1

NDEKLER
I-GR .............................................................................................4
1-1 Plastiklerin tarihesi.............................................................4
1-2 Baz ileri plastikler................................................................5
1-3 Plastiklerin yaps..................................................................6
1-4 Plastiklerin snflandrlmas................................................6
1-4.1 Termoplastikler...............................................7
1-4.2 Termoset plastikler.........................................7
II-PLASTKLERN RETM YNTEMLER............................9

I-GR
Plastik kelimesinin szlk anlam yorulabilen,yourarak ekil verilebilen
anlamna gelmektedir. Bu ekilde plastik malzemelerin retiminin nasl olabilecei
ortaya kmaktadr.
Gnlk hayatmza girmi ve hayati nemi olduka fazla olan paralarn byk
bir blm plastikten olumaktadr. Etrafmza baktmzda grdmz nesnelerin
ou plastikten imal edilmitir. Her eit ambalaj,mutfak eyas,elektrik,elektronik ve
otomotiv sanayinde kullanlan paralarn ounu plastikler oluturmaktadr.
Plastikler,birok ynden demir esasl ve dier malzemelerden stndr. elikten
daha dayankl plastikler mevcuttur ancak retimleri ekonomik olmadndan yaygn
olarak kullanlmamaktadrlar. imdilik sadece uzay teknolojisi gibi zel uygulamalarda
kullanlan bu plastiklerin ekonomik hale gelmesi plastiklerin kullanmn daha da
arttracaktr,
1-1 Plastiklerin tarihesi
lk plastik,1907 ylnda Amerikal bir milyarderin ideal bilardo topu iin uygun
malzemeyi bulmak amacyla at yarmada ortaya kan bakalittir. Ancak plastik
retiminin zellikle 1920 yllarndan sonra hz kazand grlmektedir. Plastikler
cam,ahap ve doal liflerin yerini ald gibi daha deiik ortamlarda da kullanm alan
bulmulardr.
II. Dnya savanda kullanm artan plastiklerin retimi sava sonras yllarda
katlanarak artmtr. 1939 ylnda 300.000 ton olan plastik retimi 1949da 500.000
tona,1960da 6.700.000 tona,1966da 16.570.000 tona 1974te 44.400.000 tona erimitir.
Plastiklerden zellikle ambalajlamada byk oranda yararlanlmaktadr. Bunun
yan sra s yaltmnda,kara ve hava ulam aralarnda,tarmda ve
tesisatlkta,elektronikte,uzay aralarnda ve daha birok yerde plastikler
kullanlmaktadr.

Tablo 1. Dnya plastik ve suni reine retimi(deerler 1000 ton olarak

verilmitir)

Gnmzde,yukarda belirtilen kullanm alanlarnn dnda kullanlan,ok ileri

tekniklerle retilen son derece salam,esnek ve sya dayankl plastikler de mevcuttur.
zellikle uzay aralarndaki paralarn yksek basn ve vakum etkisinde kalaca ,ar
yksek ve ar dk scaklklarla karlaabilecei tespit edilmi ve bilinen dier
malzemelerin bu koullarda yetersiz kalaca anlalmtr. Hala ses st uaklarda,
roket ve uydularda kullanlan baz plastikler unlardr:
1-2 Baz ileri plastikler
Teflon:+330 ile 268 santigrat dereceleri arasnda zelliklerini kaybetmeyen
Teflon II. Dnya savanda radar ekipmanlarnn ve uak motorlarnn kablolarnn
izolasyonunda,ok dk slarda korunan sv yakt tanklarnn kaplanmasnda,atom
bombasnn yapm srasnda U 235 in elde edilmesi iin kullanlan ilem odalarnn
korozyona kar korunmasnda kullanlmtr. Gnmzde ise daha barl amalarda
kullanlmaktadr. Astronot elbiselerinin en st tabakasnda ve baz mutfak eyalarnda
Teflon kullanlmaktadr.

Kapton:Sar renkte,ince bir tabaka halinde retilen Kapton,sy iletir ancak +400
ile 270 derece arasnda zelliklerini muhafaza eder. Du Pont firmas tarafndan
gelitirilen Kapton,uzay aralarnn kablolarnn izolasyonunda kullanlmaktadr.
RTV 615:Esnek ve effaf bir plastik olup s karsnda tabaka halinde
dalmakta ve yksek scakla bu ekilde dayanabilmektedir. Baz trleri uzay
aralarnda yksek slarn llmesi amacyla kullanlmaktadr. Ayrca uzaya giren
uzay aralarnn srtnmeden doan sdan dolay paralanmasn engellemekte
kullanlr. 8000 dereceye 3 dakika sreyle dayanabilmektedir.
Lexan: ok dayankl bir plastik eidi olan Lexan, cam gibi effaf bir
grnmdedir. ok ince bir tabakas bile normal bir tfek kurununu geirmeyen
Lexan, darbeye dayankll,esneklii ve salaml nedeniyle astronotlarn
balklarnn imalinde,krlmaz cam imalinde ve benzeri yerlerde kullanlr.
1955 ylnda Daniel Fox adnda bir Amerikal tarafndan bulunan Lexanla ayn
karakteristikleri gsteren ve 1953 ylnda bulunan Merlon da ayn amalarla
kullanlmaktadr.
Mylar: Son derece salam bir effaf plastik olan Mylarn insan sac kalnlnda
bir lifinin bir otomobili tayabilecei belirtilmektedir.
Eastman 910: ok etkili bir yaptrc olarak bilinen Eastman 910 elik ve dier
metallerin birbirine yaptrlmasnda kullanlr.
1-3 Plastiklerin yaps
Plastikler: Atomlarnn zincir gibi birbirine baland byk molekll
sentetik polimer maddelerdir. Uygun scaklkta kolayca ekillendirilebilen ve
soutulduunda da katlaan bir yapya sahiptirler.
Plastikler ok eitli kimyasal ve fiziksel yaplardadr. Cam gibi saydam olan,
asitlere ve dier kimyasal etkilere dayankl olan,yaltkan olan eitli plastikler vardr.
1-4 Plastiklerin snflandrlmas
u anda kullanlmakta olan 400.000e yakn plastik tr vardr ve bunlar
birbirinden ayrt etmek bazen imkanszdr. Ancak termik zellikleri ynnden
plastikleri iki ana grupta toplamak mmkndr.
1-Termoplastikler
2-Termoset plastikler

1-4.1 Termoplastikler
Istldnda yumuayan ve soutulduunda katlaabilen,stma ve soutma
ilemlerinde kimyasal deiiklie uramadan sadece fiziksel deiiklie urayan
plastiklerdir.
Termoplastikler,birden fazla stma ve soutma ilemine tabi tutularak
kalplanabilir. Bunun iin termoplastii oluturan molekllere ait atomlar birbiriyle
balanarak zincirler meydana getirirler. Istldnda,bu maddenin akcln salar.
Soutulduunda katlaan atom zincirleri yeniden stldnda birbiri zerinden kayan
zincir eritleri meydana getirirler.
ekil 1 Termoplastiklerin yapsn oluturan atom zincirleri.

Termoplastik grubunu oluturan ve en ok kullanlan plastikler unlardr:

Akrilikler,asetal,Akrinitril-Butadien Stiren (ABS),Selloz,Nylon,Polifenilen
Oksit (PPO), Poli-Karbonat(PC),Poli-Etilen(PE),Polipropilen(PP),Poli Stiren(PS),
Polivinil Klorid (PVC).
1-4.2 Termoset plastikler
Bir defaya mahsus olmak zere stldnda istenilen biimlendirilmeyi elde
ettikten sonra eski biimine dntrlemeyen plastik grubudur. Bunun nedeni bu
gruptaki plastiklerin yapsn oluturan atom zincirlerinin birbirine balarla balanm
olmasdr. Yan yana bal atom zincirleri,termoset plastik tekrar stldnda birbirleri
zerinde kaymaz,yani atomlar birbirini brakmaz. Bu nedenle termoplastikler sadece bir
defa biimlendirilebilir.
ekil 2 Termoset plastiklerin yapsn oluturan atom zincirleri.

Termoset plastik grubunu oluturan ve en ok kullanlan baz plastikler

unlardr:
Amin plastikler-Urea ve Melaminler, Epoksiler, Fenilikler(Bakalitler), Polyester,
Silikatlar, Uretanlar.
Tablo 2 Baz plastiklerin erime ve katlama scaklklar.

II PLASTK RETM YNTEMLER

1-KAYNAK
2-TALALI MALAT
3-KALIPLAMA
Plastik malzemelerin %90 dan fazlas kalplama yntemiyle retilmektedir.
kaynak ve talal imalat sadece ok zel durumlarda kullanlmaktadr.
Plastik kalplama metotlar:
Plastiklere,ilenmemi ham durumdan tamamen ilenmi veya tekrar ilenerek
bitirilmi duruma getirebilmek iin deiik kalplama metotlar uygulanmaktadr. Bu
deiik plastik biimlendirme metotlarnn hemen hepsinde, kalplanacak plastik
maddeyi yumuatma, biimlendirme ilemi iin basn uygulama ve retilen para
biiminin korunmas, balca ilemlerdir.
Plastik endstrisindeki kalplama metotlar aadaki ekilde snflandrlmtr.
A-En ok uygulanan plastik kalplama metotlar:
1-Sktrma kalplama metodu.
2-Transfer (Aktarma) kalplama metodu.
3-Enjeksiyon kalplama metodu.
4-Ekstrzyon (Fkrtma ) kalplama metodu.
5-iirme (Sflaj) kalplama metodu.
6-Haddeleme kalplama metodu.
7-Dndrmeli kalplama metodu.
8-Souk kalplama metodu.
B-Dier kalplama metotlar:
I-Dkme kalplama

a-Basit dkme kalplama

b-Plastisol dkme kalplama
II-Plastik levhadan kalplama
a-Mekaniksel kalplama
b-Vakum kalplama
c-Sktrma kalplama
d-iirme kalplama
e-Birbirine uyan kalplarla kalplama
III-Glendirme kalplama
a-Elle yayma kalplama
b-Pskrtme kalplama
c-Basn torbal kalplama
d-Vakum torbal kalplama
IV-Kprtme kalplama
a-Kprtme dkm kalplama
b-Yerinde kprtme kalplama
2-1 Sktrma kalplama metodu
Sktrma kalplama termoset plastiklerin kalplanmasnda kullanlan
metotlardan birisidir. Bu yntemde, kalp yarmlarndan biri pres st plakasna, dieri
ise pres alt plakasna monte edilir.
Bu iki kalp yars arasna konan hammadde st kalp yarsnn kapanmasyla
baslr ve kalp boluunu doldurarak istenilen ekil verilmi olur.
ekil 3 Drt stunlu sktrma presi.

ekil 4 Sktrma presi ve hidrolik sistemi (ematik)

ekil 5 Sktrma kalplamada apakl biimlendirme.

ekil 6 Sktrma kalplamada apaksz (pozitif) biimlendirme.

10

2-2 Transfer (Aktarma) kalplama metodu

Bu yntem hem termoset hem de termoplastikler iin uygundur ve ekstrzyon
basma esasldr. Bu yntemde, ilave haznedeki plastik malzeme basn altnda kapal
kalba baslmaktadr. Bir scak haznede plastik halinde bulunan malzeme basn
uygulannca memeden kalp boluuna itilir. Yolluk ve meme kanallar ak ilave
hazneden kalp boluuna doru ynlendirecek ekilde dizayn edilmitir. Memeden
geen malzeme kalp boluuna dolmas srasnda kalp iindeki havann da
boaltlmasn salayan k deliklerinin varl gereklidir. Kimyasal reaksiyonun
(polimerizasyon veya mukavimleme) tam olarak gereklemesi iin parann kesit
kalnlna bal olarak bir sre basn ve scaklk altnda beklemek gerekir.
ekil 7 Transfer (aktarma) presi

Transfer kalplamada, sktrma kalplamada olduu gibi her iki kalp yars da
ayn anda sktrlr.

11

ekil 8 Transfer kalplar ve kalplama aamalar.

2-3 Dner kalplama (Rotational molding)

Dner kalplama, istenilen byklk ve biimlerde eksiksiz, ii bo ve salam
yapl plastik rnlerin elde edilmesi iin gelitirilmi bir yntemdir. Bu yntemin asl
kuru ve eriyebilir toz halindeki plastiin bir veya daha fazla ekseni etrafnda dnen
kalp i yzeyinde sv hale dntrlmesi ve soutularak biimlendirilen parann
dar alnmasndan ibarettir.
Carouseldenilen, yatay tipte makineler sklkla kullanlan makinelerdir. Bu
makinelerin u ksmlarnda kalplarn bulunduu kol vardr. Ancak kol saysnn be
olduu makineler de mevcuttur. Genelde istasyondan oluan sistemin birinci

12

blmnde ykleme-boaltma, ikinci blmnde frnlama, ncsnde de soutma

yaplr.

ekil 9 Dner kalplamann ematik olarak gsterilii

2-4 Enjeksiyon kalplama

Enjeksiyon ynteminin esas ham malzemenin (granl-tanecik halinde)
stlmakta olan bir alc silindirin bir ucundan alnp dier ucunda bulunan kalp
boluuna doru itilmesi eklindedir.
Burada akkan plastik kalp boluunu tamamen doldurduktan sonra
katlamas beklenir ve para dar alnr.
ekil 10 Tipik stampal bir enjeksiyon makinesinin ematik grn

13

Kalplar, plastik basldnda almayacak bir basnla kapatlr. Basnl plastik

hammaddenin kalp boluunu tamamen doldurmas iin bunun dnda bir basn
uygulanr. Enjeksiyon kalplar gerekte kapal kalplardr (inde malzeme olmadan
kapanan kalplar).
ekil 11 Vidal enjeksiyon presi

Enjeksiyon ileminin aamalar:

1-Kalplama scaklndaki malzemeye basn uygulanr
2-Kalplanan parann ekil deitirmesini nlemek iin, para kalp ierisinde
bekletilir.
3-Kalp otomatik olarak alr ve kalplanan para iticiler yardmyla kalptan
kartlr.
Bir enjeksiyon makinesinin blmleri:
1.Kapama mekanizmas
2.Hareketli kalp plakas
3.Dii kalp
4.Erkek kalp
5.Sabit kalp plakas

14

6.Pskrtme silindiri
7.Huni
8.Hidromotor
9.Pskrtme organnn hidrolik silindiri
10.Manometre
11.kinci basn alteri
12.Dozaj ayar
ekil 12 Enjeksiyon ileminin kademeleri
a) Pskrtme

b) kinci basn etkisinde bekleme

c) Parann kalptan kartlmas

2-5 Ekstrzyon (Fkrtma)

Plastik ekstrzyonu, plastifiye edilmi polimer bileimini basnla zorlayarak,bir
ekil verici kafa deliinden kartarak ve sonradan soutma ile birlikte ekillendirmeden

15

oluan bir imalat eklidir. Kafada ekillendirme olay, di macunu skma olayna
benzetilebilir. Bu ilem imalatn ana blmn oluturur.

Termoplastik maddelerden fkrtma yoluyla kalplama ilemi 1845 ylnda H.

Bewley in silindir piston sistemini ieren boru retimiyle balad. Sonra ayn sistemle
selloz plastik dilimleri retildi 1880 ylnda da kauuklar iin vidal fkrtma presi
gelitirildi.
ekil 13 dealletirilmi plastik ekstrzyon emas

Burada malzemenin tamamen plastifiye olmu ve kafa aznn malzemenin

soumasn engelleyecek scaklkta olduu varsaylmtr.
Bugn dnyadaki toplam plastik retiminin %60 ekstrzyon yoluyla
ekillendirilmektedir. Bu yntemle PVC,PS,PC,PPO,Poli asetal,Poli formaldehit gibi
malzemeler ubuk, boru, profil, levha, film retiminde kullanlmaktadr.
ekil 14 Tek vidal bir ekstrderin ematik grn.

16

Ekstrzyon kalplar
1-Tek yuvarlak delikli dii kalplar
2-Dar ve uzun kanall dii kalplar
a)T kanall dii kalplar
b)Ask veya engel kanall dii kalplar
3-Boru fkrtma kalplar
a)Yandan beslemeli boru fkrtma kalb
b)rmcek a tipi fkrtma kalb
c)Helisel oluklu mandren tipi boru fkrtma kalb
4-Profil fkrtma kalplar
Fkrtma kalplarnn zellikleri:
Fkrtma kalplar genellikle orta sertlikteki zel kalp eliklerinden yaplrlar.
Ancak fkrtma kalbnn kaplanmas gerekiyorsa ve profile uygun kaplama
yaplamyorsa, kalbn yapmnda yksek kaliteli paslanmaz elik kullanlr.
Fkrtma kalplarnn anmaya ve izilmeye kar korunabilmesi iin 50 HRC
sertliinde olmaldr. Kalp setini oluturan dier elemanlar da en az 30 HRC sertliinde
olmaldr.
Baz kalplama ilemlerinde kalp deliinin temizlenmesi gerekmektedir. Bu tip
kalplama ilemlerinde, kalp delii genellikle yumuak malzemeden yaplm pirin,
bakr veya benzeri ubuklarla temizlenmelidir. Aksi halde kalp deliinde meydana
gelecek izik ve benzeri hatalar kalplanan paraya aynen yansyacaktr.
ekil 15 srekli kesitlerin (profil) retiminde kullanlan bir ekstrzyon kalb

17

ekil 16 Ekstrzyon ile retilebilen profil rnekleri.

18

2-6 Issal ekillendirme yntemleri

Bu proses levha halindeki plastik malzeme stlmak suretiyle yumuatlarak bir
kalp zerinde ekillendirmedir. Bu ekillendirme sonunda souyan malzeme ilem
esnasnda ald ekli korumaktadr. Issal ekillendirmeyi uygulan ekline gre
grupta toplamak mmkndr. Bunlar:
1-Mekaniksel ekillendirme
2-Vakumla ekillendirme
3-Basnl hava ile ekillendirme
2-6.1 Mekaniksel ekillendirme
Prensip olarak en basit ekillendirme yntemlerinden biridir. Plastik levha, iki
metal kalp yars arasnda veya basit bir ekillendirme iskeleti zerinde bastrlarak
ekil verilir.
ekil 17 Mekanik ssal ekillendirme (ematik)

2-6.2 Vakumla ekillendirme

Basit vakumla ekillendirme prosesinde, belli bir scakla kadar yumuatlan ve
bir kalp zerinde sabit levha ile kalp arasndaki hava vakum yoluyla dar alndnda
yumuatlm levha kalp zerindeki eklini alr. Eer ilemde bir rehber bask eleman
veya mekanik hareket mekanizmalarna yer verilmezse ekillendirilen malzeme says,
levha kalnl ve verilecek ekil snrl olacaktr. Bu sebeple ilem bir takm yardmc
elemanlarla gerekletirilmektedir.
Vakumla ekillendirme yntemleri:
1-Dii kalpta ekillendirme
2-Erkek kalpta ekillendirme
3-Kaldrma kalplama ile ekillendirme
4-Bastrc elemanl vakumla ekillendirme
5-Kaldrma kalplamada iirilmi levha kullanm ile vakumla ekillendirme
6-Hava yastkl bastrc eleman ile vakumla ekillendirme

19

2-6.3 Basnl hava ile ekillendirme

Bu ekillendirmenin en basit rnei serbest iirme ilemidir. Bu ilemde
stlm bir levha bir iirme dzeneinin dairesel tutucular zerine sabitlenmi olup
iirme dzeneinden gnderilen hava ile stlm levha yukarya doru bir balon yars
gibi iirilir. Bu metotla retilen kubbe eklindeki malzemede tutucu kenarlar haricinde
ekillendirmeden gelen herhangi bir iz mevcut deildir. Tutucu halkann ekli
deitirilerek mamul ekli deitirilebilir.
2-7 iirme kalplama metodu
erisi bo pek ok plastik paralar, iirme kalplama metodu ile retilmektedir.
iirme kalplama metodunun faydal ve zararl ynleri vardr. Ancak, tasarm iyi
yaplan iirme kalplar ile uygun tipteki kalplama tezgahnda meydana gelebilecek
hatalar en aza indirilebilmektedir.
iirme kalplaryla ii bo plastik ie, kavanoz, bidon, tas ve benzeri paralar
retilmektedir.
iirme kalplar ve kalplama metotlar
1-Skma eneli iirme kalb
2-Orbet iirme kalb
3-Skma bilezikli iirme kalb
4-Devaml borulu dnerli iirme kalb
5-Hareketli kskal iirme kalb
6-Kska boyunlu iirme kalb
7-Dier iirme kalplar
ekil 18 Skma eneli otomatik kalplama ilemi

20

2-8 Haddeleme kalplama metodu

Haddeleme kalplama metoduyla termoplastik maddelerden plastik levha
retilmekte, ayrca plastik levhalarn astarlama ilemleri yaplmaktadr. Haddeleme
metoduyla 0,025 mm kalnlnda ve birka metre geniliinde arzu edilen boyda
plastik levhalar retilmektedir.
Haddeleme kalplama metodunda toz veya tlm tala halindeki plastik
madde, scakl ayarlanabilen hadde silindirleri arasna dklr. Biimlendirme
scaklna kadar stlan plastik madde, ayarlanabilen hadde silindirleri arasndan
geerek istenilen kalnlkta haddelenir. Haddelenen plastik levhann ekil
deitirmesini nlemek iin soutucu tambur zerinden sarg tamburuna gnderilir.
Haddeleme kalplama metoduyla plastik madde kolayca boyanabilir. Boya
maddesi ile birlikte kartrlm toz veya tala halindeki plastik madde, hadde
silindirleri arasndan geerken boyanm levha halinde kalplanr.
Haddeleme kalplama metoduyla plastik levha retimi yaplrken ayn anda
plastik levhann astarlama ilemi de yaplabilir. Astar olarak bez, kuma veya benzeri
malzemeler kullanlmaktadr.
Bu kalplama metoduyla perdelik, yamurluk, deme kaplamalar, kredi
kartlar, paketleme torbalar kaplanr.
ekil 19 Haddeleme metoduyla plastik levhalarn astarlanmas

21

ekil 20 Haddeleme metoduyla plastik levha kalplama

22

III ENJEKSYON YNTEMYLE PLASTKLERN RETM

3-1 Enjeksiyon Makineleri
lk enjeksiyon makineleri 1872 ylnda Amerikada yaplm dik pistonlu
makinelerdir. 1938 ylnda ilk kez burgulu bir enjeksiyon makinesi gelitirildi ve bu
elastomer basksnda kullanld. 1956 ylnda Nurnbergde ANKER firmasnda ilk
burgulu plastik enjeksiyon makinesi imal edildi ve bu sistem gnmze kadar gelierek
yayld.
Enjeksiyon makineleri periyodik olarak alrlar. Huniden alnan granl
eklindeki hammadde, stlm bir silindir iinde eritilip burgu tarafndan kalp iine
pskrtlr. Eriyik kalp boluklarn doldurduktan sonra iinde donar ve neticede tam
veya yar mamul para olarak kalptan kartlr.
Enjeksiyon kalplama, termoplastik ve termoset plastiklerin kalplama
metodudur. Toplam plastiklerin %25i,enjeksiyon kalplama metoduyla para
retiminde kullanlmaktadr. Plastik endstrisinde kullanlan preslerin yaklak %60n
vidal, %35ini de dalc pistonlu enjeksiyon presleri oluturmaktadr.
Enjeksiyon presleri genellikle deiik tipte yaplmtr:
1-Tek dalc pistonlu enjeksiyon presleri
2-ift dalc pistonlu enjeksiyon presleri
3-Vidal ve dalc pistonlu enjeksiyon presleri
ekil 21 Tipik bir kart vidal (reciprocating screw) ve yeni model enjeksiyon
makinesi.

23

ekil 22 Tek dalc pistonlu enjeksiyon

ekil 23 ift dalc pistonlu enjeksiyon presi

24

ekil 24 Vidal ve dalc pistonlu enjeksiyon presi

Bir enjeksiyon makinesi u blmlerden oluur:

1.Mengene grubu
2.Enjeksiyon grubu
3.Hidrolik grubu
4.Kontrol grubu
5.evre birimleri (Baz otomatik sistemlerde)
Bu blmlerin ilevleri ksaca unlardr:
1.Mengene grubu:Kalb kapatp aar ve mengene kapatma kuvvetini salar.
Ayrca zerinde bulunan elemanlar (itici) yardmyla rnn kalptan kmasn salar.
2.Enjeksiyon grubu:Hammaddeyi enjeksiyona hazrlar ve kalp iine enjekte
eder.
3.Hidrolik grubu:ok byk sayda enjeksiyon makinelerinde makine
hareketlerini ve kuvvetlerini salar. Gerekli hallerde hidrolik iticilere ve hidrolik kalp
maalarna da g salar.
4.Kontrol grubu:Makine hareketlerini ve ocak slarn kontrol eder. Gelimi
modellerde retim ve kalite kontrol de yapar.
5.evre birimleri:Enjeksiyon makinesinin dnda enjeksiyon ilemine
yardmc olan eitli aparatlardr.

25

3-1.1Gruplarn tantlmas:
3-1.1.1-Mengene grubu
Mengene grubu, kalplarn hareketini salar ve enjeksiyon srasnda ergimi
plastiin kalp boluuna doldurulmas iin gereken basn etkisinde kalplarn
almasn engeller.
1-Makasl mengeneler
2-Hidrolik mengeneler
3-Hidro-mekanik mengeneler
4-Teleskopik pistonlu hidro-mekanik mengeneler
1-Makasl mengeneler: zellikle kk makinelerde poplerdirler. Mengene
kuvveti kapanma srasnda dz bir hat oluturan mengene kollar ile salanr. Hidrolik
silindirin ilevi bu kollar alp kapanmasn salamaktadr.
2-Hidrolik mengeneler: Yaklak 1500-10000 KN zellikle de 2500-7000 KN
mengene kuvvetleri arasnda ska kullanlan bir mengene trdr. Mengene kalp
plakalarn hareket ettiren 1 ya da 2 hareket pistonu ve kuvveti salayan bir byk apl
pistondan oluur. Mengene kuvveti byk apl pistonun arkasnda hidrolik yan
oluturduu basnla salanr.
3-Hidro-mekanik mengeneler:10000-15000 KN mengene kuvvetlerinden
itibaren makasl mengeneler makas kollarnn arl hidrolik mengeneler ise ok fazla
ya hareketi gerektirdiinden gelitirilmilerdir.
4-Teleskopik pistonlu hidro-mekanik mengeneler:Kuvvet akmn ksaltmak,
stunlar arkadan desteklemeden vazgeilmesi ve bu sayede alma hacminin
oaltlmas ve ak bir kapama nitesi (rn boaltlmas ve kalp deitirilmesini
kolaylatrmak amacyla) salamak iin gelitirilmekte olan bir sistemdir.
3-1.1.2-Enjeksiyon grubu
Enjeksiyon grubu, zellikle ocak vida, rn kalitesine makine zerinde en fazla
etki eden grup olduundan makine seimi iin ok nemlidir.
Enjeksiyon grubunun blmleri:
1- Ocak vida
2- Mal alma hunisi
3- Hareket ve basn pistonlar

26

3-1.1.3-Hidrolik grubu
Plastik enjeksiyon makinelerin almasn salayan aadaki sistemler
mevcuttur.
1- Elle kontrol:ok kk apl retimlerde kullanlr
2- Pnmatik (basnl hava ile) :Kk ve ok kk retimler.(maks.20 gram)
3- Elektrikli:Ya kullanlmas istenmeyen zel durumlarda
4- Hidrolik:Her byklkte yar ve tam otomatik retimler
Gnmzde kullanm en fazla olan makineler, eitli stnlklerinden dolay
hidrolik makinelerdir.
3-1.1.4-Kontrol grubu
Kontrol grubu, hem mengene grubunun hareketlerini salar hem de ocak
stndeki stc rezistanslardaki sy takip eder. Eer sistemde evre birimleri varsa
bunlar denetler. Gelien elektrik ve elektronik teknolojisi ile enjeksiyon makinelerinin
kontrol gruplar olduka deimi ve gelimitir. Zaman rleleri ve kontaktrlerle
kontroln yerini bilgisayar ile kontrol almtr. Bylece makinenin yalnz almas
mmkn hale gelmitir. Gelimi modeller ayrca kalite kontrol yaparak sonular
kaydeder ve retimi dengeleyerek makineyi programa uygun olarak altrr.
3-1.1.5-evre birimleri
evre birimleri, enjeksiyon makinesinin yaknnda bulunan ve retimi
hzlandrma veya iyiletirme amac tayan cihazlardr. Bunlar plastik
malzemeye enjeksiyon dnda deiik yardmc ilemlerin uygulanmasn
salarlar. evre birimlerinden en ok kullanlanlar unlardr:
1- Krma makinesi: Eksik ve hatal rnleri, apaklar ve yolluklar krarak
ufalar ve tekrar ilenebilecek boyuta getirir.
2- Kurutucu frn: Nemli malzemenin enjeksiyonu sakncaldr. Bunun iin
malzeme, makineye yklenmeden nce kurutma frnnda nemden arndrlr.
3- Dozaj eleman: Hammadde, apak ve katk maddelerini doru oranda
kartrarak kurutucu frna veya makineye gnderir.
4- Silo: lemin banda hammaddenin depolanmasn salar.
5- Robot kollar: Kalptan rn kararak ambalajlanmasn ve kalite
kontroln salayan birimdir.

27

ekil 25 Bir enjeksiyon makinesinin ematik grn ve para listesi

1. Mengene hareket pistonu

12. Meme

2. Mengene hidrolik elemanlar

13. Vida

3. Mengene arka plakas

14. Ocak

4. Kolon

15. Mal alma hunisi

5. Mengene ksa kolu

16. Enjeksiyon hidrolik elemanlar

6. Mengene uzun kolu

17. Enjeksiyon grup pistonu

7. Gezer plaka

18. Hidro-motor

8. Kalp hareket ksm

19. Emniyet kaps

9. Kalp sabit ksm

20. rn dme boluu

10. Mengene sabit plakas

21.Azot tp

11. Su kontrolleri

22. Pompa
23.Ya deposu

3-2 leri enjeksiyon retim yntemleri

Gelien teknoloji ve doan yeni ihtiyalar, zaten yeni saylabilecek bir retim
yntemi olan plastik enjeksiyonun yannda deiik ve ilgin retim yntemleri
gelitirilmesini salamtr. Bu deiik yntemler yardmyla ii bo paralar, karmak
geometrili rnler, ok kaln cidarl rnler yan yana ve i ie deiik renk ve
malzemeli rnler, kendi iinde hareketli paralar olan rnler elde edilebilmektedir.

28

3-2.1-a Gaz enjeksiyonlu Kalplama (GEK)

zellikle kaln cidarl paralarn enjeksiyonu amacyla gelitirilmitir. retim
ynteminde ama rnn i ksmlarna enjeksiyon srasnda kontroll olarak gaz (azot)
gndermek ve bu ksmlar gazla doldurmaktr. Bylece rnn ekirdek ksmnda
malzeme olmayacak ve rnn toplam souma sresi ksalacak,retim hz ve verimlilik
artacaktr. Bu yntemin dier faydalar da rnn alnda belirgin bir azalma
salanmas ve kalp sonras souma srasnda ortaya kabilecek arplmalarn en aza
indirilmesidir. Bu yntemi uygulayabilmek iin fazladan aadaki donanmlara ihtiya
vardr:Gaz enjeksiyonuna elverili bir memesi bulunan enjeksiyon grubu, gaz salayan
ve kontrol eden birimler.
ekil 26 GEK ilem aamalar
1- Kalp kapanmas
2- 1. Enjeksiyon
3- Gaz enjeksiyonu
4- 2. Enjeksiyon

3-2.1-b Gazl malzemeyle enjeksiyon (GMEK)

Bir dier gazl enjeksiyonla kalplama teknii de gazl malzeme kullanmdr.
zellikle mhendislik termoplastikleri eitli ekillerde sourduklar atmosferdeki su
baharna enjeksiyon oca iinde sndklarnda aa karlar. Gaz halindeki bu nem

29

kalba malzemeyle beraber enjekte edildiinde eksik rn elde edilmesine neden olur.
Bu gaz orann kontrol altna alarak su gibi korozif bir madde yerine donanma zarar
vermeyecek bir gaz kullanldnda GEK gibi ii bo rn elde edilebilecei
dnlmtr. Bu yntemde kalplama iin hazrlanan malzemeye bir sv eklenmekte
ve bu sv ocak iinde sndnda gaz haline geer. Oluan 2 MPa basncndaki gaz ile
254 mm apnda boluklar ve 2500 mm uzunluunda bo kanallar elde edilebilmektedir.
Kalptan alnan rn iindeki gaz sonraki dnemde eylemsiz kalmakta ve herhangi bir
havalandrma veya gaz tahliyesi gerekmemektedir. Bu yntem GEK in aksine ok az bir
dzenleme ile herhangi bir enjeksiyon makinesinde kullanlabilmekte ve bir kontrol
dzenine ihtiya duymamaktadr.
3-2.2 Enjeksiyon kompresiyon kalplama (EKK)
EKK, enjeksiyon basnc kuvvetinin mengene kapatma kuvvetini aaca veya
rnde arplma toleransnn ok dk olmas gereken hallerde (CD gibi) kullanlan bir
yntemdir.
EKK da kalp kapatlrken uygun bir noktada kapatma ilemi durdurulur.
Enjeksiyon grubu bu srada nihai rnn yaklak %80-85lik ksmnn kalp boluuna
enjekte eder. Kalp tam kapanmad iin malzemenin akaca boluk son duruma gre
daha genitir. Bu nedenle malzeme kalp iinde daha dk enjeksiyon basnc ile akar
ve malzeme iinde oryantasyon oluumu dk dzeyde kalr. Bu ilk enjeksiyon safhas
bitince kalp tamamen kapatlr. Bylece geni bir bolukta bulunan malzeme
kompresyonla sktrlm olur. Bu skma nedeniyle malzeme kalb hemen hemen
tamamen doldurur. Kalp kapatma kuvveti tamamen elde edildiinde ise ikinci
enjeksiyonla kalp tamamen doldurulur ve tleme basnc uygulanr. rn souduktan
sonra kalptan alnr.
Bu yntemin uygulanmas iin zel tasarlanm kalba ve uygun makine
donanmna ihtiya vardr.
Kalp tasarmnda 1. enjeksiyon safhasnda malzemenin kalptan dar
szdrlmamasna dikkat edilmelidir.
EKKnn uygulanaca makinenin kalp tam kapatlmadan mengenede bir
kuvvet salanmas ve enjeksiyonun kademeli yaplmasn salayacak kontrol sisteminin
bulunmas gerekmektedir. lk safhada kalp kapatma kuvvetini hidrolik ve hidro-

30

mekanik makineler salayabilirler. Kademeli ekstrzyon ise bilinen enjeksiyon kontrol

sistemine eklenecek birka basit elemanla salanabilir.
ekil 27 EKK ilem safhalar
1. Kalp kapanmas
2. 1.enjeksiyon
3. Kompresyon
4. 2. Enjeksiyon

3-2.3 i bo ve karmak ekilli paralarn enjeksiyonla kalplanmas

Otomotiv sektrnde kullanlan manifoldlar ve buna benzer i ksmlar bo ve
kaln cidarl paralar enjeksiyonla retmek iin eitli yntemler gelitirilmitir.
Bu yntemleri yle sralandrabiliriz:
a- Kaynatarak veya yaptrarak birletirme (K/YB)
b- Kayar kalpla retim (KK)
c- st ste kalplama (K)
a- K/KB ynteminde rn bo ksmlar akta kalacak ekilde paralara ayrlr
ve bu paralar ayr ayr retilir. Daha donra bu paralar bir araya getirilir ve
eitli plastik kaynatma yntemlerinden biri (starak, ltrason...) veya
yaptrarak istene rn elde edilir.
b- KK tekniinde ise ama bir retim sreci iinde paray bitmi olarak elde
etmektir. Bu yntemde de rn ayr paralar halinde retilecek ekilde
hazrlanr. Ancak ayr kalplar kullanmak yerine tek bir kalp gvdesi zerine
paralarn kalplar yerletirilir. Kalba eklenen bir mekanizma ile ayr

31

paralara ait kalplarn birbirine kar gelecek ekilde hareket etmeleri

salanr. Kalp enjeksiyon makinesine balanr ki enjeksiyon safhasnda
paralar ayr blmelerde retilir. 2. Safhada paralar birbirine kar gelecek
ekilde kaydrlr. 3. Safhada ise paralarn karlat izgi stne ikinci
enjeksiyonla malzeme doldurulur. Bu malzeme kaynak malzemesi grevi
grr ve paralarn birbirine kaynamasn salar. Bu yntemle bir makine ve
bir kalp kullanarak son rn elde edilir. Ara rn stoklanmas ve montaj
harcamalar ortadan kalkar.
ekil 28 Kaymal kalpla ii bo para retimi

c- K yntemi de kullanlan dier bir yntemdir. Burada K/YB ve KK

yntemlerinden esinlenerek ikisinin arasnda saylabilecek bir yntem
gelitirilmitir. nce retilecek parann i ksmnda yer alacak ekirdek
saylabilecek paralar ayr ayr retilir. Bu ksmlar biraraya getirilir ve
rnn d yzeyine ait ekli ieren daha byk bir kalba yerletirilir. Bu
kalba enjekte edilen malzeme ise hem rnn dn ekillendirir hem de
ekirdei oluturan paralar bir arada tutar.
3-2.4 Hareketli paralar olan bir rn tek kalpla retme
Kendi iinde birbirine gre hareketli paralar olan rnler genelde ayr ayr
paralar halinde retilir ve sonunda bu paralar birbirine eklenerek son rn elde edilir.
Bu durumda her bir para ayr bir enjeksiyon srecinden geer, ara rn stoklar oluur
ve ayr bir montaj sreci gerekir. 1991 yl iinde yaynlanan bir yazda birbirine gre
hareketli paralar olan bir rnn tek bir kalpta birbiriyle badamayan plastik

32

hammaddelerinin ayr paralara ayr ayr enjeksiyonu ile retildii belirtilmitir. Sz

konusu rn hem estetik hem de ilevsel olarak kritik zellikleri olan otomobil
havalandrma kapakdr.
Yntem birbirine badamayan (PP ve Asetal) hammaddelerin birbirine gre
hareketli olan paralara ait kalp blmelerinde kullanlmasna dayanr. Bylece birbirine
kaynamayan paralar hareket edebilmekte, retim hz ise olduka artmaktadr. Dzgn
bir kalp tasarm ve retimi ile de hem almas hem de grnm iyi saylacak rn
elde edilebilmektedir.
3-2.5 Byk rnleri bir kalp-iki makine ile retme
Byk lleri olan ve bu nedenle byk kalp ve enjeksiyon makinesi
gerektiren rnlerin bir ou ayn zamanda miktar olarak az sayda retilir. Bu rnler
reticilerini deiik areler aramaya zorlamtr.
1976 ylnda yaynlanan bir dergide bu tip byk ll bir rn iin uygulanan
deiik bir yntemden sz edilmektedir. Bu rn 38 kg arlnda ve 3.4 m
uzunluunda bir tekne gvdesidir. Bu rne ait kalp ise 130 ton arlndadr. retici
bu kalb, ok geni plakalar olan ve 40 kg enjeksiyon kapasitesi olan ve ok pahalya
mal olacak bir makineye balamak yerine, iki adet paralel alacak 16000 kN (1600
ton ) mengene kapatma kuvvetine sahip makineyi yan yana koyarak balamtr.
Makinelere ait kontrol sistemleri bu iki makineyi hem senkronize olarak tek kalpla hem
de birbirinden bamsz olarak ayr ayr altrabilmektedir. Sz konusu yaynda
rnn o tarihe kadar retilmi en byk rn olduunun sanld da belirtilmektedir.
Bu teknik ok ilgin olmakla beraber ok da zordur. Uygulamada makinelerin
plakalarn birbiriyle ayn hizaya gelecek biimde ok hassas olarak konumlandrmak ve
mekanik ve kumanda dzenlerinin tamamen senkronize olabilmelerini salamak
gerekir. Bu konulardaki aksaklk kalbn arplarak bozulmasna ve kullanlmaz hale
gelmesine neden olabilir.
3-2.6 Farkl iki rn ayn anda retmek (Tandem Makineleri)
Kalpla enjeksiyonda en fazla zaman gerektiren sre rnn kalpta soumas
srecidir. Bu fazla zamandan faydalanarak ayn makinede ikinci bir rnn ayn esnada
retilmesi dnlm ve bu amala Tandem Enjeksiyon Makineleri (TEM)
gelitirilmitir. Bu makinelerle zel olarak tasarlanm kalplar kullanarak retim
yapmak mmkndr. Bu kalp iftlerinde dikkat edilecek konu enjeksiyon grubuna daha

33

yakn yerletirilecek kalbn enjeksiyon ekseninden geen ksmnn ikinci kalba ait
yolluun gemesine izin verecek ekilde bo olmasdr. Bu tip bir makineler
kullanlarak plastik bir masaya ait ayaklar ve sehpa birlikte retilerek hzlanma elde
edilmi ara rn stoku sorunu da halledilmitir.
3-2.7 Kpren malzeme veya hurda malzeme ile ekirdek ksm doldurmak
Et kalnl ok fazla olan rnlerde i ksma malzeme harcanmasndan
kanmak iin bir baka yntem de bu ksma enjeksiyon srasnda kpren bir malzeme
veya hurda malzeme koymaktr. Bu amala oklu enjeksiyon grubu olan makineler
kullanlmakta ve bu ikincil malzemeler GEK deki gazn yerini alarak hammadde
harcamalarn azaltmaktadr. Bylece plastik sanayi ile ilgili en nemli eletiri konusu
olan atklarn da deerlendirilmesinin artmasn salayacaktr.
3-3 Plastik enjeksiyon ilemleri
Enjeksiyon kalplama yntemiyle termoset ve termoplastik maddelerden para
retilmesi, avantajlarndan dolay ksa zamanda gelimi ve plastik endstrisinde n
sray almtr.
Plastik enjeksiyon ilemi uyguland plastiin cinsine gre farkllk
kazanmaktadr. Termoplastik ve termoset plastikler farkl ekilde kalplanrlar.
Pratikte her iki cins plastikte de bu yntemin uyguland grlmektedir. Ancak
sz konusu malzemeler arasnda sertleme prosesi ynnden farkllk bulunmaktadr.
Termosetler olarak anlan termoset plastiklerde malzeme nce sv duruma geinceye
kadar stlp kalp boluuna baslmaktadr. Burada gerekli olan tersinmez kimyasal
reaksiyon tamamlanncaya kadar malzemenin belirli yksek scaklk altnda ve belirli
bir srete tutulduu grlmektedir. Daha sonra da scak haldeki yeni sertlemi olan
paralar kalptan karlmaktadr. Termosetlerin enjeksiyonunda, termoplastiklerin
enjeksiyonunun aksine termostatik kontroll elektrik diren ceketleri ekillendirme
scakln 150-200 derece arasnda tutmaktadr. Kalptan karlan paralar ou kez
henz sertlemesini tamamlamam durumdadr. Bununla birlikte, parann
bnyesindeki artk s dolaysyla 1 veya 2 dakika iinde sertleip tam rijit hale
gemektedir.
Termoset plastiklerden retilecek paralarn, enjeksiyon kalplama metoduyla
ksa zamanda ve seri halde retimi kolaydr. Termoset plastiklerin kalplanmasnda
kullanlan enjeksiyon presi, termoplastiklerin kalplanmasnda kullanlan enjeksiyon

34

preslerinin bir benzeridir. Ancak termoset plastiklerin kalplanmasnda kullanlan

enjeksiyon preslerindeki stc silindir tasarm, vidal mil, enjeksiyon memesi ve pres
kontrol nitesi farkldr. Ayn zamanda bu presler, termoset ve termoplastiklere gre
ayarlanabilir konumda yaplmlardr.
Termoplastik ten enjeksiyon paralar genellikle apak alma gerektirmemesine
karlk, termoset paralar iin bu ilem olduka sk uygulanmaktadr .nk bu
malzemenin sv durumdaki viskozitesi dk olduundan kalp blme yzeyi boyunca
ince bir film eklinde apak oluturmas mmkndr. Paralarn apaklarnn alnmas
iin tamburlu veya pskrtmeli bitirme ilemleri uygulanmaktadr. Burada andrc
etki salamak iin plastik tanecik, ceviz kabuu ve benzeri malzemeler
kullanlabilmektedir. Byk paralar iin kum pskrtme gerekli olmaktadr
Plastik malzemenin ardk arjlarnn stlmas iin yeterli sre tannabiliyorsa,
stma evrimi ardk arjlara gre dzenlenebilmektedir. arj says da para hacmine
bal olmaktadr. Her evrimde kalba baslan malzemeyi tamamlayacak ekilde sistem
yeniden doldurulur ve bunu salamak amacyla alc silindire gerekli lde stlmam
malzeme yklenir. Istma silindirinden kalp gravrne baslan plastik malzemeye
uygulanmas gereken basn 7-17,5Kgf / mm dolayndadr .Baslmakta olan
silindirdeki malzemenin stma scaklklar, plastik malzemenin trne gre deimekle
birlikte genellikle 95-315C dolayndadr. Termoplastikler iin daha yksek k
scaklklar uygulanmas gerekmektedir. (Genellikle 175-315C,dk scaklk
aralnn uyguland fenolik reine gibi termoset plastik trleri iin 65- 120C) .

35

IV ENJEKSYON KALIPLARI
Enjeksiyon kalplamada phesiz en nemli ekipmanlardan biri da kalplardr.
Hatasz para retimi iin kalp tasarm byk nem tamaktadr.
Enjeksiyon kalplar retilecek plastik parann tersini olutururlar ve sv
haldeki plastik malzeme bu kalp boluuna doldurulur. Katlaan plastik, alan
kalptan kartlr.
ekil 29 Enjeksiyon kalb

4-1Enjeksiyon kalplarnn retimi

Enjeksiyon kalplar, yksek sl gerilmelere ve anmaya maruz kaldklarndan
anma mukavemeti yksek olan alaml eliklerden imal edilirler.

36

Enjeksiyon kalplar, talal imalat yntemleriyle ekillendirilirler (frezeleme,

elektro-erozyon, tel erozyon, tralama...).
Enjeksiyon kalplar iki yardan oluurlar. Bu iki kalp yars kapanarak
enjeksiyon ilemine kalp hazrlanr. Akc plastik, kalp boluuna enjekte edildikten ve
gerekli kimyasal reaksiyonlar gerekletirildikten sonra iki kalp yars alarak para
alnr.
Eer boyutlar uygunsa bir kalba birden fazla para yerletirilir ve bu paralar,
yolluklar yardmyla birbiriyle birletirilir. Bu ekilde tek defada birden fazla para
retilmi olur. Bu da seri retimi ve verimlilii arttrr.
4-1.1 Elektro-erozyon
Kalba parann boluunu verirken en ok kullanlan yntemlerden biri de
elektro-erozyondur. B yntem bir elektrolit sv iindeki i parasndan istenilen
ekildeki bir iletken (bakr) elektrod tarafndan tala kaldrlarak yaplr. Tala kaldrma
ilemi para ile elektrot arasnda ark olumas sayesinde gereklemektedir. Bu
yntemde kaldrlan tala miktar ok az olacandan nceden herhangi bir ekilde o
blgede boaltma yaplmas ilem sresini ksaltr.
Elektro-erozyonda kullanlan bakr elektrot plastik parann eklini kalba
aktarr. Bu elektrodun ilenmesinde ise yine tala kaldrma yntemleri uygulanr.
ekil 30 Elektro-erozyonun ynteminin ematik olarak gsterilii

37

4-2 Enjeksiyon kalbnn elemanlar

Kalp elemanlar denildii zaman kalp zerinde bulunan btn paralar akla
gelmektedir. Bunlar dii kalp, zmba, maa veya maa pimi, ,itici pimler, dii kalp ve
zmba erevesi, yolluk burcu,kalp seti ve gvdesi ve benzeri elemanlardr.
ekil 31 Enjeksiyon kalb ve nemli paralar

4-2.1 Yolluk burcu ve yerletirme bilezii

Yerletirme bilezii, sabit veya hareketli kalp yarm zerindeki yolluk burcu ile
enjekte memesinin ayn merkezde almasn salar. Yolluk burcunun plastik giri az
ibkey kresel yzl yaplarak, dbkey kresel yzl enjekte memesine uymas
salanr.
ekil 32 Yolluk burlar

38

4-2.2 Balama plakalar ve klavuz pimleri

Kalplama boluunu oluturan kalp yarmlarnn desteklenmesinde kullanlan
kalp elemanlardr. Kalp dayanmn arttrmak amacyla kullanlabilecei gibi,kalp
elemanlarnn montajn da kolaylatrmaktadr.
Kalp yarmlarnn ayn konumda alp kapanmasn salamak amacyla, ara
plakalarna veya kalba iki ila drt adet klavuz pimi ve burcu yerletirilmitir. Klavuz
burlar, klavuz pimleri zerinde srtnerek alr ve kalp elemanlarn konuma
getirir. Kalbn alma kurs boyu gz nnde bulundurularak klavuz pim boylar
seilir.
4-2.3 tici pimler burlar ve plakalar
tici pimler genellikle krom-vanadyumlu eliklerden veya nitrrasyon
eliklerinden yaplr. Ayrca yzey sertletirme ilemine tabi tutulur ve alma
yzeyleri honlanr.
ekil 33 tici pimler

4-2.4 Destek plakalar

Byk hacimli kalplarla retilen paralarn kalp ierisinden kartlmasnda
kullanlan itici pim, bur ve plakalarnn desteklenmesinde kullanlan ilave kalp
elemanlarndandr. Ayrca bu plakalar, kalp yarmlarnn desteklenmesinde de
kullanlr. Desteklenmemi itici pim ve plakalar arpld zaman dii kalp ve maa
pimlerinin alma konumu deiir. Bu da kalptan kartlacak parann krlmasna
sebep olur. Bu nedenle kalp skma kuvveti fazla olan preslerde kalplama alanna
uygun destek plakas boyutlar veya destek plakas boyutlarna bal olarak toplam
kalplama alan bulunur.

39

4-3 Enjeksiyon kalbnn tasarm

Kalp tasarm enjeksiyon presi, kalp yapmcs ve kalb kullanacak operatrn
alma artlar gz nnde bulundurularak yaplr. Ayrca, kalplama tolerans, ekme
pay miktar, kalp boluunun yzey kalitesi ve kalplanacak plastik maddenin dier
zellikleri de gz nnde bulundurulur. Mmknse tasarm yaplacak kalpla retilecek
parann bir modeli yaplr. Model olarak plastik, metal, al, kil,aa,karton,kat veya
dier malzemelerden yararlanlr.
Kalp tasarm yaplrken takip edilecek ilem basamaklar drt ana gruba ayrlr.
1- Teorik ve teknik bilgileri kapsayan mhendislik bilgisi,
2- Kalbn yapm,
3- retimin sreklilii ,
4- retilen parann kalitesi.
4-3.1 Kalp alma izgisi (KA)
Kalp yarmlarnn alp kapand ve kalplanan parann alma dzlemi
zerinde meydana gelen izgiye, kalp alma izgisi (KA) denir.
Kalplanacak parann biim ve boyutlarna gre, kalbn birden fazla alma
izgisi bulunabilir. Alma izgisi saysna gre de kalplar birka paraya ayrlr.
Ayrca kalplanacak parann biimi, retim says, paraya verilecek eim as,
boyutsal toleranslar, enjeksiyon kalplama metodu, parann estetik grn, n
kalplama ilemleri, para ierisine konacak plastik tayclar, hava tahliye kanal, para
kalnl, kalplama boluu says ve yerleim plan ve giri kanal tipine gre kalp
alma izgisi says belirlenir.
ekil 34 Kalplanan para ve kalp alma izgisi

40

4-3.2 Al pimler ve kam bloklar

Kayma hareketli pek ok plastik hacim kalplar vardr. Bu kalplarn alma ve
kapanma hareketi, al pimler yardmyla salanr. Genellikle kademeli paralarn
kalplanmasnda veya maa piminin dar ekilmesinde, al konumda yerletirilen
klavuz pimli veya kem bloklu kalplar kullanlr.
Kayma hareketli kalp elemanlar, kalp eksenine dik olarak yana doru alr
veya evreden merkeze doru kapanr. Bu kayma hareketli kalp elemanlarnn alma
ve kapanma uzakl kayma hareketinin yapan pimlerin eim alarna baldr. Ayrca
bu eim as, kalplanan para biimine ve zerindeki kademeli kntlarn kalplama
konumuna baldr.
ekil 35 Kam etkili kalbn kapal ve ak konumu

41

4-3.3 Datc kanallar

Datc kanallar, yolluk ve giri kanal arasndaki balant kanaldr. Datc
kanallarn biim ve boyutlar, kalp tasarmnda dnlmesi gereken en nemli
ksmlardan biridir. Enjeksiyon basnc kaybn en aza indirecek ve plastik maddenin
akna hz kazandracak boyutlarda olmaldr. Ancak plastik malzemenin donmasna
sebep olabilecek byklkte olmamaldr.
ekil 36 Datc kanallar ve zellikleri

Yuvarlak kesitli datc kanallar, basn ve scaklk kaybn nleyen en iyi

yolluk ve giri balant kanaldr. Trapez kesitli datc kanallar genellikle kalp
yarmlarndan birine alr. Bu tip datc kanallar en ok plakal ve yuvarlak kesitli
datc kanallarn almas mmkn olmayan kalplara alr. Dier yarm yuvarlak ve
dikdrtgen kesitli datc kanallar tercih edilmezler ve mmknse kullanlmazlar.
ekil 37 oklu kalplama boluu bulunan kalplarda datc kanal tipleri

42

4-3.4 Giri kanallar

Datc kanal ile kalplama boluunu birbirine balayan belli biim ve
boyutlardaki kanallara giri kanal denir.
Giri kanallar, yeterli miktardaki plastik maddenin kalplama boluuna
girmesini ve kalb doldurmasn salar. Ayrca, kalplanan parann ekme payn bir
miktar nler. Giri kanallarnn boyutlar, tipi ve yerleim plan kalplanan paraya etki
ederek fiziksel zelliklerini deitirir. Bu nedenle giri kanal boyutlar,kalplanacak
plastik maddenin cinsine, kalplama hacmine, datc kanal boyutlarna ve enjeksiyon
basncna gre seilir.
ekil 38 Kenar giri kanal

4-3.5 Hava tahliye kanallar

Akkan haldeki stlm plastik madde kalp ierisine enjekte edildiinde,
kalplama boluundaki havay dar atar. Hava tahliye kanal almam ve hassas
olarak altrlm bir klp istenilen skma kuvvetiyle kapatldnda, kalp ierisine
enjekte edilen plastik madde hava basncyla karlar. Kalp ierisindeki skan hava,
plastik maddenin kalplama boluunu doldurmasn engeller. Ayn zamanda plastik
madde ile hava karlarak kalplanan para ierisine uygun llerde hava tahliye
kanallar alr ve kalplama annda kalp ierisindeki havann dar kmas salanr.
Hava tahliye kanallarnn boyutlar ve kalp ierisindeki yerleim plan,
genellikle tecrbeye bal olarak bulunan deerlere gre alnr. Hava tahliye kanallar
genellikle kalp alma izgisi zerine yerletirilir. Yerleim konumu ve boyutlar,
kalplanacak plastik maddenin cinsi ve kalplama boluunun hacmine bal olarak
seilir.

43

Genellikle kk boyutlu hacim kalplarna hava tahliye kanal almasna gerek

yoktur. nk, kalp yarmlar altrma boluu arasndan hava kolayca kabilir.
Byk boyutlu hacim kalplarndaki hava tahliye kanal, plastik madde giri kanal
karsna gelecek ekilde almaldr.
ekil 39 zel hava tahliye pimli kalp

44

V ENJEKSYON HATALARI VE KALTE KONTROL

Bir plastik enjeksiyon iletmesinde, rn sorumlusu teknik elemanlar ve
denetilerin en byk sorunu ve uralar , retilen plastik paralarda karlalan ve
genel olarak enjeksiyon hatalar diye adlandrdmz istenmeyen oluumlardr. Bu
hatalarn kaynaklar eitli olmakla birlikte arz ettikleri nem genellikle iki kategoride
toplanabilir. Birincisi rnn kullanm yerinde veya sresince etkili olabilecek
performans ilgilendiren hatalar, ikincisi paann estetiini ve satn etkileyebilecek
olan grntsel bozukluklardr.
Hatalar eitli olmakla birlikte genellikle malzemeden, kalptan, makineden,
iletme dzeninden ve rn tasarmndan kaynaklanrlar. Bu hatann dzeltilmesi
ynnde alnacak nlemler konusunda literatr ve malzeme kataloglarnda tavsiye
reeteleri yaynlanmaktadr. Bir hata iin rnein basnc ykselt, hz ykselt, silindir
scakln ykselt, kalp scakln ykselt, kalp havalandrmasn arttr gibi eitli ve
genellikle tek satrlk tavsiyelerde bulunulur.
Yaplacak ey plastik malzemenin zellikleri ve davran biiminin altnda
soruna yaklamak ve bilinli bir yol izlenerek hatann azaltlmas ya da giderilmesidir.
5-1 Hatann tespiti veya giderilmesinde izlenecek yollar
Hatann tespit ve zm ynnde izlenmesi nerilebilecek, yedi adml ematik
bir yol aada verilmektedir.
1- Hatann adlandrlmas:krk yzey,serpinti,lekeli yzey gibi hatann
tr tam olarak belirtilir.
2- Hatann tarifi:Hatann ekli, bykl, yeri gibi biimsel tarifi yaplr.
3- Hatann nedeninin bulunmas:Aratrmas uzun srebilecek bir ilemdir. u
yol takip edilir.

45

a- Malzeme:Malzemenin cinsi, kodu, kirlenme olup olmad ve satcnn rn

spesifikasyonuna uyup uymad aratrlr.
b- Makine:Makinenin basnc, scakl, hz ve zaman etkileyici bir
fonksiyonel bozukluu olup olmad incelenir.
c- Kalp:Kalbn yerleiminin doruluuna, scakln uygunluuna ve
paralarn alma fonksiyonlarna baklr.
d- Proses:Basn, scaklk, hz, ve zaman gibi deerlerin malzeme ve kalba
uygun olup olmadklarna baklr.
4- Hatann etkisinin belirlenmesi:Eer hata parann tmden kullanlmamasn
gerektiriyorsa are aramaya devam edilmelidir. Fakat tolerans dahilinde bir
ey ise azaltlmas dnlr.
5- Hatann sorumlusunun bilinmesi:Tekrarlanan hata sz konusu ise
sorumlu(malzeme, kalp, makine, proses veya makine operatr)
bilinmelidir.
6- Hatann zararnn azaltlmas:Alnan nlemler yeterli olmuyor ise retimin
srdrlmesinde veya denemelerde zararn azaltlmas ynnde uygulamalar
dnlmelidir.
7- Hatann tekrarlanmas ynnde nlemler almak:Eer hata giderilmi ise
bununla ilgili tm kaytlar tutulmaldr. Yaplan dzeltmeler, deiiklikler,
kullanlan krk malzeme oran gibi bilgiler yazlarak saklanr.
5-2 Enjeksiyon hatalar
Enjeksiyonla ortaya kan baz hatalar unlardr.
5-2.1 Yank izleri
Eer parann bir blgesinde sararma veya siyahlama varsa ilk yaplacak i
kalbn hava atma durumunun incelenmesi olacaktr. Kalba giren malzeme tarafndan
sktrlan hava, ok yksek bir scakla kar. Bunun sonucu plastik oksijenle
reaksiyona girer. Eer plastiin tmyle yanma reaksiyonu sonucu karbondioksit ve
suyla ayrmasna yetecek kadar hava bulunmuyor ise malzemedeki hidrojen bileeni ilk
ve tek bana reaksiyona girecek ve yzeyde siyah bir kalnt brakacaktr. Bu ekilde
retime devam edildii taktirde kalp metalinin yzeyinde oksitlenmeden dolay
karncalanma meydana gelecektir.

46

Kalpta hava skmas kt bir kalp tasarm sonucu olabilir. Bazen de bu

durum kalpnn ar titiz almas sonucu ortaya kabilir. Normal olarak havai
kalbn pme yzeylerinden, tampon pimlerinden veya szdrme plakalarnn
arasndan kaar. Eer pme yzeyleri iyi parlatlr ve tampon pimleri ok dzgn
yaplrsa havann tahliyesi nlenmi olur. Olabilecek 0.04 mm bir aralktan plastiklerin
szma kabiliyeti ok azdr. Bu nedenle pme yzeyleri ok iyi parlatlmadan ve
tezgah kalem izleri ile braklmaldr.
Geri emiin yanl uygulanmasndan dolay silindir memesinde havann
skmas da, parann yzeyinde yank izleri olmasna neden olabilir. Memeden mal
aknn olmamas iin yaplan ve mal almndan sonra vidann biraz geriye alnmas
ilemi olan geri emi yeterinden fazla ise memedeki malzeme oksitlenebilir ve para
yzeyinde neden olabilir.
5-2.2 Ak izleri
Plastik malzeme bir kalba enjekte edildiinde, her akkanda olduu gibi kaln
ve geni blgelere daha hzl yaylr. Buralar dolduktan sonra daha dar ve ince kesitlere
nfuz eder. Malzemenin yol al esnasnda delik oluturan bir pim, oyuk karan bir
erkek paraya rastladnda trblans olay yaanr ve ak blnr. Bazen oluan bu
trblansn izi ak yolunun sonuna kadar tanr ve donduu yzeyde dalgal bir
grnt verir.
Ayn olay yolluk zerinde de yaanabilir. Konik rn besleme azndan (sprue
gate ) giren akkan dz kalp duvarna dikey arptnda da rnn besleme az
evresinde dalgal bir grnt verebilir. Yandan rn besleme az (side
gate)kullanlarak bu grnt bozukluu azaltlabilir. Ya da tnel tipi besleme az ile
parann grntsn etkilemeyecei bir blgeye tanr.
Ak izi denilen bu kalplama hatasnn, proses ayarlamalar ile giderilmesi
zordur. rn ve kalp tasarm esnasnda nlem alnmaldr.
5-2.3 Birleme izleri
ki veya daha fazla ak hattnn birletii ve kaynat yerlerde oluan izgilere
denir. Kalpta birden fazla rn besleme az, delik karan pimler ya da maalar,
inserterler, bozlar vb. erkek paralar varsa birleme izi oluur. nem verilmez ve
etkilerinin azaltlmasna allmazsa byk sorunlar kabilir. Birleme izi, grntnn
nemli olduu bir rnde gze en arpan yerde derin ve uzun bir izgi halinde

47

belirebilir ya da daha kts en ufak b,r ykte atlayabilen ok zayf bir kesit
oluturabilir.
Bir nceki enjeksiyon hatas ak izleri nin nedenleri birleme izlerine de
sebep olur. Ancak birleme izleri mukavemet sorunlarn da yaratan ve dieri gibi
yalnzca yzeyde olmayp, kesitte de etkili olan bir hatadr. Yzeyde ylan gibi kvrml
bir grn oluturan jettingdenilen iz, bir ak deil souk bir birleme izidir. Kalba
pskrerek ilk giren ve nispeten souk olan malzeme,eer birleme tam gereklemeden
donuyorsa bu izi yapabilir. Kalp yolluunda souk mal tutucu (cold slug well)
yaplmas bunun iin bir nlemdir. Silindir ve kalp scaklnn ykseltilmesi birleme
izlerinin etkisini azaltabilir. Kalp scaklnn ykseltilmesine dikkat edilmesi gereken
bir husus, malzemenin kristallik yzdesinin ve kristal boylarnn krlganl arttracak
bir dzeye kmamasdr.
5-2.4 Kalp pme yzeyinde iz
Kalp pme yzeylerinin paraya denk gelen yerlerinde apaklanma eklinde
iz brakmas, kalp yapmnda gerekli zenin gsterilmemesine ya da kapama gcnn
yetersizliinden olabilir. iyi parlatlm yzeyler pme izini mat olanlara gre daha
fazla gsterdiklerinden buralara desen yaplmas bu izi gizleyecektir. En iyisi kalp
tasarmnda pmeleri en az mahsurlu yerlerde gerekletirilmesi dnlmelidir .
5-2.5 Yzeydeki lekeler
Plastik malzeme ierisindeki bir katk maddesinin dekompozisyonu kullanlan
pigmentin yzeye g etmesi veya yana neden olmasa da kalp yzeyi ile reaksiyona
giren gazlam polimer dekompozesi, para yzeyinde lekeler oluturabilir. Bu olgular
malzeme, boya ve katk maddeleriyle ilgilidir ve aratrlmaldr. Ancak yine de proses
artlar ile nlenebilirler. rnein PVC nin dekompozisyonu sonucu ortaya kan HCL
yzeyde lekelenme yapar. Scakln drlmesiyle bu olay engellenebilir.
5-2.6 Serpinti (gmi, izler )olumas
rn besleme aznda yaylan,bazen de tm paray kapsayabilen gmi izleri
andran ve serpinti denilen grnt bozukluu ska rastlanabilen bir enjeksiyon
hatasdr. Kkeninde plastik eriyiin ierdii uucu maddelerin kalplama esnasnda
para yzeyinde younlaarak bu grnty vermesi yatmaktadr. Bu uucu
madde,malzeme tarafndan yutulup kurutma yoluyla uzaklatrlmam nem, yine

48

malzemenin ierdii solvent, fazla miktarda kullanlm, kalp ayrc madde ve

polimerin sl degretasyonu sonucu ortaya kan gazdr.
5-2.7 izikler
Kalp aldnda, rnn yzeyinde kalbn al ynnde izikler oluuyorsa
bunu nedeni iki kategoride toplanabilir. Birinci neden pme yzeylerinde eer bir
tahribat varsa ve metal apaklanmas szdrlen paray iziyorsa,bu kalp yzeylerinin
iyi aratrlmamasndan ya da hzl kalp kapama nedeniyle kalbn hasarlanmasndan
kaynaklanmaktadr.
kinci neden, kalbn ar doldurulmasdr. Eer kalp ar doldurulmu ve
kalbn yzey parlatlmas iyi yaplmamsa dii ksm paray izebilir. kinci basncn
ykseklii ve srenin uzunluu, rn besleme aznn byk, parann et kalnlnn
fazla olduu durumlarda bu izilmelere yol aabilir. zellikle ABS ve akrilik malzeme
iin yaplan kalplarda yeterince koniklik verilmemise ve pah krma tasarlanmamsa
rn yzeyinde izilmelere rastlanabilir.
5-2.8 Eksik rn
Eksik rn almann birok nedeni olabilir. lk baklacak ey makinenin
enjeksiyon grubunun yeterince gl olup olmad, malzemenin akkanlnn
yeterince salanp salanmad ve kalbn tamamen dolmamasn getiren bir kar
basn veya engelin varldr.
5-2.9 Parann kalpta kalmas
Bu hatann birok nedeni olabilir. Malzemenin akkanl bu nedenlerden
biridir. ok akkan bir malzeme, kalp ierisine gerektiinden fazla bir basnla enjekte
edilebilir. Kalp yzeyini skca kavrayan parann souma srasnda oluan hacim
klmesi sonucundaki vakumdan kurtulmas zorlar. Her malzeme viskozitesi yksek
ise, o zaman basnc arttrmak gerekir ki bunun sonucu yolluk besleme kanalnda veya
paraya ait feder, blme gibi yerleri karan kalp oyuklarnda oluacak ar basn
kalbn yapmasna neden olabilir.
5-2.10 Kalptan karken arplma
Bu arpkln nedeni para kalptan ktktan sonra oluan ve i gerilmelerin
neden olduu arplmadan farkldr. Bir para kalptan arplm olarak kyorsa bunun
nedeni yetersiz soutma veya soutma zamandr. Paralar mutlaka kullanlan plastik

49

malzemenin sl distorsiyon scaklnn altnda soutulmaldr. Aksi halde yeterince

soumam yzeye vuran tampon pimleri parann arplmasna neden olur.
5-2.11 atlama
Eer plastikte proses esnasnda giderilmemi i gerilmeler kaldysa bu durum
daha sonra elverisiz evre koullarnda atlamalarn ortaya kmasna yola aabilir.
5-3 Plastik rn tasarmnda dikkat edilecek hususlar ve normlar
Tasarm zaaflarnn enjeksiyon hatalarna etkisi tartlmazdr. Tasarmda
ngrlen biim ve saysal deerler, bazen giderilmesi mmkn olmayan enjeksiyon
hatalarna ve rn yetersizliklerine yol amaktadr. Tasarmclarn malzemenin zellik
ve davranlar ile enjeksiyon prosesinin art ve imkanlar hususunda bilgili olmalarnn
yannda rnn kullanm artlarndan ve performans beklentilerinden haberdar olmalar
gerekmektedir. En iyisi tasarmcnn, kalp, plastiki ve kalite kontrolc ile ibirlii
yapmasdr.
Proses ile ilgili teknik elemanda, enjeksiyon hatalarna para tasarmndaki
yanllklarn ne ekilde yol atnn bilincinde olarak are aramaldr.
5-3.1 Boyutsal tolerans
rn tasarm srasnda parann boyutlar iin verilecek toleransn tespiti zordur
ve birok faktr gz nnde bulundurulmaldr. Temelde bu faktrleri ikiye ayrrsak:
1)Kalp ve proses ile ilgili: Kalp tasarm esnasnda kalplk tekniinin
getirdii gerekler(koniklik verilmesi), kullanlacak metalde zaman iinde oluabilecek
anmalar vb. faktrlerin yan sra enjeksiyon esnasndaki artlarn ekmeye etkileri,
kullanlacak malzemedeki deiiklikler, kalplama sonras ekmeler vb. gerekler
dikkate alnmaldr.
2)rnn kullanm yeri ile ilgili: retilen parann kullanm esnasnda
anmas,maruz kalaca d byklk ve sresi(malzemenin srnme durumunda
uzamas gibi), yksek scaklk etkileri, temasta olabilecei kimyasal maddelerden
etkilenmesi, nemden dolay ar ime vb. Boyutlarda deiiklik yapabilecek etkiler
gz nnde bulundurulmaldr.
5-3.2 Et kalnl
Et kalnlklarna doru tespiti rnn grnt ve performans asndan hayati
neme sahip olduu kadar enjeksiyon kalplama prosesinin ne kadar baarl ve verimli
olacan da belirler.

50

Mukavemet asndan artlarnn gerektirdii mmkn olan en az et kalnl

verilmelidir. Bu malzeme sarfiyatn azaltt gibi enjeksiyon evrim sresi de ksalr.
Ancak burada dikkat edilmesi gereken, ince et kalnlndan dolay kalbn
doldurulamamasdr. Ak yolu uzun paralara et kalnlnn artmas gerekmektedir.
Ancak iyi konumlandrlm birden ok rn besleme az sayesinde bu giderilebilir.
ekil 40 Et kalnlnn tasarm

5-3.3 Federler
Tm para et kalnln arttrmadan, rnn d duvarlarnn mukavemetini
ykseltmek iin federler kullanlr. Eer doru yerletirilirlerse paradaki arplmay da
azaltabilirler. Ancak gerilimin younlat noktalar yaratmamalar ve kntlere
sebebiyet vermemeleri iin tasarlarnn bilinli ekilde yaplmas gerekmektedir.
Rahatsz edici bir knt vermeyecek bir federin eni, irtibatta bulunduu
duvarn et kalnlnn en fazla %70i kadar olmaldr. Boyu ise kalnlnn en fazla 1,5

51

kat ile snrlandrlmaldr. Ayrca federin kalptan szdrlmesinin kolaylamas iin

koniklik salanmal, duvara birleim yerinde 0,5 mm civarnda kavis verilmelidir.
Uzun ve kaln federlerde knty azaltmann yntemleri:
1-Federin geldii yerde duvar dzlemi deitirilebilir.
2-Federin knt verecei yere dekoratif dzenlemeler yaplabilir.
3-Kumlu ve desenli yzeylerde grnt bozukluu gizlenebilir
4-Tek bir feder yerine birka federle mukavemet verilebilir.
Federlerin neden olabilecei ekmelerden dolay parada arplmalar
olumamas iin, bunlarn simetrik bir dzende yerletirilmesi dnlmelidir.
ekil 41 Federlerin yerletirilmesinde knty nlemek

52

5-3.4 Yuvarlatmalar
Plastik enjeksiyonunda akn salanmas iin yksek basnlara klmaktadr.
Keskin keler ak engelleyici bir etki yapar ve buralarda gerilim younlamas olur.
Bu nedenle parann bu kesitlerinin darbeye kar mukavemetleri azalr. Ayrca
parann kalptan kolaylkla szdrlmesini engeller.
Hem akn hem de szdrlmenin rahatlatlmas yannda paradaki gerilimlerin
datlmas bakmndan i ve d keler yuvarlatlmaldr.
ekil 42 Parada keskin kelerin bulunmas sakncaldr.

5-3.5 Bozlar
Parann baka bir yere montajnda balant elemanlarnn tutulmas ve
mesnetlenmesi amacyla bozlar kullanlabilir. Ayrca parann kuvvetlendirilmesi iin
de belli blgelere yerletirilebilirler. knt oluturucu etkisine kar federler iin
alnacak nlemler, bozlar iin de alnabilir.
Bozlar mmkn olduu kadar kk tasarlanmaldr. 0,8 mm den az olmamak
kaydyla et kalnl deliin ap kadar olmaldr. ap irtibatta olduu duvarn et
kalnlna eit ya da az olmaldr. kntnn azaltlmas iin deliin derinlii duvar et
kalnlnn yarsna kadar indirilebilir. Parann kalptan kolayca szdrlebilmesi iin
%1 koniklik salanmaldr.
Eer kalplama esnasnda bir insert paraya ekleniyorsa (bozun deliine) plastik
ekmesinden dolay insert evresinde oluabilecek gerilime kar koyabilmesi iin
bozun et kalnlnn byk tutulmas gerekebilir. Eer insertler bozlara daha sonra
geirilecekse bu et kalnl bu et kalnl nispeten az olacaktr.

53

ekil 43 Bozlarn kalba yerletirilmesinde doru ve yanl uygulamalar.

5-3.6 Delikler
Eer maruz kalabilecei fazla yk sz konusu deilse parada oluturulacak
delikler de bozlarla birlikte tasarlanr. ap 6 mm den az olan deliklere elik edecek
bozun et kalnl, bu apa eit veya ykn durumuna gre daha fazla olarak
seilmelidir. Daha byk apl deliler pratikte genellikle fazlaca yk tamadklarndan
bozlarn eliine ihtiya duymazlar.
rnde azami mukavemetin korunmas v enjeksiyonda yeknesak bir akn
salanmas bakmndan deliklerin bilinli bir ekilde tasarlanm olmas gerekir. Kk
bir blgeye birok delik alacak ise delikler aras mesafe en az delik ap kadar
olmaldr. Byk deliklerde bu mesafe apn %70 ine kadar drlebilir.