Professional Documents
Culture Documents
Küme: Elemanları kesin olarak belli olan nesneler veya semboller topluluğuna denir.
a) Kümeyi oluşturan nesnelere kümenin elemanları denir. Genellikle küme büyük harfler
ile,elemanları küçük harflerle gösterilir.
b) Kümeyi A, elemanı x ile gösterirsek,
x, A kümesinin elemanı ise x e A,
x, A kümesinin elemanı değilse x e A, şeklinde gösterilir.
c) Kümenin eleman sayısı s(A) şeklinde gösterilir.
KÜMELERİN GÖSTERİMİ
1. Liste yöntemi ile, A = {Pazar, Pazartesi, Perşembe}
2. Ortak özellik yöntemi ile;
A = {x | x : p harfi ile başlayan günlerimiz}
3. Venn şeması ile:
DENK KÜMELER: Eleman sayıları eşit olan kümelere denk kümeler denir. "=" şeklinde
gösterilir.
Örnek: A = {1, 2, 3, 4}, B = {a, b, c, d} s(A) = 4 j
s(A) = s(B) A = B dir.
s(B) = 4 J
EŞİT KÜMELER: Tüm elemanları aynı olan kümelere eşit kümeler denir. Örnek: A = {x | x :
Haftanın günleri}
B = {pazar, pazartesi, salı, çarşamba, perşembe, cuma, cumartesi}
Tüm elemanlar aynı olduğundan, A = B dir.
ALT KÜME: A kümesinin tüm elemanları, B kümesinin içinde ise A, B'nin bir alt kümesidir."
denir. A c B şeklinde gösterilir.
NOT
1) A a B şeklinde yazılırsa A, B nin alt kümesi değildir.
2) B D A şeklinde yazılırsa B, A yı kapsar şeklinde okunur.
CcB
(C, A ve B nin alt kümesidir.)
CcA
A) 6 B)5 C)4 D) 3 E) 2
Çözüm: s(A) = n => Öz alt küme sayısı = 2n - 1 => 63 = 2n - 1 => 64 = 2n => 26 = 2n =>
n = 6 bulunur.
1) İKİ KÜMENİN BİRLEŞİMİ: iki kümenin tüm elemanlarından oluşan kümeye denir.
2) İKİ KÜMENİN KESİŞİMİ: İki ya da daha fazla kümelerdeki ortak elemanların yazılmasıyla
oluşan kümeye denir.
Şekildeki taralı kısım A \ (B u C) şeklinde gösterilir.
A ile B kümesinin kesişimi şekil üzerinde taranmış olup, A n B şeklinde gösterilir.
Örnek: A = {1, 2, a, b} , B = {a, e, 1, c} için An B = {1, a} Kesişimi bulunur.
3) İKİ KÜMENİN FARKI: Birinci kümede olup da, ikinci kümede olmayan elemanların
yazılmasıyla oluşan kümeye denir. Birinci küme A, ikinci küme B ise A \ B şeklinde gösterilir.
Şekildeki taralı kısımlar, [(A n B) \ C] u [C \ (A u B)] (Çift taralı kısımlar istendiğinde tek, tek
ifade edilip aralarına birleşim işareti konur.)
Fransızca bilenler : b + c
Hiç birini bilmeyenler: d
En az bir dil bilen : a + b + c
En çok bir dil bilen : a + c + d
Sadece bir dil bilen : a + c
En çok iki dil bilen : a + b + c + d
SAYILAR
Rakam: Sayıları kullanmak için kullanılan {O, 1, 2,3,4,5,6, 7,8,9} sembollerinden her birine
"rakam" denir.
Sayma Sayıları: Pozitif tam sayıların oluşturduğu S = {1, 2, 3, 4,...} kümesinin elemanlarına
"sayma sayıları" denir.
Tam Sayılar: Z = {...,-2,-1, 0, 1,2, 3,...} kümesinin elemanlarına tam sayı denir.
Örnek: a , b e N , a2 - b2 = 23 ise a = ?
a-JT - 1
+ a+# = +23
2a = 24 a = 12 bulunur.
Örnek: Rakamları farklı üç basamaklı birbirinden farklı beş sayının toplamı 657 olduğuna göre
bu sayıların en büyüğü en çok kaçtır? A) 253 B)243 C) 241 D) 240 E) 252
Örnek: İki basamaklı beş sayının toplamı 412 olduğuna göre bu sayılardan en küçüğü en az
kaçtır? A. 14 B)15 C)16 D) 17 E) 18
Çözüm: 99 + 99 + 99 + 99 + x = 412
x = 412-396 x = 16 bulunur. Doğru cevap (C) şıkkıdır.
(Bu soruda rakamların farklı olması koşulu yoktur. Bu sayılardan en küçüğünü bulmak için
diğer dört sayının en büyük değerlerini alması gerekir.)
Örnek: Bir kişi, bir "a" sayısını 14 ile çarpmış ve sonucu 2524 bulmuştur. İşlemi kontrol
ettiğinde "a" sayısının 3 olan onlar basamağını 8 olarak gördüğünü fark etmiştir. Buna göre
doğru sonuç kaçtır?
Çözüm: 3 olan onlar basamağı 8 alındığında çarpım 5 . 10 = 50 kat fazla bulunmuştur. Yapılan
hata, 14 . 50 = 700'dür. O hâlde doğru sonuç: 2524-700 = 1824 olmalıdır.
FAKTÖRİYEL NE DEMEKTİR?
faktöriyel: ( ! ) sembolü ile gösterilir.örneğin n! demek 1'den n'e kadar olan sayılarının
yanyana yazılıp çarpımı demektir. 5! demek 1'den 5'e kadar sayıların yanyana yazılıp
çarpılmasıdır
n!=1.2.3.4.5.........n
0!=1
1!=1
2!=1.2=2
3!=1.2.3=6
4!=1.2.3.4=24
5!=1.2.3.4.5=120
10!=7!.8.9.10
6!=4!.5.6
örnek:
5!/3!=1.2.3.4.5/1.2.3=120/6=20
n!/(n-1)!=(n-1)!.n/(n-1)!=n
FAKTÖRİYELLER
1. x ve n sayma sayıları olmak üzere, 21! = 2n.x ise, n nin alabileceği en büyük
değer kaçtır?
a) 16
b) 17
c) 18
d) 19
e) 20
2. n bir doğal sayı olmak üzere, 67! / 15n işleminin sonucunun doğal sayı olması
için, n nin en büyük değeri kaç olmalıdır?
a) 15
b) 16
c) 17
d) 18
e) 19
a) 7
b) 8
c) 9
d) 10
e) 11
a) 1
b) 2
c) 3
d) 4
e) 5
a) 3
b) 5
c) 15
d) 25
e) 45
a) 16
b) 18
c) 34
d) 306
e) 645
a) 18
b) 19
c) 20
d) 21
e) 22
a) 3
b) 6
c) 8
d) 9
e) 36
YANITLAR : 1-C 2-A 3-B 4-B 5-D 6-D 7-E 8-B 9-A
ASAL SAYILAR
Asal sayilar, 1 ve kendisinden baska pozitif tam böleni olmayan 1' den büyük tamsayilardir. En
küçük asal sayi, 2' dir. 2 asal sayisi disinda çift asal sayi yoktur. Yani, 2 sayisi disindaki tüm
asal sayilar tek sayidir. Asal sayilar kümesi,
Fermat Teoremi' ne göre, n asal sayi olmak üzere, 2n - 1 seklinde yazilabilen sayilar asal
sayidir. Örnegin,
1' den baska pozitif ortak böleni olmayan sayilara, aralarinda asal sayilar adi verilir. Birden
fazla sayinin aralarinda asal olmasi için, bu sayilarin asal sayi olmasi gerekmez. Asal sayilar,
kesinlikle aralarinda asal sayilardir. Bununla birlikte, 10 ve 81 sayisi birer asal sayi
olmamasina ragmen, aralarinda asal sayilardir. Diger taraftan, 10 ile 8 sayisi birer asal sayi
olmamasina ragmen, 2 ortak bölenleri oldugu için, aralarinda asal sayilar degildir. Bir sayi
aralarinda asal iki sayiya bölünebiliyorsa, bu iki sayinin çarpimina da bölünür.
Örnegin,
· 2, 9
· 10, 81
· 5, 29
· 3, 8
· 2, 10, 35
sayi gruplari, ortak tam bölenleri olmadigi için aralarinda asal sayilardir.
Asal olmayan sayilara da bilesik sayi adi verilir. Dolayisiyla, bilesik sayilarin 1 ve kendisinden
baska bölenleri vardir. Örnegin, 10 sayisi bir bilesik sayidir. Çünkü, 10 sayisinin 1 ve
kendisinden baska, 2 ile 5 böleni vardir. Buradan, asal olmayan 10 sayisi, birer asal sayi olan 2
sayisi ile 5 sayisinin çarpimi olarak yazilabilir. 2 ile 5 sayisina, 10 sayisinin asal çarpani veya
böleni denir. Yani, bilesik bir sayi, asal sayilarin çarpimi seklinde yazilabilir.
Örnek 1:
Çözüm:
e) 3, 5 ve 25' in ortak böleni yoktur. Çünkü, bu üç sayiyi birden bölen 1' den baska sayi yoktur.
Dolayisiyla, bu sayilar aralarinda asaldir.
Örnek 2:
ise, m ve n kaçtir?Çözüm:
2m + 3 = 5 2m = 5 - 3 2m = 2 m = 17n - 5 = 9 7n = 9 + 5 7n = 14 n = 2bulunur.
Örnek 3:
a, b ve c birbirinden farkli rakamlar olmak üzere, ab ile bc iki basamakli aralarinda asal
sayilardir. Buna göre, ab + bc toplaminin en küçük degeri kaçtir?
Çözüm:
Toplamin en küçük olmasi için, sayilari en küçük almaliyiz. Buna göre, ab = 21 olurken. bc =
13 olmalidir. Dolayisiyla,
ab + bc = 21 + 13 = 34
olur.
Örnek 4:
Çözüm:
2x + y ile 4x + y sayilari aralarinda asal olduguna göre, her ikisinin de ortak böleni olmamasi
gerektiginden, esitligin sag tarafi ortak bölenden arindirilmalidir. Dolayisiyla,
olur ve buradan,
2x + y = 7 ... (1)
4x + y = 9 ... (2)
yazilir. Bu denklemleri ortak olarak çözelim. Bunun için, (1) nolu denklemi - 1 ile çarpalim ve
(1) nolu denklemle (2) nolu denklemi taraf tarafa toplayalim.
- 1 / 2x + y = 7
4x + y = 9
- 2x - y = - 7
4x + y = 9
2x = 2
x=1
2.1 + y = 7
y=7-2
y=5
bulunur. Buradan
olur.
Her bilesik sayi, asal sayilarin veya asal sayilarin kuvvetlerinin çarpimi seklinde yazilabilir. Bu
islemi yapmak için, ilgili sayinin sirasiyla en küçük asal sayidan baslanarak bölünebilmesi
arastirilir.
Örnek 1:
Çözüm:
124= 31.2.2
Örnek 2:
Çözüm:
500=2.2.5.5.5
Aralarında asal sayılar : 1 den başka pozitif ortak böleni olmayan sayma sayılarına
aralarında asal sayılar denir. Örnek : 4 ile 9 aralarında asaldır. 7 ile 11 aralarında asaldır.
A) 15 B)17 C)19 D) 21 E) 23
Çözüm:
2+3+5+7=17
Doğru cevap (B) şıkkıdır
RASYONEL SAYILAR
Rasyonel Sayılar ( , rasyonel veya oranlı sayılar (veya kesirler) iki tamsayının birbirine oranı
ile ifade edilebilen sayılardır. Oranlı sayılar b sıfır olmamak üzere a/b şeklinde (a ve b tamsayı)
yazılabilir. 2/3 ve 4/6 veya 6/9 eşdeğer oranlı sayılardır. Dolayısıyla her oranlı sayı sonsuz
şekilde ifade edilebilir. Oranlı sayıların en basit formu a ve b tamsayılarının [[ortak Her tam
sayı oranlı sayıdır. Çünkü veya veya şeklinde yani oranlı sayı
tanımına uygun biçimde yazılabilirler. Oranlı sayılar kümesi , tam sayılar kümesi 'yi
kapsar. Yani .
Tanım Oranlı sayılar kümesi, tam sayıların bir genişlemesidir ve Q ile veya ile gösterilir.
kümesi genelde şöyle tanımlanır:
Daha ince bir tanımı ise tam sayılar üzerinden tanımlanacak bir denklik bağıntısıyla yapılabilir.
Böylece her denklik sınıfı bir oranlı sayı olarak anılır. kümesinden seçilmiş keyfî (a,b)
ve (c,d) öğeleri için "~" bağıntısı
olarak tanımlansın. Bunun bir denklik bağıntısı olduğu kolaylıkla kanıtlanabilir. Bu durumda,
denklik sınıfları
Tanımda paydanın sıfır olmama şartı ifadesinin tanımlanmamış olmasındandır. Bir sayının
sıfıra bölümü tanımsızdır.
İRRASYONEL SAYILAR
REEL SAYILAR
Gerçel sayılar (veya Reel sayılar), Rasyonel sayılar kümesinin standart metriğe göre
bütünlenmesiyle elde edilen kümedir. Reel sayılar kümesi sembolüyle gösterilir.
Basit aritmetik teknikleriyle kolayca ispatlanabileceği üzere, tüm rasyonel sayıların tekrar
eden birer ondalık açılımı vardır. Mesela
veya
eşitliklerinde olduğu gibi. Burada dikkat edilmesi gereken, ondalık basamaklardaki rakamların
bir süre sonra bloklar halinde periyodik tekrar etme özelliğidir. Rasyonel sayılardan reel
sayıları elde etme işlemini ise rasyonel sayılara ondalık açılımındaki rakamların periyodik
tekrar etmediği sayıların eklenmesi olarak düşünülebilir. Bu tür sonradan elde ettiğimiz reel
sayılara irrasyonel sayılar denir.
Sayı Ekseni
Sayı ekseninde her noktaya bir reel sayı karşılık gelir. 0'a orijin (başlangıç noktası) denir. Sayı
doğrusunda O'ın solunda negatif sayılar, sağında ise pozitif sayılar vardır.
ARDIŞIK SAYILAR
Belli bir kurala göre bir birini takip eden sayı gruplarına ardışık sayılar denir.
Ardışık doğal sayılar; 0, 1, 2, 3, 4, 5, …....
Ardışık tek sayılar; 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13, 15, …......
Ardışık çift sayılar; 0, 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16, …......
4 ün katı olan ardışık doğal sayılar; 0, 4, 8, 12, 16, …..... şeklinde devam eder.
Ardışık sayıların toplamı, sayı adedine bölünürse ortanca terim bulunur. Eğer sayı adedi çift ise,
ortanca terim sayı dizisine ait değildir.
UYARI : İki ardışık sayının toplamı daima tektir. Bütün çift sayıların toplamı daima çifttir.
Cevap : n + n + 1 97
Yukarıda iki ardışık sayı n ve n +1 ile gösterilmiştir. İlk iş olarak fazlalık olan 1 i toplamdan yani
97 den çıkarıyoruz.
97 – 1 = 96
Artık fazlalık kalmadığına göre; ve iki ardışık sayımız olduğuna göre, kalan sayıyı ikiye bölerek
küçük sayıyı bulabiliriz.
96 : 2 = 48 Küçük sayı
48 + 1 = 49
SORU : İki ardışık çift sayının toplamı 178 ise bu sayılar kaçtır?
Cevap : n
+n+2
178
Ardışık çift sayıların ikişer ikişer artıyor olması sebebiyle, bu defa ikinci sayımızdaki 2 fazlalığını
toplamdan çıkarıyoruz.
178 – 2 = 176
Artık fazlalık kalmadı. iki sayımız olduğu için sonucu ikiye bölerek küçük sayımızı bulabiliriz.
Büyük sayı, küçük sayıdan 2 fazla olduğuna göre; 2 ekleyerek büyük sayıyı bulabiliriz.
88 + 2 = 90 Büyük sayı
NOT : Bir çok öğrencimizin düştüğü tuzak; verilen sayıyı hemen sayı adedine bölmeleridir.
Unutmayalım ki; ardışık sayılar belirli oranlarda artarak gider. Sizlerin öncelikle bu artışı
toplamdan çıkarmanız gerekir. Daha sonra kaç sayı varsa, ona göre bölme işlemini yaparak
küçük sayımızı bulabiliriz. Bu bölme işlemi sonrası çıkan sonuş bütün işlemlerde küçük sayıdır.
Büyük sayıyı bulmak için ise tekrar ekleme yapmanız grekmektedir.
Yukarıda da değinildiği üzere bu artış; ardışık sayılarda 1, ardışık çift ve ardışık tek sayılarda
2'dir.
Ardışık çift ve ardışık tek sayılarla ilgili problemler aynı şekilde çözülür. çift ve tek oluşları kafanızı
karıştırmasın. Çünkü her ikisi de 2'şer 2'şer artmaktadır. Bir tane de tek sayılarla ilgili çözerek
görelim.
SORU : Ardışık iki tek sayının toplamı 108'dir. Buna göre küçük ve büyük sayıları bulalım.
Cevap : n
+n+2
108
108 - 2 = 106
Daha sonra iki sayı olduğu için sonucu ikiye bölerek küçük sayıyı bulmak,
53 + 2 = 55 Büyük sayı
SORU: Ardışık üç sayının toplamı 246'dır. Buna göre küçük, orta ve büyük sayıları bulunuz.
Cevap: n
n+1
+n+2
246
246 - 3 = 243
Bu defa iki değil, üç sayımız var. O halde sonucuda 3'e bölmemiz gerekiyor.
81 + 1 = 82 ortanca sayı
81 + 2 = 83 Büyük sayıdır
SORU: Ardışık üç çift sayının toplamı 222'dir. Buna göre; küçük, ortanca ve büyük sayıları
bulunuz.
Çözüm: Çift sayılar 2'şer 2'şer artmaktaydı. O halde;
n+2
+n+4
222
72 + 2 = 74 Ortanca sayı
72 + 4 = 76 Büyük sayı
SORU: Ardışık dört sayının toplamı 418' dir. Buna göre bu sayıları bulunuz.
Cevap: 1.sayı n
2.sayı n + 1
3.sayı n + 2
4.sayı + n + 3
418
Dört sayımız olduğu için sonucu 4'e bölerek küçük sayımızı yani 1.sayımızı buluyoruz.
Çözüm: Her ardışık terim arasındaki fark 4'tür. 17-13 = 4, 21-17 = 4, 25 - 21 = 4 gibi
BÖLME
bölme işleminde,
B. BÖLÜNEBİLME KURALLARI
1. 2 İle Bölünebilme
2. 3 İle Bölünebilme
Rakamlarının sayısal değerleri toplamı 3 ün katı olan sayılar 3 ile tam bölünür.
Bir sayının 3 ile bölümünden kalan, rakamlarının toplamının 3 ile bölümünden kalana eşittir.
3. 4 İle Bölünebilme
Bir sayının onlar basamağındaki rakam ile birler basamağındaki rakamın (son iki basamak)
belirttiği sayı, 4 ün katı olan sayılar 4 ile tam bölünür.
... abc sayısının 4 ile bölümünden kalan bc nin (son iki basamak) 4 ile bölümünden kalana
eşittir.
4. 5 İle Bölünebilme
Bir sayının 5 ile bölümünden kalan, o sayının birler basamağındaki rakamın 5 ile bölümünden
kalana eşittir.
5. 7 İle Bölünebilme
k Î Z olmak üzere,
olmalıdır.
Ü Birler basamağı a0, onlar basamağı a1, yüzler basamağı a2, ... olan sayının 7 ile
bölümünden kalan (a0 + 3a1 + 2a2) – (a3 + 3a4 + 2a5) + ... işleminin sonucunun 7 ile
bölümünden kalana eşittir.
6. 8 İle Bölünebilme
Ü Birler basamağı c, onlar basamağı b, yüzler basamağı a, ... olan sayının 8 ile bölümünden
kalan c + 2 . b + 4 . a toplamının 8 ile bölü-münden kalana eşittir.
7. 9 İle Bölünebilme
8. 10 İle Bölünebilme
Birler basamağındaki rakamı 0 (sıfır) olan sayılar 10 ile tam bölünebilir. Bir sayının birler
basamağındaki rakam o sayının 10 ile bölümünden kalandır.
9. 11 İle Bölünebilme
ve k Î Z olmalıdır.
Aralarında asal iki sayıya bölünebilen bir sayı, bu iki sayının çarpımına da tam
bölünür.
Buna göre,
Burada kalan değerler bölenden (C den) büyük ise, tekrar C ile bölünerek kalan bulunur.
Bir A doğal sayısı B . C ile tam bölünüyorsa A sayısı B ve C doğal sayılarıyla da bölünebilir.
Fakat bu ifadenin karşıtı (A sayısı B ile ve C ile tam bölünüyorsa A sayısı B . C ile tam
bölünür.) her zaman doğru değildir.
• 144 sayısı 2 . 6 = 12 ile tam bölünür ve 144 sayısı 2 ile ve 6 ile de tam bölünür.
• 6 sayısı 2 ile ve 6 ile tam bölünür. Fakat 6 sayısı 2 . 6 = 12 ile tam bölünemez.
A = am . bn . ck olsun.
2 . (m + 1) . (n + 1) . (k + 1) dir.
• A sayısının asal olmayan tam sayı bölenlerinin sayısı, A nın tam sayı bölenlerinin
sayısından A nın asal bölenlerinin sayısı çıkarılarak bulunur.
• A nın asal olmayan tam sayı bölenleri toplamı – (a + b + c) dir.
• A sayısından küçük A ile aralarında asal olan sayıların sayısı:
BÖLÜNEBİLME KURALLARI
2 ile Bölünebilme:
Bir sayının 2 ile tam olarak bölünebilmesi için, birler basamağının0, 2, 4, 6, 8sayılarından biri
olması gerekir. Yani, her çift sayı 2 ile tam olarak bölünür. Bununla birlikte, tüm tek sayılar 2
ile bölündüğünde, kalan 1 olur.
3 ile Bölünebilme:Bir sayının 3 ile tam olarak bölünebilmesi için, sayının rakamları
toplamının 3 veya 3 ün katları olması gerekir. Bir sayının 3 e bölümünden kalan, rakamları
toplamının 3 e bölümünden kalana eşittir.
4 ile Bölünebilme:Bir sayının 4 ile tam olarak bölünebilmesi için, sayının son iki
basamağının00 veya 4 ün katları
olması gerekir. Bir sayının 4 ile bölümündeki kalan, sayının son iki basamağının 4 e
bölümündeki kalana eşittir. Diğer taraftan, 4 ile tam olarak bölünebilen yıllar, artık yıl olarak
isimlendirilir. Yani, artık yılların Şubat ayı 29 gün çeker. Dolayısıyla, 4 ile Bölünebilme, artık
yılların bulunması kullanılabilir.
5 ile Bölünebilme:Bir sayının 5 ile tam olarak bölünebilmesi için, sayının birler basamağının0
veya 5olması gerekir. Bir sayının 5 ile bölümündeki kalan, sayının birler basamağının 5 e
bölümündeki kalana eşittir.
6 ile Bölünebilme:Bir sayının 6 ile tam olarak bölünebilmesi için, bu sayının hem 3 ile hem
de 2 ile tam olarak bölünmesi gerekir. Yani, 6 ile bölünebilen bir sayının hem çift sayı olması
hem de rakamları toplamının 3 veya 3 ün katları olması gerekir.
7 ile Bölünebilme:Bir sayının 7 ile tam olarak bölündüğünü tespit etmek için, sayının
rakamlarının altına birler basamağından başlayarak (sağdan sola doğru)
abcdef
231231
-+
Sonuç, 7 veya 7 nin katları ( m = 0 ) olursa, bu sayı 7 ile tam olarak bölünür. Şayet, m sıfırdan
farklı bir tamsayı olursa, bu sayının 7 ile bölümünden kalan m olur. İşaretler de sağdan
başlayarak sırasıyla her üçlü için
+, -, +, -, +, -, +, ...
8 ile Bölünebilme:Bir sayının 8 ile bölünebilmesi için, sayının son üç basamağının 000 veya 8
in katı
olması gerekir. Bir sayının 8 ile bölümündeki kalan, sayının son üç basamağındaki sayının 8 e
bölümündeki kalana eşittir.
9 ile Bölünebilme:Bir sayının 9 ile tam olarak bölünebilmesi için, sayının rakamlarının
toplamının 9 veya 9 un katları olması gerekir. Bir sayının 9 a bölümündeki kalan, sayının
rakamlarının toplamının 9 a bölümündeki kalana eşittir.
10 ile Bölünebilme:Bir sayının 10 ile tam olarak bölünebilmesi için, sayının birler
basamağının sıfır olması gerekir. Bir sayının 10 a bölünmesiyle elde edilen kalan, sayının birler
basamağındaki rakama eşittir.
11 ile Bölünebilme:Bir sayının 11 ile tam olarak bölünebilmesi için, sayının rakamlarının
altına birler basamağından başlayarak sırasıyla +, -, +, -, ... işaretleri yazılır, artılı gruplar
kendi arasında ve eksili gruplar kendi arasında toplanır, genel toplamın da
0, 11 veya 11 in katları
olması gerekir. Bir sayının 11 ile bölümündeki kalan, artılı ve eksili gruplarının toplamının 11 e
bölümündeki kalana eşittir.
12 ile Bölünebilme:Bir sayının 12 ile bölünebilmesi için, bu sayının hem 3 ile hem de 4 ile
tam olarak bölünmesi gerekir.
15 ile Bölünebilme:Bir sayının 15 ile bölünebilmesi için, bu sayının hem 3 ile hem de 5 ile
tam olarak bölünmesi gerekir.
18 ile Bölünebilme:Bir sayının 18 ile bölünebilmesi için, bu sayının hem 2 ile hem de 9 ile
tam olarak bölünmesi gerekir.
24 ile Bölünebilme:Bir sayının 24 ile bölünebilmesi için, bu sayının hem 3 ile hem de 8 ile
tam olarak bölünmesi gerekir.
25 ile Bölünebilme:Bir sayının 25 ile tam olarak bölünebilmesi için, sayının son iki
basamağının 00, 25, 50, 75
olması gerekir.
Herhangi bir sayı ile Bölünebilme:a ve b aralarında asal sayı ve x = a . b olsun. Şayet, bir sayı
hem a ya hem de b ye bölünüyorsa, bu sayı x e de tam olarak bölünür.
ÖRNEKLER
Örnek 1:Rakamları farklı 5 basamaklı 9452X sayısının 2 ile bölünebilmesi için, X değerlerinin
toplamı kaç olmalıdır?
olmalıdır. Oysa, bu sayının rakamlarının farklı olması istendiğinden, X rakamı 2 ile 4 olamaz.
Dolayısıyla, X in alabileceği değerler 0, 6, 8 dir. Bu değerlerin toplamı 0 + 6 + 8 = 14 olur.
Örnek 2:5 basamaklı 1582A sayısının 3 ile bölünebilmesini sağlayan A değerlerinin toplamı
kaçtır?
Çözüm:Bir sayının 3 ile bölünebilmesi için, sayının rakamları toplamının 3 ün katları olması
gerektiğinden,
Örnek 3:İki basamaklı mn sayısı 3 ile tam olarak bölünebilmektedir. Dört basamaklı 32mn
sayısının 3 ile bölümünden kalan kaçtır?
Çözüm:mn sayısı 3 ile tam olarak bölünebildiğine göre,m + n = 3 . k olması gerekir. O halde,
32mn sayısının 3 bölümünden kalan şöyle bulunur: 3 + 2 + m + n = 5 + ( m + n )
=5+3.k
=3+2+3.k
= 2 + 3 . k Kalan = 2 dir.
Çözüm:152X sayısının 4 e tam olarak bölünebilmesi için, sayının son iki basamağının yani 2X
in, 4 ün katları olması gerekir. O halde, X,
0, 4, 8 ... (1)
değerlerini alırsa, 152X sayısı 4 e tam olarak bölünür. Kalanın 2 olması için, (1) nolu değerlere
2 ilave edilmelidir. Bu taktirde, X,
2, 6
Çözüm: 666 nın 4 e bölümünden kalan şöyle bulunur: 66 nın 4 e bölümünden kalana eşit
olup, kalan 2 dir.
5373 ün 4 e bölümünden kalan şöyle bulunur: 73 ün 4 e bölümünden kalana eşit olup, kalan 1
dir.
Çözüm: Bir sayının 5 e bölümünden kalanı bulmak için, birler basamağına bakılması gerekir
ve birler basamağındaki rakamın 5 e bölümündeki kalana eşittir. Dolayısıyla,
99999 sayısının 5 e bölümünden kalan 2 dir.
Örnek 7:Rakamları birbirinden farklı dört basamaklı 3m4n sayısı, 6 ile tam olarak
bölündüğüne göre, m + n in en büyük değeri kaçtır?
Çözüm: Bir sayının 6 ile tam olarak bölünebilmesi için, sayının hem 2 ile hem de 3 ile tam
olarak bölünmesi gerekir. 3m4n sayısının 2 ye tam olarak bölünebilmesi için, n nin 0, 2, 4, 6, 8
olması gerekir. m + n nin en büyük olması için, n = 8 olmalıdır. Böylece, 3m4n sayısı, 3m48
olur. 3m48 sayısının, aynı zamanda, 3 e bölünmesi gerektiğinden, 3 + m + 4 + 8 = m + 3 olur
ve böylece m, şu değerleri alabilir: 0, 3, 6, 9
m + n = 9 + 8 = 17 olur.
Çözüm:Bir sayının 8 ile bölümünden kalanı bulmak için, sayının son üç basamağının 8 ile
bölümünden kalanına
Çözüm:
Örnek 11: Dört basamaklı 268m sayısının 10 ile bölümünden kalan 3 olduğuna göre, m kaç
olmalıdır?
Çözüm: Bir sayının 10 a bölümünden kalanı bulmak için, birler basamağına bakılmalıdır.
Sayınnı birler basamağındaki rakam kaç ise, kalan odur.
Örnek 12: Dokuz basamaklı 901288563 sayısının 11 ile bölümünden kalan kaçtır?
Çözüm:
901288563
+-+-+-+-+
Örnek 13: Beş basamaklı 5m23n sayısının 30 ile tam olarak bölünebilmesi için, m ve n nin
hangi değerleri alması gerekir?
Çözüm: Bir sayının 30 ile tam olarak bölünebilmesi için, hem 10 ile hem de 3 ile tam olarak
bölünmelidir.
Bir sayının 10 ile tam olarak bölünebilmesi için, sayının birler basamağının 0 olması gerekir.
Dolayısıyla, n = 0 olmalıdır. Böylece, verilen sayı 5m230 olur.Bir sayının 3 ile tam olarak
bölünebilmesi, sayının rakamları toplamının 3 ün katları olması gerekir. Dolayısıyla, 5 + m + 2
+ 3 + 0 = 3.k m + 10 = 3.k m = 2, 5, 8 olur. O halde, m = 2, 5, 8 ve n = 0 olmalıdır.
BÖLEN SAYISI
Bir Atam sayısının pozitif bölenlerinin sayısını bulmak için sayı önce asal çarpanlarına ayrılır.
A = ax. by. cz (a, b, c birbirinden farklı asal sayılar olmalıdır.)
A) 6
B) 8
C) 10
D) 12
E) 16
Çözüm: 150 75 25 5 1
150 = 21 . 31 .52
P.B.S. = (1 + 1).(1 +1).(2 + 1) = 2.2.3 = 12 bulunur
MÜKEMMEL SAYI
Kendisi hariç bütün pozitif bölenlerinin toplamı kendisini veren sayılara "mükemmel sayı"
denir.
OBEB bulunurken verilen sayılar asal çarpanlarına ayrılır. Ortak olan asal çarpanlardan büyük
olmayan üslülerin çarpımı bu sayıların OBEB ini verir.
Hepsi sıfırdan farklı iki ya da daha fazla tam sayının pozitif ortak katlarının en küçüğüne bu
sayıların ortak katlarının en küçüğü denir ve OKEK biçiminde gösterilir.
OKEK bulunurken verilen sayılar asal çarpanlarına ayrılır. Ortak olan asal çarpanlardan küçük
olmayan üslülerin çarpımı bu sayıların OKEK ini verir.
• OBEB(a, b) £ a £ b £ OKEK(a, b)
• a . b = OBEB(a, b) . OKEK(a, b)
• a ile b aralarında asal ise, OBEB(a, b) = 1
Ü İki pozitif tam sayının çarpımı, bu sayıların OBEB i ile OKEK inin çarpımına eşittir. Fakat
ikiden fazla pozitif tam sayının çarpımı, bu sayıların OBEB i ile OKEK inin çarpımına her zaman
eşit değildir.
Ü A pozitif tam sayısı a . b ile tam bölünebiliyor ve OKEK(a, b) = x ise, A sayısı x ile tam
bölünür.
İki veya daha çok sayının her birine bölünen en küçük sayıdır. Verilen iki veya daha çok
sayının OKEK' ini bulmak için, sayılar asal çarpanlarının kuvvetleri cinsinden yazılır ve ortak
asal çarpanlarından üsleri en büyük olanlarla ortak olmayan asal çarpanlarının tümü alınarak
çarpılır.
1. Aralarında asal sayıların OKEK' i, bu sayıların çarpımlarına eşittir. Yani, a ile b sayısı
aralarında asal sayılar ise,
(a, b)OKEK = a . b dir.
2. a ve b iki doğal sayı olmak üzere, bu iki doğal sayının OBEB' i ile OKEK' inin çarpımı, bu iki
doğal sayının çarpımına eşittir. Yani, a ve b doğal sayısı için
a . b = (a, b)OKEK . (a, b)OBEB dir.
5. Ardışık iki sayma sayısının OKEK' i bu iki sayının çarpımına eşittir. Yani, a ile b ardışık iki
sayma sayısı olmak üzere,
(a, b)OKEK = a . b dir.
Örnek 1:
18 ile 45 sayılarının OKEK' ini bulunuz.
Çözüm:
1. Yol:
18 = 2 . 32
45 = 32 . 5
olduğundan, (18, 45)OKEK = 32 . 2 . 5 = 90 olur.
2. Yol:
Örnek 2:
a ve b doğal sayılarının OKEK' i 48 ve OBEB' i 8 ve bu sayılardan biri 16 ise, diğer sayı kaçtır?
Çözüm:
a = 16 olsun. (16, b)OKEK = 48 ve (16, b)OBEB = 8 olduğuna göre,
a . b = (a, b)OKEK . (a, b)OBEB
16 . b = 48 . 8
b = 24
bulunur.
Örnek 3:
Herhangi iki doğal sayının OKEK' i 120 ve OBEB' i 8 olduğuna göre, bu sayıların toplamı en çok
kaç olabilir?
Çözüm:
İki doğal sayının toplamı en çok bu iki sayının OBEB' ile OKEK' inin toplamı kadar
olabileceğinden,
120 + 8 = 128 dir.
Örnek 4:
Boyutları 2 cm, 4 cm, 6 cm olan dikdörtgenler prizması biçimindeki kutunun içerisi, boş yer
kalmayacak şekilde en küçük boyutlu küplerle doldurulmak istenmektedir. Bu kutuya kaç tane
küp yerleştirilebilir?
Çözüm:
Kutu en küçük boyutlu küplerle doldurulmak istendiğinden, 2 cm, 4 cm, 6 cm sayılarının OKEK'
i bulunmalıdır. Bu nedenle,
(2, 4, 6)OKEK = 12 tür. Böylece, en küçük boyutlu küpün bir kenarı = 12 cm olur. Bir kenarı 12
cm olacak şekilde yerleştirilebilecek küp sayısı,
Küp sayısı = Kutunun hacmi / Küpün hacmi = 12.12.12/2.4.6 = 6.3.2 = 36
tane olur.
Örnek 5:
a, b, c asal sayılar olmak üzere,
x = a2 . b3 . c5 ve y = a5 . c2
ise, (x, y)OBEB = ? ve (x, y)OKEK = ? bulunuz.
Çözüm:
(x, y)OBEB = a2 . c2 = (a . c)2
(x, y)OKEK = a5 . b3 . c5 olur.
Örnek 6:
Ayşe toplarını 2' şer 2' şer, 4' er 4' er, 6' şar 6' şar sayarsa, her defasında 1 top artıyor. Ayşe'
nin en az kaç topu vardır?
Çözüm:
Top sayısı = (2, 4, 6)OKEK + 1 = 12 + 1 = 13 tür.
Örnek 7:
2, 3, 4 sayılarına bölündüğünde 1 kalanını veren en büyük 2 basamaklı doğal sayı kaçtır?
Çözüm:
[(2, 3, 4)OKEK] . k + 1 <= 99
24 . k + 1 <= 99
k = 4 olur. Buradan, sayı
24 . 4 + 1 = 96 + 1 = 97
bulunur.
Örnek 8:
İki yangın sireni 5/7, 7/8 saat aralıklarla alarm vermektedirler. Bu iki yangın sireni aynı anda
en son Cuma günü sabah 04.00' de alarm verdiklerine göre, hangi gün saat kaçta tekrar
birlikte alarm verirler?
Çözüm:
Yangın sirenleri 5/7, 7/8 sayılarının OKEK' lerinde aynı anda alarm verirler. Dolayısıyla,
(5/7, 7/8)OKEK = (5, 7)OKEK / (7, 8)OBEB = 35 / 1 = 35 saat
sonra tekrar alarm verirler. O halde, Cumartesi günü saat 15.00' de tekrar alarm vereceklerdir.
Örnek 9:
Bir a doğal sayısı 5/3, 6 sayılarına bölündüğünde sonuç tamsayı olduğuna göre, bu koşula
uyan en küçük a sayısı kaçtır?
Çözüm:
5/3 ile 6' nın OKEK' ini bulmalıyız. Bu takdirde,
(5/3, 6)OKEK = (5, 6)OKEK / (3, 1)OBEB = 30 / 1 = 30 olur.
Örnek 10:
OKEK' i 7 olan a ve b doğal sayılarının toplamlarının en küçük ve en büyük değerlerinin çarpımı
kaç olur?Çözüm:
(a, b)OKEK = 7 ve sayıların farklı olmadıkları söylenmediğine göre,
a = 7 ve b = 7
alınabilir. Bu durumda, a ile b' nin toplamının en büyük değeri
a + b = 7 + 7 = 14 ... (1)
olur. Diğer taraftan,
a = 1 ve b = 7 alınırsa, a ile b' nin toplamının en küçük değeri
a + b = 1 +7 = 8 ... (2)
olur. Buradan, (1) ile (2) nin çarpımı
14 . 8 = 112
bulunur.
Örnek:40 ile m sayısının OBEB ve OKEK'leri çarpımı 1400 olduğuna göre m sayısı kaçtır?
Taban Aritmetiği
Herhangi bir sayı sisteminden Onluk sayı sistemine geçebilmek için, basamak (hane)
çözümlemesi yapılmalıdır. n, bir sayı sisteminin tabanını göstermek üzere
n >= 2 olacak şekilde bir doğal sayı ise, (abcde)n sayısı onluk sayı sistemine şöyle dönüştürülür.
8421
= 8 + 0 + 2 + 1 = 11
(11)10 = (14)7
Sayının tabanı çift ise, sayının son rakamına (birler basamağındaki rakamına) bakılarak karar
verilir. Şayet sayının son rakamı çift ise, sayı çifttir. Şayet sayının son rakamı tek ise, sayı tektir.
Örneğin, (12345)8 = Tek, (1236)8 = Çift olur.
Sayının tabanı tek ise, sayının rakamları toplamına bakılarak karar verilir. Şayet sayının rakamları
toplamı çift ise, sayı çifttir. Şayet sayının rakamları toplamı tek ise, sayı tektir. Örneğin, (234)7 =
Tek, (2361)7 = Çift olur.
Toplama İşlemİ:
( 1 0 1 )2
+ ( 1 1 )2
__________
( 1 0 0 0 )2
İkilik tabanda 1 ile 1' in toplamı 10' dır. Dolayısıyla, ilgili basamağa 0 yazılır ve 1 sayısı bir önceki
basamağa eklenir.
Birler basamağının toplamı, 4 + 3 = 7' dir. 7, 5 tabanında 12' dir. Dolayısıyla, birler basamağına
2 yazıp, beşler basamağına 1 ekleriz.
Çıkarma İşlemİ:
Birler basamağının farkı, 2' den 3 çıkartılamayacağı için, beşler basamağından 1 alınmalıdır (yani,
5 alınmalıdır). Bu durumda, 7' den 3 çıkartılarak 4 bulunur.
Beşler basamağından 1 alındığı için, burada 2 kalmıştır. Böylece, 2' den 2 çıkartıldığında 0 kalır.
Yirmibeşler basamağındaki 1 sayısından birşey çıkartılmadığı için aynen alınır.
Çarpma İşlemİ:
+ ( 3 4 3 )5
= ( 1 0 0 2 2 )5
Çarpma işleminin mantığı, onluk tabandaki çarpma işlemine çok benzer. 5 tabanındaki 144 ile 3'
ün çarpımı şöyle yapılır:
Birler basamağı: 4 ile 3' ün çarpımı 12' dir. Birler basamağına 2 yazılır ve 10 sayısının içinde 5
sayısı 2 tane olduğu için, beşler basamağına 2 aktarılır.
Beşler basamağı: 4 ile 3' ün çarpımı 12' dir ve buna birler basamağından aktarılan 2 sayısı da
ilave edilerek 14 elde edilir. Beşler basamağına 4 yazılır ve 10 sayısının içinde 5 sayısı 2 tane
olduğu için, yirmibeşler basamağına 2 aktarılır.
Yirmibeşler basamağı: 1 ile 3' ün çarpımı 3' tür ve beşler basamağından aktarılan 2 sayısı da
ilave edilerek 5 elde edilir. 5 tabanında 5, 10 olduğu için yirmibeşler basamağına 0 ve
yüzyirmibeşler basamağına da 1 yazılır.
216 36 6 1
( 2 5 m 0 )6 = ( 642 )10
612 + 6m = 642
6m = 642 - 612
6m = 30
m=5
m2 m 1 m2 m 1 m2 m 1
( 1 0 2 )m + ( 1 4 5 )m = ( 2 5 1 )m
m2 + 2 + m2 + 4m + 5 = 2m2 + 5m +1
2m2 + 4m + 7 = 2m2 + 5m + 1
4m +7 = 5m + 1
7 - 1 = 5m - 4m
6=m
25 5 1
9 : 7 = 7.1 + 2 olur. Kalan 2 ve bölüm 1 olur. En sondaki bölümle kalanlar tersten yazılarak, ( 67 )
10 = ( 124 )7 bulunur.
Buradan,
( m2n )7 = ( 124)7
olduğundan, m = 1 bulunur.
TABAN ARITMETIGI
Herhangi bir sayi sisteminden Onluk sayi sIstemIne geçiş:
Herhangi bir sayi sisteminden Onluk sayi sistemine geçebilmek için, basamak (hane)
çözümlemesi yapilmalidir. n, bir sayi sisteminin tabanini göstermek üzere
n >= 2 olacak sekilde bir dogal sayi ise, (abcde)n sayisi onluk sayi sistemine söyle önüstürülür:
Dogaldir ki, sayi sistemlerinin özelligine göre, sayiyi olusturan rakamlar daima tabandan küçük
olmalidir.
Örnek: (1234)5 = ( ? )10 taban dönüsümünü yapalim.
KESİR ÇEŞİTLERİ
II. Payı paydasından büyük veya eşit olan kesirlere bileşik kesir denir.
III. Bir sayma sayısı ile birlikte gösterilen kesirlere tam sayılı kesir denir.
Kesirleri Birbirine Çevirme
Bir bütünün eş parçalarından bir kısmına kesir denir. Bu kesri gösteren sayıya da kesir sayısı
denir. Kesir sayısı yerine kesir de kullanılır. Sayı sözcüğü kullanılmadığı zaman da bunun kesir
sayısı olduğu anlaşılır.
Kesir, biri üstte, öteki altta, araları bir çizgiyle ayrılan iki doğal sayıyla yazılır. Üstteki sayıya
pay, alttakine payda, ve bunları ayıran çizgiye de kesir çizgisi ya da bölü çizgisi denir.
Payda, bütünün ya da çokluğun kaç eş parçaya ayrıldığını, pay ise bu eş parçalardan kaç
tanesinin alındığını gösterir.
Bütün ya da çokluk 0′dan (sıfır) çok sayıda parçaya ayrılacağından, kesirlerde paydada 0 (sıfır)
bulunmaz.
Bir kesrin pay ve paydasındaki sayılar eşit ise, o kesrin değeri 1′dir.
Bir bütünün 2 eş parçasından birine yarım, dört eş parçasından birine çeyrek denir.
5 eş parçaya bölünmüş bir bütünden, 2 parça seçilip alınırsa, bu kesir olarak gösterilir.
Örnek
Çocuk, bir pastanın ’sini yemişse geriye ne kadar pasta kaldı?
Pastanın bütünü 1′dir. Bu yüzden yediği miktar, bütünden çıkartılırsa, geriye kalan pasta
miktarı bulunur. Yenilen kısmı gösteren kesrin paydası 7 ve bütün 1 olduğundan, 1 yerine
işlemi kolaylaştırmak adına kullanılır. Buna göre;
bulunur. Geriye pastanın ’si kalmıştır.
Kesirler sayı doğrusunda gösterilebilir. Sayı doğrusunda, iki tam sayı arası bir bütün olarak
alınır.
Örnek 1
bileşik kesrini tam sayılı kesre çevirmek için pay, paydaya bölünür. Bölme işleminde bölünen
7, bölen 5, bölüm 1 ve kalan 2 olur. bileşik kesrinin tam sayılı kesir karşılığı,olarak bulunur.
Bir tam sayılı kesri bileşik kesri çevirmek için önce tam kısımla payda çarpılır. Çıkan sonuç pay
ile toplanır ve elde edilecek olan bileşik kesrin payına yazılır. Bileşik kesrin paydası, tam sayılı
kesrin paydasıyla aynıdır.
Örnek 2
tam sayılı kesri bileşik kesre çevirirken yukarıda anlatılan yöntem uygulanır.
1x5+2=7
Örnek 1
Bir kesrin 0 ile çarpımı sıfırdır.
Örnek 2
Bir kesrin pay ve paydası aynı sayma sayısıyla çarpılırsa, kesrin değeri değişmez. Kesir bu
sayıyla genişletilmiş olur. Bir kesirle, genişletilmiş kesir birbirine denktir.
Çıkarma işleminde paylar çıkarılır ve sonuç pay kısmına yazılır. Eşit payda işlem sonucunun
paydasına yazılır.
basit kesrinin ondalık kesir şeklindeki yazımı 0,25′dir. Bu değeri bulmak için 1, 4′e
bölünmüştür.
Kesirlerin Karşılaştırılması:
Kesir sayıları arasında sıralama yapılabilir.
Verilen kesirlerin paydaları eşitse payı büyük olan kesir daha büyüktür.
Kesirlerin payları eşitse; paydalarına göre sıralama yapılır. Verilen kesirlerin payları eşitse
paydası büyük olan daha küçüktür.
Payları ve paydaları eşit değilse; pay ya da paydalar eşitlendikten sonra sıralama yapılır.
Rasyonel sayılarla işlemler – Rasyonel Sayılarla Toplama ve Çıkarma İşlemleri
Tam sayılarda toplama ve çıkarma işlemini bilen bir öğrenci için rasyonel sayılarda toplama ve
çıkarma işlemi çok basit bir konu olacaktır.
iki rasyonel sayı verildiğinde geçen sene öğrendiğimiz kesirlerde toplama ve çıakrma işleminin
kurallarını uygulayacağız.
Örneğin;
4-2=2
5+3=8
-4-2=-6
Kesirlerde de paydaları eşitledik, payları topladık veya çıkardık, paydalar ise sabit kaldı.
aradaki işlem toplama işlemi ve paydaların aynı olması gerektiği için eşitledik paydayı.
Soru: Rasyonel sayılar tam sayılı kesir şeklindeyse veya ondalık sayı şeklineyse nasıl sonuca
gideriz?
Cevap: Tam sayılı kesirleri bileşik kesre çevirirsek hiçbir zaman hata yapmayız.
Aynı şekilde, sayılardan biri ondalık sayı, diğeri rasyonel sayı ise; ya ikisini de rasyonel sayıya
çevirin, ya da ikisini de ondalık sayıya çevirin.
Çünkü sayıların yeri değişse de sonuç değişmez buna değişme özelliği denir.
Payı ile paydası arasındaki farkı eşit olan, bileşik kesirlerde, payı en büyük olan
diğerlerinden daha küçüktür.
Yukarıda verilen yöntemler pozitif kesirlerde geçerlidir. Negatif kesirlerde ise
durum tersinedir.
ÇARPMA İŞLEMİ:
Virgüller gözönüne alınmadan normal çarpma işlemi yapılır. Sonra da, iki ondalıklı sayının ondalık
kısmındaki hane sayısının toplamı kadar sağından başlanarak virgülle ayrılır.
Örnek:
4,25 . 23,4 = ?
4,25
23,4
x
---------------
1700
1275
850
+
----------------
99,450
BÖLME İŞLEMİ:
Pay ve paydadaki ondalık sayılarda virgül kalmayacak şekilde eşit sayıda basamak kaydırma
işlemi yapılır. Sonra da normal bölme işlemi yapılır.
Örnek:
= 650/65
= 10
Örnek:
= 70/58
= 35/29
Örnek:
x=0,2 ve y=0,4 ise,
x=0,2=2/9
y=0,4=4/9
Örnek:
0,36 sayısı m/n rasyonel kesrine eşitse, m-n farkı kaçtır?
Çözüm:
0,36 = (36-3)/9 = 33/9 = 11/3
m/n = 11/3 olduğundan, m=11 ve n=3 olur. Dolayısıyla, m-n=11-3=8 bulunur.
Örnek:
Devreden sadece (9) ise pratik olarak bir önceki rakam 1 artırılır. Devreden sayı iptal edilir.
Tanım : İçindeki değişkenlerin alabileceği her değer için doğru olan eşitliklere özdeşlik denir.
ÖNEMLİ ÖZDEŞLİKLER
İki terim toplamının ve farkının karesi alınırken; birincinin karesi,birinci ile ikincinin iki katı, ikincinin karesi alınır.
Birinci terimin küpü;( ) birincinin karesi ile ikincinin çarpımının 3 katı, (+) birinci ile ikincinin karesinin çarpımını
küpü biçimindedir. Bu açılımlara Binom Açılımıda denir
Not:. Paskal Üçgeni kullanılarak 4.,5.,6.,...Dereceden iki terimli lerin özdeşliklerini de yazabiliriz.
III) İki Kare Farkı Özdeşliği: (a + b) (a – b) = a2 – b2
İki terim toplamı ile farkının çarpımı; birincinin karesi ile ikincinin karesinin farkına eşittir
IV) xn + yn veya xn - yn biçimindeki polinomların Özdeşliği :
a3 – b3 = (a – b) (a2 + ab + b2)
a4 – b4 = (a2 + b2) (a + b) (a – b)
1) x2 + y2 = (x + y)2 – 2xy
2) x2 + y2 = (x – y)2 + 2xy
5) x3 – y3 = (x – y)3 + 3xy (x – y)
6) x3 + y3 = (x + y)3 – 3xy (x + y)
a.b=2 = ( 6 )2 + 4.2 (a + b) =
a+b=? = 36 + 8 =
a.b=2 = ( 3 )2 + 2. 2 .2 = 17
a–b=6 ( 12 )2 = ( 6 )2 + 4ab ab = 27
20
6) ise;
Ç = {- 4 , 4}
7) m + n =8 x3 + y3 = (x + y)3 – 3xy(x + y)
m3 + n3 = ? = ( 8 )3 – 3 . 1 . 8 = 488
8) a3 – b3 = 50 x3 – y3 = (x – y)3 + 3xy(x – y)
= ( 3 )3 + 3.1.( 3 ) = 36
10) ise; x3 + y3 = (x + y)3 – 3xy(x + y)
198
ab + ac + bc = 12 = ( 7 )2 – 2 ( 12 )
a2 + b2 + c2 = ? = 49 – 24 = 25
12) ise;
= 15
14) ise; C = 63
16) ise; C = 75
a) 3a + 3b = 3(a + b) b) 5m – 10mn = 5m (1 – 2)
g) (m – n) – (a + b)(m – n) h) – a – b – x2 (a + b)
ı) x2(p – 3) + ma2 (3 – p) i) 1 – 2x + m (2x – 1)
2) Gruplandırma Yaparak Çarpanlara Ayırma : Bütün terimlerde ortak çarpan yoksa, terimler ikişer, ikişer
guruplandırılır. Gruplar ayrı, ayrı ortak çarpanlarına ayrılır.
2) a) mx + ny + my + nx b) xy – xb – yb + b2
e) x3 – x + 1 – x2 f) x4 – x + x3 – 1
3) Tam Kare şeklindeki İfadeleri Çarpanlara Ayırma : Polinom üç terimli ise, ilk ve son terimin kare kökle
katı ortadaki terimi veriyorsa, bu tam kare şeklinde ifadedir a2 + 2ab + b2 = (a + b)2, a2 – 2ab + b2 =
4) İki Kare Farkı Şeklindeki İfadeleri Çarpanlara Ayırma : Polinom iki terimli , işaretleri farklı, kare kökler
Polinom iki kare farkı biçiminde çarpanlarına ayrılır. a2 – b2 = (a + b) (a – b)
8) a) a3 + 8 b) 8 – m3 c) x3 + 1 d) 27a3 – 64 e) x3a3 + b3
11) a) x4 + 1 = (x + 1) (x3 – x2 + x – 1)
b) x4 – 1 = (x2 + 1) (x + 1) (x – 1)
d) x5 – 1 = (x – 1) (x4 + x3 + x2 + x + 1)
7) Bir Terim Ekleyip Çıkararak Çarpanlara Ayırma: Verilen İfade uygun bir terim ekleme ve çıkarma yolu
farkı şeklinde çarpanlara ayırma işlemine benzetilir
12) 4x4 + 7x2 + 4 ifadesini Çarpanlarına ayırınız.
= (2x2 + 2)2 – x2
= (x – 3 – 2) (x – 3 + 2) = (x – 5) (x – 1)
8) x2 + bx + c şeklindeki üç terimlileri
Çarpanlarına Ayırma :
15)a) x2 + 5x + 6 b) x2 – 5x + 6 c) x2 + 7x + 6 d) x2 – 7x + 6
e) x2 + 5x – 6 f) x2 – 5x – 6 g) x2 + x – 6 h) x2 – x – 6
ı) x2 – 7x – 18 i) x4 – x2 – 30 k) m2 – 6m – 27 l) x2 – 3xy – 10y2
mx p
3x –1 (3x . 3 – 1. 2x = 9x – 2x = 7x olduğundan)
2x +3
a) 16 b) 32 c) 64 d) 128 e) 256
a + b yerine ab yazılırsa
y2 – 2y – 24 = 0 y – 6) (y + 4) = 0 y = - 4 ve y = 6
23) ise; C = 12
=153 olur
Özdeşlikler
1) (a+b)2 = a2 + 2ab + b2
2) (a-b)2 = a2 - 2ab + b2
9) (a+b+c)2 = a2 + b2 + c2 + 2 (ab+bc+ac)
ÇARPANLARA AYIRMA YÖNTEMLERİ
örnek: ax + bx + cx = x (a + b +c)
örnek: a2 + ab + bc + ac = a (a + b) + c (a + b) =(a + c) . (a + b)
5) Tamkareli İfadeler:
a2 + 2ab + b2 = (a + b)2 = (a + b ) . (a + b)
Birinci ve üçüncü terimlerin çarpanları alt alta yazılarak çapraz çarpıldığından sonra toplanır.
Toplamın sonucu orta terimi veriyorsa karşılıklı olarak terimler alınıp çarpım durumunda
yazılır.
örnek: x2 - x - 2 = (x - 2) . (x + 1)
Rasyonel İfadeler
Eşitsizlikler ve Mutlak Değer
x, y, z e R olmak üzere,
ÖZELLİKLERİ
İSPATLAR
Öz.1)a = 0 ise IaI = I0I = 0
a > 0 ise IaI = a >0
a < 0 ise IaI = -a >0 dır.
O halde IaI > 0 dır.
Öz.2)a ve -a sayılarının 0 dan uzaklıkları eşit olduğundan IaI=I-aI dır.
Öz.6)V a elemanıdır R için -IaI < a < IaI
V b elemanıdır R için -IbI < b< IbI
+
-IaI-IbI< a+b<IaI+IbI
O halde Ia+bI < IaI+IbI dir.
Öz.7)V a,b elemanıdır R için Ia.bI=IaI.IbI idi.
Ia^I=Ia.a.a...aI=IaI.IaI.IaI...IaI=IaI^ dir.
(n tane) ( n tane )
Öz.3)a sayısı için a<0,a=0,a>0 durumlarından biri vardır.
a)a < 0 ise IaI = -a dır.
IaI > 0 olduğundan -IaI < 0 dır.
-IaI= a <0 < IaI ise -IaI < a < IaI dır.
b)a=0 ise IaI = I0I = 0 ve -Ia I= 0 olacağından –IaI < a < IaI dır.
c)a > 0 ise IaI = a ve -IaI < 0 dır.
-IaI< 0 < IaI = a ise -IaI < a < IaI dır.
1- 3x-7 = 5 2- 3x-7=-5
3x = 12 3x = 2
x=4 x = 2/3
Ç={4,2/3}
Çözüm: Ix-7I < 3 = -3 < x-7 < 3 = -3+7 < x < 3+7
=4<x<10 Ç={5,6,7,8,9}
Soru: 2x-3 < 2 eşitsizliğini sağlayan tamsayıları bulunuz.
***Bu eşitsizlik x in her değeri için sağlanır.Bu nedenle; Çözüm kümesi R dir.
Soru: I Ix-5I-2 I < 3 eşitsizliğini sağlayan kaç tane tamsayı vardır?
Çözüm:I Ix-5I-2 I < 3 = -3 < Ix-5I -2 < 3
= -1 < Ix-5I < 5
Ix-5I >-1 eşitsizliği daima doğrudur.
Ix-5I < 5 = -5 < x-5 < 5
= 0 < x < 10
Bu aradaki tamsayılar 1,2,3,4,5,6,7,8,9 olup 9 tamsayı vardır.
TANIM
Sayı doğrusu üzerinde x reel (gerçel) sayısının orijine olan uzaklığına x in mutlak değeri denir.
1) |x| = |– x| ve |a – b| = |b – a| dır.
2) |x . y| = |x| . |y|
3) |xn| = |x|n
4) y ¹ 0 olmak üzere,
6) a ³ 0 ve x Î IR olmak üzere,
|x – a| + |x – b|
ifadesinin en küçük değeri a £ x £ b koşuluna uygun bir x değeri için bulunan sonuçtur.
|x – a| – |x – b|
ifadesinin en küçük değeri x = a için, en büyük değeri ise x = b için bulunur.
Üslü sayı, bir doğal sayının kendisi ile çarpımlarının kısa şekilde gösterilmesidir.
3.3=3² üs kuvvettaban n
Örnekler:
4.4.4=4³7.7.7.7=7410.10.10.10.10.10=106
Kurallar:
1)Bir sayıya üs yazılmamışsa üs 1’dir
3=3x 0=0¹ 45
4°=1 54°=1
1°=1 0°≠1
5¹=5 81¹=81
2¹=2 28¹=28
1°=1 13635=1
1234731=1 1333=1
5)Üslü doğal sayılarda üs ile taban yer değiştirilirse sayının değeri de değişir.
(42 ve 24 hariç)
6)İki sayı birbirine eşit ve tabanları aynı ise bu iki sayının üsleri de eşittir. 3a=3b
a=b
KAREKÖKLÜ SAYILAR
Rasyonel sayılar kümesi sayı ekseninde sık olmasına rağmen sayı eksenini tam
dolduramamaktadır;çünkü sayı doğrusu üzerinde görüntüsü olduğu halde rasyonel olmayan
sayılar da vardır.
Karesi 2 olan c doğal sayısını ele alalım.
R=Q U I Q ∩ I =O
Q R I RΖ N
Reel sayılar sayı eksenini tamamen doldurur.Sayı doğrusunda her noktaya bir reel sayı karşı
gelir,yani sayı doğrusu ile reel sayılar kümesi bire bir eşlenebilir.
a bir pozitif reel sayı olmak üzere; = b ifadesine kareköklü ifade denir.
a bir gerçek(reel) sayı ve m ,1 den büyük bir tamsayı ise sayısına ,a sayısının m inci kuvvetten
kökü denir.m sayısına da kökün derecesi denir.
NOT: , , sayıları reel sayı değildir ;çünkü hiçbir reel sayının karesi –1,-4 ve –9 değildir.
Karekök içinde çarpım veya bölüm durumunda verilen ifadeler 2 veya 2 nin katı kuvvetinde
yazılabilirse karekök dışına çıkarılabilirler.
a R+ ,m Z ise 2m = a2m/2 = am
a,b R+ ve b ≠ 0 ise 2.b2 = a.b 2/b2 = a/b dir.
a,b R+ ve n Z olmak üzere ; 2n.b = an.
Örnekler:
= 2 = 22/2 = 2
10 = 310/2 =35=243
a R için, 2 =
2==2=3
UYARI:Karekök dışına çıkarılan sayılar kökün önünde bulunan sayı ile çarpılarak yazılır.
Kareköklü bir sayının katsayısını kök içine almakiçin katsayının karesini kök içindeki sayı ile
çarpar,kök içine yazarız.
a = 2.b
Örnek:
2 = 2.3 = =
Örnekler:
= / = 2/ 2 =
= = 2/ 62 =
= = 2/ 2 = =
UYARI:Tam sayılı olan kesirler birleşik kesire çevrilerek pay ve paydanın ayrı ayrı karekökleri
alınır.
Ondalık sayıların virgülden sonraki basamak sayıları çift ise tam karekökleri olabalir:
Örnek:
==
==
==5/
NOT: sayısının karekökünü pratik olarak şöyle alırız.Virgül yokmuş gibi kabul edersek, =2
dir.Oaha sonra virgülden sonraki her iki basamk için bir basamak sayıyı virgülle sağdan sola
doğru ayırırız.
=0.2
Örnek:
= =0,003
123
1)Toplama-Çıkarma
Kareköklü sayılarda toplama-çıkarma işlemi yapılırken karekök içindeki sayıların aynı olması
veya aynı hale getirilmesi gerekir.Sonra ortak çarpan parantezine alınarak işlem yapılır.
+ - = (a+b-c)
+
Örnekler:
2)Çarpma
Körekök içinde verilen sayılar çarpılıp kök içine yazılır.Mümkünse kök dışına çıkarma işlemi
yapılır.
a,b R+ ise , . = ; . = 2 =a ve . =
Örnekler:
-.==
-.===
-.=
=
= 6.
=
Kareköklü sayının n kuvveti kök içindeki sayının n kuvvetidir.
( )2 = 2 ( )n = an n (x >0)
Örnek:
( )4 = 4 = = 5.5 = 25
NOT: ( + ). ( - ) = ( )2 – ( )2 = a – b
Örnek:
( + ). ( - ) = ( )2 – ( )2 = 7-3 = 4
3)Bölme
Karekök içinde verilen sayılar bölünüp kök içine yazılır.Sadeleştirmeler yapılıp,mümkünse kök
dışına çıkarılır.
a,b R+ ve b 0 ise / = ve / = dır.
Örnekler:
-/=
- : = = = /2
-/==
PAYDAYI RASYONEL YAPMA
Bölüm şeklindeki kareköklü bir ifadede, paydayı karekökten kurtarmaya, paydayı rasyonel
yapmak denir.Paydayı kökten kurtarmak için ;pay ve paydayı ,paydanın eşleniği ile çarparız.
1)Paydada varsa:
Pay ve paydayı ile çarparız.
Örnekler:
- 1/ = 1. / . = /2
- 5/ = 5. / . = /10 = / 2
2)Paydada + varsa :
Pay ve paydayı - ile çarparız.
Örnek:
5 5. (2 - )
=
( ). (2 - )
= 5. (2 - )
22 – ( )2
= 10 -
4-3
=10 - = 5(2 - )
BAZI KURALLAR:
1) n = an/m
2) = x , xm =a
3) . =
4) : =
5) - + = (a – b + c)
7) =
8) = 2. bk.c
9) =
10) =
11)( )n = a
12) ( )m = m
13) a R+ ise = n. b
14) p = =
15) =x ise x= 1+
2
16) =a+1
17) k =
Çözüm: 7x + 28 =0
7x =-28 x =-4 Ç -{-4}
İçinde bilinmeyen bulunan ve bilinmeyenin aldığı bazı değerler için doğru olan cebirsel
eşitliklere denklem denir. Denklemleri adlandırırken içindeki bilinmeyen sayısına ve
bilinmeyenin derecesi 1 olan denklemlere ise birinci dereceden bir bilinmeyenli denklemler
denir.
Matematik ile ilgili bu madde bir taslaktır. İçeriğini geliştirerek Vikipedi'ye katkıda
bulunabilirsiniz.
Pratik Çözüm
Bilinmeyenler eşitliğin bir yanında, bilinenler eşitliğin diğer yanında toplanır. Eşitliğin bir
yanından diğer yanına geçen terimin işareti değişir.
Her iki yanda toplama çıkarma işlemleri yapılır ve her iki yan bilinmeyenin katsayısına
bölünerek bilinmeyen yalnız bırakılır. Denklem çözülmüş olur.
ÖRNEKLER
Çözüm: x + 6 = 10 denkleminde (+6) nın toplama işlemine göre ters elemanı olan (-6),
eşitliğin her iki yanına eklenirse eşitlik bozulmaz.
Bulunan kök, denklemde yerine yazılarak denklemin sağlaması yapılır böylece bulunan kökün
doğruluğu kontrol edilir.
Demek ki; her iki şekilde yapılan çözüm, aynı elemanı veren çözüm kümesidir.
2. Verilen denklem parantezli olursa; aşağıda yapıldığı gibi, önce dağılma özeliği uygulanarak
parantezler kaldırılır. Sonra da içerisinde bilinmeyeni olan terimler eşitliğin bir tarafına, öteki
terimler de diğer tarafına geçirilir. Gerekli işlemler yapılarak denklem çözülür.
2.(x + 3) + 7 = 25 – 2.( x - 2 )
Önce, çarpma işleminin toplama ve çıkarma işlemleri üzerine dağılma özeliklerini uygulayalım
Çözüm:
3. Verilen denklem kesirli olursa, çözümü için önce paydalar eşitlenir. Denklem paydadan
kurtarılır. Bunun için, eşitliğin iki yanını ortak payda ile çarpmak gerekir. Sonra da örnek
çözümlerde belirtilen kurallara göre denklem çözülür.
3.( x- 2) – 2.( 2 – x ) – 4x _ x - 10 4 ¯ 4
SORU-1 :
SORULAR
1)2x 2 - 8x + 6 = 0 denklemini çözünüz.
CEVAP-1 :
∆ = 8 2 - 4 . 2 . 6 = 16 ve 16 >0 olup farklı iki çözüm vardır. x 1 = ( - (-8) + √ 16 ) / 2 . 2 = ( 8
+ 4 ) / 4 = 3 ve x 2 = ( - (-8) - √ 16 ) / 2 . 2 = ( 8 - 4 ) / 4 = 1 olur. Ç = { 1 , 3 }
SORU-2 :
2) x 2 + 4x -2 = 0 denkleminin kökleri x 1 ve x 2 dir. Kökleri x 1 + 3 ve x 2 + 3 olan denklemi
bulunuz.
CEVAP-2 :
Denklemin kökler toplamı -4 / 1 = -4 ve kökler çarpımı (-2) / 1 = -2 dir. Kurmak istediğimiz
denklemin kökler toplamı T = x 1 + 3 + x 2 + 3 = -4 + 6 = 2 dir. Kökler çarpımı ise Ç = ( x 1 +
3 ) . ( x 2 + 3 ) = x 1 . x 2 + 3 . ( x 1 + x 2 ) + 9 = -2 + 3 . (-4) + 9 = -5 olur. Denklem x 2 - Tx
+ Ç = 0 şeklindedir. x 2 - 2x - 5 = 0 aradığımız denklemdir.
SORU-3 :
3) x 2 + xy =12 denklem sistemini çözünüz.
xy + y 2 = 4
CEVAP-3 :
Birinci ve ikinci denklem taraf tarafa toplanırsa x 2 + 2xy + y 2 = 16 ve taraf tarafa çıkarılırsa
x 2 - y 2 = 8 denklemleri elde edilir. ( x + y ) 2 = 16 ise x + y = 4 veya x + y = - 4 olacaktır.
x 2 - y 2 = 8 ifadesi x + y = 4 ve x + y = - 4 ifadeleriyle taraf tarafa ayrı ayrı bölünürse x - y =
2 ve x - y = -2 elde edilir.
x + y = 4 ve x + y = - 4 denklem sistemleri ayrı ayrı çözülürse x = 3 , y = 1 ve
x - y = 2 x - y = -2 x = -3 , y = -1 olur.
Ç = { (3 , 1) , (-3 , -1) }
Çözüm: 4x - 5y = 3
-2. / 2x + y = 5
Örnek: 4x - 5y = 3 j denklem sisteminin çözüm 2x + y = 5 ' kümesini yerine koyma metodu ile
bulunuz.
SAYI PROBLEMLERİ
A. PROBLEM ÇÖZME YÖNTEMİ
Denklem kurma ile ilgili soruları çözerken aşağıda anlatılan yöntemin kullanılması sorularda
kolaylık sağlayacaktır.
1. adım :
2. adım :
3. adım :
4. adım :
5. adım : Soruda verilenler belirlenir.
Soruda istenen tesbit edilir.
Soruda verilenler matematik diline çevrilir.
Denklem Kurma Problemlerinin (Sayı, Kesir, Yaş, İşçi-Havuz, Hareket, Yüzde, Faiz ve Karışım)
daha iyi anlaşılabilmesi için bu konuların başlarına konuyla ilgili örnekler konmuştur. Bu
örnekleri incelemeniz konuyu anlamanızı kolaylaştıracaktır.
Örnek 1
Biri diğerinin 3 katından 4 fazla olan iki doğal sayının farkı 80 dir. Buna göre, bu iki sayının
toplamları kaçtır?
Çözüm
x→Küçük sayı
3x + 4→Büyük sayı
3x + 4 – x = 2x + 4 olur.→Farkları
2x + 4 =
2x =
x=
x = 80
76
76 : 2
38 (küçük sayı)
3x + 4 = 3 . 38 + 4 = 118→Büyük sayı
118 + 38 = 156 olur.→Toplamları
Cevap B
Örnek 2
Ardışık dört çift sayının toplamı 372 dir. Bu sayıların en büyüğü kaçtır?
A) 36 B) 56 C) 68 D) 96
Çözüm
l. sayı x
ll. sayı x + 2
lll. sayı x + 4
lV. sayı x + 6
+
Toplam =
4x =
x = 4x + 12 = 372
372 – 12 = 360
360 : 4 = 90
x + 6 = 90 + 6 = 96 olur.→lV. sayı
Cevap D
Örnek 3
Bir yemek kuyruğunda Ali sıranın tam başında, Orhan ise tam ortasındadır. Ali ile Orhan
arasında 12 kişi olduğuna göre, bu yemek sırasında kaç kişi vardır?
A) 27 B) 28 C) 29 D) 30
Çözüm
Ali ile Orhan arasında 12 kişi varsa Orhan’ın önünde 12 + 1 = 13 kişi ve arkasında 13 kişi
vardır. Orhan sıranın tam ortasında olduğuna göre 13 önünde, 13 arkasında, 1 de kendisi
13 + 13 + 1 = 27 kişi vardır.→Toplam
Cevap A
Örnek 4
120 tane cevizi Bürge 2 pay, Berkin 3 pay alacak şekilde paylaşıyorlar.
Buna göre, Bürge kaç ceviz almıştır?
A) 28 B) 30 C) 48 D) 50
Çözüm
l. yol :
2 pay→Bürge
3 pay→Berkin
5 pay = 120→Toplam
120 : 5 = 24 (1 pay)
24 x 2 = 48 tane almıştır.→ 2 pay →Bürge
ll. yol :
3x→ 2x Berkin →Bürge
2x + 3x =
5x = 120
120 ise,
x = 120 : 5 = 24 olur.
2x = 2 . 24 = 48 tane almıştır.→Bürge
Cevap C
Örnek 5
Bir öğrenci tanesi 5000 ve 6000 liralık silgilerden 10 tane alarak 56 000 lira ödüyor.
Bu öğrenci silgilerin kaç tanesini 5000 liradan almıştır?
A) 4 B) 5 C) 6 D) 7
Çözüm
5000 liralık
(10 – x) tane
5000x + 6000.(10 – x) =
5000x + 60 000 – 6000x =
60 000 – 56 000 =
4 000 =
x = 56 000 lira
56 000
1000x
1000x
4 olur.
Cevap A
Örnek 6
10 kişilik bir arkadaş grubu eşit katılımla top almaya karar veriyorlar. Fakat içlerinden 3 kişi
vazgeçince diğerleri 30 000 er lira fazla ödüyor.
Buna göre, topun fiyatı kaç liradır?
Çözüm
l. yol :
10 – 3 = 7 kişi (geriye kalanlar)
7 x 30 000 = 210 000 lira (3 kişi yerine)
210 000 : 3 = 70 000 lira (1 kişinin ödemesi gereken)
10 x 70 000 = 700 000 lira olur. (topun fiyatı)
ll. yol :
x→Bir kişinin ödediği miktar
T olsun;→Topun fiyatı
10 . x = T
7 . (x + 30 000) = T
10x = T
7x + 210 000 = T
10x =
10x – 7x =
3x =
7x + 210 000
210 000
210 000 ise, x = 70 000 liradır.
T = 10x olduğundan
T = 10 . 70 000 = 700 000 lira olur.
Cevap C
YAŞ PROBLEMLERİ
i) Bugünkü yaş x ise;
m yıl sonra : x + m
n yıl önce : x - n olur.
Örnek: Bir annenin yaşı 56, üç çocuğunun yaşları toplamı 8'dir. Kaç yıl sonra, annenin yaşı üç
çocuğunun yaşları toplamının 3 katı olur?
A) 2
B) 3
C) 4
D) 5
E) 6
Çözüm:
Bugün Anne 56 x yıl sonra: 56 + x
Uç çocuk 8 8 + 3x
Denklem: 56 + x = 3. (8 + 3x)
56 + x = 24 + 9x 8x = 32 x = 4 bulunur.
Doğru cevap (C) şıkkıdır.
Bir işi;
yapabiliyorsa;
1. Bir halıyı Gülten 9 saatte Nurten 18 günde dokumaktadır. İkisi beraber bu halının
‘ünü kaç günde dokur?
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
2. Murat bir işin yarısını a günde, Mehmet ise bu işin tamamını 6a günde bitiriyor.
İkisi beraber bu işin yarısını 12 günde bitirebiliyorsa, Mehmet işin ‘ünü kaç günde
bitirir?
A) 24 B) 32 C) 42 D) 56 E) 96
3. Arzu bir işin tamamını 40 günde, Gürkan ise bu işin tamamını 20 günde
bitirebiliyor. Arzu 14 gün, Gürkan 8 gün çalışırsa işin kaçta kaçı biter?
A) B) C) D) E)
4. Serkan ile Ebru bir işi beraber 6 günde bitirebiliyor. Ebru, Serkan’dan bu işin
tamamını 5 gün önce bitirebiliyorsa, Bu işi Serkan kaç saatte bitirir?
A) 10 B) 12 C) 15 D) 18 E) 24
A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50
6. Mahir bir işin 2/3 ünü tek başına 4 günde, Ekin ise aynı işin 3/5 ini 6 günde
yapabiliyor. İkisi beraber bu işin yarısını kaç günde yaparlar?
7. Murat ile Mustafa bir işi beraber 12 günde bitirebilmektedir. 9 gün beraber
çalıştıktan sonra Murat işi bırakıyor. Ve Mustafa kalan işi 6 günde bitirebiliyor.
Buna göre Mustafa bu işin tamamını kaç günde bitirebilir?
A) 6 B) 12 C) 18 D) 24 E) 30
8. Kapasiteleri aynı olan 8 işçi beraber çalışmaya başlıyorlar. Her saatte bir işçi
işten ayrıldığında son kalan işçide kalan bir saatte işi bitirebiliyorsa bir işçi işin
tamamını kaç saatte bitirir.
A) 6 B) 12 C) 18 D) 24 E) 36
9. Bir usta 2 günde 3 masa, 1 çırak 10 günde 2 masa bitirebilmektedir. Buna göre
51 masayı ikisi beraber kaç günde bitirebilirler?
A) 10 B) 15 C) 20 D) 25 E) 30
10. Haldun ile Taner’in beraber bitireceği bir işi Murat tek başına aynı sürede
bitirebiliyor. 3’ü birlikte 12 gün de bitirebiliyorsa Murat bu işin tamamını kaç günde
bitirir?
A) 12 B) 18 C) 24 D) 36 E) 48
11. Bir usta bir işi 20 günde bitirebiliyor. Usta 6 gün çalıştıktan sonra yanına bir
yardımcı alıyor. Ve kalan işi 6 günde bitirebiliyorsa yardımcı bu işin tamamını kaç
günde bitirebilir?
A) 10 B) 12 C) 15 D) 18 E) 24
A) 48 B) 56 C) 64 D) 72 E) 80
A) B) C) D) E)
A) 8 B) 10 C) 12 D) 14 E) 16
A) 6 B) 8 C) 10 D) 12 E) 16
A) B) C) D) E)
17.Şekildeki birinci havuz musluktan akan suyla diğerleri de bir önceki havuzdan
taşan suyla dolmaktadır. III. Havuz 9 saatte dolduğuna göre 10 saat sonra IV.
Havuzun kaçta kaçı dolu olur?
A) B) C) D) E)
CEVAPLAR:
1-C,2-B,3-C,4-C,5-A,6-B,7-D,8-E,9-E,10-C,11-C,12-D,13-C,14-C,15-B,16-C,17D
HAREKET PROBLEMLERİ
V : Hareketlinin hızı
Aralarında x km olan iki araç saatte V1 km ve V2 km hızla aynı anda birbirine doğru hareket
Bu iki araç aynı anda çembersel bir pistin, aynı noktasından zıt yönde aynı anda hareket
Aralarında x km olan iki araç saatte V1 km ve V2 km hızla aynı anda aynı yönde hareket
Belirli bir yolu V1 hızıyla gidip V2 hızıyla dönen bir aracın ortalama hızı,
Kar-Zarar Problemleri
a ve b reel sayılarının en az biri sıfırdan farklı olmak üzere, ye a nın b ye oranı denir.
B. ORANTI
En az iki oranın eşitliğine orantı denir. Yani oranı ile nin eşitliği olan ye orantı
denir.
C. ORANTININ ÖZELLİKLERİ
1) ise a.d= b.c
2)
4) a : b : c = x : y : z ise,
Burada, a = x . k
b=y.k
c = z . k dır.
D. ORANTI ÇEŞİTLERİ
Orantılı iki çokluktan biri artarken diğeri de aynı oranda artıyorsa ya da biri azalırken diğeri de
aynı oranda azalıyorsa bu iki çokluk doğru orantılıdır denir.
x ile y doğru orantılı ve k pozitif bir doğru orantı sabiti olmak üzere, y = k . x ifadesine doğru
orantının denklemi denir. Bu denklemin grafiği aşağıdaki gibidir.
Orantılı iki çokluktan biri artarken diğeri aynı oranda azalıyorsa ya da biri artarken diğeri aynı
oranda azalıyorsa bu iki çokluk ters orantılıdır denir.
x ile y ters orantılı ve k pozitif bir ters orantı sabiti olmak üzere, ifadesine ters
orantının denklemi denir.
a, b ile doğru c ile ters orantılı ve k pozitif bir orantı sabiti olmak üzere,
E. ARİTMETİK ORTALAMA
Bu n tane sayının herbiri; A ile çarpılır, B ilave edilirse oluşan yeni sayıların aritmetik
ortalaması Ax + B olur.
F. GEOMETRİK ORTALAMA
i) G2 = A . H dır.
ii) H £ G £ A dır.
H. DÖRDÜNCÜ ORANTILI
denir.
Yukarıdaki gibi çokluklar karşılaştırılıyorsa, bazı bilgiler verilip eksik bilgiler isateniyorsa buna
Orantı denir.
Bu orantının iki çeşidi vardır.
Bunlar: Doğru Orantı ve Ters Orantı dır.
Bunları inceleyelim.
Doğru Orantı: Çokluklardan ( sayılardan ) biri artarken diğer sayı da artıyorsa veya biri
azalırken diğeri de azalıyorsa buna doğru orantı denir.
Peki yukarıdaki tanımda anlatılmak istenen nedir ?
Örnek: 5 litre benzin ile 225 km giden araç 12 litre benzin ile kaç km yol gider ?
Orantının çeşidi: Doğru Orantıdır çünkü; benzinin litresi 5 ten 12 yer çıkmış, artma var. Buna
karşılık 225 olarak gidilen yolun da artması gerekir. Yani; benzina rtmış, gidilen yol da artacak.
İşte bu şekilde biri artarken diğeri de artarsa, veya ikisi de azalırsa bunlara doğru orantı
diyeceğiz.
Peki sonucu nasıl bulacağız ?
yukarıda olduğu gibi aynı cinsler paya, diğer aynı cinsler de paydaya yazılır.
Ters Orantı: İsminden de anlaşılacağı üzere ters bir durum söz konusu.
Çokluklardan biri artarken diğeri terslik yapıp azalıyorsa, veya biri azalırken diğeri artıyorsa
buna TERS orantı denir.
Örnek: Bir tarlayı 3 traktör 15 saatte sürüyorsa 5 traktör kaç saatte sürer ?
3 traktör 15 saatte sürüyor, traktör sayısı 5 olduğunda traktör sayısında bir artış var. Bakalım
saat de artacak mı ?
Bir düşünelim… Traktör sayısı artınca işimiz daha çabuk bitecektir ve zaman kısalacaktır.
3.15=5.x
45=5.x
9=x
3/15=5/x
3x=75
Bu mantıklı mı sizce?
Sizce de mantıksızsa buna dopru orantıdır diyemeyiz.
Aritmetik ortalama ve açıklık hesapları için elimizde birden fazla sayı olmalı.
Aritmetik ortalamayı siz öğrencilerimiz en çok ders notlarınızı hesaplarken kullanıyorsunuz.
Örneğin; Matematik dersinden kaç tane sınav olduysanız hepsini topluyorsunuz ve en son
sınav sayısına bölüyorsunuz.
Veri: Elimizde kaç tane sayısal değer varsa bunların her birine veri denir.
Açıklık ise elimizdeki verilerin ( sayıların ) içindekilerden en büyüğü ile en küçüğünün farkını
alarak bulunur.
27,19,23,32,34,27,28,26,25,20,21
Toplam:282
Veri sayısı:11
En büyük sayı=34
En küçük sayı=19
Açıklık = 34-19=15
Geometrik Ortalama
Birim değerleri x1, x2, ... , xn gibi gösterilirse geometrik ortalama aşağıdaki gibi yazılır:
Geometrik ortalama bulmak veri değerlerinin pozitif olmasi gerekir. Eğer tek bir veri değeri
sıfır ise geometrik ortalama anlamsız olur.
Harmonik Ortalama
Birim değerleri x1, x2, ... , xn gibi gösterilirse harmonik ortalama aşağıdaki gibi yazılır:
Harmonik ortalama genellikle, ekonomik olaylarda 1 birim ile alınan ortalama miktara veya bir
mamülün bir biriminin üretimi için harcanan ortalamaya gereksinim duyulduğunda kullanılır.
Harmonik ortalama kısaca H harfi ile gösterilir.
İki veri için harmonik ortalama [değiştir]Yalnız iki tane veri, (x1 ve x2 elde bulunursa, bunlar
için harmonik ortalama H şöyle ifade edilebilir.
Bu halde bulunan harmonik ortalama, bu iki sayının aritmetik ortalamasına şöyle ilişkilidir;
Böylece
Ama çok dikkat edilmelidir ki bu sonuç yalnız ve yalnız iki veri için geçerli olur.