9.

SINIFLAR
KİMYA

I.KONU

Saf madde

ÜNİTE-III KARIŞIMLAR
Karışım

Çözünme

Çözelti türleri

Çözünürlük

Çözünürlüğe etki eden

II.KONU

Karışımların ayrılması

-Tanecik büyüklüğünden
yararlanarak yapılan ayırma
işlemleri.

-Yoğunluk farkından
yararlanarak yapılan ayırma
işlemleri

-Çözünürlük farkından
yararlanarak yapılan ayırma
işlemleri

-Kaynama sıcaklığı farkından

yararlanarak yapılan ayırma
işlemleri
SAF MADDE:
Aynı cins atom ya da moleküllerden oluşmuş maddelere, saf medde denir.
ÖR.
Elementler saf maddelerdir.
Çünkü; hepsi aynı cins atomlardan oluşmuşlardır.
Bileşikler saf maddelerdir.
Çünkü; hepsi aynı cins moleküllerden oluşmuşlardır.

SAF MADDELERİN ÖZELLİKLERİ

1. Saftırlar.
2. Aynı tür taneciklerden oluşurlar.
3. Belli erime ve kaynama noktaları vardır.
4. Homojendir.
5. Fiziksel ve kimyasal yöntemlerle daha basit maddelere ayrıştırılmazlar.
6.Belli koşullarda belli öz kütleye sahiptirler.

ELEMENT
Aynı tür atomlardan oluşmuş saf maddelere element denir.

ELEMENTLERİN ÖZELLİKLERİ
1. Aynı tür atomlardan oluşurlar.
2. Saf ve homojendirler.
3. Belli erime ve kaynama noktaları vardır.
4. Fiziksel ve kimyasal yöntemlerle daha basit maddelere ayrıştırılmazlar.
5. Belli koşullarda belli öz kütleye sahiptirler.
6. Meteler, ametaller, yarı metaller ve soy gazlar olmak üzere 4 ana bölümde incelenirler.
7. Sembollerle gösterilirler.

BİLEŞLİK:
İki yada daha fazla maddenin belli oranda, kimyasal olarak
birleşmesi sonucu oluşturduğu yeni, saf maddeye bileşik denir.
BİLEŞİKLERİN ÖZELLİKLERİ
1.Yapılarında iki yada daha fazla madde bulundururlar.
2. Belli oranda birleşirler.
3. Kimyasal olarak birleşirler.
4.Kendini oluşturan elementlerin özelliklerini taşımazlar.
5.Kendini oluşturan maddelere ancak kimyasal yöntemlerle
ayrıştırıla bilirler.
6. Saf ve homojendirler.
7. Belli erime ve kaynama noktaları vardır.
8. Kendi özelliğini taşıyan en küçük birimleri MOLEKÜLLER dir.

KARIŞIM:
İki yada daha fazla maddenin istenilen oranda fiziksel olarak bir araya getirilmesi sonucu
oluşturdukları maddeler topluluğuna denir
KARIŞIMLARIN ÖZELLİKLERİ
1.Yapılarında iki yada daha fazla madde bulundururlar.
2. İstenilen oranda karıştırılırlar.
3. Fiziksel olarak karışırlar.
4.Kendini oluşturan maddelerin özelliklerini taşırlar.
5.Kendini oluşturan maddelere fiziksel yöntemlerle
ayrıştırıla bilirler.
6. Saf değildirler.
7. Belli erime ve kaynama noktaları yoktur.
8.yapı taşları element yada moleküllerdir.
9. Belli bir formülleri yoktur.

HOMOJEN KARIŞIM:
Özellikleri kütlesinin her yerinde aynı olan karışımlara denir.
ÖR: Çözeltiler homojen karışımlardır. Oluştururlar
ÇÖZELTİ:

Çözücü ve çözünenin oluşturduğu homojen karışımlara çözelti denir.

HETEROJEN KARIŞIM:
Özellikleri kütlesinin her yerinde aynı olmayan karışımlara denir.
ÖR: Süspansiyon, Emülsiyon, Aeresoller, Kolloit karışımlar, adi karışımlar.

SÜSPANSİYON:
Katı-Sıvı heterojen karışımlara denir.
ÖR: Tebeşir tozu- su, Su-talaş, Ayran

EMÜLSSİYON:
Sıvı-Sıvı heterojen karışımlara denir.
ÖR: Zeytinyağı - su

KOLLOİDAL KARIŞIMLAR:
Çıplak özle bakıldığında heterojen olduğu anlaşılmayan katı-sıvı karışımlara denir.
ÖR: Duman, Boya, süt, krema.

AERESOLLER : Katı-gaz yada Sıvı-gaz heterojen karışımlara denir.

ÖR: Duman, Sis, Spreyli parfümler, Spreyli böcek ilaçları…gibi.

ADİ KARIŞIMLAR:
Süspansiyon ve emülsiyon özelliği göstermeyen karışımlara denir.
ÖR: Salata, Kuru fasulye gibi.

ÇÖZÜNME:
Bir maddenin bir çözücü (su) içersinde en küçük birimlerine ayrışacak şekilde dağılması
işlemine çözünme denir.

İyonik yapılı maddeler suda çözündüklerinde iyonlarına kadar ayrışırlar.

 NaCl → Na+ + Cl-

CaCl2 → Ca+2 + 2Cl-

AlCl3 → Al+3 + 3Cl-

Kovalent yapılı maddeler suda çözündüklerinde moleküllerine kadar ayrışırlar.

C6H12O6 → C6H12O6

1 mol N tane

ÇÖZÜNME HIZINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER: ÇÖZÜNMENİN 3 BOYUTU

1.Çözücü Çözünenin Cinsi: Genel olarak benzer 1. Çözücü molekülleri

maddeler bir biri içinde daha iyi çözünürler. çözünen tanecikleri arasına
almak için bir birinden
2.Temas Yüzeyi: Temas yüzeyinin artırılması çözünme uzaklaşıp odacıklar
hızını artırır. oluştururlar. (Endo termik)
2. Çözünene moleküller bu
3.Karıştırmak: Çözeltinin karıştırılması çözünme hızını odacıklara dağılmak için bir
artırır. birinden uzaklaşırlar (Endo)
3. Son olarak çözücü ve
4.Sıcaklık: Çözeltinin sıcaklığının artırılması çözünme
çözünen moleküller bir
hızını artırır.
birini çekerek yaklaşırlar.
5.Basınç: Çözeltinin basıncının artırılması gazların hem (Egzo)
çözünme hızını hem de çözünürlüğünü artırır.

ÇÖZELTİ:

Çözücü ve çözünenin oluşturduğu homojen karışımlara ÇÖZELTİ denir.

Maddelerin katı gaz halleri hariç diğer tüm halleri homojen olarak karışarak çözeltileri
oluştururlar.

ÇÖZELTİ TİPLERİ:

A.DOYGUNLUĞA GÖRE ÇÖZELTİ TİPLERİ:

1.Doymuş Çözeltiler: Belli şartlarda, bir çözücüde çözüne bilen kadar madde çözünmüş
ise, bu tip çözeltilere Doymuş Çözeltiler denir.

2.Doymamış Çözeltiler: Belli şartlarda, bir çözücüde, çözüne bilenden daha az madde
çözünmüş ise bu tip çözeltilere Doymamış Çözeltiler denir.

3.Aşırı Doymuş Çözeltiler: Şartlar değiştirilerek, bir çözücüde çözüne bilenden daha fazla
madde çözünmüş ise bu tip çözeltilere Aşırı Doymuş Çözeltiler denir. Aşırı doygunluk hali
kararsız hal olup çözeltiyi aşırı doygun hale getiren faktörler ortadan kaldırılırsa, (fazla madde
çöker yada uçar) çözelti tekrar doygun hale döner.

B.DERİŞİME GÖRE ÇÖZELTİ TİPLERİ:

1.Seyreltik Çözeltiler: Çözüneni çok az, çözücüsü fazla olan çözeltilere denir.

2.Derişik Çözeltiler: Çözüneni fazla, çözücüsü az olan çözeltilere denir.

C.İLETKENLİĞE GÖRE ÇÖZELTİ TİPLERİ:

1.Elektrolit Çözeltiler: Elektrik akımını ileten çözeltilere Elektrolit Çözeltiler denir. Elektrik
akımını iyi iletenlere Kuvvetli Elektrolitler, kötü iletenlere Zayıf Elektrolitler denir.

ÖRNEK:
Kuvvetli asitler ve bazlar suda çözündüklerinde % 100 iyonlaşırlar. Bu sebeple Kuvvetli asit
ve baz çözeltileri kuvvetli elektrolittir.

Zayıf asit ve bazlar suda çözündüklerinde % 100 iyonlaşmazlar. Bu sebeple zayıf asit ve baz
çözeltileri zayıf elektrolittir.

2. Elektrolit olmayan Çözeltiler: Elektrik akımını iletmeyen çözeltilere Elektrolit Olmayan

Çözeltiler denir.

ÇÖZÜCÜ ÇÖZÜNEN ÇÖZELTİ

ÖRNEK:
SIVI KATI TUZLUSU Şeker suda çözündüğünde moleküler
SIVI SIVI ALKO-SU olarak çözünür. Bu sebeple moleküler
çözeltiler elektrik akımını iletmezler.Bu
SIVI GAZ GAZOZ tür çözeltilere elektrolit olmayan
KATI KATI ALAŞIMLAR çözeltiler denir.

KATI SIVI AMALGAM NOT: Sıvı - Sıvı çözeltileri:Bizler

çözelti denilince genelde katıların sulu
KATI GAZ YOK
çözeltilerini anlarız. Ancak bir çok sıvı
GAZ KATI YOK bir çok sıvıda çözünerek çözelti
oluştururlar. Mesela; Alkol-Su, Yağlı
GAZ SIVI NEM
boya-tiner… gibi.
GAZ GAZ TEM. HAVA
NOT: Gaz - Sıvı çözeltileri:

Eğer gazlar suda çözünmeseydi, suda yaşayan canlıların yaşamlarını sürdürmeleri

imkansızdı.

Gazların sudaki çözünürlüğü, basınçla artar sıcaklıkla azalır.

UYGULAMA – 1
♦ Aşağıda verilen maddelerin ait olduğu, madde sınıfını işaretleyiniz?

MADDE ELEMENT BİLEŞİK KARIŞIM

Yemek tuzu

Naftalin

Lehim

Kalay

Tuzlu su

Kurşun

Ham petrol

Sirke

Kolonya

Şeker
Zeytinyağlı
su
Çelik

Limonata

Nemli hava

Nişasta

Gümüş

Alkol

Sulu benzin

Katı iyot

Sıvı NaCl

Şerbet

Asetik asit

Gazoz

Benzen

Eter
UYGULAMA – 2
♦ Aşağıda verilen maddeleri homojen veya heterojen olarak işaretleyiniz?

MADDE HOMOJEN HETEROJEN

Yemek tuzu

Naftalin

Lehim

Kalay

Tuzlu su

Kurşun

Ham petrol

Sirke

Kolonya

Şeker

Zeytinyağlı su

Nişasta – su karışımı

Limonata

Nemli hava

Su – mazot karışımı

Kum – su karışımı

Alkol - su karışımı

Sulu benzin

Katı iyot

Sıvı NaCl

Talaş – su karışımı

Asetik asit

Gazoz
Demir tozu – kükürt
karışımı
Eter

Sis bulutu
UYGULAMA – 3
♦ Aşağıda verilen karışımların ait olduğu türü işaretleyiniz?

EMÜLSİYON ADİ KOLLOİT

MADDE ÇÖZELTİ SÜSPANSİYON
KARIŞIM KARIŞIM

Yemek tuzu – Su

Naftalin – Su

Çay

Mürekkep

Tebeşir tozu – Su

Süt

Ham petrol

Ayran

Kolonya

Şeker – Su

Zeytinyağlı su

Nişasta – su

Limonata

Nemli hava

Su – mazot

Kum – su

Serum

Sulu benzin

Kan

Deniz suyu

Talaş – su

Asetik asit - Su

Gazoz

Demir tozu – kükürt tozu

Rakı – Su karışımı

ÇÖZÜNÜRLÜK

Belli şartlarda 100 gram çözücüde çözüne bilen maksimum madde miktarına denir.

Ç=g/100 g-su
Çözünürlüğe Etki eden Faktörler

1.Çözücü ve Çözünenin cinsi:

Genel olarak benzer maddeler bir biri içinde iyi çözünür. Polar-Polarda iyi çözünür. A polar-
Apolarda iyi çözünür.

ÖRNEK:
Tuz, suda iyi çözünür. Çünkü her ikisi de polardır.

Alkol, suda iyi çözünür. Çünkü iki molekül bir biriyle hidrojen bağı oluşturur .

Naftalin suda iyi çözünmez. Çünkü iki molekül arasında bir benzerlik yoktur.

2. Sıcaklık

Katı ve sıvıların sudaki çözünürlükleri sıcaklıkla genellikle artar. Gazların sudaki

çözünürlükleri ise sıcaklıkla azalır.

3.Basınç

Katı ve sıvıların sudaki çözünürlükleri basınçla değişmez. Gazların sudaki çözünürlükleri ise
basınçla artar.

4. Ortak İyon

Ortak iyon çözünürlüğü azaltır.

UYGULAMA – 4

♦ Çözünürlüğe sıcaklık etkisi ile ilgili aşağıda verilen problemleri çözünüz?

 Ç (g X/100 g su)
Ç (g X/100 g su)
A)
60
40

40
30

30
10
T (oC)
15
T (oC) 5 15 35
10 20
100 B) 200 C) 300 D) 400 E)
Aşağıdaki 4 soruyu grafiğe göre
cevaplandırınız. 500

1. 20 ºC de 250 gram su ile hazırlanan doymuş

çözelti 10 ºC ye soğutulduğunda kaç gram
madde çöker?
A) 25 B) 30 C) 50 D) 60
E) 75

Aşağıdaki 4 soruyu
grafiğe göre cevaplandırınız.
2. 15 ºC de 50 gram su ile hazırlanan doymuş
çözeltinin sıcaklığı 20 ºC ye çıkarıldığında
doymuş olabilmesi için kaç gram madde
5. 35 ºC de 400 gram su ile hazırlanan doymuş
eklenmelidir?
çözeltinin sıcaklığı 5 ºC ye düşürüldüğünde
A) 5 B) 7,5 C) 10 D) 15
çökme olmaması için kaç gram su eklenmelidir?
E) 20

A) 200 B) 300 C) 400 D) 500 E)

600
3. 10 ºC de 400 gram su ile hazırlanan doymuş
çözeltinin sıcaklığı 20 ºC ye çıkarıldığında
doygun olabilmesi için kaç gram su
6. 5 ºC de 50 gram su ile hazırlanan doymuş
buharlaştırılmalıdır?
çözeltinin sıcaklığı 15 ºC ye çıkarıldığında
doygun olabilmesi için kaç gram Su
buharlaştırılmalıdır?
A) 100 B) 150 C) 200 D) 250 E)
300
A) 12,5 B) 10 C) 7,5 D) 5 E)
2,5

4. 20 ºC de 600 gram su ile hazırlanan doygun

çözeltinin sıcaklığı 15 ºC ye düşürüldüğünde
7.
çökme olmaması için kaç gram su eklenmelidir?
15 ºC de 300 gram su ile hazırlanan doygun
çözeltinin sıcaklığı 5 ºC ye düşürüldüğünde
çökme olmaması için kaç g. su eklenmelidir?
 A) 400 B) 300 C) 200 D) 100 doygun olabilmesi için kaç gram su
E) 50 buharlaştırılmalıdır?

A) 400 B) 300 C) 200 D) 100 E)

50
8. 5 ºC de 600 gram su ile hazırlanan doygun
çözeltinin sıcaklığı 35 ºC ye çıkarıldığında

UYGULAMA – 5

♦ Çözünürlüğe sıcaklık etkisi ile ilgili aşağıda verilen problemleri çözünüz.

Ç (g X/100 g su)
Ç (g X/100 g su)

50
40

25
20

10 10

T ( oC) 15
T ( oC)
5 10 15 10 25

Aşağıdaki 4 soruyu grafiğe göre A) 750 B) 500 C) 250 D) 125

cevaplayınız. E) 75

1. 10 ºC de 250 gram su ile hazırlanan doygun 4. 25 ºC de hazırlanan 600 gram doygun çözeltinin
çözeltinin sıcaklığı 25 ºC ye çıkarıldığında sıcaklığı 10 ºC ye düşürüldüğünde kaç gram
doymuş olabilmesi için kaç gram su madde çöker?
buharlaştırılmalıdır?

A) 200 B) 160 C) 120 D) 80

A) 200 B) 150 C) 100 D) 50 E) E) 40
25

Aşağıdaki 4 soruyu grafiğe göre

2. 15 ºC de 625 gram doygun çözelti içerisinde cevaplayınız.
kaç gram çözünmüş halde madde vardır?

A) 125 B) 100 C) 75 D) 50 E) 5. 15 ºC de 250 gram su ile hazırlanan doygun

25 çözeltinin sıcaklığı 10 ºC ye düşürüldüğünde
çökme olmaması için kaç g. Su eklenmelidir?

A) 250 B) 200 C) 150 D) 100 E)

3. 15 ºC de 500 gram su ile hazırlanan doygun
50
çözeltinin sıcaklığı 10 ºC ye düşürüldüğünde
çökme olmaması için kaç g. Su eklenmelidir?
6. 15 ºC de hazırlanan 350 gram doymuş
çözeltinin sıcaklığı 5 ºC ye düşürülürse kaç
gram madde çöker?

A) 100 B) 75 C) 50 D) 25
E) 10

7. 5 ºC de hazırlanan 660 gram doymuş çözeltinin

sıcaklığı 15 ºC ye çıkarıldığında doymuş
olabilmesi için kaç gram madde eklenmelidir?

A) 300 B) 240 C) 180 D) 120 E)

60

8. 10 ºC de hazırlanan 240 gram doymuş

çözeltinin sıcaklığı 5 ºC ye düşürüldüğünde
çökme olmaması için kaç g. Su eklenmelidir?

A) 400 B) 200 C) 100 D) 50

E) 40