musevilerin dnya apnda
etkin bir kuruluunun yetkilileriyle grmt.
Adndan da anlalaca gibi, Yahudi aleyhtarlna kar mcadelenin merkezi rgtlenmesi olan ADL, tm dnyada Yahudilie ve Yahudilere kar yaplan hakaret ve karalama kampanyalarn tek tek tespit ediyor ve bunlar ilgili lkelerin ynetimlerine
ikyet ediyor. Daha nemlisi, sz konusu lkelerin yneticilerine
bask yapmalar iin ABD ve srail ynetimlerini, Yahudi i evrelerini veya Yahudi kkenlilerin denetimindeki medya organlarn
devreye sokuyor.
ADLnin en yakndan izledikleri arasnda dnyadaki slami
hareketler ve dolaysyla Trkiyedeki Milli Gr hareketi ile
Adnan Hoca (Oktar) grubu da yer alyor. Hem ekirdekten Milli

119
Gr olup, hem da alma stratejilerinde Adnan Hocann

devirdii manken kzlar da kullanm olan Tayyip Erdoan14 da
kukusuz ADLnin ilgi alannda. Bu balamda Trkiye ile de ilgililer ve bizdeki radikal slami evreleri yakndan izliyorlar. Merkezi ABDde olan ve Kongre ile Beyaz Saray zerindeki arl
ile tannan bu kurulu, ABD ziyareti srasnda Gl ile grme talebini Trk Bykeliliine iletmiti. Trk cumhurbakan ve
babakanlarn, ABD seyahatlerinde st dzey sorumlular ile mutlaka grtkleri bu Musevi kurulu, ayn zamanda Trkiyenin
ABD deki Rum ve Ermeni lobilerine kar en byk destekilerinden biriydi.
ADL yetkilileri Gl ile grmelerinde, RPye kar tavrlarn
yumuatabilecekleri sinyalleri verdiler. Buna karlk olarak RP
nin de Yahudilere bak asn deitirmesini talep ettiler. Grme srasnda masann zerinde bulunan bir gazete kupr iin rengini deitirdi. RPnin yayn organ durumunda olan Milli Gazetede Yahudilere kar ar hakaretler ieren bir yaz vard. Gl,
gazetedeki grlere katlmadn syledi.
Daha sonra Refahyol hkmeti ykld, Erbakan yasakl oldu
ve RP kapatld. Recai Kutan, FP lideri olarak ilk gezisini ABDye
yapt ve burada srpriz bir ekilde bir Yahudi kuruluunu ziyaret
etti. Bu rgt, Refahyol hkmetinin yklmasnda etkin rol oynad ileri srlen JINSAdan bakas deildi. FP kapatldktan
sonra yenilikiler yeni parti iin kollar svamken, kitabn ilerideki blmlerinde daha ayrntl bir ekilde ele alacamz gibi,
ADL Bakan Abraham Foxman, stanbulda Recep Tayyip Erdoan ile gizli bir grme yapt. Peki Erdoan, Yahudiler hakknda Milli Gr geleneinden farkl m dnyordu. Pek deil.
Daha 1997 ylndaki 2. Uluslararas Fetih Konferansnda yapt
konumada Erdoan yle diyecekti: Yahudiler artk mazlum
olmaktan km, zalim haline gelmilerdir. Hristiyanlarn bir
14. Bykehir Belediye Bakan seilir seilmez stanbul RP l Merkezinde
yapt basn toplantsnda Erdoann arkasnda Adnan Hocann yakkllar
tam sra dizilmiti. Kukusuz bu fotoraf da ADL arivlerinde vardr.
120

RECEP TAYYP ERDOAN
zamanlar kendilerine reva grd zulmleri Filistinlilere kar

uygulamaktadrlar. Bu vesileyle Yahudileri kendi tarihleriyle hesaplamaya aryorum.15
Yine Tayyip Erdoan bir baka vesileyle u szleri de etmiti:
Ben dmanmla bir iplikle bile bal olsam, o benden ne kadar
kayorsa ben de o kadar peinden koarm, o ba kopmasn diye.
Bir gn o ba bize lazm olur nk. Hepimiz birbirimize lazmz.16
Bu arada yenilikilerin ortaya attklar Nazi tartmas ne anlama geliyordu? Erbakana devleti diye eletiriler gelmi, 1994 ylnda stanbulda, RPli bir ile belediye bakan, Erbakann uaktan inmesini beklerken Tayyip, Hocann elini pyor musun?
sorusuna pyorum, cevabn alnca pme, kle olursun, demiti. Ama hibir zaman Erbakana ynelik Nazi sulanmas yaplmamt. Ne var ki yeni parti iin kollar svam olan yenilikiler
daha sonra bir gazetede ziyareti srasnda Erbakan hakknda u yorumu yapacaklard: Gemite bir lider parti adna karar veriyor,
syledii zm oluyor ve tartlmyor. Tam Nazi tipi anlay. Bunu biz de yaadk. Btn partilerde de bu tek adamllk var. Biz lider partisi yerine ortak akln ne kaca bir parti yaratacaz.17
kinci Dnya Sava dneminde Hitler ynetimindeki Nazi Almanyasnn, Yahudilere kar soykrmn btn dnya iliklerine
kadar yaad. Kukusuz burada vurgu anti-semit tavrlar ve sylemleriyle Erbakanayd. Yani Biz Erbakan gibi anti-semit olmayacaz, mesaj da verilmek istenmiti.
Kadn Eli Skmak ve Tvbe
slami kesimin youn olarak tartt konular vardr. Toplumun

dier kesimlerine benzememek iddiasyla kravat, koltuk takm,
15. Yeni Yzyl, 31 Mays 1997.
17. Abdulhah Karaku, Milliyet, 5 Temmuz 2001

121
pantolon, sakal, haremlik-selamlk gibi konular neredeyse bir tabu halindedir. rnein biroklarna gre dindar bir erkein bir kadnn elini skmas haramdr, nk bir tr zinadr. Necmettin
Erbakan, bu tartmalarn birouna girmedi. Kravat takt, takm
elbise giydi, sakal brakmad. Hatta bir dnem Kadnlar Birlii
Bakan Ayseli Gksoyun ziyaretine ilikin haber Milli Gazetede
yaymlandnda, partililer ayn soruyu sormutu: Acaba Erbakan Hoca kadnn elini skt m?
Erdoan da kadn eli skma konusunda radikal dnenlerdendi. Bir rportajda bu konuyla ilgili soruyu u ekilde cevaplandryordu: Toplumda bizim inancmza ters olan rfler olabilir. Bunlardan biri de tokalamak. Bir bayan elini uzatt zaman onu reddetmek onun ahsnda bir antipati meydana getiriyor ve bununla
da balar hemen kopuyor. Bunu dnerek adeta kendimi mecbur
hissediyorum. Olay kalbidir. Yarabbi affet diyorum.18
Herkesin kafasnda u soru var: Yenilikiler, ne kadar yeniliki? Tayyip Erdoan, bu soruya net cevap vermiyor. Zamanla herkes grecek, diyor. AK Parti kurulmadan hemen nce bir gezi
yapt Karadenizde ortaya kan ilk manzara, epey deitii ynndeydi. Erdoan, Meral Akeneri gezi boyunca yanndan hi
ayrmad. Onunla omuz omuza horon tepti. Kadnlarla, gen kzlarla tek tek pt. Onlara imzal fotoraf bile datt. Kurmaylarna, Kadnlar bizim iin ok nemli. Kale iten fethedilir, diyerek, erkek erkee siyaset yapmamalar tavsiyesinde bulundu.19
Muhit Deiiklii
Necmettin Erbakan, Erdoann her att adm yakndan izliyordu. Erbakann, kendisiyle Erdoann arasn bulmak iin slami
camiann nde gelen isimlerinden Emin Sara Hocann nderliinde organize edilen bir grmede unlar syledii dilden do18. Nuriye Akman, Sabah, 26 Aralk 1993.
19. Star, 24 Temmuz 2001.
122

RECEP TAYYP ERDOAN
lat: Yeni muhitiniz hayrl olsun!

Bu sz Bizim muhitimizden ktnz, yeni muhitiniz oldu,
anlamndayd. Bir nevi aforoz gibi kabul edilebilirdi. Erbakan, Erdoann Erdemliler Hareketi diye yorumlad yeni partileme
modelinin merkez sada yer alacana ilikin aklamasn ise,
Hidiv Kasrnda Endonezya eski Devlet Bakan Habibiye verilen yemekten sonra kurmaylarna yle deerlendirmiti: Merkez sada yeni bir parti olacakm! Merkez sa al da bana al!
FP kapatldktan sonra blnme ihtimaline kar Blent Arn
liderliinde birlik ve beraberlik iinde yeni bir partiyle yola devam edilmesi nerisi geliti. Baz gelenekiler Erbakan, evresini kendi elemanlarmzla kuatrz, partinin denetimi elimizde
olur diye ikna etmeye alrken, kimi yenilikiler de Erdoana,
Yasanz kalknca bayra size devreder diye telkinde bulundular. FPnin sudan gerekelerle kapatldn dnen tabana da,
ilk gnlerde hareketin paralanmamas iin her iki kanadn mutabk kalaca bir ismin liderlii cazip geldi.
Bu teklif Erbakana da gtrlecekti. FPnin ilk kurucu genel
bakanln yapan smail Alptekinin bakanlnda bir heyet
oluturuldu. Erbakandan randevu bekleniyordu. Erbakann kapsn nce MSAD heyeti ald. Dernek bakan Ali Bayramolu
ve yanndaki iadamlar Erbakann nabzn yoklamak istiyorlard. konuyu gndeme getirdiler: Ekonomik kriz, Ali Mfit Grtuna ve Blent Arn...
Ekonomik kriz iin perev ksmyd. Erbakan uzun uzadya
dinlediler. Bayramolu, Hocann yeni kuraca partinin genel
bakan adaylar arasnda ismi geen Ali Mfit Grtuna iin dert
yanyordu: Hocam, bize bal iadamlar ok zor durumda. Ali
Mfit Grtuna MSADllara hibir ihale vermiyor. Bu konuda
yardmnz istiyoruz.
Erbakan ikyeti pek sevmezdi. Sakince dinledi. Yenilikilerin
para musluklarn kesme operasyonunun baarl olduunu kavrad. Bayramolu sonra konuyu Arna getirdi: Hocam, sayn
Arnn genel bakanlnda bir parti kurulursa, bu partiden ayrl-

123
ma olmaz. Biz MSAD olarak bunu destekliyoruz. Tayyip Beyin

de yeni parti kurma almalar bu suretle gereklemez.
Erbakan sadece dinledi. Erdoan nifak olarak deerlendirdikten sonra heyeti uurlad. Bu kez Hocann kapsn Alptekin alacakt. Alptekin sze Erbakana uygun bir slupla girdi:
Hocam, 30 yldr yannzdaym. 30 yldr bu dergha eri odun
tamadm. Bu davann sahibi sizsiniz. Ama ortada bir realite var.
Taban da, milletvekilleri de, belediye bakanlar da yeni kurulacak partinin banda sayn Arn grmek istiyorlar. Bu realiteyi
grmezlikten gelemeyiz.
Erbakan, konumasna FP kongresine deinerek balad.
Kongre ncesi Abdullah Gl ve arkadalarnn kendisine gelerek
Hocam, bu hayr yardr. Bizim partiden ayrlmak ve partiyi
blmek gibi bir mcadelemiz yok. Olmayacak da, demi olduklarn hatrlatt ve devam etti: Ama ne oldu? Kulis yaptlar. Kulisin sonucu blnmedir.
Erbakan, Arnn da yeni kurulacak partinin kurucular kuruluna girmesini, bu kurulun yapaca toplantda genel bakanla
aday olmasn syledi. Kimin genel bakan olaca burada yaplacak oylamayla belli olacakt. Yenilikiler, bir taraftan atamaya,
tek adam kararna kar olduklarn sylyor, dier taraftan da Erbakandan icazet bekliyorlard.
Gndeme getirilen bu neri yrtlmekte olan almalar da
kilitledi. Ama Erdoan parti kurma srarn srdryordu. Erbakan da bo oturmuyordu. Milletvekillerinin evlerine zel ulak
gndererek yeni parti iin kurulu beyannamesini imzalatyordu.
Bu bir anlamda biat yenilemeydi. Erdoan bu konuyu gndeme
getirerek Erbakana ynelik yine sert aklamalarna devam etti:
Artk ahs merkezli, ben merkezli siyaset dnemi bitmitir.
Lider hegemonyas istemiyoruz. Neresi yeniliki diye soruyorlar.
te yenilik. Kimseye biat etmeyeceiz, tapnmayacaz. Bir kadro ynetecek partiyi. Liderin glgesi dmeyecek. Seimle gelen
seimle gidecek. Biz orkestra efi aryoruz. Ama kemana ud diyen
deil, btn enstrmanlar bilen biri olacak. lkeler ne kacak.
124

RECEP TAYYP ERDOAN
cazeti halktan alacaz, hesab halka vereceiz. Hocaya biat dnemi bitti. Katlmc, oulcu bir demokrasi anlayn hayata geireceiz. Hogr, bar, sevgi, kardelik duygular esas olacak.20
Erdoan partisinin omurgasn muhafazakr kitlenin oluturacann da bilincindeydi. Danmanlarna yaptrd kamuoyu
yoklamasnda muhafazakr kesimin kendi hareketine tereddtl
baktnn ortaya kmasyla telalanmt. Bunun iin, barts,
mam Hatipler gibi muhafazakr kesimin nem verdii konular
hakknda kullanlacak ifadelere dikkat edilmesini istedi. Abant
toplantsnda syledii Barts bizim iin nemli deil, sznn telafi edilmesi gerekiyordu. yle de yapt:
Barts bir sembol ya da simge deil, insanlar inancndan
tr bunu takyorlarsa ne var? Barts bu lkenin gerei deil mi? Laikliin tarifinde inanlara saygdan sz edilmiyor mu,
bartsn bir dayatma haline getirmeyelim. Barts niye
Trkiyenin olmazsa olmaz meselesi olsun, bu ada hl bartsyle, parann rengiyle uramayalm, bu yzden eitim yapamayan genlerimiz var.21
Arn, 9 Temmuz 2001 gn tartmalara son noktay koyarak,
yenilikilerin safnda yer alacan ilan etti. nk Milli Gr
hareketi iinde yollar artk bir daha birlemeyecek bir ekilde ayrlmt. Bu arada yenilikilerin ilk transferi de gerekleiyordu:
Meral Akener... 28 ubatn ileri Bakan Akener, DYPden istifa edip yenilikilere katld. Sistemle kavga etmeyeceini, iyi
geineceini deklare eden Erdoann bu transferi epey ilgin karland. Akenerin ksa sre iinde yenilikilerle yolunu ayrmas
ise, Tayyip Erdoan ve arkadalarnn kendilerine izdikleri yeni
yolda ilk ciddi darbe olarak kaytlara geti.
20. Derya Sazak, Milliyet, 6 Temmuz 2001.
21. A.g.y..

NE ZAMAN, NE HAKKINDA, NE DED?
deiik zamanlarda, deiik gndem

konularyla ilgili konumalar ve yorumlar dikkat ekmitir. Bunlar satr balaryla bir araya getirdik.
RECEP TAYYP ERDOANIN
lkeler
Biz bu memleketin delisiyiz. (24 Nisan 1998, MSAD 7. Genel Kurulu)

Ak reddetmiyorum ama maalesef k olamadm. (20 Ekim
1996, Hrriyet, Glden Aydn rportaj)
Rabbimin kader plan ierisinde bana takdir ettii rol neyse,
ben bugne kadar bu rol oynadm. (20 Ekim 1996, Hrriyet,
Glden Aydn rportaj)
Ben kimliimi, kiiliimi, inandm dncelerimi yaayacak ve syleyeceim. (11 Aralk 1997, Milli Gazete, aleyhindeki
yaymlar zerine)
Ben yaptm yok bizde, biz yaptk var. (eyda Akkol, Siyah
Beyaz Syleiler, Vadi Yaynlar, 1998, Ankara, s. 31)
Kendimle babaa kalma frsat bulduum zaman, ilk dndm udur. Acaba asli yrngemden sapyor muyum? Onun muhasebesi iindeyim. Zaman zaman acaba u konudan saptm m?
dediim bir konuyu muhakkak ertesi gn deerlendirmeye alyorum. (6 Ekim 1996, Yeni afak, Mustafa Karaaliolu rportaj)
iir deil araba plakas okusam yine ceza verecek bir eyler
bulurlard. (9 Ekim 1998, Milliyet, Arife Avcu rportaj)
126

RECEP TAYYP ERDOAN
imdi siz imam denilince camide namaz kldran insan zannediyorsunuz. slami terminolojide imam idari yetkinin elinde olduu insandr. nk imam, nderdir, rehberdir. imdi burada biz
bir nderiz, idareciyiz. (8 Ocak 1995, Hrriyet, Nee Dzel rportaj)
Belediye adna her ey merudur. (29 Aralk 1994, Sabah,
Kahraman Sadkolu ile girdii iddia zerine)
Tm skntlar atm, zorluklar yendim ama et iinde zayf
kaldm. Artk srar etmek gereksiz. (2 Nisan 1997, Milliyet, SMER
et marketlerin kapatlmas nedeniyle)
Demokrasi getirmi Tayyip Erdoan buraya koymu. Msaade edin. Tayyip Erdoan bir ceset olarak gelmemi. Bir sistemle bir fikirle gelmi. (14 Temmuz 1996, Milliyet, Nilgn Cerraholu rportaj)
Karardan sonra bir rahip bana dua kitab gnderdi. Benim
iin dua ediyorlar. (9 Ekim 1998, Milliyet, Arife Avcu rportaj)
Benim en nemli eksikliklerimden bir tanesi u anda dil. Bunun dnda daha detay diyebileceimiz konularda phesiz ki eksikliimiz vardr. Mesela fkhi konularda daha derin bilgi sahibi olmak isterdim. (6 Ekim 1996, Yeni afak, Mustafa Karaaliolu rportaj)
Tarih boyunca kimler cezaevine girmedi ki. Girmemiz gerekirse gireriz. ( 4 Ekim 1998, Milliyet)
Ben bir defa hibir zaman yaamn ucunda olmadm, kavgasn vermedim. Ta genlik kollarndan bugne kadar hibir zaman
ifrat ve tefriti kabul eden biri deilim. Ben hep orta yolu tercih
eden birisi oldum. (10 Temmuz 1998, Hrriyet)
Refah Partisi
RP iktidarda deil, hkmette. Tek bamza geldiimizde iktidarda olacaz. (14 Temmuz 1996, Milliyet, Nilgn Cerraholu
rportaj)
RP din deildir. Eittir slam deildir. Ama referansm slam

127
dr. Referansmza ters hibir ey yapmak ve yaamak istemiyoruz. (14 Temmuz 1996, Milliyet, Nilgn Cerraholu rportaj)
Her eyden nce RP bir din, RP eittir slam demek deildir.
Trkiyede RPnin yneticileri olarak biz slam ncelikli bir yaam tarzn benimsemi insanlarz.Trkiyenin bugn yzde 99u
slam benim yaama biimimdir diyor. (13 ubat 1994, Cumhuriyet)
Benim referansm slamdr. Referansmz slamla elimedii srece RPde zihniyet deiiklii olabilir. Ben her trden zihniyet deiikliine varm. Mesele asra uygun insan yetitirebilmek
ve insanlar bir arada tutabilmektir. (9 Ekim 1997, Yeni Yzyl)
ktidar olmaya azmetmi bir partinin ahin olmas gerekir.
Srnenlerin ahin olmas mmkn deil. (21 Haziran 1998, Sabah, Nuriye Akman rportaj)
Ben hakl ve gl olmaktan yanaym. Radikal bir partinin
Trkiyede gl olarak iktidara gelmesi mmkn deil. Biz altm be milyona hitap edebilecek bir partiyi vaad ediyoruz. Radikal bir parti marjinal olarak kalr. (21 Haziran 1998 Sabah, Nuriye
Akman rportaj)
Ben Hocamzn yanllarnn arkasndan koturan biri deilim. zellikle herhangi bir yanln arayp eletirme gayreti iinde de olmadm. Benim bugne kadar yapm olduum tespitler
var. Bu tespitlere ynelik eletirilerim vardr. Ve hocamn bize
vermi olduu terbiye konuulmutur aramzda. Hocamla ben,
merkez karar ve yrtme kurulunda da beraber olduk ve biz kendisine kar kanaatlerimizi her zaman dile getiriyoruz. (28 Kasm
1996, Tempo, Fsun Saka rportaj)
Toplum
Alacaklar, alacaklar. Altklar zaman da Doruyu imdi bulduk diyecekler. Hi merak etmeyin. Bizi nasl baz eylere
altrdlarsa... (8 Ocak 1995, Hrriyet, Nee Dzel rportaj)
Grntmn farkl olmas lazm. Mcadele annda grnt-
128

RECEP TAYYP ERDOAN
y azametli hale getirmek iin ipek tavsiye olunur. Peygamberimizin uygulamalar var. Harp halinde ipek tavsiye olunur. (26
Aralk 1993, Sabah, Nuriye Akman rportaj)
stanbul bu noktada Medinenin karl olmuyor. Bu bir yerel seimdir. slam Medinede devlet olmutur. Siz stanbulda
devlet olmuyorsunuz, devletin iinde bir dilimsiniz. Bu sosyolojik
etki nedeniyle byle dnlebilir belki ama pratik neticeleri bakmndan byle dnlmesi mmkn deil. stanbul sadece adil
dzen iktidarna yol aan bir adm olacak. (26 Aralk 1993, Sabah,
Nuriye Akman rportaj)
Anayasa
Bu demokrasiyi biz yazmadk Trkiyede. Bize kar olduklarn syleyenler yazd. O Anayasay da biz hazrlamadk syleyeyim size. Bu Anayasay, bu yasalar RP dndaki partiler hazrlad. Onlarn hazrlad yasalara ramen geldik. Demek ki halk
deiimi istiyor. (14 Temmuz 1996, Milliyet, Nilgn Cerraholu
rportaj)
Kendi yaptklar Anayasaya sahip kmyorlar. Demek ki
ayk kafayla deil, sarho kafayla hazrlamlar. Drt senede delik
deik olmasnn nedeni de bu (12 Mays 1994, Hrriyet, Bilkent
rencileri ile sohbet)
Laiklik
Laiklik dncesi Atatrke ait deildir. Anayasaya Atatrk

hasta yatanda yatarken 1937 ylnda smet nn tarafndan sokulmutur. Aratrn aldatlmayn. (13 Mays 1994, Milliyet, Boazii niversitesi rencileriyle sohbet)
Ben diyorum ki insanlar laik olmaz. Nitekim Anayasamzda
TC vatandalar laiktir deniyor, TC Devleti laiktir diyor. Bizim
yaklammz bu. Laiklik din midir, deil midir? Deil, o zaman
Mslmanln karsna laiklii oturtamazsnz. (10 Temmuz
1998, Hrriyet)

129
Demokrasi
Demokrasi ama, deil aratr. (14 Temmuz 1996, Milliyet,

Nilgn Cerraholu rportaj)
Drste ortaya kp milletin kararndan korkuyoruz diyemiyorlar. Seim sandklarn kendi tabutlar gibi gryorlar. lkede ynetimi elinde tutanlarn arkasnda karanlk perde var. Bu perdenin arkasndaki gce mafya, ete ve derin devlet diyenler var.
Bu perdenin yrtlmas lazm. (26 Ekim 1998, Radikal)
Rejim
Trkiye Cumhuriyeti dediimiz zaman Trkiye Mslmanlar demektir. Biz TC ynetimine talebiz. Ayr bir isme gerek yok.
(14 Temmuz 1996, Milliyet, Nilgn Cerraholu rportaj)
Cumhuriyet sadece bizimdir deme kstahln gsterenlere
hadi canm sen de diyorum. (26 Ekim 1998, Radikal)
Bizim getirmek istediimiz sistem Allahn hkmlerine aykr olamaz. Bizim referansmz slamdr. Bizim getireceimiz
sistem bir defa bu referansa ters dmeyecek. (23 Eyll 1996, Yeni Yzyl, Nee Dzel rportaj)
slami siyasallatrdnz diyenler, laisizmin siyasallatrmasna, hukukun siyasallamasna neden kar kmyorlar. Ben diyorum ki bu da geer. Endieniz olmasn. Gbreleme yapyorlar. (24
Nisan 1998, MSAD 7. Genel Kurulu)
Merkez Sa
Ne sadayz ne solda.. Hak yoldayz hak yolda. Biz merkez

saa yerlemeyiz. Biz merkez sa hak yola yerletiririz. Biz merkez saa irtifa kazandracaz. (6 Ekim 1996, Yeni afak, Mustafa
Karaaliolu rportaj)
130

RECEP TAYYP ERDOAN
Bale
Bir balerinin neler yapt, neler ortaya koyduu ve nereye

hitap ettii ortada. Bunu farkl yorum olarak da kabul edebilirsiniz. Yani bu benim kendi kanaatimdir. Dolaysyla ok ak ve net
olarak sylyorum. Ben insann bu noktada duyarlln belden
aaya indirmeyecek her eyde varm. Ama indirecek olann karsndaym. nk u anda kltr emperyalizminin en nemli dallarndan bir tanesi, insan belden aasyla megul etmek. (Temmuz 1994, Cansu Akbel ile ATV Haberleri)
Nikh
Trkiyenin nfusunun yzde 99u Mslman bir lke olmasna karn iki kez nikh kylmas anlamszdr. Resmi nikh kydran vatandan ii bitmiyor. Bir de dini nikh kydrmak iin urayor. Bu eksiklik mftnn nikh kydrmas ile giderilebilir.
Diyanet ve merkezi ynetim bir araya gelerek nikh kyma ilemini mftlere verebilir. Bylece yasal ve dini nikh iki kez yerine
bir defada kylabilir. (4 Kasm 1994, Milliyet, ili Nikh Salonunun al treni)
Repo
u anda repo fazla kazandrmyor. Yeniden iyi kazandrmaya

balarsa neden yapmayalm. Neden olmasn? (6.11.1994, Hrriyet)
Faiz
Faiz... u anda bunu tehir ediyoruz. Ama kaldrmaktan vazgemi deiliz. Faiz de vermi deiliz. Yine ayn dnyoruz ama
u anda buzdolabna koyuyoruz. (6 Ekim 1996, Yeni afak, Mustafa Karaaliolu rportaj)
RP faiz geliriyle hareket eden bir parti deil. Yasalar paran
bankaya koyacaksn, dernekler u kadardan fazla paray kasasnda tutamaz diyor. Ben iktidarda olduumda bu ii rant olarak g-

131
ryorsam, o zaman bana sorabilirsiniz. u anda Trkiyede ancak

kendi sesini duyurmaya alan bir grup durumundaym. u anda
ben mahkm olduum iin bunu yapyorum. (13.1.1994, Cumhuriyet)
Kaak Yaplar
Kaak binada kirac olarak oturuyorum. Yahu deli misin?

Belediye Bakan kaak binada kirac olarak oturur mu? Oturur.
Niye oturuyorum biliyor musunuz? nk bu dzenin kendisi kaak da onun iin! (29.11.1994, RP Maltepe Genlik Komisyonu
leni)
Daha fazla ileri gidersem ldrleceimi sylyorlar. Tayin
edilmi mrmz kimse kstlayamaz. Yce Allahtan baka kimse ldremez. (8 Kasm 1994, Sabah, Kaak yaplarn yklmasna
ynelik soruya verdii cevap)
eriat
Trkiyede yaayanlarn yzde 99u Elhamdlillah Mslman olduunu sylyor. O zaman yzde 99un Elhamdlillah
eriatym demesi de lazm. Ben elhamdlillah eriatym. eriat slam demektir. Allahn kurallar demektir. (21 Kasm 1994,
Milliyet, Bakanlnn yedinci aynda yapt basn toplants)
Ben bir zamanlar Elhamdlillah eriatym diye bir ifade
kullandm. Benim bu ifademi saptrdlar. Dnyada hangi kavram
kullanrsan bir hukuk kavram olarak dnyada eriat olmayan
lke var m? Hatta baz eyleri okurken srail eriat diyoruz. eriat bir hukuk terminolojisidir. (10 Temmuz 1988, Hrriyet)
Taksime Cami
Bu can bu tende kaldka bu be yllk dnem iinde Allahn

izniyle andrmadk kap brakmayacak ve Taksim Camiini Bismillah yaptracam. Taksim Meydan bir semboldr. Ama bizim
132

RECEP TAYYP ERDOAN
kimliimiz yok. Yzde 99u Mslman olan bir lkede siyasi nedenle camiye izin verilmediinde halk neden ayaklanmyor? (21
Kasm 1994, Milliyet, Bakanlnn yedinci aynda yapt basn
toplants)
Alkol
kiyi yasakladm, nk ben bu toplumun doktoru olduuma

inanyorum. nk bize ehremini demiler. Yani bu ehirde yaayanlarn salklarn tehdit edecek ne varsa onun karsna dikilen kii ol demiler. kiye msaade edemem, nk Anayasann
58. maddesi genlii alkoll ikilerden koru demi. (21 Kasm
1994, Milliyet, Bakanlnn yedinci aynda yapt basn toplants)
Milli Piyango
Hayatm hibir zaman ansa brakmadm. Piyango biletini

umut smrs ve umut tacirlii olarak gryorum. nk yz
binlerce insann umut balayarak ald piyango, czi bir ksmn
gldrp, byk ksmn ise yeni bir umudun peinde koturuyor.
(29 Aralk 1994, Sabah)
Ylba
1 Ocak laiklerin ortaya koyduu bir ylba. Bize gre meru

bir elence tarz deil bu. (8 Ocak 1995, Hrriyet, Nee Dzel rportaj)
Doum Kontrol
imdilik drt ocuum var. Rabbimden ne kadar gelirse o kadarna eyvallah ederim. (3 Mays 1995, Milliyet, Marmara niversitesi rencileriyle sohbet)
Milletimizin yarnn dnerek doum kontrolne karym.
Trk milletinin saysal aznla mahkm edilmesi olarak gryo-

133
rum bu ii. nk bu millet ksrlarsa yarn Trk milleti dinamik

nfusunu kaybedecek, bugn Almanyann geldii noktaya gelecek.Ynetimlerin aczini bu milletin oalmasnn nne bir engel
olarak koymamalyz. (10 Temmuz 1998, Hrriyet)
stanbul
Ben gerekten stanbula m. stanbulun delisiyim. nk ben stanbulda dodum bydm. Ufku burada yakaladm.
Bu ehrin bende hakk var. Bu ehirlilerin benden bekledii var ve
kendime bir topya kurmuum. Benim dnyamd ve bu dnyam
adm adm gerekletirmek gerekiyordu. Her zaman sylediim
gibi sevgililer sevgilisi peygamberimizin methetmi olduu, vgsne mazhar olan stanbul gibi bir kente hizmet etmek ibadettir.
Bu ibadeti ben ancak ne kadar fazla hizmet edebilirsem o kadar
fazla yerine getirmi olacam. Kald ki baki kalan bu kubbede
ho bir seda imi meer, stanbulun kubbesinde ho bir sada brakmak inanyorum ki bizi asrlara tar. (eyda Akkol, Siyah
Beyaz Syleiler, Vadi Yaynlar, 1998, Ankara, s. 29-30)
Karde ehir
Mekke ve stanbulun karde olmas gelecee ynelik en ciddi manevi admdr (9 Mays 1995, Meydan, Hac dn)
stanbul Surlar
Surlar bizimdir. Bu surlar tarihi bir vakaya ahadet ediyor ve

korumakla ykmlyz. (8.1.1995, Hrriyet, Nee Dzel rportaj)
Medya
Bunlar krmz grnce saldran boa gibi. Ama bunlarn saldrs da matadoruna gre deiiyor (1 Austos 1994, Milliyet)
Yalan haber retmeye kendileri iin zgrlk grenler bakanlarnn zgrlk alanlarna hkmeder, oray da tasarruf altna
134

RECEP TAYYP ERDOAN
almaya alrlarsa buna adalet denir mi? Ama bu benim aleyhime

olmad lehime oldu. Ben belki seimi kazanamayacaktm. Saolsunlar onlarn sayasinde belediye bakan oldum. (eyda Akkol,
Siyah Beyaz Syleiler, Vadi Yaynlar, 1998, Ankara, s. 40)
Ykselen rantmz var, ahslarn deil belediyenin rant. Bu
kime dnyor? Size dnyor. Hl utanmadan, baz ke ba ekyalar yazyor, iziyor. Be alak bunu ispat edemediin srece
ben nasl oluyor da sulu oluyorum? Sen nasl erkeklie ulaacaksn? (29 Kasm 1994, RP Maltepe Genlik Komisyonu leni)
Hakkmdaki yazlar tamtam lklar. (20.2.1994, Milliyet)
Onlara gidiyorduk. Neden bizi yazmyorsunuz, biz acayip
garip bir mahlk muyuz? diyorduk. Sonunda yazdlar. Ancak yalan yazdlar. Korkunun ecele faydas yok. Eceli gelen kpek diye
bir laf vardr. Onlar da Refah duvarna iediler. (21 ubat 1994,
Hrriyet, Rizeli i adamlaryla yemekli toplant)
Sultanbeylide evim olduunu ispat etsinler istifa edeyim. (19
ubat 1994, Sabah)
Adresini bulamadk. Verseler de grsem villalarm. Ne abuk ke dnmz de haberim yok! (21 ubat 1994, Hrriyet,
Rizeli iadamlaryla yemekli toplant)
Greve ilk geldiimiz gnlerde bizimle uratlar. Benden
nceki bir belediye bakan Bunlar byledir, doyurmak gerekir,
ben bunlar hi doyuramadm demiti. Benimse doyurmaya hi
niyetim yok! (23 Nisan 1995, Milliyet, Amerikan Dernekleri Federasyonu heyetini kabulde)
Medya ile omuz omuza vererek stanbullularn sorunlarnn
zleceine inanyorum. Bar, sevgiyi beraber getirmeye mecburuz. Farkl dncelerden olabiliriz. Ama aslolan stanbula yaplan yatrmdr. Medya, barn sevginin ve kardeliin en byk
teminatdr. (22 ubat 1995, Yeni Yzyl, Medya yemei)

135
Atatrklk
Atatrk olmadmz her zaman sylyoruz, ama Atatrkn ilkelerini benimsiyoruz. Bizde kiiye tabi olma sz konusu deildir. Mesela Mslmanlar, Muhammeti olmamtr. Muhammedi olmulardr. Peygamberimizin getirdii ilkelere tabi olmutur ama hibir zaman Ben Muhammetiyim dememitir.
Biz peygamberimizin de Atatrkn de ilkelerini eklen deil esasen benimsiyoruz. (17 Ekim 1996, Sabah, Erbakann FP Kongresinde Atatrk ve laiklik zerine szleri hakknda)
stiklal Mar
stiklal Marnn 10 ktas bir mekteptir. stiklal Mar hakka

kul olana mesaj veriyor. Kula kul olana mesaj vermiyor. O atmosferde bu milletin ne kadar gl olduunu ifade etmitir. te bu
mektepte yetiirseniz dierleri gibi vagon olmaz, lokomotif olursunuz. Bu millete lokomotiflik yakr. Biz 100 metre, bin metre
deil maraton kouyoruz. Trk Milleti layk olduu yere gelene
kadar koacaz. (3 Mart 1997, Milliyet)
mam-Hatipler
Benim drt ocuum var, hepsi de mam Hatipte okuyor. Bir

o kadar ocuum olsa, yine mam Hatipte okuturum. Nedir bu
mam Hatiplilerin ektii? Deneme snav yaplyor. mam Hatipliler alnmyor. Bu hangi demokrasi anlayna syor? Bugn demokrat geinenler, nceki yllarda idam sehpas hazrlayanlardr.
Bunlar da nesli tkenen kelaynak kular gibi tkeneceklerdir. (24
Mart 1997, Hrriyet)
mam Hatipler Trkiyenin geleceini ekillendirecek! mam
Hatipler gassal yetitirme niyetiyle kurulmutur. l ykaycl
oradan gelir. O niyetle kuruldu. Ama bakn imdi hangi hedefe doru gidiyor? Hedef inallah bu lkenin zerindeki tm kirli bulutlar
kaldrmak. Biz buna ynelik bir almann gnl erleri olarak ye-
136

RECEP TAYYP ERDOAN
titik, yetimeye de devam edeceiz (12 Ekim 1994, Milliyet, mezun olduu stanbul mam Hatip Lisesini ziyareti srasnda)
Trkiyeli Mslman
Ben Trkiyeli bir mslmanm. Mslmanlar u anda nemli bir karar aamasnda bulunmaktadrlar. slam havzas, bu kararn arifesindedir. nanyorum ki o haysiyetli kararn 21. asra girerken verecektir ve dnyada aranan, istenen gerek bar, ancak
slam havzasnn bu karar veriiyle gerekleecektir. (9 Ocak
1995, Tercman, Hollanda slam Federasyonu konumas)
Necmettin Erbakan
Biz askeriyede okurken muharebede susturma teknikleri diye

bir ey okutulurdu. imdi Sayn Babakann da yapt o. Kbrs
Harektnda bu susturma tekniimiz ok baarl oldu. (6 Ekim
1996, Yeni afak, Mustafa Karaaliolu rportaj)
Yani byle bir farz m var? Ben her Ankaraya gidiimde illa
Hocama urayp elini peceim diye bir kaide mi var? Bir yllk
Babakanl dneminde ben Babakanlk makamna gitmemiim.
(21 Haziran 1998, Sabah, Nuriye Akman rportaj)
Sleyman Demirel
Ahmet, Hseyin, Sleyman! Hepimiz insanz. Bir atasz

var: Aaca yaslanma rr, insana yaslanma lr. Allaha yaslanrsan ayakta kalrsn. Hibir RPli Erbakanc deildir. Dier
partilere bakn. Demirelci, Eceviti, Mesutu, Trkei... Mesut
yarn lrse, Sleyman, Ecevit lrse sen onunla m leceksin?
nsan ne ekti ise kulluktan ekti. Benim kylm, benim memurum dediler, biz de kuzu kuzu oyumuzu verdik. Sonu ortada.
Artk putlar yklsn. Yoksa klelie mecbursunuz. (17 Kasm
1994, Isparta seimleri nedeniyle)

137
Mesut Ylmaz
t rr kervan yrr. Sen kimsin ki RP akllansn diyorsun.

Sen kendine bak. Sen aya ayarl bir mekanizmasn. (28 Haziran
1997, Milliyet, ANAP Lideri Ylmaza cevap)
iller
Bu zavall kadncaz ne yaptn bilmiyor. Azndan kan

kula duymuyor. Refah Partimize istismarc diyor. Lgata baktm istismarn karl olarak yle yazyor: Yapmadn yaamadn, onu yapp yaayanlarn yanna varnca yapyormu ve
yayormu grnts veren kii... Elhamdlillah biz sylediimizi yaptmz ve yaadmz hayatmzn her zerresine aksettiren insanlarz. Sayn iller ise Anadoluya gittiinde ban rtyor ve barts datyor. nk orada yle gider. Ama Floryada, Kadkyde, ilide yle yapmyor. Neden? nk Floryada, Kadkyde, ilide bu numaray yutmazlar da ondan. Elinde Kuran sallyor Ezan diyor, Bayrak diyor. Sorun bakalm ezandan ne anlyor? Sorun bakalm elinde sallad Kurann ihtiva ettii emirlerden ve yasaklardan haberdar m? te bu sebeple bu hanmcazn kendisi istismarcdr, ikiyzldr. Anadolu kylerinde
baka, Fenerbahede bambaka. Anadolu kylerinde bart datacaksn, ama o bartly okullara almayacaksn. Yutmaz bu
millet bu numaralar... kiyzl olarak tarif ettiimiz amma slami
terimle mnafklk olarak belirlenen sfatlar bu hanmn sembolleridir... (8 Aralk 1995, Milli Gazete, Balkesir ve ilelerinde)
Sayn Babakan iller benimle hi konumuyor. Hkmet,
Valilik araclyla baz kararlar alyor. Beni 1 milyon 50 bin insan
seti, Babakan 35 bin kii seti (12 ubat 1995, Cumhurbakan
Demirel ile grmesi)
Susurluk
RPnin Susurluk konusunda zayf kaldn kabul ederim ama,
138

RECEP TAYYP ERDOAN
zerine gitmediini kabul etmem. Zayf kalmasnn nedeni DYP

olabilir. (25 Kasm 1997, Radikal)
iir
iir sevdadr, iir aktr, iir bir heyecandr. (27 Haziran 2000,
Milliyet)
Giyim
klkta her zaman genel bakanm rnek aldm. Ben hazr

giyinmem. Konfeksiyon bana kesinlikle uymuyor. Devaml diktiririm. (13 ubat 1994, Cumhuriyet)
12 Eyll sonrasnda il bakan oldum. Kravatmdan dolay
bana olumsuz baktlar, eletirdiler. Sonra ne oldu? Beni eletirenleri gryorum imdi, kravat satyorlar dkknlarnda. (9 Ekim
1997, Yeni Yzyl)
te Ordu, te Komutan Slogan
Partinin orduya benzetilmesini ho bulmuyorum. (23 Eyll

1996, Yeni Yzyl, Nee Dzel rportaj)
Refahyol
Bir takvim ortaya koymu. Bir ksmn uygulayacam, bir

ksmn buzdolabna koyacam diyorsunuz. Yaplan i budur. (20
Ekim 1996, Hrriyet, Glden Aydn rportaj)
Milli Mcadele
Bugn Balkesir ehrimizde tarihi bir toplant yapmaktayz.

Tpk rahmetli Hasan Basri antay hocamzn Milli Mcadele
iin Karesi beyliinde topland gibi. Hasan Basri antay merhum ve arkadalar lkemizi dmanlarmza inetmemek iin
bu mbarek ehrimizde toplanmlard. te biz de tpk onlar gibi

139
burada toplandk ve Yeniden Milli Mcadele iin seim startmz buradan veriyoruz. Nasl ki, Havranl Seyyit avu anakkale savalarnda 250 okkalk mermiyi Ya Allah Bismillah diyerek kaldrm, topun namlusuna srm ve dman kruvazrn batrarak lkemizin kurtuluuna vesile olmusa, biz de 24 Aralk seimlerinde 25 gramlk evet mhrn Ya Allah ya bismillah
diyerek hilal baan zerine basacaz, Trkiyemiz kurtulacak,
insanlk kurtulacak ve tm dnya kurtulacaktr. Efeler diyar gzel Balkesirimizin Milli Mcadeleye katklarn unutmak mmkn m? O halde u anda yaptmz Yeniden Milli Mcadelemizde de Balkesirimiz en gl ekilde yerini alacaktr. Refah
Partimiz iktidara geldiinde, onun dmanlar dahil memnun olacak ve Refah Partimize dmanlk ettiklerinden dolay nadim olacaklardr. nk Refah Partimiz sadece Refahllara deil, Allahmzn tm kullarna hizmet iin gelmektedir. Biz yaradlan
severiz Yaratandan tr. Dierleri ise partizanlarn seviyorlar
yakalarndaki rozetlerinden dolay. (8 Aralk 1995, Milli Gazete,
Balkesir ve ilelerinde yapt konumalar)

BLENT ARIN RPORTAJI
HALEN AK PART TBMM Grup Bakan olan Manisa milletvekili

Blent Arn ile bu konuma, FPnin kapatlmas sonras, ama AK
Partinin kurulmas ncesinde yaplmtr.
Erdoan, Erbakandan efkat Grmedi!
Temelleri 1969 ylnda atlan, Necmettin Erbakan liderliindeki

Milli Gr hareketini tanmlayabilir misiniz?
niversite yllarmzda slami dnceye sahip, dindar genlerle

birlikteydik. Zaman zaman dernek almalar yapyor, zaman zaman panel ve konferanslarda konumaclar dinliyorduk. O zaman
bize nderlik yapan mtefekkirlerin banda merhum Necip Fazl
Ksakrek ve onun yetitirdii abilerimiz geliyordu. Hukuk Fakltesinde okurken onlarla bir arada hem kitap tahlilleriyle hem
de seminerlerle kendimizi yetimeye alyorduk. Amacmz mspet hareket etmekti. Sokak olaylarnn dndaydk. Fikren kendimizi yetitiriyorduk. Trkiyenin yarnlarnda gl olabilmek
iin her trl fikri renmek, bunlarn tartmasn yapmak ve
senteze ulamak istiyorduk.
1967 ylna gelince Sayn Erbakann Odalar Birliindeki mcadelesiyle karlatk. Bu mcadele bize Anadolu tccar ve esnafnn stanbul dkalna kar veya Mason ittifakna kar mcadelesi olarak takdim edildi. Sayn Erbakan ile birlikte olmay
bir grev bildik. Birka kongresine katldk. Odalar Birliinde

BLENT ARIN RPORTAJI
141
bakanl kazanmasna ramen makamndan zorla karlmak istenmesine kar odasnn nnde nbet tuttuk. Bizim gzmzde
bir kahramand. Etkileyici bir insand, gzel bir hitabeti vard, meselelere hakimdi. Erzurumda toplanan vergilerin nasl stanbulda birka rantya aktarldn anlatyordu. Trkiyenin niin
kalknamadn rnekleriyle veriyordu. Cihan Harbinden kan
Almanya ve Japonyann nasl kalkndn, hi harp grmeyen
Trkiyenin neden kalknamadn ok gzel anlatyordu. Biz
bunlarda hakllk pay gryorduk ve Trkiyenin ar sanayiini
kurup kalknabilmesi iin onun nderliinde bir giriim balamas gerektiini dnyorduk.
Hocamz Odalar Birliinden zorla ayrlmasndan sonra kendisini takip ettik. Ankarada bulunduu sre ierisinde Ykseli Kolejinde ders verdii gnlerde yannda olduk ve zel sohbetlerine
katlma imkn bulduk. Daha sonra Sayn Hocamz 1969 ylnda
bir siyasi mcadeleye balad. Konyadan bamsz adayln
koydu. Biz Ankaradan 300 niversite rencisi Konyann kylerini dolamak zere kendi aramzda gruplatk. Ben ve be niversiteli arkadam Ilgnn kylerini 15 gn sreyle dolatk. Hocamzn ahsiyetini ve Trkiye iin yapmak istediklerini anlattk.
Seim sonucu nemlidir. Sayn Erbakan milletvekiline yetecek
oyla Konyadan bamsz milletvekili oldu. Bu ayn zamanda bize
siyasi uur ve kimlik kazandrd. Hocamz seildikten sonra 1970
ylnda MNP (Milli Nizam Partisi) kuruldu. Biz yine onun seimi
iin alan niversiteli genler olarak genlik kollarnda grev
aldk. MNP bir yl iinde il ve ile tekilatlarn kurdu, kongrelerini yapt. Bir yl sonra byk kongresinde yaplan konumalar ve
zmir genlik kollarnn bastrd bir bror yznden parti Mays 1971de kapatld.
Daha sonra 1972 yl Ekim aynda MSP (Milli Selamet Partisi )
kuruldu. Biz onda grev aldk. 1973 seimlerinde baar kazanld. Hkmet orta oldu. Gerekten CHP-MSP Hkmetinde, Trkiyede devrim saylacak birtakm hizmetler balad. Bu hizmetlerin balamasnda MSPnin byk katks saland. Sonra bir geri-
142

RECEP TAYYP ERDOAN
lim yaratld. CHP ile hkmet olduumuz dnemde karlan af

kanununda, o zamanki tabirle komnistlerin affediliyor olmasn
Sayn Demirel de Sayn Trke de dillerine doladlar. Henz yeni
parlamentoya giren, ok fazla da tannmayan MSPnin zerinde
yaptklar yaygara ve dedikodular halk nezdinde etkili oldu. O zaman bize sylenen ithamlarn banda Onlar karpuz gibidir. Dlar yeil ama ileri krmzdr, Onlar solcular ile hkmet oldular, komnistleri i bana getirdiler, gibi szler geliyordu.
O zaman geer ake olan birtakm sulamalar maalesef 1977
seimlerinde etkisini gsterdi. Parti iinde bir ayrma oldu; 22
milletvekili ayrld. Seimlerde geleneksel olarak sa dncede
olan oylarn byk bir ksm MSPden ayrld. Oy miktar olarak
1973e gre bir eksilme olmad, ama milletvekili says 48den
24e dt. Daha sonra ihtilale geldik ve ihtilal btn partileri kapatt. MSP davas 1983e kadar devam etti. Biz de bir avukat olarak,
bata Hocamz olmak zere btn MSP yneticilerinden veklet aldk. Ankara skynetim mahkemelerinde davalarn takip ettik.
Ankaradaki birliktelik Anadoluya yansyordu. htilalle nne
geilmi olan bir hareketin mensuplar, ihtilalden sonra da bu izgide siyaset yapacaklarn adeta gsteriyorlard. Mahkemeler sonunda beraat sonuland. 1986 ylnda siyasi yasaklar kalkt. 1987
seimlerine katldk. 1987 ylnda baraj aamadk. Ciddi bir tekilatlanmayla, eitim yoluyla glenerek 1989 ylnda mahalli seimlerinde baar elde ettik, yzde 10 barajn atk. Arkas geldi.
1991 seimlerinde yzde 17ye yakn oy aldk. 1995te yzde 22
ile birinci parti olduk. Bu bir siyasi izgidir. 1969 ylnda baladn dnyorsak, 25 sene sonra birinci parti olma noktasna gelmitir.
Birinci parti olmanzla yeni bir dnemin baladn syleyebilir
miyiz?
Esas bizleri dndren, bir kbustan uyandran veya ayamzn

yere salam basmasna sebep olan veya kendi kendimizi sorgula-

BLENT ARIN RPORTAJI
143
mamza yol aacak olaylar 1995-1996dan sonra kurduumuz hkmet olmutur. Hkmet ncesinde krlma noktas u oldu: DYP
Lideri ve o dnemdeki bakanlar hakknda verdiimiz soruturma
nergelerine daha sonra mecburen DYP ile yaptmz koalisyon
dolaysyla sahip kmamak, ilk defa drst ve kararl olduumuz
yolundaki imajn yklmasna ve kendi iimizde byk bir buruklua yol at. Kendi iimizde sululuk psikolojisi bagsterdi. Bu
iin doru olmadn dnmeye baladk. Sonra nmz kesildi.
28 ubat sreci balad. Bu sreten nasl kacamz bilmiyorduk. Ufukta da byle bir k yolu grnmyordu. Brifingler ard
arkasna geliyordu, gazeteler hcuma gemiti. Silahl Kuvvetler
ile ilikilerimizin ok kt olduu ortaya kmt. Hkmet iinde
ilikilerimiz iyiye gitmiyordu. DYP ikili oynuyordu. Hkmet ierisinde baka, hkmet dnda RPyi dlayc bir tavr alyordu.
Biz bu hale nasl dtmz kendi aramzda dnmeye ve
tartmaya baladk. Hocam bu tartmalara izin vermedi. Ne Genel dare Kurulunda ne de Meclis Grubunda bu olaylarn tartlmasn ve bir sonuca ulatrlmasn istemedi. Hatta bir kriz merkezi kurarak ileriye dnk proje ve planlar yaplarak bundan nasl
kacamz sorguladmzda, bunlarn tartlmasna izin verilmeyen ve bunlarn geici bir sre olduundan bahseden bir tavrla karlatk. Kapatma davas srecinde, RPnin byk ihtimalle
kapatlacan belirttiimizde kapatlmayaca eklinde bir direnle karlatk. Kalpler baka trl dnyor, ama azdan
szler baka trl kyordu. Peki kapatlrsa tedbirimiz nedir?
diye sorduumuzda, bu konuda tartlmyordu. Bu konunun konuulmasna izin verilmiyordu.
Kapatma oldu. Fazilet Partisi kuruldu. FPde de RPdeki gibi
mi siyaset yaplacakt? Trkiyenin geldii noktada nasl bir siyaset gerekiyordu? Ynetim zerinde durmamz ve bunu messesletirmemiz gerektiine dikkat ektik. Sayn Kutan bizim gibi dnyordu. Yeni bir parti demekle yeni bir parti olunmuyordu.
Neyiniz yeni denildiinde ortaya bir ey konulmuyordu. RPnin
kt bir kopyas olarak FPde siyaset yapmak durumunda kaldk.
144

RECEP TAYYP ERDOAN
Skntl durumlar ortaya kt, iki genel merkez, iki genel bakan
ortaya kt. ki bal bir grnt... ster gerek, ister sanal herkesin gznde, dncesinde, belleinde ortaya kt. Bunun doru
olmadn syledik. FPnin kapatlabileceinden, bunun nne
gemek iin gerekten yeni bir vizyonla, yeni dnce, plan ve
projelerle partinin yenilenmesi gerektiini ifade ettik. yi niyetli
yaklamlarn faydas olmad ve sonunda FP hakknda da kapatma
davas ald. Maalesef eski grntler devam etti.
Bu yenilenmeyi neden gerekletiremediniz?
Bu yenilenme milletvekilleri arasnda ve illerde tartlmaya baland. Bu dnemde, 20. yzyl bitmi ve 21. yzyla girmitik. Byk bir deiim arzusu toplumda kendisini gsteriyordu. Salkl
bir yenilenmeye ihtiya vard. Bunu parti ierisinde ok kolay yapabilirdik. Geni kadrolarmz, ok akll, kabiliyetli, alkan insanlarmz vard. Kapasitemiz ok fazla ve geniti. Bunlar kullanabilirdik. Bunlarn kullanlmasna u veya bu ekilde imkn bulunamad. Bir ksm arkadalarmz Bu byle gitmiyor. Yeni yaplanmaya ihtiyacmz var. Bu partiye yeni bir dinamizm getirmenin tek yolu, kongrede aday olmak suretiyle partide bir sinerji
meydana getirmek dediler. Bu hizmet yarnn partiye faydas
olacan dndk. Kongreye bu amala gittik. Hibir zaman bir
blnmeyi, bir hizip olmay dnmedik. Kongrede aldmz sonu ortadadr. Bunun salkl bir ekilde deerlendirilmesi halinde yenilenmenin yaplabileceini syledik. Maalesef bunun gerekleme imkn olmad. Bunun sonucunda FPnin kapatlmas
halinde yeni bir partiye geilecekse, ynetimde ve siyaset anlaynda bir trl uyuamadmz kiilerle ve gerekletiremediimiz hedeflerde bir birliktelik olmayacak. Yeni bir partide bunu
gerekletirmek mmkn olabilir. Halkn gr bu yndedir, anketler de bunu gsteriyor. Yeni bir yaplanmann mmkn olduunu arkadalarmz ortaya koydu.

BLENT ARIN RPORTAJI
145
Bu hareket gerekten bir Erbakan hareketi midir? Yoksa bu anlaya gnl vermi insanlarn ortak beyan mdr?
Bu hareketin iki grnen taraf vardr: nce ahlak ve maneviyat

manevi kalknmann mutlaka salanm olmas. kincisi, zengin
ve byk bir Trkiye ar sanayi kurmu, adil gelir dalmn
salam bir lke. Erbakann iki yn de ok kuvvetliydi. Kendisine belki Japonya, Almanya modelini rnek alyordu. Potansiyelin Trkiyede mevcut olduunu, maksatl olarak kalknmann
nne geildiini ifade ediyordu ki bu byk bir gerektir. kincisi, sadece maddi kalknma olmaz. Batl devletlerin sadece maddeye nem vermesiyle, ahlaki buhran iinde olduunu biliyordu.
Trk milletinin maneviyata nem veren bir millet olmas sebebiyle, kltr, tarih ve inan uurunun ok iyi olmas, bunun iin de
manevi kalknmann olmas gerektiini sylyordu. Bana gre bu
hareketin ana temelleri Anadoluda bin yldan beri var. Zaman zaman kreltilmitir, zaman zaman st rtlmtr. Ancak kurulu
dzen, 1923te kurulan Cumhuriyet ideolojisi bu dncenin nne gemeyi ve bunu bir tehlike olarak grmeyi kabul ettii iin, bu
tehlikeyi bazen ceza kanunundaki maddelerle, bazen despotik uygulamalarla kreltmek, kltmek ihtiyac duymutur.
Erbakan bunu dile getiren ve srarl olarak takip eden, bu mealeyi yakan, bu hareketin gnllerde yer etmesini salayan gerek bir liderdir. Siyasi kimlii insanlara kazandran, 30 yl boyunca diiyle trnayla kyleri ve kasabalar defalarca dolaarak, on
bin kiiye syledii gerekleri on kiiye evkle anlatan bir insandr. DP dneminde de, AP dneminde de ferden bu dnceye sahip ok kii olmasna ramen bir lider yetimedii iin bu hareket
bylesine bymemi ve gelimemitir. Rahatlkla unu syleyebilirim: Sayn Erbakann olmad yerde bir baka kii bu hareketi ayn kararlkla bu izgiye getiremezdi.
Bu hareket sadan farkl bir hareket olarak ortaya kt. slami
sylem ar bast. O zamandan bu yana kurduunuz partiler bi-
146

RECEP TAYYP ERDOAN
rer slami parti olarak grld. Bu nedenle tehlike olarak algland...
Kendilerini sac diye nitelendiren partiler zaten vard. DPden

balayarak, onun devam olduunu syleyen AP ve dierleri sa
partilerdi. lk defa sol kelimesini telaffuz eden ise CHPde Ecevit
ve arkadalardr. CHP bir devleti parti olarak Atatrk dneminden ve nn geleneinden bu yana geliyordu. Sol, demokratik
sol, ortann solun szlerini dnyann geldii noktada solun bir cazibe merkezi olabileceini syleyen entelekteller ortaya attlar.
Sayn Erbakan ne sa, ne sol kavramlarn kabul etmedi. Bunlarn
suni olduunu, Trk milletinin ilerici-gerici, sac-solcu gibi tartmalarda yllarnn heba edildiini syledi. Bunun maksatl olarak ortaya karldn bunun neticesi lkenin geri kaldn, karde kavgasna dntn sylyordu. Biz ne sacyz ne solcuyuz, Milli Gryz diyordu. Milletin kendisiyiz, millet ne istiyorsa o olacak diyordu. Milletin inancna sayg yetmez, bunu Papa da gsterebilir, ama biz balyz diyordu. Milletin ruh kkne,
inancna, kltrne, milli manevi deerlerine, rf ve ananelerine
biz balyz diyordu. Gemite balydk, byk bir devlettik; bu
ballk zayflad kk bir devlet olduk.
Bu hareketin Trkiyede glenmesi zor oldu. nsanlar bunu
hemen kavrayamadlar. Zaten sa kalplarn iine hapsedilmi
olan kitleler, Ben sac deilim diyen partiye kar hemen cephe aldlar. Bunu bir sabun kp gibi, Trke ve Demirel de devaml olarak istismar etti. Demirelin 1974te balayan istismar,
tam 17 sene boyunca, 1991de kendisi nn ile hkmet kuruncaya kadar devam etti. Oysa Sayn Erbakan 1974te bir tabuyu ykarak CHP gibi bir partiyle koalisyon kurmaya cesaret etmitir. CHP
ye tarihi yanlg szn syletecek dzeyde baarl kadrolar olduunu gstermitir.
Bu kavramlar zamanla Trkiyede kalmad. imdi sol marjinal
bir noktada. Sacl, MHPnin ok kullanmas lazmken tamamen terk etti. Bence deerler nemlidir. Bu deerlerin paylal-

BLENT ARIN RPORTAJI
147
mas ve sahiplenilmesi gerekir. Bize Milli Gr izgisi bunu gsterdi. Ancak bu izgide kullanlan szlerin ve birtakm davranlarn, bizi srekli olarak bir siyasal slam ablonu altna koyduunu
da biliyorum. Bence bu ok yanl oldu.
Bu partiler slami birer parti miydi? Yoksa yneticileri dindar olduu iin mi byle bir imaj kyordu?
Btn panellerde bana bunu sorarlar... Ben RPnin de, MSPnin de

dinci parti olmadn, bir siyasi parti olduunu sylediimde arrlard. Maalesef urda unu yaptlar, urda bunu sylediler, u
mitingde u yapld dendiinde benim bu szmn stnn rtldn acyla gryorum. Bata, bamzdan balayarak bu ii ifrat noktasna kadar gtrenler, bizi birtakm kalplarn ierisine ylesine soktular ki iinden kamadk. Halbuki bir siyasi parti olarak, dini hassasiyeti olan insanlarn da siyaset yapabileceini ispatlamaya alyorduk. Buna bir Batl model olarak Hristiyan Demokrat Partinin karl olarak Mslman Demokrat Parti sfatn
koymak istediler. Keke koysalard. nk Trkiyede byle bir
partiye ihtiya vard. Biz srekli olarak konumalarmzla, giyinilerimizle, ifrata varan birtakm sloganlarmzla bunu gerekletiremedik. Yapamayacaz eyleri, belki kitleleri hareket geirmek ve
onlar belli bir izginin stnde tutmak iin, birer propaganda malzemesine dntrdk. Bunun sonucunda dmzdaki dnyaya ve
semenlere kar, dinci, slamc, hatta yer yer Humeynici bilindik.
Gelinen noktada bu hareketi nasl bir gelecek bekliyor? Sistemin
bu tr bir partiye ihtiyac olduu da anlalyor...
1980e kadarki siyasi izgi biraz nce sylediiniz izginin iinde

kald: Dinci, radikal sylemleri olan siyasi bir parti. Yaplan btn
mitinglere, konumalara baknz, btn bunlarn inceliklerini greceksiniz. 12 Eyll harektndan sonra bir gerein farkna varld. Trkiyede byle bir hareketin yaplmas hem ok zordur, hem
148

RECEP TAYYP ERDOAN
de etkisi azdr. Hem de gl kurumlar yani Silahl kuvvetler,

yksek mahkemeler, niversiteler ve basn bunun yaplmasna
izin vermeyecektir. Yani zamanla srekli olarak karmza bu glerin ktn, bize istediimiz gibi siyaset yapma imkn vermeyeceklerini, bizi mutlaka bir izgiye ekme zorunda olduklarn
fark ettik. yi ki de fark ettik. Biz o zamana kadar siyasetimiz ierisinde bu parti ne kadar oy alr sorusu sorulduunda; ben iyi hatrlyorum u kadar cami var o zaman 55 bin cami vard her caminin bir imam bir mezzini var, evvela bu kadar oy alrz. Veya
filanca gazete ne kadar satyorsa bizim oyumuz o kadardr. Yani
dindarlara ynelik camiye ve cemaate ynelik bir hesaplama. Halbuki Trkiyede siyaset herkesle birlikte yaplr.
Ama halkn ezici ounluunun Mslman olduu bu lkede
yzde 20yi geemediniz. Size neden oy vermediler?
Biliyorum ama yneticiler byle dnyordu. Hesaplar onlara

gre yaplyordu. Trkiyedeki insan profiline gre de hareket etmediler. Trkiye 1923ten sonra belki de imparatorluun son dnemlerinde sosyal bakmdan da byk bir deiime uramt.
Din duygusu ve din motifi de kendi ierisinde birtakm oluumlar
geirmiti. Biz herkesi, bizim gibi dnmeyen herkesi bize oy
vermeye, arkamzdan gelmeye mecbur insanlar olarak kabul ediyorduk. Bu ok yanlt. Halbuki demokrasi ierisinde bir siyasi
hareket yryecekse bunun ak olmas effaf olmas, nn gryor olmas, ayann yere basyor olmas lazm. Biz Trkiyede
insan profilini de, sosyal hayatmz da, corafyamz da net olarak ortaya koymal, hangi artlarda ne kadar siyaset yapabileceimizi bilmeliyiz. Bunun farkna 12 Eyllden sonra vardk. 12 Eyll sonras RP kadrolamas ve tekilatlanmas srecinde stanbuldan balayarak ok nemli adm attk. Bunu ortaya koyan, srarla takip eden, alaya alnmasna, tenkid edilmesi hatta tekfir
edilmesine ramen Sayn Tayyip Erdoandr.

BLENT ARIN RPORTAJI
149
Bilinli bir tercih miydi?
Bu, Tayyip Erdoann stanbulda ortaya koyduu bilinli bir tercihtir. 1987 ylndan sonra yle meyhanelere birahanelere girmiimdir, ieleri saklamaya alan insanlar grmmdr, tandm insanlarn yzleri kpkrmz olmutur. Darya ktmzda
peimizden koup da Allah bizi de sizin gibi yapsn diyen insanlar olmutur. Bu bize unu gsterdi: Dmzda daha byk bir
dnya var. Siyaset yapacaksak doru bildiklerimizi, drst olarak
toplumun her kesimine anlatmalyz. ster oy versinler ister vermesinler. Bu, bizim toplumla barma modelimiz oldu.
Yani kitleselleme...
Bravo! Evet... nce ideolojik parti grnm. Bu doru deildi.

deolojik parti olmamalydk. Ama bir fikrimiz, inancmz olmalyd. Ona sahip olmalydk, topluma da bunu en gzel bir biimde anlatmalydk. Kitleler bu fikre almal, bununla tanmalyd.
slam bir ideoloji deildir dediniz. Partinin geleneksel olarak bunu dayatmasnn anlam ne peki?
slam bir ideoloji deil. Bir inan, bir fikir btn. Ama byle yanl bir grnt olutu ve uzun sre bu grntden vazgeilmedi.
Bunun sonucunda size ynelik olgu ortaya kt: Korku, gvensizlik ve takiyye phesi...
Bravo! Gelirse televizyonlar kapanacak, gelirse herkesin ba rtlecek, gelirse namaz klmayanlar dvlecek.... Ben bunu sylediimde belki de baz insanlar glecek. Benim bu hareketin iinde
30 senem geti. Beni tanyanlar Siz gerekten MSPli misiniz?
RPli misiniz? diyorlard. Ama unu, bunu duyduka korkuyoruz. Geldiinizde zorla namaz kldracaksnz, televizyonlar kapattracaksnz sandk. Bizi bu korkudan kurtarn demilerdir.
150

RECEP TAYYP ERDOAN
Dolaysyla hem takiyye, hem korku, hem endie bizi srekli geride tutmutur. 1986, 1987 sonular ortada. Anlattm hadiseler
sonucu tekilatlar kendine gelmitir. Bunu sevinle sylyorum
ki, Sayn Erbakan da bu gelimenin karsna kmamtr. Desteklemitir, tevik etmitir, bu izgiyi devam ettirmek isteyenlere
yaplan tenkitleri de gslemitir. Buna da eminim. Tayyip Erdoann stanbulda balatt herkesle kucaklama, herkesin partisi
olma hedeflerine Erbakann taraftar olduunu biliyorum.
1991de de bunu fiilen yaptk, ittifak yapld. ki gren sren
istiarelere katldm. MKYK yesiydim. Ben yirmi senede bunun
gibi bir istiareye rastlamamtm. Ama istiarede karar ittifak olmamas eklinde kmasna ramen Erbakann iradesiyle Bu
olacaktr, Trkiye bunu istiyor, buna ihtiyacmz var, dedi. ttifak
yapld. MKYK toplantsnda en otuz kii Hayr, bir izgimizi deitirmeyiz diyorlard. Rakamsal olarak ihtiyacmz yoktu ama
byle bir atlm yapmak zorundaydk.
Sylediklerinizden anladm kadaryla; Erbakan dnda da,
parti iinde slam bir ideoloji gibi gren, kitlelere almaya kar kan, kk olsun bizim olsun mantyla hareket eden bir
grup var. Doru mu?
Doru... Partide ekirdek kadro, dar evre her zaman oldu. Dar
erevelerin iinde yaplan istiarelerin sonucunu tayin etmek isteyen insanlar olmutur. Gnmze kadar gelmitir. Hocam bazen
onlara mdahale ederek, bazen etmeyerek 30 yldr bu evreyle
bugnlere kadar geldi.
Yenilikilere ynelik bir iddia var. Hareketi saclatryorlar
diye... Bunu syleyenler, hareketin bir gelenei olduu, buna
uyulmas gerektii grndeler.
Hayr. Mesele o deil. 1980den sonra btn siyasi partiler kapatld. htilal konseyi tarafndan bir depolitizasyon sreci balatld.
zellikle genler siyasetten ve temel fikirlerden uzak tutuldular.

BLENT ARIN RPORTAJI
151
Semenler aras kemiklemeler de ortadan kalkt. Partiler aras gidip gelmeler balad. deolojik partiler ve buna bal olarak atmalar ortadan kalkt, insanlarn huzur ve refahnn artmas temel
hedef oldu. Refah Partisi, eer MSP zihniyetinde olsayd gittike
marjinalleecek ve bir tabela partisi olacakt. Hocam ve birok insan bunu fark etti. Bir aama olarak RP rgtlenmesini sokaklara,
mahallelere yaylacak ekilde tespit ettiler. Btn kitlelerle kucaklatlar. 1991 seimlerine giderken btn kesimleri iine alacak bir propaganda yaptlar. Hayat kadnn, iftiyi, kadnlar, erkekleri, dar gelirlileri, yoksullar, pankartlarnda, afilerinde ileyen bu partinin Tantma Bakan Bahri Zengindi.
Yeniliki hareket o dnemde balasayd Bahri Zenginin olmas gerekirdi. imdi parti iinde yeniliki diye nitelendirilen insanlara en acmaszsa eletirileri yapan kiinin en iyi yeniliki olmas
gerekirdi. Byle bir tabir yanl. O zaman o yaptmz ey doruydu. Parti bymeliydi, genilemeliydi. Bu partide hibir zaman Bir sa parti olalm diye dnenler olmad. Merkez parti
olalm diye dnenler oldu. Ben de bunlardan bir tanesiyim.
Merkez, siyasetten arnm bir anlam tamyor mu?
Hayr! Merkez halkn ta kendisi olmak demek, vasat olmak demektir. Halkn btnn temsil etmek demektir. deoloji olmad
zaman dayatmac olmazsnz, dayatmac olmadnz zaman tektipilik olmaz. Devlet dediimiz zaman btn grlere eit uzaklkta olmasn istiyoruz. Devlet nasl kyafet dayatamazsa, ideoloji de dayatamaz. Ama Trkiyede cari olan sistem, resmi ideolojisi olan bir sistemdir. Resmi ideoloji Atatrklk ise bu dayatlmaktadr, Atatrklk bir siyasi tercih olmaldr. in bir taraf byle. Bence merkezde olmak Sayn Kutann istei de byleydi iyi bir eydir. nancmz asndan da her eyin hayrls orta, vasat olandr. Ulara gitmenin, ifrat ve tefritte olmann sosyal
hayat iinde yeri yoktur. Bu ar sa, ar sol iin de byle olmal. Bu kimlik Milli Gr bir kimlik olabilir. Bu ne demektir?
Halkn deerlerine sahip olmaktr.
152

RECEP TAYYP ERDOAN
Krlma noktasndan bahsediyorsunuz. 28 ubat dneminde RP

iktidar oldu ama muktedir olamad. Bu bir ideolojik krlma m,
yoksa siyaseten yapsal bir krlma myd?
Srekli muhalefetteydik. Srekli inancmz bileniyordu. Gayret

ettik, millet de uygun grd, birinci parti olduk. Bize den iktidar
olmak, halka hizmet etmekti. Ekonomik veriler ok iyi iler yaptmz gsterdi. Ama iktidarda kalc olmalydk. ktidara gelmek
deil, iktidarda kalabilmek, orada hizmet yapmak nemliydi. ktidarda kalabilmek iin ok ciddi hazrlmzn olmadn grdm. Her ey iktidar olmaya kilitlenmiti. 30 yl boyunca... Ama
iktidarda ne yapacamz konusunda fazla bir hazrlmz olmadn grdk. Kriz senaryolarmz yoktu. Krizler karsnda ne
yapacamz bilmiyorduk. Olsayd herhalde uygulanrd. Bir karlama durumu olacakt. nk saydmz kurumlarla birbirimizi ok yanl tanyorduk. Aramzda grnmeyen buzdan duvarlar
vard. Silahl Kuvvetler ile bizim onlara bakmz, niversiteyle
yani selam duracak rektrler ile selam durduracak bir parti arasndaki krlma noktasn bir dnn basnla, adliye camiasyla
byleydi. Yani birbirimize uzaktan bakyorduk. Biz onlar tansaydk, onlar da bizi tansayd byle bir dmanln, uzaklamann imknsz olacan dnyorduk. Ksa srede temel hak ve
zgrlkleri ve halkn egemenliini salayacak bir eyler yapmalydk. Byle bir frsat bizim nmze Susurlukta kt. Susurluku hi kullanamadk. Susurlukta herkes vard, ama bir tek
RPli yoktu. imizden kimse rezalete karmamt. zerine gidemedik. nk ortamz engel oldu. nk Susurlukun iinde
onlar vard. Buna ramen bir restleme durumuna gidebilirdik.
Susurluk konusunda ok ciddi olduumuzu, devlet iinde kmelenmi, brokratyla, siyasetisiyle, emniyetisiyle, mafyasyla
bir btn olan bu cerahatin patlatlmasn, temizlenmesini temin
edebilirdik. Bunun uzanda kaldk. Kitleler bize gvenemedi.
Bunu RPnin de bir sistem partisi olmasna balayanlar var...

BLENT ARIN RPORTAJI
153
RPden beklenen bu deildi. Dier partilerden beklenen buydu,

ama RPden beklenen bu deildi. Geziler tedirginlik oluturdu. Bir
Asya gezisi, bir Avrupa gezisi, bir ABD gezisi yaplabilirdi. Dnyadaki g odaklar belli. Bunlarla ilikiye geilip hem RPyi,
hem de Erbakan tantma imkn olurdu. Belleklerde yerlemi
olan endieler ran ve Libya gezisi ile iyice bir korkuya dnt.
RPnin kalc olma tehlikesi, nmze acmasz bir sre getirdi.
28 ubat srecinde RPnin kapatlmas var.

RPnin kapatlmas 28 ubat srecinin bir gereidir. O srecin ba-
nda bulunanlar da, lenleriyle kalanlaryla ypranmlardr. Bu

sre yzyl filan devam etmeyecektir. Hukuka aykr bir sretir.
Hkmet hakkndaki gensorularn hepsi ret edilmitir. Muhalefetin yapamadn, medyay, i evrelerini ve silahl kuvvetleri bu
iin iine sokmakla baarmlardr. Toplum yapsna aykr bir sretir. Byle bir sre zaten yaanacakt. Bize denk geldi. Zaten
bizimle bir hesaplamayd o... Ben onun yaanm, gemi bir dnem olmasn mit ediyorum. Bunun zerine daha yeni bir bina
ina etmek, aklc siyaset yapmak benim iin mmkn.
Parti ynetimi size; Erdoana, Gle unu sordu mu: Ne istiyorsunuz?
Keke sorsalard. Ama biz meseleleri kendi iimizde konuuruz, diyorlar. Konumaya kalktnzda Dar szacak, aman
konumayalm, diyorlar. Darda konutuumuzda Yanl yapyorsunuz, ieride konuulmalyd, diyorlar. Yani fasit bir dairenin, bir ksr dngnn iindeyiz. Bu izginin geleneinde Sayn
Erbakann tartlmaz bir yeri var. Bu izgide Sayn Erbakana en
yakn bulunmu kiilerden biriyim. Ama Sayn Erbakana kar,
yzne tenkit etmi insanlardan biriyim. Gerek MKYK toplantsnda gerekse il bakanlar toplantsnda u i yanltr, demiimdir; Sayn Erbakan da bunu saygyla dinlemitir. Maalesef baz ar-
154

RECEP TAYYP ERDOAN
kadalarn byle bir cesareti gstermediklerini, ancak darda konuabildiklerini de biliyorum. Bizim kongreden bu yana neler yaplmas gerektiini ne sayn Genel Bakanmz, ne de sayn Erbakan ararak sormamtr. renmek istememilerdir. Bunlardan
rahatszlk duyduklarn da ifade etmilerdir. Keke bunlar Genel
dare Kurulunda ya da il bakanlar toplantsnda demokratik bir
ortamda konuulsayd. Ynetimde ne arzu ediyorsunuz? Siyaset
anlaynz nedir? Etkili muhalefet nasl yaplmaldr? Vatandalarn taleplerine uygun bir politika nasl hazrlanmaldr? diye
karlkl olarak bir fikir teatisi olmad.
Syleseydiniz ne deiecekti partide?
Bizim partide egemen olalm, baa gelelim, genel bakan olalm

diye bir kaygmz olmad. Hibir arkadamz da byle bir ey dnmedi. Bizim sylediimiz ve genel bakanmzn kabul edecei grler olsayd, bunlar uygulansayd FP bunu uygulam olacakt. Olsayd u dnemde halkn arkasndan gittii, szlerinin arkasnda sonuna kadar duran, gvenilir bir parti olacakt.
Birtakm evreler, Erdoann hareketini Erbakana kar bir
hareket diye deerlendiriliyor.
Byle bir gre katlmam. Erdoanda Erbakana kar ok byk sayg ve balln olduunu biliyorum. Ancak, Hocamzla
Tayyip Erdoann arasn amak iin ok byk gayretler olduunu gryorum. Bu gayretlerin Erbakan Hocamzn evresindeki dar evre olduunu biliyorum. Soukluk balam olabilir, Erdoan yaa Hocamzn evlad mesafesinde bir insandr. Belki bir
efkat grmediini, belki yaknlk grmediini, layki vehiyle
deer verilmediini dnebilir. Bunun izale edilmesi sayn Erbakana baldr. Gelinen bu noktada sayn Erbakann, Erdoan
efkat dolu bir kucaklamaya ihtiyac olduunu dnyorum.

GLOBALST
MUHAFAZAKR
Yksel Kaknn ansna


GE KALMI LBERAL
yerel seimlerinden nce yazdm bir yazda, RP

iindeki slup farkllklarna ilk kez dikkat ekmi ve bunun ucunun ayrmaya kadar varabileceini sylemitim: RP iindeki bu
ikiliin ciddi atmalara dnmemesinin bata gelen nedeni Erbakann mahareti ve karizmas. Ancak adalarn parti iindeki ykselen grafiklerine denk gelecek yetki talebinde bulunmalar, yani MNP-MSP-RPyi 22 yldr yneten nomenklaturann iktidarn tehdit etmeleri durumunda bir i hesaplama kanlmaz
gzkyor.1
Ksa bir sre sonra, o ana kadar adalar diye tanmladm kanada Yenilikiler adnn daha uygun dtn grdm.
27 Mart seimleri ncesi, almakta olduum Milliyet gazetesindeki haber ve rportajlarm ve Pazar Postasndaki yazlarmla
Recep Tayyip Erdoan liderliindeki yenilikilerin varln ve
gelenekilerden farklarn kavramsallatrmaya altm. rnein
o dnem Milli Gazetenin bayazar olan Sadk Albayrakla yapm olduum rportaj nemli yank uyandrmt. Albayrak, yenilikileri Refah bilgisayarna girmi bir virs olarak tanmlam
ve bnyenin o virs darya atacan sylemiti.
RP bnyesinde iki ayr eilimin bulunduunu sylediim iin
ok sert tepkiler aldm. Gelenekiler, deerlendirmelerimin yeni27 MART 1994
1. Ruen akr, Trkiye Bamsz Bir Politik slamc Harekete Hi Tank

Oldu mu?, slam ve Demokrasi (Der. Yurdakul Fincanc) iinde, TSES Vakf,
stanbul, 1994, s. 111.
158

RECEP TAYYP ERDOAN
likilerin iine geldiini dnyor ve beni hareketlerini blmeye

almakla suluyorlard. Yenilikilerin gznde de yaptm blclkt. Kendilerinin gelenekten hi de kopuk olmadn sylyorlard. Onlar en fazla fkelendiren, yeniliki tanmlamasnn
slamclklarna halel getirmesi ve kendilerini liberal gstermesi
ihtimaliydi.2
slamclk kart evrelere gre de yeniliki-geleneki snflandrmas, yaklamakta olan irtica tehdidini kk ve nemsiz
gstermekten baka bir ey deildi. En fazla birileri takiyye yapyordu. Onlara gre gericinin gelenekisi, yenilikisi olmazd.
Bu trden saptamalar, eriatlarn ekmeine ya sryordu.
Medyada da byk lde bu anlay hakimdi. Egemen medya,
ne slami hareketin, ne RPnin ykseliini anlamad, zellikle de
bu parti iindeki yeniliki dinamizmi nemsemedii iin Tayyip
Erdoana belden aa vurarak, onun seim kazanmasn engelleyeceini sand. Ama bu saldrlar tam tersi bir sonu dourdu: Dindarlarn ve yoksullarn gznde bir kahraman mertebesine ykselen Erdoan, kendisinin de hep alayclkla belirttii gibi, medya sayesinde stanbul Bykehir Belediye Bakan seildi. Sonras
malum: Kitabn birinci ksmnda ayrntl olarak anlatld gibi,
iki yasaklar, Taksime cami takntlar, Atatrke sayg duruu
yerine Fatiha okumalar, genelevleri kapatma sevdas...
Kendilerini laiklie duyarl olarak tanmlayan kesimler Atatrk cumhuriyeti ve demokrasi elden gidiyor, diye lklar atar,
faks zincirleri oluturur ve eriata kar direni komiteleri kurarken bu satrlarn yazar, muhafazakr kesimlerdeki hakim dalgann radikal slamclk deil, slami liberalizm olduunu sylemi ve bu hareketin liderinin de muhtemelen Tayyip Erdoan
olacan ileri srmt:
RP iinde, kitle partisine dnldnn farknda olan ve bu
2. rnein Erdoan, Leyla Tavanolunun kendisiyle yapt rportajda daha ilk soruya cevabna Bunu yenilikilik olarak takdim etmeyi uygun grmyorum. nk RP hibir zaman eskimedi, diye balayacakt. Cumhuriyet, 13 ubat
1994.

GE KALMI LBERAL
159
yeni dneme damga vurmak isteyen farkl odaklar var. Bu odaklarn banda yenilikiler geliyor. 1984-89 aras ANAP tarz belediyecilie yakn olduu izlenimi veren R. Tayyip Erdoann ban
ektii bu kanat RPnin ruhuyla 83 ANAP ruhunu harmanlayabilir. Erbakan sonrasnn en gl lider aday olan Erdoan, hem
Bedrettin Dalann, hem Murat Karayalnn belediye bakanl
deneyimlerinden yararlanmay becerebilirse parti ve lke ii konumunu glendirebilir. Byle bir yaklam, Trkiyedeki slami
hareketliliin en dinamik akm olan slami liberalizmi RP kanallarndan aktabilir. Bunun sonucunda RPden, yeni ve daha slami
bir ANAP kabilir.3
Bu tespitler, beni gizli eriat gren kesimleri olduu kadar,
bata Erdoan olmak zere birok RPlinin tepkisini ekti. O zamanlar liberal sfat bir kfr, zalla birlikte anlmak bir hakaret olarak alglanyordu.
Erdoann Baars ve Baarszl
Belediye bakanl srasnda ad aibeli ilere karmamasna,

ok byk eletirilere muhatap olmamasna ve hatta stanbul iin
pek ok somut i retmesine ramen Erdoann trman belli bir
aamadan sonra gerilemediyse bile durdu. nk her ne kadar ilk
ve son sz Necmettin Erbakan sylese, parti ii demokrasi mekanizmalar yok denecek kadar az olsa da, RP iinde de belli g
odaklar mevcuttu ve bu evrelerin hepsinin Erdoann gelecee
ynelik planlarna onay verdii sylenemezdi.
Aksallar, yani Milli Gr hareketinin elik ekirdei, Erdoann RPnin ikinci adam ve Erbakann veliaht olarak
bilinmesine bandan beri fkeliydi. Hatta Erbakann da Erdoann denetimsiz ykseliinden rahatsz olduu syleniyordu.
Nitekim Erbakann yerel seimlerde son ana kadar stanbul iin
3. Ruen akr, Ne eriat Ne Demokrasi, RPyi Anlamak, Metis, 1994, stanbul.
160

RECEP TAYYP ERDOAN
Ali Cokun ile Korkut zal gibi isimlerin zerinde ciddi olarak
durmas da bu kzgnla balanmt.
Bununla birlikte Erdoan RP merkezi tarafndan dlanm da
deildi. rnein ondan hazmetmeyenler pekala kendisini RP
MKYKsndan uzaklatrabilirdi, nk yasalara gre belediye bakanlar parti st organlarnda grev alamyordu. Erdoan MKYK
daki yerini korudu korumasna ama parti iindeki hareket sahas
da kstland.
Bir zamanlar tepeden trnaa kontrol ettii stanbul il rgtndeki ve ou yakn alma arkadalar olan ile belediye bakanlar nezdindeki arl azald; en nemlisi 1995 genel seimlerinde
kendi ekibinden ok az ismi milletvekili yapabildi. stanbul listelerine, bol miktarda ithal adayn monte edilmesine engel olamad.
Yine Ankarann saptad adaylara itiraz edip genel merkez
nezdinde muhatap bulamayan ok sayda yerel RP yneticisi,
zellikle de Gneydou tekilatnn yardm taleplerini iitmezlikten geldi. rnein 1995 genel seimleri ncesi Diyarbakrda grtmz bir RP yneticisi hayal krkln, Buraya Melih
Gkek bile adamlarn aday yapt, bize destek kn diye haber
yolladk, Beni bu ilere bulatrmayn karln aldk, diye
zetlemiti.
Bir dier hayal krkln 1995-96 yllarnda, Ankara, Elaz,
Kayseri, Malatya gibi RPnin ok gl olduu yerlerdeki il kongrelerinde genel merkezin adaylarna meydan okuyanlar yaad.
Erdoan RP ynetimin anti-demokratik dayatmalarna, kongrelerde seilen il ynetimlerinin lavedilmesine aka kar kmad.
Halbuki birbirinden habersiz parti ii demokrasi mcadelesi veren
bu kiileri birletiren en nemli hususlardan biri Erdoana byk
bir umutla bakmalaryd. rnein bu isimlerden biri, zel sohbetimizde kendisini Tayyipi olarak tanmlamt. Fakat stelediimizde bundan Erdoann pek haberdar olmadn, aralarnda youn ve sistemli bir ilikinin bulunmadn da itiraf etmiti.

GE KALMI LBERAL
161
Erdoann slubu
R. Tayyip Erdoann siyasi gzerghnda rastlanan ini klar

byk lde onun parti ii mcadelelere girmekteki rkeklik ve
tedirginliinden, bir lde de karakterinden kaynaklanyordu.
Onun kimliini oluturan unsurlara baktmzda ortaya ilgin bir
tablo kmaktadr: Aslen Rizeli, Kasmpaal, mam Hatipli, futbolcu, Fenerli, ekirdekten Milli Gr, sk bir hatip, usta bir
rgt ve tavizsiz bir slamc.
Diplomatik sluba rabet etmeyen, tartmalar keskinletirmekten asla ekinmeyen Erdoan kimi ke yazarlar klhanbeyi olarak tanmlyordu. O da delikanl imajndan rahatsz deildi, hatta bunu pekitirmek iin gayret de gsteriyordu.
Erdoann belediyedeki alma arkadalar iki ayr kategori
oluturuyordu: layklar ve sadklar. Belediyeye RP zerinden
ie alnan sadklar genellikle alt ve orta kademelerde grev yapyorlard. Bunlarn iinde ilerini laykyla yapanlar olduu gibi belediyecilikle siyasetilii kartranlara da sklkla rastlanyordu.
Layklar ise belediyenin kilit noktalarna yerletirilmi olan
ilerine vkf becerikli teknokratlard. Bunlarn byk ksmnn istihdamna RP tekilat ve partiye yakn basn kurulular ANAPl
ve benzeri yaftalarla kar ktlar. Milli Gr geleneinden gelmemekle birlikte namaznda niyaznda olan bu st dzey kadro sayesinde Erdoan baarl bir belediye bakan profili izebildi.
Fakat Erdoan ihtiya duyduu siyasi A takmn ne sadklar,
ne de layklar iinden oluturma ansna sahipti. Baz slamc aydnlar, siyasi danman olarak maaa balamt. Ama bu kiilerin zaten kafalar karkt, srekli gr deitiriyorlard ve birok
hayati durumda pratik sorunlara cevap retebilme esnekliine sahip deillerdi. Bir beyin takmndan mahrum olan Erdoan, kendisine biilen byk siyasi misyonun gereklerini neredeyse tek bana yklenmek durumundayd ve tabii ki bu ykn altnda eziliyordu.
162

RECEP TAYYP ERDOAN
stne stlk Erdoann basn ve halkla ilikiler konusunda

ciddi sorunlar vard. Daha adayl srasnda medyann hmna
urayan Erdoan, seilir seilmez gazetecilerle arasna mesafe
koymutu. Her sorulan soruyu saldr, her rportaj talebini muhtemel bir komplo giriiminin balangc olarak grd. Belediyedeki
basnla ilgili yetkililer de benzer bir tutum izleyince Erdoan ve
belediye faaliyetleri medyada hak ettiinin ok altnda yer ald.
Erdoann deolojisi
Halbuki belediyenin gerekletirdii ileri ve kltrel etkinlikleri

pazarlayabilmesi durumunda Tayyip Erdoan kendisine daha geni bir siyasal alan aabilir, btn stanbullularn bakan, hatta
Trkiyenin gelecekteki babakan imajn edinebilirdi. Olmad, bunu becerebilecek altyaps yoktu, olsayd bile galiba byle
bir niyeti yoktu. Erdoan destekleyen, onun zerinden hesaplar
yapan kesimler ister yerli, ister yabanc; ister RPli, ister deil
ondan yeni bir Turgut zal karabileceklerini sanyorlard. Onlara gre Erdoan, RPnin muazzam rgtsel gcn ve dinamik
kitlesini yerli ve yabanc egemen glerle bartrp, RPyi Yeni
Dnya Dzenine uygun liberal bir harekete dntrebilirdi.
Ne var ki, RPyi demokrasi, insan haklar, oulculuk gibi taleplerin savunusu zerine ykselen bir kitle partisine dntrmek isteyen bir avu RPli, en byk engeli, sanldnn aksine
geleneki izgiden deil yenilikilerden grecekti. Bu kiiler, yenilikiler tarafndan uzun bir sre liberal, laik, entel, demokrat
gibi sfatlarla parti iinde aaland.
Yenilikilerin oulculuktan anlad, farkl gr ve eilimleri bir atda toplamak deil, d grn itibariyle RPde bulunmalar yadrganacak, ama politik olarak diyecek hibir farkl eyleri
olmayan birka medyatik ismi transfer etmekten ibaretti. Sonu
olarak yenilikiler, slamc ideolojilerinden taviz vermediler; birtakm vitrin ve slup deiiklikleriyle RP tabannda boy veren ze
ynelik deiim taleplerinin nn aldlar.

GE KALMI LBERAL
163
Refahn Kristof Kolombu
Ama bir noktadan sonra kimse Trkiyenin yaad byk deiim ve dnmlerin RPye de sirayet etmesine engel olamad. Yerel seimlerden ksa bir sre sonra RP iinde kimin yeniliki, kimin
geleneki olduu kart. RP treninin hzla iktidara doru yol aldn gren birok kii kompartmanlar doldurmutu. RPnin, Refahyol koalisyon hkmetinin kurulmasyla had safhaya varan bu
dengesiz bymesi 28 ubat sreciyle birlikte durdu. Bundan byle saldran deil savunan, gelien deil gerileyen bir parti haline
gelen RP nihayet demokrasi, insan haklar ve hukuk devletine
kendilerinin de muhta olduunu kavrad; en azndan kapatma davas sonulanana kadar bu deerlerin bayraktarln yapt. Recep
Tayyip Erdoan da kanlmaz bir ekilde bu koroya eklendi. rnein 15 Aralk 1997de stanbuldaki Demokrasi Sempozyumunun
kapan konumasnda ok ak bir ekilde sz verdi:
Demokratik ideallerin ve mekanizmalarn, demokratik olmayan amalara ulamak iin kullanlmas, hem ahlaki adan yanltr, hem de sahicilik iddiasnda olan bir siyasi tavr iin imknszdr. Biz ahlaki bir temele dayanan ve sahici olan bir siyaset takip ediyoruz. Demokrasimizi korumann ve gelitirmenin ahlaki
bir dev olduuna inanyorum ve son nefesimizi verinceye kadar
bu devin rencisi olacamz sylyorum.
Bu szler delikanl slamc Erdoandan dindar ama liberal
bir lider karmak iin abalayanlar mest edebilirdi, fakat o, bunlara erh dmeyi de ihmal etmedi. Danmanlarnn hazrlad
metnin dna karak yine o mehur nermesini dile getirdi: slam ve demokrasi ayr terminolojilerdir. Birey olarak benim referansm tabii ki slamdr. Nasl Bakan Clintonnki Hristiyanlksa
yle.
Bu tarihlerde kaleme aldm bir yazda Tayyip Erdoan,
Clinton yerine Kristof Kolomba benzetmenin daha makul olduunu ileri srmtm: Kolomb Hindistana varmak iin kmt
164

RECEP TAYYP ERDOAN
yola. Amac slam dnyasnn denetimindeki baharat yolunu ele

geirmekti. Sonunda karaya kt, ama burann yeni bir dnya olduunu, yani Amerika ktasn kefettiini hibir zaman renemeden hayata gzlerini yumdu.
Spotu, Ondan kinci zal yapmak istiyorlar, o kinci Erbakan
olmak istiyor, kinci Dalan olabilir olan bu yazda yle devam etmitim: Yerli ve yabanc birtakm iktidar odaklar ondan yeni bir
zal yaratp, yarm kalm birtakm plan ve projelerini tamamlama
hesaplar yapyor, o ise Mcahit Erdoan sloganlar arasnda, sk
sk neferi olmakla vnd Hocas Necmettin Erbakann yolunda ilerliyor. Devletle ztlamaktan, sistem dna srklenmekten yorgun dm yzbinlerce Milli Gr, Erdoan, kendilerini sorunsuz bir ekilde merkeze tayabilecek, zellikle de orduyla aralarn dzeltebilecek bir lider olarak gryor. Ama bir bakyorlar ki ayn Erdoan, Siirtte durup dururken minareleri sngye, kubbeleri mifere, camileri klaya benzetiyor.
Acaba Recep Tayyip Erdoan, Kristof Kolomb gibi, gerekte
neyi kefettiini, hangi damar yakalam olduunu bilmiyor mu?
Bunu hibir zaman renemeyecek mi? Yoksa btn bunlarn farknda, fakat sonunun Bedrettin Dalan veya Murat Karayaln gibi
olmasndan m korkuyor? Bu yzden mi o beklenen kn erteleyip duruyor?4
Liberal Olamad
RP kapatld, Erbakan ve baz arkadalarna siyaset yasa geldi.
RPli milletvekilleri ve belediye bakanlar yedek parti olarak kurulmu olan Fazilet Partisine geti. Diyarbakr DGM tarafndan
mahkm edilmi olan Erdoan da, birka gn geciktikten sonra

FPye girdi. Bylesi bir atmosferde Milliyetin Entelektel Ba-
k sayfas iin kaleme aldm yazda Erdoann temel amaz4. Ruen akr, Refahn Kristof Kolombu, Arthaber, 27 Aralk 1997, say
2.

GE KALMI LBERAL
165
nn bir trl liberal olmay veya grnmeyi kendine yedirememesi olduunu bir kez daha ileri srmtm:
Diyarbakr DGMnin verdii cezayla birlikte iin iine duygular girdi, Tayyip Erdoann politikacl tartlmaz oldu. Erdoan liderliinde bir hareketin hayallerini kuran kiiler tartmay bir baka adan imknszlatryorlar. Ondan bir demokrasi
kahraman yaratmaya alyorlar ve Tayyip iyi bir politikac mdr? sorusunu zamansz, abes ve ahlaki adan da yanl buluyorlar.
Onu destekleyenler, stanbul gibi bir dnya ehrini baaryla
ynettiini dndkleri Erdoan Hocadan boalan yere, babakanla uygun gryordu. O gerekirse uzlaabilir (tabii tabannn
gururunu koruyarak!), beyaz bir sayfa aabilir, cihat yorgunu dindar kalabalklar, adlarn dnee karmadan iktidara tayabilirdi.
Destekileri, ondan demokrasi, insan haklar, oulculuk gibi deerlere, en azndan grnte sahip kmasn, zaten kantlamaya ihtiya duymad slamcln ne kartp birilerini bou
bouna rktmemesini bekledi.
Fakat Erdoan, slubundaki yenilikilii zne yanstmamaya zen gsterdi. Her vesileyle Demokrasi bizim iin aratr,
Referansm slamdr, dedi. Yani adnn liberale kmamas
iin epey aba sarf etti. Bunda da epey baarl oldu.
Erdoan, her ne kadar her seferinde reddetse de, harekete lider
olmak istiyordu, fakat Milli Grn esas sorunu liderlik deil,
dilini kaybetmi olmasyd; 28 ubat sreciyle net bir ekilde ortaya kt gibi ideolojik omurgal kitle partisi yaratlamyordu.
RP tam bir yol ayrmndayd: Ya slamclk ya da merkezde bir
kitle partisi olma aray iptal edilecekti. Erbakan bu gerei grmemek, tercihi ertelemek istedi, fakat devlet ona bu ans tanmad. te bu dilsizlik dneminde oklar Tayyip Erdoandan bir k bekledi: O ise ikinci Erbakan oldu: Ne boyun emeyi, ne de
direnmeyi nerdi. RP kapatlp FP kurulduunda arkadalarma
danacam deyip bir iki gn gecikmesi yine birilerini umutlandrd, ama o FP d kalmas telkinlerine de itibar etmedi.5
166

RECEP TAYYP ERDOAN
Mandela da Olamad
Liberal olamayan Erdoana danmanlar Trkiyenin Mandelas olmasn telkin ettiler. DGMnin kararnn Yargtay tarafndan
onaylanmasnn ardndan skdarda, belediyeye bal sfalt irketinin tesislerinde ok sayda danman ve arkadayla bir araya
gelen Erdoan gece ge saatlere kadar onlarla beyin frtnas
yapt. Ezici ounluk, Erdoan, 28 ubat srecine kar sivil
itaatsizliin lideri olmaya davet etti. Yangna krkle gitme yerine uzlamaya almasn neren bir-iki clz ses hemen derin
devleti olmakla itham edildi.
Ertesi gn gelimeleri Milliyet gazetesi yle aktaryor: Tayyip Erdoann, Sarahanedeki Bykehir Belediye Sarayndaki basn toplants iin sabahn erken saatlerinde bina nnde toplanan 5 bin kii Vur de vuralm, l de lelim slogan atarken Erdoan, kalabal provokasyona kar uyard. Hapis cezasn eletiren Erdoan adeta ov yapt. (...) Cokulu alklarla konumasna balayan Erdoan unlar syledi: Konumam bahane edilerek
10 ay mahkmiyete karar verildi. Kardelie, bara, milli birlie
ve vatann blnmez btnlne arda bulunan konumam tamamen siyasi mlahazalarla mahkeme konusu yapld. Bu konumam nedeniyle takdir edilmem gerekirdi. Asla hak etmediim bir
su isnadyla kar karya kaldm. Maalesef son zamanlarda yarg kararlarnn zerine siyasetin glgesinin dt eklinde bir
izlenim kamu vicdann yaralamtr. Halbuki demokrasi ayn zamanda seimin varl kadar, yarg ve yarg bamszl demektir. Bizler ilke olarak yarg kararlarna sayglyz. Fakat yarg kararlarna saygl olmamz adil olmayan kararlar benimsediimiz
anlamna gelmez. Bunun iin demokratik mcadelemizi srdreceiz. Mcadelemizde kukusuz provokasyona gelmeyeceiz.
Yz kzartc su ilemedim. Hain olmadm, hrszlk yapmadm.
5. Ruen akr, Liberal Olamad, Milliyet, 14 Mays 1998.

GE KALMI LBERAL
167
Sadece fikirlerimi akladm. stelik hem Allahn huzurunda

hem milletin huzurunda blc deil, birletirici oldum. stanbulun seilmi belediye bakan olarak en azndan btn stanbul
halkna kar sorumluyum. Haksz kararn Yargtaydan dneceine eminim.
Adnan Menderesin idam edilmesini kendi durumuna benzeten Erdoan Allah rahmet etsin bir zamanlar Adnan Menderes de
idam edildi. 30 yl geti. ade-i itibar yapld. Devlet haini diye
idam edilen bu insan devlet treniyle Topkapya defnedildi. Bu
yanll grmek ve buna ahit olmak istemiyoruz.
Erdoann konumas belediye dndaki kalabala da hoparlr araclyla dinlettirildi. Erdoan toplantdan sonra bina dnda kalan ve trafiin kesilmesine neden olan kalabal balkondan
selamlayarak kendisine olan sevgilerini kendisinden eksik etmemelerini syledi. Erdoana destek veren yaklak 5 bin kii, Vur
de vuralm, l de lelim, Vatanda uyuma, bakanna sahip k,
Tayyip burada hrszlar nerede, Yarasa Mesut, Bakan seni
ok seviyoruz, Ankara Ankara duy sesimizi, bu sesler Tayyipin
ayak sesleri slogan att.6
Ancak Erdoann Mandelal, Mehmet Aarn olu Tolgann nikhn kydrmasna kadar srd. Erdoann, Cumhurbakan Sleyman Demirelin bile gn kendi programna gre
ayarlanm olmasna ramen son anda gelmekten vazgetii bu
nikh kymas, derin devletle uzlama yolunda ge kalm bir
adm olarak deerlendirildi.

GDERAYAK NYET BEYANI
TAYYP ERDOANIN siyasi kariyerinde, yatt hapis cezasnn bir

nevi milat oluturduu sylenebilir. Her eyden nce o, Eskiden
varln bile bilmiyordum. Ben 141, 142 ve 163le bu i bitti biliyordum. Bunu kr Beyde (Karatepe) rendim. Ama o ana
kadar hakikaten Trkiyede fikir ve dncenin su saylacan
dnemiyordum. Gerek kr Bey gerekse Eber Yamurdereli, en son Ragp Beyin (Duran) olay, ondan sonra Nurettin irinin olay ile bu olay rendim,1 dedii TCKnn 312. maddesinin maduru bir dnce sulusudur.
Ancak kamuoyu onun cezasndan ok siyasi yasakl Erbakan
n yerine Milli Gr hareketinin bana geip gemeyeceini merak ediyordu. nk artk yenilikilik olgusu, birka aksal dnda btn taraflar tarafndan kabul ediliyor, hareketin gelecei
kanatlarn arasndaki iliki ve elikiler zerinden tartlyordu.
Kendimle babaa kalma frsat bulduum zaman, ilk dndm udur: Acaba asli yrngemden sapyor muyum? Onun
muhasebesi iindeyim2 diyen Erdoan medyann bu konudaki
sorularn genellikle Hazrladnz kurtlar sofrasnda bizi yiyemeyeceksiniz. Biz size byk geliriz. Ben hibir zaman bizim dncemiz ierisinde bir blen olmayacam, diye yantlyordu.
Bununla birlikte, eskisi gibi, hi ama hibir ayrln sz konusu olmad srarnda deildi. rnein, Necmettin Erbakanla
Tayyip Erdoan arasnda nasl bir siyasi sre yaanyor? FPde
1. Gksel zkyl, Radikal, 7 Temmuz 1998.

169
hi blnme yok mu? Trkiyenin en byk siyasi partisinde srtme yaanmamasnda bir terslik yok mu? sorusuna u karl
verecekti:
Bizde blnmeler, kategorik ayrlklar olmaz. Ancak dncede bir farkllk sz konusu. Yaklamlarda farkllk tabiidir, zaten vardr. Ama FP iinde adeta bir paralanma, blnme gereklemez. Bouna beklemesinler. Ama farkl yaklamlarmz olabilir. Erbakan, gemite beraber olduumuz zamanlarda da yasal
olarak benim genel bakanmd. Bizim farkl yaklamlarmz
kendileri de zaten tespit etmitir. Kendilerinin de zaman zaman
farkl yaklamlar olmutur. Bunlarn hepsi olaan eylerdir.
Bunlarn olmas zaten zenginlik. Olmamas o dncenin fakirlemesi demektir. Farkl dnce bugn de olacak, yarn da olacak.3
Erdoan, bir sreden beri yurt apnda geziler dzenliyor ve
bu da kendisini liderlie hazrlamas olarak deerlendiriliyordu.
Kukusuz kendisi bu iddialar tekzip etmekteydi: Genel bakanmla her yerde beraberiz. Ayrca Tayyip Erdoan dolayor deniyor. Tayyip Erdoan dolamyor. Tayyip Erdoan genel bakannn yazm olduu talimat yerine getiriyor. Ve beraber olamadmz zaman da ben her yere kendilerinden yazl talimat alarak
gidiyorum ve o yazl talimatlar da dosyalyorum. Ama ben herhangi bir ilin davetine direkt gitmem. Genel bakanm emrederse
giderim.4
Bu geziler srasnda sk sk atlan Babakan Erdoan sloganlar hakkndaysa kimi zaman Genel Bakanmn yannda bu tr
tezahratlar duymak beni zora sokuyor. Skntl anlar yayorum. O anda kendi kendime klyorum,5 derken kimi zaman
da nsanlarn bir insana muhabbeti o insan tabii huzurlu klyor.
Babakan Erdoan slogan krsde, insann genel bakannn
2. Mustafa Karaaliolu, Yeni afak, 6 Ekim 1996.
170

RECEP TAYYP ERDOAN
yannda atlnca, insan gerekten rahatsz olmuyor deil. Fakat bu

bir yerde de tabann, halkn sevgisinin farkl bir iareti olarak da
alnabilir, diyordu.6
Taban sterse
Babakan Erdoan slogan, Trabzon ve Rizeyi kapsayan Karadeniz gezisinde ok gl bir ekilde atlmt. Erdoan bu gezi
kapsamnda, Rize Atatrk Spor Salonunda dzenlenen Fazilet
Gecesinde yaklak 2 bin 500 kiilik toplulua seslendi. Salonda
Etmayun, eylemayun, Tayyibime dokunmayun pankartn grnce, Hi merak etmeyin. Bir Tayyip gider, Bin Tayyip gelir.
Biz bu yola karken bu tr skntlarn bamza geleceini biliyorduk. Ama biz irine ktk. nmzde dalar da olsa deler
geerdik, diye konutu.
Geziye katlan FP Grup Bakanvekili Abdllatif ener, Erdoann genel bakanlyla ilgili soruya Siyasette hibir zaman
vakti gelmeyen konu tartlmaz. Bizi izlemeye devam edin. FPli
bir belediye bakannn byle ilgi grmesinden mutluluk duyuyoruz, yantn verdi.
Tayyip Erdoan epey moral depolad gezi sonras basn mensuplarnn sorularn yle yantlayacakt: stanbul Bykehir
Belediye Bakan olmadan nce kez taban aratrmas yaptrdm. Bundan sonra da yine partinin tabannn dedii olur. Bana ne
grev verilirse onu yapacam. Hepimiz bunun hazrl ierisindeyiz. Tabann bize vermedii grevi yaparsak bir ey elde edemeyiz. Bir vakf insan olarak bugne kadar partimizin taban bizi
hangi greve getirdiyse o greve geldik. Vkf insanlar getirilir,
gelmezler. Getirilirsek geliriz.7
Erdoann anahtar kavram taban demokrasisi idi. Cezaevine girmesi yaklatka grlerini daha ak bir ekilde dile getir6. Gksel zkyl, Radikal, 7 Temmuz 1998.
7. Milliyet, 17 Mays 1998.

171
meye balad ve bunu gvendii mecralarda yapt. zellikle de,

yeniliki hareketin ba finansrlerinden olduu sylenen Albayrak Grubunun sahibi olduu Yeni afak gazetesinde. FPnin 14
Mays 1998de yapt ve Recai Kutann genel bakanl devrald lk Adm leninden ksa bir sre sonra Erdoan, Yeni afaktaki geni rportajda bir nevi manifestosunu ilan etmiti. Bu
grmenin nemli blmlerini aktaryoruz:
Bu gezilerinizden ortaya kan en nemli sonu, insanlarn sizi
partinizin banda grmek istediklerini sylemeleriydi. Bu istek,
gelecee ilikin planlarnz deitirdi mi?
nce unu syleyeyim. Benim bu konularda bir aceleciliim yok.

Bir belediye bakan olarak stanbula hizmet etmek ok gzel,
ok anlaml ve de ok heyecanl bir i. Fakat, bir yandan da Trkiye genelinde demokratikleme sreciyle alakal, siyasi platformda ciddi bir boluk var. Benim her zaman sylediim bir ey var:
Her eyin liderlerin iki duda arasnda olduu, tekelci siyaset
mant ile ynetim dnemi artk kapanmtr. Artk, dncelerin
fikirlerin, daha z bir ifadeyle istiarenin tayin ettii taban demokrasisi geerlidir. Bunun, tavan demokrasisi ile kesitii noktay siyasette kalite noktas olarak kabul ediyorum. Taban demokrasisinin neticesine tavann da katlanmas gereine iaret ediyorum. Ve
bu tabii, btn partilerin sorunudur. Tabii bizim tabanmzda da bu
ikyet var. Bunlar reel olarak tespit etmek, drste ortaya koymak yle zannediyorum ki her siyasetinin grevidir.
Sizin partinizde bu tespit yaplamyor mu? Mesela, kamuoyuna
yansyan genler-yallar atmas bu tespitin yaplamamasnn
bir sonucu mu?
Genler, yallar... Brakalm bunlar. Ne yal, ne gen... Bir siyasi hareketin yalsyla genciyle beraber srtlanp gtrlmesi gerekir. Mesele, tabann ne istediidir. Buna sayg duymak suretiyle
172

RECEP TAYYP ERDOAN
kararlarmz alrsak, o siyasi hareket ok daha gl olarak gelecee gider. Tabana ramen karar alrsanz, hareketinizi sratle andrr ve zayflatrsnz.
Yaptnz eletiriler dorultusunda, Fazilet Partisinin mevcut
yapsn yeterli buluyor musunuz? Bu yap, hareketinizi ileri gtrme potansiyeli ieriyor mu?
Gnl, milletvekili arkadalarmzn grlerinin de dikkate alnmasn arzu ederdi. Byle yaplsayd, salkl bir yap oluabilirdi.
Bu olmaynca arkadalarda da hakl olarak bir rahatszlk meydana geldi.
Bu iddiasz gidi bir yandan da partinin klmesini beraberinde getirir mi?
Tabii, tabann sesine kulak vermeksizin atlacak admlarn zayf

olaca muhakkak. Halkna dayanmayan, halknn itimadn almam hareketler ne olursa olsun zayflamaya, hatta yok olmaya
mahkmdur. Halknn siyaset tann altna elini soktuu bir siyasi hareket gl bir harekettir. Bu neyle olur? Bu konuda sen ne
diyorsun? sorusunu halka sormakla olur. Eer, ona bu soruyu soramazsnz, onun katlmn bekleyemezsiniz. Ve elbette, erime
kanlmaz olur.
Herkesin konutuu ve cevabn bekledii bir soru var. Partiniz
genel bakann seti. Ve sizin de onayladnz bir isim sayn Recai Kutan partinin bana geti. Ama, liderlik sorunu bitmie
benzemiyor. Siz aday olacak msnz?
Tabii, u andaki genel bakanmz, MKYK ile birlikte Kurucular

Kurulu tarafndan seilmi birisidir. Genel Bakanmzn kiilii
zerinde herhangi bir teredddmz kesinlikle sz konusu deildir. Ben de kendisine scak bakyorum. Bymdr, aabeyim-

173
dir. Tecrbeli bir brokrat, bir politikacdr. Ama, Trkiyede politika farkl geliiyor. Siz baz isimleri vitrine koyabilirsiniz ama aslolan halkn kanaatinin ne olduudur. Vitrine koyduunuz isim,
halkyla rahat btnleebilecek bir isim olmal. Bana gelince... Bu
konuda ne olacan gelecek gsterecek. Partimizin 1,5 yl iinde
bir kongresi var. lkenin yakn gelecei neyi gsterir, bu kongrede nasl bir sonu ortaya kar? Bunlar iin erken. Ama, nmzdeki srete taban baz talepler ortaya koyacaktr. Bu talepleri,
hem genel bakanmz hem de partimizin yetkili kurullar yle
zannediyorum ki deerlendireceklerdir. Tekrar sylyorum. Ben
hibir zaman adaym diye ortaya kmam. Ama, taban bana bugne kadar hangi grevi verdiyse nasl yaptysam bundan sonra
da verecei her grevi yaparm. Her ey tabann verecei karara
baldr.
Belli ki, taban size bir grev verme eiliminde. Peki, siz sadece
tabann talebiyle grev stlenirim derken, bu mesela Hocaya
ramen de olabilecek mi?
Hocam zaten u anda siyasette deil. Olsayd, byle bir ey de sz

konusu olmazd. u anda, partide bir genel bakanlk aray sz
konusu olmusa bu bir boluktan kaynaklanmaktadr. Tabann tercihleri de bu noktada balamtr. Demek ki, bir boluk var ve siyaset de boluk kabul etmez.
Partinin ok eskilerinden olmanza ramen, isminiz parti ii muhalefetle anlyor. Oysa, tam tersine partinin merkezinde olmanz
beklenirdi. Neden byle oldu?
Biz burada demokrasiyi konuuyoruz. Demokratik bir ortamda

bulunmaktan bahsediyoruz. Elbette baz aykr dnceler olabilir. Bunu muhalefet olarak kabul etmemek gerekir. Ben, zaten partinin merkezindeyim. Partinin merkezinde olmak ne demektir?
Ortaya kan nihai neticeyi kabullenmek demektir. Ben partinin
174

RECEP TAYYP ERDOAN
merkezinde ortaya kan neticeleri bugne kadar hep kabullendim. Ama, aykr bir dnceye sayg duymasn bilerek. Younluk hangi kanaat, hangi dnce zerinde oluuyorsa buna sayg
duyulmal. Bu bir ilkedir ve bu ilkeler hangi partide egemen olursa ben inanyorum ki o partiler baarl olacaktr. Fazilet Partisi de
bunun rneini verecektir, buna inanyorum. 8
8. Mustafa Karaaliolu, Yeni afak, 25 Mays 1998. Bu rportajn tam metni,

yazarn Bak Yaynlarndan kan (stanbul, Eyll 2001) Hilal ve Ampul kitabnda yer almaktadr.

SSTEMLE ANLAMA PENDE
NCE STAR GAZETESNDE Halit Kakn yazd: Tayyip Erdoan

Keiliye teslim. Kakna gre liderlik kousu sren ve bu kouyu baya ciddiye alan Erdoan, oyununu, oynamas gerektii
gibi oynamaya alyordu. Bu balamda Erdoann son hamlesi, Cenajans/Greydi, yani Nail Keili. Keili, zel bir anlama
erevesinde Erdoann PRn (halkla ilikiler) stlenmiti.
Keilinin elinden kimler gememiti ki! Kakn sayyor:
zal, Ecevit, Ylmaz, iller ve son dnemlerinde Baykal ayn
tezghn mterisi oldular. Keili, olay kabul etmeden nce, Erdoan ile bulumu, birlikte yemek yemilerdi. Bunun sonucunda
rn iyi... Pazarlanabilir!.. diyen Keili kararn vermiti. Kakn yle diyordu: Byk olaslkla, siyasi bir hareketin bana
geince, kampanyalarn da yrtecek.1
Ama olmad, nk Trk reklam sektrnn en by Nail
Keili, Egebank skandal kapsamnda tutukland ve yarglanmaya
baland. Tayyip Erdoan ise siyasete dnnde temel stratejisini hortumculara kar mcadele zerine oturttu.
Erdoan Keiliyle, bu arada Kaknla da tantran kii
Mnci nciydi.2 Turgut zaln avukatln yapm olan, ardn-
1. Star, 22 Ekim 1999.

2. Serpil Ylmaza gre, Erdoan liberalletirme konusunda uzun bir sre
ciddi gayret gsteren, onunla i evreleri arasndaki en nemli kprlerden olan
ve btn bunlar kimi zaman Emine Erdoanla olan hemerilik ilikisine balayan nci, Afyondaki toplantya katlacak kurucu adaylarn grnce Ben bu tabloda yer almam, diyerek AK Partiden uzak dt. Milliyet, 14 Austos 2001.
176

RECEP TAYYP ERDOAN
dan medya sektrne de giren nci, Erdoann en nemli danmanlarndan biri haline geldi. Onu yabanc olduu kesimlere tantma misyonunu stlendi.
Zaten kamuoyuna yansd kadaryla Erdoann egemen glere grcye kt ilk yer 24 Ekim 1999 gn ncinin atalca
Durusudaki iftlik evi oldu. Burada kendisi iin verilen brunchta deiik kesimlerden ilgin bir davetli grubuyla bir araya gelip,
yeni hedeflerini anlatt ve nabz yoklamas yapt. iftlikteki kahvaltya, Yalm Erez, ANAP Milletvekili Blent Akarcal, Nazl Ilcak ve ei Emin irin, Turul Trke, eski brokratlardan Tezcan
Yaramanc ve Fehmi Gltekin, i dnyasndan Abdullah Acar, Ali
stay, borsac Berra Kl, psikolog Yank Yazgan, gazeteciler
Fehmi Koru ve Yaln Doan ile yazar Erol Mtercimler ve ABD
nin stanbul Konsolos yardmcsnn da katld sylendi.
Yalm Erez, Oya Berberoluna, Mnci davet etti eimle gittim. lkenin meselelerini konutuk. Baz gazeteciler de vard,
diyecek, Yeni bir oluum mu? sorusunu, Bir haftasonu yemeiydi o kadar,3 cevabn verecekti.
TSADla Yemek
Aslnda hi de geitirilecek bir yemek deildi. nk Star gazetesinin Tayyip rzgr balkl haberine gre bu bulumadan iki
gn sonra, bu kez TSAD Yksek stiare Konseyi Bakan Blent Eczacbann Yenikydeki evinde i dnyasnn nde gelen
isimleri, bir akam yemeinde Tayyip Erdoan ile bir araya gelecekti. Starn haberi yleydi:
Cezas bittikten sonra ksa bir tatil yapan ve ardndan btn
hzyla perde arkas siyasete balayan Erdoann, samimi bir
havada geen yemekte, Trkiyenin kalbur st patronlarna demokratikleme projelerini anlatp destek istedii renildi.
Erdoan geen hafta srpriz bir ziyaretle nce Yalm Erez, Ali
3. Hrriyet, 29 Ekim 1999.

177
Talip zdemir ve Blent Akarcal gibi isimlerle yeni Trkiye

fikri iin bir araya geldi. Ardndan da Trkiyenin imaj sihirbaz,
Cenajans Greyin sahibi Nail Keili ile siyasi danmanlk konusunda anlat. Erdoan, bugn Nail Keiliye stanbulda kendi
dneminde yaplan nemli ileri gezdirip, nasl bir tantm stratejisi izlenebilecei konusunda fikir alveriinde bulunacak. Erdoan, ite bu youn trafikte dn akam da patronlara dert anlatt.
Patronlarla grme talebi, Erdoandan geldi. Erdoan, iyi ilikiler kurduu Blent Eczacbana grme talebini iletti.
Eczacba, bu talebi TSAD ynetim kurulu yelerine ve
Onursal Bakan Feyyaz Berkere at. Youn telefon trafiinin ardndan Blent Eczacba, Tayyip Erdoana, Yenikydeki evinde, 10-15 kadar iadam ile birlikte akam yemei yiyebilecekleri
cevabn verdi. Dn akamki yemee, Blent Eczacba, Feyyaz
Berker, Tuncay zilhan, Korkmaz lkorur, mer Sabanc, Feyhan
Kalpaklolu gibi isimlerin de aralarnda bulunduu on civarnda
iadam katld. TSAD Bakan Erkut Ycaolu ve ynetim kurulu yelerinden M. Ali Babaolu, Aldo Kaslovski, Murat Dural
gibi isimler ise mazeret bildirip yemee gelmediler.4
Star davetlilerin unvanlarn yle sralamt: Feyyaz Berker
(TSAD Onursal Bakan) Tekfen Holding; Erkut Ycaolu (TSAD Bakan-katlmad) MAP A..; Tuncay zilhan, Anadolu Endstri Holding; Aldo Kaslovski, Organik Holding-katlmad; mer
Sabanc, Sabanc Holding; M. Ali Babaolu, Orta Anadolu Ticaretkatlmad; Murad Dural, Altay Kollektif; Korkmaz lkorur, Betil&lkorur Danmanlk; Feyhan Kalpaklolu, Yaar Holding.
Gazoz mediler
Blent Eczacba, Erdoanla belediye bakan olduu sre iinde birok projeyi grtn, yaknln da bu sre iinde doduunu syledi. Gerekletirdiimiz projeler de oldu, kar kar4. Star, 27 Ekim 1999.
178

RECEP TAYYP ERDOAN
ya geldiimiz projeler de. Ama bu sre iinde yaknlatk, diyen Eczacba yle devam etti: TSAD da, ben de hangi liderle grmedik ki. Hepsi tepki ald. Ama grmezsek yanl yapm oluruz. Bu onlar desteklemek anlamna gelmez. Dndklerimizi sylemekten kanmadk. Senaryolara gerek yok. Tayyip
Bey grlerini aklad. Gndemdeki her eyi konutuk.5
Tayyip Erdoann, arkada Azizler Holdingin sahibi Cneyd
Zapsu ile gittii yemekte neler konuulduunu Oya Berberolu kamuoyuna duyurdu. Bir iadamnn, Buraya gazoz imeye gelmedik herhalde, demesiyle balayan sohbette ne kan soru hi kukusuz Siz eriat msnz Tayyip Bey? olmu. Berberolu yle
devam ediyor: Erdoann nasl bir laiklik sorusuna, Laik dzen
inanlar koruyan bir dzendir. Byle bir dzene kar kmam
mmkn deildir, dedii syleniyor... Erdoann bir laf ilgimi
ekti. Tam belki bu cmlelerle olmam olabilir, ama u mesaj vermi: Turgut zaln brakt yerden gideceim... Anlalyor ki
Erdoan, partisi Faziletin bana oynamyor. Baka almlar peinde. Radikallikle marjinallikle hibir yere varamayz diyormu
Erdoan. inde bulunaca hareketin Trkiyedeki oylarn yzde
85ine talip olmas gereinden hareket ediyormu. O yemekteki bir
iadam, Erdoan, zalc olmaya balam diyor. Bir bakas,
Bir deiim balamtr. Gerekliydi deyorumunu yapyor.6
Tayyip Erdoan da bir deiimin sz konusu olduunu dorulad. Ei Emine Erdoanla Krfez ve Derince ilelerinde depremzedeleri ziyareti srasnda, basn mensuplar kendisine, TSAD
yeleriyle yapt grmeler nedeniyle eletirildiini hatrlatnca
Erdoan, Bana, Niye gryorsun? sorusu yerine Neyi gryorsun? diye soran insanlar alnlarndan peceim. Eer ilgiyle sorulan bir soru olsa, bu soruyu soramazlar. nk, tarihimize ve kltrmze baktmz zaman orada farkl sorular var.
5. Star, 27 Ekim 1999. Eczacbann, bu yemek nedeniyle Erdoann
sponsoru olarak alglanmaktan rahatsz olduu ileri srld, fakat bu imaj tam
olarak ortadan kaldrabildii sylenemez.
6. Hrriyet, 29 Ekim 1999.

179
Romaya kadar elilerini gnderen bir anlay var. Kalkp, bu toplumun ierisinde her eyini nne koyuyor, hastaneye gittiinde
onlarn rettii ilalarla iyileiyorsun. Ama konumaya gelince
ise Niye konutun? diyorsun. Kald ki, biz bunu yapmaya mecburuz. Tabii, onlarla oturup konutuka birok problemi de zebiliriz. Artk 20-30 yl nceki gibi dnemeyiz. Artk dnyada
bir deiim sreci var,7 karln verdi.
Kola Sava
Erdoann, bir zamanlar uykusunu kard kesin olan byk

burjuvaziyle ilikisi bu yemeklerle snrl kalmad. Erdoann
g odaklaryla ilikilerini ok yakndan takip eden Milliyet ekonomi yazar Serpil Ylmaz, onun iyi ilikide olduu patronlar
yle sralyor: Sakp Sabanc, Blent Eczacba, Tuncay zilhan, Feyyaz Berker, Can Paker, stanbul Sanayi Odas Bakan
Hsamettin Kavi ve Ankara Sanayi Odas Bakan Zafer alayan.8
Ylmaz bize, Ko Topluluundan Doan Gnln Pnarhisar
Cezaevine yapt ziyareti de hatrlatyor. Bu olay ok nemli,
nk Erdoan bakanl srasnda, Ko grubuna kar, Saryerdeki iki bin dnmlk niversite arazisi konusunda tam bir sava yrtmt. yle ki, Erdoan ve evresi, hapis cezas ve siyasi yasan arkasnda bu kavgann yattna inanyorlard. Anlalan Erdoan, hem sistemin merkezine oynayp, hem de medya, ordu ve sermayeyle kavga edemeyeceini anlamt. Nitekim Mustafa Ko, Erdoann olunun ubat 2001deki nikhna gelince
taraflarn barm olduu kans iyice pekiti.
Bar havasna ramen Erdoann Kola olan savana sklkla atfta bulunmaya devam ettii grld. rnein Balkesir Ticaret Borsasnda onuruna verilen akam yemeinde yapt ko7. Yeni afak, 16 Aralk 1999.
180

RECEP TAYYP ERDOAN
numada, bu kavgay hatrlatt ve unlar syledi: Yetimi am

ormann kestiler. Kendilerinin arazileri vard, oraya yapmadlar.
9. Cumhurbakanmzn da himayeleriyle o ii kanunsuz yaptlar.
Dantaydan ykm karar kmasna ramen aln yaptlar.
Benim ieri giriimde yarg bamszdr bir ey diyemem dedi.
Ama araziyle ilgili sorulara ben yaptysam oldu dedi. Bir kere
yaparsn olur, iki kere, kere yaparsn olur ama ite bir gn de
gelir olmayverir.9
Ortada bir bar olmadn kavramak iin 3 Austos 2001 tarihini beklemek gerekecekti. CNN-Trkte Taha Akyolun konuu
olan Ko Grubu Bakan Rahmi Ko Erdoan hakknda ok sert
sulamalarda bulundu. Erdoann Erbakandan hi de farkl olmadn ileri sren Koun u szleri geni yank uyandrd: Erdoan yeni bir misyona soyunuyor. Bu i para meselesidir. Dervite para yok. Erdoanda ok para olduunu duydum. Bir milyar dolar kadar para biriktirmiler. Nasl biriktirdiler?10
Koa ilk cevap Blent Arntan geldi: Eer 1 milyar dolarmz olsayd, toplantlar yallarda, 5 yldzl otellerde yapardk.
stne de birka gazete ve televizyon satn alrdk. Bu bir gnll hareket. Herkes harcamalarn kendi cebinden karlyor. Afyon
toplantsnda da yle yaptk. Herkesin elinde fatura var.11
Erdoann tepkisiyse yle oldu: Birincisi, ticarette basiret
esastr. Sayn Kou basiretli olmaya davet ediyorum. kincisi ise
byle bir eyi iddia eden kii, ispat etmekle ykmldr. Sayn
Ko bir iddiada bulundu ve bunu ispat etmek zorundadr.12
Bu polemiin hemen ardndan Sakp Sabanc, Milliyette yaymlanan bir rportajnda Erdoandan yle sz etti: Adnan
Menderes kt zaman 1949lu yllarda, nn varken Menderes nasl gelebilir diyorduk. Ayn ey Turgut zal iin de sylendi. Zorluklarn iinden yeni liderler kar. Bugn de Tayyip Bey
9. Yeni afak, 20 Kasm 2000.
10. Radikal, 5 Austos 2001.
11. NTVMSNBC, 5 Austos 2001.
12. A.g.y.

181
kmtr. Tayyipin hamuru anane, tre maneviyat arlkl yorulmu. Peki bu iyi mi kt m? Btn dnya ehemmiyet veriyor
manevi gce. Akll kullanmak zere maneviyat, anane tre ok
nemlidir. Geen pazar Avrupadaydm. Sabahn krnde ktm,
btn kiliseler gmbr gmbr. nsanlar en mkemmel giysileriyle buraya cokuyla gidiyor. Bunlar aptal m? Hayr, maneviyatn
bir g olduunu biliyorlar. Bu gten istifade etmek lazm.13
Sabancnn verdii bu ak ve geni kredi, Erdoan hareketinin, egemen gler arasndaki elikilerden yararlanmay hesaplad yorumlarna yol at.14
Askerle liki ddialar
Yenilikiler iin en zorlu sre Trk Silahl Kuvvetlerini, kendilerinin tehlikeli olmadna, tam tersine, laik cumhuriyet iin
bir nevi teminat olduklarna ikna etmek olacakt. Erdoann daha
belediye bakan iken dnemin 1. Ordu Komutan ile birka kez
yemek yedii partililer tarafndan syleniyordu. Zaten Erdoan
belli bir aamadan sonra hep askeri kesimle iyi geinmenin yollarn arayacak ve onlara yakn iadamlarn devreye sokacakt.
Bunun iin Fenerbahe Kulb nemliydi. ou asker kkenli ynetici ve kongre yeleriyle burada grmeler yapt. Kendisini, Deitim, laiklii iselletirdim, demokratm, eklinde zetliyordu. Erdoan daha nce, RPnin kapatlmasnn hemen ardndan, bamsz kalan 20 milletvekiliyle FPye gemeyip yeni bir
parti kurmay tasarlamt. Hemen askere bir mesaj iletildi: Tayyip Bey ve kapatlan RPde 20yi akn milletvekili yeni kurulan
FPye katlmayp, ayr bir parti kurmak istiyorlar. Eer nmz
kesmezlerse, biz FP ats altna girmeyeceiz. Bu giriimin de13. Songl Hatsaru, Milliyet, 16 Austos 2001.
14. Doan Grubuna bal medya kurulularnn genellikle cepheden saldrd Erdoana, Star (Uzan Grubu), Show-Akamn (ukurova Grubu) daha anlayla yaklayor olmas da tekeller arasndaki rekabetin bir uzants olarak deerlendiriliyor.
182

RECEP TAYYP ERDOAN
vamn Akam yazar akir Sterin kesinden aktaralm:

Bu mesaj, o etkili brokrat araclyla adresine doru yol ald. Emekli ama zellikle o gnlerde askerin sivil elbiseli szcs
saylp, TVlerdeki konumalarna Genelkurmaydan hibir itiraz
gelmeyen nl paaya Tayyipin mesaj iletildi. Emekli paa bu
mesajdan ok etkilendi ve hemen o dnemin Genelkurmay ynetimine iletti bunu... Bir toplant yapld ve Milli Grn kendi
eliyle blnmesi cazip grnd. Tayyip Erdoan ve arkadalarnn nlerinin kesilmemesi, en azndan sessiz kalnmas gr
basknd ama... Toplantda hazr bulunan keskin bir komutan
kar kt: Biz bu adamlarla pazarlk yapm duruma dmeyecek miyiz? Ve konu, hemen kapatld; Tayyipin mesajna verilen cevap olumsuzdu.15
Erdoann bir emekli askerle yedii yemei ve bunun yansmalarn da Zaman yazar Aydoan Vatandan kaleminden okuyalm:
28 ubatn zerinden yl akn bir sre geti. Zaman en
iyi ilatr. Trkiyede o gnden bu yana ok ey deiti. nsanlar
gemii daha iyi deerlendiriyor, hatalarn belki de daha iyi grebiliyor. 28 ubatn tasfiye ettii Recep Tayyip Erdoann, 28 ubatn nemli isimlerinden biri olan dnemin Kuzey Deniz Saha
Komutan emekli Koramiral Atilla Kyat ile bundan iki hafta kadar nce yedii akam yemei bunun en iyi rnei. Demek ki insanlar, ayn grleri paylamasalar da ve hatta taban tabana zt
dnya grlerine sahip de olsalar, bir araya gelip, asgari mtereklerde buluabiliyorlar.
Gerek Tayyip Erdoan, gerekse Atilla Kyat Paa kendilerinden o kadar eminler ki, gizlilii bir yana brakp, yer olarak Hidiv
Kasrn semiler. Herkese ak bir yerde bulumular. Bahriyeliler, nezaketleriyle bilinirler. Atilla Kyat Paa, alabildiince incelmi nezaketiyle, bir bahriyeliye yakr ekilde bir bir sralam
eletirilerini. Erdoan da dikkatle dinlemi ve not alm. Trki15. Akam, 26 Haziran 2001.

183
yenin zlemini duyduu uzlama kltr ite bu.

Kyat Paa, Recep Tayyip Erdoana Avrupa Birlii-Trkiye
ilikileri, gvenlik meseleleri, devlet geleneinin nemi ve kamu
hrriyetlerinin uygulanmasnda dini yaptrm hkmlerinin dayatlmas konusunda endielerini ve kanaatlerini belirtmi. 28 ubat
srecinde gsterilen hassasiyetin bir devlet geleneinin tepkisel
refleksi olduunu ifade etmi.
(...) Tayyip Erdoan saygyla dinlemi Kyat Paay ve ardndan irtica kavramnn sk sk gndeme getirilerek, baz rant gruplarnn bundan kar elde ettiini ifade etmi. Sz konusu akam
yemeini her iki tarafa da sordum. Her iki taraf da sz konusu yemei doruluyorlar ve belki de bunun yazlmasn henz erken
buluyorlar.16
Vatandan yazsn gazeteci Turan Ylmaz, Tayyip, Kasmpaadan Siyasetin n Saflarna17 kitabnda geni olarak kulland.
FPnin kapatlmasndan hemen sonra Ylmazn gazetesi Hrriyet in bu grmeyi 24 Haziran 2001de manetine tamasyla
olay ilgin bir boyut kazand. Gazete, Vatandan szn ettii
Erdoan-Kyat grmesine ek olarak Ylmazn ilk kez kitapta
gndeme getirdii esrarengiz bir grmeyi de okurlarna aktarmt.
Kitaba gre 2001 Nisan ay ortalarnda Genelkurmay kararghnda grev yapan etkili konumda bir albay sivil kyafetle RP
eski Trabzon Milletvekili ve Yeni afak gazetesi Genel Mdr
Kemalettin Gktan Ankara Cinnah Caddesindeki brosuna sivil kyafetle gelmi, Erdoana Ne yapmak istiyorsun? Dncelerin nedir? diye sormutu. Erdoan da ay ve kahvelerin iildii
grmede uzun uzun nasl deitiini, laiklie ne kadar bal olduunu, ideolojilerden ve marjinal isimlerden uzak kalacan anlatm, albay da bol bol not almt.18
16. Zaman, 28 ubat 2001.
17. mit Yaynlar, Ankara, Haziran 2001.
18. A.g.e., s. 273-275.
184

RECEP TAYYP ERDOAN
Fakat gazetenin yaynyla ayn gn Genelkurmay Bakanl

Genel Sekreterliinden sert bir yalanlama geldi: Son gnlerde,
baz basn ve yayn organlarnda bir siyasi partinin Anayasa Mahkemesi kararyla kapatlmas ve baz yeni siyasi oluum sahiplerinin Trk Silahl Kuvvetleri ile temas ederek gvence verdikleri,
onay aldklar gibi gerek d haber ve yorumlara yer verildii
grlyor. Trk Silahl Kuvvetleri gnlk siyasi tartmalarn her
zaman dnda kalmaya zen gstermekte olup, yasal snrlar iinde hareket eden btn kii, kurum ve kurululara eit mesafededir... Daha nce de birok kez akland zere Trk Silahl Kuvvetlerinin resmi grleri ancak ve sadece bizzat Genelkurmay
Bakan veya yetki verdii makamlar tarafndan bir kukuya yer
vermeyecek ekilde aka kamuoyuna duyurulmaktadr. Bunun
dnda hangi statde ve hangi ortamda olurlarsa olsunlar gr
beyan edenlerin, bu dncelerinin ahsi dnce ve yorumlar olduu ve hibir ekilde Trk Silahl Kuvvetlerini balamayaca
ve bu tr beyanlardan yola klarak yaplan yorumlarn gerei
yanstmayaca bir kez daha kamuoyuna sayg ile duyurulur.19
Sz konusu aklama, gelenekiler tarafndan, ordunun Erdoana kesinlikle scak bakmadnn iareti olarak deerlendirilip
sevinle karland. lerlemeleri iin Erdoann yasann kalkmasna ciddi bir ekilde ihtiyalar olan yenilikilerinse keyifleri
kat, umutlar azald. Fakat Anayasa Mahkemesinin daha sonraki karar btn bu tahlilleri geersiz kld.
19. NTVMSNBC, 24 Haziran 2001.

ERDOAN AMERKANCI MI?
ERDOANIN olunun nikhnda, iadamlarnn dnda srpriz bir
davetli daha vard: ABDnin stanbul Bakonsolosu Frank Urbancic. Erdoan da, 4 Temmuz 2001de Amerikan Milli Gn dolaysyla Bakonsoloslua iade-i ziyarette bulundu. Fakat bunlar onun
ABD ile ilk temaslar deildi. 1
Erdoan ile Urbancic neredeyse dzenli bir ekilde grr oldular. rnein 26 Temmuz 2001de Urbancicin kendisini ziyaret
etmesi zerine Erdoan, merak edilecek bir konu olmadn belirterek, Bakonsolos ile Trkiye ile ilgili kanaati gerektiren konular ve ekonomiyi konutuk. Ziyaret kiisel deildi, dedi.2
Erdoann Ekim 1999da Ankaraya yapt kartma FP iindeki mcadelenin fitilini de atelemiti. FP milletvekilleriyle birlik gsterisi yapan Erdoann asl hedefi Fazilet dnda bir oluumdu. Buna destek bulmak iin yerli ve yabanc g odaklarn
ikna etmesi gerekiyordu ve grcye kt ilk yer ABD oldu.
Gler Kmrc yle yazyor: Tayyip Erdoan sanki siyasete ABDde hazrlanyor, Trkiyede deil. Bir yl iinde en az be
defa Washingtonu ziyaret ediyor, hapisten kp, siyasete giriyorum mesajn verdii Ekim 1999dan bu yana yapt nemli toplantlarda, ABD her nedense Tayyipi bizzat konsolos veya bir
1. 28 Eyll 1998de de dnemin stanbul Bakonsolosu Caroline Huggins, Erdoan ziyaret etmi; ald hapis cezas ve siyasi hayatnn sona erdirilmesinden
znt duyduklarn sylemiti. Bunun zerine ABD Bykeliliinden bir yetkili Dileri Bakanlna arlarak, olayn Trkiyenin iilerine mdahale
olduu uyars yapld. (Radikal, 30 Eyll 1998)
2. Habertrk, 28 Temmuz 2001.
186

RECEP TAYYP ERDOAN
baka st protokol grevlisi nezninde izliyor, destekliyor.3

Peki ABD neden Tayyip Erdoann zerinde duruyordu? Erbakann kurduu Refahyol hkmetinde laiklik konusunda bile
yumuama eiliminde olan ABDnin Erdoan konusundaki scak
mesajlar gzlerden kamad. Zaman gazetesinin Washington
Temsilcisi Ali Halit Aslan, ABD gzyle Erbakan m, Erdoan m
sorusunu kategoride ele ald:
1. Ulusal kar faktr: ABDnin kendi karlarna Erbakan
Erdoandan daha uzak bulduu rahatlkla sylenebilir. Neticede
Erdoann izgisi de Amerikan deerleri ve beklentileriyle birebir rtmyor; ama ABD asndan ehvendir. ABD, Erbakan izgisine byk antipatisi nedeniyle demokrasi adna kerih grd
halde 28 ubat srecini dolayl ekilde onaylamtr.
2. Poplarite faktr: ABD Trkiyeyle ilgili hibir tavrnda ve
mesajnda halkn eilimlerini gz ard etmez. Bilimsel veriler, anketler ve analizler nda Trkiyedeki sosyolojik geliimleri takip eder, ona gre tavr belirler. Hele uzun vadeli projeksiyonlarnda toplumdaki ykselen deerler byk rol oynar. Halkn sevmesi faktrn nemseyen ABD bu hususta da Erdoana Erbakandan ok daha fazla puan vermektedir.
3. G odaklar faktr: ABDnin Trkiyede karsna almamaya en ok zen gsterdii kesim ynetici elitlerdir. nk
Trkiye gibi zayf demokrasilerde halkn genel tercihleriyle atsa dahi neticede elitin dedii olur. ABDnin stratejik karlarnn bekas da birinci dereceden onlara baldr. Bu nedenle de
zellikle en etkili g oda olarak grlen orduyla dorudan atma yaratabilecek durulardan kanlr. G odaklarnn da Erbakana Erdoandan ok daha souk olduu aikrdr. Erbakana
Amerikan desteini nispeten daha az klan bir baka faktr de
budur. Amerikan karlarna uygun hareket eden ama ne genel
halkn ne de g odaklarnn pek sempati duymad kategoridekilere rnek olarak Akn Birdal verebilirim. Tayyip Erdoan,
3. Habertrk.

187
ABD izgisiyle nispeten atmayan, halkn da sempati duyduu
ama sistemin souk durduu gruptadr. Necmettin Erbakan ise ne

Amerikan izgisi paralelindedir, ne de halkn ounluu ya da
g odaklarnca sevilmektedir. Bu nedenle ABDden ona verilecek herhangi bir destek kerhen olacaktr.4
Yahudi Lobisiyle Flrt
Tayyip Erdoann siyasi yasann kalkp kalkmayaca tartmalar srasnda, birok vesileyle evresindekilere Ya Amerika kalkmasn isterse? diye sorduu biliniyor. O zamanlar onun bu sorusunu yadrgayanlar, Anayasa Mahkemesinin yasan kalkm olduunu ilan etmesinden sonra Acaba? diye kendi kendilerine
sormadan edemiyorlar.
Tam Acaba Erdoan, Washingtonn icazetiyle mi yol alyor? sorular gndemdeyken Star gazetesinde Sebahattin nkibar, kesinde srpriz bir bulumay yazd. Habere gre Erdoan,
stanbulda, merkezi ABDde olan uluslararas Yahudi kuruluu
Anti Defamation Leaguein (ADL-Karalamaya Kar Mcadele
Birlii) Bakan Abraham Foxman gizlice kabul etmiti. nkibarn yazsna gre Abraham Foxman srf Erdoanla grmek
iin Trkiyeye gelmi: ABDli Musevi nder gelmi gelmesine
de, randevusu olmasna ramen Tayyip Beyle balangta grememi. Bunun zerine Abraham Foxmann Erdoanla olan
randevusuna araclk eden kamuoyunun tand iki isim telalanp soluu Abdullah Glde alm ve misafirin ehemmiyetini anlatarak Tayyip Beyi grmeye ikna etmesini istemi. ADLnin
gc ve nemini bakanlk gnlerinden de bilen Abdullah Gl dinlediime gre Erdoan hemen aram ve Foxmanla grmenin
nemini anlatm. Tayyipten cevap: Abdullah Bey bu insanlarn
ehemmiyetini biliyorum ancak ya buluma basna szar ve grmemiz duyulursa ben ne yaparm? Hocann taifesi ruhumu eyta4. Ali Halit Aslan, Zaman, 10 Temmuz 2000
188

RECEP TAYYP ERDOAN
na satmakla itham etmez mi beni? Glden cevap: Doru byle

bir risk var ama grme gizli tutulur. ok ok duyulursa, yalanlar, kabul etmeyiz. Bu buluma darya verecei mesajlar anlamnda fevkalade nemli. Erdoan: Evet yle ama akas yanl
yorumlanr diye rkyorum. Adam hl stanbul da m? Gl:
Evet, haber bekliyor. Erdoan: Tamam o zaman grelim ama
ok gizli tutmalyz. Ayrca merak ediyorum, bu adamlar neden srarla grmek istiyor. Ve buluma gereklemi...
nkibar grmede neler konuulduunu ise yle aktaryor:
Bulumada Tayyip Erdoann radikal slamc gruplara ve Yahudilere bak, zellikle gndeme gelmi. Buna ilaveten Ortadou
ve sraille ilgili kanaatler de bir bir not edilmi. Trkiye ile srail
arasnda varolan savunma ibirliinden rana kadar pek ok hassas konuya da girilmi. ki saati aan konuma ekonomiden jeopolitie beyin frtnas hviyetli bir ufuk turu olmu.5
Taraflarn yalanlamad bu grmenin en ilgin ynlerinden
biri stanbulda gereklemi olmas. Erdoann, artk saysn
kimbilir kendisinin de unuttuu yurtd gezilerinde, ADL ve benzeri kurulularla grm olmas kimseyi artmayacaktr.6 Ayn ekilde Trkiyedeki birtakm yabanc diplomatlarn da kendisi
ya da kurmaylaryla saatlerce grmesinde de pek yadrganacak
bir ey yok. Ama Foxmann ok acelesi varm gibi stanbulda
Erdoan ziyaret etmesi ve bunun da Sebahattin nkibar tarafndan kamuoyuna duyurulmas alt izilecek hususlar.
nkibarn yazsndan sonra, Erdoann, srailin yeni Ankara
Bykelisi David Sultanla da gizli bir grme yapm olduu
5. Star, 17 Temmuz 2001.
6. Nitekim Erdoann yasann kalkmayaca tahmininden hareketle liderlie soyunan Melih Gkek apar topar ABDye gitti ve orada Yahudi kurulularyla da grtn basna szdrd, tabii onlarla ne konutuunu deil. Yllar nce
MHP lideri Alpaslan Trkein New Yorkta Amerikan Yahudi Kongresi yetkilileriyle gizli bir toplant yaptn EP dergisi haberletirip Trkein vaatlerini ayrntlaryla yazdnda ok iddetli tepkiler almt. Tamamen doru olan bu haberi
en ok da RPliler MHPye kar kullanmt. Artk kimse, slamclar bile byle
eylere kzmyor, bilakis reklam olarak gryorlar.

189
ve burada kendilerinin kesinlikle srail aleyhtar olmadklar ynnde gvence verdii de ileri srld.7 Fakat Erdoan bu iddiay
ksa sre sonra tekzip etti.
Bu arada, genliinin en verimli yllarn ADL gibi kurulularn zerinde ykseldii uluslararas zemin ve dzeni, bu arada da
srail devletini ykmaya hasretmi olan Erdoann, dnp dolap
siyasi istikbalini ayn kurulularn oluruna balam olmas ondaki dnmn boyutlarn gzler nne sermekteydi.
Almanc Erbakana Kar Amerikanc Erdoan
Tayyip Erdoann Amerikanclnn dillerde olduu bir srada

Milliyette Tuncay zkan olaya deiik bir boyut getirdi. slamc
kanatta komplo teorileri balkl yazsnda zkan, yenilikilerin
arkasnda Amerika, gelenekilerin de Almanya olduu senaryosunu dillendirdi. Buna gre Amerika, Erbakann Almanc Milli Gr izgisini, Turgut zal, Fethullah Glen ve Nakibendi eyhi
Esad Coan araclyla etkisizletirmiti. Esad Coann Avustralyadaki kazasnn ardnda Alman Gizli Servislerinin olabileceinin ileri srld yazda u satrlar dikkat ekiyordu:
Coan ylesine gl bir zemin hareketi hazrlyordu ki, Milli Gr paralanacak, bu yolla Avrupaclar ile Trkiyede bir ksm yerli glerin desteindeki Almanc Erbakan gidecek, yerine
lml slam yaatacak ve Amerikan politikalarnn takipisi olacak yeniliki kadrolar gelecekti.8
Bu yaznn ok alakalem bir komplo teorisinin rn olduunu anlamak iin, ayn gazetenin ayn gnk manetine bakmak
yeterliydi. Derya Sazak, AB Trkiye Temsilcisi Karen Foggla grm ve gazetesi de Foggun Tayyip sola oynuyor tespitini
manete tamt. Fogg da Amerikanc olmadna gre Erdoan Avrupa da ciddiye alyor demekti. Kald ki, yasann kalktnn anlald gn Erdoann Almanya stanbul Bakonsolo7. Cumhuriyet, 29 Temmuz 2001.
190

RECEP TAYYP ERDOAN
sunu yaklak bir saat kabul ettiini yazmam myd gazeteler?

Ya da Abdullah Gln, ngiltere Bykeliliinde Bykeli David Logan ile grt9 bilinmiyor muydu?
Milli Gr Tekilatnn davetlisi olarak bulunduu Avustralyada 15-20 yl nce ben de ABye kar olanlardandm. Ama bugn bu noktada deilim. ABye girmede en nemli konu ykselen
deerler diye tabir ettiimiz demokrasi, insan haklar, zgrlkler
ve hukukun stnl gibi ok ama ok ihtiyacmz olan evrensel
deerler. Sene 1959, Trkiye AETye mracaat etmitir. Sene 2000
ve Trkiye ancak adayla kabul edilmitir. Admlar atlrsa Trkiyenin girmesi sz konusu olacaktr. O bakmdan Kopenhag kriterleri nemlidir. Ben vatanda Tayyip Erdoan olarak byle bir
Avrupa Birliine katlm seve seve destekliyorum. Eer imza
hakkna sahip olursam imza atarm,10 dememi miydi?
Bu trden rnekler oaltlabilir. Ama Tuncay zkann, yazsnda, kaytsz artsz destekisi olduu ANAP Lideri Mesut Ylmazn, Erbakandan daha ok Almanc bilindiine deinmemi
olmas da ok anlamlyd. Dier bir deyile, Erdoan trmandran odaklar, Erbakann dnda veya ona ek olarak Ylmazn da
tasfiyesini hesaplam olamazlar myd?
Belki de birileri yenilikilere, 28 ubatla balayan, ekonomik
ve siyasi sistemin yeniden yaplandrlmas srecinde barol olmasa bile baz roller vermiti. AK Partinin, Mesut Ylmazn Beyaz Enerji iddianamesi hazrlanrken sarfettii Beni ve ANAP
tasfiye etmek istiyorlar, szlerinden ksa bir sre sonra, bir iddiaya gre ANAP Kongresi nedeniyle gecikmeli bir ekilde kurulmu olmas, btn bu speklasyonlara zemin hazrlyordu.
9. Yeni afak, 25 Temmuz 2001. Daha sonra ngilterenin stanbul Bakonsolosu Erdoan evinde ziyaret etti ve basn mensuplarna o merakla beklenen sorunun cevabn verdi: Erdoann partisi haftaya kuruluyor. Gerekten de bir hafta sonra, 14 Austosta AK Parti kuruldu. 23 Austostaki basn toplantsndaysa
Erdoan kimseden vize almayacaklarn ileri srd.
10. Zaman, 23 Ocak 2000.

CEMAATLERN TERCH
BTN ALAKALEMLNE ramen, zkann yazsnda da belirtildii zere, Trkiyenin nde gelen baz slami cemaatleri de,
yerli ve yabanc birok kii, grup ve odak gibi, Tayyip Erdoann
liderliindeki yeniliki hareketi yakndan izliyor, takdir ediyor ve
belli oranlarda destek de veriyor. Burada, byk lde Necmettin Erbakana duyduklar antipati belirleyici rol oynuyor. Bu tespiti amak iin Erbakann siyasi yasakl olmad dnemlerde nasl
bir siyaset anlayn hayata geirmi olduunu irdelemek gerekiyor.
Erbakan dier partilerin semenleri var, bizimse inananlarmz var szn sk sk tekrarlarken haklyd. nk onunla taraftarlarnn arasndaki ba, gizliliin esas olduu batni dinsel tarikatlarda eyhle mridleri arasndaki ilikiye benzetilebilir. Dolaysyla Erbakann her toplant sonunda ba parmaklar havaya
kaldrtp ant iirmesi, bir nevi biat treni veya inisiyasyon seremonisi olarak grlebilir. Bu trenlerde nemli olan, gndeme, Hocann ruh haline ve toplant yerine gre sk sk deien
ierik deil, hep birlikte o yeminin edilmesidir.
Milli Gr hareketine Erbakan hareketi, Milli Grle
de Erbakanclk demek hi yanl olmaz. nk kimi zaman
birbirine zt beklentilerle bu harekete katlan kltrel, etnik, snfsal adan birbirlerinden farkl kesimleri bir araya getiren en
nemli yaptrc elerin banda Erbakann bizzat kendisi geliyor. rnein Milli Gr hareketinin ideologlar kimlerdir sorusunun yant Erbakandr. O yakn evresine, hatta parti d birta-
192

RECEP TAYYP ERDOAN
km mahfillere danabilir, fakat derledii fikirleri alp lke ve

dnya konjonktrne ve daha nemlisi kendi slubuna gre yeniden biimlendirir.
Cemaatlere Teslim Olmayan Erbakan
Nakibendiliin skender Paa Dergh eyhi Mehmed Zahid Kotkunun onay ve tevikiyle kurulan Milli Nizam Partisi ve onun
kapatlmasyla alan Milli Selamet Partisi, dindar kamuoyu nezdinde meruiyetini, dnemin en saygn mutasavvflarndan olan
Kotkunun desteinden alyordu. Ancak MSPnin st dzey kadrolar, zamanla, edindikleri politik tecrbeden cesaret alarak bu
dinsel meruiyetin yanna, birtakm yasal zorunluluklar da bahane ederek politik meruiyeti koydular. 12 Eyll 1980e doru hzla yol alan Trkiyede Kotkunun MSP yneticilerini uyard
ama szn pek geiremedii anlatlyor. Nitekim Kotkunun
lmnden sonra yerini damad Esad Coann almasyla Erbakan ve arkadalar ifte meruiyete, politik olann lehine son vermeye karar kldlar.
Tarikat ilikilerinin giderek semboliklemesiyle atba giden
bu srete Erbakann her trl otoriteyi eline almak istedii Coann anlatmlarndan anlalyor. Nihayet bu gidiin nn alamayacan, ilevinin hzla sfrlanmakta olduunu gren Coan,
artk RP adn alm olan hareketle her trl ilikisini koparttn
allmadk bir aklkla ilan etti.
Politik otoritenin dinsel otoritenin nne gemesini kabullenemeyen Coan, lkenin nde gelen cemaatlerine bir ura kurma nerisi getirdi. ura gereklemezse kendi partisini kurabileceini de
aka ilan etti. Ancak zamanla ne ura oldu, ne Coan partisini kurabildi. Bunun yerine Muhsin Yazcolunun BBPsine yakn duran Coan, 28 ubat sreciyle birlikte Avustralyaya hicret etti ve
siyasetle ilikisini doru kuramad iin etkisi hzla erimi bir tarikat eyhi olarak burada bir trafik kazasnda hayatn kaybetti.

CEMAATLERN TERCH
193
Kopma nna kadar parti ile dergh ilerini bir arada yrten
mridler eyhlerinin kararll karsnda zor bir tercihle kar
karya kaldlar. lerinden hatr saylr bir blmnn daha bandan RPde kalmas, sre iinde bakalarnn da partiyle ilikilerini rehabilite etmeleri tasavvuf-politika rekabetinde politikann
ncelik kazandn bir kere daha gsterdi. Yalnz tercihlerini partiden yana yapanlarn hep derghn bir paras olduklarn belirtmeleri, Coana kar saygda kusur etmemeye zen gstermeleri
de olduka anlamlyd.
RP, skender Paa saylmazsa, teden beri yerel cemaatleri
barnda toplamt. MSPde yer alan Nurcu grubun, genel af olayyla birlikte partiden kopup Nizam Partisini kurmalar bir yana
braklacak olursa, ada slami ekollerden ziyade tarikatlarn
sahiplendii Milli Gr hareketi, dinsel saiklerle kendisine gelenlere politik kimlik sunmakta baarl oldu. Bir zamanlarn nce Naki sonra MSPli olanlar, zamanla nce Milli Gr
sonra Naki oldular. Hatta bir cemaat balanmasndan nce parti
ile tananlarn nemli bir ksm belli bir cemaate aidiyetin tadn
baka yerlerde aramaz oldular.
Bu anlamda Milli Gr hareketi, dindarlar modernletirici,
hatta laikletirici bir hareketti, tpk dnya apndaki tm slami siyasal hareketler gibi. Milli Gr, ayn zamanda muazzam bir tebli rgtlenmesi olduu iin ve 80lerden sonra tebli stratejisinin
esas olarak dindar olmayanlar hedeflemesi nedeniyle ekonomiden, politikadan anlayan kadrolar yetitirmeyi nceledi. Bu tutum,
zaten iine girilen laikleme srecini daha da artrd. Parti ii hiyeraride dinsel konulara vkf olma yerine rgtlk, teknik ve brokratik konulara yatknlk gibi beceriler belirleyici oldu.
RP iin sorun, elinin altndaki cemaatleri korumak ve destek
halkasna her geen gn yeni cemaatleri eklemekti. Bu eklemeleri ise cemaat liderlerinin ayana gitmek yerine, kendisini onlar
iin cazip klacak admlar atarak ortak bir noktada buluarak gerekletirmeyi tercih ediyordu.
194

RECEP TAYYP ERDOAN
28 ubat Ne Yapt?
slami cemaatlerin, zellikle de onlarn liderlerinin ou esas olarak Erbakan yznden Milli Gr hareketine uzak kalmlardr.
Bunun en nemli nedeni, yukarda akladmz gibi, Erbakann
kendi siyasi otoritesini dinsel bir haleyle kuatp, cemaat liderlerine sembolik ve ikincil bir rol bimesiydi. Dier bir deyile, her seim ncesi onlarn destek ya da onayn isteme durumunda olmayan belki de tek sac lider olmasyd.
Sadece cemaat liderleri deil, genel olarak Trkiye slamclar
iinde Erbakandan hazzetmeyenlerin saysnn, hayranlarndan
fazla olduu bile ileri srlebilir. Ne var ki RPye, kitle partisi olma yoluna girdii 1990l yllarda szn ettiimiz Erbakansevmezlerden de katlanlar oldu. Baz cemaatler, btn tarihi kapmalar bir yana brakarak RPye yneldi. Bunlarn iinde en artc olan, 1995 seimlerinde Sleymanclarn RP listelerinden
aday olmasyd.1 Fakat btn bu kii ve gruplar, altn izerek
Refah deil Refahl olduklarn sylediler. Onlarn gznde
Refahlk kaytsz artsz bir Erbakanclk demekti; halbuki
kendilerinin RPyle ilikisi eletireldi.
Fakat 28 ubat sreciyle iler tamamen deiti. 28 ubat srecinin cemaatler zerindeki izlerini lmek iin, 18 Nisan 1999 seimlerinden ksa bir sre nce Milliyet gazetesi adna Trabzon ve
Rizede aratrmalar yapmtm. Baz cemaat yetkilileri bizi kabul
etmedi. Kabul edenlerinse nemli bir blm adlarn kullanmamz istemedi. Btn bunlar tek bana bu srecin slami camia
iin ok nem arz ettiini ve srmekte olduunu gsteriyordu.
1. Erbakana mesafeli duruunu hep korumu olan Fethullah Glen, 28 ubatlara Ben olsam, haklarnda kapatma davas varken erken seime gider, RPyi
sandkta yenerdim, mealinde klavuzluk etmeye kalkt. Dinlemediler. nce RP
kapatlp Erbakan yasakl yapld; ardndan tek bir video kasetle Glenin halen
sren uzun ABD hicretine sebep olundu. lgintir, Glene en ok sahip kanlar FP ats altndaki Milli Grler oldu.

CEMAATLERN TERCH
195
Grtklerimizin neredeyse tamam bu sreci dayatma olarak niteledi. Kendilerini Allah rzas iin hizmet veren gnlller olarak tanmlayan bu kiilere gre 28 ubatlar millete ramen hareket ediyor ve siyasi bir hareketi hedef alr gzkmekle
birlikte cemaatleri sindirmek istiyorlard.
slamclarn 28 ubat srecine ilk ciddi itirazlar sekiz yllk
zorunlu kesintisiz eitim uygulamasndayd. Bu yolla nce imam
hatiplerin orta ksmlarnn, ardndan tamamnn kapatlmasnn
hedeflendiini dnyorlard. Yine sekiz ylla, Kuran kurslarna
balama yann ykseltilmi olmas da cemaatlerin tepkisini ekiyordu. Cemaatler; 28 ubattan en ok, vakf, dernek, irket vb.
gibi kurumlar zerine yaplan tefti ve denetimlerden ikyet ediyordu. zellikle cemaatlere maddi katkda bulunan iadamlarna
ak veya rtk bir biimde gzda verildii ileri srlyordu.
Onlara gre Bat alma Grubu (BG) veya Sivil alma Grubu
(SG) tarafndan yrtlen uygulamalarnn ou keyfiydi.
28 ubat ne yapt? sorusuna oundan Neler yapmad ki!
karln aldk. Onlara gre 28 ubatlarn esas hedefi psikolojik sindirmeydi ve bunda byk lde baarl olmulard. Saylar hayli kabark olan bu kiiler, kant olarak, o ylki ramazan aynn cemaat etkinlikleri anlamnda epey snk gemesini, velilerin
ocuklarn imam-hatiplerden ekmeye balamasn, birtakm Kuran kurslarnn kaplarna kilit vurmasn gsterdiler.
Rizede yerel bir Naki eyhi evkimiz krld dedi ve devam
etti: Artk hizmetlerimiz iin para toplamay braktk. Bu yzden
hizmetlerimizi de azalttk. Balarda, yaratlan tedirginlik nedeniyle derslerimize gelenlerin yzde 60 ayan kesti; ama zamanla
toparlanma oldu ve tekrar gelmeye baladlar.
Nefes Almak in
Hemen herkes, yaklaan seimler nedeniyle cemaatler zerindeki

basklarn zamanla azaldn dnrken Rizeli bir Nakibendi
ileri geleni farkl bir tablo iziyordu. Ona gre 28 ubat sreci,
196

RECEP TAYYP ERDOAN
blgesine gre farkl geliim izlemiti: Baz blgelerde balangtaki hz korundu; bazlarnda bask adm adm artrld; bazlarndaysa ilk olarak iddetli bir bask geldi ve bu zamanla azald.
Grtmz cemaat ye ve yetkilileri iinde 28 ubattan
aka Erbakan ve RPyi sorumlu tutanla karlamadk, ama hemen tm Erbakann bu sreci hzlandrm olabileceini ifade
etti. Bu arada yakn bir zamana kadar kaytsz artsz Erbakann
liderliini yapt partileri desteklemi olan baz cemaatlerin gemiteki durularn sorguladn grdk.
Cemaatlerin vitrini epey parlakt. Ama 28 ubatlar bunun
arkasnda bir ey olmadn gsterdi. nsanlar korkak, hemen teslim oluyor diyen Trabzonlu bir Naki nde geleni politik bir zeletiri yapacakt: Artk doktora, mhendise ihtiyacmz yok. slam ilimleri asndan can ekiiyoruz. Bu 12 Eyllle, 28 ubatla alakal deil, insanlarn politize olmasyla alakal.
Rizede RPye oy vermi bir kii, FPnin seim stratejisini
halkmz madurlar sever dsturuyla 28 ubatta ezilmi olmaya oturtmasn ise yle deerlendiriyordu: Halk maduru sever,
ama gly destekler. Bugn RPye acyanlar taleplerinin gereklemesini baka partilerden bekleyebilirler.
Trabzonda bir Sleymanc lider de yle demiti: 28 ubat
sreci henz bitmi deil ve bunu da ancak balatanlar bitirebilir.
Hibir siyasetinin harc deil bunu bitirmek. Yaasayd zal belki. Biz atma istemiyoruz. Ordu lkemiz iin vazgeilmez bir
unsurdur.
Erdoann Cemaatlere Bak
RP dneminde hi kimsenin Erbakan aktan eletirme g ve
cesaretine sahip olmad ortadayd, fakat tam da bu srada, srekli artan karizmasyla stanbul Bykehir Belediye Bakan Recep Tayyip Erdoan, Erbakansevmezlerin de gelecekteki lider
aday olarak parlamaya balamt. nk o Erbakan gibi, cemaat

CEMAATLERN TERCH
197
liderlerinin dini otoritesini kendi siyasi otoritesine tabi klma niyetinde gzkmyordu. Hatta baz cemaat liderlerinin, genlii
ve kendilerine saygs nedeniyle Erdoan denetimleri altna alma planlar yapm olduu bile sylenebilir.
Erdoan da cemaatlerle iliki konusunda belli bir misyon stlenmi olduunu gizlemeyecekti: Toplumumuzun en nemli sivil toplum kuruluu olan cemaatlerle ve onlarn liderleriyle, bugne kadar ortaya konulmu olan veyahut da aralarnda rlm
olan duvarlar ortadan kaldrma grevinin, bata demeyeyim de
bir ksmyla bize dtne inanyorum. Belediye bakan olmadan nce de bu gayretin ierisindeydim. Fakat belediye bakan
olmak bizim bu konudaki gayretimizi daha da kolaylatrd, daha
etkin kld. Niin bir Mslman baka bir Mslman ile dargn olsun veya grmesin? Bu konularn hepsini bir kenara koyup bizim gitmemiz lazm. Biz hep giden olalm. Biz bir davet hareketiyiz. Madem ki grevlisiyiz, sorumlusuyuz, o zaman bu daveti
yapmak lazm, bu davetin dnda davet etmesi gereken mercilere
de bu davette bize ne dyor, bunu hatrlatmamz lazm. Bu almamz aynen devam edecektir.2
Bununla birlikte slami camiada, Erdoan ve onun liderliindeki yeniliki hareketin, kendilerine 28 ubat badiresini atlatabilecei duygusu hi uyanmad. Erdoan birka gn gecikmeyle de
olsa FPye gitmi, stelik DGM kararyla 28 ubatn nde gelen
madurlarndan biri olmutu. Sistemle kendi sorununu zemeyen birisi, nasl cemaatleri tekrardan merkeze ekebilirdi ki! Dahas Erdoan bir trl Milli Grten kopamyordu.
Yenilikilerin ayr bir parti kurmaya girimeleriyle birlikte
dikkatler tekrar slami kesime evrildi. Cemaatlerin tabanlar byk lde Tayyip Erdoana sempati beslerken, liderlerinin genellikle mesafeli davrand gzlendi. Bu kiiler, 28 ubatn almasnda Erdoan ve arkadalarna nemli bir misyon yklyorlard, fakat bunu kendi balarna yapmalarnn mmkn olmad2. Mustafa Karaaliolu, Yeni afak, 6 Ekim 1996.
198

RECEP TAYYP ERDOAN
na inanyorlard. Ar basan yaklam u cmleyle zetleniyordu:

Ba deil gvde olun.
Bir iddiaya gre bu cmle Fethullah Glen tarafndan, kendisini ABDde ziyaret ettii ileri srlen Tayyip Erdoana sylenmiti. Byle bir grme olup olmad ve byle bir cmle sarf
edilip sarf edilmedii kesin deil, fakat slami camia kesinlikle,
Milli Grn, Erdoan liderliinde merkez saa hamle eden
light bir versiyonunu arzulamyordu. Bunun yerine, merkez
sada yer ald kesin olan yeni bir ismin nclnde yenilikileri de kapsayan yeni bir oluumun hayalleri kuruldu.
Nitekim yenilikilerin Afyon toplantsna katlan isimler ve
Yeni afakta yer alan muhtemel kurucular listesi, Erdoan hareketine az da olsa umut balayan birok kesimi olduu gibi cemaatleri de hayal krklna uratt. Sonunda AK Parti kurucular
iinde, daha nce deindiimiz gibi Sleymanclarn bir kanadyla, deiik cemaatlerle zellikle de skender Paa ile ilikileri
olmu, ama kendilerinden baka kimseyi temsil etmeyen baz akademisyenler yer ald. AK Partinin bekleneni verememesiyle birlikte cemaatlerin nemli bir ksm yeni bir Beyaz atl prensin
gelmesi umuduyla ynlerini iyice saa evirdiler.

ELVEDA CHAD
BU KTABIN ilk blmlerinde Recep Tayyip Erdoann cihad yllar ve o dnemdeki grleri ayrntlaryla anlatld. Aslna baklacak olursa Erdoann mcahitlikten vazgemeye pek niyetli ve
gnll olmad, bunun en azndan uzun ve zorlu bir uyum sreci gerektirecei ortadadr. rnein 1991 seimlerinde milletvekilliini, daha fazla tercih oyu alan, yakn arkada Mustafa Baa
kaptrmas zerine kendisine sorulan bir soruyu Erdoan yle
yantlamt:
Batdaki yeni saflama ve stratejik deiiklikler karsnda
Trkiyedeki siyasi partilerde bir tela yaand. Bu, kendilerini Batl aalara ispat etme telayd. Bu yeni dnemde, muhafazakrlar
partilerden tasfiye edildiler. Vitrinler yeniden dekore edildi. nananlar ise, vitrinin dna atldlar, daha dorusu kapnn dna demek daha yerinde olur. Batnn yeni stratejisine ayak uydurma endiesine kaplanlar 20 Ekimde listelerini laiklerden oluturdular.
Halk Mslman olan toplumlarda, gcn Batdan alan partiler yeni dnemde yalnzca dayanaklarn kaybetmekle kalmam, moral destei yitirmenin yannda, siyasi ve ekonomik olarak
da topluma vaad edecekleri hibir eyleri kalmamtr. Bu yeni
dnemde RPnin adndan sz ettirecek baarlar elde etmesi, zellikle son Kthane seimlerinde salad yzde 34lk baar
bence Trkiyede bizim dmzdaki partilerin bittiinin bir iaretidir. Trkiyenin tarihi ve sosyolojik deerlerine dayanan RPnin
tkenen Bat taklitisi partilerin karsnda bundan sonra tek geliecek parti olduunu artk rahatlkla syleyebiliriz.
200

RECEP TAYYP ERDOAN
Yeni dnya dzeninde Hristiyan Bat, kendine salam duvarlar rp gvenlik sistemleri olutururken, bugnden sonra, kendisi iin asl tehlikenin slam dnyasndan geldiini aka ilan
etti. Btn bu gelimeler emperyalist Batnn karsnda slamn
hakl knn yer alaca yeni bir dnyaya doru gidildiini
gsteriyor.1
Herkese Alan Kaplar
Yine de Tayyip Erdoan kendi yolunu izme konusunda kararlyd. Yeni bir ey yapmak iin ideoloji ve politikalarda kkl deiiklikler yapmak ve en nemlisi geleneksel tabann dndaki kesimlere almak gerekiyordu. Erdoan da, daha nceki blmlerde deindiimiz gibi, zellikle hapisten ktktan sonra, ie, Erbakan liderliindeki hareketi ciddi bir ekilde eletirmekle balad.
Adm adm eski kat slamc izgisinden uzaklap kendisine
globalist muhafazakr bir sylem ina etmeye alt. Daha geni tabanl bir oluumu seslendirmeye balayan Erdoan, muhitini de deitirdi. slamclk ve Milli Grle hibir ilgisi olmayan birtakm isimleri kendisine danman olarak ald.
Btn bu sre boyunca Erdoann temel kaygs siyasi ve
ekonomik g odaklarn ikna etmek oldu. En azndan siyasi yasann kaldrlmas iin bu evrelerin onayna ihtiyac vard. Fakat
Erdoann sisteme kar tavrn lightlatrmas yalnzca, kendisini var eden Milli Gr tabanndaki deil, slamc olmamakla birlikte sisteme kar u ya da bu nedenle fkeli olan ve kendisine bir
umut gibi bakan kesimler nezdindeki karizmasn da tehlikeye
att.
Yenileen Erdoann Milli Grten uzaklat akt: Biz
Milli Gr davasna inandk ve bugne geldik. O noktada, endiemiz yine yok ancak, orada eksiklerimiz vard. Bu eksiklerin giderilmesi lazm. Toplumun gelien ve oluan gelenekleri var.
1. Trkiye, 26 ubat 1992.

ELVEDA CHAD
201
Bunlar, Milli Grn zyle atmyorsa sizin bunlarla atmanz yanltr. Gemite bu yanla dtk, bugn de bu yanla
delim dersek bu hareketi hibir zaman olmas gerektii yere
getiremeyiz. Bizim zalclk diye bir kavgamz yok ama 12 Eyll sonras, 1983-87 aras zaln lkeyi kapal ekonomiden ak
ekonomiye karmada insanmzn kiiliini ortaya koymada kazandrd o atmosferi reddetmek de insafszlktr. imdi bizim
onu ayn ekilde bugne tamamz lazm. Bunu da yryerek yapamayz, sramamz lazm. Ayn ekilde Sayn Erbakann artlarn da yarnlara tamann doru olduuna inanyoruz. Sayn
Ecevitin de Sayn Demirelin de artlarnn yarnlara tanmas
gerektiine inanyoruz.
Erdoan bu artlarla ilgili olarak daha sonra Atatrkten balayarak, nnnn, Menderesin, Ecevitin, Demirelin, illerin,
Ylmazn, Erbakann artlarn birletirip yeni bir siyaset kurmak
istiyorum, diyecekti. Yeni izgi aray zaman zaman onu g
duruma drecek, rnein, Bize sakall ve iyi Kuran okuyan
adam deil iini iyi yapanlar lazm, sz muhaliflerinin diline
dolanacakt. Ama btn bunlarn zerindeki bir gerek, Erdoann yldzn hep parlak tutmaya yetiyordu: Halk onu istiyordu.
eriat m? O da Ne?
Erdoann Kasmpaal tavizsiz slamclktan globalist muhafazakrla gemesi ve bunu yaparken ikna edici olmas gerekiyordu. Yeni dnem stratejisinin kamuoyuna aklanmas iin Zaman gazetesi uygun bulundu. Erdoan burada iki gn boyunca yaymlanan rportajda, laiklik, demokrasi ve eriat devleti ile ilgin
ve artc grler dile getirdi. Zaman gazetesi Erdoann deime srecini st kapal da olsa Niyet ettim Allah rzas iin
deimeye, diyerek dalgaya ald. Sorulara verilen cevaplar bir
manifesto ilan gibiydi. te bu syleiden nemli blmler:
202

RECEP TAYYP ERDOAN
Demokrasiyi bir ara olarak grdnze ilikin medyada tartmalar yaand. Mesela Nilgn Cerraholuna verdiiniz bir
syleide bunu aka ifade ediyorsunuz. Hasan Cemal sizin demokrasiyi eriat devletine gidi iin kullandnz iddia etti. Nedir sizin iin demokrasi?
Demokrasiyi ara olarak grdm saptamas, balamndan koparlarak ve zorlamayla baka balamlara yerletirilerek sunuldu.
Trkiyede hep amalar esas, aralar ise arz grldnden olsa
gerek, benim demokrasiyi ara olarak tanmlamam kmseyici
bir tutum gibi algland. Halbuki ben amalarn meruiyeti kadar
aralarn meruiyetine de inanan bir insanm. Amalar ne kadar
meru ve hakl olursa olsun, eer aralar ayn meruiyete sahip
deilse, hibir hakiki sonu elde edilemez.
Demokrasi meru arac ile anti-demokratik bir amaca ulamak
istemediinizi nereden bileceiz?
Bakn ok net sylyorum baka bir eye ulamak zere herhangi

bir eyi balam dnda aralatrmay ben gayri ahlki bulurum.
Yani demokrasiyi iselletirdiniz mi?
Kesinlikle iselletirdim.
Peki, demokrasiyi eriat devletine ulamak iin kullandnz iddias?
Hl birileri kp eriat devletinden bahsederse, onu ciddiye almam.

O halde Trkiyede siyasetin yumuak karn olan din-devlet ilikisini ve bu erevede laiklii nasl deerlendiriyorsunuz?

ELVEDA CHAD
203
Din-devlet ilikileri konusunda iki utan kanlmas sorunun zm iin art. Birincisi devletin dini bask altnda tuttuu Bizantinizmden uzak durulmaldr, ikincisi de dinin devleti basklad
teo-politizmden. Hem Bizantinizm, hem de teokrasi, dinin de
devletin de ba belasdr. Bugn lkemizde Bizantinizme, yaygn
adyla laikilik denilen baz uygulamalarda rastlyoruz. Buna tepki olarak kimi mnferit gruplarn teo-politik bir dil kullandklar
grlyor. ki u da dengesizlik dourur. Hem bu milletin bnyesine uymaz, hem devletin ileyiinde sakatlklar meydana getirir.
O halde zm laiklik deil mi?
Evet bizce tek zm laiklik. Devlet, dinler karsnda tarafszlk

ve dindarn dinsize kar, dinsizin de dindara kar hakkn koruma anlamndaki laiklik ilkesine gre rgtlenmesidir. Devlet en
fazla minimum din hizmetlerinin verilmesini temin anlamnda bir
rgtlenmeye gitmelidir.2
slamcla veda kervanna yenilikilerin nde gelen isimleri, dnemin FP Genel Bakan aday Abdullah Gl ile FP Grup Bakanvekili Blent Arn da katld. Din ve siyasetin yerlerini kaln hatlarla izen yenilikiler iin gazeteler siyasal slamclar yol ayrmnda yorumu bile yapt. Arn ve Gln dikkat eken szleri
yleydi:3
FPnin referans nedir, bu referansta slamn yeri nedir?
ARIN: Bir defa referans ierisinde slam bir din olarak yer almyor. Ben referans olarak partinin programn, tzn alyorum.
2. Zaman, 5-6 ubat 2000.
3. Alntlar Hrriyet, 8 ubat 2000den.
204

RECEP TAYYP ERDOAN
Bizim Gn Inda Trkiye isimli, seimlerden ok ksa sre

nce karlm bir kitapmz var, referansmz o olmaldr. Bunun ierisinde din arlkl olarak hibir zaman yer almaz, almamaldr da. Din eittir parti, din eittir siyaset, din eittir Fazilet
Partisi, gemite din eittir Refah Partisi, bunlarn hepsi yanl.
Eer byle konuanlar olduysa yanl konumular, bunlarn arkasna snarak siyaset yapm olanlar varsa yanl yapmlardr.
Bana gre din hayatn ok byk bir gereidir ve siyasetin ok
stndedir. Bugne kadar dini kendisine ana referans yapan bir
parti olmadk ve bundan sonra da olmayacaz.
Trkiyede siyasal slamn temsilcisi olarak grlyor FP...
ARIN: Bu da yanl imajdan kaynaklanyor. slam devleti diye
bir gayemiz yok. Teokratik bir parti deiliz. Ama dindarlarn da

siyaset yapmasn, bir siyasi partinin dini hassasiyetleri gzeterek
siyaset yapmasn dini referans almak ya da siyasal slam olarak
asla grmyorum. Zaten herhalde akl banda hibir kimse de bu
ii byle tarif etmez. Siyasal slamn artk dnyada da gerilediini ve toplumsal deimenin byle bir eyin artk ok nnde olduunu syleyebilirim. Siyasal slam artk eskisi gibi taraftar bulamaz.
GL: Bir din partisinin doru olmadna inanyorum. Bir din
partisinin o dine en byk zarar vereceine inanyorum. nk,

seimlerde o partiye kacak oylar dorudan o dinin gcn gsterdii eklinde deerlendirilecektir ki, bu da o dine yaplacak en
byk ktlktr. Dinler evrenseldir ve zamanla da baml deildirler. O bakmdan Mslman lkelerdeki Din ve slam Partilerine bakarsak, mesela Pakistanda, Bangladete, vaktiyle Arap
lkelerinde, bunlar halktan hem en az oyu almlardr, hem de hibir faydalar olmamtr. Benim iin nemli olan din hrriyetini
kstlamayan bir ortam oluturmaktr. Siyasi partilerin dinle ilgisi
de ancak, din hrriyetine gsterdikleri samimi alakayla ilgili ola-

ELVEDA CHAD
205
rak, bu kadar olmaldr. Trkiyedeki sknt, yani dinin politize

oluyor gibi grnmesi ise din hrriyetiyle ilgili basklardan dolaydr. Trkiyedeki politize olmu birok dindar insann bir din
devleti talebi yoktur. Marjinal gruplar hari. Trkiyedeki geleneksel mcadele hep din hrriyetiyle ilgilidir.

ELVEDA BAT
14 MAYIS 2000deki FP 1. Olaan Kongresi Tayyip Erdoan ve yeni-
likilerin glerini snamalar iin ok iyi bir frsatt ve bunu ok

iyi deerlendirdiler. Kongre, FPnin en dinamik, en politik, en rgt kadrolarnn ounun yenilikilerin saflarna gemi olduunu gsterdi. Kongrenin, galip saylr bu yolda malup vecizesiyle zetlenebilecek sonular yenilikilerin nn iyice at, artk kopma her geen gn daha da kanlmaz bir hal alyordu.
Tam bu aamada, 8 Eyll 2000 gn, FP Genel Bakan Recai
Kutan Erdoanla grmeye stanbula, yani ayana gitti. Grme sonras, Tam bir aabey-karde gibi dosta ve eskiye dayanan hukukumuza dayal bir sohbet yaptk. Tayyip kardeim bana, basnda kan parti kurma speklasyonlarndan rahatsz olduunu syledi. Zaten ben de onun bir parti kuracana da, partiden
ayrlacana da hi inanmadm, eklinde konutu.
Erdoan ise toplant knda gazetecilere uzun bir aklama
yapt. lk bakta Kutan dorular gibi grnen aklama, iyi
okunduunda, tam tersine kopmann yaknda olduunun iaretini
veriyordu. Burada Erdoan zetle, Yeni bir parti deil, yeni bir
siyasi hareket kurmaktaym diyordu. Yani onun gz FPde deil
Milli Grte, Kutann deil Erbakann yerindeydi. Erdoann
yeni siyasi gzerghnda yeni bir kilometre ta olan bu aklamann tam metni yleydi:
Son gnlerde ahsm etrafnda eitli basn yayn organlarnda kan baz speklasyonlar aydnlatmak ve FP Genel Bakan
Sayn Recai Kutan ile yaptmz grmenin ierii hakknda ka-

ELVEDA BAT
207
muoyunu bilgilendirmek iin u hususlar dikkatinize sunuyorum:

ncelikle Sayn Recai Kutan ile yaptmz grmenin ok
eski yllara dayanan tanklmz sebebiyle ve siyasi gr alveriinde bulunmak maksadyla yapldn belirtmek isterim. Bu
grmede hem eitli speklasyonlarn aydnlatlmas ynnde
ve hem de siyasi hayatmzn ncelikli gndemlerine dnk grlerimi belirttim.
Uzun bir mddettir yeni bir parti almas iinde olduuma
dair eitli haber ve yorumlar basnda yer almaktadr. Bu konuda
benim ifade etmediim baz hususlar haber olarak sunulabilmi
ve ardndan olaylar yeterince takip etmeyen baz siyasiler tarafndan eitli yorumlara tabi tutulmutur.
Yeni parti kurma almas iinde olmadm bugne kadar
birok kez belirtmi bulunmaktaym. Zaten siyasi yasakl olmam
sebebiyle byle bir almann iinde olmam fiilen mmkn deildir. Ayrca yeni bir parti kurma almasn bir emaneti vastasyla gerekletirmek gibi bir niyetim olmad ve olamayaca
da aktr. Her zaman sylediim gibi tribnden ma izlemeyi severim. Ama ma ynetmeyi sevmem. Benim siyasi izgimi yakndan takip edenler, emanetilik uygulamasn Trk siyasetinin en
kt hastalklarndan biri saydm ve emanetiler vastasyla
siyaset yaplmasn milletimize kar sorumluluk duygusundan
uzak bir tavr olarak deerlendirdiimi bilirler.
Siyasi yasakl olmam sebebiyle seilme hakkm kullanamamam ise siyasetle ilgilenmemem ve lke meselelerini takip etmemem anlamna gelmemektedir. Bugn de siyasi yasamn olmad gnlerdeki kadar youn bir ekilde lkemizin meseleleri ile
ilgiliyim ve seilme hakkm olmasa da seme hakkm olduu iin
bu sorumluluu yerine getirmek zere gayret sarf etmekteyim. Bu
nedenle, tkanm siyasi hayatmz dze karacak projeler gelitirme ynnde, arkadalarmzla srdrdmz almalarmz
sratle devam etmektedir. lkemizin gndemine yeni bir siyasi
bak as ile temellenen bir zihniyetin yaygnlamas iin almalar yrtlmesini hayati nemde grmekteyim. Bu yeni zihni-
208

RECEP TAYYP ERDOAN
yetin gelitirilmesi anlamnda ve lkemizin yerel ve uluslararas

sorunlarna yeni yaklamlar getirmek ynnde bir yeni oluum
almas yrtmekteyim. Ama bu bir parti almas deildir.
almalarmz yeni bir siyaset anlaynn olgunlatrlmas esasnda srmektedir.
u anda drst, ilkeli, kapsayc, zm reten vatanseverlik
hassasiyetiyle donanm ve gerekten demokrat bir siyasi yaklam toplumumuzda yaygnlatrmak iin urayorum. Bu dorultuda, bu milletin bir evlad olarak zaman zaman seyahatler
yapmakta ve bu seyahatlerde btn toplum kesimlerinden ve btn siyasi grlerden vatandalarmzn sorunlarn dinlemekteyim. Ayrca bu temaslarm srasnda vatandalarmzla grlerimi paylamak frsat da bulmaktaym. Bu seyahatlerimde grdm kadaryla gerek FPye mensup vatandalarmzda ve gerekse herhangi bir partiye mensup olmayan vatandalarmzda yeni
bir siyaset anlayna kar byk ve yaygn bir ilgi vardr. Her
toplum kesiminden ve her siyasi grten insanmzn kendileriyle paylatmz yaklamlarmz itiyakla karladklarn
grmek, fevkalade sevindirici ve almalarmz tevik edici olmaktadr.
Tamamen bu maksatla yaptm seyahatlerin yeni bir parti
kurma almas gibi deerlendirilmesi yanltr. Ayrca seyahatlerimizin, baz FP yneticileri tarafndan olumlu bulmadm bir
yaklamla ele alnmasn kabul edemeyeceim de ortadadr. Bu
nedenle Sayn Kutana, baz FP yneticilerinin, yeni bir siyaset
anlayn gelitirmek ynndeki temaslarm ve seyahatlerimi eitli speklasyonlara konu olacak ekilde ele almalarnn yanl ve
temelsiz olduunu belirttim.
Baz parti yneticilerinin benimle FP taban arasna girmeye
kalkmas ise hem iyiniyetten, hem de gerekilikten ve siyasi
basiretten uzak ve anlamsz bir teebbstr. lk genlik yllarmdan beri iinde yer aldm FP camias ile benim aramda son derece sk, derin, cokulu, scak ve kopmaz balar vardr. FP tabannn yllardr byk emeklerle, esiz ve engin fedakrlklarla bu l-

ELVEDA BAT
209
keye hizmet etmi isimsiz kahramanlar ile paylatmz duygu

ve dncelerin bykl herkesin malumudur. Bu nedenle benimle FP taban arasnda kopmaz balar siyasi ikballeri uruna
zedelemeye girienlerin abalar kesin bir baarszla mahkmdur. nk yllardr omuz omuza altmz, bu lkeye hizmet
etmek uruna bir kara sevday paylatmz o isimsiz kahramanlarn iinde bym ve bugnlere gelmi bir kii olarak bugn
kamuoyunun nndeyim.
Bu hususlar benimle FP tabannn paylat tartlmaz gereklerdir ve bu hususlarn, bu balam ve slup dnda ele alnmasnn son derece yanl olaca Sayn Kutana tarafmdan iletilmitir.
Ayrca uzun yllara dayanan dostluumuz bulunan FP iindeki
baz arkadalarla ve eitli siyasi grlerden pek ok kimseyle grmemiz ve baz etkinliklere beraber katlmamz da kimi FP yneticileri, baz medya yorumcular ve belli siyasi evreler tarafndan
FPyi blmeye almak ya da yeni bir parti kurmaya uramak
eklinde kastl yorumlara zemin tekil edecek tarzda kullanlmaktadr. Bu yaklamn lkemizin artk geride brakmas gereken
kamplamacve atmacsiyaset anlaynn bir tezahr olduu aktr. Bu lkenin insanlarnn birbirleriyle grmelerini gerek olmayan zeminlere ekmeye almak ve benim bu lkedeki
siyasi diyalou artrma almalarm FPyi blmeye uramak ya
da dier partilerin iine eilmek olarak deerlendirmek, olsa olsa
artniyetten ya da bilgisizlikten kaynaklanr.
stelik herhangi bir partiyi blme teebbs ile beni yan yana
zikretmek, hibir zaman bir blen olmayan, her zaman birletiren olan siyasi uygulamalarmz kasten grmezden gelmek demektir. Bugne kadar olduu gibi, bugnden sonra da btn siyasi
izgimiz bir blenolmaktan uzakta, ama drstlk, baar, vatanseverlik ve demokraside birletiren olarak srecektir. Bununla
beraber, benim bir blen olmameklindeki beyanlarm, hi kimse, kendi yanl, hukuk d ya da anti-demokratik uygulamalarna
sessiz kalacamn teminat haline getirmeye almamaldr.
210

RECEP TAYYP ERDOAN
lkemizin iinden gemekte olduu bu nemli dnemde hkmete son derece byk sorumluluklar dt gibi, ana muhalefet partisi olarak FPye de byk grevler dmektedir. nk
ana muhalefet partisinden yoksun bir demokrasi her zaman eksik
kalacaktr. Bu nedenle, bir zamanlar mensubu olduum FPnin
ana muhalefet grevini yerine getiren uygulamalar yerine parti ii
tasfiye teebbsleriyle gndeme gelmesinin hem FP, hem lkemiz
iin son derece zararl olduu ynndeki dncelerimi Sayn
Kutana akladm.
Trkiyedeki btn kurumlar ve partiler gibi FPnin de girilen
yeni dnemde idari ve siyasi standartlarn ykseltme abas iinde
olmas gerektiini dnmekteyim. Bu nedenle FP ynetiminin ortaya konulan eletirileri dikkate almasnda siyasi hayatmz ve lkemizin gelecei iin byk faydalar vardr. Parti ii demokrasinin
gelitirilmesi, ynetimde effaflk, karar srelerinin legallemesi
ve karar mekanizmasnn tabann isteklerine gre ekillendirilmesi
gibi konularda getirilen eletirileri bir katk saymak yerine tasfiye
vesilesi addetmek FP iin skntl bir srecin balangcdr. FPnin
parti ii demokrasi isteyenleri tasfiye etme grntsnden bir an
evvel kurtularak, ana muhalefet partisi grevinin gereklerini yerine getirmek zere youn bir abaya girmesinin Trkiyemiz iin ne
kadar gerekli olduuna dair grlerim, Sayn Kutanla grmemiz srasnda hassasiyetle vurguladm hususlardandr.
Gerek siyasi hayatmza dair, gerekse FPye dnk dncelerimi ifade etmemin temelinde, milletimize kar mrm boyunca
demekle kendimi mkellef saydm kutsal hizmet borcu vardr.
Grlerimi FP camiasna ve lkemin btn vatandalarna kar
duyduum sorumluluun bir gerei olarak sylemekteyim ve sylemeye devam edeceim.
Daha mutlu ve gl bir gelecek Trkiyenindir...
Trkiyemizin dnyann siyasi ve ekonomik cazibe merkezi
haline gelmesi ve milletimizin her bir ferdinin, vatan topraklarnn
her karnda doyasya mutlu ve huzurlu yaamas iin aba gsteren herkese yce Allahtan stn baarlar dilerim.

ELVEDA BAT
211
Artk El pme Yok
Bu randevudan ksa bir sre sonra Milli Gr camias, FP stanbul l Bakan Numan Kurtulmuun oullarnn snnet dn
vesilesiyle, stanbul Hidiv Kasrnda ne zamandr zledii bir
duyguyu tatt; birlik ve beraberlik iinde mutlu bir gece geirdi.
Olu Fatih ile Necmettin Erbakan, Recai Kutan, Recep Tayyip
Erdoan, Ali Mfit Grtuna, Numan Kurtulmu ayn ereve iinde medya ordusuna glmsediler. Erbakanla Erdoan arasnda
oturan Kutan, sanki bir arabulucu, kpr gibiydi. Kameralar sk
sk lnn samimi fsldamalarn kaydetti. Milli Grn ar
toplar mutlu bir aile fotoraf ektirdiler, ama ou ayr ayr mutsuzdu ve daha nemlisi aralar eskisi gibi iyi deildi.
Zaten Hrriyet gazetesi de bu snnetin Milli Gr iin yeni
bir milat olduunu ilan edecekti. nk Erdoan, uzun bir aradan sonra nceki akam ilk kez bir araya geldii Erbakann yllardr pt elini bu kez pmemi, bylelikle nemli bir mesaj
vermiti. Haber yle devam ediyordu:
Erdoann, FPliler arasnda Dnyada eli, Hacerl-Esved
tandan bile ok plen tek kiidiye espri konusu yapt Erbakan
ile karlatnda elini pmeyip, kucaklamakla yetinmesi, FP kulislerinde de byk yank uyandrd. zellikle de, Milli Nizamdan Fazilete uzanan Milli Grizgisinde el pmenin, lidere koulsuz ball-teslimiyeti ieren biatn simgesi olduuna dikkat ekiliyor. Kendi deyimiyle Milli Gre ksa pantolonluolarak dahil olan Erdoann, Erbakann yllarca pt elini artk pmeyerek hem kendisine artk sana biat etmiyorum mesajn verdii, hem de kendisini artk onun altnda-emrinde biri
olarak deil, Erbakanla eit grdnn altn zenle izdii belirtiliyor.1
Byk medya iinde Erdoan ve yenilikileri en azndan bel1. Hrriyet, 18 Eyll 2000.
212

RECEP TAYYP ERDOAN
li bir sre en ok kayran kurulu olarak dikkati eken Hrriyete

gre Abdullah Gl de kamuoyu nnde Erbakann elini pmemeye zen gsteriyordu: Bandan beri bu tavr sergileyerek mesaj
veren Gln, sadece evinde yapt ziyaretlerde babaa olduklar takdirde Hocam dedii Erbakann elini pt de FP kulislerinde konuuluyor.2
19 Haziran 2001de Erbakan ile Erdoan arasndaki dostluun
da bittiini gsteren bir olay yaand. Erbakan, kz Elifin stanbul raan Otelde yaplan dnne Tayyip Erdoan ve Abdullah Gl armad. Elbette bir yanllk deil, bilinli bir planlama sz konusuydu. Erbakan, aka Siz yolunuza ben yoluma.
Artk bir dnde bile bir araya gelemeyiz, diyordu. Kendisine
Tayyipi neden dne armadnz? diye soranlara ise unu
sylyordu: Daveti erkek taraf yapt. Bize de ancak 200 davetiye verdiler. Tayyipe kalmad!
Misyona Vefa
Tayyip Erdoan, TBMMden kartlan af yasasndan sonra, kendisinin mahkmiyetinin kaldrlmas iin iki ayr yola bavurdu.
Birincisi aftan yararlanarak cezasnn kalkmas, dieri ise Diyarbakr DGM tarafndan verilen cezasyla ilgili haklarnn iade edilmesiydi. ki konuda avukatlar youn bir alma yaptlar. Hukuk
adamlarndan aldklar itihat olumlu knca bir yandan hukuki
almalar, dier yandan parti almalarn hzlandrdlar.
Yeni parti-yeni kadro iin Bolu-Abantda bir zirve toplanmasna karar verildi. 19-21 Mays 2001deki toplantda yeni parti modeli tartld. ayr oturum halinde dzenlenen toplantya i
adamlar ve temsilcileri, emekli askerler, eski ve yeni milletvekilleri, eski bakanlar, eski st dzey brokratlar, sivil toplum rgtlerinin temsilcileri ile deiik illerden temsilciler katld. Ban
Abdullah Gl, Abdllatif ener, Akif Gllenin ektii yaklak

ELVEDA BAT
213
40 milletvekili de toplantda hazrd. Yeni kurulacak partinin amac, program, hedefleri ve kimleri kapsayaca gibi konularn tartld toplantda herkesin gz kula Erdoandayd. Erdoan,
demokrasi ve laiklilii iselletirdiini bir kez daha vurgulad ve
zetle yle konutu:
Parti almalarmzda din referansmz olmayacak. Din ile
bir kavgamz yok.
FP tabanna ve oylarna talip deilim. Bizim hedef kitlemiz
Fazilet taban olmayacaktr. Ancak her ne kadar bizler Faziletin
mirasnn zerinde oturmuyorsak da Hocadan son kez gr alnmaldr.
Biz dier partilerin tabanna talibiz. nk biz erdemli insanlar partiye davet edeceiz.
Erdoan, yeni parti yolunda, ilk defa Erbakana kar, onun anlad dilden cevap veriyordu: Hibir siyasi harekette ahslarn
vefas o hareketin misyonunun vefasnn nne geemez. Misyonun vefas nemlidir, ahslarn vefas deil. Aristo ile hocas Eflatun arasnda geen bir sz var: Hocam sizi ok ama ok seviyorum fakat dorular sizden daha ok seviyorum! Bunu birbirine
kartrmayacaz. Siz ahs da seversiniz, ama dorular ondan
daha ok sevmek durumundasnz. Bu gelip geicidir, ama o dorular kalcdr.3
3. Fatma Aksu, Akam, 12 Haziran 2001.

FAZLETLE BRLKTE NKH DA BTT
Her ne kadar, srekli olarak FP iindeki tartmalarda hibir rolm yok. Ben siyasi yasakl biriyim. FP iindeki hizipler olduu
iddiasn ne sren haberler ahsm da belli bir kategori iine sokmaya alyor. ahsm btn bu almalarn dndadr. Trk siyasi hayatmzn geneli iin ortaya koyduumuz yaklamlar FP
iin de geerlidir. Siyasete ve siyasi tartmalara gruplar ve kiiler
temelinde deil anlaylar ve uygulamalar erevesinde baktm
btn kamuoyunca bilinmektedir. Bu lnn dndaki yaklamlarla benim aramda herhangi bir ba kurulamaz,1 eklinde
aklamalar yapsa da Erdoann bilinli, sistemli, rgtl bir ekilde kendi liderliindeki siyasi hareketin temellerini atm olduu, Anayasa Mahkemesinin FPyi kapatmasnn ardndan yaanan srete ak bir ekilde ortaya kt.
Yenilikiler geleceklerini FPnin kapatlaca ngrs zerine temellendirmiti. Hesaplar ok basitti: Anayasa Mahkemesi
FPyi, muhtemelen RPnin devam olmaktan kapatacak, bylelikle Necmettin Erbakann izdii yolun kmaz olduu bir kez daha kantlanm olacakt. Yenilikiler FP bitti, nikh da, mantyla hzla, Tayyip Erdoann genel bakanlnda, hazrlklar
byk lde tamamlanm yeni partilerini kuracaklard. Bylece
blc sulamasndan da kurtulacaklard. Bu partide FPnin yeniliki milletvekilleri ve belediye bakanlarna ek olarak, bata
ANAP ve DYP olmak zere, gemite dier partilerde alm
1. Yeni afak, 29 Ekim 2000.

215
isimler de yer alacakt. Bunlara ek olarak, daha nce siyaset iinde yer almam brokrasi, i, sanat, niversite ve spor dnyasndan baz arpc isimlerin de kurucular arasnda olaca syleniyordu.
Yasann kalkp kalkmad mulak olan Erdoan, kurucu genel bakan olarak iki ku birden vurmak istiyordu: Bylelikle hem
durumu bir an nce netlik kazanacak, hem de zamannda kendisinin Necmettin Erbakana ynelttii bakalarn emaneti olarak kullanma sulamasn daha iin banda bertaraf edecekti.
Anayasa Mahkemesi, Erdoann yasakl olduuna hkmetse bile
aradan en az yedi ay geecek, bu arada kervan epey bir yol alm
olacakt.
Gl m, ener mi? Yoksa Arn m?
Ne var ki Yce Mahkeme kapatma kararna esas olarak iki yeniliki ismin sz ve faaliyetlerini gereke gsterdi: Nazl Ilcak ve
Bekir Sobac. Bu durum FPnin her iki kanad tarafndan dorudan yenilikilere ynelik bir mesaj olarak algland. Ardndan Genelkurmay, Erdoann kendileriyle temasa getii yolundaki haberleri sert bir dille yalanlaynca yenilikilerin keyfi iyice kat.
Erdoann hukuki olarak yasaksz olduunu iddia ettii bir srada, bu gelimeler siyaseten hl yasakl olduunun kant olarak algland ve btn dengeler altst oldu. Her ne kadar Erdoann stanbul kkenli ekibi balangtaki planda srarc olsa da
ounluunu milletvekillerinin oluturduu baz yenilikiler
alarm zillerini ald. Onlara gre Erdoann yasakl olup olmadn parti kurarak snamas sistemle bou bouna bir ztlamaya
neden olabilirdi. Bu noktada Merve Kavaky TBMM Genel Kuruluna sokma denemesini rnek gsterip, Daha batan atmaya girmeyelim dediler.
Onlara gre Tayyip Erdoan acele etmemeli, yasann kalkmasn beklemeli, bu arada yeni oluum hzl olmasa bile emin
admlarla yol almalyd. Tam da bu aamada Erdoann yerine ki-
216

RECEP TAYYP ERDOAN
min genel bakan olaca sorusu yeniliki kanadn hi de tek paral olmadn gsterdi. Son dnemde yenilikilerin szcln
stlenmi gibi grnen Sivas Milletvekili Abdllatif ener biroklar tarafndan Erdoann emanetisi olarak algland.
enerden daha ansl olan, en azndan FP kongresinde yenilikilerin aday olup nemli bir oy alan Abdullah Gl ise hibir zaman bir emaneti gibi grlmedi. ddiaya gre Erdoan, kendisine rakip olabilecek Gln liderlii yerine ener gibi bir ismin
genel bakanlndan yanayd.
Yenilikiler bir yandan kararszlk, dier yandan rekabet iinde bocalarken bir baka seenek saflarnda artc bir biimde taraftar buldu: Manisa Milletvekili Blent Arnn liderliinde blnmeden tek partiyle gitmek. Fakat daha nce ayrntlaryla anlattmz gibi, bu proje yrmedi; zaten ksa bir sre sonra da Erdoann yasann kalkt anlald ve yenilikilerin liderlik sorunu da zlm oldu.2
Recep Tayyip Erbakan
FPnin kapatlmasnn ardndan, hareketin blnmemesi iin B-
lent Arnn liderliini savunan nc yol giriimi yeniliki

kurmaylar tarafndan Erbakann kendilerini etkisizletirmeye ynelik bir taktii olarak algland, fakat kendi ilerinden de nc
yola geni destek gelmesi yenilikiler iin artc oldu. Bunun grnteki nedeni, tabandan gelen hareketi blmeyin talebiydi.
Fakat ayrntl bir aratrma, Tayyip Erdoann liderliinin yenilikiler arasnda ciddi bir tartma konusu olduunu gsteriyordu.
Uzun bir sre Erdoana yakn olan bir isim Ha Necmettin
Erdoan, ha Recep Tayyip Erbakan szleriyle her geen gn
glenmekte olan bir eletiriyi zetliyordu. Gerekten de yenilik-
2. Yargtay Cumhuriyet Basavcs Sabih Kanadolunun Erdoann parti

genel bakan olamayaca gerekesiyle Anayasa Mahkemesine bavurmas zerine AK Parti iinde liderlik tartmalar kukusuz yeniden balad.

217
i hareket, nce RP, ardndan FPdeki parti ii demokrasi talepleriyle yeermi ve dal budak salmt. Yenilikiler uzun bir sre Erbakan eletirmeye cesaret edemeyip oklarn onun yakn evresindeki Ouzhan Asiltrk, evket Kazan, Fehim Adak, Ali Ouz,
Sleyman Arif Emre gibi aksallara yneltmilerdi. Fakat en
ciddi atlmlar da dorudan ya da dolayl bir ekilde Erbakana
cephe almalaryla gereklemiti. rnein medyada kan Erbakan-Erdoan gerilimi zerine haber ve yorumlar genellikle yenilikilerin art hanesine ilenmiti.
Her ne kadar Abdullah Gl, FP kongresinde Recai Kutann karsna kp olduka iyi bir oy alm olsa da esas yarn Erbakan ile
Erdoan arasnda olduu dnlmt. nk yeniliki hareket
Erdoanla zdeletiriliyordu, gelecei de onun karizmasna endekslenmiti. Sonuta nasl Milli Gr hareketi Erbakanc bir
hareketse, yeniliki akm da Erdoanc olarak alglanr oldu.
Erdoan liberalleme ve globalleme yolunda o beklenen
kn yapm ve sk sk zala referans veriyor olsa da yakn
evresinde bile onun kendisine rnek olarak hep ustas ve hocas
Erbakan ald gr taraftar buluyordu. Parti kurulu almalar srasnda yenilikilerin program esaslarndan nce, tzklerinden sz etmeleri, liderlik sultasna izin vermeyeceklerini srarla belirtmeleri de bir lde bu tartmalarn sonucuydu.
Gemii hzl bir ekilde hatrlayalm: 7 Ekim 1990da yaplan
RP 3. Olaan Byk Kongrede bakanln tek aday Erbakan 552
oydan 551ini ald. MKYK seimlerine de tek liste katld ve itirazsz kazand. 10 Ekim 1993te yaplan 4. Olaan Byk Kongrede
de Erbakan tek aday olarak 659 geerli oyun tamamn ald. MKYK
da ise biri len, dieri de ar hasta olan iki yenin yerine Kayseri
Milletvekili Abdullah Gl ile Svas Milletvekili Abdllatif enerin girecei, kongre ncesi yaplan MKYK toplantsnda kararlatrlmt, delegelere kongrede yeni listeyi oylamak dt.
AK Partinin ilkeleri arasndaysa liderlik konusundaki u vaatler zellikle dikkati ekmiti:
218

RECEP TAYYP ERDOAN
Partimiz; demokrat ve interaktif bir liderlik anlayn esas

alr.
Partimiz; katlm ve kolektif dnmeyi temel kabul eden ve
bu tr dncenin sonucuna uyan liderlik anlayn benimser.
Partimiz; ilkeli olmay esas kabul eden, geliime ve deiime
ak bir liderlik anlayn savunur.
Partimiz; sylemlerinde akl ngren liderlik anlayn
kabul eder.
Partimiz; gvenilir, inanlr, tutarl ve effaf olmay benimseyen bir liderlik anlayndan yanadr.
Peki sonra ne oldu? 16 Austosta toplanan AK Parti Kurucular
Kurulunun yapt seim sonucu Genel Bakanla tek aday olan
Tayyip Erdoan, oybirlii ile seildi. 124 yeden 121i oy kulland ve bu oylarn tmn Erdoan ald.
Ardndan MKYK seimine gidildi. 50 kiilik MKYK iin ok
sayda aday kmas zerine kurucularn birbirini tanmad gerekesiyle araf listeden vazgeilip Erdoann anahtar liste
sunmas nerildi. ounluu milletvekili olan bir grubun, bu neriyi anti-demokratik bulup kar kmasna ramen Erdoann
sunduu liste seildi. Bir iddiaya gre Erdoan bu listeyi bir gece
nce avukat Hayati Yazc ve sa kolu Ekrem Erdem ile birlikte
hazrlamt. ddia sahipleri, Erbakann yannda en azndan 5-6
kii vard; imdiyse iler iki kiiyle grlyor, diye yakndlar.
17 Austosta yaplan TBMM Grup ynetimi seimlerindeyse
Erdoana kar ilk ciddi k gerekleti. Manisa Milletvekili Blent Arn, 50 milletvekilinin tamamnn oylarn alarak Grup Bakan seildi, ama Grup Bakanvekili seilen eski DYPli Van Milletvekili Hseyin elik 40, eski FPli stanbul Milletvekili Mehmet
Ali ahin 38, eski FPli Kayseri Milletvekili Salih Kapusuz da 27
oy aldlar. Erdoana ramen aday olan Yozgat Milletvekili Mehmet iek 17, stanbul Milletvekili Mustafa Ba ise 19 oy ald.
Bir dier ekime Bakanlk Divan seimlerinde yaand. Erdoann Genel Sekreter olmasn istedii Bolu Milletvekili smail Alptekinin karsna eski ANAPl Bursa Milletvekili Erturul

219
Yalnbayr kt ve seimi kazand. Bakanlk Divan u isimlerden olutu: Erturul Yalnbayr (Genel Sekreter), Abdullah Gl
(Siyasi ve Hukuk lerinden Sorumlu Genel Bakan Yardmcs),
Abdllatif ener (Tekilattan Sorumlu Genel Bakan Yardmcs),
Vecdi Gnl (Seim lerinden Sorumlu Genel Bakan Yardmcs), Murat Mercan (Tantm ve Medyadan Sorumlu Genel Bakan
Yardmcs), Yaar Yak (D likiler ve D Temsilciliklerden
Sorumlu Genel Bakan Yardmcs), Sadk Yakut (Sosyal lerden
Sorumlu Genel Bakan Yardmcs), Abdlkadir Aksu (Yerel Ynetimlerden Sorumlu Genel Bakan Yardmcs), Ali Cokun (Ekonomik lerden Sorumlu Genel Bakan Yardmcs), Akif Glle
(Halkla likilerden Sorumlu Genel Bakan Yardmcs), Blent
Gedikli (Parti Mali ve dari lerinden Sorumlu Genel Bakan
Yardmcs), Hilmi Gner (Teknoloji ile Aratrma Gelitirmeden
Sorumlu Genel Bakan Yardmcs).
Yasak Kalknca
Geleneki kanat, btn hesaplarn Recep Tayyip Erdoann yasann srmesi ihtimaline gre yapmt. Hatta FPnin kapatlmasnn hemen ardndan Recai Kutan gazetecilere Bir defa Tayyip
Erdoan bey yasakldr. Yasann kalktna dair yetkili kurullardan bir karar km deil. Dolaysyla onun bir parti kurmas bana gre sz konusu deil, demiti.
Yenilikiler de pek umutlu deildi. Erdoann yerine kimin
genel bakan olaca tartmalar Abdullah Gl, Blent Arn, Abdllatif ener ve hatta Melih Gkek arasnda ciddi bir rekabet
dourmutu. Dolaysyla Erdoann yasann kalktnn kesinlemi olmas her trden tereddt ve ekimeyi ortadan kaldrd
ve yenilikilerin nn byk lde at. nk bu karar, bir ekilde sistemin Erdoana icazet verdii eklinde algland.
zellikle Milli Gr tabannda bu yorum egemen oldu. Sistemle dvmekten ve hep kaybetmekten yorgun den bu taban
ve daha nemlisi milletvekili, belediye bakan gibi kadrolar iin,
220

RECEP TAYYP ERDOAN
yasakl Erbakan ve onun aksal emanetileri yerine karizmatik, gen ve zgr Erdoan daha cazipti. Nitekim gelenekiler, Erdoann yasann kalkt an be milletvekili fire verdi ve bu Saadet Partisi kurulduktan sonra da srd.
Sonunda yenilikiler 1969da temelleri atlan Milli Gr hareketini sanki tam ortadan ikiye ayrd. Fakat bu dalga sadece gelenekileri deil dier siyasi oluumlar da etkiledi ve etkilemeye
devam ediyor. Daha Erdoann yasa kalkmadan DYP, ANAP ve
MHPden milletvekilleri transfer eden yenilikiler, ri deil, diri
parti sloganyla her isteyeni partilerine almayacaklarn srarla
vurguladlar. Ve be milletvekilinden sonra gelen olmad, tam aksine ilk ve en atafatl transfer olan eski ileri Bakan, DYP Kocaeli Milletvekili Meral Akener, daha AK Parti kurulmadan Deitiklerini sanmtm, yanlmm, diyerek bamsz milletvekili statsn korudu.

ERDOAN KRTLERE BAKIYOR MU?
TAYYP ERDOAN,
Erbakann aksine mmeti bir tavr yerine

Trk milliyetilii arlkl bir politika izliyor. Hatta Milli Gr
hareketi iinde, hakknda Laz milliyetisi, Karadenizcilik yapyor gibi eletiriler de yer yer gndeme gelmitir. FP iindeki
yenilikilerin DSPnin af yasa tasarsna ilikin endieleri, byk
lde MHP ile benzerlik gsteriyordu. Nitekim Erdoan yapt
tm konumalarda Trk milleti ve milli duru gibi kavramlar srarla kulland; hatta bunlar syleminin temeline oturttu. Zaten
her ne kadar eski FPli baz Gneydoulu milletvekilleri kendisiyle birlikte hareket etse de yeni oluumunda, gl bir Krt aya
oluturmak gibi bir gayrete gitmedi. HADEP Genel Bakan Murat
Bozlak da 26 Temmuz 2001de Elazda halka hitap ederken
Kendilerini yeniliki diye tantan eski politikaclara kanmamalarn istedi.
Halbuki Erdoan gemi dnemde Krtlere ve dolaysyla
Krt sorununa scak yaklaan bir siyasetiydi. Radikal klar
dikkat ekiyor, Krt sorunu zerinden sistemle hesaplama iine
girmekten ekinmiyordu.
rnein Kuzey Iraktan Trkiyeye gen Krtlere ynelik ilk
yardm kampanyasn RP iinde stanbul l Bakan olarak Tayyip
Erdoan balatmt. Bu kampanyann slogan Krt kardelerimize yediimizden yedirmeli, giydiimizde giydirmeliyiz, oldu.
Ayni ve nakdi yardmlarn toplanabilmesi iin oluturulan komite,
yiyecek-giyecek iin iki ana depo kiralam, para yardmlar iin
de bankalarda hesap amt. Komitenin toplayaca yardmlarn
222

RECEP TAYYP ERDOAN
Cizrenin RPli Belediye Bakan Seyyid Haim Haimi tarafndan Krt snmaclara datlaca belirtiliyordu.1
Erdoan 1991 seimlerinde MP ve IDP ittifakyla RPye ksen Krt tabann yeniden kazanmak amacyla tekilat bnyesinde, Mehmet Metiner bakanlnda, Ali Bula, Abdurrahman Dilipak, Altan Tan ve dier slamc aydnlardan oluturulan bir istiare kurulu oluturdu. Bu kurul, RP stanbul il tekilat adna bir
Krt Raporu hazrlad. Raporda ne kan hususlar unlard:
Resmi ideoloji btn bu noktalarda iflas etmitir. Krt gereklii 1980 askeri darbesiyle birlikte yeniden inkr edilmi,
Krte 2932 sayl yasa ile yasaklanmtr. Ancak d dnyada
meydana gelen deimelerin ieride yol at zorunlu zihinsel
deimeler ve en nemlisi de PKK ile srdrlen geleneksel zora
dayal ynetimin baarszla mahkm olduunun anlalmas,
Krt sorununa tam demokrasi ve kltrel oulculuk temelinde yaklamay beraberinde getirmiti. Cumhurbakan zaln ilk
defa Krt varln tandklarn ilan etmesi ve sonraki gnlerde
Federasyon da dahil her konu tartlmaldr trnden demeler
vermesi, Krfez Krizi esnasnda Celal Talabani ve Mesut Barzaninin temsilcisiyle en st dzeyde grmeler yapmas, Krt sorununun yeni bir bak as temelinde konuulmasna rahat bir
imkn salamtr.
AGK hkmeti olduklarn syleyen DYP-SHP hkmeti ise
Krt gerekliini tandklarn ilan ettiler. Babakan Demirel ve
Babakan Yardmcs nnnn kuvvet komutanlar ve ok sayda bakanla birlikte Gneydouya dzenledikleri efkat gezisinde, resmi ideolojinin 70 yldr srdrd inkrc, asimilasyoncu
ve baskc yaklamlarn/politikalarn artk terk edildii, lkede
tam demokrasi ve oulculuk temelinde Krt kltrn gelitirme
imkn salanaca, Krt Enstitsnn kurulabilecei resmen
ilan edilmiti. Krte gazete, dergi, kitap, tiyatro vb. etkinliklerin
artk serbest olduunun ilan edilmesi, Krtenin zgrce kullan1. Milli Gazete, 12 Nisan 1991.

223
labileceinin ve bir lisan olarak renilebileceinin ilan edilmesi,

Krt sorununda yeni bir dnemin baladna iaret etmektedir.
Mevcut hkmetin tam demokrasi ve oulculuk temelinde yerinden ynetimlere arlk vereceini de aklamas ayrca yeni bir
dnmn yaanacana iarettir. Yerel parlamentolarn oluturulmas ve merkezi devletin klmesi Trkiyede tam demokrasinin yerlemesi iin nemli admlardr.
Sz konusu raporun Bizim grmz ve tavrmz ne olmal? balkl blmnde u neriler sralanmt:
1. Yeni dnemde RP olarak gelimelerin gerisinde kalmak istemiyorsak, artk Krt szcn rahatlkla telaffuz edebilmeli,
Trkiyede Krt halknn ektii onca acya ve skntya tercman
olabilmeliyiz.
2. Trkiyede 75 yldan beridir resmi ideolojinin Krt meselesinde inkrc, asimilasyoncu, baskc davrand ak seik sylenmeli ve resmi ideolojiyi yksek sesle sorgulayabilmeliyiz.
3. Trkiyede Krt kimliinin tannmas ve Krt kltrnn
gelitirilmesi iin engelleyici tm yasalarn kaldrlmas gerektiini, Krtlerin yaad blgelerde Krtenin retilmesi iin yasal imknlarn hazrlanmas gerektiini, btn bu haklarn Trkiyede yaayan dier halklara da Laz, erkez, Grc, Arap vs.
tannmas gerektiini, bu erevede Trkiyenin kltrel bir ounlua sahip olmas gerektiini savunmak.
4. Trkiyede dileyen herkesin kendi anadilinde eitim-retim yapabilmesini savunmak, kitle iletiim aralarndan yararlanmasn savunmak.
5. Trkiyenin resmi ideolojisi rk, asimilasyoncu ve baskc
olmayan, Trkiyede yaayan herkesin eit siyasal, sosyal ve kltrel haklar temelinde gnll btnln bu gnll kardelik
temelinde savunmak.
6. nsan haklar konusunda herkesten ok duyarl politika gelitirmek. Bu politikalar somut bir biimde davranlara dntrmek. Ne yazk ki partimiz bu konuda henz istenen bir seviyede deildir. Konumuz Gneydou olduu iin rneklii oradan vere-
224

RECEP TAYYP ERDOAN
yim: Gneydouda kan gvdeyi gtrse bile, orada yaayan halk

trl basklarla yz yze kalsa bile partimizin bu konuda somut
admlar atmadn gryoruz. Knama dzeyinde bile partimiz dier partilerden geri kalmaktadr. Oysa Gneydouda yaanan her
trl hakszlklarn karsna dikilen parti RP olmaldr. Bundan
sonra blgede ortaya kacak her trl gelimeyi yerinde ve zamannda en st dzeyde heyetler gndererek deerlendirmek, insan
haklar ihlalleri karsnda herkesten nce ve herkesten ok tepki
gstermek. Bu tavr btn Trkiyede gstermek gerekir ayrca.
7. PKK terrn knadmz kadar devlet terrn de knamak. Devlet-PKK atmasndan devleti bir safta gzkmemek,
devletin eletiri slubunu benimsememek; Blc, Terrist,
Ayrlk vs...
8. Her trl rkla kar ktmz, Trk rklna da, Krt
rklna da eit leklerle kar ktmz ak bir biimde ilan
etmek ve bunu davranlarmzla gstermek.
9. Gneydouda RPnin dier partilerden ansl bir yan var. O
da inan partisi olmasdr. Mslman Krt halknn problemleriyle yukarda belirttiimiz yaklamlar erevesinde ilgilenildii zaman RP byk baar kazanacaktr.
10. Gneydouda ittifak dolaysyla RPye ksen ve kstrlen insanlarmzn geri kazandrlmasn salamak. ttifakn getirip gtrdklerinin parti iinde zeletiriden geirilmesi ve bunun
mnasip bir dille kamuoyuna anlatlmas gerekmektedir. RP, Trk
rks MP ile ibirlii yapan milliyeti muhafazakr-sac bir
parti eklindeki eletirilerden yakasn ancak bylelikle kurtarabilir. Bu zeletiri veya deerlendirme sreci, ittifaktan dolay RP
den kopan arkadalar tekrar kazanmaya, hem de blgeye dnk
yeni taktik ve stratejilerin daha akl banda bir biimde belirlemesine imkn salayacaktr.
11. Artk RPnin bir Krt politikas olmaldr. Bu konuda dzenlenecek parti ii tartmalarla, yazarlarmz ve aratrmaclarmzla yapacamz mzakerelerle ve dzenleyeceimiz ilmi sempozyumlarla RPnin Krt sorununa nasl baktn ve sorunun -

225
zm iin neler nerdii aklkla ortaya konmaldr. Bu erevede bir programa sahip olmalyz.
12. Gneydoudaki tekilatlarmz daha disiplinli ve daha dzenli rgtlere dntrlmelidir. RPnin yeni dnemde blgede
yeniden g kazanmas iin ittifak dolaysyla ayrlan arkadalarmzn blgede nemli grevlere getirilmesi gerekir. Blgede alma yapacak grevlilerin veya yetkililerin blge sorunlarn ok
iyi bilmeleri, kltrl ve az laf yapan insanlar olmalar ve tekilatl da artk modern bir biimde gtrebilecek evsafta olmalar gerekir.2
Erbakan raporu bir stanbul gezisinden sonra Ankaraya dnerken uakta okudu. ner inmez Tayyip Erdoan arad: Tayyip,
ok gzel bir rapor hazrlamsnz elinize salk. Bu raporu iyi
deerlendirmemiz lazm, diyerek memnuniyetini belirtti. Raporun hemen ardndan RP Genel Merkezi bnyesinde Gneydou
zleme Komitesi kuruldu. Blge milletvekilleri, MKYK yeleri ve
yazarlardan kurulu komite yer yer toplanarak ve blgede eitli
geziler yaparak Erbakan srekli bilgilendirdi.
Sorunun Ad Yok
Erdoan hareketinin Krt sorununa bak ne olacakt? Erdoan

RP l Bakan iken gsterdii cesareti on yl sonra tekrarlayabilecek miydi? Genellikle, netameli tm konularda olduu gibi bu sorunda da yenilikilerin ak politikalar gelitirmeyecei dnlyordu. Bu arada, ilk seimde HADEP ile ittifak yapmay planladklar ve bu nedenle Gneydouya ynelik ok ciddi zmler
hazrladklarn ileri srenlere de rastlanyordu.
Nihayet AK Parti kuruldu ve programnda Dou ve Gneydou balkl blmn ilk cmlesi rkeklii aka ortaya kard:
Kimimizin Gneydou, kimimizin Krt, kimimizin de Terr sorunu dediimiz olay maalesef Trkiyenin bir gereidir.
2. Fehmi almuk, Erbakann Krtleri, Metis, 2001, stanbul.
226

RECEP TAYYP ERDOAN
AK Partililer daha hangi ad koyacaklarn bile saptayamadklar bu sorun karsnda Toplum hayatmzda neden olduu olumsuzluklarn bilinciyle, blge halknn mutluluu, refah, hak ve
zgrlklerini gzeten, Trkiyenin btnln ve niter devlet
yapsyla birlikte blgeyi tehdit eden terrn nlenmesinde zaaf
yaratmayacak bir ekilde; gerein tespitinin tesinde kalc, tm
toplumun duyarllklarna saygl, etkili ve sorunlar kknden
zmeye ynelik bir politika izleyeceklerini taahht ediyorlard.
Programda u neriler dikkati ekiyordu: Bu blgemizdeki
kltrel farkllklar, Partimiz tarafndan zenginlik kabul edilmektedir. Resmi dil ve eitim dili Trke olmak artyla, Trke dndaki dillerde yayn dahil kltrel faaliyetlerin yaplabilmesini,
Partimiz lkemizdeki birlik ve btnl zedeleyen deil, glendiren ve pekitiren bir zenginlik olarak grmektedir. Blgenin
geri kalmlndan kaynaklanan kimi olumsuzluklarn giderilmesini, blgeye dnk zel dzenlemeler yoluyla deil, genel demokratikleme projesi balamnda dnmektedir.
Uzun yllardr youn d destekle sren ve otuz bin insanmzn hayatna mal olan terre ramen, blge halknn niter devlet
yapsna bal olmas, halkmzn saduyusu ile meselenin etnik
bir atmaya dnmemesi, konunun i meselemiz olarak zlebilir olmasnn delilidir. Partimiz, terre tepki olarak maksadn
aan ve blge halkn rahatsz eden baz uygulamalarn terk edilmesi ve uzun yllardr devam eden OHAL uygulamasnn tamamen kaldrlmasn hedeflemektedir. Sulu insanlar karsnda
caydrc ve masumlar koruyucu bir tavr sergilemesi gereken
devletimizin, susuz insanlara efkatle muamele etmesi gerektiine inanyoruz.
Bununla birlikte esas vurgu ekonomik kalknmaya ve terrle
mcadeleye yaplmt: Youn terr sonras dnemde, Dou ve
Gneydou Anadolu Blgelerimizde, blgeleraras kalknmlk
farkn yok edecek, en azndan asgariye indirecek nemli bir adm
atlmamtr. Partimiz yreye ynelik istihdam arttrc ciddi ekonomik projeler devreye sokarak, terr ortamndan u veya bu e-

227
kilde zarar gren vatandalarmzn maduriyetini giderecek uygulamalar devreye sokarak ihtiya duyulan rehabilitasyonu salayacaktr.
Hizmetlerin yetersiz olmas, isizlik, fakirlik ve bask, terrn
beslenmesine en msait ortamlardr. Terr ve bask karlkl olarak birbirini besler. Terrn sonu olduunu unutan her yaklam
sadece bask ile zm retmeye ynelir. Oysa bu terr daha ok
glendirir. Bu nedenle terr sona erdirmenin yolu, temel hak ve
hrriyetlere saygl bir devlet yaklam ile ekonomik kalknmay
ve gvenlii ayn btnn paralar olarak dnmekten geer.
Blgenin ticari ve ekonomik faaliyetler asndan cazip hale
gelebilmesi iin, blgenin bir kmaz sokak konumundan kartlp, komu lkelerle snr ticareti dahil dinamik bir ticaret ortam
oluturulmas gerekmektedir. Bu amala Partimiz, blgedeki ticaretin artrlmas iin her trl tedbiri alacaktr.
Brokratik, otoriter devlet anlayna yaslanan zmler, sadece asayi mantna dayand iin, uzun vadede sorunlar daha
da derinletirmektedir. Buna karlk demokratik devlet anlay
erevesindeki yaklamlar, ilk anda endieyle karlansa bile,
uzun vadede milletimizin birlik ve btnln pekitiren sonular dourmaktadr. Bu nedenle blgedeki sorunlarn sadece ekonomik kalknma politikalar ile tam bir zme kavuturulamayaca, btn bunlarn stnde kltrel farkllklar demokratik hukuk devleti ilkesi erevesinde tanyan yaklamlarn etkili olmas gerektii sorunun zmnde gerekli bir admdr.
Kltrel farkllklar blge halkyla olan mtereklikleri arka
plana atmay gerektirmez. Aksine Trkiye Cumhuriyeti vatandal toplumumuzun imentosudur.

ERDOAN POST-SLAMCILIIN
NERESNDE?
siyaset sosyolou Asaf Bayat, Muhammed Hatemi

nin cumhurbakan seildii 1997 yln ran iin post-slamc
dnemin balangc olarak tanmlad. Pekl ayn tanm, 28 ubat 1997den itibaren Trkiyeye ve Milli Gr hareketine uyarlayabiliriz. Peki Trkiyenin Hatemisi kim?
lk akla gelen isim Recep Tayyip Erdoan. Yenilikiler hep lkenin en cra kesindeki bir garibandan Boazdaki villasnda
viskisini yudumlayan iadamna, yllarn lkcsnden HADEP
lisine, DYPlisinden ANAPlsna kadar herkesin nasl Tayyip
dediini ve onun kuraca partiyi beklemi olduunu anlattlar.
Bunlarda abart pay hi de fazla deildi. Biz de gazeteci olarak, daha 1994 ylndan itibaren, birbirleriyle alakasz kiilerin Tayyip Erdoana bir umut gibi baktklarn gzlemledik; kamuoyu aratrmalar da bu noktada nemli veriler sunuyor. Peki btn bunlar Erdoan Hatemi gibi yzde 70leri aan oy oranlarna tayabilir
mi?
MISIR ASILLI
Hatemi Fark
Her iki liderin benzerlikleri pek ok. rnein Erdoan da Hatemi

gibi radikal denebilecek bir slamc izgiden demokrasi savunuculuuna yneldi. Fakat randa slamclar bir devlet tecrbesi yaadlar, hl yayorlar. Hatemi de bandan itibaren milletvekili
ve bakan olarak devletin iinde piti. Erdoan ise asl olarak teki-

ERDOAN POST-SLAMCILIIN NERESNDE?
229
lat ve belediyeci. Kendi yakn arkadalar bile onun en az bir dnem milletvekillii yaparak devleti tanmas gerektiini dnyorlar.
Erdoann karizmasnda mahalleli olmasnn nemi byk.
Seimlerden nce kaak gecekondusu olduunu sylemesiyle ve
kendisini kstaha sorgulamaya alan gazetecilere ayn slupla
cevap vermesiyle oylarn artrd biliniyor. Hateminin de Erdoan gibi bir halk adam olduunu biliyoruz. Fakat o bir seyyid,
yani Peygamber soyundan geliyor ve ayn zamanda hccetlislam, yani st dzeyde bir din adam. Dier bir deyile, kken itibariyle aslnda sradan biri deil.
Tam da bu noktada iki lider arasnda ok arpc bir fark ortaya
kyor: Hatemi halka doru inerken, Erdoan ters orantl olarak,
zellikle 28 ubat srecinden sonra bir nevi statsn ykseltmeye, dier bir deyile halk adamlndan elitlie sramaya alyor. Gilles Kepel, slamc hareketlerin 30 yllk bilanosunu kartt Cihat 1 adl kitabnda, slamcln 1970 sonlar ve 1980
lerde yaanan ykseliini, orta snflarla kent yoksullarn ayn
saflarda toplayabilmesine balyor; 1990 ortalarndan itibaren
balayan geri ekilmeyle bu aslnda beklentileri birbirine zt kesimlerin de yollarnn ayrlmakta olduunu saptyor.
Bu nermenin Trkiye iin geerli olup olmadn daha nceki
Derin Hizbullah 2 kitabmzda tartmtk ve burada da tartmay
srdrmek isabetli olacak. Kepelin bu deerlendirmesine ana hatlaryla katlmakla birlikte, onun gerileme dediine biz yenilgi
demeyi tercih ediyoruz. Birok slam lkesinde, Afganistan, Cezayir, Sudan, Msr, Pakistan, ran ve tabii ki Trkiyede yaanan slamcln ak ve kesin bir yenilgisidir. lkemizde 28 ubat mdahalesi, slamcln yenilme srecini hzlandrd, kesinletirdi ve
en nemlisi grnr kld. slami hareketin bu yenilgi halinden ko1. Gilles Kepel, Cihat, slamcln Ykselii ve Gerilemesi, ev. Haldun Bayr, Doan Kitaplk, Temmuz 2001, stanbul.
2. Ruen akr, Derin Hizbullah, slamc iddetin Gelecei, Metis, Mart
2001, stanbul.
230

RECEP TAYYP ERDOAN
lay kolay syrlabilmesi mmkn gzkmyor. Ve Kepelin szn ettii snf temelli ayrma Trkiyede de yaanyor.
Yenilgiyle birlikte, slami hareket iinde uzun bir sre birlikte
hareket etmi olan ve kabaca uzlamaclar (genellikle orta ve yksek snf kkenliler; dier bir deyile beyaz Trkleen muhafazakrlar) ve muhalifler (genellikle yoksullar, dier dk statl
kesimler ve iflah olmaz slamclar) diye tanmlayabileceimiz
katmanlar yollarn iyice ayrmakta, fakat lkede yaanan srekli
kriz hali bu ayrmay bulanklatryor.
Bu noktada Erdoan ve yenilikiler merkezi bir rol oynuyorlar. Erdoan yeni izgisini olutururken, onlar nasl olsa bir yolunu bulur ikna ederim diye dnerek olsa gerek, yoksullar
bolad, yerli ve yabanc g odaklaryla sermaye gruplarna yneldi. Erdoann, ulusal ve uluslararas sistemle barma yanls
kesimlerin szcl ve liderliine soyunmas aslnda pek artc bir gelime deil. Kukusuz bu arada sistemden ikyeti olanlarla ilikilerini de koparmad. Tam tersine, ne zamandan beri daha gr bir ekilde dile getirilen toplumsal patlama kaygsn giderebilecek yegne siyaseti olma iddiasna sarld.
1990 balarnda, radikal slamclkla daha fazla yol alnamayacan dnen bir grup slamc aydnn demokrasi, insan haklar, sivil toplum gibi kavramlar kefetme srecinde merkezevre ilikilerini tartmak anahtar bir neme sahipti. Bu dnemdeki yeni slamcln temel nermesi, evre glerinin merkeze
tanarak sistemin yeniden yaplandrlmasyd. Sistemin dlad
glerin (kent ve kr yoksullar, esnaf, Krtler vb.) asgari mtereinin slam olduu n kabulnden hareketle, bu yeniden yaplanmay ancak slami vurgulu yeni bir oluumun gerekletirebilecei savunuluyordu.3
3. Ayn dnemde ortaya kan Yeni Demokrasi Hareketinin de muhafazakr

kesimleri kapsama gibi bir derdi olduu, ama iindeki hassas laikler nedeniyle
bu noktada utanga davrand biliniyor. Buna karlk Aydn Menderesin Byk
Deiim Partisinin yer yer RPden bile daha slamc grnd de unutulmamal.

231
Benzer kavramlarn Erdoan ve yenilikiler tarafndan da kullanldna tank oluyoruz. Fakat arada ok esasl bir fark var. Daha denenemeden devre d kalan on yl nceki aray, evrenin
merkezi kuatp ona kendi rengini vermesi, yani iktidarn paylamyd. imdiyse, gcn evreden alan yenilikiler, kendilerine
ve kendileri gibi bir ksm elite iktidardan pay verilmesi karlnda evrenin tehlike yaratabilecek fke ve enerjisini rehabilite
edip etkisizletirmeye, hatta onlarn tepkisini birtakm baka hedeflere ynlendirmeye talipler.4
nteraktif Lider
Radikal slamc bir izgiden ksa srede demokratla ve sivillie

srayan, Tayyip Erdoann en nemli danmanlarndan Yeni
afak yazar mer elik5 yle yazyor:
Erdoan, siyasi izgisi interaktif olarak olumu bir liderdir.
Bu nedenle son on ylda km tek organik liderdir. Halka bireyler sylemitir Erdoan ve halk buna bireyler ekleyerek ya da
bundan bireyler kararak tekrar Erdoana iletmitir. Bylece
Erdoan siyaseti aadan yukarya dinamiklerle olumutur.
Bu bakmdan, Erdoan siyaseti, yerli deerleri temsil bakmndan younlamann olduu bir sretir. Bununla birlikte yerli deerleri temsil eden dier siyasi hareketlerdeki ie kapanmac siyaset Erdoan siyasetinde grlmemitir. Bir bakma yerli
deerlerle da alma arasndaki uyumlulatrma ina edilebilmitir. Yerli deerlerin uluslararas dinamiklerle bulumas bir
siyasallama biimi olarak genel hatlaryla olumutur.
Bunun yan sra devletilik ve piyasaclk emalar arasnda
skm olan Trk siyasal yaamnda Erdoann sylemleri,
4. Mehmet Bekrolunun yenilikilere ynelik Siz fakir sofralarnda kazandnz onuru maalesef zengin sofralarnda braktnz, sulamasn hatrlaynz.
5. elik nedense AK Parti kurucular arasnda yer almad, hatta kurulu toplantsna bile gelmedi. Bir iddiaya gre bu kendi tercihiydi. Bir dier iddiaya gre, baka danmanlar elikin ipini ekti.
232

RECEP TAYYP ERDOAN
devletilik ve piyasaclk dilemmasna dmeyen bir kamuculuk retmektedir. Deiim siyaseti ile sosyal gereklik arasndaki paralelliin gzetilmesi bu siyasetin esas koordinat olarak
vurguludur.
Aadan yukarya doru ve interaktif olarak olumu bu siyasallama tarz, neticede siyasetin etkinliinin artmas kadar demokrasinin derinlik katsaysnn ykselmesini de salayacak potansiyel barndryor. Bu siyasallamann etkinlemesi ile sadece
zel bir siyasal ekibin ya da hareketin deil, tm siyasal odaklarn
siyasal zemininin salamlaaca grlecektir...6
elikin bu iddial yazs birok grmz tekzip eder grnyor. Ama teden beri dile getirdiimiz ve en ok da yenilikilerin kabul etmeye yanamad baz tespitlerimizi de doruluyor.
Ne zamandan beri Erdoann ayrlmaz bir paras gibi davranan,
onunla hemen hemen her fotoraf karesine giren elik, birok yazsnda olduu gibi burada da patronunun, bilinli ve sistemli
bir ekilde Milli Gr hareketinden kopup kendi hareketini ina etmi olduunu onaylyor. Daha nemlisi taban demokrasisinden bahsedip liderlik sultasna kar olmakla tarif edilmeye
allan yenilikilii Erdoan hareketi olarak tanmlyor.
Bizim iddiamz elikin, Halka bireyler sylemitir Erdoan ve halk buna bireyler ekleyerek ya da bundan bireyler kararak tekrar Erdoana iletmitir. Bylece Erdoan siyaseti
aadan yukarya dinamiklerle olumutur, formlnn ne zamandr tersyz edilmekte olduudur. Abdullah Gl RP dneminde, Batllara Milli Gr anlatrken Trkiyenin tek grassroot
[kklere dn] hareketiyiz, derdi. elikin yapmaya alt bu
tespiti interaktif7 sfatyla iyice modernletirmek olsa gerek.
6. Yeni afak, 21 Temmuz 2001.
7. Bu sfatn yenilikiler tarafndan ne denli benimsenmi olduu artcdr.
rnein nemli kararlarn bilgisayar ebekesi araclyla tm tekilatlar tarafndan interaktif olarak alnacan sylyorlar. AK Parti Programnda da nteraktif siyaseti hayata geireceiz eklinde ak bir taahht var. Bunun olup olmayacan ve nelerin eklenip, nelerin karlacan yaayp greceiz.

233
elikin Erdoan hareketi iin Yerli deerlerle da alma

arasndaki uyumlulatrma ina edilebilmitir, derken acaba, RP
stanbul l Bakan Tayyip Erdoann daha nce aktardmz,
Zeytinburnu gecekondularnda att Japonya milli deerlerini
kaybetmeden sanayileip ABDye rakip duruma geldi. Japonya
bunu becerdiyse kck St kasabasndan yola karak koca
bir imparatorluk kuran bu millet ne yapmaz ki? nutuklarn m
kastediyor?
Ahmet idem soruyor: Yerlilii nasl pozitif bir hareket
olarak kurabiliriz? Hemen ardndan cevabn veriyor: Bu sorunun cevab, ancak hibir ekilde olabilir. nk yerlilik bir kere
kurulmaya balandnda, yani iradi ve hatta rasyonel bir inann
konusu haline gelmeye baladnda, kendi muhtevasna tayabilecei btn oluumlar arasal bir kullanma tabi tutmas bir yana, tarihsel ve toplumsal olana kar bir temizlik harektna girimek zorunda kalacaktr.8
Sahicilik ve Samimiyet
idem ayn makalesinde yle yazyor: Yerlilik bir dnce

tarz deildir... Bir dnce slubu da deildir... Herhangi bir bilim, disiplin veya bir alan yahut bunlarn kurucu bir esi olarak
da somutlaamaz. Ancak bir iddia ya da tavr olarak belirginlik
kazanabilir bir dncenin tad iddia ya da dnsel tavr olarak. Ve bu trden bir iddia (...) seslendirildiinde, kendi ayrcalkl konumunu sergilediini zannettiinde ve bundan dolay bir ayrcalk talep ettiinde, tadn umduu sahicilii kaybetmeye
balamtr bile.9
Galiba idemin deindii sahicilik konusu Erdoan ile Hatemi arasndaki en nemli farklardan birisi. Belki buna, ok ilinti8. Ahmet idem, Yerlilik zerine Tezler, Tara Epii, Trk deolojileri ve slamclk iinde, Birikim, Temmuz 2001, stanbul. S. 71.
9. Agm, s. 65-66.
234

RECEP TAYYP ERDOAN
li olan samimiyeti de eklemek doru olacaktr. Muhammed Hatemi, 2001 Haziran ayndaki seimlerden nce 15-16 yalarndaki
binlerce yeni semene Asl olan sizlersiniz, diye hitap etti. Zaten ikinci kez cumhurbakan aday olmamak iin epey de direnmiti. Siyaseti istemeye istemeye yaptna ran toplumunu her
geen gn daha fazla ikna eden Hateminin karizmas da buna paralel olarak artyor. ranllarn ou, cumhurbakanlarn sahiden
ve samimi olarak kendileri iin rpnan biri olarak gryorlar
bu sahicilik ve samimiyet olgusu bizde de Cumhurbakan Ahmet Necdet Sezer, bir lde Sadettin Tantan10, btn kara almalara ve deneyimsizliine ramen Kemal Dervi, btn baarszlklarna ramen Erdal nn ve Recai Kutan, Karaolan yllarndaki Blent Ecevit ile Deniz Gezmi, Mahir ayan gibi devrimci
nderlerde karmza kyor.
Tayyip Erdoan ise ekirdekten siyaseti ve bununla gurur duyuyor. O kendini halka neredeyse bir ltuf olarak sunuyor. Bu
bakmdan onu daha ok Necmettin Erbakana, Sleyman Demirele, Alpaslan Trkee, Tansu illere, Mesut Ylmaza, Deniz
Baykala, Mehmet Aara benzetmek yanl olmayacaktr. rnein Erdoan, uzun bir sre, halkn sorunlarndan kurtulmasnn
kendi siyasi yasann kalkmasna bal olduunu syledi. Yasa
kalktktan sonra da, bir an nce parti kurulmasn isteyenlere
Yok, bu i aceleye gelmez, dedi.
Yenilikiler ya kendi aralarnda Abantta, Gebzede, Uludada ve benzeri yerlerdeki otellerde program ve tzk hazrladlar; gelenekilerle tarttlar; transfer grmeleri yaptlar; ke
yazarlarna konuk oldular ya da birtakm g odaklaryla ak veya gizli pazarlklar yrttler. Kukusuz arada halka gitmeyi de
ihmal etmediler. Halbuki bir zamanlar RPliler de, tpk Hate-
10. Yenilikilere drst, samimi ve kendisi imajl Tantann deil de yakn

bir zamana kadar sadece Tansu illere sadakatyla tannan Meral Akenerin katlmas ve hemen kurmay heyette yer almas ok anlaml. Tabii ayn Akenerin
ksa srede ekip gitmesi ise apayr anlamlar ieriyor.

235
minin imdi yapt gibi, belediyelerdeki halk meclisleri gibi

uygulamalarla meruiyeti dorudan topluma verir, bu sayede geni bir destek alrlard. Belki de RPyi dier partilerden ayran en
nemli zellik buydu. Ama ne zamandr halk meclisleri de yaplmyor.
Kukusuz yenilikiler bize itiraz edecek ve onlar yeni yapann tam da bu nokta olduunu, kendilerinin siyasete interaktivite getireceini syleyeceklerdir. Fakat her trden teknolojik yenilie ayak uydurmak o sahicilii ne derece yaratabilir?
Hatemi, suratndan sahici glmsemesini eksik etmiyor. Bizimkilerdeyse suratlar genellikle ask. randa gen kzlar I love
you Hatemi diye pankart ayor. Tayyip Erdoan, ei Emine Erdoann anlatt bir grte ak yksn Ben kimseye k
olmadm, diye tekzip etmekten ekinmiyor. anar Yurdatapan
dan apard Bu ark bitmez, beyitini kendine iar edinen Erdoan ark sylerken gren var m? Veya Erdoan, Hatemi gibi,
kendisini bir kafeye davet eden genlere, eini kastederek, Kusura bakmayn, u anda kz arkadam yanmda deil, cevabn verebilecek mi bir gn?11
Hateminin en byk destekileri genler, kadnlar ve aydnlar. nk dorudan onlarn en temel taleplerine, zgrlk isteklerine sahip kyor. Tayyip Erdoan ise kadn denilince barts
sorununun zmszlyle fel oluyor. lkenin byk sorunlar zerine kafa yormaktan ne kadnlara, ne genlere ayr bir
nem veriyor. Aydnlarla ilikileri ise bir-iki danmanna havale
etmi durumda.
Kald ki Hateminin kendisi balbana bir entelektel. Kitaplar var. Felsefeye ve ilahiyata hakim. Dili de ok iyi kullanyor.
11. Bkz. Sami Ouz (haz.), Nazila Nejad (ev.), Glmseyen slam, Hateminin Azndan randaki Reform Hareketi, Metis, Haziran 2001, stanbul, S.
Ouzun sunu yazs. Bizdeki ran ve ia kartlarnn bile Hatemiye ok fazla
laf edememesiyle, yenilikilerin ou dahil, birbiriyle alakasz nice muhafazakrn Erdoana kaytsz artsz kefil olamamasnda sahicilik ve samimiyetin varl ya da eksiklii rol oynamyor mu?
236

RECEP TAYYP ERDOAN
Ayrca yabanc dil de biliyor ki btn bunlar Erdoanla arasndaki farklar artryor.
Nasl ran Devrimi tm dnyada ve bu arada Trkiyede de, slami hareketleri derinden etkilediyse, imdi de Hatemi liderliindeki reform hareketi Hatemi hareketi deil12 slam dnyasnn gndemini belirlemeye aday. Nasl gemite Milli Gr hareketi btn gcne ramen, fazla milli ve de yerli, daha nemlisi
eninde sonunda Erbakanclk olduu iin etkisiz kalmsa, postslamc dnemde de yeniliki hareket ve Tayyip Erdoan dier slam lkeleri iin nemli bir rneklik oluturabilecee benzemiyor.
Her ne kadar Ben hep orta yolu semiimdir, dese de Erdoann siyasi sicilinde bir dizi kriz trmandrma rnei dikkat
ekiyor. Erdoan hep hrn, sinirli, szn esirgemez, kendinden
emin bir profille hafzalarda yer etti; kukusuz kavgalarnn ciddi
bir ksmnda haklyd, ama kavgacyd, uzlamaya, hele taviz vermeye pek yatkn deildi. Yani Hateminin yumuakl, arabuluculuu, alakgnlll onun semtine Kasmpaa? pek uramamt. imdi hem kendisiyle bark bir imaj vermeye alyor,
hem de Trkiyedeki atan kanatlar sorunsuz bir ekilde bir arada yaatmay vaat ediyor.
12. Bkz. Sami Ouz-Ruen akr, Hateminin ran, letiim, 2000, stanbul
ve Sami Ouz (haz.), Nazila Nejad (ev.) Glmseyen slam, Hateminin Azndan randaki Reform Hareketi, Metis, Haziran 2001, stanbul.

KASET SAVALARI
yolunu ayrmas, Erdoan ve yenilikilerin

iinin hi de sanld kadar kolay olmadn gsterdi. lk gnlerin heyecanyla birok iktidar sarsan yenilikilerin de sarslma srasnn gelmesi kanlmazd. Daha Erdoann yasann kalkt
netlemeden yeniliki-ANAP, dier bir deyile, iki ayr Rizeli, yani Tayyip Erdoan ve Mesut Ylmaz sava iyice kzt. Milliyette pe pee yaymlanan Yeniliki hortum haberlerinin gerisinde, muhtemelen Anayasa Mahkemesinin Erdoan lehine kararn kestirmi olan ANAP liderinin olduu ileri srld.
Bu tr saldrlarn sadece ANAPtan deil, DYP ve MHPden,
hatta bir lde DSPden de gelmesi artc olmayacakt. nk
kimse, nice abalarla elde etmi olduu iktidar nimetlerini, dne
kadar sistemin iinde mi, dnda m olduklar belli olmayan birilerine altn tepsi iinde sunmayacakt.
Artk iki tr saldr sz konusuydu: 1) Yenilikilerin aslnda deimediini gstermeye ynelik propaganda; 2) Yenilikilerin aslnda hi de iddia ettikleri gibi erdemli olmadna ilikin yolsuzluk sulamalar.
Tabii her geen gn kan kaybeden ve btn umutlarn Erbakann siyasi yasann kalkmasna balam olan Saadet Partililer
de bo durmayacakt. Onlar da muhtemelen Erdoan ve arkadalarnn nasl Yahudi ve Masonlarn oyununa geldiini anlatacaklard.
adamlaryla yenilen yemeklerin haberleri; kendisinin sk sk
yurtdna kmas ve Batl diplomatlarn da onun hakknda sMERAL AKENERN
238

RECEP TAYYP ERDOAN
rekli bilgi ve kanaat toplamas Tayyip Erdoann hem yerli, hem

de yabanc g odaklarnn desteini ald sylentilerini de beraberinde getirecekti.
lk olarak ANAPl Blent Akarcalnn ortaya att, baz gazete ve yazarlarn scak tutmaya alt, en nihayet Rahmi Koun
iyice poplerletirdii Erdoan deirmeninin suyu nereden geliyor? sorusu da ayn sylentileri pekitirdi. Hatta bizzat yenilikiler iinde bile Erdoann iki ocuunu birden yurtdnda nasl
okutabildii sorulur oldu.
Ama en byk darbe Kanal Dde 20 Austos 2001 akam yaymlanan bir kasetle geldi. 1992 ylnda RP stanbul l Bakan olan
Tayyip Erdoan, mraniye ile binasnn alnda, bugn kendine izmeye alt imajn tam zdd bir grnt sergiliyordu. Daha nce 7 Temmuz 1998te Hrriyete manet olan ve takipsizlik
kararyla sonulanan konumadan nemli blmler yleydi:
Bizim ordumuz bu lkenin bamszln korumak iin var.
NATOnun klesi olmak iin deil. Bu ifadeyi kullanacak bir otorite yok bu lkede. nallah bu adil dzen olur. Millet artk aktrleri deil, senaryoyu deitirmeye talip. Biz bu dzenin koruyucusu olamayz. Bu dzeni deitirmek her insann amac olmal.
Bunlar bu lkeyi bu ifadelerle paraladlar. Yahu milletin btnl ilkesi Ne Mutlu Trkm diyene ifadesi ile salanr m?
Her kavmin mensubu rahatlkla milletini syleme hakkna sahiptir. Ancak benim kavim dierinden stndr diyemez, bu ayrmclktr, bu ykmdr. 70 yldr bu milleti ayakta tutabildiler mi?
Tutamadlar. Bak ite millet birbirine girdi. Ben Yksekovadaki
Krt Ahmeti benim Mslman kardeim olduu iin seviyorum.
Hem laik hem Mslman olamaz. Korkunun ecele faydas
yok. Televizyonlarda laiklik adna slama saldryorlar. Ancak
unu bilmelisiniz ki bunlarn kurtuluu da adil dzenden geiyor.
Bunun nnde basn nnde televizyonlar da duramaz, onlar da
gelip televizyonlarn bize teslim edecekler.
1 Kasm bir dnm noktasnn addr. Zafer deil. Zafer byle yakalanmaz. u anda daha henz bir yoldayz. nanyorum ki

KASET SAVALARI
239
yeil klar gzkmtr. Fakat biliniz ki oraya kadar daha ok

iaretler var. Ama inanyorum ki zafer Allahn ltfuyla er ge bizim olacaktr. nk vahyi ilahi byledir bunun iaretleri gzkyor. Biz Cezayir gibi olmayz. Biz hazmettire hazmettire geliyoruz. Allahn izniyle.
u hanm kardelerimizin almas var ya! Aman Yarabbim!
Bunu papatyalarn yapmas mmkn m? Deil. Gelinciklerin
yapmas mmkn m? Deil. Niye? Onlar, ancak be yldzl otelde demlenirler. Onlar, ancak konken partilerinde demlenirler.
Ermenistana 100 bin ton buday gnderiyor. Kim? u andaki dzen. Manavgatta 90 milyon dolar harcamak suretiyle Manavgat suyunu rezerve ediyor. Nereye kullanmak iin; sraile.
Kbrs vermek istiyor. Nereye? Rumlara. Bir taraftan da imdi
Avrupa Topluluuna girmek iin koturuyor. Onlar bizi Avrupa
Topluluuna almamay dnyorlar. Eee!... Biz de girmemeyi
dnyoruz. Avrupa Topluluunun asl ad Katolik Hristiyan
Devletler Birliidir.
Valilik ben Trkm diyen cenazeye gelsin dedi. Peki ben Lazm Krdm diyen ne olacak? nk ben Hakkrinin Yksekovasndaki Krt Ahmeti benim Mslman kardeim olduu iin
seviyor ve barma basyorum. Hl terr Cudi Dalarnda aryorlar. Terr Kuzey Irakta aryorlar. Terr Mecliste, Mecliste
yahu! Terr Bakanlar Kurulunda. Orada ii halledin. Deerli kardelerim maa varken, atei biz tutmayacaz. Dolaysyla bu hukuku hazrlayanlar, inallah bu dzenin kaldrlnn da maas
olurlar. nallah. Evet maas olacaklar. Bak beer kendi putunu
kendi yapar, kendi diker, kendi tapar, ondan sonra da kendi ykar.
Bir buuk milyarlk slam lemi Mslman Trk milletinin
ayaa kalkmasn bekliyor. Kalkacaz. u anda ite onun klar
grnd. Allahn izniyle. Bu kyam balayacak. Komaya mecbursun. almaya mecbursun. Eer ileyi ekmezsen gelmez.
Eer ocuklarnz, eer mallarnz, eer zevceleriniz sizi bu davadan gayretten alkoyuyorsa bu zaferi beklemeyin deerli kardelerim. Bunu amaya mecbursun. Bunu atmz gn zaferin klar
240

RECEP TAYYP ERDOAN
bize yakn olacaktr. Ve o zaman hak nurunu tamamlayacaktr.

Tutturmular laiklik elden gidiyor, laiklik elden gidiyor. Yahu, bu millet istedikten sonra tabii elden gidecek yahu! Sen bunun
nne geemezsin ki. Yani zorla bu milletin elinde tutmaya gcn
yetmez. Millete ramen bu yrmez zaten. Sonra nedir bu laiklik
Allah akna. Bir tarif edin diyorsun, tarif etmiyor. Bugn her kavramn lgatta bir tarifi vardr. Ama kyor iileri bakan devlet
dine karr. Eee!... Gerisini niye, sylemiyorsun. Din de devlete
karr niye demiyor.
Bu lkenin yzde 99u Mslman. Hem laik, hem Mslman
olunmaz. Ya Mslman olacaksn, ya laik. kisi bir arada olduu
zaman adeta ters mknatslanma yapar. Mmkn deil, ikisinin bir
arada olmas. Durum byle olunca ben Mslmanm diyenin tekrar yanna gelip bir de ayn zamanda da laikim demesi mmkn
deil. Niye? nk Mslmann yaratcs olan Allah kesin hakimiyet sahibidir. Egemenlik kaytsz artsz milletindir. Bak yalan
koskoca bir yalan.
Kaptkat m Maldkat m o ite 1985 ylnda Marmara
Otelinde Anayasay konuuyoruz. Eski Maliye Bakan Vural
Arkan, o da kafas tam byle zil zurna sarho ayakta duramyor, o
da akl veriyor. Korkarm ayn masada hazrladnz bu Anayasay dedim. Adamlar ayk kafayla hazrlayamyor bunu. Daha
senede delik deik bu da. Egemenlik kaytsz artsz milletindir.
Bak. Burada ii iyi dnn. Sanda giderken milletindir. Ama
maddede ve manada egemenlik kaytsz artsz Allahndr.
Tayyip Erdoan, sz konusu konuma hakknda hemen Akam
gazetesi yazar Sava Aya aklama yapt ve o konumay gnn
artlar iinde, yesi bulunduu partinin sylemleri ve disiplini
gerei gerekletirdiini ifade etti. Laiklik hakkndaki szlerini
Bazlar laiklii bir din gibi alglyor. Eer laiklik din olursa ayn
anda Mslman olunamaz. Yani iki dine mensup olamaz bir insan. Laiklik bir sistemdir asl itibaryla ve fertlerin deil, devletin
laiklii sz konusudur. Dine mensup olu ise ferdi bir tasarruftur.
O manada syledim, diye gerekelendirdi.

KASET SAVALARI
241
Erdoan szlerini yle srdrd: Yenilikten kastm fikirlerimi bu anlamda gelitirmek, yenilemek ve kitlelerin karsna byle kmaktr. imdi yepyeni, yeniliki sylemle ortaya kan bir
partinin bakanym. Birok konuda fikirlerimi deitirdim. Ben
artk yeni Tayyipim, O Tayyip deilim. Erdoann slami terminolojide bakaldr, ayaklanma anlamna gelen kyam szc hakknda Kyam, namazda ayaa kalkmak demektir. Bunu
ancak, kt niyete ekmek isteyenler baka trl deerlendirir,1
demesi zellikle dikkati ekti.
Basavcdan Bavuru
Daha kaset tartmalar yeni balamken Yargtay Cumhuriyet

Basavcs Sabih Kanadolu, Tayyip Erdoann AK Parti genel
bakanlk grev ve yetkilerinin kullanlmasnn tedbiren nlenmesi ve hatta yelikten karlmas iin Anayasa Mahkemesine
bavurdu. Kanadolu, partinin bartl alt kurucu yesinin de
yeliinin drlmesini talep etti. Kanadolunun byk bir hzla, AK Partinin kurulmasnn zerinden bir hafta getikten sonra
bu bavuruyu yapmas, daha nce yaygn olan Erdoan sistemden icazetli kansnn yerle bir olmasna neden oldu.
Zaten Erdoan da hukuki durumunu netletirmek iin Hseyin-Kezban Hatemi iftine danm, Hatemiler de kendisinin yasalara gre parti bakan ve milletvekili olamayacan syleyerek, daha batan kenara ekilmesini tlemilerdi. Anlalan Erdoan ansn zorlamak istemiti.
Kanadolunun bavurusu, konuma kasetinin etkisini krmad, aksine glendirdi. nk kaset, Erdoana bir trl gvenmeyen, gvenemeyen, belki de gvenmek istemeyen kesimlere ok
nemli bir koz, bir bahane sundu; Basavcnn bavurusuysa onlara kayglarnda hakl olduklarn dndrd.
Ona sempati duyan kesimler ise, kasetle birlikte Bu adam yi1. Akam, 21 Austos 2001.
242

RECEP TAYYP ERDOAN
yecekler diye dnmeye balamt, ama Erdoana ynelik engellerin snrlarn kestiremiyorlard. Hem kaset, hem Kanadolunun bavurusu 28 ubat srecinin srmekte olduunu ve Erdoan ile arkadalarnn buna kar yeterince donanml ve gl olmadklarn gsterdi.
Halka Ak Basn Toplants
Btn bunlarn sonucunda, deitii konusunda kamuoyunu ikna

etmesi iin kendisine bask yaplan AK Parti Genel Bakan Tayyip Erdoan daha fazla direnemedi ve 23 Austos 2001de stanbul Kalyon Otelinde bir basn toplants dzenledi. Aslnda yaplana basn toplants demek doru olmayacaktr. Salonda gazetecilerden ok AK Parti taraftarlar vard; Erdoan btn olup bitenlerden esas olarak medyay sorumlu tuttu; taraftarlar kendisini
olur olmaz alklayp gazetecilere kt kt bakt; Erdoan ok az
soru kabul etti, onlar da cevaplamad, hatta sorular soran muhabirlerle dalga geti ve tabii ki toplantnn hemen ardndan bir ke
yazarn odasnda zel olarak kabul etti.
Trkiye Gazeteciler Cemiyeti (TGC), konuyla ilgili yazl bir
aklama yapt: Erdoann kimi cmleleri sonrasnda parti yandalarnn yaptklar tezahrat ve yneltilen sorularla ilgili kmseyici tepkiler nedeniyle toplant bir basn toplants olmaktan kt. Daha nce kimi genel bakanlarn ayn yntemi uygulamas eletirilmi ve olumlu sonu alnmt. Dileriz bu yntem,
AK Parti tarafndan da ilk ve son kez uygulanm olsun. Benzer
bir knama Basn Konseyinden de geldi ve byle bir durumda gazetecilerin salonu terk etmeleri nerildi.
AK Parti Genel Sekreteri Erturul Yalnbayr da Baz partililerin heyecanlarnn dizginlenmesi bizim grevimiz. Toplantya
katlan partililerin o ekilde tavrlar doru deildi. Daha nezih basn toplantlar yapmalyz, derken Erdoan Oraya gelenler partinin kaytl yesi filan deil. Daha henz parti rgt diye bir ey
yok. Dolaysyla basn toplantsna gelen halktr. Halktan rkme-

KASET SAVALARI
243
yin,2 szleriyle geri adm atmad.

Krsdeki Erdoan, RP stanbul l Bakan olduu gnleri hatrlatt: Sinirli, kendine ar gvenli ve sz oyunlarn haddinden
fazla nemseyen, ama usta olduu tartlmaz bir hatip. Konutuumuz birok AK Parti yetkilisi kaset yaynnn kendi ilerine yaradn syledi. Hatta bunlardan birine O zaman yeni kasetler
srn piyasaya dediimizde, Bunu bizim szdrmadmz ne
malum cevabn aldk. Ne var ki toplantnn planlanandan iki gn
nceye alnmas ve Erdoann konuma metni, AK Partinin olay ok ciddiye aldn gsteriyordu. te Erdoann konumas:
Bugn lkemizin derin bir siyasi, ekonomik ve sosyal kriz
iinde olduu hepimizin malumudur. AK Parti ite byle bir ortamda, bata yoksullua, isizlie, yolsuzlua son vermek zere,
btn sorunlar zmek kararlyla kurulmutur. Partimiz bu sorunlarn zmnde, uzlama, hogr ve diyalou esas alarak,
toplumsal bar her alanda gerekletirmek azmindedir. Halkmz
da, kavga ve atmalarn lkemizi nasl darboazlara srklediinin bilincindedir.
Bizlere gsterilen byk tevecch, uzlama ve her zeminde diyalog mesajmzn itenlikle benimsendiinin ak bir gstergesidir. Biz de toplumun her kesiminden siyasi hareketimize gsterilen bu ilgi ve sevgiye layk olmak iin, her zaman olduu gibi kararllk iinde yrttmz almalarmza devam etmekteyiz.
Aziz milletim, 14 Austos 2001 tarihinde lkemizin temel ihtiyalar gzetilerek kurulmu bir sivil toplum rgt olan AK
Partinin ilk temel ilkesi, insan onuruna saygy esas alan hukuk
devleti ilkesidir. AK Parti milletimizin byk tarihi yrynn
en nemli kazanmlarndan birinin Cumhuriyetimiz olduuna inanan kadrolarn kurduu bir partidir.
Bu kadro, egemenliin kaytsz artsz milletimize ait olduunu, siyasal meruiyetin yegne yolunun halk iradesinden getii2. Radikal, 25 Austos 2001.
244

RECEP TAYYP ERDOAN
ni, insan haklarn, demokrasiyi, laiklii ve hukukun stnln,

devletin ve toplumun temel dayanaklar olarak kabul etmektedir.
Anayasamzda ve lkemizin de taraf olduu nsan Haklar Evrensel Beyannamesi ile Avrupa nsan Haklar Szlemesinde de
yer alan bu ilkeleri gerek parti tzne, gerekse parti programna
yazarak halkmzn karsna kan AK Partiye ve genel bakan
olarak ahsma kar bir sreden beri haksz bir tartma balatlmtr. Toplumun doru bilgilendirilmesi ve baz hususlarn aklk kazanmas bakmndan bu basn toplantsnn yaplmas zorunluluu domutur.
ncelikle belirtmek istiyorum ki, AK Partinin kuruluundan
nceki dnemde de siyasi haklarm kullanmam konusunda baz
tartmalar mevcuttu. Biz bu konuda ncelikle konunun uzman
hukukularla enine boyuna tarttk. Hukukular; Yksek Seim
Kurulu, Yargtay ve Dantayn kararlar ile cezalarn ertelenmesine ilikin kanunlardaki dzenlemelerin ahsmla ilgili herhangi bir
hak kstlamasnn bulunmadn ortaya koyduunu ifade ettiler.
Ayrca bu sorun benimle ayn durumda olan sayn Hasan Celal
Gzelle ilgi olarak Anayasa Mahkemesinin gndemindeydi. Biz
durumun berraklk kazanmas iin Anayasa Mahkemesinin bu
konudaki kararn, hukukun stnlne duyduumuz bir saygnn gerei olarak ve birtakm speklasyonlarn nne gemek iin
bekledik. Nitekim Anayasa Mahkemesinin sayn Hasan Celal Gzel hakknda verdii karar ile, erteleme yasasndan yararlananlarn siyasi hak yoksunluunun bulunmad, hibir pheye yer
vermeyecek ekilde akla kavumutur.
te, gerek cezalarn ertelenmesine ilikin yasal dzenlemelerin, gerekse yksek yarg organlarnn kararlarnn dourduu hukuksal gvenliin nda AK Partinin kurucusu oldum ve genel
bakan seildim. Bu ak hukuksal duruma ramen, Sayn Yargtay Basavcs bir bavuruda bulunmu olup, bu konuda nihai karar Anayasa Mahkemesi verecektir. Sayn Basavc yasal yetkisini kullanmtr, bu konuda daha fazla sz sylemeyi gerekli grmyorum. Ayrca yarglama srecine girmi olan bu konuda her-

KASET SAVALARI
245
hangi bir yorumda bulunmak hukuken de doru deildir.

Siyasi parti kurmak anayasamzda gvence altna alnm temel siyasi haklardan biridir. Temel haklarn snrlanmasnn ise
ancak yasayla olaca yine anayasann emredici hkmdr. Bu
adan bir partinin kuruluunda kimlerin kurucu olamayaca Siyasi Partiler Kanununda aka saylm olup, bu saylanlar arasnda belirli bir kyafet zorunluluu ngrlmemitir
Siyasi partiler, Avrupa nsan Haklar Szlemesinde de belirtildii gibi, esas itibaryla sivil toplum kuruluu olduundan, kanunda kyafetle ilgili bir dzenlemenin bulunmamas da doaldr.
Biz de kanundaki bu hkmlerin nda ve kadn erkek eitlii
anlaymzn gerei olarak mmkn olabildiince ok sayda kadn kurucuya partimizde yer vererek, lkemizde bir ilki daha gerekletirdik.
Kadnlarmzn siyasete daha aktif katlmnn, lkemizdeki siyaset yapma tarznn yenilenmesine ciddi bir katk yapacana ve
kalite getireceine inanyoruz. Bu nedenle kadnlarmzn partimizin her kademesinde daha ok yer almasn arzu ediyoruz. Bu
anlayn dnda hibir hassasiyet, kadnlarn partimizde kurucu
olmasnn ls olarak kullanlmamtr. Partimize kurucu olan
kadn yelerimizin seiminde yaam tarz tercihlerini ya da klkkyafetlerini deil, siyasete katk yapabilme konumunda olmalarn dikkate aldk sadece.
Partimiz, deiik yaam tercihlerine sahip yurttalarmz kurucu yaparak, uzlama ve diyalog kavramna katkda bulunmay
amalamtr. Bunun Trkiye iin her zaman bir kazanm olduuna inanyoruz.
te yandan kamuoyunda basn zgrlnn ktye kullanlmasnn bir rnei olacak biimde yaymlanan baz kasetler dolaysyla, ahsm ve partimiz hakknda balatlan tartmaya da
aklk getirmek istiyorum. ncelikle belirtmeliyim ki, televizyonlarda yaymlanan kasetteki konumamla ilgili baz yanl ve
eksik bilgiler verilmektedir.
Szgelimi bu konuma 1994 ylnda deil 1992 ylnda yapl-
246

RECEP TAYYP ERDOAN
mtr. Ayrca bu konuma 7 Temmuz 1998 ylnda Hrriyet gazetesinde gndeme getirilmi ve bunun zerine stanbul DGM Basavclnca balatlan soruturma takipsizlik kararyla sonulanmtr. Bu takipsizlik kararndan sonra ayrca, konferanslarda yaplan konumalarla ilgili olarak bir cezalandrmaya gidilemeyeceine ve dava alamayacana ilikin 4454 sayl kanun 1999 ylnda yrrle girmitir. Bu kanuna ve takipsizlik kararna ramen ayn konuda soruturma balatlmasnn ardndaki niyetleri
kamuoyunun takdirlerine sunuyorum.
Bu noktada bir hususu daha hatrlatmak isterim. Trk siyasal
hayatnda epey zamandan beri, birtakm kasetler yoluyla irkin
bir siyaset yaplmasna tank olmaktayz. Bizimle ilgili kaseti
gndeme getirenler hukuki bir sonu alnamayacan bilmektedirler. Ama buna ramen maksatl bir siyasi projenin aracs olarak, belli zaman dilimlerinde ortaya kmaktadrlar.
Yaymlanan kasetler dolaysyla, gemite sylediimiz baz
szler ne srlerek bugnk siyasi almalarmz engellenmek
istenmektedir. Dorusu, milletimizin umudu haline gelmi AK
Partinin daha kurulmadan balayan byme sreci karsnda bu
tip taciz atlarn bekliyorduk. Ama itiraf etmeliyiz ki, bu kadar
aceleci davranlmas bizim iin de srpriz oldu. Daha yeni kurulmu bir partiye, henz hibir davrann gzlemlemeden, bylesi
bir kampanya eliinde medya tacizine balayan odaklarn ne
yapmaya altn milletimiz ok iyi bilmektedir. Demek ki partimiz bizim tahminlerimizin tesinde bir gelime srecine girmi
bulunuyor, aksi halde daha nce 7 Temmuz 1998 tarihinde Hrriyet gazetesinde zaten gndeme getirilmi olan bir kasetin yeniden
gndeme getirilmesinin ne anlam olabilir?
Bunun tek anlam var: siyasette haksz rekabet ortam yaratmak ve bundan menfaat temin etmek. Oysa AK Parti yarmac bir
partidir. Ekonomide olduu gibi, siyasette de rekabetten yanadr.
Ancak AK Parti, haksz rekabetin her trlsne kardr. Trkiyede haksz rekabet, en az ekonomi kadar, siyasette de yaanmaktadr. Haksz rekabet, bata bir trl deitirilemeyen anaya-

KASET SAVALARI
247
sadan, mevzuattan, uygulamalardan ve zellikle baz basn organlarnn yaymlarndan kaynaklanmaktadr. te bu tr yaymlar
siyasi alanda tesis edilmeye allan haksz rekabet ortamn ina
faaliyetinden baka bir ey deildir. Bu faaliyetler; siyasette retimi, verimlilii, etkinlii ve kaliteyi olumsuz etkilemektedir.
Siyasette kaliteyi yakalamak; ancak, zgr bir ortam oluturmak ve demokrasiyi daha ileri gtrmekle mmkndr. Bu nedenle, partimize kar basn organlar vastasyla yaratlmak istenen haksz rekabet ortamn, siyasette kalite istemeyen ve nitelikli siyasetten korkan evrelerin bir faaliyeti olarak gryoruz.
u anda gndemde olan kasetleri yaymlayanlar, yaymlarnn
hemen ardndan soruyorlar; Deitiniz mi, deitinizse ne kadar
deitiniz? Burada milletimin huzurunda aka ifade etmek istiyorum ki; hayatn rettiklerinin gerektirdii bir geliimin neticesi olarak, ben de birok insan gibi kendimi deiime ak tutuyorum ve deimeyi bir erdem sayyorum.
Fakat herkes bilmelidir ki, deiimden kastedilen; birtakm
oligarik g odaklarnn taleplerine uygun hale gelmekse, byle
bir deiim bizim yanmza kesinlikle uramayacaktr. Ait olduumuz medeniyet ve tarih havzasnn deerlerini tamaktan her
zaman olduu gibi bugn de gurur duyuyoruz. Bu deerler bizim
onurumuzdur.
Siyasete getirmek istediimiz ahlak deerlerinde ve temel ilkelerimizde kesinlikle bir deiim sz konusu deildir. Bunlar
parti programmzda ve tzmzde aka belirttik zaten. Fakat
hayat deiiyor, zaman akyor ve buna bal olarak dnyay alglama biimimiz ve olaylar yorumlama tarzmz tabii ki deiikliklere uruyor.
Bu manada aka bir kez daha vurgulayarak diyorum ki, tecrbelerinden ders karma erdemine sahip insanlar gibi ben de deimeyi byk bir erdem sayyorum ve bu anlamda deiime ak
olmay mrmn son nefesine kadar srdrmeyi diliyorum.
Fakat bize Deitiniz mi? diye soranlarn, deiimden anladklarnn tam olarak bu olduu yolunda kukularm var. Hatta bu
248

RECEP TAYYP ERDOAN
sorular soran kimilerinin deiimi deil, yllar ncesinde aklp

kalmay arzu ettiklerini gryorum.
Birileri, adeta siyasi hareketimize vize verme hakkn kendilerinde grerek bize deiip deimediimizi soruyorlar. Aka
ifade ediyoruz ki; AK Parti mensuplar olarak anayasamz ve semenlerin tevecch dnda hibir makamdan vize alnmas gerektiine inanmyoruz. Partimiz anayasamzn snrlar iinde
rettii siyasi zm nerileriyle milletimizin huzuruna kmann
dnda hibir akreditasyon ya da icazet araynda deildir ve olmayacaktr.
Peki gemite yaptmz konumalarmza bugn nasl bakyoruz? Bu soruya cevap verirken, milletimize her zaman ve her
zeminde hesap verme kaygs dnda hibir kaygya sahip olmadmz btn samimiyetimle belirtmek isterim. Gemiimiz, hatasyla sevabyla bizim gemiimizdir. Dnk sylediklerimizde
kimi doru unsurlar olduu gibi, bugn yanl bulduumuz kanaatler de vardr.
Fakat kesin olan udur ki; dn ve bugn ne sylyorsak, bunu,
milletimiz karsnda tam bir drstlkle syledik. Milletimizin
huzurunda her zaman en samimi, en effaf ve en ak halimizle olmaya zen gsterdik. Gemite yaptmz konumalar; dnyada
uzun yllar hkm srm olan souk sava artlarna bal olarak
ekillenmi bir siyaset anlaynn etkisi altndayd. Souk sava
artlarnda, iki kutuplu bir dnya dzeninde, btn siyasi ortamlar etkilemi olan kutuplamac siyaset anlay, ulusal ve yerel siyasetleri de etkilemiti. Bizim o gnk siyasi slubumuz da doal
olarak bu kutuplamann etkisi altnda biimlenmitir. O dnemin
artlarnda, siyasi tartmalar rasyonel zeminlerde gereklemekten ok, siyasal retoriin etkisi altnda gereklemekteydi.
Bizim o dnemde yaptmz konumalardan, bugn hangisini
savunduumuz, hangisini reddettiimiz zaten parti programmzda aka grlmektedir. Bu nedenle, ortaya kan ve bundan sonra da kacak olan malum kasetlerdeki tartma noktalarn tek tek
deerlendirmeyeceim.

KASET SAVALARI
249
Fakat u bilinmelidir ki, sizlere sunduumuz parti program

masa banda hazrlanp sizlere sunulmu bir metin deildir. Parti
programmz; benim ve arkadalarmn, siyasi hayatlarmzn bir
muhasebesinin neticesidir. Bizler, gemi siyaset anlaymzla,
bugnk dnya koullar arasnda yaptmz derin mukayeselerin ve bunlardan kaynaklanan sancl tartmalarn neticesi olarak vardmz siyaset anlayn; sizlerle, programmz ve tzmz vastasyla paylayoruz.
Souk sava dneminin kalnts olan siyaset anlaynn lkemize bir katks olacan dnseydik, yepyeni bir siyaset anlayna ynelmez ve mevcut partilerden birinde siyasi hayatmza devam etmeyi daha elverili bulurduk. Fakat biz zor olan setik. Milletimiz karsndaki derin sorumluluk duygumuzun gerei olarak,
gemiimizden bugne sancl tartmalarla geldik. Bu sancl sre, tek tek hepimizin kiisel hikyelerinde derin izler brakt gibi, siyasi yrymzn haritasn da ekillendirmitir.
Artk kutuplamaya ya da atmaya dayanan siyaset anlaynn lkemize bir ey getirmeyeceine inanyoruz. Zaten o siyaset
anlayn belirleyen dnya konjonktr de gemite kalmtr.
Bugn yeni bir siyaset anlayn siyasi hayatmza kazandrmaya
alyoruz. Kolektif bir siyasi akla dayanan, parti karlar adna
uzlama zeminlerinin zedelenmesine gz yummayan ve lkede
uzlama ortamnn tesis edilmesi ile lke kalknmas arasndaki
balantlar doru kuran bir siyaset anlay, AK Parti ile gn yzne kmtr.
Demokrasi, vatanmzn blnmez btnl ve cumhuriyetimizin temel nitelikleri, zerlerinde asla pazarlk kabul edemeyeceimiz hususlardr. Bunlar dndaki konularda, tartma ortamnn uzlama aray temelinde gereklemesini arzu ediyoruz. AK
Parti kendi varlk sebebini bu hususlara dayandrmaktadr ve zerimize ynelen taciz ne denli rahatsz edici olursa olsun, bu yolda
ilerlemeye kararldr.
Deinmek istediim bir baka husus da udur: Bizlere sk sk
laiklik meselesinde polemik konusu olacak tarzda sorular sorul-
250

RECEP TAYYP ERDOAN
maktadr. Bu sorularn hepsine en ak cevaplar parti programmzda verdik. Laiklii, demokrasinin teminat olarak gryoruz.
Din ve vicdan hrriyetini en iyi ekilde korumas gereken ilke de
laiklik ilkesidir. Bu bakmdan din istismarna kar olduumuzu
sylediimiz gibi, laikliin din dmanl eklinde yanl yorumlanarak rselenmesine de kar olduumuzu programmzda belirttik. AK Partiye gre laiklik, her trl din ve inan mensuplarnn ibadetlerini rahata icra etmelerini, dini kanaatlerini aklayp
bu dorultuda yaamalarn; ancak inansz insanlarn da hayatlarn bu dorultuda tanzim etmelerini salayan bir ilkedir. Bu bakmdan laiklik, zgrlk ve toplumsal bar ilkesidir. AK Parti ve
genel bakan olarak ahsm, laiklik konusunda kendimizi bu ereve ile bal sayyoruz.
imdi bir noktaya ok dikkat etmenizi istiyorum. nanyorum
ki, Aziz milletimiz bu sylediklerimi ta yreinde hissederek anlayacaktr. Baknz, u anda ben on yl nceki bir konumamla ilgili aklamalar yaparken, binlerce insanmz isiz kalyor.
Trkiyenin ekonomik problemleri dramatik bir haldeyken,
kaset arivlerinden Trkiyenin sorunlarna zm retileceini
zannedenler var. Dolar 1,5 milyon TL oldu, ama maalesef Trkiyemiz, insanlarn kafasnn arkasnda ne olduunu aratrmakla vakit
tketiyor... Depremin zerinden iki yl gemesine ramen, oralardaki insanlarmz hl perianlk iinde yaatyoruz, ama bunlar
konumak yerine gemi dnemleri kurcalamaya harcanyor lkemizin enerjisi... Yolsuzluk ekonomisi alm ban yrm, habis
bir ur gibi devletimizi sarm olan yolsuzluklara kar mcadelede
ciddi bir mesafe alnabilmi deil, ama bunlar konuturmamak
iin siyaset kurumunun bana suni gndemler sarlyor.
imdi soruyorum herkese; bu sorunlar ve bunlarn zmlerini konumak m nemli, yoksa benim on yl nce yaptm bir konumay stp stp yeniden gndeme getirmek mi? Eer Trkiye, u anda bize yaplan haksz iddialarla zaman kaybetme lksne sahipse, buyurun gnler boyunca konualm bunlar. Fakat bu
yol kmaz bir yoldur. Bu yol vatanseverlik yolu deildir.

KASET SAVALARI
251
Millet ar ykler altnda inlerken, bu ykleri kaldrmakla grevli olanlarn sorumluluklarn yerine getirmemelerini rtbas
edecek bir ekilde ve asl gndemi rtmek niyeti ile kaset kampanyalar balatmann artk Trkiyeyi hibir yere gtrmeyecei
kesindir.
Buradan herkese sesleniyorum ve diyorum ki: Gemie taklp
kalmayalm, bugn ve gelecei konualm. lkemizi gemiin
labirentlerine ekecek tartmalarn, ocuklarmzn geleceinden
aldn bir an bile olsun aklmzdan karmayalm. Artk gelecee bakmak zorundayz. Bugn doru okumaya ve gelecei en iyi
ekilde projelendirmeye mecburuz. Ksr siyasi tartmalara girerek, bu aziz milletin daha ok eziyet ekmesine biz msaade etmeyeceiz. Bunu herkes bilsin!..
u anda partimizin tek hedefi, bu byk milleti, layk olduu
yaam standartlarna kavuturabilmektir. Bunun iin kaybedecek
bir saniyemiz bile yok. Ve bizim yapacak ok iimiz var.

ERDOAN OLGARYE KARI MI?
KONUMA METNNDEN DE grlecei gibi Erdoan, kendisinde

nelerin deiip nelerin deimedii konusunda ak ve net bilgiler
vermedi. Laiklii demokrasinin teminat olarak grdklerini syledi, ne var ki Din istismarna kar olduumuzu sylediimiz gibi, laikliin din dmanl eklinde yanl yorumlanarak rselenmesine de karyz diyerek yeni bir mulakla sebep oldu. Hakkndaki tartmalar suni gndem diye tanmlayarak Refahyol
hkmeti babakan Necmettin Erbakan hatrlatt. Ondan farkl
olarak bir ksm medya yerine baz basn organlar dedi.
Peki deien neydi? Yeniliki hareket RPde ilk ortaya ktnda slupta daha modern, zde ise daha slamcyd. Kitap boyunca gstermeye altmz gibi sre iinde slamcl da byk lde terk ettiler ya da etmek ve demokrasiyi savunmak zorunda kaldlar. Ama Erdoann halka ak basn toplants AK
Partinin bir slup sorunu olduunu, dier bir deyile yenilikilerin yenilemeye ihtiyac olduunu ortaya koydu. Erdoan, sevenlerini tatmin etmeye, onlarn bozulan moralini dzeltmeye ynelik bir konuma yapm, ama kendisi hakknda pheleri olan kesimlere ynelik ak, net ve ikna edici eyler sylememiti. Sonuta Erdoann Kasmpaal tavizsiz slamc m kald, globalist bir muhafazakra m dnt renilemedi.

253
Sisteme Yeniden Meydan Okuma
Yeniliki hareket ne zamandr yerli ve uluslararas sistemle bar

yapmann derdindeydi. Btn mulaklna ve ierdii elikilere
ramen Erdoann konumasnn en dikkat ekici yn ise, hi
kukusuz oligariye kafa tutmas, kimseden vize almayacaklarnn altn izmesiydi.
Bir dier artc olan husus, yllarca Trk solunu medeniyetten nasibini almamlar olarak niteleyip aalamaya kalkan
Erdoann en skk annda, Mahir ayan ve THKP-C geleneinin en temel kavram olan oligariye sarlm olmasyd. Bu ynyle, yine yllarca Trk solunu kmsemi olan PKK lideri Abdullah calann mralda oligarik cumhuriyete kar demokratik cumhuriyet demeye balamasn artryordu.
Belirttiimiz gibi Erdoan ve arkadalarnn derdi egemen sistemle kavga etmek deil, ona eklemlenmekti. Dolaysyla bylesi
klar bu entegrasyonu engellemese bile zorlatrp geciktirebilirdi. Tabii bu noktada, ncelikle Erdoann konumasnda ne
denli samimi olduunu sorgulamak gerekiyordu.
AK Parti lideri Oligarik g odaklarndan neyi kastediyorsunuz? sorusunu soran gazeteciye, Bunu bilmiyorsanz niye gazetecilik yapyorsunuz? diye aalayc bir karlk verirken pek
de samimi deildi. Bir kere, oligari laf yle herkesin bildii
bir laf deildi. Kald ki Erdoann da yakn zamana kadar bunun
anlamn bildii pheliydi; en azndan onun oligari dedii ilk
kez duyuluyordu.
Erdoann, yakn zamanda kendisine en ak saldrlar yapan
ke yazar ve Kanal D yneticisi Tuncay zkana uakta gsterdii nezaketi bu gen bayan gazeteciye gstermemesinde, samimiyetsizliin dnda maoluunun da etkisi olduu sylenebilirdi, fakat daha nemlisi, ak bir cevap vermemekle, oligari diye
tarif ettii egemen glere kar rkekliini yanstmasyd.
254

RECEP TAYYP ERDOAN
Emperyalizmsiz Oligari
Oligari tespiti hep Emperyalizme gbeinden baml yerli tekelci burjuvazi... diye balar. Ama Erdoann konumasnda
emperyalizmin esamisi okunmad. Sonuta Trkiyede birileri,
dnya sisteminden bamsz olarak, kendi balarna bir eyler yapyormu gibi bir grnt ortaya kt. Bylece, Bat aleyhtarl
temelinde ykselen slami hareketin has bir evlad olan Erdoan,
kendisine saldranlar, yalnzca millete deil st kapal da olsa
uluslararas sisteme de ikyet etmi oldu.
AK Parti lideri kimseden vize, akreditasyon ya da icazet araynda olmadklarn syleyerek meydan okumasn srdrd.
Halbuki kendisinin, partisini kurmadan nce ABD ve ngiltere
bata olmak zere Bat dnyasnda mekik dokuduu, bir dizi temaslar kurduu; bununla da yetinmeyip ABD, ngiltere, Almanya
bakonsoloslaryla neredeyse mutad grmeler yapt biliniyordu. Bilinmeyen buralarda neler konutuuydu. Erdoann ncelikle bu temaslar hakknda toplumu aydnlatmas, hibir uluslararas odaktan vize almad konusunda kamuoyunu ikna etmesi gerekiyordu.
Karmak Bir Denklem
Tayyip Erdoann bir lider aday olarak ortaya kt andan itibaren genellikle kolay aklamalar yapld. slamclar ve Kemalistler elbirliiyle takiyye nermesini kabullendiler. Her iki taraf
da Erdoann iflah olmaz bir slamc olduunu, kendini deimi
gsterip 28 ubatn, hatta Kemalist devrimlerin rvann almak
iin uzun vadeli bir strateji uyguladn dnd. Bu arada, laiklik duyarlna bile tenezzl etmeyen baz Beyaz Trkler, Erdoan, btn ktlklerin anas olarak grdkleri tarann metropol ele geirme hareketinin ncs olarak grd ve alarm zillerini ald.1 Aslnda nmzde sanlandan ok daha karmak bir
durum var.

255
Bir yanda fkeli, ama gereki bir tara var: Yllar sren gerginlikler ve 28 ubat srecinde yaanan ak yenilgi, bata Milli
Gr hareketinin taban olmak zere muhafazakr kesimlerde radikallemeden ok siyasetten souma ve zlmeye yol at. Ne
kadar fkeli olurlarsa olsunlar, ilerinde kavga isteyenlerin says
giderek azald onlar da bylesi bir kavgadan galip kacaklarna
hi inanmyorlar.
En temel talebi u ya da bu tarihsel dnemin rvann almak
deil, i sahibi olmak, pahallkla ba etmek vs. olan bu kesimler
garip bir ekilde, ekonomiden anlad hayli pheli olan Erdoana yneliyorlar. Onun en fazla ne kardklar zellii drstl, yani dierleri gibi hortumcu olmamas. Bir dier artc husus, kavgadan bkm bu kesimlerin, slami kesimin en
hrn isimlerinden biri olan Erdoan umut olarak grmeleri.
Kukusuz iin iinde ok daha baka aktr ve faktrler de var.
Ama sadece bu ikili, Erdoan ve onun hayranlar arasndaki ilikinin doasn kavramak, hem Erdoan hareketi, hem onun rakipleri, hem nc ahslar, hem de bizim gibi gzlemci/yorumcular
iin byk nem arz ediyor.
rnein Erdoann eski gnlerini andran klar yapmas
kendi lehine mi olur aleyhine mi? Medyann amansz saldrsna
maruz kalmas durumunda, Erdoan, 1994 yerel seimlerinde olduu gibi bundan krl m kar, zararl m?
1. Bkz. Serdar Turgut: Trkiye byk bir tehlikeye adm adm ilerliyor. lke tekrar gz gre gre taral siyasete teslim ediliyor. Tara, btn antidemokratik kimlikleriyle, tavrlaryla, ufuksuzluuyla, birikimsizliiyle iktidara yryor.
Ve byle giderse bir eyler yaplmazsa, alternatif oluturulmazsa, ilk seimde de
iktidara gelecekler, bu kesin. Tara tarafndan iktidara tanlacak yenilikiler ad
verilen oluum, aslnda deitiler mi deimediler mi tartmasnn dnda.
Umurlarnda deil kimin ne dedii. Bu tartma sadece memleketin elit kesimlerini ilgilendiriyor... Onlar da bu arada taraya konuuyorlar. (Hrriyet, 2 Austos
2001.)
256

RECEP TAYYP ERDOAN
Fare Douran AK Parti
Erdoann kyla birlikte birok etkili isim Trkiyede bir siyasi partinin iktidar olabilmesi iin sadece halk desteinin yetmediini sk sk hatrlatr oldular. nk farkl kamuoyu yoklamalarnn da ortaya koyduu gibi Erdoan, halk nezdinde ok ciddi
bir karizma ve destee sahip. Kukusuz parti bakan olamamasnn ve/veya milletvekili seilememesinin kesinlemesi durumunda AK Parti bundan ok ciddi biimde, olumsuz olarak etkilenecekti. Ama hibir sorun olmamas halinde bile Erdoan ve hareketinin sistemin olurunu almas art olacakt.
Tek tarafl bir bar mmkn deil ve nemli odaklarn ne dnd tam olarak bilinmiyor. Bu amala, en ok da Silahl Kuvvetlerin tavrn renmek iin AK Partililer her trl yolu, haber
kaynan ve aracy kullanyorlar. Btn bunlar yaparken de ezik
ve zr dilemeci bir tavr iine girmemeye zen gsteriyorlar.
u ana kadar ortaya kan tablo yle: AK Parti kurulana kadar
hemen hemen her iktidar oda Erdoan ve yenilikileri nemsiyor, onlar izliyor ve dorudan ya da dolayl bir biimde onlarla
temas iinde olmak istiyordu. Fakat bu ilikilerin ounda, ilk ve
en ok adm yenilikilerin att gzleniyordu.
ok farkl odaklar tarafndan cesaretlendirilmelerine ramen
yenilikilere aka destek veren, onlarla birlikte hareket eden ok
kii ve kurum yoktu. Byk iadamlaryla grm olsalar da finans kayna olarak bilinen tek ciddi kurulu Albayraklard. Her
biri kendi kriziyle bouan slamc holdinglerin zaten ok nemli
katklar olmas beklenmiyordu.
slamc olmayan kesimler, sevseler de sevmeseler de yenilikileri, en azndan yllarn Milli Gr hareketini blm olduklar
iin takdir ediyor ve bunu ak ak dile getirmekten de ekinmiyorlard. Bu da onlarn slami hareket iinde bir Truva at gibi
alglanmalarna neden olabiliyordu. Zaten yenilikiler de baz
evrelerin slami hareketi bl, parala, ynet (veya seyret) poli-

257
tikalarna alet olmaktan ekiniyorlard.

in temelinde gven sorunu ve yenilikilerin kendi balarna
bir siyasi hareket oluturma noktasndaki tecrbesizlikleri yatyordu. Ak sylemek gerekirse bazlar, hl 27 Mart 1994 gecesi ve sonraki birka gn uykularn karm bir kiiye gvenemiyordu. Bazlar da yenilikilerin iine dtkleri durumu ayn 27
Martn rvann almak iin suiistimal etmek istiyordu.
Milli Gr taban, Erdoann ve yenilikilerin sistemle iyi
iliki iinde olduuna kesin bir ekilde ikna olmak isterken, egemen gler de onun bu tabana ne kadar hakim olduunu ve slami
kesimi sistem lehine ynlendirip ynlendiremeyeceini tartmasz bir ekilde grmek istiyordu.
slamclar ve iktidar sahipleri dnda kalan geni bir ounluk
ise byk bir merakla yenilikilerin ne kadar yeni olduunu anlamaya alyordu. En ok merak edilen Tayyip Erdoann yeni bir
Turgut zal olmaya m alaca, yoksa hocas Erbakan m taklit edeceiydi. Dier bir deyile light ama daha tehlikeli bir
RP/FP mi kacakt, yoksa zalnki gibi bir ANAP m?
Dolaysyla Erdoan ve ekibinin geleceini kestirebilmek iin
partilerini kurup kendilerini yollara vurmalarn, bu arada programlarn yazp gerekte ne isteyip ne vaat ettiklerini grmek gerekiyordu.
Yenilikiler be milletvekili transfer ederek ciddi bir k
yaptlar, fakat arkas gelmedi. Milletvekili olmayan ok arpc
isimlerin yeni partide kurucu olaca sylendi. Akabinde, yenilikilerin yayn organ gibi grnen Yeni afak muhtemel kurucular
listesini yaymlad. Liste yeniliki milletvekillerine ek olarak ok
sayda eski milletvekili ve akademisyen, birka da popler isimle
bezenmiti. En popler isimlerden birka fireyle kurucu adaylar
Afyonda bir kaplca otelde toplandlar.
Ortaya kan tam bir hayal krklyd ve bunu Cengiz andar
ok ak bir ekilde dile getirdi: Mesut Ylmazn yeniden ANAP
Genel Bakanln kazanmas halinde, kongre sonras ANAPtan
kopular ve kopan paralarla Yenilikilerin daha da bymesi
258

RECEP TAYYP ERDOAN
ve daha geni yelpazeye oturmas tahminleri yaplyordu. Eer

Yenilikiler, ANAP Kongresinin hemen ardndan, Yeni afaka
yansyan isimlerle gelecek hafta banda kurucular listesini ilan
ederlerse, Mesut Ylmaz, ANAP Genel Bakanln kazansa da,
ANAPtan kendilerine doru hibir kopu ve katlm olmaz. nk sz konusu liste, gnler ncesinden bir temel yanl olarak altn izdiimiz Fazilet fraksiyonu grntsn veriyor. Byle bir
liste, Fazileti kapatarak, karpuzu ortadan ikiye blmek ve blnen her iki parann seim baraj altnda kalmasn salayarak
Siyasal slam Trkiyenin siyaset denkleminin dna kartmaya ynelik sistem hesabnn teyidi anlamna geliyor. Yenilikiler, byle bir listeyle kendilerine iaret edilen ve tuzak olarak
nitelenen sistem pususuna, stelik AHM kararndan sonra uygun adm yrmeye niyetli bir aymazlk sergilemi oluyorlar. Dediimiz gibi, eer yaynlanan liste, gerekten kurucular kurulu
olarak ilan edilirse... Listeye ekli birka eski DYPli veya ANAP
lnn, fazlaca bir nemi yok. Fazilet fraksiyonunun zerine ireti biimde ilitirilmi birer yama olmaktan teye Fazilet fraksiyonu grntsn deitirecek halleri yok.2
Yenilikiler durumu kurtarmak iin yle bir forml gelitirdiler: Hibir milletvekili ve eski milletvekili kurucu olmayacakt.
Zaten partiye ye olur olmaz kurucularla eit haklara sahip olacaklar iin milletvekilleri bu formle itiraz etmedi. Ne var ki onlarn yerine de parlak isimler konulamad: 74 kiilik kurucular kurulu 14 Austos gn medyann karsna ktnda ilk akla gelen
yorum Da fare dourdu oldu.
Kurucular arasnda eski ve yeni milletvekilleri yoktu, buna
karlk RP ve FPde grev yapm, milletvekili aday olup da seilememi isim oktu. Akademisyenlerin ou muhafazakr kimlikleriyle zaten tannyordu. Geriye bir-iki iadam, bykeli Yaar Bak, artist Tamer Yiit ve eski pop arkcs Yasemin Kumraln da dahil olduu, alts trbanl toplam 13 kadn kalyordu.
2. Yeni afak, 3 Austos 2001.

259
Partinin ad uzun (Adalet ve Kalknma Partisi); ksaltmas kark (AKP mi, AK Parti mi, AK Partisi mi?); amblemi yadrgatc
(ampul); temel slogan Srekli Aydnlk in Bir Dakika Karanlk eyleminden aparma (Aydnla ak, karanla kapal) idi.
Trkiye Partisi kurduklarn iddia ettiler; ama kurulan, birka transferle yenilikilerin partisiydi. Aslna baklrsa yenilikilerden ziyade Tayyip Erdoan partisiydi. nk tm AK Partililer
Anadolu Tayyip diyordan baka pek bir ey sylemiyorlard.
Olup biten, RPnin 1993te balatt vitrin transferleri atan
hatrlatyordu. Zaten o dnemde de ba stanbul l Bakan Tayyip Erdoan ekmi, sarn dii Filiz Ergn ve eski manken-yeni Adnan Hocac Glay Pnarba gibi isimleri partiye katarak
epey sansasyon yaratmt. Ardndan birtakm emekli askerlerin
ve nihayet baz muhafazakr ANAPllarn transferi gerekletirilmiti. Ama bunlarn hibiri RPyi RP olmaktan karmamt. Tpk FP kurulurken bir niversite dolusu akademisyenin partiye
doldurulmasnn pek fazla eyi deitirmedii gibi.
Erdoann liderlie hazrlann adm adm izlemi olan Serpil Ylmaz AK Partinin durumunu Milliyetteki kesinde yle
yorumlad: Erdoan, kendine siyasette deitidedirtecek kesimle ban istemeden de olsa koparm durumda. stemeden diyorum
nk, teklif giden isimlerden Fenerbahe Kulb eski yneticilerinden ve tekstilci Abdullah Kil, Bisse gmleklerinin sahibi brahim Kefeli, ekonomist Mahfi Eilmez, sanat Orhan Gencebay
gibi merkezdeki isimlerden retyant ald. Bu isimler iinde siyaset dnyasna en yakn olan, Kil. 1984-1990 dneminde stanbul ANAP l Bakan Yardmcl yapmt. Faziletliler partinin
programn, atsn kurmu, kendilerine vitrinolacak isimlere de
Geldiyorlar. Bu koullarda kimse gitmez! Gitmiyor da.3
3. Milliyet, 14 Austos 2001.
260

RECEP TAYYP ERDOAN
Alevileri Kucaklamadlar
Milliyette 1995te yaymlanan Alevi Hareketi balkl dizide

RPli stanbul Bykehir Belediye Bakan Recep Tayyip Erdoann sk sk tekrarlad Alevilik Hz. Aliyi sevmekse ben de
Aleviyim sznn Alevi kimliini reddetmenin en veciz ifadesi
olduunu yazmtk. Erdoan da Yeni afak gazetesine yollad
aklamayla bizi kt niyetli olmakla sulamt.
hsan Ylmaz ile birlikte Austos 2001de Milliyette yaymlanan Yolunu Arayan Alevilik dizisi kapsamnda Alevilerin nde
gelen temsilcilerine Tayyip Erdoan ve onun hareketini de sorduk. Yaptmz aratrmalar sonucunda, Alevilerin ezici bir ounun Erdoann deimi olduuna inanmadklarn gzlemledik.
Kald ki yenilikiler de Alevileri ikna etme, onlar kucaklama yolunda ciddi bir aba iinde deillerdi.
Halbuki yenilikilerin ok byk bir k yapmasnn beklendii gnlerde baz Alevilerin de ad gemiti. rnein Alevi dedesi Muharrem Naci Orhan. Katld Abant Toplantsnda Erdoanc milletvekilleriyle gren Orhan bize unlar syledi:
Abantta Blent Arn benden Alevilik hakknda bilgi ald. Konumasnn bir yerinde de Muharrem Dede, Peygamberimiz soyundan gelmesi nedeniyle hepimizin dedesidir, diyerek bana sayg gsterdi. Ama ben politikayla uramyorum. Zaten onlarn
imdiye kadar hayra kalem aldn grmedim. Bana yle geliyor
ki takiyye yapyorlar. Bunu Abantta da grdm. Hl laiklii zorluyorlar.
Orhan Yenilikilere katlan Alevi olur mu? sorumuzu ise
yle yantlad: Belli olmaz, girerler. Geen seimlerde FP bana
teklif getirmiti. Bana sorsalar girin derim. Byle bir yaknlk,
kaynama olmaz, u anki stres devam ederse ok kt eyler olabilir. Alevi-Snni kavgasna meydan vermemek iin Snni slamn, devletin Alevilii olduu gibi kabul etmesi lazm. Alevilerin de Snnileri tanmas lazm.

261
Erdoann partisine girebilecek isimlerden biri olarak kabul

edilen, 1999 seimlerinde FPden aday olan Dnya Ehl-i Beyt
Vakf Bakan Fermani Altun da Sa olsunlar, hepsinden de teklif geldi, ama siyaset dnda kalmak istiyoruz. Tabii seim olsa
baz arkadalarmz yer alacaktr aklamasn yapt.
Fakat btn bunlardan daha nemli bir giriim DYPden istifa
edip Erdoan hareketine katlan Kocaeli Milletvekili Meral Akener tarafndan yaplmt. nemli bir Alevi ahsiyetle yemek yiyen
Akener, muhatabn partinin kurucular ve hatta yneticileri arasnda grmek istediklerini syledi ve onu Erdoanla grmeye
ikna etti.
Erdoan da bu gelimeye sevindi ve bir an nce badanman
mer elikin de katlaca drtl bir yemek ayarlamasn Akenerden rica etti. Ne var ki ngrlen tarihte Erdoan Trakyada
bir Milli Grnn olunun snnet trenine gitmeyi tercih etti.
Akenerin, Deitiklerini sanmtm, yanlmm diye Erdoanla yollarn ayrmasnda bu olayn da belli bir katks oldu.

DEMED, DNT
TAYYP ERDOAN, cezaevi sonras Temel ilkelerim sakl kalmak
artyla deitim ve deimeye devam edeceim, demiti. Erdoann deiim srecinde ne kadar edilgen olduunu ortaya koyan
deiik beyanlar var. rnek olarak belediye bakan seilmesinden sonra, bakanlk lojmanlarna tanmamasn yle aklamt: Greve geldiimizden bu yana ayn evde oturuyorum. Belediyenin bakanlk kklerine tanmadm (Floryadaki, Bebekteki).
Kiiliin zerinde meydana getirebilecei farkllklar olabilir diye. Kasmpaada oturduum ev iki odalyd. Drt karde Anadoludan gelen akrabalarla ayn odada gecelediimiz oldu. Bu havadan tamamen syrlrsam, farkl bir hava teneffs etmeye balarsam yaayanlardan koparm. Halkmla daha i ie yaamalym.
Haremlerde oturmaktan sklyorum. O duvarlar, halkla aramza
getirilmi duvarlar.1
Ve Erdoan szlerini yle srdryordu: Eer ykseleceksen hazml olmal, ne oldum delisi olmamam lazm. Lks otellerdeki toplantlara da katlyorum. lkenin gereinden kopmamak
iin. Hayatmz salonlarda, haremlerde geirirsek, lke geleceine ekil veremeyiz.2
Erdoann Kuran gzel okuduuna deinmitik. Hatta bir
rportajnda Ezberlediiniz Kurann anlamn da renmeye
baladnzda, sizin bir defa muhakeme kabiliyetiniz zenginleir.
Ve zenginlemitir, stanbula da Belediye Bakan olmuum1. Glden Aydn, Hrriyet, 20 Ekim 1996.
2. A.g.y.

DEMED, DNT
263
dur,3 demiti. Ne var ki ayn Erdoan, Haziran 2001in ilk haftasnda Gebzede yeni parti hakknda, Sakal dzgn ve iyi Kuran
okuyan insanlara deil, Trkiyeyi iyi ynetebilecek kadrolara ihtiya var, diyecektir.
Herkesi kna Etmek
Ne zamandr Erdoan, slamn bir tr kat ve uzlamaz siyasi yorumundan syrlmak ve kendini liberal ve ayn zamanda muhafazakr bir lider olarak benimsetmek iin youn bir aba sarf ediyor. Bir zamanlar alay konusu ettii laiklii savunuyor; istendii
zaman binilip inilecek bir tramvaya benzettii demokrasiyi iselletirdiini sylyor; eriat devleti taleplerini ciddiye almyor;
kendisini zaln, hareketini 1983 ANAPnn devam olarak gstermek isteyenlere itiraz etmiyor.
Erdoan ve dier yeniliki arkadalar azlarn deitik diye ayor, deitik diye kapyorlar. Erdoann 32 yllk siyasi
hayat, bu kitapta ana hatlaryla izmeye altmz gibi arpc
bir dnmn yksdr. Son hzla sren ve nasl noktalabileceini belki kendisi de dahil kimsenin kestiremedii bu dnm anlamak iinse baa dnmek gerekiyor. Erdoan, daha 15 yandayken, Necmettin Erbakann Milli Grn temellerini att 1969 ylnda slami hareketin saflarna katld. Ksa srede lider
zellikleri tad iin sivrildi. Deiik kademelerde grev ald ve
srekli ykseldi. Zirveye 1994te stanbul Bykehir Belediye
Bakanl ile kt.
Hi kukusuz hrsl biri olan Erdoan bununla yetinmedi, gzn daha ykseklere dikti; babakan olmay arzulad. Trkiyede
ara rejimler saylmazsa babakan olmak iin bir siyasi partinin
genel bakan olmak gerekiyor. Bu nedenle Erdoan, ustam dedii Erbakann yerine kendini hazrlad. Bunun fark edilip dillendirilmeye baland andan itibaren de karsna kendi hareketi
3. Musa Aack, Milliyet, 2 Nisan 1997.
264

RECEP TAYYP ERDOAN
iinden, ounu Erbakann bizzat kotard engeller kartld.

Ama en byk engel DGMnin hakknda verdii mahkmiyet ve
siyasi yasak karar oldu. Bunun da kalktnn anlalmasyla Erdoan nnn tam olarak aldn dnp kollar svad.
Dnyada ve Trkiyedeki slami hareketleri, bu arada zellikle Milli Gr yakndan izlemeye alan, yeniliki hareketin
ismini koymu biri olarak Erdoan ve arkadalarnn byk ounluunun deitiini, hatta daha tesi dntklerini dnyorum. Herkes, kendi bulunduu yerden bu dnm beenir
veya beenmeyebilir. Kimilerine gre Erdoan davasna ihanet
etmekte, kimilerine gre, edindii tecrbeler nda nihayet
dorular grmektedir. Btn bunlar takiyye olarak deerlendirip ciddiye almayanlarn saysnn da hayli yksek olduu da ortada.
Yenilikilerin, deitikleri noktasnda Trkiye toplumunun
btn kesimlerini ikna edemeyecekleri de tartmasz bir gerek.
eriat akmlara endieyle yaklaan kesimlerin, rnein Abdullah Glden ziyade Tayyip Erdoana bir trl gvenemedii gzleniyor. te tam bu noktada Erdoana karizmasn salayan o nl duruu karmza kyor. Dier bir deyile onu Snniler nezdinde karizmatik yapan zellikleri Alevileri, milliyeti-muhafazakrlar nezdinde ne kartan zellikleri Krtleri, solcular ve laiklik yanllarn, varolarda popler klan ynleri de orta snflar rktyor.
Karizmay izdirmek
Hasan Cemal, Tayyipe soru sormak gnah m? balkl yazsnda tam da bu meseleyi ak ve net bir ekilde gndeme getirdi. Cemal, Tayyip Erdoana zellikle siyasal gemiiyle ilgili soru
sormak caiz deilmi gibi bir hava estiriyorlar. Soranlarsa pein
yargl, samimiyetten yoksun olmakla sulanabiliyor, deyip devam ediyor: Bakn, Tayyip Erdoan ok iddial geliyor. Herhangi bir kii deil. Trkiyeyi ynetmeye talip. Byle bir siyaset

DEMED, DNT
265
adamnn mazisi kurcalanr, didik didik edilir. Varsa eski defterleri de alr. Bundan rahatszlk niye ki?
Cemal, Trker Alkann bir gn nce Radikaldeki kesinde
sorduu sorular tekrarlayp Tayyip Erdoann gerekten deitiini gsterebilecek aklamalar bylesi sorulardan geiyor. Deitiyse, bu sorular yantlar. Deitiyse, bu sorulardan ekinmez.
Deitiyse, geer televizyon kameralarnn, basnn karsna ak
yreklilikle, ikna edici ekilde cevap verir bylesi sorulara... Deitiyse eer, Gemite byle dnyordum, hataym; imdi yle dnmyorum diyemez mi insan? Gemite yanllarm oldu demek niin o kadar g olsun ki? diye yazd.
Hasan Cemale gre Erdoann suskunluunun nedeni
olabilirdi: 1. Tayyip Erdoan ya deimedi, o yzden bu konularda konumak istemiyor. 2. Ya deiti ama kendi karizmas izilmesin, delikanllna halel gelmesin diye susuyor. 3. Ya da deiti ama siyasal oportnizm nedeniyle, yani oy kaybetme korkusu ile deitiini aka kabullenmeye yanamyor. Bir yerde dinle oynamaya ak kap brakyor. Bir baka deyile: slamc ya da
eriat hareketin semen tabanndan, Milli Grten oy trtklamak iin gemiinden ve gemi yanllarndan o kadar ak dille sz etmek iine gelmiyor belki de...4
Hasan Cemalin Erdoana ynelik sorular baka ke yazarlar ve gazeteler tarafndan da dillendirildi. AK Partinin kurulduu 14 Austos akam srasyla Star, Show ve Kanal 7ye konuk
olan Erdoan, hakkndaki 1 milyar dolar ve deiti mi? sorularn, Benimle deil, partiyle ilgili soru sorun, diye geitirdi.
Tabii ki partisini anlatrken Yaptklarmz yapacaklarmzn teminatdr, deyip kendisinin belediye bakanl dnemindeki icraatn anlatt.
Kanal Dde yaymlanan kasetle birlikte sorular cevaplamak
kanlmaz bir hal alnca 23 Austosta stanbul Kalyon Otelindeki halka ak basn toplants dzenlendi ve tam metnini yaym4. Milliyet, 26 Temmuz 2001.
266

RECEP TAYYP ERDOAN
ladmz konumasnda deiip deimedii hususunda mulak

aklamalar yapt.
Hrriyetin 27 Austos gnk saysndaysa Muhafazakr demokratm baln grdk. Bir daha bu konular konumayaca
sanlan Erdoan, anlalan szde basn toplantsnn yaratt
infiali gidermek iin gvendii bir ke yazarna, Cneyt lsevere, yazarn ifadesiyle, bugne kadar cevapsz kalan hakkndaki tm sorular yantlamt.
lsever, Erdoan bir tek benimle konuacan beyan ettiinde ok heyecanlanmtm. Kabul edersiniz, bu kadar gndemde
olan bir insanla, bu kadar ok tartlan bir insanla sylei yapmak
belki bir ayrcalk, ama aka bir risktir, derken hi de haksz saylmazd. Erdoann devletilii reddetmesini cokuyla karlayan liberal lsever Kanal Dnin yaymlad kaset hakkndaki sorusunu yle soruyor: O konuma bir proje konumasndan
ok, bir tepki konumas myd?
Erdoan yantlyor: Bir tepki konumas, yani laikliin din
olarak alglanmasna kar bir konuma. Maalesef bunu da adeta
oradan kama olarak grenler oluyorsa, yle anlyorlarsa bunu benim yanl ifade etme eklim olarak alabilirler. Ama benim burada
kesinlikle anlatmak istediim ey az nce anlattm tariften kaynaklanyor. Yani bunu byle grenler var. Buna bir cevap olsun diye sylyorum. Ve laiklii ben tm dinlere eit uzaklkta olan bir
ynetim sistemi olarak grdm iin orada zaten bizim herhangi
bir problemimiz yok. yle bir derdimiz yok. Ve bunu da biz programmza tm bu zellikleriyle yazdk. Yani gerek laik sistemde
zaten Mslman Mslmanln hisseder. Yani ate olan da istedii gibi yaar. Ve yeter ki bu, diyoruz, bu ekliyle lkemizde uygulanabilsin.
lsever yine soruyor: Peki ok-hukuklu sistem laikliin iinde olabilir mi? Erdoann cevab ok ak: Hayr. Olamaz. O
zaman da zaten bunu savunmadk, bugn de savunmuyoruz. Sz
konusu deil.
Ve en arpc blme geliyoruz: Samimi bir soru soraym. 92

DEMED, DNT
267
ylnda ve daha ncesi dnemde de dini esaslara dayal bir devlet

dnmyor muydunuz? Erdoann cevab yine ok ak: Bakn o gn de yine bizim bu ekilde dncemiz yoktu, kesinlikle
yoktu.5
O konumann yapld 1992de Cneyt lsever nerede yayor, ne yapyordu, Tayyip Erdoan biliyor, tanyor ve nemsiyor
muydu; bilmiyoruz. Ama bu kitabn iki yazar da Erdoan biliyor, tanyor ve nemsiyordu. Tayyip Erdoann, gemite de slam devleti istememi olduu yolunda srar etmesini anlayamyoruz. Erdoann gemiini ok kara imi gibi aklamaya ya da
gizlemeye almas yadrgatc. Evet eriatydm, artk deilim, dese ne olur ki!6
Biz Erdoann slamc/eriat bir gemie sahip olduunu biliyor, tanklk ediyoruz. Ama onun ister kendi rzasyla, ister zorunlu olarak bir dnm yaadn da dnyoruz. Bu kitapta
da onun dnm servenini belgeleriyle anlatmaya altk. Erdoan, yaad dnm, Hl birileri kp eriat devletinden
bahsederse, onu ciddiye almam, szleriyle zetliyor. O zaman,
birileri de kp Tayyip Erdoan bile eriat devletini ciddiye almyorsa, onu bundan byle niye ciddiye alalm ki! demeye hak
kazanyorlar.
5. Hrriyet, 27 Austos 2001.

6. rnein Blent Arn bunu yapyor. Ayn gn Derya Sazakn sorularn
yantlayan AK Parti Genel Bakan Yardmcs Abdullah Gl de yle: Dini arlkl siyaset yapmann, dindar insanlara ve Trkiyeye bir faydas olmadn grdk. Siyasi parti bir tebli arac deildir. Parti hizmet aracdr. Ben dindar olma
gayretinde bir insan olabilirim ama bana oy veren insan bu nedenle deil, lkeyi
daha iyi ynetebileceime gveniyorsa destek salamaldr. (Milliyet, 27 Austos, 2001)


EK:
DRT METNDE LAKLN SERVEN
AK PART tzk ve programna byk nem verdi. Birbirinden farkl
kii ve gruplarn ayr ayr yrtt almalar, yeniliki hareketin

kurmay heyeti tarafndan uzun uzun tartld, titiz bir yeniden yazm almasna gidildi ve ortaya partinin tzk ve program kt.
Biz burada drt ayr metinde, tartmal konularn banda gelen
laiklikin nasl bir evrim geirdiini gstermek istiyoruz. Metinlerden ilki, bir grup slamc kkenli aydn tarafndan hazrlanan ve
Erdoana iletilen Milli Siyaset Manifestosu. kincisi bir akademisyene smarlanan ve iinden baz blmlerin medyada Tayyip
Erdoann baucu kitapndan diye yaymlanan Trkiye Projesi. nc metin, Gebzede yeniliki kurmaylarn ortaya kard Program Tasla ve sonuncuysa AK Parti Program.
1. Milli Siyaset Manifestosundan
zgrlk Laiklik
nan, ideoloji, din, dnya gr ya da benzeri kavramsal soyutluklar dayanak yaparak ynetme yetkisini talep eden politik ynelimler, siyasi ve sosyal mcadeleyi amacndan saptrmakta ve
iinden klamayacak sorunlara kap amaktadr.
Laiklik; bir inan, ideoloji, din, ya da dnya gr adna tarihin ve toplumun dnda duran baskc ynetim anlaylarnn iktidar ele geirmesi ve istismar etmesini engellemenin yntemidir.
270

RECEP TAYYP ERDOAN
Laiklik kavramnn kendisi de dogmatik bir ideoloji olarak, iktidar bir zmrenin kar lehine elde tutmann arac haline gelebilmektedir. nsan hak ve zgrlkleri mcadelesi srecinde gelien laikliin, baskc ve daraltc bir siyasi mcadele arac haline
dntrlmesi tarihi bir sapmadr. Laiklik, yeniden bireyin akln, vicdann ve eylemini zgr klacak yntem olarak kendi asli
yrngesine oturtulmaldr.
Bu erevede insann akln ve eylemini tarihin ve toplumun
tutsaklndan kurtarp, insan olmann bilincini gelitirmeyi hedefleyen din ile totaliter inanlarn egemenliini engellemeyi hedefleyen laikliin atmayp, birbirini tamamlad kanaatindeyiz.
Din, dorudan siyaset deildir. Din nemini, zgrlk, adalet
ve eitlik arayndaki insann kiiliinin ve erdeminin olumas ve
gelimesinin temeli olmasndan alr. Din, insan iindir; insann bu
dnyadaki varoluuna yol gsterir. nsan, din iin deildir. nsann
dinin vastas konumuna indirgenmesi, onun tutsaklatrlmasyla
ve akl, vicdan ve eyleminin yok saylmasyla sonulanr.
Dinin gerek anlamn, akl ve erdem sahibi zgr insanda bulduu muhakkaktr. Bu nedenledir ki, dinimizde Allah ile insan
arasna girerek insann akln ve zgrln bertaraf etmeyi ieren her tr araclk en byk gnah olarak saylmtr. yleyse dinin muhatab akl sahibi ve iradesini kullanan insandr. Kutsal kitabmzda din akl ile balatlmaktadr. nk akl olmayan sorumluluk sahibi de deildir. Gnah ve sevab kiinin kendisine
aittir; insan iyiliini ve ktln kendi abasyla elde eder. Aksi halde, cennet, cehennem ve yarglama gnnn anlam kalmayacaktr.
Din, Tanrnn klelii ve tutsakl hi deildir. Zira din, insan ilahi zgrlk ve adaletin yeryzndeki temsilcisi olarak tarif
etmektedir.
Bu balamda din ile devletin ilikilerinin tanmlanaca zemin
kiinin din ve vicdan zgrln temin edebilmelidir. Bu noktada messes din ile messes siyaset, yani devletin alanlar ayrt-

271
rlmaldr. Laiklik, messes dinin devlet zerinde ve devletin messes din zerinde denetim kurmasn engelleyici bir mekanizma
olarak ilev grmelidir. Bu kurumlar dzeyinde ve pratik-ilevsel
bir ayrmdr. Devlet ve siyaset her trl inan, anlay, felsefe ve
vicdani kanaate eit uzaklkta olmaldr. Demokratik ve laik siyasal dzen, bu kelimelerin felsefi anlamlar kmilen pratie yanstldnda sadece teokrasiye deil her trl kredokrasiye (inan
ve felsefenin iktidarna) kart bir konum alr.
phesiz, siyasi hareketlerin, partilerin, ve dier toplumsal rgtlerin siyasi inan ve felsefeleri olabilir. Ancak hibir inan bizatihi kendi dorularndan kalkarak milletin iradesinin yerine geemez; bizatihi milletin iradesini temsil ettii iddia edilemez. Bunu tespit etmenin bugne kadar bilinen ve zerinde uzlalm tek
objektif yolu vardr: Serbest seim. Millet o inanc ve onun rakiplerini seim sandnda deerlendirerek ilerinden birine iktidar
olma hakk tanr. Ancak bu iktidar da rejimin doas gerei snrsz olamaz; daima millet tarafndan demokratik denetimden geirilmelidir.
te yandan bireyin kendi zihniyet dnyasnn bir paras olan
dini inanlarn ve beklentilerini zgrce ifade edebilmesi kiinin
fikir ve vicdan hrriyetinin bir koulu olarak grlmelidir.
Bu erevede laikliin uygulanmasnda ortaya kan sorunlar
inan ve vicdan zgrl temelinde zme kavuturulmaldr.
Kurumsal dzeyde ise laikliin gerei olarak Diyanet leri Bakanl zerkletirilmelidir. zerk hale getirilen kurumun Bakan ve Genel Kurulu ballarnn oluturduu cemaat tarafndan seim yoluyla belirlenmelidir. Yaplacak bir yasal dzenlemeyle
Kurumun yaps isteyenin ye olmasna ak klnmaldr. Dini
konularda Diyanet leri Bakanl hakem kabul edilmelidir.
272

RECEP TAYYP ERDOAN
2. Trkiye Projesinden
Din-Devlet likisi /Laiklik

Giri: Partimiz, ideolojinin ve dinin devletinin olamayacana inanr; ideolojilerin ve dinlerin devleti olamaz. Fakat, dine ve dindarlara saygl olmayan ve keza dinsizlere saygs olmayan bir devlet
demokratik olamaz. Partimiz inanma hakknn temel insan haklarndan biri olduunu savunur. nan hrriyeti btn hrriyetlerin
anasdr ve o olmakszn dier hrriyetler de olamaz. Dinin ve sekler ideolojilerin devletlerinin olabilecei fikri reddedilmelidir.
Politikac dindarlar adna konuabilir, fakat din adna konuamaz.
Din adna konumak yalnzca din bilginlerinin ayrcaldr.
a) Din, iktidar ve devlet
Dinin insan ve toplum hayat iindeki yeri ile bir iktidar formu
olarak devletin insan ve toplum hayat iindeki yeri radikal lde
birbirinden farkldr. Devlet hayatn kat gerei diye adlandrlabilecek gereklik alannda, yani varolan eyler alannda yer
alan bir fenomenken, din, olmas gereken eyler alannda ikamet eder. Gereklik alan imdiye imada bulunur; oysa dinin yer
ald olmas gereken eyler alan gelecekle ilikilidir.
Hayat dediimiz fiili gereklik, zellikle de toplum hayat bir
rekabet ve kavga arenasdr: militer rekabet, ekonomik rekabet,
siyasi rekabet vb. Devlet ierii mcadele ve rekabet olan bu kat
gereklikte ikamet eder. Bu gereklik alannda byk balk kk
bal yutar. Darvinci doal seleksiyon burada ibandadr. Burada her ey varln srdrebilmek, hayatta kalmak iin mcadele
etmek zorundadr. Buras iktidarlarn, iktidar ilikilerinin arenasdr. Hayatta kalmak iin gl olunmas bir mecburiyettir. Devlet,
bu rekabet kavga arenasndaki saysz iktidar rgtnden biridir;
meruiyeti tescil edilmi iktidar rgtdr. Devletin yaps gerei
en temel misyonu, varln ve iktidarnn bekas iin mcadele etmektir. Aksi takdirde hayatta kalamayacaktr.

273
Oysa din, hayatn mevcut kat ve acmasz gereklii karsnda ykselen vicdann, ahlaki ve etik deerlerin sesidir. Byk balk kk balklar, gller zayflar yememelidir. Din bu noktada yalnz deildir; mitoloji ile ideoloji, gnmzde ska bavurulan ve demokrasilerin vazgeilmez art saylan etik de fiili gereklie itirazn sesidir.
Partimiz, dinin iktidarlarn emrinde kullanma amade bir araca dntrlmesini reddeder; din iktidarlarn sesi olmamaldr.
Din ve etik, siyasetin stnde durmaldr. Tanrnn partisi, Tanrnn devleti olamaz. Hibir kii, grup veya parti, iktidar kaynann meruiyet temelinin din ve dolaysyla Tanr olduu iddiasnda bulunamaz; nk toplumda, ayn taleplerde bulunan birden
fazla parti, hatta dnyada Tanrnn devleti olma talebinde bulunan birden fazla devlet olabilir. Hibir kii veya grup, Tanr adna
iktidar talebinde bulunamaz. nk, tarihteki saysz rnek gstermitir ki, dinler ve ideolojiler diktatrlerin ve totaliter rejimlerin cinayetlerini meru gstermeye yarayan aralar olarak kullanlmlardr.
Partimiz bir baka nedenle daha dinlerin devletinin olamayaca grn benimser: modern devlet, modernite diye nitelendirdiimiz seklarizasyon (dnyevileme, te dnya ya da ahiretle ilgilenmeme, yalnzca bu dnyaya dnk olma) srecinde tarih sahnesine kmtr. Gnmz dnyasnda, hem kendi toplumunda
hem de uluslararas arenada sekler devlet tr dnda herhangi
bir baka devlet modelinin meruiyet kazanmas neredeyse imknszdr. Hele Trkiye artlarnda btnyle imknszdr.
Dinlerin devletleri olamaz; nk devlet seklerdir; yani yalnzca bu dnyayla ilgili bir kurumdur ve insanlarn te dnyalaryla ilgilenmez. Oysa din, zellikle de kitapl dinler insanlarn
te dnyalaryla da ilgilenirler ve insann bu dnyasna onu te
dnyaya hazrlamak iin mdahale etme talebinde bulunurlar. Din
iktidar ilikileri arenasna ekildiinde, kanlamaz ekilde, bu
dnya iin mcadele eden gler arenasndaki glerden birine
dnr ve dnyevileir.
274

RECEP TAYYP ERDOAN
Seklerlemi bir din artk ilahi ve ruhani ieriini yitirmi bir

dindir ve bir din olmas dolaysyla insana verebilecei pek az eyi kalmtr.
Partimiz dinlerin devleti olamayacana inanr; nk, siyaset
mant ve yaps gerei sekler bir faaliyettir; siyaset bu dnya
iin iktidar mcadelesidir. Eer din ilahi ve ruhani ieriini kaybetmek istemiyorsa, bu sekler mcadele arenasnn siyasi aktrlerinden birine dnmemelidir ya da dntrlmemelidir.
Partimiz dinlerin devletinin olamayacana inanr; nk dinde merkezi konumda bulunan ey Allahh vahyi ve mutlak hakikatidir; oysa politikada merkezi neme haiz ey iktidar mcadelesi, siyasi vaziyet allar, kanaatler ve karlardr. Politik hayat,
zellikle de demokratik bir toplumda siyasi hayat mutlak hakikatlerle yrmez. Politik hayatta kesin dorular olamaz. Politik hayata kesin dorular girdiinde, buradan diktatrlk doar. Siyasi
programlar kesin hakikatlere dayanan kadrolar, iktidara geldiklerinde, kesin hakikatleri adna muhataplar olan halklara zulmetmilerdir.
b) Pagan dinler, kutsal dinler ve sekler dinler
Partimiz din fenomenini kategoride ele alr. Gnmzn
dnyasnda trl dinin varlndan sz edilebilir:
1) Pagan dinler: gnmzn tek Tanrl dinleri ncesinde toplumda yaygn olduu kabul edilen dinler; amanizm, maniheizm
gibi. Pagan dinler, gnmz dnyasnda siyaset iin bir sorun tekil etmezler. nk, modernite sreci bir paganizme dn srecidir.
2) Kutsal ya da kitapl dinler: bunlar tek Tanrl dinlerdir; Musevilik, Hristiyanlk ve slam. Bu dinler sekler siyasetin ilgi
odanda yer alrlar. Hristiyanlk, dnyevi iktidar konumundaki
modern devletle sorununu zmtr ve Batda din devlet ilikisi
konusunda artk bir uzlama sz konusudur. Batda devlet, halktan ok daha ge seklerlemitir. nk Batda seklerleme
aadan yukarya doru seklerlemedir. Oysa Trkiye gibi lke-

275
lerde, tarihin zaruretleri gerei durum tam tersidir; seklerleme

yukardan aaya dorudur.
3) Sekler dinler: ateizm, pozitivizm, ortodoks marksizm. Sekler dinler, kutsal dinleri radikal bir biimde toptan reddederler
ve dinin toplumdaki konumuna talip olarak, yani dinin fonksiyonlarn yklenerek dine dnrler. Onlar gnmz dnyasnda dine dnmlerdir; nk dinin cevabn verdii insann ve insanln kaderiyle ilgili, nereden geldik nereye gidiyoruz, evrenin ve
hayatn anlam nedir, bir teki dnya var mdr gibi byk sorulara cevap vermek amacndadrlar. Sekler dinler, modern dnyamzla bir eliki oluturmazlar; fakat kendileri dndaki dinleri
reddettiklerinde, totaliter ideolojilere dnrler ve demokratik
toplumun ruhuyla badamazlar.
Partimiz, inanma hakk diye adlandrd insan hakkn ve inan
hrriyetini yalnzca kutsal dinlerle snrl tutmaz; birer inan formu olarak bu hakkn sekler dinler iin de geerli olduunu savunur.
c) Din ve demokrasi
Partimiz toplumda herhangi bir mezhep, tarikat, grup veya kiinin dini hakikatin tekelini elinde bulundurma talebini reddeder.
nk bu tekel talebi, dine inanan farkl insan ve gruplarn, dini
istedikleri tarzda yorumlama, dini istedikleri gibi uygulama haklarnn ihlali anlamna gelir ve bu yzden ne insani ne de demokratiktir.
Partimiz dini hakikatin tekeli yolundaki talepleri reddeder;
nk, Tanrnn kelam, Tanr mutlak varlk olduu iin mutlaktr. Oysa kul kusur demektir ve insan snrl bir varlktr. Snrl bir
varlk olarak insan, Tanrnn mutlak kelamn btnyle anlayabilecei iddiasnda bulunamaz. Snrl bir varlk olarak insan, Tanrnn mutlak kelamn snrl bir lde ksmen kavrayabilir. Tanrnn kelamnn farkl ekillerde yorumlanabilmesi, dindar insanlarn ve dolaysyla dinin demokrasiye almasna temel bile
salayabilir. Demokrasi bir farkllklar rejimi, bir farkllklara
276

RECEP TAYYP ERDOAN
sayg rejimidir. Dini hakikatin tekeline sahip olma iddias hem insani deildir ve hem de antidemokratiktir. Tekelleme zulm ve
bask dourur ve inanma hakkn ihlal eder.
Partimiz mutlak ve kesin hakikate ya da dorulara sahip olduunu iddia eden ve hakikatin tekelinin kendilerinde olduunu iddia eden tutumu, kesinlik talebi demokrasiyle badamayaca iin
reddeder.
d) Din adamlar ve siyaset adamlar
Partimizin devleti kim ynetmelidir, din adamlar m, bilim
adamlar m, siyaset adamlar m, sorusu karsndaki cevab ve
tutumu aktr: Siyaset, siyaset adamlarnn iidir.
Partimiz, bir mollalar devletine veya bilim adamlar devletine kardr; nk, bu iki siyaset etme tarz da demokrasiye aykrdr ve totalitarizmle sonulanr. Gerekte Trkiyede bir mollalar snf, veya Ortaa batsndaki gibi bir ruhban snf yoktur ve partimiz, din devleti fikrinin Trkiyenin sosyal ve siyasi
artlarna elverili olmadna inanr.
Partimiz, siyasi partilerin, devlet rgtnn kendisi dahil siyasi rgtlerin ve onlarn mensuplarnn din adna, zellikle de dinin
ierii hakknda konuamayacaklarn, bunun sekler devlet anlayna aykr olduunu savunur. Politikac dindarlar adna konuabilir, ama din adna konuamaz. Din ileri din limlerinin ve dini
kurumlarn brokrasilerinin ileridir.
Partimiz dinin politik amalarla rgtlenemeyeceini, politik
taleplerde bulunamayacan, fakat ayn amanda devletin de, hem
kutsal dinler hem sekler dinler balamnda dini taleplerde bulunamayacan savunur. Buna bal olarak, din politik amalara alet
edilmedii takdirde, devletin dine ve dini hayata mdahalesinin,
sekler devlet anlayyla badamadn savunur. Dini konularda
karar vermek din adamlarnn iidir, siyaset adamlarnn deil.
Partimiz, devletin dine, modern Batdaki rneklerinden ilham
alarak, devletin dine ve dini kurumlara ksmi zerklik tanmas
gerektiine inanr.

277
e) Siyasi programlar ve din

Partimiz, kendi iinde tutarl bir siyasi icra programnn, ideoloji ya da din devletine kar karken, kendisinin bir ideoloji veya din devleti talebinde bulunamayacan savunur. Szn gelii
Trkiyede laikiler eriat devleti fikrini iddetle reddederler;
ancak onlarn bu reddiyelerinin arkasnda bir sekler din devleti
talebi vardr. Partimiz bunun bir eliki ve ifte standart olduunu
dnr ve bu tutumu reddeder.
Partimiz, bu sekler eriat talebinin mensuplarnn kafasndaki hayalet olan eri slam devletinin bir yansmas olduunu
dnr. Trkiyede baz siyasi sekler gruplarn eriat devletine atklar sava, sekler bir eriat devletinin politik hayatmzdaki yansmasdr. Bu sekler dinin Mslmanlk ve Mslmanlar hakkndaki fikri, lkemiz gereinin karikatr bile deildir,
karikatrnn karikatrdr. Apaktr ki, bu tr bir karikatrn,
Trkiyede, savunucular her kim olursa olsun, hayata geirilmesi
imknsz bir eydir.
Trkiyede din-siyaset ilikisinin problemler retmesinin nedenlerinden biri, resmi devlet ideolojisinin (Aydnlanma zihniyeti, pozitivizm ya da bilime tapnma) kendisini dinin yerine ikame
etmesidir. Devletin resmi ideolojisi, evrensel, bilimsel, ntr ve kesin hakikat olduu iddiasndadr. Bu bir sekler monoteizm formudur. Buradan yle bir mantk domaktadr; resmi ideoloji
dorudur ve bu ideolojiyi benimsemeyen herkes, sekler bir dinin
dogmalarn inemektedir ve cezalandrlmaldr. Bilim dinin yerine ikame edilemez. Bilimin dinin yerine ikame edilmesi bilime
aykrdr, nk bilimi din statsne yerletirir. Devletin meruiyet kaynann bilim olduunu syleyen bu ideoloji, demokratik bir toplumda meruiyet kayna olamaz. nk demokrasilerde siyasi iktidarn meruiyet kayna halktr; bilim deil. stelik,
bu ideolojinin szn ettii bilim, bilimin kendisi deil, arptlm biimidir. Tpk din gibi bilim de, devletin meruiyet kayna olarak grlemez. Byle grldnde, bilim siyasetle eitlenmi ve politikaya dntrlm olur.
278

RECEP TAYYP ERDOAN
Partimiz, demokratik rejimlerde siyaset karsnda dine ve dini kurumlara verilecek zerkliin, o dini yaayanlara verilmi bir
zerklik olduuna inanr. Aksi durumda, partimizin temel insan
haklarnn en nemlilerinden biri olarak grd inanma ve inand dini zgrce yaama hakk inenmi olacaktr. Hakiki demokrasiler bunu yapmak istemezler, nk eninde sonunda demokrasiye inan da bir inan formudur.
3. Gebze Program Taslandan
Laiklik
Partimiz, laiklik ilkesinin demokratik hukuk devletinin vazgeilemez art olduuna inanr; ancak, bu ilkeyi dine mdahale eklinde alglayarak demokratik hak ve zgrlkler aleyhine mutlaklatran laikilii reddeder. Laikiliin kendisi laiklie aykrdr.
Partimiz istediine inanma, istedii gibi inanma ve bu inanca
gre ibadet etme hakknn, dnce ve dnceyi ifade zgrl
ile teebbs zgrl kadar temel hak ve zgrlklerden biri olduuna, inanma hak ve zgrlnn dier hak ve zgrlklerden koparlarak yok saylamayacana inanr.
Din ve dince kutsal saylan deerler, karakteri itibar ile dnyevi olan siyasi rekabetin bir unsuru haline getirilemez. nk siyaset insanlarn te dnyalar ile ilgilenmez. Buna karlk, devlet vatandalarna dini veya dinsizlii buyuramaz. Dindar vatandalarn dinle ilgili talepleri, sivil vatandalk haklar arasnda grlmelidir.
Partimiz, laik devlet rejimlerinde, dini geleneklere ve dindarlara, demokratik hak ve zgrlkler erevesinde kendilerini gerekletirme hak ve zgrl tannmas gerektiine inanr.

279
4. AK Parti Programndan
Dnce ve ifade zgrlkleri uluslararas standartlar temelinde ina edilecek, dnceler zgrce aklanabilecek, farkllklar birer zenginlik olarak grlecektir.
Partimiz, dini, insanln en nemli kurumlarndan biri; laiklii ise demokrasinin gerekli art, din ve vicdan hrriyetinin teminat olarak grr. Laikliin, din dmanl eklinde yorumlanmasna da, rselenmesine de kardr.
Esasen laiklik her trl din ve inan mensuplarnn ibadetlerini rahata icra etmelerini, dini kanaatlerini aklayp bu dorultuda yaamalarn; ancak inansz insanlarn da hayatlarn bu
dorultuda tanzim etmelerini salayan bir ilkedir. Bu bakmdan
laiklik zgrlk ve toplumsal bar ilkesidir.
Partimiz, kutsal dini deerlerin ve etnisitenin istismar edilerek siyaset malzemesi yaplmasn reddeder. Dindar insanlar rencide eden tavr ve uygulamalar ve onlarn, dini yaay ve tercihlerinden dolay farkl muameleye tabi tutulmalarn anti-demokratik, insan hak ve zgrlklerine aykr bulur. te yandan, dini, siyasi, ekonomik veya baka karlara alet etmek veya dini kullanarak farkl dnen ve yaayan insanlar zerinde bask kurmak da
kabul edilemez.


Recep Tayyip Erdogan Rusen Cakir

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Recep Tayyip Erdogan Rusen Cakir

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

serbest braklm eserdir

RECEP TAYYP ERDOAN

liki ile evli. Ali Denizin babas. Galatasaray Lisesini bitirdi.

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

RECEP TAYYP ERDOAN,

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

Kitabn Kasmpaal slamc balkl birinci blm Fehmi

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

Babam Mustafa almuka

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

batakhane gibi duran Hachsrev, Kulaksz

1. 1921 Kasmpaallar Dernei aklamas, Hrriyet, 14 ubat, 2000.

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

2. Hrriyet, 15 ubat, 2000.

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

Bataklk iei Erdoan

Bir zamanlar stanbulda tulumbaclar vard. En iyi tulumbaclar

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

Trkiyenin 1950li yllarda demokrasiye gei sreciyle birlikte

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

rulmutu. Alnan tedbirlerle 1844 ylnda 680 bin olan stanbul

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

Denizden Eve Tanan Otorite

Reis Kaptan sinirli bir adamd. Sinirlendiinde evden kimse ona

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

sn karr, diye yllar sonra ocukluk korkusunu anlatr. Ama bir

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

di. rencilii boyunca okul harln kendisi kazand. Kimi gn

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

STANBUL MAM HATPLLERN hnerlerini, becerilerini, tiyatro

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

katmak istiyordu. Her konuda anlama saland. Geriye velisinin

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

ileri uta oynuyordu. lk iki sene, turnuvalardan sonra seilen en

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

Beyolu Genlik Kolu bakanlyd. Beyolu

1. Meydan, 30 Eyll 1994.

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

O dnem, MSPnin siyasi tarihimizde kerhen destek szleriyle

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

O gnlerde slamc genlik arasnda Necip Fazl Ksakrekin

* Yorulmaz ve Yalner 12 Eyll 1980 darbesinden sonra ilk slamc eylemi

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

mizde olursa ona muhalefet etmeyeceiz. Allah yolunda kimsenin

Erdoann banda bulunduu MSP stanbul Genlik Kollar 6

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar

Yazar ve Yaync tarafndan telif haklar