Ak ve Kskanlk

Kskanln Nedenleri, Belirtileri ve zmleri

A y a la M a la c h Pines
ngilizce'den eviren: Canan Ynsel

Okuyan Us Yayn
Psikiyatri 16
Ak ve Kskanlk
Kskanln Nedenleri, Belirtileri ve zm leri

Ayala Malach Pines

ISBN: 975-8420-69-0
I. Bask: stanbul, M art 2003
zgn ad: Romantic Jealousy - Causes, Symptoms, Cures
Copyright 1998 by Routledge
Turkish language edition published by arrangement with Taylor&Francis, Inc.
Kitabn Trke basks iin Taylor&Francis, Inc. ile szleme imzalanmtr.
ngilizce'den eviren: Canan Ynsel
Yayna hazrlayanlar: Deniz Ko, enol Ayla
Kapak tasarm: Okuyan Us
Film, bask ve cilt: Sena Ofset
Tantm iin yaplacak ksa alntlar dnda yayncnn yazl izni olmakszn
hibir yolla oaltlamaz.
9 Okuyan Us Yayn
Kalp Sokak Uzal Apt. 152/6 Tevikiye 3436S stanbul
Telefon: (0212) 232 5373, 232 5379 Faks: (0212) 231 5220
okuyanus6okuyanus.com.tr
www.okuyanus.com.tr

Ayala Malach Pines, srail Sanat, Bilim ve T ekn o loji Enstitiisnde P sikoloji ve D avran Bilim leri program nn efidir. srail
ve K aliforn iyada klinik psikoloji dalnda alm aktadr. Dokuz
kitab yaymlanm tr.
Canan Ynsel, 1959, stanbul doumludur. Robect Lisesinden mezun ol
duktan sonra, Boazii niversitesinde Turizm ve Otelcilik ile 1. 1. B. F.
letme blmlerinde eirim grmtr. Meslek yaamnda finansman ve
otelcilik konularnda grev yapan Ynsel, 1996-1999 yllar arasnda i
hayatna, orta olduu halkla ilikiler ve organizasyon irketinde devam
ermitir. 2000 ylndan bu yana serbest olarak halkla ilikiler danmanl
ve evirmenlik dallarnda almalarn srdrmektedir.

Israel iin

iindekiler

nsz
Teekkr

7
13

Yeil Gzl Canavar m, Akn Glgesi mi?

15

Kskan Bir Kii misiniz?

41

Kskanln Bilind Kkenleri

69

Kkan Ei Deil, ifti Tedavi Etmek

95

Erkek Kzar, Kadn Depresyona Girer

123

Farkl Kltrlerde Romantik Kskanlk

151

Ak likilerde Romantik Kskanlk

175

Tutku Sular

197

Romantik Kskanlk ile Baa kmak

225

10 Romantik Kskanlk Olumlu

Sonular Dourur mu?

251

Ek A: Kskanlk ile lgili Atlye almalar

277

Ek B: Romantik Kskanlk Sorular

287

Ek C: Romantik Kskanlk zerine Aratrmalar

305

Notlar

325

Kaynaklar

339

nsz
1978 yaznda, Torontoda Amerikan Psikoloji Birliinin
toplantsna katlmtm. Dnerken uakta lkenin ileri ge
len sosyopsikologlarndan ok takdir ettiim sevgili arka
dam Elliot Aronsonn yannda oturuyordum. Sohbet
ederken, Kskanlk hakknda ne biliyorsun? diye sordu.
Kskanlk m? diye aknlkla cevap verdim. Bir
davranbilim dergisine Kskanlk Hakknda Bilmedikle
rimiz balkl bir yaz yazmam istendi. Ancak balk veya
kskanlk hakknda pek bir ey bilmiyorum. Eer konu il
gini ektiyse, bilgisizliimizi birletirip birlikte elenerek
bir yaz yazabiliriz. diyerek durumu aklad. Kskanlk
hakknda kiisel deneyimim olmasna ramen, alma ko
nusu olarak buna kafa yormamtm dorusu. Konu hak
knda ancak Elliot kadar bilgi sahibi olmama ramen, teklifin ho bir iltifat olmas nedeniyle, hemen evet yantn
verdim.
Ertesi gn, Berkeleyde niversite ktphanesine gide
rek kskanlk hakknda neler yazlm olduunu bulmak
amacyla bilgisayarda bir aratrma yaptm. Bir hayli yaz
vard. Kendimi yazar, air, filozof, antropolog, sosyolog,
psikiyatrist ve psikologlarn romantik kskanlk hakknda
oluturduklar literatrn iine gmdm. Literatr hacmi
inanlmaz byk olmasna ramen hl birok soru cevap
sz kalyordu. Bu da Elliot ve benim yazacamz yaznn
konusuydu.
Dergi, hazrladmz makale yaymlanamadan iflas et
ti, ancak ben kskanlk konusuna takl kaldm ve haya
tmn sonraki yirmi ylnda konuyu aratrmaya devam et
tim. Kaliforniya ve srailde kskan kii ve iftlerle al
tm, kskanlkla ilgili alma gruplarn ynettim ve yak-

Ayala Maiath Ptnei

A fk ve Ktskanhk

lak bin kiiye sorular sorup verdikleri cevaplar topladm.

Hapishanelerde tutku sulusu erkek tutuklularla al
tm ve kadn sulularla karlkl grmeler yapp soru ki
tapklar doldurttum. Ak iliki yaayan iftlerle altm.
Ak iliki konusunda pratik yapan iki ehirli grubun al
malarm izledim; bu gruplardan birinin yeleri kskanln
stesinden gelebilmi, dierindeyse kskanlk ana sorun
lardan biri olduu iin grubun dalmasna neden olmutu.
Ayrca kkanlk zerine yazlm kapsaml ve srekli ge
nileyen literatr inceledim. Bu kitap, tm bu deneyimler,
aratrmalar ve klinik almalara dayanmaktadr.
Kitap, kskanlkla ilgili be deiik yaklam anlat
maktadr. Psikodinamik yaklam, ocuklukta yaanan ve
zmlenememi travmalar sonucu oluan sanrl kskan
lk' konusunu inceler. Sistemik yaklam, belirli bir ilikide
ki dinamiklerden doan kskanl inceler. Bilisel-davransal yaklam, kskanl renilmi bir tepki olarak gr
mektedir ve uygun olmayan bu tepkinin yerine yenisinin
renilebilecei grndedir. Sosyopsikolojik yaklam,
kskanln nasl yaanaca ve ifade edileceinin kltrel
gler tarafndan belirlendii grndedir. Evrim teorisi
veya sosyobiyolojik yaklam, kskanl doutan, kadn
ve erkekte farkllk gsteren evrim srecinin sonucu olarak
grr (Pines, 1992a).
Birok teorisyen tarafndan bu yaklamlarn birbirleriyle elitii dnlmesine ramen, ben beini de kullan
yorum. nsana kskanlk sorunu konusunda yardm eden
her eyin kullanlmas gerektiine inanyorum. Kitap da bu
inancm yanstmaktadr.

Sanr: Hezeyan; d gereklerden yanl; karsamalarla varlan gerekd

nanlar, (.n.)

Ay*ta Malach Pmes

nsz

Kitap Ne Hakknda
Bu kitap, romantik kskanlk konusunu daha iyi anlamak
isteyen herkes iindir. eit okuyucu kitlesi dnlerek
yazlmtr. Birincisi kskanlk sorunuyla bouan insan
larla alan klinisyenlerdir. kincisi kskanlk sorunuyla
veya partnerinin kskanlyla bouan kiilerdir. ncsyse kskanlkla karlam (kendi ya da bakasnda) en
telektel merak olan ve bu konuda daha fazla bilgi edin
mek isteyen kiilerdir. Her blmde bu farkl okuyucu
iin de bir eyler bulunmaktadr.
Kskanlk sorunundan rahatsz olan bir kii, hem kita
b okumadan nce hem de okuduktan sonra Romantik
Kskanlk Sorulanm yantlamakta fayda grebilir. (Ek
Bye baknz) Bu sorular kskanlk sorunu olan kiilerle
alan aratrmac ve terapistler tarafndan da kullanlabi
lir. En dorusu sorular terapi ncesi ve sonras kullanmak
tr. Entelektel merak olan kiileri, elence olarak bu soru
lar yantlamaya davet ediyorum.
Birinci blm giri amaldr. Kskanl tanmlar ve
kskanlkla haset, normal kskanlkla anormal kskanlk
ve kronik kskanlkla akut kskanlk arasndaki farkllk
lar anlatmaktadr.
kinci blm okura, romantik kskanl ortaya kar
makta yardmc olacak ve yedi yzden fazla kiinin verdii
yantlarla karlatrma yapmaya imkn verecek bir dizi
(Romantik Kskanlk Sorular 'ndaki gibi) soru yneltmek
tedir.
nc blm, kskanln bilind kkenlerini psikodinamik yaklam asndan inceler, kskanl, kskan
kiinin kafasndaki bir sorun olarak grmekte ve zm
iin kiisel terapi nermektedir. Bu blm ocuklukta yaa
nan olaylarn, yetikin kskanln nasl ekillendirdiini
gstermektedir.
Drdnc blm, belirli bir ilikinin dinamii sonucun
Ayala M ata h Pmet

A fk ve Kskanlk

da oluan ve ift terapisiyle iyiletirilebilen sistemik yakla

m sunmaktadr. Bu blm iftlerin kskanlk sorununu
canl tutmak iin nasl arptklarn gstermektedir.
Beinci blm, kskanl, kadn ve erkekte farkl ev
rimsel glerden kaynaklanan doutan bir tepki olarak
gren sosyobiyolojik yaklam anlatmaktadr. Bu blm
kskanln iftler iin evrensel bir sorun olduunu syle
mektedir.
Altnc blm, kskanl farkl kltrlerde tartr ve
sosyopsikolojik yaklam anlatmaktadr. Bu yaklama g
re kltr kiinin ne zaman kskanlk duyacan ve bunu
nasl ifade edeceini belirler. Sosyal psikolojik yaklam, ki
ilerin kskanlklarn aklarken Ben kskan bir insa
nm, cmlesinden, Ben baz durumlarda kskan bir in
san oluyorum, eklinde bir cmleye gemelerinde onlar
yreklendirmektedir.
Yedinci ve sekizinci blm, romantik kskanlkla ilgili
tepkilerin yelpazesini incelemektedir. Bir blm kskanlk
la ilgili sorunlaryla baa km ve uzun dnemli ak ili
kiler kurmu kiileri anlatmaktadr. Dier blm ise ks
kanla ve tutkusal sulara yenik dm kiilerden bah
setmektedir. Yedinci blm, kskanln renilmi oldu
una inanan ve bylelikle aksini renmenin de mmkn
olduunu savunan kiilerin grlerine yer verirken, seki
zinci blm yeil gzl canavarn gcnn etkisi altnda,
baz kiilerin geici olarak akllarm yitirdiklerini ve en ca
navarca ve iddetli sular ileyebildiklerini gstermektedir.
Bu blm, kskanln patlayc potasiyelini anlama frsa
t sunarak onun nasl yok edilebileceini retmektedir.
Dokuzuncu blm, kskanlkla nasl ba edileceini
anlatmaktadr. Kskanln renilmi bir tavr olduuna
inanan ve gerekli durumlarda uygun ve doru olann yani
aksinin de renilebileceini savunan bilisel-davransal
yaklam sunmaktadr. Bu blm kskanlk sorunuyla ba
Ayata Maiah Pines

nsz

a kan eitli bilisel ve davransal teknikleri nermekte

dir. Bu tekniklerin amac, kiiler ve iftlere ilikilerini olum
lu ve yapc bir ekilde korumalarnda yardmc olmak ve
kskanlk sorunlarndan olumlu bir sonu ortaya kar
maktr.
Benim grm olan kskanln geliime katkda bu
lunan gc onuncu blmde ncelenmekte ve allmam
bir gen iliki analiziyle anlatlmaktadr. Tm blmlerin
salayaca faydalarn yan sra, benim umudum tm kita
bn, okuyucuya, romantik kskanl kendilerini ve iliki
lerini gelitirmede yararl bir iaret olarak grme konusun
da yardm etmesidir.
Heteroseksellik ve ecinsellikle ilgili eklemek istediim
bir ey var: Bu kitapta kadn-erkek ilikileri hakknda sy
lediim her ey, erkek erkee ve kadn kadna ilikiler iin
de geerldir. Bu noktaya bir daha deineceim ve yeri gel
diinde ilgili rnekler vereceim.
Kskanlk hakknda almaktan ok holandm ve bu
kitab severek yazdm. Umarm bu konu iin duyduum
heyecan hissedilir.

Ayal Malach Pines

Teekkr
Bu kitab okuyup yol gsterici yorumlaryla katkda bulu
nan arkada ve meslektalarma teekkr etmek istiyorum.
Bu kiiler, Dr. Gordon Clanton, Dr. Bemie Zilbergeld, Prof.
Clair Rabin, Dr. Loise Shawvet, Dr. Laura Stechel ve psiko
lojide ok iyi bir kariyer yolunda olan Kathy Knopoff.
Prof. Elliot Aronson, Murray Bilmes, Jack Block ve Troy
Duster, ayrca Tsafi Gilad ve Israel Segal ile yapm oldu
um tartmalar kskanlk hakkmdaki fikirlerimi netletir
di.
Ayrca bu kitabn basmndan sorumlu olan Routledgedeki ekibe cokular ve desteklerinden tr teekkr et
mek istiyorum. Bu teekkr ncelikle yayn ynetmeni He
idi A. Freunda yneltilmitir. Heidinin scakl ve enerji
si onunla almay ok zevkli kld. Ba editr Anthony
Mancini, editr yardmcs ilene Kalish, reklam mdr
Ron Longe, editryel asistan Sarita Sahni ve telif haklar
sorumlusu Beth Mullen ile almak ayr bir zevkti.
Candan bir arkada olmasnn yan sra harika bir edi
tr, akll ve ngrl bir okuyucu olarak, kitabn ierik ve
bieminin geliiminde yardmc olan ajanm Judith Webere
teekkr bor bilirim. Sobel Weber Ortaklar alanlarn
dan Wanda Cuevasn da nemli katklar olmutur.
Kitabn ilk basksn yapan St. M artindeki editrm
Anna Savarese, kitabn her yeni dzenlemesi zerinden da
ha nce hi karlamadm bir titizlikle geti. Sonu ise
kitaba deer biilmez bir katk oldu, bu nedenle kendisine
mteekkirim.
En byk teekkr ise zel almalarmda, alma
gruplar ve aratrmalarmda yreklerini bana aan ve ks
kanlkla ilgili en ac verici ve zor deneyimlerini benimle

13

Ayata Malach Pm*s

A fk ve Kskantk

paylaan katlmclara ayrlmtr. Onlarn katks olmadan

bu kitap yazlamazd.

14

Ayafa MabcK Pm

Yeil Gzl Canavar m(

Akn Glgesi mi?
Ah efendim , saknn kskanlktan!
K skanlk, beslendii avla oynayan
yeil gzl bir canavardr.
Shakespeare, Othello
K skanm ayan k deildir.
St. Augustine
K skanlk, cennetteki ejderhadr: C ennetin cehennem i:
D uygularn en acsdr, nk en tatls ile ilikilidir.
A. R . O rag e, Ak zerine

K endim i, allarn arasna kvrlp oturm u, onun k

l penceresinin perdesi arkasndan grnen her hareke
ti izlerken buldum. E rkek arkadann orada olduunu
biliyordum ve bu bana dayanlm az ac veriyordu. So
uk bir k gecesiydi ve arada bir yam ur iseliyordu.
Kendi kendime Akl banda, uyum lu, sorum lu bir
yetikin olduumu biliyorum . B an a ne oluyor? Aklm
m o yn atyoru m ? diyordum. Yine de allarn arasn
da saatlerce oturdum . Iklar snnceye kadar orada
kaldm . Benden daha gl bir ey beni a ve ona
hipnotize ediyordu. H ibir zam an kendim i delilie bu
kad ar yakn hissetmedim .
likim izin bittiini bilm eme ram en, hl ona kar
gl duygularm vard. Sonra bir gn onu , birlikte ya-

Ayala Matoch Pines

Ak e Ktsktntftk

adtm z zam anlarda alveri ettiim iz, kedeki

dkknda grdm . L os Angeles modeli boyal sar sa
lar ve giyim i iin saatler harcayan tipten bir kadnla
beraberdi. M kem m el ekilde yaplm ar b ir m ak
yaj vard ve salarnn her teli zenle taranm t. N ez
leden kzarm burnum ve pis yal salarm la, elimde
torbayla bakm sz bir kadn gibi grndm bili
yordum . Sanrm aklm karm tm . O n a yaklatm ,
hayalarna bir tekm e indirdim , apkasna vurdum ve
dar katm . N edense kaplarn kilitlem edii a rab a
sna bindim ve alam aya baladm . D aha n ce hi
byle alam am tm . A klm yitirm i gibi hissediyor
dum.

16

Birinci paragraftaki adamla ikinci paragraftaki kadn baz

ortak zellikler gsteren deneyimlerini anlatmaktalar. De
neyimler, u noktalarda ve allagelmiin dtnda olup,
kontrol kayb sonucu delirme hissine neden olmaktadr.
Aslnda bu e kskanln nemli zelliklerindendir.

Romantik Kskanlk Nedir?

Jealou s kelimesi Yunanca zelos szcnden gelmektedir,
rekabet ve gayret anlamna gelmekte ve duygu younluu
na delalet etmektedir. Bu kitapta odak noktas genel an
lamda kskanlk deil, romantik ve cinsel kskanlk, yani
romantik ilikiden doan kskanlktr.
Romantik kskanlk ibaresi farkl insanlara farkl
eyler ifade eder. eitli imgeler, aklamalar ve tanmlar
artrr. te baz rnekler: Kskanlk, benim iin
nemli olan bir insan baka bir kiiye kaptrma korkusun
dan doan kontrol zor bir duygu. nemli bir ilikiyi
kaybetmekten korktuum zaman hissetiklerim. Gven
diin bir kii tarafndan ihanete uramak duygusu. Bu,
sevdiim kiiye baka birinin benim baktm gzle bakmaJealous: Ing., kskan (.n.)

Aya Matach Pines

Yeil Gzl Canavar m...

s durumunda hissetiklerim. Kendinizden veya ilikiniz

den emin olmadnzda, kendinizi yeterli bir erkek gibi
hissetmediinizde oluan duygular. Birini sevdiimde
karmdakinin bana olan aknn yok olm as.
Sizin romantik kskanlk tanmnz ne? Bu soruyu ne
redeyse bin kiiye sordum ve cevap veren kii says kadar
yant aldm. rnein, yukarda verdiim tanmlar kskan
lk nedeniyle hapiste bulunan kiiler tarafndan yaplmtr.
Herkesin kskanln anlamn bildiini varsayamayacamzn ak olmas nedeniyle aadaki tanm nermek
istiyorum: Kskanlk, deerli bir ilikiye veya onun niteli

ine tehdit alglanmas durumunda verilen karm ak bir

tepkidir.'
Kskanlk isel ve dsal eleri bulunan karm ak bir
tepkidir. Kskanln isel eleri, genellikle d dnyadan
grnmeyen eitli duygular, dnceler ve fiziksel belirti
leri ierir. Kskanla ilikin duygular, ac, kzgnlk, hid
det, kskanma, znt, korku, keder ve aalanma duygularndan oluabilir. Kskanla ilikin dnceler unlar
ierebilir: Gcenme (Bana nasl bu ekilde yalan syler
sin? ), kendini sulama (Nasl oldu da bu kadar kr ve
aptal olabildim? ), rakiple kendini karlatrma (Ben
onun kadar ekici, seksi, akll ve baarl deilim), sosyal
imaj hakknda endie (Herkes biliyor ve bana glyor),
kendine acma (Ben bu koca dnyada yapayalnzm, kim
se beni sevmiyor ). Kskanla ilikin fiziksel belirtiler ise
yz kzarmas, terleyen ve titreyen eller, nefessiz kalma, mi
de kramplar, baygnlk hissi, hzl nabz ve uyuma gl
semptomlarn ierebilir.
Kskanln dsal eleri daha kolayca grlebilir ve
baz davranlarla ifade edilir: Sorun hakknda aka ko
numa, barma, alama, konuyu nemsemezden gelme,
alaya alma, karlk verme veya iddete bavurma.
Kskanlkla baa kabilmek iin, kskanln isel ve

17

Ayt MAUctl Pines

A fk ve Kskanlk

18

dsal eleri bulunduunu bilmek nemlidir. Bazlar isel

eleri bir nebze deitirebilse bile, ou kiinin bunun
zerinde ok az kontrol vardr, zellikle duygusal ve fizik
sel tepkileri zerinde: Sakin ve mantkl olabilmeyi ok is
terdim ancak acm o kadar byk ki. Orada yle aptal
gibi durdum, kan beynime sramt ve durdurmak iin
hibir ey yapamadm. gibi... Ancak insanlar dnceleri
zerinde daha fazla kontrole sahip olmak zere eitilebilir
ler. Aslnda, bilisel terapinin k noktas dncelerimizi
deitirerek duygularmz da deitirebileceimizdir (rn.
Bishay ve ark., 1996; Dolan ve Bishay, 1996a; Ellis, 1996).
nsanlar kskanlklarnn dsal eleri zerinde, isel
elere gre ok daha fazla kontrole sahiptirler. Her zaman
bunun farkna varmazlar (varsalar bile, bunu kabul etmek
istemezler), ancak isterlerse duygular hakknda konuabi
lir, tm olay alaya alp elenebilir, alayarak duygularn
da vura bilir, sessiz ve gizlice veya sesli ve grnr bir ekilde ac ekebilir, hiddetten tepinebilir, ilikiyi bitirebilir,
partnerlerini kskandrmaya alabilir veya kafasna tabak
atabilirler. Kii kskanlktan kahrolduunda, kskanlk
duygularn kontrol etmenin zor olabileceini bilmekle bir
likte, kskanl tetikleyen dnceleri deitirme yoluyla
duygularn kontrolde tutabileceini hatrlamaldr. Ayrca,
kskanlklar konusunda ne yapmas gerektiine karar ve
ren birok kii nemli derecede kontrole sahip olabilmek
tedir.
Kskanlk tepkisi, ilikiye bir tehdit alglanmasyla te
tiklenir. Alglanan tehdit gerek ya da sanal olabilir (aynen
ilikinin gerek ya da sanal olabilecei gibi). Bir erkek, ka
rsnn baka erkeklere ilgi duyduunu dnrse, tehdit
onun lgn hayalinden kaynaklanmasna ramen, youn
bir kskanlkla tepki gsterecektir. Dier taraftan, bir ka
dn baka bir erkekle yakn iliki iindeyse ancak kocas ev
liliklerinde kendini gvende hissediyor ve bu ilikiyi tehdit

Aydla Malach Pin

Y e p l G zl Canavar m...

olarak alglamyorsa, kskanlkla tepki verme olasl d

ktr.
Terapi srasnda grdm bir ift, sanal tehdide bir r
nek oluturuyor. Sade grnl bir koca, kendinden on
ya kk gzel bir kadnla evlenmiti. Karsna bakan her
erkein onu arzuladna kendini inandrmt. Kendi eki
cilii konusunda gvensiz olduu iin, kars her evden ay
rldnda, onun birini bulup kendisini brakacan d
nyordu. Kars sadk ve kendini evlilie adam birisiydi;
ilk karlatklarnda, adamn onu mkemmel bulmasna
ve youn ilgisine baylyordu. Ancak zamanla adamn ks
kanln giderek yorucu ve boucu bulmaya balad. ift
benden yardm istemeye geldiinde, kadn, kocasn ekici
bulmadndan ya da baka bir adam beendiinden deil,
kocasnn boucu kskanlndan dolay ondan uzakla
mak istediini syledi.
Baka bir ift de, tehdit alglamasnn bulunmaynn
kskanla kar nasl tampon oluturduuna ilikin rnek
tekil ediyor. Bu vakada koca apkn biriydi. Sefahat alem
lerine baylrd, ancak kars bunu sevmiyordu. Koca bu
cinsel bulumalara karsnn bilgisi dahilinde yalnz gider
di. Kadn, rasgele cinsel ilikilerden holanmyordu; ancak
kocas iin bunun ok nemli olduu gereini kabul edi
yor ve bunun evliliklerini tehlikeye sokmadn biliyordu.
Yllar sonra kadnn bir ilikisi oldu. Kocann bu duruma
karl, kadnn sevgilisini arkada olarak kabul etmek ve
onu ailenin bir ferdi saymak oldu. An evliliklerine bir
tehdit oluturmadn syledi. Ayrca karsnn bir nn
olmas gerei, cinsel servenlerine devam ermekte kendini
daha zgr hissetmesine neden oluyordu. Kocann kskan
lk duymamasn kukuyla karlayabilirsiniz, ama birok
kii iin gl kskanlk kayna olan bir eyi bazlar lm
l bir ekilde karlayabilir.
Kskanlk tepkisine neden olan iliki deerlidir. Bir ili-

19

Ayala MaUch Ptnes

A fk vc Kskantk

20

ki deiik ynlerden deerli olabilir. Eer bir kadn kocas

na dayanamyor ve adam onda sknt ve irenme hisleri
yaratyorsa, adamn bir ilikisi olmasn bilmesi kadnda
pek kskanlk duygusu yaratmayacaktr. Yine de bu kadn,
iin kocasn baka bir kadna kaptrm olmak, sosyal
imaj, yaam standard ve yaam tarz asndan tehdit
oluturabilir. Baka bir deyile, evlilik duygusal olarak bir
deer tamasa da, ekonomik ve sosyal deeri olabilir. Aa
da bu noktaya dair bir rnek bulacaksnz. Bu rnek, ev
lilik sona erdikten sonra dahi deeri olan bir ilikiden do
lay kskanlk doabileceini gsteriyor.
Zengin bir kadn, umutsuzca bitirmek istedii evliliin
den sonunda byk bir mali klfetle kurtulmutu. Evi ko
casna brakmak zorunda kalmt, ancak kocasn ban
dan atabildii iin bunu memnuniyetle yaptn syledi.
Sonra, bir gece evin nnden arabayla geerken perdede
bir kadnn glgesini grd ve iini mthi bir kskanlk
duygusu kaplad.
Evliliine kar bir tehdit mi alglamt? Tabii ki hayr,
nk zaten evlilii sona ermiti. Evlilii onun iin bir ak
ilikisi olarak deer tayor muydu? Tabii ki hayr, ondan
kurtulmak iin bu kadar aba harcayan, fedakrlk eden
kendisiydi. Ancak kadnn glgesini grdnde kskanlk
hissetmiti. Kskanlk, daha nce belirtildii gibi deerli
bir ilikiye ya da niteliine kar bir tehdit alglamas sonu
cu oluan bir tepkidir. Kadn, kocasyla olan ilikiyi algla
yna kar bir tepki vermektedir.
likide daha gl olan kiinin kendisi olmas nedeniy
le kadn kendini stn gryordu. Onu evlilikten ve haya
tndan atan kendisi deil miydi? Ve imdi deersiz serseri,
kendisi henz yalnzken, birlikte olacak birini bulmutu.
Onu daha da ldrtan ey ikisinin ieride, kendisinin
kendi evinin dnda olmasyd. Dier kadn onun ger
ek evliliine deil, evlilii alglayna kar bir tehdit olu-

Ayala Matach Ptrtes

Yeil Gzl Canavar nu.~

rurmutu.
Bu rnek, kskanlk tepkisinin karmakln sergile
mektedir. Zengin kadn sahip kma (onun evi ve onun ko
cas), dlanma (onlar ieride kendisi darda ), reka
bet (kendisi birini bulamam, ancak kocas bulmutu) ve
haset (kocasnn sahip olduunu zannettii trden bir iliki
istiyordu) duygularn yaamt.
Bazlar iin kskanln en nemli esi terk edilme
korkusudur: Ona k olacak, beni brakacak ve ben yal
nz kalacam. Bazlar iin, birincil e bakalarnn
nnde deer yitirmektir: Bu aalk kadnla insanlarn
gz nnde flrt ederek beni aalamaya nasl cesaret
eder? Bazlar iin en ac verici olay ihanete uramaktr:
Dnyada herkesten ok gvendiim sen, bana nasl yalan
syler ve ihanet edersin? Bazlar iin birincil e rekabet
tir: Kadn ona k olduysa, demek ki o benden daha iyi
bir sevgili veya Bu kadn o apala nasl k oldu? Ve
bazlar iin ise birincil e hasettir: Keke ben de onun
kadar zayf ve muhteem olsam ya da hayatnda onun
kadar baarl olsam.
nsanlar youn kskanl tanmladklarnda, o anki
durumda gerek tehdidin derecesiyle gsterdikleri tepkiyi
kartrmaktadrlar. rnein partnerlerinin partide reza
let yaratarak baka biriyle flrt etmesine, dier taraf iin
terk edileceklerinin gstergesi olarak tepki verebilirler oysa
bu flrt sadece utanmaya neden olmutur. Tehditle gerek
i bir ekilde yzletiklerinde (Kocanzn sizi br kadn
iin terk etme ihtimali ne kadar yksek? ), kskanlklar
nn younluu deimez bir ekilde azalr.

21

Kskanla Eilim
Kskanlk deiik ekiller ve deiken younluk derecele
rinde grlmesine ramen, bir eilimle kar karya gelme
veya belirli bir olayn tetiklemesiyle ortaya kar. Kskan-

Ayala Malach Pines

Ak ve Kskanlk

lk eilimi, iinde yetitiimiz kltr tarafndan etkilenir,

baz kltrler kskanl krklerken dier kltrler ks
kanl ho grmez. Kskanlk eilimi, yetitiimiz aile ta
rafndan da etkilenir: Annenin babay aldatt veya aile
iinde kskanlk krizleri yaanan bir ailede yetien bir kii,
anne ve babann gvenli bir sevgiyle birbirine bal olduu
bir ailede yetien bir kiiye gre kskanla daha fazla ei
limli olacaktr. Aile yaps da kskanlk eilimini etkiler:
Daha gzel ve gsterili bir kz kardein glgesinde kalm
bir kadn, ailenin en sevilen ocuu olan bir kadna gre
kskanla daha fazla eilimli olacaktr. ocukluk evresi
ve ebeveyne ballk da kskanlk eilimini etkiler: Annesi
ne gvenli bir ball olan bir kii, annesiyle gven iliki
si bulunmayan birine gre daha az kskan olacaktr. G
vendii bir e tarafndan ihanete urayan bir kiinin gele
cekte kskanla eilimli olma olasl yksektir.
Kskanlk eilimi, bir olayn tetiklemesi olmadan ken
dini gstermez. Kskanlk eilimi yksek olan bir kii iin,
partnerinin yoldan geen ekici bir yabancya bak atmas
kadar basit bir olay tetikleyici niteliktedir. Ancak, oun
luk iin youn bir kskanln tetikisi daha ciddi bir olay
dr; rnein ein gayri meru bir ilikiye girdiini renmek
gibi. Allagelmiin dnda dk kskanlk eilimi olan
bir kii iin neredeyse hibir olay, rnein partnerin n
c bir kiiyle ilikiye girmesi bile kskanlk tepkisini hare
kete geirmez.
Kitap boyunca, nszde bahsedildii gibi, romantik ks
kanla ait be ayr teorik yaklam anlatlacaktr. Her bi
ri kskanlk eiliminin ayr bir ynn vurgulayacaktr
(Pines, 1992). Psikodinamik yaklam, sorular zerinde
durmaktadr; neden belirli insanlarn olaandan yksek ve
ya dk kskanlk eilimleri vardr? Bu yaklam, yantn,
kiinin ocukluk deneyimlerinde yattn varsayar. Sistemik yaklam, belirli bir ilikide elerin kskanlk eilimi

Ayata Malach P in

Y tfil GzK) Canavarn...

ni artran ya da azaltann ne olduu sorusunu sorar. Bu

yaklam, yantn elerin tekrarlanan davran biimlerinde
yattn varsayar. Davransal yaklam, kiinin kskan
bir ekilde davranma eilimine neyin neden olduunu ara
trr. Yantn renilmi davranlarda yattn varsayar.
Sosyobiyolojik yaklam, doal seimin evrimsel gleri
nin, kadn ve erkein kskanla doutan eilimlerini na
sl etkilediini inceler. Yantn, evrensel birok insan toplumunda ve hayvanlar aleminde var olan cinsiyet farklarnda
yattn varsayar. Sosyopsikolojik yaklam u soruyu so
rar: Kltrn, insann kskanlk eilimi zerinde ne tr bir
etkisi vardr? Yantn insanlarn neyi tehdit olarak algla
mas gerektiini ve neyin uygun olacam belirleyen klt
rel normlarda yattn varsayar.
Baz ecinsel iftlerde, rnein toplumsal ve ailevi bas
klar nedeniyle, partnerlerden biri ilikiyi aka kabullen
meyi zor bulabilir, bu da dier partnerin kendini gvensiz
hissetmesine neden olarak kskanlk eilimini artrr. Sharon ve Mary bunlara bir rnektir.
Mary uzun boylu, zayf, ekici ve bir halkla ilikiler ir
ketinde alan iyi giyinen bir yneticidir. Sevgilisi Sharon,
tknaz, daha az ekicilii olan, kk bir avukatlk bro
sunda avukatlk yapan biridir. Mary, ecinsel olduunun
alt irkette bilinmesini istememektedir. Bunun irkette
ilerleme ansn ciddi bir ekilde tehlikeye sokacan his
setmektedir. Dolaysyla, alt irketteki erkeklerle flrt
etmekte ve firmann sosyal aktivitelerine giderken yannda
mutlaka bir erkek bulunmasna zen gstermektedir. Bu
durum Sharonda iddetli bir kskanla neden olmakta
dr.
Tabii ki Sharonn, onu irket yemeklerine gtrmeyen
ekici ve ho bir erkekle evli olsayd da ayn eyleri hisse
decei ve M arynin flrtlerinin, erkeklere kar ilgi duyma
mas nedeniyle tehlike oluturmayaca sylenebilir. Yine

Ayais Malach Pines

Ak ve KlSkAnirk

de ilikilerinin gizli tutulmasndaki aalanma, dlanm

lk duygusu ve Marynin bir erkekle ilikiye girme tehlike
si (insanlarn onun ecinsel olmadna inanmalar iin)
Sharon iin ok zor duygulard ve mthi bir kskanla
sebep oluyordu.

Kskanlk ve Haset

24

Ayala hfeiach Pw*s

Kskanl tanmlarken, onu hasetten ayrt etmek gerek

mektedir. Gnlk kullanmda iki terim birbirleriyle kart
rldklar halde, farkl eylerdir.2 Haset iki insan arasnda
dr. Haseti olan kii, bakasna ait olan bir eyi ister ve di
er kiinin ona sahip olmasn istemez. Hasetin objesi ba
ka bir kiinin ei, iyi giden ilikisi, gzellik ve akl gibi ar
zulanan zellikleri, sahip olduu herhangi bir ey, baars
veya poplerlii olabilir. Dier yandan kskanlk, kiiyi
ilgilendirir. Kskan kii deerli bir ilikiye kar tehdit
olutuunda ve nc kii tarafndan buna sahip olunduunda tepki gsterir. Bu, nc bireyin kskan kiinin ha
yalinde olmas durumunda da geerlidir. Lionel Kreeger
kskanlkla hasetin farkm yle zetler: Kskanln ak
ve kaybetme korkusuyla ilgili, l bir temeli olmasna
karn, haset ikili bir iliki iinde var olur ve dier kiideki
arzulanan zelliklerin yok edilmesi veya zarar grmesine
ynelik derin drtler ierir (Kreeger, 1992). Haset ve ks
kanlk insan varlnn iki temel durumu olarak tanmlan
mtr. Haset sahip olmamakla, kskanlk ise sahip olmak
la ilikilidir (Anderson, 1987).
Gerrod Parrott ve Richard Smith, haset ve kskanlk
deneyimlerinin farklarm ortaya koymak zere iki deney
yaptlar. lk deneyde, denekler kiisel haset ya da kskan
lk deneyimlerini anmsadlar. kinci deneyde denekler bir
dizi hikyeden haset ve kskanlk durumlarnn maniple
edildii bir hikye okudular. Her iki almann sonucu da,
iki duygu arasnda niteliksel bir fark olduunu ortaya -

Y epf G zl Canavar m.

kard. Haset aalk duygusu, bir eyi ok arzulama, pi

manlk ve duygularn onaylanmamasyla karakterize edili
yordu. Kskanlk kaybetme korkusu, gvensizlik, endie
ve kzgnlkla ayrt ediliyordu (Parrot ve Smith, 1993).
nsanlar haseti kskanlkla kartrmaktadrlar, ancak
bunun tersi geerli deildir. Kocanza onu eski bir kz arka
dayla grmenin sizde haset veya kskanlk uyandrdn
syler misiniz? Ykl bir mirasa sahip olan bir arkadan
z kskandnz veya iinizin hasetle dolduunu syler mi
siniz? ou insan, ikinci vakada haset duymasna ramen,
her iki durumda da kskanlk duyduunu syleyecektir.5
Bu yer deitirme genellikle, hasetin kskanla gre
daha olumsuz bir ieriinin bulunmas nedeniyle yaplmak
tadr. Haset, kskanla gre ak tarafndan daha az yu
muatlm olarak alglanmaktadr (Joseph, 1986). Ks
kanlk bir ak ilikisine kar tehdit alglanmas sonucu ve
rilen bir tepki olmasna ramen, haset stn olana duyulan
dmanlk ifadesidir ve avantajdan sadece yaralanmay deil, ar durumlarda stn olana zarar verme isteini de
ierir. Leonard Shengold (1994) hasetin erken yalarda ge
litiini ve ykc ilkel nefret olarak tanmlanmas gerek
tiini belirtir. Yala younluu deiir ve ilkel ldrc ni
telii azalr. Patolojik haset durumunda, bu ilkel haset du
rumuna geri dn vardr. Patolojik hastalkl haset du
yan kii bu duyguyu delilik derecesinde hissetmekte, haset
duyulann sahip olduunu acilen elde etmeyi istemekte ve
istedii eyin kendisinden alndna inanmaktadr.
Kskanlk ve haset bu kadar farklysa insanlar neden
sklkla ikisini birbirine kartrmaktadr? Sebebin bir ks
m, kskanln hasetin bir parasn iermesidir. rnein,
yakn arkadayla karsnn iliki kurduunu renen bir
adam, arkadann kendi karsyla kurduu ilikideki baa
rsna kar haset duymaktadr. Erken dnemlerde balayan
hasetin, olgunlamayla ksmen kskanla dntnn

25

Ajnt Mafceh Pines

A fk ve Kskanlk

26

AyaU Matach Pines

sylenmesinin nedeni budur (Shengold, 1994).

Kskanlk ve hasetin, psikolojik geliimin farkl safha
larnda kt grlmektedir. Kskanlk ocuklarn iki-
yalarnda iken, dipal safhadaki duygusal deneyimlerin
den kaynaklanmaktadr. (Bu nokta nc blmde, ks
kanln bilind kkleri tartlrken daha detayl ele al
nacaktr.) Dier yandan haset, ocuun ilk aylardaki yaa
mndan kaynaklanmaktadr.
Freuda gre, dipal safhada ocuklar, cinselliin ilk
hazlarm yaamaktadr. Cinsel istek kar cinsten en yakn
kiiye ynelmektedir. Bir olan ocuu iin bu annesi; kz
ocuk iin ise babas demektir. Olan ocuk anneyi kendi
sine ister. Ne yazk ki ok gl bir rakibi vardr: Baba. Ra
kip hem daha byk, hem daha gl, hem de baka avan
tajlara sahiptir, dolaysyla olan yar kaybeder . Benzer
bir biimde, kz da babasn annesine kaptrr.
ocuk bir yetikin olduunda, ne zaman deerli bir romantik ilikide nc kiinin tehdidini hissetse, eski ac
yan yara tekrar alr ve kskanlk duymasna neden olur
(Freud, 1922/1955).
Psikanalist Melanie Kleina gre haset, bebein aresiz
lik ve anneye olan bamll sonucu, doumdan bir ya
na kadar olan zaman iinde geliir. Doumundan itibaren
bebek her tr ihtiyac iin anneye ynelir, diye yazar Kle
in. Tm bebeklerin isteklerinin yneldii annenin gs,
sadece beslenmenin deil, yaamn da kayna olarak duyumsanmaktadr. Engellenme duygusunun bir esi, bebe
in anneyle ilk ilikisinde hayatna girmitir, nk nutlu
bir beslenme durumunda bile anneyle doum ncesi iliki
ye geri dnmek mmkn deildir. A bebein deneyimledii engellenme ve aresizlik duygular hasetin kklerini
oluturur. Bebek annenin onu besleme ya da beslememe g
cne haset duyar. Flayal krklnn yaratt kzgnlkla,
beslenmenin ve gcn kayna olan memeyi yiyip bitirmek

Yeil GiO Canavar m...

ister (Klein, 1986, s. 211-229).

Kleinn bebein anneye haset duyduu fikrini kabul et
mesek bile, anneyle olan erken ilikilerin ocuun dnyay
la gelecekteki ilikileri zerinde nemli etkileri olduunu
kabul edebiliriz. Eer ba sevgi dolu ve doyum salaycy
sa, bebekte insanlara kar gven duygusu gelitirecektir.
Eer ba sevgisiz, ve doyum salamayan nitelikteyse, derin,
yerleik bir gvensizlik ve haset duygusu geliecek ve bebek
haset dolu bir yetikin olacaktr. Byle bir yetikinde haset
duygusu tetiklendiinde, erken ocukluk yaralar tm yk
c gcyle tekrar alr. Klein kskanln hasete dayand
na, ayn zamanda ondan farkl olduuna inanmaktadr.
Kleina gre her ikisinin fark daha nce anlatlana benze
mektedir: Haset bir baka insana duyulan kzgnlk dolu
bir duygudur ve bir eyi karsmdakinden almak veya zarar
vermekten doan arzudan zevk almaktr. Dier yandan
kskanlk, bir kiinin en az dier iki kiiyle ilikisini gerek
tirir ve genelde elden alnan veya tehlikede olan ak ierir (s. 212).
Klein ve Shengoldun tanmna gre haset kskanla
nazaran, daha erken, daha ilkel ve daha ykc bir duygu
dur. likiyi korumak ve sevileni geri almak konularnda
kskanlktan farkldr. Kskanlk durumuna haset kart
nda, rakip veya sevilen, kimin karsndakini mutlu etme
gc var ve bu gc kullanmamay tercih ediyorsa, yani
avantajl konumdaysa, o kiiyi yok etmek drtsyle ifade
edilir.

22

Normal ve Anormal Kskanlk

Kskanl tanmladktan ve onun hasetten farkn belirle
dikten sonra, normal ve anormal kskanlk arasndaki far
k da belirlemek gerekir. Anormal kskanln analizi, ks
kanln en u biimlerde grlmesi ve dramatik sonular
dourabilmesidir.

4y#a MaUch Pre>

A fk v * Kskantk

Kskanlk, tarih boyunca, ac, dram ve trajedi retmi

tir. Dmanca ve ac dolu birok olay kskanlkla ilikilendirilmitir: ldrm e, saldrganlk, nefret, zgvende azal
ma, depresyon, intihar giriimleri ve intihar, ev ii iddet,
romantik ilikinin mahvedilmesi, evlilik problemleri ve bo
anma.* Evlilik danmanlarnn yurt apmda yapt bir
aratrma, evlilik terapisi iin gelen iftlerin te birinin
kskanlk sorunu bulunduunu gstermektedir (White ve
Divine, 1991).
Youn kskanlk deneyimi geiren kiiler, kskanl
son derece ac veren ve delice bir duygu olarak tanmla
maktadrlar. Kskanlkla ilgili atlye almalarmdan biri
ne katlan bir kadn, kskanln imdiye kadar yaad en
ac verici deneyim olduunu sylemitir:
O nu kontrol etm ek iin elimden geleni yaptm , an cak
hibir ey, am a hibir ey ie yaram ad. M m kn olsa,
beynim in bir ksm n aldrrdm . Bu acyla daha fazla
yaayabileceim i sanm yorum .

Ar kskanlk deneyiminden geen ancak iddete ynel

meyecek kadar kontrol olan insanlar, bu tr iddet olay
lar hakknda fantezi kurarlar. Eski kocasn, eskiden en iyi
kz arkada olan yeni karsyla gren bir kadn unu anm
syor:
B ir gn arabam park ederken, evimin nne park
edilmi olan spor arabann iinde onlar grdm . Bu
arabay benim kullanm am a h ib ir zam an izin verm e
miti ancak kadn o anda direksiyondayd. K zgnlk
tan gzlerim karard . Kendim e hakim olm aya ala
rak orad a ylece oturdum . K endim i, arabam vitese ta
kp hzlanp gaz pedalna sonuna kad ar b asarak , tm
hzm ve gcm le on lara arparken hayal ettim . a r
pm ann etkisini vcudum da hissedebiliyor, meral ve
cam seslerini duyabiliyordum . H er eyi yok etm e dr
tm hangi gcn durdurduunu bilm iyorum .
Ayais Mslach Pines

Y tfU Gzl Canavar im.

ou insan kskanl bir sorun olarak grmemekle bera

ber, hayatnn bir dneminde bu duyguyla karlamtr.5
Youn kskanlk yaam bir kii onun gcn ve olas y
kcln iyi bilir. Bu durum, kskanlk nedeniyle insanla
rn lgnca eyler yapmaya yneldikleri hikyelerdeki a
rtc olaylar aklamada yardmc olmaktadr. Bu hikye
lerden biri, onu daha gen bir kz iin terk eden adamn or
ta yal karsyla ilgilidir. lgna dnen kadn, bir arkada
nn yardmyla, silah zoruyla rakibini karr, kafasn ka
zr, onu soyar, vcudunu katran ve tyle kaplar ve ehrin
ortasnda brakr. Bu hikyeyi gazetede okudum ve terk
edilen kadnlar tarafndan byk bir zevkle birok kez an
latldn duydum.
Bizler daha fazlasn elde etmek iin ilenen soukkan
l sulara gre, kskanlk nedeniyle ilenen scakkanl
sulara daha fazla anlay gsteriririz. cn alan ve al
datan sevgili veya rakibe sadece hayalimizde verebilecei
miz cezay verme cesaretini gsteren, ihanete uram sevgiliyi kendimize daha yakn buluruz.6
Baz lkelerde tutku sularna greceli olarak daha
toleransl davramlmaktadr. talyada bir mddet nce ger
ekleen nl vakada, karsndan phelenen bir adam, bir
silah alarak Rom adan yaad yer olan M ilanoya kadar
araba kullanr. Karsnn M ilanoda yla birlikte oldu
undan phelenmek iin nedenleri vardr. M ilanoya gelir,
kars ve n yatakta yakalar, her ikisini de vurarak l
drr. Mahkemeye karlr, geici bir delilik geirdiinden
dolay susuz bulunur.
Kskanlk deliliin bir ekli midir? Bu blmn ban
da verilen rneklere geri dnersek, insan yamurlu bir ge
cede allarn arasna oturmu bir kadn gzleyen bir ada
mn aklndan phe edebilir. Bir adamn kasklarna tekme
atan kadna ya da bir baka kadn katran ve tyle kapla
yan kadna ne demeli?

29

Ayala Malach fSnes

Ak ve Ktsktnhk

30

Kskanlk bu rneklerde grld gibi delilik ile aklbandalk arasndaki gri alanda yer alr. Baz tepkileri o
kadar doal buluruz ki, onlar gstermemeyi anormal
olarak grrz. rnein, karsnn baka bir adama k
olduunu renen bir adamn karsna Senin iin ne hari
ka bir olay dediini dnn.
Baz tepkiler o kadar ardr ki, onlarn patolojik oldu
unu anlamak iin uzman olmak gerekmez. Buna, sevgi
dolu ve sadk karsndan phelenen, onu srekli aratran,
eve srpriz ziyaretler yapan, telefonlarn dinleyen, i a
marlarnda bir leke var m diye kontrol eden, arabasnn
kilometresini aklanamayan seyahatler iin takip eden ve
kadnn kantlanm ballna ramen phe duymaya de
vam edip, iddetli kskanlktan ac eken bir adam rnek
verebiliriz. Her iki kocann tepkileri birbirinden tamamen
farkl grnmesine ramen, aralarnda nemli bir benzer
lik vardr: Her ikisi de uygun bir davran deildir. lk durumda adam evliliine kar gerek bir tepki gstermemek
tedir: Kars kendisini bir baka adam iin terk edebilir. Di
er durumda, gerek bir tehdit olmamasna ramen adam
kskanlkla karlk vermektedir. Gerekten her iki vaka
da patolojik saylr. Birincisi patolojik tolerans n, kinci
siyse patolojik kskanln rneidir.7
Birok insan iin kskanlk, iddetli ac ve stres yarat
masna karn, iddet gsterisi snrlarn amayan bir isel
deneyim olarak kalmaktadr. Daha nce bahsettiim, ayr
lklarndan ksa bir sre sonra en yakn kz arkadayla k
maya balayan kocas olan kadn yle dedi:
Onun dairesine bir ekile girdiim i, m obilyalar,
p laklar, cam lar krdm hayal ediyorum . G erek an
lamda cam n krlm a sesini duyuyorum. Bu tr fante
ziler, hibir zam an yapam ayacam bilm em e ram en,
beni sakinletiriyor.

Ayala Malach Pints

Yeil Gzl Canavar m...

Bu uygun bir davran olarak grlebilir mi? Ya dier ka

dn onun en yakn arkada olmasayd?
Ya kocasnn en yakn arkada iin onu terk ettiini
bilseydi ne olurdu? Ve hayal kuracana ekile etraf krp
dkseydi ne olurdu?
Verilen karlk durumdan kaynaklanyorsa ve onunla
orantlysa daha normaldir. (Freud, 1922/1955) Freud ve
modern psikologlar, normal kskanl sanrl ks
kanlktan ayrrlar. Normal kskanlk kklerini gerek
tehditten alrken, sanrl kskanlk gerek veya olas
tehdidin bulunmamas durumunda da devam eder. Sadk
karsndan phelenen ve onu takip eden adam sanrl
kskanla iyi bir rnek tekil etmektedir.
Bir insan, gerek bir neden olmadan sanrl kskanln
inanlmaz aclarn ekmeyi neden tercih etsin? zlme
mi bir ocukluk travmas veya ihanetiyle kskanlk arac
lyla ba etmeye almak bir aklama olarak getirilebi
lir. Baka bir aklama, elerin ilikilerinde kskanlk problemini ayakta tutmalarna odaklanmtr. nc akla
ma, u anda geerlilii kalmasa bile, kskanln kkleri
nin erken dnemlerden kaynaklandn gzlemler.
Bu kitapta yer almayacak olan ek bir aklama deiik
organik, nrolojik ve fiziksel yetersizliklerin rollerini vur
gular.'
Gerek ve sanal tehdit arasndaki farklarn yan sra,
kskanln tetikledii normal (uygun) ve anormal
(patolojik) tepkilerin farkn da belirlemek gerekir.9
Anormal kelimesinin gnlk kullanmdaki olumsuz
ve yarglayc imas yerine normali tipik ve ortalamay
tanmlayan istatistiksel bir terim olarak kullanmak daha
yararl olacaktr. nsanlarn ne kadar deiik fiziksel ve
duygusal zellikleri varsa, o kadar eitli kskanlk dene
yimi vardr. Byk ounluk orta dereceye der ve bu ne
denle normal tanmna girer. Kk bir aznlk skalann en

31

Ayala Malact Pfne$

A k ve KifkMnqtik

32

Ayaia Miach Pines

alt ksmna der ve anormal az olarak tanmlanr. Benzer

bir aznlk skalann en st seviyesine der ve anormal ok
olarak tanmlanr.10
rnein uzunluk konusunu ele alrsak, ounluk nor
mal uzunluktadr, kk bir aznlk anormal ksadr ve
benzer bir aznlk anorm al uzundur. Bu durumda anor
mallik, deli veya hasta olmak demek deildir; basite skalann en st ve en alt ksmlarn ifade eder.
Uzunluk, kilo, g ya da gzellik iin geerli olan ey,
kskanlk iin de geerlidir. nsanlarn ounluu orta
(normal) derecede kskantr. Skalann en st ksmndaki
aznlk, tehdit bulunmad halde alglarlar ve anorm al
kskantrlar. En alt ksma den aznlksa aka bir tehdit
olmasna karn, anormal derecede kskan deil dirler.
Bu nokta dilbilimsel farkllktan tedir. Sklkla, ks
kanlk duyan insanlar duygunun younluu ve yapmak is
tedikleri eylerle o kadar sarslrlar ki -esk i sevgiliyi izlemek ve evdeki eyay balyozla krmak gib i- Delirdim her
halde! sonucuna varrlar. Bu sonu kiiye pek yardmc ol
mayacaktr, doru da deildir. N orm al insanlarn ou,
deerli bir ilikileri tehlikeye girdiinde youn kskanla
kaplrlar.
Aslnda, kskanln tanmlanmas ve deiik kltrler
de grd muamele ele alndnda, normal in belirli bir
kltrde uygun grlen karlk olduu dnlebilir.11
Belirli kskanlk tepkisi ne kadar anormal grnrse
grnsn, bu tepkinin normal grld bir yer de vardr
(ya da vard).
Bu anormal, yani patolojik, sanrl ve salksz kskan
ln bulunmad anlamna gelmez. Tabii ki istisnalar da
bulunmaktadr. N orm alin ok dnda olmalar ve hem
sokaktaki insana hem de profesyonel kiiye artc grn
meleri nedeniyle bunlar hakknda ok ey duyarz.12
ou anormal kskanlk olaynda u iki zellie

Yeil Gzl Canavar m.^

rastlanr: (1) Kskanlk deerli ilikiye gerek tehdit olu

turmamaktadr, kiinin ise! kskanlk drtsne dayan
maktadr ve (2) kskanlk gsterisi ar, dramatik, abart
l veya iddet doludur. Bu kronik ve akut kskanl ak
lamak iin iyi bir nokta olabilir.

Kronik ve Akut Kskanlk

Akut kskanlk hi kskan olduunu dnmeyen ancak
partneri tarafndan aldatldnda bunu kefeden kiilerde
grlr. Tepkileri gerek bir olaya kar olmasna ramen,
genellikle ar, dramatik, abartl ve anormal ekilde orta
ya kar. Gerekten de birka yazar tarafndan belirtildii
gibi (rn. Glass ve Wright, 1997; Lusterman, 1995) ihane
te urayan elerde ortaya kan belirtiler, duygusal, fiziksel
ve cinsel tacize uram kiilerin travma sonras stres tepki
lerini andrmaktadr. Posttravmatik stres bozukluklarn
(PTSB) kategoride toplayabiliriz: stem eden tekrarlan
ma, travmann yeniden ortaya kmas, deneyimlenmesi,
(rn. olay anndaki travmatik imgeleri takntl olarak tek
rar tekrar hatrlama, geri dnler); iine kapanm a, kan
ma ve duygusuz hareketlerle anlalr, (rn. insanlara ve d
dnyaya kar ilgi kayb); ar heyecan, psikolojik heyecan
ve ar uyanklk haliyle grlr (rn. uykusuzluk, huzur
suzluk, ani korkular ve hareketler) (Amerikan Psikiyatri
Birlii, 1994).
Akut ve kronik kskanln d gstergeleri birbirine
benzemekle birlikte, kskanlk tepkisinin nedeni ve sresi
ok farkldr. Akut kskanlk durumunda, tepki ardr,
ancak geici ve belirli bir olaya kardr. Kronik kskanlk
ta, kiinin ocukluk deneyimlerine bal kskanlk eilimi
vardr ve zgveni dktr. Byle bir kii birok insann
tehdit hissetmedii durumlarda kskanlk duyacaktr.
Baz sosyal bilimcilerin anormal kskanlk kavramn
tmden reddettiini belirtmek isterim. Onlar normal ve

33

Ayala Malacfc f t r

Ak ve Kskanlk

anormalin kltrlere gre belirlendiine ve bireyin bunun

la pek ilgisi bulunmadna inanmaktadrlar.
Bir kiinin anormal derecede kskan olup olmadyla
ilgilenenlere ikinci blm ve R om antik Kskanlk Sorular
(Ek Bye baknz) yardmc olacaktr. Sorular ksmnda
okuyuculara kskanlklarn tehise ynelik bir seri soru
yneltilmektedir. Kskanlk sorunu bulunmayan kiilerin
sorular yantlamalar da ilgin olacaktr. Kitabn gerisi ile,
zellikle bir sonraki blmle kiisel balar kurm akta yar
dmc olacaktr.
Shakespearein kelimeleriyle yeil gzl canavar ola
rak tanmlanan kskanln an biimlerine deindikten
sonra, kskanl akn glgesi olarak anlatmaya geebili
riz.

Akn Glgesi Olarak Romantik Kskanlk

34

ki insan birbirine eken ey neyse, yaayabilecekleri kskanla ekil verecek olan da odur. Bunu gsterm enin bir
yolu altrm a yapm aktr. Altrm a zellikle kskanlk so
runu eken ve bu kiilerle uraan terapistler iin neril
mektedir.
Einizle ilk karlatnz zaman dnn ve yapabil
diiniz kadaryla ne duyumsadnz hatrlayn. Sizi en
ok eken ey neydi? Hayatnz paylamak istediiniz
insann o olduunu dndren ey neydi (o an veya
bir sre sonra)? likinizin size verdii en nemli ey
neydi? Bu bir gvenlik duygusu muydu? Sayg duyulan
ve dinlenen bir insan olmak m? stenmek ve hayranlk
duyulmak m?
imdi gnmze geri dnn ve kskanlnzn bi
rincil parasnn, kskanlkla ilgili en ac veren dn
celer ve duygularnzn ne olduunu dnn. Bu, terk
edilme korkusu mu? Aalanma ve deer kayb m?
Gven kayb m? Aldatlmann kzgnl m?
Bu altrmann en zor ve nemli ksm nc ks-

Y e fit G zl Canavar m t ,..

mdr. Dnn: likinin banda size verdii eylerle,

kskanlnzn birincil paras arasnda bir iliki var
m?

nsanlar birbirine ekenin ne olduu -ilikinin balangta

onlara verdii en deerli ey- ile kskanln birincil par
as arasndaki iliki neden bu kadar nemlidir? nk bu,
kskanln, akn glgesi olduunu kantlamaktadr. Ayr
ca bu soru, o kiilerin nedensiz olarak ilikiye girmedikle
rini hatrlatmak bakmndan da yardmc olmaktadr. Ken
dileri o iliki iinde olmay semilerdir. lerindeki bir ey
onlar karlarmdakine yakmlatrmtr. Ve ilerindeki bir
ey kskanl duyumsadklar ekilde hissetmelerine ne
den olmaktadr. Bu ey ise onlarn romantizm imgeleridir.
Psikologlar kimin kime k olduu konusunda ok a
ba sarfetmilerdir.13 Kiilik zellikleri, zek, deerler, aile
gemii, eitim, gelir ve sosyal stat, kardelerin cinsiyeti,
ebeveyne kar tavr ve ebeveynin evliliklerinin mutluluk
derecesi, dini ballk, yalnzlk ve sosyallie kar eilim,
evde olmay veya darda bulunmay tercih etme, iki ve si
gara ime alkanlklar, arkada says, fiziksel ekicilik,
dier fiziksel zellikle^ ruh sal ve psikolojik olgunluk
gibi birok deiken yelpazesinde benzerlikler kefetmiler
dir.
Listede bahsedilen birok zellik bakmndan benzeen
iki kii, birbirlerine k olmalarnn gerek nedeninin
bunlar olmadn dnecektir. Ancak, romantik seimle
rini yaptktan sonra, seimlerinin doru olduunu belirten
eyler bunlar olacaktr. Romantik seim -ik i kii arasnda
oluan kvlcm - onlarn iselletirdikleri romantik imgele
rine baldr.14

Ayala Mafech Pines

Ak ve Kakntk

Romantik mge
nsanlar, yer eden ocukluk deneyimlerine gre, romantik
imgelerini gen yalarda olutururlar. Anne ve babalar bu
romantik imgelerin oluturulmasn iki ana yolla etkilerler:
(1) ocua kar sevgilerini gstermek ya da gstermemek
yoluyla ve (2) birbirlerine kar sevgilerini gstermek ya da
gstermemek yoluyla. Aadaki altrma, romantik imge
yi bulmann bir yoludur.
H atrlayabildiiniz ilk zam an dnn. (Yaadnz
evi, oynam ay sevdiiniz yeri ya da hafzanza yer et
mi b ir olay dnn.) Size kim bakyorduP'Size sev
ginin anlam n kim retti? Anneniz mi? Babanz m?
Sizden byk olan kardeiniz mi? Bykanne veya b
ykbabanz m ? ocukken sizin iin baka kim nem
liydi? Bu kiiler hakknda elinizden geldiince ok ey
hatrlam aya aln ; u anki halleriyle deil, ocu k lu
unuzda hatrladnz halleriyle. O n larn , iyi ve kt,
en nemli zellikleri nelerdi? Size verdikleri en nemli
ey neydi? E n ok isteyip de elde edemediiniz ey ney
di? O n lar birbirlerine kar sadk mydlar? K skan
mydlar?

Bizi yetitiren insanlarn olumlu ve olumsuz zellikleri ro

mantik imgemizin yap talardr. Romantik imgemizin an
nemiz, babamz ve bizi yetitiren dier kiiler tarafndan et
kilenmesine karn, onlarn olumlu ve olumsuz zellikleri
arasnda nemli bir fark vardr. Olumsuz zelliklerin ro
mantik imgelerimiz zerinde daha fazla etkili olma eilimi
vardr. Bunun nedeni bir psikologun ne srd gibi, in
sanlarn genelde kbus gibi grdkleri insanlarla evlenme
leri deil, en sevdiklerinde ailelerinin zelliklerini aramala
r ve bylece onlardan uzaklamadklarn hissetmeleridir
(Bergman, 1995). Bir kzn babas annesine sadk kalma
msa, sadakatsizlik kzn romantik imgesinde nemli bir

Ayato Matech Pmes

Y tfil Gozi Canavar rm...

e olacaktr. Bir olann annesi sklkla kskanlk gsteri

yorsa, bu onun romantik imgesinde nemli bir rol alacak
tr.
Yetikinler olarak, insanlar romantik imgelerine nemli
derecede uyan kiiler ararlar. Byle bir kiiye rastladkla
rnda, iselletirdikleri imaj karlarmdakine yanstrlar.
Bu nedenledir ki, k olduklarnda Seni ezelden beri tan
dm hissediyorum trnde eyler sylerler. Hayranlk
dnemi bittiinde genellikle akna dnmeleri de bundan
dr. Sanki o kiiyi deil, sadece romantik imgelerinin yans
masn grmlerdir.
Kiinin romantik imgesine uyan insan ayn zamanda o
kiinin ocukluk travmalar zerinde almasna en fazla
yardm edebilecek insandr. rnein, sadakatsiz bir babaya
sahip olan bir kzn sadk bir erkek aramas mantkl g
rnse de, genelde gerekleen bu deildir. Bu tr kadnlar
genellikle babalar gibi playboylara k olurlar -ocukluk
travmasn yinelemek iin deil, ancak babasna benzeyen
bir erkein, babasndan alamadklarn ona verebileceini
umduundan. kilem udur ki, kz, babasn andrd iin
byle bir erkekle evlenir, ancak tm istei bu erkein baba
snn yaptklarn yapmamasdr. Kadnlarn etrafnda per
vane olduu seksi ve flrtz adamn sadk olmasn ve o
cukluunda elde edemedii gvenlii ona vermesini iste
mektedir. Bu olmad takdirde de, yetikin olarak ocuk
luk travmasn yeniden yaayarak, hayat zerinde kurabil
dii kontrol sayesinde biraz olsun iyileme elde edecektir.
Romantik imgenin etkileri her zaman bu kadar doru
dan deildir. Annesinin babasn aldattn izlemi bir o
cuk, ileride en nemli zellii sadakat olan bir e seebilir.
Bu durumda ocukluk travmas zerinde nasl alacaktr?
Sadk karsndan phelenme sureti ile. Kadnn masumiye
tini kantlamas her seferinde onun yaralarn aacaktr. Bu
gstermektedir ki, babasnn aksine kars iin tek ve yega-

37

Aydla Matach FVtei

A fk ve Kskanlk

38

Ayd Malact Pines

ne erkek kendisidir.
Bir insann k olmay setii kiinin i dnyasn
nemli derecede etkilemesi nedeniyle, byle bir kiiyi ke
fetmek gl bir olaydr. Ak bir insann hayatna anlam
kazandrabilir. Bir insan hayatnza anlam kazandrdn
da, bu kiiyi kaybetme tehdidi ok ykc olacaktr. Gerek
ten de, ak ve kskanlk zerine yaplan bir alma, ak
ilikisine yaamsal bir anlam ykleyen kiilerin kaybetme
tehditlerine kar daha hassas olduklarn gstermektedir
(Lester ve ark., 1985).
nsanlarn ou ocukluktan kalma zmlenmemi e
likiler tamaktadrlar. Bazlarnnki daha ok bazlarnnkiyse daha azdr. Bazlar iin bu elikiler ciddi ve sorun
ludur, dierleri iinse daha az ciddi ve sorunsaldr. nsanlar
bu elikileri, alnganlk, korku veya gvensizlik olarak ya
ayabilirler. k olduklarnda, karlk grdkleri zaman
bu korkular azalr. Mkemmel olmamalarna karn sevilmektedirler. Bu onlarn kendilerini gvende hissetmelerine
neden olur. Ancak ak tehlikeye girdiinde, tamamen kay
bolduu zannedilen korku ve gvensizlik tm gcyle geri
dner. k olduklar bu kii -onlar tm eksikliklerine ra
men sevdiini zannettikleri k ii- onlar bir bakas iin b
rakacaksa umut kalmam demektir. Kendilerinde sevdikle
ri zellikler bulunmasna ramen kendilerine kar gven
kaybna uramlardr. Ak ne kadar parlaksa, kaybnn
glgesi de o kadar karanlktr. Yetitirilmelerinde sevgi, g
ven olan ve grece sorunsuz byyen kiiler bile zmsz
elikilere dtkleri zaman, tehlikeye veya akn gerek
kaybna benzer ekilde tepki vermektedirler. Ancak kar
lklar gerek durumun byklne uygun ve orantldr.
ocukluk travmasndan kurtulmaya alan bir kiiye gre
ak ilikisine daha az baml olan bu kiiler, olmayan teh
likeleri alglamayacaklar gibi, gerek tehditten de daha az
etkileneceklerdir. Yine de nc bir kiinin ok deer ver-

Y f f il G zl Canavar/m...

dikleri romantik ilikilerini tehdit eniini grdklerinde,

kskanlkla karlk vereceklerdir.
Mutlu ocukluk yaam, iyi yetimi insanlar da ks
kanlk duyduklarna gre, herkesin hayatnn bir nokta
snda kskanlk deneyimi yaayacan varsayabiliriz. Ks
kanln kaynan dndmzde, bu mantkl bir so
nu olarak gzkmektedir. Bir zamanlar hepimiz ufak bir
ocuktuk ve sonu olarak hepimiz zayf noktalar ve korku
lar tamaktayz. Ebeveynimiz ne kadar sevecen olursa ol
sun, bazen hepimiz a ve souk anlar ve terk edilme korku
su yaamzdr. Benzer olarak, u ya da bu ekilde hepimiz
anne ve babalarmz veya bize bakan kiilerin bize zel sev
gileri iin rekabet etmi ve kaybetmiizdir. Bu deneyimlerin
evrensel olmas nedeniyle, Freud gibi psikologlar kskanl
n evrensel olduunu sylemilerdir.
Kskanln, insanlar ve ilikileri mahveden yeil gz
l canavar olmasna gerek yok. Onu akn glgesi olarak
grmek iftlere iki ayr soruyu irdeleme frsat vermektedir:

39

Aknzn temeli nedir? lk bata sizi birbirinize eken

ey neydi? likinin her birinize verdii en nem li ey
neydi?
Aknz tehlikeye girdiinde den glge neye ben
zem ektedir? K skan kiinin karlk verdii tehdit ve
ya kayp nedir? G erekten kaynaklanm asa da, o d ak
land ey nedir: Akn kaybolm as m? D eer kayb
m? Kiisel deer kayb m? (Pestrak ve a rk ., 1 9 8 6 )

Kskanlk sadece farkndalkla stesinden gelinebilen pat

lama olarak tanmlanmtr. nsanlar farkndalkla kskan
lklarnn ekirdeine indiklerinde, gmlm beklentiler,
yanstmalar, haset, zgven kayb ve ocukluklarndaki
korku ve gvensizliklerini kefederler (Swami, 1983). Ba
zen de, ar ego gvensizlii, ciddi dmanlk, skntya da
yankszlk, ar sevgi ihtiyac, bamllk, saplantl-zor-

Aya! Matech Pines

A fk ve Kskanlk

lantl* ballklar, partnerin sevgisiz ve provokatif davran

n yanl tehis etme ve ocukluk travma ve koullandr
malaryla karlarlar (Ellis; 1996).
Bunlar ho keifler deildir. Aslnda o kadar rahatsz
edicilerdir ki, baz insanlar bunlardan kanmak iin aba
sarfederler. Kanmak, inkr etmek ve bastrmak onlarn
kaybolmasna neden olmaz. Kskanlk sorununu hallet
mek iin ok daha etkili bir yaklam, konularn aklk ve
drstlkle incelenmesidir. Bu tr bir inceleme kskan ki
inin tehdit alglamasn deitirmekle kalmaz, ilikinin ge
limesine ve iftlerin birbirlerine daha derinden balanma
larna da neden olur. Gelecek blm bu tr bir incelemeye
olanak salamaktadr.

Terapistlere Not
40

Kskanlk sorunu nedeniyle terapiye bir kii veya ift gel

diinde, ncelikle kltrel ve ailevi gemileri ve yakn ilikilerinde yaadklar deneyimleri gzden geirerek kiilerin
kskanla yatknlklarn incelemek gerekir.
Benim deneyimlerime gre, iftler kskanln tanmn
(deer verilen bir ilikiye kar oluan tehdide verilen kar
lk), onun parasn (bilisel, duygusal ve davransal),
kronik ve akut kskanlk arasndaki fark ve kskanln
normal ve evrensel oluunu ok rahatlatc bulmaktadr.
Bu blm kiisel ve ift terapilerinde, iftli atlye al
malarnda etkili olarak kullanlabilecek birka altrmaya
yer vermektedir. Bunlardan biri eleri balangta birbirle
rine eken eyle kskanlk sorununun merkezi arasndaki
balantnn bulunmasdr (akn glgesi olarak kskanlk).
Dieri, kiilerin ya da elerin isellemi romantik imgeleri
ve kskanlk sorunuyla romantik imgenin balantsn sap
tamay hedeflemektedir.
'Saplantl-zorlantl: Obsesif-komplsif; saplant ve zorlantnn her ikisinin
birden yer ald, bireyin mesleini, gnlk ilerini, sosyal ilevlerini ve insan
ilikilerini ileri derecede bozan, (.n.)

Ayala MatecJ Pines

Kskan Bir Kii misiniz?

Yemin ederim , bilm eden st ste aldatlm ak,
A ldatldndan ku kulanm aktan ok daha iyi.
Shakespeare, O thello
Sen gaddar, gaddar kskanlk.
Sen aklm daki zorba.
Jo h n D ryden, Kskanlk arks

Kskan bir kii misiniz? almada 728 kiiye bu soru

yu sorduumda, yandan biraz fazlas (% 5 4 ) Evet, ben
kskan bir insanm, yarya yakn (% 46) Hayr, ben ks
kan bir insan deilim eklinde yant verdi.1
Kskan olmadn syleyen insanlarn neredeyse hepsi
hayatlarnn bir noktasnda kskanlk hissetmilerdi. Ayr
ca, kendilerini kskan olarak tanmlayan insanlarn dene
yimleriyle bu kiilerin deneyimleri olduka benzerdi. Fakat,
greceimiz gibi, kendini kskan olarak tanmlayan ve tantmlamayanlarn kendilerini alglamadaki farkllklar, so
runla baa kabilmekten kaynaklanmaktadr.

Kskanlk Deneyimi
Kskanlk olgusunun paralarn tanmlayabilmek iin
aadaki altrma nerilmektedir:
En fazla kskanlk duymanza neden olan olay hatr
lam aya aln. Z o r olsa bile, olay en canl ve detayl
ekilde hatrlayn. O ndan nce olan olaylar nelerdi?

Ayda Malach ns

A fk ve Kskantk

O laydan nceki ilikiniz nasld? O lay nerede ve ne za

m an oldu? K skanl tetikleyen neydi? Araya giren
kii kim di? O lay olduunda yannzda kim vard? K en
dinizi nasl hissettiniz? N e dndnz? deal olarak
olay sahnede ya da sinem a perdesinde yeniden canlan
d racak kadar ok ey hatrlam alsnz.
O lay hafzanzda kesin ve berrak bir ekilde belir
diinde, bir sonraki sayfada grlen kskanln fizik
sel, duygusal ve bilisel (dnceler) paralarn ne id
detle yaadnz anm sam aya aln.2 Belirli bir hissi
iddetli m i, o rta derecede mi yaadnz, yoksa hi mi
duyum sam adnz?

42

Ayald Matoch Pines

Kskanlk sorularna (Ek Bye bkz.) yant verenlerin o

unluu, kskanln paralarnn birounu belirli bir l
de ve listenin alt ksmndakileri sttekilere gre daha yo
un biimde duyumsamtr. Listenin tmn younlukla
duyumsayan ya da hi hissetmeyen kii ya anormal derecede kskan ya da anormal derecede kskan olmayan
aznl temsil eder. Birinci blmde belirtildii gibi, anor
mal hastalkl anlamnda deildir, ounluun orta gruba
den cevaplarnn dnda kalanlardr.
Hatrlama altrmas ve kskanlk sorulan, sradan in
sanlar ve terapistler tarafndan kiisel terapi veya kskan
lk atlye almalarnda kullanlabilir.
Kendilerini kskan ve kskan olmayan biri ola
rak tanmlayan kiilerin verdikleri yantlarn benzer oldu
unu, ancak younluun farkl yaandn belirtmekte ya
rar vardr. Kendilerini kskan olarak tanmlayan insan
lar, ac, znt, aalk duygusu, kzgnlk ve pimanlk
duygularn youn olarak hissetmilerdir. Kendilerini
kskan deilim diye tanmlayanlarsa bunlar orta de
recede duyumsamlardr. Dier vakalarda iki grup arasn
daki fark daha da azdr. Kskanln karmaklna ra
men evrensel ve belirlenebilir zellikleri olduu sylenebi
lir.3

Kskan Bir K fi misiniz?

Kskanln Belirtileri

YOUNLUK
ok

O rta

Hi

FZKSEL BELRTLER

midede boluk hissi

uykuya dalmada ya da
uyumada zorluk--------------------------sinirlilik ve titreme
--------hzl kalp atrlar
--------itah kayb
--------ellerde titreme veya terleme
--------yz kzarmas
--------baygnlk hissi
----------

1-------

-------

--------------------------------------------------------------

-------------------------------------------

----------

-------

D U YG U S A L BELRTLER

znt

----------

saldrganlk
fke
aresizlik
haset
korku
aalanma
BLSEL BELRTLER

aalk duygusuna
ilikin dnceler
kendine acma
kendini sulama
sahip kma
pimanlk
dlanmlk dnceleri
alma dnceleri
yenmeye ilikin dnceler

Ayala MaidCh Pines

Ak v * Kskanlk

Kskanl Tetikleyen Durumlar

Kskanlk deneyiminin younluunun, iinde olutuu du
ruma bal olmas srpriz deildir. Aada bahsi geen du
rumlar altrmalara katlan kiilere anlatlmtr. Hepsi
gerek insanlarn bana gelmi, gerek olaylardr. Baka
aratrmaclar, durumlara bal tehditlerin, tehdit deerlen
dirmesini etkileyerek, kskanlk tepkisini nceden belirle
diini bulmulardr (rn: Melamed, 1991; Radeki-Bush ve
ark., 1995).
Aadaki olaylar yaadnzda ne kadar kskanlk
duyarsnz? (hi, orta derece, ar derece)
Bir parti srasnda, partneriniz flrtz bir ekilde piste
frlayp dans etmeye balad ve bir bakasna kkrtc
davranlarda bulunuyor.
Partneriniz baka biriyle uzun sredir dans ediyor.
Partneriniz parti esnasnda uzun sredir baka biriyle
sohbet ediyor.
Partidesiniz ve partneriniz uzun sre ortadan kayboldu.
Partidesiniz ve partnerinizin bir an yannzda olmad
n fark ediyorsunuz.
Telefonunuz alyor ve arayan, Pardon, yanl numa
ra diyor ya da telefonu kapatyor.
Partnerinizi aryorsunuz ve hat megul.
Bu sorulan yantlayan ou insan, birinci durumu -partne
rin kkrtc davranlarda bulunmas- en fazla kskanlk
duyacaklar durum olarak grdler. Son durumda ks
kanlk duymayacaklarn dndler -telefonun megul
almas, birinin yznze telefon kapamas ya da partneri
nizin nerede olduunu bilmemeniz. Bu durumlar bile ks
kanlk yaratyorsa, kii muhtemelen anormal derecede
kskan demektir. Bu bir ilikiyi yeni fark etmenin getirdii
geici bir durum ya da daha kalc bir durumdur. Birinci
A yila Mlech Pines

K/skan Bir Kii misiniz?

durum kskanlk yaratmyorsa, kii muhtemelen anor

mal derecede kskan deildir. Sorular yantlayanlarn o
unluu partnerlerinin baka biriyle samimi dans etmesin
den daha hafif durumlarda bile kskanlk duymulardr;
birou iin bylesi bir davran sadece partiyi terk etmek
iin deil, ilikiyi bitirmek iin yeterli bir nedendir. Partne
rinin baka birisiyle uzunca dans etmesi (ok iyi bir dans
bile olsa) birok insann kskanma nedeni olmutur. Ayn
ekilde insanlar, partneri uzun bir zaman partide baka bi
riyle konutuunda da (ayn irkette alsalar ya da politi
ka konusalar bile) kskanlk hissetmilerdir. Kendilerini
bu durumun iinde bulanlar, partnerlerinin masum bir
dans ya da konumay neden bu kadar byttn anla
yamadklarn syleseler de, birok insann bu ekilde tep
ki verdiini bilerek kendilerini (ve elerini) rahatlatabilirler.
Dier bir deyile, partnerlerinin dndnn aksine,
anorm al derecede kskan deildirler.
te kskanl tetikleyen olaylardan bazlar. Siz, part
neriniz aadaki durumlarda olsayd kskanlk hisseder
miydiniz?

Sevgilisi varsa
Bekr ve msait durumda ok yakn bir arkada varsa
ok yakn bir arkada varsa
Bekr ve msait insanlarla iliki kuruyorsa
Tandklara ilgi/takdir gsteriyorsa
Yoldan geen ekici bir yabancy beendiini belirti
yorsa
Film ve televizyon yldzlarna hayranlm belirtiyorsa

hanet travmas zerine birok ey yazm olan Shirley

Glass ve Tom Wright, ihanete urayan eler arasnda tepki
lerin iddetleri asndan byk farkllklar olduunu be
lirtmilerdir. Bazlar olay daha hafife alrken, bazlarnn
Ayala Matach Pmes

A fk ve Kskanlk

tepkileri ok iddetlidir. hanete uram ein travmatik

tepkisi, iftin tekelilik konusunda karlkl karara varp
varmadna baldr (Glass ve Wright, 1997).
Yakkl bir film yldzna kar hayranlk evlii ykma
ya ilikin bir tehdit oluturmamaktadr. Sonu olarak, o
unlukla kskanlk yaratmaz. Bu durumlarda bile kskan
lk duyanlar anormal derecede kskan saylrlar. Eleri
nin sevgilisi olduunu bilip de kskanlk duymayanlar iin
ya ilikinin bir deeri kalmamtr ya da onlar anorm al
derecede kskan deildirler.
Elerden birinin sevgilisi olmasnn kskanlk doura
ca aktr. Ancak, bu durumda da eitlilik sz konusu
dur.
Aadaki durumlarda kskanlk duyar msnz?
Einiz bakasna k olduunu beyan etti ve sizi brak
may dnyor.
Einizin ciddi ve uzun sreden beri devam eden bir ili
kisi var.
Einizin bir ilikisi var, ama sizi temin ediyor ki, bu ili
ki eitlilik ihtiyacndan domu ve ilikinizi hibir e
kilde etkilemeyecek.
Einiz farkl cinsel ilikilere ak ve baz ilikileri de olu
yor.
Yakn bir zamanda einizin bir gecelik ilikisi olduunu
kefettiniz.
Einizin, siz birlikte olmaya balamadan nce, eski bir
ilikisi olduunu rendiniz.
Einiz siz ift olmadan nce bir ilikiye girmi.
Einizin, siz ift olduktan sonra, yllar nce bir ilikisi
olduunu ancak o kiinin ldn rendiniz.
Einiz siz ift olmadan nce bir ilikiye girmi, ancak
ilikide olduu kii u anda yaamyor.

Ayata M & c h Pines

Kjsktn Brr K ip misiniz?

Bu sorulan yantlayan herkes en youn kskanl ele

rinin bakasna k olduunu ve onlar terk edeceklerini
duyduklarnda hissettiklerini belirttiler. liki iin bu ekil
de bir tehlikenin var olmad durumlarda bile bu durum
kskanln en youn tetikisi olan bir kbus. Neden ok
ak. Bu durum ak ilikisine en fazla tehlikeyi temsil edi
yor -a c verici, istenmeyen ve beklenmeyen bir son.
Kskanlk zerine atlye almalarmdan birinde, bir
kadn kendini aynen byle bir durum iinde bulduunu an
latt:
Bir gece kocam eve geldi, kt grnyordu. Sorunun
ne olduunun sorduum da, baka bir kadna k o l
duunu, bir zam andr bu ilikiyi srdrdn ve so
nunda beni brakp onunla yaayacam syledi. ze
rine atladm ve plak ellerim le yzne vurm aya bala
dm . Benden ok daha byk ve kuvvetli olm asna ra
men beni durduram ad. Yz kanlar iinde kalana k a
dar durm adm .

Olay zerinden yllar gemesine ramen etkisinden kurtu

lamamt. Anlatrken titriyor ve hkryor ve hl kendi
gibi sakin, akl ba yerinde, iddet kart bir kadnn bunu
nasl yaptn anlamakta glk ekiyordu. Benim klinik
deneyimlerim onun iinde bulunduu durumun en fazla
iddete neden olan durum olduunu sylyordu. Bakas
iin terk edilen kii, yaklaan felaket karsnda keye s
km durumdadr. iddet aresizlik, ac, kzgnlk ve
umutsuzluk karsnda gsterilen bir tepkidir.
Bu soru karsnda kalan ou insan iin einin kendini
bir bakas iin terk etmesi beklediklerinin zerinde bir du
rumdur. u anki bir iliki -alelade bir gecelik bir iliki olsa
dahi- youn kskanla neden olmutur. Dier yandan yl
lar nce gerekleen bir iliki, zellikle eler ift oluturma
dan nce olduunda, az derecede kskanlk yaratm ya da
Ayale Milsch Pines

Ak ve Kskanlk

hi kskanla neden olmamtr.

Sebebi nedir? Bu tarz bir iliki, u anki ilikilerine teh
dit oluturmamaktadr. Baz nadir durumlarda - rn . kars
eski einin ne harika bir adam olduunu anlatp duruyor
sa - kskanlk tetiklenebilir. Dier kii artk gerek
tehdit oluturmasa da bu durum geerlidir.
Eski bir iliki, ortada ak bir kkrtma olmasa da al
glanan bir tehdit oluturabilir. Bir kadn kocasnn eski
eini ilk defa grdnde duyduu kskanl yle anlat
mtr:
Futbol stadyumunda m an halam asn bekleyerek
oturuyorduk. K ocam M eg burad a, dedi ve yan sra
mzda oturan bir kadn gsterdi. Yzmn kzard
n hissettim ve baylacak gibi oldum . B erbat bir boan
ma yaam olm alar fark etm iyordu. Dnebildiim
tek ey liseli klar olm alar ve byle bir eyin bize hi
olam ayaca ve kocam n o zam anlar ona delice k
olduuydu.

Bir ilikinin, u anda gerek tehdit oluturmad ak ol

masna ramen, yllar nce ve u anda yaamayan biriyle
olmas kskanla neden olabilir. Bu durum, len kiinin
ilikinin niteliine bir tehdit tamasndan kaynaklanmak
tadr.
Byle bir duruma James Joyce'un l adl ksa hik
yesi gl bir rnek oluturmaktadr (Joyce, 1969). Gzel
bir akam yemeinden sonra, Gabriel kars Gretta ile se
vimek istemektedir. Ama Grettann dikkati baka yerde
dir. Parti srasnda alan bir para gen kzlnda tand
gen bir adam hatrlatmtr. Onu sevimeye arabilmek
iin garip ruh halinden karmaya alan Gabriel kskan
lk hissetmektedir.

Ayil MUct ftn

KiSk*n Bir K ip miunlz?

Souk ve sorgular tonda bir ses tutturm aya alm as

na ram en, sesi alak ve ilgisiz kyordu.
Sanrm sen M ichael Furyye ktn, G retta, de
di.
O zam anlar onunla harika bir beraberliim iz
vard, dedi G retta.
Kadnn sesi gizemli ve zgnd. G abriel, onu iste
dii tarafa ynlendirm enin ne kad ar g olduunu d
nerek bir elini okad ve o da zgnce yle syledi:
Ama neden o kadar erken ld, G retta. Bence
kendini harcam .
Benim iin ldn dnyorum , diye cevap
verdi.
G abriel, bu yantn iddetiyle sarsld, zafer kaza
nacan dnd o saatte grnm ez ve hesap sor
maya gelen bir yaratk ona saldryor, grnm ez dn
yasndaki tm gleri onun karsna topluyordu. A n
cak aklnn gcyle silkinip ondan kurtuldu ve kadnn
elini o kam ay a devam etti.

GabrieFin mant, korkacak hibir eyin olmad ynn

deydi. Yine de l Fury (her iki adamn da isimleri ne il
gin'), Grettanm ak savanda kendisini yenmiti.
Eski bir iliki de hl tehlike tekil edebilir. Bakasyla
olan bir ilikinin farkna varld utan verici durumlar sa
dece ilikiye deil, iftin darya kar oluturduu grn
tye kar da ek bir tehdit oluturur.
Aadaki her bir durumda ne kadar kskanlk duyar
dnz? Hi kskanlk duymazdm; orta derecede kskanlk
duyardm; ar derecede kskanrdm. Bir kez daha tekrar
lamak gerekirse, bu durumlar insanlarn bana gerekten
gelmitir.
Einizin baka bir ak ilikisi olduunu kefettiniz ve;
Fury: Ing., fke, hiddet (.n.)
Gabriel: Ing., Cebrail (.n.)

Ayata Mttach Anes

Ak ve Kskantk

Einiz hi uygun davranlarda bulunmuyor, byk bir

partinin ortasnda skandal yaratt, siz ihanete urayan

kii konumuna dtnz ve ne karlk vereceiniz bek
leniyor.
Einiz hi uygun davranlarda bulunmuyor, byk bir
partinin ortasnda skandal yaratt, siz ihanete urayan
kii konumuna dtnz ve tek bana kaldnzda bu
nu reniyorsunuz.
Sizin dnzda herkes bu olay uzun zamandr biliyor,
hi kimse size bir ey sylememi.
Herkes bu durumu biliyor.
Sadece siz ve birka gvenilir arkadanz durumu bili
yor.
Einiz ok dikkatli ve olay sadece nz biliyorsunuz
ve onlar da sizin bildiinizi biliyorlar.
Einiz ok dikkatli ve olay sadece nz biliyorsunuz
ve einiz sizin bildiinizi bilmiyor.

Aratrma sonularna gre, byk bir partide skandal

olumas kskanl tetikleyen en kt olay deildir. Ken
dini bu durum iinde bulan bir kadn deneyimini yle an
latyor:
K ocam bulam adm iin partiyi terk etmek istedim .
Tek bam a ayrlm aya karar verdim. Gitm eye hazrla
nan birka m isafirle paltom u alm aya gittim . Dier m i
safirler arkam d ayken , p altolarn bulunduu yatak
odasnn kapsn atm . O rad a, p altolarn stnde k o
cam btn gece flrt ettii o srtkle seviiyordu. Y
zmn kzardn hissettim ve dizlerim titrem eye ba
lad. F a k a t herkesin bana baktn ve benden bir k ar
lk beklendiini biliyordum . Bylece, sadece yi ge
celer canm , ben eve gidiyorum , dedim ve orad an ay
rldm .

Ayala Malach Pin)

Kakan Bir Kii misiniz?

Bu ekilde serinkanl davran ona durum zerinde kontrol

salamt. Bu ve benzer deneyimler insanlarn topluluk
iinde kskanlk tepkilerini en aza indirgediklerini gster
mektedir. Takndklar metin tavr belirli bir seviyeye kadar
tepkilerini kontrol etmelerine yardmc olmakta ve ks
kanlklarn daha iyi idare edebilmelerini salamaktadr.
Einizin bir ilikisi olduunu ve bu durumu sizden baka
herkesin bildiini rendiinizde, bir rahatlama olananz
yoktur. Bu tr ykc bir deneyimden geen bir adam yle
anlatyor:
3 7 senedir evliydik ve harika bir evliliim iz olduunu
dnyordum . B ir gn eve erken geldim ve karm ya
tak ta en yakn sandm arkadam la buldum . Y k l
m tm . D aha da korkuncu, bu ilikinin yllardr sr
dn ve herkesin bu durumu bidiini rendim .
Kim se bana bir ey sylem em iti. Kendimi ihanete u
ram ve aalanm hissettim . O n larn arkam d an k o
nuup gltklerini gzm de canlandrdm ... Felaket
ti.

Bu adam sadece bu olaya karan kiinin durumu bilme

sinin, olaya tahamml kolaylatracam dnyordu.
Bu vakada kolaylk ya da zorluk, yasak ilikinin oluturdu
u tehlikeye bal olmak zorunda deildir. Yllardr sren
bu ilikinin evlilie kar tehlike oluturmad iddia edile
bilir. Ne de olsa herkes ve ihanet eden e bu durumu gizli
tutarak evlilii korumaya almtr. Paltolar zerindeki
srtk kefetmek o anda daha utan verici olsa da, uzun
dnemli gizli bir iliki, daha ciddi bir tehdit oluturur.
Topluluk iinde pluan olaylara kar duyduklarmz
neden bu kadar ar? Bunun nedeni ilikimizin toplumsal
grntsne kar oluan tehdittir. Bizler tanrnn bahet
tii elerimize k olacamza ve onlarla ebediyete ka
dar mutlu yaayacamza inandrlarak yetitirildik. EiAysto Milich Pines

Ak ve Ktsk*nltk

rnizin bir bakasyla ilikiye girdiini rendiimizde duy

duumuz acnn bir ksm bu idealletirilmi imgeyi artk
uygulama imknmz kalmamasmdandr. Baka birilerinin
bu durumu bilmesi, ilikimizin toplum gzndeki grnt
snn mahvolmas demektir. Onlarn bilgisi her eyin yo
lunda gittii roln oynamamz engeller.

Kskanl Tetikleyen nsanlar

imdiye kadar kskanl tetikleyen deiik durumlara
odaklandk. Ancak bu durumlarn etkileri olaylara karan
insanlara baldr. rnein, kocasn bir yn paltonun
zerinde bulan kadn, dier kadm ciddi bir rakip olarak
grmedii iin sakin kalm olabilir. Dier taraftan en iyi
arkadayla karsn yakalayan adam, sadece gl bir ra
kibe sahip deildir, ayn zamanda en sevdii ve gvendii
iki kii tarafndan ihanete uramann acsn yaamtr.
David DeSteno ve Peter Salovey (1996b) rakibin zelli
inin kskanlk zerindeki etkilerini incelediler. Denekle
rin partnerlerine bir seri rakip sunuldu. Rakip tanmlar,
deneklerin kendilerini tanmlamalarna gre nemli olduu
dnlen kriterlere gre yaplmt. Sonular, rakibin ba
arlarnn, denein nemli bulduu alanlar iinde oldu
unda daha fazla kskanlk duyulduunu gstermitir.
Sizde en fazla kskanlk uyandran kiiler kimlerdir?
Einiz hangi kiiyle iliki kurduunda ne kadar kskanlk
hissedeceinizi hayal edin:
ahsen tanmadnz ve hakknda ok az ey bildiiniz
bir kii
ahsen tanmadnz ve hakknda hibir ey bilmedii
niz bir kii
ahsen tanmadnz ve beendiiniz bir kii
ahsen tandnz ve gven duymadnz bir kii
ahsen tandnz ve kendinize benzer bulduunuz bir
Ayal* Malach Pines

Kskan Bir Kii mbine?

kii
ahsen tandnz, gvendiiniz ve arkada olarak ka
bul ettiiniz bir kii
Aileden bir kii
En yakn ve gvendiiniz arkadanz
ahsen tandnz ve haset duyduunuz bir kii
Bu soruyu yantlayan insanlarn ou, hakknda ok az ey
bildikleri ve ahsen tanmadklar kiinin en az kskanlk
uyandrdn sylemilerdir. Paltolarn stndeki srtk
buna bir rnektir. Otel barnda einizin tant ve bir ge
celik iliki kurduu bir hostes de ayr bir rnek tekil
edebilir. Bu kiiler hakknda ok az ey bilmek ve onlar
ahsen tanmamak kskanl azaltan iki faktrdr. unu
da nemle belirtmek gerekir ki, bu tr nemsiz ve tannma
dk insanlar da kskanlk dourur.
En fazla kskanlk uyandran nc kii, sorular
yantlayanlarn tandklar ve kskandklar kiiler olmutur: Kendilerinden daha parlak ve ekici bulduklar ya da
kendilerininin arzu ettikleri ekilde baarl olmu bir kii.
DeSteno ve Saloveyin (1996b) aratrmalarnn gsterdii
ne gre, en fazla kskanlk, ihanete urayan kiinin nem
li bulduu alanda rakibin daha baarl olmas durumunda
yaanr. Partnerin bu tr bir rakiple iliki kurmas, algla
nan tehdidin en yksek olduu durumdur. Neden aikr
dr; o kiinin sizden stn olduunu dnyorsanz, part
neriniz neden byle dnmesin ki?

53

Ne Kadar Kskansnz?
nsanlara, deiik durum ve rakiplere kar davranlarn
gzden geirme imkn salandktan sonra artk onlara
dorudan u soruyu sorabiliriz: Ne kadar kskan olduu
nuzu dnyorsunuz? Hi kskan deilim, orta derecede
kskancm, ar derecede kskancm. Beklenecei gibi oAyaia MaUcr Pmes

Ak ve Kskanlk

unluk orta derecede kskan olduunu belirtti. Kk

bir aznlksa kendini ar kskancm ya da hi kskan
deilim diye tanmlad.
En youn kskanlk duyduumuz durumu hatrlaya
lm; bu deneyim ne kadar srd? Dakikalarca? Gnlerce?
Aylarca? Yllarca? ounluk ar kskanln gnlerce
srdn syledi. Birka vakada, deneyim travmatikse ya
da kii kskanla ok eilimliyse, bu durum aylar hatt
yllarca srebilir.
ekici ve zarif bir kadn olan Jane, kocasnn iten tan
d kendinden gen bir kadnla ilikisi olduunu renene
kadar 35 yl mutlu bir evlilik yaad. Yedi ay sonra -k o ca
s ilikisini oktan bitirm iti- Jane hl youn kskanlk
tan kurtulamamt. Dier kadn dnmeden edemiyor
du, sonunda kadn izlemeye balad. lk kez onu bir opera
matinesinde kontrol edebildi. Rakibesini srt ar dere
cede ak bir elbise iinde grmek Janein ketdini haftalar
ca kt hissetmesine neden oldu.
35 yldr en iyi ve en gvendii dostu sand kocasnn
ihanet ettiini renmek ar kskanlk iin hakl bir ne
den olabilir.* Ancak, anormal kskan insanlar, daha ha
fif nedenlerden ve daha sk olarak kskanlk duyarlar.
Anormal kskanlk sizi kskan hissettirecek bir e se
mekten kaynaklanabilir -ein karakteri, kiinin kendine
gvensizlii ya da ilikinin dinamii nedeniyle. Hi neden
olmadan tehdit hissedilebilir: Caddeden aa yryen her
ekici kadn bir tehdit. te karlat kadnlar dnmek
beni kskanlktan deliye dndryor.
Ne sklkla ar kskanlk duyarsnz? Hibir zaman,
nadiren, bazen, ska, her zaman. ou insan iin ar ks
kanlk ok nadir bir durumdur. Anormal derecede ks
kan olmayan insanlar hi youn kskanlk hissetmezler.
Bazlar ok ekici bulduklar kiiyle iliki kurmaktan uzak
durarak kendilerini korumaya alrlar. Dierleri gr
Ayala Matoch Pines

Kskan Bir Kii misiniz?

mezlikten gelerek ya da tehdidi yok sayarak kendilerini

korurlar.
Kskanlk ok ac veren bir deneyim olabilir, ancak onu
durdurmak o kadar kolay deildir. Soru: Kskanlnz
(hissetmenizi, dnmenizi ve karlk vermenizi) durdura
bilir misiniz? Kesinlikle evet, bir dereceye kadar, kesinlikle
hayr. Birok kii kskanln durdurabilir, ancak bir dere
ceye kadar. Kskanlk krizinin iinde olan iin kskanl
durdurmak zellikle zordur.
Jane kskanlndan kurtulamadn syledi. Ne kadar
urarsa urasn dier kadn dnmeyi brakamad - t i
yatroda arkas ak elbisesiyle duruunu, telesekteterdeki
sesini (doal olamayacak kadar neeli), kocasna kar dav
rann (zgr ve batan kartc). Jane ilikinin her deta
yn tekrar tekrar aklndan geirmeyi durduramad.
Jane terapi sayesinde yasak ilikinin balamasndaki ro
ln kefetti -kzyla birlikte uzaklara gitmek, erkekliini
desteklemek ve gvencede hissetmek iin ihtiya duydu
unda kocasnn yannda olmamak yoluyla. Dier kadna
kar takntl tavrnn sadece kocasnn kurduu ilikiden
kaynaklanmadn anlad. Dnce ve duygular hayatta
ki seimleri nedeniyle duyduu hayal krklna balyd.
Dier kadnn baarl bir kariyeri vard ve Jan ein yapmak
istedii birok eyi baarmt. zgr ve bamsz bir kadn
olarak, rakibesi son derece seksi bir klkla tiyatroya gelme
yi beceriyordu. Kadn ayrca, birok sorumluluu bulunan,
evli ve yuvay yapan bir kadn olarak Jan ein cesaret ede
meyecei eyleri yapyordu (rn. bir ilikiye giriyordu). Ja
nein hayat eine ve ocuklarna adanmt. Kendi zevkleri
iin hi zaman ayramamt, ayrca gsterdii aba da tak
dir grmyordu. Jane takntsnn nedenlerini anladnda,
kskanln krkleyen enerjisini, hayatn anlaml kl
mak iin yollar bulmaya kulland.

Ayaia Mafcch Pines

A fk vo Kskanlk

Kskan Kii ve Kskanlk Douran iliki

Jane kocasnn ilikisine kadar kendinin kskan olduunu
dnmemiti. Bu iliki onun kendini alglayn deitirdi.
Kskan olduunu kefetti. Soru: Partneriniz hi size
kar sadakatsiz oldu mu? Bu soruyu evet olarak yantla
yan kiilerin kendilerini kskan olarak tanmlamalar daha
olas. Aslnda eleri ne kadar sadakatsizse -dier bir deyi
le insanlar kskanlk douran durumlara daha fazla maruz
kaldnda- kiilerin kendilerini kskan olarak tanmlama
olasl o kadar yksektir. Sadakatsizlik, kiinin ilikiye
dair gven duygusunu zedeler. Kiinin iyi bir evliliin bile
tehlikeye girebileceini anlamasna neden olur. Gven duy
gusu kskanla kar tampon grevi grmektedir. likide
kendinizi ne kadar gvensiz hissederseniz, kskanlk duy
ma olaslnz da o kadar yksektir. Tabii ki, insanlarn bir
ilikide kendilerini gvende hissetmeleri sadece yetikinlik
devresine deil (daha ok) ocukluk devresinde yaadkla
rna da baldr (Sharpsteen ve Kirkpatrick, 1997).
nsanlarn bir ilikide kendilerini gvende hissetmeleri
kiinin zgveniyle de ilgilidir. Ancak, Tuvia Melamedin
(1991) belirttii gibi, bir ilikinin salad gven duygusu
zgvenle kskanlk arasndaki ilikiyi yumuatr: Daya
nkl ve iyi kurulmu ilikilerde bu iliki daha az belirgin
ken, daha nceki ilikilerinde kskanlk deneyimi yaam
kiilerde bu iliki daha ok belirgindir.
Soru: likinizin ne kadar sreceini dnyorsunuz?
nsan ilikinin ne kadar uzun sreceini dnrse ks
kanlk duyma olasl da o kadar dktr. likinin
uzunluu kskanlkla hi balantl deildir. Hem gen
hem de yal iftler (birlikte olduklar sre asndan) ken
dilerini kskancm veya hi kskan deilim eklinde
tanmlamlardr. Gven ve adanmlk ls olan iliki
sresiyle ilgili beklenti, kskanlkla ilikilidir -adanmlk
dzeyi ne kadar yksekse kskanlk o kadar azdr.
Ayala Matoch Pres

Kskan Bir K ifi misiniz?

likiye adannnlk bir boluk iinde gelimez; iftlerin

birbirleri ve ilikileri hakknda hissettiklerinin yansmas
dr. Veriler gsteriyor ki, insanlar elerinden ve ilikilerin
den ne kadar memnunlarsa o derecede az kskanla ei
lim gsterirler.
Kskanlk m memnuniyetsizlik yaratr, yoksa memnu
niyetsizlik mi kskanla neden olur? Kskanln yaratt
dram, eliki ve mutsuzluk; gvensizlik ve memnuniyet
sizlie de neden olur. Dier taraftan, dayanksz, gvensiz
ve memnuniyetsiz ilikilerin, insanlar tehlikelere kar da
ha hassas yapt ve sonuta kskanla neden olduu sa
vunulabilir. lk yorum kskan kii zerinde, dieriyse ili
ki zerinde odaklanmaktadr. Hangisi dorudur? Gelecek
iki blmde her iki grn de doru olduu varsaylarak
ikisi birden incelenecektir.
Daha nce belirtildii gibi, insanlar bir iliki iine se
bepsiz dmezler; sorunlarn ve ilikilerinin ekillenmesin
de aktif rol oynarlar. Bazlar kskanln yaratlma ihti
malinin pek bulunmad bir iliki bulurlar. Dierleri ks
kanln ska tetiklenecei trde iliki kurarlar ve o tr
bir e seerler. Kskanlk ilikisi kurulduunda, iki taraf da
sanki gizli bir anlamalar varm gibi kskanlk sorununu
canl tutarlar.
Tekelilie inanyor musunuz? ou insan tekeliliin
en iyi iliki olduuna inanyor. Bu tekelilii uygulamayan
insanlar iin de geerli (Pittman, 1989). Yakn ilikilerde te
kelilii savunan kiilerin dierlerine gre daha kskan ol
malarna ramen, tekeli insanlar kafa yaplarna uygun ki
iler aramakta ve sonuta kskanln yaratlmasnn pek
olas olmad ilikilere sahip olmaktadrlar.5
Tekelilie inanla kskanlk arasndaki balant bariz
deilse, daha bariz bir balantya deinelim; dierlerine
kar yaptklarmzla onlarn bize yapmalarndan korktu
umuz eyler arasndaki balantya. Hi partnerinize cinsel
Ayala MakKh Pines

Ak ve Kskanlk

anlamda ihanet eniniz mi? (Hi, bir kez, birka kez, birok
kez, srekli) Kiiler ne kadar ok ihanet ettilerse kskan
olma eilimleri o kadar fazladr. nsan ne kadar ok yalan
sylerse, kula yalanlar duymaya o kadar hassas olur, ba
zen sylenmedii halde yalanlan duyarlar. Kii yla bir
likte olabilmek iin ne kadar ok plan kurmusa, alelade
programlardan o derece fazla kuku duyacaktr.
Yanstlm kskanlk ya kiinin kendi sadakatsizli
inden ya da bastrlm drtlerden kaynaklanmaktadr
(Freud, 1922/1955). Hi partnerinizden bakasyla beraber
olma fantezisi kurdunuz mu? Birok insan baz zamanlar
da bu tr cinsel fanteziler kurmutur. Baka biriyle olma
fantezisini ok sk kuranlarn kendilerini kskan olarak ta
nmladklar ortaya kmtr.6 Kendileri baka kiilere ilgi
duyduklarna ve lgn ak ilikileri hakknda dndkle
rine gre, doal olarak partnerlerinin de bu tr dncele
re sahip olduklarn varsayarlar. htirasl bir sevgiliyle ka
may ara sra akllarndan geirdiklerinden, partnerlerinin
de bu tr dnceleri olduunu dnrler. Kendi drtle
rini partnerlerine yanstmak onlar kskan yapar.
Kskanlk elerin yan sra baka kiilere de yanstlr.
Gerekten de, kendilerini kskan olarak tanmlayan kii
ler, kskan olmadklarn syleyenlere gre, genel nfusun
ounluunun kskan olduunu dnmektedirler.
Ayrca kendilerini kskan olarak tanmlayanlar eleri
nin de kskan olmasn tercih etmektedirler ve genel ola
rak kskanl olumlu bir kiisel zellik olarak grmekte
dirler. rnein kskanl aka elik eden normal bir tepki
ya da tehlikeye kar igdsel bir tepki olarak grme ei
limleri vardr. Bunu bir kusur olarak grmezler.
Kskanlklarn kontrol altna almay beceremeyen ki
ilerin kskanl pek o kadar kt bir zellik olarak gr
memeleri mmkndr. Kskanlklarnn younluu, ks
kanln iliki zerindeki olumsuz etkilerini grmelerini
Ayalti MaUh Pines

Kskan Bir Ktfi misiniz?

engeller. Gerekten de kendilerini ne kadar fazla kskan

olarak tanmlarlarsa, yakn bir ilikilerinin kskanlk ne
deniyle bitmi olma olasl o kadar yksektir.

Kskan Kiilik Var mdr?

Kskanlk yznden birka yakn ilikisi sona eren kiiler,
genellikle ok gen yalardan beri kskan olduklarn be
lirtiyorlar. Bu durum baz kiilik psikologlarnn kskan
kiilik diye bir eyin var olduunu savunmalarna neden
oldu. Onlarn savunduklarna gre, kskanlk eiliminde
ki farkllklar zamanla kendini ortaya karr ve bu aileler
iin de geerlidir.7
Benim kendi deneyimim, insanlar kskan kiilikIe
etiketlemenin onlara pek yarar salamad gibi zarar da
verebildiine inanmaya itti. nsanlara deiik kskanlk
eilimleri olduu eklinde bakmak daha yararl olacaktr.
Birinci blmde grdmz gibi, kskanlk ok erken
yalardan kaynaklanr ve deerli bir ak ilikisini kaybet
meye ynelik bir tehdit hissedildiinde yeniden ortaya
kar. Kiilik psikologlarnn kskan kiilik diye adlandr
dklar kiiler, ihanet ve kskanlkla ilgili travmatik dene
yimler yaam ya da ocukluklarnda sevgi kaybna ura
mlardr. Sonu olarak hayatlarnn ilerideki dnemlerinde
olaylara kskanlkla karlk verme eilimleri de daha yk
sektir.
Hayatnzn hangi dneminde ne kadar kskantnz?

ocukluunuzda?
Genliinizde?
Yetikinliinizin erken dneminde?
Yetikinlik anzda?

Aratrma yaplan kiiler arasnda ounluk genlik ala

rnn en kskan dnemleri olduunu belirtmitir. Bu frt
nal dnemde kskanlk dahil tm deneyimlerin daha yo
Ayda Malach Pines

A jk ve Kskanlk

un olmas mmkndr. Hayatn bu dnemindeki ilikiler

karlkl adanmln azlyla karakterize edildiinden,
genlerin sevdiklerini kaybetme korkularnn daha fazla ol
mas olasdr. Bu iki neden genlik yllarndaki ak ilikile
riyle ilgili almann bulgularn aklamaya yardmc ol
maktadr. 14 ila 17 ya aras kz ve erkeklerin katld bu
alma, kskanln fiziksel ve duygusal iddete neden ol
duunu gstermektedir (Gane ve Levoie, 1993).
ou insan genlik yllarndan sonra kskfnlk dzey
lerinin dtn belirtiyor (yetikinliin erken dnemle
rinde genlik yllarna gre daha dk, yetikinlik yllarn
da erken yetikinlik yllarna gre daha dk). Bu bulgu
lar yorumlamann birka yolu var. Zamanla insanlar ks
kanlkla ba etmek iin stratejiler gelitiriyor olabilirler.
Deneyimlerle birlikte insanlar kskanlklarn ortaya ka
racak ilikiler kurmaktan kanyor olabilirler. Yala birlik
te insanlar kendilerinden daha emin oluyor ve kskanl
tetikleyen belirli olaylardan etkilenmiyor olabilirler.* Z a
manla ou ift belirli bir gven ilikisi gelitiriyor ve ks
kanlk yaratan olaylar daha az ciddi olarak alglyor ola
bilir. Toplumun genelinde ve evlilik kuruntunun zelinde
akln artmas kskanlkta genel bir inie neden olabilir.*
nsanlarn ocukluklarnda dierlerinden daha kskan
olmalar olgusu ve yaamlarnn daha ileri safhalarnda da
ha az kskan olma eilimleri, bu tr kiilerin salam ks
kanlk eilimleri bulunduu dncesini destekler nitelik
tedir. Bu tr bir eilim, dier eylerin yannda aile yaps ta
rafndan etkilenir. Geliim psikologlar yetikinlik anda
ki kskanln kklerinin karde rekabetinde yattna ina
nrlar. Yaamn daha ileri safhalarnda kskanl tetikle
yen olaylara karlk verme modelinin, ocuun annesinin
ilgisine tek bana sahip olma isteinin karde tarafndan
tehlikeye sokulmasyla ilk yzlemesinde belirlendiini sa
vunmaktadrlar.10
AyU Matacft Pmr

Kskan Bir K ip misiniz?

Benim aratrmamda, ocuklarn ne kadar ok aabey

leri varsa kskan olma eilimleri o kadar fazladr. Daha
ok erkek kardeleri varsa, kskan olma eilimleri o kadar
azdr. Kz karde says kskanlkla balantl deildir. Bu
unu gsteriyor ki kskanl yaratan kardelerin varl
deildir. Kskanln tetikisi daha avantajl konumda
olan kardetir (ataerkil toplumlarda ya ve cinsiyet avanta
jna sahip olan aabey). Yetikinlik dnemindeki kskan
lk, ocuklukta yaa byk kardein avantajlarna kar
haset duyulmas ve anne karde geninden doan ocuk
luk dnemi kskanlndan etkilenmektedir.1'
Kskanlk eilimi olan insanlar evrelerindeki kiilerin
bir zaman gelip bunu fark edeceklerini beklemektedir. Ve
bu byle de olmaktadr. nsanlar ne kadar kskansa (ya da
kendilerinin yle olduunu dnyorlarsa), onlar iyi ta
nyan kiilerin onlarn kskan olduunu dnmeleri ola
sl da o kadar yksektir. Kskanln verdii acy sakla
mak kolay deildir.
Kskanl sizi tanyan insanlardan gizlemek zor ise,
yakn partnerlerden bunu gizlemek phe gtrr. Ks
kanl tetikleyen ve ahit olanlar bu kiilerdir. nsanlar
kskan davranlarn toplum iinde ya da alelade ilikile
rinde gsterme eiliminde deildirler. Ancak kskanlklar
n gsterme eilimleri yakn ilikilerde daha fazladr. Bu
nun aikr nedenlerinden biri, yakn ilikinin herhangi bir
ilikiden daha deerli olmasdr. Dier bir neden kskan
davrann kltrmzde genellikle kabul edilebilir olma
masdr.
Yakn ilikide bulunduunuz kiiler sizin kskan oldu
unuzu dnrler mi? nsanlar ne kadar fazla kskanlk
duyarlarsa, romantik partnerlerinin onlarn kskan oldu
unu dnme olaslklar o kadar yksektir (onlar tan
yan dier insanlara nazaran). Sebep basit grnmektedir:
nsan kskansa einin bunu fark etmemesi imknszdr ve
Ayaa Maiach Pmes

Ak ve Ksktitk

bunu olduu gibi syler. Deil mi? Tam byle deil. Dei
ik nedenlerle insann ei kskan olduunu sylyorsa, in
sann kendini kskan hissetme olasl da o kadar yksek
tir. nsann ei eitli nedenlerle kskan olduunuzu syle
yebilir ama bunlardan ancak biri gerekten kskanlktr.
Dier neden ein baka kiilerle cinsel fantezilerinin bulun
mas ya da gerekten baka ilikilerinin bulunmasdr ve
kendi davranna zrler bulmak iin sizin ar kskan
olduunuzu dnmenize neden olabilir.
nsanlara kskanln neden doduunu sorduumda,
en sk sylenen iki nedenden biri kiisel gvensizlikti.
Baz insanlar ve daha nce grdmz gibi baz aratr
maclar kskanln insan karakterinin bir paras olduu
na ve genel olarak kendilerini gvensiz hisseden kiilerin
yakn ilikilerde de kendilerini gvensiz hissettiklerine ve
gvensizliin kendini kskanlkla gsterdiine inanmakta
drlar.13 Kulaa yeterince ak geliyor, deil mi? Ancak ikin
ci sklkla yaplan aklama kskanln, toplum gznde
deer kaybna urama korkusundan kaynakland ek
lindedir. Sralamadaki nc aklama ilikide zayf kal
m a d n kskanlk dourmasdr. Drdncyse, kskanl
n, dlanmaktan kaynakland eklindedir.
Deer kaybna urama korkusu, dlanma korkusu ve
ilikide sorunlarn bulunmas, kiiliin birer salam para
s deildir. Daha ok belirli bir ilikinin dinamiine ya da
belirli bir duruma ilikindir.
Bu bizi kskanl belirli bir eilimle ve belirli bir tetikleyici olayla kar karya olma fikrine gtrmektedir. Ks
kanlk eilimi gvensizlik ve zgven gibi dier kiilik
zellikleriyle ilgilidir. Bu eilimin ortaya kp kmamas
ilikiye baldr -iftin karlatklar sorunlarn doas ve
her iki partnerin de ilikiye kar duyduklar gveile. Bu,
ayn zamanda insanlarn iinde bulunduklar ruh haline
baldr ki, bunun kskanlkla bir ilgisi yoktur. nsann
Ayala Malach Pnet

Krsktn B ir K ip misina?

ruhsal durumu ne kadar iyiyse kskanlktan ac duyma

olasl da o kadar azdr. Tabii ki bir kskanlk krizinin
iinde bulunmak insann ruh hali zerinde iyi bir etki ya
ratmayacaktr. 4
Zihinsel rahatszla gre daha az etkili olsa da, fiziksel
durumdaki bir bozukluk kskanlk duyma eilimini artr
maktadr. nsan ne kadar salklysa kskanlktan rahatsz
lk duyma olasl o kadar dktr.
nsann yapabilecek bir eyinin bulunmad erken o
cukluk yllaryla ilgili bulgularn aksine, zihinsel ve fiziksel
durumla kskanln ilikisi hakkndaki bulgular, baz tav
siyelere dntrlebilir.
Kskanlk nedeniyle ska ac eken insanlar, zihinsel ve
fiziksel salklaryla ilgilenerek bu sorunla baa kmak
zere hazrlk yapabilirler. (Zihin sal, terapi, rahatlama
altrmalar ve kiinin kendini iyi hissedecei eyleri yapa
rak iyiletirilebilir.) nsanlar kendilerini psikolojik olarak
daha iyi hissettiklerinde, durumu etkileyen elerin dei
memesine karn, daha az ac duyabilirler. Benzer ekilde
daha iyi fiziksel konuma gelmek, kskanlk dahil hayatn
stresleriyle ba etmekte yardmc olacaktr. rnein dans
tan holanan insanlar, her gn, zellikle kendilerini depres
yonda hissettiklerinde, tempolu bir mzik dinleyerek gn
de on be dakika dans edebilirler. Bu hem ruhsal durumla
rnda hem de fiziksel kondisyonlarnda bir dzelmeye ne
den olacaktr. Bylelikle kskanlklarn daha etkili olarak
alt edebilirler.

Ilml Kskanlk zerine Bir Sz

imdiye kadar odak noktas, ac ve kzgnla yol aan a
r kskanlk oldu. Kskanlk her zaman o kadar ar de
ildir; daha lml biimlerde de ortaya kar. Birok insan
ar kskanlktan ok, lml kskanlk duyar (onu eki
ci bir kadnla her grdmde, baka bir adama kar hay
Ayala Maldch Pnet

Ak v* Kskanlk

ranln belirttiinde ). Deneyim daha ksa srer (gnler

ve aylarca deil dakikalarca), daha az ac ve travmaya ne
den olur.
Aslnda, baz insanlar bu tr kskanln ilikiye lezzet
kattm sylemektedirler. ok iyi bir evlilik srdrdn
belirten bir kadn yle anlatyor:
O nu gzlerinde ve yznde bir ltyla ekici bir ka
dnla flrt ederken grdm de, onun ne yakkl o l
duunu hatrlyorum . H a fif bir kskanlk hissediyo
rum am a bu kt bir duygu deil. Aslnda houm a bi
le gittiini syleyebilirim . likim ize heyecan katyor.
Bylece onun yaptklarn dikkate aldm kan tlan
yor. Beni bu kadar serinkanl yapan ey, sevgisinden
emin olm am ve eve gidince o kadn hakknda konuup
gleceimizi bilm ek.

Kskanlk ac biber gibidir. Az kullanrsan ilikiye tad ve

rir. Fazla kullanrsan yakabilir. Gerekten de evlilik yarala
ryla ilgili bir aratrmamda kskanlk ne kadar younsa o
derece fazla yanma ihtimali olduunu grdm . 15 Tersi de
lml kskanlk iin geerli grnyor.

Kskan Olan ve Kskan Olmayan Kii

Kendilerini kskan olarak tanmlayan insanlar, ks
kan deilim diye tanmlayanlara gre kskanlktan daha
youn ve daha sk bir ekilde ac ektiklerini belirtiyorlar.
Kskan grupta kskanlk daha kolay ortaya kyor ve da
ha uzun sryor. Kskanlklarn daha fazla sorun olarak
gryor ve hayatlarnn her safhasnda daha fazla kskan
lk yaadklarn belirtiyorlar. Dier insanlar, kendilerini
kskan olarak alglamalarna katkda bulunuyorlar. O 'Ia r iyi tanyan ve yckm iliki kurduklar kiiler, kskan ol
duklarn dnyorlar.

Ayala Malach Pines

K a ka r* Bir K ifi misiniz?

Ancak, bu blm boyunca grdmz gibi, kskan

olmadklarm belirten insanlar nemli bir ilikileri tehlike
ye girince kskanlk yayorlar. Ayrca kskanl, kendile
rini kskan olarak tanmlayanlarla ayn fiziksel, duygusal
ve bilisel belirtilerle yayorlar. Deneyimleri benzer neden
ve srayla oluyor. Tandklar bir kiiyle partnerin ilikisi en
fazla kskanlk yaratan olayken, tanmadklar ve hakkn
da ok az ey duyduklar kiilerle iliki en az kskanla
neden oluyor.
Kskanl balatan olay ve gerek kskanlk deneyimi
her iki grupta da benzerken, kskan olan ve olmayanlarn
ilikilerinde birok farkllk gzlemleniyor. Kskan olma
yan insanlar ilikide kendilerini daha fazla gvende hisse
diyor, ilikilerinin daha uzun sreceini dnyor ve part
nerlerinin sadakatinden daha emin oluyorlar. Aksine, ken
dini kskan olarak tanmlayan insanlar, ilikilerinde g
vensizlik ve kskanlk hissetmeleri iin geerli nedenleri ol
masna ramen, kskanl bir kiilik zellii olarak gr
yorlar. Kskanlk duyuyorum, nk 35 yllk kocam be
ni aldatt. demiyorlar. Onun yerine, Youn kskanlk
duyuyorum, nk kskan bir insanm. diyorlar. Bir ce
vap, sorunun bir durumdan kaynaklandn ve deitirile
bileceini ima ederken, dier cevap sorunun insann kiili
inde yattn bylelikle deimesinin zor olduunu anla
tyor.
Kskanl neyin balatt ve nasl yaand soruldu
unda, insanlar arasmda bir anlama varm gibi, artc
bir ekilde, bazlar bunun bir kiilik zellii olduunu ve
yapabilecekleri pek bir ey bulunmadn belirtirlerken, di
erleri bunu bir durumun iinde deerlendiriyor ve yapabi
lecekleri birok ey olduunu aklyorlar.
Tabii ki, baz kiilerin, aksi takdirde kabul edilemeye
cek davranlar aklamas asndan, kskanl bir kii
lik zellii olarak grmeleri mmkndr. Cinsel kskanlk
Ayalj Malach Pines

Ak ve Kskanlk

kltrmzde kzgnln zemini olarak kabul edilmekte

dir. Kskanlk duymak dmanca, ac ve hatt iddet
hareketlerinin aklamas ve zr olmaktadr. Kskanl
geerli gsteren aklamalar olmasayd, bu hareketler id
detli patoloji ve deliliin belirtileri olarak grlrd (Wag
ner, 1976).
Hi artc deildir ki, kendilerini kskan olarak ta
nmlayan insanlar, kskan olmadklarn syleyenlere gre,
kskanln daha olumlu etkileri olduunu ve genelde iyi
bir ey olduunu dnyorlar. rnein, kskan kiiler
kskanln karlkl hareketlerin deerini rettiini, ili
kiyi uzattn, adanml artrdn, ilikiye heyecan kat
tn, bakml olmaya ve ilikiyi irdelemeye neden olduu
nu dnmeye daha yatknlar. Kskan bir insan olmak,
kabul edilemez baz davranlar iin bir zr olurken, (Bu
nedenle senin baka biriyle dans etmeni istemiyorum; Bu
nedenle sinirlendim), uzun dnemde zdnden daha
fazla soruna neden olmaktadr. nk insann hareket z
grln kstlamakta ve kskanlk yaratan olaylarla
dorudan baa kabilmeyi engellemektedir.
Bunlar syledikten sonra, bu blmn bandaki soru
ya dnelim: Kskan bir insan msnz? nsanlar bu soruyu
nasl cevaplarsa cevaplasnlar, genellikle kskanlklarnn
bilind kklerini (bundan sonraki blmn konusu)
renmeye pek heveslidirler.

Terapistlere Not
Rom antik Kskanlk Sorular kiisel terapi veya ift tera
pisinden nce ya da kskanlkla ilgili atlye almasnda
tehis amacyla kullanlabilir. Terapi srasnda da kullanla
bilir (en youn kskanlk deneyiminden balayarak). Ba
zen kii ya da ifti terapiye getiren budur. Bu vakalarda ks
kanlk baka bir ilikinin fark edilmesine ilikindir.
Baka bir ilikinin farkna varlmas bir ift iin ok
Ayta MdfdcB Pmes

Kuk*t\ ir K i# misiniz ?

travmatik bir deneyimdir. Aldatlan kii travma sonras

stres bozukluunun belirtilerini hissediyor olabilir. Sklkla,
sadece belirtileri sylemek ie yarar. Bu, kskanlk duyan
kiinin deli olmadn, sadece olas bir travma geirdiini
gsterir. Kitap boyunca, travmaya kar bilisel, davran
sal, sistemik veya psikodinamik teknikler nerilmektedir.

Ay*bMalact>nn

Kskanln
Bilind Kkenleri
H er kim ... insan gsn tutan yar iblislerin
en eytanna meydan okur, dvp alt etm ek isterse,
bu kavgadan yarasz kurtulm ay bekleyebilir.
Sigmund Freud, D o ra

Kskanlk Normal ve Evrenseldir

Freuda gre (1922/1955), kskanlk insann doasnda
var olduu iin deil, kanlmaz olduu iin evrenseldir.
Hepimizin bana gelen ac dolu ocukluk deneyimlerinden
kaynakland iin kimse ondan kaamaz. Bu evrensel o
cukluk travmalar, yetikinlikte kskanl ortaya karan
olaylar sonucu yeniden yaanmaktadr.
Herkesin yaamas nedeniyle kskanlk tanmsal olarak
normaldir. Gerekten de Freud, kskanl normal olan
keder gibi duygulanmlardan biri olarak tanmlar. Eer
kskanl tanmayan bir insan varsa, bunu iddetle bastr
m ve byk oranda bilindna itmi olduu sonucuna
varlabilir.
Freudun grne gre, nemli bir ilikisi tehlikeye gir
diinde kskanlk hissetmeyen bir insann hayatnda bir
eyler iyi gitmemitir. Bu, sevdiiniz bir kii ldnde
znt duymamaya benzetilebilir. Bu tr bir davran, b
yk bir olaslkla, kiinin kskanlk duygusunu bastrmak
iin abalad, kendinden ve bakalarndan saklad anla

Ayala Matach Plne

Ak ve Kskanf/k

mna gelir.
1979 ylnda, Freudun kskanlk zerine yapt al
malarn basmndan elli alt yl sonra, Emil Pinta adnda bir
psikiyatrist, kskanlk duymak gerektiinde kskan olma
ma eklinde bir klinik sendromun tantld Patolojik To
lerans adl bir yaz yaymlad. Pinta, kar veya kocann
nc bir kiiyi kabul ettii birka vakadan bahsediyordu
(Pinta, 1979).
Vakalardan birinde, John (25 yanda) ve Sharon (33
yanda) evliydiler. Liseden terk Michael (ya 17), iftlikte
ki ilere yardm etmek iin ie alnm, onlarla birlikte ya
amaya balam ve Sharonun olmutu. Sharon her
iki erkei de sevdii konusunda diretiyor ve seim yapma
ya yanamyordu. John, evinde baka bir adamn yaama
sndan ve karsyla sevimesinden holanmyordu ancak ne
evi terk etmeye, ne de Sharona kendi ve Michael arasnda
bir seim yapmas iin bask yapmaya istekliydi.
Dier bir vakada, Lana (26 yanda) Jack (32 yanda)
ile evliydi. Terapiye balamadan nceki yl Marilyn adnda
baka bir kadn onlarla yayordu ve Ja ck le iliki iindey
di. Marilyn ve Jack , gndz Lanay Marilynin nceki ev'liliinden olan iki ocuuna bakmak zere evde brakyor
lard. Lana; Jack , Marilyn ve ocuklar tarafndan takdir
edilmediini ve yanl anlaldn sylyordu. Terapiye
balamasnn birincil nedeni ocuklarn ona itaat etmeleri
ni istemesiydi. Jack ve Marilyn ile olan ilikisinin duygusal
olarak ykc olduunun farkndayd, ama evi terk etmeyi
veya Marilynin uzaklamasn dnmeyi reddediyordu.
Pinta, patolojik toleransn dinamiklerinin patolojik ks
kanlkla ayn olduunu sylyordu. Patolojik kskanln
dinamiklerini inceledikten sonra, patolojik toleransn dina
miklerine (ve iki gene) dneceiz. imdilik ou insann,
John ve Lananm durumlarnn kskanlk ve ilikilerinin
btn asndan pek normal saylmayaca konusunda
A yi Mdlach Ptnes

Kskanln B illn d ifi...

Pinta ile ayn fikirde olduunu sylemekle yetineceim.

Patolojik toleransa benzer bir klinik sendrom, psikolo
jik krlktr. Bu herkes iin aikr olan kskanlk yara
tc olaylarn fark edilememesi ya da doru ekilde yorum
lanmamas anlamna gelmektedir. Birinci blmde ilk kez
bahsedilen psikolojik krle, herkesle flrt eden ve iliki
kuran karsnn bu durumunu bilmeyen tek kii olan ve
phe duymayan kocay rnek olarak verebiliriz. Karsnn
psikolojik krl bulunan bir adamla iliki kuran bir ka
dn bu garip deneyimini yle anlatyor:
Batan kartc bir ekilde dans ediyorduk, partide bir
eyler olduunu fark etmeyen insan kaldn sanm am .
Yani, kars dnda. O arkadalaryla soh b et ediyor,
arada bir de bize glmsyordu. O nun dans etmeyi
sevmediini biliyorum ve kocas seksi de sevmediini
sylyor, bylelikle kocas baka bir kadna kur yapt
nda olay grmyor. K ocas her gn seks yapm ak gerektiinde srar ettiine ve ona ayda bir kere yetti
ine gre, daha grmemesi gereken o k ey var. Kim
bilir, belki de bakasnn onun yerine pis ileri yap
tndan dolay rahatlam a duyuyordun

Kskanlkta Psikodinamik Yaklam

Psikodinamik yaklam, kskanl harekete geiren bilind gler zerinde durur. nsanlarn, bilinli olarak far
knda olmad bilind drtler, istekler, korkular ve
travmatik hatralar tadn varsayar. Bilin dzeyindeki
her duygu ve dnceye sklkla onun kart olan bir par
as elik eder: Bilindnda ekim duyduu eyler insanda
tiksinme uyandrabilir; nefret ettii insanlar bilinli olarak
sevebilir.
sel ve bilindndaki drtler dikkate alnrsa, baka
trl anlamas zor olan baz davranlar aklar; rnein
eleri tarafndan srekli aldatlan kiilerin neden hl on
Ayal Maiach Pines

A fk v * Kskantk

larla birlikte olduklarn ve ok sevdikleri kiilerden sebep

siz kskanlk nedeniyle ayrlanlar. Psikodinamik yakla
m, insanlarn kendi yaamlarn oluturmakta ve yakn
ilikiler kurmakta aktif (bilinsiz bile olsa) bir rol oynadk
larn varsayar. Patolojik ekilde sadakatsiz ya da pato
lojik derecede kskan insanlarla iliki kurmalarna kt
ans karar vermez. nsanlar dikkatle o role uyan kiileri se
erler.
nsanlarn erken ocukluk hatralar, travmalar ve yok
sunluklar, genelde bilinsiz olarak yaam alglama ve tep
ki verme ekilleri zerinde gl bir rol oynar. ocukluk
deneyimlerinin e seiminde de byk bir rol vardr. Bu
seim hibir zaman keyfi deildir. ounluk ocukluk yl
larnda karlanamayan duygusal ihtiyalarn karlayacak
kiileri seer.
nsanlar bu tr bir kiiyi bulduklarnda, ocukluk ylla
rnda ekillenmi isel imgeleri bu kii zerine yanstrlar.
rnein babasn aldatan bir anneye sahip bir adam, saf ve
sadk karsna, ocukluk travmasndan doan sadakatsiz e
imgesini yanstr. iftlerin karlkl ihtiyalar vardr. Her
e bastrlm ksmn temsil eden bir kiiyi seer. rnein,
duygularn bastrmak zorunda kalm bir adam, mantn
bastrmak zorunda kalm duygusal bir kadnla evlenir.
sel atmalar, evlilik atmalar olarak davurulur. (Ne
den daha duygusal deil? Neden daha mantkl deil?) E
ler arasnda kskanlk veya dier konularda yaanan at
malar, i atmalarn tekrar harekete geiidir. rnein sa
dakat baz iftler iin srekli ortaya gelen bir konuysa, e
lerden birinde sadakatle ilgili bir i atma var demektir.
ocukluk dnemindeki kskanlklar yetikinlik an
daki kskanlklara neden olmaz. Benzer durumlarda yeni
den uyarlr ve kskanlk yaratan olaylara insanlarn ne
kolay ve ne younlukta tepki vereceini belirler. Terapinin
amac bilindn bilin dzeyine karmaktr. Terapist ks
Ayda Mafah flnet

Ktskanittn Bilindt M

kanlk sorunundan ac eken kiiye, gemi deneyimleri ve

imdiki sorunlar arasnda balant kurarak, kskanln
gerek nedenlerini kavramasnda yardmc olur. nsanlar,
kskanlklarnn kklerini; gemilerindeki hangi dene
yimlerin kskanla neden olduunu anlamaya balayp
onlara bal kalarak ne elde ettiklerini kavradklarnda, iyi
lemi saykrlar.

Freud'a Gre Kskanln Kkenleri

Freud, kskanln unlardan olutuunu sylyordu:
Keder, sevdiimiz bir kiiyi kaybetme dncesinin ver
dii ac
Bir eyi ok istesek ve hak ettiimizi hissetsek de, istedi
imiz her eyi elde edemeyeceimizi fark etmemizin ver
dii ac
Baarl rakibe kar duyduumuz dmanlk
Kaybmz iin, az ya da ok, kendimizi eletirmemiz
Normal saymamza ramen, kskanlk tamamen mantk
sal deildir, yani gerek olaylarla balantl ve orantl ve
bilinli egomuzun tamamen kontrol altnda deildir diye
devam eder Freud. Yani hepimizin yaad normal ks
kanlkta da baz mantkd eler vardr. Bunun nedeni,
kskanln, bilindmn derinliklerine gmlm olmas
ve ocukken bizi etkileyen olaylarn tekrar ortaya kmas
dr. (Freud, 1922/1955, s. 223)
Birinci blmde belirtildii gibi, kskanlk ve haset tar
tldnda, Freudun kskanln, dipal elikilerle ba
lantl olarak ocuklukta yaanan olaylardan kaynakland
na inandn sylemitik. Bu olay, cinsel organn ocu
un ilgi ve zevk alma oda olduu fallik dnemde yer
alr.
Olanlarla kzlarn cinsel organlar farkl olduu iin,
Ayala Malacf Pines

Ak ve Kskanlk

uramak zorunda kaldklar konular da ayrdr. Freud,

anatomi kaderdir cmlesiyle erkek ve kz ocuklarn psikoseksel geliimlerinde bu enin nemini kabul ettiini
gstermitir.
ocuklar, zamanlarnn ounu aile fertleriyle geirirler.
Sonu olarak, onlar iin en kolay ulaabilecekleri sevgi ve
zdeleme nesnesi, aile fertleridir. Doal olarak ilk cinsel
duygularn aileden birine ynlendirirler. Bir olan ocuu
iin bu genellikle annesidir; kz ocuk iin bu babasdr.
ocuun rakip olarak alglad kiiye kar duyduu d
manla cinsel duygular elik eder. Bu rekabet erkek ocuk
larda dipus kompleksinin, kz ocuklarda Elektra komp
leksinin kkleridir.1
dipus ve Elektra, Yunan mitolojisinde trajik kahra
manlardr. dipus bilmeden babasn ldrr ve annesiyle
evlenir. Elektra babasn sevmekte ve babasn aldatp onun
lmne neden olan annesinden nefret etmektedir. Babas
nn lmnn cn almak iin erkek kardeini, annesini
ldrmeye ikna eder. Freuda gre, her ocuk dipus ve
Elektrann acsnn bir ksmn yaar. Olan annesine, kz
babasna ktr . Ancak her ikisinin de kanlmaz bir ra
kibi vardr-olan iin babas, kz iin annesi. Olan, olu
nun karsna gz koyduunu fark ettiinde babasnn sinir
lenmesinden korkmaktadr. Bu endieden, babasyla zde
leip, onun gibi bir adam olarak kurtulmaya alr. Kz o
cuk annesinin avantajn kskanmakta ve onunla zdelee
rek bunun stesinden gelmektedir. Keder, kaybn yaratt
ac, gszlk, istedikleri her eyi elde edemeyeceklerini
fark etmek, bu orijinal gende baarl bir rakibe kar
kaybettiklerinde duyduklar dmanlk, onlarn psikolojisi
ne ilemitir; yetikinlik dneminde benzer bir ak geni
ne rastladklarnda tekrar ortaya kar.

AyaU Matah ftnes

Kskanln Billndti

Yanstlm ve Sanrl Kskanlk

Freud norm al kskanlkla, her ikisini de patolojik bul
duu yanstlm ve sanrl kskanl birbirinden
ayrmtr. '
Freuda gre, yanstlm kskanlk, gerek ihanetten
ya da sadakatsizlie kar bastrlm drtlerden kaynak
lanr. Karsn aldatm veya baka bir kadn arzu etmi an
cak eyleme gememi bir adam, bu sadakatsizlii -yapt
veya yapmak istedii eyler nedeniyle karsn sulayarak
ve kskanlk gstererek- masum karsna yanstabilir .
Freud Bu gnlk yaamn bir parasdr, zellikle evli
liin gerektirdii derecede sadakat, srekli batan karma
larla karlaarak salanabilir. diye yazmtr. Batan
karmalar reddeden kiiler dahi bunu yaamaktadrlar.
Gerekten ihanet etmi ya da bu drty hissetmi kiiler
sululuk duygusundan nasl kurtulacaklardr? Bir yol, sa
dakat borlu olduu ee kendi sadakatsizlik drtlerini
yanstmaktr. Bylelikle dierinin de kendinden daha iyi ol
mad dncesiyle kendini hakl k arr (Freud,
1922/1955, s. 224).
Freud, Bu tr yanstmalardan doan kskanln sanrl bir karakteri vardr der. (Sanr, geree dayanmasa da
devam eden bir inantr.) Ancak, yanstlm kskanlk
sanrl kskanln tersine, genellikle terapiye cevap verir.
Kskan kii kskanlnn sadakatsizlie kar bastrlm
drtlerden kaynaklandn fark ettiinde, yani einin sa
dakat gsterdiini kavradnda, bu, kskanlk sorununu
zmek iin yeterlidir. Sanrl kskanlkta zm o kadar
kolay deildir.
Sanrl kskanlk paranoyann bir eklidir. Onun da
kayna sadakatsizlie kar hissedilen drtlerdir, ancak
Freuda gre, bu vakalarda nesne kskan kiiyle ayn cins
tendir. (Sonra greceimiz gibi, modern psikanalistler bu
konuda Freudla hemfikir deildirler.) Freud bebeklerin ve

?5

AyaUt Maiach Pines

Ak v e Kskanlk

kk ocuklarn biseksel (ift cinsiyetli) olduuna inan

yordu. Olgunluk ve sosyal basklar sonucu cinsel tercih
(heteroseksellie doru) belirlenmekteydi. dipal safha
dan nceki kk ocuklar, kar cins ebeveyne olduu ka
dar ayn cins ebeveyne kar da ekim duymaktadrlar. Bu
duygular bastrlmaktadr ancak yetikinlik dneminde, bi
linli ya da bilinsiz bir ekilde rakibe kar tekrar ortaya
kabilir. Freuda gre byle bir ecinsel ekim sanrl ks
kanln birincil nedeni ve zelliidir. Gl ecinsel dr
tye kar kendini savunma abasyla, kskan adam Ben
deil, karm o adam seviyor diyecektir. Ecinsel drt,
heteroseksel drtye gre daha fazla endie yarattndan,
kendini ona kar savunmak iin gerei arptmak gereke
bilir.
Freud sanrl kskanla rnek olarak, sadakat timsali
olan karsn kskanlk nesnesi haline getiren gen adam
gsterir. Kskanlk kriz halinde gelmekte, birka gn sr
mekte ve srekli olarak karsyla sevitiinin ertesi gn or
taya kmaktadr. Freudun karsamas, heteroseksel dr
t doyurulduktan sonra, cinsel eylem tarafndan uyarlan
ecinsel drtnn kskanlk krizi eklinde bir k yolu
bulmas eklindeydi.
Kskanlk ataklan, karsnn anlk hareketlerine odak
lanmt kimse tarafndan fark edilmeyen bilind cilve
ler ona kendini ihanete uram hissettiriyordu. Kadm is
temeden yanndaki adama dokunuyordu; ona doru fazla
dnmt; kocasyla evde yalnz olduklarndan daha ho
bir glmsemesi vard. Koca bilindn belli eden bu dav
ranlara kar olaanst duyarlyd ve onlar nasl yo
rumlayacam biliyordu. Bakalarnn farknda olmadan
yapt eylerden etkilenen paranoyak kiilere benziyordu.
Onlar da anlk hareketleri yorumlarlar -birinin glmesi,
anlamszca bakmas, hatt yere tkrmesi gib i- ve bu ha
reketlerin onlara yneltildiine inanrlar.
Ayat* Ntacf*ftnes

K skandn BHindr

Kskan koca kendi sadakatsizlii yerine karsnnkini

alglamaktadr. Fazlaca dikkat sarfedip karsnn davran
larn byterek, kendi sadakatsizliini bilindnda tut
maktadr. Benzer ekilde, ac eken paranoyan bakala
rnda grd nefret, onlara kar kendinin dmanca dr
tlerinin yansmasdr.
Tahmin edilecei gibi, Freud, kocann sanrl kskanl
nn nedenini ocukluk gemiinde bulmaktadr. Adamn
genlii, anneye gl bir ballkla gemitir. Birok oul
dan en ok sevilen olduu annesi tarafndan belirtilmi ve
o da annesine kar fark edilir bir ekilde normal ks
kanlk gelitirmitir. Nianlandnda, annesinin bekreti
ne duyduu istek, kendini nianlsrtn bekretiyle ilgili sap
lantl pheler olarak gstermitir. Bu pheler evlendiin
de ortadan kalkmtr. Evliliinin ilk yllar kskanlk ya
anmadan gemitir. Sonralar bir kadnla uzun dnemli
bir iliki yaamtr. liki sona erdiinde, kskanlk krizle
ri tekrar ba gstermitir. Bu sefer, kendi ihanetinin sulu
luundan kurtulmak iin yanstlm kskanlk gelitirmi
tir. Freudun tansna gre, babasnn aile zerinde pek az
etkisi olmas gerei, erken ocukluk dnemindeki aa
layc ecinsel travma ile birlemi ve kaynpederine duy
duu gl cinsel ekimin kklerini oluturmu ve tama
men ekillenmi paranoid kskanla dnmtr.
Kskanlk sorunu olanlarla alan ou klinisyen, ks
kanln patolojik derecesinin normalden sanrl kskan
la kadar uzanan bir yelpazede deikenlik gsterdii ko
nusunda Freudla hemfikirdirler. Sanrl kskanln para
noyann bir ekli olduu ve tedavisinin zorluu konusunda
da Freudla ayn fikirdedirler. Ancak birou, sanrl ks
kanln ecinsel drtlerin bastrlmas sonucu ortaya
kt konusunda ayn dncede deildirler.
Dr. Emil Pintann patolojik hogrnn dinamikleri
konusundaki analizi, Freudun kskanlk hakkmdaki fikir
Ayaia Matach Pines

Afk v t Knkantfk

lerinin modern psikanalitik kullanmna ait bir rnek tekil

eder (Pinta, 1979).

Patolojik Tolerans
Patolojik kskanlk gibi, patolojik tolerans da (anormal
derecede kskan olmayan eklinde tanmlanan nadir va
kalarda) dipal elikiden domaktadr. Her ikisinde de,
birey aile gemiini ve dipal isteklerini yeniden yaratr.
John, Sharon ve Michael geninde John, kardeinin do
masyla annesinin sevgisinin yer deitirdiini hissetti. Ben
zer bir iliki evliliinde de ortaya kt; Sharon annesini,
Michael erkek kardeini temsil ediyordu. Lana, Jack ve
Marilyn geninde, Lanann aile gemiiyle benzerlik da
ha da arpcdr. Jack ve Marilyn alyor ve ebeveyn rol
n oynuyorlarken, Lana, Marilynin ocuklarna kar ab
la roln stlenmiti. Terapi srasnda, Lana kendini, ay
nen kardelerine bakt zamanki gibi hissettiini syledi.
Ayrca, Jack de babasnn annesini aldatt gibi, aka La
nay aldatyordu.
Freud tarafndan sannl kskanlkta fark edilen, pato
lojik toleransta grlen baka bir mekanizma, bilind e
cinsel drtlerin yanstlmasdr. Birinci gende, Joh n un
Michaela doru bir ekim duyduu ortadayd. Bazen Sharon dlar ekilde yaknlk kuruyorlard. kinci gende,
Lanann ecinsel bir gemii vard ve Marilyne yaknlk
duyduu aikrd. Cinsel ilikilerin olutuu l yaknlk
ortam, bilind ecinsel drtlerin doyurulmasna yne
liktir.

AyaM MaUch

Kskanhftn Bilindy

Sanrl Kskanln Tehisi

Amerikan Psikiyatri Birliinin Mental Bozukluklarn Te
hisi ve statistikleri E lkitab 'nda (DSM-IV) sanrl kskan
lk, hezeyanl (sanrl) bozukluun bir alt tipi olarak tanm
lanmaktadr. Kskan tip u duruma uyar:
Bireyin sanrs, einin ya da sevgilisinin sadakatsizlii
zerinedir. Bu inanca geerli bir neden zerine varl
m am tr ve ufak tefek delillerle (burum u elbise veya
araflar zerinde leke gibi) desteklenen yanl sonu
karm a zerine kuruludur. Sanrl kii, ei ya da sevgi
lisiyle yzleerek hayal ettii sadakatsizlik olayna m
dahale eder (rn. ein hareketlerini kstlar, gizlice ta
kip eder, hayal sevgiliyi soruturur, ee saldrr). (A m e
rikan Psikiyatri Birlii, 1 9 9 4 , s. 2 9 7 )

Paranoid Kiilik Bozukluunun yedi kriterinden biri olan

patolojik kskanlktan da bahsedilmektedir. Byle bir ra
hatszl olan kii, patolojik ekilde kskan olabilir, sk
lkla einden veya cinsel partnerinden yeterli delil olmadan
phe duyar. (Kriter A7). Kskanlklarn desteklemek iin
nemsiz ve durumlara bal deliller toplayabilirler. Ya
kn ilikilerini tamamen kontrol altna alarak ihanete ura
maktan kanmak isterler ve partnerlerine srekli nerede
olduklar, hareketleri, niyetleri ve sadakatleri hakknda so
ru sorarlar (s. 635).
Baz klinisyenler sanrl kskanlk terimini kskanlk
sanrsnn gzle grlr ve vakaya egemen olmas durum
laryla snrlarken, dierleri sanrnn olmad, bireyin,
uzaktan bile olsa partnerinin sadakatini sorgulayan du
rumlara telal ve youn bir kskanlkla cevap verdii du
rumlar patolojik olarak grrler. Sam buna bir rnektir.

Ayala MjiacH Pine*

A$k ve Kskanlk

Sam ve Amalya
Amalya sorunu yle anlatyor:

80

Sam in kskanl seviirken alevleniyor. Birdenbire

ekildiini hissediyorum . Bu ilk kez olduunda ne o l
duumu ardm . Pariste harika zam an geiriyorduk.
Anszn, sevim emizin ortasnda beni itti... A rtk bu
nun ne demek olduunu rendim . Benden tiksinti du
yuyor. Bana dokunam yor. Vcudum onu itiyor. Beni,
eskiden ilikim olan erkeklerle seviirken hayal ediyor.
Beni baka bir adam n penisiyle oynarken ya da adam
benim gs ularm perken hayal edebiliyor, bunun
gibi eyler ite. Benim gem i cinsel ilikilerim i kirli
buluyor ve beni kirli, basit ve aalk bir kadn olarak
gryor, kendi kad ar saf ve btn bir adam a layk bul
muyor. B ir keresinde, kskanlk krizi tuttuunda,
M ary dnda tm kadnlar orospu diye patlad.
M ary onun eski ei. Bana onu sevmediini sylyor.
N adiren seviirlerm i. M ary ona her bakm dan bam
lym -b ecerem ed ii iin arabasna hi benzin doldur
m am (sadece kendi kulland arabasna). Alverie
gittiinde, Sam onu m otosikletiyle takip eder, deme
yapar ve eyalar tarm . Neden onunla on yl evli
kald? nk onun sadk olduundan emindi. M ary
etrafnda bir erkek olm adan yaayam yordu. Sam siz
yapam yordu.

Samin anne ve babasnn garip bir evlilii vard. ok gzel

bir kadn olan annesi, uzun yllar baka bir adamla yasak
bir iliki yaamt. Samin pasif, zayf, iktidarsz ve kskan
olarak tanmlad babasnn da evlilikleri boyunca bir s
r ilikisi olmutu.
Sam 15 yana geldiinde, aabeyiyle birlikte anneler
gn iin bir hediye almaya gittiler. Durakta annesini bek
lerken grdler. Annesi onlarn farkna varmamt. Onlar
seyrederken, byk mavi bir araba annesinin yanna gelip
Ay>b Maldch Pines

Kskanln ilindp M

durdu. Kap ald. Annesi ieri girdi. Sam annesinin araba

daki adam ptn grd. Sonralar, babas evde olma
dnda, birok kere ayn byk arabann evlerinin yann
da park ettiini grd. Eve girmemesi gerektiini biliyordu.
Sabahlar babas evi terk ettiinde, adam aryordu. An
nesi telefonu banyoya gtrp Sam kapnn dnda dinler
ken, sevgilisiyle uzun ve erotik grmeler yapyordu.
Samin babas olay fark etmi olmalyd ki, bir gn an
nesi kadn arkadalaryla kahve ierken,.elinde bir tfekle
geldi. Seni ldreceim, orospu diye barmaya balad.
Sam o anda evdeydi ve annesini babasnn elinden kurtar
mak zorunda kald.
Bu kskanlk sahnesinden sonra, babas yere dt ve
grnen o ki, kalp krizi nedeniyle hastaneye kaldrld.
Onu hastaneye gtren kii, ailenin kurtarcs Sam idi.
Sam 16 yana geldiinde, basit tiplerden diye tanm
lad gen ve gzel bir kadna k oldu. Onunla hi yat
mad, ama korkun kskanlk duydu. lk cinsel deneyimi
kendisinden ok daha yal olan evli komu kadnla oldu.
Bu kadn sevmiyordu ve onu kskanmyordu. 17 yanday
ken rastlad M aryyi de sevmiyordu. Ancak Mary onu se
viyor ve ona ihtiya duyuyordu ve kskanlk uyandracak
tipten deildi, bylelikle onunla evlendi.
Samden on ya byk olan ablasnn, sklkla tekrarla
nan kskanlk krizleri srasnda onu dven, smrc bir
adamla mutsuz bir evlilik yaptn belirtmekte yarar olabi
lir. Ablas, birok adamla ilikisi olmasna ramen hl bu
adamla evli -bylelikle annesinin sadakatsizliini tekrarl
yor ve babasnn kskanlk krizlerini yeniden yaatyor.
Sam Amalya ile karlatnda, karsndan ayr yayor
du ancak henz boanmamt. Evliliindeki mutsuzluun
dan emin olmasna ramen, iki kk olunu seviyordu ve
evliliin ona salad gven hissinden vazgeme konusun
da isteksizdi. Amalya ekici ve ho bir kadnd (ondan se
AyaU Maiach Pines

Ak ve Kskanlk

kiz ya bykt) ve Sam, daha nce kimseye olmad e

kilde, ona k oldu.
Amalya Same rastladnda, annda onun evlenmek is
tedii adam olduunu syledi. Birok kiiyle iliki kurmu
tu ama bunu baka hibir adam iin sylememiti. Samden
nce Amalya, erkekler konusunda seici deildi. Bu adam
larn ortak yn, msait olmamalaryd -y a evliydiler ya
da duygusal olarak ilikiye hazr deildiler. Bu Amalya iin
sorun deildi. Boucu bir ilikisi olan anne ve babayla b
yd iin, bamszlk ve zgrlnn deerini biliyor
du. Otuz beinci ya gnnden sonra, bir eyler deimeye
balad. Amalya bir aileye sahip olmaya karar verdi. O ha
zrd ve Sam onun bekledii adamd.
liki tutkuluydu. Sam iten sonra Antalya'nn evine ge
liyor ve saatlerce vahi, tatl ve tutkulu bir ekilde sevii
yorlard. Seks Sam iin hi bu kadar heyecanl, Amalya iin
de bu kadar tatl olmamt.
Paris seyahati ilikinin zirvesi olmutu. Sam hep Parise
gitmek istemiti ve bu onun iin bir ryann gereklemesiydi. Amalya iin yirmi drt saat boyunca birlikte olma
frsat nemliydi, Paris de harika bir ortamd. Tm zama
nn birlikte geirmek, onun istedii eyin bu olduunu fark
etmesine neden oldu. Amalya ama evlenmek ve bir ocuk
sahibi olmak istediini syledi. Bu Samin kskanlk kriz
lerinin balangc oldu. Amalya olay yle hatrlyor:
Bana tam anlam yla gvenene kadar benimle evlene
meyeceini syledi. Benim gemiim le ilgili karanlkta
kalan noktalard an endieleniyordu ve bunlarn tekrar
ortaya kabileceini dnyordu. Gem iim de sada
katsiz davrandm , baka bir adam la karken eski
sevgililerim le yattm iin, ileride ona kar da sada
katsiz olm ayacam kim garantileyebilirdi? H er ks
kanlk krizinden sonra kendini sulu hissediyor, vic
dan azab ek iyor ve bol bol zr diliyordu. K skanAyal Malacb Plne*.

K s k a n lm Bilindtfi

lyla baa kabilecek g ve sabr kendim de bulabil

memi m it ettiini sylyordu. Bu konuyu halledebil
mesi iin benden yardm istedi. Bunun onun sorunu o l
duunu ve benim konuyla ilikimin olm adn biliyor
du am a kskanl alevlendiinde hibir kon trol kal
myordu.
O nu ikna edebilm ek iin her yolu deniyorum . O na
baka hi kimseyle bu kadar harika seks yapmadm
sylyorum . Benim erkeklerle olan tecrbelerim in onu
rahatlatm as gerektiini, nk onu setiim i ve daha
nce kimseyi sevmediim bir ekilde onu sevdiimi
sylyorum . Sradan cinsel deneyimlerim olduu iin
onlarn ne demek olduunu biliyor ve onlara geri dn
mek iin hibir istek duymuyorum . A slnda, ona endi
elenmesi gerekenin ben olduum u, nk onun az
cinsel deneyimi olduu iin, hl m erakta olabilecei
ve hayatnn bir noktasnda bunu yaam ak isteyebile
ceini sylyorum . Benim iin bunlarn hepsi sona er
di. Fak at ne sylersem syleyeyim , ie yaram yor. O nu
sevdiimi biliyor am a gem iim i anlayam yor. Bunlar
nasl yapm m ? Tandn dnd insana hi ben
zetemiyor. O nlar yapm olm am bana gvensizlik
duym asna neden oluyor. H issettii tehdit o kad ar b
yk ki, sylediim hibir ey onu sakinletirm iyor.

83

Sanrl Kskanln Kkenleri

Sam ergen olduunda annesinin yasak bir iliki yaadn
kefetti. Ergenlik, ikinci dipal devre saylr. Cinselliin
nem kazand bu dnemde, annesinin babasn aldatt
n rendiinde, Sam gibi bir ocuun kafasndan neler ge
er? Psikoterapist John Docherty ve Jean Ellis olas bir so
nucu tanmlyorlar. Docherty ve Ellis (1976), kocalarnda
saplantl-sanrl kskanlk bulunan ifti tedavi etmi
lerdir. Tedavi srasnda bu iftlerde duruma elik eden ar
pc bir bulgu ortaya kt. Her koca da ergenliklerinde
annelerinin evlilikd cinsel ilikiye girdiklerine ahit olA yala Maiach Pme

Ak ve Ktskenlik

mulard.
Kskan kocalarn sulamalar karlarnn gerek resimleriden olduka uzakt. Aslnda, sulamalar tam olarak an
nelerine uyuyordu. Vakalarn birinde, koca yirmi yedi yl
lk karsnn ok itiini ve arzu duyulamayacak tiplerle
seks yaptm iddia ediyordu. Telefonlarm kontrol ediyor,
czdanm inceliyor ve kars dizleri zerine kp kendisi
ne gvenmesi iin yalvarana kadar kadn ar bir ekilde
itham ediyordu. Tedavi srasnda adamn sulamalarnn
karsndan ok annesine uyduu ortaya kt.
Anne alkolikti; ergenlii srasnda annesini, eve dne
meyecek kadar sarho olduu iin, birka kez eve getirmek
zorunda kalmt. Annesi garson olarak alyor ve eit
eit mteriyle dostluk ediyordu.
Bu elikilerin farkna varan terapistler, byk duygusal
yk tayan bir any hatrlatana kadar konuyu srdrd
ler. Adam on iki yandayken bir gn eve erken dnm ve
annesini yabanc bir adamla seviirken grmt. Anne ve
babas arasnda, annesinin ilikileri, iddetli tartmalar ya
ratyor ancak o, bu konuda hibir ey sylemiyordu. Bu,
babasna kar sadakatsiz davrand hissine kaplmasna
neden oluyordu.
kinci vakada, iki yldr evli olan bir ift kocann kars
nn sadakati konusunda pheleri zerine terapiye geldi.
Adam ok iki iiyor ve fiziksel saldrlarda bulunuyordu.
Kocann phecilii ilikiyi neredeyse en bandan beri e
kilmez hale getirmiti. Kadn dier erkeklerle ilikilerinde
ok dikkatli davranmay renmiti. Partilerde kocasyla
ya da baka kadnlarla grebiliyor, erkeklerle hi konu
muyordu. Kocas srekli nerede olduunu bilmeliydi.
Terapi srasnda terapistler yine kars hakknda deil
annesi hakknda doru olan sulamalarn farkna vardlar
-kadnn ev ilerini ihmal ettii gibi. Bu onlar, annenin cin
sel aktivitelerini sorgulamaya itti. Bylece koca, ergenlik
Ayata M&iath Pne

Kskandn Bilindifi

yalarnda iken annesini yakn bir barda baka bir adamla

grdn hatrlad. Bir kere, eve geldiinde bu adamlar
dan biriyle annesini seviirken grmt. Bunu babasna
sylemedi, ancak o andan itibaren annesiyle duygusal ili
kisini kesmeye alt.
nc vakada da, koca, karsnn baka ilikileri oldu
una inanyordu. Ayn ekilde, on drt yandayken annesi
tarafndan alverie gnderildikten sonra eve dndnde,
annesini yabanc bir adamla seviirken bulmutu.
Freudun bak asna gre (192271955), zellikle dipal durumun yeniden ortaya kt erken ergenlik dne
minde, annenin cinsel sadakatsizliinin neden byle travmatik etkisi olduu aikrdr. Anne, baba dnda birine
cinsel olarak msait olduunu gstermesine ramen, ergen
kii dipal fantezilerin belirgin olarak younlatn hisse
der ve bunlarn gerekletirilmesi ynnde drt duyar.
Ancak, anne ocuk iin cinsel ynden daha msait olmas
na ramen, deildir. Onun nne gelenle yatmas aslnda
alay gibidir.
Travma bu vakalarda kskanla elik eden kzgnln
nedenini de aklamaktadr. Docherty ve Ellis (1976) yle
aklyorlar:
dipal durumda olun ikincil konum da kalm asnn
yarattt fk e, yaray derinletirip zarar verici hale d
nerek durumu ktletirir. imdi sadece babasna
kar deil, annesi zerinde hibir geerli hakk bulun
m ayan yabanc adam a kar da ikinci iyi konum una
dmtr.
Annesi babasn aldatarak onu ikinci iyi konum u
na getirm itir. Bylece, oul babasyla zdeleerek s
tnlk salayam az. Deimez bir ekilde ikinci snf
konum a m ahkum olmutur, (s. 681)

Ayaia Mauch Pines

Ak v# Kskanlk

adamn da babalarn alkan, uzun sredir ac eken

ve pasif olarak tanmlamalar nemlidir. Listeye Samin ba
ba tarifi olan pasif, zayf ve iktidarsz sfatlarn ekleyebili
riz.
Travmann olumas iin ergenlik andaki erkek ocu
un muhakkak annesini bakasyla cinsel iliki iinde gr
mesi gerekmez. Onun sadakatsizliini renmek, ya da ba
ka bir adamla aka flrt ettiini grmek yeterlidir
(Samde olduu gibi).
Annenin ihanetini rendiinde olann yaad, fke
ve bu travmadan kurtulma istei byktr. Bunu nasl ba
aracaktr? Bir yol hibir zaman sadakatsizlik gstermeye
cek biriyle evlenmek ve sonra da onu srekli temelsiz su
lamalarla bezdirmektir. Bu adamlar iin sadk e, ocukluk
fantezilerinde olduu ekliyle anneyi temsil eder. Adam,
annesi gereinde olduu gibi ei sadakatsizlikle sular.
Sulamalar onun ocukluk travmasn baka bir sonla ya
amasna yardm eder. Ein sadakat konusunda srekli ko
casn temin etmesi, annenin sadakatsizliini ortadan kald
racaktr. Ancak, hibir ikna yeterli olmayacaktr, nk
travma byktr, e de anne deildir ve durum gerekte ay
n deildir.
Bu, sanrl kskanlk duyan kiilerin, phelerini do
rulayacak durumlardan kanmalarnn nedenini aklar.
Onlar elerinin sadakatsiz olduuna gerekte inanmak iste
mezler. Tam tersine, babalarnn ve ocukluktaki durumun
aksine bu sefer eleri iin bir numara olduklarna ikna
edilmek isterler.
Sadk bir e seip onu temelsiz sulamalarla bezdirmek
bir adamn annenin ihanetinin yaratt travmayla baa
kmasnn bir yoludur. Baka bir yol ise ocukluk travma
sn defalarca yaatacak olanaklar yaratacak sadakatsiz bir
e semektir. Bu durumda kskanlk sanr iermez; gerek
bir durumdan kaynaklanr. Ancak kskanlk, bilinli ego
Ayala Malach Pm

Kskanln fl/ /ndrfr ~

nun tamamen kontrol altnda deildir, tekrarlama zor

la n m a n ' temsil eder ve travmatik deneyimi tekrarlamak
iin mantkd bir ihtiya duyar. Bu durumda yetikin, ger
ek atma bastrlm olsa da, ocuklukta yaanan travma
ve atmalar zerine alabilecei durumlar arar.
Sanrl kskanlktan yaknan herkesin ebeveyni ergen
lik anda cinsel ihanette bulunmamtr. Benim deneyimi
me gre, dier bir neden, farkl nedenlere dayanan tehdit
alglamasnn partnere yanstlmasdr. Buna, sevgi dolu ko
casnn sekreteriyle ilikisi bulunduuna inanm bir kadm
rnek verebiliriz. Kadnn kskanl aslszd. Kskanlk,
ikiz oullarndan birini kanserden kaybetmesiyle annesi ve
kendisini byten ablasnn lmn ieren bir dizi kor
kun kayp sonrasnda belirdi (On iki ocuu olan annesi
nin ona ayrabilecek pek vakti yoktu). Kskanl, enitesi
nin kz kardeini aldattn kefetmesiyle ortaya kt. Ka
dnn ypranm ve sorumluluklar altnda ezilmi bir anney
le fakir bir ailenin onuncu ocuu olarak geirdii ocuk
luk yaants, sevilebilirlii konusunda yeterli gven olu
mamasna neden olmutu. Yaad kayplar, onu kocasnn
sevgisine daha baml hale getirmiti. Kocasn kaybetme
dncesi korkuntu. Kocasn kaybederse leceini hisse
diyordu (ocuunu, annesini ve ablasn kaybettii gibi).
Kz kardeinin urad ihanetin etkisiyle, terk edilme kor
kusu sanrl kskanlk ekline dnt.
Literatrde belirtildii zere, sanrl kskanlk ncesi
yaananlardan biri de erken yalarda ebeveynin ocuu
martmas ya da yeterli ilgi gstermemesidir -h er ikisi de bi
reyi kronik olarak kendini ycelten bir sevgi ihtiyac iinde
brakr ve kii rakiplerinden kuku duyar. Bunun klinik te
rimi narsisizmdir. Bu tr insanlar kendilerine gvenlerini
' Zorlant: KompClsiyon; kiinin, bilin dzeyinde aksi ynde iradesine
ramen belli bir ekilde davranmaya zorlanmas, (.n.)

Ayala Macn P n

Ak ve Kskanlk

destekleyen ilikilere girerler. Bu ekilde ocukluklarn tek

rar yaarlar.2
Erkeklerde sanrl kskanln baka bir nedeni, penisin
gerek veya hayal kkldr. Bu erkeklerle yaplan kli
nik almalar, bu kiilerin e bulmak ya da ei ellerinde
tutmakta kendilerini dezavantajl hissettiklerini gstermek
tedir. ktidarsz kocalarda, gen kadnla evlenen yal er
keklerde, yakkl ve gzel elerle evlenen sradan kiilerde
ska grlen yetersizlik hissi, sanrl kskanla yol aar
(Todd ve ark., 1971).
Benzer ekilde, yallarda sanrl kskanlk, kiiyi eve
balayan organik bir rahatszlk, eler arasnda ya ve sa
lk asndan eitsizlik ve daha nce yaanan ihanet gibi ne
denlere baldr (Breitner ve Anderson, 1994).
Psikolojik nedenler yannda sanrl kskanla beyin
hasar, organik psikoz, alkolizm, alkol psikozu ve konu ile
ilgisiz gibi grnen hipertiroidizm ve kanser gibi organik
nedenler yol amaktadr.3 lgintir ki, adet dngsnn yu
murtlama dneminde kadnlarda kskanla yatknlk art
maktadr (Krug ve ark., 1996).
Ancak, sanrl kskanlk en ok, zellikle izofreni ve
paranoya gibi nemli zihinsel rahatszlklarla ilikilendirilir. Snr kiilik bozukluu olanlar ve zihinsel zrllerde
de sanrl kskanla rastlanmtr.4
Aratrmaclar bu psikiyatrik bozukluklarda sanrl ks
kanln yaygnlndan sz ettiklerinde, yksek yiizdelerden bahsetmemektedirler. Ska alnt yaplan, Michael
Soyka ve ark. (1991) ait, 8134 psikiyatrik hastann vakala
rnn yer ald alma tekrar gzden geirildi. Toplam

Snr kiilik bozukluu: Borderline kiilik bozukluu; kiilik bozukluu ile psikotik bozukluklar snrnda tanmlanm; toplumun iinde birok balamda
yaygn bir ekilde, kiileraras ilikilerde itepilerin denetiminde istikrar ol
mamas le belirli bir kiilik bozukluu. (.n.)

A yaU M a b c t Pines

K s k a n lm B llin d p ...

iinde sanrl kskanln grlme oran sadece % 1 .1 idi.

zellikle organik psikoz (% 7 ), paranoid bozukluklar
(% 6 .7), alkol psikozu (% 5.6) ve izofrenide (% 2.5) sanrl
kskanla daha sk rastlanyordu.
Bu bozukluklarda sanrl kskanln nedeni organik
olduuna gre, en azndan bir ksm beyindeki kimyasal
deiimlerden meydana geldiinden, ou psikiyatrist ve
klinik psikologun tedavideki seimleri farmakolojik yani
ilala tedavi olmaktadr .5 ou kimyasal mdahaleye kar
olan bilisel-davransal terapistler, tedavi iin bilisel yn
temler nermektedirler.6 Sistemik ynelimli terapistler, sanrl kskanlkta bireyin deil, iftin tedavi edilmesi gerekti
ine inanmaktadrlar.7 Psikodinamik terapistlerin ounlu
u, sanrl kskanln bastrlm hatralara kar bir sa
vunma olduu ya da savunmadan kaynakland konusun
da Freudla hemfikirdirler ve en iyi tedavi ynteminin bi
reysel psikoterapi olduuna inanmaktadrlar.8
Sanrl kskanln psikodinamik aklamasn incele
dikten sonra, Sam ve Ama lyaya geri dnebiliriz.

Sam ve Amalya'ya Dn
Annesi gibi (herkesle yatp kalkan ve ekici) bir kadna k
olduktan ve bu tr bir ilikinin yaratabilecei kskanlktan
ac ektikten sonra, Sam sevmedii, ancak kendisine ba
mll nedeniyle muhakkak sadk olacak bir kadnla ev
lenmeyi semiti. e de yarad. Evlilii boyunca Sam hi
kskanlk duymamt. Bunun bedeli de ak cokusu ya da
rahatlatc bir gvenlik yoksunluuydu. Bir sre iin bun
lar yeterliydi.
ekici ve annesi gibi birok cinsel ilikisi olmu Amalya ile tabii ki her ey farklyd. Onunla iliki hem daha tut
kulu hem de duygusal adan daha riskliydi.
Samin kskanl tamamen sanrsal deildi, baka
adamlarla iliki kurmakta olduu konusunda onu bezdir
Ayi Matech Pines

A fk v * KtsJcantftk

miyordu. Onun kskanl Amalyann daha nce gerek

ten iliki kurduu ve bildii kadaryla tekrar iliki kurabi
lecei adamlarla ilikiliydi. Yine de Samin kskanl
mantkl deildi, nk geree uygun deildi. Sam Antal
ya'nn onu sevdiini ve ona sadk olduunu biliyordu, an
cak Amalyay artk umursamad baka adamlarla birlik
te dnmekten kendini alamamt.
nsan neden kendine ac veren eyleri hayal eder ki?
Samin kskanlna katkda bulunan elerden biri, b
lerek yanstma denen bilind mekanizmadr. Blme
ksm insann kendine itiraf edemedii eyleri bakasna
yanstmasdr. Bunun nedeni, baka bir kiideki olumsuz
ynlerle uramann insann kendisiyle uramasndan da
ha kolay olmasdr. Eer kii ehvet dkn ve ahlksz ol
duuna inanyorsa, bu zor duyguyla baa kmaya ve kont
rol etmeye alr. Kii daha kolay bir yolu seebilir: Uygun
bir kii bulup bu nitelikleri bakasna yanstmak. Bu yol,
zor duygular kendi iinde yaadn itiraf etmeden, eiyle
olan ilikisindeki duygularla baa kmay mmkn kl
maktadr.
Samin durumunda, blnen, annesi gibi olan ksm
dr: Ahlksz, ehvet dkn, sadakatsiz. Sam annesi gibi
olmay kabul edememiti. Dnlemeyecek eyi belki, sa
dece belki dnm olabileceini kabul edememiti (rne
in annesini arzulam olmay). Kendisinde bulunan o par
ay ayrp bastrdnda, kendini saf ve ahlkl olduu ko
nusunda ikna edebilirdi. Ancak, blnen para ortaya k
mak iin bask yapp Samin Amalya ile olan ilikisinde ifa
de bulmutu. Sam, Amalyaya, yasak arzularn ve sadakat
siz annesinin iselletirdii imgesini yanstmt.
Samin ocuk olarak, annesinin sadakatsizlii karsn
da yapabilecei hibir ey yokken, yetikin olarak benzer
olarak alglad durum zerinde bir miktar kontrol var
d. Amalyay baka adamlarla ilikisi nedeniyle, cinsel ili

Ay?iaMaii<hftro

Ktsknhtn Bifindtfi ^

ki srasnda ekilerek ve onunla evlenmeyerek cezalandra

bilirdi. Ancak durum, Samin bunu, Amalyann kendisini
sevdiinden ve sadk olduundan emin olduktan sonra
yaptn gsteriyor.
Annesinin ihanetinin travmasn tekrar canlandrmann
yannda, kskanlk iki nemli ileve hizmet ediyordu. Bi
rincisi, boanmay ertelemek ve Amalya ile evlenmeyi ge
ciktirmek iin geerli bir bahane oluturuyordu. kincisi,
kendisini saf, ahlkl ve masum olarak alglarken, kabul
lenmekte zorland cinsel fanteziler kurmasna izin veri
yordu. Kskanlk, Antalyay baka adamalarla hayal edip
sorgulamas iin bahane oluturuyordu. Bu da rntgenci ve
ecinsel fantezilerini tahrik ediyordu.
Ayrca bir ey daha vard. Daha nce bahsettiim gibi,
ou modern klinisyen bastrlm ecinselliin sanrl ks
kanlktaki rol konusunda Freudla fikir ayrlna dme
eilimindedir. Yine de Samin kskanlnda sadece bast
rlm ecinselliin rolnn farkna varmak ilgin olabilir.
Amalya, erkeklerle eskiden kurmu olduu cinsel ilikileri
hakknda Samin sonu gelmeyen sorgulamalarn anlatt.
Sam, Amalyann onlara ve onlarn Amalyaya yapt her
eyi detayl olarak bilmek istemiti. Neden? Freud'a gre,
bu Same gizli ecinsel drtlerini tatmin etmek iin baha
ne veriyordu. Dier bir deyile, Sam, erkeklere kar ilgisi
nin aa kma tehlikesi olmadan, Amalyay baka adam
larla seks yaparken hayal edebiliyordu.

Psikodinamik Yaklamn Deerlendirmesi

P s ik o d in a m ik y a k la m , s a n rl k s k a n l n a ltn d a y a ta n
b ilin d g le ri fa r k
k a tk d a b u lu n u r.

e tm e m iz i s a la y a r a k

a n la m a m z a

Bu g le r, a k s i ta k d ir d e a n la m a m z n g

o ld u u , k s k a n in s a n n s a d k o lm a y a n b ir e s e m e s i, en
b e r b a t k o r k u la r n n d o ru la n m a s n s a la m a k i in g s te r
dii a m a n s z a b a , e in i r a k ib e d o ru itm e y a da ein r a k ip

Ayal.) Mabch Pnn

Ak v t Kskanlk

le tutkulu kucaklamasnn ac veren hayaliyle saplantl bir

ekilde urama eilimi gibi davranlar aklar. Bu tr d
nce ve davranlar kskan kiinin acsn artrr ama psikodinamik yaklama gre, daha fazla kayg yaratacak
duygu ve dncelere kar savunma mekanizmas olutu
rur.
Psikodinamik yaklamn baka bir katks da yetikin
likteki kskanln kkenlerinin ocukluk deneyimlerinde
yatt grdr. Freuda gre, bu deneyimler dipal saf
hada oluur. Freud bu deneyimleri evrensel olarak grd
iin, bunlarn yetikinlikte romantik kskanlk olarak tek
rar yaantlanmasnn hem kanlmaz hem de evrensel ol
duuna ikna olmutu.
Dier psikodinamik yaklam yazarlar, kskanla ili
kin baz duygularn kaynann dipal safhadan ncesine
rastlamakta olduuna inanrlar. A bir bebek aladnda
anne ortada deilse, bebek korkun bir endie ve terk edil
me korkusu yaar. Bu korkular evrenseldir. Sonu olarak
bunlarn yetikinlikte ortaya kmas olan kskanlk da ev
renseldir.5
Her yetikinin iinde, bir noktada kendini terk edildii
ni zannedip korkmu, d krkl iinde fkelenmi ve
acyla alam bir ocuk vardr. Yetikinlerin ounun iin
de, yaamn ilk haftalarndaki eksiksiz gven iin zlem
vardr. Birou, karde ya da ebeveynle paylamak zorun
da kaldklar sevgi iin hayflanrlar. Yetikin olarak bu
duygular anmsayamayabilirler, ama yine onlar ilerinde
tarlar. Kskanlk yaratan olaylara abartl ve uygunsuz
tepkiler vermelerinin nedeni bu duygulardr.
Psikodinamik yaklama ynlenmi olan terapistler ks
kanln, baz derin korku ve isteklerimizi hem ortaya
kardna hem de gizlediine inanrlar ve kskan kiinin
zihninde oluan psikolojik sorun olarak grdkleri ks
kanl, uzun sreli psikoterapiyle tedavi ederler. Dier
Ay*te MUch Ptoe

Ksktnlm Bilindfi

..

yaklamlar psikodinamik yaklamn varsaym ve metodlarn sorgulamaktadr.

Psikodinamik yaklama getirilen en byk eletiriler
den biri, kskanla sevkeden gerekleri gzard etme ei
limi ve tm kskanlklarn bir bakma sanrl olmas varsa
ymdr (zihnin rn olup, gerekle badamamas). Ba
zen kiinin ihaneti kkrtmas ve bir anlamda arzulamas
n gstermek dnda, kskanl uyandran gerek ihanete
az nem verilir (Downing, 1986).
Benzer bir eletiri de, kskanlk sorunu douran du
rumlar semek veya yaratmak konusunda bireyi sulama
eilimidir. Psikodinamik ynelimli bir terapist, kskan ol
mayan bir kii iin kskanln nelere iaret ettiini gr
mezden gelmeye eilimlidir.
Psikodinamik yaklam, bilindm lazla vurgulayp bi
linli beklentilere ve kskanl yaratan ve onlar canl tu
tan gerek olaylara yeterince nem vermemesi asndan da
eletirilmektedir.
Ayrca yaplan bir eletiri de, erken ocukluk deneyim
leri zerinde fazla durup, u anki glere, zellikle iliki di
namiine yetersiz nem yermesidir. Bu eletiriyle en balan
tl olan ynelim, gelecek blmde deinilecek olan sistemik yaklamdr.

Terapistlere Not
Kskanlklarnn younluundan (kskanlk durumunda
hissettikleri, dndkleri ve yaptklar delice eylerden)
yakman bireylerle alrken iki soruyu incelemek nemli
dir.
Birincisi, kskanlk sadece ein kskanlk yaratan dav
ranlarna bir karlk olmakla kalmayp, ocukluk trav
malarnn yeniden yaanmas mdr? Yani, kskanln k
kenleri nerededir? Anne veya baba ihanet etmi midir?
Ebeveynden biri allagelmiin dnda kskan mdr? Ki
A yata M ala ch Pines

A fk ve Kskantk

i, annesi ve babas arasnda iddetli kskanlk patlamas

na ahit olmu mudur?
kinci soru, kii kskan davranmakla gizlice ne elde et
mektedir? Kskanlk neye hizmet etmektedir? Kskanlk
ein ak ve balln m dorulamaktadr? Partneri daha
dnceli davranmaya m zorlamaktadr? Kskan kiinin
aldatma drtlerini partnerine yanstmasna m yaramak
tadr? Kabul edilemeyen fantezi ve arzulan iin kendini ce
zalandrma yolu mdur? Yoksa cinsel fantezilere kendini
kaptrmak iin bir kar yol mudur?

Ayala Malach Pirw

Kskan Ei Deil,
ifti Tedavi Etmek
H atalar tek tarafl olsayd,
kavgalar srmezdi.
La R ochefoucauld, Yansmalar, 1675

Kskanla Sistemik Yaklam

Sistemik yaklama gre, kskanlk belirli bir ilikinin di
namiklerinin sonucudur ve en iyi tedavi, iftin paylat
soruna ynelmektir.
Psikolojik terimiyle, bir sistem birbirini etkileyen bir
ok paradan ve onlar organize eden ilikilerden 2 olu
mutur. Duygular, hareketler ve dnceler, birey dediimiz
sistemin unsurlardr. Birey, bazen evlilik diye adlandrd
mz yakn bir ilikiyi kapsayan daha karmak bir sistemin
alt sistemidir. Bu iliki, belirli bir toplumun alt sistemi olan
geni ailenin daha karmak sisteminin alt sistemidir.3
Gemiimizdeki olaylar vurgulayan psikodinamik yak
lamn tersine, sistemik yaklam, gemii, kskanln te
davisiyle ilikilendirmez. Kskanlk sorununun bilind
kkenlerinin ise nemi yoktur. Odak noktas artk bireyin
zihni olmayp bireyin de ait olduu, daha st srada yer
alan btndr. Btn birincil olarak iftle ilgilidir fakat
kskanlk genini, iftin soylar ve hatt iftin iinde ya
ad topluluk ve kltr ierir. st sistemler (rnein ift)
alt sistemleri (rnein kskan bireyin davran, dnce ve

95

Ayaia Malach Pne

A fk

v*Kskanlk
duygular) hem etkisi altna alr hem de onlardan etkilenir.
Bu karlkl etkileim, kskanlk sorununu devam ettiren
olumsuz geri besleme dairesine veya deiimi getiren olum
lu geri besleme dairesine neden olur. st sistemdeki olum
suz geri beslemeyi (bir ilikiyi) blmek, alt sistemde (ks
kan birey) bir deiiklie neden olabilir.
Zaman getike, davran kalplar ya kural haline ya
da deitirilmesi zor alkanlklar haline dnr. iftin
ilikileri bu kurallara gre iler. (En nemli kurallardan bi
ri kimin kurallar koyduudur.) Kurallar konulduunda,
iftin sistemi deiime diren gsterir. Ancak, salkl bir
sistem hem kalclk hem de deiimi birlikte gsterebilir.
Sistemik ynelimli terapistler Neden? (Neden kii
kskanlk duyuyor?) yerine N e? sorusunu sorarlar. Ks
kanlk sorununun nedeni nedir? Daha nemlisi, deiimi
gerekletirmek iin ne yaplabilir? Psikodinamik yakla
ml terapistler, sorunlu kiinin yeni bir anlay kazanmas
iin aklamalar yaparlar. Aksine, sistemik ynelimli tera
pistler, iftlere kskanla neden olan ykc kalb kracak
ve deiimi salayacak somut nerilerde bulunurlar. Siste
mik terapipin birincil hedefi, ykc kalbn nedenini bul
mak yerine bu kalb krmaktr.
Kskanlktan yaknan kiide deiim yaratmak iin ev
lilik sisteminin deimesi gerekmektedir. Tedaviye ynelik
mdahale her iki ein kskanl srdren davranlar
zerine odaklanmtr. Hedef, ykc geri besleme dairesini
krmak olduuna gre, terapist en kolay ekilde deitirile
bilecek olan aratrr. Bu, sistemin kurallarn deitirebile
cek bir davran deiimi olabilecei gibi, davran farkll
na neden olabilecek kurallarda deiim de olabilir. Dave
ve Lilliann sistem deiimine rnek olacak hikyesi biraz
dan anlatlacaktr.
Belirli bir mdahalenin odak noktas farllk gsterebi
lir, ancak sistemik terapinin genel oda sistem ve dairesel

AydlaMstachPintt

Kskan Ei Dagil

sretir (geri besleme daireleri). Sistemik ynelimli terapist

ler sistemin bir ksmndaki (rn. elerden biri) deiimin di
er ksmlarda (dier e) da deiime neden olduunu ve
bylelikle tm sistemin deitiini varsayarlar. Koca kendi
ni geri ektiinde, kars ona yaklama abasyla karlk
verir. Kadn yaklatnda, koca kendini geri eker. Eler
den birinin karl dierinde uyarc etki yapar: Kadn ok
yaklat iin mi adam geri ekilmektedir, yoksa adam e
kildii iin mi kadn yaklamaktadr?
Sistemik yaklama gre, evlilik sisteminde elerden bi
rinin tamamen pasif kalmas olanakszdr. Elerden biri r
nein haksz yere ihanetle sulandnda, cevap vermezse,
yantszlk partnere gl bir mesaj vermektedir.
Kurban olan ve kurban eden rolleri her iki partnerin de
yer ald keyfi kararn sonucu olarak grlmektedir. Koca
sadakatsiz kt adam oynuyorsa, sistemik ynelimli bir
terapist, kadnn da bu role katkda bulunduunu veya iha
nete uram kurban rolnden bir eyler elde ettiini varsayar. Terapinin hedeflerinden biri, bu keyfi tanmlar dei
tirmektir. iftin olaylar zincirini alglayndaki deiim
(rnein, yasak ilikiden nce ne olduunu kavramak) if
tin dinamiini deitirebilir.
Sistemik ynelimli terapistler kskanl, ykc ve ken
dini glendiren karlkl etkileim kalbnn dourduu,
bireyin gemiinin buna neden olmad grndedirler.
ift terapiye geldiinde ve koca karsnn patolojik ks
kanl nedeniyle yapt delice eyleri anlattnda, te
rapist kocann hangi davranlarnn kadnn byle davran
masna neden, olduunu soracaktr. Terapistin soraca di
er bir soru da kadnn kskan davranlarn glendirebilecek olan kocann cevabyla ilgilidir. Kadn kocasnn
ilikisinin ana sorun olduunu tehis ediyorsa, terapist, ka:
dinin kocasnn ihanet etmesi iin ne yapm olabileceini
ya da ilikiyi rendiinde ne tepki verdiini soracaktr.

Ayala Malach Ptf*

Ak ve Kskanlk

iftlerde bir kiinin kskanlk duymasna ramen, sistemik ynelimli terapistler kskanln, iftin sisteminde
bir ilevi olduuna inanrlar. likiler veya kskanlk gibi
belirtiler iletiim arac olarak grlr. Dave ve Lillian ya
sak ilikinin nasl bir iletiim biimi olduunu gsteriyor.4

Dave ve Lillian:
Bir letiim Biimi Olarak Yasak liki Kurmak

98

Dave ve Lillian ilk karlatklarnda, Lillian gvencesiz ve

yoksullam durumdayd. Davein dengesi ve kendine g
veni ilgisini ekmiti. Dave, Lilliann enerjisine ve youn
duygusallna kar ekim hissetmiti. Evliliklerinin ilk yl
larnda Dave alyordu ve bu sayede Lillian okuluna d
np diplomasn ald. Her ikisi de evliliklerinde mutluydu.
Ancak, alt yl kadar sonra, Dave bir deiiklie ihtiya
duyduuna karar verdi ve Lillianm gerek bir i deil
kumar olarak grd emlak iine girdi. Davein bu i
teki geliri deikendi; ayrca, emlak sektr Davein bu ie
girmesinden ksa bir sre sonra ktye gitmeye balad ve
deiken olan geliri daha yetersiz hale geldi. Bu dnemde,
Lilliann maana kaldlar, Lillian tamam demesine ra
men aslnda onun iin tamam deildi. Lillian anlatyor:
D ave kariyerinde baarl olam ad. Son drt yldr D a
ve ticari em lak iine girm eye alrken eve srekli ek
mek getiren benim . Bir ylnn iyi gem esine karn, eve
drt ylda toplam 4 0 .0 0 0 d olar getirdi. Bazen para k a
zansa da, ikimiz de bu paray rah ata harcayam yorduk nk bir d aha ne zam an ve ne kad ar kom isyon
kazanabileceini bilm enin bir yolu yoktu. S at, zel
likle em lak sektr iin zor olan bu yllarda o k stres
li bir i. Dave ok aba gsterdi, o k stres altnda kal
d ancak karln kazanam ad.

Ayla Matath Pines

Kskan E fi O t fl

Lillian Davein baarszl olarak grd eyin aslnda

kt anstan kaynaklandn ve kaltmsal baarszlk
eiliminden veya yetersizlikten kaynaklanmadn anla
d. Yine de, Davein baarszlndan duygusal olarak etki
lendiini hissetti. Bu ksmen Lillianm babasn i hayatn
da tamamen baarsz grmesinden kaynaklanan ocukluk
korkular ve gvensizliklerini tetikledi. Davein sorunlar
ve baarszlklar Davee ve evlilie olan gvenini zedeledi
ve bu deneyim onun cinsel hayatn etkiledi:
im deki cinsiyeti kadn, bir erkein benden daha
gl, dengeli ve maddi olarak benden daha baarl
olm asn bekliyor. im deki biri, krlgan ve ekici bir
kk kz olm ak istiyor ... Byk, gl, baarl bir
adam n bana bakm asn ve gll, gvenilirlii ve
salam adm larla gelen baarsyla beni sarm asn. K o
cann baarl olm as gerektiini beklediim i kabul et
m eliyim ve Dave baarl deil. Bilinli o larak kariyer
baarsn sevgimin koulu olarak grm esem de, em i
nim ki duygusal olarak on a kar derin bir d krkl
hissetm ekteyim . Bu d krklnn benim cinsel ca
zibeden yoksun olm am da etkisi var m diye m erak edi
yorum . D avein mali bam ll benim fkem in ve d
krklm n ana noktas. T m baarszlk konusu - e r
kekler baarl olm aldr; babam baarszd - duygusal
bir enerjiyle sarm alanm ve kendi dinam iini yarat
yor.

Davein kariyerindeki baarszlnn Lillianm cinsel duy

gular zerindeki etkisi aka kendini belli ediyor:
D ave b ir erkek iin ksa boylu bir adam . Ayrca ok in
ce. Ben de epey inceyim , am a ondan daha yaplym .
Bunu eskiden hi dnm em itim , am a son zam anlar
da erk ek te irilik aryorum . Dave doutan cinsel o la
rak harika bir adam ve hibir adam n yapam ad e-

Ayaia Mdfect *n es

v* K aktn ^ tk

kilde bana uyuyor. A ncak vcut lleri ve kilo asn

dan onu eksik buluyorum . zerimde gl ve iri bir
erkek grm ek iin byk bir arzu duyuyorum son gn
lerde. K ollarm onun zayf vcudu etrafnda kolaylk
la dolayabildiim iin, kendimi aldatlm hissediyo
rum. Kendimi anne, arkada ve rahatlk verici biri gi
bi gryorum ... benim holuumla lgna dnm iri,
gl, tutkulu bir adam n kollarnda kaybolm u bir
peri gibi hissetm ek isterken.

Lillian Davein boyutlarndan her zaman ikayeti deildi,

hatt tersini sylemek mmknd.

100

B durumdaki d krklm , duygusal dzeyde, baa

rszln yaratt d krklna m dayanyor? V cu
dunun kkln gelirinin kklyle mi kart
ryorum ? Vcutla ilgili d krklm Dave yeni bir
kariyere girip baarl o lunca gidecek mi? Ve aram zda
cinsel heyecan alevlenecek mi?

D krkl ve fkesinin younluuna ramen, Lillian

duygularn Davele aka paylaamyordu. Evliliin verdi
i gvenlie deer veriyordu ve duygularm aka belli
ederse, Davein huzursuzlap kzacandan ve onu terk
edeceinden korkuyordu. Bylece olumsuz duygularn en
gellemeye alt. Duygular seerek engellemek imknsz
dr; duygusal bir kalkan oluturulduunda tm duygular
dizginlenir. Sonuta, Lillian fkesini bastrrken, sevgi ve
tutku duygularn da bastrd.
Dave, emlak iindeki baarszln kabul etmemesine
ramen geleceiyle ilgili endie duyuyordu. Lillian, korku
lar, gvensizlik ve yetersizlik duygularndan, yani Lilliann gelirine baml kalmann erkeksi olmayan imajnn
neden olduu duygulardan korumak istedi. Dave bu duy
gularn kendisine bile itiraf edemiyordu. Bylelikle onlar
tutkularyla birlikte engelledi. Lillian sonucu anlatyor:
Ayaia MatKh

Koftan;

EfiDeil

Sorunun belirtileri en ok yatak odasnda ortaya k

y o r ki sanrm bu norm al olm al. A rtk cinsel ekim
duym uyorum ve Dave beni heyecanlandrm yor. Dave
bana kar hl ekim duyduunu, isteksizliin benden
kaynaklandn sylyor. A ncak tm yapacaklarn
nceden bilm ek ve standart bir sevime beni isteksizli
in ikimizde birden var olduunu dnm eye itiyor.
O nun istekli oluu, iliki skl, tatll veya seviir
ken dnceli olm as ve vericiliinden ikayetim yok.
Bahsettiim yaratclk, gerek heyecan ve tutku yok
sunluu. Ben de artk bunlar balatm ak iin hibir ar
zu duym uyorum , nk tutku ve ekim hissetm iyo
rum . Kendim i hissetmediim duygular gsterm ek iin
gdlenmi hissetm iyorum , am a belki biraz yap m ack
lk ie yarayabilir. Bu kendimi yapm aya zorlam ak iste
mediim b ir konu.

Bundan sonra tutkulu bir seks Lillian iin ok nemli ol

maya balad:

101

Belki de on yl nce k olan kadnla ben ayn kiiler

deiliz. G erekten de bugn on yl nce D ave le tantm dakinden farkl ihtiyalarm var. O tuz be yan
da (ocuksuz ve baarl bir kariyeri o lan) bir kadn
olarak tutkulu seksin, daha ncesine gre benim iin
ok daha nem li olduunu dnyorum . A rtk bir
kariyer ina etm ek iin uram yorum . imden hola
nyorum ve kendimi baarl hissediyorum . Sanrm
kadnn cinsel ynden zirvede olduu bir ya bu ... Bel
ki de hi olm ad ekilde bu kad ar tutkulu bir sekse
arzu duym am n nedeni bu.

Lilliana gre evlilikteki seksin skcl onu yasak ilikiye

srklemiti. Ancak, akas sknt hikyenin kk bir
parasyd. Her ey Davein yrtk tirt giyen pasakl, sa
kall kirli bir adam gsterip yle demesiyle balad: Bu

Ayato Mdiach Pines

Ak ve Kskanlk

grebilecein en iren adam deil mi? Da ve adam daha

nce, ergenlik andaki kzndan ehvetli szlerle bahse
derken duymu ve bu adamn olumsuz grntsn g
lendirmiti. Ksa bir mddet sonra Lillian bu adamla iliki
ye girmeyi seti:
Alt ay kadar n ce, bende hissedebileceimi hi dn
mediim tutkulu duygular uyandran bir adam la iliki
ye girdim . Y llarca cinsel eilimi kuvvetli bir kii oldu
umu dnm edim.
Evlilik ncesi ve evliliim izin ilk yllarnda D avele
ok daha heyecanl bir cinsellik yaam am za ram en,
bu adam la ilikiye girm em den yl ncesine kad ar
byle tutkulu bir seks yaam am tm .

l.illiann davran, ilikiyi fark ettiinde ufack bir ks

kanlk bile duymadn syleyen Dave iin kolay yollar
gsteriyordu. Ama o etrafna braklan ipularn grmez
den geliyordu. Lillian, Dave sonunda anlayana kadar, ipu
larn daha byk ve aikr ekilde brakmaya balad ve
ilikilerinde ilk defa Dave korkun bir kskanlk tepkisi
verdi. Davein sorgulamas, sonunda Lillianm gizlice iste
dii gibi, Lilliann ilikisini anlatmasna olanak verdi. As
lnda, onun bilmesini ve kskanmasn salamak ilikiye
balamasnn ana nedeniydi:
Dncesiz davranlarm D avede phe uyandrd ve
ben sonunda ona eviilikd ilikimin tm detaylarn
(kadem e kadem e) anlattm .
Dave korkun yaralanm t. B ana olan sonsuz g
veni eridi ve gvenini tam am en yitirdiini syledi.
Benden boanm ann ve gvenebilecei bir kadn bul
m ann onun iin bir yarar o lm ayacakt, nk baka
bir insana gvenme kapasitesini de kaybetm iti. Eer
tam am en sevdii ve gvendii ben ona bu ekilde iha
net edersem , baka biri her an ayn eyi yapabilirdi.
Ayala Mabch Pcs

K n k * n $i D t g i l ...

im diye kadar byle bir kskanlk duym am t ve bir

daha asla ayn eyi hissetmek istem iyordu.

Dave ilikiyi renip kskanlk duyduunda, Lillian dier

adama kar ilgisini kaybetti:
D avei kaybetm eye bu kadar yaklanca, duvgularm
aniden ona doru yneldi. Dier adam ve iliki urarumda deildi, tek dndm, sevdiim ad am a, ya
ni kocam a verdiim zarar onarm akt. O nun sevgisini
ve gvenini ... zedelediim ba ve huzuru geri kazan-
m ak iin gerekirse on yl hoyunca onun ayaklarn
pebilirdim .
Benim yanllar dzeltmek ve iyi bir e olm ak (ay
n zam anda onun sevgisi, bana olan ihtiyac ve ona
olan akm alglay) konularndaki youn isteim ,
D av ein bana bir ans daha tanm as iin ikna olm as
na neden oldu.
103

Terapiye gelmeleri Lillian ve Davein yanllar dzeltme ve

evliliklerine bir ans daha tanma abalarnn gstergesiydi.
ift olarak almalar, Lillianm Davein kskanln, ac
sn ve ilikinin ald yaralar gidermek ve yllardan beri
hl sevdii adam kaybetmemek iin tutkulu bir arzuyla
yaklamas sayesinde baarl geti.
Birok vakada ska olduu gibi, gizli iliki aklkla ve
korumaszca incelendiinde, Lillian ve Dave bunun her
eyden te, iletiim yolu olduunu fark ettiler. Bu iliki Lilliann kendine bile itiraf etmekten utand ve Davee do
rudan sylemekten korktuu duygularn Davee iletmesine
neden oldu:
zellikle artk dier adam kesinlikle um ursam ad
ma gre, bu iliki, o adam dan ok D avee kar duy
duklarm la ilgiliydi. Bu durum da, D avee kar kendi
mi engellediim duygularm su yzne kyor.
Ayaia Matoch Pines

A fk

wKakntk
Davee kar duyduklarm evliliimi tehlikeye so
kacak nitelikte olduundan, belki de bu gizli ilikiye
girerek Davee kar duyduklarm anlamam engelle
dim. Kzgnlk, pimanlk, d krkl, endie ve kor
ku duydum. Gizli ilikiye bu duygulardan uzak dur
mak iin girdiimi grmeye balyorum.

104

Ayala Matech Pines

Bol gzyal ve duygusal bir seanstan sonra, epey cesaret

lendirme ve aba sonucu, Lillian ve Dave birbirlerine al
dlar. Olumsuz ve utan verici de olsa, tm duygulan hak
knda konutular. Sonu mthi bir rahatlama oldu. Lilli
an, Davee fke ve pimanlk duyduunu syleyebildi. Kz
gnlk ve d krkln belirttiinde (bu duygulan dolabn
da tuttuu canavar olarak gryordu), ok kt bir eyin
olmasndan ve tm dnyasnn yklmasndan korktuunu
syledi. Dave, olumsuz ve utan verici bir tepki olduuna
inanmasna ramen, kskanln kabul etti.
Lillian berbat duygularna karn, Davein onu hl sev
diini anlad ve uzun zamandr onu rahatsz eden eylerin
nedenlerini bulduu iin ok sevindi. Dave, kskanln
deer verilen bir ilikiye kar tehdit olutuunda, onu ko
rumak iin bir tepki olduunu rendikten sonra, kskan
ln ve mali gvensizliklerini Lillian ile paylat ve bu ne
denle Lilliann ona kar duygularnn deimemi olduu
nu fark etti. Karlkl keiflerinden sonra hissettikleri ra
hatlamann sonunda, eski tutkularnn gl dalgalanmas
n duyumsadlar. Her ikisinin de belirttii gibi seks hibir
zaman bu kadar iyi olmamt.
Aka tartmak, Dave ve Lilliann hassas para mese
lesiyle yzmelerine ve her ikisine de uyacak bir zm bul
malarna neden oldu. Dave, emlak iine devam ederken,
daha salam ve gvenli gelir salayabilecek yeni bir kariyer
iin eitim ald. Bu arada mali gl azaltmak iin evle
rinin bir blmn kiraya verdiler.

Kskan Ei D+il

Lillian ve Davein durumu, gizli bir ilikinin ele iletiim

kurma ekli olabildiini gsteriyor. Lilliana gre:
Yasak iliki benim gdlerimi frenleyem em em den o k ,
Dave ile ileriim arac olarak grlm eli. D avee kar
duygularm a bakm am ve baka bir iliki ku rarak D a
vee bunlar anlatm am gerekti ve ben de bu ilikiyi ba
riz bir ekilde srdrdm.

Bu vaka sistemik yaklamn birka ana noktasn gster

mektedir. Dave ve Lillian evlilik yllar boyunca, Davein
evi geindirmesi konusunda konuulmam bir kural koy
mulard. Dave bu kalb deitirince kural ihlal etti. Lilli
an da onu baka bir iliki kurma yoluyla cezalandrarak,
sadakat kuraln ihlal etti. Dave iin allmam bir dene
yim oluu ve Lillianm Davein onu terk edecei korkusu
ifti terapiye getirdi.
Terapinin odak noktas Davein kskanlnn ve Lilliann sadakatsizliinin bilind kkenleri deil, evlilii
idare eden kurallard. Bu kefin sonunda, Lillian ve Dave
uzlaabildiler ve her ikisinin de rahat ettii kural deiiklik
lerini kabul ettiler.
Terapi sresince, gizli iliki ve onun tetikledii kskan
la ift asndan bakld. Terapi, Dave ve Liliann bu ili
kide ayr ayr rol oynadklarn ortaya kard ve her ikisi
de evliliklerini tehlikeden kurtarmak iin eit derecede ak
tif bir rol aldlar. Yasak iliki ve onun yaratt kskanl
iftin meselesi olarak grmek ve tedavi etmek, Lillian ve
Dave arasnda gvenin yeniden kurulmasna ve travmatik
olayn geliim deneyimine dnmesine neden oldu.

105

AydSa Mi*ch Ptnm

A fk ve Kskanlk

Jane ve Dan:
Bir Ka Biimi Olarak Yasak liki Kurmak
Ar kskanlk yaratan en yaygn olay, yasak ilikidir. Da
ha nce belirtildii gibi, bu konuda nasl hissedecei soru
lan neredeyse herkes ok kskanacaklarn belirtmilerdi.
Byle bir kskanlk, yapc ve geliime yol ac bir ekilde
nasl iyiletirilir? Kskan davran hakl bile olsa, bu kii
lere sadece ac vermekle kalmaz (daha nce belirtildii gi
bi, ilk olarak askerlerin sava sonras durumlarn tanmla
mak iin kullanlan posttravmatik (travma sonras) stres
bozukluu, yasak ilikinin tetikledii akut kskanlk tepki
sini anlatmak iin de kullanlmtr), ilikiyi ykabilir ve
hatt iddete yol aabilir.
Sistemik ynelimli terapistler yasak ilikiye ilikinin t
m balamnda bakarlar. liki sadakatsiz partnerin bana
ylece gelmi bir ey olmayp, nemli bir eyle ilgili bir de
metir ve iki taraf da ilgilendirir. Evlilikle ilgili elikilerin
giderilmesiyle ilgili bir kitapta, Philip Guerin ve i arkada
lar yasak ilikinin neredeyse aile iinde ilemeyen srecin
davurumunu temsil ettiini belirtiyorlar.5 Bu tr ilikile
re kar yaklamlar, birok sistemik ynelimli terapist ta
rafndan paylalan hedef zerine odaklanr:
1. Elerin her birinin sre iinde oynad rol ortaya
karmak
2 . ki tarafn da davranlarm deitirmek
3. Evlilik ilikisinde gveni yemden kurmak
Aadaki vaka sistemik yaklam bir rnekle aklamak
tadr. Vaka, Dan ismindeki otuz be yllk kocasnn iliki
sini fark eden Jane adnda bir kadnla ilgilidir.
Yasak ilikinin fark edilmesi her iki taraf iin de ac ve
rici olur. Gnlk hayatn ileyiinde bir kriz oluur. Janein
renmesi gereken ilk ey, her gn bal bana ele almak

Ayaia Matach Pines

Kskan E p D t il.-

ve en nemli eyleri yapabilmek iin gndelik sorumluluk

larn nceliklerine gre sralamakt; sonra gelen eylerse,
yasak ilikinin etkisini asgariye indirmek, Jane ve Danin
bu ilikide oynadklar rol anlamalar, bu ilikinin evlilik
te oynad rol ve buna yol aan sreti. Bunlar anlamak
elerin davranlarnn sorumluluklarndan kurtulmalar
anlamna gelmiyordu. Danin yasak bir ilikisi oldu, ama
Jan ein olmad. Ancak her ikisi de evliliklerinin geldii du
rumdan sorumluydular. Yasak iliki affedilmez bir gnah
olarak grld iin, her iki tarafn da bunu evliliklerinin
daha geni kapsaml balamna yerletirmeleri nemliydi.
Birok kez yasak ilikinin evlilik sorunlarndan veya ki
inin zel yaamndaki aclardan kama anlamna geldii
grlmtr. Danin ilikisinin ilevini anlamak iin, iliki
ncesi olaylarn durumlarn anlamak gerekir. ki sorun il
gili grnyor: likiden nce Danin prostat kanseri ame
liyat geirmesi ve Jan ein kznn boanmasyla fazla ilgi
lenmesi.
Prostat kanseri ameliyat Dan iin travmatikti. Bu onu
sadece lmle yzletirmedi, daha nce hi sorgulamad
cinsel yeterliliini sorgulamasna neden oldu. Jan ein deste
ine ok ihtiyac vard, ama Jane kznn o aralar gerekle
en boanmasyla ok ilgiliydi. Her seferinde kznda hafta
larca kald ve eve geldiinde kzyla saatlerce telefonda g
rt. Aslnda, Jane terapiye kznn evlilik sorunlarn tar
tmak ve onlar zmek iin nasl yardmc olacan
renmek iin ihtiya duymutu.
Ameliyattan sonraki aylarda Jane ve Dan arasnda so
ukluk olutu. Her ikisi de huzursuzluk duydular, ama bu
duygularn birbirleriyle paylaamadlar. Danin kendinden
on ya kk ve ekici bir kadnla iliki kurmas, ihtiya
duyduu duygusal ve cinsel gvenlii salad. liki Jane e
hir dndayken balad. Danin i yemei vard ve yalnz
gitmek istemiyordu. Yakn bir ofiste alan bir kadn da-

107

Ayaia Malach ffne

Afk v e Kskanlk

108

Aya Malach

vet etmek ona doal grnd.

Yemekten sonra kadn Dani evinde bir ikiye davet et
ti ve Dan, karsnn evliliklerinin ounda davrand gibi,
ona dikkatini veren ve odaklanan biriyle konumann ne
harika olduunun farkna vard. Gen ve seksi bir kadnn
onu ekici bulmas ve arzulamas keyif vericiydi. Onunla
kendini uzun zamandr hissetmedii ekilde seksi, daha er
kesi ve daha ilgin hissetti.
liki gizli kald srece, Dan cinsel ve duygusal ihtiya
larn karlyor ve Jane kzyla youn urasn devam et
tirmekte serbest kalyordu. Dikkatli bir sekreterin isim ver
meden Janei bu ilikiden haberdar etmesiyle Dan ilikiyi
hemen bitirdi. Jan ee yaptklarndan ve verdii acdan do
lay ne kadar zgn olduunu syledi. Olanlar unutmay
her eyden ok istiyordu. Jan ein kskanl dinmek bilmi
yordu ve bu kskanlktan kurtulamyordu. Dani sorula
ryla yaylm ateine tutuyor, ekmecelerini ve ofisteki dosyalarn kartryor ve ilikiyi dnmeden edemiyor, aa
lanma, fke ve umutsuzluk arasnda gidip geliyordu. Ks
kanl onu terapiye geri dndrd.
Dan ve Jane ile almalarmn banda, Jan ei ilikiyi
duyduunda hissettikleri hakknda konumak iin cesaret
lendirdim. Dani sulamadan Janein duygusal karmaasn
onaylamam nemliydi. Dane detaylar anlattrmak Janein
duygusal karmaasn artrd ve sorgulamalarna bir son
vermesinin nemini gsterdi. Evlilikteki ve yasak ilikideki
rol zerine odaklanarak bunu baard.
Jane ve Dan yasak ilikinin evliliklerindeki ilevini ve
ilikinin olumasnda her ikisinin de oynadklar rol anla
dktan ve iliki hakknda aka konuabilmeye baladk
tan sonra, evlilikteki gveni geri kazanmak iin etin bir
grev balad. Birok ift krizin sona ermesinden rahatla
yp, zamann eski yaralarm iyiletireceini umarak bu zor
ve nemli hedefe erimeden terapiyi brakrlar.6

Kskan ji Deil

Kskanln Bir ilevi Vardr

Yasak ilikinin iletiim veya kama yolu olmas yannda,
kskanlk yaratmas ilikiye ait bir konudur. Dikkati iliki
ye kar oluan tehlike zerine odaklar. Sistemik yaklama
gre, kskanln ilikide her zaman bir ilevi vardr.- ift
lerden biri tarafndan yaanp dile getirilmesine ramen,
iftin ilikisinin bir parasdr ve aile yaamnda oluan bir
rahatszl yanstr. Robert Bakerm Yeil Gzl Edilik ki
tabnda bununla ilgili gzel bir rnek yer almaktadr. Baker
sistemik ynelimli bir terapist deil, daha ok kskanl
uzun dnemli ve derinlerdeki psikolojik ve davransal so
runlarn sonucu olarak gren psikodinamik ynelimli bir
terapisttir.7 Vaka, Dr. Bakern karsamasnn tam tersine,
kskanln her iki kii iin oynad ilevsel rol asndan
sistem nosyonunu yanstan ok gzel bir rnek tekil eder.
Darryl ve Lucy on yldr evliydiler ve bu zaman iinde
srekli kavga halindeydiler. Kavgaya yol aan tipik bir et
kileim sonucu, Darryl seks istediini belirten iaretler ve
rir ve Lucy de istekli grnrd. Sonra Lucy, Darrylda ks
kanlk uyandran sudan bir eyden bahsederdi. Tartma
birinin salondaki kanepede uyumasyla sonulanrd.
Kskan ein Darryl olmasyla birlikte, Lucy kskanlk
sahnesini srdrmekte eit bir rol oynamaktayd. Dr. Baker
doru olarak Her ikisinin de bunu srdrmekten elde et
tii nemli bir ey vard diye belirtir. Hem Darryl hem de
Lucynin gemite cinsel sorunlar vard. Darryl erken bo
almadan ikayetiydi ve cinsel performans hakknda en
dieliydi. Lucy kendisini cinsel ilikiden soutan, genital
blgesindeki kronik ve ac verici hassasiyetten yaknyordu.
Lucy, Darrylin kskanln onunla cinsel ilikiyi en
aza indirmek iin kullanyordu. Darryl kur yapmaya bala
dnda, Lucy onun kskanln ayaklandryordu. Bylece kavga ediyorlar ve seksi unutuyorlard. Lucynin kazan
m sululuk duygusundan uzak bir seksten kat: Lucy

109

Ayta MMaeh Pine

Afk ve Kskantk

Darryli geri evirmiyordu. Darryl kskan tavrlara bala

yana kadar istekli grnyordu. Darryl da performans
kaygs nedeniyle, seksten kamak iin bir bahane aryor
du. Kskanlkla ilgili tartmalar seksten kamak iin ka
bul edilebilir bir yoldu.
Darryl ve Lucy, kskanln ifti ilgilendiren nemli bir
konu olduunu gstermektedir. Sadece elerden biri anor
mal kskan grnmesine ramen, kskanlk sorunundan
kskan olmayan tarafn ne elde ettii sorulabilir. Bu soru
zellikle kskanlk sorununun uzun srmesi durumuyla il
gilidir.
Elerden birinin anormal kskan olduu bir iftle a
lmann ortaya kard eylerden en sk rastlanan, ks
kan olmayan tarafn psikolojik olarak ilikide kalmasnn
iyi bir nedeni bulunmasdr.
Lucy ve Darryl vakasnn gsterdii gibi, baz zamanlar
da bu neden o kadar nem kazanr ki, kskan olamayan
taraf kskanl alevlendirir.
Lucy, Darryln kskanln kkrtarak cinsel bir soru
nun stn rtyordu. Baka vakalarda kskanlkla ilgili
tartmalar, dikkati iftlerin sorunlar ve/veya ilikiyle ilgili
sorunlardan farkl tarafa ekmek iin kullanlabilir.
Sorunlar rtmenin yan sra, kskanlk olumlu bir ile
ve sahip olabilir: Az miktarda olduu zaman ilikiye heye
can katabilir. Ak ilikilerde kskanlk hakkndaki blm
de greceimiz gibi, rnein bazlar elerinin baka biriyle
seks yapmasn izlemekten holanabilir. Kskanlk parla
mas elerine olan cinsel ilgiyi alevlendirir.
Baz iftler kskanln yaratt dramdan holanrlar.
Her iki taraf da heyecan sahnelerini tutkuyla zdeletirir
ve ilikide tutkuyu kskanlk sahneleri yaratarak ayakta
tutarlar. Bu vakalardan birinde, kskan sevgili sk yurtd
seyahatleri olan bir iadamyd. Kz arkadann evde yal
nz kalmasna dayanamad iin, ou seyahatine onu da
Ayala Malach Pines

Kskan E fi Deil _

birlikte gtryordu. Bunun imknsz olduu nadir du

rumlarda, kz aratrmak iin evine, arkadalarna ve hat
t restoranlara telefon ediyordu.
Sade grnl olan kz arkada fakir bir ailede yeti
miti. Yurtd seyahatlerini seviyordu ve sevgilisinin ks
kanlnn yaratt ilgiden memnundu. Kskanln alev
lendirmek iin, o yokken grd erkekler hakknda k
k ipular brakyordu. Erkek arkada srpriz ziyaretler
yaptnda, onu ya bir grup kadn arkadayla ya da bir kz
arkadayla masumca sohbet ederken buluyordu. Bu oldu
unda, ki sklkla oluyordu, onu patolojik kskanlkla su
luyordu. Korkun bir kavga ediyorlar ve sonra tutkulu e
kilde seviiyorlard. Bu kalp sekiz yldr tekrarlyordu ve
ne kskanln ne de tutkunun biteceine dair iaretler var
d. Byle bir ift birbirine kzgn grnebilir ancak kskan
ln yaratt dram sevmektedirler. Nadiren terapiye ihti
ya duyarlar ve kskan olmayan veya sadk bir partnerle
birlikte olduklarnda, o kiiyi skc bulurlar. likide kskanlk cinsellii hayatta tutmaktadr.
Kskanlk gerekten de heyecan yaratr ve hayat daha
ilgin klar. Ei daha arzulanr hale getirir. Bu iadam kz
arkadan kskanlk gzlnn ardndan deil de dier
lerinin grd gibi grseydi, kz arkada phesiz ekici
liini kaybederdi.
Bazlar, yaptklar kanksandnda, elerinin kskanl
n krkler. Bazlar da kskan e zerinde g elde et
mek iin bunu yaparlar. Dierleri intikam almak amacyla,
bu ya da daha nceki ilikilerinde krlan egolarn tamir et
mek iin kskan ei kullanrlar. Bu balamda Edwin Brainerd ve ark. (1996) kskanlk yaratan davranlar kullan
mak ve onay almann, kiileraras ilikilerde kontrol sahibi
olmaya duyulan ihtiyacn ve psikolojik agresyonun gster
gesi olduunu ortaya karan almalarnn bulgularndan
bahsetmek yaral olabilir. Kskanlk yaratan davranlarn

111

Ayala Malach Pin

Ak v Kskanlk

112

onaylamamayla birlemesi, kiinin partnerine kar psiko

lojik saldrnn (agresyon) gl bir gstergesidir.
Elerden birinin kskanlk sorunu yaratmas yeterli de
ildir. Her iki tarafn da ilikide kskanlk tezghna katk
da bulunmas gerekir. Bu nedenle, sistemik yaklama gre,
elerden birinin anormal kskan olmasna ramen, ks
kanlk tedavisi en iyi ekilde iftin ortak sorunu olarak g
r diinde gerek leti rilebilir.
Kskanlk zerinde, ifte ait bir sorun olarak alld
nda, daha hzl sonu alnr, nk konu her iki taraf da
ilgilendirmektedir. rnein Darryl ve Lucynin durumun
da, Darryl anormal kskanlyla ba edebilmek iin ki
isel terapiye gitse ne olurdu? phesiz Darryln kskanl
na neden olan cinsel yetersizlik duygusu terapinin odak
noktas olurdu. Bunlar deitirmek uzun ve yava bir s
retir. Kskanla katkda bulunan ilikideki ykc kalpla
r deitirmek, sorunu daha hzl zer.
Anormal kskan bir ei olan kii, byk olaslkla, ks
kanlk sorununu ayakta tutmakta aktif bir rol oynadn
kabullenmekte zorluk ekecektir. Kskan ei sulamak,
paylat ilikiyi ekillendirmede sorumluluk almaktan da
ha kolaydr. Ancak uzun dnemde, ei sulamak en iyi yak
lam deildir. Sorumluluk almak -suu kabul etmekle ay
n ey deildir- kiinin sorun zerinde kontrol olduu an
lamna gelir. Sorunu yaratmakta katks olduunu kabul
eden kiiler, sorunu zmek iin de aktif rol oynayabilecek
leri dncesiyle rahatlayabilirler.

"Anormal Kskanlk"n
Tedavisinde Sistemik Yaklam
M ark, psikanalisti tarafndan sanrl kskanlk olarak
tanmlanan rahatszlktan yakmyordu. Bu tan bir dizi be
lirtiye dayanyordu: Mark, karsnn iinde olabilecei ili-

AyaU MfliacH Pines

K ts k in B fi O c il

kileri dnerek kendine ikence ediyordu. Kskanlnn

her eye nfuz eden zehirli bir gaza, benzediini syl
yordu. Mark her eve geliinde, karsnn hayali sevgilileriy
le bulumak iin ehir dna gidip gitmediini anlayabil
mek amacyla, arabasnn kilometre gstergesini kontrol
ediyordu. Bu sevgililerle cinsel bir ilikiyi gsterebilecek
lekeler bulabilmek iin karsnn i amarn kontrol edi
yordu. Kars yasak ilikisiyle ilgili bir ipucu brakmtr di
ye czdannn iindekileri kontrol ediyordu. Mark evde
yokken, karsnn telefonda sevgilileriyle konuup ko
numadn anlamak iin alcnn stne sa koyuyordu.
Eve dndnde sa orada deilse, bu karsnn sevgilisiy
le konutuunun ak bir gstergesiydi! Eve dndnde
sa alcnn stnde deilse, rzgrn m karsnn m sa
yerinden oynattndan hibir zaman emin olamyordu.
Sanrl kskanln en nemli tehisi, M arkn kskan
lnn herhangi bir temele dayanmamasyd. Ei daima ona
sadk kalmt. M arkn terapisti psikodinamik yaklama
inand iin, terapisi kskanln M arkn isel yaamnn
dinamikleri zerindeki ilevine odaklanmt.
Bu anormal bir kskanlk vakasyd ama, kars,
M arkla ilk karlatnda da, k olup evlenmeye karar
verdiinde de M arkn kskanlk sorunu vard. likinin ilk
balarnda onda ekici bulduu ey neydi? Bunun kskan
lkla bir ilgisi olabilir miydi?
zerinde altm benzer vakalarda, kskan olmayan
taraflarn balarda kskanlktan holandn kefettim.
ou durumda neden, kskanl akn ve balln iare
ti olarak grmeleriydi.
Maalesef, ilikinin banda, M ark karsn eken e
yin ne olduunu bilmiyoruz nk o terapiye hi katlma
d. Mark ve terapisti sorunu M arkn patolojik kskanl
olarak tanmlad iin, kiisel psikoterapisinin odak
noktas da buydu.

gM

113

Ayala Matoch pines

A fk ve Kskanlk

Daha nce bahsedildii gibi, ilk karlatklarnda ifti

en fazla birbirine eken zellik ve davranlar sonradan ili
kide rahatszla neden oluyor. Bu kskanlk iin de geer
li. Anormal kskan bir partneri olan kii iin aratrlmas
gereken en nemli ve ilgin sorulardan biri, ilikinin ban
da onu partnerine eken eyin ne olduudur. eken nedeni
anlamak kskanl anlamakta yardmc olur. Ann ve Leonard buna bir rnektir.
Ann ve Leonard, Ann 17 yandayken tanmlard. 24
yanda olan Leonard sadece daha byk ve akll deil,
Annin yandaki erkeklerden de daha etkileyici grn
yordu. Ann, Leonardn onu kendi dnyasnn merkezi
yapmasn ve ihtiyalarn karlamasn seviyordu. Ancak
imdi, yirmi yedi yllk bir evlilikten sonra boanmak isti
yordu. Nedeni: Leonardm patolojik kskanl idi.
Ann, Boulduumu hissediyorum diyordu. Leonard o
kadar kskan ki, nefes almama izin vermiyor. Kendimi ha
piste hissediyorum. Kendi zevklerim olmasna dayanam
yor. Kendi kendime dar gitmeme izin vermiyor. Nereye
gitsem beni takip ediyor. Artk ona dayanamyorum. Di
er taraftan Leonard, Anni ilk evlendiklerindeki kadar ok
sevdiini sylyor. Gece tek bana dar kmasndan
korkuyorum. Onu takip edip, nereye ve kiminle gittiini
bilmek istememin tek nedeni bu. Sanrm kaygm ok nor
mal ve hakl. Soracanz her erkek benimle ayn fikirde
olacaktr. diye aklyor.
Tantklarndan evliliklerinin ilk yllarna kadar Ann,
Leonardm dnyasnn merkezi olmay seviyordu. lgi ve
korumaclkta akn iaretlerini grmektedir. Kendini g
vende hissediyordu. Leonard hi sahip olmad sevecen
babayd. imdi korumacln ar sahiplenme, kayglarn
da pataoljik kskanlk olarak gryor. Leonardn dnya
snn merkezi olmak artk kendini gvende hissetmesine
neden olmamaktadr, nk o dnya artk bir kafese d
Ayala Malach Pne

Kskan Ei Oe/l

nmtr. Ann ve Leonard ykc bir fasit daire olutur

mulard, Ann Leonardn kskanlna uzaklaarak kar
lk vermektedir, Leonard da onun uzaklamalarna artan
bir kskanlkla cevap vermektedir, bu da Annin daha da
uzaklamasna, Leonardm daha da kskanlamasna ne
den olmaktadr.

Kskan Eten ifte Dn

Dean ve Melanie, Melanienin patolojik kskanl ne
deniyle terapiye geldiler. Dean dzelmesi gerektiini n
k artk tahamml kalmadn syledi. Melanie, Deanin
kendine yaptrd etikete inanmt ve Dean onunla bir
likte terapiye geldii iin mteekkirdi. lk karlatklarn
da, Dean bir kadnla nianlyd ve ayn zamanda onun kz
kardeiyle de iliki iindeydi. Dean bu iki ilikiyi ayn za
manda yrtmek iin evirdii dolaplar Melanieye anlat
t ve ayn zamanda Melanie ile de ilikiye girmeye balad.
Tabii ki insan Melanienin nianlsn aldatan bir adamla
neden ilikiye girdiini sorabilir. Ancak daha nce bahse
dildii gibi, bu, sistemik ynelimli terapistler iin anlamsz
dr.
Dean ve Melanie ilikiye girdiklerinden bir mddet son
ra kavga ettiler ve ksa bir dnem iin ayrldlar. Melanie
sonralar, bu dnemde Deanin sekreteriyle ilikiye girdii
ni rendi. Dean, Melanienin olay kefetmemesi iin es
ki numaralarn kulland. Bu iliki ve Deanin aldatma
gemii, Melanienin ilikiye dair en ufak bir ipucundan
dahi kukulanmasna neden oldu. Bu pheler u anda
kuzu kadar masum olduunu beyan eden Deani sinir
lendiriyordu. Melanienin mazi olmu eyleri neden ka
rtrdn anlamyordu. Melanienin patolojik kskanl
a yakaland sonucuna vard.
Melanie, kskanlk sorunu olduu konusunda Deanle
ayn fikirdeydi ama kendini savunurken, ne erkek arkada

115

Ayala Malach Pines

A }k ve Knkanik

laryla ne de eski kocasyla kskanlk sorunu yaadn

sylyordu.
Birok vakada olduu gibi, Dean ve Melanienin ks
kanlk sorunlar ilk karlatklarnda en ekici bulduklar
eyle balantlyd. Melanie, Deanin erkeksi ekicilik ve
karizmasna ilgi duymutu: O zaman da yleydi, imdi de
ok ekici bir adam. Dean, Melanienin hassasiyet ve ilgi
sine kaplmt: En bandan beri onu, benim iin yuva ku
rabilecek biri olarak gryordum. imdiyse Deanin ka
dnlar iin ekici olmas Melanie iin stres kayna oldu ve
Melanienin ar hassasl da Dean iin eit derecede ra
hatszlk vericiydi.
Dean kadnlarla herhangi bir ilikisinin Melaniede ks
kanlk yarattna ikna oldu. Dean gemite yaptklarnn
u anki drstlk ve doruluuna gre nemsiz ve ha
vadan sudan eyler olduunu savundu. Melanieye gre,
pheleri Deanin eski davranlarna gre hakl kyordu.
Kskanln yaratan eyler iyi tanmlanmt; bunlar De
anin aldatma ihtimali dk bile olsa, kadnlarla ilgili olan
her durumdu. Deani ekici bir kadnla iletiim iinde gr
mek, Deanin o kadn ekici bulmas ve hatt ilikiye gir
mesi ve bu konuda yalan sylemesi fikri Melanieyi ks
kanlktan deliye evirmeye yetiyordu.
Melanie ve Dean birlikte yrdklerinde, Dean bazen
tand bir kadna rastlyor ve onunla birka kelime edi
yordu. Dean bunun Melanienin phelerini uyandrmak
iin yeterli olduunu biliyordu. Melanie derhal o kadn ve
tanklklar hakknda sorular sormaya balard. Sorutur
malar Deani gittike daha fazla kzdryordu. Sonunda
Melanienin sorularn yantlamay reddetti. Onun kafas
nn nasl altn biliyorum ve bu beni lgna eviriyor
diyordu.
izikler olay artk sondu. Melanie, Deanin srtnda,
nasl olduunu hatrlamad izikler grd: Melanie, DeA yata Malach Pines

Kskan fi D e il...

anin bu izikleri kendi yapm olduuna inanmyordu. i

zikler konusunda sorular sormaya baladnda, Dean
iinde bir eyin patladm hissetti. Ne yaptnn farkn
da olmadn syledi. Melanieye vurmaya balad. iddet
her ikisini de oka sokmu ve korkutmutu ve terapiye gel
melerinin gerek nedeni buydu.
Kskanlk sorununun dinamiine her ikisinin de nasl
katkda bulunduklarn bulmaya alrlarken, Melanie ana
sorununun Deane gvenememek olduunu iddia etti. Eer
Dean doruyu sylemeye yemin ederse-bir kadna kar il
gi duyduunda b ile- bununla baa kabileceinden emin
di. Ancak Dean sz vermeyi reddetti. Melanienin phele
rini aslsz ve soruturmalarn dayanlmaz buluyordu. Bu
delilikten bktm, Melanienin bir sorunu var ve onu z
mesi gereken kendisi. diyordu. Dean ve Melanienin ilerleyemediklerini'rdm iin rolleri deimelerini ve bir
birlerinin durumlarn bana anlatmalarn syledim.
Bu her ikisini de zorlad. Melanie, pheleri karsnda,
Deanin ne derecede pimanlk ve kzgnlk duyduunu an
latmakta byk zorluk ekti. Dean, Melanienin krgnlk
ve gvensizliini anlatmakta zorlukla karlat. Sanki De
an ve Melanienin ok hassas birer anteni vard; Deanin
kskanla, Melanienin sadakatsizlie kar. Her ikisi de
birbirlerinin ne derecede hassas olduklarn anladklarnda,
abalarn verdikleri tepkilerin iddetini azaltmaya odakla
dlar.
Dean, gerek veya olas dier kadnlarla olan romantik
ilikilerini Melanieye sylemeyi kabul etti. Melanie ona
gveneceine, her grt kadn hakknda phelenmek
ten vazgeeceine ve sorgulamalarna son vereceine dair
sz verdi. Bu zm ok basit grnse de bu durumda ie
yarad. Melanie kskan bir insan olmay brakt. Dean
ve Melanie ile son grtmde, anlamalar zerinden
iki yl gemiti ve artk kskanlk sorunlar yoktu. Anla
Ayala Malach Pmes

A f k v e K s k a n d k

mann yrmesinin bir nedeni her ikisinin de sorunu birlik

te zme abalaryd. Dier neden Melanienin Deanin s
zne tamamen gvenme isteiydi. Sz verince artk ona ya
lan sylemeyeceine ikna olmutu.
Bu, her kskan insann ei dier kiilerle olan iliki
leri konusunda drst olacana sz verdiinde, kskan
lktan vazgeecei anlamna gelmez. Farkl iftlerin farkl
zmlere ihtiyac vardr. Buradaki zorluk, her durumda
ie yarayan zm bulmaktr.
leri gelen sistem teorisyenlerinden Paul Watzlawick,
John Weakiand ve Richard Fisch (1974) kskanlk sistemi
nin nasl harekete getiine ve srdrldne ilikin bir
rnek vermektedir: Bir kadn, kocasnn hayatnn dnda
kaldn hissediyor ve sorgulamalara balyor. Kocas sor
gulamann bir zorlama olduunu hissederek geri ekiliyor.
Onun geri ekilmesi kadnn endie ve phelerini artryor,
ne olduunu bulma abalar daha srarc ve mitsiz bir ha
le geliyor. Kadnn kskanlk ve pheleri adamn sinirlen
mesine ve daha da geri ekilmesine neden oluyor. Bu du
rumda her iki taraf da kaybediyor. Kadn (bu durumda ks
kan e) kocasn sorgulamasnn fke ve kstlamaya veya
onu sonunda rahatlatmayan zorlama bir gvence vermeye
neden olabileceinin farkna varyor. Koca (bu durumda
kskan olmayan e) geri ekilmenin daha fazla gvensizlik
ve kskanla yol atnn farkna varyor, ancak bilgi ver
menin sorunu arlatracandan korkuyor (Watzlawick
ve ark., 1974).
Farkl durumlarda adam kskan, kadn kskan olma
yan e olabilir. Ecinsel iftlerde, daha az bal olan ya da
darda daha fazla seme hakk olan kii, kskan olmayan
taraf oluyor. Daha nce bahsettiim Mary ve Sharon buna
bir rnek oluturuyor:
Marynin Sharondan daha ekici ve daha zarif olmas
gereinin yan sra, Mary ailesine, kz ve erkek arkadalaAyslaM aiarh Pines

tfuton

rina ok balyd. Sharon ailesinden kopmutu ve yakn ar

kadalar yoktu. Sonu olarak Sharon M aryye, M arynin
ona olduundan daha bamlyd. Bu sistemik yaklam teorisyenlerinin kaan-kovalayan dedikleri, Sharonn ko
valad, M arynin kat bir dinamik yaratt. Tipik ola
rak, Sharon ilikilerine tehdit olarak alglad Marynin
hayatndaki insanlara kar kskanlk gelitirdi. Sharonn
kskanl Maryyi sinirlendirdi ve daha da geri ekildi.
Kskanln verdii ac ve onu ifade ettiinde tm elde et
tiinin M aryyi itmek olduunu anlamak Sharon terapiye
getirdi.
Terapinin hedefi Sharonn kovalamasn durdurmak
iin yardm ederek, kovalayan-kaan dinamiini deitir
mekti. Bu Sharonn ailesi (eskiden annesine ok yakn ol
duu iin bu mmknd) ile ilikiye gemesi, eski arkada
larn ziyaret etmesi ve yeni arkadalar edinmesi (yaad
yerde hi ilikiye gemedii aktif bir ecinsel topluluu var
d) iin onu yreklendirmek ve hepsinden nemlisi Maryyi
aramasn durdurmak ile baarld. Sharon M aryyi kovala
may braknca, byk bir zevk ve dehetle imdi M arynin
onu kovaladn kefetti. Sistem bak asna gre bekle
nen bu deiim, Sharonn gven duygusunu artrp ks
kanln azaltt.

Sfi DeQil

119

Kskanln Tedavisi iin

Sistemik Yaklam Teknikleri
Dean ve Melaniede kullanlan, taraflarn bir dierinin ba
k asn tanmlad rol deitirme teknii, sistemik yak
lam tekniine bir rnektir. iftlerin birbirlerini daha iyi
anlamalarn ve her ikisinin de kskanlk sorununun yara
tlmas ve srdrlmesine katkda bulunduklarn anlama
larna yardmc olur.
Sistemik ynelimli terapistler Won Gi m, Stephanie

Ayala Matech ?ne>

Af/r w Kskandk

120

Wilner ve Miranda Breit bu tekniin bir eidi olan Rol

Deiimi diye adlandrdklar teknii nermektedirler.
Kskan olmayan partnere, kskan olann roln oynama
s sylenir. Dikkatlilik ve birbirleriyle yeniden ilgilenmeleri,
kskan partnerin kaybettii gveni kazanmasna ve ks
kan olmayan partnerin de partnerindeki daha olumlu ni
teliklerin farkna varmasna neden olur.10 nerdikleri ba
ka bir teknikse Eksiksiz Drstlktr. Kskan olmayan
ee gnlk yaamn tm detaylar hakknda drst olmas
ve eine her eyi anlatmas sylenir. Bilgi seli, kendini d
lanm hisseden ve olduunu sand gizli olaylar hakknda
phe duyan kskan ein endiesinin dalmasna neden
olur.
Kitap boyunca kullanlan baka bir teknik de, Yeniden
Deerlendirm edir. Bu belirtinin, sorunun ya da hareketin
alglannn yeni bir k tutularak deitirilmesi anlamna
gelmektedir. Bu bir davrann anlam veya ilevinin yeniden
deerlendirilmesiyle baarlabilir. Lilliann ilikisini bir
ihanet olarak grmek yerine, ift bunu iletiimin bir biimi
olarak grmeyi rendi. Benzer ekilde, Darryln kskan
lnn evlilikte bir ileve sahip olduu tanmland. Bu tr
bir yeniden deerlendirme, gerek sadakatsizlik gerek ks
kanlk olsun, daha az sorunlu bir k altnda sorunun ni
teliini deitirir. Kskanl tanmlamak iin yerici bir dil
kullanmak genellikle sorunu uzatr. Patolojik ya da
mantksz gibi kelimeler yerine kskanlk, deer verilen
bir ilikiye kar tehlike alglandnda verilen koruyucu
tepki olarak tanmlanabilir. Kskanlk sorunu kskan ein
sorunu yerine ilikiye ait bir konu olarak yeniden deerlen
dirilebilir. Bir sonraki adm, kskanln her iki taraf iin
ne ileve sahip olduu ve elerin sorunu nasl canl tuttuk
larn bulmaktr.
Kskanl beslemek iin iki tarafn ne yaptnn fark
edilmesinin paylam ve kskanlk tepkisini neyin tetikle-

Ayala Malacrt Pines

K u J t a n E fi O il

diini bulmak, genellikle dairesel kalbn krlmasnda yar

dmc olur. Aile terapisti Gayla Margolinin belirttii gibi,
Genel olarak, eler kendi sorunlarnn kkrtc roln
anladklarnda, onlar idare etmeyi daha iyi beceriyorlar.
Tm yaplmas gereken elerden birinin tanmlanan roln
dna karak daireyi krmas.12
Ancak Margolin, iftin kalb krmasnn, kalbn yeni
den ortaya kmayaca anlamna gelmedii konusunda
uyaryor. Yeni ve tercih edilen davran dzeni oluana ka
dar, rnein haftalk evlilik deerlendirmesi gibi alkanlk
larn oluturulmasn tavsiye ediyor. Yeni iletiim yetenek
lerinin gelitirilmesi eski kalptan klmasnda yardmc
olur. Bireysel patoloji yerine kiileraras ilikileri vurgula
yan sistemik yaklamn dili, yeni iletiim yollar nerir.
leri gelen sistem teorisyenlerinde biri olan Carlos E.
Sluzki, kskanln iki oyuncu tarafndan oynanan ve y
netilen kiileraras bir senaryo olduunu belirtiyor. Ks
kanlk senaryolarnda karakterler, ayn zamanda oyuncu
olduklarn bilmeden olaylarn rgs iinde tamamen tu
zaa dtklerini grrler. diye devam eder Sluzki. Siste
mik terapinin hedefi, elerin alternatif olay rglerini ve
deiik senaryolar kefederek kendi hayatlarnn sahipleri
olduklarnn farkna varmalarn salamaktr.13

Sistemik Yaklamn Bir Deerlendirmesi

Sistemik yaklam, en iyi iliki dzeyinde iyiletirilebilen
kskanlk sorununu gzlemleyebilmemizi salayarak, ks
kanl anlamamz iin nemli bir katkda bulunmaktadr.
Odak noktasnn iliki olmasna ramen, ifti tedavi etmek
bireysel deiimi de beraberinde getirir. Kiiler eleri ve ili
kilerini daha olumlu ve gereki bir ekilde grdklerinde,
kendilerini daha iyi hissetmeye balarlar. Her iki taraf da
ilikideki ykc kalbn dna ktnda, olumlu gelimeler
daha hzl oluur, her iki e iin de daha grnr ve zama
Ayau Matah Pines

Ak ve Kskantk

na daha dayankl hale gelir.

Sistemik yaklama yneltilen ana eletirilerden biri, o
cukluk deneyimlerini ve kskanln bilind kaynaklarn
nemsememesidir. ou psikodinamik yaklamc olan
eletirmenlere gre, kskanlk sorunu, kskan kiideki bu
derin konular ele alnmad srece tamamen iyiletirile
mez.
Soru: Kskanlk, ilikideki belirli bir dinamikten mi
kaynaklanmaktadr, yoksa kskan kiinin zihnindeki bilind glerin bir rn mdr? Benim gl inancm
kskanln her ikisinden ve daha fazlasndan kaynaklan
ddr.

Terapistlere Not
Sistem bak asna gre, kskanlk sorununu zmek iin
birey ya da ifte yardm etmesi istenen terapistin en nem
li grevi, birey ya da iftin unlar anlamasn salamaktr:
1. Kskanlk sorununu yaratrken her iki tarafn da oyna
d rol
2. Kskanln iliki iindeki ilevi
3. Kskanl besleyen ve devamn salayan sre

Ayala Mjrtacft Pme*

Erkek Kzar,
Kadn Depresyona Girer
K skanlk erkein fkesidir:
ntikam gnii geldiinde, erkek onu
esirgemeyecektir.

Atasz
K skanlar affetm eye en hazr olanlardr
ve btn kad nlar bunu bilir.
D ostoyevski, K aram azof Kardeler

Ron ve Carol
Carol, Ronla karlatnda, Ron boanmt ve yirmi alt
yldr evli olarak kaybettii zaman geri kazanmak iin bir
ka yldr daldan dala konmaktayd. kmaya balamala
rndan az sonra, ikisi de ilikilerinde zel bir eyler olduu
nu fark ettiler. Carol, Ronun hareminin bir yesi olmak is
tememiti. Benimle bir iliki istiyorsa, yalnz benimle ol
mal diyordu. Ron da buna katlyordu ve cinsel olarak
Carola bal kald Ancak bu onun eski kz arkadalaryla
grmesine engel deildi. Carol bunun neden olduu so
runlar yle aklyor:
Kz arkadalar gece gndz aryorlar ve R o n un be
nim le yaad n a ald rm y orlar. T e le fo n la r veya
R o n un onlardan biriyle bulum as hakkn da bir ey
sylem eye kalksam , beni kskan , talep kr ve m antk-

Ayate Matoch ftnet

A fk ve Kskandk

124

sz olm akla suluyor. B ana, benden bakasyla seks

yapm ayacana dair sz verdiini ve szn tuttuunu
sylyor. D aha ne isriyormuum ki? Bu atlye alm a
sna gelmemizin an a nedeni, bu sorun zerinde al
maya ikimizin de ihtiya duym as; Ron buna benim
kskanlk sorunum diyor. Dier neden birlikte Esalende bir hafta geirm ek. (Big Sur, K aliforn iyadaki
Esalen Enstits, eitli atlye alm alarnn yapld
bir mekndr.) R o n daha nce burada bulunmutu ve
bana burann dnyada grd en gzel yerlerden bi
ri olduunu syledi. Buna ben de katlyorum .
Dn buraya vardm zda, broya gidip kaydol
duk. Birdenbire, R o n un daha nceki ziyaretinden ta
nd, W edy adnda bir kadn, R o n un zerine atla
yp ona sarld. So n ra gsne dairesel hareketlerle
m asaj yapm aya balad, daireler bydke byyor,
kadnn elleri gittike aalara iniyordu ve ben de k a
dnn elinin nereye kad ar gideceini m erak ederek o ra
da duruyordum.
Bu dokunm a-hissetm e seans devam ederken, o ra
da aptal gibi durm aya devam ettim . R on zahm et edip
beni tantrm ad bile. R o n un Wendy, bu C arol, sev
diim ve birlikte yaadm kad n dem esine gerek
yoktu. Elini om zum a d olayabilir ve ift olduumuzu
bylelikle belirtir ve ilk karlatklarndaki serbest be
kr kii olm adn belirtebilirdi. A ncak, orada kad
nn m asaj yapm asna izin vererek durmaya devam e t
ti.
O dam zda yalnz kaldm zda, R o n a nasl hisset
tiimi syledim , am a bunu sakin bir ekilde yaptm.
ok sevdii ve uzun zam andr grmedii W endyyi g
rnce ok heyecanlandn, kaba davrandn ve z
gn olduunu syledi. zrn kabul ettim ve bunun
son olduunu dndm. Bunun son olm adn bil
meliydim.
O leden sonra, yemein hemen ardndan, Ron
yok oldu, onu her yerde aradm . Sonunda iki saat son
ra odaya geldi ve W endy ile bir grm e yaptn

A yala M atech Pine?

E rk ek K u r ...

syledi. Kann beynime sradn hissettim. Bu g

rme tam olarak neydi? Neden buna buluma de
miyorduk? Ve neden birlikte olup ilikimiz zerinde
alacamz hafta sonunda Wendy ile buluuyordu?
Tahmin edilecei gibi Ronun bu olaylara farkl bir bak
as vard:
Uzun sre mutsuz bir evlilik yaadm. Ben ve ka
rm liseden beri sevgiliydik, dolaysyla ikimizin de ev
lilikten nce bir deneyimimiz yoktu. Evliliimizin son
yllarnda neredeyse seks hayatmz bulunmamasna
ramen, kanma bal kaldm. Sanrm aldatan tipte bir
erkek deilim. Boanmadan sonra, ki buna ben na
yak olmadm, kadnlar kefettim. Ayn zamanda ka
dnlardan holandm da. Birka kz arkadam oldu.
Hepsi baka birilcrii grdm biliyor ve bunu ka
bul ediyorlard. Benim tekeli bir ilikiye hazr olmad
m anlyorlard. Bunun yannda, hepsi kendileriyle
birlikte olduumda sadece onlar dndm bili
yorlard. Nasl verici olacam biliyor ve vermeyi sevi
yordum. Bylece hepsi onlara verdiimi kabul ettiler.
Hepimiz ok iyi zaman geirdik.
Sonra hayatma Carol girdi. kmaya balad
mzdan ksa bir sre sonra, bunun farkl bir iliki ola
can anladm. Carol dier kadnlar grmeyi brak
mam istediinde kabul ettim. Carol iin bunu yapma
ya istekliydim, nk ona ok deer veriyorum. Ancak
bekrlk yllarmda yakn olduum birok kadn vard.
imdi baka birisiyle yayorum diye onlar brakmal
mym? Bunu Carola yz kere akladm ama anla
mak istemiyor. Kskan olmasn gerektirecek hibir
ey yapmadm, ama bunun bir nemi yok. Carol yal
nzca kskan, ne sylesem, ne yapsam bunu deitiremiyorum.
likide Carolm yaptndan daha fazla fedakrlk
yaptm dnyorum vc ona deer verdiimi kant-

125

Aya Maiach fhnes

A fk ve Kskanlk

ladm . D ier kadnlar grm em ekle ilgili talebinin hak

sz ve m antksz olduunu dnyorum. Wendy ok
uzun zam andr grm ediim yakn bir arkada. Onu
grm em de yanl olan bir ey yok. Odada konuarak
oturduk ve bu sre iinde kap ak kald. Yanl bir
ey yapm adm dnyorum . Buna grm e de
mem C aroPn yaratt durumu hakl klar m?

Bu konuma Ron ve Carola ok tamdk geliyordu. O ka

dar tandkt ki birbirlerini dinlemiyorlard. Sanrm hepi
miz, ikinizin de durumu nasl grdnz biliyoruz, de
dim. Ama birbirinizin bak asn bu kadar ak anlad
nzdan emin deilim. Bunu bakasndan duymak belki ie
yarar. Gruba dndm ve Ron ve Caroln durumuna ken
dini yakn hissedip bunu anlatabilecek biri var m diye sor
dum.
ift olmayan Jim ve Susan gnll oldular. Onlara bir
birlerinin yzlerine bakarak odann ortasnda oturmalarn
ve ellerinden geldii kadar Ron ve Caroln durumunu an
latmalarn istedim.
Hi duraksamadan, Jim ve Susan hararetli tartmaya
devam ettiler. Bize Ron ve Caroln tartmas hi kesilme
mi gibi geldi. Bana ve ilikimize o kadar deer veriyor ol
saydn, baka bir kadnla vakit harcamazdn. zellikle bu
rada ve bu hafta. Onunla yatmam olman durumu dei
tirmez. dedi Susan.
Sana hayatmda hibir kadna yapmadm kadar fe
dakrlk yaptm, ama bu yeterli grnmyor. Senin iin
hibir ey yeterli deil. Sen kskan, talepkr ve mantksz
sn. Bundan sonra bisikletimi atmam isteyeceksin nk
senden uzakta vakit geirmeme neden oluyor. diye cevap
verdi Jim.
Ron ve Carol donmu bir ekilde dinliyorlard. Bu iki
nizin birbirinize syleyecei eyleri andryor mu? dedim.

Ayal Malach Pin

Erkek K zar...

nanlmaz dedi Ron. Sanki Jim benim aklm okuyor.

Carol Susan sanki beni benden daha iyi anlatyor. dedi.
Deneyimlerime gre konuuyorum. dedi Jim . Ka kez
bu konumay yaptm syleyemem diye katld Susan.
Haydi grupta benzer bir deneyimi olan var m grelim.
Carol veya Ron iin konuabileceinizi hissediyorsanz,
Jim ve Susana katln, dedim. Birka dakika iinde ks
kanlk ile ilgili atlye almasna katlan yirmi iki kii
odann ortasna geldi. Kadnlar Ssanm yanma erkekler
Ronun yanna (tartma srasnda srekli yer ve pozisyon
deitiren bir kii hari) oturdular. Kadnlar: Eer gerek
ten yakn bir iliki istiyorsan birazck zgrlnden feda
krlk yaparsn. Bu her eyden nemli Erkekler: Bunun
nemli olduunu sen mi sylyorsun? zgrlnden vaz
geersen hapiste yaarsn. yi bir ilikide birbirine gvenir
sin. Dierini hapse sokmazsn. Siz kadnlar kskansnz!
Kadnlar: Siz bizim kskan olduumuzu dnyorsu
nuz, ama biz ilikimizi koruyoruz. likiye kar bir tehdit
olutuunda siz erkekleri grelim bakalm. En az bizim ka
dar kskan olursunuz. Tm istediimiz biraz korunma.
Erkekleri olduu gibi brakrsak iliki diye bir ey kalmaz
ya da ie yaramayan bir iliki olur!
Ron ve Carol kskanlk sorunlarnda yalnz olma
dklarn anladlar. Biroumuz gibi Carol ve Ron sorunla
rnn birbirlerindeki doutan bir eksiklikten kaynakland
n zannediyorlard. Ron Carolm kskanln suluyor
du, Carol Ronun kadnlarla flrt etmesini. Gruptaki erkek
ve kadnlar dinlemek, Ron ve Carolun sorunlarnda yal
nz olduklar ve kimsenin ayn ekilde deneyimi olmad
dncesinin yklmasna neden oldu. Konu Yeterince d
nceli deilsinden ok Erkek ve kadnlar ilikiye farkl
ekilde bakyorlar ve bu sorunlara neden olabiliyora d
nt.

A yate M a la ch Ptnes

A fk

veKskanlk

Erkek ve Kadnlarn Yakn

likilere Farkl Yaklamlar
Grup sorunun Carol ya da herhangi bir kadnn kskanl
ndan ok, erkek ve kadnn ilikilere yaklamlarndaki
temel farkllklardan kaynaklandn grd.
Kadn ve erkeklerin psikolojik farkllklarn aratran
almalarn analizi, cinsellik anlayndaki farklln dier
farkllklara gre en nemlisi olduunu gstermektedir
(Hyde, 1993). Bu fark yle zetlenebilir: Kadnlar cinsel
lii efkat ve yaknlkla ilikilendirirler. Erkekler cinsellii
baar, heyecan, kontrol ve saf fiziksel r a h a tla m a y la balantladrrlar (Basovv, 1992). Ayrca, ileri gelen feminist
psikanalistler, kadnn kendine verdii deerin yakn iliki
ye dayandn savunmaktadrlar.1
David DeSteno ve Peter Saloveyin (1996b) yapt bir
alma, yakn ilikinin kadnn kskanl zerinde nasl
etkili olduunu gstermektedir. almada, rakiplerin zel
liklerinin kskanlk zerindeki etkisi gzlemlenmitir. Er
keklerden ok kadnlar, rakiplerini partnerlerinin kadnda
beendii zelliklere gre belirlemektedirler. Baka bir de
yile, kadnlar partnerlerinin bir kadnda neden holand
n bilirse ve rakipte de bu zellik varsa, kskanlkla kar
lk vermektedirler. Dier taraftan erkek, kendi tanmlarn
da nemli olan alanlarda gl olan erkekleri rakip say
maktadrlar. Partnerlerinin tercihleri onlar iin nemli de
ildir. Bu, partnerlerin kadnn kendini tanmlamas zerin
de etkili olduunu ve e seim kriterlerinin erkek ve ka
dnda farkl olduunu gstermektedir.
Bu gzlem Douglas ve ark. (1993) tarafndan yaplan ve
alnt iin kullanlan bir aratrmayla desteklendi. Bu al
mada, gen erkek ve kadnlar buluma, cinsel partner, tek
kiiyle kma, evlilik partneri ve bir gecelik iliki iin asga
ri kriterlerini belirlediler. Erkeklerde daha dk olmak

Ayid M a U ch Pines

E rkek K z a r ,,

zere, sradan cinsel ilikiler iin kriterler cinsiyete gre b

yk farkllk gsteriyordu. Dier bir deyile, bir erkek iin
sradan bir gecelik ilikinin hi nemi yokken, kadn iin
herhangi bir cinsel iliki nemliydi ve dikkatle yaklamak
gerekirdi.
Klinik almalarmda, iftlere kskanlk sorununa bir
ok erkek ve kadnda rastlandn sylemenin nemli ol
duunu tekrar tekrar kefettim. Ron ve Carol gibi, iftler
sorunlarnn bakalar tarafndan da sklkla yaandn
grdklerinde, birbirlerinde kusur aramaktan vazgeiyor
lar. Birok erkek ve kadn gibi, yakn olmak iin baka yol
lar da olduu grldnde, dierini sulamak veya kendi
ni korumak iin sarfedilen enerji, ibirlii iin kullanlabili
yor.
Atlye almas srasnda, Carol ve Ron arasndaki et
kileim, baka nemli bir noktay gsterdi: iftlerin ba
langta birbirlerine kar duyduklar ekimle u anki stres
ve kskanlk arasndaki balant.
Rona Carolda ekici bulduun ey neydi? diye sor
dum. Ron, ok gzel ve seksi bir kadn, diye cevap ver
di. Ayrca scak ve akll. Fakat, benim iin en nemlisi,
onun kendi dnceleri olan gl ve bamsz bir kadn
olmasyd. Zayf ve baml kadnlardan holanmam.
Ya senin Ronda ekici bulduun ey neydi? diye sor
dum Carola. ncelikle onun grnn ekici buldum.
nce, uzun adamlara ve kr salara baylrm. Ron zayf ve
ok uzun boyludur ve harika kr salar vardr. Fakat onun
scaklk ve nezaketinden grntsne gre daha fazla etki
lenmitim. Bildiim hibir erkee benzemeyen ekilde, bir
kadn nasl zel hissettireceini gerekten biliyor.
Yani R onu yakkl olduu iin ve kadnlarla iyi ili
ki kurabildii iin beeniyordun ve imdi baka kadnlarn
da ilgisini ektii iin ve kadnlarla iliki kurmay bildii
iin rahatsz oluyorsun. Bu biraz hakszhk, deil mi? Ve sen

129

Ayto Matth Pinti

A fk ve Kiskanlk

130

A y d a M a l h P in e

Ron, Caroi gl, bamsz olduu ve kendine ait dn

celeri bulunduu iin beenmitin, ama imdi iyi bir iliki
nin nasl olmas gerektiini bilmesi ve ilikinizin o tarzda
olmasn istemesi nedeniyle rahatsz oluyorsun. Kendi d
nceleri bulunan gl bir kadnn, iliki hakknda kendi
ne zg dnceleri de vardr.
nsanlarn, bata elerinde en fazla ekici bulduklar
zellik ya da davran nedeniyle rahatszlk duyduklarn
fark ettiimde, bunu romantik imge dncesiyle bada
trdm. ekici bulduumuz, k olmay ve balanmay se
tiimiz kii, iselletirdiimiz romantik imgeye nemli bir
ekilde uymaktadr. Bu romantik imge, ilk ak modelleri
miz olan anne ve babamz tarafndan etkilenir. Geri daha
az derecede de olsa, bu imge bir kadn ya da adamn kim
olduu konusunda evrimsel ve kltrel tanmlar tarafndan
da etkilenir.
Evrimsel (sosyobiyolojik) yaklama gre, ekicilik tan
m evrimsel tarihimizle ilikilidir. Tarih boyunca reme
ans daha yksek olanlar, yani genlerini gelecek nesle ilet
me ans yksek olanlar ekici saylmlardr. Dier bir de
yile, ekiciliin kltrel stereotipi reme niteliine bal
dr.1
Kadnda byk gs (ama ok iri deil), erkekte uzun
luk ve adeleli bir vcut (ama ok uzun ve ok adeleii deil)
bunun rneidir. Gerekten de Ron iri gsl Carol sek
si bir kadn olarak tanmlamtr; Carol da dier birok ka
dn gibi, uzun boylu ve ince erkekleri sevdiini sylemitir.
ri gsler neden kadnda ekici bulunur? Sosyobiyologlar
kadnn bebei rahatlkla besleyebileceini gsterdiini id
dia etmektedirler. Neden uzun boy ve adeleli bir vcut er
kekte ekicidir? Sosyobiyologlar bunun erkein ev geindi
ren ve koruyan niteliklere sahip olduunu gsterdiini sa
vunmaktadrlar.

frire*K u*r ...

Kim Daha Kskan?

Bu soruya verilecek yant kskanlk tanmmza baldr.
Kskanln ne sklkta yaand, belirtileri ve younluu
karlatrldnda, erkek ve kadn ok benzerler. Aslnda,
benim aratrmalarmda tutarl olarak bulguladm, cinsi
yetler arasnda bir farkn olmaddr.5 Cinsiyetler arasnda
kskanln farklarn inceleyen almalarda benzer so
nulara rastlanmtr.4
u an ve daha genken ne kadar kskan olduklar so
rulduunda, cinsiyetler arasnda yine bir farkllk gzlen
medi. Youn kskanlklarnn skl, sresi ve kskanlk
larnn duygusal ve fiziksel etkilerinde de bir farkllk yok
tu. Onlar iyi tanyan veya yakn ilikide bulunduklar kii
lere sorulduunda da onlar kskan olarak gren insan sa
ysnda erkek ve kadn arasnda bir farkllk yoktu. Ks
kanlk yaratan insan ve durumlarla ilgili olarak birka
cinsel farklla rastland, ancak bu kadnlarn tekelilie
daha byk bir inanlar olmasyla ilgiliydi.
Kadn ve erkek cinsiyetler arasnda, kskanlk deneyi
minin unsurlar, younluu ve skl asndan fark bulu
namad; kskanl tetikleyen etken asndan ise kk
bir fark bulundu. Ancak erkek ve kadnlarn kskanla
verdikleri tepkilerde nemli farkllklar vard. (C ekindeki
11-19. tablolara baknz.)

Erkek ve Kadnlarn Kskanla Tepkileri

Kskandnzda zaman nasl tepki verirsiniz?
Partnerinizle mi konuursunuz?
Tm olay grmezden gelmeye mi alrsnz?
Partnerinizin sizin incindiinizi anlamasn m salars
nz?
>
Barp arr msnz?

Ayaia Mabcft Pines

Ak ve Kskanlk

Uzaklar msnz?
iddetle mi karlk verirsiniz?
Baka bir ekilde m karlk verirsiniz?
Bu sorular 285 erkek ve 283 kadna soruldu; kadn ve er
keklerin yantlarnda baz farkllklar bulunmasna ra
men, farkllktan ok benzerliklere rastlanyordu.5 Hem er
kek hem kadnlar iin en sk rastlanan yant olay hakkn
da konuurumdu. Konumak bariz olarak en iyi tepki (ve
doru yant ). Erkeklerin daha sk konutuunu fark et
mek; sessiz erkek, konukan kadn stereotipine aykr d
mekteydi. Ancak bu, birok almann geekten erkein
kadndan daha ok konutuu bulgusunu dorular nitelik
teydi.6
Kadnlar iin ikinci sklkla rastlanan tepki olay tm
den grmezden gelme idi. Bu erkeklerde daha az gzlem
lenen bir tepkiydi.
Bu bulgular, partneri kskanla neden olduunda, ka
dnn erkee gre daha fazla unutabilme ve grmezden ge
lebilme yetisi ve isteine sahip olduunu gstermektedir.
Yaknda evrimsel yaklamn bunun nedeninin aklamas
n greceiz. Paul Mullen ve Judy M artinin yapt bir a
lma, erkeklerin kskanlkla yadsma ve kama yoluyla
baa kabildiklerini, kadnlarnsa rahatszlklarn akla
ma olaslklarn daha fazla olduunu gstermektedir (Mul
len ve Martin, 1994).
Kadn da, erkek de elerine incindiklerini belirtir, ancak
bunu farkl yollar kullanarak yaparlar. Kadn alamak,
ksmek, incinmi grnmek gibi tepkiler verirken, erkekler
ani bir hiddetle tepkilerini gsterirler.
Konumak, grmezden gelmek ve zntsn belirt
mek ou erkek ve kadnda grlen tepkilerdir (erkeklerin
% 8 1 i, kadnlarn % 8 0 i). Kadn ve erkeklerin sadece k
k bir yzdesi tepkilerini barmak, kamak ve iddete
AydU Malach ftnes

Erktk Kzar

bavurmak olarak tanmlamlardr. Kk oranlara ra

men, kadnlarn erkeklere gre daha fazla szel vicdan aza
b yntemini kullandklarn, erkeklerinse kadnlara gre
misli fazla oranla iddet kullanarak tepki verdiklerini
gz nnnde bulundurmakta yarar vardr. Bu da dier
bulgulan dorular niteliktedir.7
Erkein kskanlk tepkisinin daha ok fke olduuna
dair bulgular cinslerin stereotipine uymaktadr; ancak son
zamanlarda yaplan almalar bir eylerin deimekte ol
duunu gstermektedir. Erkek ve kadn niversite renci
leriyle yaplan bir almada, bir erkein partnerinin sada
katsizliine kar kadna gre daha m fazla fkeyle davra
naca ya da partnerlerinin sadakatsizliine kar nasl tep
ki verecekleri aratrlmtr. Aratrmaclarn beklentileri
nin aksine, denekler, zellikle de kadnlar sadakatsizlikle
karlatklarnda, erkeklere gre daha fazla fke ve inti
kam hissiyle tepki vermeyi beklediklerini sylemilerdir.
Kadnlar erkeklere gre daha fazla szel ve fiziksel suistimalde bulunabileceklerini belirtmilerdir. Bu rol deiimi
nin yannda, kadnlar alayarak, ilgisiz numaras yaparak,
souk ve ekici grnmeye alarak daha kadns davra
nlarda bulunacaklar dnmektedirler. (deWeerth ve
Kalma, 1993).
Kadn ve erkein sadakatsizlikle karlatklarnda nasl
tepki vereceklerini dndkleri zerine yaplan bu al
mann bulgularna ramen elerinin yasak bir ilikiye gir
diklerini gerekten kefettiklerinde, kadn ve erkein farkl
davrandklar grlmektedir. Erkekler aniden fkelenip srad durumlarda iddete bavururlar ve durumu veya ili
kiyi terk ederler. Kadnlarn depresyona girme, hayal krk
l duyma, kendini sulama, kendinden kuku duyma ve
erkei geri getirmek iin daha ekici grnmek ya da onla
r kskandrmak gibi eilimleri vardr.*
Kadn ve erkeklerin kskanlk karsnda verdikleri tep

133

Ayal*M
atachPines

Ak

veKokandk

134

Ayala Matdch Pines

ki farkllnn bir yorumu, erkeklerin kendilerine gvenle

rini koruma eilimlerinin, kadnlarnsa ilikiyi koruma ei
limlerinin yksek olduudur.9
Elerinin baka biriyle olan ilikisini tarttklarnda,
kadn ve erkein farkl endieleri bulunduu grlmtr.
Erkekler ilikinin daha cinsel ve teknik detaylaryla ilgi
lenmiler ve kendilerini rakipleriyle karlatrrken: Peni
si ne byklkteydi? Sen ka kez orgazm oldun? Ya
takta benden iyi mi kt myd? gibi sorular sormular
dr. Dier taraftan kadnlar daha ok kalite ve ilikinin ge
lecei asndan bu ilikinin nemiyle ilgilenmilerdir:
Onu seviyor musun? Ona kendini daha m yakn hisse
diyorsun? Kadnlar ayn zamanda, yasak ilikinin yakn
ilikilerine verdii zarardan endielenmektedirler. u tarzda
sorulara saplanmlardr: Benim hakkmda ona ne syle
din? Bizim ilikimizin detaylar hakknda ona bilgi ver
din mi? Kadnlar yakn ilikiye dair srlarn ortaya dkl
mesinden dolay korkun bir ihanete uramlk hissine ka
plmaktadrlar.
Yasak ilikinin ortaya kmasndan sonra yaplan uzla
ma grmelerinde, erkekler daha ok (yasak ilikinin ken
di ilikisine kar oluturduu tehdidi nemsiz gsterme a
basyla) Sadece fiziksel bir eydi, ona kar bir ey hisset
medim. (yani herhangi bir ekilde balanma sz konusu
deil anlamnda) gibi eyler sylerler. Dier taraftan kadn
lar, Platonik bir arkadalkt, bana hi dokunmad gibi
eyler syleme eilimindedirler. Bu aklamalar (bilinli ya
da bilinsiz olarak) kadn ve erkekte yasak ilikinin olu
turduu endienin farklln gstermektedir. Tersi bir
aklama -erkein ilikiyi platonik, kadnn ise fiziksel bir
iliki olarak gstermesi- ok daha az rastlanr bir durum
dur.
Kskanla kar farkl tepkilerin baka bir aklamas
kadn ve erkein farkl cinsel rolleriyle ilgilidir. Kadnlar

irk tk Kzar

yakn ilikilerini erkee gre kiisel kimliklerinin merkezi

olarak grmekte, ilikide yaamlarna ilikin bir anlam ara
maktadrlar. nk kadnlar, erkeklere gre kendilerini
ilikileriyle daha fazla zdeletirmektedir ve kiileraras
ilikileri daha gldr; ilikiyi ynlendirme ve duygular
anlayp onlarla ilgilenen bir duygu uzman rol stlenme
eilimindedirler.10
Kadnlarn hu tr olaylarla daha fazla ilgilenmeleri, ya
sak bir iliki sonras kendi ilikilerini iyiletirmeye alma
larn aklamaktadr; erkekler ise inkr etme ve kama ei
limindedirler. Erkek bilinli olarak grmezden gelmek ve
nemini azaltmak yerine inkr etme ya da tehlikeyi grme
yi reddetme eiliminde olabilir. Neden udur: Farkna va
rrsa, onunla ilgili bir ey yapmas gerekir, ama onun bu i
iin ayracak zaman yoktur.
Kadn ve erkein baka bir farkll, ilikiyle ilgili olma
dzeyine bal olarak, kadnn kskanla daha fazla ne
den olmasdr. Psikolog Greg White (1980) kskanla ne
den olan be drty ayrmsamtr: lgi ekmek gibi belir
li bir dl almak, ilikinin gcn snamak, ihanet eden
partnerden almak, kendine gveni artrmak ve partneri
cezalandrmak. Kskanlk uyandrmann en popler meto
du baka birinin ekiciliini tartmak ve abartmak, ardn
dan flrt etmek, rakipler uydurmak ve eski partnerlerden
sz etmektir. Partnerlerine gre ilikiyle daha fazla ilgili ol
duklarndan, kadnlar erkeklere gre daha fazla kskanlk
uyandrdklarn bildirmilerdir. White bu farklln kad
nn dolayl (maniplatif) ve kiisel (para gibi somut kay
naklardan ok etkileim zerine kurulu) g kullanmaya
yatknlndan kaynaklandna inanmaktadr.
Whitein aklamas, kadn ve erkein g fark zerine
odakldr. White, ataerkil toplumlarda kadnn erkekten
daha gsz olmas nedeniyle kskanlk yarattn varsa
yar. Dier taraftan evrimsel yaklam, kskanlk konusu
Ay ala M la c h Pines

Ak vc Kskanlk

dahil, kadn ve erkek farkllnn doutan var olduunu,

yani uzun evrimsel sre ve doal seilme sonucu olutuu
nu varsaymaktadr. Psikodinamik ve sistem yaklamlarn
da kadn ve erkek farkll ikincil bir konu iken, sosyobiyoloji iin bu birincil bir konudur.

Evrimsel (Sosyobiyolojik) Yaklam

136

AyclA M alach P n e

Cinsel farkllklarn evrimi, Charles Darwinin teorisinin

ana temalarndan biridir." Darwine gre, erkek ve diiler
evrimsel merdivenden indike, aralarndaki farkllk biyo
loji ve davran asndan daha belirginlemektedir. Erkek
ler daha iri, daha saldrgan ve daha akll olmaktadrlar.
Diiler ise daha ana (besleyici) olmaktadrlar. Cinsler ara
sndaki byyen farkllk doal seimin sonucudur.
Yaamn idame ettirebilen ve reyebilen bir organizma,
evrimsel adan daha stndr. En gl, en akll ve en
saldrgan olan, diiyi elde edebilmi ve zelliklerini bir son
raki nesle geirebilmitir. Bu adamlar daha iyi avc olduk
lar iin, kadnlarn ve ocuklarn daha iyi koruyabilmi
ve onlara daha iyi bakabilmilerdir. Benzer nedenlerle, bes
leyen ve byten annenin ocuklarnn hayatta kalabilme
olasl daha yksek olmu ve kadnn zellikleri bir son
raki nesle geebilmitir.
Darwin kskanlk iin evrimsel bir neden grmtr.
Kskanln iftin balarn koruyan bir igd olduuna
inanmtr (daha nce korumac tepki olarak bahsi ge
miti). Kskanla ilikin duygu ve davranlar, iftin bir
likte kalmalarna, remelerine, yavrularn bytmelerine
bylelikle genlerini kopyalamaya hizmet etmektedir. Hay
vanlarda da grlmesi, Darwin tarafndan kskanln do
utan olduunun kant olarak grlmtr.
Modern sosyobiyologlar da kskanln genetik olarak
hayat srdrebilmek iin nemli bir ilevi olduunu belirt
mektedirler." Tm erkekler belirsiz babalk sorunuyla

rktk Kzar

kar karya olduklarndan, cinsel rakiplerine kar koru

ma grevlerini srdrdklerinde kendi yavrularn byt
me olaslklar ykselmektedir.
Kars zina ileyen bir erkee ngilizcede guguklanm" denir. Guguk sz yumurtalarn baka kularn yu
valarna brakan guguk kuundan" gelmektedir; kocas zi
na yapan kadn iin ise kullanlmaz. Neden? nk bir ka
dn erkein aksine kendi dlnden her zaman emindir. N e
sil zerine yaplan yatrm sosyobiyolojide anahtar kav
ramdr; anne ve baba tarafndan yavrulamak ve onu byt
mek konusunda harcanan enerjiye atfta bulunur.
ou toplumda erkein boynuzlanmasnn evrimsel ris
ki, namusla ilgili yasalardaki asimetriyi aklamaktadr:
Her iki cins iin de zina yasa olmasna ramen, yaygn
olarak kadn erkee gre daha fazla cezalandrlmaktadr.
rnein bir Apai erkei zina yapan karsn dvebilir, ka
rsn ve sevgilisini ldrebilir, kimse karsn bir daha be
enmesin diye burnunun ucunu kesebilir. Dier taraftan
kocas zina ileyen bir Apai kadn, ilikiden ekilebilir,
kocasn geri almaya alabilir ve en srad durumda ko
casn boayabilir.13 Bilinen ou kltrde koca, karsn da
ha sert bir ekilde cezalandrabilir ve evlilii karsndan da
ha rahat bitirebilir.
Dnyadaki evlilik tiplerini aratran bir almada evli
liin var olduu 554 toplumdan 135inde tekelilik olduu
kefedilmitir. Toplumlarn ou okelidir. Bu toplumlardaki erkekler iki ya da daha fazla kadna sahip olabilmek
tedir. Poliandri, yani kadnn iki ya da daha fazla kocaya
sahip olmas durumu, 554 topluluktan sadece 4 nde g
rlmtr.14
Dnya zerindeki evlilik biimleri hakkndaki antropo-

137

Cuckold: Ing., Kars tarardan aldatlan erkek, (.n.)

Cuckoo: Ing., Guguk kuu (.n.)

Ayal* Mach Pines

A fk ve Kskanlk

lojik raporlara ek olarak, sosyobiyologlar eitli kaynak

lardan kantlar kullanmaktadr: Hayvanlar alemine olan
benzerlikler (hayvanlarda kskanlk genetik olarak kont
rol ediliyorsa insanlarda da byle olduu varsaymyla);
kadn ve erkein kskanla verdikleri tepki; erkek ks
kanlnn atma ve iddete yol at gerei; kadn cin
selliinin erkek tarafndan kstlanmasnn neredeyse evren
sel antropolojik kant; erkein babalkla ilgili endieleri
hakknda antropolojik ve psikolojik raporlar."
imdiye kadar sylenenlerin sonucunda, sosyobiyologlarn erkek ve kadnn bir yasak ilikiyi kefettiklerinde ver
dikleri tepkinin farkl olduunu dnmeleri ok ak g
rnmektedir. Erkek iin kzgnlk, barp arma, intikam
veya terk etme evrimsel bak asna gre tamaman man
tkldr. hanet sadece u anki durumu deil, gelecek nesil
leri de etkilemektedir. Boynuzlanm erkek belki de baka
snn ocuuna bakacaktr. Evrimsel bak asna gre, al
datlan kadn daha az risk tamaktadr. Onlarla kalp on
lara bakmay srdrd mddete, kocasnn spermlerini
datmakta olduu gerei kadnn yavrusu ve genleri iin
bir tehdit oluturmamaktadr. Dolaysyla onun istei koca
sn teki kadndan ayrp kendine bal tutmaktr.
phesiz sosyobiyologlar, (dikkat, kskanl yaayan
ve ifade eden bireye odaklandnda mantksz grnebilir)
kskanl anlalabilir bir tepki olarak grmektedirler. Bi
reyin genleri asnda ele aldmzda, kskanlk son dere
ce mantkl grlmektedir. rnein kendi tatmin seviyesi
nin etkilenmeyeceini bilmesine ramen, bir erkein kars
nn bakalaryla ilikisinden neden etkileneceini dnn.
Bu tamamen mantksal bak asna gre, kskanlk
sahneleri ve iddete gerek grlmemektedir. Fakat duruma
erkein genetik devamll asndan bakldnda, ks
kanlk iin ok ak bir neden vardr. Bu, erkein genleri
nin gelecek nesillere geememe riskine kar bir tepkidir.
Ayale Malach Pines

ir k t k Kaar

Kadn bebein kendi genlerini tadndan emin olduuna

gre, kskanln odak noktas baka bir tehlike zerine
dir; erkein ona ve bebeine bakmamas.
zet olarak, sosyobiyolojik bak asna gre, kskan
lk yaayan kadn ve erkek farkll, kadn ve erkein gen
durumlarna ilikin gvenin asimetrisinden kaynaklanmak
tadr. Kadnlar ocuklarn kolaylkla reddetmezler, erkek
lerse ancak kadnlarn tek cinsel partnerleri olmalar duru
munda bu konuda gvenlik duyabilirler. Bylelikle erkein
ihanetiyle ilgili risk kadn iin kaynak kayb iken, kadnn
ihanetinin erkekte dourduu tehlike yabancnn dlne
sahip olmaktr. Yzletikleri farkl risklerden dolay, kadn
larn erkeklerden daha az kskan olmalar ve cinsel ihanet
ten, ilginin ve bebein bytlmesi iin gerekli kaynan yi
tirilmesine ramen daha az etkilenmeleri beklenmektedir.
Bu noktay kantlamak iin David Buss ve ark. (1992),
rencilere sevdikleri kiinin bakasyla ilgilendiini fark
ettiklerinde neyin onlar daha fazla etkileyeceini sormu
lardr: Sevgilinizin yabanc biriyle duygusal yaknlk olu
turduunu hayal edin., Sevgilinizin sizin dnzda biriy
le tutkulu bir cinsel ilikiye girdiini hayal edin. Sonular,
daha ok sayda erkein olas bir cinsel ihanetten rahatsz
olduunu ve daha ok sayda kadnn olas duygusal iha
netten dolay rahatszlk duyduunu gstermitir.
Bussn evrimsel bak asnn yannda bu bulgular, ha
raretli bir tartma yaratm, kskanlkta cins farkllyla
ilgili almalar popler yapmtr. Bussm bulgularn ve
yorumlarn destekleyen aratrmalar arasnda Bram Brunk
ve ark. (David Buss da aralarnda) kskanlkta cinsiyet
farkllklarn Hollanda, Almanya ve Amerikada inceleyen
almas bulunmaktadr. Her lkede de kadnlar duygu
sal ihanetten etkilenirken, erkekler cinsel ihanetten dolay
daha fazla psikolojik ve fizyolojik rahatszlk duymulardr.
Ancak cinsiyete gre farkllklarn boyutlar kltrlere g
Ayda Malaeh Pines

Ak

vKakanltk
re deiim gstermitir. Farkllklar Amerikada byk
iken, Almanya ve Hollandada orta derecededir. David Geary ve arkadalarnn ayn konuda in ve Amerikada yap
tklar aratrma da benzer sonular vermitir. Bulgular bir
kez daha David Bussm evrimsel tahminini desteklemitir:
Erkeklerde olas bir cinsel ihanetten rahatsz olma oran
daha yksekken, kadnlarda olas duygusal ihanetten ra
hatszlk duyma oran daha fazladr. Ancak Amerikadaki
erkek ve kadnlarn daha yksek bir oran ayn cinsiyetteki
inlilere gre cinsel ihanetten rahatszlk duymulardr. Bu,
romantik kskanlk eiliminin genel kltrdeki cinsel tole
ranstan etkilendiini gstermektedir (Geary, 1995).
Dier bilim adamlar, David Buss ve ark.n bulgularn
kabul etmekle birlikte, konuya kendi yorumlarn getirmi
lerdir. rnein, Christine Harris ve Nicholas Christenfeld
(1996a), zellikle erkeklerin cinsel ihanetten, kadnlarnsa
duygusal ihanetten rahatsz olmalar gereinin, cinsiyetle
rin ihaneti mantksal olarak farkl yorumlamalarnn so
nucu olduunu iddia etmilerdir. Kadnn sadece k oldu
unda cinsel ilikiye gireceini dnen erkein, ei baka
bir erkekle cinsel ilikiye girdiinde, karsnn o adama k
olduuna inanmas iin nedeni vardr. Erkein k olma
dan cinsel ilikiye girebildiini dnen bir kadn, hl cin
sel ihanetten rahatsz olmakla birlikte, bu durum, einin
k olduunu gstermediinden dolay bundan daha az et
kilenmektedir.
Dier bilim adamlar Bussn evrimsel teoriye fazla g
vendiini dnmektedirler, rnein, David DeSteno ve
Peter Salovay (1996a), evrimin kskanlk gibi insan davra
nlarnda rol oynadna katlmakta ancak insan davran
larnn dier trlere gre kltrel deikenlerden daha faz
la etkilendiinin unutulmamas gerektiini savunmaktadr
lar.
Ayn ekilde, Ralph Hupka ve Adam Bank (1996), Buss

Ayala Mdach Ant

Erkek K aar _

ve ark.n bulgularnn, kadn ve erkek arasnda doutan

gelen kskanlk eilimleri yerine, yorumlanm cinsel
normlara bal olduunu savunmulardr. Bu tezi, bir al
mann bulgularnn yan sra, kskanlk zerine evrimsel
gr sorgulayan ve sosyokltrel bak asn destekle
yen birok etnografik raporla desteklemilerdir. 745 ren
ciyi ieren bu almada kadn ve erkelerin % 5 0 sinden o
u hayal duygusal ihanetten rahatsz olmulardr.
Kskanlkta cinsel farkll inceleyen almalarmdan
birinde, cinsel ihanet dncesiyle tetiklenen kskanlk ko
nusunda cinsler arasnda bir farkllk (kadn ve erkekler
buna gl bir tepki gstermilerdir) gzlenmezken, duy
gusal ihanet konusunda cinsel bir farkllk (kadnlar erkek
lerden daha gl tepki vermilerdir) gzlemlenmitir (Pi
nes ve Friedman, 1998).
Bu ve dier almalarn nda, Christine Harris ve
Nicholas Christenfeld (1996b), kskanlkta cinsel farkl
lklar aklayan, doutan sahip olunan mekanizmalar
ne srmek yerine, kadn ve erkein her ikisinin de hem
duygusal hem de cinsel ihanetten rahatsz olduklar gere
ine odaklanmann daha uygun olduunu grmtr.
Bu eletiriye kar Buss ve ark. (1996) ne yant vermi
lerdir? Yantlar sadece tm bilimsel standartlara gre ks
kanlkta cinsel farkllklarn evrimsel adan doru yo
rumland eklindedir.

Kskanla G Asndan Bir Bak

Sosyal psikologlar ve evrimsel bak eletiren dier eletir
menlere gre, kadn ve erkein kskanlk asndan farkl
lk gstermesi evrimsel sreten kaynaklanmamaktadr;
bunlar ncelikle, tm ift ve bireyleri etkileyen sosyal sre
ve toplumda var olan koullar sonucudur. Kskanlkla il
gili olarak bu koul, kadn ve erkek arasndaki g farkll
dr. Bu tartmann amacna uygun olarak g, iftler araAyila Malach P>n*s

A k w Kskanbk

smda birbirlerine baml olmann bir fonksiyonudur -d a

ha baml olan partnerin daha az gc vardr. Bamllk,
duygusal, mali ve sosyal olabilir.
likide daha gl olan kadn ya da erkek, kskanl
yaratan olaylara daha erkeksi ekilde cevap vermektedir
-fkeyle patlamak, terk etmek v.s. Daha zayf olan tipik
olarak kadns davranmaktadr: Alamak, surat asmak,
daha ekici grnmeye almak, partnerini kskandrmak
v.s. Ne yazk ki, daha az deer veren taraf veya alternatifi
daha fazla olan taraf ilikide daha fazla gce sahiptir.16
Birok kadn kskanlk duyduunda tipik kadns dav
ranlarda bulunur, kadn olduklarndan tr deil, iliki
de daha az gleri bulunduundan. Yetikinliinin ounu
ocuk bakarak ve einin kariyerine destek olarak geiren
ellilerinde bir kadnn, baarl kocasna gre evlilik dn
da daha az alternatifi vardr. Kocasnn gen sekreteriyle
ilikisi olduunu rendiinde, kskanl sadece deer ve
rilen bir ilikiye kar oluan tehditten kaynaklanmaz, ya
amnn tmn belirleyen evlilie kar bir tehlikeye kar
verilen tepkiyi de ierir.
Kadn incitilebilirliinin kskanlk zerindeki etkisini
gzel bir ekilde gsteren bir alma Ada Lum^ert tarafn
dan yaplmtr. ncitilebilirlik, almada, terk edilme kor
kusu ve partneri tarafndan yaplan incitici hareketleri kabullenebilme olarak tanmlanmtr. Lumpert kadn ve er
keklere unu sormutur: Partnerinizin ihanet ettiini re
nirseniz ne yaparsnz? ncitilebilirlik puan yksek olanlar
Kabul ederim. Baka ne seeneim var ki? tarznda ey
ler sylemilerdir. ncitilebilirlik puan orta olanlar, Ona
ltimatom veririm, ya ben ya o derim. trnde eyler sy
lerken, dk incitilebilirlik puan bulunanlar Onu terk
ederim. diye yant vermilerdir.
Kadnn incitilebilirlii, doutan gelen bir zellik olma
yp yaam artlarna baldr. Korunmaszlk annenin o
Aysla Malacn t a e s

Erkek Kurar

cuk sahibi olmamas durumunda en dk, kk ocuk

sahibi olmas durumunda en yksek ve ocuun evi terk et
me yann gelmesinden sonra tekrar en dk dzeydedir.
Erkein incitiiebilirlii, ocuun doumundan nce en yk
sek dzeydedir, ocuun doumuyla birlikte aa doru
giden bir eri izmekte ve erkek, ocuk zerine zaman ve
enerji harcadktan sonra tekrar yukar doru trmanmakta
dr. ocuklar evi terk ettikten sonra kadn ve erkein incitilebilirlik dzeyleri tekrar benzer hale gelmektedir (Lumpert ve Friedman, 1992).
Bu bizi kadn ve erkein ilikiye kar ilgileri konusuna
gtrmektedir. Kadnlar sosyal olarak ilikiye daha fazla
nem vermek ve bal kalmak zere yetimilerdir. G
farkllklar doutan deildir; ift arasnda yansmasn
bulan g ayrm, toplum iindeki g farkllklarndan
kaynaklanmaktadr. Kendine evlilik dnda alternatifler
yaratan, kocasna duygusal, sosyal ve mali adan daha az
baml .olan bir kadnn, kskan kadn roln yklenme
olasl daha azdr. Ellilerinin banda olan bir ift bu rol
deiimine bir rnek oluturmaktadr.
Laura adndaki kadn, en byk ocuunun doumun
dan, en kk ocuu liseyi bitirene kadar ev ilerinden so
rumlu olmutu. Sonralar, kendi iin bir eyler yapabilece
i dncesiyle okula dnp i idaresi zerine derece alm
t. Yksek notlar ve hocalarnn tavsiye mektuplarnn yar
dmyla, byk bir ila firmasnda i buldu. e kar istek
lilii ve alkanl sayesinde terfi zerine terfi ald. Az za
manda devlet ilikileriyle ilgili blm ynetmeye balad;
seyahatlere kyor, ilgin insanlarla karlayor ve eve ge
geliyordu.
Kocas Adam, kk bir snai kuruluta mhendislik i
lerinden sorumlu mdrd ve o yllarda kariyerinde pek
fazla ilerleme kaydedememiti. Laura kariyer merdivenleri
ni hzla karken, o iinden sklmaya balam, kapana kiAyala Matach Pmn

A fk ve Kskanlk

silmi ve kzgn bir durumdayd. Laura her yapt eyde

baar ve anlam bulmaya baladnda, o kendine in ha
yatmdaki anlam ne? diye sormaya balad. Her ikisi de
deiimin farkna varmazken, imdi Adamn Lauraya, Laurann ona olduundan daha fazla ihtiyac vard ve i ne
deniyle ilikide bulunduu insanlardan dolay kendini teh
ditte hissetmeye balad. Ne zaman Laura eve ge gelse, ki
bu sk oluyordu, kiminle nereye gittiini, ne yaptn ve ne
hakknda konutuklarn soruyordu.
Balarda Laura sabrl ve anlayl olmaya alt. Mm
kn olduu zamanlarda Adam aryor, ge kalacan sy
lyor ve ne yaptn anlatyordu. Adamn sesindeki d
manca tonu v.e sorgulamalar umursamamaya alyordu.
Ancak bir mddet sonra sabrn kaybetti ve kskanlktan
bkmaya balad. te harika zaman geiriyor, bu kskan
lk ve kabal hak edecek hibir ey yapmyordu.
Laura evlilik dndaki yaamndan daha fazla mutlu ol
duka, Adam daha mutsuz ve kskan hale geliyordu. Laurann aklamalarna gvenmiyor, Laura darda kadn
arkadalaryla bir gece geirse bile, incinmi ve dlanm
hissetmeye devam ediyordu. Aslnda ona en fazla ihtiya
duyduu zamanda Laura'nn dnyasndan dlanmt.
Sosyobiyolojiye gre, Adamn kskan olmas iin hi
bir neden yoktu. Birincisi, Laura kadn arkadalaryla va
kit harcyordu ve boynuzlama olasl yoktu. kincisi, La
ura menopoz geirmiti ve hamile kalma ve bakasnn gen
lerini tama ans yoktu. Ayrca, ocuklarn bytmler
di ve Adam genetik olarak hayat srdreceinden emindi.
Ancak, gle ilgili bak asna gre, Adamn kskan
olmak iin nedeni vard. Birlikte yaadklar mddete
Adam ailenin erkei olmutu ve Lauradan daha fazla
gce sahipti. Birdenbire roller deimi ve ilikide daha az
gl taraf kendisi oluvermiti.
Yakkl, erkeksi ve baarl bir erkek olan Adam, gele
A y M aiacn Pines

Erkek Kzar

neksel anlamda kadns bir ekilde evliliinin niteliine

kar bir tehlike hissetmiti. Depresyona girmi, surat as
m, Laurann fark etmesi iin kendine yeni giysiler alm,
onsuz arkadalarn grerek Lauray kskandrmaya al
mt. Sorun Laurann bunlara aldrmamasyd. Hatt, Laura Adam arkadalarn daha sk grmesi iin destekle
miti.
Adam, Lauranm ilgisini ekmek iin bir eyler yaptk
a, hl Lauraya baml olduunu gsteriyordu. Kskan
lnn ana nedeni olan gszlk ve bamllk duygulary
la barmas gerekiyordu.
Bamlln yenmek iin, sevdii ancak ilikisini ko
pard insanlar aramakla ie balad. Evliliklerinde sosyal
ilikileri srdrmek iini Laura yapt iin, Laura Adamn
sevmedii baz arkadalaryla grmeleri sona erdirmiti.
imdi Laurann sosyal bir yaam olduuna gre, Laura ve
kendisinin grmekte olduu arkadalarn yan sra, gr
mek istedii arkadalarn seme zgrlne sahipti. Evli
likleri boyunca sosyal konumalar Lauraya braktndan
dolay, Adam iin bu i hi de kolay deildi. Aslnda, ilk
karlatklarnda Laurada en ekici bulduu ey onun sos
yal yetenekleri ve enerjisiydi. Birini her aradnda, arad
kiinin arp bunca zamandan sonra onun sesini duymak
tan holanmayacandan korkuyordu, ama bu hi bana
gelmedi.
Adam kendi arkadalar, ilgi alanlar ve aktiviteleriyle
ilgilendikten sonra, -rnein yry yapmaktan holan
yordu ve Sierra Cluba ye olarak dzenli olarak da yr
ylerine k t- Lauramn iini bir tehdit olarak grmekten
vazgeti. Kendi hayatndan zevk alnn ve evliliinde g
cnn arttn hissetmesi kskanlnn azalmasna neden
oldu.
Kskanlk konusunda, erkein tipik kadns bir ekilde,
kadnlarn da erkek gibi tepki verebildiklerini grdk. An
Ayala M alach Pines

A fk ve Kskantk

cak aratrmalar Adam ve Laura gibi iftlerin, zellikle o

cuk yetitirme yllarnda, istisna olduklarn gstermekte
dir. ou erkek ve kadn kskanlk konusunda, cinsiyetle
rinin zellikleri olarak grlen davranlarlarla tepki ver
mektedirler. Ron ve CaroPn durumunda grdmz gibi,
bu farkllklar bilmek kendilerinin tek olduklar dnce
sini ykarak, insanlar kskanlk sorunlarn zmeye y
neltmektedir.
stinai durumlarn olduunu bilmek, kadn ve erkek ks
kanlnn farkl oluunun sosyobiyologlarn iddia ettikle
ri gibi doutan gelmediini gstermektedir. Genetik prog
ramlama insan gibi karmak bir varl aklamak iin ye
tersiz kalmaktadr. B farkllklar, evrimsel glerin top
lumdaki dier glerle birlikte almasndan kaynaklan
maktadr. Bu bizi kskanln belirli bir eilim ve belirli bir
tetiklemenin etkileiminden doduu grne geri gtr
mektedir. Genetik programlama ve topiumca belirlenmi
g farkllklar kadn ve erkein kskanlk eiliminlerini
etkiler. Bu eilimlerin kendilerini gsterebilmesi, ilikinin
dinamiklerine ve bireyin zihnindeki isel srece baldr.

Evrimsel Yaklamn Deerlendirmesi

Sosyobiyolojik yaklam, dikkatleri, kadn ve erkeklerin
kskanl farkl yollarla ifade etmelerine odaklamada yar
dmc olmaktadr. iftlere, dier erkek ve kadnlarn da
benzer ekilde kskanlkla ilgili atmalar yaadklar sylendiininde byk bir rahatlama yaamaktadrlar. Sonu
olarak, kendilerinin ve elerinin kskanl ile, daha fazla
anlay ve daha az sulamayla yzleebilmektedirler.
Kadn ve erkein kskanlk konusundaki farkllklarna
odaklanan sosyobiyolojik yaklamn aksine, psikodinamik, sistemik ve davransal yaklamlar, kskanlnn sa
altmnda cinsiyet farkllklarnn nemi olmad gr
ndedirler. Psikodinamik yaklam erkek ve kzlarn o
Ayala Meiach Pines

Erkek K uar ~

cukluk deneyimlerinin farkl olduunu anlamtr, ama ks

kanln temelini oluturan bilind travmay irdeleme
sreci kadn ve erkekte ayndr. Sistemik yaklamda, kadn
ve erkek romantik ilikilerde farkl roller oynadklar hal
de, olumsuz etkileim kalbn krmak kimin hangi rol oy
nadna bal deildir. Davransal yaklamda, kskanl
tetikleyen olaylara kadn ya da erkein uygunsuz tepki
ler vermesi nemli deildir, terapinin amac uygunsuz dav
ranlar unutup yerine uygun olan yenilerini koyabilmek
tir.
Sosyobiyolojik yaklam, deneysel olarak ne kantlanabilen ne de rtlebilen dairesel muhakeme ve aklama
lar kulland iin eletirilere maruz kalmtr. Kskanlkta
cinsiyet farkllklar gibi var olan fenomenlere bakarak,
bunlarn var olmalarnda evrimsel bir neden olduunu var
sayar. Sosyobiyologlar, belirli zelliklerin hayatta kalmala
r iin evrimsel bir neden yoksa bugn var olmayacaklar
inancndadrlar. Ancak var olduu iin bir olguyu kant
olarak sunmak geerli bir savunma deildir.
Sosyobiyologlara yneltilen dier bir eletiri, her ikisi
de genetik programlamadan kaynaklanan insan ve hayvan
kskanlklarnn birbirine balanma abasdr. Aslnda,
eletirmenler kskanl belirli bir gene balayan ampirik
bir aratrmann bulunmadn savunmaktadrlar."
Ayrca, sosyobiyologlarn kskanln doal olduu
ve bir eit biyolojik zorunluluu yanstt dncesi tehli
ke iermektedir. iddet gibi kabul edilemez davranlar
hakl hale getirmektedir. Sevgililerini ve rakiplerini, kendi
lerini kontrol edemedikleri iin ldren erkeklere kar es
kiden beri bir hogr bulunmaktadr. Bu biyolojik zo
runluluk, kskan kadn iin pek mmkn grlmez.18
Erkek ve kadnlarn genetik olarak kskanla belirli
ekillerde karlk vermeleri dncesi, kskanlk sorunu
zerine almamak iin bir mazeret olarak kullanlabilir.
Ayali MalMh Pines

A fk ve Kskanlk

Sosyobiyolojik ve Gce Dayal

Bak Alarnn Btnletirilmesi
Kskanlkta cinsel farkllklar zerine yaplan iki ayr ak
lamay -Evrimsel ve Gce Dayal Bak Alar- grdkten
sonra insan hangisinin doru olduu konusunda merak
ta kalabilir. Kskanlktaki cinsel farkllklar evrimsel mi
yoksa toplumsal glerin mi sonucudur? Bu alanlarda al
anlar bu soruya ancak kendi aklamalarnn doru yant
vereceine inanmlardr. Ancak iki bak asn btnle
tirmek mmkndr. Kskanlk evrimsel ve u anki top
lumsal glerin etkileiminin sonucudur. Ayrca bireyin zih
nindeki srecin ve iftin ilikisindeki ykc kalplarn sonu
cudur. Kskanlk en iyi ekilde i ie halka olarak ta
nmlanabilir. Birinci halka bireydir. kincisi ifttir. ncs iftin iinde yaad kltrdr. Birey tarafndan yaanr,
iftin ilikisinde oynanr ve evrimsel ve toplumsal gler ta
rafndan ekillenir. imdi kskanln nasl yaandn ve
anlatldn belirleyen toplumsal gleri incelemeye gee
biliriz.

Terapistlere Not
Evrimsel teori terapi andan ele alndnda, tek olma
konusundaki (her kskanlk sorununun esiz olduu ko
nusundaki yanl varsaym) yanl dnceyi krmaya yara
yan eitimsel aralar sunabilir. Bu noktay gsterebilmek
iin kskalk konusunda sosyodramay atlye alma
larnda ara olarak kullanyorum.
ie odann ortasndan sanal bir izgi izmekle balyo
rum. Bir tarafta tekelilii savunanlar bulunuyor: Bir kii
den fazlasn gerek anlamda sevemezsin. Kskanlk, insa
nn ei baka birisine ilgi gsterdiinde normal ve doal
dr. Dier tarafta birden ok kiiyi sevmenin sadece mm
kn deil ayn zamanda doal olduunu savunanlar bulu-

Ayata MaUch Pines

M tk

Kzar...

nuyor: Kskanlk doal deil, renilen bir eydir. Birisi

ni gerekten seversen, baka birisiyle de olsa onu mutlu
grmek istersin. Her iki gruptan iki gnllden bu u
noktalan savunmalarn isterim. Bundan sonra grubu katl
maya ve kendi durumlarna uyan bir nokta bulmaya davet
ederim.
1
Kanlmaz ekilde sonunda, daha nce Ron ve Carolm
rol oynamada balarna gelene ok benzer durumlar ger
ekleir. ou kadn, izginin tekelilik tarafnda grupla
nrken, erkekler akn serbest olmas tarafnda gruplana
rak temel sosyobiyolojik sav desteklemektedirler. iftler
kskanlk konusunda kendi elikilerinin paylalmakta
olduunu ve evrimsel bak asndan anlam bulunduunu
grdklerinde, birbirlerini sulamaktan ve kendilerini su
lu hissetmekten vazgeip, enerjilerini olayla baa kmak
iin harcamaya balarlar.

Ayata Mfltach Pines

Farkl Kltrlerde
Romantik Kskanlk
Dnyaya geldii andan itibaren iine doduu
gelenekler, bireyin deneyim ve davranlarn
ekillendirir. K onum aya baladnda, kendi
kltrnn kk yarat haline gelmitir.
R uth Benedict, Kltrn Kalplar
K skanln yz insandr.
W illiam B lake, Olgunluk arklar

Farkl kltrlerdeki insanlarn kskanl yaantlamas ve

ifade edi ekillerinin karlatrmas, toplumsal glerin
insanlarn tepkileri zerinde nemli etkileri olduunu gs
termektedir. Belirli bir zaman ve kltrde kskanlk yara
tan bir durum, farkl bir zaman ve kltrde kskanlk do
urmayabilir. Bir kltrde normal ve kabul edilebilir olan
bir tepki, baka bir kltrde anormal ve kabul edilemez
olarak grlebilir. nsann yapt veya hayal ettii eylerin,
kendi kltrnde garip karlansa da, baka bir kltrde
normal olmas olasl rahatlatcdr. Bu blmn konusu
kskanl, yaadmz kltrde kklenen sosyal bir olgu
olarak gren sosyopsikolojik yaklamdr.
e farkl kltrlerde erkeklerin boynuzlanmaya nasl
tepki verdikleri rneiyle balayalm. Yzyln dnmnde
karsnn bir yabancyla ilikisi olduunu kefeden bir Bakongolu (Afrika) koca, karsnn sevgilisinden byk mikAyal* Malach Pines

A k v t K s k a n d k

carda para talep etti.2 Samoal bir koca, n gzlerini

kartt gibi, burun ve kulaklarndan da birer para kesti.3
20. yzyln sonlarnda yaayan zgr" bir Amerikal ko
ca, kskanln zgven eksikliinin bir gstergesi olduu
nu rendiinden, kskanlndan kurtulmak iin aba
gsterdi/
iei burnunda bir damadn, baka bir adamdan, ka
rsyla sevimesini isteyecei bir durumu hayal edebiliyor
musunuz? Bu da Bakongolular arasnda bir dnem yaan
m bir ey. Evlilik treni tamamlandktan sonra, kyn
yallarnn her eyin yolunda olduundan, en nemlisi ev
liliin cinsel ilikiyle tamamlandndan emin olmak iin
yeni evli iftin evine girmesi gelenek olmutu. Damat cinsel
ilikide bulunamyorsa, evlilik geersiz saylyordu. Bazen
utan ve aalanmay nlemek iin, iktidarsz koca uygun
bir gen erkek bulur ve onun karsyla sevimesine izin ve
rirdi. Bu durumda bir ocuk olduunda, koca bu ocua
kendisininmi gibi davranrd. Benzer bir gelenee Zimbabwenin kuzeyindeki Plateau kabilelerinde rastlanrd. Ksr
ya da iktidarsz bir koca, ocuk sahibi olabilmek iin erkek
kardeinden karsyla gizlice sevimesini isterdi/ Modern
Bat toplumunda da benzer olaylara rastlanmaktadr; ksr
kadnlar yabancdan yumurta almak yerine, kz kardeleri
ya da annelerinin yumurtalarn almaktadrlar.
Kiiltrleraras psikolog Ralph Hupkaya gre, kltrler
kskanlk tepkimizi iki ana ynde etkiler:
1. Belirli bir olay tehlike olarak ya da olmayarak tanmla
yarak. Bu arada u etkenleri de belirler: (a) bizi kskan
dran olaylar; (b) ne zaman tehlike alglayacamz; (c)
bizi kskanla hazrlayan durumlar.
2. Bir olay, tehlike olarak tanmlanmsa, bize tepki see
nekleri vererek.6

A yals M atach Ptoe

Farkh K ltrferde..

Bizi Kskan Yapan Olaylar

Kltrler, evlilie kar tehdit olarak alglanacak olaylar
belirler. Bu olaylar deimektedir ve her zaman ele cinsel
ilikiye giren gereksiz bir kiiyi iermez. rnein, Kalifor
niyann Yrok kabilesine ait bir erkek veya Amerika pla
tolarnda yaayan bir Pawnee erkei, baka bir adamn ka
rsndan bir bardak su istemesini karsna gz koyduunun
ak iareti olarak gryordu.7
Buna karn bir Eskimo erkei lambay sndrerek
karsn misafirine teklif ediyordu. Karsn vermeyen koca,
cimri, kt ve misafirperver olmayan bir kii olarak gr
lrd. Koca misafire cevap vermekte yava davranan kar
sn azarlard. Ancak kars lamba treni dnda bir du
rumda ayn misafirle cinsel ilikiye girdiinde, koca youn
bir kskanlk duyard. Eskimo erkei istenmeyen bu ada
m ldrebilirdi.8
Yrok ve Eskimo rnekleri evlilie kar ne zaman teh
like alglanacan, kltrn bireyden daha fazla belirledi
ini gstermektedir. Antropolog Margaret Mead, Yeni Gi
nenin Banaro geleneklerinin buna ilikin bir rneini ak
lamaktadr. Bu gelenekler modern Bat kltrnde youn
kskanla neden olabilir.9
Sevgilisini karan gen Banaro erkei, bu sre iinde
ona cinsel olarak yaklamazd. Kendilerini ortak tutkular
na brakmak yerine, onu bakire olarak babasnn evine g
trr ve orada acmasz bir trene tabi tutulacam bilirdi.
Evlendikten sonra, bir yl boyunca kendisi karsna el sre
mezdi ve karsndan cinsel olarak baka bir adamn yarar
lanmasna izin vermek zorundayd.
Her Banaro erkeinin bir tren arkada vard. Bu arka
dan grevi, arkadann olunun gelecekteki karsna seks
dersi vermekti. Bu gayet resmi bir ekilde Goblin Evinde
kutsal kavallar nnde yaplr ve hibir kadnn bakmasna

AyaU Matah Pm

A fk ve Kskaniik

izin verilmezdi. Trenden sonra kz, kaynpederinin bak

mna verilirdi. Tren arkada ocuk doana kadar ritel
olarak kzla seks yapmaya devam ederdi. Bu ocua goblin ocuu denirdi. Bundan sonra kocann karsn alma
sna izin verilirdi.
Bu arada gen damat, babasnn tren arkadann ka
rs tarafndan sekse balatlrd. Gen erkek kendinden b
yk olan kadn ormanda aramaya kard. Sonralar, tren
zamanlarnda, gen damat ve kendi tren arkada elerini
deitirirlerdi. Karlar kendi kocalar yerine, kocalarnn
arakadalarnm ocuklarn bytebilirlerdi. Banarolar iin
farkl anlam olan bir ey, bizler iin bariz bir kskanlk
nedeni olabilir.

Ne Zaman Tehlike Alglamalyz?

154

Ayala Malach Ptatt

Kltrler, neyin evlilie kar ciddi bir tehlike oluturduu

nun alglanmas konusunda byk farkllklar gsterirler.
Hindistandaki Saoralar, kocann karsn zinayla sulaya
bilmesi iin, karsn yla seviirken grmesini art ko
arlard.10 Ekvator Afrikasndaki Dobular iin kiisel p
he, evlilie kar tehdit alglanmas iin yeterli bir neden
d i." Kuzey Zimbabwedeki Plateau kabileleri iin, kadnn
ihanetinin kant ocuun l domas ya da kadnn do
um srasnda lmyd. lmekte olan veya ocuunun
lm iin yas tutan kadna, gerekte var olsa da olmasa
da, nn ismi sorulurdu. Daha fazla kanta ihtiya du
yulmadan ismi verilen adam sulu saylrd."
kinci blmde, anket yaptmdan bahsettiim 728
Amerikal iin en byk tehlike, partnerlerinin baka biri
siyle cinsel ilikiye girme olaslyd. Dier taraftan bir
Zuni kadn iin, kocasnn baka biriyle cinsel ilikiye gir
mesi, evlilie kar bir tehlike oluturmuyordu. Bunun yeri
ne, kyn kocas hakknda dedikodu yapmas kadnn teh

Farkt KOHritfde

like alglamasna ve kocasyla yzlemeye neden olmaktay

d.
okeli toplumlarda, bizim kltrmzde geerli bir
kskanlk nedeni olan olaylar geerli olarak grlebilmek
tedir. Bu toplumlarda, zengin ve etkili erkeklerin birden
ok kadnla evlenmesi kuraldr ve kadnlar, kocalarnn bir
kadn daha almalarn evliliklerine kar bir tehlike olarak
grmezler.1S
Aslnda, kadn ilk e olduunda, bu olay ev ilerinde
yardm, kadn arkadal ve kendi ve kocas iin prestij
kayna olarak deerlendirebilir. Margaret Mead, okeli
bir kltrde, ylda eine iki ocuk vermesine ramen
ikinci bir e almad iin kocasn mahkemeye veren bir
kadn anlatmaktadr. Mahkeme kocaya ikinci bir e almak
iin alt ay sre tanmt. Kadn birinci e durumuna ge
ecei iin ikinci e kadnn prestijinin artmasna neden
olacakt. Ayrca, ikinci ein gelmesi eve bir yeni hizmeti ve
ocuk bakcsnn alnmas demekti. Eve yeni bir kadnn
eklenmesi birinci ein statsn ve zgvenini artraca
iin, sonra gelen kadnlar gzde olmad mddete, ks
kanlk iin bir neden yoktu.
Birinci ein saygnlnn gasp, kskanlk iin uygun
bir durum ve geerli bir neden oluturmaktadr.6
Benzer ekilde, kadnn birden ok ee sahip olduu
toplumlarda, uygun stat farkllklar sz konusu olduun
da eler pek kskanlk gstermezler.
Tm bu rnekler, evlilie kar tehlikenin varlnn ka
ntlanmas iin kltrlerin kurallar koyduunu gstermek
tedir. Bir kltrn yeleri, birey uygun bir geerli neden
gstermedike kskan davranlar desteklemez.

A ysls M alach P m

Ak ve Kskanlk

Kltrler Kskanlk Uyandran

Koullar Nasl Yaratr?
Sosyopsikolojik yaklama gre, kskanlk sadece bireyin
zihninde yer alan bir fenomen olmayp, ayn zamanda sos
yal bir olgudur (fiziksel hayatta kalma ve e bulma gibi
balca kararlarn verildii belirli bir kltrde yetimenin
rn). Bu kararlar, adetler, ahlk kurallar ve kanunlarla
btnleirler; birey iin deerli ve yaplmas art olan ey
leri ve neyin olas bir kayptan korunmas gerektiini belir
lerler. Bu yolla kltr, birey iin kskanlk oluturan du
rumlar da tanmlar. Toplumumuzda nelerin deerli oldu
unu dnrsek, bunun en sk rastlanan kskanlk olay
laryla balantl olduunu fark ederiz.
Toplumlar, kskanla kar hassas olunan durumlar
konusunda byk farkllklar gsterir. Toplumun bireyleri
farkl ihtiyalar iin eine ne kadar bamlysa ya da yaa
m srdrmek konusunda ne kadar tehlikeye maruz kal
yorsa, kskanlk potanisyeli o kadar byktr.17
rnein, bir Ammasal Eskimosu souk ve zorlu bir k
geirebilmek iin eine bamlyd. Sonu olarak araya
giren bir yabanc, sadece evlilik konusunda deil, hayatta
kalmak iin de bir tehlike oluturuyordu. Karsn baka
bir adama kaptran erkee baka bir adamn karsn al
mas iin izin verilirdi. Kocasnn gz nnde kadn ka
rma cesaretini gsteren erkek gl saylr ve toplulukta
ki stats artard.18
Yeni Ginenin dousundaki D Entrecastreaux Adalarnda yaayan Dobular, ok kstl ve verimsiz topraklar ze
rinde kk ve dmanca akraba gruplar iinde yaarlar
d. Dobu erkei, gecenin yarsn uyank geirir, tatl pata
testen oluan rnn korumak ve komunun tarlasnn
tatl patateslerini kendi tarlasna ekmek iin byl ve si
hirli szler sylerdi. Fakat hibir by ve alma iyi ve bol

Ayata M aU ch Pu v j

Farkh KiiHOfttfd e ...

rn almaya yetmezdi. Dier taraftan Samoalar, resmi t

renlerle birbirine balanm geni kylerin verimli toprak
larnda yayorlard. Margaret Meade gre bu farkllk,
kskanln neden Dobularda yaygn Samoalarda nadir
rastlanan bir olgu olduunu aklamaktadr.15
Dobular her zaman karlkl rza olmadan, erken yata
evlenirlerdi. Evlilik tamamen cinsel zgrlk yaadktan
sonra gerekleir ve iftin kesinlikle birbirlerine sadk kal
malar beklenirdi. Sonuta, nianllk sresince her iki taraf
birbirinden kukulanr, bir dierinin yeni uzaklat cinsel
maceralara geri dndn dnerek ikence ekerdi.
Kuku evlilikten sonra daha da artard. Bir Dobu erkei,
karsn gittii her yerde takip ederdi. yaparken yaknn
da oturur, allklara gittiinde admlarn sayard. Dobu
kadn baka bir kye yalnz gidemezdi.
Dobular arasnda zinann cezas kskanlk kadar ar
d. Baka bir adamn karsyla cinsel ilikiye giren bir erke
in srtna mzrak saplanmas olasl yksekti. Bunun
mmkn olmad durumlarda ihanete urayan e balk zehiri ierek intihara kalkrd.

157

Kskanlk Tepkisi Seenekleri

Kltrel olarak kabul gren kskanlk tepkileri dnya ze
rindeki kltrler kadar eitlilik gsterir. Bu tepkiler ihanet
eden e ya da araya giren kiiye hibir ey yapmamaktan
ldrmeye kadar farkllk gsterebilir. Eylemsizlik tepkisi
kadnlarda, cinayetle tepki verme erkeklerde grlr. Ev
rimsel bak asnn anlatld srada belirtildii gibi, ka
dn ve erkek arasnda dlnden emin olma durumu (erkek
ler bebein kimden olduunundan emin olamazken, kadn
lar her zaman ocuun kendinden olduundan emindir),
zina konusunda insan topluluklarnn ounun, kadn er
kee gre daha fazla cezalandrmasn aklar.
Kadnn greceli yumuak tepkisine rnek olarak, nce
Ay*8 Malach Pin

Afk v Kskanlk

158

A y al* M a lach A n es

ihanet eden kocasna hibir ey sylemeyen Zuni kadnna

tekrar bakabiliriz. Ancak erkein cinsel ilikisi kabilede de
dikodu haline dntnde, kadn tepki vermeye zorlanr
ve erkein amarlarn ykamay reddederdi. Bu tepki er
kein ilikisinin kabile tarafndan bilindiine ve artk buna
bir son vermesi gerektiine iaretti. Avustralya Murnginleri arasnda ihanet eden kocaya kar bir kadnn kltrel
olarak onaylanan tek bir davran ekli vard: Topluluk
iinde kocasna szel olarak saldrmak. Kadn eer kaar
sa, babas ve kardeleri onu arar ve kocasna geri gtrr
d. Koca da ceza ve uyar olarak karlnda kadn dver
di.20 Kadnlar arasnda fiziksel saldr, sadece rakiplere kar
olduunda kabul grr. Boliviann Toba Kzlderilileri
arasnda, kadn kocasn terk edebilir veya rakibiyle dv
rd. Kavga, kadnlar birbirlerine elleriyle saldrp trnak
lar ve kakts ineleriyle birbirlerini trmalamalarken saat
ler boyu srebilirdi.21
Kadnn ihanetine kar kltrel olarak kabul gren tep
kiler daha serttir. Kskanlkla ilgili hakl cinayetlerde
hakl taraf hep erkektir.22 Gney Avustralyadaki Antakerrinya erkei, zina yapan karsnn kabaetlerini ve baldrla
rn kesebilir veya onu yakabilirdi.23 Benzer durumdaki bir
Marques erkei karsn kamlayarak veya ldrerek ceza
verebilirdi.24 Bir Apai erkei karsnn salarn yolabilir
veya burnunun ucunu kesebilirdi.25
Yeni Zelandada, on dokuzuncu yzylda Aborijin erke
inin karsnn ihanetine kar kltrel olarak kabul edilen
birka seenei vard: Karsn dvebilir, boayabilir veya
ldrebilirdi. Ayrca kadnn ndan tazminat ya da d
ello talep edebilirdi. Delloda her iki erkein de mzrakla
r olurdu. lk nce koca, rakibi mzra engellemeye alr
ken adamn gsne mzrak saplamak iin urard. R a
kip nc ata da atlatrsa, bor denmi saylr, her iki
erkek de eit artlarda savaa devam edebilirlerdi.26

Farktt K ltrlerde ..

Tm bu durumlarda, kskanan kiinin karlk verme

seenekleri, kltrn suu deerlendirmesi ve ierdii teh
likeyle balantldr. Bunun yan sra kltrler tepkilere,
ykledii sorumlulua gre izin vermektedir.
Yeni Zelandada Maoriler arasnda, kadn ihanet etti
inde, ailesinin tazminat iin erkee toprak vermesi gere
kirdi. Ancak kadn yla kaarsa, kocas sorumlu tutulur
ve ka engelleyebilmek iin olayn nceden farkna var
mas beklenirdi. Koca sorumlu tutulduu iin, ceza olarak
mlkne el konurdu.
Toplum iin evliliin salaml nemli olduundan (bu,
ocuklarn domas ve onlara ebeveyni tarafndan bakl
mas anlamna gelir), ou kltr kskan davran yasal
grr. Sosyolog Kingsley Davise gre, kskanlk durumu
gen deil, drtgendir, nk toplum ya da topluluk da
ima iin iindedir. Toplum ya da topluluun varln gr.mezsek, kskanln sosyal ynn anlayamayz. Davis,
kskanl anlamak iin kskanln hizmet ettii sosyal
ilevi anlamamz gerektiini savunur.2*
ou kltr, ihanete urayan ei destekler ve ihanet
edip araya giren kiiyi lanetler. Farkl kltrlerin sosyal
normlar tarafndan belirlenen cezalandrma yntemleri,
cezay verecek ii dahil olmak zere deiiklik gsterir.
rnein kuzey Zimbabvvenin Plateau kabileleri arasnda,
ihanet ayn snftan insanlar arasndaysa, erkek dv
me ii kabile efinin greviydi. Ceza, koca olay stne gel
diinde daha ard. Bu durumda koca, karsn ve n
ldrebilirdi. Eer onlar cezalandrmamay seer ve kadn
bir daha yakalanrsa, cezalandrma sorumluluu kyllere
geerdi. Sadakatsiz kadn ve n kaza geirip lene
kadar onlarla alay ederlerdi.29
Koca, kyller ve ef tarafndan yerine getirilen bu ce
zalar, sosyal kodlar tarafmdan emredilmiti ve caydrc
hizmet grmekteydi. Bu kodlar bireyin kskanl ve evli

159

Ayala MaUch Pin

A fk ve Ktskanhk

160

lik messesesini koruyan zina yasann ilikisini gster

mektedir.
Kuzey Amerikann Hidatsa Kzlderilileri arasnda, ka
rs baka bir adamla kaan kocann birka seenei vard.
Seeneklerden biri karsn ldrp nn ve arkadalar
nn mlklerine el koymakt. Bu adet erkeklerin, kurallar
inemenin arkadalar tarafndan denecei korkusuyla,
evli kadnlarla iliki kurmalarn engellemek amacyla ko
nulmutu. Fakat en takdire ayan seenek, erkein bu du
rumu karsn bandan atmak iin bir frsat olarak grme
si ve kaaklar evine davet ederek, resm olarak karsn ye
ni na vermesiydi.
imdiye kadar sylenenler kskanl yaantlama ve
ifade etme eklimizin normlar ve sosyal yapy yansttn
gstermektedir. Ne tr toplumsal gler kskanl destek
ler veya engeller? Ralph Hupkay izleyerek, bu sorunun
yantn yzyln dnmndeki Gney Hindistan Todalan31
ve Kuzey Amerika Apai kamplarn karlatrarak araya
caz. Todalar kskanl ifade etmeyi asgariye indirir
ken, Apailer sk sk kskanlk gsterirlerdi.

Todalar ve Apailer
Bir Toda iin kskanlk bencillie benzerdi ve kk bir
gnah saylrd. Toda dinine gre, len insanlar tanrnn
evine varmadan nce rmcek andan yaplm bir kp
ryle bir nehrin zerinden geerlerdi. Yaamlarnda ks
kan olan kiilerin ince kpry yrtan ar yrekleri var
d. Bu kiiler nehire der ve orada slkler tarafndan srlrlard. Bataklkta yaayanlar, ne kadar kskan ve bencil
olduklarna bakarak onlar bir sre iin burada tutarlard.
Apai Kzlderilileri iin kskanlk kltrel olarak kabul
gren bir duyguydu. Kskanlk ifadesi nedeniyle zr dile
meye ya da pimanlk duymaya gerek yoktu.
Todalar poliandrik idiler. Bir kadn evlendiinde, henz
Ayata Malach Prce*

f V k f K K O r t f d * ..

domam bile olsa, kocasnn kardelerinin de ei saylrd.

Kadn, kocasyla ve onun erkek kardeleri ile cinsel ilikiye
girerdi. Kadn ve kocalar ayn evde bir aile olarak yaar
lard. Evlilik ihtiya ya da dl deildi. Yiyecek ve barnma
ihtiyalar evdeki erkeklerin abalaryla salanrd. Dostluk
ihtiyac da kolaylkla giderilirdi.
Dier taraftan Apailer tekeiiydiler. Apailer iin evli
lik, olgun bir yetikin olarak tannmann ve ekonomik ola
rak kendine yeterliin gstergesiydi. Ei olmayan yetikine
nadiren rastlanr ve bu kiiler anormal saylrlard. Kadn
ve erkein her ikisinin de ailenin ekonomisine katkda bu
lunmas beklenirdi. Erkek avlanr, kadn meyve ve sebze
toplard.
Bir Apai, cinsel iliki kurabilmek iin evlenmeliydi. Be
kret her iki cinsiyet iin de saflk anlamna gelirdi ve evli
lik ncesi seks nlenirdi. Bir Apai iin seks uzun bir mah
rumiyet dneminden sonra elde edilen bir dld ve bir ya
bancnn araya girmesini nlemek iin kskanlkla koru
nurdu.
Tam tersine, Todalarda cinsel kstlamalara pek rastlanmazd ve evlilik ncesi ve sonras seks yapmak serbestti.
Kadnn da erkein de sevgilisi olmasna izin verilirdi. Bir
erkek bakasnn karsnn sevgilisi olmasn isterse, kendi
karsnn ve kadnn kocasnn onayn alrd. Eer taraflar
onaylarlarsa, erkekler arasnda kocalarn alaca yllk bir
deme iin pazarlk yaplrd. Adam kadn kocasnn evin
de ziyarete gider ya da baz durumlarda karsym gibi ka
dnn kendi evinde yaamasn isterdi.
Todalar arasnda, en deerli mal ve mlk klannd: Kut
sal bufalolar ve toprak. Her ailenin, sr ana yiyecek kay
na olan ve kutsal saylmayan bufalolar vard. Maddi
varlklar azd ve onlara ok deer verilmezdi, insanlarn
neredeyse hi zel mallar yoktu.
Apailer ou mal ve mlkn zel sahipleriydiler ve
Ayata Malach Pim

Ak ve Kskanlk

bunlar anne baba tarafndan bile izinsiz kullanlamazd. Bi

risinin kiisel eyalarn ellemek yakn bir ilikiyi gsterirdi.
Bir adamn giysileri ancak kars, annesi veya kz kardei
tarafndan ykanabilirdi. Giysileri baka bir kadn tarafn
dan ykanyorsa, bu kadnn bu erkekle ilikisi olduu var
saydrd.
Todalar kiisel eyalara olduu kadar soylarna da az
nem verirlerdi. Erkek bytt ocuun kimden oldu
uyla pek ilgilenmezdi; babalk, erkein anneye ok verdii
bir trenle oluturulan yasal bir ilikiydi. Bazen trenden
nce babann anneyle hibir fiziksel ilikisi olmad gr
lrd. Kadn yedi aylk hamile olduunda evin en yal ko
cas treni ynetir, ancak tm kocalar ocuun babas sa
ylrd.
Apailer iin, ocuklar sadece stat ve prestij sembol
deil, yallklarnda anne ve babaya baktklar iin ayn
zamanda sosyal gvenlik anlamna da gelirdi. Kz evlatlar
ok miktarda evlilik hediyesi alrlard; ebeveynin, kzn ko
casnn emei zerinde de hakk bulunurdu ve avlarn bir
ksmn kadnn anne ve babas alrd. Ayrca, aile ve ocuk
lar kabile iinde yksek stat elde etmek iin bir vesileydi,
nk ailenin boyutu zenginliin gstergesiydi. Geni bir
aileye bakmak erkein iyi bir avc olduunu gsterirdi.
Apailer soya ok nem verdikleri iin babalktan emin
olm ak olaanst nemliydi. Apai erkei evden uzakla
tnda, karsnn bakasn grmediinden emin olmak iin
yakn bir akrabann casusluk yapmasn isterdi.
Toda ve Apailer arasndaki baka bir fark, kadnn
ekonomik katksyla ilgiliydi. Toda kadnnn katks azd;
yemek piirmek dahil, neredeyse her eyi erkekler yapard.
Kadn su getirir, giysileri iler, tahllar tr ve evi temiz
lerdi. Kadnlarn bufaiolara yaklamalarna ya da st ile
melerine izin verilmezdi. Kadnlar ayrca politik ve dinsel
aktivitelerden de uzak tutulurdu. Apai erkei ve kadn
Ayala M afach Pines

Farkl Kltrlerde ~

ekonomik olarak kendilerine yetiyordu ve erkek avlanarak,

kadn yiyecek toplayp piirerek aile ekonomisine katkda
bulunurdu.
Toda ve Apailerin sdadakatsizlie kar farkl tepkileri
vard. Daha nce belirtildii gibi, kars ihanet eden bir
Apai erkei, karsn ve sevgilisini ldrebilir ya da kars
nn yzn kesebilirdi. Bir Toda erkei iin karsnn baka
bir erkekle ilikiye girdiini renmek daha az bir tehlike
demekti. Aslnda bunun olumlu bir yan da vard, karsn
dn ald iin sevgiliden bir cret istenebilirdi. Dolay
syla erkein kskanlk gstermesi beklenmezdi. Apai ve
Todalarn bireysel zelliklerinden ok toplumsal dzenle
rindeki farkllk, Apailerin neden Todaya oranla daha
fazla kskanlk gsterdiini aklayabilir.
imdi u soruyu incelemeye geebiliriz: Kuzey Ameri
kan toplumsal yaps kskanl yreklendirmekte midir,
engellemekte midir?

Amerikan Kltrnde Kskanlk

Krk be yllk popler dergi yazlar zerine yaplan bir
aratrmada, sosyolog Gordon Clanton, Amerika Birleik
Devletlerinde kskanln yaantlanmas, ifade edili ek
li, yorumlanmas ve baa klmasnn nemli bir ekilde
deitiini fark etti. II. Dnya Savandan 1960larn so
nuna kadar, neredeyse tm makaleler belirli bir lde ks
kanln doal ve akn gstergesi olduunu ve evlilik iin
iyi olduunu sylyorlard. Okuyucuya (genellikle kadn
lar) kskanlk duygularn kontrol altnda tutmas ve p
he, dmanlk, sulama ve tehditlerle dolu mantksz bir
kskanlktan kanmalar tavsiye ediliyordu. Kadna koca
sn kskandracak durumlardan kanmas, ancak kocas
nn kskanln belirtmesini akn kant olarak yorumla
mas syleniyordu.
1970li yllarda, kskanlkla ilgili yeni bir gr kk
Ayata MaidCh Pines

A fk ve Ktskatihk

salmaya balad. Dergi makaleleri yakn ilikilerde kskan

lk duygularn sorgulamaya balad. Artk kskanlk akn
kant olarak grlmyordu. lk defa, kskanlktan dolay
birok kii sululuk duymaya balad. Yeni oluan bu g
re gre, kskanlk doal deildi; renilen bir eydi.
Clantonn izlenimlerine gre Kskanlk artk sevgi gs
tergesi olarak grlmyordu; Daha ok kendine ya da
bakalarna gven yoksunluunun bir kantyd. Dolaysy
la kskanlk, ilikiler iin salkl deil ktyd. Bundan
byle herkes karakterindeki kskanlk izlerini silmek iin
bir eyler yapmalyd. Bunu baarabilmek iin terapistler,
gurular ve tavsiye verenler tarafndan eitli reeteler ne
riliyordu.33
Kskanl engelleyen ve destekleyen kltrler arasn
daki esas ayrm, kskanl ifade etmenin normlarnda de
il, kskanln oluumunu belirleyen toplumsal dzende
yatmaktadr.
Amerikallar tekeli olma eilimindedirler. Bir evlilik
yrmediinde, boanr ve yeniden evlenirler. Buna aile te
rapistleri arasnda seri tekelilik denir. Evlilik olgunlu
un ve ekonomik yeterliin bir gstergesi olmamakla bir
likte, nemlidir. Amerikallarn ounluu bir noktada ev
lenir; tm yaam boyunca bekr kalanlara nadir rastlanr
ve bu durum pek normal karlanmaz.
Evliliin nemi zerine yazlanlarn yannda, yaklak
son otuz yldr insanlarn daha ge evlendiklerini, birok
iftin evlilik ba olmadan birlikte yaadklarn gryoruz.
Birleik Devletlerin 1990 istatistiklerine gre, 2 .5 8 8 .0 0 0
heteroseksel iftin birlikte yaadklar grlmtr. Bu ra
kam 1970lerin katndan, 1 9 6 0 larn drt katndan faz
ladr. nl sosyolog Jessie Bernarda gre, evliliin nemi
kskanlk tavrlarna yansmaktadr.
II.
Dnya Savandan sonra gerekleen bir deiiklik,
evli kadnn aile btesine katksnn artmakta olduudur.
Ay*u Matach Pines

Faricii Kttrfafd* ...

istatistikleri 1950den itibaren kadnlarn emek gcnde

ki oranlarnn srekli ykselmekte olduunu gstermekte
dir. Evli kadnn i hayatna kar tavr deimitir.
1990Iarda, eskiye gre daha fazla insan, kadnn kariyeri
ni bir yaam biimi olarak semesini kabul etmitir. lke
apnda yaplan bir aratrma, aratrmaya katlanlarn
drtte nn alan kadn onayladn gstermektedir.
Krk yl nce yaplan benzeri bir aratrmada katlmclarn
drtte , kocalarnn gelirleri yeterli olduu durumlarda
kadnn almasma onay vermemitir. alan kadnlar,
ev kadnlarna gre evlilie daha az bamldrlar. Kariyeri
olan kadnlar evlilii doyurucu bulmadklarnda, ev kadn
larna gre kocalarm daha kolay terk edebilmektedirler.
Amerikada kadnn rol konusundaki dier aratrmalar,
grlerin artarak daha serbestletiini gstermektedir.37
Son 50 yl iinde, Amerikan toplumu zellikle evlilik
ncesi ilikiye kar daha lml hale gelmitir. 1980lerin
ortasnda yaplan bir Harris kamuoyu yoklamasnda 18-29
ya aras kadnlarn % 7 0 i, erkeklerin % 7 9 u dzenli k
makta olan iftlerin cinsel ilikide bulunmalarnn normal
oluunu sylemilerdir. Dier taraftan 50-64 ya aras ka
dnlarn % 4 0 , erkeklerin % 5 5 i bunun kabul edilebilir ol
duunu belirtmilerdir. Tavrlardaki bu deiiklik davra
nlar da etkilemitir. Evli iftler arasnda yaplan bir ara
trma, 18-24 ya arasndaki iftlerde erkeklerin % 9 5 inin
kadnlarn % 8 1 inin evlilikten nce cinsel ilikide bulun
duklarn ortaya koymutur.
Kingsley Davise gre, kskanlk cinsel haklarn i
nenmesine kar kltrel yaptrmla ilgili tepkidir.40 Evlilik
ncesi cinsel iliki ve bekret gibi cinsel normlar serbestletike, kskanln ifade edilmesini destekleyen normlarn
zayflamasn bekleyebiliriz.
Birleik Devletlerde bakirelie kar bir tavr deiiklii
gzlenmektedir. Ayn Harris kamuoyu yoklamasnda, 18-

165

Ayata

Ak ve KttJcant*

24 yalan arasndaki erkeklerin % 2 2 si ve kadnlarn

% 2 7 si, kadnn evlendiinde bakire olmasnn nemli ol
duunu sylemilerdir. Bu rakamlar 50-64 ya arasndaki
kiiler iin srasyla % 41 ve % 6 4 dr. Aka, bakirelik
gen kadnlar iin gerekli grlmemekte ve bylece ok az
insan cinsel ilikiye girdiini sylemekten kanmaktadr.
Aslnda, Lillian Rubin, cinsel devrimin kadn evet demesi
iin zgrletirdiini ve artk hayr demelerinin zorlatn
iddia etmektedir.41
ou Amerikal iin, her zaman uyulmasa da, tekelilik
hl gl bir ahlki dncedir. 1980 ve 1990larda kaa
maklarla ilgili geni kapsaml bir aratrma, evli erkeklerin
% 5 0 ila % 6 5 inin ve evli kadnlarn%45 ila % 5 5 inin ya
banclarla iliki kurduklarn gstermitir.42 Bu yksek sa
dakatsizlik yzdesine kar, ou insan tekelilie inand
n sylemeye devam etmektedir.4* Sosyolog Robert White
hurst Amerikan toplumunu ift ve aileye ynelik .bir top
lum olarak grmenin abartlmamas gerektiini sylemek
tedir. Gl ift olgusu, aidiyet duygusunun artmasna
(benim kocam, benim karm ) yol amakta ve ar ko
ruma ve tetikte bulunma halini gelitirerek kskanl ar
trmaktadr.44
Amerikada yetikin kadn ve erkekler, kiisel soylarna
nem verirler. Bu durum, ksrla kar erkein sperminin
einin rahmine veya yapay yollarla kiralk annenin rahmi
ne yerletirilerek, erkein neslinin devam iin gelitirilen
zmleri aklamaktadr. Babalk, kan ve doku testleriyle
dorulandnda, babay mali zorunluluklar karsnda b
rakan yasal bir olaydr. Kadnn ekonomiye ev ileri, ocuk
bakm ve maddi adan katkda bulunmasna ramen, po
litik ve dinsel liderlik konusunda eit katks yoktur. Bu g
eksiklii, kadnlarn ilikilerine kar bir tehlike alglamala
r ve buna kskanlkla tepki vermeleri olasln artrmak
tadr.
Ayab Matach Pines

Farkl Kltrlerde ...

Benim 1990larn banda yaptm bir aratrma, ks

kanlk konusundaki tavrlarn deitii dorultusundadr.
almam 120 kadn ve erkei kapsamakta ve deneklerden
Ne kadar kskansnz? sorusunu yantlamalar isten
mekteydi. nsanlarn 1991de verdii bu yantlar 1 9 8 0 de
ayn soruyu yantlayan 103 kiinin cevaplaryla karlatr
dm. 1 9 9 1 de raporlanan kskanlk dzeyi yksekti. Bu
nun bir nedeni, insanlarn AIDS ve dier cinsel hastalklar
ya da nne gelenle yatmaya kar bir tepkiden dolay te
kelilie daha fazla balanmalar olabilir. Tekelilie ba
lanma arttka kskanln kabul grmesi de artmaktadr.
Kltrler arasnda ve tarih boyunca kskanlk kavra
mnn toplumsal ve yasal deiimleri zerine alan Paul
Mullen (1993), kskanln sadakatsizlie kar sosyal ola
rak kabul edilen bir davran olmaktan, kiisel patolojiye
(zellikle tutku sularnda) dntn sylemektedir.
Mullen, kskanl psikopatolojinin belirtisi olarak grme
nin kiisel sorumluluu azaltp tutku sularnda sabrn
azalmas iddialarnn gndeme gelmesine izin verdiini sy
lemektedir.
Amerikan Toplumunda kskanlk zerinde uzun s
re durduktan sonra, Amerikan coplumunun, bu blmde
bahsedilen ilkel kltrlerden ok daha geni ve karmak
olduunu vurgulamak gerekir. Deiik altkltrlerin ks
kanlkla ilikileri de farkllk gsterir. Kadn ve erkein,
talyan, Japon ya da rlanda altkltrnde yetimi olmas,
kskanlk eilimleri zerinde byk farkllk yaratabilir.
Gerekten de evlilik terapistleri Clristie Penn ve ark.
(1997), terapistlerin Birleik Devletlerdeki etnik aznlklar
la almalarnda, o altkltrde sadakatsizliin nemini an
lamalar gerektiini belirtmilerdir. Penn ve ark., sadakat
sizlie kar inanlar din farkllklarna gre deien Afri
ka kkenli Amerikallar, Latin kkenli Amerikallar ve As
ya kkenli Amerikallar olmak zere rnek vermekte

Ayala MaJdch Pm

A fk ve Kiikenltk

dirler. Katoliklerde evlilik ncesinde iffet ve evlilik sonra

snda sadakat beklenmektedir. Dou felsefesinde kars er
kek ocuk douramadmda erkein karsn aldatt ka
bul edilir. slamda evlilikten sonra kadnlardan sadakat
beklenir. Protestanlkta sadakatsizlik tamamen yasaklan
mtr.
Evlilikle ilgili geleneksel inanlarn yan sra, bu aznlk
lar arasnda farkl dini inanlarn sonucu olarak, sadakate
ilikin inanlar deiim gstermektedir. Afrika kkenliler
arasnda onaylanmasa da zellikle erkekler iin sadakatsiz
lik hogryle karlanabilir. Latin kkenliler arasna ak
sadakatsizlie kt gzle baklr, ancak erkekler iin kabul
edilebilir. Asya kkenlilerde sadakatsizlik erkek iin kabul
grrken, kadnlar sulanr (kadn erkeine istediini vere
medii iin, yabanc kadn da erkei ald iin).

Kskanlk Evrensel midir?

168

Ayaia Matah Pirm

Kskanln utan verici olduu kltrler dahil, her kl

trde kskanlk vardr. Todalar arasnda bile, kskanlk
toplumsal olarak yasaklansa da, lmden sonraki hayatta
kskanlk nedeniyle ceza grecek olmalar inanc, kskan
ln tamamen ortadan kalkmadn gsterir. Ceza varsa,
zarar veren taraf da var demektir. Bir kltr insanlara ks
kanlklarn gstermelerinin yanl olduunu syleyebilir
ama deer verdikleri ilikiye kar bir tehlike algladklarn
da kskanlk duymalarn engelleyemez.
Kskanln evrensel olduu sonucu aratrmalarla des
teklenmitir. Bir almada Hollandal ve ngiliz ocuklar,
Himalayalarn izole edilmi bir kyndeki ocuklarla karlatrlmtr. Her iki grubun, kskanl uyaran baz du
rumlardan haberdar olduklar grlmtr.45 Baka bir a
lmada, Macaristan, rlanda, Meksika, Hollanda, Rusya,
Amerika Birleik Devletleri ve Yugoslavyadan rencilere
kskanlk yaratan durumlar sorulmutur. Sonular nere
deyse hepsinin partnerlerinin nc bir kiiyle pmesi,

fa rk l Kltvrterd*

flrt etmesi ve cinsel ilikiye girmesinin kskanlk dour

duunu gstermektedir. Partnerin baka biriyle dans etme
si, kucaklamas veya cinsel fanteziler kurmas daha az ks
kanla neden olmaktadr. Ancak kltrel farkllklara
bal olan belirli tepkiler bulunmaktadr.4* inliler ile Ame
rikallar karlatran bir almada, her iki grubun da cin
sel sadakatsizlikten rahatszlk duyduklarn bildirmelerine
ramen, Amerikal renciler daha fazla rahatszlk duy
duklarn belirtmilerdir. Bu da, kltrlerinde cinsel ser
bestliin kskanl etkilediini gstermektedir (Gearv,
1995).
Freud da kskanln evrensel olduuna inamtr. So
nularn farkl kltrlerden topladklar bulgulara bala
yan kltrleraras psikoloji ynelimli psikologlarn aksine,
Freud sonularn insan ruhunun bilind derinliklerine
dayandrmtr. Freud kskanln evrensel olduuna inan
mtr, nk kskanln kkleri hepimizin paylat o
cukluk deneyimlerindedir.
Fakat Freudun, kskanln bireyin zihninin bir rn
olduuna inanmasnn yannda, kltrn katksna da
inandn belirtmekte yarar vardr. Kskanlk, Benden
baka Tanrlara inanmayacaksn ... nk senin Tanrn
olan ben, kskan bir Tanrym diye ilan eden tek Tanrya
ibadet eden bir kltrde arlamaktadr.47 Kskanlk, te
keliliin ideal olduunu ve benliin bastrlmasn savunan
bir kltrde daha ciddi bir hal almaktadr. Byle bir kltr,
akta tek olma beklentisini destekler ve gerek ya da sanal
sadakatsizliin kabuln zorlatrr. Baz kltrler kskan
ln acsn hafifletirken, Freud, bu honutsuzluun bu
lunmad bir toplumu hayal edememitir.48
Sosyobiyoloji de kskanln evrensel olduunu destek
lemektedir. Darwin kskanl iftin ballklarn koru
yan, doutan gelen ve doal seilme sonucu geirdii ev
rimle iftin birlikte kalmalarn ve soylarn devam ettirme
lerini salayan bir olgu olarak grmtr.

169

Ayala Melach Pines

Ak v t Kkanltk

Bunun Bireyin Kskanlk

Sorunu ile Ne lgisi Var?

170

Ayala Maieti fine;

Kskanlk sorunundan yaknan kiiler psikanaliz, sosyobiyoloji ve kltiirleraras psikoloji gibi birok deiik kayna
n ayn sonuca varmalarndan dolay rahatlayabilirler:
Kskanlk evrenseldir. Ancak bu rahatlama kskanlk so
runuyla ba edilmesinde yeterli midir?
Bu blm yazarken, Amalya (erkek arkadayla arala
rndaki kskanlk sorunundan daha nce bahsetmitik) ne
zerinde altm sordu. Ona Apai, Toda ve Eskimolardan bahsetmeye baladm. Amalya bana Samin delice
kskanlyla ba etmede Eskimolar bilmemin ne yarar
olabilir? diye sordu. Ben de ona, Duyduun kskanln
iinde yaadmz kltrden ne kadar etkilendiini anla
mam salar. diye cevap verdim. Amalya, Bu bana yar
dmc olmaz. Benim Samin neyi kskandn ve bu konu
da ne yapabileceimi bilmeye ihtiyacm var. dedi. Amalya
sosyopsikolojik yaklamn uygulanmasyla ilgili olas bir
soruna dikkat ekti: Odak noktas kltr olduu iin, bi
reyle ilgili grnt kaybna urayabiliriz.
Bata dier kltrleri incelemekten pratik tavsiyeler
karmak zor ve ilgisiz grnmesine ramen, imknsz deil
dir. Gordon Clanton gibi sosyologlar kskanlk zerine
toplumsal bak as edinmenin, kendini daha iyi anlama
ya ve daha etkili bir terapiye yol atna inanmaktadrlar.
Clanton, toplumsal glerin farknda olmak kskanl da
ha iyi anlamamz ve bizi yanl ynlendirebilecek grle
ri eletirebilmemizi salar demitir. Bizi yanl ynlendire
bilecek durumlardan birine rnek, zgven eksikliinin
kskanla neden olduu ve zgvenin artmasnn ks
kanlk sorununu iyiletirecei grdr. Bu varsaym
eletirmeden kabul etmek yerine, Clanton, toplumsal kk
lere bakmamz nermektedir.

Farkl Kltrhrrde

Clantonn yapt aratrma, uzmanlar ve sradan in

sanlar tarafndan kabul gren bu grn, eitli kiisel ba
arszlklar ve sorunlar zgven eksikliine balama ei
liminden kaynaklandn gstermektedir. Clanton, gerek
te zgveni ok olan bir kiinin, deer verdii bir ilikiye
kar tehlike grdnde yin de kskanlk duyabileceinisavunmaktadr. Aslnda, kskanln zgveni azaltt g
r makuldur; tersi deil.49 Clantonn gr zgven ek
sikliinin eitli kltrlerde .kskanl aklama konusun
da az rol oynadn ya da hi rol oynamadn gsteren
kltrleraras aratrmalarla desteklenmitir.
Sam ve Amalyann durumunda, gl ve rahatsz edici
bir kskanln Samin kendi hakkndaki olumlu dnce
leri azaltm olmas mmkndr. Olumsuz duygular,
Amalyann Samin kskanlk sorununa kar tavr ve kl
trn kskanl kiisel kusur olarak grmesiyle glen
mitir. Kltrn kskanlk deneyimimizin zerindeki etki
sinin farknda olmak, yanl ve zarar verebilecek grlere
uymamz olasln azaltmaktadr.
Sosyopsikoloji, kltrn kskanlk zerindeki etkileri
hakknda farkmdalk yaratmann yan sra, birey ve sosyal
evresinin etkileimi zerine odaklanmtr. Bu, kskanlk
la ba edebilmek iin nem tar: Birey ve iftlerin kskan
lk konusunu yeni bir ekilde grmelerini salar.
Olaylarn iki tr aklama ve yorumu bulunmaktadr:
Kiilie ilikin (olayla ilgili kii ya da kiilerin kalc karak
ter zellikleri) ve duruma ilikin (olayn yaand zel du
rumlar).50 Ben kskancm diyen kiiler, bunu karakter
zellikleriyle aklamaktadrlar. Kskanlk douran duru
ma tepki olarak duygular, dnceler ve fiziksel belirtiler
gsterdiklerinde, Ben bu belirtileri yayorum nk ks
kancm demektedirler. Yani, Ben byleyim ve bunu de
itirebilecek bir ey yok demek istemektedirler. Ayn du
ruma kar ayn belirtileri yaayan baka bir kii olay du
Ayala Malach Pines

Apc ve Kskanlk

ruma gre deerlendirmektedir: Kskanlk belirtileri ya

yorum, nk eim yasak bir iliki yayor.
Kskanlklarn durumlara gre aklayan kiiler baka
durumlarda farkl bir tepki verebilecekleri konusunda ak
kap brakmaktadrlar. Partneri bakasyla flrt ettii iin
kendini dlanm hissedenler, kskanlklarn o olaya ba
lamakta ve abalarn bu durumu deitirmeye odaklamak
tadrlar. Kskanlklarn karakter zellii olarak akla
yanlar deiime daha az aktrlar, nk onlar iin deii
min anlam, kskan bir insan kskan olmayan bir kiilie
brndrmenin neredeyse imknsz olduu bir durumu
iermektedir.
Bir kii ya da ift terapiye geldiinde, genellikle stleri
ne kskan kii etiketi zaten yaptrlm durumdadr.
Terapi iin hedefledikleri, kskan kiinin kskanlklarn
durdurmalarn salamaktr. Bu kiilie ilikin yorumu sor
gulamak iin kskan kiiye Tm yakn ilikilerinde bu
kadar kskanlk duydun mu? ya da, Bu ilikide hep by
le kskan miydin? tr sorular sorarm. Bu sorulara ge
len yant neredeyse her zaman hayrdr. Eer kii bir ta
ne srad kskanlk durumu hatrlarsa, bu o kiinin ks
kan olduunu deil, baz durumlarda dierlerine gre
daha kolay kskanlk duyan bir kii olduunu gsterir.
Sorgulama bu sefer, o kiiyi kskandran durumdaki zelli
i bulmaya ynelir. Bu zor bir imi gibi grnse de, ks
kan bir kiiyi kskan olmayan bir kiiye dntr
mekten daha kolay bir itir.
Eer bir kii tm yakn ilikilerinde ve bu ilikisinin her
safhasnda ar kskan olmusa, kskan kiilik etiketi
uygun olabilir. Ancak yine de bu kiinin tm ilikilerinde ve
her zaman eit derecede kskanlk duymas olas deildir.
Byle bir kiinin, hangi durumlarn kskanln artrd
n, hangi durumlarn kskanln azalttn fark etmesi
gerekir. Bylelikle kskanl artran durumlardan kan
Aysia Matah Pn<&

Farkt Kftri&rde

maya ve azaltan durumlar yaratmaya almas doru

olur.

Sosyopsikolojik
Yaklamn Deerlendirmesi
Sosyopsikolojik yaklamn en nemli katks, kskanln
sosyal olduu kadar psikolojik bir olgu olduu nosyonu
dur. Kskanlk konusunda farkl kltrlerde farkl tepkile
rin olmas, kskanln iinde yaadmz toplumun de
erleri ve kltrel normlaryla ilgili olduununu kantlama
ya yardmc olmaktadr. Farkllk tartmalarnda, kltr,
etnik kken, snf, cins ve cinsel ynlendirme gibi elerin
nemi byktr (bkz., rnek: Jacobson ve Christensen,
1996).
Bu yaklama getirilen en nemli eletiri, kskan bire
yin zihnindeki srece yeterince nem vermemesidir. Ralph
Hupkann sonucu, ar sosyal baka bir rnek olutur
maktadr: Kskanlk kltrel olarak tanmlanm bir ola
yn fonksiyonudur, nedeni deil. Kskanlk olaylarn yara
tan ey, iinde bulunulan durumdur. Kskanlk, durum ya
ratmaz. Kskanlk sosyal bir olgudur. Bir bireyin zihninin
rn deildir.5'
Kskanln hem sosyal bir olgu olduunu hem de bire
yin zihninin rn olduunu ne srmekteyim. Psikodinamik, sistemsel ve davransal yaklamlar klinik psikoloji
nin bir paras olup, kskanln tedavisi iin ayrntl tav
siyelerde bulunurlar. Bu klinik yaklamlarn aksine sos
yopsikolojik yaklam, kskanlkla ba edebilmek iin be
lirgin nerilerde bulunmaz. Ancak kltrn kskanlk ze
rindeki etkisinin farknda olmak ve kiilie ilikin yorum
lardan durumsal yorumlara gemek kiilerin duygusal ola
rak daha az biriktirmeleri sayesinde kskanlkla daha ra
hat ba edebilmelerini salar.

AyaiaMaUrhPines

Ak

vb

Ktskan&k

Terapistlere Not

174

Terapide dorudan uygulanmasa da, sosyopsikolojik yak

lamn terapistler iin iki nemli anlam vardr: Birincisi,
farkllk ve kskanln evrenselliini bilmenin normalle
tirme etkisi ve kincisi, birey ya da iftlere, kiilie ilikin
yorumlardan durumsa! yorumlara gemelerinde yardmc
olmak.
Birey ya da iftlerin kskanlk sorunlarnda kiilie ili
kin yorumlardan durumsal yorumlara gemelerinde yar
dmc olmak iin u tarzda sorular sormak gerekir: Seni
bu ilikide ya da bu durumun zelinde kskandran ey ne
dir?, Baka ilikilerinde ya da bu ilikinin baka bir za
mannda ok az kskanlk duyduun oldu mu?, Baka
ilikilerinde ya da bu ilikinin baka bir zamannda seni g
vende hissettiren ve daha az kskanlkla karlk verdiren
ey neydi?
Farkl bir dizi soru, iftin sadakate ilikin normlar alg
lamas ve kskanlk sorununun bu alglama farkndan
kaynaklandn kefetmekle ilgili olabilir. Bu tr sorular
Ben neden kskancm? ya da Kskan olmaktan nasl
vazgeebilirim? gibi sorulardan kskanla durumsal ola
rak yaklaarak farkllk gsterirler. ift durumu deitir
mek iin alma motivasyonu duyduundan kskanlk da
ha az oluacaktr.

AyAb Malach ftnts

Ak likilerde
Romantik Kskanlk
Erotik ak zeldir, fakat tm insanlarn iinde
olan her eyi ve yaayan her varl sever ... Aslnda,
tm insanlar ayndr ... Bu byle olduu
iin kimi sevdiimiz fark etmez.
Erich From m , Sevme Sanat
K skanlk, sahip olunan bir varl
korum akla ilgili bir korkudur.
Descartes

Elerden birinin, arada bir darda cinsellik yaadn,

ama bunun eitlilik ihtiyacndan kaynakland ve iliki
deki sevgi eksiklii veya baka bir sorundan kaynaklanma
d konusunda gvence verdiini hayal edin. Evlilikd
seks, ilikiyi hibir ekilde etkilemeyecek ancak devam ede
cek nk o kiinin ei bunda yanl bir taraf olmadn
dnecek. Ayrca evliliin bu noktaya kadar mutlu ve do
yurucu olduunu hayal edin. Madur olan e bu anlamay kabul etmeli midir? Boanmay m dnmelidir?
Ayr yaamay n tercih etmelidir? Kskanlk m duymal
dr?
Eini paylaan 100 ift ve normal ilikisi olan 100 ift
ile yaplan bir almadaki karlatrma, elerini paylaan
larn evlilikd ilikinin boanma ya da ayrlma iin yeter
li bir neden olduunu kabul etmelerinin dk olaslk ol

Ayal Mdtdch Pines

A fk w*> Ktsksnltk

176

Ayata MAlach

duunu gstermektedir. Hatt bu durumda daha az ks

kanlk duyacaklarn da sylemilerdir.1
Elerini paylaanlar, kskanla kar baklk gelitir
meyi baaran insanlara rnektir.2 Bu tip insanlar cinsel e
itliliin ve zgrln bir iliki iin nemli olduunu d
nrler. Bazlar uygulamann yannda, Erich Frommun
alntsnn rnek olduu evrensel ak felsefesine katlarak
romantik kskanlkla baa kmay nemli felsef bir konu
haline getirirler.
George ve Nena O Neill Ak Evlilik adl kitaplarnda,
bir blm kskanlk olmadan ak ve cinsellik konusuna
ayrmlardr.3 Tahmin edilecei gibi, O Neilllar ak evlilikte kskanln yayd karanlk glgeye yer olmad
na ve kapal evliliktete de buna ihtiya olmadna
inanmlardr. O Neilllar kskanln doal, igdsel ve
kanlmaz deil, kltrel tavrlar tarafndan belirlenen
renilmi bir tepki olduu grndedirler. Kskanlk re
nildiine gre, kskanlktan vazgemenin de renilebile
ceini savunmaktadrlar. Kskanln doal olmad id
diasnn kant olarak, O Neilllar dnyada kskanln as
gari olduu toplumlardan bahsetmektedirler. Bat toplumunda kskanlk neden bu kadar yaygndr? O Neilllar,
insanlarn elerine sahip olduu izlenimi veren kapal
evlilik anlamasn sulamaktadrlar. Baka cinsel ilikinin
yasakland tekelilik, bamllk ve gvensizlik yaratr.
O Neilllar Kskanlk akn deil, gvensizlik ve baml
ln bir ilevidir; ak kaybetme korkusudur ve ak mah
veder. diye iddiada bulunurlar.
O Neilllar, kapal evlilikte kskanla neden olan
yanl anlamalardan bahsederler. Eer bu yanl anlama
lardan kurtulunursa, ak evliliin ak ve seksi kskanlk
tan kurtardn savunurlar.
Bu yanl anlamalardan bir tanesi, akn snrl (bir
anda birden fazla insann sevilemeyecei) miktarda olduu

A k lli k ife n i* _

dur. O NeiIlar, kiileri sevilebilir yapan farkl zelliklerin

den dolay, birden fazla kiiyi sevebileceimizi savunmak
tadrlar.
Dier bir yanl anlama, kskanln, romantik akn
varln kantladdr. Gerek kskanln ak deil,
gvensizlik ve bamllklar kantladdr. Tekelilik ks
kanl saptrmaktadr (rnein baz kiiler elerini
zellikle kskandrrlar). Fakat kskanlk hibir zaman
iyi ya da yapc deildir.
nc bir yanl anlama da, insanlarn (zellikle ka
dnlarn) cinsel olarak tekeli olduudur. Gerek her iki
cinsin de doal, evrimsel veya bir alkanln gcyle cin
sel olarak tekeli olmadklardr. Bunun bariz kant, ou
insann tekeliliin standartlarn yakalayamamasdr. As
lnda tekelilik sadece bir partnerle seks yapmak demek de
il, sadece bir zaman dilimi iinde biriyle evli olmak anla
mna gelir. Deneysel terapinin kurucusu Albert Ellisin
(1962/1996) tekelilik zerine benzer bir eletirisi bulun
maktadr. Onun fikrine gre, tekelilik sadece dorudan
youn kskanln gelimesini artrmakla kalmaz, kadn ve
erkein bir anda kar cinsten ancak bir kiiyi sevebilecei
ni ve cinsel ilikiye girebileceini varsayarak, dolayl bir e
kilde daha iddetli kskanlk gsterilerine neden olur.
Ben, ak ilikileri olan kiilerle almalarmda, tekelili olmamann, O Neilllarn ve Ellisin belirttiklerinden ok
daha zor olduunu fark ettim. Kskanlk duymamay
renmek zellikle mlkiyetiliin ve kskanln desteklen
dii toplumlarda ok zor olmaktadr. Bu ve baka neden
lerle, kskanln stesinden gelmek, imknszln yann
da ok almay gerektirmektedir.
Kim ve Larry isimli bir ift, yedi yllk tekelilikten son
ra ak evlilie gemeye karar verdiler. Her ikisi de evlilik
leri konusunda kendilerini gvende hissediyor ve cinsel ha
yatlarna, tutkuyu yitirdikleri iin eitlilik katmak istiyor

177

Ayjia Malect Pines

A$k ve Kskanlk

lard. Sal ve perembe akamlar, Larrynin sevgililerini d

arda grmesini, Kimin de sevgililerini eve armasn
kararlatrdlar.
Kimin sevgililerinden biri bana yaad garip bir dene
yimi anlatt:
Bir gece boyunca sevitikten sonra, sabah battaniyenin
altnda plak olarak uyanyorsun. Aniden kocas ya
tak odasna giriyor ve sana gnaydn diyor ve bir n
ceki gece p kim in dar karm olm as gerektii
konusunda bir tartm a balatyor.

Kim yaadklarndan bazlarm anlatt:

178

Ak evlilie ben nayak oldum. Bunun ideal dzenle

me olduunu dnyordum . Bazen gerekten harika.
Bu, heyecan verici bir sevgili bulduumda, L arryyi al
datm adan sal ve perem be gecelerimi onunla geirdi
imde oluyor. Sorun heyecan verici bir sevgilim ya da
hi sevgilim olm adnda ortaya kyor. Bu zam anlar
da, Larrynin (m uhtem elen benden daha fzla) heye
can verici bulduu bir kadnla darda bir gece geir
mesi fikri beni deliye dndryor.

Elerini paylaanlarla yaplan almalar, e deitirmenin,

can skntsndan yaknan ve cinsel hayatlarnda eitlilik
isteyen kocalar tarafndan ne srldn ve kadnlarn
buna isteksiz bir ekilde rza gsterdiklerini ortaya koy
maktadr.4 Ak evlilik yaayan dier iftler, evlilikd ili
kilere kstlama koymaktadrlar: Bir ift baka iftlerle ili
ki kurmakta serbestken dier ift, elerden birinin ehirdna kt durumlarda serbest olabiliyor. Bir ift iin kural
Cinsel ilikide bulunabilirsin, ama geceyi darda geire
mezsin iken; dieri iin sosyal olarak karlama olasl
dk olan yabanclarla sekse izin var. Anlamalar

Aya Miacft Pines

Ak likilerde

aklk derecesine gre farkllklar gstermekte ve partner

ler gerek duyduunda yeniden dzenlenebilmektedir.
Kurallara ramen, birok ift ak iliki yaarken evlili
i gl tutmann ok aba gerektirdiini kefetmitir:
Evliliin zarar grmemesi iin srekli konumak zorunda
sn. Bunun iin harcanan zaman ve enerji o kadar fazla ki,
insann baka eylere gc kalmyor.
Grtm ve birlikte altm iftlerden ou tekeilie geri dnmeye karar verdiler. Elerini paylaanlarla
yaplan bir alma, kskan kiilerle bu tr iliki kurmak
tan kanmalarna ramen, kskanln sorun olmaya de
vam ettiini gstermektedir: nc e deiiminden sonra
bu iten, elerden birinin kskanl nedeniyle vazgemek
tedirler.5
Baz insanlar yolunda giden bir ilikinin gvenliiyle
cinsel eitlilii birletirebilmek iin inanlmaz giriimlerde
bulunmulardr.

17

Kskanlk Olmadan
Yaamak Mmkn m?
Kskanl hayatmzdan karmann bir yolu var m? Kerista adnda bir ehir komnnn yant kesinlikle evet
idi.
Keristalar kendilerini, eitliki, tekeli olmayan ve to
pik bir topluluk olarak tanmlamlard. Ben almam
yaptm srada, Keristalar on be kadn, on yedi erkek ve
iki ocuktan oluuyor ve topluluk San Franciscoda ya
yordu. Topluluk yirmi be yl nce oklubal aile olarak
kuruldu. oklubal (birleik bir kelimedir) grup, yakn
arkada grubundan oluuyor, kar cinsten olanlar arasn
da eit olarak cinsel iliki kuruluyor, grup dndan cinsel
ilikiye izin verilmiyor ve grup yeleri birlikte bir aile ola
rak yayorlard; aile bireylerinin o sradaki niyetleri hayat-

Ayal Malacn Pines

A fk v* K ttktnltk

lan boyunca birlikte yaamak ve birden ok ebeveynli ola

rak ocuk yetitirmek idi.6
oklubal aile yelerinin mr boyunca bal kal
ma niyeti olmadan cinsel ilikiye girmemeleri ve bal kal
maya karar verildiinde birbirlerine sadk kalmalaryla ge
leneksel evlilii andrmaktadr. oklubal aile, gelenek
sel aileden, bireylerin birden ok birincil iliki kurabil
meleriyle ayrlmaktadr.
Komnn yeleri birbirlerine kar yksek derecede
sevgi ve efkat duyduklarn belirtmilerdir. Her erkek her
kadna eit derecede k olduunu iddia etmitir. Kadn
lar birbirlerine srck kz karde erkekler de birbirleri
ne srck erkek karde diye hitap etmekteydiler. Bu te
rim komn yelerinin hissettii sevecenlii iermekte ve ay
n cins partnerlerin birbirlerine bu duyguyu anlatmalarn
salamaktayd. yelerin, kii komne katldnda seilen
harfli isimleri vard (Jud, Eve, Geo, Ram gibi).
Aile ii cinsel iliki seime bal deildi; srayla e dei
tiriliyordu ve iki kiinin birlikte yatmas bir formle ba
lanmt. Yatma ekli cinsel ilikiyi belirlemiyordu; cinsel
ilikiye girip girmemek geceyi birlikte geiren iki partnerin
duygularna balyd.
Kerista komnnn ekonomisi art gelir paylam
denen sistemle ynetiliyordu. Bu sistemde yeler kendi har
camalarndan artan gelirlerini komnn fonuna ekliyorlar
d ve kiisel varlk snrn bin dolar olarak belirlemilerdi.
Tm kararlar gibi fonun nereye harcanaca da ounluk
oyuyla kararlatrlyordu. Keristann mali durumu iyiydi.
rnein 1990 ylnda brt gelirleri 15 milyon dolara eri
miti.
Kerista kendi dinini gelitirmiti ve kiliseleri yasal ola
rak tannyordu. yeler gerein daha yksek bir dzeni
olan Tanrya inanmaktaydlar. Ayrca zihnin daha kolay
eriebilmesi iin, bireyle Tanr arasnda arac olan Rahibe
A y M atoch f ta e s

Ak Hptifcrtfa

Kerista denilen mitolojik bir tanrlar vard.

nemli farkllklar veya kiisel sorunlar da kapsayan
yeler arasndaki etkileim, iletiim sreci denilen, tm
yelerin eit katlmc olduu bir sistemle halledilmekteydi.
Resm g yaps tam eitlie dayanyordu. Tm karar
lar demokratik olarak ounluk oyuyla veriliyordu.

okluballk Romantik Kskanlk

ile Nasl Savar?
Yllar nce, bir kskanlk atlye almasna liderlik edece
im srada Keristalar bana geldiler. Kskanlklaryla nasl
ba edebildiklerini gnll olarak katlmclara anlatabile
ceklerini belirttiler. Syledikleri eyleri yle etkileyici bul
dum ki, kskanlkla ilgili altrmama karlmalarn istedim
ve kabul ettiler.
Komne katlmadan nce Keristalar hayatlarnn bir
dneminde kskanlk hissettiklerini ancak komnn onla
r kskanlktan kurtardn sylediler. Aada kskanl
yenmeye yardmc olan hayat tarzlarnn baz unsurlarn
bulacaksnz.
Keristada semenin olmamas ideal ve norm olarak ka
bul ediliyordu. Tm birebir ilikiler tek ve esiz olarak ka
bul ediliyordu: Semenin olmamas yaknln derecesini
ve birbirine deer vermeyi eitlik ve eitlilik adna kstlamamaktadr. nk gl birebir ballklar, kimse mah
remiyetlerinin tekliine kar bir tehdit olarak grmemek
tedir.
Keristalar ikili iliki kurabilecek ye saysn on be
olarak belirlemiti. On be kiiden oluan bir aile nitesi
nin iinde kskanlk geleneksel aile yapsndaki kadar sa
mayd. Ayrca geleneksel evlilikte tm duygusal kaynaklar
tek kii zerine yatrm yapmaktadr. O kii ekildiinde ya
da ayrldnda, sonu ciddi bir travma olmaktadr. Keris-

Ayaia Malach Pm

Ak v* Knkanhk

talarda duygusallk on drt kiiye paylatrlmt. Sonu

olarak, bir kiinin ayrlmas ok daha kk bir travmaya
neden oluyordu.
oklubal ailede partnerini kaybetme olaslnn ya
ratt tehdit, geleneksel aileye gre ok daha azd. Birinci
si, yelerden biri ayrldnda, dierleri bunu kiisel redde
dilme olarak grmedikleri iin kayba kar daha fazla toleranslydlar. kincisi, tehdit ve ac daha az olduu iin ks
kanlk olasl ok daha dkt.
Keristalarda kskanlk gemiten gelen duygusal ka
lntlarn harekete gemesiyle duyulan artlanm bir tep
k ey d i; ilikinin paylalmazlna kar oluan bir tehdide
kar duyulan tepki olarak grlmyordu. yelerden biri
nadiren kskanlk duyduunda, tm grup yeleri konu
hakknda aka konuuyor ve kskanlk duyan kiiye ko
mnde emniyette olduuna dair szler sylyorlard. Ayr
ca korunmas gereken veya tehdit edilen paylalamaz bir
iliki de yoktu. Herkes herkesin cinsi alkanlklarn ak
a biliyordu ve bu konular tartmaya akt. yelerden bi
ri, yle aklama yapt: Erkeklerden birinin erken boal
ma sorunu olduunda veya kadnlardan biri orgazma ula
amadnda bunu herkes bilir ve bunlar hakknda konuu
ruz.
Eve ve Ram erotik film festivaline gittiklerinde (ikisinin
beraber olaca nceden planlanmt), Azo (erkek) biraz
kskand. Bata bunun kskanlk olduunu anlayamad;
tm bildii cannn skkn olmasyd. Mutfaa girdiinde,
birka kii orada bulunuyordu. Dorudan, biraz rahatsz
lk hissettiini syledi. Bu bilinen bir davetti ve herkes ce
vap verdi. Neden rahatszlk duyduunu sormaya balad
lar. Sonunda erotik film festivaline Eve ile birlikte gideme
dii iin Eve ile olan yaknlnn azalacandan korku duy
duunu anladlar.
Duygulan akla kavutuunda, partnerleri Eve ve
Ayaia Maich Ptnw

Ak likilerde

Rarnin seici sevgiye kar olduunu ve yaknlk kaybn

dan korku duymasnn gereksiz olduunu belirttiler. Tart
ma srasnda, Azonun da Eve ile seici bir iliki konusun
da istei olup olmadn inceleme ve oklubal yaam bi
imine ball glendirme frsat vard.
Keristalarda birinin sevgilisinin bakasyla ilikide ol
masnn kiinin zgvenini artraca bekleniyordu, ki bu
durum, birok insan iin kskanl ortaya karan en g
l olayd. Keristalar kadn ve erkek elerin bakalaryla cin
sel ilikiye girmesini oklubal ideolojilerinin ie yarad
nn kant olarak gryorlard. liki ve egolarna kar bir
tehlike duymadklarndan dolay kskanlk yaamyorlar
d.
Keristalar birbirlerine kar olan gvenin (ve sonuta
kskanln yaanmamasnn) topluluklarnn dna da
yansdn iddia ediyorlard. Dier bir deyile, komn- d
ndakiler bir tehdit olarak grlmyordu. rnein, Lee
eski erkek arkadayla bulumasndan sabaha kar dnd
nde, kimse onun sadakatinden kuku duymad ve kimse
kskanlk hissetmedi.
Birok insan iin kskanln ana bileeni rakipten p
helenmek ya da ona kzgnlk duymaktr. Dier taraftan
Keristalarda, her erkein dier erkekle ilikisi ve her kad
nn dier kadnla ilikisi kskanla deil haz dtymaya
neden oluyordu. Haz duymak partnerlerinden ikisinin
birbirinden zevk aldn grdnde hissettiin scak duy
gular demekti ve kskanln zt anlaml kelimesiydi.
Keristalar, kskanln doal ve igdsel olduunu sa
vunan sosyobiyologlara katlmyorlard. Onun yerine ks
kanlktan uzak olmann doal olduuna ve doal igd
nn haz duymak olduuna inanyorlard. O NeiIPlar gibi
Keristalar da kskanln toplumsal olarak retildiine ve
bu nedenle kskanlktan vazgemeyi renmenin de mm
kn olduuna inanyorlard.

183

Ayala Maiach pines

A f k ve Kskanlk

Keristalar kskanl belirli bir toplumsal yap ve cinsel

rollerin belirlenmesinin bir fonksiyonu olarak gryorlard
ve bu yap iinde yeni sosyal bir yap ve cinsel roller olu
turmak iin ok aba harcadlar.
Baz psikologlarn savunduu gibi7 eer kskanlk bir
ilikide gszlk duygusundan kaynaklanyorsa, yelerin
eit gte olduu Kerista gibi bir komnde bu en aza indirgenecekti.
Baz sosyologlarn savunduu gibi8 kskanlk cinsel sa
hiplik haklarnn tehlikede olmasna kar artlanm bir
tepkiyse, cinsel sahiplik hakkn bir ift olarak snrlama
yan ve komndeki tm yetikinlerin birbiriyle eit yaknlk
ta olmasn ieren toplumsal bir yapda kskanln olu
mas daha dk bir olaslkt.
Ayn ekilde, kskanlk sahip olunan korumak iin do
an bir arzuysa,9 sahiplii onaylamayan bir toplumda,
zellikle partnerin bakalaryla ilikisinin bir kayba neden
olmad bir grupta kskanlk ortaya kmayacakt.
Geleneksel ilikiye sahip 103 kiinin Romantik Ks
kanlk Sorular'na (Ek Bye bkz.) verdii cevaplarla Keristalarn cevaplarn kyasladmda, tm Keristalarn kendi
lerini ve partnerlerini hi kskan deil" eklinde tanmla
dklarnn farkna vardm. Ayrca hi kskanlk duymadk
larn, kskanl sevmediklerini, partnerlerinin kskanlk
duymasn istemediklerini ve kendi kskanlklarn bir so
run olarak grmediklerini belirttiler. Bu durum Kerista ko
mnne katldktan sonra geerliydi. ocukluklar, ergen
likleri ve yetkinlikleri srasnda onlar da aratrmaya kat
lan dier kiiler gibi kskantlar. Keristalar kskanl is
tenmeyen bir kiilik zellii olarak gryor ve srad olay
larda bile kskanl uygun tepki olarak saymyorlard.
Aratrmaya katlan kiilerin aksine, insann kskan ol
maktan vazgeebileceine inanyorlard.10
Beklendii gibi Keristalar tekelilie inanmyorlard.
Ayld Maiach Pines

A/k ilikilerde...

Hepsi kendilerini baka cinsel deneyimlere ak tutuyor ve

partnerlerinin de byle olduunu sylyorlard. Ayrca tm
partnerlerine kar sadk olduklarna ve tm partnerlerinin
de onlara kar sadk davrandna inanyorlard.
Yantlar o kadar birbirine benzerdi ki, sorular arala
rnda tartp grup kararna m vardklar konusunda
kuku duydum. Keristalar byle bir ey yapmadklarna
dair bana teminat verdiler. Bunu yapmak zorunda deildi
ler. Bu konular hakknda birbirleriyle o kadar ok konu
mulard ki, bir daha konumaya gerek duymadan birbir
lerinin durumlarn biliyorlard.
Keristalarda kskanlk pek mmkn deildi, nk
oklubal bir altkltrde, kskanla neden olan olaylar
(rnein bir kiinin partnerinin bakasyla cinsel ilikiye
girmesi) tehlike olarak deerlendirilmiyordu. Ayrca Keris
talar kskanlk yaratan olaylar asgaride tutmaya aba
gsteriyorlard. Dier partnerlerin nnde sevgi gsterile
rinden kanyorlard; partnerlerine sadktlar; birbirlerine
mr boyu beraberlik sz vermilerdi; yelerden birinin
ayrlmas durumunda aile birimi baki kalacak ve birey
ler yalnz braklmayacakt.
Bu abann sonucunda, Keristalar kskanlk yaratan
durumlarla pek karlamamlard. Nadiren byle bir olay
yaandnda, bunu tehlike olarak grmyorlard. Herhan
gi bir durum tehlike olarak deerlendirildiinde, kskanl
salksz ve istenmeyen bir tepki olarak tanmlamalar,
konuyu ak bir tartma haline evirmelerini garanti edi
yordu.
imdiye kadar kskanlkla savamann en iyi yolunun
Keristalara katlmak olduunu dnenler veya kendi ev
relerinden benzeri bir komn kurmay dnenler iin bir
uyarda bulunmak istiyorum. Keristalar lkenin birok
blgesinde oklubal yaam biimine inanm sekin bir
grubu temsil etmekteydiler ve hedefleri dnyay daha iyi

185

Aya Malach Pines

A jk vc Kskanlk

yaanabilir bir yere dntrmek olan bu kiiler topik bir

ideolojiyi paylamaktaydlar. E deitirmek gibi allmn
dnda bir uygulamalar olmasna ramen Keristalar cinsel
tavrlarnda tutucuydular. imdilerde ok az insan cinsel
ilikiye girmeden nce mr boyu balla ihtiya duyar
ken, Keristalar bunu yapyordu. Keristalar ak evlilik uy
gulamyorlard. Birbirlerine tamamen sadktlar ancak on
larn durumunda bu on be partnere birden sadk olmak
anlamna geliyordu.
'
okluballn kskanl nledii sonucuna varmak
cazip grnebilir. Bu doru olabilir, ama insanlarn kendi
haklarnda sylediklerine inanmak sorun yaratabilir. n
sanlar kendi duygularnn farknda olmayabilir veya tepki
leri onlar arzulanmayan konumuna dreceinden
doruyu sylemeyebilirler. Keristalar, komnde kskanlk
onaylanmad iin kskanlklarn ortaya koymam ola
bilirler.
Keristalar sorular yantladklarnda ve deneyimlerini
tarif ettiklerinde gerek deneyimleri yerine ideolojilerini yi
nelemi olabilirler. Bu alternatif aklamalar kabullenmeye
istekli deilim. Keristalar tandm uzun sre iinde, onla
rn drstlklerine ve zor konular hakknda aratrmaclk
larna gvenmeyi rendim.
Yine de insann kendisini kandrmasn ortadan kaldr
mak mmkn deil. Alternatif yaam biimlerine yaptkla
r byk yatrmdan sonra, Keristalar baaramama olasl
n kabul edemiyor olabilirlerdi. Bylelikle duygularn
herhangi bir kast olmadan arptyor olabilirlerdi.
Her eye ramen, Keristalar, kskanln asgariye indi
rildii gvenli bir sosyal evrede yaayan sekin bir grubun
olabileceini gsterdiler. Bu, kskanln stesinden geline
bileceini gsteren bir kant olarak grlebilir.
Ayrca bu, yenilmesi ok zor olan kskanln gcnn
de kantdr. Sadece, kendi yarattklar srad bir sosyal
Ayafa MaUrch Pines

A k likilerde...

yap iinde yaayan Keristalar gibi srad kk bir grup

kskanl yenmeyi baarmttr. Tekeli bir balln iine
girip daha az korunmu bir evrede yaayanlar iin ks
kanlk kanlmazdr.
evre ne kadar az korumalysa kskanlk olasl o ka
dar yksektir. Buna ziyaret ettiim baka bir komn rnek
olarak gsterilebilir. Bu topluluk yirmi yetikinden oluan
yaam alanlarm, masraflar paylaan Keristalar gibi bir e
hir komnyd. Keristalarn aksine bu komnn birok
ocuu vard ve yeler ebeveynlik grevlerini yerine getir
mek iin daha fazla aba harcamak zorundaydlar. Ks
kanlk konusu iin nemli olarak, bu komn srekli dei
en seimli ilikiler yayordu. rnein komn ziyaret et
tiimde, adamlardan biri, daha nce komnde baka bir
erkekle yaam olan bir kadn dahil iki kadnla yayordu.
Adam o anda baka bir l oluturan gruptaki kadnla ev
liydi vb... Grup iindeki cinsel ilikiler yannda komn, d
ilikilere de akt. rnein birinci adam grme srasnda
Keristalar iin dnlemeyecek bir ekilde bana pas verdi.
Sonu olarak gruptaki her kadn birbirinin rakibi olarak
alglanyordu ve her.erkek bir dieri iin tehlike oluturu
yordu. Bu komn, saatlerce yaplan tartmalarn ie yara
mad ciddi kskanlk sorunlarna neden oluyordu.
Komnn yaad kenti son ziyaret ettiimde, oun
lukla kskanlkla ilgili olan isel elikilerin komnn da
lmasna neden olduunu grdm. sel elikilerin nede
ni sadece kskanlk olmamakla birlikte, bu nemli bir et
kendi.
Komnlerle ilgili literatr taramasnda bu ikinci komn
iin kskanln rolnn istisna deil kural olduunu gr
dm. Genellikle kskanlk zellikle grup evliliklerinin ol
duu komnlerde nemli bir sorun olmutur.11 Otuz grup
evliliinin incelendii bir aratrmada, kskanln, yele
rin % 8 0 inin sorunu olduu grlmektedir. Bu oran, evlili

187

Ayala Malach P n

A f k ve Kskanlk

188

in salaml ve grup yelerinin yalaryla ilgili olarak pek

deime gstermemekteydi.13 Keristalar gibi ayrntl bir
sosyal yap kurulmadka grnen odur ki, kskanlk yk
c gcn gsterecektir.
Kskanlk bir komn ya da grup evliliklerinde ortaya
ktnda, bu ounlukla erkeklerin kendilerini baka er
kelerle karlatrmalarmdan kaynaklanmaktadr.13 rne
in, eini paylaan 2 8 0 kiiyle yaplan aratrma, erkeklerin
sosyal mukayeseye daha fazla nem verdiklerini ve bundan
etkilendiklerini ortaya koymutur.14 Bu durum zellikle ilgi
ekicidir, nk e deitirmeyi neren, kocalarn kendile
ridir.
Keristalarn dier komnler ve grup evlilikleriyle kyas
lanmas, kskanla kar az hassas olmann ak ilikiler
de nemli bir seim unsuru olduunu ancak yeterli olmad
n gstermektedir. Tehlikeyi asgariye indiren bir sosyal
organizasyonun tehlikeyi yapc bir ekilde ynetmeyi bil
mesi ve yelere gven ortam salamas kskanln yenil
mesi iin gereklidir.

Elerini Paylaanlarda Kskanlk

nsanlarn ou, zellikle kskanlk sorunu bulunanlar,
kendi evlerinde partnerlerine, yabanc veya tandklar kii
lerle cinsel ilikide bulunmas konusunda izin veren insan
lar anlamakta glk ekeceklerdir. Aile uzman Brian Gilmartine gre, elerini paylaanlar iin bu, sosyal elence
nin kabul edilir bir ekli olarak grlmektedir.15
Gilmartin, eini paylaan 100 ift ile bir alma yapm
ve Kaliforniyada benzer bir evrede bulunan geleneksel
iftlerle karlatrmtr. almann 1970lerde, AIDS,
herpes gibi cinsel yolla geen hastalklarn yaylmasndan
nce yaplmasna ramen, 1990 ylnda yaymlanan New
England Journal o f M edicine deki bir makaleye gre, cinsel

Ayato Mdtach Pines

A k flifk U tn /e ...

yaant o zamandan beri pek deimemitir: Cinsel yolla

yaylan yeni ve ciddi salgn hastalklara kar prezervatif
kullanmnn yaygnlamas dnda, cinsel uygulamalarda
ok az deiiklik olmutur.16
Gilmartin elerini paylaanlar dierleriyle karlatrd
nda, elerinin bakasyla cinsel iliki kurmasndan dolay,
Keristalar gibi elerini paylaanlarn da nadiren kskanlk
duyduklarn belirtmitir. Elerini paylaanlar, ihanet etme
den ve yalan sylemeden, evlilik dnda cinsel iliki kur
mann mmkn olduuna inanmaktadrlar. Bunun, zellik
le elerin ikisinin de mevcut bulunduu belirli bir sosyal
durumda cinsel partner deiimi yaandnda daha doru
olduunu sylemektedirler. Normal ilikisi bulunan ok az
sayda kii bunun mmkn olduuna inanmaktadr.
Elerini paylaanlar bu kskanlk sebebi olan durumu
tehlike olarak alglamadklarndan, kskanlk yaama
maktadrlar. Onlarn inan sisteminde bakasyla cinsel ili
ki ihanet veya yalan anlamna gelmez; bu sadece zararsz
bir ekilde hayatn tadn karmak demektir.
Normal ilikisi olanlarn ou, zinann, bir evlilik iyi
gitmediinde meydana geldii konusunda hemfikirdirler.
Gilmartin, zinann anlam bu ekilde yorumlandnda, va
rolardaki orta snf mensuplarnn evlilikd ilikileri, ego
larna, gvenliklerine, kadnlk ya da erkekliklerine ve ken
dilerine gvenlerine kar bir tehlike olarak grmelerine a
rmamak gerektiini savunmaktadr.
Elerini paylaan kiiler, ideolojik ve duygusal olarak
romantik seksi fiziksel seksten ayrmaktadrlar. Gilmartinin terminolojisine gre bu, kii odakl seks i beden
odakl seksten ayrmak olarak tanmlanmaktadr. Bir e
deitirme partisinde seks, deerli ve dllendirici bir sos
yal elence ekli ve neeli bir oyun olarak grlmektedir.
Romantik veya evlilikteki akla hibir ilikisi bulunmaz ve
gizli zinadan ok farkl bir eydir. Bylelikle evliliin b-

189

Aytfa Mdtacf ?mes

A fk ve Kskandk

190

Ay& MfliACh Pr

tnlne ve evlilik bana kar bir tehlike oluturmaz.

Elerini paylaan kiiler iin cinsel e deiimi, bri par
tisinde bakasnn eini partner olarak semeye benzetil
mektedir. Bu oyuncu kadn ve erkekler iin tehdit olarak al
glanmaz.
Kskanlk yaratan olaylar asgaride tutabilmek iin Keristalar gibi elerini paylaanlar da evlilikd ilikiyi yap
landrmalardr. Evlilikd ilikiyi paylalan bir elence aktivitesi olarak uygularlar. E deitirdikleri iftlerin mutlu
bir evlilikleri olduundan emin olmaya alrlar. ou e
paylaan gruplar; bekr kadnlar kabul etmekle birlikte,
bekr erkeklerin katlmna izin vermezler. Evli erkeklerin
esiz katlmlar bile nadiren kabul edilir. Neden, erkeklerin
daha byk bir tehlike olarak grlmeleridir.
Neredeyse tm e paylama gruplarnn, yelerin ro
mantik duygularn (rnein seni seviyorum demek) ifade
etmemeleri ve birine k olmamalar gibi gl normlar
vardr. Elerini paylaanlar, seks partnerlerine scaklk ve
arkadalkla ilgili duygularn ifade edebilirler ancak zel
bir duygusal veya cinsel iliki talep edemezler. Bu kurallar
ye iftlerin evlilik balarn korumay amalamaktadr.
Tm bu korumalara ramen, elerini paylaanlar ks
kanlktan tamamen kurtulabilmi deildirler. Kskanlk
ounlukla, yelerin derin ve daha nemli dzeyde deil,
salt entelektel dzeyde e deiimini kabul etmeleri duru
munda ortaya kmaktadr.
Bazen, evlilikteki seksten sklan ve e deiimine ihtiya
duyan kiiler bunu elerine sylemektedirler. Bu daha nce
de belirtildii gibi bu, kadnlardan ok kocalarn yapt
bir eydir. Evlilik kleriyle ilgili yaptm aratrmalara
gre, cinsellikten sklmak kadnlara gre erkeklerde daha
byk bir sorun oluturmaktadr.17
Evdeki seksten sklan bir adam eitlilik arayna girer.
E deitirerek yaayaca heyecanl seksi dler. Karsn

Ak likilerde

hevesle ikna etmeye alrken, rnein karsnn soyunma

s ve baka biriyle sevimesi gibi, e deitirmenin gerek
anlamyla uramay unutur. Genellikle olduu gibi nce
iddetle buna kar kan kars e deitirmekten zevk alr
sa, erkek korkun kskanlk duyar. Kendini bu durumda
bulan bir adam, bunun duyduu en youn kskanlk oldu
unu belirtmitir. Birlikte olduum kadna konsantre ola
madm. Kulaklarmda srekli birlikte olduu adamla hari
ka zaman geirdii anlalan karmn sesi yanklanyordu.
Korkuntu, dayanamadm ite. Bu adam e deitirmenin
ona gre olmadna karar verdi ve eitlilii yasak iliki
lerde buldu.
E paylama konusunda deneyimli kiiler de bazen ks
kanlk hissettiklerini bildirmilerdir; ancak onlarn dene
yimleri yenilere gre daha lml olmakta ve mutlaka olum
suz olmamaktadr. Kskanlk duyduklarnda, tipik olarak
bundan eve gelene kadar bahsetmemektedirler ve bunu a
ka yollu ve cinsel ekim iin paylamaktadrlar. Elerinin
baka biriyle sevitiini grmek veya hayal etmek, e dei
tirenlerin elerine olan cinsel ilgilerini yeniden harekete ge
irmektedir. Birka saat sevitikten sonra fiziksel olarak t
kenmelerine ramen, kskanln yaratt duygusal biri
kim ve onun hakknda konumak cinsel arzularn yeniden
canlandrmaktadr.
Kskanln bu olumlu yn elerini paylaanlar ara
snda o kadar sklkta olmaktadr ki, paylama ideolojisi
nin bir paras haline gelmitir. Elerini paylaanlar, arka
dalarnn partiden eve elerini arzulayarak dndklerini
anlattklarn duyunca, kendilerinde de benzer duygular
aramaktadrlar. Sklkla olduu gibi, insanlar belirli bir
duygusal deneyimi aradklarnda, onu bulmaktadrlar.
Bir kez daha kskanlk deneyiminin insanlarn yoru
muna gre nasl hafiflediini grmekteyiz. Elerini payla
anlar, kskanl cinsel arzunun kamlaycs olarak yo
Ayala Malach Pines

Ak vtt Kskanlk

192

rumlayan bir grubun yelerinin, kskanl tehdit algla

masna kar bir tepki olarak yaayacaklarn dnmekte
dirler.
Elerini paylaanlarn kulland teknik yeniden deerlendirmedir; daha nce de bahsedildii gibi, insanlar bu
nu kullanmay renebilirler. Kskanl yenmenin karma
k srecindeki ilk adm, evlilikd seksle ilgili yeni inan
lar edinmektir. Kskanl azaltmay baarm kiiler ara
snda bile, evlilikd oklu ilikileri kabul etme ans ol
duka dktr. Bu balamda, elerini paylaanlar sraddr.
Gerekten de elerini paylaanlarn zelliklerinden biri,
normal iliki yaayanlardan daha fazla sekse dknlkle
ridir. Normal ilikisi olan insanlara gre daha fazla evlilikd ilikide bulunurlar ve eleriyle daha fazla seviirler. Giimartin karlara ve kocalara ayr ayr birbirleriyle olan cin
sel ilikileri hakknda sorular sormutur. Yantlar arasnda
ki fark azdr. Veriler, elerini paylaan iftlerin % 2 3 nn
haftada ortalama alt ya da daha fazla cinsel ilikiye girdik
lerini, normal ilikisi olanlarda bu orann % 2 dzeyinde
kaldn gstermektedir. Benzer ekilde, normal ilikisi
olanlarn % 1 4 , elerini paylaanlarn % 3 2 si haftada
drt-be kere cinsel ilikiye girmektedirler. Dier taraftan,
normal iliki sahibi kiilerin % 4 8 i ve elerini paylaanlarn
sadece % 1 1 i haftada bir kez veya daha az cinsel ilikide
bulunmaktadrlar.1'
Normal iliki sahibi kiiler evlilikd ilikiyi aka de
il gizli bir ekilde gerekletirmektedir. iftlerin % 3 4 nde elerden birinin evlilikd ilikiye girdiini, % 5 inde her
iki ein de evlilikd ilikisi olduunu grmekteyiz. Yasak
ilikiye girenlerin evlilikte mutluluklar dk seviyededir.
Cinsel olarak sadk kalanlarn evliliklerinin mutlu ve doyu
rucu olma ihtimali daha yksektir.1 Buradan mutsuz evli
liklerin insanlar evlilikd ilikilere srklediini ya da ev-

Ayala Malaeh Pines

A k lli k lh n it ...

lilikd ilikilerin evlilie zarar verdii sonucunu karabi

liriz.
Elerini paylaanlar, normal ilikisi bulunan sadakatsiz
kiilere gre daha fazla evlilikd ilikiye sahip olmalarna
ramen, sadk kiilere gre daha mutlu bir evlilie sahip ol
duklarn sylemektedirler. Elerini paylaanlar, sadakatsiz
lik ve ihaneti evlilikd cinsellikle ilikilendirmediklerinden
dolay, bu evliliklerine yansmamakta ve kskanlk yarat
mamaktadr.
Birbirleriyle daha fazla cinsel ilikide bulunmalarnn
yan sra, elerini paylaan iftler birbirlerine kar daha
fazla sevgi ve efkat gsterme, birlikte sradan eyler konu
arak daha fazla zaman harcama ve birbirleriyle daha faz
la ilgili olma eilimindedirler. Bu durum elerini paylaan
larn elerinden sevgi, gvenlik ve duygusal doyum elde et
tiklerine iaret etmektedir. Bu nedenledir ki sadece fizik
sel olan evlilikd iliki kskanlk dourmamaktadr. Ba
z nadir vakalarda grld gibi evlilikd iliki evlilii
tehdit ettiinde, gerekten de kskanlk yaratmaktadr.

193

Elerini Paylamayanlar iin Dersler

Bu blmde, kskanlklarn asgariye indirebilmi grup
insandan sz ettim: Ak evlilik uygulayanlar; Keristalar ve
elerini paylaanlar. grup da cinsel olarak birka kiiyle
birlikte olurken, grnrde kskanln bulunmamasnn
mmkn olduunu gstermitir. Keristalar gibi elerini
paylaanlar da baz ynlerden gelenekseldirler. Keristalar
yaam boyu ballk niyeti olmadan cinsel ilikiye girme
mektedirler ve birbirlerine ondan sonra cinsel olarak sadk
kalmaktadrlar. Elerini paylaanlar e deiimi dnda e
lerine cinsel olarak sadktrlar. Ak evlilik yaayan kiiler
gibi, elerini paylaanlar da geleneksel evlilie inanmakta
drlar (Gilmartin buna konutsal ve psikolojik tekelilik
demektedir); evliliklerini tehdit edici grmedikleri evlilikdAyaU Malach Pines

A k v* K a k analk

194

Ay&la Matach

iliki olaslna ak tutarak gelitirmek istemektedirler.

grup da birliktelie -bal bir iliki iinde aktivite
ve ilgi alanlarn paylamaya- inanmaktadrlar; ilikilerin
de drstle deer vermekte ve bundan gven unsuru el
de etmektedirler. Ayn zamanda cinsel eitlilie de inan
maktadrlar. Aralarndaki esas farkllk uyum iinde olarak
grdkleri hedeflerine ulamaktr: Eleriyle yakn bir iliki
ve bakalaryla cinsel eitlilik.
Tekeli evlilikten mutlu olanlar ve hibir zaman elerini
paylamay, Keristalara katlmay ve ak evlilik yaamay
dnmeyenler, srad bu gruptan, yakn ilikilerinde
kskanl azaltan birka ey renebilirler.
Derslerden biri kskanl tetikleyen eylerden kurtul
maktr. iftler onlar iin kskanlk yaratan olaylar zerin
de konumal, birlikte kskanlk uyandrmamak iin yap
malar gereken eyleri aratrmaldrlar.
Bu tr eyleri tartabilmek iin, iftler birbirleriyle ko
numaya daha fazla zaman ayrmaldr. Bu Keristalar, ele
rini paylaanlar ve ak evlilii olan iftlerin ska yapt
bir eydir. Ayrca birbirlerine sevgi, efkat ve ilgi (cinsel ve
cinsellik iermeyen) gstermeyi ihmal etmemektedirler ve
bu da ilikide gvenlik duygusunu artrmaktadr. Birbirle
rine kar ilgiyi ayakta tutmak iin uygulanan metoda kar
kmak mmkndr, ancak uygun bir ekilde gvenlii
artrmann yollarn arama fikri uygulanabilir. grup da
kskanln renilmi bir tepki olduu sulamasn pay
lamaktadr. Onlar bunun aksinin renilebileceine inan
maktadrlar nk bunu yapmlardr. Kskanln re
nilmi bir tepki olduu gr, kskanln doutan ve
doal olduunu savunan sosyobiyolojik gre gre daha
yol gstericidir. Kskan doduklarna (ya da elerinin yle
olduuna) inanan kiiler bile kskanln renildii fikri
nin anlamn aratrarak yarar salayabilirler. Kskanl
azaltmak iin insanlarn renmesi ve unutmas gereken

Ak HlfkUcfde ...

eyler nelerdir?
Evlilikd ilikinin anlamn dnn. grup iin de
bu evlilikte sorun olduu anlamna gelmiyor. ou ift
iin evlilikd ilikinin anlam bu. Ancak yine de gizli ili
ki ve onun yaratt kskanlk ilikinin sonu anlamna gel
miyor. iftler darda araya girmenin bir rahatszlk ia
reti veya bir mesaj olduunu grebilirlerse, iliki daha de
rin ve drst bir ekle sokulabilir.
Keristalar, elerini paylaanlar ve ak evlilik uygula
yanlardan, kskanl nlemek iin yakn ilikilerde gve
nin nemi konusunda renilecek nemli eyler vardr. G
venlik duygusu olmadan bu grubun da farkl ilikiler ya
arken istedikleri yaknlk derecesini yakalamalar mm
kn olmazd.
Baka bir nemli unsur, sosyal destek ve sosyal onayn
gcnn nemidir. iftleri destekleme grubunda, bir kadn
kocasnn yoldan geen her ekici kadna bakmasn ir
kin bir tavr olarak tanmlayabilir ve bu onu kskanlk
tan lgna evirebilir. Eer gruptaki dier kadnlar bu dav
ranta yanl bir ey gremediklerini syler, bunu alaya
alr ve grdkleri ekici erkeklerden bahsetmeye balarlar
sa, bu kadnn kocasnn davranndan duyduu tehlikeyi
yeniden deerlendirmesine neden olacak ve gelecekte daha
az kskanlk duyacaktr.
Son olarak, bu srad gruplarda bile kskanla rast
landn hatrlamak nemlidir. Sahiplilii ve tekeli olun
masn bekleyen bir kltrde kskanl tamamen ortadan
kaldrmak gtr. Ancak grup da kskanl azaltmann
ve insanlarn yaamlarnda oynad rol asgariye indirme
nin mmkn olduunu gstermitir.
Bu blmde bahsi geen gruplar kskanln azl ko
nusunda sraddrlar, ama bir sonraki blmde grecei
miz grup da ar kskanlk konusunda sraddr. Bu b
lmde grdmz gruplar kskanl yenmek iin ne ya

195

Aydta Mil&ch Pines

A fk ve Kttk*nlk

plmas gerektiini retebilirler; bir sonraki blmdeki

grupsa kskanln iddete dnmemesi iin ne yaplma
mas gerektiini retecektir.

Terapistlere Not
Yeniden deerlendirmek nemli bir saaltc aratr ve
insanlar bunu kullanmay renebilirler. Rol oyunlarnda,
iftlere kskanlk yaratacak bir durumu kullanmalar sy
lenebilir. rnein, ift bir partide ve partnerlerden biri ba
ka biriyle flrt ediyor. Kskan kiiye kskanl farkl bir
erevede deerlendirmesi retilebilir (rn. hissetiim ks
kanlk aslnda ci.sel bir uyar). dl, kskanlk sahnesi
yerine eve gittiklerinde partneriyle yapabileceklerini hayal
etmektir.

Aydh M a lach Pme?

Tutku Sular
Ak lm kad ar gl, kskanlk
cehennem kadar gaddar. Alev alev yanan ate
kadar parlak ve daha kzgn.
Ezgiler Ezgisi 8:6
Seni evlilii bozan bir kadn ve
kan dken biri olarak yarglayacam ve sana
kzgn, kskan bir kan vereceim.

Ezekiel 16:38
(K skanlk) afetlerin kayna,
lm n yedi katdr.
Edward Young, f

Kskanlk, tarih boyunca iddet ve atma yaratmtr.

Tutku sulan o kadar bilinen bir terim haline gelmitir
ki ne kadar yanltmak olduunu nadiren dnrz -tutku
ve su, ak ve lm. Bu gaddar paradoks, insann en fazla
sevdiini ldrmesine neden olur. Kral Sleyman, Ezgilerin
Ezgisi?nde Ak lm kadar gl, demektedir; on seki
zinci yzyl ngiliz oyun yazar Edward Young, kskanl,
lmn yedi kat olarak deerlendirmektedir. Kskan ko
calarn ilk rnei, Shakespearein Othellosu, sevgili kars
Desdemonanm sadakatinden kukuland iin onu boar.
Kukularnn yersiz olduunu grnce de intihar eder. Sha
kespearein trajik kahraman, baz psikologlara, iddete y
nelen sanrl kskanl Othello sendromu olarak adlan

Ayaia Mafech ftnes

A fk ve Ktskantftk

drmalarnda ilham kayna olmutur, (rnek olarak bkz.

Leong, 1994)
Eini ldrdkten sonra intihar eden kiilerin durumu
nu inceleyenler, kskanln abuklatrc nedenlerden bi
ri olduunu sylemektedirler.' FBI istatistikleri sonuland
rlm cinayetlerin te birinin e, sevgili veya katilin raki
biyle ilgili olduunu ve gerek sadakatsizlik veya ihanetten
phenin ana nedeni oluturduunu gsteriyor.2 Eini l
drme, intihar, mlke zarar verme, saldr ve eini yumruk
lama gibi dmanca ve ac olaylarn birou kskanlkla
balantldr.3 Gazete ve dergiler, kskanlk kaynakl cina
yet ve iddet olaylaryla doludur. Bu tr haberlere gsteri
len genel ilgi; tutku ve iddetle ilgili hikyelerin ilgi ekici
bulunduuna iaret eder, ancak zellikle iddetle birlemi
tutku daha etkileyici bulunmaktadr.
Yarattklar byk ilgiye karn, tutku sularnn ou
nun insann kskanlk sorunuyla ilgisi yoktur. 607. kiiye
kskanlk sorunlaryla nasl ba ettiklerini sorduumda,
sadece % 1 i iddetle karlk verdiklerini belirtti. 103 kii
den oluan baka bir gruba ar kskanlk duyduklarnda
nasl tepki verdiklerini sorduumda, % 7 lik bir ksm id
detle cevap verdiklerini syledi.4 Birok iddet olaynn ks
kanla balanmasna ramen, grece az sayda insan ks
kanlnn stesinden iddetle gelmektedir.5
Ancak kskanlk duyulduunda iddete bavurmak,
yaratabilecei byk zarardan dolay ciddi bir tartmay
gerektirmektedir. Yumruklar ve mermiler bir yana, havada
uuan tabaklarn (benim terapi yaptm bir ift iin uan
kavunun) bile fiziksel ve duygusal zarar olabilir. Kskan
lk durumunda olas iddeti durdurmann yolunu bilmek
nemlidir. Gerekten de Gregory Leong ve arkadalar, Othello sendromunun, zellikle tehlikeli adl davalara neden
olduunu savunmaktadrlar. Othello sendromundan yak
nan tehlikeli kiiler, szl tehditten cinayete varan dman
Ayaia M aieti Pines

Tutku Sulan

lk gsterilerinde bulunabilirler (Leong ve ark., 1994).

Bu blmde kskanlkla balantl sulardan dolay ha
piste bulunan kadn ve erkeklerle ilgili hikyelere yer vere
ceim. Erkekler, terapist olarak grev yaptm Kaliforniya
devlet hapisanelerinden birinin mahkumlaryd (Pines,
1983). Kadnlar srailli mahkumlard ve ahsen onlarla g
rtm (Pines 1992b). Ayrca Kaliforniya niversitesi, Berkeleydeki rencilerimden bir grup, Kaliforniyadaki ka
dn hapishanelerinden on iki Amerikal kadnla grt.
Dier iddet sularnda da olduu gibi, tutku sular o
unlukla ekonomik ve toplumsal kstlamalara maruz kal
m dk sosyoekonomik snftan gelen aznlk etnik ve
rksal gruplara mensup gen erkekler tarafndan ilenmek
tedir.6 Hapiste birlikte altm erkekler istisna deildi,
her birinin kskanla ve iddete yksek eilimi vard. Ks
kanlkla ilgili iddetin nlenmesinde en nemli ey iddeti
kkrtan durumun dinamiidir. Greceimiz gibi, durum
larn dinamii kadn ve erkekler, siyah ve beyazlar, zengin
ve fakirler iin ok benzerdir.

5tan
3 Eyll 1 9 7 9 da, 18 yandaki Stan, kz arkada Kathyyi
vurarak ldrmt. Stanin gemii birlikte altm er
kelerin oundan farklyd. Beyaz ve orta snf bir aileden
geliyordu. Lisede futbol takmnda oynuyordu, Blok Kul
b, Hizmet Kulb ve Giriim Klbnn yesiydi, okulun
gazete ve yllnn karlmasnda grev alyordu. Stan
okul idaresinde de aktifti, birinci ve ikinci yllarnda snf
bakan seilmiti. 3.8 ortalama tutturarak devler burs fe
derasyonunun yaam boyu yesi olmutu. Eitiminde ve
spordaki baarlarndan dolay En yi renci Atlet d ln almt. Devlet senatrlerinden biri tarafndan Gen
Cumhuriyeti aday olarak seilmiti. Ancak tutukluluu
nedeniyle renimine devam edemiyordu.

Aya*aMalchPmet

A f k v e K skanlk

3 Eyll saat 2 0 :0 0 de, Stan ve Kathy futbol sahasnda

buluacaklard. Birok kez olduu gibi kavga ettiler. N e
den, hep aynyd: Stan, Kathynin hazr olduundan daha
ciddi ve bal bir iliki istiyordu. Kathy, Stana dersleriyle
daha ok ilgilenmek ve baka erkeklerle de buluabilmek
istediini syledi. Stan, Kathyye duygusal olarak o kadar
balyd ki, onu kaybetme korkusu ok ard:
Ailemle hibir zam an konuam adm . Alabildiim tek
kii K athy idi. O nu kaybetm ekte olduum u hissettim
... Ben onu nla, onun benim le olduundan daha ilgiliy
dim . ok rktcyd. Yaam a tutunm aya alyor
dum.

200

Stan Ivy League okullardan birine bavururken hile yap

m ve ba derde girmiti. Bu olay ve Kathynin uzakla
mas Stani panie soktu. Ona ok ihtiyac vard. Kathyye
ne kadar tutunmaya kalkarsa, Kathy o kadar kayordu.
Cinayet gecesi tartmalarnn iddeti gittike artmt:
K athy ondan ve ailesinden uzak durm am syledi. f
ke ... iddet hissettim . O nu kaybetm ekte olduum u
hissediyordum . ki kez yanam yum ruklad. Silah
elim den alm aya alt. D idim eye baladk. Silah sesi
duydum ve K athy yere dt. Panie kapldm ve ka
m aya baladm . Silah yakndaki bir su. birikintisine
frlattm .

Su birikintisi ve silah hibir zaman bulunamad. Kathyyi

ldren 3 8 lik tabanca Kathynin babasnn dkknndan
alnmt. Stan silah bir nceki yaz Kathynin babas iin
alrken almt. Silah alma ve cinayet akam yannda
tama nedeni Karhyyi korumakt.
Kathy yere dtnde ciddi ekilde yaralyd ama hl
yayordu. Bir mddet sonra onu bulup yakn bir hastane
Ayld Matach Pines

Tutku S u la r

ye gtrdler, ertesi gn Kathynin ldn bildirdiler.

Hastane kaytlar Kathynin tek bir mermi yarasndan l
dn gsteriyordu.
Stani hapishanede mebbet hapis cezas ile yatarken ta
ndm. Sar salar, mavi gzleri ve atletik yapsyla Ameri
kan kolej ocuklarna benziyordu. EKG teknisyeni olarak
alyor, derslerinden srekli A alyor, spor yapyor ve d
zenli olarak Katolik hizmetlerine katlyordu.
Stan ile grup terapisinde altm ve cinayetin nedeni
olan kskanlyla ilgili olarak ahsen grtm. Stanin
ailesiyle ok az duygusal ba olduunu fark ettim. Babas
futbol antrenryd ve ok baskn bir figrd. Stan baba
sna hayranlk duyuyor, ama onu eletirel ve talepkr bulu
yordu. Stan babasnn onayn kazanmak iin hayat bo
yunca almt, ama yapt ve baard hibir ey kfi
deildi. Annesiyle daha yakn ilikisi bulunmasna ramen,
ebeveyniyle iletiim kurmakta glk ekiyordu. Stanin
Kathy ile kt yl boyunca Kathynin ailesinin evinde
o kadar ok zaman geirmiti ki, ona ailedenmi gibi dav
ranmaya balamlard. Onlar kendine, kendi ailesinden
daha yakn hissetmiti. Kathyye kt ve onsuz bir hayat
dnemiyordu. Sanki dleri gereklemiti. Kathyyi,
Kathynin kendini sevmesinden daha fazla sevmesi, Stani
zayf ve baml hale getiriyordu. likide kimin daha fazla
kontrol olduunu sorduumda Stan Kathy diye yant
lad ve aklad, O benim koltuk deneimdi.
Atletik ve akademik baarlarna ramen, Stan kendin
den memnun deildi. Kendisi iin koyduu standartlar o
kadar yksekti ki (babasnn kat standartlarnn iselle
mesi), baarszla uramamas imknszd: Kendimi her
zaman amak istedim. Mkemmel olmak istedim. Stanin
aksine Kathy kendinden emindi. Fikirlerini sylemekten
ekinmezdi. Utangalmdan dolay gvensizdim. Kathy,
Stanin d dnyayla balants ve koltuk deneiydi.
Ayta Mafdch Pinn

A k ve Kskanlk

lk karlatklarnda Stan ve Kathy 15 yandaydlar.

En batan beri, Kathy, Stani bakalaryla kmaya cesaret
lendirecek kadar ilikiden emindi. Bata Stan bunu birka
kez denedi. Futbolla ilgisinden dolay kadnlarla cinsel ili
ki kurmak Stan iin kolayd. Fakat Kathyye duyduu ak
tan dolay dierleri onun glgesinde kalyordu. Stan
Kathyye kar hem fiziksel hem de duygusal ekim hissedi
yordu. Maalesef, Kathy ona daha az ilgi duyuyordu. Stan
kendini ar kskan olarak tanmlyor ve aklyordu:
Bu, yalnzlk duygum, Kathyye bamllm ve ona kar
gvensizliimden kaynaklanyor. Zamanla, Stanin ks
kanl ilikide byyen bir sorun haline geldi. Kathyyi
sahiplenmeye ve onunla zaman geiren kiileri kskanmaya
balad:

202

H afta sonlar ailesiyle birlikte gidiyordu ve bu beni

gerekten rah atsz ediyordu. Kendimi yalnz hissediyordum . K albim de bir boluk duyuyordum. Duygula
rm aklayabildiim tek kii oydu. H er zam an k o n t
role ihtiya duyuyordum. Ancak ailesiyle hafta-sonun
da tatile km as veya gidecei okul gibi kararlarnd a
hibir kontrolm yoktu.

Kskanlk duyduunda Stanin tepkileri aryd ve zaman

zaman iddetli bir hal alyordu:
Ben K ath yden daha duygusaldm. Acy iimde tutar
dm. G erekten sinirlendiim de, fkem i bir duvara ya
da baka bir eye vurarak karyordum ...

Cinayet gecesi Stan sinirliydi, elleri titriyordu ve kendini

neredeyse sinir krizi geirecek gibi hissediyordu. Kalbi hz
la atyor, yz kzaryor, elleri terliyor ve titriyordu. Stan
kendini tedirgin hissediyordu, Kathyyi kaybetme fikri kor
kun geliyordu, onu sahiplenmek istiyordu. fkeli, kafas
Ayal* Maiach Pines

Tutku Sutan

kark ve d krklna uram durumdayd. zgveni

azd ve kendine acyordu. Kathy ile birlikteyken sklkla
ar kskanlk hissediyordu ve bu gnlerce sryordu.
Kathy onun hayatnn anlamyd. Onun kayb hayatn bo
luu ve anlamszl demekti. Bunu kabullenemiyordu.
Onu rahat brakamyordu. Kavga srasnda Kathynin onu
tamamen reddetmesi ve kk grmesi, Stanin fkesinin
iddetle patlamasna neden olmutu.
Benim klinik deneyimlerim, kskan partneri alenen hor
grme ve reddetmenin iddetli patlamay hzlandrdn
gstermektedir. Aalayarak reddetme, eski sevgilisini l
drmeye teebbsten hapishanede olan Goldienin duru
munda kritik bir rol oynamt.

Goldie
Goldienin hikyesi 1992 yaznda gazetelerde kt. Onu
hapishanede ziyaret ettim ve ayrntl bir ekilde grtm.
51 yandaki Goldie eski sevgilisi Nathan kasten ldr
meye teebbs suundan yarglanmay bekliyordu. 43 ya
ndaki Nathan, polise, Goldienin iki eliyle birden tuttuu
bir silahla nne ktn, Bu senin sonun, diye titreye
rek barp ate etmeye baladn syledi. Nathann ha
yat, Goldienin eski kocasndan birka saat nce ald
kk silahtan att alt el ateten, ans eseri kurtulmutu.
Nathann eline isabet eden bir kurundan dolay nemsiz
bir yaras vard ve hastaneye kaldrlmt. ki yetikin o
cuk annesi olan Goldie sorgulanmak zere polise gtrl
mt.
Nathan ve Goldie arasndaki neredeyse cinayetle bite
cek olan ak hikyesi, Nathann karsyla ayr yaamaya
balamasnn ardndan; birka yl nce balamt. Roman
tizmlerinin zirvesinde iken, Nathan Goldie ile birlikte yaa
maya balad. iddetli saldrdan birka ay nce karsyla
aralarndaki gergin ve souk ilikide snma balamt. So

203

Ayaia Mdiacft ftnrs

A fk v# Ktskanhk

nu olarak Nathan Goldienin evinden ayrld ve ocukla

ryla birlikte ailesinin yanna tand. Evine ve evliliine ge
ri dnme umuduyla karsyla ilikisini dzeltmeye alt.
Nathan, Goldie bundan holanmad, beni yzlerce kez
arad ve ayrlmamz olasln duymay reddetti. Bir gn
ailemin evine geldi, barmaya balad ve beni utandrd.
Onunla karlatm gn, antasnda dolu bir silah bulun
duunu ve karm ldreceini syledi. Onun yerine nere
deyse beni ldryordu. dedi.
Saldr gn, Nathan sabah 6 civarnda ie gitmek ze
re ailesinin evinden ayrld ve Goldieyi koyu renk giysiler
iinde karsnda buldu. Aniden silahn ekti, bana bar
d ve ate etmeye balad. Ne olduunu anlayamadm.
lmle burun buruna gelmitim. Silah sesini duydum ve
sa elim birden hissizleti. Naslsa kendimi toparlamay be
cerdim. Elimde tuttuum torbay onun zerine attm, ze
rine atldm ve onu yere drdm. Didime srasnda
Nathan, Goldienin ban diziyle betona doru itti, ancak
Goldie Nathanm karnn syran be mermi daha ateleme
yi baard. Vahi bir hayvan gibi savayor, derin nefes al
yor ve bana baryordu: Bu senin sonun! diye anmsad
Nathan.
Nathann barn ve ate seslerini duyan annesi ev
den koarak geldi. Kendini Goldienin zerine att ve tm
gcn kullanarak tabancay Goldienin elinden almay
baard. Manzaray gren komular Goldieyi dvdler ve
polis ardlar.
Polis soruturmasnda, Goldienin eski eini ziyaret etti
i ve bu frsat kullanarak adamn 7.65 milimetrelik silah
n ald anlald. Sabah evi erkenden terk etti, Nathann
ailesinin evine giderek onu beklemeye balad.
Goldie polise Nathann o sabah kendisini kfr ve aa
lamalarla karladn, hatt dvdn syledi. Bana
saldrd, kafam duvara vurdu ve kfrl konumaya ba
&yia M a tK t P i m

Tutku Su ftn

lad. ok korktum, bu nedenle silah ektim ve ate ettim .

Hapishanede grtmzde Goldie farkl bir hikye an
latt. Stanin durumunda olduu gibi Goldienin hikyesi
de saplantl bir akt.
O nu o kad ar seviyordum ki, onsuz bir hayat dne
m iyordum . Evliliinden ok ektiini biliyorum , be
nimle yaad srece ok mutluydu. O sabah onu gr
meye gittiim de onu ok sevdiimi ve onsuz yaaya
m adm , beni reddederse kendimi vuracam , byle
likle ruhum un sonsuza dek onunla kalacan syleye
cektim . Ama beni grnce kfretm eye ve beni aala
maya balad. lgna dndm ve onu vurdum. Onu
incitm ek istem em itim . steseydim onu ldrebilirdim .
O n a o k yakndm . Onu hl seviyorum ve onun da
beni sevdiini biliyorum . Benim avukat cretim i o
dyor...

Su iledikleri srada Goldie 51 yanda bir kadn, Stan ise

18 yanda gen bir erkekti ama sua iten durumlarda ben
zerlik vard. Her ikisi de hayatlarna anlam veren ilikile
rindeki partnerlerine ktlar ve bu onlara btnlk hissi
veriyordu. Her ikisi de sevgililerine baml hale gelmiler
di. kisi de resmi bir ballk istiyorlard ve reddedilmiler
di. kisi de ilikide ihtiya duyan taraft ve kendilerini g
sz hissediyorlard. Bu eitsizlii sevgililerine ar baml
lktan dolay kabul ediyorlard. Acmasz ve duygusuz bir
ekilde yzst brakldklarnn farkna vardklarnda,
kendilerinden ok sevdikleri sevgililerine umutsuzluk, fke
ve ac iinde saldrdlar. Her iki durumda da kskanlkla
birlikte haset de vard. Onlar mutlu etme imkn olup da
bunu reddeden sevgililerini mahvederek bunu ifade etmek
istediler.
Bir kez daha, eitlie dayanmayan bir akn aalanma
ve reddedilmeyle karlatnda iddete neden olduunu

205

AyaJa MAbch Pne

Ak ve Kskanlk

gryoruz. ou kskanlkla ilgili iddet olaynda, benzer

bir dinamik gzlenir.
Tabii ki, bu Goldie ve Stanin sularnda hakl oldukla
rn gstermez. Bu, kskanlk krizinin ele almnn iddete
dnp dnmeyeceinde nemli bir rol oynadn gs
terir. Goldie ve Stan romantik bir ilikiye tamamen bam
lydlar. Sular nlenmesi mmkn olan bir kkrtmann
sonucudur.
Her kskanlkla ilgili iddet olay, reddeden partnere
ynelik deildir. Neil buna bir rnek tekil ediyor.

Neil

206

Aya!< MaUch Pines

Sevgilisini ldrmekten mr boyu hapis cezas eken Stan

ya da cinayete teebbs .eden Goldienin aksine, Neil eski
kz arkadann sevgilisini ldrd iin hapisteydi.
Neil da Stan gibi ekingen ve gvensiz bir genti. Ba
nn derde girdii tek olay, bir grup erkek arkadayla cad
dedeki lambalara silahla ate ederken yakalanmalaryd.
Liseyi bitirdikten sonra Neil askere yazld ve Vietnama
gnderildi.
Hizmeti bitince Neil hayatnda ilk kez kendi bana bir
daire tutabilir hale gelmiti. Ayn zamanda hayatnda ilk
kez bir kz arkada oluyordu. Kz arkadana k olduu
iin birlikte yaamay teklif etti. Kz teklifi kabul etti. Bir
mddet iin dleri gereklemiti, ama sadece bir mddet
iin.
Birka ay sonra kz arkada bir gvenlik memuruyla
iliki kurdu ve Neildan ayrld. Kz Neil kendi dairesin
den att. Neil ehirdna yapt bir seyahatten dndn
de, eski kz arkada ve sevgilisinin kendine ait eyalar ai
lesinin evine gtrdklerini rendi. Neil eve gitti ve olay
lar birka defa kafasndan geirdi. Sonra babasnn eski
tfeini alarak daireye geri gitti, kz arkada ve yeni nnn bulunduu yatak odasna dald.

Tutku Su/an

Duruma srasnda, Neil ne kz arkadan ne de sevgili

sini ldrmek istediini, sadece tfekle korkutup onlar ev
den karmay istediini iddia etti. Ancak gvenlik grevli
si kendine dorultulmu bir tfek grnce plak olarak
Neiln stne atlad. Mcadele srasnda adam tfei Neilm elinden almaya urarken silah patlad ve adam olay
yerinde ld. Neiln ilk tepkisi kamak oldu. Kz arkada
da onunla birlikte geldi ve her ikisi de alayarak arabayla,
dolap durdular. Sonunda kz Neil polise teslim olmaya
ikna etti. Durumada kz arkada NeiPm anlattklarna
destek oldu. Kzn ifadesi sayesinde, birinci derece cinayet
yerine ikinci derece cinayet suundan mahkum oldu.
Bugn Neil zgr bir insan. Mhendis olarak alyor,
evli ve iki ocuk babas. Kskanlk evliliinde bir problem
deil ve bundan byle kskanlk dahil hibir soruna id
detle tepki vermeyeceine yemin etmi.
Stan, Goldie ve Neil, birok insann asla yapmayaca
bir eyi yapmalarna -kskanlk krizinde iddet gsterme
lerine- ramen, ruh sal, uyuturucu, alkol, ocukluun
da uistimale urama, fakirlik gibi eleri ne srmeyecek
kadar normaller. Hepsinde ortak olan dikkate deer ey,
kskanlk krizine eilimli olmalar yannda silah tamala
r. Her biri, su ilemeseler toplumun baarl insanlarna
dahil olabilecek kiiler. Bundan sonra bahsedeceim kiiler
de iddet bir kerelik deil, bir hayat tarz.

207

Mike
30 yandaki M ike, tecavz ve cinayet sularndan mr
boyu hapis yatyor. Kendini sua iten olaylar bana yle
anlatt:
Pat ile yaadm ac verici ilikiden sonra Rosenary
ile karlatm . P ati ok kskanyordum , ld recek
kad ar lgna dnyordum . nsanlarn ona b akm alar
n bile istem iyordum .

Ayala Malach Pines

Ak v t Ktsktnik

H issettiim en berbat kskanlk ... on gn sonra

dndmde onun evlendiini duyduum zam and.
Adam tanyordum . B ana onun sadece bir arkada o l
duunu sylem iti. P ati tanrm , gvenilmez biridir.
B aka ad am larla grtnde ok rahatsz oluyor
dum. Kendimi o k gvensiz hissediyordum. Pat ile ev
lenseydim, hapishaneye daha nce gelmi olurdum .

Mike, Rosemaryye Pate olduu gibi k deildi, ama yi

ne de duygusal adan ona baml hale gelmiti.
R osem arynin yanm da olm as P ate olan zaafm k o
nusunda o k yardm c oldu. 17 yandayken evlendim.
O 21 yandayd. O nsuz yaayam ayacam dn
yordum. Duygusal olarak ona bam lydm . Bana de
er verdiini hissediyordum .

Mike karlat eye hi hazrlkl deildi:

208

Rosem ary, ben ve R osem arynin arkada Ann, birlik

te yayorduk. H epim iz iin bu rah at bir zm d. B ir
likte mutluyduk. R osem ary ve A nnin sevgili oldu kla
rn rendiim de oke oldum . A rabaya atladm ve da
ldm hissettim . Beni reddedecek sandm . Kendim i
terk edilmi hissettim . Buna dayanam yordum .

Terk edilmek Mike iin nemli bir konuydu:

Kendim i annem tarafndan terk edilmi hissettim . Ba
bam hatrlam yorum . Ben 3 yandayken intihar e t
m i. Baka bir kadn yznden kendini vurmu. H i
kim se ondan bahsetm ezdi. Uzun bir sre iin tek o
cuk bendim . Yalnz ve siyah bir kadn olarak annem in
evin geim ini salam as zordu. Ben 6 yandayken bi
nleriyle km aya balad. O zam ana kadar hep bera
berdik. ok kskandm . kt adam lara saldrdm .
O nlardan alar, onlara kfrederdim . B ir tanesini dvAyda Mtech Pines

Tutku Sulan

meye kalktm , am a ad am yoldan ekilince m erdiven

lerden aa dtm. H l yara izi duruyor. A nnem , 8
yam a geldiim de beni anneannem e gtrd, o da be
ni srekli dverdi.

Babasnn lm srasnda dipal safhada bulunan Mike

cinsel duygularn ilk kprtlarn hissediyordu ve annesine
kt. ou olan ocuk annesinin sevgisi iin babasyla
yarr. M iken byle bir ey yapmasna gerek yoktu. Bera
ber ve yakndlar. Annesinin bir tanesiydi -b u her ocuun
ryasdr. Annesi birileriyle kmaya baladnda iler de
iti. Birden sevgi iin rekabet balad. Mike buna karlk
ok fazla kskanlk hissetti.
Kskanln iddetle ifade etti, babasnn yapt gibi
kendine kar deil, annesinin sevgisi iin rakibine kar.
iddet gsterisi tamamen reddedilmeye neden oldu: Dayak
anneannesiyle yaamak zere gnderildi. Bu ocukluk
deneyimlerinin, kskanla eilimi asndan derin etkisi
oldu. Yetikin olarak annesinin ihanetini affetmek istedi
ancak iindeki incinmi ocuk hl terk edilmi hissediyor
du. Mike kskanlnn kklerini hep terk edilmesinde g
ryor:

209

Ciddi bir terk edilme korkum var. M uhtem elen bu ne

denle bu kadar kskancm . Annem , bab am , C o o t (bir
ark ad a); bir ekilde hepsini kaybettim . Ev hayvanlar
m bile. Birisi rdeklerim i zehirledi, kpeim birilerine
verildi, baka bir tanesi alnd. O yu ncaklarm kuze
nime verdiler. Sevdiim her eyi sonunda kaybettim .
Seversem , tam sadakat istiyorum . Sadakatsizlii kald
ram yorum ve bunu nceden sylyorum . Yakn bir
iliki tekeli olmaldr. Byle olm azsa bana ihanet gibi
geliyor. Bu beni ok incitiyor. Bununla yaayam yorum. Seks benim iin sradan bir ey deil. Duygusal
bir ballk yoksa bana b ir ey ifade etmiyor.

AyaU MaUch Prte

Ak ve Kistonhk

210

Ayala Malach Pines

Mantkl geliyor, deil mi? Terk edilme korkusu olan ks

kan bir adam, bu korkuyu ve kskanln ortaya kara
cak kzlarla ilikiye girmek istemiyor. yleyse Mike neden
gvenilmez bir kadn olan, ona rahatsz hissettiren, so
nunda da onu acmasz ve dncesiz bir ekilde terk eden
Pate k oluyor? Pat, neden M iketa kars Rosemaryden
daha fazla kskanlk yaratyor? (Rosemarynin Ann ile
olan ilikisinden o kadar korkmamtm ama Pateyken
kskanlktan deliye dnyordum. ) Sebebi, Patin M iken
olumsuz romantik imgesine daha iyi uymasdr.
Daha nce bahsedildii gibi, romantik imgeler yaamn
erken bir safhasnda oluurlar ve bu nedenle gldrler;
ocukluumuzda etkili olmu kiilerin olumlu, hatt olum
suz zellikleri zerine kuruludurlar. ou insan iin bu ki
iler anne ve babalardr. Sevginin anlamn, bize verdikleri
veya veremedikleri sevgi yoluyla rendiimiz kiilerin im
geleriyle iselletiririz. Yetikin olunca, bu imgeye uyan ki
ileri ararz. Byle bir kiiye rastladmzda, iselletirdii
miz romantik imgeyi o kii zerine yanstr ve bunu ak
eklinde yaarz.
Neden Mike, Stan ve Neil gibi reddedilmek ve terk edil
mekten korkan kiiler onlar reddeden ve terk eden kadn
lara k olurlar? Bunun nedeni setikleri kadnlarn ro
mantik imgelerindeki ac veren blm temsil etmeleri ve
ocukluk yaralarnn iyilemesi iin onlara bir frsat sun
masdr. liki cehennem gibi grnr, fakat aslnda ocuk
luk travmasn zerinde alma umudunu temsil eder.7
Mike Pate k oldu nk annesi gibi o da kendisini
hayatndaki birinci kii yapmayacakt. Pat akna karlk
verseydi, ocukluk travmasnn iyilemesinde yardmc ola
cakt. Maalesef bu Mike iin gereklemedi.
Mike, Rosemaryye daha az deer veriyordu, ama onun
aknda gven duyuyordu. O da ihanet ettiinde, Mike
mahvolmutu. Tam o sralarda iinde de baarszla ura

Tutku Sulan

dn dnd. ocukluundaki gibi her eyi mahvedece

ini biliyordu.
teki am irim geldi ve benim yer deitirm em le ilgili
bir eyler syledi. Baarszla uradm hissettim .
ok sinirlendim . O sabah tabancam yem ek kutum a
yerletirdim . (M ike bir elektrik teknisyeniydi ve evlere
tam ir iin gnderiliyordu.) Birini ldreceim i biliyor
dum. Eve girdiimde bir kadn grdm ve ona tecavz
etm eye karar verdim.
ok cesurdu. O na hayranlk duydum. O nu ld
rp ldrm eyeceim i bir kez daha dndm. Fak at
birini ldrm em gerektiini biliyordum . Bu duygudan
kurtulm alydm .

Bu soukkanl bir cinayetti. Her eyi kaybettii dnyasn

da M iketa kalan tek g, yok etme gcyd.

Cinayete Neden Olan Kskanlk

211

Mike bir zenci, Stan ise beyaz. M ike, Standen daha dk

bir sosyoekonomik snfa mensup. Yine de her ikisini de
mr boyu hapis ekmek zere hapishaneye getiren birka
nemli benzerlik vard.
Her ikisi iin de kontrol ar derecede nemliydi. Ne
den, ocukluk hikyelerine gre ocukken umutsuzca arzu
ettikleri sevilmek ve tannmak konularnda kendilerini g
sz hissetmi olmalaryd. Kontrol ihtiyalarna ramen,
aslnda ikisi de kendilerini gvensiz ve aalanm hisset
milerdi (Stanin hibir baars bunu salamamt). Sklk
la kendilerini yalnz hissediyorlard. Bu onlar, kendilerini
k olmaya izin verdikleri kadna baml yapyor ve ks
kanla ak hale getiriyordu.
Hayatlarna anlam veren kadnlar onlar bakas iin b
raktklarnda, kendilerini ac ve umutsuzlukla boulmu
hissediyorlard. iddet kontrol hissini yeniden elde etmele
Ayafe Matoeh ftne

Ak vc Ktsktnlk

rini salyordu. Kaybedecek hibir ey kalmadnda, geri

ye her eyi yok etmek kalyordu. Bu Stanin durumunda
Kathyyi, M ikem durumunda herkesi ldrmek demekti.
Her iki durumda da, yok etme gds, kskanlk duru
munda hasetin de bulunduunu gsteriyordu.
Chuckm sulan tecavz ve soygundu. Ama onu sua
iten olaylar birok ynden M iken hikyesine benziyordu.

Chuck
Ksa boylu, bouk sesli bir adam olan Chuck, gneyde b
ymt. Vaftizci bir ailenin alt ocuundan en byk ola
nyd. Evlendiinde Chuck karsnn sadk olmas beklentisindeydi. Nedeni, Chuckm kabul etmeye hazr olduu
kskanlyd ve mr boyunca hep kskan olmutu.
Kars yasak bir iliki yaadnda Chuck iddetli kskan
lk duymutu:
K afam dan ikisinin birlikte resmini silmeye altm
am a baaram adm . ok huzursuz olm utum . O n a so
rular sorabilird im ... T m detaylar bilm ek istiyordum .
O n a yapabileceklerim hakknda tehditler savurmaya
baladm . Bir kere on a yumruk artm .

Kskanlk patlamalar sonunda ayrlmalarna sebep ol

mutu:
O ndan son ra, her ey yoku aa gitmeye balad. Ev
liliin devam edemeyecei konusunda kararm ver
mitim . Depresyona girm itim . H er eyi braktm ve
askere geri dndm . Fak at onu hl seviyordum.

Ayrlktan sonra Chuckn hayat dalmaya balamt:

K arm la ayrldktan sonra, uyuturucu kullandm
iin bam derde girdi ve silahl kuvvetlerden ayrlm ak
Ayala Malch Pines

Tutku Sulan

zorunda kaldm. Karma geri dnme midimi kaybet

mitim. Bykbabamla beraber yayordum. Hayarmn kt bir dnemiydi. Hibir ey iyi gitmiyordu. n
tihar etmek istedim, ama silah ate almad. Kimseyle
bir ey yapmak istemiyordum. Hayattan vazgemi
tim.
O zaman Chuck evleri soymaya balamt:
Hrszla balamtm. Eve girdiimde, evde kimsenin
olup olmadn bilmiyordum. Saat 01:00da pencere
den ieri girdim. Odada bir kadn uyuyordu. Korktum
ve sessizce kamaya altm. Kadn birdenbire uyand.
Beni grnce yznde yle korkmu bir ifade vard ki
fikrimi deitirdim. Ona tecavz ettim. Kontrol elimr
deydi. Ona istediimi yapabileceimi biliyordum. B
tn gece orada kaldm ve kadna defalarca tecavz et
tim. Pantolonlu, pantolonsuz, yatak odasnda, banyo
da, aklma gelen her pozisyonda. Suumu hakl gster
meye almyorum, ama ona zarar vermek istemedim.
Onu incitmek istemediimi syledim. Orada sekiz sa
at kaldm. ok konutuk. Sonraki hrszlklarmda ev
de birinin bulunmasn mit eder hale gelmitim. Bu
-drt ay byle devam etti. ki tecavzden sulu bu
lunmutum, ama aslnda be tecavz vard. Tecavz et
tiim birinci kiiyi aradm, fakat telefonu dinleniyor
du. Ona zgn olduumu sylemek iin aramtm.
Onu sevdiimi ve onun beni anladn hissediyordum.

213

Tecavz ettii zamanlarda Chuckn birok tecavzc gibi

kz arkada olduunu belirtmekte yarar gryorum. Ak
a arad ey sadece seks deildi, karsnn ilikisini fark
ettiinde kaybettii bir eyi, zellikle kadnlar zerindeki
kontrol hissini geri kazanmak istiyordu:
Karmla olan ilikimde fazla kontrolm yoktu. Kont-

Ayala Matah Pme$

Ak v f Kskanlk

rol olm ay zellikle kskanlk asndan ac vericiy

di. Tecavz srasnda kontrol tam am en bendeydi. Tam
kontroln bende olm as tecavzdeki en nem li ey. Ay
n eyleri bir daha yapm ak istemem am a ktm da
ayn hislerim devam ederse, kskanlm dan ve kon t
rol ihtiyacm dan korkuyorum .

214

Ayala M atah Pines

Mike gibi Chuck da zenci ve dk gelirli bir aileden geli

yor. Mike gibi duygusal adan karsna baml ve kskan
la ar derecede eilimliydi.
Dierleri gibi Chuck iin sevgi ilikisinin kaybndan do
an ac, hayatn baka alanlarndaki sorunlar ktletiri
yordu: Chuckm silahl kuvvetlerde, Stanin okulda ba
belaya girmiti ve Mike da iini kaybedeceinden emindi.
Her biri iin, kaybedilen ilikiler aslnda ocukluk yara
larn iyiletirecek gibi grnyordu. Her vakada da ya
ralar babalaryla olan sorunlu ilikilerin sonucuydu. Chuck
babasyla hi yaamamt; Stanin mesafeli, eletirel ve talepkr bir babas vard; M iken babas o yandayken
intihar etmiti. Bata ilikileri bu ocukluk yaralarn iyile
tirecek gibi grnyordu. Sonuta ilikiler sona ermiti ve
kayplar ykcyd.
Neden Chuck kskanlna kar birka kurban soy
mu ve tecavz etmiti, Mike cinayet ilemi ve tecavz et
miti, Neil araya giren ldrm, Goldie ve Stan sev
gililerini ldrmeye teebbs etmi ya da ldrmt? Ge
mileri ve karakterleri farkl olmasna ramen, Goldie ve
Stan iin en nemli neden ilikinin bittiinin acmasz ve
aalayc bir ekilde sylenmesiydi. Stanin durumunda,
Kathy Stana vurmu, kendinden ve ailesinden uzak dur
masn sylemiti. Goldienin durumunda, Nathan Goldienin umutsuzluuna sinirli, alayc ve duyarsz bir ekilde
tepki vermiti. Bir kez daha, kskanlk krizinde verilen
tepkinin iddete bavurmada belirleyici olduunu grdk.8

TutkuSutan

Tecavzc
Chuckn yannda grtm birka tecavzc bu sular
n kskanlk sonucu ilediklerini sylediler. n de anla
tacam. Hepsi beyaz, ii ve yirmili yalarndaydlar. Edin
ailesi alkolikti, niversiteye baladndan bir yl sonra
okulu brakm ve turuklanana kadar marangoz olarak a
lmt. Ken, vaftizci olarak yetimi ve tutukluluuna ka
dar yap ilerinde almt. Bir M orm on olan Alin alt kez
evlenmi bir babas, on dokuz kardei vard ve tutuklann
caya kadar taksi ofrl yapyordu. adam da kendi
lerini ok kskan olarak tanm lyorlar ve tecavz olay
larnn sevdikleri kiinin ihanetinden sonra baladn be
lirtiyorlard.
Ed tecavzden ve tutuklanm adan nce bir yldr kz ar
kadayla yayordu. likisini syle anlatyor:
Hem iyi hem kt ynden youn bir ilikiydi. Kontrol
bazen bende bazen ondayd. kimiz de paraszdk. Onu
gerekten seviyordum. Eskiden yaadm ilikilere da
yanarak ilikimizin srmeyeceini dnyordum. Bir
buuk yl boyunca ilikinin biteceinden korktum.
Kendimden ve kimliimden emin deildim. Birka kez
evlenmek istedim ve reddedildim.

215

h an eti k efetm esi y k c o lm u tu :

Zamann doru olduunu dndnde cn yakn ar

kadamla ilikisi olduunu syledi. Bu beni gerekten
incitti. Sanki ben ona yetmiyordum. Gsmde bir
boluk ve ar bir yumru vard. Detaylar dinlemeye
tahammlm yoktu. Beni brakaca, arabasna binip
gidecei konusunda kbuslar gryordum. Ona ok
fena ktm. Korkmutum. Deer verdiim bir kii el
lerimin arasndan kayp gidiyordu. Birini sevdiinizde
onun akn kaybederseniz bu aclarn en bydr.
Durumu kontrol etmeme imkn yoktu.

Ayala Mabch Kncs

Ak v* Kskanlk

Sevgilisinin ilikisini fark etmek, plajdaki kadna tecavze

yol aan kntnn balangcyd:
Gerei kabul etm ek ok zrdu, ben de gerek dnya
yerine hayal dnyasyla daha fazla ilgiliydim. Uyutu
rucu ve alkol kullanyordum . Bir kere intihara teeb
bs ettim . Kendimi ok aresiz hissediyordum. O na
kar tutkuluydum ve ona ihtiya duyuyordum am a
onun beni sevdiini dnm yordum. lediim suun
am ac ilikiyi bitirm ekti. Erkek olarak kendimi yeter
siz hissediyordum . K adnlara kar gemiim den gelen
bir kzgnlk vard. Tecavz srasnda ok korkuyor
dum, hatt kadndan daha fazla. Bu ekilde kontrol
elinde tutam am ak korku vericiydi.

Ed kskanlnn ve iddete yatknlnn farknda. Duru

madan ve hapise girmesinden sonra, kskanlk ilikilerin
de sorun olmaya devam etti:
Ben kskan bir adam m ; kskanl ok sk hissediyo
rum . H er zam an duygusal bir insan oldum . Bir ks
kanlk anm da fkeyle adam n birinin tam boazna
vurdum. likide ok hassas oluyorum . Sevgilim baka
biriyle beraber olunca bunu hissedebiliyorum ve bu
nun acsna dayanam yorum . Sonu acm asz bir ceza
landrm a oluyor. Ben hapse girdiimde kz arkadam
baka adam larla grm eye balad; bunu hep biliyor
dum. G een hafta km ak istedii birine rastladn
syledi. Tm resim ve m ektuplarn ona geri verdim.
K skanlm la ba edem iyordum.

Ken de sevdii bir kadnla yayordu ve o baka adamlara

ilgi gstermeye balaynca korkun bir kskanlk hissetti:
U buuk yldr birlik te yayorduk ve evlenecektik. F i
ziksel ve duygusal adan onu ok ekici buluyordum .

Ayala Malach Pne

Tutku Sulan

Onu seviyordum. Zamanmn tmn onunla geir

mek istiyordum.
Hapse girmeden bir ay ncesine kadar her ey ha
rikayd. Son ayda, kardeim onu iki erkekle grd
n syledi. Bu beni incitti. Anlayamyordum. Bana ha
mile olduunu, ama beni yannda istemediini syledi.
Benden uzaklat. Korkun aclar iindeydim. Uyuya
myordum. Onu kaybettiimi hissediyordum.
Ed ve dierlerinin anlatt gibi, Ken de hayatnn dier
ynlerinin aksad bir srada ilikideki kontrol kaybetti
ini hissetti. Bu zor ve korkutucu bir duyguydu:
O zaman 18 yandaydm. imi kaybetmitim. Araba
m kaybetmitim, babam hapisteydi, annem sokaa
atlmt ve kz arkadam beni terk ediyordu. Be-alt
gn kafam dumanl gezdim ve arkadamn arabas
n kullandm. Kz arkadam zerindeki kontrolm
yitirdim. Onu kaybetmekten ok korkuyordum. Be
nim ilediim sua inanmad. Hep alad. Ona kendim
de anlayamadn syledim. Beni sevdiini syledi.

217

Ali sua srkleyen olaylar, Ken ve Edi iddete srkleyen

olaylarla benzerlik gsteriyordu. Al kz arkadan seviyor
du (Onun her zaman ekici bir kadn ve mthi bir insan
olduunu dndm ). Drt yl birlikte yaamlard. Al
ilikilerinin sonsuza dek srmesini umut ediyordu ancak
gvensizlik hissediyordu.
Her ey bir harika, bir berbat gidiyordu. Ona hi g
ven duymadm. Her zaman flrt ediyordu. O bir tehirci.
Tecavze varan kskanlk krizi, Al boynuzlandn ren
diinde balad:

AyalaMatatftnes

Ak ve Kskanlk

H astanede, kz arkadam n o adam la yattn ren

dim. Bu byk bir olaslkla bebein benden olm ad
n gsteriyordu, nk benim sperm saym ok azd.
K onu tu ktan sonra uyuturucu kullandm . "imde
boluk hissediyordum. Onu kaybetm ekten ko rkuyor
dum. eitli kad nlarla km aya ve onlar yataa at
maya baladm . Polisi aran kadn bu kadnlardan
biriydi. Bu suu eski sevgilimden intikam alm ak iin i
lem itim . O na Sen ,ypabiliyorsan, ben de yapabili
rim , diyordum. Durum a umrumda deildi. ntihar
dndm. O na hl ktm .

Al daha nce kskanlk duyduunda iddet gstermiti:

218

K skanln bende bir sorun olduunu biliyordum.

ok kskan cm , felaket kskancm . Neredeyse tm ili
kilerim bu yzden bitti. O herifi hep kskanyordum .
Kz arkadam ondan uzak tutm aya altm . O n a , kz
arkadam a dokunursa, onun kz arkadan becerece
imi syledim. Bir gn partide kz arkadam uzun s
re ortadan kayboldu. nce m erak ettim , sonra onun o
herifle konutuunu fark ettim . H erifin kna bir tek
me vurdum ve kz arkadam a feci sinirlendim . ok
kskanm tm ve fkeliydim . O nun bir iler evirdiini
dnrsem onu bulup paralam ak isterdim. likisini
fark edince, i bir yol ayrm na geldi. Ya ben onu bra
kacaktm ya da o beni.

Drt tecavzc de kendilerini ar kskan olarak ta

nmlyorlard. Drdnn de kontrol ihtiyac vard ancak
partnerlerine ar derecede bamlydlar. Kadnlarnn
baka bir adamla ilikiye girdiini rendiklerinde her biri
kendini mahvolmu hissetti. Uyuturucu kullanm sorunu
hzlandrd. Tecavz onlara kadnlar zerinde, yaamlarn
da ve ilikilerinde kaybettikleri kontrol hissini veriyordu.
Bu aklama bu adamlarn iledikleri suu hakl gster-

Aydld Matach Prn

Tutku Sulan

mez. Yaamlarndaki kadnlarn da sularnn nedeni oldu

unu sylemek doru olmaz. Bu sadece kskanla ve id
dete yksek eilimli, duygusal adan dengesiz ve sevgilile
rine baml, ihanete uram erkeklerin kriz ve uyuturucu
kullanm annda kskanla iddetle karlk verebilecei
ni gstermektedir.

Tutku Sularnn Sebebi Nedir?

Mike, Chuck, Ken, Ed ve Al kskanlk yznden iddet
uygulayp hapse denlere tipik rnek oluturuyor. Daha
nce bahsedildii gibi, bu tr sulularn ounluu erkek,
gen ve dk bir sosyoekonomik snftan geliyorlar.9 Ger
ekte, her durumda su ar kskanlk eiliminin, ar bir
kskanlk nedeniyle birletiinde ileniyor: Sevdikleri ve
baml olduklar kadnn terk etmesi ya da ihaneti.
Grup terapisi ve kiisel grmeler srasnda, kskanlk
eilimlerinin kklerini aratrdk (Pines, 1983). Bu kiilerin
gemilerinde paylalan iki ortak deneyim ortaya kt. Bi
rincisi ocukluklarnda yaam olduklar terk edilme. Terk
eden bazen baba, bazen anne, bazen de her ikisi birden olu
yordu (bir vakada ocuk yuvadan eve geldiinde evi kilitli
bulmu, annesiyle babasnn gitmi olduunu grmt).
Baz vakalarda anne ya da baba aileyi terk ediyor, dierle
rinde lyor, intihar ediyor veya duygusal olarak varlk
gstermiyordu. Tm durumlarda olan ocuu panie ka
plyor, kendini terk edilmi, kayba uram ve aresiz his
sediyordu. Yetikin olduklarnda bu adamlar sevgililerine
baml oluyorlard. likilerindeki bir sorun veya baka bir
adam yznden sevgililerinin uzaklatm hissetiklerinde,
bu olay ocukluk travmasyla ilikili olarak kskanl tetikliyordu.
Bu adamlarn ounun paylat ikinci deneyim, o
cukluklarnda olumlu bir erkek figrnn bulunmayyd.
Bazen bu babann hi olmayndan, bazen zarar veren bir

219

Aya MikKh Pw s

Afk v* Kskanlk

220

babadan ya da mesafeli, souk ve eletirel bir babadan kay

naklanyordu.
Sevecen normal (bazen gl, bazen zayf, bazen des
tek, bazen kzgn) bir babann bulunmamas, bu adamlarn
mao karikatr bir rol benimsemelerine yol ayordu.
Sonuta, sevgili uzaklamaya balaynca, bunu erkek
liklerine kar bir tehdit olarak alglyorlard. Ar kskan
ln etkisiyle erkek, sevgilisine ve en ok kendisine gerek
erkek olduunu kantlamaya alyordu. likisindeki ve
yaamndaki gszlk, onda aresizce bir g arayna
neden oluyor ve bunu kurbanlarna saldrarak elde edebili
yordu.
Kskanln tetikledii suun iki ana zellii vard:
Adamlara kontrol hissi veriyordu ve erkekliklerini kant
lyordu. ou sulu suun en heyecanl ksmnn kurban
zerindeki kontrol olduunu kabul ediyordu. Cinayet, soy
gun ya da zellikle tecavz sular erkekliklerinden kuku
duymalarna yol aan kadnlara erkekliklerini ispat zelli
i tayordu. Su genellikle, yksek risk ieriyordu (rn. ev
sahipleri yemek odasnda yemek yerken evi soymak); bu
adamlar iin erkeke risk almak gurur kaynayd.

Kadnlar ve Tutku Sular

Kadnlarn iddet ieren sular ilemeleri erkelere gre da
ha az bir olaslkken, baz nadir vakalarda kadnlarn ks
kanlk karsnda iddete bavurduklar grlmektedir.
Kskanlk ve iddet zerine yaptm baka bir aratrma
da hapishanede bulunan ve kskanlk sorunu olduunu
syleyen on iki kadnn Rom antik Kskanlk S oru larm
verdikleri yantlar ya ve sosyoekonomik stat asndan
benzerlik tayan baka on iki kadnla karlatrdm.10
Karlatrmann sonularna gre, kskan olduklarn
syleyen kadn mahkumlar, kendilerini dier mahkumlarn
da kskan bulduklarna inanmaktaydlar ve bu oran kont
AyaU Mtech Pne

Tutku Subrt

rol grubundan daha yksekti. Youn kskanlklarn ta

nmlarken, kadn mahkumlar daha fazla, fke, endie, aa
lanma, znt, d krkl, depresyon ve ac hissettikle
rini belirttiler. Bunlarn yan sra, sahiplenici, adil ve sinir
krizinin eiinde olduklarn bildirdiler. Kskanlkla nasl
ba ettikleri sorulduunda, hapisteki kadnlarn iddet kul
landklarn syleme eilimleri daha fazlayd. Ayrca sessiz
ce ancak grnr ekilde ac ekme veya partnerlerini terk
etme ihtimalleri de daha yksekti.
ocukluklar hakknda sorular sorulduunda, hapisteki
kadnlar daha zor bir hayat tanmladlar; anne ve babalar
nn ilikisinde iddet bulunmas; kskan bir anne sahibi ol
mak; ocuklukta dayak yemek gibi. O anki ilikilerinde de
gven duymuyorlard."
Tutku sular ileyen erkekler gibi, bu kadnlar da ks
kanlk ve iddet eilimlerini artran travmatik bir ocuk
luk geirmilerdi. Hapishanede grme yaptm ve bir
kadnn bana ta vurarak ldren ecinsel bir kadn, terk
edilme ve yalnzlk dolu ocukluk hikyesini anlatt. Sald
rnn nedeni bu kadnn sevgilisine aslmasyd.

221

Gizli Tutku Sular

imdiye kadar, kskanlk ve iddet ilikisini tutku sular
ilediinden dolay hapiste olan insanlar zerine odakladk.
Ancak, kskanlk yznden iddet kullanan insanlarn
hepsi hapse girmemektedir. Kskanlk sorunu olan kiinin
iddete bavurma olasl ne kadardr?
Paul Mullen tarafndan ciddi kskanlk nedeniyle psiki
yatrik deerlendirmeye alnan 138 kiiyle yaplan bir al
ma, sadece % Tinin iddet suundan mahkum olduunu,
% 1 9 unun partnerine kar saldrgan davranta bulunma
dn gstermitir. Deneklerin yaklak % 5 7 si; ldrme
tehdidi veya yaralama (% 24), bak ekerek tehdit savur
ma (% 6 ), demir gibi keskin olmayan eyler dorultarak
AyaJa MaJach Pines

Apt ve Kskantk

222

tehditlerde bulunma (% 7 ), tehdit savururken partnerinin

bana silah dayama gibi iddet gemiine sahipti (Mullem
ve M aack, 1985).
Erkeklerin % 5 6 s ve kadnlarn % 5 3 partnerlerine
saldrda bulunmutu. Saldrlarn ciddiyet derecesi deii
yordu. On kii, karlarm ldrme niyetiyle boazlamt.
On iki kii partnerine bakl saldrda bulunmutu. Dokuz
adam ve iki kadn sopa ve demir gibi keskin olmayan nes
nelerle birden defadan ok partnerlerine vurmulard ve
drt olayda krk meydana gelmiti. En sk rastlanan iddet
gsterisi partnere vurmak, yumruklamak ve tekme atmak
t. Birok partnerin hastanede tedavi grmesine ramen, bu
iddet olaylar hakknda polislere hi bilgi verilmedi.
Paul Mullen tutku sularyla ilgili daha sonra yazd
bir makalesinde, son yllarda kskanln ihanete kar bir
tepkiden kiisel patolojiye dntn savunmutur. Ks
kanlk psikopatolojik belirti olarak grldnde, tutku
sular kiisel sorumluluktan kp azalan bir kapasiteyi
ne karmaktadr (Mullen, 1993).

Sonu
ou okur bu blmde bahsi geen kiilerin yaptklarnn
nedenlerini az ok anlamakla birlikte byle eyleri kendile
rinin asla yapmayacan dnmektedirler. Kskanlk y
znden hibir zaman cinayet, soygun veya tecavz ya da
partnerini yumruklama, vurma ve tekmeleme gibi eylemle
re girmeyeceklerdir. Yine de bu blmn banda belirtildi
i gibi, gerek yzst braklan veya brakan olsun, gerek
ilgili bir gzlemci olsun, ar kskanlk durumunda idde
ti durdurmay bilmek nemlidir.
iddete neden olabilecek derecede younlam duygu
sal durumlar fark etmek ok nemlidir. Duygusal adan
baml bir partnere sahip kiiler artk o kiiye sevgilerinin
bittiini hissettiklerinde, Sevdiim bakasn buldum, seni
Ayala MaJach Pines

Tutku Su/an

brakyorum. dememeye dikkat etmelidirler. Umutsuzca

seven ve baml bir partnere konuyu konuma imkn bi
le vermeden onu yzst brakmak iddete davetiye kart
maktr. Bylesi bir durum ykc potansiyeli yksek bir ks
kanlk fkesini ortaya karr. iddet eski sevgiliye anlay
l ve saygl davranarak nlenebilir.
Terk edilen ve sevgilileri olmadan hayatn anlamsz ol
duunu dnenler, kar karya olduklar en byk tehli
kenin kendi kskanlklar olduunu bilmelidirler. En iyi
yol uzaklamaktr. Klinik deneyimler, zellikle ayrl s
rekli olarak grmeye balayan ve yavaa balarn zen
kskan bir kiide, uzatlm ayrln genellikle iyileme ve
hatt kskanln yok olmasyla sonulandn gstermi
tir. Uzak kalma ar kskanlk vc iddet gemii olan kii
ler iin zellikle tavsiye edilir.12
Kskanlk krizindeki kiiler iin, kskanlklarn ak
a konumak, kendileri ve hayatlar zerinde kontrol ka
zanmalarn salamak ok nemlidir. Kskanlkla ba et
mek, krk kalpleri onarmak ve ykc ilikilerden kurtul
mak iin atlye almalar ve kitaplar bulunmaktadr.13
Atlye almas, kskan bir insann u eyi fark etme
sini salayacaktr:
(1) Bu kmazda yalnz olmadn, (2) sevgilisi brak
tktan sonra da hayatn devam edeceini ve (3) kskanlk
travmasn olgunlamak iin bir frsat olarak kullanmann
mmkn olduunu. Bunlarn de kskanlk krizinin or
tasndayken imknsz gibi grnebilir, fakat teorik olaslk
lar olsa da aklda tutmakta fayda vardr.
Kendilerinin ve partnerlerinin kskanlyla ba edeme
yen ve kendinin ya da partnerinin sonunda iddete bavu
racandan korkanlar, profesyonel yardm isteme konusun
da tereddt etmemelidirler. Aksi takdirde kendilerini bu
blmde bahsedilen kiilerin yerinde bulabilirler.
En nemlisi: Eer evde silah varsa ondan derhal kurtul

223

Ayate Malaeh Pines

Ak v * Kskandk

maldrlar. Polis tutanaklar evde bulunan silahtan en fazla

evin iindekilerin zarar grdn gstermektedir.
Bu tavsiyeler kskanln iddet potansiyeli iermesi
durumu iin geerlidir. Bundan sonraki blm kskanlkla
ba etmekle ilgili tekniklerden bahsedecektir.

Terapistlere Not
Terapistler iddete ynelebilecek duygu ykl durumlara
kar hassas davranmaldrlar. Bu durumlar nerdeyse her
zaman, taraflardan birinin ilikiye baml olduu, dier
tarafn da kamaya alt iftlerle ilgilidir. Byle iftlerle
alrken, bu salksz dinamik konusunda iki tarafn da
sorumluluk almas iin yardmc olmak gerekmektedir.
Uzaklamaya alan partner, sevgilisinin bamllnn
yaratlmasnda oynad rol grmelidir. Bunun iin yle
sorular sorulabilir: lk karlatnzda partnerinizde e
kici bulduunuz ey neydi? Sizi gvende, sevilen ve tak
dir edilen bir kii olarak hissettiren ey partnerinizin duy
gularnn younluu, onun dnyasnn merkezi olmak my
d?
Kskan partnerin kskanlk krizinin yaratlmasnda
oynad rol fark etmesini salamak ayn derecede nem
lidir. Bunun iin yle sorular sorulabilir: Kskanlnzn
nedeni sizi bata partnerinize eken eyle ilgili miydi?"
Tm kadnlar onda ayn eyi ekici bulmu olabilirler
mi? Onun seksi ve flrtz olmas, sizi de ayn ekilde he
yecanlandrm olabilir m i?
Bu tip kskan insanlarn yaamlarnda kendi kontrolle
ri altnda olan (birka gn izin alp uzaklamak gibi), sev
dikleri eylere ve partnerleri dnda sevdikleri kiilere (on
larn sevdikleri ve onlar seven kiilerin listesini yapmak
faydal olacaktr) odaklanmalarnda yardmc olmak da
nemlidir.

224

A ytU

M a la ch M n ts

Romantik Kskanlk
ile Baa kmak
(R om an tik kskanln) zm vardr:
Birincisi, sorunun (hastaln) farkna varlm as;
kincisi, iyilemek iin istein olm as.
A. R . O rag e, Ak zerine

Kskanlk sorunu olan kiilerin en sk sorduklar sorular

dan biri: Kskanlk yenilebilir mi?dir. Yant: Bu kitapta
anlatld gibi, evet, ama zorlukla. Dier tm duygusal de
neyimler gibi, kskanlk da doru ekilde ele alndnda
geliime yol aabilir. Partner ve iliki asndan anlalrl
artrd gibi kendine farkndaln artrlmas iin ilk adm
olabilir.
Kskanlktan dolay eziyet ekmi kiiler iin, verdikle
ri tepkilerin normal, evrensel ve deer verilen bir ilikiyi
korumaya ynelik olduunu renmek bile rahatlatc ola
bilmektedir. Ancak farkndalk tek bana yeterli deildir.
Bu blm kskanlkla baa kmakla ilgili olduuna
gre, baa kmann ne olup ne olmadn anlatmakla ie
balamak uygun olacaktr. Baa kmak tedaviyle ayn ey
deildir. Bilimsel literatrde hipnoz, sakinletirici kullan
m, davran terapisi, bilisel terapi, deneysel terapi, sistemik terapi, psikanaliz, kiisel ve ift terapisinin birlikte uy
gulanmas, sistemsel, davransal, sosyopsikolojik ve ev
rimsel yaklamlar gibi deiik tedavi metodlar vardr.1
Tm bu tedavi yaklamlarnda, kskanlk sorunundan
Ayda Malsch Pme$

Ak

veKskandk
rahatsz olan kii veya ift bir uzmana gider ve tedavi g
rr. Bir uzmana bavurmak, kskanlkla baa kma yn
temlerinden biridir.

Baa kmak Nedir?

226

AyA Ma*acn Pines

Stres ile baa kmakla ilgili alanlarda uzman olan Richard

Lazarus, baa kmay otomatik bir tepki var olmad
durumda, tehdit edici, glk karan ve zarar verici du
rumlarn stesinden gelme ab asfna verilen ad olarak ta
nmlamaktadr.2 Baa kmak zarar, tehdit veya gln
stesinden gelmek demek olmayp, sadece abalamak anla
mndadr. Partnerinin sadakatsizliinden dolay dayanl
maz bir ac duyan kiinin geici bir ka iin uyku ilac al
mas baarl olmamasna ramen bir baa kma eididir.
Farkl stratejiler etkileri asndan deikenlik gsterir.
Partneriyle sorun zerine aka ve drste konumak ve
ya kskanlk tepkisiyle ilgisini anlamak gibi davranlar
hemen her zaman iin yararldr. iddet gsterisi gibi dav
ranlar her zaman felakete neden olur. Baz davranlarsa
kanlmaz geciktirmekten baka bir ie yaramaz. Uyku
ilac almak, alkol almak, yasal olmayan uyuturucular kul
lanmak gibi davranlar son kategoriye girmektedir.
Belirli bir baa kma stratejisinin baarl olup olmad
n grmek, sonularna baldr. Kskanla kar yap
lan hareketlerin sonunda, kiinin kendi farkndalnn ve
ya partnerini anlaynn artp artmadna bakmak gerekir.
liki, iki taraf asndan da daha sevecen, uyumlu ve doyu
rucu hale gelmi midir? Eer yanr hayr ise, baa knta
stratejisi baarl olmam demektir.
Bu blmn geri kalan ksmnda kskanlkla ba etme
yollarndan bahsedeceim. Size bunlarn bazlar tandk,
bazlar yeni gelecektir. Belirli bir teknik ya da altrma
karnzdaysa, hemen reddetmemek nemlidir. Kiinin cep
haneliinde ne kadar ok baa kma stratejisi bulunursa,

Romantik Ktsk*rlkU

...

o kadar rahat baa klabilecektir.

Etkili bir ekilde kskanlkla baa kmann drt ksm
ya da aamas vardr:
1. Sorunun farkna varmak
2. Konuda bir eyler yapma sorumluluunu almak
3. Ne yaplabilecei ve yaplmas gerektii konusunu ak
la kavuturmak
4. Yeni yntemler retmek ve eski yntemleri gelitirmek.3
Sorunun farknda olmadan uygun baa kma yntemi uy
gulamak imknszdr. Baz insanlar sorundan kaar ve onu
dnmemeye alr. Yasak bir iliki olduunda ihanete
urayan partner bunu bir ekilde biliyordur ama bilme
meyi tercih etmektedir.
Kskanlk sorununun farknda olan dierleri ks
kanln kendi sulan olduunu dnmektedirler ( Ben
kskan bir insanm ). Bu tepki sorunun gerekten farkn
da olunduunu gstermez nk kskanlk, iliki ve tetikleyici durum balamnda deerlendirilmemektedir.
Farkndalm iki unsuru vardr: Biri sorun olduunu
fark etmek; dieri sorunu kskan kiinin suu olarak gr
mek yerine ilikinin belirli dinamiklerinin veya belirli bir
durumun ilevi olarak deerlendirmektir. nsanlar bunun
farkna varnca, baa kmann oda Beni bu kadar ks
kan yapan ey nedir? sorusundan Kskanlmn bu
kadar kolay ortaya kmasn nlemek amacyla durumu
deitirmek iin ne yapabilirim? sorusuna kaymaktadr.
Deiimi balatabilmek iin, kiilerin iliki veya duru
mu deitirmek zere sorumluluk alm aya hazr olmalar
gerekir. Bu genellikle ok zordur. Ancak deiim yaratmak
iin sorumluluk almann tedavi edici bir etkisi vardr n
k aresiz hissetmenin giiszletirici etkisini azaltr.
nsanlar ilikilerinde bir sorun olduunun farkna va
rnca, bunu deitirmek iin sorumluluk almaya istekliyse-

227

A yafa Matacn

A$k ve Kskanlk

ler, nc adm, ne ya p lm a s g ere kti in i ve ne ya p la b ile

ce in i a k l a kavu turm a ktr.
Kskanlk krizi iindeki kiiler iliki ve durumda neyi
deiitirip neyi deitiremeyeceklerinin pek farkna vara
mazlar. Bazlar kendilerinde, elerinde ve ilikilerinde her
eyin deiebileceini varsaymaktadr. Bazlarysa batan
hibir eyin deitirilemeyeceine inanmaktadr. Byleleri
bir eyleri deitirmeye hi uramazlar. Bu slogan onlarn
stresini bir nebze azaltmaktadr ancak ayn zamanda olum
lu deiimler aramalarn da nlemektedir.
Gerek udur ki, iki tarafn karakterlerinin ana izgile
ri gibi ilikideki baz eyleri deitirmek imknsz ya da a
r derecede zordur. Kskanlk yaratan iliki veya durum
larda, belirli davranlar belirli abalar sonucu deitirilebi
lir. Akla kavuturulduunda byk bir avantaj salaya
cak olan en nemli ey, iliki veya durumda neyin deiti
rilip neyin deitirilemeyeceini grebilmektir. Bu insanla
rn, abalarn ilerleme kaydedilebilecek alanlara kanalize
edebilmelerini salar.
Kskanlk, sadece farkmdalkla alabilecek tutkunluk
patlamas olarak tanmlanmtr.4 nsanlar farkmdalkla
kskanlklarnn kklerine indiklerinde, temelsiz beklenti
ler, yanstma, korku, gvensizlik gibi ho olmayan eylere
rastlayabilirler. Bunlarn farkna varmak, onlar yenebilme
nin ilk admdr.
Kskanlk krizi geiren kiiler kskanlklarnn zn
saptamaldrlar. Korku mu, kayp m? Aalanma m? D
lanma duygusu mu ya da baka bir ey mi? (Kskanlkla
ilgili en ac verici dnce nedir? Karnzn baka bir adam
la harika zaman geirmesi mi yoksa dlanma duygusu mu?
Kocanz btn gece partide arpc bir kadnla flrt ettii
ve herkes bunu grd iin kendinizi aalanm m his
sediyorsunuz? Ya da einizin sevgisini ve ilikinizi kaybetti
ini bildiiniz iin korkun bir kayp acs m yayorsu
Ayala Mildch Pines

Romantik Kskinitkl

nuz?) Dlanmak phesiz ok ac vericidir, ancak bir ak

ilikisini kaybetmek kadar ac vermez. Onlar inciten eyi
akla kavuturmak iin uramayanlar, nemsiz bir olay
karsnda ilikilerini kaybetmi gibi tepki verebilirler.
nsanlarn kskanlklarnn odak noktasn buldukla
rnda, neden o ekilde tepki verdiklerini de bulmalar gere
kir. Tepkileri hassaslklarnn bir sonucu mudur yoksa ger
ek bir tehlikeye kar m verilmitir? Kskanla yatkn
kiiler, kendilerini Ben kskan bir insanm diye etiketle
mek yerine, kskanla yatkn olduklarn kabul etmeye
aba gstermelidirler. Kskanla yatknlk belirli ailevi,
kltrel gemi ya da eskide kalm bir yakn iliki sonucu
gelimi olabilir. Neyi neden hissettiklerini akla kavu
turduktan sonra, baa kma seeneklerini incelemeye ba
layabilirler.

Kskanlkla Baa klr m?

Ar kskanlk deneyimlerinizi hatrlayn. Aadaki baa
kma stratejilerinden hangilerini ne derecede kullandnz?
Hibir zaman m, bir kere mi, iki kere mi, nadiren mi, ba
zen mi, ska m, genellikle mi yoksa her zaman m?

229

Partnerinizle durum ve sizin tepkiniz hakknda mantk

l bir ekilde konutunuz.
Alayc bir ton kullandnz.
Durum hakknda yapabilecek hibir ey olmadn d
nerek, olduu gibi kabullendiniz.
Konudan kamaya ve onu hi dnmemeye altnz,
Sessiz kalarak sorunun farknda olduunuzu, ancak
hakknda konumay reddettiinizi belirttiniz.
nkr denediniz (Partnerinizin baka biriyle ilikisi ol
duunu biliyordunuz, ama bilmemeyi tercih ettiniz).
Acnz belirgin bir ekilde ifade ederek partnerinizin
karsnda veya yalnz banza aladnz.

Ayala Malach Ptoes

Ak

veKskanlk

230

Barma, kfretme gibi szel saldrda bulundunuz.

Baka biriyle flrt ederek, ilikiye girerek veya dier
sevgililerinizden bahsederek partnerinizi kskandrma
yolunu setiniz.
Partnerinize yumruk, trnak, tabak vs. kullanarak fizik
sel saldrda bulundunuz.
Partnerinizi geici bir sreyle veya sonuza dek terk etti
niz.
Partneriniz ve evrenizdekiler anlamasn diye, sessizce
ve gizli bir biimde ac ektiniz.
Sessizce, ancak grnr bir ekilde ac ektiniz (partne
rinizin acnzn farkna vardndan emin olacak ekil
de).
Durum hakknda dnrken komik taraflar bulmaya
altnz.
Konuyu grgra alarak, partnerinizle ve dierleriyle ko
nutunuz.
Durumdaki kendi rolnz dndnz ve kaybetmeyi
korktuunuz eyi mantksal adan deerlendirdiniz.
Kskanlkla nasl baa karsnz? sorusunu iki ayr a
lmada sordum.5 Bu almalardan birinde 285 erkek ve
283 kadna, yedi baa kma stratejisinden hangilerini ks
kanlk duyduklarnda kullanma eiliminde olduklar so
ruldu. En sk verilen cevap Konu hakknda partnerimle
konuurum. oldu. En nadir seilen yantsa, iddetle tep
ki veririm. idi. Srayla verilen cevaplarn oranlar yle:

Ayala Malach Pines

Konu hakknda partnerimle konuurum - % 34

Partnerime incindiimi belirtirim - % 24
Grmezden gelmeye alrm - % 2 2
Barrm - % 7
Kaarm - % 5
Baka bir ekilde tepki veririm - % 5
iddetle karlk veririm - %1

Romantik Kskandkla

M
.

Bu oranlardaki sorun, kiinin kullanaca ana stratejiyi belirtmesiydi; ou durumda insanlar farkl zamanlarda fark
l stratejiler kullanabilirdi. kinci almamda, 103 erkek ve
kadna daha nce bahsedilen on alt baa kma stratejisi
nin her birini kullanp kullanmayaca soruldu. Ayn ekil
de, Mantkl bir ekilde konumak en sk belirtilen iki
stratejiden biriydi. kincisiyse Durumdaki rolm deer
lendirir, mantkl bir ekilde kaybetme korkumun olup ol
madna bakarm oldu. Ve yine fiziksel iddet en az
bahsi geen stratejiydi. Ar kskanlkla baa kmak iin
belirli bir strateji kullanp kullanmadklar sorulan ve
evet cevab veren kiilerin oranlar aada belirtilmekte
dir:
Durumdaki rolm deerlendirir, mantkl bir ekilde
neye direndiime ve kaybetme korkumun olup olmad
na bakarm - % 8 0
Mantkl bir ekilde konuurum - % 7 9
Szl saldrda bulunurum - % 60
Alayc bir ifade kullanrm - % 56

D u ru m u k a b u lle n ir im - % 5 5

A la rm - % 4 4

S e ssiz k a lr m - % 4 2

Sessizce ama grnr bir biimde ac ekerim - % 36

Durumun komik yanlarn bulmaya alrm - % 36

K o n u d a n k a a r m - % 3 3

Partnerimi kskandrarak intikam alrm - % 33

P a rtn e rim i te r k e d e rim - % 2 9

Sessizce ve gizlice ac ekerim - % 2 7

Konudan alayla bahsederim - %26
nkr ederim - % 18
iddete bavururum - % 7

AyaU Mabc* Pmet

A $k v e K tsksnlk

ki ayr grup insann ve iki ayr sorunun kullanld iki

farkl almada kskanlkla ba etmek iin en sk kullanl
d sylenen strateji, mantkl konuma; en az kullanld
sylenen strateji, iddete bavurmayd. Bu, insanlarn ger
ekten kskanlklar hakknda mantkl bir ekilde konu
mu ve durumdaki rollerini dnm olduklar anlamn
tar m? Bu mutlaka evet anlamna gelmez. Gerekten yap
masalar bile, bildiklerine gre kskanlkla ba etmekte en
kabul grm ynteme gre cevap verdikleri dnlebilir.
En youn kskanlk ann hatrlamalar istendiinde ve
kskanl yaratan duruma nasl tepki vermi olmay arzu
ederdiniz diye sorulduunda, ou insann partnerleriyle
soukkanl ve mantkl bir konuma yapm ya da durum
ve kendi rolleri hakknda dnm olmay istemeleri ola
sl yksektir. Baka bir tepki vermi olma olaslklar da
yksektir, nk en youn kskanlk duyduklar an hatr
lamalarnn nedenlerinden biri de budur.
Gerekten de partnerle konumak ve kskanlk krizin
de kendi rol zerinde dnmek en iyi baa kma strate
jileridir, nk bu stratejiler en olumlu sonular dour
maktadr. e yarayacak soru u olacaktr: Nasl yapabili
riz?
Bir duygusal frtnann iindeyken net olarak dnmek
ve seenekleri karlatrmak zor olduu iin, geici olarak
kskanl yaratan olaydan ve kiiden uzak durmak en iyi
yoldur (mmknse ehir dna kmak).
Kskanlk krizindeki kii birka soru zerine dnme
lidir. Bu sorulardan blmn banda ve kitabn eitli yer
lerinde bahsedilmiti ancak tekrar iyi olabilir:
Birincisi, sizi kskandran ey nedir? Siz olmadan dar
kmas m? Onunla sizinle olduundan daha iyi zaman
geiriyor grnmesi mi? Baka birisiyle ilikiye girmi
olmas m?
Ayifa Maidch Pinc

Romantik KtskanlkU

kincisi, kskanlnzn kknde ne var? Rakibinizi

kskanmanz m? Kaybetme korkusu mu? Terk edilme
korkusu mu? Aalanma m? likinin tehlikeye girme
si mi? Egonuza kar bir tehdit mi?
ncs, kskanln belirli bir parasn neden ya
yorsunuz? ocukluunuzda yaadnz bir deneyimle
mi ilgili? u anki beklentinizle eski deneyiminizin ilgisi
ne? u anki tehlike, bata partnerinizin aknda en de
erli bulduunuz eyle ilgili mi?
nsanlar kskanlk sorunlarnda kendi rollerini tanmla
dktan sonra, verecekleri tepki seenekleri zerine dne
bilirler. Ayrca partnerlerinin bu tepkilere nasl karlk ve
rebileceini ve kendilerinin ne olmasn arzu ettiklerini d
nmelidirler. Her eyden ok karsyla tekrar yaknlamak
isteyen bir adam, karsna saldrmann en iyi strateji olma
dm bilmelidir. Sevgisini ve acsn ifade etmek, bu du
rumda en olumlu sonucu douracaktr. Bu durumda en iyi
ortam, her iki tarafn da duygularn ifade edebilecei, sal
drmadan ne aklamak istiyorlarsa aklayabildikleri, ak
ve dnceli bir tartma sayesinde oluacaktr.
Bunu gerekletirebilmenin bir yolu (yapc bir konu
may tercih eden iftler iin en iyi zm), dier partner
dinler ve anlamaya alrken, bir noktay anlatmak iin di
er partnerin tam tamna be dakika harcamasdr. Konu
macnn dinleyiciye saldrmasna izin verilmemelidir. Dinle
yen sadece aklama almak iin soru sorabilir ve ayrlan
be dakikann sonunda o ana nokta zerine konumaldr.6
Eer partnerler bu adm takip edebilirlerse incinmeler
ve kar saldrlarn nne geilebilir:

233

1. Partnerinizin muhtemelen hissettiklerini tanm lay

nz. ( Partide birlikteyken, kendini zorlanm hissedi
y o rsu n . )

Ayaia Mafcxh Pmp

Ak ve Kskandk

2. N e hissettiinizi tanm layn. ( Dier insanlarla uzun

konum alar yaptnda kendimi dlanm hissediyo
rum ve onlar ekici bulduunda bir tehdit hissediyo
ru m . )
3. N e istediinizi aka ifade edin. ( Partideyken beni
baz konum alara dahil etmenden mem nuniyet duya
cam . )

234

Eer durum patlamaya hazr bir bomba gibiyse iftler ak

mektubu eklinde birbirleriyle yazmay deneyebilirler.
Kskanln penesinde olduklarn dnen ve delice bir
ey yapmaktan korkan kiiler duyulmadklaryla yaptk
lar arasndaki nemli fark anlmamaldrlar. Kendilerini
delirmi gibi hissetseler bile, delice bir ey yapmak zorunda
deildirler; kontrollerini kaybetseler bile, o ekilde hareket
etmeleri gerekmez. Gerekten de davran terapistleri, d
nceleri ve davranlar deitirerek duygular da deitir
menin mmkn olduuna inanrlar.
nsanlar genellikle kskanlk durumunda birok tepki
verme seeneine sahip olduklarn fark etmezler ya da ka
bul etmek istemezler. Daha nce de kantland gibi, part
nerlerine ilikilerinin onlar iin ok deerli olduunu gste
rebilirler; olan bitenin farknda deilmi gibi davranabilir
ler; partnerlerine ne kadar ac ektiklerini gsterebilirler;
duruma glebilirler ya da partnerleriyle duygular ve istek
leri hakknda konuabilirler.

Kskanla Davransal Yaklam

Davransal yaklamn odak noktas, isminden de anlala
ca gibi, izlenebilir davranlar zerindedir.7 Psikodinamik
yaklamn aksine ve sistemik yaklama benzer olarak,
davransal yaklamn bilindyla ilgisi yoktur. Davran
lar kskanl yaratan olay baka bir zaman ve yerde ge
se bile, kskanlk sorununun neden ve zmlerinin u an
ki evreyle ilgili olduunu varsayarlar. Davran, renme
AyaJ MUcft

Romantik Kskanlkla _

nin bir sonucudur ve psikolojik sorunlar her zaman yanl

renmenin sonucudur.
Ak evlilii savunan yazarlar gibi davranlar, sosyobiyologlarn kskanln doal, igdsel ve kanlmaz ol
duu grne kar karlar; bunlarn renilmi olduu
na inanrlar. Davranlar, kskanlk renildiine gre,
aksini renmenin de mmkn olduunu, yeni ve daha iyi
tepkilerin kskanln yerini alabileceini savunurlar.8
Davransal terapistler, sorunu tedaviye gelen kiinin ta
nmlad ekilde tanmlarlar. Terapistler gerek sorunu
onu yaayan kiiden daha iyi bileceklerini dnmezler. Te
davinin amac, kiinin uygun ve ilevsel olamayan tepkile
rini unutmalarna ve onlar daha uygun tepkilerle deitir
melerini salamaya yardmc olmaktr. Tedavi kiisel veya
iftlere ynelik olabilir.
Davranlara gre, insanlar her etkileimde en dk
abayla en ok dl elde etmeye alrlar. ift terapisin
de, iftlere her partnerin dierinden daha fazla ey elde ede
bilme pazarl retilmeye allr. Tek maliyet dierinin
istedii bir eyi yapmaktr.
Duyarszlatrma kskanlk tedavisinde kullanlan tek
niklerden biridir.9 Sre birka adm ierir. Birincisi, kiiye
onda kskanlk yaratan eylerin ne olduu sorulur ve on
lar etkilenme derecesine gre sralamalar istenir. kincisi,
kiiye vcudun farkl yerlerini rahatlatmas retilir. ncs, kiiye listenin en sonundaki, en az kskanlk yaratan
olaydan balayarak, listenin her maddesini hayal etmesi is
tenir ve bu srada sakin ve rahat kalmas retilir. Kii o
maddeyi dnrken rahat kalabilirse, listedeki ikinci
maddeye geilir. Kii o maddeyi dnrken gevek kalma
y beceremezse, geveme altrmalarna geri dnlr ve
tekrar deneme balar. Bu ekilde, kii en fazla kskanlk
yaratan durumla yzleirken rahat olmay renir.
Kskanlk ile ilgili atlye almalarnda, kiilerin en

235

Aydte MdUch Ptnes

A fk v t Ksktnltk

236

Ayato M a i h P n

fazla kskanlk duyduklar ana dnemleri dahil bu tr al

trmalar kullanrm. Katlmclara yere uzanmalarn ve
kendilerini olabildiince serbest brakmalarn sylerim.
Bundan sonra, kendilerini en sevdikleri meknda hayal et
melerini isterim (bu ieride ya da darda olabilir); gneli
bir gndr, mutlu ve huzurludurlar. Derin bir nefes tm
hcrelerine skunet ve rahatlama getirir. Nefes verdike,
tm rahatszlk hislerinin, gerginlik ve acnn vcutlarm
terk ettiini hayal ederler. Vcutlarnn her parasnn gev
emesi zerinde younlarlar; ayaklardan balayp yava
a balarna doru, ta ki tm vcutlarnn gevediini his
sedene kadar.
Bunu baardktan sonra, onlar en ok kskanla iten
olayn ne olduunu bulana kadar kiisel deneyimlerinin
zerinden gemelerini ve olduunca ok ayrnt hatrlama
larn isterim. (Olaydaki kiiler kimdi? Nasl grnyorlar
d? Tam olarak ne olmutu? Ne zaman? Nerede? Tepkileri
neydi?) Ac, fke ve panikten kama drts hissedince, bu
duygularn benliklerini sarmasna izin vererek bir dakika
beklemelerini ve derin bir nefes alarak u an dnmeleri
ni ve dik oturmalarm isterim. Oturduktan sonra, deneyim
lerinin hatrladklar tm ayrntlarn yazp katlmcya
olay anlatrlar. Davransal terapist iin, bu tr ayrntlar
toplamak tedaviye balamann birinci admdr. kinci b
lm altrmas birinci blmdeki gibi balar; katlmclar
yerde yatarak en sevdikleri yerde bulunduklarn hayal
ederler (gzel bir kumsalda veya ormanda serin bir su ke
narnda). Orada yatarlarken yavaa stan gnein ve gev
emenin harika duygusu geri gelir. Fakat bu defa, gnein
onlar stmakla kalmayp nlaryla enerji ve g verdiini
hayal etmeleri istenir. Gldrler ve duygular kontrol al
tndadr. En youn kskanlk hissettikleri ann zerinden
zaman gemitir ve bu zamanda kendileri ve ilikileri hak
knda daha fazla ey renmilerdir. imdi daha akll, da

Romantik K skandkla..

ha deneyimli ve daha gl durumdadrlar. sel g ve

akllarn duyumsadklarnda, onlara bir kalkan veya sihir
li bir silah gibi sarlmalar sylenir.
imdi zaman iinde bir geziye kabilir ve youn ks
kanlk deneyimini tekrar yaayabilirler. Onlara o olaya
geri dnp istedikleri ekilde yeniden yaayabileceklerini
ve artk akl, deneyim ve gle donanml olduklarn hatr
lamalarn sylerim. Ne yapmay seerler? imdi nasl tep
ki vereceklerdir? lk davrandklar gibi mi davranacaklar
dr? ektikleri acya ramen yaadklar onlara bunun do
ru olduunu retmitir ya da ou kez keke byle tepki
verebilseydim diye dndkleri gibi, sakin, nazik, duru
mun ve kendilerinin kontroln ellerinde tutarak m kar
lk vereceklerdir?
Ynlendirilen hayal etme olayn tamamladktan sonra,
her katlmcya yaadklarn ve kavradklarn paylama
imkn verilir. Kendi balarna altrma yapanlar yaadk
larn ve kavradklarn yazabilirler.
En ar kskanlk tepkilerini yeniden yaadklarnda
farkl ekilde davrananlarn, yeni biimde davranabilme
yeteneinin kendilerinde bulunduunu anlamalar gerekir.
Stres srasnda daha fazla aba gerektirse de, g, tecrbe,
akl ve kontroln istediklerinde kullanabilecekleri eyler ol
duunu bilmelidirler. Bir sonraki altrma bunu kantlaya
caktr.
Bu altrmada katlmclara bir sayfa kt alarak uzun
lamasna katlamalar ve bir tarafa A mektubunu, dier ta
rafa da B mektubunu yazmalar sylenir. Altrmann bi
rinci (travmatik) ksmnda akllarndan geenleri hatrla
malar ve kdn A yzne anmsayabildikleri tm dn
celeri yazmalar istenir. Sonra, altrmann ikinci ksmda
ki dncelerini anmsamalar ve hepsini kdn B yzne
dkmeleri sylenir. Kd atklarnda, iki kolonu kar
latrrlar. rnein:

237

Ayt* Matach Pknes

A f k v e K s k a n lk

Beni sevmiyor,
onun iin bunu yapt.
Ben sevilecek bir
insan deilim.

Beni sevdiini biliyorum ve

yapt ey iin kendine
gre bir nedeni var.

Ben yalnzm.
Kimse beni
sevmiyor.

Yalnz deilim.
Sevdiim ve beni seven
insanlar var.

Bu ok ac verici.
Hayat yaamaya
demez.

Bu ok ac verici.
Bu yzden kendim iin
ho bir ey yapacam.

O kadar ac iindeyim ki,

yaptklarm kontrol
edemiyorum.

Ac ekiyorum, ama
glym ve
her ey kontrolm altnda.
Tm bu olanlardan bir eyler
renm ek istiyorum.

238

Ayala M alach Pines

Kskanlk sorunundan tr ac ekenler B yzndeki

cmleleri gnlerce ve defalarca tekrarlayarak, kskanlk
hissettiklerinde kendilerini onlara daha yakn hissedebilir
ler.
Albert Allis, deneysel terapinin uygulamasnda kskan
lk tedavisi iin benzer bir yaklam kullanmaktadr.10 Ellis
kskanl mantkl ve mantksz diye ikiye ayrmaktadr.
Mantkl kskanlk gereklere dayanr; mantksz kskan
lk ise, Sevgilimin baka biriyle ilgilenmesi ok kt. Bu
na dayanamyorum! gibi mantksz dncelerin sonucu
dur. Ellis, tm duygusal alkantlar gibi, kskanln ABC
emasn takip ettiini savunur. A noktasnda harekete g e
irici olay vardr (rn. sevgiliniz baka birisine ilgi gster
mektedir). C noktasnda kii duygusal bir sonu hisseder
-youn kskanlk. Ska gzlendii gibi kii Cyi Aya ba
lar (yani sevgilim birisiyle o kadar scak bir iliki yayor ki,
bu beni kskandryor gibi yanl bir sonuca varr). Ellis, as-

Romantik Kskanlkta -

lnda hibir d olayn, ein baka biriyle ilikiye girmesi gi

bi travmatik bir olayn bile sizi kskandramayacan iddia
eder. Sadece inanlar (ABC emasndaki B) buna neden ola
bilir. Mantksz dnceleri tartmak deneysel terapinin
D sidir. Bu berbat bir olay, Buna dayanamyorum gi
bi mantksz ve kolayca bertaraf edilebilecek dnceler ye
rine, kiiye Durumdan pek holanmyorum. Keke sevgi
lim kendini sadece bana adasayd. Bu gerekten ac verici
bir ey eklinde dnmesi retilir. Ellis, insanlarn sade
ce buna inanmay semeleri durumunda C noktasndaki
duygusal sonucun d krkl, pimanlk ve huzursuzluk
olabileceini ama, asla delicesine bir kskanla dnme
yeceini sylemektedir.
Kskanlk ikencesinin kskacndaki kiilerin her d
ndklerinde en keskin acy hissetmelerine neden olan
belirli travmatik bir sahne!eri vardr. Erkekler iin bu ge
nellikle cinsel bir sahne olmaktadr: O yeni sevgilisiyle se
viiyor ve ikisi birden benimle dalga geiyorlar. Kadnlar
iin ise bu yakn bir iliki sahnesi oluyor: Parkta beraber
bebek arabasyla yryorlar. Sevitikten sonra birbirleri
ne efkatle bakyorlar, birbirlerine yavaa dokunuyorlar
ve glmsyorlar. Davran Zeev Wanderer, travmatik
sahneyle ilgili duygular safd brakabilirsek kskanlk
sorunundan da kurtulacamza inanyor.
Wanderer Psikolojik Kontroll Yzletirme Terapisi
(PM1T; Psychologically Monitored Implosion Therapy) di
ye adlandrd bir teknik gelitirmitir." PMIT, Yzletir
me Terapisi ya da Sel altnda brakmak olarak bilinen
ve fobilerin iyiletirilmesinde kullanlan davran teknikle
rinden birinin gelitirilmi eklidir.* Yzletirme terapisin-

239

' flooding (implosion): Ing., Sel altnda brakmak. Davran terapisinin bir ek
li. iddetli anksiyete -burada kskanlk- oluturan etmenlerin, birey duyarszlaana kadar tekrar tekrar verilmesi, (.n.)

AydaMaixhFtaes

A fk ve Kskanlk

240

de, hastalara en kt korkularn veya hayatlarndaki en

travmatik olay, korku azalana kadar tekrar tekrar hayal
etmeleri sylenir. PM ITteyse, terapist hastasnn kan ba
sncnda meydana gelen deiimleri bir elektronik aletle
kaydeder. Hasta zor durumlar hakknda konuur ve tera
pist kan basncnn en yksee kt yerde, hastann tarif
ettii sahneyi teybe kaydeder. Bu sahne sorunun kayna
dr. Bu kayt hastaya birok kez dinletildikten sonra, kan
basnc yava yava normale dner. Sre yle ilemekte
dir: Otuz yalarnda radyo yayncs bir adamn ayn ofiste
alan bir kz arkada vard. Kz bir gn ayn ofiste al
an baka biriyle ak ilikisini srdrebilmek iin onunla
ilikisine son verdi. Adamn grevi, her ikisiyle etkileim
iinde olmasn gerektiriyordu. Duyduu youn kskanlk
iini gerektii gibi yapmasn engelliyordu.
PM1T srasnda, kz yeni sevgilisiyle grdnde, en
zor bulduu eyin ne olduu soruldu.
Adamn cevab Sevimeleri gerei oldu. Seks hayat
larnda onu en rahatsz eden ey neydi? Wanderer, adam bu
iftin seks yaamlarn hayal ederken kan basncn lt.
Kan basncyla ilgili kaytlar incelendiinde, tansiyon
daki en byk ykselme adam eski kz arkadann orgazm
olurken kard sesleri anlatrken kaydedilmiti. Seks ha
yatlar boyunca, adam kadnn bu sesleri sadece kendisiyle
olduunda kardna inanmt. imdi ayn sesleri baka
bir adamla karyor olmas onun iin ikencelerin en b
yyd.
Terapist, adamn eski sevgilisinin yeni ilikisini hayal
edip kadnn orgazmn taklit etmesini istediinde anlattk
larn seans boyunca kaydetti. yle sesler karyordu...
Adam kadn heyecanlandran dokunularda bulunuyor,
birlikte glyorlard. Adama her gn bu kayd bir saat
dinlemesi sylendi. Kayd dinlemeye balamasndan bir
hafta bile gemeden sahneler adama ac vermeye deil sk

Ayala Matadt Pkne

Romantik Kskanlkla

maya balamt. Adam rahatszlk duymadan eski sevgilisi

ve onn yeni sevgilisiyle iinin gerektirdii ilikiyi kurabili
yordu.
Wandererin hastalarndan biri kskanlktan vazgeme
si gerektiine inand iin terapiye gelen bir brokerd.
Adam birka kz arkadan kskanlk yznden kaybetti
ini syledi. ok sevdii, kibar ve anlayl biri olan son kz
arkadan da bu davran yznden kaybettiine inan
yordu ve bu kayp yznden ok ac ekmiti: Bir gn onu
avukat arkadayla sinemadan karken grdm ve birden
bir felaket tablosu izdim. Bana ok kzd ve byle davra
nan biriyle ilikisi olamayacan syledi.
PM IT srasnda, onu en rahatsz eden sahnenin kzn o
avukat iin kendini terk edii olduu ortaya kt. Adama
bu berbat senaryoyu hayal ederken nasl rahat kalabilecei
retildi. Birka terapi seansndan sonra, kz arkadam
ayn avukatla yeniden grd. Bu sefer sakindi. Onlara yak
lat ve kibar bir ekilde Merhaba, naslsnz? dedi. Kz
arkada bu deiimden o kadar etkilenmiti ki, onu arad
ve tekrar kmaya baladlar.
Wanderer, her iki rnekte de ac veren sahneyle tekrar
lanan yzlemenin kskanlk tepkisini ortadan kaldrp
onun yerine sknty koyduunu anlatmaktadr.
Yzletirme terapisinin uygulanmla ilgili bir noktaya
dikkat ekmek istiyorum. Gerekli n hazrlk yaplmadan
bu yaklam kullanmak isteyen terapistlerden kaan bir
ok insan grdm. Travmatik sahneler ok ac vermektedir
ve insanlar gerekli hazrlama yaplmadan ve destek veril
meden bu sahneyle karlatrlmamaldrlar.
Eksiksiz drstlk (drdnc blmde tanmlanm
t) yzletirme terapisinin daha az travmatik olan bir uyar
lamasdr.12 Bu teknikte, kskan olmayan partnere, kskan
partneri gnn olaylaryla yamura tutma talimat veri
lin Yamura tutma yntemi, kskan ei bilgiye boarak,

241

Ayoia Malach Pion

Apt ve Kskantk

242

endie ve gvensizliin dalmasn salar.

zellikle kskanlk tedavisinde kullanlan yzletirme
terapisinin baka bir versiyonu olan Hollanda inei tek
niini bana srailli terapist Tsafy Gilad anlatt.13 Gilad bu
teknii orta yal iftlerin kskanlk sorunlarn zmek
iin kulland.
Kskanlk, kadnn, kocasnn yllar nce bir yllk bir
yasak ilikisini kefetmesiyle sorun olmaya balamt. li
kinin yllar nce bitmesine ramen, kars bu olay dn
meden yapamyordu. Terapi sreci iinde ift, ilikiyi
renmesinin kadnn evlilie olan gvenini sarstn ren
di. Gvenlik duygusu, evlenirken kadnn en nem verdii
eydi ve evliliin ona salad en nemli ey de buydu. G
venlik duygusunu yeniden oluturmak iin kadnn, kocas
yannda deilken nerede olduunu bilmesi gerekiyordu.
Bylelikle kocasnn baka bir kadnla beraber olduundan
phe duymayacakt.
Evlilii kurtarmak iin her eye raz olan kocaya, kars
evde, ite, arkadalaryla veya alverite olsun, saatte bir
telefon etmesi sylendi. Bu, kadnn da her saat nerede ol
duunu kocasna sylemesini gerektiriyordu; bylece koca
s karsn nereden arayacan bilecekti. Tekniin takma
ad Hollanda ineidir nk telefon konumalar H ol
landa ineklerinin boyunlarnda tadklar ngrakla ayn
ileve sahiptir: ite gerek duyulmamas iin, her an nerede
olduklarn sahiplerine bildirmek.
Birka hafta sren bu etin snavdan sonra, kars du
rumdan skld. Hayatna karan telefonlardan korkmaya
balad. Fakat kocasnn umrunda deildi. Kadn artk da
yanamayacan syledikten sonra bile adam aramalara de
vam etmeye hazrd. Tekniin gerekten kadnn kocasna
tekrar gven duymasna yardmc olup olmadn bilmiyo
ruz, ancak kadnn, kocas ortada bulunmad zamanlarla
kskanl arasnda bir balant kurduu ve bunun yerini

Ayaia Malach PVn

Romantik K akantfkl*

telefon grmeleri ve sklma balantsnn ald aka

ortada.
Davransal terapist Bernie Zilbergeld tarafndan geli
tirilen baka bir davran teknii, bir ifte yasak iliki son
rasyla nasl ba edecekleri konusunda yardmc olmak iin
kullanld.14 hanete urayan partnere, yasak ilikiye giren
partner iin ikna edici bir savunma yazmas sylenir. Bu
teknii kullandmda, ayn zamanda ihanet eden partner
den einin kskanlyla ilgili bir savunma yazmasn iste
rim. Bu savunmalar yazmak ok zordur ancak bu yntem
iftin birbirlerinin bak alarn anlamalar iin gerekli
empatiyi salamakta ok etkilidir. imdi, bir avukat kadn
tarafndan, baka bir kadnla ilikiye girmi olan erkek ar
kada iin yazlan savunmay greceiz:
B ir szlem e, taraflard an biri bask grdnde veya
szlemeyi im zalam azsa zarar greceinden ko rkuyor
sa, geersiz saylr, ite benzer bir olay. Ja c k benim le tekeli bir ilikiye girmeyi kabul ettiinde, benim artla
rm kabul etmezse beni kaybedeceine inand.
Bunu yerine getiremedii ilk defada ona belirsiz bir
m esaj yazdm : D avranndan nefret ediyorum , ama
senden asla nefret edem em , seni balyorum ve o lan
lar geride brakarak ilikimize devam ediyorum . T ek
rar birbirim ize sadk kalm am z istedim ve ilikiyi sr
drm ek iin drstln nem ini ekledim .
Szler veriliyor, ineniyor, affediliyor, ikna edili
yor, sorgulanyor, bu her iki tarafa da ac veriyor, fakat
sonradan bir kenara braklveriyor. te tekrarlan an
kalp buydu. Ja c k kolayca bo tehditlerde bulunduu
mu ya da onun beni brakm asn salayabileceim i d
nyor olabilird i. N e kad ar zldm gryordu,
am a ayn zam anda geri ekilip her zam anki gibi dav
ranacam da kestiriyordu. D rst olup btn gece
boyunca bir kadnla beraber olduunu itiraf ettiinde
ve eve sabah bete geldiinde, benim davranm dei-

243

Ayala

****

A fk v * Kskanlt

m iyordu. K alp yle yerlemiti ki, ayrlm a tehdidinde

bulunm uyordum . Bunlar yaadm z frtnalard.
Bam szln ve zgrln her eyin stnde
turtuu iin, bu ac verici yzlemelere dayanm aya de
vam ediyordu nk bunlarn geeceini ve tercih etti
i ekilde yaam aya devam edebileceini biliyordu. Ya
am tarzn srdrm ek iin syledii yalanlar kendini
korum aktan ok beni incitm em ek iin sylediini, di
er kadnlarla ilikisinin bana olan akyla bir ilikisi
olm adndan ilikimizi dengelemek iin bunlar kul
landn syledi.

244

Ayala MaSach ftne*

ki partner de birbirlerinin savunmalarn okuduktan son

ra, kskanlk durumunda karlkl bak alarn daha iyi
anlayabiliyor veya anlamaya istekli oluyorlar. Bu, partner
lerin srayla birbirlerinin bak alarn tanmlad rol de
iimi tekniinin bir uyarlamasdr (drdnc blmde
bahsedilmiti). Yazl savunmalar ve rol deiim tekniklerinde mi gibi davranmann gc yatmaktadr; buna
nc bir teknik olan taklit etme ynteminde de rastlanmaktadr. (Im ve ark., 1983)
Bu teknikte kskan olan kiinin kskan deilmi gibi
davranmas istenir. Davran yaklamn ana varsaymla
rndan ve bu tekniin altnda yatan dncelerden biri, ks
kan kiinin davrann kontrol edebilecei, kskan olma
yan bir ekilde hareket edebilecei ve kendini kskan ol
mayan bir kii olarak alglayabilecei varsaymdr. Ayrca
kskan olmayan bir ekilde davranmak, kskan olmayan
partnerden olumlu bir tepki almay da salayacaktr. Sistemik ynelimli terapistlerin savunduklar gibi, kskan dav
ran, talepler, soruturmalar, mzklanmalar, su aramalar,
genellikle partnerde olumsuz bir tepki yaratr. Daha man
tkl ve olumlu davranarak, tam aksini hissetseler de, ift
ler aa ini gsteren etkileim erisini dzeltebilirler.
Taklit etmenin benzeri olan baka bir teknik, kskan

Romsntik Ktskanhkto

olmayan partnerin kskan partneri oynamasnn istendii

rol deiimidir (bkz. blm drt). Bu teknii yaratan ift
terapistleri Won Gi Im, Stefanie Wilner ve Miranda Breit
(1983), bu tekniin baarl sonu verdii bir rnei anlat
yorlar.
Krkl yalarn ortasnda, fiziki bir koca, karsnn ks
kanl nedeniyle tehlikeye giren yirmi bir yllk evliliinin
1 rtulmas iin yardm aryordu. Kadn, aslsz kskanlk
"nedenleri uydurarak, alt hasteneye telefon ediyor ve
adam utandryordu.
Kocaya kskan kars gibi davranmas ama bu strateji
yi karsndan gizli tutmas sylendi. Yllar boyunca kskan
bir insann nasl davrandn renen adam, kskan koca
roln o kadar ustaca ve kurnazca oynad ki, kars ada
mn rol oynamakta olduunu anlamad. Eve nadiren tele
fon etmesine ramen, karsn kontrol etmek iin evi ska
aramaya, evde olup olmadm renmeye, ne yaptn
sormaya balad. Kars yeni elbiselerini giydiinde pheci
ve eletirel szler sylemeye ve baka bir adama azck ilgi
gsterse memnuniyetsizliini ifade etmeye balad.
Sonu dramatikti. Kadn, kocasnn ilgisinden gururu
okand iin kskan davranlarndan vazgeti. Kocasna
kar ho ve sevecen bir tavr sergilemeye ve daha nceki
davranlar iin pimanlk duyduunu sylemeye balad.
Sekiz ay sonra yaplan bir takipte koca karsnn sevecen
tavrlarnn devam ettiini ancak tedbir olarak zaman za
man kskan koca roln oynamay srdrdn syledi.
Taklit etme ve rol deiimi tekniklerinde, kskan
lk sorununu saran dinamikleri deitirmek iin, partnerin
birinden farkl davranmas (daha ok dier partner gibi) is
tenir.
imdiki altrma, partnerlerin kskanlk sorunu zeri
ne birlikte almalarn amalamaktadr.15
Her partnerin, altrma iin sayfa kda ihtiyac
Ayala M s la c h f t n e i

Ak ve Kokandk

246

Ayala Malach Pines

vardr. Birinci sayfann tepesine kskan partnerin Ks

kanlm Tetikleyen Davranlar baln, kskan ol
mayan partnerin Beni Kzdran Kskan Davranlar ba
ln yazmalar istenir. Balklarn altna, kskan partner,
kskan olmayan partnerin hangi davranlarnn kskanl
a neden olduunu listeler; kskan olmayan partner, ks
kan partnerinin hangi davranlarnn fke, incinme, kst
lanma ve kapana kslma hisleri yarattnn dkmn ya
par. rnein, kskan partnerin listesinde, Bana kar k
t davrandktan sonra, yoldan geen her kadna kar iyi
davrandnda cmlesi bulunabilir. Kskan olmayan
partnerin listesinde, Yolda her rastladm kadndan p
he duyman cmlesi yer alabilir.
kinci sayfann bana kskan partner Kskanlmn
Temelindeki htiyalar baln atar. Kskan olmayan
partnerin balysa, Rahatszlmn Altnda Yatan hti
yalaradr. Bu ikinci baln altnda eler kskanlk ya da
rahatszlk duygularnn temelindeki, farkl gereksinimlerin
dkmlerini yaparlar. rnein partnerinin dier kadnlara
iyi davrandnda tetiklenen kskanln temelinde, kendi
ni zel hissetme, erkein tek ve biricik sevgilisi olma ge
reksinimi yatabilir. Karsnn phesinden fke duyan ada
mn kzgnlnn temelinde, gvenilme ihtiyac yatabilir.
nc sayfann bana her iki partner de stekler bal
n atarlar. Bu baln altna dier partnerin ihtiyacn
karlayabilmesi iin ne yapmasn istediklerini yazarlar.
ifte Bana zel olduumu hissettir. ya da Bana gven
diini gster. gibi ok genel olan istekleri yazmamalar
tavsiye edilir. Onun yerine, partnerinin yapabilecei daha
belirgin olan ve ikisi iin nem tayan eyleri yazmalar
sylenir. Beni romantik bir akam yemeine kar. Ba
na gvendiini syle. bunlara rnek tekil edebilir. ki
cmlede de kanlmas gereken davranlar deil, olumlu
cmleler kullanldna dikkatinizi ekerim. ki rnekte de

Romantik Kskanlkla

gzlemlenebilir davranlar vardr ki, bu davransal yakla

mn odak noktasdr. steklerinin dkmn yaptktan
sonra, taraflar listelerin zerinden geerler ve isteklerini
nem srasna gre l den 10a kadar sralarlar. 10 alan
madde en nemlisidir, 1 alan maddenin nemi en dktr.
(rnein, romantik bir akam yemei ne kadar nemlidir?
- 8? 6? 9? 3? Ya partide edilen samimi bir dans? Partneri
nizin size gvendiini duymak ne kadar nemlidir?) Part
nerler isteklerini sraladktan sonra, listelerini dei toku
etmeleri, birbirlerinin arzularn incelemeleri ve yerine ge
tirmede zorluk derecesine gre sralamalar sylenir. Yine
en zor istek 10, en kolay istek 1 numara alr. (Partnerinize
ona gvendiinizi sylemek ne kadar gtr? - 8? 6? 3?
Partnerinizi romantik bir akam yemeine gtrmek sizin
iin ne kadar zordur?)
steklerinizin bir talep niteliinde olmadn ve byle
alglanmamas gerektiini vurgulamak nemlidir. Bunlar
sadece isteklerdir. Partner bu istei yerine getirirse, bu bir
hediyedir ve bu ekilde alglanmas ve ele alnmas gerekir.
Kskanlk sorunuyla bouan bir iftin birbirlerine haf
tada en az hediye vermeye gayret etmeleri gerekir. Bu
pek kolay olmayacaktr. Kolay olsayd ift bunlar zaten
yapyor olurdu. Partnerin istekleri zor olabilir. (Kalbinizin
derinliklerinde inanmazken, gzlerinin iine bakp sana g
veniyorum demek zor olabilir, zaten bu nedenle kadnlara
yaknlk gsterdiinde kskan bir tepki vermektesinizdir.)
iftlerin ok zor olarak niteledikleri istekleri yerine getir
me zorunluluklar yoktur. Zorluk derecesi en dk olan
isteklerle balamak yerinde olacaktr. liki daha sevecen ve
gvenli bir hal aldnda, taraflar birbirlerine zor diye ad
landrdklar hediyeleri vermeye balamaktadrlar.
Varsaymlar hakknda bir not: En zarar verici varsaym
lardan biri, isteklerden bazlarnn deersiz olduunu d
nmektir. (Ben istemi olsaydm bu nasl bir hediye olur

247

Ayaia Mdiach ftne*

Ak

veKskanlk
du ki?) Dier tehlikeli varsaym, partnerinizin istedii hedi
yelerin sizin istediklerinizle ayn olduu varsaymdr. Bura
da anlatlan altrma, iftleri nyargszlatrp her iki tara
fn birbirlerine gerek istediklerini vermelerine yardmc
olacaktr. Bylelikle iki taraf da ilikiden daha fazla dl
elde edebilecektir. Daha nce bahsedildii gibi, davransal
ift terapisinin hedeflerinden biri en az vererek en fazla
dl elde edebilmektir.

Davransal Yaklamn Kskanla

Baknn Deerlendirilmesi
Davransal yaklamn en deerli katklar, gzlemlenebi
lir davranlar vurgulamas ve kskanla renilmi, do
laysyla aksinin de renilebilecei bir tepki olarak bak
masdr. Bu blmde tanmlanan davransal teknik ve al
trmalar, davran deiiminin (bata rol oynama eklinde
de olsa) duygu ve tavrlar da deitirecei varsaymna da
yanmaktadr. Bu tr teknikler psikodinamik ve psikoterapi
yaklamlarna gre ok etkili ve daha az zaman alcdr.
Davransal yaklama getirilen en nemli eletiri, (sistemik
yaklama benzer olarak) travmatik ocukluk deneyimleri
ni ve kskanlk gibi psikolojik sorunlarn geliimindeki bilind sreci nemsememesidir. Psikodinamik yaklama
gre, ocukluk deneyimlerine geri dnlmez ve bilind
sre bilin dzeyine karlmazsa, kskanlk tedavi edile
mez. Eletirmenler davransal tekniklerin oluturduu de
iimlerin yzeysel ve geici olduunu dnmektedirler.
Dier taraftan davranlar, davranlarda srekli bir dei
im yaratmak iin kavramann gerekli olmadna inan
maktadrlar. Gzlemlenebilir davranlara odaklandklar
iin, mdaheleler incelenebilir ve gerekten de bunlarn et
kili olduu kantlanmtr.16

AyalaMalachPines

Romantik Kskanlkla

Baa kma Stratejileri

ve Teorik Yaklamlar
Bu blmde bahsedilen baa kma stratejileri, davransal
yaklamdan esinlenmitir. Ancak kitap boyunca dier yak
lamlardan esinlenmi birok altrma ve ba etme strate
jisi kullanlmtr.
Kskanl kskan kiinin zihninde oluan bir tepki
olarak gren psikodinamik yaklam, Akn Glgesi Ola
rak Kskanlk altrmasnn esin kaynadr. Bu altr
ma, yetikinlikteki kskanlkla ocukluk deneyimleri ara
snda balant kurabilmek iin duygu ve dnceleri ince
lemeyi gerektirir. Kskanl bir ilikinin dinamiinde geli
en bir tepki olarak gren sistemik yaklam, iki partnerin
kskanlk sorunu zerinde birlikte almalarn gerektiren
rol deiimi altrmasnn esin kaynadr. Kskanln
toplumsal gler tarafndan ekillendirildiine inanan sosyopsikolojik yaklam, eilimlerden durumlara geme fikrinin esin kaynadr. Kskanln doutan geldiine ve ev
rimsel glerle ekillendiine ve kadn ile erkekte farkllk
gsterdiine inanan sosyobiyolojik yaklam, iliki sosyodramas adnda bir teknie esin kayna olmutur. Bu
teknik insanlarn esiz olduklar yanlgsn ykmak ve ks
kanln evrensel doasn anlatmak iin tasarlanmtr.
Birey ve iftlere kskanl tetikleyen olaylar karsnda ye
ni tepkiler vermeyi retmeyi hedefleyen bilisel-davransal yaklam, eitli teknik ve altrmalara esin kayna ol
du. Her yaklam ve strateji, kskanlk sorununu anlayp
onunla daha etkili bir biimde baa kma konusunda yar
dmc olabilir.

249

Baa kma Konusunda Sonsz

Bu blmde anlatlan altrmalar insanlarn kskanlk so
runundan gerekten kurtulmak istedikleri varsaylarak su-

Ayata M atoch Pines

A fk

vKakntk
nulmurur. Bu varsaym doru ya da yanl olabilir. Gr
nrde aksini istemelerine ramen, kskanln ilikide ift
lerin vazgeemedikleri bir ilevi bulunabilir. Eer durum
buysa, byk bir ihtimalle ba etme stratejileri ie yarama
yacaktr.
Yine de, iftlerin kendileri ve birbirleri hakknda daha
fazla ey renmeleri ve birbirlerini daha fazla dllendir
meleri imknn salayan bu altrmalar denemeye deer.
Bu blmde tavsiye edilen teknik ve altrmalar, belirli
kskanlk sorunlarn zmede yetersiz kalsa bile, kiinin
kendisi hakknda bilgi edinmesini ve birey ve iftte gelime
yaratmay garanti edebilir.

Terapistlere Not
Bu blmde yer alan baa kma stratejileri profesyonel te
rapistler (phe yok ki bu ekilde kullanldklarnda daha
etkili olacaklardr) tarafndan kullanlabilir. Baz altrma
lar kiisel terapide (rn: sel altnda brakma; flooding), ba
zlar ift terapisinde (rn. yasak iliki' ve kskanlk hak
knda savunma yazmak), bazlar iftli atlye almasnda
(iliki sosyodramas) kullanlabilir. Bir kez daha terapistle
ri yzletirme terapisi hakknda uyaryorum.

Ayal* Malach h m

10

Romantik Kskanlk
Olumlu Sonular
Dourur mu?
K skanlk her zam an akla birlikte doar,
ancak her zam an akla birlikte lm ez ...
Tutku duygumuz iinde, heyecanlandm z
duygulara nazaran d aha mutluyuzdur.
La R ochefoucauld, Yansmalar

Kskanlk ie yarar m? Benim yantm -nceki blmlerde kantland gibi- kesinlikle evettir. Bu soru hakknda
insanlarn ne dndn renmek iin, 103 erkek ve
kadna aadaki cmlelere ne derecede katldklarn sor
dum ( l den 7 ye kadar olan bir skalada; 1 = Tamamen kar
ym 7 = Tamamen katlyorum):1

251

K skanlk akn iaretidir.

K skanlk ballk yaratm aya yarayan bir aratr.
K skanlk saysz ilikiye heyecan katm tr.
K skanlk insanlara karsndakinin deerini bilmeyi
retir.
K skanlk yaam daha ilgin klar.
K skanlk ilikilerin daha uzun srm esini salar.
K skanlk kiinin partnerini daha arzulanr grm esine
neden olur.
K skanlk kiiye canllk hissi verir.
K skanlk insanlarn ilikilerini incelem elerine neden
olur.
Aydtd Maach Prnes

Ak ve KtskMUk

Ald nota gre cmlelerin bykten ke doru srala

mas aadaki gibidir:
K skanlk, insanlarn ilikilerini incelem elerine neden
olur: 4 .7
K skanlk insanlara karsndakinin deerini bilmeyi
retir: 3.1
K skanlk akn iaretidir: 3 .0
K skanlk ballk yaratm aya yarayan bir aratr: 2 .8
K skanlk kiinin partnerini daha arzulanr grm esine
neden olur: 2 .6
K skanlk saysz ilikiye heyecan katm tr: 2 .4
K skanlk yaam daha ilgin klar: 2 .3
K skanlk kiiye canllk hissi verir: 2 .3
K skanlk ilikilerin daha uzun srmesini salar: 1.5

252

Katlmclar en ok, kskanln insanlar ilikilerini ince

lemeye zorlad iin olumlu bir tepki olduu cmlesine ka
tldklarn belirtmilerdir. 4 .7 lik bir ortalama puan alm
olmas, bu cmleye ancak belirli bir oranda katlm oldu
unu gstermektedir. Kskanln olumsuz etkisini belirten
Kskanlk insanlarn sululuk duygusu hissetmelerine ne
den olur cmlesi de ayn puan (4.7) almtr. Katlmcla
rn kskanln olumsuz etkilerine daha fazla katldklar
gzlemlenmitir:
K skanlk stres yaratr: 5 .9
K skanlk ilikide iz brakr: 5 .9
K skanlk dnceyi kstlayp duygular
arp tabilir: 5 .9
K skanlk zam an kaybna neden olur: 5 .8
K skanlk fiziksel ac verir: 5 .5
K skanlk partnerin zgrln kstlar: 5 .2
K skanlk iddete neden olabilir: 5 .0
K skanlk sosyal dzlemde utanm aya neden
o labilir: 5 .0
K skanlk partneri karr: 4 .8

Ayala Malacb Pmoj

...

Romantik K/skanItk

Kskanln olumsuz etkilerine katlmann sorular yant

layan kiilerin kskanlk dzeyleriyle bir ilgisi yoktur. Ya
ni, katlmclarn kendilerini kskan olarak grp grme
melerinin, kendilerini alglamalaryla yakndan ilgisi vardr.
Kiiler kendilerini ne kadar kskan gryorlarsa, kskan
ln olumlu etkilerine o derecede fazla katlmaktadrlar.
Bu, kskanln olumsuz etkilerine herkesin katldn, an
cak sadece kendilerini kskan olarak grenlerin kskanl
n olumlu etkilerini kabul ettiklerini gstermektedir. Bu
durumun birka aklamas vardr.
Kendilerini kskan bulan kiiler, kskanln olumlu
ynn gstermeye almaktadrlar. Ayn ekilde, kskan
ln olumlu bir deneyim olduunu dnenler kskan ol
duklarn kolayca kabul edebilirler. Kskanla ilikin travmatik bir deneyim yaayanlar, kskanlktan olumlu bir so
nu doduuna kendilerini inadrmak istiyor olabilirler. Bir
olaslk da udur: Kendilerini kskan olarak kabul edenler
daha sk kskanlk duyduklar iin, olumlu sonular gr
me frsatlar da daha fazladr.
Bu aklamalarn drdnde de doruluk pay vardr, an
cak ben bu blm boyunca son aklamann nerdii ko
nuyu -kskanln dourabilecei olumlu sonular incele
yeceim. Haydi bu iyi sonular birlikte grelim.

253

Kskanlk Kiilerin likilerini

Gzden Geirmelerine Neden Olur
Kur yapma ve romantizm dnemi getikten sonra, ou ki
i ilikisini pek sk incelemez. Ayn ekilde insanlar i du
rumlarn ve ailenin dier fertleriyle olan ilikilerini de in
celemezler. Kendini incelemek birok insann ayrmak iste
medii zaman ve enerjiyi gerektirir. Daha nce bahsedildi
i gibi, ak ilikiyi deneyen ve ok vakit gerektirdii iin
bundan vazgeenleri hatrlayalm: Srekli iliki hakknda

Ayate Malach FHnei

Afk ve Kskanlk

konumak gerekiyor. Bir ekilde koyduun ve artk ilevini

yitiren kurallar tekrar tekrar incelemek gerekiyor. Bu insa
n tketiyor. Baka bir eye ne zaman ne de enerji brak
yor.
Romantik kskanlk, yaratt duygusal ve fiziksel kar
gaadan dolay insanlarn daha fazla aba sarfetmelerine
gerek kalmadan ilikilerini incelemeleri iin bir frsat yara
tyor. Baka bir ekilde izah: Kskanlk nedeniyle zaten ac
eken insanlar, bu olana kendileri ve ilikileri hakknda
bir eyler renerek deerlendirmelidirler. Kskanlk u tr
sorular incelemek iin rehberlik edebilir: Bu deneyim be
nim hakkmda ne retiyor? Partnerim ve ilikimiz hakkn
da neler sylyor? Bu tr sorularn incelenmesini eyleme
ynelik sorular takip ettiinde sonu daha etkili olacaktr:
stediim iliki bu mu? yant hayr ise, Baz eyleri de
itirmek iin ne yapabilirim?

Kskanlk nsanlara Karsndakinin

Davranlarn Takdir Etmeyi retir
Ak, sonsuz bir ate deildir. Eer yakt eklenmezse, enin
de sonunda ate snecektir.1 nsanlar k olduklarnda
karln da gryorlarsa, aklarna karlk bulduklar
iin kendilerini ansl sayarlar. Aklarnn karln alp
almadklarndan emin olamazlarsa, duygularna gvensiz
lik ve phe hakim olur. Bu harika insann kendilerini sev
mesi iin her eyi yapmaya hazrdrlar. Ancak genellikle
partnerlerinin sevgi ve ballklarndan emin olduklarnda,
bu sevgiyi takdir etmemeye balarlar. Kur yaparken bulun
madklar taleplerde bulunurlar ve karlarndakileri d
nmezler. Partnerleri, hayatlarndaki i stresini, ocuklar
la, arkadalarla ve i evresiyle ilikilerinin yoruculuunu
anlamas gereken kii haline dnr. Kendilerine, An
lalmay ve destek grmeyi partnerim dnda kimden bek-

Ayaia Matach Pmes

Romantik K okan d k

...

leyebilirim ki? diye sorarlar. teki stresle, ocuklarla, ebe

veynle srekli uramak ya da gnll aktiviteler ilikinin
nne gemeye balar. Bu tr davranlara hibir ak iliki
si uzun sre dayanamaz. Karlkl takdir gstermemek a
k ypratr.
Ne gariptir ki, nc bir kiiyle ilikiye girmenin ya
ratt tehlike, dier insanlar brakp ilikiye odaklanmaya
neden olur. Aniden kiinin partnerinin sevgi ve ballna
olan gveni sarsntya urar ve partnerin sevgisini sorgula
maya balar.

Kskanlk Akn aretidir

Romantik kskanln akn iareti olarak grlmesi, fark
l kltrler ve farkl zaman dilimlerine gre deiiklik gs
terir. Bylece, kiilerin bu cmleye inanp inanmadklar
kltrel normlarn etkisi altndadr. Kskanl akn belir
tisi olarak grmeyenler bile, deer verdikleri romantik ilikiye kar bir tehlike duyumsadklarnda kskan bir tepki
verebilirler. Bylece kskanlk akn glgesi olur.
Kskanlkta bakasn sevmekten ok kendini sevmek
vardr, veya Kskanlk ak nedeniyle deil sahiplenme
ve aalk duygusu nedeniyle ortaya kar, cmlelerine
inanan insanlarn aksine; kendini sevme, sahiplenme ve
aalk duygular kskanln birer paras olsa bile, ift
ler sevgi zerine odaklandklarnda bu duygularla daha et
kili bir ekilde uraabilirler. Partnerinin kskanlndan
mustarip olan bir kii, karsndakinin kskanlnn, sa
hiplenme ve aalk kompleksi nedeniyle doduuna ina
nyorsa, baz eyleri deitirmek iin ok az ey yapabilir.
Fakat, kii kskanl akn bir gstergesi ve her iki tarafn
balangta birbirinde ekici bulduu eylerle ilgili olduu
na inanrsa, bu kii kskanln her iki tarafn da katkda
bulunduu ilikilerinin dinamiinin bir paras olduu ger
eini fark edecek ve ift deiim iin birlikte alabilecek-

2SS

Ayald M d iath Pines

A f k v e K skanlk

tir. Daha nce belirtildii gibi, kskanl deerli bir iliki

ye kar bir tehdit karsnda oluan tepki olarak grmek,
sululuk duygusu ve sulamalar ortadan kaldracak ve
enerjinin daha yapc eylerde kullanlmasn salayacaktr.

Kskanlk Ballk Yaratmaya

Yarayan bir Aratr

256

Gary 4 0 yana geldiinde, cinsel hayatnn kstl bir sre

daha devam edebilecei duygusuna kapld. Bu nedenle ka
lan cinsel hayatnn tadn sonuna kadar karmay istedi.
Sara ile olan on be yllk evliliinde mutlu olmasna ra
men, baka kadnlarla da cinsel iliki kurabilme zgrl
ne sahip olmay istiyordu. Kendini aydn ve ak fikirli bir
kii olarak grdnden, Sarann da baka erkeklerle ili
kiye girmesine izin verdi. Sarann ak evlilie kar hi il
gisi yoktu ve Garynin ilgi duyacan dnd her kad
n kskanmaya balad. Caddeden aa inerken o gen ve
gzel kadnlar grnce panie kaplyorum diyordu. Sa
ra da, Gary kadar aydn ve ak fikirli olmas gerektiini
dndnden, einin evlilikd ilikilerini kabul etti.
Aylar sren uzun bir kararszlk dneminden sonra,
Garynin cesaretlendirmesi ile, kolej yllarnda kt erkek
arkadayla bir hafta sonu geirmeyi kabul etti. Hafta sonu
Sara iin ok olumlu bir deneyimdi, Gary bunu duyunca
her ikisini de artan Bir olay oldu; Gary lgna dnd .
Sara bu garip olay yle anlatyor: Beni evde kpek yav
rusu gibi takip etmeye ve onu sevdiimi sylememi ve o
adam iin kendisini brakmayacama dair garanti verme
mi istemeye balad. Saray rahatlatan bir ey oldu; Gary
artk ak evlilii srdrmek istemiyordu.
Ballktan korkan erkeklerde benzer srelere rastlanmaktadr.3 Bir rakibi olabileceini ve partnerini kaybedebi
leceini fark eden erkek, kskanlk krizi sayesinde eine

AyU Malach Pines

Rom
sn&UrKskanlk
bal hale gelebilir. Bu, kadnlarn neden erkeklere gre da
ha fazla kskandrma yntemini kullandklarn aklamak
tadr.

Kskanlk Duygular Younlatrr

Garynin fark ettii gibi, kskanlk, partneri daha ekici
gsterebilir. Bu zaman zaman olmaktadr; ocukluumuz
dan hatrlayacamz gibi oynamadmz oyuncamza
baka bir ocuk ilgi gsterdiinde, o oyuncak kymete bi
nerdi. Bazen kaybetme korkusu uzun zamandr takdir et
meyi unuttuumuz partneri arzulanr konuma getirir. Bir
denbire insanlar partnerlerinin ne harika nitelikleri olduu
nu hatrlarlar.
Kskanlk birok ilikiye heyecan katar. nemli bir ks
kanlk krizinin ortasnda, insanlarn ikayet edemeyecek
leri tek ey vardr: Sknt. Kskanlk deneyiminin yaratt
acdan, fkeden, aalayc niteliinden bahsederler an
cak hibir zaman ok skc olduunu sylemezler. Duygu
sal bir enerji aa ktnda, gelime iin heyecan verici
bir frsat domutur. Youn duygular, incelemek iin yakt
grevini grr. Birok kii, duygusal bir frtnann iinde
bulunmasa kendini bu kadar ok incelemezdi.
Olumlu ya da olumsuz, youn duygularn aratrmak
isteyen insanlar, kskanln yaamlarn daha tutkulu ve
heyecanl bir hale getirdiini fark edebilirler. Elerini payla
anlarn e deiimi deneyiminden bilecekleri gibi, kskan
lk kprts aka yollu alglanabilirse, iftlerin birbirlerine
daha heyecanla yaklamalarna neden olabilir. Bu olumlu
etkilerin aka grlebilecei alan sekstir.

257

Ayata M ttach P n ei

Ak

veKskanlk

Kskanlk Sekse Tutku Katar

258

Ayala Malach Pines

nsanlar kskanln ok ac verdiini sylerler, ancak ba

zen bunun cinsel yaamlarnn kalitesini artrd gzlem
lenmektedir. Ben ve Stacynin hikyesi buna iyi bir rnek
oluturmaktadr.
Ben ve Stacyye, ynettiim be gnlk youn bir ks
kanlk atlye almas srasnda rastladm .4 Ben,
Stacyden on be ya bykt. Birbirlerine patron-alan
ilikisi iinde rastlamlard ve Stacy hl Bene hayranlk
duyuyor ve onu akl hocas olarak gryordu. Romantik
bir ilikiye girdiklerinde Ben be yl nce boanmt. O n
dan nce Ben, tekeli olarak yllarca evli kalmt. Ben tek
rar bekr olduunda genliinde kaybettii eyleri yakala
mak arzusundayd (gen evlenmiti) ve birok ilikisi oldu.
Stacynin Benle ilikisinden nce birka erkek arkada
olmutu ama karlatklarnda hl bakireydi. Ya ve cin
sel deneyim farkll ilikide sorunlar yaratmt. Bene g
re, ana sorun seksin skc hale gelmesiydi. Stacyyi hl se
vip, bylesine gen ve gzel bir kadnn kendisine k ve
bal olmasndan gurur duymasna ramen, deneyim yok
sunluu seks yaamlarn skc hale dntrmt.
Ben eski kz arkadalarn grp onlarla cinsel iliki kur
mak istiyordu. Stacyyi de baka erkekleri grmesi iin ce
saretlendiriyor, kendisi ve ilikileri asndan bunun iyi ola
can dnyor, Bu onu daha deneyimli ve cinsel adan
gelimi hale getirecek. diyordu.
Stacy Benin eski kz arkadalarn ok kskanyor ve
kendini daha dk seviyede gryordu. ok ekici olma
s ve dier erkeklerle kma frsatlar bulunmasna karn,
Benle tekeli bir ilikiden daha fazla mutlu oluyordu. Ken
disiyle seksin Bene yetmemesi Stacy asndan ok ac ve
riciydi.
Atlye almasnn ilk gnlerinde, Ben birka frsatta
Stacynin kskanlk ve gvensizliini konu etti. Stacynin

Romantik Kskanlk

sorununu anladm sylyor, ama gruptaki kadnlarla

aka flrt ediyordu. Bir dramatik olay, her eyin akn
deitirdi.
Youn bir seanstan' sonra gruptaki erkeklerden biri,
Stacyyi souk bulduunu syledikten sonra Stacy alama
ya balad. Grup Stacynin gzyalarna anlay, destek ve
scaklkla karlk verdi. Ona bata saldran adam, grubun
en yakklsyd ve Stacynin yanna oturarak ona sarlma
ya ve okamaya balad.
Adam Stacyden holandn birka kez belirtmiti an
cak bir karlk alamamt. Onu souklukla sulayp
saldrmasnn nedeni de buydu. Ona ektirdii ac iin ok
zgnd ve onu rahatlatmak iin elinden geleni yapyordu.
Seans bitip Ben dahil grup odadan ktnda ona hl sa
rlyor, srtn okuyordu. Rahatlatmas daha cinsel bir ha
le dnt. Seansta olanlardan dolay duygusal olarak ha
rekete gemiler ve yakn temastan dolay fiziksel olarak
yaklamlard. Okama ve pler daha tutkulu bir hale
dnt. Sonunda orada, halnn stnde sevitiler. Bunu
planlamadklar iin prezervatif kullanmamlard.
Ben fkelenmiti. Stacy ve adamn fiziksel yaknlama
sn grm ve ok kskanmt. Bunu bana nasl yapar
sn? dedi. ddia ettiine gre kzgnlnn nedeni
Stacynin baka bir erkekle cinsel iliki kurmas deildi, as
lnda uzun zamandr Stacynin bunu yapmasn istiyordu,
Stacynin prezervatif kullanmamas konusundaki dikkat
sizliine kar kyordu. Beni hayatmdaki tm kadnlar
dan ok zdn, benim duygularma sayg gstereceini
zannediyordum. diye ulamada bulundu.
Stacy, yznden gzyalar szlrken, Benin duygula
rn incitmeyi hi istemediini syledi. Ancak, yapt ey
den zgn olmama konusunda inat davranmay srdr
d ve harika bir deneyim yaadn belirtti. Benin ks
kanln ve elikili duygularn incelemesine yardmc

259

AyaU Matath Pines

Ak ve Kskanlk

260

Ayala Malatt

olurken, olaydan herhangi bir olumlu sonu kp kmad

n sordum. Benin aknlkla Sonradan yaptmz seks,
imdiye kadar en tutkulu olanyd. nanlmaz youn ve he
yecan vericiydi. Nedenini anlayamadm. demesine hi a
rmadm. Stacy hl alyor ve bayla onay veriyordu.
Yaptklar seksin bu kadar heyecan verici olmasnn ne
deni, kskanlk krizinin duygulan younlatrd bir ana
rastlamasyd. Hem Ben hem de Stacy iin, gvenli ilikile
ri sarsntya uramt. Kendileri ve birbirlerine baklar
birdenbire deimiti. O zamana kadar kendisinin kskan
olmadn dnen Ben, fke, haset, rekabet, ihanet, kay
betme korkusu ve dlanma duygularyla bezenmi youn
bir kskanlk duydu. Kendini o ana kadar kskan bir kii
olarak gren Stacy, Benin acsna kar empati duymakla
kalmad, iki ekici erkek tarafndan arzulanmann yeni,
gl ve heyecanl deneyimini yaad.
Ben ve Stacynin hikyesi srad deil. Partnerlerden
birinin (genellikle erkek) seksin skc hale gelmesi nedeniy
le dierini ak ilikiye ittii ancak partneri gerekten ba
ka biriyle ilikiye girdiinde ok ve kskanlkla tepki ver
dii benzer olaylara rastladm. ifti artan ey, ac verici
ok ve youn kskanln ilikide cinsel tutkuyu canlandrmasyd. Tutkulu seks, duygularn uyanmasna baldr ve
bildiimiz gibi kskanlk, duygular ar derecede uyarr.
Ancak kskanlk her zaman tutkulu seksle bitmez. Ks
kan kiinin ilikisini kaybetme korkusuyla d patlam
olduundan, tutkunun antitezi olan endie ortaya kar. Bu
kskanln ilikide kronik bir sorun olmas durumunda
gereklemektedir.
liki gl bir gvene dayanyorsa, geici bir kskan
lk, iftlerin birbirleri iin ne kadar nemli olduunu hatr
latr. Artk birbirlerini takdir etmeyi unutmu veya ilikile
ri skc bir hale gelmi iftler iin, kskanlk ilikinin ne
mini ortaya koyabilir. Bu deiimler kskanln olumsuz

Romantik Ktsktnltk

ynyle ilikili olsa bile, partnerler arasnda duygulan yo

unlatrr ve cinsellii artrr.
Dier yandan kskanlk uzun sreli bir sorun ise, iliki
deki gven duygusunu ypratr. Buna karsn sevdiini sy
lemesine ramen evlilikd ilikilerini srdren koca rnek
olarak verilebilir. Kadn bu duruma kskanlk krizleriyle
tepki verir ancak iliiyi bitirmez. Bu tr kskanlk sorunu
nun getirecei yarar, ilikiyi inceleme ve iki tarafn da rol
lerini tanmlama frsat yaratmasdr: Kadn neden bakala
rna ilgi gsteren bir erkei semitir? Erkek ihtiyalarnn
karlanmad bir ilikiyi neden srdrmektedir? Evlilik
farkl gereksinimleri mi karlamaktadr (rnein srekli
bir dram ihtiyac)? Bu tr kendini inceleme yapc eyleme
dnrse ok yararl olacaktr. nemli soru udur: yi git
meyen eyleri deitirmek iin ne yapmal?

Kskanlk Ak Korur
Kitabn banda kskanl deerli bir ilikiye veya nitelii
ne kar tehlike olutuunda verilen tepki olarak tanmla
mtm. Dier bir deyile kskanlk ak korumay hedefler.
Kskanlk yararsz bir mantkszlk esintisi deil, insanla
rn doru yorumlamay renebilecei bir sinyaldir. Kiisel
geliim ve ilikinin zenginletirilmesini salayan bir tampon
grevi grr.5 Bu blmde bahsedilen kskanla ilikin
olumlu etkiler, kskanln ak koruma ilevi olarak gr
lebilir.
Kskanlk, ilikinin ve niteliinin bozulmamas umu
duyla, insanlarn ilikilerini incelemelerine neden olur. ift
lere birbirlerini takdir etmeyi retir; bu yolla birbirlerine
deer vermeyi ve gnlk ilikilerde bunu ifade etmeyi sr
drebilirler. Sevginin bir gstergesidir; insanlarn koruduk
lar ak ilikilerine deer verdiklerini gsterir. Kskanln
iddete yneldii srad durumlarda bile bu geerlidir.
Ballk yaratan bir aratr; samimi ilikinin snrlarm koAyala Malach

A f*

v*K ak*nkk
rur. Duygular younlatrr; yakn ilikilerde atei canl tu
tar. Sekse tutku katar; bu ekilde romantik ilikilerde sek
sin kalitesini ykseltir.
imdi anlatacam hikye, kskanln birok olumlu
etkisini gstermektedir. Ayrca bu kitapta anlatlan birka
konuya da deinmektedir.

Bir Ak ve Kskanlk Hikyesi:

Alan, Linda ve Gail

262

Ayaia M ilatt Pines

Alan ile tantklarnda Linda hukuk birinci snf renci

siydi; Alann da ev boyamacl yapan kk bir iletme
si vard. Linda parlak bir renciydi ve ok ekici bir ka
dnd. Baarlarna ramen ok gvensizdi. Enerjik, beden
sel zevklere dkn ve sevecen bir erkek olan Alan onu ra
hatlatyordu. Alan, babasnn hi vakit ayramad kzna
bakacak ve sevgi ve ilgi verecek trden bir erkekti.
Alan, Linda gibi bir kadnn onun gibi basit bir- erkee
bakmasna aryordu, ama Linda onun akna karlk ve
riyordu. ok heyecan duyuyordu. Lindann zeksna ve
akademik baarsna hayranlk duyuyordu. Linda ona eri
emeyecei bir dnyann kaplarn ayordu. Birbirlerine
kar tutkulu bir ak duyuyorlard. Linda kanatlard (en
telektel, uuan ve deiken) ve Alan kklerdi (basit,
ayaklar yere basan, dengeli). Birlikte kendilerini bir btn
olarak gryorlard. Her ey o kadar iyi gidiyordu ki, ev
lenmeye karar verdiler.
Evlilikleri tutkulu ve frtnalyd. Birbirlerini tamamla
dklar alanlar karlkl ilgilerini younlatryordu, fakat
sosyal statlerindeki farkllk beraberinde artan sorunlar ve
elikiler getiriyordu. Linda, Alanla okuldaki erkeklerle
konutuu gibi konuamamaktan yaknyordu. Alan Lindann dersleriyle fazla ilgilendiinden ikayetiydi. Alan ve
Lindann karlkl yaknmalarnn kayna ilk karlatk-

Romantik Kskanlk..

larnda birbirierinde en etkileyici bulduklar eylerdi. Linda

Alann aya yere basan basit bir adam oluunu, Alan Lindann zeksn ve akademik baarlarm ekici buluyordu;
imdiyse Lindann dersleriyle fazla ilgilenmesinden ika
yetiydi.
Alann eletirileri, Lindaya kariyer hedeflerine saldr
gibi geldi. Alann desteini ekmesi Linday akademik
dnyaya daha fazla itti. Lindann yaknmalar Alann gu
rurunu incitti. Lindann okul arkadalar ve hukuk profe
srlerinin bulunduu sosyal ortamlardan rahatsz olmaya
ve elinden geldiince bunlardan kamaya balad. Alan ve
Lindann arasndaki mesafe aldka, birlikte saatlerce
ders alan hukuk rencileriyle olan yaknlama sonucu
kanlmaz olay gerekleti: Linda ayn programa katlan
bir hukuk rencisiyle ilikiye girdi. Benzer hedefleri pay
layorlar ve Linda onunla Alanla hi konuamad eyle
ri konuuyordu.
Lindanm ilikisi Alan ok incitti ve mthi bir ks
kanlk duydu. Bu iliki zellikle Alan iin ok ac vericiy
di, nk Lindanm onu olduu gibi kabul etmesi ilikinin
en dllendirici ynyd.
Lindann sevgilisi, AlaTn hibir zaman yanamayaca
n dnd biriydi. Lindanm aknn kanatMar ke
silmiti. Lindann imdi kendisiyle olan ilikisinden daha
yakn bir ilikisi olduunu dnyordu: Zihinlerin yakn
l. Alan bu acya dayanamyordu.
Alan acsnn stesinden gelebilmek iin, haftada birka
kez tenis oynamaya balad. Ho grnts ve yetenei
onu arzu edilen bir tenis oyuncusu yapmt. Tenisten son
ra, oyuncular genellikle yakn bir kafeye giderlerdi. Alan
tenis oynad ekici kadnlarla konumaya balad. Bu ka
dnlar Lindann aksine onu takdir ediyor, deerlerini pay
layor ve onunla birlikte olmaktan honutluk duyuyorlar
d. Onlardan biriyle ve sonra ikisiyle daha cinsel ilikiye

263

Ay*to MaJech Pines

A fk

veKifkntk

264

Ayale Matect Pines

girmesi ok zaman almad. Cinsel ilikileri kendine gveni

ni salyordu.
imdi kskanlk acs duyma sras Lindaya gelmiti.
Bu zaman zarfnda onun ilikisi sona ermiti. Hukuk
rencisi bal bir iliki kurduu eski sevgilisine dnmt.
Linda ile olan ilikisi eitlilik iindi. Linda kmt. Ken
disiyle eit olan bir adamla ilikisinde baarszla ura
mt. Uzun dnemde ekici bulduu erkeklerin onu iste
meyeceine ilikin bir inan gelitirdi. Alanm aknn g
venliini istiyordu, ama Alan sevgisini baka kadnlara ve
riyordu. Linda bu kadnlar salak olarak grmesine ra
men Alanm ilikilerini kaldramyordu.
Linda imdi Alanm ona verdii en nemli eyi kaybet
mekten korkuyordu: Ayaklarnn altnda gvenli bir alan.
Alann sevgisini kaybederse yaamanm anlam kalmyor
du.
Linda Alan geri kazanmaya alt, bildii tm irinlik
leri kulland. Bu Alanm ok houna gitti ve Lindaya geri
dnd. Lindadan daha az zgr olan bu kadnlarla olan
ilikileri Alann gerek bir ev istediinin farkna varma
sna neden oldu; Lindamn salad ev deil; eve geldiin
de scak yemei hazr olan bir ev. Temizlik ve yemek piir
me karl evin bir odasn verebilecekleri bir yardmc
aramaya baladlar. Bu yardmc Gaildi.
Gail ehre yeni gelmiti ve meteliksiz durumdayd. Alan
ve Lindann nerisi, ona ban sokacak bir yer ve i sala
d iin idealdi. alkan bir kadn olduu iin iinin ge
rektirdii temizlik ve yemek piirme ileriyle bir sorunu ol
mad.
Bu zm herkesi memnun etti. Alan imdi evin gerek
bir yuva olduunu hissediyordu. Gailin ev yemeklerini ve
derli topluluunu seviyordu. Lindanm ktphanede al
t geceler Alan ve Gail mutfak masasnda oturup konuu
yorlard. Erkeklerle sorunlu bir gemii olan Gail, Alan

Romantik Kokandk ~

kendine benzer buluyordu. yi arkada oldular. Alan gibi,

Linda da dzenli bir eve sahip olmann ve harika yemekle
rin pitii bir eve gelmenin deerini biliyordu. Linda ve Gail de iyi arkada olmaya balamlard.
de bu durumdan memnundu. Gailin evine geri
dnmeyi istemesiyle bu son buldu.
Gail ayrlnca, Alan ve Linda onun aralarnda gelien
bir yabanclamay sakladn fark ettiler. Linda tekrar
Alann entelektel yetersizliinden yaknmaya balad ve
Alan ise istedii yuvann bu olmadn hissetmeye ba
lad. Ayrlk denemesine karar verdiler ve Linda apartman
da baka bir daireye tand. Ayrlmalarna ramen, birbir
lerini dzenli grmeye devam ettiler.
Linda bir haftalk profesyonel bir toplantya katlmaya
gittiinde Alan, ehirden dar kmak istedi. Grmeyi ka
rarlatrd akrabalar Gaile yakn yayorlard ve Alan
Gaili arayp buluma teklif etti. Her ikisi iin de grme
leri beklediklerinden daha duygusal geti. Birbirlerine ne
kadar deer verdiklerini ve birlikte olduklarnda ne kadar
elendiklerini fark ettiler. Alan, Gaile ayr yaadklarn ve
ayrlmaya niyetleri olduunu syledi.
Lindaya olan sadakatinden dolay Alana kar duygu
larn gizleyen Gail, boanmann planlandn duyunca
kendini serbest brakt. Ayn evi paylatklarnda olmayan
ey imdi oldu; sevgili oldular. Alan bu kez kendisi iin m
kemmel bir kadn bulduunu hissetti. Birbirleriyle o kadar
benzer ynleri vard' ki. Evliliklerinde bitmeyen kavgalar
dan farkl olarak ok rahat ve kolay bir ilikiydi bu.
Gail de layn bulduunu dnyordu. Daha nce ta
nd erkeklerin aksine, Alan bir arkada ve kendiyle ayn
trden bir kiiydi. Onunla konubiliyor ve ona gvenebili
yordu.
Alan ve Linda ayrldklarna gre artk daha nce hi
yaamad tutkularn zgr brakabilirdi.

265

AyalaMatahPines

A k ve Kskanlk

266

Alan seyahatten ddnde, boanmak istediini ve

Gailin onunla yaamak zere eve geri geleceini syledi. O
ana kadar kendine daha uygun bir e aramakta olan Linda,
kskanla yenilmiti. Bu hayatnda hissettii en berbat,
bitirici ve kalp artan acyd. Alan ve Gail tarafndan iha
nete uradn hissetti. Gaili alayp bararak arad;
Bunu bana nasl yaparsn? Benim arkadam olduunu sa
nyordum! Gail, Bu benim yaptm bir ey deil, sen
Alandan naslsa boanacaktn. Aranzdaki sorunlarla il
gim yok. diye cevap verdi. Lindann kaba saldrlar Gailin Alanla iliki denemesini daha kararl hale getirdi.
Linday avutmak olanakszd. Sevdii ve gvendii bir
kadna Alan kaptrmay kabullenemiyordu. Durmadan
alyordu ve Alana istedii her eyi vermeye hazrd. ki
nize rahat vermeyeceim. Sevimenizi engelleyeceim. Pen
cerede durup barp, ta atacam. Gaili grdmde y
zn datacam. diye tehditler savurdu. Alan sabrl ve
anlaylyd. Aladnda Linday kollarnn arama alyor
du. Ancak Gaille ilikiye bir ans tanmaya kararlyd. Ha
vaalanndan eve gelirken, Alan Gaile evlenmek ve ocuk
sahibi olmaktan bahsetti. Gail onu yavalatmak zorunda
kald ve aile olmadan nce birlikte yaayp yaayamaya
caklarn anlamalar gerektiini hatrlatt. Ancak isteklilii
etkileyiciydi.
Aralarndaki bu tutku herkesin beklediinden daha k
sa srd. Gail eve tandktan hemen sonra Alann tavrla
rnda bir farkllk hissetti. Bata nemsememeye alt. Fa
kat sonra iliki dayanlmaz, yzleme kanlmaz oldu. Ga
il Senin neyin var? diye sordu, alaca cevaptan korku
yordu. Alan Bu iliki istediim gibi yrmyor. Olmasn
hayal ettiim gibi deil. dedi. Gail gzleri yalar iinde
Daha iki gndr buradayken bunu nasl sylersin? Yr
mesi iin kendimize ans tanmalyz. diye sordu. Alan
sessizce zgnm, bunlarn tm kocaman bir hatayd.

Ayale Matoch Pines

Romantik Ktsksnltk

dedi ve oday terk etti.

Gail yere kt, bu bir kbustu. Bundan nce erkekler
le ilikiden uzak durmasnn tam nedeni de buydu. Alanm
savunma alanna girmesine nasl izin vermiti? Ayn tr in
sanlar olduklarn dnmek neyin garantisiydi? imdi ne
yapacakt? Eve geri dnemezdi, kendini ok aalanm
hissediyordu. Kalamazd. Her eyi u an bitirmek belki en
iyisiydi. Bu kadar acyla yaamaya demezdi. Telefon al
dnda Gail duraksad, ama Alann fikrini deitirmi ola
bileceini dnerek telefonu at. Arayan Lindayd.
Geldiinden beri Linday birka kez aramt. Eve ve
okula mesajlar brakmt ama Linda aramalarna cevap
vermemiti. imdi umutsuzluk annda Linda hattayd. Lin
da neler olup bittiini biliyordu nk Alan ona Gail gel
dii anda duygularnn deitiini sylemiti. Alan geri al
dna gre, Gailin acsna empatiyle yaklaabilirdi. Bu
acy yakndan biliyordu.
ki kadn konumaya baladlar. Baladktan sonra dur
mak zordu. kisinin de konuacak, sylenecek ve akla
kavuturulacak ok eyi vard. Aniden Linda, Bu hafta so
nu boum. Kayak yapmaya gidelim mi? Bu bize istediimiz
kadar konuma frsat verir. diye sordu. Gailin bundan
daha ok istedii bir ey yoktu. Kayak merkezinde Linda
ve Gail notlarn karlatrdlar. Alan Gaile, Linda ile ili
kisinin bittiine inanmas iin neler sylemiti? Ayn za
manda Linday kendine bal tutmak iin neler sylemiti?
ki kadn, drst olmayan ve sevgilerini hak etmeyen bu
adam tarafndan ihanete uramt... Bu adam neredeyse
ikimizi birbirimize dryordu. Arkadalklarn yenile
menin ve ayn acy paylamann heyecanndan sonra iki
kadn efkatle birbirlerine sarldlar.
Kayak merkezinin romantik atmosferinde (banyo kve
tinin scak sularnda ykanyorlard) sarlmalar ve pme
ler daha tutkulu hale geldi. Sonunda sevitiler. Her ikisi iin
Ayalj Malach Ptats

Ak ve Kskanlk

268

Ayata Malach Pines

de bu bir kadnla ilk ilikileriydi.

Gail Lindaya daha nce hi olmad ekilde k oldu.
Hibir erkee Lindaya olduu gibi almamt. Hi bu ka
dar anlaldm duyumsamamt. Lindaya hayrand. Ona
bakmak istiyordu. Lindanm evine tand ve evi temizleyip
Lindanm en sevdii yemekleri piirmeye balad. Linda
mahkeme veya ktphanede yorgunluktan bittiinde Gail
onu arabayla alyordu.
Bunlar olurken Alan kskanlktan lgna dnmt.
Linda ve Gailin delice dedii eyleri yapmaya balad.
Lindamn evine fke iinde gelip eyalarn pencereden fr
latt ve cierleri patlayana kadar pis, iren srtkler di
ye bard. imdi ihanete urama ve en sevdii iki kadn ta
rafndan dlanma sras Alana gelmiti. Ayn zamanda an
lay snrlarnn dnda bir eyle rekabet eniini hissedi
yordu. Linda ve Gailin yaptklarn ancak sapklar yapar
d. Bunu nasl yapyorlard? Bunu ona nasl yapyorlard?
Linda ve Gail, Alana acyorlard, ama sevdikleri, g
vendikleri ve sonra ihanete uradklar bu adama kar ka
dn olarak birlemilerdi.
Sevgiyi, acy, kadn olarak gl olmay paylamak
Linda ve Gail ilikisini bir sre gtrd. Fakat Linda iin
bu iliki, uzun dnemli bir ilikinin temellerinden yoksun
du. Bir mddet sonra Alann kollarnn gvenliini arama
ya balad. Gailin kollar onu gvende hissettirecek, kor
kularn ve gvensizliklerini uzaklatracak gte deildi.
Sonunda Linda Alana dnd.
Gail tekrar kskanlk duydu. Bu sefer Lindann Alan
elde etmesini deil, Alann Linday geri kazanmasn ks
kanyordu. Lindann sevgisini yitirmek Alanmkini kay
betmekten daha ac vericiydi. Gail bir erkekle olduunda
Lindada olduu kadar hassas deildi. Kayp ykcyd.
Linda, Gaile destek veriyor ve onu anlyordu, ama ev
liliini srdrmeye kararlyd. Bir sre sonra Gailin acsn

Romantik Kskandk

ve duygusal bamlln dayanlmaz bulmaya balad. Gaile terapiye gitmesini ve maddi yardmda bulunabileceini
syledi.
Terapi yoluyla, Gail Lindaya olan saplantsn ve er
keklerle olan sorunlu ilikilerinin nedenini anlad. Bir bu
uk yl sonra baka bir kadnla yaamaya balad ve onun
la ok doyumlu bir ilikileri oldu. Ancak Linday hl se
viyor ve yaamnn bir paras olmay istiyordu. Lindann
bebei olduunda, Alan, Lindann doktoru ve Gail, do
um odasnda beraberdiler.
Alan eitiminin olmaynn kendi imgesi ve Linda ile
ilikisini etkilediini anlad. Tm yaam boyunca hayalini
kurduu niversiteye gitti.

Vaka Analizi
Bu blmn amac asndan en nemli nokta, bu karma
k vakann kskanln olumlu sonular dourabileceini
gstermesidir. Daha nce bahsedilen almada, katlmc
larn en olumlu bulduklar ey kskanln insanlarn ili
kilerini incelemesine neden olmasdr. Kskanlk Alan, Lin
da ve Gaile ilikilerini inceleme frsat verdi mi? Kesinlikle
evet! Deiik kskanlk krizlerinden sonra, de kendile
ri ve ilikilerinden bahsettikleri uzun saatler geirdiler.
Byle bir incelemenin dl byk olabilir, ancak sre
hayli zordur ve duygusal olarak fedakrlk ister. Kiisel za
yflklara dokunarak insanlar kskanla ak hale getirir
ve tekrarlanan kahplar kskanl iliki iinde tutar. Baz
iftler kskanl kendi balarna inceleyebilirler; bazlar
nn profesyonel yardma ve terapistin desteine gereksinim
leri vardr.
Birbirlerine kar duyduklar sevgi (bata ikisini birbiri
ne eken nitelikler ve ilikinin kazandrd en nemli ey
ler) tehlikeye girdiinde, Alan, Linda ve Gail akn glgesi
ni inceleyerek (kskanla neden olan tehdit ya da kayp)

269

Ayala Match Ptn

Ak ve Ktskenhk

270

Ayald M alach Pines

akn ve kskanln isel yaamlarndaki ilevini ve iliki

lerinin dinamiklerini grebildiler.
Bu karmak ilikiyi analiz etmek iin kullanlan yakla
ma veya yaklamlar bir yana, hikye akn glgesi olarak
kskanl ele almaktadr. Lindann Aiana olan ak ve
kskanlyla balayalm. Lindann anne ve babas ente
lektel kiilerdi ve ilerinde baarlydlar. Ayrca birbirleri
ne ok balydlar ve yaknlklar Lindaya pek yer brak
myordu. Lindann duygusal yaam, parlak ve souk bir
ocuk olan aabeyiyle yarmak ve annesinin mutsuzluuy
la damgalanmt. Bu ocukluk deneyimlerinin sonucu ola
rak, entelektel ynden sofistike olan Lindann birok
duygusal gvensizlii vard. Basit bir hayat adam olan
Alan, Lindaya ocukluunda ektii duygusal mahrumi
yetten dolay gereksinim duyduu hayranlk ve samimiyeti
veriyordu. Alan Lindann daha derin duygusal ihtiyalar
na cevap verdikten sonra, Linda kendine daha benzer birini aramaya balad (babas ve aabeyi gibi). Linda baka
birisiyle ilikiye girdiinde, Alann kskanl Lindann
sevgilisinin entelektellii karsnda duyduu aalk
kompleksine odakland.
Alann ailesi iftiydi, basit insanlard. Alan sevildiini
hissediyordu, ama onlarn temsil ettii dnyadan kamak
iin can atyordu. Linda baka biriyle ilikiye girdiinde,
hayranlk duyduu kadn tarafndan ihanete uramak onu
ykmakla kalmad ayn zamanda onun temsil ettii dnya
tarafndan da dlandn hissetti. Alann kendisine benze
yen kadnlar tarafndan teselli edilmesi gerekti. Birilerinin
onu takdir etmesi gerekiyordu, kadn tenis arkadalar bu
ihtiyac karlad. Evliliinin girdii ikinci krizden sonra yi
ne ayn ihtiyac duydu ve bunu Gail ile olan ilikisinde bul
du.
Lindanm kskanlna ocukluunda yaad dlan
ma duygusu egemendi: kisinin (anne ve babas) Linday

Romantik Kskantk

ieri almayan harika bir samimiyetleri vard. Alan gibi den

geli bir adam tarafndan sevilmenin ve takdir edilmenin g
venlii gitmiti. Artk kendini gvende ve zel hissetmiyor
du. Alan, kendine zel sand bir eyi baka bir kadna
(zellikle Gaile) veriyordu: ocukken alamad bir eydi
bu, bir numara olmak.
Alan ve Gaili farkl trde bir ak balyordu. kisi ayn
trden insanlard; aile gemileri benzerdi, tutkudan ok
nce aralarnda rahat bir arkadalk olutu. Alan, Lindaya
geri dndnde, Gailin kskanl arkadalk kaybna
odaklanmt. Alann ihaneti, gvendii bir arkada ve ay
n trden bir insan olmas nedeniyle Gaile zellikle ac ver
miti.
Linda ve Gailin ak gl duygular paylamalarndan
besleniyordu: Alana kar hissettikleri ak, kskanlk, f
ke ve kadnln yoldal. Bu akn bir gl esi daha
vard: Gail ve Linda, Alan ve Lindada olduu gibi birbir
lerini tamamlyorlard. Gail kkleri Linda kanatlar
temsil ediyordu. Bu gl bir birleimdi; ancak bu birleim
Gail iin Lindaya oranla daha glyd, nk Alan fizik
sel olarak daha kuvvetliydi ve kendini gvende hissetmesi
ne neden oluyordu.
Linda, Alana geri dndnde, Gailin kskanl iki
kadnn gl bann kaybna odaklanmt. Bu trde ba
a bir daha sahip olamayacan dnyordu. Sonradan
bir erkekle byle bir baa sahip olamayacan ancak ka
dnla bu tr bir ba kurabileceini rendi.
Alan, Linda ve Gail ilikisinin psikodinamik analizi,
kskanln ortaya kard bilind ihtiyalar ile sevgi
ve kskanln kkeninde yatan ocukluk deneyimlerine
odaklanmaktadr.
Romantik kskanla bir ift konusu olarak baklmas
sistemik yaklama bir rnektir. rnein, Linda ve Alann
durumunda, her biri dierinde olmayan bir paray temsil
ettii iin birbirlerine k oldular (Linda Alanm kanatla-

27i

AyMd Malach Pmts

Af/rv* Ktkantfk

272

r, Alan Lindann kkleriydi). Ancak zamanla, eksik olan

paralar tekrarlanan elikilerin kayna haline geldi. Her
kes dierinin vermedii eyleri vermesini istiyordu: Linda
Alann daha entelektel olmasn ve Alan Lindann kari
yeriyle daha az ilgilenmesini. Alan ve Linda bu ykc kal
b fark ettiklerinde, kendilerinde eksik olan eyleri gelitir
mek iin almaya baladlar. Linda iin annelik ona kk
lerini gelitirmekte mkemmel bir frsar yaratt; Alan iin
niversiteye gitme frsat, kanatlarn gelitirmek iin fr
sat salad. Kendilerinde eksik olan bu paralar gelitirme
ye balaynca, birbirlerine bu konulardaki bamllklar
azald.
Sosyobiyolojik adan bakarsak, Lindann Gail ve Alan
ile olan ilikilerindeki farkllk kadn ve erkein kskanlk
tepkilerindeki doal farkll gstermektedir. Gail ve Lin
da kskanlk duyduklarnda kendilerini yklm hissettiler
ve ilikilerini kurtarmak iin umutsuzca aba gsterdiler.
Ancak kskanlk sras Alana geldiinde, tipik erkeksi
davranlarda bulundu; fke ve barmayla ilikiden ok
egosunu kurtarmaya alt.
Sosyopsikolojik bak asna gre, nn de zel bir
tekeli iliki ihtiyac, tekelilie ilikin Kuzey Amerikan de
erlerini yanstmaktadr. Baka bir kltrde l bir aile
zm bulabilirlerdi. okeli bir toplumda, Alan hem
Linda hem de Gail ile evlenebilirdi. Kskanlk hikyede
bahsedilen birok duruma kar kltrel olarak kabul edil
mi tepkiyi oluturur. Toda gibi bir kltrde ayn tepkileri
grmek mmkn deildir.
Kskanln tanmna dnersek, sanrm aka ortada
dr ki, Alan, Linda ve Gail kskanlk duyduklarnda her
biri deer verdikleri bir ilikinin tehlikeye girdiini dne
rek hareket ettiler. Kskanlk, hikyenin gsterdii gibi,
birok etkiye dayal karmak bir tepkidir: ocukluk dene
yimleri, iliki dinamikleri, renilen tepkiler, kltrel
normlar, cinsler arasnda doal farkllk.

AystdMatahPm
cv

Romantik Ktskantftk

Dipnot
Kskanlk krizi Lindaya Alan takdir etmeyi ve kendini
ilikisine adamay retti her ikisi de ok olumlu etkiler
di. Evlilikleri hibir zaman cansz olmamt ama kskan
lk hayatlarna o kadar heyecan getirmiti ki, kriz getiin
de her ikisinin de bar ve sessizlie ihtiyac vard.
Artk hayat ilgin klmak iin kskanla ihtiya kal
madna gre, Linda ve Alan ilikilerinde greceli bir s
kunet devrindeler. Kskanl tutkularn glendirmek ve
duygularn younlatrmak iin kullanmak yerine, enerji
lerini daha olumlu ve umut verici olan gen ocuklarna
odakladlar. Alan bebeinin beiini ve ilk oyuncaklarn
elleriyle yapan dkn bir baba oldu. Linda Alann yar
dmlarn ve balln takdir ediyor. O da gzel ocuklar
na baylyor ve iyi bir anne olabileceini kefetti. Linda an
neliin zengin ve dllendirici bir deneyim olduunu d
nyor.
Kskanlk sorunlar zerine almak, Alan ve Lindann karlkl ihtiyalarn ve zayflklarn fark etmeleri
ne neden oldu. Her ikisi de bu ihtiyalara kar duyarl dav
ranmaya alyorlar. Her seferinde baarl olamasalar da,
kk ailelerinin atmosferi scaklk ve sevgi dolu. Linda,
Tm bunlar Alan ve bana birbirimize ne kadar deer ver
diimizi retti. Birbirimizi incitmekten vazgetik ve yaa
mmzdaki iyi eylerden zevk alyoruz. diye bitiriyor sz
lerini.
Kskanlk krizi nedeniyle terapiye balayan Gail, kendi
hakknda daha drst ve doyurucu bir hayat yaamasna
izin veren eyler kefetti. i bir ailenin iednk kz ola
rak byyen Gail, daha nce kendini incelenmeyi hi d
nmemiti. Terapi, Linda ile olan ilikisi zerine almak
ve erkeklerle olan ilikilerindeki sorunlarn kknde yatan
bilind ve bilin dzeyindeki nedenleri kefetmek frsat
larn verdi. Linda ve Alan kskanmasyla ortaya kan

273

Ayala MaUch Pines

Afk

yeKskantk
kriz olumasayd, muhtemelen bu ac verici ancak iyileti
rici sreten kaacakt.
Alan artk Gaili Linda ile olan ilikisinde tehlike olarak
grmedii iin, yaamlarndaki varlna kar kmad.
Zamanla Gaile kar duyduu baz olumlu duygulan geri
geldi, Lindann Gail ile yakn arkadaln srdryor.
Kskanln kendisi Alan, Linda ve Gailde gzlemle
nen olumlu deiimleri yaratmad. Deiimler kskanlkla
baa kma yntemlerindeki farklkla onaya kt. Bunu
travmatik bir deneyim olarak grmek yerine, mmkn
olan en ksa zamanda kskanlktan kurtulmalydlar ve
bunu geliim iin bir frsat olarak deerlendirdiler. Bu kita
b yazmaktaki amacm, bireylere, iftlere ve uzmanlara,
kskanl olumlu bir deneyime dntrebilmeleri iin ge
rekli bilgi, ara ve rnekleri salamakt. Alan, Linda ve Gar
il vakas sadece bir rnek.

274

Terapistlere Not
Alan, Linda ve Gailin vakas fazla vurgulamaya gerek du
yulmayan aklkta bir noktay gsteriyor. Kskanlk soru
nu olan bireyler ve iftlerle alan uzmanlar, kendi varsa
ymlarn gizlemeli ve hastalaryla alrken yarglayc
davranmamaldrlar. Kskanlktan rahatszlk duyan kii
ler, kendilerinde korkun derecede yanl bir ey olduunu
dnrler. Terapist, sorunu kiisel geliime dntrmede
yardm edebilmek iin, destekleyici ve yargsz bir ortam
salamak zorundadr. Dnyada tek olduunu dnmenin
yanll ve sulamann yaraszln gstermek iin ks
kanlk ile ilgili atlye almas ok yaral olabilir. Bu tr
bir atlye almasn idare etmek iin nerileri Ek Ada bu
labilirsiniz.

Ayata Malach Ptnes

Romantik Kskanlk

Kskanla Be Yaklam
Hakknda Sonsz
Kskanla be ana yaklam tanmlarken, birbirleriyle e
litikleri yanlar fazla vurgulamadm. Be yaklama da de
er veriyor ve kullanyorum, ama birbirlerini reddettikle
rinde onlardan uzaklayorum. Her yaklamn birok teorisyen ve klinisyeni, kar ktklar yaklamlarla ayn ke
feye koyulduklarnda, ar derecede rahatsz oluyorlar.
Psikodinamik ynelimli bir terapist iin davransal tek
nikle kskanln altnda yatan gerek mesele halledile
mez. Bir davransal terapist iin, psikodinamik yaklamn
bilind ve ocukluk travmalaryla uramas gereksizdir
ve kskanlk sorununu iyiletiremez. Sistemik ynelimli bir
terapist iin, hem davransal hem de psikodinamik yakla
m olan terapistlerin, iftleri ilgilendiren bir konu olan
kskanl bireysel terapiyle iyiletirmeye almalarnn
mant yoktur. Bir sosyal psikolog iin, sosyal normlar ve
kodlar tarafndan belirlenen kskanln, belirli bir kiinin
zihninden ya da belirli bir ilikiden kaynaklanyor olmas
anlamszdr. Ayrca sosyobiyologlarm kskanln dou
tan gelii ve cinsel kskanlk farkllklarnn evrimsel s
rele deiime uramas inanc sadece sama deil,.tehlike
lidir. Sosyobiyologlar, kskanlktaki doal enin kantla
r ortadayken bunun nasl reddedildiini anlayamamakta
drlar.
izdiim kskanlk resmi, emerkezli halkalarn geni
lemesi gibi be yaklamn bak alarm birletirmektedir.
Merkezde kskanlk duyan birey vardr. Bireyin kskanl
ocukluk deneyimlerine ve yakn ilikilerinin gemiine
baldr ve renilen tepkilerle ifade bulur. Bir sonraki hal
ka bireylerin paras olduklar ifttir. iftin dinamii ks
kanlk sorununun ifade edili biimini belirler. n
halka durumdur; iftin yaad kltr de ihtiva eder ve

27S

Ayala Ma lach Pines

A k v e Kskantk

276

AyaJa Malach Pines

kskanln nasl yaanacan ve ifade edileceini belirler.

Drdnc halka kadn ve erkek iin farkllk gsteren ge
netik programlamadr.
Be yaklamn bahsettiim ynleri, kskanlkla ba et
meye odaklanmtr. Her yaklamn deerli bir katks var
dr. Kskanln zmlenmemi ocukluk deneyimleriyle
ilgisini fark etmek aydnlatcdr. Kskanln iliki dina
mikleriyle nasl ayakta tutulduunu grmek iftlere yar
dmc olabilmektedir. Bazen kskanl tetikleyen uygun
suz tepkileri unutup yerine daha uygun olanlar renmek
gerekmektedir. Kskanlk duyduklarnda ne kadar deli ol
duklarn dnrlerse dnsnler, tek olmadklarn
renmek rahatlatc olmaktadr. Baka insanlar da kendileri
gibi davranmaktadr ve onlarn tepkilerini uygun gren
baka bir kltr var olabilir. Kskanla kar kendisinin
ve kar cinsin farkl tepki vermesinin farkl genetik prog
ramlamadan kaynaklanabileceini bilmek de rahatlatc ol
maktadr.
Romantik kskanlkla ba etmek iin tek yol bulundu
unu varsayanlar, farkl yaklamlarn nerilerinden kendi
lerini mahrum etmektedirler. Belirli bir baa kma strateji
si bir durum iin geerli olurken, bu stratejiyi tek bana
kullanmak yeterli olmayabilir. Daarcnda birok alter
natif bulunduran birey, kskanlkla eitli yollarla ba ede
bilir ve her durum iin en etkili stratejiyi veya stratejiler
birleimini kullanabilir.

Ek A
Kskanlk ile lgili
Atlye almalarlar

Baz insanlar kskan olduklarn kabul etmekten utandk

lar iin, baz zamanlarda, belirli gruplarla atlye alma
larnn farkl duygulara da hitap ettiini duyurmakta yarar
vardr. rnein burada, birka yl nce, arkadam sosyo
log Gordon Clanton ile yrttm kskanlkla ilgili atl
ye almasnn tantm ilanm bulabilirsiniz.
A rzu D uygular
A kn ve B all n S n rlarn K o ru m a k

Ak, kskanlk, haset, kzgnlk, incinme ve dier g

l duygular, yakn ilikilerde yaratlr. Bu duygular ya
rarsz mantkszlk parlamalar deildir. Duygular ya
rarldr; yorumlamay renebileceimiz sinyallerdir.
Kiisel geliim ve ilikinin zenginlemesine yarar do
kunan tampon blge grevini grrler.
Kskanlk bir ak ilikisine kar tehlike hissedildi
inde verilen korumac bir tepkidir. Kskanlk akn
glgesi olmakla birlikte, ayn zamanda akn koruma
grevlisidir. Haset (genellikle kskanlkla kartrlr)
bizde olmayan ve belki hibir zaman elde edemeye
ceimiz bir kiisel nitelie sahip olan kiiye kar du
yulan dmanca duygudur. Kzgnlk genellikle haksz
bir davrana, ruhu inciten ve ykan hakszlklarn bi
rikmesine kar hakl bir tepkidir ve daha sonra ayr
lkla sonulanabilir. Grup tartmalar, getalt alma
lar, rol oynama ve yerine gemeyi hayal etme gibi
yntemlerle desteklenen ve yargsz bir atlye al
mas iinde, katlmclar ak ilikilerini koruma yollar-

AydU Mabch Ptne

Ak v * Kskanlk

m, incinme ve fkelerini ifade edebilmeyi renecek

ler ve bylece kskanlk ve hasetin acsn asgariye in
direceklerdir.
alma, arzularn daha iyi anlamak isteyen her
kese aktr; ilikilerinin snrlarn korumak ve tanm
lamak isteyen iftler, bu konularn nemli olduu ki
ilerle alan terapist ve evlilik danmanlar iin ya
rarl olacaktr.

te kskanl dorudan hedefleyen baka bir ilan rnei.

Atlye almasna katlp kskanl yenmek iin kendi
anlaylarn paylamay neren Keristalarn okuduklar ve
beni aramalarna neden olan ilan budur:

Cinsel Kskanlk ve Kiisel Geliim

278

Cinsel kskanlk nedir? Akn bir iareti mi yoksa g

vensizliin bir belirtisi midir? Bunun nedenleri neler
dir? Ne kadar yaygndr? Kskanla kar duygusal,
psikolojik ve davransal tepkiler nelerdir? Ne tr in
sanlar ve durumlar kskanl ortaya karr? Olumlu
ve olumsuz etkileri nelerdir ve en nemlisi nasl baa
klr? Bu atlye almasnda tartacamz sorular
dan bazlar bunlardr.
Konumalar, grup tartmalar, kiisel inceleme ve
rol oynama yntemleriyle, katlmclar kskanla ili
kin kritik konular inceleyecek ve kskanln ne ol
duunu ve nasl ba edileceini daha iyi anlayacaklar
dr.
Bu alma, ilikilerinde kskanlk konusunu tar
tmak isteyen iftler, kskanln kiisel sorun haline
geldii bireyler, terapistler ve evlilik danmanlar iin
dzenlenmektedir.

Ruh sal uzmanlar iin kskanlk ile ilgili atlye al

masnn tanm yle yaplmtr:

AydU M & c h Puws

ek A

R om antik Kskanlk
T eo rik Bak A lar ve K linik U y g u la m a la r
Kskanlk iin be ana te o rik yaklam vardr: psikodin am ik, sistem ik, davransal, sosyopsikoiojik ve sosyob iy o lo jik . R o m a n tik kskanlkla baa km ak iin bu
be te o rik bak asnn kaynat b ir yaklam , en
e tk ili y n te m o la ra k su n u lm aktad r. Konum alar, t a r
tm alar, y apland rlm altrm alar ve rol o yn am a
y n te m le riy le a t ly e almas k a tlm cla r h er b ir
yaklam ve k lin ik u yg u la m a la rn incelem e frsat b u
lacak ve btnlem i b ir yaklam n ro m a n tik kskan
ln ted avisin d e nasl u yg ulan aca n g rec e k tir.
alma, z e llik le kskanlk sorunu o lan b ire y ler
ve iftle rle alan ruh sal u zm a n la r ile ak ve
o n u n glgesi o lan ro m a n tik kskanl d ah a iyi a n la
m aya alanlar iin tavsiye edilir.

Atlye almas Katlmclar

Belirli bir atlye almasnn ierii, katlmclarn bileimi
ve ihtiyalarna gre deiebilir, ancak burada tanmlaya
cam alma, hem homojen hem heterojen gruplarda bi
rey ve iftler iin baarl olarak kullanlabilir ve kullanl
mtr.
Homojen gruplarda, katlmclar benzer ya, yaam ko
ullar ve gemie sahiptirler. Heterojen gruplarda katlm
clarn bazlar bekr, bazlar iftti^ bazlar gen bazlar
yaldr ve bazlar uzun yllardr evlidir. Ayrca ou al
maya, ruh sal uzmanlar, kskanlk hakknda bir eyler
renmek iin katlmaktadrlar. Atlye almas sonunda,
katlmclar kendilerinden bu kadar farkl olan bireylerden
yarar salamalar nedeniyle ok ardklarn ifade etmek
tedirler.
Atlye almalar iin en uygun zaman hafta sonlardr
(cuma akamlar iki saat, cumartesileri iki adet er saatlik
seans, pazar sabahlar iki saatlik seanslar) fakat yarm g-

279

Ayala MaJoch Pr*s

A fk ve Kskantk

lk olarak ksaltmak veya be gnlk olarak uzatmak

mmkndr. Daha uzun atlye almalarnda katlmcla
rn birbirlerini tanmak iin daha ok zaman olmakta ve
kiisel ve iftlere ilikin konular daha derinine incelemeye
frsat bulmaktadrlar. Atlye almalar, en az sekiz, en
ok krk kiinin katlmyla gerekletirilebilir, ancak ideal
say on iki ile yirmi arasdr.

Atlye almas ekli

280

alma, aamadan olumaktadr. Birinci aama ks

kanln tanm, kskanlk ve hasetin, normal ve sanrl,
kronik ve akut kskanln farklarm ieren resmi tantm
blmdr. kinci aama, destekli bir kk grup atmosfe
rinde grup yelerinin bir dizi yaplandrlm altrmayla
kskanlk sorunlarn anlamalarm salar. nc aama,
katlmclarn kiisel konularna ilikin ak tartmalar
ierir. Resmi ve yaplandrlmtan, daha ak ulu altr
malara ilerlemek ve daha derinine inceleme yapmak, diren
ci krar.
Tantm

Grupta yirmiden az katlmc varsa, katlmclarn kendile

rini tantmalar, kskanlkla neden ilgilendiklerini belirt
meleri ve almadan beklentilerini sylemeleri nemlidir.
Bu sre, grup yelerine almadaki katlmclar ve deiik
kiilerin getirdii eitli konular hakknda bilgi verir. Kat
lmclar birbirlerini dinlemeye baladktan sonra, kimin
kendine benzer sorunlarla savamakta olduunu not etme
leri gerekir, bylelikle daha sonra kk gruplarda bu kii
lerle alabilirler. Katlmclara ynelik ilevinin yannda,
tantm blm grup liderine katlmclarn beklentileri
hakknda deerli bilgiler verir.
Bu srele ilgili sorun ok zaman almasdr. Bu blm
hafta sonu ya da hafta boyu sren atlye almalarnda
Aya Matach Pres

EkA
uygulanmaldr; yarm gnlk almada bu blm iin za
man yeterli deildir. Bir gnlk almada katlmclarn
konumalar bir dakikayla snrlandrlmaldr.
Yirmi be veya daha fazla katlmc olan atlye alma
larnda, baka bir eit tantm uygulanr. Ak ve kskanl
n resmini izmek bir rnek olarak verilebilir. almann
eklini akladktan ve kskanl akn glgesi olarak ta
nmladktan sonra katlmclara kt ve pastel kalem veri
lir ve bir sayfaya akn dier sayfaya kskanln resmini
izmeleri istenir. Sonra (birka aba sonras) iki izim du
vara aslr ve grup yeleri odada dolap sanat!ardan
almalar hakknda bilgi alrlar. Bu yaklamn avantaj,
dier szel olmayan yaklamlar gibi, izimlerin bilin tara
fndan daha az kontrol edilebilmesidir. Grup yeleri dier
lerinin izimlerini inceledike ak ve kskanlk, bu duygu
larla daha derin konular arasnda balant kurabilirler.
Tantm blmnden sonra (uzun almalarda bu erte
si sabahtr) resmi sunu balar. Ksa bir konumayla birin
ci blmde yer alan kskanln ve hasetin tanm, normal
ve sanrl, kronik ve akut kskanln farklarna deinilir.
Bu seans srasnda katlmclara kskanlkla ilgili konular
hissedebilmeleri iin Kskanlk Sorulan (Ek B) verilebilir.
Bir seans, sorularn yantlarnn tartlmasna (sabah ve
akamst seanslar arasndaki zaman diliminde dolduru
labilir) ve ikinci blmde bahsedilen malzemenin tantm
na ayrlabilir.
Yaplandrlm Altrmalar

kinci aama, ounun bu kitapta bulunduu bir dizi yap

landrlm altrmaya ayrlr. Birinci altrma, drtl
gruplarla uygulanan birinci blmde yer alan Akn Gl
gesi Olarak Romantik Kskanlk altrmasdr. Grup
yelerine (tantm blmnde duyduklarna dayanarak)
sorunlar kendilerininkine benzeyen bir kii semeleri syAy*te Metatf Pines

A k v e K s k a n lk

282

Ayata Malach ftnes

lenir. iftler baka bir ift seerek drtl olutururlar. (Ko

calar ve eleri ayn drtl iinde yer almamaldr.) Drtl
ler oluturulduktan sonra, srayla herkese partnerini nasl
tand ve partnerleriyle olan ilikilerinin onlara katt en
nemli eyin ne olduu sorulur. Altrmann bu blm
iin her drtlye yarm saat tannr (kii bana yaklak ye
di dakika). Altrmann ikinci aamasnda drtllerden s
rayla kskanlk sorunlarn anlatmalar istenir. Altrma
nn bu blm iin krk dakika (kii ba on dakika) tan
nr. Altrmann en nemli ksm olan nc ksmnda,
drtldeki dier yelerin yardmyla kiilerden, balangta
partnerlerinde ekici bulduklar eyle sonradan kskanl
n merkezi haline gelen sorun arasndaki balanty bul
malar istenir. Bu blm yarm saat kadar srer. Tm drt
llerin ii bitince, katlmclar tek bir grup halinde toplanr
ve bilgileri paylarlar. Atlye almas lideri, altrma bo
yunca bir drtlyle bulunabilir, ancak ayn zamanda tm
drtllere de ak olmaldr.
Ksa (yarm gnlk) almalarda i burada biter. Daha
uzun (hafta sonu) almalarda bir sonraki aamada Ro
mantik mge ile Kskanlk Arasndaki liki incelenebilir.
Mmknse, altrmann bu ksm rahatlama egzersizinden
sonra yaplmaldr (grup yeleri yere uzanr, nefes al-verileri zerine odaklanr ve balarndan balayarak topuk
larna kadar vcutlarnn her yerini gevetirler). Katlmc
lardan, ocukken evlerinde en sevdikleri oday (veya evde
ki favori yerlerini) ve ebeveynini (ya da ebeveyn figr olan
kimseleri) anmsamalar istenir.
Nasl insanlard? Ebeveyn olarak size ne verdiler, ne ve
remediler? Sevgilerini nasl ifade ettiler? Birbirleriyle ak
ilikileri nasld? Travmatik bir olay oldu mu? Drtllere,
birbirlerine bu ocukluk deneyimlerini anlatmak iin krk
dakika verilir.
Altrmann bir sonraki ve son blmnde, birbirlerine
kskanlk sorunlar ve ocukluk yaantlar arasnda ba

EkA
kurmakta yardmc olmalar istenir. Bu balanty bulmak
katlmclarn kendilerine odaklanmaMarn salar, yani
kskanlk sorunu iin partnerlerini sulamaktan vazgeip
sorumluluk almaya balarlar.
Akn Glgesi Olarak Romantik Kskanlk veya
Romantik mge ve Kskanlkla likisi altrmalarndan
sonra iftler kskanlkla ba edebilmek iin birbirlerine
nasl yardmc olacaklar konusunda (srayla konuarak di
erinin sylediklerini karsndakine yanstarak) zaman
harcayabilirler.
Dokuzuncu blmde bahsedilen En Youn Kskanlk
Duyduunuz Ana Geri Dn altrmas ayr bir altr
ma olarak uygulanabilir. Bu altrma, geveme hareketle
riyle balar. Partnerlere, gne vcutlarnn eitli yerlerini
strken kendilerini en sevdikleri yerde hayal etmeleri iste
nir. Sonra kiisel gemi sayfalarn kartrarak en youn
kskanlk duyduklar ana erimeleri sylenir. O srada tam
olarak ne olmutu? Ne hissettiler ve dndler? (Bu grupraki baz kiiler iin son derece zor olabilir ve gzyalarna
boulabilirler.) Gzlerini ap dik oturduktan sonra, kat
lmclar hikyelerini kendi drtllerine anlatrlar (ya da ka
tlmc says ondan azsa gruplarna). Bu hikyeler olduka
karmak ve ac verici olduu iin, altrmann bu ksmna
bir saat ayrmak gereklidir.
Altrmann ikinci ksm birinci blm gibi katlmcla
rn srtst yatp kendilerini en sevdikleri meknda hayal
etmeleriyle balar. O meknda gne kendilerini strken
vcutlarnn her blmn gevetirler. Fakat bu sefer gne
sadece stmakla kalmayp onlara enerji ve g vermekte
dir. Kendilerini gl ve kontrolde hissetmektedirler. En
youn kskanlk hissettikleri ann zerinden zaman gemi
ve o zaman iin hem kendileri hem de ilikileri hakknda
birok ey renmilerdir. Daha akll ve deneyimli hale
gelmilerdir. Akl ve g hissettiklerinde, ona tutunup en
youn kskanlk hissettikleri an tekrar yaamalar istenir.

283

Ayila Malftch Pmes

A fk v e Ktskatthk

284

Mucizevi bir ekilde o olaya dnme frsat tannmtr ve

imdi akl, deneyim ve gle donanml olduklarn hatrla
yarak o olay istedikleri ekilde yeniden yaayabilirler. Ne
yapmay tercih edeceklerdir? Bu sefer nasl tepki verecek
lerdir? lk eklindeki gibi mi tepki vereceklerdir, yoksa de
falarca farkl tepki vermi olmay arzu ettikleri ekilde mi?
Katlmclar, drtllerine, kskanlk olayn hatrladkla
rnda ne olduunu anlatrlar sonra arzu ederlerse tm
grupla deneyimlerini paylaabilirler.
kiliden lye bu kitapta daha nce bahsedilmeyen
bir altrmadr; ikili ilikiye nc bir kii katldnda ne
olduunu gstermeyi amalamaktadr. Grup yelerine A,
B, C harfleri verilir. (Grup lideri odada dolaarak kime A,
B ve C harflerini vereceini belirler.) A ve CIer aka u
anda boumakta olduklar sorunlarn konuurken, Blerin oda dna kp beklemeleri istenir. Konuma ilerleyip
derinleirken, Blere odaya dnp konumaya katlmalar
sylenir. Tipik olarak B'ler konumaya dahil olmay zor
bulurlar ve katldklarnda A ve C n in samimiyeti bozulur.
Sosyodrama beinci blmde bahsedilen bir altr
madr ve zellikle cinsiyet farklarndan doan kskanlkla
ilgili elikileri (rn. iftlerin tekeli olmas m, ak ilikiye
sahip olmalar m daha iyidir?) irdelemeyi hedefler. Odann
ortasna sanal bir izgi ekilir. izginin iki ucunda en u
durumlar bulunur (sadece tekeli bir iliki gerek samimi
yet dourur karsnda da gerek ak, iki partnerin bir
birlerine tam zgrlk verdiklerinde oluur ). ki gnll,
kendi dncelerinden daha u olabilmesine ramen bu
dnceleri ikna edici ekilde savunur. ki u durum ayrntlandrldktan sonra, grup yelerine konu hakkndaki po
zisyonlarn en iyi belirtecek ekilde sanal izginin yanna
gemeleri ve tartma srasnda fikirleri deiirse izgiye g
re yer deitirmeleri sylenir.
Rol deiimi (drdnc blmde tanmlanmt) ayr
bir elenceli altrmann temelini oluturur. Katlmclar-

AydtaMachPines

EkA
dan birisiyle randevuya kmalar istenir (mmknse kendi
partnerleriyle veya kendi partnerlerinin roln oynayabile
cek baka biriyle). Nerede buluacaklarna birlikte karar
verirler ve buluma yerine uygun olacan dndkleri
giysilerle gelirler. Bu randevu srasnda partnerlerinin tipik
davranlarn sergilemeleri talimat verilir. Bu partnerleri
nin genellikle nasl duygular iinde bulunduunu anlama
frsat verir (kskan ya da kskanlktan dolay utanm);
partnerleri iin empati gelitirirler ve bu ynde kendilerinin
deiim gsterme olasln incelerler.
Kiisel Konular

Sadece hafta sonu seminerlerinde mmkn olan atlye a

lmasnn nc aamas, katlmclarn kiisel konular
hakknda aka konumalarn ierir. Gnll olarak ko
nularn gruba sunmak isteyen iftler, konuyu kendi farkl
bak alarna gre anlatmaya alrlar. Bunu istedikleri
ekilde tamamladktan sonra, bu konuda kiisel ilgisi olan
katlmcya olaylar her partnerin bak asndan anlatma
s sylenir. (Bu sre beinci blmde Ron ve Carol vaka
snda anlatlmt.) Bak alan aydnla kavuturulduk
tan sonra, nasl ba edilecei sorusu gndeme gelir; hem
grup yeleri hem de ift eitli baa kma ekilleri yarat
maya alr.

285

Son Seans

Grubun son seans (en az bir saat ayrmak gerekir) kiisel

zet ve geribeslemeye ayrlr. Tantm blmnde olduu
gibi, katlmclar kendilerine olan nemli eyleri grupla
paylap yapmay planladklar deiikliklere bal kalmay
vaat ederler. Bu ayn zamanda katlmclarn grup liderine
atlye almas hakkndaki duygu ve dncelerini syle
me frsat verir.

Ayata Malach Pines

Ek B
Romantik Kskanlk Sorular

A.

Gemi Bilgileri

Cinsiyet:
Ya:
Eitim durumu:
Meslek:
Irk:
Asyal:
Siyah:
Latin:
Beyaz:
Dier (ltfen belirtiniz):
Din:
Yok/Ateist: Katolik:
Musevi:
Protestan:
Dier (ltfen belirtiniz):
Aabey says:
Abla says:
Erkek karde says:
Kz karde says:
B.

Ev / ocukluk

1.

Sizi bytmekten sorumlu olan kii kimdi?

a. anne ve baba
b. sadece anne (neden belirtiniz)
c. sadece baba (neden belirtiniz)
. baka bir akraba (kim ve neden olduunu
aklaynz)
d. baka bir kii (kim ve neden olduunu aklaynz)

2.

Anne ve babanz hl beraber mi?

a. evet
b. hayr

287

Ayala M atah Pmes

AjJt ve Kskanlk

288

3.

Anne ve babanz birlikte deilse, nedeni nedir?

a. lm
b. boanma
c. dier (ltfen aklaynz)

4.

Anne ve babanz ayrysa, ayrlk gerekletiinde siz

ka yamdaydnz?

5.

Siz byrken anne ve babanzdan biri evden uzakta

myd? (yleyse nedenini aklaynz.)
a. hayr
b. baz zamanlarda babam yoktu
c. baz zamanlarda annem yoktu
. baz zamanlarda ikisi de yoktu
d. babam hi yanmda deildi
e. annem hi yanmda deildi
f. ne annem ne de babam yanmdayd

6. Siz byrken ailenizin mali durumunu nasld?

1
2
3
4
5
6
7
fakir
idare eder
zengin
7. Byrken annenizle olan ilikinizi nasl tanmlarsnz?
1
2
3
4
5
6
7
berbat
kark
harika
8. Byrken babanzla nasl bir ilikiniz vard?
1
2
3
4
5
6
berbat
kark
9. Byrken ev hayatnz nasld?
1
2
3
4
berbat
kark
kt
normal
Ayala Mafact Pne

7
harika

7
harika
sevgi dolu

10. Byrken anne (veya anne figr) ile babanzn (veya

baba figrnzn) ilikisini nasl tanmlarsnz?
1
2
3
4
5
6
7
berbat
kark
harika
11. Babanz annenize fiziksel iddet uyguluyor muydu?
1
2
3
4
5
6
7
asla
ayda bir
her gn
12. Anneniz babanza hi iddet gsterisinde bulundu mu?
1
2
3
4
5
6
7
asla
ayda bir
her gn
13. Byrken sizi hi dvdler mi?
1
2
3
4
asla
ayda bir

7
her gn

14. Dvldyseniz, genelde nedeni neydi?

a. yaptnz bir ey (belirtiniz)
b. dvenin yapt bir ey (belirtiniz)
c. belirli bir neden yok

289

15. Babanz (ya da baba figrnz) kskan myd/mdr?

1
2
3
4
5
6
7
hi deil
orta
ok kskan
16. Anneniz (ya da anne figrnz) kskan myd/mdr?
1
2
3
4
5
6
7
hi deil
orta
ok kskan
17. Anne ve babanz arasnda kskanlk sahneleri yaand
m?
1
2
3
4
5
6
7
hibir zaman
birka kez
dzenli olarak

AyaJaMalachPin

Ak ve Kskantk

18. Byrken hi ok yakn (en iyi) arkadanz oldu mu?

1
2
3
4
5
6
7
hibir zaman
bazen
her zaman
19. yesi olmak istediiniz bir grup ocuk tarafndan hi
reddedildiniz mi?
1
2
3
4
5
6
7
her zaman
birka kez
hibir zaman
(Bu tr olaylar anlatnz.)
20. Yetiirken hibir kz ya da erkek tarafndan reddedildi
niz mi?
1
2
3
4
5
6
7
her zaman
birka kez
hibir zaman
(Bu tr olaylar anlatnz.)

290

21. Byrken genelde kendinizi nasl hissederdiniz?

1
2
3
4
5
6
7
berbat
normal
harika
C.

Ayala Maidch Pines

u Anki Durum

1. Mali durumunuzu nasl tanmlarsnz?

1
2
3
4
5
gvensiz
idare eder

7
gvenli

2. Fiziksel durumunuzu nasl tanmlarsnz?

1
2
3
4
5
berbat
normal

7
harika

3. Duygusal durumunuzu nasl tanmlarsnz?

1
2
3
4
5
berbat
normal

7
harika

4 . Genelde yaam hakknda nasl hissediyorsunuz?

1
2
3
. 4
5
6
7
memnun deilim
orta/kararszm
memnunum
5. Genelde kendiniz hakknda neler hissediyorsunuz?
1
2
3
4
5
6
7
berbat
averaj
harika
6. D grnmnz hakknda ne hissediyorsunuz?
1
2
3
4
5
6
7
memnun deilim
orta/kararszm
memnunum
Bundan sonraki bir dizi soru en nemli yakn ilikinizle il
gilidir. u anda byle bir ilikiniz yoksa, ltfen bu sorular
son ilikinizle ilgili olarak yantlaynz.
D.

Yakn iliki
291

1. u anda yakn bir ilikiniz var m?

a. evet
b. hayr
2. Partnerinizle ka aydr/yldr berabersiniz?
aydr
yldr
3.

Bu ilikinin ne kadar sreceini dnmtnz/d

nyorsunuz?
1
2
3
4
5
6
7
ksa sre
birka yl
mr boyu
4 . likinizi nasl tanmlarsnz?
1
2
3
4
5
berbat
normal/harika

7
kark

A y als M a t a h Pines

A fk ve Kskantk

5. liki kimin kontrolnde/idi?

1
2
3
4
partnerimin
eit

7
benim

6. likinizde kendinizi ne kadar gvende hissediyorsunuz?

1
2
3
4
5
6
7
gvensiz
orta
ok
7. Partneriniz hakknda genelde ne hissediyorsunuz?
1
2
3
4
5
6
7
hi memnun deilim
orta
ok memnunum

8.

Partnerinize ne kadar fiziksel ekim duyuyorsunuz/du

yuyordunuz?
1
2
3
4
5
6
7
hi
orta
ok
9.

Partnerinize ne kadar duygusal ekim duyuyorsunuz /

duyuyordunuz?
1
2
3
4
5
6
7
hi
orta
ok
10. Partnerinizin cinsel cazibesini nasl tanmlarsnz/dnz?
1
2
3
4
5
6
7
hi
orta
ok
11. Baka birini bulursanz partnerinizi terk eder misiniz?
1
2
3
4
5
6
7
kesinlikle hayr
belki
kesinlikle

Ayaia MaUch f in

Ek 8

E.

Kskanlkla lgili Tavrlar ve Duygular

1. Tekeli ilikiye mi inanyorsunuz?

1
2
3
4
5
kesinlikle hayr
bazen

kesinlikle

2.

likiniz srerken baka biriyle hi cinsel ilikiye girdi

niz mi?
1
2
3
4
5
6
7
asla
birka kez
her zaman
3. yleyse, partneriniz bunu biliyor mu?
a. evet
b. hayr
4. Evet ise, partneriniz nasl tepki verdi?
1
2
3
4
5
ok kt
kark

7
ok iyi
293

5. Partnerinize baka bir ekilde ihanet ettiniz mi?

1
2
3
4
5
6
7
asla
birka kez
her zaman
(Evet ise nasl olduunu aklaynz.)
6.

Partneriniz sizinle ilikideyken baka birisiyle cinsel

ilikiye girdi mi?
1
2
3
4
5
6
7
asla
birka kez
her zaman

7. Evet ise bu konuda neler hissettiniz?

1
2
3
4
5
ok kt
kark

7
iyi

Ayta Matah Pines

A k ve Kskanlk

8. Partneriniz size baka bir ekilde ihanet etti mi?

1
2
3
4
5
6
7
asla
birka kez
her zaman
(Evet ise nasl olduunu aklaynz.)
9.

Partnerinize baka cinsel deneyimleriniz konusunda

ak olur musunuz?
1
2
3
4
5
6
7
kesinlikle hayr
bir yere kadar
kesinlikle evet
10. Partneriniz sizinle baka cinsel deneyimleri konusunda
ak olur mu?
1
2
3
4
5
6
7
kesinlikle hayr
bir yere kadar
kesinlikle evet

294

11. Partneriniz ne derece kskan?

1
2
3
4
hi
orta

12. Kskanlk ilikinizde bir sorun mu?

1
2
3
4
5
hi
orta

7
ar

7
ar

13. Daha nceki ilikilerinizde kskanlk ne sklkla sorun

olmutu?
1
2
3
4
5
6
7
hibir zaman
birka kez
her zaman
F.

Kskanlk Durumunuz

1. Ne derece kskansnz?
1
2
3
4
hi
orta

Ayaia M a is ch Pnet

7
ar

Eke

2. Kendinizi kskan bir insan olarak grr msnz?

a. evet
b. hayr
3. ocukken ne kadar kskantnz?
1
2
3
4
5
hi
orta

7
ar

4. Ergenlik anzda ne kadar kskantnz?

1
2
3
4
5
hi
orta

7
ar

5.

Yakn ilikide bulunduunuz kiiler sizi kskan olarak

grrler mi?
1
2
3
4
5
6
7
hi
biraz
ar

G.

Kskanl Tetikleyen Olaylar

295

Ltfen bu blmdeki sorular iin aadaki kskanlk skalasn kullannz:

1
2
3
4
5
6
7
hi
orta
ar
1.

Partnerinizin u kiilerle cinsel ilikisi olduunu ren

diinizde ne derecede kskanlk duyarsnz?
a. ahsen tanmadnz ve hakknda az fikriniz olan
biriyle
b. ahsen tanmadnz ve hakknda hi fikriniz
olmayan biriyle
c. Bir aile yesi ile
. ahsen tanmadnz ve beendiiniz biri ile
d. ahsen tandnz ve gven duymadnz biri ile
e. ahsen tanyp kendinize benzer bulduunuz biri ile
f. Bildiiniz, gvendiiniz ve arkada saydnz biri ile
A yeta M a t a h Pines

A fk v Ktskanik

g. En iyi ve emin olduunuz arkadanzla

h. Bildiiniz ve kskandnz biri ile
2.

Aadaki her durumda ne derece kskanlk duyars

nz/duyardnz?
a. Partneriniz bir partide flrtz davranyor ve baka
biriyle samimi ve kkrtc bir ekilde uzun
zamandr dans ediyor
b. Partneriniz partide bakasyla uzun sre dans ediyor
c. Partneriniz partide bakasyla uzun sredir
konuuyor
. Partneriniz partide uzun sre ortadan kayboluyor
d. Partneriniz partide ksa bir sre ortadan yok oluyor
e. Telefona cevap veriyorsunuz ve arayan sesinizi
duyduktan sonra kapatyor

3.

Partneriniz aadakileri yaparsa ne derece kskanlk

hissedersiniz?
a. Baka bir sevgilisi varsa
b. Sizinle ayn cinsten bekr ve uygun bir arkada
varsa
c. Sizinle ayn cinsten yakn bir arkada varsa
. Bekr ve uygun kiilerle arkadalk kurduysa
d. Tand biri hakknda takdir ve ilgi ifade ettiyse
e. ekici bir yabancy beendiini belirtirse
f. Sinema veya televizyon oyuncusunu beendiini
ifade ederse

4.

Partneriniz aadakileri yaparsa ne derece kskanlk

hissedersiniz?
a. Baka birine k olduunu ve sizi terk etmeyi
dndn sylerse
b. Uzun sreli bir ak ilikisi yaamsa
c. Bir iliki yaayp bu konuda size kar ak olursa ve
bunun eitlilik arzusundan kaynaklandn ve

Aydla Matath Pwm

 f*

evliliinizi hibir ekilde etkilemeyeceini sylerse

. Sradan cinsel ilikilere aksa ya da sklkla bu tr
ilikiler yaamsa
d. Son zamanlarda bir gecelik bir iliki yaamsa
e. Sizinle birlikteyken ok uzun sre nce bir ak
ilikisi yaamsa
f. Sizinle birlikte olmadan nce bir ak ilikisi
yaamsa
g. Sizinle beraberken u anda yaamayan biriyle
ak ilikisi yaamsa
h. Sizinle birlikte olmadan nce, u anda hayatta
olmayan biriyle bir ak ilikisi yaamsa
5.

Partnerinizin bir ak ilikisi yaadn rendiniz; aadakilerden hangi durumda ne kadar kskanlk du
yarsnz?
a. ok dncesiz davrand; partideyken bir olay kt
ve siz ihanete uram konumuna dtnz;
tepki vermeniz bekleniyor
b. ok dncesiz davrand; partideyken bir olay
kt ve siz ihanete uram konumuna dtnz
ve bunu ancak yalnz kalnca reniyorsunuz
c. Sizin dnzda bundan herkesin haberi var ve
kimse size bir ey sylememi
. Herkesin bundan haberi var
d. Sadece siz ve gvendiiniz birka arkadanz
durumu biliyor
e. Partneriniz dnceli, olay sadece nz
biliyorsunuz ve onlar da sizin bildiinizden haberdar
f. Partneriniz dnceli, kimsenin durumdan haberi
yok ve partneriniz sizin bildiinizi bilmiyor

297

En youn kskanlk duyduunuz an olabildiince detayl

bir ekilde hatrlamaya aln. Olaydaki kiiler kimlerdi?
Nasl grnyor ve davranyorlard? Durum nasld? Ne
hissettiniz? Ne yaptnz? Ltfen yaadklarnz anlatnz.
Ayala Maldcf Pines

A f Ar w

K s k in tfk

H. Kskanlk Tepkileri

I.

En youn kskanlk yaadnz durumu hatrlad

nzda aadaki fiziksel ve duygusal tepkileri ne derece
de hissettiniz? Tm klar iin ltfen aadaki skalay
kullannz.

Fiziksel Tepkiler

a.
b.
c.
.
d.
e.
f.
g.
h.
i.

scaklk
ba ars
titreme
mide kaznmas
nefes darl
yz kzarmas
yksek enerji
me
baylma
mide bulants

k.
1.
m.
n.
o.
.
Pr.

kramplar
kbus
sinir krizi
tkenme
ba dnmesi
itahszlk
el ve ayak titremesi
hzl kalp arlar
uykusuzluk
cinsel istek

298

Duygusal Tepkiler

a. fke
b. aalanma
c. kendine acma
. kafa karkl
d. ac
e. sahiplenme
f. sulama
g. dlanma

h. aalk duygusu
. d krkl
i. kaybetme korkusu
j. haset
k. kzgnlk
1. agresyon
m. tutku
n. anlay

o. endie
. depresyon
p. sululuk
r. znt
s. aresizlik
. alnganlk
t. heyecan
u. duygusal
tkenme

Bilisel Tepkiler

a.
b.

c.
d.

Ayata Matotf Pines

Bunu bana nasl yapar?

Herkes bana glyor olmal.
Bunu yaparken beni seviyor olamazsn/
Bana yalan syledin.
Ben nerede yanl yaptm.

Ekt
e. Bir eyler olduunu tahmin ediyordum.
f. Nasl bir eyler olduunun farkna varamadm?
g. Sana asla byle berbat bir ey yapmazdm.
h. Bu ilikinin sonu geldi.
. Bende eksik olan nedir ki baka birisine ihtiya duyu
yorsun?
i. Keke ben de onun kadar ekici, akll ve seksi olsay
dm.
j. Beni brakrsan lrm.
k. Bana nasl byle davranrsn.
1. Keke lseydin / lseydi. (dier kii)
m. Bu acya tahamml edemiyorum.
n. Keke lseydim.
(Baka dnceleriniz olduysa belirtiniz.)
2. Yaadnz en youn kskanlk ne kadar srd?
1
2
3
4
5
6
7
saniyeler dakikalar saatler gnler haftalar aylar yllar

299

3. En sk yaadnz kskanlk ne kadar srer?

1
2
3
4
5
6
7
saniyeler dakikalar saatler gnler haftalar aylar yllar
4. Ne sklkta ar kskanlk duyarsnz?
1
2
3
4
5
hi
nadiren
bazen sklkla
genellikle

6
7
her zaman

I. Kskanlkla Ba Etmek

1.

ok fazla kskanlk duyduunuzda, nasl ba ettiini

zi dnyorsunuz?
1
2
3
4 - 5
6
7
zayf
orta
ok iyi

Ayala Maiach Pines

A k ve Ktskgnk

2.

Gemii yeniden yazabilseydiniz, farkl m davranrd

nz:1
1
2
4
5
6
7
kesinlikle
emin deilim
kesinlikle hayr
3.

Kskanlkla nasl ba ettiniz? Tm klara aadaki

skalaya gre yant veriniz.
1
2
3
4
5
6
7
hi
nadiren
bazen sklkla
genellikle her zaman

300

a.
b.
e.
.
d.
e.
f.
g.
h.

mantkl bir tartma ile

bararak
alayarak
fiziksel iddet ile
sessiz, gizlice ac ekerek
komik tarafn bularak
kabullenerek
ineleyerek
bu frsat, durumdaki
rolm ve kaybetmekten
korktuum eyin ne
olduunu dnerek
kullanrm

.
i.
j.
k.
1.

konudan kaarak
sessiz kalarak
bir eyler frlatarak
inkr ederek
kskandrarak intikam
alarak
m. partnerimi terk ederek
n. sessizce ve grnr bir
ekilde ac ekerek
o. durumla grgr geerek

J. Kskanln Etkileri

1. Kskanlnzn sorun olduunu dnyor musunuz?

1
2
3
4
5
6
7
hi deil
biraz
ok
2. Kskan olmaktan memnun musunuz?
1
2
3
4
5
hi deil
biraz

Ayala M nlari Pines

7
ok

3.

Kskanlk sorununuzdan tamamen kurtulmak ister

misiniz?
1
2
3
4
5
6
7
kesinlikle hayr
emin deilim
kesinlikle evet
4. Partnerinizin kskan olmasm ister misiniz?
1
2
3
4
5
6
7
kesinlikle hayr
emin deilim
kesinlikle evet
5.

Baz durumlarda kskanln normal bir tepki olduu

nu dnyor musunuz?
1
2
3
4
5
6
7
kesinlikle hayr
biraz
kesinlikle evet
6.

Ar durumlarda kskanlnzn uygun tepki olduu

nu dnyor musunuz?
1
2
3
4
5
6
7
kesinlikle hayr
emin deilim
kesinlikle evet
7.

Birisi size onun ar durumlarda kskan olmadn

sylese inanr msnz?
1
2
3
4
5
6
7
kesinlikle hayr
emin deilim
kesinlikle evet
8.

Kiisel zellik olarak kskanl arzulanr buluyor mu

sunuz?
1
2
3
4
5
6
7
arzu edilmez
kark
arzulanr
9. Kskanlnz durdurabiliyor musunuz?
1
2
3
4
5
6
7
kesinlikle hayr
bir yere kadar
kesinlikle evet

Ayata Matoch ftn e

A fk v Ksknhk

10. Kskanln olumlu ve olumsuz ynleri nelerdir? Lt

fen puanlama iin aadaki skalay kullannz:
1
2
3
4
5
6
7
kesinlikle hayr
bir yere kadar
kesinlikle evet
Kskanln Olumlu Etkileri
a. Kskanlk akn belirtisidir
b. Kskanlk ballk iin bir aratr
c. Kskanlk skc ilikilere heyecan katar
. Kskanlk insanlara karsndakini takdir etmeyi re
tir
d. Kskanlk kiinin partnerini daha arzulanr grmesini
salar
e. Kskanlk hayat daha ilgin klar
f. Kskanlk ilikilerin daha uzun srmesini salar
g. Kskanlk bireylerin ilikilerini incelemesine neden olur
302

Kskanln Olumsuz Etkileri

a. Kskanlk partneri uzaklatrr
b. Kskanlk fiziksel ve duygusal huzursuzlua neden olur
c. Kskanlk iddetle sonulanabilir
. Kskanlk ilikiyi zorlar
d. Kskanlk daha gzel harcanabilecek zaman ziyan et
mektir
e. Kskanlk partnerin zgrln kstlar
f. Kskanlk dnceleri engeller ve duygular deitirir
11. Hi baka birinin kskanlna hedef oldunuz mu?
1
2
3
4
5
6
7
hibir zaman
birka kez
srekli
12. Bundan holandnz m?
1
2
3
4
hi holanmadm
biraz

Ayda Mdach fm n

6
7
ok holandm

0
K. Kskanln Nedenleri

1.

nsanlar genellikle neden kskanlk duyar? Tm kla

r deerlendirmek iin aadaki"skalay kullannz:

1
2
kesinlikle hayr

4
5
bir yere kadar

6
7
kesinlikle evet

Kskanlk:
a. Aka elik eden normal bir tepkidir
b. Kiisel gvensizliin sonucudur
c. Dlanma duygusunun sonucudur
. likinin zayflnn sonucudur
d. Kaybetme korkusunun sonucudur
e. Deer kaybetme korkusunun sonucudur
f. Kontrol kaybndan korkmann sonucudur
g. Partnerin sevgisini kaybetmekten doan znt ve acya
kar bir tepkidir
h. Bir ak ilikisine kar oluan tehlikeye verilen igdsel
bir tepkidir
. ihanete kar kiinin itepisidir
i. Kadn ya da erkek olarak yetersiz hissetmenin sonucu
dur
j. ocuklukta karlalan mahrumiyet ve terk edilmelerin
sonucudur
k. Bakalar tarafndan yetersiz grlme korkusudur
I. Kendini sulamann sonucudur; yani partneriniz baka
sn ekici bulduysa ya da bir iliki yayorsa mutlaka
kendi suunuz olduunu hissedersiniz
m.Baka birinin baarsndan veya avantajndan dolay ha
set duymaktr
n. Yakn ilikinizdeki zel konularn ortaya dklmesi
tehlikesinin sonucudur

303

Ayal* Maiach Pines

A fk

veKskanlk
2.

3.

Sorular yantladktan sonra, sizin kskanlk tanmnz

nedir?

Kendi kskanlk tanmnz kullanarak ne derece ks

kan olduunuzu dnyorsunuz?
1
2
3
4
5
6
7
hi
orta
ar

304

Ayda Mdach Pines

Ek C
Romantik Kskanlk
zerine Aratrmalar

Aratrma
Romantik Kskanlk Sorulart'ndaki Kskan bir insan
msnz? sorusunun (Pines ve Aronson, 1980), kendini
kskan olarak grme, ilikilerdeki kskanlk, kronik ks
kanlk, korumac kskanlk, kiileraras kskanlk, ba
mllk ve romantik akla nemli bir balants olduu
gzlenmektedir (Mathes, 1982).
1-8 numaral tablolar, romantik kskanlkla ncesinde
ki farkl olaylarn ilikisini ve sonularn gstermektedir.
Bu tablolar ilk olarak Pines, A. M . ve Aronson, E. (1 9 8 3 ),
Cinsel kskanlkta nceki olaylar, balantlar ve sonular.
Kiilik Mecmuas, 1, 1 0 8 -1 3 6 da yaymlanm, sonradan
Kiilik M ecmuas'nn izniyle tekrar baslmtr.
Tablo 9, Kskan bir insan msnz? sorusuna evet
ve hayr diyen insanlar arasndaki fark gstermektedir.
Tablo 10, yanstlan kskanln ilikilerini gsterir.
Tablo 11-19, kskanlkta cins farkllnn eitli ynle
rini gstermektedir.

Ayala Miiact Pines

A fk ve Kskanlk

Tablo 1. Denek ve liki Deikenleri

Ortalama

Standart
Sapma

Denek Deikenleri
M ali durum

(i = yksek gvensizlik, 7 = yksek gvenlilik)

306

4.9

1.4

Fiziksel durum {1 = ok kr, 7 = harika)

5.7

1.0

Zihinsel durum (1 = ok kt, 7 = harika)

5.8

1.0

Kendinizi genelde nasl hissediyorsunuz?

(1 = ok tatminsiz, 7 = tatminkr)

5.5

1.0

Genelde grntnz nasl buluyorsunuz?

(1 = ok K t , 7 = ok iyi)

5.3

1.0

Cinsel partner olarak kendinizi ne derece

arzulanr buluyorsunuz? (7 = ok arzulanr)

5.7

1.0

Hayatnzdan ne derece memnunsunuz?

(7 = ok memnunum)

5.8

0.8

Partnerinizin cinsel ekiciliini nasl buluyorsunuz?

(7 = ok ekici)

6.1

1.0

Genelde cinsel partneriniz konusunda

ne hissediyorsunuz? (7 = ok memnunum)

5.9

1.0

Partnermizc nc derece fiziksel yaknlk

duyuyorsunuz? (7 = ok yakn)

5.7

1.2

Partnerinize ne derece duygusal yaknlk

duyuyorsunuz? (7 = ok yakn)

6.2

1.0

liki Deikenleri

Ayda Malach A n

llikinan ne kadar sreceini tahmin ediyorsunuz?

(1 ok k sa , 7 = sonsuza K adar)

1.7

likiniz nasl tanmlarsnz?

(1 = ok kt, 7 = harika)

1.2

likide kontrol kimde?

(1 = partnerinizde, 7 = sizde)

1.0

ilikinimde kendinizi ne derece gvende

hisscdi>orsunuz? (1 = ok gvensiz, 7 = ok gvende)

1.4

Baka hrini bulursanz onu brakr msnz?

(1 = keunlikle evet, 7 = kesinlikle hayr)

1.8

Baka ansel deneyimleriniz konusunda partnerinize ak

olur mtsunuz? (7 * kesinlikle evet)

2.1

Partncrnizin size drst olmasn bekler misiniz?

(7 = kainlikle evet)

1.9

c
Partneriniz sizi hi cinsel olarak aldatt m?
(1 = kesinlikle hayr, 7 = kesinlikle evet)

2.8

2.1

Partneriniz size baka bir ekilde ihanet etti mi?

(7 = kesinlikle evet)

2.2

1.7

Cinsel olarak partnerinizi aldattnz m?

(1 s kesinlikle evet, 7 a kesinlikle hayr)

2.3

1.8

Partnerinize baka bir ekilde ihanet ettiniz mi?

(1 = kesinlikle hayr, 7 = kesinlikle evet)

2.0

1.6

Bakalaryla cinsel iliki fantezisi kurdunuz mu?

(1 = asla, 7 = her zaman)

4.4

1.5

Tablo 2. Kskanlk Deikenleri

Ortalama

Standart
Sapma

Partneriniz ne dcrecc kskan?

(1 = hi kskan deil, 7 a an kskan)
imdi siz ne dcrcce kskansnz?
(1 = hi kskan deilim, 7 = an kskancm)
ocukluunuzda ne derece kskantnz?

3.8
3.3
3.6

t.8
1.7
2.0

Ergenlikte?

4.3

1.8

Yetikinlikte?

4.1

1.9

Yetikinliin ilen safhasnda?

3.5

1.8

Ortalama fiziksel tepki

(3 puanlk skala; 1 = hi yok, 3 = ok sk)

1.6

0.4

Ortalama duygusal tepki

(3 puanlk skaJa; 1 = ni yok, 3 = ok sk)

2.0

0.4

Ne sklkta asn kskantk duyarsnz?

(1 = hi, 2 = bir kere, 3 = nadiren,
4 s bazen, 5 = sklkla, 6 a genellikle)

3.3

1.0

En youn kskanlnz ne kadar srd?

(1 a saniyeler, 2 a dakikalar, 3 = saatler, 4 = gnler,
5 = haftalar, 6 = aylar, 7 s yllar)

3.7

1.5

Hafif kskanlnz ne kadar srer?

(i a saniyeler, i a dakikalar, 3 a saatler, 4 a gnler,
5 a haftalar, 6 a ayla^ 7 a yllar)

2.6

1.1

Kskanlnz sizin iin sorun mu?

(1 a hi deil, 7 = evet, ok ciddi bir sorun)

2.7

1.7

Kskan olmaktan honut musunuz?

(7 a nefret ediyorum)

6.0

1.3

Kskanlktan kurtulmak ister misiniz?

(7 a kesinlikc evet)

5.8

1.6

307

Ayala MaUch ftoe

Ak ve Kskanlk

Ortalama

Standart
Sapma

Partnerinizin kskan; olmasndan honut musunuz?

(7 = kesinlikle evet)

2.9

1.9

Hi bir yakn ilikiniz kskanlk yznden bitti mi?

(1 = hibiri, 7 = hepsi)

1.4

0.8

Sizi iyi tanyan kiiler kskan olduunuzu

dnrler mi? (7 = kesinlikle evet)

2.5

1.6

Sizinle yakn iliki kuranlar sizin kskan olduunuzu

dnrler mi? (7 = kesinlikle evet)

3.3

1.8

Sorulan yantlayanlarn yzde ka kskan bir kii

olduunu kabul etti?

57

25

Yzde ka gerekten kskan?

75

24

Kimler daha kskan -kadnlar m erkekler mi?

(4 = eit kskanlk)

4.1

1.0

Belirli durumlarda kskanlk gerekli bir tepki mi?

(1 = kesinlikle hayr, 7 = kesinlikle evet)

4.8

1.8

Ar durumlarda kskanlnz uygun bir tepki

olarak gryor musunuz?
(7 = kesinlikle evet)

5.1

1.8

Ar durumlarda kskanlk duymadn syleyen

kiilere inanr msnz? (7 = kesinlikle evet)

3.8

2.0

Kiisel zellik olarak kskanlk ne kadar arzulanr?

(7 = ok arzulanr)

3.0

1.6

Kskanlnz durdurabiliyor musunuz?

(7 = kesinlikle evet)

3.9

1.6

AyaU MaUch Pines

BkC

Tablo 3. Kskanl Ortaya karan Durumlar

Ortalam a
Standart
_____________ Sapma

Kskanln ortaya karan kiiler

(1 = kskanlk yaratmyor,
7 = ar derecede kskanlk yaratyor)
Tanmadnz ve hakknda az fikriniz olan biri

3.2

Tanmadnz ve hakknda hi fikriniz olmayan biri

3.5

2.0

Aile yesi

4.3

2.0

Tanmadnz fakat takdir ettiiniz biri

4.3

2.0

Tandnz ve kendinize benzer bulduunuz biri

4.5'

2.0

Tandnz ve gven duymadnz biri

4.6

2.0

Tandnz, gvendiiniz ve arkada saydnz biri

4.7

2.0

En iyi arkadanz ve en gvendiiniz kii

4.9

2.0

Tandnz ve haset duyduunuz biri

5.4

2.0

Einiz ok dncesiz, skandal kyor,

sizin dnzda herkes bunu uzun zamandr biliyor

5.7

1.8

Einiz ok dncesiz, byk bir partinin ortasnda

skandal kyor, siz de oradasnz

5.4

2.0

2.0

Kskanla neden olan partnerinizin baka

biriyle ak ilikisi (1 = kskanlk yaratmyor,
7 = ar derecede kskanlk yaratyor)

Einiz ok dnceli, kimse durumu bilmiyor ve

einiz sizin bildiinizi de bilmiyor

5.4

1.8

...ve herkes durumu biliyor

5.3

2.1

...ve sadece siz ve birka yakn arkada biliyor

5.1

2.0

Einiz ok dnceli ve sizin bildiinizi biliyor

5.0

2.1

Aysta MaUch ftnes

Ak ve Kskanlk

Tablo 4. Kskanlkla Ba Etmek

(Evet* Cevaplarna Gre)
"Evet"
yzdesi

310

Ayala M a t a h Pines

Kskanlkla nasl ba ediyorsunuz?

Frsat dnme ve geliim iin kullanma
M antkl tartma
Szl saldr
neleme
Kabullenme
Alama
Sessiz kalma
Sessizce ve grnr ekilde ac ekme
Konudan kanma
ntikam alma
Ei terk
Sessizce ve gizlice ac ekme
Alaya alma
nkr etme
Fiziksel iddet

80
79
60
56
55
44
42
36
33
33
29
27
26
8
7

kC

Tablo 5. Kskanln Hedefi Olmak

YGzdeler
Ortalama Standart Kesinlikle
sapma
hayr

Bir yere
kadar

Kesinlikli
evet

Kskanldnzda
kendinizi nasl hissemin/.?
iyi hissettim
Acma duydum
Sululuk duydum
Zayf hissettim
Mutluluk duydum
znt duydum
aresizlik duydum
Endie duydum
Kendimi daha iyi anladm
Kzgnlk duydum
Empai duydum
Gllk hissettim
Dcpresif hissettim
Kt hissettim
Heyecan duydum
Savunmasz hissettim
Ac duydum
Kafam kart
stn hissettim
Rahatszlk hissettim
Kurban gibi hissettim
Tutku duydum
D krklna uradm
Rahatsz oldum
Kendime gven duydum
Kendime gvenim pekiti
ansl hissettim
Genel

2.1
2.0
1.9
1.8
1.8
1.8
1.8
1.8
1.8
1.8
1.8
1.7
1.7
1.6
1.6
1.6
1.5
1.5
1.5
1.4
1.4
1.4
1.4
1.4
1.3
1.3
1.2

0.6
0.7
0.7
0.7
0.5
0.5
0.7
0.6
0.6
0.7
0.7
1.4
1.1
0.7
0.7
0.7
0.7
0.8
0.8
0.6
0.7
0.7
0.6
0.6
0.7
0.8
0.8

63
17
51
46
75
79
35
55
67
65
50
54
79
41
33
40
58
39
44
63
35
24
63
60
42
39
40

29
57
38
42
21
20
45
37
26
26
38
35
16
42
45
43
32
38
34
32
50
55
32
33
42
39
40

8
26
12
12
4
2
20
8
7
9
12
11
4
16
22
18
10
23
22
4
15
21
4
7
17
23
20

2.5

.6

37

56

Ayala Malach Pines

A fk ve Kskantk

Tablo 6. Kskanln Balantl Olduu Faktrler

Deikenler

Gemi
Ya
Aabey says
F.rkek karde says
Fiziksel durum
Zihinsel durum
likinizin ne kadar sreceini tahmin ediyorsunuz?
likinizde kendinizi ne derece gvende
hissediyorsunuz?
Baka birini bulsanz, onu brakr msnz?
Tekelilie inanyor musunuz?
Partneriniz cinsel adan size ihanet etti mi?
Partneriniz herhangi baka bir ekilde
size ihanet etti mi?
Siz hi ona ihanet ettiniz mi?
Bakalaryla cinsel iliki fantezileri kurdunuz mu?
Cinsel partner olarak arzulanrlnz
Cinsel partneriniz hakknda harika hissetmek
Yaygnlk
ocukken ne derece kskantnz?
Ergenlikte?
Erken yetikinliinizde?
Yetikinliinizde?

Kendall/
ki ulu r

-.19

.007

.25
-.15
-.23
-.31
-.24

.001
.028
.001
.001
.002

-.29
-.23
-.16
.17

.002
.022
.020

.32
.22
.22
.17
-.22
.18
.23
.50
.72
.15
.50

Kskanlktan dolay herhangi bir ilikiniz sona erdi mi?

ou insan sizin kskan olduunuzu dnr m?
Yakn ilikilerinizdeki insanlar sizin kskan olduunuzu
.59
dnr m?
Sorular yantlayanlar iinde kskan olduunu kabul
edenlerin yzdesi
.14
Kadnlar m erkekler mi daha kskan?
.18
Ne sklkta kskanlk duyarsnz?
.54
Kskanlk duyduunuzda ne kadar srer?
.19

Ayafa M aich Pm es

.001

.001
.003

M2
.011
.002
.013
.001
.001
.001
.023
.001
.001
.043
.008
.001
.009

ElrC
D e ik en ler

Kskanl ortaya karan faktrler

Kskanl ortaya karan insanlara ortalama tepki
Kskanl ortaya karan olaylara ortalama tepki
Partnerin kskanlk yaratan davranlarna
ortalama tepki
Kskanlk yaratan olay olan partnerin baka
biriyle olan ilikisine ortalama tepki
Partnerin bakasyla olan ilikisi fark edildiinde
verilen ortalama tepki

Kendall/
ki ulu r

.33
.43

.001
.001

.51

.001

.31

.001

.36

.001

.24
37
.48

.002
.001
.001

.35

.001

.23
-.35

.002
.001

.37

.001
.001

Kskanlk duyulduunda tepkiler

Ortalama fiziksel tepki
Ortalama duygusal tepki.
Kskanlnz bir sorun olarak gryor musunuz?
Partnerinizin kskan olmasndan memnun musunuz?
Kskanln ne derece arzulanr olduunu
dnyorsunuz?
Kskanlnz durdurabiliyor musunuz?
Kskanln olumlu etkileri
nsanlara partnerini takdir etmeyi retir
likilerin daha uzun srmesini salar
Partnerinizi sevdiinizi gsterir
Skc ilikilere heyecan getirir
Partnerleri daha ekici hale getirir
Kskanlk akn iaretidir
likiyi incelemeyi salar
nsana canl olduunu hissettirir

.36
.35
.33
.31
.29
.24

.001
.001
.001
.001
.001

.23

.001

.25

.001
.005
.009
.010
.017

Kskanln nedenleri
Tehlikeye kar igdsel tepki
Aka elik eden normal bir tepki
hanet iaretlerine kar koruma
Kendini sulama
Olgunlamamtk ve kusurlu benlik

.20
.18
.18
-.17

N ot: Sorularla cevaplarnn ilikisi: Hayatnzn bu safhasnda ne derece kskans

nz? (1 = hi deilim, 7 = an kskancm ) Ayn r deerlerine kar farkl p deerleri
olm as, nslcrin farkl deerlerde olmasna baldr, (ns: farkn anlaml olm am as)

Ayate Mabct ftns

Ak v t Kskanlk

Tablo 7. Kskanln Nedenleri

( n em Srasna G re)
Ortalama

Standart
Sapma

Kskanln nedenleri (7 = kesinlikle evet)

314

Ayak MaUch Pin

Kiisel gvensizliin sonucu

6.0

1.2

Deer kaybna urama korkusunun sonucu

6.0

1.1

likideki zayfln sonucu

5.3

1.6

Dlanmann sonucu

5.2

1.6

Ac ve zntye kar verilen basit bir tepki

5.0

1.9

Kiinin yakn ilikisinin zelliine kar

oluan tehlike

4 .7

1.9

Rekabetiliin sonucu

4.4

1.7

Kadn ya da erkek olarak yetersiz

hissetmenin sonucu

4.4

1.8

Tehlikeye kar igdsel bir tepki

4.4

1.9

Kontrol kaybetme korkusunun sonucu

4.4

1.8

Kaybetme korkusunun sonucu

4.2

1.7

Yetersiz grlme korkusunun sonucu

4.2

2 .0

hanete kar koruma itepisi

4.2

2 .0

Aka elik eden normal bir tepki

4.0

2 .0

Haset duymann sonucu

3.9

1.7

Olgunlamamlk ve kusurlu benlik

3.9

1.7

ocukluktaki mahrumiyetin sonucu

3.6

1.8

Kendini sulamann sonucu

3.1

1.7

Ecinsellie kar korunma

drtsnn sonucu

3.1

1.8

Ek C

Tablo 8. Kskanln Olumlu ve Olumsuz Etkileri

(nem Srasna Gre)
Ortalama

Standart
Sapma

K skanln olumsuz etkileri

(7 = kesinlikle evet)
Duygusal ac verir

5 .9

1.3

likiye zarar verir

5 .9

1.2

Dnceleri bloke eder^ duygular arptr

5 .9

1.3

Z am an kaybna neden olur

5 .8

1.4
1.5

Fiziksel sorunlar yaratr

5 .5

Partnerin zgrln kstlar

5 .2

1.7

Sosyal utanm aya neden olabilir

5 .0

1.5

iddetle sonulanabilir

5 .0

1.7

Partnerin uzaklam asna neden olur

4 .8

1.4

Sululuk duygusuna neden olur

4 .7

1.8

Kiinin ilikisini incelemesine neden olur

4 .7

2 .0

Elere birbirini takd ir etmeyi retir

3 .1

1.8

K skanln olumlu etkileri

(7 = kesinlikle evet)

Akn iaretidir

3 .0

1.8

Ballk yaratan bir aratr

2 .8

1.7

Partnerin daha ekici grnm esini salar

2 .6

1.6

Skc ilikilere heyecan katar

2 .4

1.6

Ak daha ilgin klar

2 .3

1.5

C anllk hissi verir

2 .3

1.5

likinin daha uzun srmesini salar

1.5

0 .9

Aysla Malach Pines

A k ve Kskanlk

Tablo 9. Kskan Bir nsan msnz?

Evet Hayr
Deikenler

Ort.

Ort.

Partneriniz ihanet etti

3.0
2.5
5.2
5.1

2.1
1.7
6.0
6.1

Baka yollarla ihanet etti

likide gvende
likide beklenen uzunluk

6.1
.01
6.0 .02
10.3 .002
9.5 .003

Not: F ortalamalar karlatrldnda kan farklln analiz sonucudur.

Kk p sonucun hatal olma olasldr.

Tablo 10. Yanstlan Kskanln likileri

r
-.24
.23
.22
.22

Partner ihanet etti

Bakasn bulsa partnerini brakr
hanette bulundu
Cinsel iliki hayali kurdu

Tablo 11. Raporianan Kskanlkta Ortalama

Cinsiyet Farkllklar

Ayala Matoch Pines

Deikenler

Evet
Ort.

Hayr
Ort.

Kskanlk dzeyi

2 .9

3 .0

Sklk

2 .9

3 .0

Sre(ar)

3 .5

3.8

Sre(lml)

2 .6

2 .3

.002
.002
.002
.002

ac

Tablo 12. Kskanlk Duyulduunda Verilen

Fiziksel Tepkilerin Cinsiyetlere Gre Ortalama Farkllklar
Erkek
Ort.

Kadn
Ort.

Scaklk

1.5

1.9

6 .2

.01

Sinir ve titrem e

1.8

2 .2

7 .6

.01

Ba ars

1.3

1.5

3 .5

.0 6

M ide bulants

1.4

1.6

Deikenler

tahszlk

1 .7

1.9

Ba dnmesi

1 .2

1.3

Baylm a

1 .2

1.1

Enerji

1 .6

1 .6

Cinsel istek

1 .2

1 .3

Y z kzarm as

1.5

1 .6

El titremesi

1.5

1 .7

M ide kram plar

1.2

1.3
2 .2

M ide kaznm as

2 .0

K bus

1.2

1.4

Uyku sorunlar

2 .0

2.1

T oplam 2 0 madde

1.5

1 .7

317

Ay^ta M a la c h

* ! * ra Kskanlk

Tablo 13. Kskanlk Duyulduunda Verilen Duygusal Tepkilerin

Cinsiyete Gre Ortalama Farkllklar

Ort.

Kadn
Ort.

Ac

2 .0

2 .6

1 4 .7

.0 0

Hassasiyet

2.1

2.5

6 .9

.01

Kaybetme korkusu

2 .2

2 .6

7 .3

.01

Deikenler

318

Aalk duygusu

1.9

2 .3

4 .8

.0 3

Duygusal tkenm e

1.9

2 .3

4 .8

.0 3

Kendine acm a

1.9

2 .2

3 .5

.0 6

Tuzaa dmlk

1.4

1.6

3 .5

.0 6

7 .8

.01

Dlanmlk

2 .0

2 .3

zgven eksiklii

1.9

2 .2

Pimanlk

2.1

2 .4

Keder

1.9

2 .3

Huzursuzluk

1.9

2 :2

fke

2 .2

2 .4

Saldrma istei

1.8

1.9

Endie

2.3

2 .4

Aalanma

1.8

2.1

D krkl

2.1

2 .3

Depresyon

2.1

2 .3

aresizlik

2.1

2 .3

Haset

1.8

2 .0

1.9

2.1

T op lan 3 0 madde

Ayal Malach Pines

Erkek

EkC

Tablo 14. Kskanlkla likili Faktrlerde

Cinsiyete Gre O rtalam a Farkllklar
Deikenler

Cinsel fantezi
Tekelilie inanma
liki bitmesi
Ein kskanlk duymas
Kontrol
Gvenlik
hanet ettiniz mi?
Partner ihaneti
Uzunluk beklentisi
liki kalitesi
Brakr msnz?
Syler misiniz?
Einiz syler mi?

Erkek
O rt.

Kadn
Ort.

4.8
4.1
1.7

4.1

6.4
4.1

.01
.05
.08

3.8
4.3

3.2
4.0
5.6
2.0
2.1
5.5
5.0
5.8
4.9
5.1

5.7
2.2
1.9
5.7
6.0
5.8
4.9
5.2

5.0
1.4

3.1

319

Tablo 15. Kskanl O rtaya karan Durum larda

Cinsiyete Gre O rtalam a Farkllklar
Deikenler

Tanmyor + az fi ri var
Tanmyor + hi tkri yok
Tanmyor + deerli buluyor
Tanyor ve gvenmiyor
Tanyor ve benzer buluyor
Tanyor ve haset duyuyor
Aile yesi
En iyi arkada
Tanyor ve arkada sayyor

Erkek

Kadn

Ort.

Ort.

2.7

2.9

2.6
3.3
3.3
3.6
3.8
3.3
3.6
4.6

3.3
4.1
4.3
4.5
4.6
4.1
4.0
4.9

3.6
4.2
5.4
4.5

.06
.04
.02
.04

4.2

.04

Ayrfd Miach Pines

A fk

K ska n d k

Tablo 16. Kskanln Etkilerinde

Cinsiyete Gre O rtalam a Farkllklar
Deikenler

Olumlu etkiler
ncelemeye iter
Akn iareti
Takdir etme
Ballk getirmek
Heyecan getirmek
Partneri arzu edilir klmak
Canllk hissi
Yaam daha ilgin
likiyi uzatr

320

Olumsuz etkiler
Duygular arptr
likiyi zorlar
Zaman kayb
Fiziksel strap
Duygusal strap
iddete neden olabilir
Uzaklatrr
Sululuk yaratr
Partnerin zgrln kstlar

Ayla Malach Pines

Erkek
O rt.

Kadn
Ort.

4.5
2.7

4.7
2.8
2.8
2.6
2.4

2.7
2.3
2.0
2.3
2.0
2.1
1.5

2.3
2.2

AO
5.8
5.7

6.1
6.1
6.0

5.0
5.6
4.9

5.8
6.1

4.9
4.5
5.2

2.1
1.4

5.3
5.1
5.1
5.5

ac
Tablo 17. Kskanla Kar Tavrda
Cinsiyete Gre O rtalam a Farkllklar
Deikenler

Erkek
Ort.

Kadn
Ort.

Kurtulmak isteme

5.8

5 .9

Kskanl normal
bulma

5.0

4.5

Baz zamanlarda uygun

grme

4 .7

4.5

Kskan olmayan biri

olduuna inanma

3.8

4 .4

Durdurabilme

4.6

4.2

Kskanlndan memnun
olma

5.9

6.2

Partnerin kskan
olmasndan memnun

2.3

2.8

Kskanl arzu edilir

bulma

2.4

2.9

Kskanlnn sorun
olduunu dnme

2.2

2.5

Ayali Mtacb ftnet

A f k v K s k a n lk

Tablo 18. Kskanlk Nedenlerinde

Cinsiyete Gre Ortalama Farkllklar
Deikenler

Kaybetme korkusu
Gvensizlik sonucu
Dlanmlk duygusu
Kontrol kayb
likinin zelliine kar tehdit
Deer kaybetme korkusu
Rekabetilik
likinin zayfl
znt ve ac
Haset
Olgunlamamtk
Yetersizlik hissi
Yetersiz grnme
Aka elik eder
ocukluk mahrumiyetleri
Tehlikeye kar tepki
Kendini sulama
hanete kar korunma
Ecinselliie kar korunma

Ayal*MaiachPmes

Erkek
Ort.

Kadn
Ort.

5.8
5.7

6.1
6.1
5.6
5.3
4.6
4.5

4.7
4.9

4.6
4.6
4.5
4.3
3.9
4.0
4.0
3.8
3.5
3.7
3.0
3.4
2.9
2.5
1.4

8.2

.01

4.5
4.3
3.5

3.2

.07

3.8
4.0
3.3
3.1

4.5

.04

3.0

.08

4.3
4.6
4.5
4.1
3.9

1.8

II t C

Tablo 19. Drt Tetikiye Kar Duyulan Kskanln

Cinsiyete Gre Ortalama Farkllklar
Deikenler

likinin uzunluu
Bir gece
Bir yl

Erkek
Ort.

4.5
4.8

Kadn
F
p
Ort._________________

4.8
5.0

1.5
1.3

.14
.21

likinin uzunluunu etkileyen ana unsur: F = 30.7; p = .0001

Cins x iliki uzunluu etkileimi: F = .01; p = .91
Karlatrma
Sizden kt
Sizden iyi

4.2
5.1

1.0
1.7

.31
.09

4.7
4.9
5.3

1.1
1.6
1.3

.29

5.1
4.8

0.8
2.0

4.4
5.4

Karlatrma ana esi: F = 302.2; p = .0001

Cins X karlatrma etkileimi: F = .99;0 p= .58'
liki iin sonu
Gelitirme
Aynen devam
likiyi terk istei

4.4
4.6
5.0

.10
.19

Sonucun ana esi: F = 34.7; p = .0001

Cins X'sonu etkileimi: F = 1.4; p = .25
Yasak ilikinin tarz
Cinsel
Duygusal

4.9
4.4

.39
.05

liki cinsi ana esi: F = 118.6; p = .0001

Cins x iliki tarz etkileimi: F = 7.7; p = .006
nemli st derece etkileimleri
Uzunluk x karlatrma X sonu X iliki tarz: F = 48.6; p =.0001
Cins X uzunluk x karlatrma x sonu x tarz: F = 3.6; p = .03

Ayola MaUch fVes

Notlar
Blm 1. Yeil Gzl Canavar m. Akn Glgesi mi?
1. Dier akademisyenler tarafndan benzer tanmlar yaplmtr; Buss
(1994), Calnton ve Smith (1986), Parrot ve Smith (1993), Salovey
(1991), White ve Mullan (1989) gibi.
2. Haset ve kskanlk arasndaki psikolojik farkllklar eitli akademis
yenlerce tartlmtr; bunlara Anderson (1987), Haslam ve Borstein
(1996), Hupka ve ark. (1985), Kreeger (1992), Parrott (1991), Par
rott ve Smith (1993), Salovey (1991), Salovey ve Rodin (1 9 8 6 ,1 9 9 1 ),
Salovey ve Rothman (1991) dahildir. Hupka ve arkadalarnn al
masnda (1985), Macaristan, rlanda, Meksika, Rusya, Hollanda, Yu
goslavya ve A.B.D.'de kskanlk ve haset tepkileri karlatrlm ve
benzer bulunmutur.
3. Nancy Friday'in Jealousy (Kskanlk, 1987) kitabnn kskanlktan
ok hasetten bahsettiini belirtmekte yarar vardr.
4. Kskanl intiharla sonulanan aile cinayeti olarak ele alan bir al
ma iin, Goldneyi (1977) okumak isteyebilirsiniz. Kskanln cina
yete neden olduu raporlar iin bkz. Benczech (1984), Mowat (1966),
ve White ve Mullen (1989) 218-246. White ve Mullen kitaplarnda ci
nayetlerin bete birinin kskanlk nedeniyle ilendiini belirtmekte
dirler. Kadn dvme ile sonulanan kskanlk tartmalar iin bkz.
Adams (1990), Delago ve Bond (1993), Finn (1985), Saunders ve Hanusa (1986). Romantik ilikilere zarar veren, iftlerde saldrganla
neden olan, evlilik sorunlar ve boanmalara neden olan kskanlk
vakalarn Constantine (1976), Docherty ve Ellis (1976) ve Riggs
(1993) kitaplarnda bulabilirsiniz. Kskanln neden olduu depres
yon, intihara ilikin dnceler, kendine gven kayb, endie ve fke
iin baknz: Carlson ve Johnson (1985), Mathes ve ark. (1985) ve
Everton ve Tate (1990). Kskanln neden olduu iddet, kriminal
davranlar ve nefret ile ilgili olarak bkz. Laner (1990) ve Leong ve
ark. (1994).
5. 1069 kiiyi ieren sekiz farkl almada, kendilerinin kskan olmad
n syleyenler dahil katlmclarn tm, yaamlarnn bir dnemin
de kskanlk duyduklarn sylemilerdir. Birinci alma (Aronson ve
Pines, 1980) 54 kii ile yaplmtr. kinci alma (Pines ve Aronson,
1983) 103 kii ile yaplmtr. nc alma (Pines, 1987a) 15 ko
mn yesi ile yaplmtr. Drdnc (Pines, 1983) 22 mahkum ile ya
plmtr. Beincisi (Pines, 1996) 58 kii ile yaplmtr. Akncs (Pines,
1987b) 571 kii ile yaplmtr. Yedincisi (blm sekiz) 12 kadn mah

325

Ayi MaKh Pmet

Ak vt Ktsktntftk

kum ve 12 mahkum olmayan kadn ile yaplmtr. Sekizinci (Pines ve

Friedman, 1998) 222 Amerikal renci ile yaplmtr.
6. Sevilenin mi, rakibin mi hedef olduu sorusu Mathes ve Verstraete
(1993) tarafndan ortaya atlm ilgin bir sorudur.
7. Patolojik kskanlkla ilgili olarak bkz. Buunk (1994) ve Coen (1987).
Patolojik tolerans iin bkz. Pinta (1979).
8. Anormal kskanl farkl organik nrolojik ve fiziksel rahatszlkla
ra balayan almalarn rnekleri iin bkz. Achte ve ark. (1991), Breitner ve Anderson (1994) ve Hodgson ve ark. (1992).
9. Anormal kskanlk, sanrl, iren, saplantl ve patolojik olarak ta
nmlanmtr. rnekler iin bkz. Bishay ve ark. (1996), Buunk (1994),
Egan ve ark. (1996), Stein ve ark. (1994).
10. Normal dalm an :

Alk

326

Ayab Malach Knet

YOksek

Normallik ortalamann stnde ve altndaki iki standart sapmann

arasna den ounluk olarak tanmlanmtr. Orta ksm (ann ge
ni ksm) vakalarn % 95ini tekil eder. Bu bim normal olarak ta
nmlanr. Skalann en dk ksm (ann sol yan) vakalarn % 2 ,5 ini
tekil eder ve anormal dk olarak tanmlanr. Benzer ekilde vaka
larn % 2,5i skalann yksek ksmm oluturur ve anormal yksek
olarak tanmlanr. Uzunlukla ilgili olarak benzer bir an erisini d
ndmzde, nfusun % 9 5 i normal, % 2,5i anormal ksa,
% 2,5i anormal uzundur. Anormallik" bu durumda skalann en
dk ve en yksek ular anlamndadr.
11. Kskanlkla ilgili kltrel belirleyiciler iin bkz. Bhurga (1993), Hupka (1981, 1991), Hupka ve Bank (1996), Hupka ve Ryan (1990),
Hupka ve ark. (1985), Mullen (1993) ve Zummuner ve Fischcr
(1995).
12. Anormal kskanlk, izofreni, paranoya, borderline kiilik bozuklu
u, zihinsel zr, alkolizm, beyin hasar ve eitli organik rahatszlk
lar gibi eitli psikiyatrik, nrolojik ve fiziksel rahatszlkla ilikilendirilmitir. rnekler iin bkz. Achte ve ark. (1991), Breitner ve Ander
son (1994), Cooper ve Collacott (1993), Hodgson ve ark. (1992), Napier (1994), Shaji ve Cyriac (1991), Soyka (1995) ve Soyka ve ark.
(1991).
13. Bu literatr Pines (1996) tarafndan ikinci blm'de anlatlmtr. Ek

Notlar

referanslar iin bkz. Caspi ve Herbener (1990), Kay ve ark. (1988),

Marikagas ve ark. (1988), Taylor (1989), Taylor ve Vandenberg
(1988) ve Wilson (1989).
14. Romantik mge kavramna ilk olarak Pines (1996), ikinci blm
de rastlamaktayz.
Blm 2. Kskan Bir Kii misiniz?
1. Bu blmn esas ald Kskan bir insan msnz? sorusu ayr
almada yer alan 728 kii tarafndan yantlanmtr. Birinci alma
(Aronson ve Pines, 1980) ellidrt kadn ve erkein yer ald pilot a
lmadr. kincisi (Pines ve Aronson, 1983) 103 kadn ve erkekle ya
plmtr. ncsnde (Pines, 1987b) 571 kadn ve erkek yer alm
tr. Dier be kskanlk skalas ile birlikte, Pines ve Aronson Kskan
lk Sorusunun geerliini inceleyen bir alma, Mathes (1982) tara
fndan anlatlmaktadr. Soru ve aadaki deikenler arasnda nem
li balantlara yer vermektedir: Kiileraras kskanlk (r = .33), Kro
nik kskanlk (r = .61), Kendini kskan olarak tanmlama (r = .31),
Yanstlan kskanlk (r = .52), nrotik davran (r = .42), Gvensizlik
r = .45). (r ilikiyi gstermektedir. liki ykseldike iki deikenin
birlikte deime olasl da ykselir.) Farkl bilgiler iin Ek Cye ba
knz.
2. Kskanl inceleyen dier aratrmaclar romantik kskanln bu
bileenini ayrmtr. rnek iin bkz. Dolan ve Bishay (1996b), Pa
ul ve ark. (1993) ve Sharpsteen ve Kirkpatrick (1997).
3. Kskanln evrensel ve belirlenebilir zellikleri olduu sonucu Haslam ve Borstein (1996), Hupka ve ark. (1985), Parrott ve Smith
(1993), Salovey ve Rothman (1991), Sharpsteen ve Kirkpatrick
(1997) Smith ve ark. (1988) ve Spielman (1971) gibi dier almalar
la desteklenmitir.
4. Breitner ve Anderson (1994), sanrl kskanlkla ilgili yedi vaka al
masnda an kskanln ncesinde sklkla ihanetin yattn belirt
milerdir.
5. Tekelilie inanma ve kskanlk arasndaki olumlu iliki Weis ve Fel
tonm (1987) bulgularyla elimektedir. Evlilikd aktiviteleri olan
bekr niversite rencisi kadnlar kskanlk lmnde yksek sko
ra sahip olmular, seks ve ak birbirine bal olarak grmler; ken
dilerini tutucu olarak tanmlamlar ve sklkla kiliseye gitmilerdir.
almamzn sonular bu tr kadnlarn evlendil 'erinde kendilerine
benzer tutucu tavrlara sahip erkeklerle evlendiklerini ve kskanln
daha az ortaya kt birliktelikler yarattklarn gstermektedir.
6. Dier aratrmaclar kskanlk yaamaya eilim ve bakalarn ks
kan olarak alglamak arasnda iliki olduunu belirtmilerdir. r

327

Ayata Mafech Pknes

A fk ve Ktsksnlk

7.

8.

9.

10.
11.

328

12.

13.

14.

15.

nekler iin bkz. Greenberg (1985), Mathcs vc ark. (1982); almala

rnda insanlarn kendi kskanlk dzey tanmlamalaryla Yanstmal
Kskanlk arasnda nemli bir iliki olduunu raporlamalardr (r =
.52).
Bringlc (1991), kskanln dayankl bir kiilik zellii olduunu g
rne sahip bir teorisyendir. rnekler iin bkz. Bringle ve Buunk
(1985), Bringle ve Even beck (1979) ve Bringle ve Williams (1979). Di
er akademisyenler kskanlk gibi zelliklerin aile gemii olduu
nu belirtmilerdir (Vinokur, 1986).
Downey ve Vinlli (1987) almasnn sonular rnein, yal insan
larda kskanlk azalmasnn olgunluk ve kendine gven artnn so
nucu olduunu sylemektedirler.
Ad geen sosyolog Bernard (1986), evlilik enstitsndeki deiimler
nedeniyle kskanln azalmakta olduunu belirtmitir. Tarih boyun
ca ve kltrler arasnda kskanlkla ilgili yasal ve sosyal deiimler
Mullen (1993) tarafndan tartlmaktadr.
rnek iin bkz. Neill (1960).
Dier bilimadamlar da aile yapsmn ocun kskanl zerinde et
kili olduunu belirtmilerdir. Ncubaucr (1985) rekabet, kskanlk ve
hasetin gelimesindeki farkllklarn ocuun kk ya da byk kar
de olmasna bal olduunu ve kardein pozisyonunun kskanlkta
nemli rol oynadn iddia etmektedir. Bkz. Mandler (1990).
Kskanlk durumlarnda duygularn toplumsal denetimi zerine al
an Zummuner ve Fisher (1995), hissedilen ve paylalan kskanlk
arasnda nemli farklar bulmutur; tm denekler kskanlk tepkisini
denetim alnna almtr.
Dier aratrmaclar kskanlkla kendine gven arasndaki ilikiye
dikkat ekmilerdir. rnek iin, bkz. Sharpsteen (1995) ve Stewart ve
Beatty (1985). Mathes ve ark. (1982) kskanlk ve gvensizlik arasn
da nemli bir iliki bulunduunu bildirmilerdir (r = .45). Gordon
Clanton gibi dier bilim adamlar kskanlkla kendine gven arasn
daki ilikinin ak olmadn iddia etmilerdir. Kendine gven azl
nn kskanlk yaratmadn, kskanln yaratt aalanmann ki
inin kendine gvenini azaltabileceini savunmulardr.
Kskanlkla kiinin zihinsel durumu arasndaki iliki, rnein Carson
ve Johnson (1985), Mathcs ve ark. (1985) ve Tarrier ve ark. (1989)
gibi almalarda belirtilmitir.
Bu alma Pincsda (1996) yer almaktadr.

Blm 3. Kskanln Bilind Kkenleri

1. Freud ileri dnemde yazlarnda, kzlar iin Elektra kompleksi fikrin
den vazgeti vc erkek ve kz ocuklar iin dipus kompleksi terimini

Ayala Malach Pin

Notlar

2.
3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

kulland.
Bkz. White ve Mullen (1989), sayfa 78-79
Kskanln organik nedenlerine ait alma rneklerini aadaki a
lmalarda bulabilirsiniz: Beyin hasar zerine alma, bkz. Achte ve
ark. (1991), organik psikoz hakknda alma iin bkz. Soyka ve ark.
(1991), Alkolizm ve alkol psikozu iin bkz. Napier (1994) ve Soyka
ve ark. (1991), hipertiroidizmle ilgili alma iin, bkz. Hodgso ve
ark. (1992), kanser ile ilgili alma iin bkz. Egan ve ark. (1996).
Sanrl kskanlkla izofreni arasdaki iliki iin bkz. Soyka (1995).
Sanrl kskanlkla paranoya arasdaki iliki iin bkz. Achte .ve ark.
(1991), ve Shai ve Cyriac (1991), borderline kiilik bozukluu iin
bkz. Sefedin (1992) ve zihinsel zr iin bkz. Cooper ve Collacott
(1993).
Aadaki makaleler sanrl kskanlk tedavisi iin farmakolojik bu
lularn baanl uygulamas hakknda bilgi vermektedir: Bryne ve Yatham (1989), Gross (1991), Herceg (1976), Lane (1990), Munro ve
ark. (1985), Stein ve ark. (1994) ve Wright (1994).
Sanrl kskanlk tedavisinde baarl sonu veren bilisel terapi uygur
lamalar iin bkz. Bishay ve ark. (1996), Dinesh (1993), Dolan ve Bishay (1996a, 1996b) ve F.llis (1996).
Sanrl kskanlk tedavisinde sistemik yaklam uygulamalar hakkn
da yazlar iin bkz. Friedman (1989), Im ve ark. (1983), Sluzki (1989)
ve Tiesman (1979).
Sanrl kskanlk tedavisinde kiisel psikoterapi ile ilgili yazlara Co
en (1987), Docherty veEllis (1976), Freud (1922/1955) ve Pao (1969)
dahildir.
Horneyye (1937) de baknz.

329

Blm 4. Kskan Ei Deil, ifti Tedavi Etmek

1. Evlilik sorunlarnn zm iin sistemik yaklam hakkndaki yazla
ra Fisch ve ark. (1982), Guerin ve ark. (1987), Gurman ve Kniskem
(1981), Halcy (1977), Sluzki (1978), Steinglass (1978) ve Watzlawick
ve ark. (1974) dahildir. Sistemcilerin kskanla yaklamm anlatan
yazlara Friedman (1989), Guerin ve ark. (1987), Im ve ark. (1983),
Margolin (1985), Pam ve Pearson (1994), Slonim-Nevo ve Vosler
(1991), Sluzki (1989) ve Teisman (1979) dahildir.
2. Bkz. Nichols (1984), s. 127.
3. Bkz. White ve Mullen (1989), sayfalar 14-17.
4. Bu vakann daha ksa bir versiyonu Pines (1996) 6. blmde yer al
maktadr.
5. Bkz. Guerin ve ark. (1987) sayfalar 64-80.
6. Bkz. Guerin ve ark. (1987) s. 77.

Ayata

M a la c h P n n

Ak v t Kskanlk

7.
8.
9.
10.
11.

12.
13.

330

Ayaia Maidctt Pines

Bkz. Barker (1987), sayfalar 79-81.

Bu vaka ve benim psikanalitik bak ama katks iin sevgili arkada
m ve meslektam Prof. Murry Bilmesa teekkr etmek istiyorum.
Bakalar tarafndan da kskanlk tedavisinde rol deiim teknii kul
lanlmtr. rnek iin bkz. deSilva (1987).
Bkz. Im ve ark. (1983).
Baka psikologlar tarafndan yeniden deerlendirmek kskanlk
tedavisi iin de uygun bir teknik olarak tavsiye edilmektedir. rnek
ler iin bkz. m ve ark (1983) ve Teisman (1979).
Bkz Margolin (1985).
Bkz. Sluzki (1989).

Blm 5. Erkek Kzar, Kadn Depresyona Girer

1. likilerde benlik hakknda yazm olan Jean Baker Miller (1987)
ve Lillia Rubin (1983) feminist psikoanalistlere iki rnek tekil eder.
2. Evrim teorisi ve ekicilikte cinsiyet farkllklar hakknda aratrmalar
iin bkz. Buss (1985, 1989, 1994), Buss ve Schmitt (1993), Daly ve
Wilson (1978), Small (1992), Symons (1979).
3. Bkz. Pines ve Aronson ve Pines ve Friedman (1998).
4. niversiteli iftler arasndaki kskanlk hakknda Gary Hansen
(1985) tarafndan yaplan aratrmada, kskanlk yaratan durumlara
kar tepkilerde cinsiyet farkll olmad bulunmutur. Dier yan
dan, cinsel rollerine sadk kalan kiilerde yani geleneksel kadn ve er
keklerde kskanln daha fazla olduu gzlenmitir. McIntosh
(1989) ve White (1981a) tarafndan kskanlkta cinsiyet farkllklar
na rastlanmamtr. Greg White ve Paul Mullen (1989, s. 127) ou
alma sonucunda kskanlkta cinsiyet farkllklarnn bulunmad
n, cinsiyet farkllklarnn gzlemlendii almalarda ise bir cinsiye
tin dierinden daha kskan olduu sonucu tutarl bulunmamtr.
5. Hem erkek (% 38) hem de kadn iin en sk rastlanan yant zerinde
konumaktr. Kadnlar iin en sk rastlanan ikinci cevap (% 26)
tmden grmezden gelmektir. Grmezden gelmek erkekler ara
snda daha az rastlanr bir cevaptr (% 18). Erkek (% 25) ve kadnda
(% 24) eini incindiinden haberdar etmek eit olaslkta grlmekte
dir. ou erkek (% 81) ve kadn (% 80) iin bu cevap (konumak,
grmezden gelmek ve incindiini belli etmek), tm cevaplarn nemli
bir ksmn oluturmaktadr. Hem erkek hem de kadnlarn ufak bir
yzdesi barmak (kadnlarn % 8 i ve erkeklerin % 5 i), uzaklamak
(kadnlarn % 4 ve erkeklerin % 5 i), veya iddete bavurmak (sade
ce 568 kiiden erkek ve 1 kadn) cevaplarn vermilerdir.
6. rnek iin bkz. Henley ve Thorn (1977) ve Tannen (1990) almala
r.

H a ttr

7.

8.

9.

10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.

Randevu srasnda yaanan kskanlk nedeniyle erkekler kadnlara

gre daha sklkla iddet duymaktadr. (Stets ve Pirog-Good, 1987).
Partner ve rakibe kar saldr konusunda baka bir alma (Paul ve
Galloway, 1994), erkeklerin rakibe kar saldrgan hareketlerde bu
lunmaya daha yatkn olduunu, fakat kadnlarn rakibe kar duygu
sal ve davransal adan daha tepkisel olduklarm gstermitir. Bram
Bunk (1984) tarafndan yaplan almada erkekler arasnda saldr
ganln kskanlkla daha ok badatrld ama kadnlar iin bu
nun geerli olmad bulunmutur. Tehlike ile kskanln balants
zerine Gregory Leong ve ark. (1984) tarafndan yrtlen bir al
ma, tm tehlikeli hastalarn (Othello scndromu"ndan ikayeti ola
rak tanmlanmtr) erkek olduunu gstermitir.
Bu gzlem bakalarnn almalarnn yan sra benim klinik alma
larma dayanmaktadr, rnek iin bkz. Buunk (1982, 1995), Clanton
ve Smith (1986), Mullen ve Martin (1994), Paul ve Galloway (1994)
ve White ve Mllen (1989) sayfalar 126-31.
Benim kilinik almalarm ve Ariella Friedman ile yaptm alma
lar bu fikri desteklemektedir. Paul MuIIen ve Judy Martin kskanlk
zerine altklar toplulukta kadnlarn ilikinin kalitesi asndan
ihanet konusunda endielenmektedirler.
Bkz. Pines (1996), Tavris (1992) ve White (1981b).
Bkz. Darwin (1965/1988), 1970/1981).
Bkz. Buss ve ark. (1990, 1992), Cashdan (1993), Daly ve ark. (1982),
Feingold (1992) ve Wilson (1978).
Bkz. Goodwin (1942).
Bkz. Murdock (1949).
White ve Mullen (1989), sayfalar 63-64.
G ile ilgili bakas White (1977, 1980) tarafndan ele alnmtr.
Bkz. White ve Mullen (1989).
Bkz. White ve Mullen (1989), s. 58.
Clanton ve Smith 1986.

331

Blm 6. Farkl Kltrlerde Romantik Kskanlk

1. California State University, Long Beachte kltrleraras psikoloji y
nelimli arkadam ve meslektam Ralph Hupka (1981), kskanlkla
ilgili birok antropolojik raporu zetlemitir ve makaleleri bu konu
da yazlm en iyileridir. Hupka ve Bank (1996) ve Buunk ve Hupkaya (1987) de baknz. Bu blmdeki birok alnt Hupkann iki
yazsndandr. Baka bir nemli antropolg Margaret Meadm
(1931/1986) yazd makaleler de kaynak olarak kullanlmtr. Bu
blmdeki sosyolojik katk genellikle yakn arkadam Gordon Clan
ton yaplmtr (Bkz. Clanton ve Smith (1986)).

Ayaia Matoch Pin

Ak ve Kskanlk

2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.

332

Ayni. MaiAch PKkj

Bkz. Weeks (1914).

Bkz. Turner (1884).
Bkz. Clanton (1989).
Bkz. Gouldsbury ve Sheane, (1911).
Bkz. Hupka (1981).
Bkz. Powers (1877) ve Weltfish (1967).
Bkz. Mirski (1937).
Bkz. Mead (1931/1986).
Bkz. Fawcett (1886-1889).
Bkz. Benedict (1934).
Bkz. Gouldbury ve Sheane (1911).
Bkz. Aronson ve Pines (1980), Pines (1987a), Pines ve Aronson
(1983), Pines ve Friedman (1998).
14. Bkz. Benedict (1934).
15. Bkz. Irons (1979), Kurland (1979), Mead (1931/1986) ile Swartz ve
Jordan (1980).
16. Bkz. Mead (1931/1986).
17. Bkz. Hupka (1981).
18. Bkz. Mirski (1937).
19. Bkz. Mead (1931/1986).
20. Bkz. Warner (1937).
21. Bkz. Karsten (1925).
22. Bkz. White ve Mullen (1989).
23. Bkz. Taplin (1879).
24. Bkz. Langsdorff (1813).
25. Bkz. Williams (1820).
26. Bkz. Thompson (1859).
27. Bkz. Mishkin (1937).
28. Bkz. Davis (1936/1986).
29. Bkz. Gouldsburry ve Sheane (1911).
30. Bkz. Matthews (1877).
31. Bkz. Rivers (1906).
32. Bkz. Goodwin (1942). Todalar ve Apailerin karlatrmas iin Hup
ka (1981 )e de baknz.
33. Bkz. Clanton (1989).
34. Bkz. Bernard (1986).
35. Bkz. Yankclovich (1981).
36. Bkz. Prochaska ve Prochaska (1978).
37. Bkz. Crovitz ve Steinman (1980).
38. Harris aratrmasnn sonularn Basowda (1986) bulabilirsiniz.
39. Bkz. Basow (1986) s. 212.
40. Bkz. Davis (1936/1986).

NotUr

41. Bkz. Rubin (1990).

42. Bkz Thompson (1983) ve Penn ve ark. (1997).
43. Bkz. Blumstein ve Schwartz (1983). Tekelilik inanc ve yksek ihanet
yzdesinin birleimi ile ilgili bulgular iin Pittmana (1989) da bak
nz.
44. Bkz. Whitehurst (1986).
45. Bkz. Paul ve ark. (1987).
46. Bkz. Buunk ve Hupka (1987).
47. Bkz. Exodus 19: 3-5 RSV.
48. Bkz. Downing (1986).
49. Bkz. Clanton (1989).
50. Bkz. Harvey ve Weary (1984) ve Thompson ve Snyder (1986).
51. Bkz. Hupka (1981).
Blm 7. Ak likilerde Romantik Kskanlk
1. Bkz. Gilmartin (1986).
2. Jenks (1985) tarafndan yaplan bir aratrmaya gre elerini payla
anlar kendilerini daha az kskan grmektedirler.
3. Bkz. ONeill ve O Neill (1972).
4. Bkz. Smith ve Smith (1973).
5. Bkz. White ve Mullen (1989).
6. Bkz. Pines (1987a).
7. Bkz. Beecher ve Beecher (1971) ve White ve Mullen (1989).
8. Bkz. durumu bu kitabn 6. blmnde daha akla kavuan Davis
(1936/1986).
9. Bkz. Melamed (1991) ve Neill (1960).
10. Bkz. Pines ve Aronson (1981).
11. Bkz. Kanter (1972) ve White ve Mullen (1989) sayfalar 122-123.
12. Bkz. Buunk (1981) ve Constantine ve Constantine (1974).
13. Bkz. Denfeld (1974).
14. Bkz. Bartell (1970).
15. Bkz. Gilmartin (1986).
16. Bkz. DeBuono ve ark. (1990).
17. Bkz. Pines (1996).
18. Bkz. Gilmartin (1986).
19. American Association o f Marriage and Family Therapists (Amerikan
Evlilik ve Aile Birlii), Ekim 1989da San Francisco'da yapt yllk
toplantda benzer bulgularn sunulduu zel bir seans dzenlenmiti.
Bkz. Gilmartin (1986), Pestrak ve ark. (1985) ve Pittman (1989).

333

Blm 8. Tutku Sulan

1. Paul Mullen (1996), kskanlkla ee iddet gsterme arasndaki ili-

AyabMdbctftnes

A f k V6 Kskantk

2.

3.

334
4.

5.

6.

7.

8.
9.

AyaU Malacf Pmes

kiyi hem evrimsel hem de toplumsal yap bak asyla ele alr. Baka
bir makalede (Mullen ve Maack, 1985), Mullen 138 tutku sulusu ile
yaplan analizde sulularn % 51inin sevdii kiiye saldrdn bul
mutur. Bkz. Goldney (1977) ve Mowat (1966). Mowar, ngilterede
ki almasnda, yetmi bir cinayetin vc otuz dokuz cinayet teebb
snn % 85inin sevdii insan kskanma tarafndan tetiklendiini
bulmutur.
The Federal Bureau of Investigation (FBI) (1986) krk yl nce ger
ekletirilen 195 cinayetin analizinde, vakalarn % 22sinin altnda
kskanlk drtsnn yattn gstermitir (Gibbens 1959). Yakla
k elli yl nce ngilterede ilenen 200 cinayetin analazinde, vakala
rn % 22sinin altnda kskanlk drtsnn yatt bulunmutur
(East, 1949).
rnein, Gregory Leong ve ark. (1994) sanrl kskanlktan (Othello
sendromu da denir) rahatsz olan insanlarn, kfr ile cinayet teeb
bs aras dmanca tavrlar gsterdiini bildirmilerdir. Ola Barnett
ve ark. (1995) evlilikle iddet gsteren erkeklerin yksek kskanlk
dzeyine sahip olduklarn fark etmilerdir. David Riggs (1993) part
nerine kar saldrgan olan ve onlarn kurbanlar olan 654 kolej
rencisi zerinde yapt aratrmada, bu ilikilerin saldrgan olmayan
partnerlere sahip kiilerin ilikilerine gre daha fazla sorunlu olduunu bildirmitir. Bu konuyla ilgili baka almalar iin bkz. Delago ve
Bond (1993) ve White ve Mullen (1989), blm sekiz.
Pines ( 1987b) ve Pines ve Friedman (1998) almalar 607 kii ile ya
plan almay anlatmaktadr. 103 kiilik bir almaya da Pines ve
Aronsonda (1983) rastlanabilir.
West (1968) ve Wolfgang (1958)in yapt cinayet konulu iki farkl
almada kskanln nc en sk rastlanan neden olduu bulun
mutur.
iddet gsteren kiilerin zellikleri iin, bkz. Straus ve ark. (1980),
Straus ve Flotaling (1980), Taylor (1985) ve Gove (1985). iddet gs
teren ve kskan insanlarn zelliklerini gzden geirmek isterseniz
bkz. White ve Mullen (1989) sayfalar 227-230.
Romantik imgelerimi bu kitabn birinci blm ile Pines (1996) ikin
ci blmnde ele aldm. ocukluk yaralan ile yetikinlerin romantik
ilikileri arasndaki balant Hendrixte (1988) ak seik anlatlm
tr.
Bu noktaya White ve Mullen (1989) 223-227. sayfalarda deinilmi
tir.
Kskanlk tarafndan tetiklenc sular ileyen kiiler incelendiinde
ounlukla erkeklerin kadn kurbanlar madur ettikleri grlmtr.
rnek iin bkz. Mowat (1966), Mullen ve Maack (1985). iddet gs-

Notlar

10.

11.

12.
13.

teren saldrganlarn dier zellikleri iin bkz. White ve Mullen (1989)

sayfalar 227-230.
Bu alma Kaliforniya niversitesinde zel eitim alm Berkeley
rencilerinin yardmyla Kaliforniya Kadn Hapishanesinde yaplm
tr.
Karlatrmann sonular, hapisteki kadnlarn kontrol grubuna g
re kendilerini daha kskan olarak tanmladklarn (3.4/2.7) ve part
nerleri tarafndan da kskan olarak alglandklarn (4.9Z2.7) gster
mitir. En youn kskanlk yaadklar olay anlatrken, hapisteki ka
dnlar daha fazla fke (6.9/4.9), endie (5.1/4.4), aalanma
(5.2/4.5), d krkl (6.2/5.5), ruhsal knt (6.0/4.9), znt
(4.2/3.8), ac (6.5/5. l)ve saldrganlk (6.5/4.7) hissettiklerini bildir
milerdir. Ayrca daha sahiplenici (6.0/4.3), adil (5.7/3.8) ve kendile
rini sinir krizine yakn (3.1/2.8) hissetmilerdir. Kskanlklaryla na
sl ba ettikleri sorulduunda, iddet kullandklarn syleme olaslk
lar daha yksek olmutur (3.4/1.6). Ayrca sessizce ve grnr ekil
de ac ekme (4.0/2.8) ve partnerlerini terk etme (3.3/2.5) eilimde ol
duklarn bildirmilerdir. ocukluklar sorulduunda, hapisteki ka
dnlar daha sorunlu ev hayatndan (3.7/4.9) ve babalarnn annelerini
dvmesiyle (2.8/1.2) iz brakan ebeveyn sorunlarndan (2.9/4.6), ks
kan bir anneye sahip olmaktan (4.3/2.1) ve byrken dayak yedikle
rinden (4.3/2.1) bahsetmilerdir. O anki yakn ilikilerinde de kendi
lerini daha az gvende hissetmilerdir (4.7/5.5).
Bkz. White ve Mullen (1989) s. 226.
rnek iin, kskanlk zerine yazlan el kitaplarn inceleyen ve ks
kan bireylere danma ve terapi hizmeti veren Buunkun (1994) a
lmasna baknz. Ayrca bir ilikiden kurtulmak konusunda tavsiye
ler iin bkz. Wanderer (1989) ve kskanlkla ba etmek iin White ve
Mullen (1989), dokuzuncu blm ve bu kitabn dokuzuncu ksmna
baknz.

335

Blm 9. Romantik Kskanlk ile Baa kmak

1. Kskanln hipnozla tedavisi ile ilgili rnek iin bkz. Milne (1985).
Kskanln farmakolojik bulularla tedavisi ile ilgili rnek iin bkz.
Byrne ve Yatham (1989), Gross (1991), Herceg (1976), Lane (1990),
Munro ve ark. (1985), Stein ve ark. (1994) ve Wright (1994). Ks
kanln bilisel davransal terapi ile tedavisi ile ilgili rnekler iin
bkz. Bishay ve ark. (1996) ve Dolan ve Bishay (1996a, 1996b), Bishay (1989), de Silva ve Marks (1994) ve Feist (1986). Albert Ellis
(1986, 1996) kskanln deneysel terapi ile tedavisine ilikin iki r
nek vermektedir. Kskanlkta ift terapisinin kullanm iin bkz.
Glass ve Wright (1997), m ve ark. (1983), Margolin (1985), Ridley

Ayala Malach P in

A fk ve Kak*nitk

336

(1996), ve Verhulst (1985). Kskanlk tedavisinde sistcmik terapinin

kullanm ile ilgili rnekler iin bkz. de Silva (1987), Friedman (1989),
Green ve Bobele (1988) ve Teisman (1979). Kskanlk tedavisinde
psikoterapi kullanm ile ilgili en nl rnek tabii Sigmund Freudun
(1922/1955) almalardr. Dier yaynlar arasnda Fenichel (1953),
Jones (1929/1950) ve Riviere (1932) almalarn sayabiliriz. T. 1..
Barker (1987) tarafndan kskan ein psikodinamik yaklamla teda
visi konusu ele alnmtr. ift terapisi ile psikodinamik terapinin bir
leimi Baumgart (1990) tarafndan; ift terapisi ile kiisel terapinin
birleimi Marks ve dcSilva (1991) tarafndan anlatlmtr. Kskanl
n tedavisinde psikodinamik, sistemik, davransal, sosyopsikolojik
ve evrimsel bak alarnn birleimini ieren btnsel bir yaklam
iin bkz. Pines (1992).
2. Bkz. Monat ve l^zarus (1985).
3. Pines ve Aronson (1988), blm yedi.
4. Bkz. Swami (1983).
5. 571 erkek ve kadnn dahil olduu alma Pines ( 1987b) ve Pines ve
Friedman (1997) almalarnda anlatlmtr. 103 erkek ve kadnn
dahil olduu alma Pines ve Aronson (1983) almasnda anlatl
mtr.
6. Konu ve dinle altrmas ile ilgili rnek, Bernie Zilberg (1992) a
lmasnda yer almaktadr.
7. B. F. Skinner (1953) davransal yaklamn-babas ve nl bir szc
s saylmaktadr.
8. rnek iin bkz. Cobb ve Marks (1979), Marks (1976) ve Wanderer
ve Ingram (1992).
9. Duyarszlatrma teknii Joseph Wolpenin 1958de yazd klasik
Psychotherapy by Reciprocal Inhibition kitabnda tantlmtr.
10. Bkz. Ellis (1986, 1996).
11. Bkz. Wanderer ve Ingram (1992).
12. Teknik m ve ark. (1983) tarafndan anlatlmtr.
13. Tsafy Gilad (kiisel iletiim), 1991.
14. Bernie Zilbergeld (kiisel iletiim), 1991.
15. Bu altrma iin Hedrix (1988)den esinlenilmitir.
16. rnek iin bkz. Jacobson (1978, 1991), Segraves (1982) ve Stuart
(1980).
Blm 10. Romantik Kskanlk Olumlu Sonular Dourur mu?
1. Bu aratrmann dier ksmlar Pines ve Aronson'da (1983) yer al
maktadr.
2. Bkz. Pines (1996).
3. Bkz. Carter ve Sokol (1988).

AyalaMachftnei

Notlar

4.
5.

Bu vaka ilk kez Pines (1966), altnc blmde anlatlmtr.

Kskanlkla ilgili bu gr Gordon Clanton ile Esalen Enstits, Big
Sur, Kaliforniya'da yaptm atlye almalarnn remelini olutur
maktadr.

337

AyaJa Mabch Pines

K a y n a k la r

Achte, K., Jarho, L., Kyykk, T., ve Vesterinen, E. (1991). Paranoid dsorder following war brain damage. Psychopathology, 24 (5), 309-315.
Adams, D. (1990). Identifying assaulting husband in court: You could be
the judge. Response to the Victimization o f Women and Children. 13
(1), 13-16.
American Psychiatric Association (1994). DSM-1V Diagnostic and Statis
tical Manual o f Mental Disorders (4. bask). Washington, DC: Aut
hor.
Anderson, R. (1987). Envy and Jelaousy. Journal of College Student
Psychoterapy, 1 (4), 49-81.
Aronson, E., ve Pines, A. M. (1980). Exploring sexual jelousy. Western
Psychological Association, Honolulu yllk toplantsnda sunulan ma
kale.
Barker, R. L. (1987). The green-eyed marriage: Surviving jealous relati
onships. New York: Free Press.
Barnett, O. W., Martinez, T. E., ve Bluestein, B.W. (1995) Jealousy and ro
mantic attachment in maritally violent and nonviolent men. Journal
o f Interpersonal Violence, 10 (4), 473-486.
Bartell, G. D. (1970). Group sex among mid-Americans. Journal o f Sex
Research, 6, 113-130.
Basow, S. (1992). Gender stereotypes and roles. Belmont, CA: Wads
worth.
Baumgart, H. (1990). Jealousy: Experiences and solutions. Chicago: Uni
versity of Chicago Press.
Beecher, M ., ve Beecher, W. (1971). The mark o f Cain: An anatomy o f je
alousy. New York: Harper and Row.
Benedict, R. (1934). Patterns o f culture. Boston: Houghton Mifflin.
Benezech, M. (1984). Homicide by psychotic in France. Journal o f Clini
cal Psychiatry, 45 (2), 85-86.
Bergman, M. S. (1995). On love and its enemies. Psychoanalytic Review,
8 2 (1 ), 1-19.
Bernard, J. (1986). Jealousy and marriage. G. Clanton ve L. G. Smith, Je
alousy. Lanham, MD: University of Press of America.
Bhurga, D. (1993). Cross cultural aspects of jealousy. International Revi
ew o f Psychiatry, 5 (2-3), 271-280.
Bishay, N. A., Petersen, N. ve Tarrier, N. (1989). An uncontrolled study
of cognitive therapy for morbid jealousy. British Journal o f Psychi
atry, 154, 386-389.

339

Ayate M atach Pines

A fk w K a la n flik

340

A yala M a U ch Pines

Bishay, N. R., Tarrier, N., Dolan, M ., ve Beckett, R. (1996). Morbid je

alousy: A cognitive outlook. Journal o f Cognitive Psychotherapy, 10
(1), 9-22.
Blumstein, P., vc Schwartz, P. (1983). American couples. New York: Wil
liam Morrow.
Brainerd, ., Hunter, P. A., Moore, D. W., ve Thompson, T. R. (1996).Jealousy induction as a predictor of power and the use of other control
methods in heterosexual relationships. Psychological Reports, 79 (3),
pt. 2, 1319-1325.
Breitner, B. C., ve Anderson, D. N. (1994). The organic and psychologi
cal antecedents of delusional jealousy in old age. International Jour
nal o f Geriatric Psychiatry, 9 (9), 703-707.
Bringle, R. G. (1991), Psychological aspects of jealousy: A transactional
model. P. Salovey. The psychology and envy (sayfalar 103-131). New
York: Guilford Press.
Bringle, R. G., Buunk, B. (1985). Jealousy and social behavior. Review o f
Personality and Social Psychology, 6, 241-264.
Bringle, R. G ., ve Evenbeck, S. (1979). Thje study of jealousy as a dispo
sitional characteristic. M. Cook ve G. Wilson, Love and attribution.
Oxford, England:Pergamon Press.
Bringle, R. G., ve Williams, L.J. (1979). Parental off-spring similarity on
jealousy and related personality dimensions. Motivation and'Emoti
on, 3, 265-286.
Buss D. M. (1985). Human mate selection. American Scientist, 7 3 ,4 7 -5 1 .
Buss D. M. (1989). Sex differences in human mate preferences: Evoluti
onary hypothesis tested in 37 cultures. Behavioral and Brain Sciences,
12, 1-49.
Buss D. M. (1994). The evolution o f desire: Strategies in human mating.
New York: Basic Books.
Buss D. M., Angleitner, A. A., ve Asherian, A. (1990). International pre
ferences in selecting mates: A study of 37 cultures. Journal o f Cross
Cultural Psychology, 21 (1), 5-47.
Buss D. M., Larsen, R. J., ve Wcsten, D. (1996). Sex differences in jealo
usy: Not gone, not forgotten, and easily explained by alternatives
hypotheses. Psychological Science, 7 (6), 373-375.
Buss D. M., Larsen, R. J., Westen, D. ve Semelroth, J. (1992). Sex diffe
rences in jealousy: Evolution, physiology, and psychology. Psycholo
gical Science, 3, 251-255.
Buss D. M. ve Schmitti D. P. (1993). Sexual strategies theory: An evolutiorary perspective on human mating. Psychological Review, 100,204232.
Buunk, B. (1981). Jealousy in sexually open marriages. Alternative Li

Kaynaklar

festyles, 4 (3), 357-72.

Buunk, B. (1982). Strategies of jealousy: Styles of coping with extramari
tal involvementof the spouse, family Relations, 31, 13-18.
Buunk, B. (1984). Jealousy as attributions for the partners behavior. So
cial Psychology Quarterly. 4 7 ,1 0 7 -1 1 2 .
Buunk, B. (1994). Pathological jealousy. British Journal of Clinical
Psychology, 33 (4), 577-578.
Buunk, B. P.(1995). Sex, self-esteem, dependency and extradyadic sexual
experience as related to jealousy response. Journal o f Social and Per
sonal Relationships, 12 (1), 147-153.
Buunk, B. P., Angleitner, A., Oubaid, V., ve Buss, D. M.( 1 996). Sex diffe
rences in jealousy in evolutionary and cultural perspective: Tests from
the Netherlands, Germany, and the United States. Psychological Sci
ence, 7 (6), 359-363.
Buunk, B. ve Hupka, R. B. (1987). Cross-cultural differences in the elici
tation of sexual jealousy. Journal o f Sex Research, 23 (1), 12-22.
Byrne, A., ve Yatham, L. N. (1989). Pimozide in pathological jealousy.
British Journal o f Psychiatry, 155, 249-251.
Campbell, B. (F.d.). (1972). Sexual selection and the descent o f man. Chi
cago: Aldine.
Carson, N. D., ve Johnson, R. E. (1985). Suicidal thoughts and problem
solving preparation among college students. Journal o f College Stu
dent Personnel, 26 (6), 484-487.
Carter, S., ve Sokol, J. (1988). Men who can't love. New Tork: Berkeley
Books.
Cashdan, E. (1993). Attracting mates: Effects of parental investment on
mate attraction strategies. Ethology and Sociobiology, 14, 1-23.
Caspi, A., ve Herbener, E. S. (1990). Continuity and change: Assortive
marraigc and the consistency of personality in adulthood. Journal o f
Personality and Social Psychology, 58 (2), 250-258.
Chasin, C., Grunebaum H., ve Herzig, M. (Eds.) (1990). One couple fo
ur realities: Multiple perspectives on couple therapy. New York: Gu
ilford Press.
Clanton, G. (1989). Jealousy in American culture, 1945-1985. D .b.
Franks ve F- D. McCharty, (Eds.), The sociology o f emotions, (179193). Greenwich, CT: JA1 Press.
Clanton G. ve Smith, L. G. (Eds.). ( 1986). Jealousy. Landham, MD: Uni
versity Press of America.
Cobb, J. P., ve Marks, 1. M. (1979). Morbid jealousy featuring obssesivc
compulsive neurosis: Treatment by behavioral psychotherapy. British
Journal o f Psychiatry, 134, 301-305.
Coen, S. J. (1987). Pathalogical jealousy. International Journal o f Psycho

Ayala Malach Pines

A fk vw KtskMfltk

34 2

AyaU Malach Pin

analysis, 68 (1), 99-108.

Cohen, B. (1989). The Snow White sydrome: All about envy. New York:
Jove.
Constantine, L. (1976). Managing jealousy. D. H. Olson (Ed.), Treating
relationships. Lake Mills, IA: Graphic Publishers.
Constantine, L. L. ve Constantine, J. M. (1974). Sexual aspects of multi
lateral relations. J. R. Smith ve L. G. Smith (Eds.), Beyond mono
gamy (sayfalar 268-290).. Baltimore: John Hopkins University Press,
268-290.
Cooper, S. A., ve Collacott, R. A. (1993). Pathalogical jealousy and men
tal handicap. Journal of Intellectual Disability Research, 37 (2), 195199.
Crovitz, C., ve Steinman, A. (1980). A decade later: Black-white attitudes
toward womens familial role. Psychology o f Women Quarterly, 5,
170-176.
Daly, M., ve Wilson, M. (1978). Sex, evolution and behavior. North Scituate, MA: Duxbury Press.
Daly, M ., ve Wilson, M. (1988). Homicide. New York: Aldine De Gruyter.
Daly, M., ve Wilson, M. ve Weghorst, S. J. (1982). Male sexual jealousy.
Ethology and Sociobiology, 3, 11-27.
Darwin, C. (1965/1988). The expression o f emotions in man and animals.
Chicago: University of Chicago Press.
Darwin, C. (1970/1981). The descent o f man and selection in relation to
sex. New York: W. W. Norton.
Davis, K. (1936/1986). Jealousy and sexual property. G. Clanton ve L. G.
Smith (Eds.), Jealousy. Lanham, MD: University Press of America.
DeBueno, B., Zinner, S., Daamen, M., ve McCormack, W. M. (1990). Se
xual Behavior of College Women in 1 9 75,1986 and 1989. New Eng
land Journal o f Medicine, 322 (12), 821-825.
Delago, A. R., ve Bond, R. A. (1993). Attenuating the attribution of res
ponsibility: The lay perception of jealousy as a motive for wife bat
tery. Journal o f Applied Social Psychology, 23 (16), 1337-1356.
Denfeld, D. (1974). Dropouts from swinging: The marriage counselor as
informant. J.R . Smith ve L. G. Smith (Eds.), Beyond monoganry (say
falar 260-267). Baltimore: Johns Hopkins University Press.
deSilva, P. (1987). An unusual case of morbid jealousy treated with role
reversal . Sexual and Marital Therapy, 2 (2), 179-182.
deSilva, P. ve Marks, M. (1994). Jealousy as a clinical problem: Practical
issues of assesment and treatment. Journal o f Mental Health UK, 3
(2), 195-204.
DeSteno. D. A., ve Salovcy, P. (1996a). Genes, jealousy and the replicati-

KtynakJar

on o f misspecified models. Psychological Science, 7 (6), 376-377.

DeSreno, D. A., ve Salovey, P. (1996b). Jealousy and characteristics of
one's rival: A self-evaluation maintenance perspective. Personality
and Social Psychology Bulletin, 22 (9), 920-932.
deWeerth, C., ve Kalina, A. P. (1993). Female aggression as response to
sexual jealousy: A sex role reversal? Aggressive Behavior, 19 (4), 265279.
Dinesh, A. K. (1993). Cognitive formulation for morbid jealousy (Othel
lo syndrome). Irish Journal o f Psychological Medicine, 10 (3), 157159.
Docherty, J ., ve Ellis, J. (1976). A new concept and findings in morbid je
alousy. American Journal o f Psychiatry, 133 (6), 679-683.
Dolan, M. ve Bishay, N. R. (1996a). The effectiveness of cognitive therapy
in morbid jealousy. Journal o f Cognitive Psychotherapy, 10 (1). 3540.
Dolan, M. ve Bishay, N. R. (1996b). The effectiveness of cognitive the
rapy in the treatment of non-psychotic morbid jealousy. British Jour
nal o f Psychiatry, 168 (5), 588-593.
Dolan, M. ve Bishay, N. R. (1996c). The role o f sexual behavior/attracti
veness schema in morbid jealousy. Journal o f Cognitive Psychothe
rapy, 10 (1), 41-61.
Downey, J ., ve Vitulli, W. F. (1987). Self-report measures of behavioral
attributions related to interpersonal flirtation situations. Psychologi
cal Reports, 61 (3), 899-904.
Downing, C. (1986). Jealousy: A depth-psychological prospective. G.
Clanton ve L. G. Smith (Eds.), Jealousy. Landhem, MD: University
Press of America.
East, W. (1949). Society and the criminal. London: H.M.S.O.
Egan, E. A., l.unn, B., Campbell, M., ve OBrien, J. T. (1996). Delusional
jealousy in old age: Case presentation in association with previously
un diagnosed carcinoma of the bronchus. International Journal o f
Geriatric Psychiatry, 11 (6), 565-566.
Ellis, A. (1962). The American sexual tragedy. New York: Grove Press.
Ellis, A. (1986). Rational and irrational jealousy. G. Clanton ve L. G.
Smith (Eds.), Jealousy. Lanham, MD: University Press of America.
Ellis, A. (1996). The trcatement of morbid jealousy: A rational emotive
behavior therapv approach. Journal o f Cognitive Psychotherapy, 10
(1), 23-33.
Enoch, M. D. (1991). Delusional jealousy and awareness of reality. Bri
tish Journal o f Psychiatry, 159 (Ek. 14), 52-56.
Everton, G. M ., ve Tare, D. T. (1990). Correlates of jealous behavior.
Psychological Reports, 66 (2), 601 -602.

343

Ayaia Malacn Putes

Ak ve Kskanlk

344

Ayal* M*lach Fmet

Fawcett, F. (1886-1889). On the Saoras (veya Savaras). Journal o f the

Anthropological Society o f Bombay, 1, 206-272.
Federal Bureau of Investigation (1986). Uniform crime reports o f the Uni
ted States. Washington, D.C: Department of Justice.
Feingold, A. (1992). Gender differences in mate selection preferences: A
test of the parental investment model. Psychological Bullettin, 112,
125-139.
Feist, E. (1986). An innovative program for the treatment of panic at
tacks: A case study. Australian Journal o f Clinical Hypnotherapy and
Hypnosis, 7 (2), 122-126.
Fcnichcl, O. (1953). A contribution to the psychology of jealousy. In Col
lected Papers of Otto Fenichel (349-62), Hanna Fenichcl ve David Rapaport tarafndan toplanm ve dzenlenmitir. New York: W. W.
Norton.
Finn, J. (1985). The stresses and coping behavior of battered women. So
cial Casework. 66 (6), 341-349.
Fisch, R., Weakland, J . H., ve Segal, L. ( 1982). The tactics o f change. San
Francisco: Jossey Bass.
Freud, S. (1922/1955). Certain neurotic mechanisms in jealousy, parano
ia and homosexuality. Complete psychology works o f Sigmund Fre
ud. (18. Cilt, sayfa 223-340). London: Hogarth Press.
Friday, N. (1987). Jealousy. New York: Banram.
Friedman, S. (1989). Strategic reframing in a case of delusional jealousy.
Journal o f Strategic and Systemic Therapies, 8 (2-3), 1-4.
Gagne, M. H., vc Levoie, F. (1993). Young peoples views on the causes
of violence in adolescents. Canada's Menthal Health, 41 (3), 11-15.
Geary, D. S., Rumscy, M Bow, T. C., ve Hoard, M. K. (1995). Sexual je
alousy as a facultative trait: Evidence from the pattern of sex differen
ces in adults from China and the United States. Ethology and Sociobi
ology, 16 (5), 355-383.
Gibbens, T. C. N. (1959). Sane and insane homicide. Journal o f Criminal
Law, Criminology and Police Science, 49, 110-115.
Gilmartin, B. G. (1986). Jealousy among the swingers. G. Clanton ve L.
G. Smith (Eds.), Jealousy. Lanham, MD: University Press of America.
Glass, S. P., ve Wright, T. L. (1997). Reconstucting marriage after the tra
uma of infidelity. K. Halford ve H. J. Markman (Eds.), Clinical hand
book o f marriage and couple mterventions.{s. 471-507). New York:
John Wiley vc Sons.
Goldney, R. D. (1977). Family murder followed bv suicide. Forensic Sci
ence, 9 (3), 219-228.
Goodstein, R., ve Page, A. A. (1981). The battered wife syndrome: Over
view of the dynamics and treatment. American Journal o f Psychiatry,

totynskbr

138, 65-77.
Goodwin, G. (1942). The social organization o f the Western Apache. Chi
cago: University of Chicago Press.
Gouldsbury, C., ve Sheane, H. (1911). The great plateau o f Northern
Rhodesia. London: Edwaerd Arnold.
Gove, W. R. (1985). The effect of sex and gender on deviant behavior. Ali
ce S. Rossi (Ed.), Gender and the life course (s. 115-44). New York:
Adeline.
Green, S., ve Bobeie, M. (1988). An interactional approach to marital in
fidelity. Journal o f Strategic and Systemic Therapies, 7, 35-47.
Greenberg, J. (1985). Proneness to romantic jealousy and proneness to je
alousy in others. Journal o f Personality, 53 (3), 468-479.
Gross, M. D. (1991). Treatement of pathalogical jealousy by fluoxetine.
American Journal o f Psychiatry, 148 (5), 683-684.
Guerin, P. J ., Fay, L. F., Burden, S. L., ve Kautto, J. G. (1987). The evalu
ation and treatment o f maritial conflict: A four-stage approach. New
York: Basic Books.
Gurman, A. S., ve Kniskem, D. P. (Eds.). (1981). Part IV: Systems theory
approaches. Handbook o f family therapy. New York: Brunner/Mazcl.
Hafner, H., ve Boker, W. (1982), Crimes o f violence by mentally abnor
mal offenders. Cambridge, England: Cambridge University Press.
Haley, J . (1977). Problem solving therapy. New strategies for effective fa
mily therapy. San Francisco: Jossey Bass.
Hansen, G. L. (1985). Dating jealousy among college students. Sex Roles,
12, 713-721.
Harris, C. R.. ve Christenfeld, N. (1996a). Gender, jealousy and reason.
Psychological Science, 7 (6), 364-366.
Harris, G. R., ve Christenfeld, N. (1996b). Jealousy and rational respon
se to infidelity across gender and culture. Psychological Science. 7 (6),
378-379.
Harris, P. L., Olthof, T. J., Terwogt,M., ve Hardman, C. E. (1987). Child
ren's knowledge of rhe situation that provoke emotion. International
Journal o f Behavioral Development, 10 (3), 319-343.
Harvey, J., ve Weary, G. (1984). Current issues in attribution theory and
research. Annual Review o f Psychology, 35, 227-259.
Haslam, N.. ve Bomstein, B. H. (1996). Envy and jealousy as discrete
emotions: A taxomctric analysis. Motivation and Emotion, 20 (3),
255-272.
Hendrix, H. (1988). Getting the love you want. New York: Holt.
Henley, N., ve Thorn, B. (1977). Womanspeak and manspeak: Sex diffe
rences and sexism in communication, verbal and nonverbal. A. Sar
gent (Ed.), Beyond sex roles, 201-218. Paul: West.

345

Ayjta M iUch Pin

Ajfcv t Knkantfik

346

Herceg, N. (1976). Successful use of Thiothirene in twp cases of pathalogical jealousy. Medical Journal o f Australia, 1 (16), 569-570.
Hodgson, R. E., Murray, D., ve Woods, M. R. (1992). Othellos syndro
me and hyperthyroidism. Journal o f Nervous and Menthal Disease,
180 (10), 663-664.
Homey, K. (1937). The neurotic personality o f our time. New York: Nor
ton.
Hupka, R. B. (1981). Cultural determinant of jealousy. Alternative Li
festyles, 4, 310-356.
Hupka, R. B. (1991). The motive for the arousal of romantic jealousy: Its
cultural origin. P. Salovey (Ed.), The psychology o f jealousy and envy.
(252-270). New York: Guilford Press.
Hupka, R. B. ve Bank, A. L. (1996). Sex differences in jealousy: Evoluti
on or social construction? Cross Cultural Research, 30 (1), 24-59.
Hupka, R. B., Buunk, B. P., Faius, G., FuIgosi,rA., Ortega, E., Swain, R.,
ve Tarabrina, N. V. (1985). Romantic jealousy and romantic envy: A
seven-nation study. Journal o f Cross Cultural Psychology, 16 (4),
423-446.
Hupka, R. B. ve Ryan, J. M. (1990). The cultural contribution to jealo
usy: Cross cultural aggression in sexual jealousy situations. Behamor
Science Research, 24, 51-71.
Hyde, J. S. (1993). Sex, love and psychology. Paper presented at the an
nual convention of the American Psychological Association, Toronto,
Canada.
Im, W. G., Wilner, W. R., ve Breit, M. (1983). Jealousy: Interventions in
couples therapy. Family Process, 22, 211-219.
Irons, W. (1979). Investment and primary social dyads. N.A. Chagnon ve
W. Iron (Eds.), Evolutionary biology and human social behavior
(181-221). North Scituate, MAtDuxbury Press.
Jacobson, N. S. (1978). Specific and nonspecific factors in the effective
ness of a behavioral approach to the treatment of marital discord. Jo
urnal o f Consulting and Clinical Psychology, 46, 441-452.
Jacobson, N. S. (1991). When and why couples change in marital therapy.
Paper presented at the annual convention of the American Psycholo
gical Association, San Francisco.
Jacobson, N. S. ve Christensen, A. (1996). Diversity in gender, culture,
ethnicity, class, and sexual orientation: Clinical implications. Integra
tive Couple Therapy, (212-230). New York: Norton.
Jenks, R. J. (1985). Swinging: A test of two theories and a proposed new
model. Archives o f Sexual Behavior, 14, 517-527.
Jones, F.. (1929/1950). Jealousy. Papers and Psychoanalysis. London: Baillieve, Tindall and Cox.

Ayala Mttech Ptnts

Kayntkltr

Joseph, B. (1986). Envy in everyday life. Psychoanalytic Psychotherapy, 2

(1), 13-15.
Joyce, J. (1969). The dead. Dubliners. New York: Viking.
Kanter, R. M. (1972). Commitment and community. Cambridge,
MA:Harvard University Press.
Karstcn, R. (1925). The Toba Indians of the Bolivian Oran Chaco. Acta
Academia Aboensis, 4 (4), 1-126.
Kay, P., Fulker, D. W., Carey, G., ve Nagoshi, C. T. (1988). Direct marital
assortment for cognitive and personality variables. Behavior Genetics,
18 (3), 347-356.
Kenrick, D. T., Groth, G. E., Trost, M. R., ve Sadalla, E. K. (1993). Integ
rating evolutrionary and social exchange perspectives on relations
hips; Effects of gender, self appraisal, and involvement level on mate
selection criteria. Journal o f Personality and Social Psychology, 64,
951- 969.
Klein, M. (1986). A study of envy and gratitude. J. Mitchell (Ed.), The se
lected Melanie Klein. New York: Free Press.
Kreeger, E. (1992). Envy preemption in small and large groups. Croup
Analysis, 25 (4), 391-408.
Krug, R., Finn, M ., Pietrowski, R., ve Fchm-Horst, L. (1996). Jealousy,
general creativity and coping with social frustration during the menst
rual cycle. Archives o f Sexual Behavior, 25 (2), 181-199.
Kurland, J. A., (1979). Paternity, mothers brothers and human society.
N. A. Changon and W. Iron (Eds.), Evolutionary biology and human
social behavior (1 8 1-22!). North Scituate, MA: Duxbury Press.
Lane, R. D. (1990). Successful fluoxetine treatment of pathalogical jealo
usy. Journal o f Clinical Psychiatry, 51 (8), 345-346.
Laner, M. R. (1990). Violence and its precipitators: Which is more likely
to be identified as a dating problem? Deviant Behavior, 11 (4), 319329.
Langsdorff, G. H., Von (1813). Voyages and travels in various parts o f
the world. London: H. Colburn.
Lcong, G. B., Silva, J. A., Garza, T. E. S., ve Olivia, D. (1994). The dan
gerousness of people with the Othello syndrome. Journal o f Forensic
Sciences, 39 (6), 1445-1454.
Lester, D Deluca, G., Hellinghausen, W., ve Scribner, D. (1985). Jealousy
and irrationality in love. Psychological Reports, 56 (1), 2-10.
Lumpert, A., ve Friedman, A. (1992). Sex differences in vulnerability and
maladjustment as a function of parental investment: An evolutionary
approach. Social Biology, 39, 65-81.
Lusterman, D. (1995). Treating marital infidelity. R. H. Mikescll, D. Lusterman and S. H. McDaniel (Eds.). Integarting family therapy: Hand

347

Ayafa Maladi Pine*

A fk vc Kjskantftk

book o f family psychology and systems theory (259-270). Washing

348

Ayala Waiach A n n

ton, DC: American Psychological Association.

Mandler, G. (1991). Some thoughts on sibling rivalry and competitive
ness. British Journal o f Psychotherapy. 7 (4), 368-379.
Margolin, G. (1985). Building marital trust and treating sexual problems.
A.S. Gurman (Ed.), Casebook o f marital therapy (271-301). New
York: Guilford Press.
Marikagas, K. R., Weisman, M. M ., Prusoff, B. A., vc John, K: (1988).
Assortative mating and affective disorders. Psychiatry, 51 (1), 48-57.
Marks, 1. M. (1976). The current status of behavioral psychotherapy, the
ory and practice. American Journal o f Psychiatry, 133, 253-261.
Marks, M. ve deSilva, P. (1991). Multifacct treatment of a case of morbid
jealousy. Sexual and Marital Therapy, 6 (1), 71-78.
Mathes, E. W., Adams, H. E ve Davies, R. M. (1985). Jealousy, loss of
realtionship reward, loss of self-esteem, depression, anxiety and an
ger. Journal o f Personality and Social Psychology, 48 (6), 1552-1561.
Mathes, E. W., Roter, P. M ve Joeger, S. M. (1982). A convergent validry
study of six jealousy scales. Psychological Reports, 59, 1143-1147.
Mathes, E. W. ve Verstraetc, C. (1993). Jealous aggression: Who is target,
the beloved or the rival? Psychological Reports, 72, 1071-1074.
Matthews, w. (1877). Ethnograpy and philology o f the Hidatsa Indians.
Washington DC: Government Printing Office.
McIntosh, E. G. (1989). An investigation of romantic jealousy among
black undergraduates. Social Behavior and Personality, 17, 135-141.
Mead, M. (1931/1986). Jealousy, primitive and civilized. G. Clanton ve L.
G. Smith (Eds.), Jealousy, lanham , MD: University Press of America.
Melamed, T. (1991). Individual differences in romantic jealousy: The mo
derating effect of relationship characteristics. European Journal o f So
cial Psychology, 21 (5), 455-461.
Millet, J. B. (1987). Toward a new psychology o f women.(2. baski). Bos
ton: Beacon Press.
Milne, G. (1985). Horse sense of psychotherapy. Australian Journal o f
Clinical and Experimental Hypnosis, 13 (2), 132-134.
Mirski, J. (1937). The Eskimo of Greenland. M. Mead (Ed.), Cooperati
on and competition among primitive peoples. New York: McGrawHill.
Mishkin, B. (1937). The Maori of New Zealand. M. Mead (Ed.), Coope
ration and competition among primitive peoples. New York:
McGraw-Hill.
Monat, A. ve Lazarus, R. S. (1985). Stess and coping. New York: Colum
bia University Press.
Mowat, R. R. (1966). Morbid /ealousy and murder. London: Tavistock

Kaynaklar

Publications.
Mullen, P. E. (1993). The crime of passion and changing cultural const
ruction of jealousy. Criminal Behavior and Mental Health. 3 (11), 111.
Mullen, P. E. (1996). Editorial: Jealousy and emergence of violence and
intimidating behaviors. Criminal Behavior and Mental Health, 6 (3),
199-205.
Mullen, P. E. ve Maack, L. H.(1985). Jealousy: Pathalogical jealousy and
aggression. David P. Farrington ve John Gunn (Eds.), Aggresion and
dangerousness. (103-126). New York: Wiley.
Mullen, P. E. ve Martin, J. L. (1994). Jealousy: A coomunity study. Bri
tish Journal o f Psychiatry, 164, 35-45.
Munro, A., O Brien, J. V. ve Ross, D.D. (1985). Two cases of pure or
primary erotomania sucesfiilly treated with Pimozide. Canadian
Journal o f Psychiatry, 30 (8), 619-622.
Murdock, G. P. (1949). Social structure. New York: MacMillan.
Napier, H. A. (1994). Effects of ethanol and self concept on self report
measures of romantic jealousy. Dissertation Abstracts International,
54 (8-B), 4432.
Neill, A.S. (1960). Jealousy at SummerhiU. SummerhilJ: A radical appro
ach to child rearing. (317-320). New York: Hart.
Neubauer, P. (1983). The importance of sibling experience. The Psycho
analytic Study o f the Child, 38, 325-236.
Nichols, M. (1984). Family therapy: Concepts and methods. New York:
Gardner Press.
O Neill, G., ve ONeill, N. (1972). Open marriage: A new lifesytle for co
uples. New York: Evans.
Pam, A., ve Pearson, J. (1994). The geometry of the eternal triangle. Fa
mily Process, 33 (2), 175-190.
Pao, P. N. (1969). Pathalogical jealousy. Psychoanalytic Quarterly. 34 (4),
617-701.
Parrot, G. W. (1991). The emotional experience of jealousy and envy. Pe
ter Salovey (Ed.), The psychology o f jealousy and entry. New York:
Guildford Press.
Parrot, G. W., ve Smith, R. H. (1993). Distinguishing the experience o f je
alousy and envy.
Journal o f Personality and Socail Psychology, 64, 906-920.
Paul, L. H., Olthorf, T. J., Terwogt, M ., ve Hardman, C. E. (1987). Child
rens knoeledge of tyhe situation that provoke emotions. International
Journal o f Behavioral Development, 10, 319-343.
Paul, L., Foss, M. A., ve Galloway, J. (1993). Sexual jealousy among yo
ung women and men. Aggressive responsiveness to partner and rival.

349

Ayala Matocti Prnves

A fk ve Kskanlk

350

Aggressive Behavior, 19 (6), 401-420.

Paul, L., ve Galloway, J. (1994). Sexual jealousy: Gender differences in
reponse to partner an rival. Aggressive Behavior, 20 (3), 203-211.
Penn, C. D., Hemabdez, S. L., ve Bermudez, M, (1997). Using a cross cul
tural perspective to understand infidelity in couple therapy. The Ame
rican Journal o f Family Therapy, 25 (2), 169-185.
Pestrak, V. A., Martin, D., ve Martin, M. (1985). Extramaritial sex: An
example of the literature. International Journal o f Family Therapy, 7
(2), 107, 115.
Pestrak, V. A., Martin, D., ve Martin, M. (1986). A brief model of jealo
usy: A threat of loss of power and identity. Counseling and Values. 31
(1), 97-100.
Pines, A. M. (1983, August). Sexual jealousy as a cause of violence. Ame
rican Psychological Association, Anaheim, California, yllk toplant
snda sunulan makale.
Pines, A. M. (1987a). Polyfidelity-an alternative to monogomous marri
age? Y. Gorni, Y. Ovcd, ve I. Paz (Eds.), Communal Life, (622-626).
srail: Yad Tabenkin Transaction Books.
Pines, A. M. (1987b). Sexual jealousy. Chadashot (Israel), Nisan 5, 3-11.
Pines, A. M. (1992a). Romantic jealousy: Five perspectives and an integ
rative approach. Psychotherapy, 29, 675-683.
Pines, A. M. (1992b). The shadow o f love: Romantic jealousy. Blm 8.
Tel Aviv: Tcherikover (Ibranice).
Pines, A. M. (1996). Couple burnout. New York: Routledge.
Pines, A. M. ve Aronson, E. (1980). The jealousy question scale. Psycho
logical Reports.50, 1143-1147.
Pines, A. M. ve Aronson, E. (1981). Polyfidelity: An alternative lifestyle
without sexual jealousy. G. Clanton (Ed.), Jealousy, Alternative Li
festyles, 4, 373-392.
Pines, A. M. ve Aronson, E. (1983). The antecedents, correlates and con
sequences of sexual jealousy. Journal o f Personality, 51, 108-136.
Pines, A. M. ve Aronson, E. (1988). Career burnout: Causes and cures.
New York: Free Press.
Pines, A. M. ve Friedman, A. (1998). Gender differences in romantic je
alousy. Journal o f Social Psychology, 138, 54-71.
Pinta, E. (1979). Pathalogical tolerance. American Journal o f Psychiatry,
135 (6), 698-701.
Pittman, F. (1989). Private lies: Infidelity and betreyal o f intimacy. New
York: W. W. Norton.
Powers, S. (1877). Tribes o f California. Washington, DC: Government
Printing Office.
Prochaska, J. ve Prochaska, J. (1978). Twentieth-century trends in marri-

Ayala Matach Pin

K a y n a k la r

age and marital therapy. T. J. Paolino ve B. S. McCrady (Eds.), Mar

riage and marital therapy. (1-24). New York: Brunner/Mazel.
Radecki-Bush, C. Farrell, A. D. ve Bush, J. P. (1993). Predicting jealous
responses: The influence of adult attachment and depression on thre
at appraisal. Journal o f Social and Personal Relationships, 10 (4),
569-588.
Ridley, J. (1996). Couples presenting with jealousy: Alternative interven
tions. Journal o f Cognitive Psychotherapy, 10 (1), 63-73.
Riggs, D. S. (1993). Relationship problems and dating aggression. Jour
nal o f Interpersonal Violence, 8 (1 ), 18-35.
Rivers, W. H. (1906). The Todas. London: Macmillan.
Riviere, J. (1932). Jealousy as a mechanism of defense. The International
Journal o f Psychoanalysis, 13, 414-429.
Rubin, L. (1983). Intimate strangers: Men and women together. New
York: Harper and Row.
Rubin, L. (1990). Erotic wars. New York: Farrar, Straus and Giroux.
Salovey, P., (Ed.). (1991). The psychology o f jealousy and envy. New
York: Guilford Press.
Salovey, P., ve Rodin, J . (1986). Coping with envy and jealousy. Journal
o f Social and Clinical Psychology, 7, 15-33.
Salovey, P., ve Rodin, J. (1991). Provoking envy and jealousy: Domain re
levance and self esteem threat. Journal o f Social and Clinical Psychology, 10 (4), 395*413.
Salovey, P., ve Rothman, A. J. (1991). Envy and jealousy: Self and society.
Peter Salovey (Ed.), The psychology o f jealousy and envy (271-286).
New York: Guilford Press.
Saunders, D. G., ve Hanusa, D. (1986). Cognitive-behavioral treatment of
men who batter. Journal o f Family Violence t (4), 357-372.
Sefedin, R. (1992). The borderline self and the jealous object. Journal o f
Contemporary Psychotherapy. 22 (2), 131-145.
Segraves, R. T. (1982). Marital therapy: A combined psychodynamic be
havioral approach .New York: Plenum Medical Book Company.
Shaji, K. S. ve Cyriac, M. (1991). Delusional jealousy in paranoid disor
der. British Journal o f Psychiatry, 159, 442.
Sharpsteen, D. J. (1995). The effects of relationship and self-esteem thre
ats on the likelihood of romantic jealousy. Journal o f Social and Per
sonal Relationships, 12, 85-101.
Sharpsteen, D. J. ve Kirkpatrick, L. A. (1997). Romantic jealousy and
adult romantic attachement. Journal of Personality and Social
Psychology, 72 (3), 627-640.
Shengold, L. (1994). Envy and malignant envy. Psychoanalytic Quarterly,
63 (4), 615-640.

351

A y ala M a la c h P i n

A$k v* Kiskantftk

352

Skinner, B. F. (1953). Science and human behavior. New York: Macmil

lan.
Slonim-Nevo, V. ve Vosler, N.R. (1991). The use of single system design
with systemic brief problem-solving therapy. Family in Society. 72 (1),
38-44!
Sluzki, C. E. (1978). Marital therapy from a systems theory perspective.
T. J. Paolino ve B. S. McRadv (Eds.) Marriage and marital therapy.
New York: Brunner/Mazel.
Sluzki, C. E. (1989). Jealousy. Networker, May/June, 53-55.
Small, M. (1992). The evolution of female sexuality and male selection in
humans. Human Nature, 3, 133-156.
Smith, R. H., Kim, S. H., ve Parrot, G. W. (1988). Envy and jealousy: Se
mantic problems and experiential distinctions. Personality and Social
Psychology Bullettin, 14,401-409.
Smith, J. R., ve Smith, L. G. (1973). Co-marital sex and the sexual fre
edom movement. Jourruil o f Sex Research, 6, 131-142.
Soyka, M. (1995). Prevalence of delusional jealousy in schizophrenia.
Psychopathology, 28 (2), 118-120.
Soyka, M., Naber, G., ve Volcker, A. (1991). Prevalence of delusional je
alousy in different psychiatric disorders: An analysis of 93 cases. Bri
tish Journal o f Psychiatry, 158, 549-553.
Spiclman, P. M. (1971). Envy and jealousy: An attempt at clarification.
Psychoanalytic Quarterly, 40, 59-82.
Stein, D. J ., Hollander, E., ve Josephson, S. C. (1994). Seretonin reuptakc
blockers for the treatment of obsessional jealousy. Journal o f Clinical
Psychiatry, 55, 30-33.
Steinglass, P. (1978). The conceptualization of marriage from a systems
theory perspective. T. J. Paolino ve B. S. McRady (Eds.), Marriage
and marital therapy. New York: Brunner/Mazel.
Stets, J. E. ve Pirog-Good, M. A. (1987). Violence in dating relationships.
Social Psychology Quarterly, 50, 237-246.
Stewart, R. A. ve Beatty, M. J . (1985). Jealousy and self-esteem. Perceptu
al and Motor Skills, 60 (1), 153-154.
Straus, M. A., Gelles, R., ve Steinmetz, S. K. (1980). Behind closed doors:
Violence in the American Family. Garden City. NY: Doubleday.
Straus, M. A., ve Hotaling, G. T. (Eds.) (1980). The social causes ofhusband-tvife violence. Minn: University of Minesota Press.
Stuart, R. B. (1980). A socail learning approach to marital therapy. New
York: Guilford Press.
Swami, A. V. (1983). Jealousy and the abyss. Journal o f Humanistic
Psychology, 23 (2), 70-84.
Swartz, M. J. ve Jordan, D. K. (1980). Culture: The anthropological pcrs-

Ayala Maidch Pkw

Kaynaklar

pective. New York: Wiley.

Symons, D. (1979). The evolution o f hitman sexuality. Oxford, England:
Oxford University Press.
Tannen, D. (1990). You just dont understand: Women and men in con
versation. New York: William Morrow.
Taplin, G. (Ed.). (1879). The folklore, manners, customs and the langu
ages of the South Australian Aborgines. Adelaide: Spiller.
Tarrier, N., Beckett, R., Harwood, S., ve Ahmed, Y. (1989). Comparison
ot a morbidly jealous and a normal female population. Personality
and Individual Differences, 10, 1327-1328.
Tavris, C. (1992). The mismeasure o f women. New York: Simon ve Schus
ter.
Taylor, C. G. M. (1989). Spouse similarity for IQ and personality conver
gence. Behavior Genetics, 19 (2), 223-227.
Taylor, C. G. M. ve Vandenberg. S. G.( 1988). Assortive mating for IQ and
personality due to propinquity and personal preference. Behavior Ge
netics. IS (3), 339-345.
Taylor, C.( 1988). Envy and jealousy: Emotions and vices. Midwest Studi
es in Philosoplrv, 13, 233-249.
Taylor, P. J. (1985). Motives for offending among violent and psychotic
men. British Journal o f Psychiatry, 147, 491-498.
Teismari, M. W. (1979). Systemic problem-solving therapy with couples.
Family Process, 18, 151-160.
Thompson, A. S. (1859). The story o f New Zealand (1. Cilt). London:
John Murray.
Thompson, A. (1983). Extamarital sex: A review of the research literatu
re. The Journal o f Sex Research, 1 9 (1 ), 1-22.
Thompson, J. S. ve Snyder, D. K. (1986), Attribution theory in intimate
relationships: A methodological review. The American Journal o f Fa
mily Therapy, 14 (2), 123-38.
Todd, J., Mackie, J. R., ve Dewhurst, K. (1971). Real or imagined hypophallism: A cause of inferiority feelings and morbid sexual jealousy.
British Journal o f Psychiatry, 119, 315-318.
Turner, G. (1985). Samoa. London: Macmillan.
Verhulst, J. M. (1985). The jealous spouse. Medical Aspects o f Human Se
xuality, 19 (5), 110-20.
Vinokur, G. (1986). Classification of chronic psychosis including delusi
onal disorders and schizophrenias. Psychopatology, 19, 30-34.
Wagner, |. (1976). jealousy, extended intimacies and sexual affirmation.
E.T.C., 33 (13L 269-288.
Wanderer, Z. (1989). Letting go. New York: Warner Books.
Wanderer, Z., ve Ingram, B. L. (1992). Treatment of phobias with physi

353

Ayala M alach P in

A fk v Kiskan^ik

354

ologically monitored implosion therapy (PMIT). Journal o f Behavior

Therafry and Experimental Psychiatry, 22 ( I ), 31-35.
Warner, A. (1937). Black civilization. New York: Harper ve Row.
Watzlawick, P., Weakland, J., ve Fisch, R. (1974). Change: Principles o f
problem formation and problem resolution. New York: W. W. Nor
ton.
Weeks, J. H. (1914). Among the Primitive Bakongo. London: Seeley Ser
vice.
Weis, D. L. ve Felton, J. (1987). Marital exclusivity and the potential for
future marital conflict. Social Work, 32, 45-49.
Weltfish, G. (1967). The lost universe. New York: Basic Books.
West, D. J. (1968). A note on murders in Manhattan. Medicine, Science
and the Law, 8, 249-255.
White, G. L. (1977). Inequality of emotional involvement, power, and je
alousy in romantic couples. Paper presented at the American Psycho
logical Association convention, San Francisco.
White, G. L. (1980). Inducing Jealousy: A power prespective. Personality
and Social Psychology Bullettin, 6, 222-227.
White, G. L. (1981a). Coping with romantic jealousy: Comparison to ri
val, perceived motives, and alternative assesment. Paper presented at
the American Psychological Association convention, Los Angeles.
White, G. L. (1981b). A model of romantic jealousy. Motivation and
Emotion, 5, 295-310.
White, G. L., ve Devine, K. (1991). Romantic jealousy: Therapists per
ception of causes, consequences and treatment. G. L. White ve P. Mullenden alttnti (1989). Jealousy: Theory, research and clinical strategi
es. New York: Guilford Press.
White, G. L., ve Mullen P. (1989). Jealousy: Theory, research and clinical
strategies. New York: Guilford Press.
Whitehurst, R. N. (1986). Jealousy and American values. G. Clanton ve
I.. G. Smith, Jealousy, Lanham, MD: University Press of America.
Williams, D. H. (1820). A journal o f voyages and travels in the interior o f
North America. Andover, MA: Flagg ve Gould.
Wilson, E. D. (1978). On human nature. Cambridge, MA: Harvard Uni
versity Press.
Wilson, W. (1989). Brief resolution of the issue of similarity versus comp
lementarity in mate selection using height preference as a model.
Psychological Reports, 65, (2), 387-393.
Wolfgang, M. E. (1958). Patterns in criminal bomocide. Philadelphia:
University of Pennsylvania Press.
Wolpe, J. (1958). Psychotherapy by reciprocal inhibition. Stanford, CA:
Stanford University Press.

Ayata Maiaeh Pines

K a y n o k ta r

Wright, S. (1994), Familial obsessive-compulsive disorder presenting as

pathalogical jealousy successfully treated with fluoxetine. Archives o f
General Psychiatry, 51, 430-431.
Yankelovich, D. (1981). New rules in American life: Searching for self ful
fillment in a world turned upside down. Psychology Today, April, 3592.
Zilbergeld, B. (1992). The new male sexuality. New York: Bantam.
Zummuner, V. L. ve Fischer, A. H. (1995). The social regulation of emo
tions in jealousy situations,: A comparison between Italy and the Net
herlands. Journal o f Cross Cultural Psychology, 26 (2), 189-208.

355

Ayala Malach Ptas

Yaym lanan Kitaplar:

SANAT
1-

Desen m i Dem esen m il Cem M um cu, Y ldrm B. D oan

2-

A rtrit ve Sanat, K olektif

Desenler: Seluk Dem irel

ROMAN
12345678910-

Planm z Katliam, Haldun A ydngn

7, Cem Aka
A ltn, Blaise Cendrars
B ir Kuzgu n Yaz, M e h m et Clnver
Mariella, M ax Gallo
Mathilde, M ax Gallo
Sarah, M ax Gallo
Ziyaretiler, Giovanni Scognamillo
Salta Dur, Semra Topal
Pus, M e h m et Clnver

PSKYATR
1-

Terapi eysi, Cem Mumcu, Yldrm B. D oan

2-

6-

te k i Peygam berler, A nthon y Storr

iir ve Psikiyatri Kavanda, Yusuf A lper
B iz'- Rom antik A kn Psikolojisi, Robert A. Johnson
Duygudurum Bozukluklarnda A tip ik A ntipsikotik
Kullanm , Editr: Simavi V ahip
M ajr D epresif B ozukluk Hastalarnn Tedavileri in

7-

Uygulama Klavuzu
Buradan Byle - Hayatn Psikososyopolitii, Erol Gka

Desenler: M e h m e t Ulusel
3-

45-

89-

Bahe, Betl Yalner, Ltf Hanolu

Psikiyatri ve Sinema, Krin O. Gabbard, Klen Gabbard

11-

Psikiyatri Tarihi, A li Babaolu

iyandaki Khin - Tevfik Fikret'in M elankolik Dnyas

12-

A k ve Kskanlk, Ayala Malach Pines

10-

Serol Teber

YK
1-

B e y o lu K buslar ve D i e r y k le r, Giovanni Scognamillo

2-

nc Sayfa G z e li - B in b ir nsan M a s a lla r-I Cem Mum cu

3-

B ir Gam ze B ir K u t y Yastk, Glseren Tucu Karabulut

4-

Cinsel ykle r, K olektif - Editr: Cem Mumcu

5-

H e p im iz G ogo/'un P a lto 's u n d a n ktk, Sreyyya Evren

6-

M u a ll k ta A r a f'ta ve D lerde - B in b ir nsan M a s a lla r-ll

7-

r, Cem Aka

8-

k ykle r, K olektif - Editr: Sevengl Snmez

9-

D e li ykle r, K olektif - Editr: Cem Mumcu

Cem Mumcu

10-

Sulu yk le r, K olektif - Editr: Halil Gkhan

M ZAH

358

1-

Y am yam n Yem ek K itab, Yusuf Eradam

2-

K a fa d a n b a c a k lla r, M e h m et Ulusel

3-

F, Izel Rozental

4-

Ge, Kadir D oruer

5-

B, Izel Rozental

R
1-

A h k m V a k ti T o h u m la r, Yusuf Eradam

2-

Ene! Ak, Yelda Karata

FELSEFE
1-

B ir Sevda Y o ru m u K ita b , A h m et nam

TARH
1-

M e d y a T a rih i - D id e r o tda n n te rn e te
Frdric Barbier, C atherine Bertho Lavenir

MNERVA
1-

M e d e n iy e tle r atmas (2. Bask), Samuel P. H untington

EROTK US
1-

K a d n la r in E ro tik A s t r o lo ji ! Olivia, eviren: Ilar Kr

2-

Y ata nda Y alnz m s n ? t eviren: Cell ster

3-

K im senin K on u m a d D il / Eugene M irabelli,

eviren: Ahu A ntm en

456-

ifte A le v I Octavio Paz, eviren: Tomris Uyar

Ezg iler Ezgisi 'Neideler Neidesi', eviren: Samih Rifat
Bahar Noktas, W illiam Shakespeare, Can Ycel

ANI
1-

ansl Adam , M ichael J. Fox

Yayna H azrlanan Kitaplar:

EROTK US

Bcknm e / O rhan Kevnolu

Erotik Haykular / eviren: Ferit Edg
Cinselliin M itologyas I Sarah Denning,
eviren: Ayegl Hatay

YK

B in b ir nsan Masaltar-lll / Cem M um cu

Erotik y k le ri K olektif
7 Gnah / K olektif
Gelecek y k le r / Kolektif
ROMAN

M ucize / Didier van Cauwelaert, eviren: Nuriye Y iitler

TARH

Ksa Trkiye Tarihi / K olektif

in tihar Tarihi / Georges Minois, eviren: N erm in Acar
Labirentin Tarihi I Jacquez A ttali, eviren: Seluk Kumbasar
topya t Akn Sevin
Am m a Tarih / Bernard Chambaz, eviren: Ik Ergden
M ZA H
5 Dakikada llyada ! Greg Nagan, eviren: M . O nur Duman