https://postmeme.wordpress.

com/tag/differance/

Frk (la diffrance)

Jacques Derrida
eviri
Mustafa Durak

Frk (*)
Jacques Derrida
eviri: Mustafa Durak

Demek, tek bir harften sz edeceim.

Alfabeye, ve bu konuda izlenen tasarmlarn ouna inanlrsa ilk harften.
Yani a (1) harfinden, diffrence {fark} szcnn yazlnda, orda burda,
ikamesi gerekli grnebilen u ilk harften sz edeceim; ve yaz iinde bir
yazla ilgili ayni zamanda yaz zerine bir yaz dersinin iinde bu, yle bir
yaz ki onun farkl gzergahlar, bir tr byk bir yazm yanlyla, bir yaz
dzenleyen dorusu budura; yaz ve uygunluktaki ierii dzenleyen yasaya
uymayyla iyice belirlenmi kimi noktalardan tmyle gemi bulunmaktadr.
Bu yazma uymay, her zaman silinebilecek {grmezden gelinebilecek}tir ya
da kendi olgusuna, kendi dorusuna indirgenebilecektir ve her defasnda
zmlenip yine ayni eye geri dnlen durumlara gre ciddi, salksz, aslnda
en byk tertemizlik varsaymnda {iinizde hibir ktlk, eletiri olmadan
bakarsanz}, elenceli bulunabilecektir. Bir kuraln bu ekilde inenmesi
sessizce geitirilmeye alldnda da, bundan umulan, bu sese yansmayan
basit dei{tir}im, dilsiz ironiyle karlanm olacaktr. Hep sanki arada fark
yokmu gibi yaplabilecektir. mladaki bu sessiz kusuru, imdiden sylemeliyim
ki bugnk konumam dorulamaya yetmeyecek, mazur gstermeye de, sadece
konuyla ilgili belli bir israr vurgulayacak.
Buna karlk, en azndan st kapal olarak, yaynlamay gze alabildiim u ya
da bu metne gnderme yapyorsam, balanmalym. lke olarak ve sonuta
yerindelikle ilgili temel nedenlerden dolay olanaksz olsa da, yeni yazmnda
kullanabildiim ya da daha ok bende esinledii farkl ynleri demet halinde
toplamay, bir lde, aka denemeye alacam ama o, geici olarak frk
szc ya da kavram diye adlandrdm ve greceimiz gibi, harfi harfine bir
szck ve de bir kavram olmayan bir eydir. Burada iki nedenden demet
szcn nemsiyorum: bir yandan, u sz konusu olmayacak: tarih iindeki
durumunu vermek, aamalarn metin metin, balam balam, her defasnda bu
yazmsal deiiklii hangi ekonominin {gereksinimin} esinlediini gstererek
anlatmak, bunu da yapabilirdim, bunun yerine bu ekonominin genel sistemi
anlatlacak. Dier yandan demet szc, nerilen toplamann bir
karmakarklk yapsna, bir dokuma yapsna, farkl iplerin ve farkl anlam

ya da g- hatlarnn, bakalaryla balanmak iin hazr olacak biimde yeniden

balamay salayacak bir kavak yapsna sahip olduunu iaret etmeye ok
daha uygun grnmektedir.
ncelikle unu hatrlataym: sadece okuru ya da dilbilgiciyi artmak iin
yaplmam olan bu ll, yazmsal mdahale, yaz zerine bir sorunun yazl
davasnda dikkate alnmtr. Bu yzden gerekte unu syleyeceim: bu
yazmsal fark {Franszcas iin} (e yerine a), seslilerle ilgili iki yazm arasnda
iaret edilen bu fark salt yazmsaldr. Yazlr ya da okunur ama iitilmez. Bu
fark iitemeyiz, idrak dzenimizi de nerede atn greceiz. Dilsiz bir
iaretle, sessiz bir antla, hatta basmda byk olarak ya da byk harfle
yazldnda sadece harfin biimini deil, Hegelin, Ansiklopedide, gsterge
bedeninin Msr piramidiyle karlatrld u metni de dnerek, bir piramitle
demeliyim, nerir kendini. Farkn as demek ki iitilmiyor {Derrida burada
diffrence/diffrance ayrmndan sz ediyor ve sanki diffrencen kendinden
baka ikin bir as varm gibi sunuyor}. Sessiz, gizli ve ll kalyor tpk bir
mezar gibi: oikesis. Bylece nceleyerek u yeri, ailenin byk evini, lm
ekonomisinin farkta retildii kendinin mezarn iaret edelim. Bu ta, soy
ailenin lmn iaret etmekten uzak deil, yeter ki yknn zm
yaplabilsin (2).
Hatta nlatlamayan bir mezar. Gerekten ondan bahsettiim srada, Fransz
felsefe topluluuna ynelik konumamla, annda szmle, size hangi farktan sz
ettiimi anlatamam. Bu yazmsal farktan, sadece, bir yaz stne ve her
defasnda farka ya da frka gnderme yaptm aklamak kouluyla,
fazlasyla sapan bir konumayla sz edebilirim. Bu, bugn ileri
kolaylatrmayacak ve eer en azndan anlamak istiyorsak sizi ve beni ok
zorlayacak. Her durumda, fark ya da frk amalayarak vereceim szl
aklamalar, evresi belirlenemez biimde yazl bir metne, konumam
izleyerek, nmde bulunan metne, okuyacam metne ve ellerinizi ve gzlerinizi
kendisine ynlendirmem gereken metne gnderecektir. Burada yazl bir metnin
iinden gemekten, burada ortaya kan kural ihlaline kendimizi uydurmaktan
vazgeemeyiz ve benim iin nemli olan nce budur.
Kukusuz /e/ ve /a/ arasndaki yazm farknn bu piramitsi sessizlii, sadece
fonetik yaz sistemi iinde ve bir dil iinde ya da ondan ayrlamayan tm kltre
olduu gibi, sesel yazya da tarihsel olarak bal bir dilbilgisi iinde ileyebilir.
Ama unu syleyeceim: bu yalnzca fonetik denilen bir yaz iinde ileyen bu
sessizlik- bile, byk bir nyargnn aksine, fonetik yaz olmadn ok uygun
biimde iaret eder ya da hatrlatr. Salt ve kesinlikli olarak fonetik yaz yoktur.
Fonetik denilen yaz, ilke ve hak olarak ve sadece grgl ya da teknik bir
yetersizlikle deil, bizzat kendisinde fonetik olmayan (noktalama, boluk vb)
gstergeleri benimseyerek ileyebilir. Bunlar yap ve gereklilik erevesinde

ele alnnca abuk fark edilir ve gsterge kavramna dayanamaz. Dorusu,

Saussuren her gstergenin olanakllk ve ileme koulu olduunu
hatrlatmaktan baka bir ey yapmad fark oyunu, bu oyunun kendisi sessizdir.
ki sesbirim arasndaki fark iitilmez, sadece bunlarn olduklar gibi olmalarn
ve ilemelerini salar. itilmez olan; mevcut iki ses birimini, kendilerini
sunduklar biimiyle iitilmeye aar. Eer salt fonetik yaz yoksa, salt fonetik
phon {ses} yok demektir. Ses birimlerini ykselten ve onlar iit{il}meye
veren fark, szcn her anlamyla, kendi iinde iitilmez kalr.
Ayni nedenlerle yazmsal farkn, bizzat kendini geceye gmd, hissedilir bir
terimin tamln asla oluturmadn, bunun yerine grnmez bir ilikiyi, iki
gsteri arasnda ak olmayan bir ilikinin niteliini ekitirdii sylenecektir.
Kukusuz. Ama bu adan e{a} ve a{} arasndaki {f( )rk} diffr( )nceta
iaretlenmi ayrm, baktan ve iitiden gizlenir, bu belki de, kendisinin, artk
hissedilirlie ait olmayan bir dzene gnderilmesi gerektiini iyi bir ekilde
telkin eder. Ama anlalrla, theoereinin ya da idrakin(3) nesnelliine rastgele
kabul edilmemi bir ideallie de deil; burada hissedilir ile anlalr arasnda,
felsefenin kurucu kartlna direnen bir dzene gnderilmesi gerekir. Bu
kartla direnen dzen. Direnir zira o, bu kartl tar, ve o; iki fark
arasndaki ya da iki harf arasndaki bir frk; ne sese ne de yrrlkteki
anlamyla yazya ait olmayan, ve bizi burada bir saattir bir arada toplayan tuhaf
mekan olarak, sz ve yaz arasnda, bizi birbirimize birletiren, bazen bizi iki
olduklar yanlsamasna inandran sakin itenliin de tesinde bulunan frk
hareketinin iinde duyurur kendini.
Frkn sndan bahsetmek iin nasl davranmalym? u belli, o kendini
sunamayacak. Belirli bir anda mevcut, ak olabilen, kendini gsterebilen ve
kendini, kendi hakikati -bir varln hakikati ya da varln bulunuu- iinde bir
varlk olarak, bir olan varlk olarak kendini sunabilen ey dnda hibir ey asla
kendini sunamaz. Oysa frk, mevcut-olan varln sunumunu olanakl klan ey
-dir ise (-dirin stn iziyorum), frk kendini asla olduu gibi sunmaz.
Kendini asla mevcuda vermez {varla dnmez}. Kimseye vermez. Kendini
saknarak ve sunmayarak o belirli bir noktada ve dzenli biimde hakikatin
dzenini aar, yine de kylar belirlenebilir bir delik iine (rnein bir organ
budama {kastrasyon}(4) topolojisi iine) ya da bilme olmayann gizli bilgisi
iine, bir ey olarak, gizemli bir olan olarak kendini gizlemeden. Her sergilenite
yitme olarak yitmeye sergilenecektir. O grnme yani yitme tehlikesini gze
alacaktr.
Sk sk bavurmak zorunda kalacam sapmalar, dnemler, szdizim; bazen
yanlacak kadar, olumsuz dinbilgisinin {teolojinin}, sapmalarna, dnemlerine,
sz dizimine benzeyecektir. Ne olursa olsun, frkn deildir olduu, var
olmad, bir var-olan ({yunanca} on) olmadna nceden iaret etme gerei

duymutuk, ve unu da iaret etme noktasna gelmi olacaz: o, her deil olan
eydir, yani her eydir; ve sonu olarak frkn ne varl ne de tz vardr.
Hibir olan ulamndan kmaz, ister mevcut olsun, ister na-mevcut. Bununla
birlikte, bylece frk ile ilgili iaret edilen ey teolojik deildir, hatta olumsuz
teolojinin en olumsuz dzeniyle ilgili deildir, bilindii gibi olumsuz teoloji;
varln, yani bulunuun ve tzn sonlu ulamlarnn tesinden bir st tzsellii
her zaman aa karmaya alr ve varln yklemi eer Tanrda {Tanr
kavramnda} reddedilmise, bunun, ona {Tanrya} bir stn, tasarlanamaz,
anlatlamaz varlk kipi tanmak iin olduunu her zaman hatrlatmaya acele eder.
Burada byle bir hareket yok ve bu giderek dorulanacak. Frk, sadece her
ontolojik ya da teolojik onto-teolojik- yeniden kullanma indirgenemez
deildir, ayni zamanda o bizzat mekann onto-teolojiye felsefeye- aarak,
kendi sistemini ve kendi tarihini retir, bu felsefeyi anlar, bu felsefeye kaydolur
ve bu felsefeyi dnsz olarak aar.
Ayni nedenle, demeti ya da frkn yazmn izmeye nereden balayacam
bilemeyeceim. Zira burada aka gzden geirilmesi gereken, hakkn, bir
mutlak k noktasnn, ilkesel bir sorumluluun bir balangcnn istenmesi
konusudur. Yaz{} sorunsal arkh(5)nin deerini sorun etmeyle alr. Burada
nereceim ey sadece nedenler dizisinin konumayla ilgili izgiselliine gre
yer deitiren ve bir ilkeden, postlalardan, aksiyomlardan ya da tanmlardan
balayarak ileyen felsefi bir sylem olarak gelimeyecek. Oysa frk,
mevcudun mevcutluunu ya da varln da sorun ediyorsa, frkn iziindeki
{yolundaki} her ey stratejik ve servenlidir. Stratejiktir nk yaz alannn
dndan akn ve mevcut hibir hakikat, alann btnn teolojik olarak
ynetemez. Servenlidir nk, bu strateji, son hedeften, bir telostan ya da bir
egemenlik, bir egemen olma ve hareketin ya da alann son bir yeniden kullanm
temasndan balayarak taktii ynlendiren strateji anlamnda basit bir strateji
deildir. Sonunda amall olmayan strateji, eer grglln deeri, tm
anlamn bizzat felsefi sorumlulua zt oluundan almyorsa buna kr taktik,
grgl gezinti denebilir. Eer frkn izleminde belirli bir gezinti {kayma}
varsa, bu kayma, felsefi ve manta dayal konuma izgisini, tersi olan, simetrik
ve dayanmac, grgl ve manta dayal konuma izgisinden daha fazla
izlemez. Oyun kavram bu ztln tesinde durur, felsefenin ncesinde ve
tesinde amasz bir hesap iinde talihin, gerekliliin birliini ilan eder.
Bir de oyun karar ve kuralyla, eer isterseniz, bu sz bizzat kendi zerine
evirerek, strateji ve kurnazlk temasyla kendimizi frk dncesine dahil
ederiz. Sadece bu stratejik dorulamayla, unun altn izmek istiyorum: frkn
bu tematiinin etkisi, bir gn ortaya karlacaktr, bizzat kendisinden dn
alnabilir, yoksa gerekte asla ynlendiremeyecei bir zincir iinde yeri
doldurulur, en azndan bu zincire eklemlenir. Bu yzden bir kez daha, frk
teolojik deildir.

Demek ki nce, ne bir szck ne de bir kavram olan frkn; egemen olmaya
deilse de dnmeye belki burada egemenliin yapsal snrlaryla zorunlu
belli bir balant iinde duran ey olarak dnce-, stratejik olarak bana en
uygun, amzn en indirgenemezi grndn syleyeceim. Demek ki
stratejik olarak, benim amn {konuya giriimin} son ele alta dorulanabilir
olmamasna ve bunun her zaman, bir an snrlarnn ne olabileceini, kim
ve nerede olduumuzu bildiimizi ileri srebildiimiz frktan ve onun
tarihinden balayarak olmasna karn, iinde olduumuz zamandan ve yerden
yola kyorum.
Frk ne bir szck ne de bir kavram olmasa da bu konuda pey olarak, bizi
ynlendirecek kolay ve yaklak bir anlamsal zmlemeyi deneyelim.
Diffrer {ayrt etmek, fark etmek} (latince differre) fiilinin birbirinden ok
ayr grnen iki anlam {farkllatrmak ve ertelemek} olduunu biliyoruz;
rnein Littr szlnde iki ayr maddenin konusudur. Bu anlamda latince
differre, yunanca diaphereinin evirisi deildir, ve bu bizim iin, bu
konumay zel bir dile ve daha az felsefi, kaynak olarak dierinden daha az
felsefi diye bilinen bir dile balaynca sonusuz kalmayacak. Zira yunanca
diaphereindeki anlam dalm latincedeki differrenin iki gerekesinden birini
kapsamyor, yani ekonomik bir hesab, bir sapmay, bir gecikmeyi, bir
ertelemeyi, bir saknm, bir sunumu, burada hi kullanmadm ama bu zincir
iine kaydolacak tek szckle (zamansallatrma) zetleyeceim tm kavramlar
ieren bir ilem iindeki gleri ve zaman hesaba katma, hesaplama, daha sonra
yerine koyma eylemini. Bu anlamda diffrer, zamanlatrma; bilinli ya da
bilinsiz zamansal ve arzunun ya da istekin yerine getirilmesini ya da
giderilmesini askya alan, etkisini silen ya da lmllatran bir kip zerinde bunu
gerekletiren bir sapmann zamanlatrc araclna bavurmaktr. Ve -daha
sonra- dildeki aknc fenomenolojinin ya da metafiziin; bu zamanlatrmann,
zamansallatrma ve mekanlatrmann, mekann zaman olmas ve zamann
mekan olmas, zamann ve mekann ilk oluumu olduunu sylediklerini
greceiz, bu da burada eletirilecek ve deitirilecektir.
Diffrernin br anlam, en genel ve en belirlenebilirdir: ayni olmamak; baka,
ayrt edilir olmak vb. stee gre t ya da d ile yazlabilen farkl diffren(t)(d)
szc, farklar sz konusu olunca, ister benzemezin bakal, ister alerjinin,
polemiin bakal sorun olsun, baka geler arasnda, etkin olarak, dinamik
olarak ve yineleme, ara, mesafe, mekanlama iinde belirli bir direnme ile
kendini retmelidir.
Oysa {fark} diffrence (e ile) szc, zamanlatrma olarak ne diffrerye,
ne de polemos(6) olarak diffrenda gnderebilmitir. Frk szc ekonomik
olarak- bu anlam yitimini karlayabilecektir. Frk ayni anda bunun tm anlam
biimlerine gnderebilir, derhal ve indirgenemez biimde ok anlamldr ve bu,

dikkate almaya alacam sylem ekonomisine kaytsz olmayacaktr. a harfi

imdiki zaman orta biiminde hemen belirdii diffrant iin ve diffrent
(farkl) ya da diffrence (e ile)(7) {fark}ta oluan bir etki retmeden nce
bizi farkllamaktaki eyleme yaklatrd iin frk, bu anlamlara, elbette ve tm
anlamlandrma olarak sadece, sylemle ya da yorumsal bir balamla
savunulmas iin deil, ayni zamanda imdiden, bir biimde, bizzat kendi
tarafndan ya da hi deilse baka szckten daha kolayca kendi tarafndan
gnderir. Bir kavramsallk iinde ve klasik isteklerle, frkn oluturucu, retici
ve ilksel nedensellii, farkllarn ve farklarn oluturulmu etkiler ya da rnler
olaca paralanma ve blme srecini iaret eder, denecektir. Ancak diffrer
{ertelemek} fiilinin etkin ve mastar ekirdeine yaklanca, frk, mastarn,
sadece etkin olarak belirttii eyi ntrletirir, ayni ekilde dilimizdeki
mouvance; hareket ettirmek, hareket etmek, hareket etmi olmak yaln
olgusunu iaret etmez. rsonance {titreim}, rsonner {titre(tir)mek}
eyleminden fazlas deildir. unu dilimizin kullanmnda dnmek gerekir:
-ance soneki etkin ve edilgin arasnda belirsiz kalr. Ve biz, frkla iaret
edilen eyin; niye ne sadece etkin, ne de sadece edilgin olmadn, ara at(8)
olarak bilinen bir eyi hatrlayarak ya da duyurarak, bir ilem olmayan bir ilem
diyerek, ne tutku olarak, ne bir nesnenin zerindeki znenin eylemi olarak, ne
bir yapan edenden balayarak, ne bir alcdan, ne de bu terimlerin hibirinden
balayarak, ne de hibiri iin niye dnlmediini greceiz. Oysa ara at,
belirli bir geililik olmayan belki felsefenin, bu bask iinde oluarak, etkin
at ve edilgin at diye ayrmlamaya balad eydir.
Zamanla{tr}ma olarak frk, mekanla({tr}ma olarak frk. Nasl
eklenirler birbirine?
imdiden iine yerletiimize gre, gsterge ve yaz sorunsalndan yola kalm.
Gnmzde sylenen u: gsterge bizzat eyin, mevcut eyin, burada anlam iin
olduu kadar gnderge (9) iin de balantl olan eyin yerine geer. Gsterge
mevcut olan yokluunda sunar. Onun yerini alr. eyi alabildiimiz ya da
gsterebildiimiz zaman, mevcut, mevcut-olan diyoruz; mevcut kendini
sunmadnda, iaret ediyoruz, gstergeye sapyoruz. Bir gsterge alyor ya da
veriyoruz. Gsterge {iaret}(10) yapyoruz. Demek ki gsterge farkllatrlm
mevcut olacak. ster szl ister yazl, ister parasal gsterge, ister seimle ilgili
yetki ve siyasal sunum gstergesi olsun, gstergelerin dolam, bizzat eyle
karlaacamz, ele geireceimiz, tketeceimiz ya da harcayacamz,
dokunacamz, greceimiz, onun varolduu sezgisine sahip olduumuz an
ayrr. Burada, anlamlandrmay kabaca z nitelikleri iinde, zamanla{tr}ma
frk olarak tanmlamak iin anlatmaya altm ey, gstergenin klasik olarak
belirlenmi yapsdr: bu yap, gstergenin, farkllaan mevcutluun
{bulunuun}; sadece gstergenin ayrd mevcutluktan balayarak ve yeniden
kullanmn hedeflediimiz farkllatrlm mevcutluk iin dnlebileceini

kabul eder. Bu klasik gstergebilime gre, gstergenin bizzat eyle yer

deitirmesi hem ikincil hem de geicidir: gstergenin tretmeye gelecei bir
yitik ve ilk mevcutluk {varlk}tan balayarak ikinci; gstergenin aralk hareketi
iinde olmas iin bu eksik ve son mevcutlua {varla} baknca, geici.

Yerine geenin bu geici ikincillik niteliini sorun etmeye kalkarsak, kukusuz

bir eyin ilksel bir frk olarak belireceini greceiz, ama buna kaynak, ari {ilk
kaynak} telos{son, ama}, eskhaton {kanlmaz son, lm} vb deerlerin her
zaman mevcutluu {varl} ousia {olan}, parousia {Heideggere gre
mevcutluk; hristiyanla gre sann ikinci kez gelii; dier anlamlar: geli,
olay, grn} vbni iaret ettii lde ilk ya da son bile diyemeyeceiz artk.
Gstergenin geici ve ikincil niteliini sorgulamak, onunla bir ilk frk
ztlatrmak, u sonular douracaktr:
1. Artk mevcutluk {varlk} iin ve ondan balayarak dzenlenmi bir sistem
(dnce ya da dil) iinde olumu ve hep bir mevcutluun{varln} sunumu
anlamnda kullanlm gsterge kavram altnda frk anlayamayz.
2. Bylece mevcutluun{varln} ya da simetrik kart yokluun ya da
eksikliin yetkesi yeniden tartmaya alr. Bylece bizi biz, bir dilin ve bir
dnce sisteminin sakinlerini olan ya da olanlk (ousia) ulamlar iinde
genellikle varln {olmann}(11) anlamn mevcut ya da namevcut olarak
biimlendirmede bizi hep zorlam olan, hep zorlayan snr sorgulanr.
Yneldiimiz soru tipinin, diyelim, Heidegerci soru tipi olduu imdiden
beliriyor ve galiba frk bizi ontik ve ontolojik farka gtryor. Bu gnderimi
geciktirmeme izin verin. Yalnzca unu not edeyim: artk mevcutluun
{varln} ufkunda dnlmeyen, zamanla{tr}ma ve zamansallatrma olarak
fark ile Heideggerin zamansallatrmayla ilgili Sein und Zeitta mevcutla
{varolan, bulunan, ve burada imdiye yaslanyor} ya da imdiyle geleneksel ve
metafizik egemenlikten kurtulunmas gereken varln {olmann} sorununun
aknc ufku olarak bahsettii ey arasnda, iletiim, indirgenemez olarak
zorunlu ve eksiksiz olmasa bile, dardr.
Ancak orada zamanlama olarak frk ile mekanlama olarak frkn
birlemesini grmek iin ncelikle gstergebilimsel sorunsal iine yerleelim.
Bugn dnce alanna egemen dilbilimsel ya da gstergebilimsel aratrmalarn
ou, ister kendi sonularyla ister her yerde tannan dzenleyici model
ileviyle, hakl ya da haksz, soy aac bakmndan genel retici olarak,
Saussuree gnderir. Oysa Saussure, ncelikle genel gstergebilim ve zellikle
de dilbilim ilkesine, gstergenin nedensizliini ve gstergenin ayrmsal
niteliini yerletiren kiidir. Ve bu iki konu nedensizlik ve ayrmsal olu- onun
gznde, biliyoruz ki ayrlmazdr. Gsterge burada yalnzca gstergeler sistemi

tam terimlerden deil de farklardan olutuu iin nedensizlie sahip olabilir.

Anlamlandrma geleri ekirdeklerin youn gcyle deil de onlar birbirleriyle
ilikilendiren ve ayran ztlklar ebekesiyle alr. Saussure, nedensizlik ve
ayrmsallk ballak iki niteliktir, der.
Oysa, anlamlandrma koulu olarak bu fark ilkesi, gstergenin btnln
yani hem gnderen yzn hem de gnderilen yzn birlikte etkiler.
Gsterilenin yz, kavramdr, ideal anlamdr ve gsteren de Saussuren; maddi,
fizik, rnein sesel bir olayn imgesi, psiik izi dedii eydir. Bu tanmlarn
ortaya koyduu sorunlarn tmne burada girmeyelim. Sadece Saussureden bizi
ilgilendirdii noktada unu aktaralm: Eer deerin kavramsal ksm sadece
dilin br terimlerine gre olan farklarla ve balantlarla oluursa, bu konuda
ayni ey maddi ksmla ilgili de sylenebilir Bu u demektir: dil iinde
sadece farklar vardr. Daha da tesi, bir fark genellikle aralarndan ortaya kt
pozitif terimleri varsayar: ancak dilde sadece pozitif terimsiz farklar vardr. ster
gsterilen ister gsteren alnsn, dil, ne dilsel sistemden nce varolan sesleri ya
da dnceleri deil, sadece kavramsal farklar ya da bu sistemden kaynaklanan
sesel farklar kapsar. bir gstergede dnce ya da sesel malzeme olmas; onun
evresinde, br gstergelerde olan eylerden daha az nemlidir.
Buradan ilk sonucu karacaz: gsterilen kavram asla sadece bizzat kendine
gnderecek yeterli bir mevcutlukta {varlkta}, bizzat kendisinde mevcut {var}
deildir. Her kavram hak olarak ve esas olarak bir zincire ya da sisteme
kaydolur. Bu zincir ya da sistem iinde farklar sistematii oyunuyla bakaya,
baka kavramlara gnderir. Byle bir oyun, frk, yleyse artk sadece bir
kavram deil, kavramsalln, konunun, ve genel olarak kavramsallar sisteminin
olanaklldr. Ayni nedenle, bir kavram olmayan frk, basit bir szck deildir,
yani bir sesin ve bir kavramn kendine gndermeli, mevcut ve sakin birim olarak
sunulan ey deildir. Daha sonra bunun genellikle szckle ilgili olduunu
greceiz.
Saussuren bahsettii fark, demek ki dierleri arasndan ne bir kavram, ne de
bir szck. Bunu frk iin de syleyebiliriz. Ve bylece birbirleri arasndaki
ilikiyi aklamaya geebiliriz.
Bir dilde, dil sisteminde, sadece farklar vardr. Bir snflandrma ilemi, bu
konuda sistematik, istatistik ve snflayc listeye giriebilir. Ama bir yandan, bu
farklar oynar: dilde, szde ve dil ile sz arasndaki alverite. Dier yandan, bu
farklar bizzat etkilerdir. Bunlar gkten hazr bir ekilde dmemilerdir; bir
topos noetosa{dnlebilir dnyaya} kaydolmaktan ok, beyindeki mum
iine yazlmtr. Eer tarih szc kendi iinde sonunda bir bask konusu
tamyorsa, diyebiliriz ki sadece farklar oyunun giriinden itibaren ve her
grnnde tarihsel olabilir.

frk olarak yazlan ey, demek ki sadece bir etkinlik, bu farklar, bu fark etkileri
olmayyla, reten oyunun hareketi olacaktr. Bu, farklar reten frkn
farklardan nce, basit, kendinde deimemi, fark-d olan bir mevcutta olmas
demek deildir. Frk, dolu olmayan, basit olmayan ilk, yaplanm ve
farkllaan ilktir. lk {orijin, kaynak} ad, demek ki ona artk uygun deildir.
Saussuren bir snflandrma olduunu syledii dil gkten dmemitir, farklar
retilmitir; bunlar, retilmi etkileridir, ancak bir zneye ya da bir tze, genelde
bir eye, ksmen mevcut bir olana {nedeni olarak} dayanmayan ve bizzat frk
oyunundan kaan etkilerdir. Byle bir mevcutluk {varlk} ikin olsayd, genel
olarak neden kavram iinde, dnyann en klasii olarak, nedensiz etkiden sz
etmek gerekirdi, bu da abucak etkiden sz etmemeye iletecekti. Bu emann
itinden dar k. Bir nedeni olmayan, metnin dnda, zorunlu ihlali yapmada
kendine yetemeyen artk bir etki olmayan iz boyunca bunun hedefini
belirlemeye altm.
Bu izin dnda ve gstergebilimsel farktan nce mevcutluk {varlk}
olmadndan, Saussuren dil ile ilgili yazdn genel olarak gstergeye
yayabiliriz: Szn anlalr olmas, tm etkilerini retmesi iin dil zorunludur;
ancak dilin kurulmas iin sz zorunludur; tarihi olarak sz olgusu hep ncedir.
Saussuren formlletirdii istein ieriini deilse bile en azndan emasn
dikkate alarak frk ile hareketi iaret edeceiz. Bu harekete gre dil ya da tm
dzg {code}, genellikle tm gnderme sistemi, farklar dokusu olarak, tarihi
olarak oluur. Metafizik dilin tesinde anlalacak olan oluur, kendini
retir, kendini yaratr, hareket, tarihi olarak, vb. ki bunlar metafizik dilin
iinde tm ikinlikleriyle alnmtr. retim kavramlarnn niye, kurma,
oluturma kavramlar ve tarih kavramlar gibi, bu adan burada sorun olan eyin
su ortaklar kaldn gstermek gerekecek ama bu beni bugn uzaklara
iinde kapanp kalm grndmz dairenin sunumu kuramna- gtrecektir
ve ben onlar burada, dier ou kavram gibi, sadece stratejik uygunluklarndan
ve bugn en kesin noktada sistemlerinin yapbozumunu yemlemek iin
kullanyorum. Her ne olursa olsun, ilintilenmi grndmz dairenin
kendisiyle, burada yazld biimiyle frkn artk soya bal oluundan ok
statik, tarihsel olduundan ok yapsal olmad anlalm olacaktr. Ya da buna
itiraz etmek istemekten ok okumamak, zellikle de burada yazmsal etie
uymayan eyi okumamaktr metafizik ztlklarn en eskisinden balayarak,
rnein retimsel bir bak asyla yapsalc-snflamac bak asn
ztlatrarak ya da tersi. Frka, kukusuz rahatsz dnceyi ve pek gven
vermeyen konforu geri veren eye gelince, bu ztlklarn en kk yetkinlii
yok.
imdi eer frkn, iinde, e anlaml olmayan belirli sayda yer deitirmeye
boyun edii zincir dikkate alnrsa, balam gerekliine gre, niye ari-yazya,

ari- ize, mekanlatrmaya, dorusu eke ya da pharmakona, ok gemeden

kzlk zarna, kenar-iaret-eik vbne bavurulmal?(13)
Yeniden yola kalm. Frk, anlamlandrma hareketini sadece, her ge
mevcutluk {varlk} sahnesine kp buradaym demesiyle, kendisinde
gemiin gesini muhafaza ederek; kendisi, mutlak surette kendisi olmayan yani
deitirilmi imdiler olarak bir gemi ya da bir gelecek bile olmayan eyde
bizzat bu ilikiyle, mevcut denilen eyle ilgisi daha az olmayan izle yani gelecek
gesiyle ilikisinin iaretiyle kendini kazmasna izin vererek, gemi genin
iaretini kendinde muhafaza ederek, kendinden baka eye balanmas kouluyla
olanakl klan eydir. Bir arann onu, bizzat kendisi olmas iin, kendisi
olmayandan ayrmas gerek, ama onu mevcutta oluturan bu ara; mevcutla,
ondan itibaren dnlebilen her eyi, yani, metafizik dilimizde olan her eyi,
zellikle tz ya da zneyi payla{tr}arak ayni darbede kendinde mevcudu
{varl, imdiyi} blmek zorundadr. Dinamik olarak oluan, blnen bu ara,
mekanlama, zamann mekan olma ya da mekann zaman olma (zamanlatr-ma) denebilecek eydir. Ve ilk sentez ve indirgenemez biimde basit
olmayan, yani tam anlamyla, ilk-olmayan olarak mevcudun, iaretlerin,
tutmalarn ve ngerilimlerin(12) izlerinin (burada benzeterek, geici olarak,
hemen uygun olmadn ak edecek fenomenolojik ve aknc bir dil retmek
iin) oluumudur ki ben ari yaz, ari iz ya da frk demeyi neriyorum. Frk
(ayni zamanda) mekanlama (ve) zamanlama(dr).
Kaynaksz frkn (rnn) bu (etkin) hareketine, basite ve yeni bir yazma
gitmeden farkllatrma diyebilir miyiz? Dier karklklar arasnda byle bir
szck, bir olay olarak, olaslkla fark kabul etmeye, blnmeye gelen,
organik, ilksel ve homojen bir birimi dndrmtr. zellikle, diffrencier
ayrmlatrmak fiilinden biimlenince, sapmann, zamansallatrc gecikmenin,
farkllatrmakn ekonomik anlamn sfrlayacaktr. Burada hemen bir noktaya
iaret. Bunu, Koyrnin Ienadaki Hegele adad bir metni, (1934te Tarih ve
dini felsefe dergisinde daha sonra onun Felsefi dncenin tarihiyle ilgili
incelemelerinde yeniden yaynlad) yenilerde okuyuuma borluyum. Koyr,
Ienann Mantkndan almanca uzun alntlar yapyor ve bunun evrilmesini
neriyor. Oysa ikide bir Hegelin metninde differente Beziehung ifadesiyle
karlayor. Latin kkenli bu szck (different), almancada az rastlanrdr ve de
sanrm, daha ok fark Unterschied ve niteliksel eitlilii Verschiedenheit
artran verschieden, ungleich diyen Hegelde vardr. Inann
Mantkndan, different szcnden aka zaman ve imdiyi ele ald anda
yararlanr o. Koyrnin deerli bir deinisine gelmeden nce, ite Hegelden
birka tmce, onun evirisiyle: bu yalnl iinde sonsuz, bizzat kendine eite
zt moment olarak olumsuzdur ve bu momentlerde, kendini (bizzat kendisine) ve
kendisinde toplamsall sunmasna karn, (o) genellikle noktay ya da snr
dtalayan(dr), ama kendi inkar (eylemi) iinde, hemen bakaya balanr ve

kendini inkr eder. Mevcudun {imdinin} an (der Gegen-wart) ya da snr,

zamann mutlak busu ya da imdi, kendisinden mutlak surette tm oulluu
dlayan mutlak olumsuz bir yalnlkla ilgilidir ve bizzat bununla mutlak surette
belirlenmitir; hayr o bir btn ya da kendinde belirsiz bir ana sahip olan (ve)
kendinde yaylan bir quantum, kaytsz (gleichgltig) ya da kendinden darda,
bir bakasna (auf ein anderes bezge) ilikilenen bir ey deil, burada yalndan
mutlak surette farkl (sondern es ist absolut differente Beziehung) bir ilikidir.
Ve Koyr notla gzel bir ekilde aklar: farkl iliki: differente Beziehung.
Farkllatran iliki denebilir. Ve sonraki sayfada, Hegelin baka bir metni,
yle yazyor: Diese Beziehung ist Gegenwart, als eine differente Beziehung
(Bu iliki, farkl iliki gibi, mevcuttur (imdidir)). Koyrenin baka bir notu:
farkl terimi burada etkin bir anlamda alnmtr
Konumasnn mutlak bir noktas da olan bu zel noktada Hegelin evirisi,
diffrant {farkl} ya da diffrance {frk} (a/ ile) yazmay, baka bir not ya
da aklama olmakszn, olanakl klmay yararl gsterebilecektir. Ve eviri her
zaman olduu gibi bir dilin baka bir dile dnm olacaktr. Doal olarak
frk szcnn baka kullanmlara da hizmet edebileceini dnyorum:
nce sadece ilk farkn etkinliini deil de diffrer farkllatrmak fiilinin
zamanlayc sapmasn da iaret ettii iin: zellikle de bu ekilde yazlm
frkn Hegel sylemiyle, okunmas gerektii biimiyle, iletiime girmesinin
ok derin yaknlk ilikilerine karn, frk, belirli bir noktada, onunla
kopabilemez, bunun hibir anlam hibir ans olmaz, ama bununla hem nemsiz
hem de kkten bir yer deitirme ilemi yapabilir. Baka yerde mekan
belirlemeye alyorum ama burada abucak sz etmek zor benim iin.
Demek ki, farklar, frk ile -farkllatrlm rnlerdir. Ama farkllatran
nedir ya da farkllatran kim? Bakaca sylersek, frk nedir? Bu soruyla baka
bir yere ve baka bir sorunsal kaynaa eriiyoruz. Farkllatran nedir? Kim
farkllatryor? frk nedir?
Eer bu sorulara, onlar soru diye sorgulamadan nce, onlar dndrmeden,
onlarn biiminden, doallklarna gerekliklerine varncaya, biimlerinden kuku
duymadan nce yant verirsek, imdiden kurtulduumuz eyin berisine deriz.
Eer gerekten sorunun biimini, anlamyla sz dizimiyle (nedir, (yapan,
eden) nedir, (yapan, eden) kimdir) kabul edersek, frkn bir mevcut olan
(Burada mevcut olan; bir ne ya da bir kim, zne olarak mevcut olan gibi her
trl adn verilebilecei bir ey, bir biim, bir durum, dnyadaki bir g
olabilen) noktasndan balayarak tretildiini, kageldiini, egemen
olunduunu ve emredildiini benimsemek gerekecektir. zellikle bu son
durumda, bu mevcut olann, rnein bilin olarak, kendinde mevcut olan olarak,
muhtemelen farkllamaya, ister gecikmeye ve bir ihtiyan ya da bir
arzunun doyurulmasn saptrmaya, ister kendinden farkllatrmaya duraca

ikin olarak benimsenecektir. Ama bu durumlarn hi birinde byle bir mevcutolan, bu frkla oluturulmu olmayacaktr.
Oysa, eer bir kez daha gstergebilimsel farka bavurursak, zellikle
Saussuren bize hatrlatt nedir? [sadece farkllklardan ibaret olan] dilin
konuan znenin bir ilevi olmad. Bu, unlar ierir: (kendinde kimlik ya da
olaslkla kendinde kimliin bilinci, kendinin bilinci olarak) zne dile kaydolur;
dilin ilevidir; sadece, bizzat yaratma denilen eyin iinde, bizzat ihlal
denilen eyin iinde, farkllklar sistemi olarak dilin buyruklar sistemine, ya da
hi deilse Saussuren dilin, langage eksi parole olduunu syledii dil
ilkesine uyarak frkn genel yasasna, sz(14)n uyarlayarak konuan zne
olur. Dil, szn anlalr olmas ve tm etkilerini retmesi iin zorunludur.
Eer varsaym olarak, szn dile ztln mutlak kesinlik olarak alrsak, frk
sadece dil iindeki farklar oyunu deil, ayni zamanda szn dille ilikisi,
konumak iin gemek zorunda olduum bir sapak, vermek zorunda olduum
sessiz bir gvence ve kullanmdan emaya, iletiden dzgye vb tm ilikileri
dzenleyerek, genel gstergebilim iin de kymeti olan bir ey olacaktr. (Baka
yerde Saussuren, syleminin baka bir katmannda sz ve yaz arasnda
geleneksel olarak iaret etmek istedii temel ayrmay bu frkn, dil iinde ve
dil ve sz ilikisi iinde yasakladn telkin etmeye almtm. Dili ya da
dzgnn pratiini, belirli ve deimez tzsz, bir biimler oyunu saynca, ve
de bu oyunun pratiinde farklarn birikimi ve n gerilimi, bir mekanlama ve
zamanlama, bir izler oyunu saynca, bunun bir tr harften nce yaz{}, mevcut
ilk kayna olmayan, arisiz bir ari-yaz{} olmas gerekir. Buradan arinin
kurala uydurulmu stn izme ilemini ve gramatolojideki genel
gstergebilimin dnmne gelinir ki gramatoloji, gstergebilimde ve onun
matrisi kavram gsterge-ye varncaya kadar, frk konusuyla uyumayan
metafizik nkabulleri barndran her ey zerine eletirel bir alma iletir).
Bir itirazla denenmi olabilecek: elbette, zne, sadece dilsel fark sistemiyle
balarsa konuan olacaktr ya da yine zne, sadece farklar sistemine kaydolursa
(genellikle sz ya da baka gstergeyle) gsteren olacaktr. Bu anlamda, elbette,
konuan ya da gsteren zne, konuan ya da gsteren olarak, dilbilimsel ya da
gstergebilimsel frk oyunu olmakszn kendinde mevcut {bulunan}
olmayacaktr. Ancak bir mevcutluk ve sznden ya da gstergesinden nce
znenin kendinde bir mevcutluu, sessiz ve ie doua dayal bir bilin iinde
znenin kendinde bir mevcutluu tasarlanamaz m?
Byle bir soru, gstergeden nce ve gsterge dnda, her trl izin ve her trl
frkn dnda bilin gibi bir eyin olanakl olduunu varsayar. Ve de
gstergelerini mekana ve dnyaya datmadan nce bilin, bizzat kendi
mevcutluunda {varlnda} toplanabilir. Peki nedir bilin? bilin ne
demektir? Genellikle demek-istemek biimi iinde, sadece kendinde varlk

olarak, varln kendisinin kavram olarak, her trl biimiyle verir kendini
dnceye. Ve bilin iin geerli olan genellikle znel denilen varlk iinde
geerlidir burada. Ayni ekilde zne ulam, upokeimenon {Leibnitzde canl
g, Descartesta hareketin nicelii} olarak ya da ousia vb olarak varla
gnderme yapmadan dnlemez, dnlememitir, ayni ekilde bilin olarak
zne, yalnzca kendinde varlk olarak gstermitir kendini. Yani bilince tannan
ncelik mevcuda tannm ncelii iaret eder, hatta Husserlin yapt gibi,
bilincin akn zamansall, derinliine aratrlrsa, izlerin biretirim {sentez}
ve durmadan toplanma gc, canl varla tannr.
Bu ncelik, metafizik dilinde benimsendii kadaryla dncemizin gesi,
metafiziin eteridir. Bugn, Heideggerin, varln {olmann} onto-teolojik
koullama {gerekircilik olarak belirleme} olduunu gsterdii u varlk deerini
harekete geirmeden byle bir snrlandrma {evreleme} yaplamaz. Bu
mevcutluun {varln} deerini bylece harekete geirip konumu ok garip
olmak zorundaki bir soru sormayla bu biimin ya da genellikle kendinde
varlktaki demekistemek olarak bilin olan varln bu dneminin ya da bu
biiminin mutlak nceliini sorguluyoruz.
Bylece mevcutluu {bulunuu} ve garip bir ekilde bilinci, bilincin kendisinin
yanndaki varl (olmay)- artk varln {olmann} mutlak temel biimi olarak
deil de, bir {gerektirme-koullama} belirleme olarak ve bir etki olarak ele
alma noktasna geliriz. yle bir belirleme ve etki ki artk mevcutluunki deil
de frkn, ve artk etkinlik ve edilginlik ve de etki tepki ya da koullama
{belirleme} koullamama {belirlememe}vb kartlna scak bakmaz, -yle ki
bilin, etki ya da bir belirleme olarak gsterilirse, az ya da ok bilinlice kararl
ve sistemli olarak hesaplanm olabilen stratejik nedenlerle bizzat
snrllatrdmz /snrszlatrdmz {Derrida burada snrlandrmak demek
olan dlimiter fiilini d-limiter biiminde yazarak iki kart anlamda birden
kullanr} bu eyin szcne gre ilem yapmaya devam edilir.
Bu kadar keskin ve bu kadar kesin olmadan nce, ki Heideggerin,
Nietzschenin ve Freudn davran byleydi, bilindii gibi her biri, bazen
birbirine benzer biimde, bilinci, kendinin kendinden emin kesinlii iinde
aratrdlar. Oysa bu yzden her birinin, bunu, frk konusundan yola karak
yapmas dikkat ekici deil mi?
Bu konu, onlarn metinlerinde ve her eyin oynand bu yerlerde neredeyse
aka grlr. Ben burada uzatmayacam; sadece Nietzsche iin, temel byk
etkinlik, bilinddr ve de bilin; z ve yollar ve kipleri kendine zg
olmayan glerin etkisidir, bunu hatrlatacam. Oysa kuvvetin kendisi mevcut
{bulunan} deildir asla: o farklar ve nicelikler oyunundan baka bir ey deildir.
Kuvvetler arasnda fark olmadan kuvvet olamaz genellikle; ve burada nicelik
fark niceliin ieriinden ok bizzat mutlak bykle dayanr: niceliin

kendisi, niceliin farkndan ayrlabilir deildir. Niceliin fark, kuvvetin zdr,

kuvvetin kuvvetle ilikisidir. ki eit kuvveti dlemek, onlara anlamsal bir
ztlk verilse bile, kabaca, yaklak bir dtr, canlnn dald ama kimyann
uyandrd istatistik dtr (G. Deleuze, Nietzsche et la philosophie, s: 49).
Nietzschenin tm felsefesi, farka etkin farkszlk olarak, indirgeme ya da
ayrmsz bask sistemi olarak felsefenin bir eletirisi deil midir? Bu, bizzat
manta gre, mantn kendisine gre, benzer olmayan ayniye krleerek,
felsefenin frkn yaayan felsefesini, frkn iinde yaayan felsefeyi dlamaz.
Ayni; aka, farktan dierine, bir ztlk teriminden dierine dolayl, ikircikli
geit olarak frktr. Felsefenin zerine kurulduu, ztln silindiini deil de
terimlerden birinin orada dierinin frk olarak, ayninin ekonomisi iinde
hissedilebilir farkllam olarak (hissedilirin farkllaan olarak, farkllam
hissedilebilir olarak anlalr olan ey; farkllam farkl sezgi olarak kavram;
farkllam-fakllaan doa olarak kltr-; physisin tm dndakiler - tekhn,
nomos, thesis toplum, zgrlk, tarih, zeka, vb farkl physis olarak ya da
farkllaan physis olarak. Frktaki physis. (Burada mimesisin, physise szde
kartl iinde yeniden yorumlanmas gerei ortaya kyor)) grmek iin,
konumamza can katan tm ztlk iftlerini yeniden gzden geirebileceiz. Bu
ayninin frk olarak almasndan itibaren, ebedi dn iindeki farkn ve
yinelemenin aynilii beliriyor. Nietzschenin, sapmay ya da frk, iindeki klk
deitirmi bir steleme hilesini hi karmayan Symptomatologiesi ile; ya da
mevcutluu {bulunuu} iinde ayni eyin sunumu olarak hakikatin almnda,
durmakszn ortaya sermenin yerine geen etkin yorumun tm tematii vb ile
bunca konu ilikiye sokulabilir. Hakikatsiz ya da en azndan hakikat deerinin
egemen olmad ifreler sistemi olmayan (ki bu durumda sadece kaytl, snrl,
ierii belli bir ilev oluveren) ifre.
Demek ki Nietzschenin, her yerde kltr, felsefeyi ve bilimi yneten
metafizik dilbilgisi ile ilgili her sisteme kartlatrd kuvvetler farklarnn ve
farkl kuvvetlerin u etkin, hareket halindeki uyumazlna frk diyebileceiz.
Mevcutluun {varln} ncelii {stnl} ile ilgili soru sorarken bilin
olarak dzenlenen kuvvetler ekonomisi ve enerjisi olarak bu ayrmn, Freud
dncesinin de temel konusu olmas (: baka ayrm, ifre (ya da iz) ve erk ile
ilgili btnl iinde tm kuram) tarihi olarak anlamldr. Bilincin otoritesinin
sorun edilmesi nce ve her zaman ayrmsaldr.
Freud kuramnda, frkn aka farkl iki deeri birbirine balanr: frk;
ayrlabilirlik, ayrm, sapma, ara, mekanla{tr}ma diye ayrmak ve frk sapak,
gecikme, ayrma {saklama}, zamanla{tr}ma diye ayrmak.
1. z (Spur), kolaylatrma (Bahnung) (15), kolaylatrma gleri kavramlar,
Entwurf(16)tan itibaren fark kavramndan ayrlmazdr. Bellein ve genellikle
bellek olarak ruhsalcln {psiizmin} (bilinli ya da bilin d) kayna

yalnzca ilikilendirmeler aras fark dikkate alnarak konuulabilir. Freud bunu

kesin olarak sylyor. Fark olmadan kolaylatrma ve iz olmadan da fark yoktur.
2. Bilin d izlerin retiminde ve kayt srelerinde (Niederschrift) her trl
fark, sakntl olma anlamnda, frkn anlar olarak da yorumlanabilir. Freud
dncesine hep klavuzluk eden bir emaya gre, iz hareketi, tehlikeli yatrm
farkllatrarak, bir saknma (Vorrat) oluturarak bizzat kendisini koruyan
hayat abas olarak tanmlanr. Ve Freud dncesini izleyen tm kavram
kartlklar, frk ekonomisi iinde bir sapma anlar olarak, kavramlarn her
birini birbiriyle ilikilendirir. Biri; farkllam bakadan, bakann farkl
birinden ayr bir ey deildir. Biri frkta baka, biri frkn bakasdr. Bylece
aka kat ve indirgenemez grnen her ztln (rnein ikincil ve birincil
ztl), o anda ya da u anda kuramsal yapnt olarak nitelendii grlr. Yine
bylece, rnein (ama byle bir rnek her eyi ynetir, her eyle iletiir) zevk
ilkesi ile gereklik ilkesi arasndaki fark sadece sapak (Aufschieben, Aufschub)
olarak frktr. Freud, Zevk lkesinin tesindede unlar yazar: Benin
koruma igdsnn etkisiyle, zevk ilkesi silinir ve yerini gereklik ilkesine
brakr. Gereklik ilkesi zevkin oluturduu son amatan vazgemeden, bunun
gerekleimini farkllatrmaya; zevke ulamak iin, anlk bir honutsuzluk
{zevk dlk} dnlediimiz uzun bir sapan (Aufschub) uygunluuna ve
buna katlanmaya, ona acele etmeye aran baz olaslklardan yararlanmamaya
raz eder bizi.
Burada frkn en byk karanlk noktasna, bilmecesine, kavram garip bir
paylamla tam olarak blen eye dokunuyoruz. Karar vermede acele etmemek
gerek. Frk, ayninin gesi iinde, (bilinli ya da bilin d) hesapla, iinde
farkllam mevcutluun {varln} yer ald zevki bulmay hedefleyen
ekonomik sapak olarak frk, ve dier yandan olanaksz mevcutlukta iliki
olarak, sakntsz harcama olarak, mevcutluun {varln} tamiri olanaksz
kayb, enerjinin yerine konmaz azalmas olarak, aslnda lm itkisi ve grnte
her ekonomiyi kesintiye uratan eyle iliki olarak frk birlikte nasl
dnmeli? uras ak -akln ta kendisi-: ekonomik olan ve olmayan, ayni
ve bambakay vb birlikte dnebiliriz. Eer frk, dnlemez ise, onu, onun
yerini, gerekliliini, frkn yaps iindeki ilevini aka bilmek iin, iyi
bildiimiz bir hesabn amazlyla, yanltc grnty ve mantksz olan
hemen ortadan kaldrtverecek olan akln felsefi gesi iinde, akla
tamaya acele etmek gerekmez belki. karn felsefede bulan ey zaten, burada
hesapland gibi frk sisteminde dikkate alnmtr. Baka yerde bir Bataille
okumasnda, eer istenirse, sakntsz harcamada, lmde, anlamszla
sunumda vbde hibir pay olmayan snrl ekonomiyle ve saknt olmayan
hesaba katan, denebilirse saknt olmayan sakntda tutan genel bir ekonomiyle
hem kesin, hem de yeni anlamyla bilimsel bir ilikiye sokulabilecek olan eyi
iaret etmeye almtm. Hesabn bilen bir frk ile hesabn bilemeyen bir

frk arasndaki iliki, mutlak yitimin, lmn ortaya srlmesiyle karan ar ve

yitimsiz mevcutluun {varln} ortaya srlmesi. Snrl ekonomiyle genel
ekonominin bu ilikiye sokuluuyla, yer deitiririz, hegelciliin ayrcalkl
biimiyle, felsefenin kendi tasarsna yeniden kaydoluruz. Aufhebungu nbet
deiimini- baka trl kendine yazmaya katlarz. Belki, sadece kendine
yazmaya. Daha dorusu, yazma tketimini hesaba katmaya.
Zira frkn ekonomik nitelii, sadece unlar ierir: farkllam mevcutluk
{varlk} her zaman kendini yeniden bulabilsin, mevcutluun {varln}
sunumunu, yararn alglanmas ya da alglamann yararn kaypsz ve geici
olarak geciktiren bir yatrmdan baka bir ey olmasn. Frkn ekonomik
hareketinin metafizik, diyalektik, hegelci yorumun zdd olarak, burada her
defasnda kazanp yitirdiimiz, kimin yitirdii, kazand belli olmayan bir
oyunu kabul etmek gerek. Eer yn deitirmi sunum kesinlikle ve umarsz
biimde reddedilmi kalrsa, bu, belirli bir mevcudun gizli ya da namevcut
kalmas deil de frkn bizi mevcutluk ve namevcutluk seeneini atn
zorunlu olarak bilmediimiz eyle ilikide tutmasdr. Belirli bir bakalk
Freud buna bilindnn metafizii adn veriyor- kesinlikle her trl sunum
sreci dndadr ki biz bu srele onun iyice grnmesini isteyeceiz. Bu
balamda ve bu adla bilind, bilindii gibi kendinde gizli, gcl, gizil g
halinde bir mevcutluk {varlk} deildir. Kendini farkllatrr, yani kukusuz
farkllklarla dokur kendini ve de temsilciler, vekiller gnderir; yetkilendirir;
ama vekil edenin bir yerde var olma, mevcut olma, bizzat kendi olma ans
yoktur ve bilin olma ans daha da zayftr. Bu anlamda, eski bir tartma
ifadelerine ters olarak, her zaman giritii tm metafizik yatrmlarn gls,
bilind, baka eyden fazla bir ey deildir, maskelenmi ya da gcl bir
bilinten fazla bir ey de deildir. Mevcutluun (varln) olas her kipiyle
balantl olarak bu radikal bakalk, olmu-bitmiin, i iten gemiliin
indirgenemez etkilerinde kendini gsterir. Ve bunlar anlatmak iin, bilind
izlerin (bilinli iz yoktur) izlerini okumak iin, mevcutluun ya da
namevcutluun dili, fenomenolojik metafiziin sylemi uygun deildir. (Ama
bunu konuacak tek kii fenomenolog deildir.)
iten getinin (Nachtrglichkeit) yaps gerekten, zamansalla-tr-madan
(zamanla-tr-madan); birikmi izlerin, ve ngerilimsel aklklarn, srekli
kendine ynlenmi, kendi zerinde toplam, toplayan, ilk kaynakla ilgili ve
durmadan biretirimi{sentezi} olarak; canl mevcudun basit bir diyalektik
komplikasyon yapmasn yasaklar. Bilindnn bakalamasyla, deimi
imdilerin gemilerin ya da geleceklerin- ufuklar deil de, asla imdi
olmam ve de asla olmayacak (ki gel-ecek, mevcutluun {varln} formu
iinde asla retim ya da yeniden retim olmayacak) bir gemi sz konusudur.
Demek ki iz kavram, gemiin birikimiyle, imdi olmu olan eyin gemi
olmas kavramyla llemez. z ve yleyse frk- imdiden {mevcuttan?} ya

da imdinin {mevcudun?} imdiliinden {mevcutluundan?} balayarak

dnlemez.
Asla imdi olmam bir gemi, bu Emmanuel Levinasn formldr. Bununla
o, psikanalizin dnda yollarla, izi ve mutlak bakalk: bakas bilmecesini
nitelendirir. Bu snrlarda ve en azndan bu bak asndan, frk dncesi
Levinasn giritii klasik ontolojiyle ilgili her trl eletiriyi ierir. Ve iz
kavram, frk kavram gibi{/olarak}, Nietzsche, Freud, Levinas anlamnda
(yazarlarn bu adlar burada iaretten baka bir ey deildir), izlerin bu farklar
ve bu farkl izler arasndan, amz ontolojinin mevcutluun {varln,
bulunuun} snr olarak kateden ve bir araya toplayan ebekeyi byle dzenler.
Yani olan ve olanllk ebekesini. Frkn, kkrtmaya geldii olann
egemenlii her yerdedir, u anlamda: eski Latincede kkrtmak karl
kullanlan sollicitare btn olarak sallamak, toptan titretmek demektir. Demek
ki frk dncesiyle sorgulanan olanllk halindeki ya da mevcutluk halindeki
varln {olmann} belirlenmesidir. Byle bir soru{n]} varln {olmann}
olandan fark bir yerde almazsa ortaya kamaz ve anlalamaz. Birinci sonu:
frk yoktur. O, arzu edildii gibi ok mkemmel, biricik, ilkesel ya da akn
olan-bulunan deildir. Hibir eyi ynlendirmez, hibir ey zerinde egemenlik
kurmaz ve hibir yerde hibir otorite iletmez. Byk harfle duyurmaz kendini.
Frkn krall yoktur ama ayni zamanda her trl kralln yklmasndan
yanadr. Bu, onu aka tehdit edici klar, iimizde krall, bir kralln gemite
ya da gelecekte mevcutluunu {varln} arzulayan her eyden amaz biimde
dmz kopar hale getirir. Ve bu, her zaman bir krallk adnadr, frkn bir
byk harfle bydne inanarak, egemen olmak istediinden yaknlan bir
krallk.
Bununla birlikte, frk, kendini, kendi dnd gibi; an, zellikle, yine
denebilirse, onda kendini, Heideggerci snrlandrlamaz {gedik bulunamaz}
derin dnce boyunca dnmesi gibi, hem ontik hem ontolojik farkn
sapmasnda m ayarlyor?
Byle bir sorunun basit bir yant yok.
Bizzat kendisinin belli bir yznde, frk kesinlikle ontolojik farkn ya da
varln {olmak}, tarihi ve dnemsel alndan baka bir ey deildir. Frkn
s bu almn hareketini iaret eder
Bununla birlikte, anlam ya da varlkla {olmak}ilgili hakikat dncesi, ontik ve
ontolojik fark olarak frkn belirlenmesi, varlk {olmak} sorununun ufuktaki
fark dncesi, yine frkn i-metafizik bir etkisi deil mi? Frkn alm
sadece varln {olmann} ya da varln {olmann} dnemselliinin hakikati
deildir belki. Belki de bu iitilmemi dnceyi, bu sessiz izlemeyi dnmeye

almak gerek: ki varlk {olmak} tarihi dncesi, yunan ve bat logosunu

devreye sokar, bizzat kendisi, ontolojik fark iinden olutuu ekliyle, bir
diapherein dneminden baka bir ey deildir. O halde artk onu, o andan
itibaren dnem, varlk {olmak} tarihi olarak tarihin iine ait olan dnemsellik
kavram olarak adlandramayz. Asla anlam olmayan varlk {olmak}, olanda
gizlenen olarak asla dnlmemi ya da sylenmemi olan, belirli ve ok garip
biimli frk, ontolojik farktan ya da varln {olmann} hakikatinden daha
eski(dir). Bu ada ona izin oyunu denilebilir. Artk varln ufkuna ait
olmayan ama oyunun, varln anlamn tad ve evreledii bir izin oyunu.
z oyunu ya da olmayan, ve anlam da olmayan frk oyunu. Ait olmayan. Hibir
srdrm {bakm}, ama varln (olmann) oyuna srld zeminsiz bu
tartma alan iin sfr derinlik(17).
Belki bylece kendinden farkllatran birinin, en diapheron eautnun
herakliti oyunu, kendisiyle farkl(18) olarak, zaten ontolojik farktaki
diaphereinin belirlenmesi iinde bir iz olarak kaybolur.
Ontolojik fark dnmek, kukusuz ifadesi neredeyse iitilemez kalm zor bir
i olarak kalr. Ve de ontolojik fark ve varln {olmann}dnemsellii olarak
hala akl dna kmaya izin vermeyecek kadar iddetli bir frk iin
logosumuzun tesine hazrlanmak, ne varln {olmann} hakikatiyle geiten
kendini bak tutmaktr, ne de onda hibir tarzda sresiz gereklilii
eletirmek, kabul etmemek, tanmamaktr. Aksine bu geiteki zorlua
yerlemek, onun bat sylemini normalletirdii -hem de sadece felsefe tarihi
metinlerinde deil- heryerde, onu metafiziin keskin okumasnda yinelemek
gerekir. Varln {olmann}hakikatini aan eyin izinin, orada tm sertliiyle,
ortaya kmaya/kaybolmaya braklmas gerekir. Asla kendini sunamayan(n) izi,
bizzat kendini sunamayan iz: kendi grngs {fenomeni} iinde olduu gibi
grnmek, ortaya kmak. Temel ontoloji ile fenomenolojiyi derinliine
balayan eyin tesindeki iz. Her zaman farkl{laan} iz, asla kendinin
sunumundaki gibi deildir. Kendini sunarken silinir, nlarken dilsizleir, tpk
frkta piramidine kaydolan, yazlan gibi.
Bu hareketten, metafizik sylemdeki ve zellikle biraz nce ilgilendiimiz
giriimler boyunca ontolojinin erevesi (Nietzsche, Freud, Levinas) saylan
ada sylemdeki sakntl ve haber verici iz her zaman ortaya karlabilir.
zellikle Heidegger metninde.
Heidegger mevcudun zn, mevcudun mevcutluunu {varln} sorgulamaya
kkrtyor bizi.
Mevcut nedir? Mevcutluunda mevcudu dnmek nedir?

rnein, Der Spruch des Anaximander adl 1946 metnini ele alalm. Heidegger
burada varln {olmann} unutuunun olanda varln {olmann} farkn
unuttuunu hatrlatr: Ama varln {olmann} eyi (die Sache des Seins),
olann varlnn olmasyla ilgilidir. Bilmeceli bu ok bal iyeliin(19) dilsel
biimi bir oluumu (Genesis), mevcutluktan itibaren bir mevcuttan gelmeyi
(Herkunft) adlandrr. Ancak, ikisinin almasyla, bu -den geliin z (Wesen)
gizli (verborgen) kalr. Yalnzca -den geliin z deil, mevcutluk ve mevcut
{bulunu} (Anwesen und Anwesendem) arasndaki basit iliki de dnlmemi
kalr. afaktan beri {balangtan beri}, galiba mevcutluk ve mevcut olan, her
biri kendi tarafndan, ayr ayr bir eydir. Anlalmayacak biimde, mevcutluk
bizzat mevcut olmaktadr Mevcutluun z (Das Wesen des Anwesens) ve
bylece mevcuttaki mevcutlukun fark unutulur. Varln unutulmas varln
olanda farknn unutulmasdr (Chemins iinde eviri, s: 296-297).
Tpk mevcuttaki mevcutluun fark gibi olandaki varln {olmann} farkndan
(ontolojik fark) yararlanarak Heidegger, bir nerme, nermeler btn ne
karyor, ki burada{ki deini} bir bnlk atlmyla eletirmek deil de daha
ok kkrtma gcn teslim etmek sz konusu.
Yava yava ilerleyelim. Heideggerin iaret etmek istedii ey, udur: olanda
varln {olmann] fark, metafiziin unutuu iz brakmadan kaybolmutur.
Bizzat farkn izi grnmezlemitir. Frkn (kendisinin) namevcuttan ve
mevcuttan baka bir ey (olduunu) kabul edersek, eer frk iz brakrsa,
burada farkn (olanda varln {olmann}) unutmasndan, bir izin izinin
kaybolmasndan szetmek gerekecektir. Anaximandrosun sz byle bir
geii ieriyor sanki: Varln {olmann} unutmas, varln kendisinin
perdeledii, bizzat varlk znn bir parasdr. Unutma, varln {olmann}
hedefine yle zsel olarak aittir ki bu hedefin afa {balangc} aka
mevcudun, kendi mevcutluunda almas olarak balar. Bu, u demektir:
varln {olmann} tarihi, varln {olmann}; varln {olmann} kendi zn,
olanla fark belleinde tuttuu eyde unutmasyla balar. Fark eksilir. Unutulmu
kalr. Sadece farkllatrlm ey mevcut ve mevcutluk (das Anwesende und
das Anwesen) kendini barnaksz brakr ama farkllatrlm ey olarak deil.
Aksine farkn sabahki {balangtaki} izi (die frhe Spur) mevcutluk, olanmevcut (das Anwesen wie ein Anwesendes erscheint) olarak ortaya kar
kmaz silinir ve kaynan yce bir (olan)-mevcutta (in einem hchsten
Anwesenden) bulur.
z, bir mevcutluk deil de dalan, yer deitiren, kendine gnderen, kendine
zg olarak gereklemeyen bir mevcutluun benzeri olunca, sil{in}me kendi
yapsna ait olur. Yalnzca her zaman izi artabilecek sil{in}me deil de, o
olmasa, iz deil, yklamaz, antsal tz olurdu, balangtan iz haline onu
oluturan, onu yer deiimine yerletiren ve onu grn iinde kaybettiren,

kendinden kendi durumuna karttran sil{in}me olurdu. Farkn yaman izinin

(die frhe Spur) silinmesi, demek ki metafizik metindeki izleme ile aynidir.
Metafizik metin, yitirdii ya da ayrd, yana koyduu eyin iaretini muhafaza
etmek zorundadr. Byle bir yapnn elikisi, metafizik dilde, aadaki etkiyi
reten metafizik kavramn ters evrilmesidir: mevcut; gstergenin gstergesi,
izin izi olmaktadr. O artk her gnderimin son durumda kendisine gnderdii
ey deildir. Genellemi gnderimin bir yaps iinde bir ilev olur. O izdir ve
izin silinmesinin izidir.
Metafizik metin byle anlalmtr. Hala okunabilir ve okunacak. Snryla
evrilmemi, katedilmitir, kendi iinde, snr izgisinin oklu byk iziyle
iaretlenmitir. Hem ant, hem de izin yanlsamasn, ayni anda izilmi ve
silinmi, ayni anda canl ve l, korunmu kayd iinde her zaman yaam da
taslyor olduundan izin serabn nererek. Piramit. Alacak bir snr deil, bir
duvar zerinde deifre edilecek talk, sessiz metin.
O zaman, elikisiz, en azndan bu tr elikiye hibir yetkinlik vermeden izin
kavranrl ve kavranamazl dnlr. Farkn sabahki izi dnsz olarak
bir grnmezlikte kaybolmutur ama yine de bizzat onun yitimi barnr, korunur,
baklr ve tutulur. Bir metnin iinde. Mevcutluk biimiyle. yelik {biimiyle}. Ki
bizzat kendisi bir yaz etkisinden baka bir ey deildir.
Sabahki izin silinmesinden sz ettikten sonra Heidegger, elikisiz eliki iinde
izin gmlmesinden yana ya da kar olabilir. Biraz daha ilerde: olanda
varln {olmann} fark, yine de, ancak, eer mevcudun mevcutluuyla (mit
dem Anwesen des Anwesenden) zaten kefedilmise ve eer varlk bulaca
dilde olduu gibi kalan (gewahrt bleibt) bir iz iinde ylece kapanmsa, bir
unutulmu olarak daha sonra deneyime gelebilir.
Daha da ilerde, Anaximandrosun to khrenunu, burada Brauch (srdrm,
bakm) olarak evrilmi, iyice dnerek, Heidegger yle yazar: Uyum ve
saygy (Fug und Ruch verfgend) dzenleyerek srdrm mevcudu
(Anwesende) kendi yerinde zgrletirir ve onu kendi yeri iin her defasnda
zgr brakr. Ama bizzat buradan, mevcut, ayni ekilde, kendi eleen
{barnan} sresinden balayarak (in das blosze Beharren verhrtet) israrnda
srekli sertleme tehlikesine brakm grnr. Bylece srdrm (Brauch) bu
arada bizzat kendinde mevcutluun
(des Anwesens) in den Un-fug,
uyumazlkta (kopmada) salmas (Aushndigung: srdrmeme) olarak kalr.
Srdrm olumsuzlua eklenir (Der Brauch fgt das Un-).
Ve bu, Heideggerin, srdrm, Wesen des Seins olarak frkn olumsuzluk
anlamn ve bu izi dnebilir miyiz ve nereye kadar dnebiliriz sorusunun
sorulmas gereken iz olarak srdrm tand anda olur. Farkn olumsuzluk
anlam varlk {olma} tarihinin tesine ve de dilin, dilde adlandrlabilir her

eyin tesine gndermiyor mu? Varln {olmann} dilinde, tamamen baka bir
dille bu dilin zorunlu olarak iddetli dnmne bavurmuyor mu?
Bu soruyu aklatralm. izi ortaya karmak iin (kim demi: bir ey, izini
srmek varken, iyice bezdirilinceye dein gidilmez?)(20). u paray da
okuyalm:
to khrenun srdrm (Brauch) ile evrilmesi kkene ve szck zerine
bilmelere dayanmyor. Srdrm szcnn seimi varln {olmann}
unutulmas ile ilgili tarihsel balamaya doru varln almdaki (im Wesen des
Seins) fark dnmeye alan dncenin bir n karma dayal evirisine
dayanr (21). Srdrm szc varln {olmann} unutulmasnn
kavranmasndaki (Erfahrung) dnceye dikte edilmitir. Tam olarak
dnlmesi gereken ey, srdrm szcnde, buradan to khren tam
olarak bir izi (Spur), bat metafizii olarak tarihsel ve dnyasal olarak alan
varln {olmann} tarihinde derhal kaybolan (alsbald verschwindet) izi,
adlandrmasdr.
Bir metnin d nasl dnlr? Kendi snrndan az ya da ok? rnein, bat
metafiziiyle ilgili metnin bakas m? Elbette, bat metafizii olarak
varln {olmann} tarihi iinde derhal kaybolan iz her trl belirlemeden,
metafizik metin iinde alabilecei her addan syrlr. z bu adlarda barnr ve de
gizlenir. Burada bizzat iz olarak grnmez. Ama bu, asla olduu gibi
grnemeyecei iindir. Heidegger de yle der: fark olduu gibi grnemez:
Lichtung des Unterschiedes kann deshalb auch nicht bedeuten, dasz der
Unterschied als der Unterschied erscheint. frkn z yoktur, frk, yalnzca
ad ve grn ile ilgili olduu gibinin iinde uygunlaamayaca ey deil
ayni zamanda genellikle olduu gibinin, bizzat kendi zndeki eyin
varlnn {bulunuun} otoritesini tehdit eden ey(dir). Bu noktada frkn kendi
znn olmamas, frk ykmlle alan oyun olarak yaz{} oyununun ne
varl ne de hakikati olmad demektir.
Bizim iin, frk metafizik bir ad olarak kalr ve bizim dilimizde alabilecei tm
adlar da ad olarak metafiziktir. zellikle mevcutta mevcutluun (Anwesen
/Anwesend) farkndaki frkn belirlenmesinden sz edildiinde ama zellikle ve
imdiden, genel bir biimde, olanda varln {olmann} farkndaki frkn
belirlenmesinden sz edildiinde.
Bizzat varln kendisinden bile eski, byle bir frkn dilimizde hibir ad
yoktur. Ama zaten biliyoruz ki, eer o adlandrlamaz ise, bu, saknt iin deil,
dilimiz bu ad henz bulmad ya da kabul etmedii iin, ya da kendi dilimizin
sonlu sistemi dnda, bu ad baka bir dilde aramak gerektii iindir. Bunun iin
bir ad olmad, varln {olmann} ya da zn ad olmad, bir ad olmayan, ar

bir ad birimi olmayan ve durmadan farkllaan yerine gemeler zincirinde

dalan frk ad olmad iindir hatta.
Bu ey iin ad yoktur: bu ifadeyi dz biimde okuyun. Bu adlandrlamayan,
hibir adn yaklaamayaca silinmez bir varlk {olma} deildir: rnein Tanr.
Bu adlandrlamayan, unlar var klan bir oyundur: adsal etkiler, adlar denilen
greli olarak birimsel ya da atomik yaplar, adlarn ikameleriyle ilgili zincirler
ve bunlar iinde, rnein, ad etkisi frkn kendisi, srklenir, gtrlr,
yeniden kaydolur, szde bir giri ya da szde bir k olarak yine de oyunun
paras, sistemin ilevidir.
Bildiimiz, bileceimiz ey, eer burada sadece bir bilgi sz konusu ise, bunun
asla tek bir szck, patron-ad olmad, asla olmayacadr. Bu yzden frktaki
harfinin dncesi, birincil bir reete deildir, ne de eli kulanda ve henz
iitilmemi bir adlandrmann peygamberimsi bildirilii. Bu szck, ncilsi ilk
haberle ilgili hibir eye sahip deil, yeter ki byk harf olmay kavranabilsin.
Adn adn sorun edin.
Varln {olmann} ad olsa da tek ad olmayacak. Ve bunu nostaljisiz, yani salt
ana diliyle ilgili; salt baba diliyle ilgili; dnmenin yitik lkesiyle ilgili
sylencenin dnda dnmek gerek. Aksine bunu, Nietzschenin, bir glmede
ve dansn bir admnda oyuna katt olumlama anlamnda olumlamak gerek.
Bu glme ve danstan balayarak, her diyalektikteki bu garip olumlamadan
balayarak, benim heideggerci umut adn vereceim bu nostaljinin br yz
sorunlar. Burada bu szcn ok edici olduunu bilmiyor deilim. Yine de
hibir iermeyi dta brakmadan, onu tehlikeye atyorum ve onu,
Anaximandrosun sznn (tek szcn ve kendi szcnn aratrlmas),
bana metafizikten alm grnd eyle ilikiye sokuyorum. Varln ilk
szcnden (das frhe Wort des Seins: to khren) sz ederken Heidegger
unlar yazyor: mevcuttaki iliki, mevcutluun kendi zndeki dzenini
aarken, biriciktir (ist eine einzige). ncelikle her baka ilikiyle kyaslanmaz
kalr. Bizzat varln biricikliine (Sie gehrt zur Einzigkeit des Seins selbst)
aittir. Bylece dil, varlkta alan eyi (das Wesende des Seins) adlandrmak iin
tek bir szc, biricik szc (ein einziges, das einzige Wort) bulmak
zorundadr. Varla ynelik (das dem Sein zugesprochen wird) dncenin her
szcnn [her dn(dr)en szcn: denkende Wort] ne kadar riskli
olduunu buradan anlyoruz. Bununla birlikte burada tehlikeye atlan ey
olanaksz bir ey deildir; zira varlk {olma} heryerde konuuyor ve her zaman
her dilin iinden.
Sorun budur: tek bir szckte, yani kendi adnda varln {olmann} szle
birleimi. Frkn, oynanm olumlama iine kaydolan sorunu budur. u
tmcenin her bir gesini tar, her bir gesine yaslanr: varlk/heryerde ve her

zaman/her/ dil/ iinde/ konuur. Frk, ontolojik fark cinsinin bir tr deildir.
Eer mevcutluun ba Ereignenin iyelii ise (Die Gabe von Anwesen ist
Eigentum des Ereignens) (Zeit und Sein, in Lendurance de la pense,
Plon, 1968, tr. fr. Fdier, p. 63), frk, bir anlamda, mlkleme konusu deildir.
O, ne durum (uygunlama-mlkszleme), ne olumsuzluk (mlkdlama)
deil, bakadr. Galiba o andan itibaren, burada daha ok gelecek bir gzergahn
gerekliliini iaret ediyoruz, Ereignis (22)cinsinin bir tr varlndan daha
fazlas olmayacaktr. Heidegger: o zaman varlk {olma} kendini kendinde
olduran hareket iinde yerini alr (Dann gehrt das Sein in das Ereignen). Onu
ona vermek ve onun kendi ba onlarn belirlenimini kabul eder ve alr. O
zaman varlk {olma}, Ereignisin bir cinsi olacaktr, Ereignis, varln bir cinsi
deil. Ama byle bir devirmeye snmaya alan ka ok ucuz olacaktr.
Sorunun ve kendi yandann gerek dncesinin yanndan geer (Sie denkt am
Sachverhalt vorbei). Ereignis her eyi kapsayan ve altnda varlk ve zamann
dzenlenmesine izin verecek yce kavram deildir. Burada sra mant
ilikileri hibir ey sylemek istemez. Zira, bizzat varln aratrmasnda
dndmz ve (seinem Eigenen folgen) onun zne sahip olduu eyi
izlediimiz lde, zamann, parousiann (gewhrte Gabe des Geschickes von
Anwesenheit) yneliminin {hazrlannn} iaret edilmesiyle ayarlanm ba
olarak ortaya kar. Mevcutluun {varln} ba Ereignenin zelliidir (Die
Gabe von Anwesen ist Eigentum des Ereignens).
Bu zincirin ( varlk {olmak}, mevcutluk, -kendilik {iyelik} vb) yerdeitirmi
yeniden kayd olmadan, genel ya da temel varlksal-mantksal ile blgesel
ontoloji ya da zel bilim adna onun egemen olduu ya da bamllatrd ey
arasndaki ilikiler kesin ve tersinmez biimde asla dntrlemeyecektir:
rnein ekonomi politik, psikanaliz, gstergebilimsel dilbilim, retorik (ki
bunlarn iinde zgln {iyeliin} deeri baka yerde olduundan daha fazla,
indirgenmez bir rol oynar) ve de spiritalist ya da maddeci metafizikler. Bu ilk
genilemede, bu ciltte ayrlm zmlemeler hedeflenmektedir. Byle bir
yeniden kaydolmann, ne kuramsal ya da felsefi bir sylemde ne de genellikle
bir sylemde ya da yazda asla ierilemeyecei aktr; sadece, baka yerde,
genel metin (1972) dediim eyin sahnesinde ierilebilir.
Notlar:
(*) 27 Ocak 1968te Jacques Derridann Fransz Felsefe Topluluunda vermi
olduu konferans. Yaz olarak Fransz felsefe topluluu blteninde ve yine
ayni yl Seuil Yaynlarnn Tel Quel dizisinden btn kuram erevesinde
yaymlanmtr.
(**) eviri metninde evirmenin aklamalar veya aklayc szckler { }
iinde gsterilmitir. Notlarda ad belirtilmemi aklamalar evirmene aittir.

(1) Derrida, Franszcada fark karl kullanlmakta olan diffrence

szcndeki /e/ harfini /a/ yazarak telaffuzu ayni, yazl farkl bir szck
elde etmi oluyor ve bu szck zerinden felsefe yapyor. Trkede ayni etkiyi
verebilmek iin eviride fark szc frk olarak yazlarak, bu ikili durum
karlanmaya allmtr.
(2) Son tmce eksiltili ve oyun olarak u dncelere gnderir. Derrida nce
frkn iindeki deiiklikten kaynaklanan nn tpk mezar gibi, piramitler
gibi, Hegelin, gstergenin bedeniyle karlatrd piramit gibi sessizlik
zerinde oynuyor. Yunancada mezar oikesis, ev (oikos) szcne benzer ki
Yunancadaki ekonomi szc de ev (oikos) ve idare etmek nemein
szcklerinden gelir. Bu yzden Derrida lm ekonomisinden aile evi ve
kendi mezar diye sz eder. Daha da tesi, daha da eksiltili olarak Derrida
yine tanda yaz barndran, bir hanedann (zalimin) lmn iaret eden
mezardan sz eder. Bu, Fenomenolojide, Antigone yksn ele alan Hegele
gndermedir sanki. Hatrlarsak Antigone, erkek kardei Polynikesi gmerek
zalim Kreona meydan okumutur. Kreon, Antigoneyi gmdrerek misilleme
yapar. Orada Antigone kendini asarak, kendini bekleyen yava lm aldatr.
Zalim Kreon ok ge kalm bir yrek deiimi yaar ve (olunun ve karsnn,
ailesinin intiharndan sonra) kendini ldrr. Bylece aile, lm, yaz, mezar,
yasa, ekonomi. Derrida daha sonraki bir almasnda (Glas), Hegelin
Antigoneyi ele aln zmler (: Alan Bass, Margins of Philosophy (Chicago:
University of Chicago Press, 1982), pp 3-27.
(3) Alan Bass; burada Derridann, gnmzde kuram anlamyla kullanlan
theorein szcnn yunanca kkeninde bakmak, grmek anlam olduunu,
Derridann da bunu iaret ettiini ve ardndan gelen iitme, kavrama, idrak
demek olan entendement szcn de anlamak anlamnda kullandn, ve
bunlar bu ekilde evirmenin gln belirtir.
(4) kenarlar belirlenebilir bir delik (rnein, kastrasyon topolojisinde)
[burada bir parantez daha ap Alan Bassn bu ifadeyi ngilizceye
belirlenemez diye evirdiini sylemeliyim] Bu tmce Derridann Jacques
Lacanla giritii polemie (bak: Positions ve Facteur de la vrit (hakikat
etmeni)) Derrida iin Lacann bir yerde boluk ya da delik (kenarlar belirli
delik) brakan kastrasyon topolojisi; namevcut klann metafizik davrann,
boluu, delii yinelemektedir (Alan Bass).
(5) Yunanca arkhe, Evrenin ilk ilkesi demektir. Kurucu, ynetici, denetleyici
ilkedir. Arkeoloji de bu balamda (en) eskinin bilgisine ulamaya alan
bilimdir.
(6) Yunan mitolojisinde, Polemos, sava tanrs; sava, kavga, rekabet.
(7) Byle bir ad fiilin etkinletirici biimi diffrantdan yaplm olacak ve
ngilizcedeki differant ve differing arasnda kalacaktr, differing. (Alan
Bass) .
(8) Ara at, dilbilgisi yaklamlarnda, etkin ve edilgin at arasnda yer alan
bir at ulamdr.

(9) le rfrent szc balama uygun olarak gnderge diye evrilmitir.

Aslnda benim kiisel deerlendirmemde gndergeyi rfrence terimi
karlamaktadr. Ve yine kendi ayrmmda, tpk gsterge kavramnda olduu
gibi gnderge de gnderen ve gnderilen olarak ayrlmaktadr.
(10) Franszcas hem iaret ediyoruz, hem de gsterge retiyoruz anlamna
gelebilen bir tmce.
(11) Franszcadaki hem ltre hem de prsence varlk olarak evrilebilir.
Derrida metnindeki cambazlklar dikkate alnarak, -bir saknm olarak, bu
terimlerin evirisinde kaynak anlamlar da verilmitir: ltre iin varlk
{olmak}, prsence iin mevcutluk {bulunu/varlk} gibi. Bu ne yazk ki
eviri metnini hantallatrmtr. Ama ikili gnderim baka trl evrilebilir
miydi?
(12) Burada Husserlin kavramla ilgili zaman anlay iletilmitir; retention,
prsent ve protention. Retention (tutma), protention
(ngerilim) olarak
trkeletirilmitir. Aslnda bu terimler bildiimiz gemi-imdi-glecekin sre
iinde kavramlatrlmasdr.
Tutma (retention): algsal fazn bilincimizde tutulduu sre. rnein atlm
bir topu izliyoruz. Onu annda imdide alglarken topun momentumunu
anlamak iin topu zihnimizdeki yerinde tutuyoruz. Tutma, bir sunum ya da
bellek deil, zamansal olarak genilemi imdinin bir sunumu. Bu, alg
duygusunun bir annda kaydedilen, saniyenin ok kk bir biriminde
genileyen bir imdidir.
ngerilim (protention): sonraki ann alglanmas. Henz alglanacak an. Yine
top rneini kullanrsak, dikkatimizi topun umulan yoluna hareket ettiriyoruz.
Husserle gre, algnn zamansal grn var. Tutma, annda imdi ve
ngerilim. Ak iinde ngerilim tutma olmaktadr.
(Wikipedia free
encyclopedia)
(13) Ek, Rousseaunun yazy anlatmak iin kulland szck
(Grammatologiede ele alnm) hem eksik para hem de fazladan para
anlamna feliyor; pharmakon, yaz iin Platonun szc, hem ila hem de
zehir anlamna geliyor (Disseminationda Platonun Eczanesi blmnde ele
alnm); kzlk zar, Derridann Mallarm yazlarn ve yaz zerine
dncelerini zmlemesinden kaynaklanan bir szck, hem bakirelie hem
de tketime gnderme yapyor (Dissemination iinde ift oturum blmnde
ele alnm); kenar-iaret-eik, Derridann Sollersin Saylarna uygulad
frktaki seridir( Dissemination iinde Dissemination blm) (Alan Bass).
(14) Burada sz (parole), Saussuredeki dil/sz ayrmna ait szdr.
(15) Derrida burada kendisinin Yaz ve Fark adl kitabndaki Freud ve Yaz
Sahnesi adl denemesine gnderme yapyor. (Alan Bass). Bu evirmen (Alan
Bass) almanca Bahnungdan hareket ederek frayage karl
kolaylatrmann deil de zorla amakn daha uygun olacan dnyor.
(16) Entwurf : taslak

(17) Derridann Franszcadaki nul szcnn sfr ve hi anlamlaryla

oynadn sanyorum. Zira bana gre sfr, her zaman hi anlamna gelmez.
(18) Derrida burada Franszcada gncel olmayan bir biimi kullanr: diffrend
Okunmayan son sessiz harfin farkl yazlmasnn anlama etkisizliini iletir.
(19) Derrida, cest dtre diye balayan ifade iinde olmak tre nne
getirdii de edatn sz konusu eder. Bu, eviride olmasyla ilgili olarak
verilmitir.
(20) Derrida konuyu avda bir hayvan avlamak iin izini srmekle, onu yorgun
drnceye dein kovalamak, sktrmak arasnda bir deerlendirmeye
bavurmaktadr.
(21) Metindeki tra-duction szcn aarak evirdim. Aslnda bu szc
Derrida gncel morfolojiye uygun olmayan biimde paralayarak retmi.
Dolaysyla szcn kendi iinden yeni bir szck retmi.
(22) Ereignis, genellikle olay olarak evrilir. Heideggerin son almalarnda
ilgi dncesiyle ilikilenmektedir. (Wiki)
(*) Derridann bu yazs daha nce, Toplumbilim dergisinin l0. saysnda
nay Szer evirisiyle yaymlanmtr. Ama unu belirtmekte yarar var: nay
Szerin evirisi Trkede karl bulunan kimi terimleri yabanc dildeki
biimleriyle brakm. Buna yaznn bal da dahil. Ki bu balk zaten yaznn
can. Bir Fransz okuru iin bu terim, bir aykrl iaret edebilir, zira Franszca
kullanmdaki biimden farkldr, ama trk okur iin yabancdr, sradan bir
terimden farkszdr. Bu terim evirmenleri zorlayan, eviri olgusunu neredeyse
olanakszlatran bir terimdir. Yalnzca bu terim iin gnlerce dndm
belirtmeliyim. eviri konusunda daha da nemlisi Derrida uzmanlar unu ok
iyi bilirler: Derrida Franszcaya egemen oluunu, metinlerinde kulland
szck oyunlaryla, metin iinde oluturduu kimi ant yaplarla ortaya koyar.
Kendine zg bir biemi vardr. Bu biemin korunmas iki adan nemlidir.
Birincisi Derridann dilsel ustalnn; dnsel, ruhsal karmaklnn;
cambazlnn; evrildii dilde en azndan izlenim olarak aktarlmas
zorunluluu. kincisi de eviri metninin herhangi bir Trke incelemede kaynak
olarak gsterilebilmesine olanak salamas. Ne yazk ki nay Szer,
evirisinde biem konusunda titiz davranmam. Daha da nemlisi kimi
ifadeleri terimleri yanl evirmi. Kendi evirim iin de unlar sylemeliyim:
sz ettiim sorunlar yznden amlayc, dolaysyla kanlmaz olarak kimi
yerlerde sakil (ar, hantal) bir eviri kmtr ortaya. Kimi ifadelerde trk
okuru iin kolay anlalrlktan uzaklammdr. Bu eviri iin gzettiim ilke
Derridadan uzaklamamak olmutur. eviri bittiinde u sivri ulu soruyu
sormadan edememiimdir: Ka sekin fransz okuru Derridann bu metnini
anlayabilir, ka kii anladn ileri srebilir? Derrida kendini anlalrn
dna srkleyen bir yazardr. Dorusu beklentisine erimitir de: sylen
olmaya. eviri eletirilerimde nemli metinlerin, kitaplarn hep, birden fazla
evirmen tarafndan evrilmesini, denetlenmesini nermiimdir. Bu, yalnzca

kendine gvensizlik deildir. unun ayrdnda olmaktr: kimse mkemmel

deildir. Herkes eletirilebilir, insaf ls iinde kalmak kouluyla bile. Bu u
demektir: size sunduum eviride de hatalar olabilir. Bunu eviri srecinde
yaadm deneylerimden biliyorum. Kimi hatalar fark edildiinde, bunu
bilmiyormuum, yanl anlamm dersiniz. Ama yle hatalar vardr ki
bunu nasl yapmm!, Ben bu hatay yapm olamam! dersiniz. Dorusu
her eviri, gnahyla, sevabyla karlatrmay, incelemeyi hak eder. eviriye
yabanc bir okur iin birden fazla eviri yalnzca deike olarak seenektir.
Oysa eviri, yeni eviriler; alclarnn o konuda gelimesine bal olarak bir
gereksinime baldr. Hibir eviri gereksiz deildir. Her eviri kendi
balamnda i grr. Ve eviri eviriyi eker.