PUTLARIN ALACAKARANLII

Ya da ekile Felsefe Yapmann Yollan

Friedrich (Wilhelm) Nietzsche

(d. 15 Ekim 1844, Rcken - . 25 Austos 1900, W eimar, Almanya)
Alm an asll svireli filozof, ilka uzman, kltr eletirmeni ve air. Baba
s da, dedesi de papaz olan Nietzsche, klasik renim ini nl din okulu
Schulpfortada yapt. 1869da Basel niversitesi klasik filoloji profesrl
ne atand. Nietzsche, eski m etinlerin okunm asm dan kaynaklanan felsefi so
runlara ak tutum uyla zam an iinde br filologlardan aynld. zellikle
trajedi konusunda, Yunanllarda sanatla dinin ve sanatla sitenin birliini
kavram ak gerektiini gsterdi. Ocak 1872de yaym lanan ve Yunanllarn
Dionysosu yann ilk kez ortaya koyan Mziin Ruhundan Tragedyann Dou
u adl ilk yapt, onun A lm an filoloji evrelerince dlanm asna yol at. Ya
pt, zgn karakteri ve zellikle yazarn, ada kltre ilikin sorunlar ze
rindeki kiisel grleriyle sarsc bir nitelik tayordu. Yaptta filolog, gide
rek bir estetiki, hatta bir filozof ve bir ahir zam an peygam beri halini al
yordu.
1874ten itibaren Nietzsche, srekli ba arlarndan yaknm aya balad.
Ayn yl, iki yllna fakltesinin dekanlna atand. Mays 1879da salk
nedenleriyle istifa etm ek zorunda kald. Bundan byle, on yllk retim g
revinden dolay kendisine balanan em ekli ayl ile kanton ynetim inin
balan tek geim kaynam oluturdu. Menschliches, Allzumenschliches (nsan
ca, Pek nsanca) adl yaptnn ilk iki cildini tam am lad. 1873-1876 arasnda
Unzeitgemaesse Betrachtungen (aa Aykr Dnceler) adl drt ciltlik yapt
n yaymlad. Daha sonra yaam, bir kentten brne gm ekle geti; Marienbad, Rapallo, Roma, Nice, Venedik, Torino, Sils-Maria. Yaptlarn bu g
ebelii srasnda yazd. W agnerle olan dostluu, bestecinin Menschliches, All
zumenschliches'in ille cildini, filozofun da ParsifaTi yerm esi zerine son buldu
(1878). Tm aldatm acalar aa vurm ak ve tm nyarglar ykm ak isteyen
Nietzsche, 1881de Morgenrte'yi (Tan Kzll), 1881-87de Die frhliche Wissenschaft (en Bilim), 1883te Also sprach Zarathustra'nn (Byle Buyurdu Zerdt)
ilk blm n yaymlad. 1885e kadar bu sonuncu yaptn yazm aya devam
etti. 1886da Jenseits von Gut und Bse (yinin ve Ktnn tesinde), 1887de de
Zur Genealogie der Morali (Ahlakn Soykt stn) yazd ve yaymlad.
1888de Gtzen-Dmmerung"u (Putlarn Alacakaranl, kitap ertesi yl basld),
Der fall Wagner (W agner Olay, Eyll 1888de basld) ve Der Antichrist"i (Deccal, 1888de basld) yaym cya gnderdi. 1889da, Torinonun bir sokanda
aniden yere ykld. Jen ada hastaneye yatrld. nce annesi onu yanna al
d, sonra kz kardei Elisabeth Frster-Nietzsche, kardeini W eim ardaki evi
ne gtrd. Nietzsche, yaam nn sonuna kadar hi konumad. Yalnz za
man zaman zek belirtileri gsterdi. 1888de Nietzsche contra Wagner (Nietzs

che W agnere Kar); 1888de Ecce Homo adl yaptlar yaymland. 1886dan
beri yazm akta olduunu arkadalarna syledii Der Wille zur Macht (G s
tenci) adl yaptndan taslaklar, aforizm alar ve paralar kalmtr.
Nietzschenin zgn yan, Bat uygarlnn tem el felsefi sorunlarn
kktenci bir kukuyla ele almasdr. Nietzsche, bilginin (bilim), varln (Batya zg apak hakikatler) ve nihayet eylemin (ahlak ve siyaset) yeniden
sorun haline getirilmesine olanak salad. Kant eletirinin sonucunu daha
ilerilere vardran Nietzscheci eletiri, giderek Kant eletirinin kendisine
yneldi; akln szde nsel kategorilerini kabul etm eyerek bunlarn, beden
sel ve sosyoekonomik kkenli, salt yaam sal zorunluluklardan baka bir
ey olmadn ileri srd. Nietzsche, bilimsel hakikat de dahil olm ak zere,
her trl hakikatin iyzn ortaya kard; insann ayrt edici zellii olan
icat gcn ve ayn zam anda yenilie kar direniini (yabancs olduu e
yi barbarca, kendi aklna uyduram ad eyi akld diye niteleyen o deil
midir?) gsterm eye alt.
Nietzscheden youn biim de etkilenen dnr ve sanatlar arasnda,
edebiyat alannda Thom as Mann, Hermann Hesse, Andr Gide, D. H. Law
rence, Rainer Maria Rilke ve W illiam Butler Yeats; felsefe alannda Max
Scheler, Karl Jaspers, Michel Foucault saylabilir. Psikoloji alannda ise bata
Sigm und Freud olm ak zere Alfred Adler ve Carl G. Jung, birok grn
Nietzscheye borlu olduklarn belirtirler.

Balca Yaptlar:
Mziin Ruhundan Tragedyann Douu (Die Geburt der Tragdie aus dem Geis
te der Musik, 1872, ); David Strauss, tiraf ve Yazar (David Strauss, der Bekenner
und der Schriftsteller, 1873); Tarihin Yaam in Yaran ve Yararszl zerine
(Vom Nutzen und Nachteil der Historie fr das Leben, 1874); Eitimci Olarak
Schopenhaue' (Schopenhauer als Erzieher, 1874); Richard Wagnei' Bayreuthda
(Richard W agner in Bayreuth, 1876); nsanca, Pek nsanca (Menschliches, Allzu
menschliches, 1878); Tan Kzll (Gtzen-Daemmerung, 1881); en Bilim (Die
frhliche W issenschaft, 1881-1887); Byle Buyurdu Zerdt - drt blm (Also
sprach Zarathustra, 1883-85); yinin ve Ktnn tesinde (Jenseits von Gut und
Bse, 1886); Ahlakn Soyktii stne (Zur Genealogie der Moral, 1887); Dionyssos Dithyramboslan (Dionysos-Dithyramben, 1888); Wagnei' Olay (Der Fall
W agner, 1888); Putlarn Alacakaranl (Gtzen-Daemerung, 1888); Nietzsche
Wagnei-e Kar (Nietzsche contra W agner, 1888); Deccal (Antichrist, 1888); Ecce
Homo (Ecce Homo, 1888).

Say Yaynlar Nietzsche Kitapl:

1) Mziin Ruhundan Tragedyann Douu; 2) Taihin Yaam in Yarar ve Yararszl
zerine; 3) Putlann Alacakaranl; 4) Tan Kzll; 5) yinin ve Ktnn tesinde; 6) n
sanca, Pek nsanca (1. Kitap); 7) en Bilim (iirler); 8) Wagnei' Olay/Nietzsche Wagnei'e
Kar; 9) Ahlakn Soyktii stne; 10) Eitimci Olarak Schopenhaue11) Ecce Homo
12) Yazlmam Be Kitap in Be nsz-YunanllannTrajik anda Felsefe; 13) Richard
Wagner Bayreuthda; 14) Dionysos Dithyramboslan, 15) retim Kurumlanmzn Gele
cei zerine; 16) en Bilim (Ana Metin 1); 17) Yunan Tragedyas zerine ki Konferans;
18) David Strauss-tiraf ve Yazar; 19) Byle Buyurdu Zerdt; 20) Deccal; 21) nsan
ca Pek nsanca (2. Kitap); 22) Gezgin ile Glgesi; 23) G stenci

PUTLARIN
ALACAKARANLII
Ya da ekile Felsefe Yapmann Yollan

Almancadan eviren:

smet Zeki Eyubolu

Say Yaynlar
Friedrich Nietzsche / Btn Yaptlar 3
Putlarn A lacakaranl ya da ekile Felsefe Yapm ann Yollar
/ Friedrich Nietzsche
zgn Ad: Gtzen-Dmmerung oder vvie man mit dem
Hammer philosophiert
ISBN 978-975-468-389-9
Sertifika No: 10962
Trke Yayn Haklar Say Yaynlar
Bu eserin tm haklar sakldr. Yaynevinden yazl izin alnmakszn ks
men veya tamamen alnt yaplam az, hibir ekilde kopyalanam az, oal
tlamaz ve yaym lanam az.
Yayn Ynetmeni: Asl Kurtsoy Hsm
Alm ancadan eviren: smet Zeki Eyubolu
Bask; Engin Ofset
Topkap-stanbul
Tel: (0212) 612 05 53
1. Bask: Say Yaynlar, 2003
2. Bask: Say Yaynlar, 2004
3. Bask: Say Yaynlar, 2009
4. Bask: Say Yaynlar, 2011
Say Yaynlar
Ankara Cad. 22/12 TR-34110 Sirkeci-stanbul
Telefon: (0212) 512 21 58 Faks: (0212) 512 50 80
e-posta: say@sayyayincilik.com www.sayyayincilik.com
Ge nel D a tm : S ay D a t m L td. ti.

Cad. 22/4 TR-34110 Sirkeci-stanbul

I rlclnn: (0212) 528 17 54 Faks: (0212) 512 50 80

Ankara

|mi',. ln g i t i m @ s a y k i t a p . c o m Online sat: w w w . s a y k i t a p . c o m

NDEKLER
NSZ____________________________

.7

1 BLM
ZDEYLER VE OKLAR_______ :______

11

2 BLM
SOKRATES SORUNU_________ :__________________________ 21
3. BLM
FELSEFEDE US'________________________________________ 29
4. BLM
DOAYA AYKIRI OLARAK AHLAK_______________________39
5. BLM
DRT BYK YANILGI________________________________ 47
6. BLM
NSANLIIN DZELTMENLER__________________________ 57
7. BLM
NE OLDU BU ALMANLARA?____________________________ 65
8. BLM
BR ADIININ GEZNTLER------------------------------------ 75
9. BLM
ESKLERE OLAN BORCUM______________________________ 113

NSZ
ve sorumluluk gerektiren bir ile ilgilenirken en kal
Skntl
mak, yle ufak bir beceri olmasa gerek: peki, daha gerekli ne

olabilir bu needen? Canllk iermeyen hibir ey baarl ola

maz. Erkin kantdr erkin daha o a-T m deerleri ye
niden deerlendirmek yle kara yle souk bir soru iare
ti ki onu ortaya koyann zerine glge drr - grevin bu yaz
gs insan, hepten baska hale gelen bir ciddiyeti datmak iin
her an gnee komaya mecbur eder. Her ara dorudur bunun
iin, her durum bir mutlu durum.* Hepsinden nce sava. Sava
daima, fazlasyla ie ve derine doru gelien her ruhim byk ba
sireti olmutur; yaradadr saaltm. Bir zdeyi vardr, kimseye
sylemediim, titizce anlamm sakladm, uzun sredir dilime
doladm, setiim:
Increscunt animi, viresdt volnere virtus**
Bambaka bir varolutur renmek iyzn putlarn, budur
benim de istediim en ok tm durumlar iinde. Gereklerden
daha oktur evrende putlar. Budur benim kem gzm bu dn
ya konusunda, dahas budur kem kulam da_. Bu kez sorulan
ekile ortaya koymak burada ve belki, ancak imi barsak
lardan gelen u mehur gurultuyu duymak cevap olarak - kula* Jeder Faliein QcksfaE Fail" durum, olay anlamna gelir, GlcksfalT ise ans. Sz
cklerle oynamann yan sra DerFail WqgneFe (Wagner Olay) bir gnderme yapl
mak istenmi. Nietzsche, Wagnere nktedan saldrsn, Putlarn Alacakaranlna
balamadan hemen nce bitirmiti WagnerOlay aynca, elbette ironik bir biimde,
daha zorlu bir grevden kurtulma olarak ilan edilmiti [Putlarn Alacakaranlm
ngilizceye eviren R.J. Hollingdalein notu (Hollingdale nj, TwightcfldDls, Penguin Books, 1990J
** Serpilip geliiyor tinler, yeeriyor yaralayarak erdem

Friedrich Nietzsche Putlarn Alacakaranl

nn arkasnda kula olan iin, sessiz kalmak isteyenin, karsn

da sonunda iitilir olmak zorunda kalaca benim gi
bi yal bir psikolog ve alacak flt iin.
Bu yaz da -bak ihanet ediyor ona- hepsinden nce bir ra
hatlamadr, bir gne lekesidir, bir ruhbilimcinin aylak saatleri
ne yaplan bir kaamaktr. Yoksa yeni bir sava m? Sakn yeni
puann sesine kulak verme olmasn?. Bu ufack yaz byk bir
sava aklamasdr; an puflan de putlarn esenliidir ze
rinde durulan, sonsuz, lmsz puflarn, bir ekile olduu gibi
bir ses dzenleme aracyla ele alnan - Burada daha yal, daha
inandmc, daha iirilmi putlar deil ilgimizi eken.. Daha oyuk
puflar da deil. En inanlas puflardr bunlar, engel karmazlar,
bunlarn en uygun durumda be bsbtn put olmad syle
nir stelik30 Eyll 1888, Turin
MedridNietzsche

L BLM

ZDEYLERVE OKLAR

L
Boluktur ruhbilimin balangc Ne? Sakn ruhbilim bir ahlak
bozukluu olmasn?
2.
imizdeki en cesur bile, gerekten bildii eyi yapmaya na
diren cesaret eder_

3.
Yalnz yaamak iin ya bir hayvan ya bir Tann olmak gerek
-byle sylemi Aristoteles. nc durum eksik burada: ikisi
nin de birlikte olmas gerek - f iloz o f ...
4.
Btn gerekler basittir. - Bu iki misli bir yalan deil mi?
5.
Bilmek istemediim pek ok ey var. - Bilgedir bilginin snr
larm izebilen.
6.
nsan kendi yabanl doas iinde, kendi doad dnyasn
dan, kendi dnsel ortamndan ok daha salkl yaar.

Friedrich Nietzsche PuannAhcakaanh

7.
Hangisi? nsan salt bir yanlsamas mdr Tanrnn? Yoksa
Tanr m salt bir yanlsamasdr insann?

8.
Yaamn sava okulundan. - Beni ldrmeyen daha
gl klar.

9.
Kendi kendinin yardmcs ol: herkes yardmcn olur senin.
Budur dierkmlk ilkesi.

10.
Kendi davranlarndan korku duymaz insan! Daha sonra da
onlar zayf ve dayanaksz bir konumda brakmaz! - Ho deildir
vicdann srmas.
L
Trajik olabilir mi bir eek? - Ne tayabilecein ne atabilece
in bir ykn altnda ezilmek?.. te budur filozoflarn duru
mu da.

12

nsann elinde mi ne olduu? Yaamn, byle mi uyum salar

herkesle? nsan komaz ardnda mutluluun: yalnz, bir ngiliz
yapar bunu.

13.
Erkek kadn yaratt -N e de n mi? Tannmn kaburga kemi
inden - kendi lksnden..

zdeyiler ve Oklar

14.
Ne aryorsun? Ona, yze mi katlamak istiyorsun kendini?
Yoksa bir yanda mdr aradn? - Sfrlar arasana!*

15.
Sonraki insanlar -ben, rnein- daha kt anlalyorlar zamandalardan, oysa daha uygun drmdalar. Daha katis var biz
anlalmayacaz - ite bund andr stnlmz de
16.
Kadnlar arasnda. Gereklik mi? Ah, siz bilmezsiniz
gereklii, de mi? Bir ykm deil mi bu tm utanmamz ko
nusunda?
17.
Taleplerinde mtevaz olan sanat, olmas gerektii gibi bir
sanatdr. Gerekten kazanmak istedii iki ey vardr; bir sanat,
bir de ekmei - panem et Cir cen_**
18.
stencini nesnenin iine yerletirmeyi bilmeyen, en azndan
bir anlam sokuturur araya! Bu da onun nesnede zaten bir is
ten bulunduuna inanmas demektir (inan ilkesi).
19.
Bu da nesi? Siz erdemi, kalkk kadn memelerini seiyorsu
nuz, bir de dncesizliin karndan kskanlkla yarar umu
yorsunuz yle mi? - Oysa erdemle bir yana frla tlr ancak
karlar(Yahudi kartlnn kaplanda uzanan).
* SudeNuUai! NuUen hi kimseler anlamna da gelmektedir. - Hi kimseleri
ara! Aforizma bir szck oyunundan olumaktadr: Kendini yze katlamak
istersen dine sfrlar [hi kimsder] geer! (Hollingdale n.)
** Ekmek ve Kirke (panem etdraenses= ekmek ve sirk yerine). (Hollingdale n.)

Friedrich Nietzsche PutJann Alacakaranl

20.
Olgun bir kadn dk bir sua ynelir gibi ynelir yazma:
Geerken evresine baknarak, kimse onu grd m diye ve
bylece biri onu grebilir-

21
Dzmece erdemlerin ie yaramad ama insann, ipte yr
yen cambaz gibi ya dt ya ayakta durduu -veya terk etti
i- u durumlara girmek

22.
Kt insanlarn arklar da olmaz.* Peki, nasl Ruslarn ar
klar var yleyse?
23.
Alman ruhu (Deutscher Geisf): On sekiz yldan beri** bir
contradicto in adjecto***iindedir.
24.
Acemiler ardnda koan insann huysuz olmas, bu iin so
nucudur. Tarihiler hep geriye bakarlar; bu yzden de gemie
inanrlar.
25.
Souktan bile korur inam esenlik. yi giyindiini bilen bir ka
dnn souk ald oldu mu hi? - Bence pek giyinmedi
26.
Gvenim yok hibir sistemdye, bundandr onlardan ayr bir
yol tutuum. Sistem istenci dorulukta eksikliktir.
* Johann Gottfried Seumenin iiri DieGearge'den alnan popler bir vedzeye
gnderme. (Hollingdale n.)
** Yani Reichm kuruluundan beri. (Hollingdale nj
*** Koullarda anlamazlk. (Hollingdale a)

zdeyiler ve Oklar

27.
Kadnlarn derin olduu dnlr - neden? nk insan
onlarda asla dibi bulamaz. Kadnlar s be dedir.

28.
Kadnda erkein erdemleri varsa insan ondan kamal; kadn
da erkein erdemleri yoksa, kendisi kaar gider.
29.
Ne ok srmas gerekiyordu eskiden vicdann!* Ne de sa
lam dileri varm - Oysa bugn? Sorun ne? - Bir di hekiminin
sorusu
30.
Yalnzca bir aceleci hareketle yetinilmez pek. Srf bu yz
den kincisine kalklr genellikle - o zaman da pek az aba
gsterilir...
31
Erilir brlr stne baslnca solucan.** Akllcadr bu
Bylece tekrar stne baslma riskini azaltr. Ahlak dilinde: A l
akg nlllk t r bu
32.
Yalana ve kmsemeye kar, eref duygusundan kaynakla
nan bir fke vardr; yalan sylemek Tanr buyruu tarafndan
ya sak la nd iin ayn fke korkaklktan da doar. Yalan
syleyemeyecek kadar korkaka* Gewissaisse; vicdan azab iin kullanlan bir ifade. (Hollingdale n.)
** Dargetretere Wurmkrmmtsidszay\e oynuyor Nietzsche. (Hollingdale nj

Friedrich Nietzsche Puann Alacakaranl

33.
Mutluluk iin ok az ey gerekir! Bir tulumun sesi - Bir yanl
gym mziksiz yaam. Almanlar, Tannnn ark sylediini bi
le sanr*
34.
On ne peut penser et crire quassis** (G. Flaubert). - Anladm
seni bu szlerle, ey nihilist! Kutsal ruha kar bir g nahtr ka
ba et*** Yalnzca g ezin er ek bulunmu dncelerin dee
ri vardr.
35.
Biz ruhbilimcilerin atlar gibi olduumuz, yerimizde durama
dmz zamanlar vardr: nmzde yukar aa hareket eden
kendi glgelerimizi grrz. Oysa ruhbilimcinin grmek iin
kendinden baka yere bakmas gerekir.
36.
Yoksa biz tresizler**** erdeme y k m m getiriyoruz? - Byleydi anaristler de prenslere kar. Srf hedef alndklar iin ye
niden tahtlarnda salam bir ekilde oturuyorlar. Ahlak: ahlak
kurallarm hedef almal.
37.
Ne kouyorsun byle? Bir oban olarak m yapyorsun bunu?
yoksa bir istisna olarak m? nc olaslk, bir terk eden_ Bilindn birinci sorusu
* Emst Moritz Amdtn vatansever arks DesDeutschen Vatiedandm gelenek
sel yanl anlalmas: So weit die deutsche Zunge klingt/Und Gott im Him
mel Lieder singt. Gott, - halidir Her nerede Alman dili yanklanr/Ve cen
nette Tannya arklar sylerse - ama komik bir ekilde zne olarak anlal
mtr: Ve Tanr cennette arklar syler. (Hollingdale n.)
** nsan ancak oturarak dnebilir ve yazabilir. (Hollingdale n)
*** dasStzeisdi: Etimolojik olarak geri (kaba et). (Hollingdale n)
**** Immoralismus. (ev. n)

zdeyiler ve Oklar

38.
Gerek misin? Ya da sadece bir oyuncu? Bir yanstc m? yok
sa kendisi mi yanstlann? - Nihayet sen dpedz yknen bir
oyuncusun... tebilindnikinci sorusu.
39.
Hayal kr kl n a u ram n konumas. - B
yk insanlar aradm, onlann ideallerinin m a ym unla r n da n
baka bir ey bulamadm.
40 .
Durup bakan msn? Yoksa ie koyulan m? - Ya da baka ye
re bakp, srtm dnen?. te bilindn nc sorusu.
41
Birlikte gitmek mi istersin? nde gitmek mi yoksa? Ya da
kendi bana yrmek mi?_ nsan ne istediini, hangisini is
tediini bilmeli.-te bilincin drdnc sorusu.
42.
Amam gereken basamaklar vard benim - gemeliydim hep
sinden teye. Oysa onlar, benim stlerinde dinlenmek istediimi
sandlar..
43.
Hakl olduum ortaya ksa ne olacak ki! ok mu ok hakl
ym ben. - Bugn en iyi glenin son gldr.
44 .
Mutluluumun biimi: bir Evet bir Hayr, dz bir izgi Bir
erek...

2. BLM

SOKRATES SORUNU

L
aam konusunda zde yargy ileri srm aydnlar, tm
alar boyunca: Bir ie yaramaz... Hep ve her yerde z
de yank duyulmu onlarn azlarndan - bir yank kukulu, aa
dolu, yaamdan bkknlk, yaama kar kartlk dolu. Sokrates
bile lrken yle sylemi: Yaamak - uzun uzadya hasta ol
mak demek; bir horoz borcum var kurtarc Asklepiosa.* Sokratese bile gna gelmi. - Ne demektir bu? Ne anlal r
bundan? - O zaman yle sylenirdi (Ah, sylenmi de, hem de
yksek sesle ve en bata da pesimistlerimizce**): Burada yine de
hakiki bir ey olmal! Consensus sapientium*** hakikatin
ispatdr. - Syleyebilir miyiz bugn bunlan? Yeter mi buna g
cmz? Burada yine de hasta bir ey olmal - ite bizim h a
zr cevabmz: daha yakndan bakmal tm zamanlarn en
aydnlarna! Onlar ayaklarnn stnde sk duramyorlar my
d? Gecikmi? Sallantl? Yozlam? Yoksa bilgelik kk bir
le kokusu alnca heyecanlanan bir karga gibi belirmi olmasn
yeryznde?..

* Platona gre CPhaedbn) Sokratesin son szleri yleydi: Kriton, Asklepiosa bir ho
roz borcum var; borcumu demeyi unutma olur mu? Hastalktan kurtulunca
Asklepiosa bir horoz verilirdi: Herhalde Sokrates de yaamn bir hastalk olduu
nu dnyordu. (Hollingdale n.)
zellikle Schopenhauerdler-. Genliinde Nietzsche de onlardan biri saylyordu.
(Hollingdale i l )
*** Bilgelik ittifak (Hollingdale n.)

Friedrich Nietzsche Putlann Alacakaranl

2.
Byk bilgelerin dm tipler olduklar hmetsiz d
ncesi, renilmi ve renilmemi nyargnn buna kar oldu
u duruma ilikin olarak ortaya kt bende: ben Sokrates ve Platonu bir kn belirtileri olarak, Grek zlnn araalan
olarak, sahte-Grek, anti-Grek olarak tamdm (Tragedyann
Douu, 1872). Bu consensus sap ientium - giderek ak
bir ekilde grdm ki- hi de uyum iinde olduklan ey hakkn
da hakl olduklarm ispatlamaz: bu daha ok onlarn, bizzat bu
ok be insanlarn, yaamla ayn olumsuz iliki iinde olduklan -olmak zorunda kaldklan- iin bir ekde fizyol ojik
uyum gsterdiklerini kantlar. Yaamla gili yargar, deer yarg
lan, yaama kar veya yaamn yannda olsun, son are olarak
hibir zaman doru olamaz: Onlar deeri yalnzca bir belirti ola
rak alyorlar, sadece belirti olarak dikkate almyor deerler - by
le yarglar, kendiliinden, dangalaklklardn. Uzanp kavramaya
almaldr insan bu artc fi nes seyi,* yaamn deeri
nin kestirilemeyece ini. Yaayan biri kestiremez bunu,
nk tartmann bir parasdr, onun nesnesidir hakikaten, yar
gda bulunamaz; bir baka nedenden tr de l biri tarafndan
da kestirilemez. - Fozoflar asndan, yaamn deerinde bir
sorun grmek bu nedenle kendisi iin bir saknca, bgeliine ili
kin bir soru iareti, bir miktar bilgisizlik tek eder. - Ne? btn
bu be adamlar yalnzca yozlam de miymi, be de mi
delermi? - Ben yine Sokrates sorununa dneyim

3.
Sokrates, kendi soy ktne gre, toplumun dk kesimindendi: Sokrates aa bir tabakadand. Onun grnte ne denli
irkin olduu da biliniyor. Bu irkinlik onda bir kart sav gibiy
di, Grekler arasnda neredeyse bir eliki zellii tayordu Sok
rates Grek miydi? irkinlik ounlukla eksik geliimin, ayn soy
dan anne babadan tremenin bozduu bir geliimin iaretidir.
Aksi halde ise kteki geliim olarak ortaya kar. Krimino
loglar arasnda bulunan insan bilimrilerin bize sylediklerine g* Fr. 1 sivrilik; 2 duygunluk; 3. doruluk, kesinlik. (Ed. n.)

Sokrates Sorunu

re tipik sulu irkindir monstrum in fronte, monstrum in animo.*Ancaksuluyozlam bir kimsedir. Yok
sa Sokrates tipik bir sulu muydu? - En azndan u nl fizyonomistin, Sokratesin arkadalarnn itiraz ettikleri dncesi bu fi
kirle atmazd. Yz okuyabilen bir yabana Atinadan geerken
Sokratesin yzne bakarak ona her trl irkinlii, ehveti ben
liinde saklayan bir monstrum olduunu sylemi.Sokra
tes ona u karl vermi sadece: Siz beni tanyorsunuz, sayn
baym! -

4.
Sokratesteki yozlama (dcadence) yalnzca doal eilimle
rindeki kabul edilen sefihlik ve karmaadan gelmiyor: onu bu
ynde ayrks klan ar mantksal gelime ve u ineli k t
lk. Sokratesin daimonu denen, dinsel olarak yorumlanan, u
iitsel halsinasyonlan da unutmayalm. Ona ilikin her ey l
sz, b u f f o, karikatr, ayn zamanda her ey gizli, sakl, yeraltna
ait - Anlamaya alyorum, Sokratesin bu us-erdem-mutluluk
denkleminin ne gibi bir karakteristik tuhaflktan ileri geldiini:
ok tuhaf bir denklem, zellikle de eski Helenlerin btn ig
dlerine zt
5.
Sokratesle Grek beenisi diyalektiin yararna bir deiime
uruyor: Peki, bu olduunda ne oluyor gerekten? Bu her eyden
nce daha soylu bir beeninin yenilgiye uralmasdr; diya
lektikle dk kesim en tepeye kyor. Sokrates ncesinde, iyi
dzenlenmi toplumda diyalektik yntem dlanyordu: kt bir
davran olarak grlyor, insann erefini lekeledii dnl
yordu Genlik ona kar uyarlyordu nsann aklm byle sun
mas gvensizlikle karlanyordu erefli insanlar gibi erefli ey
ler zeklarm bu ekilde sergilemezler. nsann her eyini sergile
mesi yakk almaz. nce kendini ispatlamak zorunda olann pek
deeri yoktur. Yetkinin iyi gelenee bal olduu ve insann akl
vermek yerine emir verdii yerde diyalektiki bir eit soytary
d: Kimse onu dikkate almaz, gler geerdi - Sokrates kendini
* Yz canavar, ruhu canavar. (Hollingdale a)

Friedrich Nietzsche Pudarm Alacakaranl

nemseyen bir soytaryd: Peki bu olurken gerekten olan

neydi? -

6.
nsan elinde baka ara bulunmaynca diyalektii seer. Diya
lektiin gvensizlik yaratt, pek gvenilir olmad bilinir. Bir
diyalektikinin etkisini silmekten daha kolay yoktur, her ko
numac topluluun deneyiminin de kantlad zere. Diyalek
tik baka sah kalmayanlarn elinde bir son-kendini sa
v un ma silah olabilir ancak. nsan, haklarm ku llanm ak
zorunda olmaldr Yoksa bu haklar bir iine yaramaz. Bu neden
le Yahudiler diyalektikidir Tilki Reinecke* de yleydi: Ne? Sok
rates de yle deil miydi?
7.
- Bir isyan ifadesi miydi Sokratesin ironisi? 'Alt tabakann
kr g n l nn ? Bastrlmlardan biri olarak, syllogizmin**
sivri drtmeleriyle kendi iddet formunun tadm m karyor
du? Byledii sekinler iin kendinden m alyordu? - Bir
diyalektiki olarak kii acmasz bir enstrmann elindedir: insan
onunla zorbay oynayabilir: zapt ederek uzlar. Diyalektiki ap
tal olmadm ispatlamay muhalifine brakn fkelendirir, ayn
zamanda aresiz klar. Diyalektiki, kartnn usunu etkisiz
hale getirir. - Ne? Diyalektik Sokrateste sadece bir a l
ma biimimi?
8.
Sokratesin hangi yntemle karsndakini sarsabileceini
alda kavuturdum artk: imdi aydnla karlmas gereken
onun byleyici etkisidir. - Sokratesin Atina'nn yeni bir m* zellikle yaklak 1150den sonra popler hale gelen ortaa hayvan destanla
rnn nl kahraman Bu destanlar ounlukla Latince. Franszca, Basit Al
manca, Felemenke, Yksek Almanca ve ngilizceydi Reinecke'nin Aslan
Kral tarafndan arlp, Kurt Isengrim ve teki hayvanlarn sulamalarna ce
vap vermesi birbiriyle ilikisi yokmu gibi grnen masallarn z ve balan
g noktasdr. Masallarn ou ineli bir satirle kylnn st snf ve memur
dan duyduu honutsuzluu dile getirir. RanedosFuchs diye bir Goethe versi
yonu da bulunmaktadr. (Ed. n.)
SyflcgisnusrTasm, kyas. (Ed. n.)

Sokrates Sorunu

sabaka eidi kefetmi aristokrat evresi iin ilk usta olmas

bir nedendir. Byledi nk Helenlerin msabakaca igdleri
ne dokunmutu - delikanllar ve gen adamlar arasndaki gre
msabakalarna bir eitleme sokmuta Sokrates ayn zamanda
byk bir erotikiydi.

9.
Ancak Sokrates daha fazlasn tahmin etti. Aristokrat AtinalI
larn tesini grd; kendi durumunun, durumunun tuhafl
nn artk pek de istisnai olmadm kavrad. Bu yozlama tr
zaten her yerde sessizce kendini hazrlyordu Eski Atina sona
doru gidiyordu Sokrates tm dnyann ona -onun aracna, aona, kiisel zkoruma sanatna- ihtiyac olduunu anlad_. Her yanda gdsel
eilimler karmaa iindeydi; insanlar ifratn eiindeydi:
monstrum in animo evrensel tehlikeydi gdler zorba
olmak istiyor; zorbala kar bir g bulma gerei var, da
ha glsnu.. O fizyonomisi, Sokratese ne olduunu bir kt
cl ehvet ini olduunu aklaynca, byk ironiki onun iin
nemli bir ipucu sunan bir ey syledi Doru dedi, Ama hep
sinin de efendisi oldum Sokrates nasl kendisinin efendisi
oldu? - Onun durumu o srada genel bir acil ihtiya olmaya ba
lam bulunan eyin en u, en ak seik rneiydi: Kimsenin ar
tk kendinin efendisi olmadnn, igdlerin sessizce hu su
met haline geldiinim Bylemeyi bu am durum olarak - kor
ku uyandran irkinlii bunu btn gzlere sundu: sylemeye
ne hacet, bu durumun cevab, zm, tedavisi olarak da da
ha fazla byledi 10.
nsan, Sokratesin yapt gibi usta bir zorbalk yapma gere
inde kalrsa, zorbaahk oynayacak baka bir ey de az buz tehli
ke tekil etmez. O dnemde ussallk , kurtarc olarak ilahlatnlmt, ne Sokrates ne de onun hastalan diledikleri gibi ussal
olup olmama hakkna sahipti - bu d e r i g u e u r * idi bu onla
rn son araayd. Btn Grek dncesinin usa ynelirken gs Fr. Zorunlu (Ed. nj

Friedrich Nietzsche Putlarn Alacakaranl

terdii fanatizm bir adi duruma ihanet etti: tehlike vard, yalnz
ca b i r seenek bulunuyordu: Ya can vermek ya da sama bir
biimde ussallamak... Platondan itibaren Grek filozofla
rn ah lakl hastalkl bir ekilde koulland: benzer ekilde di
yalektik hakkmdaki dnceleri de. Us-erdem-mutluluk basite
u anlama gelir: Sokratesin ardnda yrnmeli, karanlk tutkula
ra kar srekli bir aydnlk -us aydnl- gndemde tutul
mak nsan ne pahasna olursa olsun saduyulu, ak, zeki olmak:
Doal gdler, usa aykr ynelmelerden ke gtrr
L
Sokratesin insanlar hangi yntemle bylediini anlalr
duruma getirdim: Onda bir hekim, bir kurtarc grnm var
d. Sokratesin her ne pahasna olursa olsun ussallk inananda
ki yanlgy gstermeyi srdrmenin gerei var m? -Yozlam a zerine mcadele vererek, yozlamadan yakalarm syr
dklarn dnmeleri, filozof ve ahlaklar asndan kendini
kandrmadr. Bu onlarn gcn aan ara olarak, kurtulu ola
rak setikleri ey bizzat yozlamann bir dier ifadesinden
farkl bir ey deildir -onlar onun anlatmm d e i t i r i
yorlar, onun kendisini ortadan kaldrmyorlar. Sokrates yanl
anlalmt; btn ahlak dzeltimi, H ristiyanca
olan dahil, bir yanl anlamadr... En keskin gn
, ne pahasna olursa olsun ussallk, prl prl, souk, salangan,
bilinli, igdsz, igdlere kar yaamn kendisi sayrln bir
formundan, bir dier formundan baka bir ey deildir - bundan
erdeme, salkha, mutlulua dn de yoktur gdlere
kar savamak zorunda olmak-yozlamann formldr
bu: Yaam nde geldii mddete, mutluluk ve igd birdir. -

12.
- Sokrates, btn bu kendim kandranlarn en cin fikirlisi bu
nu kendisi anlad m? Onu lme gtren bilg eliiyle bunu
kendisine syledi mi sonunda?. Sokrates lmek istiy o rd u Atina deil, zehir bardam kendi seti, o zorlad Atina'y zehir
bardam vermeye Sokrates hekim deil, dedi yavaa kendi
kendine: burada yalnzca lm hekimdir Sokrates, sadece uzun
sreden beri hastayd..

3. BLM

FELSEFEDE US

L
mizalarn soruyorsunuz bana?_ Tarih anlay ek
Filozoflarn
siklii var onlarda, olu tasarmna kar dmanlk, Msr uy

garlyla ilgili grleri. Onu tarihten syrdklar zaman, sub

specie aeterni* - onun mumyasn yaptklar zaman er ef
li bir ey yaptklarn sanyorlar. Filozoflarn binlerce yldan b e
ri kullanageldikleri ne varsa hepsi birer kavramsal mumyadr;
gerek olan hibir ey onlarn ellerinden card kurtulmad. Tap
mak istediklerinde bu putperestler, ldryorlar, postlarna sa
man dolduruyorlar - tapnrken her eye kar birer lmcl
tehlike oluyorlar. lm, deiiklik, ya, ayn zamanda dl ve
yetime onlarn gznde birer kart tutumdur - yalanlamadr
hatta. Olan, olmaktaki dedir, olmaktaki de olan deildir On
lar imdi olana inanyorlar, umutsuzluk derecesinde hatta. Ama
onu tutamadklar iin, kenderinden uzaklamasna nedenler
aryorlar. Bizi ne olduunu alglamaktan alkoyan bir hayal ol
mal bu, bir aldatmaca: aldatcy nerede aramal? - Yakaladk
onu, diye barrlar, duyular! Bu duyular, ok da ahlak d
drlar, onlardr gerek dnya konusunda bizi aldatan.
Ahlak: duyu-aldanmasndan, olutan, tarihten, yalandan ka;
tarih: duyulara inantan, yalana inantan baka bir ey dedir.
Ahlak: duyulara inananlarn hepsini yadsma, insanln tm ge
ri kalanm: sadece insan olanlan. Fozof ol, mumya ol, bir l
gmc suratyla monotono-teizmi tems et! - Hepsinden
* Sonsuzluk bak asndan. (Hollingdale i l )

Friedrich Nietzsche Putiann Ahcakaanb

nemlisi, bedenden uzak dur, duyularn u acnas ide fix e sinden! Varolan her trl mantk yanlglarna kaplm,
rtlm, hatta olanaksz, yine de varm gibi davranmak yak
kszdr!
2.
Herakleitosun adm byk bir saygyla ayn tutuyorum. Geri
kalan filozof takm, okluk ve deiiklik gsteriyorlar diye du
yularn kantn kabul etmediyse, o da eyleri sreklilik ve birlik
sahibiymi gibi gsterdikleri iin onlarn kantn reddetti Ne
Eleaklann* ne de onun inand gibi yalan syleyen duyulara
hakszlk etmitir Herakleitos da - hi de yalan sylemiyorlar.
Bata ona yalan, rnein birlik yalann, materyallik, tz, srek
lilik yalanm sokuturan kantlarndan kardmz eydir
bu. Us, duyularn ahitliini taklidimizin nedenidir. Duyular
oluu, yok oluu, deiiklii gsterdii mddete yalan sylemez
ler... Fakat Herakleitos unda daima hakl: Varlk bo bir kurmacadr. Grnen dnya tektin gerek dnya ise buna e kle n
mi bir yalandr...

3.
- Ne duyarl gzlem aygtlarmz vardr duyularmzda! Sz
gelii u burun, ondan saygyla, vgyle sz amam hibir filo
zof bugne kadar. Emrimizdeki en narin geretir: devinimin
spektroskopun bile tespit edemedii en ufak aynntsnn ajardi
na varabilir. Bugn, duyularn tanklm kabul etmeye karar ve
recek derecede -onlar keskinletirip glendirme ve onlar hak
knda dnp neticeye varma derecesinde- bilimsel bilgiye sa
hibiz. Gerisi baarszlk ve henz bilim olmayandr Yani metafi
zik, tannbilim, ruhbilim, bilgi kuram Ya da biimsel bilim, sim
geler retisi: Mantk, u uygulamak mantk, matematik Bunlar
da gereklik kesinlikle sz konusu deildir, bir soru olarak bile;
rnein man meydana getiren gibi bir geleneksel iaretler sis
teminin ne gibi bir deere sahip olabilecei sorusu gibi * Eleal Parmenidesin (L . V. yy.) okula Deiim ve hareket olaslm reddet
mi ve mantki tek olasln deimeyen varlk olduunu ne srmtr.
(Hollingdale n.)

Felsefede Us

4.
Filozoflarn teki karakter zellii de az sakncal deildir:
srarla sonu bala kartrmaktr bu da En son gelenin -maalesef!
nk hi gelmemesi gerek!- en yksek kavramlar olduunu
sylerler, yani en genel, en bo kavramlar, buharlap kaybolan
gerekliin balangta balang olarak son buharlan. Bu yine
onlarn sayg gsterme yollarnn ifadesidir: en ycenin en d
kten gelimesine izin verilmemeli, gelimesine bile izin
verilmemeli... Ahlak: Birind snf olan her ey causa sui*
olmal. Baka bir eydeki kken bir itiraz, deerde bir phe ya
ratma saylr. Tm en stn deerler birind snftr, tm en s
tn kavramlar -koulsuz, iyi, gerek, yetkin olan- tm sonradan
olamayan, bu nedenle causa sui olmas gerekenler. Ama
bu yksek kavramlarn hibiri birbiriyle kyaslanamaz, birbiriyle llemez... Bylece muazzam Tanr kavramlarn elde etti
ler... En son, en alz, en bo olan ilk sraya, kendinde neden ola
rak, ens realissimum** olarak yerletirdiler. nsanlk, arpk
rmcek a rclerin hasta beyin rn hayallerini dddiye al
malyd! - Bunu ok pahal dedi!..
5.
- Sonu olarak, bu yanlg ve grn sorununa bizim (ince
lik olsun diye biz diyorum) ok farkl bak amz koyalm
Daha nceleri deiim bakalama, olu grnn kant diye,
bizi yoldan karan bir eyin varlnn bir iareti olarak ele aln
mt. Bugn ise kendimizi hataya karm, hataya mecbur gi
bi gryoruz Usun yararna nyarg bizi birlik, zdelik, srekli
lik, tz neden, maddesellik, varl savunmaya mahkm eder, s
k bir hesaba dayanarak, ne kadar emin olursak olalm burada
hata olduundan Durum gnein devinimleriyle ayndr: o du
rumda gzlerimiz aldanr, burada ise daimi bir savunucu olarak
d i 1i m i z. Dil kken olarak ruhbilimin en ilkel biiminin ortaya
kt aa aittir. Almancadaki dil metafiziinin -yani usuntemel varsaymlarm hatrladmzda kendimizi ilkel bir fetiiz
min ortasnda buluruz Budur her yerde eylem ve eylemci gren;
* Lat Kendinde neden. (Hollingdale n.)
** Lat En gerek varlk. (Hollingdale n.)

Friedrich Nietzsche Putlann Alacakaranl

bu, istenci temel neden sanan; bene inanan, beni varlk diye, tz
diye gren ve ego-tze olan inancm her eye yanstan - ancak
bu ekilde ey kavramm yaratr... Varlk her yerde neden
olarak dnlp anlalyor; sadece ben kavramndan Varlk
kavram kyor, treyen olarak.. Balangta, istencin sonu
reten bir ey -yani istencin bir ye ti- olduu byk yanlg
s duruyor... Bugn onun sadece bir szck olduunu biliyoruz
ok mu ok sonradan bin kez daha aydnlanm bir dnyada
usun kategorileriyle* kullamlaben gvenlik, znel kesin
lik felsefecilerin aklna geliverdi: bunlarn kklerinin deneysel
dnyada olamayacam anladlar - gerekten de, deneysel dn
ya bunlarla kyasa gelmezdi Peki, nereden kt bunlar
yleyse? - Yunanistanda olduu gibi Hindistanda da bu hata
ya dlm: Bir zamanlar daha yksek bir dnyada yayor ol
malymz (ok daha dnn yerine:gerekliinolumuluu gibi!) usumuz olduu iin Tanrsal olmalymz!
imdiye kadar hibir ey, rnein Eleahlarca zetlendii gibi var
lk hatasndan daha fazla dorudan ikna gcne sahip olmam
t: nk sylediimiz her szck her cmle onun lehinedir! Eleallann kartlan be varlk kavramlarnn saptna etkisine
kaplyorlard: Bunlarn iinde, atomunu bulduunda Demokritos... Ddeki us: Ah ne aldaa bir ihtiyar kadn! Korkanm h
l gramere inandmz iin Tanndan kurtulamyoruz...

6.
Temel ve yeni bir anlay drt sav iinde toplayp aklarsam,
benim vlmem gerekir: elikiyi ortadan kaldrmak iin anla
may kolaylatrmak istiyorum.
Birinci sav. Bu dnyann gzle grlr olduunu gsteren
nedenler onun daha ok gerekliini saptar - baka trde bir
gereklik kesinlikle kantlanamaz.
kinci sav. eylerin gerek varlna atfedilen zellikler var
lk olmayann, hiliin zellikleridir - gerek dnya somut
dnyaya tezatlk stne kurulmutur: ahlaksal-grsel bir
hayal olduu lde, grnen dnyaya
* Balama baklrsa bu Kant akla getiren terim, Kanfn on iki apncrikategorisi
anlamnda deil, sadece uslamlama yetisi olarak kullanlm. (Hollingdale i l )

Felsefede Us1

nc sav. Burada, tasarlanm, baka bir dnyadan sz et

menin hibir anlam yoktur, bizim belleimizde yaamn yadsn
mas, kmsenmesi, yerilmesi konusunda bir igd bulunmu
yor Biz en son durumda, baka daha iyi bir yaamn dsel ku
runtularyla yaamn cn alyoruz.
Drdnc sav. Dnyay gerek ve grnen olarak blmek,
Hristiyanca veya Kanta (ki zaten Kant da kurnaz bir Hristiyandr), yalnzca yozlam bir iddiadr - kmekte olan
bir yaamn belirtisi- Sanatnn grne gereklikten daha ok
deer vermesi bu sava hibir kartlk oluturmaz. nk burada
grnb ir kez daha gereklii belirtir, sadece seilmi, g
lendirilmi, dzeltilmi... Trajik sanat karamsar deildir -va
rolan tm kukulu ve korkun eyleri onaylayan bilhassa
odur.Dionysosudur o.

Gerek Dnya Sonunda Nasl da Bir Masala Dnverdi

Bir Yanlg yks

1- Gerek dnya aydn, saf, erdemli iin eriebilendir - yle
bir kimse byle bir ortamda yaar, o odur.
(denin en eski biimi usa uygun, yaln, ikna edici
Ben, Platon, gerekliin kendisiyim nermesinin
transkripsiyona)*

2- Gerek dnya ulalmazdr imdilik. Ancak aydn, dinci,

erdemli insana (tvbe eden gnahkra) vaat edilir.
(denin erleyii: de inceliyor, anlalmaz oluyor,
kavranlmaz oluyor - kadn oluyor, Hristiyan
oluyor)

3- Gerek dnya, ulalmaz, kavranlmaz, umulmaz oluyor,

ancak yine bir avunma, bir grev stlenme, bir buyruk di
ye dnlyor.
(Temel olarak ayn gne, ancak parlyor sis, kuku
culuun arasndan; yceleen, solgunlaan, kuzeyli,
Knigsbergli ide.)**
Wahe VVeft*le (gerek dnya) balantl olarak Wahrheit(hakikat). (Hollingdale n)
Yani Kanta Almanyada, Kantn doduu, yaad ve ld kuzey kentin
den. (Hollingdale a)

Friedrich Nietzsche Putlann Alacakaranl

4- Gerek dnya - ulalmaz im? Her durumda eriilmez ve

eriilmez olarak bilinmez de. Sonu olarak avutmaz,
kurtarmaz, stlenmez: yleyse neden bilinmeyenin yk
altna girelim?..
(Kuruni sabah. lk esneyii usun. Olguculuun (Posi
tivismus) horoz l.)*
5- Gerek dnya -artk hibir ie yaramayan, bir grev be
olmayan- yararsz, can ska olmu bir ide, sonu o l a
rak geersiz klnm bir ide: yok edelim onu!
(Pnl pr gn; kahval; neenin dn ve bons
s en s; Platon utantan kzarr; tm zgr ruhlar
ayaklanr.)
& Tkettik artk gerek dnyay: Hangi dnya kald? Yoksa
grnen mi?.. Oysa de! Gerek dnya ile bu g
rneni de t k ettik artk!
(le st; ksack glgenin gz am; uzun bir ya
nlglm sonu, insanln yksek aamas; INCIPIT
ZARATHUSTRA**)

* Burada, gzlem ve deney zerine kurulu felsefe ampirizm anlamnda kullanl

yor. (Hollingdale nj
** Zerdt balyor. (Ed. n.)

4. BLM

DOAYAAYKIRI OLARAK AHLAK

L
ir evresi vardr btn tutkularn yazgya balandklar yerde,
dangalakln arl altnda birer adaa dntkleri yerde
- ve daha sonra, ok mu ok sonra, ruhla evlendikleri yerde, bir
de tinsellemede. nceleri insann dangalakl yznden tut
kular iinde tutkularla savaa girmi: onun yok edilmesi iin
komplo kuruldu - btn eski ahlak canavarlar u konuda hemflkirdir: i 1 faut tuer les passi on s.*Bukonuda en yaygn
rnek ndlde, u Dadaki Konumadadr, orada nesnel varlklar
marur bir bak asndan grlmezler, anlamnda bir akla
ma sergilenmitir. Buna benzer bir rnek de, nsan soyu konu
sunda, yararlanma balanmda, gz sana kar gnah ilerse,
onu kar biiminde sylenmitir: Neyse ki hibir Hristiyan bu
talimata uymaz. stekleri, tutkular yok etmek aka onlarn
dangalakl ve bu dangalakln istenmeyen sonulan karsn
da boyun emek, bize bugn dangalakln sivrilmi biimi gibi
grnyor. Any dindirmek iin dileri e k e n di hekimlerine
hayranlk duymuyoruz artk. te yanda buna benzer ucuz bir
durum vard, o da Hristiyanln ortaya kt alanda tutkula
rn ti n se l le ti r i lm e si (Vergeistigung derPassion)kavram
nn aka anlalamaddr. lk kilisenin buna sava amas, bi
lindii gibi ruh dknlne ynelik Tanrsal kayra anlayla
rna karyd: Ondan tutkulara kar dnsel bir sava nas
beklenirdi? - Kilise her anlamda iini oyucu bir giriimle tutku
* Tutkular ldrlmelidir. (Ed. a)

Friedrich Nietzsche Putlann Afocakaanh

ya sava amt: Onun uygulaym ve retisi idi e tm e k

tir (Castratismus). Sormuyor Bir tutku nasl tinselletirilir, ba
lanr, Tannsallatnlr? - Kilise tm zamanlarda dzenin (duyusalln, byklenmenin, egemenlik tutkusunun, agzll
n, alcln) nemini vurgulayp elinde tuttu. Ancak tutku
larn kkn skmek yaamn kkn skmek demektir: Kilise
nin uygulaym bir ya am dmanldr...
2.
zde yntem, ksrlatrma kkn kazma yetersiz, yozla
trlm kimselerin tutkularyla giriilen bir sava iin de igd
sel olarak seilir, onlarn leine eklenebilir: Zorunlu olarak bu
toy kulan bulunduran yaratklardan zde ortamda (ya da zde
olmayan), bir toprak atla (Kluft) ile bir tutku arasndaki
kesin, dmanca aklamadan (Feindschafts-Erklrung) sz edile
bilir. Kkensel aygtlar yalnzca soysuzlatrmalarda geerlidir: s
ten yetersizlii, yetersizliin etkisi tepkisi olmayaca konusun
da belli szler sylenmi boyuna, o yozlamann baka bir biimi
dir. Kkensel dmanlk, acmasz bir cana kyclk duyarlla
kar dnsel bir belirtim niteliinde kalyor Bu yolla sergilen
mi bir arlkla ilgili genel durum konusundaki snrlan gerekli
klyor - bu dmanlk, bu hn, byle yaratklar, bunlarn eytandan gelmedikleri balanmda yeterli, salkl bir bilgi edinip
onlan yadsyacak duruma gelmemilerse, bir sivrilik oluturup
kalyor. Papazlarn, filozoflarn, sanatlarn tm tarihine bir gz
atlrsa u durumun ortaya kt grlr Duyulara kar en et
kili zehir gszlerden gelmemi, kendini dine adayanlardan
da gelmemi, tersine kei olamam, ancak kei olabilmek iin
bu kla girmi grnenlerden gelmitir

3.
Duyusalkn tinselletirilmesine sevgi denir Sevgi Hristi
yanla kar byk bir utkudur. Bizim dmanl tinselletirmemiz ise baka bir utkudur. Bunun nedeni elde bulunan ve d
manlarn ele geirmek istedikleri deere drt elle sarlmaktr: K
sacas bunun tersi yaplr, eskiden yaplan gizli tutulur, saklanr,
ortaya konmaz. Kilise ise alar boyunca dmanlarm ortadan

Doaya Aykr Olarak Ahlak

kaldrmak ister. Biz ahlakszlar (Immoralisten) ve Deccaller (Antichristen) kilisenin varhm kendi yararmza grrz.. Politika
da ise dmanlk daha tinsel bir nitelik kazanmtr - daha anla
yl, daha dnceli, daha ok oldum olas. Aa yukar her
partinin kendi varhm koruma ilgileri bu balamdadr, nitekim
kar parti birtakm glerden yola kmyor - byk bir politi
kadan zde etkinlii salyor. Yeni bir yaratma, az ok yeni bir
devletin dostlarndan daha gerekli dmanlan vardr. Bu kart
zorunlu bir durum olarak sezilir, bu kartlk iinde zorunlu
olur... Biz, isel dmana kar baka trl davranamayz. Biz d
manl bile tinselletirmiiz, daha onun deerini bile kavraya
mamz. Deer bimede insanin eli aktr, kart durumlar
da zengin olmak iin - birtakm tasarmlar iinde hep g e n ka
lnr, ruh gerilip uzamaz, kvanan ardnda gitmez.. Bizim iin u
eskiden kalma istekten daha yabana bir nesne olmamtr, u
ruhun kvanandan, Hristiyanca istekten - u ahlak-ineinden (Moral-kuh) ve iyi yreklili in yal mutluluundan bizi da
ha az kskandran bir nesne yoktur. Savatan vazgeen byk
yaamdan da vazgemi demektir.. Birok durumda bu ruhun
kvana (Frieden der Seele) yanl anlalmtr - u daha saygn
denmeyenden biraz daha baka bilinea ki durumda da dola
k ve nyargl olmayan. Ruhun kvana zengin hayvanln
annm bir mas balanmda ahlaka (ya da dine) dein bir r
nek olabilir. Ya da bundan bir belirti, artk hava nemli geliyor ar
tk gney yelleri. Ya da bir gnl borcu bilgiye kar mutlu bir
sindirim iin (insan sevgisi ara sra sylenen.) Ya da her nesnenin
yeniden tadn karmak istedii ve bekledii yaratl olaynn
sessiz varoluu Ya da bizim egemen tutkumuzun olduka gl
bir kvanan ardna gelen durumu, seyrek grlen bir doymulu
un dourduu mutluluk duygusu. Ya da bilincimizin, eilimle
rimizin, ykmlerimizin yall. Ya bizim an bencillikten do
an engenliimizin ahlaksal sslenme dknl. Ya da ken
diliinden korku salan bir gvenliin, ak bir gvenliin iine
girme, gvensizlik dolaysyla uzun sren bir gerilim ve aa ek
meden sonra Ya da eylemde, yaratmada etkide, istekte olgunluk
ve aa ekmeden sonra Ya da eylemde, yaratmada etkide, istek
te olgunluun ve yetkinliin anlatm, isten zgrlne (Freiheit des Willens) ulamann sessiz solumas Putlarn Ala

Friedrich Nietzsche PutJann Alacakaranl

c a k a r a n l : Kim bilir bunu? Olsa olsa ruhun kvanana va

ran bir tutum-

4.
- Ben biimsel olarak bir ilke neriyorum. Ahlakta her natralizm, dahas her salkl ahlak bir yaam gdsnn buyru
u altndadr - yaamn her buyruu belirlenmi bir kuralla, ge
rekir ve gerekmezle doldurulur, yaam yolunda herhangi bir
engelleme ve dman ruhluluk (Feindseligkeit) bu yntemle d
lanr. Doaya aykr olan ahlak, imdiye dein retilen,
yceltilen, tlenen her ahlak aa yukar byledir, tersine y
nelip yaam gdsne kart bir duruma gelir - bu ahlak bu g
dnn hepten gizli, hepten ak ve saygszca bir s u la n m as
dr. Bu evrede Tann insann gnlne bakyor da denir, yaa
mn en dk ve yksek isteklerine olmaz denildii gibi Tannya
da bir y a a m dman gzyle baklr- Tanr kayrasnn bulun
duu kutsal varllt ideal bir ksrlatrmadr - Tann Devletinin
(Reich Gottes) balad yerde yaam sona ermitir...
5.
Yaama kar bir direniin ktl olarak anlalan nlem,
Hristiyan ahlaknda kutsal nesnelere yakn bir anlamda alnr,
bu yzden mutluluk biraz baka bir balamda anlalmtr. Ya
rarsz, yzeysel, sama bir direniin yalancl. Bu yaayanlar y
nnden yaama bir yarg giydirme balanmda, yaam konusun
da belirlenmi uygulamann sylemi olarak kalr: Sorgu haldi
m, haksz m baklmadan bylece ortaya atlmtr. nsann yaa
nan d n d a bir yeri olmalym, te yandan tek, ok hepsi gi
bi yaanm sorunlara yaamn bir deer sorunu olarak dein
me daha iyi anlalr? Bunlar kavramak iin yeterli nedenler
vardr. Sorun, bizim amzdan, yanma yaklalmaz bir sorundur.
Biz deerlerden sz edersek esinlenmeden, yaanan grselliin
den sz etmi oluruz? Yaam bizi deerleri dzenlemeye iter, ya
am bizimle deer kazarnr, deerleri dzene koyarsak. Bundan
anlaldna gre ahlakn doa kartl (Widematur von
Moral), Tannnm yaanan bir kart kavram ve yargya arptr
mas olarak kavrandnda, yaanan bir yargsdr. - Hangi ya

Doaya Aykn Olarak Ahlak

am? Yaamn hangi tr? - Ben u karl vermiim artk?

kmekte olan, gc tkenmekte olan, yorulan, sulanan yaa
mn. Ahlak, imdiye dein anlald gibi - son kez Schopenhauerin yaamda istendn yadsnmas (Vereinigung des WiUtj,"
zum Leben) szleriyle sylemletirdii gibi - ite gerileme gde
s (decadence-Instinkt) budur, bundan bir buyruk retildi? Diyor
ki: Ykl artk! - yargya arptrlmn yargsdr bu...

6.
unu da syleyelim artk, genelleen bir yzeyselliin syle
yecei nsann byle ve byle olmas gerekir!dir. Gereklik bize
aknla uram bir tipler varslln gsteriyor, tutarsz bir bi
linlenme ve deiim bolluunu: Amas bir isiz gsz ahlak
(moralist) unu ekliyor: Hayr! nsan baka trl m olmal?...
nsan, bu dknn, mnltonn nasl olmas gerektiini de bilir,
kendi resmini duvara izer, bir de unu ekler: te insan! Ancak
kendisi bir moralist olan, bireye dnerek, Sen byle ve byle ol
malsn! derse, duyaca glmekten baka bir ey olmaz. Birey
bir para yazgdr, nden ve arkadan bir yasadr artk, bir gerek
liliktir herkes iin, olduu gibi, olaca gibi. Ona kendini deitir
demek, her eyi deitir demektir, hatta gemiini de... Gerekten
de olumlu moralistler vard, onlar insan baka trl, erdemli
grmek istiyorlard, oysa bunlar insan duvara izilen resmine
gre bir dk, ikiyzl diye nitelemek istiyorlar. Bundan dolay
dnyay yadsdlar! Ufak bir azgnlk deil bu! Saygszln alak
gnllce bir tr de deil bu!.. Ahlak, yaam anlayndan, ya
amsal koullara uyma dncesinden aamadan deil, salt kendi
ynnden sulandrrken kendine zg bir yanlg iindedir, bir
yozlatrlm - an duygusallk anlatlamayan pek ok su
ilemitir!.. Biz, tekiler, biz immoralistler bunun tersine hepsini,
her tr anlamak, kavramak, onaylamak iin yreimizi ok
geni tutmuuz. Biz yle kolayndan yadsmyoruz, onaylayc
olmak iin saygnlmz bu balam iinde aryoruz. Bu ekono
mi konusunda her zaman gzmz drt almtr, herkes bunu
kullanmay, bundan yararlanmay bilsin diye, papazlarn, onlardaki hasta kafalarn frlatp atlan kutsal sarsakl anlalsn di
ye ikiyzlnn iren grnnden, papazdan, onun kara er-

Friedrich Nietzsche Putlann Alacakaranl

deminden kaynaklanan yaamn yararndaki ekonomi iin -Pe

ki, hangi kar? Ancak biz kendimiz, immoralistler burada bu
nun yantlaryz-

5. BLM

DRTBYK YANILGI

L
edenle sonu karm a as ndan doan yanlg.
- Sonula nedeni birbirine k ar t rm a k tan daha
sakncal bir yanlg yoktur: Ben buna usun gerek k diyo
rum. Buna karn bu yanlg insanln en eski, en yakn alkan
lklarna baldr. O, bizim aramzda kutsallatnlmtr, din, ah
lak adlarn tamaktadr. Dinin ve ahlakn biimlendirdii her
yarg bir yanlg ierir - papazlar, ahlak, yasa koyucular us k
nn kaynak nedenleridir. - Bir rnek vereyim: nl Comaronun* kitabm herkes bilir, bu kitapta uzun ve mutlu bir yaam
iin sk bir perhizi -erdemli olmay bile- ieren uygulamalar
tlenir. Pek az kitap bylesine ok okunmutur, bugn bile n
gilterede ylda binlerce basm yaplmaktadr. Ben (Kutsal K i tap da iinde) hibir kitabn bylesine uursuzluk yarattm
sanmyorum, bu kitap zenle karlanan bir bavuru kayna gi
bi birok yaam oyalayp ksaltmtr. Bunun nedeni udur:
Nedenle sonucun birbirine kartrlmas. Sivri akll bir talyan
kendi uzun yaamnn nedenini bu perhizde gryordu, s
nrl bir beslenme sk perhizin temel nedeniydi Ancak bunu uy
gulamalm koulu vard, az ya da ok yemek konusunda, bes
lenme snn bir zgr isten rn deildi: nsan ok yerse has
ta oluyordu Sazan bal yalnz iyi deil, yemek iin olaanst-

* Comaro (Luigi [AlviseD talyan yazar (Venedik 1475 - Padova 1566). Ruzzantenin hmisiydi Della vita sobria adl yaptyla nldr. Kitap, 1558-1565 ara
snda yaymlanmtr. (Ed. a)

Friedrich Nietzsche Putlann Alacakaranl

dr, gereklidir de. Gnmzn bir aydn, sinir gcn hzla

tketirse Comaro yntemiyle yere yklrm. - Credo e x
perto.*
2.
Her dinin ve ahlakn tabannda duran temel l udur: Bun
lar yap, bunlar brak - bylece mutlu olacaksn! Aksi halde.
Her ahlak, her din bu buyrua dayanr - ben bunu usun byk
bir temel gnah sayyorum, lmsz bir lgnlk. Be
nim azmda bu uygulama biimi kendi kaynana dnr bunun birinci rnei tm deerlerin yemden deerlendirilmesidir: Baarl bir insan, daha mutlu bir insan kesin davranlar
da bulunmal ve baka davranlar karsnda gdsel olarak
ekingen bir tutum benimsemeli, fizyolojik nitelikte bir dzene
balanmal, insanlarla, nesnel varlklarla balam iinde olmak
Kural olarak: Onun erdemi mutluluunun sonucudur. Uzun
yaam, kalabalk bir torunlar kua erdemin dl deildir,
erdem daha ok zmsemenin yavaldr, bir baka anlamda,
uzun yaam kalabalk bir kuak, ksacas comarismusun kayna
demektir. - Kilise ve ahlak unlan sylyor: Bir kuak, bir
halk tketim ve an yaama yznden yklmtr. Benim p e
kitirilm i usum da unu sylyor: Bir halk ykma srkle
nirse, fizyolojik olarak yozlarsa bunun arkasndan an tketim
ve an yaam gelir (bu da gittike daha gl olmann ve sk sk
etkiye kaplmann gereidir, her tkenmi insann bildii gibi).
Bu gen insan erkenden solacak, prsyecek Onun arkadalan
diyorlar ki: Bu su insan doasnda ve sayrlktadr. Ben de derim
ki: nk o hastalanmt, nk hastala kar direnmemiti,
bu daha nce yoksullatrlm bir yaamn, bir yaratln sonu
cuydu Gazete okuyucusu diyor ki: Bu parti byle yanl bir tu
tum yznden yklyor. Benim yksek politikam diyor ki:
Byle bir yanllk yapan parti km demektir - artk onun g
ds, gvenlii kalmamtr. Her yanllk, her anlamda, gd
nn -soysuzlamann, isten sarsmasnn sonucudur: Bylece in
san kty tanmlar, az ok Her iyilik gddr - buna gre ko
lay, gerekli, bamsz. Yorgunluk bir kar ktr, Tanr kahra
* Saptanm kan (ev. a)

Drt Byk Yanlg

manlardan ayrlm bir rnektir (Benim dilimde: Ayaklar Tanr

salln ilk niteliksel zelliini kolaylatryorlar).

3.
Yanl bir nedensel li in yanlgs. - Tm alar
boyunca bilineceine inanlm temel neden nedir? Peki, nere
den salyoruz bilgimizi, kesin inanlarmz renmek iin? u
pek nl i olgular alanndan, oysa bugne dein onlardan nes
nel olarak bir kantlama salanmad. Biz, bilin ediminde neden
sel balantya inanyorduk; nedensellii en azndan eylem
iinde yakaladm z sanyorduk. Tm davran nclle
rinin, davranlarn nedenlerinin bilinte aranmas gerektiin
den kimsenin kukusu yoktu, bu nedenler aratrlrsa bilinte
bulunaca sanlrd -klavuz eler olarak: Bilinten bamsz
kalmak onlar iin sorumluluk saylmazd- sonunda buna bir d
ncenin yol atm kim srm ileri? Kim bu dncelerin ne
deni benim demi?- Nedenselliin gvencesi saylan, yle gr
nen bu isel olgudan kan ilk ve en inandrc bilin b a
lamnda olan temel nedendir: bilincin (tinin) bir kav
ray gc olarak neden, daha sonra Benin (znenin) nedeni ola
rak ortaya kmtr, bunun ardndan da bilinten doma neden
sellik sapasalam verilen deney olarak- Bu arada daha ok d
nmz kendimizi Biz bugn ortalkta dolaan bir sze inan
myoruz artk Bu isel dnya yanltc, dlere kaptanadr tm
den: sten onlardan biridir. sten devinmiyor artk, buna gre
aklamas gereken yan da kalmam demek - ncekilerin ayakda olduundan o da yanlgdan kurtulamaz. Bu 'klavuz e:
Baka bir yanlg. Yzeye vurmu apak bir bilin olgusu, eylem
le pek yakn, daha nce bir eylemin balangcnda onu sergile
yende sakl. te kesinlikle Ben! Bu bir masal, bir dnsel saplan
t, bir sz oyunu olmutur. Bu dnmek iin, sezmek iin, iste
mek iin bsbtn tkenmitir artk!.. Peki, ne kar bundan? Ar
tk tinsel nedenlerin bir teki bile kalmam! Btn bo deney bu
yzden eytana uymu! te sonu budur! - Biz bu deneyle yanl
sonuca srklenmiiz, bu yzden de bir dnya yaratmz, ne
denler dnyas (Ursachen-Welt), isten dnyas (Willens-Welt),
tin dnyas (Geister-Welt) diye. En eski ve en uzun sreli ruhbi-

Friedrich Nietzsche PuamAkcakaanh

lim burada etkindir, baka bir i gelmemi elinden: Her olay on

da bir eylemdi, her eylem onda bir isten sonucuydu, ona gre
dnya bir eylemciler (zneler) okluundan oluuyordu, zne
olayn altna sokuluyordu. nsann isel olgusu vardr, bunlar
onun en ok, en gl odaklandr, bilin ruh, ben onlarn da
yansm biimleridir. O nce varlk kavramm ald, o kavram
dan Beni kard, kendi simgesine gre nesneleri var olmakta
olan diye biimlendirdi, bunun ardndan. Ben kavramm temel
neden sayd, ne stn bulu, o daha sonra nesnel varlklarda, o n larn iine gizlediklerini yeniden bulup ortaya kard,
de mi? -Nesnel varln kendisi, daha nce de sylenmitir, nes
ne kavramdr. Benle gili temel neden balanmda bir tepkinin
temel neden olmasyla ilgilidir... Onun kendi atomu da mhendis
ve fizikiler gibi byk bir yanlg iinde. Yozlam ruhbilim be
onun atomu iinde durmakta! - Gerei yok artk kendinde var
lktan* (Ding an sich) sz etmenin, metafizikilerin horrendum pu d en du m undan!.** Ruhtan kan yanlg bir neden
olarak gereklikle karmtr! Ve nesnel gerekliin youn topra
m oluturmutur. Ve buna Tanr denmitir! -

4.
Simgesel nedenlerin yanlgs. - Dlerden ortaya
kar: belirlenmi bir duygunun, szgelii uzaktan bir top atn
dan doan sonu bir nedenin btnleyici esi olarak araya so
kulur (zellikle okluk, ba kii olarak de dalm bir kimseyi
konu edinen ufak bir romanda). Bu arada duygu bir yank trn
de srp gidiyor: Bu duygu n tabana girebilmek iin nedenselli
in elverili durumunu bekler - bu bir rastlant dedir artk, bir
anlamdr. Top at zamann grnen bir geri dnnde neden
sel bir tutum iine girer. Daha sonra ynlendirici etkinleme so
mut olarak kavranr, bir imein akp geii gibi yzlerce birey
sel giriimle at srer... Peki, ne oldu? Kesin bir buluun ortaya
koyduu varsaymlar bu yanl anlamann temel nedeni olda
- Nesnel olarak bizim uyankken yaptmz da byledir. okluk,
* Kant felsefesinde duyumlarn nedenlerine kendinde eyler1denir. Kendinde
ey bilinemezdir gerekte duyumlarmz znel zihinsel sistemimizin operas
yonu tarafndan retilmektedir. (Hollingdale n.)
" irkin, utan verici ksm (Hollingdale n)

Drt Byk Yanlg

bizim genel duygularmz -her tr engelleme, bask, gerilim

oyunda patlar gibi an taknlk ve organlarn birbirine kart
duruma zellikle de sempatik sinir durumunda olduu gibi- bi
zim nedensel gdlerimizi kmldatr. Biz bir neden bulmak iste
riz,bizi yle byle bulsun-kt bulsun ya da iyi bulsun.
Bu bizim iin yeterli deil, yaplacak i bizim yle byle bulun
mamz yaln, eylemsel olarak saptamaktadr: lkin bu nesnel
gerekleri kapal tutalm -bilin aydnlna kmalan iin- on
lara bir gerekleme olana tanmsak. - Byle bir durumda bi
zim bilgimiz olmadan eylemselin iine giren anmsama daha n
ceki birikimleri zde nitelikte ve birlikte gelien neden-yorum
balamm ortaya karr - ancak onlarn nedenselliini s a l a
yamaz. Sam bamszdr, artk, tasarmlar, onlarla birlikte y
ryen bilin-ncleri nedenler klna girer, bylece anmsama
onlar araclyla aydnla karlr. te belli belirli neden-yorumlama balanma dayal bir alkanlk yle doar, sonra da
gereklik iinde, bir neden aratrmasn engeller ve kendim sa
lama alr.

5.
Ruhbilimsel aklama da var.-Bilinmeyeni biline
ne indirgemek, kolaylatrr, dinginletirir, sevindirir, bundan
baka gten kaynaklanan bir duygu verir. Bilinmeyeni aklad
mz ilk yaklamda bilinen o kadar iyidir ki gerein yerini alr
- ilk igd buna, bu skntl durumlar gidermeye dayanr.
Birinci ilke: Herhangi bir aklama hibir ey akJanlamaktan
daha iyidir. nk o ar basan tasarmlar kurtulma amaana y
neliktir, ondan synimak iin sk skya birtakm aralara ba
vurma gerei kalmaz: Bilinmeyeni akladmz ilk yaklamda
bilinen o kadar iyidir ki gerein yerini alr. Kvanan (erkin) ka
nt gerekliin lsdr. - Nedenlerin itici gc korku duygu
suyla balamldr. Ve onunla kmldatlmtr. Bu niin? ge
rekli, herhangi bir olanak varsa, temel nedenin ortaya knda
uygun bir durum sz konusu deilse, o zaman ok kez olduu gi
bi baka trden bir neden belirir - yattrc, sevindirici
kolaylatna bir neden. Bu az ok bilinendir, yaanarak kavranandr, anmsam ann iine neden olarak sokulup yerletirilen-

Friedrich Nietzsche PutlannAhcakaanh

dir, bu gereksinmenin birind baard sonucu da budur. Yeni, ya

anarak edinilmemi, yabana olan nedenden dlanr - o artk
aklamalarn bir neden tr olarak aranm, yelenmi ak
lamalar tr diye alnr, bu aklamalarda yabancnn, yeninin,
yaanarak kavranmamm en hzl, en sk grlen duygusu d
lanmtr, en ok allm aklamalar. - Sonu, bir nedenler-koyma tr her zaman ar basyor, bir dizgede odakla
yor ve sonunda egemen durumda ortaya kyor, bu da baka
nedenler ve aklamalar konusunda yaln bir sonulandrma de
mektir. - Burada banker birden ii, Hristiyan gnah, gen kz
akn dnyor.

6.
Ahlakn ve dinin tm alan bu simgesel ne
denler k av ram n a baldr. - Aklama, ho olmayan,
rahatszlk verici, mphem, tmel duygudur. Bunlar bize d
man varlklarla balantldr (kt ruhlar: en yaygn durum -his
teriklerin bycler olarak yanl anlalmas). Bunlar davran
larla koullanmtr, bu davranlar da yle elverili saylabilecek
nitelikte deil (gnah, gnahllk duygusu fizyolojik bir rahat
szla dayanmtr - her zaman bunlarn tabanlarnda doyumsuzluk bulunmaktadr). Bu nedenler cezalarla, biraz da bizim yap
maya gcmzn yetmedii ykmll yerine getiremeyi
ten doan bir demeyle balantldr (bu durumu inanszln
biimi iinde Schopenhauer bir tmceyle genelletirmitir, bun
da ahlak olduu gibi kendini gsterir, yaamn gerek ldrc
zehri ve onun sulaycs olarak: Her byk aa bedensel olsun,
tinsel olsun byle anlatlr, bizim kazandmz budur, nk b
yk aa bizden gelmez, biz onun yararna almamsak. Welt
als Wille und Vorstellung (sten ve Tasanm Olarak Dn
ya, 2,666). Dnlmeyen, birbirini kt nitelikte izleyen davra
nlarn sonulan da bunlarla balantldr (- birer neden sanlan
duygusal taknlklar, duygular su olarak bunlara katlmtr;
fizyolojik zorunlu durumlar baka fizyolojik durumlarn yar
dmyla beslenmi diye sergendi). - Benimsenmi bir genel duy
gunun aklanmas. Bunlarn hepsi Tannya gvenmekle ba
lantldr. Bunlar iyi davran bilinci araclyla koullanm nite-

Drt Byk Yanlg

lktedir (iyi bilin denilen fizyolojik durum birbirini izleyen

mutlu sindirim zmsenmesi hep benzer ilikiler olarak grlr).
Bunlar ykmllklerin mutlu bir sonucuyla koullanm du
rumdadr (- salt yanlg: bir ykmlln mutlu sonucu hasta
lk hastal ya da paskalya iin bsbtn istenmeyen genel duy
gular yaratr). Bunlar inanla, sevgiyle, umutla balantldr - H
ristiyan erdemleri - Gerekte btn sansal aklamalar yanl
bir diyalekt iinde kvan veren ya da kvan vermeyen duygula
rn aktarlmas sonucuyla balantldr: insan umutlara kaplacak
durumdadr nk fizyolojik temel duygu yeniden glenmi ve
gelimitir. nsan Tannya gvenir nk dolgunluk ve gl
lk duygusu ona esenlik verir - Ahlak ve din kesinlikle y a n l
gnn ruhbilimi ne (Psychologie des Irrtums) baldr her
bireysel durumda neden ve etki birbirine dnr ya da i n a
nlmn etkisiyle doruluk birbirine dnr ya da bir bu
lun durumu bu durum nesneliiyle yer deitirir.

7.
zgr isten yanlgs. - Bizim bugn, zgr isten
kavramyla bir duygudalmz yoktur artk: biz onun ne oldu
unu iyi biliyoruz - ad ktye km Tannsilimdler (Theologen-Kunststck) beceriklilii, ama uruna insanl kendi anla
m iinde sorumlu tutmaya alyorlar, bu durum onlarn
kendiliinden konuya bal kalm alar giriimi
demektir... Ben burada yalnzca hep sorumluluk yaratmann
ruhbilimi zerinde duruyorum -Sorumluluun arand her
yerde cezaland rma gds etkisini gsterir- bu da ist e
min dzenlemesi herhangi bir durumda byle ve byle
var olma istendne, amalara, sorumluluk edimlerine indirge
nirse kendini susuz olmadan yoksun brakm demektir; isten
retisi ceza amacyla bulunmutur, bu da sulu karma
balanmdadr. Btn eski nhbilim, isten ruhbilimi varsaym
nn kurucular, din grevlileri eski dinsel topluluun tep es in
de cezalarla balantl bir hukuk oluturmak istediler - ya da
Tanr balanmdan bir hukuk yaratmay tasarladlar. - nsanla
rn zgr olduklar yarganmak, cezalandrlmak amacn g
debilmek iin: buna gre her davran istenmi olmaldr. Her
davrann kayna istencin iinde dnld (-bununla kalpa
------------------------------------ 53 ------------------------------------

Friedrich Nietzsche Putlann Alacakaranl

zanlk ruhbilimde temel ilke yapld...) Bugn bizim ters bir devi
nim iine girdiimiz yerde, biz immoralistlerin tm gcyle su
kavramm ve ceza kavramm yeniden dnyann dna kar
mak istediimiz ruhbilim, tarih, doa, toplumsal kurumlar ve t
renleri onlardan arndrmaya giritiimiz yerde, gzlerimizde
Tannbilimdlerin srdrdkleri anlamda kkensel bir kart g
r savunma bozukluu yoktur, onlarda ahlaksal dnya dze
niyle (sittlichen Weltordnung) var olmann susuzluunu ceza
ve su yoluyla grme hastal vardr - bundan dolay Hristi
yanlk bir cellat metafiziidir...

8.
Peki, ne olabilir bizim retimiz yalnz bana? - nsana varlksal niteliklerini veren yok, ne Tanr, ne toplum, ne ana baba,
ne atalar, ne de kendi (- Burada yadsnan Tannmn anlamsz
l dnlr bir zgrlk olarak Kant, bir bakma Platon ara
clyla aklanmtr). Bu konuda kimse sorumlu deildir, du
rum oldum olas byledir, insan byle ve byle yaratlmtr, in
san bu koullar altndadr, bu ortamdadr. Onun varlnn uur
suzluu btn var olann ve olacak olann uursuzluundan d
lanmaya yetmez. Bu bir kiisel grn, istencin, kendisiyle belli
bir giriimde bulunulmayan bir amacn sonucu deildir, ayr
ca bir insan lksne ya da bir mutluluk lksne ya da bir
ahlak lksne ulamak iin de dedir - o bir samalktr,
onun varl herhangi bir amatan dlanmak istenir. Biz
ama kavramm bulmuuz: nesnel gereklikte ama eksiklii
var.. nsan gereklidir, insan biraz da yazgdr, insan btnn iin
dedir - bizim varlmza ynelmeyen bir h i t i r , lmek, karatrrmak, hkm giydirmek... Btnn dnda kalan
hitir ancak! - Artk sorumlu tutulamaz kimse, varlk tr
hibir zaman causa prim a ya* indirgenemez, dnya ne bir
duyum ne de tin olarak bir birliktir, bu byk bir zg rle
medir - ilk kez varoluun m asumiyeti dolaysyla yeniden
kurulmutur... Tanr kavram buraya dein nesnel varolua kar
en byk kartlktr... Biz Tannya kar sorumluluu da yads
yoruz: bununla ilk kez dnyay kurtaryoruz. * lk neden (Ed. n.)

6. BLM

NSANLIIN DZELTMENLER

L
benim sistemimin, iyinin ve ktnn tesinde bir
Fozoflarca,
yer edinmek olduu bilinir - ahlaksal yargnn yanlsamasn

temelden yakalamak. Bu istem benim ilk kez dzene koydu

um bir grten kaynaklanr: Ahlaka zg nesnel o lgu
lar yoktur. Ahlaka zg yarg, nesnel gereklikler iinde ol
duu sanlan dinsel bir inanla balantsna karn bu gereklik
lerde yoktur. Ahlak belirlenerek anlatlm, bilinen bir olayn
aklamasdr, bud ay an l bir yorumdur. Ahlaka zg yarg,
dinselde olduu gibi bilinmezliin bir basamayla balantldr,
bu basamakta somut gerek kavram, somut gereklerin ve sim
gesellerin ayrm yoktur nk byle somut bir nesne basama
nda, bugn bizim kurgular dediimizi gereklik belirleyip
gsterir. Bundan dolay ahlaka zg yarg bo bir szck diye
alnmaz: bu ancak bir anlamszlk saylr. Ancak imbilimsel
(semiotik) bir deer olarak kalr: Yeterince bilinmeyen kl
trlerden ve isel kanlardan oluan ok deerli nesnel gereklik
lerin en azndan aydnlar iin kendiliinden anlaamayaca
apaktr. Ahlak yalnzca parmakla gsterir, belirtir, o yalnzca
belirtibilimdir: insann bunlardan yararlanmas iin sz konusu
edilenlerinne olduunu nceden bilmesi gerekir.
2.
Sadece bir giri olarak bir ilk rnek nsanlarn tm zamanlar
da dzeltilmeleri istendi: Hepsinden nce bunun adna ahlak
denir. Ancak bu zde szcn altnda eilimin hep bambaka

Friedrich Nietzsche Putiann Alacakaranl

l gizlidir. Vahinin evcil letirilmesine belirlenmi bir in

san trnn eitilmesi balanmda ge li tirilm e denilir: Bu
zoolojiye zg sreler nesnel gereklikler anlamndadr - nesnel
gereklikler apaktr, onlardan tipik dzeltmen, papaz, hibir
ey bilmeyen, hibir ey bilmek istemeyen tremi.. Bir vah
inin evcilletirilmesi onun gelitirilmesi demektir, bu bizim ku
laklarmza bir elence gibi gelir. Eiticilerde ne oldu, kim bilir?
Hayvann kendi kendini iyiletirdiinden kuku duyulur. Hay
vann gc azalr, daha az zararl saylr, korkunun bunalml ta
knlklar, an, yaralar, alk yznden hastalkl hayvan oluve
rir. - Eitilmi insandan, papazdan bakas bu dzeltmeyi baa
ramamtr. Ortaan bamda kilisenin, hepsinden nce, eylemsel olarak hayvan bakmyla kendini grevli sayd yerde, her
yerde sarn hayvan* (blonden Bestie) avnn en gzel rnei ve
rildi - szgelii sekin Germenler evcilletirildi. Peki, sonradan
byle bir evdUetirmenin ardndan bu manastra giden Germen
nasl batan kana bir nitelikte rld? Bir insan karikatr gi
bi, firlama bir yaratk gibi o bir gnahl saylmtr, kafese kon
mutur, grltl korkun kavramlar arama sktrlmtr..
Uzanm orada imdi, bitkin, kavruk, kendine dman, yaam
gcne kar kskanlk dolu, her nesneye kar kuku dolu, ne
den gl, neden mutlu diye. Szn ksas bir Hristiyan.. Fizyo
lojik aklama: Hayvanla savata onu bitkin duruma getirmek
tek kar yoldur, onu bsbtn ykmak iin Kilisenin anlad da
bu? O, inam yere serdi, gcn kesti - ancak kendisini adam et
mesini istedi.

3.
mdi bu ahlak denen konunun baka bir olayn ele alalm,
belli bir soyun ve trn eitim sorununu. Bu konuda en gr
kemli rnei Hint ahlak veriyor, Manu** Yasas (Gesetz des Ma* Nietzsche, bu terimi ilk olarak Ahlakn Soykt stn?de kulland: Havyan
olarak grlen insan anlamna gelir ve ilk kullanmn, tekrar ortaya kma
s ve yabana dnmesi gereken hayvan insanlara rnek olarak Romallara,
Araplara, Japon soylularna, Homerik kahramanlara, skandinav Vikinglere
ve Perikles ann insanlarna atf izledi (Hollingdale n.)
** A ta r Sanskrit dilinde dnmek anlamndaki man szcnden tretil
mi, insan" anlamna gelen bir terimdir. (Ed. n)

nsanln Dzeltmenleri

nu) adyla dinsel balamda onaylanmtr. Bu, eskiden eitilen

drt insan topluluundan daha az nemli olmayan bir grev ni
teliinden anlalr: Yz kez yumuak, akll trde insan, bir var
saymdr byle bir eitim izlencesini dnmek bile. nsan Hris
tiyan inanann yaratt hastalklardan ve zindan havasndan
kurtulup bu daha gnahl, daha yksek, daha geni dnyaya
girmek iin derin derin soluk alr. Manuya kar ndi ne ama
sdr, ne pis kokar! - Ancak bu rgtleme de kanlmazdr, kor
kutucu olmak iin - bu kez hayvanla savamak gerekmez, tersi
ne onun eliik kavramyla insan eitimi olmayanla karmakar
k insanla, andala* ile savamak. Onun inam salksz,
sakncasz, gsz yapmak iin elinde baka bir ara yoktur - B
yk Toplulukla (grossen Zahl) sava vard? Kim bilir, bizim duy
gularmzda Hint ahlaknn bu koruyucu kurallarna kar ka
cak g yoktur. nc buyruk szgelii (Avadana-Sastra I), te
miz olmayan sebzelerden bir dzenleme yapar nk biricik be
sin andalamn uygun grddr, bunlarn sarmsak ve soan
olmalar gerekir. Kutsal Kitap bunlar yasaklamtr, onlar ekir
dek ve yemiler, taneliler, terleten ya da ate yapan zellikle
rinden dolay yasaktr. Bu buyrukta u saptamalar da var, insan
lar iin gerekli olan su rmaklardan, kaynaklardan, gllerden iil
memeli, tersine bataklklarn gidilebilen yerlerinden, oyuklarda
ki ve hayvan izlerindeki birikintilerden iilmeli Bunlar gibi giy
silerini ykamalarnda, kendilerini ykam alar nd a kul
landklar su insanlara yararl olduundan, kutsallk verdiin
den, susuzluu giderdiinden nemlidir. Sudra kadnlan iin,
andala kadnlan iin bir yasak daha var, o da doum evresinde
birbirinin yannda durmak, zellikle andala kadnlarnn b i r
birine yardmc olmalan doru deildir... Byle bir durum
da saln bozulmas lme yol aan salgnlar, insan soyunun
yozlamasna neden olan hastalklar, bunlarla ilgili olaylar d
zenleyici yasasna (Gesetz des Messers) baldr, erkeklerin snnet
edilmesi, bzrn kesilmesi kzlar iin ayr bir dzenlemedir. - Ma
rn unlar sylyor: andala zinann, cinsel yasan ve ar su
ilemenin yemiidir (- bu da eitim kavramnn zorunlu sonu
cudur). Onlar toplumun en dk kesimini oluturanlarn liile' Kast sisteminden karlan dokunulmazlar. (Hollingdale n.)

Friedrich Nietzsche Putlarn Alacakaranl

rinden karlan giysileri giyebilirler, knk testilerden iebilirler,

hurda demir paralarndan ss taklan kullanabilirler, onlarn
kutsal ilerle ilgili grevleri de yalnzca kt ruhlar iindir. Onlar
bakalarnn dolatklan yerlerde oturup dinlenemezler. Onlara
soldan saa doru ve yazarken sa eh kullanmak da yasaklanm
tr. Sa eh kullanmak ve soldan saa ynelmek yalnzca erdemli
lerin elindedir, bir de soylu kimselerin.

4.
Bu buyruklar reti asndan yeterlidir. Biz, bunlarda Arilere zg hmanizmi buluyoruz, tmden salt, tmden kkensel - biz, uyumsuz bir kavramn elitii salt soy kavramm
da bundan reniyoruz. Bu gr noktalan iinde ncil yazarlan birinci aamann temel kamdandr -Hanokun Kitab* da ste
si- Hristiyanlk Yahudi kkenlidir ve sadece bu topran r
n** olarak anlalr, yetitirmenin, soyun her ahlakna tepki
olan bir kar devinim diye dnlr. - Hristiyanlk stn
lk savyla ortaya kan, Aryan inancna *** kar bir din
dir: Hristiyanlk btn Aya deerlerinin deiimidir, andala deerlerinin bir utkusudur, ndi yoksullara, dknlere
damgasn vurdu, tm yklmlarn, yoksullarn, dklerin, k
t yola sapmlarn soya kar topluca bakaldrsdr - lmsz
andalamn c sevgi dini olarak ortaya kmtr..
5.
Eitim ahlak ve evcilletirme ahlak aralarda kulla
nm ilerliiyle balantldr: Biz, ahlak oluturmak iin onu en
yksek gr dzeyine oturtmak istiyoruz, bu nedenle zgr is Tevrat ve ndlde sz edilen bir peygamberin kitab. Tevrata gre Hanok,
tufan ncesi dneme ait atalardan biridir. Ge ykseltilen" birka lml
den biri olup, Holmle konumutur. Hanok, kimilerine gre Atlantisli Hermes-Thot'tur. Kimilerine gre de Kuranda, Hanoktan tdris Peygamber ola
rak sz edilir. Kitapta yer alan konulardan bazlar yldzlar, uzayllar, yery
znde yaam ve ahi hiyeraridir. (Ed. a)
** Deaain ana konularndan biti (Hollingdale a)
*** arianizm (aryanizm): Papaz Ariusun retisi Bu retiye gre oul sa) baba
dan kmtr ama babann kendisi dedir. Oul sa'nn baba Tanrinn buy
ruu altnda olup olmad tartmas yzyllarca srmtr. (Ed. n.)

nsanln Dzeltmenleri

tend bir kart g durumuna getirme gereindeyiz. Bu, benim

ok uzun sreden beri izlemi olduum kayglandma, byk bir
sorundur: nsanln iyiletirid ruhbilimidir. Kk ve ancak
nemlice bir olay, u'pia f r a u s * btn filozoflarn ve papaz
larn, u insanla doru yolu gsterenlerin kaltdr. Ne Marn,
ne Platon, ne Konfys, ne Yahudilii ve Hristiyanl reten
ler onun doruluu iindeki yalandan kukulanmlar Bi
imsel olarak u sylenebilir: Buraya dein insanl ahlaka zg
bir duruma getirdii sylenen aralar temelden bylesine ah
lakd olmutur.-

' sofu yalan. (Hollingdale n.)

7. BLM

NE OLDUBU ALMANLARA?

1
lmanlar arasnda doyurucu bir anlayla donanma gc
A
yoktur: Onlardan bir doyurucu anlay gc karmay
stlenme gerei vardr artk..
Bylece onlan tanr, onlara birka gerei aklayabilirim Ye
ni Almanya dnsel baar ynnden bir kalta konma ve bece
ri edinmede byk bir nicelik tasarlyor, bu da uzun sreden be
ri g ve zamandan salanan birikimi istedii gibi savurup tket
mek iindir. Kendisiyle stnlk salanan yksek bir kltr d e il bu, daha az tad olan, igdlerin sekin bir gzelliidir; an
cak erkeklere zg erdemleri Avrupa'nn baka bir lkesini
gsterebilir. Kendi kendine ok mutlu ve saygl, ilikilerde gvenlilik, devlerin karlkl iinde, daha ok alkanlk, daha
ok dayankllk - daha nceden sknt verici durumu engelle
meye yarayan soydan gelen bir denge. Ben buna unu da ekleye
yim: Burada kimsenin burnunu krmadan uysallk gsterme sz
konusudur. Kimse kart grte olanlar kmsemez..
Benim Alnanlara yakr kimse olmam gerekli grlyor: Bu
yzden ben gvenilmez bir kimse olamam - kar km bile
onlara aklamalym. Kendi gcn ortaya koymak bile etin
bir itir: G insan salaklat rr! Almanlar -eskiden d
nen bir ulus saylrd: bugn de yle dnen var m onlar?- ruh
kntsne uramlar imdi, kafalar karmakark, politika
gerekten tinsel varlklarn tm arballn yuttu - Deutsch
land, Deutschland ber alles, korkarm, sonuydu Alman felsefe
sinin... Teki, var m bir Alman felsefesi? Var m bir Alman ozan?

Friedrich Nietzsche Putlarn Alacakaranl

Var m i y i Alman kitaplar? Byle soruluyor bana yurtdnda.

Kzaryorum utancmdan, yine de korkusuzca, kukulu durum
larda bana smak olan ataklkla veriyorum yantn: Evet,
Bi sm arc k! unu da aklayabilirim, bugn hangi kitaplar
okunuyor?.. Ne aalktr orta yerde bulunma lll-

2.
Alman ruhunun gelecei konusunda karamsar dncele
rini aklamayan yoktur! Ancak bu ulus isteyerek kendi kendini
salaklatrd, stelik bin yldan beri. Hibir yerde iki byk Avru
pa uyuturucusu, iki ve Hristiyanlk bylesine soysuzca ktye
kullanlmamtr. stelik son dnemlerde nc bir durum bu
na eklenmitir, bylece ruhun ince, dingin devimsellii tmden
ldrlmtr, mzik, u bouk, tkank Alman mzii - Ne ok
ypratc arlk, topallk, slaklk, gecelik bu, ne ok bira dkl
m bu Alman anlayna! Nasl oluyor da bu kendi amalan u
runa kendi nesnel varlklarm kutsallatran bu gen adamlar
tinsel gdlerini, ruhlarnn kendini koruma gd sn
kendi znde sezemiyorlar. - Boyuna bira iiyorlar?.. Oku
yan genlik iin iki dknl onlarn bilgisel eitim anlay
nda bir sorun yaratmyor demek -insan ruhsuz, dahas byk
bir aydn olabiliyor- ancak her trden baka bir grte bu bir
sorun olarak kalyor. - Bu, birann insan ruhunda salt bir yozla
ma yaratt yerde olumu. Ben, buna yakn, bilinen bir durum
ortaya ktnda byle bir yozlamaya parmak bastm - bizim
zgr dnceli Alnanlarda, u akl banda David Straussda, u
ndlin ve yeni inarin bira retiminde ilk yozlama grlr.
Yoksa bouna deil David Straussun yazlarnda kendini tatl biraya aday - lnceye dein bal kal...
3.
- Alman ruhundan sz atm: gittike daha kaba oluyor, ba
yalayor. Yeterli mi bu? - Oysa baka bir neden var beni kor
kutan: Alman derinliinin, Alman tutku su nun arbally
la durumun hep tinsel varlklar iinde gmlp gidii gibi. So
runlara bak biimi deimi, yalnzca anlay yetenei deiL Ben burada ve zellikle Alman niversiteleri zerinde duruyo-

Ne Oldu Bu Alnanlara?

ram: yle bir hava egemendir aydnlar arasnda, l gibi olanla

yetinen ve doyurucu olmayan bir tinsellik! imdi bana Alman
bilimi konusunda kar kmak istese, bu derin bir yanl anlama
olurdu - ve bundan baka, bunu benden bir szck bile okuma
dnn kant sayarm Ben, on yedi yldan beri yorulmadan bi
zim imdiki yozlam bilim-iletme (Wissenschafts-Betriebs) a
bamz aydnla karmaya altm Bugn bile korkun bilim
evrelerinde her bireyi sulayp yargya balayan kat, demirba
bir klelik bu konuda temel nedendir nk daha dolu, daha
varsl, daha derin nitelikli insanlar kendilerine uygun bir ei
tim, bir eitici bulamadlar. Bizim kltrmz bu ie yaramyor
artk, onda gereksiz, oransz bir babolar, para buuk insan
clklar var - bunlar bizim niversitelerimizdir, istence k a r
dr, rahim bu gdsel-yozlamas konusunda birer sebzeliktir.
Btn Avrupann tad anlam da budur ancak - byk politi
ka kimseyi sapramyor... Almanya, her zaman, Avrupa'nn dz
lkesi (Flachland) olarak grld. - Ben de bir Alman olarak u
konuya yaklam kendi tutumunu bir Alman anlayyla gn
deme getirebilmiim - ne derdi ok grme balanr bir Al
man olarak dncemi sergilersem o lde ak olurum! Put
larn Alacakaranl: bunu anlayan kimse, burada ancak
toplumdan uzak bir arballkla, kendi iine kapanmann tad
na vararak dinlenir! - Nee bizde en ok anlalmayandr...

4.
Enine boyuna dnldnde sadece Alman kltrnn
kmekte olduu ortada olmakla kalmaz, bunun iin yeterli ne
den* de ortadadr. ok emek tketen de olmad bu yzden - bi
reyler iin de, halklar iin de nemlidir bu kona nsan kendi et
kinlii iin, byk politika iin, ekonomi iin, uluslararas iliki
ler iin, toplumsal ynetim iin, ordu sorunlan iin aba gsterir
- insan anlay erki, arballk, isten, tutkularm bastrma gc
gsterir, bu yanda yiten, te yanda eksilir. Kltr ve devlet bu ko
nuda insan yanlmaz- birer elikidir Kltr-devlet apak a* Yeterli neden: Bir eyi tam olarak izah etmeye yetecek kadar aklama anla
mnda bir felsefi terim Schopenhauerin doktora tezi Yeteriz Neden lkesinin
DtKamanl Teindiidi. Nietzsche, bu terimi bazen (buradaki gibi) esprili bir bi
imde uygun olmayan bir balamda kullanr. (Hollingdale a)

Friedrich Nietzsche Putlarn Alacakaranl

da bir idedir. Biri yaama gcn tekinden alr, biri tekinin

sirtodan geinir. Btn byk kltr alan politika ynnden
k dnemleridir: Kltr anlamnda byk olan politikann
dndadr, po lit ik a kartd r - Goethenin gnl Napolyon olayndan yanadr- ona gre bu bir zgrlk savayd.
O dnemde, Almanya'nn byk bir g olarak ortaya kt
yerde, Fransa kltr etkinlii balanmda deiik bir arlk ka
zanmt. Bugn bile ok yeni bir nem, ok yeni bir ruh cokun
luu yerlemitir Pariste -szgelii karamsarlk sorunu, Wagner
sorunu, tm ruhbilimsel ve sanatsal sorunlar orada Almanyadakiyle karlatrlmaz nitelikte ince ve kkensel olarak etkinlik
salamtr- byle bir dnsel arlkta Almanlar yetersiz
dirler. - Avrupa kltr tarihinde devlet gcnn ykselii
bal bana bir olay anlamndadr. Bu arln ya d s n m a
sdr. (Verlegung des Schwergewichts) Her yerde nceden bili
nen bir gerek vardr: Temel sorun balanmda -kltr hep kab
adr- Almanya'nn ad pek anlm az. imdi sormaya deer: Siz Al
manlar, Avrupa ortamnda anlmaya deer bir anlay g
c, bir atlm gsterecek durumda deil misiniz? Peki, nasl oldu
da sizin bir Goetheniz, Hegeliniz, Heinrich Heineniz, Schopenhaueriniz anlr oldu? - Sizin imdi bir filozofunuz bile yok artk,
bu sonuca amaktan baka yapacak i yok. -

5.
Almanyada btn yksek eitim odaklarnda temel sorun
yok olmutur: erek (Zwek) yalnzca bir a r a (Mittel) deildir, eri
ilmek iindir. Eitim, bilgisel yetitirme erektir -devlet iin de
il- eitimcinin erei bunu gerektirir -ortaretim ve niversite
retim grevlilerinin erei deil- unutulup giden: Kendi
kendini gelitiren (die selbst erzogen) eitimciler bastr
yor, stn dnceli, sekin ruhlar, hepten kantlyorlar, konu
makla ve susmakla kantlyorlar, olgun, tatlan m kltrler okumu, yontulmam deil, hani u genliin ortaretimini
ve niversitesini daha yksek bir stanne olarak besleyen. Y anlyor eitimciler, ayrcaln ayncaln dnenler, eiti
min birinci koulu: Alman kltrnn yks ite bu y z d e n .

Ne Oldu Bu Atananlara?

- Bunlarn arasnda benzerlerine pek uymayan, ayr tutulmas

gereken en ayrcalkl kii benim saygdeer dostum Baselde ya
ayan Jakob Burckhardtr. Basel insancl en stn aamasn
ona borludur. - Alman yksek okullanmn varmaya altkla
r gerekten de hayvanca bir eitimdir, elden geldiince zaman
tketmek, ancak devlet ilerine yararl olabilecek gen erkekler
den oluan bir sr yetitirmek, hepsini smrlr duruma ge
tirmektir. Daha yksek eitim ve sr balangtaki giriim
lerle elikiye dmektir. Her yksek eitim bir ayrcala daya
nr yksek dzeyde bir grevi ele geirmek iin yetki salamak,
bir ayrcalk salama gerei bulmak. Btn byk, btn gzel
nesneler toplumun ortak mal olamaz: pulchru m est paucorum hominum.* - Peki Alman kltrnn k ne
ye baldr? Yksek eitim bir ayrcalk deil artk - genel
demokrasi toplumsal kltr. Unutmamak gerekir ki, orduya
dayanan ayrcalk yksekokullarn daha oalmasndan,
yaygnlamasndan yanadr. Oysa bu onlarn bat demektir, se
vindirici bir bask - Bugnk Almanyada ocuklarna sekin bir
eitim verme zgrl tayan kimse yoktur Bizim yksek
okullarmz retmenlerle, retim izlenceleriyle, retim ere
iyle, genelde iki anlaml bir retim anlayna gre dzenlen
mitir. Ve her yeri edepsiz, uygunsuz bir nefret sarm halde, her
yanda bir ivedilik, her ey yolundaym gibi Ne gen bir insann
23nde nasl bittiini bilen var ne de u temel sorunun yant
n: meslei ne olacak! Daha yksek dzeyde bir insan, szm ya
bana, ura sevmiyor, bundan dolay da ne yapabileceini ne
ye yneleceini biliyor. Onun zaman var, ne yapacam bildiin
den hazr olmay be dnmyor artk -otuz yama gelmi bir
adam yksek kltr anlamnda bir ie yeni balayan demektir, o
bir ocuktur. - Bizim tka basa doldurulmu liselerimiz (Gymnasien), bizim ymlatnlm, salaklatrlm lise retmenlerimiz
yozlam, yetersizdir. Bu durumu korumak iin nceleri Heidelberg profesrlerinin yaptklar gibi birtakm nedenler vard artk bu konuda hibir neden yok.
* Gzellik insanlarn pek az iindir. (Hollingdale n.)

Friedrich Nietzsche Putlarn Alacakaranl

6.
- Ben, kendi o n a y 1a y c grmden sapmadan, kart bir
tutum ve eletiri nedeniyle, yalnzca isten dnda yaplan, bun
dan dolay da eitid gerektiren, grev neriyorum: ren
mek iin grmek, renmek iin dnmek, renmek iin
sylemek veyazmak. Bu grevde erek, sekin bir k l
tre varmaktr. - Grerek renmek - gzde dinginlik, sabr,
kendi kendini ortaya koymayak, altrarak yerletirmek, yarg
y akla kavuturmak, bireysel olay her yanndan evreleyip
kavramay renmek. Tinsellie zg geliimin ilk renim ev
resi budur: Bir etkinlie kaplmak hemen tepki dourmaz,
durdurur, kapal gdleri avu iine almaya yarar. Benim anlad
ma gre bu grerek renmek felsefeye zg olmayan ko
numaya, gl isten denene yaklamaktr: szn ksas, isteme
den kesin bir sonuca varabilmektir. Her dnyasallk, her baya
lk bir yetersizlie, bir etkinlie kar kn sonucudur - insan
tepki gsterme, itepilere uyma gereindedir. Birok durumda
byle bir zorunluluk nceden bir salk bozukluunun, kn,
tkeniin belirtisi olarak ortaya kar - aa yukar, felsefe dn
da kalp bir yk adyla belirtilen hamlk ruhbilimsel yetersizlik
tir, bir tepki, deildir. - Grerek renilenden salanan kulla
nm yaran: insan birrenici olarak genelde yava, gvensiz,
direnid duruma getirilir. nsan yabanclar, sonunda her yeniy e kar dmanca bir anlaya srklenir - insan hepsinden eli
ni eker. Btn kaplar aktr artk, her nemsiz olay karsnda
kamnm-stne-uzanm (Auf-dem-Bauch-Liegen) bilinsiz uy
durur, her zaman kendi-i-dnyasmn-iine sramaya (Sih-hinein-setzen), kendi dnyasna kmeye (sich-hinein-strzen), ba
kalarnda bir bakas olmaya yatkndr, szn ksas u nl mo
dem nesnellik kt bir beenidir, gzden dm bir par
excelle nc edir. -

7.
Dnmeyi renmek: Bizim okullarmzda, bu konuda,
bir kavram bile yoktur. zellikle de niversitelerde, dahas so

Ne Oldu Bu Almanlara?

runsal nitelikte, u felsefe retmenleri arasnda mantk kuram

olarak uygulaym, zanaat ldrme giriimiyle balar. Alman
ca kitaplar okunur: Dnme odann derinlerine inilmez, tek
nik, renim ls, uzmanlk istenci konusunda dnme ere
i duyulmaz, nk dnmeyi renmek dans renmek gibi,
bir dans yntemi niteliinde grlr. Almanlar arasnda deney
sel olarak bu ince, rpertici oyunu bilen, onu tinsel bir coku iin
de kolay ayak o yn at la ryla btn kaslara yayyor! - Tin
sel davranlarn kaskat kabal, kabaca el oynatmalar - bu
Almana zg aama iindedir, bu d lkelerde Alman varlyla
kartrlp deitirilmitir. Almanda p a rm ak la rn oynata
rak incelik gsterme yoktur. Almanlar kendi filozoflarna bile
glkle katlanrlar, hepsinden nce u ok yaygnlam kav
ram arpldn ortaya koyan byk Kant bile, nne uygun
bir kavramla Alman sayma yanls grnmezler. - Dans etmek
hibir biimde sekin eitimden saylmaz, dans ayaklarla, eylemsel kavramlarla, szcklerle yapabilir; ben, bunun kalemle
de yapabileceini syleyebilirim - nsan yazmay renme
gereinde deil mi? - Oysa bu aamada Alman okuyucularnn
gznde bsbtn bir bilmece olur kalnm_

8. BLM

BR ADIININ GEZNTLER

L
enim olanakszlarn. - Seneca: ya da erdem greisi. Rousseau: ya dain impuris naturalibus* doaya d
n. - Schiller: ya da Sckingen Ahlak-Davulcusu** - Dante:
ya da mezarlarda iir dzenleyen srdan.-Kant: ya da ei
lim olarak kavranabilir ra. - Victor Hugo: ya da Anlamszlk
Denizindeki Pharos. - Liszt: ya da virtz - kadnlarda*** - Ge
orge Sand: ya da lactea ubertas,**** Almancas:gzel bi
imli st inei - Michelet:yada giysiyi ilgin gsteren coku. Cariyi: yada hazmszlk olarak ktmserlik.-L es frres de
Goncourt: ya da Homerosla sava iinde iki Aias. Mzik Offenbachdan. - Zo 1a : ya da pis kokmadan duyulan kvan. -

2.
Renan.- Tannbilim ya da atalardan gelen gnahlarla (H
ristiyanlk) usun rmesi Tank Renan, bir kez kalabaln a
zyla olur ya da olmaz demeyi gze alarak sevimsiz bir tutumla
yanlgya srklendi Oysa o bilimle soyluluu birbirine dm* Doal pislik iinde. (Hollingdale a)
** Joseph Viktor von Scheffelin DerThxnpetsrvmSddngm'i (1853) bir zamanlar
Almanyada byk poplarite salamt. (Hollingdale a)
derdeSdufedlsrGelu^gkei-nadVVeibemBuradatercmeetmesizorbiresi)ri var ya da Geu^kert okulu - kadn peinde. Gelufigkeit beceri, kabiliyet
demek (Lizstin piyano virtzlne atfta bulunuyor) ama kk laufen (ko
mak) ve lufisch ehvet dkn anlamna da gelmekte. (Hollingdale a)
Bol st (Hollingdale a)

Friedrich Nietzsche Pudann Alacakaranl

lemek istiyordu: Bilim demokrasiye baldr, o da el emeiyle

salanr. Oysa onun bir ruh soyluluu sergilemek iin en ufak bir
n tutkusu yoktu: ancak o, bu kart reti nnde dinsel bir al
akgnlllkle diz kt, diz kmekle de kalmad. nsan bar
saklaryla bir Hristiyan, katolik, dahas bir papaz olarak kaldk
tan sonra bu szde tinsel zgrln, adaln, alaycln, bu
boyun krma oynaklnn bir yaran yoktur! Renan kendi bulu
unu bir Cizvit ve gnah kana gibi saptrma ilerinde kullan
d; onun tinselliinde yaygn bir papaz glmseyii eksik dedi
- o, btn papazlar gibi sevdii zaman sakncal olurdu. Bu konu
da yaamsal bir salonca sergemede onun benzeri yoktu. Renannburuhu, sinirleri geveten bir ruh, yoksul salksz,
ruh hastas bir Fransa yazgsdr artk. -

3.
Sainte-Beuve. - Onda erkeksi hibir ey yok; tm erkek
ruhlara kar ufack bir fke. Dolaan, ince, merakl, duraan, az
yoklaya - temelde diisel bir kiilik, kadns kin ve kadns eh
vet Ruhbilimci olarak bir mdisance* dehas; bu zelliiyle
tkenmez bir zenginlik, vgyle ay kartrmay kimse daha
iyi beceremez. Kaba saba biimde en derindeki igdlerle ve Rousseatinunhn duygusuyla bir yaknlk vardr O halde
bir romantik - nk her ro m an t is m e in altnda Rousseaunun alma gds hrlayp kprdanmaktadr. Devrimci, an
cak korkudan bir at bal taklm. Her glnn karsnda z
grlkten yoksun (ak gr, akademi, saray, zellikle de Port
Royal).** Her insanda ve nesnedeki byklk karsnda kendine
inanan herkes karsnda isteyea Ozan ve yan kadn byk ola
n gl diye sezmeye yeter; bir solucan gibi bklm hep ayak
altnda ezildiini seziyor. Bir eletirmen olarak ne l, ne daya
nak, ne belkemii, karmak inansz bir srnn diliyle her ey,
ancak dinsizliini aklayacak yrek yok. Felsefesiz, felsefe g
cnden yoksun tarihi - bu yzden yargcn grevi tm sorunlar
karsnda olumsuz, nesnelliki bir yz rts olarak kullanl
yor. te yanda, o nerede ince, yararlanmaya elverili yksek bir
* Skandal (Hollingdale n.)
** nsan istencinin yap olarak iyilie yatkn olmadn ve bu nedenle kurtuluun
aba gstermeden elde edilen ihsanla mmkn olaca doktrini. (Hollingdale n.)

Bir adnn Gezintileri

adak varsa tm nesnelere kar saygl: Bunda kendini gerekten

gz pek grr, kendine bir kvan duyar - burada, o u z m a n dr artk, - Birka sayfa sonra bir Baudelaire rnei -

4.
Imitatio Christi,* benim fizyolojik olarak diren gster
meden elime alamadm kitaplardan biridir: O kitaplar lmsz-kadn** (Ewig-Weiblichen) kokusu yayar, bunun iin insa
nn ncelikle bir Fransz olmas gerekir - ya da bir Wagner tut
kuna.. Bu kutsal kii bir aktan sz eder, o kadar ki Parisliler bile
merak eder. - Bana deniyor ki Cizvitlerin en uyan A. Com
te, kendi Fransz yurttalarn bilimin dolambal yolundan
Romaya gtrmek isteyen bu kitaptan esinlendi Sanyorum o
gnl dinidir...
5.
G. Eliot. - Onlar Hristiyanln Tanrsna inanmayanlar,
onlar, Hristiyan ahlakm koruma gereinde olduklarm sanan
lar. te bir n g i 1i z mantkldr bn biz bu kocakar ahlakm
Eliotn saptrdm sylemek istemiyoruz: ngilterede her kk
gelime zgrl korkun bir zlme biiminde Tannbilimden kopma diye anlalr, bylece dinsel tutkulu ahlaka yeniden
saygnlk kazandrma gndeme getirilir. Ba orada, bir gnahtan
arnma saylr. - Bizim iinse baka bir durum sz konusudur.
Kendim Hristiyan inanana veren bir kimse bylece hukuku H
ristiyan ahlaknn ayaklan atandan ekip karr. Ba kendiliin
den, kesinlikle anlalan bir durum deildir: Bu nokta ngiliz bo
kafallnn tersine aydnla karma diye anlalmaldr. Hris
tiyanlk bir dizgedir, sorunlarn bir btnlk iinde dnlme
si ve tmden bir anlaya balanmas demektir. Ondan, Tannya
inanmak denen bir temel kavram karlyor, bylece btn da
tlyor: Parmaklarn arasnda gerekli olmayan yoktur. Hristi
yanln tasarmna gre insan kendisi iin neyin iyi olduunu
ya da kt olduunu bilmez, bilemez: nsan yalnzca Tannya
inanr, onu bilir. Hristiyan ahlak bir buyruktur; Tanrinn var* ahin Taklidi Alman mistik Thomas Kempise atfedilen yapt (Hollingdale n.)
** Goethe'nin FasAm son satrlarnda kendi uydurduu deyim (lmsz kadn
bizi yukarya ekeri, Nietzehe, bunu sk sk alay konusu etmitir. (Hollingdale n.)

Friedrich Nietzsche Puann Alacakaranl

lksal kkeni insann kavray gcn aar; te yandaysa bu ko

nu tartmaldr, eletiri kapsamndadr, onun yalnzca gereklii
vardr, Tanr olmas nedeniyle gerekliktir - gereklikse Tannya
inanmakla balantldr. - ngilizler, gerekten, neyin iyi neyin k
t olduunu sezgisel olarak, kendiliinden bildiklerine inanm
larsa mantksal biimde byle dnyorlarsa Hristiyanlk ahla
kn gvencesi olarak zorunlu bir nitelik tayor demektir, bu an
cak Hristiyanla zg deer yargsnn apak egemenlii sonucudurve bu egemenliin etkin gcnn ve derinliinin
bir anlatmdr; Bylece ngiliz ahlaknn kkeni unutulmutur,
bu da onun hukuk ve varln pek gerekli biimde koullanml
nn artk ortaya konmad balanmdadr. Ahlak ngilizler iin
imdilik bir sorun deildir.

6.
George Sand. - Lettres dun v o y a g e u ru (BirGez
ginin Mektuplar) okudum: Rousseaudan kan her ey gibi yan
l, yapmack, krk gibi, iirme. Ben byle alacal bilim biimi
ni pek sevmiyorum, bunun gibi yle yozlam duygulara dayal
yavan tutkular da beenmem pek. En kts, de erkeksi tavr
larla kaba saba olan tavrlaryla kadn apknldr. - Bu souk,
yakksz duruma karn bu ekilmez kadn sanat rnei orta
da Bir saat gibi kuruluyor - ve de yazyor... Hugo gibi, Balzac gibi,
btn romantikler gibi souk, dahas kitap da yazyorlar! Nasl
da kendi kendilerini beeniyorlar, ortalkta duruyorlar, bu ve
rimli yaz inei (Shreibe-Kuh), Almanca szcn kt anla
mnda biraz da Rousseau gibi kendince, onun ustas geinirmi,
bu durum kesinlikle Fransz beenisinin knde olanaklyd
- oysa Renan ona sayg gsterir...

7.
Ruhbilimciler iin ahlak. - Dedikodu ruhbilimi s
rkleyici deildir! Yanl, a, baskl, abartl bir gr var. Ya
amak, yaamak istenci olarak anlalmak - sonu yok Yaa
nan olaydan bir gr salanmyor, her bak bir kt baka y
neliyor. Anadan doma bir ruhbilimci igdden saknyor, gr
meye, hep grmeye yneliyor; byle bir kii anadan doma res
sam geiniyor. O, doaya ynelerek almyor - kendi igd

Bir admn Gezintileri

lerini olayn, doann, yaantnn elenmesini, aklanmasn

hep karanlk odaya brakyor. Genellik tayan, byle bir
kimsede, bilin, yarg, sonu oluyor Tek tek durumlardan iste
yerek karlan bu soyutlamay bilmiyor. - Peki, baka trl davranlrsa bundan ne kar? Szgelii baka bir Parisli romancya
gre byk ve kk dedikodu, ruhbilimi nereye gtrr? z
de durumda gereklie kar pusuya yatar, her akam bir avu
dolusu ilgiyle eve getirir. Ancak yalnzca bundan kan bo sonu
grlr - bir yn leke, en iyisinden bir mozaik, her durumda
eklemeden, tedirginlikten, renk lklarndan oluan bir top
lam. En kts bir derlemedir bunda: Ancak gzde ruhbilimci
nin gznde yalrn bir aa uyandrmayan kannn toplam de
il -Doa, yapay olarak deerlendirilmi bir model deildir. Do
a bir rastlantdr . Doaya gre renim bana kt bir be
lirti gibi grnyor: Kulluu, yetersizlii, yazgcl aklyor
-ufack, nemsiz iler karsnda toz duman iinde - btn
bir sanatnn deersizliidir. Grmek nedir - bu gzbaalannsanata kar kan gereklere srt evirmenin baka bir
trne baldr. nsan k i m olduunu bilmek zorunda...

Sanatnn ruhbilimi stne. - Demek sanat var

dr, demek estetie zg bir edim ve bir gr vardr, yleyse ka
nlmaz bir fizyolojik nkoul da vardr: Coku Coku btn
makinenin ilk devindiid gcn, ilk ykseltici olma gereinde
dir: Yoksa sanat olmaz. Cokunun tm bu deiik koullarn tr
leri bu konuda gldr. Tm bu soydan gelen devindirme co
kusundan nce cokunun en eski ve kkl biimi vardr. zde
durumda tm istekler, gl atmlar sonunda ortaya kan co
ku: bayramn, yarmann, yiitliin, utkunun tm atak devini
min yaratt coku; azgnlktan kaynaklanan coku, dalma
iindeki aknlk, kesin hava akmlarndan doan aknlk, sz
gelii bahar cokusu ya da uyuturucunun yaratt kendinden
gei; sonu olarak istencin dourduu coku, isten younlu
undan ve ikinliinden gelen coku - gerekte bu coku, bu ta
knlkta gcn ykselii ve dolgun olmann duygusu vardr. Bu
duygudan dolay insan nesnel varlklara yneliyor, insan onlar
bizden kopmaya itiyor, onlar glendiriyor - ite bu tutuma

Friedrich Nietzsche Putlarn Alacakaranl

idealletirme denir. imdi, biz, burada bir nyargdan kurtu

lalm: idealletirme, okluk sanld gibi, kk sorunlarn, ay
rntlarn dlanmasna ya da kmsenmesine dayanmyor. Te
mel konularn dlanmas ok kez son sz syleyecek du
rumdadr, bunlarn dnda kalanlar gzden karlmtr artk.

9.
Bu durumda insan kendi varlndan doan her nesneyi g
lendirir: Ne grrse, ne isterse hep ikin gelir ona; skk, gl,
erkle ykl. Bu durumun inam kendi gcn yanstncaya de
in kendi olgunluunun tepkilerine dein, tm sorunlar dei
tirir. Bu deime gerei olgunlamaya yneliktir - sanat Kendi
dnda ne varsa ona karn, kendi kendisinde bir kvan olur; sa
natta kendi olgunluunun tadna varr, kendini yle sezer. - Ken
di kendini kart tutumlu bir nesne gibi dnmeye ynelir, zel
likle igdnn sanat varlna kart biimine brnverir, da
has her nesneyi yoksullatran, ypratan, saynlatran bir davra
n iine girer. Gerekte byle sanatlara kart durumlarda, yaa
mn bu alktan bitkin evrelerinde tarih olduka varsl bir nite
liktedir: bir ihtiyacn sonucu nesneleri ele geirenler onlar ypra
trlar, gsz drrler. Szgelii gerek Hristiyanlarn durumu
byledir. rnein Pascal: bir Hristiyan, stelik sanat, pek gze
batmyor. ocuklamadan dalyorum, gzmn nne Raffaelle ya da XIX. yy.n saaltm gerektiren Hristiyanlan geliyor:
Raffaelle iyi dedi, RafFaelle iyi yapt, ancak Raffaelle, sa deildi

10.
Benim, Apollonca veDionysosa olarak, ikisini de co
kunun trleri diye birer kart kavram niteliinde estetiin iine
sokmamn anlam neydi? - Apollonca coku, hepsinden nce g
z devindirir, bylelikle gr gcn salar. Ressam, yontucu,
destana hepsi birer gzlemci olarak deer kazanr. Dionysosa
davranta, buna karn, toplu bir devinim - dizge ortaya km
ve ykselmitir: yle ki onun her anlatm araa bir belirtimle or
taya konmu, segemenin, yknmenin, biimsel aktarmn,
deiimin gcn, mimiin ve aktrln her trn gzler
nne koyuyor, gerekte biim deitirmelerin kolayl olduu
gibi kalyor, yetersizlik, tepkileme yok (histerilerdeki gibi, her

Bir adnn Gezintileri

gz krp ve her giriime elverili bir benzerlik). Bu, Dionysosa

davranan insanlar iin olanakszdr, herhangi bir etkileme anla
m karlamaz bundan. Dionysosa davranan insan itenlii
yanstan bir belirtiyi gzden karmaz, onda anlamann ve sezme
gdsnn en yksek aamas vardr, o iletiim sanatnn en
yksek basamamdadr. O her derinin iine girer, her cokunlu
un zne sokulur: o habire deiir. - Mzik, bugn anladmz
gibi, cokunluklarn genel bir devinimi ve genel boalmasdr.
te bundan dolay coku dnyasnn kapsaml anlatmndan, g
nmze, Dionysosa sahne sanatlnn bir tortusu kalmtr.
Mziin ayn bir sanat olarak olanakl klnmasdr, belli bir an
lamda, hepsinden nce kas duyularnda belli bir biem dzenlen
mitir (en azndan greceli olarak: nk bel bir aamada btn
uyum bizim kaslarmzla balam iindedir): yle ki insan sezdi
i her eyi gvdesel olarak ne yanstabiliyor ne de ona zenebili
yor. Buna karn, zellikle de, Dionysosa doal durum, u balan
g durumu byledir; mzik en yakn yardma olanaklar bir ya
na braklnca kendine zg eree yavaa varmtr.

11
Tiyatrocu, pantomimd, dans, mziki, ozan kendi igdle
ri iinde birbirinin uradadr, hepsi birdir ancak aama aama,
ilerinde zelleerek birbirinden ayrlmtr. - Bu ayrlma kart
la dein varmtr. Ozan uzun sreden beri mzikiyle birlikte
dir; tiyatrocu dansyla; mimar ise ne Dionysosa davrananla
ne de Apollonca tutumu benimseyenle anlaabilmiim Burada
byk bir isten etkinlii vardr, isten ykselmi, coku sanata
ynelmi. Gl insanlar hep mimarlktan esinlenmiler; mimar
hep grkemin etkisi, uyans altndadr. Mimarlk rnnde b
yklenme gze arpadr, grsel arlk karsnda utku, yarata
gce ynelik isten grnr durumdadr; mimarlk biimler
iinde konuan bir sylev gcn segiler, ksa bir sre inandnadr da yze glcdr, buyurucudur. Byk biem ta
yanda gten ve gvenden doan yksek duygu anlatmnda or
taya kar. Herhangi bir kan gereksemeyen etkin g; kert
mek iin kmser; ar bir karlk verir; bunlar bilmeden de
varlm srdrr; nk onlara kar durumdadr, kendi iinde
sessizdir, yarga, yasalar iinde bir yasa: Bu yasa kendinden daha
byk bir biem olarak konuuyor. -

Friedrich Nietzsche Pudam Alacakaranl

12.
Thomas C arlylen yaamn okudum, bilime ve bilince
kar bir dolma yemeinin ii bu, yine bu sindirim bozukluklar
nn kahramanlkla -ahlakla ilgili bir yoruma- Cariyle gl sz
cklerin ve davranlarn bir adam, skntnn skc sylevdsi,
onu srekli olarak gl bir inanca duyulan istek zendiriyordu,
yetersizlik duygusu da ayr. (Bu tipik bir romantik demek!) G
l bir inanca duyulan istek gl bir inanan kant deildir, bu
nun kartdr daha ok. Kukunun gzel gsterii ortaya karl
sn diye ona bu olanak saland: Gvence yeterli, dayanak yeter
li, bunlara balanmlk da yeterli. Cariyle gl bir inanca bala
nan insanlara kar duyduu saygdan ve birtakmna da biraz f
kelenmesinden dolay sarlam: Biraz grlt istiyor. Srek
li ve tutkulu bir tutarszlk iindedir - bu onun zelliidir, o bu
nunla ilgin bir kimsedir. Kukusuz, o, ngilterede sylevdliinden dolay ilgi uyandryor. inde bulunduu durum dolaysyla
dili ngilizce, ngilizler bir yetikin toplumun halk, ikiyzller,
yavan ve kavraysz. Gerekte Cariyle tanrtanmaz bir ngi
lizdir, onun n de dolaydr, tabam yok.
13.
Emerson.- Carlyledan ok daha ak, yaygn, ok yanl,
arnm, hepsinden nce daha muta Byle bir kimse igdsel
olarak, sindirilemeyen eleri nesnelerin iinde brakan Tanrsal
besinlerle beslenir. Carlylea kar aznn tadn koruyan bir
adam. - Cariyle, onu ok seviyorda buna karn ondan sz eder
ken unlar syledi: Bize yeterince yiyecek vermedi Doru sy
lemi olabilir ama bu Emersoriun elverisiz olmasndan deil
-Emersorida her stten bakmay ypratacak iyi ve ince bir ak
lk vardr; o yalym, genmi ne olur, ne kar diye bilmez pek
- O, Lope e Vegarunbir szyle kendini sergilemeyi baard: Yo
me sucedo a mi mismo.* Ruhu honut ve minnettar olmak iin
daima nedenler buluyor: ve arada srada, bir ak randevusundan
ta m quam re bene g e s t a dnerek,Ut desint viles,
tamen est la ud an da volupt a s** diyenu saygdeer ba
yn neeli stnlne yaklayor. * sp. Ben kendimin ardlym." (Hollingdale a)
** _ bir ak randevusundan, her ey yolunda gitmi gibi dnerek, G eksik ol
sa da, zevk vgye deer diyen u saygdeer bayn_ (Hollingdale n.)

Bir adnn Gezintileri

14.
Darwin kart. - Yaam konusundaki nl savaa ge
lince, benim anladma gre, o kantlanandan ok dnce ileri
srd, yle grnyor. Ayrcalk tayan bir olay; yaamn genel
temas alk, sknt deil daha ok varsllk, bolluk, anlamsz tketimdir. Nerede sava varsa, orada egemenlik sava da vardr.
Doayla Malthusu kartrmamak. - Ancak savam nedeni nere
deyse kurallamlar -gerekte sava vardr- yazk ki bu Darwin
okulunun altm stne getirmek istedii, hzlandrd, bylece
gndemde tutmay dnd bir olaydr: Glere, birtakm
toplumsal stnlklere, mutlu aznla kar giriilmi bir olgu.
Trler yetkinlik iinde gelimiyor: gszler, yeniden gller
zerinde egemenlik salyorlar - onlar daha byk nicelikte, da
ha anlayl drmdalar artk. Darwin tinsel gc unuttu
(-bu ngiliz ii!),gszlerde daha ok tinsel g v a r
dr. Tinsel etkinlii kazanmak iin etkin olmak gerekir - tinsel
etkinlii tama erei duymayan onu yitirmi demektir. Gl
olan tinsel gten yoksun kalr (- Brak gitsin! Bugn byle d
nlyor Almanyada -Reich bizde kalmak).* Ben tinsel g
denince, grld gibi zen, sabr, hile, ikiyzllk, byk bir
zegemenlii, denge ve canlnn kendini korumaya zg evre
ye uyma giriimini anlyorum (erdem denen byk bir bee z
g son durumlar).
15.
Ruhbilimci saf sa ta s .- Bu insan znn ne olduunu
bilen bir kimsedir. Peki, hangi amala insanlar hakknda aratr
ma yapyor? nsanlar bask altna almaktan ufak bir kar sala
mak ya da byk bir kazan edinmek istiyor- o bir politikaadrL teki de insan znn ne olduunu bilen bir kimsedir: ve
sen diyorsun ki, o kendisi iki bundan bir yarar ummaz, o byk
bir kiilikd (unpersnlicher) imi. Daha yalandan bak! Kim bi
lir daha kt bir kar dnm de olabilir: inam dn
yor grnmek, ona stten bakmak, kendini ondan apayn say
mak, onunla karmamak. Bu kiilikd inam yeren anlamn
dadr: u birincisi bile, daha insanidir, grnnden de anlala* Luthefin ilahisi En'festeBwg\m son satrlarna atfta bulunuyor. (Hollingdale i l )

Friedrich Nietzsche Putiann Alacakaranl

ca gibi. O, en azndan kendini tekilerle eit grr, tekilerin

arasna karr...

16.
Almanlarn ruhbilimsel edimi (psychologische Takt)
bana tmden bir olaylar dizisiyle sorgulanmaya deer grn
yor, onlann izelgesini gndeme getirmek benim ak yreklili
im karsnda bir engeldir. Byle bir durumda grm temel
lendirmek iin yanlmam nleyecek byk bir neden yoktur:
ben bunu Almanlara aktaraym, Kant ve onun kaplar arkasn
da felsefe (Philosophie der Hinterthren) konusunda benim de
diim gibi, yanl anlalm - bu salkl dnen bir aydna ya
kmayan bir rnektir. - Benim duymak be istemediim teki
ise ok kt bir Vedir: Almanlar Goethe ve Schiller diyorlar Korkarm Schiller ve Goethe diyorlar... Bu Schiller ta n n m
yor mu artk? - daha kt veler de var; kendi kulamla duy
dum Schopenhauer ve Hartmann diye, geri sadece niversite
profesrleri arasnda..
17.
Tinsel konulara en ok saplanan insanlarn ok atak, korku
suz olduklar sanlsa bile onlar geni kapsaml, ok zc traged
yalar iinde yaarlar: Bundan dolay yaama sayg gsterirler
nk onlann karsnda en byle dman olarak yaam vardr.
18.
Ussal v ic d a n stne. - Bugn bana gerek ikiyzl
lkten daha seyrek grnen bir ey yoktur. Bu bitkisel geliimde
kltrmzn zl havasnn yararl olduundan byk bir
kukum yoktur. kiyzllk gl inan alarnn iindedir: in
san baskdan uzak, kendi inanandan syrlm, baka bir inanca
balanmaya yneldii yerde. Bugn inanca bo veriliyor; ya da
daha ok allm, ikinci bir inan konuyor ortaya - saygl
davranlmyor her durumda Kukusuz bugn eskisinden daha
ok inandna olanaklar daha byk bir niceliktedir, cezasz
demektir. Bundan, kendi kendine kar, bir hogr douyor. Hogr, kendi kendine kar, birok kannn ortaya kmasna
olanak salyor: Bunlar birbiriyle geiniyor, yayorlar, gnmz

Bir adnn Gezintileri

dnyas gibi korunuyorlar, birbirini skntya sokmamak, sakn

caya uratmamak iin Bugn insan kendini neyle ykma gt
ryorsa onunla: Bir sonuca varlrsa insan doru bir izgi zerin
de yrrse. nsan bo anlamldan az olursa nsan dosdoru olursa
Modem insann birka ykmllk iin yaln bir esenlik duydu
u konusunda byk bir korkum var: Gl istence bal her k
t -isten gcnden yoksun kt de olabilir- bizim bu gevek ha
vamzda erdem uruna yozlar. En azndan benim tandm u
yardakar, yardakla be yknyorlar. Onlar gnmzdeki
gibi neredeyse her on insandan, her on tiyatrocudan biridirler. -

19.
Gzel ve irkin.-Kesinlikle sylyoruz, bizim gzele
zg duygumuzdan daha koullusu yoktur. nsan kvancndan
bamsz olarak insan konusunda dnmek isteyen ayaklan al
tndaki taban ve topra yitirmi demektir. Kendinde gzel
(Schne an sich) yaln bir szcktr, bir kavram dedir. nsan
yetkinliin bir ls olarak gzelin iine yerleir; aratrlm se
ilmi durumlar iinde kendini bulup serger. Bir tr, biimlen
diinden baka nitelikte yalnz bama evet diyemez Onun, ben
liini barndran ve benliini genileten ycelik iinde ldayan
en altta igdsdr. nsan, dnyann gzellikle dolup tat
n sanr - gzelliin temel nedeni olduunu unutur. Dnya
ona zellikle balanm ancak, ah! Yalnzca bir, o ok insanca,
pek insanca gzellikle! Gerekte nesnelerde yansyan insandr,
onda kendi imgesini yanstan ne varsa hep gzel urunadr: G
zel yargs da insan trnn kendini b e e n m i l i i
dir. Ufak bir kuku, kukucunun kulana bir som fsldar y
le: Gerekten dnya, insan gzel grsn diye gzelletirildi mi?
nsan dnyay insanlatrd: hepsi bu. Oysa insann dnyay
gzelin rnei diye dnmesi iin elimizde hi mi hi gvenilir
bir kant yoktur. Dnyay yksek bir kvan kayna olarak gz
lerinde canlandrmay kim biliyor? Bu gze alnm m? Ya da
bunun tadna varan var m? Ya da az ok bir giriimde bulunan
var m?_ Ey Tanrsal Dionysos neden kulam ekiyorsun? Ariadne onun felsefe oyna Naksos konusunda nl bir ikili syle
ide bunu sordu. Ben senin kulaklarnda bir komiklik buluyo
rum, Ariadne: Neden daha uzun deiller?

Friedrich Nietzsche Puttenn Alacakaranl

20.
Yalnz insan gzeldir, baka hibir nesne gzel deildir: Her
estetik bu saltk duruma dayanr, ilk gereklik odur. Biz, buna,
bir kincisini ekleyelim: Soysuzlam insandan daha irenci
yoktur - estetik yargnn varslh bununla snrldr. - Her d
klk, fizyolojik olarak, inam yanltr, andrr, yeniden ken
di kendini gzden geirmesine yol aar. Bu dklk insana
k, sakncaiy, gszl anmsatr; bu arada inam gerek
etkinliinden yoksun brakr, insan bu dkln etkisini erklerle (Dynamometer) saptayabilir. nsan, genelde, bask alt
na alnd yerde, ktln kokusunu daha yakndan se
zer. Onun etkinlik duygusu, etkinlik istenci, atakl, kurumu
ktlkle kerken gzellikle trmanr. Baka durumlarda ol
duu gibi, byle tek bir durumda da, bundan m antks al bir
sonu karrz: gdlerde, korkun bir bolluk iinde n
cller st ste ylmtr. Ktlk soysuzlamann bir gz krp ve bir belirtisi olarak anlalr: Soysuzlamann en u izgisin
de anmsanan bizim iimizde kt diye nitelenen bir yarg
uyandrr. Tkenmenin, gln, yam, yorgunluun, bam
lln her tryle ilgili bir belirti, sava olarak, aksama olarak,
hepsinden nce koku, renk, zlmenin, rmenin biimi ola
rak sulandrmann iinde simgeleir - her nesne zde tepkiyi
gsterir, deer yargs ktdr. Bir derin fke fiknr: Peki, in
san neye fkeleniyor? Bunda kuku yok: Kendi trnn
kne. nsann fkesi kendi trnn en derin igdle
rinden douyor; bu fkede rperme, zen, derinlik, uzgr var
dr - O en derin fkedir, insann iindedir, onun iin sanattr,
derin...

21
Schopenhauer. - Schopenhauer zen gsterilmesi gere
ken son Almandr (Goethe gibi, Hegel gibi, Heinrich Heine gibi
bir A v r u p a olaydr. Obelli bir yere ulusal bir alana konamaz),
bir ruhbilimci iin ilk aamann bir olgusudur: Akas kt bir
deha denemesi, yaamn toplu olarak hileyid bir deerden d
rlmesine elverili nesne, temel kaynaklar, yaam istencinin
byk lde kendi kendini onaylamalarn, yaamn akn bii

Bir admm Gezintileri

mini ortaya koymaya alan. 0, bir diziye gre sanat, kahra

manl, dehay, gzellii, byk bir duygudal, bilgiyi, gerek
lik istencini, yadsmann grnr durumlar olarak tragedyay
ya da istenin yadsma gerekimlerini yorumlad - tarihte Hris
tiyanl dlayan byk ruhbilimsel kalpazanl aklad.
Bundan dolay o, bu alanda Hristiyan yorumculuunun ak
bir kalt olarak grld: ancak Hristiyanln dlanm kiisi
de sayld, insanln byk kltr sorunlarm da bir Hristiyanca anlay iinde hileyici bir anlamda onaylamay da bili
yordu. (- kurtulu (Erlsung) yolu olarak, kurtuluun n koul
lan olarak, kurtulu gerekimlerinin dzmece olana olarak...)

22.
Tikel bir olay ele alyorum. Schopenhauer an bir duyarllktagzelliktensz eder hep - neden byle en derinde? nk
o bu derin tabanda insann srekli yrd, susamaya balad
, ereine ulamak istedii bir kpr gryor Bu kpr onda
istenten en ksa srede kurtulu anlamndadr - bu kpr hep
kurtulua varmak iindir zellikle Schopenhauer, bu kpry
istencin yakc odandan (brennpunkte des Willens), ktlk
ten kurtana diye deerlendirir - O, gzellikte igdnn tank
ln yadsmay da gryor Olaanst bir ermi! Herhangi bir
kimse sana kar karak, korkuyorum, o dediin doadr diyor.
Peki, doadaki gzelliin seste, renkte, kokuda, ll devinimde
bu konuya kataca ne var? Gzellik bundan ne r etir? - Filo
zof da ona uygun bir tutumla byle kar kar. Tanrsal Platonun (- Schopenhauer ona byle diyor) etkinliinden baka hi
bir yetkili bu konuda ayr bir sav ileri sremez: nk her gzel
liin dourtucu bir ekicilii vardr - burada duyusalkktan tin
sellie ykselinceye dein gzelliin zel bir etkisi bulunuyor...
23.
Platon srdryor szn. O, sutan arnm olarak konuu
yor nk Grekler iin sa szc geerli deil o dnemde, an
cak Atinada byle gzel bir genlik bulunmasa yle bir Platoncu felsefe de olmayacakt: Filozofun ruhunu byle erotik bir
cokunluk iine yerletiren ilkin Atinann gzel genliinin g

Friedrich Nietzsche Puam Ahcakaanh

r olmutur, tm yksek sorunlarn tohumlarm gzel ve top

raa ekinceye dein o durup dinlenmemitir. te olaanst bir
ermi! - Onun kulaklarna inanan yok, yalnzca Platona gveni
liyor, dzeni kendi byle kurdu. Atinada baka bir felsefenin
benimsendii de aka ortaya atlmtr. Grekede, toplumdan
uzak kalmay yeleyen bir kimsenin rmcek a rmeyi and
ran kavram, Spinozamn am o r intellectualis dei* adm
verdiinden daha az nemli deildir. Platonun anlayna gre
felsefe, daha nceleri, erotik bir yarma olarak tanmlanabilir
mi, eski spor alanlarnda srdrlen ypratc eitimlerin geliti
rilmesi dnsele ynelen derinletirilmesi ve onlarn tasarmla
r iindi... Platonun bu erotik felsefesinden salanan neydi?
Greklerde bir eitimsel sanat biimi diyalektik. - Benim bundan
anmsadma gre Schopenhauerin ve Platonun nne kar
dr bu, nk klasik Fransa'nn tm yksek yazn ve kltr hep
cinsel ilikiler tabannda gelimitir. Nitekim Fransada, incelik,
kadna dknlk, duyusallk cinsel ilikilerde kadn aramak
yaygnd denebilir - bunun kart aranmaz...

24.
Lart pour lart.** - Sanatta eree kar sava hep sanat
iinde ahlaksal ierikli eilime kardr, ahlak ad altnda ahlakn
denetimine girmeye kardr. Sanat iin sanat u demektir: Ahla
k eytan gtrm! - Ancak bu dmanl da nyargnn bas
ks aa vurur. Ahlak dzeltiminin ve insan eitiminin amaa
sanatn dna atlrsa uzun bir sre gemeden sanat erekten sapa
rak amasz, ereksiz, ksacas sanat iin sanat kuyruunu sran bir
bcek gibi - Amasz olmak ahlak amaa gtmekten daha iyi
dir. te byle syler yaln tutku. Buna karn bir ruhbilimci unu
sorar: Peki, sanat ne yapar? vmez mi? Yceltmez mi? retmez
mi? Semez mi? Sanat tmyle kesin deer varlklarn g l en
dirir ya da ypratr... Bu sanatla ilgili bir olay deil mi? Bir
rastlant m yoksa? Sanat olaynda sanatnn igdsnn bir
katks olmam m? Ya da unu sorar: Bu konuda sanatnn bu
na katabilecei bir tasarm yok mu?.. Sanatnn en derinde du
ran igds sanata ya da daha ok sanatn anlamna deilse,
* Entelektel Tann sevgisi (Hollingdale n.)
** Sanat iin sanat (ev. n.)

Bir admn Gezintileri

yaama ynelmiyor mu? - Gerekte filozoflara bu duyguyu

geid olarak veren de sanattr: Schopenhauer istenten kurtul
may (loskommen vom Willen) sanatn genel gr olarak
aklyor, yazgya balanmay tragedyann byk bir yararll
diye sergiliyor. - Ancak bunu ben byle anlyordum -Bu karam
sarlarn anlay ve kt bir grtr: Burada dorudan sanat
lara bavurmak gerekir. Trajik sanatlar k en d ili k le
rinden buna ne diyorlar? Korku salanlarn ve kuku du
yanlarn karsnda korkusuz biri yok mu? Onun gsterdii gibi?
- Bu durum olduka yksek bir istekliliktir, onu bilen, ona kar
yksek bir sayg gsterir. O, onu bdiriyor, onu bdirme gerein
dedir de, o bir sanatdr, nceden bellidir bu, bu bdiri dehasdr.
Gl bir dman karsnda, yksek bir sknt karsnda, bir so
run karsnda duygu atakl ve zgrl korku uyandrr - bu
baarl bir durumdur, onu trajik sanat seer, yceltir. Tra
gedya karsnda savakan kii bizim iimizde kendi Satrn tre
nini kutlar; aa ekmeye alan darlkta kalan kahraman insan
kendi nesnel varln tragedya e deerlendirir - ona yalnzca
tragedya yazan bu tatl acmaszln iicisini verir. -

25.
nsanlara kar itenlikli olmak, onlann gnlne gre evin ka
plarm ak tutmaktr, bamsz, ancak tmden bamsz bir tu
tum bu nsan konukseverlik iin arpan yrei bilir, o yrekte
nice perdeli pencereler, kapal ekmeceler vardr. Onlann en iyi
olanlan hep bo braklmtr. Peki neden byle? - nk ko
nuklan bekliyorlar, daha iliki k u r u l m a m kimseleri...
26 .
Yeterince koruyamayz kendimizi aa vurarak iimizi Ge
vezelie gelmez gerek yaantlarmz, kesin mi kesin bu stese
ler de aiklayamazd kenderini bu yaantlar. Sz yanlgya d
er, yetersizdir burada - ne ie yarar bdiimiz szckler, hepsini
dladktan sonra? Bir aalama vardr her sylevin iinde. yle
grnyor ki dil bir arac, bir iliki salayc, ortak nesne olarak
bulunmutur. Konuan kimse ancak kendini sergiler demek.
-Bir ahlak anlay yzndendir sarlar, dilsizler, bir de teki fi
lozoflar.

Friedrich Nietzsche Putlarn Alacakaranl

27.
Ne gzel byleyen bir resim bu!* Bombo bir kadn, zen
siz, oynak, gnlnde bir l ve barsaklar, i szlatan bir merak,
her zaman kendi doal yapsnn derinliinden gelen buyruk al
tna girmeye yatkn, aut liberi aut lib r i ** diye kulaa f
sldayan: Yazn kadn, doarm sesini anlamaya elverili, yeti
kin, bir de Latince konuursa, te yandan kurumlu bir kaz, eksi
i yok, bir de onunla gizlice Franszca konumak: J e me v er
rai, je me lirai, je m extasi erai et je dirai: p o s
sible, que j aie eu tant de s p r i t ? ***
28.
Gayri ahsiler dile geliyorlar. - Katlanmak, dayanmak, daha
kolay yoktur bizim iin dnmeye deer. Biz hogrnn ve
duygudaln gznden okuyoruz, sama sapandan sayldk biz,
balyoruz hepsini de. Bundan dolaydr biraz sk durmamzn
gerei: bundan dolaydr bizim zaman zaman ufak bir taknlk
gstermemiz, bunun dourduu nemsiz ykn altna girme
miz. Biraz eki geliyor bize bu; biz de byle ortaya koyduumuz
bu grnme glp geiyoruz ite. Bir ie yaryor demek! Kendi
benliimize egemen olmamz iin bir olanak kalmam elimizde
baka: te bu bizim ie kapanmz, bizim ileye girmemiz de budur!..ahsi olmak - gayriahsi erdemi...
29.
Bir Doktora Snavndan. - Yksek eitimin grevi
nedir? - nsandan bir makine yapmak. - Bunun araa nedir? Okumak, sk bir dzene girmek. - Buna nasl ulalr? - Grev
kavramyla. - Peki, kimdir bunun rnei? Dilbilimci: in ek le
meyi (ochsen) retir. Peki, kimdir yetkin insan? - Devlet g
revlisi - Teki, devlet grevlileri iin en yksek biimi hangi fel
sefe verir? Sanat verir: devlet grevlisi, kendinde bir varlk ola
rak, yargla soyunmu, grnrde devlet grevlisinin stne
oturtulmu.* Mozartn SihirliFtiinde Taminonun aryasnn al szleri. (Hollingdale n.)
** ocuklar ya da kitaplar. (Hollingdale n.)
*** Kendime bakmal, kendimi okumal, kendimi honut etmeli ve yle deme
liyim: Bu kadar anlaym olabilir mi? (Hollingdale n.)

Bir adnn Gezintileri

30 .
Ahmaklk stne hak. - Yorgun ve yava yava solu
yor ii, bakar sevecenlikle, brakr ii gc oluruna: meksel bir
durum bu, imdi grnen, i dneminde (ve de devlet ortamn
da!) toplumun tm kesimlerinde kar insann karsna, sanat
kitaba gemeyi, kendisi iin nemsenmeyi ister, hepsinden nce
de yayn arac olarak - ne ok ekicidir, gzeldir doa, talya.. Ak
amn inam, uykuya dalm yabana bitkisel gdlerle, Faust sz
eder onlardan, yaz tazelii, denize girme, yzen buzlar gereksenir
Bayreuthta.. Byle evrelerde sanatn salt lgnlk (reine
Thorheit) konusunda hakk vardr - ruh iin bir dinlence, bir e
lence, bir esenlik olarak. Wagner anlyordu bunu Salt lgn
lk kyor ortaya yeniden..
31
Bir Perhiz Sorunu Daha. - Julius Caesarmhastalkla
ra ve ba arlarna kar kulland koruyucu bir gere vardr:
yorucu byk yryler, yaln yaam biimleri, dinlencelerde,
srekli konaklamalarda, uzun skntl ilerde - bunlar, byk l
de dnlm, savunucu ve koruyucu l kurallandr, bun
lar genelde, u alan makinenin, u dhi denenin, yce ve yk
sek bask altnda an ypramna kar geerlidir. 32.
mmoralist diyor ki: -Bir filozof iin insan olarak, is
tedii srece, hibir nesne az tadm karacak nitelikte de
ildir O, inam kendi eylemi iinde grr, bu korkusuz, hileci,
atak hayvan ona kendi girintili kntl yolunda arm, ken
dinden gemi bir kimse olarak grnr! Onun, ona daha syle
yecei vard. Ancak filozof isteyen insanlan kmsyor, dahas
isteyid tutumlu insanlan bile - genel olarak btn isteyidlikleri, insan lklerini de. Bir filozof nihilist olabiliyorsa, olmu de
mektir nk tm insan ideallerinin arkasnda ancak hilii bu
lur. Ya da imdilik, ortada bir hilik yoksa - tersine yalnzca hilemeye deen, olumsuz, sayn, korku, yorgunluk gibi sonuna

Friedrich Nietzsche Putlann Alacakaranl

dein iilmi yaam kadehinin tortusu kalr nsan, bir nesnel

gereklik olarak saygdeerdir, nasl olur da sayg grmek iste
mesine karn, sayg gstermez? Bir nesnel gereklik olma beceri
si kazanmak iin gerekeni yapmak zorunda deil mi? nsan, sim
ge ve olumsuz durumlarda tm gvdesiyle eylemini dzenleme
gereinde deil mi? Dnce ve isten gerginliinin de tm bu
eylem iinde bulunmas zorunlu deil mi? - Bu istenmeye deer
nesnelerle ilgili yk, imdiye dein, insann partie honteus esiydi:* onun uzun uzadya okunmasndan kanrd, inam
dorulayan ne varsa onun nesnel gerekliidir - gereklik inam
sonsuzca dorulayacak. Deer ne denli oksa gerek insandr, bu
isteyen, dleyen, bandan byk yalanlara girien herhangi bir
insanla karlatrlm deil mi? Herhangi bir ideal insanla? Yal
nzca bu ideal insandr filozofun tadm karan.

33.
Bencilliin doal deeri. - ztutkusu (hodkmlk)
ok deerlidir, fizyolojik olarak ayn bir nem tar. Bu tutku da
ha da ok nem tayabilir, uyumsuz, aalk olabilir. Her birey
ona ynelme eilimi gsterebilir, onun yaamn ykselen ya da
alalan bir izgisi olup olmadm dnebilir. Bu, konuda kesin
bir yargyla, ztutkusunun nas bir deer olduu balanmda bir
kural tayan da var. Birey bu izginin ykseliini sergiler, bu ey
lem iinde onun deeri olaanstdr - genel yaam iin sz ko
nusudur, yaam onunla bir adm ilerler, koullarn en elverili
durumunda kendini srdrme ve yaratma kaygsnn son izgi
sine varabilir. Birey, buraya dein halkn ve filozofun anlad gi
bi tikel olan, bir yanlmadr: O kendi kendisi iin deildir artk,
ne bir atomdur, ne bir zincirin halkasdr, ne de eskiden kalma
bir kalttr - o kendi kendini buluncaya dein uzayan btn bir
izgi insandr. - O, gittike ykselen geliimi, k, sresel yoz
lamay, saynlanmay sergiler (-sayrlklar, byk lde, nce
den ortaya kan kn birbirini izleyen grntleri, bu olayn
nedenleri deildir), bylece onun deeri azalr, ilk ucuzlama beli
rir, btn kazanlanlar durumun elverililii orannda elden
kar. Artk o bir asalaktr.* Utanlacak yan. (ev. nj

Bir adnn Gezintileri

34.
sa ve kargaac. Kargaac (anarist) toplumun ke
ynelmi kesimlerinin bir azl olarak hukukun, dorulu
un, zde haklarn yle gzel bir ykntyla ereine
ulamak istiyorsa, bu tutumuyla bgisel boluunun basks al
tnda demektir, o bu bilgisizlii kavrayacak durumda dedir,
neden aa ektiini de, neden yaamda yoksul kaldm da bmez... Nedenlerin srkleyici etkisi onun gznde gl olmak
tr: Bundan dolay sulu duruma den kt bir ortamda bulu
nuyor demektir... Onun iin bu gzel ykm bir mutluluktur, her
eytan iin bir elencedir, svp saymak iindir bu durum - er
kin ufak bir cokusu var bunda Dahas yaknma kendi kendin
den szlanma yaama bir ekicik salayabilir, bu nedende insan
diren kazanr: Her yaknmada bir alma duygusu vardr, in
san kendi kt durumda bulunuundan syrlmaya ynelir, bu
kt durumlar altnda kendi ktln baka niteliklerde, bir
hakszlk, istenmeyen bir ayrcalk gibi grr. Ben ayaktakmmdan biriyim, sen de ister istemez yle olacaksn: bu mantkla
devrim yapmaya giriir. - Bu kendi kendinden yaknmann hi
bir durumda bir yaran olmaz: O gszlkten doar, insann
kendini kt buluundan m yoksa baka bir durumdan m gel
dii bilinmez -ilkin sosyalist en sonra da sa gibi davranr- gerek
bir aynm yapmaz. Biz, genel olarak, bunun elverisiz bir durum
olduunu sylyoruz, bundan dolay birisi sulu olabilir, zlebilir - ksacas aa eken ektii aaya kar almann balm hazr
lar. Bu alma gereksiniminin nesneleri bir k v a n gereksini
mi olarak ortaya kan nedenlerdir: Aa eken kimse onun k
k alma duygusunu serinletecek nedenleri her yerde bulur O sadr, bir daha sylenmi bu, aradm kendi iinde bulu
yor... sa ve kargaaa - ikisi de yozlam. - Ancak sa dnyay
yargya arpnrsa, yalanlarsa amura batrrsa, zde gdler
den doan, onlardan kaynaklanan sosyalist ii de, onun yapt
n yaparak toplumu yargya arptrr, yalanlar, amura batrr:
En yeni yarg (jungste Gericht) almann tatl avuntusudur ar
tk - sosyalist iinin bekledii devrim gibi epey uzakta dnl
m... tednyaya kalm - tednya (Jenseits) bir ara olmasa
nedendir bu dnyaya amur atmak?..

Friedrich Nietzsche Putlarn Alacakaranl

35.
Yozlam ahlakn eletirisi. - Birzgedahlak (alt
ruistische Moral), iinde ben tutkusunun yozlat bir ahlak
- tm durumlarda kt bir belirti. Bireyden, halklardan gelen,
geerli kazanan durum. Eksiklii ben tutkusunda (Selbstsucht)
grmeye balarsa yanlmann en iyisine ynelmi demektir.
gdsel olarak seilir kendince ie yaramayan, kvrlm bir
ilgi ekmeyen rgeyle bir biim sergiler, yozlama konusunda
neredeyse. Yararn aramak iin deil - Bu fizyolojik olarak nes
nel gereklik balanmda bsbtn baka bir durum iin apak
bir incir yapradr. Ben kendi yararm bulacak durumda dei
lim artk... gdleri deersiz klmak! nsan zged olursa bura
da i bitmi demektir. - Burada aka, Ben bir deer deilim ar
tk yerine, yozlamn azyla ahlak yalan unu sylen Deer
li bir nesne yok - bir deer deil yaam da... Byle bir yag b
yk bir sakine olarak kalr, ineleyid etkisini srdrr - toplu
mun btn salksz topra zerinde birtakm tropik kavram
bitkileri trer. Kimi din (Hristiyanlk), kimi felsefe (Schopenha
uer) olarak ortaya kar. Elverili durumlarda kokumu bir nes
neden treyen zehirli aacn bitkisi ince buusuyla uzaklara de
in am yayar, binlerce y l yaam etkiler...
36.
Hekimler iin ahlak.-Hasta bir asaladr toplumun.
Elverili bir durumda, daha uzun yaamak iin, uygun deildir.
Hekimlere, uygulaymlara bal dlek bir bitkisel geliim iinde,
yaam anlam ardnda yaam uruna hak yitmi gitmitir, artk
toplum iinde derin bir kmsemeye ynelik srklenme. He
kimler yeniden bu kmsemenin aralarm ele geirmi d
rmdalar - reeteler deil, tersine her gn yeni bir kusturucu uy
gulama saaltm ncesi.. Hekimle ilgili yeni bir sorumluluk ya
ratmak, yaamn, gittike ykselen yaamn, ok yksek
bir ilgiyi gerektirdii yerde tm durumlarla balaml yo zla
an yaamn kne ve baka bir yne itilmesine aldnnakszm -sz gelii dlleme hakk, doma- dourma hakk, yaama
hakk dnmeden... Byle bir davranla seilmi lm, tam za
mannda aydnlkla kvanla ocuklarn ve doumlarn arasnda

Bir adnn Gezintileri

gelen lm: Gerek, olas bir vedalamadr bu, nerede olursa

o 1s u n bir ayrlmadr, bunun gibi ulalann ve istenenin gerek
tasarm da yaamn oalmasdr - bunun tersi tiksindirici,
tyler rpertici, Hristiyanln lm saatiyle gndeme getirdii
bir komedi Hristiyanlkta, lmekte olan bir kimsenin gszl
nden dolay rzna geme bilinci, insan ve gemi konusunda
deer yarglaryla ilgili, ktye kullanlan lm sorunu unutulamaz! - Burada nyargdan doan korkaklklara karn, hepsin
den nce de doru olanlara u doal lm denen fizyolojik de
erlendirmeye dayandran ne varsa geerlidir: En sonu doal
olmayan, kendi kendini ldrme. nsan birisinin araclyla ba
ka trl bir ykma srklenemez, kendi kendini ykar. Yalnzca
istenmeyen koullar altnda bir lm bamsz olmayan bir
lm, zamansz bir lm, dleke bir lm nsan severek ya
amak - lm istemek baka, zgrce, bilerek, rastlantsz, basknsz... Sonunda karamsarln nclerine ve teki yozlamla
ra bir t Engel karmak, domak elimizde deil: ancak bu ek
sikleri bilebiliriz -nk eksik ara sradr - yeniden iyiye dn
trlr. nsan sarsldnda bile ortadaki ilgiye deer sorunlara
ynelebilir, bunlarla yaayabilir... Benim toplum dediim! Yaam
bundan ok yarar salamtr, herhangi bir yaam zveri, kendi
ni adama ve baka erdem uruna - nsan kendi grnden ba
kalarm kurtard, insan yaam bir kar-savdan kurtard Pur,
v e r t * karamsarlk karamsarlarn ncleriyle kendi kendini
kantlar: insan kendi mantnn iinde bir adm ileri gider,
ancak Schopenhauerin yapt gibi yaam yadsyan apak bir
sten ve T a sa rm la deil -burada ilkin S chope nh au eri
yadsmak gerekir... Karamsar syleyeceini syledi, inele
yici bir kimsedir o, buna karn zamann, toplum btnnde bir
kuan saynlanmasna elverili nitelikte deildir: Onun anlat
mdr, insan bir salgm nledii gibi onu da kertir. nsann l
meye yatkn durumda olmas gereklidir, bu konuda. Karamsar
lk hibir yozlamaya yol amaz artk, ben salgnn ortaln alt
n stne getirdii yllardaki izelgelerin sonucunu anmsyo
rum, lme yol aan olaylarn toplam saysnda teki yllardan
ayrlabilecek nitelikte bir ayrm yoktu.
* Saf, kaba (ev. a)

Friedrich Nietzsche Putlarn Alacakaranl

37.
Daha ahlakl olup olmadmz. - Benimjenseits von Gut und Bse (yinin ve Ktnn tesinde) szle
rime kar, bekledikleri gibi, btn ahlaksal dangalakln yrtc
l Almanyada ahlak olarak geerlilik kazand, bu bilinen bir
olaydr - gndeme getirilmitir: Ben, bu konuda, uygun olaylar
anlatmtm Hepsinden nce, ahlaksal yarg konusunda dn
mek, amzn yadsmamayan bir stnl bana verildi, bura
da bizimkerce gerekten b ir adm atld, bizimle karlatr
lan bir Cesare Borgia varm, yksek insan (hherer Mensen) ola
rak de, benim ortaya koymak iin yaptm gibi bir st in
s a n (bermensch) olarak... svirenin Bund gazetesinden bir
yazar sakncal bir durumu aklamada gisiz kalmadan hep
atakln gz nnde tutarak, benim almamn anlamm kav
ramada am davrand, yle ki ben tm uygun duygulan yads
may zde bir tutumla eri srmm Birbiriyle ok balantl!
- Ben bu soruyu bir yant olarak geri evirme yetkisini gryo
rum kendimde, biz gerekten ahlaksal varlkla r ol
mu muyuz? Oysa btn dnya inanyor buna, bu bir kar
ktr dpedz... Biz ada insanlar ok ince, ok duyarhyz,
yzlerce sayg gstererek, alarak, gerekte saysz dler kurarz,
segediimiz bu itenlikli insanlk, bu sevecenlik iinde, yar
dmseverlikte, karlkl gvende, e riti im iz uyumluluk
olumlu bir ilerlemeymi, ite bylelikle biz Rnesans insanlannn ok tesine varmz. Oysa byle dnyor her a, byle
dnmesi de gerekir. Ancak bizim Rnesans iinde bir yer edi
nemediimiz de kesindir, bir kez bile onu dnemiyoruz: bizim
sinirlerimiz bu gereklie dayanamaz, bizim kaslarmzdan sz
edilemez bu konuda Bu olanaksz durumla hibir gelime sala
namad, tersine baka, daha sonraki bir nitelik, yetersiz, elimsiz,
elverisiz diye zorunlu bir durumdan kaynaklanan buyurucu
bir ahlak ortaya kondu. Biz inceliimizi, gecikmiliimizi, fizyo
lojik yalanmamz tasarlyoruz, bylece insanollatrmann ah
lakn da, deerini de yitirmi oluyoruz -ahlak kendiliinden bir
deer tamaz-: bizi deersiz, kmsenesi kalyormu. te yan
dan kaim pamukla glendirilmi insanlmzla biz modemler,
bundan kuku da duymuyoruz, bu insanclln aya bir taa

Bir admn Gezintileri

arpmak isteyebilir, oysa Cesare Borgiann adalarna bu du

rum lm gln ieren bir komedi diye braklm. Gerekte
biz elimizde olmayan bir tutumla, tm llerin stnde bir e
lence konuuyuz, u bizim modem erdemlerimizle Dmanhklan ve gvensizlikleri kmldatan igdlerin dnda -bu da bi
zim bir ilerlememizmi - dirimseldlikin genel dlanmasnda
birbirini izleyen sonular tasarlannca Zorunlu olarak yz kez
daha ok yorgunluk, daha ok zen, daha sonra da gecikmi bir
varolu gndeme getirilir. Burada her birey belli bir aamaya de
in sayrdr, her birey hastabakcdr. Buna erdem denir -: Yaa
m baka trl anlayan insanlar arasnda, olgun, tutumsuz, ta
kn, dahas bsbtn baka, bir bakma korkaklkla, alaklkla,
kocakar ahlakhhyla nitelenmiler... Bizim bu gelenekleri yu
muatmamz -bu benim kanm, isteyen buna benim yenil e
me m de diyebilir- bir kn sonucudur; tersine gelenein ka
tl ve korkunluu yaam arklnn sonucu da olabilir: ak
as ok aba gsterilmi, ok ataka davranlm, dahas ok yo
rumlanm da denebilir. Eskiden yaamn bahan saylan bizim
iin zehir olmu lgisiz kalmak iin -buna erkin bir biimi de
denebilir- yalanmz, gecikmiiz bizim iin hepsi bir. Karsnda
ilk uyan yaptm duygudalk-ahlakmz (Mitgefhls-Moral), u
izlemdlik ahlak (limpressionisme moral) ad verilen daha ok
fizyolojik bir sinir bozuculuun anlatmdr, herkesin yozlama
dediidir. Schopenhauerin merhamet-ahlak (Mitleids-Mo
ral) ile inceledii her devinim, bilimsel nitelikte ortaya konmak
ta ok mutsuz bir denemedir! - Ahlakta gerek bir yozlama-devinimidir (decadence-Bewegung), Hristiyan ahlakyla da derin
bir yaknlk iindedir. Kltrlere ynelen, onlan aclar, skntlar,
zgeci sevgiler, kendi eksiklii ve duygudal iinde yeren g
l alar vardr. - alar olumlu etkinliklerine gre llr. te Rnesans'n ortaya kt tutumsuz, elverisiz, yetersiz gr
len a da, byle son byk bir adr, evet biz, biz modem insan
lar, kendi kiisel abalarmz ve zgeci sevecenliimizle, emei
mizin, yavanlmzn, hakllm zn erdemleriyle - toparlayc,
ekonomik, istensiz b ir gsz an insanlan Bizim er
demlerimiz koullanmtr, yetersizliimiz yznden anlamtr zdelik, eit haklar kuram iinde aklanan kesin gncel
gereklerle balaml bir benzeimdir, o da k yolundadr: n

Friedrich Nietzsche Putlarn Alacakaranl

sanla insan, durumla durum arasnda uurum var, tiplerin ok

luu, isten, hep kendi olmak, kendini ykseltmek iin, bizim
ayrm grkemi (Pathos der Distanz) dediimiz durum her
gl aa zgdr. Ular arasndaki gerginliin gc ve ger
ginlik genilii bugn klyor gittike - benzerlie varncaya
dein birbirine karyor bu ular... Bizim btn siyasal kuramla
rmz, devlet anlaylarmz, Alman Devleti bsbtn dlanm
de, kn sonulandr, zorunluluklarn sonucudur; yozla
mann bilinm eyen etkisi tek tek bilimlerin lks iine girmi
nc duruma gelmitir. Benim kar km ngterede ve Fran
sada gndemde tutulan tm toplumbilime kardr nk bu
toplumbilim btn toplumsal k-oluumunu (VerfallsGebde) deneyden kanyor ve gerek igdsel k toplum
bilimsel deer yargsnn bir rnei olarak gryor. Yaamn
k, rgtlenmenin kural dna kmas, bu ayrlmaya,
uurumlarn genilemeye ynelmesi demektir, tabanda ve ta
vanda etkinlik gsteren gcn toplumbiliminde bir lk ola
rak biimlenmesidir. Bizim sosyalistlerimiz yozlama yolunda
dr, dahas Herbert Spencer bile bir yozlatrmaadr - zgeciliin
utkusunda vgye deer bir odak gryor!..

38.
Benim zgrlk anlaym. - Bir sorunun deeri,
kendisiyle eree ulalan, ara sra gerekleenin iinde de, ter
sine stlenenin, bizim iin sorun olandadr. Bir rnek vere
yim: liberal kurulular, birdenbire liberal olmak iin tkenirler,
bylece eree varm olurlar. Daha sonra liberal kurulular ola
rak zgrlk konusunda zc ve temele dayal ykm getirici
bir durum domaz, onlarn hangi yola girdikleri aka bilinir:
onlar egemenlii ele geirme uruna istencin tabanm oyarlar.
Onlar iin ahlak uruna ykseltilmi da da, oylum da dzlenmitir artk, onlar her nesneyi kk, korkak ve tadna baklr
duruma getirirler -onlar, ancak, sr hayvan olarak utkuya ula
r her defasnda. Liberalizm: Almanca s r n n -h a y v a n 1a trlm as (Heerden-Verthierung)... Bu kurulular, uzun sreden
beri, imdi de, savaarak baka etkinlikleri gndeme getiriyorlar;
gerekte onlar eylemsel olarak zgrl bask ynetimine d

Bir admn Gezintileri

ntrmek istiyorlar. Bu etkinlikleri savan ortaya kard bili

niyor kesinlikle, liberal gdlerin srmesini salayan sava ol
duu gibi liberal kurulularn ortaya kmasna nclk eden de
savatr yine. Aynca sava zgrlk konusunda da eitiyor. z
grln ne olduunu ortaya koyan sava! nsan kiisel sorum
luluk konusunda isten tar. nsan aramzdaki akl korur, in
san skntya, katla, yoksunlatirmaya, kendi kiisel yaamna
kar aldrsz duruma getirildi: insan kendi sorunlar urunda
kurbanla altrlmtr, bunu kendiliinden dnmez bile. z
grlk, insanca sava ve kvan salayan gdlerin baka gd
lere, szgelii mutluluk gdsne egemen olma anlamndadr.
zgrlemi bir insan, ne denli ok zgrlemi ruhsa, ken
di ayaklaryla yrr stne yerilmi tutumun, iyilikten, hrda
vatdan, Hristiyanlardan, ineklerden, kadnlardan, ngilizlerden ve baka demokratlardan kaynaklanan de kaplmala
rn zgr insan savadr. - Bireylerin yarmda, topluluklarda
olduu gibi, neye gre yoksundur zgrlkten? Direniten sonra
baard olmak gerekir, stnlk salamak iindir emek tket
mek de. zgr insanlarn en yksek rnei, hep en yksek dire
niin krld yerde bulunmu: Zorbalktan be adm uzakla
mak kulluun sakncal eiine yaklamaktr. nsan, burada, zorbalarm arasnda acmasz ve korkun basklan kovarsa, bu du
rum ruhbilimsel bir gerektir, bu yetkenin ve buyruk altnda bu
lundurmalm en yksek aamasna kar kmaktr -bunun en
gzel rnei Julius Caesar-; politikaya zg bir gerektir bu da,
insan yolunu yalnzca tarihle aabilir. Az ok birer deer olan
halklar, daha nceden de deer imiler, bunlar liberal kurulular
arasnda birer deer olmamlar: byk saknca stnle
kar boyun eenlerin tutumlarndan dodu, bizim savunmamz
ve silahlarmz, bunlar ruhumuzun ilk rendikleri - bunlardr
gl olmamz iin bask yapan bize... Birinci koul: glen
mek iin yeterli olmak gerekir: yoksa hepsi bo. - u byk fi
danlklar glenmek iin, daha gl trde insan iin, imdiye
dein ortaya konanlar, Romada ve Venedikte soylu toplulukla
rn zgrlk anlamnda kavradklan, benim zgrlkten anlad
m gibi: insann elinde olan ve olmayan, insann istedii, in
sann gcyle ele geirdii..

Friedlich Nietzsche PutlnnnAhcakaranl

39.
adaln Eletirisi. - Bizim kurulularmz bir ie
yaramaz artk: bu konuda uzlama vardr. Ancak su onlarda de
il, bizde. Bize gre tm gdler yitip gitmi, onlardan kurulu
lar yetiiyor, bizim iin bu kurulular da yitip gidiyor genelde
nk biz onlann iine elverili deiliz artk. Demokrasi her a
da rgtlenme gcnn k biimidir: Ben daha nce nsan ca, Pek nsanca 1,318de ada demokrasiyi Alman Devleti
gibi tm eksikliiyle, devletin k biimi olarak gsterdim
Birtakm kurulular vardr, bunlarn isten, igd, buyruk t
rnden olmalar gerekir. Liberal kart ktle dein varan: is
tenci gelenee, yetkeye, yzyllara dayal sorumlulua eken soy
zincirlerinden doan bir dayanmaya ynelen, nceden ve son
radan sonsuzca Roma mparatorluu gibi temellenmi isten de
ya da Rusya gibi tek erk, bugn gvdede srp giden, bekleyebilen, az ok sz verebilen - Rusya dk, ufalanm Avrupa'nn
alay konusu devlet anlaynn kart anlamnda, Alman Devletinin eletirel durumda tabanla i ie bir sinirlilik. Btn gney
de bu gdler yok artk, onlardan birtakm kurulular kp geli
iyor, onlardan bir gelecek douyormu: onun ada ruhun
da (modemen Geiste) bir direni yok bu ke kar. Yaanyor
bugn iin, yaanyor bir yel gibi - yaanyor sonsuzca: bir de z
grlk deniyor buna Kurululardan kurulular karlr gibi,
yeriliyor, tiksiniliyor, dlanyor ne varsa: yetke szcnn
yksek sesle sylendii yerde, insan kendini bir kleliin sakn
cas iinde sanyor. Bizim siyasal particilerin deer-gdsnde ge
ricilik biraz genitir: O, igdsel olarak yayan, hzla sona yne
leni yeler... Bunun tan da m o d e r n evliliktir. Modem evlilik
yznden bellidir akln tmden yok olduu: evlilie kar bir sav
atlmaz ortaya, tersine adala kardr ne varsa Evlilik akl
(Die Vemunft der Ehe) - yalnzca erkein hukuksal sorumluluu
altndadr: bu yzden evliliin nemli bir arl vardr, bundan
dolay, gnmzde, iki ayak stnde topallayarak yryor. Evli
lik akl - kendi ilkesel zmszl iinde uzanm yatyor
bylelikle duygudan, tutkudan, bir gz aunlk sreden kaynak
lanan rastlant karsnda zel bir anlatm kazanr, bunu s a
lamay da biliyordu. Evlilik ailenin zde sorumluluu iinde

Bir adum Gezintileri

erkek eler iin, bir seimdir. nsan sevgi evliliine (Liebes-Heirath) uygun durumlar konusunda gelimekte olan bir hogry
le evliliin temelini oluturan bir kurumu aka dlamtr ar
tk. Bu konuda yasal bir kurum oluturmaya gerek duymuyor,
an bir duygusallk da gstermiyor, sylendii gibi sevgiye daya
l bir evlilik kurumu da yaratlmyor - evlilik bir soyu srdrme
gdsne, bir iyelik gdsne (kadn ve ocuk iye olarak), ege
menliin ufaltlm bir alan olarak, egemenlik gdsne
(Herrschafts-Trieb) dayandrlyor, onun zerine kuruluyor, aile,
ocuklar ve kaltlar kull anlyor. Bask ynetiminin dzen
lenmi bir rnei bu, etkinlik, varsllk fizyolojik nitelikte sala
ma balanmak iin, upuzun grevleri, yzyllar boyunca srecek
bir gdsel dayanmay yerletirmek iin. Evlilik bir kurum ola
rak nceden kendi iinde en byk ve en srekli rgtlenme bi
iminin bir onaylanmas niteliinde anlalr: ancak toplumun
kendisi iin bir btn olarak uygun grmeyip iyi saymad,
onaylamayp en uzak kuaklar arama itebildii bir evliliin an
lam yoktur genelde. - Modem evlilik anlamm y itir m itir sonu olarak dlanmtr. -

40 .
i sorunu. -Dangalaklk, tabanda tm dangalaklklarn
nedeninde, gdsel yozlamadr, ona dayanyor, bir ii sorunu
nun varldr. Kimse bilinen kesin sorunlar zerinde durup n e denini sormuyor: igdnn ilk buyrua. - Ben, bir sorun
durumuna getirilen, Avrupa iisiyle yaplmak istenenin sonu
nu iyi grmyorum. Avrupa emekisi adm adm sorunlara yak
laacak durumda deil, ileri yozlatracak iyi bir tutum iinde
bulunuyor. O, kendince byk bir niceliktedir. Burada elverili
ve kendi kendine yeterli trde bir insan, bir in rneinde kii
lik oluturma umudu yoktur: Bu insan bir zorunluluk karsnda
kalsayd aklm bana toplam olurdu. Peki, ne yapld? - Tasan
nu bile daha ekirdek evresinde yok etmek iin ne gerekiyoksa
yapd - insann igdleri vardr, bunlar bir ii olmaya yeterli
durumdadr, bu ken dili in den olur, sorumsuzca bir dn
cesizlik yznden tm olanaklar kt ve yere serpilip datld.
i orduya elverili duruma getirildi, ona bir g birlii, siyasal se

Friedrich Nietzsche Ptlarm Ahcakasnl

im hakk verildi: Peki, bunda alacak ne var, ii kendi varolu

unu bugn zorunlu bir durum olarak (ahlak ynnden hakszlk
olarak-) grrse? Peki, ne isteniyor? Bir daha sorulan budur. Bir
erek isteniyor, bir ara olmak bile gerekiyor: insan buyrukular
kar iin eitilirse bir kle olmay isteyecek nitelikte salaktr. -

41
zgrlk, benim dnmediim... - Bugn olduu gibi, by
le evrelerde iler igdlere brakldnda bir yazgya kaplma
vardr. gdler direnir kart durumda, tedirginleir, didiirler
birbirleri arasnda; ben bu adal fizyolojik olarak bir ken
di kendine kar k olarak tanmlyorum. Eitimin usu, baka
bir konuda gleri kazanmak, etkin olmak, egemenlik salamak
iin igd dzeninden doan, demir basknn elden geldiince
ortadan kaldrlmasndan yanayd. Bugn nce bireyin ortaya
km salama gerei var, bu arada zde bir giriimle: bunlarn
hepsi olasdr Bunun kart oldu: bamszlk sav, zgr geli
im, brakn yapsnlar anlamnda pek fkeli iler yapld, dizgin
ler salverildi - siyasette, sanatta bu tutum geerlidir. Ancak bu
da bir yozlama belirtisidir: bizim ada zgrlk kavram
mz igdsel soysuzlamann bir kantdr artk. 42.
nan olan yerde sknt var. - Moralistlerve ermi
ler arasnda hibir nesne doru zllkten daha seyrek deildir;
oysa onlar bunun tersini sylerler, dahas sylediklerine kendile
ri de inanrlar. Bir inan yararl, etkileyici, inandrc ise b i
linle bir ikiyzllk olarak igdden doar, bu ikiyzllk
birden bir su suzlua yorulur: burada ilk yarg byk bir er
mi anlamndadr. Filozoflarda da, ermilerden baka bir anlay
trnde, tm bir uygulamada, kendiliinden kyor ortaya, apa
k gerekliklerin onanmasn getiriyorlar gndeme: bu uygula
mada apak dinsel tren ierii bulunuyor - Kantn deyimiy
le pr atik usun gereklikleri Onlar neyi kantlayacaklarm bil
me gereindedirler, btn gereklikler burada pratiktir onlar birbirleri arasnda kendilerini tanrlar nk gereklikler
konusunda anlam drmdalar. - Sen yalan sylememelisin -

Bir admm Gezintileri

Bunun Almancas: Sayn filozofum, kendinizi saknn,

doruyu sylemek iin-

43.
Tutucularn kulana fsldanan. - Dnbilinmeyen bugn bilinir, bilinebilir de -bir tersine geliim (Rckbdung), bir geriye dn herhangi bir anlamda ve aamada ke
sinlikle olanaksz. Biz fizyologlar, en azndan, biliyoruz bunu. An
cak tm papazlar ve moralistler buna inanmlar - onlar insanl
n ilk erdem lsne geri dnmeyi geriye balanmay istiyor
lard Ahlak hep bir Prokrustes yatayd* Politikaclar, bunu er
dem sylevasini nitelemede kullandlar: Bugn bile bunu her
nesnenin bir geriye dn erei diye dleyen partiler vardr.
Ancak bir yenge olmak** kimsenin elinden gelmiyor artk. Yapacak i yok artk: yozlama iinde adm adm ilerlemenin in
san iin bir yaran yok, sylemek, istemek de gereksiz. (- Benim
gzmde ada ilerlemenin tanm budur..) Bu geliim nlene
bilir, engelle, soysuzlamakla kabarmak, toplanmak, daha ok
baskyla, daha da hzla yapmak: sonu alnmaz artk44 .
Benim deha anlaym. - Byk insanlar byk za
manlarda patlayc nesneler gibidir, korkun bir ruh vardr onla
nn iinde birikmi: onlann tasarm hep tarihsel ve fizyolojiktir,
uzun sredir bir odakta toplanmtr o g, ylmtr, younla
m ve saklanmtr - yle ki bu patlama da vurmamtr. Ktle
iindeki gerilim ok byk olmutur, bylece rastlantsal bir e
kim dehay, eylemi, byk yazgy (grosse Schicksal) ortaya
karmaya yetermi. evrede, ada an anlaynda genel kam
da ne varsa! Napolyon olay dnlsn. Devrim Fransas, daha
ok da devrim ncesi Fransas, kendiliinden, kart bir tip kar
mt ortaya Napolyonun kartyd bu: oysa Napolyonu da oydu ortaya karan. Baka bir ki ili ktir Napolyon, daha gl,
daha uzun bir srenin rn, daha eski bir uygarln kalt, o d* Uzun boylularn ayaklarn kesen, ksa boylularn da ayaklarndan ekip uza
tan mitolojik karakter. (Edn.)
** Nietzsche bir sz oyunu yaparak tutucuyu yengece benzetiyor. (ev. n.)

Friedrich Nietzsche Puann Alacakaranl

nemde, Fransa'nn darmadank olduu bir evrede egemen ol

mutu burada, yalnz bama. Byk insanlar, grndkleri an
iinde, zorunlu kimselerdir, onlarn her zaman stn bir egemen
durumuna gelmeleri, daha gl, daha kkl, daha uzun sreli
olmalarna, toparlanmalarna baldr, bu da bir rastlantdr. Bir
deha e a arasnda bir iliik oluur, bu glyle gsz, eskiy
le yeni arasndaki iliki gibidir: Her zaman grecelidir a, hep
ok gen, daha duyarl, daha sorunsuz, daha gvensiz, daha o
cuksudur. -Bu durum, bugn zellikle, Fransada ok baka
nitelikte dnlr (Almanyada da yle: ancak pek nemli de
) nk ortayol kuram apak bir dehler kuramdr, kutsallk
ve szde bilimsel bir zellik kazanmtr, fizyologlarn arasnda
da ona inananlar bulunuyor, bunun gerek bir yan yok, birta
km karamsar dnceler yaratmaktan baka bir ie yaramaz. ngtere de baka trl anlalmaz, bu konuda kimse zntye
kaplp sarslmaz. Bir ngilizin nnde ak iki yol vardr, deha ve
byk adam olmakla doyunmak: ya Buckle demokrasisi ya
da Cariyle tr dindhkle oyalanmak. - Byk insanlarda ve za
manlarda grlen saknca olaanstdr; her trde bir tken
me, onun izini sren bir ksrlatrma Byk insann sonu geldi;
byk a, Rnesans bitmi artk. Deha -retmede ve eylemdebir savurgandr ister istemez: tketmi kendini de, kendi byk
ln de... Kendini koruma igds askdan indirilmi; takn
glerin ezici basks ona kendini korumay, zen gstermeyi ya
saklad Buna kendini adama deniyor; kendi kahramanln
bununla vp duruyor, gerek esenlie kar onun ilgisizlii, bir
grten, byk bir sorundan, yurdundan kopuu hep bu yz
den: hepsi yanl anlama.. Otayor, ykseliyor, kendi kendini t
ketiyor, kendini saknmyor - kendi kyarm bilinsizce and
ran bir rmak gibi, bilinsizce bir yazgclkla dncesiz bir yaz
gya balanmakla hep bunlar. Bu durum byle bir patlamann
sonucudur, ancak byle bir patlamaya yksek bir ahlakn
kar k konusunda da epey uralmtr... Bu insanca bir de
erbilirlik trdr: Ancak iyilikseverleri, o, yanl a n l a
mtr. -

Bir adnn Gezintileri

45.
Sulu ve onun yakn. - Sulu tipi, uygunsuz koullar
altnda gl bir insan rneidir, salksz glenmi hasta bir
insandr. Onda yabanlk, daha kesin ve daha bamsz sakncal
bir doa ve varolu biimi eksiktir, gl insann igdleri iin
de silah ve savunmay gerektiren ne varsa hepsi hakll kla
balantldr. Onun erdemleri toplumdan srgn olduunda d
zenlenmitir; onun kendisiyle birlikte getirdii ok canl ig
dleri sknt verici eylemlerle, kmsemeyle, korkuyla, alak
lkla birdenbire saptrlmtr. Ancak bu da fizyolojik soysuzla
ma konusundaki alglamaya yakndr az ok. Elinden geleni en
iyi nitelikte, en ok severek yapabilen kimse gizlice davranma
gereindedir, uzun bir gerilimle, zenle, kurnazlkla, kanszlkla
baarr; nk o her zaman kendi igdlerinden kaynaklanan
bir salonca, bir izlenme korkusu, bir yazg biriktirir, bu igd
lere kar kendi duygu ortamna geri dner -bunu bir y a z g c
durum diye sezer. Toplum, bizim evcilletirdiimiz, ortalatrdmz, verimsizletirdiimiz, iinde bir geliim inam olduu
muz, dalardan ya da servenli denizlerden kp gelen insann
zorunlu nitelikte soysuzlaarak yabanl duruma gelen insann
yetitii toplum. Ya da az ok zorunlu: byle bir insann, daha
gl olarak kendini kantlad durumlarn bulunduu top
lum. Bunun en nl rnei KorsikalI Napolyondur. Burada n
grlen sorun iin Dostoyevskinin tankl nemlidir - Dostoyevskinin, biricik ruhbilimcinin, konuyla ilgili gr sylen
mitir, ben onun yaamyla balantl biraz bilgi edinmitim: o,
benim yaammn en gzel mutlu durumlaryla balantldr,
Stendhalm ortaya kndan daha nemlidir. Bu, bizim yavan
Almanlar kmsemede derin insan on kez daha hakldr, o Si
biryada hapis yatt, hkmlleri grd, uzun sre onlarn ara
snda yaad, ok ar bir cezaya arptrlmt, ar sulular iin
dnp topluma katlm a yoktu, beklediinden ok baka bir du
rumdu sezilen - aa yukar Rus topranda yetien en iyi, en
dayankl ve deerli aatan ilenmi. Biz sulunun durumunu
genelletirelim: insanlar dnelim, onlarda herhangi bir ne
denden dolay aka bir uzlama yok, onlar kendilerinin iyilik
i, yararl olarak sezilmediklerini biliyorlar -u andala-duygu-

Friedrich Nietzsche PutiamAhcakaanh

su, pek de nemli saylmyor, tersine dlanm, deersiz, yak

ksz grlyor. Btn byle insanlarda dnceler ve davra
nlar konusunda yeralt dnyasnn boyas vardr; onlarda bu
tr varlklar gittike daha ok solar, uuklar, onlarn nesnel
varlklarnda gnn dinlenceye ekilir - ancak bugn ze
rinde durduumuz tm varolu biimlerini, eskiden bu yan me
zar havas iinde yaadk biz: bilimsel ra, sanat, deha, zgr g
r, tiyatro sanats, tccar, byk buluu... Byle uzun sre da
ha stn bir rnek olarak nemsenen papaz, her deerli trde
insan gzden dmt... Zaman geliyor -imdiden sylyorum
bunu- insann alaltld, ykld yerde, bizim andalamz
olarak, en yalana, en uygunsuz yaratta insan deer kazana
cak... Ben, imdi olduu gibi, ilgiyi bu konuya yneltmitim, im
diki yeryznde en yumuak ahlak ynetimi altnda, en azn
dan Avrupada bu anlay egemen olmutur, her arka yan tut
ma, her uzun ve upuzun sren bamllk, her allmayan, say
dam olmayan varolu biimi bu tipe uygundur, onu ancak su
lu kimse btnle ulatrr. Btn gr yenilikileri alnlannda andalanm solgun ve yazgsal belirtisini bir sre tadar:
sonu yok, byle bir anlam karlyordu, oysa tmden tersi
ne onlar kendilerini geleneksel varlklarndan ve saygnlklan
iinde varln srdren zlerden ayran korkun uurumu se
ziyorlar. Aa yukan her deha Catilinaya* benzer varln
kendi geliimlerinden biri diye bilir, bir kskanlk - almaayaklanma duygusu imdi var olan, artk var olmayacak olan
her nesneye kar Catilina - her Caesarn karsnda bir ncl
varlk biimi -

46 .
Grnm aktr burada. - Bir filozofun susmas ru
hun ykseklii olabilir; filozofun yadsd da ak olabilir; bilen
bir kimsenin yalan sylemesi onun bir incelii olabilir. ncelik ol
madan sylenen sz yoktur: il est indigne des grands
coeurs de rpandre le trouble q u ils ressentent:
Tinsel yceliin dkn kimseler karsnda korkuya kaplma
dm da buna eklemek gerekir. Seven bir kadn saygnln yiti* Catilina (Ludus Sergius): Sefih ve haris bir Roma soylusu.

Bir adun Gezintileri

rir; aydn bir kimse severse insanlndan yoksun kalabilir; sev

mi bir Tann, bir Yahudiymi

47.
Gzellik rastlant deil. - Bir trn ya da ailenin g
zellii onun incelii ve iyi nitelii btn davranlar iinde al
makla salanr: bu durum dehaya da uygundur, soylardan gelen
toplayc almann sonucu, verimidir. nsan, gerekli olarak, ya
amn yeterince tadm karmaya byk emek vermi, kendi is
tenci dorultusunda ok aba tketmi, ok i baarmtr -XVII
yy. Fransas her iki durumda da alas bir atlm salamtr- o
a Fransa'snda toplum iin, konut, giyim-kuam, toplumsal
esenlik konusunda bir seim ilkesi uygulama gereinde kalnd,
gzellik kazanca, alkanla, dnceye, emeksiz yaamaya ye
lendi gereince. Yksek kural: insan kendi kendini oluruna b
rakmamal. - Gzde varlklar genel lnn stnde tutulur: in
sann yapt yasa hep geerlidir, kazanlandan baka bir ni
teliktedir. En iyi mal kalttr: kaltla gelmeyen yetersizdir, balan
gtr Atinadaki an basky aklayan Cicero anda, gzellik
konusunda, Atinada erkekler ve delikanllar, kadnlara oranla,
daha stn tutulurdu: ancak, hangi alma ve aba gzellik yarannaysa, bu konuda, yzyllardan beri insan soyunu gnde
me getirmitir! Bu alanda, burada, yntemsel bir yanlma yok
tur: duygularn ve dncelerin eitimiyle ilgilenen olmam
tr (- burada Alman eitimi byk bir yanlg iindedir, tm
den bir yanlsamadr): nce bedeni doyuma ulatrmak gere
kir. Anlaml ve zenli davranlarn eksiksiz srdrlmesi, bu in
sanlar birlikte yaama ykmll, oluruna brakmama an
land ve zenli olmak iin yeterlidir iyice: iki ya da kuakta
hepsibenlik bilincine varr. Halkn ve insanln yazgs ko
nusunda kesin bir yargdr bu nk kltr gerek yerinde
balar - ruhta deil (papazlarn ve papaz yamaklarnn yazg
ya balanm bo inanlarndaki gibi): gerek yer beden, davra
nlar, diyet fizyoloji, kalnt gelir ardndan... Tarihin ilk k 11 r eitim balamm gndeme getirenler Greklerdir - onlar neyin
yaplmasnn gerektiini biliyorlar, ya pyo rlard ; bedeni
yadsyan Hristiyanlk bugne dein insanln en byk mut
suzluu.-

Friedrich Nietzsche Putlann Alacakaranl

48 .
Benim anlaymda ilerleme. - Ben doaya dnmeden gzetmiim, buna karn bir geriye dn deil, tersine,
bir ykselmedir bu - yksee doru, zgr, kendince korkutan
doa ve doallk, byle bir doa, byk grevlerle oyuna giren,
oynanabilen... zdelik iinde unu sylemek iin: bir rnekti
Napolyon doaya dnmede, byle anlyorum bunu ben (szgeli
i sessizce yaplan iler, iinde, daha ok, askerlerin bildikleri gibi
in rebus tacticis*). - Oysa Rousseau nereye varmak istiyor
du, geri dnmekle? Rousseau bu ilk modem insan, idealist ve
ayaktakmmdan bir kiilik iinde, ahlaksal bir grkem tayor
du, zorunluca, kendi gerek kiisel grn korumak iin; diz
ginsiz bir tiksinmilik ve dizginsiz bir kendi kendini kmseme
karsnda salksz. Dahas bu, yeni an kap eiine braklm
bir frlama da doaya dnmek istiyordu - nereye, soruldu bir
kez daha dnmek istiyordu Rousseau? - Ben devrimin iinde bi
le Rousseauyu knyorum: devrim bu idealist ve ayaktakm if
te kiiliin dnya tarihine dein bir anlatmdr. Bu devrimi yan
stan kanl bir eylemdir, onun immoralitesidir, bence pek de
nemi yok: benim anladm Rousseauya zg ahlakllktr
-devrimin gereklikleri denenlerle her zaman yavan ve sradan
kimseler etkilenip kandrlmak istenmi. Bir sradanlk retisi
Ancak zehirleyici zehri olmayan bir reti: nk bu reti do
ruluktan kaynaklanm grnyor, doruluun sona erdii s
rede ortaya kt. Doruya doru, eriye eri doruluun ger
ek syleviymi: bundan kan sonuca gre eri hibir zaman
doruya evrilmez. - nk zdelikten doan bu reti evre
sinde korkun ve kanl bir gidi var, bu ada gre stnlk
ieren bir kendini nleme ve ate verildi yle ki devrim bir
tiyatro oyunu olarak en yksek anlayllar bile batan
kard. Bu, ona sayg gstermeyi gerektiren bir neden deil artk.
- Benim anladm bu durumun nasl sezilmesi gerektiini ti k
sintiyle (Ekel) sezen, tek kii var - Goethe...
* Taktik anlamnda (ev. n.)

Bir adnn Gezintileri

49 .
Go e t h e - Alman deil, tersine, Avrupa olay: byk ierikli
bir deney, doaya dnle Rnesans'n doallnda bir ykseli
le XVm. yy.n stnden aan, bu yzyln evrelerinden bir tr
zutkusu karan. - O, bu an gl igdlerini kendi znde
tayordu: duyarllk, derin bir doa sevgisi, tarihselalie kar tu
tum, idealist gr, gncel gereklerin tesine geen ve devrimci
(- son olarak gncel gerein tesine geenin bir biimi). O, tarih
ten, doa biliminden, antikiteden Spinoza gibi yararland. Hep
sinden nce de uygulamaya yatkn etkinlikte: o, kendi evreniyle
balam iine girmeyi baard, yaamdan uzaklamad, yaamn
iine yerleti, umutsuzlua kaplmad, olurundan daha ounu
stlendi, iine sindirdi Onun istedii bir btnlkt; o, ustan, du
yarllktan, duygudan, istenten kopana kar savat (-rktc
skolastiin iinde Kant araclyla, Goethenin kar klaryla
gndeme getirildi), Goethe btnlk konusunda bir dzenleme
salad, aba gsterdi... Goethe gereki olmad dnlen bir
ada gven verici bir gerekiydi: o, kendi ilgi alan iine giren
her konuyu onaylad. - O, Napolyon denen kimse gibi bu en ger
ek varlktan byk bir sonu karmad. Goethe, btn bu gv
desel varlk alannda, gl, stn nitelikli, kendi kendini dizgin
leyen, kendi kendine derin sayg duyan bir inam kapsayan g
re vard, bu insan doalln btn evresini ve varslln de
erlendirecek durumdayd, bunu baarma zgrln salaya
cak gc vard; hogr insan, bunu, gcnden dolay baarr,
yetersizliinden dolay deil, ortalama bir yaratn ykld yer
de, o bundan nasl yararlanlacam biliyordu; insan iin hibir
engelin bulunmad evrede yetersizlik sz konusuymu, bu
na ktlk ya da erdem denir.. Byle bamszlam bir an
lay gc btnn ve inanan ortasnda bir kvanlna bir gvendirid yazgclkla durur, nk yadsnacak yalnzca bireydir,
btnn iinde her nesne kurtulmu ve onaylanmtr -ruh
yadsmaz artk... Ancak byle bir inan btn olas inanlarn en ykseidir: bunu Dionysos adna kutsadm -

Friedrich Nietzsche Puann Alacakaranl

50.
Goethenin, bir birey olarak yaptna XIX. yy.n erei olduu
kesin anlamda sylenebilir: Anlayta, genel onaylamada bir ev
rensellik, tm olgular karsnda gz pek gereklii, derin bir
saygy herkes iin doal akna oluruna brakmak. Nas oluyor
da Goethede genel bir sonu bulunmuyor, tersine bir karmaa
yadsya bir szlanma bir nereden gelip nereye gittiini bilme
me, eylemin iine gtren srekli yorgunluktan kaynaklanan
bir igd, XVm. yy.a geriye srkleyen bir eim douyor?
(- szgelii romantik duygu, zgecilik, an bir duygusallk, se
vide kadn yandal, siyasette toplumculuk.) XIX. yy.da,
onun hemen knda, aka daha etkili, daha kabataslak ni
telikteki XVm. yy. bir yozlama yzyl de mi? yle ki Goethe yalnzca Almanya iin deil tm Avrupa iin bir olgu, gzel
bir rastlant olmam m? - Ancak ak bir yararn darack asn
dan baklrsa byk insanlar yanl anlalrlar nk onlardan
nasl yararlanlaca bilinmez, ite b y kl n balca
zellii de budur...
51
Goethe, sayg duyduum son Almandr: o, benim sezdiim
varl sezmitir - biz ha konusunu anlyoruz... okluk, sorulur
bana neden zellikle Almanca yazdm; oysa hibir yerde Almanyadakinden daha kt okunmamm Ancak bugn benim
okunup okunmamay diled iimi kim biliyor? - Zamann di
lerini geirmeyi denedii birtakm nesneler yaratyorlar: biime
gre, tze gre ufack bir lmszlk iin ypranmak - Ben
elimden gelenin daha azm isteyecek nitelikte alakgnll ol
madm hi Almanlar arasnda, biricik usta olduum, zdeyi,
sylem sonsuzluun biimleridir; bakasnn bir kitapta syledi
ini, yine bakasnn bir kitapta syleyemediini on tmce iin
de sylemek benim balca emelimdir... Ben insanla ok derin
bir kitap verdim bu insanln elindedir imdi, benim Zerdt:
en bamsz olan konusunda ksa bir bilgi veriyorum -

9. BLM

ESKLERE OLANBORCUM

L
de bu dnya stne, girilerini denediim, sonunda
S onyeniszm
bir giri bulduum bu dnya stne - kocalm dnya

Benim duyduum tat, hogrl bir tadn kart olabilir, burada

sz konusu da olmayabilir, topluca yle de onaylanr: benimse
diin tat genelde evet demez, severek hayr da der, en derin sev
gi iinde hibir ey de demez... Bu btn kltrler iin, btn ki
taplar iin geerlidir - bu belli yreler ve lkeler iin de geerlidir. Gerekte bu benim yaammda yeri olan antik kitaplarn pek
az iin sz konusudur; en nlleri bu saynn dndadr. Benim
dncem biem iindir, bir biem olarak ineleyici sz syle
mek iin, bir an irn Sallustiusla* iliki kurma eilimini uyard.
Ben sayn retmenim Corsseni unutmadm, o en kt Latince
bilen rencisinin yazsn dzeltme gereinde kald zaman ben bir tokat yemee hazrdm. Sktrma, bask gzel sze, da
has gz duyguya kar souk bir ktlk, temelde daha ok ola
nakl bir tz - bununla buldum kendimi Benim Zerdtn iine
dein girince Roma biemine gre ok zenli bir aba, biemde
aera pe re nn ius** bulunacak yeniden bende - Horatiusla
ilk ilikide sanatsal bir etkinlik grmemiim, batan beri Horatius gibi esinleyen. Burada eriilen aama en pekin bir dilde bile is
tenmemitir. Bu szckler mozaii, nerede olsa yank olarak,
uzam olarak, kavram olarak, sada ve solda her yerde, her yana
gcn yayyor, evrede ve belirtilerin niceliinde bu en alt ba* Romal tarihi (Ed. n.)
** Metalden daha dayankl. (Ed. a)

Friedrich Nietzsche PannAhcakaranhgi

samak belirtilerinin erki iinde en yksek basamaa ulat bylece -bana inanmak istenilirse, s e k i n bir stnlk olarak hepsi
Roma biemine uygunu- iirin tm taban, buna karn, halk
syleyiincedir -ak bir konukanlk- duygusu (Gefhls-Gesch
wtzigkeit)-

2.
Grekler, Romallarda olduu gibi, benim zerimde, burada
aklanmas gereken nemli, gl, yakn etkilerde bulunma
dlar. Onlann benimsedikleri tutum hep bize yabana kalm, ge
ici olmu, onlardan nemli bir nesne renilmemi, buyu
rucu, klasik denebilecek bir etki salanmamtr. Kim renmi
bir Grekten yazmay! Kim Romallar olmadan renmiL Pla
ton da iime gelmez benim. Platonla ilikide ben kkl bir ku
kucuyum, dahas aydnlar arasnda Platon cam bazlna kar de
rin geleneksel bir sayg duyanlarn, bu konuda anlaanlarn da
dndaym. Sonu olarak ben burada eskiler arasnda arnm bir
beeniden yanaym Benim anladma gre Platon biemin b
tn biimlerini birbirine kartrarak yadsr, bundan dolay o bi
emin ilk yozlanasdr: karmakark bir anlatm bulan Kinik
ler gibi kendi gnlne uygun deni benimsedi yle ki Platoncu
diyalog rkn, kendini beenmiesine ve ocuksu bir diyalek
tik trdr, ancak duygusal ekiciliiyle etkileyebilir, bu neden
le aydn Franszlar onu okumamlar - szgelii Fontenelle. Pla
ton can skladr. - Sonunda, benim gvensizliim Platorida de
rinlere iner: Ben onu Helenlerin tm temel igdlerinden kop
mu buluyorum, byle ahlak dlam, gvdeden ayr ve nce
Hristiyanlkta olduu gibi bir ruhun varlna inanm - o, iyi
kavramm en stn kavram saym - ben Platoridan kaynakla
nan tm sorunlar konusunda daha ok ba anta szcn
ya da severek dinlenirse, idealizmin yerine baka bir szcn
kullanlmasn yelerdim nk bu Atinal, Msrllarn yannda
okula gitti (- ya da Msrda Yahudiler arasnda?..) Platon, Hristi
yanlkla byk bir balant iinde byleme etkisi yapan gr
n yanl anlalmasn ve bunun Haa ulamasnda bir kpr
nn kurulmasna yol at. Bu gr Platonda ki gibi daha ok ki
lise kavramnda da, yap, dizge, kilise uygulamasnda da etkili

Eskilere Olan Borcum

dir! - Benim esenliim, benim beenim, benim Platonculuktan

kaynaklanan tm salksal bilgim Thukydidesin her dnemin
de de vard Thukydides ve Machiavellinin yapt, bamsz is
ten dolaysyla bana ok yakn grnyor, nesnel gereklik
iinde yelenecek, usa ncelik tanyacak bir durum yok - ne us
iinde ne de ahlakta bir ayrlk var... Greklerde yzeysel gzellik
ekiciliinden ideal duruma ynelme var, bu yzeysel ekicilik
geleneksel nitelikte yetitirilen genliin spor alannda dl ka
zanma amacyla tanmtr, Thukydides dneminde daha baka
kkensel bir eitme yokta Eitim ama iin ama anlamnda
alnma gereindeydi, onun gibi dnceleri kendi szleriyle y
zeye yansyordu: byle sakl dncelerle donanm dnr az
dr. Onda sofist-kltr nde geliyor, realist kltr, onun
gznde u olgun anlatmanda bulunuyordu: hepsinden nce
kmekte olan ahlak ve Sokratesi okullarn ideal ba dndrcl iinde ortaya kan yksek deerde devinim Grek ig
dsnn bir yozlamas olarak Grek felsefesi; Thukydides, daha
yal Helenlerin igdlerinde bu ska, baskc, kat gncel ger
ekliin byk toplana, son Tanrsal bildirimi olarak ortaya k
t. Nesnel gereklik karsnda ataklk Thukydides ve Platon gibi
sonunda byle insanlan gndeme getiriyor, ayrarak; Platon nes
nel gereklik karsnda bir korkaktr - bu yzden ideal olana
snm; Thukydides kendi gcn korudu, sonunda o da sorun
lar gcn kapsamnda tuttu...

3.
Greklerde gzel ruhlar, altn ortalar (goldene Mitten) ve ba
ka yetkinlikler ieklenmedin aa yukar onlarda dinginlik,
byklk iinde, ideal anlay, yksek yalnlk, hep yksek bir
coku uyandrr - bu yksek yalnlk (hohen Einfalt) karsnda
bir niaiserie a 11e m an d eden* yarar umarak ben ruhbilim
ciler araclyla kendimi korumutum, bu benim iimde yer et
miti. Ben onun, istenci erke ynelten gl igdsn grdm,
ben bu gdnn azgn etkisi karsnda titrediklerini de grdm
ben onlarn birbiri nnde, kendi isel patlayc glerine kar
gven salamak iin korunma llerinden doan btn rgt* Alman aptall (ev. n.)

Friedrich Nietzsche Putiann Alacakaranl

lerini de grdm, iteki korkun gerilim sakncal ve nlenemez

bir dmanln iine akarak da vuruyordu: kent topluluklar
kendi aralarnda paralanyorlar, bylece kent halknn her bire
yi esenliini kendi kendine bulacakm duruma geldi. Gl ol
ma gerei domutu: ok yalandayd ykm - pusuda bekliyordu
her yerde. Gvdesellik grkemli nitelikte gelimi, saptrlm
gerekilik ve Helenlere zg bir immoralizm, birgerekimdir, bir doa olmamtr. O, ilkin ortaya kyor, balangtan
beri deil, bu konuda Elencelerin ve oyunlarn dnda baka
bir urala ilgenmek istenmiyordu, sezilmiyordu bile: korku
karsnda beliren durumlar iinde saygnlk kazanmaya yara
yan aralar yaplmaya allyordu... Grekler, filozoflarna Almancada bir davran biemi neren kimseler anlamnda bak
yorlard, Sokratesi okullar z sz doru insan yetitirmek iin
Helen ama zg davran trne dayal bir yararlanma yolu
benimsemilerdi!.. Filozoflar Grek anlaynn yozlatmalanyla,
eskilere kart bir devinimi benimseyen, hepsine kar yaamn
tadm karmay yeleyen kimi elerdi (- ypranm igdlere
kar, devlete kar, soyun saygnlna kar, gelenein yetkesine
kar). Sokratesi erdemler nerilip retilmi, nk bu erdem
ler Greklerde yitip gitmiti: ekici, yldrc, gelip geici, komed
yac hepsi, birka ilke edinmiler, ahlak sylevdliine soyunmu
lard. Hibir ie de yaramamlar: ancak byk szckler ve dav
ranlar yozlamaya yatkn, ne iyi

4.
Ben en eski, dahas en verimli ve takn Helen igdlerini
Dionysos ad altnda srdrlen olaanst olgulara ilgiyle y
nelen ilk kimseydim: o, bir gcn ak nlndan (zu viel)
kaynaklanan ve aklanabilen biricik sorundur. Greklerde, onla
rn kltrn derinlemesine bilen bir kimse gibi ilgilenen birisi
bugn Baselde yaayan Jakob Burckhardt gibi bunun yaplacak
ilk, balca i olduunu biliyordu: Burckhardt Cultur der
Gr i e c h e n (Greklerin Kltr) adl yaplma ad geen sorun ko
nusunda zel bir blm ekledi. Kart durumda Dionysosa anla
ya yaklarlarsa Alman dilbilimcilerin aydnlatc igdsel yok
sunluu daha yalandan grlr. Bunun en nl rnei Lobecktir.

Eskilere Olan Borcum

O, kitaplar arasnda kurutulmu bir solucann saygl gvenliiy

le gizemlerle dolmu durumda bu dnyaya srnerek geliverdi,
tiksinlie varan hoppa ve ocuksu bir davranla bilimsel olma
konusunda kendi kendini bile kandrd - Lobeck bilginliin tm
grkemiyle anlalmasn salad, gerekte tm bu ilgilenmeler
le elinden nemli bir i kmad. Gerekte papazlar byle takn
lklara katlmak istemekle deersiz bir tutuma ortak olmadlar,
szgelii arap cokuya yneltirmi, insan meyvelerin arasnda
yaar gibi olurmu, baharda bitkiler iek aar, gzn solar. Dinsel
trenlerde byle ama bir bolluk vardr, simgeler ve trenlerin
kaynandan gelen sylenceler, bu konu szsel olarak ilka dn
yasn kaplamtr, ite Lobeck kendinde tinsel bir aama olutur
ma nedeni buluyor. Aglaophamusta (1,672) diyor ki:
Grekler glmekten, sramaktan, tede beride dolamaktan
baka bir i yapmamlar ya da insan bu arada yaamn tadna
bakm, bylece melip oturmular, alamlar, inlemiler. Daha
sonra bakalar gelmiler onlara katlmlar, gze arpan bir var
lk iin bir neden aratrmlar; bylece her kullanmn aklan
masnda saysz dinsel sylentiler ve sylenceler domu. te
yanda, eskiden yalnzca tren gnlerinde ortaya kan gldr
c etkinliklere inanlyordu, bunlar zorunlu olarak bayram t
renlerine balyd, Tanrsal gvdelerin dokunulmaz bir blm
diye korunuyordu.
Bu Lobecke deer salamayan yakksz bir gevezelik. Biz
Winckelmann* ve Goethenin zerinde durduklar Grek kavra
myla urarsak bambaka bir konuyla karlarz. Dionysosa
sanatn kaynakland bu konu bu eyle badamaz - cokuyla
ilintilidir. Ben, gerekte, Goethenin Grek anlaynn olanakla
rndan doan bu trden bir sorunla kkensel nitelikte bir sonu
ca varm olduundan kukulanyorum. Goethe Grekleri
yeterince anla mam tr nk gizemli Dionysos trenle
rinde, Dionyososa tutumun ruhbiliminde Helence igdnn
temel sorunu - onun yaam istenci dile geliyor. Helen, bu gizem
li trenlerle neyi saklad? Sonsuz yaam, yaamn yeniden geri
dn, gelecein gemiin iinde anlmas ve deerlendirilii,
yaam dlanan lm ve deiim konusunda utkuyla onaylama,
gerek yaam dl am al yla toplu-srekli yaam olarak eeylik gizemleriyle olanakl. Greklerde, bu nedenle, soyaekim-

Friedrich Nietzsche Putlann Alacakaranl

sel simge, saygdeer bir simgeydi, kendi kendisi iin. Gerek de

rin anlam tm ilka dinselliinin iindeydi. Her bireysel dlle
me, gebelik, doum eyleminde en yksek ve kvrandna duygu
lan uyandrrd Gizemli trenler retisinde ar sana kutsal di
ye aklanmtr: dourann sanalan genelde kutsal andr her nesne var olur ve geliir, her gelecek-gizlide aay gerektirir...
Bu yzden yaratmann sonsuz tad vardr, bu nedenle yaam is
tenci sonsuzca kendi kendini onaylar, dourann sanas da son
suz olmaldr artk.. Bunlarn hepsi Dinoysos sz anlamndadr:
Ben bu Dionysosa olan simgeler daha stn G r e k e bir simge
bilmiyorum O simgede yaamn en derin igds vardr, yaa
mn geleceine, yaamn sonsuzluuna dein dinsel olarak sezilmitir - yaama giden yol, doum, kutsal bir yol olarak. lk kez
Hristiyanlk kendi hnayla, temelden yaama kar kt, eeyli
likten pis bir nesne retti: yaamn balangcnda, yaamn varo
lu kouluna amur att...

5.
Coku ruhbilimi taknlaan bir yaam-erk duygusu olarak
kendi iinde, bir iyadr: uyana etkisi yannda, t r aj i k duygu
kavramnn anahtarm da bana verdi, bu duygu Aristoteles a
ndan beri, zellikle de bizim karamsarlarca yanl anlalmtr.
Helen karamsarl konusunda, Schopenhauerin anlad gibi,
bir kantlama iin tragedya bu sorunun dnda tutulur nk
tragedya bu durumun kesin bir yadsmas -ve kar-igds (Gegen-Instanz) olarak geerlidir. Yaam onaylama onun en
yabana en kat sorunlar iindedir: yaam istenci, kiisel bir t
kenmezliin en yksek tipleri iinde, kendini adama, kvan ve
ricidir- ben bu duruma, trage dy a ozannn ruhbilimine giden
kpr olarak oraya, ulatm Korkudan ve acma duygusundan
kurtulmak iin deil byle sakncal bir duygulanmadan onun
ezici tkenmilii dolaysyla syrlmak iin deil -Aristoteles
byle anlad konuyu- tersine: korkuyu ve aqma duygusunu a
mak iin, kendi znde var olmann sonsuz tad olmak iin - bu
tat, yok etmenin iinde kendi kendini kapayan bu tat.. Bu
yolla eskiden kp gittiim yere geldim yeniden - T ra ge dya
nn Douu btn deerleri yeniden deerlendiren ilk yap-

Eskilere Olan Borcum

timdi: bununla yeniden bastm topraa, ben kendi istencimle,

kendi yeteneimle yetitiim -ben filozof Dionysosun son
rencisi- ben, sonsuz geri dnn retmeni..

EK KONUUYOR*
ByleBuyurdu Zerdt,3-90

Neden bu kadar s e r t s i n ? dedi kmr elmasa;

ok yakn olmadmz iin mi b ir b i rim i z e ?
Neden bu kadar yu muak sn z? Ah k ard e l e
rim, ben de byle soruyorum sizlere: kardeim
olmadnz iin mi?
Neden bu kadar yumuak, dirensiz ve u y sa l
snz? Neden kalplerinizde bunca inkr ve f e r a
gat var? Baklarnzda buncack yazg?
Yazglar olmayacaksanz, yaman o lm ay a c ak
sanz: nasl fethedece ksiniz benimle?
Sertliiniz birden belirip kaybolmaz ve p a r
alara ayrmazsa: nasl bir gn - benimle y a r a
tacaksn z?
nk bt n y a r a t c l a r serttir: ve elinizi
b alm u m u na basar gibi bin yllara basmak m u t
luluk gibi geliyor olmal size.
Metal zerine yazar gibi bin yllarn istenci
zerine yazmak - metalden daha sert ve daha
soylu. Sadece en soylu kusursuzca serttir.
Size bu yeni yasa levhasn sunuyorum, k a r
delerim: Sert olun!
* Ufak deiikliklerle BayieBuyuldu Zerdt'ten, 3. Blm, Eski ve Yeni Levhalar
zerine. (Hollingdale n.)