Professional Documents
Culture Documents
LETME BLM
SUNAN
: Serdal KOYT
NDEKLER
NDEKLER
EKLLER DZN
02
04
1. GR
05
2. KLK KAVRAMI VE KAPSAMI
06
3. KL BELRLEYEN FAKTRLER
07
4. KL OLUTURAN TEMEL FAKTRLER
09
4.1. Bedensel (fizyolojik-biyolojik) faktrler
09
4.2. Kltrel Faktrler
10
4.3. Aile Faktr
10
4.4. Sosyalleme Sreci (sosyal yap ve sosyal snf)
11
4.5. Durumsallk Faktr
11
4.6. Dier Faktrler
12
5. KLK KURAMLARI
12
5.1. Eysenckin Kiilik Kuram
12
5.2. Jullian B. Rotterin Kiilik kuram
12
5.3. Atkinson ve Mc. Clellandn kiilik kuram
12
5.4. Galton, Tyron, Gottesman, Newman, Freeman ve Holzingerin Kiilik kuramlar 13
5.5. Freudun kiilik tahlili
13
5.6. Eric Bernein kiilik kuram
13
5.7. Carl Jung ve Alfred Adlerin Kiilik Kuramlar
14
5.8. Karen Horneyin Kiilik Kuram
14
6. ALIMA YAAMI VE KLK ARASINDAK LK
14
6.1.yerinde Kiilik Tiplerini Anlamaya Niin htiyacmz Var
15
6.2.alma yaamnda kiilik tipleri
15
7. KLK TPLER
16
7.1.Be Byk Faktr Kuram (Big Five Factor)
17
7.1.1. Da dnklk
17
7.1.2. Duygusal istikrar
17
7.1.3. Uyumluluk
17
7.1.4. Sorumluluk
17
7.1.5. Aklk
17
7.2.A tipi ve B tipi kiilik
17
7.3.Littauer ve Littauerin Kiilik Tipleri
18
7.3.1. Popler optimistler,
18
7.3.2. Mkemmeliyeti melankolikler
19
7.3.3. Gl kolerikler
19
7.3.4. Barl soukkanllar
19
7.4.Eysenckin kiisel farkllk alanlar
19
7.5.alma Yaam Kiilik Tipleri
21
7.5.1. Etkileyici kiilik
21
7.5.2. Diplomatik kiilik
21
7.5.3. Sistematik kiilik
21
7.5.4. nsan odakl kiilik
22
7.5.5. Mkemmeliyeti kiilik
22
23
23
23
24
24
24
24
25
25
25
26
26
26
26
26
27
27
27
27
27
27
27
27
28
28
28
28
8. SONU
29
KAYNAKA
30
EKLLER DZN
ekil 3.1 Kiilii Belirleyen Faktrler
13
1. GR
Bireyler gnlk yaamlarnda farkl davran biimleri ile kendilerini gsterir ve var olurlar.
Dardan gelen her trl uyarc, bireylerde farkl tepkilere neden olur ve bireyler bunu srekli
gelitirirler.
Bu anlamda bireylerin yaam denilen kaosu zebilmelerinde ve alma yaamnn getirdii
olumsuzluklar aabilmelerinde kiilik faktr nemli bir rol oynar. nk kiilik, bireyin d
dnya ile olan ilikisini nasl ve ne ekilde kuracan belirleyen nemli bir olgudur.
Kiilik, bireyin kendi iinden balayarak ekonomik, sosyal, kltrel, teknolojik evre ile
ekillenmekte, toplumsal yapda var olan rf, adet, gelenek ve deer yarglaryla da bireyi
sosyal bir dnya ile buluturmaktadr. Bu anlamda kiilik, bireyi hayatta tutan, onu
ynlendiren ve kendisi ve evresiyle ilikilerini belirleyen bir g olarak da grlebilir.
alma yaam insan yaamnda nemli bir yere sahiptir, nk insan yaamnn
yaklak te biri alarak geer ve bu faaliyette birey, hayatnn devamlln salar. alma
ile birey sadece maddi kazan elde etmekle kalmaz, bir yandan da yapt iten mutluluk elde
etmesi, baar kazanmas ve tatmin olmas gibi unsurlarla manevi kazanmlar elde eder . 1
Dolaysyla insan iin alma, salad ekonomik olanaklar dnda, sahip olduu
potansiyeli darya yanstabilmek, toplumla birleip btnlemek, toplumda yer ve rol sahibi
olmak, saygnlk kazanmak iin gerekli olan temel toplumsal kurumlarn banda gelir. Yani
alma ile birey birtakm kazanmlar ve baarlar elde ederek kiisel saygnln pekitirir. Bu
kapsamda artk alma birey iin, kiiliini oluturabilecei, gelitirebilecei bir olgu olarak
karmza kmaktadr.
nk alma ile birey kiiliine uygun baarabilecei bir ite almak istemektedir.
alma ile topluma faydal olduunu gren birey, grup iinde baarlar ortaya koyarak
uyumlu bir kii olduunu da gstermi olacaktr. Bakalar tarafndan kabul edilen,
benimsenen ve takmda aranlan birey olma alma ile kendini gstermektedir. Birey i
ortamnda ortak amalar ve baar duygusu ile bir aidiyet ve kimlik duygusu oluturmaktadr.
almann bu anlamda, bir iin yaplabilmesi iin gerekli bilgi, beceri ve yeteneklere
sahip olma deneyiminin, bireysel kimliin gelimesi iin olduka nemli bir zemin oluturduu
sylenebilir.
1
(Keser, 2004).
5
2
(Yelboa, 2006, s.198). Alport (1937)
3
(Butler, 1986)
4
(imek vd., 2001, s.65)
5
(Feshbach ve Weiner, 1991, s.35; Yelboa, 2006, s.198; Zel, 2001, s.412)
6
(Tezcan, 1997, s.11)
7
(Butler, 1986)
8
(Kknel, 1995 s.19-20)
9
(Erolu, 1998, s.149)
6
3. KL BELRLEYEN FAKTRLER
Kiilii bir zaman dilimi iindeki davran tr olarak grmemek gerekir. Kiilik, gemiin,
mevcut zamann ve gelecein oluturduu bir btndr. Psikolojideki baz kuramlara gre
kiilik geliimi, nemli lde ergenlik dnemi sonunda tamamlanr, ancak yaamn daha
sonraki dnemlerinde de gelimenin ve deiikliklerin ortaya kmas olasdr. Yetikinlik
dneminde ne tamamen ayn kalmas ne de tamamen deimesi sz konusu olmayp bu yap,
genetik unsurlar, aile, eitim ve sosyal evre gibi etkenler ve bu etkenlerin birbiriyle
etkileimleriyle oluur. Yaam boyunca kiinin dier insanlarla ilikileri, deneyimleri ve bu
yaantlarna ilikin yorumlar ve kararlar kiiliin oluumunu etkileyen etkenlerdir.13
10
(Eren, 2000, s.68; Kknel, 1995, s.20)
11
(Zel, 2001, s.416)
12
(Tezcan, 1997, s.14)
13
(Trkm, 2004, s.133)
7
Kiilik, ne yalnz bana bedensel zellie baldr, ne de evredeki ortak kalp ve sosyal
olaylara baldr. Kiilik, tm bu olgularn dourduu bireysel ayrlklardr. Kiilik doumla
balar lmle sona erer. Aada kiilii belirleyen faktrler srasyla aklanmaya allmtr.
Kiilii belirleyen faktrlerin banda kaltmsal zellikler gelir. Kaltm ya da soyaekim
(irsiyet), evre etkisiyle kkl olarak deimeyen zelliklerin anne ve babann kromozomlar
ile bir kuaktan tekine gemesi olup, insann tm yaamna biim veren nemli bir
etkendir.14
Bylece, her birey, insan trne zg kaltmn yan sra, kendi soyuna ve ailesine ait baz
kaltm zelliklerini de tamaktadr. Bu konuyla ilgili olarak, ngilterenin saygn eitim
kurumlarndan Lancashire niversitesi tarafndan toplam 114 ocuk zerinde yaplan bir
aratrma, yzk parma iaret parmandan daha uzun olan erkek ocuklarn hiperaktif ve
kavgac olduunu ortaya koymutur.15
Yine 1999 ylnda balayan bir aratrmada, ocuklarn bymesinde etkili olan evresel ve
genetik faktrler incelendi. Aratrma sonucunda bilim adamlar, babann bir ocuun
boyunun uzunluunu, annenin ise ocuun kilosunu etkileyen zellikleri tadn ortaya
karmlardr.
yle grnyor ki, aratrmalar bundan 2000 yl nce Yunan fiziki Galenin ne srd
Kiilik kuaktan kuaa geer. Varsaymn destekliyor. kiz almalarnda ayn ailelerce,
farkl koullarda yetitirilen ocuklar kiilikleri oturduunda yanlarnda bydkleri kiilerden
ok biyolojik aileleriyle benzerlikler gsteriyor. Bu da, kiilikte genlerin parma olduunu
kantlyor. Rakamsal olarak ise bu pay %15 ila %50 arasnda deiiyor .16
Kiilii belirleyen bir dier faktr ise sosyo-kltrel etkenlerdir. Birey gzlerini dnyaya at
ailesinden, ait olduu toplumsal kesim, ulus ve uygarla dek uzanan toplumsal evrenin
etkisi altndadr. ocuun iinde yaad toplumun yesi durumuna gelmesine
toplumsallama sreci denir. nsan toplumsallama srecinde, bir yandan uyum iinde
yaama amacyla toplumsal kurallar benimseyerek teki bireylerle benzeirken, te yandan
doutan getirdii gizil gler kendi zerinde onu dier bireylerden ayran kiilik niteliklerini
kazanr ve gelitirir. Yani her birey belirli bir kltrel yap iinde yaar ve bu yapdan yaam
sresince etkilenir. Bireyin idealleri ve ilgileri bu kltrel ortamda ekillenir. 17
Kiilii belirleyen bir dier faktr ise, ailedir. Aile, normal artlarda, insanlarn karlat ilk
sosyal gruptur. Bu bakmdan, fertlerin sosyo-kltrel deerleri ilk renmeye baladklar yer
de aile ortamdr. u halde, ana-baba, toplumsallamann ilk kayna ve ilk modelleridir.18
Kiiliin olumasnda bir dier nemli faktr de bireyin ait olduu sosyal snf durumudur.
Bireyin ait olduu sosyal snf, onun eitim imknlarn, yaama biimini, dnce ve
eilimlerini, tketim kalplarn ve eitli kiisel zelliklerini etkileyebilir.19
rnein, st snf iinde doan ocuk byk bir olaslkla geliri, yaama tarz, sosyal stats
olduka yksek bir meslek sahibi olacak ve bu konuma uygun davranlar ierisinde
bulunacak; buna karlk, bir alt snfa mensup bir kii ise kendi snfna uygun bir konum
ierisinde hayatn devam ettirecektir. Kiiliin olumasnda zellikle iklimin,tabiat ve yaanan
blgenin fiziki artlar nemli rol oynadn da ifade etmek mmkndr.
14
(Kknel, 1995, s.27; Erolu, 1998, s.140)
15
(Sabah Gazetesi, 2006)
16
(www.denizce.com).
17
(Kknel, 1995, s.69; Zel, 2001, s.412)
18
(Zel, 2001, s.413; Erolu, 1998, s.145)
19
(Erolu, 1998, s.146)
8
4.1.
Kiilerin fizyolojik yap ve zellikleri ile kiilik yaplar ve kiiliin davransal yn arasnda
iliki vardr. Kiilik ile ilgili almalar yapan baz kuramclar, bireyin cinsiyeti, ya, bedensel
yaps ile kiilii arasnda iliki olduunu ileri srerler. Her ne kadar cinsiyet ve yala ilgili
davranlar kltrel yapya gre belirleniyorsa da cinsiyet ve yala kiilik arasnda bir iliki
kurmak mmkndr. Bireylerin cinsiyetlerine gre yapabilecekleri ya da yapamayacaklar
davranlar, kiiliin olumasnda etkili olacaktr.
Ayrca toplumun farkl ya gruplarndan beklentileri ile toplum yelerinin davranlar arasnda
bir uyum olacaktr. Bylesi bir uyum da kiilik zelliklerinin ortaya kmasna katkda
bulunacaktr. Baz toplumlar ocuklara ve yallara korunmas gereken gruplar olarak
bakarken,baz toplumlar ocuklar yetitirilmesi gereken grup,yallar ise zihinsel olarak
faydalanlmas gereken grup olarak grr.
Byle bir yaklam, phesiz, yallar ve genlerden bekleyileri etkileyecektir. O halde kimlik
ile ya arasnda da bir ba kurmak mmkndr.Ya ile ilgili bir baka yaklam da yalandka
bilgi ve tecrbenin artaca, davran ve dncelerde yenilemelerin olaca eklindedir.
Bireyin bulunduu ya dilimine gre sahip olduu zihinsel ve bedensel yaps ile kiilii
arasnda iliki kurmak doaldr.20
Baz psikologlar kiilik geliiminin kesintisiz devaml bir sre olduunu ileri srerken; kart
grl baz rgtsel davran teorisyenleri (Levinson,Hall,Argyris) kiilik geliimini belli ya
dnemlerine ayrmtr.
Daniel Levinsona gre drt duraan periyod (max. 2-3 yl farkllklarn olabilecei) vardr.
-Yetikinlie gei (22-28 yalar aras)
-Yerleme, oturma (33-40 yalar aras)
-Orta ya ana giri (40-50 yalar aras)
-Orta ya ann doruu (55-60 yalar aras)
Levinson, ayrca 4 adet gei periyodu tespit etmitir.
20
(Kknel, 1995, s.69; Zel, 2001, s.412)
9
Kltrel Faktrler:
Her bireyin iinde bulunduu kltrel yap vardr; ve bu yapdan yaam boyu etkilenir. Bireyin
idealleri, ilgileri kltrel yap tarafndan ekillendirilir. Bu idealler ve ilgiler ise kiiliin
oluumunda etkendir. Baz davransal zellikler ise kltrel yapyla birlikte deiir ve geliir.
Geleneklere gre kiiliin oluumunda kltrel faktrler biyolojik faktrlerden daha nemli
mtalaa edilir. renme kiilik geliiminde en nemli rol oynar.
4.3.
Aile Faktr :
Bireyin yetitii aile ortam , aile fertleri ile olan ilikileri kiiliin olumasnda ok nemli bir
role sahiptir. Luthans, kiilik geliiminde muhtemelen aile, sonrada sosyalleme prosesi en
nemli etkendir demektedir.
Anne- babann demokratik bir yapya sahip olmas, ocuun daha rahat yetimesine,
objektiflik kazanmasna, rasyonel davranmasna ve zamanla daha aktif olup daha kolay sosyal
21
(Littauerve Littauer, 1998, s.viii)
10
22
(Littauerve Littauer, 1998, s.viii)
11
4.5.
Durumsallk Faktr:
Sosyalleme sreci durumsallk faktr ile yakndan ilgili olarak deerlendirilmektedir. Kltr
ve aile kiiliin sosyalleme srecinde ok nemlidir. Ancak, durumsallk daha nemli bir yer
tutmaktadr. Uzun ve youn (sk) alma uygulamalarnda grlmtr ki, o gn istekler
artmakta ve alanlarn kiilik ve davranlar etkilenmektedir. rnein, yetki ve baar
ihtiyacnda olan ve byle ynlendirilen bir kiiyi youn olduu i durumuna getirip
koyduunuzda hayal krklna uratm olursunuz ve kii lakayt ve agresif olur.Bylece
alan, tembel ve sorunlu bir grnt verir. nsan ve durumsalln saysz kombinasyonlar
vardr ve sadece kiinin gemiteki geliimine baksak ta tam olarak bireyin davranlarn
tahmin etmek mmkn deildir.
4.6.
Dier Faktrler:
5. KLK KURAMLARI
5.1.
Kiilii hiyerarik adan aklayan bu kuramn temeli, kiilii oluturan faktrlerin sralanmas
veya belirli bir hiyerari iinde olumas esasna dayanr. Eysenck, kiilii drt dzeye
incelemektedir. Birinci dzey, kiiliin en alt dzeyidir ve ok zel tepkileri ierir. Belirli
uyarlara biyolojik ve kaltmsal zellikleri tayan dzeydir. kinci dzey, bireyin bulunduu
ortamlardan elde ettii, alkanlklara dayal zelliklerle ilgilidir. nc dzey, eilimler
dzeyidir ve kiinin bir ok allm davranlar arasndan eilimler kazanma evresidir. Kiilik
kalplar bu evrede ortaya kar. Sreklilik (persistance), deimezlik (rigidite), bireysel
dengesizlik, doruluk ve deikenlik, heyecanllk zellikleri ortaya kar. Kiiliin drdnc ve
son evresi tip safhasdr. Bu evrede baskn zelliklere gre belirgin tipler ortaya kar.23
5.2.
nsann baz doal gereksinimlerinin (yemek, su, uyku gibi biyolojik ihtiyalar) yannda
bireyden bireye farkllk gsteren psikolojik ihtiyalar da vardr. Atkinson ve Mc. Clelland
1960l yllarda bireylerin baz motivlerini saptamak iin yntemler gelitirmilerdir. Yaplan bu
23
(Littauerve Littauer, 1998, s.viii)
12
almalarda bireyler arasnda baar arzusu, g arzusu, ve herhangi bir olguya balanma
arzusu asndan farkllklar olduu grlmtr.
5.4.
Kiilii biyolojik adan ele alan bu kuramclarn temel yaklam insann nesiller boyunca belirli
zellikleri yaknlarna aktard, baz kiilik belirtilerinin kaltmsal zellikler tad gr
zerinedir.
Galton, genlerle aileden kalma baz zelliklerin zamanla ayn ailenin devamnda grldn
aklamtr.
Tyron, kaltmla zeka arasnda ilikinin olduunu belirtmitir.
Gottesman, ikizlerin davranlarn inceleyerek benzer kiilik zelliklerinin genetik zelliklerden
kaynaklandn ileri srmtr.
Newman, Freeman ve Holzingerde ikizler arasnda arlk, vcudun fizyolojik yaps ve zeka
dzeyinde benzerlikler olduunu, bu benzerliklerin de benzer kiilik zellikleri oluturduunu
ileri srmlerdir.
5.5.
Modern psikolojinin kurucusu olarak kabul edilen Sigmund Freud, kiilii duygusal adan
incelemi; babasn kaybettikten sonra kendi kendini analiz ederek zihinsel yapnn psikolojik
bir olgu olarak d dnyaya yansdn belirtmitir.24
Freuda gre kiiliin gds ve kiinin en byk yoksunluu sevgidir. Freud, bilinalt
gdleme, ihtiyalarn engellenmesi, davranlarda duygu ve tavrlarn etkisi gibi konular
ilkel benlik (id), benlik (ego), st benlik (sper ego) olarak 3 dilimde incelemitir.
Freuda gre insan eilimleri ve sevgi gdlerinin topland yer olan id, insann ilkel zihinsel
yapsdr d, igdsel ve bilinsiz davranlarn kayna durumundadr. Sper ego idin
kartdr. nsan topluma uydurmakta ve faaliyetlerin toplumca kabul edilebilir biimde ortaya
kmasna yardm etmektedir. Ego ise, id ve sper egoyu dengeleyici durumunda olup, idin
taleplerini sper egoya uygun bir hale getirmeye alr. Ego baarl olmazsa bireyde zihinsel
gerginlik, tereddt ve ekime doar.
5.6.
Berne de kiilii Freud gibi duygusal ynden ele alp 3 dilimde incelemitir.
ocukluk (olgun olmayan) : Berneye gre her birey ksmen ocuktur. ocuksu
davranlar bireyin yaamnda zevk ve yaratclk etkisi olarak bulunmal ve sreklilik
gstermelidir.
24
(Littauerve Littauer, 1998, s.viii)
13
Freudun rencileri olan Jung ve Adler hocalarnn seks ve sevgi gdsn fazla abarttn
ileri srerek psikanaliz yerine analitik psikolojinin temellerini atmlardr. Junga gre kiiliin
nemli ksm bilind ve benliktir. Dnr, rk bilind kavramn gelitirmi, kaltm ve
genler yoluyla rklarn nesiller boyu devam eden ortak zelliklerinden bahsetmitir. Junga
gre kiilinin davranlar gemiten etkilenir; ancak geledee dnk olarak yaplr.
Jungun grlerini Adler tamamlamaktadr. Adlere gre; bireyin temel amac, kendini gl
klacak davranlar gstermektir. Kendini gl klacak davranlar gstermektir. Kendini
yeterince gl hissetmeyen kiinin grup ve toplum iinde aalk kompleksi iinde hareket
edeceini, kendini gl klacak dier alanlar aray iinde bulunarak kapld bu kompleksi
telafi edeceini aklamaktadr.
5.8.
25
(Ayta, 2001)
14
26
(Ayta, 2001)
27
(Littauerve Littauer, 1998, s.viii)
28
(Littauer ve Littauer, 1998, s.7)
15
7. KLK TPLER
Kiilik konusuyla ilgilenen teorisyen ve aratrmaclarn ounun amac, bireylerin belirli
zelliklerini tespit etmek ve bu zelliklere uygun decek ekilde de kiileri zel kalplar iinde
gruplamaktr. Ancak bu gruplama sadece teoriktir. Yani, bireylerin davranlarn anlama ve
aklamada bilim adamlarna analiz yapma kolayl salamas bakmndan kiilik kalplar
oluturulmaya allmtr. e dnk kiilik ve da dnk kiilik gibi. Gerekte btnyle ie
dnk ya da da dnk birey bulma oran dktr.
nk, gerekte bireyin hangi kiilik kalplarnda olduunu belirlemek, zamanla deiim
gstereceinden, gtr.29
Fakat bununla birlikte kiileri, anlaml erevelerle snrlama ve snflandrma abalar
karmza tip kavramn karmaktadr. Tip kavram, belirli bir lde belirli bir kiilik zelliini
temsil etmektedir. Buna gre, ferdin fiziksel ve zihinsel ynnn deerlenebilir
yn bir tip olarak dnlr.
Hippocrates (M.. 460377) ve Kant (17241804) bedensel yapy dikkate alan kiilik tiplerini
aadaki gibi 4 gruba ayrmlardr.30
Kanl, canl, neeli insanlar hafif kanl mizac temsil ederlerken, kural ve ilkelere sk skya
bal ve yava hareket edenler arkanl mizac, duygusal ve derin ve kaygl insanlar kara
sevdal ve abuk kzan, saldrgan, ateli ve sert insanlar ise sinirli mizac temsil etmektedirler.
E.Kretschmerin 20. yzyln balarnda yapm olduu kiilik tipi snflandrmasna gre ise,
tipten bahsetmek mmkndr.31
Uzun boylu, kaslar gelimi lider olma eilimi kuvvetli olanlar atletik tipi temsil ederken, uzun
ve inceyapl, soukkanl, inat, alngan ve kindar olanlar astenik tipi ve orta boylu, iman,
kaslar yumuak, d dnyaya ak, ak kalpli ve iyimser olanlar ise piknik tipi temsil
etmektedirler.
Dier taraftan 1960larn sonlarnda Freidman ve Rosenman tarafndan stres kavramyla iliki
kurularak ortaya karlan A tipi ve B tipi kiilik biimleri de gnmzde geni kabul alan
bulmutur.32
Buna gre,
A tipi kiilie sahip olanlar;
Hareketli olup, hzl yrr, hzl yemek yer, hzl konuur ve sabrszdr.
B tipi kiilie sahip olanlar ise;
Zaman dikkate almaz, sabrldr, kendini vmez, kazanmak iin deil elenmek iin oynar,
kendini skmaz, rahattr, snrl zamanl ileri yapmay ve acele etmeyi sevmez, yumuak
huyludur.
Kiilik tipi, ie dnk ve da dnk olarak da snflandrlmaktadr.
Linke gre bencil (ie dnk) insan enerjisini biriktirip sonunda bu fazlalktan rahatsz
olan insandr. Hlbuki da dnk insan enerjisini birok ynde bol bol harcar, bundan dolay
da geriye kalan az enerjinin tatminsizlikten dolay iini kemirmesini nler.33
29
(zdeveciolu, 2002, s.116)
30
(Kknel, 1995, s.81)
31
(Erolu, 1998, s.161)
32
(Zel, 2001, s.430)
16
7.1.
Birok bilim adam, bireyin kiiliinin temel yapsnn be boyuttan olutuuna inanmaktadr.
Bu boyutlar aadaki gibi aklamak mmkndr.34
Da dnklk
Duygusal istikrar
Uyumluluk
Sorumluluk
Aklk
Da dnklk: Da dnk bireyler, grup iindeki dier bireylerle kolay iletiim kurarlar,
kaynaklarn bulunmas ve kullanlmasnda nclk ederler. Ksaca da dnk bireylerin, d
dnyaya ak bireyler olduu ifade edilebilir. Bu boyutun tam kart ise, ie dnklktr.
Duygusal istikrar: Bireyin sinirli olup olmamas, kendine gven derecesi, iyimser veya
ktmser olmas, sklgan olmas, duygusal olmas ve endieli olmas gibi zellikler bu boyutun
kapsamndadr. Birok aratrmac rgtlerde ynetim grevi stlenen bireylerin
mutlaka duygusal istikrar boyutunda olumlu nitelikler tamas gerektiini ileri srmektedirler.
Uyumluluk: Uyumlu bireyler, arkadaa davranrlar, birlikte almay severler, kibardrlar,
hogr snrlar genitir, gven vericidirler ve yumuak kalplidirler. Bu zelliklere sahip
bireyler, ynetici olarak astlarn iyi motive eder, onlarn ihtiyalarn gidermeye ynelik alr
ve iyi iletiim kurarlar.
Sorumluluk: Azimli olma, gvenilir olma, baar kazanma gds, kuvvetli, dikkatli,
temkinli, sorumluluun bilincinde, planl ve programl olma gibi zellikler bu boyutun iinde
yer alr. Bu boyuttaki zelliklere sahip bireylerin hem otonom hem de hiyerarik
yap ierisinde her trl grevde baar kazanma olaslklar kuvvetlidir. Bu zellik ile otonom
grevlerdeki yneticilerin baarlar arasnda yksek dzeyde korelasyon tespit edilmitir.
Aklk: Bu boyut, kltrl olma, merakl olma gibi zellikler tar. Sosyaldirler ve insanlarla
abuk kaynarlar. Gerek ynetici pozisyonunda gerekse alt pozisyonlarda
olsun bu tip kiiler abuk uyum salarlar ve sorun kartma yerine sorunlar zmeye
odaklanmlardr. Yaptklar ilerde hep effaf olmaya zen gsterirler ve paylamcdrlar.
7.2. A tipi ve B tipi kiilik:
A tipi kiilie sahip olanlarn zelliklerini u ekilde sralamak mmkndr:
Rekabetidirler, sosyal alanda ve mesleine hrsldrlar, dakiktirler, gl ve etkileyici bir kiilik
yapsna sahiptirler. Ayn ekilde sabrszdrlar, ayn anda birka i yapmay severler, insanlara
ve olaylara abuk sinirlenirler, onaylamay beklerler, sorunlu bir dinleme tarzlar vardr, daima
telaldrlar, duygularn saklarlar ve kendilerini ve bakalarn ilerini bitirmeye zorlarlar.35
33
(Apuhan, 2004, ss.23-30).
34
(Zel, 2001,s.419)
35
(Danga, 2007)
17
Ayn anda iki ii birden yapmaya alr, boa zaman geirmeyi sevmez, rakamlara nem
verir, baary kantite ile ler, atlgandr, rekabeti sever ve kendisini devaml zaman basks
altnda hisseder.36
B tip kiilie sahip olanlarda ise u zelliklerin daha yaygn olduu sylenebilir:
Rekabeti sevmezler, sosyal konumundan ve mesleinden memnundurlar, sakin bir kiilik
yapsna sahiptirler, sabrl ve yavatrlar. Ayn ekilde onaylamay beklemezler, periyotlar
halinde dinlenmeyi severler, asla telalanmazlar, ev ve i dnda yeterli ilgi alanlar vardr,
duygularn gsterebilirler ve kendilerine ve bakalarna yaplan ilerde serbesttirler.37
hayatnda azimli, hrsl ve alkan insanlarn daha ok A tip kiilie sahip kiiler olduu
sylenebilir.
Bu konuda gzel bir benzetme vardr. A tipi kiilik yaps yksek devirde alan motora
benzetilmektedir. Hzl ve verimli alrlar fakat tkenme paylar yksektir. A tipi kiiliin
yukardaki zellikleri de dikkate alndnda stres ve strese bal rahatszlklar daha fazla
yaamalarnn sebebi kolayca anlalmaktadr.
A tipi kiiliin bir dier olumsuz yn ise, bu tip kiilie sahip bireylerin hzl tempolarndan
kaynaklanan ar fkeli ve sabrsz olmalar ve bu sebeple karlarndaki
bireylerle atma yaamalardr.
Ayrca rgtlerin orta ve alt kademelerinde A tipi kiilie sahip bireylerin B tipi kiilie sahip
bireylere kyasla daha baarl olduklar, ancak st kademede B tipi kiilie sahip bireylerin
sabrl ve etrafl dnmelerinden dolay daha baarl olduklar tespit edilmitir.
Bir baka bulguya gre ise, Amerikadaki yneticilerin %60 A tipi kiilie, %12si ise B tipi
kiilie sahip olduklar belirlenmitir.38
7.3. Littauer ve Littauerin Kiilik Tipleri:
Littauer ve Littauer kiilik tiplerini balca drt boyutta ele almlardr.
Bunlar:
Popler optimistler,
Mkemmeliyeti melankolikler,
Gl kolerikler
Barl soukkanllar
36
(Zel, 2001, s.430)
37
(Danga, 2007)
38
(Zel, 2001, s.430)
39
(Littauer ve Littauer, 1998, s.53-111)
18
gittiklerinde orada olduklarn herkes fark eder. Akllarna geleni dnmeden sylerler fakat
bu davranlarnda bir art niyet aramamak gerekmektedir. Sohbete hkim olma eilimleri
yksek olup, bakalarna sorulan sorular yantlarlar. Bakalarna frsat vermeyen ok
konuma alkanlklar vardr. Dinleyicilerini kaybetme
korkusuyla onlarla srekli gz konta kurarlar. Konuurken beden dillerini zgrce kullanrlar.
alma ortamlar olduka danktr. Masalar genellikle katlar ve eyalarla doludur. Fakat
bu dankla kar aradklar bir eyi ok kolaylkla bulma yetenekleri vardr. Post-itler
popler optimistler iin bahedilmi bir nimettir. Yaratc ve retkendirler. Cvl cvl yerinde
duramayan tiplerdir. Elence, ka ve heyecan vaat eden her aktiviteye katlma eilimleri
olduka yksektir.
Mkemmeliyeti Melankolikler:
Kendileri de dhil evrelerindeki her ey mkemmel ve dzenlidir. Klasik ve kusursuz bir
giyim tarz ve taral salar ile bu tip kiiler kendilerini hemen ele verirler. En sevdikleri
renkler klasik renklerdir. Bu tip kiiler kendilerini snrlandrlm hissi ierisinde olup, dik bir
ekilde durur ve oturular da olduka derli topludur. Kardaki kiilere mesafeli davranrlar.
Brolarnda her ey yerli yerinde ve dzenlidir. Masalarnda yalnzca o an yrttkleri proje
vardr. Gn bitiminde masalarn temizler ve dosyalar yerlerine koyarlar. Yapacaklar ileri
hatrlatan ar derecede snflandrlm ajandalar vardr. Gizlilikten holanrlar ve bakalarnn
eyalarn kartrmasndan nefret ederler. Bro malzemelerinin hepsinin yeri ayr ayrdr.
dn alnan bir bro malzemesinin getirilmediinde hemen farknda olma gibi zel bir
yetenekleri vardr. Bu tip kiilerin iyerlerine kiisel anlamda kattklar renk olduka snrldr.
Mkemmeliyeti
melankolik
tipine
nl
modac
Giorgi
Armaniyi
vermek
mmkndr.Armaniyi, kusursuz, zarif, titiz ve mkemmel gibi zelliklerle tanmlamak
mmkndr. Kusursuz grnr, zarif biimde hareket eder ve her ayrntya nem verir. aba
gsterme ve baar peinde koturmada
hibir aksakl kabul etmez. Grn ve davranlarnda ak bir ekilde mkemmeliyetidir.
Bu tip kiileri tatmin eden faktrler ise, derinlik, duyarllk, estetik ve ayrntdr. Her eyi enine
boyuna tarttktan sonra hareket ederler. Arabann grnnden ok, arabann frenleri, devir
sistemleri, motor kapasiteleri ve gvenlik standartlar onlar daha fazla eken eylerdir.
7.4. Eysenckin kiisel farkllk alanlar:
Eysenck, kiilikle ilgili 6 farkl kategoride kiilik farkllklarn incelemitir.
Bunlar ;
40
ednklk
Dadnklk
Duygusal dengesizlik ve uyum
Dik ballk
Yumuak ballk
Espri anlay
40
(zdeveciolu, 2002, s.117)
19
Etkinlik:
Bu faktre gre etkinlik, faaliyet anlamna gelmektedir. Yani etkin olan kiiler, genellikle
hareketli ve enerjiktir. Bu kiiler youn iler ve spor dahil olmak zere her eit etkinlikten
zevk alrlar. Etkin olmayanlar ise, fiziksel adan hareketsiz, uyuuk ve abuk yorulma
eilimindedirler.
Sosyallik:
Sosyal olan insanlar, arkadalk aray iindedirler. Parti, toplant gibi sosyal birlikteliklerden
holanrlar ve insanlarla bir arada bulunmakta zorluk ekmezler. Genellikle toplum iinde
mutlu ve rahattrlar. Sosyal olmayan kiiler ise bu zelliklerin
tam tersi zelliklere sahiptir.
Riske girme:
Riske girme eilimindeki insanlar tehlikeli yaam severler ve olabilecek zararl sonular
pek dikkate almakszn dl aray iindedirler. Riske girmeyi sevmeyen insanlar ise, yaamn
heyecann bir lde feda etmek anlamna bile gelse iyi tanmay, huzur ve gvenlii tercih
ederler.
Ataklk:
Atak kiiler, hemen eyleme geme, acele, hatta sklkla yersiz karar verme eilimleri vardr ve
genellikle tasaszdrlar, deikendirler ve ne yapacaklar belli olmaz. Atak olmayan kiiler ise,
karar almadan nce sorunlar dikkatle ele alrlar, sistemli, dzenli, tedbirlidirler. Yaamlarn
nceden planlarlar.
Kendini ifade:
Kendini ifade zellii yksek olan kiiler, duygusal olma, anlayl olma, uar olma ve
duygularn aa vurma eilimindedirler. Kendini ifade zellii zayf olanlar ise kapal, sakin,
soukkanl ve lldrler. Genellikle dnceleri ve duygular kontrolldr.
Ayrntl dnme:
Ayrntl dnme yetenei gl olanlar, dncelerle, soyutlamalarla, felsefi sorularla,
tartmalarla, varsaymlarla ve bilginin kendisi uruna bilgi ile urama eilimindedirler.
Ayrntl dnme yetenei zayf olanlar ise, bir ey zerinde dnmektense onu yapmakla
ilgilenirler ve fildii kulede teori retmeye katlanmazlar.
Sorumluluk:
Sorumluluk zellii gl olan kiilerin, vicdanl, inanlr, ciddi, kendini zorlayacak bir lde
titiz olmas ihtimali kuvvetlidir. Tersi zellikte olanlarn ise, geliigzel davranma, verdii sz
ge yerine getirme, ne yapaca kestirilememe ve belki de sosyal adan sorumluluk duygusu
tamama eilimindedirler.
41
(zdeveciolu, 2002, s.117)
20
42
(Milliyet Vitrin Gazetesi, 2004, s.4):
21
22
43
(www.blog.milliyet.com.tr)
23
24
25
44
(Cormo vd., 2006, s.7-9; Hulme, 1996, s.58)
45
(Myers ve McCaulley, 1985; www.biltek.tubitak.gov.tr)
26
28
8. SONU
alma yaam, kiiliin olumas ve gelimesinde nemli bir etkendir. alma yaam ile
kii, sadece bir gelir etmenin tesinde kimliini, gvenini ve saygnln da kazanmaktadr.
rgtsel davrann ekillenmesinde alma hayat ile rgt yelerinin kiiliinin karlkl
etkileiminin byk rol oynad sylenebilir. eitli aratrmalarda, alma yaamnn
kalitesinin arttrlmas ile bireyin sahip olduu kiilik tipi arasnda bir ilikinin olduu ifade
edilmektedir. Buna gre iyerinde, uyumlu, gvenilir, arkadalarn
motive edebilen, iyi iletiim kuran, dikkatli, sorumluluunun bilincinde ve paylamc bir
kiilie sahip olan bireylerin i yerinin etkinliini, verimliliini ve performansn nemli lde
etkilediini sylemek mmkndr. Buna karlk, olgun ve dengeli olmayan, srekli kendi
karlarn gzeten, ibirlii ve dayanmay sevmeyen, karamsar ve umutsuz bir kiilie sahip
olan bireylerin kendileriyle birlikte evrelerini de olumsuz bir ekilde etkileyecekleri
sylenebilir. Sonuta i yerinde i doyumsuzluu ve atma olabilecektir.
Bylece kiisel ve rgtsel amalara ulama dzeyinde azalma ve verimsizlik sz konusu
olabilecektir. Anlalmas ve geinilmesi zor bu tr kiilerin her topluluk da olduu gibi i
yerlerinde de bulunmas mmkndr.
Bu balamda, farkl kiilik tipleri karsnda alma yaamnn daha kaliteli duruma
getirilmesinde aadaki neriler dikkate alnabilir;
1. ncelikle birlikte altmz, i yaptmz statleri, grev ve sorumluluklar birbirinden
farkl insanlarn kiiliklerinin de birbirinden ksmen veya tamamen farkl olduunu bilmek ve
buna gre ilikileri gelitirmek gerekmektedir. Bu noktada bu farkllklar birbirinden
ayrabilme ve deer ve nemlerini iyi tartabilme bilincine varlabilirse iyerindeki ilikiler
daha kaliteli ve verimli olabilecektir.
2. Dier taraftan iletme ie eleman almada kiilik deerlendirmelerinde daha titiz davranmal
ve bylece en uygun elemann ie alnmas salanmaldr.
3. Farl kiilik tiplerinin ayn ama dorultusunda ynlendirilmesi konusunda, bireyleri motive
edebilecek etkili liderlik hayata geirilmelidir. Eitim ve gelitirme konusunda elemanlara
frsat verilerek ie uyum salama ve daha verimli olma konusunda tevik edilmelidirler.
4. Rehberlik ve psikolojik danmanlk messesesi etkin ve aktif tutulmal, bireylerin kiiliini
olumlu hale getirebilecek, gelitirici esnek programlar zerinde durulmaldr.
5. yerinde koluk, danmanlk ve rehberlik vb. gibi elemanlarn gvenebilecekleri, ilerini
dkebilecekleri, kararlarnda onlara yardmc olabilecek bir sistem kurulmaldr.
6. alma biimi katlma, gvene ve samimiyete dayandrlmaldr. Bylece iblm ve
ibirlii artacak, tm personelin kayg ve gerilimi azalacaktr.
7. alma yaamnda bireyin kendi benliini ve bakalarnn varln kabul etmesi esasna
dayal, ben iyiyim-sen iyisin tavr eklinde bir kltr oluturulmaldr.
29
KAYNAKA
Apuhan R. kr, 2004, Baar in Genlere 33 aret, Tima Yaynlar, stanbul
Ak Melih, 2001, Trk Kimlii, Milliyet Gazetesi
Ayta S., 2001, rgtsel Davran Asndan Kiiliin nemi, , G Endstri likileri ve
insan Kaynaklar Dergisi, Cilt.3, Say:1
Butler W.E., 1986, Kiilik, http://www.hermetics.org/kisilik.html, (ndirilme Tarihi: 10.04.2007)
Carmo Lilian, Anabela Gomes, F.Pereira and A.Mendes, Learning Styles and Problem Solving
Strategies, 3rd E-Learning Conference, Coimbra, Portugal, 7-8 eptember
Ccelolu Doan, 1993, yi Dn Doru Karar Ver, Sistem Yaynclk, stanbul
Danga G., 2007, Hayatnda Farkl Kiilikler, http://www.kouemk.com
Eren E., 2000, rgtsel Davran ve Ynetim Psikolojisi, Beta Yaynevi, stanbul
Erolu Feyzullah, 1998, Davran Bilimleri, Beta Basm Yaym, stanbul
Hulme Richard D., 1996, Use of Decision Models in A Diverse Learning Environment, The Cal
Ponama Journal of nterdisciplinary Studies, Vol.9, Fall
Kapz S.., 2001, in Deien Anlam ve Birey Yaamnda nemi, , G Endstri likileri
ve nsan Kaynaklar Dergisi, Cilt.3, Say:2
Keser A., 2004, alma-Birey likisi ve almann Bireyin Yaamnda Yeri, , G Endstri
likileri ve nsan Kaynaklar Dergisi, Cilt.6,Say:2
Kknel zcan, 1995, Kaygdan Mutlulua Kiilik, Altn Kitaplar Yaynevi, stanbul Littauer
Florence ve Marita Littauer, 1998, Kiilik Bulmacas, Sistem Yaynclk, ev: H.B.elik,
stanbul Myers I.B. and M.H. McCaulley, 1985, Manuel: A Guide to The Development and
Use of The Myers-Briggs Type Indicator, Palo Alto, CA, Counsulting Psychologists Press
zdeveciolu M.,2002, Kamu ve zel Sektr Yneticileri Arasndaki Davransal alma
Koullar ve Kiilik Farkllklarnn Belirlenmesine Ynelik Bir Aratrma, Erciyes niversitesi ..B.F.
Dergisi, Say:19,
Sabah Gazetesi, Uzun Yzk Parma Kavgac Huy Belirtisi, 2006
Silah M., 2005, Endstride alma Psikolojisi, Sekin Yaynlar, 2.b., Ankara
imek M. erif, T. Akgemci ve A. elik, 2001, Davran Bilimlerine Giri ve rgtlerde
Davran,Nobel Yayn Datm, Ankara
Trkm A.Sibel, 2004, ada Yaamda Kiilik ve Kiileraras likiler, A..F. Yaynlar, nite 8
Tezcan Mahmut, 1997, Trk Kiilii Ve Kltr-Kiilik likileri, T.C. Kltr Bakanl Kltr
Eserleri Dizisi, No.191 Ankara
Tnar M.Y., 1999, alma Yaam ve Kiilik, Mercek Dergisi, Say:14
Feshbach S. Ve B. Weiner, 1991, Personality, 3.ed., Maryland:C.Heath and Company
Yelboa Atilla, 2006, Kiilik zellikleri ve Performans Arasndaki likinin ncelenmesi,
,G Endstri likileri ve nsan Kaynaklar Dergisi, Cilt.8, Say:2
Zel Uur, 2001, Ynetimde Kiilik ve Kiilik zellikleri; Ynetim ve Organizasyon (inde),
Editr: S. Gney, Nobel Yaynlar, Ankara
http://kumtanesi.blogcu.com/1772820/):
http://www.psikiyatrist.net/hafta12.htm
http://www.blog.milliyet.com.tr.arsiv.aspx
http://www.denizce.com/benkimim.asp
http://www.biltek.tubitak.gov.tr
Milliyet Gazetesi, Boy in Babay, Kilo in Anneyi Sula!, 16 Kasm 2006
Milliyet Vitrin Gazetesi, Seene Baarnn Yolu Ak, 4 Eyll 2004
30