Professional Documents
Culture Documents
R K'
T R K
TA R H
KU RU MU
XVI. DZ
YA Y I NLA R I
Sa. 45
A T A T R K' U N
D NCE YA PISINI ETKL EYEN
OLAYLAR,
DNRLER, KTAPLAR
ERAFETTN TURAN
NDEKLER
DNCE VE NANI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
........... .................
3-4
3
4
I -TARHSEL
DNEME
..................
I I I - FRANSA ETKEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2
3
4
- Fransz Devrimi . . . . . . . .. .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
- Aklclk ve Olguculuun zleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
-Jean -Jacques Rousseau ve Cumhuriyet . . . .. . . .. . . . . .
- Ozgrlk
.
V - TARHSEL DAYANAK
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..
5-8
7
6
9-7
9
11
13
14
1 8-24
18
21
28
33
37
43
47
50-5 2
53-55
5 7-68
DNCE VE NANI
Her insan, kukusuz ki, gzlerini yaama at aileden balayarak
iinde bulunduu toplumsal ve kltrel evrenin ve yaad dnemi
belirleyen byk olaylarla akmlarn etkisi altndadr. Bu etkinin boyutlar
ve ierii ile sonular ise, kiiden kiiye ve kiilie gre deien bir zellik
gsterir. Kimileri bu etkilerin altnda ounlukla birlikte yol alr, kimi
olaylarn basks ile yolunu arr, bir ksm herhangi bir akmn nnde
srklenir, ya da onun szcs ve savunucusu kesilir, ilerinden pek az da
grdklerini, duyduklarn ve okuduklarn topluca deerlendirerek yeni bir
bilekeye, belirli bir dn dzeyine ulaabilir. "Byk" diye nitelendirilen
kiileri dier insanlardan ayran zelliklerin banda da bu yetenekleri gelir.
M u s t a fa K e m a 1 A t a t r k'n dnce yapsn etkileyen olaylar,
dnrler, yazarlar ve kitaplar szkonusu olduunda, O'nun salt bir olayn
ya da bir dnce akmnn izleyicisi olmayp, deiik gr ve
dncelerden kendine zg bir bilekeye ulam olmas dikkati eker.
Nitekim A t a t r k'n kendisi de, hangi yazarlar okuduu ve esin
kaynann neresi olduu yolundaki bir soruya, ok okuduu, ancak hereyi
eletirerek okuduu ve esin kaynann Trk ulusundan bakas olmad
biiminde verilen cevab olumlu karlamtr 1.
A t a t r k'n dnce yapsnn temelinde, dncenin kiisel ynden
olduu kadar toplum yaamnda ve insanlarn ynetiminde ok byk bir
yer tuttuuna olan inan yatmaktadr. Gerekten de M u s t a fa K e m a 1,
daha Sofya'da Ateemiliter iken g 4'de yazd, ancak g 8'de yaymlana1 Afe t n a n, Cenevre'den A t a t r k'e yazd 23. 1 . 1 937 gnl mektupta bu konuyu
yle aktaryor: "Geen gn niversitede Hukuk dersi iin bir konferansta bulundum. Mevzu,
Atatrk, homme politique idi. Tenkit edilirken Profesr unu sordu: Acaba Atatrk hangi Avrupa
muharirlerini okur ve Trkiye'deki yeni rejim iin nereden ilham almtr? Cevap vermee
mecbur oldum: Okur ve ok okur, fakat tenkit ederek okur. Yeni rejim iin kendi milletinden
ilham almtr. nk o asl etdn, milleti zerinde yapar dedim. Siz bu meseleye ne
dersiniz.?" (Atatrk'ten Mektuplar, T. Tarih K. yay, Ankara, 1981, s. 59)
F.
2
Bugnk dile aktardmz asl metin: Atatrk' n Askerlie Ait Eserleri, Bankas, Ankara,
1959, s. 1 4
!-TARHSEL DNEME
3 F a i k R e i t U n a t'tan naklen.
s.
234
retmenleri:
III
FRANSA ETKEN
Fransz Devrimi :
10
il
ve Olguculuun zleri :
M e h m e t E m i n ( E ri i r gi l ) , Kant ve Felsefesi, M a a r i f V e k a l e t i y a y . s t a n b u l ,
1 33 9
A t a t r k'n zel kitaplnda Milli Eitim Bakanlnn b u yaynlar dnda L .
G o l d s c h i m i d'in Kant und Haeckel (Gotha, 1 906) adl kitab d a bulunmaktadr.
12
21
22
23
2 4 A.g.y. s. 35
2 5 H i l m i Z i y a l k e n, Trkiyede ada Dnce Tarihi, lstanbul, g66, s. 154 n. 2
2 6 Bilindii gibi N a m k Kem a l, Hrriyet'te kan Meveret Usul Hakknda Mektuplar'da
14
1 329
tarafndan Ruh'l-kavanin adyla yaplan ve 1 339 ( 923) t e Milli Eitim Bakanlnca bastrlan
evirisinden '2' nsha bulunmaktadr.
15
3 2 1 945 te Trkeletirilen metne gre 1 924 Anayasas'nn 68. maddesi yle idi: "Her
Trk hr doar, hr yaar. Hrriyet, bakasna zarar vermiyecek hereyi yapabilmektir. Tabii
haklardan olan hrriyetin snr, bakalarnn hrriyetinin snrdr. Bu snr ancak kanun
izer."
33 Esas metin: A fet n an, Medeni Bilgiler ve M. Kemal Atatrk'n El Yazlar, T.T.K.
Ankara, 1 969, s. 51 vd.
16
dahas, tek tip dnce ve inancn toplum iin tehlikeli bir durum, bir lm
belirtisi olduunu sylemektedir :
"Kukusu:::, dJncelerin, inanlarn ba1ka baka olmasndan yaknmamak
gerekir. nk btn dJnceler ve inanlar bir noktada birlqtii durumda, bu,
hareketsi;::lik iaretidir, lm i1aretidir'' 34
stelik bu dncelerin Cumhuriyet kuaklarnn okumalar iin
yazlan bir ders kitabnda aklanmas, M u s t a fa K e m a l'in zgrle bir
tutku derecesinde bal olduunu gstermektedir.
M. K e m a l A t a t r k'te zgrlk tutkusu " :::grlk ve bamszlk
benim karakterimdir" diye en zl biimde aklanmtr. O'nun
davranlarnda bu tutkusu hemen belli olmaktadr. Daha gen bir subay
olarak orduya katldnda am'da iki arkada ile birlikte kurduu ve
Selanik'te de bir ubesini at gizli siyasal dernee " Vatan ve Hrriyet" adn
vermesi, kukusuz ki bir rastlant deildir. Bunda, kkeni Fransz Devrimine
dayanan bir anlayn ve N a m k K e m a l ile T. F i k r e t'in dile getirdikleri
bir "vatan" ve "hrriyet" sevgisinin etkisi vardr. Nitekim kendisi de
dernee niin bu adn konulduu yolundaki bir soruyu, "Ancak hr fikirli
insanlardr ki vatanlarna faydal olabilirler" diye yantlamtr 3 5 .
te yandan H s e y i n C a h i t Y a l n'n Leon Marillier ve S t u a r t
M i l l'den yapt evi!)lerin de A t a t r k'n zgrlk anlayn geniletip
pekitirdii sylenebilir 3 6 .
zgrlk kavramna verdii nem nedeniyle M u s t a fa K e m a l,
okuduu kitaplarda da bununla ilgili yerler zerinde durmutur. rnein,
Samsun gezisinde 22 Eyll 1 930 gecesi okumak iin M e h m e t E n i s'in,
Fransz Devriminin kadn kurbanlarn da ieren Tarihte G;::el Kadnlar adl
kitabn semitir. O'nun okuduu bu kitapta zgrle ilikin u satrlarn
altn mavi-krmz kalemle izmesi dncelerini ve eilimini yanstmakta
dr :
"Hrriyet, kaytsz arts::: serbest olmak deildir. Onun kaytlar artlar vardr.
Kqyts::: 1arts::: serbest olmak, ormanlardaki hayvanlara mahsustur. nsanlar ise,
itimai muhitlerde, birtakm adetler, teamllerle lfet etmif, itimai bir terbiye altnda
yaamak mecburiyet/erinde kalmJ olduklarndan hrriyetleri de bu muhitlerin itimai
kaideleri ile snrldr.
34 A t a t r k'n szkonusu Medeni Bilgiler kitab iin kendi el yazs ile yazd bu
paragrafn (asl metin, A.g.y. 5 1 2) son iki szc (lm iaretidir) kitaba alnmamtr. Kr. s.
57
35 .S. Aydem ir, Tek Adam, I , 92
36 Leo n M a r i l l i er, Hrriyet-i Vicdan, stanbul, 1 924; S t u a r t M i li, Hrriyet,
1927. Her iki eviri de H.C. Yaln'n imzasyla A t a t rk'e armaan edilmiti.
17
"ilmi esaslara gre ferdin hrriyeti, gayrin hrriyetinin hududu ile snrldr.
Bakasnn hrriyet hakkn tanmayan, kendi hrriyet hakkn da tantamaz.
"Siyasi anlay sahibi olan hakiki ve zeki inklaplar bu lekeden masundur/ar.
Onlar ne vakit iddet, ne vakityumuaklk gstereceklerini bilirler, milletlerini hrriyet
ve adalete doru yrtrler" 3 7
F.
Zi ya G kalp
ve
At a t r k :
19
20
46 Ayrntl bilgi iin erafe t t i n T u r an, A tatrk ve Ulusal Dil, T.D.K. yay. Ankara.
Ankara, 1 981
21
22
teceddtten mstani midir? Akaid-i asliyenin safiyet-i esasiyesi itibariyle 'Evet', lakin telkn ve
telakk itibaryla "Hayr! Bu hikmeti anlamamak, maneviyatn lakaydi ve metrukiyet altnda
srnp kalmasna cevaz vermek demektir." (s. .)
23
A h m e t H i l m i, Trkler ve slamiyet bahsinde slamiyetin Ortaasya' ya yaylndan szederken, o dnemdeki trk yaayna deinerek yle
diyor :
" .. Trkler, daimi seferberlik halinde bir kavm-i asker ve cengaver idi; maietleri
sade ve ahlaklar medeniyetin verdii rsubat- mlevveseden azade idi" 56.
Uygarln toplumlarn ahlakn bozan kt tortular getirdiini ne
sren ve VII. yzylda Trklerin yalnzca askerlikle urap uygarlk d bir
hayat yaadklarn, hem de nerekten belirtmee alan bu satrlar,
Trk topluluklarnn imdi olduu gibi gemite de uygar olduklarna
inanan ve bunu kantlamaa alan A t a t r k'n dncesine aykr
dt iin, o, bu cmlenin son ksmnn altn mavi kalemiyle izerek
yanna kocaman bir nlem ve bir de soru iareti koymaktan kendini
alamamtr.
56 "Trkler srekli seferberlik durumunda olan bir asker ve savac kavim idi, yiyecekleri
basit ve ahlaklar uygarln pis tortularndan arnm idi" (s. 538 ) .
V-TARHSEL DAYANAK
A t a t r k'n toplumsal olaylar deerlendiriinde ve dnya
grnde, Tarih'in nemli bir yer tuttuu bilinmektedir. Ondaki tarih
bilinci, olaylar tarihsel geliimi ierisinde grecek ve deerlendirebilecek bir
tarih kltrne dnt gibi, Trk tarihini gerek boyutlar ve ierii ile
ortaya karmay ama edinen bir Tarih Tez.i' ne ve tarih almalarna yol
amtr.
- Trk Tarihinin Eskilii : M ust a fa C e l a.I e tt i n - Leo n
C ah u n :
M u s t a f a K e m a l'in olaylara tarihsel adan bakma konusunda
ilk etkileri Manastr dadisindeki retmeni M. T e v fi k B i l g e'den alm
olmakla birlikte, Trk ve slam tarihi zerine eilmek gereini duymasnda
hi kukusuz ki sonralar okuduu Trk ve yabanc kimi tarihilerin ve
yazarlarn etkisi olmutu.
O'nun genlik yllarnda, Trk tarihinin uzun gemii ve bykl
hakknda bilgi verip te Trk aydnlar arasnda en ok tutunan eserlerin
banda M u s t a fa C e l a l e t t i n i l e L e o n C a h u n'un kitaplar gelmek
te idi. Bunlara, daha XVIII. yzylda yazlm olmasna karn ancak
Cumhuriyetin ilk yllarnda Trkeye evrilen D e g u i g n e'nin nl yapt
eklenecekti. A t a t r k'n Trk tarihi hakkndaki deerlendirmelerinde ve
kimi dncelerinin olumasnda bu tarih yazarnn ve zellikle de
D e g u i g n e'nin ok byk rol oynad grlmektedir.
Aslen Polonyal olup 1 848 ihtilallerinden sonra Trkiye'ye g eden ve
mslmanl kabul ederek Trkleen M u s t a fa C e l a l e t t i n, "Henz
Trk ulusal duygusunun domad ve ulus'un var olmayan Osmanl ulusu
anlamnda kullanld dnemde, Trklerden balbana bir halk olarak sz
eden bir yazar" olarak tanmt 5 7 O, 1 870 de yazd Les Turcs anciens et
57 E t t o r e Rossi, Dall'lmperio Ottomano alla Repubblica di Turchia, Oriente Moderno, XXI I I ,
nr. 9 ( 1 943) , s . 362
s. 40 vd. "turque" szcne kadar satrlarn alt ve ayrca sayfa kenar izilmi.
S9 s. 47
60 s. 62.
izili.
28
ve Dou Avrupa'ya egemen idiler. Grkemli varlklarnda dinsel ballk pekaz nem
tayordu. Moollar gibi kendilerine zg imparatorluk kurduklar ok gl dnemlerde,
belirgin bir dinleri bile yoktu. Fakat Trkler ve Moollar, klla yaplabilecek hereyi
yapyorlard. Gerek sava adamlarnda bulunan cesaret, itaat, doruluk, saduyu balca
erdemleri idi. Tam anlamyla egemen, ciddi birr ynetici idiler. Sanat ve bilimi
aalamaktan uzak olarak dnsel uralarla vnyorlard; bu etkinliklere katlmaya, onu
doal klmaya alyorlard. Fakat temel dnce kalplar, ran ve in uygarlklarn
benimsemek ve deitirmek konusunda ok dar ve basitti. Bu kalbn iine kapanm olan g
onu krmada gecikmedi ve Trk dncesinin doasnda bulunan doruluk ve grteki
akln izleri bir anda kayboldu" A.g.y. Paris, 1 896, s. IX
66 A fe t n a n, A tatrk'ten Mektuplar, s . 20
T u r u l dini riyaseti kabul etmedi, laik bir devlet reisi kalmay tercih
etti Unvan "Sultan- slam" oldu. Dini riyasette Halifeyi brakt. Bu dini
riyasetin kaldrlmamas hatasnn, sonralar btn Trk tarihinde ac ve
ykc akisleri grlmtr" 6 7 .
A t a t r k'n, laik devlet bakanl sorunu dnda bu bilgileri
D e g u i g n e s'den aldn sanyoruz :
"Bu mu;:.a.fferiyattan sonra Tu r u l B ey Badad yolunu tuttu... Badad 'a
girdi . . . Halife siyah bir perdenin arkasnda oturmutu, omuzlarnda brde
tabir olunan siyah bir esvab vard, elinde asay-i peygamberi bulunuyordu.
T u r u l B e y, Halifenin tahtna yaklanca yeri pt, bir mddet ayakta
durdu. Sonra, nnde Halifenin vezir-i azam ile bir tercman olduu halde
tahta doru yrd. Kendisi de baka bir taht zerinde oturdu. Birferman okundu:
Halife, bununla Tu r u l B ey'i cenab- Hakkn ona bah etmi olduu btn
memalikin sahibi ve btn mslmanlarn hakimi olarak tanyordu. T u r u 1 B e y e
st ste ' 7 ' hl'at giydirildi. Halifelerin imparatorluunu tekil eden ' 7 '
muhtelif diyara mensup kleler hediye edildi. Bana misk ile dolu altun
ilemeli bir kuma rtld. Sonra biri Arabistan dieri Acemistan iin iki
Tac giydirildi. Halife T u r u 1 Beye altun ile mzeyyen bir kl verdi. Bu
merasimden sonra T u r u 1 B e y yerine dnd. Yeri pmek istedi, fakat
msaade etmediler. Halifenin elini iki defa pt. K a i m B i e m r i i l a h ona
ikinci bir kl daha hediye etti. kisini de beline balad. Bu, iki devletin
tevcihine alametti. Nihayet Tu r u l Bey ark ve Garp Hkmdar ildn edildi.
"te Halife bu suretle kendisine bir hakim tanm oldu. Bir Emir' !-mera tayin
edilmi olduu tarihten beri Halifeler bu makama gelen kumandan lehine olmak zre
btn nfuzlarndan ta'arri ederlerdi. Adeta btn ehemmiyetleri bir maa almaa
inhisar ederdi. Din-i isldmn halifesi sfatiyle halkn ;:.har ettii hrmetle iktifa
ederlerdi" 6 8 .
A t a t r k'n D e g u i g n e s'de olmad halde b u ksmn sonuna
ekledii "laik devlet bakanl" ve T u r u l B e y'in dinsel bakanl
kaldrmamasnn Trk tarihinde ac sonular dourduu hakkndaki
satrlar, M u s t a fa C e l a l e t t i n'in, Osmanl imparatorluu ynnden
Halifeliin olumsuz etkiler yaratt yolundaki szlerinin izlerini tasa bile,
kukusuz ki daha ok kendi z deerlendirmesini yanstmaktadr. Ne var ki
A t a t r k'n T u r u 1 -Halife ilikileri konusunda yazd metin, ders kitab
olan Tarih II'ye alnmam, bu konuya bir tek cmle ile yer verilmitir :
67 An tkabir Arivi. bk. Ek: I I
6 8 A.g.y.
c.
31
6 9 s. 2 1 7
7 0 Antkabir Arivi
7 1 c.III, stanbul, 192 4, s. 335
Ayn. y. s. 346-348
33
34
Medine gibi cahil ve iptidai bir muhit iinde ksa hayatnn btn dnyaya amil bir
inklab iin en mhim ve en asli bir amil olabileceini isbata kalkmak insan behemehal
hataya sevk edecek ve isbat gayet mkl olacak bir da'vadr" 74 .
A t a t r k'n zel kitaplnda bulunan kitapta bu paragraftaki
cmlelerin yer yer altlarn ve sayfa kenarlarn izdii, ayrca drt tane (x)
iareti koyduunu gryoruz. O'nun bu dncelere ders kitab olarak
hazrlanan i l . cilt Tarih'e girmesi iin yazd metinde de yer vermesi,
C a e t a n i'nin grlerine ne denli katldn kantlamaktadr :
" Mu h a m m e d'in nerettii din, insanlarn kalbinde derin bir ihtizaz uyandrd.
O lp gittii halde, on asr sonra hala islamiyetin kalplerde ihtizaz husule getirmekte
olduu his olunuyor. Bu harikann sebebini artrrkenyalnz M u h a m m e d'in ahs
zerinde durmak kafi deildir. Baka unsurlar da nazar- dikkate almak lazmdr. O
unsurlar, mevzuubahs olan adamn faaliyet sahasn tekil eden kavmin halleridir.
Herhalde itimai heyet M u h a m m e d'in ilk telkinlerini batf bir tekaml ile tadil ve
tevsi' etmitir'' 74a
b) C a e t a n i, Muhammed'in birdenbire Peygamberlik iddiasiyle
ortaya kmadn, grlerinde zamanla deimeler olduunu, bunu
Kur'an'dan da izlemenin mmkn olduunu ne srerek diyor ki :
"Kur'anda rendiimize gre M u h a m m ed, hi tebeddl ve tahavvl etmeden
yaam mtekebbir bir insan deildi. O da birok istihalelerden gemi, mbareze-i
hayatn icabat zaruriyesi ve pek velveleli bir meslein gayr-i memul hadisat karsnda
adeta hergn tahavvlata uramtr. . . Muhammed btn dnyann vekayii zerinde
icray-i tesir etmitir. Fakat hayat- hususiyesinin gayet kk vekayii de onun zerinde
azim tesirleryapmtr. Byle bir tekaamln iz/eri Kur'an da pek bariz ve derin suretde
kalmtr. .
" Mu h a m m e d'in neden dolay ortaya kmak iin kendisinde bir ihtiya his
ettii, telakkyat- diniyesinin tezahratna ihtida hangi ekl-i sarih altnda balad
bir srdr. Buna ban arpmak ilelebed akim bir i olacaktr. Fakat herhalde ileride
is bat edeceimizi mit ediyoruz ki, M u h a m m e d ihtida Resulullah olarak ortaya
kmam, bu mefhuma senelerce mcadeleden ve ner-i efkardan sonra vasl
olmutur. . '' 7 5
74 L . C a e t a n i, !silim Tarihi, Mt. Hseyin Cahid, I, stanbul, 1 924, s. 24. Anlamay
kolaylatrmak iin kimi osmanlca szcklerin bugn kullanlan Trke karlklarn vermeyi
yararl gryoruz: ihtizaz-titreim; taharriyat-aratrmalar; tehis-kiiletirme; mene-kken;
irca-indirgeme; anasr-geler; sevk-i tabii-igd; heyet-i itimaiye-toplum; tevlid-dourma,
amil-kaplayan; amil-neden.
74 a)Antkabir Arivi, s. 1 5- 1 6
7 5 il, 59-61
35
'
eden eyler, sonraki vekayi olmutur. Hlafet ayn zamanda siyasi ve dini vazife idi.
Uz.un, kark bir tekamlden geti" 7 8 .
Btn bunlarn yanbanda, A t a t r k 'n L. C a e t a n i'nin lsldm
Tarihi'nde iaretledii kimi yerler ve deerlendirmeler, O'nun yaamn ve
davranlarn etkilemi ya da en azndan dnce ve davranlarn
destekler nitelikte grlmektedir.
d) Muhammed'in Siyasal Liderlii:
" M u h a m m ed siyasi bir adamd. Gayet mkemmel bir z.amaneci ( opportuniste)
idi. Muasrlarm tetkik ve mahedede pek nfuz.- naz.ara malikdi. Gerek
taraftarlarnn, gerek dmanlarnn hakiki ihtiyalarn ve hakiki hislerini tayin ve
takdir hususunda misli bulunmaz. bir isabet-i muhakeme eseri gsterirdi. Taraftarlar
nn artk baka dini telkinat istemiyecek bir dereceye geldiklerini grr grmez., bo bir
hlyaperver deil, ameli ve zeki bir zat olan M u h a m m e d istikameti deitirdi" 7 9 ;
M u s t a fa K e m a !'in, tarihin en byk kahramanlarndan biri olarak
kabul ettii M u h a m m e d 'in nderlik yeteneklerini belirten bu paragrafn
bana "Mh" ( Mhim = nemli) iaretini koymas ve sayfa kenarn '4'
paralel izgiyle iaretlemesi, C a e t a n i'nin deerlendirmesine katlmasnn
ak belirtisi olsa gerektir.
e) ibadetin Toplumsal Yaam ve Ynetim Bakmndan nemi:
" . . Hadd-i zatnda din-i mcerred, mabdd't-tabi'i veya felsef bir mefhum
S'ifatyla hibir zaman bir tekilat kuvveti tekil edemez.. Onun hakiki tesirini iz.ah iin
kuvvetli ayin silahn kullanmaa, muntazam ve usul dairesinde bir ibadet tesis etmee
ihtiya vard. Bu sayede hiss-i diniye maddi ve mahsus bir ekil verilebilirdi, her ahsn
infirad temayllerinin nne geilebilirdi, inzibat ve itaat hisleri kalblere sokulabilirdi.
Bir de Medine'de insanlar, kendi kendilerini ayr bana hr ve mstakil birer vahdet
gibi telakki etmekten vaz. geirerek itimai bir uzviyetin zaruri birer ferdi gibi telakki
etmee altrmak ve bu uz.viyet-i itimaiyenin menafii ayr ayr her ferdin ahsi
merifaatleri, arzular, keyf ve hevesleri fevkinde olduunu onlara kabul ettirmek lazmd.
Maamafih mslman ayininin teesss M u h a m m e d'in dnd bir programn
78 VIII, 1 34. M . K e m a l'in kimi satrlarnn altn izdii bu sayfann kenarn da ift
izgi ile iaretledii ve ayrca "X" ve "D" (dikkat) yazd grlmektedir.
79 VII, 1 54 vd.
37
mevki-i tatbike vaz' suretinde vukua gelmemitir. Peygamberden adeta mstakil suretde
teekkl etmi bir mahsul-i zaruri oldu" 8 0 .
80
1 1 1 , 2 1 8 ("Aslncja soyut olarak din, fiziktesi y a d a felsefeyle ilgili bir kavram olarak
hibir zaman bir rgt kuvveti oluturmaz. Onun gerek etkisini aklamak iin, kuvvetli ayin
silahn kullanmaa, dzenli ve yntemli bir tapnma sistemi kurmaa gerekseme vard.
Bylece din duygusuna maddesel ve zel bir biim verilebilirdi, her kiinin ar eilimlerinin
nne geilebiFrdi, dzene uyma ve itaat duygular kalblere sokulabilirdi. Bir de Medine'de
insanlar, kendilerini balbana zgr ve bamsz birer birlik gibi saymaktan vazgeirerek,
toplumsal bir organn zorunlu birer bireyi gibi kabuletmee altrmak ve toplumsal organn
yararlarnn, ayr ayr her kiinin kiisel yararlarnn, isteklerinin, keyf ve heveslerinin stnde
olduunu onlara kabul ettirmek gerekliydi. Bununla birlikte mslman ayininin olumas,
M u h a m m ed'in dnd bir programn yrrle konulmas biiminde olmamtr.
Peygamberden sanki bamsz gibi meydana gelmi bir zorunlu sonu oldu.")
81
1 1 1 , 242. Sayfa kenarnda "D" (dikkat) yazl.
82
1 1 1 , 353
8 3 iV, 243. Sayfa kenarnda "Mh" (mhim) yazl.
39
41
Byk S<rylev'inde W e l i s'in Birleik Dnya Devleti nerisi ile lsldm Birlii
kurulmas yolundaki grler arasnda bir benzerlik kuran A t a t r k,
szlerini yle srdrmt:
" Trkiye'ye tebelle olmamalar kouluyla Halifecilerin ve Mslman Birlii kurmak
isteyenlerin gnllerini ho etmek iin bizde de az ok buna yakn bir kuram ortaya
atlmt.
" Ortaya atlan kuram u idi: Avrupa'da, Asya'da, Afrika'da ve dnyann baka
yerlerinde yaayan mslman topluluklar, gelecekte herhangi bir gn, kendi balarna
buyruk bir duruma gelebilirlerse ve o zaman gerekli ve yararl grrlerse, an
koullarna uygun nitelikte bir takm uz/ama ve birleme ilkeleri bulabilirler. Elbette
her devletin, her topluluun biribirinden alaca ve salyaca eyler bulunacaktr.
Karlkl karlar olacaktr. Tasarlanan bu bamsz Mslman devletin yetkili
delegeleri biraraya gelip bir 'Kongre'yapacaklar; bylecefalan,falan,falan mslman
devletler arasnda u ya da bu ilikiler kurulacaktr. Bu ortak ilikileri korumak ve bu
ilikilerin gerektirdii koullar iinde birlikte i grmeyi salamak iin, ilgili mslman
devletlerin delegelerinden bir Meclis kurulacaktr. 'Bu Meclisin bakan, Birlemi
Mslman Devletleri temsil edecektir' diye bir karar alnrsa, ite o zaman istenirse, o
Birleik Mslman Devleti'ne 'Halifelik', bakanlna seilecek kiiye de 'Halife' ad
verilir. Yoksa, herhangi bir mslman devletin bir kiiye btn mslmanlk dnyas
ileriniynetipyrtmeyetkisini vermesi, us ve mantn hibir zaman kabul edemiyecei
bir eydir" 90.
A t a t r k'n slam Birlii kuramclar diye adlandrd o dnem
Trk aydnlar ierisinde akla ilk gelen C e l a l N u r i olmaktadr. O'nun
1 328 ( 1 9 1 2) de stanbul'da baslan lttihad- lsldm, lsldmn Mazisi, Hali,
istikbali adl eserinden M u s t a fa K e m a l'in zel kitaplnda, biri yazarn
imzal arman olmak zere '2' nsha bulunmaktadr 9
lsldm Birlii'nin ateli taraftarlarndan biri olarak tannan, bu amala
dier lkelerdeki toplantlara da katlan C e l a l N u r i, slamiyetin aslnda
birlik kavramnn varolduunu, ancak bunun kuvvetlendirilmesi gerektiini
belirtiyor ve Osmanl Hlafeti'nin nclnde bir birlii savunuyordu.
Ancak ne C . N u ri, ne onun gibi dnen E s a d E fe n d i 92, ne de eserinin
evirisi Trkiyede geni yanklar yapan lttihad- sldm ve Avrupa yazar
A z a m - z a d e R e fi k 93, "federasyon biiminde bir Birleik Mslman
Devleti" ngrmyorlard. Bu nedenle A t a t r k'n,
W e 1 1 s'le
_
43
s.
44
45
1 0 2 I I , 304 vd.
1 0 3 Katalog No. 2077, An tkabir kitaplar, 725, s. 1 8 7
1 04 s . 1 86
1 0 5 zel ktphane katalogu, No. 2084, Antkabir, No. 7 1 6
107 s. 392-399
47
49
51
52
VII-DNCEDE AGDALIK
Bata zgrlkten ve yenilenmeden yana Trk aydnlar olmak zere
kimi fransz dnrlerinin ve Trk Tarihi ile Trk Dili gibi alanlarn
tannm aratrclarnn etkisinde kalmakla birlikte kendine zg bir
dnce sistemi oluturan M u s t a fa K e m a l A t a t r k'te, temel genin
kii iin zgrlk ve toplum iin bamsz/k olduu grlr.
Bu, bir bakma ada dnce sistemi demektir. O'nun zel kitaplar
arasnda, ada dnce zerine yazlm '2' kitabn bulunmas, bu ynden
ilgintir. Hele bunlardan birinin, nl fransz devlet adam R a y m o n d
P o i n c a r e' nin 906' da buslan Idees contemporaines (ada Dnceler) adl
kitabnn oluu ayrca nem tamaktadr. Bu konudaki ikinci yapt ta, gene
bir franszn, P a u l G a u l t i e r'in, g de ikinci basks yaplan La pensee
contemporaine; les grands problemes (ada Dnce, Byk Sorunlar) adl
kitabdr 26 .
ada dnebildii, dahas kimi konularda kendi an aabildii
iindir ki A t a t r k , zgrlk ve bamszla kavuturduu Trk toplumu
nun adalamasn ama edinmitir. Buna giden yolun dnce ve
davranlarda deiiklik yapmayla balyabileceini grm ve toplumun
kurtuluunu bireylerin kurtuluunda bulmutur.
M u s t a fa K e m a l, daha Kurtulu Sava balarnda Ankara ya ilk
geliinin ertesi gn halkla konumasnda, bireyleri belli dnce aamasna
ulaamam toplumlarn, ortaya kan kiilerce iyi ya da kt ynlere
srklenebileceine dikkati ekerek syle demiti:
'
54
"Bir ulus, varl ve hukuku iin btn kuvvetiyle, btn fikri ve maddi
kuvvetleriyle ilgilenmezse, bir ulus, kendi kuvvetine dayanarak varln ve bamsz:./
n salamazsa, unun bunun cryunca olmaktan kurtulamaz:,. . Bireyler dnr
olmadka, topluluklar istenilen yne, herkes tarafndan iyi veya fena ynlere
srklenebilir. Kendini kurtarabilmek iin her kiinin geleceiyle dorudan doruya
1
ilgili olmas gerekir" 2 7 .
Bu grte olan A t a t r k iin, en nemli sorunlardan biri,
dncelerin, kavramlarn halka maledilmesi ve halkn aydnlatlmas idi.
Bu amala halk arasna kararak, ya da krs'ye karak konumaktan zevk
alyordu. Dncelerini basn yoluyla halka ulatrabilmek iin bir ara
gazetecilii bile denemiti. Grevden ayrlm bir Ordu Komutan olarak
stanbul'da bulunduu mtareke dneminde, yakn arkada F e t h i
O k y a r' bir gnlk gazete karmaa raz etmi, dahas bunun iin gerekli
paray da salamt. Gazeteye gene M u s t a fa K e m a l'in nerisi ile
"Minber" ad konmu ve yalnz siyasal deil, "lmi, edebi,fenni ve iktisadi" bir
yayn organ olmas ngrlmt 128.
Bunlar M u s t a fa K e m a 1 ve arkadalarnn ilgi alanlarnn geniliini
ve gazetenin halk aydnlatma amacn gden bir "krs" olmaa
alacan gsteriyordu. Ancak Minber'in yayn hayat fazla srmemiti.
A t a t r k te 926'da yaymlanan anlarnda, "Herhalde benim bu ilk ve son
9
gazeteciliim muvaffak olmamtr'' 12 demise de, O'nun Dil'de devrime
ynelirken, ya da Hatay sorunu gibi ok nem verdii konularda gazetelere
imzasz yazlar yazdn biliyoruz 13 0
A t a t r k'n g g Aralnda Ankara halkna syledikleri, dnceyi
olduu kadar bireyi de temel ge olarak kabul eden toplumsal bir grn
belirtisidir kukusuz. Aslnda O'nun yeryznde hereyin ancak insan
kafasnn rn olabileceine inand hatrlandnda, bu szleri ok doal
karlamak gerekir.
1 2 7 Esas metin: Atatrk'n Sylev ve Demeleri, I I ,
1 28
F e t h i O k y a r , D e v i rde B i r A da m , Y a y . C e m a l K u t a y s t a n b u l , 1 9 8 0 ,
s. 2 6 7 - 2 69
Gnlk yaym organ olan Minber'in Mondros mtarekesinden birka gn sonra, 2
Kasm 1 9 1 8 de yaymna baland, ancak '52' gn sonra, 22 Aralk'ta kapand anlalyor.
1 29 A tatrk'n Hatralar: 1914-1919, T. Bankas, Ankara, 1 965, s. 89
Gazetenin 1 2 Safer 1 337 ( 1 7 Kasm 1 9 1 8) gnl nshasnda " M u s t afa Kem a l Paa ile
M l a k a t" balkl ilgin bir yaz yer almt.
Jo rnein A t a t r k, 1 936'da Cenevrede bulunan Afe t n a n'a yazd bir mektupta,
dil konusu ile megul olduunu belirttikten sonra, "Ulus'a yazdm yazlarn da kuprlerini
toplu olarak gnderiyorum" demektedir. Atatrk'ten Mektuplar, s. 33
55
131
1 32
s.
16
GENEL DZN
A
Abbasi Halifeleri :
M. Kemal'in anlan : 48
Abbasi Halifesi (Kaim Biemril
lah) 3 1
Abdullah Cevdet :
48 n. 1 1 2
Abdlmecit (Halife) :
Halifelik sorunu : 39
Acemistan :
Turul Bey - Halife ilikisi:
30
Afrika :
Uluslar : o - Halifelik so
runu : 41 - Anadolu Neolitik
kltr : 45
Ahlak Terbiyesi :
Durkheim'dan eviri : 2 n. 48
Ahlaksal yaknlk :
Ulusun oluumu : 1 9
Ahmet Hilmi, ehbender - zade, Fili
beli :
M.Kemal'in okuduu eser : 7 0lguculuk : 2 - Etkisi :
2 1 - 24
Ahmet Mithat :
Contrat Social evirisi : 3
Ahmet Naim :
G. Fonsengrive'den evirisi :
7
Ahmet Rza Bey :
Olguculuu : 2
Akarsu, Bedia :
Gkalp - M. Kemal : 1 8 n. 38
Aklclk (Rasyonalizm) :
Etkileri : , 1 2
Akuraolu Yusuf:
Irk kuram ve uygarlk : 44
Akdeniz tipi :
Irk sorunu : 45
Ali Rza (M. Kemal'in babas) :
Gkalp - M. Kemal : 1 8
Ali Suavi :
Trk rk ve uygarlk : 43
Al/ah lnkdr Mmkn mdr? (A. Hil
mi'nin kitab) :
A.Comte ve olguculuk : 1 2 - Et
kileri : 22, 23
L'Allemagne audessus de tout la men ta/ite allemande et la guerre :
(Durkheim'in eseri) : M. Kemal'in
okumas : 2 1
Almanca : 6
Alp, Tekin :
Gkalp - M. Kemal : 1 8 n. 38
Alparslan (Seluklu Sultan) :
Tarih almalar : 29, 3 - Ma lazgirt 32 - Mezar kitabesi :
33
Altay Ouzlar :
Kkenleri : 44
Altn sikke : 32
Amerika Birleik Devletleri (A.B.D.) :
Wells'in Birleik Dnya Devleti :
40
Anadolu :
Etrskler : 27 - Kltrleri : 45 -
58
Trklerin antropolojileri : 46
Anadolu Seluklular :
Gobineau'ya gre : 44
Anayasa ( 1 924): 1 5
An defteri ( M . Kemal'in) :
7, 5 1
Ankara : 9 , 53, 54
Annali deli'Islam (L. Caetani'nin
kitab) : 33
Antropolojik lmler : 44
Arab :
Kavn - i necib olay : 4 -
uygarl : 26 -- Etkisi : 2 7
Arap alfabesi :
Trkeye uygun olmay : 27
Arabistan : 2 7
Arapa : 2 7 , 5 1
Ariler, Ariani kavimler :
M . Celalettin'e gre : 2 5 -
Irk sorunu 43, 44
Arsal, Sadri Maksudi :
Trklerin antropolojileri :
44 -- Trkenin zlemesi :
52
Asay - i peygamberi :
Turul bey - Halife ilikile ri : 30
Askerlik : M. Kemal'in zel ki tapl : 9
Askeri dadi (Manastr) :
Tarih . M. Tevfik Bilge : 6
Askeri Rdiye (Selanik) :
M. Kemal'in Trkenin sade letirilmesine ilgisi : 5 1
Asie (Asya) : 2 8
L 'Assembtee Generale d u Califat :
42 n. 94
Asya :
Fransa devriminin etkisi : 3
Bamszlk sava : o -- Leon
Cahun : 27 -- Wells'in gr :
39 - Halifelik : 4 1 - Anadolu
Neolitik kltr : 46 -- Dou
Sorunu : 47
Aiyan :
M. Kemal'in ziyareti : 8
Ateemiliterlik :
-
Badad :
Turul Bey - Halife ilikileri :
29 - 3 1
Bamszlk :
3, o, , 16, 53
Balkanlar : 46
Balkanlar Antant : 40
Balkan bozgunu : 3
Balkan toplumlar :
M. Celalettin'in gr : 26
Les Barbares...
L. Halfen'in kitab : 49
Barenton, Hilaire de (Smerolog) :
Gne - Dil kuram : 52
Bakent : 3
Bat :
Kavram : 3 -- Dou Sorunu : 47, 49
Bat Asya : 45
Batllama :
Dou sorunu : 47
Bedir Sava :
Okuma yazma sorunu : 37
Belgrad :
Fes olay : 4
Beyaz rk :
Irklar ve uygarlk sorunu :
43, 45
59
GENEL DZN
Beytlmal :
Ebubekir'in tutumu : 23
Bi'at :
Toplum szlemesi kavram :
13
Bilge, M . Tevfik :
M. Kemal'in tarih retmeni :
25
Birinci Dnya Sava :
6, 38, 48
Birinci nn :
N. Kemal'in etkisi : 7
Birinci Trk Tarih Kongresi :
Irklar ve uygarlklar : 46
Birleik Dnya Devleti :
Wells'in gr : 38 - 4 1
Birleik Mslman Devletler :
Sorunu ve Halifelik : 39,
4 1 , 42
Bitlis :
M. Kemal'in anlar : 27, 48
Bizans mparatoru ( Romen dio
genes) :
Malazgirt: 32
Bolayr, Ali Ekrem (N. Kemal'in
olu) :
E'ar - i Kemal'i armaan : 8
Boule :
Irk tanm : 46
Blgesel birlikler :
Wells'in gr : 38, 40
Bln Muharebe Talimi :
M. Kemal'in Litzmann'dan e
virisi : 6 n. 8
Brakisefal :
Uygarlk ve rklar : 43 -
Anadolu kavimleri : 45, 47
Buda mezhebi, Budizm :
Wells'in Dnya Devleti : 39, 40
Bulgaristan :
M. Kemal : 3 - Seluklularn geisi :
48
Byk Seluklular :
Tarih almalar : 29
Cahun, Leon :
Etkisi : 25, 27, 52
Caetani, Leone :
Etkisi : 33 - 36
Le Califat (A. Sanhoury'nin kitab) :
42
Cebesoy, Ali Fuat :
Namk Kemal etkisi : 7
Celal Nuri :
slam birlii ve halifelik : 4 1
Cemiyet - i Akvam :
Wells'in gr : 40
Cemiyet - i Tedrisiye - i slamiyye :
. Ahmet Hilmi : 2 1
Cengiz Han :
Gobineau'ya gre Trkler : 45
Cihad'd - din izz'd - devle (Alparslan'
n lakab) :
31
Cihan Tarihinin Umumi Hatlar :
Wells'ten eviri : 38
College de Freres de la Salle (Sela nik) :
M. Kemal'in franszca renmesi :
6
Comte, Auguste:
Olguculuun etkisi : , 1 2
Le Conseil supreme d u Califat :
A. Sanhoury'nin nerisi : 42 n. 94
Constantinople :
Latince - Trke ilikisi : 2 7
Contrat Social O J . Rousseau'nun) :
evirileri ve etkisi : 1 3, 1 4
60
Darlfnun :
Muhammed'in evinin zellii :
37
Daudet, Alphonse :
M. Kemal'in okuduu kitaplar :
7
A dejence of Russia... (T. Sine lair'in kitab) :
Dou Sorunu : 49
Deguignes :
Etkisi :25, 2 8 - 33
Descartes :
Trkeye evrilmesi : 1 1
Deve :
Ebubekir'in tutumu : 23
Devlet armas : 55
Devrim :
Koullar : 1 1
Dilaar, A.
Atatrk ve Trke : 52 , n. 1 22
Discours sur la Methode (Descartes'
n) :
evrilmesi :
De la division du travail social
(Durkheim'in) :
M. Kemal'in okuduu kitaplar : 2 1
Dil :
Okuduklar : 9 lgisi ve amac :
50
Dil birlii :
Trk ulusunun oluumu :
-
19
Dilde devrim : 20, 50, 5 1 , 54
Dilde zleme : 1 8
Din :
61
GENEL DZN
Emir'l - mminin :
Unvannn k : 35
Emir'l - mera :
Turul Bey - Halife ilikileri :
29, 30
Emval - i miriye :
Ebubekir'in tutumu : 23
Esad Efendi :
lttihad - lsldm yazan : 4
Essai sur l'inegaliti des races hu maines (Gobineau'nun) :
44
Esin kayna : , 5
Esir, esirler : 32, 37
Eski ve Modern Trkler (M. Celalet tin'in kitab) : 25
De l'esprit de lois (Montes quieu'nn) : 1 4
Esquisse de l'histoire Universelle
(Wells'in franszca evirisi) : 38
E'ar - Kemal :
Armaan edilmesi : 8
Eti kltr :
lgilenmesi : 46
Etnik ayrlklar :
Irk sorunu : 26, 44
Etrskler :
Kkenleri : 27
Etrsk Dili : 52
Evrasya :
Pittard'a gre Trk rk : 46
Europe Oriental :
L. Cahun'a gre Trkler : 28
F
Farsa : 5 1
Federal Dnya Devleti :
Wells'in gr : 38
Felsefe : 9, 1 2
Ferman :
Turul - Halife ilikisi : 29, 30
Fes :
Etkileyici bir olay : 4
Fidye - i necat :
Malazgirt sava : 32
Filozof, filozoflar : 2, 4
Fin :
Gobineau'nun iddialar : 44
Fonsegrive, Georges :
Atatrk'n okuduu kitaplar : 7
Fransa :
Etkeni : 3, 9 -
Fransa'da Ari dillere takaddm eden
lehfenin Turani menei :
L. Cahun'dan eviri : 52
Fransz devrimi :
3, 6, 9 - 1 1 , 1 3, 1 5, 1 6
Fransz Yurtta v e nsan Haklan
Bildirisi :
zgrlk anlay : 1 4, 1 5
Franszca : 5 , 6
G
Gazali, mam :
Ruh hakknda gr : 1 2
Gaultier, Paul :
ada dnceyle ilgili kita h : 53
Gen; Kalemler :
Trkenin sadeletirilmesi : 5
Genel Meclis :
Sanhoury'ye gre slam birli i : 42
Gobineau, J.
Uygarlk ve rk sorunu :
43 - 47
Gkalp, Ziya :
Etkisi : 1 8 - 2 1 - Trkenin
zletirilmesi : 5
Gndz, Asm :
Namk Kemal'in etkisi : 7
Gne - Dil kuram :
50, 52
H
Hal Savalar :
Avrupa ve Dou uygarl :
26, 27, 48
Haddon, A. Cort :
Irk ve uygarlk sorunu :
44, 45
Hutbe :
Alparslan - Halife ilikisi : 3 1
Hrriyet :
Kavram ve anlay : 1 5 - 1 7
Ay. bk. zgrlk
Hrriyet - i Eftdr (Namk Kemal'in)
Okudukalar : 7
Hrriyet Vicdan (L. Marillier'
den eviri) : 16 n. 36
1, t
Irk :
Irk sorunu : 43 - 46
Irklk : 43, 44, 47
Irksal zellikler : 46
Islav :
Gobineau'ya gre Osmanllar :
badet :
Toplum hayat ve ynetim iin
nemi : 36
bn - i Rd :
Ruh hakkndaki gr : 1 2
bn - i Sina :
Ruh hakknda gr : 2
itima - i Taksim - i Amel (Durk heim'den eviri) 2 n. 48
ldeies contemporaines :
R. Poincare'nin kitab : 53
deolog :
Z. Gklap : 8
htilaller :
M. Kemal'e gre nedenleri :
10
kinci mparatorluk (Fransa) :
Olguculuk :
kinci Trk Tarih Kurultay :
E. Pittard : 46
mparator (Romen Diogenes) :
Malazgirt sava : 32
nan, Afet :
Atatrk'n kltr anlay :
19
nan :
zgrlk anlay : 15, 16
nklaplar :
zgrln snr : 7
nsan ba :
Devlet armas : 55
GENEL DZN
nsan haklar :
Fransz devriminin etkileri : 3
lntroduction a l'histoire de l'Asie
Turcs et Mongoles (L. Cahun'un
kitab) : 27
ran : 44
sa (Peygamber) : 2
slam Birlii : 38, 4 1 , 42
slam a : 44
slam Tarihi :
Tarih almalar : 25, 29, 33
lsllJ.m Tarihi (A. Hilmi'nin) 23
lsllJ.m Tarihi (L. Caetani'nin) :
33, 34 n. 74, 36
slamiyet : 23, 33 - 35, 40, 4 1 , 45
stanbul : 6, 4 , 54
stanbul niversitesi Kitapl :
Atatrk'n okuduu kitaplar : 9, 48
svire :
Wells'in Dnya Devleti gr : 40
talya :
likiler : 48
ittihat gazetesi :
Ahmet Mithat'n Contrat Social evi risi : 1 3
/ttihad- /sllJ.m (Celal Nuri'nin kitab)
41
!ttihad - lsllJ.m ve Avrupa (Azam - zade
Refk'in) : 4 1
ttihat ve Terakki Cemiyeti :
Olguculuun etkisi : 1 2
zmir : o
K
Kadn haklar :
Gkalp - M. Kemal: 8
Kahire :
Hlafet Kongresi : 42
Kaim Biemrillah (Abbasi Halifesi) :
Turul Beyle ilikileri : 29 - 3
Kalkan : 32
Kansu, evket Aziz :
Trklerin antropolojileri : 44
Kant :
Aklclk :
Kant ve Felsefesi :
Laftte, Pierre :
A. Rza'nn olguculuu : 2
Laiklik :
Aklcln etkisi : - Gkalp :
1 8 - devlet reislii : 30 - eitim : 43
Latinler :
Uygarlk sorunu : 26
Latince : 27
Lisani Trklk :
Gkalp : 20
Litzmann (Gnl.) :
M. Kemal'in evirileri : 6
M
Mahmut I I .
Fes'in kabul : 4
Makalat - S!Jas!Jye ve Edeb!Jye (Namk
Kemal'in) : 7
Turanien rk : 45
Montesquieu :
Etkisi : 1 4
Tize Moslem and tize Cristian or..
Sadyk Paann kitab : 49
Muhammed ( Peygamber) :
Tarih almalan : 23, 29,
33 - 37
Muhbir gazetesi :
Ali Suavi'nin yazlan : 43
Murat, Mizanc :
Toplum Szlemesi kavram :
13
Musa ( Peygamber) : 2
Mustafa Celalettin :
Etkisi : 25 - 2 7, 30, 43
Musul :
Turul Bey - Halife ilikileri : 3
Mutasavvflar :
Ruh sorunu : 1 2
Mnif Paa : 2 1 n. 50
Mslmanlk : 39
N
Namaz : 32
Namk Kemal :
Etkileri : 6 - 8 - Toplum Szleme
si kavram : 3 -- Vatan ve zgr lk : 1 6 -- Etkisi : 1 8
Napoleon (Bonaparte) : 2
Napoleon I I I . :
Olguculuk :
Neolitik :
Anadolu kltrleri : 45
Ninova : 48
Nizamlmlk :
Deguignes etkisi : 3 1
0,
Ouzlar :
Gobineau'ya gre : 44
Ok : 32
Okyar, Fethi :
M. Kemalin renim hayat : 6
Minber gazetesi: 54
Olguculuk :
65
GENEL DZN
Etkileri : , 1 2 -- Gkalp - M. Ke
mal : 1 8
Ondrt Temmuz :
M. Kemal'in Fransz temsilciliin de konumas : o
Onseki;:.inci Asrda Meseley - i arkyye
A. Sorel'den eviri : 49 n. 1 1 3
L'Origine des Langues :
H. Barenton'un eseri : 52
Das Orientalische Problem...
M. Slberschimidt'in eseri : 49
rtaasya :
Trkler ve slamiyet : 24- G !er : 45
Ortaasya Trkleri :
Leon Cahun'un etkisi : 2 7
Orta - Dou : 2 6
Osmanl, Osmanllar :
Irk sorunu : 44, 46, -- Avrupaya
gei : 48
Osmanl Hlafeti : 4 1
Osmanl mparatorluu :
k : 3 - M. Celalettin : 26
- Wells'in gr : 40 - Dou
Sorunu : 47
Osmanl tarihi :
Halifeliin etkileri : 26
Osmanllk : 7
Ou - sounlar (Vusunlar) :
Gobineau'ya gre : 45
The Outline of History (Wells'in
eseri) : 37
retimin birletirilmesi : 20, 43
mer (Halife) :
Halife unvannn kullanlmas :
35
mer Naci : .
M. Kemal'in edebiyat ve iir mera k : 6
zdekiler (Maddiyln) : 1 2
zgrlk :
Fransa devriminin etkisi : 3 Namk Kemal : 7, 8 -- Fransa etkeni :
o - Anlay : 4 6 - Ahmet Hilmi
ye gre : 23 - Verdii nem 53, 55
zgrlklk : 1 3
ztrke : 50, 5 1
-
Palestine : 26
Paris :
Olguculuk : 1 2 - Deguignes : 29
Parmak hesab (Hece vezni) : 5
Payitaht (Rey) :
Malazgirt sava : 3 1 , 32
La pensle contemporaine (P. Gaultier'
in) : 53
Peygamber (Muhammed) : 33, 37
Peygamberlik : 34
Picardie (Fransa) :
M. Kemal'in Fransa'ya gidii : 4
Psikoloji : 9
La psycologie de quelques elements
des langues Turques (H. Kvergic'
in) : 52
Pittard, E.
Irklar ve uygarlk sorunu : 43, 44 Etkisi : 45 - 47
Poincare, Raymond :
ada dncelere ilikin kitab :
53
Polonya : 25
Pompei :
M. Kemal'e gre Bitlis : 48
Positivizm :
Ay. bk. Olguculuk
-
Q
Quartara, Giorgio :
Atatrk'e sunduu kitab : 40
Question d'Orient : 47
Ay. bk. Dou sorunu
La Question d'Orient (E. Driault'
un kitab) : 48
La Question d'Orient au XVIII siecle
(A. Sorel'in) : 49
R
66
Sadabat Pakt : 40
Sadi, retmen, Serezli :
Dilin sadelemesi : 50, 5 1
Sadi (irazl, air) :
Arap etkisi : 2 7
Sadyk Pasha :
Dou Sorununa ilikin kitab : 49
Saltanat :
Hlafet sorunu : 39
Samsun :
M. Kemal'in konumalar : 5, 43
Sanhoury, Abdurrezzak :
Birleik Mslman Devleti sorunu : 42
Sapho (A. Daudet'nin) : 7
Sar rk :
Irklar ve uygarlk sorunu : 7, 44, 45
Selahattin (Bnb) :
Fes olay : 4
Selanik :
M. Kemal'in franszca renmesi : 6 Vatan ve Hrriyet C_emiyeti : 1 6 Trkenin sadeletirilmesi : 50
Selanik Askeri Rdiyesi : 5
Seluklu mparatorluu :
Malazgirt sava : 3 , 32
Seluklular :
Irk sorunu : 44, 46-- Avrupaya ge
meleri : 48
Slberschimidt, Max :
Dou Sorunu : 49
Silvan :
M. Kemal'in anlar : 7, 22, 5 1
Sinclair, Tollemache :
Dou sorunu : 49
Siyasal varlkta birlik :
Trk ulusunun oluumu : 1 9
Socilti des Positivistes :
A. Rza'nn yelii : 2
Sorel, Albert :
Dou sorunu : 48, 49
Sosyoloji :
Okuduu kitaplar : 9
St :
Osmanl devletinin kuruluu : 1 3
Smrgecilik : 3
Sylev : 39, 4
La suicide ... (Durkheim'in) :
Okuduu kitaplar : 2 1
Sulh muahedesi :
Malazgirt sava : 32
Sultan (Alparslan) :
3 1 , 32
Sultan - i slam (Turul Bey) :
30
Suudi Arabistan :
Halifelik sorunu : 42
Smerce :
Gne - Dil kuram : 52
GENEL DZN
adi (kle)
R. Diogenes'in esir alnmas :
32
am : 3, 4, 1 6
apka : 4
ark ve Garp Hkmdar (Tu
rul Bey) : 30
ark Meselesi (Namk Kemal'in) :
7
ehbender - zade Ahmet Hilmi :
bk. Ahmet Hilmi
enalp, Leman :
Atatrk'n okuduu kitaplar :
9, 48
eriat : 2
T
Tac :
Turul Bey - Halife : 30
Tahlili ve Tenkidi Tarih - i lsl.m :
A. Hilmi'nin eseri : 22
Taht : 29, 30
Takmn Muharebe Talimi :
M. Kemal'in Litzmann'dan evirisi :
6 n. 8
Talim - i hat :
Muhammed'in okuma - yazmaya verdii
nem : 37
Tarih :
M. Kemal'in okuduklar : 9 - Deerlen dirii : 25 - Amac : 50
Tarih ll ( Ortaz:.amanlar) :
Deguignes etkisi : 29, 30 - L. Caetani'nin
etkisi : 33 - 35
Tarih almalar : 29, 43, 44
Tarih tezi : 25
Tarih - i lsl.m (A. Hilmi'nin) : 23
Tarih - i Osmani (Namk Kemal'in) :
M. Kemal'in okuduklar : 7
Tarihsel yaknlk :
Trk ulusunun oluumu : 1 9
Tarihte Gzel Kadnlar ( M . Enis'in kita b) : 1 6
Tasvir gazetesi : 2
Tatarlar :
67
68
U,
Ulum gazetesi :
Ali Suavi'nin yazlar : 43
Ulus :
Anlay : 1 8, 1 9, 25
Ulus gazetesi :
Atatrk'n yazlar : 54 n. 30
Ulusal eitim : 43
Ulusal irade : 1 4
Ulusculuk :
Gkalp ve M. Kemal : 1 8
Usul Hakknda Nutuk :
Descartes'tan eviri: Iln. 1 9
Usul - i Meveret Hakknda Mektuplar
(Namk Kemal'in) : 7
Uygarlk : 9, 20, 22, 24, 43, 45, 46
nc Trk Dil Kurultay :
Gne - Dil kuram : 52
naydn, Ruen Eref:
L. Cahun evirisi : 52 n. 1 20
nsal, Artun :
Montesquieu'nn etkisi : 1 4
stn rk :
kavram ve kuram : 43, 44
v, w
Varna :
Seluklularn Avrupaya geii : 48
Vasiyet :
Ebubekir'in : 23
Vatan :
Kavram : 3, 7, 1 6
I
ATATRK'N "VATANDA N MEDEN BLGLER" KTABI N
YAZDIKLARINDAN: DEK DNCE VE NANLARIN NEM
(Afet nan, Medeni Bilgiler ve M. Kemal Atatrk'n El Ya:.lar,
T.T.K. Ankara, 1 969, s. 5 1 2)
II
l!.i
1
'
El
III
M. KEMAL'N 1 9 1 6 DA SLVAN'DA OKUDUU KTAPLARDAN
ehbender - Zade Filibeli Ahmed Hilmi, Allah inkar Mmkn mdr?
stanbul, 1 377, s. 46 - 47
...
00
'
!"
00
.....
.o
t>
"
C:
,..,
"
;;
S:::: ""'
;::; f,,oj
... t'
---- s
c..
s
i'J'
C':l
::!..
8..
;;
<
- s -
el
de
licne.
ccs
- -
'
poele!
senir
des
3T6C
peine
poees
cbreiens
qni celebrerent
i l y e l d_es
maliser de popaJarle
elemens
SJ
itude de
IUrlDe, l'enseigoemenl ae fut 'm;\s assez naio nal e populaire. A i ni, bien q u e le ri>gne d Alaed-
..J.....
a.ta.Jallill!l.- . -
........
rangs
- 9 -
'\
.l
;i .; \
.
.: (
j