MSLMN SAHHNDE KTSATLA LGL HADSLER

smail Yurdakk
ismailyurdakok@gmail.com
NDEKLER

Sayfa

On Be Ylda Tamamlanan alma: Mslim ve Sahhi

Kuma Tccar Mslim: Niaburun Cmerdi

Dkknda Hadis Dersi, rencilere

Bundan Sonra Yoksulluk Yok Ama.. Ve Hangi Rekabete Krmz Kart

nc Kiinin Alc-Satc Arasna Girmesi

Mtercim sm Efendinin Nec Tarifi

Kkeni htikr Kelimesinin

10

Mteri Haklar, On Drt Yzyl nce

10

Tolerans Borlulara

11

ekler, On Drt Yzyl nce ve Faize Kar nlemler, Sukkun Yasaklanmas

11

Cr Deposu, Kzldenizde

12

Sukkun lk Ortaya k

12

Gizlememe, Ticr Mallarn Kusurlarn

15

Tarm Tevik

15

Koyun Datlmas, Yoksullara

16

Toplanan Vergilerin Yoksullara Datlmas. Refah

Devleti Ve slm Devletin Grevleri

16

Endstri, Hz. Peygamber Zamannda

16

Kozmetik Sanayi

17

Yoksullara Yardm

18

Zenginliin ve Yoksulluun Ktlklerinden ve Tembellikten ve

Bortan Allaha Snma

18

Gsteri Tketimine Krmz Kart

18

l Halkna Yardm Toplamas, Hz. Peygamberin

18

ki ve Zina (Meyhane ve Zina Yaplan Yerler Ama) Yasa. Verimliliin

Genel Kurallar. Bilim ve Teknolojinin nemi

19

Maddi Dayanmadan Gz Kamatran rnekler

19

Daha Az le Yetinme

20

Altn ve Gm Olarak Kullanm Yasak Eyalar

20

Hediye Vermek, Mslman Olmayanlara

21

Azerbaycandaki Mslmanlara, Hz. merin Mektubu

21

Lks ve Harcamann Snrlar

22

Giysisi le Kibirlenmeme

22

Kenz (Para Biriktirme) Gnah Deil

23

Medinenin Pazar Yeri

23

Su Hayrna Tevik

23

Evcil Hayvanlara ve Heykele Para Vermek Yok

24

Duvar Hallarn ve Duvarlarn Sslenmesini Yasaklyor, Hz. Peygamber

24

Ressamlar Evlerde Tablolar Yapyor, Hz. Peygamberin Vefatndan Otuz Sene Sonra

24

Mal Sevgisi Konusunda, Hz. Peygamberin Uyars

25

Hrs ve Agzlln Knanmas

25

Hangi Servet Sahibini ldrr?

25

Kskanlk ve Snf atmalarnn Olmamasnn Nedenleri, slm Toplumunda

26

Tamah Etmemek, Zenginlerin Servetine

26

Manastr Hayat Yaamak Yok

26

Zenginlik Zarar Vermez, marlmazsa

27

Halkn Ekonomik Taleplerine Kar Sabrl Olmak

27

 Ahlk

27

Kadnlarn almas

28

Sofrasnda Neler Var, Hz. Peygamberin?

28

Hediye Olarak Et Yemei

29

Sen Kral(Saylr)sn !

29

Geimde Asgar artlar

29

Turizm, Fakat..

30

slm Yardm Kurumlarnn, Hz. Peygamberin Sylemindeki Kkenleri

30

Aileye Yaplan Harcama

30

Sahbler alyorlar

31

nce badet, Sonra

31

Refah Devleti: Bin Drt Yz Yl nce

31

lkede Bir Tek Fakir Yok

31

ten Yorulmu Ama, Kazanc (Yine de) Hell Deil

32

Adil Gelir Dalm ve Hz. Peygamberin Onaylad Enteresan Bir Uygulama

32

Sosyal Devlette Fakir-Zengin Eitlii

32

Krmz kart> ldrc Rekabete ve Ferdiyetilie

33

arya m Diker, eytan Sancan ?

33

i Ne di, Hz. Zeynebin ?

33

Eb Zerrin nl Davran

33

Muhacirler, Medine Pazarnda

33

Cmert Kasap Kle

34

Devlet Deildir Rzk Veren, Allahtr

35

Gizli Yardm, En Gzeli

35

Kck Odas, Hz. ienin

35

Yoksula Yardm Esas zerine Kurulmu slm Devletinin,

slmn lk Gnlerindeki Kkeni

35

Bortan Saknmak in Namazda da Dua Etmek

36

Cmertlie Tevik

36

irket Yneticilerine, Ortaklarn Haklar Konusunda Uyar

36

Serveti Muhafaza Etmenin nemi

36

Ormana Git, Odun Topla, Sat

36

Kimseden Bir ey stememek

37

Toplumda Sknt Oluturacak Tiplere, Bteden Yardm Edip

Ktlklerini nlemek

37

Devletin Yardm Edecei Snf

37

Yoksullarla Dayanma

38

Kibirlenmemek, Sahip Olduu Varlklarla

38

Gemie Fazla zlme, leriye Bak

38

Speklatif Davranlara Hayr

38

Cimrilie Krmz Kart

38

Alkoll eceklerin Yasaklanmas

39

Borlulara Yardm Ve Devlet Destei

39

Yoksullara Arpa Datm ve Bereketin nemi le lgili ki rnek

39

Serveti Koruma

40

ilerin Haklar

41

Aile Btesinden Harcamann Snr

41

Servet Edinmeye Snr Koymak Yok

41

Yirmi Gn Misafir Oldular, Akam Yemeklerinde Hz. Peygambere

42

Sahbnin Akam Yemeindeki Davran: Bu Olayn Benzeri Var Mdr

Dnya Tarihinde ?

42

Yardm Eder Allah Cmertlere: Gelirinin te kisini Datyormu Yoksullara

42

Borlulara Yardm

43

Cami Yapmnda Bile Lks Yok

43

Mslman Olmayanlarla Ticaret

43

Bir Yllk Rzkn Depo Etmek

44

Cmertliin Prim Yapt Toplumdu, Medine Toplumu

44

Sen Hayvanclk Yapmaya Devam Et!

45

Esnaf ve Halka, Hz. Peygamberin Uyars

46

Gnde Be Defa Allahtan Rzk stemek

46

Sadece Tarm, Hayvanclk ve Avclk in Kpek Beslenir

47

Borlulara Hogr

47

Para le Arazi Kiralama

48

Bo Arazileri Ekmek

48

Hayr Yapmann Farkl Yollar

49

Barl Yollarla Klelerin zgrle Kavuturulmas

49

Meyva Suyu erken Bile, Yoksullar Dnmek

49

Alkoll eceklerin Yasaklanmas

49

Yamal Gmlei, Hz. merin

50

pekli Giyemez Mslman Erkekler

50

Mslman Obur Olmaz

50

Misafire Orta Halli kram

51

Zengin Baa Kakan Olmayacak, Fakir Kibirli Olmayacak

51

Srtmzda Yk Tayarak

52

Geici Olarak Samlk Hayvan Muhta Bir Aileye Vermek

52

Suu/Gnah nlemek in, Maddi Yardm Yapmak

53

ON BE YILDA TAMAMLANAN ALIMA: MSLM VE SAHH

Mslim b. el-Haccc (206- 261 H./ 821-875 M.) Cmius-Sahh adl almasyla tannan
hadis bilginidir ki, bu alma slm kaynaklar ynnden, Buhrnin hadis kitab ile birlikte
Sahhayn ki Sahih (iki salam(iki hastalksz) olarak anlrlar. Mslim, Niaburda
domutur ve Orta Asya ve Orta Dounun btn ilim merkezlerini dolap, yllarca hadis
dersleri aldktan sonra, yine Niaburda vefat etmitir. Yaar Kandemir, mam Mslimle ilgili
u bilgiyi verir: Bir eitimci olan babasndan ve evredeki dier bilginlerden yararlanan
Mslim, on iki yanda hadis renmeye balad. nce Nburda el-Muvatta nakleden
lim Yahy b. Yahy el-Minkar ile shaq b. Rhye gibi byk hadisilerden yararland. ki
yl sonra hacc iin Hicaza gitti. Medinede smil b. Eb Uveys, Mekkede Kaneb, Sad b.
Mansr ve dier baz limlerden faydaland. Hicr 230 (845 M.) ylndan nce hadis
renmek iin seyahate kt. Arkada ve talebesi Ahmed b. Seleme ile Basraya giderek Ali
b. Nasr el-Cehdamden, oradan Belhe geerek Quteybe b. Sadden rivayette bulundu.
Ardndan Badata gidip Ahmed b. Hanbel ve Ahmed b. Men gibi limlerden faydaland.
Daha sonra da defalarca Badata gitti. Kfede Ahmed b. Ynustan hadis rendi; birka
defa gittii Reyde el-Cmius-Sahhini batan sona kendisine okuyarak eletirilerini ald
Eb Zra er-Rz ve bn Vre ile hadis mzkere edip onlardan rivayette bulundu. Hicr 250
ylndan nce (864 M.) nce Msra geti ve Harmele b. Yahydan hadis rivayet etti. Gezdii
yerlerde kendilerinden yararland dier hocalar arasnda bn Numeyr, Eb Bekir bn Eb
eybe, Ebl-Hasan bn Eb eybe, Eb Sevr, Eb Hayseme Zuheyr b. Harb, Abd b.
Humeyd, bnul-Musenn, Bndr lakabyla tannan Muhammed b. Ber, Abdullah b.
Abdurrahman ed-Drim de vardr. On be ylda kaleme ald el-Cmius-Sahhte sadece
220 hocasndan rivayette bulunmutur. Mslimin nde gelen talebeleri arasnda, Eb s
Tirmiz, bn Huzeyme, Eb Avne el-sferyn, bn Sid el-Him, Degl, bn Eb Htim
gibi muhaddisler bulunmaktadr. (mam) Mslim b. Haccc, 25 Receb 261de (5 Mays 875)
Nburda vefat etti.
KUMA TCCARI MSLM: NABURUN CMERD.
DKKNDA HADS DERS, RENCLERE
Hocas Bndr, o devirde drt byk hadis hfz bulunduunu sylemi, bunlarn Reyde
Eb Zra er-Rz, Nburda Mslim, Semerkantta (mam) Drim ve Buharada (mam)
Buhr olduunu belirtmitir. (mam) Mslim ayn zamanda, rviler hakkndaki tenkit ve
deerlendirmelerine gvenilen cerh ve tadl limlerinden biridir. Onun sika (ok gvenilir)
bir hadis hfz olduunu syleyen bn Eb Htim, babasnn Mslim Hakknda sadk
dediini belirtmitir. Elbise veya kuma ticareti yapt iin bezzz diye anlan ve
dkknnda talebelerine hadis rivayet eden Mslim servet sahibiydi. Yardm etmeyi
sevdiinden Nburun cmerdi diye anlr; onu yakndan tanyanlar hayatnda
kimseyi ekitirmediini ve incitmediini sylerlerdi. Hocalarna kar son derece saygl
idi. Buhr Nbura gelince, onun derin bilgisine hayran kalm ve kendisinden hi
ayrlmamtr. Buhrye kar baz devlet adamlar ve limler cephe alnca, Mslim onu
savunmutur. Hem Zuhlden hem Buhrden ok faydalanan Mslim, hocalar arasndaki
anlamazlkta Buhrnin tarafn tutmakla beraber, el-Cmius-Sahhinde her iki hocasndan
da rivayette bulunmamtr. Mslimin dier ehl-i hads gibi Selef akdesini benimsedii,
mam Mlik, mam fi ve mam Ahmed b. Hanbelin grlerine meyli bulunmakla
beraber, fkh mezheplerinden hibirine mensup olmad bilinmektedir. Cmius-Sahh isimli
hadisleri toplayan bu almas, Sahh-i Mslim diye de bilinen eserdir ve sahih hadislerden
tekrarlaryla birlikte 12.000 (farkl saymlara gre 7275 veya 7582), tekrarsz 4000 (veya
3033) hadisi iermektedir. En belirgin zellii, bir hadisin gvenilir rivayetlerinin tamamn

eitli senetlerle bir araya getirmesidir. Sahh-i Buhr ile birlikte Kurn- Kermden sonra
en gvenilir iki kaynak kabul edilmitir. Rab b. Hd Umeyr el-Medhal, Draqutnnin
Kitbt-Tetebbu adl eserinde Sahh-i Mslimdeki doksan be hadise ynelttii tenkitleri ve
Qd yz, mam Nevev ve mam bn Hacer el-Asqaln gibi muhaddislerin bu tenkitlere
verdikleri cevaplar, Beynel-immeyn Mslim ved-Draqutn adl yksek lisans tezinde
incelemi (1396/1976, Cmiat mmil-Qur Ed-Dirstl-Uly), daha sonra bu almasn
yaymlamtr (Riyad 1420/2000). (Kandemir, 2006, XXXII/93-94)
Yaar Kandemir, Mslimin Cmius-Sahh isimli bu hadis almas ile ilgili olarak unlar
da not eder: mam Mslimin, 300.000 hadisten seerek hazrladn syledii eserini, hicr
235 (849 M.) ylnda henz yirmi dokuz yanda iken tasnife balad, on be yl sren titiz
bir alma sonunda 250 (864 M.) ylnda tamamlad anlalmaktadr. Daha sonra bu
almasn Eb Zra er-Rznin incelemesine sunmu, onun kusur bulduu rivayetleri
kitabndan karmtr. Sadece sahih hadisleri toplama konusunda, hocas Buhrnin
metodundan faydalandnda phe yoktur. Hadis Says: Cmius-Sahhte 54 kitb (blm),
1329 bab (alt balk) bulunmaktadr. Kitb (blm) adlarn bizzat Mslim tesbit etmekle
beraber, bab adlarn (tercemeler) o yazmamtr. Bunu mam Nevevnin dedii gibi- kitabn
hacmini bytmemek iin mi, yoksa konu btnln salamak iin mi yapt
bilinmemektedir. Baz limler eseri erhederken uygun grdkleri ekilde bab adlar yazmakla
beraber, hibiri bu konuda mam Nevev (631-676 H./ 1234-1277 M.) kadar baarl
olamamtr. Bugn elimizde bulunan basl Sahh-i Mslimlerin bab balklar Nevev
tarafndan konmu ve bylece konular birbirinden kesin hatlarla ayrlmtr. Mslimin ilm
seyahatlerinde yol arkada olan ve Sahhi tasnifi srasnda on iki (veya on be) yl onunla
birlikte bulunan muhaddis Ahmed b. Selemenin belirttiine gre, eserdeki hadis says
tekrarlaryla birlikte 12.000 (bazlarna gre 8000), tekrarsz olarak 4000dir. Fakat
Muhammed Fud Abdlbqnin be cilt halindeki nerinde, eserin tekrarsz olarak 3033
hadisi, dolaysyla bu kadar konuyu ierdii tesbit edilmitir. artlar: mam Mslim, sahih
rivayetlerin hepsini derlemeyi dnmemekle beraber, eserine alaca hadislerin sahih
olmasn prensip edinmi, bunun iin de bir hadisin sahih artlarn tamasnda Sad b.
Mansr, Yahy b. Man, Osman b. Eb eybe ve Ahmed b. Hanbel gibi devrinin nl
muhaddislerinin ittifak etmesini yeterli grmtr. bn Salhn dedii gibi Mslimin en
belirgin art, senedin bandan sonuna kadar hepsi gvenilir olan kimselerin birbirinden
muttasl (kesintisiz) isnadlarla (zincirlerle) -z ve illetli olmayarak- rivayet etmeleridir. Dier
taraftan Mslim, eserinde yer almayan rivayetleri zayf kabul etmediini zellikle belirtmitir.
(Kandemir, 1993, VII/124-129)

BUNDAN SONRA YOKSULLUK YOK AMA VE HANG REKBETE

KIRMIZI KART

(NO POVERTY FROM NOW ON, BUT... AND RED CARD TO WICKED
COMPETITION AND WHICH REASONS DESTROYED OLD NATIONS ?)
Amr b Lueyy Oullarnn mttefiki olan ve Bedir savanda Hz. Peygamberin yannda
hazr bulunan Amr b. Avf yle demitir: Hz. Peygamber sava yapmakszn, Bahreyn halk
ile bir bar anlamas yapm(ve Bahreynliler belirlenmi bir miktarda cizye demeyi kabul
etmiler)di. Hz. Peygamber oraya Al b. Hadramyi vali olarak tayin etmiti. Tahsil olunan
cizye mallarn getirmek zere de daha sonra Hz. Peygamber, Eb Ubeydeyi Bahreyne
gndermiti. Hz. Peygamber sahblerle sabah namazn klp bitirmiti ki, (o alacakaranlkta)
Eb Ubeydenin Medneye girdii develerin sesinden ve dier grltlerden anlald ve
sahbler o tarafa doru hzlca gittiler. Hz. Peygamber sahblerini bu halde grnce
glmsedi de sonra onlara yle dedi: yle sanyorum ki sizler, Eb Ubeydenin
Bahreynden bir hayli dnyalk getirdiini iittiniz buyurdu. Sahbler: Evet Ey Allahn
Elisi dediler. Bunun zerine Hz. Peygamber: Size mjdeler olsun (ki bundan byle her
zaman byle nimetlere nail olacanz) umunuz. Allaha yemin ediyorum ki, bundan sonra
size fakirlik geleceinden hi korkmuyorum (ummuyorum). Fakat sizin iin korktuum bir
ey varsa, o da sizden nce gelip geen mmetlerin nne dnya nimetlerinin serildii (bol
bol verildii) gibi, sizin nnze de serilerek, onlarn birbirleriyle yartklar gibi sizin de
yarmanz ve bu halin de onlar helak ettii gibi sizi de helak etmesidir. buyurdu.
(Ve onlarn ahsnda btn mmetini dnya mal konusunda dikkatli ve uyank olmaya
ard. Mehmet Sofuolu). Bir farkl nakilde de: ve tulhiyekum kem elhethum dnya
nimetlerinin onlar (daha nceki mmetleri, hiret sevabn elde etmekten alkoyup) oyalad
gibi, sizi de (kandrp) oyalamasndan (korkuyorum) buyurmutur.(Mslim, K. Zuhd verRaqiq, Had., 6) fe-Vallhi mel-faqra ekh aleykum velkinn ekh aleykum entbsetad-duny aleykum kem busitat al men kne qablekum fe-tenfesh kem
tenfesh ve thlikekum kem ehlekethum
(ehit dmelerinin zerinden sekiz yl getikten sonra) Allahn Elisi vefatna yakn Uhut
ehitlerinin cenaze namazn klp, Medineye dndkten sonra yle buyurmutu:
..Ve emin olunuz ki, bana yeryz hazinelerinin anahtarlar yahut yeryznn
anahtarlar verilmitir. Vallahi ben, sizlerin benden sonra mrikler olacanzdan (Allaha
ortaklar koacanzdan) endie etmiyorum. Fakat, sizlerin birbirinizle dnya konusunda
nefsaniyet yarna girip, didimenizden korkuyorum.(Mslim, K. Fedil, B. 9, Had., 30)
Mehmet Sofuolu (1923-1987) hadisle ilgili u aklamay yapyor: Hz. Peygamberin
burada bir mucizesi: yeryz hazinelerinin anahtarlar bana verildi buyurarak haber verdii
durumdur. Hz. Peygamberin bu haber vermesi, Hz. Peygamberden sonra mmetin, slm
yeryznn (uzak) ufuklarna yayacaklarn, yeryznn birok blgesine hakim olacaklarn
ifade ediyor. Bu durum, gerek medeniyet tarihi gerekse siyasi tarih asndan, gayet parlak bir
ekilde gereklemitir. Hibir dinin, hibir medeniyetin gnllerde ve lkelerde bu kadar
sratle yerleip yaylmasnn tarihte ikinci bir misali yoktur. .Hz. Peygamberin tek endiesi,
mmetinin dnyev ihtiraslara kaplarak aralarnda hasetleme douran tenfs
(rekbet) idi. Hadisteki bu tabirin, ahlk olarak neyi iaret ettii, lgat manasndan da
anlalr: Tenfs lgatta kymetli bir eye en evvel nail olarak, imtiyaz ve infirad
kazanmak iin, muraza (mcadele, yarma) suretiyle o nefis eye rabet edimek diye tarif
olunuyor ki, hadisteki tenfs kelimesinin tam ahlk manasdr. Hz. Peygamberin bu
endiesinin ne kadar yerinde olduunu, aradan ok zaman gemeden birbirini takip eden
zc olaylar gstermitir.(Sofuolu, Mslim Tercmesi, VII/177)
NC KNN ALICI-SATICI ARASINA GRMES (BUSINESS ETHICS)

Hz. Peygamber, ticaret maddelerinin pazar yerlerine ulamadan nce karlanmasn

yasaklamtr. (Neh en-tteleqqs-sileu hatt teblugal-esvqa) (Mslim, K. Buy, B. 5,
Had., 14) Abdullah b. merin verdii bu bilgiden sonra, Mslim Abdullah b. Mesdun
benzer bir naklini not eder: (Hz.) Peygamber, satlk mallar yolda karlamay
yasaklad.(Mslim, ayn yer, Had., 15) Eb Hreyrenin nakli de benzer ifadeler ierir:
Hz. Peygamber, satmaya mal getiren atllarn karlanmasn, ehirlinin (ihtikr vdiyle)
bedevi maln satmasn, satc ile alc arasnda mteri kztrmay, satlacak st
hayvanlarnn stlerini samayarak gslerinde biriktirmeyi ve kardeinin kararlatrd
fiyatta artrma yapmay, yasaklamtr.(Mslim, ayn yer, Had., 12) Mehmet Sofuolu
hadislerin izahnda unlar sylyor: Bu blmn (Kitbul-Buy =Alveriler
Kitab/Blm) hadislerinde Hz. Peygamber tarafndan (on drt yzyl nce) Mslman
olsun gayr- Mslim olsun, btn insanln mptel olduu toplumsal hastalklara
deinilmi, bunlarn tedvleri iin gerekli tedbir ve tavsiyeler yaplmtr. Bunlar ylece
zetlenebilir:
a) Satc ile alc arasna girerek ve kendisini alc gibi gstererek mteriyi kandrp
fiyatn ykseltmeye almak yasaklanmtr
b) Bir kimsenin dierinin alveriine mdahale etmesi yasaklanmtr. Yasaklanan bu
mdahale de iki ekilde olabilir: nc kiinin, muhayyerlik (alverii fesih) hakk
olan bir mteriye: Alveriini feshet, ben sana ayn mal daha ucuz fiyatla alrm
der; yahut bir mal satm olan bir kiiye: alverii feshet, ben maln daha yksek bir
fiyatla satarm der. te bu ekillerde nc bir ahsn alverie mdahale etmesi ve
bozmaya almas yasaklanmtr.
c) Maln satmak isteyen bedev (l halkndan) kyllerin, ehir tccar ve
komisyoncular tarafndan daha yolda karlanmalar, pazara gelmekte olan mallarn
araclarn eline geerek, halkn zararna fiyatn ykselmesine sebep olacandan,
yasaklanmtr. Ayn zamanda pazara gelmi olan mallarn, bu gibi komisyoncular
tarafndan toplanp, fiyat ykseltmek iin sattan geri brakmak suretiyle piyasay
tazyik ve halk zarara ve darla drme ekilleri de yasaklanmtr.
d) Satlacak salmakta olan hayvanlarn stlerini memelerinde biriktirmek suretiyle ok
stl gsterip sata sunmak ve benzeri hileli yollar tamamyla
yasaklanmtr.(Sofuolu, Mslim Tercmesi, V/12) (Zamanmzda da, ambalajlarn
byk yaplmas, insanlarn o ambalajn iinde daha fazla yiyecek var veya daha fazla
deterjan.. var zannederek almalarna sebep olduunda, bu da ayn eitten yasaklanm
bir hiledir. i.y.)

MTERCM

SIM EFENDNN NEC TARF.

Mtercim sm Efendi (1755-1819) nec kelimesini yle aklar: Nec: maln sahibi
(satc), mteriye maln verken ve zelliklerini sylerken, satcnn bir arkadann da bu
alverii gereklemesini salamak iin ona uyarak mal beraberce vmeleridir. Bir gre
gre de, satn almak arzusu deil iken, daha pahal satlsn diye yapmack olarak o mala
daha ok fiyat vererek, mteri olmak manasnadr. Bir gre gre de, insanlara
bir mal zemmedip (ktleyip) nefret ettirerek, dier bir mala ynlendirmek
manasnadr (Qms Tercmesi, II/1131). Alm satm ilerine bu menfur (nefret
edilen) ekillerden hangisi ile olursa olsun mdahalenin irkinlii besbellidir. Erzak
(gda) ve ticari eya getiren pazarclar, pazar yerlerine gelmeden evvel yolda karlamaya
telaqq rukbn denilir. Mal sahiplerini byle pazar dnda karlamak, bu mallarn pazara
gelip herkesin grmesini nlemek gayesine yneliktir. Bundan hem satclar yani mallarn

pazara getirmekte olanlar zarar grr, hem de kamunun (toplumun) haklar kayba urar. te
bu trl ticari ve iktisadi ktlkler, Hz. Peygamber tarafndan yasaklanarak, ferdin ve
toplumun haklar korunmu olmaktadr.(Sofuolu, Mslim Tercmesi, V/15)
KKEN HTKAR KELMESNN.
Hakr zulmetmektir. Haker ise fiyat ykselmesi iin hapsedilmi mala denilir.
htikr ise fiyatlarn ykselmesini gzetleyerek, halkn muhta olduu mallar satmayp
hapsetmektir. Fakhler (alimler, fetva verenler, slm hukukular) buna baz artlar
eklemilerdir. Nevevye gre erzak fiyatlarnn ykselmeye yz tuttuunu grerek mal alp,
daha yksek bir piyasay beklemek suretiyle hapsetmektir. Erzaktan baka mallara gelince,
Nevev bunlarda ihtikr yoktur, diyor. mam Mlik ise ihtikr hakkndaki nasslarn geneli ile
hkm kararak, haram olan ihtikr, yenilen ve yenilmeyen, halkn muhta olduu her eit
eyada geerlidir demitir. Bazlar konumuz olan bu hadiste ihtikra iaret eden: rzklar
haps keyfiyeti yoktur demilerse de, eklen ihtikr olmasa bile, gerekte vardr. Erzak, teslim
alnarak ve (sonra da) nakledilerek kamunun grebilmesine imkn verilmeyerek, bir depoya
konularak ihtikr sahiplerinin oyunca olmaktadr. Hadiste bildirildii zere, halk tarafndan
bu eit teslim alnmakszn sata engel olunarak, o mal oradan alp da nakledinceye kadar
ihtikrc mteriler dvlmtr. htikrn ktl hakknda ve bu fena alkanlktan
sakndrmak iin pek ok hadisler vardr. Zamanlarnda insanlarn gd ve hayati
maddeleriyle oynayarak servet kazanmaya alan, halkn felketiyle mutluluk salamak
isteyen ihtikrclar, insanln en sefil (alak) zalimler tabakas olduu iin, slm dni bunlara
kar etin bir mcadele balatmtr.(Sofuolu, V/24)
MTER HAKLARI ON DRT YZYIL NCE (CONSUMERS RIGHTS 14
CENTURIES AGO).
..Sata karlacak olan deve ve koyunlarn stlerini samamak suretiyle, memelerinde
biriktirmeyiniz. Herkim st salmayp gsnde biriktirilmi hayvan satn alrsa, alan kii
bu alveri akdinden sonra muhayyerdir. Eer bu hayvandan raz olursa, hayvan alkoyar
(geri vermez). Raz olmaz ise, hem o hayvan geri verir, hem de (stn samas karlnda)
bir sa ( kilo) hurma verir (Medinede o zamanki hurma fiyatnn, pazarlama imkan da
snrl olduundan, gnmzden ok daha dk olmas muhtemeldir) (Mslim, K. Buy,
B. 4, Had., 11)
Abdullah b. mer nakleder: Hz. Peygamber yle buyurmutu: Hurmalar aa zerinde
kzarp sararmak suretiyle olgunlamadka hurmay satmaktan, tamamyla beyazlap
afetlerden eminlik noktasna ulamadka da, baa satmaktan yasaklamtr. Hz. Peygamber,
bu tip sat yapmaktan alcy da satcy da yasaklamtr.(Mslim K. Buy, B. 13, Had., 50)
Hz. Enes de Hz. Peygamberin bu emrini bir gn yanndakilere anlatm, oradakiler m
zehvuh (hurmann zehv denilen alacalanmas ne demek?) diye sormular, o da tehmarru
ve tasferru (kzarr ve sararr) dedikten sonra, Hz. Pegamberin bu konuda syledii sz
tekrarlamtr: haydi syleyin bakalm. Allah (satn alann ald bu) hurmalar, (bir afetle)
men ederse, satan kii, (Mslman) kardei olan alcnn parasn nasl helal sayp da
yiyecek? Bu konu Cbirin naklettii hadiste daha ak olarak Hz. Peygamber tarafndan
yle aklanmtr: Cabir der ki, Allahn Elisi yle buyurdu: Eer kardeine bir hurma
satm olsan, daha sonra o hurmaya bir afet isabet etse, artk ondan herhangi bir ey almak,
sana hell olmaz. Sen (ey bu sat yapan kii !) (Mslman) Kardein demek olan, alcnn
maln (parasn) haksz olarak neye karlk olarak alacaksn? (..fel-yehllu leke en-tehuze
minhu eyen bi-me tehuzu mle ehke bi-gayri-haqqn) Hz. Cbir (kendisi hurma yetitiren

10

bir kii olduundan ve Hz. Peygamber zamanndan beri sektrn problemlerini bildiinden,
ayrca bu konuda Hz. Peygamberden duyduu bir noktay daha akla kavuturuyor: Hz.
Peygamber, afetlerin telef ettii zarar karlayacak miktar paray, satn alan kiiden indirmeyi
emretmitir.(Mslim, K. Musqt, B. 3, Had., 14-17)
Hz. Peygamber zamannda bir kii, satn alm olduu meyvelere afet isabet ettii iin zarara
urad. Bu yzden borcu oald. Hz. Peygamber: buna sadaka veriniz buyurdu. Halk da o
kiiye sadaka vererek yardm ettiler. Fakat verilen sadakalar, o kiinin borcunu deyecek
miktara ulamad. Bunun zerine Hz. Peygamber o kiinin alacakllarna: bulduunuz
kadarn alnz. Baka yok (bu kadar bu adamn gc). buyurdu.(Mslim, K. Musqt, B. 4,
Had., 18) (Bu hadisten hem ticr ahlk asndan, hem de ticr hukuk ynnden sonular
karmak lazmdr. Eer, borlunun deyecek gcnn/mal varlnn olmad ortaya karsa,
daha fazla da zorlamamak lazmdr. Yani borluya hacizi devam ettirmenin veya onu hapse
attrmann bir anlam yoktur. Adam mali ynden bitmitir. Hi olmazsa, bundan sonra tekrar
almaya balasn da, kendi geimini salasn ve topluma yk olmasn. Alacakllar da, bu
iten zarar ettik deyip, o alacaklarn unutmaldrlar. nsan her iten kr edecek deildir. i.y.)
TOLERANS BORLULARA (TOLERANCE TO DEBTORS)
Kb b. Mlikin olu Abdullah anlatrd ki: babas Kab, bn Eb Hadreddeki alacan,
Mescidin nnde (yakasna yaparak) istemi. Her ikisinin de sesleri, o srada evde bulunan
Allahn Elisi tarafndan iitilecek kadar ykselmi. Bunun zerine Hz. Peygamber, odasnn
perdesini am ve Kb b. Mlike: Ey Kb ! diyerek seslenmi. Kab da Lebbeyk
(Buyur, emret) Y Raslellh ! deyince, Hz. Peygamber eliyle iaret ederek: Alacandan
yarsn bala buyurmu. Kb: Baladm, Ey Allahn Elisi! demi. Bunun zerine
Hz. Peygamber, bn Eb Hadrede: (imdi) Kalk (sen de), borcunu de demi.(Mslim, K.
Musqt, B. 4, Had., 20) (Bu blmdeki ve baka blmlerdeki benzer hadisler, baka hibir
ekonomik sistemde olmayan insn ve merhamet esaslarn iermektedirler, borlular
hakknda. i.y.)
EKLER, ON DRT YZYIL NCE VE FAZE KARI NLEMLER
SUKKUN YASAKLANMASI
(PROHIBITION OF SUKUK. CHEQUE 14 CENTURIES AGO AND
PRECAUTIONS TO INTEREST DOUBT)
Eb Hureyre (bir gn), (Medine Valisi olan) Mervna: sen faiz alp vermeyi hell yaptn
dedi. Mervan: ben ne yaptm ki? dedi. Eb Hureyre: sen kiiler adna baz haklar yazlm
olan eklerin (maa tayini pusulalarnn) alnp satlmasn helal kldn. Hal buki Allahn
Elisi tamamyla (teslim) alnp da teslim edilmedike (verilmedike), gda maddelerinin
alnp satlmasn yasaklamtr dedi. Bunun zerine Mervan, insanlara (Mescitte) bir
konuma yapt ve bu eklerin alnp satlmasn yasaklad (ehllte beyar-rib fe-qle
Mervnu m-fealt? feqle Eb Hurayrate: ehllte beyas-skki ve kad neh Raslllahi
an beyt-tami hatt yustevf..Qle Suleymnu fe-nazart il harasin yehuzneh min
eydin-nsi). O gnleri hatrlayan tbinden Sleyman b. Yesr (34-107 H./ 654-725 M.):
Muhafz askerlerini, bu ekleri halkn ellerinden alrlarken grdm demitir.(Mslim, K.
Buy, B. 8, Had., 40) Eb Hureyrenin: faiz satn helal kldn yani ondan yasaklamay
terk etmek suretiyle, bunu caiz kldn (sakncaszm gibi yaptn/sakncasz hale getirdin)
demesi, Mervana kar ii arlatrmaktr (bu iin ok nemli olduunu vurgulamaktr).
Mervan o zaman Muaviye tarafndan Medine valisi atanm bulunuyordu. Eb Hureyrenin
sz zerine, kendi iini anlamak iin: ben ne yaptm ki dedi. Eb Hureyre de: sen eklerin

11

alveriini hell yani caiz (sakncasz) kldn. Bu ekilde sanki sen bu ii hell kldn dedi.
ekleri satmak, ilerinde ahs adna yazl bulunan haklar satmak demektir. Arapadaki bu
sakk kelimesi, Farsadaki ekin Arapalam telffuzudur. oulu sukk ve sikk
olarak gelir. Ordudan ve dierlerinden hak sahiplerine tayin edilmi bulunan belirli rzklar
(gda maddeleri) ekler halinde yazlrd. Sonra da bunlar yazlm olarak piyasaya kar ve
alnp satlrd. Bugnk tabirle bunlar birer maa tayini pusulas idi..Mervann
hutbesinden sonra bunlar halkn elinden toplatld ve adlar yazl kimselere verildi. Mehmed
Zihni(Sofuolu, V/25)
CR DEPOSU, KIZILDENZDE
Sukkun tarihesi ile ilgili olarak, Kzldenizdeki Cr deposu konusunda, Abdlkerim
zaydnn verdii bilgiler nemlidir: Cr: Eskiden Medinenin Kzldeniz kysndaki zahire
ithal liman olan ve bugn Bureyke adyla anlan kk bir yerleim merkezi. Yaklak olarak
Bedire 28, Cuhfeye 150, Medineye 200 km. uzaklktadr. Asr- Sadette ve daha sonraki
dnemlerde Msr, Habeistan, Aden, in ve Hindistandan gelen ticaret gemilerinin,
rahatlkla yanap yklerini boalttklar kk bir sahil ehri ve nemli bir limand.
Medineden kalkan bir kervan drt be gnlk bir yolculuktan sonra Cra ulard. ehrin bir
blm sahilde, bir blm de Karfe kynn bulunduu adada yer alyordu. zellikle
Habeistandan gelen tccar gemileri Karfede demir atard. ehir halk ticaretle urar ve
su ihtiyalarn Vdiiyelyeldeki kaynaklardan karlard. Habeistana hicret eden
mslmanlar dnlerinde Kzldeniz yoluyla Cr Limanna kmlardr. Hz. mer, Msr
Valisi Amr b. sa Medine halknn erzak sknts ektiini bildirerek, hara olarak alnan
hububat deniz yoluyla gndermesini emretti. Bunun zerine Msrdan Cr Limanna
gnderilen hububat ve zeytinya, buradan Medineye sevkedildi. Cra gelen erzakla
yakndan ilgilenen Hz. mer, bizzat Cra giderek yirmi gemiyle gnderilen erzakn
korunmas iin iki depo yaptrmtr. Zeyd b. Sbite de halk durumlarna gre bir deftere
kaydetmesini ve gelen erzakla ilgili olarak her biri iin bir senet yazp altn mhrlemesini
istedi. slm tarihinde senetle hububat satyla ilgili ilk rnek budur. Cr zerinden
Medineye erzak nakli, Hz. Osman zamannda karklklar kncaya kadar srd. Daha sonra
Muviye ve Yezd devrinde yeniden balayan sevkiyat, i isyanlar yznden zaman zaman
sekteye uramakla beraber Abbs Halifesi Eb Cafer el-Mansr zamanna (754-775 M.)
kadar devam etti. Ortaan sonlarna doru Yenb Liman daha fazla nem kazanarak Crn
yerini ald. Bugn Breyke adyla anlan Crda tarih eserlere ait baz kalntlar mevcuttur.
(zaydn, 1993, VII/158)
SUKKUN LK ORTAYA IKII
Cengiz Kallekin konu ile ilgili almas olduka ayrntldr: Sak ve oulu Sukk:
istihkak belgesi, deme emri, ek gibi anlamlara gelen bir hukuk, maliye ve ticaret terimidir.
Farsada muahede, tasdiknme anlamndaki ek kelimesi Arapaya sakk (oulu sukk)
eklinde gemi olup geni mnasyla yazl belge, resm tutanak demektir. Dolaysyla
eitli ilem, ikrar ve edimleri yazl olarak belgeleyen mahzar, istihkak senedi, deme emri,
ek, temliknme, icre ve bor senedi, ibrnme, kefletnme, vekletnme, rehin ve emanet
makbuzu, mktebe senedi, tayin menuru, ed tezkiresi, iktnme, mahzar gibi resm veya
kymetli evrak sak olarak adlandrlmaktadr. Sak dzenleyene sakkk veya ktibs-sak ad
verilir. nceleri sakler hazrlandklar malzemeye nisbetle, rakk veya ruka (deri paras)
adyla da anlm, ancak sonralar ise retimi gerekletirilen ktlara yazlmaya balanmtr.
Sak kelimesinin e anlamls olarak vesika, sahfe, varaka, kitap, hat, risle, mektup gibi
kelimelere rastlanmaktadr. lk defa Malezya hkmeti tarafndan 2002 ylnda

12

gerekletirilen, daha sonra Batda ve slm lkelerinde yaygnlamaya balayan varla

dayal tahvil veya faizsiz bono yahut kira sertifikas uygulamasnda yatrmcya verilen
belgeler de sukk diye adlandrlmaktadr. stihkak senedi ve karne olarak kullanlan ve
hak sahiplerinin isimlerini ve istihkaklarnn veya erzaklarnn / maalarnn miktarn
gsteren, devlet bakan ya da dier yetkililerce onaylanm belgelere de sak ad verilir. Halife
mer hicr 18 (639 M.) ylnda balayan bir kuraklk dneminde Msr, am ve Irak
valilerinden yardm istemiti. Amr b. sn gnderdii temel tketim mallar Cr Limannda
depolanm ve Zeyd b. Sbitin sorumluluu altnda dzenlenen farkl deerlerdeki mhrl
kt istihkak belgeleri (sak) ihtiya sahiplerine datlmt. Bylece Hz. mer, slm
tarihinde resm mhrl sak hazrlatan ilk halife saylr (Yaqb, Trh, II/154-155). Baz hak
sahipleri istihkaklarn ekmek yerine, ellerindeki sakleri byk sermaye sahibi tccara piyasa
fiyatndan devretmeye balamt ki, bu durum onlarn hamiline dzenlendii fikrini
vermektedir. Hz. mer, borsaya dntrlen limanda sak alm satmyla uraan Hakm b.
Hizmn 100.000 dirhemlik ilem yaparak % 100 kr elde ettiini renince, ona bu
muamelelerin tamamn feshedip, kazand paray hak sahiplerine geri vermesini emretmiti.
Ancak kaynaklarda, halifenin mal kabzetmeden satma sayd bu tr ilemleri yasaklayan
bir genelgesi bulunduuna dair bir kayda rastlanmamtr. (O dnemle ilgili kayt olmasa da,
bir sonraki dnemde, sahblerin bunun yasaklanmas iin tavr aldklar ve bu isteklerini de
gerekletirdikleri, sahbiler arasnda Kurn en iyi bilen kii olarak tannan Zeyd b. Sbitin
olaya mdahalesinde grlmektedir: i.y.) Zeyd b. Sbit ve Eb Hreyre, muhtemelen
Muviye dnemindeki Hicaz valilii srasnda Mervn b. Hakeme giderek, kendisini Cr
saklerinin alnp satlmasn engellemedii iin eletirmilerdir. Gereke olarak mallarn Hz.
Peygamberin yasana ramen kabzedilmeksizin alnp satlmasn gsterdikleri, ilemin
kendisini de faizli sat saydklar anlalmaktadr. Bunun zerine Mervn sakleri toplatp hak
sahiplerine iade ettirmitir (Cengiz Kallek, Asr- Sadette Ynetim-Piyasa likisi, 83-85).
Daha sonra sak datm Abdlmelik b. Mervnn hilfetine kadar kesintiye uramtr.
Muhtemelen onun dneminde Sad b. Mseyyebe sorulan bir soruya ve cevabna dair Mlik
ulemsnn yorumlarndan Cr saklerinin 1 (altn) dinar civarndaki kk apl ilemlere
konu olduu izlenimi edinilmektedir (el-Muvatta, By, 53; Muhammed b. Abdlbk, ezZrkn, erhul-Muvatta, III/377-378).
deme Emri / ek. Emre hazr mevcut bir karlk zerine ekilmi yazl deme emri
anlamndaki sak gvene dayal ilemlerin nemli aralarndandr. Bu anlamyla sak kelimesi
muhtemelen Hal seferleri srasnda Arapadan Bat dillerine de gemitir (ng. cheque, Fr.
chque, Alm. Scheck). deme emri niteliindeki belgelerin Hz. Peygamber devrinden itibaren
kullanld anlalmaktadr. Hz. Peygamber, kendisinden yardm isteyen Uyeyne b. Hsn ile
Akra b. Hbis adna, istedikleri eyi kendi blgelerinin zekt gelirlerinden tahsis eden
mhrl birer deme emri (kitb) dzenletmitir (Eb Dvd, Zekt, 24). Sakler ilk defa
Hz. merin hilfeti dneminde tarihlenmi, kendisine yl belirtilmeden ban ayna
vadelenmi bir ekten kaynaklanan bir dava getirilince, hicr takvim uygulamasna
balanmtr. Resm saklerin onun devrinde mhrlendii anlalmaktadr. Nitekim Man b.
Zide isimli bir kii, hilfet mhrn taklit edip sahte evrak dzenleyerek Kfe hara
dairesinden para ekince Hz. mer tarafndan celde (sopa) ve hapis cezasna
arptrlmtr. Benzer sahtekrlklar, nlemlerin kurumsallatrlmasn salamtr. Daha
sonraki dnemde Muviye, Irak Valisi Ziyd b. Ebhe, Amr b. Zbeyr b. Avvm iin 100.000
dirhemlik bir deme emri karm, Amr evrakta tahrifat yaparak mebla 200.000
dirheme ykseltmitir. Durum anlalnca Muviye tedbir olarak Dvnl-htemi kurdurmu,
Amr da zimmetine geirdii 100.000 dirhem deninceye kadar hapsettirmitir. Sakler
beytlml, divan, cehbez ve vekillere ekilmitir. Emevler dneminde memurlarn
maalarnn sak ile dendiine dair eitli rnekler vardr. Mesel Vali Ziyd b. Ebh,

13

beytlml emni Eb Vil akk b. Selemeye mutfak sorumlusu adna dzenlenmi 800
dirhemlik bir deme emri ekmitir. Halife mer b. Abdlazz, borlu olduklar gerekesiyle
kendisinden yardm isteyen iki kiiye, Ben Kelbin zektnn artanndan beytlmle aktarlan
ve borlulara yardm iin ayrlan fondan denmek zere 400er dinarlk birer sak vermitir.
Hicr 4. (mild 10.) yzylda sak kullanmnn yaygnlat, zerindeki deerlerin artt,
hata ve suistimllerin nlenmesi iin ek tedbirler alnd grlmektedir. Hrnrred,
kardei Aliye veliahtlktan feragat etmesi karlnda divana ekilmi 20 milyon dirhemlik
bir sak vermitir. Fazl b. Yahy el-Bermeknin aracl ile de Muhammed b. brhime
100.000 dirhemlik bir sakki bizzat yazmtr. Mktef-Billh devrinde Dvnl-harc ktiplii
yapan bnl-Furt el-kl, ordu atlarndan sorumlu Eb Abdullah bnl-Cerrhn 120.000
dinarlk sakki, mkerreren dediini beytlml emni Ebl-Abbasn da hazr bulunduu bir
mecliste ispatlam ve kendi nian olmayan saklerin denmesini yasaklamtr. Qudme b.
Cafer (260-337 H./ 874-948 M.), yanllklarn nlenebilmesi iin Beytlml divan
sorumlusunun saklere nian koyduunu, bunun eksiklii halinde vezir ve yardmclarnn
onlara itibar etmediini belirtmektedir (el-Harc, s. 36). Abbsler devrinde memur maalar
ve hazine yardmlar sak ile denmitir. Bveyhler tarafndan ordu mensuplarnn maalar
iin Dvnl-ceye sak ekildii bilinmektedir. Yetkililerin genellikle dzenli memur maa
ve erzak demeleri, bazan da dzensiz ihsanlar iin beytlmle, muqtaa sahibi cehbezlere
veya sarraflara tasdikli tahsisat belgeleri yazmalar uygulamas zamanla yaygnlamtr
(mesel bk. Eb Ali et-Tenh, Nivrul-Muhdara, I/223; bn Miskeveyh, TecribulUmem, I/158; Hatb, Trhu Badd, IV/68). Cehbezlere kk tutarl almlar iin dahi deme
emri ekildii anlalmaktadr. Nitekim bn Miskeveyh hicr 332 (944 M.) ylna ait 9
dirhemlik bir sakten bahsetmektedir (Tecribl-Umem, II/80). Nsr- Hsrev, Basray
ziyaret edenlerin paralarn bir sarrafa yatrarak ek (defteri) aldklarn, ehirde kaldklar
sre boyunca yaptklar alveriler iin ek yazdklarn sylemektedir (Sefernme, I/146).
Ancak baz rneklerden, ilgili ilemler iin komisyon aldklar anlalan cehbezlerin
demelerde sorun karabildikleri grlmektedir. Nsr- Hsrevin, Asvanda oturan bir
dostunun Ayzbdaki vekiline, Nsra diledii her eyi benim hesabmdan ver eklinde bir
ak deme emri ektiine dair kaydettii bilgi, dostlar arasndaki gveni yanstmas
asndan ilgintir (a.g.e., I, 119-120). slmn douundan sonraki birka yzyl iinde,
iktisad ve ticar hayatn canlanmasyla beraber alacak veya borcun bir yerden baka yere
naklini salayan sak ve sftece gibi aralarn yaygnlk kazand ve cehbezlerin bunda
nemli rol oynad anlalmaktadr.
Bor Senedi. Chiliye dneminden beri kullanld bilinen bor senetleri de (huccetd-deyn,
zikru hak) sak adyla anlmaktadr. Bunlara borcun miktarndan baka, ahitlerin adlar ve
vade yazlmaktadr. Bor senetleri, kefilleri de ieriyorsa ayn zamanda kefletnme zellii
tar. Birden fazla alacaklya olan borlar ikrar eden senetlerin dzenlenmesi, mer
grlmtr. Mecellede, Mktebe muhtabe gibidir (md. 69) ve, Kitbetle yani yaz ile
ikrar, lisan ile ikrar gibidir (md. 1606) maddelerinde belirtildii zere ilmuhaber, mahkeme
sicili, mektup ve ticar defterlerle dier hususi evrak vb. yazl belgeler, ikrar vastas olarak
kabul edilmektedir (md. 1606-1612). Kad, yetimin parasn bor senedi dzenleyerek ikraz
edebilir. Alacan ayn karlnda devri meselesi tartmaldr. mam Zfere gre mesel
1000 (gm) dirhemlik bir sakkin pein 100 dinara sat, dirhemlerin akit meclisi
dalmadan teslim edilmemesi halinde ciz deildir. ab, nc bir ahs zerindeki alaca
belgeleyen sak ile, kuma veya buday gibi bir mal satn alnmasn (deyn ile aynn
deitirilmesini) garar, ilgili akdi de fsid saymtr; kabzettii sak elinde telef olan satc,
onun nakd karln tahsil hakkna sahiptir. brhim en-Neha, sak ile mal mbadelesine
cevaz verirken, Sfyn es-Sevr, sak sahibinin borluya aynn satcsnn huzurunda borcunu
ikrar ettirmesi artyla ciz olduu kanaatindedir.

14

Abbs Halifesi Memnun arivinde, Abdlmuttalib b. Himin Sanal bir Himyerden

istendiinde denecek 1000 yeni lek dirhemi tutarnda alaca olduunu belgeleyen, deri
zerine yazl bir bor senedi bulunduu rivayet edilmektedir. Qudme b. Cafer, ilk
dnemlere ait saklerde mebla yazlrken -piyasada farkl dirhemler dolat iin- sikkenin
arlnn da belirtildiini, ancak buna standartlama sebebiyle kendi devrinde gerek
kalmadn sylemektedir (el-Harc, s. 61). Bor senetleri zamanla ok yaygnlamtr.
Abbsler dneminde Basra, Kfe ve Badatl tcirler devaml olarak Kuzey Afrikaya mal
sevkediyor, orada dzenlenen ahitli saklerle muamele yapyorlard. Drdnc hicri/onuncu
milad yzyln slm corafyacs bn Havqal, Muhammed b. Eb Sadn adnda Sicilmse
asll bir tcir tarafndan Evdegutlu (Merrke) Eb shak brhim b. Abdullah lehine
dzenlenmi ve ahitlerce onaylanm 42.000 (altn) dinarlk bir bor senedi grdn,
Dou slm topraklarnda bu tutara ulaan saklerin varln duymadn kaydetmektedir
(Sretul-Arz, s. 61, 99, 100).(Kallek, 2008, XXXV/584-586)
GZLEMEME TCAR MALLARIN KUSURLARINI (NOT TO HIDE THE
CHARACTERISTICS OF MERCHANDISE AND TO BE TRANSPARENT IN
BUSINESS (FOURTEEN CENTURIES AGO).
Hz. Peygamber buyurdu: Satc ile alc birbirlerinden ayrlmadka, muhayyerlik (alverii
fesih) haklar vardr. Her ikisi de doru olup da (mala ve paraya ait konular birbirlerine
olduu gibi) aklarlarsa, bu alverileri kendilerine mbarek (bereketli) klnr. Eer iki taraf
(mal ve fiyat ile ilgili konular) gizlerler ve yalan sylerlerse, bu alverilerinin bereketi
giderilir.(Mslim, K. Buy, B. 11, Had., 47) (..ve in kezeb ve ketem muhqat beraketu
beyhim)
TARIMI TEVK

(ENCOURAGEMENT FOR AGRICULTURE).

(Zeyd b. Hrisenin hanm) mm Mbir el-Ensriyye kendi hurma bahesinde iken,

(oradan gemekte olan) Hz. Peygamber hurmala girdi ve kadna: Bu hurmal kim dikti?
Mslman m kfir mi dedi. Kadn: Mslman dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber: Bir
Mslman bir aa diker, bir ekin eker de onun rnnden herhangi bir insan veya herhangi
bir canl yerse, bu, o Mslman iin sadaka olarak yazlr.(Mslim, K. Musqt, B. 2, Had.,
8) Mehmet Sofuolu hadisi yle izah ediyor: Hadis aa dikimine ve ekin ekmeye en
tevik edici bir sluptadr. Hi phesiz, Hz. Peygamber ekim ve dikime pek byk nem
vermi ve bunu sahblerine daima tavsiye etmitir. Aa cr bir sadakadr (devaml olarak,
kiiye salnda da, lnce de sevap yazlmasna vesile olur.) Bir memleketin salk,
zenginlik, mmurluk ve mutluluk vesilelerinin banda, o memleketin ziraat ve ormanlar
gelir. Ormanlar ve aalar olmayan lkeler, yaanmaya elverili deildir.(Sofuolu, V/72)
(Bu hadis ayn zamanda, Peygamberimizin evreye, doal hayatn, kularn, hayvanlarn
korunmasna verdii nemin on drt yzyl ncesinden, net olarak iaretini gsteren ak bir
kanttr da. i.y.)

15

KOYUN DAITILMASI YOKSULLARA

AID TO THE CITIZENS)

(HELP TO THE POOR, STATES

Bir kii, iki da arasnda otlayan (epeyce fazla) koyunu grd de, bunlar Hz.
Peygamberden istedi. Hz. Peygamber de, koyunlarn hepsini ona verdi. O kii kavminin
yanna varnca yle dedi: Ey toplumum ! Mslman olunuz. Allaha yemin ederim ki,
Muhammed fakir olmaktan hi korkmayarak, veriyor. Olay anlatan Enes unu da eklemitir:
Bazen bir kimse sadece dnyay isteyerek Mslman olurdu. Fakat slma girdikten bir
sre sonra, artk Mslmanlk kendisine dnyadan ve dnya zerindeki her eyden daha
sevimli gelirdi.(Mslim, K. Fedil, B. 14, Had., 58) Abdullah b. Abbas da yle demitir:
Allahn Elisi hayr(datma)da insanlarn en cmerdi idi. En cmert olduu zaman da,
Ramazan ay idi.(Mslim, K. Fedil, B. 12, Had., 50)
TOPLANAN VERGLERN YOKSULLARA DAITILMASI. REFAH DEVLET VE
SLM DEVLETN GREVLER
(DISTRIBUTION OF THE COLLECTED TAXES TO THE POOR. WELFARE
STATE. THE DUTY OF THE ISLAMIC STATE).
(Babas Uhudda ehit dtnden Hz. Peygamberin zaman zaman yardm ettii) Cbir b.
Abdullah (bir hatra olarak) anlatmt ki: Hz. Peygamber bir gn dedi ki: Eer Bahreyn
mal (vergisi) gelirse, sana (iki elini birletirip, bir avu dolusu) vereceim (yardm
yapacam). Fakat Bahreynden toplanan vergi gelmeden, Hz. Peygamber vefat etti. Daha
sonra Bahreynden gelen o gelir Medneye ulanca, (Hz.) Eb Bekir bir tellla emretti de, o
da Medineyi dolaarak ilan yapt ve: Her kime Hz. Peygamberin bir vaadi veya bir borcu
varsa, gelsin diye yksek sesle Medne sokaklarnda dolat. Bunun zerine ben de kalkp
Eb Bekirin yanna vardm ve Allahn Elisi: Bahreyn malnn gelmesi gerekleirse, sana
kesin ..u kadar veririm buyurmutu. dedim. Eb Bekir hemen bir avu (para) avulad ve
bana hitaben: bunu say dedi. Ben paray saydm, be yz (gm dirhem) olduunu
grdm. Eb Bekir bana: bununla beraber iki katn daha al dedi.(Mslim, K. Fedil, B.
14, Had., 60)
ENDSTR, HZ. PEYGAMBER DNEMNDE (INDUSTRY IN THE TIME OF
THE PROPHET. HIST OF ISLAMIC ECON).
Enes b. Mlik anlatr: Hz. Peygamber (bir sabah) yle demiti: Bu gece benim bir
ocuum dodu. Onu (byk) babam brahimin ismi ile isimlendirdim. Sonra Hz.
Peygamber ocuu Eb Seyf (Klcn Babas/Ustas/stad) denilen bir demircinin hanm
olan mm Seyfe (st annesi) olarak teslim etti. Sonra bir defasnda Allahn Elisi, ocuu
grmek iin (Medinenin kenar semtinde olan Eb Seyfin evine doru) yola kt. Ben de
kendisini takip ettim. Sonunda Eb Seyfin evine vardk. Eb Seyf (o srada) demirci
krn ekmekte (altrmakta) olduundan, ev ve evresi duman iinde idi. Ben
hemen nden sratlendim ve Ey Eb Seyf, kr tut da (altrmay brak da, duman
olmasn) (Hz.) Peygamber geldi dedim. O da kr durdurdu. Hz. Peygamber ocuu
grmek istediinden, ierden ocuk getirildi. Allahn elisi onu barna bast..(Mslim, K.
Fedil, B. 15, Had., 62) (brahim, hicr 8. yln Zilhiccesinde domu, 10. yln Rabulevvelinde vefat etmiti)

16

KOZMETK SANAY

(COSMETICS DEODORANTS).

Enes b. Mlike: Allahn Elisi sa ve sakaln boyad m? diye soruldu. Enes: Hz.
Peygamber, ok az dnda salarn aarm olarak grmemitir. Fakat Eb Bekir ve mer,
kna ve ketem ile salarn boyamlardr.(Ketem bir ottur ki, knaya katlp, onunla sa ve
sakal boyanr)(Mslim, K. Fedil, B. 29, Had., 100)
Hz. Peygamber, erkek kiinin zaferan (safran) srmesini yasaklad (veya erkeklerin
(sslenmek iin) zaferan ile elbisesini boyamasn yasaklamtr.(Mslim, K. Libs vezZnet, B. 23, Had., 77) mam Ahmed b. Hanbel ve snen sahiplerinin Eb Ummeden sahih
olarak naklettiklerine gre Hz. Peygamber: el-Bezzet minel-mn (Hayatta) Sadelik
mandandr buyurmutur. Bundan tr erkeklerin renkli eylerle yaplacak vcut ve yz
tuvaleti mekruh ve irkin saylmtr. Yalnz yeni evlenen genler, bu kerahetin istisnas kabul
edilmitir.(Sofuolu, VI/355) Erkeklerin (kna gibi topraktan olan boyalarla) sa ve
sakallarn boyamalar konusunda da Sofuolu unlar kaydediyor: Mslimin naklettii
hadiste yle buyrulmutur: Yahdler ve Hristiyanlar (sa ve sakallarn) boyamazlar. Siz
onlara muhalefet ediniz(Mslim, K. Libs vez-Znet, B. 25, Had., 80). slmn ilk
yllarnda Hz. Peygamber, hakknda kendisine bir emir gelmeyen konularda Yahudilerin ve
Hristiyanlarn uygulamalarna uyar ve (puta tapan) mriklere muhalefet ederdi. Fakat
zellikle Medine dneminden itibaren, Yahudi ve Hristiyanlarn adetlerine muhalefet etmitir.
Fakat yukardaki hadiste muhalefet ediniz emri, vcb bir emir deil, ibh bir emirdir
(mutlaka uyulmas gereken bir emir deil, yapp-yapmamak kiinin kendisine braklm bir
emirdir). Yani sa ve sakal boyamak konusu da mubahtr ve mendubtur, isteyen boyar
istemeyen boyamaz. Mesel Hz. Peygamber kendisi hi boyamamtr. Geri Hz.
Peygamberin boyamaya ihtiyac yoktu nk vefat ettiinde sakallarndaki beyaz tellerin
says yirmiye bile ulamamt. Fakat (Hz.) Eb Bekirin ve (Hz.) merin boyad
nakledilmitir. Ancak boyamak da, her boya ile deil, zellikle kna gibi sar ve krmzya
alan renkteki boyalarla tavsiye olunmu, siyah renge boyamak yasaklanmtr. Bu nedenle
mam Nevev (631-676 H./ 1233-1277 M.) de, siyah boya ile sa sakal boyamak tahrmen
mekruhtur demitir. Fakat kadnlarn salarn siyaha boyamalarnda bir saknca
yoktur.(Sofuolu, VI/358)
Sahblerden Cbir b. Semura anlatr ki: Hz. Peygamberin ba ve sakalnn n tarafnn
kllarna beyaz krllk karmt. (Be on beyaz kl ancak vard, vefat etmezden evvel, baz
nakillerde banda ve sakalnda yirmi tel ak sa yoktu). Ya srd zaman bu krllk
belli olmazd. Bann sa dank ve dzensiz olduu zaman ise, krllk belli
olurdu.(Mslim, K. Fedil, B. 29, Had., 109) Rabatur-Rey yle demiti: Ben Hz.
Peygamberin sann bir telini grdm, krmz idi. Bunu Enes b. Mlike sordum: Hz.
Peygamber san boyad m ki, bu grdm tel krmzdr. dedim. O da: Hayr boyamad.
O krmzlk sana srd kokusundandr (kokunun brakt izdir). dedi. (Buhr, K.
Menqb, Bbu SfetiNeb, V, 28 54). Bu sa telini mer b. Abdlaziz de grm, o da
Enes b. Mlike sormu, Hz. Enes ona da ayn cevab vermi: Allahn Elisinin sana koku
srmek deti idi, ondan kzarmtr demitir.(Sofuolu, VII/222)
Hz. Peygamber buyurdu: Kendisine reyhan (kokusu) sunulan kimse bunu reddetmez
(reddetmemelidir). nk reyhan, hem tamas hafif, hem de kokusu hotur.(Mslim, K.
Elfz minel-Edeb ve gayrih, B. 5, Had., 20)
Azatl klesi Nfnin naklettiine gre, Abdullah b. mer koku ve buhur kullanmak istedii
zaman, baka bir koku kartrlmam olarak, buhur ubuu (d aac) ve kfr ile

17

kokulanp buhurlanrd. Kfuru, buhur ubuu ile beraber karrd. Sonra da, ite Alllahn
Elisi de byle buhurlanrd derdi.(Mslim, K. Elfz minel-Edeb ve gayrih, B. 5, Had., 21)
YOKSULLARA YARDIM

(AID TO POOR).

Hz. Peygamber buyurdu: Her kim bir mminin dnya gamlarndan bir gamn giderirse,
Allah da onun kyamet gnnn gamlarndan bir gamn giderir. Her kim, darlkta olan bir
kimseye kar kolaylk gsterirse, Allah da ona dnya ve hiret darlklarnda kolaylk ihsan
eder. Mslman bir kul, din kardeinin yardmnda bulunduka, Allah da onun yardmnda
bulunur.(Mslim, K. Zikr ved-Du ve-Tevbe vel-stifr, B. 11, Had., 38)
ZENGNLN VE YOKSULLUIN KTLKLERNDEN VE
TEMBELLKTEN VE BORTAN ALLAHA SIINMA
(TO SEEK REFUGE IN ALLAH FROM THE WICKEDNESS OF RICHNESS
AND THE WICKEDNESS (BADNESS) OF POVERTY AND BADNESS OF
LAZYNESS AND BADNESS OF DEBT).
Hz. ie nakleder ki: Allahn Elisi u kelimelerle dua ederdi: Allahumme inn ezu bike
min-erri-fitnetil-gn ve erri-fitnetil-faqri Allahumme inn ezu bike minel-keseli
vel-merami (Ey Allahm ! Zenginlik fitnesinin (imtihannn) ktlnden ve fakirlik
fitnesinin ktlnden Sana snrm. Ey Allahm ! Tembellikten ve bortan sana
snrm.(Mslim, K. Zikr veDu vet-Tevbe vel-stifr, B. 14, Had., 49)
GSTER TKETMNE KIRMIZI KART
(RED CART TO DEMONSTRATION EFFECT. SAVINGS// CONSUMPTION).
Hz. Peygamber buyurur: phesiz ki sizler, kendinizden nce gelen milletlerin yoluna
kar karna, arn arnna tpa tp muhakkak uyacaksnz. O dereceye kadar ki, ayet o
mmetler bir kertenkelenin (darack) deliine girseler, siz de muhakkak onlarn peinden
gideceksiniz. Biz dedik ki: Ey Allahn Elisi, onlar Yahdler ve Hristiyanlar m?
Buyurdu: Baka kim olabilir?(Mslim, K. lim, B. 3, Had., 6) Buhrnin benzer bir
notunda ise Fars (ran) ve Rm (Bizans) kelimeleri gemektedir: Hz. Peygamber buyurdu:
Benim mmetim, kendisinden evvelki mmetlerin yolunu kar kar, arn arn takip
etmedike kyamet kopmaz. Ey Allahn Elisi (yollarnda gidilecek olanlar) Fars ve Rum
gibi milletler midir? denildi. Hz. Peygamber: Onlardan baka kim var ki? diye
cevaplad.(Buhr, K. tism) (Fars dnyas Douyu, Bizans da Arabistana gre Baty
temsil ediyordu. Hz. Peygamberden bin drt yz sene sonra, hala da durum ayndr.
Bizansn/Hristiyanln hkim olduu Batdaki bir moda, slm alemine hzla
yaylmaktadr. Giyimdeki veya ev, ofis, araba ve dier aralarda (cep telefonu, bilgisayar..)
yeni kan bir moda/model ksa zamanda slam dnyasnda da taklit edilmektedir. Modadan/
taklitten vazgeilebilse, hem israf nlenecek, hem de tasarruflar artrlabilecektir. i.y.)
L HALKINA YARDIM TOPLAMASI, HZ. PEYGAMBERN
(ENCOURAGEMENT TO CHARITY).
Bedevlerden (l halkndan) zerlerinde sadece kaba ynden giysiler bulunan (yoksul) baz
kimseler, Hz. Peygamberin yanna gelmilerdi. Balarnda (o srada) iddetli bir fakirlik
(derdi) vard. Hz. Peygamber onlarn bu kt durumunu grnce, insanlar sadaka vermeye
tevik etti. Fakat insanlar sadaka vermekte biraz ar davrandlar. Hatta Hz. Peygamberin
yznde, bundan tr bir znt alameti grld. Daha sonra Ensardan bir kii, iinde

18

gm (akeler/dirhemler) dolu bir torba ile geldi. Sonra bir bakas daha (baz eylerle) geldi.
Daha sonra da birok kimseler arka arkaya (yiyecek ve giyecek getirmekte) birbirlerini takip
ettiler. O kadar ki Hz. Peygamberin yznde sevin (alameti) hissedilmiti. Bunun zerine
Allahn Elisi yle buyurdu: Her kim slm (Mslmanlar) iinde gzel bir r aar, bu
gzel r kendisinden sonra da uygulanp srdrlrse, bu kiinin sevaplarndan hibir ey
eksilmeksizin, onu srdrenlerin sevaplarnn benzeri bu (ilk) kiiye yazlr. Ve her kim de
slm (Mslmanlar) arasnda kt bir r aarsa, bu kiiye de (kendisinden sonra) o kt
uygulamay yapanlarn gnah yazlr, o gnah ileyenlerin gnahlarndan da bir ey
eksiltilmeden.(Mslim, K. lim, B. 6, Had., 15)
K VE ZNA (MEYHANE VE ZN YAPILAN YERLER AILMA) YASAI.
VERMLLN GENEL KURALLARI. BLM VE TEKNOLOJNN NEM.
(PROHIBITION OF ALCOHLIC DRINKS AND ADULTERY (AND TAVERNAS
AND BROTHELS). GENERAL RULES FOR PRODUCTIVITY. IMPORTANCE
OF SCIENCE AND TECHNOLOGY).
Hz. Peygamber buyurdu: lmin kaldrlmas (yok olmas/azalmas), cahilliin kklemesi
(chil=din kart kklerden/kaynaklardan retimin devam etmesi), arabn iilmesi ve
zinann ak hale gelmesi, kyamet almetlerindendir.(Mslim, K. lim, B. 5, Had., 8) (ki
ve zina yasa, toplumlarda servet/tasarruf birikiminin de sebeplerindendir. Bu toplumlar
helak edici iki zarar nlendiinde, aileler/toplumlarn tasarruflarnn fazlalaacan
sylemeye bile ihtiya yoktur. i.y.) (Prohibition of alcoholic drinks and adultery prevent to
spend much money and this is a good way for savings.)
MADD DAYANIMADAN GZ KAMATIRAN RNEKLER (BRILLIANT
SCENES FROM STRONG BROTHERHOOD/SOLIDARITYHE SHOULD TAKE
THREE PERSONS, HE SHOULD TAKE FIVE POORS)
Abdurrahman b. Eb Bekirin naklettiine gre (Mescidin bahesinde oturan) suffe ashb
baz fakir insanlard. Bir defasnda (bunlar ok a kalmlard da) Hz. Peygamber: (evinde)
iki kiilik yiyecei olan (bu kardelerinizden) bir ncsn; drt kiilik yiyecei olan bir
beincisini yahut altncsn (bir veya iki yoksulu alp (kendisiyle) birlikte (evine) gtrsn.
buyurdu. (Babam) Eb Bekir de bunlardan n eve getirdi. Allahn Elisi de (o akam, bu
yoksul sahblerden) on tanesini birlikte evine gtrd.(Mslim, K. Eribe, B. 32, Had., 176)
(Bu sahblerin yaad) Suffe, Hz. Peygamberin Mescidinin arka tarafnda, (ya) yeriyurdu, (veya) ailesi (kalacak yeri) olmayan (bir ara Hz. merin ocuu olan Abdullah b.
mer de genliinde burada kalmt) kimselerin barna olarak yaplm, (sadece) st
rtl (yanlar ak) bir yerdi. Orada bulunan fakir sahblere Ehl-i Suffe veya Ashb- Suffe
denirdi. Bunlarn says ilerinden evlenen, vefat eden yahut (bir kabileye dini retmek
veya bir Medine evresinde on-be gnlk, bir aylk bir devriye grevine giden birlie
katlmak iin) sefere gidenlerin adedine gre- bazen azalr, bazen artard. Bir aralk saylar
yetmii bulmutu. (Hadis) Hfz() Eb Nuaym Hilyetul-Evliysnda suffede oturmu
sahblerin isimlerinden yzden fazlasn saymtr.(Sofuolu, VI/296) O sralarda btn
sahbler, maet darl ektikleri iin, nfuslu eve yalnz bir; drt nfuslu olana yine bir
veya iki fakir ayrlmtr ki, bu takdirde nfus bana den yiyecein yalnz te biri, drtte
biri yahut bete biri sr edilmi bulunuyordu. Sahbleri daha fazla fakir doyurmakla
ykml tutmak, suffenin fakirleriyle beraber (kendi) aile halklarnn da a kalmasna sebep
olabilirdi. Buradan ktlk zamanlarnda yoksul olanlar, varlkl olanlarn evlerinde yemek
yedirmelerinin cevaz hkm kyor ki, byle zaruret zamanlarnda zenginlerin fakirlere
bakp a brakmamasnn farz olduu anlalyor.(Sofuolu, VI/297) (zellikle Mekke

19

dneminde inen ayetlerde fakirlerin doyurulmas ile ilgili kesin emirler vardr ki, sahbler bu
emirler ile yetitirilmilerdir. Yukardaki hadiste Hz. Peygamberin kulland kelimeler de
emir kalbndadr: ..fel-yezbeb bi-selsetin..fel-yezheb bi-khmisin (.. yoksulu
gtrsn..be yoksulu gtrsn.. i.y.)
DAHA AZI LE YETNME (TO BE CONTENDED/TO BE SATISFIED WITH
FEWER)
Hz. Peygamber buyurdu: Bir kiinin yemei, iki kiiye yetiir; iki kiinin yemei de drt
kiiye yetiir; drt kiinin yemei de sekiz kiiye yetiir.(Mslim, K. Eribe, B.33, Had.,
179)
ALTIN VE GM OLARAK KULLANIMI YASAK EYALAR
(PROHIBITION OF GOLDEN AND SILVER GOODS)
(Sahblerden) Ber b. zib demitir ki: Allahn Elisi bize yedi eyi emretti, yedi eyi
(de) yasaklad: Hz. Peygamber yzklerden, yahut altn yzk takmaktan, gm kaptan
imekten, eer ve semerlerin stne, binicinin altna ipekten yaplm gzel altlklar
koymaktan, qssy, harr, istabraq, dbc denilen ipekli ve lks kumalar kullanmaktan
yasaklad.(Mslim, K. Libs vez-Znet, B. 2, Had., 3) Sofuolunun notu: Erkekler gm
yzk kullanabilirler. Fakat gerek erkeklere ve gerekse kadnlara altn veya gmten
yaplm buhurdanlk, misk kutusu, makyaj takm, kak, tepsi ve buna benzer eyalar
kullanmak yasaktr. Buhrde de yer alan benzer bir bilgi de yledir: Abdullah b. Ukaym
anlatr ki, Biz (fethedilmi olan ran mparatorluunun baehri) Medin ehrinde (o srada
bakomutan ve genel vali olan ve Hz. Peygamberin yakn sahblerinden) Huzeyfe ile
birlikte idik. Huzeyfe (bir sohbet esanasnda) su imek istedi. Medin erafndan birisi, gm
bir bardak iinde iecek bir ey getirdi. Huzeyfe gm barda, getirene frlatt ve: unu
syleyeyim ki, bana gm kap iinde su vermemesini ona ka defa syledim. nk Allahn
Elisi yle buyurmutur: Altn ve gm kaplardan su imeyiniz. nk bu eyalar,
dnyada onlarn (Mslman olmayanlarn), hirette ise sizindir.(Mslim, K. Libs vezZnet, B. 2, Had., 4) Sofuolunun notu: Medin (daha sonra kurulacak olan) Badatn 30
km. kadar gneyinde, Dicle zerinde o devrin en byk ehirlerinden biri idi. (ran
hkmdar) Kisrnn mehur saray da burada idi. Hi phesiz ran batanbaa fethedilmekle
beraber, ran medeniyetinin aileler arasndaki debdebe ve ihtiam devam ediyordu. O zaman
rann genel valisi olmasndan tr, Huzeyfeye kim bilir ne kadar ssl gm bir bardakla
su verilmiti. Hal buki slm dini insanlar iin sade bir hayat ve sade bir medeniyet kurmak,
zenginlerin ipekli kumalarla, altn gm kaplarla fakirlere kar vnmesini bbrlenmesini
ortadan kaldrmak istiyordu. nsanlara sade ve mmkn olduu kadar eit bir hayat yolu
gsteriyordu. Hz. Peygamberin hedef edindii bu ahlk ve toplumsal gaye ile birlikte, ikinci
bir gayesi de iktisd olup, halk israftan men etmekti. Nice haneleri sndren ve
byk medeniyetleri ve saltanatlar ykan israf ortadan kaldrmak, zengin, fakir
herkesi tutumlu bir hayata altrmak istiyordu. Huzeyfe, Hz. Peygamberin en sekin
sahblerinden olduundan, Hz. Peygamberin vnme ve israfa sebep olan eyleri
kullanmaktan halk men etmesindeki sebep ve hikmeti ok iyi biliyordu. Bu sebeple Huzeyfe,
eski medeniyetin vnme/bbrlenme arac olan barda tereddtsz frlatm ve Hz.
Peygamberin bu konudaki yasan, kesin bir ekilde uygulamaya balamt. Bu kaba bir
hareket de deildi. nk Mslmanlarn ran genel valisi olarak, daha nce katld btn
ziyafetlerde defalarca ve zerine basa basa bu yasa ilan ve ihtar etmi bulunuyordu. Buna
ramen hl inat eder gibi, byle bir lks atafatl bir bardakla su getirilmesi, esasnda byk

20

bir kabalk idi.(Sofuolu, VI/311. Sofuolu, bu notu Tecrdi Sarhten, Kmil Mirastan
alnt yapmtr.)
HEDYE VERMEK, MSLMAN OLMAYANLARA
(TO GIVE GIFT TO THE NON-MUSLIMS).
Bir defasnda (Hz.) mer, Mescidin kapsnda (Utarid b. Hcibin satmakta olduu) ipekten
bir giysi grd ve Ey Allahn Elisi ! Bunu satn alsan da, Cuma gnleri veya yanna
(misafir) heyetler geldii zaman giysen. dedi. Hz. Peygamber: bunu ancak hiretten nasibi
olmayan kimseler giyer. buyurdu. Daha sonra Hz. Peygambere benzer giysiler (bir yerden
vergi olarak) geldi. Hz. Peygamber de bu giysilerden birini (Hz.) mere verdi. Bunun
zerine Hz. mer: Ey Allahn Elisi ! Bunu (imdi) bana veriyorsun, hal buki Utaridin
giysisi iin yle yle demitin dedi. Hz. Peygamber de cevaben: bunu sana, sen giyesin
diye vermiyorum. buyurdu. Onun zerine mer de bu giysiyi, Mekkede o srada henz
mrik olan kardeine gnderdi.(Mslim, K. Libs vez-Znet, B. 2, had., 6) (Erkeklere
ipekli elbise giymelerinin haram olduu bilindii halde, (Mslman olan) Utaridin bunlar
satabildiini gryoruz. Muhtemelen, Yahdler ve Medine iinde ve evresindeki mriklere
satyordu ve bunda dinen bir saknca grlmemiti. Utarid, Mslman bir tccard ve rana
gider gelirdi ve muhtemelen oradan ran mal veya Hint mal ipekliler getiriyordu. Temm
kablesindendi ve Medine pazarnda sk sk ipekli elbiseler satarken grlrd.(Buhr,
Tecrd-i Sarh, III/33-34, Had., 483; Mslim, K. Libs vez-Znet, B. 2, Had., 7)
AZERBAYCANDAK MSLMANLARA HZ. MERN MEKTUBU (INCOME
DISTRIBUTION, HELP TO THE POOR. AVOID FROM DEMONSTRATION
(SHOW OFF). AVOID TO KEEP UP WITH FASHIONS IN CLOTHING,
DRESSING FASHIONABLE SUIT.)
(Olay nakleden Eb Osman dedi ki: Biz Azerbaycanda bulunurken, (Hz.) mer, Utbeye
hitaben bizlere yle bir mektup yazmt: Ey Utbe b. Farqad! Senin yannda bulunan mal,
ne senin, ne babann ve ne de anann yorulmas sonucu kazanlm bir mal deildir. O btn
Mslmanlarn maldr. O nedenle, sen o maldan, kendi evinde nasl ne kadar yemekle
doyuyorsan, dier Mslmanlar da o ekilde doyur (o kadar ver.) Refah iinde nimetlere
gmlmekten ve mriklerin giyim modasndan ve ipek elbiselerden saknn. nk Allahn
Elisi, halis ipek giymekten (erkekleri) yasaklamtr. Yalnz Hz. Peygamber bize, ehadet
parma ile orta parman bititirip kaldrarak iaret edip u kadar mstesna
demitir.(Mslim, K. Libs vez-Znet, B. 2, Had., 12) Mehmet Sofuolu burada yine Kmil
Mirasn bir notunu Buhr tercmesinden naklediyor: Hz. Peygamber en iyi giysi olarak
pamuk, keten ve yn elbise tavsiye eder. Bunlarn da ne kibir ne gurur vesilesi olacak
derecede ok gzel olmalar, ne de insanlarn hakaretine (aleyhte konumalarna) sebep
olacak derecede berbat olmalar arzu edilmez. te bu bir zaruri (asgar) giyim eklidir. Bunun
bir de mstehap ksm vardr. O da Allahn nimetlerini ortaya koyma iin sslenmektir: Ey
dem Oullar ! Mescide her gidiinizde zinetinizi taknnz. Yiyiniz, iiniz, fakat israf
etmeyiniz. Allah israf edenleri sevmez. De ki: Allahn kullar iin kard zneti, temiz ve
ho rzklar kim haram etmi? De ki: onlar dnya hayatnda iman edenler iindir. Kyamet
gn ise, yalnz onlara (Mslmanlara) mahsustur. te Biz yetleri, bilen bir topluluk iin
bylece ayrntl aklarz (rf sresi, 31-32. yetler). Bu iki ayet, konuyu btn ayrntsyla
ortaya koymaktadr. Hz. Peygamber de yle buyurmutur: Allah, kullarna verdii
nimetlerinin eserini, o kul zerinde grmeyi ister/buna sevinir (nnellhe yuhibbu en-yer
esere nimetih al abdih). Giyim konusunda bir de mubah derecesi vardr ki, o da,
cumalarda, bayramlarda, halk toplantlarnda gzel elbise giyilmesidir. Hz. Peyagmberin

21

dar karken bin dirhem deerinde bir elbise giydii nakledilmektedir.(Buhr Tecrd-i
Sarh terc., III/33-34 (483 nolu hadisin izah), (Kmil Mirasn dipnotu)
Dmetul-Cendel (Kuzey-Bat Arabistanda, rdnn gneyine den blgede) Beyi
(yneticisi olan) Ukeydir, Hz. Peygmbere saf ipekten bir elbise hediye etmiti. Hz.
Peygamber de o elibiseyi (Hz.) Aliye verdi ve: Bunu Fatmalar arasnda ba rtleri olarak
taksim et buyurdu. Bu Fatmalar: Hz. Peygamberin kz Fatma, Hz. Alinin annesi Fatma
ve Hz. Hamzann kz Fatma idi.(Mslim, K. Libs vez-Znet, B. 2, Had., 18) pekli
giymenin erkeklere haram olmasnn sebepleri: erkeklere israf olmas, gurur vesilesi olmas ve
kadnlara layk olan eitten bir sslenmeye kakarak, kadnlara benzemesi gibi
sebeplerdir.(Sofuolu, VI/320)
LKS VE HARCAMANIN SINIRLARI
(LIMITS OF LUXURY, LIMITS OF CONSUMPTION).
mam Mslim, Kitbul-Libs vez-Znetin yedinci babnn baln Bbu Cevzi ttihzilEnmt olarak koymutur ki Ev Demeleri Almada Bir Saknca Olmad anlamna
gelmektedir. (Sahblerden Cbir nakleder ki: Ben evlendiim zaman, Hz. Peygamber bana:
Etraf saakl oda demelerinden (hal, kilim gibi) aldn m? diye sordu. Ben: Bizim nasl
saakl ssl oda demelerimiz olur? (mmkn deil) dedim. Hz. Peygamber: Yakn
zaman sonra olacak buyurdu. (Yani arya kamamak artyla, hal, kilim gibi ev
demelerini satn alp yaymakta bir sakncas olmadna iaret ediliyor. i.y.)
NO EXTRAVAGANCE, NO WASTEFUL BEHAVIOURS, NO DEMONSTRATION
EFFECT IN ISLAMIC COMMUNITY. THE LIMITS OF EXTRAVANGE IN THE
EARLY YEARS OF ISLAM
Cbirin naklettiine gre, Hz. Peygamber Cbire yle demitir: Bir yatak erkek iin, bir
yatak hamn iindir. nc yatak da misafir iindir. Drdncs ise eytanndr
(israftr.)(Mslim, K. Libs vez-Znet, B. 8, Had., 41). (Firun lir-Raculi ve firun
limraetih ves-Slisu lid-dayfi ver-rbiu li-eytani)
GYSS LE KBRLENMEME
(NOT TO BE TOO PROUD WITH HIS/HER CLOTHES/SUITS (Limits of
Consumption).
Abdullah b. mer nakleder ki, Hz. Peygamber yle buyurdu: Her kim byklk taslayarak
elbisesini (uzun eteini) yerde srrse, Allah kyamet gnnde ona (merhamet bak ile)
bakmaz.(Mslim, K. Libs vez-Znet, B. 9, Had., 44) Buhrde u bilgi de vardr: Hz.
Peygamber: etein (pantolonun) iki topuktan aa sarkan, atetedir buyurmutur. (Buhr,
Libs, Bbun m esfele minel-kabeyn fe-huve fin-nri) zar, Araplarn giydikleri boy
elbisesidir ki, bunun topuktan aa lzumsuz uzatlmas kibirlenmenin iareti idi. Bu
sebepten tr, hadiste iddetli bir ceza haber verilerek, kibirlilik ifade eden bu trl uzun ve
lks giyiniler yasaklanmtr.(Sofuolu, VI/336)

KENZ (PARA BRKTRME) GNAH DEL

(TO BURY TREASURE IS NOT A SIN (IF ZAKAT OF THIS WEALTH IS PAID).

22

Hzr aleyhisselm, Musa peygambere u cevab vermiti: Dzelttiim duvara gelince: Bu

o ehirdeki iki yetim olancnd. Rabbin diledi ki, ikisi de rtlerine ersinler de definelerini
karsnlar (diye bu yklmak zere olan duvar dzelttim de, duvar yklp hazine ortaya kp,
bakalar defineye ulaamasn diye)(Mslim, K. Fedil, B. 46, Had., 172)
GAYR-I MSLMLERN ARISINDA DOLAMA
MARKET OF NON-MUSLIMS.)

(VISIT/GO TO THE

Eb Hureyre anlatr ki, bir gn gndz vaktinde Hz. Peygamberin ktn grp, ben de
onu takip ettim. Hz. Peygamber (Yahudi) Qaynuq Oullar arsna varncaya kadar
yrd. Sonra buradan dnp, Fatmann evine kadar geldi.(Mslim, K. Fedilis-Sahbe,
B. 8, Had., 57) (Hz. Peygamber, kendisini bir manastra kapatm deildi. Devaml arnn,
pazarn iinde/ortasnda idi. Artk ticaret yapmayan ama yllarca ticaret yapm bir insan
olarak, bu ziyaretlerinde ar ve pazarda yanl grd davranlar da sahblerine
sylyor, onlar uyaryordu. i.y.)
MEDNENN PAZAR YER
(MARKET PLACE OF MADINA CAPITAL CITY)
Doma byme bir Medineli olarak Enes b. Mlik anlatr: Hz. Peygamber ve Onun
sahbleri Zevrda idiler. (Nakleden rv: Zevr, Medinede arnn ve mescidin bulunduu
ite u civarda bir yerdir dedi.)(Mslim, K. Fedil, B. 3, Had., 6) Zevr: Medinede, Hz.
Peygamberin mescidine yakn bir yerdir (Qms Tercmesi). Zevr Medinede Pazar yeridir.
Hz. Osman kendi halifelii zamannda, burada Cuma gnleri d ezan okutmaya
balamtr.(Sofuolu, VII/156-157)
SU HAYRINA TEVK
(ENCOURAGEMENT OF WATER CHARITY)
Hz. Peygamber bir gn yle bir ey anlatmt: Fahie bir kadn, scak bir gnde bir
kuyunun etrafnda dolamakta olan bir kpek grmt. Kpek susuzluunun iddetinden
tr, dilini karm dolayordu. Bu fahie kadn, hemen o kpek iin ayandaki ayakkabs
ile kuyudan su karp, kpee su verdi. te bu nedenle bu fahie kadnn gnahlar
silindi.(Mslim, K. Selm, B. 41, Had., 154) Sofuolunun notu: Bu hadisten su hayrnn
Allaha yaklamaya arac olduu hkm karlmtr. Baz alimler: gnah ok olanlar
susuzlar sulasn demilerdir. Susuz bir kpei sulamak, balanmaya vesile olursa, bir
mminin/mminlerin susuzluunu gidermenin rahmete vesile olaca kesindir. Bir baka
hadiste de getii gibi, Hz. Peygambere: hangi sadaka daha stndr? diye sorulduunda,
Hz. Peygamber: su sadakas buyurmulardr. Hatta bu konuda Mslman veya kfir ayrm
da gzetilmemitir. Bu sebeple slm toplumsal yaamnda su hayrna ok nem verilmitir.
slm diyarnda her nereye gidilirse, ya bir emeye yahut bir kuyuya tesadf edilir. Hatta su
bulunmayan krlarda ve sahralarda, etraftaki ky halk tarafndan yol atraklarna kpler
gmlerek scak mevsimlerde her sabah doldurulup, yolcularn su ihtiyalar
giderilir.(Sofuolu, VII/111)
EVCL HAYVANLARA VE HEYKELE PARA VERMEK YOK
(NO MONEY FOR PADS AND STATUES. Limits of Consumption)

23

Hz. Peygamber iinde kpek ve sret bulunan eve, melekler girmez buyurmutur.(Mslim,
K. Libs vez-Znet, B. 26, Had., 83)
DUVAR HALILARINI VE DUVARLARIN SSLENMESN YASAKLIYOR, HZ.
PEYGAMBER
(THE PROPHET PROHIBITED EVEN WALL CARPETS OR OTHER HANGED
MATERIALS ON THE WALLS.)
(Hz) ie (Radyallhu Anh) anlatt ki: Hz. Peygamber, (Medine dna) bir gazaya
(savaa) gitmiti. O gnlerde ben kenar saakl bir yatak rts alm ve bunu kap zerine
asmtm. Hz. Peygamber dnp geldiinde bu perdeyi kapda grd. Ben Hz. Peygamberin
yzndeki honutsuzluu hissetmitim. Allahn Elisi perdeyi ekti, hatta onu yrtt kopard
da yle buyurdu: phesiz ki Allah, duvarn tan ve topran byle giydirmeyi bize
emretmedi. buyurdu. (Hz.) ie dedi ki, daha sonra biz bu rty kestik de, ondan iki yastk
yaptk. Bu iki yastn iine hurma yapraklar doldurum. (Bunu yapnca) Hz. Peygamber
benim bu yaptm ayplamad.(Mslim, K. Libs vez-Znet, B. 26, Had., 87) AliyyulQr (vefat 1014 H./ 1605 M.) bu hadisin erhinde yle demitir: (Hz.) ienin bunu
asmas znet (ssleme) iindi, perde olsun (da ak bir yeri rtsn) diye deildi. Bundan tr
Hz. Peygamber tarafndan azarland. Bu hadisle, yastk, yayg gibi konularda ekilli kuma
kullanmakta bir saknca olmadna, fakat duvara znet iin resimli kuma gibi eyler asmann
haram olduuna deil, tenzhen mekrh olduuna kant getirilir. Hz. Peygamberin Allah
bize talar, topra byle (insan veya hayvan resmi olan) kumala giydirmemizi emretmedi
sz, tam bir yasaa iaret etmez.(Mirqtul-Mefth, IV/ 485) Konuyla ilgili olarak
Mehmet Sofuolu da u notu dyor. Hz. ienin naklettii bu hadiste, ie tarafndan
(Hz. Peygamber Medine dnda iken) yaplan alveri feshedilmemitir. Bu fesh etmemeden
karlabilecek bir hkm: bu resimli yastk hakknda Hz. Peygamberin aklamas haram
olduunu deil, mekruh olduu manasna dnlebilir. Nitekim Hz. Peygamber perde gibi
yukarya asl olan resimli eya kullanmay irkin grm, fakat yaynmak, rtnmek gibi
tazime (saygya) yol amayan ekilde kullanmay irkin saymamtr.(Sofuolu, VI/362)
RESSAMLAR EVLERDE TABLOLAR YAPIYOR, HZ. PEYGAMBERN
VEFATINDAN OTUZ SENE SONRA
(ARTISTS ARE WORKING IN THE HOUSES OF MADINA. RICH STATE WAS
REALIZED AFTER THIRTY (EVEN TEN) YEARS).
Hz. Peygamberin vefatndan otuz sene sonra, ressamlarn Medneli ynetici ve zenginlerin
evlerinde tablolar yapmas, ksa zamanda ulalan zenginlii gsterirken, ayn zamanda
lksn ve israfn, lzumsuz harcamalarn hakim olduu/olaca bozulma dneminin de
baladn gstermektedir. Eb Zra dedi ki: Ben Eb Hreyre ile birlikte Medinede Sad
yahut Mervan iin ina edilmekte olan bir eve girdik. Eb Hreyre orada resimler yapan bir
ressam grd. Bunun zerine (hemen) yle dedi: Allahn Elisinden iittim yle
buyuruyordu: Azz ve Cell olan Allah yle buyurmutur: Benim yarattm gibi yaratmaya
alan kiiden daha zalim kim vardr? Haydi onlar (yoktan) bir zerre yaratsnlar yahut bir
(buday) dane(si) yaratsnlar yahut arpa danesi yaratsnlar(Mslim, K. Libs vez-Znet, B.
26, Had., 101) Eb Hreyrenin girdii bu ev, ya Mervann yahut da yine onun gibi
Emevlerden olan Sad b. sa aitti. Bu iki ahs arka arkaya Muaviye tarafndan Medine
valisi olarak tayin edilmilerdi. Bir nota gre de, bu ressam binann st katnda resim
yaparken Eb Hreyre tarafndan grlm ve Eb Hreyre hi ekinmeden uyarsn
yapmt. Bu evin vali kona olma ihtimali de vardr.(Sofuolu, VI/372)

24

ZEKT TOPLAMA MEMURLARI

(TAX COLLECTORS)

bnus-Sd Mlik anlatt ki: Beni (Hz.) mer, zekt toplamakla grevlendirdi. Zektlar
topladm ve kendisine teslim ettim. alma cretimin bana verilmesini emretti. Bunun
zerine ben: Ben Allah iin altm. Benim cretim Allahadr. dedim. (Hz.) mer
cevaben: Sana verileni al. nk Hz. Peygamber zamannda ben de bu ite altm da, O,
benim alma cretimi bana verdi. Ben Allahn Elisine, senin bana sylediin gibi
syledim. Bunun zerine Allahn Elisi: stemeden sana bir ey verildi mi bunu ye ve
(istersen bakasna da bundan) hayr yap buyurdu.(Mslim, K. Zekt, B. 37, had., 112)
MAL SEVGS KONUSUNDA HZ. PEYGAMBERN UYARISI
(WARNING OF THE PROPHET FOR NOT TO BE LOVER OF WEALTH).
Hz. Peygamber buyurdu: demolu ihtiyarlayp ker fakat kendinden iki ey genleir:
mal zerine hrs ve mr zerine hrs (yalandka daha fazla mal sahibi olmak ister, daha
fazla yaamak ister)(Mslim, K. Zekt, B. 38, Had., 115)
HIRS, A GZLLN KINANMASI
(GREEDY AND TO CONDEMN THE GREEDY)
Hz. Peygamber buyurdu: demolunun iki vd dolusu mal olsa, nc vdyi de ister.
demolunun iboluunu (ihtirasl gnln) topraktan baka bir ey doldurmaz. u kadar ki,
(ihtirastan) tevbe eden kiinin tevbesini, Allah kabul eder.(Mslim, K. Zekt, B. 39, Had.,
116) Bu hadisten sonraki benzer bir nakilde de: Lev kne libni deme vdin min zehebin..
demolunun altndan bir vdisi olsa..(B., 39, had., 117)
HANG SERVET SAHBN LDRR
(WHICH WEALTH KILLS ITS OWNER).
Hz. Peygamber (hutbe okuduu basamakl) minberin zerine oturdu. Biz de etrafna
oturduk. Benden sonra dnya ieinden ve dnya zinetlerinden nnze alacak nice
nimetler, sizin iin korktuum kesin olan eylerdendir. buyurdu. Yanmzdaki arkadalardan
biri: Hi mal/servet ktlk getirir mi? (ki korkuyorsunuz) Ey Allahn Elisi? dedi. Hz.
Peygamber, buna cevap vermeyip, bir mddet sustu sonra yle devam etti: u kesin ki mal,
ktlk getirmez ama u da kesin ki, baharn bitirdii otlardan (zehirli) bir ksm vardr ki, bu
ot (yiyeni) ldrr yahut ldrmese de zehirler, hasta yapar. Fakat (zehirsiz) yeil ot byle
deildir. Hayvan bu yeil otu yer, sonunda karn doyar, (gezinir ve) gnelenir ve kolayca
tersler ve ier, sonra da yine bol bol otlamaya devam eder. te bu dnya mal da, yeil ot gibi
ekici ve tatl bir eydir. Bu nimetten (Sahip olduu bu maldan) yoksula, yetime ve yolda
kalma hayr vererek yardm eden Mslman ne iyi insandr. Kim de bu serveti haksz olarak,
hakk olmad halde elde eder de yerse, (yese de) doymaz ve bu servet kyamet gnnde
aleyhinde tanklk yapar.(Mslim, K. Zekt, B. 41, Had., 123)

KISKANLIK VE SINIF ATIMASININ OLMAMASININ NEDENLER SLM

TOPLUMUNDA (JEALOUSY AND CLASH OF CLASSES HAVE NOT BEEN

25

SEEN IN ISLAMIC COMMUNITIES. WHY?

MONEY)

NOT TO DESIRE MUCH MORE

Hz. Peygamber buyurdu ki: u kii kurtulua ermitir ki Mslman olmutur ve kendisine
(Allah tarafndan ihtiyacna) yetecek kadar rzk verilmitir ve Allah o kiiye verdii nimetlere
karlk kanaatkr bir gnl vermitir.(Mslim, K. Zekt, B. 43, Had., 125) Hz. Peygamber
yle dua ederdi: Ey Allahm ! Muhammed ailesine yetecek (geinebilecek) kadar rzk ver
(Hz. Peygamberin servete/paraya kar bu tr bir tavr al, slm toplumlarnda kskanlk
ve snf atmalarn nlemitir. i.y.) (This kind of sentences of the Prophet Muhammad
prevented jealousy and clash of classes in Islanic communities.)
Hz Peygamber buyurdu: Yemein en kts, o dn yemeidir ki, muhta olan fakirler
arlmaz (da), yemeye ihtiyac olmayan (can istemeyen) zenginler arlr.(Mslim, K.
Nikh, B. 16, Had., 107 ve 110) (Bu tr slm reti ve Hz. Peygamberin uyarlar,
yzyllar boyunca, toplumda snflar olumasn ve bu snflarn atmalarn nlemitir.
i.y.)
TAMAH ETMEMEK ZENGNLERN SERVETNE
( DO NOT LOOK AT (THE WEALTH OF) THE RICH.
Hz. Peygamber yle buyurdu: Sizler kendinizden daha aa halli olanlara baknz da, sizin
stnzde olan kimselere bakmaynz. nk byle hareket etmeniz, Allahn sizin
zerinizdeki nimetini hakir (kk, az) grmemenize daha uygun (daha yardmc)
olur.(Mslim, K. Zhd ver-Raqiq, Had., 9)
MANASTIR HAYATI YAAMAK YOK
GIVE EVERY ONE HIS/HER RIGHT
(The Prophet did not permit to fast every day and he advised not to fast much more than
fifteen days every month)
Ayn ou gnlerini orulu geirmek isteyen Abdullah b. Amr b. sa, Hz. Peygamber yle
diyordu: Ey Abdullah b. Amr !..nk vcudun iin senin zerinde bir pay vardr. Gznn,
senin zerinde bir pay (hakk) vardr. Ein iin senin zerinde bir pay (hak) vardr
(Mslim, K. Sym, B. 10, Had., 193) ..Allaha, kendi canna, ailesine, topluma ve insanla
kar hak ve grevlerini zetleyen Hz. Peygamberin bu veciz ifadesini, Selmn- Fris de din
kardei EbDerdya kar tekrarlamt: nne li-Rabbike aleyke haqqan ve li-nefsike
aleyke haqqan ve li-ehlike aleyke haqqan feti klle z haqqn haqqahu (Buhr, K.
Savm, Men Eqsame al ekhhi li-yuftra fit-tetavvu) Hz. Peygamber, kendilerini
ksrlatrmak isteyen sahblere de izin vermemiti ve bu sahbler daha sonra bunu eer
izin verseydi kendimizi ksrlatrrdk le-khtesayn.. diyerek anlatmlardr ki, bunlardan
biri de ilk sahblerden Sad b. Eb Waqqst: Allahn Elisi Osman b. Maznun
kadnlardan uzak (bekr) yaamak konusundaki isteini reddetti. Eer (ona) izin verseydi, biz
(daha da ileri giderek) husyelerimizi kartp hadmlardk. (Mslim, K. Nikh, B. 1, Had.,
6)

ZENGNLK ZARAR VERMEZ, IMARILMAZSA.

(RICHNESS DOES NOT GIVE HARM IF..)

26

Sad b. Eb Vaqqs bir gn develerinin arasnda iken olu mer geldi. Sad onun kardan
geldiini grnce Ezu Billhi min erri hzer-rkib u atlnn ktlnden Allaha
snrm. dedi. (Olu) mer hayvanndan indi ve Sada hitaben: Sen develerinin ve
koyunlarnn iinde(onlarla megul oluyorsun)sin ve insanlar braktn iktidar ekimesinin
ortasnda (O srada (Hz. Ali ve Muaviyeyi brakp da Sad b. Eb Vaqqsa biat etmek
isteyenler hzla oalyordu, Sad ise kamuoyundaki bu hareketlenmeye olumsuz cevap
vermiti. Olu mer tekrar anlalan babasn ikna iin gelmiti.) Sad onun gsne vurdu
da yle dedi: Sus ! Hz. Peygamberden iittim yle diyordu: phesiz Allah, zengin
mtteki (Allahtan korkan ve emirlerine uyan) ve mnzev (pek insanlarn arasnda
grnmeyen kulunu sever(Mslim, K. Zhd ver-Raqiq, Had., 11) (nnellhe
yuhibbul-abdet-teqyyel-ganiyyel-khafiyye (Zengin insan sk sk grnmek, her yerde
konumaktan holanr. Serveti ona her yerde boy gsterme imkan salar ve her yerde rahat
konuma imkan verir. te mutteki zengin bundan kanr/kanmaldr. Byle gsteriten
kanan zengin kulunu Allah sever. Yani Sad oluna diyor ki, benim byle kendi halimde
hayvanlarmla megul olmamda bir saknca yoktur. Sad hazretleri zaten ikiye blnm olan
slmn gcnn, bir de kendisine biat edenlerle e blnm olacan dnyordu. Bir
tarafta Hz. Ali Efendimize bal olanlar, dier yanda da Muaviyeye biat etmi olan
kemiklemi iki kitle mevcuttu. Kendisine biat etmeye hazr binlerce insan olsa da, e
blnme kanlmaz olacakt. i.y.)
HALKIN EKONOMK TALEPLERNE KARI SABIRLI OLMAK
TO BE PATIENT TO THE ECONOMIC DEMANDS OF THE PEOPLE
Enes b. Mlik anlatr ki: Ben Hz. Peygamberle yryordum. Hz. Peygamberin zerinde
Necran dokumalarndan kaln kenarl bir cbbe vard. Derken bir bedevi Hz. Peygambere
arkadan yetiip, sert bir ekilde Peygamberin cbbesinden ekti. Allahn Elisinin boynuna
baktm, bu iddetli ekmeden tr, cbbenin kenar boynunda iz brakmt. Bu ekiten
sonra bedevi Hz. Peygambere: Y Muhammed ! Yannda bulunan Allahn malndan bana
(da) bir eyler verilmesini emret ! dedi. Hz. Peygamber, bedeviye doru dnd ve gld,
sonra da ona (istediinin) verilmesini emretti. Hemmmn notunda ise: Bedevi
Peygamberin yakasn o kadar iddetli bir ekilde ekti ki, cbbe yrtld ve hatta cbbenin
bir kenar, Hz. Peygamberin boynunda (asl) kald ilavesi vardr.(Mslim, K. Zekt, B.
44, Had., 128)
AHLKI

(BUSINESS ETHICS).

Hz. Peygamber buyurdu: Mslman olan bir kii, kardeinin pazarlk kestii fiyat zerine
pazarla girimesin(Mslim, K. Nikh, B. 6, Had., 54) Mmin kimseye, kardeinin almak
zere olduu mal almaya kalkmas hell olmaz(Mslim, K. Nikh, B. 6, Had., 56)

KADINLARIN

ALIMASI

(WORKNG OF WOMEN).

27

Cbir b. Abdillh anlatyor ki: Teyzem boanmt. Sonrasnda gidip de, kendi hurma
bahesindeki hurmalar toplamak istedi fakat birisi (yeni boandndan evden) kman
gnah olur dedi. Teyzem Hz. Peygambere gelerek durumu sordu. Hz. Peygamber: Kendi
hurmalarn topla. nk (hurmalarn) sadakasn zektn vererek veya (bu gelirle) baka bir
iyilik yapacan umulur.(Mslim, K. Talq, B. 7, Had., 55) Bu hadiste rn toplamada,
toplayan kiilere sadaka ve hediye vermeleri ve arazi/bahe sahibini byle iyilie tevik edici
hatrlatmalar yapmann gzel olduu anlalmaktadr. Hz. Peygamber de o kadnn dar
kabileceini bildirirken, ince bir uslup ile sadaka yapmasn, iyilik etmesini de tevik
etmitir. Nevev, Mslim erhi. Bu hadis, boandktan sonra iddet bekleyen kadnlarn, kendi
ihtiyalarn ve ilerini grmek iin darya kmalarnda bir saknca olmadnn kantdr.
Nevev yle der: mam Malik, mam Sevr, mam fi ve mam Ahmed b. Hanbel ve dier
byk imamlar, drt ay on gnlk srenin bitmesini bekleyen kadnlarn, kendi ihtiyalar iin
gndz kmalarnda bir saknca yoktur demilerdir. Kocas len kadn iin de, ayn hkm
verilmitir.Sofuolu, IV/449 dipnot: 24)
SOFRASINDA NELER VAR, HZ. PEYGAMBERN
Hz. Peygamber yle dua ederdi: Ey Allahm! Muhammed ailesinin rzkn, bedeni ayakta
tutacak miktarda kl (Mslim, K. Zhd veRaqiq) (Allahummecal rizqa li Muhammedin
qten)
(Peygamberimizin ei Hz.) ie (Radyallhu anh) yle anlatt: (Hz.) Muhammed ailesi
Medineye hicret ettii zamandan, Hz. Peygamnber vefat edinceye kadar (on sene), arka
arkaya gn buday ekmei ile karnlarn doyurmadlar.(Mslim, K. Zhd ver-Raqiq,
Had., 20) (Hz.) ie yine anlatmtr ki: (Hz.) Muhammedin ev halk olan bizler, bir ay
kadar beklerdik de, yemek piirecek bir ate yak(a)mazdk. O esnada yediimiz (sadece)
hurma ve su idi.(Mslim, K. Zhd ver-Raqiq, Had, 26) ..letemks erhan m-nestevqd
bi-nrin in-hve illt-temru vel-m (Bir ay Allahn Elisinin evinde hi ocak yanmyor,
hi yemek piirilmiyor, kilerden hurma karp yiyorlar ki, hurma Trkiye iin ekmek ve uzak
dou insan iin de pirin gibi, Araplar iin yemek hkmnde olmayan bir yiyecektir. i.y.)
Yine (Hz.) ie demitir ki: Allahn Elisi benim rafmda (yemek dolabmda) cier sahibi
olan bir yaratn yiyecei bir ey yok iken, vefat etmitir. Ancak benim rafmda yarm vesak
arpa (elli be kilo arpa) vard. te (Hz. Peygamber vefat ettikten sonra) ben uzun mddet onu
yemeye devam ettim. Sonunda ne kadar kald acaba ? diye bir gn bu arpay ltm ama
ksa sre sonra (bereketi katndan) arpa tkeniverdi.(Mslim, K. Zhd ver-Raqiq, Had.
27) (Hz.) ie anlatt ki: Allahn Elisi vefat ettiinde insanlar suya ve hurmaya
doymulard.(Mslim, K. Zhd ver-Raqiq, Had., 30) (Artk eski yllardaki gibi
alk/alktan baylanlar kalmamt. Dier yandan Hz. Peygamberin zenginlere su hayr
yapmalarn tevik etmesiyle Medinedeki su problemi de, o gnk nfus iin, byk lde
zlmt. i.y.) (We can see that there was a relatively an economic welfare in the capital
city, Madina. The Prophet encouraged for water charity thats why new wells were in service.
On the other hand, it is seen that The Prophet and his family may be was the poorest family in
the capital city that The Prophet used to canalise the aids to the poor, widows and orphans.)

HEDYE OLARAK ET YEME

(MEAT AS A GIFT).

28

Hz. ieden: Yiyeceimiz hurma ile sudan ibaretti. Yalnz bazen (bir komu ve genellikle
Ensrdan durumu iyi olanlarn) bize (gnderdii) birazck et hediyesi.(Mslim, K. Zhd,
ver-Raqiq, Had. 26)
Hz. ie, yine bir gn kz kardei Esmann olu Urveye yle diyordu: Vallhi ey
kardeimin olu ! Biz hilale bakar grrdk. Sonra bir hilal daha grrdk. Sonra bir hilal
daha grrdk. ki ayda hilal (grp tamamlardk da yine de), Hz. Peygamberin
odalarnda (hi) bir ate yaklmam (hi yemek piirilmemi) olurdu. Urve dedi ki: Peki
teyze, o zaman sizi ne yaatyordu? (Hz. ie dedi ki) ki siyah: hurma ve (topraktan
bardan iinde, n ok az grdii odada siyah grnen) su. Yalnz Hz. Peygamberin
(Medinenin yerlileri olan) Ensardan komular vard da, onlarn salan hayvanlar vard.
Onlar (bazen) sadklar stlerinden gnderirlerdi de, onu ierdik.(Mslim, K. Zhd verRaqiq, Had., 28)
Sahblerden Mamer b. Abdullah demiti ki: Bizim o zamanlar yiyeceimiz (sadece)
arpa(y kavurmak veya arpa unu) idi.(Mslim, K. Musqt, B. 18, Had., 93)
SEN KRAL(SAYILIR)SIN !
(TO BE PATIENT: AS A TRADITIONAL
ISLAMIC LIFE STYLE. NO CLASS STRUGGLE. NO CLASH OF THE
CLASSES IN THE LONG ISLAMIC CENTURIES THATS WHY NO CAPITALISM
NO FASCISM NO COMMUNISM WERE BORN IN THE ISLAMIC LANDS.)
GEMDE ASGAR ARTLAR (MINIMUM LIVING CONDITIONS (MARRIAGE,
HOUSE. The general living conditions had reached a very good grade after a short time from
the death of the Propher. And, at the end of sentences of Abdullah b. Amr, there is that days
reality that aid to the poor is a duty of the Islamic State.) (AL-HADDUL EDN F
AHVLL MAET)
Abdullah b. Amrdan bir adam bir eyler sordu ve: Biz muhacirlerin fakirlerinden deil
miyiz? dedi. Bunun zerine Abdullah ona: Senin bir hanmn yok mu? (evli deil misin?)
Evet, evliyim dedi. Abdulah: inde oturduun bir evin yok mu? var dedi, adam.
Abdullah: o zaman sen zenginlerdensin dedi. Adam ilave ederek dedi ki: Benim bir de
hizmetim var Abdullah: o zaman sen hkmdarlardansn dedi.
Yine bir gn Abdullah b. Amrn yanna kii geldi. Onlar: Allaha yemin ederiz ki,
durumumuz bozuk. Ne nafakamz var, ne bir hayvanmz ne de bir malmz. Abdullah onlara:
O zaman, madem..hangisini tercih edersiniz. Ya burada bizim yanmzda durun/kaln. Allah
ne verdiyse, burada yer iersiniz. Yahut da yetkililere syleyeyim (size yardm etsinler). Yahut
da durumunuza sabredin. nk ben Hz. Peygamberden iittim, yle buyurmutu:
phesiz ki muhacirlerin fakirleri kyamet gnnde cennete giderlerken, zenginlerden krk
sonbahar (yani krk yl) daha nde/nce gideceklerdir. Bunun zerine o kii, hibir ey
istemediler ve sabredeceiz dediler.(Mslim, K. Zhd ver-Raqiq, Had., 37)

TURZM FAKAT (TOURISM BUT..)

29

Abdullah b. mer anlatmt ki: Biz Hcr ehrine uramtk. (Kuzey Arabistandaki Hcr
kenti, ge antik dnemde fakl medeniyetlerin birleme noktas idi. Arabistan yarmadas ile
Akdeniz-Asya arasndaki ticaret yolu zerinde idi. Nebtlerin bu ehri, zellikle milattan
nceki iki- yzyl ile milattan sonraki ilk yzyl dneminde ok gelimi bir kenti. Geri
Hz. Peygamber dneminde, ehirde kimse yaamyordu, fakat ticaret yolu yine bu ehrin
iinden gemeye devam ediyordu ve bu yol yirminci yzyln bana kadar uluslar aras bir
kervan ticareti yolu olarak kullanlmaya devam etti. i.y.) Allahn Elisi bize: (Allah
tarafndan gnderilen yksek desibeldeki bir ses dalgas helak edilen) Bunlarn (sapasalam
duran) evlerine (veya bu tarihi kente) ancak alayarak ve ayn belann sizin de banza
gelmesinden saknarak/kanarak/dnerek girin. dedi. Hz. Peygamber daha sonra bu lanetli
diyarn kuyularndan su iilmemesini emretti ve hayvann hzlandrarak o blgeyi geride
brakt.(Mslim, K. Zhd ver-Raqiq, B. 1, Had., 39)
SLM YARDIM KURUMLARININ HZ. PEYGAMBERN SYLEMNDEK
KKENLER
(FINANCIAL AIDS TO THE WIDOW AND THE POOR AND THE ORPHAN.
ROOTS OF ISLAMIC SOLIDARITY/CHARITY ORGANIZATIONS/
FOUNDATIONS)
Hz. Peygamber yle buyurmutur: Dul kadnlarn ve (bir gnlk bile yiyecei olmayan)
yoksullarn yardmna koan (bir) Mslman, Allah yolunda savaan mcahit gibidir. Hadis
yle de nakledilmitir: ..byle bir Mslman, btn gece boyu sabaha kadar namaz klan ve
(btn yl) srekli oru tutan gibi (sevap kazanr).(Mslim, K. Zhd ver-Raqiq, B. 2, Had.,
41)
ALEYE YAPILAN

HARCAMA

(CONSUMPTION FOR THE FAMILY)

Hz. Peygamber buyurdu: Kiinin sarf edecei/harcayaca dinarn (altnn) en faziletlisi,

nce ailesine sarf edecei (altn) dinardr. Sonra Allah yolunda sava iin besledii binek
hayvanna sarf edecei dinar, sonra da yine beraber (dmana kar) savat arkadalarna
(veya emri altndakilere) yapaca harcamadr. Eb Qlbe der ki: Hz. Peygamber harcamada
fazilet derecelerine gre nce aile fertleriyle balad. Eb Qlbe yine dedi ki: Kk ocuklar
iin harcama yapp da, onlar bakasna muhta brakmayarak onlar iffetli klan ve bu
harcamasyla Allahn onlar yararlandrmasna ve kimseye muhta brakmamasna arac olan
bir kimseden, daha byk sevap alan kim olabilir?(Mslim, K. Zekt, B. 12, Had., 38) Yine
benzer bir hadiste de yle buyrulmutur: Hz. Peygamber buyurdu: Allah yolunda sarf
ettiin dinar (altn) vardr, bir kleyi hrriyete kavuturma iin sarf ettiin dinar vardr, bir
yoksula sadaka olarak verdiin dinar vardr, bir de kendi ailen iindeki fertlere sarf ettiin
dinar vardr. Bunlarn sevap olarak en by, ailene harcadndr.(Mslim, K. Zekt, B.
12, Had., 39) Bu (12.) bbn bal da nemidir: ile Fertlerine ve Klelere Nafaka
Vermenin Fazileti ve Onlara Gerekli Nafakay Vermeme Sonucu Zarara Uramalarna Sebep
Olmann Yahut Onlara Nafaka Vermemenin Gnah Hakknda Bbu Fadlin-Nefeqati
alel-yli vel-memlki ve ismu men dayyaahm ev habese nefeqatehm anhm
Abdullah b. Amr ile oturuyorduk. Kahys gelince: Klelerin yemeklerini verdin mi? diye
sordu. Hayr deyince, Hemen git ver. nk Allahn Elisi buyurdu ki: Kiiye gnah
olarak, sahip olduu kiilerin yiyeceklerini hapsetmesi yeter. dedi.(Mslim, K. Zekt, B. 12,
Had. 40)
Uzre Oullarndan bir kii, kendisi lnce hr olsun diyerek, bir kleyi azad etti. Bu haber
Hz. Peygambete ulanca o kiiyi ard ve senin bundan (bu kleden) baka maln var

30

m? diye sordu. O kii: hayr dedi. Hz. Peygamber bunun zerine o kleyi satla kard
ve bunu kim satn alr? diye ilan etti. Bunun zerine Nuaym b. Abdullah o kleyi sekiz yz
dirhem(gm)e satn ald. Ve biraz sonra da paray getirip, Hz. Peygambere verdi. Hz.
Peygamber de bu paray Uzre Oullarndan o kiiye verip yle dedi: (Bir harcama veya
yardm yapacan zaman) Evvela kendi ihtiyalarndan bala. Bundan sonra artarsa, bunu ev
halk iin sarf et. Yine daha da artarsa akrabalarna sarf et. Daha da artarsa, ona buna
verirsin. Bu son ksm sylerken, sandaki solundaki ihtiya sahiplerine diyerek iaret
etmiti. (Mslim, K. Zekt, B. 13, Had., 41)
SAHBLER ALIIYORLAR. Hz. ie bir (baka) ey anlatrken yle demiti: Halk
(sahbler) elinin emeiyle alan kiilerdi. lerini grecek yardmclar da yoktu.(Mslim,
K. Cumua, B. 1, Had., 6)
NCE BADET SONRA .
Medineli sahblerden Cbir anlatmt ki: Hz. Peygamber Cuma gn ayakta hutbe
veriyordu. (te) Bu srada amdan (gnlerdir beklenen) kervan (develerin grltlleri ve
def sesleri arasnda) geldi. (Mescitteki) Cemaat hemen boald, sadece on iki kii kalmt, Hz.
Peygamberi dinlemeye devam eden. Bunun zerine o ayet indi: Onlar bir ticaret yahut bir
elence grdkleri zaman ona koutular da seni ayakta braktlar. De ki Allahn katndaki
(sevap) ticaretten de elenceden de daha hayrldr. Allah rzk verenlerin en
hayrlsdr(Cumua suresi, ayet: 11) (Mslim, K. Cumua, B. 11, Had., 36)
REFAH DEVLET: BN DRT YZ YIL NCE
(WELFARE STATE, FOURTEEN CENTURIES AGO).
Hz. Peygamber bir hutbesinde yle buyurdu: Ben her mmine kendi canndan daha
yaknmdr. (Bundan byle) Her kim bir mal (miras) brakrsa o ailesinindir. Kim de (lr de)
bor veya yetim ocuk brakrsa, borcun denmesi ve ocuun masraf bana aittir.(Mslim,
K. Cumua, B. 13, Had., 43) (Hicretten sonra bir sre, Mslmanlardan lenin miras, Hz.
Peygamberin Mekkeden gelenlerden karde yapt muhacir kardeine pay ayrlarak
paylatrlyordu. Birka yl sonra muhacirlerin durumu dzelince, inen ayet ile artk miras
sadece esas miraslarca paylalacakt. Hz. Peygamber bunu bir kez daha vurguluyordu.
Dier yandan Hz. Peygamberin son yllarnda artk slm idarenin durumu iyilemiti. Bu
yzden ilk yllarda Hz. Peygamber borlu olarak lenlerin cenaze namazn klmazken, imdi
borlu olarak lenlerin borcunun devlet hazinesinden deneceini bildiriyor ve kimsesiz
yetimlerin masraflarnn da ynetim tarafndan karlanacan aklyordu. i.y.)
LKEDE BR TEK FAKR YOK
(NO POOR IN THE COUNTRY).
Hz. Peygamber yle buyurmutu: Sadaka(y imdi) veriniz. nk yle bir zaman
yaklayor ki, o zaman kii (elinde) sadakas ile dolar da kendisine sadaka verilmek istenen
kii: Dn getirseydin alrdm, bugn ihtiyacm kalmad. der de, o kii sadakasn alacak
kimse bulamaz.(Mslim, K. Zekt, B. 18, Had., 58) (..fe-l-yecidu m yaqbeluh)
Hz. Peygamber buyurdu ki: Mal oalp (her yer) dolup tamadka kyamet kopmaz. Hatta
o srada insan malnn zektn (vermek iin) karr da kendisinden bu zektn kabul edecek
hibir kii bulamaz. O kadar ki Arap arazileri baheler ve nehirler iinde (mamur)
olur.(Mslim, K. Zekt, B. 18, Had., 60)

31

TEN YORULMU AMA KAZANCI HELL DEL

TIRED BUSINESSMAN BUT HIS INCOME IS NOT FROM CANONICALLY LAWFUL
Hz. Peygamber buyurdu ki: Ey insanlar ! Allah noksanlardan uzaktr, tertemizdir ve byle
temiz noksan olmayan sadaka dnda bir sadakay kabul etmez. Ve Allah mminlere,
peygamberlere emrettii eyi emretmitir ki: Ey peygamberler! Tertemiz ve helal olan
eylerden yiyin ve iyi davranlarda bulunun. nk Ben yaptklarnz ok iyi bilenim
(Mminn suresi, 51. yet) Ve Allah mminlere de yle buyurmutur: Ey mn edenler!
Size rzk olarak verdiimiz eylerin en temiz olanlarndan yiyin. (Hz. Peygamber) Sonra bir
adam(n durumunu) hatrlatt ki bu adam uzun yolculuklara katlmtr ve bu yzden sa ba
dank yorgun haldedir (ve bu yorgun haliyle) Y Rabbi Y Rabbi ! diyerek dua eder (ve
duasnn kabuln bekler.) Hal buki yemesi haram, imesi haram, giymesi haramdr, haram
ile gdalanmtr. Bu haliyle duas nasl kabul edilir ?(Mslim, K. Zekt, B. 19, Had., 65)(..ve
guziye bil-harmi fe-enn yustecbu lizlike)
ADL GELR DAILIMI VE HZ. PEYGAMBERN ONAYLADII ENTERESAN
BR UYGULAMA
(JUST INCOME DISTRIBUTION AND INTERESTING EXAMPLE. THE
PROPHET APPROVED EQUAL DISTRIBUTION. SOLIDARITY).
(Kendisi de (Yemenli) Earlerden olan) Eb Mus el-Ear anlatr: Hz. Peygamber yle
buyurdu: Gerekten Earler, savata azklar biterken yahut Medinede ailelerinin erzak
azaldnda, hemen yanlarndaki erzak bir araf iine toplayp, sonra bir kap iinde
(lerek), aralarnda eit ekilde taksim etmi/eden kiilerdir. (Bu gzel davranlarndan
tr) Earler bendendir, ben de Earlerdenim.(Mslim, K. Fedilis-Sahbe, B. 39, Had.,
167)
SOSYAL DEVLETTE FAKR ZENGN ETL
(EQUALITY OF THE POOR AND THE RICH IN SOCIAL STATE).
Mekkenin fethinden sonra Eb Sufyan, Aralarnda (Hz.) Selman, (Hz.) Suheyb ve (Hz.)
Billin de bulunduu bir topluluun yanna geldi. O topluluktaki (bu garibanlar): Vallahi
Allahn kllar, u Allah dmannn boynundan nasiplerini alamad dediler. Orada
bulunan (Hz.) Eb Bekir: Bu sznz Qureyin nde gelen (saygdeer) efendisi (Eb
Sufyan) iin mi sylyorsunuz? (Yanl yapyorsunuz) dedi. Hz. Eb Bekir daha sonra da,
Hz. Peygamberin yanna gidip, bu durumu haber verdi (ve Hz. Peygamberden yeni
Mslman olmu Eb Sufyana kar byle yakksz bir sz sylenmemesi gerektiine dair
bir aklama beklerken) Hz. Peygamber yle dedi: Ey Eb Bekir ! Muhtemel ki (sen bu
sznle) onlar (o yoksul Mslmanlar) fkelendirdin. Yemin olsun eer sen onlar
fkelendirmisen, phesiz Rabbini de fkelendirmisindir. Bunun zerine Eb Bekir
(hemen) onlarn yanna dnp: Ey kardelerim ! Ben sizleri fkelendirdim mi? diye sordu.
Onlar da: Hayr, Allah seni balasn ey kardeimiz ! dediler.(Mslim, K. FedilisSahbe, B. 42, Had., 170) Nevev: bu hadiste zayflar, dindarlar gzetmek onlara ikram ve
iltifat etmek hkm vardr demitir. (Bu hadis ve bu olay, slm iktisat ve siyaset felsefesinin
temelidir. slm iktisat felsefesi ve slm siyaset felsefesi bu geree (yoksullara kollama
temeline) dayanmaldr. i.y.)
KIRMIZI KART: LDRC REKABETE VE FERDYETLE
(NO WICKED COMPETITION NO INDIVIDUALISM).

32

Hz. Peygamber buyurdu: Birbirinize fkelenmeyin, birbirinize srtnz dnmeyin.

Menfaatte (maddi yarar) ferdiyetilik yarna kalkmayn. Ey Allahn kullar ! Hepiniz
kardeler olun.(Mslim, K. Birr ves-Sla vel-db, B. 9, Had. 31)
ARIYA MI DKER, EYTAN SANCAINI ?
Hz. Peygamberin sz diye nakledilen arlar, eytann sava yerleridirler ve arlar
eytann bayran diktii yerlerdir sznn hadis olmad; sahblerden birinin sz
olduu anlalyor: Mutemir b. Sleyman anlatt ki, babamdan iittim. Ona da Eb Osman
sylemi. Selman demi ki: Eer gcn yeterse, sen sakn arya gelenlerin ilki olma ve
ardan kanlarn da sonuncusu olma. (ini abucak gr, k ardan i.y.). nk ar,
eytann sava yeridir. eytan sancan arlara diker.(Mslim, K. Fedilis-Sahbe, B. 16,
Had. 100) Sofuolu u aklamay yapmtr: nk arlarda hile, aldatma, haince
yeminler, bozuk akitler ve bunlara benzer (slma gre) geersiz i eitleri ok olur.
eytann sancan oralara dikmesi, eytann insanlar arasnda hrslandrma yapmas, onlar bu
bozuk ilere ynlendirmek iin oralara gelmesi ve yardmclarn da oralarda toplamasna
iarettir.(Sofuoplu, VII/363)
NE D, HZ. ZEYNEBN ?

(WHAT WAS HER WORK ?)

(Hz.) ienin anlattna gre (Hz. Peygamberin hanm) Zeynep b. Cah, cmertti. nk
o kendi el emei ile alr, kazandn da sadaka olarak verirdi.(Mslim, K. FedilisSahbe, B. 17, Had., 101)
EB ZERRN NL DAVRANII
(FAMOUS BEHAVIOUR OF ABU ZARR). (Sahb) Eb Zer, bir kimsenin iki
dirheme, iki dinara sahip olup bunlar bir yerde biriktirmesini, Kurnda (Tevbe sresi, 35-36.
yetlerde ktlenen) kenz olarak kabul ederdi. Bu nedenle Beytul-Mlden (hazineden)
kendisine ayrlan drt yz (altn) dinar payn, ald gn fakirlere datrd. htiya
zaman iin her hangi bir ey biriktirip de bir yana koymazd. yle derdi: Allahn Elisi
bana knlanp az balanan her altn (ve) gm birer ate parasdr. Bu (altn ve gm),
Allah rzas iin muhtalara verilinceye kadar, sahibini yakar diye vasiyet etmiti,
derdi.(Sofuolu, VII/390)
MUHACRLER MEDNE PAZARLARINDA
(IMMIGRANTS WERE IN THE MARKET PLACES OF THE CAPITAL CITY).
(Eb Hreyre, Abdullah b. Abbas, Muhammed b. Mesleme bata olmak sahbilerden hadis
nakleden, kendisinden de Zuhr, Ebuz-Zind bata olmak zere pek ok alimin hadis
naklettii) Arec (vefat: 117 H./ 735 M.) anlatr: Eb Hureyreden iittim yle diyordu:
Sizler Eb Hureyre, Allahn Elisinden ok hadis naklediyor diyorsunuz..Ben fakir bir
kii idim. Muhacirler arlarda alverile (ticaretle) megul olurlarken, Ensr da mallar
(arazileri) ile megul olurlarken, ben karnmn doymas karlnda, Hz. Peygambere hizmet
ediyordum.(Mslim, K. Fedilis-Sahabe, B. 35, Had., 159-160)
L YATIRIMA HAYIR
(NO DEAD INVESTMENT).
Hz.Peygamber (Hz. ienin kardei Esmya yle demitir: (Muhtalara maddi) Yardm
yap. Maln sayp sayp da (tutma). Allah da sana nimetlerini sayp esirger. Sakn mlekte

33

para saklama ! Sonra Allah da senden (nimetlerinin sana ulamasn) tutar (vermez).(Mslim,
K. Zekt, B. 28, Had., 88) Esma Hz. Peygambere sormutu: Ey Allahn Elisi ! Zbeyrin
eve getirdii eylerden baka, benim hibir eyim yoktur. Onun, eve getirdii eylerden (onun
haberi olmadan) az az (yoksullara) vermek bana gnah olur mu? Hz. Peygamber: (Ey
Esma !) Gcn yettii kadar, az da olsa sadaka ver. mlekte para saklama, sonra Allah da
sana kar nimetini tutar (da gndermez.) buyurdu.(Mslim, K. Zekt, B. 28, Had., 89)
Esmnn kocas Zbeyr (yllar sonra) vefat ettiinde brakt servet: drt yz bin (altn)
dinar, bin tane at, bin tane cariye idi.(Mesd Murcuz-Zehebten, nakleden ehbenderzade
Ahmed Hilmi (1865-1914) Trh-i slm) Hz. Peygamber muhtemelen mucize gzyle
Esmann ok zengin olacan grm ve o nedenle, zengin olunca yoksullar unutmamasn
tavsiye etmitir.)
CMERT KASAP KLE

(GENEROUS BUTCHER SLAVE).

Medinede kasaplk yapan Ebil-Lahmn klesi Umeyr anlatmt: Ben (o zamanlar) kle
idim. Hz. Peygambere sahiplerimin malndan herhangi bir eyi sadaka olarak verebilir
miyim? diye sordum. Evet, (o zaman) her birinize sevabn yars der buyurdu.(Mslim,
K. Zekt, B. 26, Had., 82)
Ebil-Lahmn azatls Umeyr dedi ki: Sahibim bana bir eti uzunluuna yarmam emretti.
Derken yanma bir fakir kageldi. Ben de bu etten ona verdim. Sahibim bunu duyunca beni
dvd. Ben de Hz. Peygambere gidip, dvdn anlattm. Bunun zerine Hz. Peygamber
sahibimi arp: Bunu niin dvdn? dedi. O da: ben kendisine emir vermediim halde, o
benim rzkm bakasna veriyor. dedi. Hz. Peygamber: Her ikinize de sevap vardr
buyurdu.(Mslim, K. Zekt, B. 26, Had., 83) Sofuolu, Nevevnin bu hadisle ilgili notunu
yle naklediyor: Umeyr, efendisi raz olur zannederek bir miktar sadaka verdi. Hal buki
efendisi raz olmad. Umeyr iin burada bir sevap vardr. taat ederek, itaat niyetiyle (sahibi
sevap kazansn diyerek) bu ii yapt. Sahibi iin de bir sevap vardr nk sonuta mal
eksilen odur.(Sofuolu, III/217)
Hz. Peygamber buyurdu: Ey dem olu ! Kendinin ve ailenin ihtiyacndan fazla olan
maln/servetini (yoksullara hayr olarak) vermen, senin iin daha hayrldr. O fazlay elinde
tutman ise, senin iin bir ktlktr. Sen, kendine yetecek bir maldan tr ktlenmezsin.
Harcamaya ve yardma (da), nafakas (senin) zerine zorunlu olanlardan bala. Veren el, alan
elden daha hayrldr.(Mslim, K. Zekt, B. 32, Had., 97)
DEVLET DELDR RIZKI VEREN, ALLAHTIR
(THE STATE IS NOT THE GIVER BUT GOD IS THE GIVER (OF YOUR
SUSTENANCE)
Hz. Peygamber buyurdu: ..Ben (gerek verici deil), yalnz bir taksim ediciyim. Veren ise
Allahtr. Her kime (bu devlet hazinesinden) gnl holuu ile arzu ederek verirsem (onun
yardma muhta olduuna inanarak verirsem), o mal (o kii iin) bereketlendirilir. Her kim de
(defalarca bktrrcasna) istemesinden (tr) ve harisliinden dolay verirsem, o hrsl kimse
daima yiyen ve asla doymayan bir obur gibidir.(Mslim, K. Zekt, B. 33, Had., 98-99-100)
(..ve innem ene qsimun ve yutllhu)
Hz. Peygamber buyurdu: Ey Mslman hanmlar ! Komu bir kadn, bir koyun paas bile
olsa, komusunun hediyesini sakn kk grmesin(Mslim, K. Zekt, B. 29, Had., 90)
(Islamic community is wholly a charity community)

34

GZL YARDIM

EN GZEL

(SECRETLY CHARITY IS THE BEST).

Hz. Peygamber buyurdu: Yedi snf insan vardr ki, Allah onlar, arn glgesinden baka
glge olmayan kyamet gnnde, kendi glgesi altnda barndracaktr. Onlar: ..Sa elinin
verdiini, sol eli duymayacak derecede gizli sadaka veren kimse..(Mslim, K. Zekt, B. 30,
Had., 91) (Bbu fadli ikhfis-sadaqati)
KCK ODASI HZ. E!NN
THERE WAS ONLY A SMALL ROOM FOR AISHE (THE WIFE OF THE PROPHET)
Hz. ie anlatmt: Ben (gece) Allahn Elisinin, o namaz klarken n tarafnda,
ayaklarm kblesine (secde yerine) gelmek zere, uyurdum. (Hz. Peygamber) Secde ettii
zaman, eliyle beni drterdi de ben, ayaklarm geriye ekerdim. Secdeden kalkt zaman yine
uzatrdm. Hz. ie dedi ki: o zamanlarda evlerde kandiller yoktu.(Mslim, K. Salt, B.
51, Had., 272)
YOKSULA YARDIM ESASI ZERNE KURULMU SLM DEVLETNN,
SLMIN LK GNLERNDEK KKEN (ORIGINS OF THE WELFARE
STATE IN THE EARLY DAYS OF ISLAM).
Hz. Peygamberin, peygamber olmadan nce de yoksullara yardm eden bir insan olduunu,
hanm Hz Haticenin u ifadelerinden anlyoruz: (Hz. Peygamber, kendisine indirilen bu ilk
ayetlerle korkudan) Titreyerek evine geldi. Ve hemen beni iyice rtnz, beni iyice rtnz
buyurdu. Kendisinden (titreme ve) korku gidince oturdu ve olanlar Hz. Haticeye anlatt ve
korktum dedi. Hatice ona unlar syledi: yle deme, ferahlan. Allaha yemin ederim ki,
Allah seni hibir vakit utandrmaz. nk sen akrabana bakarsn, sz dosdoru
konuursun, iini grmekten aciz olanlarn, arln yklenirsin. Fakire yardm
edersin, kimsenin kazandramayacan kazandrrsn. Misafiri arlarsn. Hak
yolunda ortaya kan hadiseler karsnda, (halka) yardm edersin.(Mslim, K. mn, B. 73,
Had., 252)
BORTAN

SAKINMAK N NAMAZDA

DA DUA ETMEK.

Hz. ie anlatt ki, Hz. Peygamber namazda (bir bilgiye gre de, namazn son oturuunda)
yle (de) dua ederdi: Ey Allahm ! Gnahtan ve borlanmaktan sana snrm. Bir sahb
Hz. Peygambere dedi ki: Ey Allahn Elisi ! Bortan ne kadar da ok Allaha snyorsun
Hz. Peygamber buna kar buyurdu ki: nsan borland zaman, sz syler de yalan uydurur,
sz verir de sznde dur(a)maz(Mslim, K. Mescid ve Mevds-Salt, B. 25, Had., 129)
CMERTLE

TEVK

(ENCOURAGEMENT TO GENEROSITY).

Hakm b. Hizm, Hz. Peygambere sordu: Ey Allahn Elisi! Ben (slm ncesi) chiliye
dneminde sadaka vermek, kle azat etmek yahut akrabaya yardm etmek gibi iyilik olarak
baz ibadetler yapardm. Bu ibadetlere benim iin sevap var mdr? Hz. Peygamber
cevabnda: Zaten bu yaptn hayrlar sebebiyle Mslman oldun (bu iyilik dolu kalbin ve
hayrlarn nedeniyle sana slm nasip oldu) Bir baka nakilde de, Hakm bunun zerine yle
dedi: Allaha yemin ederim ki, chiliye dnemimde yaptm (bu eit hayrlardan) hibirini
terk etmeyip, muhakkak onlarn benzerini, slm dnemimde de yapacam. Bir dier
bilgide de yle denilmitir: Hakm b. Hizm, cahiliye dneminde yz kle azad etti ve yz

35

deve zerine ykledii mallar da sadaka olarak datt. Sonra slm dneminde de, yz
kleyi hrriyetine kavuturdu ve yz deve ykl mal da sadaka yapt.(Mslim, K. mn, B.
55, Had., 194-195-196)
RKET YNETCLERNE ORTAKLARIN HAKLARI KONUSUNDA UYARI
(WARNING ESPECIALLY FOR THE MANAGERS (THE CEO) OF THE
COMPANIES FOR THE SHAREHOLDERS).
Abdullah b. Mesd nakleder ki, Hz. Peygamberden iittim: Her kim haksz olarak
Mslman bir kimsenin maln almak zere yemin ederse, o kii Allahn gazabna arplarak
Allaha kavuacaktr.(Mslim, K. mn, B. 61, Had., 222)
SERVET MUHAFAZA ETMENN NEM
(THE IMPORTANCE OF TO PROTECT THE WEALTH).
Hz. Peygambere bir kii geldi ve Ey Allahn Elisi! Bir adam gelse de malm almak
istese, bu konudaki grn nedir? Hz. Peygamber: Maln ona verme buyurdu. Adam
Eer benimle (zorla almak iin) dvrse? dedi. Hz. Peyagmber: sen de onunla dv
buyurdu. Adam: Eer beni ldrrse? dedi. Hz. Peygamber: Be takdirde sen ehit olursun
buyurdu. O kii: Eer ben onu ldrrsem? Hz. Peygamber: O atete(cehennemde)dir.
buyurdu.(Mslim, K. mn, B. 62, Had., 225)
ORMANA GT, ODUN TOPLA, SAT (GO TO FOREST AND GATHER SOME
FIREWOOD)
phe yok, sizden birinizin sabahleyin gidip srtna odun toplamas (sonra bunu satp da, bu
paradan) sadaka vermesi (ve bu ekilde insanlara ihtiyacnn olmamas), bir kimseye gidip de
ondan sadaka istemesinden, elbette daha hayrldr. Kim bilir, gittii kimse de ya verir veya
vermez. phesiz veren al, alan elden daha hayrldr.(Mslim, K. Zekt, B. 35, Had., 106).

KMSEDEN
ANYONE).

BR EY STEMEMEK

(NOT DEMAND ANYTHING FROM

36

Avf b. Mlik Eca anlatt ki: Biz Hz. Peygamberle beraber dokuz yahut sekiz yahut yedi
kii idik.. Allahn Elisi: Allah Elisine biat vermez misiniz? dedi. Biz ellerimizi uzatp:
Ey Allahn Elisi ! Biz evvelce sana biat ettik. imdi ne zerine biat ediyoruz? dedik. O
yle buyurdu: Allaha ibadet edip Ona hibir eyi ortak komamanz,, be vakit namaz
klmanz, itatkr olmanz ve insanlardan hibir eyi istememeniz zerine (sz veriniz)
buyurdu. Sonra ben bu topluluktan bazlarn grdm ki, onlardan her hangi birisinin kams
yere derdi de, onu kendisine uzatverecek olan her hangi bir kiiden bunu
istemezdi (kendisi iner alrd.)(Mslim, K. Zekt, B. 35, Had., 108)
TOPLUMDA SIKINTI OLUTURACAK TPLERE BTEDEN YARDIM EDP
KTLKLERN NLEMEK
(TO HELP (TO GIVE) TO PREVENT ANARCHY).
Hz. mer anlatr: Hz. Peygamber (gelen mallardan/vergilerden/zektlardan) sahblerine
taksim etmiti. Ben: Allaha yemin ederim ki Ey Allahn Elisi, bu mal/para verdiin
kimselerden daha ok bu taksimattan almaya hakk olanlar var dedim. Hz. Peygamber yle
buyurdu: (Benim imdi kendilerine mal/para verdiim kiilerin benden irkin bir ekilde
istemeleri ve yahutta beni cimri olarak dnmeleri, benim onlar tercih etmeme sebep oldu.
nk ben cimri deilim (cimri olmadm da grsnler istedim)(Mslim, K. Zekt, B. 44,
Had., 127)
DEVLETN YARDIM EDECE SINIF (THREE TYPE PERSONS MAY SAY
WE ARE IN NEED OF THE SUPPORT OF THE STATE.
SOLIDARITY
Sahblerden Qabsa hazretleri anlatmt: Bir defasnda bir kefaletten tr ar bir bor
altna girmitim. Bu nedenle Hz. Peygambere gelip, kendisinden zekt istemeye mecbur
kaldm. Hz. Peygamber: Biraz otur, sabret. Bize zekt mal getiren olur, sana ondan
vermelerini emrederiz. dedi. Hz. Peygamber daha sonra yle dedi: Ey Qabsa ! (Zekt)
stemek yalnz u snf insanlardan birisi iin helal olur: (1) (Senin gibi) Bir toplulua
veya kiiye kefil olarak borlanan kimseye, kefaleti yerine getirene kadar, istemek helal olur.
Fakat ald zekat ile yklendii borcu dedikten sonra, artk bir ey istemez. (2) Serveti/
mal/mlk bir afete urayp helak olan kimseye de, yaamn srdrmek iin zaruri
ihtiyalarn salayacak kadarn istemek helal olur. (3) Zenginken yoksullua ve ihtiya
durumuna den kimsenin de istemesinde bir saknca yoktur. Bu kii de, akl banda konu
komu ve hemerilerinden kii arasnda falan kimse yoksul dt denilerek acnacak
derecede iddetli bir ihtiya iinde olduu kesin olmaldr. Ey Qabsa ! Bu snf insandan
bakasnn (zekt, sadaka) istemesi haramdr. Eer isterse, yedikleri kendisine haram
olur.(Mslim, K. Zekt, B. 36, Had., 109)
Hz. Peygamber buyurdu: Btn Mslmanlar bir tek kimse gibidir ki, onun gz
hastaland zaman btn vcudu ikayet eder (rahatsz olur). Eer ba(ndaki bir ardan)
ikayet etse, btn vcudu rahatsz olur.(Mslim, K. Birr ves-Sla vel-db, B., 17, Had.,
67) SADAKA MALI AZALTMAZ (GENERAL VIEWPOINT OF ISLAM TO
CHARITY). Hz. Peygamber buyurdu: Sadaka hibir mal eksiltmez. M neqasat
sadeqatn min mlin
YOKSULLARLA DAYANIMA
(FINANCIAL AIDS TO THE POOR

SOLIDARITY).

37

Hz. Peygamber buyurdu: ..Her kim (Mslman) kardeinin bir ihtiyacn grrse, Allah da
onun ihtiyacn yerini getirir. Her kim bir Mslmandan bir sknt ve gamn giderir, onu
sevindirirse, Allah da o kimsenin kyamet gn skntlarndan bir gam ve tasasn giderip onu
sevindirir.(Mslim, K. Birr ves-Sla vel-db, B. 15, Had., 58)
KBRLENMEMEK

SAHP OLDUU VARLIKLARLA (NO ARROGANCE).

(Elli kadar sahbye yetiip, onlardan hadis ve ilim renen) Tavus (33-106 H./ 653-725 M.)
yle demiti: Ben Hz. Peygamberin sahblerinden birok kimseye yetitim. Onlar (sk sk)
yle derlerdi: Her ey kader iledir. Abdullah b. merden de yle derken iittim: Her ey
bir kader iledir. Hatta acizlik ile zek ve beceriklilik bile.(Mslim, K. Qader, B. 4, Had., 8)
Yani ben altm, ben kafam altrdm dememelidir. O alma gcn veren de
Allahtr, akletme gcn veren de. zrl bir kii olarak da dnyaya gelebilirdi veya
doutan ar hastalk sahibi bir kii olarak da doabilirdi. i.y.)
GEME FAZLA ZLME, LERYE BAK.
Hz. Peygamber yle buyurdu: (Mminlerin her birinde ayr ayr hayr olmakla beraber)
Kuvvetli mmin Allaha, zayf mminden daha hayrl ve daha sevimlidir. Sana fayda
getirecek eyler zerinde hrsla al (ve) Allahtan (da) yardm iste. Acizlik
gsterme. Eer sana bir musibet gelip atarsa, keke yle yle yapsaydm deme, fakat de ki
Allah byle takdir etmi ve O dilediini yapt/yapar de. nk bu lev (keke) kelimesi,
(yani faydasz yere yle yapsaydm byle olurdu deyip durmak) eytann iini
aar/kolaylatrr (da senin temelli zlmene, hep eskileri dnmene, yeni atlmlar
yapamamana neden olur).(Mslim, K. Qader, B. 8, Had., 34) ..ihrs al m yenfeuke
vestani billhi ve-l taciz..
SPEKLATF DAVRANILARA HAYIR
(NO SPECULATIVE BEHAVOURS).
Hz. Peygamber buyurur: Birbirinize haset etmeyin. Birbirinize fkelenmeyin. Birbirinizin
zel ve gizli hayatn aratrmayn. Birbirinizin eksiklerini ve ayplarn grmeye ve iitmeye
almayn. Almayacanz bir mal, alcy zarara sokmak iin, fiyat artrmalar yapmayn.
(Yahut, aranzda eya fiyatlarnda sun artrmalar, hilekrlklar yapmayn). Ey Allahn kullar!
Hepiniz kardeler olun.(Mslim, K. Birr ves-Sla vel-db, B. 9, Had.,30) ..Baznz
baznzn alverii zerine alverie kalkmasn. Ey Allahn kullar! Kardeler
olunuz.(Mslim, a.y. B. 9, Had., 29)
CMRLE KIRMIZI KART

(NO STINGINESS).

Hz. Peygamber buyurdu: Cimrilikten de saknnz. nk cimrilik, sizden evvelki

milletleri helak etmi, onlar kendi kanlarn dkmeye ynlendirmi ve (sonunda)
kendilerine haram olan eyleri helal saymlardr.(Mslim, K. Birr ves-Sla vel-db, B.
15, had., 56) (Zenginlerin cimrilik yapmas, sonunda btn toplumlarda i isyanlara/i
savalara neden olmu ve zenginlerin, yoksullarn (zenginlerin mallarndaki/servetlerindeki)
haklarn vermemesi sonucu, ayaklanan kitleler kan dkmler, haram olan fiiller insan
ldrmek ve mala zorla el koymak gibi davranlar meydana gelmi ve bu isyanlar
sonunda, bu kt davranlar sanki helalmi gibi kabul edilmi, yama ve cinayetler meydana
gelmitir. i.y.)

38

ALKOLL ECEKLERN YASAKLANMASI

(PROHIBITION OF ALCOHOLIC DRINKS).
Hz. Peygamber buyurdu: phesiz Allah arab haram klmtr. Kime bu ayet (Mide
sresi, 90-91) eriirse (duyduunda) ve yannda iki varsa (sakn artk) imesin, satmasn.
Bunun zerine halk hemen evlerine gittiler ve evlerindeki alkoll ikileri Medine sokaklarna
dktler.(mslim, K. Musqt, B. 12, Had., 67)
BORLULARA YARDIM VE DEVLET DESTE
(TOLERANCE TO DEBTORS/HELP TO DEBTORS FROM THE STATE).
Hz. Peygambere borlu olarak lm bir kiinin cenazesi getirilirdi de, Hz. Peygamber:
Borcunu demek iin bir para brakt m? diye sorard. ayet, borcunu demek iin bir para
braktysa, o kiinin cenaze namazn klard, yoksa: cenaze namazn (siz) klnz
buyururdu. Allah, Hz. Peygambere fetihler nasip edince (hazineye buralardan para gelince),
Allahn Elisi yle buyurdu: Ben btn mminlere kendi canlarndan daha yaknm. Bu
nedenle artk her kim borlu olarak lrse, o borcu demek bana aittir. Her kim de (miras
olarak) bir mal brakrsa, o mal kendi miraslarnndr (devlet ondan bir ey
alamaz).(Mslim, K. Feriz, B. 4, Had., 14)
YOKSULLARA ARPA DAITIMI VE BEREKETN NEM LE LGL K
RNEK
Bir kii, Hz. Peygambere gelip, kendisine yiyecek vermesini istedi. Hz. Peygamber bu
kiiye yarm deve yk arpa verdi. (Baz rivayetlerde de bir deve yk arpa) O kii bir
mddet bu arpadan ekmek ve orba yapp ailesinin nafakasn saladktan sonra, bir gn ne
kadar kalm diye leyim dedi. Ve ondan sonra ksa zamanda arpa tkendi. Bunun zerine
tekrar Hz. Peygambere geldi. Hz. Peygamber ona: Eer o arpay lmemi olsaydn,
yemeye devam edecektiniz buyurdu.(Mslim, K. Fedil, B. 3, Had., 9) (Arpa
ekmei yemek veya arpa orbas imek; eker hastaln iyi eder, kemik erimesine kar
kemikleri glendirir, kemik zafiyetini, kanszl ve halsizlii giderir. Kalbi kuvvetlendirir,
dk tansiyonu ykseltir, mide ve barsak iltihaplarn geirir. Tuzlu arpa lapas sarlrsa,
kirelenmelere, siyatik ve romatizmaya iyi gelir.)
mm Mlik isimli hanm, deri (mein) krbadan kk bir ya tulumu iinde Hz.
Peygambere (tere)ya() hediye ederdi. Bu kadnn ocuklar, kadna gelirlerdi de katk
(olarak ya) isterlerdi. Kadn da, Hz. Peygambere ya hediye ettii ya tulumundan biraz
alarak onlara verirdi. Bu byle uzun sre devam etti de, bir gn kadn o ya tulumunu
tamamen skt ve Hz. Peygamberin yanna geldi. Hz. Peygamber, kadna: o ya tulumunu
tamamen sktn m? diye sorunca, kadn: evet dedi. Hz. Peygamber: Eer sen o ya
tulumunu skmadan brakm olsaydn, daima ya mevcut olacakt buyurdu.(Mslim, K.
Fedil, B. 3, Had., 8) mam Nevevnin konu ile ilgili yorumu ise yledir: kadn sonunda
onu skt sznn manas: kadn o ya tulumunu sknca yan bereketi gitti demektir.
Bundan nceki hadisteki: sonunda o kii arpay lt sz de ayn manayadr. Yani o kii,
arpay lt zaman arpann bereketi gitti demektir. limler, bundaki hikmet udur
demilerdir: Ya tulumunu skmak ve arpay lmek, Allahn rzkna kar, teslimiyet ve
tevekkle zttr. Bu hareket, tedbiri, deime ve kuvvete tutunmay, Allahn hkmnn
srlarn ve ihsann/ltfunu kavramaya uramay ierdiinden, byle yapan da o nimetin
elden gitmesi ile cezalandrlr.(Sofuolu, VII/158)

39

SERVET KORUMA

(TO PROTECT HIS/HER WEALTH)

Hz. Peygamber buyurdu: Mallarnz tutunuz (lzumsuz yere datmaynz) ve onlar ifsat
etmeyiniz. nk her kim, umr eklinde bir mal balarsa, artk o mal hayatta olarak da,
lm olarak da, umr eklinde verilen kiinin ve ocuklarnndr.(Mslim, K. Hibt, B. 4,
Had. 26) mam Nevev hadisle ilgili u notu der: Bununla umrnn sahh (geerli) ve kesin
bir hibe olduu, hibe edilen kimsenin ona tam olarak sahip (olmu) olaca ve artk hibe
edene ebediyen dnnn olmayaca bildirilmi oluyor. (Sahbler) Bunu rendiklerinde,
artk isteyen gzn am olarak umr suretiyle mal balad, isteyen de bu ii yapmad.
nk daha evvel onlar umr suretiyle balamay, riyet (emanet) gibidir diye dnerek,
mal istedikleri zaman kendilerine dnebilir zannediyorlard.(Sofuolu, V/169)
Sad b. Eb Vaqqsn olu mir, babasndan nakletmitir ki Sad yle demitir: Veda
haccnda bir hastalktan tr lme yaklatm (gibi olduum bir) zamanda, Hz. Peygamber
beni ziyarete geldi. Ben: Ey Allahn Elisi ! Grdn gibi rahatszlm bu dereceye vard
(iyice ilerlemi durumda). Ben ise serveti olan birisiyim. Bir tek kzmdan baka da bana
miras olacak kimse yok. Bu nedenle malmn te ikisini bakalarna dataym m? diye
sordum. Hz. Peygamber: Hayr, verme buyurdu. Ben: (Madem) Yarsn dataym m?
dedim. Hz. Peygamber yine: Hayr cevabn verdi ve yle buyurdu: (En fazla) te birini
ver. (Geri) te bir de ok. Ey Sad ! Senin miraslarn zengin brakman, onlar muhta ve
halka (sadaka iin) el aar brakmandan daha hayrldr. Ey Sad ! Allah rzas iin verdiin
her nafakadan, phesiz sevabn alacaksn. Hatta hanmnn azna koyduun bir lokmadan
da sevap kazanacaksn.(Mslim, K. Vasyye, B. 1, Had., 5)
(The property of a man/woman is also the property of the nation (it is included to national
wealth). Thats why wee see in the Quran the concept of amwlukum your properties (in
the plural form) and Quran says: Ve-l tutus-sufeha amwlakum Do not give the weak of
understanding (minors, and the mentally deficient) the property which Allah has given you to
maintain, but clothe them from it, and speak kindly to them(Nisa, 4:5)
KT DAVRANI. Hz. Peygamber buyurdu: Allah Teala sizin davrannzdan
raz olur, davrannz da irkin grr: Sizin (sadece) Ona kulluk etmeniz ve Ona hibir
varl ortak komamanzdan, topluca Allahn ipine (Kurna) sarlmanzdan ve gruplara
ayrlmamanzdan raz olur. Dedi kodu yapmanz, ok soru sormanz ve mal
kaybetmenizi/yok etmenizi de irkin grr.(Mslim, K. Aqdiye, B. 5, Had., 10)
Sofuolunun notu: Dedikodunun faydas olmad gibi, fertler ve toplumlar iin de ok
zararl bir eydir. Toplum iinde fitne ve fesat uyandrr. Toplumun dirlik ve dzenliini bozar.
Bundan tr Hz. Peygamber tarafndan mmete dedikodudan saknma emri verilmitir. ok
(lzumsuz) soru da, dedikodu da vakit israfdr. Mal zy etmek mal kaybetmek, hibir
akl sahibinin faydal gremeyecei bir ekilde mal sarf etmektir. Bu hem fertler iin, hem de
toplum iin tehlikelidir. Fertlerin mal zyii ve israf kendileri iin ne kadar zararl ise, milli
serveti de heba ettiklerinden tr, toplum iin de yle zararldr. Mal zy etmenin ve insani
ilikilerde hilekrln yasaklanmas konusu u drt ayette de yer alr: Bakara sresi, yet:
205; Nis sresi, yet: 5; Yunus sresi, yet: 81; Hud sresi, yet: 87)(Sofuolu, V/325)
LERN HAKLARI

(RIGHTS OF WORKERS)

40

Hz. Peygamber buyurdu: Elleriniz altnda bulunanlar (kleleriniz), sizin kardeleriniz ve

hizmetilerinizdir. Yce Allah onlar sizin elinize emanet etmitir. Her kimin eli altnda
kardei bulunursa, ona yediinden yedirsin, giydiinden giydirsin. Onlara gleri yetmeyecek
(zahmetli) bir i yklemeyiniz. ayet yklerseniz (o zaman da) onlara yardm ediniz
(beraberce yapnz)(Mslim, K. Eymn, B. 10, Had., 40) (Bin drt yz sene nce kleye
bile byle davranlmasn emrederse Hz. Peygamber (yediinden yedirmek-giydiinden
giydirmek-i ar gelirse ona yardm ederek birlikte yapmak), iinin hakknn slmda ne
olacan tartmaya herhalde gerek yoktur.Fakat iveren iiyi kardei olarak kabul ederken,
ii de ivereni dman olarak grmeyecek, bu iyerinin satlarnn devam etmesi, bu
iyerinin krize girmemesi ve kapanmamasnn, kendi yararna olduunu dnerek,
alacaktr. i.y.) Bir baka hadiste ise, konuya Hz. Peygamberin daha da vurgu yaptn
gryoruz: Allahn Elisi buyurdu: Sizden birinizin yemeini hizmetisi yapp da, sonra o
yemein scakl ve duman tterken nnze getirdiinde, o hizmetiyi kendisi ile birlikte
oturtsun da, yle yesin. Eer (getirilen) yemek az ise, (tadmlk) bir iki lokma
versin.(Mslim, K. Eymn, B. 10, Had., 42)
ALE BTESNDEN HARCAMANIN SINIRI
(CONSUMPTION FROM THE FAMILY BUDGET. Today, there are a lot of scholarly
studies about the family consumption and pyschological and sociological aspects of family
consumption, in the western economics. Below sentence of the Prophet is a clearly
explanation about the topic.)
Hz. ie anlatt ki, bir gn (Mslman olduktan sonra) Eb Sufynn hanm Hind, Hz.
Peygamberin yanna geldi de ona u soruyu sordu: Ey Allahn Elisi ! Eb Sufyn ok
cimri bir kimse. O, bana ve ocuklara yetecek miktar nafakay vermiyor. Ben, ona ait maldan,
onun bilgisi olmakszn (bi-gayri lmih), alsam, bu bana gnah olur mu? Hz. Peygamber:
rfe gre sana ve ocuklarna yetecek kadarn al buyurdu.(Mslim, K. Aqdiye, B. 4,
Had., 7)
SERVET EDNMEYE SINIR KOYMAK YOK
(NO PROHIBITION/LIMIT FOR BIG BOSSES/GREAT CAPITALISTS).
Hz. Osman servetini slm uruna harcayan bahtiyar zenginlerdendir. Hz. Peygamberin:
Kim Rme kuyusunu kazdrr (ve vakf yaparsa), ona cennet vardr buyurmas zerine, o
kuyuyu Hz. Osman kazdrmtr. Yine Hz. Peygamber: Ceyul-Usra(Zorluk Ordusu)y kim
donatrsa, onun iin cennet vardr. buyurmas zerine, Hz. Osman bu orduyu da donatmtr.
(Buhr, K. Manqb, Manqb- Usmn). 950 LORRIES FOR CHARITY. Ceyul-Usre,
Tebuk seferi iin hazrlanan ordudur. Bu sefer bir ktlk senesinde ve yazn en scak zamanna
tesadf etmiti ve darlk saferi, glk seferi olarak anlyordu. Bu seferde Hz. Osman
dokuz yz elli deve ve elli at vererek, askerin donatlmasna katlm ve Hz. Peygambere de
ayrca bu ordunun ihtiyalar iin getirip bin altn vermitir.(Sofuolu, VII/298)
(950
deve, o gnk alm gcn dnrsek, bugn iin 950 kamyon demektir. Ayrca bin altn ve
elli at hibe etmesi, Hz. Osman Efendimizin ok byk servet sahibi olduunu gstermektedir.
Fakat onun bu kadar byk servet sahibi, Hz. Peygamber tarafndan hibir zaman
knanmamtr. Bu da, slmda (fazla) servetin snrnn olmadn gstermektedir. i.y.)
YRM GN MSAFR OLDULAR, AKAM YEMEKLERNDE HZ.
PEYGAMBERE
(BRILLIANT EXAMPLES FOR INCOME DISTRIBUTION. THEY STAYED
TWENTY DAYS IN THE PROPHETS HOUSE).

41

Miqdd anlatr ki: Ben iki arkadamla beraber, Medineye geldim (ama) alktan ve
yorgunluktan kulaklarmz iitmez, gzlerimiz grmez halde idi. Sahblere yaklap, bizi
misafir etmelerini (en azndan karnmz doyurmalarn) umduk. Fakat hibiri (muhtemelen
herkesin durumu maddi sknt iinde idi) bizi misafir kabul etmedi (veya karlatklar
sahblerin hepsi zaten ok yoksul olan sahblerdi). Sonunda Hz. Peygambere geldik. Bizi
evine gtrd. Orada tane dii kei grdk. Hz. Peygamber: u keilerin stlerini san da
aramzda paylaalm dedi. Biz de keileri sadk ve paymza deni itikten sonra, Hz.
Peygamberin payn da kendisine gtrdk..(bu ekilde yirmi gn Hz. Peygamber, onlarn
akamlar karnlarn doyuracaktr..)(Mslim, K. Eribe, B. 32, had., 174)
SAHBNN AKAM YEMENDEK DAVRANII: BU OLAYIN BENZER
VAR MIDIR, DNYA TARHNDE ?
(A FAMOUS EVENT SHOWS ALSO STRONG SOLIDARITY AMONG
MUSLIMS (This story is told and it is a well-known in the mosques all over the world. It is
mentioned also here for informing to non-Muslims)
Hz. Peygamberin yanna bir adam geldi ve Ey Allahn Elisi! ok perian durumdaym
dedi (gnlerdir alktan iyice dermansz kalmt). Hz. Peygamber eine haber gnderdi de,
evde ne varsa gndermesini istedi. Fakat: Seni hak ile gnderen Allah a yemin ederim ki,
evde sudan baak bir ey yok cevab geldi. Hz. Peygamber bunun zerine: Bu gece bunu
kim (yemekte) misafir eder? buyurdu. Derhal Ensrdan birisi kalkt ve Ben, Ey Allahn
Elisi dedi ve adam alp evine gtrd. (Bu iyiliksever kii, misafiri evin nne oturtup
ieriye girdi ve) Hanmna: Yiyecek bir ey var m? dedi. Hanm: ocuklarn yemeinden
baka bir ey yok dedi. O zaman sen ocuklar bir eylerle avutup, elendir. Misafirimiz
odaya girdiinde, kandili sndrver de, sofrada ancak bir kiilik yemek olduunu
grmesin. Sofraya oturunca misafir yemei yedi ama ev sahibi yiyiyor gibi yapt ve misafir
karnn doyurdu. Ev sahibi sabah olduunda Hz. Peygamberin yanna vardnda , Allahn
Elisi: Bu gece Allah, kar-koca her ikinizin misafirinize yaptnz davrantan tr ok
honut olmutur. buyurdu. Ve olay dolaysyla Har sresi 9. yet inmiti: Kendileri ihtiya
iinde olsalar bile, dierlerini kendilerine tercih ederler.(Mslim, K. Eribe, B. 32, Had.,
172) (Byle bir olayn benzeri acaba dnya tarihinde var mdr? Hi tanmad bir kiiye
srf Allah rzas iin, byle bir fedkrlk yapabilmeyi tarihler kaydetmi midir? i.y.)
YARDIM EDER, ALLAH, CMERTLERE : GELRNN TE KSN
DAITIYORMU
Hz. Peygamber, eski mmetlerden bir adamn, bahesinden kan rnn te birini sadaka
olarak dattn, te birini aile halk ile beraber yediini, te birini de (gelip-geen)
muhtalara yesin diye bahede braktn ve bu sebeple Allahn ona yardm ettiini, yle
anlatr:
Bir adam geni ve susuz bir sahrda bulunduu srada, bir bulutun iinden: Filan kimsenin
bahesini sula ! diyen bir ses iitti. Hemen o bulut, sylenen baheye doru yneldi ve
sularn bir kara talk yere bolatt. Daha sonra da bu su, byke bir kanal oluturarak
(aaya doru) akmaya balad. Bu kii, bu akan kanal takip ederek yrd ve bahesinde
alan bir adamla karlat ki, bu adam apas ile (ayana kadar gelmi olan) suyu
(bahesine doru) eviriyordu. Bunu gren o kii, bahede alana hitaben: Ey Allahn kulu
senin ismin nedir? diye sordu. Bahedeki adam, sorana daha evvel buluttan iittii ismi
syledi ve sonra da: neden ismimi soruyorsun? dedi. O da sebebini anlatt ve baheden nasl
rn elde edersin ve ne yaparsn, diye sordu. Bahe sahibi de yle dedi: Bu baheden kan

42

rne bakarm da, rnn te birini sadaka yapar(ak datr)m. te birini, bakmlar benim
zerime farz olan aile halkmla beraber yerim. Kalan te birini de, fakirler alsn diye bahede
brakrm.(Mslim, K. Zhd ver-Raqiq, B. 4, Had., 45)
YETMLERE MAL (VE SOSYAL) YARDIM
(FINANCIAL (AND SOCIAL) AID TO THE ORPHAN)
Hz. Peygamber buyurdu: Yetimin ilerine bakan kimse, ister yetimin akrabasndan olsun,
ister yabanclardan olsun, benimle o, cennette u iki parmak gibi bulunacaz buyurdu.
Hadisi nakleden Mlik, ehadet ve orta parma ile iaret etmitir.(Mslim, K. Zhd verRaqiq, B. 1, had., 42)
BORLULARA YARDIM

(HELP TO THE DEBTORS)

Hz. Peygamber buyurdu: Her kim, darda kalm bir borluya sre verirse yahut ondan
alacandan vazgeerse, Allah o kiiyi hibir glgenin olmad kyamet gnnde kendi
glgesinde glgelendirir.(Mslim, K. Zhd ver-Raqiq, B. 18, Had., 74)
CAM YAPIMINDA BLE LKS YOK
(NO LUXURY EVEN IN THE BUILDING OF MOSQUES)
Hz. Osman, Peygamber mescidini yeniden ina etmek istedi. nsanlar (sahbler) bunu irkin
grdler ve Hz. Osmann, Peygamberin Mescidini olduu hal zere brakmasn istediler.
Bunun zerine Hz. Osman (da): Hz. Peygamberden iittim: Her kim Allah rzas iin bir
mescit ina ederse, Allah da ona cennette onun benzerini verir.(Mslim, K. Zhd verRaqiq, B. 3, had., 44) Mescid-i Nebevnin geniletilerek yeniden inas, hicretin otuzuncu
senesinde olmutur. tiraz edenler, mescit Hz. Peygamber devrinde ne ekilde ina edildiyse,
ilavelerin de yine yle yaplmasn, nakl ta ile kire kullanlmamasn istiyorlard. Hal buki
kerpi duvarlar abuk geviyor, hurma gvdelerinden yaplan direkler az zamanda ryor,
hurma ubuklarndan yaplan tavan, (yamur yad zamanlarda) namaza gelenleri
yamurdan korumuyordu.(Sofuolu, VIII/536)
MSLMAN OLMAYANLARLA TCARET
(BUSINESS WITH NON-MUSLIMS)
Abdurrahman b. Eb Bekir anlatmt ki: Hz. Peygamberle birlikte yz otuz kii bir seferde
bulunduk. Hz. Peygamber: Sizden birinizin yannda yiyecek bir ey var m? diye sordu. Bir
kiinin yannda bir sa (/ buuk kilo) yahut bu kadar bir kap erzak (un) bulundu. O erzak,
yorulup hamur yapld. Sonra ba ak ve perian bir mrik adam, bir sr koyunu srerek
getirdi. Hz. Peygamber ona, koyunlarn satlk olup olmadn sordu. Adam satlk deyince,
Hz. Peygamber ondan bir koyun satn ald. Koyun kesildi. Hz. Peygamber cier takmnn
hemen piirilmesini istedi ki (abuk piecei iin, herkese birer lokma hi olmazsa verilsin,
dier taraflar piinceye kadar).(Mslim, K. Eribe, B. 32, had., 175) (Bu rnek hem
mrikten mal alnabileceini gstermekte, hem de oradaki yz otuz Mslman en azndan bir
koyuna zorla el koyabilecekleri halde bu yaplmam, paras denerek koyun alnm, bunun
dndaki koyunlarn bir tekine bile dokunulmam, o mrik kii de gvenli bir ekilde
yoluna devam etmitir. te slmn bu gven verici anlay, insanlarn slma giriini
hzlandrmtr. i.y.)

43

KURBAN ETLERNN DAITIMI

(MEATS OF SACRIFICE)
(Sahblerden) Seleme b. Ekva anlatmtr ki: Hz. Peygamber yle buyurdu: Sizden her
kim kurban keserse, bayramn nc gecesinden sonra evinde kurban etinden bir para
bulunduu halde sabahlamasn. Ertesi sene sahbler: Ey Allahn Elisi ! Kurban etlerini
geen sene yaptmz gibi mi yapacaz (yani nc gn sabah namazna kadar datacak
myz)? diye sordular. Hz. Peygamber: Hayr (bu yl hem kendiniz ka gn isterseniz yiyin,
hem de kurutup/kavurma yapp saklayabilirsiniz). nk geen sene halk arasnda iddetli
geim zorluu vard. Bu sebeple kurban etlerinin halk arasnda dalmasn (muhtalarn
yararlanmasn) arzu etmitim. buyurdu.(Mslim, K. Edh, B. 5, Had., 34). Olayn dier
tanklardan Hz. ie benzer ifadeler kulanmtr: (O yl, l ahlsinden birok hane halk,
kurban bayramna yakn Medineye doru yava yava yryerek geldiler. Fakir l halknn
Medine(evresin)de biriktiini grnce, Hz. Peygamber sahblerine: Kurban etlerini gn
yannzda tutabilirsiniz (ne kadar yerseniz yiyebilirsiniz), nc gnden sonra ise, hepsini
(bu) yoksullara verin(Mslim, K. Edh, B. 5, Had., 28)
KTSAD KRZLERE KARI SABIRLI OLMA
(TO BE PATIENT AGAINST IN THE ECONOMIC CRISIS)
Hz. ie nakletmitir ki: Hz. Peygamber: Sirke ne gzel katktr. buyurmutur.(Mslim,
K. Eribe, B. 30, Had., 164) (Bu peygamber reti sonucu,slm tarihinde ve slm
topraklarda snf atmas grlmemitir. Thats why, we have not seen class fights, class
wars and clash of social classes in Islamic history. i.y.)
BR YILLIK RIZKINI DEPO ETMEK

(STORAGE FOR ONE YEAR).

Hz. mer anlatmt: Ben Nadr mallar, Allahn, peyganberine fey olarak tahsis
ettiklerindendir. Mslmanlarn at srerek, deve koturarak elde ettikleri ganimetlerden
deildir. Bu sebeple Ben Nadr mallar, Hz. Peygamberindi. Hz. Peygamber, ailesinin bir
senelik geim masrafn bundan salard.(Mslim, K. Cihad ves-Siyer, B. 15, Had., 48)
Sahblerden Mamer de ayn konuyu vurgulamtr: Hz. Peygamber, ailesinin bir senelik
rzk ihtiyacn bundan (Ben Nadrden gelen ayn yiyecekten), hapsederdi (depolard). Sonra
bundan geri kalan (artan) da, Azz ve Cell olan Allahn mal klar ve btn Mslmanlarn
genel yararna (icap ettii zaman) harcard.(Mslim, K. Cihad ves-Siyer, B. 15, Had. 50)
CMERTLN PRM YAPTII TOPLUMDU, MEDNE TOPLUMU
(GENEROSITY WAS DESIRABLE CHARACTERISTIC IN THE MADINA
COMMUNITY. Every man and woman used to want to be generous and their aim is not
wealth accumulation but was to help to the needy.)
Medinedeki slam toplumu cmertliin prim yapt, herkesin cmert olmak istedii, servet
biriktirmenin deil, yoksullara yardm etmenin herkesin hedefi olduu bir toplumdu.
Sahblerin yoksullar bir gn Hz. Peygambere yle diyorlard: ..ok mal sahipleri
(zenginler) yksek yksek dereceleri ve devaml nimetleri alp gittiler. Hz. Peygamber: bu
nasl olur? deyince, cevaben yle diyorlard: ..Halbuki onlar sadaka verirler de, biz
veremiyoruz; onlar kle azad ederler de biz edemiyoruz. Hz. Peygamber bunun zerine
onlara, kendilerinin de fazla sevap kazanmak iin, her namazdan sonra otuz defa

44

Subhnallh, otuz defa Elhamdulillh, otuz defa Allahu Ekber demelerini

tledi.(Mslim, K. Mescid ve Mevdius-Salt, B. 26, Had., 142)
GL KARDELK DAYANIMA (BROTHERHOOD, FRIENDSHIP WAS VERY
STRONG)
Hz. Enes anlatr: kindi namazn kldrmt, bize Hz. Peygamber. Namazdan sonra Seleme
Oullarndan bir kii, Hz. Peygamberin yanna yaklat ve : Ey Allahn Elisi ! Biz bir
deve kesmek istiyoruz. Senin de gelmeni istiyoruz. Tamam buyurdu ve yrd. Biz de
onunla beraber yrdk. Vardmzda deve henz kesilmemiti. Hemen kesilerek paralara
ayrld ve piirilmeye balanld. Gne batmadan da hep beraber yedik.(Mslim, K. Mescid
ve Mevdius-Salt, B. 34, Had., 197)
KNN Y BLD KOLUNDA ALIMASI
Muhacirler blgesel ve uluslar aras ticareti iyi biliyorlard. Ensar ise, ziraat. Eb Hureyre,
sonraki yllarda, ok canl cmlelerle o gnleri anlatrd: ..Muhacir kardelerimiz ardaki
pazardaki ticaretleriyle, Ensr kardelerimiz de tarlalarndaki bahelerindeki ziraatlaryla
megul bulunurlarken, Eb Hureyre (kendisi), boaz tokluuna Peygamberin yanndan
ayrlmaz(hadisleri (syleyecei eyleri ve davranlarn renmeye bakar)d. Bu suretle,
onlarn hazr bulunamadklar yerlerde hazr bulunur ve onlarn beleyemedikleri szleri
bellerdi.(Buhr, K. lim, B. Hfzl-lmi)
(Ticarete kabiliyeti olanlar ticarete, tarm
sevenleri tarma, bilime merakl/kabiliyeti olanlar da bilim adam olmaya yneltmesi
lazmdr, slm toplumunun. i.y.)
BLM N

PARA HARCAMA

(TO SPEND MONEY FOR SCIENCE).

Hz. Peygamber, suffe ehlinin geimlerinin salanmas ve eitim ve retimleri ile pek
yakndan ilgilenirdi. Bir defasnda Hz. Fatma el deirmeni ile buday ekmekten
usandndan ikyet ederek, bir hizmeti istemiti de, Hz. Peygamber: Kzm sen ne
diyorsun? Ben henz suffe ehlinin maietini yoluna koyamadm. buyurmutu. Suffe ehli
btn anlam ile parasz-yatl bir Drul-lm (lim Yuvas) idi. Burada kalanlar, ne ticaret, ne
sanat, ne ziraat ve ne de her hangi bir kazanla megul olmaz, sadece Kurn ve ilim
renirlerdi. Yiyecekleri, Hz. Peygamber ve zengin sahbler tarafndan
salanrd.(Sofuolu, II/448)
SEN, HAYVANCILIK YAPMAYA DEVAM ET ! Bir l Arab, Hz. Peygambere
hicretten sordu (ben de Medmeye hicret edeyim demek istiyordu.) Hz. Peygamber:Sakn
ha! Hicret ok etin bir itir. Senin develerin var m? Bedevi: Evet, var dedi. Hz.
Peygamber: Onlarn zektn veriyor musun? Bedevi: Evet dedi. Bunun zerine Hz.
Peygamber: Sen orada almana devam et. Allah senin yaptn hibir davran karlksz
brakmayacaktr.(Mslim, K. mreh, B. 20, Had., 87) Sofuolunun notu: Bu l Arab,
bulunduu l yani kendi yurdunu brakp, Medineye, Hz. Peygamberin yanna gelmeyi
istemiti. Hz. Peygamber ise, srler sahibi bu bedevinin hicretin gerektirdii grevleri yerine
getiremeyeceinden ve bunlarn (srekli savalara katlma gibi) kendisine zor geleceinden ve
belki de bu sebeple mnafk konumuna deceinden veya Medinedeki mnafklarn
telkinlerine kaplabileceinden, sonuta belki imannn da zarar greceinden, belki de
Medineye gelince ii bozulacandan...endie etti de: Hicret etin bir itir. Fakat sen kendi
vatannda, gayretini srdr. lediin hayrlar sana fayda verecektir. Allah hibir sevabn
eksiltmeyecektir. buyurmutu. Dier ynden bedevi hayatta yaayanlarn, buna alanlarn,

45

medeni (ehir) muhitten (evreden) skldklar, tecrbe edilmi bir gerektir. Bedevnin, fiilen
hicret edememi olmasna ramen, ortaya koyduu samimi arzusundan tr, hicret sevabna
nail olaca da mit edilir.(Sofuolu, VI/68)
BAKARA SRES BEREKETTR
Hz. Peygamber buyurdu: Bakara sresini okumaya devam ediniz. nk onu renmek,
berekettir.(Mslim, K. Saltil-Musfirn ve Qasrih, B. 42, Had., 252) (Neden acaba
berekettir? sorusunu sormann ve sonra da bu srenin yetleri zerinde kafa yormann
lzumu ortaya kyor. i.y.)
INCOME DISTRIBUTION
Hz. Peygamber buyurdu: ki ey (kii) dnda haset (gpta etmek) doru deildir.
Bunlardan biri, bir kii ki Allah kendisine Kuran renmeyi nasip etmi, o kii de gece ve
gndz Kurnla meguldr. Dier kii de, Allah ona mal/servet vermi o da gece ve gndz
(demeden yoksullara) hayr yapmaya devam etmektedir.(Mslim, K. Saltil-Musfirn ve
Qasrih, B. 47, Had., 266)
Hz. Peygamber, Uqbe b. mire (bir kurban bayramnda), sahbilere datmas (onlarn da
hemen kesmeleri) iin bir sr hayvan vermiti. Uqbe bunlar dattktan sonra bir kei
ola elinde kalmt ve Hz. Peygambere bunu geri getirince, Allahn Elisi: onu da sen
kurban et buyurmutu.(Mslim, K. Edh, B. 2, Had., 15)
ESNAF VE HALKA, HZ. PEYGAMBERN UYARISI
(WARNING OF THE PROPHET TO BUSINESSMEN).
Hz. Peygamber buyurdu: Beldelerin Allaha en sevgili yerleri mescitlerdir. Beldelerin
Allaha en sevimsiz yerleri de arlardr.(Mslim, K. Mescid ve Mevdiuss-Salt, B. 52,
Had., 288) Sofuolu bu konuda u notu dmtr: nk arlar, aldatma, faiz alma, yalan
yere yemin etme, vadinden dnme ve Allah anmaktan yz evirme yerleridir.(Sofuolu,
II/303)
(Bankalar, iki satlan bfeler/lokantalar, kede piyango bileti satan bayi,
kalbi ldren mzik sesinin geldii dkkanlar ve yar plak gezinen insanlar
dndmzde bugn de yledir, arlar. Orada ii olmayan insanlarn, srf gezmek iin
oralarda dolamas elbette tavsiye edilmez. Ancak iyeri olanlar veya mecburen bir ihtiyacn
almak iin kanlar, bunun istisnasdrlar. i.y.)
GNDE BE DEFA ALLAHTAN RIZIK STEMEK
(DEMAND SUSTENANCE FIVE TIMES A DAY).
Hz. Peygamber buyurdu: Sizden biriniz mescide girdiinde yle desin: Ey Allahm!
Rahmetinin kaplarn a. Mescitten ktnda da yle desin: Ey Allahm! Senin fadln
(rzkn, ihsann) isterim. (Mslim, K. Saltil-Musfirn ve qasrih, B. 10, Had., 68)
Sofuolunun notu: Hz. Peygamber, mescide girite rahmet istemeyi emretti. nk giren
kii, rahmet kaplarnn anahtar saylabilecek olan ibadetlerle megul olmay istemektedir.
kta da fadl (yani helal rzk) istemekle emir buyurdu. Zira durum mnasip olan, bunu
istemektir. Allah Tel Cumua suresinde de byle buyurmaktadr: (Cuma) Namaz() bitince
yeryzne daln ve Allahn fadlndan rzknz isteyin (Cumua sresi, yet: 10) (Sofuolu,
II/355)

46

PARASI VARKEN, DEME YAPMAMAK ZULMDR. Hz. Peygamber buyurdu:

Zengin kiinin, borcunu demeyi uzatmas bir zulmdr.(Mslim, K. Musqt, B. 7, Had.,
33)
SADECE TARIM, HAYVANCILIK VE AVCILIK N KPEK BESLENR
Hz. Peygamber buyurdu: Her kim ziraat kpei (tarla bekilii) yahut koyun kpei (srler
iin) yahut av kpei olmas dnda, (elenmek iin) bir kpek edinirse, o kiinin sevabndan
her gn bir krat eksilir.(Mslim, K. Musqt, B. 10, Had., 56) Mehmet Sofuolu, 1969
ylnda bu hadisi aklarken yle not dmtr: Sevap eksilmesinin sebepleri olarak,
kpein gelip geenlere zara vermesi, ne derece retilmi olursa olsun, en azndan insanlar
korkutmas, kpein dinen pis saylan eyleri yemesi ve en nemli bir sebep de kpein bir
ok hastalklarn ve zellikle kuduz hastalnn nakline ve yaylmasna arac olmas
saylabilir..Kpeklerle ilgili hadisler, ziraat (tarm), oban kpei ve av kpekleri gibi
insanlara baz hizmetler gren faydal kpeklerin dnda, kpek beslenmesinin doru
olmadn ifade ediyor. Her gnn sevabndan bir veya iki krat eksilir ifadesi, aklkla bu
maksadn dnda kpek beslemenin doru olmadn bildiriyor. Bundan tr filerce
en sahih olan gre gre, kap ve ev bekilii iin de kpek bulundurulmasnda bir saknca
olmaddr. Buradan polis, posta ve dier hizmetler iin de kpek bulundurulabilecei
anlalyor. Bunlarn dnda hibir insani hizmet grmeyen ve sadece elence ve ss olarak
kpek beslemek, elbette doru deildir. Byk Peygamber, bu lmsz tavsiyeleriyle,
insanla srf tketim unsuru olmas ve kymetli zamanlar fuzuli yere igal etmesi gibi
israflarna kar, ok deerli bir uyar yapm oluyor. nk kpek bir insann yiyecei kadar
bir yiyecek tketimine sebep olabilecei gibi, yukarda iaret ettiimiz zararlarndan baka,
insann deerli vakitlerini de alkoymas ile de fuzuli, faydasz ve lks bir megale ve israf
olur. nsanlarn byk bir ksmnn yar a yaad bir dnyada, (kpek besleme
gibi) byle faydasz israf kaplarn kapamak, byk Peygamberin eskimez tavsiyelerine
kulaklarmz amak, elbette insanln hayrna en yararl bir davrantr.(Sofuolu, V/90-93)
(Son on ylda Sars virs gibi, ku gribi gibi pek ok hastaln, (hep) inden btn dnyaya
yaylmas, inlilerin kpek eti bata olmak, pis eyleri yemelerindendir. i.y.)
BORLULARA HOGR

(TOLERANCE TO DEBTORS)

Hz. Peygamber yle buyurdu: (Eski mmetlerden bir kii Rabbine kavutu. Rabbi ona:
(Dnyada) Ne davran(lar) yaptn? dedi. O kii: Ben hibir hayr yapmadm, ancak
(dnyada) mal/servet sahibi olan bir kii idim. (Halka bor verir ve) Borlar da (zaman
gelince) demelerini isterdim. (Fakat) Bu isteimi kolayca yerine getirenlerden alr, (fakir ve
zorluk iinde) olana da hogrl davranrdm. dedi. Bunun zerine Allah Tel: Bu
kulumdan vazgeiniz(hesaba ekmeyiniz, cennete gitsin). buyurdu. Benzer bir nakilde de:
O kimse zengindi,. Borlularndan para toplayan adamlarna da: fakir borludan vazgein
(almayverin) diye emrederdi de, Allah Tel da: Bu musamaha, asl Bizim anmza
layktr, o kuldan vazgeiniz buyurdu.(Mslim, K. Musqt, B. 6, Had., 26-31) (Bu
konunun slm dininde de, hem Kurnda ilh bir emir olarak, hem de Hz. Peygamberin
uygulamas ile, hayata geirildii grlmektedir. Hz. Peygamber de, nceleri borlu olarak
lenlerin cenaze namazn klmazken, hayatnn sonuna doru, borlu olarak lenlerin
borlarn devlet hazinesinden deyerek, cenaze namazlarn klmtr. Borlulara zekt
kanalyla yardm edilmesi, hem Kurnda gemektedir, hem de Hz. Peygamberin
uygulamasnda, pek ok borluya toplanan zekt gelirlerinden yardm yaplmtr. slm
ekonomisinde borluya yardm ok nemli bir konudur. Devlet (zekt btesi ve dier
kanallarla), borlulara karlksz/geri demesiz/faizsiz yardm yaparak, borlara kar bir nevi

47

(prim demeksizin) sigorta grevini stlenmektedir. amzda da, bu konuyla ilgili admlar
atlmal, Mslmanlar borlu kardelerine yardm edecek kurumlar oluturmaldrlar. nk
bir zamanlar kendine gvenen, skntya decei umulmayan pek ok kii, hi ummadklar
anda borlu konumuna debilirler. i.y.)
Sahblerden Eb Qatdenin de bandan yle bir olay gemitir: Eb Qatde bir
alacaklsn arad. Ama o kii, Eb Qatdeden gizlendi. Sonunda Eb Qatde onu buldu. Bu
defa da borlu: ben fakirim dedi. Eb Qatde: Vallahi mi?(yemin edebilir misin?) dedi.
Adam da: Vallahi diye yemin etti. Eb Qatde: yle ise ben Hz. Peygamberden iittim,
yle buyuruyordu: Her kim, Allahn kyamet gnnn kederlerinden onu kurtarmas,
kendisini sevindirirse, bir fakire bir bortan nefes aldrsn, yahut, ondan indirsin,
silsin.(Mslim, K. Musqt, B, 6, Had., 32) Baz bilginler yle demilerdir: bakasna
verilen bor, helal paradan olmal, nk Allah Tel temizdir, temiz olmayan kabul etmez;
ve yine denilmitir ki: kii en sevdii malndan ayrp, onu bor vermeli bakasna; kii bor
verdiinde salkl olup, yaamak midini besler ve fakir olmaktan korkar ve iktisatl bir kii
olmal (byle bir kiiye kuru kuru para biriktirdii iin, vermek daha zor gelir ama, sevab
da daha fazladr i.y.) Verilen bor, en muhta olan kiiye verilmeli. Verdii borcu kimseye
sylememeli. Bor verdikten sonra, verdii kiinin bana kakmamal. Bor verirken maksad
srf Allah rzas olmal. Verdii bor miktar ok da olsa, az ve nemsiz grmeli. Borcun
fakire ulatrlmasnda, fakirin evine/brosuna gtrvermek gibi, onu en ok memnun
edecek ekli seilmelidir.(Muhammed Hamdi Yazr (tefsiri), Hak Dini Kurn Dili, VII/47384739dan Sofuolu, V/83)
PARA LE ARAZ KRALAMA
Hanzale b. Qaysn Rf b. Hadcten naklettiine gre, Hz. Peygamber tarm arazilerini
kiraya vermeyi yasaklad. Hanzala der ki: Rf b. Hadce sordum: Altn ve gm
karlnda olsada m (yasak)?. Rf: Altn ve gm karlnda olursa, onda bir saknca
yoktur. dedi.(Mslim, K. Buy, B. 19, Had., 115 (Bbu Kiril-Erd biz-zehebi velveriqi); Muvatta, K. Kiril-Erd, B. 1, Had., 1) Muvatta mterciminin notu: Bir arazi, ziraat
yapmak, bina kurmak ve aa dikmek iin kiralanr. Hanefilere gre bunun baz artlar
vardr. Mesela anlama esnasnda eer ziraat iin kiralanyorsa, ne ekeceini aklamas
gerekir. Akladktan sonra mal sahibi raz olursa, akit yaplm olur. Ziraata uygun olmayan
arazinin kiralanmas doru deildir. Belli bir mddet iin bina yapmak ve aa dikmek zere
arazi kiralamak da geerlidir.(Mezhibul-Erbaa, III/121-122) (Muvatta tercmesi, II/265)
BO ARAZLER EKMEK

(HOMESTEADING)

Hz. Peygamber buyurdu: Bo arazi, onu slah edenindir. Orada (sonradan gelip) haksz yere
eken, diken ve bina yapann hibir hakk yoktur.(Muvatta, K. Aqdiye, B. 24, Had., 26)
mam Mlik der ki: Birinin slah ettii araziye hakszlk, orada ukur kazmakla veya oray
kendi arazisine katmakla yahut da orada aa dikmekle olur.

HAYIR YAPMANIN FARKLI BR YOLLARI

48

Abdullah b. merin azatl klesi Nf (30-117 H./ 650-735 M.) anlatr: (Hz.) merin olu
Abdullaha, kardei Hafsadan miras olarak bir ev kald. Hafsa bu evi amcas Zeyd b.
Hattbn kzna mr boyu mesken olarak kullanmas iin vermiti. Zeydin kz lnce,
Abdullah b. mer (artk) kendisinin olduu gryle, eve sahip oldu.(Muvatta, K. Aqdiye,
B. 37, Had., 45)
Hz. ie nakleder ki: Bir adam, Hz. Peygambere sordu: Annem aniden ld. Sanyorum ki
konuabilseydi, (malndan) hayr verilmesini vasiyet edecekti. Onun adna sadaka verebilir
miyim? Hz. Peygamber: Evet buyurdu.(Mslim, K. Zekt, B. 15, Had., 51; Buhr, K.
Vasy, B. 19; Muvatta, K. Aqdiye, B. 41, Had., 53)
BARIIL YOLLARLA KLELERN ZGRLE KAVUTURULMASI
(ABOLISHING OF SLAVERY WITH PEACEFUL SOLUTIONS).
mam Mlik der ki: Bizce ittifakla hkm yledir: Birden fazla kle, bir anlamada hepsi
birden mktebe anlamasna tbi tutulursa, birbirine kefil olurlar ve birinin lmyle
dierlerinden hibir indirim yaplmaz. Mukteblerden birisi: ben aciz kaldm dese ve
almaktan vazgese, dier ortaklar onu gc yettii ilerde altrabilirler. Bu ekilde
borlarn demekte yardmlarlar. yle ki, btn klelerin, borlarn deyip azat
olmalaryla, o kle de azat olur. demeyip kle olarak kalrlarsa, o da tekilerle kle
olur.(Muvatta, K. Mukteb, B.2, Had., 4)
MEYVA SUYU ERKEN BLE, YOKSULLARI DNMEK, DAYANIMA
(SOLIDARITY)
(Sahblerden Eb Qatde el-Ensr nakletmitir ki: Hz. Peygamber, kuru hurma ras ile,
kuru zm rasnn ve taze hurma ras ile alacal koruk hurma rasnn kartrlarak
iilmesini yasaklad.mam Mlik der ki: Memleketimizdeki (Medinedeki) alimler de, Hz.
Peygamber yasaklad iin bunu irkin grmlerdir.(Muvatta, K. Eribe, B. 3, Had., 8)
Muvatta mterciminin notu: mam Ahmed b. Hanbel ve filerce de ounluun grne
gre haramdr. Eb Hanfe ve Eb Yusufa gre bunu imekte bir saknca yoktur. Bunun
birletirilerek iilmesinin yasaklanmas, slmn ilk yllarnda idi ki, bunun sebebi daha ok,
sahbler arasnda geim darl olduundan, zenginlerin bir eit ra ile yetinilip, dier
ralarn, Mslman kardelerine hediye olarak gndermelerini tevik iin idi. (Sehrenpr
(1852-1927), Bezlul-Mechd, c, 16, s, 37)
ALKOLL ECEKLERN YASAKLANMASI
(PROHIBITION OF ALCOHOLIC DRINKS).
bn Vale el-Msr anlatr ki, Abdullah b. Abbastan zmden sklan rann hkmn
sorduumda, unlar anlatt: Birisi Hz. Peygambere ii arap dolu bir krba hediye edince,
Hz. Peygamber: Bunu Allahn haram kldn bilmiyor musun? buyurdu. Adam: hayr
deyince, yannda bulunan birisi ona gizlice bir ey syledi. Hz. Peygamber: onunla gizlice
mi konutun? buyurdu. Adam: arab satmasn syledim dedi. Bunun zerine Hz.
Peygamber ona: iilmesini haram klan Allah, satlmasn da haram kld buyurunca, adam
arap dolu iki krbann azn at da ilerindeki btn arap yere boald.(Mslim, K.
Musqt, B. 12, Had., 68; Muvatta, K. Eribe, B. 5, Had., 12) Muvatta mterciminin notu:
ECONOMICS OF FAITH. kinin haram klndn bildiren Mide sresi 90-91. ayetler
inince, Hz. Peygamber, Medinede tellallar barttrarak durumu ilan etmitir. Bunu iiten
sahbler, iki niin haram klnd diye sormaya hi lzum hissetmeksizin, evlerinde

49

bulunan ikileri hemen sokaa skmlerdir. Hatta o kadar iki dklmtr ki, Medine
sokaklarndan sel gibi arap akmtr. Bu kadar ok iki olan/iilen bir yerde iki, ien ok
olduu gibi, ienlerin de mzmin tiryaki olduu anlalr. te ikinin haram olduunu duyar
duymaz, hep birden hemen ikiyi brakmalar, slma/inanca smsk ballklarn, Hz.
Peygambere itirazsz itaatlerini ve imanlarnn kuvvetini gsterir.(Muvatta tercmesi,
II/469)
YAMALI GMLE (HZ.) MERN. Enes b. Mlik der ki: (Hz.) mer halife iken,
(bir gn) Medinede grmtm. Elbisesinin iki omuzu arasndaki yrtna, birbirine
tutturulmu yama dikmiti.(Muvatta, K. Libs, B. 8, Had., 19)
PEKL GYMEZ, MSLMAN ERKEKLER
(Hz.) mer, mescidin kapsnda satlk ipek kumatan kaftan grnce: Ey Allahn Elisi !
Bu kaftan alsan da Cuma gnleri ve eliler geldii zaman giysen dedi. Hz. Peygamber de:
Bunu ancak hiretten nasibi olmayanlar giyer buyurmutu. Daha sonra, Hz. Peygambere
(vergi olarak) ipek kaftanlar gelmiti. Onlardan bir tanesi (Hz.) mere verdi. (Hz.) mer:
Ey Allahn Elisi ! Onu bana m verdin? Halbuki sen Utaridin (satt) elbiseler konusunda
ne demitin? deyince, Hz. Peygamber: Bunu sana giymen iin vermedim. buyurdu. Onun
zerine mer de bu elbiseyi Mekkedeki mrik kardeine gnderdi.(Mslim, K. Libs, B. 2,
Had., 6; Buhr, K. Cumua, B. 7; Muvatta, K. Libs, B. 8, Had., 18)
MSLMAN OBUR OLMAZ
Hz. Peygamber yle buyurdu: Mslman, bir midesini doyurmak iin yer. Kfir ise yedi
barsan doyurmak iin yer.(Mslim, K. Eribe, B. 34, Had., 185; Muvatta, K. SfatinNeb, B. 6, Had., 9) Muvatta mterciminin notu: Bu hadisinde Hz. Peygamber, mmin bir
kimsenin yemek yerken ne kadar yemesi gerektiini aklamaktadr. Mmin obur olmamal ve
lzumundan fazla yememelidir. Hatta sofradan daha itah varken kalkmaldr. ok yemek
obur olmak, mminin deil, aksine inanmayanlarn detidir. Bu hkm genel olarak byledir.
Yoksa mminlerden ok yiyenler olduu gibi, kfirlerden de az yiyenler elbette
vardr.(Muvatta tercmesi, II/575)
Hz. Peygamber buyurur: ki kiinin yiyecei kiiye, kiinin yiyecei de drt kiiye
yeter.(Mslim, K. Eribe, B. 33, Had., 178; Buhr, K. Etmeh, B. 11; Muvatta, K. SfetinNeb, B. 10, Had., 20)
TASARRUF

(SAVINGS)

Hz. Peygamberin hanm mm Seleme annemizden: Hz. Peygamber yle buyurdu:

Gm kaptan ien, cehennem ateini lkr lkr karnna doldurmu olur.(Mslim, K. Libs
vez-Znet, B. 1, Had., 1; Buhr, K. Eribe, B. 28; Muvatta, K. Sfetin-Neb, B. 7, Had., 11)
(Mslmann hayat sade bir hayattr/yle olmaldr. Bu nedenle slm lkelerinde
tasarruflarn ok olmas tabidir. Dnyada en ok tasarruf yapan halklarn, Mslman halklar
olmas lazmdr. i.y.)
MSAFRE ORTA HALL KRAM.
(OFFER WITH MIDDLE WAY. MUSLIMS ARE NOT STINGY. CONSUMPTION)

50

Hz. Peygamber buyurdu: Kim Allaha ve hiret gnne inanm ise, komusuna ikram etsin.
Kim Allaha ve hiret gnne inanm ise, misafirine ikram etsin. (lk) Gn ve gecesinde, ona
gereken nemi vererek misafir olarak arlar. gn sresince (dier iki gnde ise) normal
olarak yediklerinden yedirmek suretiyle, misafir eder. Bundan sonraki gnlerde yedirdii ise,
sadaka olur. Misafirin (de), ev sahibini skntya drecek kadar uzun sre kalmas, hell
olmaz.(Mslim, K. Luqata, B. 3, Had., 14; Buhr, K. Edeb, B. 31; Muvatta, K. SfatinNeb, B. 10, Had., 22)
(WELFARE STATE. FINANCIAL HELP TO THE POOR).
Bir gn gndzn evvelinde, Hz. Peygamberin yannda idik. Derken siyah-beyaz yollu
nemire denilen giysilerini ortalarndan delerek balarn sokmak suretiyle giyinmi, kllarn
kuanm, ou belki de hepsi Mudar kabilesinden plak, yaln ayak bir topluluk, Hz.
Peygambere geldiler. Bu kiileri feci denilebilecek bir yoksulluk iinde grdnden tr,
Hz. Peygamberin yz deiti. eri girip ktktan sonra, Bille emretti. Bill ezan okudu,
sonra da kamet getirdi. Hz. Peygamber le namazn kldrdktan sonra biraz konuma yapt.
(nce) Nis sresi birinci yetini okuduktan sonra, Har sresindeki 18. yeti okudu ve Her
insan, dinarndan (altnndan), dirheminden (gmnden), elbisesinden, bir sa (lek)
budayndan, bir lek hurmasndan, hatta bir hurmann yars bile olsa, sadaka versin.
buyurdu. lk nce Ensrdan bir kii eliyle tayamayacak derecede ar ve ii para dolu bir
torba getirdi. Bundan sonra insanlar arka arkaya gelip, bir eyler getirdiler. Sonunda ben,
yiyecek ve giyecek eidi olarak iki kme mal yldn grdm. Byle (iyi miktarda)
yardm toplanmas sonucu, Hz. Peygamberin yz altn yaldzl gm bir levha gibi parlad
(ok sevindii yznden belli oluyordu). (Bu yardmlar grnce) Hz. Peygamber yle dedi:
Her kim slmda (Mslmanlar arasnda)gzel bir r aarsa (hayra nclk ederse, o gn
ilk para dolu torbay getiren kiinin yapt gibi), ona hem iledii bu hayrn sevab, hem de
kendisinden sonra o hayr ileyecek olan hayr sahiplerinin sevab -onlarn sevabndan hibir
ey eksilmeksizin- verilir. Yine her kim de slmda (Mslmanlar arasnda) kt bir yol
aarsa (kt bir adet balatrsa), ona da hem bu ktln gnah, hem de kendisinden sonra
onu ileyecek olanlarn gnahlar, -sonrakilerin gnahlarndan bir ey eksilmeksizinyazlr.(Mslim, K. Zekt, B. 20, Had., 69)
ZENGN BAA KAKAN OLMAYACAK, FAKR KBRL OLMAYACAK
Eb Zer nakleder ki,: Hz. Peygamber buyurdu: kii vardr ki, Allah kyamet gn
onlarla konumaz, onlara bakmaz, onlar temize karmaz, onlar iin pek actc bir azap
vardr. Eb Zer: bunun zerine ben: kaybettiler (onlar) yazk ettiler kendilerine, kimlerdir
onlar ey Allahn Elisi ! dedim. Hz. Peygamber: Elbisesini (byklenerek yerlere)
salveren (elbisesinin ucunu, kuyruunu kibirle sryen), verdii eyi baa kakan ve yalan
yeminle maln satan buyurdu. Hz. Peygamber buyurdu: kii vardr ki, Allah kyamet
gn onlarla konumaz, onlar temize karmaz ve onlar iin pek actc bir azap vardr.
Bunlar zina eden yal kii, yalanc devlet bakan ve kibirlenen fakirdir.(Mslim, K. mn,
B. 46, Had., 171-172) (Toplumun belli bir kesiminin yar plak gezdii o gnk Arabistan
toplumunda, baz zenginler kibirlerinden ve gsteri iin yerleri sryen ok uzun elbiselerle
geziyorlard. i.y.)
ORTAI/ORTAKLARI KTLNDEN EKNDKLER K
Bir hadisinde Hz. Peygamber: komusu, ktlnden emin olmayan kii, cennete giremez
buyuruyordu. (Mslim, K. mn, B. 18, Had., 73) (Byle iinde fitne ve ktlk dolu olan

51

kiiler, kk ve byk irketlerde ortak olarak veya ynetici olarak da bulunabilirler. te Hz.
Peygamber, byle duygu tayanlar uyararak, bakalarna ktlk tasarlayanlarn cennete
giremeyeceini haber vererek, mmetini uyarmtr. Mslmanlarn oluturduu irketlerde,
gerek ortaklar ve gerekse irketi ynetenler, nasl yaparz da, irket ynetimini bir (gizli) hile
ile farkna varlamayacak bir oyunla ele geiririz dncesinde olmazlar, tam tersine
ortaklarn hakk bana gemesin, sonra hiretim mahvolur dncesiyle, bir kuruun bile
zerlerine gememesi iin son derece titiz davranrlar. i.y.)
SIRTIMIZDA YK TAIYARAK
CARRYING ON OUR SHOULDERS
Sahblerden Eb Ms anlatmt: Sadaka vermekle emrolunduk. Biz de (arda)
srtlarmzda yk tardk (da bu kazancmzdan sadaka verip, sevaba ortak olurduk).(Bir gn
arkadalarmzdan) Eb Aqyl yarm sa (bir buuk kilo kadar yiyecek, getirip) verdi. Bir
dier arkada da bundan biraz daha fazla bir ey getirdi. Bunun zerine mnafklar: Allahn
u adamn sadakasna ihtiyac yoktur dediler. Ve (yine mnafklar) : u kii getirdiini srf
gsteri iin, sadaka olarak veriyor gibi laflar ettiler. te bundan sonra u yet indi:
Sadakalar konusunda mminlerden gnll verenleri ve glerinin yettiinden bakasn
bulamayanlar ekitirip onlarla alay edenler var ya. Allah ite onlar maskaraya evirmitir.
Ve onlar iin ackl bir azap vardr.(Tevbe sresi, yet: 79) (Mslim, K. Zekt, B. 21, Had.,
72)
GEC OLARAK SAIMLIK HAYVANI MUHTA BR ALEYE VERMEK
(TO GIVE TEMPORARILY MILCH ANIMALS)
Hz. Peygamber yle buyurdu: Dikkat edin ! Bir kii sabahleyin bir kap ve akamleyin bir
kap st veren bir deveyi, bir sre iin faydalanp sonra iade etmek zere bir ev halkna
emaneten hediye ederse, menha denilen bu hediyenin sevab phesiz ok
byktr.(Mslim, K. Zekt, B. 22, Had., 73)
Hz. Peygamber buyurdu: Ev kadn, evinin yiyeceklerinden israf etmeksizin (rfe gre
ailesine, komularna ve misafirlerine) ikram ettiinde, bu harcamas sebebiyle kendisi de
sevap kazanr. Bu paray kazandndan tr kocasnn ve muhafaza edip ilgilendiinden
tr hazinedrn (grevlinin) da o kadar sevaplar vardr.Bunlardan bazsnn sevap almas,
dierlerinin sevabndan hibir ey eksiltmez.(Mslim, K. Zekt, B. 25, Had., 80)
KHYNIN (GREVLNN) SEVABI
(PROFESSIONAL ADMINISTRATORS OF A COMPANY/ FARM/ SHOP/
SUPERMARKET ALSO EARN DIVINE REWARDS).
slm sadaka vermeyi o kadar tevik eder ki, kendi cebinden kmad halde, bu ie yardmc
olanlara da sevap yazld bildirilmitir. Hz. Peygamber buyurmutur: sahibinin emrini
yerine getiren ve emredilen sadakay gnl holuu ile ulatrlacak kimseye ulatran
gvenilir Mslman grevli, iki sadaka verenden biridir (sadakay veren gibi sevap
kazanr).(Mslim, K. Zekt, B. 25, Had., 79)
SUU/GNAHI NLEMEK N, MADD YARDIM YAPMAK
(RELATION OF CHARITY AND CRIME/SIN: Islam confirms that financial help to
some men/women is a solution for preventing crime and sin. There was a man (from ancient

52

communities). He wanted to give charity. In the first night, he put the money to the hand of a
prostitute, in the second night to the hand of a rich man, and in the third to the hand of a
thief...But it is hoped that the prostitute leaves the adultery with this (mans) charity, the rich
man becomes a generous man, the thief leaves the theft..).
Hz. Peygamber, bir gn anlatmt ki: (Eski mmetlerden) Bir kii: Bu gece mutlaka bir
sadaka vereceim dedi ve evinden kp, sadakasn tesadfen zinkr bir kadnn eline
koydu. Sabah olunca halk: Bu gece bir kahpeye sadaka verilmi (ki bu sadaka geerli olmaz)
diye syleniyor(olduklarn duy)du. Adam (bunu duyunca): Ey Allahm ! Bir zinakr kadna
sadaka verdiimden tr, btn hamd/kr Sanadr dedi ve Mutlaka (bu gece de) sadaka
vereceim (diye ahdetti). O gece de kt ve sadakasn (tesadfen) bir zenginin eline koydu.
Sabahleyin halk bu defa da: Bir zengine dn gece sadaka verilmi (olur ey deil) diye
konuuyor(olduklarn duy)du. O kii (bunlara hi aldrmayarak): Ey Allahm ! Bir zengine
verdiimden tr de hamd Sanadr dedi. Ve Muhakkak (bu gece de) sadaka vereceim
diye ahdetti. (O gece yine kt ve) Sadakasn bir hrszn eline koydu. Sabah olunca da halkn
Bir hrsza bu gece sadaka verilmi diye, dedikodu ettiklerini duydu. Bu kii (yine yle)
dedi: Ey Allahm ! Bir zinkra, bir zengine ve bir hrsza sadaka verdiimden tr de hamd
Sanadr. (Sadakalarm onlara verme gcn veren Sensin). Sonra bu kiiye ryasnda
denildi ki: Sadakalarn kabul edilmitir. Fahieye verdiin sadaka ile umulur ki o (zinadan
vazgeip) iffetli bir kadn olur. Zengin ise umut edilir ki, ald sadakadan ibret alr da,
Allahn kendisine verdii servetten, o da fakirlere vermeye balar. Hrsza gelince, umulur ki,
o da bu sadaka sebebiyle, hrszl brakr da temiz bir hayat yaamaya balar.Mslim, K.
Zekt, B. 24, Had., 78) (talyadan Jamaikaya kadar eitli lkelerde, ilenen su oranlarnn
artmasnn, ekonomiye, kalknmaya, yeni yatrmlara olumsuz etkisi ile ilgili olarak farkl
almalara internetten kolayca ulalabilir. Bir ka: Does Crime Affect Economic Growth,
Claudio Detotto, Edoardo Otranto. Crime and Its Impact On Business in Jamaica (World
Bank Report). Drugs and Crime as a Threat to Development. i.y.)

Kallek Cengiz (2008). Sak. DA, XXXV/584-586

Kandemir Yaar (1993). El-Cmius-Sahh. DA, VII/124-129
Kandemir Yaar (2006). Mslim b. Haccc. DA, XXXII/93-94
Mlik b. Enes(1982). Muvatta. I-II (evirenler: Ahmet M. Byknar, Yaar Erol, Ahmet
Arpa, Durak Pusmaz, Abdullah Ycel). stanbul: Al-Tu Yaynlar
zaydn Abdlkerim (1993). Cr. DA, VII/158
Sofuolu Mehmet(1974). Sahh-i Mslim ve Tercemesi. (I-VIII). stanbul: rfan Yaynevi.

53