E DREJTA NDERKOMBETARE PUBLIKE-Nocioni i D-Nderkombetare shkrimtart e vjetr, te

cilet kane shkruar ne latinisht , per lenden tone kane perdorur termin e se drejtes romake jus gentium
(drejta popujve) Ky term ka prfaqsuar sistemin juridik unik nacional, qe ka rregulluar
mardheniet midis te huajve, midis te huajve dhe qytetareve romak dhe ka qene i bazuar ne idete e
perbashketa drejtesise se popujve te ndryshem te perandorise . Termi jus-gentium eshte perdorur
edhe per te shenuar normat juridike te cilat kane rregulluar mardheniet midis shteteve , perkatesisht
ne mes popullit romak dhe popujve tjere . Francisco de Vitoria ne shek: XVI dhe anglezi Zouche ne
shek XVII kane perdorur termin jus-inter-gentes (e drejta midis popujve) ose ( e d.nderkombetare), i
cili eshte perhapur dhe pranuar ne shume gjuhe Groci shek: XVII krahas me jus-gentium perdor dhe
termin inter-civitates( e drejta midis shteteve).. Kete term e kane pervetesuar te gjithe autoret qe kane
konsideruar se e d. nderkombetare rregull. mardh midis shteteve Jeremy Benthman me 1789 per
here te pare ka perdorur termin International Law ( e drejta nderkombetare), si zevendesim i termit
Law of Nation ( e drejta popujve).
PRKUFIZIMIE DREJTA NDERKOMBETARE PUBLIKE. eshte teresia e rregullave dhe
normave te sjelljes ndermjet subjekteve te se drejtes nderkombetare .SUBJEKTET E DREJTES
NRKOMBTARE jan bartesit e te drejtave dhe detyrave nardheniet nderkombetare .. Ne
percaktimin konkret te subjekteve nderkombetare autoret jane ndare ne disa grupe :
KLASIKET sipas tyre vetem shtetet kane cilesine e subjektit nderkombetar.. Per klasiket shteti
eshte subject nderkombtar, sikurse qe eshte individi subject ne sistemin juridik te nje shteti . Nj
grup autoresh qe nga shek:XIX- krahas me shtetet i proklamojne edhe individet si persona
nderkombetar.Sipas tyre shtetet dhe individet jane subject te drejtes ndermobetare publike. Per
shumicen vetem shtetet dhe organet nderkombetare mund te krijojne rregulla te se drejtes, kurse
individi te drejtat dhe detyrat i nxjerr vetem nga marreveshjet midis shteteve . Nje grup i vogel
autoresh , vetem individet i konsiderojne si bartes te vertete te drejtave dhe detyrimeve ne pergjithesi
, pra dhe ne te drejten nderkombetare .Westlake thot se detyrat dhe drejtat e shteteve jane vetem
detyra dhe te drejta te njerezve qe i perbejne ato Nese mbeshtetemi ne ate qe u tha me lart del se
shtetet jane pa dyshim bartes t drejtave dhe detyrimeve, mirepo nuk jane subject i vetem..Subjekt
mund te jene edhe org. Ndk dhe individi i cili cdo here e me shume fiton te drejta dhe detyra
pershkak te trendit te zhvillimeve ne D. NdK bashkekohore.. kurse zhvillimi demokratik e bene te
mundshem shfrytezimin e disa te drejtave. Ne kete ecuri kane kontribuar padyshim reduktimi i
sovranitetit te shteteve , njohja e primatit absolute te se drejtes nderkombetare, njohja e individit si
subject i te drejtes nderkombetare krahas me shtetin dhe pavaresisht nga vullneti shteterore etj.
NATYRA JURIDIKE e Drejta Ndrkombtare - shume autore, qe nga kohet e grekeve te vjeter e
deri ne ditet e sotme, te se drejtes nderkombetare i mohojne karakterin e se drejtes. Rrethin e
mohuesve te drejtes nderkombetare e perbejne nje grup i filozofeve, politikologeve, juristeve,
publicisteve (Hobs, Pufendorf , Spinoza, Kant, Hegel, Austin, Lukic etj) qe pergjithesisht mendonin
se rregullat e se D.Ndk nuk kane karakterin e se drejtes positive , sepse shtetet jane sovrane dhe mbi
to nuk mund te kete faredo te drejte qe do ti detyront. Sipas Austinit- e drejta ka te beje me
rregullat e sjelljes te vendosura nga ndonje autoritet politik ose ligjvenes dhe te cilat imponohen me
sanksione fizike , kurse e drejta qe sundon midis kombeve eshte gabimisht e quajture e drejte !! sipas
tij detyrat qe ajo imponon zbatohen me ane te sanksioneve morale ose nga frika se do te provokojne
armiqesi dhe te keqija te pergjitheshme, nese shkilen maksimat e pranuara dhe respektuara
pergjithesisht Meqe drejta nderkombetare i mungojne karakteristikat e drejtes positive, kjo eshte
vene ne sferen e etikes ose moralit pozitiv nderkombetar poashtu Lorimer pohon se e
d.ndk.pozitive nuk ekziston ne te vertete: e D.Ndk. Pub nuk eshte as e perkufizuar , as e imponuar
nga ndonje autoritet me i larte nga ai , qe subjektet mbajne ne duart e tyr Argumentet me te shpeshta

qe i kane perodorur mohuesit kane qene mungesa e organit superme (ligjvenes), mungesa e
gjykatave, sanksioneve etj.
BURIMET E SE DREJTES-KLASIFIKIMI:
Burimet themelore (traktatet-konventat, zakonet ndr.dhe parimet e pergjithshme juridike). Burimet
ndihmese (Jurisprudenca praktika gjyqesore, dhe doktrina)dhe Rezolutat nderkombetare.
TRAKTATET Traktatet nderkombtare-jane marreveshjet e lidhura mes dy ose me shume subjekteve
te se drejtes nder. Element qenesor per ekzistimin e traktatit eshte pajtimi i vullnetit te subjekteve i
cili shprehet perms organeve kompetente. Pra, pajtimi arrihet ne traktat nepermjes shprehjes se
vullnetit dhene shprehimisht Perdallim nga zakonet ndk. tek te cilat vullneti shprehet heshtazi
Traktatet ndrkombetare mund te klasifikohen ne baze te disa kritereve:
a) sipas lendes (politike, ekonomike) b) sipas objektivave (paqes, mrojtjes) c) formes (me shkrim,
me goje) d) menyres se lidhjes (solemne, te thjeshta) e) kohes sa do jene ne fuqi f) hapesires
gjeografike net e cilen shtrihen etj.
Sipas
veprimit
te
normave
juridike
Traktatet
Ndrkombetare
ndahen
ne:
TRAKTATE LIGJE-NORMAVENESE, jane burim i drejtperdrejte i se D.Ndk.Me to kontraktohen
rregulla te reja te sjelljes ose vertetohen, perkufizohen, abrogohen rregullat e ekzistuese zakonore
ose kontraktuese te karakterit pergjithshem. Ato jane te paafatizuara dhe prodhojne efekte
shpeshehre edhe per palet qe nuk kane marre pjese ne lidhjen e tyre. Dhe TRAKTATET
KONTRATA, marreveshje mes dy ose disa shteteve qe kane per object rregullimin e nje ceshtje te
caktuar mes atyre shtetev Ato jane te kufizuara ne pikepamje kohore dhe konsumohen me plotesimin
e obligimeve reciproke te paleve kontraktuese .
ZAKONET NDERKOMBETARE-Zakonet Nderkombetare. - dikur e Drejta nderkombetare ka qene
perbere kryesisht nga rregulla zakonore. Qe nga mesi i shekullit XIX zakonet kane filluar te humbin
rendesine, si pasoje e nxjerrjes te nje numri te madh te traktateve ligje. Mirepo zakonet
nderkombetare kane ngele si burim me rendesi, sidomos per pjeset ku nuk eshte kryer kodifikimi.
Sipas gjykates nderkombetare te drejtesise, gjykata duhet ti zbatoje zakonet ndrk si nje deshmi e nje
praktike te pergjithshme e cila eshte pranuar si e drejte. Element qenesor per ekzistimin e zakonit
jane: Praktika e pergjithshme e shteteve, Vetedija e subjekteve qe duke vepruar ne nje menyre te
caktuar, veprojne ne pajtim me rregullat zakonore. Zakonin nderkombetar e bejne : PRECEDENTET
( perseritja e shpeshte) OPINIO JURIS SIVE NECESSITATIS (vetedija mbi detyrimin per tu sjelle
ne
nje
menyre
te
caktuar).
PARIMET E PERGJITHSHME JURIDIKE- Parimet e pergjithshme juridike te pranuara nga kombet
e qyteteruara- paraqesin rregullat qe jane zbatuar ne te drejten e brendshme te shtetit dhe jane parime
fundamentale te drejtesise, te pranuara nga vetedija juridike e pergjithshme.
Ketu hyjne: Parimi mbi ceshtjen e gjykuar ,Parimi se askush nuk mund te perfitoje nga faji i vet
Parimi i ndalimit te keqperdorimit te se drejtes ,Parimi i pergjegjesise qe lind nga aktet e paligjshme
dhe rikthimi i asaj qe eshte fituar nga pasurimi i pabaze ,Parimi se askush nuk mund te barte me
shume te drejta se qe ka ne tjeterkend ,Parimi Lex Speciales Derogat Generali (ligji i vecante
derogon te pergjithshmin) ,Parimi Lex Posterior Derogat Legi Priori (ligji i ri e derogon ligjin e
vjeter) etjNe mungese te normave kontraktuese ose zakonore gjyqtaret mund ti shfrytezojne parimet
e pergjithshme juridike si burim i pashterrshem.
VENDIMET GJYQESORE DHE DOKTRINA-Vendimet Gjyqesore dhe Doktrina jane mjete
ndihmese te cilat sherbejne qe te konstatojne rreg.juridike Roli gjykatave- nuk eshte per te krijuar te

drejten , por per ta zbatuar ne raste te caktuaraprecedentet nuk i japin fuqi rregullave, mirepo
gjithashtu nuk mund te mohohet se ne rezonin dhe ne marrjen e vendimit nga ana e gjyqtarit puna
e gjyqtareve te meparshem edhe nese nuk kane peshevendimtare, megjithate kane njefare peshe ,
ndikii. Doktrina- roli i autoreve te shquar nuk ka qene te krijojne te drejten e as te tregojne se cfare
duhet te jete ajo. Por, vetem te tregojne ose te vertetojne se cfare eshte ne realitet e drejta.
KODIFIKIMI I SE DREJTES NDERKOMBETARE-Me kodifikim nenkuptojme sistematizimin e
normave juridike me qellim qe te arrihet bashkimi i tire ne baze te parimeve te perbashketa Disa
autore procesin e kodifikimit e kane konsideruar static dhe pengese per zhvillimin e se Drejtes
nderkombetare Sipas tyre, e Drejta nderkombetare e pakodifikuar eshte dinamike, sepse shume me
leht absorbon rregullat progesive. Kodifikimi i pergjithshem i tere se Drejtes nderkombetare nuk
eshte bere sepse eshte e sigurt se te gjitha shtetet ne asnje menyre nuk do te merreshin vesh per te
gjitha heshtjet. Nga ana tjeter jane kodifikuar pjese te vecanta te Drejtes nderkombetare si psh:
Drejta e Detit (1958), D-Diplomatike (1961), D-Traktateve(1969), D- Konsullore (1963).Bashkesia
nderkombetare nuk ka pasur ndonje organ qendror per kodifikim, sepse shtetet sovrane nuk ia kane
deleguar te drejten e kodifikimit nje organi te tille. Keshtu, aftesia per kodifikim ka mbetur ne vete
shtetet te cilat e bejne kete ne konferenca ose kongrese nderkombetare.
SHTETI - Autoret e se drejtes nderkombetare e perkufizojne shtetin si: Institucion i krijuar nga nje
grup, per realizimin e disa qellimeve, nga te cilat me te rendesishme jane: ruajtja e se drejtes dhe
rendit brenda kufijve , ruajtja e pavaresise se popullit ne marredhenie me popujt e tjere ose
Si bashkesi qe ne nje hapesire te caktuar vepron si organizate me e larte e rendit juridik e qe nuk
eshte e nenshtruar nga asnje organizate tjeter.
KONVENTA MBI TE DREJTAT DHE DETYRAT E SHTETEVE (Montevideo-1933) percakton se
shteti si subject i se drejtes nderkombetare duhet te kete: popullsine e prhershme, territorin e
caktuar, qeverine, aftesine per te hyre ne marredhenie me shtetet e tjera.
ELEMENTET E SHTETIT : Popullsia Perhershme- popullsia perfaqeson teresi te individeve te te dy
gjinive te cilet jetojne bashkerisht ne nje bashkesi dhe jane te lidhur ne shtet juridikisht dhe
politikisht. Territori- perfaqeson vendin ku eshte vendosur pop. Dhe mbi te cilin shteti ushtron
kontroll ose shtrine sovranitetin territorial . Pushteti-Sovran pushteti Sovran (sovranitetipavaresia) nga shume juriste theksohet si kriter perfundimtar i shtetesise dhe perfaqeson pushtetin
supreme ose autoritetin i cili eshte i pavarur nga cilido autoritet tjeter boterore..(ai nenkupton
ekzistimin e vetem nje autoriteti ligjdhenes dhe ekzek)
LINDJA E SHTETEVE-E drejta nderkombetare nuk merret me ceshtjen e paraqitjes se shtetit para
se ai te jete paraqitur faktikisht. Ky moment merret si pikenisje e nje gjendjeje juridike.Nuk eshte me
rendesi menyra e krijimit te shtetit, se a krijohet ne pajtim me rendin juridik nderkombetar apo te
brendshme. E rendesishme eshte qe shteti i krijuar me akt juridik te ekzistoje me te vertete.
Shteti mund te krijohet ne menyra te ndryshme: a) Origjinale- krijimi i shtetit ne territoret e
pabanuara ose ku nuk ka patur shtet, ne te cilin transferohet popullsia. b) Derivative (te prejardhur)shtetet mund te krijohen ne territorin e nje province ose regjioni nga shteti te cilit i kane takuar me
pare ose me ndarjen e nje shteti ne dy ose me shume shtete te pavarura. Ndarja e tille behet me
dhune (kryengritje) ose me marreveshje (ne menyre paqesore). c) Shtetet mund te krijohen edhe me
bashkimin e dy ose me shume shteteve. d) Shtetet mund te krijohen edhe me nje akt juridik: (Me ligj
te brendshem (Filipinet 1934), Me traktat nderkombetar (Irlanda 1921) Me vendim te ndonje
organizate nderkombetare (Izraeli 1947 , Libia 1952)) dhe e) Ne ditet e sotme rendesi te
jashtzakonshme ne krijimin e shteteve te reja ka parimi i Vetvendosjes(Karta e OKB-se , ne nenin 1,

parag.2 thekson se KB-kane per qellim zhvillimin e mardhenieve miqesore midisi kombeve, te
mbeshtetura ne respektimin e barazise dhe vetevendosjes se pop.).
ZHDUKJA E SHTETEVE-Si lindja poashtu edhe zhdukja e shteteve eshte ceshtje faktike e jo
juridike. Shteti zhduket me humbjen e cilitdo element (popullsise, territorit apo sovranitetit).
Zhdukja e pushtetit shteteror ka qene me se shpeshti 1) rezultat i pushtimit te territorit dhe i
nenshtrimit te plote te atij shteti. Shteti zhduket nese 2) aneksimi i tij eshte definitiv. Shteti zhduket
edhe 3) me ndarjen e territorit te tij nga shtetet tjera. Nje shtet mund te zhduket edhe 4) me
bashkimin vullnetar te dy ose me shume shteteve... Zhdukja e shtetit qofte rezultat i aneksimit, i
ndarjes, i inkorporimit apo i hyrjes ne ndonje bashkesi shtetesh, eshte ceshtje faktike, por ka rendesi
te
madhe
dhe
shkakton
pasoja
te
shumellojshme
juridike.
NJOHJA E SHTETEVE-E drejta nderkombetare niset nga fakti se krijimi i shteteve te reja eshte
ceshtje faktike e jo juridike, prandaj merret se shteti i ri me paraqitje behet subject i se drejtes
nderkombetare.Ekzistojne dy teori lidhur me njohjen e shteteve: Teoria konstituive- niset nga
qendrimi se shteti me faktin se eshte krijuar, ende nuk eshte antar i bashkesise nderkombetare. Pra,
BN eshte ajo qe vendos se a do ta pranoje shtetin e ri ne rrethin e vet apo jo. Dhe Teoria declarativeshteti i ri automatikisht i fiton te drejtat qe i takojne subjekteve nderkombetare dhe behet anetar i
BN, pqs i ka plotesuar kushtet qe i parasheh e dr nderkombetare. Dmth shteti nuk krijohet me njohje,
por eshte fakt ky qe konstaton se shteti eshte krijuar.
LLOJET E NJOHJES ( se shteteve) Kemi njohje te 1) shteteve, 2) qeverive, 3) kryetarit , 4)
kryengritesve. Ne te drejten nderkombetare permenden disa lloje te njohjes: Njohja- DE-JURE eshte njohje e perhershme dhe e plote, e cila perfshine te gjitha marredheniet me shtetin e r. Ajo ka
vlere retroactive.. Dhe jepet shprehimisht nepemres aktit-formal. Njohja DE-FACTO- kur nje shtet, i
shtyre nga arsyet politike ose per shkak te paqartesive frikesohet nga njohja e shtetit, ose qeverise se
re dhe per kete arsye e shtyne njohjen e plote. SHPREHIMISHT- me nje akt te njeanshem . (me
telegram, me deklarate te shefit te shtetit, me note diplomatike ose me nje traktat nderkombetar).
HESHTAZI- konsiderohet se njohja eshte bere: ( nqs nje shtet lidh marreveshje me shtetin e ri, nqs
pranon dhe dergon perfaqesues diplomatic ,nqs shtetet e treat pranojne konsujt e shtetit te ri).
INDIVIDUALISHT- buron nga qeverite ose organet e ngarkuara me pune te jashtme dhe jepet me
akt te njeanshem (deklarate, telegram, note diplomatike etj). KOLEKTIVISHT - behet ne
konferenca, kongrese ose ne organe nderkombetare me resolute, me te cilen organet nderkombetare
vendosin per krijimin e shtetit te ri ose me proceduren e pranimit. NJOHJA ME KUSHTE DHE PA
KUSHT-parashtrimi i kushteve me rastin e njohjes se shteteve te reja eshte ceshtje rreth se ciles nuk
ekz. unitet i mendimeve. Shumica e autoreve sidomos perkrahesit e teorise declarative, konsiderojne
se parashtrimi i kushteve me rastin e njohjes eshte e palejueshme.
PRANIMI ne OKB Eshte ne competence te Asamlbese se Pergjitheshme dhe Keshillit Sigurimit
Asambleja e Pergjithshme vendos me 2/3 e votave pas rekomandimit qe i bene kshilli i Sigurimit
Per pranim kerkohet qe shteti te jete paqedashes- qe ti pranoj detyrimet qe dalin nga Karta e OKBse, qe te jete i afte dhe i gatshem ti permbushe detyrimet. Vlera dhe rendesia e pranimit ne OKB
eshte e jashtzakonshme..Per cka me smiri deshmon fakti se shtetet e posakrijuara nje nder aktet e
para qe ndermarrin ne planin e jashtem eshte kerkesa qe te pranohen ne OKB. Kjo behet aq me e
rendesishme kur dihet fakti se OKB u garantojne anetareve te vet integritetin territorial dhe
pavaresine politike.Prandaj pranimi eshte garanci e mire per ekzistimin dhe stabilitetin e shteteve te
reja

NJOHJA QEVERISE dhe SHTETIT-QEVERIA- eshte person ose njesi (trup) e perbere nga me
shume individe, te cilet ne baze te kushtetutes e perfaqesojne shtetin ne mardhenie me shtetet tjera
Njohja e qeverive ose kryetarit eshte fakt in dare nga njohja e shtetit Kelsen bene dallimin midis
aktit-juridik dhe aktit-politik te njohjes Me akt-juridik- konfirmohet se nje person ose njesi e
perbere nga me shume persona eshte ne tvertete qeveri e nje shteti. Akti-politik- i njohjes eshte
shprehje e vullnetit per te hyre ne mardh. me ate qeveriProblem ii njohjes se nje qeveri paraqitet
vetem atehere kur ajo vjen ne pushtet me dhune me mjete extra-juridike (grushtet, revolucion etj).
SUKSEDIMI ne DREJTEN NDERKOMBETARE-Shpeshe ndodhe qe nje shtet ti leshoje territorin
nje shteti tjeter, si rezultat i perdorimit te forces, ne menyre paqesore ose me revolucion. Si pasoje e
kesaj, shteti paraprak humb pushtetin mbi ate territory dhe ne vend te tij vjen shteti tjeter ose
bashkesi tjera.Suksedimi- paraqitet kur nje ose me shume persona nderkombetar e zevendesojne nje
person tjeter nderkombetar me crast behet bartja e te drejtave dhe detyrimeve nga nje shtet qe e ka
nderruar ose humbur identitetin e vet ne shtetin tjeter. Suksedimi mund te jete: 1) Suksedim i
Pergjithshem- shfaqet kur nje subject (shtet) absorbohet ne teresi nga nje tjeter qofte edhe kur behet
me vullnetin e antareve. 2) Suksedim i pjeseshem- shfaqet kur nje pjese e territorit te nje personi
nderkombetar ngritet ne kryengritje, fiton pavaresine dhe behet person nderkombetar me vete
Shteti pasardhes i merr IPSO JURE te gjitha te drejtat dhe detyrat e shtetit te meparshem.
SUKSEDIMI DHE TRAKTATET Nje nder ceshtjet me rendesi qe paraqiten me rastin e
suksedimit eshte se a kalojne traktatet e shtetit qe eshte krijuar ose eshte ndare ne shtetin pasardhes
ose jane zhdukur me territorin e humbur ose te dhene. Lidhur me kete, ne teori jane shfaqur dy
tendenca: 1. Shteti i ri nuk mund te konsiderohet i detyruar ne tractate te cilat nuk jane lidhur nga ai.
2. Shteti i ri duhet ti pranoje traktatet qe kane qene te lidhura me heret. Te gjitha zgjidhjet e
adoptuara deri me tani mund te perfshihen ne tri grupe: 1. Traktatet qe nuk barten ne pasardhes
(Traktatet politike). 2. Traktatet qe vazhdojne te mbesin ne fuq (pasi jane lidhe ne tmire te
prgjithshme )- Traktatet normavenese. 3. Traktatet qe mbesin ne fuqi-(servitutet nderkombetare )
Traktatet
qe
kane
te
bejne
me
territorin.
SUKSEDIMI DHE BORXHET PUBLIKE1)Ne doktrinen e shek. XIX: ka mbizoteruar qendrimi se
borxhet duhet bartuar mbi pasardhes.2)Ne fillim te shek. XX: mjafte autore kane mohuar detyrimet e
shtetit suksesor qe te marre pjese ne pagimin e borxhit te shtetit qe shkaterrohet.psh. ne praktike kjo
ceshtje eshte zgjidhur perms marreveshjeve speciale, psh. Italia, perkitazi me provincat Tripolitano
dhe Kirenaika, ka pranuar te paguaje borxhin public te Turqise.Ne prag te Luftes II Bot Ne mungese
te traktateve prape kane marre hov tendencat per refuzimin e marrjes se detyrimeve nga
borxhet.Qeshtja e borxheve publike ne cdo rast duhet zgjidhur me ane te marreveshjeve.
SUKSEDIMI DHE SHTETESIA Personat qe jetojne ose e kane vendbanimin ne territorin, i cili
eshte subject i nderrimit, prima facie, e marrin shtetesine e sukcesorit (pasardhesit).
Probleme lindin vetem per personat te cilet kane qelluar jashte atij territori, ne momentin e nderrimit.
Nderrimi i shtetesise paraqet nje ceshtje te rende kur cedimi behet kunder vullnetit te popullsise. E
drejta nderkombetare ka provuar ti zvogeloje pasojat e padeshirueshme te cilat dalin nga keto
situate
permes
Plebishitit
dhe
Optimit.
PLEBISHITI eshte konsulte e pergjitheshme e popullit, ne te cilen banoreve u lejohet te shprehin
vullnetin se cilit shtet deshirojne ti takojne.. Keshtu banoret e nje territory kane mundesi te
deklarohen se a pranojne a jo kalimn prej nje shteti ne shtetin tjeter. Plebishiti eshte instrument

relativisht i ri , ai permendet ne shek: XV- XVI, por zbatohet qe nga Rev. Francez
DREJTA OPTIMIT- eshte mundesia qe tu pranohet banoreve te nje territori qe brenda nje afati te
caktuar te zgjedhin shtetesine e shtetit qe ka bere cedimin (ceduesit) ose te pasardhesit. d) Te Mirat
Publike qe gjendet ne territorin e caktuar dhe i takojne atij shteti kalojne ne duart e pasardhesit (te
trashegimtarit).
PERMBAJTJA DHE KLASIFIKIMI IT E DREJTAVE THEMELORE TE SHTETIT-Perpjekjet e
para per percaktimin e te drejtave dhe detyrave te shteteve i ka bere Abati Gregoar, 1792, projekti i te
cilit nuk u realizua, por ngeli si begatim i se drejtes nderkombetare te asaj kohe. Te ketilla jane
parimet: a. Popujt jane te pavarur dhe sovran, b. Te gjithe popujt kane te drejte te organizojne dhe
nderrojne formen e tyre te qeverisjes, c. Cdo popull eshte zot ne territorin e vet etj.d. Asnje popull
nuk ka te drejte te perzihet ne punet e brendshme te pop. Tjeter. f. Traktatet jane te shenjeta dhe te
pacenueshme. Shumica e autoreve permendin pese te Drejta themelore te shtetit te cilave u
pergjigjen detyrimet e shteteve tjera: e drejta e sovranitetit dhe pavaresise, e drejta per ekzistence
(mbrojtje), e drejta e barazise, e drejta per tu respektuar, e drejta per komunikim me shtetet e tjera.
LLOJET e SHTETEVE -Bashkesine nderkombetare per shume kohe e kane perbere shtetet sovrane ,
shtetet gjysem-sovrane ( sh.vasale, sh. nen protektorat) , si dhe shtetet nen sundimin kolonial.
Bashkesine nderkombetare sot e perbejne me se 190 shtete sovrane te cilat perkunder kesaj mund te
jene pak a shume te varura ekonomikisht, politikisht, ushtarakisht etj. Mes shteteve ekzistojne
dallime te konsiderueshme ne pikepamje te: madhesise se territorit: ( shtete te vogla , shtete te
medha ), numrit te banoreve, shkalles se zhvillimit- (shtete shume te zhvilluara, shtete ne
zhvillim ),potencialit ushtarak - ( superfuqi , fuqi te medha), rendit te brendshem ekonomik (kapitaliste
,
socialiste)
PER TE DREJTEN, RENDESI KA KLASIFIKIMI QE KA PER BAZE POZITEN JURIDIKE TE
SHTETEVE: 1. Shtetet unitare-thjeshta 2. Shtete te perbera: ( a) Bashkimi personal, b) Bashkimi
real , c) Konfederata d)Federata ).
BASHKIMI-PERSONAL-bashkesi e dy apo me shume shtetesh te cilat i lidhe vetem personi i
sundimtarit (monarku i perbashket ) . Bashkimi personal krijohet kur perputhen sendet e
trashegimise, kur nje mbret i nje shteti zgjidhet per mbret edhe ne shtetin tjeter.Antaret e
Bashkimit Personal e ruajne pavaresine e tyre te plote: 1. ne planin e brendshem ruajne: organin
ligjdhenes; organet gjyqesore dhe organet administrative. 2. ne planin e jashtem: vazhdojne te
mbesin subjekte te pavarura dhe te vecanta dhe mbajne pavaresisht marredhenie diplomatike me
shtetetetjera).
BASHKIMI REAL -bashkesi e dy apo me shume shtetesh sovrane, te cilat jane nen nje monark dhe
bejne nje subject nderkombetar. Shtetet antare te bashkimit-real ruajne: Ne planin e brendshem:
( autonomine e tyre te brendshme dhe i kane te pavarura organet ligjdhenese, administrative dhe
gjyqesore.), Ne planin e jashtem ne competence te Bashkimit real, si teresi i lihet: Politika e jashtme,
Ushtria dhe Finansat. Lufta kunder nje shteti antar te Bashkimit real eshte lufte kunder te gjitheve.
(So-nuk-ka-shtete-te-tilla.)
KONFEDERATA-lidhje mes dy apo me shume shteteve te pavarura.Krijohet me marreveshje
nderkombetare dhe ka per qellim: mbrojtjen e pavaresise se jashtme ose te brendshme te antareve te
saj.

Ka raste kur krijohen per te evituar dominimin e nje shteti me te forte. Ka organet e veta qe kane fuqi
te caktuar mbi shtetet antare. Organ kryesor, e shpeshehere i vetem, eshte DIETA, (pastaj
KUVENDI I PERGJITHSHEM, KONGRESI I DELEGATEVE) Detyrat e ketij organi jane: Te
zgjidhe mosmarreveshjet mes antareve, Ndalon luften mes antareve, ne marredheniet nderkombetare
dhe permbushe vendimet e Dietes. Shtetet antare te confederates e ruajne pavaresine e tyre te plote,
si-brenda-ashtu-edhe-jashte.
FEDERATA-bashkesi e me shume njesive (shteteve), e cila krijohet me akt juridik (Kushtetute).
Politika e jashtme: dergimi dhe pranimi i perfaqesuesve diplomatike, shpallja e luftes dhe lidhja e
paqes, mbrojtja e sigurise se shtetit dhe finansat jane ne competence te federates si teresi.
QEVERIA eshte person ose trup i perbere nga me shume individe te cilet ne baze te kushtetutes e
perfaqesojne shtetet ne marredheniet me shtetet e tjera. Nese nje shtet i jashtem refuzon te njohe
kryetarin e nje shteti ose nderrimin e formes se qeverisjes se nje shteti, ky i fundit nuk e humb
njohjen e tij si shtet, mirepo derisa te pranohet njohja e tij shprehimisht ose heshtazi, nuk jane te
mundshme marredheniet zyrtare mes tyre. Akt-Juridik -konfirmohet se nje person ose trup i perbere
nga me shume persona eshte ne te vertete qeveri e nje shteti. Akt-Politik- i njohjes, eshte shprehje e
vullnetit per te hyre ne marredhenie me ate qeveri. Njohja behet: - ( shprehimisht , heshtazi ) dhe
Mund
te
jete:
(De
jure
,
De
facto)
COMMONWEALTH - eshte bashkesi (Sui generic)..Bashkesi vullnetare e shteteve te pavarura dhe
sovrane, secila pergjegjese per politiken e vet qe konsultohen edhe bashkepunojne ne interes te
pergjithshem te popujve te tyre ne perparimin e mirekuptimit nderkombetar dhe paqes ne bote.
Veprimtaria e Komonvelthit mbeshtetet ne: (konsultimet, diskutimet dhe bashkepunimin ).
FORMAT e VARESISE -varesia nenkupton doemos marredheniet mes shtetit superior dhe atij
inferior; Mardhenie midis shtetit i cili legalisht mund ta imponoj vullnetin e vet dhe shtetit i cili
legalisht duhet ti nenshtrohet atij vullneti.VAZALITETI- forme e varesise politike, qe perfaqeson
raportin midis shtetit me te fort (suzerenit) dhe shtetit me te varur (vasalit) PROTEKTORATI- forme
e mardh midis nje shtetit me te forte dhe nje shtetit me te dobet. Ky krijohet me marveshje
nderkombetare, e cila perkufizon mardheniet midis paleve. MANDATET (gati jane zhdukur) etj.
SHTETET NEUTRALE - jane ato shtete te cilat marrin per detyre me marreveshje te posacme te
mbeten neutrale ne cfaredo konflikti qe ndodhe ne te ardhmen mes shteteve te tjera. Shteti neutral
Nuk guxon te lejoje kalimin e forcave ushtarake neper territorin e tij. Shteti ka te drejte te ndermarre
te gjitha masat per mbrojtjen e tij nga sulmet e jashtme. Pervec se nuk mund te hyje ne marredhenie
me karakter ushtarak, nuk ekziston asnje kufizim tjeter.
SELIA E SHENJET (shteti i qytetit te Vatikanit)- me marreveshje Italia pranon sovranitetin e Selise
se Shenjte, pronesine e plote, autoritetin ekskluziv, absolute dhe juridiksionin e Selise se Shenjte mbi
Vatikan dhe krijohet Shteti i Qytetit te Vatikanit nen pushtetin e Selise se Shenjte. Me marreveshje
parashikohet paprekshmeria e Papes, e drejta e legacionit, Selia e Shenjte heq dore nga e drejta e
azilit dhe merr persiper ti dorezoje kriminelet qe jane strehuar aty. V a t i k a n i mbetet shtet neutral
dhe i paprekshemQyteti i Vatikanit ka gjithsej 44 hektare, 500-1000 banore. Sherbimet publike
ushtrohen nga shteti Italian. Vatikani mban marredhenie me afro 70 shtete.

PERGJEGJESIA NDERKOMBETARE E SHTETEVE Shteti duke qene nje institucion juridikpolitik, qe kryen shume funksione brenda dhe jashte kufijve, eshte i detyruar te rrespektoje rendin
juridik nderkombetar. Pergjegjesia nderkombetare eshte nje institucion juridik kun e baze te tij, secili
shtet te cilit mund ti mvishet nje akt te cilin e drejta nderkombetare e konsideron si te paligjshem,
duhet tia jape demshperblimin shtetit te cilit i ka bere dem me ate akt. Pergjegjesia e shteteve eshte
institucion zakonor i se drejtes nderkombetare. Elementet e pergjegjesise se shteteve - pergjegjesia
nderkombetare eshte cdohere raport i shtetit me shtetin kur shteti qe ka pesuar dem kerkon
satisfaksion (kenaqje). Per ekzistimin e pergjegjesise ndekombetare duhet te plotesohen keto kushte:
te ekzistoje veprimi ose mosveprimi, me te cilin cenohet cfaredo detyre e percaktuar me normat e se
drejtes ndekombetare, Veprimi i paligjshem duhet te mund ti mvishet shtetit si person juridik ose si
subject nderkombetar, Per ekzistimin e pergjegjesise duhet te jete shkaktuar demi, Duhet te jene
shfrytezuar te gjitha mjetet juridike qe parashihen me rend te brendshem per te fituar kenaqje
(satisfaksion).
LLOJET E PERGJEGJESISE (politike, materiale, morale ) Sipas qendrimit qe mbizotron ,
pergjegjesia penale e shteteve si persona juridik nuk mund te ekzistoje, meqe pa faj ska as
pergjegjesi penale , kurse shteti si teresi nuk mund te kryeje ndonje veper penale, qofte me
paramendim qofte me pakujdesi .. (nese do ti mvishej pergjegjesia nje shteti si teresi , atehere i tere
populli i nje vendi do tem und te shpallej fajtor )Keshtu kunder shtetit si teresi nuk mund te
zhvillohet procedure penale sepse shteti nuk mund te vihet ne banken e te akuzuarve . Perkunder
kesaj ne te Drejta nderkombetare flitet per pergjegjesine penale te individeve dhe personave juridik.
Pergjegjesia e drejteperdrejte ekziston ne ato raste kur e kane shkele te drejten nderkombetare
organet shteterore per te cilat shteti mban pergjegjesi, ose perfaqesuesit shteteror.
PERGJEGJESIA E TERTHORTE, kur nje shtet merr pergjegjesine per cenimin apo shkeljen e se
drejtes nderkombetare nga shtetet tjera.
PERGJEGJESIA E SHTETIT PER ORGANET LIGJDHENESE-Ekziston nese nje shtet: 1. nxjerre
ndonje ligj i cili eshte ne kundershtim me detyrimet e tij nderkombetare. 2. lejon te nxjerre ligjin, i
cili eshte i nevojshem per ti plotesuar detyrimet nderkombetare ose nuk derogon nje ligj qe eshte ne
kundershtim me detyrimet ndekombetare.
PERGJEGJESIA E SHTETIT PER AKTET E ORGANEVE ADMINISTRATES - shteti ka
pergjegjesi per punen e organeve admin te cilat sipas rendit te brendshem juridik kane cilesine e
organit shteteror qe ushtrojne funksione publike dhe veprojne per llogari te shtetit, pavaresisht a jane
keto
lokale,
provinciale,
regjionale,
federale
etj.
PERGJEGJESIA E SHTETIT PER PUNEN E ORGANEVE GJYQESORE - pergjegjesia e tille
ekziston pqs gjyqet e nje vendi e kane cenuar te drejten nderkombetare ne zbatimin ose interpretimin
e
normave
te
se
drejtes
se
brendshme.
BAZAT E PERGJEGJESISE NDERKOMBETARE - per te ekzistuar pergjegjesia nderkombetare,
pervec kushteve tjera ekzistuese eshte edhe nje kusht plotesues-vepra te jete kryer me paramendim,
me qellim te keq ose me pakujdesi.
TEORIA SUBJECTIVE- e faji (Groci) nese eshte bere demi me faj, sipas d-natyrore del detyrimi i
shpagimit te demit.. Kete detyrim e mbajne ata qe e kane shkaktuar demin, ose kane kontribuar te
shkaktohet demi. TEORIA OBJECTIVE e rrezikut (Anciloti)- per ekzistimin e pergjegjesise nuk
ka rendesi a eshte kryer delikti nderkombetar me paramendim ,me qellim e keq apo nga pakujdesia/
PASOJAT E PERGJEGJESISE -si rezultat i veprimit te paligjshem (i shkeljes se detyrimit), lind nje
raport mes shtetit qe eshte fajtor per ate akt dhe shtetit ndaj te cilit seshte plotesuar detyrimi, nga e
cila gje del se pala fajtore duhet te jap shperblimin. Pergjegjesia Penale ne te Drejten Nderkombetare
ka parapare sanksione ndaj kryesve te disa krimeve Nderkombetare (si tregtia me skllever, pirateria,
tregetia me narkotike etj) me te cilat rrezikohen vlerat e pergjithithshme njerzore.

GJYKATA E PERHERSHME PENALE NDERKOMBETARE Me 17. korrik. 1998 ne konferencen

diplomatike te mbajtur ne Rome eshte miratuar dhe nenshkruar nga perfaqesuesit e 139 shteteve.
Statuti i Romes i Gjykates Penale Nderkombetare.. Gjykata e re do te jete kompetente per denimin e
pers pergjegjesper krime kunder njerezimit, krime lufte, akte gjenocidit dhe agresionit Gjykata ka
18 gjyqtaredhe do ta kete seline ne Hage.. Statuti do te hy ne fuqi kur do te ratifikohet nga 60 shtete
Ne prill 2002 eshte siguruar numer i mjaftueshem i ratifikimeve per te hyr ne fuqi Administrata e
Bushit e kundershton themelimin e kesaj gjykate dhe e ka terhequr nenshrkimin e bere me 1998 nga
administrate
e
pres.
Klinton.
TERRITORI SHTETERORE -territori shteteror eshte hapesira qe gjendet nen sovranitetin e nje
shteti. Eshte element qenesor per ekzistimin e shtetit. Territorin shteteror e perbejne siperfaqja
tokesore dhe ujore brenda kufijve, toka dhe ujerat nen kete siperfaqe dhe ajri mbi te. Territori ujor
perbehet nga ujerat qe ndodhen brenda territorit shteteror (ujerat kombetare) dhe ujerat e nje brezi
detar (ujerat territoriale) per ato shtete qe kane dalje ne det. Ne ujerat kombetare hyjne: ujerat e
lumenjeve kombetar, liqenet, kanalet, portet detare, gjiret e detit, gjiret historike dhe detet e
brendshme. Toka, uji dhe ajri perbejne pjeset e verteta (reale) te nje shteti. Nocioni dhe natyra
juridike e territorit shtetror Me territor shteteror nenkuptohet hapesira mbi te cilen nje shtet e
ushtron sovranitetin territorial. Territori shteteror eshte nje element qenesor pa te cilin shteti smund
te ekzistoje dhe eshte i percaktuar sakte me kufijte shteteror. Ushtrimi i pushtetit mbi nje territor
njihet-si-supremacion-territorial.
NDARJA E TERRITORIT KALON NEPER TRI FAZA:Pergatitja, Ndarja dhe Shenimi i kufijve
Mundesite e percaktimit te kufijve ne lumenje jane: Bregu i majte, Bregu i djathte, Mesi i lumit
dhe Thalveg, ose vija e thellesise me te madhe. KUFIJTE NDAHEN NE: natyrore shkojne
pergjate ujerave, bjeshkeve ose vargmaleve, pyjeve etj. (kufij te preferuar), artificiale skane
mbeshtetje ne relief (shenohen me shtylla, gure, mure etj) dhe astronomik shkojne paraleleve ose
meridianeve.. NDALIMI I MARRJES SE TERRITORIT SHTETEROR Ndryshimet e territoreve me
se shpeshti jane sendertuar me perdorimin e forces (me pushtim ose nenshtrim). Qe nga fillimi i
shekullit XX, e drejta mbeshtetet ne parimin e rrespektimit te integritetit territorial te shtetit dhe
ndalon te merret ndonje territor me perdorimin e forces.
MENYRAT E LEJUARA TE MARRJES SE TERRITORIT SHTETEROR Lidhur me llojet e fitimit
te territorit, autoret e se drejtes nderkombetare i kane ndare ne fitime origjinere (burimore) dhe
derivative (te prejardhura). CEDIMI (Cessio) - Eshte menyre e zgjerimit te territorit, qe realizohet
mes dy shteteve. Cedimi eshte transaksioni mes dy shtetesh: ceduesit dhe fituesit. Ai ka per object
bartjen e sovranitetit mbi territorin i cili i ka takuar shtetit tjeter. OKUPIMI PAQESOR - Eshte
vendosja e sovranitetit te nje shteti mbi ndonje territor qe me pare nuk ka qene nen sovranitetin e
asnje shteti tjeter. Okupimi paqesor behet ne baze te aktit te njeanshem. SHTIMI (Zgjerimi)-derisa
cedimi arrihet me marreveshje nderkombetare, shtimi (acesio) eshte rezultat i ndryshimeve qe
shkaktohen nga forcat natyrore ose si rezultat i punes njerezore. PARASHKRIMI - ne te drejten
nderkombetare mund te perkufizohet si zgjerim i sovranitetit mbi nje territor perms ushtrimit te
vazhdueshem dhe te papenguar te sovranitetit ne nje periudhe te caktuar te domosdoshme per te
krijuar bindje te pergjithshme se gjendja ekzistuese eshte ne pajtim me rendin juridik. Per te qene i
vlefshem parashkrimi eshte e domosdoshme qe asnje shtet (shtet ne sovranitetin e te cilit ka qene ai
territor) mos te protestoje.

HAPESIRA DETARE-hapesirat ujore te deterave dhe oqeaneve mbulojne mbi 70 % te siperfaqes se

rruzullit tokesor. E DREJTA E DETIT - eshte zhvilluar me shekuj si e drejte zakonore. Kodifikimi i
se drejtes se detit eshte bere pas luftes se II boterore. UJERAT DETARE NDAHEN NE:Ujera
bregdetare
(te
brendshme
dhe
territoriale)
dhe
Ujera
te
lira.
UJERAT E BRENDSHME DETARE -perfshijne ujerat e limaneve detare, ngushticat, ujerat brenda
arkipelageve, detet e brendshme, hapesirat ujore mes vijes se batices me te larte dhe zbatices me te
ulet si dhe deltat e lumenjeve. Gjiri detar e ka statusin e ujerave te brendshme vetem nqs brigjet e
gjirit i takojne nje shteti dhe hyrja ne gjirin detar nuk ka gjeresi me te madhe se dyfishi i gjeresise se
ujerave territoriale. UJERAT TERRITORIALE-perfaqesojne nje pjese te detit qe shtrihet paralelisht
me vijen e bregut ne nje largesi te caktuar dhe jane burim i rendesishem i pasurise detare, rruge e
lundrimit dhe zone mbrojtese nga ana e detit. Sipas Konventes se Gjeneves, zona e jashtme nuk
mund te shtrihet me tej se 12 milje nga vija fillestare e ujerave territoriale. BREZI I JASHTEMparaqet pjesen e detit te lire dhe perfshine hapesiren detare qe shtrihet jashte ujerave territoriale ne
drejtim te hapet deri ne largesi te caktuar. Brezi i jashtem fizikisht dhe juridikisht eshte pjese e detit
te hapet dhe mbi te shtetet kane vetem disa te drejta te kufizuara te cilat na jep e drejta
nderkombetare. Keto te drejta kane te bejne me mbrojtjen e interesave doganore, sanitare, fiskale,
imigracionit,
rezervimit
te
se
drejtes
se
peshkimit.
ZONA EKSKLUZIVE EKONOMIKE -Eshte institute i ri juridik dhe nenkupton te drejten qe i eshte
dhene shteteve bregdetare qe te zgjerojne te drejten sovrane ekonomike dhe kompetencat
juridiksionale ne nje hapesire detare dhe nen det, pertej vijes se jashtme te ujerave territoriale, deri
ne largesi prej 200 milja. SHTRATI CONTINENTAL-perfaqeson fundin e detit dhe nentoken e detit
te hapet e cila vazhdohet jashte detit territorial deri ne thellesi te caktuar. DETI I HAPET-hapesirat e
gjera detare, te cilat shtrihen jashte ujerave bregdetare, perfaqesojne detin e hapur ose detin e lire. Ne
kohen e mesme ka pasur tendenca qe te shtrihet sovraniteti edhe ne detin e hapur (Anglia- detin e
veriut,
Portugaliaoqeanin
paqesor).
KONCEPTI DHE PERKUFIZIMI I DETIT TE HAPUR-Deti i hapur mund te perkufizohet si pjese e
oqeanit jashte nje vije qe shkon paralelisht me bregun ne nje largesi nga ai. Konventa mbi detin e
hapur parasheh qe deti eshte i hapet per te gjithe popujt dhe asnje shtet nuk mund te pretendoje qe te
veje cfaredo pjese te tij nen sovranitetin e vet. Mbi kete pjese vlen parimi i lirise se detit te hapur.
Deti i hapet ka statusin e detit te lire mbi te cilin vlen rregulla e Lirise se detit. Lirite e detit te
hapur jane:liria e lundrimit te anijeve tregtare dhe te luftes, liria e peshkimit, liria e venies se
kabllove nendetare, liria e fluturimit mbi detin e hapur Konventa e re ua ka shtuar edhe: Lirine e
krijimit te ishujve artificiale dhe stabilimenteve te tjera qe i lejon e Drejta nderkombetare. Lirine e
kerkimeve shkencore. Pirateria-ne kuptimin e saj original dhe te ngushte pirateri eshte cdo akt i
paautorizuar, i kryer me dhune nga ndonje anije private ne detin e hapet kunder anijes tjeter me
qellim
te
plackitjes.
SERVITUTET NERKOMBETARE -perfaqesojne restriksione (kufizime) te jashtezakonshme te
sovranitetit territorial te nje shteti te imponuara me marreveshje, me te cilat nje pjese ose tere
territori i nje shteti duhet te sherbeje per disa qellime ose interesa te caktuara te shtetit tjeter.
Llojet e servituteve (nderkombetare) 1.Servitude Aktive- jane ato me te cilat i ipet e drejta nje shteti
qe te ndermarre veprime te caktuara ne territorin e shtetit tjeter. 2.Servitute Negative- jane ato me te
cilat i jepet e D nje shteti qe te kerkoje nga nje shtet tjeter qe ai te rezervohet nga ushtrimi i
sovranitetit ne ceshtje te caktuara. 3.Servitute Ushtarake- jane ato me te cilat nje shtet ka te D te
mbaje trupat e veta ne territoret e shtetit tjeter, e drejta e fluturimit te aeroplaneve ushtarake mbi
territorin e shtetit tjeter dhe aterimit per qellime teknike. 4.Servitutet ekonomike jane ato servitute te

10

fituara per qellime komerciale dhe te komunikacionit, sic jane: e drejta e peshkimit ne ujerat
territoriale ne shtetin tjeter, prerja e drunjeve, shfrytezimi i kullosave, shfrytezimi me uje ose me
rryme-etj.
SHUARJA E SERVITUTEVE -servitutet shuhen ashtu si jane krijuar ; dmth me marreveshje mes
shteteve te interesuara. Ato mund te shuhen edhe me kalimin e afatit per te cilin jane krijuar: 1)Me
doreheqje te shtetit ne te mire te te cilit kane qene krijuar. 2)Me bashkimin e territorit shteteror qe ka
perfituar dhe territorit te shfrytezuar. 3)Me zhdukjen e interesit te shtetit te autorizuar.
ORGANET E MARDHENIEVE NDERKOMBETARE- E drejta e brendshme dhe e drejta
nderkombetare percaktojne shprehimisht cilat jane organet. Veprimet e te cilave shkaktojne pasoja
juridike nderkombetare. Ketij grupi i perkasin ata persona, veprimet ose deklaratat e te cileve
shkaktojne pasoja juridike nderkombetare per shtetin e tyre dhe personat qe veprojne kryesisht ne
pune te jashtme jashte shtetit. E drejta nderkombetare kerkon qe cdo shtet te kete nje ose me ogane ,
aktet
e
te
cilave
shkaktojne
pasoja
juridike
nderkombetare
ORGANET QENDRORE-Kryetari i shtetit-eshte organi me i larte i perfaqesimit te jashtem, mirepo
nuk eshte ne cdo rast edhe organi me i larte shteteror. Kryetari i shtetit mund te jete monarku,
presidenti ose organi kolektiv, varesisht sipas sistemit te vendit. Cdo akt i kryetarit te shtetit ne
marredhenie nderkombetare si akt i shtetit. Ministri i puneve te jashtme-pjesemarrja e shefit te shtetit
ose kryeministrit, ne ceshtje te jashtme, pergjithesisht kufizohet me ceshtje te rendesishme politike.
Mbajtja e lidhjeve te rregullta me shtetet dhe organizatat nderkombetare kryesisht eshte ceshtje e
ministrit te puneve te jashtme. MPJ eshte njefare ndermjetesuesi mes shefit te shtetit dhe organeve te
shtetit tjeter. Sipas rregullave nderkombetare komunikimi mes qeverive behet perms MPJ dhe
perfaqesuesve diplomatic te akredituar ne ate shtet.
ORGANET E JASHTME-Perfaqesuesit diplomatike - Jane te derguar me autorizime qe ta
perfaqesojne shtetin jashte. PD ne koherat me te vjetra jane konsideruar sit e shenjte. Jane derguar
per pune te caktuara mirepo pas kryerjes se atyre puneve ka marre fund misioni i tyre. PD ndahen
ne perfaqesues te rregullte dhe te rastit, qe dergohen ne misione te caktuara ne boten e jashtme.
NOCIONI I DIPLOMACIE Diplomacia eshte aplikim i inteligjences dhe taktit te rregullimin e
marredhenieve zyrtare mes qeverive te shteteve te pavarura. Eshte shkence e puneve te jashtme ose
art i bisedimeve. Fjala diplomaci origjinen e ka nga greqishtja e vjeter: diplomacia-doc i shkruar ne
dy faqe te lidhura, qe i eshte dhene kryesuesit te misionit dhe ka permbajtur instruksione per qellimet
e misionit.GJUHA DIPLOMATIKE Sendertimi i gjuheve diplomatike behet ne gjuhe te ndryshme.
Prej kohes se romakeve e deri ne kohen e Ligjit XIV si gjuhe diplomatike ka qene gjuha latine. Prej
atehere fillon te imponohet gjuha fringe edhepse nuk ka nje rregullate te se drejtes nderkombetare.
E DREJTA E LEGACIONIT -Krijimi i perfaqesive te perhershme paraqet ne praktike sendertimin e
se drejtes se legacionitE drejta per te derguar perfaqesues diplomtike quhet e drejte active e
legacionit. E drejta per te pranuar perfaqesues diplomatike quhet e drejte passive e legacionit.
E DREJTA DIPLOMATIKE - Regullat qe i referohen perfaqesuesve diplomatike jane krijuar si
rregulla zakonore te se drejtes nderkombetare diplomatike. Ato i kane karakterizuar nje perdorim
constant dhe uniform. Pas Luftes se dyte boterore komisioni i se drejtes nderkombetare, ceshtjen e
kodifikimit te se drejtes diplomatike e ka perfshire si ceshtje te rendesishme dhe ne baze te projektit
te tij me 1961, eshte miratuar Konventa mbi Marredheniet Diplomatike.Me 1963 Konventa mbi
marredheniet konsullore dhe me 1969 Asambleja e Pergjithshme e KB-se, e ka miratuar Konventen
mbi Misionet Speciale. Me 1975 ne Vjene eshte miratuar Konventa mbi Perfaqesimin e shtetit dhe

11

marredheniet

tyre

me

organin

nderkombetar

te

karakterit

universal.

VENDOSJA E MARREDHENIEVE DIPLOMATIKE -Vendimi per vendosjen e marredhenieve

diplomatike eshte akt i vullnetit politik i cili i takon dy subjekteve te interesuara. Secili shtet vendos
se a do te mbaje marredhenie diplomatike me ndonje shtet tjeter dhe a do te kete ne te mission te
perhershem.KLASIFIKIMI I PERSONELIT DIPLOMATIC-Konventa e Vjenes e ndan personelin
diplomatic ne keto kategori: 1. Personeli diplomatic (shefi i misionit, keshilltaret, sekretaret dhe
atashete). 2. Personeli administrativ dhe teknik (arkivistet, personeli per mbrojtjen e lidhjeve dhe
personeli administrative). Dhe 3. Personel sherbyes (portieret, punetoret e sigurimit, kuzhinieret )
etj.
PERFUNDIMI I MISIONIT DIPLOMATIC-Misioni diplomatic mund te perfundoje me: Kryerjen e
detyres se misionit me Kalimin e afatit per te cilin eshte derguar me Revokim, te cilin mund ta beje
shteti qe ka derguar ose mund te jete shkaktuar me doreheqjen e perfaqesuesit per shkak te
transormimit ne tjeter pozite me Ngritjen e perfaqesuesit diplomatic ne klase me te larte, por ne kete
rast misioni teknikisht perfundon dhe perfaqesuesi diplomatic merr letra te reja kredenciale me
Nderprerjen e marredhenieve diplomatike ose fillimin e luftes mes dy shteteve me Vdekjen e
perfaqesuesit diplomatik.
KONSUJT - ndahen ne konsuj professional (consules missi) dhe konsuj nderi (consules electi)
1. Konsujt professional-jane nepunes dhe sherbimin konsullor e kane profesion te rregullte dhe te
vetem 2. Konsujt nderi- rregullisht jane persona autoritativ, qe jetojne, e shpeshe jane edhe shtetas te
shtetit ku veprojne si konsuj. Ata per punen e tyre nuk marrin page. Konventa Vjenes , te gjithe
shefat e konsullatave i ndane ne kater klase: 1). Konsuj te pergjthshem 2). Konsuj (emerohen nga
shefi i shtetit) 3). Nenkonsuj (emerohen nga ministri i puneve te jashtme) 4). Agjente konsullor
(emerohen nga konsulli i pergjithshem). FUNKSIONI I KONSUJVE - Konsujte jane organe
shteterore te cilet dergohen jashte per qellime te ndryshme e sidomos per mbrojtjen e interesave
shteterore brenda qarkut konsullor. Nuk jane perfaqesues diplomatike dhe nuk perfaqesojne shtetin
ne totalitetin e marredhenieve nderkombetare si dhe nuk jane te akredituar prane qeverise se vendit
te pranimit. Perfundimi i funskioneve konsullore / perfundon me : 1. Notifikimin e shtetit te
emerimit shtetit te pranimit, se funskionet e tij kane pushuar. 2. Terheqjen e ekzekvatures.
3. Notifikimin e shtetit te pranimit emerimit se ka pushuar te konsideroje antare te personelit
konsullor.
NENEPUNESIT-NDERKOMBETARE -Lidhur me poziten e nepunesve nderkombetar nuk
ekzistojne rregulla uniforme. Te gjitha organizatat tjera krijohen me marreveshje nderkombetare me
me shume ose me me pak shtete, nga e cila gje del se nepunesit e tyre gezojne te drejta dhe privilegje
vetem ne shtetet antare te organeve ne fjale, te cilat shtete kane lidhur marreveshjet dhe kane
miratuar
rregullat
e
duhura
mbi
poziten
e
tyre.
AKTET JURIDIKE NDERKOMBETARE
AKTET E NJEANSHME -Akt i njeanshem juridik konsiderohet shprehja e vullnetit te nje subjekti
te se drejtes nderkombetare me qellim qe te shkaktohet ndonje pasoje juridike nderkombetare. Me
keto, ne raste te caktuara krijohet, nderrohet ose pushon ndonje gjendje juridike. Aktet e njeanshme
ndahen ne akte te njeanshme te pavarura ( notifikimi, njohja, protesta heqja dore, premtimi) , te
varura (oferta, pranimi, rezerva ) te perziera.
AKTET E NJE ANSHME JURIDIKE- TE VARURA : 1) NOTIFIKIMI (Lajmerimi) - eshte
lajmerimi zyrtar drejtuar nje subjekti tjeter ose subjekteve te se drejtes nderkombetare per ndonje

12

qendrim, kerkese, fakt ose ngjarje pa te cilen pretendohet te kete rendesi juridike, posaqerisht rendesi
nderkombetare, ose term teknik per lajmerim shtetet tjera per ca fakte ose ngjarje me rendesi
juridike. Notifikimi mund te jete i detyrueshem ose fakultativ. 2) NJOHJA (Pranimi)-deklarim i
njeanshem se nje gjendje ose ndonje kerkese konsiderohet juridikisht e vlefshme. Njohja eshte
mjafte e shpeshte ne marredhenie nderkombetare (njohja e shteteve te reja, e qeverive, e
kryengritesve si pale nderluftuese etj) Njohja mund ti ipet shprehimisht ose heshtazi.
3) PROTESTA-eshte deklarate me te cilen mohohet ligjshmeria e ndonje situate te caktuar. Ajo ka
per qellim te ruaje te drejtat ose te beje me dije se shteti qe proteston nuk pajtohet dhe nuk i pranon
aktet e caktuara per te cilat eshte i njohur me notifikim, ose me cfaredo menyre tjeter dhe refuzon
pranimin e gjendjes se re. 4)HEQJA DORE - Eshte deklarate e njeanshme e vullnetit. Me te nje shtet
heq dore nga ndonje e drejte e tij ne marredhenie nderkombetare. Me kete shuhet nje e drejte
subjective e shtetit.
TRAKTATET NDERKOMBETARE (nocioni)-Me traktat nderkombetar konsiderohet cdo pajtim i
vullnetit mes shteteve, me qellim te krijimit, ndryshimit ose nderprerjes se ndonje raporti juridik
reciprok, ose marreveshje e karakterit kontraktual mes shteteve ose organizatave shteterore me te
cilat krijohen te drejta dhe detyrime per palet. Sipas disa autoreve, marreveshjet nderkombetare
duhet te lidhen doemos me shkrim, sepse vetem ne kete menyre mund te konstatohet pajtimi i
vullneteve.
EMERIMI I TRAKTATEVE- Llojet e ndryshme te dokumenteve nderkombetare te hartuara me
shkrim paraqeiten me emra te ndryshem. Me se shpeshti quhen marreveshje ose tractate
nderkombetare mirepo perdoren edhe emertime te ndryshme sic jane: (konventa, pakti, modus
vivendi )etj. Traktatet: pretendojne te perfaqesojne marreveshjet me te rendesishme dhe me solemne
(traktatet e paqes, tregtare etj). PAKTET: jane marreveshje shume solemne qe i referohen ceshtjeve
te ndryshme politike. KONVENTAT: perfaqesojne marreveshjet me te cilat percaktohen raportet mes
shteteve ne ndonje lemi te caktuar. (psh: Konventa Hages- mbi rregullat dhe zakonet e luftes).
DEKLARATAT: perfaqesojne marreveshjet ligj, me te cilat palet kontraktuese detyrohen mes vete
se net e ardhmen do tu permbahen disa rregullave te sjelljes. KARTA DHE STATUTI: perfaqesojne
marreveshje mbi krijimin, organizimin dhe percaktimin e kompetencave te organizatave dhe
organeve nderkombetare. TERMI AKT: perdoret per marreveshje shume-paleshe, te lidhura ne
kongrese apo conference nderkombetare psh. Akti Perfundimtar i Kongresit te Vjenes- 1815 etj.
PROTOKOLLET: jane marreveshje te ndryshme joformale mes shteteve ose marreveshjeve
plotesuese per interpretimin, vazhdimin ose nderrimin e marreveshjeve tjera.
KOMPROMISI: marreveshje mbi zgjidhjen paq esore te ndonje konflikti qofte nepermes arbitrazhit
ose ndonje gjykate tjeter nderkombetare KARTELE: jane marreveshjet te cilat i lidhin eproret
ushtarak, derisa zgjasin armiqesite, per te shkembyer roberit, te plagosurit, nderprerjen e luftimeve
etj. KONKORDATE: jane marreveshjet te cilat i lidh Vatikani me shtetet e tjera dhe i referohen
pozites se kishes katolike ne shtetin e caktuar. Termi MODUS VIVENDI: perdoret per marreveshjet
e perkohshme per te cilat pritet qe net e ardhmen te zevendesohen me nje traktat ose konvente.

LLOJET E MARREVESHJEVE NDERKOMBETARE-Traktatet nderkombetare klasifikohen ne

baze te kritereve te ndryshme: Sipas formes (me shkrim dhe me goje) Sipas menyres se lidhjes
(solemne dhe te thjeshta) Sipas hapesires gjeografike (pergjithshmedhe regjionale) Sipas mundesise
se aderimit (hapura, gjysem te hapura, te mbyllura) dhe Sipas lendes (traktate politike, ekonomike,
juridike,teknike,etj)

13

PALET KONTRAKTUESE -mund te jete cdo subject i se drejtes nderkombetare. Kete te drejte e
kane shtetet, organizatat nderkombetare dhe kryengritesit nqs jane te pranuar si pale nderluftuese.
Pajtimi i vullnetit - Ne te drejten nderkombetare sikurse edhe ne te drejten e brendshme kerkohet qe
pajtimi i vullnetit ne cdo rast duhet te perputhet me vullnetin e vertete te subjektit nderkombetar dhe
te jete dhene lirisht. Neqoftese ekziston dyshimi se ka te meta ne pajtimin e vullnetit si psh: (dhuna,
lajthimi, mashtrimi dhe korrupsioni) , atehere vjen ne dyshim ligjshmeria e vet lendes se traktatit.
Per kete arsye cdohere supozohet se akti nderkombetar, eshte i vlefshem, perderisa nuk deshmohet
ekzistimi i mungeses e cila e bent e pavlefshem. DHUNA - Gjate lidhjes se marreveshjes
nderkombetare, dhuna mund te perdoret ndaj personit i cili shprehe vullnetin e shtetit ose ndaj shtetit
si teresi. Shumica e autoreve konsiderojne se perdorimi i dhunes kunder personit qe e lidh e ben
marreveshjen e tille te paqene, pa vlere ose i nenshtrohet anulimit. LAJTHIMI - dmth mosnjohje ose
perfytyrim i gabuar i ndonje fakti ose situate. Shumica e autoreve konsiderojne si forme te manget te
shprehjes se vullnetit dhe te mete qe ndikon ne vleren e marreveshjes se lidhur. MASHTRIMIndikon ne vleren juridike te marreveshjeve nderkombetare. Marreveshja e lidhur me mashtrim nuk
eshte juridikisht e vlefshme, psh nese nje shtet me rastin e lidhjes se nje marreveshje nderkombetare
perdor-harten-gjeografike.
ORGANIZATA NDERKOMBETARE- jane bashkesi te perhereshme me karakter qeveritar, a jo
qeveritar, te krijuara mbi baze te nje marreveshje nderkombetare (karata, statutiose ndonje document
tjeter konstituiv) me qellim te bashkepunimit ne zgjidhjen e problemeve nderkombetare te
parashikuarame ato dokumente. Nga kjo del qe organet nderkombetare krijohen me vullnetin e
shteteve: a) Themelues te organizatave , nderkombetare jane shtetet sovrane (kur organi eshte ndershteterore) b) Ato krijohen me traktate nderkombetare c) Veprimtaria e organeve nderkombetare
shtrihet brenda kompetencave qe jane te percaktuara me marveshje d) Financimi i organizatave
nderkombetare
behet
me
ane
te
kontributeve
te
shteteve
anetare.
KLASIFIKIMI I ORGANIZATAVE NDERKOMBETARE- Sipas shtrirjes Organizata globale
(universale) dhe Regjionale, Sipas funksioneve te Pergjitheshme dhe Specializuara, Sipas
anetareve Ndershteterore dhe Joqeveritare, Sipas autorizimeve rekomanduese dhe mbishteterore
,

Sipas

kohezgjatjes-

te

perkoheshme

dhe

perhereshme

ORGANIZATA e KOMBEVE te BASHKUARA ( OKB ) eshte krijuar nen ndikiin e qendrimeve

kunder luftes qe kishte shkaktuar Lufta II Bot Vizionin e pare te botes se pasluftes e kane dhe
president ii SHBA-se Franklin D.Roosvlet dhe kryeministri i UK Winston Churchill n Karten e
Atlantikut me 14 gusht 1941.. Keta dy burreshtetas kishin proklamuar disa parime te perbashketa
te politikes se vendeve te tire, respektimi it e cilave do te garantonte nje te ardhme me te mire te
botes . Ata deklaronin se nuk kerkojne kurrefare zgjerimi territorial, se nuk miratojne kurrfare
ndryshimesh territoriale, te cilat sdo te jene ne pajtim me vullnetin e lire te popujve; se respektojne
te drejten e cdo populli per vetevendosje; se shpresojne qe pas perfundimit te luftes do te vendoset
paqja. Me 30 tetor 1943 perfaqesuesit e BRSS, UK , SHBA-se , Kines- kane shprehur nevojen e
krijimit sa me pare te nje organizate te pergjitheshme nderkombetare per ruajtjen e paqes dhe te
sigurisenderkombetare, qe do te bazohej mbi parimin: e barazise sovrane te te gjitha shteteve
paqedashese dhe do te ishte e hapur per te gjithe shtetet e tilla , te medha ose te vogela. Prej 25 prillit
deri me 26 qershor 1945 - ne San-Francisko u mbajt Konferenca e Kombeve te Bashkuara... Ne
conference merrnin pjese perfaq. e 50 shteteve. Pas nje pune mjaft intensive , me 26 qershor 1945

14

perfaq e 50 shteteve e firmuan Karten e Organizates se Kombeve te Bashkuara, sipas rendit te

shteteve me alfabetin anglez, por se pari shtetet e medha e pastaj shtetet tjera. Sipas nenit 1 te
Kartes , KB- kane kater qellime kryesore: Te ruhet paqja dhe siguria nderkombetare Te zhvillohen
midis kombeve mardhenie miqesore, te bazuara ne respektimin e parimit te barazise dhe te drejtes se
tire per vetevendosje Te realizojne bashkepunimin nderkombetare me kkarakter ekonomik,
shoqerore, intelektual, humanitar etj. Te jene qendra ku do te harmonizohen perpjekjet e te gjitha
kombeve per sendertimin e qellimeve te permendura

ANETARESIA E OKB-se- perbehet nga dy kategori shtetesh: antetare themelues dhe anetare e
pranuar me voneAnetare themelues te OKB-se kane qene 51 shtete qe kane marre pjese ne
Konferencen e Sanfranciskos, ose qe kane nenshkraur me pare Deklaraten e Kombeve te
Bashkuara 1 janar 1942. SIPAS KARTES se kombeve te bashkuara, shteti qe do te hyje ne OKB,
duhet ti plotesoje 4- kushte : Te jete paqedashes , Ti pranoje detyrimet nga Karta ; Te jete i afte
dhe i gatshem per tpermbushur ato OKB- sot ka ne gjirin e vet 192 shtete te botse .
PERFUNDIMI I ANETARSISE NE OKB. TERHEQJA- Karta e OKB-se lejone mundesine qe cdo
shtet anetare te terhiqet nga org, por me pare duhet ti paraqes arsyet e terheqjes , te cilat duhet te
jene te tilla qe arsyetojne vendimin. PERJASHTIMI neni 6 i Kartes se OKB-se ka parashikuar qe
sicili anetare i org, i cili shkele vazhdimisht parimet e Kartes se OKB-se mund te perjashtohet nga
organizata. PEZULLIMI - neni 5 i Kartes se OKB-se ka parapare ndalimin e ushtrimit te drejtave
dhe privilegjeve te lidhura me cilesine e anetarit te org, ne rast se ndaj nje anetari te org. eshte marre
ndonje veprim shtrengues ose parandalues.
ORGANET
E
OKB-se
1. ASAMBLEJA E PERGJITHESHME- eshte org.qendrore; ate e perbejne perfaqesuesit e te gjitha
shteteve anetare te OKB-seCdo shtet anetare ne Asamble mund te kete me se shumti 5-perfaqesues.
Sesionet- e veta i mbane nje here ne vite (sesionet e rregullta), te cilat fillojne te marten e trete te
muajt shtatore dhe zgjasin rregullisht disa muaj.. Me kerkesen e KS ose shumices se anetareve te
OKB-se Asambleja mund te mbaje dhe asambleja mund te mbaje dhe sesione te jashtezakonshme..
Mbledhjet e ketilla duhet te mbahen brenda afatit prej 15 ditesh prej castit kur eshte bere kerkesa.
Asambleja ka 7- komitete : ( a) qeshtje te sigurise Ndk dhe carmatimit, b) qeshtje ekonomike, c)
qeshtje sociale, humanitare,kulturore , d) qeshtje te shkolonizimit , e)qeshtje administrative
buxhetore
,
f)
qeshtje
juridike
,
g)
KESHILLI SIGURIMIT (KS) perbehet nga 15 anetare , nga te cilet 5- jane anetare te perhereshem
(Kina, Franca, Rusia, SHBA, UK) ndersa , 10- tjera jane ( 5 vende afro-aziatike , 2- vende Amerikes
Latine , 2 vende Evropes- P). Sesionet­ KS mbane sesione kurdohere qe teshte nevoja. Per
kete arsye cdo anetare i KS, eshte i detyruar t kete gjate tere kohes nje perfaqesues ne seline e OKBse Funksionet-KS eshte organi qe mban pergjegjesine kryesore per ruajtjen e paqes dhe sigurise
nderkombetare.
KESHILLI EKONOMIK-SOCIAL- eshte krijuar me qellim qe te kontribuoje per sigurimn e paqes
perms krijimit te kushteteve te stabilitetit dhe mireqenies qe jane te domosdoshme per
mardh,paqesore-midispopujve\
SEKRETARIATI personelin e KB (sekretariatin) e perbejne 16.000 nenepunes nga mese 150
vende te botes, te cilet punojne ne seline e OKB-se ne Nju-Jork dhe ne qendra tjera te botes
Sekretari i pergjithshem mbane pergjegjesine per punen e pergjitheshmete Sekretariatit dhe
personelit te OKB. Ai i paraqet Asamblese se Pergjitheshme raportin vjetor mbi aktivitetet e
organizates.
KESHILLI I KUJDESTARISE sistemi nderkombetare i kujdestarise i OKB-se eshte krijuar per te
zevendesuar sistemin e mandateve te LK dhe qellim kryesor kishte forcimin e paqesdhe sigurise,

15

perparimit politik, ekonomik, social dhe arsimor te popullesie se territorit nen kujdestari;Sistemi i
kujdestarise duhej te zbatohej mbi: a)territoret qe gjendeshin nen mandate ; b) territoret qe do tu
merreshin shteteve armike pas Luftes II Bot , c) territoret qe vullnetarisht do te viheshin nen kete
regjim
nga
shtetet
qe
kane
pergjegjesi
per
administrimn
e
tire.
GJYKATA
NDERKOMBETARE
E
DREJTESISE.
PAKTI VERIATLANTIK NATO ( North Atlantic Treaty Organization) NATO- eshte krijuar me 4
prill 1949 ne Uashington nga 10 shtete te Evropes-P ( Belgjika, Danimarka, Franca, Islanda, Italia ,
Luksemburgu , Holanda, Norvegjia, Portugalia, dhe UK ) dhe SHBA e Kanada , kurse me vone i
jane bashkangjitur Greqia dhe Turqia (1952) , Gjermania (1955), Spanja (1982), Hungaria dhe Cekia
(1999). Nato eshte organizate ushtarako-politike e shteteve kapitaliste te Evropes dhe Amerikes
Veriore qe eshte krijuar ne periudhen e luftes se ftofte dhe ndarjes se ashper te botes ne dy sisteme
antagoniste ; per te penguar agresionin komunist , siq deklaronin krijuesit ose per te penguar
perhapjen e socializimit sic deklaronin disa autoret komuniste. Shtetet anetare jane obliguar se te
gjitha mosmarveshjet do ti zgjedhin me mjete paqesore (ne pajtim me rregullat e Kartes se OKB-se)
se do te rezervohen nga kercenimi ose nga perdorimi i forces ne mardheniet nderkombetare ; se do te
ndihmohen ndermjet vetes ; qe cfaredo sulmi i armatosur kunder nje anetari apo disa anetareve , do
te konsiderohet si sulme kunder te gjitheve etj. Organet e e NATO-se : Keshilli ; Komiteti
Mbrojtjes ; Sekretari i Pergjitheshem ; Komitetit Ushtarak dhe Komandat.
TRAKTATI (pakti) VARSHAVES-Eshte krijuar si kunderpergjigje e BRSS-se dhe shteteve te
demokracise popullore per ekzistmin e paktit NATO dhe per hyrjen e Gjermanise net e ; gje qe sipas
shteteve te Evropes-Lindore kishte shtuar dukshem rrezikun e luftes dhe ka qene rrezike per sigurine
e shume shteteve Duke u nisur nga keto , shtetet socialiste te Evropes-Lindore ( ne perjashtim te
Jugosllavise), ne mbledhjen e tire ne Varshave (11-14maj 1955)kane aprovuar Mareveshjen mbi
miqesine, bashkepunimin dhe ndihmen e perbashket , me se eshte krijuar nje structure politikeushtarake , qe eshte dashur te sherbeje si kunderpeshe perballe NATO-se . E qe ne thelb beri realitet
ndarjen e Evropes ne dy grupe te shteteve antagoniste.
RREGULLIMI PAQESORE I MOSMARVESHJEVE-Mosmarreveshjet jane situatat kur dy a me
shume shtete kane mendime te ndryshme per ndonje ceshtje te caktuar . Ne fund te shek:XIX ne
literature dhe ne tractate, behet dallimi midis mosmarreveshjeve te natyres juridike dhe natyres
politike Te natyres juridike- perkufizohen si mosmarreveshje net e cilat kerkesat ose kundershtimin e
vet , palet i bazojne mbi rregullate pranuara te se drejtes nderkombetare Mosmarreveshjet tjera
jane mosmarreveshje politike ose mosmarreveshje te natyres juridike, a thjesht konflikte te
interesave. Sipas tyre mosmarreveshjet e natyres-juridike zgjidhen me perdroimin e procedurave
gjyqesore, kurse mosmarreveshjet politike zgjidhen me mjete diplomatike. Hapi me i rendesishem ne
drejtim te krijimit te nje procedure detyrimore per zgjidhjen paqesore te mosmarreveshjeve
nderkombetare eshte bere me aprovimin e Konventes mbi zgjidhjen paqesore te mosmarreveshjeve
nderkombetare (Hage 1899 e 1907). E drejta nderkombetare , njef tri lloje mjetesh per zgjidhjen
paqesore te mosemarreveshjeve nderkombetare: Mjetet Diplomatike (bisedimet , sherbimet e mira,
ndermjetsimi, hetimi , pajtimi), Mjetet Gjyqesore ( Arbitrazhi , rregullimi gjyqsore). Dhe Mjetet qe
ofrojne inst.nderkombetare ( mjetet diplomatike , gjyqesore te posaqme)
MJETET DIPLOMATIKE / ekstra-juridike (te zgjidhjes se mosmarreveshjes). 1)BISEDIMET jane
nje nder menyrat me te thjeshta , me te rendesishme e me te perhapura te zgjidhjes se
mosmarreveshjeve midis shteteve. Bisedimet mund te jene dypaleshe (kur zhvillohen vetem mes
shteteve te interesuara drejtperdrejt) , shumepaleshe- ( kur zhvillohen ne konferenca tjera
nderkombetare nese ne mosmarreveshje bejne pjese disa shtete). Ato mund te zhvillohen me goje ne

16

takime te drejtperdrejta te perfaqesuesve te shteteve te interesuara , ose me shkrim-(kembimi i

notave, letrave, memoareve etj).
2) SHERBIMET MIRA DHE NDERMJETESIMI- ne praktike shpesh ndodh qe shtetet ne konflikt
nderkombetare te mos mund ti shfrytezojne bisedimet diplomatike , pershkak se nuk kane kontakte
te drejtperdrejta diplomatike, pershkak te mardhenieve te keqija qe kane.. E drejta nderkombetare
per keso rastesh ka parashikuar qe nje pale e trete qe ka ndikim moral mbi palet , tu ndihmoje
shteteve ne konflkikt , per gjetjen e zgjidhjes . Ne kete grup te mjeteve hyjne sherbimet e mira dhe
ndermjetesimi midis te cilave veshtire qe mund te terhiqet kufiri i sakte. a)SHERBIMET E MIRAme sherbime te mira nenkuptohet veprimi i nje pale te trete mike , qe ndihmon ne gjetjen e nje
zgjidhjeje paqesore te nje mosmarreveshje (grindje, konflikti) . Sherbime te mira mund te ofroje nje
shtet ose nje grup i shteteve e edhe org. nderkombetare , si (OKB , EU) . b) NDERMJETESIMIkonsiston ne aksionin e nje shteti te trete, te nje grupi shtetesh ose ndonje personi autoritativ me
qellim qe te gjendet zgjidhja e nje konflikti midis dy shteteve. Shteti i trete qe paraqitet ne cilesine e
ndermjetesuesit, merr pjese ne bisedime midis paleve , perpiqet tu jap atyre kontakteve kahe per
zgjidhjen paqesore , jep keshilla, sugjerime, i percjelle kerkesat dhe pergjigjet nga njera pale te
tjetra Ndermjtesimi eshte fakultativ , pos nese eshte parashikuar me marreveshje ; qe dmth: a)
ndermjetesuesi seshte i detyruar te ndermjetesoj , b) kjo vlen edhe per shtetet ne konflikt, te cilat
mund ta pranojne ose ta refuzojnendermjetesiminNdermjetesimi duhet ta gezoje domosdo besimin
e te dy paleve ne konflikt.
3) HETIMET- Konventa e Hages mbi zgjidhjen paqesore te mosmarreveshjeve nderkombetare , ka
parashikuar qe ne cdo rast te mosmarreveshjes ndk qe nuk prek nderin dhe interesat vitale te shtetit,
dhe qe eshte rezultati mospajtimit lidhur me vleresimin e gjendjes faktike , do te krijohet nje
komision hetues , nese pajtimi nuk eshte arritur me ane diplomatike.. me detyre qe ta lehtesoje
zgjidhjen e msmarreveshjes , duke i ndriquar faktet me hetime (ankete) asnjanese dhe te
ndergjegjshme.
4) PAJTIMI eshte menyre paqesore e zgjidhjes se mosmarreveshjeve nga nje komision i zgjedhur ,
i cili ka per detyre ti shqyrtoje dhe ti ndriqoje te gjitha aspektet e mosmarreveshjes dhe ne fund
(pas
raportit)
tu
propozoj
zgjidhjen
shteteve
ne
konflikt
.
MJETET GJYQESORE
1) ARBITRAZHI ka per qellim zgjidhjen e mosmarreveshjeve midis shteteve nga ana e gjyqtareve
, qe i zgjedhin vete palet ne baze te respektimit te se drejtes Arbitrazhi eshte nje mjete qe zbatohet
me pajtimin e paleve .
a) KOMPROMISI- zgjidhja mosmarreveshjeve perms arbitrazhit varet ne cdo rast nga pajtimi i
paleve.. Sipas mendimit te gjykates asnje shtet pa pajtimin e tij nuk mund te detyrohet qe
mosmarreveshjet e tij me shtete te tjera tia nenshtroje ndermjetesimit, arbitrazhit, ose cilesdo
menyre te zgjidhjes paqesore Duke u nisur nga kjo, palet qe kane vendosur qe mosmarreveshjen
tia besojne arbitrazhit per zgjidhje , duhet te lidhin marreveshje speciale
b) ZGJIDHJA E ARBITRAVE- percaktimi i arbitrit ose i arbitrave behet me pajtimin e paleve.
Shtetet vendosin lirisht se a do ti besojne zgjidhjen e rastit nje arbitri apo disa arbitraveMe
sshpeshti praktikohet qe si arbitra te caktohen disa persona , numri i te cileve duhet te jete tek ( 3 , 5
ose me shume) .
c) PROCEDURA E ARBITRAZHIT- parimisht nuk dallohet nga procedura gjyqesore. Shtetet me
kompromis mund ti percaktojne rregullat e procedures ne hollesi ose vetem te japin udhezime per
perdorimn e rregullave te pergjitheshme te procedures
d) VENDIMI ARBITRAZHIT- eshte definitive dhe i paapelueshem (perfundimtar dh ei
pakundershtueshem).

17

GJYKATA
NDERKOMBETARE
a) THEMELIMI I GJYKATES- hap i pare drejt themelimit te nje gjykate nderkombetare te
perhershme eshte bere me themelimin e Gjykates se Perhereshme te Arbitrazhit ( Hage 1899) .. Si e
ketille kjo gjykate nuk ka qene e perhereshme ne kuptimin e plote te fjales, ngase trupin e arbitrave
ne shumicen e rasteve e perbenin personat e ndryshem , varesisht nga zgjidhja e paleve Themelimi i
nje gjykate nderkombetare u be realitet perfundimisht ne fund te Luftes I Boterore.. Keshtu neni 14 i
Statuit te Lidhjes se Kombeve parashikonte qe Keshilli i Lidhjes, te bente propozimin per
themelimin e nje gjykate te perhereshme nderkombetare Perfundimisht Statuti i Gjykates , i
perfshire ne nje protokoll , eshte hapur per nenshkrim me 16 dhjetor 1920 dhe ka hyre ne fuqi me 1
shtatore 1921. Gjykata e Perhersheme e Drejtesise Nderkombetare ka funksionuar prej vitit 1922
deri 1940, kur gjermanet okupuan Holanden
b)
ZGJEDHJA
E
GJYQETAREVE
,
perberja
,
organizimi
i
gjykates
Gjykata nderkombetare e .Drejtsise perbehet prej 15 gjyqtareve. Zgjedhjen e gjyqtareve e bejne KS ,
Asambleja Pergjth. KB, pavaresisht nga njeri-tjetri ..Kandidimin e gjyqetareve e bejne grupet
kombetare te Gjykates se Perhereshme te Arbitrazhit ; per shtetet qe skane perfaqesues ne te,
kandidimin e bejne grupet e caktuara posaqme Cdo grup kombetare mund te propozoj me se
shumti 4- kandidate, prej te cileve vetem 2- mund jene shtetas te vet. Konsiderohen te zgjedhur
kandidatet qe kane fituar shumicen absolute te votave ne Asamble dhe Kshilli i sigurimit.Nga 15
anetaret e gjykates statute percakton qe ne asnje rast nuk mund te jene 2- gjyqtare nga nje shtet Ne
rast se me vota fitojne me shume se nje shtetas i nje shteti, konsiderohet i zgjedhur kandidati me i
vjeter. Gjyqtaret zgjidhen per 9-vjet dhe mund te rizgjidhen perseri . Per te siguruar kontinuitetin e
Gjykates eshte parapare qe per cdo 3-vjet te zgjidhen nga 1/3 e gjyqetareve. Gjykata e zgjedhe
kryetarin dhe nenkryetarin ne cdo 3 vjet, ata mund te rizgjedhen. Selia e gjykates eshte ne Hage,
mirepo gjykata mund te mbaje mbledhje dhe te ushtroje funksionet e veta edhe tjeterkund, kurdo qe
kete e konsideron te dobishme Gjykata detyrat i kryen ne perberje te plote, mirepo per kuorum
mjaftojne -9 gjyqtare.
c) KOMPETENCA E GJYKATES- detyre kresore ka zgjidhjne e mosmarreveshjeve qe ia
parashtrojne shtetet Sipas nenit 34, vetem shtetet mund te jene pale te perpara gjykates. Kete te
drejte e kane te gjitha shtetet qe jane palee Statutit te Gjykates Nderk. te Drejtesise. Sipas nenit 93te
Karts, shtetet anetare te OKB-se ane ipso-facto pale e Statutit-Gjykatse-Nderk- Drejtesise
Parimisht juridiksioni i gjykates eshte facultative (por mund tjete edhe i detyrueshem).
Procedura gjyqesore mund te filloj para gjykates edhe vetem me njeren pale, me kusht qe pala ose
palet e tjera ne mosmarreveshje te pranojne juridiksionine gjykatesper ta zgjidhur rastin e caktuar (me ane te nje deklarate formale, ose ne forme te heshtur duke iu pergjigjur fteses se gjyqit dhe d uke
marre pjese ne process.Juridiksioni i gjykats eshte i detyrueshem net e gjitha rastet e parapara
posaqerisht me traktatet dhe me konventat qe jane ne fuqi
d)VENDIMET E GJYKATES- merret me shumicen e votave te gjyqetareve te pranishem. Ne rast se
votat jane te barabarta , atehere vendos vota e kryetarit ose personit qe e zevendeson ate Vendimi
shpallet ne sanca publike pasi te jene lajmruar agjentet ne forme te caktuar . Nga nje shembull i
vendimit i nenshkruar nga kryetari dhe sekretari dhe me vulen e gjykates , i dorzohet secils nga palet
e) VEPRIMET E GJYKATES- prej vitit 1946 deri ne vitin 19955 Gjykata ka leshuar 60 vendime
dhe 21 mendime consultative Rasti i pare qe ka zgjedhur Gjykata pas Luftes II Boterore , ka qene
rasti
i
Kanalit
te
Korfuzit

rasti
anglo-shqiptare.

18

E DREJTA LUFTES eshte pjese e drejtes nderkombetare publike , qe permban rregullat juridike
zakonore dhe kontraktuese, me te cilat rregullohen maredheniet midis subjekteve nderkombetare ne
kohe lufte dhe ne lidhje me luften. Lufta-eshte konflikt i armatosur ne mes dy a me shume shteteteve
, kurse veprimet ne te synojne nenshtrimin e kundershtarit (Lufta nuk eshte akt i nje anshem)
NOCIONI LUFTES sipas drejtes nderkombetare klasike del se :1) Lufta eshte konflikt midis dy
shteteve, 2) Lufta eshte konflikt me forca te armatosura (pers. civil nuk marrin pjese ne lufte..)
3) Lufta ka per qellim nenshtrimin e nje pale nga pala tjeter. Russo ne vepren Kontrata shoqerore
shkruane se : lufta seshte raport i njeriut ndaj njeriut, por i shtetit ndaj shtetit , ne te cilin individet
behen armiq vetem rastesisht si ushtar , e jo si qytetare. Ne literaturen e re nocioni i luftes zgjerohet ,
ngase gjithnje e me shpesh me lufte nenkuptohen armiqesite midis shteteve ose edhe brenda nje
shteti, a nje territori qe zhvillohet me forca te armatosura Sepse lufte nuk konsiderohet me vetem
armiqesite e armatosura midis shteteve , pore dhe armiqesite brenda nje shteti, te shkaktuara nga
kryengritja ose nga revolucioni Marksi luften e trajton si nje dukuri klasore dhe si kategori
historike- qe i ka rrenjet ne rendin ekonomik te sistemit eksplatues (sipas tyre lufta paraqitet ne
nje shkalle te zhvillimit shoq., kur paraqitet prona private, ndarja e shoqerive ne klasa dhe kur
krijohen shtetet ) . Lenini Lufta eshte vazhdim i thjeshte i politikes me mjete tjera.
LUFTERAT E DREJTA DHE LUFTERAT E PADREJTA-Perpjekjet e para per tbere dallimin e
luftrave te drejta dhe te padrejta i hasim qysh ne antikitete.. Shprehjen lufte e drejte e ka krijuar
Aristoteli me qellim qe te siguronte paqen midis poliseve greke dhe per ti ruajtur ato nga
shkatrrimet e luftes.. Por me kaq mbyllej rrethi ,sepse ndaj pop, tjere vlenin norma tjera.
Nga paraqitja e krishterimit e deri me sot , eshte bere dallimi midis lufrave te drejta dhe te padrejta..
Teorine mbi lufterat e drejta e kane zhvilluare teologet e kishes katolike ( Shen-Augustini, Toma
Akuini, Vitoria, Suaresi etj ). Augustini konsideronte se lufta eshte e lejueshme nese eshte e
drejte L. te drejta jane: ( luftrat per mbrojtjen e shtetit nga armiqet e jashtem, lufta per denimin e
padrejtsive
HEQJA DORE NGA LUFTA- deri ne miratimin e Statutit te Lidhjes se Kombeve , lufta
konsiderohej nje mjet i ligjshem per zgjidhjen e mosmarreveshjeve , ose per arritjen e objektivave
kombeare. Heqja Dore nga Lufta (Pakti Brian-Kellog) Perpjekjet e per ndalimn e pergjithshem te
luftes jane kurorzuar me lidhjen e Traktatit Brian-Kellog, qe ndalonte te gjitha lufterat agresive dhe
ne kete pikepamje perfaqesonte nje hap te madh perpara ne krahasim me Statutin e Lidhjes se
Kombeve.. Lufta konsiderohej edhe me tutje e ligjshme nese : a) zhvillohet per mbrojtjen e vetvetes ;
b) nese zhvillohet kunder nje shteti qe ka shkelur traktatin
HEQJA
DORE
NGA
LUFTA
ME
KARTEN
E
OKB-SE
Karta e OKB-se jo vetem qe ndalon e luftes , por per me teper ndalon forcen dhe kercenimin me
force, si edhe percaktojne masa te efektshme per pengimin e luftes Neni 2, parg.4 i Kartes :
anetaret e OKB-se ne mardheniet e tire nderkombetare heqin dore nga perdorimi i kercenimit ose
nga perdorimi i forces kunder teresise territoriale ose kunder pavaresise politike te cdo shteti , ose ..
Autoret e Kartes, ne vend te nocionit lufte kane perdorur fjalet kercenim ose perdorim i forces
qe
duhet
te
eliminojne
mundesine
per
cfaredo
mosmarreveshje.
FILLIMI LUFTES-Me shpalljen formale te luftes ( eshte e detyrueshme me Konventen e 3 te
Hages).Me deshtimin e perpjekjeve te shtetit qe te realizoje plotesimni e kerkesave nga ultimatumi
Me shpallje , ose veprimin qe tregon se nje shtet e konsideron veten ne lufte me nje shtet tjeter.Me
fillimn e aksioneve armiqesore . Efektet e Fillimit te Luftes- me fillimin e luftes perfundon periudha

19

e mardhenieve paqesore, dhe qe nga ai moment mardheniet midis shteteve te konfrontuara

rregullohen
me
rregullat
e
se
drejtes
ndrk.
te
luftes.

PALET NE KONFLIKT (pers qe marrin pjese ne lufte/armiqesi); 1) Pjestaret e forcave te armatosura

2) Forcat jo te rregullta (milicia, njesite vullnetare ) 3) Kryengritja pop, qe shfaqen spontanisht nder
popullsi te territorit akoma te paokuparum me kusht qe mbajn armet haptazi dhe ti respektojne
rregullat e drejtes se luftes 4) Levizjet rezistence qe veprojne ne territore te okupuara dhe kane per
qelim te shqetesojne okupuesin 5) Levizjet clirimtare qe i perbejne personat qe luftojne per zhdukjen
e
sundimit
kolonial.
TEATRI i LUFTES- E drejta nderkombetare percakton dallimin midis zones se luftes dhe teatrit
te luftes. Zone e Luftes- konsiderohet hapesira tokesore dhe ujore e nje shteti qe eshte ne lufte,
ujerat e tij detare dhe hapesira ajrore mbi to . Teatri Luftes-perfshine hapesiren tokesore, detare dhe
ajrore net e cilen zhvillohen aktualisht armiqesiste. Personat e mbrojtur ne konflikt te armatosur : 1)
te plagosurit, 2) te semuret , 3)anijethyerit, 4) roberit e luftes, 5) pop. Civile, 6) pers.mjekesore,
fetare, 7)kryqi kuq. Ndersa objektet e mbrojtura ne konflikt jane : 1) spitalet , 2) objektet civile, 3)
objektet kulturore
PERFUNDIMI LUFTES:Nderprerja thjeshte e armiqesise, Nenshtrimi- zhdukja e nje pale
nderluftuese ne lufte nga pala tjeter, permes pushtimit dhe fitores, Armepushimi- mareveshje mes
forcave nderluftuese per nderprerjen e perkoheshme te armiqsive, Kapitulimi-nenkupton
marveshjen me te cilen comand,ushtarak meren vesh per dorzimin e nje locait te cakt, Traktati paqes

20