Dini Konularda Kendini Kandırmanın 40 Yolu Emre Dorman

dini konularda
kendini kandrmann
40 yolu
EMRE DORMAN
stanbul Yaynevi
Eser Ad: Dini Konularda Kendini Kandrmann 40 Yolu
Yazar: Emre Dorman
letiim: www.emredorman.com
Kapak Tasarm: Gkhan Ko
Sayfa Dzeni: Said Demirta
ISBN: 978-605-64417-1-4
Bask ve Cilt: Pasifik Ofset Ltd. ti.
Cihangir Mah. Gvercin Cad. No:3/1 Baha Merkezi A Blok
34310 Haramidere / stanbul Tel: (0212) 412 17 00 Sertifika No: 12027
1. Bask: Kasm 2013
Genel Datm
stanbul Yaynevi
Caalolu Yokuu Evren Han No:17 Kat:1 Daire:33

SRKEC STANBUL
Tel: (0212) 519 62 72
www.istanbulyayinevi.net
bilgi@istanbulyayinevi.net
dini konularda
kendini kandrmann
40 yolu
EMRE DORMAN
Yrd. Do. Dr. Emre Dorman, Acbadem niversitesinde

retim yesidir. Marmara niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits Temel slam Bilimleri Kelm bilim dalnda hazrlad
Tanrnn Varlnn Kantlanmasnda Kullanlan Modern
Deliller: nsanc lke rnei balkl tezi ile yksek lisans
(2004), Deizm ve Eletirisi: Tarihsel ve Teolojik Bir Yaklam
balkl tezi ile de doktora almasn tamamlad (2009).
Acbadem niversitesinde akademik hayatna devam eden
Emre Dorman, Felsefeye Giri, Felsefe Tarihi ve Bilim
Felsefesi dersleri vermekte, teoloji, felsefe ve din-bilim ilikisi
alanlarnda almalarn srdrmektedir.
YAYIMLANMI ESERLER
nsanlar Uyurlar lnce Uyanrlar (stanbul Yaynevi, 2011)

Modern Bilim: Tanr Var (stanbul Yaynevi, 2011)
Kuran- Kerimdeki Temel Emirler ve Yasaklar (stanbul Yaynevi,
2011)
People Are Asleep They Wake Up When They Die (stanbul Yaynevi,
2012)
Duanz Olmasa Ne neminiz Var? (stanbul Yaynevi, 2013)
indekiler
nsz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1. Benim kalbim temiz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
2. Dinlerin z iyiliktir. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
3. leride nasl olsa yaparm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
4. Nasl olsa Allah affeder. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
5. Nasl olsa affedilmem artk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
6. almak da ibadettir. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
7. Nefsime sz geiremiyorum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
8. Emirlerine uyamyorum ama, Allah ok seviyorum. . . . . . . . . . . . . . 40
9. Herkes byle yayor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
10. Ailemde ya da yetitiim evrede grmedim. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
11. Hacdan hocadan korkacaksn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
12. Dindarlar samimi gelmiyorlar bana. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
13. Bu kadar ktln ve ktnn olduu yerde
ben yine iyiyim. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
14. eytana uyuyorum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
dini konularda kendini kandrmann 40 yolu
15. Peygamberler ve Allah dostlar gibi olamayz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

16. Dini yaayanlar genelde gelir seviyesi dk kimseler. . . . . . . . . . . 71
17. Bana dini anlatmasnn ardnda bir beklentisi var mutlaka. . . . . 76
18. Bu kadar hassas olma, ince dnme. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
19. Elhamdlillah biz de Mslmanz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
20. Artk devir deiti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
21. nce geleceimi garanti altna almalym. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
22. Dnyaya bir kere geliyoruz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
23. Dndrmeyin beni! Hatrlatmayn bana! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
24. Gnah benim boynuma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
25. Dedikodu deil, ben dorular sylyorum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
26. Allah beni byle yaratm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
27. badetlere g yetiremiyor, vakit bulamyorum. . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
28. Din yeterince ak ve anlalr deil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
29. Dinin srekli ceza vurgusunda bulunmas
rahatsz ediyor beni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
30. Dini konulara fazla dalmak akln kaybettirir insana . . . . . . . . . . . 132
31. Aman dinci demesinler bana. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
32. Kimseye zararm yok kendi halinde bir insanm . . . . . . . . . . . . . . . . 138
33. Allah ile kul arasna girilmez. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
34. Allah sevenleri affeder. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
35. Ardmda kalc bir iz brakmalym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
36. Aklm ve mantm yeter bana. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
37. Din ilerlemeye manidir. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
38. Dinin yerini modern ada bilim ald . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
39. Din ile bilim arasnda atma vardr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
40. Dinler sava ve kargaaya sebep olmulardr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
Sonu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
Anneme ve Babama...
nsz
A nlalmas zor bir varlktr insan. Kendisini bir su
damlacndan var eden, saysz nimet ve imkn ile onu gzeten Rabbine kar nankrdr ou zaman. Zorluk, sknt ve
keder annda yakaran ama rahata erdiinde tm yakarlarn unutan bir varlk. Daha tansiyonuna bile hkim olamazken
kendini evrenin hkimi sayan, gelip geici dnya heveslerinin
peinde koan, hi lmeyecekmi gibi dnya iin almaktan
her an lecekmi gibi ahireti iin almaya frsat bulamayan...
Neden var oldum?, Varlmn bir amac var m?, Beni var edene kar sorumluluklarm neler? ya da ldkten
sonra bana ne olacak? gibi en temel sorular sormaya zaman
bulamazken, nefsine ho gelen her trl eye bolca zaman bulan. Hak etmek iin bir ey yapmad halde kendisine verilen saysz nimete ramen kendisinden yine kendi faydasna
olan eyleri bekleyen Rabbinin buyruklarna kar aldrmazlk
eden, trl bahaneler ileri sren ve en acs da Allahn var olduuna inanmasna ramen Allah yokmu gibi yaayan insan.
9
Dini ykmllklerini yerine getirmemek iin hem kendini, hem de evresini kandrmada her trl kurnazla akl
eren ama Allahn apak emir ve delilleri karsnda kr, sar
ve dilsiz kesilen insan. Allahn tm uyarlarna ramen eytann admlarn izleyen, kendisini Allaha beendirmesi gerekirken Allahtan baka herkese kendini beendirme derdine
den insan.
Allahn buyruklarna gre yaamamak iin trl mazeretler ileri srerek en byk ktl kendisine yapan ve hesap
gn imtihannn konusunun yaad hayat olacan bile bile gerektii gibi dersine almad iin derin bir znt ve
pimanlk iinde kaacak bir yer arayacak olan insan:
Der ki insan o gn: Kalacak yer nerede? Hayr, snacak herhangi bir yer yok. O gn varp durulacak yer, sadece
Rabbinin huzurudur. O gn, nceden takdim ettikleri ve erteledikleri eyler insann nne getirilir. Dorusu, insan kendi
kendisine tanktr. Dkse de ortaya tm mazeretlerini.*
Zaten bir gn kanlmaz olarak yzleeceimiz hatalarmzla hemen yzlemek varken bunu ertelemek neden ve nereye kadar? Kar karya olduunuz tehlikenin farknda msnz? Eer gereklerle yzlemek iin hl kendinizi hazr
hissetmiyor ve Henz benim iin erken diyerek dini konularda kendinizi kandrmaya devam etmek ve eytan sevindirmek istiyorsanz bu kitab elinizden brakarak yaantnza
kaldnz yerden devam edebilir ya da hatalarnzn farkna
varmak iin kendinize byk bir iyilik yapabilirsiniz. Emin
olun, bu kitab okumanz eytan ok kzdracak!
1
* 75 Kyamet Suresi 10-15.
10
1
Benim kalbim temiz
trafmzdaki insanlar ile konutuumuzda Benim
kalbim temiz ifadesi sklkla karlatmz bir cmle

olarak kar karmza. Hatta bu durum yle boyutlardadr
ki neredeyse kalbi temiz olmayan tek bir kiinin bile var olmadn dnebilirsiniz. Bazen kt davranlar sergileyen, rnein bir kimsenin arkasndan dedikodusunu yapan
birinin de aslnda kalbinin temiz olduunu, sadece hakikatin
bilinmesi iin bu konumalar yaptn iddia ettiine tank
olursunuz. Ya da Benim kalbim temiz olduu iin bana nceden malum olur, Allah hep gnlme gre verir, Benim
kalbim temiz nk kimseye zarar olmayan, etliye stlye
karmayan kendi halinde bir insanmdr eklinde cmleler kurulur ou zaman. in zeti ise esasen insanlarn bir
anlamda kendilerini aklayarak temize karmaya almalardr.
Ey iman edenler! eytann admlarn izlemeyin. Kim eyta-
11
nn admlarn izlerse, eytan ona irenlikleri ve ktl

emreder. Allahn ltuf ve rahmeti zerinizde olmasayd, iinizden tek kii bile temize kamazd.1
phesiz insan iin en tehlikeli olan, kalbinin temiz olduu iddiasyla dini buyruklar dikkate almamasdr. Bunun iin
ileri srlen bahaneler genellikle Ben namaz klmam, oru
tutmam, ama kalbim temiz eklindeki yaklamlarla ibadetleri nemsizletirme ya da dinin tm emir ve yasaklarn Al
lahn insanlardan istedii temiz bir kalbe sahip olmalar deil
mi? eklindeki kiisel anlay ve yorumlara dntrmekle
gsterir kendini. phesiz kimsenin gerek anlamda kalbindeki niyeti bilmek mmkn deildir, ama gerek manada kalp
temizliini szler deil, eylemler gsterir. stelik kiinin kalbinin temiz olmas onu ayrcalkl klacak bir ey deil aksine
zaten olmas gereken bir eydir. Kuran ayetleri, insann hem
dnyas, hem de ahireti iin hayrl olan her konuda olduu
gibi, bu konuda da ok anlaml tespitler yaparak, Allahn herkesin gerek niyetini bildiini ve bu yzden kimsenin kendini
temize karmaya almamas gerektiini vurgular:
yle kiilerdir ki onlar, gnahn byklerinden ve irenliklerden ekinip kanrlar. Baz kk srmeler hari. Hi
kukusuz, senin Rabbin aff geni olandr. Sizi en iyi bilen
Odur: Hem sizi topraktan oluturduu zaman, hem de annelerinizin karnlarnda ceninler halinde bulunduunuz zaman.
O halde kendi kendinizi temize karmayn; kimin sakndn
en iyi bilen Odur.2
Ayette de dikkat ekildii gibi kimse kendini temize kartmaya almamaldr. nk yine ayetlerde ifade edildii gibi
phesiz Allah kalplerin iindekini hakkyla bilmektedir.3 nsan
1
24 Nur Suresi 21
53 Necm Suresi 32
3
3 l-i mran Suresi 119
2
12
benim kalbim temiz
ou zaman yapt ilerde ya da syledii szlerde kendini

hakl grerek temize kartmaya alr. Hatta hatal olduunu bilse bile yine de yaptklarn merulatrmak iin urar.
Herkesin kendine gre belirledii kriterlere uygun bir iyilik
ve kalp temizlii kabul olmas da kanlmazdr. nsan unu
unutmamaldr: Gnllerin zn ve gerek niyetleri ancak
Allah bilir. Bu sebeple hesap gn beklemediimiz eyler ile
yzleebiliriz. Dolaysyla kiisel anlamda kalp temizlii inan
ve iddiasnda bulunmak yeterli olmad gibi, asl olan kalp
temizlii, Allahn raz olaca bir kalp temizlii olmaldr. Bu
ise Allahn emir ve yasaklarna gerektii gibi itenlikle uyulduu oranda sz konusu olabilir. Bu gerek Kuranda u ekilde ifade edilir:
Onlar ki, Allah anld zaman kalpleri rperenler kendilerine
isabet eden musibetlere sabredenler, namaz dosdoru klanlar ve rzk olarak verdiklerimizden infak edenlerdir.4
Bunlar, iman edenler ve kalpleri Allahn zikriyle tatmin olan/

huzur bulanlardr. Haberiniz olsun; kalpler yalnzca Allahn
zikriyle tatmin olur/huzur bulur.5
Bununla birlikte Kurann geneline baktmzda tm insanlarn hatalar yaptklarn gryoruz. Allah, sonsuz rahmeti
gerei insanlar hemen cezalandrmayarak onlara frsat veriyor. Allahn rahmet ve merhameti olmasa aslnda en iyi dediimiz insanlar bile mkfat hak edemezler. Yaptmz iyilik
ve ibadetler sonsuz cennet nimetlerini hak ettiimiz anlamna
gelmez. Biz ne yapsak da Allahn bize peinen vermi olduu
saysz nimet ve imknn karln veremeyiz. stelik yaptmz hatalarn hemen birebir cezas verilecek olsa yeryznde debelenen tek bir canlnn bile kalmayaca belirtilir ayetlerde:
4
5
22 Hac Suresi 35
13 Rad Suresi 28
13
Eer Allah, insanlar zulmlerine kar cezalandrsayd, yeryznde debelenen bir ey brakmazd. Ama yle yapmyor,
onlar belirli bir sreye kadar erteliyor. Sreleri geldiinde
ise ne bir saat geri kalrlar ne de ne geebilirler.6
16 Nahl Suresi 61
14
2
Dinlerin z iyiliktir
nsan gaflete dren ve kendini kandrmasna se-
bep olan bir dier yanlg ise, kalp temizlii iddiasna benzer ekilde tarih boyunca gelen tm dini buyruklarn iyilie
indirgenmesidir. Bu iddiada bulunan kiiler, kendilerini bu
duruma o denli inandrmlardr ki, hani Kuran bilmeseniz,
kurduklar cmleleri ayet sanrsnz. Zaten tm dinlerin z
iyi bir insan olmak deil mi?, Allahn kulundan bekledii
ey iyi bir insan olmasdr eklinde cmleler ile dinin iyilie eitlendiini grebilirsiniz. phesiz hayrl ve iyi birer kul
olmak, Kuran ayetlerinde ifade edilir. Ancak burada da dikkat edilmesi gereken ey, iyilik ya da iyi insan ieriinin
kim tarafndan ve nasl doldurulduudur. Bu kelimelerin ierii Kuran esaslarna gre belirleniyorsa ayr, insanlarn kiisel kabul ve anlaylar dorultusunda ekilleniyorsa apayr bir
anlay kar ortaya.
yiliin ne olduu, tarihin bandan beri tartlan bir konudur. En yaygn ve kabul gren tanmlarndan birisi ise kendi15
mize yaplmasn istemediimiz eyleri bakasna yapmamak;

yani znde yetitiimiz toplumun bize rettikleri nda,
toplumun bizden beklentilerine uygun davranmaktr. Peki,
sadece bize sosyal bir evre salayan toplumumuzun iyi dediklerini dikkate alarak, bu kabulleri Allahn iyilerinden stn tutmak ya da bu iyileri belirlerken Allahn buyruklarn
dikkate almamak ne kadar mantkldr? Gkleri, yeri ve insanlar yaratann bize tledii iyilere mi iyi demek gere
kir, yoksa toplumumuzun bize rettii geici sosyal kurallara
m? Hayatmzdaki iyilik kavramnn hakemi etrafmzda grdmz aciz insanlar m olmaldr, yoksa onlarn da, bizim
de yaratcmz olan Allah m?
Baz insanlar gerekten de iyilik yapmay seven, kimseye
ktl dokunmayan, unu bunu arkasndan ekitirmeyen,
hayr ilerinde sorumluluk alan kiiler olabilirler. Ancak insan bilmelidir ki tm bu saylanlar ve benzerleri zaten Allaha
inandn ifade eden kiilerde bulunmas gereken, dini buyruklara uygun olan doal davranlardr. Ancak din, sadece
kalp temizlii ve iyiliklerden ibaret deildir. Siz kendi anlaynz ile dini eitli paralara ayrr ve sadece yapmak istediiniz ksmn esas alarak geri kalan yok sayarsanz koca bir btn, bir paradan ibaret klarsnz. Kimi kiilerin yaptklar
kt davranlara ramen Aslnda znde iyi biriyim, ama
nefsime, sinirime yeniliyorum dediklerini duyarsnz. Dolaysyla kimse kolay kolay kendini kt biri olarak deerlendirmez.
Kuran ayetleri, iyiliin, ancak Allah tarafndan ortaya konulan esaslara uygun olduu oranda geerli olacan ifade
eder. yilik anlayn, Allahn dier emir ve yasaklarndan bamszlatrmak mmkn deildir. Ayetler, Allahn insanla
eli olarak gnderdii peygamberlerine iyiliklerle birlikte emrettii baz eyleri u ekilde ifade eder:
Onlar, bizim buyruumuzla yol alan nderler yaptk. Onla-
16
dinlerin z iyiliktir
ra iyilikler yapmay, namaz klmay, zekt vermeyi vahyettik.

Onlar, yalnz bize kulluk ediyorlard.7
Yeryznde yaayan ok eitli milletlerin bulunduu ve

hemen hepsinin kendilerine gre geleneksel ve kltrel birtakm inan ve kabullere sahip olduklar bir gerektir. Tm bu
milletler iin ortak noktada buluulacak evrensel iyilik kabullerinin bulunmas mmkndr. Ancak detaylara inildike ayn zamanda birbirine taban tabana zt iyilik ve ktlk kabullerinin de grlmesi mmkndr. rnein aile ii bir evlilik
ya da birliktelik genel olarak kt bir eylem olarak grlse de,
kimi toplumlarda bu davrann iyi ve gayet doal bir ey olarak deerlendirildiini grebilirsiniz. Dolaysyla, gerek iyilik, gerekse ktlk anlaynn ilahi bildirime uygunluudur,
gerek manada o anlay iyi ya da kt klacak olan. Yoksa
Tm dinlerin z iyi insan olmaktr diyerek dini sorumluluklardan kurtulmak mmkn deildir. Dini sorumluluklar
yerine getirilmeden yaplan bir iyilik varsa ve ayet bu iyilik
gerekten Allah rzas gzetilerek yaplmsa onu takdir edecek olan Allahtr. Ancak kiinin bilmesi gereken, tek bana
yaplan iyilik Allah katnda iyilik olarak deerlendirilse de, bu
iyilik yapmas gerektii halde yapmad eylerin kefareti deildir. Kii yaptklarndan sevap, yapmadklarndan ise gnah
kazanr. Yine ayetlerde ibadetsiz iyilik olmayaca yle ifade
edilir:
yilik, yzlerinizi dou ve bat tarafna evirmeniz deildir.
Asl iyilik, o kimsenin yaptdr ki, Allaha, ahiret gnne,
meleklere, kitaplara, peygamberlere inanr. (Allahn rzasn
gzeterek) yaknlara, yetimlere, yoksullara, yolda kalmlara, dilenenlere ve klelere sevdii maldan harcar, namaz klar, zekt verir. Antlama yapt zaman szlerini yerine getirir. Sknt, hastalk ve sava zamanlarnda sabreder. te
7
21 Enbiya Suresi 73
17
doru olanlar, bu vasflar tayanlardr. te bunlardr takva

sahipleri.8
Yine, tek bana inanmak ya da ibadet etmek de Kuranda

dikkat ekilen inanan profili iin yeterli deildir. nananlar
ibadetlerinde gnlden ve titiz olduklar gibi, ayn zamanda
hayra ve bara ynelik iler de yaparlar. nanmak ve hayrl
iler yapmak pek ok ayette bir arada geen ve vlerek nemine dikkat ekilen inanan zellikleridir.
Allah, inanp hayra ve bara ynelik iler yapanlara vaatte
bulunmutur: Onlar iin bir balanma ve byk bir dl
vardr.9
Bununla birlikte dinlerin iyilie indirgenmesi konusunda

daha tehlikeli olan bir anlay vardr ki, bu da hak dinler ile
baz Uzak Dou inanlarnn, ayn ekilde iyilii tledikleri
inancndan hareketle bir grlmeleridir. Budizm, Hinduizm
ya da benzeri baz retilerin de hedefini insann manevi tabiatn gelitirmek, olgunlatrmak ve varl anlamlandrmasna yardmc olmak eklinde yorumlayan kiiler, tasavvuf
bal altnda, sevgi, kardelik, hogr ve karlkl anlay
sylemleri iinde tm dinlerden oluan bir sentez yoluna gitmeye almaktadrlar. Gerek din zaten insan yaratlna en
uygun sistemdir. Onu insan rn inan ve uygulamalar ile
kartrmak, dini znden uzaklatrarak bir anlamda kurallarn sulandrmaktan baka bir ey deildir. Bu yzden insan
bu konuda da kendini kandrmamal ve iyilii dini buyruklardan bamszlatrmamaldr.
1
8
9
2 Bakara Suresi 177

5 Maide Suresi 9
18
3
leride nasl olsa yaparm
zelde lkemiz, genelde ise dier Mslman lkeler
dikkate alndnda, toplumun byk oranda Allaha

inanan kiilerden olutuu grlr. Genel kabul grd kadaryla lkemizdeki Mslman says nfusun yaklak yzde
98ini oluturur. Ancak dinin gnlk yaam iinde igal ettii
yer soruturulduunda sz konusu orann ciddi anlamda gerilediini grrz. Bu tablo bize insanlarn inanlarnn gereini yeterince yerine getirmediklerini gstermektedir. Hatta
bu bazen o denli hissedilir ki, bir an iin karnzdaki insann
inansz biri olduunu dnebilirsiniz. phesiz insanlarn
inanlarnn gereini yerine getirmemelerine neden olarak
ileri srecekleri eyler eitlidir. Ancak her ne kadar eitli nedenlere dayansa da temel nedenin yaplmas gereken kulluk
vazifelerinin byk oranda ileriki zamanlara ertelenmesine
dayal olduunu sylemek mmkndr.
Gerek okul, gerekse i ortamnda bir arada olduunuz insanlarla dini konularda konutuunuz zaman, genellikle o19
u kiinin inancnn gereini yerine getirmediinin farknda

olduunu, bunun iin eitli bahaneler ne srmelerinin yannda dini vazifelerini ileriki yllarna ertelediklerini grebilirsiniz. Sanki lmn ya varm ve her gn pek ok gen,
gzlerimizin nnde lp gitmiyormu gibi, Henz yam
gen; ileride nasl olsa yaparm diyerek kandrr insan kendini. eytan da bo durmaz, Acelesi yok; daha mrn ok
gibi ssl szlerle destekler hemen kiiyi. phesiz bu yanlg
ve gaflet eytann insana kurmu olduu tuzaklardan biridir.
Hatta baz aileler bile ocuklarnn genken hovarda bir yaam
srmesini gayet normal olarak karlarlar. Biz zamannda neler yaptk, gentir yapacak tabi ya da Biz zamannda yapamadk, bari o karsn hayatn tadn mant ile ocuklarnn
gzlerinin nnde kayp gitmesine seyirci kalrlar.
ncelikle ifade etmek gerekir ki, insann Allaha olan kulluu ana rahmine dt andan balayarak, son nefesini verecei ana kadar devam eder. Dolaysyla inanan bir insann
mr iyi bir eitim iin yetime, dnya iin alp abalama
ve inancnn gereklerini yerine getirme eklinde evrelere ayrlamaz. nanan kii tm eylemlerinde inancnn gereini yerine getirmeyi ncelemelidir. Geri kalan tm ilerini bu gerekliliklere gre belirlemelidir. Kii kulluk vazifelerini ileride
yapacan dnp kendince erteler, ama aslnda hatalarndan dnmesi iin insana frsat vererek belirli bir sreye kadar
erteleyen Allahtr.
Allah, gnahlarnz affetsin ve sizi belirli bir sreye kadar
ertelesin. nk Allahn eceli geldiinde ertelenmez. Bir
bilebilseydiniz!10
Dier taraftan, insann ileride yapmay planlad kulluk

vazifelerini yapabilmek iin yeterli bir mre sahip olacann
da garantisi yoktur. Sahip olsa ve gerekten yapmaya alsa
10
71 Nuh Suresi 4
20
ileride nasl olsa yaparm
da, kaybettii yllarn telafi etme ans da bulunmamaktadr.

Yani ksacas nereden bakarsanz bakn ya da ne niyette olursanz olun, bu anlaya sahip biri her zaman iin kayptadr.
Oysa bilmelidir insan sahip olduu eyler kendisinin deil,
onu var edenindir; ama belli ki bunu anlamas iin var olmas
yetmedi insann, bir de lmesi gerekir.11
Andolsun akp giden zamana ki insanlar zarardadr. Ancak
inanp iyi iler yapanlar, birbirlerine hakk tavsiye edenler ve
birbirlerine sabr tavsiye edenler baka.12
nsanlarn baz kiisel prensipleri vardr hayatta. Kimi tsz kyafet ve boyasz ayakkabyla darya kmaz. Kimi zamanndan nce gider her randevusuna ya da salarn yaptrmadan katlamaz hibir toplantya. Yine yediine itiine,
beden ve ruh salna ok dikkat eder rnein ou kii. Sevdiklerinin zel gnlerini daima hatrlar ve mutlu etmek iin
onlar, eitli srprizler hazrlar. Ksacas kendince nem verip zendii eyler vardr insanlarn hayatta. ncelikleri vardr insanlarn ya da abalar vardr ulamak iin ama ve arzularna. Sevdii bir yemei zenle hazrlamak ya da ocuklarn
gezdirmek iin saatleri, kiisel bakmlar iin yeterli vakitleri. Araylar vardr; kendini daha iyi hissedecei. Denemeleri
vardr; ilerletmek iin kiisel geliimini. Kolar vardr; yaam
daha iyi ynetebilecei. Okumalar vardr; kltrn gelitirecei. Dizi ya da programlar vardr; karmadan her blmn izledii...
Grld gibi, kulluk vazifelerini mrnn son demlerine brakan kiilerin hayatlarnda ncelik verdikleri eyler kulluk vazifelerinin yannda ok gln kalmaktadr. Bir gz ap
kapama misali geen mrn bo ve gereksiz bir yn ey ile
11
Baknz: Emre Dorman, nsanlar Uyurlar lnce Uyanrlar, stanbul Yaynevi 2011;
Nesil Yaynlar, 2012.
12
103 Asr Suresi
21
doldurur insan. Kendince yaplmas gerekli grd eyler

iin katlanmad zorluk kalmaz. Konforlu bir evde oturmay
ya da lks bir arabaya binmeyi ileriki yalarna ertelemez. Hemen edinmek ister bunlar. Maann ykselmesi iin sabrla
yllarn gemesini de beklemez. Hemen ve ksa yoldan zenginlemek ister. Sahip olduunda kendisini mutlu edeceine
inand eyleri elde etmek iin rpnr. Oysa farknda deildir insan; erteledii eyin var olma sebebi olduunun. Emekliliinde rahat etmek iin tm hayat boyunca dedii, sigorta
primlerine dndrr kulluk vazifelerini. Sigorta primini tm
hayat boyunca demesi gerektiini bilen insan, kulluk vazifelerini tm hayat boyunca demek istemez. Hayatnn sonlarna doru deyerek, sonsuza kadar rahat etmek ister. Yapaca
hac ya da nafile ibadetlerin gemite yapmadklarna kefaret
olmasn ya da gemi gnahlarnn affedilmesini bekler. phesiz, gerekten piman olmu ve gnlden Allaha ynelmise kii Allah dilerse kulunu affeder, ama Allahn rzasna uygun yaanmayan yllar bir daha geri getirilemez. nsan yine
kayptadr.
Hayr, hayr! Siz hemencecik geleni seversiniz. Ve sonradan
gelecei terk edersiniz.13
Bunlar, hemen gelecek olan seviyorlar da telerindeki zorlu

bir gn ihmal ediyorlar.14
Evet, insan peinen elde ettii eyi sevmekte, imtihan edilmek zere geldii ve sonsuz yaamn belirleyecek olan mrn ise bu pein eyler uruna tketmektedir. Oysa farknda
olmad bir gerek vardr; sahip olduu gerek deerler, kazanarak elde ettikleri deildir insann. stelik, hibir ey hak
etmeden yaratcs tarafndan peinen verilmitir bu eyler
kendisine. Gzn ya da karacierini satn alan ya da sahip
13
14
75 Kyamet Suresi 20-21

76 nsan Suresi 27
22
ileride nasl olsa yaparm
olduu eyleri kendi becerisi ile doutan elde ettiini iddia

edecek biri var m hayatta? nsan dnyaya gelmesiyle birlikte peinen elde ettii gerek deerlerin bedelini mrnn son
yllarnda demek isterken, dnya nimetlerini hemen elde etmek ister. Oysa farknda deildir ou insan; su misali boa
akp giden mrn, faturas kabark olur.
eytann bu erteleme tuzana dmemek gerekir. Yallk dnemine gelip, baz gerekleri fark eden kiilerden ardnda brakt boa geen yllarnn pimanln duymayan hi
kimse yoktur. Yaprak misali bir o yana bir bu yana savrulmu
ve sonunda derin bir pimanla kaplm bunca insann boa yitirilmi mrlerinin, henz kendini gen grerek kulluk
vazifelerini erteleyen kiilere ibret olmas gerekir. nsanlarn
hatalarn gz gre gre benzer ekilde tekrarlayarak tecrbe
etmek, insan akl ve onuruna yakan bir tutum deildir. Bu
konuda da eytann tuzana dmeyerek, dnya hayatnn
ltsnn insann gzn alarak gerekleri grmesini engelleyen bir k olduunu fark etmek gerekir. Bir anda tkeniverir
mr sermayesi. Koca bir mr dedii ey o kadar bo uralar iinde geer ki insann, rnein 60 yl yaadn sanan biri gnde 8 saatten 20 yl uyur. Kalan 40 ylda da ayakta uyur.
mr dediin; ite budur!
23
4
Nasl olsa Allah affeder
nanan ama nefsine yenildii iin inancnn gerekleri-
ni yerine getiremeyen insanlarn bir ksmnn yapamadklar eylerden dolay vicdan azab duyduklar grlr. Bir ksm insanlar ise hatalar sebebiyle piman olmalarna ramen
Allahn affedici oluuna gvenerek hatalarn tekrar ederler.
Allah Rahmandr; Merhametlidir. Rahimdir; efkatlidir. Ga
furdur, Afvvdr; hatalar ve gnahlar balayandr. Allahn
tm emir ve yasaklarna tam anlamyla riayet etmeye alan
bir kulun bile snaca tek ey Allahn rahmetidir. Allahn
rzasnn dnda bir hayat yaayarak isim ve sfatlarna snmak ise riyakrlktr.
Neleri yaparsam Allah affeder ya da affetmez eklinde hesaplar yaparak iman edilmez Allaha. Bu ekilde hesapl, kitapl, planl teslimiyet olmaz. Peygamberler dahi affedilmeyi
umarlarken, rnein Hz. Yusuf Allaha: Rabbim, sen bana mlk
ve saltanattan bir nasip verdin. Olaylarn ve dlerin yorumundan
bana bir ilim rettin. Ey gkleri ve yeri yaratan! Benim dnyada da
24
nasl olsa allah affeder
hirette de Velm sensin. Beni mslman/sana teslim olmu olarak

ldr ve beni barsever, hayrl kullar arasna kat diye dua ediyorken, kimse nasl olsa mslmanz, bir ekilde kurtuluruz
ya da Allah nasl olsa affeder zihniyeti ile gnahlara cesaretle
dalamaz. Bu, eytann insan aldatma yollarndan bir dieridir. eytan, Sen yap Allah nasl olsa affeder, Baksana millet
neler yapyor, Herkes iyi de bir sen mi ktsn, Bu frsat
bir daha ele gemez, Yap sonra tvbe edersin, Sen yapmazsan bir bakas nasl olsa yapacak, Sen de cennete girmeyeceksen kim girecek cennete, Bu son eklinde vesveseler ile
tuzaklar kurar insana. Kuran bu konuda da uyarr insanlar:
Ey insanlar, Allahn vadi gerektir; sakn dnya hayat sizi
aldatmasn, o aldatc, sizi Allah(n affna gvendirmek sureti) ile aldatmasn.15
O yaman aldatc, sizi Allah ile aldatt.16
Yeryznde eytan en fazla sevindirecek ey, insanlarn

Allahn buyruklarndan uzak bir hayat srmesidir. nsan,
Allahtan uzaklat oranda eytan insana yaklar. Mallarda,
evlatlarda ortak olur onlara. Cimri, doyumsuz, tatminsiz klar
onlar. nsan Allahn nasl olsa affedeceini dnrken farknda olmadan eytann kskacnda yok olur gider.
Gerek u ki, eytan sizin dmannzdr, yleyse siz de onu
dman edinin. O, kendi grubunu, ancak lgnca yanan atein halkndan olmaya arr.17
Yine etrafmzdaki kimi insanlar da eytani hipnozun etkisi altnda benzer bir ekilde Allahn affediciliini delil gstererek insanlarn hatalara girmesine sebep olurlar. Hatasz
kul olmaz, Kul hata yapacak, Allah affedecek eklinde yak15
35 Fatr Suresi 5
57 Hadid Suresi 14
17
35 Fatr Suresi 6
16
25
lamlar ile Allahn affedici oluunu arptarak anlamndan

saptrrlar. Kimi kt niyetli kiiler ayetleri dahi kullanarak
aslnda karsndakinin iyiliini istedikleri konusunda Allah
da tank tutarlar. Kii ise farknda olmadan bu kiilerin szne
itibar ederek Ne yapalm ben de insanm der. Oysa, ayetler
uyarr insan. Bu gibi kiiler dost grnml dmanlardr:
nsanlardan ylesi vardr ki, onun dnya hayatna ilikin sz senin houna gider ve o, kalbindekine Allah tank tutar.
Oysaki o, dmanlarn en yamandr.18
Baz insanlarn dt bir baka hata ise Cehennemde

biraz yandktan sonra nasl olsa cennete gireriz dncesidir.
nsan iin herhangi bir garantisi olmayan ve ancak Allahn
dilemesi halinde sz konusu olabilecek bu durumu kullanarak
zihinlere vesveseler gnderir eytan. Nasl olsa Allah affeder
anlaynn bir baka eklidir bu kandrmaca. Parmak ucuna
deen ate sebebiyle gnlerce ac eken insanlar cehennemde
yanmay oyun sanarak Ne olacak, ok ok biraz yanarz eklinde yakksz szler ile dini gerekleri alaya alrlar.
nsanlarn byk ksm Nasl olsa dnyada bir ekilde geiniriz demez hep kendini garanti altna alp maddi adan
glenmeye alr, ama i dnya hayatnn hesabn verecei
ahiret gnne gelince Nasl olsa aklanrz, Nasl olsa bir ekilde affediliriz diyerek iini Allaha brakr. Aslnda gnlk
ilerinde ou zaman mantkl davranmaya alr insanlar.
rnein yola kmadan nce internetten trafiin durumuna
bakar. Bir yere gitmeden nce en ksa zamanda en az benzin
harcayarak nasl gidebileceini aratrr. Bir gece ncesinden
hava durumuna bakar ve havaya gre belirler ertesi gn giyecei eyleri, ama i sonsuz yaamn belirleyecek gereklere
geldiinde mantksz bir varla dnverir bir anda. Bile bile kendini hatalara srkler. Hesap gnn dnmeden ya18
2 Bakara Suresi 204
26
nasl olsa allah affeder
ar. Dnya iini Allaha brakmayarak arzu ettii eyleri elde

etmek ve rahat etmek iin alp abalamas ve planl davranmas gerektiini bilen insan, ahireti iin kayda deer bir
ey yapmayarak Allahn affetmesini bekler. Oysa insann aklndan hi karmamas gereken tartmasz bir gerek vardr
hayatta: Nereye gidiyoruz? Hep birlikte lme! Peki, yaarken
gittii her yere hazrlk yapan insan, neden hazrlk yapmaz
lme? lme are yok madem, hazr olmak gerek her dem.
27
5
Nasl olsa affedilmem artk
eytann insan kandrma yollarndan birinin Allahn
rahmeti ile aldatma olduu ifade edilmiti. Ancak bunun

tam aksi ile de kandrmaya alr eytan insan. nsanlarn bir
ksm iledikleri gnahlar sebebiyle ok kt bir insan olduklarna ve artk gemite yaam olduklar hayattan pimanlk
duysalar da affedilmelerinin mmkn olmadna inanrlar.
Bu yanlglar ise hayatlarna ayn hatalaryla devam etmelerine sebep olur. Sebep olur nk Zaten ahiretimizi kaybettik
bari bu dnyamz yaamaya devam edelim yanlgsna der insan. Yani bir manada Allahn rahmetinden mit kestirir
eytan insana. Oysa Kuran ayetleri bu konuda da uyarlarda
bulunur:
De ki: Ey benlikleri aleyhine snr aan/ar giden kullarm!
Allahn rahmetinden mit kesmeyin! Allah, gnahlar tmden affeder. nk O, mutlak Gafur, mutlak Rahimdir.19
19
39 Zmer Suresi 53
28
nasl olsa affedilmem artk
Allahn rahmetinden mit kesmeyin; nk Allahn rahmetinden inkra sapanlar topluluundan bakas mit kesmez.20
Baz insanlarn aslnda hatalarndan dnmek istediklerini ve Allaha yaklamak iin vesileler aradklarn grrsnz
ama bu aamada eytann insan tuzaa drmeye alt
bir baka gereke girer hemen devreye. Allaha kar hatam
ok olduundan dua ve ibadet etmeye yzm yok, rademe
yenildiim iin hatalarmdan vazgeemiyorum eklinde sylemler ile farknda olmadan kii kendini daha da uzaklatrr
Rabbinden. Bu da ok byk bir yanlgdr. Hata yapyor olmak kulluk vazifelerini yerine getirmeye engel olmamaldr.
Kii ne yapp edip hatalarn tekrar etse de zerine vazife olan
kulluk grevlerini yerine getirebildii oranda gerekletirmeye azmetmeli ve bu sayede Allah ile olan ban sk tutmaldr.
Aksi halde kii Allahtan uzaklatka daha da fazla gmlecektir hatalara.
eytann bir dier tuzana derek evresindekiler tarafndan Sen de mi namaza niyaza baladn, Akln yeni mi bana geldi, Senin gemiini de biliyoruz biz eklinde szlere
muhatap olaca kaygsyla bazen dine ynelmekten dahi ekinir kimi insanlar. nk gemiteki hatalarn kabullenmek
herkesin harc deildir. Bazen insann en fazla zoruna giden
ey ardnda brakt yllarn bo yere yaad gerei ile yzlemesidir. Oysa hesap gn geri dn mmkn olmayan
yzleme ve pimanlktansa, hemen imdi piman olup gereklerle yzlemek ve eytann bu tuzana dmeden temiz
bir kalp ile Allaha ynelmek gerekir.
Ayetlerden de grld gibi her ne hataya dmse dsn insan, ayet gerekten piman olmu bir kalp ile ynelmise Rabbine, affedilmek iin mitli olmas gerekir. nsann bu
20
12 Yusuf Suresi 87
29
ikisi arasndaki dengeyi kurmas, Allahn hibir emrine uymadan Allah nasl olsa affeder hatasna da, artk nasl olsa affedilmem yanlgsna da dmemesi gerekir. Ama muhtemelen bunun farknda olmayan pek ok insan Bir kere girdik
gnahlara. Ha bir eksik, ha bir fazla gibi son derece yanl bir
mantkla hareket etmekte ve farknda olmadan gnahlara girdike duymas muhtemel vicdan azab da git gide hafifleyerek
zamanla tamamen ortadan kalkmakta ve kii, gnahlar iinde
boulmaktadr. Bazen de Allahtan uzaklamasnn ve dnya
hayatna bylesine dalmasnn ortaya kard tatminsizlik,
ok ciddi ruhsal sorunlara sebep olabilmektedir. Yeter ki kii
kendini kandrmadan hatalarndan vazgeerek temiz bir kalp
ile Rabbine ynelmek istesin. nsan iin af ve tvbe kaps sonuna kadar aktr.
Rabbiniz ilerinizdekini daha iyi bilir. Eer siz iyi kiiler olursanz phesiz O, tvbe edenleri balayandr.21
Bununla birlikte kii nce kendine samimi olmaldr. Nasl olsa affedilmem artk diyen pek ok insan hata yapt ve
affedilmeyi umduu kii bir sevdii olsa rnein onun gnln kazanmak ve kendini affettirmek iin elinden gelen her
eyi yapar. ayet bu kii vazgeemeyecei biri ise yapaca eylerin sonu gelmez ve affedilmek uruna her yolu dener. Gnlerce kendini ifade etmeye, aslnda kt bir niyeti olmadna ikna etmeye alr karsndakini. Oysa Allah, merhamet
edenlerin en merhametlisi olmasna ramen i kendini Allaha
affettirmek olunca kolayna kaverir kii. Hayatta en fazla sevmesi gereken ve sahip olduu her eyi ona ikram eden
Rabbinin rzasn kazanmak iin yormaz bile kendini. ten
ie Affediversin ite ne olacak canm dercesine hani Affetse
de olur affetmese de eklinde bir tavr taknr kendine. Oysa bilmelidir kii; hibir kymeti yoktur insan iin tm dnya
21
17 sra Suresi 25
30
nasl olsa affedilmem artk
kendisinden raz olsa da, Allah kulundan raz olmadka. Kii, Rabbinin rahmetinden mit kesmemeli ve gnlden unu
bilip tekrar etmelidir: Ey Rabbimiz! Gnahlarmz boyumuzu
asa da aamayaca tek ey senin rahmetindir. Sen bizi merhametinle kuat, rahmetinle sevindir.
Rabbinizden af dileyin! O, balamay ok sevendir.22
22
71 Nuh Suresi 10
31
6
almak da ibadettir
az insanlarn en ok sevdii ve bir anlamda dilleri-
ne slogan edindikleri bir cmledir almann da ibadet

olduu. Ancak anlamakta glk ekiyor insan. Bu nasl bir
ibadettir ki dier tm ibadetlerin gz ard edilmesini hakl karabilmektedir. phesiz insann almas ve helal yollardan
para kazanmas son derece tabi bir eydir. Ancak ou insann dikkatten kard bir nokta vardr ki, bu da almak da
dhil dnyalk yaplan her trl faaliyetin kii iin ama deil
ancak ara olabileceidir. Siz iinizi ve para kazanma sevdanz hayatnzn merkezine yerletirir ve olmazsa olmaz bir ama
haline getirirseniz zamanla para sizin deil siz parann klesi
haline gelirsiniz.
te taraftan Hi lmeyecekmi gibi bu dnya iin, yarn
lecekmi gibi de ahiret iin almal sznn de ayr bir
slogan olarak karmza ktn grrz. Ancak her nedense
insanlarn nemli bir ksm her an lebilecekleri gereini ounlukla gz ard ederek hi lmeyecekmi gibi bu dnya iin
32
almak da ibadettir
alp abalarlar. Gnlk kouturmaca iinde her eye vakit

bulur insan. Sosyal medyada gezinir, maillerini okur, bilgisayarda oyun oynar, telefon ap dostlar ile dakikalarca konuur
ya da bir ey almak istiyorsa rnein saatlerce maaza maaza
dolar, ama i ibadet etmeye gelince her nedense vakit bula
maz ibadete. Samimiyetsizdir ou insan. Yerine getirmesi gereken kulluk vazifelerinden syrlmak iin trl bahanelerin
ardna snr.
Hem alp, hem de ibadet etmek isteyenlerin bana ise
gelmeyen kalmaz. almak zere bir i bavurusunda bulunduunuzda i grmesi srasnda sizinle mlakat yapan kiiye gnn belirli vakitlerinde ibadet etmeniz gerektiini sylemi olun. Mslman bir lkede yaamamza ramen acaba
nasl bir tepki ile karlarsnz? ounluk tarafndan ne kadar iyi bir i gemiiniz olursa olsun dikkate alnmayacanz kesin. Ya da biraz dini duyarll olan kiilerden Hepimiz Mslmanz elhamdlillah, ama almak da ibadettir ya
da zaman namaz klamazsn ama akam eve gidince kaza
edersin eklinde yanl bir dini teblie maruz kalmanz kanlmaz olacaktr.
Benzer bir durumu bizzat kendim askerdeyken yaadm.
Bulunduumuz bln 100 metre ilerisinde cami olmasna
ramen herhalde sokaa kan kk bir ocuun kaybolmasndan endie duyulduu gibi kaybolacamz dnldnden acemi olan biz askerlerin camiye gitmeleri yasakt. Blk
iinde de ibadet etmek iin yer tahsis edilmemiti. Koularda
nelerin yaplamayacann maddelendii afilerde namaz klnamayaca da yazyordu. Gidip blk komutanyla konutuumda ise aldm cevaba armamtm: Namazlarn kazas var dinimizde askerden sonra klarsn! Buras peygamber
oca deil miydi? eklindeki sorumu ise donuk bir yz ifadesi ile cevapsz brakmt. Dier giriimlerimde ise imdi
birinize izin versek herkes namaz klma bahanesi ile kaytara33
cak eklinde cevaplarla karlatm. Onun da kolay vard ve

teklif de etmitim stelik. Dinlenmek zere verilen dakikalarda dileyenin namazn klabileceini syleyin yeter. Namazn klacak kii dinlenmeyi dnmez namazna koar. Kaytaracak adam ise dinlenme zamanndan dn vermez namaz
iin.
Benzerini i yerleri iin de yapmak mmkn. len vakti
verilen yemek molasnn diledii kadarn ibadetine ayrabilir
kii. nsann dini vazifelerini yerine getirmemek ve bakalarna da getirtmemek iin bulaca bahanelerin snr yoktur
phesiz. nsan edinecei mala mlke kendini malik sanr.
Oysa inananlar bilir; yerde de gkte de mlk ve ynetim yalnz Allahndr. Kuran ayetleri bu konuya u ekilde dikkat ekerken ayn zamanda rnek bir inanan profilini de ortaya koymaktadr:
yle kiiler vardr ki ne ticaret, ne alveri onlar Allah hatrlamaktan, namaz klmaktan, zekt vermekten alkoyamaz.
Onlar kalplerin ve gzlerin dnecei gnden korkarlar.23
phesiz hem kendimizin, hem de sorumluluumuz altndaki kiilerin rzkn temin etmek iin helal dairesi iinde
dnyevi anlamda da almamz ve hatta zerimize vazife olan
iimizi en iyi ekilde laykyla yapmamz gerekir. Dini adan
bu noktada bir sknt bulunmamaktadr. Allah biz kullarna
Kuranda Boalr boalmaz yeni bir ie koyulup yorul24 diye
t vermekte ve yine kullarndan bir ksmnn yeryznde
dolaarak kendi ltfundan bir eyler isteyeceklerini25 bildii
iin onlara kolaylk getirdiini ifade etmektedir. Dolaysyla kiinin aln teri ile almas helaldir. Ancak hibir alma
ya da ura, Allahn emirlerinin nne geirilemez. Hayatn
23
24 Nur Suresi 37
94 nirah Suresi 7
25
73 Mzzemmil Suresi 20
24
34
almak da ibadettir
amac haline getirilemez. badetleri yerine getirme gerekliliini ortadan kaldramaz. eitli bahanelerin zerine klf olamaz. lerin en gzeli; Allah honut etmek iin yaplandr.
Kendine bir iyilik yapmak istiyorsa insan unu unutmamaldr tek bir an: Daima lmn lehine iler zaman. Dnya iin
topladn yeter; biraz da ahiretin iin kazan!
De ki: Eer babalarnz, oullarnz, kardeleriniz, eleriniz,
hsm akrabanz, kazandnz mallar, az kr getireceinden
korktuunuz ticaret, holandnz evler size Allahtan, Elisinden ve Allah yolunda mcadele etmekten daha sevimli
ise, artk Allah emrini getirinceye kadar bekleyin. Allah, yoldan km topluluu (doru) yola iletmez.26
Dini gereklerini yerine getirmeye alan hatta Mslmanlar tarafndan oluturulmu, cemaat, vakf, dernek ya da benzeri organizasyonlarn bir paras olarak Allahn rzasn kazanmay ve dine hizmet etmeyi hedefleyen insanlarn byk
ounluunun da zaman zaman bu ekilde bir gaflete dtkleri ve yapmaya altklar hayrl iler sebebiyle kimi kulluk vazifelerini ihmal edebildikleri ya da dini hassasiyetlerde
geveklik gsterdikleri grlr. eytan da bo durmaz ve Sen
zaten hayrl bir i yapmaya alyor ve yoruluyorsun o kadardan bir ey olmaz eklinde vesveseler ile kiinin vicdanen
rahatlamasna dolaysyla daha da gevemesine sebep olur. Ksacas, dini konularda ileri srlen bahaneler sadece Allaha
ve dine gereken nemi vermeyen insanlar tarafndan deil,
Allaha ve dine nem verdiine inanan ya da bunun iin alan insanlar tarafndan da ileri srlmektedir. eytani tuzaklardan korunmak iin srekli olarak Allaha snmak, uyank
ve dikkatli olmak ve nefsimize ho gelen eyleri imanmzn
nne bahane olarak getirmekten saknmak gerekir.
26
9 Tevbe Suresi 24
35
7
Nefsime sz geiremiyorum
llah ve buyruklarn dikkate almadan yaayan et-
rafnzdaki kimi insanlara hatalarndan vazgemeleri iin nasihat ederek onlara Allahn ayetlerinden rnekler
verdiinizde zaman zaman Abi haklsn ama ne yapaym
nefsime sz geiremiyorum, Dnya nimetleri tatl geliyor,
badetlere eniyor, vakit bulamyorum eklinde bahanelere sndklarn gryorsunuz. Sanki nefis adna her ne varsa sadece bu insanlar sahipler ona. Yasak olan baz eylerin
kendi iinde bir ss, ekicilii olduu iindir ki bunlar yasak edilerek kii iin imtihan klnmtr. Zaten yasak olmasa
da kimsenin yapmak istemeyecei ya da yaptnda tiksinecei bir eyin yasak edilmesinin bir anlam olmazd. Allahn
kullarndan bekledii eyler kul tarafndan yaplabilir eylerdir. Yaplabilir eyler olduklar iin Allah yaplmalarn istemitir. Allah engin rahmeti gerei kullar iin zorluk deil
kolaylk ister. Ama yerim dar diyen gelin misali nazlanr durur insan ve hem dnyas hem de ahireti iin kendisine fay36
nefsime sz geiremiyorum
dal olan eyleri yapmamak iin trl bahaneler sralar.

Dnya hayat tatldr elbette. Tatl olduu iin imtihandr
zaten. Allaha olan teslimiyetin ve kulluktaki mertliin gerek
gstergesi, Allahn yasak ettii bir ey kulun holand bir ey
olsa da kulun o eyden Allahn rzas iin vazgemesiyle ortaya kar. Yoksa Allahn deil de kendi yapp yapamadklarnn
kulluunu yapan biri Allahn deil keyfinin kulu olur. Kuran
ayetleri bu konuda da uyarda bulunur:
Nasiplendirildiiniz eyler u ireti hayatn yararndan ve
ssnden ibarettir. Allahn katndaki ise daha hayrl ve daha sreklidir. Hl aklnz iletmeyecek misiniz?27
Evet, insan eytann vesveselerine kaplarak nefsine yenik

dyor ve sonsuz ahireti bir kenara brakarak geici dnya
hayatnn kendi gibi geici nimetlerine tutku ile balanyor.
Nefsini bahane ederek kendini kandrmasnn ise ahirette verecei hesap iin geerli bir gereke olmadn bilmiyor.
Kim nefsinin bencil tutkularndan korunursa; ite onlar, kurtulua erenler olacaklardr.28
Aslnda samimi deildir ou insan. Nefsine yenik dtn iddia ederek yapt pek ok hatadan paras ya da sal uruna vazgeebilir. rnein, alkol ya da uyuturucu bir
maddeyi brakmamas durumunda geri dn mmkn olmayacak ekilde kanserin tm hcrelerine yaylaca ve ksa
zaman iinde de hayatnn son bulaca sylense bir insana ve
stelik bunun eitli belirtileri de ksa ortaya kolay kolay srar
edemez kimse hatasnda. Ya da parasn tmden kaybetme
mek uruna da hemen eki dzen vermeye alr hayatna.
Sevdii kii onu beensin diye ya da mesela evlilik ncesi gsterili bir gelinlik ya da damatln iinde gzel gzkmek u27
28
28 Kasas Suresi 60
64 Teabn Suresi 16
37
runa gnler ncesinden rejime girer. almay ok istedii

bir irkete kabul edilmesi, tiryakisi olduu sigaray brakmasna bal olsa azna emzik edinerek vazgeilmezi kld sigaray bile brakr iki gnde, ama i hem dnyas hem de ahireti
iin hayrl bir ey yapmaya gelince g yetiremez, nefsine sz
geiremez. Oysa paras, sal ya da karizmatik grnts
imanndan daha nemli deildir insann.
Nefsini temizleyip arndran, gerekten kurtulmutur. Ve onu
(isyanla, gnahla) rtp-saran da elbette ykma uramtr.29
Hatalardan uzak durulamamasna gsterilen nefse sz geirememe bahanesi ayn ekilde ykml olunan kulluk vazifeleri ve ibadetlerin yerine getirilememesinde de ileri srlr ou zaman. Sabah uykusunu blerek namaza kalkamayan
ou insan yurtii ya da yurtd bir seyahate katlmak iin
gne domadan yollara der, erkenden havaalan ya da otobs terminalinde alr soluu. Ya da gnn bir ksmnda veya gece saatlerinde Allah iin ayakta dur veya Kuran oku desen kendine zor gelen ou kimse, gnlerini ve gecelerini feda
edebilir, saatlerce telefonda konuabilir ya da onlarca mesaj
atabilir; sevgilisinin krlan kalbini telafi edebilmek uruna.
Yamur amur demeden bir stad nnde saatlerce yebilir; fanatii olduu takmnn akna. Ramazan ayn orulu
geirmeyi ok gren ou kimse sonunda dl ya da hret
olan bir oyunda gnlerce a susuz kalarak yaam mcadelesi
verebilir. phesiz mmkndr oaltmak rnekleri ama nefsini bahane eden pek ok insann ne denli samimiyetsiz olduunu anlamak iin sanrm bu kadar yeterlidir. Arkasna
snlan bahaneler ancak u geici dnya hayatnda paravan
vazifesi grebilir insana. Ahirette ise yoktur snlacak kimse;
Allahtan baka. Bununla birlikte esasen insan da kendi duru29
91 ems Suresi 9-10
38
nefsime sz geiremiyorum
muna ve ileri srm olduu bahanelere tanktr, ama dnmeyerek yaad iin, hesap gn dnyadayken ileri srd
bahaneler bir fayda salamaz insana.
Der ki insan o gn: Kalacak yer nerede? Hayr, snacak herhangi bir yer yok. O gn varp durulacak yer, sadece
Rabbinin huzurudur. O gn, nceden takdim ettikleri ve erteledikleri eyler insann nne getirilir. Dorusu, insan kendi
kendisine tanktr. Dkse de ortaya tm mazeretlerini.30
Allaha inanan ama buyruklarn dikkate almayan biri kimin kuludur? Allahn m nefsinin mi? Hesap gn ileri sreceimiz hibir mazeret kurtaramayacaksa bizi, u sorular ve
gereklerle yzlemelidir insan, Sahip olduumuz her eyi bize veren, zor zamanmzda yalvarp yakardmz Allah, rahatmz yerindeyken hayatmzn neresinde? Ey nefsim! Her
defasnda mitsizlie dp aresiz kalnca m Allaha yneleceksin? Her an Ona muhta olduunu ne zaman reneceksin?
30
75 Kyamet Suresi 10-15
39
8
Emirlerine uyamyorum ama,
Allah ok seviyorum
az insanlarla konutuunuzda hayatlarnda dini
pratiklere ynelik pek bir eyin bulunmad, ancak Al

lah ok sevdiklerini ifade ettikleri grlr. phesiz kulun
Rabbini gnlden sevmesi ok nemlidir. Ancak bazen bu
anlay insann kendini kandrmasna sebep olabilmektedir.
Sevginin gstergesi nedir? Yalnz sylem mi? Peki ya eylem?
Allah gerekten ok sevdiinin hi mi belirtisi olmaz insann
hayatnda? phesiz kimsenin iman ya da ibadet dnyasnn
boyutunu bilemeyiz, zaten bunun derdinde de deiliz. Kimseyi yarglamak da deil amacmz, ama sz konusu anlaya
sahip insanlarn kendi beyanlar da hayatlarnda dini unsurlarn bulunmad ynnde olabilmektedir. Yani pek ok insan
bunu itiraf etmektedir. Ben Allah ok severim ama dini bilmem, yaamam itirafnda bulunur kimi zaman insanlar. Oysa kii bilmelidir ki Allah gerek manada sevmek olabildiince buyruklarna hassas olmakla mmkn olabilir. Allah
40
e m i r l e r i n e u y a m y o r u m a m a , a l l a h o k s e v i y o r u m
ok severken emir ve yasaklarn dikkate almamak mmkn

mdr?
Genellikle tasavvufa eilimli kiilerde yaygn bir inantr,
her eyi sevgi ve hogrye indirgeme. lgilerinin sebebi de
esasen tasavvufun, buz dann grnen ksm kadar biliniyor olmasndan kaynaklanr. Dinin ii ancak tm gerekleri ile
doldurulabilir. Ne ibadetler, ne sevgi, ne de hogr tek bana yeterlidir. Din bir btndr ve kii Allahn dinini kendi anlayna gre ekillendiremez. Arzu ettii kalplara sokamaz. Dinde sevgi de vardr, hogr de vardr, Allahn Kuran
ayetleri ile belirlemi olduu emir ve yasaklar da vardr. Ben
sadece Allah severim, bu da bana yeter anlaynda olmak
Kuranda tarif edilen inanan profiline uygun deildir. Hi phesiz inananlar Allaha sevgide ok takndrlar:
nsanlar iinde yleleri vardr ki, Allah dnda bazlarn
Allaha e tutarlar da onlar Allah sevmi gibi severler. man
sahipleri ise Allaha sevgide ok kararl ve takndr.31
Ancak Allah ok seven ve Ona gnlden teslim olan insan, inancnn gereklerini yerine getirmesi gerektiini de bilmeli, eytann insanlar ibadetten uzaklatrmak iin kurduu
tuzaklara dmemelidir. Kendisini kendinden kt durumdaki rnekler ile karlatrmak da kiinin yine kendini kandrmasndan baka bir ey deildir.
Birini gerekten ok seviyor olsanz, bir dnn bunu ifade ve ispat etmek iin neler yaparsnz? Sevginizi sadece kuru szlerden ibaret mi klarsnz? Sevdiinize ilgisiz kalabilir
misiniz? Bilirsiniz ki bu sizi de, sevdiinizi de tatmin etmez.
Sevginizi gstermek iin trl jestler yapar, zel gnlerinizi
hatrlar ve bu gnlerinize zel hediyeler alarak sevdiinizi sevindirmek istersiniz. Bazen onu zmemek iin kendinizden
geer, bazen de krgnlk annda gecelerinizi uykusuz geirir31
2 Bakara Suresi 165
41
siniz. Ksacas emek ve vakit harcarsnz sevdiiniz iin.

Peki, sevdii biri iin yapmayaca ey kalmayan insan neden gerek manada sevilmeye layk tek varlk olan Rabbi ile
arasna bu kadar mesafe koyar? rnein; neden vakit ayrmaz
Ona olan sevgisini ifade etmek adna ya da neden bir gece olsun uykusuz kalmaz Onun iin. Nasl bir sevgidir ki bu her
ey sadece kar taraftan beklenir? Allah gerekten sevmek,
Onun sevgi ve yceliine layk bir kul olmakla, Onun iin nefes almak, Onun iin yaamak ve yalnz Ona teslim olmakla
mmkn olabilir.
nananlar ancak, Allah anld zaman kalpleri titreyen, kendilerine Allahn ayetleri okunduunda imanlarn artran ve
yalnz Rablerine dayanp gvenen kimselerdir.32
Onlar yle insanlardr ki, Allah anldnda kalpleri titrer;

balarna gelene sabrederler, namaz gzetirler. Ve kendilerine verdiimiz rzklardan infak ederler.33
Ayetlerden de grld gibi inanan insanlarn Allahn

ayetlerine de Allaha olan kulluk vazifelerine de duyarsz kalmalar sz konusu deildir. Gerek sevgi, gerek bir teslimiyet
yani teslimiyetin gnlden ve samimi bir ekilde ifade edilmesiyle mmkn olabilir.
32
33
8 Enfal Suresi 2
22 Hac Suresi 35
42
9
Herkes byle yayor
nanl olduunu ifade eden insanlarn nemli bir ks-
mnn kendilerini inansz insanlardan ayracak nitelikler

tamadklarn grdnzde, ilk bata olduka arabiliyorsunuz. Ardndan nedenini sorguladnzda ak bir gerei
fark etmeniz uzun srmyor. nsanlarn Allah var demelerine ramen, yokmu gibi yaamalarnn ardndaki en ncelikli
nedenin etraflarndaki kalabalk ynlarn da benzer ekilde
yaamalarndan kaynaklandn anlyorsunuz. Oturduunuz
apartmandaki komularnz, iyerindeki mesai arkadalarnz,
okulunuzdaki hoca ve rencilerin byk ounluunun hayata baknn benzer ideallere ve byk oranda ortak dnyevi hedeflere dayandn gryorsunuz. Ardndan nasl oluyor
da bunca insan sanki hi lm yokmu, hesap yokmu gibi
umursamaz bir hayat srerler diye soruyorsunuz kendinize.
Sonra bir gerei daha anlyorsunuz. nsanlarn byk ounluu ayn tornadan kp ekil almlar. Ayn eitim sistemi,
ayn rutin yaamlar, ayn muhabbetler, benzer idealler...
43
Televizyon, radyo ya da internet gibi haber edinme kanallarn takip ettiinizde, gn boyu birbirini tekrarlayan tartma programlar ile dizi ve filmleri izlediinizde tm bunlarn
zihinleri tahrip edici etkisini gzlemliyorsunuz. Az birlii,
fikir birlii etmiesine dnyalk zevk ve hrslarn propagandas enjekte ediliyor insanlarn damarlarna sz konusu iletiim aralaryla. Aile yapsn derinden sarsan yaantlar, ahlakszl meru klan gsterimler, nl nsz halkn abuk
tketilir trden gndelik olaylar, etkisi altna alyor insanlarn hayatlarn. Sz konusu etki yle derinden ve hissettirmeden yaplyor ki siz televizyon izleyip aynz yudumladnz
sanyorsunuz ama ayn anda hem sizin, hem de aile fertlerinizin zihinleri ekilleniyor. Yabanclar girmesin diye kapmz,
kimse evimizi grmesin diye perdemizi kapatyor ama izlediimiz programlarla farknda olmadan nne geleni evimizin
iine sokuyoruz. Bazen bir katil ya da usta bir soyguncu ayet
izlemekte olduunuz dizi ya da filmin kahramanlarndan biri
ise, iledii saysz sua ramen yakalanmamasn arzu ediyor
ve filmin, ald paralar ile sevgilisini de yanna alarak gittii
adalarda yaadklar mutlu anlar ile bitmesini arzular hale gelebiliyorsunuz.
nsanlarn zihinleri ayn etki altnda ekillenince artk hayattan beklentiler de, mutlu olunmas iin yaplmas gerekenler de, lmeden nce gezilip grlmesi gereken meknlar da
aynlayor. nsanlara lm hatrlatp bo ve anlamsz geen
yaantlarna eki dzen vermelerini tlediinizde doal
olarak bu tler pek ok kiiye anlamsz geliyor. ou insan
nsan hayattan ne bekleyip, ne isteyebilir ki? sorusunu soruyor kendine. Herkes byle yapmyor mu? diye iinde bulunduu durumu savunuyor bir de. Oysa Kurana gre ounlua
uymak hakikat adna bir ey ifade etmez:
Yeryzndeki insanlarn ounluuna uyarsan seni Allah
44
herkes byle yayor
yolundan saptrrlar. Sadece sanya uyarlar onlar ve sadece

samalarlar.34
Yine Kuran ayetleri dikkatli bir ekilde okunduunda ounluun deer asndan hakikat karsnda bir ey ifade
etmedii grlr. rnein ayetlerde insanlarn ounluunun gerei rten inkrclar olduu,35 ounluunun sahip
olduklar tm rzklar kendilerine verenin Allah olduunu
bilmedikleri,36 ounluun doru yoldan sapm olduu,37
ounun gerek manada iman etmedii,38 ounun Allahn
ayetlerine kar umursamaz ve onlardan habersiz olduu,39 insanlarn ounluunun Allaha kretmedii,40 ounluun
nankr olduu,41 yine ou insann zanna uyduu,42 ounun
yalanc olduu,43 insanlarn ounluunun gerekten ho
lanmad,44 ounluun akl edip dnmedikleri iin hayvanlardan bile aa olduklar,45 insanlarn ounluunun
Allahn lleri dirilteceini bilmedikleri46 ve kyametin geleceine inanmadklar47 ifade edilir.
Dolaysyla insanlarn ounluunun ayn eyi yapyor olmas hakikat adna bir ey ifade etmez. Kuran ayetleri bu konuda ak bir ekilde bizleri uyaryorken insanlarn, herkes
34
6 Enam Suresi 116

16 Nahl Suresi 83
36
34 Sebe Suresi 36
37
5 Maide Suresi 49
38
2 Bakara Suresi 100
39
10 Yunus Suresi 92
40
2 Bakara Suresi 243
41
25 Furkan Suresi 50
42
10 Yunus Suresi 36
43
26 uara Suresi 223
44
43 Zuhruf Suresi 78
45
25 Furkan Suresi 44
46
16 Nahl Suresi 38
47
40 Mmin Suresi 59
35
45
byle yapyor ya da bu ekilde yayor gibi samimiyetsiz bir

bahanenin arkasna snmas kabul edilemez.
Kalabalk bir ortama girdiinizde ya da rnein toplu ulam aralarn kullandnzda herkesin kafasnda ayr bir
dnyalk hesap ayr bir dnce olduunu grrsnz. Gittim, geldim, yattm, kalktm, aldm, sattm, ettim, kattm, kr
ettim, zarar ettim, gnderdim, aldm, yatrdm, ektim, gezdim, tozdum, yedim, itim, izledim, dinledim... gibi, ayn kalplam kelimeler etrafnda dnen ynla cmle vardr dillerde. nsanlarn byk ounluu dnyam nasl kurtarrm,
yani nasl daha iyi artlarda yaarm derdinde. Daha hayret
verici olan ise gayet iyi artlarda yaayanlarn da ayn dertte olmalardr. Gn iindeki bitmek bilmez ura a yle bir
sarm ki insanlar, acaba ahiretimi kurtarmak iin ne yapmalym sorusunu sormaya frsat bile bulamaz olmu ou insan,
tm yaam iinde.
Yine ileriye dnk hedefleri iin de genellikle etrafndaki
insanlarla ortak eyleri paylar ou kimse. Modern dnyann ssl ve byl kavram ve sfatlar vardr insann tuzaa
dmesine neden olan. Kariyer, karizma, stat, hret ve
poplerlik gibi byl szler ile gelecek planlarn ekillendirir ou kimse. nsanlarn byk ounluunun peine dt bu hedefler, hayatn amac haline dnrler. Bunlar elde
etmek ve elde tutmak uruna tkenir mrler.
Esasen ok byk bir mantk hatas yapyor insanlar. ounluun bir eyi yapyor olmas o eyi doru klmayaca gibi yaplan bir hatann da ok kii tarafndan yaplyor olmas
kiiyi bu hatadan muaf tutmaz. nsan etrafndaki ounluktan g alarak kendini kandrsa da Allah kandramaz. Kandramayaca gibi g ald kalabalklar ahirette ona yardmc
olamaz. Hkm srdnz hayat size verene hesap verilir
ahirette ve hi phesiz Allahn hesab amaz, zerre arlnca bir ey olsa dahi Allah onu insann nne getirir; unutmaz.
46
herkes byle yayor
Bu yzden bir i yapmadan nce herkesi kandrsa da Allah

kandramayacan hesap etmelidir insan. Hesap Gn haklarnda hkm verilip de cehenneme srklenenlere sizi buraya
srkleyen neydi diye sorulduunda verecekleri cevaplardan
birinin u olduunu haber verir Kuran ayetleri bize:
Bo i ve uralara dalanlarla birlikte dalar giderdik.48
nsanlarn genelinin yaptna bakarak benzer eyleri yapmak, hayvanlar arasndaki sr psikolojisinden farkl deildir.
zlediimiz belgesellerde sr halinde hareket eden hayvanla
rn nehir kenarna geldiklerinde toplu halde durduklarn grrsnz. Sonra en ndekilerden birinin suya doru yapt
bir hamle ile bir anda tm sr ilk hamleyi yapann peine taklarak suya girer. Oysa insanlarn hayvanlardan farkl olarak
ncesi ve sonras ile yapaca eylemin sonularn hesap ederek yani akln kullanarak hareket etmesi gerekir. Buna ramen insanlarn byk ounluu oltann ucuna taklan yeme
ynelen balklar gibi dnya hayatnn deersiz nimetlerine ynelirler. Gerekten de birok insann balk hafzasna sahip olduuna tanklk edersiniz. eytann sallad oltann ucunda
ine olduunu bile bile yutarlar yemi yine de her seferinde.
Drt bir yan eytann ve nefsinin tuzaklar ile sarldr ama yine de insan hayatn gllk glistanlk sanr. Bir dman gizli
ya da ak bir ekilde insann karsna gelecek olsa, almayaca
tedbir kalmaz zarar grmemek uruna. Ama sz konusu
olan nefsini okayan tuzaklara kaplmaksa averir kollarn ve
alabildiine sarp sarmalar gnahlar.
Kt/pis eylerin okluu seni hayrete drse de kt/pis
olanla iyi/temiz olan bir olmaz. O halde, ey akl ve gnl sa
hipleri! Allahtan korkun ki kurtulua erebilesiniz.49
48
49
74 Mddesir Suresi 45
5 Maide Suresi 100
47
Babo yaamayan, hayatnn merkezinde Allah olan ve

dini gereklerini yerine getirmeye alan insanlar da vardr
hayatta. Ama pek ok insan aldanr ve kendi gibi yaayan insanlarla birlikte hayatn akna brakr kendini. Aslnda insan
kendini kandrarak eitli bahaneler ileri srse de Kuran ayetlerinin ak bir ekilde dikkat ektii bir gerei unutur ou
zaman:
(nsan) Kimsenin kendisini grmediini mi sanyor?50
50
90 Beled Suresi 7
48
10
Ailemde ya da
yetitiim evrede grmedim
evrenizdeki baz insanlarn yaantlarna bakt-
nzda dini gereklilikleri yerine getirmek adna tek bir

belirti dahi grmeniz mmkn deildir. Kendileri ile konutuunuzda size hak verdiklerini ama ailelerinde ya da yetitikleri evrede daha nce byle eylerle karlamadklarn,
bu konularda hi dnmediklerini bahane ettiklerini grrsnz. phesiz bu durumdaki insanlarn bir ksm ksmen
kendi ilerinde hakl ve samimidirler bu ifadelerinde. Ama yine de gemiteki yoksunluk, imdi ve gelecek iin bahane deildir. nsann hem gemiini telafi etmesi, hem de geleceini
dini gereklere gre ekillendirmesi iin harekete gemesi gerekir.
Hi bilmedii ama imdi iinde bulunduu artlar sebebiyle renmek ve bizzat kendi bana yapmak durumunda kald saysz ey olur insann hayat boyunca. Ve kii ne yapar
eder renir bu eyleri. rnein toplum tarafndan grg ku49
ral olarak kabul edilen bir takm eyleri ailesinde grmedii

bahanesiyle dikkate almazlk yapmaz insan. nsanlarn knamasndan ekinerek toplum tarafndan benimsenecek ekilde
dikkat eder hal ve hareketlerine. rnein ocukluunda krsalda bym, ky hayat ve kltrne alkn biri okumak
ya da almak zere byk bir ehre gittiinde zamanla kendini o ehrin yaam tarzna ayak uydurmak zere ekillendirir. Ben daha nce ailemde ya da yetitiim evrede grmedim, beni byle kabul etsin herkes demez. Demek ki insan
ne kadar zor olsa da deitirebilmektedir alkanlklarn. Bununla birlikte ailesinde ya da evresinde grmemi olmas veya gemiten beri atalarnn benzer bir yaant iinde olmas
hakl kartamaz insan. nsanlar yaantlarn da bir anlamda
din edinirler. Kuran ise atalarndan gelenlere ya da kendi uydurduklar bu yaant dinine veya ayn hatalar tekrar etmelerine deil, Allahn indirdiine uymalarn syler insanlara:
Onlara, Allahn indirdiine uyun! dendiinde: Hayr! Biz,
atalarmz zerinde bulduumuz eye uyarz derler. Peki,
atalar bir eye akl erdiremiyor, doruya ve gzele ulaamyor idiyseler!..51
Farkl bir din iinde ya da farkl bir corafyada dnyaya

gelmesine ramen kendi aba ve tutkusuyla yapt aratrmalar sonucu slam dinini benimsemi saysz rnek vardr. Ama
bu insanlarn yapabildiklerinin onda birini yapamayan Mslman lkede doan ve en azndan yaad toplum iinde dine dair motifler bulunan kiilerin, ailelerinde ya da etraflarnda dine dair unsurlar grmemi olmalarn bahane etmeleri
kabul edilebilir deildir. Dinini renmek ve yaamak kiinin
kendisine yapaca en byk iyiliktir. Belki insan her sorumluluktan kaabilir ve bu yzden sknt ekmeyebilir. Ancak
dini sorumluluk kalabilecek ya da yok saylabilecek trden
51
2 Bakara Suresi 170
50
ailemde ya da yetitiim evrede grmedim
deildir. nsanlarn bu konuda da kendilerini kandrmay brakmas ve bahanelerin ardna saklanmamas gerekir.
Ahirette hesap gn pimanlk duyanlarla ayn duruma
dmemek iin henz vakit varken hatalardan dnerek ilahi
buyruklar dikkate almak noktasnda harekete gemek gerekir. nsana verilen mr sermayesi Rabbinin buyruklar dorultusunda bir mr srerek imtihan edilmesi iindir. Bir
anlamda frsat tanmaktadr Allah kullarna. Hibir bahane
ardna snlamaz i iten geip de hesap grldkten sonra. nk istedii takdirde akl erdirip gerei grebilecei bir
sre verilmitir insana:
(Cehennem atei) inde onlar (yle) lk atarlar: Rabbimiz, bizi kar, yaptklarmz yerine hayrl iler yapalm. Size orada (dnyada), t alabilecek olann t alabilecei
kadar mr vermedik mi? Size uyaran da gelmiti. yleyse
(azab) tadn; artk zalimler iin bir yardmc yoktur.52
52
35 Fatr Suresi 37
51
11
Hacdan hocadan korkacaksn
z konusu bahanenin zellikle halkn belirli bir kesimi
tarafndan her frsatta dile getirildii ve mnferit hadiselerin genelletirildii grlmektedir. nsanlarn byk ounluunun eitli dnyevi hrs ve karlar sebebiyle dini kurallara aykr davranlar sergilediklerini grmek mmkndr.
Bu davranlardan herhangi birini sergileyen kii dindar ya
da evresi tarafndan dindar alglanan biri de olabilmektedir.
Ancak insanlarn ok basit bir eyi gzden kardklarn ya da
gzden karmalarnn ilerine geldiini grmek zor deildir.
Yaplan hata ya da ilenen su kendi bana hata ve sutur. Kimin tarafndan yaplp yaplmad ancak ikinci nc dereceden nemli olabilir. Dindar olan ya da o ekilde alglanan
bir kiinin iledii su da herkes gibi kendisini balar. nk
bu suu ilemesinin sebebi dini inanc deil, kendisidir. nand pek ok eyi uygulamayan saysz insan vardr hayatta.
rnein dini kabul etmeyen biri de yalan sylemenin, hrszlk yapmann kt olduunu kabul eder. Bunlardan birini yap52
hacdan hocadan korkacaksn
mas ise kabulne aykr davrandnn gstergesidir. Ancak

gerek, gerek olmaya devam eder. Yani kiilerin geree aykr davran gerei deitirmez.
Dindar insanlardan ahlk d davranlarn beklenmemesi gayet doaldr. Ancak burada nemli olan kiilerin olaylar
karsndaki alglarnda samimi olup olmadklardr. nsanlar iledikleri bir su karsnda kendilerini temize karmak
iin dindarlarn ya da dindar geinenlerin de benzer eyler
yaptklarn syleyebilir. Ya da dine inanmak istemedii iin
zellikle kt rnekleri seip bu rnekler zerinden dine ve
tm dindarlara iftirada bulunmak da istiyor olabilir. Bu gibi
kiilerin samimi ve vicdan sahibi olmadklar aktr. Bununla
birlikte dindar kiilerin de hatalar yapyor olmalarn delil getiren kiilerin bu durumun kendi zerlerindeki sorumluluu
kaldrmayacan ya da yklerini hafifletmeyeceini bilmeleri
gerekir.
zellikle lkemizde 70li ve 80li yllarda ekilen Trk
filmlerinin nemli bir ksmnda en fazla ilenen temalardan
biri kt hac hoca temasdr. Ne hikmetse sz konusu
filmlerin hibirinde samimi bir Mslman karakter ile kar
lamanz mmkn deildir. Kt ve banaz dindar rnekle
rinden hareketle dinin ve dindarlarn aslnda ne kadar geri
kafal ve a d olduu mesaj verilmeye allr. Nerede bir
hile hurda, nerede bir ahlakszlk varsa altndan hep dindar
grnml birini kartrlar. Neredeyse birka neslin dine
kar nyarg ile yaklaarak dinden uzak durmasnn ardndaki nemli etkilerden biri de kastl olarak yaplan sz konusu
bu zihin inasdr.
Din, daha ziyade insanlarn manevi dnyalarna hitap eden
ynyle kt niyetli insanlarn elinde yanl yorumlanmaya
maruz braklabilir. Kimi kiiler din zerinden siyaset yapabilir ya da ekonomik karlar gzeterek insanlar aldatabilirler.
Ancak phesiz bu konularda paranoyak olmak deil; dikkat53
li olmak gerekir. nk bu gibi durumlar dinin kendisinden

deil kt niyetli insanlardan kaynaklanr. Bu gibi olumsuz
durumlar ile karlamamann en etkili yolu ise insanlarn
dinlerini bizzat kaynandan renip gnlk yaamlarna
yanstmalardr. Koulsuz gvenilip balanlacak tek sz yalnzca ilh kelm olan Kurandr. Bu yzden dini konulardaki
iddia ve retiler kabul edilmeden nce mutlaka Kuran szgecinden geirilmelidir. Allaha iman, insann tm yaamn
olumlu ynde etkilemelidir. Eer etkilemiyorsa ya kiide ya da
kiinin imannda bir sorun var demektir. Din hacnn hocann ya da herhangi baka bir kii ve kurumun tekelinde deildir. nsanlk iin indirilmitir. Dolaysyla bahanelerin ardna
snmay brakarak kt rnekleri deil, iyi rnekleri dikkate
almak ve herkesin kendi hesabna dinini doru bir ekilde renerek yaamas gerekir.
54
12
Dindarlar samimi gelmiyorlar bana
nsanlarn bir ksmnn, dini gerektii gibi yaamama-
sna neden olarak ileri srd gerekelerden muhtemelen

en samimiyetsiz olan, dindar kiileri samimi bulmadklar
ynndeki nyarglardr. Baz insanlarn dindar grnerek
insanlar kandrmaya altklar doru olabilir. Ancak bu, tek
bana tm dindarlara kar nyargl olunmas iin geerli bir
sebep olamaz. nsanlarn bir ksm kendi karlar iin kullanabilecei her eyi kullanr. Buna din de dahildir. Dolaysyla
samimiyetsizliin sebebi dindarlk ya da dindarlar deil samimiyetsiz ve kendi karlar dorultusunda i yapmaya alan
insanlardr.
Hayrl ilerin bir paras olmaya uraan inanl insanlarn hep bir menfaat peinde olduklarn dnmek aslnda
bu dncedeki insanlarn kendi i dnyalarn yanstan bir
itiraf olur ou zaman. Kii karsndakini kendisi gibi bilirmi misali, baz kiilerin hep bir nyargs, hep bir kulp takma
derdi vardr inanl insanlara. Baz kiiler Ben dindar dei55
lim ama en azndan dindarlar gibi samimiyetsiz de deilim

eklinde ifadeler kullanmak suretiyle kendini aklamaya alr. Oysa farknda olmadan nyarglar sebebiyle eytann tuzana der pek ok kimse. Bir kii dindar ve ayn zamanda
gerekten samimiyetsiz biriyse bu samimiyetsizliinin sebebi
din deildir hibir surette. Kiinin bireysel durumuyla alakal
hibir konu inandn ifade ettii dine balanamaz. rnein
matematiksel kurallar yanl uygulayarak her defasnda hatal
sonulara ulaan biri yznden kimse matematii sulamaz.
nk hata kuralda deil, o kural uygulayandadr. Ama i
dindar olan ya da o ekilde kabul edilen birinin hatal bir uygulamasna gelince her ne hikmetse bu durumdan kiiden ok
inand dini nasiplenir ve faturay dine kartarak bunu, dini sorumluluklarn yerine getirmiyor olmasna bahane eden
kimse, farknda olmadan kendini kandrr her seferinde.
Bu durum zaman zaman hkmet ya da eitli kurumlar
dindar olduklar iin insanlarn dindar gibi gzktkleri iddialaryla da dillendirilir. Ya da nceden dininin gereklerini
yerine getirmeyen ama artk gemi yaantsndan pimanlk
duyarak yaamn dini buyruklar dorultusunda ekillendirmeye alan insanlara Sen de mi bunlar gibi oldun eklinde
tepkilerin verildii grlr. Kii kendini samimi, kendi dnda herkesi ise samimiyetsiz bulur. Hatta ou zaman bakalarn eletirdii durumlara girmemek iin dinden olabildiince
uzak grnmeye urar. nat ve kompleksleri sebebiyle bakalar ile ilgili kt zanlara girmesi yetmezmi gibi kendi hayatn da mahveder.
Bununla birlikte ayet gerekten de bir kii samimiyetsiz
bir ekilde dindar grnmek istiyorsa bu o kiiyi balayan
bir durumdur. Bu da ok acnas bir durumdur. Yani birilerine yaranmak iin dindar grnmek ak bir riyakrlktr. nsann kendini aldatmasnn bir baka yoludur dindar grnmek. Akas ben de ok merak ediyorum bu gibi insanlar
56
dindarlar samimi gelmiyorlar bana
Hesap Gn Allahn huzurunda ne syleyecek? Ancak bu

gibi rneklerin olmas dindarlarn samimiyetsizliini gstermeyecei gibi, insann dindar olmasna da engel tekil etmez.
Kuranda dikkat ekilir ve knanr dindar grnml sahtekr
ikiyzller:
Gerek u ki, mnafklar (szde), Allah aldatmaktadrlar.
Oysa O, onlar aldatandr. Namaza kalktklar zaman, isteksizce kalkarlar. nsanlara gsteri yaparlar ve Allah ancak
ok az anarlar.53
Aslnda kii yaants iinde dine yer vermek istemedii

iin bu gibi klflar bulur kendine ama samimiyetsiz dindarlara inat ben samimi ve iten bir ekilde dinimi yaayarak gzel
bir rnek olmalym demez nedense! Ben bu dindarlar gibi
samimiyetsiz deilim en azndan zm szm bir eklinde
szler ile eitli bahaneler uydurur kendine. Bu ise eytan en
fazla sevindirecek tavrlardan biridir. Siz samimiyetsiz bulduunuz dindarlara kzarken, bir de bakarsnz eytan yaantnzda din adna bir ey brakmam. Samimiyetsiz insanlar
bahane ederek dinden uzaklamak byk bir gaflettir. nsanlarn bu konuda da kendilerini kandrmay brakmalar gerekir. Hi phesiz Allah kimin gsteri iinde ikiyzllk ettiini en iyi ekilde bilmektedir:
Dini yalanlayan grdn m? te yetimi itip-kakan, yoksulu doyurmay tevik etmeyen odur. te (u) namaz klanlarn vay haline ki onlar, namazlarnda yanlgdadrlar, gsteri
yapar, hayra da mni olurlar.54
Dini ykmllklerini yerine getirmemek iin kendine eitli bahaneler uyduranlarn yannda, baz dindar kiilere kzarak dine kar tavr alan insanlar da grmek mmkndr.
53
54
4 Nisa Suresi 142

107 Maun Suresi
57
Oysa din, kimsenin tekelinde ya da ailesinden kalan miras deildir. Srf kzd baz dindar kimseler holanmad davranlar sergiliyorlar diye, bir kimsenin hayatnda dine yer vermemesi son derece anlamsz bir tavrdr. Din, Allahn dinidir.
Dine ynelmek ve onu yaamak iin kiileri deil bizzat Al
lahn dinini esas almak gerekir.
58
13
Bu kadar ktln ve
ktnn olduu yerde ben yine iyiyim
nsann kendini kandrma yollarndan ve iine dt-
nde gelen yanlglardan bir dieri de, kendini kt rnekler ile mukayese ederek aklamaya alma yanlgsdr. Bu
yanlg dindar kabul edilen kiilerin oluturduu kt rneklerden farkl olarak dindar ya da dini uygulamalardan uzak
ayrm gzetilmeksizin insanlarn geneline ynelik yaplan bir
deerlendirmeye dayanr. Daha nceki balklarda da grdmz gibi insan kendini aklamak ve kendince hakl gerekeler ileri srmek iin her yolu kullanr. Kendi iyiliinin ya da
ktlnn lsnn bakalarnn iyilik ya da ktlklerine gre belirleneceini sanarak yanlr. Yeryzndeki insanlarn tamam da kt olsa bu yine kiinin bireysel durumu iin
bir ey ifade etmez. Etmez nk ahirette herkes kendi yaptklarndan hesaba ekilir.
nsan dini konularda hep kendinden kt durumlarda
olanlarla kyaslar kendini. Dnyevi konularda ise hep stn
59
durumda olanlarla. Bu da insann ayr bir samimiyetsizliidir. nk olmas gereken tam tersidir esasen. Dnyevi bir
eksiklikten ikyet etmek yerine, sahip olduklarndan yoksun
bulunan saysz insann varl, ikyet deil kr sebebi olmaldr kii iin. Dini konularda ise alnabilecek en iyi rnekleri almaktr insan iin esas olan. nsanlarn bir ksm yapt
eyleri o denli merulatrr ve kendini temize karr ki bir an
cennetin o kii iin yaratldn sanrsnz!
Bakmaz msn, u benliklerini ak-berrak gsterip duranla
ra!55
nsan kendi yaptn daima abartr. Kendine gre dindarlk belirtisi sayd bir takm eyleri yapyor olmay yeterli
grr. Baz insanlar Evden besmelesiz kmam, Besmelesiz iyerimi amam, Ramazanda iki imem, Kadir gecesi
camileri gezerim, Kandillerde namaz klp dua ederim eklinde sylemler ile aslnda dine kar ilgisiz olmadn hatta biraz daha konusanz kendini olduka dindar birisi olarak
kabul ettiklerini syleyebilirler size. phesiz belirli zamanlarda bile olsa insanlarn hatalardan uzak durarak Allaha yaklamaya almalar sevindirici bir eydir. Ancak eytan insann
gnahlardan uzak durmak iin yapt eyleri o denli bytr
ki kiinin gznde, kii gnahlardan uzak durmad zamanlarda vicdanen rahat hisseder kendini. Canm benim yaptklarm yapmayan bir sr insan var eklinde szler ile kendi
yaptn yeterli grr ou kimse. Bununla birlikte bazen yle szler duyarsnz ki, tam anlamyla dehete dmeniz kanlmaz olur. Kimi insanlarn Ben de cennete girmeyeceksem
kim girecek Allah akna? eklinde mnasebetsiz ve yakksz ifadeler kullandklarna ahit olursunuz. eytan da bo
durmaz tabi, iddetle destekler bu zanlar. Yahu baksana bir
etrafna; millet ne kadar kt sen iyisin iyi, hem de ok iyi
55
4 Nisa Suresi 49
60
bu kadar ktln ve ktnn olduu yerde ben yine iyiyim
vesvesesini drr insann aklna. nsan nasl olsa bir ekilde

cennete girerim sanr. Oysa ayetler uyarr:
Yoksa siz, Allah iinizden urap didinenleri semeden,
sabredenleri semeden cennete gireceinizi mi sandnz?56
phesiz Allah cennetlerini inanan ve ihlasl kullar iin

yaratmtr, ama insan her daim, eytann Allahn huzurundan kovulma sebebinin kibirlenmek olduunu da hatrnda
tutmaldr. Kuran ayetleri uyarda bulunur:
Benliklerine zulmedip durduklar bir srada, meleklerin vefat ettirdikleri kiiler yle diyerek teslim bayran ekerler:
Biz hibir ktlk yapmyorduk. hi de yle deil. Allah,
sizin yapmakta olduklarnz ok iyi bilmektedir.57
Yine baz insanlar dini birtakm emirleri yerine getiriyor

olmalarn yeterli grerek iyi bir Mslman olarak tanmlarlar kendilerini. phesiz herkesin ibadetinin deerini ancak
Allah bilir. Namaz, oru, hac ya da zekt gibi ibadetlere indirgenmi bir Mslmanlk anlay yaygndr toplumun geni bir kesiminde. Sz konusu ibadetlerden uzak saysz insann yaad yanlgsyla kii gnnn snrl bir zamanna
sdrd Mslmanl ile kendini yeterli grme gafletine
der. Durum byle olunca bu anlaytaki ou kii iin zamanla aradan kartlacak birer ritele dnr sz konusu
ibadetler. nk eytann ayr bir tuzadr insan Allah iin
ayraca vaktinde aceleye srklemek. imdi acele iin var
ama namazn kl da aradan ksn diye vesvese verir eytan
insana. eytan namaz kl diye vesvese verir mi? demeyin.
Bu tarz bir namaz ancak eytan raz edecek ekilde aradan karmaya ynelik aceleye getirilen bir ibadete dnr bir anda. uursuz bir ekilde gerekletirdiimiz saysz ibadetimiz
56
57
3 Ali mran Suresi 142

16 Nahl Suresi 28
61
vardr. Tm bunlardan bize kalan ise yapm, yerine getirmi

olmaktr. Bir dnelim ne iin aceleye getiririz bir ibadetimizi? Yetimemiz gereken hangi ey yerine getirmemiz gereken
bir ibadetten daha nemli olabilir? Kldmz namaz sonras
son dakikalarmz yaayacamz bilsek neler yapmayz, bir
dnelim o namazmz bitmesin diye? Aceleye getirdiimiz
kulluk vazifelerimizin dnyamza ve ahiretimize bir katks
var mdr? phesiz bu ancak Allahn bilgisindedir. Ancak kii kendini kandrmamal ve dnyevi eyler ne kadar ok olsa
da yeterli grmyorken Allah rzas iin yapaca eyleri hemen yeterli grmemelidir.
Bununla birlikte baz insanlar ayn zamanda kendilerince matematik hesab yaparak bu kadar ktnn olduu yerde cehenneme girmek iin kendisine yer kalmayacan ya da
kendine sra gelmeyeceini dnrler. Bu kadar inansz ve
kt insan nereye sacak yahu bize yer kalmaz herhalde der
kimileri. Ya da Cennette bize de bir yer olur herhalde eklinde cennete girmeyi kolay yoldan keyi dnmek gibi deerlendirir ou kii. Oysa Kuran ayetleri tokat gibi vurur insann yzne bu gerei:
O gn cehenneme: Doldun mu? deriz. O ise: Daha yok
mu? der.58
Allahn cennetleri de cehennemleri de alabildiine genitir. Herkese fazlasyla yer vardr. nsanlarn bu gibi acnas hesap ve yorumlarla kendilerini kandrmay brakarak hesabn
veremeyecekleri bir mr srmemek iin almalar gerektiini anlamalar gerekir. Bununla birlikte gnlden Allaha teslim olmu bir kula yakan, yapt hayr ve iyiliklerin hazz ile
deil yapamadklarnn hzn ile yaamaktr.
1
58
50 Kaf Suresi 30
62
14
eytana uyuyorum
nsanlarn bir ksmnn tekrarladklar hatalar sebebiyle
srekli olarak eytan bahane ettiklerini ve eytana uyuyorum sz ile kendilerini savunmaya altklarn grebilirsiniz. Oysa iin asl, insanlarn iradelerine yenik dmeleri
sebebiyle eytan bahane etmeleridir. eytan, insan iin dost
grnen bir dmandr. Zihinlerimize atmaya alt eitli
vesvese ve kuruntular ile yollarmza tuzaklar kurar. Pek ok
insan da iradesine yenik derek kolayca kaplr bu tuzaklara. Baz insanlar eytan h Allaha rakip kt bir g sanr.
Dikine kulaklar, krmz sureti ve elinde mzra ile ortalkta
dolap etrafa ktlk saan bir canavar canlanr zihinlerde.
Oysa eytann insan zerinde zorlayc bir gc yoktur. Kendi
eliyle kendini atee atan yine insann kendisidir. nsan artan ve saptran herkes ve her ey eytann bir yansmasdr hayata. nsan eytann kendisi iin apak bir dman olduunu
ve onun admlarn izlememesi gerektiini bilmelidir.
63
eytann admlarn izlemeyin. nk o, sizin iin apak bir

dmandr.59
eytann admlarn izlemeyin. Kim eytann admlarn izlerse eytan ona irenlikleri ve ktlkleri emreder.60
(eytan) onlara sz verir ve onlar mitlendirir; hlbuki eytann onlara sz vermesi aldatmacadan baka bir ey deildir.61
eytan gnahlar ssl ve ekici gsterir. Bo vaat ve kuruntularla kandrr insan. eytana uyuyorum diyen insan
aslnda farknda olmadan nefsini kabartr ve o an iin kendisine haz vereceine inand eye uyar. nsann gnaha girmesi en ok eytan sevindirir. Oysa Kuran eytandan gelen vesveselerden kurtulmann formln verir insanlara:
eytandan bir drt seni drtklediinde hemen Allaha
sn...62
Aslnda pek oumuz bir i yapmadan nce az ok biliriz yapacamz bu iin doru olup olmadn ya da kimin
rzasna uygun olacan. Ama sz geiremeyiz nefsimize ve
trl bahaneler ile grmezden gelerek bu gerei bile bile gnaha srkleriz kendimizi. imdi sormak gerek insann uyduu eytan m yoksa eytann vesveseleri ile kabaran nefsi mi?
Peki, kendi eliyle bile bile gnaha giren birini hangi bahane
kurtarabilir? eytann bo vaatlerine aldanan insan hesap gn eytann tm vaatlerinin boa ktn grdnde iinde
bulunduu durumdan kendini nasl kurtarabilir? nsann bu
konuda da kendini kandrmay brakarak eytan bahane etmemesi gerekir. nk hesap gn eytan da, eytan bahane
eden de kurtaramaz kendini.
59
2 Bakara Suresi 208

24 Nur Suresi 21
61
4 Nisa Suresi 120
62
7 Araf Suresi 200
60
64
eytana uyuyorum
bitirilince eytan onlara yle dedi: Allah size hak bir vaatle vaatte bulundu, ben ise vaat ettim ama vaadimden caydm. Benim sizin zerinizde bir sultam/hkimiyetim yoktu.
Sizi davet ettim, siz de bana uydunuz. Hepsi bu. imdi beni
knamay brakn da benliklerinizi knayn. Ne ben sizi kurtarabilirim, ne de siz beni kurtarabilirsiniz. Aslnda ben sizin,
daha nceden beni irk arac yapmanza kar kmtm. Zalimler iin ackl bir azap ngrlmtr.63
eytann bizim apak bir dmanmz olduunu ve bizi

ktlklere srklemek iin elinden gelen her eyi yapacan
bilerek bizim de onu dman bilmemiz gerektii konusunda
uyarda bulunur Kuran bize.
Gerek u ki, eytan sizin dmannzdr, yleyse siz de onu
dman edinin. O, kendi grubunu, ancak lgnca yanan atein halkndan olmaya arr.64
Size dmanlk eden biri olsa ve bu kii her frsatta sizin

ayanz kaydrmak iin alsa ya da size maddi manevi zarar
vermeye, belki de cannza kastetmeye yeltense herhalde bu
kiiden korunmak iin gereken tm tedbirleri alr ve banza
kt bir olay gelmemesi iin her yolu dener, tm artlar zorlar ve daima tetikte beklersiniz. Peki eytann her birimiz iin
son derece tehlikeli bir dman olduunu bildiimiz halde bu
dmanmza kar gardmz dren nedir? Neden tedbir almamz gerektiinin farknda bile deiliz? Nasl olsa ben eytana uymam ya da tuzaklarna kanmam m diyoruz? Bu konuda
bir garantimiz var m? Ya da bizi bu tuzaklara kar koruyacak
bir imanmz?
eytan dman bilmek ve tuzaklarndan korunmak iin
gerekli olan ilk ey eytandan uzaklamak istediimiz oranda
Allaha yaklamaya vesile aramamzdr. nk her ne kadar
63
64
14 brahim Suresi 22
35 Fatr Suresi 6
65
eytan trl hile ve tuzaklaryla insanlar Allah yolundan saptrmaya alacan syleyerek bunun iin abalasa da, kendisinin de farknda olduu ak bir gerek vardr ki, o da insanlar zerinde bir sultas yani zorlayc gc bulunmad ve
ihlas sahibi samimi kullara yaklaamayaca gereidir.
Dedi: Rabbim! Beni azdrmana yemin ederim ki, yeryznde onlar iin mutlaka sslemeler yapacam ve onlarn tmn kesinlikle azdracam. lerinden riyaya sapmam, samimi kullarn mstesna. Buyurdu: te bana varan
dosdoru yol budur. Benim kullarm aleyhine senin elinde
hibir g/kant olmayacak. Azgnlardan sana uyanlar ms
tesna.65
Grld gibi eytana uyuyorum bahanesinin kiinin

hatalarn aklamas mmkn deildir. eytani tuzaklar insann dnya hayatndaki imtihannn bir parasdr.
eytan onlar etkisi altna ald da kendilerine Allah anmay
unutturdu. te onlar eytann yandalardr. yi bilin ki eytann yandalar hep kayptadrlar.66
Samimi ve gnlden gelen bir teslimiyetle Allaha snarak gerei grmesi ise kiinin kendi elindedir. nk Kuran
ayetlerinin de ifade ettii gibi esasen eytann insanlar zerinde zorlayc bir gc yoktur67 ve hi phesiz, eytann hilelidzeni pek zayftr.68 Yani istedii takdirde eytana uymamak
kiinin kendi elindedir. nsanlarn bu bahaneyi ileri srerek
de kendilerini kandrmay brakmalar gerekir. nk her
iinde olduu gibi kendini kandrmann en byk zarar bakasna deil bizzat kiinin kendisinedir.
65
15 Hicr Suresi 39-42

58 Mcadele Suresi 19
67
34 Sebe Suresi 21
68
4 Nisa Suresi 76
66
66
eytana uyuyorum
(Allahtan) Saknanlara eytandan bir vesvese eritiinde

(nce) iyice dnrler (Allah zikredip-anarlar), sonra hemen bakarsn ki grp bilirler.69
Kkken sessizce bir arkadamza yaklaarak ellerimizle

gzlerini kapadmz ve kim olduumuzu bilmesini istediimiz oyunlar geliyor aklma. te tam da bu oyundaki gibi gzlerimizi kapatmaya alr eytan, kurmu olduu tuzaklarla.
Gerei grmemize engel olmaktr emeli. stelik bizce apak
bellidir gzlerimizi kapatann kimlii ama iimize yle geldii
iin alsn istemeyiz gzlerimiz. Bir mr gzlerimizi kapatann kim olduunu bile bile bilmezden geliriz.
Safn belirlemelidir insan. Kimin tarafndasn? Yaratann
m, aldatann m? eytann tuzaklarna dmekten saknarak
safn belirlemeli ve bilmelidir insan: Hi phesiz galip gelecek olan Allahn taraftarlardr.
Kim Allah, Resln ve iman edenleri dost (veli) edinirse,
hi phe yok, galip gelecek olanlar, Allahn taraftarlardr.70
69
70
7 Araf Suresi 201

5 Maide Suresi 56
67
15
Peygamberler ve Allah dostlar
gibi olamayz
nsanlarla dini konularda sohbet ettiinizde ve zel-
likle tarih boyunca peygamberlerin ve gerek inananlarn

Allah yolunda, Onun rzasna uygun yaamalarnn bedeli
olarak karlatklar zorluk ve skntlardan rnekler verdiinizde, baz insanlarn Biz kimiz ki onlar gibi olalm eklinde yorumlar yaptklarna ahit olursunuz. Anlatlanlar
karsnda kimi zaman gzyalarna hkim olamayan ya da
Allah! diye haykran insanlarn bir ksmndan, dini gerektii gibi yaamak uruna gze almas gereken basit bir feda
krlk beklediinizde ou zaman hayal krklna urarsnz.
Kuran ayetleri, insanlar ibret ve rnek alsnlar diye gnderilmiken ayetlerdeki hakikatleri sanki bakalarn muhatap
alyor gibi okuyup dinlemek, insanlarn byle yanlglara dmelerinin sebeplerinden biri olsa gerek.
68
peygamberler ve allah dostlar gibi olamayz
brahimle, beraberinde olanlarda sizin iin ok gzel bir rnek vardr.71
Meryemin olu, kendisine nimet verdiimiz ve srailoullarna rnek yaptmz bir kuldu.72
Yemin olsun, Allah resulnde sizin iin, Allah ve hiret gnn arzu edenlerle Allah ok ananlara gzel bir rnek vardr.73
Ayetlerden de grld gibi Allahn peygamberleri ve

yanlarndaki inananlarda insanlar iin rnekler vardr. Peygamberler de, yanlarndaki inananlar da her birimiz gibi insandlar. stn insanlard, ama insanst deillerdi. nsanst olmadklar iin de yaptklar yaplabilir, gze aldklar
fedakrlklar gze alnabilir, kendilerini adadklar gibi kii
kendini Allaha adayabilir. Zaten yaptklar yaplabilir eyler
olduklar iin bizim iin rnek tekil etmektedirler. Bunu ifade etmek haa gerektiinde canlarn dahi feda etmekte bir an
olsun tereddt etmemi olmalarn ya da saysz zorlua gs
germelerini nemsizletirmek iin deil; bu stn meziyetlere
sahip olmak isteyen biri iin bir engel bulunmadnn anlalmas iindir. Eer kii peygamberler gibi teslim olup yalnz
Allaha dayanp gvenirse gznde bytt dnyalk eylerin ancak bir pul kadar deeri olduunu grecektir; Allahn
ltfu sayesinde. Sahip olduu can da mal da kendisine verenin Allah olduuna gnlden iman etmi biri iin Allahn rzas, canndan da malndan da daha stn olacaktr.
Bununla birlikte baz kiiler peygamberimiz dneminde
yaayan insanlarn ok ansl, kendilerinin ise bu nimetten
mahrum olmalar sebebiyle anssz olduklarn ifade ederler.
Hatta kimi zaman ayet peygamberimizin zamannda yaasaydk Allah yolunda tereddt etmeden mcadele eder ve her
71
60 Mmtehine 4
43 Zuhruf 59
73
33 Ahzap Suresi 21
72
69
trl zorlua katlanrdk ama ne yazk ki peygamberimizle ayn dnemde yaamadk eklinde bahaneler ileri srerler. Bahaneler diyorum, nk ayn pek ok kiinin yaad dnem
iinde karlat basit zorluk ve saknma konularnda dahi
Mslmana yakmayacak tutum ve tavrlar sergilediklerine
ve ufak bir dnyevi hesap uruna dini bir hakikati grmezden
gelebildiklerine tank olursunuz. Her dnemin kendi iinde
ayr bir zorluu, ayr bir imtihan vardr. Bu yzden bahanelerin arkasna snmadan herkes iinde bulunduu dnemin
ve artlarn gerektirdii meseleler noktasnda, Mslmanln ispat etmesi gerektiini bilmelidir.
Biz hi kimseyi gcnn yettiinden bakas ile ykml klmayz.74
Kuranda, dini emirleri dikkate almayan ve buna gereke

olarak da trl bahaneler sralayan kiilerin kalplerinde olmayan eyleri dilleri ile syledikleri ifade edilir:
Onlar, kalplerinde olmayan eyi dilleriyle sylyorlar.75
Dolaysyla insanlarn bu konularda da trl bahanelerin

ardna snarak kendilerini kandrmay brakmalar gerekir.
ayet bir kii gnlden bir samimiyetle Rabbine hayrl bir kul
olmak istiyorsa, peygamberler gibi olamayacan deil aksine
peygamberler gibi olmas gerektiini bilmesi gerekir. Yaarken
herkesin kendine rnek ald kiiler vardr hayatta. Gerek
inananlar iin kendilerine rnek almalar gereken ilk kiiler
Kuran ayetlerinde rnekleri verilen peygamberler ve Allah
yolunda tereddt etmeden mcadele eden inananlardr.
1
74
75
23 Mminun Suresi 62
48 Fetih Suresi 11
70
16
Dini yaayanlar genelde
gelir seviyesi dk kimseler
zellikle lkemizde Allah ve ayetlerini gerektii gibi
takdir edememi ve kendilerini elit kiiler olarak deerlendiren baz kimselerin inancnn gereklerini yerine getirmeye alan kiileri, okumam, gelir seviyesi dk, grgsz ve
cahil insanlar olarak deerlendirdikleri grlr. Gnmzde
saylar azalm olsa da halen daha bu ekilde nyarglara sahip kiilerle karlamak mmkndr. Sz konusu kiiler srf
bu gibi nyarglar sebebiyle Allaha ve dine gereken nemi
vermezler.
Okumu ve kltrl olmak dini gereklerin yerine getirilme
sine engelmi gibi bir algya sahip olan bu kiilerin nemli bir
ksmna sorsanz Allaha inandklarn ifade ederler. Ancak
sz ve davranlarna baktnzda Allah da, dini de gerektii
gibi kavrayamadklarn anlarsnz. Bununla birlikte sz konusu kiilerin bir ksmnn elit ve modern insan olmann lsn davetlerde iyi bir ampanya imek ya da olduka cesur
71
kyafetler giymek gibi son derece basit bir takm davranlara

indirgediklerini grmeniz mmkndr. Hatta sz konusu kesimi oluturan insanlarn bir ksmnn, dini hassasiyetleri olan
insanlarn kendilerini avutmak ya da bir umut kaps bulmak
iin dine sarldklarna inandklarn grmeniz de mmkndr.
nsann Yaratcsna olan kulluunu ifade etmek iin Ona
ibadet etmesinden daha tabi bir ey olmamasna ramen yaplan tm ibadetler bu kiiler tarafndan anlamsz ve gereksiz
uralar olarak grlr. Peki, insann yapmas gerekli olan nedir, diye sorsanz, alacanz cevaplar aa be yukar benzer olacaktr. Kaliteli ve nezih bir yaam, sekin insanlardan
oluan kulp ve organizasyonlarn yesi olmak, i dnyasnda kalc bir yer edinmek ya da gazetelerin hafta sonu ekleri
ile magazin dergilerinde boy gstermek! Yaam iinde Allah,
din ve ibadethaneler ile olan tm ilikisi, kaybettii bir yakn
ya da dostuna vefa borcu dolaysyla katld bir cenaze treni
ile snrl olan bu insanlarn iine dtkleri gaflet ve eytann
onlar iin hazrlad bahaneler, kiilerin bo ve anlamsz bir
hayat srmelerine sebep olmaktadr.
Baz insanlar mesleklerini de ok abartr ve kendini olduundan ya da olmas gerekenden ok daha nemli bir konumda grrler. Senin karnda kim var biliyor musun? diye
balayan cmlelerle iinde bulunduklar durumdan ok daha
fazla deer verilmesini beklerler kendilerine. Ama kendilerine
bekledikleri deerin az bir ksmn bile Allaha ve dine gstermezler.
Kendini halk kalabalklarndan ayr gren ve dolaysyla
onlarn yaptklar ibadetleri kendine yaktramayan insanlarn kendilerini kandrmak iin saysz bahane bulmalar
mmkndr.
Onlara, nsanlarn inand gibi siz de inann dendiinde,
Yani biz de kafas almayan zavalllar gibi mi inanalm?
72
dini yaayanlar genelde gelir seviyesi dk kimseler
derler. Haberiniz olsun ki, kafas almayan dk seviyeliler onlarn ta kendileridir; fakat bilmiyorlar.76
Ancak farknda olmadklar bir ey var ki, bu da kibirlenerek kendilerini stn grdkleri ey alt snftan grdkleri
halk deil Allahtr. badetleri kendine yaktramayan biri Al
laha olan teslimiyetini kabullenmekten ya da fiili olarak ifade
etmekten kanmaya alan biridir. Oysa Kuran ayetleri bu
konuda da uyarlarda bulunur insanlara:
Rabbiniz buyurmutur ki: Dua edin bana, cevap vereyim size! Kibre saparak bana ibadetten uzaklaanlar, aalanm
bir halde cehenneme gireceklerdir.77
nsan Rabbine kar kendini bir ey sanr. Oysa ok anlaml

bir ekilde sorar Kuran: Kendisi, aktlan meniden bir damla su
deil miydi?78 diye. Gemii bir damla su olan daha da gemii ise tabiri caiz ise portakalda vitamin olan insan, kendini
bir ey sanarak bir anlamda kafa tutar Rabbine. Kuran ayetleri ak bir ekilde uyarda bulunur insanlara: Allaha kar
byklenmeyin79 diye.
Yine kimi insanlar Allaha kar byklenmelerinin yannda bir de Allaha gnlden teslim olmu ya da teslim olma gayreti iindeki insanlar aalk grme sapknlna derler. Bu
anlay yeni deil aksine olduka eskilere dayanan bir gafleti
temsil eder ayn zamanda. Gemi toplumlarda rnein Hz.
Nuhun kavminde de benzeri aalama ve yaktrmalar grmek mmkndr. Hz. Nuh kavmine Allahn ayetlerini tebli
eder ve elilik vazifesinin grev ve an gerei onlardan hibir
dnyevi beklenti iine girmez. Kavminin nde gelen ve azm
topluluu ise Hz. Nuhun teblii zerine Allaha iman eden in76
2 Bakara Suresi 13
40 Mmin Suresi 60
78
75 Kyamet Suresi 37
79
44 Duhan Suresi 19
77
73
sanlar basit grnml ve aa tabakadan olarak tanmlayarak iman kk grrler:

Dediler: Biz sana inanr myz? Seni, o sradan zavalllar
izliyor.80
nanan insanlarn bir ksm da ne yazk ki kendilerini kk grerek kibirlenen insanlara hak ettiklerinden fazla deer
bitikleri ya da imann kymetini tam anlamyla kavrayamadklar iin zaman zaman aalk kompleksine kaplabilmekte
ve aslnda kendilerinin de onlar gibi olduklarn ispat etmek ya
da onlar tarafndan beenilmek uruna komik hallere debilmektedirler. Oysa inanan biri, Allaha iman etmenin ve kurallarna gerektii gibi riayet etmek iin almann yeryzndeki en onurlu ey olduunun farknda olmaldr. nsanlarn
stnlklerinin sahip olduklar dnyevi imkn ve konumda
deil Allaha olan yaknlklarnda olduunu unutmamaldr.
Gerek anlamda iman etmek, Allahn en byk ltfuna sahip olmak demektir. Kuran ayetleri gerek stnln takvada yani saknlmas gereken eylerden en iyi ekilde saknarak
iman etmekte olduunu hatrlatr bizlere:
Gevemeyin, zlmeyin; eer (gerekten) iman etmiseniz
en stn olan sizlersiniz.81
Bu dnyadaki gemii bir su damlac, gelecei toprak

olan insan neyine gvenip de kibirlenir? Yaarken kibre girmek lmeden kabre girmek gibidir. Kibirli insanlarn kendile
rini bir ey sanan hallerini grp de aldanmamak gerekir. O
kendini bir ey sanp durmadan vnen, yeryznde kaslp
kabararak yryen ve inananlar kk gren kibirlileri, bir
de Hesap Gn grmek gerekir. Her kim sanyorsa kendini
esiz biri bilmeli; Allaha yaknl kadardr insann deeri.
80
81
26 uara Suresi 111

74
dini yaayanlar genelde gelir seviyesi dk kimseler
Kibirlenerek insanlardan yzn evirme, yeryznde kaslarak yrme. Allah, kurula-kurula kendini venlerin hibirini sevmez.82
82
31 Lokman Suresi 18
75
17
Bana dini anlatmasnn ardnda
bir beklentisi var mutlaka
ini konularda insanlarn faydasna olan eitli

t ve tavsiyelerde bulunmanz rahatsz edebiliyor kimilerini. stelik bu tavsiyeleri olabilecek en uygun dil ve kibarlkta yapsanz da durum deimiyor ou zaman. Ya da bazen eitli yaktrmalara maruz kalabiliyor, aslnda ardnzda
ok baka planlarnz olduu eklindeki senaryolarn kahraman haline gelebiliyorsunuz. phesiz komplo teorilerini ok
seven bir milletiz. Ve ayet bir eyi yapmak iimize gelmiyorsa
daima kt rnekleri dikkate almak da vazgeilmez bir zelliimiz. Bana anlatt bu eylerden bir beklentisi var mutlaka
eklindeki anlalmaz nyarglar daha anlatrken bile grebiliyorsunuz kimi insanlarn gzlerinde. Durum byle olunca
kafasndaki kurgu ve kuruntular sebebiyle anlattklarnza kulak veremiyor ou kimse. Muhtemelen bunun en byk sebebi, ncelikle insanlarn ilerine yle geldii iin dini gerek76
bana dini anlatmasnn ardnda bir beklentisi var mutlaka
lerle yzlemek istememeleri sonra da Allahn buyruklarn

anlatmann Allahn ak bir emri olduunu bilmemeleridir.
Hatrlat/t ver; nk hatrlatp t vermek inananlara
yarar salar.83
nsanlarn byk ksmnn gereklerden ve bu gerekleri

onlara hatrlatacak kiilerden kamalar benim de defalarca
ahit olduum ve etrafmda gzlemlediim bir eydir. ou
insan aslnda sizden hibir zarar grmemi, hatta muhabbet
ve iyilik grm olsa bile yine de ok fazla yakn olmak istemez size. Sebebi sizin hayatnzn merkezinde yalnz Allahn
olmas, etrafnzda ise sizin gibi gnlden Allaha adanm samimi dostlarnzn bulunmasdr. Sizden uzak durmak istemelerinin sebebi, sizin bu insanlarn yaamak istedikleri hayata uygun olmayan bir yaant iinde olmanzdr. Onlar gibi
iki imeyen, frsatn bulduunda zina yapmayan, gereksiz ve
bo szden uzak duran, kimseyi aldatmayan, her adan gvenilir, insanlara hem dnyalar, hem de ahiretleri iin hayrl
eyler tavsiye eden ve hibir dnyevi beklenti iinde olmayan
biri olsanz da yetmez. nk sorun sizde deil, sizi, vicdann
rahatsz edecek biri olarak gren kiilerdedir. Dolaysyla sizden uzak durarak gereklerden katklarn zanneder ve kendilerini aldatrlar. yle ki, kazara bir srme yaasanz da iste
meden bir hata yapacak olsanz bunu frsat bilip kendilerini
hakl karmak iin siperde beklerler. Ama Allaha gnlden
adanm kiiler Allahn izni ile onlara bu frsat vermezler. Siz
onlar doruya ve iyi olana davet edersiniz ama onlar eytanlarn artt kimseler gibi yeryznde aylak aylak gezip hayatn zevklerine varmak isterler.
Allah bizi doru yola ulatrdktan sonra kelerimiz zerinde gerisin geriye mi dnelim? O kii gibi ki, eytanlar ken83
51 Zariyat Suresi 55
77
disini ayartp yeryznde akn dolar hale getirmilerdir.

Oysa onun, Bize gel! diye doruya ve gzele aran arkadalar vardr. De ki: Allahn klavuzluudur gerek klavuzluk. lemlerin Rabbi Allaha teslim olmakla emrolunduk
biz.84
Kuran ayetleri peygamberlere de benzer ekilde yaklamlarda bulunulduunu ve insanlarn hayrna olan eyleri onlara
tebli ettiklerinde bu tebli karlnda dnyevi bir beklenti
iinde olduklarnn sanldn, peygamberlerin ise tek beklentilerinin Allahtan olduunu ifade ettiklerini bildirir bizlere:
Hem ben sizden buna kar bir mal da istemiyorum. Benim
cretim Allahtandr.85
Ey toplumum! Bu tebliime karlk sizden bir cret istemiyorum. Benim cretim, beni yaratandan bakasna dmez.
Hl aklnz altrmayacak msnz?86
Ben bunun iin sizden bir cret istemiyorum. Benim dlm

sadece lemlerin Rabbindedir.87
nsanlar kendilerini fazla abartrlar. Olduklarndan nemli

kiiler olarak grrler. Bakalarnn samimi bir ekilde onlarn iyiliini isteyebileceklerini anlayamazlar. Acaba ne beklentisi var sorusunun cevabn aramaktan kendilerine verilen
nasihatlerden almalar gereken fayday alamazlar. Hele bir de
malca zengin biri ise i daha da irkinleir bu kiinin gznde. Acaba beni kandrp benden para m szdracak zannna
kaplmas, gerekleri grmesine engel olur. phesiz her yolu
kullanarak insanlar aldatan kiiler dini de bu aldatmalarna
alet edebilirler. Ama bu gibi insanlktan nasibini almam ve
84
6 Enam Suresi 71
11 Hud Suresi 29
86
11 Hud Suresi 51
87
26 uara Suresi 109
85
78
Allahtan korkusu kalmam kiilerin varl, her iinde yalnz Allahn rzasn gzeten insanlarn varlna engel olmad gibi, bu gibi kt niyetli kiilerin varl insann hayrl
ilerin bir paras olmamasna da bahane deildir. ok sevdiim rahmetli bir arkadamn bu ekilde nyarglara sahip
kiilerle karlatmzda syledii szler geliyor aklma: Sana dini anlatmamzn arkasnda bir beklentimiz var mutlaka;
ama senden deil, seni yaratandan beklentimiz. Kendileri de
dhil sahip olduklar her ey hatta yeryzndeki eylerin tamam da bunlara eklense tm bunlarn Allahn bir kulundan
raz olmasnn yannda ancak okyanusta bir su damlas olabileceinin farknda deildir pek ok insan. Farknda deildir
nk Allahn rzasnn bykln ve onun dndaki tm
beklentilerin geiciliini anlayabilmesi iin Allahn hayatnn
merkezinde olmas gerekir. Kendi hayatnn merkezinde Allah olmad iin de hayatnn merkezinde Allah olan insanlar anlayamaz. Kurandan haberdar olmad iin de bir kiinin
tm benliini Allaha adamasnn, her iinde Allahn rzasna
ncelik vermesinin deerini kavrayamaz.
nsanlardan ylesi de vardr ki, benliini Allahn honutluunu elde etmeye satar. Allah, kullarna kar Rauftur, ok
efkatlidir.88
Yalnz insanlarn kendileri deil, dini hassasiyeti olan olmayan pek ok aile de oluk ocuunun samimi ve inanan insanlarla bir arada olmasn istemezler. Aman dini konularla
fazla ilgilenme bana bir i gelir, Aman ocuum beynini
ykamasnlar anlayyla ocuklarn dindar insanlardan uzak
tutmak isterler ve ayet uzak kalrsa eitli hediyeler ile kendisini dllendireceklerini vaat ederler. Olum/kzm sen iine
gcne bak, nce kariyerini dn, Toplum iinde itibarl
bir yer edin kendine szleri ile bir gn lp gideceimiz ve
88
2 Bakara Suresi 207
79
dnyalk ne varsa ardmzda brakacamz bu dnyadan ibaret sanrlar her eyi ama farknda deildir ou aile. Dinini
doru bir ekilde yaamasna engel deildir kiiden beklenen
dnyevi eyler. Ya da yapaca hibir ey daha nemli deildir; Allah rzas iin yapaca herhangi bir iten. Asl dnyalk
zevk ve elenceleri iin yaayan arkadalarndan zarar grr
insan. Hem dnyada hem de ahirette belaya srkler insan
bu arkadalar.
Allah bunlarn kalplerindekini biliyor. Artk aldrma onlara;
t ver kendilerine ve nefisleri hakknda etkili szler syle
onlara.89
nsanlarn nemli bir ksm dnyalk hesap, kitap, beklenti

ve menfaat peinde olduundan derdi dnya olmayan insanlar anlayamazlar. Bu insanlar etraflarna yarar olan samimi ve
temiz zl insanlar olsalar da pek ok aile ocuunun dindar
insanlarla bir arada olmasn ho karlamaz. Ne yapp edip
ocuunu dindar kiilerle grtrmemek iin eitli kuruntu
ve zanlarla hem kendi ocuunun, hem de bakalarnn kafasn bulandrmaya alrlar. Dindar insanlarla ilgili hep bir
bahane hep bir ak ararlar. Dinini yaamak istiyorsan kendi
bana yaa diyen pek ok aile ayn zamanda dini gereklerini
yerine getirmesi iin yapmas gereken her eye kar dururlar,
ama zengin ya da mehur bir ailenin ocuu ise bir kii, kt
huylar grmezden gelinir. Yine de arkadalk etsin ister oluk
ocuu bu kiilerle. ocuunu zengin aile ocuklarna yakn
tutmaya abalarken kendilerini de yakn tutmaya abalarlar
zengin ailelere. ok ucuzdur insanlarn hesaplar ama gremez ya da iine gelmedii iin olsa gerek bu gerekle yzlemek istemez hi kimse. Kendini hakl karmak iin hep kt
rnekleri seer. Sonuta ise dnyaya o kadar byk yer alr
ki, ister istemez dine dair her ey hayatn dnda kalr.
89
4 Nisa Suresi 63
80
Ben onlar, Sen kendilerini affedesin diye ardka, parmaklarn kulaklarna tkadlar, elbiseleriyle sarlp sarmalandlar, inat ve srar ettiler ve kibirlendike kibirlendiler.90
90
71 Nuh Suresi 7
81
18
Bu kadar hassas olma, ince dnme
slman bir toplum iinde dahi dindar olmak lks
hale gelmi adeta. Kuranda tarif edilen rnek bir inanan olmaya altnzda en Mslman geinen insanlardan
bile eitli tepkiler alabiliyorsunuz. Kardeim bu kadar ince
dnme, Bu kadar hassas olma eklinde szlere muhatap
olabiliyorsunuz bir konudaki sizce normal olan bir tutumunuz sebebiyle. nsanlarn ince dnmek ya da hassas olmak
eklinde deerlendirdii eyler ise hak, hukuk, adalet gibi en
tabi meseleler de olabiliyor ne yazk ki. Bunun yannda, rnein herhangi bir ibadetinizi yerine getirmek iin gstereceiniz bir hassasiyet de ok gelebiliyor insanlara. Namaznz
karmamak iin girmek istemediiniz bir sinema seans, yine namaznz vaktinde klmanzn zor grnd bir uak ya
da otobs seyahatinin saatini deitirmek istemeniz, iki sat
yapan bir yerden alveri yapmamay, yine ikili ya da domuz
eti servisi yapan bir restoranda yemek yememeyi tercih etmeniz bir anda ar dindar klabiliyor sizi kimi insanlarn g82
bu kadar hassas olma, ince dnme
znde. Ya da kimsenin hakkna girmemek iin trafikte, markette veya herhangi bir yerde sranz beklemeniz kimilerinin
gznde iini bilmez, enayi durumuna sokabiliyor sizi.
Bir de Bu zamanda diye balayan cmleler vardr ki hi
bitmek bilmez. ini bileceksin, Akll olacaksn, Frsatlar
deerlendireceksin, Dnyay sen mi kurtaracaksn, Vakit
nakittir gibi saysz sloganlam kalp cmle ile aslnda sizin aa ayak uyduramadnz sylemek isterler baz kiiler.
Bunlar duyduunuzda Uyanklk buysa ben uykuda kalmay
tercih ederim diyesiniz gelir.
ou insan farknda deildir ama insann yapt her ey
kayt altna alnr. Ve zerre arlnca hatta bundan bile daha
kk olan her ey Hesap Gn kiinin karsna getirilir.
Sen bir i ve oluta bulunsan, Kurandan bir ey okusan;
siz herhangi bir i yapsanz, siz ona dalp gitmiken biz stnzde mutlaka tanklarz. Ne yerde, ne gkte zerre arl
nca bir ey, ondan daha k de daha by de Rabbinden uzakta/gizli kalmaz; tm apak bir Kitaptadr.91
nsanlar bu konuda da aldatp kandrrlar kendilerini.

Aman canm bu kadardan ne olacak eklinde cmleler tutsa eder insanlar. Oysa azmsanan hatalar birikerek insann
boyunu aar zamanla. eytann tuzana derek atnz
ufak bir gnah kaps davetiye kartr tm eytanlara. Bir de
bakarsnz o ufak dediiniz aralk hissettirmeden ardna kadar almtr kolayca. Sonunda gnahlarnzla ba baa kalrsnz. Oysa Allahn rzasn ve kendi menfaatini dnen biri
kk, byk demeden zen gstermelidir hata ve gnahlardan saknmaya. nk eytan detaylarda gizlidir ve detaylar
nemsiz grerek gaflete dmemek gerekir.
Bununla birlikte, herkes ilk nce kendine samimi olmaldr. Dini hassasiyet tayan insanlarn gereksiz detayc olduu91
10 Yunus Suresi 61
83
nu dnen insanlarn byk ounluu konu kendi menfaatleri ile ilgili bir durumla alakal olduunda her zamankinden
daha fazla titiz ve dikkatli kesilirler. Bu anlayta birinin girmeyi ok istedii bir i grmesinde mlakata katldn hayal edelim. Mlakat iin gnlerce nceden hazrlklar balar.
Gzel bir kyafet ve etkileyici bir grnt iin provalar yaplr.
Mlakatta nelerin sorulabilecei ve bu sorulara en gzel ekilde nasl cevap verilecei dnlr, yazlr, ezberlenir. Grmeye girildiinde pozitif bir hava oluturmak iin taktikler
dnlr. Grtnz kii size sorular sorarken pr dikkat kesilirsiniz. Hem soruyu, hem de vereceiniz cevab son
derece dikkate alrsnz. Sizinle konuulurken cep telefonunuz
ile ilgilenmez, darda manzara nasl diye etrafa baknmaz,
akam ne yesem diye dnmezsiniz. Tm dikkat ve ciddiyetiniz zerinizdedir. Tm alclarnz sonuna kadar aktr.
Kendinizi karnzdakine ispat etmek iin size verilen kstl
sreyi en iyi ekilde kullanmaya alrsnz. Sizden beklenenleri ve haklarnz en ince ayrntsna kadar bilip renmek istersiniz. Ya da niversite snavna giriyor ve zamana kar yaryor olsanz size tannan saatleri hayal kurarak geirmez,
tm dikkatinizi sorulara yneltirsiniz. rnekleri oaltmak
mmkn. nemli olan insann kendini kandrmay brakarak
hem dnyas, hem de ahireti iin hayrl olacak eylere kar titiz davranmas ve eytann tuzaklarna dmekten korunmak
iin her daim Allaha snmasdr. Aksi halde tm yaam boyunca Allahn uyarlarndan daha fazla dikkate almas gereken daha ciddi bir ey olmadn anlayaca Hesap Gnnde,
insann iine yaramaz hibir bahane.
84
19
Elhamdlillah biz de Mslmanz
alk arasnda en fazla tekrarlanan cmlelerden biri
bu olsa gerek. Ama ne yazk ki genellikle yaplan uygunsuz bir davran karsnda uyarda bulunduunuz kiilerden
duyarsnz bu sz. Kardeim bu yaptn dinen sakncal deil mi? dediiniz bir arkadanz ya da nce ekmeinin derdine deceksin, ibadetten nce gelir, imdi i var akam
eve gidince klarsn namazn cmlelerini syleyen kiiler
Ama ile balayan bir cmle dahi kurmanza frsat vermeden hemen yaptrrlar savunmay size: En nihayetinde biz
de Mslmanz. Oysa hepimizin Mslman olmas kiinin
gerekelerini hakl karmaz phesiz. Mslman olmak, onu
kimlik olarak tamakla deil, gereklerini yerine getirmekle
kazanlacak bir sfattr. Tek bana inanmak yeterli deildir.
nancn gereklerini yerine getirmek gerekir.
nsanlar, inandk demeleriyle kendi hallerine braklacaklarn ve hibir imtihana ekilmeyeceklerini mi sandlar!92
92
29 Ankebut Suresi 2
85
nsanlar Mslmanln gerei olan eylerden alkoyarak

Mslman olunmaz. Bu gibi eyler ikiyzllere has zelliklerdir. Kimsenin elinde bir bakasnn imann lecek bir alet
yok phesiz. Ben Mslmanm, diyen birine yok sen deilsin, diyecek halimiz de. Ama ayet bu iddia ile ortaya kyorsa biri, o zaman tm yaantsyla Mslmana yakr bir duru
sergilemeli.
Baz insanlar lafa geldiinde halk arasndaki tabiriyle mangalda kl brakmaz ve herkesten daha iddetli bir ekilde Mslmanla sahip kp dini en doru ekilde anlayp yaadn
sanr. Oysa Allahn indirdii Mslmanlk deildir onun yaad. Byk oranda kendi ncelikleri ve kendi arzular dorultusunda ekillendirdii bir dindir. Hepimiz Mslmanz
demekle asl sylenmek istenen Biz de biliyoruz neyin ne olduunu, Bir sen deilsin Mslman olan demektir esasen,
ama farknda deildir insan. Bilmek deil, gerekeni yapmaktr
nemli olan.
Mslmanlk denilince genelde namaz, oru, hac, zekt,
iki, domuz eti gibi rnekler gelir ou kiinin aklna. Oysa
tm bunlarla birlikte mmkn olduunca sabrl olmak, daima kretmek, yetim ve kszn hakkn gzetmek, iyi huylu ve temiz zl olmak, alp rpmaktan, l ve tartda hile
yapmaktan uzak durmak, adil olmak, kendi yaknlar aleyhine
de olsa ahitlikten kanmamak gibi eyler gelmez insanlarn
aklna. Yine rnein kt artlarda ii altrmamak, insanlarn alma haklarn ve emeklerinin karln tam olarak
vermek, piyasa koullarn ve irketler aras rekabeti bahane
etmemek, iverenden nce Mslman olduumuzu ve irketin daha ok kr etmesi iin insanlarn haklarn gz ard etmememiz gerektiini unutmamak gerekir. Mslman olduunu syleyen kiiden bu ve benzeri hassasiyetler beklenir. Aksi
takdirde o kiinin Mslmanlndan phe etmek gerekir.
Kendisini Mslman olarak tanmlayan biri en azndan
86
elhamdlillah biz de mslmanz
anlam itibariyle Ben Allaha teslim olmu bir kulum dediinin farknda olmaldr. Tm eylem ve szlerinde bu gerei gzeterek hareket etmelidir. Hatta yle ki bu hassasiyetten
uzak insanlardan ok daha titiz olmaldr yaam iinde yz
yze geldii olaylar karsnda. Mslman olmak dini gerekli
likleri her eyin nne geirmek demektir. Bu ise her iinde,
her sz ve davrannda bu erefli unvana layk bir tavr sergilemekle mmkn olabilir. Nasl ki her i ve her meslein layyla yaplabilmesi iin tam anlamyla o grevin gereklerini
yerine getirmek gerekiyorsa, gerek manada Mslman olabilmek iin de dini grevlerin laykyla yerine getirilmesi ve
bunun bir yaam ekli olarak benimsenmesi gerekir. nsanlarn bahaneleri ve dini gerekleri yerine getirmemeleri zerine
gelitirdikleri gerekeler hi bitmez. phesiz insanz ve hepimiz hatalar yaparz ama ayet bir hatamz varsa Mslman
oluumuzu hatamza kalkan yapamayz. Aksine kendimizi
kandrmay brakmal, olur olmaz bahanelerin ardna snmamal ve hatamz kabul ederek rnek bir inanana yakacak ekilde davranmalyz. te o zaman gnl rahatl ile Elhamdlillah biz de Mslmanz diyebiliriz.
87
20
Artk devir deiti
nsanlarn dine baklarn ok eitli balklar altnda
deerlendirmek mmkn elbette. Ancak yaklamlarndaki samimiyet derecesini kestirmeniz zor olmaz ou zaman.
Kimi insan yerine getiremedii dini gereklilikleri sebebiyle
utan duyarken kimileri kendince birtakm bahaneler ileri srerler. Bu bahanelerden muhtemelen en rahatsz edici ve samimiyetsiz olanlarndan biri artk devrin deitii ve eskiden
eitli sebeplerle haram edilmi ya da yaplmas emredilmi
eylerin artk geerli olmad iddiasdr. Bu zamanda faizin
ekonomik hayatn bir gerei olduu, eskiden pis olduu iin
domuz etinin yasakland ama artk domuzlarn salkl koullarda yetitirildikleri iin bu ekilde bir yasan gereksiz olduu, eskiden baz insanlar iki iip kavga ettikleri iin ikinin
yasak edildii yoksa yasaklanmayacak olduu ve imdi kendini bilenin imesinde bir saknca olmad ya da eskiden Araplar pis ve tembel olduklar iin namaz klmalarnn emredildii ama artk buna gerek kalmad eklinde aslsz ve uydurma
88
artk devir deiti
bahaneler ile baz dini emir ve gerekliliklerin gnmz dnyas iin anlamsz olduklar iddia edilir.
Bununla birlikte bireysel ve toplumsal yaam ilgilendiren
eitli konularda da eskilerin tabiriyle Asri, yani ada olunmas eklinde eitli sylemler ile karlar insan. Canm senin o dediin eskidenmi imdi asri olmak, gnmze gre
dzenlemek gerek eklinde cmleler ile birtakm dini emir ve
yasaklarn artk uygulanmas mmkn olmayan eyler olarak
deerlendirildii grlr. Ecinsellik ve evlilik d birliktelik
gibi eylerin artk hayatn bir gerei olduu ve bu gibi eylerin adalamann bir gstergesi olduu iddia edilir. phesiz herkes yaantsnn ve tercihlerinin hesabn Allaha verecei iin diledii ekilde bir hayat srmekte serbesttir. Ama
bu serbestlikler dini anlamda hogr ile karlanamayaca
gibi bu ve benzeri yaam ekillerinin adalk gstergesi olarak alglanmalar da mmkn deildir. Bu ekilde bir anlayla
ada olunamayaca gibi, bu gibi eylerin dini adan kabul
edilebilir olmadklarnn sylenmesi ile de kimilerinin ifadesiyle rmcek kafal olunmaz.
Yapmak istemedii bir ey iin saysz bahane retmesi
mmkndr insann. Ama yapmamas bir yana, yapmamasnn gerekesi olarak ileri srd eylerle ya da yaplmasnda
artk bir mahsur olmad iddialaryla Allaha ve kitabna iftiralarda bulunmas kabul edilebilir deildir.
Kuranda ifade edilen dini buyruklar tabiat itibariyle evrensel ve kyamete kadar geerli olan kurallardr. Allah, ilim
ve rahmetinin ycelii ile her dnem ve artta uygulanabilir
hkmler bildirmitir. Dolaysyla Allahn herhangi bir buyruunun hkmnn kalkmas da zaman amna uramas da
sz konusu edilemez. lahi hkmler insani kurallar gibi deildirler. nsani kurallar, iinde bulunulan dnemin ihtiyalar dorultusunda ekillenir, tecrbe ile deiiklie urayabilir
ya da tamamen ortadan kalkarak tarihe gmlebilir. Ancak
89
ilahi kurallar yaps itibariyle insani kurallardan farkldrlar.

Zaten ayn olmalar da beklenemez nk ayn olsalar ilahi
olamazlar.
Dolaysyla ilahi buyruklar asndan devrin deimesi ya
da Mslmann aa ayak uydurmas sz konusu edilemez.
Edilemez, nk Kuran evrensel buyruklar ile zaten her dnemin ilerisindedir. Dini konularda Kuran esas alarak dinini
yaamaya alan kiinin, iinde bulunduu dnem ile uyumsuz olmas mmkn deildir. lahi buyruklar her trl insani yorum ve anlayn zerinde olduklar iin her dnem insanna hitap ederek insan tabiat ile uyum arz ederler. Tarih
boyunca dnya medeniyetlerine ve gnmz toplumlarnn
sosyal ve kltrel adan geldikleri seviyeye baktmzda halen daha insanln ilk indirildii dnemde Kuran tarafndan
ortaya konulan insanlk onuruna yarar ilkelerin seviyesine
ulalamad grlecektir. Bunu grebilmek iin bahanelerin
ve aslsz gerekelerin arkasndan kmak, nyarglardan syrlm ve tarafsz bir bak ile Kuran okuyup anlamak gerekir.
90
21
nce geleceimi
garanti altna almalym
eytann insanlar kandrma ve onlar eitli vesveseler ile yanlg ve bahanelere srkleme yollarndan biri de
hi phesiz insanlarn gelecek ile ilgili sahip olduklar endie
ve kayglardr. Daha annesinin karnndaki ocua meslek semekle balarz bu endielere. Seilen bu meslekler ise genellikle ok para kazanp rahat edecei mesleklerden olur her ne
hikmetse. Aileler belki ksmen kendilerine gre hakl gerekelerle kk yalardan itibaren ilemeye balarlar ocuklarn; Aman yavrum ileride ok byk adam ol, yi bir meslek
sahibi ol, Ele gne muhta olma, Kendini ve geleceini garanti altna al gibi eitli nasihatlere muhatap olmanz kanlmaz hale gelir. Daha kk yalardan itibaren bu gelecek
kayg ve endiesi ile byyen ocuklarn da tm hedefleri geleceini garanti altna almaya endekslenir. stelik gelecei bile garanti olmayan gelecei! yle ki ou insan ksa yoldan
91
keyi dnme mant ile girer ilerin iine. Frsatn bulduundaysa hak, hukuk ve adaleti terk etmesi iten bile deildir.
nsan farknda deildir ama bu kayglar da eytann insanlara kurduu tuzaklardan biridir. Kuran ayetleri bu konuda da
uyarlarda bulunur insanlara:
eytan sizi fakirlikle korkutur, sizi grnr grnmez irkinliklere srkler, Allah ise size kendisinden bir balanma ve
ltuf vaat eder.93
Srekli olarak gelecek endiesi ile ekillenen zihinler kendi geleceini garanti altnda alnca bu sefer oluk ocuunun
geleceini dnmeye balar. nce ocuklarmn geleceini
garanti altna almalym. Onlar en iyi okullarda okutmalym
gibi kendi iinde iyi niyetli dnceler hayatn merkezine konulur ve bu idealler uruna alrken tketilir mrler. Oysa
gerek anlamda kiinin duymas gereken gelecek kaygs dnya hayat iin deil ahireti iin olmaldr. nk u gnlk geici dnya hayatnda gerek anlamda kayglanmasna
neden olacak kayda deer bir ey yoktur. Allah yaratt her
canly rzk ile yaratr. Kendi rzkn temin etmeye dahi g
yetiremeyecek acizlikte nice canllar vardr ki Allah bir baka
canly vesile klarak onu da rzklandrr.
Nice hayvanlar var, kendi rzkn tayamaz. Allah onlar da
rzklandryor, sizi de.94
nsan gelecei bile pheli olan geleceini, edindii dnyevi nimetler ile garanti altna alacan sanarak aldanr. Sahip
olduu ya da olaca eylerin sonsuza kadar yannda kalaca
n sanr. Oysa Kuran asl yatrmn neye yaplmas gerektii
konusunda insanlar uyarr:
Sizin yannzdaki tkenir, ama Allahn yanndaki sonsuza
93
94
2 Bakara Suresi 268

29 Ankebut Suresi 60
92
nce geleceimi garanti altna almalym
dek kalcdr. Sabredenlere dllerini biz, ileyip rettiklerinin en gzeliyle mutlaka vereceiz.95
Bunun yannda dnya nimetini isteyip tm mrn dnya iin yaayanlara dnya nimetlerinin tam olarak verilecei
ama bu kiilerin ahirette nasiplerinin olmayaca da ifade edilir ayetlerde:
Kim dnya hayatn ve onun ekiciliini isterse, onlara yapp ettiklerini onda tastamam deriz ve onlar bunda hi bir
eksiklie uratlmazlar. te bunlarn, ahirette kendileri iin
ateten bakas yoktur. Onlarn orada (dnyada) btn iledikleri boa kmtr ve yapmakta olduklar eyler de geersiz olmutur.96
nsann gereksiz dnyevi endielerinden syrlmas, bir gn

lecei gereini unutmamas, geici olana deil kalc olana
yatrm yapmas, ksacas dald derin uykudan bir an nce
uyanarak Rabbinin arsna kulak vermesi gerekir. Kendince
geleceini garanti altna aldn sanyorsa da nefes ald her
an, Allaha muhta olduunu bilmelidir insan.
Ertelenmesine Allahtan izin kmayacak o gn gelmeden
nce Rabbinizin arsna uyun. O gn, snacak yeriniz olmayacak; yaptklarnz inkr etmeniz de mmkn olmayacak.97
95
16 Nahl Suresi 96
11 Hud Suresi 15-16
97
42 uara Suresi 47
96
93
22
Dnyaya bir kere geliyoruz
nsanlarn dini esaslara uygun bir hayat yaamamak
iin ileri srdkleri bahanelerden bir dieri de Gezip elenmene bak, bir daha m geleceiz dnyaya anlaydr. Kendi varlnn da dnyaya geli amacnn da zerre kadar farknda olmadan yaam, hayvanlar gibi yemek ve imekten ibaret
gren kiilerin says yazk ki azmsanmayacak kadar oktur.
zellikle slm dini asndan meseleye bakldnda
Kurann ortaya koymu olduu din anlay dnya ve ahiret
arasnda mthi bir denge kurmakta ve pek ok ayetinde dnya hayatnn ahiret hayatna geite bir imtihan alan olduunu vurgulamaktadr. Ayetler dnya hayatnn geiciliine ve
bo arzulara kaplnmamas gerektiine dikkatleri eker, ancak kullarn helal dairesi iinde dnyadan da nasiplerini aramalarn syler.
Allahn sana verdikleri iinde hiret yurdunu ara, dnyadan
da nasibini unutma. Allahn sana gzel davrand gibi sen
de gzel davran/Allahn sana ltufta bulunduu gibi sen de
94
dnyaya bir kere geliyoruz
ltufta bulun. Yeryznde fesat isteyip durma, nk Allah

fesat peinde koanlar sevmez.98
Ayetlerdeki emir ve yasaklar hem beeri hayata, hem de

toplum hayatna dzen ve intizam getirir. nananlar adaletin,
bar ve kardeliin temin edilmesi iin almaya sevk eder.
Helal dairesi iinde dnya nimetlerinden istifade edilmesini
syledii gibi Allah tarafndan haram klnmayan eylerin haramlatrlmasn da yasaklar.
Bir kenara ekilip srekli ibadet yaplmasn ve bir anlamda dnyadan el etek ekilmesini deil srekli olarak dinamik
bir ekilde hayatn iinde bulunulmasn, Allahn emir ve yasaklarnn insanlara bildirilmesini, hayra ve bara ynelik ilerde yarlmasn ve bir anlamda sosyal hayatn tm damarlarna nfuz edilmesini emreder. Bununla birlikte dnyalk
ilerin Allah rzas iin yaplacak i ve ibadetlerin nne geirilmemesinin nemine de dikkatleri eker. nanan bir kimse
iin dnya hayat, mahsul hem dnya hem de ahirette alnacak bir tarla hkmndedir. Tarlanza ne ekerseniz ahirette onu
bieceksiniz.
Ama ou insan dinin ortaya koymu olduu dnya ve
ahiret dengesini kuramadklar gibi arl da daima dnyaya vermeye alrlar. An yaa, inde bulunduun zamann
tadn kar, Gnn gn et gibi ssl ve byl cmleler
ile hayattan alnacak hazzn maksimize edilmesi, sknt veren
dncelerden uzak durulmas ve bu ekilde yaamn anlk
zevklere indirgenmesi kanlmaz olmaktadr. in zeti udur:
Onlar kendi dinlerini elence ve oyun haline getirdiler, ireti
hayat onlar aldatt. Onlar bugne kavuacaklarn unutmu
lard.99
98
99
28 Kasas Suresi 77
7 Araf Suresi 51
95
Geenlerde yaynlanan bir haberde ngilterede spor kyafetler reten bir firmann insanlarn hayat sona ermeden yapmak istediklerini belirlemek iin yaptrd bir ankette iki bin
yetikine lmeden nce en ok yapmak istediiniz eyler neler? sorusunu ynelttiini okuduk. te yantlar:
1. Zengin Olmak
2. in Seddine Gitmek
3. Dnyann Yedi Harikasn Grmek
4. Msr Piramitlerine Gitmek
5. Antarktikaya Gitmek
6. Afrikada Safari Yapmak
7. Yunus ve Kpekbalklar le Yzmek
8. Dnya Kupas Finalini zlemek
9. Tac Mahali Grmek
10. Michelin Yldzl Lokantada Yemek Yemek
11. Bir Ada Sahibi Olmak
12. Roman Yazmak
13. Pilotluk Yapmak
14. Hayalini Kurduum i Yapmak
15. Las Vegasta Kumar Oynamak
16. Bir Hollywood Filminde Konuk Oyuncu Olmak
17. F1 Yar Arabas Srmek
18. Kralie ile Tanmak
19. Everest Gibi Bir Daa Trmanmak
Grld gibi genelde insanlar lmeden nce yapmak
istedikleri eylerin iinde Allahn rzasn ve ahiret saadetini
hedefleyen tek bir eye dahi yer vermemekte. Bu nasl bir hayat anlaydr ki, ncesi ve sonras konu edinilmez. Bu nasl
bir elikidir ki, Allahn emirlerine uymaya alan insanlar
hatalar sebebiyle Allahtan af dileyerek affedilmeyi umarken,
Allaha inanmasna ramen Allah yok gibi yaayan insanlar
bu kadar umursamaz olabiliyorlar. O kadar umursamazlar ki
96
bazen insann acaba bizim bilmediimiz bir ey mi biliyorlar

diye soras geliyor kendine. Ama cevabn bulmak ok srmyor. Peki, bunca insan iinde bulunduu bu gaflete dren
nedir? phesiz Allah dnda her eyin hayatlarnn merkezinde olmas ve maddi eylere hak ettiklerinden fazla deer
biilmesidir. Dnyaca nl bir komedyen olan Jim Carrey
nin arpc bir szn okumutum. Aynen yle sylyordu: Umarm bir gn herkes zengin ve nl olur. Hayal ettikleri her eye kavuur ve bylece asl cevabn bu olmadn
anlarlar. Gerekten de insanlar gelip geici hevesler uruna
hayatlarn harcar dururlar. Bu hevesler peinde tketilirken
mrler, asl sorulmas ve cevabnn aranmas gereken sorular umursamadan yaarlar.
Hayat felsefesini An yaa ya da Hayatn tadn kar
eklindeki ssl szler zerine kuran bunca insann durup bir
dnmesi gerekir. Geride brakt yllar boyunca defalarca
yaad anlk zevk ve tatlardan ne kald insann yanna. Ya da
yllar getike hep ayn eyleri tekrarlayarak benzer tatlarn
peine dmesi ne kazandracak insana. Yllar su misali akp
gidince ne olduu bile belli olmayan bir gaflet; Yapm olmak kalacak insann yannda. stelik bu yaplanlar Allahn
rzasna uygun olmadklar oranda bela olacaktr hesap gn
insann bana. nsan Allahn saysz uyarsn, sevmedii birinden ald mektubu okumak istemedii iin bir kenara atan
biri gibi dikkate almazken, kendisini felakete srkleyecek her
trl eytani daveti byk bir heves ve itah iinde ap heyecanla okumaktadr. Oysa bilmelidir insan: Hayat anlaml
klan ne yaadklardr ne de sahip olduklar. Hayat anlaml
klan, ahireti iin topladklardr.
Ahiret yerine bu dnya hayatna m raz oldunuz? Dnya hayatnn nimetleri ahiret hayatna oranla pek azdr.100
100
9 Tvbe Suresi 38
97
Gn boyu izlenen dizi ve filmlerdeki ak ve macera dolu

hikyelere kaptrr insanlar kendilerini. Dizinin hikyesi yle
bir yer eder ki kiinin zihninde, o hikyenin bir paras klar
kendini. Dizinin esas olanna ya da kzna dnr bir anda. Onun gibi konumaya, onun gibi yrmeye ya da onun
gibi giyinip tavrlar sergilemeye balar. Kalptan kalba girer
insanolu. Manevi dnyasndaki eksiklikleri hayal kahramanlar ile doldurmaya alr. Hikye ile alar, hikye ile gler ve
kendi hayatnda da ilenen konudaki gibi bir ak ve mutluluk
ister. Amasz dnyasnn amasz kahraman olur insan. Bir o
yana bir bu yana savrulur. Kalptan kalba, ekilden ekle girer
ve dnyaya neden geldiini unuttuu gibi neden tek yaamlk
hakk olduu gereini de unutarak eksilir gider bu hayattan.
Hep bir hayali vardr insanlarn. Gelecee ynelik planlar.
Hep bir eyleri elde etmek ya da birileri gibi olmaktr hayattaki emelleri. Bu tozpembe hayaller o denli etkisine alr ki insan, sisler iinde kalr ve gerei bir trl gremez kii.
Kim arabuk olan (geici dnya arzularn) isterse, orada
istediimiz kimseye dilediimiz kadar pein veririz ama sonra yerini cehennem yaparz! Knanm ve kovulmu olarak
girer oraya. Kim de ahireti ister ve inanarak ona yarar biimde alrsa, ylelerinin almalarnn karl verilir.101
Pek ok insann amasz, doyumsuz, bencil bir yaam srerek ireti arzular peinde kotuu bir gerektir. Son yllarda
eitli kitaplar vastasyla tm dnyada yaygnlaan bir sylemin gelitirildiini gryoruz. Argo ve kfr ierikli balk
ve sylemlerle insanlarn her trl olaya kar umursamaz ve
aldrmaz bir ekilde yaklamalarn tavsiye eden bu gibi kitaplar pek ok insan iin hayatn ne kadar bo ve anlamsz olduunu biraz daha tescillemekte. Hayatta hibir ey senden
daha nemli deil, Hayat tespih yapp sallayacaksn, Ka101
17 sra Suresi 18-19
98
fana tokadan baka bir ey takmayacaksn mesajn zihinlere ileyen bu hoyrat umursamazlk zaten her trl sorumluluk duygusundan kamak isteyen insanlara ila gibi gelmekte.
Stres ve gerginlikten kurtulmak ve hibir eyi kafaya takmamak iin reete olarak sunulan bu bo verme ve aldrmazlk
duygusu iinde insanlara bakalar hakknzda ne dnrse
dnsn siz bildiinizi ya da yapmak istediinizi yapn mesaj verilmekte. Bu gibi insanlar iin sadece gndelik zevklerin
nemi bulunmakta; sadece gndelik zevkleri iin yaad ve
varlk amacn sorgulamad iin de, bu gibi insanlarn hayvanlar gibi bir hayat srmesi kanlmaz olmaktadr. Bu durum Kuran- Kerimde u ekilde ifade edilir:
Kalpleri vardr bununla kavrayp-anlamazlar, gzleri vardr
bununla grmezler, kulaklar vardr bununla iitmezler. Bunlar hayvanlar gibidir, hatta daha aalktrlar. te bunlar gafil olanlardr.102
Karnnz ok acktnda nnze ok sevdiiniz gzel ve

leziz bir yemek konulduunda onu itahla yiyerek ondan zevk
alr ve kimi zaman heyecan iinde arabuk yemek istersiniz.
Alnz bastrldnda gereinden fazla yediyseniz ayet aznzda gzel tat, midenizde ise sanc kalr. Her seferinde kzarsnz gereinden fazla yediinize ama nefsinize sz geiremez ayn hatay tekrarlarsnz yine. Dnya hayat da byledir;
nce lezzet verir sonra karn ars ektirir. Dolaysyla her ite
olduu gibi dnya algsnda da dengeyi tutturmak nemlidir.
nsanlarn bu dnya ile ilgili hevesleri hi bitmez. Sahip olmas gereken maddi eyler sz konusuysa rnein ne kadar
ok eye sahip olsa da bir trl bitmez ihtiyalar. Evlenecekse
evlilik ncesi ihtiya ve hazrlklar, tanaca yeni evin tadilat ve eyalar, gardrobundaki eski elbiselerin yenilenmesi,
eski arabann yeni model ile deitirilmesi ya da ocuklarn
102
7 Arf Sresi 179.
99
eksik ve ihtiyalar gibi listelerin sralanmas hi bitmez. nsanlar hep bu dnyadaki eksikliklerinin peindedirler. Oysa
farknda deildir insan asl eksikliinin ahiretine ynelik ilerinde olduunun. Ahirete ynelik yaplan her ey yeterli hatta
fazla bile grlrken dnya iin eksikler hi bitmez. Dnyalk eksiklerin tamamlanmas kouturmacas iinde ahiretteki
eksikliklere sra gelmez. Ya da tutkuya dnen hobileri vardr
insanlarn; anlamsz yere hayatlarn heba ettikleri. Bir futbol
takmdr rnein kiminin var, you, her eyi! Stadlara giderek son nefesine kadar haykrd marlar, arklar vardr .....
sen ok yaa canm feda olsun sana dedii. Oysa insan, o can
kendisine verenin bir gn verdii cann hesabn soracan
bilerek bu kadar ucuza heba etmemeliydi kendini. nsan unutmamaldr! Bu dnyada tamamlanan eksiklikler ldnde
kiinin ardnda; ahiretteki eksiklikleri ise karsnda kalr. Bu
dnyadaki tutkular insana ayak ba olur. Yine unutmamaldr kii: Ruhun strab bitmez; dnyann esaretinden kurtulmadka. Keke klk kyafetine, evine, mobilya ve aksesuarlarna, geici zevk ve tutkularna zendii kadar, dini hayatna
da zenip ekidzen verse insanlar. Ey nefsim kurtul artk u
ten sevdasndan dnya kafesinden. Skp kaldn bu akvaryumda, okyanusta yzmek varken!
phesiz biz, yeryz zerindeki eyleri ona bir ss kldk;
onlarn hangisinin daha gzel davranta bulunduunu deneyelim diye.103
103
18 Kehf Suresi 7
100
23
Dndrmeyin beni!
Hatrlatmayn bana!
trafnzdaki insanlarn byk ounluunun ya-
antsna baktnzda dnyasna da ahiretine de faydas

olmayan saysz eye kar ilgi ve merak duyduklarn, gerekli gereksiz bir sr eyi dnp hatrlarnda tutmaya altklarn grr ama bunun yannda asl dnp akllarndan
karmamalar gereken eyleri akllarna dahi getirmeye cesaret edemediklerine ahit olursunuz. Mslman lkemizin
Mslman ounluunu oluturan halkmzn nemli bir
ksmnn sadece belirli gn ve gecelerde Allah ve dini pratikleri akllarna getirdiklerini grnce kahrolursunuz ama ac
bir gsterge olarak karnzda durur yine de bu gerek. Dini
gerekleri dikkate almadan umursamaz bir ekilde yaamaya
alan bunca insan kendi kendine yapt ihanetin farknda
olmadan nefes alp verir tm yaam boyunca. stelik hatrna getirmemenin gerei deitirmeyeceini bile bile kandrr
kendini.
101
Ey iman edenler! Allahtan korkun ve herkes, yarna ne hazrladna baksn. Allahtan korkun, nk Allah, yaptklarnzdan haberdardr.104
ou kii etrafnda olup da ona dini teori ya da pratikleri

hatrlatacak eylerden ve kiilerden olabildiince uzak durmaya alr. Dindar insanlar ile mmkn olduunca iletiime girmek istemez. Neme lazm aklm bulandrr ya da kafam kartrr dncesi ile ayn ortamlarda bulunmamaya
alr. Dini gerekliliklerini yerine getirmeye alan kiilerin
bu konudaki hassasiyeti vicdann rahatsz eder. Dini vazifeleri kendisinin de yerine getirmesi gerektiini dnmesi kiiyi skntya sokar. Bu skntdan kurtulmann yolu ise ou
zaman yapmas gerektiini bildii eyi yapmak yerine, ondan
kamaktan geer. Geenlerde bir arkadamn artk iki imeyi brakt iin eskiden birlikte iki itikleri yakn arkadalar tarafndan birlikte klan yemeklere arlmadn
duydum. Nedenini sorduundaysa Abi sen artk imiyorsun.
Namaz da klyorsun. imdi senin yannda rahat iemeyiz
eklinde bir cevap ile karlam. Gerekten de pek ok insan ancak etrafnda kendisi gibi olan insanlar varsa rahat edebilmekte aksi halde iinde bulunduu atmosferden vicdanen
rahatsz olmaktadr. Peki, bundan kurtulmann yolu nedir?
phesiz kamak deildir. nk farknda deildir insan.
Kamakla kurtulunabilecek trden eyler deildir dini gerekler. nsan tek bir an dahi kaamaz, bedeni var olduu, cierleri nefes alp verdii srece, zerine ykmllk getiren
eyden. Her eyden kasa ya da daha doru bir ifade ile katn sansa da kaamayaca bir ey vardr insann: lm. Her
gn binlerce gz alr kapanr da dnyada, kimse lm hatrlamak istemez hl. Oysa bilmelidir insan: Herkes bir eyler yaparken lr bu hayatta. Kimi mal mlk telanda, kimi
104
59 Har Suresi 18
102
dndrmeyin beni! hatrlatmayn bana!
fazla yaama hrsnda. Ama gn gelir ve herkes lr.

lm sarholuu hak olarak geldi. te bu, senin kap durduun eydi.105
nemsememek, kastl veya kastsz terk etmek, farkna

varmamak, kaytsz kalmak, ihmal etmek, bo bulunmak ve
aldanmak; dalgnlk, yanlg ve dikkatsizlik gibi anlamlara
gelen ac bir kelime vardr szlklerimizde: Gaflet. yle bir
tuzak yle bir adr ki gaflet, sarp sarmalar insan boylu boyunca. En zeki, en bilinli zannettiiniz kiileri bile kolayca
dize getirir maharetiyle. ok uyank ve canldr nk bizzat
gaflete den kiinin nefsinden beslenir. Kann iliini emer ve
dnya hayatnn lts altnda sarho eder insan. Hatrlatmaz
insana hatrlamak istemediklerini.
u bir gerek ki, bize kavumay ummayanlar, ireti hayatla
tatmin bulup onunla rahatlayanlar ve ayetlerimizden uzaklap gaflete dalanlar; kazandklar eyler yznden var yerleri ate olacaklarn ta kendileridir.106
nsann gaflete dmesinin en byk nedenlerinden biri

de unutkan bir varlk oluudur. nsan kelimesinin unutkanlk anlamna gelen nisyan kelimesinden tredii kabul edilir.
Zaten unutkan olan bir varln bir de kastl olarak dnmek
ve hatrlamak istememesi kanlmaz olarak gaflete dmesini kolaylatrmaktadr. nsan ne iin yaratldn ve kendisini
kimin yarattn unutur. Varlk amacn ve dnyas ile birlikte ahiretini de gzetmesi gerektii gereini hatrlamaz. Oysa insann, unutan bir varlk olduu gereini dikkate alarak
srekli olarak kendisini, dini gerekleri ona hatrlatacak eylere yneltmesi ve bu sayede eytani tuzak ve vesveselere kar korunmas gerekir. Bunun yolu ise lemlere rahmet olarak
105
106
50 Kaf Suresi 19
10 Yunus Suresi 7-8
103
gnderilmi Kuran srekli olarak okumak, anlamak ve hayata yanstmaktan geer.

Gereklere kar uursuz davranan baz insanlar ocuklar gibidirler. ok ilgin ynleri vardr ocuklarn. rnein
yapacaklar iin sonunu dnmez, hesap etmezler ou zaman. Etraflarnda olup bitenin farknda olmadan kendilerine
mutluluk veren oyunlara dalar, oynarlar. Hani dnya yklsa
umurlarnda olmaz ou zaman. Oyunlarnn bozulmas ya
da karnlarnn ackmasdr onlar huzursuz edecek olan. Kapatrlar kendilerini d dnyaya ve byklerini derinden sarsacak olaylar karsnda bile tebessm grebilirsiniz yzlerin
de. Ya da elindeki bebeinin salarn taramaya devam edebilir
bir kz ocuu zorlu bir savan tam iinde. Ya da bir bebek rnein. Annesinden st imek ve uyumak zerine geer bebeklik gnleri. te pek ok insann da bebekler ve ocuklar gibi
benzer bir uursuzluk halinde olduunu grmeniz mmkndr hayatta. Neden var olduklarnn ve ldkten sonra kendilerine ne olacann farknda olmadan uursuzca yaar giderler bu hayattan. Oysa kk bir ocuk gibi farknda deildir
insan. Aslnda yaan bombalarn altndadr, ahiretini dnmeden yaad her an. nsanlarn bu durumlar Kuranda u
ekilde ifade bulur:
Dnp tanmaya arldklarnda dnmyorlar.107
Bununla birlikte baz insanlarn, kendi yararlarna olan hayrl tavsiyelere inat ve aldrmazlk iinde kulak tkadklarna
ahit olursunuz. yle ki bu kiiler iin dikkate alnmaya deer
tek ey zerinde bulunduklar hatalarn bir ekilde merulatrlmas ya da takdir edilmesidir. t ve uyarlar kulak arkas eden kiiler aslnda ksaca unu sylemek isterler: Sen
kendini paralasan da ben dilediimi yaparm; deimem.
107
37 Saffat Suresi 13
104
dndrmeyin beni! hatrlatmayn bana!
Dediler: Sen ha t vermisin, ha t verenlerden olmamsn. Bizim iin fark etmez.108
Ey insan boa kandrma kendini. Sen deilsin o ben dediin eyin gerek sahibi. Kirac olduun yerde ev sahiplii taslama kimseye. ayet ahirette unutulanlar arasnda olmak istemiyorsan hatrlaman gereken gerekleri hemen imdi hatrla.
Yok, eer bunca apak geree ramen hl Allahn ayetlerini
unutmaksa niyetin, bil ki Hesap Gn sen de unutulanlar arasna gireceksin!
Allah buyurur: Ayetlerimiz sana geldiinde sen byle unutmutun; bugn de sen ayn ekilde unutuluyorsun.109
108
109
26 uara Suresi 136

20 Taha Suresi 126
105
24
Gnah benim boynuma
az insanlar hayret edilecek ekilde garip davranr-
lar. Bu davranlardan en garip olanlarndan biri ise hi

phesiz Sen yap. Gnah benim boynuma sylemidir. nsan bu kadar m kendini bilmez? Kendi gnahlar yetmedi mi
bir de el lemin gnahna talip olmaya cret ediyor, demek
gelir iinizden. Gnah bu kadar rahat tanabilir bir ey midir
ki, nne gelenin gnahn alr srtna. Kendince dini bir hassasiyet tad iin gnahlardan uzak kalmaya alan birini
eitli bahaneler ile ktle srkleyen bu gibi kiiler, etraflarndaki herkesin kendileri gibi gnahkr olmasn isterler.
stelik sorsanz inanldrlar da. Ama nasl bir gaflet uykusudur ki bu ben zaten nefsime yenilip hata yapyorum bari u
adam uzak dursun demek yerine kendi gibi sua tevik eder
insanlar. Oysa, Kuran uyarr bu duruma aldanmasnlar ve
gnahlarn kendilerinden baka kimsenin tayamayacan
bilsinler, diye insanlar:
106
gnah benim boynuma
Her benliin kazand kendi stnde kalr. Hibir gnahkr

bir baka gnahkrn ykn tamaz.110
Baz insanlarn bu ekilde Sen yap gnah benim boynuma demelerinin ardndaki asl neden kendi yapm olduu
hataya bakalarn da srkleyerek yapt ii zihnen ve vicdanen merulatrmaya almasdr. Bununla birlikte kendi gibi
hatalar yapan inanlarn says ne kadar ok olursa etrafnda
yapt eyi hata olarak grmesi ve bu sebeple vicdan azab
duymas da o kadar az olacak sanr. Bu sansnda hakl da olsa
yani gerekten etrafnda kendisi gibi hatalar yapan insanlarn
bulunmas kiiyi psikolojik adan rahatlatsa da bu rahatlama
kiiyi kanlmaz olan hesaptan kurtaramaz. Olsa olsa daha
cahilce ve daha cesur bir ekilde gnahlara girmesine vesile
olarak hesabn zorlatrr. Bu gibi sylemlerde bulunan kiinin de, bu sylem sebebiyle gnaha giren kiinin de kendini
kandrmamas ve inanan kiilerin birbirlerini gnaha tevik
etmek yerine gnahlardan uzak tutmalar gerektii bilinmelidir.
nanan erkeklerle inanan kadnlar birbirlerinin dostlardrlar.
yilik ve gzellii belirlenene zendirir, ktlk ve irkinlii
belirlenenden sakndrrlar.111
Bununla birlikte o gnahnz stleneceini syleyen kiileri Hesap Gn grmek gerekir. Kendi gnah yetmezmi gibi bir de bakasnn gnahna bu denli korkusuzca talip olan
biri brakn kendi gnahnn hesabn vermeyi ya da bakasnn gnahn stlenmeyi kendi gnahlarn bile bakasna
yklemek ister ve tm dnyann servetine sahip olsa hepsini
verip kendini kurtarma derdine der; gereklerle yzletii
anda. Dolaysyla bu gibi kiilerin cesaretleri cehaletlerinden
110
111
6 Enam Suresi 164

9 Tevbe Suresi 71
107
kaynaklanr. Kimse iddia ettii gibi bakasnn gnahn yklenemez, herkesin gnah kendinedir. Ancak birinin iyi ya da
kt bir davran sergilemesine vesile olan kiinin o iten bir
pay olaca da bilinmelidir.
Kim iyi bir ie araclk ederse onun da o iten bir nasibi olur.
Kim kt bir ie araclk ederse onun da ondan bir pay olur.
Allah her eyin karln vericidir.112
Yine sklkla karlalan bir dier sylem de Bir kereden

hibir ey olmaz eklindeki cmledir. Bu da eytani plann
bir dier yzn gsterir. ou insan hatalardan uzak durmaya alrken daha nce bu hatay yapmam olmasndan da
g alr zaman zaman. Bunu bilen eytan hemen zorlar nefsin
snr kapsn ve trl hile ve tuzaklar ile fsldar insana ssl
szlerini. O bir kereden hibir ey olmaz tekrarlandka bir de
bakar insan tutsa oluvermi o hatann. Ayn hatay tekrarladka vicdan azab da azalmaya balar zamanla ve farknda olmadan, eytann tuzann tam ortasnda bulur kendini.
Baz insanlar hayat alaya alrlar. Bu tutumlar ilahi emirlere de ciddiyetsiz yaklamalarna sebep olur. Bu gibi kiilerin nazarnda nemli olan sadece iinde bulunulan ann tadn karmaktr. Hayat anlamlandrmak zere kurulan neden
ve niye ile balayan cmlelere yer yoktur yaamlar iinde. Bir
anlamda hayat, akna braklm ve nereye savrulaca belli
olmayan bir yaprak gibidir. Karlalmas muhtemel frsatlarn en verimli ekilde deerlendirilmesi dnda bir ama ve
hedefleri yoktur hayatta. Derin bir umursamazlk derin bir
gafleti dourur ayn zamanda. Bir gnahn insan zerindeki
arlnn farknda olmadan nne gelenin gnahn tamaya cret ederler. lme dahi meydan okuduklarna inandrrlar kendilerini. Korkusuzdurlar ve hi dnmezler lm sonrasndaki akbetlerini. Oysa gerek ile yzleme gn kamak
112
4 Nisa Suresi 85
108
gnah benim boynuma
iin bir yol arayacak insan, ama i iten getii iin bir yol bulamayacak. Derin bir pimanlk ve zillet iinde bir ah ekecek
ve ayetlerin ifadesiyle sorumluluk tamamak adna yaarken
insan deil de keke toprak olsaydm diyecek:
Biz sizi yakn bir azap ile uyardk. Bir gndedir ki o, kii kendi ellerinin nden gnderdiine bakar ve inkra sapan yle
der: Keke toprak olsaydm!113
113
78 Nebe Suresi 40
109
25
Dedikodu deil,
ben dorular sylyorum
uran tarafndan ortaya konulmu ahlak ilkelerin-
den biri olan insanlarn arkalarndan ekitirilmemesi

yani dedikodularnn yaplmamas konusu inanan insanlar
tarafndan dahi en fazla ihlal edilen yasaktr. Allah her konuda gerek bilgiye sahip olunmasn ister. Zannederek, hatal bir ekilde haksz yere insanlara eitli yaktrmalarda
bulunmak ve insanlarn ayplarn ortaya karmak iin almak yasaklanr. Yine insanlarn arkasndan olur olmaz ekilde konumak, inananlarn arasn bozacak trl sz ve fiillerde bulunmak da yasaklanmtr. Zanda bulunduunuz bir
kiiye yaptnz yaktrmada yanlyor ve bu yzden gnaha
giriyor olabilirsiniz. Ayetlerde: Zan, gerek adna hibir ey ifade etmez114 buyurulmakta ve inanan birinin ak delil zerine hareket etmesi gerektii sylenmektedir. nsanlar hak114
10 Yunus Suresi 36
110
dedikodu deil, ben dorular sylyorum
knda gybet etmeyi: Sizden biri, lm kardeinin etini yemek

ister mi?115 eklinde olduka arpc bir benzetme ile knayan ayetler inananlar gybet etmekten ve zanda bulunmaktan meneder. Dedikodu deil ben dorular sylyorum
eklindeki savunmalar da sylenen ey doru bile olsa syleyen kiiyi temize karmaz. Bununla birlikte Ben dorular
sylyorum diyerek kendini savunan ou insann farknda
olmad bir ey vardr ki bu da insanlarn arkasndan yaplan dedikodunun zaten doru olmas gerektiidir. Aksi halde
doru olmayan eyler hakknda gybet yapmak dedikodu deil iftira olur.
Ben kimsenin yzne syleyemeyeceim eyi arkasndan
da sylemem, gibi szlerle insanlar hakknda azna geleni syleyip saydrmak da inanan birine yakmaz. nsanlarn
yzlerine kabahatlerini saymanz sizin deil, ama kibrinizin
bymesine sebep olur. Samimi bir inanan ise inanan karde
inin kabahatlerini rten, ona hayrl tavsiye ve tlerde bulunan kiidir.
Ey iman edenler! Zandan ok saknn! nk zannn bir ksm gnahtr. Sinsi casuslar gibi ayp aramayn! Gybet ederek biriniz tekini arkasndan ekitirmesin!116
Bununla birlikte insanlarn aleyhinde sz tamamak da

nemlidir. Halk arasnda olduka yaygn olan Ben gerek bilinsin diye sylyorum eklindeki savunma ile insanlar yaptklar eyin doru olmad gereinin zerini rtmeye alarak farknda olmadan kendi samimiyetsizliklerini ortaya
koyarlar.
unlarn hibirine uyma: Yemin edip duran, aalk, ktleyip duran, sz gtrp getiren, hayr engelleyip srdren,
115
116
49 Hucurat Suresi 12
111
saldrgan, olabildiince gnahkr, kaba, sonra da ktlkle

damgal.117
Toplum iinde insanlarn arasn bozmak iin uraan ve

yapt bu ktlkten zevk alan insanlara ahit olmak mmkndr. Bu kiiler ufack meseleleri dahi abartarak aktarmakta ve insanlar birbirine drmektedirler. nananlarn bu gibi
kiilerin oyununa gelmemeleri ve hakknda kesin bilgiye sahip
olmadka insanlar hakknda konumamalar gerekir. Gerek
bir inanana yakan, ciddi meseleleri bile insanlarn arasnda
bar ve kardelik duygularn besleyici ekilde zmeye ynelik giriimlerde bulunmaktr. Bir kiinin arkasndan o kiiye
hissettirilmeden yaplan bir hakszlk ya da ihanet varsa ve siz
de buna tanksanz ayet, bunu o kii ile paylaarak uyarda
bulunmanz gerekir.
nanan biri etrafndaki hakszlklara duyarsz kalamaz. ahit olduu konulara umursamazca gz yumamaz. Gerektiinde bakasnn hakkn savunmak ya da gerein bilinmesi iin
alr.
Ancak bunu yeterli bilgi ve delile dayanmadan bakalarn zan altnda brakacak veya haklarnda yanl dnlmesini salayacak bir hataya dntrmemek gerekir. Bu yzden
inanan bir kiinin nce dinlemesi, aratrmas, sorgulamas,
zerine dnmesi ve delile dayal hareket etmesi gerekir. Yeri
geldiinde konumak kadar zamannda susmann da erdem
olduunu bilmek ve ancak halk arasndaki yaygn ifadesiyle
hakszlk karsnda susann dilsiz eytan olacan da unutmamak gerekir.
nsanlarn aleyhinde sz tayarak onlar birbirine dman
eden kiilerin ok olduu toplumlarda huzur ve bar kalmaz.
Aileler yklr, yuvalar dalr. Kardeler birbirine der. Bu
yzden insanlar arasnda fitne ve fesat karmak gayesiyle k117
68 Kalem Suresi 10-13
112
dedikodu deil, ben dorular sylyorum
tlk iin laf tayan kiilere frsat vermemek ve bu ktlklerinden kurtulmalar iin onlara nasihat etmek gerekir.
Allah irkin szn aklanmasn sevmez. Zulme uratlan kii mstesna. Allah iitendir, bilendir.118
118
4 Nisa Suresi 148
113
26
Allah beni byle yaratm
nsanlarn bir ksmna dini buyruklar ciddiye alp ya-
amas gerektiini hatrlattnzda iinde bulunduklar yaam ve alma artlar ile kiisel zelliklerini bahane ettikle
rini grrsnz. ou kiinin kendine gre gelitirdii bir
kader anlay vardr ve bu anlay iinde zaruri yaamn idame ettirmek iin gerekli eyler dnda bir eye yaam ans
yoktur. ok ar artlarda alyor ve yoruluyorum, Ben
yaratl itibari ile zayf iradeliyim yapamyorum, Allah beni byle yaratm ne yapaym, Ben byleyim deiemem,
Hormonlarm byle salglanyor, Beni byle kabul edin
eklinde bahaneler ile karlarsnz. Bunun yannda Allahn
yasak ettii bir takm eyleri yapan baz kiilerin de ayn zamanda Bu benim kaderim eklinde bahane ve savunmalarn
ardna sndna ahit olursunuz. Oysa tm bunlar insann
kendini kandrmak iin ileri srd bahanelerden ibarettir.
Allah kullarn eitli ekillerde snayp imtihana tabi tutar.
Kiinin kulluunun hakkn vermesi, iinde bulunduu zor114
allah beni byle yaratm
luk ve skntlara tahamml ve sabr gstermesi ile ortaya kar. Bununla birlikte bu gibi iddialarda bulunmak inkrclarn
ileri srdkleri bahanelerdendir. Kuran- Kerim ayetleri bu
konuya dikkat eker:
irke batanlar yle diyecekler: Allah dileseydi, ne biz irke sapardk ne de atalarmz. Hibir eyi haram da yapmaz
dk.119
Bir de dediler ki: Rahman dileseydi, onlara tapnmazdk.

Bu konuda hibir bilgileri yoktur. Sadece samalyorlar.120
Ayetlerden de grld gibi kimi kiiler Allaha ortak

komalarn ya da Allahn ayetlerini inkr etmelerini dahi kaderlerine balamakta ve bu ekilde sorumluluktan kurtula
bileceklerini sanmaktadrlar. Hibir surette kader, Allahn
emirlerine uymamann ya da yasaklarndan uzak durmamann bahanesi yaplamaz. Bu sadece insann kendini kandrmasdr. nk bu gibi iddialarda bulunan pek ok insan rnein fakir bir ailenin ocuu olarak dnyaya gelmise bu benim
kaderim diyerek iinde bulunduu duruma raz olmaz. Hrsla
alp zengin olmak ister. nsan iine gelen eylerde artlar
olabildiince zorlar, ama ayet bir ey iine gelmiyorsa bitip
tkenmek bilmeyen saysz bahaneyi ard ardna sralar. Oysa
Allah ok byk ltuf sahibi olduu iin hi kimseye tayabileceinden fazla ykmllk getirmez.
Hi kimseye yaratl kapasitesinin stnde ykmllk getirmiyoruz.121
Kuran ayetleri, dnya hayatnn bir imtihan yeri olduunu haber verir bizlere. Dolaysyla herkesin kendine gre bir
imtihan vardr hayatta. Allaha gerekten inanan birinin kar119
6 Enam Suresi 148

43 Zuhruf Suresi 20
121
6 Enam Suresi 152
120
115
lat imtihanlar en gzel ekilde gemek iin samimi bir

ekilde abalamas gerekir. Dnya hayatnn olumsuz artlarna teslim olmamak iin yaam mcadelesi verip abalarken
dini konularda retilen trl bahanelere kolayca teslim olmak
kiinin samimiyetsizliinin bir gstergesidir. Samimi bir insan
Hatalarm var ama ne yapaym ben byleyim deil, Hatalarm dzeltmeliyim. Rabbim bana frsat ver demelidir.
116
27
badetlere g yetiremiyor,
vakit bulamyorum
az insanlarn Allaha olan kulluunu ifade etmek
iin ibadet etmesi gerektiinin farknda olduunu ancak

yerine getiremedii kulluk vazifeleri ile ilgili bir takm bahaneler ileri srdklerini grrsnz. Aslnda her ne bahane
ileri srlrse srlsn tm bahanelerin ortak bir noktada
birletiini anlarsnz: engelik. Namaz klmak istiyorum
ama belimden, dizimden rahatszlm var, ok istesem de
oru tutamyorum midem rahatsz, Bnyem zayf olduu
iin doktor uzun sre a kalma, dedi, Benim uyku sorunum
var, sabah namaz iin kalkamyorum, Gelirim giderimi karlamyor ki bakasna zekt sadaka vereyim, Gn boyu ok
youn oluyorum ibadete vakit bulmam mmkn deil gibi
bir trl sonu gelmeyen uzun listelerle eitli bahaneler sralanr. Oysa gerek bir inanann ibadetlerine vakit ayrmas deil,
ibadetlerini nceleyerek dier tm ilerini ibadetleri dndaki
zamanlarna gre ayarlamas gerekir. Bununla birlikte rne117
in oru tutmaya g yetirilemeyen gnlerin orucunun baka

gnlerde tutulmas ya da ayet hi g yetiremiyorsa karlnda fakir doyurulmas sylenir Kuranda. Acaba bu ekilde
bir mazerete sahip ka kii tutamad orucunu baka bir gnde tutmay ya da hi tutamyorsa karlnda fakir doyurmay
denedi?
yle ya kimilerince Vakit nakittir ve ayet insann bo
bir vakti ya da bir frsat yaratmaya imkn varsa bunu nakde
evirmek iin abalamas gerekir. hret olmak, bir film ya da
reklamda oynamak iin katlanmayaca zorluk, ezberlemeyecei metin, almayaca ekil, girmeyecei klk kalmaz insann. Kendine yarar salayacana inand bir ey iin vakit
de bulur, onu yerine getirmek iin imkn da. Hayran olduu
sanatnn konser biletini alabilmek uruna gnlerce nceden
uzun kuyruklara girerek saatlerce ayakta bekler insan. Yamur
amur demeden gnlerce gidip gelir bir reklam filminin figran seimlerine.
Kendini beendirmek, gzel grnmek uruna yapmayaca kalmaz insann. ou insan samimiyetsizdir aslnda. Dini konulara yeterli vakit bulamadn syleyen biri kiisel bakm ve geliimine yllarn ayrabilir rnein. Yaam koluu
ve Kiisel geliim bal altnda ynla kitap okuyabilir. rendiklerini pratik olarak uygulamaya ve toplum iinde karizma sahibi olmaya alabilir. Vcut dilini kullanmay bilmek,
diksiyonunu gelitirmek ya da yabanc bir dil renmek iin
kurslara katlabilir.
Gzel ve atletik bir vcut iin spor salonlarna gitmeye vakit bulabilir. Defalarca eilip kalkar, saatlerce ter atar. Nefesini
tketene kadar koar ya da kilolarca arl kaldrp indirir;
kaslarnn estetik bir grnm kazanmas uruna. Pilates der,
yoga der yerde trl ekillere girer. Salkl ve zinde bir yaam iin bunlarn hepsinin gerekli olduuna inandrr kendini. Her eye vakit buluyorsun da bir namaz klmak m ok
118
i b a d e t l e r e g y e t i r e m i y o r, v a k i t b u l a m y o r u m
geliyor sana? diyecek olsanz genellikle Ne yani spor da m

yapmayalm? eklinde bir cevapla karlarsnz.
Samimiyetsizdir ou insan. Kandrr durur kendini hayat
boyunca. Bir snav olsa saatlerce bekler ocuklarn bir snav
salonu bahesinde. Gecenin bir yarsnda ya da sabah erkenden kpeini gezdirmek iin hi enmez darya kar. Bir
rn almadan nce saatlerce fiyat performans aratrmas yapar. En ucuz nereden alabileceini ya da daha nce kullananlarn memnuniyet ve ikyetlerini sorgular. rn hakkndaki
onlarca yorumu okur. Olmad maaza maaza dolar. ler
bier. Garantisi var m yok mu, dayankl m deil mi diye saatlerce kafa yorar. Ne iin; kuru fazla vermemek ya da kalitesiz rn alamamak iin. Bazen bir filme gitmeden nce filme ka puan verilmi, ne oranda beenilmi ve hakknda ne
yorumlar yaplm diye saatlerce internette gezinir.
Metro, metrobs ya da otobs iinde yolculuk esnasnda
insanlarn neler ile megul olduklarna veya hangi konularda
sohbet ettiklerine bir dikkat edin. zellikle son yllarda akll
diye ifade edilen cep telefonlarnn yaygnlamasyla neredeyse herkesin gznn telefon ekranna kilitlendiini grebilirsiniz. Kimi yol boyunca oyun oynar, kimi sosyal medyay tarar
ya da kulakln takp mzik dinler, kimi de haberleri inceler... Yannda bir arkada varsa geen akam oynanan man
kritii yaplr dakikalarca. Kiraladm, aldm, sattm, yaptm,
ettim, geldim gittim... muhabbetleri bitmez hi. Ya da gazete,
roman okur kimileri. Hele uzun uak ya da otobs yolculuu ncesinde saatlerce dnr insan; nasl geirsem yoldaki
zamanm diye. Film zerine film izler ya da saatlerce mzik
dinler. Ksacas insan istedikten sonra vakit de, frsat da buluyor iine gelen her eye. Ama i Allahn bir emrini yerine
getirmek olunca enir ou kimse. imdi bu satrlar okurken birileri Ama ne var bunlar da helal diyebilir. Oysa burada dikkat ekilmeye allan helal ya da haraml deil. Ne119
den hep houna giden eylerin peindedir kii? Ya da neden

hep arzulardr istedii eyleri ona yaptran? Kii iin ncelikli
olan, kulluk vazifelerini yerine getirmesidir. Bunlardan kap
baka her eye vakit ve bahaneler bulurken kulluk vazifelerine vakit ve imkn bulamamas ise ikiyzllnn gstergesidir. Allah iin yapmas gereken eyleri yapmayanlarn ileri
srdkleri bahanelerden birine u ekilde dikkat eker Kuran
ayetleri:
Mallarmz ve ailelerimiz oyalad bizleri.122
Ve u ekilde buyurur Allah, kullarna:

Ey inananlar, mallarnz ve ocuklarnz sizi Allah anmaktan
alkoymasn. Kim bunu yaparsa, ite onlar ziyana urayan
lardr.123
Baz insanlarn ayet imknlar olsa, rnein altklar

yerin artlar msait olsa, namaz klp Allah anmak iin gn
iinde vakit ayracaklarn ifade ettiklerini grrsnz. Gerekten de sz konusu insanlarn bir ksmnn bu konuda samimi olduklarnda en ufak bir phe yok. Kabahat sadece bu
kiilerin deil, ayn zamanda insann en tabi hakk olan Yaratcsna ibadet hakkn gasp edenlerindir. nsanlara duygular
olmayan makineler gibi muamele ederek manevi dnyalarn
hie saymak nasl bir i ve insanlk ahlakdr?
Zamanla dini hassasiyeti olan ve dinin gereklerini yerine
getirmek isteyen insanlarn byk ounluunun da bu duruma alt ve bunu hayatn bir gerei olarak kabullendiini grebilirsiniz. Bu da insann kendini kandrma yollarndan
biridir. altnz iyerinin mesai saatleri iinde telefonla
grme yasa koyduunu hayal edelim. Kendinizce nemli
grdnz bir durumunuzla ilgili olarak ne yapar eder kim122
123
48 Fetih Suresi 11
63 Mnafkun Suresi 9
120
senin grmeyecei bir kuytuya ekilip yaparsnz o telefon grmesini. Benzer rnekleri oaltmak mmkndr. Ama i
namaz klmanza ya da Allah anmak iin vakit ayrmanza
geldiinde her ne hikmetse artlar hibir zaman msait olmaz. Ya da ylesi iine geldii iin olsa gerek ou kii artlar
zorlamaz. Bu kadar ucuz eyler uruna hie saylabilir mi sahip olduumuz her eyi bize veren Allahn herhangi bir emri? Hl byle olunca da klamad bir namaznn ya da tutamad bir orucunun skntsn ekmez insan; yetitiremedii
bir ii ya da yer kalmad iin alamad bir konser bileti kadar.
Bazen de kimi kiiler Allah gerektii gibi anmay ya da
zerine vazife olan bir ibadeti yerine getirmeyi unuttuklarn ifade ederler gn iindeki youn tempo ve kouturmaca
iinde. Oysa ayn kiilerin iyerinde yapmalar gereken ileri unutmadklarn, yetitirmeleri gereken projeler iin gece
gndz altklarn ya da rnein son gnnden nce yatrmalar gereken kredi kart ya da fatura borlarn hatrlamak
iin eitli yerlere notlar aldklarn grebilirsiniz. Ksacas insan kendince nemsedii eyleri unutmamak iin her trl
tedbiri en ince ayrntsna kadar almaktan geri kalmaz. Ama
i, yerine getirmesi gerekli olan bir ibadete gelince unutuverir
her nedense. stelik daha nce de ifade edildii gibi gerekten inanan biri iin ibadetler, yerine getirilmeleri iin vakit
ayrlacak ya da aradan kartlacak eyler olmadklar gibi aksine tm vaktin ve yaplacak ilerin ibadetlere gre belirlenmesi gerekir. Gerek manada inanan kiinin gn namaz ve
Kuran ile balar yine namaz ve Kuran ile son bulur. Zira gerek anlamda kulluk denilen ey budur. nk bilmelidir insan: Allaha gnlden kul olan tm kleliklerinden kurtulur.
Allah insan kulu klp ykseltmi, insan dnyann klesi olup
alalmtr.
121
Hayr, siz, dnya hayatn tercih edip stn tutuyorsunuz.

Ahiret ise daha hayrl ve daha sreklidir.124
Cuma gn namaz iin ar yapldnda Allah anmaya

koun der, Kuran ayetleri. Ama imtihandr ite, i dnyasnn en hareketli zaman olur Cuma le saatleri. Dosyalardan
banz kaldramaz bir an olsun ayrlamazsnz masanzdan.
Ama bir yaknnz lse, ya da ani bir rahatszlk geirse ne yapar eder gidersiniz cenazesine ya da kaldrld hastaneye.
Peki ya aniden siz lseniz ve birileri gelip alsa sizi younluunuz sebebiyle bir trl bandan kalkamadnz iyerinizdeki
o masanzdan? Geri dnp hatalarnz telafi etme imknnz
olur mu sizce? Kandrd kiinin bizzat kendisi olduunu
bile bile durmadan devam eder insan, bu gerei grmemeye. te taraftan altnz ii de deitirmeniz mmkndr
imknlar dhilinde. Daha az maal ama daha insani artlar
altnda almay tercih edebilirsiniz. Belki dolgun bir maanz ve gelecei parlak bir kariyeriniz olmaz, ama Allah iin
yaptnz bu kadar kk bir fedakrlk iin bile emin olun
Allah katndaki itibarnz ykselir. Her gn kendimize sormamz gereken bir soru var hayatta: Yaadn bu hayatn ve boa
geen vaktinin hesabn nasl verecein konusunda bir fikrin
var m? Allahn verdii bedenle Ona ibadet etmeyen, Allahn
verdii imkn Onun rzas iin sarf etmeyen ve zamann
Onu anmak ve kulluunu ifade etmeye gre belirlemeyen kii, Rabbine kar nankrlk eder. nsanlar cimrilik ederek mal yp depoladklar gibi bedenlerini ve vakitlerini de yalnz
kendilerine saklayarak cimrileirler. Oysa bu anlay zerine
bina edilmi bir yaamn, uurumun kenarna kurulmu bir
evden fark yoktur.
Binasnn temelini, Allah korkusu ve honutluu zerine kuran kimse mi hayrldr, yoksa binasnn temelini gecek bir
124
87 Ala Sresi 16-17
122
yarn kenarna kurup onunla birlikte kendisi de cehennem

atei iine yuvarlanan kimse mi?125
nsann dnya hayatnn gelip geici olduu gereini fark

etmesi iin kendisine verilen vakti olabildiince doru zamanlama ile kullanmas gerekir. iten getikten sonra ah
vah etmenin faydas olmaz kimseye. ldkten sonra nemli
olacak ne ise ona gre nem vermelidir insan hayatndaki eylere. Vefat etmi ve u an kabirde olan bir yaknmz dnelim. ayet bir frsat daha olsayd dnyaya dnmeye, ne gibi ilerle urard sizce? Allahn rzasn kazanmak ve kulluunu
gzel bir ekilde ifade etmek iin daha hayrl ilere ynelmez
miydi? Mezardaki birinin tekrardan dnyaya dnerek hatalarn dzeltme ans olmad da bir gn ayn ekilde topran
altna gireceimiz de kesin olduuna gre hl elimizde frsat
varken kendimize eki dzen vererek Allahn honut olaca
bir ekilde yaamamza engel olan ne? nsann tekrar mmkn olmayan tek deneyimi lmdr.
125
9 Tvbe Suresi 109
123
28
Din yeterince ak ve
anlalr deil
nsanlarn dini konularda kendilerini kandrma yol-
larndan bir dieri de dinin yeterince ak ve anlalr olmadna kendilerini inandrm olmalardr. phesiz bu da eytann insanlara hazrlad tuzaklardan biridir. Bu bahaneyi
ileri sren kiilerin byk ounluu dini renmek iin okuyup aratrma yapm deildir. Bu dncede olmalarnn sebebi halkn byk ounluunda bulunan bir yanlgy tekrar
etmekten ibarettir. Baz insanlar Kuran bir kez olsun okumadan Kuran hakknda trl zanlarda bulunurlar. Sanki okuyup
anlamas kendi grevi deilmi gibi Kurandaki baz konular
farkl anlayp yorumlayan hocalar bahane ederler. Sonra da
kendilerince eitli deerlere indirgerler Kuran: yilik, sevgi,
bar, hogr...
Bu konuda kayda deer bir inceleme yapmadan, dinin yeterince ak ve anlalr olmadn dnen ve bu sebeple dine
gereken ilgiyi gstermeyen insanlarn gnlk yaamlar iinde
124
din yeterince ak ve anlalr deil
nelere ilgi duyduklarn grdnzde hayrete dyorsunuz.

rnein sansasyonel bir haber ksa ortaya insanlarn hemen
trl yorum ve deerlendirmelerle bu habere dikkat kesildiini, haber ile ilgili daha detayl bilgi edinmek iin sorup soruturduklarn grrsnz. Yine toplu ulam aralarnda kimin
ne okuduu, yanndaki ile ne konutuu ya da telefonundan
an itibariyle ne izleyip, ne yazd insanlarn merak konusu
olabilmektedir. Arkadann zerindeki elbiseyi ya da ayandaki ayakkaby nerden ald, hangi maazada ne oranda indirim olduu gibi konulara pek bir ilgili olur insanlar. Yani
ksacas insanlarn byk ounluu etraflarndaki gerekli gereksiz her eye kar youn bir ilgi ve merak iinde yaarlar.
Maaza sahibi bir kii maazaya gelen mteriyi memnun etmek ve ona sat yapabilmek iin her yolu dener. Mutlaka almak istedii bir i ya da ihale olsa kiinin yapmad giriim,
araya sokmad kii kalmaz. ok nemli bir ii balamak iin
ok etkileyici bir sunum yapmas gereken kii, defalarca tekrar
ederek gnlerce nceden hazrlanr ama i hem dnya, hem
de ahiretleri ile ilgili olan kanlmaz gerek ile yzlemeye
geldiinde ne hikmetse bir anda ou kii bu geree kar ilgisiz kalr.
Baz insanlar, Allahn mesajn dikkate almadklar gibi
ayn zamanda nyargl yaklarlar mesaja. Yazk ki zellikle
lkemizde Kuran ap okuyan ve anlamaya alandan ok
Kuran hakknda olumlu ya da olumsuz bilgi ve gr sahibi
olan insan vardr. Sanki mesaj okuyup dikkate almalar kendi yararlarna deilmi gibi rahat ve umursamaz davranr ya
da Kurandaki ifadesiyle bilgisizlerin yolu izlenir ve Allah bizimle konumal veya bize de bir delil gelmeli deil miydi?126
dercesine Allahn bizzat iman etmeleri iin kendilerini ikna
etmesini bekler kimileri.
126
2 Bakara Suresi 118
125
Bu anlaya sahip kiiler iin Allahn buyruklarnn ne olduu deil, kendi iine gelen ve anlamak istedikleridir nemli
olan. Bir renci ya da bir alan elindeki proje veya dev anlalmas g olsa da ne yapp edip anlamaya zmeye alr
onu. Ama i Kuran anlamaya gelince nasl olsa anlamak zor
dncesiyle bir kenara atverir kitab. Oysa Kuran deildir
anlalmaz olan; insann ne yapp edip bu gerekle yzlemek
istememesidir.
Yemin olsun ki, biz, Kuran t ve ibret iin kolaylatrdk.
Fakat dnen mi var?127
Oysa pek ok insann sandnn aksine, Kuran hem ak

anlatml ve anlalr, hem de hacmine nazaran olduka zengin
ierie sahip bir kitaptr. Allahn varlna, birliine, isim ve sfatlarna, her an her eye hkim oluuna, ltuf ve inayetine dikkat eken ayetler; yerler, gkler ve canllar gibi tm yaratlmlar
zerine dnmeye sevk eden ayetler; ibadetler, emirler ve yasaklar, beeri ve sosyal ilikileri dzenleyerek ahlki ilkeleri belirleyen ayetler; peygamberlik ve vahiy, gemi dinlere uyanlar
ile eitli toplumlarn dtkleri hatalar bildiren ayetler; cennet
ve dilediince mkfatlar vaat eden ayetler ile cehennem ve azap
ile tehdit eden ayetler; inkrclarn iddialarna verilen cevaplardan oluan ayetler; inananlarn imanlarn salam temellere dayandrmalarn salayacak imana tevik edici ayetler; insanlarn
Hesap Gnndeki, cennet ve cehennemdeki durumlar ile ilgili
ayetler, ksacas insann hem bu dnyada, hem de ahirette hayr
ve iyilie ulamasna ynelik ilahi bildirimler ierir.
Yemin olsun ki, size, gerei ak-seik anlatan ayetler, sizden nce gelip gemi olanlardan rnekler, korunanlar iin
de bir t indirdik.128
127
128
54 Kamer Suresi 17
24 Nur Suresi 34
126
din yeterince ak ve anlalr deil
Birbirinden ayr pek ok konuya temas etmesine ramen

Kuran ayetleri arasnda mthi bir uyum ve tutarllk bulunur.
Bir bilim kitab deildir ama, rnein yerin ve gn bitiikken birbirinden ayrlmasn ifade eden evrenin tek bir noktadan balayan macerasn129(Big Bang/Byk Patlama) ya da
evrenin genilediine dair bir yn fiziki ve matematikinin
yllarn vererek formle ettikleri modern bilim tarafndan ortaya konulan gzleme dayal bir gerei tek bir cmlesiyle ifade eder.130 Bir iir kitab deildir, ama en klasik iirleri glgede
brakr. nsanlarn hem beeri, hem de toplumsal durumlaryla ilgili olarak sosyolojik ve psikolojik tahlillerde bulunur. Klasik kitaplardaki tasnifler gibi giri, gelime ve sonu ksmlarna ayrlmaz. Emir ve yasaklar, ahlaki buyruklar, gemi din ve
toplumlardan haberler, dnya hayatnn gerei ve lm sonrasyla ilgili hkmler kitabn tamamna yayld iin okuyucusunu skmaz, az szle ok bilgi retir ve bu zellii sebebiyle daima dinamizmini korur.
Biz ayetleri, gerei apak bilmek isteyenler iin iyiden iyiye aklamzdr.131
Kurann dini, akli, ahlaki, sosyal ve beeri konularda ortaya

koymu olduu esiz ruhu yakalayabilmek iin nceden edinilmi dini bilgi ve kabullerle deil, temiz bir zihinle Kurana
bavurmak ve ilahi mesaj bu yolla kavramak gerekir. phesiz
Kuran- Kerim sadece emir ve yasaklardan oluan bir buyruk
kitab deildir. Az nce de ifade edildii gibi ahlaki prensipleriyle hem beeri, hem de toplumsal anlamda bir yaam klavuzudur. Okumay, incelemeyi, aratrmay ve dnp anlamay tevik eden ayetleriyle ilme sevk edici bir nurdur. Bunun
yannda insanlarn doru ile yanl renip birbirinden ayrt
129
21 Enbiya Suresi 30
131
2 Bakara Suresi 118
130
127
etmelerini salayan bir furkan, toplumsal dzenin salanmas ve bireylerin hem bu dnyas, hem de ahireti iin hayrl
olacak emir ve yasaklaryla ilahi bir hukuk kitabdr.
Bu, Rabbinin dosdoru yoludur. t alp dnebilmesini bilen bir topluluk iin ayetleri ayrntl bir biimde akladk.132
Allahn emir ve yasaklar son derece aktr. Kula den,

sz konusu emir ve yasaklar okuyarak Yaratcsnn kendisinden neler istediini renmeye ve uygulamaya almaktr.
Srekli olarak Kuran okumak ve bu yolla ayetlerdeki ilahi ruhu kavrayarak Kuran yaam rehberi edinmek gerekir. nsanlar Kuran anlamadklarn iddia ederler nk onu okumazlar. Oysa Kuran ayetlerinden hareketle Kitabn indirili sebebi
u ekilde ifade edilir:
Biz bu Kitab sana, her eyin ayrntl aklaycs, bir doruya iletici, bir rahmet, Mslmanlara/Allaha teslim olanlara
bir mjde olarak indirdik.133
Bu Kitab sana yalnz unun iin indirdik: Hakknda ayrla

dtkleri eyi onlara iyice aklayasn ve Kitap, iman eden
bir topluluk iin klavuz ve rahmet olsun.134
132
6 Enam Suresi 126

16 Nahl Suresi 89
134
16 Nahl Suresi 64
133
128
29
Dinin srekli ceza vurgusunda bulunmas
rahatsz ediyor beni
az kiiler dini buyruklar dikkate almama ya da
baka bir ifade ile Kuran okumamalarna neden olarak

Kuran ayetlerinin srekli olarak cehennem ve ceza vurgusunda bulunduunu ileri srerler. Bu gibi bir iddiada bulunmalarnn bir sebebi bilgisizlikleri ise bir dieri samimiyetsizlikleridir. nk bu gibi iddialar kulaktan dolma aslsz bilgilere
dayanr. Kii ise iine geldii iin oturup aratrmak yerine bu
aslsz bilgilere itibar eder. Bu nyargs sebebiyle de baz kiilerin Allahn kullarn cezalandrmayacan iddia ettikleri
grlr. Esasen bu tutumu ile farknda olarak ya da olmayarak kendini kandrr insan. Kuran ayetlerinde hem dnya hayat, hem de ahiret ile ilgili insanlar iin yararl olan pek ok
uyar bulunur. Ama ayet bir insan kendi anlamak istedii gibi bu uyarlar dikkate almaya alrsa doru olmayan neti
celere ulamas kanlmazdr. nsanlarn iledikleri gnahlar
sebebiyle ceza grebileceklerinin bildirilmesi, bu gnahlar129
dan uzak durmalar iin insann menfaatine olan bir eydir.

Ama bununla birlikte insanlar ayn zamanda Allahn rzas ve
cennetler ile de mjdelenerek motive edilirler. Her ikisi de bir
denge iinde sunulur insanlara.
Herkesin anlayaca dil bir olmaz phesiz. Kimisi sevgi
ve krn n plana kartld bir yaklamla tatmin olup Al
lahn emir ve yasaklarna saygl olurken, kimi insan ise ancak ceza ve tehdit ile hatalardan uzak durabilir. Allahn bunca
ak tehdit ve ceza uyarsna ramen dnyada bu kadar zulm ve ktln olduu dikkate alndnda ayet sz konusu uyarlar olmasayd ne gibi durumlar ile karlap byk bir
karmaann iinde olacamz kestirmek zor olmasa gerek.
Bununla birlikte ayet baz insanlarn sand gibi, din sadece ceza ve cehennem ile tehditlerde bulunuyor olsa da, bu
durum kiinin dini dikkate almamas iin bir gereke deildir.
Aksine daha da ciddiye almann nemini fark etmesi gerekir.
Alternatifi de yoktur insann. Diyelim ki h Allah sadece
korkutan bir Allah. nsann buna kar yapabilecei ne var?
Deitirebilir mi bu durumu? Kar gelebilir mi? phesiz hayr. O zaman insan kendine trl bahaneler bulmay brakarak
bahanelerin deil gerein peinde olmaldr. Gerei renmek istediindeyse zaten bu zanlarnda yanldn anlayacaktr. Baz insanlar Allah kullarn yakmak gibi bir ktlk yapmaz diyerek ahiretteki ceza ve azab inkr edebilmektedirler.
Oysa insanlarn anlamas gereken bir gerek vardr ki bu da
bir kiinin yaarken ilemi olduu ktlkler sebebiyle ahirette ceza grmesi, bu kiiye kasten ktlk yapmak iin deil,
o kiinin bu cezay hak etmek iin yapt ktlklerin hakknn sorulmas iindir.
Bununla birlikte zaman zaman aslnda Allaha ve dine inanan ama ahiretteki hesap, ceza ve mkfat gereini kavrayamayan ya da kavramak istemeyen kiilerle de karlarsnz. Bu insanlarn kendilerine gre gelitirdikleri bir ceza ve
130
dinin srekli ceza vurgusunda bulunmas rahatsz ediyor
mkfat anlaylar vardr. Buna gre aslnda kiinin cenneti

de cehennemi de bu dnyadadr ve kiiyi yarglayacak olan
bizzat kendi vicdandr. Yani insan yapt ktlkler sebebiyle vicdan azab, iyilikler sebebiyle de vicdan huzuru duyar. Bir
baka anlayta ise ayn eyin ahiret ve sonsuz yaam iin de
sylenmesi mmkndr. Bu anlaya sahip kiilere gre ldkten sonra cennet ya da cehennem deil sonsuz bir vicdan
huzuru ya da sonsuz bir vicdan azab vardr insan iin. phesiz bu ve benzeri yorumlar dini adan makul bulmak ya da
kayda deer bir dayanaa sahip olduklarn dnmek mmkn deildir.
Allahn rahmet ve merhameti ok byktr. Kullarn affetmek istedii iin onlara uyarlarda bulunuyor olmasnn
sebebi de rahmetinin bykl sebebiyledir. Kuranda ceza uyarsndan ok daha fazla Allahn honutluu ve cennet
mjdesi yer alr. Bu ise inananlar iin ok byk bir motivasyon kaynadr. Ayetler insanlar hayra ve bara ynelik ilere
tevik ederler. Allahn rzasna uygun yaayanlar cennetler ve
nimetler ile mjdelenirler. Ama pek ok insan Allahn ayetlerinden habersiz olduklar iin dini her konuya olduu gibi bu
konuya da nyarg ile yaklarlar. nsan grmek istedii gibi
deil olduu gibi grmeli ve kendisini kandrmay brakmaldr. nk kendisini kandrmann zararn yine kendi grecektir.
Rableri onlara kendisinden bir rahmet ve honutluk ile kendileri iin, iinde tkenmez nimetlerin bulunduu cennetler
mjdeliyor.135
1
135
9 Tevbe Suresi 21
131
30
Dini konulara fazla dalmak
akln kaybettirir insana
az insanlarn dini yaamamak iin ileri srdkleri
bir dier bahane, dini konularla fazla ilgilenmenin insann akln karmasna sebep olaca yanlgsdr. Zaman zaman Bizim mahallede bir hac amca vard, sabah akam Al
lah anard, sonunda kafay syrd ya da Bizim Ahmet yok
mu, ocuk dini meselelere girdi ve keileri kard eklinde
aslsz bahanelerin ileri srldn grebilirsiniz. Din adna
uydurulan eylere itibar eden baz kiilerin iin iinden kamayarak dini konulardan uzaklat ya da ruhsal bir takm
sorunlar yaad rneklerin grlmesi mmkndr. Ancak
bunun sebebi din deil, yanl din algsdr. Allah tarafndan
indirilen ve peygamberi tarafndan tebli edilen din kadar insan tabiatna uygun olan baka bir ey daha yoktur insan iin.
Dini doru bir ekilde renip yaamak isteyen biri iin engel
nedir? Bunun yannda hangi ey din zerine dnmemeye
bahane olabilir. Basit ve dayanaksz rnekler ile dinden uzak
132
dini konulara fazla dalmak akln kaybettirir insana
durmay ok akl banda bir i gibi gstererek bu ekilde dini

gerekliliklerden uzak bir hayat yaamak kiinin kendini aldatmas deil de nedir?
eytann insanlar iin kurduu tuzaklardan biri, insanlardaki din duygusunu ve bilgisini saptrmaktr. Dini zorlatrmak, hurafe ve bidatler ile dinin zn bozmaya ve insan
yaratlna aykr hale getirmeye almaktr. nsanlarn bir
ksm muhtemelen iine de yle geldii iin kolayca der bu
tuzaklara. Dini anlalmaz ve iinden klmaz kabul eder ve
bylece yaam iinde dine gereken nemi vermez. Oysa bu
durum eytann insanlar iin hazrlad tuzaklardan biridir.
nk eytann, Beni azdrmana yemin ederim ki, onlar saptrmak iin senin dosdoru yolun zerine kurulacam136 diyerek en
ok Allahn dinini saptrmaya almakla insanlara tuzaklar
kuracana dikkat ekilir Kuranda.
Dini konulara fazla dalmann insann akln karmasna
sebep olaca inancndaki kiilerin yaantlarna baktnzda saysz eye gereinden fazla dalp nem verdiklerini grrsnz. ine dald iin sonunda maddi menfaate dntrlmeye msait bir konu varsa ne yapp edip en iyi ekilde
stesinden gelmeye alr kii bu iin. leride yapaca i bavurusunda kendisine referans olsun diye ok iyi bir ortalama
ile niversiteden mezun olmak isteyen biri derslere fazla dalmann insana akln syrtacan dnmez. Ya da terfi etmek
iin gece gndz dosyalar iinde kaybolan ve yemek imek
ve yeterince uyumak iin dahi vakit bulamayan pek ok insan, aman bu kadar dalmak iyi deil ilere, demez ve her trl
imknn zorlar baarl olabilmek uruna.
Aksine doru bir ekilde dinde derinlemek, insan tam
anlamyla gelitirip olgunlatracak, hayat anlamlandrmasna ve tatmin olmu bir kalp ile mr srmesine vesile olacak
136
7 Araf Suresi 16
133
esiz bir nimettir. Dini gerek manada zmsemi biri dnyada sahip olunabilecek tm zenginlik ve gzelliklere sahip
olmu demektir. Dnyalk hibir eyin kayb zemez onu. Al
lahn rzasna uygun olmayan bir davran, klmakta gecikecei bir namaz ya da yapaca bir hayrn ertelenmesi veya engellenmesidir onu mutsuz edecek eyler.
Allah size ayetleri ite bu ekilde aklyor ki, inceden inceye
ve derinden derine dnebilesiniz.137
137
2 Bakara Suresi 266
134
31
Aman dinci demesinler bana
ini hassasiyeti olan insanlarn bir ksmnn gerek
okulda, gerekse ite bu hassasiyetlerini ak etmekten

ekindikleri grlr. Yapyor olmaktan eref duymas gereken
eyler utanlacak eyler haline gelir zamanla. niversiteye girene kadar dini hassasiyetler tayan, namazn klp orucunu
tutan pek ok gencin niversiteye girdikten sonra iinde bulunduu ortam ve kurduu arkadalklar sonucunda aama
aama dinden uzaklatn ve zamanla Allahn snrlarnn
dna ktn grmek mmkndr. Hayat boyunca azna
alkol ya da sigara adna bir ey srmemi genlerin, arkadalarnn kendisiyle alay etmesi korkusuyla iki imediini gizleyememesi ve kendince artk bydnn ispat olarak imeye balamas rnekleri azmsanmayacak kadar oktur. Klmas
gereken bir namaz klmak iin niversitenin yaknndaki camiye girmekten ekinen ve arkadalarnn arasnda dinci grnp kk duruma dmemek adna dinle alakas yokmu
gibi grnen kiilerin says da.
135
yerlerinde de benzer manzaralarn grlmesi mmkndr. nsanlarn bir ksm gnah olan eyleri yaptklar iin
pimanlk duyar ve yapmayan kiilere sayg gstererek takdir
eder. Ama bir ksm kendini bilmezler, kendilerinin gnahkr
olmas yetmezmi gibi, bir de gnahlardan uzak durmaya al
an insanlar alaya alp eytani ynlerini tatmin etmeye alrlar. Dini hassasiyeti olan insanlarn byk ksm ise gnah
kabul ederek yapmad eyleri dini inanc gerei yapmadn
itiraf etmekten ekinir. Biraz iradesine hkim olabileni inanlar sebebiyle iki imediini belli etmemek iin Midem aryor ya da Doktor yasaklad gibi eitli bahaneler ileri srer. Bir ksm ise aman kimse beni dinci grmesin diye ierek
kendini ispat etmeye alr. Oysa Kuran, bu konuda da insanlarn dikkatlerini eker ve gerek anlamda inanan kiilerin
bakalarnn knamasndan korkmadklarn ifade eder:
Ey iman edenler, iinizden kim dininden geri dnerse, Allah
(yerine) kendisinin onlar sevdii, onlarn da kendisini sevdii, inananlara kar alak gnll, inkrclara kar gl
ve onurlu, Allah yolunda mcadele eden ve hibir knayann
knamasndan korkmayan bir topluluk getirir. Bu, Allahn bir
fazldr, onu dilediine verir. Allah (rahmetiyle) geni olandr,
bilendir.138
Kendini tm benlii ile Allaha beendirmesi gereken kul,

Allahtan baka herkese beendirmeye alr kendini. Kendisi
gibi aciz ve lml olan, ykanmasa iki gnde le gibi kokan,
herkes gibi yiyip imeye ve tuvalete gitmeye muhta olan birilerine kendini beendirmek bu kadar nemli olmasa gerek!
Dinci yaftas yememek uruna Allahn deil insanlarn beklentilerine gre yaamaya alr insan. Ne iin? inden olmasn, terfi etmesi engellenmesin, aman insanlar hakknda kt konumasn! Kt konumasn? Dindar olmak arkasndan
138
5 Maide Suresi 54
136
a m a n d i n c i d e m e s i n l e r b a n a
kt konuulma sebebi olmamalyd oysa. Ya da bunu sebep

edinen biri, insan olarak deerlendirilmemeliydi. Din, insann
tm hayat boyunca zerinde erefle tayaca bir madalya
gibidir. Kiinin alnndaki secde izi utanmasnn deil, Allaha
olan kulluunu ifade etmenin verecei huzur ve gururun nianesidir. Kendini Allaha beendirmeyip rzasna uygun yaamadktan sonra tm dnya seni beenip senden raz olsa
ne olur? Yeter artk koy bir kenara nefsini dinlendir; biraz da
kendini Allaha beendir.
137
32
Kimseye zararm yok
kendi halinde bir insanm
arknda olarak ya da olmayarak gnaha giren birini
uyardnzda ou zaman Evet yapyorum, ama kimseye

zararm yok eklinde ortak bir tepki ile karlarsnz. Birilerine zarar olup olmamas ile alakalym gibi deerlendirilir
kimilerince mesele. Bunun yannda sanki kiinin kendi menfaatine bir ey sylememisiniz gibi Allah ile arama girmesene der kimileri. Yahu ben Allah ile senin arana girme derdinde deilim. Ama gryorum ki Allah ile senin arana nefsin
ve nefsinin bitmeyen istekleri girmi, ben ona dikkat et diyorum diyesiniz gelir. Ama yine de insanlar krmamak adna
uyarnz yapar ve susarsnz ou zaman. iyorsam gnah
bana ya da Ben kendimi biliyorum eklinde savunmalara
da ahit olursunuz. phesiz herkesin gnah kendine. Dinde
bask ve zorlama da yoktur amenna. Ama uyar vardr. Dileyen dikkate alr dileyen kulak arkas eder. Ama bilmelidir ki
kii, kimseye zarar olmamas geerli bir bahane deildir ve
138
kimseye zararm yok kendi halinde bir insanm
farknda olmadan kendini kandrd bir baka yanlgda srar

etmektedir.
nsanlarn holarna gitmeyen bir ey duyduklarnda verdikleri tepki ya da baka bir ifade ile kendilerini savunduklar
szlerden biri de Her koyun kendi bacandan aslr szdr. phesiz her koyun kendi bacandan aslacaktr. Ama
Allah inananlara, birbirlerini uyarmalar iin tavsiyelerde bulunmalarn emreder.
Hatrlat/t ver; nk hatrlatp t vermek inananlara
yarar salar.139
Allahn emirlerine uymak iin zorlamaldr kii kendini;

isyan edip bir de gerekirse her eyi gze alacan beyan ederek deil. Herkesin kendinden sorumlu olmas hatann hata
olduu gereini deitirmez. eytan insana Bu yaptn niye gnah olsun? Kimseye zararn yok diye vesvese verir. Kii
de farknda olmadan bu tuzaa der ve gerekten kimseye
zararm yok, diyerek gnahlara srklenir. Oysa her gnah,
bakasna zarar olup olmamas ile alakal deildir. Bunun yannda asl tehlikeli olan ey, kimseye zarar olmadan yaplan
eylemin gnah olmayacann dnlmesidir. Baz emir ve
yasaklar kimilerince bakalarna zarar olup olmamasna indirgendii iin bu eylerin neden gnah olacann anlalmad hatta bu gnahlarn inkr edildii grlmektedir. Bir
gnah gereksiz ve anlamsz bularak nemsizletiren biri, nefsine yenildii iin hata yapan birinden ok daha tehlikeli bir
hataya dmektedir. Bu konuda da uyank olmak gerekir. Bu
tuzaa den kiinin kimseye zarar olmasna gerek yoktur,
nk zaten en byk zarar kendine vermektedir.
1
139
139
33
Allah ile kul arasna girilmez
az insanlarn en sevdii szlerden biri muhteme-
len Allah ile kul arasna girilmez szdr. Bu sz anlam itibariyle dorudur. Ancak insanlarn bu szn iini nasl doldurduklar ya da bu sze nasl anlamlar kazandrdklar
ayr pencereler aar nmze. Bakara Suresinin 256. ayetinde Dinde bask-zorlama-tiksindirme olmad ifade edilir.
phesiz dinde bask yoktur; Allah ile kul arasnda herhangi
bir arac da. Kuran, Allah ile kul arasndaki her trl aracy
reddetmi ve her frsatta Allahn kula, kulun da Allaha olan
yaknln ifade etmitir.
Ancak insanlarn byk ounluunun kendini kandrmak iin ardna snd bir hal alr bu anlay. Bu sz ile
kastedilen Ben dilediim gibi inanr, dilediim gibi yaarm
olur ou zaman. Ama siz insanlara t ve nasihat verirken
Allahn bu buyruunu inemeye deil, aksine insanlara uyarlarda bulunma ve hakk gsterme emrini yerine getirmeye
alrsnz. Yoksa gerek bir inanann Allah ile yaratt kulu
140
allah ile kul arasna girilmez
arasna girme derdinde olmas sz konusu deildir.

eytan da bo durmaz ve ard ardna sralad bahaneler
ile vesveseler verir kiiye. iyorsan senin derdin, ne diye Allah ile senin arana giriyorlar, Allah senin niyetinin iyi olduunu biliyor sen bo ver onlar eklinde aldatc vesveselere
itibar eden kiinin alclarn kendi hayrna olacak tm nasihatlere kapattn grrsnz. Ya da bir ara moda olan bir
baka sylem de kar karmza: Yalnz Allah yarglar beni.
phesiz bu da dorudur. Ancak bunun da kimi insanlar tarafndan Ben dilediim gibi zgr yaarm sen beni yarglayamazsn anlayna dntrld grlr. eytan da bo
durmaz ve insan uyuturan vesvese gazn sonuna kadar aar:
Herkes kendine baksn bir sen mi gnahkrsn.
Yine kii Allah ile kul arasna girilmez derken buna nefsinin de dhil olduunu bilmelidir. nk pek ok insan Allah ile
arasna nefsini sokar farknda olmadan. Nefsinin bitip tkenmek bilmeyen istek ve tutkular galip gelir insana. Tutsa olduu nefsi yle bir girer ki Allah ile arasna, hissettirmeden trl
bahaneler fsldar insann kulana. nsan ise Allaha kul olduunu sanr ama Kuran ayetleri bu konuda da insanlar uyarr:
Kendi istek ve tutkularn ilah edineni grdn m?140
Aslnda pek ok insan farknda olarak ya da olmayarak

Rabbine kar nankrlk etmektedir. Allahn peinen vermi
olduu saysz nimet ve imkna ramen insan her frsatta srt
evirir Rabbine. Neden yaratldn ve ne iin yaratldn
unutarak kretmesi gerekirken her frsatta nankrlk eder
ve kibirlenir.
nsan, Rabbine kar gerekten ok nankrdr! Ve gerekten, kendisi buna tanktr.141
140
141
25 Furkan Suresi 43
100 Adiyat Suresi 6-7
141
34
Allah sevenleri affeder
nsann kendini kandrma, yaptklarn merulatrma
ve sonuta kendini aklama konusundaki gereke ve bahaneleri hi bitmez. Ama bunlardan muhtemelen en garip olan
halk arasnda yaygn bir sylem olan Allah sevenleri affeder
inancdr. Bu nasl bir sevgi, nasl bir ak anlaydr ki her trl gayri meru iliki ve davran meru klarak masumlatrmaktadr. rnein evlilik d ilikilerin ya da Allaha inanmayan biri ile yaplan evliliin romantizm ve ak bal altnda
meru klnmaya allmas anlalr gibi deildir. Aile ve
meru iliki anlayn temelinden sarsan bu ve benzeri eytani sylemlerin ciddi bir ekilde insanlarn nemli bir ksmnn
zihninde yer ettiini grebilirsiniz.
zlenen dizi ve filmlerdeki yasak aklarn insanlarn kann
kaynatmas, heyecan iinde yaplan kaamaklarn ahlakszlk
olarak deil de tutkulu bir akn masum belirtileri olarak grlmesi kabul edilebilir deildir. nsanlarn romantizm bal
altnda Allahn snrlarnn dna kmalar kendilerini kan142
allah sevenleri affeder
drmak iin bulduklar bir klftan ibarettir. Hibir ak insann

yapt gayrimeru bir eyi meru klamaz.
Baz insanlar Bunda utanlacak bir ey yok; sen ak olmusun, Aka kar konulmaz, Akn kural kanunu olmaz
gibi cmleler ile meru olmayan ilikiler iinde bulunan kiileri teselli etmeye almakta, yaptklarn da aslnda ok masum ve yaanlas bir duygu olarak makul karlamaktadrlar.
Durum byle olunca pek ok gen kzn ya da erkein hayalini tutku ile ak olaca bir kar cinsin sslemesi kanlmaz
olmakta ve evlilik d ilikiler yaanmas doal karlanmaktadr. phesiz inanan insanlar da elerini, oluk ocuklarn,
anne ve babalarn, kardelerini ok sevip sayarlar. Tm bunlara Allahn birer emaneti gz ile bakarlar ama hibir sevginin Allahn sevgisi ve emrinin nne geirilemeyeceini de
bilirler. Hangi duygu olursa olsun, bunun masumiyetinden
sz edilebilmesi iin sz konusu duygunun meru, yani helal
dairesi iinde olmas gerekir. Aksi halde neyin ardna snrsa snsn bilmelidir kii; snd ey yapmak istedii eyler
iin ileri srecei bahanelerden ibarettir.
Bununla birlikte sevginin Allah katnda kutsal olduu ya
da sevdii iin lm dahi gze almann akn byklnn
gstergesi olarak algland da grlr. Kimi insanlar tutkulu
aklar sebebiyle sevdii iin ya da yaad yasak iliki uruna cehennemde yanmay ya da uruna lmeyi gze aldklarn
ifade ederler. Bu, cahilliin ve samimiyetsizliin son noktasdr. Bu gibi iddialarda bulunan, ancak ufack bir zorluk ya da
dnyevi menfaat uruna cann vereceini syledii sevdiini
yar yolda brakan saysz rnek grmek mmkndr. Kimse
kendini ve bakasn kandrmasn. Urunda lnecek tek bir
gerek vardr; o da Allahtr.
1
143
35
Ardmda kalc bir iz brakmalym
nsanlarn, yaadklar bu dnya hayatn anlayp an-
lamlandrma noktasnda kendilerini kandrdklar bir dier

konu da ardnda lmsz eserler ve izler brakma yanlgsdr.
phesiz Allah kendi yolunda hayra ve bara ynelik ihlasl davranlar sergileyerek insanlarn faydasna iler yapan ve
ardnda hayrl izler brakan kullarndan raz olacaktr. Ama
inanan insanlarn yapaca iler, bir gn yok olup gidecek olan
bu dnya hayatnda iz brakmak ya da kendisinden sonra da
ismini yaatmak iin deil Allahn rzasn ve ahireti kazanmak iin yaplr.
Tarih boyunca ina edilmi ama u anda ykk bir virane
den ibaret saysz gsterili eser vardr yeryznde. Kimi hkmdarlar kendilerinden sonra unutulmamak iin devasa
heykeller ve stunlarla dolu ehirler ina ettirmilerdir. Ne
iin? lmszlemek iin. Kuran dikkatlerimizi eker bu konuya:
144
ardmda kalc bir iz brakmalym
lmsz klnmak umuduyla sanat yaplar m ediniyorsu

nuz?142
phesiz ayette eletirilen ey insanlarn sanat yaplar

edinmeleri deil, bu sayede isimlerinin kendilerinden sonra
da anlmasn yani lmszlemesini istemeleridir. Oysa yeryzndeki her ey tpk onlar ina ettirenler gibi gelip geicidir. Kalc olan ise insann Allahn rzasn gzeterek yapt
ve ardnda brakt hayrl i ve eserlerdir.
Toplum tarafndan rnek alnan baz kimseler vardr. Evet,
bu insanlarn bir ksm gerekten gzel iler de yapmlardr.
ou zaman bu kiiler inanl olup olmadklarna baklmakszn rnek alnrlar. Hayat boyunca Allah ve emirlerini yaamnn paras yapmam, ama ldkten sonra isminin lmsz olmas ya da insanlar tarafndan iyi anlmas iin iler
yapan kiilerin izinden gitme anlay da insann gaflet iinde
yanlgya derek dini yaamasnn nnde bahaneler oluturmasna sebep olmaktadr.
Allahn rzas gzetilmeksizin yaplan ilerin dnyada da,
ahirette de bir deeri yoktur. Yaptnz ileri takdir edecek
olanlar bir gn sizin gibi lerek, kalc olmak istediiniz bu
dnyaya veda edecek kiilerdir. nemli olan Allahn kulundan honut olmas yani Allahn beenisinin kazanlmasdr.
Baz insanlar srf etraflarna hava ve gsteri olsun, diye bir
takm hayr ilerinin paras olurlar. Ya da yaptklar her ii
etraflarna anlatarak insanlar zerinde olumlu bir etki brakmaya alarak nemli olann insanlarn takdiri olduunu sanrlar. phesiz Allahn raz olaca bir iin insanlar tarafndan da takdir edilmesi kiinin motivasyonunu olumlu ynde
etkileyebilecek itici bir gtr. Ancak her zaman iin asl hedefin Allahn rzas olduunun unutulmamas gerekir. Dnya
hayatnn nl gibi ssl sfat ve yaktrmalarna aldanma142
26 uara Suresi 129
145
mak gerekir. n de, karizma da, makam, mevkii ve servet de

ldnde kiinin ardnda kalacak eylerdir. Bunlarn ve benzeri biroklarnn Hesap Gn insana bir faydas olmaz. nsana faydal olacak ey, her iinde Allahn rzasn gzetmesidir.
nk insann geici olann deil kalc olann rzasn gzetmesi, tm ilerini bu geree gre gerekletirmesi ve unu
bilip hesap etmesi gerekir: Hergn bir adm daha atarken lme; bu gsteri, bu kibir, bu hrs ne? Bilmem ki neden kendimizi bu kadar bir ey sanr, yaptmz ileri bu kadar abartr
ve bu kadar kibirleniriz? Hepimiz dklen meniden bir damla
ve Hesap Gn tekrardan diriltilene kadar topraa karacak
olan bir para deil miyiz?
u ireti dnya hayat, geici bir nimetlenmeden ibarettir.
Ahiret ise srekli durulacak yurdun ta kendisidir.143
143
40 Mmin Suresi 39
146
36
Aklm ve mantm yeter bana
erek eitim amacyla, gerekse kltrl olmak iin
doal olarak pek ok kitap okuruz hayatmz boyunca.

Gerek isteyerek, gerekse mecburiyet sebebiyle hayat boyunca
bir sr kitap okumasna ramen ilahi mesajdan habersizdir
ou insan. Yllarca derin aratrmalar yapm, saysz kitap
makale okumu ya da yaynlam kimi ilim insanlar vardr.
Ama ayn insanlar hayatlar boyunca bir kez olsun ap da yaratcmn bana gnderdii mesaj nedir, diye ilahi kelam okumamtr. Sanki herkesin vardr da kendisinin ihtiyac yoktur
ilahi uyar ve bildirimlere. Ya da kendince hayatta daha nemli, daha ncelikli eyleri vardr kimi insanlarn.
nsana bir zorluk/zarar dokunduunda bize yalvarr-yakarr;
sonra ona bizden bir nimet ltfettiimizde yle der: Bu bir
ilim sayesinde verildi bana! Hayr, yle deil; o bir fitne(ken
disini bir deneme)dir. Ama onlarn oklar bilmiyorlar.144
144
39 Zmer Suresi 49
147
Baz insanlarn dini buyruklara uymamalarna bahane olarak ileri srdkleri gerekelerin bir dieri de kendi akllarnca Allahn baz emirlerini gereksiz ve anlamsz bulmalardr.
Hatta bu gibi kimselerin byk ounluunun Byle olmal
deil miydi? ya da Madem yle bu konu neden yle deil?
veya Bence bu daha doru ve mantkl eklinde cmleler ile
itiraz ve savunmalarda bulunduklar grlr. Yani nefislerine yenildikleri ve Allaha dayanp gvenmeleri gerektiini bilmedikleri iin baz konularn hikmetini anlayamayp, anlaml
bulamamalar bir yana bir de kendini bir su damlasndan var
eden Yaratcsna akl vermeye kalkar insan.
Gerek u ki, insan azar; kendini yeterli grdnden.145
Allahn varlna bir ekilde inanan ama bu inancnn gereini yerine getirmeye ihtiya duymayan bu gibi kimseler
gnlk yaamlarnda Allaha da ihtiya duymadklarna inanrlar. nk bu anlaytaki kiilere gre sahip olduklar her
ey kendi bilgi ve becerileri sayesinde edindikleri eylerdir.
Oysa insann nce kendini, sonra da haddini bilmesi ve sahip
olduu her ey iin Yaratanna kretmesi gerekir.
Sahip olduunuz her nimet Allahtandr. Sonra size bir zor
luk/keder dokunduu zaman yalnz Ona yakarrsnz.146
Baz kiiler Allah insana akl vermi akln kullanacaksn

derler. phesiz akln kullanlmas, Kuranda sklkla vurgulanan bir gerekliliktir. Ancak bu ve benzeri sylemlerde bulunan ou kimsenin akl kullanmaktan anlad, kendi istek
ve beklentilerine uygun eylerin akla uygun grlmesinden
ibarettir. Bu anlaytaki kiiler iin ilerine gelen eyler akla
uygun, gelmeyenler ise akl ddr. Bu durum yle noktalara
gelir ki bazen Allahn apak bir hkm bile sz konusu ki145
146
96 Alak Suresi 6-7

16 Nahl Suresi 53
148
aklm ve mantm yeter bana
iler asndan mantksz olduu gerekesi ile hie saylabilir.

Oysa kendisini yoktan var eden ve her eyin en iyisini bilen
Allahn ak bir hkm varken Bence diye balayan bir cmlenin kurulmasndan bile hay etmelidir insan. Allahn ilahi
mesajn yetersiz grerek mesaja deil istek ve arzularna uyarak bu dorultuda hareket etmek isteyen ve bunun en doru
yol olduuna inanan insanlara uyulmas durumunda yeryznde fesat ve karmaa kacan ok gzel ifade eder Kuran:
Eer hak (gerek) onlarn istek ve tutkularna uyacak olsayd hi tartmasz, gkler, yer ve bunlarn iinde olan herkes
(ve her ey) bozulmaya urard. Hayr, biz onlara kendi an
ve eref (zikir)lerini getirmi bulunuyoruz, fakat onlar kendi
zikirlerinden yz eviriyorlar.147
Aklm ve mantm bana yeter diyen insanlarn muhtemelen tamam, akl ve mantklarnn iinde bulunduklar toplum
ve kltrn etkisi altnda ekillendiinin farknda bile deildirler. Bunun en byk gstergesi ok zeki ya da pek ok konuda ok makul yaklamlara sahip baz kiilerin toplum ve
kltrn genelletirmi olduu kimi konularda tkanarak ok
mantksz kabullere sahip olabilmeleridir. Toplumlarn sahip
olduklar kltr ve geleneklerin insanlarn akl ve mantklar
zerinde ok etkili olduu konusunda tarih boyunca ok fazla olaya tanklk etmek mmkndr. rnein antik dnemin
mehur filozofu Aristoteles, Politika adl eserinde kleliin
akla ne denli yatkn olduunu savunarak kleleri kullanma ile
hayvanlar evcilletirme arasnda benzerlie dikkat eker. Bir
dier mehur antik dnem filozofu olan Platon da Gorgias adl
eserinde benzer grleri dile getirir. Eer akl tek bana doruyu bulmakta yeterli olsayd, muhtemelen onlar bunu baarrlard. Biyolojiden siyaset felsefesine, etikten, astronomiye
kadar her alanda fikir yrtm bu insanlarn aklndan phe
147
23 Mminun 71
149
edemeyiz. Ama daha nce de ifade edildii gibi iinde yaad toplumun etkisinden kurtulamaz insan akl yrtrken.
Dolaysyla akln tek bana rehber olabileceini iddia ederek
ilahi buyruklar dikkate almamak mmkn deildir.
Bununla birlikte zellikle dini konular sz konusu olduunda, aklnn ve mantnn yeterli olduuna inanan ve bu
noktada kendi aklndan hareket etmek isteyen pek ok insan,
her ne hikmetse konu dnyevi ileri ya da kendince nemli
grd bir karar vermek olunca, srf kendi akl ve mantna
gvenmeyip bakalarna danp akl almak ve tecrbelerden
faydalanmak ister. Ancak mesele lm sonras sonsuz yaamn belirleyecek olan hayattaki en nemli konu ve kararlara gelince Allah ve kurallarn hie sayarak sadece kendi aklndan
hareket etmek ister.
Allah ve din ile arasna mesafe koyan insanlarn iine dtkleri kmazlar ve hayat anlaml klma araylar karsnda
onlara sakin ve huzurlu bir yaam vaadinde bulunan eitli mistik ierikli yeni akmlarn ortaya ktn gryoruz. nsanlarn ruhsal boyutlarna ynelik psikolojik bir harekt yaplmaya
allmakta. Sen kendine yetersin ya da are, iindeki seni
kefetmende gizli gibi ssl szler ile ruhu tka basa madde ile
dolmu insanlarn nne alternatif menler verilmekte. nsan
ise zaten iinden kamad anlam karmaas iinde ne istediini bilmeyen ya da bir trl karar veremeyen bir mteri gibi
bo gzler ile kendisine sunulan meny izlemekte. ou kii
bu kararszlk ve aray iinde kendisine tavsiye edilen alternatifi tercih etmekte ve hayatn bu alternatif ile doldurarak kendini tatmin yoluna gitmekte. Kimi zaman da kiiyi inanszla
srkleyen rneklerle kar karya kalnmaktadr.
2013 ylnda The Atlantic dergisinde insanlarn neden ateist olduklarn inceleyen bir alma yaymlanmt. Bilindii
gibi genellikle pek ok ateist rasyonel sebeplerle yani akl ve
mantklarn kullanarak ateist olduklarn iddia ederler. An150
cak derinlemesine analizler bunun tersini gsteriyor. Buna gre ou kii ateizm tercihini yaparken rasyonel deil duygusal
nedenlerle hareket ediyorlar. rnein sz konusu almada
Meredith isimli bir renci kendisiyle yaplan rportajda ateizmi tercih etmesinin nedeni olarak antropolojinin ateizmi
desteklediini anlatm. te yandan ailesinden bahsederken
babasnn tacizine uradn itiraf etmi. Konumann ilerleyen blmlerinde ise babas lnce ateist olduunu sylemi.
te tam da bu noktada duygusal balanty itiraf etmi Meredith. nk babasnn bir yerlerde yayor olma ihtimali onu
rktyormu. Meredithe gre dinlerin byle bir iddiay savunmas, yani tacizci babasnn yok olmadn sylemesi ateist olmasnda etkili olmu. Ksacas ateist olmaya duygusal bir
tepkiyle karar vermi, ancak sonra antropolojiden buna destek
aram. Yine benzer ekilde pek ok ateistin ateizme ynelmesinde sevdii birinin lmesi, sevgilisinden ayrlmas, dindar
bir yaknnn din konusunda kendisine baskda bulunmas ya
da baarmak istedii bir eyi baaramamas sebebiyle Allah
sulad ve bu sebeple Onu inkr etme yoluna gittiini grmek mmkndr. phesiz ateizmi tercih eden insanlarn tamamnn da bu ekilde bir taciz ya da bir yaknn kaybetmesi sonucunda ateist olduklarnn iddia edilmesi doru olmaz.
Ancak pek ok ateistin ateizme ynelme nedenlerini sorguladnzda bir ekilde duygusal tepkilere sahip olduklarn grmeniz mmkndr. Sz konusu almaya gre, insanlar ateist
olmaya en ok 14-17 ya arasnda karar veriyorlar. Ancak ngrlecei gibi bu yalarda verilen kararlar genellikle rasyonel
deil duygusal olur. Dolaysyla akln ve mantn kullanarak
ateizmi tercih ettiini iddia eden insanlarn da byk ounluu rasyonel deil duygusal sebeplere dayanmaktadrlar ki akl
tek bana insann doruyu bulmasnda yeterli deildir.148
148
Baknz: Larry Alex Taunton, Listening to Young Atheists, http://www.theatlantic.com/national/archive/2013/06/listening-to-young-atheists-lessons-for-astronger-christianity/276584/
151
Yalnz kendi aklndan hareket etmek isteyen ve kurallar Allah tarafndan belirlenmi olan ilkeleri kendince uygun
bulmayarak sorgulayan insanlar gnlk yaamlar iinde kendi menfaatleri bozulmasn diye kurallar bakalar tarafndan
konulmu eylere hi sorgulamadan harfiyen uyarlar. ou
zaman mantksz bile gelse bu kurallar sorgulamaz ve olduu gibi kabul ederler. rnein namaz klmaya, oru tutmaya
ya da Kuran okumaya enen veya bunlar gereksiz faaliyetler
olarak deerlendiren ya da neden gerekli olduklarn anlamlandramayan pek ok insan basit bir yarma iin bile gze
almas gereken zorluklara ya da uymas gereken kurallara sorgulamadan teslim olur.
Allaha nasl nankrlk ediyorsunuz/Allah nasl inkar ediyorsunuz?! Siz llerdiniz, O sizi diriltti. Sizi yine ldrecek ve
sonra diriltecektir. Nihayet Ona dndrleceksiniz.149
Dnyann pek ok yerinde dzenlenen ve ssz bir adada

yaam mcadelesi vermek zere eitli oyunlar ile snanan insanlar dnelim. Muhtemelen gnlk yaamlarnda Allahn
kurallarn makul bulmayarak sorgulayan insanlarn byk
ounluu byle bir yarmaya katlsa, yarmann kurallarn olduu gibi kabul edecek ve her trl zorluu aarak kazanmak iin canla bala mcadele edecektir. stelik yarmay
dzenleyen heyetin kurallar sorgulanmad gibi oyun iinde
heyetin diledii takdirde kurallar deitirebiliyor olmas da
kabullenilecektir.
Peki, bir yar uruna a, susuz, uykusuz kalmak, gnlerce
birbirinden zorlu aamalar gemek iin rpnmak ne iin?
Belki biraz para, biraz hret ya da kendini ispat ederek karizma sahibi olmak iin! Her snavn kurallar olduu gibi
dnya hayatndaki yaam snavmzn da kurallar olmas gayet tabidir. stelik bu kurallar koyan, bizi ve sahip olduu149
2 Bakara Suresi 28
152
muz her eyi yoktan var eden, varlmz srdrmemizi nasip

eden, her an kendisine muhta olduumuz ve her eyi en iyi
bilen Allahtr. nsan kendini kandrmay brakmal ve snav
kurallarna gre gemesi gerektiini unutmamaldr. Gerek
kul; kendini yeterli grmekten saknan, her trl irk zincirini
paralayan ve kendini yalnz Allaha prangalayandr.
Ey insan! O sonsuz cmertliin sahibi Kerim Rabbine kar seni aldatp gururlu klan nedir? Rabbin ki seni yaratt,
dzgn hale koydu, en gzel llerle ekillendirdi. Diledii
herhangi bir biimde seni oluturdu. Hayr, i sanld gibi
deil! Siz dini yalanlyorsunuz. Ve u kukusuz ki, sizin zerinizde koruyucular-bekiler var. ok deerli yazclar, bilirler yapmakta olduunuzu.150
150
82 nfitar Suresi 6-12
153
37
Din ilerlemeye manidir
skiden beri dini, beeri ve toplumsal gelime ve ilerle-
menin nnde engel kabul eden evrelerin var olduu bilinmektedir. zellikle 17. ve 18. yzyllarda Bat toplumunun
bu noktada byk bir deiim srecine girdii ve Aydnlanma olarak kabul edilen dnce hareketinin bir neticesi olarak zellikle Bat dncesine yn veren kimi entelektellerin
dnyevileme srecini yaadn grmekteyiz.
Sz konusu bu deiimin son dnem Osmanlda da hissedilir etkilerinin grlmesi mmkndr. Son dnem Osmanl
aydnlarnn zellikle Bat dnrlerinin etkisinde kaldklar
ve sz konusu dnrlerin Hristiyanla yneltmi olduklar
eitli iddialar slam dinine yneltmeye altklar ve bu konuda dinleri insani ve toplumsal ilerlemenin nndeki engel
olarak grdkleri bilinmektedir.
18. yzyl ile gerekleen yenilenme veya slahat, ardndan
da Tanzimat olarak ifadelendirilen hareketlerin etkisiyle ortaya kan modernleme ve yenileme araylarnn temelinin
154
din ilerlemeye manidir
Batnn Osmanl karsndaki stnlne dayand kabul

edilmitir. Zamanla bu yaklamn Batllama anlayn ifade
etmek zere, muasr medeniyetlere ulama anlamnda muasrlama ve daha anlalr klnmak zere zamanla adalama olarak kullanld grlmektedir.151
Doal olarak bu araylardan slm dini ve toplumun din
anlay da ciddi manada nasibini alm ve baz evreler tarafndan btn bozukluk slam dinine fatura edilmiti. Osmanl
mparatorluunun son dneminde doup yetien ve ayn zamanda Cumhuriyet aydnlar arasnda da yer alan zellikle Ziya Gkalp (1876-1924), Abdullah Cevdet (1869-1932), Cell
Nuri leri (1882-1936), Necmeddin Sadak (1890-1953), Hseyin Cahit Yaln (1875-1957) ve Klzade Hakk (1872-1959)
gibi isimler slam dini ile onun retilerine ynelik olarak Bat
tarz bir eletirel yaklamda bulunmulardr.
Sz konusu aydnlarn genelde geleneksel dinlerin tmne, zelde ise slam dinine getirmi olduklar pek ok eletirel
yaklamdan hareketle, onlarn 18. ve 19. yzyl materyalizm
ve pozitivizm dncesinin etkisinde kaldklar grlmektedir. Bu noktada, Tanzimat hareketi ile birlikte neredilmeye
balayan eitli kitap, dergi, gazete ve ansiklopedik almalar
ile zellikle Batl yazarlarn almalarndan yaplan evirile
rin de dnemin aydnlar zerinde olduka etkili olduu bilin
mektedir. Mnif Mehmed Paann (1830-1910) nclnde
gerekletirilen Mecma-i Fnn adl aylk ilim, fen ve kltr
eksenli dergi, Bat dnyasnda gerekletii kabul edilen Aydnlanma dncesinin tantlmasn salarken onun Muhve
rt- Hikemiyye (1859) isimli eseri, Voltaire ve Fontenelle gibi
yazarlarn felsefi diyaloglarndan oluturulmutu. Mecma-i
Fnnun 18. yzyl Fransasnda Aydnlanma dncesinin
neir vastas olarak grlen Grande Encyclopdienin stlen151
M. kr Haniolu, Batllama, DA, V, s. 148.
155
dii roln bir benzerini 19. yzyl Trk dncesi iinde gerekletirmeye alt grlmektedir.152
Aydnlarn din kurumlarna baklarn, etkisi altnda kaldklar materyalist-pozitivist felsefeler belirlemi, bilim karsnda artk dinin hibir geerlilii kalmad inancyla Abdullah Cevdet gibi aydnlar tarafndan artk modern dinin bilim
olduu ifade edilmitir. Cell Nuri de Hz. Muhammedin tebli ettii dinin, maddi ve ilmi gerek dnda bir ey ieremeyeceini bu yzden dinin hibir yce esasa dayanamayacan
savunurken, dini; anlay seviyesi dk olan halka, anlalmas mmkn olmayan eylerin Allah sembol ile anlatlmas
olarak tarif etmi, bilime gre doru ve iyi olarak grlen eylerin, slam dini demek olduunu iddia etmitir.153 Abdullah
Cevdet: Darwin nazariyesinin okutulmasn kfr sayan bir
lke, hala Ortaalarda yayor demektir. Byle bir lkenin
yirminci yzyl dnyasnda yaama hakk yoktur. Sarkl, sarksz, ezilmek istemeyen her kafa artk bunu anlamaldr154
demek suretiyle, 19. ve 20. yzyl ateizminin, canlln ortaya k srecini aklamaya ynelik abalarnn dayanaklarndan biri olarak kullanlan evrim teorisinden hareketle din ve
bilimi birbirinden ayrmaya altn grmek mmkndr.
Dini, toplumsal hayatn ve insan hayalinin bir rn olarak gren ve kar elde etme arzusunun bir sonucu olarak
oluturulup devam salanmaya allan bir kurum olduuna ynelik inancn, Abdullah Cevdet, Celal Nuri, Klzade
Hakk ve Necmeddin Sadak gibi aydnlara hakim olduu grlrken, Gkalp de dinin toplumsal hayatn bir rn olarak
ortaya kt kanaatindedir. Dnrlere gre tarih boyunca
152
lhan Kutluer, Batllama, DA, V, s. 154.

Ahmet shak Demir, Cumhuriyet Dnemi Aydnlarnn slma Bak, Ensar Neriyat, stanbul (2004), s. 100-101.
154
Niyazi Berkes, Trkiyede adalama, yayna hazrlayan: Ahmet Kuya, Yap Kredi Yaynlar, stanbul (2004), s. 441.
153
156
din ilerlemeye manidir
din, siyas bir kar elde etme ve hkmetme arzusu neticesinde ortaya kan ve kayna insan akl olan bir uydurmadr. Yine dinler tarih boyunca birbirlerinden etkilenerek olumulardr.155
nsanlk tarihine bakldnda dinin insanlarn medenilemesi, geliip ilerlemesinde olduka hayati bir yere ve neme
sahip olduunu grmek mmkndr. Peygamberlerin gnderilmesiyle birlikte iinde bulunduklar toplumlarn ksa bir
zaman iinde sapkn inan ve uygulamalar terk ettikleri, sosyal, beeri ve ahlaki anlamda stn duruma getikleri grlr. nsanlk tarihi doru bir ekilde incelendiinde bu gerek
ak bir ekilde ortaya kacaktr. rnein Peygamberimiz Hz.
Muhammede Kuran- Kerim ayetlerinin vahyedilmesi ve bu
vahyin tamamlanmasyla birlikte slam dini adeta orak ln
ortasnda yeeren gsterili ve verimli bir bahe gibi tarih sahnesine km, zellikle 9. ve 13. yzyllar arasnda bir anlamda altn an yaayarak insanlk tarihinde benzerine az rastlanr ekilde derin ve kalc izler brakmakla kalmayarak, ayn
zamanda modern Bat dncesinin temellerinin atlmasnda
da gerek manada etkili bir rol oynamtr.156 Dolaysyla ortada ilerlemenin nnde engel gibi gzken bir ey sz konusu
edilecekse bu, gelimeye mani olan din deil, belki dini zaman
iinde yanl yorumlayan kii ve kurumlardr. Gnmz dnyasnda da din, tarih boyunca sahip olduu misyonunu devam ettirmekte, her trl yorumun zerinde olan korunmu
vahiy sayesinde manevi bir boluk ve aray iinde olan gn155
156
Ahmet shak Demir, a.g.e., s. 103-110.

slamiyetin teoloji, bilim, sosyoloji, felsefe ve estetik gibi pek ok alanda nasl bir
medeniyet ina ettii ve bunun tm dnyay etkileyen sonular bal bana bir
alma konusu olduundan, almann snrlar da dikkate alnarak burada fazla
detaya girilmemitir. Ancak bilinmesi gereken bir gerek vardr ki bu da gnmz
dnyasnn sahip olduu insani, ahlki ve estetik deerlerin byk ounluu hak
dinler tarafndan ortaya konulmu ve benimsenmi evrensel deerlerdir. Bunun
en nemli gstergesi bu dinlerden uzak milletlerin toplumsal ve ahlaki adan
yaay ekilleridir.
157
mz insannn manevi hastalklarna ifa olmaktadr.

Bununla birlikte genellikle dini ya da dindarlar gericilikle sulayan evrelerin ou zaman suladklar kiilerin geriliklerinden daha da geri ve banaz bir ekilde insanlarn
inanlarna, klk-kyafetlerine ve yaam ekline mdahalede
bulunduklar ve sadece kendileri gibi olan insanlara yaam
hakk tandklar, kendileri gibi olmayan kiileri ise aaladklar grlr. Bu tip insanlarn ilerici olmaktan anladklar
insanlarn zgr bir ekilde inanma ve giyinme haklarn ellerinden almaya ve tek tip insan modeli yaratmaya ynelik bir
dnmdr. Oysa tarih sahnesinin defalarca alp kapanan
perdeleri, bu oyunun hibir blmnn insanlarn ounluu tarafndan itibar grmediini ak bir ekilde gzler nne
sermitir.
158
38
Dinin yerini modern ada bilim ald
aamlar iinde dine gerektii gibi yer vermeyen bir
ksm insanlar buna gereke olarak dinin ilevini yitirdiini ve modern ada dinin yerini bilimin aldn iddia ederler. Bu anlaya gre, insanlarn artk dinin deil, bilimin yol
gstericiliinde yaamalar gerekmektedir. Geride braktmz iki yzyln rndr bu anlay.18. yzyla gelindiinde
entelektel evre iindeki kimi aydnlarn dini inan ve retileri ciddi ekilde eletiriye maruz brakt 19. yzylda ise
bu eletirilerin daha da yksek bir tondan seslendirildii grld. Sz konusu aydnlar iin din ilevini oktan yitirmiti.
Artk insanlarn uyanmalar ve bilimin egemenlii altna gir
meleri gerekiyordu. Bu anlaya gre din, belki cahil halk ounluklar iin bir ihtiya olarak gzkebilirdi, ancak medeni ve gelimi insanlar iin dikkate alnmas gereken ey din
deil, bilimdi. Kimileri, artk insanlk iin yeni bir dnemin/
an ortaya ktn iddia etmi ve sz konusu bu yeni dnemi akl a ya da bilim a olarak isimlendirmilerdi.
159
Gnmze kadar gelen sre iinde bu inanc benimseyen

ve halen dini, insanolunun ilerlemesinin nndeki yegane
engel olarak alglayan kiilerin varl azmsanmayacak kadar
oktur. Ancak hem tarihteki, hem de gnmzdeki sz konusu kiilerin dikkate almadklar ok nemli bir nokta var ki, bu
da insann etten kemikten mteekkil maddi bir varlktan ibaret olmad gereidir. Kimileri inkar etse de, insann manevi
bir doas vardr ve yle ki farknda olmasa da insann kiilik
ve davranlarna yn veren ey byk oranda manevi doasdr. Sekler bir ekilde gerekletirilen bilimsel faaliyetler ise
hibir dnemde olmad gibi gnmzde de insann manevi
doasna hitap edemedii iin salt bilimden hareketle oluturulan bir dnya gr insanolunu tatmin edememektedir.
nsan yalnz evrendeki hadiselerin nasl olduunu deil,
ayn zamanda neden olduunu da merak eder ve buna cevap
arar. Gerek evrenin, gerekse yaamn kkenine ynelik yapla
cak hibir bilimsel aklama hibir zaman tek bana insan
tatmin etmeye yeterli gelmemitir ve insan doas deimedii srece de belli ki yeterli gelmemeye devam edecektir. Bununla birlikte mesele sadece evreni anlamak ile snrl da deildir. Bundan daha da nemlisi yaam anlamak ve anlaml
klmaktr. Farknda olsun ya da olmasn yaratl itibariyle her
insan, varla, varlk amacna, lme ve lm sonrasna kar
ilgi duyar. Bu trden metafizik olarak isimlendirebileceimiz
kkensel ve temel sorulara ise tek bana bilimin verebilecei tatmin edici bir cevap bulunmamaktadr. Bulunmamaktadr, nk bu gibi sorular bilimin snrlarn aan hadiselerdir.
nl agnostik dnr Bertrand Russell da bilimin bu konularda sessiz kalacan itiraf etmitir.
Bununla birlikte gerek bilim, gerekse felsefe ile ilgili bilgileri edinmek ve onlar anlamak iin belirli bir seviye ve aratrma gerekir. Oysa din, her seviyeden insann anlayabilecei
trden net ve ak bilgiler ierir. nk insan yaratan Allah
160
dinin yerini modern ada bilim ald
yaratt kullarnn ihtiyalarn da en iyi ekilde bilmektedir.

Tarih boyunca pek ok filozof ve bilim insannn yllar sren
dnsel ve fiili abalar sonucu anlam kazandrmaya ve gelitirmeye altklar evren, insan ve yaam hakkndaki grleri, dini bildirim tarafndan her trl eliki ve tutarszln zerinde net bir ekilde ortaya konulur. Dolaysyla din
sayesinde ok sradan biri bile, baz konularda, felsefe tarihine
ad altn harflerle yazlm bir filozoftan daha doru bilgilere
sahip olabilmektedir. Ayn zamanda pek ok felsefi anlay ve
bilimsel bak asnn olduu da unutulmamaldr. Oysa ilk
insandan beri gnderilen tm hak dinler temelde ayn mesaja dayanrlar. Bu mesaj ise insanln kurtuluu iin olmazsa
olmaz bir nem tamaktadr. Bilimi modern dnyadaki tek
yol gsterici olarak alglamak insann s bir gre sahip olmasna ve temel meseleler hakknda cevapsz kalmasna sebep
olacaktr.
phesiz din, akla da bilime de kar deildir. Aksine
Kuranda akln kullanlmasna, hem evrendeki, hem de kendi
benliimizdeki delillerin zerine dnlmesine, evrenin ve
yaamn incelenerek Allahn esiz sanatna tanklk edilmesine vurgu yaplr. Bilim doru bir ekilde yapldnda ve din
de her trl yorumun zerinde znden yani ilahi kelam olan
Kurandan okunduunda din ve bilim arasndaki mkemmel
uyumun aa kmas kanlmaz olur. Ancak yazk ki gnmzde baz evreler bilim deil, bilimcilik; din deil, dincilik
yapmakta ve bu yzden sade ve basit meseleler dahi karmak ve iinden klmaz bir hal almaktadr. Bilim adna dinden
vazgemek yanl olduu gibi, din adna bilimi hie saymak da
yanltr. Her ikisi de doru bir ekilde okunduunda birbirlerinin alternatifleri deil tamamlayc ve destekileri olduklar
grlecektir.
1
161
39
Din ile bilim arasnda atma vardr
in ile bilim arasnda atma olduunu iddia eden
birisinin ya din anlaynda ya da bilime baknda bir

problem var demektir. Bilim faaliyetlerini d dnyada yani
doada gerekletirir. Doa ise yce Yaratcnn stn sanatn sergiledii bir meydandr. Newton gibi nde gelen pek
ok bilim insannn da dikkat ektii gibi Allah hakknda bilgi
edinmenin iki yolu vardr ki, bunlardan ilki kutsal kitaplar, dieri ise doadr. Tarih boyunca bilim insan yerine daha ziyade doa filozofu olarak isimlendirilen aratrmac ve dnrler, doadan yaptklar gzlemler neticesinde tm bu uyum ve
mkemmelliklerin bir var edeni olmas gerektii gereinden
hareketle doay ilahi sanatn aa karld bir laboratuvar
olarak grmlerdir. Evren ile insann yaratlnda uyumsuzluk olmasnn sz konusu edilemeyecei inancndan hareketle
de insan, evrenin amac eklinde konumlandrmlardr.
19. yzyla gelindiinde Fransz ihtilalinin de etkisiyle gerek siyasi, gerekse toplumsal anlamda zellikle birtakm en162
din ile bilim arasnda atma vardr
telekteller arasnda din ile bilimin atma iinde olduu ve

dinin, bilimin ilerlemesinin nndeki engel olduu ynnde
yaklamlarn ortaya kt grlr. Ancak bir gerek vardr
ki, bu da sz konusu kanaatin bilimsel verilerin ortaya koyduu bir gerek olarak deil, aksine eitli ideolojik gerekelerle bilimi dinin karsnda konumlandrma endiesiyle ortaya
atlm olduudur.
Yukarda da ifade edildii gibi sz konusu edilen bu suni
atma iddiasnn daha ziyade 18. ve 19. yzylda ortaya kt ve gnmze kadar gelen sre iinde sekler hayat ve bilim anlaynn bir sonucu olarak da varln srdrd grlr. Bir manada bilimi doastne kapama, yani doast
herhangi bir eyin var olmasnn sz konusu edilemeyecei n
kabuln bilime dayatma anlamna gelen bu anlay ile esasen bilime ok byk bir darbe vurulmutur. nk bir bilim
insan gerek zihinsel, gerekse bilimsel faaliyetlerini n kabullerden ve artlanmalardan uzak ve objektif bir ekilde srdrmeli ve karlat sonular, inanlar ne olursa olsun aklamaldr. Ama ne yazk ki gnmzde bir ksm bilim insanlar,
bilime giydirdikleri doalclk gmleini bilimin objektiflii
sayyor ve bilimsel faaliyetlerini doastne kapatyorlar. Bu
anlay ise adeta bilimsel bir dogma gibi bilimin gelimesi ya
da daha anlalr klnabilmesinin nnde engel oluturuyor.
nk rnein bir bilim insan faaliyetleri sonucunda doast birtakm unsurlarla karlarsa bunu yok saymak veya
grmezlikten gelmek zorunda kalyor. Bu ise bilim yapmak ya
da bilimin genel tanm itibariyle geree ulamak deil ideolojik kabulleri bilime dayatarak bilimcilik yapmaktr.157
18. ve 19. yzyllarda insanlarn zellikle mikro ve makro seviyedeki bilimsel bilgileri olduka yzeyseldi. Hatta kimi evrelerce gerek evrenin, gerekse insan ve canllarn tarih
157
Detayl Bilgi in Baknz: Enis Doko, Dhi ve Dindar: Isaac Newton, stanbul Yaynevi, stanbul 2011, s. 56-75.
163
boyunca dinler tarafndan savunulduu gibi kutsal bir ama

uruna deil aksine tesadfler sonucu ortaya kt ynnde
iddialar ortaya atlyordu. Bilimin ilerlemesiyle de bu tesadflerin daha anlalr olacana inanlyordu. Ancak 20. ve 21.
yzyllarda zellikle fizik, kimya ve biyoloji gibi temel alanlarda ortaya kan pek ok veri, gerek evrenin, gerekse yaamn
kendiliinden oluamayacak kadar kompleks bir yapya sahip
olduunu ortaya koyarak pek ok bilim insannn evren ve
canllk iin olmazsa olmaz nitelikteki mkemmelliklere dikkat ektikleri ve bir Yaratcnn olmasnn zorunlu olduuna
kanaat getirdikleri grld.158
Bununla birlikte zannedilenin aksine hak dinler, tarih boyunca bilimin ilerlemesine ok byk katklar salamlardr.
Bu konuda tarihsel bir rnee dikkat ekmekte fayda var. Bilim tarihisi Joseph Needham, inde teknolojik geliime ramen tarih boyunca Batdaki gibi bir bilimsel abann olmamasn, doada deimez yasalarn varlna duyulan phe ile
ilikilendirmektedir. Dahas var olsalar da, bu yasalarn renilebilir olmasn garanti edecek bir G yani Tanr da yoktur.
Needhama gre yasalarn varl, deimezlii ve anlalabilirliine ynelik bir inancn olmamas inde teknolojik gelimelerin modern anlamda bilime evrilmesini engellemitir.159
Yine zellikle Kuran- Kerimin insanlar evrendeki delillere tank olmaya davet eden, yere, ge, gne, dnya ve ayn
hareketlerine, yldzlara, yaan yamura, gece ve gndzn
oluumuna, denizlere, dalara, insan bata olmak zere dier
canllarn yaratlna vurgu yapan ayetleri dikkate alndnda
kutsal metinler asndan da din ile bilim arasnda bir atma
ya da eliki olduunu iddia etmek gerei yanstmamaktadr.
158
Detayl bilgi iin baknz: Emre Dorman, Modern Bilim: Tanr Var, stanbul Yaynevi, stanbul 2011.
159
H. Floris Cohen, The Scientific Revolution: A Historiographical Inquiry, Chicago:
University of Chicago, 1994. s.455.
164
40
Dinler sava ve
kargaaya sebep olmulardr
nsanlarn bir ksmnn yaamlar iinde dine gereken
nemi vermiyor olmalarna bahane olarak ileri srdkleri bir dier konu da Dinlerin sava ve kargaa sebebi olduu yanlgsdr. Bu sebeple kimi zaman Ben dinle pek ilgilenmem ama Allaha inanrm diyen kiilerle karlarsnz.
Dinlerin yeryzndeki fesat ve kargaann sebebi olduu iddialarnn tam anlamyla olaya tek tarafl baklmasndan kaynaklandn sylemek mmkndr. byk din asndan
insanlarn ortak atadan yani Allah tarafndan yaratlan ilk
insandan geldii inancnn en temel kabullerden biri olduu
sylenebilir.160 Yani tm dinlerin znde insanlar kardetir.
Bu yzden vahiy kaynakl dinlerin haksz yere ldrmeyi, alp rpmay, adaletsizlii, hak ve hukuktan uzaklamay tav-
160
Eski Ahid: Yaratl, 2: 7., 5: 1-3.; Yeni Ahid: Luka, 3: 38.; Kuran- Kerim: Bakara
Suresi 2/30-31.
165
siye etmesi mmkn deildir. Dinler, insanlarn ortak noktalarda buluup bar iinde yaamalar ve her iki dnyalar iin
de gerekli olan eyleri renmeleri iin eitli bildirimlerde
bulunmulardr. Ancak insanolunun bozguncu ynnn bu
gerei unuttuu ve dinleri kendi istek ve tutkular dorultusunda kullanarak znden uzaklamasna sebep olduu da bir
gerektir. Bu sebeple herhangi bir kii ya da toplumun yapm
olduu bir hata, hakszlk yahut zulmn mensubu olduu dine
mledilmesi sz konusu edilemez.
Kutsal Kitap161iinde eitli konularda elikili yahut insa
n mdahalelere maruz kalm ksmlarn bulunduu bir gerek olmakla birlikte mevcut haliyle ilahi buyruk ve anlatmlar ihtiva ettii de bir gerektir. zellikle peygamberlerle ilgili
olarak anlatlan kssalarn bir ksmnn Kuran- Kerim tarafndan da tasdik edildii grlr. Bu ise sz konusu kitaplarn tamamen tahrifata uramadn gstermektedir. Bununla
birlikte Kutsal Kitap iinde iddia edilen sulamalarn aksine
akla ve insan yaratlna uygun pek ok ifadenin de var olduu grlr. Kutsal Kitabn en ok bilinen on emri162 dikkate
alndnda, bu emirlerden hareket etmesi gereken bir dinin,
insanlar arasnda fitne ve fesat kartp savalara sebep olduunun iddia edilmesi mmkn deildir. Kutsal Kitapta insanlara kar uygulanacak haksz iddetin aynsyla cezalandrlaca ifade edilirken,163 ayn zamanda insanlar arasnda bir
husumet olmamas iin dnyevi konulardaki olas hakszlkla161
Tevrat ve nciller
1. Benden baka tanrn olmayacak. 2. Kendine yukarda gkyznde, aada yeryznde ya da yer altndaki sularda yaayan herhangi bir canlya benzer put yapmayacaksn. Putlarn nnde eilmeyecek, onlara tapmayacaksn. 3. Yehovann
Rabbin ismini bo yere aza almayacaksn. 4. Sebt gnn takdis etmek iin onu
hatrnda tutacaksn. 5. Babana ve anana hrmet edeceksin. 6. ldrmeyeceksin.
7. Zina etmeyeceksin. 8. almayacaksn. 9. Komuna kar yalan ehadet etmeyeceksin. 10. Komunun evine, karsna yahut klesine yahut cariyesine yahut kzne yahut eeine yahut komunun hibir eyine gz dikmeyeceksin. Eski Ahid:
Msrdan k, 20: 1-17.
163
Eski Ahid: Msrdan k, 21: 12-27.
162
166
dinler sava ve kargaaya sebep olmulardr
rn nlenmesine ynelik yasalar da getirilmitir.164 Yine sosyal

sorumluluklar ile ilgili olarak da eitli ayetler yer almaktadr. Yabancya hakszlk ve bask yaplmamas, dul ve kszn hakknn yenmemesi,165 bir yoksula dn para verildiinde ona tefecilik yaplmamas, zerine faiz eklenmemesi,
komudan dn alnan bir eyin iade edilmesi,166 yalan haber tanmamas, haksz yere tanklk edilmemesi, kt kiilerin tarafnda olunmamas,167 hrszlk, hile yaplmamas, yalan sylenmemesi, Allah adna yalan yere yemin edilmemesi,
komuya hakszlk edilmemesi, iiye alacann hemen verilmesi, sar ve kr gibi engellilere zorluk kartlmamas, adaletin saptrlmamas, insanlarn arkalarndan ekitirilmemesi, kimseye nefret beslenmemesi, gnah ileyenin uyarlmas,
intikam alnmamas, kin beslenilmemesi, herkesin komusunu kendisi gibi sevmesi,168 yallara sayg gsterilmesi,169 tart ve lde hile yaplmamas170 gibi pek ok ahlaki ve insani
tavsiyenin bulunduu grlr.
ncillerde ise insanlar ile hatta dman kabul edilenlerle bile
ok daha msamahal bir iliki iinde bulunulmasnn tavsiye
edildii grlmektedir. yle ki Eski Ahidde gze gz, die di
olan ksas uygulamasnn Hz. sa tarafndan kaldrld, ktlklere kar direnmemenin, sa yanana tokat yiyene sol yanan da evirmesinin sylendii grlr.171 Yine ncillerde
164
Eski Ahid: Msrdan k, 21: 28-36; 22: 1-14.

166
167
Eski Ahid: Msrdan k, 23: 1.
168
Eski Ahid: Levililer, 19: 11-19.
169
Eski Ahid: Levililer, 19: 32.
170
Eski Ahid: Levililer, 19: 35-36.
171
lgili ksm u ekilde gemektedir: Gze gz, die di dendiini duydunuz. Ama
ben size diyorum ki, ktye kar direnmeyin. Sa yananza bir tokat atana br
yananz da evirin. Size kar davac olup mintannz almak isteyene abanz
da verin. Sizi bin adm yol yrmeye zorlayana iki bin adm yryn. Sizden bir
ey dileyene verin, sizden dn isteyeni geri evirmeyin. Yeni Ahid: Matta: 5:
165
167
dmanlarn dahi sevilmesi, zulmedenler iin dua edilmesi,172

gsteriten uzak bir ekilde gizlice ihtiya sahiplerine sadaka
verilmesi,173 bakalarnn sularnn balanmas,174 dnya
nimetlerine kaplp hazineler biriktirilmemesi,175 bakalarnn haksz yere yarglanmamas, sulu kartlmaya allmamas, affedilmesi,176hata ve kusurlarn aranmamas, insanlara
iyiliklerle muamele edilmesi177 gibi pek ok erdemli davrann tavsiye edildii grlr. Tm bunlar, eitli evrelerin
Kutsal Kitabn insanlar nefrete, ayrlklara, zulm ve sapknlklara sevk ettii, bu yzden ilgili metinlerin Allahn szleri
olmaktan ok uzak olduklar ynndeki iddialarn geersiz
klmaktadr. Tm bunlar ve benzerleri Kutsal Kitaba ynelik olarak getirilen eletirilerin tek ynl olduunu, baz alardan hakl sebepleri olmasna ramen bu kitaplarn makul
ynlerinin dikkate alnmadn gstermektedir. Neredeyse tm eserlerinde akln gcne ve nemine dikkat eken ve
akl, ahlak ilkelerinin temel art olarak konumlandran nl
Alman filozof Kant 1789 ylnda yazd bir mektupta akl tarafndan desteklenen ahlaki ilke ve deerlerin ilk olarak ncil
tarafndan ortaya konulduunu u szleri ile ifade ediyordu:
Eer ncil, ahlk kanunlarn salt bir biimde daha nce retmemi olsayd akl, bugn tank olduumuz yetkinlik
iinde onlar, anlayamayacakt. Bu kanunlar (vahiy yoluyla)
verildii iin akl, onlarn doru ve gerek olduklarna baka
larn inandrabilir.178
38-42; Luka: 6: 29-30.
Matta: 5: 44.
173
Matta: 6: 1-4.
174
Matta: 6: 14.
175
Matta: 6: 19-21.
176
Luka: 6: 37.
177
Luka: 6: 41-42.
178
Kant, Philosophical Correspondence, s. 158. Aktaran: Mehmet Aydn, Tanr-Ahlk
likisi, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, s. 133.
172
168
Yahudi ve Hristiyan kutsal metinlerinin zaman iinde baz din adamlar elinde adeta oyuncaa evrilerek diledikleri
ekilde yorumlanm olduu, maddi, siyasi ve mezhepsel ekimeler sonucu dinlerin znde olmayan pek ok uydurmann gerek ile kartrld dorudur. Ancak bu durum mevcut metinlerin hibir ekilde ilahi bir ierie sahip olmadklar
ve iinde hem insani, hem de ahlaki adan takdir edilecek bir
ynn bulunmadn gstermez. Yahudi ve Hristiyan kutsal
metinlerine getirilen temel itirazlarn Kuran- Kerime getirilmesi mmkn deildir. Kuran ayetlerinin hem bu dnya,
hem de ahirete ynelik, insann faydasna olan eyleri aklayp, Allah-evren-insan mnasebetini mkemmel bir ekilde ortaya koymas doal olarak pek ok problemin zm
olmaktadr.
nsanlk tarihi boyunca ilenen sularn, zulm ve baskla
rn dinsel temelli olduunun iddia edilmesi de gerei yanst
mamaktadr. Zira bu durum dinlerin znden deil, o dine
men
subiyeti bulunan insanlarn bozukluklarndan ve dini
yanl yorumlamalarndan kaynaklanmaktadr. Hibir dinsel
metnin: Ykn, yamalayn, bozgunculuk yapn, haksz yere
cana kyn ya da fitne-fesat kartn eklinde emirlerde bulunduu iddia edilemez. Tarih boyunca baz insanlarn dini,
nefsi arzularna alet etmeleri her din mensubunun zalim ve
bozguncu olduu anlamna gelmez. Aksine dnya tarihi boyunca dinlerin insanl medeni bir ekilde birliktelik iinde
yaamaya sevk ettii grlr. Bununla birlikte dinlerin sava
ve kargaa sebebi olduunu iddia eden kimi evrelerin rnein Stalinin yaptklarna bakarak komnizmi sulamadklarn grrsnz. Bu ise sz konusu kii ve evrelerin meselelere
ynelik olarak ifte standart uyguladklarn gstermektedir.
Tarih iinde Kilisenin ve onun mensubu olan baz din
adamlarnn insanlk d eitli uygulamalarda bulunmu olmalar sz konusu kurum ve mensuplarnn tamamnn da
169
her dnemde ayn tutum ve inanlarda olduunu gstermez.

Baz kat uygulamalara ramen Kilise iinde hayrl ilerin yaplmasna ynelik eitli faaliyetlerin olduu, her trl dnyevi istek ve tutkudan uzak bir ekilde kendilerini Allaha adayan
inananlarn da bulunduu bir gerektir. Yzlerce yldr Kilise
ve samimi din adamlar vastasyla tm dnyadaki insanlara
ynelik yardm ve hayr programlarnn dzenlendii, savalar sresince Kiliseye bal rahip ve rahibelerin gnll olarak
insanlar tedavi etmek iin seferber olduu ve daha pek ok
hayrl ilere vesile olunduu grlr. Din adamlarnn misyo
nerlik faaliyetleri ile dnyann en uzak blgelerindeki halklara
giderek din tebli ve telkinlerde bulunmalar, inansz, putperest ve kabile dinlerine mensup pek ok insan nemli tahrifatlar yaplm olmasna ramen slam inanlarna daha yakn bir din olan Hristiyanla evirmelerinin ve bu uurda
hayatlarn adamalarnn takdir edilmesi gerekir.
Doal olarak bir din adamnn yapt hata, sradan insanlarn yaptklarndan ok daha fazla dikkat eker. Ancak dini,
insanlk iin engel olarak gren zihniyetin kastl olarak her
frsatta dinler ve dindarlarla ilgili gerekten uzak, abartl bir
takm ithamlarda bulunmaya altklar grlr. Sanki ktlk ve ahlakszln sebebi dindarlarm gibi, bir din adamnn
ya da dindarn hatasndan hareketle tm din adamlarnn ya
da dindarlarn zan altnda brakldklar grlr. Medya tarafndan hem bu gibi kiilerin saylarnn abartldn, hem de
sz konusu kiilerin sapknlklarnn kastl olarak dine fatura
edildiini gryoruz. rnein medya asndan bir kpein
bir insan srmas manetten verilecek bir haber nitelii ta
mazken, bir insann kpei srmas gibi istisnai bir durumun
manet olacanda hi phe yoktur. Bu sebeple zaman zaman
Bat medyasnda ya da lkemizde, bir din adamnn sapkn
bir davran sergilemesinin olay yapld ve sanki btn din
adamlar yleymi gibi bu tr haberler zerinden dine ve din170
darlara eitli ithamlarda bulunulduu grlr. Gerek Yahudi-Hristiyan gerekse slam tarihinde zaman zaman dini ve
insani adan zulm sebebi olacak bir takm inan ve uygulamalarn ortaya kt kabul edilebilir. Ancak hibir dnemdeki din adamlarnn tamamnn kimi evrelerce tasvir edildii
gibi olduu kabul edilemez. Kilise asndan da durum ayndr. Tarih boyunca Kilise iinde de uygulamalar ve din anlay asndan olduka makul bir yaklam benimseyen papalarn bulunduu inkar edilemez.
Kutsal Kitapta yer alan ahlaki ilkeler gibi Kuran da gerek
ferdi, gerekse toplumsal manada esiz bir ahlaki sistem koyar
ortaya. Kuran- Kerim, dini, ahlaki, sosyal ve beeri ayetleri ile
tm insanla rahmet ve klavuz olarak gnderilmitir. Ortaya
koymu olduu deerleri ile akl, mantk ve insan yaratlyla
mthi bir uyum iindedir. phesiz bunun en byk sebebi
Kurann her eyin yaratcs Allah tarafndan bildirildii haliyle korunmu olmasdr. Kuran, birbirinden ok farkl konulara temas etmesine ramen kendi iindeki esiz tutarll
sebebiyle mucizevi bir ekilde insan kendine hayran brakr.
Kuran ayetleri en zor konularda dahi getirmi olduu sade
anlatm ve aklamalaryla her seviyeden insana hitap edebilmekte ve bu sayede insanla bir hidayet rehberi ve klavuz
olabilmektedir.
Kuran gnmzden yaklak 1400 yl gibi bir sre nce
insanla bir rehber olmak ve kyamete kadar hkm srmek
zere gnderilmesine ramen her dnemde mevcut an ilerisinde olmu, temas ettii noktalarda ise daima hakl kmtr. Tarih boyunca eitli din ve kltrlerde mevcut bulunan
gerek evren, gerekse en knden en byne kadar canllar ile ilgili inan ve iddialar gz nnde bulundurulduunda,
Kurann nem ve deeri daha da iyi anlalmakta ve tarihsel
sre iindeki bu hakll da Kurann insan sz olamayacann nemli bir kant olmaktadr. Dinlerin yeryznde fit171
ne ve kargaa sebebi olduunu, insani ve ahlaki deerleri hie

saydn iddia edenler iin Kuranda yer alan temel ahlaki ve
insani deerlere ynelik buyruklar hatrlamak, bu gibi aslsz
iddia sahipleri iin yeterli bir cevap olacaktr.
Kuranda Allahtan bakasna kulluk edilmemesi,179 haksz
yere cana kylmamas,180 yeryznde fesat ve bozgunculuk
karlmamas,181 zina edilmemesi,182 hrszlk yaplmamas,183
dinde bask ve zorlama yaplmamas,184 alnan bir haber karsnda iyice aratrlp inceleme yaplmas,185 fakirlerin gzetilmesi; zekat ve sadakalarn verilmesi,186 doruluktan almamas, dosdoru yol zerinde olunmas,187 iyi ve gzel olana
zendirip, kt ve irkin olandan sakndrlmas,188 helal ve temiz rzklardan yenilmesi,189 israf edilmemesi,190 daima barn
esas alnmas,191 ktlklerin en gzel bir tavrla savlmas,192
insanlar arasnda adaletle hkmedilmesi,193 faiz alnmama
s,194 anne-baba ve yaknlar aleyhine de olsa, zengin veya fakir de olsalar, adaletin dimdik ayakta tutularak Allah iin tanklk edilmesi,195 ahitlikten kalmamas, yalan yere ahitlik
179
2 Nisa Suresi 36
17 sra Suresi 33
181
26 uara Suresi 183
182
17 sra Suresi 32
183
5 Maide Suresi 38-39
184
2 Bakara Suresi 256
185
6 Enam Suresi 98
186
73 Mzzemmil Suresi 20
187
46 Ahkaf Suresi 13
188
9 Tevbe Suresi 71
189
16 Nahl Suresi 114
190
7 Araf Suresi 31
191
2 Bakara Suresi 208
192
41 Fussilet Suresi 34
193
4 Nisa Suresi 58
194
2 Bakara Suresi 275
195
4 Nisa Suresi 134
180
172
yaplmamas,196 akln iletilmesi,197 gklerin ve yerin yaratl

hakknda derin derin dnlmesi,198 hayra ve bara ynelik
iler yaparak ihlasl olunmas,199 gvenilir,200 fedakar,201 alkan202 olunmas, yalan ve hileden uzak durulmas,203 hayrl ilerde yarlmas,204 yardmlalmas,205 gzel sz sylenmesi,206
gler yzl olunmas,207 insanlara selam verilmesi ve selamlarnn alnmas,208 affetmenin ve hogrnn esas alnmas,209
zandan uzak durulmas, sinsi casuslar gibi ayp aranmamas,
gybet edilmemesi,210 insanlar aleyhine sz tanmamas,211
emanetlere ve verilen szlere sadk kalnmas,212 emanetlerin
ehil kiilere verilmesi,213 l ve tartda drst olunmas,214 yetimin, kszn ve ihtiya sahibinin gzetilmesi,215 yoksulluk
korkusuyla ocuklarn ldrlmemesi,216 intihar edilmeme
si,217 sevilen eylerden bakalarna infak edilmesi (yani: veril196
2 Bakara Suresi 283

21 Enbiya Suresi 10
198
199
11 Hud Suresi 23
200
7 Araf Suresi 68
201
202
94 nirah Suresi 7-8
203
16 Nahl Suresi 105
204
2 Bakara Suresi 148
205
5 Maide Suresi 2
206
14 brahim Suresi 24-26
207
76 nsan Suresi 8-10
208
4 Nisa Suresi 86
209
4 Nur Suresi 22
210
211
68 Kalem Suresi 10-13
212
70 Mearic Suresi 32
213
4 Nisa Suresi 58
214
55 Rahman Suresi 8
215
4 Nisa Suresi 36
216
17 sra Suresi 31
217
4 Nisa Suresi 29-30
197
173
mesi/harcanmas),218 insanlar arasnda barn salanmas,219

insanlara t verip gereklerin hatrlatlmas,220 irkin ilerden, fenalk ve azgnlktan uzak durulmas,221 zalimlere eilim gsterilmemesi,222 lzumsuz sz ve davranlardan yz
evrilmesi,223 bo yere yemin edilmemesi,224 ana-babaya ok iyi
davranlmas,225 yaplan iyiliklerin baa kaklmamas,226 fkele
nilmemesi,227 kibirlenerek insanlardan yz evrilmemesi, yeryznde kaslarak yrnmemesi,228 insanlarla alay edilmemesi
ve onlara lakaplar taklmamas,229 insanlarn evlerine habersiz
ve onlarn izni olmadan girilmemesi,230 insann daima kendini
sorgulamas ve nefsini temize karmaya almamas,231 bakalarnn sahip olduu nimetlere gz dikilmemesi,232 uyuturucu, iki ve kumardan uzak durulmas,233 ktlk ve dmanlk zerine yardmlalmamas,234 irkin i ve edepsizliklerin
yaylmamas235 ve Allahn snrlarnn almamas236 gibi gerek
ferdi gerekse toplumsal yaam gzelletirecek eylere uyulmas
emredilir.
218

49 Hucurat Suresi 9-10
220
221
16 Nahl Suresi 90
222
11 Hud Suresi 113
223
23 Mminun Suresi 1-5
224
58 Mcadile Suresi 16
225
17 sra Suresi 23
226
74 Mddessir Suresi 6
227
42 ura Suresi 37
228
31 Lokman Suresi 18
229
230
24 Nur Suresi 27
231
53 Necm Suresi 32
232
4 Nisa Suresi 32
233
5 Maide Suresi 90-91
234
5 Maide Suresi 2
235
24 Nur Suresi 19
236
2 Bakara Suresi 229
219
174
Tarihte dinsel ve mezhepsel baz sava ve anlamazlklarn yaanm olduu bir gerek olmakla birlikte esasen insanlk tarihindeki pek ok savan dinsel ierikli ya da mezhepsel anlamazlklardan kaynaklandnn iddia edilmesi gerei
yanstmamaktadr. Pek ok savan dinden ziyade toplumlarn oalp yaylmalar, yeni yerler kefedip zenginlemeleri
ve smrgecilik gibi nedenlerden kaynakland grlr. Makedonyal skenderin ordusuyla Hindistana kadar gitmesi
de, Roma mparatorluunun geni bir corafyada hakimiyet
kurmas da, Cengiz Han ve oullarnn Avrupaya kadar dayanarak karsna kan her yeri ykp yamalamas da, dinsel
nedenlerden kaynaklanmamtr. Hatta Hal Seferleri olarak
bilinen ve Hristiyanlar ile Mslmanlar arasnda gerekleen
eitli savalarn da dinsel nedenlerden ok, siyasi ve ekonomik nedenlere dayand bilinmektedir. Tarihte pek ok medeniyetin savalar sonucu ykld ve yine savalar sonucu
kurulduu grlebilir. Dnya tarihindeki en kanl olaylarn
yaand ve en fazla insann hayatn kaybettii I. ve II. Dnya savalar da tamamen siyasi sebeplerden kaynaklanmt.
I.ve II. Dnya Savalaryla ilgili baz verileri incelediinizde,
rnein 1914te Britanya ordusunda grevli olan 25 yan altndaki Oxford ve Cambridge rencilerinin drtte birinin ldn grebilirsiniz. Yine sadece Bat Cephesinde Franszlar
1.6 milyon, ngilizler 800 bin, Almanlar 1.8 milyon, Amerikallar 116 bin kayp vermilerdi. Bununla birlikte sava yntemleri de son derece acmaszd. ki savata da zehirli gazlar
kullanld. I. Dnya Savanda Almanlar bu ynteme bavurmulard. talyanlar da II. Dnya Savanda smrgelerine
kar bu barbar silah kullandlar.237 kinci dnya savanda birincisinin aksine niformal askerler kadar siviller de ldrld. Almanyadaki 5.7 milyon Rus sava tutsann 3.3 milyonu
237
Eric Hobsbawm, Ksa 20.Yzyl 1914-1991 Arlklar a, ev: Yavuz Alogan, Sarmal Yaynevi, stanbul (1996), s. 38-41.
175
ld. 1959a gelindiinde bile Rusyada her 4 erkee karlk 35

ile 50 ya arasnda 7 kadn vard.238
Charles Phillips ve Alan Axelrod tarafndan hazrlanan
Encyclopedia of Wars (Savalarn Ansiklopedisi) isimli kapsaml almada 1763 sava listelenmitir. Aratrmaclarn
ulatklar sonu neticesinde sz konusu 1763 savatan sadece
123 tanesinin dini sebeplerle ilgili olarak snflandrlabilecei
ortaya kmtr.239 Dini sebeplere dayal olarak snflandrlabilecek 123 savan, listelenen 1763 savan yzde 7den azna,
sz konusu savalarda ldrlen insan saysnn ise savalarda
ldrlen insan saysnn yzde 2sinden azna karlk geldii
grlmtr. rnein Hal Savalarnda 1 ila 3 milyon civar
insann trajik bir ekilde can verdii, yaklak 3 bin kiinin Engizisyon mahkemelerince lm cezasna arptrldklar yerde
sadece I. Dnya Savanda yaklak 35 milyon asker ve sivilin
anlamsz ve din d sebeplerle can verdii grlmtr.
Bununla birlikte rnein Napolyonun Seferleri, Amerikan
ve Fransz Devrimleri, Amerikan Sava, I. Dnya Sava,
Rus Devrimi, II. Dnya Sava ve Kore Vietnam atmas gibi pek ok modern savan da dini sebeplere dayanmadklar
tespit edilmitir. Yine yalnz 20. yzylda 160 milyon sivil soykrma uram, yaklak 100 milyon civar insan da komnist
Rusya ve in ynetimleri tarafndan ldrlmtr.240
Baz aratrmaclarn da dikkat ektii gibi esasen I. Dnya Sava ile birlikte milyonlarca insan daha nce hi bu ka238
Eric Hobsbawm, a.g.e., s. 59.

Hal Savalar gibi savalarn gerekte dini sebeplere dayanmad bilinse de dini sebeplere dayanan savalar kategorisinde deerlendirilmitir. Tarihsel savalar
tarafsz bir ekilde incelendiinde esasen dini sebeplere dayal ok az sava kt
grlecektir. stelik sz konusu bu savalarn ne kadarnn gerekten dinler tarafndan emredildii de ayr bir tartma konusudur. Bilindii gibi ou zaman
insanlar dinlerin emretmedii eyleri dinlere mal ederek kendi emellerine ulamaya almlardr.
240
Detayl Bilgi in Baknz: Charles Phillips, Alan Axelrod, Encyclopedia of Wars,
Facts on File, New York 2004.
239
176
dar farkna varmadklar lde insan davranlarnn akl d

ynlerinin farkna varmlar,241 ayn zamanda dini ve ahlaki
hassasiyetin gzetilmemesi durumunda insann ne denli ykc ve yok edici olabildii gereine tank olmulardr. Bu yzden her ne kadar baz kiiler geleneksel dinleri savalarn asl
nedeni olarak gstermeye alarak dini hakikatleri grmezden gelmeye ve dini ykmllkten kurtulmaya alsalar da
bunun gerei yanstmaktan ok uzak olduu rahatlkla grlebilir. stelik bu savalarn ironik bir ekilde insanlarn dini
bir kenara brakp aydnlandklar bir dnemde gereklemi
olmasnn da dikkatten karlmamas gerekir.
nl ateist Hitchens dinlerin zararlarn anlatrken Saddam Hseyin rneini verir. Onu slam dininin zararlarna kant olarak gsterir. Peki, Saddam Hseyin deyince bizim aklmza ne gelir? Muhtemelen elinde bir kalanikofla Amerikaya
meydan okuyan bir mcahit fikri canlanr zihnimizde. Krfez savanda dine bol bol referans veren, Allahn izniyle kafir Amerikay dize getiren bir adam olarak hatrlanr Saddam
Hseyin. Oysa biraz tarihe gidildiinde resmi daha net grmek mmkndr. Saddamn partisi Baas sosyalist eilimlere
sahip sekler bir partidir. En bandan beri byledir. Kurucusu ve Saddamdan nceki lideri Miel Eflak da Hristiyand.
Saddam, ran- Irak savanda rann slamc olduunu kendisinin ise sekler olduunu sylemiti. Peki, Saddam slami referanslara nasl sarlmtr? Krfez savanda Amerikaya kar
savarken birden Saddamn namaz klan fotoraflar ortaya
kt. Bayraa Allahu Ekber yazs eklendi. Hatta kendi kanyla
bir Kuran yazlmas talimat verdi. Dikkat edin bu dnemde
Saddam, Irak iinde bir btnleme salamak istiyordu ve bunu dini istismar ederek yapt. imdi bu rnei din sava olarak grmek ne kadar mantkl. stelik Amerikann Ortadou
241
William H. McNeill, Dnya Tarihi, ev: Aleddin enel, mge Kitabevi, Ankara
(2002),s. 790-791.
177
politikasnn altnda yatanlar bilirken. Bu rnek dinin zaman

zaman savalar iin kullanlabildiini gsterir ancak dinin savaa yol aacan gstermez. ounlukla maddi karlar ve
lkeler arasndaki hrslar dini savalar olarak sunulur.
William T. Cavanaughun, The Myth of Religious Violence
(Dini iddet Miti) isimli eseri de bu konuda nemlidir. Sz
konusu almada din savalarna rnek gsterilen savalarn
aslnda ne kadar dini olduu tartlr. rnein 16. ve 17. yzylda Avrupada ortaya kan savalar ounlukla Katoliklerle
Protestanlar arasndaki savaa rnek olarak sunulur ve din sava olarak betimlenir. Oysa tarihin detayna inince bu iddia
hayli pheli hale gelir. rnein bu dnemde Katolik Fransa ile Katolik kral tarafndan ynetilen Kutsal Roma mparatorluu savam, Fransann yardmna Mslman Osmanl
yetimitir. Dikkat edin Katolikler savayor yardma Mslmanlar geliyor. Yine baz Protestan prensler Katolik Kral V.
Charles destekler. Kime kar? Protestanlara kar. Kardinal
Richelieu Fransadaki Protestanlara kar Protestan Hollandallardan yardm alr. Yine din sava diye anlan dnemde
Fransada Katolik barona kar Katolik ve Kalvinist kyller
beraber savar. Tm bu rnekler din savalarnn bile tmyle din sava olmadklarnn kantlardr.242
242
Baknz: William T. Cavanaugh, The Myth of Religious Violence, Oxford University

Press, Oxford, 2009.
178
Sonu
A llah yeryznde birbirinden gzel saysz nimet yarat-
mtr. Yeryzne yaym olduu insan bata olmak zere tm

canllar bu nimetlerle rzklandrmtr. Allahn tm nimet ve
ltuflar bir yana, yaratlmlar iinde dierlerine gre stn
ve zel kld insana yle byk bir nimet ve ltufta bulunmutur ki, bu ltuf insan trnn yaratlna uygun hareket
etmesini ve bu sayede dier canllardan ayrlmasn salayan
din nimetidir. Allah insan dine inanma ihtiyac iinde yaratm ve baka hibir yolla karlanmas mmkn olmayan bu
ihtiyacn karlamas iin insanlar iinden semi olduu elileri vastasyla buyruklarn bildirmitir. Din, insan iin sahip olabilecei en byk nimettir. Allah ile kul arasndaki ba
kurmada ve kurulan bu ba salam klmada olmazsa olmaz
bir ara vazifesi grmektedir.
Madem din insan iin vazgeilmez bir gereksinimdir ve o
olmadan insanln karanlklar iinde kalmas kanlmazdr
o zaman dinin insann hayatnn merkezinde yer almas gere179
kir. nk gerek din, her trl insani yorumun zerinde ilahi kaynaktan gelen ve insanln hem maddi, hem de manevi
dnyasn tatmin edecek olan vazgeilmez bir olgudur.
Dini buyruklar dikkate almadan yaamak, talimatlarna uyulmad iin srekli sorun kartp verimsiz alan bir
makinenin doru ilemesini beklemek ya da gereinden fazla
veya az kullanlan bir ilacn insana fayda salamasn ummak
gibidir. Dolaysyla dini dikkate almadan yaamaya alan kiilerin manevi anlamda kusurlu ve eksik olmalar kanlmazdr. Dini buyruklar insanlarn hem dnya, hem de ahiret yaamlar arasnda insan yaratlna uygun bir denge kurarlar.
Dini buyruklar doru bir ekilde dikkate alnmad noktada
kiinin dnya ve ahiret dengesi aar. Bu ama sonucunda da
genellikle pek ok insan dnya tarafna doru kayar. Bu ise kiinin felaketi demektir. nk dnya hayat geici bir imtihan
yeridir. Sadece dnya hayatna ynelenler yneldikleri dnyalk eyleri hesap gn yk olarak srtlarnda tarlar.
Daha nce de ifade edildii gibi dinin kiinin hayatnn
merkezinde olmas gerekir. Din, kiinin sadece belirli zamanlarda dikkate alp dier zamanlarda hayatnn dnda tutabilecei bir ey deildir. nsann tm karar ve seimlerinde
belirleyici unsur olmas gerekir. Hem Allaha, hem de dine
inandn ifade eden ancak yaamnda Allaha da, dine de gerektii ekilde yer vermeyen insanlar kendi ilerinde derin bir
eliki iindedirler. Allah var denilip yokmu gibi yaanamayaca gibi dine inanld sylenerek dini ilkeler dikkate alnmadan da yaanamaz.
nsanlarn inan dnyalar zerine yaplan eitli anketlerde zellikle lkemizde Allaha ve dine inandn ifade eden
insanlarn saysnn yzde 98 gibi olduka yksek bir oranda
kt ancak Allahn ve dinin kiinin yaamna yn verme ya
da zelikle gnlk ibadetlerin yerine getirilmesi noktasnda
sz konusu orann hissedilir bir ekilde geriledii grlmekte180
sonu
dir. Bu durum Allaha ve dine inandn ifade eden insanlarn

nemli bir ksmnn inanlarn iselletiremediklerini gstermektedir. Allaha ve dine inandn sylemesine ramen
Allahn da, dinin de yaamnda kayda deer bir nemi bulunmayan kiilerin nasl olup bu eliki ile yaayabildiklerini dndnzde ise sz konusu kiilerin bu elikiyi bastrmak
zere bu gerei dnmemeye altklarn ya da dnya hayatnn aldatmacas iinde kendilerini bu geree kapattklarn gryorsunuz. te tam da bu noktada insanlarn iinde bulunduklar bu elikili durumu merulatrmak zere alma
boyunca dikkat ekilmeye allan bahaneleri gelitirerek bu
bahanelerin arkasna sndklarna ahit oluyorsunuz.
Amerikal sosyal psikolog Leon Festinger tarafndan ortaya konulan Bilisel eliki Kuram insanlarn elikilerini
ve bu elikilerden kurtulmak iin neler yaptklarn anlamamzda kolaylk salar bize.243 Sz konusu kurama gre insanlarn davran ve dnceleri; inanlar, tutumlar ve ihtiyalar dorultusunda ekillenir. nsan zihni elikili davran ve
dncelere bir arada sahip olmaktan rahatszlk duyar. Dolaysyla pek ok kii birbirine zt davran veya dncelerinde eitli ekillerde deiiklikler veya dzenlemeler yaparak
bir ekilde bu elikiden kurtulmaya alr. nsanlar yaamlar iinde pek ok eye deer bierler. Bir dine, bir gruba, siyasi
bir partiye ya da bir futbol takmna balanmak eklinde ortaya kar sz konusu bu deer. Ancak zamanla insanlar, deerleri ile yaamlar arasnda tezat oluturacak eyler ile karlarlar. Genellikle insanlar yapmak istedikleri eylerin yanl
olmasn istemezler. Bu yzden ya gereklerle yzlemekten
kaar ya da bu geree kar koymaya alrlar. stelik bu konuda kendini yle kandrp ikna eder ki kendi kendini kandrdnn farkna bile varamaz ou zaman. rnein sigara
243
Baknz: Leon Festinger, A Theory of Cognitive Dissonance, Stanford University

Press, 1962.
181
kullanmann kendisine zarar olduunu bilen ve ayn zamanda kendisini bir sigara tiryakisi olarak kabul etmi biri iin
sz konusu bu iki bilgi birbiri ile eliki iinde olan bilgilerdir.
Kurama gre kii bu elikiden dolay sknt duyaca iin bu
elikiden kurtulmak ister. Sigara benim sinirlerimi yattryor, Fazla kilo almamam salyor ya da Dikkatimi toplamama yaryor gibi trl gerekelerle eylemini hakl kartarak bu elikiden kurtulmaya alr kii.
te Allaha ve dine inandn syleyen ancak inancnn
gereklerini yerine getirmedii gibi yapamad eyler ile ilgili
trl bahaneler ileri sren kiilerin durumu da bundan farkl
deildir. nsan elikiler ile yaayamayaca iin kendince sralad bahanelerin ardna gizlenir. Oysa dini konularda kendini kandrmak zere retilen bahanelerin zarar bakasna
deil bizzat bu bahaneyi reten kiinin kendisinedir. Bu gibi
bahanelerin arkasna snan kiiler belki mrlerinin sonuna
kadar iinde bulunduklar elikiyi dnmeyerek yaayabilirler. Ama Hesap Gn dnya hayatnda retilen tm bahaneler kiinin karsna getirilir ve her birinin hesab tek tek
sorularak kii hakkndaki hkm verilir.
u an mezarda olan ve yaarken dini vazifelerini yerine
getirmemek iin trl bahaneler sralayan insanlarn tekrar
dnyaya gelerek pimanlk duyduklar hatalarn telafi etme
anslar kalmamtr. Ama halen hayatta olan bizler, yeterli bir
mrmz varsa, arkasna sndmz bahaneleri terk ederek
samimi bir ekilde Allahn rzasna uygun bir kul olabiliriz.
Dnyalk her frsat en iyi ekilde deerlendirmeye alan insan, bana gelebilecek en byk frsat olan hatalarndan dnerek Allaha ynelme frsatn karmamal ve kendisine verilen mr sermayesini yok yere tketip bo uralar uruna
harcamamaldr. Dnyalk tm edinimler dnyada kalr. nsann yanna kr kalacak olan, ahiretine ynelik kazanmlardr.
182

Dini Konularda Kendini Kandırmanın 40 Yolu Emre Dorman

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dini Konularda Kendini Kandırmanın 40 Yolu Emre Dorman

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

dini konularda

1. Bask: Kasm 2013

Caalolu Yokuu Evren Han No:17 Kat:1 Daire:33

Yrd. Do. Dr. Emre Dorman, Acbadem niversitesinde

nsanlar Uyurlar lnce Uyanrlar (stanbul Yaynevi, 2011)

dini konularda kendini kandrmann 40 yolu

15. Peygamberler ve Allah dostlar gibi olamayz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

A nlalmas zor bir varlktr insan. Kendisini bir su

dini konularda kendini kandrmann 40 yolu

trafmzdaki insanlar ile konutuumuzda Benim

kalbim temiz ifadesi sklkla karlatmz bir cmle

dini konularda kendini kandrmann 40 yolu

nn admlarn izlerse, eytan ona irenlikleri ve ktl

benim kalbim temiz

ou zaman yapt ilerde ya da syledii szlerde kendini

Bunlar, iman edenler ve kalpleri Allahn zikriyle tatmin olan/

dini konularda kendini kandrmann 40 yolu

nsan gaflete dren ve kendini kandrmasna se-

dini konularda kendini kandrmann 40 yolu

mize yaplmasn istemediimiz eyleri bakasna yapmamak;

ra iyilikler yapmay, namaz klmay, zekt vermeyi vahyettik.

Yeryznde yaayan ok eitli milletlerin bulunduu ve

dini konularda kendini kandrmann 40 yolu

doru olanlar, bu vasflar tayanlardr. te bunlardr takva

Yine, tek bana inanmak ya da ibadet etmek de Kuranda

Bununla birlikte dinlerin iyilie indirgenmesi konusunda

2 Bakara Suresi 177

zelde lkemiz, genelde ise dier Mslman lkeler

dikkate alndnda, toplumun byk oranda Allaha

dini konularda kendini kandrmann 40 yolu

u kiinin inancnn gereini yerine getirmediinin farknda

Dier taraftan, insann ileride yapmay planlad kulluk

ileride nasl olsa yaparm

da, kaybettii yllarn telafi etme ans da bulunmamaktadr.

dini konularda kendini kandrmann 40 yolu

doldurur insan. Kendince yaplmas gerekli grd eyler

Bunlar, hemen gelecek olan seviyorlar da telerindeki zorlu

75 Kyamet Suresi 20-21

ileride nasl olsa yaparm

olduu eyleri kendi becerisi ile doutan elde ettiini iddia

nanan ama nefsine yenildii iin inancnn gerekleri-

nasl olsa allah affeder

hirette de Velm sensin. Beni mslman/sana teslim olmu olarak

O yaman aldatc, sizi Allah ile aldatt.16

Yeryznde eytan en fazla sevindirecek ey, insanlarn

dini konularda kendini kandrmann 40 yolu

lamlar ile Allahn affedici oluunu arptarak anlamndan

Baz insanlarn dt bir baka hata ise Cehennemde

2 Bakara Suresi 204

nasl olsa allah affeder

ar. Dnya iini Allaha brakmayarak arzu ettii eyleri elde

eytann insan kandrma yollarndan birinin Allahn

rahmeti ile aldatma olduu ifade edilmiti. Ancak bunun

nasl olsa affedilmem artk

dini konularda kendini kandrmann 40 yolu

nasl olsa affedilmem artk

az insanlarn en ok sevdii ve bir anlamda dilleri-

ne slogan edindikleri bir cmledir almann da ibadet

alp abalarlar. Gnlk kouturmaca iinde her eye vakit

dini konularda kendini kandrmann 40 yolu

cak eklinde cevaplarla karlatm. Onun da kolay vard ve

llah ve buyruklarn dikkate almadan yaayan et-

dal olan eyleri yapmamak iin trl bahaneler sralar.

Evet, insan eytann vesveselerine kaplarak nefsine yenik