Bektaşî-Alevî Geleneği̇ne Göre Seyyi̇d Ali̇ Sultan

BEKTA-ALEV GELENENE GRE SEYYD AL SULTAN

SEYYID ALI SULTAN ACCORDING TO BEKTASHI-ALEVI TRADITION
Rza Yldrm1
ZET
Seyyid Ali Sultan, Bektai tarikatnn en nde gelen pirlerinden birisidir. Tarikatn oluum
srecinde baat bir rol stlenmesinin yan sra, Dimetoka yaknlarnda kurduu tekke de
Bektailik tarihi boyunca merkezi konumunu korumutur. Tarikatn hem oluum srecinde
hem de sonraki evrelerinde - kurduu tekke vastasyla - bylesine belirleyici bir etkiye sahip
olan Kzldelinin, Bektai ortak hafzasnda ve ondan beslenen geleneksel bilgi iinde mmtaz
bir konun edinmesi normaldir. te bu makale, onun Bektai geleneinde nasl resmedildiini
ortaya koymay amalamaktadr. Makale, ncelikle geleneksel bilginin muhafaza edildii
aralar (kaynak) drt ana balk altnda tasnif ettikten sonra, bu kaynaklarn Kzldeliyi
nasl anlattklarn deerlendirecektir. Bu alma ayn zamanda kaynaklarn birbirleriyle
ilikilerini tartmak suretiyle geleneksel bilginin dinamikleri zerine baz gzlemler yapmay
amalamaktadr.
Anahtar Kelimeler: Kzldeli, Bektai gelenei, Bektai ortak bellei, szl kltr
ABSTRACT
Seyyid Ali Sultan is among the most prominent spiritual leaders of the Bektashi Order.
Besides his distinguished role during the formative period of the Order, the hospice he
founded near Dimetoka preserved its central position throughout the Bektashi history. It
must be expected that such a prominent shaykh who had a decisive influence on both the
formation process of the Order and the later developments through his hospice -, would
attain an outstanding position within the Bektashi collective memory and the traditional
knowledge. This article aims to discover how Kizildeli is depicted in the Bektashi tradition.
It will first classify the stores of the traditional knowledge (sources) under four categories.
Then it will evaluate how these sources reflected the portrait of Seyyid Ali Sultan. This article
also aims to make some observations on the dynamics of the traditional knowledge through
examining the relationship of these sources with each other.
Key Words: Kzldeli, Bektashi tradition, Bektashi collective memory, oral tradition
Seyyid Ali Sultan, Bektai tarikatnn en nde gelen mritlerinden birisidir. Dimetoka
civarnda kurmu olduu tekkesinin hemen yanndan geen Kzldeli rma sebebiyle
kendisine yaktrlm olduunu tahmin ettiimiz Kzldeli lakabyla da anlmaktadr
1
Yrd. Do. Dr., TOBB Ekonomi ve Teknoloji niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Tarih Blm, retim yesi.
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 53
59
RIZA YILDIRIM
(Noyan, 1998: 247; Beldiceanu-Steinherr, 1999: 65).2 Gerek gelenek, gerekse tarikat erkn
iinde ok nemli bir yere sahip olan bu zat, glbanklarda Rum ilinin gzcs Seyyid Ali
Sultan olarak geer. Bektailerin geleneksel on iki postundan ikincisi olan a postu
kendisine layk grlmtr.3 te yandan, Dimetoka yaknlarnda hlen varln srdren
Kzldeli Tekkesi, Bektailerce kutsal kabul edilen en nemli be derghtan birisidir (Noyan,
1999: 13).4
Bektailiin tarikat olarak henz oluum srecini yaad bir dnemde Rumeline gelip bir
sre gaza ile megul olduktan sonra, derghn kurup canlar uyaran ve Bektai Yolunun
oluum srecinde ok nemli katklar olduu anlalan Seyyid Ali Sultann tarikat iinde
bylesine esasl bir yere sahip olmas normal karlanmaldr. Nitekim, 15. yzyldan itibaren
Bektai muhitlerinde retilen iirler ve hlk arasnda hl yaamaya devam eden sylenceler
onun yol iindeki bu mstesna yerini net bir ekilde yanstmaktadr.
Elinizdeki alma bir yandan Kzldelinin Bektai ortak belleinde nasl resmedildiini
tespit ederken dier yandan da bu ortak bellein dinamikleri zerinde gzlemlerde
bulunmay amalamaktadr. Ortak bellein muhafaza edildii aralar kaynaklar), bilginin
oluma ve nakledilme sreleri esas alnarak drt ana balk altnda incelenecektir: 1)
Seyyid Ali Sultan Velayetnamesi, 2) iirler, 3) 19. yzyl sonlarnda ve 20. yzylda Bektai
nderlerince kaleme alnm metinler, 4) henz yazya geirilmemi sylenceler. Bu drt
grup z itibariyle ortak hafzann tezahrleri olmakla beraber bilginin tevars, yeniden
retimi ve nakli iin kullanlan aralar itibariyle nemli farkllklar gstermektedirler. Makale
boyunca her bir grubun bize sunduu Kzldeli bilgisi karlatrmal olarak ela alnacak ve
bu suretle bir yandan Kzldelinin Bektai ortak hafzasnda (geleneinde) izilen resm tam
olarak ortaya karlmaya allrken dier yandan bu gruplarn bir birleriyle ilikisi zerinde
gzlemler yaplacaktr.
Bu yaplrken tarihsel verilere uygun olup olmad kaygs gdlmeyecektir. Mecbur
kalndka yer yer bilinen tarihsel ereveye gndermeler yapmakla beraber makale esas
2
Kzldeli isminin nereden geldiine dair Bektai szl geleneinde baka bir sylence u ekildedir: Pir-evinde
a postunda oturan Seyyid Ali, Kaygusuz Abdal odun toplamas iin gnderir. O srada Tekkede nemli misafirler
vardr. Kaygusuz bir ekilde gaflete dalar ve odunlar zamannda getirmez. Yemeklerin ge kalmasn istemeyen
Seyyid Ali ayaklarn kazann altna sokup atein snmesine msaade etmez. Bu durumu gren Hac Bekta Veli
sen kp Kzldelisin deyip onu Rumeline gnderir (ahin, 1998: 520; Benim Trakyada Kzldeli sreine bal
Nasuhbey Kynden Ali Kayk ile 30 Ocak 2010 tarihinde yaptm yaynlanmam sylei.)
3
Bu on iki post iin bkz. (Oytan, 2007: 202).
Bu dergah Ahmet Yaar Ocak tarafndan ilk drt arasnda saylmaktadr (Ocak, 1983: 13). evki Koca bu derghn
mcerred erkn yaplabilen be byk tekkeden birisi olduunu yazmaktadr (Koca, 2005: 280). Ahmed Rifat
Efendiye gre ise mcerred olacaklarn kulaklar sadece Pir-evinde, Kzldeli Tekkesinde ve Kerbeldaki Bektai
tekkesinde delinebilmektedir (Ahmed Rifat Efendi, 2007: 311). Veli mahlasl bir nefeste drt nemli dergahtan
saylrken Kzldeli, Abdal Musa ve Hac Bekta tekkelerinin isimleri gemektedir: Velim aydur drt dergahtan
evveli / SeydAli, Abdal Musa, Bekta Veli (Glpnarl, 1992: 115).
60
olarak geleneksel bilgiye sadk kalacaktr. Bylelikle bir yandan Bektai-Alevi geleneinde
yerlemi olan Kzldeli bilgisi tespit edilirken, dier yandan geleneksel bilginin oluum,
aktarm ve kendi iinde etkileim sreleri zerinde gzlemler yapmak amalanmaktadr.
Geleneksel Bilginin Kaynaklar:
a. Velayetname:
Seyyid Ali Sultan Velayetnamesi phesiz Kzldeliye dair elimizde bulunan en kapsaml
kaynaktr. Ancak bu metin gerek kaleme aln sreci ve zaman gerekse metne hkim olan
zihniyet itibariyle tarih kayna olarak ciddi sorunlar barndrmaktadr. Kzldelinin tarihsel
hayat sz konusu edildiinde Velayetname ada kaynaklarla karlatrmal ve titiz bir
analiz erevesinde kullanlmaldr.5 Ne var ki eyhin tarihsel hayatndan ziyade onun
Bektailerce nasl algland nazar- itibara alndnda Velayetname metni dorudan birincil
kaynak hviyeti kazanmaktadr.
Esas itibariyle Velayetname, Kzldeliye izafe edilen keramet kssalarnn uzunca bir sre
dilden dile aktarlarak toplumun ortak bellei ve muhayyilesinde gelitikten sonra bir kii
tarafndan yazya aktarlm eklidir. Dolaysyla kssalar ilk oluumundan yazld ana
kadar dolat zihinlerin izlerini tamaktadr. Bu sre iinde her bir aktarm ayn zamanda
bilginin yeniden inas demektir.
Ancak bir kere yazya aktarldktan sonra bilgi donmaktadr. te elimizdeki Velayetname
metni szl kltr iinde oluup ekillenen bilgilerin zamann bir noktasnda yazl ortama
aktarlmak suretiyle dondurulmu hlinden ibarettir.
Ne var ki donmu hlde bulunan bu bilgi ayn zamanda l saylr. Onu tekrardan canlandrp
hayata dhil etmek iin birisi tarafndan bir toplulua okunmas gerekir. Bu ise yazl ortama
depo edilmi bilginin tekrar szl ortama aktarlmas demektir ki aktarc bu srete bilgi
zerinde dzenleyici/uyarlayc etkiye sahip olabilir. te yandan, zaten olduka snrl
miktarda olan bu metinlere ulaabilen insan says ok yksek deildir. Geni kitlelerin
Kzldeliye dair bilgileri Velayetname metni yazldktan sonra bile hl szl anlatm
mekanizmalarna dayanm olmaldr. Yani yazl bir metin olarak Velayetname bir kere ortaya
ktktan sonra Kzldeli bilgisinde bir tr ortodoksi olutursa da szl aktarm kanallar hl
geni kitleler iin yegne bilgi kayna durumunda olmaldr.
b. Nefesler:
Velayetnameyi de iine alan szl bilgiden kristallemi paracklar Bektai airlerinin
nefeslerinde grlmektedir. Alevi-Bektai edebiyat iinde Kzldeli zerine yazlm nefesler
5
Seyyid Ali Sultan Velayetnamesinin tarih kayna olarak deeri, nemine ve sorunlarna dair bir alma iin bkz. (Yldrm, 2008).
61
RIZA YILDIRIM
dier yol bykleri ile karlatrldnda hatr saylr bir yekn tutmaktadr. Bu almada
eitli antolojilerde yaynlanm krk iire bavurulmutur. Kzldeliden bahseden iirlerin iki
gruba ayrlmas mmkn, hatta buradaki analizler asndan zaruri grnmektedir. Birinci
grup, Kzldeli hakknda hem Velayetname metinleri yoluyla hem de szl kltrde yaayan
sylenceler yoluyla renilen bilgilerin airane bir eda ile yorulup nazma dntrlmesi
sonucu ortaya kan nefeslerden olumaktadr. kinci grupta ise dier btn din ve maneviyat
byklerinde olduu gibi Kzldeliyi birtakm basmakalp ifadelerle ven ancak tarih kimlii
ile ilgili bilgiler iermeyen iirler yer almaktadr. Bu makalede ele alnacak iirler tabiatyla
birinci gruba giren iirlerdir.
Nefeslerin Seyyid Ali Sultann tarihsel hayatna k tutma noktasnda tad bilgi ve tarih
kayna olarak deeri tartmaldr. Nefeslere tarih kayna olarak bakldnda tarihilerin ok
itibar ettii birtakm temel hususlarda ciddi sorunlar belirmektedir. Bunlarn banda genel
itibariyle szl edebiyat rn olan bu iirlerin ne zaman yazya geirildiinin bilinmemesi
gelmektedir. Bu durum iirlerin gerekten kime ait olduu sorusuna tatmin edici cevap
bulmay neredeyse imknsz hle getirmektedir. Bu konuda edebiyatlar -zellikle bu alanda
yaynlanm antoloji kitaplarnda- sadece mahlasa bakmakla yetiniyor grnmektedirler. Baz
aratrmaclar mahlasa ek olarak zaman zaman slup analizleri yapmay denemi olsalar da
bu konuda gelimi bir literatr henz oluabilmi deildir. Bu cmleden olarak, almamza
esas aldmz nefeslerin de gerekten mahlasta ad geen ozanlara ait olup olmad konusu
phelidir.
Ancak dikkatimizi Kzldelinin tarihsel hayatndan Bektai toplumunun sosyal hafzasndaki
imajna evirdiimizde bu phe nemini byk oranda yitirmektedir. Hlk arasnda yzyllar
boyunca dilden dile dolaarak bir ibadet nevesi ile ezberlenmi ve meclislerde terennm
edilmi bu nefeslerde hlkn hissiyat, inanlar, zihniyeti ve din algs hakknda zengin
ve gvenilir bilgi mevcuttur. Nefesler, hlkn muhayyilesinin ve hafzasnn resmedildii
tuvaller olarak dnlebilir. Bu adan bakldnda iki husus nem kazanmaktadr:
Birincisi, Kzldeli isminin bu tuval iinde hatr saylr bir yer bulduu gereidir. Bu
gerek bal bana potansiyel olarak nemli bilgiler tamaktadr. Onun hlkn hafzasnda
ve gnlnde bu kadar derin ve kalc bir iz brakmasn, en azndan, Bektai tarihinin
nemli kahramanlarndan birisi olduu eklinde yorumlamak herhlde yanl olmaz.
Hatta deyi ve nefeslerde yer alan bu yol kuruculara has vg ve tasvirler daha da fazlasn
dndrtmektedir.
kinci olarak, Kzldeli portresinin bu tuvalde nasl resmedildii nemlidir. Bu adan
bakldnda, Velayetname ile nefesleri reten zihinlerin beslendii ortak hafza arasndaki
iliki ortaya kmaktadr. Bir baka deyile, Velayetnamede kaydedilen/dondurulan
bilginin, dilden dile dolaan szl anlatmlarla - ki bu szl anlatmlarn bir ksm dorudan
ya da dolayl olarak Velayetname metninden beslenmi olabilir - bu zmre iinde ok
62
yaygn biimde canlln koruduu anlalmaktadr. Bu gzlem bizi iki nemli sonuca
gtrmektedir. ncelikle Velayetnamenin bir kii tarafndan uydurulmu masallardan ibaret
olmayp ortak hafzada uzun sreler sonucu oluan bir bilgi olduu ortaya kmaktadr.
Dier taraftan bu iirlerin, kim olduu bilinmeyen hayali bir kahraman zerine artlanmlk
ve mistik bir coku ile yazlmad, aksine tarihsel birtakm gereklere dayand fikri kuvvet
kazanmaktadr.
c. 19. ve 20. Yzylda Yazlan Telif Eserler:
Bektai dervileri esas itibariyle tekkelerde meskn ve belirli bir yazl kltre malik olarak
tahayyl edilmekle beraber 19. yzyldan nce yaam Bektailerden kalma eser ok azdr.
Bu artc durumun sebebi tam olarak bilinmemektedir. Akla ilk gelen iki muhtemel
sebep yle sralanabilir: Birincisi, btni srr koruma kaygsyla yazy kullanmamak;
ikincisi, 1826da Yenieri ocann ilgasyla beraber Bektai derghlarnn talan edilmesi ve
el deitirmesi neticesinde derghlardaki el yazmalar ve belgelerin kaybolmas olmaldr.
19. yzyln ikinci yarsndan itibaren Bektai ileri gelenlerinin eserler yazmaya balad
grlmektedir. Harputlu Hoca shakn dorudan Bektailie saldr niteliindeki KiflEsrrnn (Hoca shak, 1291) yaratt tepki ile Ahmet Rifat Efendinin Miratl-mekst f
Defil-mefsid isimli eseriyle (Ahmet Rifat Efendi, 2007) balayp Bedri Noyan Dedebabann
ansiklopedik derlemesine kadar uzanan bir dizi eser Bektai evrelerinde retilmitir. Bu
eserler esas itibariyle yazl kltr rn olmakla beraber zellikle tarihe dair bahislerin szl
gelenekten beslenerek yazld anlalmaktadr. Nitekim bu tr bilgiler ou zaman kaynak
gsterilmeksizin indi olarak nakledilmektedir. Sz konusu eserlerin tm esas itibariyle
iki ana kaynaa dayanmaktadr: Bektai evrelerinde hlen canlln koruyan szl kltr
bilgisi ve henz kaybolmam olan yazma eserler. u hlde bu eserlerin geleneksel szl
bilgiyi belli lde yansttklar sylenilebilir. Ancak bunlarn telif eser olduklar, belirli
bir yazar tarafndan belirli amalarla kaleme alndklar gz nne alndnda geleneksel
bilginin olduu gibi yer almayaca, mellifi tarafndan belli bir edisyona tabi tutulaca gz
ard edilmemelidir.
d. Kayda Geirilmemi Sylenceler:
Kzldelinin yaad dnemden itibaren gnmze kadar bir szl aktarm mekanizmas hi
kesintiye uramadan devam etmitir. Yukarda bahsedilen grup eitli zaman dilimlerinde
ve formatlarda bu szl bilgi beinden koparak yazyla kayt altna alnan bilgiye karlk
gelmektedir. Ancak herhangi bir ekilde yaznn kalplar iinde dondurulmam hlen szl
ortamda yaamaya devam eden bilgiler de mevcuttur. zellikle Trakya blgesinde Dimetoka
civarlarnda Kzldeli ile ilgili ortak bellein hl ok canl olduu anlalmaktadr. Bu bellekte
yer alp da yukarda bahsedilen gruptan herhangi birinde yazya aktarlmam bilginin
bir ksm yakn zamanlarda aratrmaclar tarafndan kaydedilmitir. Bir dier ksm da bu
makale iin yrtlen aratrma srasnda tarafmzca kaydedilmitir.
63
RIZA YILDIRIM
Geleneksel Bilgide Seyyid Ali Sultan

a. Kkeni ve Evlad:
Geleneksel kaynaklarmzn tamam Seyyid Ali Sultann Horasan kkenli olduu konusunda
hemfikirdir. Velayetnameye gre Seyyid Ali Sultan Krklarla beraber Horasanda ibadet ile
megulken bir gece ryalarnda Hz. Peygamberi grrler. Hz. Peygamber Krklara Rum
diyarna gidip Rumeli fethi iin Orhan Beye (baz nshlarda Yldrm Han) yardm etmelerini
syler. Bunun zerine Krklar, balarnda Seyyid Ali Sultan olduu hlde Horasandan kalkp
Ruma gelirler (Yldrm, 2007: 161-2). Velayetnamede Seyyid Ali Sultann kkeni ve atalar
ile ilgili bilgi bu kadarla snrldr.
Muhtelif dnemlerde yazlm nefeslerde Kzldelinin Horasandan gelme olduuna dair
ifadelere rastlanmaktadr. Veli Dede mahlasl bir iirde onun Horasanl olduu yle ifade
edilmektedir: Kermeti zhir gn gibi ayn / Horasandan gelme beyleri revn / Kuru
iten dutu dertlere derman / ar ke gzcs Kzldelidir.6 Ayn iirde Kzldelinin Hz.
Peygamber soyundan geldii ifade edilmektedir. 17. yzylda yaayp Kzldeli Derghndan
el ald sylenen Geda Muslu (Koca, 1990: 218) Kzldelinin Ruma Horasan mlknden,
Hoydan geldiini ve soyunun mam Hasana ktn ifade etmektedir: Horasan mlknden
Hoydandr asl / ah mam Hasandr pirimin nesli / Mridine bend ol ey Geda Muslu /
Kyamette olsun eli eline. (Noyan, 2000: 294-95; Koca, 1990: 219-20). 19. yzyl Bektai
airi Geda Tevfik bir nefesinde Kzldelinin kkenini ayn ekilde anlatmaktadr: Horasan
mlknden Ruma geenler / Hnkr Hac Bekta ah Seyyid Ali.7 Ayn ekilde bir baka
19. yzyl airi, eyhin Horasan balantsn Horasan erisin yok gmanmz msrasyla ifade
etmektedir (Koca, 1990: 656-57).
Grld gibi Kzldelinin kkenini bir ekilde Horasana balama hususunda Velayetname
ile nefesler tam bir uyum iindedir. Ancak bunlardan hi biri eyhin birinci dereceden atalar,
kardeleri ve ocuklar hakknda bilgi iermemektedir. te yandan 19. yzyl sonlarndan
itibaren Bektai ileri gelenleri tarafndan yazlan eserlerde ve henz yazlmam szl
gelenekte bu hususlarda baz iddialara rastlanmaktadr.
Ahmet Rifat Efendi8 kaynak belirtmeden Seyyid Ali Sultann Horasan erenlerinden Seyyid
Hasan Atann olu olduunu ifade etmektedir (Ahmet Rifat Efendi, 2007: 314). M. Tevfik
Oytan yazma bir mecmuadan aktararak ayn bilgiyi tekrarlamaktadr (Oytan, 2007: 350).
6
Veli Dede ayn iirde kendisinin Kzldeli soyundan olduunu ifade etmektedir: Veli Dede eydr kemter kuluyum
/ Er belinden gelme ann nesliyim. (Kaya, 2001).
7
Dervi Tevfik mahlasn da kullanan air, Bektai tarikatna intisap etmi olup Mzka-i Hmayunda da bir sre
almtr (Koca, 1990: 596). Yukardaki iir iin bkz. (Koca, 1990: 600; Noyan, 2000: 293).
Ahmet Rifat Efendinin Mirtl-meksd f defil-mefsid isimli eseri ilk defa 1876 tarihinde (stanbul: brahim
Efendi Matbaas) baslmtr. Eser uzunca bir girile beraber Latin harflerine aktarlarak 2007 ylnda Salih ift
tarafndan tekrar yaynlanmtr (Ahmet Rifat Efendi, 2007).
64
Bedri Noyan, Ahmed Hamdi Zaza Paa tarafndan Kahirede 1939 ylnda yaynlanan
bir eseri kaynak gstererek babasnn Seyyid Hseyin Ata olduunu, lakabnn Hzr Lala
olduunu ve Hicri 710 805 (Miladi 1310 1402) yllar arasnda yaadn yazmaktadr
(Noyan, 1998: 247; Noyan, 1999: 3). Noyan ayrca kendisinde bulunan iki yazma eserde
eyhin babasnn Horasan erenlerinden Hseyin Ata olduu eklinde kayt bulunduunu
aktarmaktadr (Noyan, 1998: 247; Noyan, 1999: 3). evki Koca da - muhtemelen Ahmed
Hamdi Zaza Paann eserine dayanarak Kzldelinin babasnn Horasanl Hasan Hseyin
Atabay olduunu tekrar etmektedir (Koca, 2005: 283).
Merkezi Malatyann Hekimhan kazasna bal Akmaara (Daryeri)9 beldesinde bulunan bir
Alevi oca mensuplar kendilerinin Kzldeli soyundan geldiklerini iddia etmektedirler. Bu
ocaktan hlen Almanyada yaamakta olan Turgut ahin ile yaptm syleide dedelerinden
duyduu u bilgiyi aktarmtr: Sylenceye gre Kzldelinin babas Hseyin Ata imi. Ayrca
Abdal Musa ve Bursada metfun Emir Sultan Kzldelinin kardeleri imi. Kzldelinin
olunun isimleri ise aban Abdal, Bal Abdal ve Kara Abdal imi. Hatta Kara Abdal adna
kylerinin yaknlarnda bir de trbe varm. Trakyada Nasuh Bey kynden Ali Kayk (u
anda Almanyada yaamaktadr) kendisiyle yaptm syleide Kzldelinin kardelerine dair
ayn bilgileri vermitir. Ancak evlatlarnn isimleri bu yrede farkl biliniyormu. Ali Kayknn
dedesinden duyduuna gre Abdal Musa ve Emir Sultan ile karde olan Kzldelinin
olunun isimleri Rasul Bali, Mrsel Bali ve Kara Baba imi. Yine Nasuhbey Kynde de
Kara Baba adna ina edilmi bir trbe var. Her iki topluluk da kendilerinin Kzldelinin en
kk ve en erken vefat eden olu olan Kara Baba soyundan geldiklerini iddia etmektedirler.
te yandan, merkezi Malatyann Yazhan ilesine bal Fethiye beldesi Tenci mahllesinde
bulunup kendilerini Kzldeli soyundan addeden bir baka Alevi oca mensuplarna gre
Kzldelinin dier iki kardei Ali Seydi ve Bac Sultan imi. Yiit ve bahadr bir insan olan
Kzldeli, dervileri ile nce Antalyaya gitmi sonra orann beyi ile beraber Yunanistann
fethine katlm. En sonunda kendi fethettii Dimetokada derghn kurmu (Onarl, 2000:
31).10
Benim ulaabildiim nefesler biri hari eyhin babas, kardeleri ve evlatlar hususunda bilgi
iermemektedir. Cahit ztellinin Bektai Gllerine ald Veli mahlasl bir iirde Seyyid
Ali, Abdal Musa, / kardadurur ehl-i beyte ifadesi gemektedir (ztelli, 1997: 11819).11 Muhtar Yahya Dal da Bektai Tomarnda benzer bir ekilde Seyyid Ali Sultan ile
Abdal Musay karde olarak yazmaktadr (Noyan, 1997: 36).
9
Kyn eski ad Daryeri, yeni ad Akmaaradr. Daryeri isminin Dimetoka yaknlarndaki Kzldeli dergh vakfna
kaytl mezraalarn banda gelen Darbk ile benzerlii dikkat ekicidir.
unu da belirtmek gerekir ki Tencide Seyyid Ali Sultan adna bir trbe vardr ve sz konusu ocak mensuplar
Kzldelinin burada yatmakta olduunu iddia etmektedirler.
10
Ancak ayn iiri Alev Bekta Nefesleri adl eserine alan Abdlbki Glpnarl bu beyiti ieren ktay atlamtr.
Nefesin geri kalan ksm her iki yaynda da ayndr (Glpnarl, 1992: 115).
11
65
RIZA YILDIRIM
Kzldelinin babas ve ocuklar ile ilgili farkl bir iddia Ahmet Rfknin Bektai Srr isimli
eserine cevap olarak yazd Mdafaasnda Cemalettin Efendi (elebi) tarafndan ortaya
atlmtr. Cemalettin Efendiye gre Hac Bekta Veli Kadnck Ana ile evlenmi ve bu
evlilikten Hzr Bli Seyyid Ali Sultan nam- dier Timurta dnyaya gelmitir. Timurtan
Rasul ve Mrsel adnda iki olu olmu ve elebiler nesli bu ikisinden devam etmitir (elebi,
1328: 5). Hemen belirtmek gerekir ki Cemalettin elebinin bu iddias Hac Bekta Veli ve
Kzldeli hakknda mevcut bilgilerimizle ne ierik ne da kronoloji asndan uyumamaktadr.
Seyyid Ali Sultann babasnn kim olduu konusunda gvenilir kaynaklarda herhangi bir bilgi
yoktur. Bu hususta imdilik yukarda aktarlan mulak bilgilerle yetinmek durumundayz.
ster dorudan olsun isterse tasavvuf merebi bakmndan olsun, aslnn Horasana dayand
konusunda phe etmeyi gerektirecek bir durum yoktur. Ancak Horasandan ne zaman
gelindiini belirlemek imdilik imknszdr. te yandan, onun soyunun en azndan birka
nesil boyunca tam olarak tespit edilmesi mmkndr. Kzldeli tekkesini besleyen vakf
arazilerinin tahrir defterlerindeki kaytlarnda olu ve torunlar aka yazlmtr. Fatih
devrinde en ge 1456 ylnda tutulan icmal tahrir defterinde Kzldeli vakfna ait kayt yle
balamaktadr: Vakf- Kzl Del. Sultnmz hazret[in] tevki var. Berat imdi olu aban
elindedr. (MC 0/89: 10).12 Bu ifadeden anlalyor ki 1456 ylnda Kzldelinin yaayan
olunun ad abandr. 1486 tarihli mufassal tahrir defterinde ayn ahsn ismi aban Dede
olarak gemektedir (TT 20: 264).13 abandan baka bir olu olup olmad bu kayttan
anlalmamakla beraber eer o tarihte hayatta olan baka bir olu olsayd mutlaka vakf sahibi
olarak kayda gemesi gerekirdi. Zira sz konusu vakfn evlatlk vakf olduu bilinmektedir.
eyhin abandan baka daha nce len oullarnn olup olmadn mevcut kaynaklarmzla
kesinletirmek imknszdr.
Vakfn 1486 ylnda yaplan tahririnde Kzldeli oullarndan Glehri, lyas, Bilal, shak ve
Sinann ortaklaa olarak (ber-vech-i itirak) vakf tasarruf ettikleri kaydedilmitir (TT 20:
264). Eer Kzldelinin aban Dededen baka olu vakf tasarruf edecek kadar yaamadysa
bu be kiinin aban Dedenin ocuklar olduklar sylenebilir. Ayn defterde nc
nesil, evld- shib-i vakf bal altnda yle kaydedilmitir: lyas olu Yusuf, lyas olu
Davud, Glehri olu Ahi Evren, br olu Turak, Bilal olu Abdul-Vahhb, Sinan Dede
olu Nurbah, Sinan Dede olu Hzr, shak olu Ahmed, shak olu Ali Kul, Bilal olu
Abd Ali (TT 20: 264). kinci gbek arasnda ismi gemeyen br isimli birisinin olu olan
Turak, vakf sahiplerinin ocuklar arasnda kaydedilmitir. Buradan aban Dedenin altnc
olu brnin 1486 ylndan nce ld anlalmaktadr. Aslnda takip eden dnemlerde
tutulan tahrir defterlerindeki kaytlara baklarak Kzldeli neslinin hemen hemen tam bir
soyaacn karmak mmkndr. Ancak burada esas konudan sapmamak iin daha ileriye
gidilmeyecektir.14
stanbul Atatrk Kitaplnda bulunan bu defterin ilgili blmleri I. Beldiceanu-Steinherr tarafndan
yaynlanmtr (Beldiceanu-Steinherr, 1999: 71).
12
13
Bu defterin ilgili blmleri I. Beldiceanu-Steinherr tarafndan yaynlanmtr (Beldiceanu-Steinherr, 1999: 71).
Dikkatli okuyucu Malatya Hekimhana bal Daryeri merkezli Kzldeli ocandan gelen szl kltre dayal bilgi
ile tarihsel gerek arasndaki artc benzerlii hemen fark edecektir. Yukarda bahsedildii zere, bu ocaa mensup
14
66
b. Hac Bekta Veli ile likisi:

Bektai geleneine mensup btn kaynaklar Seyyid Ali Sultan Hac Bekta Veli ile
bir ekilde ilikilendirmektedirler. Velayetname, onu dorudan Hac Bekta tarafndan
grevlendirilmi bir gazi dervi olarak anlatmaktadr. Buradaki sylenceye gre, Horasanda
Krklarn ryasna giren Peygamber onlar Rumeli fethine memur ettikten sonra bu ii nasl
yapacaklarn aklar. Onlara, Rumda nce Hac Bekta derghna varmalarn ve orada
gerekli hizmeti yerine getirmelerini syler. Daha sonra Hac Bekta, bellerine himmet klcn
kuatp ne yapmalar gerektiini talim edecektir. Peygamber ayrca Hac Bektan rzasnn
dna kmamalarn Krklara iyice tembih eder.
Krklar, Seyyid Ali Sultan da ilerinde olduu hlde Horasandan Ruma doru yola
koyulurlar. Peygamberin emrettii gibi nce Sulucakarahyke gelip Hac Bekta Veliye
durumu arz ederler. O bunlarn her birini bir hizmete tayin eder. gn iinde hizmetlerini
tamamladktan sonra grev dalmn renmek zere Krklar tekrar Hac Bekta Velinin
huzurunda toplanrlar. Hnkr, Seyyid Ali Sultan Krklarn bana serdar tayin edip
dierlerine onun emrinden kmamalar hususunda tembihte bulunur. Daha sonra Emir
Sultan sancaktar, Seyyid Rstem Gaziyi kazasker, Abdssamed Fakhi imam, Seyyid Zli
saka, Seyyid Ahmedi klavuz, Seyyid Hamza ile Seyyid Furk ve Ufkyi borazanc tayin eder.
Geri kalana da kl kuattktan sonra Krklar Orhan Beye (baz nshlarda Yldrm Han)
gnderir (Yldrm, 2007: 162-63). Pir-evinden ayrlan Krklar Orhan Bey ile buluur ve
Rumelini fethetmeye balarlar.
Velayetnamenin ilerleyen sayfalarnda Hac Bekta Veliden sadece bir yerde dolayl olarak
bahsedilmektedir. Rumelinde gerekleen bir dizi fetihten sonra Seyyid Ali Sultan Krklarla
beraber gazilerden ayrlr ve geri kalan yerlerin fethi iini Evrenos Gazi liderliindeki
gazilere brakr. Muhtemelen derghn kurduu Tanr Da yaknlarnda bir yerde en son
kaleyi fethettikten sonra Kzldeli, erenleri toplayp onlara artk belirli yerlerde yerleip
tekke kurmalarn ve irat faaliyetinde bulunmalarn syler. Velayetnamenin ifadesinden
anlaldna gre, hem fetihler sonunda yerleip derghlar kurmak hem de bu derghlarn
nerelerde kurulaca Krklarn serdar Seyyid Ali Sultana en bata Hac Bekta Veli tarafndan
talim edilmitir.15
insanlar Seyyid Ali Sultann aban Abdal, Bal Abdal ve Kara Abdal isimli olu olduuna inanmaktadrlar.
15
Velayetnamemetni u ekildedir:
Eyledi cemiyeti anda temm,
Her birine nush u pend-i ihtimm
Her ne emr itmi ise Kutb- Cihn
Anlara nutka gelb kld beyn
Pir-evinden ald ird ile
Anlara hkm eyledi dild ile
Krklara ruhsat virildi ol zemn
Azm-i mesken eylediler n be n. (Yldrm, 2007: 177-78)
67
RIZA YILDIRIM
Kzldelinin Hac Bekta Veli ile balants nefeslerde de belirgin bir ekilde ilenmektedir.
Hlk arasnda yaayan inanlar ve ortak bellekteki bilgiden beslenen Bektai airleri, onu Hac
Bekta Velinin batn bilgisinin varisi olarak anlatmaktadrlar. Ancak - biraz da nazm tarznda
yazmann doas gerei - Kzldelinin Hac Bektan manevi mirasna varisliinin kronolojik
erevesi mulak braklmtr. Kzldeli, Hac Bektala grp dorudan kendisinden
mi el ald yoksa arada baka hilafet hlkalar var m idi; bu aka ifade edilmemektedir.
Ancak Abdal Musann da ou zaman dier ikisi ile beraber anlmas dolayl olarak fikir
vermektedir. Bu husus ayrca ele alnacandan burada sadece Kzldeli Hac Bekta Veli
ilikisine baklacaktr.
16. yzylda yaad tahmin edilen Kazak Abdal (Ahmed) bir iirinde onu Hac Bektan
srr olarak nitelemektedir.16 16. yzyln mehur Bektai airi Kul Himmet bir iirinde
onun manevi otoritesinin Hac Bekta Veliye dayandn ak bir ekilde ifade etmektedir:
Pir dediler Aliye / Hac Bekta Veliye / Hac Bekta tacn / Verdi Kzldeliye (Koca,
1990: 167). Tevfik mahlasyla yazlan bir iirde ayn anlay ve inan u ekilde terennm
edilmektedir: Hac Bekta fermanyla inandm / Rumeli serdar Seyyid Aliye (Noyan,
2000: 292-93). Ayn air Horasan Mlknden Ruma geenler / Hnkr Hac Bekta ah
Seyyid Ali / Hakikat tasndan arap ienler / Hnkr Hac Bekta ah Seyyid Ali diye
balayan ve her ktas Hnkr Hac Bekta ah Seyyid Ali msrayla tamamlanan nefesinde
Kzldelinin Rum diyarnda Hac Bektatan sonra gelen en nemli tasavvuf nderlerinden
olduunu vurgulamaktadr (Noyan, 2000: 293). Yukarda alntlananlardan baka Seyyid Ali
Sultan Hac Bekta isminin yannda ya da onun hlifeleri arasnda anan nefesler oktur. Bu
nefeslerin bir ksmn aada baka bir balk altnda inceleyeceiz.
19. yzyl sonlarndan itibaren Bektai evrelerinde yazlm telif eserlerde Kzldelinin Hac
Bektaa intisabna dair net ifadelere rastlanmaktadr. Ahmet Rifat Efendi onun Horasandan
Ruma ilk geldiinde Hac Bekta derghnda yerletiini ve burada bir sre dervi hayat
srdn yazmaktadr. Ahmet Rifat Efendiye gre Kzldeli tasavvuf yolunda belli bir
merhle kat ettikten sonra Hac Bektan manevi iareti ve izni ile Rumeline gemi,
birlikte gtrd Mrsel Baba17 ile beraber bir sre Rumelinde seyahat ettikten sonra
Dimetoka yaknlarnda zaviyesini ina edip orada yerlemitir.18
16
Benim pirim Hac Bekta Velidir / Pirimin de piri Merdan Alidir / Seyyid Ali Srr Sultan Velidir (Glpnarl,
1992: 108-109). Turgut Koca nc msray Seyyid Ali Sultan kendisidir ekline nakletmektedir (Koca, 1990:
225).
Kaynaklarda Balm Sultann babas olarak rivayet edilmektedir. Soyunun Yusuf Bl, Resul Bl ve Hzr Lle
yoluyla Kadnck Ana ve dris Hocaya kt sylenmektedir. Bu husus aada ayrntl olarak ele alnacaktr.
17
Rumelinde vki Dimetoka kazsnda defn-i hk-i trnk olan Seyyid Ali Sultan ki Horasan erenlerinden Seyyid
Hasan Atann olu olup ibtid Ruma teriflerinde Dergh- Hazret-i Pre fer-i seccde-i tecerrdle nice zaman
hcre-nin-i ikmet ve nice yllar ile ve erban ve hlvet karp tasfiye-i nefs ile mazhar- kef kermet olduktan
sonra izn iret-i maneviyye-i Hazret-i Pr ile Rumeli cnibine seyahatnda mma-ileyh Mrsel Babay beraber
alm ve birlikte seyahat etmiler idi. Kaz-y mezkrda ihy ve in-i zviye ile orada kaldklarnda Mrsel Baba dah
beraberce kalp nefs-i kasabada hl isimlerine mensb zviyede hcre-nin olmular idi. (Ahmet Rifat Efendi,
2007: 314). Esas itibariyle Mirtl-meksda dayand anlalan Bektai Srr yazar Ahmet Rfk da eserinde ayn
18
68
Ahmet Rifat Efendinin kaydnda baz noktalar dikkat ekicidir. ncelikle, Kzldelinin
Hac Bekta zamanna yetimedii aka ifade edilmektedir. O, Hnkrn vefatndan
sonra dergha gelmi ve burada bir sre dervilik yapmtr. Kzldelinin dergha dardan
(Horasan taraflarndan) geldii ve dervi olarak girdii dikkate alnrsa o srada derghn baka
bir eyhinin olmas gerektii anlalacaktr. Dolaysyla Ahmet Rifat Efendiye gre Kzldeli
dorudan Hac Bekta talebesi/hlifesi olamaz. te yandan, Dergh- Pirde belli bir sre
derviane yaadktan sonra keif ve keramet sahibi olunca Hac Bekta tarafndan Rumeline
gemek iin manevi olarak ynlendirildii ifade edilmektedir ki bu ifade Hnkrn o zaman
hayatta olmadna aka delalet etmektedir. Oysa ki Velayetname, Kzldeli ve arkadalarn
Rumeline gemeden nce Hac Bekta Veli ile dorudan grtrmektedir. Dikkat ekici bir
dier nokta, Ahmet Rifat Efendinin Rumeline geii seyahat diye nitelemesi ve fetihlerden hi
bahsetmemesidir. Gerek Velayetname gerekse Mirtl-meksdn ortaya koyduu tablodan
Hac Bekta ile Kzldelinin herhangi bir aile ilikisinin olmad, Kzldelinin Hac Bektan
tasavvuf alanna dardan gelerek sonradan dhil olduu anlalmaktadr (bkz. Tablo 3).
Tevfik Oytan bizce mehul bir yazmadan benzer bilgiler nakletmektedir. Oytann yazma
bir mecmua demekle yetindii kaynaktan aktardna gre Seyyid Ali Sultan Hac Bektan
hlifelerindendir19; Pirin vefatndan sonra drt yl Pir-evinde eyhlik yaptktan sonra
MrselBali20yi de yanna alarak Rumeline gemi ve Dimetokada dergh tesis etmitir
(Oytan, 2007: 349-50). Bedri Noyan Dedebaba ise dier yazl eserlerde rastlamadmz u
iddialara yer vermektedir:
Hac Bekta Veli vefat edince Seyyid Ali Sultan Pir-evinde Postniin olmu, Rumeli
ftuhatna katlmak iin Padiah kuvvetlerine katlm, yerine Habib Emirciyi21 brakm,
bilgiyi tekrar ettikten sonra Seyyid Ali Sultann Tarkt- Bektiyenin ekbirinden olduunu ifade etmektedir
(Ahmed Rfk, 1328:12).
Burada hlife kelimesinin Hac Bektan dorudan talebesi olmu ve arkasndan yolunu sren kii anlamnda m
yoksa Hac Bekta Yolunun nemli nderlerinden biri anlamnda m kullanld yeterince ak deildir. Ancak ayn
cmlede Seyyid Ali Sultan ile Hlaf-i Pr olarak saylan dier isimlere baknca (Sar Saltuk, Sar smail, Hacm
Sultan ve Abdal Sultan) birinci anlam kastedildii kanaati olumaktadr. te yandan ayn yazma, ilerleyen satrlarda
Hac Bektan hizmetinde 366 hlifesinin olduunu ve bunlar iinde en nemlilerinin Cemal Sultan, Sar smail,
Hacm Sultan, Seyyid Kad, Ali Baba, Pirayi Sultan, Barak Baba, Bahaeddin Yahya Paa, Atlaspu, Dost Huda ve
Hzr Samut olduunu sylemektedir. Grld gibi Hac Bektan hizmetine bakan nemli hlifeleri arasnda
Seyyid Ali Sultan saylmamtr. Buradan hareketle ikinci manann kastedildiini dnmek yerinde olacaktr.
19
Bu mehul yazma da dier kaynaklara mutabk olarak Mrsel Baliyi Balm Sultann babas olarak anlatmaktadr.
Ancak burada temel bir fark vardr. Mehul yazarmza gre dris Hocann kars Kutlu Melekten baka bir de
bunlarn kz Fatma Nuriye Bac (Kadnck Ana) vardr ki bu Hac Bektan nikhl zevcesidir. nceki iftin olunun
ad Hzr iken Hnkarn Fatma Nuriyeden olma olunun ad Timurtatr. Hnkr buna dris Hocann olu Hzr
iaret ederek Hak munin Hzr lalan olsun dedii iin ad Hzr Lala Timurta kalmtr. Hac Bektatan sonra
yerine Hzr Bali postniin olmu ondan sonra da Timurta posta gemitir. Timurtan iki olu Resul ve Mrsel Bali
olup elebiler bunlarn soyundan gelmitir. te Kzldeli ile Rumeline geen ve Balm Sultann babas olan Mrsel
Bali Timurtan olu Hac Bektan torunudur (Oytan, 2007: 349). Grld gibi bu anlatm Kzldelinin kim
olduu dnda Mdafaa ile uyum iindedir (bkz. Tablo 4).
20
Bu Habib Emirci, Hac Bekta Vilayetnamesinde Kadnck Anadan Hnkrn himmeti ile (burnundan akan
kann iine kart abdest suyunu imesi sonucu) dnyaya gelen olandan ilki olmaldr. Vilayetnameye gre
21
69
RIZA YILDIRIM
aknlara girmiti. Sonralar Timur ortal kartrnca Pir-evini kapatmt (Noyan, 1998:
247). evki Koca kaynak belirtmeden Seyyid Ali Sultann mcerred babalardan olup22
1385 1387 tarihleri arasnda Kzldeli dergh postniini olduunu ve 1387 ylnda Pirevi postniinliine getirildiini yazmaktadr. Kocaya gre 1389 ylnda Kosova Savana
katlmak zere yerine Habib Emirciyi vekil brakarak Pir-evinden ayrlmtr (Koca, 2005:
286).
Henz yazya geirilmemi sylencelerde de Kzldelinin Hac Bekta ve Pir-evi balants
canl bir hatra olarak yaamaktadr. Ali Kayk dedesinden duyduklarn yle anlatmaktadr:
Edirne fethinden sonra Kzldeli bir sre Pir-evine gidip orada post-niin olarak kalm. I.
Murad srarla savaa arnca yerine post-niin olarak Resul Baliyi brakp tekrar Rumeline
geimi.23
Yukardaki deerlendirmelerden aka anlalaca zere Bektai gelenein farkl tezahrleri
olan kaynaklarn tm Kzldeli ile Hac Bekta Veli arasnda bir ba kurmaya almaktadr.
Bazlarnda bu ba dorudan bel evlatlna kadar gtrlrken (elebi, 1328: 5) dierleri
bu ilikiyi manevi dzlemde tutmakta, Kzldeliyi Hac Bektan srrnn varisi ve hlifesi
olarak anlatmaktadrlar.
Ancak bu ikinci grup kaynaklarn - ki Mdafaa dndaki kaynaklarmzn hepsi bu gruba
girmektedir - ounda da Kzldeliyi Hac Bekta Veliyle alev ilikisi olan ahsiyetlerle
bir ekilde ilikilendirme gayreti grlmektedir. Bu gruba giren kaynaklardan zellikle ge
dnemde yazlan telif eserlerde Seyyid Ali Sultann Mrsel Baliye (Balm Sultann babas)
hmilik yapt, onu beraberinde Rumeline gtrd srarla vurgulanmaktadr. Esas
itibariyle Hac Bekta Veli Vilayetnamesine dayanan Babagn grne gre Kzldelinin Hac
Bekta ile hibir ekilde ailev ilikisi yoktur; Hac Bekta sahasna sonradan iltihak etmitir.
Aile ile ilikisi Hzr Lale (Bali)24nin diptorunu olan Mrsel Baliyi himaye etmesi ile
snrldr. Ancak bu kaynaklara gre Seyyid Ali Sultann Hnkr ile manevi ilikisi phe
gtrmemektedir. O Prin vefatndan sonra bir sre Pir-evinde postniinlik yapmtr.
Velayetnamede ayn paralelde Kzldelinin Hac Bekta Veliye intisabn vurgulamakta,
ancak kronolojik bir hata yaparak bu intisabn yz yze grme ile gerekletiini ifade
etmektedir.
Kadnck Anadan olma dier iki olan Mahmud ve Hzr Lledir ki Hac Bekta Veli bunlar manevi evlat edinmi
ve yurdunun bekileri ilan etmitir. Habibin Kaasm adnda bir olu olmu ve ondan sonra soyu yrmemitir.
Mahmud gen yata vefat etmi dolaysyla evlad olmamtr. Hnkrn yurdunun bekileri Hzr Llenin
soyundan devam etmitir (Glpnarl, 1995: 61-62; Noyan, 1996: 321-24).
evki Kocann bu iddiasnda yanld yukarda bahsedilen ariv kaytlarndan aka ortaya kmaktadr. Zira
Kzldelinin olu aban Dede yerine derghn vakfn tasarruf etmitir. Bu durumda eyhin mcerred olmas
imkanszdr.
22
23
30 Ocak 2010 tarihinde Ali Kayk ile yaptm syleiden.
Bu gre gre Hzr Lale, Kadnck Anann Hnkrn abdest suyuna karan kan imesi neticesinde dris Hoca
ile ikisinin evliliinden tevellt eden ocuktan birisidir.
24
70
c. Bektai Tarikatnn Oluum Srecindeki Rol

Geleneksel kaynaklarmz Bektai Tarikatnn Hac Bekta Veli ile balayp Balm Sultan
ile tamamlanan oluum srecinde Seyyid Ali Sultana baat bir rol bimektedirler. Balm
Sultandan ncesini Bektai tarihinde tarikat ncesi dnem diye nitelersek, Seyyid Ali Sultan
bu dnemim byk eyhinden birisidir. Bektai geleneine gre, Hac Bekta Velinin
retileri ile balayp Abdal Musa ile Osmanl dnyasnda yaylarak gelien Bektailik,
Kzldeli ile Rumeline tanm ve bir yol hline gelmitir. Kzldelinin Bektai Tarikatnn
oluum srecine katklar mstakil bir makalede ele alndndan (Yldrm, 2010) burada
ksaca iaret etmekle yetineceiz.
d. Rumeli Fethindeki Rol:
Seyyid Ali Sultann Rumelinde gerekletirilen ilk fetihlerde nemli bir rol stlendii
anlalmaktadr. Ariv kaytlar bata olmak zere ada kaynaklar bu hususta ikna edici
bilgiler sunmaktadr. Mevcut kaynaklar erevesinde Seyyid Ali Sultann tarihsel hayat ve
Rumeli fethinde oynad rol baka almalarda deerlendirildiinden (Yldrm, 2007;
Yldrm, 2009) burada iin tarihsel yn ele alnmayacaktr.
Onun yerine eyhin dervileri ile beraber Rumeli fetihlerine katlmas ve bu srete etkin bir
rol oynamasnn kendisinden sonra Bektai ortak belleinde nasl yerletiini gzlemlemeye
alacaz.
Kzldelinin hayatna dair ortak bellekte yer alan bilginin yaz ortamna aktarlm
muhtemelen ilk rnekleri Seyyid Ali Sultan Velayetnamesinde yer almaktadr. te yandan
Velayetname, Kzldelinin efsanev hayatna dair en kapsaml metindir. Bu sebeple
analizlerimize Velayetname ile balamak kanlmazdr. Velayetname batan sona Seyyid Ali
Sultan ve 39 arkadann gazilerin nnde Rumelini nasl fethettiklerini anlatmaktadr. Hatta
Velayetnamenin yazlmasndaki balca sebebin Kzldeli ve Krklarn bu fetihlerdeki baat
yerini vurgulamak olduunu sylemek abart olmayacaktr. Velayetname metninin kurgusu
aka bu niyeti yanstmaktadr.
Dahas, metnin giriine yerletirilen cmle dorudan bu amac ifade etmektedir: Amma
bad, malum ola ki Rumilini feth eyleyen gazi erenleri ne vechile tarkde cehd eyleyb gayret
kemerin meynlarna muhkem bend iderek burhan ve kerametler izhr idb cihnda nice nice
erlere muayyen ve zhir oldlar (Yldrm, 2007: 161). leriki satrlarn da hemen tamam
Kzldeli ve arkadalarnn Rumelindeki kaleleri arka arkaya nasl fethettiklerini anlatmaktadr.
Velayetname metninin bir tarih kayna olarak deerlendirilmesi daha nceki almalarda
yaplmtr (Yldrm, 2007; Yldrm, 2008). Burada daha ok Bektai ortak belleini tayan
dier kaynaklar zerinde duracak, Velayetname iin ad geen almalara gndermede
bulunmakla yetineceiz. Yine nefeslerle balayacak olursak, Virannin adeta Velayetnamenin
71
RIZA YILDIRIM
zeti mahiyetindeki u nefesi Kzldeliyi her eyden evvel Rumeli fatihi olarak tasvir
etmektedir (Bayr, 1959: 80-81; Ergun, 1955: 225-26; Viran, 1998: 18-19):
Biz Urum abdalyz serdrmz Kzl Veli
emimizde ule-i envrmz Kzl Veli
Blbl- eyda biziz glzrmz Kzl Veli
Dinimiz, imanmz, ikrrmz Kzl Veli
Nur- Ahmed Haydar- Kerrarmz Kzl Veli
Kande baksak dem be dem didarmz Kzl Veli
Ol vilayet madeni serdar- ah- gaziyan,

Rahmet-i deryasna gark oldu cmle aiyan
Nare ursa taba derdi zemin asman
T darbndan yere geti lain-i bed-gman
Ey Virani damenin elden koma ahn mdam

Ta olasn gn be gn ahn yolunda mstedam
Hubb-u evladn hakkyn eylegil an temam
Kim bu methi yad ider am-u seherde ya mam
Pir Sultan mahlasl bir baka nefeste Seyyid Ali Sultann krklarn banda Rumeline geii,
oralar fethedii ve nihayetinde derghlar kurup canlar uyar yle ifade edilmektedir
(Aslanolu, 2000: 395-96):
Krklar Rumeline skn eyledi
Dnd geri cmlesine syledi
Bir etek kum ile derya balad
Krklara seremesin pirim Ali
Cmlemizden ulusun Kzldeli
Krklar Uruma geti duydun mu?
Tanrnn arslan geldi bildin mi?
Krklar bir bir arda skn eyledi

Domuz kafirlerin yolun balad
Tanrnn arslan imdd eyledi
Geldi Kazovay duman brd
Kara kafirlerin ya eridi
Allah Allah deyip Krklar yrd
72

Krklar Rumelinde mekan tuttular
Makamlar atlar rak yaktlar
Btn kafirleri dine ektiler
Yine Pir Sultan mahlasl bir baka iirde ekti sancan dalar dolanr / Mmin olan canlar
aka bulanr (ztelli, 1985: 185-86) dizeleriyle Kzldelinin gazi yn vurgulanmaktadr.
Seyyid Ali Sultann hem zahirde hem batnda Rumeli serdar olduunu, 19. yzyl Bektai
airi Tevfik yle ifade etmektedir: Hac Bekta fermanyla inandm / Rumeli serdar
Seyyid Aliye / Zahir batn himmetine dayandm / Kul oldum ta candan Seyyid Aliye
(Noyan, 2000: 292-93). Tevfik bir baka nefesinde ayn hakikat u dizelerle anlatmaya
almaktadr: Horasan mlknden Ruma geenler / Hnkr Hac Bekta ah Seyyid Ali
/ / Biri mminlerin kbleghdr / Biri Rumelinin padiahdr / / Biri yrtmtr
cansz duvar / Biri tlamdr cmle kffar (Noyan, 2000: 293).
Yine Velayetnamenin gzel bir zeti hviyetindeki Geda Muslunun u iiri Kzldelinin
Rumeli fatihi ve gazi-dervi imajnn Bektai ortak hafzasnda 17. yzylda hl ne kadar
canl olduunu ortaya koymaktadr (Noyan, 2000: 294-95; Koca, 1990: 219-20):
Erenler serveri ol srrm Ali
Sereme olmutur Urumeline
Aatan Zlfikar ol gerek veli
Evvel tekbir aldk Pirin beline
Abdal Musa Sultan ah himmet kld
Dayand klc ah ta bld
Btn Urumeli slama geldi
Fetih surelerin alm eline
Krklar azmeyledi Elmal ehri
Boazhisarnda ol bld nehri
Bol yerde (Bolayrda) kffara eyledi kahr
Ol dem kl ald pirim eline
Bilin Tanr Da ahn ota
Hm- ahtan kanlar kuatt da
Gelibolu stnde Kuru Da
Ol deme ak oldu ahn eline
ahmn refiki gaziler beyler
Hm eder kffara cierin dalar
Gerek klarn medhini eyler
Ol dem ak oldum pirin yoluna
73
RIZA YILDIRIM
Pirim himmet ile sancak getirir

Kalenin temelin alt-st gtrr
Tanr Da kurbnde km oturur
Mekrenimdir (meskenimdir) deyu gelir yerine
Seyyid Ali Sultan krklarn ba
Nevruz (Evrenuz) beyleridir yr yolda
Grn Sarkzda ol ald ta
Ol dem kuvvet verildi pirin koluna
Horasan mlknden Hoydandr asl
ah mam Hasandr pirimin nesli
Mridine bend ol ey Geda Muslu25
Kyamette olsun eli eline
Yusuf Dede26nin Seyyid Aliye vg olarak yazd bir nefesinde eyh, yine benzer ifadelerle
tasvir edilmektedir: Olisersin dedi Krklara ser-tc / Rumelin kffar ltfuna muhtc
(Koca, 1990: 656-57). Pk maslasyla yazlm bir baka nefeste Kzldelinin, Geliboludan
geip Rumelini tahta klc ile nasl fethettii, kerametler gstererek oralarn kafirlerini nasl
imana getirdii yukarda ortaya konulan genel ereveye mutabk bir ekilde anlatlmaktadr:
Geliboldan geti Hakka dayand / Tahta kl al kanlara boyand / Brhann grenler
geldi inand / Eiine Seyyid Ali Sultann (Koca, 1990: 894-95). Pir Sultana atfedilen
bir nefesteki u dizeler Rumeli ile Kzldeli isminin ne kadar zdeletiini gstermektedir:
Benim ahm geliinden bellidir / Ak elleri deste deste glldr / Kzl Veli Sultan Urum
ellidir / Niyaza varmann gnleri geldi (Eyubolu, 1997: 90).
Kzldelinin Rumeli fetihlerinde nclk ettiine dair hatralar yre insanlar arasnda hl
yaamaktadr. Hlen stanbulda yaayp Kzldeli sreinin bir kolunun babas olan Ltfi
Aykurt, atadan-dededen duyduklarna gre Kzldelinin I. Murat ordularyla beraber Rumeli
fetihlerine katldn ve sonunda I. Murat tarafndan vakfedilen arazide derghn kurduunu
sylemektedir.27 Yine Trakyada Kzldeli sreinin bir baka kolunun babas olan Mehmet
Ko, Seyyid Ali Sultann Rumelinde gerekletirdii keramet dolu gazalarn yrede eskiden
beri anlatldn ifade etmektedir.28
Nasuhbey Kynden Ali Kayk da, ocukluunun dedesinden Seyyid Ali Sultann
kerametlerle dolu gaza hikyelerini dinleyerek getiini sylemektedir. Yrede yaygn
25
17. yzyl airidir. Kzldeli ocandan el alm bir Yenieri airidir (Koca, 1990: 218).
26
1834 ylnda Tekirdada domu ve 80 yalarnda iken vefat etmi bir Bektai airidir (Koca, 1990: 656).
Ltfi Aykurtla 26 Mart 2004 tarihinde yapm olduu sylein dkmn benimle paylama nezaketini gsteren
Ayhan Aydna teekkr ederim.
27
Mehmet Kola 21-22 Kasm 2004 tarihlerinde Ayhan Aydnn gerekletirdii sylei. Bu syleinin dkmn
benimle paylaan Aydna teekkr ederim.
28
74
sylenceye gre, Kzldeli ile beraber Krklar Rumelini fethetmek zere gelmiler. anakkale
Boazndan karya getikten sonra nce impi kalesini, arkasndan Bolayr ele geirmiler.
Bolayrn fethi srasnda Sleyman Paa ehit olunca, ordunun komutas Seyyid Ali Sultana
gemi. Oradan psala, Malkara, Dimetokann da iinde bulunduu bir dizi kaleyi fethettikten
sonra, Edirne nlerine gelmiler. Edirne alndktan sonra Kzldeli Pir-evine dnp bir sre
postniinlik yapm. Ancak I. Muratn daveti zerine gazaya katlmak zere geri Rumeline
gemi. En sonunda I. Murat imdiki tekkenin bulunduu blgeyi vakfetmi ve Kzldeli
orada derghn kurup yerlemi. Tabii ok ksa zetlediimiz bu hadiseler srasnda bir dizi
kerametler gsterilmi.
Henz yazya geirilmeyip yre insannn ortak belleinde yaayan bu bilgiler Velayetname ile
hem hikyenin safhlar hem de kerametler asndan artc bir uyum sergilemektedir. Aada
her iki bilgi bei, keramet hikyeleri zerinden karlatrlacaktr. Burada Kzldelinin Rumeli
fatihi ve gazi dervi imajnn Trakyann inan ve folklor dnyasna damgasn vurduunu ifade
etmekle yetinelim.29 Velayetnamede Kzldeli ve Krklar nderliinde gerekletirilen fetihlerin
her birine kerametler elik etmektedir. anakkale boazn gemek iin Rum kayklarn
yardm etmemesi zerine eteine ald kumlar denize saarak zerinde yrmekten balayan
keramet hikyeleri metnin sonuna kadar devam etmektedir. Szl kltrn ya da ortak
bellein bir dier tezahr olan nefeslerde de bu kerametlere atflar yapld grlmektedir.
Ayn ekilde yre insanlar arasnda da benzer hikyeler hl anlatlmaktadr. Bu kaynak
mukayeseli olarak ele alndnda, ortaya kan uyum - eer biri dierinden alnmadysa - her
nn de ortak bir bellekten beslendiini gstermektedir. Aada nefesler ve szl kltrde
Kzldeliye atfedilen keramet hikyelerini Velayetname ile karlatrp baz sonulara ulamaya
alacaz. Velayetnameye gre anakkale boazndan karya gemek isteyen Krklar ve
gaziler, Rum kayklardan kendilerini tamalarn isterler.
Teklif reddedilince Kzldeli gazaba gelip, eteine ald kumlar deniz zerine serperek
zerinde yrmeye balar. Bu durumu gren Rum kayklar dehete kaplr ve gazileri
tamaya raz olurlar (Yldrm, 2007: 165). Ayn hikye Pir Sultan mahlasl bir iirde de
yle anlatlmaktadr: Krklar Rumeline skn eyledi / Dnd geri cmlesine syledi / Bir
etek kum ile derya balad (Aslanolu, 2000: 395-96). Yine Pir Sultan bir baka nefesinde
Yldz saln ayana getirir / Bir avu toprakla hudut geirir dizeleriyle bu olaya gnderme
yapmaktadr (ztelli, 2004: 121-22). Geda Muslu batan sona Seyyid Ali Sultan vd
iirinde bu hadiseden yle bahsetmektedir: Boazhisarnda ol bld nehri / Bolayrda
kffara eyledi kahr (Noyan, 2000: 294-95). Ayn hikye Ali Kayk tarafndan da, dedesinden
duyduunu sylemek suretiyle bu satrlarn yazarna anlatlmtr.
Velayetname, Kzldelinin klc ile bir kayay salatalk gibi bitiini yazmaktadr. Buradaki
anlatma gre, fetihler tamam olduktan sonra Krklarn her biri Kzldelinin emri ile
29
Ali Kayk ile 30 Ocak 2010 tarihinde gerekletirdiim sylei.
75
RIZA YILDIRIM
nceden belirlenmi olan yerlere varp yerleirler. Kzldeli ise Sar Kzl yaylasna varnca
yoluna byk bir kaya kar. O klcn karp kayay para para eder (Yldrm, 2007:
178). Pir Sultann yukarda bahsedilen nefesinde yer alan ald ta pare pare eyledi dizesi
ayn olaydan bahsetmektedir (ztelli, 2004: 121-22). Yine Virannin yukarda bir ksm
nakledilen mehur irinde ekti ti-i eceri akk etti seng-i mermeri dizesi dorudan bu
hadiseye iaret etmektedir (Bayr, 1959: 80-81; Ergun, 1955: 225-26; Viran, 1998: 18-19).
Geda Muslunun bir nefesinde geen Grn Sarkzda ol ald ta (Noyan, 2000: 294)
dizesi ile Pir Sultan Abdala izafe edilen Sarkz iki pare eyledi (ztelli, 2004: 122) dizesi
de ayn olaya iaret ediyor olmaldr.30
Pk mahlasyla yazlan bir nefesteki Koru Yaylasndan att iini / Baba Pnarnn deldi tan
(Koca, 1990: 894-95) dizeleri de eyhin tala ilgili bir baka kerametine gnderme yapmaktadr.
Velayetnameye gre elebi Yaylasnda Kzldelinin att ok bir kayaya saplanr ve kayadan su
kmaya balar. Dana sonra bu pnarn ad Kayapnar olarak kalr (Yldrm, 2007: 174).
Seyyid Ali Sultann mehur bir kerameti de horozlarn erken tmesini salamasdr.
Velayetname ile balayacak olursak, Krklarn itirak ettikleri son fetihte kale hlk teslim
olmak ister; ancak sabah horozlar tene kadar kendilerine mhlet verilmesini isterler.
Kzldeli bu isteklerini kabul eder. Ancak gaziler sabaha kadar ganimet kalmayaca gerekesi
ile honutsuzluklarn belirtirler. Bunun zerine eyhin kerameti ile horozlar tmeye balar
ve kale hlk mallarn saklayamadan gaziler kaleye yrrler (Yldrm, 177-78). Pir Sultan
mahlasl bir nefeste bu hadise aynen nakledilmektedir: Gr pirim kffara netti neyledi /
ehr horozlarna dua eyledi / Sarkz iki pare eyledi / Yatsda horozlar ttren Kzldeli
(ztelli, 2004: 121-22).
Velayetnamelerde yaygn bir keramet motifi kuru ubuklar yere atp yeillendirmektir.
Birok Velayetnamede yer alan bu motif Seyyid Ali Sultan Velayetnamesinde de vardr. elebi
Yaylasnda kayadan kerametle su karan Kzldeli okunu yere braknca ok siyah bir duta
dnr (Yldrm, 2007: 174). Velayetnamedeki bu hikye ufak deiiklerle Mehmet Ko
Dede tarafndan Ayhan Aydna anlatlmtr. Bu dutun bugn hl Seyyid Ali Sultan Dergh
avlusunda bulunan dut aac olduuna inanlmaktadr (Yukarda bahsi geen rportaj). Veli
Dedenin bir iirindeki u msralar da ayn keramete iaret etmektedir: Kuru iten dutu
dertlere derman / ar ke gzcs Kzldelidir (Kaya, 2001). Tevfik mahlas ile yazlan
ve Seyyid Ali Sultan ven bir nefeste bu hadise Kuru duttan yeil yaprak bitiren msrayla
iaret edilmektedir (Noyan, 2000: 292-93).
Velayetnamede birok kalenin fethinden nce Seyyid Ali Sultann nara urup kale duvarlarn
sallad ve ykt anlatlmaktadr (rnein bkz. Yldrm, 2007: 168). Nefeslerde bu kerametin
Sarkz ile ilgili Ali Kaykdan dinlediim sylence de u ekildedir: Sarkz Kzldeli ve arkadalarna engel olmak
ister. Bunun zerine Kzldeli gazaba gelip Sarkz klc ile iki paraya ayrr. Bu hadisesin gerekletii yere Sarkz
Yaylas denir.
30
76
yansmalarn grmek mmkndr. rnein Virannin u dizeleri hemen Velayetnamenin

anlatmndaki ilgili blmleri akla getirmektedir: Nare ursa taba derdi zemin asman /
Tii darbndan yere geti ln-i bed-gmn (Bayr, 1959: 80-81; Ergun, 1955: 225-26; Viran,
1998: 18-19). Pir Sultana izafe edilen Kalenin altn stne getiri / Rumun fethin eden ah
Kzldeli (ztelli, 2004: 121-22) dizeleri ayn kerametlere iaret etmektedir.
Velayetnamede yer almayp da nefeslerde ve henz yazya aktarlmam sylencelerde
karlatmz kimi keramet hikyeleri de mevcuttur. Bunlardan birisi aa klla ilgilidir.
Velayetname literatrnde dervilerin elinde tahta klla savamalar aslnda alldk bir
motif iken Seyyid Ali Sultan Velayetnamesinde byle bir tasvire rastlanmamaktadr. Ancak
Abdal Musa Velayetnamesinde bu motif grlmektedir. Burada Abdal Musa, Umur Gazi ile
beraber Rumeli fethine gnderirken Kzldelinin eline bir aa kl vermektedir (Gzel,
1999: 149). Geda Muslu yukarda alnt yaplan nefesinde Kzldelinin aa klcna iaret
etmektedir: Sereme olmudur Urumeline / Aatan Zlfikr ol gerek veli (Noyan,
2000: 294-95). Geliboldan geti Hakka dayand / Tahta kl al kanlara boyand derken
Pk yine ayn hususu vurgulamaktadr (Koca, 1990: 894-95).
Velayetnamede olmayp sylencelerde ve nefeslerde karlatmz bir baka olay Kazovada
gerekleen savatr. Sylenceye gre Seyyid Ali Sultan liderliindeki Krklar ve gaziler
Kazovas31 denilen yere geldiklerinde gl bir dman ordusu ile karlarlar. Burada
byk bir sava gerekleir ve her iki taraf ciddi kayp verir. eyh Bedreddinin babas da
bu savata ehit edilir. Bu o gne kadar yaplan en byk ve en kanl savatr. Nitekim bu
savatan hemen sonra Simavna ve Dimetoka kaleleri alnr ve sonra da Edirne der. Bu gn
hl Kazovas civarnda yaayan kyller arasnda bu savan ans yaamaktadr. Yreyi gezip
kyllerle konuan Ali Kayk, insanlarn bu ovada bir zamanlar ok kanl bir sava olduunu
anlattklarn sylemektedir. te yandan bu yre Alevilerinin cemlerinde hlen Kazovadan
bahseden nefesler okunmaktadr (Ali Kayk ile 30 Ocak 2010 tarihinde yaptm sylei).
Birok kalenin isminin anld Velayetnamede Kazova cengi sessiz geilmitir. Ancak Pir
Sultan Abdal mahlasl bir nefeste bu olaya ak iaretler vardr: Geldi Kazovay duman
brd / Kara kafirlerin ya eridi / Allah Allah deyip Krklar yrd / Krklara seremesin
pirim Ali / Cmlemizden ulusun Kzldeli (Aslanolu, 2000: 396). 32
Velayetnamede mulak ifadelerle geilen kimi hikyeleri daha kapsaml bir biimde ifahi
kltrde hlen yaamakta olan baz keramet sylenceleri iinde bulmak mmkndr.
Velayetnameye gre, Burgaz kalesi fethedildikten sonra kale sakinlerinden kii ki bunlar
kale fethedilmeden nce yakalanm ve bir harp hilesi olarak kamalarna izin verilmi idi
31
Kazovas bugn Eskiky ile akmakky arasnda Dimetokann dousuna den blgededir.
Yazl kaynaklardan sadece Pir Sultan Abdaln bu iirinde yer alan Ali Kaykdan derlediim bir sylence de udur:
psalaya geldiklerinde Krklar ilk ehitlerini verirler. Bylece burada ilk sel okunduundan ad lk-sel olarak
kalr. Zamanla bu isim psalaya dnr. Pir Sultann Kafirlerin yezitlerin balad / lk selam esselda syledi
/ Krklara seremesin pirim Ali / Cmlemizden ulusun Kzldeli (Aslanolu, 2000: 396) dizeleri bu sylence ile
benzerlik gstermektedir.
32
77
RIZA YILDIRIM
slama davet edilir. Onlar da bu daveti kabul ederek kurtulurlar. Mslman olan bu
kii kale hlk iinde ocuklarnn ve akrabalarnn olduunu, onlarn da affedilmesini rica
ederler. Kzldeli onlarn gelmesini emreder. O emir sebebiyle bu yerin ad Bolayr kalr.
Velayetnamede ilgili blm yle gemektedir (Yldrm, 2007: 168):
Slifl-beyn mukaddem esir idilb firar itdirilen ol kfiri dine davet itdiler. Hemn
huzur- Sultanda iman kabul ve mselman oldlar. Ve eyitdiler: Bunda bizim evld u iyal ve
akrabamz dahi vardr. Kerem buyurub onlarn kabahatlerini bu bendelerine balayub anlar
dahi huzur-u sadetlerinizde iman kabul idb mselman olalar. Sultan anlarn gelmesini
nutuk buyurdu. Merkumlar huzur-u feyz-nra gelb mselman oldlar. Amm Sultann
nutku sebebiyle ol yerin ismi Bolayr kald.Grld zere bu yerin isminin Bolayr
olmasnn sebebi metinde aka ifade edilmemitir. Kzldelinin bir nutku sebebi ile byle
olmakla beraber nutkunun ne olduu aka ifade edilmemitir. te bu nutkun ne olduunu
szl kltrde bulmaktayz. Ali Kaykdan dinlediim (onun da dedesinden dinledii)
sylence yledir:
Krklar karya geince ilk impi kalesini fethederler. Burada esirler alnr. Kadnn birisi
gelip olunun da esirler arasnda olduunu, affedilmesini rica eder. Kzldeli kadna olunu
bul ayr der. Ondan sonra orann ad Bolayr olarak kalr. Anlalyor ki Velayetnamenin
yazld tarihten gnmze kadar ortak hafzada yaayan versiyonda hikyenin iini
dolduran olayn ayrntlarnda deiiklikler olmutur. rnein Burgaz kalesi impi kalesi
olmu, nceden esir edilip serbest braklan kii bir kadna dnmtr. Ancak hikyenin
kurgusu ve z mesaj aynen korunmutur. Bir kale fethediliyor, kale hlk esir ediliyor; bir
veya birka kiinin affedilmesi Mslman olan yakn(lar) tarafndan rica ediliyor; Kzldeli
bu ricay kabul edip bul ayr diyor; ve o sze izafeten bu yerin ad Bolayr kalyor. Ancak
Velayetname derleyicisinin Kzldelinin bul ayr ifadesini atlayp buna sadece Sultann
nutku ifadesi ile gndermede bulunmakla yetinmi olduu anlalmaktadr.
Bir dier olay Kzldelinin at ile ilgilidir. Velayetnameye baklacak olursa, Seyyid Ali Sultan
gazilerin komutasn Gazi Evrenosa brakp mesken tutmak zere oradan ayrldktan sonra,
yolda (Sar Kzl yaylasna geip derghn kurduu yere varmadan hemen nce) at lr. Seyyid
Ali Sultan atnn cesedini orta yerde brakmak istemez. Bir iaretiyle yer yarlr ve atn cesedini
iine alr (Yldrm, 2007: 178). Ayn hikyeyi Mehmet Ko Dede atalarndan dinlediini
ifade ederek yle anlatmaktadr: Seyyid Ali Sultan, imdiki derghn altnda adr kurar.
Gmlcinede bir kalenin fethi iin askerlerini gnderir. Askerlerin zorda kalmalar zerine
Kzldeli onlara yardma gitmeye karar verir ve geceleyin harekete geip seherde At Mezar
denen bir yere gelir. Herhlde ok zorlanm olmal ki at burada atlar. Ama atn ok hizmeti
olduu iin yrtc hayvanlar yemesinler diye, mezar yapp atn buraya defneder.33 Burada
da Velayetnamenin anlatm ile ifahi sylence arasnda hikyenin kurgusu ve ana temas
bakmndan tam bir uyum gzlenirken, olayn detaylarnda farkllama olduu anlalmaktadr.
33
Ayhan Aydnn 21-22 Kasm 2004 tarihlerinde yapt yaynlanmam syleidan.
78
Bunlardan baka bir de ne Velayetnamede ne de nefeslerde hi bahsi gemedii hlde szl

kltrde hl anlatlmaya devam eden keramet hikyeleri vardr. rnek vermek gerekirse,
Malkaraya geldiklerinde Kzldeli erenlerden birkan yiyecek istemek zere yerli hlkn
yanna gnderir. Orada yaayan Hristiyan hlk yiyecekleri zehirleyip verirler. Bunu
anlayan erenler yiyecek almadan geri dnerler. Kzldeli neden yiyecek temin etmeden
dndklerini sorunca erenler onlarn mal karayd almadk derler. Bunu zerine o
beldenin ad Malkara olarak kalr. Yine bir baka sylenceye gre, bugn Nasuhbey
Kynde Karar Baba trbesinin olduu yere geldiklerinde sancaktar sendeler ve sancak
elinden dp yere saplanr. Sancak annda kk salp yeeriverir. Bu aaca sancak aac
denir. Bu aacn ayn isimle bu gn hlen mevcut olduu sylenmektedir. nc bir
sylence yledir: Nasuhbey Ky yaknlarnda bir geitte kanl bir sava olur ve ehitler
verilir. Bu olaydan sonra geidin ad kanl geit kalr. Geidin ad hlen ayn ekilde
bilinmektedir.34
e. Derghn Kurmas:
Velayetnamenin anlatmna gre, bir dizi kale fethettikten sonra Krklar gazilerden ayrlrlar.
Krklarn her biri Kzldelinin talimat ile derghlarn kurup canlar uyarmak zere
kendileri iin belirlenmi yerlere doru hareket ederler. Kzldeli kendisi de yola koyulur. Sar
Kzl yaylasn getikten sonra - muhtemelen fazla uzak olmayan meskenine varr ve orada
derghn kurar.
Aklar ve talipler derghnda toplanmaya balar. yle ki on iki binden fazla insan irat
edip ilahi hakikatlere uyarr (Yldrm, 2007: 178-79). Velayetname Kzldelinin derghn
nerede kurduunu ak bir ekilde ifade etmemektedir. Ancak derghn kurmadan hemen
nce Cebel Yaylas ve Sarkz Yaylasnda bulunduu anlatlmaktadr.35 Derghn ne zaman
kurulduu konusunda ise Velayetname tamamen sessizdir.
Ariv kaytlarndan derghn en ge 1402 ylnda kurulduunu gsteren kaytlar vardr.
Bununla beraber ariv kaynaklar dikkatlice okunduunda Kzldeliye ilk vakfn verilii ve
tekkenin kuruluunun daha erken tarihlere, I. Murat dnemine kadar gittii ynnde gl
bir kanaat olumaktadr.36 Bu bilginin Bektai ortak belleinde de ayn ekilde yerletii
anlalmaktadr. rnein Bedri Noyan Seyyid Ali Sultann Kzldeli ay yanna bir dergh
kurduunu ve bu derghn kurulu tarihinin bir sylentiye gre 1397 olduunu yazmaktadr
(Noyan, 1998: 247). te yandan evki Koca kaynak belirtmeden Seyyid Ali Sultann 13851387 yllar arasnda Kzldeli dergh postniini olduunu yazmaktadr (Koca, 2005: 286).
Buna gre dergh 1385 ylnda kurulmu olmaktadr.
34
Ali Kayk ile 30 Ocak 2010 tarihinde yaptm syleiden.
1818 tarihli bir belgede tekkenin Dimetokaya tbi Cebel nahiyesinde bulunduu kaydedilmitir (BOA, HAT.
686/33334).
35
36
lgili ariv kaytlarnn dier kaynaklarla mukayeseli bir analizi iin bkz. (Yldrm, 2007: 119-56; Yldrm, 2009).
79
RIZA YILDIRIM
Nefeslerde de Kzdelinin derghn ne zaman kurduuna dair bilgi yer almamaktadr. Ancak
derghn yerine dair epeyce dize mevcuttur. Bu nefeslerde derghn yerini ifade etmek iin
genellikle tekkenin yaknlarnda bulunan Tanr Dann ismi gemekte, bazen de Kzldeli
ayndan bahsedilmektedir.
Viran Seyyid Ali Sultann nerede yerletiini ifade ederken Tanr Da mesken oldu bil ana
merd ah (Bayr, 1959: 80-81; Ergun, 1955: 225-26; Viran, 1998: 18-19) demektedir.
Ayn ekilde Pir Sultan Abdal eyhin meskenini Tanr Da koruna km oturur ifadesi
ile anlatmaktadr (ztelli, 2004: 176). Geda Muslunun dilinde bu bilgi yle ifadesini
bulmaktadr: Bilin Tanr Da ahn ota (Noyan, 2000: 294). Hamdi mahlasyla Kzldeli
derghn ve oradaki hayat betimlemek iin yazlm bir nefeste de ayn ekilde Tanr Da ve
Kzldeli ayna gndermeler bulunmaktadr (Glpnarl, 1992: 91).37
Trakyada Kzldeli sreini devam ettiren insanlarn ortak belleinde de Rumeline gei ve
dergh yerinin vakfedilmesi ile ilintili olarak I. Muratn isminin yerletii anlalmaktadr.
Ali Kayknn anlattklarna gre Edirne fethinden sonra Pir-evine dnen Seyyid Ali Sultan
I. Muratn daveti zerine geri Rumeline geer. Bir savatan sonra I. Murad Kzldeliyi ok
beenir ve iltifat eder. Seyyid Ali Sultan I. Murada yle der: Artk siz ii apula dktnz. Biz
artk yannzda yer alamayz. Vereceksen yurtluk ver! Bunun zerine Kzldeli ay kysnda
Aa Tekkenin yeri I. Murat tarafndan verilir. Aa Tekke 1380lerde Yukar Tekke ise daha
sonra 1402 ylnda ina edilir. Her iki tekkede de trbesi vardr.38 Kzldeli sreklerinin hlen
yaayan babalarndan birisi olan Ltfi Aykurt da ayn hatray dile getirmektedir. Ona gre
Kzldeli Sultana bal vakf arazileri ve 24 ky varm. I. Murat 1370 tarihinde trbe (dergh
olmal) yaptrm.39
Sonu
Anlalyor ki, Seyyid Ali Sultan ad etrafnda oluan sylenceler belli bir kesim iinde dilden
dile dolaarak yaylm, yayldka da iine eitli keramet motiflerini alarak kabarmtr. Bu
sylencelerin en azndan bir ksm40, bir sre sonra bu gn adn kesin olarak bilemediimiz,
muhtemelen bir Bektai dervii tarafndan derlenerek yazya aktarlm ve bu suretle
elimizdeki Velayetname olumutur.41
Kzldeliyi ven ve dergh hakknda bilgi ieren nefesler bu kadarla snrl deildir. Ancak makalenin hacmini
gereksiz yere bytmemek iin bu kadarla yetiniyoruz.
37
38
30 Ocak 2010 tarihinde Ali Kayk ile yaptm syleiden.
39
26 Mart 2004 tarihinde Ayhan Aydnn yapt syleiden.
Seyyid Ali Sultanla ilgili velayetnamede yer almayan baka sylenceler de szl kltr kanalyla gnmze kadar
ulamtr.
40
Bizim analizlerimize gre Velayetnameyi oluturan sylenceler ilk defa Cezb mahlasn kullanan birisi tarafndan
15. yzyl sonlar ya da 16. yzyl balarnda yazya aktarlm olmaldr (Yldrm, 2008). te yandan, evki Koca
yabana atlmamas gereken bir iddia ortaya atmaktadr. Ona gre, Velayetnameyi yazan kii 1644-1701 yllar
41
80
te yandan Velayetnamede kaydedilen metinden ayr olarak fakat onunla etkileim iinde
ortak bellekteki bilgi, szl dinamiklerle nesilden nesile aktarlmaya devam etmitir. Bu
bilginin en belirgin tezahr 16. yzyldan itibaren gnmze kadar Alevi-Bektailerce
sylenmi nefeslerde karmza kmaktadr. Yukardaki analizlerden aka anlalaca
zere, bu nefeslerden yansyan Kzldeli imaj Velayetnamedeki tablo ile uyum iindedir.
Bylesi bir uyumu izah etmek iin airlerin Velayetnameyi okuyup bilgilerini oradan
aldklarn varsaymak makul deildir. Zira gerek Velayetnamenin ok az sayda nshas
bulunduu gerekse mevcut nshlara ulam imknlarnn olduka snrl olduu gz nne
alnrsa bu metnin ortak bellei besleme hususunda ilevinin olduka snrl olmu olmas
beklenmelidir. u hlde airlerimizin Velayetnameden daha ok byklerinden iittii ifahi
bilgiden beslendiklerini varsaymak yerinde olacaktr. Ancak Velayetname yazldktan sonra
ifahi bilgi ile etkileimini devam ettirip ve bu kanalla ifahi bilgi zerinde belli bir denetim
kurmu olmaldr. Herhangi bir airin Kzldeli ile ilgili bilgisi ya dorudan Velayetnameden
okumak suretiyle ya da baka kii(ler)den iitmek suretiyle edinilmi olacaktr. Bize gre
ikinci durum ok daha yaygn olmaldr. Bu durumda szl aktarmn ikinci hlkasnda
yine ayn blnme sz konusu olacaktr. Byle giden silsilede herhangi bir hlkada sre
Velayetnameile sonlanabilir. te yandan szl aktarm srecinin Velayetnameye hi
varmadan Velayetnamenin yazya aktarlmasndan ncesine ki bu dnemde artk sadece
szl bilgi vardr - kadar ulamas da ihtimal harici deildir (bkz. Tablo 1 ve Tablo 2).
Bektailer arasnda artk iyice yaygnlam olan sylencelerin iire yansmasndan baka
bir ey deildir. Denilebilir ki bu airler - ister mahlasta ad geen ahslar olsun, ister bu
mahlaslar kullanan baka airler olsun - ya Velayetnameyi okuyup Seyyid Ali Sultan
hakkndaki bilgilerini dorudan oradan alyorlard ki bunun dk bir ihtimal olduu
yukarda ifade edildi - ya da szl kltrde yaamakta olan ve Velayetnameye de esas tekil
etmi olan sylenceleri duyuyor ve biliyorlard. iirlerdeki Seyyid Ali Sultan portresi ile
Velayetnamedeki arasnda ortaya konulmu olan benzerlik bu fikri kuvvetle desteklemektedir.
te yandan Velayetname metni ile herhangi bir temas olma ihtimali olmad hlde ayn
hikyeleri ufak farklarla gnmze kadar tayan bir szl kltr havzasnn varl ortaya
kmaktadr. Bu almada bavurulan szl bilginin ana kaynaklarndan birisi olan Ali
Kayknn dedesi Mehmet Kayknn herhangi bir ekilde Velayetnameyi okumu olmas
veya birinden dinlemi olmas mmkn grnmemektedir. Zira bu kiinin Velayetnamenin
ne yaynlanm bir kopyasn ne de el yazmas nshasn grmemi olduu bilinmektedir.
u hlde ondan derlenilen bilgi tamamen szl kanallarla aktarlan bilgidir. Bu bilgi ile
Velayetnamede kaydedilen bilgi karlatrldnda her bir hikyenin kurgusunun ve
esas temasnn korunduu ancak detay bilgilerin deiime urad grnmektedir. te
yandan gerek Velayetnamede mulak olarak yer alan baz hikyeleri aarak desteklemesi
gerekse Velayetname metninde hi yer almayan baz hikyeleri iermesi bakmndan bu
arasnda Kzldeli Dergahnda postniinlik yapan ve 1701 ylnda vefatn mteakip dergahn Babalar haziresine
defnedilen Cezb Abdaldr (Koca, 2005: 294).
81
RIZA YILDIRIM
szl bilgi Velayetnameyi tamamlar bir nitelik gstermektedir. Denilebilir ki, Velayetname
toplumun ortak belleinde var olan Kzldeliye dair bilginin bir ksmnn yazya aktarlm
hlinden ibarettir. te yandan hem yazyla dondurulan bilginin ortak bellekteki asl hem
de yazya aktarlmayan kimi bilgiler szl kltrn kendi dinamikleri iinde gnmze
kadar ulamtr. Yukarda sadece bir envanterini kardmz szl gelenein barndrd
bilgilerin Velayetname metni ile karlatrmal bir analizi hem Velayetnamedeki bilginin
doasn anlamak hem de szl kltrn dinamiklerini kefetmek adna nemli sonular
retebilecek niteliktedir (Bkz. Tablo 1 ve Tablo 2).
Bu almada, yukarda ksaca zetlenen yntem erevesinde Alevi-Bektai geleneinde
Seyyid Ali Sultann nasl bir yer edindii gzlemlenmeye altk. Geleneksel bilginin
farkl tezahrleri olarak grlen Velayetname, nefesler, ifahi bilgi ve 19.-20. yzyllarda
Bektailerce kaleme alnm telif eserlerde - ki bunlar bilgilerini esas itibariyle nceki
kaynak grubundan derlemilerdir - yer alan bilgiler nda bir Kzldeli portresi izmeye
altk. Bunu yaparken gelenein dnyasn esas alp ortaya kan portrenin tarihsel
bilgilerimizle uyuup uyumad sorusunu genel itibariyle gz ard ettik. Bir baka deyile
tarihsel doruluk kaygsndan azade bir ekilde Seyyid Ali Sultan sadece gelenein
prizmasndan grmeye altk.
Gelenein prizmasndan grnen resmnin ana hatlarn zetleyecek olursak: Seyyid Ali
Sultann kkeninin Horasana dayand konusunda kaynaklarmzn tamam mutabktr.
Horasandan kendisi mi kalkp geldi yoksa atalar daha nceden geldi de kendisi Anadoluda
m dodu, bu hususta belirsizlik vardr. Ortak bellein tuvalinde izilen Kzldeli resmnin
en belirgin izgilerinden birisi de Hac Bekta Veli balantsdr. Kaynaklarmzn tamam
onu bir ekilde Bektai Tarikatnn piri ile ilikilendirme gayreti gstermektedirler. Ancak
bu ilikinin mahiyeti farkllk gstermektedir. Geleneksel bilginin srarla vurgulad bir
baka husus, Bektai Yolunun oluumu ve tarikata dnm srecinde Kzldelinin
oynad baat roldr. O, bir yandan Hac Bekta Veliden devrald miras gelitirerek
Rumeline tarken bir yandan da Balm Sultan yetitirmek suretiyle tarikat tarihinin bu
en nemli iki hlkasn bir birine balayan kpr olmutur.42 te yandan Kzldelinin
Rumeli fetihlerinde nclk etmesi ortak hafzadaki onunla ilgili bilgi beine tam
anlamyla damgasn vurmu durumdadr. Velayetnameden balayarak henz yazlmam
ifahi bilgiye kadar geleneksel bilginin her blmnde onun ismine yaktrlan belki
de en gl sfat Rumeli fatihidir. Seyyid Ali Sultann bir dizi gazaya itirak ettikten
sonra dnemin Osmanl sultan tarafndan vakfedilen Dimetoka yaknlarnda bir araziye
derghn kurduu ariv kaytlarndan kesin olarak bilinmektedir. Ariv belgelerinde onun
vakfn onaylayan sultanlar iinde ad geen en eski Osmanl sultan Yldrm Bayeziddir.
Ancak ilgili belgeler dikkatle okunduunda vakfn ilk defa I. Murat tarafndan verildii
kanaati olumaktadr. Geleneksel bilgi bu konuda yine I. Murat ismi zerinde uzlam
vaziyettedir.
42
Kzldelinin bu rolnn ayrntl analizi iin bkz. (Yldrm, 2010).
82
Yukarda ifade edildii gibi, Alevi-Bektai geleneinin bize sunduu Kzldeli tablosunun
tarihsel verilerle karlatrlmas ya da bu tablodan tarihsel bilgi karlmas elinizdeki
makalenin amac ve kapsam dndadr. Bununla beraber, bir cmle ile ifade etmek gerekirse,
gelenein prizmasndan yansyan grnt ile tarihsel veriler arasnda, farllamalar olmakla
birlikte ciddi benzerliklerin bulunduu aka gzlenmektedir. Bu iki resm bir arada,
mukayeseli bir ekilde ele alacak mstakil bir alma phesiz ki faydal olacaktr. Byle
bir alma bir yandan Kzldelinin tarihsel hayatna dair bilgimizi artrrken te yandan
geleneksel bilginin oluum ve aktarm sreleri ile bu bilginin tarih kayna olarak nasl
kullanlabilecei gibi hususlarda nemli katklar yapabilecek potansiyeli barndrmaktadr.
KAYNAKA
AHMED RIFKI (1328 / 1910-11): Bektai Srr. II. Cilt. Dersaadet (stanbul).
AHMET RFAT EFEND (2007): Gerek Bektailik. Mirtl-meksid f defil-mefsid. haz.
Salih ift. stanbul: z Yaynclk.
ASLANOLU, brahim (2000): Pir Sultan Abdallar, stanbul: Can Yaynlar.
AIKPAAZDE, Dervi Ahmed (1949): Tevrih-i l-i Osman. haz. Nihl Atsz. stanbul:
Trkiye Yaynevi.
BAHA SAT BEY (1927): Bektler III. Trk Yurdu. no: 28. Nisan: 305-341.
BAYRI, M. Hlit (1959): k Viran Divan. stanbul.
BELDICEANU-STEINHERR, Irne (1999): Osmanl Tahrir Defterlerinde Seyyid Ali Sultan:
Heterodox slamn Trakyaya Yerlemesi. Sol Kol: Osmanl Egemenliinde Via Egnatia (1380
1699). ed. Elizabeth A. Zachariadou. stanbul: Tarih Vakf Yurt Yaynlar: 50-72.
BIRGE, John K. (1937): The Bektashi Order of Dervishes, London-Hartford, Conn..
ELEB, Ahmed Cemaleddin (1328 / 1910-11): Bekt Srr Nm Risaleye Mdfa.
Dersadet (stanbul): Manzme-i Efkr Matbaas.
ERGUN, Sadeddin N. (1955): Bektai airleri ve Nefesleri. stanbul.
EYUBOLU, Sabahattin (1997): Pir Sultan Abdal, stanbul: Cem Yaynevi.
GLPINARLI, Abdlbki (1992): Alev Bekta Nefesleri, stanbul: nklap Yaynevi.
GLPINARLI, Abdlbki (1995): Vilyet-nme. Mankb- Hnkr Hac Bekt- Veli.
stanbul: nklap Yaynlar.
GZEL, Abdurrahman (1999): Abdal Musa Velayetnamesi. Ankara: TTK.
HOCA SHAK EFEND (1290/1873): Kiful-esrr ve dfiul-err. stanbul.
KAYA, Doan (2001): Sivas Kaynakl Cnklerde Kzldeli. Uluslararas Trk Dnyas
nan nderleri Kongresi (23-28.11.2001). Bu kongrede okunan metin u internet sitesinde
yaynlanmtr: http://www.alewiten.com/index7.htm web adresinde yaynlanmtr.)
KOCA, evki (2005): Bektlik ve Bekt Derghlar. stanbul: Cem Vakf Yaynlar.
KOCA, Turgut (1990): Bektai Alevi airleri ve Nefesleri. stanbul: Maarif Kitaphanesi ve Matbaas.
NOYAN, Bedri (1996): Hac Bekta Veli Manzum Vilyetnamesi. stanbul: Can Yaynlar.
NOYAN, Bedri (1997): Abdal Musa Sultan Hakknda. Abdal Musa Sultan ve Velayetnamesi.
haz. Adil Ali Atalay. stanbul: Can Yaynlar: 34-66.
NOYAN, Bedri (1998): Btn Ynleriyle Bektailik ve Alevilik. I. Cilt.Ankara: Ard Yaynlar.
NOYAN, Bedri (1999): Seyyit Ali Sultan Velayetnamesi. Ankara: Ayyldz Yaynlar.
83
RIZA YILDIRIM
NOYAN, Bedri (2000): Btn Ynleriyle Bektailik ve Alevilik. III. Cilt.Ankara: Ard Yaynlar.
OCAK, Ahmet Y. (2002): Sar Saltuk. Popler slamn Balkanlardaki Destani ncs, Ankara:
TTK.
OCAK, Ahmet Yaar (1983): Bektai Menakbnamelerinde slam ncesi nan Motifleri.
stanbul: Enderun Kitabevi.
ONARLI, smail (2000): Malatyann Fethiye Beldesinde Kzldeli Sultan Oca, Cem Dergisi,
say: 101, Mays.
OYTAN, M. Tevfik (2007): Bektailiin yz. stanbul: Demos Yaynlar.
ZTELL, Cahit (1997): Bektai Glleri. stanbul: zgr Yaynlar.
ZTELL, Cahit (2004): Pir Sultan Abdal. Btn iirleri. stanbul: zgr Yaynlar.
AHN, Hseyin (1998): Bir Anadolu Ereni: Kzldeli. Malatyada Kzldeli Ad evresinde
Oluan Kltrel Deerler, 1. Uluslararas Trk Dnyas Eren ve Evliyalar Kongresi Bildirileri,
Ankara.
VRAN (1998): Vrn Divan ve Risalesi (Buyruu). derleyen Adil Ali Atalay Vaktidolu.
stanbul: Can Yaynlar.
YILDIRIM, Rza (2007): Seyyid Ali Sultan (Kzldeli) ve Velayetnamesi. Ankara: TTK.
YILDIRIM, Rza (2008): Efsanede Gizli Gerek: Bir Tarih Kayna Olarak Seyyid Ali Sultan
Velayetnamesi, Tarih ve Toplum: Yeni Yaklamlar, 6: 1-43.
YILDIRIM, Rza (2009): History Beneath Clouds of Legend: Seyyid Ali Sultan and his Place in
Early Ottoman History. International Journal of Turkish Studies 15/1-2: 21-62.
YILDIRIM, Rza (2010): Muhabbetten Tarikata: Bekta Tarikatnn Oluum Srecinde
Kzldelinin Rol. Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Aratrma Dergisi 53.
Tablo 1: Bekta-Alev Geleneinin Kaynaklar ve Dinamikleri

Aklama: Kzldelinin tarihsel hayatna ilikin bilgi nce ortak bellee gemektedir. Bir
sre sonra bu bellekteki bilginin bir ksm yazl ortama aktarlarak Velayetname meydana
getirilmitir. Grld gibi Velayetnamenin tek kayna ortak bellektir. Bir kez yazyla
dondurulduktan sonra Velayetnameye aktarlan bilgi norm veya ortodoksi oluturup
ortak bellek zerinde besleyici ve kontrol edici bir rol stlenmitir. te yandan Velayetname
metnine eriim imkan ok kstl olduundan bilgi aktarm hlen byk oranda ortak bellek
aracl ile gereklemektedir. airler bilgilerini ya dorudan Velayetnameden almakta ya da
ortak bellekten beslenmektedirler (Ayrca bkz. Tablo 2). 19. ve 20. yzyllarda Bektailerce
kaleme alnan eserler ise her kaynaktan beslenme imknna sahiptir.
84

!"

Tablo 2: Nefeslerdeki bilginin kaynaklar
Aklama:rneinAnlatc1inyazmolduuveelimizeulaanbiriirdekibilgininmuhtemel
kaynaklaruekildedir:
Tablo 2: Nefeslerdeki Bilginin
Kaynaklar
a)
Dorudanvelyetnmedenalmolabilir.Budurumdabilgi(1b)yolundangelmi
c)
(2b),(1a)yoluylagelmiolmaktadr.
BilgininAnlatc1eulaanakadartakipettiiyol(3b),(2a),(1a)eklindeolabilir.
Aklama: rnein Anlatc

1in yazm olduu ve elimize ulaan bir iirdeki bilginin
olmaktadr.
Anlatc2denalnmolupAnlatc2velyetnmedenalmolabilir:Budurumdabilg
muhtemel kaynaklarb)
u ekildedir:
a).Dorudan Velayetnameden alm olabilir. Bu durumda bilgi (1b) yolundan gelmi
olmaktadr.
b).Anlatc 2den alnm olup Anlatc 2 Velayetnameden alm olabilir: Bu durumda bilgi
(2b), (1a) yoluyla gelmi olmaktadr.
c).Bilginin Anlatc 1e ulaana kadar takip ettii yol (3b), (2a), (1a) eklinde olabilir.
d).Bilginin Anlatc 1e ulaana kadar takip ettii yol (4b), (3a), (2a), (1a) eklinde olabilir.
Ayn mantkla yukarya doru farkl alternatifler dnlebilir. Herhangi bir nefes iin bu
yollarn hangisinin geerli olduunu belirlemek neredeyse imknszdr.
85
RIZA YILDIRIM

%&" !!
%&"
!!

)

&
&)
,,&!
3*&,!4(
)&)

)(!
Birlikte Rumeline
geip Dimetoka
yaknlarnda dergh
kurmular

Tablo 3: Hac Bekta %$(',(!

Veli Velayetnamesi ve&+"!)($!!('%!3
onu takip eden Babagn Bektailerine
(Ahmet
( (
!0%",!+&14#%('2,,)(!
*!&(
Rifat Efendi, Bedri
Noyan vs.) gre Hac Bekta Veli - Seyyid
Ali Sultan mnasebeti

"#
&%&

*"

%&")
12

&"%$*"

'"#
Birlikte
Rumeline
geip
Dimetoka
da dergah
#&
&%

()%/#("%)!%)*)
"%$0*$#
Tablo 4: Tevfik
Oytann isim vermeden alnt yapt
yazmaya gre Hac Bekta Veli Kzldeli ilikisi
86

'

!"$
)
*

"
#

Tablo 5:
Cemaleddin elebinin Mdafaasna gre Hac Bekta Veli ile Seyyid Ali
Sultann likisi
!((! $$"!(
87
Muslu Dede (Geda Musl)

Gelin.ey kardalar dilek edelim
Kaps aktr Kzldelinin
Eksiimiz bilip dra gidelim
Himmeti ok imi Seyyid Alinin
Ne gzel bahar yetimi imdi
Llesi smbl alm imdi
Abdallar hep sema dnerler imdi
hsan ok imi Kzldelinin
Bab(a) brahim ehitlerin eridir
Krklarn dura anda yeridir
Cansz divar yrden Bekta Velidir
Himmeti ok imi Kzldelinin
Sanca kar dalar dolanr
Muhib olan a aka boyanr
ekilir glbengi era uyanr
Muhabbettir yerleri Seyyid Alinin
Muslu Dede bunu byle syledi
Gerek erenlerin medhin eyledi
man mrvet deyip kerem diledi
Kullar ok imi Kzldelinin
Bu iir, Doan Kayann Uluslararas Trk Dnyas nan nderleri Kongresinde (23-28.11.2001)
sunduu Sivas Kaynakl Cnklerde Kzldeli balkl eserinden alnmtr.
88

Bektaşî-Alevî Geleneği̇ne Göre Seyyi̇d Ali̇ Sultan

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bektaşî-Alevî Geleneği̇ne Göre Seyyi̇d Ali̇ Sultan

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BEKTA-ALEV GELENENE GRE SEYYD AL SULTAN

BEKTA-ALEV GELENENE GRE SEYYD AL SULTAN

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 53

Bu on iki post iin bkz. (Oytan, 2007: 202).

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 53

BEKTA-ALEV GELENENE GRE SEYYD AL SULTAN

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 53

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 53

BEKTA-ALEV GELENENE GRE SEYYD AL SULTAN

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 53

Geleneksel Bilgide Seyyid Ali Sultan

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 53

BEKTA-ALEV GELENENE GRE SEYYD AL SULTAN

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 53

Bu defterin ilgili blmleri I. Beldiceanu-Steinherr tarafndan yaynlanmtr (Beldiceanu-Steinherr, 1999: 71).

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 53

BEKTA-ALEV GELENENE GRE SEYYD AL SULTAN

b. Hac Bekta Veli ile likisi:

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 53

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 53

BEKTA-ALEV GELENENE GRE SEYYD AL SULTAN

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 53

30 Ocak 2010 tarihinde Ali Kayk ile yaptm syleiden.

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 53

BEKTA-ALEV GELENENE GRE SEYYD AL SULTAN

c. Bektai Tarikatnn Oluum Srecindeki Rol

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 53

Ol vilayet madeni serdar- ah- gaziyan,

Ey Virani damenin elden koma ahn mdam

Krklar bir bir arda skn eyledi

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 53

BEKTA-ALEV GELENENE GRE SEYYD AL SULTAN

Krklara seremesin pirim Ali

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 53

Pirim himmet ile sancak getirir

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 53

BEKTA-ALEV GELENENE GRE SEYYD AL SULTAN

Ali Kayk ile 30 Ocak 2010 tarihinde gerekletirdiim sylei.

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 53

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 53

BEKTA-ALEV GELENENE GRE SEYYD AL SULTAN

yansmalarn grmek mmkndr. rnein Virannin u dizeleri hemen Velayetnamenin

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 53

Ayhan Aydnn 21-22 Kasm 2004 tarihlerinde yapt yaynlanmam syleidan.

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 53

BEKTA-ALEV GELENENE GRE SEYYD AL SULTAN

Bunlardan baka bir de ne Velayetnamede ne de nefeslerde hi bahsi gemedii hlde szl

Ali Kayk ile 30 Ocak 2010 tarihinde yaptm syleiden.

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 53

30 Ocak 2010 tarihinde Ali Kayk ile yaptm syleiden.

26 Mart 2004 tarihinde Ayhan Aydnn yapt syleiden.

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 53

BEKTA-ALEV GELENENE GRE SEYYD AL SULTAN

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 53

Kzldelinin bu rolnn ayrntl analizi iin bkz. (Yldrm, 2010).

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 53

BEKTA-ALEV GELENENE GRE SEYYD AL SULTAN

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 53

Tablo 1: Bekta-Alev Geleneinin Kaynaklar ve Dinamikleri

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 53

BEKTA-ALEV GELENENE GRE SEYYD AL SULTAN

Aklama: rnein Anlatc

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 53

Tablo 3: Hac Bekta %$(',(!