YAVUZ SULTAN

SELM

YILMAZ ZTUNA
TARH

Yavuz Sultan Selim

Ylmaz ztuna
Editr mer Kul
Tasarm: BKY Ajans
babali kltr yayncl
29 Ekim Cad. No: 23, 34530 Yenibosna/STANBUL
Tel: (0212) 454 21 65 (0212) 454 21 67 (0212) 454 21 69
GSM: (0505) 584 03 79 Faks: (0212) 454 21 71
www.bky.com.tr bky@bky.com.tr

Merdm- ddeme bilmem ne fsn-etdi felek

Giryem kld fzn-ekimi hn-etdi felek
rler penei kahrmda olurken lerzn
Beni bir gzleri hya zebn-etdi felek
Selm (Yavuz Sultn Selm) (1470-1520)
ems-i asr-di, asrd emsin
Zll memdd-olur, zamn kasr
Tc- tahtle fahreder beyler
Fahrederd annda tc- serr[1]
eyhulislm Kemlpaa-zde
Ahmed emseddn Efendi (1468-1534)

Eflkden, o dem ki peym- kader gelir

G- cihna velvele- bl- per gelir
Ry- zemn'i tbi-i fermn klmaa
Sultan Selm Han gibi bir r-i ner gelir
Tekbrlerle halka yn-oldu tlar
Sahry- skdr'a revn-oldu tlar
...
Tebrz'e doru kd sefer hrhna
Ervh peyrev-oldu Cihan Pdih'na
Hengm- rezmi bildiren-vz- htif
Aks-etdi her tarafda ciblin cibhna
Sahry- aldran'da gaz vardr-erteye
Ey berk, mjde ver felein mihr- mhna
...
Seyr-eylesin felek kaderin ehsvrn
Feth-etdi bir seferde nebler diyr'n
...
Bir gn alnd nevbet-i takdr rhlete
Ukb'da yol grnd Hud'dan bu dvete
Durdukca doldu gzleri ek- firk-le
Kudretl pdih ved etdi millete
Yer yer misl-i bd-i hazn-oldu tlar
Sultan Selm'e girye-knn-oldu tlar
Yahy Keml Beyatl (1884-1958)

nsz
Yavuz Sultn Selm (1470-1520; 1512-1520), Dny trhinin mmarlarndan biridir. 8 yllk ksa
saltanatnda Orta Dou'ya gelecek asrlar iin yn vermitir. Bugnki Trkiye'nin Anadolu
snrlarn izmitir. Orta Anadolu'ya kadar uzanacak bir Trkmen ran devletinin olumasn
nlemitir. Geri Arab lkelerine ilk ayak basan Osmanolu'dur, fakat bu hususta Seluklular'n
brakt yerden devm etmitir. Arab lkelerini bir at altnda toplamaya balamtr. Msul'dan
Cezyir'e, Haleb'den Yemen'e ve Sdn'a kadar Arab lemini Osmanl atsna alm, halefi olan
olu Kaann Sultn Sleymn, bu hususta babasnn eserini tamamlamtr.
Hilfet-i slmiyye'yi Arablar'dan Trkler'e, Abbsler'den Osmnoullar'na alarak, stanbul'u,
slm leminin merkezi hline getirmitir. Kzldeniz'e, Hind sularna, Barbaros Kardeler
vstasiyle Bat Akdeniz'e km, dedesi Ftih'in Boazlar' ve Karadeniz'i Osmanl tekeline alan
deniz politikasna devm etmi, olu Kaann'ye Basra Krfezi'ne ve Ummn Denizi'ne k
hazrlamtr.
Geri Osmanl Trkiyesi, 1447'den beri Dny'nn en kudretli devleti idi. Fakat 1517'de Msr'n
fethi ile Osmanl Trkiyesi'ni Cihn Devleti (Fr. Puissance mondiale, Alm. Weltreiches) hline
getiren, Yavuz Sultn Selm'dir. Cihn Devleti, Arz'a hkim olan devlet demek deildir, zten
trihte byle bir devlet yoktur. Mutbakat olmakszn Dny politikasnda kapital bir deiiklik
yaplamyacak gce erimi Devlet demektir. Osmanl Trkiyesi, 1683'e kadar bu durumu, 1771'e
kadar da 1. Dny Devleti durumunu muhfaza etmitir.
Yavuz, trhin grd fenomen ahsiyetlerden biridir. artc iler yapmtr. Onu trih
sahnesine kartan, doudan gelen h sml'in Trkmen tehddidir. Safev Devleti'nin XVI.
asr metinlerinde geen ad Trkmen Devleti'dir. h sml'in Anadolu'dan kopartp byk
imtiyazlar vererek ran'a gtrd birka yz bin Trkmen tarafndan kurulmutur. Bu i 1500
ylnda olmutur. 30 yanda ve h'n yan banda, Trabzon'da bulunan ehzde Sultn Selmh, bu olumann hididir. Bu olumay teessrle seyretmi, gen sml'in yz binlerce Anadolu
gerini mezheb deitirterek, mfrit bir mezhebin atsna aldn, kendisini det mbd
hline getirdiini, esefle tkb etmitir. Bu olumay ehzde zntyle izlemi, stanbul ve
Osmanl zntyle izlemi, ancak kinci Byezd Trkiyesi resini bulamamtr. ehzde Selm,
bu reyi bulduuna ve dm klcyle zeceine Ordu'yu ve milleti inandrd iin tahta
ykselmitir. Babas kinci Byezd, yle fazla ihtiyar falan deildir. 60'n ancak gemitir. Ama
derde dev olamad iin taht kaybetmitir. Yavuz'un hayatta bulunan iki aabeyi ehzde vardr.
Onlar, dm zebilecekleri hussunda inandrc olamadklar iin tahttan mahrum
kalmlardr.
Yavuz'un pan-slm ark politikas, halefi Kaann Sultn Sleymn tarafndan tkb edilmemi,
Osmanl Trkiyesi'nin gelecei Dou'ya deil Bat'ya tevecch etmitir. 1520'de babasnn yerine
geen Sultn Sleymn ilk 3 seferini, Bat'ya yapm, ancak 4. seferinde ran zerine yryerek
Irk' ran'dan alp Basra Krfezi'ne kabilmi, bu mddet iinde Trkmen Safev rejimi
ran'da kklemitir. Daha ak ifdeyle, h sml'in Snn Trkmen Akkoyunlular'dan ald
ran', Snn'lie dndrmek mmkn olmamtr. ran, evresinde kendisini tehdd eden Trkiye,
Trkistn, Hindistn gibi ok kudretli Snn Trk imparatorluuna ramen, haytiyetini devm
ettirmitir. Kafkas Trkl'n 'letirmitir. Snn Trkiye ile Snn Trkistn'n arasn kesmi,

Trkistn' da kapal bir lke hline getirmitir. Trklk byk zarar grmtr. Dou Trk
leminin Rus tahakkmne dmesinin uzak temellerini atmtr. h sml derecesinde Trk'le
zarar veren hibir Trk' trih kaydetmiyor.
Yavuz'un halefi ve tek olu Sultn Sleymn' babasnn radikal Dou politikasn Osmanl
Devleti'nin ikinci derecede meselesi hlinde telkk etmeye zorlayan sebep, Avrupa'da CharlesQuint'in zuhrudur. spanya kral Charles-Quint'in, nce Almanya imparatorluunu ele geirerek
Avrupa'nn yarsna hkim olmas, Fransa'y ezmesi, ngiltere'yi tehddi, Charlemagne'n Bat
Roma imparatorluunu gerekletirmesine ramak kalmasdr. Ve Sultn Sleymn'n Avrupa
politikas olmasa idi bunu gerekletirecekti. Bu durumda Osmanl Trkiyesi'nin bir Avrupa
Devleti olarak haytiyetini muhfaza edebilmesi ve Akdeniz'de hkimiyetini devm ettirmesi,
imknsz hle gelirdi.
Kaann'nin fetihleri, babas Yavuz'unkinden az deildir, fakat fazla elde tutulamam, byk
ksm daha 18. asr girmeden tasfiye edilmitir. Yavuz'un fetihleri ise kalc olmutur. Anadolu'daki
fetihlerini Trkiye her zaman muhfaza etmitir. Fethettii Arab lkelerindeki Osmanl hkimiyeti
ise 1918'e kadar 4 asr devm etmitir.
Yavuz, dedesi Ftih'in planlad Cihn Devleti'ni gerekletirmi kiidir. Ancak Ftih'in
planlad ve 49 yanda lm ile gerekletiremedii Cihn Devleti, daha fazla Bat'ya dnktr.
Yn Kaann politikasna paraleldir. Yavuz ise mecbren Dou'ya dnmtr. Belki ran'da Snn
Akkoyunlu Trkmen hkimiyeti devm etse, h sml zuhr etmese, Yavuz da Bat politikas
izliyecekti vey bir denge kuracakt. Kaann'yi Bat politikasna nasl Charles-Quint'in
beklenmedik zuhru sevk etti ise, babas Yavuz'u da Dou politikasna mecbr eden, h sml'in
beklenmedik zuhrudur. Ve iki zuhr arasnda 20 yl kadar bir mddet vardr.
Vaktiyle mfrit Ftmler, slm lemini ikiye blmlerdi. Salhaddn Eyyb haklarndan
gelmiti. imdi slm'a ayni oyunu h sml adl Trkmen eyhi oynuyordu. Krdler, Tebrz'deki
h ile stanbul'daki Pdih arasnda kaldlar. Hepsi h'n tebeas idiler. Fakat Snn'likten
ayrlamadlar ve Pdih'n tarafna getiler. Zr h, Trkmen beylerine verdii akl almaz
imtiyazlar, Krd beylerine tanmamt.
Jeopolitik bir mcdele olduu ortadadr. Ancak mnev bir mcdele olduu da gerektir. h
sml'in trenle Eb-Bekr, mer, Osmn, ie gibi slm byklerine lnet ve kfr ettirmesi, z
annesi dhil olmay reddeden Snnler'i ldrtmesi, kl ve kan siyseti, Mslmanlar'
mteessir etmiti. Byk tepki dourmutu. "Babacm" diye riykrca yaltakland Sultn
Byezd'in topraklarn inemesi, Anadolu'da ihtilller kartmas, Anadolu halkn a'ya ve
kendisini imm tanmaya dveti, marur Osmanl'y alt st etmiti.
Yavuz, ulem meclisini 1514'te toplad. eyhulislm Zenbilli Al Efendi, h' tekfr etti.
Kazasker Sargrz Nreddn Hamza Efendi, nl fetvy kaleme ald. Bu fetvda yle deniyor:
"Tife-i Kzlb ki resleri Erdeblolu sm'l'dir, Peygamberimiz'in er'atn, ve snnetini, ve
dn-i slm ve Kur'n- mbni istihff etdikleri, ve Allh Ta'l harm kld gnhlara helldir
dedikleri ve mushaflar ve ktb-i er'ati tahkyr edip oda yakdklar ve mescidleri ykdklar ve
dahi resleri la'ni (h sml'i) m'bd yerine koyup secde etdikleri ve dahi Hazret-i Eb-Bekr'e
ve Hazret-i mer'e svp hlfetlerini inkr etdikleri ve dahi Peygamberimiz'in htnu Hazret-i
'ie anamza iftir edip svdkleri ve dahi Peygamberimiz'in er'ini ve dn-i slm' gtrmek

kasdin etdikleri m'lm ve zhir olduu sebebden fetv verdik ki, zikr olunan tife kfirlerdir ve
mlhidlerdir. Bunlar krp cem'atlerin datmak cem'-i Mslmnlar'a vcib ve farzdr.
Mslmnlar'dan lenler sa'd ve ehd ve Cennet-i 'ldadr ve anlardan lenler hr ve hakyr,
Cehennem'in dibindedir, bunlarn hli kfirler hlinden eeddir...".
Yavuz'un aldran seferi iin yapt hazrlk ve masraflarn, dedesi Ftih'in Otlukbeli seferi
iin yaptklarnn iki kat olduu biliniyor. Otlukbeli'nde ran'n Trkmen h Sultn Uzun Hasan
Bey, Osmanl'y Anadolu'dan atmak iin, btn Avrupa devletleri ile ittifk etmiti ki, Avrupallar
da Osmanl'dan Rmeli'ni almak istiyorlard. Uzun Hasan, h sml'in annesi tarafndanbyk-babasdr (annesinin babas). Ama Snn-Hanef'dir. Binenaleyh onun 40 yl nceki
tehddi, Osmanl dzenini ykmak, Trkmen aret beyleriyle Anadolu'yu ynetmek, Trkiye'yi gene
Orta a'a dndrmek eklindedir. Anadolu'yu letirmek gibi bir tehdid yoktur. Zr ran'n
ounluk mezhebi de o dnemde Snnlik'tir. Ancak Uzun Hasan'n 20 kadar Hristiyan Avrupa
devleti ile Osmanl Trkiyesi aleyhine ittifk etmesi, durumu ve tehddi arlatryordu.
Yavuz, Safev tehlikesini bertaraf ettikten sonra, baka bir Trk imparatorluuna, Memlkler'in
zerine dnd. Dedesi Ftih'in Memlk politikasn daha radikal biimde izledii gibi, babas
Sultn Byezd'in Memlkler karsndaki baarszlnn cn de alacakt. Haleb yaknlarnda
Merc-i Dbk'ta Memlk ordusunu sultnlar ile berber imh ve Memlk ordusunda bulunan
Abbs halfesi nc Mtevekkil'i esr etti. Haleb'e girince Ulu Cm'de halfe olarak adna
hutbe okuttu. O andan tibren resm veskalarda "Halfe-i Ry-i Zemn", "Hazret-i Zll'ullh",
"Pdih- Cihn-penh halledet hlfeteh", "Hlfet tahtnn sultn", "Halfet'r-Rahmn" gibi
tbirlerle anld grlr. Kaahire'nin fethinden sonra da Melik Meyyed Cmii'nde itirkiyle
klnan Cum'a namznda "Hdim'l-Haremeyni'-erfeyn, Sultn- Arab ve'l-Acem, Pdih-
slm" diye anld.
Hlfet sfatna, h sml'in imamln ln mnsebetiyle ehemmiyet vermitir. Haremeyn
(Mekke ve Medne ehirleri) yoksullarna 200.000 altn sadaka gndermi, Kaahire, Mekke ve
Medne'deki btn ref, sdt ve ulemya ar hediyeler yollamt. Hlfetine hibir taraftan
tirz edilmedi.
nl msterik-trkolog Wilhelm Barthold'n 1912'de yaynlad bir makalede Yavuz'un
hlfetini pheli gstermesi, politik bir manevradan ibrettir. Balkan Sava srasnda Osmanl
Devleti'nin der slm lkelerince desteklenmesini nlemek iin, Trkiye hkaannn hlfet
sfatnn zerine glge drmeye mtftur. Barthold'n trihi olarak hreti, birok zihinlerde
ve hlfetin Osmnoullar'nda bulunmasndan ekinen Bat ve kskananDou evrelerinde akisler
yapmasna zemin hazrlad ki, essen maksad da bu idi. Barthold'n makalesinden sonra geni
Osmanl trihleri kaleme alan .H.Dnimend, .H.Uzunarl gibi trihiler, onun bu politik
makalesine hibir ehemmiyet vermemilerdir. Bununla berber, Cihn Devleti yllarnda Osmanl
hkaannn halfe sfatn, birok sfat arasnda kulland, Devlet geriledike bu sfata arlk
verildii de bir gerektir. 1774 Kk Kaynarca Muhedesi'nde Rusya, pdihn halfe sfatn
resmen kabl etmitir. Bununla berber halfe sfatn arlkla kullanan ve hkan (pdih)
sfatyle edeer sayan hkmdrlar grmek iin Sultn Abdlazz, hatt kinci Abdlhamd
devrine kadar inmek gerekiyor. Ancak kinci Abdlhamd'in halfe sfatn, hkan sfatyle edeer
ekilde kulland tesbt edilebiliyor. Barthold'n iddias doru olsa idi, 1517'de son Abbs
halfesinin Yavuz tarafndan stanbul'a gtrlmesinden birka yl sonra olu Kaann eski

halfeyi aka ve arlkl ekilde shib kmalarna kadar, Hlfet-i slmiyye makamnn bo
tutulduunu kabl etmek gerekir ki, nl msterikn olutumaya alt hava da bu idi. Zr 20.
yzyln balarnda kinci Abdlhamd'in hlfet politikas ngiltere, Fransa, Rusya, Holanda gibi
on milyonlarca Mslman'n yaad lkeleri smrgeleri hline getiren Batl emperyalist
devletleri ok korkutmutu. Bu korkunun, 1920 yllar balarna kadar devm ettii, bilhassa
ngiltere resm veskalarnn binlercesinde grlr. Gerekte 632'de Peygamber'in veftndan
1924'te hlfet-i islmiyye'nin ilsna kadar hlfet taht, hibir dnemde velev ksa mddet iin
olsun bo kalmad. 1924'den tibren ise tammen boald ve sona erdi.
Yavuz'un 50 yanda ve ksa bir saltanattan sonra lmesi, dedesi Ftih'in 49 yanda fakat uzun
bir saltanattan sonra- lmesine benzer. Politikalar tamamlanamamtr.
Yavuz, 1470 ylnn ilk aylarnda, babas Ulu ehzde (kinci) Byezd'in sancak beyi bulunduu
Amasya ehrinde, Dulkadrolu Aleddn Bozkurd Bey'in kz Aye Htn'dan dodu. Fevkalde
yksek bir tahsil grd. 1481'den nce dedesi Ftih tarafndan stanbul'a arld. ok kk
ocuktu. Dedesinin kendisini kucana alp sevdiini, o srada derin saygsndan dedesi Ftih'in
yzne kucanda iken ancak bir n iin ban kaldrp bakabildiini, sonradan pdihlnda
anlatmtr. Bir mddet stanbul Saray'nda terbiye grp Amasya Saray'na babasnn yanna ide
edildi. 1481'de Ftih lp kinci Byezd tahta geince, ehzde Selm de, 11 yanda olduu
hlde, 3 aabeyi ile berber stanbul'a geldi. 1487'de 17 yanda iken Trabzon sancak beyliine
tyn edildi. Trabzon'a, annesi ile berber gitti ve annesi Trabzon'da ld.
Sert karakteri dolaysyle "Yavuz" denen ehzde Sultn Selm-h Hn'n 24 yl sren Trabzon
Vllii, onu politikann ve asker haytn iine att. Trabzon, serhad idi. Kafkasya'ya ve ran'a
kar serhad. 1500'e kadar Kafkasya ve ran'da Snn Trkmen Akkoyunlular hkimdi. Osmanl
Devleti ile bir problemleri yoktu, Uzun Hasan Pdih'n vasyyeti mcibince 1473'ten sonra bir
daha asl Osmanl ile kar karya gelmemeye dikkat etmilerdi. Ama 1500'de h sml,
yldrm darbesiyle ana tarafndan mensb bulunduu- Akkoyunlu hnednn ykt ve dedesi
Uzun Hasan'n vasyyetini kulak ard ederek Osmanl ile uramaya, derinlemesine (Antalya ve
Mula'ya kadar) Anadolu'ya hulle alt. Bu durum, ehzde Selm'in, kinci Byezd'in 8 olu
arasnda(ki 4.'leri idi) parlamasna zemin hazrlad. 1500'de ehzde Sultn Selm, 30 yanda,
yaa ve tecrbece h sml'den olgun, sert bir askerdi. Bu ndan tibren Yavuz'un
biyografisini, Osmanl ve zaman zaman Dny trhi erevesinde vermeye alacam.
Kitbmn sonunda, kinci Byezd ve Yavuz ileleri zerinde etrafl bir ecere bahsi vardr.
Burada o an btn Osmnoullar, ehzdeleri ve sultnlar ile, grlecektir.
Ylmaz ZTUNA

Birinci Blm

EHZDELK DNEM
Akkoyunlular'n Dmesi ve ran mparatorluk Tahtna Safevler'in kmas
(1501)
1501'de Akkoyunlular, Tebrz'i kaybettiler ve ran imparatorluk tahtna baka bir Trk hnedn,
Safevler geti. Bu, Yakn Dou'da siys durumu altst eden mhim bir hdise oldu. byk
imparatorluun, Trkiye, ran ve Msr'n mtekbil siys durumlar karmakark oldu. Hdisenin en
ehemmiyet arz eden cephesi u idi ki, Safevler, mezhebindendiler. ran imparatorluunun , hem
de ok mutaassp ve msamahasz bir ekilde olan bir hnedna gemesi, Trkiye kadar Msr'
ve Trkistan', hsl btn Snn Mslmanlar' tehdit eden bir vaka idi.
Safevler, aslen Snn ok nl bir eyh ailesinden iniyorlard. Sonradan hem olmular, hem de
Akkoyunlu ve Trabzon imparatorluk hnednlar ile sk akrabalk balar kurmular, siys hayta
atlmlard. 1501'de nihyet imparatorluk tcn giymeye muvaffak olan h sml Safev, ana
tarafndan Sultn Uzun-Hasan'n torunu idi. Bu gen imparator, nih derecede hars idi ve kazand
muvaffakyetlerle sarho olmutu. Asker, devlet, siyset, ilim ve edebiyat adam olarak, UzunHasan'dan yksek bir ahsiyetti, fakat Timur derecesinde deildi. h sml, Trkiye'yi doudan
tehdd eden nc ve sonuncu byk tehlikedir. Bu tahddin de gayesi, Trkiye imparatorluunu
ykmakt. Safev tehdidi, Akkoyunlu (Uzun-Hasan) tehdidinden daha kudretli idi. Fakat Timur'unki
derecesinde deildi. imdi Osmanl Trkleri, Diyr- Bekr ile Takent arasnda uzanan, kan ve atele
Snnler'i sindirip mezhebini hkim klmak istiyen h sml ile kar karya idiler. h sml,
Hazret-i Al'nin neslinden indiini iddia ediyor, imamlk, yni mezhebinin bakanln taslyordu.
Daha 1 yanda iken babas eyh Haydar Safev, irvan-ahlar tarafndan ldrlm, sml, tam bir
hayat mcadelesi ve bitip tkenmek bilmez hayat korkusu iinde yaamt. Trk ve slm tarihinin bu
pek sekin simasnn, btn dnya apnda ahsiyetler gibi, eitli cepheleri vard. Tam bir harb ve
siyset adam olduktan baka, deh sahibi bir irdi. iirlerini Farsa'dan ok Trke sylyordu.
nki hitap ettii kitlelerin dili Trke idi. Trke iirleri de, klasik ve halk tarznda olmak zere
ikiye ayrlr. Halk tarznda syledii iirler (nefesler, ilhler) o kadar ak bir Trke ile yazlmtr
ki, bugn bile bunlar anlamyacak hibir Anadolulu kyl yoktur. h sml, Sultan Byezd'in
insan cephesine mlik deildi. Sultn Byezd kadar byk bir lim deildi, onun insan cephesine de
mlik deildi. Fakat enerjisi ve kitleleri tesiri altna almaktaki baars, onu daha da byk
muvaffakyetlere namzet klyordu. Onunla, ancak ehzde Selm apnda ve karakterinde bir ahsiyet
baa kabilirdi.
Sultn Byezd, Trkiye'nin Frat-Toroslar snrn tutabilmek iin, ran'n elinden Dou ve
Gneydou, Msr'dan da Orta-Gney Anadolu'yu almann jeopolitik bir zarret olduunu phesiz
grmtr. Fakat ii idare-i maslahatla yrtmek istiyordu. ehzde Selm gibi cezr (radikal/kkten)
bir harekete teebbs edemedi. II. Byezd, kz Ayn-i h Sultn', essen ana tarafndan Ftih'in
torunu olan Akkoyunlu sultn Ahmed Gde Bey'e, Sultn Cem'in kzn, Memlk Sultn'na vererek,
Avrupa'da olduu zere, akrabalk yoluyla Trkiye'nin yksek menfaatlerini korumak yoluna gitmiti
(Hammer, IV, 50). Fakat bunlar, kifyetsiz tedbirlerdi. Hele ortaya h sml gibi bir ahsiyet
ktktan sonra.

1507'de Kemal Reis, Msr'a ikinci defa bir dostluk ziyretinde bulundu. Esasen ran'da 'lerin
iktidara gelmesi, Trkiye ile Memlkler'i yaklatrmt. Kemal Reis, Kahire'de Sultn Kansu
tarafndan merasimle karland ve Osmanl tekiltnda rtbesinin ancak bahriye sancakbeyi
(tmamiral) olmasna ramen, pek ar ekilde misafir edildi.
h sml ise, Akkoyunlular' cihan haritasndan silmekle meguld. st ste darbeyle
Akkoyunlular' Tebrz'den, Badad'dan ve mid'den (Diyarbakr), yni btn taht ehirlerinden
ebediyen kovmutu. Son Akkoyunlu imparatoru Sultn Murd Bey, stanbul'a gelmi ve kederinden 25
yanda lmt. 1496-1498 arasnda II. Byezd'in hem yeeni, hem dmd olan Sultn Ahmed
Gde'nin sallantda olan Akkoyunlu imparatorluunu, Osmanl devlet sistemini tatbik ederek
canlandrmak istemesi, feodallerin, ehzde ve devlet adamlarnn iine gelmemi, Sultn, haytn
kaybetmiti. Sultn-zde Dmd Sultn Ahmed Gde Bey'in olu Zeynel Mirza (ki II. Byezd'in
torunu idi), 1504'te ayn eyi yapmak istemi, fakat o da muvaffak olamam, Tebrz'i h sml'den
geri alamamtr.
mitler, Trabzon sancakbeyi ve II. Byezd'in hayattaki 3. olu ehzde Selm-h'ta toplanyordu.
ehzde Selm, ana tarafndan Dulkadrolu idi. Faaliyetleri, tamamen dhiyne bir gsterite idi.
Stratejik ve siys grlerinin derinlii, imdiden hret bulmutu. Safevler'in ve Grc
prenslerinin hareketlerini, dikkatle tkip ediyordu. Vaktiyle Yldrm tarafndan fethedilmi ve bir ara
Ftih tarafndan da alnm olan Erzincan', yeniden fethetmiti. Grc prensi Mirza ubuk'u malb
etmi, spir kasabasn almt. Dier bir Grc prensini, III. Bagrat' da yenmi, Grcistan'n
Tiflis'ten sonraki en byk ehri Ktayis'i fethetmiti. Grc prensleri, ehzde Selm'e vergi
vermeye balamlard. Grcistan'n metbu olan Safevler iin bu hdisiler, haysiyet krc idi.
ehzde'nin Grcistan ilerine kadar girerek Gney Kafkasya'y tehdid etmesi, h sml'i endieye
dryordu. Ancak imdilik Osmanllar'la silhl bir atmaya girimek istemiyor, bu zemini
hazrlamak iin btn enerjisini kullanyordu. 1508'de Grcistan'n en mhim ksm, Osmanllar'n,
daha dorusu ehzde Selm'in yksek hkimiyetini tanm bulunuyordu. ehzde'ye tb olan Grc
hkmdarlarnn en mhimmi, Mirza ubuk (1502-1516) idi. Bu prens, Erzurum, Kars, Ardahan,
Idr illerinin tamam ile Bayburt'a hkimdi (44.000 km2). Kuzeyde, II. Bagrat'n Grc devleti
balyordu ve buras da ehzde Selm'in nfuz ve kontrolnde idi.
h sml'in zuhru, Timur'un ve Uzun-Hasan'n zuhrlar gibi Trkiye ile baa kmaktan tamamen
ciz olan Avrupa'da byk yanklar uyandrmt. Papa bir mektubunda bu hdiseyi, "Trkler'e kar
byk lde bir harekete gemek iin ilh frsat" eklinde selmlyordu (Zinkeisen, II, 558). Papa,
Grnta'nn dmesinden byk mitlere kaplmt. Batda olduu gibi, douda da Mslmanlar'n
Avrupa kt'asndan karlabilecei midlerini zhr ediyordu. Artk en byk Hristiyan hkmdr
durumunda bulunan spanya kral Katolik Fernando'ya: "erefsiz Trkler'e kar Almanya, Fransa,
spanya, Portekiz, skandinavya devletlerinin derhal birlemesi lzmdr" diyordu (Zinkeisen, II,
558).
h sml, asl byk rakbinin Osmanl devleti olduunu oktan grmt. Daha 1501'de, yn
Tebrz'e yerleir yerlemez Kahire'ye eliler gndermi, Memlkler ile Osmanllar'a kar birlemek
istemiti. phesiz Osmanl kudreti Memlkler'in yardm ile yklnca, Msr, h sml iin, olgun
bir meyve derekesine decekti.
Avrupa'da siyset dnyasnn merkezi olan Venedik'te de bu mevzuda faaliyetler geiyordu. h
sml'in elileri 1508'de Trkiye'nin amansz dman ve rakbi olan Hametl Cumhuriyet'in

bakentini de ziyret ettiler ve ayn mealdeki tekliflerini yaptlar. Venedik, daha 6 yl nce Trkiye ile
sulh yapmt. u sralarda Trkiye, btn Avrupa ile sulhu devm ettirmek iin zam gayretini
esirgemiyordu. Doudan gelen tehlikenin azameti, stanbul'ca malmdu. Osmanl cihan devletini,
ancak baka bir Trk devleti ykabilirdi. h sml, aka bu emelde olduunu birok kereler
gstermiti.
Venedik, h sml'in Trkiye'ye derhal sava almas teklifini kabul gze alamad. Ancak h
sml harbe girerse yardm edeceini mphem bir srette vaad etti. h, Venedik'in deniz gcnden
faydalanmak istiyordu. nki donanmas yoktu. Deniz gcne sahip olmyan bir devletin ise, karada
ne derecede kudretli olursa olsun Trkiye'yi sarsmas imkn hricinde idi.
II. Byezd, h sml'in bu teebbslerine, Kemal Reis'le Msr'a klliyetli miktarda top, topu
mtehasss, stratejik harb malzemesi ve bahriye levazm gndermekle mukabele etti. h sml'in
'lii, Ftmler'in htrasnn unutulmad Msr'da, Memlkler'i, Osmanllar'dan fazla
korkutuyordu. u noktay unutmamaldr ki, Memlk imparatorluunun bnyesi, ezici Trk
ounluklarna dayanan Trkiye ve ran imparatorluklar gibi deildi. Msr'da bir avu Trk,
milyonlarca Arab' idre ediyordu. propaganda makinas, muntazam iliyordu. Velahd-ehzde
Ahmed'in oullarndan ehzde Murd'n bile bu mezhebi kabl ettii rivayetleri dolayordu.
7 Eyll 1506'da Hersek-zde Ahmed Paa azledilmi ve Ali Paa, 2. kere vezr-i zam olmutu. Ali
Paa, Anadolu'da propagandasn nlemek iin birok tedbirler ald.
"h sml, gzel grnl, pek fazla boyu olmakla beraber mtenasip vcutludur... Geni
omuzludur... Sakal yoksa da by vardr... ok yakkldr... Ak renkli ve zayf bir adamdr.
Sakal ve by kzldr" (Ramusio, Navigationi, 90a ve 73a).
ran'da o zamana kadar Snn mezhepler, Haneflik, ikinci derecede filik ekseriyette idi.
mezhepler aznlkt. h sml'in vicdan hrriyeti tanmamas, o zamana kadar kardee yaam olan
Snn ve ler'i birbirine drd. Trkmenler'in byk ksm oldu. Snn kalanlar, Anadolu'ya
gt. Kan ve atele, slm dininin mezhep corafyas deitirildi.
h sml'in emelleri pek geniti. Vaktiyle Ftmler'in muvaffak olamadklar bireyi, slm
dnyasn mezhebi altnda birletirmeyi tasavvur ediyordu. Osmanl baraj yklrsa, Msr ve
Trkistan'daki Trk imparatorluklarnn artk Safev kudreti nnde tutunabilmeleri bahis mevzuu
olamazd.

h sml'in Dulkadr Seferi (1507 1508)

h sml'in 1507-8 Dulkadr Seferi, Yakn Dou tarihinde mhim bir hdisedir. Safev h, bu
hdise ile, mstakbel hareketlerinde Trkiye ve Msr'n gsterecekleri tepkinin derecesini
lmtr. Seferin zhir (grnte) sebebi ise, Dulkadrolu Alddevle Bozkurt Bey'in, olan
h sml'e kz Beli Htn'u (kinci Byezd'in baldz olur) vermeyi reddetmesidir. h sml,
Osmanl topraklarn iniyerek, Kayseri'nin gneydousundan Dulkadr topraklarnn kuzeybatsna
girmitir. Alddevle Bey, yenilmi ve kamtr. h sml, Alddevle Bey'in bir olu ile 2
torununu ele geirip ldrtmtr. Sonra Mara'a ve Elbistan'a girmi, Dulkadroullar'nn hnedn
mezarlarn yaktrmak derecesinde vahet gstermitir. Mara'tan Diyarbakr'a dnen h sml,
zarr olarak Osmanl topraklarndan getii iin zr dileyen bir mektubu II. Byezd'e gndermek
yzszlnde de bulunmutur.

Bu mhim hdisenin stanbul'da ve Kahire'de tepkileri ne olmutur? Senelerden beri Dulkadr

beyliinin kendi topraklar olduunu iddia edip, birbirini yiyen Msr ve Trkiye imparatorluklar, bu
hdise karsnda ran'a harb amaktan ekinmiler, yni pasif kalmlardr. Bu, h sml'e
Anadolu'da muazzam bir prestij kazandrmtr (Hammer, IV, 93). Yalnz ehzde Selm, dnyann en
muhteem iki imparatorluunun gstermekten ekindikleri tepkiyi gstermitir. h sml, ehzde
Selm'in bir days ile 2 day olunu fec ekilde ldrtmt. Alddevle Bozkurt Bey, ehzde
Selm'in ana tarafndan byk babas idi. Kayn pederinin ve tbiinin ezilmesini seyreden II.
Byezd'in bu hdise ile nasl istikbli kararmsa, gsterdii tepki de, ehzde Selm'in bana
devlet kuunun konmasn salamtr. ehzde, zerbaycan'a kadar ran topraklarn ineyen bir
aknda bulunmu, h sml'in kardei brahim Mirza'y esir alp Trabzon'a getirerek, h sml'in
ldrtt daysnn intikamn almtr (Hammer, IV, 94). Bu hdise, btn nazarlarn Trabzon
tahtnda oturan ehzde Selm-h'a evrilmesine sebeb olmutur.
Bununla beraber, II. Byezd, bsbtn gfil davranmam, Orta Anadolu'ya byk kuvvetler
ymtr. htimal bu kuvvetlerden ekindii iindir ki, h sml, Osmanl topraklarnda
derinlemesine ilerlemeye cesret edememi, ekilip gitmitir. Ankara'da Anadolu beylerbeyisi
Karagz Paa, byk ordusunu ubuk Ovas'nda toplamt. Dmd Yahy Paa ise, 70.000 kii ile
Kayseri-Svas arasna geldi. ehzde ehenh, 10.000 askerle Konya'dan Aksaray'a yrd.
Amasya'da Velahd-ehzde Ahmed, 12.000 askerle emir bekliyordu. Hepsine bakumandan tyin
edilen Karagz Paa, 23.000 asker alp ubuk Ovas'ndan Kayseri'ye geldi. Bu 115.000 kiilik
yeryznn birinci ordusunu gz kesmiyen h sml, II. Byezd'e: "anl yce babam!" diye hitb
eden bir mektup yazp, mid'e (Diyarbakr) gitti. h sml, 1508'in ilk aylarnda Dulkadr-li'nden
ekilmiti. Btn 1508 yl boyunca 115.000 kiilik Osmanl ordusu, hazr bekledi. Fakat h'n
tecvze niyeti olmad anlald iin, sonunda yerlerine dald. Gerekten h sml,
Anadolu'da propagandasn olgun hle getirmeden dnyann bir numaral ordusuna arpacak
aklszlardan deildi. Bu propaganda ise, her yl yeni sahalar kazanyordu. Orta Anadolu'dan Bat
Anadolu'ya gemi, Rumeli'ne atlamak zere idi.
Safev ordusunun ezici ounluu atl olup, tamamen Trk't, h sml'in saray erkn da Trk idi.
ranllar ancak brokrasi ilerinde kullanlyorlard. Ordu, saray dili, resm dil Trke'nin zer
lehesi idi. Ancak XVII. asrdadr ki, Safev imparatorluu ranl'lamaya balad. Etrafndaki Snn
Trk imparatorluklarna kar mezhebini ve varln ancak bu sretle koruyabildi. Bununla berber
bilindii gibi, 1925'e kadar ran'da iktidar, Trkler'de kalmtr.

ehzde Yavuz Sultn Selm h Hn'n Grcistan Seferleri

ehzde Sultn Selm, 29 yl Trabzon sancan idare etti (14811510). 11 yana kadar babas ile
beraber Amasya'da yaam, esasen Amasya'da domu, arada dedesi Ftih arnca stanbul'a
gitmiti. Trabzon'da Dou (ran ve Kafkasya) meselelerini ok iyi inceledi. Osmanl devletinde
Safev tehlikesini ilk tehs eden politikac odur ve bu tehs erkenlii, onu tahta ykseltecektir.
1501'de h sml Safev, Akkoyunlular' Tebrz imparatorluk tahtndan kovarak, Frat'la Takent
arasnda uzanan ran Trk imparatorluuna el koydu. Snn Akkoyunlular'n yerine mezhebini
getirdi. Akkoyunlu ehzdeleri, soylular, adamlar, aretleriyle, Osmanl topraklarna akmya
baladlar. Bunlara en iyi mumeleyi ehzde Selm gsterdi. Herkesi derecesine gre bir yere iskn
etti. Trabzon'la Rize, bilhassa Srmene ile Rize arasndaki araziyi Akkoyunlu Trkmen boylaryle
doldurdu. Bu sretle blgede nfus ok artt. Gneye doru Trabzon'la Maka aras araziyi de

bunlara verdi. ehzde Selm'in teyzesi olan Dulkadrl Trkmen prensesi ile evli olduu iin enitesi
bulunan son Akkoyunlu imparatoru Sultn Murd (Uzun-Hasan'n torunu ve h sml'in day
oludur), Trabzon'a snd (Trabzon'da Murd Hn-zdeler, ondan inmektedir). Murd Hn', sancak
beyi olarak Osmanl hizmetine ald ve oullar (Yavuz'un da teyze oullar) Ykub ve Hasan
Mrzlar' da maiyetine kabl etti (Ykub Mrz'nn byk olu Murd Paa, Kann devrinde
Osmanllar'n Irk- Acem = Hemedn beylerbeyisi olacak ve kk olu da Trabzon'daki ilenin
atasn tekl edecektir) (h sml, bu Sultn Murd'n kzkardei Tcl Beim ile evlenmitir ki, bu
prenses, 1514'te aldran'da Yavuz'a esr decektir).
ehzde Selm, hakknda masallar anlatlan bir destan kahramn hline gelecek sr'atli ve azimli
aknlaryle, Safev ran'a kar hareketlerde bulundu. 3 defa Grcistan seferine kt. 1508 Ktayis
seferi, en mehurlardr. Trabzon Ktayis kuuuu 280 kilometre ise de, sarp dalar arasndan
geen kara yolu, bunun iki mislidir. Daha evvel Atabeyler'in idaresindeki avadistan' Osmanl'ya
tb klan ehzde, bu seferiyle, meret (Akba) Grc prensliini de (Bagrad Hnedn),
tbiiyetine almtr. Bu sretle Akkayonlular'a tb olan bu iki Grcistan devleti, Sfevler'e deil,
Osmanl'ya tb olmulardr. Bu da sadece ehzde Selm'in ahs teebbsyle gereklemi,
stanbul'dan byle bir emir almam, hatt stanbul, ehzde'nin bu hareketine kzm ve ona knayan
bir mektup gnderilmiti. Zira devlet emri olmakszn sefer amak, phesiz devlet mefhumuna ok
uygun bir davran telakky edilmemitir. 1508 yl bahrnn son aynda yaplan ve Ktayis'in igali
ile neticelenen bu Osmanl seferi, bu srada 38 yanda bulunan ehzde Selm'in hretini pek ok
arttrm, pek ok lkeye duyurmutur. Bu seferde ehzde Selm, Hopa'nn az kuzey-dousundaki
daa (1.441 metre) karak oradan Acaristan' seyretmi ve o gnden gnmze kadar daa "Sultn
Selim Da" denmitir. Ordughn, bu dan eteindeki Hopa ile Muratl arasnda- Abslah kynde
kurmutur. Muzaffer ve ftih ehzde hakknda:
Yr Sultn Selm, devrn senindir!
nakaratl trkler, halk arasnda sylenmiye balad ve stanbul'a kadar terennm edildi.
Bz yerleri dorudan doruya sancana katan Selm Hn, bu sretle 2 Grc prensliini,
imparatorlua balam oldu: avadistan (ki bunun bandaki hnedn, Grc'lemi Trk'tr:
Atabeyler) ve Osmanl terminolojisinde "Akba" denen meret. Yarm asr sonra Mslman dinini
kabl ederek Trk'le dnen Atabeyler'in yurdu, byk ksm bugnki Trkiye topraklarnda kald
iin, Yavuz'un hizmeti byk olmutur (bugn Kars'n Posof, Hanak, ldr, Gle ileleri, Artvin'in
avat, Ardanu, Artvin merkez, Yusufeli ileleri ve Ardahan ili ile cem'an 15 Trkiye ilesi).
Atabey yurdunun Ahska ve Ahlkelek kesimi ise 1877'de Ruslar'a braklmtr, imdi
Grcistan'dadr ve ekseriyetle hl Trkler'le meskndur. Bu blge asrlarca Atabey ailesine
sancaklar hlinde tevch edilerek idre edilmitir. Merkezi Ktayis olan meret prenslii, bunun
kuzeyinde uzanmaktadr ve Bat Grcistan'dr (Ftih devrinde fethedilen sahil ksm hri).
3 Grcistan seferi dnda ehzde Selm-h, Anadolu'da Akkoyunlular'dan Safevler'e geen
topraklarn bzlarn da ele geirdi. Bu sretle Snn Trkler'in minnetini kazand (Akkoyunlular,
Osmanllar gibi Snn, Safevler ise idiler). Bayburt, Erzincan ve Kemah' ald. spir'le Kemah,
Gmhne ile emikezek (Tunceli) arasndaki eski Akkoyunlu topraklarna el koydu. h sml'in
kardei brahim Mrz'y esr ald. h sml, bizzat Erzincan zerine gelerek kaleyi geri almak
istedi. ehzde Selm, daha Safev ordusu yolda iken durumu haber alm, yannda 12 yandaki tek
olu ehzde Sleymn (Kaann) olduu halde, yldrm gibi gneye inerek Trabzon'dan Erzincan'a

gelmiti. Bir gece basknyle h sml'i bozdu ve kamaya mecbr etti. Sonra Erzincan kalesine
daha byk lde asker koydu.
Dnyann 2. devletinin imparatoru olan, Takend ile Diyarbekir arasnda hkmeden Safev h,
Osmanl padiahnn oluna bizzt yenilmi, kardeini esir vermi, prestiji bozulmutu (1507 yaz).
stanbul'a, II. Byezd'e, dehetli tehditler tayan bir protesto gnderdi. Akkoyunlular'n mer vrisi
olduunu (zira Uzun-Hasan'n kznn olu idi), Akkoyunlu topraklarn padiahn olunun elinden
almya hakk olmadn, Osmanl ve Safev devletleri arasnda sava bulunmadn, ehzde'nin
cezalandrlmasn, Trabzon'dan alnmasn, igal ettii topraklarn idesini bildirdi. ehzde Selm,
bata Erzincan olmak zere bu topraklarn atas Yldrm Byezd tarafndan fethedildiini, vaktiyle
mer Osmanl topra olduunu ileri srd ve dnyann birinci devletinin u veya bu zamanda ele
geirdii bir topra brakmasnn, birinci devlet olma iddias ile zd deceini m etti. Ama
Dvn- Hmyn, Bayburt, Kemah, Erzincan ve spir'in Safevler'e geri verilmesini, ehzde'ye
emretti ve II. Byezd oluna: "ancak sancan muhfazaya megul olup ziydeye tecvz
eylemiyesin!" ihtrn tayan bir ferman gnderdi. Bu ferman, ehzde Selm'in kesin ekilde tahta
kmak kararn vermesine sebeb olmutur. Geri itaat ederek bu topraklar Safevler'e ide etti.
Fakat bu menfi durumu hazmedecek mizata deildi. 1509 sonbahrnda Kefe sancana getirilen olu
Sleymn' grmek, gerekte kaynpederi Mengli Giray Han'dan yardm dilemek zere, Trabzon'dan
Kefe'ye geti (1510 sonbahr). stanbul'da Orduy- Hmyn da Safevler'e toprak idesini iyi
karlamamt. Fakat asl h sml'in Amasya-Tokat blgesinde Osmanl teb'as Alev
Trkmenler'i, devletlerine kar, ajanlar gndererek ayaklandrmas ve Velahd-ehzde (Ulu
ehzde) Sultn Ahmed'in bu ihtillle baa kamamas, Ordu'yu fena halde sinirlendirdi. Btn
mitler ehzde Selm'e baland ve taht yolu ona ald. orlu'da babasna yenildikten sonra Kefe'ye
dnen Sultn Selm, artk Krm'da sadece tahta dvet edilmesini bekliyebilirdi. Ortam o derecede
olgun hle gelmiti.
h sml, % 95'ten fazla nisbette Trkmen ve bunun yarsndan fazlas Anadolu Trkmeni olan bir
orduya dayand. Bu sretle Anadolu'da nfus zayflad. Zira on binlerce Trkmen'i propaganda ile
Alev yapp Anadolu'dan bugnki ran'a gtrd ve ran'n her tarafna (bilhassa kuzey-batsna) iskn
etti. Onun iin ran Trkleri'nin ehemmiyetlice bir ksm, XV. asrn son ve XVI. asrn ilk yllarnda
Anadolu'dan giden Trkmenler'dir. h sml'in ayartp Anadolu'dan ran'a gtrd bz Trkmen
boylar unlardr: Erzincan'dan Ustal boyu, el'den Varsak boyu, Svas'tan Rmlu boyu, Mara'tan
Dulkadrl boyu, Arabgir'den aml boyu, Van'dan Afarl boyu, spir'den spirli boyu (Ahsen'tTevrh, 41). Asrlarca Safev devletinin hemen btn "han" denen beylerbeyileri ve "sultan" denen
sancak beyleri, alay beyleri, btn subaylar ve erleri, bu Trkmen boylarndan kt.

ehzde Korkut Meselesi (1509)

II. Byezd'in 8 olu ve pek ok kz olmutur. Oullarndan en by Velahd-ehzde Dmd
Abdullah, babasnn tahta gemesinden az sonra, yni oktan, pek gen yanda lmt. Padiahn 6.,
7., 8. oullar olan ehzde Mahmud, ehzde Mehmed, ehzde Alemah 1507'den nce lmlerdi.
imdi hayatta ya srasyla Velahd-ehzde Ahmed, ehzde Korkut, ehzde Selm (veya Selmh) ve ehzde ehenah bulunuyorlard. Hepsi olgun yaa gelmiler, 40 yalarna yaklamlar
veya gemilerdi. ehzde Sultn Selm Hn, Dulkadrolu Alddevle Bozkurt Bey'in kz Aye
Htn'dan domutu. Trabzon'da salam ekilde yerlemi ve Kuzeydou Anadolu'da hkmdarca bir
nfuz edinmiti. Velahd-ehzde Ahmed, Amasya'da idi. ehenah, Konya'da Karaman Taht'nda
oturuyordu. Bunlarn nn de erkek ocuklar, yni ehzdeleri vard. Yalnz ehzde Ahmed'den
sonra gelen ehzde Korkut'un ehzadesi yok, kzlar vard. Bu ehzade, 1509'da tam 40 yanda idi.
nce Manisa sancakbeyi olarak Saruhan Taht'nda otururken, sonra Antalya'ya, Teke Taht'na
gnderilmiti. ehzde Korkut, byk bir lim, bestekr ve irdi. Safev krizinin taht zerindeki
tesirlerini biliyordu. Hele babas gibi, tekrar iktidar mevkine gelen Vezr-i zam Ali Paa'nn da
Amasya'daki aabeyi Velahd-ehzde Ahmed'i tuttuunun farknda idi. stanbul'daki her hangi bir
hdise zerine derhal taht ehrine yetiebilmek iin, kendisine eskisi gibi Manisa sancann
verilmesini istedi. Bu istei, reddedildi.
Bunun zerine ehzde Korkut, babasnn gzn korkutup Manisa sancana yerleebilmek iin,
amcas Sultn Cem'i taklit etti. Hacca gideceini syleyip, 37 kiilik maiyeti ve 8 gemi ile 1509
maysnn ilk haftasnda Antalya'dan hareket etti. skenderiye'ye gitti. ehzde Korkut'un -ileride izah
edilecei gibi- Trk denizcileri zerinde fevkalde nfuzu vard. Bu nfuzdan faydalanmak istiyecei
aka grlyordu.
29 Mays'ta ehzde Korkut, Sultn Kansu tarafndan Kahire'de muhteem bir ekilde karland.
Memlk Sultan, Ftih'in sevgili torunu ve maiyeti iin gnde 50 koyun, 2.000 pili, 5 ton eker, 5 ton
bal, 2.000 kaz vs. tahsis etti (Hammer, IV, 97). II. Byezd gibi Trk devlet adamlar da ehzde
Korkut'un Msr seyahatinden kukulanmlard. Cem meselesinin balangcna benziyordu bu i. 28
yl sonra ayn ey tekrarlanacak m idi? Hayr. ehzde, babasnn ve Ali Paa'nn gzn korkutmak
istemiti, o kadar. Fakat maksadna, yni Manisa sancana nil olamad. Velahd-ehzde Ahmed'in
Amasya'dan yapt tazyik fazla idi. II. Byezd, geri olunu affetti. Fakat ehzde Korkut'a tekrar
Teke ve Hamd (Antalya ve Isparta) sancaklar verildi. h sml'in Yakn Dou'da her arzusunu
empoze eden bir prestij derecesine ykseldii bugnlerde Trkiye ile bozumak istemiyen Sultn
Kansu, II. Byezd nezdinde, ehzde Korkut iin efaat etti. Sultn Byezd'in olu ile mesele
karmak iin hibir niyeti yoktu. Fakat ehzdelerin, babalar ve birbirleri ile mesele karmaya
hazr ve tene olduklar, her hareketlerinden belli oluyordu.

ehzdeler Kavgas Hd Safhaya Giriyor

ehzde Selm'in hareketleri ll, admlar kararl idi. Fakat azminden lm bahasna dahi
dnmiyecek ok sert bir karaktere mlik olmas, kardeleri gibi babasn ve devlet adamlarn da
rktyordu. ehzde Korkut, nisbeten yumuak ve mtedildi. ok da muktedir bir adamd. Fakat
erkek ocuu olmad iin taraftar toplyamamt. Essen grne gre tahta ya ehzde Ahmed
geecekti, nki mer velahd, byk ehzde idi; ya da Selm hkanlk tcn kapacakt, nki
ahsiyetinin kudreti pek ar basyordu.

ehzde Selm'in de endieleri derindi. Aabeyleri, Amasya'daki Ahmed olsun, Antalya'daki

Korkut olsun, hatt kk kardei Konya'daki ehenah, hepsi, stanbul'a Trabzon'da bulunan
kendisinden daha yakndlar. Bir defa tahta oturan bir ehzdeyi ise oradan skp atmak, hemen
hemen imknsz bir eydi. Nice kudretli prensler, daha zayf rakplerine taht ve tac kaptrmlard.
ehzde Selm'in tahttan vazgeebilmesine imkn ve ihtimal yoktu. Senelerden beri, tahta oturduu
takdirde yapaca byk ileri kafasnda planlamt. Bu projeleri, ne bahsna olursa olsun tatbik
edecek, cihangir olacakt.
ehzde Selm, ilk tan oynad. Olu ehzde Sleymn, 14 yana gelmiti (1509). Bl yana
gelen ehzdelere sancak verilmesi kanundu. Selm-h, babasndan, olu iin Bolu sancan istedi.
ehzde Sleymn, ebinkarahisar sancakbeyi idi. "Karahisr- arky" denen ebinkarahisar,
ehzde Selm'in bulunduu Trabzon'a tb idi. Bolu ise, mstakil bir sancakt. stanbul Trabzon
deniz yolu zerinde hrikulde bir de mevki vard. ehzde Selm'in arzusu yerine geldi. ehzde
Sleymn, ebinkarahisar'dan Bolu'ya nakledildi. Ancak Velahd-ehzde Ahmed, kendisine
Amasya-stanbul yolunu tkayan yeenine fevkalde kzyor:
Bu olan benim yolum zerinde n'eyler?
diyordu. stanbul'a o derece bask yapt ki, ehzde Sleymn' Bolu'dan kaldrmak cb etti.
Aabeyi ile baa kamyacan anlyan ehzde Selm, stratejik dehsn gsterdi. Akla gelmiyecek
bir sanca, Krm'daki Kefe sancan, olu iin istedi. Sonunda ehzde Sleymn, 1504 ylnda
len amcas ehzde Mehmed'in sancakbeylii yapt Kefe'ye gitti. Kefe, dorudan doruya
stanbul'dan idre edilen, Krm Hn ile alkas olmyan ve Krm'n dou tarafnda, Sinop'un
karsnda, Karadeniz'in mukabil tarafnda, yarmadann te birinin merkezi bir liman idi. Artk
burada nfuz, stanbul'a deil, Trabzon'a ehzde Selm-h'a ait olacakt.
Srasyla Ahmed, Korkut, Selm ve ehenah arasnda ok az ya fark vard. ehzde Selm ile
Korkut, birbirlerini ok severlerdi. Ancak araya taht ve tc meselesi girmiti. htimal aabeyi
Korkut'u taklit etmek istiyen ehzde Selm, 1511'de anszn Trabzon'dan gemiye bindi. Byk bir
maiyetle Kefe'ye gitti. Gya kaynpederi Krm hn Mengli Giray'la olu ehzde Sleymn'
grecekti. Bu tarihte ehzde Sleymn 16, babas Selm 41, Korkut 44, Ahmed ise 45 yanda idi.
ehenah, 40 yanda idi.
ehzde Selm'in maksad, kaynpederi olan Mengli Giray'la taht iin sk bir ibirlii yapmak ve
olu Sleymn'a mahrem tlmat vermekti. Bu maksat malm bir eydi. Fakat II. Byezd, olunun
zhirde hakl gzken sebeplerini kabl ile, ona Krm seyahatine msaadeden baka bir re
grememiti. Aksi halde Selm, babasnn msaadesi olmakszn da ayn eyi yapard. Grcistan ve
zerbaycan'a yapt pek baarl seferleri iin stanbul'dan izin almamt. Velahd-ehzde Ahmed,
Krm hn Mengli Giray'a bir mektup gnderdi. Kardei Selm'e yardmdan vazgemedii takdirde,
padiah olduu zaman, Krm tahtndan md kesmesini yazarak aka tehdit etti. Krm
hkmdarlarnn en byklerinden olan ve dmdn candan destekliyen Mengli Giray, bu tehdide
kulak asacak adam deildi. Ancak Velahd-ehzde, babasn tazyik edip Hn' azlettirebilirdi.
Kaynpederini mkil mevkide brakmak istemiyen ehzde Selm, Krm' terketti. Rumeli'ne geldi.
ehzde'nin Trabzon'a dnecek yerde Rumeli'ne ayak basmas, ileri eskisinden ok daha geni
lde kartrd. ehzdeler mcadelesi, hd safhasna girdi.
Selm'in Krm'a gemesinden az sonra ehzde Korkut, babas zerindeki tazyikni arttrarak,

nihyet emeline nil oldu ve kendisine Manisa sanca verildi. imdi stanbul'a en yakn ehzde,
Korkut idi. Anadolu, mthi bir Safev propagandas ile alkalanyordu. Bu vaziyette II. Byezd,
oullarna kar asker bir harekete gemeyi dnmyordu. Essen ocuklarna kar efkati vard.
Tatllkla meseleleri halletmek tasavvurunda idi.
Bu sefer ehzde Selm, artk Trabzon'a dnmiyeceini, kendisine Rumeli'nde sancak verilmesini
bildirdi. ehzdelere Rumeli'nde sancak verilmesi, kanuna aykr idi. Daima Anadolu sancaklarna
tyin edilirlerdi. Yalnz ehzde Mehmed'le yeeni ehzde Sleymn, Krm'a Kefe'ye
gnderilmilerdi. imdiye kadar det olan, ehzdelere Manisa, Amasya, Konya, Trabzon, Antalya,
Bolu, Kastamonu, Aydn, ebinkarahisar, Ktahya, Beyehir, Balkesir gibi sancaklarn verilmesi idi.
Velahde ekseriya Manisa, yahut Amasya sanca verilirdi. ehzdelere beylerbeyilik de verilmezdi.
Ancak Karaman ve Trabzon gibi beylerbeyilik merkezleri de, buralar yeni fethedildii ve halkn
Osmanl idresine sndrmak iin, ehzdelere verilegelmiti. Mesel uzun zamandan beri Konya'da
Karaman Taht'nda oturan ehzde ehenah'n anas Kahramanolu idi. Bundan dolay onun
Konya'da oturmas siys bir gayeye hizmet ediyordu.
Bununla berber ordu tarafndan pek sevilen ehzde Selm'e, maalmecburiye Semendire ve Vidin
sancaklar verildi. Tuna zerindeki bu sancaklar, son derece mhim, geni, tmarl sipahi ve akncs
bol, zengin vilyetlerdi. ehzde Selm'in pozisyonu, kardelerinkilerden stn grnyordu. Fakat II.
Byezd ve Vezr-i zam Ali Paa, kesin ekilde Velahd-ehzde Ahmed'i tutuyorlard. Acaba son
sz onlarn m olacakt?
2 Temmuz 1511'de ana tarafndan Karamanolu olan ehzde ehenah'n 40 yanda eceli ile
lm, taht rakplerinin saysn azaltt, 3'e indirdi. ehzde ehenah, Konya'da ok sevilmi ve
grevinde pek muvaffak olmutu. Bunu nazar- itibara alan stanbul, yerine 23 yalarndaki olu
ehzde Mehmed-h' Karaman Taht'na tyin etti. Bunda phesiz Mehmed-h'n babaannesinin
Karamanl prensesi olmasnn da rol vardr.

Anadolu'da ahkulu htilli (1511)

h sml'in Anadolu'da ve Safev propagandasna memur ettii halifelerinin ba, "ahkulu"
adn tayan adamdr. Antalyal (Teke Trkmenleri'nden) olan ahkulu, Anadolu'da byk baar
kazand ve propagandasna birok kimseyi avlad. ran'dan da kyafet deitirerek Anadolu'ya
binlerce Trkmen sokuluyordu. Bu durum, Anadolu'nun ran hkimiyetine gemesi ihtimalini,
Osmanllar'n akllar balarnda olanlarna ihtar ediyordu. Bu akl banda olanlar, ehzde Selm'in
azim ve dehsna mlik bir hkmdarn baa gemesinden baka bir re gremiyorlard. Gerekten
ahkulu, Anadolu eyletinin merkezi olan Ktahya'ya kadar sokulmutu. Bu ehrin kaplarnda
Osmanl kuvvetlerini datmt. II. Byezd, bu hdiseden ve sevgili olu ehenah'n lmnden pek
mteessirdi. Dedesi II. Murd gibi tahtn byk olu Ahmed'e brakmak istiyordu. Tahttan feragati
yllardan beri dnmt. imdi bu ii gerekletirme safhasn ele alabilirdi. Fakat bu husustaki
fikrini at Vezr-i zam Ali Paa, buna rz gstermedi. Velahd-ehzde Ahmed'in iddetli
taraftar olan Ali Paa, ahkulu'nu yok etme grevinin Velahd'e verilmesini istedi. Byle bir baar
kazanacak olan ehzde Ahmed, kardelerinden fazla prestij shibi olacak ve clsu (tahta oturmas),
impatarorlukta, nisbeten daha zayf itirazlarla karlanacakt.
Bu sralarda Anadolu beylerbeyisi Karagz Paa'y yenen ve ldren ahkulu, Ktahya'ya girmiti.
Bunun zerine Velahd ehzde Ahmed, Amasya'dan arld. Kendisine bakumandanlk verildi.

Vezr-i zam Ali Paa da yanna katld. ahkulu zerine gnderildi. Ali Paa, muktedir bir kumandan
ve devlet adam idi.
Kayseri ile Svas arasnda Osmanl ordusu, ahkulu kuvvetlerine rastlad. Gkay meydan
muhrebesinde (1511 temmuzunda) Osmanllar, "Kzlba" dedikleri Trkmenler'i yendiler.
ahkulu ldrld. Fakat Paa da ehd dt (Tcu't-Tevrh, II, 162-72).
Bu mhim bir muvaffakyetti. Anadolu'da Safev tehdidini imdilik ortadan kaldrmt. Fakat h
sml'in muntazam kuvvetleri, Osmanl mparatorluu'nun bnyesinin zayflamasn ve karmasn
bekliyordu, pusuda idi.
Ali Paa, 2 kerede 7 yl iktidarda kalmt. Yerine nc defa olarak Dmd Hersek-zde Ahmed
Paa tyin edildi. Ancak birka ay sonra yerini Koca Mustafa Paa'ya brakt. Koca Mustafa Paa, II.
Byezd'in son sadrzam oldu.
imdi Velahd-ehzde Ahmed'in vaziyeti ahkulu muvaffakyetinden dolay biraz daha tahkim
edilmi grnyordu. Fakat kudretli taraftar Ali Paa'nn lm, gerekte Velahd'n durumunu son
derece sarsmt. Ordunun ve halkn hayran olduu ehzde Selm'in deil, ehzde Korkut'un bile
vaziyeti daha ansl grnyordu. Ancak erkek ocuunun olmay, ehzde Korkut'un tahta gemesi
iin cidd bir mni saylyordu. 45 yanda olan ehzde'nin bundan sonra bir ehzdesinin dnyaya
gelecei sanlmyordu.
ehzde Korkut, Trk denizcilerini himaye etmekle, byk bir hret yapmt. Dman elinde bir
Trk esiri grmeye tahamml edemez, ne yapar yapar, onu esaretten kurtarrd. Bu bakmdan da
binlerce kiinin minnettarln kazanmt. Onun sancakbeyi olarak Gneybat Anadolu'yu idare ettii
yllarda, Rodos valyeleri'nin elinde pek az Trk esri kalmtr. Cebinden fidyelerini deyip her yl
Trk esirlerini kurtarr ve Trkiye'ye getirir, evlerine, barklarna gnderirdi. stelik ileri
olmyanlara i de verirdi. Trk donanmasn, bilhassa karadaki aknc snfnn mukabili olan korsan
snfn ve Trk deniz ticretini her frsatta himaye ederdi. Daha uzak lkelere de adamlarn yollar,
Trk esirlerinin fidyelerini detip Trkiye'ye getirirdi. Oru Reis, kardei Hzr Reis, gen Turgut
Reis, -ileride anlatlaca zere- ehzde Korkut'un himye ve ltuflar ile yetimiler, an ve hret
shibi olmulard.
Nihayet Korkut, Ftih'in en sevgili torunu olarak mruftu. Bykbabasnn saraynda stanbul'da
byk ihtimamlarla yetitirilmiti. Bir Trk iin, Ftih'in sevdii her ey kutsald. Gerekten Korkut,
pek iyi yetimi, byk bir bilgin ve san'atkr olmutu. iirleri okunuyor, besteleri alnyor, ulem
arasnda yazd eserler pek makbl saylyordu. stelik Korkut, babas Amasya'dan stanbul'a
gelinceye kadar, bykbabas Ftih'in lmnden sonra, ksa bir mddet saltanat niblii de yapm,
taht ve tcn lezzetini almt.

ehzde Selm'in Taht Ele Geirmek in Son Teebbsleri (1511 1512)

1511 Temmuzu'nda ehzde Selm, Vidin'den Edirne'ye geldi. Bu mhim ehri igal ettikten sonra,
orlu'ya vard. Fakat 3 Austos'ta babas II. Byezd tarafndan karland. ehzde, birka dakikalk
bir vurumadan sonra malp oldu. Ancak bu Uraderesi malbiyeti, ehzde Selm'in azmini
kramad. "Karabulut" adndaki mehur atnn yrkl syesinde kap haytn kurtard. ehzde
kaarken, adamlarndan sonradan vezir olan- Ferhd Bey, tkip kuvvetlerini megul ediyordu.
ehzde'nin gemileri, Bulgaristan sahilinde Ahyolu limannda bekliyordu. Muhtemel bir malbiyeti

hesaplyan Selm, ihtiyat elden brakmamt. Byle bir malbiyetten sonra Vidin ve Semendire'ye
dnemezdi. Artk s olmutu. Derhal tevkif edilip stanbul'a gnderilirdi. Ahyolu'nda gemiye binen
ehzde Selm-h, Kefe'ye olu Sleymn'n yanna gitti. Ferhd bey, ehzde'ye sdk adamlar
toplayp, Moldavya, Ukrayna ve Krm'dan geerek Kefe'ye geldi, Selm-h'a ulat. Uraderesi
(veya Srtky) muharebesinde ehzde, 2.000 kii kaybetmiti. Bu hdise ehzde Selm'e ders
oldu. Orduyu elde etmeden, kaba kuvvetle babasnn tahtna oturamyacan iyice akl kesti.
21 Austos 1511'de II. Byezd'in, bir emrivk ile tahta geirmek zere dvet ettii byk olu
Velahd-ehzde Ahmed'in Maltepe'ye kadar gelmesi ile, stanbul'da ehzde Selm'e taraftar olan
birlikler, ba kaldrd. Bunun zerine ehzde Ahmed, stanbul'a gelmemi ve Maltepe'den geri
dnmtr. ehzde'nin stanbul'a dveti Vezr-i zam Hersek-zde Ahmed Paa'nn zerine yklarak
azledilmi, yerine Koca Mustafa Paa getirilmitir. ehzde Ahmed, Amasya'ya dneceine Konya'ya
gitmi, yeeni ehzde Mehmed-h' oradan kovmu ve Konya'da saltanatn iln etmi, babasnn
orduya sz geiremedii iddiasnda bulunmutur. Sultn Ahmed'in aka mdde sfatn taknmas
zerine ordunun ve ulemnn tazyik ile Sultn Byezid, ehzde Selm'e Semendire sancan tekrar
vermitir. Selm, derhal Kefe'den Semendire'ye gelmitir.
ehzde Korkut'un anszn stanbul'a gelmesi, ileri bir kat daha kartrmtr. ehzde, aabeyinin
aka isyan zerine saltanat midine dmt. Orduyu elde etmek istemi, generaller, ehzde'ye
byk sayg gstermiler, fakat Sultn Byezd'in henz hayatta olduu gerekesi ile, Korkut'u
desteklememilerdir. Babas ile de gren ehzde Korkut, tahttan mdini kesmitir. Bu sretle, iki
byk kuvvetin, ordu ve ulem'nn, ehzde Selm'den bakasnn tahta oturmasna rza
gstermiyecei, kesin ekilde belli olmutur.
II. Byezd'in, byk babas II. Murd gibi tahttan ekilme karar kesindi. Bu ii, byk olu Ahmed
lehine daha yllarca nce yapmaya hazrd. Fakat ehzde Selm'in Kzlbalar'a kar kazand
devletin onurunu koruyan baarlar ve ahsiyetinin azameti ile herkesi bylemesi, buna engel
olmutu. 1511 sonlarnda artk vaziyet yle bir durum alm ve zemin o kadar hazrlanmt ki,
ehzde Selim'in yeni bir teebbs, taht ele geirmesi iin kfi gelecekti. Nitekim yle oldu.
1512'nin ilk gnlerinde Anadolu'daki Kzlbalar, Nr-i Ali adl Safev halifesinin etrafnda
toplanp Amasya ve Tokat'ta byk kargaa kardlar. Sultn Ahmed'in Amasya'dan ekilmesi, bu
blgede byk bir bolua yol amt. O, imdi Konya'da bulunuyordu. Kzlbalar'n kard
byk kargaa, stanbul'da kt akisler yapt. 6 Mart'ta Kapkulu Ocaklar, stanbul'da kalabalk bir
nmyi yaptlar. II. Byezd, Sultn Ahmed'i desteklemekte devm ettii takdirde kan dkleceini
anlad. Kk olu Selm'in saltanat arzusunu ve iktidarn da biliyordu. Bunun zerine, onun lehine
tahttan feragate karar verdi ve bir nme yazarak, Semendire'deki ehzde'yi stanbul'a dvet etti.
Edirne yoluyla ehzde Selm, 19 Nisan'da stanbul'a vsl oldu.

II. Byezd'in Tahttan Fergati (24 Nisan 1512)

ehzde Sultn Korkut, stanbul'da bulunuyordu. 3 ya kk kardei Selm'i karlad ve
padiahln tebrk eyledi. Korkut'un Selm'i padiah olarak tanmas zerine, ortada mdde sfatyla
yalnz Sultn Ahmed kalyor demekti. Artk II. Byezd de Sultn Ahmed'e tahtn terketmeyi
dnmyordu. Velahd-ehzade'nin Orta Anadolu'yu Kzlbalar'a kar koruyamamas ve Konya'da
hkmete ba kaldrmas, Sultn Byezd'i kaz etmiti. Kzlba meselesini kknden halle muktedir
tek ahsiyet, ehzde Selm idi (bu anda Selm 42, Korkut 45, Ahmed 46, II. Byezd 62 yalarnda

bulunuyorlard).
24 Nisan gn II. Sultn Byezd, olu Selm nmna tahttan fergat ettiini resmen bildirdi. 5
gndr stanbul'da bulunan ehzde Selm, halkn bitmek tkenmek bilmez tezhrlerine muhtab
olmutu.
Sultn Selm, hasta babasnn elini pt ve tahta oturdu. Selm, babasnn stanbul'da imdiki
niversite'nin yerinde Ftih'in Topkap Saray'ndan nce yaptrd, sonra beenmeyip oturmaktan
vazgetii Eski Saray'da ikametini istiyordu. Fakat Sultn Byezd, Dimetoka Saray'na ekilmek
arzusunu gsterdi. Sultn Selm, bunu kabl etti. Uzun zamandr tahttan ayrlmay dnen II. Byezd,
Dimetoka Saray- Hmynu'nu tmir ettirmiti. Emrine verilen Rumeli beylerbeyisi Ynus ve Kasm
Paalar ile berber, seyahat hazrln yapt. Kendisine kalabalk bir maiyet refakat edecekti (Tc'tTevrh, II, 205).
24 Nisan'da Sultn Selm cls merasimi iin Topkap Saray'na giderken, Sultn Byezd de Eski
Saray'a ekilmiti. Sultn Selm, babasn Eski Saray'n kapsna kadar bizzat gtrmt. II. Byezd,
11 gn sonra Dimetoka'ya hareket etmek zere Eski Saray'dan ayrld (Hammer, IV, 122). Vezir Ynus
ve Defterdar Kasm Paalar'la beraber seyahate kan sbk hkan, Sultn Selm, yaya yryerek
uurlad. Hasta olan II. Byezd, ata binememi, taht- revanla gidiyordu. Birka kere Sultn Selm'e
artk geri dnmesini syledi. Sultn Selm, stanbul srlarna varnca, atna bindi. Bir mddet de atl
olarak babasnn taht- revan yannda gitti. Bu sralarda Sultn Byezid, oluna devlet ileri zerinde
mhim nasihatlerde bulunuyordu (Hammer, IV, 123). Nihayet Sultn Selm, babasnn hayr duasn
rica etti, oluna dua eden Sultn Byezd, elini ptrerek veda etti. Her ikisi de alad. Maiyetlerinde
bulunanlar da ok zgndler. Trk tarihinin bir safhas kapanmt, yeni bir safha alyordu (Tc'tTevrh, II, 206).

Sultn II. Byezd'in lm ve ahsiyeti

Sultn Byezd Dimetoka'ya varamad. stanbul'dan hareketinden 1 ay, 2 gn sonra, 26 Mays
1512'de, Edirne'nin gneydousundaki Havsa (Hafsa) kasabasnn Abalar kynde ld (Tc'tTevrh, II, 207). Olu Yavuz tarafndan zehirletildii rivyeti zayf grnmektedir. Zira stanbul'dan
ayrld zaman ok hasta ve bitkin olduu, atna binemiyecek, taht- revanla seyahat edecek derecede
yorgun bulunduu malmdur.
II. Byezd'in cenzesi stanbul'a getirilmi, kendi yaptrd Byezd Camii'ndeki trbesine
gmlmtr.
II. Sultan Byezd'in saltanat 31 seneden 9 gn eksiktir. En kuvvetli rivayete gre lmnde 62
yanda idi. Fakat birka ya fazla gsteren kaynaklar da vardr.
II. Byezd, babas Ftih'ten sonra btn Osmanoullar'nn en bilginidir. ok mkemmel bir tahsil
grmt. Trke, Farsa, ve Arapa'y edebiyatlaryla renmi, slm ilimler, felsefe, matematik
ve msiki tahsil etmiti. Trke'nin aatay lehesini ve Uygur alfabesini de bilirdi. Bestekr, hattat
ve airdi. Dvn vardr. Mahls "Avn" idi. Besteledii eserlerden yalnz bzlarnn notas
zamanmza kadar gelebilmitir. Bunlarn hepsi saz eseridir.
Bilginler ve sanatkrlar iin husus bir btesi vard. Kendisine takdim edilen btn eserleri
okurdu. Deerli bulduklarn tevik ederdi. Dalkavuka yazlm eserlerin melliflerine yz

vermezdi. Merhametli, vefkr ve kadirinast. Meziyetlerinden dolay, lm, slm leminde byk
teessrle karland. Gerekten dnyann en byk devletinin pek faziletli hkmdar olarak,
hayatnda byk hrmet grmtr. Kahire'de lm iitilince, bata Sultn Kansu olduu hlde,
btn halk, "gaaib cenze namz" kld. slm leminin baka yerlerinde de gaaib namaz klnmtr.
Babas zamnndaki Trk Rnesans'nn devmn te'mn etti. Devrinde byk fetihler olmad. Fakat
Ftih'in byk ftht, bu devirdedir ki iyice hazmedildi. Babas gibi talya'nn i ilerine fiilen
mdahale ederdi. Venedik tarafndan esir tutulan Mantua Dukas'nn serbest braklmas hususunda
Cumhuriyet'i tazyik etmi ve Venedik'i, Duka'y memleketine ideye mecbr etmitir (Hammer, IV,
104). talya'da itibar pek yksekti.
Bat (Osmanl) ve Dou (Timurlu) Trk rnesans, II. Byezd devrinde parlaklkla devm etti. II.
Byezd'in Asya ve Kuzey Afrika lkelerinde hreti ve itibr, Avrupa'dakinden az deildi.
Timurlular lkesinde ve Hseyn Baykara himyesinde yayan ok byk ran ir ve mutasavvf
Cm (Molla Abdurrahman Cm), II. Byezd adna kasdeler ve Silsilet'z-Zeheb adl eserini
yazmtr. II. Byezd, talya'ya olduu gibi Trkistan'a, Horasan'a, Arabistan'a ve baka lkelere de
entelektel bakmdan ilgi gsteriyordu. Her yl Hert'taki Cm'ye 5.000 ve Buhr'daki Nakbend
tarkatinin ba olan eyhe kez 5.000 aka gnderiyordu.
Sonradan do, yni Venedik cumhurreisi olan Cumhuriyet'in o zamanki stanbul balyozu
(bykelisi) Andrea Gritti, II. Byezd hakknda Senato'ya yollad bir raporunda yle demektedir:
"Boyu ortadan yksektir... Hi iki kullanmaz. Az yer. Ata binmekten pek holanr... En sevdii ey,
av elenceleri ve atl sporlardr. Din merasimlere pek riayet eder ve pek bol sadaka datr. Felsefe
ve astronomi ile megul olur... Tettebb ve mtalalar dnda, ordusunun slh ve tensik ile
uramaktadr.... Yenieriler'in saysn arttrd gibi, askerini, modern silhlarla da tehiz etmitir.
Bilhassa topu ve svri tekilt ve top nakliyatn, cidd slhata tb tutmutur. Svarisi ve
donanmas, hit olduumuz hrikulde hdiselerin gereklemesini te'min etmi, pek sr'atli bir
ekilde toplanp ylmaya muktedir bir hle getirilmitir" (Cantacasin, Origine des Turcqz'den S.
LIX-LXII naklen 1503'te stanbul'a gelen Andrea Gritti'nin mahrem senato raporundan).
Ftih'in lmnde mparatorluk, 2.214.000 km2 kadard. Bunun 511.000 km2'si Asya'da, 1.703.000
km2'si Avrupa'da (Balkanlar ve Krm Hanl) idi. II. Byezd'in lmnde mparatorluk, takriben
2.373.000 km2 bir byklk gstermektedir. Anadolu'daki topraklar 596.000 km2'yi bulmutur. Bu
yeni topraklar, ehzde Selm'in devlete tb kld Kars, Erzincan, Erzurum ve Bat Grcistan'daki
mahall devletciklerdir. Avrupa'da ise, Otranto ve Kefalonya adas kaybedilmekle berber, Koron,
Modon, Navarin, nebaht ve Dra limanlar, Venedik'ten fethedilmitir. Bu sralarda Kasm
Hanl'nn bana da Krm Hnedn getii iin, 75.000 km2 kadar tutan bu hanlk da, dolaysiyle
mparatorluk camiasna dhil olmutur. Bu sretle Trkiye'nin Dou Avrupa'daki snrlar, Moskova
varolarna iyice yaklamtr. Nihyet Trkler'in "Bucak" dedikleri Moldavya'nn Prut ile Dniestr
arasndaki Karadeniz sahilleri, Bodan beyliinden koparlarak, dorudan doruya devlete
balanmtr. Bilhassa Dniestr'in denize dkld koyun gneyindeki Akkirmn (Akkerman)
limann fethi, stratejik bakmdan mhimdir.
II. Byezd'in 7 vezr-i zam, aada zikredilmitir. Bunlarn iinde Koca Dvud Paa, 15 yl
(1482-1497) sren uzun iktidar ile, padiahn ilk saltanat devresinin briz simas olmutur. kinci
devrede briz sima, 2 kerede 7 yl (1501 1503 + 1506 - 1511) iktidarda kalan ve Kzlbalar'a

kar ehd den Hadm Ali Paa'dr. Hersek-zde Ahmed Paa da 3 kerede 4 yl iktidarda kalmtr
(1497-1498 + 1503-1506 + 1511). Hersek-zde, Yavuz devrinde de 2 kerede 3 yl iktidara
getirilmitir. Nihyet andarl-zde II. Halil Hayreddin Paa'nn olu II. brahim Paa'nn bir yllk
(1498-1499) iktidr, karakteristiktir ve bu zt, lmyle iktidardan dmtr. brahim Paa'nn olu
andarl-zde s Paa da, II. Byezd'in son ve Yavuz'un ilk niancs olmutur. Bunlar dnda II.
Byezd'in vezr-i zamlar, shak Paa (1481-1482) ile Hac Mesih Paa'dr (1499-1501). Mesih
Paa, bir yangnda kazaen lerek iktidardan dmtr.
II. Byezd'in eyhulislmlar unlardr: Molla Grn (1480-1488 = 8), Molla Abdlkerm (1488IV.1495 = 7), Aleddin Molla (IV.1496-II.1503 = 6,10) ve Zenbilli Ali Efendi (II.1503-1526 = 23). O
zaman bu makama yaplan tyinler kaydhayat artyla olduu iin, bunlarn hepsi lmleri ile
makamlarndan ekilmilerdir. Molla Grn, Ftih'in mehur ba hocasdr ve II. Byezd'e Ftih
devrinden intikal etmitir. Zenbilli Ali Efendi ise, Osmanl eyhulislmlarnn en byklerinden olup,
mehati, btn Yavuz devrini kaplam ve Kaann'nin ilk yllarna kadar devm eylemitir.
Kendisinden ileride bahsedilecektir.
II. Byezd'in kapdn- derylarnn en uzun mddet vazifede kalan Kk Dvud Paa'dr. 2
kerede (1493-1502 + 1503 1506) 12 yl bu makamda kalm ve kapdn- dery olarak lmtr.
Ondan sonra bu makama Hersek-zde Ahmed Paa getirilmi ve vezr-i zam oluncaya kadar (temmuz
1511), 5 yla yakn bu vazifede kalmtr. Yerine sonradan paa olan skender Bey getirilmitir. II.
Byezd'in ilk kapdn- derys olan mstakbel vezr-i zam Hac Mesih Paa, Ftih'in son ylndan
balyarak, Trk deniz kuvvetlerinin banda 12 yl kalmtr (1480-1492). Dier kapdn- derylar,
Gvei Sinan Paa (1492-1493) ile Kara Nianc Vezir Dvud Paa (1502-1503)'dr.

kinci Blm

YAVUZ ve H SML ALDIRAN

(1512 1516)
Yavuz ve Aabeyleri (1512 1513)
YAVUZ tahta getii zaman, II. Byezd'in 8 olundan ancak 3' hayatta bulunuyordu: 42 yandaki
Yavuz, 45 yandaki Ebu'l-Hayr Mehmed Korkut ve 46 yandaki Ahmed. Yavuz, 3 kardein en
k idi. Bunlardan Ahmed'in, mteaddit ehzdesi vard. Korkut'un yalnz 2 kz bulunuyordu.
Yavuz'un bir tek olu Sleymn (ki imdi velahd-ehzde olmutu) ile birka kz vard. Fakat II.
Byezd'in len oullarnn ou, arkalarnda ehzdeler brakmlard. Yavuz'un bu yeenlerinden
bzlarn yalar yirmiyi geiyordu, hepsi yetimi ehzde idiler.
II. Byezd'in bereketli nesli arasnda Yavuz'un padiahln tanmyan ve aka saltanat iddia
eden, eski velahd-ehzde Sultn Ahmed idi. Tabi onun oullar da, amcalar Yavuz'u
tanmyorlard. Sultn Korkut ve Yavuz'un dier yeenleri, Sultn Selm'i padiah tanmlard. Yavuz,
clsu srasnda stanbul'da bulunan, kendisini tebrik ve kendisine bat eden 3 ya byk sevgili ve
pek deerli aabeyi Sultn Korkut'a kyamamt. Korkut'un stanbul'dan ayrlmasna msaade etti.
Korkut, kardei Sultn Selm'den, Anadolu'da istedii sancaklarn kendisine verileceine, bu
sancaklarn i idaresi hususunda hi kimsenin mdahalede bulunmyacana, bu sancaklarn
gelirinden baka paraya ihtiyac olursa, onun da stanbul'dan padiah hazinesinden gnderileceine
dir bir senet istedi. Yavuz, aabeyine bu senedi verdi. O da Yavuz'a onun padiahlna kar hibir
harekette bulunmyacana dir bir senet tevd etti. Ancak Korkut'un Anadolu'ya getikten sonra
sznde durmak niyetinde olmad, bana lzumundan fazla byk kuvvetler toplamasndan
anlald. nce aabeyine kymay aklndan geirmiyen Yavuz, Sultn Korkut'un ordusunun her gn
bymekte devm ettii hakkndaki haberlerin ard kesilmeyince, son bir tecrbede bulunmaya karar
verdi. Birtakm devlet adamlarnn azndan, Sultn Korkut'a gya kendisini saltanata dvet eden
mektuplar yazdrd. Yapt yemin mcibince bu mektuplarn, Sultn Korkut tarafndan, Yavuz'a
gnderilmesi lzmd. Fakat byle olmad. Mektuplara inanan Korkut, bsbtn saltanat hevesine
dt. Kendisine mektup yollayan stanbul'daki ricale, msbet cevaplar veren ve yardmlarn istiyen
nmeler gnderdi. Bunun zerine Yavuz, Marmara'y geti, Anadolu'ya geldi.
Yavuz, ran zerine sefere karak Trkiye'nin istikbalini karatan Safev meselesine son vermek
azmindeydi. Trabzon'da iken Safevler'le yllarca savam, mcdele etmi, byk muvaffakyetler
kazanm, devletin yzn aartm, bu faaliyetleri, kendisine taht yolunu am, ordunun, ulem'nn
ve halkn istekleri, Selm zerinde toplanmt. Kendisine "Yavuz" deniliyordu. Anadolu'da bir sr
saltanat mddesi varken byle uzun ve tehlike dolu bir sefere kmann imkn yoktu. Byle bir
teebbs, ykmla neticelenebilirdi.
Sultn Korkut, kardeinden Manisa sanca, yni Saruhan Taht'ndan baka Midilli adasn da
istemi, her iki arzusu da yerine getirilmiti. Denizcilikle byk alkas olan Korkut, Midilli'yi tutmak
ve kendi himyesi ile yetien Barbaros Kardeler'in desteini te'min etmek istiyordu. Ancak Yavuz'un
Anadolu'ya getiini duyunca, Manisa'da durmay akl kr grmedi, Antalya'ya doru sancandan
uzaklat.
Bu sralarda Sultn Ahmed de Konya'da idi. Oullarndan ehzde Aleddin'i Bursa'ya gndermi,
ehri kendi nmna igal ettirmiti. Ancak Yavuz, Anadolu'ya geince, ehzde Aleddin de acele

Bursa'dan ekildi. Konya taraflarna gitti. Bylece Anadolu, mthi ve ykc bir Kzlba
propagandas altnda inlerken, bu kere bir de dehet verici bir saltanat mcadelesine sahne oluyordu
ve bu mcadelede rakpler, ikiden fazla idi.
Yavuz, tahta geer gemez, olu ehzde Sleymn', Kefe'den stanbul'da armt. Onun
stanbul'da saltanat nibi olarak brakt ve Bursa'ya geldi. Yannda 70.000 asker vard. Bu say,
mcadelenin bykln ve Yavuz'un mcadeleyi mutlaka kazanmak azminde olduunu gsterir.
Sultn Selm, Bursa'dan Ankara'ya geldi. Sultn Ahmed, Konya'dan Amasya'ya ekilmiti. Yavuz da
Ankara'dan Amasya'ya doruldu. Fakat Sultn Ahmed'in Amasya'dan Malatya'ya doru katn
renince, Amasya'ya gitmekten vazgeti. Sultn Ahmed, Amasya'dan kaarken, 2 olunu da,
Trkiye'nin yklmas iin frsat gzeten h sml'den yardm istemek zere Tebrz'e yollad.
ehzde Aleddin de Bursa'dan Konya'ya gelmi, fakat burada da tutunamyacan anlam, babas
ile birlemek zere douya ekilmiti. Malkoolu Tur-Ali Bey, Sultn Ahmed'i adm adm tkip
ediyordu. Saltanat mddesinin peine mruf bir aknc kumandannn taklm olmas, Yavuz'un,
aabeyinin h sml'e snmasn nlemek istediini gsterir (Mneccimba, II, 448; Hammer, IV,
145-7).
Yavuz, Amasya sancan Dvud Paa-zde Mustafa Bey'e vermiti. Bu sralarda Sultn Ahmed,
Kemah'ta idi. Oradan Niksar'a geldi. n bir basknla Amasya ehrine girdi ve hkim oldu. Mustafa
Bey, kendisine itatlerini arzetti ve Sultn Ahmed tarafndan "Mustafa Paa" yaplarak vezr-i zam
tyin edildi. Trkiye imparatorluu, paralanmak yoluna girmiti. Bir kere Safev muhibbi olanlar
tammen Sultn Ahmed'in etrfnda birlemilerdi. Yavuz'un sert ve msamaha tanmaz karakterinden
rkenler de Sultn Ahmed'i tutuyorlard. Nihyet Sultn Ahmed'i, yaa byk olmas hasebiyle,
mer padiah grenler de vard.
Yavuz, Vezr-i zam Koca Mustafa Paa'nn da Sultn Ahmed taraftar olmasndan phe ediyordu.
Rivyete gre, Sultn Ahmed'le muhaberatn da yakalamt. Amasya'nn igalini de Vezr-i zam'n
tedbirsizliinde buluyordu. Bunun zerine 1512 ylnn sonlarna doru, stanbul'da bir semte adn
vermi olan Koca Mustafa Paa'nn boynunu vurdurdu. Hersek-zde Ahmed Paa, 4. defa iktidar
mevkine getirildi.
1512-13 knda vaziyet o derecede kritik bir hal almt ki, Yavuz, stanbul'a dnmedi ve k
Bursa'da geirdi. Sultn Ahmed, fevkalde cesret bulmutu. Babasnn o kadar kendisine terk etmek
istedii saltanat ele geireceine emindi. Nisan aynda, bahar balarken, Bursa'ya kadar yaklat.
Nihayet 24 Nisan 1513'te Bursa Yeniehri'nde, iki kardein kuvvetleri karlat. Yavuz, aabeyinin
kuvvetlerini rahata datt. Esir edilen Sultn Ahmed, yay kirii ile bouldu. 47 yanda idi. Sultn
Ahmed'in 6 olundan 5'i de 2 ay sonra ayn ekilde, mukaddes saylan kanlarnn aktlmamas iin,
Trkler'in binlerce yldan beri hnedn yelerine tatbik ettikleri usulle, yay kiriiyle boulmak
sretiyle, idam edildi. Sultn Ahmed'in oullarndan ehzde Murd ise kat. 1513'te Tebrz'de h
sml'in kz ile evlendi. h sml, Yavuz'u tepeleyince Anadolu'yu ele geirecek, Rumeli'ne ise
dmdn padiah yapacakt. Sultn Ahmed'in byk olu olan ehzde Murd, 1519'da 23 yanda
lmtr. Sultn Selm, bunlardan baka, evvelce len kardelerinin oullar olan daha 5 ehzdeyi
ldrtt. Bunlarn iinde ehzde ehenah'n olu ehzde Mehmed-h gibi yetikin prensler
olduu gibi, ocuklar da vard. Bunlardan birinin idam edilmeden evvel yalvarm olduu kendisine
nakledildii zaman, o derece sert karakter sahibi olmasna ramen, Yavuz, kendini tutamam,
vezirlerinin arasnda alamtr. Bununla beraber "nizm- 'lem" kurulmu, Trkiye'nin birlii te'min

edilmiti.
Yavuz'un en sevgili kardei olan aabeyi Sultn Korkut'un idam ise, 17 Mart 1513'te, yni Sultn
Ahmed'den 38 gn ncedir. Sultn Korkut, Msr'a kamak zere iken, Antalya civarnda tevkif
edilmitir. Bulunduu yeri ihbar eden 15 Trkmen, sonradan mukaddes Osmanl Hnedn'na kar
iledikleri cinayet sebebiyle- idam ettirilmitir.
Sultn Korkut, Antalya'dan Bursa'ya getirildi ve 17 martta bouldu. Atas Orhan Gazi'nin yanna
gmld. Sultn Ahmed ise, gene Bursa'ya kardei ehzde ehenah'n yanna gmlmtr. Yavuz,
Sultn Korkut'un trbedarlna, onun pek sdk adamlarndan Piyle Bey'i tyin etti. Piyle Bey,
mrnn kalan yllarn, efendisinin trbesinde hizmet edip alyarak geirdi (Hammer, IV, 152).
Sultn Ebu'l-Hayr Mehmed Korkut, 46 yanda idi. Btn Osmanoullar'nn en deerlilerinden
biridir. Ftih de en ok bu torununu severdi. Tahsil ve terbiyesi stanbul Saray- Hmynu'nda ve
bizzat Ftih'in nezaretinde olmutur. Sultn Korkut, 6 mhim eserin mellifidir. Bilgin, ir, bestekr,
szende, hnende ve mcit idi. Bestelerinden bz saz eserlerinin notas zamanmza gelebilmitir.
Sultn Ahmed, 1483'te aabeyi Velihd-ehzde Dmd Abdullah'n lm zerine 17 yanda
velahd olmu ve 1512 nisanna kadar tam 29 yl bu makamda kalmtr.
Yavuz, idam ettirdii 2 aabeyi ile 10 yeeninin servetlerini Hazne'ye almamtr. Hepsini
mteveffalarn zevcelerine, kzlarna, analarna, yni kanun miraslarna vermi, stelik bunlarn
hepsine maa balatmtr. Sultn Korkut'un 2 kz hakknda pek ltufkr davranmtr. Sultn
Ahmed'in pek byk olan servetini, son kuruuna kadar hayatta bulunan yal anas Blbl Htn'a
vermi, olunun nna lyk hayr eserleri yaptrmasn da tavsiye eylemitir (M. . Uluay, V. Trk
Trih Kongresi Zabtlar, 428). Btn bunlar, bu fec idamlardan Yavuz'un asl mes'ul olmadn,
Trkiye'nin birlii ve yksek menfaatleri uruna yapldn, ortaya koymaktadr. Bu mevzu,
Avrupallar da etkilemitir. Robert Green'in 1594'te yazd ngilizce bir piyes, Yavuz'la
kardelerinin mcadelesini mevzu almaktadr (Bern Moran, 150).

ran Sefer-i Hmynu'na Hareket

Edirne'den stanbul'a gelen Yavuz Sultn Selm'in bakumandanlk ettii Orduy- Hmyn, 20 Mart
1514'te sefer emri ald. Sahry-i skdar'a tular dikildi. 20 Nisan'da Byk Hakan Topkap Saray-
Hmynu'ndan skdar'daki ordugha nakletti. 23 Nisan'da ordu, skdar'dan hareket etti. 28
Nisan'da zmit'e gelindi. Burada, h sml'in Kl adndaki casusu tevkif edildi. Fakat Yavuz,
csusu serbest brakt ve eline tututurduu harb ilnn muhtevi nota ile berber Tebrz'e hna
gnderdi. 1 Haziranda Konya'ya varld. Burada Ordu, 3 gn dinlendi. Yavuz, Mevln'nn trbesini
ziyaret etti. 2 Temmuz'da Svas'a gelindi. Yavuz 40.000 kiilik bir kuvveti burada brakt. Bunlar,
nisbeten yorgun, acemi ve ihtiyar askerlerdi. 100.000 kii ile yoluna devm etti. Pdih'n
yaklatn renen h sml, Ustacl Mehmed Han'a, Osmanl ordusunun konaklyabilecei
yerlerdeki mahsul ve meskenlerin yaklmasn emretmiti. Bundan dolay Osmanllar, yryte
zaman zaman mkilta dar oldular. Fakat menzil tekilt emsalsiz bir mkemmeliyette olduu
iin, esas itibariyle, h sml'in dnd gibi, Osmanl Ordusu, yolundan alkonulamad. 24
Temmuz'da Erzincan'a ve 5 Austos'ta da Erzurum'a varld. Erzurum'dan sonra ordunun yry
bsbtn zor bir durum ald. Gnlerce gidiliyor, dmandan en kk bir haber bile gelmiyordu.
Erzincan'da, Trabzon yoluyla stanbul'dan getirilen byk lde mhimmat, orduya vsl oldu. 10
Austos'ta, Erzurum'un az dousunda iken Ahska Grc prensi ehemmiyetli lde mhimmat

gnderdi. Bu prenslik, Yavuz'un ehzdeliinde itaat altna alnmt. Bu sralarda h sml'in

elinden kamaya muvaffak olan Dulkadroullar'ndan 2 prens de Osmanl Ordusu'na geldi. Bununla
berber 14 Austos'ta Yenieriler, dnmek istediklerini, dman bulmann imkn ve ihtimali
olmadn, dnyann br ucuna kadar yrseler Kzlba'a tesdf edilmiyeceini syleyip,
tezahrat yaptlar. Bu hdise zerine Yavuz, derhal atna atlad. Yenieriler'e messir ve sert bir
ekilde hitap ettikten sonra, icabnda tek bana gideceini syledi ve atn dou istikametine srd.
Hkmdrn azminin te'srinde kalan ordu, onu tkib etti.
Yavuz, Byezd (Doubeyazt) kalesinin itaat arz etmesinden sonra, oradan gney-douya Zengimar
rma boyunca inerek, bir konak sonra, Mak yaknlarnda aldran'a geldi. 50 kilometre kuzeykuzey-batda byk Ar Da, Osmanl ve Safev ordularn seyrediyordu.
Ancak 22 Austos'ta ordu, aldran sahrsnda, h sml'in muazzam kuvvetleri ile kar karya
geldi. Vakit geti, akam olmutu. O gece toplanan harb meclisinde, 23 Austos'ta, fecirle berber,
dmana taarruza karar verildi. Burada unu kaydetmek cab eder ki, bu aldran, bugn Van'n ran
snrnn 20 km. batsndaki aldran ilesi deildir. Daha douda, Tebrz'in batsnda, bugn ran
topraklarnda kalan bir mahaldir.

aldran Zaferi (23 Austos 1514)

23 Austos sabah, Trkiye'nin geleceinde etkili olan byk tarih gnlerden biri idi. Osmanl
Trkleri'nin her hangi bir baarszl, en aa ihtimalle, Orta Anadolu'nun Safevler'in eline
gemesi, en kts, 'leip birliin paralanmas neticesini verirdi.
Osmanl merkezinde Yavuz vard. Maiyyetinde Vezr-i zam Hersek-zde Ahmed Paa, vezirler,
Anadolu ve Rumeli kazaskerleri bulunuyordu. Sa kanada Anadolu beylerbeyisi Sinan Paa kumanda
ediyordu; yannda kurmay bakan olarak Karaman beylerbeyisi Zeynel Paa vard. Sol kanadn
kumandan Rumeli beylerbeyisi Hasan Paa idi. Safev merkezinde sadrzam (babakan) Seyyid
Abdlbki bulunuyordu. h, sa kanadda idi. Sol kanada Diyr- Bekr (mid) beylerbeyisi Ustaclu
Mehmed Hn kumanda ediyordu. Hemen btn Safev beylerbeyileri (Irak = Badad, Horasan =
Mehed, Irk- Acem = Hemedn, Fars = rz, Isfahan vs.), orduda tmen kumandan idiler. Osmanl
ve Safev Trkleri'nin fecir vakti kar karya gelen ordular, yeryznn mnakaasz ekilde en
kudretli asker kuvvetlerini tekil ediyorlard. Balarndaki bakumandanlar ise, asrlarnn deil,
btn asker tarihin en sekin ahsiyetleri idi. Her iki ordunun da muhrip ksmlar 100.000'er kii
idi. Her iki tarafta da asker, fevkalde techiz edilmiti ve ok bakml idi. Tehizat bakmndan
Osmanllar daha zengin idiler. Fakat Safev Trkmenleri, daha dintiler ve Tebrz'den, yni ok ksa
bir mesfeden gelmilerdi. Osmanl askeri gibi yorgun deildiler. Safevler'in hafif ve ar zrhl
svrileri, esas kuvveti tekil ediyordu ve zaferin bu atl tmenlerle elde edilecei sanlyordu. Fakat
gerek stnlk Osmanllar'da idi ve h sml, mnakaa kabl etmez askerlik dehsna ramen, bu
stnl kmsemek hafifliinde bulunmutu. Bu stnlk, Osmanl topu birlikleri ve tfekle
teslh edilmi azablar (hafif piyde) idi. Ar piyde tmeni olan 10.000 Yenieri, Yavuz'un etrafnda,
delinemez saflar tekil etmilerdi. h sml'e gre top, bir kale silh idi; mstahkem mevkileri
drmek iin Ftih'in stanbul muhasarasndan sonra- artk balca Avrupa ve Asya devletlerinde
klsik silh olarak kabl edilmiti. Fakat meydan muhrebelerinde kesin netce zerine messir
olabilecei henz Avrupa'da da, Asya'da da kabl edilmemiti. Yalnz Osmanllar, bu iddiada idiler.
Fakat bu iddialarn henz ispat etmi deillerdi. Yalnz Otlukbeli'nde Osmanl topusunun rol
mhim olmutu. Fakat dnya asker evreleri, Otlukbeli'ndeki Osmanl zaferini top silhnn seyyar

olarak kullanlmasna deil, Osmanl askerinin tehizat stnlne, talim, terbiye ve disiplin
hususlarndaki fevkaldeliine balamlard. Hele henz stste at yapamyan, kaba ve ar
tfeklerin, piyde elinde cidd bir silh olduuna, ser kullanlmaya msit klla boy
lebileceine inanlmyordu. Halbuki II. Byezd, tfek ve seyyar topuyu yeniden
tekiltlandrmt. Top artk eskiden olduu gibi sbit yerlerden atelenen bir silh deildi. stendii
yere evrilen seyyar bir harb vstas idi.
ok iddetli geen ilk saatlerden sonra Osmanl ordusu, hill eklinde ald. Hafif toplar, Safev
atllarn iyiden iyiye ypratmt. Darmadank olan Safev birlikleri, saflarn tamamen muhafaza
eden Osmanllar tarafndan imhaya baland. Kahraman Safev svrisi, daha Osmanllar'a yaklap
ok atm mesfesine gelemeden, azablarn tfek ve topunun hafif top atei ile perian oluyordu. h
sml'in, Osmanl birliklerinin konuu hakknda da hibir bilgisi yoktu, keif yaptrmadan
muhrebeyi kabl etmiti. En zayf sand noktalarda, dehetli bir Osmanl mukavemeti ile
karlamt.
Nihayet muhrebenin son saatleri geldi. Safev kuvvetleri perian olmutu. 15 senede bir dzine
devleti haritadan silen gen h, affetmez hasmnn eline dmemek iin, kamaa karar verdi.
Elinden ve ayandan iki yara almt. Osmanl birliklerinin eline dmesi an meselesi idi. Tam bu
srada h'a benziyen ve onun kyfetine girmi bulunan Hzr adnda bir Safev hassa subay: "h
menem!" diye ortaya atld. h' esir almakla vazifeli Osmanl birlikleri bu adamn etrafn sarp onu
esir aldlar. Bu dakikada, vurulmu olan atn deitiren h sml, bir gedikten frlad ve Tebrz'e
kadar arkasna bakmadan at srd. Fakat Tebriz'de kald ve burada mukavemete urat takdirde
gene esir deceini anlad. ran ierilerine ekildi. ran imparatorluk taht ehri, Osmanl Trkleri'ne
akt. Osmanllar, hibir zaman, ne Yldrm, ne Ftih zamannda, bu kadar douya
ilerliyememilerdi. O zamana kadar "n-malb" hretini muhfaza eden h sml, yalnz malp
deil, ayn zamanda perian edilmiti. Hazinesi, taht, haremi, bakenti, Osmanllar'n elinde idi. ran,
bu darbeden kalknmak iin tam 20 yl harcad ve artk Anadolu'yu tehdidi bahis mevzuu olmad.
Osmanllar, yalnz Frat-Toroslar hattnn shibi olduklarn deil, bu hattn douya hinterlandnn da
mliki olduklarn, btn rakiplerine gsterdiler. Trkiye mparatorluu, Anadolu'nun birliini kesin
ekilde salamt. Artk tam 20 yl, doudan endie edilmeksizin, gneyde ve Avrupa'da byk iler
grmek mmkindi.
aldran'da Safevler'den "hn" denen 14 beylerbeyi (asker umum vali), Osmanllar'dan ise 1
beylerbeyi (orgeneral) ve 9 sancakbeyi (tmgeneral), muhrebe meydannda kaldlar. Bu, vurumann
ne kadar iddetli getiini gsterir. eht Osmanl beylerbeyi, Rumeli beylerbeyi olan Hasan Paa idi.
Muhrebeden sonra protokol bir derece yrtld. Anadolu beylerbeyisi Sinan Paa, Rumeli
beylerbeyisi, Karaman beylerbeyisi Zeynel Paa, Anadolu beylerbeyisi, sancak beylerinden Ferhd
Bey, beylerbeyi oldu. ehd 9 sancak beyinin en mhimlerini, Sofya sancak beyi Malkoolu Ali Bey,
kardei Silistre sancakbeyi Malkoolu Tur-Ali Bey (ki her ikisi de pek mruf aknc kumandanlar
idiler) tekil ediyordu. Safev ordusundan lenlerin en mhimleri unlard: Sadrzam (yani ran
imparatorluk babakan) Abdlbk Bey, Kazasker Seyyid Haydar, Irk- Arab (Badad) beylerbeyi
ve h'n kaynpederi Hulef Bey, Diyr- Bekr beylerbeyi Ustacl Mehmed Hn, Horasan (Mehed)
umum valisi Lala Bey, Irk- Acem (Hemedn) beylerbeyi Tekeli Yegn Bey, Dmgan beylerbeyi
Sultn-Ali Bey. Bunlardan Abdlbki Bey ranl, dierlerinin hepsi Osmanllar gibi Ouz Trk
(Trkmen) idiler.

Ele Geirilen Ganmet ve h sml'in Taht

Safevler'den ileri gelen birok kimse de esir dmt. Bunlardan en mhimmi Tacl Hanm idi ki,
h'n zevcesi idi. Tacl Hanm, zrhl, asker kyafette ve at zerinde bulunuyordu. Yalnz onun
zerinde ve yannda, u paha biilmez mcevherler ganmet olarak alnmtr: "Bir ift salkml ve
talar ok iri kpe "l'l-i berek" adn tayan pek mehur, tarih ok byk bir elmas, bu kpenin
zerinde idi ki, mcevher, birok hkmdarlarn elinde dolatktan sonra sonunda h sml'e
gemiti, 36 tane "emrud bikr" incisi, 24'er tane inciden yaplm bir ift bilezik, gene 24'er inciden
yaplm bir ift halhl (ayak bilezii), cem'an 96 iri inci, bir tane altn kapl ve altn zincirli "zernin eyim-i meftulle", bir altn bzbend (kolun dirsekten st ksmna taklan kaln bilezik), bir
frze tal altn yzk, bir l'l tal altn yzk, bir altn mhr, bir "zer-baft kaftan" ki, 25 adet elmas
dmesi vard, "amm kaftna dikilmi deil idi"... (Topkap Saray Arivi, no. 636).
h sml'in ordughnda bulunan hazine de ele geti. Emsalsiz mcevherler, bu haznede
bulunuyordu (bunlarn bir ksm imdi Topkap Saray'nn Hazine salonlarnda tehir edilmektedir).
h'n imparatorluk ota, btn eyas ile braklmt. h sml'in taht da ganimetler arasnda idi.
Ancak imdi Topkap Saray Hazinesi'nde tehir edilen "h sml'in Taht" diye mruf taht, h
sml'in deildir. Hindistan Timuroullar'nndr. Ndir h, Delhi'ye girdii zaman ele geirmi,
XVIII. asr ortalarnda Osmanllar'n eline gemitir. Bu tahtn deeri, ancak pek muazzam bir
imparatorlua ait olabileceini gstermektedir. 1910'da Avrupal antika ve mcevher mtehassslar,
bu tahta akl almaz bir deer bimilerdir.

Yavuz, ran mparatorluk Taht ehri Olan Tebrz'e Giriyor (6 Eyll 1514)
Yavuz, aldran sahrasnda 2 gn kald, 26 Austos yrye balad. 11 gn sonra Osmanl
Ordusu, mukavemet grmeksizin ran imparatorluunun taht ehri olan Tebriz'e girdi. Burada da
ayrca muazzam bir ganimet ele geirildi. Bu servet, lhanllar'dan Celyirliler'e, Karakoyunlular,
Akkoyunlular'a, onlardan da h sml'e gemiti. Tebriz; Kahire, stanbul, Hert, Delhi, Pekin gibi
yeryznn en byk birka ehrinden biri idi. Bu tarihte nfusu 1.000.000'u geiyordu. ehirde 3090
muazzam kervansaray vard. 1514, Tebriz'in son byklk yldr. Bu tarihten sonra ehir inhitata
balamtr. nk bir mddet sonra, douya doru snrlarn ok ileriye gtren Trkiye'ye ok
yakn bir taht ehrinde kendilerini emniyette saymyan Safevler, bakentlerini daha ieride Kazvn'e
gtrmlerdir. Bu hdise, Trklk bakmndan ok zararl olmutur. nk Tebriz, tamamen bir Trk
ehri idi; ranl nfus, kk bir aznlkt (bugn de byledir). Kazvn ise, Tebrz'in 300 km.
gneydousunda, Tahrn'n (Eski Rey) 125 km. kuzeybatsndadr.
8 Eyll'de Cuma namaznda milyonluk Tebriz taht ehrinde hutbe, Snn (Ehli Snne ve'l-Cem'a)
akdesine gre ve "Sultn- klm-i Rm Selm ibni Byezd ibni Mehmed" adna okundu. Yavuz,
1.000 kadar Trk zer san'atkr, bilgin ve irini, Tebrz'den stanbul'a sevketti (Timur da yle
yapar, her lkenin en deerli adamlarn Semerkand'da toplard).
Yavuz'un tamamen deha mahsl bir taktikle 12 saatte, henz hava kararmadan kesin netce ald
aldran vurumas, trihin en byk ve naml meydan muhrebelerinden biridir. Yalnz bu vuruma
deil, bu ran sefer-i hmynu da asker bakmdan ok byk bir baardr. Trk Ansiklopedisi'nde
(aldran maddesi, s. 338a), asker bakmdan bu sefer, yle deerlendirilmektedir:
"2.500 km'lik uzun bir yolu ap zafere ulalan bu baarl seferin, hemen ayn artlar altnda

1812'de Napolon'un, 1941'de Hitler'in Moskova'ya yaptklar baarsz seferler gz nnde

tutulursa, ne derece deer tad anlalr""
Zaferden hemen sonra, stanbul'da "kaaim-makaam- saltanat" yni imparatorluk nibi olan Velahdehzde Sleymn'a, Msr Memlk Sultan'na, Venedik Dou'na, Lehistan, Bohemya, Macaristan
Krallar'na, Rodos valyeleri std- zam'na, Krm Hn'na, Eflk ve Bodan Voyvodalar'na,
stanbul, Edirne ve Bursa taht kadlarna, serhad valilerinden Mora, Bosna, Hersek ve Semendire
(Srbistan) sancakbeyleri'ne, fetih-nmeler yazlp gnderilmitir.
Yavuz, Tebrz'den ekildikten ve zerbaycan, Safevler tarafndan geri alndktan sonra h sml,
Amasya'ya Osmanllar'a eliler gndermitir. Eski lisanndan tamamen farkl ve ok yumuak bir dil
kullanan h, ayn zamanda daysnn kz olan zevcesi Tacl Hanm'n iadesini ric etmise de,
Yavuz, bunu reddetmi ve Safevler'e yz vermemitir. Zira h sml'in Anadolu'ya verdii madd
ve mnev zarar pek bykt. h sml'in "Tacl Hanm" adnda 2 zevcesinin olduu
anlalmaktadr. Bunlarn biri aldran'da len Irk- Arab (Badad) umum valisi Hulef Bey'in kz,
dieri ise Akkoyunlu Sultn Ykub'un kzdr. h'n ayrca bir de Bihrze Hanm adl zevcesi vardr.
eitli tarihlerin tetkkinden, h'n 2 zevcesinin aldran'da Osmanllar'a esir dt
anlalmaktadr. Bunlardan biri, galiba Tacl Beim, Kazasker Tc-zde Cfer eleb ile
evlendirilmitir. Bununla berber, bu mesele ok karktr ve elimizdeki vesikalarn kapank,
mphem ve mtenakz ifadelerinden kesin bir bilgi edinmek mmkin olmamaktadr. h sml'in
dier zevcesi 2 numaral Tacl Hanm'n, aldran'dan kat, Tc't-Tevrh'in ifadesinden
anlalmaktadr.
Yavuz, Tebrz'de 9 gn kalmtr. 12 Eyll'de 1.000 kiilik san'atkr ve lim kafilesini Tebrz'den
yola karm, ayn 15'inde de kendi hareket etmitir. 21 eyllde Orduy- Hmyn, Aras nehrini
geerek zerbaycan'dan Anadolu'ya girmitir. 15 Ekim'de Yavuz, Defterdar (maliye bakan) Pr
Mehmed eleb'yi, 3. vezirlik makamna ykseltmitir. Pr Mehmed Paa, birka yl sonra, Yavuz'un
son ve Kaann'nin ilk sadrzam olacak olan, byk devlet adamdr.
Yavuz'un Tebrz'den stanbul'a gnderdii kafilede, Mezzin Hfz Mehmed Efendi ile olu Hasan
Can da vard. Bilindii gibi Hasan Can, Yavuz'un nedmi olmu ve lmnde ba ucunda bulunmutur.
eyhulislm Hce-i Sultn, byk tarihi ve devlet adam (Tc't-Tevrh mellifi) Sdeddn
Efendi, Hasan Can'n oludur ve babas ile byk-babasnn anlattklarndan, tarihinde, ok
faydalanmtr.
Tebrz'den stanbul'a gnderilen en mhim ahsiyet, phesiz Sultn Beduzzaman Mirza'dr. Sultn
Beduzzaman Mirza, Hseyin Baykara'nn byk olu ve halefidir. Timuroullar'ndan son Trkistan
imparatoru, yni Dou Trk Hkan'dr. Cuci Ulusu'ndan, yni Cengiz soyundan Muhammed aybak
Hn tarafndan Hert imparatorluk tahtndan kovulmu ve h sml'e snmt. h sml, Timurlu
imparatoruna ok iyi muamele etti ve onu Tebrz Saray'nda arlad. Yavuz, daha da iyi muamelede
bulundu. Osmanoullar ile Timuroullar arasnda Ankara ve Yldrm hdisesi dolaysiyle tarih bir
kin olmasna ramen, Beduzzaman Mirza'ya hatt bir imparator gibi davrand. Yanna kurduu bir
tahtta Beduzzaman' oturttu. Kendisine muazzam ve muhteem bir tahsisat balatt (Hammer, IV, 202).
Beduzzaman Mirza, 12 Austos 1515'te 46 yanda stanbul'da lm, Eyyb-Sultn'a gmlmtr.
Trke iir yazard. stanbul'daki misafirlii Tebrz'den hareket tarihinden itibaren tam 11 ay
srmtr. Ondan nce 6 yl da h sml'in misafiri olmutu. Biri kendinden nce len 2 olu
olmutur: Muhammed M'min Mirza (1485?-1498) ve Muhammed Zaman Mirza (1490?-1539).

Zaman Mirza, Bbur h'n dmd ve Hindistan Timuroullar'nn Gcerat umum valisi olmutur.
Trkistan Hkanl'nn Timuroullar'ndan son velahdidir.

Dou Trk lemi'nde Kriz

h sml'in zuhuru ve aldran'da Yavuz'a yenilmesi sralarnda Dou Trkleri, byk bir kriz
devresine girmilerdi. Dou Trk Hkan mevkinde bulunan Timuroullar'ndan Trkistan
imparatoru Sultn Hseyin Baykara Mirza, 1506'da, 36 yllk pek parlak bir saltanattan sonra
lmt. Takriben 3.000.000 nfusu ile dnyann kyas kabl etmez ekilde en byk ehri olan
Hert, Hseyin Baykara'nn taht ehri idi. Yerine geen byk olu yukarda anlan- Beduzzaman
Mirza, bir yl kadar sonra, zbekler tarafndan atalar yurdundan kovuldu. Kuzeyden gelen zbek
Trkleri, balarndaki aybak (eybn) Hn'n diryeti ile, Timuroullar'n Semerkand'dan da
kovdu. Gen Bbur Mirz'nn btn mcadelesi ve enerjisi, h sml tarafndan desteklenmesine
ramen, netice vermedi. Bunun zerinedir ki Kbil'e yerleen Bbur, Trkistan'dan mit kesti,
istikblini Hindistan'da arad. aybak Hn, Merv yaknlarnda, Thirbd meydan muhrebesinde, 2
aralk 1510'da, h sml tarafndan byk bir bozguna uratld. Timuroullar'nn yerine Dou
Trk Hkan olan aybak Han da, maktl dt. ok hunhar olan h sml, aybak Han'n kafatasn
altnla kaplatp ve mcevherletip gy arap iermi. Bu mhim hdise, aldran'dan 4 yldan daha
az bir mddet evvel gemiti. Ancak h sml, Trkistan' alamad ve aybak Hnedn devm etti.
h sml, Trkistan' alsa idi, belki zbekler'inkinden ok ileri bir kltr seviyesine sahip olduu
iin, Timurlular devrinde Trkistan'n parlak vaziyeti de devm ederdi. Gebe olan ve Timurlu
mirasnn nmetlerinden faydalanamyan zbekler, Trkistan' XVI. asrda yava, sonraki asrlarda
pek hzl bir inhitata srklemilerdir. Ancak olan ve ranl unsurun gittike ar bast
Safevler'in Trkistan'da uzun bir hkimiyeti, phesiz Trklk iin hayrl olamazd.
XVI. asrda 4 Trk imparatorluu, Trkiye'de Osmanoullar, ran'da Safevler, Hindistan'da Bbur
dalndan Timuroullar, Trkistan'da (Mvernnehir) Cuci Ulusu'ndan eybnler, dnyann yarsn
ellerinde tutmulardr. Fakat XVII. asrn fecrinde Dou Trk Hkanl, byk devletler srasndan
bile km, paralanm, medeniyet seviyesi bakmndan Trkiye, ran ve Hindistan'dan ok geride
kalmtr. XVIII. asr ortalarnda Hindistan Timuroullar, XIX. asr balarnda ran Trk
mparatorluu da byk devletler arasndan kmtr. Trkiye, nce Trk, sonra btn slm lemini
tek bana temsil etmeye mecbur ve mahkm olmu, Avrupa, byk zaferi kazanmtr. Bu tarih
oluumun menei, ite XVI. asrn bu ilk yllarndadr.

Dou Anadolu'nun Safevler'den Alnmas (1514-17)

Yavuz'a snan son Akkoyunlu imparatoru Sultn Murd, Diyr- Bekr blgesini Safevler'den geri
almak istiyordu. Yavuz'a tb olacakt. Hatt bir Osmanl beylerbeyi olmaya rz idi. Balangta
Diyr- Bekr'in fethi bile, baarlmas pek gc bir mesele saylmtr. Halbuki aldran zaferinin
neticesinde yaplan fthat, Anadolu'nun hemen hemen tamamn Osmanl idaresinde birletirmek
sretiyle, tahmin ve tasavvur olunamyan bir derecede Osmanl Trkl'nn lehine netice vermitir.
Sultn Murd, Osmanllar tarafndan desteklendii halde, Diyr- Bekr blgesini alamamt. Byle
bir fetih iin, Safevler'in byk ordusunun bir meydan muhrebesinde kesin ekilde ezilmesi artt.
Yavuz apnda bir dhi, bunu phesiz kavramt. Her trl muhalefete ramen, Safevler'e kesin
darbe vurmak istemesi ve bir gsteri seferi ile iktifa etmeyii, bunu ispat etmektedir.
aldran zaferi neticesinde, bir tek darbede, Trkiye, Anadolu'nun imdiki Adana, Gaziantep,

Hatay, Urfa, Diyarbakr, Mardin, Siirt, Mu, Bingl, Bitlis, Tunceli vilyetlerini (121.000 km2)
kazand gibi, o zamana kadar Trkiye'ye tbi bir devlet olan Dulkadr Beylii de (40.000 km2),
dorudan doruya ilhak edilmitir. Gene bu zaferin neticesi olarak Kuzey Irak (Musul, Kerkk, Erbil
vilyetleri, 66.000 km2), Trkiye'ye katlmtr. Kuzey Irak'ta Trkler ounluk, Krtler ve Araplar
aznlk olduundan bu da, Trk Anadolu birlii iin byk bir adm tekil ediyordu. Yavuz, daha
ehzdeliinde Erzincan, Erzurum, Kars evresini (56.000 km2) itaat altna almt. Bu evredeki
Grc devletcikleri, Osmanllar'a tb bulunuyordu. Fakat Safevler, henz Erzurum-Kars evresinde
hkimiyet iddia ediyorlard. u sretle Yavuz, Anadolu'nun bugn de Trkiye'ye ait bulunan217.000 km2'lik byk bir parasn, Trkiye devletine katm oldu. lk defa olarak Trkiye devleti,
Aleddin Keykubd devrinde, Birinci mparatorluun zirve noktasndaki snrlarn glgede
brakyordu. Anadolu'nun birlii iin kazanlan bu muvaffakyet, Yavuz'u, Trklk'n tamamen en
baarl ahsiyetlerinden biri yapmtr. Zira Trkler'in yaptklar nice byk fthttan bugn elde
kalan, budur.
Son Akkoyunlu imparatoru Sultn Murd, Uzun-Hasan'n torunu idi. 1498'de tahta kmt. 1502'de
ran imparatorluunun taht ehri Tebrz, h sml'in eline geti. 1504'te h sml, Sultn Murd'
Irk- Arab (merkezi Badad), Irk- Acem (merkezi Hemedn, bazan Reyy = Tahrn), Fars (merkezi
rz) ve Kirman'dan, yni btn ran ve Irak'tan da kovdu. 1508'e kadar Sultn Murd, Gneydou
Anadolu'da saltanat srd. Bu sene, buradan da Safevler tarafndan kovuldu. Topraksz kald ve
Osmanl hizmetine girdi. 1514 sonlarnda ldrlnceye kadar 6 yl da Osmanl hizmetinde kald.
ldnde ancak 25,5 yanda idi. Sultn Murd, Yavuz'un teyzesi olan bir Dulkadr prensesi ile evli
olduu iin, Yavuz'un enitesi idi (fakat ondan 19 ya daha genti). Dulkadrolu prensesi olan
zevcesinden Ykub ve Hasan Mirzalar adl oullar olmutur. Ykub Mirza'nn olu olan Murd Paa
(ki bykbabasnn adn tar), Kaann devrinde Osmanllar'n ilk Irk- Acem (Hemedn)
beylerbeyisi olacaktr. Akkoyunlular'n bu dal Trabzon'da mlikne edinmi ve asrlarca devm
eylemitir. Sultn Murd'n kzkardei Tacl Beim de, h sml'in zevcesi idi. Yni Sultn Murd,
h sml'in de kaynbirderi oluyordu.
Uzun mddet stanbul'da yayan Sultn Murd, aldran'da Osmanl tmen kumandanlarndan biri
idi. aldran'dan az sonra, Urfa civarnda Safevler'le yapt bir vurumada ehit olmutur. h
sml'in de ana tarafndan Uzun-Hasan'n torunu olduunu hatrlamak lzmdr. Bu suretle, Sultn
Murd'n yalnz enitesi deil, ayn zamanda halasnn olu oluyordu, yani birinci derecede karde
ocuklar (cousin-germain paternel) idiler. Sultn Murd'dan baka birok Akkoyunlu imparatorluk
prensi, Osmanl hizmetine girmilerdi. Osmanllar, bunlara Dou Anadolu'da, yani atalarnn
yurdunda dirlik (mlikne) verdiler. Bu suretle Dou Anadolu'nun Osmanl idresine snmas daha
kolaylatrld gibi, Safevler'in azl dman olan bu Akkoyunlu prensleri, Kaann devrinde
grlecei zere, yurtlarn ran imparatorluuna kar iddetle savunmulardr. Ancak baz
Akkoyunlu prensleri de, eski refah seviyelerini elde edemeyince, Osmanl idresine ak veya kapal
ekilde ba kaldrmaktan ekinmemilerdir. XIX. asrn mehur Trk devlet adamlarndan byk hayr
sahibi Sadrzam Yusuf Kmil Paa, Akkoyunlulardandr.
Yavuz, yalnz Akkoyunlular' deil, Snn/fi olan ve ler'den nefret eden Dou Anadolu Krd
beylerini de okamt. Bunlardan bazlar da Osmanl idresine kar gelmilerdir. Byk bilgin ve
tarihi drs-i Bidls, Dou Anadolu'nun Osmanl idresine girmesi iin ok alm ve bu yzden
Yavuz tarafndan kaydhayat artyle yllk byk bir tahssatla mkfatlandrlmtr (Hammer, IV,
258).

aldran ykmndan sonra ran, Dou Anadolu ve Kuzey Irak' savunmam ve bu lkeler,
Trkiye'ye gemitir. Yavuz, 11 Temmuz 1515'te 1. Sefer-i Hmyn'undan stanbul'a dnd zaman,
Dou Anadolu ftht devm ediyordu. Yavuz'un bu birinci seferi, 1 yl, 2 ay, 21 gn srmtr.
Gney zerbaycan, bu arada Tebrz, Osmanllar lkeden ktktan bir mddet sonra h sml
tarafndan geri alnmtr. Esasen Yavuz, Dou Anadolu ftht tamamlanmad iin, zerbaycan'da
kuvvet brakmamtr.

Dulkadr Beylii'nin lhk (12 Haziran 1515)

19 Mays 1515'te Kemah kalesi Safevler'den fethedilmitir. 12 Haziran'da da Dulkadrolu
Trkmen Beylii, Osmanl devletine ilhak edilmitir. Yavuz, ana tarafndan mensup olduu
Dulkadroullar'na byk makamlar vermitir.
Yavuz'un ana tarafndan bykbabas olan pek ihtiyar (87 yanda) Dulkadrolu Alddevle
Bozkurt Bey, istikllini silhla savunmu, fakat Mara'n kuzeybatsnda Gksun yaknlarnda geen
Turnada meydan muhrebesinde, Osmanl kuvvetlerine yenilmi, maktul dmtr. Osmanl
kuvvetleri, Sinan Paa'nn 13.000 kiilik tmeni ile, ehsuvrolu Ali Bey'in 30.000 kiilik
ordusundan mteekkildi. Ali Bey, Alddevle Bey'in yeeni (aabeyi 8. Dulkadrolu ehsuvar
Bey'in olu) idi. Yavuz, merkezi Mara olmak zere bir Dulkadr beylerbeylii kurmu ve bunun
bana, "paa" san ile Dulkadrolu Ali Bey'i geirmitir. Ali Paa, Yavuz'un annesinin amca olu ve
Yavuz'un 2. derecede days idi. 1522'de katledilinceye kadar, 7 yl Dulkadr beylerbeyisi kalm, bu
tarihte eylet, hnedndan olmyan umum valilere tevcih edilmitir. Ali Paa'nn kardei
Dulkadrolu Kasm Bey de Sultann (Eskiehir) sancakbeyi idi. Ali Paa'nn oullar Sar-Arslan,
Dvne-Veled ve veys Beyler de, babalar ile beraber katledilmilerdir. Hnedn, Alddevle
Bozkurt Bey'den yrmtr. Alddevle Bey'in oullarndan Krehir sancakbeyi ahruh Bey'in
oullar ve torunlar, sancakbeyi ve beylerbeyi olarak Osmanl hizmetinde bulunmulardr.
Alddevle Bey'in yannda Turnada'nda Osmanllar'a kar savaan kardei Abdrrezzak Bey'i
Yavuz, annesinin amcas olduu iin afvetmi ve Rumeli'nde Kstendil sancakbeyliine tyin etmitir.
Abdrrezzak Bey'in 4 olu, Turnada'nda maktul olmulardr.

mid (Diyarbakr) ehrinin Fethi (19 Eyll 1515)

aldran'da 44 yandaki Yavuz'un 27 yandaki h sml zerinde kazand zafer, Gneydou
Anadolu'yu da Osmanl Trkleri'ne am ve bu blgeyi tehlikesinden ve ran kltrnn
hkimiyetinden korumu ve kurtarmtr. Bu blgede Trkler ekseriyette olmakla berber, mhim
Krd ve Arap aznl da yayordu. Fakat hibir ranl unsur yoktu. Bir miktar Ermeni vard.
Gneydou Anadolu'nun merkezi, o zamanlar "mid" denen imdiki Diyarbakr ehri idi. Pek
byk ve tarih bir belde idi. mid ehrinin geni evresine (imdiki Diyarbakr vilyeti ile
etrafndaki vilyetleri iine alr) "Diyr- Bekr" denirdi. ehre hibir zaman "Diyr- Bekr"
denmemitir.
mid, aldran'dan nce Osmanllar'a itaat etmiti. Ancak h sml, mid'in kaybnn,
Gneydou Anadolu'dan kesin olarak vazgemek demek olduunu biliyordu. Tebrz'e dndkten
sonra, Ustaclolu Kara Hn' gnderip ehri istirdd etti. Kara Han, aldran'da maktl den
Mehmed Hn'n kardeidir. aldran darbesinden sonra Safevler'in asker gle mid'i muhfaza
etmelerine imkn yoktu. mid, Tebrz'in tam 450 km. (kuuuu) gneybatsnda idi. Bunu bilen

Safevler, yerli Krt beylerini elde etmeye altlar. Krtler, ran ile Trkiye arasnda mteredditti.
Mezhep birlii dolaysyle daha ok Osmanllar' tutuyor, fakat h sml'in kan dkclnden de
korkuyorlard. Byk tarihi drs-i Bidls'nin mdhalesi, dengeyi Osmanl tarafna iyice kaydrd.
Aslen Krd olan ve Krdler arasnda byk nfuzu bulunan bu mmtaz lim, Yavuz'a, byk Osmanl
birlikleri yollanrsa, halkn Osmanl askerinin kudret, disiplin ve adaletini grdkten sonra, bir daha
Safevler'e temyl etmesinin imkn olmyacan bildirdi. Bunun zerine Yavuz, Erzincan
beylerbeyisi Bykl Mehmed Paa ile Amasya beylerbeyisi d Paa'y mid zerine gnderdi.
Mverrih dris de 10.000 Krt gnlls toplamt. Vazyeti gren Kara Hn, vurumay kabl
etmedi. mid'i brakp gneydouya, Mardin'e ekildi. mid, Osmanllar'n yeni bir eyletinin,
"Diyr- Bekr Eyleti"'nin merkezi oldu. lk beylerbeyi olarak Bykl Mehmed Paa tyin edildi ki,
Akkoyunlu kumandanlarndan iken Osmanl hizmetine gemiti ve Gneydou Anadolu'nun gerek
ftihidir.

Bykl Mehmed Paa'nn Kohisar Zaferi (4 Mays 1516)

Gneydou Anadolu'da son Safev mukavemet ve teebbs, Diyr- Bekr beylerbeyisi Bykl
Mehmed Paa'nn 4 Mays 1516'daki zaferi ile krld. Meydan muhrebesi, Mardin'in, 15 km.
gneybatsndaki Kohisar (Eski Kohisar)'da geti. Safev ordusu, h sml'in enitesi, byk
Trkmen beylerinden Ustacalu (Ustacl) Kara Hn'n idresinde idi. Bykl Mehmed Paa, mid'e
girdikten sonra, drs-i Bidls'yi stanbul'a gnderip yardm istemiti. d Paa, Amasya'ya
ekilmiti (o srada "Rm Eyleti" denen Orta Anadolu'nun dou parasn merkezi henz Svas
deil, Amasya idi). Yavuz, Karaman beylerbeyisi Husrev Paa'y gnderdi. Husrev Paa, Mardin'e
gelmeden, Harput'u Safevler'den ald. Harput, vaktiyle Dulkadr idresinde mhim ehirdi (daha
Elz ehri yoktu).
Kohisar'da Mehmed Paa, Safevler'i tamamen imh etmitir. Kara Hn, Osmanl tfek ateiyle
vurulup lmtr. Kara Hn'n kardei Sleymn Hn, Mardin kalesinde 7 Nisan 1517'ye kadar
mukavemet etmekle beraber, Mardin ehri, Osmanllar'da kalmtr. Mardin kalesinin de bir yl kadar
sonra dmesi ile, Safevler, Gneydou Anadolu'dan atlmlardr. Kohisar zaferi zerine bu
evredeki btn Safev kaleleri teslim alnmtr. Bunlarn en mhimlerinden biri Birecik (Brecik)
olup, Frat'n dou kysnda ehemmiyetli bir ticaret merkezi idi. Frat'n kar taraf, yani bats
(Ayntab evresi) Osmanllar'n idi. Bu vazyete gre Osmanllar, Memlkler'in Anadolu topraklarn
bat ve kuzeyden olduu gibi, doudan da epeevre sarmlard. Urfa ve Siirt de Osmanllar'a
gemitir.
Bu arada Mardin ile Siirt arasndaki Hsn- Keyf (Hasankeyf) Eyyb Meliklii de, Osmanl
topra olmutur. Yavuz, Salhaddin Eyyb'nin byk htrasna sayg gstererek, bu minik krall
ilga etmemi, Eyyb hnednn daha bir zaman iin saltanattan mahrum etmemitir. Bu Trk kltr
te'sirindeki Arap Meliklii, daha nce Safevler'i, ondan nce de Akkoyunlular' metb tanyordu.
Bykl Mehmed Paa, Mezopotamya'ya iyice inmitir. Batda Frat'a, Memlk topraklarna kadar
dayanm, bu arada, Kuzeydou Suriye'yi, merkezi Rakka olmak zere ele geirmitir. Bu sralarda
Yavuz, Msr sefer-i hmynu'na km bulunuyordu.
Bykl Mehmed Paa'nn bu muvaffakyetleri, yalnz Safevler iin deil, Memlkler iin de ok
korkutucu olmutur. Artk Yakn Dou'da muvazene, Osmanllar lehine kknden bozulmu oluyordu.
Memlk kudreti, bu muvazeneyi mtedilletirmeye muktedir deildi. Zten bunu dnecek vakti de
olmad.

Yavuz'un Vezr-i zamlar ve eyhulislm

Yavuz, 28 Ekim 1514'te Hersek-zde Ahmed Paa'y azletti. Yerine Dukagin-zde Ahmed Paa'y
getirdi. Ancak onu da 4 Mart 1515'te Koca Mustafa Paa gibi- idam ettirdi. Dukagin-zde Dmd
Ahmed Paa bu sretle bir yl bile iktidarda kalamad. Yerine tekrar Hersek-zde tyin olundu. Bu,
Hersek-zde'nin 5. ve sonuncu sadretidir. 26 Nisan 1516'da azledildi. Son sadreti 1 yl, 1 ay, 23
gndr. II. Byezd ve Yavuz devirlerindeki 5 sadretinin yeknu 8 yla yakndr. Yerine Sinan Paa
getirildi. 22 Ocak 1517'de Ridniye'de ehd oluncaya kadar 8 ay, 26 gn iktidarda kald. Ynus
Paa, vezr-i zam oldu. O da 13 Eyll 1517'de idam edildi. Sadreti 7 ay, 22 gndr. Yerine Pr
Mehmed Paa tyin olundu ki, Yavuz'un son vezr-i zam olan byk devlet adamdr.
Yavuz'un tek eyhulislm ise, Zenbilli Ali Efendi olmutur. Babas devrinden kalm, Yavuz'un
lmnden sonra Kaann zamannda da vefatna kadar makamn muhafaza etmitir. Zira o zamanlar
eyhulislmlk, kaydhayat ile idi. Mehat makamnda bulunanlar, padiaha serbeste hkm
verebilmeleri iin, azlolunamazlard. Nitekim Ali Efendi, Yavuz gibi nfuz edilemez bir ahsiyetin,
birok mfrit hareketlerini nlemi, hatt padiaha sert cevaplar bile vermitir. Yavuz, ok kzmakla
berber, kanunu bozmam ve Ali Efendi'yi makamnda brakmtr.

nc Blm

YAVUZ ve MISIR MERC- DBIK ve RDNYE

- HALFELN ABBSLER'DEN

OSMNOULLARI'NA GEMES (1516 1520)

2. Sefer-i Hmyn: Msr Seferi (1516 1518)
Yavuz Sultn Selm, 5 Haziran 1516'da, 2. sefer-i hmyna kmak zere, Topkap Saray'ndan
skdar'daki ordugha, ota- hmynuna geti. Sefer, Msr Suriye Trk Memlk
imparatorluuna kar idi. Bu, bir Osmanl hkmdarnn Msr-Suriye'ye kar kt ilk ve son
seferi tekl eder. Bu sefer stanbul'da saltanat nibi olarak Velahd-ahzde Sleymn deil,
Yavuz'un pek sevdii ve takdr ettii 3. vezir Pr Mehmed Paa braklmtr. Velahd-ehzde
Sleymn, Edirne'ye, eski vezr-i zam Hersek-zde Ahmed Paa da Bursa'ya "taht muhfz" tyn
edilmilerdir. Vezr-i zam Sinan Paa, Yavuz'dan 38 gn nce stanbul'dan hareket etmi, Kayseri'ye
gitmi, buradaki 40.000 kiilik ordunun bana gemitir. Yavuz, 4 Haziran'da, yni sefere kmadan 1
gn nce, Memlkler'e eliler gndererek, seferin Safevler zerine ve ran' fethetmek maksadiyle
olduunu bildirmitir. Yavuz'un elileri, Rumeli kazaskeri Zeyrek-zde Rkneddin Efendi ile Karaca
Ahmed Paa, yni yksek makam shiblerinden iki ahst. Bu sretle Memlkler uyutulmak
istenmitir ki, modern harb tekniine tamamen uygundur. Timur da byle hareket ederek byk
muvaffakyetler kazanmt. Bununla beraber Memlkler, uyumuyorlard. Sultn Kansu, daha 18
Mays'ta Kahire'den hareket ederek Suriye'ye gelmiti. Yannda Halfe III. Mtevekkil ile 4 Snn
mezhebin kaad'l-kuzt' da bulunuyordu. Memlkler, Osmanllar'la harb karmamaya zam gayret
gstermekle berber, imparatorluklarn iddetle savunmaya kararl idiler. Bu sralarda Memlk
Sultanl, Trkiye ve ran'dan sonra dnyann 3. byk ve gcl devleti vaziyetinde idi. Eer Yavuz
gerekten ran'a tevecch ederse, Sultn Kansu da Kahire'ye dnecek, aksi hlde Osmanllar'
Suriye'ye sokmamaya alacakt. Memlkler, Suriye'yi mzide lhanllar'a ve Timur'a kar baar ile
savunmulard. Msr ise, mahfuz bir lke idi. Cihan fetheden Cengizliler ve Timur bile bu
memlekete ayak basamamt.
23 Temmuz'da Mara ile Malatya arasnda Elbistan'da, Yavuz'un kuvvetleri ile Sinan Paa'nn
40.000 kiilik kuvveti birlemitir. Buras yle bir yerdi ki, buradan atlacak birka adm, seferin
Msr'a kar m, ran'a kar m olduunu, dnyaya gsterecekti. Ya douya ran zerine, ya gneye
Msr zerine gidilecekti. Temmuzun son haftas, Kahire'de byk heyecan iinde getii gibi,
Tebrz'de de panik balamt. Zira ikinci bir sefer-i hmyn ile Yavuz, Safevler'i artk haritadan
silebilirdi. Msr'da halk, temmuzda hl Bykl Mehmed Paa'nn Safevler'den yapt ftuhat
sevinle karlyor, enlikler yapyordu. 27 Temmuz'da Yavuz, Osmanl-Memlk snrn gemi, 28
Temmuz'da Malatya yaknlarna gelmitir. Artk bu tarih gnde, seferin Memlkler zerine olduu
belli olmutur. 30 Temmuz'da Tohma Suyu'nun gney kysnda, Malatya'nn az kuzeyinde Yavuz, harb
dvnn toplamtr. 3 Austos'ta Diyr- Bekr beylerbeyisi Bykl Mehmed Paa da Orduy-
Hmyn'a katlmtr. Mehmed Paa'nn istihbratna gre, Sultn Kansu, h sml'e berberce
Osmanllar'a kar harb almasn, aksi takdirde Osmanolu'nun ikisini teker teker yakalayp helk
edeceini bildirmitir. Ancak, aldran'da korkun ekilde ezilen h sml, btn arzusuna ramen
bu teklifi kabl edememitir. 18 Austos'ta Osmanllar, Besni yaknlarna gelmitir. Besni, Yavuz'a
teslim olmutur. Memlkler'in Anadolu'daki lkelerinin umum valisi olan ve Ayntab'da (Gaziantep)
oturan Ynus Bey de, 18 Austos gn Osmanl ordughna gelip Yavuz'un huzruna km, Ayntab'n
anahtarlarn Byk Trk Hkan'na sunmutur. ukurova'daki Memlkler'e tb Ramazanoullar,
bunu daha 27 Temmuz'da yapmlard.

Ramaznoullar Beylii'nin lhk (27 Temmuz 1516)

Ramazanolu Mahmud Bey, 1514 sonunda Osmanllar'a itaat etmi ve daha 1515 yaznn sonunda
stanbul'a gelmi, Osmanl hizmetine girdiini, Yavuz'a bildirmiti. Yavuz, ukurova'da, Adana
merkez olmak zere, Ramazanoullar'n sancakbeylii ile brakmtr. Ramazanolu Mahmud Bey,
Yavuz, Msr seferine karken, Osmanl ordusunda idi. 27 Temmuz'da Adana'dan gelen Ramazanolu
birlikleri, beylerinin emri altnda, Osmanllar'a katlmlardr. Bu hdiseler, aldran'dan, yllarca
Yakn Dou'ya kan kusturan h sml ezildikten sonra, Osmanllar'n muazzam bir prestij
kazandklarn gstermektedir. II. Byezd devrinde Adana, Tarsus ve evresi bir iki kere muvakkaten
igal edilmise de, imdiye kadar Ramazan Beylii, Memlkler'den ayrlmamt.
Mahmud Bey, stanbul'a gidip Osmanl hizmetine girince, Memlkler, onun tahttan dtn iln
etmiler ve yerine Selm Bey'i Adana tahtna oturtmulard. Selm Bey, Mahmud Bey'in babasnn
amcasnn torunu idi. 1516'da Yavuz, Selm Bey'i kovmu ve "sancak=vilyet" yapt Adana'y,
tekrar Mahmud Bey'e vermitir. Bu sretle Mahmud Bey, 2 kerede 5 yl Adana tahtnda kalmtr.
Mahmud Bey, Msr seferinde Ramazan Trkmenleri ile berber bulunmu ve Ridniye'de ehd
dmtr. Yavuz, onun 5 olundan by olan Kubd Bey'i (Paa) Adana sancakbeyi yapmtr.
1520'de Kubd Bey, Adana'dan alnp Rumeli'nde bir sancaa tyin edilmitir (1559'da beylerbeyi
olarak 84 yalarnda lmtr). Rumeli'ne gnderilince yerine Adana'ya kardei Pr Mehmed Paa
tyin edilmitir (Yavuz'un ayn addaki mehur vezr-i zam ile kartrmamaldr). Pr Mehmed Bey
(sonra Paa), 48 yl, Adana sancakbeyi olmu, 1586'da 90 yalarnda lmtr. Trke ve Farsa'da
irdi. Ancak bu arada birok beylerbeyiliklerde bulunduu iin, yerine Adana'da nip olarak
kardelerini ve oullarn brakmtr. Kardeleri Dvud, Korkut ve Mahmud Beyler, hep Osmanl
sancakbeyidir (tmgeneral). Ramazanoullar, Pr Mehmed ve Kubd Paalar'dan yrmtr.
1608'e kadar Adana sancana Ramazanoullar tyininde devm edilmitir. Bu sretle Dulkadr
Beylii'nden sonra Ramazan Beylii de Anadolu Trk birliine katlp eritilmitir. Bylece
Trkiye'de I. mparatorluk enkaz zerinde kurulan Trk Beylikleri'nin sonuncusu, en ge teekkl
eden (1352) Ramazanoullar olmutur.

Merc-i Dbk Zaferi (24 Austos 1516)

Yavuz, ikinci dev meydan muhrebesini, aldran'dan tam 2 yl sonra kazanmtr (aldran: 23
Austos 1514). Sultn Kansu, Osmanl kuvvetlerini Haleb ehrine pek yakn Dbk Ovas'nda
(Farsa: Merc-i Dbk, Arapa: Mercu'd-Dbk) karlamtr. Msr seferinde ve bu meydan
muhrebesinde istihkm subay olarak bulunan byk bilgin Matrak Nash, Feth-nme-i Diyr-
Arab adl tek nshas stanbul'da Nrosmniye Ktphanesi'nde (no. 4.087) bulunan eserinde (v. 19a20-a), bize ok deerli ve orijinal malmat vermektedir. Bu kaynan dier kaynaklarla
karlatrlmasndan anlaldna gre, Osmanl ordusunun kuruluu yle idi:
Orduda 300 top vard. Sa kanada Vezr-i zam Sinan Paa kumanda ediyordu. Bu cenahtaki balca
kumandanlar Anadolu beylerbeyi Sultn-zde Zeynel Paa (Han/Mirza), Karaman beylerbeyi Husrev
Paa, Dulkadr beylerbeyi ehsuvrolu Ali Paa (Bey/Han), Ramazanolu Mahmud Bey idi. Zeynel
Paa, Akkoyunlu imparatoru Sultn-zde Dmd Sultn Ahmed Gde ile II. Byezd'in kz Ayn-i h
Sultn'n oludur. Bir zamanlar ran imparatorluk velahdi de olmu, 1504'te ran tahtna hak da iddia
etmitir. Zeynel Paa'nn nesli, Elbistan'da yerlemilerdir. Ftih Sultn Mehmed, Zeynel Paa'nn
hem annesinin byk-babas, hem de babasnn ana tarafndan- byk-babas olmaktadr. yle ki:
ana tarafndan byk-babas II. Byezd, Ftih'in olu olduu gibi, babas Sultn Ahmed Gde de,

Ftih'in kz Gevher-Han Sultn ile Uzun-Hasan'n olu Dmd Uurlu Mehmed Paa'nn
(Han/Bey/Mirza) oludur. ahsuvrolu Ali Paa da yukarda grld zere Dulkadr prensi ve
Yavuz'un annesinin amca olu, yni Yavuz'un ikinci derecede daysdr.
Osmanl sol kanadna Vezir Ynus Paa kumanda ediyordu ki, sonradan vezr-i zam olmutur. Bu
kanattaki balca kumandanlar Rumeli beylerbeyi Yusuf Paa, Rm (Amasya) beylerbeyi Sultn-zde
Dmd sfendiyrolu Mehmed Paa (Han), Diyr- Bekr beylerbeyi Bykl Mehmed Paa, Yavuz'un
kaynpederi Krm hn Mengli Giray'n 2 olu, Sadet ve Mbrek Giraylar idi. sfendiyrolu
Sultn-zde Dmd Mehmed Paa, Ftih'in hem daysnn, hem halasnn olu olan son sfendiyr
prensi Kzl-Ahmed Paa'nn byk oludur. II. Byezd'in bir kz ile evli olduundan, Yavuz'un ayn
zamanda enitesi idi. Sadet Giray, 1524 maysndan 1532 maysna kadar 8 yl Krm hn olacak
olan prenstir. Kardei Mbrek Giray ise, bu Msr seferinde ehd decektir. Krm Hanlar, Mengli
Giray'n 9 olu iinde bu Mbrek Giray'dan yrmlerdir. Moskova Ftihi Taht-Alan I. Devlet
Giray Han Gazi (1551-1577), Mbrek Giray'n tek oludur ki, Krm Hanlar, bir kuak sonra,
Devlet Giray'dan yrmtr. Bu sefere katlan bu 2 karde Giray, Yavuz'un kaynbiraderleridir.
Yavuz Sultn Selm, Yenieriler ve Azablar (hafif piyde) ile merkezdedir.
Memlk merkezinde Sultn Kansu bulunmaktadr. Sa kanada Suriye (am) nib-i saltanas aybek,
sol kanada da Kuzey Suriye (Haleb) nib-i saltanas Hayrbey kumanda ediyordu ("nib-i saltana",
Memlk umum valilerine verilen ad olup, salhiyetleri, Osmanl beylerbeyilerinden biraz daha fazla
idi; protokol srasiyle Msr, Suriye ve Haleb nib-i saltanalar gelirdi).
Yavuz, Merc-i Dbk'ta, Osmanl sa ve sol kanatlarn birbirleriyle birletirmek sretiyle enberi
kapatm, Memlk ordusunu imha eylemitir. Osmanllar tahminen 60.000, Memlkler ise 80.000 kii
idiler. Muhrebenin kazanlmasnn balca sebepleri, Yavuz'un dhce kumandas ve Osmanl ateli
silhlarnn kyas kabl etmez stnl idi. Memlkler, Trk veya Trk'lemi erkesler'den
mteekkil olup,Arap birlikleri ok azd ve birka Bedev alayndan ibaretti (Arap kylsnde,
"fellah"da dmek kaabiliyeti olmad, bu kaabiliyetini 2.000 yl nce kaybettii malmdur).
kindi yaklat zaman, Osmanllar kesin neticeyi alm bulunuyorlard. u halde vuruma, en ok 8
saat srmtr. Sultan Kansu ve sa kanat kumandan Suriye nib-i saltanas aybek (Sibey), maktul
dmlerdir.
Melik'l-Eref Sultn Seyfddin Kansh'l-Guur min-Baybard, 66 yalarnda bulunuyordu.
Deerli bir hkmdr idi. Tke, Arapa ve Farsa'da ir, Arapa'da mellif ve tefsir bilgini idi. II.
Kansu'nun olu Mehmed Beyi Yavuz, 1518'de stanbul'a yollamtr. II. Kansu'nun yerine bu olu
deil, yeeni II. Tumanbay, sultan seilmitir (Memlkler'de imparatorun seimle iktidara geldii
malmdur).
Merc-i Dbk'da Sultn Kansu'nun adr da ele geirilmitir. Bu adrda bulunan ordu haznesi,
Osmanllar'n eline gemitir (Hammer, IV, 278).
Memlk ordusunun sol kanat kumandan Haleb nib-i saltanas Hayrbey bir mddet sonra,
Osmanllar'a esir dm ve Osmanl hizmetine girmitir. Fakat esirlerin en kymetlisi, Abbsler'den
slm halfesi III. Mtevekkil'dir.
Memlk mparatorluu, kuruluundan beri, trihi boyunca byle bir meydan muhrebesi
kaybetmemi ve hibir hkmdarn muhrebe meydannda brakmamtr. Moollar, lhanllar, Timur

bile Memlkler'i bylesine bir malbiyete uratmamlardr. Bu bozgundan sonra Msr' deilse
bile, Suriye, Lbnan, Filistin, hatt Hicaz' Osmanllar'n eline dmekten koruyabilecek hibir
kuvvet kalmamtr.

Yavuz Sultn Selm'in Haleb'e Girmesi (28 Austos 1516)

Zaferden 4 gn sonra Yavuz, 28 Austos sabah, dnyann en byk ve zengin ehirlerinden olan
Haleb'e girdi. Haleb'deki Memlk devlet hazinesinde bulunan altn para ile son derece deerli
birtakm eya, Hazne-i Hmyn'a alnd (Hammer, IV, 279). Haleb'in nfusu, stanbul'unkine
yaknd. Yakn Dou'nun pek ilek bir ticaret merkezi idi.
Haleb, Kuzey Suriye beylerbeyiliinin merkezi yapld ve Karaca Paa, ilk Haleb beylerbeyiliine
tyin edildi. Yavuz, Haleb'de 18 gn kald ve 15 Eyll'de ehri terketti. Bu zaman zarfnda, slm
Halfelii'nin Abbsler'den Osmanoullar'na devredilmesi gibi btn slm tarihi bakmndan ok
mhim bir hdise cereyan etti.

slm Halfelii Abbsler'den Osmanoullar'na Geiyor (29 Austos 1516)

Halfelik, yni dnyadaki btn Snn Mslmanlar'n rhn reislii makam, 750 tarihinden, yni
766 yldan beri Abbs Hnedn'nda idi. Peygamber'in amcalarndan Abbas'tan indii iin"Abbs"
denen bu hnedn, 1258'e kadar Badad'da, o tarihten sonra da Kahire'de devm etmiti. u farkla ki,
Kahire'deki Abbs Halfeleri, stanbul Patrikleri'ne benzetilebilir. Papaya benzemezler. nki
devletleri yoktu. Badad'daki gibi ayn zamanda devlet bakan olarak saltanat srmyorlard. Bu
mukayesemiz, yalnz bu bakmdandr. Yoksa slm dininde Halfe'nin, Papa'nn ve Patrik'in olduu
gibi geni ve vicdanlarn derinliine kadar inen hibir salhiyetleri olmad, kendiliklerinden din
mes'eleleri tefsr dahi etmedikleri malmdur. Halfe, sdece Peygamber'in halefi ve slm birliinin,
kardeliinin bir senbolnden ibrettir.
Memlkler, Halfe'yi ve Mukaddes ehirler'i (Mekke, Medne ve Kuds ) ellerinde tutmakla, slm
dnyasna kar stnlk iddia edegelmilerdi. Kuds, ayn zamanda Hristiyan dininin de en
mukaddes ehri olduundan, Memlkler, Hristiyan haclarndan da faydalanyorlard. imdi btn bu
mnev stnlkler, Trkiye'ye, Osmanoullar'na geiyordu.
Yavuz'un Msr seferi essen bir bakma "slm Birlii" projesini gerekletirmek amacn
gdyordu. Trkiye apnda devleen bir devlet, artk u veya bu devletin, mnev sahada da olsa, u
veya bu trl stnln ekemezdi. Essen ran'n hilfet (halifelik) propagandas da Trkiye'yi
tehdit ediyordu.
Yavuz, Msr'dan dnerken, son Abbs halifesi III. el-Mtevekkil'ala'llaah', amca oullar EbBekr ve Ahmed, Msr f kaad'l-kuzt ve daha birtakm yksek ahsiyetler ile berber, stanbul'a
getirmitir (bn Ays, III, 19-20). Halfe'ye ancak Kaann Sultn Sleymn, 1521'de Kahire'ye
dnmek msaadesini vermitir (bn Ays, III, 926 vekaayii). Bu sretle III. Mtevekkil, 3 yl
stanbul'da yaamtr. Kahire'ye dndkten sonra daha 22 yl hayatta kalm ve 1543'te burada
lmtr. III. Mtevekkil, 1509'da henz hayatta olduu halde makamndan indirilen babas
Mstemsik'in yerine halfe olmutur. 7 yl bu makamda kalmtr. Yavuz, Haleb'e girdiinin ertesi
cuma gn kendisini halfe iln ettii hlde, Msr, bunu tanmam ve Osmanllar'n elinde esir
bulunan III. Mtevekkil'i tanmakta devm etmitir. Kahire'de bulunan III. Mtevekkil'in babas ve
selefi Mstemsik, oluna vekil iln edilmitir. Yavuz, ertesi yl Kahire'yi de alnca, Mstemsik, bu

vekletten dmtr. Mstemsik ihtiyar olduu iin Yavuz, onu stanbul'a getirmemitir. III.
Mtevekkil'in oullar olmusa da, sonradan Abbs hnedn kesilmitir. III. Mtevekkil,
Halfeler'in 72.'si, Abbsler'den gelenlerin 54.'s ve Kahire'deki Abbs Halfeleri'nin de 17.'sidir.
u halde Yavuz Sultn Selm, Hazret-i Peygamber'in 73. halfesi olmutur. Ondan sonra Osmanl
imparatoru olan Trk Hkanlar'nn hepsi, ayn zamanda slm Halfeleri'dirler.
III. Mtevekkil, Turul Bey'in himyesine ald ve rhn lider derekesine drd Kaaim'in
15., Hrnu'r-Red'in 23., 2. Abbs halfesi ve Badad ehrinin kurucusu Mansr'un 21.,
Peygamber'in amcas Abbs'n 29., Peygamber'in byk-babas Abdulmuttalib'in 30. kuaktan
torunudur.
Bir rivyete gre III. Mtevekkil, Yavuz'la stanbul'a dndkten sonra, Ayasofya Camii'nde yaplan
bir mersimle hlfeti Osmanoullar'na devretmitir. Ama Yavuz'un Haleb'deki ilk Cuma namaznda,
29 austos 1516 gn le vakti halfe iln edildii muhakkaktr. Fakat Ayasofya'da da (ki protokolde
Osmanl cmilerinin birincisi saylrd) bir mersim yaplm olabilir. Bu rivyete gre Ayasofya ve
Eyyb-Sultn Cmileri'nde yaplm olan mersimde III. Mtevekkil, Yavuz'a kl kuatp hil'at
giydirmitir. Halfe ile berber Msr'dan getirilen Ezher niversitesi'nin ulems ile stanbul'da
ulem bir meclis akdetmiler ve slm dininin yksek menfaatleri nmna, halfeliin
Osmanoullar'na devrini kararlatrmlardr. Bu sretle slm dininin bakanl, Osmanoullar'na
gemitir.
Haleb Byk Cmii'ndeki Cuma namaznda hatb, hutbeyi Yavuz'un adna okumu, Yavuz'u
"Hkim'l-Haremeyni'-erfeyn = Mekke ile Medne'nin Hkimi" diye anmtr. Yavuz mdahale
edip, "Hkim" kelimesini "hdim = hizmetkr" eklinde dzeltmitir. 9 asrlk slm dininde bir
inklp mhiyetinde olan byle bir eyi hatb efendinin Yavuz'dan nceden emir almakszn
kendiliinden yapm olmas dnlemez. Fakat Yavuz, ihtimal o anda gelen din bir heyecan ve
tevz ile "Hkim" kelimesini "Hdim"e evirmitir. 1516'ya kadar "Hkim'l-Haremeyn" diye
anlan Halfeler, ve Memlk Sultnlar, bu tarihten sonra Yavuz'un dzelttii gibi, "Hdim'lHaremeyn" eklinde slm dnyasnn cmilerinde Cuma hutbelerinde zikredilmilerdir. Halfe
olmann heyecan iinde Yavuz, gzyalarn tutamam, Hazreti Peygamber'in mer halefi olmann
sevinciyle alam ve oturduu yerdeki seccdeyi kaldrarak alnn cmiin mermer zeminine
dedirmek sretiyle kran secdesine kapanmtr. Bu dindarlk ve tevz, cemaati heyecanlandrm
ve elektriklemitir. Bundan sonra Yavuz, hutbenin bitiinde, srtndaki murass mersim kafdann
karp Hatb Efendi'ye giydirmitir (Hammer, IV, 280)
Daha sonra Kahire'de ve Mekke'de bulunan Emnt- Mukaddese'nin de stanbul'a Topkap
Saray'ndaki Hrka-i erf Dairesi'ne nakli ve Kuds, Mekke ve Medne ehirlerinin Trkiye'ye
gemesi ile, Yavuz'un halfelik sfat tamamlanmtr.

Suriye, Lbnan ve Filistin'in Fethi (19 Eyll 1516-2 Ocak 1517)

Yavuz, Haleb'den hzla gneye indi. imdiye kadar hibir Osmanl hkmdar bu kadar gneye
inmemiti. 19 eyllde Ham, 21 Eyll'de Hums alnd. Buralarda hibir Memlk mukavemeti olmad.
Merc-i Dbk darbesinden sonra Osmanllar, Suriye ve Filistin'i olgun meyva gibi topladlar. Ham
sancakbeyliine Gzelce Kasm Bey, Hums'a Ihtman-olu tyin edildiler (Gzelce Kasm Bey,
Kaann devrinde Msr beylerbeyisi ve vezr olmutur, stanbul'daki "Kasmpaa" semti, onun adn
tar).

Vezir Ynus Paa, Ham'da iken, Haleb nib-i saltanas olup Merc-i Dbk'ta sol kanat kumandan
iken kaan Hayrbey, bir miktar askerle civarda dolayordu. Ynus Paa, kendisini dosta dvet etti.
Hayrbey, bu dveti kabl etti ve Osmanl hizmetine girdi (Feth-nme-i Diyr- Arab, v. 23a)
(Filistin'in gneyinde, Gazze'nin gneybatsnda, Gazze ile Refah arasndaki Hn-Ynus kasabas,
adn bu seferde bu Vezr-i zam Ynus Paa'dan almtr).
Yavuz, 27 Eyll'de am'a geldi. Emevler'in bu tarih bakentinde 15 Aralk'a kadar 2 ay, 18 gn
kald. Salhaddin Eyyb'nin trbesini ve sir trih yerleri gezdi. Msr seferinin btn hazrlklarn
burada grd. Suriye'yi nizma koydu. 3 Ekim'de am cmilerinde Cuma hutbesi halfe ve hkmdar
olarak Yavuz'un adna okundu. Yavuz, Emev Cmii'ndeki mersimde bulundu. Yavuz, am'da iken
Osmanl ordusu Filistin'i fethetti. Lbnan kendiliinden inkyd etti. Fethedilen topraklarda 2 eylet
(beylerbeyilik) kuruldu. Haleb ve am, merkez oldu. Sancak tekilt yapld. Kuds sancakbeyliine
Evrenos-zde skender Bey, Gazze sancakbeyliine Uzgurolu s Paa-zde Mehmed Bey tyin
edildi. (Feth-nme-i Diyr- Arab, 26a). Bu sretle Kuds sanca, Orta Filistin'i, Gazze sanca
Gney Filistin'i iine alyordu. Safed de bir sancak merkezi oldu ki, buras, Kuzey Filistin
topraklarn ihtiva ediyordu. Kuds ile Gazze'ye naml aknc kumandanlarnn tyini, istikbli
grenler iin, Msr fethinin bir an meselesi olduunu belli ediyordu. Gazze'yi bizzat s Paa-zde
Mehmed Bey fethetmitir. Henz Filistin ile Sn yarmadas arasnda byk Memlk kuvvetleri
bulunuyordu.
Yavuz, am'da iken byk mutasavvf Muhyiddn Arab (bn'l-Arab)'nin mezarna muhteem bir
trbe yaplmasn da emretti ki, bugnki trbe, budur.
15 Aralk'ta Yavuz, am'dan ayrld. l gemek zere, binlerce deve ve byk miktarda iecek
su hazrlanmt.

Hn-Ynus Meydan Muharebesi (21 Aralk 1516)

Cnberdi (Trkiye Trke'si ile: Canverdi) Gazl'nin kumandasndaki 10.000 kiilik bir Memlk
kuvveti, Filistin ile Sina arasnda dolayordu. Vazifesi, Osmanllar'n l gemesine engel olmakt.
Bu kuvveti yok etmek ve yolu amak iin Yavuz, 1 Aralk'ta Vezr-i zam Sinn Paa'y am'dan
Gazze'ye gndermiti. Sinan Paa'nn 5.000 tmarl sipahisi, s Paa-zde'nin 2.000 sipahisi ile
birleti. Osmanl kuvvetlerinin bir de topu taburu vard. Gazze'nin az gney-batsnda Vezir Ynus
Paa'nn adn tayacak Hn-Ynus kasabas civarnda Osmanllar ile Memlkler karlatlar. Sinan
Paa, 9.000 Memlk' ldrmek ve esir etmek sretiyle ikindiye kadar ok etin geen meydan
muhrebesini kazand. Trablusgarb yni Lbnan umum valisi olan Cnberdi Gazl, 1.000 atls ile
peran bir halde Msr'a kat. Bu vurumada Osmanl sa kanadna Teke (Antalya) sancakbeyi
Ferhd Bey, sol kanadna Gazze sancakbeyi Mehmed Bey kumanda etmilerdir. Artk Svey
Berzah'na kadar Asya'da Memlk askeri kalmam, Memlk imparatorluu, Afrika'ya atlm ve
tklmt.
30 Aralk'ta Yavuz, Kuds'e geldi. 12.000 kandille aydnlatlm olan Mescid-i Aks'da iki rekt
hcet namaz kld (Fetih-Nme-i Diyr- Arab, 33b). Mukaddes Mahaller'i gezen Yavuz, ertesi gn
hareket etti. 2 Ocak 1517'de Gazze'ye geldi. Burada Kurban Bayram tes'd edildi. Buras
Akdeniz'den birka km uzakta kk bir ehirdi. Msr'n kaps saylyordu. Refah'a kadar
Osmanllar, btn Filistin'i igal etmi, Sina yarmadasna, Th l'ne dayanmlard. Gazze'de
Vezr-i zam Sinan Paa ile Yavuz'un kuvvetleri birleti. Yavuz burada 3 gn kald. 6 Ocak'ta douda

Hallu'r-Rahmn (brn: Hebron)'a gitti. Buras, Hazret-i brahim'in mezarnn bulunduu yerdir. 9
Ocak'ta Osmanl Ordusu, Gazze ile Hn-Ynus arasndaki Deyru'l-Belh'a geldi. Vezir Hseyin Paa,
Memlk imparatorluunun btn Asya topraklarnn fethedildiini, Sina l'n tarihte hibir
cihangirin cebren geemediini, ancak Afrika'ya denizden asker kartp Msr'n fethinin kaabil
olduunu, binenaleyh seferin bitmi saylacan syledi. Yavuz, Hseyin Paa'nn derhal ban
kestirdi. Ordusunun ounluu, Hseyin Paa'nn fikrinde idiler. Fakat padiahn bu hareketi zerine
artk itiraz imkn kalmamt. Ordu, cihangir bakumandanna ba kaldramazd.

Yavuz, lka'dan beri Hibir Cihangr'in Cebren Geemedii Sn l'n 13

Gnde Geiyor (9-22 Ocak 1517)
Tarihte ancak ran (Pers) imparatoru Kambiz ve ondan 193 yl sonra Makedonyal Byk skender,
Sina yarmadasn cebren geip Msr' fethetmilerdir. Bu geilerinden biri M. 525'te, ikincisi ise
M.. 332'de olmutur. Ancak Byk skender'inki de tam bir gei saylamaz. nki kuvvetlerinin
byk ksmn donanmaya bindirip denizden skenderiye'ye sevketmitir. Moollar ve Timur, yni
dnyay aan cihangirler bile bu geii gze alamamlar, tecrbe bile etmemilerdir. Ancak 1915'te
Birinci Cihan Harbi'nde Cemal Paa, yarmaday cebren geip Svey Barzah'na varmsa da, bu
hareket, tekniin muazzam inkifna ramen, Yavuz'un geii ile mukayese edilemez. nki muvaffak
olamam, Svey'i atlyamam, Msr' fethedememitir. Essen Cemal Paa'nn kolordusu, Yavuz'un
geirdii kuvvetlerin yannda pek kk bir birlik mhiyetinde kalmaktadr. Bu lde hayat yoktur.
Akrep, ylan, bit ve sivrisinekler, hayvanlar lemini tekil eder ve insan asla rahat brakmazlar.
Gndz harret 40o, bazan daha fazla olduu gibi, geceleri kn (yni Yavuz'un getii mevsimde)
sfra der. Bu s fark, insan mahveder. Kum o kadar incedir ki, nfuz etmedii hibirey yoktur.
Su ne kadar iyi muhafaza edilirse edilsin, kumla dolar. Kol saatlerinin camlarnn kenarlarndan
saatin iine bile kum zerreciklerinin dolduunu sylemek, bir fikir verir. Ayakkab, l geerken
kavrulur. Kuma gmlen bir yumurta, birka dakika iinde lop yumurta hline gelir.
Yavuz, Akdeniz kylarndan fazla uzaklamyarak kuzeyden Sina'y gemitir. Donanmay-
Hmyn, Dou Akdeniz'de idi ve bu sulara yaknd. Katyye-Kantara arasnda 50 km.'lik yolu Yavuz,
bir gnde gemitir ki, XX. asrda en iyi piyde birlikleri daha parlak bir yry yapamazlar. Fakat
bz gnler geilen mesfe 18 km'ye kadar inmitir. Ortalama gnlk yry 30 km olmutur.
Yavuz'un 13 gnde getii l, I. Cihan Harbi'nde Trk ordusu, tekniin byk gelimesine ramen
11 gnde geebilmitir.
11 Ocak'ta el-Ar kyne varlmtr. Buras bir Bedev kydr. Sinan Paa, 6.000 atl ile nden
gidiyordu. Nihyet Svey Berzah geildi. Msr'a gelindi. Hafife gneybatya dorulan Orduy-
Hmyn, Kahire'ye yaklat. 21 Ocak'ta Sinan Paa, dmann asker konuu zerinde Yavuz'a
mkemmel bir rapor sundu.

Rdniye Zaferi Trkiye'ye Msr' Kazandrd ve Memlk mparatorluu'na

Son Verdi (22 Ocak 1517)
Memlk imparatorluunu haritadan silen byk meydan muhrebesinin getii Rdniye, Kahire'nin
bir kuzeydou banliysdr. Tumanbay, Kahire'yi fevkalde tahkim etmi ve ordusunu pek gzel
hazrlamt. Yavuz bozulursa, Osmanl ordusu Msr'dan ekilmeye mahkm olacak ve Sina
llerinde yok edilecekti. Ondan sonra Suriye'nin geri alnmas bile iten deildi. Memlk
imparatorluunun umum asker kuvveti 426.000 kii idi. Bunun ancak 133.000'i Trk veya

Trk'lemi erkesler'den mteekkil esas vurucu kuvveti tekil ediyordu. Geriye kalan 93.000 Arap
gnlls, meydan muhrebelerinde ie yaramazd. 180.000 Trk ve 20.000 Krt'ten mteekkil bir
de ihtiyat ordusu vard ki, ihtiya hlinde silh altna alnan Anadolu ve Kuzey Suriye kuvvetleri idi.
Ancak imdi imparatorluun bu topraklar Osmanl igalinde olduu iin, bunlardan faydalanmaya
imkn yoktu (Hall'z-Zhir, Zbdet Kef'l-Memlik, P. Ravaisse neri, Paris, 1894, 104). Bilkis
bu gibi ahvalde Memlkler'e asker veren Ramazan ve Dulkadr Beylikleri, imdi Osmanllar'a
katlmlard.
Bu sretle Yavuz, 30o arzna kadar inmiti. Baka hibir Osmanl hkmdar, bu kadar gneye
inmemitir (Kaann ve IV. Murd, ancak Badad'a kadar gelmilerdir ki 33o'dedir).
artlar, phesiz Memlkler'in lehine idi. Kendi lkelerinde bulunuyorlar, yzlerce yldan beri
ellerinde bulundurduklar topraklar savunuyorlard. Osmanllar, toporafya artlarna onlar
derecesinde vkf olamazlard. ecaatte Memlk atllarnn, Osmanl askerinden aa olmad
malmdu. Tumanbay da kahraman, kudretli ve gen bir adamd. Yavuz, bu sralarda 46,5 yanda
bulunuyordu. Memlkler'in 200 akl topu vard. Osmanllar'da olduu gibi seyyar toplar yoktu.
Dman, Osmanl toplar karsnda ciz kalmtr. Yavuz, Msr'n fethinde ilk defa olarak ii yivli
toplar kullanmtr. Avrupa'da yivli topun ilk defa 1868'de Almanlar tarafndan cad edilip
kullanldn burada kaydetmek faydaldr. Yavuz'un yivli toplar hlen stanbul'da Asker
Mze'dedir. Kez ilk defa olarak yeni dklm arka arkaya 5 ve 10 glle atan Osmanl toplar,
Ridniye'de kullanlm ve parlak netice alnmtr.
Memlkler, Osmanllar' diliye'de bekliyorlard. Zira tek ak ve msit yol buras idi. Buras
alamadan Kahire'ye girilemezdi. 200 Memlk topunun az, diliye'de dmana doru evrilmiti.
Ancak bu toplar akl idi. Yni dman kardan gelmedike atei faydasz oldu, nk Osmanl
toplar gibi istenen istikamete evrilemiyorlard. Sinan Paa'nn kefi, dmann toplarnn akl
olduunu ve diliye tahkimatn ortaya karmt. Bunun zerinedir ki Yavuz, Memlkler'in
akllarndan bile geirmedikleri bir ey yapt: diliye'ye kar bir gsteri taarruzu yapmak zere
birka alay Memlk mevzilerinin nnde brakt. Kendisi, byk ordusu ile gneye indi. Mukattam
Da'n dolaarak Memlk mevzilerinin arkasna dt. Bu manevra bile, Memlkler iin savan
kayb saylabilirdi. Zira Tumanbay, mstahkem mevziler nnde Trkler'i mahvedercesine ypratmak
hayaline kaplm, ak sahraya kp bir meydan muhrebesi vermeye yanamamt. Amcasnn
Merc-i Dbk'taki kbeti kendisini korkutmu olacaktr.
Yavuz, Memlkler'in arkasna dnce Tumanbay, sahraya kp meydan muhrebesi vermeye
mecbur oldu. Memlk akl topusu, aksi istikamete aklm olduu iin, bir tek glle bile atamad.
nki at istikametinde Osmanllar deil, l bulunuyordu. Yavuz'un manevras tam bir srpriz
mhiyetinde olmu ve dman gafil avlamt.
Osmanl merkezinde Yavuz bulunuyordu. Etrafnda piyde askeri, yani Yenieri ve Azablar vard.
Sa cenaha Vezr-i zam Sinan Paa kumanda ediyordu. Bu kanatta Anadolu tmarl sipahileri, yani
Trk atl tmenleri vard. Sol kanatta Rumeli tmarl sipahileri bulunuyordu. Bu kanadn banda 2.
Vezir Ynus Paa vard. Sa kanattaki balca kumandanlar, Anadolu beylerbeyi Mustafa Paa,
Dulkadr beylerbeyi Dulkadrolu Ali Paa, Pulur sancakbeyi Akkoyunlu prenslerinden Ferahd Bey
(b. Korkmaz Bey b. Kr Mehmed Bey b. Kara-Ylk Osman Bey), ve bunun Lbnan sancakbeyi olan
kardei Mehmed Bey, Osmanl hizmetindeki eski Memlk Haleb nib-i saltanas Hayrbey idi. Sol

kanatta Rumeli beylerbeyi Kk Sinan Paa, Ramazanolu Mahmud Bey, Krm prenslerinden
Mbrek Giray ve kardei Sadet Giray, Memlkler'in sbk Ayntab umum valisi Ynus Bey
bulunuyordu. Ramazanolu ile Kaann'nin days olan Mbrek Giray, ehd dtler.
Bizzat Sultn Tumanbay'n kumanda ettii ve Kurtbay ile Alanbay'n katld zrhl Memlk ar
svarisi, Yavuz'u ldrp ii kknden halletmek iin, Osmanl merkez kanadna yklendi. Ancak
Osmanl toplarnn karsnda byk zayiat vererek ekildi. Cnbirdi Gazl ise, Osmanl sa
kanadna taarruz etti. Bu kanadn bandaki Vezr-i zam Sinan Paa ehd dt. Bu sretle Cnbirdi,
kendisini Gazze'de (Hn Ynus'ta) bozan Sinan Paa'dan intikamn alm oldu. Bu arada Ayntab
sancakbeyi Ynus Bey de ehd dt. Bu Osmanl zayiat, Memlkler'in, mitsizlik iinde, ne kadar
byk cesaretle vurutuklarn gsterir. Memlkler, 25.000 l verdiler. Bir ksm esir dt. Gerisi
kat. En mhim Memlk ricali ller arasnda idi. Kahire, Osmanllar'a almt.
Sultn Tumanbay'n adr ve haznesi de Osmanllar'n eline dt. Yavuz, geceyi Ridniye
sahrasnda geirdi. Ertesi gn, bata Vezr-i zam Sinan Paa olmak zere, Osmanl ehdlerinin
cenze trenleri yapld. Bu trende Yavuz ok mteessir oldu ve alad. Sinneddin Yusuf Paa'nn
yerine, 2. Vezir Ynus Paa, iktidara getirildi.

Kahire'nin Fethi (24 Ocak 1517)

24 Ocak'ta Osmanllar, Kahire'ye girdi. Kahire, dnyann en byk ve zengin ehirlerinden biri idi.
Chalkondylas'ta (Franszca tercemesi, I, 80), bu tarihte Kahire'de 500.000 ev olduu yazldr.
phesiz bu say ok mbalal olmakla berber, ehrin azameti hakknda aydn bir fikir
vermektedir. Asl Memlk Hazinesi ve Emnt- Mukaddese'nin bir ksm, Osmanllar'n eline geti.
Yavuz, Msr seferinde alnan ganimetin yalnz altn ve gm olanlarn 1.000 deve ile stanbul'a
tatmtr. Bu kafilede, Yavuz'un halfelik makamndaki selefi III. Mtevekkil de bulunuyordu.
Nitekim aldran'dan sonra da Tebrz'den stanbul'a bir imparator, Timurolu Sultn Bedzzamn
Mirza'y yollamt (Hammer, IV, 342).
25 Ocak'ta Sultn Tumanbay'n amcas Sultn II. Kansu'nun olu Mehmed Bey, Yavuz'un ota-
hmynuna gelip arz- tzimt etti. Mehmed Bey, babas Merc-i Dbk'ta ldkten sonra sultan
olmak istemi, fakat Tumanbay'n taraftarlar ar basmt. Yavuz, Mehmed Bey'i de stanbul'a
yollamtr.
28 Ocak'ta, sabaha kar, gne domadan II. Tumanbay, Kahire'ye girdi. Osmanl ordusu ve Yavuz,
Kahire dnda idiler. ehirde kk bir Osmanl birlii vard. Sultn Tumanbay, bu birlii kmilen
kltan geirdi. Vezr-i zam Ynus Paa, naml taht ehrini geri almak iin Kahire'ye girdi. Sultn
Tumanbay'n ancak 10.000 askeri vard. Fakat yzlerce yldan beri dardan bir istil grmemi olan
marur Msr Trkleri, kadnlarnn da katlmas ile, ehri iddetle savundular. ok kanl sokak
vurumalar oldu. Arap halk tarafsz kalmakla berber, Trkler ve Trk'lemi erkesler, evlerini,
kat kat, oda oda, savunuyorlard. 30 Ocak'ta II. Tumanbay, Kahire'yi brakmaya mecbur oldu. ehir
tekrar Osmanllar'n eline geti ve kuvvetli birliklerle korundu.
Bu sretle II. Tumanbay, ehri sdece 48 saat iin igal edebildi. Vuruma o kadar iddetli geti ki,
Vezr-i zam Ynus Paa bile yaraland. 15 ubat'ta Yavuz Sultn Selm, muazzam bir mersimle
Kahire'ye girdi. ehrin darphanesinde, Yavuz'un adna altn Osmanl sikkeleri kesildi.

II. Sultn Tumanbay'n Son Mukavemeti ve Yakalanarak dm (13 Nisan

1517)
Sultn Selm, Kahire'de iken, II. Tumanbay, ete muhrebeleri ile, Osmanllar' fevkalde rahatsz
etmekte devm etti. Hl midini kesmemiti. Osmanllar'n ekilip gideceklerini sanyor, mmkn
mertebe iyi artlarla sulh yapmak imknlarn aratryordu. Bundan, Yavuz'un niyetlerinin
keskinliine ve ahsiyetinin cihangirlik tarafna erimemi olduu anlalmaktadr. 26 Mart'ta bizzat
Tumanbay iiyle megul olmak zere Yavuz, Kahire'nin kar yakasna, Nil'in batsna, Cze'ye geti
(Ehramlar, buradadr). 30 martta nihyet Sultn Tumanbay yakaland. Devletler hu-kukuna gre idam
edilebilirdi. Fakat Yavuz, umumiyetle hkmdarlara ve mstesn ahsiyetlere ok iyi muamele etmek
itiyadnda idi. Tumanbay'n kahramanlna da meftn olmutu. 31 mart gn, byk mersimle sbk
Memlk Sultn'n kabl etti. 47. Trk Memlk Sultan'na, sanki hl tahtna ship bir imparatormu
gibi mumele etti. Kendisini ayakta karlad. Yannda kurdurduu bir tahta oturttu. Uzun boylu
grt. Kendisini Osmanl hizmetine alarak faydalanmak istediini ok nzik bir dille syledi.
Kahramanlndan dolay ayrca da tebrik etti. Bundan sonraki gnlerde, bata Vezr-i zam Ynus
Paa olmak zere, vezirler srasyla Sultn Tumanbay'a muhteem ziyfetler ektiler. Tumanbay'a
Osmanl tekiltnda mhim bir vazfe verilmesi beklenirken, iler kart.
Sultn Tumanbay, 15 gn sonra dam edildi. Memlk devletine ihnet etmek sretiyle Osmanl
hizmetine girmi olan sbk byk Memlk ricli (adlar yukarda anlmt), Yavuz'u ve vezirleri
daim ekilde kkrttlar. Yavuz'da, hislerine malb olup Tumanbay' muhafaza ederse, sbk
sultann, ilk frsatta kendisinden intikam alaca ve devlete ba kaldraca fikri uyand. Bu fikir,
belki gereklere dayanyordu. Zra Yavuz'un Tumanbay' ilk kabl ettii gn yaplan grmede, son
Memluk Sultan, Byk Trk Hkan ile, esir gibi deil, imparator gibi konumutu. Gerekten bu
grme, iki Trk imparatorunun zihniyet farkn gstermek bakmndan, mhimdir. Yavuz, modern bir
Yenia hkmdar gibi fikir beyan etmi, Tumanbay, henz Ortaa kafasna mlik olduunu
gstermitir. yle ki, bu mklemede Tumanbay, Sultn Selm'i, Memlkler'i ordusunun
kahramanl ile deil, top ve tfek gibi ateli silhlarla yenmekle itham etmitir. Yavuz ise, byk bir
devletin banda olmak sfatyla kendisinin bu silhlardan neden edinmediini sormu ve Kur'n-
Kerm'in dmana ayn silhlarla mukabele etmeyi buyuran yetini okuyarak, Tumanbay'
susturmutur.
Osmanl hizmetine giren eski Memlk ricli, Tumanbay, Osmanl hizmetinde sivrildii takdirde,
onun intikamndan korkuyorlard. Arap halk da Memlkler'i sevmiyordu. Nitekim Tumanbay'n yerini
Osmanllar'a Araplar gstererek esr alnmasna sebep olmulard. Bu vaziyette devletin yksek
menfaatleri iin kardeini feddan ekinmeyen Yavuz, Tumanbay'n damna karar verdi.
Tumanbay, Dulkadrolu Ali Paa'ya teslim edildi. Ali Paa, son Memlk Sultan'n, Kahire'nin
Zveyle Kaps'nda astrd. Bu tarihten 45 yl nce Memlkler, Ali Paa'nn babas Dulkadrolu
ehsuvr Bey'i, Osmanllar'a sdk olduu iin, ayn Zveyle Kaps'nda asmlard (austos 1472).
16 Nisan'da Sultn Tumanbay'a emsalsiz bir cenze mersimi yapld. Sultn olarak lse, cenzesi
daha parlak bir ekilde kaldrlmazd. Cenze namazn Msr Kads kldrd. Yavuz, bizzat tabutun
altna girdi. Halbuki Osmanl hkmdarlarnn, babalarnnkinden baka tabutu tamalar det
deildi. Btn vezrler ve Osmanl ricli, mersimde bulundular. Yavuz, merhum sultann rhu iin, 3
gn fukaraya altn para datt.
Bu sretle Msr'n fethi ii tamamlanm oldu. Yavuz da, Msr' asl Tumanbay'n lmnden sonra

fethetmi olduunu bizzat ifde etmitir. Bu sretle Sultn Selm, son iki Memlk sultannn da
hayatlarna son vermi oluyordu.

Memlkler'in Hezmetinin Sebepleri

Burada Memlkler'in tam bir bozguna uramalarnn sebepleri zerinde biraz durmak lzmdr.
Beerin yetitirdii en parlak zeklardan biri olan bn Haldn, daha Yldrm Byezd devrinde,
Trkiye'nin istikbalde alaca ekli grm ve hatt "Msr iin Osmanolu'ndan baka tehlike yoktur"
diyerek det kehnette bulunmutur (bn Hcer, Anba''l-Gumr, I, 797 vekaayiinde).
Ridniye sahrasnda, Osmanl topusu ile Memlk topusu arasndaki en az yarm asrlk fark,
derhal kendini gsterdi. Gerekten Memlk toplar, akl sahra topu olup, manevra kaabiliyetini haiz
deildi. Mteharrik ve istenilen istikamete evrilebilen, hafif, fakat ser atl Osmanl toplar ise,
dmana ftur verdirecek derecede te'sirli silhlard. Daha 1410'da Emr Sleymn, Memlk
Sultan'nn rics zerine, Msr'a mteahasss Trk topular ve gemicileri gndermiti. Demek daha
o zamandan Trkiye, Msr'dan ileride idi.
Sultn II. Byezid, sava hlinde olmad zamanlar, Msr'a daim srette topu, gemici, teknik
mteahasss, stratejik malzeme gnderdi. Memlkler'in ve slm leminin minnetini kazand. Mesel
1511 ocanda, Msr'a 400 top ile berber klliyetli miktarda barut ve bakr gndermek sretiyle,
mhim bir yardm yapmt. Memlk Sultan, Osmanl tekiltnda rtbesi bahriye sancakbeyi
(tmamiral) olan Kemal Res'i, hkmdarlara mahsus ekilde arlyarak, minnettarln gsterdi. Bu
hareketlerinden II. Byezd'in, Frat ve Toroslar' tutmakla yetinmek arzusunda olduu, hele Memlk
devletini fethetmeyi aklndan geirmedii anlalr. Hlbuki ayn anlarda, II. Byezd'in 3. olu
ehzde Selm Trabzon'da, Msr'n fethinin projelerini yapyordu. Sultn Byezd, Kemal Res'ten
baka, Ahmedolu Aydn Res'i, sonra Hmid ve Hasan Res'leri, Sultn Kansu'ya gnderdi. Bunlar,
Memlk donanmasn slah ettiler ve dnyann ikinci derecede bir deniz kuvveti hline getirdiler
(bunlardan Aydn Res, Barbaros Kardeler'in en mhim kumandanlarndan biri olan byk Trk
amiralidir). XV. asrn ikinci yarsnda balyarak Msr, stratejik malzeme bakmndan Trkiye'ye
muhta hle geldi. Byk bir devlet olma haysiyetini muhfaza urunda muhta olduu stratejik
malzemeyi elde edebilmek iin, Ftih ve II. Byezd'le iyi geinmenin btn imknlarn kulland;
cabnda fedakrlk etti. Her yl Antalya'dan skenderiye'ye byk lde kereste, demir, bakr,
kkrt, barut, zift, ateli silhlar ve baka stratejik maddeler sevkediliyordu. Trkiye ile aras bozuk
veya sava hlinde iken, stanbul hkmeti, bu sevkyt kesiyordu. O yllarda Msr ordusu,
fevkalde mutazarrr oluyordu. Bu sretle btn slm lemi iinde, Osmanllar'n tibr ve hreti
gittike ykseldi. Ftih ve II. Byezd, bu tibr siys maksatlarla kullanmay, asl ihmal etmediler.
Timur'un lmnden sonra Memlkler'i cidd ekilde tehdd edebilecek hibir d kuvvet kalmamt.
T Osmanllar ile Toroslar zerinde sava balayncaya kadar. Memlk imparatorluunun Msr gibi
corafya bakmndan ok mahfuz bir lkede barnmas ve hibir cidd d tehlikeye mruz
bulunmamas, u bakmdan bu byk imparatorluun aleyhinde oldu ki, onu, mtemdiyen uyuttu.
Hlbuki dnya artlar deiiyordu. Osmanl Trkleri'nin her sahada aldklar mesfe, ba dndrc
oluyor, Memlkler ile ara, gittike alyordu. Memlkler hl Halfe bizde, Mukaddes ehirler ve
Mukaddes Emnetler bizde, Ezher niversitesi bizde, Kahire ehri bizde, dnyann en ec atl askeri
bizde deyip uyuyorlar ve kudretlerini Sultn Baybars zamanndaki gibi tahayyl ediyorlard. Belki o
devirdeki kadar kudretli idiler. Fakat Osmanllar, o devri oktan glgede brakmlar ve
yeryzndeki devletler arasnda ilk defa olarak Yenia'a girmilerdi.

Hsl, bir taraf yerinde sayarken, teki taraf, mthi ve uyutulmasna d ve i artlarn msit
bulunmad bir enerji ile her yl, her ay, her an, ileri gidiyordu.
Osmanllar, bzan 20 devletin kudretli koalisyonu karsnda tek balarna kalmlard. Bu vaziyette
dmanlarn yenmek zarreti karsnda, onlarnkinden ok stn silh ve tekilta shib olmaya
mecburdular. Osmanllar'n Avrupa'daki gazlar ve slm devletlerine Trkiye'ye kar bir siyset
tkib etmedikleri takdirde- her trl yardmda bulunmaktan kanmamalar, Yavuz gibi bir dh
tarafndan, son derecede mhirne bir ekilde siys shaya intikal ettirilmiti. Mslman milletlerde
halkn derin tabakalarna kadar inen bir Osmanl sevgisi umumlemiti. En byk Mslman
devletlerin ricli bile, bir gn gelip Osmanl hizmetinde vazife almay tahayyl eder olmutu. Rabet,
daima kudretli tarafa kar olur. Bu hlet-i rhiyedir ki, Msr'n fethinden sonra, Hicaz, Yemen,
Bingazi, Nubya, Cezyir gibi lkelerin, Osmanl kan dklmeden ve kendiliklerinden Trkiye'ye
katlmalarna sebep oldu.
Yavuz, Ridniye'de Memlk ordusunun nndeki akl sahra toplarn grnce, Mukattam Da'n
dolap Tumanbay'a ters istikametten taarruz etmek sretiyle, dman topusunun ateinden ordusunu
tamamen muhfaza etmiti. Cihangirne hlyalar olmamakla berber II. Sultn Byezd, sahra
topusunu ok inkiaf ettirmiti. Hatt denilebilir ki, II. Byezd zamannda Trk ordusu, meydan
muhrebelerinde birinci derecede bir silh olarak sahra topunu kabl etmiti. Daha nceleri top,
btn dnyada, ancak kaleleri ykmakta kullanlan ve muhsaralarda istimal edilen bir silh
mhiyetinde idi. Gene II. Byezd zamannda tfek, piydenin en mhim silh olarak kabl edilmiti.
te byle bir ordu iledir ki, Yavuz, akl almaz fthatn yapmtr. Hem de birka sene iinde. Merci Dbk ve Ridniye'de Memlkler, Osmanl ordusuna, n cephedeki toplardan korunmak iin,
yanlardan saldrmak istemilerse de, mteharrik Osmanl topusu, dman her taraftan vurmutu.
Sultn Tumanbay, Ortaa zihniyetinden kurtulamamakla berber, Merc-i Dbk'ta amcasnn urad
ar hezmetin sebeblerini tetkk etmiti. Osmanllar'n hangi taktik ve silh stnlnden dolay
galip geldiklerini kavramt. Hatt, Osmanl sahr muhrebesi taktiini ordusuna retmek istedi.
Fakat bu sralarda Yavuz, Msr zerine yryordu. Bir ordu, mzinin uzun an'aneleri ve geni bir
mddet iinde yetitirilebilir. Artk Memlkler iin vakit ok geti. Memlk ordusu, atl idi. Topu ve
tfekli piyde snflar yoktu. Memlk atllar, kendileri ile rekabet edecek bu yeni snflarn
teekklne kar gelmiler, bu sretle imparatorluun dmesinin sebeplerini hazrlamlard.
phesiz Osmanllar da meydan muhrebelerinde ve byk fetihlerinde esas kuvvet olarak atl
tmenleri (tmarl sipahiler ve aknclar) kullanmlar ve ordularn ess olarak svriyi kabl
etmilerdir. Fakat topu ve tfekli piyde dman yprattktan sonradr ki, Osmanl svrisi kesin
netceyi alyordu. Byk kumandan olan pdiahlar, dman ypratlmadan, hibir zaman svri
tmenlerini muhrebe meydanna srmemilerdir.
1400-1490 arasnda 3 nesil yetimiti. Bu uzun mddet iinde Memlkler, hibir mhim sava
yapmadlar. XV. asrn ikinci yars, Memlk imparatorluunun inhitat devrini tekil eder.
Osmanllar'n ise, ykselme devresidir. Bu iki devrenin briz karakteristik hlleri, her iki
imparatorlukta da mhede edilebilir. Nihyet daima tekrarlamak lzmdr: milletler, byk
liderlerle ykselir ve kk adamlarla batarlar. Yeryznde ve btn tarihte hibir aile,
Osmanoullar kadar deh shibi ahsiyetleri birbiri ard sra dizememitir. Bu cihan apndaki
Osmanl hkmdarlar karsnda, ne kadar iyi hkmdar olurlarsa olsular, Sultn Kansu, Sultn
Tumanbay gibi ahsiyetler, mtevz kimseler olarak kalmlardr. stelik Osmanl hkmdar,
Memlk sultanna nisbetle ok daha fazla iktidar ve salhiyeti nefsinde toplamtr. Osmanl

hkmdar, kudretini dorudan doruya Cenb- Hak'tan alyordu. Teoman ve Mete'den beri Trk
Hkanlar, kudretlerini Tanr'dan alrlar. Hatt eski Hkanlar, Tanr'ya benzerler. Fakat Mslman
dni, bu telkkiyi ykm, Hkanlar' kul seviyesine indirmitir. Byle olmakla berber, bu kul, gene
de Cenb- Hak tarafndan milletinin bana getirilmitir. Bu telkki umumdir ve hibir Trk'n aksi
bir kanaati yoktur. Msr'da ise vaziyet byle deildi. Msr'da sultan, seimle tahta kard. Bu seim
kaydhayat artyla olmakla berber, Sultn, gene de kendini seen Memlk emrlerini kollamakla
mkellefti. Memlk Sultan, devlette istedii slahat ve inklb yapmak iin emrlerinin reyini
almaya mecburdu. Osmanl Sultan ise, mevkini kimsenin reyine borlu deildi, babasndan tevrs
etmiti. stedii slahat, istedii harbi veya sulhu, bu hususlarda iktidar shibi ise, yapmas
mmkindi. lk Osmanoullar ise, istisnsz bu iktidara shiptiler. Ancak Msr'n karsna Osmanl
devleti gibi cihanmul bir siyset gtmeyi, varlnn temeli olarak kabl etmi bir devlet
kmasayd, Memlk saltanat phesiz daha asrlarca srerdi. Nitekim Avrupa'da, Memlk devletine,
Osmanl devleti gibi, yklamaz, lmsz devletlerden biri nazaryla baklyordu. Osmanllar'n ok
srekli bir varlk gstermeleri ve ele aldklar projeleri sonuna kadar yrtmeleri, birok kudretli
komular gibi, Memlkler iin de ykm olmutur. Memlkler, saltanattan uzaklatrlmalarna
ramen, XIX. asrn balarnda Mehmed Ali Paa tarafndan yok edilmelerine kadar lkedeki mahall
iktidarlarn korumulardr. Mahall iktidarlarndan mahrum olduktan ve servetlerine el konulduktan
sonra da, Msr'da, yksek burjuva, hatt asl tabakay tekl etmilerdir. Birok tannm Msrl aile,
Memlkler'den inmitir.
XV. asrda Msr iktisdiyt da bozulmutu. Bozulmasa bile, yeryznde hibir devlet, Trkiye'nin
iktisad ve ml gcne ship deildi. Hibir teebbs tasavvur edilemezdi ki, Trkiye mliyesi onu
yrtmek imknndan mahrum olsun. Msr'da ise durum byle deildi. Trkiye'de devletin ihtiyat
haznesi bile akl durduracak mebllara vsl oluyordu. Msr'da ise, baz vergiler peinen
toplanyordu. phesiz Memlkler, yni Msr'da yerlemi birka yz bin Trk ve Trklemi
erkes, yerli halk kendilerinden ok aa bir tabaka olarak gryorlard. Trkiye'de ise btn teb'a
birbiriyle eitti ve bu teb'ann hukuku ve devlete kar mkellefiyetleri, en ince noktalarna kadar
kanunlarla tesbit edilmiti. Ftih Sultn Mehmed, yapt en byk meydan muhrebesi olan
Otlukbeli'nde, Uzun-Hasan gibi ok byk ve zengin bir hkmdar bile, ordusunun techizatnn
zenginlii ile hayrette brakmt. Alelde bir Osmanl neferi, en l uhadan elbise giyer ve mhim
bir maa alrd.
Daha II. Murd, tfekli piyde kullanyordu. stanbul'un Fethi'nde Ftih, tfek de kullanmt. Varna
ve II. Kosova'da bir ksm Trk piydesi tfekli idi. Osmanl kalelerindeki azablara da tfek
verilmiti. Yni bu silh, yalnz taarruz deil, ayn zamanda savunma silh olarak da kabl edilmiti.
II. Byezd devrinde ise tfek, vazgeilmez bir muhrebe leti hline getirildi. Bunun meyvalar,
aldran'da, Merc-i Dbk'ta, Ridniye'de topland.
Bu kk hulsa ile, Moollar'n ve Timur'un baaramadklar Msr'n fethi ve Memlk
imparatorluu gibi son derece yerlemi ve kudretli bir devletin ortadan kaldrlmas hdisesinin
sebep ve mhiyeti, phesiz daha iyi anlalm olacaktr.

Donanmay- Hmyn'un skenderiye'ye Gelmesi (19 Mays 1517)

19 mays 1517'de Donanmay- Hmyn, skenderiye'ye demir att. 301 paradan mteekkildi
(Hammer, IV, 341, 343). Yavuz donanmaya byk ehemmiyet vermi ve devrinde Trk deniz
kuvvetleri, bir kat daha gc kazanmtr. Dou Akdeniz'de hkimiyet artk, Trkler'de idi.

Kbrs, Venedik'in eline gemiti. Kbrs Krall, Memlkler'e tb idi. Venedik de, aday ele
geirdikten sonra, krallk devrinde Kahire'ye denen yllk vergiyi tediyede devm etmiti. Yavuz,
Msr' fethedince, mesele karmak istemiyen Venedik, Kahire'ye eli gnderdi ve 8.000 duka
tutarndaki Kbrs vergisinin bundan byle stanbul'a deneceini bildirdi (17 eyll 1517). 1487
Osmanl-Memlk harbinde II. Byezd'in Kbrs'n Magosa limann Osmanl Donanmas iin s
olarak istemesinden beri Venedik, bu en doudaki mstemlekesi iin, telta idi. Hatt II. Byezd'in
talebi zerine, Francesco Priuli kumandasnda ilve bir kuvvet gndererek aday iyice tahkim etmiti.
28 maysta Yavuz, Kahire'den Donanmay- Hmyn'u tefti maksadyla ayrld. 12 haziranda
Kahire'ye dnnceye kadar bu skenderiye seyahati, 15 gn srd. Kahire'den skenderiye'ye Nil
zerinden gemiyle bir gnde gidildi. Yavuz'a 500 Yenieri refakat ediyordu. Donanmay- Hmyn,
btn toplarn ateliyerek cihangir bakumandann selmlad. skenderiye'de 4 gn kalan Yavuz,
dnte Delta'daki Msr ehirlerini gezdi. Kendisine Nianc Mehmed Paa, Yenieri Aas Ayas
Paa (ki sonradan sadrzam olmutur), Dvn- Hmyn ktibi Haydar eleb (ki Yavuz'un Msr
seferinin rz-nmesini yazmtr) refakat etmitir.
Donanmay- Hmyn, skenderiye'de 57 gn kalmtr. 15 temmuzda stanbul'a hareket etmitir.
Msr'n ileri gelenlerinden 1.800 kii, Donanma ile stanbul'a gnderilmitir.

Hicz'n Trkiye'ye Katlmas ve Emnt- Mukaddese'nin Yavuz'a Teslmi (6

Temmuz 1517)
Mekke erfi, olunu Kahire'ye gnderdi. Mukaddes Makamlar'n (Kbe, Ravza-i
Mutahhara=Peygamber'in Trbesi vs.) anahtarlar, Mekke ile Medne'deki Emnt- Mukaddese,
Yavuz'a sunuldu. Bu sretle 6 temmuz 1517'de Hicaz da, Trkiye'ye dhil oldu (Fetih-Nme-i Diyr Arab, 66a-b).
Osmanllar, imparatorluun yklna kadar, Mekke ve Medne'ye ayn aileden erifler tyin
etmilerdir. Bunlarn vazifesi, bu ehirlerin ve evresinin belediye bakanlndan ileri gidememitir.
Cidde'de, bazan Mekke ve yazn Tif'te oturan Hicaz beylerbeyileri, eyletin idresi ile mkellef
olmular ve erifleri kontrol etmilerdir. Yavuz'a Hicaz hkimeyetini sunan ve o zamana kadar
Memlkler'in irs Hicaz umum valisi mhiyetinde bulunan erif, II. Berekt'tr (eriflii: 1497-1525
= 28). Yavuz'a gnderdii byk olu da Muhammed II. Eb-Numeyy olup, 1525'te babasnn yerine
gemi, 1548'e kadar tek bana 23 yl, ondan sonra da oullar ile mtereken 35 yl, cem'an 58 yl
erif olmutur. 1583 ubatnda pek yal olarak lmtr. Yni Yavuz'a Kahire'de arz- ta'zimt ve
ubdyette bulunduktan sonra daha 65 yl hayatta kalmtr. Mekke erifleri, bu II. Eb-Numeyy'den
yrmlerdir.
Bugn Topkap Saray'nda Yavuz Sultn Selm'in yaptrd Hrka-i erif Dairesi'nde muhafaza
edilmekte olan Mukaddes Emnetler'in en mhim ksmn, erif Eb-Numeyy, Hicaz'dan getirmi, bir
ksm Kahire'de ve Suriye'de elde edilmi, bir ksm da baka trl Osmanllar'n eline gemitir. Bu
Mukaddes Emnetler'in en mhimleri, Hazret-i Peygamber'in "Sancak- erf" denen sanca ile
"Hrka-i Sa'det" denen hrkasdr. Sancak- erf, sonradan, Osmanl padiahlarnn seferlerinde
daima Ordu ile berber gtrlmtr. Mukaddes Emnetler iinde, Hazret-i Osmn'n ve Hazret-i
Ali'nin elyazlar ile 2 de Kur'n vardr.

Msr Seferi'nin Son Safhas (15 Temmuz 10 Eyll 1517)

Yavuz, Osmanl kanunlar mcibince Msr'n mlk ve ml tekiltn dzenlemek zere,

mstakbel eyhulislm, byk allme Kemal-Paa-zde'yi memur etmitir. Kemal-Paa-zde'nin
yanna mavir olarak Hayrbey verilmitir.
Yavuz, 10 Nisan'da Msr beylerbeyiliine Vezr-i zam Ynus Paa'y tyin etmiti. Kendisi
Msr'dan ekilince Paa'y burada brakacak, uzun zamandan beri vezr-i zam yapmak istedii 2.
Vezir Pr Mehmed Paa'y, onun yerine getirecekti. Fakat 29 Austos'ta fikrini deitirdi ve eski
Memlk ricalinden Hayrbey'i Msr beylerbeyi, Memlkler'in eski Trablusam (Lbnan) umum valisi
Cnberdi Gazl'yi de Kuds sancakbeyi yapt.
Msr, bu andan itibren protokolde, beylerbeyilikler iinde birincilie ykseltildi. Ondan sonra
Rumeli (Sofya), sonra Anadolu (Ktahya) beylerbeyilikleri gelecekti. Kann devrinde Budin
(Macaristan) beylerbeyilii kurulunca, protokolde, bu eylete Msr ile Rumeli arasnda 2. mevki
verilecektir.
Ynus Paa, Msr eyletinin bir Memlk'e verilmesine itiraz ettii iin, 13 Eyll'de Kahire
dndaki ordughta ba vuruldu. Bu sretle Hayrbey Paa, Trkiye'nin 2. Msr beylerbeyisi olarak
Kahire Taht'na oturmutur. Hayrbey'e, 5.000 Osmanl askeri verilmitir. Ayrca Memlkler'den de
asker birlikler tekil etmesine msaade olunmutur.
Bu sretle Pr Mehmed Paa, Yavuz'un son vezr-i zam olmutur. iirlerinde "Remz" mahlsn
kullanan Pr Mehmed Paa ulemdan Muhyiddin Mehmed eleb'nin oludur. lmiye yolundan
yetimitir. Kendisi asker snftan gelmiyen ndir Osmanl vezirlerindendir. 1481'de II. Byezd'le
berber Amasya'dan stanbul'a gelmitir. Sofya, Silivri, Serez, Galata kads olmu, sonra meslek
deitirmi, mliye mesleine girmitir. Yeni mesleinde o kadar byk baar gstermitir ki, az
zamanda badefterdarla kadar ykselmi ve imdiki tbirle mliye bakan olmutur. 15 ekim 1514'te
bu makamda iken, 3. vezirlie ykseltilmi, Sinan Paa'nn Ridniye'de ehd olmas zerine 2. Vezir
Ynus Paa vezr-i zam olunca, o da 2. vezirlie terf etmitir. Pr Mehmed Paa, Yavuz'un o kadar
gvenini haizdi ki, Msr Seferi boyunca "stanbul Taht Muhfz", yni imparatorluk nibi olarak
stanbul'da kalmtr. Halbuki ran Seferi'nde Yavuz, bu makama olu Velahd-ehzde Sleymn'
getirmiti. Bu sretle Pr Mehmed Paa, stanbul'da iken vezr-i zam (babakan) olmutur. Yavuz'un
tek eyhulislm olan Zenbilli Ali Ceml Efendi, Pr Paa'nn kendisinden az yal amcas olmakla
berber, sadrete tyininde bu akrabaln te'siri yoktur.
Yavuz, bu uzun seferine karken, Edirne'de taht muhafz olarak Velahd-ehzde Sleymn',
Bursa'da ise Hersek-zde Ahmed Paa'y brakmt. 5 kere vezr-i zam olan Hersek-zde ite bu
vazifede iken, Bursa'da 21 Temmuz 1517'de lmtr. lm haberi 14 Austos'ta Kahire'ye gelmitir.
Yavuz, Karaman (Konya) beylerbeyi Husrev Paa'y, Ahmed Paa'nn yerine Bursa taht muhfzlna
tyin eylemitir.
Yavuz, Kahire'de iken, dnya siys haritas temelinden deimi, son yllarda istikrar kazanm
gibi grnen lkelerin de Trkiye'ye katlmasiyle, bu deiiklik vuku bulmutur. III. elle'ye, yni
20o arzna kadar olan topraklar, Dou Sudan'n Nbe (Nubya) eyleti, dorudan doruya Trkiye'ye
katlmtr. Yavuz, Nbe'ye gebe Trkler'i yerletirmitir. imdi Nbe'de yayan Brbre kablesi,
bu Trkler'in yerli kadnlarla evlenmi neslinden gelmektedir (S. Hillelson, Nbe, A, 343b). VI.
elle'ye yni 16o arzna kadar olan Sudan topraklar da, Trkiye'ye tb olmutur. Daha gney,
imdiki Orta ve Gney Sudan, o zaman meden lemin dnda kalyordu. Yavuz'dan sonra Trkler,

Sudan'da hkimiyet ve nfuzlarn gittike gneye doru yaymlardr.

Sudan'n btn Kzldeniz shilleri de fethedilmitir. Bu arada Sudan'n Kzldeniz zerindeki en
mhim liman olan Sukin (18o arzndadr) de Trkiye'ye gemitir (S. Hillelson, A, V, 41b). Bu
sretle Kzldeniz, hemen hemen Trkiye'nin bir i denizi hline gelmitir.
Nubya ve Kassala eyletlerinden baka, Bingazi eyleti (Dou Libya) de Trkiye'ye dhil olmutur.
Eritre, Somali, Kenya, Tanganika, Mozambik kylarnda da Trk nfuzu balamtr. Bu sretle
meden Afrika'nn en mhim ksm, Trkiye'nin olmutur. Aada greceimiz gibi Cezyir de Trk
hkimiyetine girince, Trkiye ilk defa olarak "Marib" denen Bat Arap lemine ulam, Fas Arap
imparatorluu (Mernler) ile Tunus Arap krall (Hafsler) arasna girmitir. Kaann Sultn
Sleymn, Yavuz'un tuttuu bu pozisyonlara dayanarak, hemen btn meden Afrika'y fethedecektir.
Gene 1517'de Kahire'ye gelen Yemen elileri, Memlkler'in yerine Yavuz Sultn Selm'in yksek
hkimiyetini tandklarn bildirmilerdir. Zten Yemen'in bakenti Zebd, Trk asker igalinde idi
(Encyclopdie de l'Islm, Nouvelle Edition, 'mir II, I, 453b). Yemen'e XI. asrn sonlarnda Sultn
Melik-h devrinden beri Trkler yerlemiti. Hatt daha 815 yllarnda Trk hassa alay, lkede
iktidar mcadelesinde en mhim rol oynuyordu (R. Strothmann, A, San', 181b). XIV. asra kadar
Trkler'in says Yemen'de mhim bir yekna kmt (Rsonyi, Trklk, 186). Yavuz, erkes
skender Paa'y ilk Yemen beylerbeyi tyin etti. Fakat lkenin mhim ksm, mahall hnednlarn
elinde bulunuyordu (Hammer, VI, 358).

Kzldeniz ve Ummn Denizi'nde Trkiye Portekiz Mcadelesinin Balamas

Portekiz, denizcilii syesinde, 1499'dan itibaren byk devletler arasna girmitir. mit Burnu
yolundan Hind Okyanusu'na gemeyi renmesi, o zamana kadar Mslmanlar'n inhisarnda bulunan
Asya deniz ticretine, kudretli bir Avrupal rakbi kartrmtr. Portekizliler, Umman Denizi'ne, hatt
Kzldeniz'e sokulmulardr. Memlk imparatorluunun byk bir denizci devlet olmay yznden,
dman, bir Memlk i denizi olmas lzm gelen Kzldeniz'den kovulamamtr. Demek ki
Memlkler, Bbu'l-Mendeb Boaz'n kapamaktan ciz kalmlardr. Fakat bunun iin mcdele
etmilerdir. Memlk Trkleri'nde denizcilik an'anesi olmad iin, her zaman yaptklar gibi, gene
Anadolu Trkleri'nden mtehasss denizciler, kaptanlar, hatt tayfalar celbetmilerdir. II. Byezd, bu
hususta Memlkler'i cmerte desteklemitir.
Memlk imparatorluu ykld zaman, ikinci derecede de olsa bir donanmas vard. Bu
donanmann balca ss, Kzldeniz'in kuzeybatsndaki Svey Krfezi'nin Akdeniz'e doru uzanan
kuzey noktasndaki Svey liman idi. kinci derecede Cidde geliyordu. Hicaz'da olan Cidde,
Mekke'nin liman idi. Akdeniz'de, skenderiye'de bulunan Memlk filosu, daha zayft. Osmanllar,
Memlkler'in donanmalarna da vris oldular. Fakat Yavuz, bu donanmadaki harb gemilerinin
evsafn Osmanl gemilerinki derecesinde bulmad. Svey'teki Memlk tersanesini geniletip slah
ederek, burada kudretli bir harb filosunu tezgha koydurdu. Bu, Byk Trk Hkan'nn Kzldeniz'i
bir i deniz hline getirdikten sonra, Umman Denizi'ne ve Hind Okyanusu'na kmak istediini
gsterir. Zten Portekizliler, Dou Afrika kylarna, ta Mozambik'in gney sahillerine kadar uzanan
Kilve veya rz Arap devletini de rahatsz ediyorlard. Bu devlet, Osmanllar'dan yardm istemiti.
Yavuz, Eritre'nin byk liman olan Massava'y da Kk Sinan Paa'ya zaptettirmiti (Bloss, The
History of Suakin, 187). Massava, bir mddet sonra elden km ve Kann devrinde zdemir Paa

tarafndan kesin ekilde fethedilmitir. Ancak Aden'i almadka, Kzldeniz'i kapamann imkn yoktu.
Yavuz'un mr, btn bu mes'elelerin halline kifayet etmedi. Fakat yapt hazrlklar, halefi olan olu
tarafndan gerekletirme safhasna konuldu.
Kemal Res, en deerli amirallerinden Selmn Res ve Hseyin Res'i, Memlk hizmetinde
brakmt. Sultn Kansu; Selmn Res'i, Kzldeniz ve Umman Denizi'ndeki Memlk Donanmas'nn
bana getirdi. Kemal Res ldkten sonra, yeeni gen Pr Res de Selmn Res'in yanna gelip
kaptan olmutu. Selmn Res, 1516'da Aden'i almak istediyse de, kfi derecede kara askeri olmad
iin baaramad. Dnte Cidde limannda iken, Yavuz'un Ridniye zaferini kazandn haber ald
(1517 ubat balar). Bunun zerine essen Osmanl amirali olduu iin, derhal Yavuz'un emrinin ne
mhiyette olduunu sordu. Yavuz, 5 gemi ile Cidde'de kalmasn, 30 para harb gemisini Svey'e
yollamasn emretti. Selmn Reis de yle yapt. Pr Res yle diyor:
T kim tuz para bir kezden a yr
Geldi kond Cidde'y ol kr (Bahriyye, 36).
Portekiz amirali Lopo Soares ise, 37 para harb gemisi ile, Bb'l-Mendeb Boaz'ndan
Kzldeniz'e girdi. Selmn Res'in Umman Denizi'ndeki faliyetleri, Lizbon'da endeye yol amt.
Amiral Soarez, Cidde nlerine kadar geldi. Fakat Selmn Res'in filosunu imha yle dursun, hibir
ey yapamadan geriye dnd. Amiral, Portekiz Hkmeti tarafndan tevbih edildi (Whiteway, The
Rise of the Portuguese Power in India, 1497-1550, 184-5; Longworth Dames, The Portuguese and
Turks, 13). Amiral Soarez, Kzldeniz'den ktktan sonra, Aden Krfezi'nin gney kys zerinde
bulunan Somali'nin Zeyle limann bombardman ve yama etti. 1502'de Portekiz, bu kere 24 harb
gemisi ile Amiral Diego Lopez'i gnderdi. Bu Amiral, ancak Eritre'nin Massava (Musavva) limanna
kadar gelebildi. Gelirken filonun amiral gemisi de batt.
ada Portekiz kaynaklar, Yavuz'un Svey'te byk bir donanmay tezgha koydurmasnn
sebebini, Hindistan' fethedeceine iret saymlardr. Yavuz'un ahsiyeti ve projeleri gz nne
alnrsa, ran'n fethinden sonra durmyaca, Hindistan ve Trkistan'a da el ataca muhakkak
saylabilir. Bu kadar da deil: Yavuz, in'in dhil vaziyeti hakknda da geni malmat toplamtr ki,
ok mnldr. Ancak onun n lm ve Kaann'nin Avrupa'ya dnmesi, Osmanl'nn, byk bir
Asya imparatorluu hlinde gelimesini engelledi.

Kzldeniz ve Hind Sularnda Osmanl Hkimiyetinin lk Safhas

Osmanl Trk'nn Hind sularnda ve sahili olan Arab ve Hind lkelerinde, kylarnda grnmesi
hdisesi, Yavuz'un 1517'de btn Dou Arab lemini (Mark) fethetmesinden evveldir. II. Byezd
zamannda (1481 1512) bu mdahale, kesin ekilde balamt. Ve bu mdahale, bir taraftan da Bat
Arab lemine (Marib) yaplyordu. Bunun balca sebebi vardr:
Birincisi, Dou Arab lemine (Mark) Portekiz'in, Bat Arab lemine (Marib) spanya'nn
mdahalesidir. Birincisi Hind Okyanusu, ikincisi Bat Akdeniz sularna XVI. asrn hemen ilk
yllarnda cidd mdahalelere baladktan sonra, deniz hkimiyetini ve ticareti ellerine geirmek iin,
karaya da sokulup sler, belki bu slerin ardndaki lkeleri ele geirmek istemilerdir. Portekiz'le
spanya, modern smrgeciliin ilk iki ncsdr. Tamamen yabanc bir sistem, din, kltr,
medeniyet ve zihniyet getirdikleri ve tek maksatlar yok edip smrmek olduu iin, mdahale
ettikleri lkelerde tepki byk olmu, yer yer panik hline dnmtr. Bu glere kar koyacak

mevk'deki belki tek devlet, Osmanl devleti idi. 1516'da hlfeti aldktan sonra, bu, Osmanl
devletinin bir eit grevi hline de geldi. Ondan nce de, cidd deniz kuvveti olan tek Mslman
devleti sfatyle, gene ayn misyon kendisine dyordu. Osmanllar da girdikleri lkeyi ele
geiriyorlard ama, ayr bir sistem, medeniyet ve din getirmedikleri iin, onlarn mdahale ve hull,
o lkeler iin, ok yumuak telkki ediliyordu. Dou Arab lemi ise, Trk idaresine asrlardan beri
alkt. Dou Arab leminin tammna yaknn elinde tutan Memlk imparatorluu da zten Trk't
ve resm ad da "Trk Devleti" idi: ed-Devleti't-Trkiye.
kinci sebep, teknik stnln Osmanl'da olmas idi. Gerek gemicilikte, gerek topulukta,
Osmanl teknii, dier herhangi bir slm devletinden ok stnd. Topulukta dnya birincisi idi ve
gemicilikte de ok ileri idi. Geri dnya birincisi olan donanmas Akdeniz'de idi. Fakat bu gcn
Hind sularna da intikali md edilebilirdi. Arab gemicilii tamamen ticar mahiyetteydi ve asker bir
deniz kuvvetine dnememiti. Binenaleyh zorlamaya mruz kalan ve deniz yollar kesilen slm
devletleri, Osmanl teknik yardmna muhtc idiler. Bunlarn banda da, Memlk devleti geliyordu.
nc sebep, bu ada Osmanllar'n, bir seri deh sahibi ve lke ftihi, son derecede ahs
teebbs kabiliyetini hiz amiraller yetitirmesidir. Geri bunlarn ok az Hind sularna iltift etmi,
hep Akdeniz'i terch etmilerdir. Fakat gene de, Kemal Res'le balyan ve Kl-Ali Paa ile biten bu
iki kuaklk ok parlak denizciler nesli, Osmanl'nn, her suda cr'etli teebbsler yapabilmesini
salyordu.
Memlk devletinin en byk tersnesi Svey'te idi. Burada, 2.000 Osmanl denizcisi alyordu.
Balarnda, gene bir Osmanl, hretini sadece Hind sularnda kazanan tek deh sahibi Osmanl
amirali olan Selmn Res bulunuyordu. Selmn Res, Svey'te 20 harb gemisi yapp donatyordu. Bu
i iin Memlk devletinden 400.000 altn almt. Bu donanma, 1514 nisannda denize indirildi.
Merasimde bizzt Svey'e gelen Sultn Kansu bulundu. Selmn Res'e hl'at giydirip bin altn ve
btn Osmanl denizcilerine ihsan verdi.
Sultn Kansu'nun Cidde valisi Emr Hseyin Bey de bir Osmanl idi ve o da Hind sular ileriyle
birinci derecede alkadar bulunuyordu. Yemen'de de oktan Osmanl Trk vard. Yemen kylarnda
Luhey'a ile Hudeyde limanlar arasndaki Kamaran adasnda bir kale yaptrmlard. Dier bir kaleyi
de Aden'de yaptlar. Bu kalelere ve teknelere, son sistem Trk toplar yerletirildi. Hindistan'da
Gcert Mslman Hind imparatorluunun btn deniz ve top ileri de bir Osmanl Trk'nn, Melik
Ayaz'n elindeydi. Bu zt, Gcert sahilinde Bombay'a kar- Diu'da slenmiti ve ayn zamanda
burann valisi idi. 17 Temmuz 1515'te Selmn Res, 500 Osmanl denizcisini daha Melik Ayaz'n
emrine Hindistan'a gnderdi. Bizzt Selmn Res, 20 Austos 1515'te Svey'te Sultn Kansu'nun
elini perek ertesi gn 20 gemiyle Kzldeniz'e ald. Bu kk donanma, 6.000 deniz ve kara askeri
tayordu ve bunlarn ou Osmanl Trk idi. 27 Eyll'de kadrgalardan biri frtnadan batt.
Cidde'ye gelen Selmn Res, burann Osmanl Trk valisi Hseyin Bey'i de alarak 13 Aralk'ta
Kamaran adasna geldi. Buradaki kale ve cami inaatn bitirdi. naat 5 ay srd. Sonra Hseyin
Bey, 1.000 Osmanl askeri ile Beyt'l-Fakh'e, Selmn Res de Zebd'e, Yemen'in iki ayr mevkine
gittiler. Selmn Res, mahall Arab hnednnn elinden 21 Temmuz 1516'da Zebd'i ald. Burada
gene Hseyin Bey'le birleip Zeyle zerinden Aden'e hareket ettiler. Barsbay Bey'i, Zebd'de vali ve
kumandan braktlar.
Fakat Selmn Res'le Hseyin Bey, 2 Osmanl Trk arasnda salhiyet ihtilf kt ve Selmn
Res, Hseyin Bey'i ldrtt. Selmn Res, 1516-17 kn Hind sularnda geirdikten sonra Cidde'ye

dnd zaman artk ortada Memlk imparatorluu yoktu. Osmanl'lar tek seferde btn
imparatorluu ele geirmilerdi ve Yavuz Sultn Selm, Kahire'de idi. Selmn Res'i 28 Austos
1517'de Kahire'de kabl etti. 10 mays 1518'de Selmn Res, stanbul'a gitti. 1520 ekimine kadar 2
yldan fazla stanbul Tersnesi'nde alt. Sonra gene Hind sularna dnd.
Yemen'de ise Barsbay Bey'in 1517 nisannda ldrlmesiyle, skender Bey adl Osmanl denizcisi,
Yemen'e hkim oldu. skender Bey, merkezi Zebd olmak zere sancak beyi pyesiyle Sultn Selm'in
tasdkni ald. Kemal Bey, Yavuz'la berber Msr fethinde bulunmu, Msr'dan Yemen'e gelmi bir
yenieri idi. Yemen'deki 2. Osmanl vlsi oldu. Kemal Bey'in Msr beylerbeyisinin emriyle skender
Bey'i ldrtt, bunun sebebinin de skender Bey'in Msr beylerbeyisinin baz emirlerini
dinlememi olduu olaylarn incelenmesinden ortaya kyor. Zira bu sralarda Yemen'deki sancak
beyi de, Cidde'deki Hicz sancak beyi gibi Msr beylerbeyisine baldr ve henz ne Habe-Hicz,
ne Yemen eyletleri, ayr beylerbeyilikler olarak kurulmamtr. En gneydouda, Aden'e yakn
Taiz'de ise Ramazan Bey, Osmanllar'n Yemen'deki ayr bir sancak beyi idi. skender Bey'le halefi
Kemal Bey Zebd'de, lkenin orta blgesinde oturuyorlard. 20 Aralk 1523'te maiyetindeki levendler
Ramazan Bey'i ldrdler. Uzun Ali Bey, Taiz sancak beyi oldu. Az sonra 1524'te Kemal Bey'i de
Zebd'de levendleri ldrd ve yerine Karamanl skender Bey, sancak beyi oldu.
Bu srada Selmn Res, Yemen'deki bu kargaay dzeltmek zere filosu ile Kzldeniz'in en
gneyine indi. Kamaran adasnda garnizon braktktan sonra az gneyde Zebd'e geldi. Karamanl
skender Bey'i azl edip, Hseyin Bey'i Zebd sancak beyi iln etti. Bu skender Bey, ileride gene
Zebd sancak beyi olacaktr.
Bu srada Vezr-i zam Makbl brahim Paa, tefti etmek zere Msr'a geldi. Selmn Res'i filosu
ile Portekizliler zerine Hind sularna gnderdi. Filodaki kara askerine Hayreddin Hamza Bey
kumanda ediyordu. Svey'ten ayrlan Selmn Res, 25 Haziran 1526'da Cidde'ye geldi. Sonra gneye
inerek Zebd'in iskelesine vard. Hseyin Bey'in lm zerine az nce Mustafa Bey, Yemen sancak
beyi olmutu. Selmn Res, Yemen'e asker dkerek, Arab eyhlerinin ve hkmdarcklarnn elinde
bulunan dalk ksmn bir blmn de Zebd sancana katt. Bu muharebelerde Zebd (Yemen)
sancak beyi Mustafa Bey, ehid dt. Yerine Hayreddin Hamza Bey geti. Zebd'de 4.000 Trk
askeri bulunuyordu. Selmn Res, donanma kumandan olarak, 2 yl kadar Kzldeniz gneyinden
ayrlmad. Portekiz gemilerini Mendeb Boaz'ndan Kzldeniz'e sokmamak, balca greviydi.
Hayreddin Hamza Bey'le geinemedi. Hamza Bey, Selmn Res'i hileyle ldrtt. Bu sretle bu
byk denizcinin hayat, Yemen'in Zebd ehrinde son buldu. Ancak Selmn Res'in kzkardeinin
olu Behrm Bey-zde Mustafa Bey, Hamza Bey'i ldrtt. Zira burada Trk denizcileri, levendler,
Trk kara askerinden kuvvetli idiler. Bu sretle, Cezyir gibi deniz eyletlerinde de ok grlen Trk
kara ve deniz askeri arasndaki anlamazlk, Yemen'de de kanl kavgalara sebeb oldu. Bu anlamazlk
deniz eyletlerinde deniz askerinin mutlak stnlnden domaktadr. Dier eyletlerde byle bir
duruma alk olmyan Osmanl kara askeri tepki gstermitir.

Msr'n Fethi'nin Avrupa'daki Akisleri

Memlk mparatorluu gibi ebed sanlan bir dev devletin ortadan kaldrlmas, Asya ve Afrika
gibi, Avrupa'y da altst etmitir. Msr'la ticar byk alkalar olan Avrupa devletleri, bata Venedik
olmak zere, Trkiye ile eskisinden fazla iyi geinmek lzmuna kail olmulardr. Bu sralarda
Avrupa'da Trkiye'ye kar savunma projeleri kurulmakta devm ediyordu. Almanya'daki vaziyeti, en
byk Alman tarihisinin, Leopold von Ranke'nin kaleminden okuyalm:

"Trkler'i malp edebilmek, t kklnden beri, hi deilse bizzat kendisinin en byk

arzusunu tekil etmiti (mparator Maximilian'dan bahsediliyor). I. Selm'in Memlkler'i yenmesi,
onun ahsnda, umum tehlikenin mevcudiyeti hissini yeniden uyandrmt. Yahy Peygamber'in
topraklarna kadar ki hatt Afrika da Trkler'ce igal ediliyordu- btn Asya'y ellerine geirmi
olduklar iin, sonunda bir daha mukavemet imkn kalmyacak olan Trkler aleyhine fayday mcip
bir yardm karar almalar iin, mparatorluk Cemat Mmessilleri Meclisi'ni (Reichstnde) dvet
etti. Devaml bir harb kanununun kabl hussunda, zihninde daima yer bulan plann tahakkukunu,
artk mid edebilecekti (Deutsche Geschichte im Zeiltalter der Reformation, Trke trc., I, 220).mparatorluk Meclisi, Trkler'e kar vuruabilecek bir ordu karmak iin, Almanya'da her 50 evden
1 nefer toplanmasnn, btn rhnlerin varidatnn 10'da 1'inin ve cismnlerinkinin 20'de 1'inin
devlete verilmesini, karar altna ald. Bununla berber, Almanya'da, Trkler'e kar te'sirli bir harbin
yaplabileceine sammiyetle inanan, pek az kimse vard. Essen bu apta bir verginin konmas,
imknsz denecek kadar mkildi. Harb, pahallk, isyanlar, yokluk, Almanya'da sefleti son haddine
getirmiti. Bundan nce de Trkler ile harbetmek zere bir sr vergi toplanm, fakat bu parann
Trkler'e kar sarfedildiine dir bir emre grlmemiti. Alman halk, bunun iin mitsizdi. Yeni
bir kurtarcya drt elle sarlmaya hazrd. Luther'in zuhrunu mmkin klan tarih artlar, geliiyordu
(Ayn Eser, 221-2).
Almanya gibi Macaristan da frsat gzlyordu. 1517 ekiminde Bosna'da znorvik'e baskn yapan
Macarlar, sancakbeyi Hac Mustafa Bey'i ehd etmilerdir. Mustafa Bey'in yerine irmen sancakbeyi
Mihalolu Mahmud Bey, yni mruf bir aknc kumandan zvornik'e yollanmtr.

Yavuz'un Kahire'den kmas ve stanbul'a Avdeti (10 Eyll 1517 25 Temmuz

1518)
Nihyet Yavuz Sultn Selm, muzaffer Orduy- Hmyn ile berber 10 Eyll 1517'de Kahire'den
kt. 15 ubat'ta Kahire'ye girdiine gre, Osmanl Hkan, bu naml taht ehrinde 7 ay, 23 gn
kalmt (bundan 2 haftalk skenderiye seyahatini dmek lzmdr). Mtad olmyan bu uzun kal,
Msr gibi muazzam lkeleri ve dier fthat tekiltlandrmak iindi. Aslnda Yavuz, 21 Ocak'ta
Msr topraklarna ayak basm, ertesi gn Ridniye zaferler zaferini kazanmtr. 18 Eyll'de
Msr'dan kmtr. u hlde Pdih ve Orduy- Hmyn, 8 aydan 2 gn eksik Msr'da
kalmlardr. Hibir sefer-i hmyn'da Pdh ve Ordu, baka bir lkede bu kadar uzun kalmamt
ve bundan sonra da kalmyacaktr. Hatt Yavuz'un bu kadar kalmasn, 1517-18 kn bekleyip Sudan
ve Habeistan'a gideceine yoranlar olmutur. Fakat Ordu'da umum istek, yurtlarna dnmekti.
Venedik, Kbrs haracn Yavuz'a takdm iin Bartolomeo Contarini ile Aloisio Mocenigo'yu eli
gndermiti. Yavuz, Msr'dan karken, bu diplomatlar da yanna almtr.
7 Ekim'de Orduy- Hmyn, am dnda yerlemitir. Yavuz, 22 Ekim'de ota- hmynu am
ehrine nakletmitir. K burada geirmeye karar vermitir. am'da k ok ltif ve lk getii ve
memleket gzel olduu iin, Ordu, ses karmamtr. 5 ubat'ta Muhyiddn bni'l-Arabnin yeni
yaplan trbesi mersimle almtr.
Yavuz ile Kemal-Paa-zde arasndaki tarih hdise, bu Kahire-am yry srasnda cereyan
etmitir. Yavuz at zerinde giderken, ayn zamanda Anadolu kazaskeri olan byk ilim adam KemalPaa-zde ile sohbet ediyordu. amurlu bir sahadan geilirken, Kemal-Paa-zde'nin at srm ve
sryan amurlar, Hkan'n kaftanna kadar ykselmiti. Byk bilgin, derin bir mahcbiyet iinde

kalm, telndan zr bile dileyememi, fakat Yavuz:

- Bir lim atnn ayandan srayan amur, demitir; bana eref verir. ldm zaman, bu amurlu
kaftan, sandukamn zerine koysunlar!
Yavuz lnce, vasiyeti yerine getirilmi, o zamandan beri amurlar ile muhafaza edilmi olan
kaftan, sandukasnn zerine rtlmtr.
O zamanlar Trkiye gibi, Msr, Suriye ve Irak da mmur lkelerdi. Bu lkelerin her birinde,
Avrupa'nn byk devletlerinin nfusu kadar nfus yayordu. Geri X. asrda 15-20 milyon nfusla
meskn Irak ve 8-10 milyon nfusla meskn Suriye-Filistin, artk trihe karmt. Fakat gene de
mmurluk, refah ve kalabalklk devm ediyordu. Kahire, am, Haleb, hatt skenderiye, byk,
muazzam ehirlerdi. Memlk imparatorluunun son yllarnda Afrika topraklarnda (Msr ve yakn
evresi) 13.000.000, Asya topraklarnda (Suriye, Filistin, Lbnan, Hicaz, Yemen) 6.000.000 nfus
olduu tahmin edilmektedir. Yni Memlk imparatorluunun XVI. asrn balarnda nfusu 19.000.000
idi. Bu tarihte ngiltere krallnn nfusu 4.500.000, Fransa'nnki 12.000.000, spanya'nnki
6.000.000, Portekiz'inki 2.000.000, Venedik'inki 4.500.000, Lehistan'nki 6.000.000 idi ve btn bu
devletler, byk devlet saylyorlard. h sml'in ran imparatorluunda ise 22.000.000 nfus
tahmin edilebilir.
25 Ocak 1518'de Vezr-i zam Pr Mehmed Paa, Yavuz'un emriyle stanbul'dan am'a gelmitir.
15 ubat'ta Yavuz, Kuds sancakbeyi Cnbirdi Gazl'yi, am beylerbeyi yapmtr. Bu sretle
Cnbirdi Gazl Paa, Trkiye'nin 2. Suriye umum valisi olmutur.
15 ubat'ta am'a h sml'in elileri gelmitir. Eliler, bir sulh muhedesi projesi getirmilerdi.
Gelecek sefer-i hmynunda, Memlk imparatorluu gibi ran imparatorluunu da haritadan silip
Trkistan'a ulamak kararnda olan Byk Trk Hkan, h'n talebine aldrmamtr.
22 ubat 1518'de Yavuz, am'dan hareket etmitir. Bu sretle Kahire'den am'a 27 gnde (10 eyll
7 ekim 1517) gelen Yavuz, am'da 4 ay, 16 gn kalmtr. Fakat bu mddetin ilk 15 gnn ehirde
deil, ehrin dndaki ota- hmynunda geirmitir. 5 Mart'ta Orduy- Hmyn, Haleb'e vsl
olmutur. am-Haleb yolu, 13 gnde alnmtr. 6 Mays'a kadar 2 ay 2 gn de Haleb'te kalnm, bu
tarihte Haleb'den hareket edilmitir. 24 nisanda Yavuz, merkezi Trablusam olan Lbnan
sancakbeyliine, Gzelce Kasm Bey'in yerine Akkoyunlu imparatorluk prenslerinden Mehmed Bey'i
(b. Korkmaz Bey b. Mehmed Bey b. Kara-Ylk Osman Bey) tyin etmitir. Gzelce Kasm Bey,
Ham sancakbeyi olmu,Yavuz'un lmne kadar bu mevkide kalarak, 1520 sonunda Anadolu
beylerbeyiliine getirilmitir (Solak-zde, 413; Tc't-Tevrh, II, 382-3).
17 Mays'ta Yavuz'un "ibriim yasa" nmyla tarihe geen karar, bundan sonraki seferin ran
zerine olacana hibir phe brakmamtr. 17 Mays'ta Yavuz, Ayntab'da idi. Bu karara gre
ran'la yaplan ipek ticreti ve ran'a silh ve her trl stratejik madde ihrac yasak edilmitir. Trk
tcirleri, ok sk alkalar olan ran'la ticret kesilince, muazzam zarar grmlerdir ki, Kaann,
tahta geer gemez bu zarar tazmn etmitir.
19 Mays'ta Vezr-i zam Pr Mehmed Paa, kuvvetli bir ordu ile, Ayntab'da Orduy- Hmyn ve
Yavuz'dan ayrlmtr. Hedef, bata Musul olmak zere Kuzey Irak'n fethidir. Yavuz, bu sretle ran'a
kar ikinci seferine mukaddime yapm oluyordu. Zten ran ile hibir sulh ve mtareke yaplm

deildi, harb hli devm ediyordu. Yavuz, Msr'da megulken h sml'in elleri kollar bal bir
vaziyette oturmas, aldran hezimetinde ran ordusunun mahvolmas ve henz yeniden kurulmamas
sebebiyledir.
Yavuz Sultn Selm, 2 sene, 2 ay sren ve Osmanl tarihindeki en uzun sefer-i hmynu tekil eden
Msr seferi'nden 25 Temmuz 1518'de stanbul'a dnmtr. Msr ganimeti, Haleb'de ve Merc-i
Dbk'ta ele geirilenleri glgede brakm ve 1.100 deve ile stanbul'a nakledilmitir. Daha nce de
Donanmay- Hmyn, bir ksm ganimeti skenderiye'den stanbul'a gtrmt. Msr'n asrlar
sren hametinin mahsul olan bu ganimet, bu sretle Trk Cihan mparatorluunun taht ehrine
tanmtr.

Yavuz Sultn Selm'in stanbul'a Girii (25 Temmuz 1518)

Yavuz Sultn Selm'in stanbul'a giri ekli, ayrca zerinde durulacak derin bir tarih psikolojik
hdisedir. Yavuz, tarihte ancak bir iki cihangire nasb olan bir muvaffakyetle taht ehrine
dnyordu. Bir hamlede ve tek seferde imparatorluun topraklarn iki mislinden fazla geniletmiti.
Msr Seferi'nde fethedilen topraklar zerinde bugn Msr, Cezyir, Sudan, srail, Filistin, Suriye,
Lbnan, rdn, Yemen devletleri ile Suud Arabistan ve Libya devletlerinin bir ksm ve Trkiye'nin
Gaziantep, Hatay, Adana, Osmaniye, Kilis illeri, Tarsus gibi birka ilesi bulunmaktadr. Madd
bakmdan, yeryznn 3. byk devleti ortadan kaldrld gibi, mnev bakmdan da an ve eref,
btn slm tarihi apndadr. slm dininin bakanl demek olan halfelik, 767 yldan beri bu sfat
haiz olan Abbsler'den Osmanoullar'na, yni ilk defa olarak bir Trk hnednna gemitir.
Mukaddes Emnetler, Osmanl Trkleri'nin elindedir. Mukaddes ehirler (Mekke, Medne, Kuds) de
yle. Yavuz'un ftht, 400 seneden fazla Trkler'de kalm, Anadolu'daki fetihleri ise, ebed
olmutur. stanbul'da Byk Cihangir'i karlamak iin kymetler kopmaktadr. En byk mersimler
hazrlanmtr. Yzbinlerce halk, en samim hisleriyle hkmdarlarna alk tutmak iin, aylardan beri
bugn beklemektedirler.
Yavuz'un btn gsterii, devlet ilerindedir. Huss haytnda mahub, mtevz ve skin bir
adamdr. Geceleri odasnda gzlk takp kitap okuduu anlarda, alelde bir Trk bilgininden hibir
fark yoktur. Son derece sde giyinmektedir. stanbul'da halkn hissiyatn ve yaplacak merasimleri
renince pek ok sklmtr. ahsna gsterilecek olan bu derece lyiten utand iin, bir gn
sonra mersimle ehre girmesi lzmken, birka saat nce, gece vakti, yannda birka kii ile kaya
binmi, gizlice Topkap Saray'na kmtr. Ertesi gn halk ve devlet adamlar, Pdih'n Saray'da
olduunu renmiler ve hibir mersim yaplamamtr.
Bu hdise, Trkiye'nin inhitat devirlerinde birtakm palavraclara yaplan karlama trenleri ile
mukayese edilirse, XVI. asr Trk ahlknn ykseklii daha iyi belli olur.
Yavuz, stanbul'da 10 gn kalmtr. 4 Austos'ta stanbul'dan hareket etmi, 9 gn sonra, 13
austosta Edirne'ye gelmitir. Burada Velahd-ehzde Sleymn'la grmtr. ehzde, 22
Austos'ta Edirne'deki vazifesi bittii iin, Manisa'ya gitmek zere buradan ayrlmtr. Yavuz,
Edirne'de, Avrupa'nn en kudretli deniz ve kara devletleri olan Venedik ve Macaristan ile sulhu
yenilemitir. Yeni bir ran seferine kmasnn arifesinde, bir Avrupa harbine dalmak istemiyordu.
Avrupa da Trkler'in Dou'daki meguliyetleri ile teselli buluyordu. Artk Tuna tesi ve talya, Trk
istil tehdidi altnda saylmyordu. Avrupa, kendi kendini uyutuyordu. Venedik diplomasisi bu
vaziyete kanmamakla berber, Trkiye mparatorluu ile harbi gze almak, btn Akdeniz ticretini

mahvetmek ve Cumhuriyet'in gerek hametini eliyle ykmak niyetinde deildi.

Pr Mehmed Paa'nn Kuzey Irk' Fethi (1518)

20 aralk 1518'de Vezr-i zam Pr Mehmed Paa, Kuzey Irak' fethetmi olarak Edirne'ye dnd.
Bu sretle ran imparatorluunun en kymetli paralarndan olan Musul eyleti, Trkiye'ye katlm
oldu. Buras, Trk ekseriyetiyle meskn bir lke idi. Aznlk olarak, birinci derecede Krdler, ikinci
derecede Arablar, nc derecede de Srynler vard.
Pr Mehmed Paa, Musul, Erbil ve Kerkk sancaklarn fethetmitir. Musul eyletinin Sleymniye
ve Hnikyn sancaklar, daha ran'dadr. Bununla berber, Badad'n 100 km. kuzeybatsna kadar
Trkiye topraklarn geniletmitir. Bu ftht, 1518'in kzgn yaz aylarnda yaplmtr. Bu sretle
Badad eyletinin 2 sanca (Dvnye ve Dleym = Ramad) da Trkiye'ye gemitir. Pr Mehmed
Paa, bylece Irak'tan 120.000 km2'den fazla ve nfusu yar yarya Trk olan bir lkeyi, devlete
katmtr. Suriye l (Bdyet'-m), tamamen Trkler'in eline gemitir (Suriye-Irak-rdnArabistan arasndaki byk l). Trkiye, Dicle ve Frat'n en byk ksmna hkim olmutur.
Trkiye-ran snr Irak'ta 33o arzndan geiyordu. Trkler, Frat'ta bu arz dairesine kadar inmiler,
fakat Dicle'de henz daha yukarlarda idiler.

Yavuz Sultn Selm'in lm (22 Eyll 1520) ve ahsiyeti

Yavuz Sultn Selim, 18 Temmuz 1520'de stanbul'dan Edirne'ye gitmek zere hareket etti. Orada
bir-iki ay kaldktan sonra, sefere kacakt.
Yavuz, 22 Eyll 1520'de sabahn ilk saatlerinde, gn rken vefat etmitir. lm sebebi, srtnda
kan ve "r-pene = aslan penesi" denen bir bandr. Byk Cihangir, bunu nce alelde bir ban
sanm ve hekime gstermeyi ihmal etmitir. Hekimler, pdih ancak yataa serilince mdahale
edebilmi ve ge kalmlardr. lm, Velahd-ehzde Sleymn, Manisa'dan stanbul'a gelinceye
kadar 8 gn saklanmtr. 27 Nisan 1495'te babasnn vali olarak bulunduu Trabzon'da doan
Kaann Sultn Sleymn, bu sretle rakipsiz olarak (baka kardei yoktu), Trk Cihan
mparatorluu'nun tahtna oturmutur. 25 yan 4 ay, 25 gn geiyordu.
lrken pdihn yannda yalnz pek sevdii nedmi Hasan Cn bulunuyordu. Hasan Cn,
padiahn istei zerine Y-Sn Sresi'ni okurken, sreyi daha bitirmeden, Yavuz can vermitir
(Hasan Cn, Yavuz'un lmn en dakik safhalar ve hkmdarn btn syledikleri ile berber
aynen olu Hce-i Sultn eyhulislm Sdeddin Efendi'ye anlatm, o da Selm-Nme'sinde bunlar
yazmtr). Hasan Cn vaziyeti derhal, Saray'n en yksek miri olan Hsodaba Sleymn Aa'ya
bildirmitir (mstakbel sadrzam ve Hindistan seferinin bakumandan Sleymn Paa). Sleymn
Aa, kimseye bir ey sylememi, bir-iki saat sonra Vezr-i zam Pr Mehmed Paa, padiah ziyret
etmek zere Ota- Hmyn'a gelince, kendisine vaziyeti anlatmtr. Pr Paa, ortal velveleye
vermedikleri iin, Hasan Cn'la Sleymn Aa'y tebrik etmitir.
Alyarak merhum padiahn cenazesini gren Pr Mehmed Paa, gzyalarn silmi, vezirleri
Ota- Hmyn'da gnlk mtat kabine toplantsna ararak vazyeti bildirmi, fakat Velahd,
stanbul'a gelinceye kadar hi kimseye renk vermemelerini emretmitir. Bu arada Yavuz'un tedvisine
memur 4 hekime, gy gsterdikleri baar dolaysyle hil'at giydirmitir. Bu sretle ordu, 8 gn
bireyin farkna varmamtr. 8 gnde haber hem Manisa'ya ulam, hem de Sultn Sleymn,
Manisa'dan stanbul'a gelmitir. Pr Mehmed Paa'nn Manisa'ya yollad haberci, hassa

subaylarndan silhdr seryveri Sleymn Aa'dr. Yavuz'un ilk din mersimini Hasan Cn
yaptrmtr. 4 hekim, padiahn i organlarn karmlar, Ota- Hmyn'un zemininde kazdklar
yere gmmlerdir. Yavuz, ok tuhaf bir tesadf eseri olarak, stanbul-Edirne yolu zerinde, 8 yl
nce babas II. Byezd'in ld ayn yerde vefat etmitir. Bu sretle II. Byezd, gitmekte olduu
Dimetoka'ya eriemedii gibi, Yavuz da Edirne'ye varamamtr.
Pr Mehmed Paa, Sultn Sleymn, stanbul kaplarnda iken, ordughta Orduy- hmyn'a
Yavuz'un lmn bildirdi. Asker, klhlarn atarak alamaya balad. Orduyu yattran Vezr-i
zam, bata dmd olan 2. Vezir oban Mustafa ve 3. Vezir Ahmed Paalar olmak zere, stanbul'a
doru yola kt. 30 Eyll'de stanbul'da Sultn Sleymn, mersimle tahta oturdu. Ertesi gn, 1
Ekim'di. Yavuz'un stanbul'a getirilen cenzesi, bugn gmld.
Sultn Sleymn, babasnn cenzesini srlarn nnde karlad. Sonra yaya olarak imdi
"Sultanselim" denen semte kadar geldi. Yzbinlerce halk, sokaklar doldurmu, cenzeyi tkibe
alyorlard. Cenze namaz, Ftih Camii'nde klnd. Cenzesinin gmld yere Kaann, bir
trbe ve trbenin yanna da tek kubbesi ile mehur muhteem Sultanselim Camii'ni yaptrd. Bu
sretle Trkiye tarihinin bir safhas kapanm oldu. "Kaann Asr" balyordu.
Yavuz, stanbul Tersneleri'nde yeniden 150 para harb gemisini tezgha koydurmutu. Bu derecede
stn bir deniz kuvvetine shib olmak istemesi, Avrupa'da Rodos'un fethinin ok yakn bulunduu
eklinde tefsr ediliyordu. Fakat Yavuz'un balca gayesinin, ran' fethetmek ve mezhebini ortadan
kaldrarak Snn Hlfet'i slm leminde hkim-i mutlak klmak eklinde olduu muhakkaktr. Bu
sretle Trk dnyasnn da paralanmasnn nne geilmi olacakt.
stanbul'un Fethi'nden sonraki byk padiahlardan Ftih'in hedefi talya, Yavuz'unki ran, Kaann
ve II. Osman'nki Almanya, kardei IV. Murad'nki ran olmutur. Son ikisi, 30 yalarna varmadan
pek gen ldkleri iin, projelerinin hazrlk safhasnda kalmlardr. Ancak bu hedefleri, bu
hkmdarlarn ahs projeleri olarak ele almak doru deildir. Zamann siys artlar, Trkiye
devletini, bu istikametlere tevcih etmitir. Ancak Yavuz'un bir 10 yl daha yaayp ran' fethettii
farzedilecek olursa, Trk'n istikblinin kknden deiecei, sonraki asrlarda geen hdiseler gz
nne alnnca, tezhr eder. nki Trkiye, douya doru genileyince, ngiltere'nin Hindistan'a ve
Rusya'nn Trkistan'a XIX. asrdaki mdahaleleri pek ok zorlaacak ve phesiz mahall kalacakt.
Ancak, Tuna'y tutabilmek iin Tuna-tesi'nde geni bir hinterlanda ship olmak istei ve CharlesQuint'in zuhuru ile Avrupa'y tek elde toplamaya almas karsnda Trkiye'nin kendini tehdid
altnda hissetmesi, Osmanl Trkleri'ni, geni lde Orta Avrupa'ya srkliyen tarih miller
olmutur. Bu sretle ran'daki Trk imparatorluu da gittike ranl'lam, bu ranl'lama, 1925'te
tamamlanmtr.
Yavuz, bykbabas Ftih'ten ancak bir yl kadar fazla yaamtr. lmnde 50 yanda idi. 8 yl
iinde yapt iler ba dndrc olmutur. Trkiye topraklarn 2,5 mislinden fazla geniletmitir.
Bu sretle tarihin en byk cihangirleri arasnda yer alm ve Osmanl padiahlarnn phesiz en
cihangri olmutur. Bu mddet iinde, Cezyir'i de himayesine alp, Marib'e de atlam, spanya ile
kar karya gelmitir. Timur'un bile fethedemedii Memlk imparatorluunu tammen haritadan
silmitir. Yapt byk ftht Trkiye, 4 asr muhafaza etmitir. slm Halfelii'ni de zerine
almas, Osmanoullar'na byk bir prestij ve mnakaa edilemez bir mnev gc kazandrmtr.
Ykc propagandasn, Anadolu'dan ebediyen skp atmtr. Saltanat 8 yl, 5 aydan 2 gn
eksiktir. Saltanata en az hakk olduu hlde, ehzdeliinde ran'a kar tkyb ettii dhce siysetle

gittike parlam, Trabzon'da vali iken Kuzeydou Anadolu'yu devletin yksek hkimiyeti altna
sokmutur. Anadolu birliinin gerekletiricisi olmu, Byk Sultn Aleddin Keykubd'n tahayyl
ettii snrlar amtr. Trk ve slm birliinin gerekletirilmesi midleri de, Yavuz'la berber
lmtr.
Prof. inasi Altunda diyor ki (Selm I., s. Ans., X, 432 b-3a): "I. Selm, uzuna yakn orta boylu,
atk kal, sert bakl, matru ve palabykl, asab mizal, fevkalde cesur, ok mhir bir avc,
harb san'atnda emsalsiz bir kumandan idi. Devlet ilerinin, tasarlanm bir program dhilinde tedvri
ve her meselede devlet ricalinin gr ve dnlerinden faydalanmay isterdi. Gnlerce dnr,
kararn verdikten sonra, byk bir azim ve irde ile, durmadan, dinlenmeden tatbikat ve icraata
geerdi. Bundan sonra, byle bir karrn aleyhinde bulunacak olanlar, eski tevecch ve takdrine
bakmadan, derhl dm ettirirdi. I. Selm, uyuuk bir hle gelmi olan devlet faaliyetine, bu mesaisi
ile, yeniden bir canllk ve cevvliyet getirmitir. ok iyi ileyen bir csus ebekesi vard. Cihan
siysetine tammiyle vkf bulunuyordu. Bundan dolay, clsundan evvel, ran ve Arabistan'
mtenekkiren gezmi olduu yi olmutu. Devlet hazinesini daima dolu tutmak ister, debdebe ve
ihtiamdan holanmazd, sdelii severdi. Milletleri idre etmek hususunda byk bir kaabiliyet
gstermiti. lkesinin her tarafnda yalnz adaletin hkim olmasn isterdi. Bo vakitlerini, lim ve
edblerin meclislerinde geirmekten holanrd. lmi sever, ulemya hrmet ederdi. Bilhassa trih,
felsefe ve tasavvuf sahalarnda geni bilgisi vard. Muhyiddn bni'l-Arab'ye ve Celleddin Rm'ye
kar gstermi olduu hrmet ve alka, onun, Vahdet-i Vcd felsefesine mil olduunu gsterir.
ark dillerine ve bilhassa Farsa'ya, tam mnsiyle vkft. Sultan I. Selm'e, tarihte geen en byk
hkmdarlar arasnda yer vermek, doru ve hakl bir hareket olur".
Yavuz, Osmanl hkmdarlar iinde, askerlik dehs bakmndan byk-babas Ftih'ten sonra
gelir. Siyset ve devlet adam olmak bakmndan da Ftih ve olu Kaann'den sonradr. Ftih'ten ve
babas II. Byezid'den sonra, Osmanoullar'nn en bilginidir. slm ilimlerine ve 3 byk Dou
edebiyatna, fevkalde vkft (byk-babas Ftih ve olu Kaann gibi Bat dillerini renmemiti).
Bo zamanlarnda daima okur ve padiahlnda okurken gzlk kullanrd. Sakal brakmamtr. Bu
sretle II. Osman ve VI. Mehmed'le berber, Osmanl hkmdarlar iinde, sakalsz 3 ahstan biridir.
Btn Trk edebiyatnda Farsa'y en iyi kullanan airlerinden biridir. Farsa Dvn', gerek bir
san'at eseridir (Almanya'da baslm, Trke'ye de evrilmitir). Ancak birka para Trke iir
yazmtr. Halbuki rakbi h sml, daha ok Trke iir sylemitir. Ancak h sml, bilhassa
halkn dili olduu iin, propagandas maksadiyle Trke'yi kullanmtr. Yavuz, iirlerinde, yalnz
bir san'atkr hviyetiyle grnr. Bakaca bir gayesi yoktur. iirlerinde ok mtevz'dr. Ancak ona
izafe edilen mehur Trke kt'ada byk bir gurur hissedilir:
Merdm- ddeme bilmem ne fsn-etdi felek
Giryem kld fzn-ekimi hn-etdi felek
rler pene-i kahrmda olurken lerzn
Beni bir gzleri hya zebn-etdi felek

Yavuz'un lmnde Trkiye (1520)

II. Byezd'in 1512'de brakt imparatorluk, 2.373. 000 km2 kadar bir byklk arzediyordu.
Bunun 596.000 km2'si Asya'da yni Andolu'da, 1.777.000 km2'si de Avrupa'da, yni Balkanlar'da ve
Dou Avrupa'da idi. Yavuz'un lmnde, Moskova yaknlarnda Krm'a tbi olan Kasm Hanl,
Krm hnedann bandan uzaklatrm bulunduu iin, Dou Avrupa'da imparatorluk 75.000 km2
kadar klmt.
Yavuz'un lmnde mparatorluk, 1.702.000 km2'si Avrupa'da, 1.905.000 km2'si Asya'da,
2.950.000 km2'si de Afrika'da olmak zere 6.557.000 km2 zerinde yaylyordu. 8yl ncesine
nazaran 2,5 mislinden fazla bymt. Bu muazzam ftht, 1514-1518 arasndaki 4 yl iinde
yaplmt. mparatorluk, ilk defa Afrika kt'asna ayak basm ve kt'ann en byk ksmn da ilk
hamlede eline geirmiti.
Afrika'da Msr, Bingazi ve Kuzey Sudan (Nubya ve Kassala eyaletleri) dorudan doruya, Cezyir
ise, tbiiyet yoluyla imparatorlua dhil olmutur. Trk nfusunun yaylmaya balad Eritre, Somali
ve Dou Afrika kylarn, bu hesaba dhil etmiyoruz. Afrika'da 2 Trk beylerbeyilii kuruldu: Msr
ve Cezyir beylerbeyilikleri, Msr beylerbeyilii, Trkiye'nin en geni, en zengin eyleti idi ve
protokolde de br eyletlerden nce geliyordu. Bu eyletin 1520'de bykl, 2.750.000 km2'den
fazla idi.
Asya'daki ftht, Anadolu ve Anadolu d olmak zere ikiye ayrmak kaabildir. Anadolu'da ran
ve Msr'dan Trkiye'nin imdiki u illeri alnd ve ebediyen Anadolu Trk birliine katld: Adana,
Osmaniye, Kilis, Gaziantep, Hatay, Urfa, Diyarbakr, Mardin, Siirt, Batman, rnak, Mu, Bingl,
Bitlis ve Tunceli.
Pr Mehmed Paa'nn 1518 yaznda Kuzey Irak'tan fethettei lkeler, 121.000 km2 kadard ve u
bakmdan mhimdi ki, bu lkelerde nfus, yar yarya Trk idi. Bu ftht, Musul eyletinin Musul,
Kerkk ve Erbil sancaklar ile Irk- Arab (Badad) eyletinin Dleym ve Dvnye sancaklarn
(vilyetlerini) kaplyordu. Musul eyletinin Sleymniye ve Hnikyn sancaklar, daha ran'n elinde
idi. Bu Kuzey Irak fthtnn bykl (121 bin km2), Anadolu'da yaplan fthta (121 bin km2)
toprak bakmndan eittir.
Gene Yavuz devrinde Dulkadir Beylii, muhtariyetine son verilerek dorudan doruya devlete
katld ki, bu Beylik (40.000 km2), evvelce tbiiyet yoluyla imparatorlua dhil olduu iin,
yukardaki hesaba katlmamtr. Onunla berber Yavuz'un padiahl devrinde Anadolu'da yapt
ftht 161.000 km2'yi bulur. ehzdeliinde Kuzeydou Anadolu'da yapt ftht bunun dndadr.
Yavuz'un ftht neticesinde, Anadolu'da 3 yeni beylerbeyilik kuruldu: Diyr- Bekr, Dulkadr
(Mara) ve Erzincan (Erzurum) beylerbeyilikleri. Musul da bir mddet sonra beylerbeyilik merkezi
olmutur.
Bunlarn dnda bugnki Suriye, Lbnan, sril, Filistin ve rdn devletlerinin tamam (yni btn
Filistin), dorudan doruya Trkiye'ye katd. Bu lkenin bykl 309.000 km2'dir. Buralarda
Suriye (am) ve Haleb beylerbeyilikleri kuruldu. Filistin, Suriye beylerbeyiliine 3 sancak (vilyet)
hlinde baland.
Bugnki Msr devletinin Asya topraklarn tekil eden Sina yarmadas ile Gazze de (60.000 km2),
devlete katlmtr. Sn, Msr beylerbeyiliinin idresine verilmitir. Gazze, Gney Filistin

sancana merkez olmutur.

500.000 km2 byklndeki Hicaz ve Asr de Trkiye'ye katlmtr. Bir mddet sonra merkezi
Cidde olmak zere bir beylerbeyilik kurulacaktr.
Yemen (195.000 km2), tbiiyet yoluyla imparatorlua balanmtr.
Yavuz Sultn Selm devrinde Trkiye, "cihan devleti" (Grousset, L'Empire du Levant, 642) hlini
ald. Asya ve Afrika'daki fetihler, Trkiye'yi "gerek bir cihan devleti" (Ayn Eser, 643) hline
getirdi. Bunun iin Yavuz, Avrupa'y serbest braktysa da, Asya ve Afrika'daki "lye smaz
fetihler" (Ayn Eser, 643), Tuna ile Cezyir arasndaki bu devleti, Avrupa iin pek korkulacak bir
vaziyete ykseltti. Trkiye'nin her sahadaki gc, dnyann dier btn kalan devletlerinin gc
toplamn, mnakaasz ekilde geride brakt. Akdeniz, bir "Trk Denizi" (Ayn Eser, 644) hline
gelmek zere idi. Cezyir'in, Trkiye'ye balanmas, bu denizi bir Trk Denizi hline getirmek yoluna
girildiini gsteriyordu. Donanmay- Hmyn'a ve Trk denizcilerinin yetimesine Ftih, II.
Byezd, Yavuz, birbiri ardndan o derecede byk ihtimam gstermilerdi ki, Kaann Asr'nda artk
Trk denizcilii, bir seri deh sahibi amiral ortaya karacaktr. Bu amiraller, Avrupallar'
Akdeniz'den atacaklar, Atlas Okyanusu'na sreceklerdir. Tarihin en byk amirallerini bir asr iinde
seri hlinde yetitirme ansn elinde tutan bir devlet syesinde Trkiye, tarihinin yeni bir devresine
giriyordu. Bu devrede deniz faaliyeti, kara faaliyetinden geri kalmayacaktr. Bu, btn Trk tarihinde
istisn bir devirdi. Kaann Asr'nn incelenmesinden bu vaziyet, aka anlalr. imdi, Barbaros
Kardeler'in Cezyir'e yerlemelerini inceliyelim. nki bu hdise, Yavuz Sultn Selm'in ksa ama
dopdolu saltanat srasnda vuku bulmutur.

Drdnc Blm

BARBAROS KARDELER'N CEZYR'DE BR

TRK DEVLET KURMALARI (1513 - 1534)

Barbaros Kardeler'in Menei
Barbaros Kardeler'in babas, Eb-Ysuf Nrullah Ykub, ksaca Ykub Aa adnda bir tmarl
sipahi, yni svari subaydr. Onun babas Abdullah Aa da svari subay idi. Aile, Anadolu'dan
Rumeli'ne yerlemi, anakkale Boaz zerinde, Gelibolu yarmadasndaki Ecebd (Maydos)
liman kasabasnda (anakkale ehrinin tam karsndadr) yurt tutmu olmaldr. Baz kaynaklar,
Karas yni Balkesir evresinden yetitiini yazmaktadrlar. Belki Karas'dan Gelibolu'ya
gmlerdir. Ykub Aa, sonradan Vardar Yeniceli olarak tannmtr. Her hlde bu kasaba
evresinde bir tmar alm olacaktr. Bu Yenice, Bat Trakya'da, Ege Denizi'ne bir ka km. mesfede
Mesta suyunun az dousundadr. Ykub Aa, Ftih Sultn Mehmed'in Midilli adasn fethine
katlmtr. 1462'de adann fethi zerine, kendisine Midilli'nin Bonava ky tmar olarak verilmitir.
te Ykub Aa'nn tarihte "Barbaros Kardeler" diye anlan mehur oullar, burada dnyaya
gelmilerdir. Ykub Aa, ok yiit bir subay olarak mehurdu ki, bu vasf, aynen oullarna da
gemitir. Ykub Aa, rivyete gre, Midilli'de yerletikten sonra yerli bir Rum kz ile evlenmi ve
Barbaros Kardeler, bu izdivatan domutur.
Barbaros Kardeler, srasyla shak, Oru, Hzr ve lyas adlarnda 4 kardetir. Her birinin arasnda
bir-iki ya fark vardr. Fakat anlaldna gre ya shak'n ad "Yusuf shak"tr, veya Ykub Aa'nn
"Yusuf" adnda ayrca bir en byk olu vardr (Midilli adasndan kmad iin dier kardeleri
gibi tarihe gememi olabilir). Bu husus, Barbaros Hayreddin Paa'nn, Cezyir'deki cmi
kitbesinde geen Arapa "Eb-Ysuf Ykubi't-Trk" ibresinden istidll edilmektedir. Barbaros
Kardeler'in kesin doum tarihleri belli deildir. Ancak Oru ile Hzr arasndaki ya farknn, 2
yldan ibret olduu sanlyor. Barbaros Kardeler, Trke'den baka Arapa, Yunanca, talyanca,
spanyolca, Franszca, Latince renerek yetimilerdir.
"Barbaros" ad ya "Baba Oru"dan bozmadr, yahut Barbaros Kardeler'in kzl sakall
olmalarndan dolay kendilerine bu ad verilmitir. lnceye kadar 4 kardein lideri ve ba olan
Oru Res veya Oru Bey, leventleri tarafndan daima "Baba Oru" diye anlmtr (son zamanlara
kadar Trk bahriyesinde tayfalar, subaylarna "beybaba" derlerdi).

XVI. Asrn Balarnda Kuzey Afrika'da Durum

Barbaros Kardeler'in Kuzey Afrika'ya mdahaleleri srasnda bu lkelerdeki umum vaziyet
gzden geirilmeden, Trkler'in Cezyir'e yerlemelerini te'mn eden artlar anlamaya imkn yoktur.
1515'e doru, yni Yavuz, aldran zaferini kazandktan sonra, Msr seferine hazrlanrken, Kuzey
Afrika'da, yni Fas, Cezyir ve Tunus'ta durum yle idi:
Bu evrede Fas imparatorluu, byk devlet vasfn hizdi. Fakat iktidarda bulunan hnedan, dier
Kuzey Afrika hnednlar gibi Arap'lam Berber olan Mernler'in Vatts kolu, 1511'den beri,
imparatorluu Arap aslndan Sd erifleri (urefy S'dye) ile ekiiyorlard. mparatorluun
bakenti Fas ehri idi. Fas dnda gneye doru geni lde Afrika'ya tayordu. Tunus'ta 1227'den
beri Hafsler saltanat sryorlard. Bat Cezyir'de, taht ehirleri Tlemsen olmak zere, Abdulvdler
(Zeyynler) bulunuyordu. Asl Cezyir, yni Dou Cezyir, kh Tunus'a, kah Tlemsen'e bal idi.

Berber'ler, Arap'lam da olsalar, merkez bir otorite kuramamlard. Mahalllik cereyn ok

kuvvetli idi. Kuzey Afrika Arap lemi (Marib), det yzlerce siteden meydana gelen bir
konfederasyondu. Hkmdarlarn nfuzlar sathta kalyordu. Halkn mezhebi Snn/Mlik idi. Daha
Trkler gelmedii iin, kendi mezhepleri olan Snn/Hanef'lii buraya getirmemilerdi.
Kastilya ve Aragon krallklarnn birlemesi, stelik berya'daki son Arap devletini, Endls
(Grnta) Nasrler'ini (Ben-i-Ahmer) ortadan kaldrmalar, Bat Afrika'da siys muvazeneyi altst
etmiti. Kuzey Afrika'da, Murbtlar ve Muvahhidler, hatt Mernler zamannda olduu gibi spanya
Mslmanlar''na yardm edecek gc yoktu. spanya Mslmanlar' ise, spanyollar'n pek korkun
basks altnda idiler. stelik 1499'dan beri Portekiz de byk devletler arasna girmi, byk bir
donanmaya ship olmu ve ak denizlerde mcer aryordu. Marib Mslman lemindeki
devletlerin, cidd donanmalar yoktu. Ancak korsan filolar eklinde deniz gcne mlik
bulunuyorlard. Bu filolarn, pek kudretli spanya ve Portekiz donanmalar ile verimli mcadelede
bulunamyacaklar ikr bir keyfiyetti. Nitekim yle oldu. beryallar, Kuzey Afrika kylarna el
atmakta gecikmediler.
Portekiz, 1506'da Fas'n Atlantik kysnda Mazagan ssn kurdu (Saf ile Dru'l-Beyd =
Kazablanka arasnda). Gneydeki Saf limann da yksek hkimiyetine ald. spanyollar, daha ok
Cezyir kylarna gz dikmilerdi. nki buralar, byk bir yerli devletin otoritesinden tamamen
uzakt. 16 Mays 1509'da Kardinal Ximens, 24.000 asker tayan 33 harb ve 51 nakliye gemisi ile,
spanya'nn gneyindeki Cartagena limanndan ayrld, 19 Mays'ta Bat Cezyir'in Vahrn (Oran)
limann igal etti. 4.000 Mslman' kltan geirip 8.000'ini esr ederek spanya'ya gtrd (G.
Marais, Oran, A, 391b). Buras, spanyollar'n Kuzey Afrika'daki en mhim ss oldu. Halbuki
Mslmanlar'n spanya kylarnda hi bir sleri yoktu. Portekizliler de Penon de Velez'e
yerlemilerdi. Fakat 1508'de orasn spanya'ya brakmaya mecbur oldular. Vahrn (Oran)
baarsndan sonra spanya, Don Pedro Navarro'yu 15 harb gemisi ve 14.000 askerle Becye'ye
gnderdi. Bu liman da spanyollar'n eline geti. Don Pedro, Becye'den spanya'ya dnmedi.
Yzlerce kilometre douya gitti. Trablusgarb limann da igal etti. Bu sretle Tunus Sultanl, hem
batdan, hem doudan spanyol sleri ile sarlmt ve spanya'nn nfzuna dmesi, gn meselesi
hline geldi.
Cezyir, Tenes, Mostaganem, erel, Dellis gibi Cezyir kylarndaki ehirlerin ou, spanya'nn
yksek hkimiyetini kablde gecikmediler. Don Pedro, Cezyir limannn 300 metre andaki
kayalklar igal etti. Bu kayalklarda Penon d'Argel kalesini ina ettirdi ve fevkalde tahkim etti. Bu
kaleden istendii zaman Cezyir ehrini ve limanndaki gemileri topla dvmek mmkindi. Don Pedro,
spanya'nn Kuzey Afrika'daki slerinin bakumandanlna getirildi. Merkezi, Bat Cezayir''e Vahrn
(Oran) liman idi. Araplar, Cezayir limanlarna spanya dman devletlere ait hi bir harb ve ticret
gemisini kabl etmiyeceklerine dair sz verdiler. Aksi takdirde spanyol donanmas bu ky
ehirlerinin altn stne getirmeye muktedirdi. Don Pedro, bu gerekten byk baarlar zerine,
spanya Kral'ndan "Gomares Markisi" sann ald. Portekiz, Bat Akdeniz'i spanya'ya brakmt.
Atlas Okyanusu'nun Afrika kylarnda ve bu kylara kar olan Brezilya sahillerinde dolayordu.
Fas'n Atlantik zerindeki limanlarndan zemmr da, Portekiz'in hkm altna dt.

Barbaros Kardeler'in Armatrlk Yllar

Barbaros Kardeler, bilhassa en mehurlar olan Hzr Hayreddin'in doum tarihleri, eitli
mehazlarda baka baka verilmektedir. Fakat Oru'un 1470'e, Hzr'n ise 1472'ye doru domu

olacaklarn tahmin edebiliriz. Daha da yal olmalar muhtemeldir. Ancak daha gen olmalar, pek
muhtemel grnmyor.
Ykub Aa'nn ne zaman ldn de bilmiyoruz. Fakat oullarnn, daha o hayatta iken denizcilie
baladklar muhakkaktr. nce mtevaz ekilde gemicilii renmiler, sonra tekne shibi olmu,
deniz ticretine balam ve naml armatrler arasna girmilerdir. Bilhassa 2. karde olan Oru ile 3.
karde olan Hzr, bu ite ileri gitmilerdir. Byk bir iktidar, cesret, teebbs ve zek shibi idiler.
shak, Midilli'ye civar adalara, Hzr, Yunanistan'a seferler yapyor, mal getirip gtryordu.
Buralar, Trk topraklar idi. Oru ise, yannda en kk kardeleri lyas olduu halde, Trkiye sular
dnda seferler yapyor, bilhassa Memlk imparatorluu ile ticret mnsebetleri kurmaya
alyordu. Suriye ve Msr'a gidiyor, skenderiye ve Trablusam'a mal tayor, oralardan aldklarn
Trkiye'ye naklediyordu. hreti, Memlk Sultn'na kadar ulamt. Drstl ve zeks ile
mehur olmutu. Antalya'da sancakbeyi bulunan ehzde Korkut'un, Barbaros Kardeler'i ne
zamandan balyarak himye ettiini bilmiyoruz. Fakat bu yllarda himyeye girimi olmas
muhtemeldir. ehzde Korkut, Trkiye'nin Akdeniz ve Ege shillerinde byk nfuz shibi idi.
ahsen denizcilie merakl olup, Trkiye'nin istikbalinin denizlerde olduunu kavramt.

lys Res'in ehdeti ve Oru Res'in Rodos'taki Esirlik Yllar

Oru ve lyas Reisler, bir seferlerinde Midilli'den Trablusam'a giderlerken, Rodos'un Saint-Jean
valyeleri'nin byk harb gemileri tarafndan yollar kesildi. Trkler, kendilerini iddetle
savundular. lyas Res ehd oldu (ki 30 yalarna yakn olmas cb eder). Oru Res esir dt,
gemisi zabtedildi.
Barbaros Kardeler, armatrlkte byk servet yapmlar ve btn Dou Akdeniz'de mehur
olmulard. simleri Trkiye'de olduu kadar,Msr'da ve Rodos'ta da biliniyordu. Hzr, aabeyinin
esir dtn ve kardeinin ehd olduunu renince, Midilli'den Bodrum'a geldi. Bodrum, Rodos
valyeleri'ne aitti. Hzr, Bodrum'da, kendisi ile ticret yapt bir Rum tcirini buldu. Ona 18.000
aka vererek, Rodos'a yollad ve aabeyini kurtarmak relerini aramasn syledi. Oru da bo
durmuyordu. Rodos'ta, Santurluolu adnda vaktiyle ok byk iyilik yapm olduu bir Hristiyan'a
tesdf etmiti. Onun vstasyle kurtulu yollarn aratryordu. Sonunda Santurluolu, valyeler'i
kandrd ve Oru'u 800 duka altn vererek onlardan satn ald. Bu paray Oru, Midilli'ye dnnce,
Santurolu'na diyecekti. Fakat Santurluolu, esirini daha adadan kartmaya muvaffak olamadan,
Rodos valyeleri vaziyeti anladlar. valyelerin amirali, Oru'un pek naml bir armatr olduunu,
rahata 10.000 duka altn fidye diyebileceini ileri srd ve 800 dukaya satlmasn kabl etmedi.
valyeler, Oru'u geri alp Santurluolu'na 800 dukasn iade ettiler. Bundan byle de daha dikkatli
davrandlar ve Oru'un ayaklarna zincir vurdular. Oru, yatt zindann kumandan ile konuarak onu
elde etmek istedi. Fakat kumandan, iin bir kere btn Rodos'ta duyulduunu, hi bir menfaat
karlnda kendisini kurtarmaya cesret edemiyeceini syledi.
Dier taraftan Hzr'n Bodrum'da para verdii Rum tcir, Hzr' dolandrm, stelik vaziyeti
valyeler'e anlatarak, dikkatli davranmalarn, kardeinin Oru'u kurtarmak iin her eyi gze alacak
derecede cr'etkr olduunu ihtar eylemi, akas ihnet etmiti. Oru, gndz ta krmaya
yollanyor, gece zindana atlyordu. Ayaklarndaki zencir hi bir zaman zlmyor, geceleri elleri de
zencre vuruluyordu.
Ancak Oru, zindan kumandann kandramaynca, daha yksek rtbeli valyeler'e ba vurdu. Ta

krmak istemediini, gemide ve denizde almak istediini bildirdi. Kendisinin ve kardeinin

Trkiye ve Msr imparatorluklarnda ok nfuzlu dostlar olduunu, bu devletlerin elinde pek ok
valye'nin esir bulunduunu, kendisine kt muamele edilmekte devm olunursa, onlarn da ayn
muameleye mruz kalacaklarn, kendisine has konuma ve ikna kuvveti ile ileri srd. Rodoslu
kaptanlar, aralarnda bu ii mzakere ettiler ve Barbaros Kardeler'in kinini daha fazla tahrikten
kanmann mnsip olduuna karar verdiler. Oru'u zindandan kardlar, ta krma iinden afvettiler.
Bir gemiye aldlar. Zencirlerini zmemekle berber, daha iyi mumelede bulundular. Hzr,
aabeyine iyi bakmalar iin valyeler'e para ve rvet gnderiyordu. Oru, denize kavuunca ok
sevindi. Deniz, onun en byk dostu idi. Bu dost kucanda kurtulu releri daha iyi aratrlabilirdi.
Bu hdiseler, XVI. asrn ilk yllarnda geiyordu. II. Byezd tahtta ve ehzde Korkut, Antalya'da
idi. Sultn Korkut, Hzr'n mracaatlar zerine Oru Res'i kurtarmaya karar vermiti. Ancak
valyeler'in iin imparatorluk prensine kadar aksetmesi karsnda taleplerini arttrmalarndan,
paradan baka birok eyler istemelerinden ekiniyordu. ehzde Korkut, her sene 100 Trk ve
Mslman esirini Rodos valyeleri'nden kurtarrd. Bu hususta valyeler'le anlalmt. Bzan
para der, bzan esir Hristiyanlar'la deitirirdi.
Oru'un Rodos'ta ne kadar kaldn bilmiyoruz. Ktib eleb : "esr olup nece zemn Cezre'de
kald" demektedir. Kronoloji tyini de zor olmaktadr. Fakat bu esret yllarn 1503-1506 arasnda
tahmin etmek kabildir.
Bu sralarda Hzr, Girit ve Kbrs gibi Venedik topraklar, Yunanistan, zmir gibi Trkiye
kylarnda gemi dolatryor ve aabeyini kurtarmaktan asla md kesmiyordu. 1506'ya doru
Oru'un 36, Hzr'n 34 yalarnda veya biraz daha yal olmalar cb etmektedir. Byk kardeleri
shak Res, ekseri Midilli'de baba ocanda oturuyor ve Barbaroslar'n buradaki ticrethnelerinin
banda bulunuyordu. Midilli liman, bilindii zere, Anadolu kysnda Ayvalk ile kar karyadr.
Oru ise, valyeler'le dostluu ilerletmiti. valyeler onu o kadar sevmiler ve takdr etmilerdi
ki : "Ey Trk, dediler; sen bir gzel szl kiisin; b-huss bizim lisnmz 'l bilirsin.
Mslmanlk'dan ne buldun? Gel, bizim dnimize gir. imizde sen de ad-san belli bir adam
olursun". Oru, bu teklifi iddetle reddetmekle berber, kama imknlarn elde edebilmek iin,
valyeler'le iyi geinmekte devm eyledi. Tahminen 1506 ylnda, Sultn Korkut'a 100 Mslman
esirinin gnderilecei zaman geldi. Yaplan anlama mcibince valyeler, bu esirleri Trkiye
shiline kadar gtrmekle mkelleftiler. Nasl bir tesdfle, hayrete yandr, bu esirleri Trkiye'ye
gtrmek zere, Oru Res'in zencre vurulmu olduu gemi vazifelendirildi. Oru, bunu renir
renmez, kesin teebbs saatinin aldn anlamakta gecikmedi. Daha gemisi Rodos limanndan
ayrlmadan evvel, zencirlerinin halkalarn gevetmeye muvaffak olmu, fakat valyeler, bir ey
sezememilerdi. Nihyet 100 Mslman esiri tayan ve anlama mcibince bunlar Antalya
yaknlarnda ssz bir yere karp Trk topraklarna brakacak olan gemi, Rodos'tan demir ald.
ehzde Korkut'un yveri olan bir Trk subay da, gemide idi ve esirleri tesellmle mkellefti. Trk
subay, esirlerin fidyelerini valyeler'e vermiti. Fakat valyeler, Oru apnda, balarna bel
olmakta gecikmiyecek bir adam bu esirlerin arasnda teslimi, akllarndan geirmemilerdi.
valyeler, gemide krek eken Oru'la arada gelip sohbet etmek itiyadnda idiler. Onun Hristiyan
olup esirlikten kurtulma teklifini kabl etmemesine de kzmlard. Yanna yaklap : "Hele imdiki
halde kreini ekedur, diyorlard; bu hav ile gnln elendir, kasvet ekmeyip ho-hl ol!
Bakalm ne zaman peygamberin gelip seni kurtarr?". Dou Akdeniz'in sert bir havas idi. Gemi,

Trkiye shillerine yanamt, Antalya Krfezi'ndeydi. Zorlukla kyya yaklaan gemide Trk esirler,
ehzde Korkut'un yverine teslim edildi. Esirler gittikten sonra valyeler, geminin sandalna
bindiler. Balk avlamak zere gemiyi terkettiler. Gemide az Rodoslu kalmt. Oru'un zencirleri ise,
bir zorlayta koparlacak derecede gevetilmiti. Gece frtna kt. Frtna ile uramaktan yorulan
Rodoslular, bitkin bir hlde uyuyorlard. Oru, zencirlerinden boand. Forsa kasarasnn dar
penceresinden kendisini azgn dalgalara att. Saatlerce yzdkten sonra shile eriti. Topraa kapanp
secde etti. Kurtulmutu. Dinlendi. Sonra en yakn kye can att. htiyar bir Trk kyl kadn, onu
evinin yaknlarnda yorgunluk ve alktan topraa uzanm buldu. Evine ald. lk tedvisini yapt.
Vak'ay kye haber verdi. Kyn ileri gelenleri eve geldiler. Oru, kim olduunu ve nasl
kurtulduunu anlatt. Kyller ok sevindiler. Kendisine yiyecek ve giyecek verdiler. Bu Trk ky,
valyeler'den kurtulan Trk esirlerinin urak yeri idi. Onun iin Oru'u grnce armamlard.
Kyn bu durumunu Rodoslular da biliyorlard. Oru'un katn sabahn ilk saatlerinde anlar
anlamaz, buraya geldiler. Ancak bir ka valye, Trk topranda, Oru'u almak iin gc kullanmaya
cesret edemediler. Oru, silhl idi ve lmeden silhn brakmasna imkn yoktu. Kyller de yle
idiler. Rodoslular bu vaziyette kibarlk gstermekten baka yol olmadn anladlar. Bu baarsndan
dolay Oru Res'i tebrk ettiler. Nasl kaabildiini sordular. Oru, bunun Hazret-i Peygamber'in
mcizesi olduunu syleyip, sbk efendilerine takld. Rodoslular, keder iinde gemilerine dnp
gittiler. Kyllerden para alan Oru, Antalya yolunu tuttu.
Bu sralarda Hzr, gene Bodrum'a gelmiti. Aabeyini kurtarmann yollarn aryordu. Oru
kurtulduktan bir ka gn sonra, vak'ay haber ald. nce inanmad. Fakat sonra iyice tahkyk etti.
nand. Gnl rahatl ile, aabeyinden tlmat beklemek zere, gemisine bindi. Midilli'ye gitti.
Oru, Antalya'ya geldi. Barbaroslar' tanyan mehur kaptanlardan Ali Res, Antalya'da idi. Byk
bir gemisi vard. Oru'a derhal ikinci kaptanlk teklf etti. Oru kabl etti. Trk gemisi, Antalya'dan
skenderiye'ye gidiyordu.

Oru Res'in Dou Akdeniz'de Trkiye ve Memlk mparatorluklar'nda

Faliyet Yllar (1506-1513)
Oru, skenderiye'ye geldi (rivyetlerde Gazavt- Hayreddn Paa'y esas tutuyorum, nki bizzat
Barbaros Hayreddin Paa, yni Hzr Res tarafndan dikte ettirilmek sretiyle kaleme alnm esas
kaynamzdr; fakat dier Trk ve Bat mehazlarn da gzden karmyorum). Bu arada Ali Res'e
ved ve teekkr ederek ondan ayrld. Zira Sultn Kansu, Oru'a Msr devleti hizmetine girmesini
teklif etti. Oru'a ince donanma amiralliini verdi. Bu sretle Oru Res, Memlk imparatorluunun
Osmanl amirallerinden biri oldu. 1509 hazirannda Sultn Kansu'ya misfir olarak Msr'a gelen
ehzde Korkut'la grt. Hatt ehzde'yi skenderiye'den Antalya'ya gtren Memlk filosuna
kumanda etti. Korkut, Oru'un deerini iyice kavrad. Dier taraftan Oru Res, Midilli'deki shak ve
Hzr Reisler'le dim haberleme hlindeydi ve tems kesmiyordu.
Sultn Kansu, Hind Okyanusu'nda Portekizliler ile mcdele edebilmek zere, Oru'u, 40 paralk
bir donanmann inasna memur etti. Msr'da kereste olmad iin, Oru Bey, skenderun Krfezi'nde
Payas limanna geldi (Memlkler'e aittir). Rodoslular, Oru'un hareketlerini gzlyorlard. Onun
byk bir donanmann banda neler yapabileceini kestirdikleri iin, kudretli bir Rodos Donanmas,
Dou Akdeniz'de Oru Bey'i aryordu. Nihyet Payas'ta (imdi Hatay vilyetinin Drtyol kazasnn
nhiye merkezidir), Oru'u yakaladlar. Oru, gemilerini karaya ekmiti. Btn tayfalar, ierilere
dalmlar, kereste kesiyorlard. Bunlar Msr'a gtrlp donanma ina edilecekti. Rodoslular,

Oru'un 16 paralk ince harb filosunu tahrb ettiler. Fakat onu ele geiremediler. Oru Bey, Sultn
Kansu'dan zr diledi. Msr hizmetinden kt. Essen Hind Okyanusu'na gitmek istemiyordu. Gzleri
Akdeniz'de idi. Antalya'ya geldi. Sultn Korkut'u evvelce ahsen tand iin, huzuruna kt, yardm
istedi.
Sultn Korkut, Oru Bey'e 18 oturak byk bir harb gemisi verdi. Altnda byle bir tekne olan
Oru, ilk i olarak Rodos'tan intikam almya giriti. Bunu, kutsal bir vazife addediyordu. Bir yl
boyunca, Oru, Rodos'a gz atrmad. Hemen btn ky kylerini yakt. Byk ganimet ve birok
esir ele geirdi. Rodoslular, bu ele avuca smaz korsan yakalyamadlar. Fakat sonunda bir kyda
demir atmken, anszn kuvvetli bir Rodos filosu ile karlat. valyeler, Oru'un 18 oturak
gemisini ele geirdiler. Oru, levendleri ile berber cann kurtard. Bu hdisenin 1511 baharna
doru olduu anlalmaktadr.
Gene gemisiz kalan Oru Bey, tekrar Sultn Korkut'a mracaat etti. ehzde, Antalya'dan Manisa'ya
gelmiti. Oru, oraya gitti. Bu kere de Sultn Korkut, ltfunu esirgemedi. Eskisinden daha byk
olmak zere, 24 oturak bir harb gemisini, Oru Bey'e verdi. Oru, zmir'e gitti. Burada gemisini ald
ve donatt. Foa'ya geldi. Foa'dan teekkr etmek zere Manisa'ya dnd. ehzde, bu kere Oru
Bey'i dvan gn resmen ve mersimle kabl etti. Kendisine hil'at giydirdi. Oru'a bir gemi daha
verdi. stikblin Dou Akdeniz'de deil, Bat Akdeniz'de olduunu, Kemal Res'in izinden gidip o
sular dolamasn tavsiye etti. Bu tavsiye, Yavuz'un aabeyinin ne kadar ileri grl olduunu
gstermeye kfidir.
Oru, Foa'ya dnd. Artk biri 24, dieri 22 oturak 2 harb gemisi vard. Sultn Korkut'un emri ve
ltfu ile bu gemiler, fevkalde ekilde donatlmt.
Sultn Korkut'un elini pp dusn alan Oru (her ikisi de ayn yalardadr), ehzde'nin tavsiyesi
zerine Yunan Denizi'ne kt. talya'nn topuunu tekil eden ve Ftih devrinde u ksm Trk
hkimiyetine giren Pulya eyleti kylarna geldi. Kylar bast gibi, 2 byk Venedik tccar
gemisini de ele geirdi. Bu gemilerdeki 24.000 duka tutarndaki altn para ile pek deerli ticr mala
ship oldu. Pulya seferinden zengin olarak Ege Denizi'ne dnd. Arboz aklarnda 3 Venedik
gemisine daha tesdf etti. 285 esir ve Pulya'dakini glgede brakan ganimet ald. Buradan doduu
Midilli'ye geldi. 10 yldr, Rodoslular'a esir dtnden beri grmedii aabeyi shak ve kardei
Hzr Resler'i grd. Kardelerine ve akrabasna ganimet eyasn datt. Adadaki btn fakir,
muhta ve yetimleri boazlarna kadar ihsana bodu. Trk aknclar gibi Trk korsanlarnn da para
ve mala ehemmiyet vermiyerek yaadklar, hayatlarnn incelenmesinden anlalmaktadr. Zten
inanlmaz baarlarn, bu psikolojilerine borludurlar. Mal endiesi, hatt can endiesi olsa, bu
baarlar kazanamazlard.
Oru Bey, Midilli'den ayrld. zmir Krfezi'ne geldi. Sultn Korkut'u grmek, minnetlerini ifde
etmek, elini pmek, hediye takdm etmek istiyordu. Fakat Yavuz'un tahta getiini ve Sultn Korkut'un
tehlikede bulunduunu rendi. Manisa'ya gitmekten vazgeti. Hatt zmir limanna demirlemeyi
tehlikeli buldu. Sultn Korkut'un ileri gelen adamlarndan biri olarak tannd iin Yavuz'un adamlar
tarafndan tevkif edilebilirdi. Ancak mutlaka Sultn Korkut'u grmek istiyordu. Antalya'ya gitmeye
karar verdi. Ancak ehzde'nin Yavuz'un adamlar tarafndan tevkif ve idam edildiini rendi. Hayal
sukutuna urad. Trkiye sularnda bulunmas bile tehlikeli idi. Yavuz, aabeylerinin taraftarlarn
imha ediyordu. Tekrar Msr'a gidip Sultn Kansu'nun hizmetine girmeyi dnd. Yolda bir ka
Venedik ve Rodos gemisini daha ele geirdi. Bunlara koyacak mrettebat olmad iin, tekneleri

boaltp yakt. 4 para gemisi ile skenderiye limanna gitti. Bu hdise, 1513 ylnda gemitir.
Oru Res, maiyetinden Yahy Res'i, 4 sekin kle, 4 gzel criye ve ar hediyelerle Kahire'ye
gnderdi. Sultn Kansu memnun oldu. Oru Bey'in evvelce hizmetinde iken kendisini terkettii iin
Yahy Res'e sitem etti. Fakat muktedir denizcilere ok ihtiyac olan Sultn II. Kansu, Oru Bey'in
Msr'da Memlk sultanl teb'as gibi istedii ekilde hareket edebilmesine, istediini satn almaya
gc yetmedii nesnelerin kendisine devlete verilmesine msaade etti.
1513 balarn Oru Bey, skenderiye'de geirdi. 1513 yazna doru denize ald. Bu sralarda
Yavuz Sultn Selm, ran Sefer-i Hmynu'na kmaya hazrlanyordu. Oru Res, Kbrs sularna
geldi. 5 Venedik gemisini zabtetti. 1513 yaznda Cerbe Adas'na geldi. Bu geli, Barbaros
Kardeler'in istikblini tyin etmitir.

Oru Res'in Kuzey Afrika'ya Ayak Basmas (1513 Yaz)

Bundan byle Trk denizcilik tarihinde ad yzlerce defa geecek olan Cerbe Adas, Gabes Krfezi
zerinde 540 km2 byklnde bir adadr. Rodos veya Midilli'nin takriben te biri
byklndedir. Tunus kylarna 2 km. kadar yaklat yerler vardr. Bu civarda su ok s olmakla
berber, gene de o zamann en byk gemilerinin yanamasna msitti. Adada Berberler oturur.
Bunlarn ou dil bakmndan Arap'lamtr. Btn Kuzey Afrika gibi Snn/Mlik
mezhebindendirler. Fakat Hric/bdler de mhim bir aznlk tekil ederler (slm dininin Snnlik
ve lik dnda kalan 3. mezhebi). Cerbe, takriben 33o arzndadr (aa yukar Fas ve Beyrut
ehirleri ile ayn arz zerindedir). klim scak, yalar azdr. Cerbe, Tunus-Trablusgarb deniz yolu
zerinde ve bu yolun takriben ortasndadr. Bu sralarda Trablusgarb, spanyollar'n eline gemitir.
Tunus'ta ise Hafsler saltanat srmektedir. Cerbe'deki Berber eyhleri, Tunus Hafs Sultanlar'n
metb tanmaktadrlar (Araplar'da eyh, Trkler'de ve ranllar'da olduu gibi tekke shibi tarkat
mensuplar mnsna deil, kable ve cemat reisi mnsna kullanlr).
Cerbe'ye gelen ilk Trk denizcisi Oru deildi. XVI. asrn byk Trk denizcilik ekolnn gerek
kurucusu olan Kemal Res, 1511 balarnda lmt. Yni Oru'un Cerbe'ye geliinden 2,5 yl nce.
Kemal Res, birok kereler Cerbe'ye gelmiti. Trk denizcileri, btn Akdeniz gibi bu aday da iyi
tanyorlard. Kemal Res'in Oru'la akran olan yeeni Pr Res de, gerek tek bana, gerek amcas ile
berber, birok kereler Cerbe'de slenmiti. Ancak Oru'un gelii, bunlardan farkldr. O, Kuzey
Afrika'da kklemek zere geliyordu. Halbuki bu 1513 ylna kadar btn trih boyunca Trkler'in
ayak basp hkimiyet kurmadklar ndir lkelerden biri Kuzey Afrika, Araplar'n "Marib = Bat"
dedikleri Fas, Cezyir ve Tunus idi.
Oru'un Msr'a ve oradan Kuzey Afrika'ya ekilmesinin sebebi, Yavuz'un tazyik oldu. Bu tazyik
olmasayd, Oru'un Dou Akdeniz'de meslek haytn bitirmesi muhtemeldi. Yavuz'un kapdn-
derys skender Paa, ehzde Korkut'un Antalya'dan skenderiye'ye kamamas iin o kadar sert
tedbirler almt ki, Oru Msr'a can atmaya mecbur oldu. skender Paa, Antalya Krfezi'ndeki bz
gemileri yaktrm, bzlarn boaltp tayfalarn hapsetmek derecesinde iddet ve zulm gstermiti.
Az sonra vezir (mareal) olan skender Paa, Yavuz tarafndan idam ettirilmitir. Bu, Trk
denizcilerinin hnn yerini bulmas eklinde tefsr edilmitir. Oru, Msr'da da kalmad. Bir
Akdenizli idi. Sultn Kansu'nun onu ilk frsatta Hind Okyanusu'na gndereceini biliyordu. Bu korku,
onu, nih olarak Bat Akdeniz'de mcer aramaya sevketti. Bylece, tarihteki Trk mnferit ahs
teebbsnn hrikal hdiselerinden biri meydana geldi.

Oru, Cerbe'de kesin ekilde slendi. Cerbe'nin bir tarafnda bir depo kurdu. Ganimetlerini buraya
yerletirdi. Bir ksm levendlerini ayrd, buraya muhafz koydu. Kendisi gemileriyle Akdeniz'e ald
ve avlanmaya balad.
Midilli'deki shak ve Hzr Reisler de korku ierisindeydiler. Onlarn da Sultn Korkut'un adamlar
damgasyla tevkifleri veya fena mumeleye mruz kalmalar ihtimal dhilindeydi. Yavuz'un sertlii ve
kararlarn tkipteki azim ve iddeti mlmdu. Bunun zerine Hzr Res de donatt ticret gemileri
ile Kuzey Afrika'ya geldi. Bata buday olmak zere maln Kuzey Afrika'da satt. Buradan 90 siyah
kle ve criye satn ald. Yunan Denizi'ndeki Preveze limanna geldi. Burada klelerini ve ikisi hri
dier gemilerini satt. Gemilerinden birine kereste, krek ve dier gemicilik malzemesi ykledi.
Azna kadar dolu olan bu gemiyi Cerbe'ye aabeyi Oru Res'e gnderdi. Kendisi iyice silhl bir
tek gemi ile Preveze'nin gneyinde Trkiye'ye it Aya Mavri (Leukas) adasna geldi. Buradan
Akdeniz'e ald. Bir ka Venedik gemisini ele geirip mallarn ald. Yunan Denizi'nin en gneyinde,
aabeyi Oru Res'in filotillasna rastlad. ki karde hasretle kucaklatlar. Bundan byle daha sk
ibirlii yapmay ve berberce hareket etmeyi kararlatrdlar. Bahsimizin banda anlattmz siys
kargaa ve danklk dolaysiyle Oru Res, Kuzey Afrika'da, Trkler iin byk istikbal gryordu.
leri ilerletmek iin, bizzat Tunus Hafs Sultn ile temas etmek kararn verdiler. Tunus tahtnda bu
sralarda Eb-Abdullah V. Muhammed (1494-1528) bulunuyordu. Bu zat, II. Byezd zamnnda
Trkiye ile Memlkler arasnda arabuluculuk eden III. Yahy'nn (1488-1494) halefi ve yeeni idi.
Oru Res, byk adamlara has bir grle, Memlkler'le alkay kesmemek siysetini
gsteriyordu. Ald ganimetlerden Sultn Kansu'ya hediyeler gndermeyi ihmal etmiyordu. Sultn
Kansu, bu nezketten o kadar memnun olmutu ki, bir keresinde: "Dnyda n'met hakkn gzetir ve
iyilik bilir adam var ise, demiti; olum Oru Kapdan'dr". Yeryznn 3 numaral hkmdarnn
Oru'a "olum" demesi, o zamann muaeretine gre pek byk iltifatt. nki imparatorlar,
kendilerine tbi hkmdarlara ancak "olum" derlerdi.
Bu sralarda Oru Res, birok Hristiyan gemisi zabtetmi ve hreti, Dou Akdeniz'den sonra Bat
Akdeniz'e de yaylm bulunuyordu. spanya Kral da bu mruf Trk korsannn adn iitmiti ve bir
eyler yapacan sezerek, i bymeden Oru'u imhaya niyetleniyordu.
Barbaros Kardeler, adamlar Yahy Res'i de yanlarna alp ve her biri bir gemiye kumanda edip,
3 para gemi ile, 1514 sonunda Tunus'a geldiler. Sultn Muhammed'in huzruna ktlar ve kendisine
ar hediyeler takdim ettiler. Sultn Muhammed, Trk denizcisinin byk hretini biliyordu ve bu
hretten ne ekilde istifde edebileceini dnyordu. Sultn, Barbaros Kardeler'e Halku'l-Vd
kalesini vermeyi kabl etti. Bunun karlnda, ele geirdikleri ganimetin bete birini sultana
vereceklerdi. Oru, mstahkem bir kaleye iddetle muhtat. nki Hristiyan devletlerin, bilhassa
Gney talya'ya da hkim olan spanyollar'n, eninde sonunda kendisini Cerbe'de basacaklarn
biliyordu. Cerbe'de Oru'un antrepolar ve levendleri vard. Fakat kale yoktu. Ganmetleri saklamak
iin Oru, kudretli bir kale istiyordu. Kuzey Afrika'da tutunabilmek iin de, byle bir mstahkem
mevke muhtat. Kuzey Afrika'da anari vard. Trkler ise, asrlardan beri, anari iindeki lkelere
nizam getirmeye almlard.
Oru'un 12 harb gemisi, 1.000 kadar Anadolulu Trk levendi, bir ka muktedir kapdan vard.
Byk yardmclar, kardeleri shak ve Hzr Reisler idi. Hizmetine Berber ve Araplar' da aldysa
da, bunlar geri hizmetlerde kullanyordu. Bunlar denizcilikten anlamadklar gibi, Trkler'in disiplin
ve cesret vasflarndan da haberleri yoktu. Zamanla 1.000 levend ihtiyaca kifyet etmez oldu. nki

Oru, cidd fetihlere giriti ve iini bytt. stelik levendlerinden bzlar ehd oldular. te bunun
zerine tekrar Anadolu'dan levnd getirtmek ihtiyc ba gsterdi. Geri Anadolu'dan her zaman gz
pek mcerperestler gelip Oru'un hizmetine giriyorlard. Fakat bunlar, mahdut sayda idiler. Oru,
Anadolu'da mhim miktarda levend toplamaya mecburdu. Aksi takdirde Kuzey Afrika'daki Trk
teebbs mahvolurdu. te bu sebepledir ki, tekrar Trkiye'ye bavurmak lzumu hsl oldu. Aada
grlecei zere bu mracaat, Trkiye tarihi bakmndan pek verimli olmutur.
Franszlar'n "Goulette" dedikleri Halku'l-Vd'de byk bir Trk teebbs balyordu.

Oru Res'in Papa'nn 2 Batardasn Zaptetmesi ve hretinin Btn

Dnyaya Yaylmas
Oru, k Halku'l-Vd'de geirdi. Baharda kardei Hzr ve Yahy Reisler ile denize ald.
Tunus'un kuzeyindeki Sardunya adas aklarna geldi. Bu sralarda Yavuz, aldran'da h sml'i
ezmi ve ran seferinden dnm bulunuyordu.
Oru, 5 gemi ile sefere kmt. Bir Ceneviz gemisini zabtetti ve mrettabat olan 150 kiiyi esr
ald. Bu gemiye levendlerinden bir ksmn koyarak, Trk uslnce donatt. Kuma ykl byk bir
Ceneviz gemisini daha zabtetti. Tunus'a dnd. Sultn'a bete bir hissesini verdi. Biraz sonra, 4 gemi
ile sefere kt. Gemilere Oru, Hzr, Yahy ve Deli Mehmed Resler kumanda ediyorlard. spanya
sularna gitti. Byk bir spanyol harb gemisi zaptedildi. Bu vurumada Oru Res, hafife yaraland.
Dnte Oru'un 4 gemisi, Becye aklarnda, yni Cezyir sahillerinde 10 Ceneviz harb gemisi ile
karlat. Vuruma iddetli oldu. Galebe Trkler'de kald. Oru, dmann 4 gemisini elde etti. Dier
6's, yaral hlde kat.
Fakat Oru'un adn "Barbaros" eklinde Avrupa'da imparatordan en cr kyn skinlerine kadar
yayan, ona efsnev bir hret kazandran hdise, Papa'ya ait 2 dev batarda (galerruvayyal)'nn
zabtdr. Bunlar, devrin en dev harb gemileri, bugnki anlaymza gre dretnot idiler. Bu yzer
kaleler yannda Oru Res'in ince tekneleri, bir sandal gibi kalyordu. Fakat fevkalde yrk ve
manevra kaabiliyetini hiz idiler. Trk deniz toplar da hedefini amaz stn silhlard. Papa'nn
gemileri, Genova'dan Roma'nn liman olan Civitavecchia'ya gidiyordu. Korsika ile talya arasndaki
Elba adas aklarnda Oru Res tarafndan karlandlar.
Maiyyetindeki subaylar, Oru'un bu batardalara taarruzunu delice bir hareket buldular ve itiraz
ettiler. Bu itiraz karsnda Oru, gemisindeki kreklerin bir ksmn denize attrd. Artk muhrebe
kabl edilmedii takdirde, eksik kreklerle dmandan kalamazd. u veya bu tarzda dmana yem
olunacakt. Reslerinin bu azmi, Trk levendlerini elektrikledi. Papa'nn gemileri, ok aralkl olarak
seyrediyorlard. Oru da bundan faydaland. Gemisini karlkl top bombardman srasnda
batardalardan birine yanatrd. Oru bata olmak zere Trk korsanlar, dman gemisine atladlar.
Trk levendlerinin akl almaz cesretleri karsnda az zamanda dman gemisi zabtedildi. Bu,
denizcilik trihinde bir inklpt. O tarihe kadar bir ekdirinin bir batarday malb ettii
grlmemiti.
Arkadan ikinci batarda geliyordu. Oru'un maiyeti, muazzam ganimet alm olduklarn, ekilip
gitmelerini sylediler. Oru, bunlara kulak asmad. kinci batarday da zabtedecekti. Emrini bildirdi.
Btn levendlere talyan elbiseleri giydirdi. Kendi de yle giyindi. Bu kyafetle batardada
dolamaya baladlar. Yaklaan ikinci yzer kale, hi bir eyin farknda olmad. Batardann

yanndaki Oru'un kk ekdirisini grnce, bunun kendileri tarafndan zabtedilmi bir korsan
gemisi olduunu sand. Batardalar, 50'er ift, yni 100 krekle ekilen muhteem gemilerdi. Bu 50
oturakl gemilerin her kreini bir dzineden fazla forsa yan yana ekerdi. Oru'un ilk batarday
zabt, biraz da talyanlar'n korkakl yznden olmutu. Zira talyanlar, Trk korsan gemileri
yaklarken, kasaraya dolmulard. Gvertedeki arkadalarnn Trkler'in ilerini bitirmelerini
bekliyorlar, bu i bitinceye kadar bouna krlmak istemiyorlard. Fakat Oru, gvertedekileri o kadar
abuk temizledi ki, anbardaki arkadalar yetiemedi. Zira Oru, derhal anbar kaplarn tuttu ve
dman askerinin kmasna mn oldu. mitsiz kalan dman, Oru'a teslim oldu.
kinci batarda iyice yaklatktan sonra Oru, bombardmana balad.Dman, neye uradn
ard. Az zamanda teslim oldu.
Deniz tarihinde pek ok kahramanlklar grlmt. Fakat bu hdisenin bir baka benzeri yoktu.
Oru'tan fidyelerini diyerek kurtulan esirler, bu hdiseyi, mbala ile lkelerinde anlattlar. Az
zamanda Barbaros'un hreti, Avrupa'daki dier btn hretleri glgede brakt. Oru, bu iki
gemiden mhim ganimet ele geirmi ve yzlerce forsa ve esir elde etmiti.

Oru Res Becye nlerinde Sol Kolunu Kaybediyor (1514 Sonlar)

Oru Res, Kuzey Afrika'da bir devlet kurmaya kesin ekilde azmetmiti. Tunus'ta Halku'l-Vd ve
Cerbe'de sleri vard. Bunlara dayanarak nce Tunus'un fethini dnd. Fakat bu lkede, asrlardan
beri Hafs hnedn hkm sryordu. Byle yerlemi bir hnedn ortadan kaldrmak,
Mslmanln aleyhinde olur ve Trkler'e kar Kuzey Afrika halknn sevgisini yok edebilirdi.
Geri Hafsler'in eski iktidar kalmamt, dejenere olmulard. Fakat gene de bu hnedn yok etmek
doru olmazd. Fas'a gitmek, bsbtn mnasip deildi. nk Mernler, eski gclerini oktan
yitirmi de olsalar, byk bir hnedndrlar ve Fas imparatorluu, byk devletlerden saylyordu.
Libya'nn Bingazi ksm Memlkler'in, Trablusgarb ksm ise spanyollar'n elindeydi. Fakat
spanyollar, kydan ierilere nfuz edememilerdi ve edemezlerdi. eriler zten l olup, ok seyrek
nfusla meskndu. Buralarda Arap kableleri yayordu. nemi az olan Trablusgarb'i spanyollar'dan
fethetmenin de bir istikbli yoktu.
Bu vaziyette ortada bir Cezyir kalyordu. Cezyir'de tam bir anari hkm sryordu. Arap
siteleri, Tunus'taki Hafsler'i, Tlemsen'deki Abdulvdler'i veya spanyollar' metb tanyorlard.
Yni bir Cezyir devleti yoktu. Cezyir, Tunus ile Fas arasna yerlemi mhim bir lkeydi. Bat
Akdeniz'de durumu, tamamen merkez idi. spanya, Fransa ve talya kylarna yakn sler, ancak
burada salanabilirdi.
Oru Res, devletini Cezyir'de kurmaya karar verdi. Korsanlktan hkmdarla ykselmek
hususundaki azmi, kesindi. e Franszlar'n "Bougie" dedikleri Becye'den balamak istedi. Becye,
Akdeniz zerinde gzel bir ky ehri idi. Kalesi pek mstahkemdi. Cezyir ehrinin takriben 200 km.
batsnda idi. Buray fethettikten sonra, spanyol nfuzunda bulunan Cezyir ehrine atlamak pek
kolaylaacakt. Cezyir ehrinde skca tutunabilen kuvvet ise, az zamanda btn Cezyir lkesini ele
geirebilirdi.
Becye, spanyollar'n elinde idi. spanyollar'n kovduklar eski Becye emri Abdurrahman da,
Oru Res'ten yardm istemiti. Abdurrahman'n talebi, Oru'un teebbsn, hukuk bakmdan
destekliyordu. Byle olmasa da, yaknda Hristiyanlarn eline dm bulunan bu ehri kurtarmak, bir

Mslmanlk vazifesi idi. Umum durum Oru iin msaitti. Halk, Hristiyanlardan, bilhassa
spanyollar'dan bezmiti. Bir ksm ileri gelenler de Trkler'i, yni Oru'u tutuyor ve istiyorlard.
Ancak ileride cereyan edecek hdiseleri anlyabilmek iin, lkedeki psikolojiyi daha yakndan
incelemek icab eder. Kuzey Afrika ahalisi, bilhassa ileri gelen ve "eyh", "emr", "kaaid" gibi adlarla
anlan kimseler, byk bir devletin veya otoriter bir hkmetin hkimiyetine girmekte pek az istek
gsterirlerdi. Bunlar, feodal Ortaa yaayna almlard. cabnda dinlerine ihanet edecek
derecede allklk gsteriyor ve kk menfaatlerini her trl metodla savunmasn biliyorlard.
Oru Res, 4 gemi ile Becye'ye geldi. Abdurrahman, 3.000 Berber ile onu ehrin aklarnda
bekliyordu. Fakat bunlar, bir arada muhrebeden anlamaz, tek balarna vuruabilen kable adamlar
idi. Yni muntazam spanyol askeri ile yaplacak muharebede hibir rolleri olamazd. Hzr Res, bu
kadar az bir kuvvet ile spanya gibi byk bir devlete kar teebbse gemeyi imdilik doru
bulmam ve Becye seferine muhalif kalmt. Fakat Oru, kardeini dinlemedi. Gemilerinden
kard 200 levendin bana geti. Becye kalesine hcuma hazrland.
Oru, 4 harb gemisi ile Becye'ye gelirken, 9 paralk bir spanyol filosu ile karlamt. Trkler,
gemilerden birini top atei ile batrdlar, ikisini zabtettiler. Dier 6 spanyol harb gemisi, Becye
limanna girdi ve kalenin eteklerine snd. Oru, karaya toplar da kard ve kaleyi dvmeye
balad. Fakat gerek kaleden, gerek spanyol gemilerinden atlan glleler, 200 Trk'e zayiat verdirdi.
8 gnlk karlkl bombardmandan Trk levendleri ylmad. 8. gn, kalede ieri girebilecek bir
gedik ald. Oru, levendlerini tec etmek zere, onlarn banda gedikten ieri dald. Fakat bir
spanyol top gllesi, Res'in sol kolunu pek ar ekilde yaralad. Trkler, muhsaray kaldrdlar.
Gemilerine binip geri dndler. Becye, alnamamt.
Bu sralarda Hzr Res, gemileri ile Becye'ye geldi ve yardm getirdi. Fakat artk muhasara
kaldrlm bulunuyordu. Oru Res, kendinden geercesine yataa dt. Hekimler, kolun kesilmesi
lzumunda birletiler. Trk amiralinin sol kolu, dirseinden kesildi. Barbaros Kardeler, Halku'lVd'e dndler.
Bu hdise, 1514 sonunda gemitir. Oru, Tunus'ta tedvi edilirken, Hzr, sefere kt. Balear
Adalar'nn en doudaki paras olan Minorka'y bast. Dnte Korsika umum valisinin kumanda
ettii 8 paralk bir dman filosu tarafndan yolu kesildi. Vuruma iddetli oldu. Sonunda dman
malp oldu ve ekildi. Hzr, Tunus'a dnd. Fakat bir ka hafta sonra, 1515 ylnn ilk aylarnda,
iddetli kta, gene sefere kt. 20 gemi zaptedip 3.800 esrle berber Tunus'a dnd.
1515 baharnda Hzr, 7 para gemi ile gene sefere kt. 1.800 esr ald. Bunlar, 12.000 altn
olarak, karlnda serbest brakt. Barbaros Kardeler'in dier kaptanlar da ayr ayr ava ktlar ve
ganimetle Tunus'a dndler.Hzr, bu arada 8.000 top kuma ykl 4 gemi zaptetti. Kereste ykl bir
Fransz gemisi de ele geirildi. Essen gemilerin ou, Barbaroslar'n forsunu grnce, mukavemetsiz
teslim oluyorlard. Bir keresinde Barbaroslar'n naml kapdanlarndan Sinan Res, bir dman gemisi
ile karlat. Direine derhal Barbaroslar'n forsunu ekti. Bunu gren dman, tek top atmadan
teslim oldu.

Trk Denizcilerinin Barbaros Kardeler'in Etrfnda Birlemesi

Bu muvaffakyetler zerine Trkiye'den birok naml kapdan gelip, Barbaroslar'n hizmetine girdi.
Bunlarn en mhimmi, Kemal Res'in yeeni olup bu sular ok iyi tanyan byk corafya bilgini

Muhyiddin Pr Res idi. Aydn Res, Kurtolu Muslihuddin Res, Sinan Res, Yahy Res, Deli
Mehmed Res, mstakbel Cezyir beylerbeyisi ve Fas ftihi gen Slih Res, Hzr Barbaros'un olu
ocuk yataki Hasan Res, gene Hzr'n mnev olu dier Hasan Res (her ikisi de istikbalde
Cezyir beylerbeyisi olmulardr), Barbaroslar'n en naml kaptanlar idiler. Barbaroslar, az zamanda
Akdeniz'deki donanmalarn en gcllerinden birine shib oldular. Armatrlkten korsanla geen
Barbaroslar'n deniz kuvvetleri, yeryznde Trkiye, Venedik, Portekiz, spanya, Fransa, Ceneviz
donanmalarndan sonra geliyordu. Bir ka yl sonra deniz gcleri, Ceneviz ve Fransa donanmalarn
da geti. Yni dnyann 5. deniz gcne ship oldular. Ksa zamanda elde edilen bu netice, alacak
bir eydi.
1515 yaznda Oru Res iyileti ve sefere kacak hle geldi. Yannda Hzr Res olduu hlde
Tunus'tan Akdeniz'e ald. 7 Holanda gemisi ile karlap birini zabtettiler. Sonra Minorka adasnda
demirlediler. Buradan Genova Krfezi'ne geldiler. Korsika ile talya arasndaki Ligurya Denizi'ne
girmek, gerek bir cr'etti. Burada spanyol, Ceneviz, Fransz donanmalar kaynayordu.
Ligurya Denizi'nde de 4 gemi zapteden Barbaroslar, oradan spanya sularna aldlar. Endls
Mslmanlar''na yardm ettiler. Yzlercesini Kuzey Afrika'ya tadlar. slm leminin minnetini
kazandlar. spanya'dan Ege Denizi'ne gelip btn Akdeniz'i batanbaa atlar. Midilli'ye geldiler.
Akraba ve yaknlarn ziyret ettiler. Ganimetlerinden hediyeler ve sadakalar dattlar. Bir ara Oru
Res, Midilli'de kalp evlenmek istedi. Fakat deniz ak galip geldi ve Kuzey Afrika'ya dnmeye
karar verdi. Bu sefer tam 9 ay srd. 1516 balarnda Barbaroslar, spanya'ya dndler. Tunus
Sultn'na ganimet hissesini verdiler.

Pr Res'in stanbul'da Yavuz'la Mlkat (Mays 1516)

lerini ok geniletmi olan Barbaroslar, artk kesin ekilde Trkiye'nin resm veya gayrresm
himyesine ve yardmna muhtatlar. Artk Yavuz'dan korkmuyorlard. Kemal Res'in yeeni olan ve
Trkiye'de ok iyi tannan Pr Res'i, 6 paralk bir filo ile Istanbul'a yolladlar. Barbaroslar,
Yavuz'a ok ar hediyeler gndermilerdi. Yavuz, Pr Res'i bizzat kabl etti. ki elmasl klc
Pr'ye teslim ederken: "kllarn birin Oru lalam ve birin Hayreddin (Hzr) lalam kuansnlar, gaz
eylesinler!" dedi. Pr Res'e de hediyeler verdi. Fakat bunlardan mhim olarak 2 harb gemisini,
yardm olmak zere, Barbaroslar'a gtrmesi iin, Pr Muhyiddin Res'e teslim etti. Bu hdisenin en
muhtemel tarihi, 1516 ylnn mays aydr. Yavuz, akabinde Msr sefer-i hmynuna kmtr.
lk adm atlm, Trkiye ile resm mnasebetler yeniden kurulmutu. Bundan byle anavatann her
trl yardm beklenebilirdi.
Pr Res, Istanbul'da iken, Barbaros Kardeler, gene spanya sularnda idiler. 12 paralk bir filo
ile sefere kmlard. Birok spanyol gemisi ele geirdiler. Bu gemilerin forsalarndaki Endlsl
Arablar' kurtarp Kuzey Afrika'ya getirdiler. Yolda Cicelli kalesi nlerine geldiler. Cicelli, Cezyir
kysnda spanyollar'n elinde bulunan limanlardan biri idi. Kaledeki 100 spanyol muhafz, Trk
filosuna kar koyamayp teslim oldu. Barbaroslar, kaleyi muhafazaya karar verdiler. 3 harb gemisi
ile 50 muhafz kalede braktlar. Bylece koca spanya krallndan bir kaleyi, kesin ve daim ekilde
fethetmilerdi. spanya ile harb hli resmen balamt. Bundan sonras artk korsanlk hareketine
smyordu. ki devletin sava gibiydi.
Cicelli baars, Oru Res'e Becye'yi fetih teebbsn tekrarlamak cesretini verdi. Esasen

Tunus'tan Cezyir'e yerlemek icab ediyordu. stikbal Cezyir'de idi. Tunus sultan V. Muhammed de,
Barbaroslar'n cihanmul hretlerinden rkmeye balamt. Verdikleri bete bir ganimet
hissesinden vazgeip Trkler'i def etmeye oktan rz idi. Fakat korkusundan herhangi bir teebbse
geemiyordu.

Becye'nin Fethi (4 Austos 1516) ve Kayb

Kuzey Afrika camilerinde Barbaros Kardeler'e Cuma hutbelerinden sonra dua ediliyordu.
Barbaroslar, Kuzey Afrika'y Hristiyanlar'a kar savunmakla kalmyor, Endls Mslmanlar''n
spanya'dan tayor, iskn ediyor, fakir halka yiyecek datyorlard. Oru, psikolojik vasat
yakalamt, elden karamazd. Cicelli'nin fethi, Cezyir'de yerlemek iin bir admsa, Becye'nin
fethi, bir Cezyir Trk devletinin kurulmasn te'mn edecekti.
Oru, bu karar verdii zaman, Charles-Quint "I. Carlos" adyla spanya kral olmutu. Avrupa'nn
birinci devletinin bana gemiti. Bu devlet, spanya dnda Avrupa'nn birok lkesini ve geni
Amerika mstemlekelerini elinde tutuyordu. Barbaroslar, ite bu spanya ile harbe girimeyi gze
alyorlard. spanya'nn gc, artk Venedik'in gcn glgede brakmt. Gene bu sralarda
Trkiye'de Yavuz Sultn Selm, Memlk snrlarn geiyor ve Suriye'ye giriyordu.
1516'da shak Res de kesin sretle Kuzey Afrika'ya gelmiti. Barbaroslar, Midilli ile alkalarn
bu sretle tamamen kesmi oluyordu. shak Res, daha nce Kuzey Afrika'ya gelmi, fakat
Midilli'deki emlkinin bana dnmt.
Barbaroslar, 11 gemi ile geldiler. Becye yaknlarna asker dktler. Kaleyi muhasaraya baladlar.
Oru: "ben bu kal'a nnde, diyordu; bir kolumu braktm. Birin daha deil, kellemi dahi braksam
n'ola?". Muhasara 4 gn srd. Trkler, 4 Austos 1516 gn Becye'yi fethettiler. lenlerin dnda
500 spanyol askeri, esir alnd. Ancak i hisarda spanyollar mukavemete devm ediyorlard. 20 gn
iddetli vuruma oldu. 20.000 kadar Arab bedevsi, yamaclk hevesiyle Trkler'e yardma
gelmilerdi. Fakat bunlarn yardmdan fazla, disiplinsizliklerinden dolay zararlar grnyordu.
hisar dmedi. Oru'un barutu tkendi. Tunus Sultn, istenen barutu gndermemek suretiyle, alenen
Trkler'e cephe ald. Kuvvetli bir spanyol filosu yaklayordu. stelik sularn ekilmesi dolaysyla
Oru'un gemileri karaya oturmutu. Bunlarn yzdrlmesi uzun bir zamana mtevakkft. Oru,
dman eline gememesi iin gemileri boalttktan sonra yaktrd. 29 Austos'ta Becye nnden
ayrld. Trkler, aldklar esirlerle berber 120 km. yryp Cicelli (Cicel)'ye geldiler.
Oru Res, kardei seferde iken kesif bir diplomatik faaliyete gemiti. Artk kk bir
hkmdard. Fakat btn Cezyir'i alp mlkn bytmeye kararl bulunuyordu. Kurdolu
Muslihuddin Res'i, levend toplamak ve stratejik malzeme satn almak zere, Sinop'a gnderdi. Kendi
de Cezyir ileri gelenleri ile mzakerelere giriti. Bu sralarda Cezyir lkesinde 4 hkmdarck,
dier eyhler arasnda sivrilmi bulunuyordu: bunlardan ancak Dou Cezyir'i elinde tutan
Abdulvdler'den 23. Tlemsem kral Eb-Abdullah V. Muhammed (1505-1517) (halefi ve kardei III.
Eb-Hamm'dur: 1517-1528) gerek bir hkmdard. Dier , Cezyir eyhi Slimu't-Tm,
Cezyir ehri ile evresine, Emr Abdlaziz, Tlemsen'in kuzeydousundaki Sd-b'el-Abbs ile
evresine, Kuka Ahmed bni'l-Kaaaz ise, Kabliye denen gneydeki dalk araziye mliktiler. Bunlar,
hnedn sahibi olmyan tesadf hkmdarcklard. Fas imparatorluk tahtnda ise V. Muhammed
(1500-1530) bulunuyordu ki, Mernler'in Vattsler dalndan ve hnednnn 31. sultan idi. Bu
sralarda Fas, Tunus ve Tlemsen tahtlarnda V. Muhammed adl 3 ayr hkmdarn bulunmas tuhaf bir

tesadftr ve birbirleriyle kartrmamak lzmdr.

Oru'un imdilik Fas ve Tlemsen ile alkas yoktu. Fakat pek az zaman sonra olacakt. Ancak
Cezyir (ehir), Kabliye ve Sd-b'el-Abbs emrleri ile mnasebetleri sk idi. Bunlardan son ikisi,
birbirlerinin can dman idiler. Bu vaziyette Oru, Sd-b'el-Abbs emri Abdlaziz'e yardm etti.
Bu yardm syesinde Emr, rakybi Kuko Ahmed'i altetti. Bylece Oru, Cezyir lkesinde byk
nfuz kazand ("Cezyir" kelimesinin hem lke, hem de bu lkenin bakenti ve en byk ehri olan
limann ad olduu unutulmamaldr). Oru'un bu baarsn gren Cezyir ehri hkimi Slimu'tTm, spanyollar'dan ok ikyet eden ehir halknn basksna dayanamad, Trk amiralinden imdat
istedi. Ancak Slim, gyet de ahlksz bir adamd ve spanyollar'n adamyd. Trkler gibi
ahlkszla kar ok sert olan bir milletten ok rkyordu. Hdiselerin basksdr ki, onu Ou'tan
yardm istemeye mecbr brakmtr.

Cezyir'in Fethi ve Oru Res'in "Sultn" sann Taknarak Cezyir'de Trih'te

lk Def'a Olmak zere Bir Trk Devleti Kurmas (1517 Balar)
spanya, Cezyir ehrinden yllk vergi alyordu. Cezyir ehri halk, baka bask ve zulmlere de
gs geriyordu. Bir kere spanya'ya dman olan devletlerin, bu arada Trkler'in gemilerinin,
lkenin bu en byk limanna girmesi yasakt. Sonra ikide bir limana gelen spanyol gemileri trl
rezletler ve soygunculuklar yapyorlard. Cezyirliler, bu tasallutlara ba kaldrr kaldrmaz, limann
300 metre andaki kayalar zerinde kurduklar kaleden, ehri topa tutuyorlard. Cezyirliler'in
deil ordu ve donanmalar, dzgn bir inzibat kuvvetleri bile yoktu.
Oru Res, byk bir donanma ile Cezyir'e yrd. Fakat kendisi denizden deil, karadan 800
levend ile yryerek Cezyir'e geldi. Yolda 5.000 gnll Arap, gelip Trkler'e katldlar. Oru'un,
deniz toplarndan baka, kudretli bir de kara topu taburu vard. Hzr, 500 levend ile Cicelli'de
kalmt.
Oru, Cezyir'i igal etti ve orada kuvvetli bir mfreze brakt. ehirde fazla kalmad. erel
kalesine gitti. Burasn spanyollar'dan fethetti. Cezyir'e dnd. Bu sretle lkenin Cezyir, Cicelli
ve erel ky ehirleri, evresi ile Oru'a gemi oldu. Btn Cezyir'den gelen Arap kable eyhleri
ve ehir kaaidleri, Oru'a biat ettiler. "Sultn" sann taknan Oru, kendini Cezyir hkmdar iln
dedi. Fakat lkenin ancak bir ksm ky arazisine shipti.
Bu srada Kurtolu Muslihuddin Res de Sinop ve Istanbul'a uradktan sonra Kuzey Afrika'ya
dnd. Yavuz'un emriyle Istanbul'da bulunan vezir Pr Mehmed Paa, Muslihuddin Res'e, Oru'a
teslim edilmek zere 2 kadrga, yni byk harb gemisi verdi. stedii kadar gnll levend
toplamasna ve stratejik malzeme satn almasna msaade etti. Yavuz'un, Barbaros Kardeler'i en
ve tevik eden mektubunu da Muslihuddin Res, Tunus'ta Hzr Hayreddin Res'e teslim etti. Hzr,
Cicelli'de 300 levend brakp Tunus'a gelmiti. Artk Hafsler'in bakenti olan Tunus ehri, Trkler'in
elinde gibiydi. Ancak, Barbaroslar'n lutuf ve msamas syesinde V. Muhammed, Tunus ehrinde
tahta oturmakta devm ediyordu. Hzr, aabeyi shak Res'i, mhim insan ve malzeme yardm ile
berber Cezyir'e, Oru Res'e gnderdi. Burada Oru ve Hzr Hayreddin Resler iin "sultan"
tbirini kullanmyoruz. nki "sultan", Trkler tarafndan imparatorlara verilen bir nvandr ve
kk hkmdarlar iin kullanlmaz. Osmanl protokolne gre Oru ve Hzr, sancakbeyi
(tmamiral) pyesinde birer denizci idiler. Ancak Oru'un lm zerindedir ki Yavuz, Hzr'a
"beylerbeyi" (oramiral) rtbesini vermitir. Kuzey Afrika'da ise Oru, "sultan" saylyordu.

Avrupa'da da "Cezyir Kral" addediliyordu.

Oru, Cezyir kalesini tmir ettirdi ve toplar yerletirildi. Araplar, bu kaleyi harbe hlinde
brakmlard. Trkler'in Cezyir lkesinin en byk ehrine yerlemeleri, spanya'da tel mcib
oldu. nki spanya, Endls gibi Cezyir, Tunus, Trablusgarb, hatt Fas' almak, mstemleke hline
getirmek azminde bulunuyordu. Btn tarihiler, Trkler, XVI. asrn balarnda bu uzak topraklara
gelmeselerdi, spanyollar'n bu projelerinde muvaffakyet kazanacaklarn sylemekte mttefiktirler.
Bu sretle Avrupallar, XIX. asrn sonlarnda deil, XVI. asrn balarnda Kuzey Afrika'ya hkim
olacaklar ve bu geni lkelerin rk corafyasn deitireceklerdi. 1962'de Cezyir istiklline
kavuunca, Mill hareketin en byk liderlerinden Albay Muhand'l-Hacc'n verdii u baynat da
bunu gstermektedir: "Hereyi, hatt bir millet oluumuzu, Trkler'e borluyuz. Osmanllar geldii
zaman, bizler korsandk. Yzlerce kableden mteekkildik. Osmanllar, bamza bir paa getirdiler.
Dank aretleri bir araya topladlar. Onlar bir kavim hline koydular. Bu kavim, 300 yl, merkez
Trk idaresi altnda kald. Birliin kudretini rendi. Trkler syesinde, millet hline geldik"
(Hrriyet gazetesi, no. 5.121, 3.8.1962, s.5c).
Oru, bir ka ay iinde bata Tunus olmak zere birok ehir ve kasabay ele geirdi. imdi elinde
10 ehir vard. Bunlardan Tunus'a yakn olan doudaki 5 ehirle evresinin idaresini, kardei Hzr
Hayreddin Res'e brakt.
Oru, artk kara askerine de ihtiya gsteriyordu. Topu birliinden sonra tfekli piyde birlikleri
de kurdu. Her sretle gerek bir hkmdar gibi davranmaya balad.

spanya ile Oru Barbaros Arasnda Harbin Patlamas (1 Eyll 1517)

1517 eyllnde spanya, Trkler'in kesin ekilde Cezyir'den kovmak ve ele geirdikleri kaleleri
geri almak maksadiyle, Oru'un zerine byk kuvvetler gnderdi. Bakumandan, Don Diego de Vera
idi. Emrinde 40 harb, 140 nakliye gemisi ile 15.000 kara askeri vard. spanyollar, Cezyir ehri
civarnda karaya ktlar. spanyol topusu, Oru'un tmir ve tahkim ettii Cezyir kalesini
bombardmana balad. spanyollar'n kesin zaferi ele geirdiklerini sanan binlerce Arab da gelip,
onlara katldlar. Oru, kalede alan gedikleri derhal kapatmaya urayordu. nce spanyollar'a
yardma gelen Arablar'a saldrd. Bunlar tamamen perian etti. Bu sretle yerli halkn Trkler'le
spanyollar arasndaki harbe karmasn nlemek istiyordu. 30 Eyll'de spanyollar, Cezyir
kalesinin burclarna kp bayrak diktiler. Ancak Oru, derhal o kesime yetiti. spanyollar'a yle sert
mukabele etti ki, dman, Cezyir kalesi evresinde tutunamad. Don Diego de Vera, muhsaray
kaldrmaya mecbur oldu. Dman, gemilerine can atarken Oru, 1.500 spanyol askerini kltan
geirdi ve pek ounu esir ald. Cezyir'de hamamlara varncaya kadar her yer, spanyol esirleri ile
doldu. Mtevz bir Trk denizcisi, Avrupa'nn en byk kara ve deniz devletini yenmiti. Fakat bu,
birinci rvant. Arkas vard. Marur spanya'nn, bu byk bozgunu Oru Barbaros'un yanna
brakmayaca ikrd.
Zaferden sonra Hzr Hayreddin Res, abeyinin emriyle Cicelli civarnda bulunan ve
spanyollar'la, Barbaroslar aleyhine muhrebe eden Arap kable eyhini cezalandrd. Cicelli'den
Cezyir'e geldi. Aabeyi ile bulutu.
spanyollar, bu Cezyir seferinde, bir baka Arap eyhinin yardm ile Barbaroslar'a ait Tenes'i
zaptetmilerdi. Hzr, Tenes'e geldi. spanyolllar'dan kaleyi geri ald. Arap eyhini iddetle

cezalandrd. Milyne ve Medea ehirlerini de fethetti. Bu sretle lkenin mhim bir ksm Oru'un
hkmdarl altnda birlemi oldu. Essen spanya'ya kar kazanlan byk zaferden sonra,
Trkler'i btn Cezyir'i fethetmekten alkoyabilecek kuvvet tasavvur edilemezdi.
Oru, nfus ve mliye saymn yaptrd. Devletinde ne kadar teb'as olduunu, ne kadar vergi
toplyabileceini, ne kadar asker besleyebileceini rendi.

Tlemsen Seferi (Ekim 1517)

Orta ve Dou Cezyir, Trkler'de idi. imdi Bat Cezyir'i, yni lkenin Fas imparatorluu
zerindeki kesimlerini fethetmek kalyordu. Buras, merkezi Tlemsen (Tilimsn) olmak zere,
Arap'lam Berber Abdulvd krallnn elinde idi. Abdulvdler veya Zayynler, burada 1239
ylndan beri saltanat sryorlard. ok eski bir hnedan olmakla berber, dejenere olmular ve
dehetli spanyol basks altnda bunalp tvizler vererek, halkn tevecchn kaybetmilerdi. Oran
(Vahrn)'da oturan spanyollar'n Kuzey Afrika'daki en byk kumandan-vlisi, byk ve muhteem
Tlemsen ehrini daim ekilde tehdit ediyordu. Abdulvdler'in Tlemsen krall, 1517 sonlarnda
Trkiye'ye tab olacak ve bu tbiiyet 1554'e kadar 37 yl srecektir. 1554'te Trkiye, 316 yllk bu
hnedna son verecek ve lkeyi dorudan doruya Cezyir beylerbeyiliine bir sancak olarak
balayacaktr. Sbk krallklar, Osmanl tekiltnda bir sancak oluyorlard. Trkler'in Tlemsen'e
gelmesi, Fas imparatorluunun da iine gelmezdi. spanya ve Portekiz gibi iki mstevl devletten
sonra Trkiye'nin mdhalesi, hnedan mcadeleleri ile iyice ypranm olan Fas'n lehine bir ey
deildi. Barbaroslar'n Trkiye himyesinde olduklar malmdu. Trkiye imparatorluunun Cezyir'e
resmen el ataca gnler de pek yaklamt. Barbaros Kardeler, baka trl byk devletlerle tek
balarna mcdele edip fthat yapamazlard.
Tlemsen melki V. Muhammed'in spanya ile Trkler aleyhine resmen muhede yapmas, Oru'a
arad frsat verdi. Bu muhede, yerli halk tarafndan bile ok fena karlanm ve ahalinin gcne
gitmiti. Oru, nip olarak Cezyir'de kardei Hzr Hayreddin Res'i brakt. Aabeyi shak Res ile
berber, Tlemsen zerine yrd. 1517'nin son aylar idi. Tlemsen, Kbrs ve Girit ile ayn arz
derecesindedir. Hava mtedildi. Cezyir'den Tlemsen'e mesfe kuuuu 400 km'dir. Cezyir'den
douda Tunus'a kadar mesafe gene dz izgi ile 580 km'dir. Barbaros Kardeler'in bu 1.000 km'lik
mesfe arasnda ahs teebbsleri ile, kendilerinden nce hi bir Trk'n yaamad lkelerde
devlet kurmalar hayrete deer. Bu mesafenin takriben Istanbul-Erzurum veya Istanbul-Budapete
mesfesine eit olduunu sylemek, Oru'un teebbsnn azameti hakknda bir fikir edinmeye
kfidir.
Tlemsen 125.000 nfusu ile Afrika'nn en byk ehirlerinden biri idi (bu trihte Londra'nn nfusu
85.000 ve en byk Hristiyan ehri olan Paris'inki 380.000 idi). ehrin kalesi 490x280=137.200 m2
idi. ehir, kaleden ok darya tayordu. Srlar, kalenin uzaklarndan geiyor ve btn ehri
evreliyordu. V. Muhammed, Oran umum valisi Marki de Gomares vastasiyle spanya'ya her yl
10.000 duka altn, 10.000 koyun,1.000 sr, 10 ton buday, 14 Arap at, 14 siyah kle dyordu.
Yni spanya, Oran kalesinin masraflarn, Abdulvdler'den karyordu. Bu hal halka ve ileri
gelenlere o kadar ar gelmiti ki, Tlemsen ehri ulems, sultnn katli vcib olduuna fetv
vermilerdi. Gene ehrin ileri gelenlerinden bir hey'et, Cezyir'e gelmi, kendilerini spanyol
zulmnden kurtarmas iin yalvarmlard. Bu hal, Oru'un baar sebeplerini aklamak bakmndan
dikkate deer. Artk Kuzey Afrika'da tam bir anari hkm srdne deildir.

Oru Res, Tlemsen'in 180 km kadar kuzeydousundaki Kal'atu'l-Kl veya Ben-Red kalesini
(imdiki Oued- Fodda) fethetti. 814 metre yksekliindeki bu kale Mostaganem liman ile Maskara
ehri arasnda idi ve bu iki mhim merkezin yolunu kesiyor, bunlarn Trkler'in eline dmesini bir
zaman meselesi hline getiriyordu. Bu stratejik nemi kavryan Oru, buraya bizzat aabeyi shak
Res'i kumandan olarak brakt ve yanna 300 kiilik garnizon verdi. Tlemsen'e bir ka kilometre kala,
Sultn'an ordusu ile karlat. Bunlar 6.000 atl ve 3.000 yaya Arap idi. Oru, dman rahata
bozdu. Srlara yaklarken, ileri gelenler ve halk kendisini karladlar. Trkler, ehre dosta
girdiler. Bu sretle Oru'un eline Cezyir'den sonra, nfusu 100.000'i aan ikinci bir byk ehir
gemi oldu. Oru, V. Muhammed'i vatan hinlii ile sulyarak, ulem'nn da fetvs ile idam ettirdi.
Yerine kardei III.Eb-Hamm'yu kard. Fakat o da Trkler'in emri altnda hareket etmek
istemiyordu. Oru'u lkesinden atmak iin entrikaya balad. Halbuki Trkler ekilirse, spanyollar
gelecekti. Trkler'in ve spanyollar'n yerli halka yaptklar muamele arasnda ise, dalar kadar fark
vard.
Oru Res, spanyollar'n elindeki Vahrn (Oran) dnda btn Cezyir'i hkm altna ald.
Bu sretle Cezyir lkesi, Trkler'in idaresinde hemen hemen birleti. Oru, btn Cezyir'e
hkimdi. Hatt Fas'n dou topraklarnda ftht yapt. Buda Dou Fas'n en byk ehri olan
Vacda'y ald ki, Tlemsen'in 60 km. gneybatsndadr. Fas Sultn ile mzkerelere giriti. Trkler'in
terakkilerinden fevkalde rken Sultn, Oru ile zhiren bir ittifak muhedesi akdetti. Fakat gerekte,
Trkler'e yardm etmeye hi niyeti yoktu. Zira Trkler, spanyollar' Kuzey Afrika'dan btn btn
uzaklatrr uzaklatrmaz, Fas'a dneceklerdi. Nitekim yle olmutur.

shk Res'in ehit Dmesi (31 Ocak 1518)

Oru Res, byk sahaya yaylmt. Jeopolitik zarretler bunu icab ettirmiti. Halbuki elindeki
Trk leventlerin says bir ka binden ibaretti. Arap gnllerinden esasl bir ekilde faydalanmak
imkn yoktu. Bunlar yama hevesiyle Trkler'le berber harekta giriiyor, sknca, en nzik anda
muhrebe meydannda Trkler'i yalnz brakyorlard. Asrlardan beri bu ekilde almlard.
Cezyir'deki Hzr Res'in elinde de fazla kuvvet yoktu. Bununla berber 600 Trk levendi ile 2.000
Arab atlsn, Cezyir'den byk aabeyi shak Res'e yollad. Bu sretle Cezyir ile Tlemsen
arasnda Kal'atu'l-Kl'da bulunan shak Res'in emrinde 900 Trk levendi ile 2.000 Arap atls
toplanm oldu. shak Res, icabnda her iki tarafa da yardma gelecek bir pozisyonda idi. Tek
kurtulu, Trkiye'den, Yavuz'dan acele yardm almakt. Aksi takdirde btn Cezyir elden kabilirdi.
Bu anlarda Yavuz, Rdnye zaferini kazanm, Kahire'ye girmi, Memlk imparatorluunu ykm,
Msr'da Sultn II. Tumanbay'n son mukavemet hareketlerini krmakla meguld.
1518 ocanda Don Martin de Argote'nin spanyol ordusu, Oran'dan shak Res'in zerine yrd.
Abdlvdler'in binlerce Arap atls, spanyollar ile bileti. spanyollar, nce arada bulunan shak
Res'i ortadan kaldrmak istiyorlard. Essen Oru (Tlemsen), Oran'a (Vahrn) 110, Hzr Hayreddn
(Cezyir) 360 km mesfe olduu halde, shak Res'in bulunduu Mostaganem ile Maskara arasndaki
Kal'at'l-Kl (yni "Kalelerin Kalesi"), ancak 80 km. idi. Trkler'in Mostaganem ile Maskara'y
igalleri an meselesi idi. Bundan sonra da spanyollar'n Oran'da tutunmalar ok zorlard. Oran'n
kayb, Kuzey Afrika'dan tamamen ayak kesmek demekti.
Kal'atu'l-Kl'nn spanyol-Arab mttefik ordusu tarafndan muhasaras, son derece kanl oldu.
shak Res, 900 Trk ve 2.000 Arab askeri ile akl almaz bir ecaatle savundu. Her iki taraf,

erircesine zayiat verdiler. Fakat dman, say bakmndan kyas kbul etmez stnlkte idi. 900 Trk
levendinin onda dokuzu ehd oldu. shak Res, doudan Cezyir'den kardei Hzr'dan yardm
bekliyordu. Onun iin son levend ehd olmadan kalenin teslim edilmiyeceini bildirdi. Fakat Hzr,
yardm yetitiremedi. spanyollar, kaleyi epeevre sarmlard ve shak Res'in btn habercilerini
tutukladlar. Hzr, hdiseyi ok ge renebildi. iten gemiti.
spanya, Oran umum valisi Gomares Markisi'ne yeniden 10.000 asker gndermiti. Kal'atu'lKla'nn muhsarasndan az nce 900 spanyol ile bir ka bin Arab, kaleye hcum etmilerdi. shak
Res, n bir gece baskn ile bunlar pern etti. 900 spanyol'un 700'n kltan geirdi, 100'n
esir ald. Geri kalan 100' Oran'a katlar. Bunun zerine byk spanyol-Arab ordusu, Kal'atu'lKl'nn muhsarasna baladlar. Birinci teebbs, Trkler'i u bakmdan artt ki, artk uzun zaman
spanyollar kaleye yaklamaz sandlar. Cezyir'deki Hzr Res de bu kanaatte idi. Fakat 10.000
kiilik tze takviye alan Gomares Markisi, teebbs, bu kere ok byk lde olmak zere
tekrarlamaktan ekinmedi. Bu seferki muhsara ordusu, 2.000 spanyol ve 10.000 Arab'dan
mteekkildi. shak Res'in 900 Trk ve 2.000 Arab'na karlk. shak Res ve Hzr'n evvelce ona
yollad kuvvetlerin banda bulunan skender Res, birok hurc hareketi yaptlar. Dman ar
ekilde hrpaland, ok zayiat verdi, fakat zlmedi. Kalede muazzam gedikler ald. Trkler'in
erkaz ve her trl mhimmt bitti. Bir ka gn a a dtler. Sonunda Don Martin de Argote,
kaleye girdi. shak Res yaral idi. Yannda bir ka yaral levendi kalmt. Fakat silhlarn teslim
etmediler. Hepsi ehd oldu. shak Res, 50 yanda veya az daha yal idi.

Oru Res'in ehdeti (10 Ekim 1518)

Asl spanyol ordusu, Tlemsen'de Oru'un zerine yryordu. Bu ordu, 11.500 spanyol ve 35.000
Arab'dan mteekkildi. spanyol piydesi tfekle mcehhezdi. Dmann topu birlikleri de vard. Bu
miktarlar, artk Oru'un ok byk bir sahaya yayldn gstermektedir. Kal'atu'l-Kl, takriben 3
veya 4 hafta kar koymutu. Tlemsen'deki Oru'un vaziyeti ne olacakt?
Oru Res, Kal'atu'l-Kl'y alan ve aabeyini ldren Don Martin'e kar Tlemsen'i, 6 ay savundu.
Sokaklarn teker teker mdafaa etti. Fakat ehri koruyamyacan anlaynca, kaleye ekildi. Oru'un
btn Arab askeri grup grup katlar. Trk levendleri, ar zayiat verdi. Sonunda Oru, 500 levendi
ile yalnz kald. Oru Res, bir taraftan Cezyir'den kardeinden, der taraftan Fas Sultn'ndan
yardm bekliyordu. Fas Sultn'nn yardma niyeti olduu bile pheliydi. Hzr da mkil artlar
ierisindeydi ve aabeyinin yardmna yetiemedi. spanyol bombardmanndan ylan ve mill his
tamayan Tlemsen'in ahalisi, Ramazan bayram gn bayram namazndan sonra, Oru Res'in
levendlerine taarruz ederek bir haylisini ldrdler. aran ve byle bir ey beklemiyen Trkler,
zorlukla halk bastrdlar. Fakat bu vaziyette her an ieriden ihnet ihtimali karsnda Oru, kaleyi
tutamyacan anlad. Muhsaray yarp darya kmaktan baka re kalmamt.
spanyollar, srekli takviye alyorlard. Oran umum valisi Gomares Markisi de bizzat Tlemsen'e
gelmi, savan idaresini eline almt. Oru, bir kere huruc yapm, bu hareket ok baarl gemi,
700 dman askeri ldrm, 100'n esir almt. Yiyecek ve cephane tkenmiti. Oru'un ancak 40
levendi kalmt. Gerisi ehd olmulard. Bununla berber bir gece sabaha kar bu 40 kahraman,
spanyollar'n ar uykulu bir gaflet anlarnda, muhsara hatlarn yardlar. Bu, ok byk bir baar
idi. spanyollar, 2 saat gecikme ile Trkler'i tkibe baladlar.
Tkib mfrezesinin banda Garcia de Tineo adl spanyol asilzdesi bulunuyordu. Ben-'mir

kablesine mensub Arablar da, Trk'n zerindekileri yamalamak gayesiyle, spanyollar'n peine
takldlar. Oru, levendlerine, zerlerinde silhtan baka ne varsa karp atmalarn emretti. yle
yapld. Bedev Arablar, bunlar yama ve paylamak iin epey vakit geirdiler ve geride kaldlar.
Fakat spanyol kumandan, buna aldanmad. Gomares Markisi'nden, ne bahsna olursa olsun Oru'u
ele geirmek emrini almt. nki Oru azminde bir adam, muhakkak malbiyetini az zamanda telfi
ederdi. Bu ii kknden halletmenin tek resi, Oru Barbaros'u ortadan kaldrmakt. Nihyet Rio
Salado rmana varld. Hepsi ar yaral, a ve perian denecek derecede yorgun olan levendlerin,
takriben yars, yni 20 kadar, Oru'la berber rma geti. Bunlara kurtulmu gzyle baklabilirdi.
Fakat dier yars, Alferez Garcia de Tineo'nun 45 atls tarafndan yakaland. Bunlar, Oru'a: "Baba,
bizi brakma!" diye feryda baladlar. Bu feryat, byk denizcinin mahvna sebeb oldu. Kim olursa
olsun, kaar ve sonradan yoldalarnn intikamn almak iin hazrlkl olarak dmann karsna
kard. Fakat bir baba rhu tayan Oru Bey, rma tekrar gemek sretiyle geri dnmek emrini
verdi. Oru, 20 levendi ile geri dnd zaman, zten spanyollar'n yakalad 20 levendin ou
ehd olmutu. Levendlerden ounun, kllarn kaldracak gcleri kalmamt. Mthi kan
kaybetmi ve gnlerdir bir ey yememilerdi. Oru, son levendinin de ehd olduunu yal gzlerle
seyretti. Fakat teslim olmad. Bizzat Don Garcia, Oru'a mzrak frlatarak gsnden ar ekilde
yaralad. Oru'un yaralandn bile farketmedii zannolunur. Eskisi gibi tek kolu ile dmeye
devm etti. Nihayet gene Don Garcia, byk denizcinin kalbine klcn soktu. Muhteem ba,
gsnden ayrld ve Oran'a gnderildi. Vcd, Cezyir'in Fas'a ok yakn bir blgesinde kzgn
topraklar zerinde kald. Fakat bu fedakrlk, Trkler'e bir ka yzyl iin Kuzey Afrika
hkimiyetinin yolunu at, hatt temellerini att.
Kuzey Afrika'da slm dininin istikbalini kurtaran ve Marib'de Mslman birliini kuran Oru'un
ehd olduu yer, umumiyetle birleildii zere, Rio Salado ay ile Seyd-Ms zviyesi (tekkesi)
arasdr. Fakat baz tarihiler, bu mevkin Ben-znassen dalarnn yamalar olduunu ileri
srmektedirler.
Oru'un altn srma ile ilenmi kaftan zerinden karlarak spanya'ya gnderilmi ve Cordova
(Kurtba)'da katedralin haznesine konarak halka tehr edilmitir. Bu ehirde mhim bir Mslman
aznl olduu iin, spanyol hkmeti, onlarn mnev kuvvetlerini krmak istiyordu.
Oru Res'in ehadetinde 48 yanda veya az daha yal olmas icab etmektedir. Bz tarihiler 44
yanda olduunu yazmaktalarsa da, bu, son derece zayf bir ihtimaldir.
Oru Res evlenmemi ve ocuu olmamtr. Evlenmeyi bir ara dnm, fakat her gn
mcdele iinde geen mr, buna frsat vermemitir. shak Res'in Mustafa Bey adl bir olu
olduunu biliyoruz. Fakat Barbaroslar, Hzr Hayreddin'den yrmlerdir.
Oru Res, uzuna yakn boylu, gneten tamamen yanm esmer benizli, kzl sakall, kzla yakn
kumral sal, ateli nazarlar saan el gzl, ok geni omuzlu, bnyece ok kuvvetli ve mukavimdi.
Son derece cmert, lcenap ve merhametli idi. Fakat ilerinde ok cidd ve sertti. Hat
yaplmasndan holanmazd. Btn maiyeti kendisinden ekinirler, fakat son derece severler ve stn
insan olarak kabl ederlerdi. Tamamen korkusuz, son derece cr'etkr ve zek, en mkil eylere re
bulmakta esiz, byk deh sahibi idi. ok iyi muharipti.
Kuzey Afrika'daki Trk mstemleke imparatorluunun gerek kurucusu olan Oru'un ehdetinden
sonra, Cezyir'deki bir avu Trk, o srada 46 yalarnda bulunan Hzr Hayreddin Res'in etrafnda

toplanmlardr. Hzr Res, "Sultn Hayreddin" sann taknmtr. Aabeyleri Oru ve shak Resler
ile berber yzlerce Trk levendi ehd olduu iin Hzr, insanca ve harb malzemesi bakmndan,
Kuzey Afrika'da tutunabilmek iin, pek acele yardma muhtac kalmtr. Evvelce kendilerine iki kere
yardm eden Yavuz Sultn Selm'e mracaattan baka re kalmyordu. Aksi takdirde, btn XVI.
asrn en byk Hristiyan devleti olan spanya ile sava devm ettirmek imkn yoktu. Tas tara
toplayp Midilli'ye dnmek icab ediyordu.
Kuzey Afrika trihi mtehasss Fransz Masqueray, Oru'un byk bir dh ve ftih olduunu,
fetihlerinin ve bir tek Trk olmyan Kuzey Afrika'ya yerlemesinin ancak Cortez'in Amerika'y
fethiyle mukayese edilebileceini, XIX. asrda Mareal Bugeaud'nun, Oru'un taktiini taklid ederek
Cezyir'i fethettiini, sylyor ve inanlmaz baarsnn sebeplerini tahlil etmeye alyor (LavisseRambaud, IV, 803, 5-6, 8).
Oru'un ehd olduu gnlerde Yavuz, Msr seferinden dnmt. Edirne'de idi. Oru'un ehadeti
haberi de 1519'un ilk gnlerinde Istanbul'a eriti. Fakat daha Oru, Tlemsen'de iken, ok uzak grl
olan Hzr Hayreddin Bey, Yavuz'a mracaat etmiti. Yavuz, o srada daha Msr'dan kmamt ve
Kahire'de bulunuyordu.
Oru, Tlemsen'de iken, Hzr, mkil artlarla mcdele ediyordu. Tenes ve erel ile Kabliye
blgesi tamamen ayaklanmt. Hzr, kuvvet sevkederek isyanlar bastrd.

Kuzey Afrika'da Durum

Cezyir'in Trkiye imparatorluuna gemesini incelemeden nce, Kuzey Afrika'daki son duruma
ok yakndan bir kere daha gz atmak faydal olacaktr.
Endls'ten mtemadiyen Kuzey Afrika'ya akan Mslman ve hatt Yahudiler, bata Cezyir olmak
zere, Fas ve Tunus'ta nfusun ok artmasna sebep oldular. Bu Mslman ve Yahudiler'den Istanbul'a
gidip yerleenler bile binlerce kii tutuyordu. Buna ramen spanya, btn Kuzey Afrika sahilini,
Atlantik'ten Bingazi'ye kadar elinde tutmak istiyordu. Ancak bu sretle Bat Akdeniz'de kesin
hkimiyet tesis edilecekti. 1509'da Oran'n (Arapa: Vehrn) Pedro Navarro ve Ximenes tarafndan
zabt, ardndan 1510'da Becye'nin igali, bir balang oldu. Nihayet 31 Ocak 1510'da, Cezyir ehri
de spanya'ya tb oldu. ehrin belediye reisi veya prensi mahiyetinde olan eyh Slimu't-Tm,
bizzat ar hediyelerle spanya'ya gitti ve Kral Ferdinand'n huzuruna kt. Pedro Navaro, Cezyir'i
tamamen itaat hlinde tutabilmek iin, limann 300 metre aklarndaki gayri meskn kayalklarda
kale ina ettirdi ve buraya 200 asker ve toplar koydu. Buna "Penon Adas" dendi. spanyollar,
Cezyir'de korsanl kesin ekilde men ettiler. Bu, Cezyir halkn byk bir geim kaynandan
mahrum etti. Katolik Ferdinand'n lmnden sonra spanyol tahakkm ve zulmnden bkp usanan
Cezyir 1513'ten beri Cicelli'nin hkimi bulunan Oru Bey'e mracaat ederek kendilerini spanyol ve
Hristiyan boyunduruundan kurtarmas iin yalvardlar. Oru, Cezyir'e geldi. "Sultn" sann
taknd. spanyollar'n adam olan eyh Slim'in, ahsna kar bir Cuma namazndan sonra cami
iinde suikasd hazrln renince, onu ldrtt. Fakat spanyollar' Penon Adas'ndan
uzaklatramad. Penon Adas'n alamadn gren Arab eyhleri, daima kuvvetlinin tarafnda
bulunmak itiyadnda olduklarndan, bir kere daha ayaklandlar. Fakat Oru, bunlar yakalad, isyan
bastrd, elebalarn balarn kestirdi. Bundan sonra tedrcen hemen btn Cezyir lkesini ele
geirdi (G. Yver, A, III, 147b-8a).

spanyollar'dan baka Hristiyanlar'n da, tam bir siys anari iinde yuvarlanan ve devletleri
olmyan Cezyir'de ihtiraslar vard. Nitekim 1512'de Cenevizli Andrea Doria, Cicelli'yi igal etti.
Fakat Oru, ertesi yl, bu ehri kesin olarak spanyollar'dan ald. Cicelli, yukarda grld gibi,
Oru'un Cezyir fthtna basamak oldu. Bu sretle Trkler, Tunus'tan Cezyir'e atlam oldular. Bu
ftht srasnda Oru'a en ok Kabliye prensi Ahmed bni'l-Kaadi yardm etti (G. Yver, A, III,
159a).
Oru, mhim bir devletin bana getii zaman, artk filo sahibi bir korsan resi olmak durumundan
kt. Hkmdar vaziyetine geti. Ancak, gerek ss olan Anadolu'dan ok uzak bulunduu, insan ve
harb malzemesi ikmalini ancak Anadolu'dan yapabildii iin, spanyollar'a kar ok seyyal bir taktik
kullanmaya mecbur kald.
Hzr Res, spanya'ya 7 sefer yapm ve bu 7 seferde 70.000 Endlsl Arab' Cezyir'e tamt.
Bunlar,sanayi ve ziraatte ok ileri insanlar olduklar iin, lkenin bayndrlnn artmasnda mhim
bir rol oynadlar. Barbaroslar' destekliyen ve icabnda onlara gnll olarak katlanlar da, daha ok
bu Endlsller oldu. Zira kendilerini 800 yllk vatanlarndan kovan, oluk ocuklarn atee atp
yakmak suretiyle ldren, her eylerini ellerinden alan spanyollar'a kar mthi ve hakl bir kin
tayorlard. Bunlar medeniyet ve kltr bakmndan Kuzey Afrika'nn yerli ahalisinden stn
olduklar iin, yeni yerletikleri lkelerin ahalisi ile de anlaamyorlard.
Bu Mslmanlarn Cezyir'e tanmas, kolay bir i deil, byk bir baar idi. Bir keresinde Hzr
Res, 36 para harb gemisi ile Valencia'nn 60 km kadar gneydousundaki Oliva kylarna
yaklam, 10.000 kadar zavall gmeni gemilerine almt. Aydn Res de en byk tehlikeleri gze
alarak ayn eyleri yapt. Binlerce Endlsl'y diri diri yaklmaktan kurtard (Hammer, V, 241).
Aydn Res'e Avrupallar "eytan-Dven" mnsna spanyolca "Cassidiabolus", Holandallar
"Knuppel Diewel" derlerdi. Trkler ise "Kfir-Dven" diyorlard (Hammer, V, 252, n. 2). Aydn
Res'in spanya seferleri, spanyollar' bu derece yldrmt. Hzr ok megul olduu zamanlarda
spanya seferine ve Mslmanlar' nakle bu amiralini memur ederdi. Trkler'in insanlk duygularnn
ykseklii, Endlsller'i kendilerine minnettar brakmt. Bu seferlerde bazan spanyollar ile ok
iddetli ve kanl vurumalar oluyordu. Bir keresinde Hzr Res, byk ve stn bir spanyol
donanmas ile karlat. ok iddetli bir ak deniz muhrebesinden sonra 15 spanyol harb gemisini
zaptetmek ve 3'n de batrmak suretiyle byk bir zafer kazand. Bu zaferinin tafsiltn, Istanbul'a
Dvn- Hmyn'a yazd ve yeni emirler beklediini bildirdi (Hammer, IV, 241). Istanbul,
Endlsller'in kurtulmas politikasn, destekliyordu. Yavuz ve Kaann, slm Halfesi sfatiyle
byle bir politika tkibine mecburdular.

Cezyir'in Trkiye'ye Balanmas (1517) ve Barbaros Hayreddn'in Resmen

Trkiye'nin Cezyir Beylerbeyisi Olmas (15 Mays 1519)
Cezyir gibi Bat Akdeniz'de Trkiye'ye uzak bir lkenin imparatorlua balanmasn te'mn eden
hdiseler zerinde de ksa bir hulsa vermek faydaldr. nki Cezyir, ileride Trkiye'nin hayt
ehemmiyette eyletlerinden biri derecesinde deer kazanacaktr.
Trk denizciliinin gelimesinde, ki bu gelimenin derece ve hz cidden hayrete deer, ehzde
Korkut'un Antalya valilii srasnda yapt metotlu himayenin birinci derecede ehemmiyeti vardr.
Geri Kemal Res zamannda, hatt ondan nce Donanmay- Hmyn, dnyann birinci deniz kuvveti
olmutu. Fakat silhl kuvvetler, ne derece muazzam olurlarsa olsunlar, ancak deh sahibi

kumandanlar elinde tarihin akna tesir edecek hareketlerde bulunabilirler. Deh shibi
bakumandan, silhl kuvvetlerin ruhu mesbesindedir. Barbaroslar'dan nce Osmanl denizcilii,
birinci snf amiral ve deha shibi denizci olarak yalnz Kemal Res'i yetitirmiti. Halbuki, bu byk
amiralin halefleri olmas ve bunlarn zencirleme birbirini tkipleri lzmd. Bu sretle Trk Ordusu,
iki bin yllk bir an'ane ile nasl deha sahibi bakumandanlar ve kumandanlardan mahrum olmamsa,
denizde de ayn hdisenin tahakkuku cb ediyordu. Deh shipleri, bilindii gibi, belirli ortamlarda
yetiirler. Nice mehul deh, o vasat bulamad iin, kaybolup gider ve ad bile bilinmez. te Oru,
Hzr, Turgut gibi tammen istisn kabiliyette ve fevkalde ahs teebbs shibi olan denizciler,
ehzde Korkut'un himyesi ile ortaya kmlar, nm ve hret shibi olmular, kariyerlerini temin
etmilerdir.
"Korsan" denen ve karadaki "aknc" snfna muadil bulunan denizciler, bugnki "komando"
snfna karlktr (bugnki dilimizde "pirate" ve "corsaire" kelimelerinin ikisi de "korsan" kelimesi
ile karland iin, deniz haydutu olan birincisi ile asker bir snf olan ikincisi arasndaki fark
kaybolmaktadr, bizim daima ikinci mny kullandmz unutulmamaldr). ehzde Korkut, Trk
korsanlarn daim ekilde himye etmi ve gelimeleri iin her trl kolayl gstermitir. Kardei
Yavuz da ayni eyi yapm ve shak Res ile Kurtolu Muslihuddin Res'in Anadolu'ya gelip padiah
msaadesi ile levend yazmalarna izin vermitir. Hatt ikinci amirali, huzruna bile kabl etmitir.
Levend yazma msaadesi, ok mhim bir himyedir. Zira asker yazmak, bilindii gibi, yalnz devletin
hakkdr ve belirli kanunlarn snr iinde cereyan eder. Gnll ekilde dahi devletten baka bir
teekkln veya ahsn asker toplamas, devletin hkmranlk haklarna aykrdr.
Oru, resmen Cezyir hkmdar idi. Cezyir'de nce Oru'un, lmnden sonra da Hzr
Hayreddin'in adna hutbe okunmu ve sikke kesilmitir. Yni mnakaa edilemez hukuk mesnetleri
haiz hkmdar olmulardr (Hammer, IV, 237-8). Mtevz bir Trk svari subaynn torunu ve gene
mtevz bir Trk svari subaynn oullar olan Barbaros Kardeler'i, talih ve yukarda izahna
allan siys vasat, Akdeniz'in br ucunda byk bir istikbale sevketmiti. Barbaros Kardeler'in
donanmalar o kadar mhim bir deniz kuvveti tekil ediyor ve Hristiyanlar'a o derecede zararl
oluyordu ki, bata spanya olmak zere, hemen btn Avrupa, kendilerine di biliyordu. Oru Res'in
ehadetinden sonra bu byk baskya dayanmak, Kuzey Afrika'daki bir avu Trk ve balarndaki
Sultn Hayreddin Barbaros iin, bsbtn zorlamt. Artk Trkiye'nin u veya bu ekildeki destei
ile de byk iler baarmak bir hayal olmutu. Zira Barbaroslar, o derecede geni bir sahaya
yaylmlard. Dorudan doruya Byk Trk Hkanl'nn bir paras olmak, bu hukuk mesnetle
hareket etmek icab ediyordu. Essen Barbaros Kardeler, ahsan iddia shibi olmyan, mtevz,
cmert, hatt hovarda ahsiyetlerdi. Nimetiyle yetitikleri Byk Trk Hkan'nn otoritesi dnda
kalan bir devlet sahibi olmak istediklerine dair hi bir delil gsterilemez.
Barbaros Kardeler'in Yavuz Sultn Selm ile ilk iki temas ve ilk iki yardm almalar, yukarda
anlatlmt. imdi nc temasa geliyoruz. Bu nc temasla Cezyir, Yavuz'u metb tanmak
sretiyle, Trkiye imparatorluunun bir paras olmutur.
Barbaros Kardeler'in 3. kere olarak Yavuz'a eli gnderdikleri Hac Hseyin Res, 1517'de Byk
Trk Hkan ile Kahire'de grt. Hac Hseyin Res, Barbaros Kardeler'den, resmen Trkiye'yi
metb tandklarnn bildirilmesi emrini almt. Memlk imparatorluunu ortadan kaldrdktan,
Msr'la berber Afrika kt'asnda Bingazi'yi, yni Libya lkesinin dou ksmn (ki "Trablusgarb"
denen bat ksm spanya'ya aitti) da aldktan sonra Trkiye, Cezyir ve Tunus'a iyiden iyiye

yaklamt. Bu faktrn de tbiiyet meselesinde rol oynadn sanmak yerinde olacaktr. Hac
Hseyin Res, 4 gemi ile skenderiye'ye gelmiti. Yavuz'a Barbaros Kardeler'i hediyesi olan 44
sekin esri, ganimet mal birtakm ok deerli hediyelerle berber takdm etti. Bu esirlerin, 4',
spanya'n en mruf kapdanlar idiler. Hseyin Res, Kahire'den dnnce Cezyir ehrinde,
Tlemsen'de bulunan aabeyi Oru'a niyabet eden Hzr Hayreddin, lkenin "Sultn Selm ibni Byezd
ibni Mehmed Han'a ait" olduunu halka resmen iln etti. Cezayirliler, bundan byle, ayn zamanda
"Halfe-i Mslimn" olan Byk Trk Hkan'nn teb'as olduklarn, bu ekilde rendiler. Yavuz,
Barbaroslar'a Hac Hseyin'le sancak, donatlm at, ferman vs. gibi hukuk eyler gndermiti. Hzr
Hayreddin, bunlar mersim ve hrmetle kabl etti. Cezyir lkesinde hutbe, Yavuz'un adna
okunmaya balad. Barbaroslar, kestirdikleri sikkelere yalnz padiahn adn koydurdular. Tb
hkmdar olmak sfatiyle, metblarnn adndan sonra kendi adlarn da koydurmak hakkn hiz
olduklar halde, Trk Hkan'na hrmeten bu haklarn kullanmadklar anlalmaktadr. Barbaroslar,
padiah adna altn sikke bile kestirmilerdir ki, altn paray, yalnz mhim devletlerin bast, ikinci
derecedeki devletlerin, dier devletlere ait altn sikkeleri kullanp yalnz gm ve bakr sikke
kestirdii, malmdur.
Yavuz, Barbaros Kardeler'i esasl ekilde desteklemek kararnda idi. Ftih'in bir svari subaynn
Cezyir ve Tunus'ta hi yoktan yallar elde eden ve dnyann sayl donanmalarndan birini kuran
oullarn Pdih, takdr ediyordu. Bu kere yardm olarak 2.000 sekin Osmanl askerini Cezyir'e
gnderdi. Bunlarn iinde, Hzr'n iddetle muhtc olduu topular da vard. Resm Osmanl askeri,
ilk defa Cezyir'e ayak basyordu. imdiye kadar Kuzey Afrika'ya Barbaroslar'n yanna giden ve
gnderilenler, hep gnlller idi. Yavuz'un gnderdii askerler, tfekle mcehhezdi. Pdih, bol
cephane ve baka malzeme de yollamt. stelik Anadolu'dan Cezyir'e gitmek ve levend yazlmak
istiyen gnlllerin, Osmanl gemileri ile her trl masraflar hkmet tarafndan denmek zere
nakledileceini iln etti. Bilhassa bu son husus, Yavuz'un Cezyir'i iyice benimsediinin ak
delilidir. Gerekten bir ka ay iinde Cezyir'e gitmek istiyen binlerce Anadolulu, hkmete
mracaat etti. Osmanl hkmeti, bunlarn 4.000'ini seti. Hepsine niforma giydirdi, tfek
kullanmasn retti, talim ettirdi, silhlandrd ve Cezyir'e nakletti. Fakat bu yardmlar geldii
zaman, Oru Bey, ehd olmu bulunuyordu.
Bu sralarda Hzr, Tlemsen'e kadar uzanm, bu Arab devletini yllk vergiye balamt (Hammer,
IV, 239-40)
Trkiye gibi bir devin himyesini Cezyir'e uzatmas, btn Kuzey Afrika'da olduu gibi, Bat
Akdeniz leminde, bata spanya olmak zere, Fransa, talya ve Portekiz'de derin yanklar uyandrd.
Trkler'in bir kprba tuttuktan sonra onu nasl bir sabr, azim ve enerji ile genilettikleri malmdu.
Cezyir'in Trkiye'nin bir paras olduunun iln karsnda, iki zt tezahr gsterdiler. Bir ksm,
artk Hzr Hayreddin'le baa kmann imknsz olduunu anlayp, kolayca ba ediler. Dier ksm
ise, Trkler'in Kuzey Afrika'daki feodaliteyi ilga ve imha edecei endiesiyle, eskisinden fazla tepki
gsterdiler ve spanya'ya yanatlar. Aadaki hdiselerin tetkkinden, bu huss iyice meydana
kmaktadr.
Yavuz'dan hil'at, sancak ve mcevherli kl kabl eden, bir ka topla berber mtehasss topular
da elde eden Hzr Hayreddin Bey (Trkiye'de byle, Kuzey Afrika'da ise "Sultn Hayreddin"
eklinde anlyordu), artk Istanbul'la tems kesmedi. Bu temasn kesildii an, spanya'nn ve
dejenere yerli emrlerin Kuzey Afrika'daki bir ka bin Trk' yutacan ok iyi biliyordu. Yavuz,

arada srada Cezyir'e bir iki harb gemisi gndermeyi ihmal etmiyordu.
15 Mays 1519'da Yavuz Sultn Selm, bu kere Istanbul'da Hac Hseyin Res'i kabl etti. Oru
Bey'in 7 ay nceki ehdetinin tafsiltn teessrle dinledi. Cezyir mes'elesini daha kknden ele
almak icab ettiini, aksi takdirde spanya'nn Trkler'i bu topraklardan skp atacan anlad. Hzr
Hayreddin Bey'e, "Cezyir Beylerbeyisi" unvann (oramirallik rtbesi), "paa" san ile berber
verdi. Ayrca Hac Hseyin Res ile Hzr'n olu 20 yalarndaki Hasan Res'e de sancakbeylii
(tmamirallik) rtbelerini bahetti. Bu sretle Cezyir, Trkiye'nin bir eyleti durumuna geti.

Cezyir Zaferi (23 Austos 1519)

Oru'un ehadetinden sonra Cezyirliler, ansn spanyollar'dan tarafa, bu kere kesin ekilde
dndn sandlar. Hzr'a cephe aldlar. Cezyir ehri ileri gelenleri, det olduu zere, gene bir
komplo hazrladlar. ehirde bir yangn karacaklar, Trkler yangna kounca, hepsini imh
edeceklerdi. Fakat btn byk devlet adamlar gibi istihbarat ebekesi ok kudretli olan Barbaros,
bu komployu nceden haber ald. Elebalar tevkif ettirdi ve ulemdan fetv alp balarn vurdurdu.
spanya, geri Trkler'i btn Cezyir'den skp atmak ve Kuzey Afrika'da rakpsiz kalmak
azmindeydi. Yarm asra yakn da bu azminden vaz gemiyecek, teebbsn gittike geniletecek,
nihayet bizzat mparator Charles-Quint kumandasndaki muazzam Hal ordu ve armalar, Cezyir
nlerine ylacak, fakat Trkler, her keresinde galip kacak, nihyet spanyollar pes diyeceklerdir.
Bununla berber, Kal'atu'l-Kl'da shak Barbaros'un ve Tlemsen'de Oru Barbaros'un akl almaz
cesretle byk kuvvetlere kar son derece kanl savunmalar, dmann gzn iyiden iyiye
korkutmutu. Hdiselerin tetkiknden, Hzr'n, aabeyine nazaran daha ihtiyatl olduu ve daha
hesapl hareket ettii grlmektedir. Fakat bir kere vuruma balaynca, o da aabeyinden geri
kalmyordu. Denebilir ki, spanyollar, Hzr'dan daha fazla korkuyorlard. yice hazrlanmadan ve ok
stn kuvvetler te'mn etmeden, Cezyir ehrinde Hzr'a taarruz etmek niyetinde deillerdi. Ancak o
zamana kadar, yerlilere altn saarak, Trkler'i iyice ypratmak istiyorlard.
Gen spanya kral I. Carlos, yni mehur Charles-Quint, Cezyir meselesini bizzat eline almt.
Charles-Quint'in uzun saltanatnda 4 byk rakbi olmutur. Bunlardan ikisi Avrupa'da idi: Fransa
kral I. Franois ve Alman rahip-profesr Martin Luther. kisi de Trk't: gen Kaann Sultn
Sleymn ve Barbaros Hayreddin Paa.
Charles-Quint, Oran umum valisinin, yni Kuzey Afrika'daki en byk spanyol kumandannn
Trkler'le baa kamyacan ve son darbeyi vurmaya muktedir olamyacan kavramt. Hele
1519 maysnda Barbaros'un donanmasnn Valencia limann basmas, btn spanya'y heyecana
vermiti (Lavisse-Rambaud, IV, 351). ehirde Arablar ounluk, Hristiyanlar aznlk olduu iin,
vaziyet spanya iin gerekten tehlikeliydi (1526'da Charles-Quint, Valencia ehrinin btn
Arablar'n ehirden kartm, ounu ldrtm, btn camileri yktrmtr) (Ayn Eser, IV, 369).
Meseleyi, bir derece stn rtbeli bir adama, Sicilya kral nibi Ugo de Moncada'ya tevdi etti.
Moncada, tecrbeli, byk bir askerdi. Parlak bir mzisi vard. 1519 temmuzunda byk bir ordu ve
donanma toplad. Oran'a geldi. Tlemsen hkmdar da, mttefik sfatiyle ordusunu hazrlad. Yanna
Gomares Markisi'ni alan Sicilya Kral Nibi, austos ortalarnda Cezyir ehri nlerine geldi.
Barbaros Hayreddin Paa'ya, askerleriyle gemilerine binip Trkiye'ye gitmesini, kan dklmemesini
bildirdi. Barbaros, bu teklifi reddetti.
Dman, 170 harb ve nakliye gemisi ile 25.000 kiiden ibaretti. Barbaros'un kuvvetleri, 3.000 Trk

ve 20.000 Arab'dan ibretti. Fakat Arablar'n ne ekilde savatklarn yukarda anlatmtk. Yardmc
Tlemsen ordusu, daha gelmemiti. spanyollar, taarruza gemeden nce 6 gn bu mttefik orduyu
beklediler. Fakat gelmedi. Gelmiyecekti de. Zira Kuzey Afrika'ya kan spanyollar, mttefik Tlemsen
krallnn topraklarnda, yama ve trl tecvzlerde bulunmak aklszln gstermilerdi.
Tlemsenliler, mttefik sfatiyle hareket eden Hristiyanlar'n bu hareketlerini grdler. Gzleri ald.
Neticeyi tarafsz olarak beklemeye karar verdiler. Kuzey Afrika'y doldurmu olan yzbinlerce
Endls gmeninden de korkuyorlard. Bunlar, iddetle Trklere taraftardlar ve spanyollar'a
yardm eden Mslmanlarn katli vcib olduu hakknda bir sr fetv almlard.
Barbaros, olu Hasan Bey'i 700 Trk ve 2.000 Arab askeri ile berber Tlemsen'e gnderdi. Oray
da tutmak lzm geldiine kni idi. Austosun 3. haftasnda, Cezyir ehrine spanyol taarruzu balad.
Taarruzun 3. gn Barbaros, 500 levendi, spanyollar'n shile ekilmi mhimmat gemilerinin
zerine gnderdi. Mhimmat ve cephanelerinin yaklacandan tellanan spanyol ordusu, olduu
gibi bu 500 levendin zerine yrd. Esas kuvvetleri ile serbest kalan ve bu n bekliyen Barbaros,
arkasn dnm dmana saldrd. Dman, tam mnsiyle bozuldu. Trkler'den o derecede gzleri
ylmt ki, talya'dan getirilen ve yllarca harb grm olan en deerli dman birlikleri, silh
atmadan, Trklere teslim oldu. Bozgun hlindeki birlikler, kyda ylmt. 4.000'i, gemilerine
binmek tel iinde bouldu. 26 dman gemisi, karaya vurup batt. Kral Nibi Moncada, toplarn
ve mhimmatn olduu gibi Trkler'e brakarak, elinde kalan birlikleri armadasna bindirdi. Pek az
saydaki spanyol, Cezyir ehrinin karsna isabet eden (275 km.) Balearlar'n Ibiza limanna
kabildi. Bu byk zafer, 1519 ylnn 23 Austosu'na rastlar. Barbaros Hayreddin Paa'nn bu
galibiyeti, Tlemsen'i unutturdu ve Paa'nn hretini lmsz kld. Daha Yavuz'dan "beylerbeyi"
rtbesini ald, 3 ay, 9 gn olmutu.
Zaferin mns bykt. Yenilen dman kumandan, talya'da birok muhrebeler kazanm pek
naml bir kumandand. Rtbesi de spanya krallnn en yksek rtbesi (kral nibi) idi. Cezyir
nlerine ylan armada ve ordu da, fevkalde kudretli bir kuvvetti. 1519 sonbaharnda Kara Hasan
Reis, spanya seferinde, Valencia'' tahrip etti.

kinci Cezyir Zaferi (1520 Bahar)

1520 baharnda Barbaros, karadan Tenes ehri zerine yrd. Tenes'teki spanya kumandan imdat
istedi. spanya'dan 15 gemi gnderildi. Barbaros'un 18 gemisi, bu dman filosunu bozdu ve 5
parasn zaptetti. Tenes, fethedildi.
Bu sralarda spanya, Cezyir zerindeki teebbsn tekrarlad. Barbaros, daha Tenes'te iken, 110
paradan mteekkil spanyol armadas, Cezyir liman nne geldi. Amiral Fernando tarafndan
kumanda ediliyordu. Derhal yetien ve donanmasnn bana geen Barbaros, dman armadasn
perian etti. Amiral Fernando, 36 kaptan ve 3.600 dman esir edildi. spanyol amiral gemisi,
Trkler'in eline geti.
Trkler'in elindeki spanyol esirleri bir dert olacak derecede oalmt. Barbaros'un amiralleri,
Bat Akdeniz'den mtemadiyen Hristiyan esirler getiriyorlard. Trk gemilerinde forsa kadrosu
doldu. Trk tersanelerinin ihtiyac karland. Trkler'in hizmetlerini gren esirler fazlalat. Pazarda
kimse esirlere para vermez oldu. Barbaros, yerli halka, bedava esir datt. spanya'dan gelen eliler,
Amiral Fernando'nun fidyesi olarak 100.000 duka altn teklif ettiler. Barbaros, Fernando'nun en
byk amirallerden olmas ve zengin bir aileye mensup bulunmas dolaysiyle, bu mebln bir

mislini istedi. Fakat bu sralarda ehirdeki spanyol esirler ayaklandlar. Eleba, Fernando idi.
Trkler, isyan glkle bastrdlar. Fernando bata olmak zere 3.000 kadar esir kltan geirildi.
spanya elileri Fernando'nun cesedine 7.000 duka teklf etti. Fakat Barbaros reddetti.

Barbaros-zde Hasan Bey'in Tlemsen'i Yeniden Fethi (1520 Bahar)

Barbaros'un olu Hasan Bey de, Tlemsen'e geldi. Yolda, Trkler'in muazzam zaferler kazandklarn
duyan Araplar'dan 20.000 kadar gnll gelip, Hasan Bey'e katldlar. Tlemsen'de yerli kuvvetlerden
baka 3.700 spanyol askeri vard. 3.000'i maktl oldu. 700 kadar Oran'a can att. Trkler, Tlemsen'i
tekrar fethettiler. Bu sretle Tunus'tan Fas'a kadar Cezyir tekrar itaat altna alnm gibi
grnyordu. Fakat bu manzara, aldatc idi.
Tunus Sultn, Barbaros'tan hem korkuyor, hem de onu kskanyordu. Pek eskiden Cezyir, Tunus
Hafsleri'ne aitti. Bu tarih hayal dolaysiyle Hafs Sultn, Barbaros'u gasb telkki ediyordu.
Barbaros'un hizmetindeki yerli emrlerden birkan elde etmiti. Trkler'in Cezyir'de kendilerini
emniyette grr grmez ilk hedeflerinin Tunus olaca malm bir eydi. Tunus ordusu, doudan
Cezyir'e girdi. Ayn anda Cezyir kableleri de ayaklandlar. Barbaros, vaziyeti yattrmak iin 6 ay
urat. 1520 ylnn sonlar idi. Istanbul'da Yavuz lm, Kaann tahta kmt. Barbaros,
Cezyir'in birok yerlerini boaltt. Kuvvetlerini Cezyir ehrinde toplad. Fakat ehir ahalisi de
Trkler'in sonu geldi diyerek ayaklannca, buradan da ayrlmaya karar verdi. Btn Trkler
donanmalarna bindiler. Eya, donanmaya yklendi. Barbaros, Cezyir erfna ve Tunus elilerine
ehrin anahtarlarn teslim etti: "Ehl-i slm'n vebli, dedi; boynunuza olsun! Bakalm memleketi
Hristiyanlar'a kar nasl korursunuz?"

Barbaros Geici Olarak Cezyir'i Kaybediyor (Aralk 1520-1525)

Barbaros, gemisine biner binmez Cezyir halk ehrin erafna kar ayaklandlar. Trkler olmadan
Hristiyanlar'a kar savunamyacaklarn syleyip vaziyetten onlar mes'ul tuttular. Fakat Barbaros,
Cezyir limanndan uzaklat. Cicel'e geldi. Cicel (Cicelli), Oru'un bu lkede edindii ilk st.
Barbaroslar, 6 yllk bir didimeden sonra aynen 1514'teki vazyetlerine dnmlerdi. Yni ellerinde
yalnz Cicelli vard. Fakat lkede Trk hkimiyetinin tohumlar bir kere atlm ve tohumlar iyice
filizlenmiti. Trk problemi, gerek bir mesele olarak teekkl etmiti. Halk, spanyollar'a kan
kusturan Trkleri unutamazd. Barbaros'un donanmas, gerek bir deniz gc eklinde devlemiti. En
deerli amiraller, etrafnda toplanmt. Bu ekiple, pek ok ey yaplabilirdi.
1521 balarnda Barbaros, korsanla kt. 9 gemi ele geirip Cicel'e dnd Tekrar Cerbe adasn
igal etti. Cerbe, Anadolu'ya daha yakn olduu iin, levend ve mhimmat ikmali kolay oluyordu.
Cicel tezghlarnda kendisine 27 oturakl bir amiral gemisi in ettirdi. Bu aylarda hedefinin daha
ok Tunus olduu grlmektedir. Zira Cezyir'i kaybetmesinin esas sebebi, Tunus Hafsleri idi.
spanyol armadalarnn baaramad ii, onlar yapmlard. Cerbe'ye el konulmas da, Tunus'u
gneyden kuatmak maksadna dayanyordu. Nitekim Tunus kylarn gezen Barbaros, kendisine
muhalif olanlar iddetle cezalandrmaya balad. Aydn Res, ban Res gibi naml amiraller, 40
paralk donanma ile Bat Akdeniz'e alyor, gaza ve cihadlarna ara vermiyorlard. Tunus Sultn,
durumun vehametini anlad. Barbaros'a birok kereler eli ve hediyeler gnderdi. Ancak bu kere
Hayreddin Paa, niyetini iyiden iyiye belli etti. Elileri, hakaretle kovdu.
spanyollar, Trkler'in nih olarak Cezyir'den kovulduunu sanp avunuyorlar, Cicelli ssnden

de skp atmak iin bir teebbse giriip balarna yeni bir bel amaya hevesli grnmyorlard.
Yalnz Bat Akdeniz'de Trk donanmasnn faaliyetinden pek byk zarar gryorlard. Ancak Cicel'i
almak suretiyle dahi bunu nlemenin mmkin olmadn biliyorlard. Barbaros, Bat Akdeniz'de
spanyollar'a kan kusturmaya devm ediyor ve Cezyir'de durumun olgunlamasn bekliyordu. Durum
da gerekten gnden gne olgunlayordu. Cezyir'de halk, sk sk ayaklanp Trkler'i istiyordu. Trk
idaresinin nizam ve emniyeti, bu idare kalkar kalkmaz bir nmet eklinde grnmt. Bata
Endls'ten gelen gmenler olduu hlde, gn gemiyordu ki, Cezyir'den bir hey'et Cicel'e gelip
Barborus'u dvet etmesin. Barbaros, bunlar teselli ediyor, md veriyor, geri gnderiyordu. Bu
sretle tam 4,5, 5 yla yakn Cezyir, Trk idaresinin nmetlerinden uzak yaad. ehirde refah azald.
nki Trk ganimetleri artk Cezyir'e ylmyordu. Ticret son derecede durgunlat. Halkn vergi
kabiliyeti dt. bu kerteye gelince, yalnz halk deil, ileri gelenler de Trkler'i aramaya
baladlar. spanyol tasallutlarnn arkas da gelmiyordu. Trkler'in zamannda ba dik gezen Cezyir
halk, imdi bu tasallutlara gz yummak mevkinde idi.
Bu sralarda Kaann, 1. ve 2. Sefer-i hmynlarn baar ile bitirmi, 3. ve en mehur sefer-i
hmynuna hazrlanyordu (ki, bu seferde Macaristan fethedilecektir).

Trkler'in Cezyir'i Yeniden Fethi (1525)

Yukarda anlatlan psikolojik vasat iinde Hayreddin Paa, erel'e geldi. Oradan halkn byk
tezhrt iinde Cezyir ehrine girdi. Barbaros aleyhine tek silh patlamamt. Bu vaziyet, halkn
Trkler'i ne derece aradn gsterir. Bu andan itibaren 3 asrdan fazla, hi bir kudret, bir an iin
dahi Trkler'i Cezyir'den skp atamad.
Barbaros, Tenes'i ald. 1525, 1526 ve 1527 yllarnda hemen btn Cezyir lkesini fethetti.
spanyollar'n elinde yalnz Oran ile bir ka ehemmiyetsiz yer kalmt. 1527'de Bat Cezyir'in en
mhim ehri olarak Kostantne'deki Trk valisi, yerli halk tarafndan ldrld. Barbaros, ertesi yl,
1527'de Kosantne'ye geldi ve mes'ulleri iddetle ve ibret olacak ekilde cezlandrd. Sonra ok si
ve serke kablelerle meskn olan dalk blgesi zerine yrd. Burasn da itaat altna ald. Bunun
ne kadar mhim bir i olduunu anlamak iin, Franszlar'n, 130 yl boyunca bu blgeyi hibir zaman
ve hibir modern silhla tam mnsiyle itaat altna alamadklarn hatrlamak kfidir. Barbaros, bu
dalk blgeye Trk valisi tyn etmedi. Emr Hseyn'i ylda 30 yk gm vermek artyle burada
iktidra geirdi.

Penon'un yok Edilmesi (27 Mays 1529)

Yukarda anld gibi spanyollar, Cezyir limannn 300 metre aadaki kayalklarda kudretli bir
kale yapmlar, buraya bir ka yz muhafzla bir ka top koymulard. Barbaros, ikinci kere ve kesin
ekilde btn lkeyi ele geirince, bu spanyol kalesinin durumu vahmleti. Kale kumandan Don
Martin de Vergas adnda yal bir asilzde olup, eski mruf kapdanlardand. Buraya daha fazla asker
yerletirmek imkn yoktu. Kalenin genilii buna kfi deildi. kmal bile zor yaplyor, mesel iecek
su, ta Balear Adalar'ndan getirtiliyordu.
7 Mays 1529'da Barbaros, Don Martin'e, kaleyi teslim edip ekilip gitmesini bildirdi. Don Martin,
reddetti. Bunun zerine 2 Trk bataryas, 20 gn geceli gndzl kayalklara glle yadrd. 27
Mays'ta Trk levendleri, Penon'a ktlar. 700 spanyol askeri ve Don Martin, bir miktar dtkten
sonra teslim oldular. Bundan sonra Barbaros, hayrete yn bir ie giriti : 30.000 Hristiyan esiri

altrarak, kayalklar ile limann arasn doldurttu. stelik limann azn, ok kudretli bir
mendirekle kapatt. Hl duran ve zamanmza kadar Trk azminin bir heseri olarak kabl edilen bu
muazzam eser, Cezyir'i, tamamen mahfuz bir liman hline getirdi. Artk bu limana Trk toplar
susturulmadka girmenin imkn kalmamt. Byk Trk filolar bile, buraya snabilirdi.
Barbaros, kulelere toplar ve muhafzlar koydurdu. Bir de dner fener yaptrd. Penon'un dmesinden
spanyollar'n haberi yoktu. Kale iin mhimmat getiren spanyol gemileri, kayalklarn yok olduunu
grerek yanl yere geldiklerini sandlar. Bu zanlarn henz tashih etmilerdi ki, Trk gemileri
tarafndan evrildiler. Azna kadar cephane ve mhimmat dolu olan 9 spanyol gemisinin 15 Trk
gemisi tarafndan kyda biriken halkn gzleri nnde zapt, Kuzey Afrika tarihinde yeni bir devrenin
aldn gsteriyordu. Artk Cezyir, Trkler'in Kuzey Afrika'daki en mhim ss ve bykamirallik merkezi olacakt.

Aydn ve Slih Resler'in Amiral Portondo'ya Kar Zaferleri (1529 Yaz)

1529 yaznda Charles-Quint'in Genova'ya geldiini haber alan Barbaros, 14 gemi ile Aydn ve Slih
Resler'i Ligurya Denizi'ne gnderdi. Bu naml amiraller, Ligurya Denizi'nden batya doru
ilerlediler. Fransa shillerini, Marsilya ve Nice'i yam ettiler. Gneybatya doruldular. spanya,
bilhassa Valencia kylarn yakp yktlar. Ykliyebildikleri Endlsller'i gemilerine alp Cezyir'e
getirdiler. Barbaros, bunlara toprak ve i veriyordu. Amiral Portondo, Aydn ve Slih Resler'i yolda
tevkif etmek niyetiyle Trkler'in peine takld. Charles-Quint, ne ekilde olursa olsun, Endlsller'i
Trkler'in elinden almya muvaffak olursa,, Portondo'ya 10.000 duka altn mkfat vdetmiti.
Hristiyanlar'n "eytan-Den" (Caccia Diavolo), Trkler'in alay olsun diye "Kfir-Den"
dedikleri Ahmedolu Aydn Res, bir ara II. Byezd tarafndan Memlk Sultn II. Kansu'nun
hizmetine, denizcilik mtehasss olarak gnderilmiti. Aydn Res, ykl gemilerle savaamyaca
iin, Endlsller'i spanya kysndan bir yere kartt. Arkasndan gelen spanya filosunun iini
bitirince hemen gelip kendilerini alacan syledi. Zavalllar, ki ou ocuk ve kadnd, feryat figan
iinde alamaya baladlar. Trk gemilerinden ayrlmak istemediler. Aydn Res, zorla kartt.
Amiral Portondo ok yaklamt. Hzla dman filosunu karlad. Dev gibi 7 spanyol harb gemisini
zaptetti. Amiral bata olmak zere spanyollar, binlerce l verdiler. Aydn Res, tekrar kyya
yaklat. spanyollar'n ellerine getikleri takdirde en hafif ceza olarak diri diri atee atlacak olan
zavall Endlsller'i tekrar gemilerine doldurdu. Cezyir'e geldi. Formentera aklarnda geen bu
zaferi Barbaros Hayreddin Paa, mufassal bir arza ile stanbul'a, Kaann Sultn Sleymn'a bildirdi
(Hauser, Les Debuts de l'ge Moderne, 401).
Barbaros, Cezyir'de elinde bulunmyan son topraklar da toparlamakta devm ediyordu. 1528'de
Tlemsen Abdulvdleri'nin Tlemsen'den sonraki en mhim ehirleri olan Mostaganem'i, 28 paralk
bir donanma ile fethetti. Mostaganem, kar koymad. Bu liman, Oran'n ancak 75 km kuzeydousunda
olduu iin, spanyollar' da tehdd edici mahiyette idi. Denizden Trk donanmas yrrken, karadan
da Trk kuvvetleri ilerliyordu. Bunlar, shak Res'in pek kahramanca ehd dt Kal'atu'l-Kl'y
da aldlar. Bu kale, biraz mukavemet gsterdi. Tlemsen de 20 gnlk bir muhsaradan sonra dt.
Tlemsen'de 150 levend muhafz olarak brakld. Burada da "Sultn Sleymn ibni Selm Han" adna
sikke kesilmeye baland. 1529 yaznda ordu ve donanma, Cezyir ehrine dnd.
Trkler'in bu zaferleri, spanya'y dehet iinde brakt. Oran umum valisi Gomares Markisi,
azledildi.

Andrea Doria'nn erel Seferi (1531)

Barbaros'un mehur rakbi Andera Doria, Cenevizli pek asl bir aileden 1468'de domutur. Aa
yukar Barbaros'la yat veya ondan az byktr. Papa'nn ordusunda subay olarak askerlik mesleine
balam, sonra denizci olmu, Avrupa'nn en byk amirali hretini kazanmtr. 1513'te Ceneviz
donanmasnn bana gemitir ki, bu sralarda Oru, Kuzey Afrika'ya ayak basmt. Ceneviz
doluunu kabl etmemi, bir mddet sonra mparator Charles-Quint'in hizmetine girmi ve onun en
yakn adam olmutur. Son derece byk bir servet yapmt.
1531 temmuzunda Andrea Doria, Cezyir'i fethetmek gayesiyle Genova'dan ayrld. Emrinde
Ceneviz ve spanyol gemilerinden baka 20 de Fransz kadrgas vard. Bu byk armadaya, kudretli
kara birlikleri de konmutu. Barbaros'un Cezyir'de bu anda elinde 35 gemi vard. Cerbe'den Sinan
Res'in acele gelmesini emretti. O da 7 gemi ile geldi. Barbaros, dman ak denizde karlamak
istedi. Fakat Doria, erel yannda askerini Cezyir'e kard. erel'deki Trk garnizonu,
Endlsller'in yardmyla, iddetle kendini savundu. Dman bozuldu. 1.500 l ve 640 esir veren
Doria, askerini donanmasna bindirmek mecburiyetinde kald. Esirler arasnda bir de amiral vard.
Barbaros, erel'deki Trk garnizonunun zaferinden sonra yetiti. Doria, oktan denize almt.
Barbaros, rakbini tkyb etti. Marsillya aklarna kadar geldi. Fakat burada, Doria'nn bir spanya
limanna eritii haberini ald. Dman armaday imha edememenin teessr iinde, Fransz harb
gemilerine meydan okuyarak, Toulon aklarnda Hires adalar nlerinde demir att.
Toulon'daki Frnasz amiralinin gzleri nnde bir Hristiyan gemisini zaptetti. Franszlar, hi bir
teebbste bulunmamay muvfk grdler. Barbaros, buradan Genova Krfezi'ne geldi. 22 dman
gemisini ele geirdi. Genova yaknlarndaki bir kaleyi bast, ahaliyi esir etti. 3 yl nce esir dm
olan Turgut ve Slih Resler'i kurtard. Maksad Doria'y tahrik edip ak deniz vurumasna
srklemekti. Fakat Doria, sknetini muhafaza etti. spanya'da bulunuyordu. Barbaros'un kendisini
spanya kylarnda takyb edeceini anlad. Cebelitrk'tan Atlas Okyanusu'na kt. Akdeniz'i, byk
rakbine brakm oldu. Genova Krfezi'nde 2 dman gemisi ile arprken Sinan Res, gzlerinden
birini kaybetti.
Barbaros, Cezyir'e dnnce, Sultn Sleymn'n yollad Mustafa avu'u buldu. Onun getirdii
padiah fermann okudu. Kaann, hibir suretli Fransa'ya ve Fransz gemilerine zarar verilmemesini
emrediyordu.
Bu hdiseler, 1531'de olmu, sonbaharda Barbaros, Cezyir'e dnmt. 1532'de Tlemsen Sultn
gene isyan etti. Barbaros bizzat Tlemsen'e gidip syn yattrd. Tlemsen Sultn'nn spanyollar'dan
ald tonlarca altn, boa gitti. Barbaros, Sultn'dan cez olarak 30.000 duka altn ald.
Tlemsenliler'i kkrtan spanyollar'a cez olmak zere, spanya sahillerine bir filo gnderdi. Trk
filosu, 14 spanyol harb gemisini zabtedip Cezyir'e dnd. Endls Mslmanlar''nn feryatlar
zerine tekrar spanya'ya 36 paradan mteekkil bir donanma yollad. Bu donanma, gene bir hayli
Endlsl'y Cezyir'e tad. Birok spanyol limann bombardman etti.

Trkler'in Cezyir'e Yerlemelerinin Tarih Ehemmiyeti

Kuzey Afrika slm tarihinin byk mtehassslarndan G. Yver, bu lkelerde Barbaros
Kardeler'in oynad rol, u veciz satrlarla hulsa etmektedir:
"Trkler'in gelii, Hristiyanlar'n ilerlemelerini durdurup, Afrika'da slm' kurtard. Uzun bir
kargaa yznden zayflam olan kk Berber devletlerinin harbeleri zerinde Trkler, silh

kuvveti ile, btn Orta Marib'i ihtiva eden bir Mslman devleti kurdular. Bu devletin kurucular,
Oru ve Hayreddin'dir. Oru, 1516'da Cezyir ehrini zaptederek Trk hkimiyetinin temellerini
atm, Hayreddin ise, "paa" ve "beylerbeyi" unvanlarn kabl etmek sretiyle, memleketlerini
Osmanl hkimiyeti altna koymu, giritii ilerde muvaffakyet kazanmak iin lzm olan mnev
istinat ve madd vesaiti temin etmitir... Hayreddin'den sonra gelen beylerbeyiler, onun eserine devm
etmilerdir... Slih Paa da 1533'te Fas' igal etmi ve Mern hnednndan birini tahta geirmi,
Hseyin Paa ve sonra Ulu-Ali Paa, Fas payitahtna kadar muvaffakyetle ilerlemilerdir" (A, III,
136a).
"Oru, biraderi Barbaros Hayreddin Paa ve olu Barbaroszde Hasan Paa, Ulu (Kl)-Ali ve
Ulu-Hasan Paa gibi Cezyir beylerbeyisi olan Trk amiralleri, Avrupallar tarafndan "Cezyir
krallar" (spanyolca : Reyes de Argel) unvan ile anlyorlard" (Ayn Eser, 137b).
"Nitekim Barbaros, Fransa'da, hkmdarlara yaplan merasimle karlanmtr. Bylece Oru,
Cezyir'in hkimi oldu. spanyollar, buray onun elinden almak iin bouna uratlar. 1516'da Don
Diego de Vera ve 1519'da Don Ugo de Moncada tarafndan Cezyir'e yaplan seferlerin ikisi de,
hezimetle neticelendi... 27 Mays 1529'da spanyollar'n elindeki sonuncu kaya paras olan Penon
hisr, Barbaros'un emriyle temelinden yklarak, enkaznn bir ksm, adacklar birbirine balamak
iin kullanld ve bylece bugn dahi "Hayreddin" ismiyle anlan bir mendirek vcuda geldi. Kendi
istikametine amd bir rhtm ile tamamlanan bu mendirek, liman, kuzey ve kuzeybat rzgrlarndan
korurdu. Cezyir gemileri bylece, k, frtnadan ve Hristiyan hcumlarndan korkmakszn
geirebilecekleri bir snak buldular. Deniz tarafna yerletirdikleri bataryalar ile, kara tarafna
ekilen sr, Cezyir'i, hemen hemen zaptolunmaz bir hle getirdi. Btn bu tahkim ilerine Barbaros
balad ve halefleri olan beylerbeyiler tarafndan devm edildi. Trkler'in Cezyir'e yerlemesi,
Hristiyanlk iin dim bir tehlike tekl ediyordu. Bu sebeple Charles-Quint, Trk hkimiyetini
skp atmaya teebbs etti" (Ayn Eser, 148 a-b). Byk Fransz tarihisi Hauser yle diyor (L'ge
Moderne, 400): "Barbaros'un Cezyir'e yerlemesiyle Osmanllar, btn Akdeniz'de hkim vazyete
getiler".
Barbaros, Kaann Sultn Sleymn'dan bir fermn- hmyn ald. Pdih, kendisini kapdn-
deryla (Trkiye imparatorluk deniz kuvvetleri kumandanlna) tyin edeceini, derhal stanbul'a
gelmesini emrediyordu.
Yavuz devrinde Barbaros Kardeler'in Cezyir'e yerlemeleri bahsinde birinci kaynamz Gazavt-
Hayreddn Paa'dr. Avrupa kaynaklar ile paralel ekilde bu kayna kullandk. Gazavt'n
Barbaros tarafndan dikte ettirilerek Murd eleb'ye yazdrlan pdih (Kaann'ye sunulmu)
nshas Topkap Saray, Revn Kk, no. 1.291'dedir. Ayni yazar-irin nazma ektii nshadr.
Nesir ve nazm iki nshann fotokopisini niversite ve Topkap Saray'ndan 1964'te aldrdm. 1965'te
gnmz Trkesi ile yz bin tirajl Hayat Tarih Mecmuas'nda yaynladm (1964'te Trkiye
Tarihi, c. 5'te 65.000 tirajla Cezyir bahsinde de geni ekilde kullandm). 1989'da Barbaros
Hayreddin Paa'nn Htralar adyle kitap eklinde de yaynladm. Buraya yazdm nszde,
Gazavt'n nshalar ve eitli dillere tercmeleri hakknda geni bilgi mevcuttur. Hareke'li olan
nshann bir ksmnn faksimilesini de bu kitabn sonuna koydum.

XVI. ASIR BALARINDA DNYNIN

UMM SYS TABLOSU (1520)

1. AVRUPA
1520'ye doru Avrupa'nn siys corafyas, asrlardan beri grlmemi apta bir deiiklie mruz
kalmt. Bu deiiklik gen Almanya imparatoru ve spanya kral Charles-Quint'in, kt'ann en byk
ksmn idaresinde toplamas hdisesiydi. Tl ve tesadflerin sevkyle Charles-Quint, 1516'da 16
yanda spanya kral, 1519'da da "V. Karl" sanyla Almanya imparatoru olmutu. Charlemagne'dan
yni IX. asrdan beri Avrupa, Bizans hri, bu apta bir Hristiyan devleti grmemiti. Bu tammen
gayr tabi devleme, birok devleti tehdd ediyordu. 1520'de tahta kan 25 yandaki (CharlesQuint'den 5 ya byk) Kaann Sultn Sleymn'n en byk hedefi, bu devi ypratmak, paralamak
ve ortadan kaldrmak olacaktr.
Charles-Quint'in babas Habsburg hnednndan Aridk Gzel Philipp, babasndan nce 1506'da
ld iin, gen Charles-Quint, muazzam bir mirasa vris oldu. Ayn yl iinde annesinin babas
olan Kastilya, Aragon, Napoli ve Sicilya kral Fernando lnce, 4 krallk tc birden banda birleti.
Ksaca "spanya ve iki-Sicilya Kral" oldu. Usuz bucaksz Amerika mstemlekeleri de spanya
tcna dhil bulunuyordu. 1519'da bykbabasnn yerine Almanya imparatoru seildi. Bu sretle
Avusturya'nn dorudan doruya hkmdar, btn Almanya'nn da imparatoru oldu. Belika ile
Holanda, zten spanya tcna dhil bulunuyordu. Ayrca Sardunya, Lksenburg, Burgonya, Alsace,
Lorraine, Kuzey talya'da birok yer, az zamanda Charles-Quint'in hkimiyetine geti. Fransa ve
ngiltere krallklar, dehetli bir tehdit altnda kaldlar.

Zten Almanya, ki-Sicilya (Napoli ve Sicilya), Kastilya ve Aragon, Charles-Quint'den nce, XV.
asrn sonlarnda 4 byk devletti. Bu sretle Charles-Quint, 4' "byk devlet", dierleri orta ve
kk devlet olmak zere, bir sr devleti toplam oluyordu. Kastilya ve Aragon krallklar,
evlenme yoluyla birlemiler ve bu sretle Hristiyan spanya birliini meydana getirmilerdi. Bu
birlik, Gney spanya'da, Endls'n en byk ksmn bakent Grnta (Granada) olmak zere elinde
tutan Mslman Arab krall, Nasrler (veya Ben-Ahmer) iin, felket oldu. 1492 ylbanda
birleik Kastilya-Aragon kuvvetleri Grnta'ya girdiler ve spanya'da 711'den yni 781 seneden beri
devm eden Mslman hkimiyetinin son ydigrn ortadan kaldrdlar. "Reconquista" yni berya
yarmadasnn Hristiyanlar tarafndan yeniden fethi hdisesi, tamamlanm oldu. Bu hdise ve ayn
1492 ylnda Kristof Kolob'un spanya nmna Amerika'y kefetmesi, XVI. asr balarnda
spanya'y, Hristiyan devletlerin en gcls mevkine kard. Bu sretle spanya krall, Trkiye
dnda Avrupa devletlerinin en by ve gcls oldu. Almanya imparatorluu ile birlik, bu gc
dehetli sretle arttrd. Charles-Quint, Almanya'nn bakenti olan Viyana'da kardei Avusturya
aridukas Ferdinand tarafndan temsil ediliyordu.
"Reconquista"nn tamamlanmas, yni Mslmanlar'n berya'dan, Bat Avrupa'dan tamamen
atlmalar, Yenia'n fecrinde mhim bir hdisedir. Bu sretle Trkler'in Dou Avrupa'daki
terakkileri ksmen telfi edilmi oluyordu. spanya, birka milyon Mslman Arab teb'ayla babaa
kalyordu. Bu Mslmanlar, spanyollar'la mukayese kabl etmiyecek derecede yksek kltr ve
medeniyet seviyesinde idiler. spanya, 1,5 asrda tamamlanacak olan bu Mslmanlar' yok etme
siysetine balad. 1492'den sonra 1,5 asr sren bu siyset, "reconquista"nn mnev cephesinin
ikmali demekti.
Portekizliler tarafndan ayak baslan Brezilya kylar dnda Gney ve Orta Amerika kylar ile
Antiller, spaya'nn elindeydi. Bundan sonra spanya, Amerika'da kt'a fethine balyacak, yni
ierilere doru girmeye alacaktr.Kt'adaki Kzlderili krallklar, spanyollar'n ateli silhlarna
kar koymaktan ciz bulunuyorlard. Byk kt'ann fethinin balamas, tabi kaynaklar bakmndan da
spanya'y ok gcl klyordu. Bu sretle Dou Avrupa'da Trk gc ykselirken, Bat Avrupa'da da
spanyollar, ykselilerinin en st noktasna trmanyorlard. Her iki imparatorluk, asrn sonunda
zirveyi bulacaklardr.
Trkiye ve spanya dnda Avrupa'nn byk devletleri Macaristan, Fransa, ngiltere, Venedik,
Portekiz ve Lehistan idi.
Macaristan, Trkiye'den byk darbeler yemiti. Karadeniz'le hibir alkas kalmamt.
Adriyatik'le alkas da pamuk ipliine bal olup Venedik'in tehdidi altnda bulunuyordu. Tamamen
bir kara devleti hline dmt. Sk bir ekilde Almanya-spanya ittifakna yapmt. Pek yakn
grnen Trk istilsna baka trl kar koyamyacan anlamt. Gen kral II. Layo, CharlesQuint'in kzkardei Arides Maria ile evliydi, yni pek kudretli mparator-Kral'n enitesi
oluyordu. Bu sretle Macaristan, Almanya-spanya'nn Trkler'e kar sa cenhn tekil ediyordu.
Bugnki Macaristan dnda Erdel (Transilvanya), Banat (Tamevar), Bohemya, Moravya, Slovakya
(yni ekoslavakya), Sava'nn kuzeyinde kalan btn Kuzey Yugoslavya, Rutenya, Macaristan
krallna aitti. Sava'nn gneyindeki Belgrad kalesi de Macarlar'da olup, Trkler tarafndan
alnamamt. 1521'de Kaann'nin bu kaleyi fethetmesi, Macaristan'n kaderini izecektir. Zira
Belgrad, Orta Avrupa'nn kaps idi. Macaristan, Almanya ve spanya'dan sonra Hristiyan
devletlerinin en by grnyor idiyse de, kara devleti olmann ksrlklar, bnyesini ypratm

bulunuyordu. Buna karlk eski evketini muhafazada devm eden Venedik ve yeni ykselmekte olan
Fransa, Portekiz, hatt ngiltere, gittike gc kazanyorlard.
Portekiz, Byk Avrupa devletleri arasna yeni katlmt. 1499 tarihlerine doru denizcilii
syesinde artk byk bir devlet manzaras gstermektedir. Kudreti denizlerde olup, Avrupa
karasnda geen byk mcadelelerle alkas yoktu. Zira kuzey ve dousundan spanya, Portekiz'e
Avrupa yollarn kapatyordu. Mstemlekecilikte spanya'dan sonra gelmekle berber Portekiz, bu
kudretli rakbi ile atmamaya dikkat ediyordu. Netice itibariyle, menfaatleri bakmndan, Portekiz
de, Macaristan gibi spanya-Almanya ittifak manzumesinin bir parasn tekil ediyordu.
O halde bu kudretli ittifak manzumesinin karsnda kim vard? phesiz Trkiye. Yavuz'dan sonra
Trkiye'nin gc dnyann geri kalan btn devletlerinin gcnn toplam ile eit bir dereceye
yaklamt. Charles-Quint tarafndan yutulmak istenmiyen iki byk devlet, Fransa ile ngiltere, Trk
ittifak manzmesinin etrafnda gruplamak zere idiler. Yalnz Venedik'tir ki, mstakil bir siysete
mlik grnyor ve iki taraftan birine yanamyordu. Lehistan, tamamen douda kalmt. Fakat
istikbal, Lehistan gibi Venedik'i de Trk nfuz dairesinin iine doru itiyordu. Trkiye'nin byk
dman olan Venedik, bu byk imparatorlua kar tertip ettii her kombinezondan malb kmt.
Venedik, artk dnyann birinci donanmasna shib deildi. oktan beri Trkler, dnyann birinci
denizci devleti olarak onun yerini almlard. spanya ve Portekiz'in deniz kuvvetleri de devlemi
olmakla berber, Akdeniz dnda faaliyet gsterdikleri iin, Venedik'le atmyorlard. Akdeniz'de
Trkiye'nin en byk rakbi olmak durumunu hl Venedik muhafaza ediyordu. Kudretli Cumhuriyet'in
Ege Denizi ile az alkas kalmt. Bu denizin gneyindeki Siklad (Kiklad) Adalar'nda tutunmaya
alyordu. Kbrs ve Girit, Venedik'e aitti. Dubrovnik'in kuzeyinden balyan Dalmaya kylarnn
Venedik'te bulunmas, onu Adriyatik'e hkim klyordu. Bununla berber Trkler, Venedik'i Yunan
(yonya) Denizi'nde olduu gibi oktan Adriyatik'te de tehdide balamlard. yonya Adalar, bata
Korfu olmak zere, Trk tehdidi altnda bulunuyordu.
Litvanya byk-dukalna ship bulunan Lehistan da Macaristan gibi bir kara devleti olmann
ztrablarn ekiyordu. Karadeniz'le hibir alkas kalmamt. Almanlar tarafndan Baltk ile de
irtibat kesilmek zereydi. Lehistan, Beyaz Rusya'nn tamamna hkimdi. Ukrayna, Krm Hanl ile
Lehistan arasnda paylalmt.
Fransa, hl Kuzey talya'y eline geirmek sevdasnda idi. Snrlar bugnkinden daha dard.
Birok kuzey, bilhassa dou eyletleri, hatt Burgonya, Almanya'da bulunuyordu. Bununla berber,
gen kral I. Franois, byk ihtiras sahibiydi ve hibir ekilde Charles-Quint'e ba emek niyetinde
deildi. Capet'ler, en byk Hristiyan hnedn olmak prestijine ship bulunuyorlard.
ngiltere'nin terakk admlar henz ok mtevaz idi. Bir denizci devlet olabilmek iin mahub
admlar atyordu. O da spanya'nn tehdidinde bulunmakla berber, denizlerle evrilmi olmann
avantajlarna sahipti. Bununla birlikte ngiltere, Yzyl Harbleri'nde Fransa'y ezen gcn
kaybetmi, Fransz topraklarn elden karmt. Fransa, ngiltere'den ok daha gcl bir devlet
durumuna ykselmiti ve Trkiye'nin desteiyle Charles-Quint'e kar uzun vdeli bir mcadeleye
girimeye kesin srette karar vermiti.
rlanda'y fetihte byk zorluklarla kar karya bulunan ngiltere, skoya krall ile de rakyb
haldeydi. Henz skoya ile ngiltere arasnda hibir ballk yoktu. Bilakis skoya, ngiltere'nin eski
rakybi Fransa'nn safnda yer alyordu. Ancak Charles-Quint'in tehdidi, ngiltere ile Fransa'y bir

dereceye kadar yaklatrmt.

Danimarka krall, Norve krallna da sahipti. Gney sve kylar da bu devletin elindeydi.
sve krall, Finlandiya'ya da sahip bulunuyordu.
Almanya'da 500'e yakn devletcik vard. Hepsi imparatoru metb tanyorlard. mparatorluun
resm bakenti Viyana idi.
talya ve Holanda-Belika, ticret ve sanayi syesinde zenginlemilerdi. Holanda-Belika'nn
tamm ve talya'nn mhim ksm, spanya'nn hkimiyet veya nfuzunda bulunuyordu. 1453'te byk
devletler arasndan kan Ceneviz Cumhuriyeti, tamamen gcn kaybetmiti; baz Fransa'nn, daha
ok spanya'nn nfuzuna dyordu. Orta talya, bakent Roma olmak zere Papa'ya aitti. Papa bile
Charles-Quint'in nfuzunda idi. Kuzey talya birka kk, fakat mmur devletcik arasnda
paylalmt. svire, Almanya imparatorluundan yeni ayrlmt, bamsz bir manzara arzediyordu.
Rusya, daha byk devlet deildi. Uzakta kalm bir kara devleti idi, hi bir denizle irtibat yoktu.
Bakenti Moskova idi. Altn-Ordu Hkanl'nn dalmas ve paralanmasnn meyvalarn
devirmeye alyordu. Bununla berber Kuzey Buz Denizi'ne ve Volga'ya erimek iin byk bir
aba iindeydi.
Dou Avrupa'da Rusya'dan baka Krm Hanl, Kazan Hanl, Kasm Hanl, Astrhan Hanl
vard. Bu 4 Trk devleti, Altn-Ordu'nun paralarndan teekkl etmilerdi. Balarnda Cuci
Ulusu'ndan inen Cengizoullar bulunuyordu. Krm Hanl, asker gc ve arazi bakmndan en
mhimleri olup, Kuzey Karadeniz'e hkim olmann btn nmetlerine sahipti. Snrlar kuzeyde,
Moskova'nn az gneyinden balyordu. Dier 3 hanlk, zaman zaman Krm'n, dolaysiyle
Trkiye'nin nfuzuna dyorlard. Moskova'ya ok yakn olan Kasm Hanl, cidd ekilde
Rusya'nn tehdidindeydi. Ruslar, Kazan ve Astrhan' da tehdid etmek niyetindeydiler. Henz Krm'la
baa kacak gcleri yoktu. Batda Lehistan, Rusya'nn btn istikbalini kreltiyordu. Rusya'dan ok
gl olan Lehistan, Trkler'den sonra Ruslar' tehdd eden ikinci byk dman durumunda idi.
Denizlere doru hareket gibi, Rnesans akm da Avrupa'y yeni ufuklara gtryordu. Avrupa cidd
bir kalknma ve gelime hamlesi iinde bulunuyordu. Rnesans, talya'da byk baarlar kaydetmiti
ve hzla dier Avrupa lkelerine, Fransa'ya ve Almanya'ya yaylmak zereydi.
Avrupa tarihinin anahatlar ve btn balca hamleleri Trkiye tarihi iinde mtala edilmi olduu
iin, bu bahiste Avrupa'nn 1520'ye doru siys tablosunu izmekle iktifa ettik.

2. ASYA
Asya'da Trkiye'den sonra en byk ve gcl devlet ran, sonra in idi. Hindistan, Gney
Hindistan ve Trkistan imparatorluklar da 3 byk devlet olmakla berber, Trkiye, ran ve in
seviyesinde deillerdi.
Memlk imparatorluunun 1517'de trih sahnesinden silinmesi, bu pek byk Asya-Afrika devletini
ortadan kaldrm ve bunun btn nmetlerini Trkiye toplamt. Bu sretle Trkiye, halfelik tcna
ve Mukaddes Makamlar'a, slm'n 3 byk mukaddes ehrine de, Mekke, Medne ve Kuds'e hkim
olmutu. Kuzey Irak yni Musul evresi de Osmanoullar'nda idi. Asl Irak Badad bata olmak
zere henz ran Trk Safev imparatorluunda bulunuyordu. 1514'te aldran'da pek byk bir darbe
yemi olan Safevler, buna ramen, Trkiye'den sonra cihann 2 numaral devleti olmak durumunda

idiler. 1520'de henz h sml hayatta idi ve aldran darbesi altndan silkinememiti. Kars,
Erzurum, Van, Hakkri, Ar evresi, yni Dou Anadolu'nun dousu daha Safevler'de bulunuyordu.
Safevler'in Karadeniz'le ilgileri yoktu. Gney Kafkasya'nn hemen tamamn ellerinde tutmakla
berber, Karadeniz kylarnn dousu Trkiye, Krm Hanl ve ikisinin arasnda kalan ksm da bu
iki devletin nfuzundaki erkes ve Abhaz (Abaza) kableleri arasnda blnmt. Hristiyan
Grcistan, ran'a aitti. Hazar'n gneybatsnn hkimi olan (Kuzey zerbaycan ve Dastan) Snn
irvan-ahlar'n btn uramalarna ramen Safevler'e kar bamszlklarn devam
ettirebilmelerine imkn kalmamt. h sml, aybak Hn'a vurduu darbeden sonra Trkmenistan
ve Afganistan'da da birok yerleri eline geirmiti. Horasan'n tamam, merkezi Hert olan Dou
Horasan dhil, Safevler'de idi.

Moollar', yni Cengizoullar'n in'den Moolistan'a kovan Ming hnedn, in'i yeni bir
ykseli devresine sokmutu. Manurya, Kore, Birmanya, Siyam, Annam, Kambo krallklar, bir
dereceye kadar Tibet, in'in nfuzunda idi.
Trkistan'da Cengizoullar'nn Cuci Ulusu'ndan eybnler, Semerkand'da saltanat sryorlard.
En byk dmanlar Safevler'di. Safevler, Trkiye, Trkistan (Dou Trk Hkanl), Hindistan
Snn imparatorluklar arasnda mezhebini kudretle muhafazada devm ediyordu. Trkistan'n
hemen tamamna hkim olan eybnler henz ykselme devresinde bulunmamakla berber, bir kara
imparatorluu olmann btn zorluklarna mruz bulunuyorlard. Timuroullar'n Trkistan'dan kovan
eybnler, Timurlular'n yksek meden seviyesine erimekten uzak kalmlard. mparatorluklarna
gebe an'aneler hkimdi.
Trkistan'dan, Semerkand'da 3 kere oturduu Dou Trk Hkanl tahtndan kovulan Timur'un "tek
mer vrisi" Bbur h, artk atalarnn lkelerinden, kuzeyden tamamen midini kesmiti. Kuzey
Hindistan', Pencb' fethetmi, asl Hindistan' fethe hazrlanyordu. Bakenti Kbil idi. Safevler'le
dosta geiniyordu. Henz byk devlet seviyesinde olmyan Afganistan-Pencb Timurlu krall,
eybnler'e kar Safevler'i tutuyordu. Hatt bir ara Bbur, h sml'e tbi olmutu. Yavuz ve h
sml seviyesinde bir siys dehya mlik bulunan Bbur, 1520'de olgunluk devresine erimiti, 37
yandayd. nnde 10 yl vard. Ve bu mddet iinde pek byk iler grmeye hazrd.
Asl Hindistan'a, yni Ganj vdisine Afgan'lam bir Trk hnedn olan Ldler hkimdi. Bunlar,
"Hindistan padiah" olarak Delhi'de saltanat sryorlard. Gneyde Dekken'deki Behmen
imparatorluu gibi Ldler de gclerinden kaybetmiler, Bbur'a tviz zerine tviz vermiler,
Pencb' kaybetmiler, kuzeyle alkalarn kesmilerdi. Gneyde Behmenler'in 5 umum valisi, det
mstakil hkmdarlar olup, Gney Hindistan'n iddetli Fars kltr altnda bulunan Trk
imparatorluunu paralamaya hazrlanyorlard. Bunlar dil-hlar, Kutb-hlar, md-hlar,
Nizm-hlar ve Berd-hlar idi. Daha gneyde Hind mahraca ve racalklar bulunuyordu.
Behmen imparatorluu nasl paralanmak zere ise, kuzeyde Ldler de ism tbiiyet balar ile
kendilerine bal grnen birtakm Trk krallklar ile kar karya idiler. Bunlar Hande Frky
Hanl ile Malva Gur devleti idi. Hanpur arky Sultanl, 1499'da ortadan kalkmt. Bengal, ayr
bir Mslman krall idi. Kimir de yleydi ve bu lkede de Bengal'deki gibi bir Trk hnedn,
hler hkm sryordu. Sind'de saltanat sren Trklemi Mool Argunlar, Bbur'a tb idiler.
Moolistan, ungarya, Dou ve Orta Sibirya gibi usuz bucaksz, fakat nfustan yoksun lkeler,
Kubilayoullar'nn elindeydi. Bunlar Cengizoullar'nn Trklemeyen tek daln tekil ediyorlard.
Moolluklarn muhafaza ediyor, gittike Buda dinini kabulle aman'l btn btn terkediyorlard.
Bu hal, onlar Mslman dnyasndan ayryor, in'in nfuzuna dryordu. Cengiz'in bakenti
Karakurum'da oturan han kaan tanyan Kubilayoullar, birok hanla ayrlmlard.
Cengizliler'den olmayan baka bir Mool devleti, Kalmuklar, Volga ile Manurya arasndaki sahada,
Kuzey Asya'da, Cengizoullar'n tehdid ediyorlard. Bunlar da Budist olmakla berber, bir dallar
Mslmanlamt. Dou Trkistan'da Cengiz'in aatay Ulusu'ndan olan torunlar, Bbur'un ana
tarafndan kuzenleri hkimdiler. Bunlar bazan Bbur'a, bazan eybnler'e, bazan Kalmuklar'a tb
oluyor, bazan mstakil bulunuyorlard. Kazakstan'daki Cuci Ulusu'ndan Kazak hanlar, eybnler'in
nfuzu altnda idiler. Bat Sibirya'da gene Cuci Ulusu'ndan Sibir Hanlklar, tamamen Trklemi ve
Mslman olmulard. Bunlar, gebe an'aneyi muhafaza eden devletlerdi. Halbuki gebelik devri
artk tarihe karmt. stikbal, byk merkez imparatorluklarda idi.

Avrupa ile mukayese kabl etmiyecek derecede zengin ve ileri medeniyete ship olan Asya'da
istikbal, Osmanoullar'nda, Timuroullar'nda yni Bbur hnednnda, Safevler'de ve Mingler'de
idi. eybnler'e ve dier hnednlara parlak istikbl grnmyordu.
1520'ye doru btn dnyada 490.000.000 kadar nfus yayordu. Bunun takriben 325 milyonu
Asya'da, 100 milyonu Avrupa'da, 40 milyonu Afrika'da, 25 milyonu Amerika'da, 1 milyonu
Okyanusya'da idi.

3. AFRKA
Afrika'da 1517'de Memlk imparatorluunun yklmasndan sonra tek byk devlet olarak Fas
imparatorluu kalmt. Bu devletin banda Arablam Berber Mernler bulunuyordu. Fakat
1511'den beri Arab Sd erifleri (urefy S'diyye), taht Mernler'le ekiiyordu (1550'de tek
balarna Fas'a hkim olacaklardr).
Trkiye imparatorluu kt'ada Msr'dan baka, Nubya'y, Bingazi'yi ve Cezyir sahillerini elinde
tutuyordu. Cezyir sahillerinde Oru Res kudretli bir Trk denizci devleti kurmu ve yerine geen
kardei Barbaros Hayreddin, Yavuz'un metbluunu kabl etmiti. Bu gen devlet, spanyollar'n,
Araplar'n ve Berberler'in zararna mtemadiyen geniliyordu. spanyollar'n, Kuzey Afrika
sahillerinde birka mhim sleri vard. Trkler'in tarihte ilk defa olarak 1520'ye takaddm eden
senelerde Oru Res'in teebbs ile Kuzeybat Afrika'ya, Marib'e ayak basmalar, mhim bir
hdiseydi ve spanya'y son derece tehdd eder mahiyette idi.
Tunus'ta 1228'den beri Arablam Berber Hafs hnedn (Ben-Hafs) devm ediyordu.
Tlemsen'deki Arab'lam Berber Abdlvdler (Ben-Abdu'l-V'd, Ben-Zeyyn), 1517'de Oru
Res'in metbluunu kabl etmiti. Bu sretle Cezyir'deki Trk devleti, dorudn doruya kudretli
Fas imparatorluu ile snrda oluyor ve Osmanoullar'nn kudret ve nfuzu Fas'a kadar uzanm
bulunuyordu. Mernler dalmak zere idiler. 1470'den beri tahtta Mernler'in bir dal olan
Vattsler (Ben-Vatts) vard. Bakentleri Fas ehri idi.
Trablusgarb spanyol igalindeydi. Libya'nn dou paras, yni Bingazi, Trkiye'nin bir sanca
idi.
Orta Afrika'da, Gine Krfezi ile Byk Sahr arasnda birok Mslman Zenci devletcikleri vard.
Bunlarn en ehemmiyetlileri, 1464'te kurulan ve Mali ve Nijer'i iine alan Gao krall ile be asrdan
beri devm eden ve ad ile Nijerya'y iine alan Bornu krall idi. Douda Habeistan krall,
Ykub Ortodoks Hristiyan idi. Daha gneyde Putperest Zenciler yayordu ve buralar d dnyaya
kapal idi. Yalnz Dou Afrika kylar, Mozambik, Tanganika, Kenya, Somali sahilleri ve Zengibar,
Arab Kilve krallna aitti. Bu krallk, Yavuz'la alka kurmu ve Osmanoullarnn nfuzu Ekvator'un
gneyine atlamt. Bu sahiller, yni Afrika'nn Hind Okyanusu'na bakan cephesi, Portekiz tarafndan
tehdde balanmt.

NETCE:

XVI. ASIR BALARINDA TRKYE'NN

UMM DURUMU (1520)

XVI. asr balarnda, 1520'de, Yavuz'un lm ve gen Kaann'nin clsu sralarnda Trkiye,
btn Trk tarihinde o na kadar rastlanmyan bir gce erimi bulunuyordu. Trkiye devleti,
ekonomik ve asker gc bakmndan deniz gc dhil- dnyann btn teki devletlerine hemen
hemen eit bir g seviyesine ykselmiti. Yavuz'un douya ve gneye doru iki muazzam hamlesi,
Ftih'in eserini tamamlam ve yceltmiti. Trkiye, Afrika'ya geni lde el atmt ve meden
Afrika'nn tamamn elde etmek zere idi. Barbaros Kardeler'in Cezyir'de pek gl bir deniz
devleti kurmalar, Trkiye'yi Bat Akdeniz'in de en byk kuvveti hline getirmiti. Nil elleleri'ne
kadar Afrika, Trkiye'nin idi. Orta Afrika ve Dou Afrika'daki Mslman devletcikler, HalfePdih'n kudretli metbluu altna snmlar, Trk nfuzu Ekvator'u geni lde gneye doru
atlyarak Mozambik'in gneyine ulamt. Tunus, Trk hkimiyetine decek olgun bir meyva hlinde
idi. Fas imparatorluu da Trk nfuzuna akt. Douda Anadolu birlii hemen hemen gereklemi
olup, daha az bir gayret istiyordu. Dnyann ikinci devleti olan ran Trk imparatorluu bir eyrek
asrdan nce toparlanamyacak derecede zorlu bir darbe yemi, bakentine girilmi, lik,
Anadolu'dan hemen hemen kovulmutu. Kuzey Irak'a hkim olunmutu. Badad ve Basra Krfezi ile
Umman Denizi, Trk akna almt.
Kaann'nin Avrupa siyseti, Yavuz'un ran ve Turan'a doru olan siysetini durdurmakla berber,
Charles-Quint devinin zuhru, bu yeni siyseti gerekli klyordu. Macaristan, btn hametiyle,
Trkiye ve Almanya-spanya arasnda sallantda idi. Bu byk devlete hkim olabilecek devlet, yni
ya Trkiye, ya Almanya-spanya, Avrupa kt'asnda tamamen stnlk elde edecek ve cihan
imparatorluu hline gelecektir.
Osmanoullar, tarihte hibir hnedna nasib olmam bir an, eref ve evkete erimek zereydiler.

BYEZD II LES

(1450 1512) (1481 1512)

BYEZD II, Vel, Sofu, Gaaz, "Adl" (Dimetoka Saray, 10.1450-ekmece, 26.5.1512=61,6)
(saltanat: 3.5.1481-24.4.1512=30,11,22): Asl ad (Yldrm Byezd) olup saltanatnda bu ekilde
kullanlmsa da, lmnden sonra, I. Byezd ile kartrmamak iin (Yldrm) kelimesi tammen
terkedilmidir. Velahd 3.2.1451-3.5.1481=30,2,28. Clsunda ya: 30, 7. Medfun olduu yer
stanbul, Byezd Cmii yanndaki trbesi. Babinger doumu iin 1448 trhini uygun grr. Tahttan
fergatinden 32 gn sonra ld. htiyr olup rh knt iinde ve hasta olarak Dimetoka Saray'nda
oturmak zere yola kmt. Hattt, bestekr, babas Ftih'ten sonra Osmnoullar'nn en limi,
mzehhib, yay mlcisi, okudur. Yapt tezhbler ve yaylar Topkap Saray'nda mevcuddur. Bir ok
perev ve sz semsi'nin notas da elimizdedir. Adl (Adn deil!) mahlas ile dvn (Farsca
iirleri de var): st. 1308 H., 108 s., Matba'a-i Osmniye (150'ye yakn gazel vs.); Gzn entrk,
Adl Dvn, Trkoloji me'zniyet tezi, T 372, 1951, 131 s.; Sniye nal, II. Byezd Dvn,
Trkoloji me'zniyet tezi, T 390, 1951, 217 s. II. Byezd, Uygur yazsn da biliyordu. Bursa'da II.
Murd, stanbul'da Ftih, II. Byezd, Yavuz, trbelerinde yalnz balarna yatarlar; der btn
pdih trbelerinde, baka Hnedn yeleri de medfndur. Kardei ehzde Mustafa ile berber
snneti Edirne 12.1457'de yapld. 21 Mays'ta Amasya'dan stanbul'a gelip cls etti; bu 18 gn
iinde stanbul'da bulunan olu ehzde Korkut, saltanat nibi oldu. Nakyblerf tarafndan kl
kuatld. Yabanc hkmdarlarn da bulunduu snnet dn 1 ay srd.
Amasya sancak beyi 1457-1481=24 yl. 1470'e doru bir ara ilveten Trabzon sancak beyi. 1.
Sefer-i hmyn Morava (1483 bahr-11.1483); 2. sefer-i hmyn Bodan (Besarabya) (hareket
1.5.1484); 3. sefer-i hmyn Mora (1499 yaz) (nebaht fethi); Manastr, skb, Edirne'de klayp
4. sefer-i hmyn Mora (Modon'un fethi 5.4.1500). Osmanl ordusunun Varova'ya girmesi (Byk
Bal Paa) 1498. II. Byezd'in Konya'ya gelmesi 1482, Gmlcine-Edirne seyhati 1490 (stanbul
Edirne-psala-Gmlcine-Edirne-stanbul), stanbul-Sofya-Manastr-Tepedelen-stanbul seyhati
10.3.1492-6.1492. 1500'de Msr sultn olan Cnbulat, 1491'de eli olarak gelip II Byezd ile
grt. Byk Zelzele'den sonra saray tmr edilinceye kd. Dimetoka'daki sarayda oturdu.
Sd annesi: sde Htn (stanbul'da Ftih'de kpaa'da trbesi var). Hocas: Muhyiddn
Mehmed Efendi (lm. 1496) b. brahim b. Hasenek Nksr (mderris, mellif). Lalas: Vakkas Sinn
Bey (lm. 1512), 1479'da Torul'u fethetti, 1495'de Sultan Cem lnceye kadar onunla kald. Lalas:
Murd Bey (Hss Murd Paa olabilir) (Bell., no.53, s.52). Lalas: Sadrzam andarl-zde II.
brahim Paa, 1474-79'da lala. Hocas: Knal-zde Abdlkaadir Hamd Efendi. Hocas:
Muhyiddn Efendi (lm. 1495), Edirne kads iken ehzde Byezd'e muallim oldu, yukardaki
Muhyiddn Mehmed Efendi'den bakadr. Hocas: Balkesirli Mu'arrif-zde Efendi. Hocas: Hatb
Amasyal Kaasim Efendi (lm. 1490) b. Y'kb. Hocas: Seyyid Abdullh Efendi (olu Seyyid
Mahmd Ef. (lm. 1536) Osmanl Devleti'nin ilk resm nakyblerf (1494-1534b = 40 yl) olup
istfsnda yerine Takentli Muharrem Efendi getirildi. Matematik hocas: Mrim Mahmd eleb
(Kad-zde-i Rm-zdeler'den) (kazasker 1481, lm. 1525). Hocas: znikli Salhaddn el. (lm.
1480'den nce). Hat hocas: eyh Hamdullh Efendi (Amasya 1436-1519=83) b. Mustafa Buhr
(Shreverd eyhi). Lalas: Fenr-zde Ahmed Paa, 1479-81'de lala. Lalas (1466-70): vezr
Keml Paa (lm. 6.12.1470), Kemlpaa-zde'nin dedesi, 1481'e kadar. Son lalas: vezr Ayas Paa
(katli 1483) (Endern me'znu, Manisa'da Ftih'in maiyyetinde, beylerbeyi 1452, sonra vezr). 1456-

69'da lalas: Hzr Bey (sonradan Hayreddn Hzr P., katli 1469). Lalas: Koca Mehmed Paa (olu
Mahmd elebi = sfendiyrolu Hadce Hanm-Sultn). Lalas: mrahor Griceli lys Bey (Ftih'in
dadsnn dmd.
=1. Nigr Htun (1450?-Antalya, 3.1503=53?) b. Abdullah: ehzde Korkut, Fatma Sultan, Aye
Sultan annesi. Medfun olduu yer Antalya Mevlev-hnesi (S.F. Erten, Antalya Vilyeti Trhi, 97).
=2. rn Htn b.'Abdullah: ehzde Abdullh ve 'Ayn-i h Sultan annesi. zdivc 1464?
1483'de Bursa'ya yerleti. Medfun olduu yer Bursa, Murdiye, rn Htn Trbesi. Trabzon'da
mescid, adrvn, Bursa'da mekteb, Midilli'de mekteb yaptrd.
=3. Glruh Htn (lm. 1520'den sonra) b. Abdlhayy: ehzde Alemh ve Kamer Sultan annesi.
zdivc 1476?, izdiv mddeti 36? yl. Medfun olduu yer Bursa, Murdiye, Glruh Htn Trbesi
1502'de Manisa'dan Bursa'ya gelip bu ehre yerleti. Hayrt (Top. Sar. Ar. D. 3.515): Akhisr'da
(Manisa) cm ve imret, Aydn'da mecsid, Durakl kynde mescid, Grdes, Demirci, Nzilli, Birgi,
negl ve Bursa'da han, hamam, kervansaray, ar, evkaaf vs.
=4. Blbl Htn (1452?-Bursa 1515 = 63?) b. Abdullah: ehzde Ahmed, ehzde Mahmd,
Gevher-mlk Sultan, Hund Sultan, Hadce Sultan, h Sultan annesi. zdivc 1465?, izdiv
mddeti 46? yl. Medfun olduu yer Bursa, Murdiye, ehzde Ahmed Trbesi. Amasya'da adn
verdii Htniye mahallesinde cm, imret, mekteb (1509), Ldik'te cm, imret, Bursa'da medrese,
trbe.
=5. Hsn-h Htn (1454?-1513'den sonra) b. Karamnolu Nash Bey: ehzde ehenn'n ve
bir Sultn'n annesi. 1483-1511'de olu ile Konya'da oturdu, sonra Bursa'ya yerleti. Medfun olduu
yer Bursa, olunun yan. Manisa'da Htniye cm ve medresesi (1490'da olu tarafndan annesi
adna yaptrld), Manisa'da Kurunlu Han (1497), Tokat'ta cm (1491) (Konyal, Konya Trhi,
466).
=6. Glfem Htn: Top.Sar.Ar.E 6.425.
=7. Gl-bahr Htn b.'Abdssamed: II. Byezd'in annesi de bu ad tayor. Tokat'ta cm (1485),
Amasya'da emlk (Paa Livs, 46,n.).
=8. Ferahh Htn (1460?-1530?=70?) (asgar doum ve asgar lm trhleri): ehzade Mehmed
Han annesi. 1507'de Kefe'den (Krm) gelip stanbul'a yerleti. Edirne'de ve Silivri'de hayrt (Paa
Livs, 379, no.290).
=9. Flne Htn b. Dmd Gvei Sinn Paa (kapdn- dery) (bkz. aada Aye Sultan b.
Byezd II).
=10. Muhterem Htn b.'Abdlhayy: Medfun olduu yer Bursa.
=11. Aye Htn (1453-Trabzon 1505=52?) b. Dulkadrolu Alddevle Bozkurd Bey (lm.
1515, bey 1479-1515=36): Yavuz Sultan Selm Han annesi. zdivc Amasya 1469?, izdiv mddeti
36 yl. Halas, Ftih'in zevcesidir. Trabzon'da olu ile yaad. Medfun olduu yer Trabzon, Htniye
(=Aye Htn) Cmii'ndeki trbesi. Bu cmden baka Trabzon'da medrese, imret, Manisa'da
tmarhne, stanbul'da Byezd'de hamam yaptrd.

II. Byezd'in Oullar

1) VELAHD-EHZDE DMD SULTN ABDULLH HN (Amasya 1465?- Konya,
6.11.1483=18?): Velahd 3.5.1481-6.11.1483=2,6,3. Srasyle Trabzon, Saruhn (Manisa) ve amcas
Cem'in yerine Karamn sancak beyi ve beylerbeyisi (Karamn 28.6.1481). Medfun olduu yer Bursa,
Murdiye, amcas ehzade Mustafa T. Snnet dn 1471'de amcas Cem ve kardei ehenh ile.
Lalas: Karagz Paa (dm 1489), der lalas Sadrzam Hdim Al Paa, hocas: ir Nect 's
Bey (do. Edirne - lm. stanbul 17.3.1509, Vef'daki konanda; olu Hseyin elebi ve der 2 olu
kendinden nce ld; kz='Abd'l'Azz el.(lm. 1544, Manisa kads, Sekaaiq, I, 407-8).
Ftih, 1480'de olu Byezd'in oullar Abdullh, Ahmed, Korkut, Selm, ehenh, Mahmd ve
Alem-h', Sultan Cem'in olu Ouz-hn', ehzde Mustafa'nn kz Ferah-d', stanbul'a getirtti.
Abdullh ile Ferah-d' evlendirdi ve ocuk ehzdeleri snnet ettirdi. Abdullh' ei Sultn ile
Manisa'ya, ehenh' Mentee'ye, Ahmed'i orum'a sancaa gnderdi. Selm'i Amasya'da babas
Byezd'in yanna gnderdi. Der ehzdeleri stanbul'da yannda alkoydu. (Kemlpaa-zde,VII).
=Ferah-d Sultan b. eh, Sultan Mustafa, amca kz, izdivac 1480, izdiva mddeti 3 (do.
1467?). ocuklar:
EHZDE FLN (Manisa 1481 stanbul 1489 = 8).
AYN- H SULTN (Manisa 1482?-?): Halasnn adn tayor. Med. Bursa'da annesi Sultn'n
yan. Bursa'da saray, mekteb (1519), Gelibolu'da vakflar. =Dmd Ahmed Bey.
H-NS SULTN (Manisa 1484?-?): =1. Dmd ehzde Mehmed-h b. ehzde ehenh,
amca zdesi (1488?-16.12.1512=24?, a. bkz.), zevcinden 4 ya kadar byk. =2. sfendiyrolu
(Cndrolu, Dmd Mrz-Mehmed Paa b. Dmd Kzl Ahmed Paa. Yavuz devrinde (1512 20)
hnis Sultan ile Mrz-Mehmed'in 2. izdivcdr, ilk izdivc hnis Sultn'n halas iledir (a.
bkz.), o lnce hnis Sultan ile evlenmi gzkyor. Mrz-Mehmed Paa, 1530'a doru ld.
eceresi: Mrz-Mehmed b. Kzl Ahmed b. brahim b. 'Al b. emseddn Y'kb b. Nreddin ehd
olarak geiyor. Her iki Sultn'dan ikier olu: 1) Dmd Sultn-zde "ems" Ahmed Paa (lm.
1580), vezr, mushib-i ehryr, ir (dvnnda 500 kadar gazel vs.), Endern me'znu, mteferrika,
siph aas, m, Rmeli, Anadolu, 2. def'a Rmeli beylerbeyisi, serdr, Sigetvar seferine itirak
(1566), vezr; skdar'da mahallesi, Sinn yaps cm, medrese, trbe, ktbhne, drulkur's var
(Konyal, skdar Trihi, II, 291, 294, 407). Olu: Mahmd Paa (lm. 1602), 1578'de ehrizor
beylerbeyisi. 2) Sultn-zde Mustaf Paa (lm. 25.5.1569), Malta seferinde serdr (11.4-8.9.1565)
ve 3. vezr. Dmd: mparator Ferhd Aa, ki sonra Sadrazam Ferhd Paa olmutur (dm
10.10.1595). Mustafa Paa, Endern me'znu, kapcba, imrahor, Rmeli beylerbeyisi (1555), 5.
vezr (9.1561), 3. vezr, Malta seferinden avdette emekli olup hacca gitti, Mekke'de ld.
2) VELAHD-EHZDE SULTN AHMED HN (Amasya 1466a-Yeniehir, 24.4.1513=47):
Aabeyi ehzde Abdullh yerine velahd: 6.11.1483-27.3.1512=28,4.21. Kardei Yavuz'a
Yeniehir meydan muhrebesinde (Bursa) yenilince yay kirii ile bouldu. Medfun olduu yer Bursa,
ehzde Ahmed Trbesi (annesi yaptrd). Amasya sancak beyi (Tokat dhil) 3.5.148124.4.1513=31,11,22. Lalas: Kaasim Bey. Sonraki lalas: Yularksd Sinn Bey/Paa, 1510-13'de lala
ve sonra vezri, 1513'de Koyulhisr'da maktl. Lalas vezr Mehmed Paa b. Hzr Bey b. Yrg
Paa (II. Murd'n lalas). 1485'den 1499'a lnceye kadar lala (daha nce Rmeli beylerbeyisi ve

vezr; stanbul'da stinye'de medrese, imret, hnkah, Amasya'da medrese, imret). Bunda sonraki
lalas: Sadrzam andarl-zde II. brahim Paa, Hocas: Birgiliolu Mustafa Efendi, Hocas:
Amasyal Hatb Kaasim Efendi (II. Byezd'in de hocas). Cemleddn Aksary'nin emsiyye'si,
ehzde Ahmed Adnadr. Oullarnn (a.bkz.) snnet dnleri 1505'de Amasya'da yapld. Der
bir hocas: Haatb-zde Muhyiddn Efendi b. Hatb Kaasim b. Ahmed b. Mehmed b. Eb-Bekr b. Emr
Al (21.10.1481 1534a=52) (mellif, mzisyen, medfun olduu yer Eyb, Ayasofya mderrisi iken
ld, namzn eyhulislm Kemlpaa-zde kldrd ve 7 gn sonra Kemlpaa-zde de ld).
=Blbl Htn (eh. Ahmed'in annesinin ad da budur). ehzde Ahmed, hkulu ihtillini
bastrmaya me'mr edildi. Babasnn son gnlerinde Edirne'ye geldi. 21.9.1511'de skdar'a gelip
dnd. 1.1512'de babasndan Amasya yerine Karamn' istedi, reddedildi. Konya'ya gelip yeeni
Mehmed-h' kovdu. 27.3.1512'de s ln edilip velahdlikten drld ve te'dbine velahd ln
edilen kardei Yavuz Selm me'mr edildi. Yavuz cls edince onu pdih tanmayp kendini
Konya'da pdih ln etti (Top. Sar. Ar., E 5.876, E. 5.448) (29.7.1512). Yavuz zerine gelince
Konya'y brakt. Konya-Afyon-Ankara-Amasya-Tokat-Divrii-Drende yoluyle Drende'ye geldi,
buradan 12.10.1512 trihli nmesiyle Yavuz'dan Anadolu'nun bir ksmn istedi. Yavuz, saygl dille,
devletin blnemiyeceini, istedii bir slm lkesine yerleirse her yl kendisine istedii tahsst
gndereceini bildirdi, ehzde Ahmed reddetti. 23.11.1512'de Yavuz aabeyini tkybden vaz geip
Ankara'dan Bursa'ya dnd. Sultn Ahmed de Drende'den Niksar yoluyle Amasya'ya geldi. Enitesi
Dvd Paa-zde Dmd Mustafa Paa'y Amasya'dan kovdu (11.1512). Bursa'da Yavuz, Sultn
Ahmed'le muhberesini yakalad Sd. Koca Mustafa Paa'y dm ettirip yeenleri 5 ehzdeyi
bodurdu. Halk mteme gark olduu iin Yavuz, byk sadaka datt. Sultn Ahmed, Yavuz'un
zerine yrd. Bursa Yeniehri'nde kardei Yavuz'a yenilip katledildi.
ehzde Sultn Ahmed Han'n ocuklar:
EHZDE MURD (Amasya 1495?-Frs 5.1519 = 24?): Bolu sancak beyi 19.6.1509, Yavuz'un
clsunda babas Sultn Ahmed'in Amasya sancak beyi, babasnn katlinde Amasya'dan ran'a kat,
h tarafndan Osmanl taht aday ln edildi, h sml'e dmd olup Frs'da dirlik ald ve Kzlba
oldu. Safev sancak beyi oldu (Top. Sar. Ar., E 6.522). Lalas Hseyn Bey idi. =1. h-nevz Htn
(Paa Livs, 473, no.25). =2. Flne Beim b.h sma'l Safev, izdivc 1513, izdiv mddeti 6
yl. ehzde Murd'n oullar: EHZDE OSMN, EHZDE MUSTAFA ve EHZDE
MEHMED: de 14.5.1513'de stanbul'a sevkedilip bouldu. ok kk ocuklard. By
stanbul'da Byezd Cmii'nde, ortancas Bursa'da ehzde Kaasim (b. eleb Sultan Mehmed)
Trbesi'ndedir.
EHZDE ALEDDN (Amasya 1496?- Kaahire, 14.5.1513 = 17?): hkulu ihtillinin
bastrlmasna katld ve Sadrzam Hdim Al Paa'nn ehid dt bu meydan muhrebesinde
(2.7.1511) ok isbeti alarak yaraland. Yannda Dulkadr, Ramazn ve Turgut beyleri olduu hlde
19.6.1512'de Bursa'y il edip babas mmna hutbe okuttu. Babas tarafndan Konya sancak beyi
yapld. Amcas Yavuz zerine gelince Bursa'y brakt. Afyon'da babasyle bulutu. Babasnn
katlinde Drende-Kuds yoluyle Kaahire'ye geldi. Az sonra Kaahire'de vebdan ld ve Becs
Trbesi'ne gmld. =Flne Hanm-Sultn b.'Ayn-i h Sultn (b. Byezd II). =Sultn-zde Dmd
Sultn Ahmed Gde Akkoyunlu, hala kz. Bu izdivcdan: FLNE SULTN.
EHZDE SLEYMN (Amasya 1497?-Kaahire, 25.4.1513=16?): Babasnn katlinde aabeyi
Aleddn ve lalalar Hseyn Bey'le Memlkler'e snp Kaahire'ye geldi. Kendilerine Bulak Saray

tahss edildi. Az sonra vebdan lp Dmd Emr Becs trbesine gmld. Cenzesinde Sultn
Kansu bulundu. Kzlar: FLNE SULTN ve FLNE SULTN.
EHZDE OSMN (Amasya 1498?-Bursa, 24.4.1513=15?): ankr sancak beyi. Amcas Yavuz
tar. boduruldu, Bursa'da medfn.
EHZDE AL (1499?-24.4.1513=14?): Bursa'da katledildi.
EHZDE MEHMED (1500?-24.4.1513=13?): Bursa'da katledildi. 19.6.1512'de babas tar. Bursa
sancak beyi yaplmt (Top. Sar. Ar., E 2.667).
EHZDE KAASM (1501 Kaahire, 29.1.1518 = 17): 1.1513'de lalas tar. Msr'a karld.
Memlk sultnlarnn oturduu Kaahire'de Kal'at'l-Cebel'de dire tahss edildi. Yavuz, Msr'a harb
anca, Memlkler tarafndan Osmanl taht aday ln edildi. Merc-i Dbk meydan muhrebesinde
bann zerine Osmanl sanca alarak Memlk tarafnda bulundu. Yavuz, Msr'da kald
mddetce bu yeenini aratt, ok iyi gizlendii iin bulunamad. Fakat az sonra yakaland. Dmd
Emr Becs Trbesi'ne gmld. Cenze namz btn Kaahire cmlerinde birden klnd.
Yakalanp dm edildip izaman Yavuz, Msr'dan kmt. Kellesi m'da bulunan Yavuz'a gnderilip
oraya defnedildi. Yavuz, yeeni iin, Ridniye meydan muhrebesinde de Memlk saflarnda
bulunmasna ramen, Msr'da devlet cenze treni yaplmasn emretti.
KAMER SULTN: =Dmd Mehmed eleb b. Mustafa Bey (1508'de Midilli sancak beyi) b.
skender Paa, izdivc 1508 (u hlde Sultn'n doumu 1493'e doru). ocuklar: Flne HanmSultn. Kamer Sultn, babasnn yannda Bursa'da medfndur.
FATMA SULTN: =Dmd Mehmed Bey (do. 1490) b. Sadrzam Koca Dvud Paa, izdivc
1508. Bu Sultn'n da 1493'e doru domas gerekir.
FLNE SULTN: =Dmd Sleyman Bey, silhdr, izdivc 1508.
3) EHZDE SULTN Eb'l-Hayr Mehmed h- KORKUT HN (Amasya 1467 Bursa,
10.3.1513 = 46): 2. velahd 6.11.1483 27.3.1512 = 28, 4, 21. Medfun olduu yer Bursa, Orhn
Gaazi Trbesi. 1481'e kadar stanbul'da dedesi Ftih'le berber yaad. Babas Amasya'dan gelinceye
kadar 18 gn saltanat nibi oldu (3-21.5.1481). Saruhn (Manisa) sancak beyi 30.12.14831502+3.1511-3.1513, Teke (Antalya) ve Hamd (Isparta) sancak beyi 1502 3.1511. lveten
Bergama sancan, sonra tekr Saruhn', sonra Aydn ve Sla (zmir) sancaklarnn ikisini birden
istedi, bu isteklerinin hepsi reddedildi. 3.1511'de izinsiz sanca Antalya'y brakp Manisa'ya,
Marmara'dan gemiyle 30.3.1512'de stanbul'a geldi. 6.4.1512'de babas ile grt. Kardei Yavuz,
stanbul'a gelince, ekmece'de karlayp bat etti. Yavuz, aabeyine Teke, Hamd, Midilli
sancaklarn verdi. Korkut Hn, ilveten Aydn, Sla, Mentee, Saruhn' istedi, Yavuz reddetti.
Bergama'da tevkyf edilip Bursa'ya getirilerek bouldu. Antalya'da Korkuteli kasabas hl adn
tayor. Snneti dedesi Ftih tar. kardei Yavuz'la berber 1480'de Ist.'da yapld. 29.5.1509'da
gemiyle Kaahire'ye geldi. Sultn Kansu (1501-1516) tarafndan karland. Msr'da 1 yldan fazla
kald. 25.5.1509'da Dimyt limanna ayak bast Msr'dan 11.7.1510'da Sultn'a ved etti, gene
gemiyle Antalya'ya dnd. Ftih'in lmnde, kardeleri Mehmed ve Mahmd ile Ist.'da idi.
Antalya'da Yeni Cm, Manisa Akhisr'nn Ballca kynde (ki burada 6 ay oturmutu) 1499'da cm
ve eme yaptrd. Lalalar Hsm, skender ve Hseyn Beyler'dir. Hat hoca eyh Hamdullh'dr.
Sultn Korkut eleb, "Harm" mahlasiyle 3 dilde iir yazmtr (Bern Trsan, Korkut Dvn,

Trkoloji me'zniyet tezi, T 347, 1951, 118 s.). Bestekr, szende, lim, hattt olup bz bestelerinin
notas gnmze gelmitir. Eserleri (bzlar Ar., bzlar Trke'dir): ahlk'dan Weslet'l-Ahbb
(Korkut'un elyazsyle Ayasofya Kt. 5.529, te'lfi 4.6.1509), fkh'dan Hall kki'l-Efkr (Ayasofya
1.142), fkh'dan Korkudiyye, tasavvuf'dan Dwet'n-Nefsi't-Tlika vey Redd'n-Nefsi'l-Cmi'a
(Ayasofya 1.763), kelm'dan erh Elfz Kfr vey Hfiz'l-nsn (Ayasofya 2.285); Seyyid erf
Crcn'ye yazd hiyeler bugn kayptr. Sultn Korkut, ilmi yannda, Trk denizciliini himyesi
ve Osmanl cihnml deniz politikasnn kurucularndan olmakla da mehurdur. ocuklar:
EHZDE FLN (lm. 1512): Kk yata ld.
EHZDE FLN (lm. 1510): Kk yata ld.
FATMA SULTN (lm. 1528'den sonra): =Dmd Al Bey (Karas sancak beyi) b. Mstansr Bey.
zdivc 1511'den nce.
FERAH-D SULTN: En ge 1495 doumludur. Ist.'da mescid, mekteb ve yannda kendisi iin
trbe yaptrd. =1. Dmd Malkoolu Al Bey, izd. 1511'den nce, 1514'de aldran'da ehd,
aknc sancak beyi =2. Dmd Mehmed Bal Efendi (lm. 1572), medfeni Kzlta mektebinde trbe,
izdivc 1515, srktibi (lmnde 80 yalarnda olmaldr). Bu 2. izdivcdan: Sultn-zde Fln
Bey, bunun olu Fln Bey, bunun kz Flne Htn. Bu Htn, nce Sinn Paa, sonra Gzelce
Mahmd Paa ile evlendi, ikincisi 12.1604'de lmtr.
4) YAVUZ SULTN SELM HN I (1470a 22.9.1520 = 50).
5) EHZDE SULTN EHENH HN (Amasya 1474 Konya, 2.7.1511 = 37): Medfun
olduu yer Bursa, Murdiye, II. Murd Trbesi civrnda ehzde Mustafa Trbesi. Manisa'da
Yirmi-sultnlar Trbesi'ni ve annesi adna 1490'da Htniye cm ve medresesini yaptrd. Saruhn
sancak beyi 1481-3, Konya beylerbeyi (aabeyi ehzde Abdullah yerine) 6.11.1483-2.7.1511 = 27,
7, 26.1480'de stanbul'da dedesi Ftih tarafndan Eski Saray'da aabeyi Yavuz ve der kardeleri ile
snnet edildi. Lalas: Mustafa Bey (1503'de Arboz sancandan ayrld, sonra Kayseri sancak beyi
oldu) (Paa Livs, 471, no.9). Der lalas: Hayder Bey, sonra Paa =Mkrime Htn, eh.
Mehmed-h ann., med. Bursa, Murdiye, Mkrime Htn Trbesi. ehzde ehenh'n oullar:
EHZDE MAHMD (lm. stanbul 1510): Medfun olduu yer Ftih Camii, Mehmed-h'dan
kkdr.
EHZDE MEHMED-H (Konya 1488?-Bursa, 16.12.1512 = 24?): Medfun olduu yer Bursa,
annesi Mkrime Htn Trbesi. 1489 bahrnda stanbul'da amcas ehzde Mehmed'le berber
snnet dn yapld. Yeniehir sancak beyi, sonra Beyehri sancak beyi 1502-1511, Karamn
vekleten (babasnn yerine) 2.7.1511 12.1512 = 1, 5. Lalas (1503'den tibren) Hseyin Bey
(Paa Livs, 472, no.10). =hnis Sultn b. Velahd-ehzde Abdullah (do. 1484), amca-zdesi,
yaca Mehmed-h'dan 4 ya kadar byk.
6) EHZDE SULTN MAHMD HN (Amasya 1475 Manisa 1507b = 32): Medfun olduu
yer Bursa, Murdiye, ehzde Mahmd Trbesi (ahs Manisa'da ehzdeler Trbesi'nde).
Kastamonu, sonra kardei Alem-h yerine Saruhn (Manisa) Sancakbeyi 1502-1507. ir. Lalas:
Husrev Bey, Aliye sancak beyi (Paa Livs, 473, no.21). Sonraki lalas: Kaasim Bey (tyni
11.3.1504) (Paa Livs, 472, no.17), ninc, mushib ve hocas: Edirneli Nect 's Bey, sancak

beyi, lm. 1508, mehur ir ki bir ka eserini ehzde'ye ithf etmitir. Nedmi: Zt, mehur ir
(Balkesir 1477 stanbul 1546 = 69). ehzde Mahmd'un ocuklar:
HANERL FATMA SULTN (Kastamonu 1495? Ist.1533a = 38?): Medfun olduu yer Eyb,
Hanerli Sultan Trbesi. stanbul'da 2 saray, Bursa'da 2 saray, stanbul'da ehremni'de mahalle,
cm, medrese, hamam vs., stanbul, Kastamonu, Bursa, Vize'de emlk, evkaaf, hayrt (Top.Sar.Ar.,
D 6.877). =Dmd Mehmed Bey, izdivc 1508, izdiv mddeti 6 yl, Karas sancak beyi, 1514'de
aldran'da ehd, babas Mustafa Bey. Bu izdivcdan: Sultn-zde Kaasim Bey (1511?
-13.10.1531=20?) (bunun oullar: ocukken len Ubeyd Bey ve 1599/1600'de 70 yalarnda len
Abdullh Bey) ve Sultn-zde Mustafa Bey (1528'de hayatta).
AYE HUND SULTN: Medfun olduu yer Bursa, Eski Mustafa Trbesi = Dmd Ferruh Bey,
izdivc 1508 (u halde Sultn'n doumu 1493'e doru), ulfeciba. Bu izdivcdan: Mihr-i Hn
Hanm-Sultn.
EHZDE ORHN, EHZDE MS, EHZDE EMR-SLEYMN: ehzde Mahmd'un 3
oludur. 14 il 21 yalarnda iken Bursa'da Ist.'a getirilip Yavuz'un emriyle dm edildiler
(16.12.1512). Bursa'da babalarnn trbesine gmldler ki, Murd Hudvendigr Trbesi'ne
yakndr. Bunlardan ehzde Orhn 1508'de Sinop sancak beyi, ehzde Ms 1508-12'de
Kastamonu sancak beyi oldu. ehzde Ms'nn 1490 Kastamonu doumlu ve 21 yanda olduu
anlalyor. Tc't-Tevrh, Ms, Emr, Osmn adlarn veriyor, Knh'l-Ahbr'da bu ehzdelerin
adlar Mustafa, Orhn, Sleymn olarak geiyor.
7) EHZDE SULTN MEHMED HN (Amasya 1476? Kefe 12.1504 = 28?): Medfun olduu
yer Bursa, Murd Hudvendigr Trbesi (ahs Kefe'de). Snnet dn stanbul, 1489 bahr.
Lalas Hseyin Bey, Kefe sancak beyi. =Flne Hnm b. Mengli Giray Hn I (ki prensesin kzkardei
ile, Yavuz Sultan Selm evlendi) (Paa Livs, 472, n. 134). ehzde Mehmed lnce, mstakbel
Kaann Sultan Sleymn, az sonra, amcasnn yerine, sancak beyi olarak, Krm'da Kefe'ye
gnderildi. Zr Sleymn'n babas Yavuz da Krm Hn'nn der dmd idi. Kefe'deki Osmanl
Hnedn trbesini Evliy eleb ziyret etmitir. Yukar kale'dedir. Evliy, u isimleri veriyor:
ehzde Meymend, ehzde Alem-h, ehzde Kubd, ehzde Byezd-h, ehzde Al-Hn,
Meryem Sultn, Neslihn Sultn. Kefe'de medfn bu isimleri Kaann'nin evld gsteriyor. Bu
isimler gerek olsa bile, bir ksm ehzde Sultn Mehmed'in ocuklar olabilir. ehzde Mehmed'in
trhen mazbt bir kz ile bir olu:
EHZDE MEHMED (1505-16.12.1512 = 7): posthume. stanbul'da boduruldu.
FATMA SULTN (Kefe 1500? stanbul 1556 = 56?): Med. stanbul Eyb, Hanerli Sultn
Trbesi. Bursa'da emlk ve hayrt var (Paa Livs, 357).
8) EHZDE SULTN ALEM-H HN (Amasya 1477?- Manisa 8.1502 = 25?): II. Bayezid'in
8. ve en kk olu. Medfn olduu yer Bursa, II. Murd Trbesi civr. Hayrt ve vakflar var.
Lalas Hayder Bey. Mentee sancak beyi 1490 (tahmnen 1481 de olabilir), buradan aabeyi Korkut
yerine Saruhn (Manisa) sancak beyi 1500-1502 (yerine aabeyi eh. Mahmd gnderildi). Olu ve
2 kz:
EHZDE OSMN-H (Mentee 1492 stanbul, 16.12.1512=20): Boduruldu. Medfn
olduu yer Bursa, II. Murd Trbesi yan. Uzun mddet stanbul'da II. Byezd'in, dedesinin yannda

yaad. ankr sancak beyi 16.3.1507 16.12.1512 = 5,9,1. Rawzat'l-slm, bu ehzdenin adna
yazlmtr.
AYE SULTN (lm. 1520'den sonra) = Sultn-zde Dmd Mehmed eleb b. Ftma Sultn b.
Byezd II, halasnn olu, a. bkz.
FATMA SULTN (lm. 1520'den sonra): Medfn olduu yer Bursa, babasnn yan.

II. Byezd'in Kzlar

1) SELUK SULTN (Amasya 1469 stanbul 1508 = 39?): Medfn olduu yer stanbul Byezd
Camii, Seluk Sultan Trbesi. Edirne, Drama, Serez'de emlk, Edirne'de mahalle, cm, ayrca
mescid, Serez'de cm, medrese, zviye, sebl, Medne iin vakflar, stanbul Aksaray'da mescid
(Paa Livs, 388-90, no.238, II, 185-93). Vakflar 1808'de hl iler hlde idi: Top Sar., E. 795/14. Bu Sultn, doumunda hayatda bulunan byk-halasnn (dedesinin halas) adn tayor.
=1. Dmd Ferhd Bey (lm. 1485), Trebniye knyezi Radivoe'nin kardei. Kilikya'da Memlkler'le
savarken muhrebede ld. zdivc 1484?, izdiv mddeti 1 yl kadar. Bu izdivcdan: Nesl-i h
Hanm-Sultn (1486?-1550?=64?) (stanbul'da han) =Hall Paa (izdivc 3.1510) (katli 1540,
izdiv mddeti 30 yl) ve Sultn-zde Gaaz Husrev Bey/Paa (1484?-18.6.1541=57?): XVI.
asrn en byk askerlerinden, aknc beyi. Bosnasaray'nda ld ve oradaki trbesine gmld. Bu
ehri byk bir merkez hline getirdi. Cm (1531), medrese (1537), imret, ktbhne, misfir-hne,
saat kulesi, mekteb (1530), trbe (1542), hnkah (1530), muvakkthne, drlhads, sebl, hamam,
bedesten, Halvet dergh, adrvn, 74 dkknl ar, 5 han (mret Han, Hn- Cedd, Yeni Han,
Tcl Han, Koluk Han), Hersek'de Delvine kprs, Zrmanya ay zerinde deirmen, muazzam
vakflar, hayrtnn bir ksmdr. Vakflarnn bir ksm 122.000 dnm toprak, 1.557.000 aka,
150.000 duka altndr. Bkz. Dr. Sawet Baagi, Dr. Meh. Spaho, Hamdiyye Kreevlyakovi, Husrew
Beg, Bosnasaray, 3 c., 1907, 1907, 1930 (Hrvatca); Ciro Thulhelka, Gazi Husrefbeg, Bosnasaray
1912. lkede geni lde slm' yayd, pek ok Hrvat ihtid etti. Fethettii balca kaleler: Zemun
(1537), Kilis ve Goryan (1536). Resm grevleri: Semendire sancak beyi 1521, Bosna sancak beyi
12.1521, Bosna beylerbeyisi (1526-12.1533, Belgrad sancak beyi 12.1533, gene Bosna beylerbeyisi
1536-1541. Olu: Mahmd Bey (1510?-1541=31?), babasnn yannda medfn.
=2. Dmd Mehmed Bey (1514'de hayatta) b. Dmd Mderris Kara Mustafa Paa (II Byezd'in
kzlarndan Hadce Sultan ile evli, a.bkz.), Seluk Sultn, bu zevcinin vey teyzesi olur. Bursa
subas, sonra Bursa sancak beyi 1514'den itibaren, medfn olduu yer Bursa, babasnn yannda.
zdivc 1486, izdiv mddeti 22 yl (Paa Livs, 474, no.31). Bu izdivcdan doan 3 hanmsultn: Hn-zde Hanm-Sultn =Sultn-zde Fln Bey b. lald Sultn b. Byezd II, teyze kz,
a.bkz. Flne Hanm-Sultn =Fln Bey b. Hall Paa, izdivc 1510 (bu Hanm-Sultn'n vey
ablas Nesl-i h Hanm-Sultn da gene 3.1510'da bu Hall Paa ile evlendi, yukarda Seluk
Sultn'n 1. izdivcna bkz.). Flne Hanm-Sultn =1. Sadrzam Ynus Paa, izdivc 1505
(ocuklar: Mehmed elebi) ve = 2. Defterdr Mehmed eleb, izdivc 1518 (1521-1525'de
badefterdr). Hanm-Sultan ile 12 yl evli kalan Ynus Paa: Endern me'znu, sekbnba, Anadolu
beylerbeyi, vezr, 2. vezr, sadrzam 23.1.1517 13.9.1517 = 0,7, 14, ilveten ilk Msr valilii
10.4.1517-29.8.1517 = 0, 4, 19, m'da, Msr seferinden dnerken dm edildi.
2) HADCE SULTN (Amasya 1465? Bursa 1500 = 35?): Medfn olduu yer Bursa, Hadce

Sultan Trbesi (olu tarafndan yaptrld). stanbul'da Edirnekaps'nda mahalle, mescid, mekteb,
eme. =1. Dmd Mderris Kara Mustafa Paa (dm St 1483), izdivc 1479?, izdiv mddeti
4? yl. Mehmed Bey b. Hamza Bey b. Yah Bey olu olan Paa, vezr (1470-1474+1481) olup Bursa
sanca verildi, orada dm edildi. Hadce Sultn, Gedik Ahmed Paa tarafndan Cem tarafdrlyle
ithm edilip II. Byezd'e ldrtlen zevci dolaysyle pdih babas ile bozuup stanbul'u terketti,
Bursa'ya yerleti. Paa'nn olu tar. yaptrlan trbesi, Emr Buhr yaknlarndadr ve karsnda
dedesi Hamza Bey'in trbesi vardr. Trhala'da cm, medrese, imret, hamam vs., negl'de hayrt
yaptrm, Bender kalesini tmr ettirmitir. lk izdivcndan olan olu Dmd Mehmed Bey, vey
annesi Hadce Sultn'n hemresi Seluk Sultn ile evlendi (yukarda bkz., no.1). Bu izdivcdan:
Sultn-zde Ahmed eleb (1480?-1500'den sonra), med. babasnn trbesi ve Hn-zde HanmSultn. =2.Dmd Fik Paa, izdivc 1483'den sonra.
3) LALDI SULTN (lm. 1518'den nce): Kratova'da emlki var. =Dmd Ahmed Aa (sonradan:
Hin Ahmed Paa), Arnavud, Endern me'znu, yenieri aas, Rmeli beylerbeyi (1521), 3. vezr
1522, 2. vezr, Msr beylerbeyi 15.7.1523-8.1524, Kaahire'de dm edildi. ocuklar: h-zde
Ayn-i h Hanm-Sultn (lm. 1531'den sonra) (emlki: Paa Livs, 380-1, no.595)=
Abdsselm eleb b. Abd'l-Allm (badefterdr 1524-1525, Kkekmece'de medrese,
medfn bulunduu imret, Hasky'de cm, Kkpazar'da mekteb) (oullar: Mehmed eleb) ve
Sultn-zde Fln Bey = Flne Hnm-Sultn b. Seluk Sultn (bkz. yukarda no.1) b. Byezd II,
teyze olu.
4) GEVHER-MLK SULTN (Amasya 1467?- stanbul 1550 = 83?): Medfn olduu yer
Eyb'de yaptrd mekteb yanndaki kendi trbesi. =Dukagin-zde Dmd Ahmed Paa (dm
Amasya, 4.3.1515) (sadreti 18.12.1514-4.3.1515=0,2,17), izdivac 1480?, izdiva mddeti 25? yl.
ocuklar: Nesl-i h Hanm-Sultn (lm. 1559) (stanbul'da Edirnekaps'nda mahallesi, mescidi,
Saryer'de medfn bulunduu cmii) =skender Paa (lm. stanbul 1579), Dukagin-zdeler'dendir,
Eyb'deki mektebinde medfndur. Olu Mustafa Sun' Bey (lm. 1602?) irdir; bunun olu Mehmed
Bey (lm. 1623); shak Paa'nn der olu Hasan Paa, bunun olu Mustafa Bey (lm. 1632a)'dir.
Sultn-zde Mehmed Paa (lm. stanbul, 21.1.1557), ir, Haleb, sonra Msr (5.1.15545.3.1556=2,2,1) beylerbeyisidir. ='Aye Hn-zde Mihr- Mh (Mihr-i Hn) Hanm-Sultn b. Aye
Sultn (bkz. aada no. 5) b. Byezd II, teyze-zdesi, izdivc 27.11.1503 (Paa Livs, 474, no.
33).
5) AYE SULTN (Amasya 1465?- stanbul 1515'den sonra): Medfn olduu yer stanbul,
Vef'daki trbesi. Biga'da mlikne, Gelibolu'da cm, mescid, mekteb, emlk, vakflar, Edirne'de
cm (Paa Livs, 384-5, no.302). =Dmd Gvei Sinn Paa (lm. 12.1.1504) (Paa Livs, 475,
no.34). izdivc Amasya 1480?, izdiva mddeti 24? yl (Paa Livs, 374, no. 33; Top. Sar. Ar.,
5.455). Medfn olduu yer Gelibolu'daki trbesi. Sultn bu zevci ile Ktahya, Gelibolu ve
Rmeli'nde yaad, dul kalnca stanbul'a yerleti. Paa'nn Mekke ve Medne iin vakflar ve hayrt
(Paa Livs, II, 207-11'deki vakf-nme), Edirne'de emlk, cm, kervansaray, Gelibolu'da zviye,
cm, trbe, psala ve Ken'da emlki (Paa Livs, 453-5, no. 278) vardr. Paa'nn ilk
izdivcndan olan kz II. Byezd ile evli olduu iin pdihn hem kaynpederi, hem dmddr.
Endern me'znu, Anadolu beylerbeyisi (1481), kapdn- dery (1491/2 1492/3). Bu izdivcdan 6
ocuk dodu: Sultn-zde Ahmed Bey; Sultn-zde Mustafa Bey; Hn-zde Aye Mihr- Mh
(Mihr-i Hn) Hanm-Sultn=Dukagin-zde Sultn-zde Mehmed Paa, teyze-zde (bkz. yukarda
no.4'de Gevher-Mlk Sultan) (ocuklar): Gevher-h Hanm-Sultn = brahim Bey b.'mer Bey

(kzlar Fatma Htn = skender Bey, Aliye Sancakbeyi, izd. 1518); Kamer-h Hanm-Sultn
=Ahmed Bey b. Sadrzam Mesh Paa; Fatma Hanm-Sultn='Al Bey b. Sadrzam Mesh Paa,
nin 1506 (bu izdivcdan: Ahmed Bey = Flne Hanm-Sul. b. Fatma Sultn, bkz. aada no.16).
Mesh Paa: Paleologos hnednndan mhted, 12.1479 Rodos seferi serdr, 1501'de Galata'da
yangnda kazen ld.
6) H-ZDE HUND SULTN (Amasya 1470?-Bursa 1511 = 41?): Medfn olduu yer II. Murd
Trbesi civr. Ken'da emlki (Paa Livs, 387-8, no.237). =Hersek-zde Dmd Ahmed Paa
(Hersek, 1.5.1456 - Mar'a yaknlar, 21.7.1517 = 61, 2, 21), izd. 1481, izd. md. 30 yl, zevcinden
14? ya kk. Medfn olduu yer Dil skelesi/Yalova. Stephan Vuki Kasari (Hersek dukas) ile
Barbara von Landshut olu, vezr 2.1487, 8.3.1497 26.4.1516 arasnda 5 def'ada toplam 8, 2, 18
mddetle sd. ocuklar: Sultn-zde Ms Bey; Sultn-zde Mustafa Bey (1533'de Bozok sancak
beyi iken slere kar ehd); Kamer-h Hanm-Sultn; Hm-h Hanm-Sultn (lm. 1551'den
sonra).
7) AYN- H SULTN (lm. stanbul 1513'den sonra): Med. stanbul, Ber Aa Medresesi
civrnda 1506'da yaptrd mektebinde: =Akkoyunlu Dmd Sultn-zde Sultn Ahmed Gde
(Farsa Gdek) (Sivas 1476 Tebrz 1498 = 22), izdivc stanbul 1490, izdiv mddeti 8 yl. ran
sultn Akkoyunlu Uzun Hasan Bey'in byk olu Dmd Uurlu Mehmed Paa/Mrz ile Ftih'in tek
kz Gevherhn Sultan'n olu, babasnn katli zerinde 1 yanda iken annesi Gevherhn Sultn ile
Sivas'dan stanbul'a geldi (bkz. yukarda Gevherhn Sultan bendi). stanbul'da tahsil grd ve hala
olu olduu Ayn-i h Sultn ile evlendirildi. ran'a gitti, bir ka ay ran imparatoru olduktan sonra
katledildi. Hem Ftih'in, hem Uzun Hasan'n torunu olur. Bu izdivcdan: Hn-zde Hanm-Sultn
(Paa Livs, 475, no.36) = Sultn-zde Yahypaa-zde Bal Paa, teyze-zdesi (bkz. aada
no.8); Flne Hanm-Sultn = ehzde Aleddn (1496?-14.5.1513) b. Velahd-ehzde Ahmed b.
Byezd II (yukarya bkz.), day olu (bu izdivcdan 1 sultn dodu).
8) H-ZDE SULTN (lm. 1520): =Malkoolu Dmd Yahy Paa (1450?-1506=56?),
beylerbeyi 1481, vezr 1505, Bal Paa olu, izdivac 1501/2, izdiva mddeti 5 yl. Bu izdivcdan:
Sultn-zde Yahypaa-zde Gaaz Kk Bal Paa (lm. Budin 8. 1543) = Flne Hanm-Sultn
b. 'Ayn-i h Sultn (yukarda no. 7) b. Byezd II, teyze-zdesi; Sultn-zde Gaaz Koca Mehmed
Paa (lm. Budin 2.1548); Sultn-zde Gaaz Ahmed Bey (lm. Budin, 1543'den sonra). lk iki
sultn-zde XVI. asrn en byk kumandanlarndan, aknc beyleri ve biri biri ard sra Budin
(Macaristan) beylerbeyileridir.
9) H SULTN (1475?-1506'dan sonra): Medfn olduu yer Bursa, ehzde Mahmd b. Byezd
II Trbesi. Edirne'de mescid, mekteb (1506), Dimetoka'da mekteb, mescid, emlk, vakflar (Paa
Livs, 385-6, no.236). =Dmd Nash Bey (lm. 1506'dan sonra), Bosna Sancakbeyi 1464, kodra
Sancakbeyi (1490), sonra Taeli ve Silistre Sancakbeyi, izdivc 1490, izdiva mddeti en az 16 yl.
Bu izdivcdan: Flne Hanm-Sultn.
10) HM SULTN (lm. 1504'den sonra): stanbul'da zevci adna cm yaptrd (1504). Medfn
olduu yer stanbul, Bal Paa Camii, zevcinin yannda. =Dmd Antalyal Bal Paa (lm. 1494),
izdivac 1482?, izdiva mddeti 10? yl, vezr 1482?, Antalya'da cm.
11) FLNE SULTN = Dmd Muslih Bey, izdivc 1504.

12 FLNE SULTN (1484?-?) =Dmd Gaaz Y'kub Paa (lm. Selnik 1502a), izdivc 1498,
izdiva mddeti 4 yl, vezr 1498, nl aknc beyi.
13) KAMER SULTN: Medfn olduu yer Bursa, annesi Glruh Htn Trbesi =Dmd Kara
Dvd Paa (lm. Gelibolu 1505), ninc 1488-1502/3, kapdn- dery 1502-3'de bir ka ay, vezr
1503, medfn olduu yer Gelibolu. skdar ve skb'de cm ve imret. Bu izdivcdan: Flne
Hanm-Sultn =Mesh Bey, mralay (Paa Livs, 475, no.35).
14) FLNE SULTN (1475?-?) = Dmd Koca Dvd Paa (lm. Dimetoka, 20.10.1498),
izdivc 1489, izdiva mddeti 9 yl. Arnavud devirme, Endern me'znu, sancak beyi, Anadolu
1471 ve sonra Rmeli beylerbeyisi, vezr, sd. 1482-1497=15 yl. stanbul'da adn tayan semtte
cm (1485), meydan, kla, saray, han, hamam, imret, medrese, mekteb, eme, trbe (1485),
skb'de hamam. Bu izdivc ile ayni gnde Paa'nn ilk einden olan olu Mustafa Paa da bu
Sultn'n bir hemresi ile evlendi (bkz. aada no.15). Bu izdivcdan: Sultn-zde Mehmed Bey
(do. 1490), Dmd =Fatma Sultn (do. 1493) b. Velahd-ehzde Ahmed b. Byezd II, day kz
(yukarda bkz.), izdivc 1508.
15) KAMER-H SULTN (1476?-?): Medfn olduu yer Bursa =Dmd Mustafa Paa (14741524=50), izdivc 1490, 1512-3'de Velahd-ehzde Sultn Ahmed'in vezri, ayni gn babas
Sadrzam Koca Dvd Paa da Kamer-h Sultn'n bir ablas ile evlendi (Paa Livs, 476, no. 4,
474, no.29, no.30, 405-12, no.246) (bkz. yukarda no.14). Bu izdivcdan: Sultn-zde Mehmed
eleb, Sultn-zde Ahmed eleb, Sultn-zde Sleymn eleb, ilk ikisi 6.12.1503'de
stanbul'da tn'dan ldler, bykleri 12 yanda idi.
16) SOFYYE FATMA SULTN: Medfn olduu yer Bursa, Velahd-ehzde Ahmed Trbesi.
Bursa'da vakflar. =Dmd Gzelce Hasan Bey, izdivac 1504?, Hayrabolu'da cm, Dimetoka'da
emlk (Paa Livs, 416, no.253). Bu izdivcdan: Sultn-zde Dmd Mehmed eleb ='Aye
Sultn b. ehzde Alem-h b. Byezd II, day kz, yukarya bkz.; Flne Hanm-Sultn =Ahmed
Bey b. Al Bey (=Fatma Hanm-Sultan) b. Sadrzam Mesh Paa (bkz. yukarda no. 5).
17) FATMA SULTN (lm. 1512'den nce): stanbul, Bursa, znik, Dimetoka'da vakflar ve
mlkler (Paa Livs, 582-4, no.234). = sfendiyrolu (Cndrolu) Dmd Mrz-Mehmed Paa
(lm. 1530?) b. Kzl Ahmed Paa. Bu Sultn zevcesi ldkten sonra Mrz-Mehmed Paa, bu
Sultn'n yeeni (birder-zadesi) ehnis Sultn ile evlendi (yukarda Velahd-ehzde Abdullh'a
bkz.). Bu izdivcdan: Sultn-zde Mehmed Bey (1514'de Karas sancak beyi iken aldran'da
ehd), Dmd=Gevher-hn Sultan b. Yavuz Sultan Selm (bkz. aada Yavuz S.S.), day kz,
izdivc 1509. Sultn-zde Hac Ahmed Paa (lm. 1588): Endern me'znu, akrcba, imrahor
1555, Karamn beylerbeyi 1587, m 1564, tekrr Karamn 1571, vezr, II. Selm ve III. Murd'a
mushib; skdr, Doanclar'da Sinn yaps saray, trbe, mescid, hamam (1585) (Konyal,
skdar Trhi, II, 439).
kinci Byezd kzlar hakknda veskalardan kartlabilen bilgiler bugn iin bu kadardr ve
ileride yeni ariv veskalar incelenerek daha geniletilmesi ve tashh edilmesi mmkin gibi
grnmektedir. Veskalarda Sultnlarn adlarnn ok def'a zikredilmemesi, sdece pdihn kz
olarak belirtilmeleri, daha doru bir liste dzenlemeyi engelliyor. Mesel yukardaki sultnlarn
bzlar ayni prenses olabilir ve birden fazla izdivc yapm bulunabilirler. Fakat byle bir
birletirmeye girimek bugn iin mmkin grnmyor.

YAVUZ SELM I LES

(1470 1520) (1512 1520)

12) SELM I YAVUZ, Gaaz, "Selm, Selm" (Amasya 1470a Srt ky/Edirne yolu, 22.9.1520,
saat 20.30 = 50) (saltanat: 24.4.1512-22.9.1520=8,4,28) (Halfe: 29.8.1516 22.9.1520=4,0,24):
Velahd 27.3.1512 24.4.1512 = 0,0,28. Clsunda 42 yanda. Kabri stanbul Sultnselm
Cmii'nde Sultnselm Trbesi'nde (1522) ki tek bana yatar, sonradan yanna hi kimse
konmamtr. lm 9 gn sakland. 1.10.1520'de cenze namaz, cenzeyi Edirnekaps'nda
karlyan Kaann Sleymn'n itirkiyle Ftih Cmii'nde klnd. rpene denen srtnda kan
bandan, bu bann ge ve yanl tedvsinden ld. 1480'de dedesi Ftih tarafndan stanbul'da
Eski Saray'da snnet ettirildi (ehzdeler Ahmed, Korkut, ehenh, Alemh ve Ouzhn ile
berber).
74. slm halfesi oldu, Haleb'de fergat eden III. Mtevekkil'in (clsu 1509) yerine halfe ln
edildi. 767 yllk Abbs hnedn sona erdi. ehzdeliinde "Sultn Selm-h Hn" diye anlmtr.
Riyziye, felsefe, edebyat ve ulm-i slmiyye'de lim, ressm, irdir. Trkce ve Arabca iirleri de
olmasna ramen dvn Farsca'dr. A. N. Tarlan tarafndan Trkce'ye evrilmitir. Dvn Berlin'de
(1904) mparator II. Wilhelm tarafndan finanse edilerek mzehheb ekilde baslmtr. Yavuz unvn
ehzdeliinden kalmadr. eyhlislm Zenbilli Ali Efendi tarafndan kl kuatld.
Doum trhi 875 H. (1469/70) olarak veriliyor (Tc't-Tevrh II, 397 ve Knh'l-Ahbr).
Babasnn cls ettii 1481'den 1512'ye kadar iki aabeyinden sonra ancak 3. velahd iken, babasnn
son saltanat aynda, velahd aabeyi Ahmed s ln edilip der aabeyi Korkut'un da hayatta
ehzdesi olmad iin ve Ordu tarafndan desteklenmesi sebebiyle Yavuz, velahd ln edildi ve
babas fergat edince cls etti. Trabzon'da 24 yl sancak beylii yapt (1487-1511). h sml'in
kardei brahim Mrz'y esr ederek Trabzon'a getirdi, stanbul'un emri zerine salverdi. 1511'de
Mentee sanca verildi, gitmedi (Top. Sar. Ar., E 6.185). Ayni yl kendisine Rmeli'nde 5 sancak
birden verildi (Semendire, Vidin, Alacahisr, Nibolu ve zvornik). 3.1511'de Krm' ziyret etti.
Krm'a kardei ehzde Mehmed ve olu Kaann Sleymn'dan gayri Osmanolu ayak basmamtr.
ehzdeliinde Grcistn seferleri ve 1507-8'de h'n kardeini esr almasyle hret yapt.
Krm'da Kefe-Akkermn-Kili yoluyle karadan stanbul'a geldi, aabeyi Korkut tarafndan ehir
dnda karland ve cls etti. Daha nce orlu'ya kadar gelmi, muvaffak olamam, Kardran'da
babasna malb olmu (3.8.1511), neda'dan (ne adas) gemiyle Kefe'ye gelmiti.
rn sefer-i hmynu 20.3.1514-11.7.1515=1,4,9. Msr sefer-i hmynu 5.6.151626.7.1518=2,1,20 (Osmanl trhinin en uzun sefer-i hmynu). aldran zaferi 23.8.1514, Merc-i
Dbk zaferi 24.8.1516, Ridniye zaferi 22.1.1517. Tebrz'i fethi 6.9.1514, m' fethi 27.9.1516,
Kaahire'yi fethi 15.2.1517. Cezyir'in resmen ilhk 15.5.1519. Hicz'n ilhk ve 12 yandaki erf
Eb-Nmeyy'in Emnt- Mukaddese'yi Kaahire'ye gelip Yavuz'a teslm etmesi 6.7.1517. Msr
seferinde Edirne muhfz: Kaann Sultan Sleymn, stanbul Muhfz: Pr Mehmed Paa, Bursa
muhfz: Hersek-zde Dmd Ahmed Paa. 10 gnlk Edirne seyhati 19.29.3.1514. stanbul'dan
Edirne'ye hareketi 30.8.1515. stanbul'dan Edirne'ye der hareketi 4.8.1518. Ota- hmynunda,
Rodos seferine hareket iin hastalnn gemesini beklerken ld, Rodos'u 2 yl sonra olu ald.
Dads: Gl-rn Htn (Eyb, Abdurrahman eref Caddesi'nde mektebi ve kabri var).
22.9.1503'de tyn edilen lalas: Fenr-zde ems elebi. Der lalas: Sleymn Bey (1514'de

aldran ehd den Sleymn Paa) (Paa Livs, 471, no.25). Bahocas: Hce-i Sultn
Kastamonlu Halm elebi b. Al (lm. m 1518), eyhulislm Aleddn Areb me'znu, ran ve
Msr medreselerinde ihtisas, Msr seferinden dnte Yavuz'la berber m'da iken lp oraya
gmld, cenzesine Yavuz katld (Dimetoka'da emlki: Paa Livs, 489, no.336). Hocas:
Takprl Musliheddn Mustafa Efendi. Der bir hocas: Muhyiddn elebi. Nedmi: Masraf-zde
Hoca-zde Mehmed Paa (lm. 27.8.1518), mderris, ninc 14.10.1514-3.2.1517=2,3,20, 3. vezr
ve badefterdr 3.2.1517-27.8.1518=1,6,22, gen yanda ld. Der nedmi ve lmnde ba
ucunda bulunup Y-Sn okuyan: Hasan Cn eleb.
aldran'da Tcl Beim b. Sultan Y'kub b. Uzun Hasan' esr ald ki h sml'in day kz ve
zevcesidir. Kazasker Tc-zde C'fer elebi ile evlendirdi. Bu prensesin babas ran Akkoyunlu
imparatoru (15.7.1478-24.12.1490=12, 5, 10) (do. 1463) Sultan Y'qb, h sm.'in daysdr.
Prensesin annesi, rwn-h Ferruh-Yesr'n kzdr.
=1. Aye Hnm b. Mengli Giray I (Top. Sar. Ar., E 6.185): Beyhn ve h Sultnlarn annesidir.
=2. Aye Hafsa Htn (sonra Vlide-Sultn) (1479?-stanbul 19.3.1534=55?) b. Abd'l-Mu'n:
Bz kaynaklarda Hafsa ve Hafza ekilleri grlr. Kaann Sultan Sleymn, Hadce Sultan, Fatma
Sultan, Hafsa Sultan annesi. zdivc Trabzon 1494?, mddeti 26? yl. Vlide-sultn 22.9.152019.3.1534=13,5,27. Kabri stanbul, Sultnselm Cmii'ndeki zevci Yavuz'un yanndaki trbesi ki bu
trbe 1892 zelzelesinde ykld. 1509'dan tibren olu Kaann ile berber Kefe (Krm), Manisa,
stanbul, Edirne'de yaad ve olunun clsunda stanbul'a gelip son 13,5 yln stanbul'da geirdi.
Edirne'ye yakn Hafsa kasabasn ihy edip adn verdi (Evliy elebi) ve burada klliye yaptrd.
Trabzon'da imret, medrese, Aydn'da eitli hayrt, Ni yaknlarnda Perakan kasabasnda cm,
Marmaris'te cm, hamam, han der hayrt arasndadr. Fakat Manisa'da yaptrd ve 1520'den
1539'a kadar int devm eden klliyesi ile mehurdur (cm 1532, bmrhne 1539, hamam,
imret, mekteb, hankah, frn, kiler, mutfak, ahr vs.).
Yavuz'un KAANN SULTN SLEYMN dndaki oullar: EHZDE ORHN (1500?
-1510?=10?), EHZDE MS (kk ld), EHZDE KORKUT (kk ld). Binenaleyh
clsunda da, lmnde de tek olu ehzde Sleymn idi. Ayrca:
VEYS PAA (1546'da Yemen'de ehd): 'l'ye gre (Knh, Top. Sar., no. 1117 Revn, v. 464),
Yavuz'un cariyeden olma oludur. Zten yz aynen Yavuz'a benzerdi ve bu yzden Kaann,
kendisine hep stanbul'dan ok uzak yerlerde grev verdi. Badd, Haleb ve 1544'de Yemen
beylerbeyisi oldu. Olu Kul Mehmed Paa, ir, serdr, 1605'de vezr olup ayni yl Aydn'da yal
olarak ld.

Yavuz'un Kzlar
1) GEVHER-HN SULTN (1494?-?) = sfendiyrolu Dmd Sultn-zde Mehmed Bey
(aldran'da Karas Sancakbeyi iken ehd 23.8.1514), izdivc 1509, izdivc mddeti 5. II.
Byezd'in kz Fatma Sultn'n oludur, zevcesi Sultn da day kz olmaktadr.
2) HADCE "HNIM" SULTN (Trabzon 1496?-stanbul 1582=86?): Kabri stanbul, Sultnselm
Cmii'nde ehzdeler Trbesi. Topkap'da Sinn yaps medrese, Aksaray'da Sinn yaps cm ve
medrese, Edirnekaps'nda mescid yaptrd. =1. Dmd skender Paa (lm. 18.8.1515), izdivc
1509, izdivc mddeti 6, y. 13?-19? skender Paa'nn ilk einden Memi elebi ve Hm Htn adl

ocuklar varken, bostancbalktan Arboz sancak beyi olunca Sultan tezvc edildi. Bu skender
Paa'nn, bir sultan-zde, II. Byezd'in kzlarndan birinin olu ve Hadce Sultan'n da hala-zdesi
olmas kuvvetle muhtemeldir. imdilik daha tam bir ecere veremiyorum. Kapdn- dery (151118.12.1514=3), oradan vezr ve 2. vezr olup Amasya'da dm edildi. Sargzel'de (stanbul) 1505'de
yaptrd mescidi 1460'a doru Sadrzam Kemnke Kara Mustafa Paa cm hline getirmitir. Bu
izdivcdan: Sultn-zde Mehmed-h Bey, Sultn-zde Sleymn Bey (olu Mustafa Bey),
Sultn-zde Al Bey, Nefse Hanm-Sultn (Kabri Sultnselm Camii'nde) ve Sultn-zde Kara
Osman-h Bey/Paa (1510?-Trhala, 1567/68=58?): Kaann, cls eder etmez, hem kendisi, hem
babas sultan-zde ve z ablasnn olu olan ehzde mumelesi yapt bu Osmn-h'a, ocuk
olmasna ramen, kayd- hayt ile Mora, nebaht, Tesalya sancaklarnn n birden verdi. Osmnh, lmne kadar 48 yl Tesalya'nn merkezi Trhala'da oturarak burasn bir slm ehri ve kltr
merkezi hline getirdi. Cm, imret, medrese, mekteb, han, hamam, kpr, eme, kendi trbesi
(Sinn eseri), stanbul'da Koacdede'de cm ve medrese (1.1539) yaptrd. Kaann'nin yeeni ve
dostu olup, Kaann tarafndan, ehzdelerden sonra Osmanl tahtnn vrisi kabl edilmiti.
=2. Dmd Makbl Maktl brhm Paa b. Ynus Bey (mhted) (Parga, 25.4.1495 Topkap
Saray'nda kemendle boulmas 15.3.1536 gecesi = 40, 10, 20): izdivc brahim Paa Saray,
1.6.1524 (dnn balamas 22 mays), izdivc mddeti 11, 9, 14, ya 28?-40?, zevcinden 1? ya
kk (brhm Paa Saray, 1675'e kadar Topkap Saray mtemiltndan saylarak Endern
mektebi ve klas olarak kullanld, bir ksm bugn de ayakta ve mzedir; Eyb Stlcesi'nde
muhteem park da nldr). brahim Paa, 6 yanda esr edilip kle olarak Manisa'da zengin bir
Trk dul hanmna satld, onun tarafndan evld edinilip ok yksek bir tahsil grdrld. Manisa'da
sancak beyi olan mstakbel Kaann ile yaa akrn idi, tesdfen tantlar, dost oldular. Velahdin
hsodabas, clsunda hsodaba ve bu makamdan def'aten sadrzam oldu (27.6.152315.3.1536=12,8,18). 28 yanda idi. Kemeneci, Mevlev, Bat dillerine vkf, byk diplomatt.
Muhsine Htn adl zevcesi vard. lveten serasker ve Rmeli beylerbeyisi oldu. Kaann'nin
muhteem sefer-i hmynlarna katld. Sonra ehzdeler gibi ibriim kemendle dm edildi.
Galata'da Cnfed tekkesinde medfndur. brahim Paa, Rm vey talyan asll Parga'l bir gemicinin
(brahim Paa, sonradan babasn getirdi. Ynus Bey adyle sancak beyi yaptrd ve 2 kardeini
Endern mektebine verdi) oludur. Hdim Sleymn Aa'nn yerine hsodabas oldu ki, Sadrzam
Hdim Sleymn Paa'dr ve brahim Paa'dan bir mddet sonra sadrzam olmutur. brahim Paa,
Moha'ta, Budapete'nin, Tebrz'in, Badd'n fethinde, Kaann'ye refkat etti. Dmesinde en byk
mil, Hurrem Hasek-Sultn'dr. Paa'nn balca hayrt: Semendire yaknlarnda Kolari kasabasn
kurarak burada palanga (ahb kale), cm, 2 han, depolar; Osiyek Kprs (Drava zerinde),
Galata'da (stanbul) cm, Nibolu'da cm, medrese, adrvn, Kumkap'da (stanbul) cm (1532),
Selnik'te cm, suyollar, Aksaray'da (stanbul) Orta Cm, Hezargrad, Filibe, Mekke'de eitli
hayrt. Bu izdivcdan: Sultn-zde Mehmed-h Bey (1525?-?) (Kabri ehzde Camii'nde);
Flne Hanm-Sultn (Kabri ehzde Camii'nde)=Mehmed Aa; Hnm (ismi byledir) HanmSultn (Kabri Hurrem Sultn Trbesi'nde, Aksaray'da mescid ve vakflar: Paa Livs, 518)
='Abd'l-Kerm Bey.
3) BEYHN SULTN (lm. 1559'dan nce, Top.Sar.Ar., E 12.011) =1. Dmd Ferhd Paa
(1485-stanbul, 1.11.1524=39), Hrvat, ehzdeliinde Yavuz'un beylerinden, yenieri aas, Rmeli
Beylerbeyi 1516, m Beylerbeyi 1521, 2. vezr 1524, dm. =2. Dmd Mehmed Paa: izdivc
1524'den sonra. Bu 2. izdivcdan: smihn Hanm-Sultn (lm. 1559'dan sonra) (do. 1525'den

sonra).
4) HAFSA (HAFSA) SULTN (Trabzon 1500?-stanbul 10.7.1538=38?): Kabri Sultnselm
Camii'nde, ehzdeler Trbesi (Top. Sar. Ar., D 6.245). =1. Dmd Fln Aa, bostncba, Yavuz
tarafndan dm. =2. Dmd Gaaz oban Mustafa Paa (dm 20.8.1523) b. skender Paa (lm.
1506) b. Abdlkaadir Bey. skender Paa, Bosna beyi (1475), Rmeli Beylerbeyi (1480), vezr
oldu, kayn-pederi Nibolu beyi Mustafa Bey'dir (Ni'de cm, mekteb, Eski Zara'da emlk,
vakflar: Paa Livs, 440-1, no.271). skender Paa'nn dier oullar Ayas Bey (Filibe'de vakflar:
Paa Livs, 518) ve Mustafa Paa'dan byk olup Znnn ak synnda ehd olan Karamn
Beylerbeyi Hurrem Paa'dr. "oban" denen Mustafa Paa, 1521'de dmd olup izdivc 2 yl srd.
Sultn'dan nce Sadrzam Pr Mehmed Paa'nn kz ile evli idi. Kapcba, Rmeli Beylerbeyi, 3.
vezr, 2. vezr, buradan Msr Beylerbeyi 15.10.1522 4.1523, stanbul'da dm edilip Gebze'de
gnld, tekrr 2. vezr olmutu. Akl almaz hayrt brakt: adyle anlan Cisr-i Mustafapaa
kasabasn kurup, burada beldeye adn veren Meri zerinde 1 ylda in edilen (15.9.15284.9.1529) muhteem kpr, cm, imret, mekteb, han, hamam, ar; Gebze'de cm, medrese,
hnkah, tbhne, imret, ktbhne, trbe (1523), anbr, misfirhne, stanbul'da cm, medrese,
imret, trbe, tekke, vakflar, skb'de cm, medrese, imret, Bosna'da vakflar, stanbul ve
Manisa'da 2 saray, Eskiehir'de Kurunlu Cm (1515), medrese, imret, Mora'da Ballbadra (Patras)
yaknlarnda Mustafapaa ky, Seyyidgaaz'de mekteb, stanbul'da Rmelihisr'nda mekteb, Filibe,
Selnik ve Ahska'da vakflar, Silistre'de hamam, Pravadi'de hamam, Edirne'de Tahms Han (1525)
ve 1.301.920 aka harcanan kikapl Han (Paa Livs, 432, 524, no.10, no.9, 515-8, no.361).
Paa'nn Pr Mehmed Paa kzndan olma oullar: Mderris Muhyiddn Mehmed Efendi (1534/5'de
Bursa'da gen yanda ld); Ahmed Bey (lm. 1549, kabri Erikap); Mehmed Bey (lm. Konya
1529; Kabri Mevln Trbesi yanndaki trbesinde).
5) FATMA SULTN (lm. 1556): Kabri stanbul, Topkap'da Ahmed Paa Trbesi'nde, Topkap'da
mescid (Hadka, I, 157) ki sonra cm olmutur ve zevcinin cmiine yakndr. =1. Dmd Mustafa
Paa, Antalya Sancakbeyi, Sultn bu zevcini kendisi boad. =2. Dmd Gaaz Kara Ahmed Paa,
Dukagin-zde (1490?-28.9.1555, dm = 56?), Sadrzam 6.10.1553-28.9.1555=1,11,23, izdivc
1532?, izdivc mddeti 24? yl. Kabri stanbul, Topkap'da kendi trbesi. Topkap'da Sinn yaps
klliyesi 1558'de tamamland (cm, trbe, medrese, mekteb, sebl, eme). Endern me'znu, Rmeli
Beylerbeyi 1540, vezr 1548, Tamevar Fatihi. Kardei: Gzelce Rstem Paa (lm. 26.11.1539)
=Flne Htn b. Sadrzam Ayas Mehmed Paa, bu izdivcdan: mderris Hseyin Hasb Efendi. Ve
Flne Htn (bu Htn'un olu: Hkn Mehmed Bey, nl ir). =3. Dmd Hdim brhm Paa
(lm. 1563), izdivc 1556, izdiv mddeti birka ay, 2. vezr, Silivrikaps'nda cmii var (VD, I,
33). Bu vezr hdim olduu iin, 2. zevcinin dmndan ok zlen Sultn, onunla hayat arkadal
iin sr ekilde nikhlanmtr.
6) DEVLET-H SULTN ki ksaca H SULTN diye tannr (lm. 1572): Kabri Sultnselm
Camii'nde. Bu Sultn hem Mevlev, hem Merkez Efendi'nin mrdesi idi. Hepsi stanbul'da olmak
zere Dvdpaa'da cm (1528), Silivrikaps'nda mekteb, Eyb'de cm (1556), Merkez Efendi'de
tekke yaptrd (Top.Sar.Ar., E 7.924, 10.752, 7.533, 8.788, 463/1,5.404/15). = Dmd Lutf Paa
b.'Abd'l-Mu'n (1488?-Dimetoka, 27.3.1564=76?), izdivc 1523'den nce, Sultn'n zevcini
boamas 27.4.1541 = 19? yl. Arnavud devirme, Endern me'znu, sancak beyi 4.1516, aldran ve
Msr seferlerine katld, beylerbeyi, 3. vezr 1534, 2. vezr 30.5.1538, Sadrzam 13.7.153925.4.1541=1,9,12, bu trihte emekli, emeklilik mddeti 22, 11, 2, bu mddet iinde Dimetoka'daki

mliknesinde yaad ve hacca gitti. Kabri Dimetoka. ir (Seh, Tezkire, madde), Arapa ve Trke
20 kadar eserin mellifi ki ou fkh ve kelm zerinedir, en nlleri 1554'e kadar gelen Trh'i ile
saf-nme adl ok mehr siyset-nmesidir. Balca hayrt: Edirne'de mahalle, mescid, vakflar
(Paa Livs, 62, no:137), Dimetoka'da mlikne (bulunduu kyn ad son zamanlara kadar
"Lutfpaa"), mescid, mekteb, vakflar, mlkler (Paa Livs, 498, no.348), stanbul Eyb
Bahriye'ye mescid, tekke, yal, trbe, vakflar (Hadka, 168 ve 189), Yanya'da kpr, Tire'de cm,
han, hamam, stanbul'da Sinn eseri hamam. Bu izdivcdan: smihn Hanm-Sultn; Sultn-zde
Ahmed Bey, Sultn-zde Abd Bey, Sultn-zde Mahmd Bey (bu son nn sultan-zde olduu
kesin deildir, Paa'nn ilk einden de olabilir). Paa'nn ilk einden: Mustafa Bey, veys eleb.
Paa'nn kardei: Mehmed Bey, 2.8.1523'de Karamn'da za'm oldu.
Yavuz'un bir kznn kz olan bir Flne (ad muhtemelen Aye: Top. Sar. E 5.222/5) HanmSultn (lm. 6.1597), nce Sadrzam Koca Sinn Paa (lm. 3.4.1596), sonra 2. vezr Dmd
Gzelce Mahmd Paa (lm. 1604) (izdivc 1596 sonu = 1 yldan az) ile evlendi (Mahmd Paa'nn
der ei: Aye Sultan b. Murd III).
Yavuz'un kzlarndan bir Sultn'n kz olan Flne Hanm-Sultn ise, Pertev Paa ile evlendi. Bu
izdivcdan, babasndan nce len Ahmed Bey dodu. Pertev Paa (lm. 1574): Endern, kapcba,
yenieri aas, vezr 1555, 3. vezr 1561, 2. vezr 1565. Balca hayrt: hepsi Sinn yaps
stanbul'da Vef meydannda ifte saray, kervansaray, zmit'te cm, han, hamam, Gelibolu ve
Medne'de vakflar.

BBLYOGRAFYA
Umm Eserler Dnda:
k-Paa-zde, Ftih ve II Byezd devrinin bir ksmn iine alr. Ner de ayn devirler iin
en mhim mehazmzdr (Haniwald tercmesinin ilk tab': 1558) kr. V. L. Menage, Neshri's
History of the Ottomans, The Sources and Development of the Text, Oxford University, 1964.
Enver de bu devre aittir (kr. Necib sm (Yazksz), Dstr-Nme-i Enver'nin neri, TTEM,
Yeni Seri, I, 24/101, 83-86, 1933). Oru Bey 1733'te R. P. Romain, Sieur Pocques ve Franois
Ptis de la Croix taraflarndan ksmen Franszca'ya evrilmitir (Paris, Bibliothque Nat.).
krullh, Behcet't-Tevrh, Farsa yazlmtr. Vezr-i zam Karamn Mehmed Paa'nn eseri
ise, Arapa yazlmtr. drs Bidls'nin Het Behit'i de Farsa'dr. Bu eser, Yavuz devri iin ok
mhimdir. Keml-Paa-zde'nin byk eseri, 10 cilttir ve 1526'da kalr; Ftih'e ait VII., II.
Byezd'e ait VIII., Yavuz'a ait IX. ve Kaann'nin ilk yllarna ait X. ciltler ok mhimdir (kr.
Hseyin Gazi Yurdaydn, Kemal-Paa-Zde'nin X. Cildi Hakknda, Vakflar Dergisi, III, Ankara,
1956, 107-15). Rh, Tevrh- l-i Osmn ile kardei Muhyiddin Mehmed elebi'nin (her ikisi de
eyhulislm Zenbilli Ali Efendi'nin oullar ve Vezr-i zam Pr Mehmed Paa'nn amca
oullardr) Trh- l-i Osmn' bu devir zerindedir; ilk 1511'de kalr; ikincisinin mellifi ok
sonra, 1550'de lmtr. Sarca Kemal'in Seltyn-Nme'si II. Byezd'e sunulmutur. Halil
Konev (Konyal), Tarh- l-i Osmn; Hamd, Tevrh- l-i Osmn; Hadd, l-i Osmn Trih;
Hac dil-olu Mehmed, Tevrh-i l-i Osmn; Behit, Tevrh- l-i Osmn; Sdky eleb,
Tevrh- l-i Osmn, Ankara TTK Kt.; L, Sleymn-Nme (1538'e kadar Osmanl tarihi),
menzum-mensur, Vatikan, Rossi, 305.
Vezr-i zam Ayas Mehmed Paa, Trh- l-i Seluk ve l-i Osmn, Paris, Bibl. Nat., 1.021 (kr.
Blochet. 157); Vezr-i zam Dmd Lutfi Paa, Trh; Vezr-i zam Dmd Rstem Paa, Trih l-i
Osmn, Almanca ksaltlm trc. Ludwig von Forrer, Die Osmanischen Chronik des Rstem Pascha
(tenkidleri: OLZ, 1925, XXVIII, 246 v.d.; Der Islam, 1925, XV, 154 v.dd.; Historische Zeitschrift,
CXXXVII, 1928, 571 v.s.). Koca Nianc Cell-zde Mustafa eleb, Tabakaatu'l-Memlik ve
Derecti'l-Meslik, pek ok yazmas vardr. Sdeddin Toktemir tarafndan kt bir ekilde
sadeletirilmitir: stanbul 1937, Asker Neriyat'tan; Kaann devri zerinde yazlm en mhim
kaynaklardan biridir ve eserimizi kaleme alrken en ok kullandmz mehazlardandr; mellifin
Kaann'nin niancs (devlet bakan) sfatyla eyrek asrdan fazla Dvn- Hmyn (bakanlar
kurulu) yesi bulunmas ve resm vesikalarn hepsinin elinden gemesi, kitabn ehemmiyetini
arttrmaktadr (kr. sml Hakk Uzunal, Tosyal Mustafa ve Slih elebler, Bel., XXII-87, VII.
1958, 391-441). Yavuz'un nedmi olan Hasan Cn'n olu eyhulislm Hoca Sdeddn Efendi'nin
Tc't-Tevrh'i, Ftih ve II. Byezd devirleri zerinde yazlm pek mhim bir kaynaktr (Lehe
ksm trc. Senkowski, Collectaneaz Dziejopisou Tureckich, Varova, 1824; II. cildinin Franszca trc.
E. Roboly, Hist. du Sultan Bayezid Khan II., 3 c., Paris. 1725) (kr. Carl Ausserer, Der Islam, XII,
1-2, 226-31; Hoca Sdeddn Efendi'nin Tc't-Tevrh', TM, XIII, 1958, 101-16) (olu eyhulislm
Mehmed Efendi'nin bu esere yazd Zeyl basl deildir, 1606'ya doru kaleme alnan ve btihcu'tTevrh adn tayan bu eseri Nihal Atsz bulmutu, Sleymniye Kt., 321-2, kr. M. Mnir Aktepe,
Edebiyat Fakltesi, Trih Dergisi (TD), 14, 1959, 71-84). Ramazn-zde Nianc Mehmed Paa (
-1571), Trh- Mntehabb ve torunu Ramazn-zde (Nianc-zde) Mehmed Kuds eleb ( -1621),

Mir't- Kint, II (1566'da kalr). Zam Mehmed Bey, Cm'u't-Tevrh, Sokollu'ya sunulmutur;
Bayburdlu Osmn Efendi, Tevrh- Cedd-i Mir't- Cihn, Atsz neri, stanbul 1961 (1592'ye
doru yazlmtr). l, Knh'l-Ahbr, (bir nshas: Nrosmniye Kt., 3.407), son derece
mhimdir. Ahmed Karamn, Ahbr'd-Dvel, 1599'da kalr; Solak-zde, Trh; eyhulislm
Kara-eleb-zde, Ravzatu'l-Ebrr, btn devrimizi iine alan eserlerdir; Ktib eleb'nin
Takvm't-Tevrh'i kronolojidir. Mneccimba, Cm''d-Dvel, c. III (Hammer, eserinin son
cildinde (Franszca trc., XVIII) bu eserin etrafl bir fihristini verir). Rm Mehmed Efendi,
Tevrh-i l-i Osmn da XVII. asrda yazlmtr; Edirneli Cevr eleb, Trh, 2 c., stanbul 1291-2
= 1874-5; Hezrfen Hseyin, Tenkyhu't-Tevrh; Edirneli Abdurrahman Hibr Efendi, Risle-i
Ftht- l-i Osmn, tek nshas: Ftih Kt., 2.382.
Mellifi mehl eserler: Zikr-i Mlk-i l-i Osmn ve Gazavt- n ( -1490), Topkap Saray,
Sultn-Read Yazmalar, 700; Tevrh-i l-i Osmn, Byezd Kt., 329; Trh- l-i Osmn, Topkap
Saray, Revn-Kk, 1.059; S. Bulu, Altosmanische Ananyme Chronik des Bibl. Nat. zu Paris,
Breslau, 1938; Babinger, Einne Altosmanische Anonyme Chronik in Hebrischer Umschrift, Archiv
Orientalni, 193, IV.
M.T. Gkbilgin, Edirne Hakknda Yazlm Tarihler ve Ens'l-Msmirn, TTK, Edirne, Ankara,
1965, 77-117; Ahmed b. Zunbulli'l-Mahall, as-Sultn Selm Hn ma'a Kanshu'l-Gavr, Kahire; F.
Taeschner, Matrak Nash, Der Islam, XL, II. 1965, 200-6; H. G. Yurdaydn, Matrak Nash'un
Hayt ve Eserleri ile lgili Yeni Bilgiler, Belleten, XXIX-119, IV.1965, 329-54; L, Selm hNme (Farsa) Topkap Saray, Emnet Haznesi, 1.423; L, Selm-Nme (Farsa), Topkap Saray,
Revn Kk, 1.540.
H. J. Kissling, Die Anonyme Altosmanische Chronik ber Sultn Byezd II (Blochet, no. 922),
Beitraege zur Kenntnis Sdosteuropas und des Nahen Orients, II, Mnih, 1967, 128-66; A. Y., Eine
Anonyme Altosmanische Chronik ber Sultn Byezd II, Die Orient der Forschung, Wiesbaden,
1967, 409-33.
Osmanl tarihleri ve tarihileri iin daha geni bibliyografya: Nihal Atsz, Tannmam Osmanl
Tarihleri, Ankara, 1957; Karsl-zde Mehmed Cemleddin Efendi ( -1865), yne-i Zuref, Osmanl
Trh ve Mverrihleri, Ahmed Cevded neri, stanbul 1314 = 1896 (eser 1843'te yazlmtr); Thir
Bey, Osmnl Mellifleri; Babinger, Frhosmanische Jahrbcher, Hannover, 1925 (ilk Osmanl
vekay-nmeleri); Hammer, Uebersicht des Geschichreiber der Osmanen, Archiv fr Geographie,
Historie, Stats, 1822 (Osmanl tarihileri hakknda).

Monografiler
Umum olarak gh Srr Levend'in pek deerli Gazavt-Nmeler adl eserine bkz. (TTK neri,
Ankara 1956).
II. Byezd devri: Bayat, Cm- Cem-yn; Behit Ahmed Sinn eleb b. Kardranl Sleymn
Bey, Trh- Sultn Cem, Topkap Saray, Revn 1.270; Haydar Bey, Vk't- Sultn Cem, T.O.E.
neri, stanbul 1330 = 1912, Mehmed rif Bey neri (Gurbet-Nme- Sultn Cem isimli Paris, Bibl.
Nat.'deki dier nshasnn notlu neri . H. Dnimend, Ftih ve stanbul, II, 1954, 211-17); Harm,
h-Nme, TTK Kt.; rif, Byezd-Nme, Farsa, manzum Revn, 1.540 mkerrer; L, Trh-
Sultn Byezd, Revan, 1.272; L, Menkb- Sultn Byezd Han ibni Mehmed Hn, Bibl. Nat.

(Blochet, 922), Franszca trc. 1733; L, Vekaay'-i Sultn Byezd ve Selm Hn (1481-1520),
Emnet Haznesi, 1.416. Prizrenli Sz eleb, Gazavt-Nme-i Mihl-Olu Al Bey, A. S. Levend
neri, TTK, Ankara, 1956 (1.795 beyit) (kr. Olesnicky, Sz eleb, skb, 1934, Srpa); Sab
(Edirneli Hayreddin eleb), Gazavt-Nme (Sadrzam Koca Dvd Paa'nn Bosna'daki gazlarn
15.000 beyit hlinde anlatan bu eser bugn kayptr, kr. Seh, 72-3); Uzun Firdevs (1453-1512?),
Silhor-Nme, Wilherhauser neri, Viyana, tarihsiz, Luigi Bonelli neri, Rendiconti della
Accademia dei Lincei, V-1, Roma 1892, 435-54, Alm. trc. Schlechte Wssehrd, ZDMG, XVII; Ayn
Yazar, Kutb-Nme (Kssa-i Midilli) (Franszlar'n hezmetle neticelenen 1501 Midilli taarruzlar
hakknda), 2.500 beyit, Sleymniye, Hlet Efendi Yazm., 643; Luigi Bonelli, Di Una Cronoca Turca
del 1500, Rend. della Accademia dei Lincei, Seri V, IX, Roma, 1900; Georges Vajda, Un Bulletin de
Victoire de Bajazet II., JA, CCXXXVI, 1948, 87-102 (1500 Mora fetih-nmesi); Mehmed Mn,
Mora Fethi (1500), Bibl., Nat., Suppl. 1.170; Sinoplu Safy, Feth-Nme-i nebaht ve Modon
(1499-1500), Revn, 176/1.271.
Yavuz devri: skbl Kl-zde shk eleb, Selm-Nme (ehzde Selm'in hayat: 1509-1513),
Revn, 1.275, 1.276, 1.276 mkerrer, Hazne, 1.423, III. Ahmed, 2.672; Haydar eleb Selm-Nme
(kr. Mne'tu's-Seltyn), Almanca trc. H. Edhem (Eldem), Tagebuch des Aegayptischen
Feldzuges Sultn Selims, Deutsche Orientbcherei, XII, Weimar, 1916; kr-i Bidlis (Krd
emri), Selm-Nme, manzum, Hazne, 1.597, 1.598 (minyatrl) (Cevr bu eseri 1627'de yeniden
nazma ekmitir: Millet, 1.310) (kr. Henri Mass, Slm Ier en Syrie d'aprs le Slm-Nm (de
Bitls), Mlanges Dussaud, Paris, 1939, II, 779 v.dd.); Kef, Selm-Nme, manzum-mensur,
Sleymnye, Es'ad Efendi Yazm., 2.147 (kr'ye dayanr); Fethullh rif eleb ('rif), hNme, Farsa manzum Selm-nme, Ankara, DTCF Kt., 1/84 (Revn, 1.540 nshasnda ad:
Vekaay-i Sultn Byezd ma'a Selm Hn); Muhyiddin eleb, Selm-Nme, manzum, Konya, zzet
Koyunluolu, Husus Kt.; Edy (Molla Mehmed-i rz), Selm-Nme, Farsa (kr. GOW, 98, no.
83); Kalkandelenli Scd, Selm-Nme, Revn, 1.284/1; Selm-Nme. Bibl. Nat., Suppl.; Sd b.
Abdu'l-Mte'l, Selm-Nme ( -1524), Revn, 1.277, Hazne, 1.424, Almanca trc. M. T. Marie
Thrse Speiser, Zrih, 1946: Das Selimname des Sa'd; Koca Nianc Cell-zde Mustafa eleb,
Selm-Nme, Revn, 1.274, Hazne, 1.415; Azm-zde, Selm-Nme, Hazne, 1.422; eyhulislm
Hoca Sdeddn Efendi, Selm-Nme, Tc't-Tevrh II.'nin sonunda baslmtr (daha mufassal bir
yazmas, evket Rado'nun husus ktphanesindedir), Almanca trc. Diez, Denkvrdingkeiten, I, 256302; L, Selm-Nme, Manchester n. Kt., Lindsay Yazm., 136; L, Trhu's-Sultn Selm Han,
Kahire, 50/8.846 (kr. M.C.. Tekinda, Selm-Nmeler, TED, I, 1970, 197-230). Urmiyeli Seyyid
Lokmn Efendi, Hner-Nme, Topkap Sar., Hazne Yazm. (Yavuz ve Kaann devirlerini iine alan
bu nsha, Trk tezyin ve minyatr san'atlarnn en byk heserlerindendir) (kr. N. sm
(Yazksz), Osmanl Trhnvsleri ve Mverrihleri, eh-Nmeciler, TOEM, I-1, 41-52, 1.IV.1326 =
1910, II-7, 498-9, 1.VI.1327 = 1911, II-7, 425-35, 1.IV.1327 = 1911). B. Moritz, Ein Firman des
Sultans Selm, Festschrift Ed. Sachau, Berlin, 1915, 425-7.- L Kssa-i Muhrebe-i Kzlba, Berlin
Kt., Pertsch, 8.- Silhor (Msr seferine katlmtr), Feth-Nme-i Diyr- Arab, tek nshas
Nruosmniye, 4.087, Salhaddn Tansel neri, Trih Veskalar, XVII, 294-321, stanbul 1958; r
Ali Bey b. Vezr-i zam Hersek-zde Ahmed Paa (mellif Msr'da lmtr), Trh- Feth-i Msr,
Emnet Haznesi, 1.433/2; Ahmed Hamd, Tuhfet'l-Guzt (1690 sralarnda yazlan bu muahhar
eser, 3 ksmdr, II. ksm Msr Fethi'ne, III. ksm Kandiye Fethi'ne ayrlmtr); Ysuf b. Mehmed
Mlev, Msr Fethi Trhi, British Museum, Or. 3.211; Ysuf Halfe, Trh-i Msr- Osmn (
-1632), Sleymniye, Es'ad Efendi Yazm., 2.146; Abdlkerm b. Abdurrahmn, Trh-Msr-

Kaahire, Hac Mahmud Efendi Yazm., 4.877; Cell-zde Slih eleb, Trh- Msr (1546), Revn,
1.405 (mellif hatt ile), spanyolca tercmesi vardr; Ahmed avu, Trh- Msr, Husrev Paa, 352;
Yahy-zde brahim, Trh- Msr, Sleymniye, Es'ad Efendi Yazm., 2.175/1; L, Trh- Msr,
Es'ad Efendi Yazm., 2.177; Rdvn Paa-zde Abdullah Bey, Trh- Msr (1645 sralar), Revn,
1.411, niversite Kt., 1.514; J. -L. Bacque-Grammont, Un Fetihnme Z'l-Kdiriye dans les
Archives Ottomanes, Turcica, II, 1970, 138-50. E. Z. Karal, Y. S. S.'in Olu ehzde Sleymn'a
Manisa Sanca'n dre Etmesi in Gnderdii Siyset-Nme, Bel., VI-22, 37-44; Fahri Dalsar, I.
Selm'in Dubrovnik Cumhuriyeti ile Yapt Muhede, Trh Veskalar, no. 12, 410-4. L, Dstn-
Hazret-i Sultn Selm, DTCF Kt., M. Ozak Yzm., 4/17; Yavuz Sultn Selim, Farsa Dvn, stanbul,
1306 = 1889, Kayser II. Wilhelm'in emriyle yaplan basks: P. Horn neri, Berlin, 1904, Trke trc.
A. N. Tarlan. stanbul 1946.
Cezyir'in Trkler tarafndan fethi: Leo Afriacanus (Hasan b. Muhammed'il-Garnt) (1495?
-1550?), Navigationi, Viaggi, Descrittone dell'Africa (1526) (Arabca asl metin kaybolmutur)
Latince metin: Anvers, 1556, A. Epaulard, T. Monod, H. Lhotte ve R. Mauny neri, 2 c., Paris, 1956
(Franszca trc. ile), Ramusio'nun talyanca trc. Venedik, 1550, 1837, 1892, Schefer neri Paris, 18968, ngilizce trc. 1600, dier ngilizce trc. Proy, Browne neri, Londra, 1896, Almanca trc. Lorsbach,
Flamanca trc. Leers, dier bir neri Florianus, dier bir Franszca trc. Jean Temporal, Lyon, 1556, 4
ciltlik 2. tab': Paris, 1830. Don Diego de Hado (Cezyir'de 1578-21'de esir olarak bulunmu
soylu bir spanyol rhibi), Epitome de los Reyes de Argel, Franszca trc. H. De Grammont, Hist. des
Rois d'Alger, Revue Africaine, XXIV-V, 1880; Ayn Yazar, Topographia e Historia General de Argel,
Valladolid, 1612, Franszca trc. Berbrugger ve Monnereau, Topographie et Hist. Genral d'Alger,
Revue Afr., XIV-XV, 1870-71; Ayn Yazar, Dialogos de la Captividad, Franszca trc. Moliner-Volle,
Revue Afr., 1895-97, 2. tab': Cezyir, 1911. Marmol Caravajal, Description General de Afrika, 3
c., Granada, 1573-1599, Franszca trc. Perrot d'Ablancourt, 3 c., Paris, 1667; Luis Nieto, Hist.
Vritable des Dernires Guerres advenues en Barbarie, Paris, 1667, 1579; Le Pre Dan, Hist. de
Barbarie et de Ses Corsaires, Paris, 1637, 1639; Berbrugger, Ngociations entre d'Alcaudte et
Hasan Agha, Revue Africaine, 1865, 379 v.dd.; E. de la Primaudaie, Documents sur l'Hist.de
l'Occupation Espagnole, Revue Africaine, XIX-XXI.

TETKKLER
UMM OSMANLI TRHLER
Yerli Eserler:
. H. Uzunarl, Osmanl Trhi, II: stanbul'un Fethi'nden Kaann S. S.'n lm'ne Kadar
(1453-1566), TTK neri, Ankara, 1949. . H. Dnimend, Osmanl Trhi Kronolojisi, II: 15121574, stanbul 1948 ok iyi ve kullanl bir kronolojidir.-slm Ansiklopedisi'nin birok maddeleri,
mkemmel tetkikler halinde mevzuumuzu iine almaktadr. Bu maddelerin balcalarn bile burada
zikretmenin imkn yoktur. Bu byk eserin asl ngilizce, Franszca ve Almanca olarak baslmtr,
imdi yeniden ngilizce ve Franszca tab'lar yaplmaktadr, Trke'sinden baka, Arapa, Farsa,
Malayca ve Urdca tercmeleri de yaynlanmaktadr.-Sreyy Bey, Sicill-i Osmn, 4 c., pek byk
alma mahsul bir Osmanl biyografi ansiklopedisidir, bugne kadar daha iyisi ortaya
konamamtr, kr. Sleymn evket Bey, Sicill-i Osmn'ye Hiyeler, stanbul Belediye Kt.,
688/4.- Mansr-zde Vezir Mustafa Nr Paa, Neticu'l-Vukuu't, 3 c., 2. tab': 1327 = 1909,
deerlidir. Hayrullh Efendi, Trih c. IX ve X, Yavuz ve Kaann devirlerini iine almaktadr,
eskimitir, fakat deerlidir. Tayyr-zde At Bey, Trh-i Endern, 5 c., stanbul, 1291-93 (187476); Mehmed zzet Bey (b. Kapdn- Dery Abdullh Rmiz Paa b. Kazasker Seyyid Feyzullh
Efendi b.Abd Vel Paa), Harta-i Kapudnn- Dery, stanbul, 1249 = 1833; . H. Uzunarl,
Anadolu Beylikleri; Osmn Nr Peremeci, Tunaboyu Trhi, stanbul 1942 sahalarnda deerli
eserlerdir; M. Akda, Trkiye'nin Iktisd ve ctim Trhi, II: 1453-1559, DTCF, 1971 (ilk cildi
deerli olan ve grler getiren bu eserin bu cildi pek sath olup fantezi ve ideolojik grlerden
ibrettir). u eserler eskimi ve zayf kitaplardr: Feriz-zde, Glen-i Ma'rif; Mehmed Mazhar
Fevz, Haber-i Sahh, 5 c., 1290-93 = 1873-6 (1872'ye kadar Osmanl trhi); Sadrzam Ahmed
Vefk Paa, ecere-i Trh- Osmn, 1286 = 1869; Ayn Yazar, Trh- Osmn, 1287 = 1870; Ayn
Yazar, Fezleke-i Trh-i Osmn, 1286, 1288, 1290, 1294, 1302; Nmk Keml, Osmanl Trhi, 4
c., 1326-27 = 1908-9; Muhammed Ferd, Trhu'd-Devleti'l-lyeti'l-Usmnye (-1878), Kahire
1311 = 1893, 2: 1313 = 1896; Sadrzam Kbrsl Mehmed Kmil Paa, Trh- Siyss-i Devlet-i
Alye-i Osmnye, 3 c., 1325 = 1907; Abdurrahman eref Efendi, Trh- Devlet-i Osmnye, 2 c., 2.
tab': 1315 = 1897; Ahmed Rsim, Osmanl Trhi; Ahmed Red, Trh- Osmn, 2 c., 1327-8 =
1909-10; Ahmed Muhtr Paa, Muhrebt- Mehre-i Osmniye Albomu, 1332 = 1914; Lutfiye
Turan, Osmanl Hkmdarlarnn lm Sebepleri, Edebiyat Fak., trih tezi, no. 476, 1951; Ali Emr
Efendi, Cevhir'l-Mlk, 1319 = 1901, 2. tab': 1330 = 1913 (ilk 10 pdiahn iirleri); R. E. Kou,
k ve ir Pdiahlar, 1950; Ylmaz ztuna, Trkiye Trhi, Byk Trkiye Trhi, Byk
Osmanl Trhi ve Osmanl Devleti Trhi.

Ecneb Eserler
Kapital eser, Hammer'in byk Osmanl tarihidir. Franszca tercmesinin V ve VI. ciltleri
1520-1566 yllarn, yni Kaann devrini, III ve IV. ciltleri de 1453-1520 yllarn, yni Ftih ve
II. Byezd ile Yavuz devirlerini ihtiva etmektedir. Bu eserin Almanca yeni bir tab', Viyana'da
yaynlanmtr. 4 ciltlik bir Pete, 1840 tab' ile Szolotai'nin Macarca tercmesi (Pete, 1835) de
mevcuttur. Kr. S. Bajraktarevi, J. Hammeru, Piscu Historije Osmanskog Carstva, Zbornik
Historijskog Instituta Jugosl. Ak., V, Belg. 1963, 31-6. Iorga'nn II. cildi ile Zeinkeisen'in II. cildi
(1453-1574, Gotha, 1854), kusurlarna ramen, hayli deerli eserlerdir. Aadaki kitaplarn

ekserisi byk bir kymet tamayan Osmanl tarihleridir, bir ksm da ok zayf eserlerdir: J.
Esprinchard, Histoire des Ottomans jusqu' Mohamet III, Paris, 1609; Sagredo, Hist. de l'Empire
Ottoman, Amsterdam, 1732, 2. tab': Paris, 1771; Prens Demetrius Cantemir, Historia
Incrementorum atque Decrementorum aulae Othmaniae, 1734, Franszca trc. de Jonquire, Hist. de
l'Empire Ottoman, Paris, 1743, ngilizce trc. N. Tyndall, History of the Growth and Decay of the
Ottoman Empire, Londra, 1734, 2. tab': 1756; Almanca trc. Geschichte des Osmanischen Reiches,
Hamburg, 1745; Romence trc. Hodosiu, storya Imperiu lui Ottomanu, Bkre 1876 (Mellif, Trk
dman olup, Trk cemiyetini ve kltrn son derece yakndan tanmaktadr. Moldavya =
Bodan voyvodasdr, eseri pek ok yanlla doludur); Franois Ptits de la Croix (Marquis de
Castries), Abrg Chronologique de l'Hist. Ottomane, 2 c., Paris, 1768; Abb Mignot, Hist. de
l'Empire Ottoman depuis Son Origine jusqu' la Paix de Belgrade en 1740, 4 c., Paris, 1771-75; J-B.
D'Anville, Empire Turc considr dans son Etablissement et dans ses Accroissement Successifs,
Paris, 1772; A. Hawkins, The History of the Turkish or Ottoman Empire, 4 c., Londra, 1787; Comte
de Salaberry, Hist. de I'Empire Ottoman jusque'en 1772, 4 c., Paris, 1813-17; Alix, Prcis de l'Hist.
de l'Empire Ottoman, 2 c., Paris, 1822; E. Palla, Hist. Abrg de l'Empire Ottoman, Paris, 1825;
Ldemann, Hist. de l'Empire Ottoman, Dresden, 1827; Edward Upham, History of the Ottoman
Empire from Its Establishment till the Year 1829, 2 c.: Edinburgh, 1829; Dale, Campaigns of Osman
Sultans (1389-1640), 2 c., 1835; Leopold von Ranke, ngilizce trc. Walter K. Kelly, The Ottoman
and the Spanish Empires in the Sixteenth and Seventeenth Century, Londra, 1843, Philadelphia, 1845
(pek ok tab' ve tercmesi vardr); M. J. N. Jouannin ve Jules van Gaver, Turquie, Paris, 1848,
L'Univers, Hist. et Description de Tous les Peuples serisinden, ksm Trke trc. stanbul nklb
Kt., Cevdet Paa Evrak, 54 (gzel bir eserdir); Creasy, History of the Ottoman Turks, 1854; F.
W. Ebeling, Geschichte des Osmanischen Reiches in Europa, Leipzig, 1854 (Franszca trc. de
vardr); Thophile Lavalle, Hist. de la Turquie, 2 c., Paris, 1859; Lane-Poole ve E. J. W. Gibb,
The Story of Turkey, 1888; A. W. Hidden, The Ottoman Dynasty, New York, 1859; J.-B. Bury, The
Ottoman Conquest, Cambridge Modern History'den, 1902; Leo S. Olschky, Hist. de l'Empire
Ottoman, Floransa, 1903; Moritz Brosh, The Height of the Ottoman Power, Cambridge Modern
History'den, 1904; Le Vicomte de la Jonquire, Hist. de l'Empire Ottoman depuis les Origines
jusqu' Nos Jours, 2 c., Paris, 1881, 2. tab': 1914, V. Duruy'nin Hist. Universelle serisinden;
Djuvara, Cent Projets de Partage de la Turquie (1281-1913), Paris, 1914; Oberhummer, Die Turken
und d. Osmanen Reich, Leipzig, 1917; G.-J. Shaw Lefevre Evesley, The Turkish Empire, Its
Growth and Decay, Londra, 1917; Sir V. Chirol, The Turkish Empire from 1288 to 1922; W.
Konopczynski, Polska a Turcja, Varova, 1936; A. Navarian, Les Sultans Potes, 1451-1808, Paris,
1936 (Osmanoullar'nn iirlerinden rnekler veren basit bir eser); Grenard, Grandeur et
Dcadence de l'Asie, 1939 (mhim, Trke'si var); R. Mantran, Hist. de la Turquie, Paris; Jan
Reychman, Dni Swietnosci i Keski Turcji (= Kk Trkiye Trhi), Varova, 1960; Vernon J.
Parry, The Ottoman Empire (1520-1648), The New Cambridge Modern History, II, 1958, 510-33,
III, 1968, 347-76, IV, 1970, 620-443, devm: H. nalck, A. N. Kurat ve J. S. Bromley, A History
of the Ottoman Empire to 1730, Cambridge, 1976; J. W. E. Allen, Problems of Turkish Power in the
XVIth Century, Londra, 1963, Central Asian Research neri; Robert Schwoebel, The Shadow of
Crescent, The Renaissance Image of the Turk (1453-1517), Nieuwkoop, 1967; H. J. Kissling, The
Ottoman Empire, The Muslim World, III'te, Almanca'dan trc. F. R. C. Bagley, Londra, 1969; The
Cambridge History of Islam, 2 c., 1970 (Osmanllar: H. nalck).

Yavuz Sultn Selm Devri (1512-1520):

M. . Uluay, Yavuz Sultn Selm Nasl Pdh Oldu?, TD, VI-9, III. 1954, 53-90, VII-10, IX.
1954, 117-42; Mehmed rif, Edirne ehri'ne Dir Sultn Selm Hn- Evvel ile bni Keml'in bir
Muhsebesi, TOEM, IV-22, 1.411-4, X.1329 = 1913; Lmia Glil, Zenbilli Ali Efendi ilesi,
Edebyat Fak., trih tezi, no. 1.875, 1950; Y. ., Yavuz Sultn Selm, HTM, 1973, no. 1, s. 33 v.dd.;
A. Y., Memlk Sultanl Niin Ykld? HTM, 1974, no. 6, s. 7 v.dd.; A. Y., Oru Res'in lm,
HTM, 1975, no. 6, s. 9 v.dd.; A Y., Oru Res, TA, XXXVI, 42a-52a; A. Y., Merc-i Dbk, TA, XXIV,
2a-3a; A. Y., Ridniye, TA, XXVII, 320b-1b.
Ahmed Tc-Bah, rn der-Zamn- Safeviyye, Tebriz, 1341 hicr-ems = 1961; H. Sohrweide,
Der Sieg der Safeviden in Persien und Seine Rckwirkungen aus die Shiiten Anatoliens in XVI.
Jahrhundert, Der Islam, XLI, 95-222, 1965; R. M. Savory, The Principal Offices of the Safawid
State during the Reign of Ismail I. (1501-24), BSOAS, XXIII-1, 1960, 91-105; V. Minorsky, The
Poetry of Shh sm'l I., BSOAS, X, 1.006b-53a; Walter Hinz, Das Steurwesen Ostanatoliens im 15
und 16. Jahr., ZDMG, C-CI; Abd'l-Hseyn Nev, h sml Safev, Tahrn, 1347 h.-. = 1968;
Klaus Michael Rhrborn, Provizen und Zentralgewalt Persiens im 16. und 17. Jahrhurdert, Berlin,
1966; Elke Eberhard, Osmanische Polemik geger die Safawiden im 16. Jahrhurdert nach
Arabischen Handshriften, Freiburg, 1970; Ahmed Kesrawn, eyh Saf w Tebre, Tahrn, 1323 .
= 1944; Rahm-zde Safev, Trh- Zindegn-i h sm'l-i Safew, Tahrn, 1341 . = 1962; Fruk
Smer, Safev Devleti'nin Kurulu ve Gelimesi, Ankara, 1976 (mhim); H. Busse, Kanzleiwesen am
Hand Trkmenischer und Safawidischer Urkunden, Kaahire, 1959; H. R. Roemer, Die Safaviden,
Saeculum, IV, 1953; A.Z.V. Togan, Sur l'Origine des Safavides, Mlanges Louis Massignon, m,
1957, III; Addai Scher, Episodes de l'Hist. de Kurdistan, JA, XV, 1910, 119-40: 1502, 1508, 151012, 1523, 1689, 1712, 1820-36 olaylar; . H. Uzunarl, Tacl Hanm'n Mcevhert, Bel., XXIII92, IX. 1959, 611-9; Top. Yzb. Hlid, Erk. Bnb. Eyyb Sabri, Erk. Bnb. Kzm ve Erk. Binb. Hsn,
aldran ve Rdnye, stanbul 1930, Asker Ner.; aldran iin M. T. Gkbilgin, slm Ans., III,
329a-31b ve Y. ztuna, Hayat Ans., II, 776b-7b.
Mehmed Nzhet, Ramazn-Oullar, TOEM, II-12, 769-73, II.1327 = 1911; Kevser Gen,
Ramazn-Oullar, Edebiyat Fak., trih tezi, no. 747, 1942.- W. Muir, The Memluke Slave Dynasty,
Londra, 1896; A. N. Poliak, Feudalism in Egypte, Syria, Palestine and the Lebanon (1250-1900),
Londra, 1939; Mahmd b. Selm, Asr'n Seltyni'l-Memlk, Kahire, 1947; David Ayalon,
Gunpowder and Firearms in the Mamluk Kingdom, Londra, 1956, 2: 1978; Ayn Yazar, L'Esclavage
du Mamelouk, Kuds, 1951; Ayn Yazar, Studies on the Structure of the Mamluk Army, BSOAS, XVXVI; Ayn Yazar, The System of Payment in Mamluk Military Society, Journal of the Economic and
Social History, Orient, I-1 ve I-3; Ayn Yazar, Notes on the Transformation of Mamluk Society in
Egypt under the Ottomans, Journal of the Economic and Social History of the Orient, III-2,
VIII.1960; Ayn Yazar, Studies on the Mamluks of Egypt (1250-1517), Londra, 1977. Abdulkerm
Garbiya, al-Arab va'l-Atrk, m, 1961; W. W. Barthold, Khalif i Sultn, Mir slama, I,
Petersburg, 1912, 203 v.dd., 345 v.dd., Almanca trc. ve C. H. Becker'in Barthold'n hlfet nazariyesi
hakkndaki dnceleri: Barthold's Studien ber Kalif und Islam, Der Islam, VI, 1915, 350-412,
kr. C. H. Becker, Islamstudien, I; Ysuf Ken'an, Yavuz Sultn Selim ve ttihd- slm Siyseti,
stanbul; . Altunda, Selim I., A, X, 1965, 423a-34a. George William Frederick Stirpling, The
Ottoman Turks and the Arabs, 1511-1574, Urbana/III., 1942; Herbert Jansky, Beitrge zur
Osmanischen Geschichtschreibung ber Agypten, Der Islam, XXI, 1933; Ayn Yazar, Die

Eroberung Syriens durch Sultn Selim I., Mitteilungen zur Osmanischen Geschichte, II, 3-4, 1926,
173-241; Merc-i Dbk iin M. C. Baysun, slm Ans., VII, 752a-4b ve Y. ztuna, Hayat Ans., V,
2.312a-b. Muhammed Krd-Al, Htatu'-m, 5 c., m, 1924-7; Salhuddin Mneccid, Vult
Dimak f'l-Ahdi'l-Osmn, am, 1949. C. Snouck Hurgronje, Mekka, 4 c., Leiden, 1888-9; G.
Weil, Geschichte der Chalifen, 5 c., Stuttgart, 1845-62 (V: Geschichte des Abbasiden Chalifats in
Agypten: 1390-1517); T. z, Hrka-i Sadet Diresi ve Emnt- Mukaddese, stanbul 1953; ztuna
ve K. , Mukaddes Emnetler, Hayat, 1963; Hartmann, Wesen und Endedes Osmanischen
Chalifats, Leipzig, 1924; Ayn yazar, Zur Vorgeschichte des Abbasidischen Schein-Chalifates Von
Cairo, Abhandlungen der Deutschen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, Phil. Hist. Klasse,
1947, no. 9, 1950; Stanford J. Shaw, The Financial and Administrative Organization and
Development of Ottoman Egypt, 1517-1798, Princeton University, 1962; J. W. Zeinkeisen, Drei
Denkschriften ber die Orientalische Frage von Papst Leo X, Koenig Franz I und Kaiser
Maximilien I (1517), Gotha, 1854; Stanley Lane-Poole, A History of Egypt in the Middle Ages,
Londra, 1936; Al brhm Hasen, Trhu'l-Memlki'l-Bahriyye, Kaahire, 1944; Ulrich Haarmann,
Quellenstudien Zur frhen Memlukenzeit, Freiburg, 1970; Paul Balog, The Coinage of the Mamluk
Sultans of Egypt and Syria, New York, 1964; Muhammed Cemlddn Srr, Devlet Ben Kalavun
f Msr, Kaahire, 1960; A. C. Hess, The Ottoman Conquest of Egypt (1517) and the Beginning of
the Sixteenth-Century World War, International Journal of Middle East Studies, IV, 1973, 55-76;
Sir William Muir, The Memeluke or Slave Dynasty of Egypt (1260-1517), Londra, 1896.

YILMAZ ZTUNA'NIN ESERLER

-1402 Ankara Muhrebesi, Byezd ile Timur'un lm ve Fetret Devri, stanbul 1946, Kenan
Matbaas 88 s. ( 2.000 tiraj) (tkendi)
-Trk Msiksi Lugati, stanbul 1949-1955, Msiki Mecmuas yayn, 446 s. (ift stun) (1.000
tiraj) (tkendi)
-Gndelik Gazete Tarznda Hazrlanm Dnya Tarihi, Hayat Tarih Gazetesi, nsanln
Balangcndan Kore Harbi'ne Kadar stanbul 1963, Hayat yayn. 216 s. (5 stun, in folio) (te'lif ve
terceme ) (220.000 tiraj) (tkendi)
-Trkiye Ansiklopedisi, stanbul 1964 ve 2 bask daha, Hayat yayn 520 s. (3 stun) (550.000
tiraj) (tkendi) (Prof. Dr. Metin Tuncel'le mterek)
-Mahmd evket Paa'nn Gnlk Not Defteri, Hayat mecmuasnda tefrika, 1965 (metin neri ),
kitap eklinde: stanbul 1988, 224 s. (5.000 tiraj) (tkendi)
-Hurd Paann Saray Htralar, Hayat Trih Mecmuas'nda tefrika, 1965 (metin neri)
-Barbaros Hayreddin Paa'nn Htralar, Hayat Trih Mecmuas'nda 1965 (metin neri), kitap
eklinde: Boazii yaynevi, stanbul 1990, 128 s. (5.000 tiraj)
-Mimr Sinn'n Htralar, Hayat Tarih Mecmuas'nda tefrika, 1966 (metin neri)
-Seydi-Ali Res'in Htralar, Hayat Tarih Mecmuas'nda tefrika, 1966 (metin neri)
-Gaalib Paa'nn Htralar, Hayat Tarih Mecmuas'nda tefrika, 1966 (metin neri)
-Trkiye Trihi (Balangcndan Zamnmza Kadar), Hayat yayn, 12 c, stanbul, 1964-67,
toplam 3.664 s. (60.000 tiraj) (tkendi) (1. cildin Arapa trc. Ered'l-Hrmz, el-Medhal ale'tTrhi't-Trkiye, Beyrt 2005)
-Vilyetlerimizin Trihi, Hayat yayn, 448 s. (ift stun), stanbul 1968 (45.000 tiraj) (tkendi)
-Les Bases de la Musique, Turque Cultura Turcica'dan ayr bask, Ankara 1965 (5.000 tiraj)
(tkendi)
-TRT Trk Msiksi Notalar (bir hey'etle mterek) (teksir), stanbul radyosu, 1967-69
-Osmanl Pdihlarnn Hayat Hikyeleri, Hayat yayn, stanbul 1969, 120 s. (3 stun) (150.000
tiraj) (tkendi), yeni bask: tken Yaynevi, stanbul 1988, 446 s. (3.000 tiraj), sonraki bask (3.000
tiraj), 4. bask, 366 s., 1998, 5. bask 2.000, 6. bask 2005. (Yldrm Byezd bahsi: 36 s., st. 1972,
Bedir yay.)
-Trk Trihinden Yapraklar, asl: 1965-66'da stanbul Radyosu'nda yaplan 69 konuma, 1000
Temel Eser: 11, Devlet Kitaplar, Mill Eitim Bakanl, stanbul 1969, 344 s. (20.000 tiraj)
(tkendi); 2. bask: stanbul 1983, tken Yaynevi 344 s. (10.000 tiraj), 3. bask MEB, stanbul
1985, 388 s. (5.000 tiraj), 4. bask: MEB, Trk Klsikleri: 17, stanbul 1992, 340 s. (20.000 tiraj), 5.

bask: MEB, Mill Klsikler: 11 340 s., 1999, 340 s. (5.000 tiraj) (toplam 66.000 tirajl) (tkendi);
ksaltlm: Trkler, st. 2004, 256 s. (2.500 tiraj), 7. bask (tken, 2.000), 2005.
-Resimlerle 93 Harbi (1877-78 Trk-Rus Sava), Hayat yayn, stanbul 1969, 48 s. (3 stun)
(15.000 tiraj) (tkendi)
-Trk Bestecileri Ansiklopedisi, Hayat yayn, stanbul 1969, 160 s. (ift stun) (150.000 tiraj)
(tkendi)
-Trk Msiksi Ansiklopedisi, Devlet Kitaplar, Mill Eitim Bakanl, 3 c, stanbul 1969, 1974,
1976, 374 + 140 + 328 s. (ift stun) (10.525 tiraj) (tkendi)
-Osmanl Trihilerinden Semeler, Hayat Trih Mecmuas'nda tefrika, 1970 (metin neri), bir
blmnn kitap ekli: slma Dvet, Samsun 1981, 128 s. (10.000 tiraj) (tkendi)
-Resimlerle Trkiye Trihi, Hayat yayn, stanbul 1970, 300 s. (ift stun) (30.000 tiraj) (tkendi)
-Ftih'in lm, Hayat Mecmuas'nda tefrika, 5-6. 1964.
-kinci Osman, Yeni stanbul'da tefrika, 7.8.1966 v. dd. Ve Dnya'da tefrika, 12.1972.
-Osmanl Hnedn, Orta Dou gazetesinde tefrika, 5.1974.
-Byk Trk Szl, Hayat yayn, stanbul 1970, 1.288 s. (ift stun) (180.000 tiraj) (Prof. Dr.
Muharrem Ergin'le mterek) (tkendi)
-Havaclk Trihinde Trkler (1918 Mondros Mtrekesi'ne Kadar), Hava Kuvvetleri
Komutanl yayn, Ankara 1970, 448 s. (ift stun) (2.000 tiraj) (tkendi) (Yk. Mh. Yavuz Kansu ve
Hv. Alb. Sermed ensz'le mterek)
-Drdnc Murd, Hayat Mecmuas'nda tefrika, 1971
-Trk Msiksi Klsikleri, Devlet Kitaplar, Mill Eitim Bakanl, stanbul 1972, 1-6, s. 1-36
(ift stun, in folio) (5.000 tiraj) (tkendi)
-Ksem Sultan, Hayat Mecmuas'nda tefrika, 1972.
-stanbul Saraylar, Hayat Mecmuas'nda Tefrika, 1973.
-Halil Mentee'nin Htralar, Hayat Trih Mecmuas'nda tefrika, 1973 (metin neri)
-Safiyye Sultn, Hayat Mecmuas'nda tefrika, 1975, Son Havdis'te tefrika, 1980.
-Histoire de la Turquie, Basn-Yayn Gn. Md. yayn, Ankara 1976, 80 s. (ift stun) (10.000 tiraj)
(tkendi), 2. bask: 2002 (5.000 tiraj)
-Osmanl Trihi ve Medeniyeti, YAYKUR ders notlar, Mill Eitim Bakanl, Ankara 1976,
1977, 1979, bask, 152 s. (toplam 450.000 tiraj) (tkendi)
-Trih Lise III, Devlet Kitaplar, Mill Eitim Bakanl, stanbul 1976, 480 s., deiik 2. bask
1977, 448 s. (200.000 + 150.000 tiraj) (tkendi)
-Osmanl mparatorluu Nasl Batt? Tercman gazetesinde tefrika, 1977.

-Osmanl imparatorluu, Devlet Kitaplar, Mill Eitim Bakanl, Ankara 1977, 72 s. (ift stun)
(13.600 tiraj) (tkendi).
-Osmanl mparatorluu, Tercman gaz. Trk ve slm Ans., 2. cilt (1. ciltte Trk Trihi).
-Trk Bestecileri, st. Radyosu'nda N. Atl'n aylk 45 dakika konserlerinde, 1.1966-1.1968.
-Trk Bestecileri, Son Havdis gaz. 1970-74 ve Dnya gaz. 1969-74'te mzik sayfalarnda.
-Trk Msiksi Trihi, stanbul Teknik niversitesi Trk Msiksi Devlet Konservatuar ders
notlarnn teksri, stanbul 1977, 44 s. (tkendi).
-14. Yzylda Trk Msiksi, MEB, 14. Yzyl Trk San'at, stanbul 1977'de.
-Trihte Ramazan, Tercman gazetesinde tefrika, 1979.
-Bir Darbenin Anatomisi, Hayat Mecmuas'nda tefrika, 1982, kitap hlinde: tken Yaynevi,
stanbul 1984, 520 s. (10.000 tiraj), yeni basklar: 1987, 564 s. (3.000 tiraj), 1990, 560 s. (3.000
tiraj), 5. bask: Bbl Kltr Yayncl, 472 s. (2.500 tiraj), Franszca'ya evrildi: Pr. mer Nm.
-Trkler, Arablar ve Yahdiler, Hayat mecmuasnda tefrika, 1982, kitap hlinde: Boazii
Yaynevi, stanbul 1989, 80 s. (3.000 tiraj) (tkendi).
-Balkan Sava, Hayat Mecmuas'nda tefrika, 1983, kitap hlinde: tken Yaynevi, stanbul 1990,
208 s. (3.000 tiraj) (tkendi), Rmeli'ni Nasl Kaybettik?, stanbul 2006, 216 s. Bbl Kltr
Yayncl.
-Harem'de Frtna, Tercman gazetesinde tefrika, 1983, kitap hlinde: Osmanl Haremi'nde
Hasek-Sultn, tken Yaynevi, stanbul 1988, 264 s. (3.000 tiraj), 5. bask 2.000 (3.000 tiraj), 6.
bask 2005 (2.000 tiraj)
-Trih Sohbetleri, tken Yaynevi, stanbul 1988, 384 s. (3.000 tiraj). (tkendi).
-ttihad ve Terakk, Hayat Mecmuas'nda tefrika, 1983
-Dn Bestekrlarmz, Tercman gazetesinde tefrika, 1983
-Son slm Devletleri, Tercman gazetesinde tefrika, 1983
-Balkan Sava, Tercman'da tefrika 1986
-Sdeddin Arel, Kltr Bakanl, Ankara 1986, 160 s. (20.000 tiraj) (tkendi).
-Hac rif Bey, Kltr Bakanl, Ankara 1986, 128 s. (20.000 tiraj) (tkendi).
-Trih Sohbetleri, Hayat'da tefrika, 1986.
-Osmnoullar ve Trk Msiksi, Trk Dnys Aratrmalar, stanbul 1987, 30 s. (tkendi).
-Trk Msiksi, Teknik ve Trih, Trk Petrol Vakf, stanbul 1987, 120 s. (5.000 tiraj) (tkendi)
-Trkiye'de Asker Mdhaleler, s. 1-36, ift stun, Tercman yayn, stanbul 1987 (100.000 tiraj)
(tkendi).

-Itr, Kltr Bakanl, 112 s., Ankara 1987 (15.000 tiraj) (tkendi).
-Dede Efendi, Kltr Bakanl, stanbul 1987, 232 s. (15.000 tiraj), 2. bask 1996, 240 s. (5.000
tiraj) (tkendi)
-Abdlkaadir Mer, Kltr Bakanl, Ankara 1988, 96 s. (15.000 tiraj) (tkendi).
-Keeci-zde Fud Paa, Kltr Bakanl, 1988 (15.000 tiraj), 116 s. (tkendi).
-evki Bey, Kltr Bakanl, Ankara 1988, 148 s. (8.000 tiraj) (tkendi).
-l Paa, Kltr Bakanl, 1988, 148 s. (8.000 tiraj) (tkendi).
-Tanzmt Paalar: l ve Fud Paalar, tken, 2006.
-Kaann Sultn Sleymn, Ankara 1989, 176 s., Kltr Bakanl (15.000 tiraj) (tkendi) ve
Bbl Kltr, 2006, 200 s.
-kinci Mahmd, Ankara 1989, 124 s., Kltr Bakanl (15.000 tiraj) (tkendi), Bbl Kltr,
2006, 134 s.
-ark Mes'elesi, Ankara 1989, 58 s. (10.000 tiraj), Almanca tercemesi: Die Ostfragen, 1989, 80 s.,
Franszca tercmesi: Question d'Orient, 1989, 80 s. (hepsi tkendi).
-Osmanl Devleti Trihi, Faisal Finans Kurumu, 2 c., 1.160 s., stanbul 1986 (5.000 tiraj), Kltr
Bakanl, Ankara 1999, 2 c., 1.168 s. (5.000 tiraj), bir de Yimpa Holding'in korsan basks var
(tkendi) (Arabca tercemesi: Adnn Mahmd Selmn, Trhu'd-Dewleti'l-Usmniyye, Kaahire 1988,
1990, 2 c., 680+878 s., (10.000 tiraj) (hepsi tkendi): Gzden geirilmi son bask: 2 c., tken,
stanbul 2004, 640+484 s.
-Trh Ansiklopedisi, BATE, stanbul 1991, 2 c., 832 s. (ift stun) (10.000 tiraj) (tkendi)
-Byk Trkiye Trihi (Balangcndan Zamnmza Kadar Trkiye'nin Siys, Meden, Kltr,
Teklt ve San'at Trhi), tken Yaynevi, stanbul 1977-1979, 14 c. (toplam 6.904 s.) (55.000
tiraj) (tkendi).
-slm Devletleri, Devletler ve Hnednlar, c.I, Kltr Bakanl, Ankara 1989, 1.060 s. (5.000
tiraj) Arabca trc. Adnn Mahmd Selmn, 2. bask 1996 (5.000 tiraj), 3: 2005, 1.078 s. (1.500 tiraj).
-Trkiye Devleti (1074-1990), Devletler ve Hnednlar, c. II, Kltr Bakanl, Ankara 1990,
1.200 s. (5.000 tiraj), 2. bask 1996 (5.000 tiraj) 3: 2005, 1.300 s. (1.500).
-lk a Devletleri, Devletler ve Hnednlar, c. III, Kltr Bakanl, Ankara 1990, 565 s. (5.000
tiraj), 2. bask 1996 (5.000 tiraj) (tkendi)
-Avrupa Devletleri, Devletler ve Hnednlar, c. IV, Kltr Bakanl, Ankara 1991, 900 s. (5.000
tiraj), 2. bask 1996 (5.000 tiraj) (tkendi), 3: 2005, 908 s. (1500).
-Ltin Avrupa ve Amerika Devletleri, Devletler ve Hnednlar, c. V, Kltr Bakanl, Ankara
1996, 960 s. (6.500 tiraj) (tkendi), 3: 2005, 976 s. (1500) (5 cildin toplam 4.902 s.).
-Trk Msiksi, Trk Dnys El kitab, TKAE, Ankara 1992, c.II, s. 487-535.

-Trk Msiksi Kavram ve Terimleri, Atatrk Yksek Kurumu, Ankara 2000, 592 s., ift stun,
(3.000 tiraj).
-Yavuz Sultn Selm, st. 2006, Bbl Kltr Yay., 260 s.
-Tarihten Portreler, Trkiye gazetesi, haftalk yazlar, 1990-92, kitap hlinde tken 1998, 366 s.
(5.000 tiraj).
-Sz eserlerinin notalar: Dr. Ylmaz Karakoyunlu, Parlamenter Bestekrlar, TBMM n., Ank.
1999, s. 145-58. ve Trih Kip, TRT Saz Eserleri Repertuvar ve Msik Mecmuas, 1965 ve Onur
Akdou, Trihi ve Mzikolog Ylmaz ztuna, zmir 1990.
-Trihten Sohbetler, Trkiye gazetesi, haftalk yazlar, 1992-97, kitap hlinde: 3 c., toplam 1.248 s.
tken, 1988 (5.000 tiraj).
-Hurrem Sultn, senaryo, 2005.
-Byk Trk Msiksi Ansiklopedisi, 2 c., 480+592 s. (ift stun), Kltr Bakanl, Ankara 1990
(5.000 tiraj) (tkendi).
-Trih Konumalar, TRT2'de cumartesi geceleri 25 dakikalk TV sohbetleri, 2,5 ylda 125
konuma, 2001-2003.
-ereveden Yansmalar, TGRT-Haber TV'de her ayn ilk pazartesi gecesi 90 dakika politika
konumas (balang: Kasm 2004)
-Trih Kavramlar ve Terimleri, tken, 2006.
-Trk Msiksi, Akademik Klsik Trk San'at Msiksi'nin Ansiklopedik Szl, 2 c., 484+656
s., Ankara 2006.
-Byk Osmanl Trhi, tken Yaynevi, stanbul 1994, 10 c., yaklak 5.500 s. (30.000 tiraj).
-Makaleler, fkralar, etdler, ansiklopedi maddeleri: Hayat Ansiklopedisi'nde 874 madde; Hayat
Kk Ansiklopedi'de 200 kadar madde; Hayat Trih Mecmuas'nda 500 kadar etd, makale,
tenkyd; Dny gazetesinde 500 kadar siys makale; Son Havdis'de 250 kadar siys makale; Hayat
mecmuasnda 60 kadar makale; stanbul Ansiklopedisi'nin her iki basksnda 40 kadar madde; Yeni
stanbul gazetesinde 20 kadar makale; Trk Kltr mecmuasnda 20 kadar etd; slm-Trk
Ansiklopedisi'nde 10 kadar madde; Trk Ansiklopedisi'nde 2.700 kadar msik ve trih maddesi;
Meydan-Larousse'da 800 kadar 12 ciltteki btn Trk Msiksi maddeleri; Ses San'atlar
Ansiklopedisi'nde 135 kadar madde; Osmanlca-Trke Szlk'de (Ferid Develliolu) 700 kadar
btn Trk Msiksi maddeleri; Yeni Trk Ansiklopedisi'de ansiklopedinin drtte birini oluturan
btn msik, trih ve Trkiye d corafya maddesi; Tercman'da 1.000 ksur haftada 7 gn ke
yazs; Trkiye gazetesinde 2.000 kadar bamakale; eitli dillerde gazete, dergi, ansiklopedilerde
2.000'e yakn makale. Kitap hline getirilmi makaleler bu listenin dndadr.
Mellifin genel yayn mdr ve baredaktr olarak yaynlad balca periodikler: Hayat
Ansiklopedisi, Hayat Trih Mecmuas, Trk Ansiklopedisi, MEB (K-S harflerine ait ciltler). Hayat,
MEB ve Kltr Bakanl serileri iinde pek ok kitap.

[1]

Asrn (yzyln) gneiydi. kindi vakti gnein glgesi uzun, fakat mddeti ksa olur.
Hkmdarlar, tc ve tahtlar ile vnrler. Tc ve taht, onunla vnrd (Arapada asr kelimesi
hem "yzyl", hem de "ikindi vakti" mnlarna gelir).