HORASANDA EREN ANADOLUDA EVLYA:

ACISU SIRA KY RNENDE

KAHRAMAN ATALAR KLT
Eren in Horasan Evliya in Anatolia: Cult of Heroic Ancestors
in the sample of the village Acisu Sirac

Dr. Ali SELUK*

Z
Kahraman atalar kltn Acsu Sra ky evliya ziyareti rneinde ele almay kendisine konu edinen bu
alma, Alevi deerler sisteminin geleneksel Trk kltr ile olan bann ziyaret fenomeni iinde kodlanarak
varln srdrn anlayc bir eilimle aa kartmay hedeflemektedir. Baka bir deyile, bu alma,
Alevi deerler sisteminin geleneksel Trk kltr ile ilikisini, Acsu Sra ky evliya ziyaretinin geleneksel
Trk kltrndeki kahraman atalar kltn temsil edii balamnda ortaya koymay amalamaktadr.
almann anlayc eilimi gstermitir ki, Acsu Sra ky evliya ziyareti geleneksel Trk kltrndeki
kahraman atalar kltn temsil etmektedir. Bu almann bir dier amac ise ziyaret ritelinin sosyokltrel
yaamla etkileiminin aa kartlmasdr. Zira bir riteldeki ilev kayb sosyokltrel yaam ve deerler
sistemindeki dnm haber vermektedir. Nitekim, Acsu Sra kynde cem ritelinin yaplmay, Alinin
tanrsal karakterindeki erimeyi, dolaysyla deerler sistemindeki dnm iaret etmektedir. Sosyokltrel
yaama dair tm bu deerlendirmeler ise Tokat-Zile Acsu kynde, 2009 ylnda gerekletirilen nitel
aratrma verilerine dayanmaktadr. Veriler katlml gzlem ve derinlemesine grmelerle toplanmtr.
Anahtar Kelimeler
Sra, Kahraman atalar klt, Ziyaret.
ABSTRACT
This study assessing the cult of heroic ancestors in the sample of evliya pilgrimage in the village Acsu
Sirac aims at disclosing in an interpretational approach how the relationship of Alevi system of values with
the traditional Turkish culture has kept its presence by being encoded within the pilgrimage phenomenon.
In other words, this paper intends to display the connection of Alevi system of values with the traditional
Turkish culture in the context of the fact that evliya pilgrimage in the village Acisu Sirac has represented the
cult of heroic ancestors in the traditional Turkish culture. The interpretational aspect of the study reveals
that evliya pilgrimage in the village Acisu Sirac has represented the heroic ancestors cult in the traditional
Turkish culture. Another objective of this paper is to display the interaction of this pilgrimage ritual with sociocultural life, since a loss of function in any ritual informs us a kind of transformation in the socio-cultural life
and system of values. In fact, that the jam ritual has not been performed in the village Acisu Sirac indicates
the dissolution in Alis divine characters, which means a kind of transformation in values of system. All these
assessments on the socio-cultural life depend on the qualitative data of research obtained in Acisu in Zile, a
town in Tokat, in 2009. The whole data has been collected by participant observation and depth-interviews.
Key Words
Sirac, heroic ancestors cult, pilgrimage.

GR
Toplumlar, sosyokltrel hayatlarn geleneksel deerler sistemi ile bu
deerler sisteminin ekillendirdii bir
toplumsal yap balamnda srdrmektedirler. Deerler sistemi ya da kltrel
anlam dnyas, sosyokltrel hayatn
kk paradigmalarn sembolik olarak

bnyesinde tamaktadr. Toplumlarn

kltrel anlam dnyas sembolik bir
anlamlar andan olumaktadr. Temel
anahtar deerlerin merkezde yer ald bu sembolik anlamlar a ise sre
iinde teekkl etmekte, sosyokltrel
hayatn devamll iin gereken gl,
zamana direnli bir toplumsal hafza

* aliselcuk33@hotmail.com

136

http://www.millifolklor.com

Mill Folklor, 2010, Yl 22, Say 87

olarak varln srdrmektedir. Sz konusu deerler sistemi zamana direnen

kalclklarn sembolik karakterlerine
borludur. Kltrel deerler sistemini
temsil eden kimi kltrel eylem biimleri ise kltrn anlam dnyasna ulamak ve onu sosyal yap ile ilikilendirmek iin gl sembolik anahtarlardr.
Bu sembolik anahtar eylemler ile deerler sisteminin birbirine katk halde bulunduu en arpc kltrel fenomenler
ise kltlerdir.
Kltler, deerler sistemini ve bu
deerler sistemine uygun sosyal yapy
anahtar eylemler iinde kodlamaktadrlar. Bu kltrel davranlarn sembolik
kodlarnn derinliklerinde kltrel bir
deerler sistemi ve toplumsal bir yap
yatmaktadr. Hem bir deerler sistemi
ve sosyal yapy bnyesinde saklayan
hem de sembolik kodlar krldnda
bir deerler sistemi ve sosyal yapya
ulama imknn tanyan bu kltrel
davranlarn ad ise riteldir. Kltlerin
ortasnda duran kimlii ile bir deerler
sistemine iaret eden ve sosyal yapnn
habercisi olan ziyaret fenomeni, bu gl anahtar sembolik eylem biimlerinden ilk akla gelendir. Ziyaret fenomeni
pek ok kltn olduu gibi atalar klt
ve kahraman atalar kltnn de sembolik anahtar eylemidir.
Bilindii gibi atalar klt, toplumlarn deerler sistemi, kozmoloji
ve dnya grlerinin yan sra, ruh ve
br dnya anlaylaryla da yakndan
ilgilidir. Atalar klt temsil ettii deerler sistemi ile ilgili gl bir gelenei
gelitirmektedir. Ayn zamanda da bir
hiyerari ve stat dalm ile belirli bir
sosyal yapy oluturmakta ve toplumsal
kontrol salamaktadr. Klte konu olan
ve deerler sistemince kutsallatrlan
atalar, toplumsal hafzada tanrnn kutsal otorite ve gcne denk bir konumu
igal etmektedir (Hardacre 1987:263).

http://www.millifolklor.com

Atalara izafe edilen kutsal konum, atalarn kimi zaman tapnma kimi zamanda kutsal ve korkuyla kark bir tazime
konu olmalarn salamaktadr. Kahramanlar klt ise atalarn tapnma ya da
tazimle karlanmasnn bir sonucu olarak ortaya kmakta ve yerel tanrlarn
oluum srecine kaynaklk etmektedir
(Hardacre, 1987:264). Ayrca, kltrel
sre iinde kimi zaman tanrlarn konumu deimekte, artk tapnlmayan eski
tanrlar hayatlarn insan kahramanlar
klnda srdrebilmektedir. Bazen de
tarihsel ahsiyeti toplumsal hafzada
silikleen insan kahramanlarn tanrlara dnt grlmektedir (Gaster
1987:302). Bu anlamda kahramanlk,
baz toplumlarn sosyokltrel hayatnda merkez rol oynayan karizmatik
ahsiyetlerin en nemli zellii olarak
karmza kmaktadr. Baka bir deyile sosyal hayatn temel otorite figrlerini
kahramanlk belirlemekte, kahramanlk
giderek kutsal bir karaktere brnmektedir. Toplumlarn ebedilemesine katk
salayan ve bu ynyle kutsallatrlan
kahramanlar, sosyokltrel hayatn her
alannda ok nemli rolleri stlenmektedirler. Toplumsal yaam ebediletirme
faaliyetleri mitletirilen ve bylece kutsallaan kahramanlar, atalar kltnn
kutsallk kaynaklarndan beslenmekte
ve kahraman atalara dnmektedirler.
Bu srecin sonunda kahraman atalar,
atalar kltnn bileeni olan tapnma
ya da tazim davranlarna konu olmakta, verimlilii arttrp gelitirmeleri amacyla kendileri iin din trenler
dzenlenmektedir (Gaster 1987:302).
Kahraman atalar klt de nihayetinde
atalar kltnn kutsallklarndan beslenmektedir.
Gumilv, Trklerdeki atalar kltnn kahraman atalar kltne tekml
ettiini ifade etmektedir (1999:124-125).
O halde Trk kltrnde merkezi bir de-

137

Mill Folklor, 2010, Yl 22, Say 87

er olan ve bireylere karizmatik bir otorite ve g kazandran kahramanln

kltletii ve atalar kltnn zamanla
kahraman atalar kltne dntn
syleyebiliriz. Bu dnm, Trklerin
sahip olduu deerler sistemini gz nne aldmzda, doal bir sre olarak
karmza kmaktadr. Zira Trk kltr sahasnda toplum kahramanlarn
nclnde ekillenmektedir. Ayrca,
kahramanlarn faaliyetlerinin kutsallatrl ve mitletirilii sosyokltrel
hafzann kahraman ahsiyetler fikrine
yatknln, kahramanln bir deer
olarak kolektif kabule konu olduunu
gstermektedir. Alp Er Tunga, Ouz
Kaan, Manas vb. Trk destanlarnda
geen kahramanlarn toplumlarna yn
verdikleri, buna bal olarak da kutsallatrldklar ve mitletirildikleri anlalmaktadr. Toplumsal deerler sisteminin kahramanlara atfettii kutsallk ise
kltlemeyi beraberinde getirmitir.
Bu alma, kahraman atalar kltnn Anadoluya ulancaya kadar geirdii form deiikliini ve evliya klt
iinde varln srdrn Acsu kynde icra edilen evliya ziyareti rneinde ele almay kendisine konu edinmitir.
Bylece zaman iinde sosyal yaamda
meydana gelen tm deiikliklere ramen, kltrel deerler sisteminin kendi
temel anahtar bileenlerini form ya da
biim deiiklikleriyle koruyarak srdrn, kltrel bir fenomen rneinde
deerlendirmeyi amalamaktadr. Bu
noktada ziyaret riteli deerler sistemini saklayan sembolik boyutu ile esas
alnmakta ve konunun k noktasn
oluturmaktadr. Bu almada kullanlan veriler Tokat-Zilenin Acsu kynde,
2009 ylnda yrtlen nitel aratrmada, katlml gzlem ve derinlemesine
grmelerle toplanm, anlayc bir eilimle deerlendirilmilerdir.

138

Acsu Sralar
Kendilerini Sra olarak tanmlayan kyller, Anadolu Alevi topluluunun Sra grubuna mensuptur. Bir Trkmen aireti olan Sralarla Trkiyenin
deiik blgelerinde karlamak mmkndr (Kenanolu vd. 2003:161). Tamam Alevi olan bu airet ierisinde
Sra deerler sistemini temsil eden ise
Acsu kydr.
Acsu Sralar, Ana Bac ocana
baldr. Ana Bac, Anadolu Aleviliindeki ilk kadn postniin olarak karmza kmaktadr. O, kocas Veli Babann
lm (1864) zerine hem sosyal hem
din liderlii stlenmitir. Ana Bacnn
postniinlie gemesi geleneklemi,
kendisinden sonra da soyundan gelen
baclar cem yrtmeye devam etmilerdir. Esasnda nceleri Hubyar ocana bal olan Acsu Sralar, Veli BabaAna Bacdan itibaren Hubyar oca Dedelerinin Alevilii Snniletirdiklerini
gereke gstererek sz konusu ocak ile
balarn koparm, yeni bir din merkez
oluturmulardr. Bu ayrma, terminolojilerini de etkilemi, Alevilikte din
lider iin kullanlan Dede kavramnn
yerini Baba kavram almtr. Bylelikle Sra Alevi topluluunda Dedeciler ve
Babaclar olmak zere iki eilim ortaya
kmtr. Acsu Sralar, Babac gruba
mensup olup, Babaclar veya Ana Bacclar olarak bilinmektedirler.
Kyde Ana Bac-Veli Babann olduu ifade edilen eski bir cem evi mevcuttur. Ancak ky sakinleri, bu cem evinde son 40 yldr cem yaplamadn ifade
etmilerdir. Bu ynyle bir ilev kayb
sz konusudur. Bahsi geen ilev kayb
Geertzi akla getirmektedir. Zira Geertz
baarsz ya da ilev kaybna urayan ritelleri sosyal yapda deerler sisteminden farkllaan bir deiimin yaandnn iareti olarak grmektedir (Geertz
1957:52). yle anlalyor ki sosyal yap

http://www.millifolklor.com

Mill Folklor, 2010, Yl 22, Say 87

iinde gl bir konuma sahip olan Baba

otoritesinin eksiklii, deerler sistemi
ile ilikili sosyokltrel bir eylemin yani
cem ritelinin ilemeyiini beraberinde
getirmitir. Baba otoritesinin eksiklii
ve kayb her ne kadar Alevi toplumunda
ok byk nem arz eden ikrar alma ve
musahiplik ritellerinin yaplamayn
beraberinde getirse de geleneksel Trk
dindarlnda merkezi neme sahip ziyaret riteli, atalar/kahraman atalar kltn iaret edecek biimde glenerek
toplumsal yaamda yerini almtr. Bu
durumu dorular biimde kyde sadece
atalar klt balamnda evliya ziyareti
riteli iinde cem riteli icra edilmektedir. O halde deerler sistemi, sosyal yapda bir dnm olsa da kendi z varln srdrecek temel paradigmalarn
kolaylkla harekete geirebilmektedir.
Ziyaret fenomeni, Sra deerler sisteminin genelini temsil etmenin tesinde
bu deerler sisteminin bileenlerini de
bir araya getirerek btnsel bir deerler
sistemini sunmaktadr. Ziyaret fenomeninin, sz konusu deerler sistemine uygun bir sosyal yapy yaracak bir anahtar oluu ise sosyokltrel yaamdaki
kltsel rnekler dikkate alndnda bariz bir biimde aa kmaktadr.
Acsu Sra Ky Dokuz Evliyas
Ziyaret fenomenine arkaik toplumlardan gnmz toplumlarna kadar pek
ok kltrde rastlanmakta, inan ve uygulama dzeyinde baz farkllklara ramen ziyarete konu olan meknlarn var
olduu bilinmektedir (Eliade 1971:367371). Dier taraftan ziyaret fenomenine
slm dnyasnda da rastlanmakta, temelde Sami kkenli dinlerin sz konusu
fenomene kar kmalarna karn bu
tr inan ve uygulamalarn varlklarn
srdrdkleri ifade edilmektedir (Gnay vd. 1996:11, 115-116). Ziyaret, Trk
topluluklarnn da yaygn uygulamala-

http://www.millifolklor.com

rndan birisidir. Nitekim evliya ziyareti

ile ilgili inan ve uygulamalar, Anadolu
corafyasnn geneline hkimdir (Tanyu
1967, Gnay vd. 1996).
Daha ok Bekta teriminde kullanlan eren kelimesini (Ocak 1992:16n) Acsu Sralar kullanmamaktadr. Onlarn,
Anadoluda yaygn bir ekilde kullanlan
evliya kelimesini (Ocak 1992:16n) tercih
ettikleri gzlemlenmitir. Evliya ziyareti, evliya mezarlarnn bulunduuna
inanlan meknlarda gerekletirilmektedir. Anlatlanlara baklrsa, evliya ziyareti kyn kuruluuyla balam ve
kuaklar boyunca devam etmitir. Aratrma sahamzdan elde ettiimiz veriler,
evliya inancnn temelinde Hac Bekta
Velinin Horasandan Anadoluya geli
mitinin yattn gstermitir. Sz konusu mitte Ali ve Ahmet Yesevi de yer
almaktadr.
Kyllere gre ziyarete konu olan
evliyalar, Anadolunun yurt tutulmasn salayan kutsal kiilerdir. Ancak
unu da belirtmek gerekir ki sz geen
mit ile Vilyet-nmede geen arasnda
farkllklar mevcuttur. Vilyet-nmeye
gre Hac Bekta Velinin Anadoluya
geli mitinde Ali ve Ahmet Yesevi yer
almamakta, gvercin donuna girenin de
Hac Bekta Veli olduu belirtilmektedir
(Vilyet-nme 1995:14-20). Ayrca, Hac
Bekta Veli, tarihi ahsiyet olarak Ahmet Yesevi ve Aliden farkl dnemlerde
yaad gz nnde bulundurulduunda Acsu kynde anlatlan mitte bir
anakronizmin sz konusu olduu da anlalmaktadr. Bu durum Sralarn szl kltre dayal bir topluluk oluu ve
inan sisteminin szl kltrle tan
esnasnda mitleen karakteri ile ilikilidir. Baka bir deyile sz edilen anakronizm, Sralarn inanlarn sembolik bir
karaktere brndrerek mitletirdiklerini gstermektedir. Anlalan o ki Acsu
Sralar, Ali ve Ahmet Yeseviyi Hac

139

Mill Folklor, 2010, Yl 22, Say 87

Bektala birlikte Anadoluya getirerek

onlar ve sembolik olarak temsil ettikleri
deerler sistemini mitletirmektedirler.
nan sistemlerinin mitsel bir forma brn Sralarn dier Alevi
gruplarn da dhil olduu topluluklardan kendilerini ayrtrma amacn temsil etmektedir. Zira Ali ve Ahmet Yesevi
sembolizmi ile inan sistemi Anadoluya
gelmeden nceki orijinal kaynaa dayandrlmaktadr. Bylece Sralar, kendilerinin orijinal deerler sisteminden
beslendikleri ve geleneksel Trk kltr
ile balarn srdrdklerinin iaretlerini vermektedirler. Hac Bekta, Ahmet
Yesevi, Ali sembolizmi kltrel bir sreci ima etmektedir. Acsu ky topluluu,
Ali, Ahmet Yesevi ve Hac Bekta Veliyi
ayn mit iine yerletirerek, onlarn temsil ettii inan sistemini kabul ettiklerini
belirtmek istemektedir. Dier taraftan
Ali, Ahmet Yesevi ve Hac Bekta Veli
artk tarihi ahsiyetler olmaktan karlp; inan sisteminin zn oluturan
semboller haline gelmilerdir. Bylece
bir yandan Ali geleneksel Trk kltrne mal edilerek etnik ve kltrel olarak
zmsenmekte, dier yandan da Ahmet
Yesevi sembolizmi ile inan sisteminin
orijin kayna ile ilikisi ikrar edilmektedir.
Ayrca, Ali ve Ahmet Yesevinin
yan yana zikredilii bu iki karizmatik
ahsiyetin ardndaki bir atalar kltn
ima etmektedir. Bu noktada dikkat eken bir dier zellik de Alinin sembolik
olarak kahraman atalar kltn iaret
ediidir. Kyllerin Aliyi Anadoluya
gelen kahraman atalar arasnda say
da dorudan doruya kahraman atalar
kltn iaret etmektedir. Trklerin,
tarih boyunca toplumlarn kahramanlarn nclnde derleyip toparlay,
bu kahramanlarn destan ve mitlere
konu oluu hatrlandnda bylesi bir
sembolizasyon ve mitletirme artc

140

olmayacaktr. Kltrel hafzann kahramanlar kltne bu yatknl, Acsu

Sra kynde Alide dhil, Horasandan
Anadoluya gelen doksan bin er ile bu
erlerle ba kurulan kydeki evliyalarn
kahraman atalar olarak grlnde
arpc bir biimde aa kmaktadr.
Acsu Sralar arasnda Alinin
kahraman ata klt ile ilikilendiriliine dair bir baka mite daha rastlanmtr. Buna gre Ali, Zal olu Rstem
ile savam ve onu malup etmitir.
Oysa tarihi gereklik alanna bakldnda Rstem ile savaan kahraman
Trk hkmdar Afrasyabdr (Firdevsi,
1967:33-40, 216-222, 226-232). Bilindii zere Firdevsinin Afrasyab olarak
bahsettii kii Trk kahramanlk destanlarnn balca ahsiyetlerinden olan
Alp Er Tungadr. Yine inan sistemini
mitletirme ve sembolize etme giriiminin bir paras olmak zere burada da
bir yer deitirmeyle karlamaktayz.
Acsu Sralar arasndaki her iki mitsel anlatdan da anlalan o ki, Trklerin Anadoluya gelileriyle birlikte Orta
Asyadaki tarihi kahramanlar Ali donuna girmi, yerlerini Aliye brakm,
Ali karizmatik ahsiyeti kahramanln
sembolik taycs haline gelmitir (Seluk 2008:48, 87). Alinin Trk kltr
sahasna ve kahraman atalar zincirine
dhil edildiinin sembolik bir dier gstergesi de Zlfkrdr. Alinin olduuna
inanlan sz konusu kl, yaps itibaryla Arap klcndan ayrlmakta, tamamen
Trk klc zelliini tamaktadr. Ayrca kl, Trklerde kahramanln simgelerinden birisidir (Esin 2001:127).
Alinin kahraman atalar kltnn
temel anahtar sembol haline geliinde
Sra Alevilerinin orijin deerler sistemine ballklarn glendirme abalarnn izlerini srmek mmkndr.
Kendilerini ayrtrmak, dier deer
sistemlerinin etkilerinden korunmak,

http://www.millifolklor.com

Mill Folklor, 2010, Yl 22, Say 87

grup varoluunu srdrmek amalar,

kahraman atalar kltn temsil edecek
biimde Ali sembolnn sivrilmesini beraberinde getirmitir. Bylece Ali, Trk
kltr sahas ierisine yerletirilmi;
atalardan biri haline getirilmitir. Alevi Dede ecerelerinin Aliye balanmak
istenmesi, Alinin sembolik olarak orijin
deerler sistemi ile ilikilendiriliinin,
kahraman atalar kltnn temel anahtar sembol olarak grlnn aikr
gstergesidir. Sz edilen evliyalarn Ali
ile ilikilendirilip ziyarete konu edilmeleri ise bir kahraman atalar kltnn
somut iaretleridir.
Acsu Sra kynde ziyarete konu
olan dokuz evliya mekn bulunmaktadr: Kara dede, Bakacak evliya, Nian
evliya, Kk evliya, Narl evliya, Kzgn evliya, Ktlm ana, Veli baba ve Ana
bac. Evliyadan nn mekn (Kltm
ana, Veli baba, Ana bac) kyn iindedir. Ktlm ana ziyaret yeri, kyn eski
mezarlnn snrlar iinde bulunan
byk bir mee aacnn altndadr.
Kyllerin ifadesine gre eski mezarlk,
Kltm ana ziyaret yeri dorultusunda
belirlenmitir. Veli baba ve Ana bacnn
ziyaret yerleri ise kyn yeni mezarlnn iinde, kyller tarafndan tekke
olarak adlandrlan yapda yer almaktadr. Eski mezarln oluumunda olduu
gibi, yeni mezarln oluumunda da Veli
baba-Ana bacnn mezarlarnn etkisi
olmutur. Mezarlarn evliya olduuna
inanlan ahsiyetlerin bulunduu mekn
evresinde olumasnn, dorudan atalar
kltyle balantl olduu dncesindeyiz. Zira deerler dnyasnn sembolik
olarak yaam alanna aktarldn gz
nnde bulundurduumuzda, atalarn
merkeze alnarak hayatn organize edildii sonucuna ulamamz mmkndr.
Dier ziyaret yerleri kyn evresindeki dalarn zirvesinde ve da ile
ayn adla anlmaktadr. Kyllerin an-

http://www.millifolklor.com

lattklarna gre, Veli baba-Ana bac

haricindeki evliya ziyaretleri kyn
kuruluuyla birlikte balamtr. Anlatlanlara gre evliya ziyaret yerlerinin
ounluunun tespitini kyn kurucusu
ve Veli babann dedesi olan Kurt Hasan
lakapl ahs yapmtr. Bunun yan sra,
Veli baba ve Ana bac Nian evliyann
yerini tespit etmitir. Tm bu ziyarete
konu olan evliyann yerlerinin aran
ya da meknsal olarak yerlerinin tespiti
abalar deerler sistemine orijin kaynaklar belirleme giriiminin sembolik
bir gstergesidir. Orijin kaynaklarnn
tespitinin ardndan evliya mezarlarnn
ziyarete konu oluu ise yeni kurulan toplumsal hayat bu merkez deerler sistemi ile ilikilendirme ve buna gre sosyal
hayat organize etme giriiminin sembolik olarak ziyaret ritelinde somutlatnn habercisidir. Veli baba-Ana bac
evliyalarnn ziyarete konu olmalar,
onlarn lmyle birlikte balamtr.
Onlar ayrcalkl klan ise orijin deerler sistemi ile yani atalar ile balanty
kurmalardr. Veli baba-Ana bac haricindeki dier evliya ziyaret yerleri ta
ynndan mezar ekline getirilmi, evresi tala evrilmi durumdadr.
Acsu Sralarnn evliya ziyaretlerine gidilme zamanlar farkllk arz
etmektedir. Veli baba-Ana bacnn ziyaretine her Perembe ikindi zeri kadnlar topluca giderler. Burada bir klt
deiikliiyle kar karyayz. nceden
kyn kadn ve erkekleri topluca giderken gnmzde erkekler bireysel olarak ziyaret etmektedirler. Kyller bu
ziyareti Cuma akam ziyareti olarak
adlandrmaktadrlar. Ayrca sz konusu
ziyarete adan yerine getirilmesi iin
gidilmektedir. Dier evliya ziyaretlerine
gidilme nedenleri farkllk arz eder. yle
ki kyllere gre ocuu olmayan kadnlar, hastalar, geim sknts ekenler,
isizler vs. evliyalara niyaz edip, ibadet

141

Mill Folklor, 2010, Yl 22, Say 87

ederlerse, o, kendisinden istenilen her

eyi yerine getirir. nemli bir husus da
Kara dede ve Bakacak evliyasna mayshaziran aylarnda yaplan toplu ziyaretlerdir. Ancak ziyaretin nedeni ne olursa
olsun, orada kanl kurban riteli yaplmas arttr. Sz konusu ziyaret nedenlerinin temelini adak oluturmaktadr.
Onlara gre evliyadan her trl dilek
adak karlnda yaplr. Burada kurbanlk hayvan ko veya cebraildir; bunlarn dnda herhangi bir hayvan veya
nesneden adakta bulunulamaz. Ayn zamanda adanan adaklarn evliyann mezar banda kesilmesi gerekmektedir.
Ancak, Veli baba-Ana bac ziyaretinde
adak tekkenin giri kapsnda kesilir.
Baz evliyalarn glerinin belirli alanlara tahsis edildii de grlmektedir. yle
ki, Kltm ana yrmeyen ocuklarn
yrmesini; Kara dede ve Bakacak evliyas, yamur yamasn salamaktadr.
Ayrca kyller arasnda, evliyalarn
ky koruduu inanc mevcuttur. Evliyaya kar yaplan saygszlk en byk
gnahlardan saylmaktadr. Ayrca, mezarlarnn bulunduu dalarn sahipleri
de bu evliyalardr. Evliyann dala ilikilendirilmesi, dahas bulunduklar yerlerin ve zellikle de bu dalarn sahipleri
olarak grlmeleri geleneksel Trk dinindeki atalar klt ve yer-su inanlarn artrmaktadr.
O halde hastalar iyiletiren; kurban rneinde olduu zere bir eit
tapnmay, tazim ve saygy talep eden;
saygszl ho grmeyip cezalandran,
ky koruyan ve kendi yattklar yerleri sahiplenen bu evliyalar bir atalar
kltn haber vermektedir. Zira Acsu
Sra kyndeki evliyaya dair tm bu
inan ve uygulamalar atalar kltnn
Anadoluda yeni bir form altnda ancak
orijin deerler sitemine dayal bir biimde varln srdrdn gstermektedir. Evliya ziyaretinin atalar kltne

142

ilikin deerler sistemini temsil edii, ziyarete biraz daha yakndan bakldnda
iyice aa kmaktadr.
Acsu Sra Ky Erenleri
Acsu Sra kyndeki evliyalar soy
ve nesep itibariyle Horasan Erenlerine
balanmakta ve bylece kahraman atalar klt iinde anlmaktadrlar. Bu
evliyann mezarlarnn eklinden, kendilerine ynelik olarak uygulanan tm
riteller de bu kahraman atalar klt
ile ilikilidir.
Kydeki tekke ierisindeki mezarlar hari, dier evliya mezarlarnn sonradan oluturulmas bu meknlarda belirli bir ahsa ait bir mezarn olmadn
gstermektedir. Bu durum ise deerler
sistemine bir kk atfetme ve orijinal
deerler sistemi ile balant kurma giriimini temsil etmektedir. Bylece ayn
zamanda anonimleen bu yedi evliyann
yurtlar olarak dalarn belirlenii, geleneksel Trk dinindeki ata ruhunun daa
gitmesi, da mekn tutmas inancnn
devam niteliindedir (Esin 2001: 37-38).
Kltrn kendi deerler sistemini kltletirme giriiminin bir paras olmak
zere ziyaret ritelinin icra edilebilmesi, kltle ilgili inanlarn kyde riteller
balamnda kolektif bir paylamn konusu olmas amacyla, dada yatan evliya atalar iin mezar oluturulmutur.
Evliyann adn alan dalar, ayn
zamanda dan zirvesinde yattna inanlan evliyann ruhunu temsil etmektedir. Kyde evliya mezarlar youn bir
ziyarete konu olmaktadr. Evliya ziyaretinin bylesi youn uygulann kyller
kyde imdilik cem yaplmad iin sadece evliyalara gidiyoruz tarznda izah
etmilerdir. Elbette ki evliya ziyaretinin
bylesi youn icra ediliinin salt cem ritelinin uygulanmayna bal boluu
doldurma giriimi olarak okumak mmkn deildir. Cem ritelinin uygulan-

http://www.millifolklor.com

Mill Folklor, 2010, Yl 22, Say 87

may deerler sisteminin devamlln

salamak zere evliya ziyaretlerinin artn belirli lde etkilemise de, evliya ziyaretleri esasnda merkezi deerler
sistemi ile ilikililii itibariyle bylesi
youn bir katlma konu olmaktadr.
Kyde evliya zerine yemin etme
uygulamasnn da son derece yaygn olduu, zellikle evliya zerine yemin
edildii grlmtr. Bunlar; Kara dede,
Veli baba ve Ana bacdr. Kara dedenin
kyn ilk evliyas olma ihtimali yksektir. Zira kyller, llerinin mezardaki
ynn, Kara dede dana gre ayarladklarn ifade etmektedir. Yani, kyde
ller mezara yz Kara dede dana
bakacak ekilde konulmaktadr. Veli
Baba ile Ana Bacnn ise kyn kurucusu, dip ata kabul edilen Kurt Hasann
torunlar olduklarna, Horasan erlerinin
soyundan geldiklerine inanlmaktadr.
Kyde birisi karsndakine sz verirken
Kara dedenin/Veli Babann/Ana bacnn zerine yemin ederim ki veya szm tutmazsam Kara dede/Veli Baba/
Ana Bac beni kessin, beni arpsn eklinde yemin etmektedir. Bu durum, sz
konusu kutsal ahsiyetlerin Acsu Sralarnn ortak atas olarak grld ihtimalini glendirmektedir. nk len
her aile by veya ata, atalar kltne
konu olmamaktadr. Ayrca, sz edilen
bu evliyann ziyareti esnasnda yaplan
riteller sradan bir insann mezarna
yaplan tazim ve saygnn ok tesindedir. O halde bahsi geen mezarlarda
yattna inanlan kiiler sradan ahsiyetler deildir. Evliyann karizmatik
hviyetini gsterecek ve onlar sradan
kiilerden ayrtracak biimde evliya
ziyareti belirli bir ritel formda gereklemektedir.
Kyde evliya ziyareti, evliyaya ibadet olarak tanmlanmaktadr. Bylesi bir
tanm, atalar kltnn atalara tapnma
esasn artrmaktadr. Evliya ziya-

http://www.millifolklor.com

retine kydeki kadn ve erkekler topluca gidecekse, katlmclarn tamamnn

sorgu/grgden gemesi gerekmektedir.
Zira ziyaret ibadetinden sonra cem yaplmaktadr. Sadece evliya ziyaretleri
balamnda icra edilen, bunun dnda
uygulanmayan ceme ise sorgu/grgden
gemeyenler girememektedir. Evliya
ziyaretinden nce yaplan sorgu/grg,
bir arnma ritelidir. Herkes evliyaya
ibadet edememekte, ancak sz konusu
topluluun temiz kabul ettii kiiler evliyann huzuruna kabilmektedir. Evliyann mezarna gelindiinde, meknn
giriinde ya srasna gre sralanlmakta, erkeklerden sonra kadnlar sraya
girmektedir. Herkes ayakkabsn ve
orabn karmaktadr. Mezar, talarla
evrili durumda olduu iin onun giriinde eik grevini yapan ta bulunmakta,
bu taa ya Allah! Ya Muhammed! Ya
Ali! diyerek niyaz edilmektedir. Tekke
ziyaretinde ise meknn kapsna niyaz
edilir. Daha sonra evliyann ayakucu tana varlr; Ya Allah! Ya Muhammed!
Ya Ali! diyerek evliyann ayakucu tana
defa niyaz edilir. Burada kii evliyaya
yalvararak dileini syler: Kara dedem/
Veli babam/Ana bacm, bana ocuk ver;
bana salk ver; bana rzkm ver vb.
Ayn zamanda ziyaret eden kii ayet biliyorsa, niyaz sonras ayet okur.
Bu durum, evliyann canl veya
lmsz, insanst bir varlk olarak tasavvur edildiini gstermektedir. Zira
kyller, evliya ziyaretini biz lye deil,
diriye gideriz cmlesiyle ifade etmektedirler. Diriden kast varlklarn sre
iinde zincirleme bir biimde devam ettiren atalardr. Acsu Sra kynde iki de
kadn evliya mevcuttur. Kadnlarn kahraman atalar kltne konu oluu Sralarn kozmoloji anlaylaryla ilikilidir.
Sralar, yaratlta cinsiyet ayrmnn
olmadn, kadn ve erkein kii (insan)
olarak ayn olduunu, dolaysyla kera-

143

Mill Folklor, 2010, Yl 22, Say 87

met sahibi atalarnn hepsini kadn ya

da erkek ayrmakszn evliya statsnde
deerlendirdiklerini ifade etmektedirler.
Bu durum, kahraman atalar kltnde
kadn-erkek ayrmnn sz konusu olmadn gstermesi asndan nemlidir.
Ziyaretin devamnda evliya mezarnn toprandan yalandktan sonra ona
srt evirmeden geri geri gidilir, giriten
dar klr. Tekkede ise cferden yalanr. Evliyaya niyaz etme uygulamas
sona erdikten sonra kurban riteli balamaktadr ki, kurban atalar kltnn
ayrlmaz bileenlerindendir. Kurbanlk hayvan mezarn etrafnda defa
dndrlr, her dn ncesi evliyaya
niyaz edilir. Eer kurban adanm ise
kurbanlk hayvan, adak sahiplerinin
dndrmesi gerekir. Ancak adak amal ziyaretler dnda kurban hayvan
mezarn etrafnda yaa byk bir kii
dndrr. Kurban evliyann etrafnda
dndrldkten sonra, kula biraz kesilir ve evliyann zerine damla kan
damlatlr. Tekkede ise kurbann evliya
etrafnda dndrme uygulamas yaplmamaktadr. Kurban, tekke haricindeki
evliya ziyaretlerinde mezarn baucunda
kurbanc tarafndan kesilir. Tekke ziyaretinde ise tekkenin giri kapsnda kesilir. Btn bunlardan anlalaca zere
bu kurban artk tamamen evliyaya aittir
ve dorudan evliyaya sunulmaktadr.
Bu nedenle ister kurban eti olsun, isterse de evden getirilen dier yiyecekler
olsun hi birisi geri gtrlmez. Kurban
etinden yaplan yemek tabaklara konulduktan sonra Sofu tarafndan dualanr,
bu uygulamadan sonra yemee balanr.
Evden getirilen yiyeceklerden ve kurban
etinden evliyann zerine brakld da
grlmtr. Kurban eti artmsa; kurbann derisi, kemikleri, ty vb. gibi
kurbann artklar, ziyaretin iine gmlmektedir.
Ziyaret ritelinin devamnda kur-

144

ban kesiminin ardndan, herkes mezarn etrafnda halka eklinde toplanarak

diz st oturmakta; Ya Allah! Ya Muhammed! Ya Ali! diyerek defa secde
etmektedirler. Eer yamur duas iin
ziyaret yerine gelinmi ise (Kara dede
veya Bakacak evliyasna), oradaki yal bir kii evliya mezarnn stne
defa su damlatr. Buradaki mezara su
damlatma uygulamas, benzer benzeri
dourur ilkesiyle ilikili olup, meydana
gelmesi istenen olayn taklit edilmesinden ibaret bysel bir tekniktir. Bu
ritteki yal kii sembolik olarak atalar
kltn iaret etmektedir. Zira yallar
atalara kategorik olarak en yakn kii
olarak grlr, bu nedenle sosyal yapda
belirgin bir otorite igal eder ve saygyla
karlanrlar.
Her su damlatma uygulamasndan
nce mezara evliyam bize yamur ver
diye yalvararak secde edilir. Grld
zere evliya ziyaretinde, istenilen ey,
dorudan evliyadan istenmektedir. Evliyann tanrya araclk etmesinin kesinlikle sz konusu olmad, bireysel
ve toplu secdeler yaplmasndan da anlalmaktadr. Bu ynyle aslnda evliya
mezar etrafnda oluan riteller, kahraman atalara tapnmadan ibaret bir
riteldir. Kahraman atalara tapnma ise
geleneksel Trk dininin ayrc zelliklerinden birisidir (Gumilv 1999:123-125).
Bu bakmdan kahraman atalar kltnn Acsu Sralar arasnda ziyaret fenomeninde sembolik olarak kodlanarak
varln srdrd, sz konusu kltn
sreklilik arz ettii anlalmaktadr.
Mteakiben mezarn bulunduu meknn dnda, cem yaplr. Kyde evliya ziyaretinin bir paras olmak zere cem ritelinin icra edilip bunun dnda cemin
yaplmay ise ayrca dikkat ekicidir.
Bu durum kyde cem ritelinin de atalar kltnn bir riteli haline geldiini, dorudan atalar iin dzenlendiini,

http://www.millifolklor.com

Mill Folklor, 2010, Yl 22, Say 87

merkez deerler sisteminin atalar kltn iaret edecek biimde sivrildiini

gstermektedir. Ayrca, cemin ilevindeki bu dnm Alinin konumunun deus
otiosusa dnmesi sonucunda evliyalarn n plana kmasyla da ilikilidir. Bu
nedenle Acsu Sra kynde artk ibadet
Aliye deil, evliyalara yani ulu ruhlara,
atalara yaplmaktadr.
Anlalan o ki Acsu Sralar, evliya ziyareti bnyesinde kahraman atalar kltnn devamlln salayacak
biimde sembolik olarak kodlamakta,
bu kltn temsil ettii deerler sistemiyle iliki ziyaret riteli vastasyla
kurulmaktadr. Deerler sisteminin
Anadoluya tan srecinde yaanan
sosyokltrel deiimlerin bir sonucunda kutsallk kaynaklarnn form deitirdii, kahraman atalar kltnn evliya klt formuna brnd grlmektedir. Ancak form deiikliine ramen
temel anahtar deerlerin ayn kald da
anlalmaktadr. Nitekim evliyann zerine yemin edilii, evliyann ky koruduu inanc, kahraman atalar kltn
temsil edecek biimde evliyann otoritesinin glendiini gstermektedir. 3040 yllk bir gemii olan evliya zerine
yemin etme uygulamas kutsalln formunda yaanan deiiime tipik bir rnektir. Zira daha nceleri kyde evliya
zerine deil dorudan Alinin zerine
yemin edildii anlalmaktadr. Kahraman atalar kltnn nemli sembolik
bileenlerinden olan Ali yerine evliya
zerine yemin edilii, kahraman atalar
kltnn temel deer sistemi olarak
onaylandn gstermektedir. Ancak
bu deerler sisteminin sembolik kutsal
karizmatik unsurlarnda dnm ve
yer deitirmelerin meydana geldiini,
dolaysyla da biimsel deiikliklerin
olduunu iaret etmektedir. Yemin ritelindeki bu dnm sosyokltrel yaamdaki deiimin de habercisidir.

http://www.millifolklor.com

Ali zerine yemin etme ritelinin

yerini evliya zerine yemin etme ritelinin alnda kyde yaanan g sreci,
toplumsal etkileim, ekonomik dnmlerin, bunun da tesine cem ritelinin icra edilemeyiinin etkin rol oynad anlalmaktadr. Ritel uzman olan
ve ritelleri ynetmek suretiyle deerler
sistemini sosyal yapyla ilikilendiren
Baba otoritesinin kayb, onun sosyal yapdaki yerinin boalmasna yol amtr.
Sz konusu ilev kayb ise deerler sistemi ile iliki kuracak sembolik bir unsurun yani evliya figrnn ne kn
beraberinde getirmitir. Yeerdii ortam
yani kltsel balam dikkate alndnda yatrdaki evliya figrnn sembolik
kodlarnn kahraman atalar klt ile
ilikililii aa kmaktadr.
Acsu kynde cem riteli ile ilgili
olarak dikkat eken bir dier husus da
mahiyetiyle ilikilidir. Kyn deerler
sisteminin nemli bir bileeni olan mira
mitine gre Muhammed miraca, Alinin
srrn renmek iin karlmtr. Mirata Muhammed, Allah ile beraber pilav yemi, fakat sadece perde arkasndan
uzanan yeil bir el grmtr. Muhammed miratan indiinde, Ali ona elini
uzatmtr. Alinin eli Muhammedin Mirata grd yeil eldir. Tespit ettiimiz mira mitinin baka bir versiyonun
da ise Muhammed perdeyi aar ve Aliyi
grr.
Sz edilen mira mitinden anlalaca zere Acsu ky Sralar,
Alinin Allah olduuna inanmaktadr.
Alinin Tanrlnn, Anadoludaki Alevi
topluluklarn geneline zg bir inan olduu ifade edilmektedir (Mlikoff 2005:
79-101). Acsu Sralar, Bism-i ah kelimesini kullanmakta, bu kavramn besmele olduunu; buradaki ah teriminin
Aliyi iaret ettiini vurgulamaktadrlar.
Aslnda bu mitte Alinin antropomorfik
Gk tanr hviyetine brnd anla-

145

Mill Folklor, 2010, Yl 22, Say 87

lmaktadr. Yukarda bahsettiimiz Horasandan Anadoluya g mitinde zikredildii zere Ali, Anadoluya kahraman
ata olarak gelmi; Anadoluda ise sre
iinde antropomorfik Gk tanr kimliine brnmtr. Bu durum, Gasterin
ifade ettii zere tarihsel kimlii hafzalardan silinen ya da anonimleen insan kahramanlarn tanrlara dnmesi
olgusuyla alakaldr (Gaster, 1987:302).
Ancak sre bununla snrl kalmam
kyde kahraman atalar kltnn evliya
klt formuna brnerek varln devam ettirdii, deerler sistemi ile ban
srdrd ikinci bir deersel yer deitirme yaanmtr. Bu srete ise Alinin
deus otiosus haline dnmnn izlerine rastlanmaktadr. Deerler sisteminde yaanan tm bu yer deitirmeler ve
sosyokltrel yaamdaki dnmler
Sralarn Sami kltrnn etkilerine
kar direnlerini en yksek noktada
tutma ve kendilerine kltrel genetiklerine uygun bir yol izme giriimlerini
temsil etmektedir. Kendi kltr kaynaklarndaki iki anahtar kutsal deeri yani
Gk tanr ile kahraman ata kltn birletirerek yeni bir tanr tasavvuru yarattklar anlalmaktadr.
O halde Acsu Sralarnda cem,
Alinin tanrlna bizzat Muhammed
peygamberin ahitlik ediinin anlatld mira mitinde geen hadiseleri temsil
eden ve Ali iin icra edilen bir riteldir.
Cemin toplumsal yaamda icra edilmeyii Alinin antropomorfik Gk Tanr imajnn eridiini ve bylece deus otiosus haline dntnn iaretlerini vermektedir. Daha nceki srete Alinin deerler
sistemi iinde tanr kimlii ile ne k
ise Gk-Tanrnn antropomorf telakkiler
ynnde kiiletirildiinin gstergelerindendir (Gnay vd. 1997:42). Buna karn
Alinin deus otiosus haline dnm ve
tanrsal konumundaki erime Kutsaln
tezahr, baka bir ifadeyle kutsaln

146

gkten aalara inerek yaygnlap oalmasyla ilgilidir. Kutsaln tezahrleriyle Ali ahsndaki antropomorfik GkTanrnn deus otious konumunu edindii; atalar/kahraman atalar klt veya
bu kltlerin deersel olarak yerini alan
evliya klt rneinde olduu zere,
kutsaln gkten aalara inerek yaygnlap oald anlalmaktadr. Bylece
sosyokltrel yaamdaki dnmlerle
birlikte insana daha yakn ve somut varlklarn, kutsal ruhani ahsiyetlerin n
plana kt grlmektedir.
Baka bir ifadeyle Ali, Acsu ky
Sra deerler sistemi iindeki kutsal
merkez konumunu baka kutsal formlara brakmakta, gksel varlklar aknlktan ve pasiflikten, daha dinamik, daha
aktif ve daha ulalabilir formlara doru
hareket etmektedirler. Daha dorusu
kutsaln somuta doru srekli bir inii
sz konusu olmaktadr. Eliaden yedekleme deiim (2005:80) olarak tanmlad bu durum, Acsu ky Sra deerler
sistemi iinde Ali-kahraman atalar klt
yedekleme deiiminde bariz bir biimde
grlmektedir. Deerler sistemindeki bu
dnm Eliade iin muhtemelen hi de
artc olmazd. Zira Eliadee gre GkTanr inancnn hkim olduu topluluklarda, Gk-Tanr inancnn zayflamasyla birlikte atalara tapnma artmaktadr (2005:71). Eliadeyi dorulayacak
biimde antropomorfik Alinin kutsal
kimliinin pasiflemesiyle birlikte, Acsu Sralarnda kahraman atalar klt
merkez konuma yerlemitir. unu da
unutmamak gerekir ki kahraman atalar
kltnn Trklerin geleneksel dinlerinin nemli bir unsuru oluu da kutsaln
dnmn tetiklemi grnmektedir.
Sz konusu kltn farkl sosyokltrel
evrelerle etkileime ramen yzyllar
boyunca zn kaybetmeden farkl formlar altnda varln devam ettirebilmesi,
onun Trk kltrnn temel bileenlerinden olduunu gstermektedir.

http://www.millifolklor.com

Mill Folklor, 2010, Yl 22, Say 87

SONU
yle anlalyor ki Acsu Sra ky
evliya ziyareti bir eit yedekleme deiimi temsil etmekte, kahraman atalar
kltnn deerler sistemini bnyesinde barndrmaktadr. Acsu Sra ky
evliyasnn kahraman atalar klt ile
ilikilendirilii ise Horasan Erenleriyle
aralarnda kurulan nsiyet vastasyla salanmaktadr. Horasan Erenlerinin torunlar olan ve kyn kurucular
olarak grlen bu evliya, ziyaret riteli
balamnda gl bir ballk ve saygya konu olmaktadr. Ziyaret fenomeni
deerler sistemini zgn geleneksel formuyla devam ettirmenin tesinde deerler sistemi ve sosyal yapdaki dnmleri de iaret etmektedir. Nitekim ziyaret
riteli balamnda evliya zerine yemin
edilii, artk cemin evliya ziyaretlerinde
yapl deerler sistemi ve sosyal yapdaki dnmn habercisidir. Dolaysyla Sra Alevileri deer sistemleri iinde
bir yandan Alinin tanrsal karakterinin
eriyip yerini atalar klt ve kahraman
atalar kltnn ald yedekleme bir deiimi yaarken dier yandan da benzer
bir biimde atalar klt ve kahraman
atalar kltnn evliya klt formunda
devam ettii bir sreci yaam grnmektedirler. Sz edilen tm bu sreler
ise kltrn geleneksel deerler sistemi
ile ilikiyi temel anahtar deer ve kutsallklar dzeyinde devam ettirtme zellii ile ilikilidir.

Geertz, Clifford, 1957, Ritual and Social Change:

A Javanese Example, American Anthropologist, New Series, 59 (1), pp.32-54.
Gumilv, Lev Nikolayevien, 1999, Eski Trkler,
eviren: Ahsen Batur, stanbul, Selenge yaynevi.
Gnay, nver vd. 1996, Kayseri ve evresinde Ziyaret ve Ziyaret Yerleri, Kayseri, Kayseri Bykehir Belediyesi Kltr yaynlar.
Gnay, nver vd. 1997, Balangtan Gnmze
Trklerin Din Tarihi, Ankara, Ocak Yaynlar.
Hardacre, Helen, 1987, Ancestors: Ancestor Worship, The Encyclopedia of Religion, Volume: 1,
New York, pp.263-268, Macmillan Publishing
Company.
Kenanolu, Ali, vd., 2003, Hubyar Sultan Oca ve
Beydili Sra Trkmenleri, stanbul, Hubyar
Sultan Kltr ve Tantma Dernei Yaynlar.
Manakb- Hac Bekt- Vel Vilyet-nme, 1995,
Hazrlayan: Abdlbki Glpnarl, stanbul,
nklp Kitabevi.
Mlikoff, Irne, 2005, Bekta-Alevilerde Alinin
Tanrlatrlmas, Tarihteh Teolojiye: slam
nanlarnda Hz. Ali, Yayna hazrlayan: Ahmet Yaar Ocak, Ankara, Trk Tarih Kurumu.
Ocak, Ahmet Yaar, 1992, Kltr Tarihi Kayna
Olarak Menkbnameler, Ankara, Trk Tarih
Kurumu.
Seluk, Ali, 2008, Aaeri Trkmenleri-Tahtaclar,
stanbul, IQ Yaynlar.
Tanyu, Hikmet, 1967, Ankara ve evresinde Adak
ve Adak Yerleri, Ankara, AF Yaynlar.
KAYNAK KLER
Ali Akkurt, 1972, niversite mezunu
Bekta Erden, 1932, okuryazar
Elif Akkurt, 1974, niversite mezunu
Fatma Kurt, 1938, okuryazar
Hasan Hseyin Aktrk, 1951, ilkokul mezunu
Hatem Akkurt, 1934, okuryazar

KAYNAKA
Eliade, Mircea, 1971, Patterns in Comparative Religion, Translator: Rosemary Sheed, London,
Sheed & Ward.
Eliade, Mircea, 2005, Dinler Tarihi, eviren: Mustafa nal, Konya, Serhat Kitabevi.
Esin, Emel, 2001, Trk Kozmolojisine Giri, stanbul, Kabalc Yaynevi.
Firdevsi, 1967, ehname, Cilt: II, eviren: Necati
Lugal, Ankara, Milli Eitim Basmevi.
Gaster, Theodor H., 1987, Heroes, The Encyclopedia of Religion, Volume: 6, New York, pp.302305, Macmillan Publishing Company.

http://www.millifolklor.com

147