Wika bilang kaagapay sa pag-unlad ng bansa

by Emmanuel S. de Dios on Aug 29, 2013

Ipagpapaumanhin ninyo, ngunit bilang alagad ng kaalamang mahapis (ayon sa

bansag ni T. Carlyle) matatalakay ko lamang ang itinakda ninyong paksa sa paraang
deretsahan, walang palamuti, at ika ngay may pagkapusong-bato. Malinaw sa akin
na dalawa lang ang maaaring mangyari: maaaring may mapulot kayong kaalamang
kapaki-pakinabang, o kayay mailalantad lamang ang aking kamangmangan
pagdating sa paksang ito. Hinati ko sa tatlo ang panayam na ito. Ang unay tungkol
sa papel ng wika sa pagbubuo ng bansa sa ilalim na ideal na kondisyon. Ang
ikalaway mga balakid sa pagganap ng Filipino sa gayong ideal. Ang ikatloy tungkol
sa mga kaganapang nagbabadya sa papalaking papel ng Filipino sa buhay ng bansa
kung matutupad ang ilang kondisyon.

Wika at bansa
Una sa lahat ay dapat linawin ang papel ng wika sa mismong pagkakaroon ng
bansa. Ayon na rin sa napabantog na bansag ni Benedict Anderson [1981], ang
bansa ay isang kapisanang hinaraya (imagined community). Di tulad ng pamilya,
angkan, tribu, o grupong etnikona pawang umusbong sa sinapupunan ng
ebolusyon at halos matatagpuan din sa mga hayopang bansa ay matalinot
walang-sintulad na kathang-tao. Ayon kay Hume [1740 (1985):537] tatlo ang
pakinabang na mahihita ng tao sa pagpipisan: mas mahusay na seguridad at
tanggulan, mas mataas na produksiyon (hal., dahil sa hatian ng paggawa), at mas
malapit na damayan.[2] Sa isang banda, nilutas na ng ebolusyon ang suliraning ito
ng pagpipisan upang magtulungankaya naman naging natural o likas na sa tao
ang pakikipagkaibigan at pagtulong sa kanyang mga kamag-anak, mga kaangkan, o
kakilala.[3] Subalit hanggang ngayon ay binubuno pa rin ng maraming populasyon
sa mundo kung paanong magkaroon ng mga transaksyono mga pakikitungona
sasaklaw sa malalayong lugar at sa maluwat na panahon, na di-harapan at di-kilala
ang kausap. Sa ekonomiya, inimbento ng tao ang institusyon ng pamilihan at ng
salapi upang makitungo at magkasundo ang mga taong di-magkakilala at dimagkaano-ano.

Ngunit ang pamilihan ay hindi iiral kung walang magtatanggol sa pag-aari, pipigil sa
karahasan, at gagarantiyang ipatutupad ang mga kontratat kasunduansa
madaling salita, kung walang estado. Ang kuwestiyon, kung gayon, ay bakit
kailangang mag-anyong-bansa ang kapisanan ng mga taong nais magtayo ng
estado. Bakit hindi tayo magbuo ng malalaking kapisanan ayon sa ating relihiyon

(na nais ngang gawin ng iba diyan)? O di kayay batay sa mga dating imperyong
sumakop sa atin (halimbawa gawing totoo ang Komonwelt ng Britanya)? Hanggang
nayon ay hindi pa rin nagkakasundo ang mga iskolar kung ano tunay na pundasyon
ng pagiging isang bansalalo na sa modernong anyo nito. Wala pa ring iisang
paliwanag kung bakit nauso ang bansa (mula noong 18.-19. Siglo) bilang
pangunahing anyo ng malakihang organisasyon ng tao at sakop ng estado. Kaugnay
nito, hindi pa rin lubos na naunwaaan ang mga dahilan na nagtagaumpay ang ilang
bansa at nabibigo naman ang iba.[4]

Si Hobsbawm [1992] ang tumukoy sa ilang mga proto-nasyonalistang elemento

tulad ng pagkakaroon ng iisa o kaparehong wika, iisang lahi, kultura, o relihiyonna
nakapagpapadali sa pagbubuo ng bansa. Hindi maitatanggi na ang pagkakatulad ng
ilang mahahalagang aspekto ng buhay ng mga mamamayan ay malaking tulong sa
pagkakaroon ng pinagpisang karanasan, haraya, at hangarin. Kung isasalin ko ito sa
wika ng Bagong Institusyonalismo (New Institutional Economics), masasabi nating
binabawasan o pinabababa ng mga proto-nasyonalistang elemento ang transaction
cost, ang yaman o panahong kailangang gugulin sa pakikitungo sa iba. Malinaw ito
sa kaso ng wika: sa larangan ng pagnenegosyo, ang pagkakaroon ng
magkaparehong wika ay nakababawas sa abala o hirap ng pagkuha ng
impormasyon, pagsukat sa palitan at pinamili, pagsulat ng mga kasunduan, at ang
pagmanman kung natutupad ang mga napagkayarian. Idagdag pa rito ang
pagkakaroon ng iisang korpus ng literaturang nauunawaan ng madlana
pinalaganap ng malawakang palimbagan at iba pang mass mediaat hindi na
malayong isipin na lubhang madali o mas mabilis ang paglitaw ng magkahawig na
harayaat kasama na rito ang hinarayang komunidadsa hanay ng mga
nagsasalita ng iisang wika.

Samakatuwid, sa utilitaryong dahilan pa lamang ay masasabi nang mas madaling

makabuo ng isang bansa sa hanay ng mga taong may iisang wika. At kung may
praktikal mang pakinabang ang pagpipisan at kooperasyon, ang likas o natural na
pagpili[5] na rin ang nagtatakda na ang mga grupong mas matibay, malapt, at
matulungin sa kapwa ay mananaig sa iba. Mismong wika ni Darwin:

It must not be forgotten that although a high standard of morality gives but a slight
or no advantage to each individual man and his children over the other men of the
same tribe, yet that an increase in the number of well-endowed men and an
advancement in the standard of morality will certainly give an immense advantage
to one tribe over another. A tribe including many members who, from possessing in
a high degree the spirit of patriotism, fidelity, obedience, courage, and sympathy,
were always ready to aid one another, and to sacrifice themselves for the common

good, would be victorious over most other tribes; and this would be natural
selection. At all times throughout the world tribes have supplanted other tribes, and
as morality is one important element in their success, the standard of morality and
the number of well-endowed men will thus everywhere tend to rise and increase
[Darwin 1871(1952):322-323]

Ang sapantaha ni Darwin tungkol sa tribu ay mailalapat din sa bansa. Ang pananaig
at pananatili ng ibang bansa at ang pagkakatisod at kabiguan ng iba ay madalas
maiuugat sa bilang ng mga miyembro nitong nagtataglay ng mataas na antas ng
pagmamahal sa tinubuang bayan, katapatan, pagtalima, tapang, at pakikiramay.
At di rin iilan lang ang mga bansang nakahango ng malaking bahagi ng moralidad at
patriotismo mula sa mga proto-nasyonalistang elemento tulad ng relihiyon, wika, at
mga etnikong elemento. Kung wika lamang ang pag-uusapan, ang klasikong
halimbawa marahil ay ang pagkakabuo ng Alemanyamula sa pagsalin ni Luther sa
Bibliya noong 1594 hanggang sa pagwasak ng Muog ng Berlin noong 1989.[6]
Masasabing wika at pinagpisanang kultura ang malalaking haligi ng pagkakatatag at
pananatili ng bansang Alemanya sa loob ng ilang dantaon.[7] Bukod sa Alemanya,
ang Hapon, Tsina, at Korea ay iba pang halimbawa ng mga bansang nagbatay ng
malaking bahagi ng kanilang hinarayang komunidad sa iisang wika.

Sa mga bagong pag-aaaral tungkol sa kaunlarang pang-ekonomiya, itinuturing na

mahalagang elemento ang social cohesionang pagkakaisa (o marahil, ang
pakikiisa) sa hanay ng lipunanbilang paliwanag sa pag-asenso ng mga bansa
[Easterly, Ritzen, at Woolcock 2006]. Ang kalaunang pagyaman at pag-unlad ng
mga bansang nabanggit ay patunay sa kahalagahan ng sinasabing pakikiisa. At
sinusuhayan din nito ang naunang sapantaha ni Darwin tungkol sa halaga ng
grupong may kasaping nagpapamalas ng patriotismo, katapatan, pagtalima,
kagitingan, at malasakit. Bagamat may iba pang dahilan na mahigpit ang pakikiisa
sa loob ng isang lipunan, hindi maitatatwa na isang dahilan dito ang lakas ng mga
proto-nasyonalistang salik tulad ng wika.[8] Ayon na rin kina Easterly:

A nation-state that has developed a common language among its citizens is more
cohesive than one that is linguistically fragmented. This is not to say that linguistic
homogeneity is bad or good; most nations started out as very diverse linguistically.
Linguistic homogeneity may simply be an indicator of how much a group of
nationals have developed a common identity over the decades or centuries that
national identity forms [Easterly, Ritzen, at Woolcock 2006:14].

Kung tutuusin ay maraming puwedeng pagsimulan ang pagkakaisa sa lipunan; isa

lamang dito ang wika. At ayon na rin sa naunang sipi, ang pagkakaroon ng iisang
wika ay maaaring hindi sanhi kundi resulta lamang ng pagkakaisa sa hanay ng
lipunan. Pinakamalinaw na halimbawa marahil ang kaso ng Estados Unidos:
bagamat bansang binuo ng mga dayo na mula sa ibat ibang kulturat bayan,
napag-isa pa rin ng Amerika ang mga lumat bagong-dating sa sama-samang
paggamit ng Ingglesbagamat kung tutuusin ay walang itinakdang opisyal na
wikang pambansa. Walang batas na kailangang magsaad nito; sa halip ay may tulak
sa bawat isa na gamitin ang Inggles dahil sa simpleng praktikal na
pangangailangang kumilos at mamuhay sa lipunan ayon sa gawi ng madla o ng
higit nakararami[9]; lalo pat ang iisang hangarin ng bawat isa ay ang matamo ang
American dream na umasenso at mabuhay nang maginhawa. Pamilyar ito sa mga
ekonomista bilang halimbawa ng network externalities: mahirap tumalikod or
hindi sumunod sa isang standard kapag naabot na ang kritikal na bilang (critical
mass) ng gumagamit dito. Totoo ito para sa operating system o programa ng
kompyuter, linya ng cellphone, at magin para sa wika. Sa madaling sabi, halimbawa
ito ng pagkakaisang panlipunan na nagtutulak na magkaroon ng iisang wikasa
halip na wika ang maging pundasyon o kondisyon ng pagkakaisa ng lipunan.

Mali rin isipin kung gayon na ang bansalalo pa ang modernong bansaay dapat
sumaklaw lamang sa mga taong may parehong wika, lahi, kultura, o relihiyon.
Napag-iwanan na ang ideya ni Mazzini (1805-1872) na ang bawat lahi ay dapat
pagkalooban ng estado, at tig-iisang estado lamang ang dapat sa bawat lahi.[10]
Bagamat maaaring padaliin ng wika, lahi, kultura, o relihiyon ang pagbubuo ng
bansa, hindi ito sapatat ni hindi rin naman kinakailanganupang makabuo ng
bansa. Ang Switzerland ay may tatlo (o apat pa ngang) wika; ang Estados Unidos ay
binubuo ng ibat ibang lahi at kultura; at halos lahat ng modernong bansa ay
katatagpuan ng sari-saring relihiyon. Gayundin, bagamat iisa ang wika ng Belgium
at ng Pransiya, magkahiwalay silang bansa; pareho din ang kaso ng Estados Unidos
at Canada; o ng Alemanya at Austria.

Ang ganitong kusang paglaganap ng iisang wika ay karaniwang pinatitibay pa ng

estado sa pamamagitan ng edukasyon, mass media, kontrol sa migrasyon, atbp.
Ang tinawag ni Hobsbawm [1992: 81-82] na patriotismong nakabatay sa estado o
ang opisyal na nasyonalismo [Anderson 2006(1983)] ay may interes, unang-una,
na padaliin ang gawain nitong administrasyon at palakasin ang impluwensiya nito
sa pamamagitan ng mga batas, kautusan, at reglamentong ipinatutupad sa hanay
ng madla. Ikalawa, interes din nitong linangin ang katapatan at pananalig ng mga
mamamayan sa mismong estado. Sa dalawang layuning ito ay may malaking
maitutulongsa mabuti man o masamaang pagkakaroon ng iisang wika at
kultura. Dahil dito, may pragmatikot pansariling interes ang estado na magpatibay

at magpatupad ng pambansa o opisyal na wika, at sumulat ng pambansang

kasaysayan at ituro ito sa mga kabataan sa pamamagitan ng mga paaralan. Ang
pagkakaroon ng epektibong estado ay isang malaking puwersa upang pakalatin ang
wika, kahit na walang katutubong elemento. Ang pragmatikong pangangailangan ng
estado sa pambansang kasaysayan at wika ay parang pangangailangan ni Voltaire
sa Diyos: kung wala man iyon ay dapat pa natin itong imbentuhin. Gayunpaman,
ang opisyal na nasyonalismo ay panghuling hakbang (o konsepto) lamang, at hindi
ito magkakabisa kung walang itong batayan sa proto-nasyonalistang elemento o sa
umiiral nang pagkakaisa sa hanay ng lipunan.
Subalit sa huling pagtutuos, ang susi sa pagiging bansa ay hindi ang pagkakaroon
ng isang wika, lahi, relihiyon, o pamahalaan, kundi ang masidhi at sama-samang
karanasan o kasaysayan at ang ibinubunga nitong sabay-sabay na pagkilos at
pagkakahanay-hanay ng layunin. Ang karanasan ng digmaan, pagkakasakop,
karaingan, at pakikibakaat gayundin naman ang karanasan ng palitan,
pamumuhunan, migrasyon, at sama-samaing pag-asensoay may kakayahang
mapag-isa ang dati-rating magkakalayo at magkakahiwalay. Halimbawa: ang
mahaba at matagumpay na pakikibaka ng Tsina sa ibat ibang mananakop ang
siyang pumanday sa pagkakaisa ng lipunan ng bansang iyonat nagpanatili rito sa
kabila ng mga sunod-sunod na pagkakamali at pang-aabuso ng pamunuang
komunista, hanggang sa umusbong ang gobyernong nagpakawala sa sipag at
produktibidad ng mga mamamayan. Masasabi rin ito tungkol sa Viet Nam na
dumaan sa mahabang digmaang mapagpalaya, at ang South Korea at Taiwan ay
lumahok din sa digmaan at nabuhay sa ilalim ng napipintong banta ng kani-kanilang
kaaway. Hindi matatawaran ang patriotismo, katapatan, pagtalima, tapang, at
damayan na ibinubunsod ng ganitong masisidhing karanasan; kung kaya naman
hindi rin kataka-taka ang mahigpit na pagkakaisa at kooperasyon sa mga bansang
ito maging sa normal na panahon.[11] Sa madaling sabi: ang kasaysayan ay
karanasan; at ang magkasamang dinanas ang pagmumulan ng sama-samang
pagkabigo, sama-samang tagumpay, pag-unlad, pag-asa, at pagharaya.
Maaaring sumahin sa tatlong punto ang lahat ng nasabi: (1) Ang tunay na susi sa
pagbubuo ng bansa ay ang magkasamang karanasan ng populasyon at ang
posibilidad na makibahagi sa sama-samang kinabukasang may pakinabang. Ang
mas masidhi at mapagpasiyang karanasan ay nagbubunsod ng mas mahigpit na
pagkakaisa at kooperasyon. (2) Gayunpaman ang pagproseso ng tao sa kasaysayan
at sa kinabukasan ay naiimpluwensiyahan ng mga proto-nasyonalistang elemento.
Kung kaya ang pagbubuo ng bansa ay higit na malamang at madali sa hanay ng
populasyong may iisang wika, kultura, ugali, relihiyon, at iba pabagamat hindi ito
imposible kahit wala ang mga nabanggit. (3) Bilang huli, ang estado ay may sariling
interes na palaganapin ang wika at kasaysayan; kung kayat ang pagkakaroon ng
epektibot malakas na estado ay isa pang salik sa pagpapalakas ng pagkakaisa sa
lipunan at paglaganap ng pambansang wika.

Balakid ng kasaysayan
Batid ng lahat ang malaking pagtatalong kalakip ng kasaysayan ng wikang
pambansa: isang kabalintunaan na sa halip na pag-isahin ang mga mamamayan ay
naging sanhi ito ng hidwaan at kalituhan.[12] Paano ipaliliwanag ang ganitong mga
kaganapan? Gamit ang naunang analisis, hindi na mahirap unawain ang
kasalukuyang estado at papel ng Filipino, at maraming matututuhan kung
ihahambing ang karanasan ng Filipinas at ng iba pang mga bansa.
Wika ng mananakop: bakit hindi Espanyol?

Unang una, hindi maaaring balewalain ang isang posibilidad na piniling malinaw ng
buong Latin Amerikaang paggamit sa Espanyol. Sa katunayan, tila Filipinas
lamang ang dating-sakop ng Espanya na hindi gumamit ng Espanyol bilang
pambansang wika.

Kakaiba sa kanilang patakaran sa mga Amerika, minabuti ng mga Espanyol na hindi

gamitin nang puspusan ang kanilang wika sa Filipinas. Ang mga orden ng prayle ay
nagsilbing tagapamagitan ng rehimen at kumatawan sa tunay na kapangyarihan ng
Espanya sa Filipinas.[13] Upang gampanan ang ganitong tungkulin, nagpakabihasa
ang mga prayle sa ibat ibang katutubong wika, sa halip na turuan ng Espanyol ang
mga Filipino. Ang kakambal na kalagayang itoang di-pagpapalaganap sa Espanyol
at ang impluwensiya ng mga prayleay matinding binatikos ng mga repormistang
tulad nina Rizal at Plaridel.

Ngunit kung uugatinat sa kabila ng protesta ng mga propagandistaang mas

malalim na katotohanan ay ang napakaliit na bilang ng mga Espanyol na dumating
sa Filipinas.[14] Ang dami ng mga Europeo sa Filipinas ay tinatayang 0.12% ng
populasyon noong 1588 at 0.68% noong 1822 [Cruz 2013]. Malayo ito sa 1.30%
(1570) at 18% (1825) na naitala para sa Amerikang Epanyol. Sa harap ng
katotohanang ito, higit na mauunawaan kung bakit mas kinailangang umasa ang
rehimen sa mga prayle. At sa punto ng wika, higit na madali at matipid kung
matutuhan ng nag-iisang prayle ang wika ng nakararami, kaysa turuan ang madla
ng wika ng nag-iisa. Kaya kung tutuusin, bukod pa sa anumang masamang
hangaring panatiliing mangmang ang mga katutubo, ang di-pagpapalaganap sa
Espanyol ng rehimen ay bunga rin ng pagtitipid at simpleng ekonomiks.

Iba sa Filipinas, mas malaki ang populasyong dumating sa Latin Amerika mula sa
Espanya. Bilang bunga nito ay mas marami rin ang mga criollo, mga purong

Espanyol na isinilang at nanahanan sa kolonya.[15] Ang mga criollo tulad nina

Bolivar at San Martin ang kalaunang bumuo ng utak at pamunuan ng mga
rebolusyon sa Latin Amerika [Anderson 2006(1983): 47-65]. Dahil sa kanilang
bilang, papel, at wikang kinagisnan, natural na piliin ng mga criollong
rebolusyonaryo sa Latin Amerika ang Espanyol bilang wika ng mga republikat
bansang kanilang pinagsitatag.

Hindi mahirap isipin na kung sinlaki rin ang bilang at papel ng mga criollo sa
Filipinas ay naging Espanyol na rin marahil ang wikang pambansa. Ngunit dahil sa
simulat simula pay maliit ang bilang ng Espanyol at criollong nanirahan dito, ang
higit na nakararami sa liderato ng Propaganda at ng Rebolusyon ay hindi criollo
kundi mga mestisong Sangley, mestisong Espanyol, at purong indio, na pawang
hindi rin Espanyol ang kaisa-isang wika. Kung gayoy walang natural o malakas na
udyok na ipagpilitan ang wikang Espanyol. Lalong lumiit pa ang posibilidad na ito sa
harap ng panibagong pananakop ng mga Amerikano. (Kung akomodasyon na rin
lang sa dayuhang wika ang usapan, mas mainam pa ang wika ng bagong
mananakopat kamangha-mangha na rin ang mabilis na pagkatuto ng mga lider
pulitika ng Komonwelt sa pagsulat at pagtatalumpati sa Inggles.)

Ayon sa iminungkahi nating balangkas, hindi naging akma ang Espanyol bilang
wikang pambansa sapagkat wala itong silbi sa pagpapababa ng transaction cost ng
pag-oorganisang pampulitika. Sa isang dako, hindi ito ang wika ng madla, na hindi
kailanman nabihasa rito. (Ang propaganda sa rebolusyon nina Bonifacio at
Aguinaldo ay kinailangang isulat sa Tagalog, bagamat ang mga opisyal at legal na
dokumento ay isinulat sa Espanyol.) Bukod pa riyan, hindi kasinghigpit ang kapit ng
Espanyol sa mismong lider ng rebolusyon, sapagkat kaiba sa kaso ng Latin Amerika,
ang karamihan dito ay hindi mga criollo. Sa madaling salita, hindi sapat ang
Espanyol bilang proto-nasyonalistang pundasyon ng panlipunang pagkakaisa, ni
man lang sapat upang pag-isahin ang mga lider ng rebolusyon at ng estado.

Ito na rin ang maaaring dahilan kung bakit hindi Inggles ang piniling pambansang
wika, bagamat pinalaganap ng mga Amerikano ang huli sa edukasyong publiko.
Tulad ng Espanyol, ang Inggles ay walang natural at malaking komunidad ng wika
lalo na sa hanay ng mga lider o elite, na tatanggap, gagamit dito bilang unang wika,
at magtataguyod dito. Samakatuwid, di tulad ng Latin Amerika (at lalong hindi tulad
ng Alemanya) walang malaking papel na ginampanan ang iisang wika sa
pagkakabuo ng bansang Filipinas; manapay nabuo ito sa kabila ng pagkakaiba-iba
ng mga wika at batay lamang sa sama-samang karanasan at hinaing.

Gayunpaman, dapat ding kilalanin na sa utilitaryong pananaw, hindi imposible na

kusang angkinin ang wikang banyaga bilang wikang pambansakung
makapagpapababa ito kosto ng transaksyon. Ito ang naging kaso ng Inggles sa
Singapore: ginagamit ito kaagapay ng Tsino at Melayu. Subalit mangyayari lamang
ito marahil kung may sapat na tiwala sa sarili at malinaw na layunin ang lipunang
nanghihiram: hindi iyon ang lagay ng Filipinas sa unang kalahati ng ika-20 dantaon.

Lingua franca?

Kapupulutan din ng aral kung ihambing ang Filipinas sa Indonesia. Tulad ng Filipinas,
ang Indonesia ay kapuluan, at mas malawak pa nga; mas marami pa sa Filipinas
ang katutubong wika; at hindi rin napailalim ang Indonesia sa iisang sentro ng
katutubong kapangyarihan bago dumating ang Kanluraning kolonyalismo: sa halip
ay nahati-hati rin ito sa ibat ibang kaharian at nanakop na imperyo (hal. Majapahit,
Sriwijaya). Tulad ng Espanya, hindi rin iginiit ng Netherlands na palitan ng Olandes
ang mga katutubong wika, at iilan din lamang ang natuto nito. Datapuwat, kakaiba
sa Filipinas, walang isyu ng wikang pambansa na sumulpot sa Indonesia. Sa halip,
napagpasiyahan ng mga nasyonalistang Indones noong 1945 na tanghalin ang
Melayu (ngayoy Bahasa Indonesia) bilang wikang pambansa[16] at ang desisyong
ito ay kumapit at magpahanggang ngayon ay mabisa at buhay.

Dalawa ang dahilan kung bakit nagtagumpay at kumapit ang pagkakatakda sa

Bahasa Indonesia at Malaysia. Nang piliin itong pambansang wika ng Indonesia
noong 1945, ang Melayu ay lingua franca na sa buong kapuluan at hindi pag-aari ng
alinmang malalaking grupo sa Indonesia at Malaya; itoy bagay na nakatulong sa
madaling pagtanggap dito. Ikalawa, ang hinirang na anyo ng Melayu ay bazaar
Malay (Bahasa Melayu Pasar) isang pidgin, o wikang lubos na simple sapagkat
ginamit ng mga dayuhang negosyante, lalo na mga mangangalakal na Tsino[17] na
gawi nang lumibot sa ibat ibang pulo sa loob na ng ilan nang dantaon.

Walang ganoong katulad na sitwasyon sa Filipinas. Isang palaisipan pa ring

maituturing kung bakit sa loob ng mahigit tatlong dantaong pananakop ng Espanyol
ay walang umusbong na lingua franca sa buong kapuluan, tulad ng nangyari sa
Indonesia at Malaysia. Imumungkahi kong sagot dito ang magkaibang patakarang
kolonyal ng mga Olandes at mga Espanyol, at partikular na ang kanilang
magkaibang patakaran sa kalakalan.

Ang pangunahing interes ng mga Olandes (at gayundin ng mga Portuges na nauna
sa kanila) ay ang magnegosyo sa mamahaling halamang pampalasa, laluna sa
Meluku. Dahil dito, hindi nila gaanong pinakialaman ang malaking bahagi ng
interyor at ang iba pang pakikipagkalakalan ng mga katutubo sa isat isa at sa ibang
bansa. Kakaiba ang naganap sa Filipinas: nanghimasok ang mga Espanyol (na
kinatawan ng mga prayle) sa kaibuturan ng pamumuhay ng mga indiheno ng
Filipinas sa layuning baguhin ang paniniwala, pagkatao, at kabuhayan ng mga ito.
Sa usaping pang-ekonomiya, mistulang isinara ng Espanya hanggang matapos ang
ika-18 siglo ang pinto ng Filipinas sa ibang bansa tulad ng Tsina, Arabia, at ang mga
karatig-bansa ng Timog-Silangang Asya na datiy mahigpit na katuwang nito sa
kalakalan[18], at natuon halos ang buong interes ng mga Espanyol sa kalakalanggaleon hanggang halos matapos na ng Siglo 18. Sa panloob na kalakalan naman ay
naglagay ng maraming hadlang sa pagkilos ng kalakal, tao, at negosyo sa loob ng
kapuluan mismo. Bukod ditoy kinasangkapan ng mga Espanyol ang ibat ibang
grupong etniko upang kaawayin at sugpuin ang kanilang kapwa, lalo na ang mga
Moro.

Ang papel ng panloob at panlabas na kalakalan sa pagbuo ng wika ay hindi pa

nabigyan ng gaanong pansin ng mga istoryador; subalit ito marahil ang aral na
mapupulot sa paghahambing ng Filipinas at Indonesia. Hindi malayong isipin na
kung nagpatuloy ang pakikipagkalakalan ng Filipinas sa mga karatig-bansa ay
nakabahagi rin ito sa pagbubuo ng lingua franca na sa kalaunay sumaklaw sa
Indonesia at Malaysialalo pat iisa malaki ang pagkakahawig ng mga wikang
Kanlurang Austrones na kinabibilangan ng Melayu at mga wikang Filipino.[19] Hindi
kataka-taka kung manatiling makitid at parokyal ang pananaw ng mga tao sa gitna
ng mistulang autarkiya, limitadong pagkilos, pagsakal sa negosyo, at kampanyang
militar. Sa anot anupaman, maliit ang pagkakataong sumulpot sa ganoong mga
kalagayan ang isang lingua franca.

Opisyal na wika

Hindi wika ng mananakop ni anumang lingua franca ang nakatulong sa pagbubuo

ng Filipinas. Kaiba sa karanasan ng maraming bansa, walang wikang nagsilbi bilang
proto-nasyonalistang elemento na maaaring maging sandigan ng pagkakaisang
panlipunan. Sa madaling sabi, ang Filpinas ay isang kaso na nauna ang bansa at
ang nasyonalismo kaysa wika. Dahilan ito upang lalong ikamangha ang pagkakabuo
pa rin ng Filipinasbagamat maaaring sabihing dahilan din ito ng ilang mga
kahinaan. Kasama na sa huli ang kakatwang sitwasyon na pinagdedebatihan pa rin
ang pambansang wika, halos 120 taon na mula kina Bonifaciot Aguinaldo, at halos
80 taon na rin mula sa panahon ni Quezon.

Datapuwat, ayon na rin sa ating balangkas, bagamat makabubuti may iisang wika,
hindi ito kailangang-kailangan upang makabuo ng bansa. Higit na mahalaga ang
sama-samang karanasan at magkahanay na layunin, at maaaring sumunod na
lamang ang wika, halimbawa, sa pamamagitan sa natural na paglaganap nito batay
sa network externalities, o sa pamamagitan ng opisyal na nasyonalismo. Ang
pagkakadeklara ng Tagalog bilang batayan ng pambansang wika[20] noong 1936 ay
maituturing na tangkang gawin ang huli.

Gayunpaman, ang katotohanan ay mahina at di-gaanong malinaw ang mga aral ng

sama-samang kasaysayan ng Filipinas, kung kayat ang pagkakaisang panlipunan ay
hindi rin lubos na napatibay. Upang tumabat yumabong, ang mga usbong ng
pagkakaisang panlipunan ay kailangang diligan ng tagumpaymapasatanggulan,
sa pulitika, o sa kabuhayanngunit hanggang kamakailan ay hindi naging mabait
ang kasaysayan. Mula sa pagkaudlot ng Rebolusyon dahil sa pananakop ng
Amerikano; hanggang sa palagiang masamang palakad at kabulukan sa
pamahalaan; hanggang sa tila walang-katapusang kahirapan ng nakararami; at sa
maunlad na pag-ungos sa kabuhayan ng mga karatig-bansa at ang pagkakaiwan ng
Filipinaswalang malaking pag-asang inilalarawan ang kasaysayan na
magpapatitibay ng pananalig sa kolektibong proyektong pambansa. Ang resulta ay
mahinang estado at gobyerno; at bilang kasunod, ang anumang tangkang
magtakda ang wika mula sa itaas, o sa pamamagitan lamang ng dekreto lamang ay
malamang na mabigo at magdulot lamang ng alitan.

Sa ganitong paraan mauunawaan ang unti-unting pag-atras sa tila malinaw na

proklamasyon ng Tagalog bilang batayan ng wikang pambansag Pilipino (1937), at
ang mas malabnaw at improbisadong pangungusap Art. XIV Sek. 6 ng Saligang
Batas (1987) na samantalang nililinang, [ang Filipino] ay dapat payabungin at
pagyamanin pa salig sa umiiral na wika sa Pilipinas at sa iba pang mga wika.
Samakatuwid, hindi kumapit ang opisyal na tangkang ibatay sa Tagalog ang
pambansang wika, sapagkat wariy ipinauuna nito ang gareta sa kalabaw. Huli
man ay tama pa rin ang direksiyon ng patakaran (o pagbawi sa patakaran) mula
noong 1987: pagkilala lamang nito na hindi mapapangunahan o mapapalitan ng
pagkakaisang lingguwistika ang pagkakaisang panlipunan.

Panghuli: wikang kaagapay ng bansa

Ang pagbawi sa dating patakaran ay nagbigay-laya sa buong bayan na bumuo

ngayon ng sariling lingua franca sa natural na paraan, i.e., paraang batay sa
anumang kaluwagan o kadalian ng wikabukod sa bikas at rikit nitona
mapakikinabangan nila sa pakikitungo sa isat isa. Tulad ng naisaad na, bunga ng
patakaran at ng kasaysayam, hindi nangyari o nakumpleo ang proseso ng pag-iisa
ng wika sa mahabang panahon ng kolonyalismo; ang kasalukuyang nangyayari ay
paghahabol lamang sa mga nakaligtaan ng panahon.

Datapuwat dalawang maling akala ang dapat iwasan: una, ang pag-aakala na itoy
mangyayari nang kusa; at ikalawa, ang akala na kailangang magsimula sa wala.

Tungkol sa una, malinaw na susunod lamang ang pagbubuo ng wika sa anumang

tagumpay o kabiguan ng pagbubuo ng bansasa pulitika, ekonomiya,
komunikasyon, at sining. Bilang halimbawa, ipagpalagay nating mananatili at lalaki
pa nga ang pagitan ng maykaya at mahirap sa ating lipunan. Hindi malayong isipin
na lalala rin ang hidwaan sa wika: maaaring maging permanente na ang sitwasyon
na ang elite ay gumagamit ng pandaigdigang wika ng negosyo, agham, teknolohiya,
at mataas na kultura (natural na isiping Inggles ito), upang sila-silay mag-usap;
samantalang ang nakararaming mahirap at walang-natapos ay gagamit lamang ng
wikang lubos na pinagkaitan at walang-karakter, na hindi marunong umunawa o
magpahayag pagdating sa mga larangang ito.[21] Ibang iba ito sa wikang mabubuo
sa lipunang nagawa nang sugpuin ang kahirapan, may malapad na panggitnang uri,
at maraming posibilidad na umasenso. Mas malamang na maging mapagkaisa, mas
malaman, at mas may malawak na saklaw ang lingua franca sa huli kaysa sa unang
klaseng lipunan.

Sa kabilang bandakaugnay rin ito ng ikalawang puntohindi rin naman tayo

nagsisimula sa wala. Sa kabila ng mga kapintasan sa patakaran at walang-tapos na
balitaktakan sa isyu ng wika, aaminin pa rin ng sinumang tagapagmasid na
mayroon din namang nakikitang progreso.

Ang lumilitaw na wika ay bunga na rin ng iba-ibang aspekto ng buhay ng bansa.

Kaakibat nito unang-una ang pulitika at gubyerno, lalo na sa isang demokrasya na
nagtatadhang humarap at magpilawanag ang mga lider at opisyal sa taumbayan
(lalo na sa halalan). Bukod pa rito ang mass media na naatangan ng tungkuling
ipaliwanag o isiwalat ang kalakaran ng gobyerno. Batid ng ng mga lider at matataas
na opisyal ang kapangyarihan ng katutubong wika na humugot ng damdamin sa
tagapakinig (hal., kahindik-hindik, kayo ang boss ko) kung kayat nagiging

instrumento ang wika sa prosesong pampulitika. Walang dudang ito ang dahilan,
halimbawa, kung bakit halos lahat ng talumpati ni PNoy ay nasa Filipino.

Isa pang malaking impuwensiyana wala noong nakalipas na panahonang

pagkakaroon ng pambansang pamilihan at negosyo. Ang pangangailangang
magbenta, bumili, maglakbay, at mamuhunan sa kapuluan ay tumulong sa pagtibag
ng mga lokal na hatian at lumikha ng sama-samang aktuwal o hinirayang karanasan
(kasama na ang karanasan ng pagkonsumo). Sa panahon natin, pinakamalinaw ito
sa industriya ng aliwan at komunikasyong audio-visual (i.e., sine, TV, radyo, cable,
at Internet). Itoy industriyang nakaugat sa dami ng maaabot na manonood o
tagapakinig, kung kayat may natural na interes itong palaganapin at paunlarin ang
iisang wika. Masusukat ang tagumpay nito kapag nabatid na ang nangungunang
mga programa sa telebisyon ngayon ay pawang mga teledramang Filipino; na
malayo ang agwat ng kinikita ng pelikulang Filipino sa banyagang pelikula; at na
ang nangungunang mga channel maging sa cable TV ay yaong nagpapalabas ng
sineng Filipino, nagpapalabas ng banyagang kartun na salin sa Filipino, o nagbibigay
ng balita sa Filipino. Samantala, ang modernong aktibidad ng pagtetext ay
karaniwang ginagawa sa (isang uri ng) Filipino.

Nagkataon din na mismong ang mga pagbabago sa teknolohiya ay may tulong na

iniambag. Ang pagkakaimbento ng palimbagan ay naging mahalaga noong ika-16
dantaon sa pagpapakalat ng wika at ideya (halimbawa, sa pagpapakalat ng bibliya
ni Luther). Ngunit para sa isang bansang mababa ang kakayahan o interes sa
pagbasa at pagsulat, nariyan pa rin ang posibilidad na marinig at mapanood ang
paggamit ng wika sa pamamagitan ng telebisyon, radyo, Internet, at cell phone.
Kung wala ang mga teknolohikong pagbabagong ito ay higit sigurong mahihirapan
at babagal ang paglaganap ng wika.

Bilang huli, kamangha-mangha pa rin na mismong ang diaspora ng mga Filipino

kung tutuusiy malaking mantsa sa kakayahan ng bansang magdulot ng kabuhayan
sa mga mamamayanay nagsilbi rin upang pagbuklurin ang mga mamamayan at
magkaroon ng iisang wika. Ngunit hindi rin ito kataka-taka. Ang pagsasama sa
banyagang bansa ay malaking udyok upang magbuklod ang magkakababayan,
yayamang mas matingkad ang kanilang pagkakapareho sa harap ng malaking
ikinaiba nila sa mga banyaga. Ito na rin ang karanasan nina Rizal at ng ibang
propagandista na nagmula sa iba-ibang bayan sa Filipinas ngunit nagbuklod na
bilang mga Filipino sa Espanya. Ang kaibhan ay walang iisang katutubong wikang
ginamit ang mga repormista (marahil pay Espanyol); ngunit ang mga OFW ay
mayroon nang Filipino.[22]

Sa loob ng kulang-kulang na pitong dekada mula nang umalis ang mga huling
mananakop, ang pangangailangang makitungo ang mga tao sa isat isa sa
karaniwang buhay (ang quotidien ni Braudel) ang siyang humuhubog ngayon ng
isang wikang nauunawaaan at nagagamit ng lahat. Hindi ito perfekto; hindi sintayog
o singyaman ng lirika ng isang Batute o Rio Alma; mapangingiwi kung minsan ang
tagpakinig sa code-switching (Hal; Ang problema is hindi on-time ang barko.),
pagkagaril (tutunan, kakayanan), walang-isip na panghihiram (Hal: sarbey,
riserts na pangfild), at maling pag-intindi (Hal: ang ibig sabihin daw ng kahindikhindik ayon sa isang pahayagan ay disgusting).

Ngunit pangit man o maganda, wasto man o mali sa formal na pananaw, sa

gusto man natin o sa hindi ay may nagaganap nang pag-iisang wika sa bansa. At
itoy bahagi ng pagiging bansa mismomagtatagumpay o mabibigo, kasabay ng
tagumpay o pagkagapi ng bansa sa mga larangang kinikilusan nito. Ang nalalabi na
lamang ay ang pagpilikung sasali tayo o hindi.