Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 8/1 Winter 2013, p. 1269-1290, ANKARA-TURKEY

ZDEMR ASAF RNDE EGZSTANSYALST GELER VE

KENDLK KAVRAMI
Gkay DURMU*
ZET
zdemir Asaf, Cumhuriyet Dnemi Trk iirinin henz yeterince
tahlil edilmemi isimlerinden birisidir. Asaf, edebiyat tarihimize ynelik
almalarda, daima, mstakil ahsiyetler arasnda saylr; fakat
iiriyle ilgili geni ve derin analizler yaplmaz. Bu nedenle almann
giri blmnde, Asafn mstakil kabul ediliine dair kanlar ve bu
kanlarn nedenleri tartlmtr.
almann gelime blm, Asafn egzistansiyalizmi arka plan
edinen iiri zerine kuruludur; nk egzistansiyalizm onun hem
yaam algsnn hem de poetikasnn odak noktasdr. Bu nedenle,
blmde nce, egzistansiyalizmin temel ilkeleri tantlmaya allmtr.
Bu felsef sistemin, Asafla ada edebiyatlara ve edebiyat ortammza
etkisine, bu ortamda bulduu yankya da deinilmi; Trk edebiyatnda
egzistansiyalizmin izi srlmtr.
Asafn egzistansiyalizmin ilkelerini iirine nasl yanstt
meselesi, gelime blmnn atsn oluturmaktadr. zdemir Asaf,
egzistansiyalizmin, insana yaklam tarzndan etkilenmitir. Bu
yaklamn zn, dnyaya kendi iradesi dnda gnderildii halde, bu
olumsuzluu lehine evirmesi, bylece yapaca doru seimlerle,
yazgsn kendi elleriyle yazmas beklenen insan oluturmaktadr.
zdemir Asaf, ikinci kiiyi, yani seni merkez edinir ve sen
araclyla tm insanla seslenir. Bunu yaparken iiri vasta klan,
dolaysyla dnce iiri yazan zdemir Asaf, seni, kendi olmas,
hayatnn ynetimini bakalarna devretmemesi ve dnyev yaamn
deerli klmas iin uyarr. nk her bir bireyin, kendi yaamn
deerli klarak, toplumun da yaamn dzenleyeceini, toplumun
yaam ve ahlk standardn ykselteceini dnr. Dolaysyla airin
sene ynelik arlar, okuduu iire nfuz etmeye alan her okurda
yank bulabilecek trdendir.
Sonu blmnde ise almann seyri iinde daha nce varlan
yarglarn z zerinde durulmu ve airin kendi olmak ilkesini
hayatna da yanstt kansna varlmtr.
Anahtar Kelimeler:
egzistansiyalizm

Trk

Edebiyat,

zdemir

Asaf,

iir,

Okt. Dr., Kafkas niversitesi Fen Edebiyat Fak. Trk Dili ve Edebiyat Blm, El-mek: gokaydurmus36@hotmail.com

1270

Gkay DURMU

EXISTENTIALIST FACTORS and THE CONCEPT OF SELF IN

ZDEMR ASAFS POEMS
ABSTRACT
zdemir Asaf, one of the person as of Republic Era Turkish
Poetry, has not been adequately examined yet. Asaf is always
considered among self-contained persons in the studies of our literature
history but comprehensive and profound analyses are not done.
Therefore, opinions and reasons for these opinions about the
acknowledgement of his self-containment are discussed in the
introduction, The middle part of the study is about his poems acquiring
existentialism as a framework since existentialism is the focus of his
poetics and perception of life. For this reason, first, the main principles
of existentialism are introduced in this section. The effect of this
philosophical system on contemporary writers and on the atmosphere of
our literature and the repercussion met in this atmosphere were
reviewed. The traces of existentialism in Turkish literature are also
monitored.
The issue that how Asaf expresses the main principles of
existentialism in his poems creates the frame of middle part of this
study zdemir Asaf was affected by the approach of existentialism to
human beings. The essence of this approach is human who was sent to
this world without his will, but nonetheless he alters this negativity by
correct choices, and who was expected to determine his own
predestination.
zdemir Asaf accepts the second person, i.e., you as the center
and addresses to all humans via you. While doing this, zdemir Asaf
uses his poems as his tools, weaves them with thought, and warns
you to be yourself, not to leave someone else the management of your
life, and to value worldly life. Because he thinks that an individual can
also coordinate social life and increase human life and ethic standards
by valuing his own life. Thus, that the poets invitations towards you
can influence all readers desiring to comprehend the poem they have
been reading.
In the last section, the essence of those opinions examined
previously was stressed and it was concluded that the poet reflects the
principle of being himself to his own life too.
Key Words:
existentialism

Turkish

Literature,

zdemir

Asaf,

poem,

GR
zdemir Asaf, Cumhuriyet Dnemi Trk iirinin, henz yeterince analiz edilmemi
isimlerinden birisidir. Antolojilerde, edebiyat tarihlerinde, mstakil bir ahsiyet olarak nitelenen
zdemir Asaf, gerekten de hem yaamyla hem sanatyla kendine zgdr. nci Enginn onu,
Garip hareketinin dnda kalan isimler arasnda sayarken; (Enginn 2002, 59) Kzm Yeti, airi,
dneminden ayr bir dil ve ekille yazar iirlerini (Yeti 2007, 322) szleriyle deerlendirir.
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013

zdemir Asaf iirinde Egzistansiyalist geler ve KendiLik Kavram

1271

Memet Fuat da bu grleri destekler biimde, air iin: zdemir Asaf 1950lerde kiiliini
bulduu, iirinin zelliklerini belirginletirdii zaman, btn akmlarn dnda bir airdi (Fuat
1999, 43) cmlelerini kurar. Behet Necatigil ise onun, 1950 iirinin ortak biim anlayndan
ayr (Necatigil 1968, 222) bir air olduunu syler.
Asaf ise kendisini, ada Trk iiri orkestrasnn bir yesi (Asaf 1991, 13) olarak
niteler ve bu orkestra iinde trompetini farkl vurularla alar. Onun farkllnn temel nedeni,
sanatn, seni merkez alarak, sen iin kurmasdr. air, Ben sen varken/ Kalmam kendi kendime
(Asaf 2011, 252) eklindeki szleriyle, sene endeksledii yaamnn ve sanatnn amacn yle
ifade eder:
Ey sokak! Sen bozuk ve amurlusun.. Seni dzeltmeseler de geeceim.
Ey Adam! Sen bozuk ve amurlusun.. Seni dzeltmeden gemeyeceim. (Asaf 2002d, 28)
Asaf, bozuk ve amurlu sokaktan gocunmadan geerken; insanda, ikinci kiide grd
aksaklklar dillendirmeden yaayamaz. nk Asafa gre airler, ...bir katk olduklarnca insana
ve onun yaamna daha uludurlar. (Asaf 2006,113) air, ikinci kiinin yaam basite
indirgeyiine, kendisine sunulan dnmeden ve sorgulamadan kabulleniine, sanatn vasta
klarak, kar kmaya alr:
Ben yaamlarndan uyandryorum
Srekli akl yollarnzn
Allm yapkan kolaylndan (Asaf 2011, 236)
eklindeki szleriyle, bu kar kn yntemini tahlil eden aire gre, evren, ben ve senin birlikte
syleyecei sevi trkleriyle, bayndr klnabilecektir:
ISLIK
Ben benden de balar, ben senden de balar.
lgi dndan da, iinden de balar.
Senden, benden, ondan sevi trkleri
Giderek yaylr, evrenden de balar. (Asaf 2002c, 99)
Bu yzden de Asaf, iire, Yahya Kemal ve Necip fazla zenerek balarsa da (Durmu
2012, 38-50) 1950den sonra, yntemi ve amacyla mstakildir. Ben duygudan ok hep
dnceyle alveri ettiimi sanyorum (Asaf 2012, 113) diyen Asaf, felsefe okumay ve bilmeyi,
kendi sanatnn anlalabilirlii iin art koar: Felsefe bilmeyen beni ne vebilir, ne yerebilir.
(Asaf 2002d, 109) O; zengin bir dnce dnyasna ve alt yapya ihtiya duyan felsef iir iin, bat
merkezli felsefe sistemlerini, bu sistemlerin temsilcilerini, bunlarn Trk ve dnya edebiyatndaki
izlerini takibe alrken, vard nokta, egzistansiyalizmdir.
zdemir Asaf ve Egzistansiyalizm
zdemir Asaf, felsef bir sistem olarak egzistansiyalizmin adn anmamsa da dikkatli bir
okur, onun iirinde seni merkez alrken, egzistansiyalist bir yaklam sergilediini gzlemleyebilir.
Egzistansiyalizm 1930lu yllarda Almanyada teekkl edip, o tarihten itibaren geliimini
muhtelif biimler iinde srdren ve snrlar Almanya dna taan bir felsefe akmna verilen
isimdir (Bollnow 2004, 9) Kurucular olarak; Sren Kierkegaard, Martin Heidegger, Karl Jaspers,
Jean-Paul Sartre, Gabriel Marcelin sayld bu akm; insann ferdi orjinallii iinde biricik bir
varlk (Magill 1992, 10) olduu grn savunur. Egzistanyalist dnrlere gre, insanda ama
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013

1272

Gkay DURMU

yalnz insanda-varolu zden nce gelir. Bu demektir ki, insan nce vardr, sonra yle ya da
byledir. nk insan zn kendi yaratr. (Sartre 1960, 4)
Egzistansiyalist nclerden olan ve 20. yzyla damgasn vuran (Demirdven 2005, 11)
Jean-Paul Sartrea ait bu szler, egzistansiyalist felsefenin dayand ana ilkedir. Bu ilkeye gre,
insan var olmadan nce herhangi bir ze sahip deildir, bir ze gre yaratlmamtr. nce var
olmu, daha sonra dnya zerindeki faaliyetleriyle, edimleriyle kendi kendisini belirlemitir. Orhan
Hanerliolu bu ilkeyi yle aklamaktadr: nsan zn kendi yaratr, zn kendi yaratan tek
nesne insandr. nsandan baka her nesnede yap, varolutan nce gelir. nce var olup, sonra
kendini yapan sadece insandr. rnein masa, bir masa dncesine gre var edilir. Neye
yaraca, nasl olaca nceden dnlerek yaplr, masann z varlamasndan ncedir. Yalnz
insandr ki nce varlar, sonra zn yaratr; nasl olacan, neye yarayacan kendisi izer.
nsan var olmadan nce tanmlanamaz, nk varolmadan nce hi bir ey deildir. Ancak var
olduktan sonra bir ey olacaktr hem de kendisini nasl yaparsa yle olacaktr. (Hanerliolu
2004, 443)
Bu felsef sisteme gre Dasein kavramyla nitelenen insan, kendisine danlmadan bu
dnyaya atlm, terk edilmitir. stem d gnderildii bu dnyada, o kendini nceden ortaya
atlm bir varlk, olaylar arasnda bir olay, sregelen bir ilginin paras, ve kendinin yaratmad
durumlar tarafndan kuatlm bir kimse olarak bulur. (Magill 1992, 55)
Bu noktada Daseine den, kendisini kuatan bu dnyaya yeni bir ekil vermektir. Bu
ekli verirken de edimleriyle kendini yeniden yapmakta; Sartren ifade ettii gibi hayata bir
anlam vermekte, onu anlaml klmaktadr. (Sartre 1960, 46) Yine Sartren ifadeleriyle; kendi
kendini kuran ve yazgs kendinde olan (Sartre 1960, 47) insann bir zellii de, deimez
surette bir arada yaama karakterine sahip (Magill 1992, 53) olmasdr. Heideggere gre, insan
toplum iinde olsun, yalnz olsun yaps itibariyle birlikte yaayan bir varlktr. (Magill 1992, 53)
Heideggerin birlikte yaam kavramyla niteledii bu zellie, Jaspers, birlikte bulunma der ve
bunun, insanln ayrlmaz bir zellii olduunu dnr. Egzistansiyalistlere gre, bir kimse
soyut bir fert olarak, insanln yaayamaz. O, ancak bakalar vastasyla ve bakalarnda var
olur; ve karlkl insan balarla bir arada bulunma sayesinde existenzinin hakikatna erer.
(Magill 1992,76)
Bu sisteme gre, yaamn bakalarndan soyutlayamayan insan, frlatld bu dnyada,
kaderini kendisi izme hrriyetine sahip olmasna ramen, birtakm olumsuzluklar beklemektedir.
Heideggerin varln gnlklemesi (Magill 1992, 53) ifadesiyle niteledii, gnlk yaamn
insann ferdi hviyetine ve hrriyetine galip gelmesi durumu, bu olumsuzluklarn en mhimidir.
Egzistansiyalistler, Daseinin, gnlk yaamla anonimletiini dnrler. Onlara gre, gnlk
hayatn alkanlklar, adetler, basit mekanik davranlar, ortalama seviyeler, sosyal
sistemletirme, brokrasi, devletin resm kaytlar (Magill 1992, 106); Daseini biricik bir
ben olmaktan ok, roln bir bakasnn alabilecei bir varlk (Magill 1992, 106) haline
dntrr.
Bu noktada, varolu zden nce geldii iin ne olduundan sorumlu insan, (Sartre 1960,
39) kendisine sunulan hrriyeti ve seme ansn iyi kullanmal; anonimlememek iin, ilgilerini
dnyaya ve insanla yeni bir ekil vermeye yneltmelidir. Sartrea gre bu ynelimde, insan nce
kendinden sorumludur. Bu sorumluluk ilk etapta onun kendini kurmasyla, kendini semesiyle sona
erse de kendinden sorumlu insan, ayn zamanda btn insanlktan da sorumludur. Bu nedenle
hrriyet, atlacak admlara dikkat edilerek kullanlmaldr. nk insan olmak istedii kimseyi
yaratrken aslnda, herkesin nasl olmas gerektiini de tasarlar. (Sartre 1960, 39) Yani insann
kendisini kurmak noktasnda tad sorumluluk, tm insanl kurmak eylemine ve zorunluluuna
dnr.
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013

zdemir Asaf iirinde Egzistansiyalist geler ve KendiLik Kavram

1273

Ana hatlar bu ekilde belirlenebilecek egzistansiyalist felsefe, insana, toplumu kurma

ynnde ykledii sorumluluk anlay ile zdemir Asaf da etkilemitir. air, Bir Kap
nndede yer alan Yanlg iirinde egzistansiyalist felsefenin birlikte bulunma ilkesini,
ada fenomeniyle iler:
Kendimizden bi r adada yz,
Drt- yanmz bakalarndan.
Ayn nemli kapdan giriyoruz,
O eski, o beyaz kapdan. (Asaf 2002a, 31)
Yanlg iirinin yukardaki blmnde air, dnyaya gelirken ansl ve mutlu
olduumuzu, nk nemli bir kapdan dnyaya girdiimizi dnr. Dnya, bu blmde
insann kendi kendisine kurduu, kendisini yaad bir adadr. Fakat bu ada, iirin bir sonraki
blmnde bakalarndan bir adaya dnr:
Bakalarndan bir adadayz,
Drt-yanmz biz-gibi insandan.
Ayn nemsiz kapdan kyoruz,
O eski, o krmz kapdan. (Asaf 2002a, 31)
Bu dnm, drt yanmz saran ve hepsi bize ve birbirine benzeyen insanlarn adamz
igali ile gerekleir. Adalarmz igal edilince de yaammzn ve kiiliimizin bir anlam kalmaz
ve nemli kapdan girdiimiz dnyay, nemsiz kapdan karak terk ederiz. Birlikte yaamn,
insan anonimletirdii dncesinin ilendii bu iirde, air, egzistansiyalistlerden bir adm ileriye
gider ve insan deersiz ve nemsiz grr. Onun bu tavr, Jaspersin de insan bir adaya benzeten
tavr ile rtmektedir. nsan, kendisine bir nizamn dikte edildii bu dnyada, Jasperse gre bir
adack haline gelir: nsan gzlerin idrak etmekten aciz kald bir kaos denizinde bu
dzensizlikten zahmet ve meakkatle aparlan kck bir dzen adacdr. (Bollnow 2004, 43)
Behet Necatigilin ifadesiyle, iirimizin u beyi (Berk, 2002, nsz) lhan Berk; ev, oda,
dnya, ada gibi eylerle insann halleri arasnda iliki kurduu Oda balkl iirinde; nsan bir
adadr der. Bir ada. (Kendi halinde)/Bir ie ar./ Kapalla yalnzla vg. (Berk 2002,
305) air, bu msralardan sonra da Evde her ey birbiri iin vardr, ifadesini kullanr ve bu
ifadeyle bizi, egzistansiyalist felsefede, insann dier insanlardan da sorumlu olduu ilkesine
gtrr. Ayrca, Berk de insan adaya benzetirken, Asafta olduu gibi, insanlarn yine insanlar
tarafndan igal edilen yaam dairelerini iaret etmektedir. Latin atasznde ifade edildii gibi:
nsan insann kurdudur; ya da Sartrein ifade ettii gibi: Bireysel edimler btn insanl
balar. (Sartre 1959, 4)
Trk Edebiyat ve Egzistansiyalizm
Bilindii gibi Trk Edebiyat Tarihi almalarnda, 1950 Kua eklinde bir adlandrma
sz konusudur. Roman ve hikyede; Demir zl, Ferit Edg, Onat Kutlar, Bilge Karasu, Vsat O.
Bener, Orhan Duru gibi yazarlarmzn temsil ettii bu kuan, iirde ne kan isimlerini ise
kinci Yeni airleri oluturur. Bu kuak, kuan temsilcilerinin ifadeleriyle, dnemin siyasal ve
kltrel ortamnn rndr. O dnemde Avrupay, II. Dnya Savann miras brakt ktmser
ruh, ac ve ykm kavurmaktadr. Trkiyede ise rejim deiiklii, toplumun bekledii zgrl ve
ekonomik rahatl salayamad iin, yeni hayal krklklar yaanmaya balamtr. arpk
kentleme ve kaybolan manev deerler, Amerikan kapitalizminin lkede artan hz, sanayileme
abalar ve bu abalara uyum problemi; hem insanmz hem aydnmz rahatsz etmeye balar.
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013

1274

Gkay DURMU

Aydn, araylar iine girer ve her dnemde olduu gibi; aydn ruhu araylar iin, yine edebiyat
kar yol olarak grr. Hilmi Yavuz, 1950 kuann bu tavrn yle dile getirmektedir: 19501960 yllar arasnda dnce zgrlnn zorbaca snrlandrlm olmas bize edebiyat dnda
btn kaplar kapatmt. (Yavuz 1967, 82)
Orhan Duru da benzer ifadelerle, dnem insannn giditen duyduu rahatszln, ancak
sanatlarda dile geldiini belirtmektedir: Sanatlar hereyin ncleridir Trkiyede. Gidiin gidi
olmadn syleyenler oktu o sralarda, ama sanatlar herkesden daha baka olarak sylyordu
gidiin gidi olmadn. (Duru 1967, 26)
Demir zl de dnemin siyasal-toplumsal artlarndan yle bahseder: 1954 yllarnda
toplumumuz dzensiz bir kapitalist byme srecine girmiti. Demokratik zgrlkler de kkten
yokedilmiti, zgrlk tek yanl iliyordu. Bizi biimlendiren toplumsal koullar, bu byyen
kapitalizmin, byk ehirdeki yansmasndan baka bir ey deildir. Kii, ne dein bilinsel aba
gsterirse gstersin, ortam aan yanlaryla da gene o ortamn rndr; toplumsal koullar
btnyle amak elde deil. nsan, ilikilerinin btndr, toplamdr; bu ilikiler de hemen hemen
btnyle toplumsaldr. Biz btn genlik yllarmz kapsayan (on be yandan yirmi be yana
kadar) o insan-d kapitalist bymenin biimlendirdii kiileriz; ama bu toplumsal oluumun
olumsuz yannda bulunuyoruz, onun anti-teziyiz. (zl 1967, 66-67)
zlye gre de Trk aydn, bu artlar ancak yaz ile aabileceine inanr ve yazar: yle
bir ortamda, o olu iinde insan savunabilmek, insann ryn gstermek, adaletsizlie ve
insan-d olana btnsel-insan gznnde tutularak kar kmak istei, bunu yaz ile yapabilmek
istei bize -ister istemez iimizde yer tutan- bir nihilizm ve bakaldrma ahlk getirmitir. (zl
1967, 66-67)
1950li yllarn ikinci yarsndan sonra Trk aydn ve edebiyats, dnyaya almaya
balar. Klasiklerle balayan eviri faaliyetleri, ada yazarlara ve akmlara ilgiyi krkler.
Nesirde, ky temasn okumaktan sklan, iirde ise Marksist terminolojiyi ve Garip etkisini
stnden atmak isteyen yeni nesil; bir ibirlii halinde teknikte ve algda deiiklikler istemeye,
deiiklikleri de felsefede aramaya balar. Dnem, yerinde bir tabirle, Avrupada, Sartren
dnemidir. Sartren, dnyann yeniden inas iin sonsuz zgrlk tand insan, Trk aydnnn
da kendi varoluunu tartmaya balamasna neden olur. Svetlana Uturguari de Trk aydn ve
edebiyatsnn egzistansiyalizme ynelimini, dnemin ruhsal atmosferine balar:
Egzistansiyalizmin fikirsel etkisi, nemli lde, Trkiyenin, zellikle de 50li ve 60l
yllardaki tarihsel durumuyla ve ruhsal atmosferiyle baldr. 1960 Maysnda gerekletirilen
devlet darbesi beklenen sonular dourmamtr. Bu durum kk burjuva aydnlar arasnda derin
bir d krkl yaratmtr. Karmak ve dinamik bir yap tayan toplumsal-politik yaam doru
deerlendirme yetenei olmayan, kendi tavrn belirlemesini, tarihsel perspektiflerini yakalamasn
beceremeyen ve sosyal ilerleme inancn yitiren kk burjuva aydnlar ruhsal bir ykm iinde
kalmlardr. Bu durum onlarn egzistansiyalist ve Freudcu fikirlere ilgi duymalarna yol amtr.
(Uturguari 1989, 19)
Ferit Edg de 1950 kuann egzistansiyalizmle ban yle yorumlar: Varoluulukla
ilk ilikiyi kuran, bu akmda kendi sorunlarnn birok karln bulan, varoluuluun insana ve
dnyaya bakndan yararlanan yazarlarmz 1950 kuann yazarlar olmutur. Byle olmas da
doaldr. Sava sonrasnda, Sartre ve evresindeki aydnlarla yaygnlk kazanan varoluuluk
1950lerde, Pariste sokaa dmt artk. (Edg 1976, 10)
Edg, sokaa dmek deyimini at yazsnn devamnda, bu yllarda
egzistansiyalizmin, Avrupa ve Trkiyede giyimden davrana kadar, her alanda hakim yaam
biimi olmaya baladn belirtir. Bu hakimiyet, Sartre bata olmak zere, egzistansiyalist dnr
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013

zdemir Asaf iirinde Egzistansiyalist geler ve KendiLik Kavram

1275

ve yazarlarn nemli eserlerinin evrilmesine, Sartre sloganlarnn dilden dile; Sartre, Heidegger,
Jaspers gibi nclerin kitaplarnn elden ele dolamasna kadar varr. Ahmet Oktay, bu ynelimi,
nce, merak duygusuna balayarak bizim o zamanlar (1960) en ok sz konusu olan ve merak
ettiimiz, varoluuluk... (Cengiz 2004, 38) eklindeki szleriyle; ardndan dnemin bilgi
eksikliine balayarak yle ifade eder: Hem yasalar hem de bilgi dzeyimizin eksiklii
dolaysyla, benim kuam o yllarda Marksist terminolojiyi deil belirgin biimde
Varoluuluun szln kullanrd: Seme, zgrlk, atlmlk, hilik vb. Sartren en sevdiimiz
sz Cehennem bakalardr szyd. Koullar, iyimser olmamza izin vermiyordu aslnda.
Kendimizi yorgun, yenilmi, aldatlm ve yalnz hissediyorduk. (Oktay 2003, 9)
nay Szer de Ahmet Oktay gibi, Sartre okumann ve Sartredan konumann dnem
genlii ve kendisi iin kanlmaz bir lks ve tutku olduunu ifade eder. (Szer 2005, 76)
Gerekten de Sartren; Cehennem Bakalardr, nsan zgrdr, zgrlk
Bunaltdr, nsan Kendi Kendini Yapar gibi sloganlar; seme, zgrlk, hilik, srgn, sknt
gibi terimleri edebiyatta da yer bulmaya balar. Nesirde varoluu temalar, kiiliksiz ve isimsiz
kahramanlar, bakaldrma gds; klasik hikye ve roman dlayan bir tarzla ilenmeye balar.
Orhan Koak bu anlay farklln yle ifade eder:
znenin krld, ufaland ve kimliksizleecek lde geniledii sezilir: Nesnenin,
konunun buyruuna girmitir, duygudan ok duygunun dnmlerinin, dnceden ok
dncenin hareketlerinin. zlenim n diyelim buna, sanat tarihini izleyerek. Gramatik zne de
belirsizleir, zel adlar nemsizleir ya da bsbtn silinir (Aylak Adam dnn). Kii adllar
da her an dalp gidebilecek bir k demetine benzemeye balar. (pek ve Bakr dnn, Bodur
Minareder teyi). (Koak 1991, 141)
Doal olarak, iir de yukarda aklamaya altmz siyasal/kltrel deiimden nasibini
alr. Yaam ve anlam, dnemde en ok Edip Cansever, Turgut Uyar, Ahmet Oktay gibi isimlerde
sorgulanmaya balanr ve bu sorgu eserlere de yanstlr. Bunlardan, Edip Canseverin Ben Ruhi
Bey Naslm ve Umutsuzlar Park; Ahmet Oktayn Dr. Kaligarinin Dn; Turgut Uyarn Her
Pazartesi gibi eserleri ile egzistansiyalizm arasndaki ilgiler, eletirmenler tarafndan mercek altna
alnmaya balanr. Nitekim Ahmet Oktay, Edip Canseverin bahsi geen eserleriyle ilgili unlar
syler:
Varoluu Szlk, merkez kentlerin byyen, imar faaliyetlerine sahne olan, yaama
stilleri, imgesel dzeyleri, zevkleri, maddesel ve kltrel beklenti ufuklar farkllaan, giderek
birbirinden kopan ve cemaat ruhunu yitiren, dolaysyla bir iletiim kesilmesine urayan
semtlerinde yaayan ve kk burjuvaziye mensup yazarlar, airleri seme, zgrlk, dnyaya
atlmlk, yalnzlk gibi szckleri gndeme getiren bu Szle yaknlk duydular. Canseverin
Umutsuzlar Parknn Amerikan Bilardosuyla Penguen adl ikinci blm, bir tr kararszlk ve
tereddt halini olduu kadar iletiim kopmas ve yalnzlk durumunu da imleyen u dizelerle
balar:
kacaksanz kn, daha karar vermediniz mi?
Baktka bakyorsunuz kendinize
Yetiir! Bu da hi konumayan adam yapyor sizi
Krkler, dev kaplar, balk solungalar gibi
Emiyor sizi yalnzlk (Oktay 2004, 8)
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013

1276

Gkay DURMU

Ycel Kayran da Trk iirinde Varoluuluun Verasetini tahlil ederken, Trk

airinin -biz buna Trk edebiyats diyelim- egzistansiyalizme yneliini, moda olarak grr:
Trk airleri yaygn olarak iinde bulunduklar tarihsel dnemde itibar gren ideolojiden
etkilenirler, etkilenmek isterler, felsefeden deil; kendi poplaritelerinin arac klabilecekleri
ideolojiden. (Kayran 2005, 88) diyen Kayran, bu verasetin isimde yaadn belirtir: 50li
yllarn yazarlar daha ok Sartredan ve felsefeden ok yaznsal akm olarak varoluuluktan yani
yaznsal yaptlardan etki tarlar. Bu dnemde varoluuluun etkisinin bulunabilecei airden
sz edilebilir: Edip Cansever, Turgut Uyar ve Ahmet Oktay. Ama felsef deil yaznsal etki.
(Kayran 2005, 88)
Kayran daha sonra, Edip Canseveri bu lnn arasndan ekip karr ve Canseverin,
dier isimler yannda edeb kaldn ifade eder: Canseverin iirlerindeki gerek anlatc-ben,
gerekse iir kiileri seme, sememe, zgrlk, tutsaklk, atlmlk, yalnzlk, bunalt, varolamay,
sknt, akln ve iradenin gszl, eylemsizlik terimlerinde betimlenen bir tinsel evrende
herhangi bir tasardan yoksun olarak yer alrlar. (Kayran 2005, 88)
Fakat Kayran, yine de Edip Canseveri varoluu bir air olarak grmez. Onun
varoluuluktan beslendiini belirtir: Bununla birlikte, Canseverin iirini sadece varoluulukla
tanmlamak, onun iiri iin eletirel bir indirgeme olur; varoluuluun, Canseverin beslendii
yaznsal bir akm olduu sylenebilir ancak. (Kayran 2005, 88)
Canseverin egzistansiyalizmle bir ba olduu; fakat bu ban onu egzistansiyalist
yapmad yolunda benzer grlerden biri de Yakup Altyapraka aittir. Edip Cansever kinci
Yeni airleri arasnda varlk, varolu, hayatn anlam gibi konular evresinde en ok dolaan
airdir diyen Altyaprak, aadaki szlerinde hem Canseveri egzistansiyalist saymaz hem de
ondaki egzistansiyalist etkiyi poplaritenin sonucu grmeyerek, airin hakkn teslim eder: Edip
Cansever iirindeki varoluuluk balantsnn direkt bir egzistansiyalizm balants olmad
aktr. nk Cansever iirinde bu noktada bir i tutarllk yoktur. Bir yandan nihilizme derken
dier yandan adeta Sartre gibi akn z anlayndan bahseder. Yine de iirde karmza kan bu
sorunun dnemin popler havasnn bir rn olduunu sylemek hakszlk olur. (Altyaprak
2005, 11)
Bu balamda Canseverin de kendini varoluu saymamas nemlidir. air kendisiyle
varoluuluu, ancak, yanyana getirir: ncelikle varoluulua yatkn deilim, benim dnya
grme ters der. Yalnz birey ve toplum karsnda aldm tavr, baz noktalarda
varoluulukla yanyana getirir gibi olmutur beni. Ben toplumun ya da bireyin yaad koullar
iinde saptanmasn ve sergilinmesini yapmaya altm. Elbette varoluun bir sancs var.
Szgelimi umutsuz deilim ama umutsuzluk gereini de grmezlikten gelemeyiz. (Cansever 1982,
136)
Bahsi geen lden, Turgut Uyar ise hem iirinde hem dz yazlarnda egzistansiyalist bir
tavr taknr ve bunalty amza uygun bir duygu olarak grr: Bunalt, felsefenin vard
sonu... Varoluuluun, yzeyde bile yaylmas yeni bir aama saylmal dnyamzda. Bunalt.
amza ok uygun bir duygu. Belki btn koullar dnlrse amza en yakan duygu.
(Uyar 1963, 22) Nitekim air iirini de egzistansiyalist elerle; lm, kan, intihar, uzlaamama,
yabanclama gibi kavramlarla rer:
Kan akyor penceresi karanlk evlerden
l kadnlarn stne tulalarn stne
Denizse aydnlk ve incili mavili tarada
Kana doru rkek en gzel yaban balklar
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013

zdemir Asaf iirinde Egzistansiyalist geler ve KendiLik Kavram

1277

Bu kandr akttmz skntl pazarlarda

st ste yergkyzne iki ielerine (Uyar 2012, 189)
Ahmet Oktay da Ben dnyada-olula ve insanla-olula ilgiliyim derken Dr.
Kaligarinin Dn balamnda konuur ve bu kitabyla insanal iletiimsizlie gnderme
yaptn bylece toplumsal bir ynelim iinde olduunu syler. (Oktay 2003, 11-12)
Grld gibi, ad egzistansiyalizmle anlan airlerimiz de Trk iirinde egzistansiyalist
ynelimi tahlile alan eletirmenlerimiz de bu akm yadsmamakla birlikte, kaynak ve sonular
noktasnda farkl grler tarlar. Benzer farkllklar, egzistansiyalizmin edeb eserlerde ilenmeye
balad yllarda da sz konusudur. Bu yllarda, zellikle dergilerde, egzistansiyalizm, tezleri ve
antitezleriyle scak bir tartma ortam yaratr. A, Deiim, Yeditepe, Pazar Pastas gibi dergiler, bu
tartmalarla ne kan dergilerden bazlardr. rnein A dergisi, usta ellerden km birok
Kafka, Nietzsche, Eliot, Sartre, Kierkegaard, Heidegger evirileri yaymlar. Derginin yazar
kadrosu; Demir zl, Ferit Edg, Onat Kutlar, Muzaffer Buyruku gibi isimlerden oluur ve bu
isimlerin egzistansiyalist gelerle ykl eserleri de derginin eitli saylarnda yaymlanr. air
kadroyu ise Edip Cansever, Ece Ayhan, lk Tamer, Kemal zer gibi isimler temsil etmektedir.
Derginin on nc saysnda, iki yeni kitap; Edip Canseverin Umutsuzlar Park ile Demir
zlnn Bunalts deerlendirilir. Onat Kutlar hem Bunalty hem de Umutsuzlar Parkn; iyi
yolda bir davran, yeni bir srama olarak niteler. (Kutlar 1959, 8) nay Szer de Umutsuzlar
Parkn Edip Canseveri belirli ve aydnlk bir kiilie ulatrd (Szer 1959, 8) iin olumlu
karlar. Adnan zyalner de Bunalty iyi bir kitap olarak niteler. (zyalner 1959, 8)
Deerlendirmeler on drdnc sayda da devam eder. Ferit ngren bu sayda, Umutsuzlar
Parknda felsefi bir eilim grldn syler. (ngren 1959, 2)
Fethi Naci, Pazar Postasnda bunaltnn toplumla iliki kuramamaktan, toplumsal oluuma
katlamamaktan kaynaklandn yazar. Demir zl Ann sayfalarnda Bunalan Gen Adamlar
balyla Fethi Naciye cevap verir ve onun bunalty ithal mal buluuna eletiri getirir. Bugn
kiinin szn ok ediyor gen yazarlar. nk kii anlayn deitirmek istiyorlar. Kiinin salt
bir birey olmadn, bir kiilik de kazanabileceini, buna hakk olduunu, zgr seimler
yapabilecek duruma getirilmesi gerektiini gstermek istiyorlar da ondan. (zl 1959, 7)
lhan Berk de bu tartmalara Deiim dergisinde taraf olur. air, Ey Freud, Ey
Kierkegaard, Ey Yanlzlk balkl yazsnda skntnn sadece Batnn deil, bizim de
gereimiz olduunu sylerken; sizin skntnz aktarmadr diyen Adnan Benk ve Suut Kemal
Yetkine kar kar: Yalnzln, skntnn, bunalmn, vatan var mdr? Hangi ada, yerin,
ayaklarmzn altndan kaydn duyar olduk bugne kadar? Trkiyede bunalan, sklan ozanlar,
hikyeciler, ressamlar varsa, bunlarn skntlar geree aykr mdr? Sknt, bunalm, bizim de
bir gereimiz deil midir? (Berk 1961, 2)
Memet Fuat da A dergisinin on yedini saysnda Dnceye Sayg bir balkl yaz yazar
ve yazsnda, gen neslin, bilgili sanat olmak isterken, kendilerine getirilen eletirilere
tahammlszlklerini eliki olarak niteler. (Fuat 1959, 7)
Peyami Safa, varoluuluu edeb bir akm olarak grd iin, dnem edebiyatlarna
ynelik farkl bir ses olur. Ona gre, varoluu olarak nlenen yazarlar, edebiyatla felsefeyi
birletirebilmilerdir. (Safa 1959, 4) Aclan Saylgan ise varoluuluu devrin modas olarak grr
ve eletirir. (Saylgan 1963:,21-27) Benzer eletirileri Ferit Edg yllar sonra yle yorumlar:
Varoluuluun bizim stmzdeki etkisini bir zenti olarak grenler, ilgimizin nedenlerini,
uzantlarn grmezlikten geldiler. Ya da gremediler. (Edg 1976, 10)

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013

1278

Gkay DURMU

Btn bu tartmalar srerken egzistansiyalizm, yalnz airin, yalnzln ifade iin ara
olarak kullanlmaya devam eder. Kimi zaman da egzistansiyalizm, nclerinin adlar eitli
vesilelerle anlarak ilenir. rnein Glten Akn, Lekeye an en karmak yerinde durduk
dizesiyle balar ve Camus anar:
utanlacak bir eymi, yle diyor Camus
tek bana mutlu olmak
sesler ve teki sesler, nerde dnyann sesleri
leke dokuya iledi
susarak susarak (Akn 2004, 17)
Ahmet Oktay da Ge Saatte Kierkegaard anar: uydu
cmle:/Kierkegaardtan,/zntm, klamdr benim (Oktay 2007, 393)

altn

izdiim

lhan Berk de eyler Kitabnda, Yuvarlak konu edinirken; Bir yazg byle bir eydir de.
Deil mi ki kendi semitir, deil mi ki bu dnyadan bir ey beklemiyordur ifadelerinde kendi
kaderini kendi yazan insana gnderme yapar. air, Yuvarlak, Jaspersi anarak yle tanmlar:
Atlas gibi de zor okunur. Hem Jaspers gibi sylersek: Her varlk, kendini yuvarlak gibi grr.
Yuvarlak doas gerei dsal deil, iseldir. (Berk 2002, 74)
Bir dier tavr da egzistansiyalist felsefenin, sloganlaryla anlmasdr. rnein Edip
Cansever Ruhi Bey balnda nsan yayorken zgrdr der. (Cansever 2002, 69) lhan Berk
de smklbcekten bahsederken varlk eytiimseldir ifadesi ile varln ve varoluun
tartlabilir olmas gerektiine gnderme yapar. (Berk 2002, 90)
Yukarda aklamaya altmz gibi, egzistansiyalizm, Trk aydn ve edebiyatsnn bir
dnem zerinde kafa yorduu; kimilerince kabul grd ve ilendii, kimilerince ise yadsnd
bir felsef sistemdir. Fakat bu felsef sistemi savunan ve eserlerine yanstan sanatlar bile,
egzistansiyalizmin Trk edebiyatndaki etkisini, snrl ve sathta bulurlar. rnein Demir zl,
varoluculuun Trk edebiyatna getirdiklerini yle sralar: Varoluuluktan, gerekstclkten
etkilenen yazn Trkiyedeki edebiyata daha geni bir zgrlk getirdi: tema zgrl, slb
yaratma zgrl, entellektel dnme zgrl.... vb.
Fakat yazarn btn bu kazanmlarn devamllk arz etmedii yolundaki gr, sz konusu
snrll iaret eder: Ama bu oluum eklemlenerek (articulation) devam ediyor mu? Bunu tam
bilmiyorum. (zl 2005, 64)
Ferit Edg de Varoluu dnceye olan eilimimiz, hibirimizi varoluu bir yazar
yapmad derken bir zeletiri yapar. nk yazar bu szlerinin ncesinde anlalmamaktan,
grmezlikten gelinmekten ikayet etmitir. (Edg 1976, 11)
Afar Timuin de Bizde varoluuluk pek etkili olmad. Ancak onunla ilgilenildi
(Timuin 1976, 8) der ve bu ilginin snrlln, bizim toplumumuzla Avrupa toplumu arasndaki
yap ayrlna balar. Yap ayrl terimi ise bizi, yaaytan kltre geni bir yelpazeye tar.
zdemir Asaf iirinde Egzistansiyalist geler ve Kendilik Kavram
zdemir Asaf, egzistansiyalizmi bir yaam biimi olarak benimsememekle birlikte, bu
felsefenin ana ilkelerini iirinde arka plan edinmitir. Hatta airin bir iirinin ismi de Perde
Bakalardr eklindedir. Bu balk bile, Asaf 1950 Kuanda egzistansiyalist eilim
aratrmalarna konu yapmaya yetecekken, yukarda zetlemeye altmz edeb ortam ve
tartmalarda, airin adnn gememesi, gerekten de egzistansiyalizmin moda dzeyinde kalnn
bir sonucu olsa gerektir. Bunda, zamann faniliinin ve edebiyat tarihi almalarmzn -genellikleTurkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013

zdemir Asaf iirinde Egzistansiyalist geler ve KendiLik Kavram

1279

ayn isim ve gruplar etrafnda dnmesinin de etkili olduunu unutmamak gereklidir. Ayrca airin,
andaki eletiri ortamyla ilgili olarak, Benim bir bilmemezliim oldu, yaadm ada bir
sanat olurken./Egil amzdaki evrenin ve eletiricilerin birden bire telerine geip ulatm
(Asaf 2011, 345) eklindeki
szleri, onun, hem dneminde hem sonrasnda yeterince
anlalmadn gstermektedir.
zdemir Asafn, ilk iir kitabnn ikinci iiri Biz, kularla insanlar arasndaki bir
mukayeseye dayanr: Kular umak iin domu;/Kemiklerinin bo olmasndan anlayoruz./Ak ve
bilinen bir yn yok insanlarn./Onu biz yaratyoruz. (Asaf 2010, 16)
Kularn umak iin doduunu syleyen air, bu iirde, peki insan ne iin domutur,
sorusunu sormaz da, her okurun bunu kendine sormas ve cevaplamas iin zemin hazrlar. Zaten o,
iirini, insanlarn kapal ynlerine merak zerine gelitirir.
Edip Cansever de Asaf gibi, insann kapalln, d dnyadan bir imge ile ifade eder; o
imge, parktr: Biliyorsunuz parklarn/Sizi aran taraflar/nsann gizli, karanlk keleriyle
oranl. (Cansever 2003, 51) Iki airin, insann bilinmeyen ynlerine ilgisi, yllar sonra smet
zelde yle yank bulur: Yaad mddete insan muammadr. smet zel bu sz aarken,
insann edimleriyle kendini kurmas ilevini dile getirir ve yaayan insan tarif eder. .... bir
insann yaayan insan nitelemesine uramas onun nefes alp vermesi, canl varlklara zg
ilevleri yerine getirmesi sebebiyle deildir. Herkim ki bizzat kendi hayatnn mnsn deiime
uratmaya msait veriler retmekten geri durmaz; ite biz ona yaayan insan deriz. (zel 2006a,
42) Aslnda smet zelin bu tanm, hem egzistansiyalist felsefenin hem de zdemir Asafn
arad insann zelliklerini de ieren iyi bir zettir.
Egzistansiyalist dnrlerden Jaspers, ben ancak dieriyle kurduum iletiimle varm
(Bollnow 2004, 49) der ve bu iletiimin yani kitlenin, varoluu zedelediini ifade eder. nk
dnre gre, kitle ile birlikte yaamak; herkes gibi olmay, herkesle ayn eyleri duymay ve
dnmeyi gerekli klmaktadr. Bu noktada; kiinin kendi zgnlne ulaabilmesi iin,
birilerinin cemaatinden kopmas ve kendi iinde yatan imknlara rcu etmesi gerekmektedir.
(Bollnow 2004, 53) Burada Jaspersin kendi iinde yatan imkn ifadesiyle iaret ettii kavram,
insann olaann iinde kendini sorgulamas gereklilii, kendi olmak zorunluluudur. Jasperse
gre tam da bu noktada ben, kitleden ayrlr; ayrm salayan izgi, zgnlk ile sradanl
birbirinden ayran izgidir. (Bollnow 2004, 53) te smet zelin yaayan insan, bu izgide
hayatn srdrendir. Sartre da insann dnyada var olmasna ilikin iki temel davrana dikkat
eker: sorgulayan insan ve yadsyan insan. (ztokat 2005 72) Sartre insann kendi olmak iin
sorular sormasyla, koullarn aacana ve insan olmaya doru yol alacana inanr.
zdemir Asafn Kendisini Unutmu balkl iirindeki kahraman, ne zelin ne
Jaspersin ne de Sartren zledii trden bir kahramandr; nk o, kendisini unutmutur.
Sevilmemi yinlerin, plmemi dudaklarn dzenledii bir baloya gidince de doal olarak;
ptn anlamaz ve baklar kaybolur; kendisini kurtaracak bir el de bulamaz. Barr
kan gibi akar sesi; fakat bu sesi Cemal Sreyadan bakas duymaz. Cemal Sreya, bu iirde yer
alan Bard, kan gibi akt sesi msrandan nasl etkilendiini u szlerle anlatr: zdemir
Asafn bu dizesini ok sevmitim. O sralar Haydarpaa Lisesindeydim.... Aylarca oyalandm
onunla. Daha sonra 1950de, Siyasala gtrdm. Yeni arkadalara sevdirmeye altm. Bir o
dizeyi, bir de yine zdemir Asafn Kaynakta yaymlad Eskimo iiri evirilerini. (Sreya
1996, 16)
Kan gibi akan sesi dnn duvarndan kamayan bu kahraman, kendisine btn
kaplarn anahtar verildii halde, kendi kapsn bile aamaz. Hayat deerli klma adna, nne

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013

1280

Gkay DURMU

konulan imknlar cmerte harcayan her insan gibi, o da kendi varlk nedeni ve sonular zerinde
dnemez ve sonunda lr:
Elinde btn kaplarn anahtar,
Ve unutulmu bir duvarda, kendi kaps..
Varamad.
Ora yle karanlkt ki.
ldn anlamad. (Asaf 2010,17)
Kendisini unutan ve doyulmam arzularla dolu yelkenleriyle, yaayarmu gibi yapan
bu kahraman, airin nazarnda boyuna lmektedir. air, Youn balkl iirinde bu kahraman;
u siz, u sen, u o, u kim zamirleriyle ifade eder. aire gre bunlar, kaarak/kaak yaadklar
iin yerlere ve durumlara gre kimlik ve renk deitirirler; dolaysyla yaam karsnda bir
durular yoktur. Kiinin kendi olmasn ve yaam karsnda net bir tavr taknmasn isteyen Asaf
ise bunlarn karsnda, ev, ampl, bardak bile olabileceini; ama neyse yle kalarak yaamaya
devam edeceini belirtir. nk o kendi yaamnn, etken znesidir ve duru sahibidir:
Evler, ampller, bardaklar olacam,
Olumak iin neysem yle kalarak
Sen boyuna yanmda deieceksin,
Boyuna leceksin, ben bakacam. (Asaf 2001, 31)
zdemir Asaf, Sartren Gizli Oturum isimli piyesinin Cehennem Bakalardr
slogann, kendine gre yorumlar ve bir iirine Perde Bakalardr baln koyar. Sartre,
dnyada bakalaryla iliki kurma zorunluluumuzun, kendimizden ok onlar nemsememiz
eklinde gelimesine kardr eklinde zetlenebilecek bu slogan kendi ifadeleriyle yle aar:
Eer tekiyle olan ilikilerimiz kstlayc, kusurluysa, o zaman teki cehennem olabilir. Niin,
nk kendimizle ilgili en nemli olan ey, kendimizi tanmamzdr. Kendimle ilgili ne sylersem
syleyeyim, hep tekinin yargs ie karr, ne hissedersem edeyim, tekinin yargs vardr. Eer
ilikilerim ktyse tmden tekinin egemenlii altnda kalrm ve o zaman gerekten
cehennemdeyimdir. Dnyada cehennemi yaayan birok insan var, nk fazlasyla bakalarna
bamllar. Bakalaryla ilikilerimiz olmamas gerektii anlamna gelmez bu. Sadece bakalarnn
bizim iin ne denli nemli olduunu gsterir. (ztokat 2005, 72)
zdemir Asaf da iirinin giriinde; Bir yerde nce/Dnrken biz/Yaarken senben/Sevdiini sanarken/Biz ifadeleriyle, nce ben iin deil; sen, biz iin yaadmz iaret eder.
Bize deil de bakasna ait bu yaamlar, onlarn gzne sokmak yerine, perdeler ekerek sakl
klmak ise Asafta elikilere neden olmaktadr:
Bakalar bizi grmesin deye
Sonsuz bir perde
Dnrdk
Kimse bizi grmesin deye. (Asaf 2011, 25)
Bu perde, airin Oranda balkl iirinde duvara dnr ve iimde rlen duvarlar
(Asaf 2002c, 41) ifadesiyle netleir. Fiziksel yaamn perdelerle gizleyen; duygusal yaamn da
duvarlarla engelleyen bu insann temel sorunu, kendine alk kendiyle bark olmamasdr.
Sartre, insann dnyaya geldii anda herhangi bir kiisel deere sahip olmad iin, nce bakalar
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013

zdemir Asaf iirinde Egzistansiyalist geler ve KendiLik Kavram

1281

tarafndan yapldn; fakat sonra kendi kendisini yapmaya baladn, daha dorusu balamas
gerektiini dnr. (Sartre 1976, 3) nsann, kendisini iinde bulduu toplumsal art ve koullara
kar taknaca tavr, bunlarn kendisini esir almasna izin vermemek olmaldr. Kii, toplum
karsnda neliini ve naslln sorgulamaya balamal; kendi olmak iin, kendi koullarn amaya
alarak, insan olmaya doru yol almaldr. Sartre, bu kiinin iki temel davrann da
sorgulamak ve yadsmak eklinde belirler. (ztokat 2005, 72) zdemir Asaf da kiinin nce
kabullenilmie kar kmas, sonra da sorgularyla kendini bulmas gerekliliinin peine der.
ncelikle o, kiiyi saran sosyal-toplumsal artlarn onu tedirgin ve suskun bir insana
dntrdn ifade eder:
Yer altndan dinleniyoruz
Tedirginliimiz ondan
Seslerimizi dinleyorlar,
llerin katnda biriktiriyorlar;
Suskunluumuz ondan.
aire gre bu suskunluk ve tedirginlik de kiiyi canndan bezdirmekte; onu krgn ve
hrn yapmaktadr.
Kii kendini aamad iin, toplumu da aamamakta; toplum, neredeyse yaamlarmz ve
doumlarmz bile plnlama noktasna gelmektedir.
Bugn son sevimelerimizi gzetleyorlar,
Her neyse..
Yarn dzenleyecekler aklarmz,
Nerdeyse.
Huysuzluumuz ondan.
Perdeleri kapatmal m?
Perdeyse.
Yaamlarmzn, doumlarmzn
Tad kamadan..
Gkteyse, yerdeyse
Bir eyse. (Asaf 2010, 379)
air, iinde yaad yalanl, alak, kara an (Asaf 2001, 55) kiiyi, ezdiini,
ittiini dnr ve bundan toplumu sorumlu tutar. O, toplumun gelenek haline getirdii
istemeden vermeme ve verince almama hastalklarn Gidenek iirinde eletirdikten sonra,
toplumun kiiyi kendi llerine uymak iin zorladn belirtir: Sonra ller arayoruz,/ller,
insancasna. (Asaf 2002a, 33)
Oysa o, kiilerin bu lleri kabul etmesi yerine, kendine ller yaratmasn ve bu lleri
topluma kabul ettirmesini yelemektedir. smet zel de bu bakalarnn lleriyle yaayan insan,
aadaki szlerinde ustalkla tarif etmektedir: nsanlarn ounluu kendilerine sunulmu anlama
kalplarn ve toplum tarafndan geerli saylm eyleyi biimlerini eletirmeksizin benimserler. Bu
kalp ve biimleri eletirmeye glerinin yetmeyeceini dnrler. Byle insanlar bilinli bir
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013

1282

Gkay DURMU

sava yrtmezler, kendilerine zg yolu aramazlar. Savan gereini yerine getirirler ve zerinde
bulunduklar yoldan giderler. Sorgusuz, sualsiz. (zel 2006b, 10)
Turgut Uyar Tel Cambaznn Tel stndeki Durumunu Anlatr iirdir balnda,
nce, Sizin alnz al inandm/Morunuz mor inandm/Tanrnz byk menna/iiriniz adamakll
iir/Duman da caba ifadeleriyle; sorgusuz, sualsiz karsna kan kabullenen bir kahramann
azyla konuur.
iirin sonuna doru karlatmz ifadeler ise durumun hi de byle olmadn, bu
kiinin, ancak, kabullenmi gibi grnerek, topluma kar kabildiini gsterir. Onun kendi
dnyasnda, kendiyle kurduu bir dengesi vardr; tek istei de toplumun bu dengeyi bozmamasdr:
Hepinize iyi niyetle glmsyorum
Hibirinizle dmem
Siz ne derseniz deyiniz
Benim bir gizli bildiim var
Sizin alnz al inandm
Sizin morunuz mor inandm
Ben tam dnyaya gre
Ben tam kendime gre
Ama sizin adnz ne
Benim dengemi bozmaynz (Uyar 2012, 119)
air, sizin adnz ne ifadesiyle biraz da ironik yaklat toplumu, kendisinden fazla
nemsememektedir.
zdemir Asaf, Hi kimse kendinin sahibi deil/Hepsi bir bakasnn sahibi ifadelerini,
Deil iirinde aar. air, Aralarndan geiyorum,/Hi kimse el-ele deil./Herkes kendine
dnm deyorum ifadelerinde, el-ele deillerse bile, kendileriyle ilgililer hi olmazsa, eklinde
zetlenebilecek bir iyi niyet tar. Fakat ardndan gelen ifadeler, bu iyi niyeti geersiz klar. nk,
bu hi kimseler kendilerine dnmtrler, fakat kendileriyle bile bark deildirler: Bir kann
iine bakyorum.../Hi kimse kendisiyle bark deil. air, bu elikiyi yok etmek adna, herkese
kendini anlatma karar alr; fakat aknlk iinde kalr. nk; Hi kimse ilkin kendisine alk
deil. dir. (Asaf 2001, 35)
Ayn aknlk, Edip Canseverin bir oullamasna da konu olur. Fakat Cansever bu
aknl, biraz da karamsarlk dzeyinde yaar ve Asaf gibi sorgulamay deil, kabullenmeyi
seer: Biz bu kendimizi bouna soruyoruz kendimize
air de Asaf gibi aslnda dolu olduumuzu; fakat bizi dolu klan imknlarmz
tanyamadmz dnr. Bu nedenle de yaamlarmz ldrdmz, ya da yaarken
ldmz ifade eder: Biz ne garip eyleriz ki; doluyuz, bazyz, avuntuluyuz /Ve bizim en gzel
ldmzdr bu: yaamak/Ben biliyorum, yalan m siz de biliyorsunuz. (Cansever 2003, 78)
Nitekim zdemir Asafn Deilindeki hikimseler, Edip Canseverde Ruhi Beyin
ahsnda birleirler. Kendine alk ve kendiyle bark olmayan bu hikimseler, Soluksuz
sessiz/Glgesiz devinimsiz/Bir Ruhi Bey olarak Ruhi Beysiz dirler (Cansever 2002, 48)
zdemir Asaf, Sartren sorgulamak ve yadsmak ilkelerinden hareketle, Dng
iirinde okurunu dnmeye zorlar: Hepsinin gelmesini bekleme/Bir kii gelmeyecek ifadeleriyle
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013

zdemir Asaf iirinde Egzistansiyalist geler ve KendiLik Kavram

1283

balayan iirde air, nce beklenen o bir kiinin gelmeyeceini ilan eder. Ardndan da o kiinin
gelmeme gerekesini aklar: Sen almayasn diye, /Korkmayasn diye,/Dnesin diye
O bir kii, gelmeyerek, gelmesini bekleyen insan, dnmek zorunda brakmtr.
Dnmek de ona cesaret alayacaktr. Bu cesaretle de o, kendine yetecek ve herkesin kaaca
yerlerden kamayacaktr. O bir kiinin gelmemesi, bekleyeni var klacaktr, bir yapacaktr:
Sen var olasn diye,
Bir kii gelmeyecek,
Sen, bir olasn diye. (Asaf 2010, 23)
zdemir Asafta, kiinin varl ve birlii -dolaysyla biriciklii-egzistansiyalist felsefede
olduu gibi, kiinin zgn olma yolunda ataca admlara baldr. Bu admlar atmak ya da
atmamak kiinin kendi tasarrufunda olduu gibi, atarken yardm alp almamak da yine bu
tasarrufun sonucudur. Tek gerek, ahsiyetin kimseye tutunmadan atlan admlarla gelieceidir.
Ahmet Oktay da zdemir Asafn insanda grmek istedii tam ve birlii, Hacerin
azndan dillendirir: nk herkesin bir ad olmal diyen Hacer adn insan duymaya ve
grmeye gtreceini dnr. (Oktay 1995, 112)
Kimlik ve kiilik sahibi olmann insan ycelteceine inanan Hacerin bu dncesi, Edip
Canseverde bir askeri; Ben bu kadar deilim haykrna gtrr. Asker, kimliksizlikten
sklm olsa gerektir ki; Yzm istiyorum bir svari alayndan (Cansever 2003, 90) ifadesinde,
toplumun kendisini bir hie dntrmesine kzgnlk duymaktadr.
zdemir Asaf, Yalnsza balkl iirine de bala uygun biimde, yaln olmayan insan
konu edinir. Bu insann nne, ardna saynlardan duvar yaptn syler. Saynlar ifadesi bizi
yine, bakalarna gtrr: Sen birisin,/nnde sayndan bir duvar,/Ardnda saynlar. Bu
kiinin, btn kendisiz olanlar gibi, vard son, arada kalmaktr. (Asaf 2002a, 25) lhan Berk
de arada kalan insan ey szcne indirger ve onlara bir de kitap yazar. air, Beni kendimden
baka bir ey yapmaya alan bu dnyada ifadesiyle Aan dilinden konuur ve onun yerini
sorgulamasn, insana ynelik bir ders olarak iler. Aa bile, Elimde deil, yerimi yadrgyorum
(Berk 2002, 94) diyebiliyorken, insann snrlaryla yetinmesi, aslnda snrlarnn bile olmamas
ilgintir. Berk, Bir yersiz yurtsuz/Varken, olmayan (Berk 2002, 99) pten bahsederken, onu
ie yaramad, oraya buraya atld iin deersiz grr. Halbuki Tokgzl bir sere, bu
dnyada bilge tavryla, kendi kaderini izmi, var olmay baarmtr: ....Tokgzl./Tokgzl
nk bu dnyada sere olmak istemitir: olmutur/Bir Bilge. (Kularla bilgeler birbirine
benzerler) (Berk 2002, 109)
zdemir Asaf da Varolmann Dayanlmaz Hafifliini yaayan insanlar zler; iirinde bu
insanlar resmeder. Hatta onlara, bir tiyatro sahnesinde roller de datr. Oyunun ad, BakaKendilerimiz ile Kendi Bakalarmz Ve Kendi-Bakalarmz le Baka-Kendilerimiz
Arasndandr. Oyunda kendisine anlamak fiili verilen kahraman, bu fiilin arl altnda
ezilmekte, anlad srlar zemedii ve pratie dkemedii iin, gelgitler yaamaktadr.
Anlamak fiili ona, dnyann neden-niin-nasln merak ettii iin verilmitir:
Bir a bitecek, biri balayacak.
Neden-, niin-, nasla ynelecek -ya ynelmeseydi-

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013

1284

Gkay DURMU

Anlamak fiili -ister istemez- birden adama verilecek

Adamn durumu belirecek, hz geliecek
Dnyann ve kendinin neliinin peine den bu adam, egzistansiyalist felsefenin
bountu yaayan insandr. Egzistansiyalizm, kendini nasl yaparsa yle olur dedii insann,
kendi eliyle yazgsn yazarken, eitli seimler yaptn, bu seimlerden de yine kendisinin
sorumlu olduunu dnr. Ama insan kendini seerken btn insanlar da seer. Kendini semesi
btn br insanlar da semesi demektir ayn zamanda. (Sartre 1959, 4) Seimleri, insan edime
zorlamaktadr. nk edimler yaamn toplamdr. Fakat seimlerinden sadece kendisi sorumlu
kiinin bu durumu, edimlerinde deiir. Bireysel edimler btn insanl balar. (Sartre 1959,
4) nk yaam, bireyler arasndaki edimlerle ilerler. Edimlerinden tm insanln da etkilendiini
bilen ahs, hem kendisine hem de tm insanla kar kuvvetli bir sorumluluk hissetmeye balar.
Balanan ve yalnzca olmak istedii kimseyi deil, bir yasa koyucu olarak btn insanl seen
kii, o derin ve btncl sorumluluk duygusundan kurtulamaz. (Sartre 1959, 4) te bu yakc
sorumluluk duygusu da kiiyi bir i daralmasna, bir bountuya gtrr.
Asafn isimini andmz oyununda/iirinde anlamaya ynelen kahraman, bountu
yaamaya balar. nk nemli bir sorumluluk yklenmitir. Bu nedenle ayar bozulur,
grdklerini anlamlandramaz; ne nemli ne nemsiz; kim nemli kim nemsiz, elikisi yaamaya
balar:
Ayar insanca bozulacak.
Neleri anlamal, neleri deil, ayramayacak.
Baka -kendilerini grnce aracak.
Kendi -bakalarn onlarla kartracak.
nnden boyuna bakalar geecek.
nden boyuna kendisi geecek,
Bu eliki, Heideggerin ifadesiyle, bu bountu, yine Heideggerin fikirlerine paralel
biimde, kahraman korkun bir ey duymaya gtrmtr. Tutunacak hibir eyi olmad
(Heidegger 1959, 1) iin, o da lm semitir. Aslnda onun yaad bir bilinlenmedir. nk
egzistansiyalistlere gre, otomatie balanm yaamnn orta yerinde bkknlkla tanan bu
insan, bir bilinlenme srecine girer (oyundaki kahramanmzda olduu gibi) Bu uyan iki sonu
izleyebilir; ya intihar ya da iyileme (ztokat 2005, 75) te bir bilinlenme srecine giren
oyun kahramanmz, iyileme yerine intihar seer. Bunu iyileme gc olmad, bakalaryla
savamaya takati kalmad iin yapmtr. Bountunun, ya varla ya da yoklua tayaca
kahraman, lmde yok olmay semitir:
Adam ate edecek.
Btn fiiler ona geri verilecek..
Adam birini vuracak..
Adam kendini vuracak..
Adam beni vuracak. Bilecek..
Ler,siniz
Perde bu arada inecek.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013

zdemir Asaf iirinde Egzistansiyalist geler ve KendiLik Kavram

1285

Kahramann lm semesi btn seyirciyi artmtr. nk kendisinin yapamadn

bakasnda arayan seyirci, onun varlk srlarn zmeye ynelmesini beklemektedir. O ise hayatn
sradanlatrd tm insanlar iinde, kendini kuatan ve tketen, kendiliini yok eden artlar ve
durumlar grm; bunlarla savama gc bulamad iin de lm semitir. Seyirci de akn
biimde sahnedeki ly seyrederken, kendini tanma srecine girecektir. Aslnda o lmyle de
ders vermi, yaayamyorsanz ln, demitir.
Kim baktysa grecek
Yerde kendini grecek
Hepsi bakay umduunda aracak
Dlarnda binlerce A kacak
Alar elik teller gibi dolaacak
lerine birer nefes Hi dolacak
Yerde yatanda herkes kendini tanyacak.
Bu sre, zordur; nce kendine sunulan yadsmay gerektirir, Sonra kendi imknlarn
aramaya zorlar; bulan, hem kendinin hem de yaamn srrn zecektir. Yaamn srrn zen iin
ise i bitmeyecek, / Balayacaktr. (Asaf 2011,89-92)
e balayacak insana Asaf, yukarda da belirttiimiz gibi nce dn der. Onu,
Dnmezsen gerilersin,/Dnda kalrsn, anlayor musun? (Asaf 2011, 125) szleriyle uyarr.
nk dnen, yola koyulandr. Yola koyulann da airin, Yola kmadan nce Kendimize
Bakndk lkin Yerimizden Yerimizi Arandk (Asaf 2011, 124) eklindeki iir balnda
belirttii gibi, nce kendisine baknr. Kendisine baknan, eer bulduuyla yetinirse, airin
Kalrsn yoksa kendine kul dizesinde belirttii gibi, zgnlne eriemez. Onun kendini amas,
imknlarn zorlamas, kendini tamamlamas gerekir. Nitekim insan ihtiyalarnn son
basaman kendini tamamlama ihtiyac oluturmaktadr. Bu ihtiyacn gideren de artk bilgedir,
uludur. Bilgelik de etrafa klar samay gerektirmektedir; ar zamandr:
Belki derinde, taa derinde.
Sen benim yerimde
Ben senin yerinde
Unutulmu olabiliriz;
Birbirimizi uyandrsak...
Desek birbirimize
Haydi kalk
Gidelim yerlerimize;
Belki birbirimizi bulabiliriz. (Asaf 2010, 416)
Asaf, yukarda alnt yaptmz ar Ballad iirinde, nce ii d bir olmak
deyimini aar. Sonra da bunu baarabilenin brn (de) stmas; snan her bir kiinin de bir
bakasna ynelmesi gerekliliini, btn bu eylemlerin sonucunda, toplumun kendini bulacan
iaret ederek iler.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013

1286

Gkay DURMU

Benzer bir ar, Turgut Uyarn Gnler Geer balkl iirinde de sz konusudur. air,
ben ne kadar nemserdim kendimi hay allah derken bir pimanl dile getirir. Bu kendi
olmaktan deil; kendini aamamaktan duyulan bir pimanlktr. Bu pimanlk da airi, iirin
sonunda bir arya, af dilemeye gtrr:
gnler geer ve alr afan deirmeni
kim bilebilir ki kimi neyi eskittiini
ben ne kadar nemserdim kendimi hay allah
sen ne kadar kumraldn aynalarda hay allah
temmuz tam bu ie gredir bana kalrsa
gel balayalm birbirimizi (Uyar 2012, 556)
Yukardaki arlarda bakasna da ynelmesi beklenen insan, egzistansiyalist felsefenin
rnek insandr. Sartre insan, insann geleceidir (ztokat 2005,72) derken de bu insan
zetlemi olsa gerektir. Gemii, gelecei kuran, onlara ekil veren insandr. Asaf ise Bymeyi
blyorlar glgelerinde../Dal-dal, yaprak-yaprak pyorlar ifadelerinde aaa ynelik
beenisini ve umudunu insanla karlayamamann acsn yaamaktadr: Dnp bizlere
bakyorum:/Dvyorlar (Asaf 2010, 431)
Bu ac, onu, yine aa ekseninde, yine umuda gtrr. Bir gn muhakkak yeerecek
aa, A iirinde, insandan yana umudu temsil etmektedir:
Kocaman bir aa,
-Bugne kadarNe bir yemi, ne bir iek.
Ama yaknda, az var,
Bu aa yeerecek.
-Benden sonra, bana kadar- (Asaf 2002b, 77)
Benzer bir umudu air, Ben bir barajm dostum msrayla balayan Barajn
yksne de tar. Onun bir baraj olarak; ne dala ne suyla, ne manzaralarla ne de ta, toprakla
ii vardr. Onun ii insanladr. O, aydnlk evler, aydnlk insanlar iin didinmektedir:
Ben bir suyum, sen bir dasn, dnyor musun?
El-ele vermisiz; o da oluyor bir nur, bir k..
Ovalara kentlere bereket yasn, dnyor musun?
Fabrikalar aydnlk, evler-insanlar aydnlk... (Asaf 2011, 140)
Egzistansiyalist felsefede dnya, insan iin srgn yeridir. Srgnde olmann insana
yaatt ac ve boluk duygusu, kimini intihara srkler kimini de olumlu ilevlere sevk eder.
Srgn olumlayan insan, bakaldrarak, kendini anlamaya ve yaama deer katmaya alr.
Ahmet Oktay hem bir iirine hem bir kitabna Srgn balk yaparken, doacak sabahtan
umutludur; krgn, ama umutlu:

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013

zdemir Asaf iirinde Egzistansiyalist geler ve KendiLik Kavram

1287

Yolun benimle birleiyor ocuk

her eyi kartna dndrrken sabah,
Yenik denemez, gen
Umutsuz denemez, zgn.
Tanmlyorum bir kar
ve insan frtnas iinden:
zdeyilerini yazacak olan Srgn. (Oktay 1995, 206)
Turgut Uyar ise vesayetli dnya dedii srgn yerinde, kimsenin soyunu sopunu bulmak
grevim deil/kendi ykm dzenlemek yetiyor bana ifadeleriyle tavrn, bakaldrnn pasiflie
gtren ynyle aa koyar. (Uyar 2012, 619)
Asaf ise bakaldrd yalan dnyay bayram yerine evirmek iin ura verir. Bize gre,
bizim iin; fakat bizden habersiz dikilen pazar enayiliklerinin yerine sevi giysileri giymek
gereklidir:
Bugnden tezi yok diyorum,
Korkmadan, utanmadan
Soyunup pazar enayiliklerini,
Giyinip sevi giysilerini
Bir bayram denemesi yapmalyz..
Sayl gnler balamadan. (Asaf 2010, 379)
SONU
zdemir Asaf, insann kendisine sunulan yaam hakkn, tam ve bir olarak
deerlendirmesi gerektii inancndadr. Ona gre benin tam ve bir olmas, sene baldr; sen ve
ben birbirlerini tam klabildikleri lde deerlidirler, biri yoksa dieri de yoktur:
Ben yoksam, biliyorum, ben sende yokuz
Sen yoksan, biliyorum, sen bende yokuz
Ve de gzlerimizde bir o k.. ki..
O yoksa biliyorum, biz bizde yokuz. (Asaf, 2002c, 72)
air Sartren .her yaznsal yapt bir ardr (Krlang 2005, 94) szleri gereince,
iirini sene yapt arlar iin vasta klar. Onun sende grmeyi arzulad en nemli ilke, kendi
olmak ilkesidir. air, bu nedenle ona, Dnmezsen gerilersin,/Dnda kalrsn, anlayor
musun? (Asaf 2011, 125) ifadelerinde dnmeyi ve sorgulamay salk verir. nk, dnce,
insann kendisini amasn salayacaktr: Amasn bil, kendini kendin iinde. (Asaf 2011, 125)
Kendini aan da kendini tamamlayacak, kendine varacaktr: Kendini tamamla, kendine var (Asaf
2011, 125)

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013

1288

Gkay DURMU

Grld gibi zdemir Asaf, henz eletirmenlerce kefedilmemi egzistansiyalist bak

asyla, iirinde, kendi olan, kendini tanyan ve aan bireylere duyduu zlemi dile getirmektedir.
Bu tarz bir zlemi, sradan insan duyumsayamayacana gre, Asafn kendi olmak ilkesini
yaamna yansttn dnmek, olasdr.
KAYNAKA
ALTIYAPRAK Yakup (2005). Egzistansiyalizm, kinci Yeni ve Din, Dergh, S:XVI, (181),
s.10,11,23.
ASAF zdemir (1991). Hep Bir Bugn Birden ok Yarn Vardr. Halkn Hep Ardarda Bir
Bugn Vardr, Varlk, S: 762 (1000), s. 11-13.
ASAF zdemir (2001). Yumuaklklar Deil, stanbul: Adam Yaynlar.
ASAF zdemir (2002a). Bir Kap nnde, stanbul: Adam Yaynlar.
ASAF zdemir (2002b). Naslsn, stanbul: Adam Yaynlar.
ASAF zdemir (2002c). iekleri Yemeyin, stanbul: Adam Yaynlar.
ASAF zdemir (2002d). Yuvarlan Keleri, stanbul: Adam Yaynlar.
ASAF zdemir (2006). a, stanbul: Epsilon Yaynlar.
ASAF zdemir (2010). iek Senfonisi, stanbul: Yap Kredi Yaynlar.
ASAF zdemir (2011). Benden Sonra Mutluluk, stanbul: Yap Kredi Yaynlar .
ASAF zdemir (2012). Sen Bana Bakma, Ben Senin Baktn Ynde Olurum, Kendi Sesinden
iirler. stanbul: Yap Kredi Yaynlar.
BERK lhan (2002). eyler Kitab, stanbul: Yap Kredi Yaynlar.
BERK lhan (1961).Ey Freud Ey Kerkegaard EyYanlzlk. Deiim, (1), 2.
BOLLNOW Otto Friedrich (2004) Varolu Felsefesi, (Der ve Ter. Medeni Beyazta). stanbul:
Efkr Yaynlar.
CANSEVER Edip (2002). airin Seyir Defteri. Toplu iirler II, stanbul: Adam Yaynlar.
CANSEVER Edip (2003). Yerekimli Karanfil. Toplu iirler I. stanbul: Adam Yaynlar.
CENGZ Metin (2002). Modernleme ve Modern Trk iiri. stanbul: Telos Yaynclk.
CENGZ Metin (2004). Hayat, edebiyat, siyaset. Ahmet Oktay ile dnden bugnden. stanbul:
Everest Yaynlar.
CENGZ Metin (2003). air Ve Okuru, Ahmet Oktay/Metin Cengiz, air Dnya Grnden
Kopamaz, Yasakmeyve, S:2, s.8-12.
DEMRDVEN smail H. (2005). Jean Paul Sartrea Gre Ksaca nsan ve Toplum Varlk,
S:1178, s.19-22.
DURU Orhan (1967). Orhan Durunun Yant. yeni ufuklar, S:15 176, s.26-28.
DURMU Gkay (2012). zdemir Asaf (air, Hikye Yazar ve Denemeci Olarak) Erzurum:
Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaymlanmam Doktora Tezi.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013

zdemir Asaf iirinde Egzistansiyalist geler ve KendiLik Kavram

1289

EDG Ferit (1976). Baz yazarlarmzda izleri grlse de, Trk edebiyatnda varoluuluktan sz
etmek gtr. Milliyet Sanat, S:202, s.10-11.
ENGNN nci (2002). Cumhuriyet Dnemi Trk Edebiyat. stanbul: Dergh Yaynlar.
FUAT Memet (1959). Dnceye Sayg. A, S: 17, s.1-7.
FUAT Memet (1999). ada Trk iiri 1.cilt, stanbul: Adam Yaynlar.
HANERLOLU Orhan (2004). Felsefe Szl, stanbul: Remzi Kitabevi.
HEDEGGER Martin (1959). Bountu. (ev. A. Turan Oflazolu). A, S:16 s., 1.
KAYIRAN Ycel (2005). Trk iirinde Varoluuluun Veraseti. Kitap-lk, S:86, s.84-90.

KIRLANGI Asuman (2005). Sartren Estetikinde zgrlk Sorunu. Kitap-lk, S:86,

s.91-94.
KOAK Orhan (1991). Aynadaki Kitap / Kitaptaki Ayna. Defter, S:17, s.141.
KUTLAR Onat (1959). Yeni Kitaplar, Bunalt ve Umutsuzlar Park. A, S:13,s. 8.
MAGLL Frank (1992). Egzistansiyalist Felsefenin Be Klasii, ( ev. Vahap Mutal). stanbul:
Dergh Yaynlar.
NECATGL Behet (1968). Edebiyatmzda simler Szl, stanbul: Varlk Yaynlar.
OKTAY Ahmet (1995). Toplu iirler, stanbul: Yap Kredi Yaynlar.
OKTAY Ahmet (2004). Kimsenin ilgilenmedii olaylarn tarihisi Edip Cansever. Hrriyet
Gsteri, S:255, s.6-9.
NGREN Ferit (1959). iir Ular. A, (14), 1-2.
ZEL smet (2006a). Henry Sen Neden BuradasnI, stanbul: le Yaynlar.
ZEL smet (2006b). Waldo Sen Neden Burada Deilsin, stanbul: le Yaynlar.
ZL Demir (1959). Bunalan Gen Adamlar. A, S:15, s.1-7.
ZL Demir (1967). Demir zlnn Yant. yeni ufuklar, S:15, 176, s.66-71.
ZL Demir (2005). Kkl Bir Nihilizme Srklenebilirdim. Kitap-lk, S:86, s.60-66.
ZTOKAT Nedret (2005). Varoluuluk: Felsefeden Edebiyata uzanan Yol. Kitap-lk, S:86,
s.69- 75.
ZYALINER Adnan (1959). Yeni Kitaplar, Bunalt ve Umutsuzlar Park. A, S:13, s.8.
SAFA Peyami (17 Mart 1959). Egzistansiyalizm, Milliyet Gazetesi. 4.
SARTRE Jean P. (1960). Varoluuluk, Exstentalsme, (ev. Asm Bezirci). stanbul: Ata
Kitabevi.
SARTRE Jean P. (1959). Varolu, Tasar, Sorumluluk, Bountu. (ev.Halis Acar). A, S:16, s.4.
SARTRE Jean P. (1976). 1945 kua kendilerine ihanet ettiim kansnda. Milliyet Sanat,
S:202, s.3-27.
SAYILGAN Aclan (1963). Existantialisme (Varoluuluk) ve Sanat Hareketleri. Orkun, S:14,
s.21-27.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013

1290

Gkay DURMU

SEZER Sennur (1982). Edip Canseverle Yeniden stne Konuma. Yazko Edebiyat, S:18,
s.136.
SREYA Cemal (1996). Gnler, stanbul: Yap Kredi Yaynlar.
SZER nay (2005). Sartre Anmak ve Anlamak. Kitap-lk, S:86, s.76-81.
SZER nay (1959). Yeni Kitaplar, Bunalt ve Umutsuzlar Park. A, S:13, s.8.
TMUN Afar (1976). Felsefede Ve Sanatta, Dnyada Ve Bizde Varoluuluk. Milliyet
Sanat, S:202, s.4-9.
TOWARNICKI Frederc De (2002). (Anlar ve Gnlkler, Martin Heidegger, (ev. Zeynep
Durukal). stanbul: Yap Kredi Yaynlar.
UTURGUAR Svetlana (1989). Bunalm Edebiyat ve Modernizmin Sorunlar. Trk Edebiyat
zerine. stanbul: Can Yaynlar.
UYAR Turgut (A. Turgut Adyla, 1963). Dergilerin Getirdii. Dost (Yeni Dizi), (27), 21-22.
UYAR Turgut (2012). Byk Saat, stanbul: Yap Kredi Yaynlar.
YAVUZ Hilmi (1967). Hilmi Yavuzun Yant. yeni ufuklar, S:15,176, 82-84.
YET Kzm (2007). Dnemler ve Problemler Aynasnda Trk Edebiyat, stanbul: Kitabevi
Yaynlar.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013