T.C.

MLL ETM BAKANLII

ALANLAR ORTAK

ENDOKRN SSTEM
720S00026

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan

ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya
ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel
renme materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR................................................................................................................ii
GR .................................................................................................................................. 1
RENME FAALYET1 ................................................................................................ 3
1. ENDOKRN SSTEM...................................................................................................... 3
1.1. Endokrin ( salg) Bezler ......................................................................................... 4
1.2. Hormonlar ................................................................................................................ 4
1.2.1. Hormonlarn Kimyasal Yaplarna Gre eitleri ............................................... 5
1.2.2. Hormon Salglanmasnn Dzenlenmesi ............................................................. 5
1.2.3. Hormonlarn Grevleri....................................................................................... 6
UYGULAMA FAALYET............................................................................................. 7
LME VE DEERLENDRME ................................................................................... 8
RENME FAALYET2 ................................................................................................ 9
2. ENDOKRN BEZLER VE HORMONLARI .................................................................... 9
2.1. Hipofiz Bezi (Glandula Pituitaria) ............................................................................. 9
2.1.1. Hipofiz Bezi n Lobundan Salglanan Hormonlar............................................ 10
2.1.2. Hipofiz Bezi Arka Lobundan Salglanan Hormonlar......................................... 13
2.2. Epifiz Bezi (Glandula Pinealis) ............................................................................... 14
2.3. Tiroid Bezi (Glandula Thyroidea) ........................................................................... 14
2.3.1. Tiroid Bezi Hormonlar .................................................................................... 14
2.4. Paratiroid Bezler (Glandula Parathyroidea) ............................................................. 16
2.4.1. Parathormon .................................................................................................... 16
2.5. Adrenal Bezler (Gl. Suprarenalis-Bbrek st Bezleri) ........................................... 18
2.5.1. Medulla Blm Hormonlar ........................................................................... 18
2.5.2. Korteks Blm Hormonlar ............................................................................ 19
2.6. Pankreas Bezi (Pancreas) ........................................................................................ 20
2.6.1. Pankreas Bezi Hormonlar................................................................................ 21
2.7. Gonadlar ................................................................................................................. 22
2.7.1. Testis (Erkek Seks) Hormonlar ....................................................................... 22
2.7.2. Ovarium (Kadn Seks) Hormonlar ................................................................... 23
2.8. Timus (Thymus) Bezi ............................................................................................. 25
2.8.1. Timus Bezinin Grevleri .................................................................................. 25
UYGULAMA FAALYET........................................................................................... 26
LME VE DEERLENDRME ................................................................................. 28
MODL DEERLENDRME........................................................................................... 29
CEVAP ANAHTARLARI ................................................................................................. 31
KAYNAKA .................................................................................................................... 32

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD

720S00026

ALAN

Alanlar Ortak

DAL/MESLEK

Alanlar Ortak

MODLN ADI

Endokrin Sistem

MODLN TANIMI

Endokrin sistemle ilgili temel bilgi

kazandrld bir renme materyalidir.

SRE

20/8

ve becerilerin

NKOUL
YETERLK

MODLN AMACI

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

Endokrin sistemin yap ve ilevlerini ayrt etmek

Genel Ama
Bu modl ile anatomi laboratuvarnda gerekli ara ve gere
salandnda endokrin sistemin yap ve ilevlerini ayrt
edebileceksiniz.
Amalar
1. Endokrin
sistemin
genel
zelliklerini
ayrt
edebileceksiniz.
2. Endokrin bezleri ve hormonlarn ayrt edebileceksiniz.
Ortam: Ders laboratuvar
Donanm: Teknik laboratuvar ortamnda, maket, afi,
resim, CD, DVD, bilgisayar, tepegz, projeksiyon cihaz,
anatomi ve fizyoloji eitim posterleri
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra
verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.

LME VE
DEERLENDRME

retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,

doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)
kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve
becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

ii

GR
GR
Sevgili renci,
Vcudun i dengesi, sinir sistemi ile endokrin sistemin birlikte ve karlkl etkileim
iinde almas ile gerekleir. Bu sistemin temel amac, vcudun bir btn olarak hareket
etmesini salamak, bedenden veya d ortamdan gelen uyarlara uygun yantlar vermek ve
vcut i ortamnn dengesini korumaktr.
nsan vcudunun saln koruma, hastalkl vcudu iyiletirme ve hastalklarn
tehis, tedavi zincirinde grev alacaksnz. Bu nedenle endokrin sistemle ilgili patolojik
durumlarda ortaya kan belirti ve bulgular anlayabilmeniz iin bu sistemlerin normal yap
ve fonksiyonlarn tanmanz gerekmektedir.
Bu modl sonunda kazandnz bilgi ve becerilerle insan hayatnda byk nem
tayan endokrin sistemin yap ve ilevlerini renmi olacaksnz.

RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA
Endokrin sistemin genel zelliklerini ayrt edebileceksiniz.

ARATIRMA
salg bezleri ve d salg bezlerinin zelliklerini aratrnz ve snf iinde
arkadalarnzla tartnz.

1. ENDOKRN SSTEM
Canllar yaad d ortamda meydana gelen deiimlere uyum salamak ve i
ortamlarndaki dengeyi korumak zorundadr. ortamn deimez tutulmas iine
homeostasis denir. Homeostasisin salanmasnda iki sistem grev alr. Bu sistemlerden
birisi sinir sistemi, dieri ise endokrin sistemdir. Bu iki sistem gerektiinde koordineli
alrlar.

Resim 2.1: Vcudumuzdaki i salg bezleri

Endokrin sistem, salglarn belli bir kanal sistemine ihtiya hissetmeden dorudan
kana veren glandlarn (bezlerin ) bir araya gelmesi ile oluan sistemdir. Endokrin sistemin
reme, beslenme, maddelerin hcreler tarafndan kullanm, tuz ve sv dengesini ayarlama,
metabolik aktiviteyi dzenleme, byme gelime gibi pek ok grevleri vardr.

1.1. Endokrin ( salg) Bezler

Salglarn bir kanala ihtiya duymadan direkt olarak kana veren bezlere endokrin
bezler (i salg bezler) denir. Ekzokrin (d salg) bezler ise salglarn bir kanal aracl ile
vcut boluuna brakan bezlerdir.
salg bezleri; ok sayda damar, sinir ve salg epiteli hcrelerinden oluur. salg
bezlerini oluturan hcreler salg (hormon) retir. Damarlar, salg retimi iin hcrelere
madde tarlar ve retilen salglar kan yolu ile ilgili yerlere gtrr. Sinirler ise salgnn
miktarn denetler. salg bezleri vcudun belli blgelerine yerlemitir. Tamam iki avucu
ancak doldurur. Fakat gl bir etkiye sahiptirler. Bu g salgladklar hormonlar sayesinde
gerekleir. Endokrin bezlerinin genel olarak zellikleri unlardr:

salg bezleri, d salg bezlerinin aksine boaltma kanallarna sahip

deillerdir. Bu nedenle kanalsz bezler olarak da adlandrlr.
Salglarn (hormon) direkt olarak kana verirler. Bu sebeple dier organlardan
daha fazla kanlanrlar. Kana geen hormonlar yalnzca hedef hcreleri etkiler.
Normalden fazla hormon salgladklarnda hiperfonksiyon, yetersiz
salgladklarnda hipofonksiyon belirtilerine sebep olurlar.

1.2. Hormonlar
Hormon; harekete geiren, uyaran madde demektir. Hormonlar; endokrin bezler
tarafndan salglandktan sonra kana verilen, kan yoluyla eitli organ ve dokulara tanarak
bunlarn yap ve fonksiyonlarn, vcudun ihtiyalarna gre dzenleyen kimyasal
maddelerdir.
Hormonlar salglandktan sonra direkt olarak kan dolamna katlrlar ve btn
vcuda yaylarak etkileyecei hedef dokuya ularlar. Ulalan hedef hcrenin yzeyinde
bulunan reseptr (duyu alcs) molekl ile hormon molekl etkileime girer ve hcrelerde
bir dizi reaksiyon balar. Gelien bu reaksiyonlar hcrenin fizyolojisinde deiiklikler
oluturur. Bylece ulatklar dokularda, hcrelerin grevlerini yerine getirmelerini
salayacak aktif etki yaparlar. Yaplan bu etki uyarc, ya da durdurucu niteliktedir.
Her hormonun etkisi kendine zgdr. Bir hormon hedef hcresine varncaya kadar
getii dokularda fark edilemez. Reseptrler bir kilit, hormonlar ise farkl bir anahtar
zelliindedir. Bir hormon yalnz bir kilide uyar.

ekil 1.1: Hormonlar ve hormonlarn etkiledii alglayclarn anahtar-kilit ilikisi

1.2.1. Hormonlarn Kimyasal Yaplarna Gre eitleri

Hormonu oluturan maddelerin kimyasal yaps tam olarak bilinmemekle beraber
steroid, peptid, ve aminoasit yapsnda hormonlar olmak zere e ayrlr. Genellikle steroid
yapdaki hormonlar lipitte, peptid ve aminoasit yapdaki hormonlar ise suda znrler.
Farkl yapdaki iki hormon grubu etkilerini birbirinden farkl mekanizmalarla gsterir.
Peptit yapdaki hormonlar; byk moleklldr, bu nedenle hcre iine giremezler.
Etkilerini hcre yzeyindeki reseptrlerle birleerek gsterirler. Steroid hormonlar, greceli
olarak kk moleklldr ve rahatlkla hedef hcrenin plazma membranndan geerek
nucleus iine girerler.
Steroid Hormonlar

Peptid Hormonlar

Adrenal korteks hormonlar Vazopressin

Cinsiyet hormonlar
Oksitoksin
Adrenokortikotropik
hormon

Aminoasit hormonlar
Katekolaminler
Tiroit hormonlar

Tablo 1.1: Kimyasal yaplarna gre hormonlar

1.2.2. Hormon Salglanmasnn Dzenlenmesi

Hormonlar belirli bir dzen iinde salglanr. Salglanma dzeni, sinir sistemi ile
negatif ve pozitif feedback mekanizmalar ile kontrol edilir. Kandaki hormon konsantrasyonu
o hormonu salglayan bezi uyarr. Bez kanda bulunan hormon seviyesine gre cevap verir.
Kandaki hormon seviyesi normalin altnda ise hormon salglanmas artar. Normalin stnde
ise hormon salglanmas azalr.

rnein; boyunda bulunan paratiroid bezinden salglanan hormon kandaki kalsiyum

seviyesini dzenler. ayet kandaki kalsiyum seviyesi derse paratiroid bezi uyarlr ve
parathormonu salglanmas artar, bylece kandaki kalsiyum seviyesi ykselir. ayet kanda
kalsiyum seviyesi normalin stnde ise ayn ekilde paratiroid bezleri uyarlr ve zt etki
yaparak parathormon salglanmas yavalar.
Endokrin bez, uygun bir ekilde uyarlmazsa hormon salglanmas anormal olur. Bu
durum kendini iki ekilde belli eder.

Hiposekresyon: Bezin hormon salgs der ve hedef hcrelerin ihtiyac olan

uyarlma gereklemez.
Hipersekresyon: Bezin hormon salgs normalin stnde olur ve hedef hcreler
ok fazla uyarlr.

1.2.3. Hormonlarn Grevleri

Vcudun d evreye uyumunu salar.

Deien i ortamn fiziksel ve kimyasal artlarnn dengesini ve srekliliini
salar.
Hcrelerdeki yapm ve ykm olaylarn denetim altnda tutar.
Vcut organlarnn fonksiyonlarn dzenler.
reme fonksiyonlarn dzenler.
Byme ve gelimeyi salar.
Enerji retimi, kullanm ve depolanmasn gerekletirir.

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Endokrin sistemin genel zelliklerini ayrt ediniz.
lem Basamaklar

neriler

Endokrin sistemi tanmlaynz.

Endokrin sistemin
tekrarlayabilirsiniz.

Endokrin sistemin grevlerini saynz.

Endokrin sistemin ilevlerini yazarak

tekrarlayabilirsiniz.

Endokrin
ve
tanmlaynz.

tanmn

yazarak

bezi Endokrin bez ile ekzokrin bez arasndaki

fark karlatrarak yazabilirsiniz.

ekzokrin

salg bezlerinin ortak zelliklerini

saynz.

salg bezlerinin ortak zelliklerini

yazarak aklayabilirsiniz.

Hormonlarn
eitlerini
yaplarna gre saynz.

Hormonlarn kimyasal yaplarna gre

eitlerini
gsteren
bir
ema
oluturabilirsiniz.

kimyasal

Hormonlarn grevlerini saynz.

Hormonlarn
grevlerini
tekrarlayabilirsiniz.

yazarak

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmleleri dikkatlice okuyarak bo braklan yerlere doru szc
yaznz.
1.

Salglarn, belli bir kanal sistemine ihtiya olmadan dorudan kana veren bezlerin bir
araya gelmesi ile oluan sisteme denir.

2.

Vcudun i salg bezlerinde sentezlenerek kana verilen, bu yolla eitli organ ve

dokulara gtrlerek bunlarn yap ve fonksiyonlarn vcudun ihtiyalarna gre
deitiren kimyasal maddelere .. denir.

3.

Salglarn bir kanal hissetmeden dorudan kana veren bezlere.denir.

4.

Peptid hormonlar byk molekll olduklarndan hcre iine girmezler, etkilerini

hcre yzeyinde bulunan..ile birleerek gsterirler.

5.

Hormonu oluturan maddelerin kimyasal yaps tam olarak bilinmemekle beraber

, ..ve yapdadr.

6.

Endokrin

bezler

yeterince

uyarlmazsa

hormon

salgs

der

bu

duruma..denir.
7.

Endokrin bezler gereinden fazla uyarlrsa hormon salgs artar. Bu duruma

denir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

RENME FAALYET2
RENME FAALYET2
AMA
Endokrin bezler ve hormonlarn ayrt edebileceksiniz.

ARATIRMA

znt, stres, sevin, korku gibi duygusal olaylarla hormon salglanmasnn

ilikisini aratrnz. Edindiiniz bilgileri snf iinde arkadalarnzla tartnz.
salg bezlerinin neler olduunu ve vcudumuzdaki yerlerini laboratuvarda
bulunan poster, afi, ema vb. materyalleri inceleyerek aratrnz.

2. ENDOKRN BEZLER VE HORMONLARI

nsan vcudunda hormon salglayan balca endokrin bezler unlardr:

Hipofiz bezi (Gl. pituitaria- Hypophysis)

Epifiz bezi (Gl.pinealis-Pineal bez)
Tiroid bezi (Gl. thyroidea)
Paratiroid bezi (Gl. parathyroidea)
Bbrekst bezleri (Gl. Suprarenales-Adrenal bezler))
Timus bezi Thymus bezi
Pankreas bezi (Pancreas)
Gonadlar (testisler ve ovariumlar)

Ayrca bbrekte, kalpte ve gastrointestinal sistemde de zel salg hcreleri vardr.

Gebelik sresince plasenta byk bir i salg bezi grevi yapar.

2.1. Hipofiz Bezi (Glandula Pituitaria)

Hipofiz bezi, hormonal dzenlemenin merkezi olup kafa tabannda, sfenoid kemiin
zerinde, sella turcica (Trk eeri) da bulunan fossa hypophysialis isimli ukurun iine
yerlemitir. Oval ekilli, gri krmz renkte 0.5 gram arlndadr. Bir sapla beynin
hipotalamus blmne balanmtr ve hipotalamusun denetiminde alr. Hipofiz bezi, yap
ve fonksiyon bakmndan n lob (lobus anterior) ve arka lob (lobus posterior) olmak zere
iki blmden oluur. Arka loba nrohipofiz, n loba adenohipofiz denir. Her iki lobdan
eitli hormonlar salglanr. Hipofiz bezi, salglad hormonlarla dier endokrin bezlerin
faaliyetlerini dzenler.

Resim 2.1: Hipotalamus, hipofiz ve epifiz bezi

ema 2.1: Hipofiz bezi hormonlar ve hedef dokular

2.1.1. Hipofiz Bezi n Lobundan Salglanan Hormonlar

Lobus anterior (n lop) hipofiz bezinin en byk blm olup tm bezin %75ini
oluturur. Hipofiz bezi n lobunda sinir lifleri yoktur. Bu nedenle n lobdan sentezlenen ve
salnan hormonlarn denetimi sinirsel deildir. Denetimleri hipotalamus salglar ile olur.
Hipofiz n lob hormonlar unlardr:

Somatotropin hormonu (STH-byme hormonu, growht hormon-GH)

Gonadotropik hormon

Follikl stimulan (uyaran) Hormon (FSH)

10

Luteinize edici hormon (LH)

Laktotrop hormon-prolaktin hormonu (LTH)

Adrenokortikotropik hormon (ACTH)

Troid stimulan hormon (trotrop hormon-TSH)

Resim 2.2: Hipofiz bezi hormonlar ve hedef dokular

2.1.1.1. Somatotropin Hormon (SH) - Growht Hormon (GH)

Bu hormona byme hormonu da denir. Somatotropik hormon, ocuklarda ve
adlesan dneminde doku ktlesini artrarak bymeyi hzlandrr. Hcre oalmasn salar,
protein sentezini arttrr, kan ekerini ykseltir, ya depolarn kullandrrken karbonhidrat
depolarn korur. Uzun kemiklerin epifiz plaklar zerini dorudan etkileyerek epifiz
plaklarnn devamlln salar.
Byme dnemindeki bir kiide STH salgs yetersiz olursa epifiz plaklar erken
kapanr ve zek gerilii olmayan ccelik ortaya kar bu duruma dwarfizm denir. Byme
dneminde ar salglanrsa ar byme jigantizm (devlik) denilen patolojik durum ortaya
kar. Ergenlik dneminden sonra tekrar salglanmaya devam ederse ellerde, ayaklarda,
enede, burunda, dil, karacier, bbrek gibi yumuak dokularda anormal byme ve
vertebralarda kalnlama olur, bu duruma da akromegali denir.

11

Resim 2.3: Hipofizden salnan hormonlarn cinsiyet bezlerine etkileri

2.1.1.2. Gonadotropik Hormon (GTH)

Ergenlik dneminde ve sonrasnda hipofiz n lobundan salglanr. Erkek ve kadnda
cinsiyet bezlerinin ve organlarnn reme fonksiyonlarn kazanmasn salar. Bu hormonun
salglanmasnda sinirsel uyarlarn yannda ruhsal etmenler de nemlidir. Gonodotropik
hormonlar biyolojik etkilerine gre gruba ayrlr.

Follikl stimulan hormon (FSH)

Bu hormon etkisini gonadlar zerinde gsterir. Kadnlarda ovaryumlardaki folikllerin

ve ovumun geliimini salar. strojen hormonunun salglanmasn uyarr. Puberta (ergenlik)
dneminde uterusun (rahim) byme ve gelimesini salar. Erkeklerde testesteron
salglanmasn ve sperma hcresinin gelimesini salar.

Luteinize edici hormon (LH)

Hedef dokusu FSH ile ayndr. Kadnlarda ovulasyonu ve progesteron hormonunun

salnmn erkeklerde ise testosteron hormonunun salglanmasn uyarc ve denetleyici rol
oynar.

Laktotrop hormon (LTH)

Bu hormona prolaktin hormonu da denir. Meme bezlerinin gelimesini, st yapmn

ve sekresyonunu salar. Prolaktin hormonu zellikle gebelik ve emzirme dnemlerinde daha
fazla salglanr.

12

2.1.1.3. Adrenokortikotropik Hormon (ACTH)

Bbrek st bezlerinin korteks blmnden salnan hormonlarn salglanmasn
kontrol eder. Bu hormonun yetersiz salglanmas durumunda bbrek st korteks hormonlar
(kortizol, androjen ve aldesteron) azalr, fazla salglanmas ise salg miktarn artrr.

2.1.1.4. Tiroid Stimulan Hormon (Trotrop Hormon-TSH)

TSH, tiroid bezinin almasn ve tiroksin (T4) hormonunun salglanmasn denetler.
Tiroid bezinde iyot tutulmasn ve tiroid bezinde salglanan hormonun kana verilmesinde rol
oynar.

2.1.1.5. Melanosit Stimulan Hormon (MSH)

MSH, derinin dermis ve epidermis tabakalar arasnda bulunan pigment ihtiva eden
melanosit hcrelerini uyarr. Melanosit hcreler cildimizin rengi zerine etki eden
hcrelerdir.

2.1.2. Hipofiz Bezi Arka Lobundan Salglanan Hormonlar

Hipotalamustaki sinir ekirdeklerinde retilen hormonlar kk vezikllerin iinde,
hipofizin arka lobuna nronlarn aksonlar tarafndan tanr ve burada depo edilir.
Gerektiinde klcal damarlar aracl ile kana verilir. Bu nedenle arka lob hormon yapan
deil hipotalamusta retilen hormonlar kana veren blmdr. Hipofiz bezi arka lop
hormonlar, oksitosin ve antidiretik hormon (ADH -vasopressin)dur.

2.1.2.1. Oksitosin Hormonu

Hipotalamusun zellemi hcreleri tarafndan salglanr. Hipofiz arka lobunda
depolanr, gerektiinde kana salnr. Oksitosin hormonu;

Doum srasnda sekresyonu arttrarak uterus dz kaslarnn kontraksiyonunu

salayarak doumu kolaylatrr.
Doumdan sonra uterusun kaslmasn devam ettirerek doum sonu kanamalar
azaltr ve uterusun klerek eski hlini almasn salar.
St bezlerini etkileyerek st miktarn artrr. Meme bezlerinin evresindeki dz
kaslarn (myoepitel dokunun) kaslmasn salayarak st kanallarnn almasn
ve stn bu kanalcklarda ilerlemesini kolaylatrr. Bylece emme srasnda
bebein st alabilmesini salar

2.1.2.2. Antidiretik Hormon (ADH, Vasopressin Hormon)

Bu hormon hipotalamusun sinirsel hormon salglayc hcreleri tarafndan salglanarak
hipofizin arka lobunda depolanr. Gerektiinde klcal damarlar aracl ile kana salnr.
Antidiretik hormonun temel grevi, vcudun sv dengesini dzenlemek ve kan basncn
kontrol etmektir.

13

Kan plazma hacminin azalmas durumunda, ADH sekresyonu artar. Bbrek

tubuluslerinde suyun reabsorbsiyonunu (geri emilim) etkileyerek szlen suyun vcutta
tutulmasn salar. drar miktarn azaltr, idrarn younluunu arttrr. Bunun sonucunda
kann plazma hacmi artar ve kan basnc ykselir. Kan plazma hacminin artmas durumunda
ADH sekresyonu azalr. Bunun sonucunda vcuttan suyun atlm hzlanr.
ADHnin yetersiz salglanmas durumunda suyun byk bir ksm bbrek
tubuluslarnda geri emilemedii iin idrar olarak atlr. Bu durumda diabetes insipitus
(ekersiz eker hastal) ad verilen hastalk grlr. Hasta ok sk idrara kar ve ok fazla
su ier.

2.2. Epifiz Bezi (Glandula Pinealis)

Beyin yarmkreleri arasnda arabeynin tavannda yer alan bezelye byklnde bir
bezdir (Resim 2.1). Melatonin hormonunu salglar. Epifiz bezleri salglad hormon ile eey
bezlerinin vaktinden nce gelimesini engeller. Epifiz bezi hormonlar dokuz yandan sonra
ilevini kaybetmeye balar. Karanln pineal bezdeki olaylar aktive ettii aydnln ise
inaktive ettii dnlmektedir.

Resim 2.4: Tiroid ve paratiroid bezi

2.3. Tiroid Bezi (Glandula Thyroidea)

Vcudun en byk endokrin bezidir. Tiroid bezi, boynun n alt blgesinde, larenksin
alt ve trakeann st nnde, 5.boyun, 1.gs omurlar hizasnda yer alan kalkan eklinde bir
bezdir. Yaklak 25-30 gram arlndadr. Bu bez sa ve sol olmak zere iki lobdan oluur.
nde bu loblar birletiren paraya isthmus glandula thyroidea denir. sthmus paras 2. 3.
ve 4. trachea halkasnn nnde bulunur. Damarlardan zengin olan tiroid bezi kahverengi
krmz renktedir.

2.3.1. Tiroid Bezi Hormonlar

Tiroid bezi tarafndan tetraiyodotironin de (T4) denilen tiroksin, triiyodotironin (T3),
ve kalsitonin hormonlar salglanr.

14

Tiroid bezinin almas ve hormonun salglanmasnn denetimi tiroid bezi ile hipofiz
bezinin n lobu arasndaki feedback mekanizmasnn ileyiine baldr. Bu mekanizma
aadaki gibi ematize edilebilir.

Troksin hormonunun kandaki deeri normalin altna dtnde;

Troksin hormonunun kandaki deeri normalin stne ktnda;

Tiroid bezinin tiroksin hormonu yapabilmesi iin iyodun besinlerle alnmas gerekir.
Normal miktarda hormon yapabilmek iin vcudun haftada 1 mg iyoda ihtiyac vardr. Vcut
bu maddeyi sentezleyemez. Besinlerle alnarak kana geen iyot tiroid dokusu kesecikleri
tarafndan tutulur. TSH hormonu bu durumu kolaylatrr. yot hcre enzimleri sayesinde
serbest iyot hline dnr ve kesecikler iindeki kolloid maddeye girerek orada tirozin
molekllerine balanr. Mono ve diiyotlu trevler meydana gelir. Bunlar da triiyodotironin
(T3) ve tetraiyodotronin (T4-tiroksin) hormonlar olutururlar. Bunlar iyotlu tiroid
hormonlardr. T3 ve T4 hormonlar kana geer ve kan proteinlerine balanarak tanr.

Tiroid bezi hormonlarnn grevleri

Vcuttaki metabolik faaliyetleri dzenler. Oksidasyonu hzlandrmas

nedeniyle oksijenin tketim ve karbondioksitin retimi artar. Vcut ssn
dzenler. Solunum hzn artrr.
Protein sentezini salayarak normal byme ve gelimeyi salar.
Ya dokusundan ya asitlerini ve ya asitlerinin hcrelerdeki
oksidasyonunu artrr.
Tiroksin hormonu karacierden glikojeni glikoz hline dntrp kana
gemesini salar ve glikojen oluumunu engeller.

15

ocuklarda fiziksel ve mental geliimi salar.

Tiroksin bbrek ilevini kolaylatrr ve idrar miktarn artrr.
Kalsitonin (tirokalsitonin) hormonu, kanda kalsiyum dzeyi arttnda
tiroid bezi follikllerinden salglanr. Kandaki kalsiyum seviyesini,
drc etki gstererek dzenler. Kalsitonin kandaki kalsiyum
seviyesini normale drmek iin kandaki fazla olan kalsiyumun
kemiklerde depolanmasn hzlandrr. Bylece kandaki, kalsiyum
seviyesi normale dner. Ayrca kalsiyumun bbreklerden geri emilmesini
engeller ve kalsiyumun idrarla atlmn hzlandrr. Bu durum kanda
kalsiyum seviyesi normale dnnceye kadar srer.

Tiroid bezinin herhangi bir nedenle yetersiz almas sonucu tiroksin salgs azalr, bu
duruma hipotiroidizim denir. Hipotiroidizmde; imanlk, soua kar duyarllk, ar uyku
hli, kalbin atm hznda yavalama ve zihinsel tembellik grlr.
Yeni doanda ve ocukluk dneminde tiroid hormonlarnn salglanmamas veya az
salglanmas kretenizm denen tablonun ortaya kmasna neden olur. Kretenizmde fiziksel
ve mental gerilik (ccelik ve zek gerilii) birlikte grlr. Erikinlerde grlen tiroid
yetmezliine ise miks dem denir. Miks dem durumunda yorgunluk, deri ve salarda
kuruluk, yzde ilik olur.
Tiroid hormonlarnn normalden fazla salglanmasna hipertiroidizm denir. Bu durum
tirotoksikozis (basedow-graves hastal) olarak adlandrlr. Hipertiroidizmde; zayflama
kalp atm hznda artma, sinirlilik, ellerde titreme, scaa dayankszlk, uykusuzluk ve
kaslarda gszlk grlr.
Hipo ya da hipertiroidizme bal olarak tiroid bezinin bymesine guatr denir.
Hipertiroizmde tiroid hormonlarnn artmasna bal olarak TSH inhibe edilir (basklanr).
Ancak feed-beck mekanizmas ilemez ve tiroid hormonu ar salglanmaya devam ederse
bylece tiroid bezi byr. Hipotiroidizmde besinlerle iyot yeterince alnamaz ve hormon
sentezi yaplamaz. TSH miktar artar, TSHn tiroid bezini srekli uyarmasna bal olarak
tiroid bezi srekli alr ve byr.

2.4. Paratiroid Bezler (Glandula Parathyroidea)

Paratiroid bezler, tiroid bezinin arka st tarafnda bezi saran kapsl iinde bulunur
(Resim 2.4). Genelde sada ve solda ikier adettir. Fakat 410 arasnda saylar deiebilir.
Mercimek byklnde, sar-krmz renktedir. Ortalama 50 mg arlnda ve epitelyum
yuma eklindedir. Salglad parathormon sayesinde kalsiyum ve fosfor metabolizmasn
dzenler.

2.4.1. Parathormon
Parathormon kanda kalsiyum seviyesini ykseltici etkiye sahiptir. Bu hormon kandaki
kalsiyum dzeyinin normalin altna dmeye balamas durumunda salglanmaya balar. Bu
hormonun etkileri unlardr.

16

Kemikten kalsiyum ve fosfor salnmasn hzlandrr, kana geiini salar.

Bbrekleri etkileyerek bbrek tubuluslarndan (borucuk) kalsiyumun geri
emilimini hzlandrr ve kana geiini salar. Bylece kalsiyumun idrarla atlm
engellenir. Fosfatn bbreklerden geri emilimi azaltlr.
nce barsaklardan kalsiyumun emilimini hzlandrr. Bu etkinin oluabilmesi
iin D3 vitaminine ihtiya vardr. Parathormonun etkisiyle D3 vitamininden
bbreklerde kalsitriol (antitetanik) denilen bir madde sentezlenir. Sentezlenen
bu madde barsaklardan kalsiyum emilimini hzlandrr ve fosfor atlmasn
artrr.

Parathormon yeterince salglanmazsa kandaki kalsiyum seviyesi der; buna bal

olarak kaslarda, bilhassa el ve yz kaslarnda kaslmalar, tetani grlr. Bu kaslma larenks
kaslarnda olursa solunum engellenir ve lme neden olabilir. Parathormonun fazlalnda,
kemiklerden kalsiyum salm fazla olur ve kemiklerdeki kalsiyum deposu boaltlarak kana
verilir. Bylece kemikler kolayca bklr ve krlr.

Kan kalsiyum seviyesinin dzenlenmesi

Resim 2.5: Kandaki kalsiyum seviyesinin dzenlenmesi

Kalsitonin ve parathormon birbirine zt etkiyle alarak kandaki kalsiyum seviyesini

dzenler. Kandaki kalsiyum seviyesi ykseldiinde parathormonun salglanmas yavalarken
kalsitonin miktar artar. Kalsiyumun kandan kemiklere geii ve bbreklerden atlm
hzlanrken barsaklardan emilimi yavalatlr ve kalsiyum seviyesi drlr. Kandaki
kalsiyum seviyesi dtnde ise parathormonun salglanmas artar, kalsitonin miktar azalr.

17

Kalsiyumun kemiklerden kana geii ve barsaklardan emilimi hzlanrken

bbreklerden atlm azaltlr ve bylece kandaki kalsiyum seviyesi ykseltilir.

2.5. Adrenal Bezler (Gl. Suprarenalis-Bbrek st Bezleri)

Adrenal bezler (gl. suprenalis) her iki bbrein st ksmna yerlemi, sarms renkte
iki bezdir. Her biri ortalama 67 gramdr. Adrenal bezler i ve d olmak zere iki blmden
oluur. ksmna adrenal medulla (z), d ksmna adrenal korteks (kabuk) denir. Her iki
blmden yap ve fonksiyon bakmndan farkl hormonlar salglanr.

Resim 2.6: Bbrek st bezleri

2.5.1. Medulla Blm Hormonlar

Adrenal medulladan sempatik uyar ile adrenalin (epinefrin) ve noradrenalin
(norepinefrin) olmak zere iki hormon salglanr. Bu blmden salglanan hormonlarn %
80ini adrenalin, % 20sini noradrenalin oluturur. Adrenal medulla hormonlarna
katekolaminler de denir. Adrenalin ve noradrenalin baz organlar zerine ayn bazlarna ise
farkl etki gsterir. Bu hormonlarn salnm korku, heyecan, hiddet, stres durumlarnda artar.

Adrenalin ve noradrenalinin etkileri

Kalbin almasn hzlandrarak kan basncn artrr.

Yzeysel, evresel kan damarlarn daraltr.
skelet kaslar kan damarlarn geniletir.
Karacierdeki glikojenin glikoza dnmesini etkileyerek kandaki eker
dzeyini ykseltir.
Oksijen tketimini artrr.
Sindirim kanalnda yavalamaya neden olur.
Pupillalarn (gz bebei) genilemesini salar.
Noradrenalin, klcal damarlar daraltr, kan basncn artrr.

18

2.5.2. Korteks Blm Hormonlar

Adrenal bezin korteks blm yaam iin ok nemli bir bezdir. Korteks blmnn
olmamas lmle sonulanan ciddi bozukluklara yol aar. Korteksten 30-40 eit hormon
salglanr. Bu hormonlar, hipofiz n lob hormonu olan adrenokortikotrop hormon (ACTH)un
korteksi uyarmas ile salglanr ve kana verilir. Adrenal korteksten steroid hormonlar
sentezlenir bu nedenle bu hormonlara kortikosteroid hormonlar da denir. En nemlileri;
glukokortikoidler, mineralokortikoidler ve androkortikoidlerdir. Hormonlar fonksiyonlar
bakmndan birbirlerinden farkldr.

Glukokortikoidler

Daha ok protein, ya ve karbonhidrat metabolizmas zerine etkilidir. Bu gruptaki en

nemli hormonlar kortizol ve kortikosterondur (kortizon ve hidrokortizon).

Glukokortikoidlerin grevleri
o
Karacieri etkileyerek protein ve yalardan glikoz olumasn ve
glikozun karacierde depolanmasn salar. Hcrelerde glikoz
kullanmn azaltr. Bylece kanda glikoz miktar artar.
o
Proteinlerin ykmn artrr ve protein sentezini azaltr. Karacier
dndaki kas dokusunda protein depolarn azaltr.
o
Yalarn ykmn, serbest ya asidi orann ve kullanmn artrr.
o
Glukokortikoidlerin metabolik etkilerinin yan sra iltihap
belirtilerini ve alerjiyi giderici etkileri vardr.

Kortizon yokluunda grlen bozukluklar

o
Kan glikoz dzeyi der.
o
Ya dokusundan serbest ya asitlerinin meydana gelmesinde
eksiklikler ortaya kar.
o
Kan basnc der.
o
Distal tbln suya geirgenliini azaltarak daha fazla suyun
atlmasna neden olur. Kortizol eksikliinde fazla su iildii zaman
vcutta su birikmesine ve su zehirlenmesine neden olur.
o
Lezzet almada bozukluk, iitme ve koku almada yetersizlikler
grlebilir.
o
Kas zayfl grlr.
o
Nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte yokluunda timus bezi ve
lenf bezleri byr.

Mineralokortikoidler

Bu grupta bulunan hormonlarn en nemlileri aldesteron ve desoxycorticosterondur

(dezoksikortikosteron). Aldesteron vcudun sv ve elektrolit dengesini salanmas iin
gerekli bir hormondur. Asl etkisini sodyum zerine gsterir. Aldesteron, bbreklerin nefron
tubuluslar zerine etki ederek sodyumun bbreklerden geri emilimini salarken potasyumun
ve hidrojen iyonlarnn bbreklerden idrarla atlmn hzlandrr. Sodyum miktarnn artmas
ozmotik basncn artmasna ve ayn oranda suyun emilimine neden olur. Bylece vcut
svlarndaki su ve elektrolit dengesi salanr. Ayrca aldesteron enfeksiyonlara kar
savunma sistemini de destekler.

19

Dezoksikortikosteron, iltihaplarda ba dokusunun artmasn bylece dokunun

onarlmasn salar.
Aldesteronun yetersiz salglanmasnda sodyum, su ve klorun geri emilimi azalr. Kan
hacmi ve kalp at yavalar, buna bal olarak dolam oku geliir. Aldesteron fazlalnda
ise potasyumun vcuttan fazla atlmasna bal olarak potasyum miktar azalr ve kas
zayfl grlr.

Androkortikoidler (Gonodokortikoidler, Seksel Hormonlar)

Korteksten salglanan seksel hormonlar progesteron, strojen ve androjendir.

Androjen erkekte ses kalnlamas, kllanma ve kas tonsnn artmasnda rol oynar. Kadnda
cinsiyet igdsnn ortaya kmasnda etkilidir.
Androkortikoidlerin salglanmas ACTH denetimindedir. Bu hormonlar ayn zamanda
testis hcrelerinde de retilir.

2.6. Pankreas Bezi (Pancreas)

Pankreas karn boluunda midenin arka ksmnda, duodenumun kvrm iine
yerlemitir. Dalaa kadar uzanr. Ortalama 1215 cm uzunluunda, 80 gram arlndadr.

Resim 2.7: Pankreas bezi

Pankreas hem endokrin, hem de ekzokrin salg yapan kark bir bezdir. Pankreasn %
98lik ksm ekzokrin grevi, kalan % 2lik ksm da endokrin grevini yerine getirir.
Salglad sindirim enzimlerini ductus pankreaticus kanal aracl ile duodenuma aktrken
salglad hormonlar ise bir kanala ihtiya duymadan direkt kana verir. Pankreasn
endokrin ksm langerhans adacklardr. Langerhans adacklarn oluturan hcreler
ierdikleri granllerin ekillerine, zelliklerine, byklklerine gre snflandrlr. Her
adackta fonksiyonlar farkl A (alfa) hcreleri, B (beta) hcreleri, D (delta) hcreleri ve F
hcreleri olmak zere drt tip hcre bulunur.

20

2.6.1. Pankreas Bezi Hormonlar

Langerhans adacklarnda bulunan A (alfa) hcreleri glukagon, B (beta) hcreleri
inslin, D (delta) hcreleri somatostatin ve F hcreleri pankreotik polipeptid salglar.

2.6.1.1. nslin
nslin hormonu pankreasn langerhans adacklarndaki beta hcrelerinin granll
endoplazmik retikulumunda sentezlenir. nslin kandaki glikoz seviyesini drerek
dzenler. Kanda glikoz seviyesi ykseldiinde inslin miktar artar ve u etkileri yapar.

Glikozun karaciere tanarak glikojen hlinde depo edilmesini salar.

Glikozun hcre iine tanmasn salar. Glikozun hcreler tarafndan
kullanlmas ve oksidasyonu inslin sayesinde gerekleir. nslin olmadan
hcreler glikozu kullanamazlar. nk glikoz dokular aras svdan hcre iine
inslin sayesinde tanr. Barsaklardan emilen glikoz inslin sayesinde
kaslarda ve karacierde depo edilir.
Karbonhidratlardan ya oluumunu hzlandrr.

nslinin yetersiz salglanmas sonucu glikoz karacierde glikojen hlinde depo

edilemez ve hcreler tarafndan yeterince kullanlamaz. Sonu olarak kanda glikoz seviyesi
ykselir. Herhangi bir nedenle inslinin yetersiz salglanmasna bal olarak kanda glikoz
seviyesinin normalin stnde olmasna hiperglisemi denir. Kanda glikoz birikmesi diabetes
mellitusa (eker hastal) neden olur.
nslinin normalin stnde salglanmasna bal olarak kanda glikoz dzeyinin
normalin altna dmesine hipoglisemi denir. Bu durumda en ok beyin etkilenir. nk
beynin tek enerji kayna glikozdur. Hipogliseminin ilerleyen aamalarnda hipoglisemik ok
ve lm geliir.

2.6.1.2. Glukagon
Glukagon hormonu, pankreasn langerhans adacklarnn A (alfa) hcrelerinde
sentezlenir. Kanda glikoz dzeyini artrc etki yapar. Karacierde ve kaslarda depo edilen
glikojenin glikoza dntrlerek kana verilmesini salar.

Kann glikoz dzeyinin ayarlanmas

Kan glikoz seviyesinin dengede tutulmas ok nemlidir nk beyin hcrelerinin

srekli olarak glikoza ihtiyac vardr. Beyin hcreleri baka hibir maddeyi beslenmek iin
kullanamaz. nslin ve glukagonun salglanmas direkt olarak kan-glikoz seviyesi tarafndan
kontrol edilir. nslinin antagonisti glukagondur. Kann glikoz deeri, inslin ve glukagon
hormonlarnn birlikte almas sayesinde % 80120 mg olarak sabit tutulur. Plazmadaki
glikoz seviyesi artnca B (Beta) hcreleri uyarlr ve inslin salglanmas artar. Glikozun
hcrelerde kullanm gerekleir ve kan glikoz seviyesi der.

21

Kandaki glikoz seviyesi ykseldiinde;

Plazmadaki glikoz seviyesi dnce; pankreas adacklarndaki A (alfa) hcrelerinden

glukagon salgs balar ve inslin salgs azalr. Karacierde depolanm olan glikoz aa
kar ve kan glikoz seviyesi ykselir.

Kandaki glikoz seviyesi dtnde;

Pankreastan salglanan dier hormonlar somatostatin ve pankreotik polipeptiddir.

Somatostatin, pankreasn D hcrelerinde yaplr. Pankreas B hcrelerinden inslin salglatan
her uyar D hcrelerinden somatostatin salglatr. Somatostatin mide boalmasn geciktirir,
mide asit yapmn ve gastrin salgsn nler. Pankreasn enzim salgsn azaltr.
Pankreotik polipeptid hormonu safra kesesi kontraksiyonunun nlenmesi ve
pankreasn sindirim enzimlerinin yapmnn ayarlanmasn salar.

2.7. Gonadlar
Kadn ve erkein vcut biimlerinde reme ve cinsiyetle ilgili farkllklar vardr.
Organizmadaki bu farkllklar fonksiyonel ve hormonal farkll da beraberinde getirir.
Gonadlar; erkekte testisler kadnda ise ovariumlardr. Gonadlardan salglanan hormonlar
kadnlk ve erkeklik karakterlerinin ortaya kmasn salar. Cinsiyet hormonlarnn kontrol,
hipofiz n lobundan salglanan FSH ve LH tarafndan gerekletirilir.

2.7.1. Testis (Erkek Seks) Hormonlar

Erkek gonadlar olan testisler (erbezleri); gvdenin tabannda, kasklar arasnda
scrotum denen kesenin iinde bulunur. Sal solu iki adet olup oval ekilli ve 10- 15 gram
arlndadr.

22

Resim 2.8: Testisler

Testislerde erkek reme hcresi (spermotozoalar) ve androjen hormonu retilir. Esas

olarak testislerin intertisiyel leydig hcrelerinden salglanan androjenler az miktarda da
adrenal bezlerden salglanr. Androjen hormonlarnn en nemlisi testosterondur ve
salglanmasnn denetimini LH salar.
Testosteron hormonu, intrauterin dnemde ok az miktarda salglanr. Doumdan
sonra 1012 yana kadar hi salglanmaz. Ergenlik dneminin balamasyla salg miktar
hzla artar. 40 yandan sonra yavalamaya balar. 80 ya civarnda hi salglanmaz.
Kadnlarda da az miktarda testosteron salglanr.
Testislerin sertoli hcrelerinden inhibin denilen bir hormon daha salglanr. Bu
hormon FSH salnmasn inhibe eder (basklar).

Testosteron hormonunun grevleri

Erkek d reme organlarnn bymesi ve gelimesini salar.

Erkeklerdeki seksel davranlarn yerine getirilmesini salar.
Vcutta kllarn dalmn salar.
Grtlak mukozasnn kalnlamas ve grtlan genilemesini salar. Plika
vokalislerin (ses telleri) bymesini ve dolaysyla sesin kalnlamasn
salar.
Protein yapm ve kaslarn gelimesini salar.
Testosteronun kemik bymesi ve kalsiyum tutulmasna etkisi vardr.
Hem total kemik matriksi miktarn artrr, hem de kalsiyumun
kemiklerde birikerek sertlemesini salar.
Sperm yapm ve reme sisteminin salg bezlerinin geliimini salar.

2.7.2. Ovarium (Kadn Seks) Hormonlar

Kadn gonad olan ovariumlar (ovaryum), kk pelvisin yan duvarlarnda kendine ait
fossa ovarica denen ukurda bulunur. Sal sollu iki adet olup yaklak 46 gram kadardr.

23

Ovaryumlar ovumu (kadn reme hcresi) meydana getirme grevinin yannda

strogen (strojen) ve progesteron hormonlarn da salglar. Bu hormonlar hipofiz n
lobundan salglanan FSH ve LH hormonlarnn denetimi altndadr.
strojen ve progesteronun salglanmas puberte dneminde (1214 ya) balar. Bu
dnemde douta ovaryumlarda mevcut olan primer follikler FSHnin etkisiyle geliir. Bu
gelime ile birlikte follikler oosit hcrelerinden ovumu meydana getirir. Dier taraftan
LHnin etkisiyle sv salglar. Bylece follikl iinde ii sv olan bir boluk oluur. Bu
boluktaki sv strojen hormonunu oluturur. Olgunlaarak iinde sv toplayan follikle
graff follikl denir. Graff follikl ortalama olarak 28 gnde bir atlar ve iindeki ovumu
dar atlarak ovlasyon (yumurtlama) gerekleir. Ovlasyondan sonra graff folliklnn
yerinde corpus luteum (sar cisim) denilen bir oluum meydana gelir. Corpus luteumdan az
olarak strojen daha fazla olarak da progesteron hormonu salglanr.

Resim 2.9: strojen ve progesteron hormonunu salglayan ovaryum

2.7.2.1. strojen Hormonu ve Etkileri

strojen, kadn reme organlarnn gelimesini ve grevlerini denetleyen hormonlar
grubudur. En etkilisi stradiol olmak zere stron ve striol saylabilir. Esas olarak
ovaryumlardan ve plesantadan salglanan strojen az miktarda da adrenal bezler ve
testislerden salglanr. strojenin etkileri unlardr.

Menstrasyonun (adet kanamas) fizyolojik olarak dzenlenmesini salar.

Fallop tplerinin, uterus ve d genital organlarn bymesini salar.
Fallop tplerinin yapsnda bulunan silialar etkiler ve dllenmi ovumun
uterusa doru hareketini kolaylatrr.
Memede ya toplanmasn, ba dokusu kitlesinin artmasn ve st bezlerinin
kanallarnn olumasn salar.
strojen kemiklerin byme faaliyetlerini hzlandrr. Bu sebeple ergenlik
dneminde kzlarda hzl bymeye sebep olur.
Metabolizmay hzlandrrken deri alt dokusunda, kala ve uyluklarda ya
birikmesini ve kadn vcudunda karakteristik grnmn olumasn salar.

24

2.7.2.2. Progesteron Hormonu ve Etkileri

Kadn vcudunun gelimesi ve kadna zg karakterlerin srdrlmesinde strojenle
birlikte grev yapar. Ovaryum siklusunun ikinci yarsnda (14. gnden sonra) corpus
luteumdan salglanr. Eer fertilizasyon (dllenme) olmusa gebeliin 4. ayna kadar corpus
luteum progesteron retmeye devam eder. Bu sreden sonra bu grevi plesanta alr ve
gebelik sresince fazla miktarda salglanr. Fertilizasyon olmamsa menstral siklusun
yaklak olarak 26. gnnde progesteron salglanmas en aza iner. Progesteronun etkileri
unlardr:

Progesteron hormonu, kadnda ikincil seks karakterlerinin (meme geliimi,

kala genilemesi, sesin incelmesi sakal byk kmamas) gelimesini salar.

Progestronun en nemli grevi, cinsel siklusun ikinci yarsnda endometriumun

(rahim duvarnn en i tabas) kalnlamasn ve buradaki salglarla ilgili
deiiklikleri balatarak uterusu dllenmi yumurtann tutunmasn
hazrlamaktr.

Uterus konraksiyonlarn yavalatr ve tutunmu zigotun atlmasn engeller.

Fallop tp mukozasnda salg deiiklikleri yapar. Tp iinde hareket ederken

blnmekte olan zigotun beslenmesini salar.

Memelerde st bezlerinin gelimesini salar.

2.8. Timus (Thymus) Bezi

Timus toraks boluunda sternumun arkasnda, n mediastinuma yerlemitir.
Simetrik olmayan iki lobdan meydana gelmitir. Timus ergenlie kadar gelimeye devam
eder ve arl 3040 grama kadar ular. Ergenlik dneminden sonra yava yava klerek
yerini ya ve ba dokusuna brakr.

Resim 2.10: Timus bezi

2.8.1. Timus Bezinin Grevleri

Timus, endokrin bir bez olmasnn yan sra lenfoid sistemin organlarndan biridir.
Lenfosit reterek zellikle ocukluk yalarnda vcudun savunma mekanizmasnda rol alr.
Timusdan salglanan hormonlar timosin, timik humoral hormon (THH) ve faktr timik
serum (FTS)dur. Bu hormonlar T lenfositleri ve baz B lenfositlerinin gelimesinde rol
oynar. Timus hormonlar, ayrca hipofizden salglanan cinsiyet hormonlarnn (LH, FSH)
salnmasn basklar.

25

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Endokrin bezler ve hormonlarn ayrt ediniz.
lem Basamaklar

neriler

Hipofiz bezinin yerini resim ve kafa Hipofiz bezinin yapsn afi zerinde
inceleyebilirsiniz.
iskeletinde gsteriniz.
Hipofiz n lob
grevlerini saynz.

hormonlarn

ve Hipofiz n lop hormonlarnn isimlerini

ema ile gsterebilirsiniz.

Hipofiz arka lob

grevlerini saynz.

hormonlarn

ve

Epifiz
bezinin
gsteriniz.

resimde Epifiz bezinin yapsn afi zerinde

inceleyebilirsiniz.

yapsn

Epifiz
bezinin
hormonlarn
grevlerini saynz.
Tiroid
bezinin
gsteriniz.

Paratiroid
saynz.

yapsn

hormonunun

Adrenal
bezin
gsteriniz.

yapsn

ve Epifiz bezi hormonlarn

yazarak alabilirsiniz.

etkilerini

resimde Tiroid bezinin yapsn afi zerinde

inceleyebilirsiniz.

yapsn

Tiroid
bezinin
hormonlarn
grevlerini saynz.
Paratiroid bezinin
gsteriniz.

Hipofiz
arka
lop hormonlarnn
isimlerini yazarak alabilirsiniz.

ve Tiroid bezi hormonlarnn etkilerini

yazarak alabilirsiniz.

resimde Paratirodt bezinin yapsn afi zerinde

inceleyebilirsiniz.

grevlerini

Kalsiyum metabolizmasn dzenleyen

hormonlarn
fizyolojisini
yazarak
alabilirsiniz.

resimde Adrenal bezin yapsn afi zerinde

inceleyebilirsiniz.

Medulla blm hormonlarnn adlarn

ve grevlerini saynz.

Medulla
blm
hormonlarnn
ilevlerini yazarak alabilirsiniz.

Korteks blm hormonlarnn adlarn

ve grevlerini saynz.

Korteks
blm
hormonlarnn
ilevlerini yazarak alabilirsiniz.

Pankreas bezinin yeri ve yapsn resim Pankreas bezinin yapsn afi zerinde
ve makette gsteriniz.
inceleyebilirsiniz.
Pankreas bezi hormonlarnn adlarn ve
grevlerini saynz.

Pankreas bezi hormonlarnn etkilerini

yazarak alabilirsiniz.

26

 Testis (erkek seks) hormonlar

grevlerini saynz.

ve

Testis hormonlarnn etkilerini yazarak

alabilirsiniz.

Ovarium (kadn seks hormonlar) Ovarium

hormonlarnn
hormonlarnn grevlerini saynz.
yazarak alabilirsiniz.

etkilerini

Tymus bezi hormonlarnn adlarn ve Tymus bezinin vcut savunmasndaki

grevlerini saynz.
grevlerini yazarak alabilirsiniz.

27

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmleleri dikkatlice okuyarak bo braklan yerlere doru szc
yaznz
1.

nslin ve glukagon denen hormonlarn salgland, hem i hem de d salg yapan

bezin addr.

2.

Ovariumlar . ve hormonlarn salglarlar. Testisler ise

... hormonu salglar.

3.

salg bezlerinin en by olan .bezi hormonlar, vcuttaki

oksidasyon olayn ve bazal metabolizmay ayarlar.

4.

Pankreasn

langerhans

adacklarnn

beta

hcrelerinde

salglanan

hormonu kan-glikoz seviyesini drr.

5.

Kanda kalsiyum seviyesi ykseldii zaman tiroid bezi follikllerinden

hormonu salglanr. Bylece kandaki kalsiyum seviyesi normale dner.

6.

Aldesteron hormonu vcutta sodyum iyonunun ve suyun tutulmasn salar dolaysyla

............................ kaybn nler.

7.

Oksitosin hormonu .da

retilir,. da

depolanr ve gerektiinde kana verilir.

8.

St salglanmasn .. ad verilen hormon salar.

9.

Hipofiz bezinin horrmon salglamasnn denetimini ..... yapar.

10.

Adrenal medulladan ve. hormonlar salglanr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

28

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.
1.

Aadakilerden hangisi Gl. pinealisde melatonin salnmn arttran sebeplerdendir?

A) Parasempatik uyar
B) Aydnlk
C) Karanlk
D) Is art
E) Uyku

2.

Aadakilerden hangisi hipotalamus tarafndan salglanan ve hipofizin arka lobunda

depolanan, vcudun sv dengesini ve kan basncn kontrol eden hormondur?
A) ADH
B) LH
C) TSH
D) Prolaktin hormon
E)FSH

3.

Aadakilerden hangisi yenidoanda ya da ocukluk dneminde tiroid hormonun

salglanmamas durumunda ortaya kan tablodur?
A) Guatr
B) Hipotiroidizm
C) Hipertiroidizm
D) Kretenizm
E) Akromegali

4.

Aadakilerden hangisi hem endokrin hem de ekzokrin bez zellii gsterir?

A) Dalak
B) Mide
C) Karacier
D) Tiroid bezi
E) Pankreas

5.

Aadakilerden hangisi kalsiyum metabolizmasna etki eden hormondur?

A) Norepinefrin
B) Parathormon
C) Prolaktin
D) Oksitosin
E) strojen

6.

Aadakilerden hangisi hipofiz hormonlarnn salglanmasn denetler?

A)Epifiz
B)Timus
C)Hipofiz
D)Hipotalamus
E)Beyincik

29

7.

Aadakilerden hangisi kanda kalsiyum seviyesinin normalin zerinde olmasna

verilen addr?
A) Anemi
B) Hiperkalsemi
C) Hipokalsemi
D) Hipoglisemi
E) Hiperglisemi

8.

Aadakilerden hangisi, vcuttaki btn hcreleri etkileyerek byme ve gelimeyi

salayan hormondur?
A) Somatotropin hormon
B) Follikl stimulan hormon
C) Luteinize edici hormon
D) Laktotrop hormon
E) Adrenokortikotropik hormon

9.

Aadakilerden hangisi erkek ve kadnda cinsiyet bezlerinin ve organlarnn reme

fonksiyonlarn kazanmasn salayan hormondur?
A) Melanosit stimulan hormonu
B) Adrenokortikotropik hormon
C) Troid Stimulan hormon
D) Gonadotropik hormon
E) Somatotropin hormonu

10.

Vasopressin hormonunun temel grevi aadakilerden hangisidir?

A) Kalsiyumun kemiklerde tutulup kana gemesini engeller.
B) ocuklarda fiziksel ve mental geliimi salar.
C) Vcut ssn dzenler.
D) Solunum hzn dzenler.
E) Vcudun sv dengesini dzenler ve kan basncn kontrol eder.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

30

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

Endokrin sistem
Hormon
Reseptrler
Feed-back
Peptit ve steroit
Kanalsz
Hormonlardr
Hiposekresyon
Hipersekresyon
Endokrin bezler

RENME FAALYET -2NN CEVAP ANAHTARI

1
2

3
4
5
6
7
8
9
10

Pankreas
strogen ve
progesterontestosteron
Tiroid
nslin
Kalsitonin
Su
Hipotalamushipofizin n lobu
Prolaktin
Hipotalamus
Epinefrin ve
norepinefrin

MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

C
A
D
E
B
D
B
A
D
E

31

KAYNAKA
KAYNAKA

HATBOLU M. Tahir, Anatomi ve Fizyoloji, Ankara, ahin Matbaas, 2001.

KANDEMR Veysel, Anatomi, Ankara, Trk Salk Eitim Vakf Yaynlar,

2005.

KOCATRK Utkan, Aklamal Tp Terimleri Szl, Ankara, 1989.

ORTU Grsel, Anatomi, Eskiehir, Anadolu niversitesi Yaynlar, 1991.

OZAN Hasan, Anatomi, Ankara, Nobel Anatomi, 2004.

ZDEN Mehmet, Anatomi ve Fizyoloji, Ankara, 2003.

RENDE Leyla, Serpil KUZU, kran ANKAZAN, Anatomi Fizyoloji,

Ankara, 2006.

SOLOMON Eldra Pearl, nsan Anatomisi ve Fizyolojisine Giri, ev. L.

Bikem SZEN, stanbul, 2002.

SZEN, L.Bikem, nsan Anatomisine Giri, stanbul, 2006.

VANNINI Vanio, Umberto DIANZANI, Eugenio DE ROSA, Anatomi Atlas,

stanbul, Birol Yaynevi,1992.

YAKAR Kubilay, Fizyoloji, Ankara, Nobel Yaynevi, 2005.

YILDIRIM Mehmet, Resimli nsan Anatomisi, stanbul, Nobel Yaynevi,

2002.

sports.ankara.edu.tr/~koz/ana-fiz/sinir.ppt

www.biyolojiegitim.yyu.edu.tr/k/Sin/index.htm - 3k

faculty.washington.edu/chudler/introb.html

msjensen.cehd.umn.edu/webanatomy/nervous/default.html - 19k

tip.cumhuriyet.edu.tr/cutf/Donem2/I.Komite(DokuKomitesi)/Biyokimya/Ahmet
AKER/SinirSistemi.doc

32