ALTI

KALAl\I
JACK LONDON

YALIN YAYINLARI

BLM/BELGE/NCELEME DZS

GENEL DZ

ISBN 975

488

35

1 60

090

Bu kitabn yayn haklar

5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'na

gre Yaln Yaynlarnndr.

1. Basm - Ekim 2000

ALTTA KALANLAR (Belgesel Anlat) /Jack London I Trkesi: H

da Cokun/ Kapak Resmi: Eugene Delacroix /Kapak Dzeni: Yaln
Yaynlar / Bayrak Matbaaclkta baslmtr/YALIN YAYINLARI:
Ankara Cad. No.45 Gncer Han Kat 2 Caalolu 34410 STANBUL
Tel./Faks: (0212) 519 31 35

JACK LONDON

ALT TA
KALANLAR

TRKES:
HUDA COKUN

YALIN YAYINLARI

JACK LONDON'n
yaynevimizdeki yaptlar:

DEMR KE (3. Basm)

ALAR ORDUSU (3. Basm)
KIZIL VEBA (2. Basm)
ALTTA KALANLAR

1.
UURUMA VAK LAIVORUM

Yard m na bavurd u u m dostlar m , Londra'da; Dou

yakas nd a , yaam t m ayr n t laryla gzlemlemek istei
mi : "ok gze l , ok iyi de, b u n u gerekleti rmeyi baara
m ayaca n sen de bil iyors u n , " d iye yan tlad lar. Bu yan t n
pei s ra da ak l lar n a yeni g e l m ices i n e : " E n doru s u , b u
i iin polise bavur, " diye ekl e m e yapt l ar.
Yzleri n e ; yapt n n b i l i nc i nde olmayan b i r deli bakyor
mu ve onlar da bu psikoloj i k bozukl uu olan insana, i nsan
st bir gayret gsteriyormucas n a bi r tav r tak n m lard .
"Polisle iim o l m az , " d iyerek hemen o l u msuzland m .
" B e n i m btn isted i i m , Dou yakas ndaki yaama b i r ye
ri nden tutunarak, orada olup b iteni gzlemlemek. B u rada
ki i nsanlar n nas l , n ii n ve neden yaad klar n re n m eyi
arzu ediyoru m . zetlemem gerekirse, Dou yaka s n a yer
lemeyi a malad m . "
Maskelen mi bi r yz ifadesi ve ac m ayla kar k sevi m
l i bir tav rl a : " yi de, sen orada yaayamazs n . Orada yle
5

yerler vard r ki , i nsan yaam para etmez , " dediler kesin ve

ksa bir a n l at m l a .
Ben i m y a n t msa yle o ld u : " o k iyi, beni m i stei m d e
b u zaten ."
" B u ralarda yaayam ayaca n sen de gayet iyi b i l iyor
su n ," d iye yi nelediler. Can m s k l m t . Bu nca neride bu
l u n malar gereksizd i . "Ben bu raya palavra di n l e m eye gel
med i m . B u ralar n yaban c s olduu m doru ve sizlerin Do
u yakas zeri ne bilgi l erinizi sorg u l uyoru m . Sizi d i n leye
ce i m ve yn m de bu dorultuda izece i m . "
"Biz, sord u u n yer hakk nda bilgisiziz. S a n a oras ze
ri ne pek bir ey syleye meyiz," deyip, g nein dod u u
y n gsterip : " te oralarda bir yerde," d iye nemsemeye
rek sonland rd lar konumalar n .
"Cook'a giderim ben de."
" E n doru s u n u d n d n . Cook'taki ler sana kes i n l i kle
yard mda b u l u nacakl ard r. "
"Tomss Cook v e tak m . . . Ah, ah . . . D nyan n en aptal
gezg i n leri n e , en b i l i n med ik yollar b u l u r, Afrika'n n balta g i r
memi ormanlar n d a n , Tibet'i n yksek 'ferleri n e dek i mza
atarke n , b u den l i yak ndaki Dou yakas n n yol u n u izini bi
lemezsi n h a ! "
Gezi turlar dzenleyen Cook firmas n n , ucuz gezi ler
bl m soru m l u s u : "Bylesi bir eyin olanaks z olduunu siz
de ay rt edersi niz. i stekte bul u nduu n uz ey, o denli al l m
n d nda b i r ey ki !" Ama ben srarl olunca: " O halde siz
de pol ise bavuru n . Gezi programlar m zda Dou yakas yer
almyor. Kald ki, kimseden de bu dorultuda bir istemle kar
lamad m zdan, oraya i l ikin bir bilgi sahibi deiliz."

"B rak n bu sylemi"yle ko numas n bld m . Ada m n

srekli olarak beni bast rmaya al mas na kap l a rak ora
dan uzaklamaya hi n iyet i m yokt u . " B e n i m bir tek i stei m
var sizden , b u n u siz d e zebi l i rs iniz. Ba ma b i r kaza ge
l ecek o l u rsa, beni tehis edin yeter."
"Tamam, tamam. Bir sald r sonucu lm n z halinde,
bizden cesedi nizi tehis etmemiz gerekti i n i sylyorsunuz."
Bu t mceyi yles i n e sevi m l i ve so u kka n l b i r eki lde
ifade etm iti ki , ken d i m i bir an kaskat kes i l mi, zeri n e s u
damlac klar akan bir kte yatm ol arak d n d m . Ko
n utu u m ah ssa, zeri m e doru hafife ei l mi ve Dou
yakas n grmek iin b u hale gelmi t rlak Amerika' l n n ce
sed i n i n ki m l i i n i z m l emeye al yord u .
" H ay r," ded i m , "beni m sizden t m i ste i m , polisle ba
m belaya g i rerse, ki m l i i m kon u s u nda bilgi verm e n i z . "
Ko nuyu zmsemeye balad md a n , bu son tmce m i
byk b i r heyecan l a ifade etmit i m .
"Yneti m i ilgilendiren bir kon u . Siz de bana h a k verirsi
niz ki deiik bir i stek b u . "
Ynetici d u ru m u nda oldu u , kon uya g i rmes i nden belli
olan b i ri m r ldanarak " M te ri lerimizle ilgili her trl kon u
ara m zdad r v e bylesi b i l g i l eri vermek i l keleri mizle el i i r
v e ters d e r ! " ded i .
Bense b u n u n zeri n e : "Tamam, a m a bu d u ru mda bilgi
veri l mesi n i isteyen m teri leri n iz hi yok m u ? " Yeniden
szc kleri e ip bkmes i n e olanak tan mad m . " B u tekl ifin
olaan st l n ben de kab u l l en iyoru m , a m a . . . " d iye bir
ekleme yapacak olduysam da, bildii nden amad ve s r-

d rd kon u m as n : "Benim de tam bel i rtmek i sted iim so

ru n buyd u . Sizin d u ru m u nuz o l aan st l k arz ettii nden
zg n z , a m a e l i m izden bir ey gel mez."
Tm o l u msuzluklara ra m e n , oray b rakp kt ktan
sonra , bana yard m edeb i l ecek olan bir hafiyenin ad resi n i
e l i m d e tutuyord u m . Bu adres , b e n i Dou yakas n a u l at
racak i nsan n ad resiydi v e Amerikan Konsoloslu u n u n yo
l u n u tuttu m . Kend i m e bir i birl iki b u l ab i l m iti m .
Kendisiyle i birlii yapaca m i nsandan n e b i r m r lt
ykseld i , n e g aripsed i , ne de kafas n kald r p bakt . H e n z
i l k dakikada d nceleri m i ona at m ve i i n gari b i , kabul
de etti rd i m . Ya m , kilom u , boyu m u sorarken beni sz
yordu ve i ki n ci dakikaya g i rmitik. nc dakikada yan n
d a n ayr l rke n : "Okey, s e n i hibir zaman u n utmayaca m
Jack v e hep pei nde o laca m , " dedi.
Rahata solukl anabi l m iti m s o n u nd a . Tm ard mdaki
kp rleri yakm t m ve kimsel eri n tan mlayamad yaba n i
i n sanlarda n o l uan ormana rahata dalabi l i rd i m . Fakat
glkl e r yaka m b rakmyord u . yi giyi m l i , sakall ar n a k r
dm arabac , b e n i ehirde saatlerce dolat rm t . Ye n i
soru n u m arabac md .
Yeri megeip otu rd u m : "Dou yaka s n a ek bakal m , "
dedi m .
"Bay m , nereye ekmemi syled i n iz?"
"Dou yakas na. Orada herhangi bir yere . "
Yak kl denebilecek arabac m , sokaklarda ylesi n e
bir olat ktan s o n a arabas n d u rd u rd u v e tavanda yer
alan kk kapa kal d r rken i ki rc i l i kl i bir ses l e :
"Ne buyurmutu nuz?" diye soru s u n u yineled i .
8

"Dou yakas . . . Dou yakas olsun da, gi dece i m yer

fark etm ez. G idecei m bel i rl i b i r yer yok. Yal n zca dola
mak istiyoru m."
" E l i n izde b i r ad res yok m u ?"
Bu kez sesi m i ykseltti m , ba rarak: "Bana baksana
sen! Hemen Dou yakas na gtr ben i . Ama b u ii yapar
ken fazla kon uma."
Ne dedi i m i tam ol arak anlamad , ama kald rd kapa
kapatarak, atlara h z verd i .

Londra caddeleri yoksu l l u k ko nusu nda insa na b i r fiki r

vermez, b u n u n ay rd n a varamazs n z orada, fakat be da

kika kadar srecek bir yolcu l u k , sizi tenekelerden ol utu rul
m u bir mahal l e n i n merkezine u l at racakt r. Arabac m n
beni u lat rd yer d e bylesi b i r yerd i ve sokaklarda boy
gsteren insanlar farkl , deii k denebilecek bir rk n g
rntlerin i serg i l iyord u . Ksa boy l u , titreyen , d a l m , bit
mi insan lard grd kleri m . Her u lat m z kavakta, yok
s u l l u u n sarmalad , ki lometrelerce pis tula b i rikintileri
n i n , sefaleti n sarmalndan getik. En sk rastlad m z i n
s a n g r u b u , ayakta z o r d u ran sarho kad n v e erkeklerden
ol uuyord u . Kfr ve kavga grntleri , havay katla n l
mazlat ryord u . Pazar yeri o l d u u savlanabi lecek bi r olu
u m d a ya l l ar, p tenekeleri n e ve amu rlarn aras n a el
leri n i u m utla dald rarak patetes aryorlard . Hemen hepsi
bu p i sl i k iinde, bu labi ldikleri rk ar k eyleri boazla
r ndan aa ya yuvarlamakla u ra yorlard .
lerled i i m iz yol l a r boyunca, b i n d i i m araban n benze
ri ne rastl ayamad m . ocuklar n yapt eyse ard m z s ra
kouturmakt . S vasz tula duvarl evlerin n n de , a
m u rl u sokaklarda al ayan ocuklar grnty dolduruyor9

d u . Kalabal k korkusu ilk kez olarak ben l i i m i sard . nsa

na, a k denizde yitiyo rmu d uyg u s u n u veriyordu bu g
rnt ler. Yoksul sokaklar, dev deniz dalgalar n a benziyor
d u . Ve bu dalgalar her an ii n e a l p , kaybetmek iin beni iz
l iyormu g i biyd i .
Arabac:
"u anda b u l u nduumuz yer Stepney i stasyo n u , " diye
bard .
Gerekten d e arabac n n iaret ettii yeri n bir tre n i s
tasyon u oldu u n u , evreme b i r gz att mda ay rt etti m .
" N e o l m u y a n i ? " d iye sord u u mda, arabac m az n n iin
de szckleri evi ri p evi rmeye balam t . U mutsuz b i r ba
kla: "Bural ar n yabanc s olduu m u sylemiti m . G itmek
isted i i n iz yer b u istasyon de i lse, nereye gidecei n izi ben
nereden b i l ey i m ! " ded i .
" ste i m i s a n a gayet a k b i l d i rm i ti m . imde yapaca
n eyse, gzlerini drt amand r. Eski elbiseler al p satan
b i r yer grdnde derhal d u r ve beni orada i n d i r ! "
B u yol c u l u ktan hi h o n u t kal madn duyumsuyor
d u m . B i r s re sonra tan m n yapt m b i r d kkan n n n
de d u rd u v e beni b rakt .
"Hadi para m de! Borcu n yedi i l i n alt pen i ."
"Tabi i tab i i , hemen takd i m edey i m de, b i r daha seni hi
gremeyeyi m , yle deil m i ? " d iye sord u m .
" Para m demezsen, zate n beni son kez grm ola
caks n !"
Biz bu kon u malar yaparken , evremizi y rtk p rt k g iy
siler ii ndeki bir dolu i nsan al m t . Sesli sesli g lerek d k
kana ynel d i m .
10

Gerek zorl uk da dkka n n iine ad m m atmamdan

sonra balad . Dkkanc , eski elbise isteimi bir trl kavra
yam a m ve nme az ku llan l m olanlar n kart p s ra l
yord u , b i r yandan da yz m kuku ii nde i nceliyordu. A m a
b u arada tav rlar nda en beli rg i n eyse, benim zerimde
bask ku rarak, alaca m eylere olduka yksek deme
yapmam salamakt . Baklaryla adeta: "Gen ada m , se
n i n ne peinde olduunu bil iyoru m . zeri nde b rakt m
korku , sana istedi i m demeyi yapt racakt r !" diyord u .
O n u n bak a s yl a ben, b a belaya g i rmi biri , nehrin
te yakas nda aranmakta olan bir suluyd u m . Bu arada,
bir yandan da korku n bir pazarl k yap yo rduk. Tezgaha
koyd u u eyalar iin k l k rk yaryord u m . Arad an fazl a b i r
zaman gememiti k i sat c , pazarl k b i riyle kar kar ya
o l d u u n u n ay rd na vard . K delindi deli necek b i r panto
l o n , tek d mesi kal m , h avlar dkk b i r ceket, km rc
lerin k u l l a n d b i r posta l , as l rengi bel i rs izlemi kirli bir
apka, ince b i r kemer, ald klar m olutu ruyord u . ama
rl a r m ve oraplarm yeniyd i , ama onlar da bir Amerika' l
d a n al n p bana sat l m o l ab i l i rd i . Anlatt m biimde yap
t m z b i r pazarl ktan sonra, zerinde a n l ama yapt m z
on i l i n i adama veri rke n , o old u ka yapay iten bir gr n
m e brnerek: "Doru s u , delikan l b i riymis i n . Aya ndaki
pantolonu e l i n i pene be i l i n e veri rs i n . Postallar da en az
iki buuk i l i n eder. Geriye kalan apka, kemer, ceket ise
baya iyi b i r fiyata gidebi l i r. Kutlar m , al veriin sen i n
a nd a n ok ok iyi o l d u . "
Bense: "Al d m tm bu m a l lara ka p a r a verirs i n ? " de
d i m . "Sana bu dk nt ler iin on i l i n deme yapt m , sekiz
i l i n ver tekrar s e n i n olsu n ! Ha, ne dersin bu dnceme?"
11

G l mseyerek kafas n sal l amakla yeti n d i . yi b i r al

veri yapt m san yord u m , fakat o, bal g i b i beni kaz kla
m t . Kaarl a n m bi riyd i . Araban n yan na dnd mde,
arabac n n yan nda b i r polis d i ki l iyord u . Koltu u m u n alt n
daki torbaya b i r bak atan polis, arabac ya, ba n n are
sine bak, der gi biydi ve b i r sre so n ra oradan uzaklat .
Polis tam olarak b u l u nd u u m u z bl m terk etmemiti ki ,
arabac ya olan borc u m u ded i m . Paray avucuna alan ara
bac z r d i l e m eye balad , paray s k sk i ste mesi n i n ne
denleri n i a n l atm aya balad . Londra'da cins cins mteri
nin o lmas, onu b u n a zorl a m t ve eer istersem , b e n i
d nyan n en uzak noktas n a dahi gtrecei n i syled i .
Beni o szn ettii uzakl klara ta mad , ama Londra'n n
kuzeyi nde yer alan Highburg Val e Pansiyon una b rakt .
n k eyal ar m n b u l u n du u yerdi oras . E rtesi g n ,
rahat ayakkablarm ka rd ktan son ra, s ra elbisemdeydi.
Asl nd a yan mdaki tek elbise de buyd u . S ra, sat n ald m
dk ntleri giymeye gelm it i , b u n l ar satmak zoru nda ka
lan adam bel l e i mde can l a nd ra m yo rd u m . Eski psk ce
ket i m i n d i rse i n e b i r alt n ng i l i z sterl i n i n i , acil d u r u m larda
ku l lan mak zere -belki de kefen i m i n parasyd bu- d i ki p ,
giyind i m . S o n ra da otu rup rahat yaad m y l l a r n belgesi
olan ya l a r m seyretti m . zeri me g iydiklerim sorun o l m a
m t , fakat postallar d i re n iyo rd u . Tahtadan reti l m iesi ne
serttiler ve ancak y u m rukl a r m ku l l a narak giyme becerisi
gsterebi l mi ti m . Sonra, bi rka i l i n e ald m mend i l , b
ak, tt n v e sigara ka d n cepleri me da tt m . Merd iven
lerden aa ya ad mlar m atarke n , kt bir eyleri n olma
s n beklerm icesine b i r davra n a b r n e n arkadalar m
la vedalat m . D ar ya kmak zereyken rastlad m h iz12

meti kad n , nce yz n e kt b i r gr n m verecek olduy

sa da, ard ndan g l mseme denebi lecek b i r anlam y kle
d i . Asl nda buna pekala da g l mek deme olas l vard .
H e n z sokaa yeni km t m ki , evre mdeki deiikl i k
b e n i ak n l a uratt . Avamla aramdaki klece d iyalou
bir anda skp atm t m . Ben de onlarda n biriydi m artk.
Ceketi m i n i ncel mi kol lar nda, onlardan biri ol m am n bel
gesini ta yord u m . Bu ana kadar bana gsterd i kleri yapay
sayg son l a n m ve yeri n i , sevg i yle sarmalan m bir arka
da l k al m t .
Kadifeden elbise giymi, boy n u n a ki rlenmi m e n d i l sa
r l ada m , ben i mle artk "bay m " ya da "patron" diye kon u
m aya ba l a m yord u . B u ndan sonra , ben o n la r n bir arka
da yd m ve byle de adl an d r l yord u m . Bu arkada sz
c i tendi ve ken d i n e zg sylen ii ile ku l l a n l yord u .
S cakl k, dostluk, daya n ma, bt n l k arz ediyord u . Pat
ro n farkl yd , o szckte b i r byklk, st n l k vard . Bu
szc ta yan ada m , alttaki lerin omzuna bas yordu ve
alttakiler de bu ykten ku rtul abilmek i i n d a h a yukar l ara
kald rmaya al yorlard o n u .
Dk nt giysileri m i l e e d i n d i i m bu deneyi m , yurt d
n a k m Amerika' l lar n h i b i r zaman edi nemeyecekleri
zevki tatt rd bana. Avrupa'ya Amerika'dan gelmi bir gez
g i n , Lidya Kral Kres us i l e bir benzerl ii yoksa, yani o den
l i para p u l sahibi deilse, b i r s re sonra servetini yiti rip yok
sul dme korkus u n a kap l r ve evresi n i sara n lar n czda
n n hafifletme derdi nde old u klar n san p , o czdan iinde
yer alanl ar en namah re m yerleri ne sokutu rup gizlemeye
al r. Bense bahi verme g i b i b i r hasta l yenip, ev
remdekil erle eit bi r kon u ma u lama olana n a kavutu m .
13

Pek b i r zaman gememiti ki, at n n dizgi n l eri n i gayri i hti

yari tutt u u m bir ada m , b a n a iki peni uzatt , ald m bu
bahi iin u z u n uzun teekkr ediyord u m .
inde b u l u n d u u m ye n i dzenin , baka de i i kl i kler
ierd i i n i n de ay rd n a vard m giderek. Kalabal k caddeler
de kar d a n karya geerke n , salt daha di kkatli olmam ge
rekiyord u . zeri mde ta d m giysiler, yaam deeri m i
azaltm t . D a h a nce b i r polise yol sord u u m d a : "Arabay
la m , otobsle m i ?" yan t yla kar l a yord u m . i mdiyse
bu: "Otobsle mi, yoksa y ryerek m i ?"ye dnm t .
Tren istasyonlarnda ise, bi let sat c s n a uzatt m paran n
m i ktar n e o l u rsa ols u n , b ilet nc m evki olarak bana
uzat l yord u !
Ama tm b u ol u msuzl u klar n yan s ra, gr n m m n
bana b i r geti risi de ol mutu . ng i l i z avam yla i l k kez y z y
ze gel m i oluyor ve onlarn gerek kiilikleri n i renebili
yord u m . B i rtak m kelerde ya da meyhanel erde o n larl a
dosta i l iki kurabil iyord u m . iler ya da isizler, ben i m l e
kars z i l iki kuruyord u . Benden herhangi b i r beklentileri
o l m uyor ve kon u m alar da bu dorultuda gerekl eiyord u .
Sonunda, Dou yakas n n kalabal n a kart mda,
artk b nyemdeki kalabal k korku s u n u n yitmi oldu u n u
ay rt etmiti m . B e n de bura n n bir paras yd m v e tehd idin
den rktm dev dalgalar yoktu art k. E nginl ere a l abi l i r
d i m ve zeri mde ceketimden baka yiti recek bir eyim yok
tu.

14

2.

JOHNNY UPRIGHT

Amac m sizlere Johnny Upri g ht'in adresini vermek de i l .

yle syleyeyim, Johnny Upright, D o u yakas n n en say
g n soka nda i kamet etmektedi r. Amerika'dan bak nca, bu
sokak s radan ve belki de kalitesiz olarak n itelenebilir, ama
Dou yakas nda buras , en gzel yer olarak genel kabu l g
r r. Dou yakas , pisliin hakim olduu bir sr sokakla dolu
dur, tm bu sokaklardan; bitmi, yoksul luun iine yuvarlan
m , y k l m , ki r pas iinde genler akp duru rken, o sokak
olduka farkl b i r duru mdad r ve dolaan da ok azd r.
Bu radaki evl er de d ierlerinden farkl de i ld i r, yol bo
yu nca kom u l aryla omuz o m uza ve yan yana dizi l m i l e r
d i r. G i ri leri b i r tektir. Cepheleri alt metreyi amaz, arkal a
r nda s vas z tula d uvarlar b u l u n u r, adeta bunlar b i r ara
ya topl a n m toprak y nt s n and r r. nsan lar b u rada ,
ya m u rsuz g n lerde kur u n i gkyz n izl eyeb i l i r. U n ut
mamamz gereken ey u ki : biz b u rada Dou yakas ndan
ve b u ra n n grece l i olarak zeng i n l i kleri n i d i l e geti riyoruz.
B u rada i kamet edenl eri n baz lar n n d u ru m u o kadar iyidir
15

ki , evl eri nde hizmeti bile bar n dr rlar. Sz n etti i m iz

Joh n ny U p right da, ans n yz n e gld i n sanlardand r.
B u n u n as l bildiime geli nce, bu garipler garibi d nya k
esi nde, b i r hizmetiyle tan t m .
J o h n ny Upright ' i n evi n i n kap s n al nca beni hizmeti
kar l ad . B u rada di kkat ekici konuysa hizmeti n i n gr
n m n n iler paralay c ve ac nd r c oluuyd u . Kad n ,
bylesi b i r d u ru mda olmas n a karn, beni son derece k
mseyici ve a c m a dolu baklarla kar lad . Davra n bi
i m i nden kon uyu ksa kesmek e i l i m i nde olduu an la l
yord u . G n le rden pazard , J o h n n y U prig ht evde deildi ve
tabii ki yap l acak ey yoktu. Bense d i reni gste rd i m . Ya
p labi l ecek bir eyler old u u n u tart maya at m . Ni hayet
Bayan U pright ortaya kt ve yzme dahi bakmadan, h iz
metiyi b i r g zel hal ad , kap hemen kapan m a l yd .
Johnny U p ri ght evde b u l u n m uyord u , kald ki pazar g n
leri zaten kimseyi kabu l etmezdi . B e n s e b u n u n ok kt b i r
ey o l d u u n u syled i m . Arad m b i r i miyd i ? H a d i can m ,
hi d e dei l . D u ru m b u n u n tam tersiyd i . B u raya gel m e m i n
amac , o n u n karlar a s ndan i y i bir eydi v e bu ko nuyu
grmeye gelmiti m . Kap d a dikilmekte olan kad n n y
z birden b i re deiiverd i . J o h n n y U pright u anda kil ise
deyd i , bir saatte varmaz da evde olacakt . Eve dnnce
onu grmem olas yd tabii ki .
eri g i re b i l i r miyd i m acaba? H ay r, tabi i kad n bana
byle bir neride b u l u n m ad . Oysa ben, byle bir davet al
mak ii n bir g i riimde b u l u n m utu m ve Bay J o h n n y U pright
evi ne gelinceye dek kedeki meyhanede bekleyebi lecei
mi ifade etmit i m . Bu ko numan n bana bir yarar doku n
mad . Ke ba n daki meyhanenin yol u n u tuttu m . Gitmesi16

ne gitti m de, "delik" kapa l yd , h e n z kil iseden k saati

gel memiti. stne stl k id detli bir ya m u r yayord u .
D a h a iyisini bulamad md a n , evredeki evlerden b i risi n i n
kap s na s narak t nedi m . D u ru m u m , aklad m boyut
lardayken hizmeti geldi. Perian bir gr n mdeyd i , ezik
b i r biimde ban a ; bey i n i m utfakta bekleyebil ecei m h abe
ri n i u lat rmak iin oraya gel d i i n i syled i .
Bayan U p right: " aramak iin o denli ok i nsan kap y
al yor ki ! " d iye z r d i ledi ve : "U mar m , s i z i kaba kar la
d m iin al n m a m s n zd r, " d iye konumas n s rd rd .
Dklen g iysileri m i d zeltmeye al arak v e en kibar
gr n m me b rnerek: "Al n mad m , n iye al nacak m m
ki ?" d iye yantlad m . "Buraya , sizi zecek denli ok i n sa n n
i ara m aya geldii nden d e hi kukum yok!"
"Sahiden de, ded i i n iz g i b i , " d iyerek yz me a n l a m l
a n l a m l bakt . Ard ndan da b e n i , m utfak yerine, yemek
odas na ald . Bu, bana yap l m bir iltifatt . yi davra n la
rm sonular n veriyord u .
M utfakla ayn katta olan, zem i nden b i r buuk metre
aa da yer alan yemek odas , o denli karan l kt ki , gzle
ri m b u kara n l a a l s n diye, bir s re ayakta beklemek zo
ru n l u l u u d uydu m . Oysa ki henz d arda g n vard ,
l e n d i . Oda n n iine, st k s m kald r m h izas nda olan
kk pencereni n , ok kk bir b l m nden pis bir k
g i rmeye abal yord u . Ve ben, b u p i s kta gazete oku n a
bi l ecei kef i n i yapt m .
Johny U p right' n eve dn n beklerke n , sizlere b u ra
ya neden geldi i m i , amac m n n e o l d u u n u a n l atmaya a
l ay m . Dou yakas n n i ns a n laryla dp kalkar; yer
ierke n , uyurken, s nabilece i m ; b a m sokab i l ecek b i r
Altta Kalanlar

17/2

yeri m o l s u n i stiyord u m . B u l u nd u u m mekandan da ok

uzakta o l m amal yd byle b i r yer. Ara s ra byle bir yerde
temizlenebi l m e l iyd i m . Yan i zaman zaman yaz lar m yaza
bilecei m bir yerd i dnd m . Ayrca, mektuplarmn da
bir adresi o l m a l yd . Hem bylesi bir l i m ana s nd md a ,
uygarl sol uyabilmel iydim, zerimden sefaleti zaman za
man s y r p atmal yd m . Yal n z, bu iin g bir yan vard .
Eyalar m n gvencede o l aca evi n sahib i n i n , benim ift
yan l yaam mdan h aberdar o l m amas gerekiyord u . Ama
eyalar n gve n l i kte o l m as n sal ayacak ev sah i b i n i n , ki
rac s yl a ilgisiz b i r i l iki ku rmas , eyala r n gve n l i k soru n u
n u sarsyord u . te J o h n ny U pright'i grmek isteyii m i n n e
deni buyd u . Otuz y l d r Dou yakas nda otu ran ve doklar
da al m eski b i r h k m l n n takt isi m le n l e n mi,
herkese tan n a n b u hafiye, bana istedi i m ev sahibini bu
l acakt . Daha dorusu ev sah i besi n i . Ev sahibim bir h an m
olmal yd . Yan i b u nam usl u kad nca z, ki rac s n n g arip
geli gidil e riyle ilgi len meyecek ve o n u n bir sulu olduu
n u akl na geti rmeyecekt i .
Adamdan nce eve d n e n i ki k z gerekten o k gzeldi. Kenar mahalle gze l l i kl erinde izlenebilecei gibi, zayf
ve i a c b i r gze l l i kti b u , ama gn bat m renkleri n as l
abucak bitip yok ol uyorsa, ylesi b i r h zla yok o l u p , yitik
lere kar acak b i r g zel lik.
Garip bir yarat a bakar g i b i bakt l a r bana. Son ras nda,
oradaki varl mdan habersizmi g i b i davrand l ar. J o h n n y
Upright eve g i rd i i nd e , o n u n l a ko n u m am ii n s t kata
kard l ar pen i .
J o h n n y U pright, kon u m aya balamamla b i rl i kte sz
m kesti : "Ba rarak konu bir para. Olduka kt bir e18

kilde tm m ve kulaklar m a yans m , duym akta zor

l u k ekiyoru m . "
Yal Sleuth ve Sherlock, a h ah . . . Dndm tek ey
uydu bu anda: Kar mda duran bu adam, benim verece
i m bilgi leri ka da dkecek yama n evi n hangi bl m n e
gizlemiti acaba? B u g n e de i n Johnny Upright'la h e r kar
l amamda, bu kayg lar m ve kuku lar m hep ta m m
d r. Adam , gerekte tm d e byle ba rm a m m i stiyor
d u , amac yal n zca iyi duymak m yd , yoksa bir bakas n
kon umalara ortak m etmek i stiyord u ? Her ne amac olur
sa ols u n , ona dndkl erimden sz etti m , ken d i m i tan m
l ad m , amac m a klad m , o ise karar n bir sonraki g ne
b rakt .
Toplu m un genel kabul gsterecei giysiler iinde, b i r at
arabas yla evi n i n kap s n a geldii mde mutl u l u k sunan b i r
g l mseme yay l d yz ne. Beni ay imek zere ieriye
davet etti, kol kola aile bireyleri n i n yan n a gittik.
" B izler alak g n l lyzd r, atafat , gsterii nemse
meyiz. O yzden sen , bizleri g rnd mz g i bi kab u l l e n . "
K zl a r beni selamlarke n , yzleri n e b i r kzarkl k yay l d .
B abal arysa onlarn d a h a fazla ezi l i p bk l mesini engelle
mek iin: " H a , ha, ha," d i ye b i r kah kaha savu rdu . E l iyle m a
san n zerine vurd u . Masan n stndeki ler bu darbeyle
ang rdad . " K zlar dn seni g rd klerinde d i lenci s a n m
l a r. Ekm ee yoksun biri diye d n m ler. Ha, ha, ha . . .

"

K zlar gzleri n i krp t rarak bu dnceye kar kt lar,

yanaklar n n al al durumu daha da artm t . Sefaleti stn
den akan biri n i n , yoksul olmas gerekmiyor g i biyd i . Kahval
t ederken , kzlar dilenciye benzeti l m e m i , bana yap l m bir
h akaret olarak n itelerke n , babalar benim becerilerime ge19

miti. Onlar 2'::lat m tam bir beceri klilik rneiyd i . Reel l i

ekmek el iinde itiim ay kadar hol a n m t m bu d u ru m
dan. Gerekten de gzel b i r oyu ndu b u v e Johnny' n i n bana
bir ev bulmasna de i n s rd bu dorultudaki m u h abbet.
Evi de kolayl kla b u l d u . Ev ayn sokakta, kendi evi nin bi rka
kap tesinde ve t pk kendi evi n i n benzeriyd i .

20

3.

KRALIK ODAM VE DGERLER

Lond ra' n n D o u yaka s n d a h afta l alt i l i n e ya da b i r

b u u k dolara tuttuum y e r kon us u nda baar l b i r i kar
m t m . Dier sokaklarl a kyasland nda gzel b i r gr
nm arz eden b u ras , Ameri kan d eer yarg laryla, korku n
kt den mi, rahat ol mayan kk bir yerd i . Yar bo g
r n m n deki odama bir s re sonra yaz lar m yazmak iin
b i r daktilo yerletirdiimde, iinde ad m atacak yer kalma
m t . Ama bir s reni n gemesiyle kendi m e , ieride rahat
a dolaabi lece i m bir sistem oluturd u m .
Oday kendime u yg u n dzenledikten sonra, dknt
giysi lerimi zeri me gei rerek d arda dolamak zere ora
y terk ett i m. Ki ral k oda soru n u ben i m ii n g ncel bir so
rundu ve yen i bir yer aramaya koyu ldu m .
Yoksu l v e ailesi d e olduka kal abal k b i r adam olarak
gryordu m kend i m i , iinde b u l u n d u u m bu d u ru md a na
s l bir d avra n serg i lemek gerekti i n i tespit etm eye al
yord u m . lk saptamam, bo yerl eri n olduka a z ol uu ve

21

aralar n n m i l l erle ifade edilebilecek uzakl k iermesiydi.

Saatlerce dola ktan son ra, dndm byklkte bir
yere rastlaya m a m t m . Gerek tm plakl i l e orta yer
de d u ruyord u . Evli ve ok ocuklu bir aile babas n n bu
semtte yer bul mas olas de i l d i . O zaman aba m bo bir
odaya yneltti m . ine kar m , ocuklar m ve eyalar m z
yerletirebilece i m bir oda . B i r odada b i r e rkek; kar s , o
cuklar ve eyalaryla, bura i nsanlarna gre pekala yaa
yab i l i rd i . B i rden fazla oda sord u u mdaysa, kar mda yer
alan lar, Oliver Twist ' m i i m g i b i hayret iinde bakmaya ba
l ad l ar.
B i r baka a rt c gerek de; b i r yoks u l aile n as l b i r
odaya s nabil iyorsa, o n lar n da bu raya ayrca ki rac b ul a
b i l m eleri yd i . B u odalar i l e alt i l i n h afta l kl a kiralanabil
d i kleri gibi, gelen kirac , sekiz peni i l e bir i l i ne, kendisine
yatabilecek b i r yer sala m ol uyord u . H atta b i rka i l i n i
gzden karabilse v e b u n u gze alabilse, e v sahibiyle ye
mek yeme olana na kavuuyord u . Ben bu konuyu dsel
b i r eki lde i nceleyemed i m . Tab i i bu d u ru m , b e n i m iin ba
lanamaz bir eydi.
Sadece grdklerimde d e i l , evrem i saran b i n l e rce
evde de banyo denen eyden eser yoktu, O zaman ocuk
lar m ve kirac lar m l a banyo yapmak istei n e kap l d m z
da leen kullanacakt k ve bu da gerekleebi l i r b i r olgu de
ildi . Kar l nda e d i n d i i m i z karsa, sabun tasarrufuyd u .
Yen i o d a falan kiralamadan, J o h n ny Upright'i n arac l k
etmesiyle tutt u u m odaya geri dnd m . Ya da kar m n , o
cuklar m n ve ki rac l a r m n bar naca yere. Onlar buraya
nas l yerletireceimin planlar n yapmaya ba l a m t m ki,

22

kafa m n ii allak bul lak oldu ve ben odam n iini gre mez
oldu m . Haftada alt i l i n e tutt u u m yer b u ras m yd aca
ba? Yok can m olamazd , bylesi b i r ey olanaks zd . Ney
se ki bu d u ru m dan kurt u l u u m u ev sahibemi n kap y vuru
u salad , rahat olup o l m ad m soruyord u .
"Evet beyi m , ne yaz k k i a c gerek byle," d iye yan t
vermeye balad sord u u m soru zeri ne. " B u ras en sona
kal a n sokaklard a n . On yl nces i n e dek her yer byleyd i ,
i nsanlar n t m ok sayg nd . Ama ak n akn b u raya skn
edenl er, o n l ar buradan srp att . B u rada grdkl e ri m , es
kileri n yal n zca ok kk bir kal nt s . ok kt , ok kt."
B u g i riin ard ndan da, b u raya olan g n , ki ralar na
s l ykseltti i n i , nceki sayg n i nsanlarn deeri n i nas l d
rd n a n l att . "Bizim gibi ler, buraya g ede n l e r g i bi
kalaba l a al k n dei ller pek. Bizler, yaayabi l mek iin
d a h a fazla odaya gereks i n i m d uy uyoruz. Oysa, sonradan
gelen ler, yan i yabanc l a r ve aa s n ftan halk tabakas ,
bylesi yerlere be a i l e s abil iyorl ar. Bizler ise ancak bir
a i l e barnabi l i riz burada. Byle o l u nca, ne ol uyor? Bizim
verebilece i m iz kiradan fazl as n deyebi l iyorl a r. ok kt
gerekten de bay m , ok kt . Hele hele b i rka y l ncesi
ne dein b u ralarda sayg n i nsanlarn otu rd u u n u ve b u ra
lar n saki n o l d u u n u d n n ce!"
Kad n n yzne b i r gz att m . Kar mda ngiliz i i s i n i
t e m s i l eden, en tipik rnekl erden biri d u ruyord u . B u g rl
tc kalabala n ak n , Londra' n n Dou yakas ndaki b u in
san n yzne, spr l ml, yok ol ua b rak l m l ka
z mt . Fabrikalar n , bankalar n , i yerleri n i n ve ote l l eri n
geliip by mesi, Londra halk n n yoks u llar n gebele-

23

tirmiti. Akn ak n b u raya g e l en bu i nsanlar, ii leri ncler

olarak ya ezm iler ya da s rp yerlerinden atm lard . Ve
bu bask n n ; b u nesilde o l m asa b i l e , i ki nci kuakta baar
y kucaklayaca kes i n l i k ieriyord u .
J o h n n y Upright'in i ka m et etti i soka n son u n u n d a b u
olaca gayet a kt ve ken d i si de b u n u byle tah m i n edi
yord u .
O yle yakla yord u kon u ya: "Bi rka y l sonra ki ra
szlem e m son b u l u yor. Evi n sahibi de bizim g i bi biri. B u
gne dek evrede s a h i b i o l d u u evlerin hibiri n i n kiralary
l a oyna m ad , art rmad , b u yzden b u rada bar nabild i k.
Ama ya lecek olsa veya satarsa? Bizim iin i kisi de ayn
ey. yle b i r d nce yrtel i m , evi paragz b i ri a l d ve
ben i m asmalar m n b u l u n d u u yeri izbeye dndrd , evi
semeci davran mad a n , i l k n n e kana verd i . te J o h n n y
U prig ht'in son u , o zaman b u ka n l maz s o n g e l i r. "
B i r an i i n o J o h n n y U p rig ht' i , iyi kalpli kars n , solg u n
yzl kzlar n v e ak n hizmetisi n i , yz b i n lerce hayal et
ten olumu o kalabal n iinde Douya doru g eder
ken grd m .
A m a b u gte J o h n n y Upright yal n z ba na deildir.
ehri n kenarlarnda, u ks mlar nda, orta halli esnaf lar n ,
kk apl i adamlar n n, baar l sat c l arn otu rd u kl a r
semtl er vard r. Bu insanlar L salon l u , g zel baheli evlerde
otu rurlar. Bahelerinde ren k ren k iekler, bakm l i m l e r
vard r. evrel erindeki t e m i z h avay cierlerine doya doya
ekerler. Uuru m u n yan nd aki i nsanlardan kurtulduklar
ii n kendileriyle v n rler, o n lara benzemed i kleri , o n l ardan
biri o l m ad klar iin Tanrya bol bol d u a ederler. Ama u ie

24

bak n ki, zerleri ne doru , ac maszca, ard arda, ehriyl e

b i r l i kte J o h n ny Upright gelecektir. Gelecek v e kiralar astro
n o m i k fiyatlara f rlayacak, villalar kk kk evlere bl
necek, bahelere yeni evl er dolacak, sonu ol arak da
Londra'n n geceleri , ya l bir kara n l k olarak abanacakt r
zerleri n e .

25

4.
U U R UM VE NSAN

"Kiralayabi lece i m bir yeri n var m ?" Pool ve M i meho

u se yak n lar nda yer alan pis g r n m l bir kahvede, i ri
yap l ya l kad n a , lakayt bir tav rl a sormutu m bu soruyu .
K s aca yant verdi soru m a : " Evet var!"
ierd i i m gr nt , evi ndeki kalabal kla el imeyecekti ,
yan tn o l u m l u l u u bu yzdendi san r m . n mdeki i nce d i
l i m l i d o m u z eti n i , m i d e buland r c a y eliinde az m a
atarken , yan t na herhangi b i r kar l k verm ed i m . O da ay
n ekilde davrand , hibir ey sylemed i . Ama ne olduysa,
drt peni tutarndaki hesab m demek ii n , on il i n kar
d ktan sonra old u , bana kar davra n lar nda belirg i n bir
deiiklik o l d u , ilgisi a rtverdi. Beklenen etkiyi yaratmay
baarm t m .
Sayg l b i r davra n iinde: "Evet bay m , size uyg u n bir
yeri m var. Yolcu l u u n u z yeni m i bitti? Yeri m i siz de bee
neceksiniz san r m . " Kad n n g sterdii ilgiye bo verd i m
ve syledikleri n i , sylenmemi kab u l etti m .

26

"Ki ras ned i r odan n ?"

ak nca bakt : "Ben ki ral k oda vermiyoru m . Kal c ki
rac lar m a bile oda vermezken , neden tan mad m bir ya
bancya oda ki ralayay m ?"
Ben de a rm gibi yapt m : "zg n m , ben de baka
yerlere bak n r m , " ded i m . A m a grnen on ili n i m , o n u ol
d u ka heyecanl and rm t .
" ki i l i k bir odada, size byk bir mutl u l u kla bir yatak
i l ave edebil irim. Oda arkadalar n z, anlaab i l ece i n i z ok
d rst i nsan lard r. "
B u n u n zeri n e : " y i ya, bul u nd u u m oday ben baka
lar yla paylamak iste m e m . "
"Ya n l anlama can m . Ayn yata paylamayacaks
n z. ayr yatakl bir oda v e olduka da byktr. "
"Ne kadar?"
" Haftada i l i n . S rekli m teri lerime i ki buuk i l i n .
O d a arkadalar n z sevece i nizden h i kuku m yok. Birisi
bir depoda grevli ve iki y l d r kirac m . br n yse alt y l
d r tan yoru m . Evet evet, gelecek cumartesi nden sonra al
t y l n doldurmu oluyor. D rst biridir, sah ne iilii yap
yor. Alt y l d r b i r kez bile iine g itmemezl i k yapmad , evi n i
de ok sever. Hatta ki mi kez, otu rduu evler iinde en iyi
s i n i n beni mki olduu n u yineler. Kirac lar m n yeme i n i de
ben ellerimle yapar m . "
Olduka saf bir tav rl a : "Zannederim para b i ri kti riyor
d u r," ded i m .
"Tanrya i n an olsu n , para falan biriktiremez . Asl nda,
kaza n d yla baka bir yerd e ken d i n i gei ndire mez . "
27

Kad n n szleri bana, o usuz bucaks z Bat y dn

drd . E ng i n gn alt n d a Londra' l n n yaam n payla
t Bat m . . . Bu radaki n a m u s l u ve d rst adam -ste l i k al
t yl boyu nca b i r gn olsun iinden kaytarmam t- ayl
i ki b u u k dol arla ifade edil iyor v e ba ndan geen bu nca
deney i m e kar n da, daha iyi bir yaam ku raca san l m
yord u . B e n i m gibi b i ri siyse , dk nt g iysil eri iinde, cebin
de ta d on i l i n i n s cak gr n m yle byle bir ada m n
oda arkada l n a tal i p oluyord u .
Gerek ol arak yal n z l k i i n yarat l m o l a n i nsan ru hu
nun, iki kiiyle paylat odas nda daha da yal n zl k eke
ce i n i s a n yoru m .
"Ka y l d r burada oturuyors u n ? " d iye sord u m birdenbi re.
"On yl tam a m l a n d bay m . Oda m bee n di n i z m i ?"
B e n konutu ka ayaklar n s rye s rye gtryor,
kk m utfa nda ki rac l ar n a yemek haz rl yord u .
Asl nda i eri g i rdiimde, kad n , you n bir al m a iin
deydi ve benden son ra d a temposunda b i r dme o l m ad .
"Be buukta ayaa dikil iyoru m , " diyordu v e tm zaman
dol u olan b i risiyd i . E n son yataa g i re n de o oluyo rd u sa
n yoru m . On y l d r b u rada, bu tempoda al yordu ve
b u nca y l ieren al m as n n kar l nda ne kadar kazan
m t ? K rl a m salar , btn bed e n i n i sarmal a m pislik,
kk omuzl ar, bitip t ke n m ek b i l meyen i ... Salt b u n larla
bitmiyord u . R ht mn o byk g r lts ve rezaletleri . . .
Kap dan d ar ad m m atarken : "Yeniden gelmeniz
olas m ?" diye kibar b i r ses tonuyla sord u .
D n p bakt m , eski b i r dey i m i n deri n l erinde kal m g
zel l i i yakalad m . Yan na b i raz yaklat m : "Hi tatil yapt n
m ?" dedi m .
28

"Tatil m i ? " diye ak nca kar lad soru m u . Geld i i m

den beri i l k kez ol arak ii n i b rakt ve g l meye balad . "Ah !
B e n i m g i b i l er iin tatil ha? Tan r m ! Dn b i r kez, d i n len
m ek h a ? ! " Bu konumas n n hemen ard ndan d a : " D i kkat
et ! Aya n . . . " diye haykrd . abuk abuk sylemiti, fakat
ben eie tak l m t m .

West l ndia doklar n n yak n nda, amu rl u s u y nt s n a

zg n zg n bakan b i r adama rastlad m . Kalar n da ii
n e alan bir itfaiyeci apkas gei rm iti ba na. zeri ndeki
giysileri deerl e n d i ri lecek o l u rsa, o n u n bir den izci olduu
syleneb i l i rd i .
Sze kestirmeden gird i m : "Arkada merhaba!" diye ses
lendim. "Wapping'e n as l u l aabi l i ri m , syleyebil i r m isin ?"
"Buraya gel ii n s r gemisiyle m i oldu?" diye b i r soru
sordu yan t yerine. lk bakta m i l liyeti m i zm lemiti . Ar
d ndan da laflamaya balad k, meyhaneye kadar srd rdk
sohbetimizi ve sonras ise uzay p g itti. Ayrca "Half and halt"
adl ikiden birka kadeh yuvarlay nca, aram zdan su sz
m az olmutu. Cebimdeki bir i l i n tutar ndaki para m avu
cumda evirirke n : "Yatacak yer ii n deyecei m i ay rd ktan
son ra, kalan yla da iebiliriz," ded i m . O ise bana, bu para n n
t m n ikiye harcayabilecei mizi , nk o gece, o n u n ya
n nda bar nabileceimi syled i . Arkada bir nceki gece
ok kt bir grlt karm ve sonu olarak polisi boyla
m.
B i r i l i n deeri n e zde b i ray da iip bitirdikten son ra
olaan st pis bir yatakhanede ve pis b i r yatak zeri nde

29

le g i b i sabah yapt mda, arkada m n nasl b i ri olduu

n u iyice re n m i ti m .
Bu arkada, b i r anlamda Lond ra ' n n alt gelir g rubu nda
ki i ileri tem s i l ediyord u ve sonra gelien olaylar, ben i m
yan l mad m n kan t old u .
Londra' l yd b u arkada v e babas da ayya b i r itfaiye
ciydi, buysa o n u n vn kayna yd . Oku ma yazmay
renemem iti ve b u n u n gerekl i l i i n i de kabul lenememiti.
O n u n ko n u m u ndaki biri i i n b u gereksiz bir l ks olurd u .
B i r a n n e s i , b i r erkek kardei v e pat rt c i ki k z kardei
vard . ki odaya s n m olarak yaa m n s rd ren bu aile,
her geen g n daha da g ko u l lara kucak amak zoru n
dayd . Evleri nde yedi kleri yemek ok ktyd ve ancak a
kal m a te h l i kesi ta d nda eve gid iyord u . Ufak apl h rs z
l klar denemi, d i lenci l i k y ap m , m io olarak den izlere
yel ken am t . Sonras nd a ateilie s ra m , itfaiyeci
olarak meslek yaam n n dorukl a r n a u lam t . Tuttuu bu
yol u n sonucunda kendisine b i r yaam siti l i semiti. i rki n
ve kar d u ru l m as gereken bir yaam felsefesiydi b u , takat
bu felsefe o n u n iin bir m a n t kt . Kendisi n e : "Neden bu ya
am set i n ? " diye yneltti i m soruya, d n meden yan t
n yapt rd . "Benzin i i n ." B i r deniz yolcu l u u n u n biti m i n
de, paray kucaklamak v e ard ndan da derin b i r sarholu
u n iine yuvarlan m ak. B u eyl e m i arkadalaryla yi nele
mek ve tekrar engin denizlere yol almak. Bunu yapmak . . .
"Benzine" dair d nceleri n i -i ki dnce n i n temelinde
de bu yat yordu- bitirdiinde: "Ya kad n ?" diye bir soru y
neltti m .
"Kad n m ?" d iye soru p , g l bir s o l u k koyverdi kten
sonra, kad e h i n i m asaya b rakp bir syl eve gi riti : "Be n i m
30

anlay m a gre ve ahlaki bak m iinde kad n der:en

m a h l u ku n yeri yoktur. Ben , y l l ar n bana kazand rd de
neyi m sayesinde u l at m b u sonuca. Ded i m ki ; sende ka
d n n yeri yoktur. Syl er m i si n , benim g i b i biri s i n i n neden
kad n a gereksi n i m i olsu n ? B i r zamanlar kad n ol arak an
nem vard . Onun varl yeterl i . B i r sr ocuk do u rd u ve
s rekl i babamla tepiip, kavga etti. Yaam birbirl e ri iin
ekil mez hale getirdiler ve birbirl eri iin yaam kapkaran
lk yapt lar. Peki nedeni neydi bu karartman n ? Anam tabii
ki ! Ayrca, kad nl ar, cebinde bi rka i l i n l e dolaan bir ate
iye n as l davra n rl a r s a n yors u n ? En iyi yntem sarholuk,
hem de uzun sre l i olan . Oysa kad n denen yarat k , i n sa
n n o bi rka i l i n i n i yle abuk a l r ki , b i r kadeh yuvarlaya
cak d e n l i bile paran kal m az. B e n i m de bir zamanlar zam
paral klar m oldu evl at, ben de b i l i ri m onl ar n hangi ku ma
tan dokundu u n u ! in bir de yle bir yan var, kad n n ol
duu yerde bela vard r. Kavga, b ak, polis ve tabi i sonu
ol arak mahkeme vard r. "
Bense: "yi , a m a b i r kad n !" d iye d i renii m i s rd rd m .
"Kendi evin b i r byk m utl u l u k. Seferden geri geldii nde
kuca na t rman maya al an kk yavru lar, sevgiyle sof
ran kura n , sen i pen ve sevien kar n , kad n yan i ! Gzel
fokurtularla kaynayan tence re , neler yapt n , neler grd
n , nerelere kadar u lat n a n l atman isteyen l e r. . . "
"Ta n r m , Tan r m !" d iye ba rd , i ri e l l eri n i birbiri n e vu ra
rak: "Sz nereye getirmek istiyors u n arkada? pen b i r
kar n , kuca n a kmak i i n abal ayan ocukl ar n , t rk
syleyen tencere . . . Seferde old u unda drt i l i n , o l m a
d nda i se hibir ey. S rekl i kavga orta m na g i ren b i r ka
d n , alaya n , z rlayan ocuklar, km r olmad ndan kay31

nayQ.mayan tencere . .. Sen bu parayla ancak bunlara sahip

olab i l i rs i n arkada. Bu d u ru msa insan yeniden denizlere
a l m aya s rkler. Beni iyi d i n l e arkada m , sak n bu ko
n utu klar n hayata gei rmeye al ma. Bana bakar m s n ?
ki iiyorum ve iki iiyoru m , ne alayan ocuklar m var,
ne v r v r eden bir karn. S e n i n g i b i b i r arkada m ve ie
cek bir biram olduunda, en m utlu i nsan ben i m . yi bir ge
m i b u l m a k ve b u n u n l a ye n i bir sefere kmak, haydi b u n u n
iin iel i m . "
San r m yirmi alt ya ndaki b u adamla daha fazla b i r
ey konumaya gereks i n i m i m kal ma m t . Her eyi tm
a kl yla kavra m t m .
Bir kez, e v yaa m n n ne olduu n u bilmiyordu v e bilme
si de olas deildi. Aile kavram o n u n iin yabanc bir szck
t . Babas , babas yla annesinin kurduu yuva, onlarla atba
giden yoks u lluk, i inde b u l unduu d u ruma yuvarl a m t
onu. B i l i n alt nda, en by k zevki ara m v e bulmutu.
Gen alkol i k, olgunlamadan b itie ulam adam , ate
ilik yapamayacak denli tke n m i bi r beden ve beceriksiz
lik . . . Ne b i r ii olabil i rdi, ne de bir yuva s . B u nlar ona anlat
t mda her eyi kavram t , fak91 elinden gelebilecek b i r
ey yoktu. Doumundan itibaren evresi n i saran o l g u , o n u
bylesi ne sertleti rmi, hareketsiz k l m t . Y k l m gelece
i n i ylesine a k gryord u m ki , bu d u ru m beni sarst . Her
eye kar n hi de kt b i risi dei l d i . Ne ahlakszd , ne de
ak l yoksu n u . Akl ba ndayd ve evresi ndekilerden daha
gl bir grn mdeydi . Uzun kirpikleri , yuvarlak yz nde
glgeler b rakyeir du, i ri mavi gzleri vard . Srekli g l mse
yen gzel bir yz, sanki m avi gzleri n i n alt nda bir m izah
saklan m t . Biimli bir a za ve y u muak dudaklara s a h i p32

ti. Geri, st dudana yerlemi bir izgi vard , ama onu

i rkin gstermiyordu b u . O gzelim kafas, gl bir boyun
la o denli gzel bir bedene oturmutu ki , soyu n u rken grd
mde, bede n i n i n gzellii beni hi de artmad. Daha
nce, bedenleri n i j i mnasti k salon larnda glendirmi kii ler
grmt m , ama b u n u n bedeni hi de on larnkine benzemi
yordu. almayla edi ni l mi bir vcuttu b u ve bi rka yl a
varmaz , bu lanetlenmi gr n m tmyle kerd i .
Byle bir yaam , ku rban olarak s u n ulamaz , bozuk pa
ra g i b i harcanarr.azd. Ama u n u hemen eklemem gerekir
ki, Londra gibi bir yerde, bylesi canavar bir eh i rde, drt
i l i n e b i r a i l e oca i na edi l em ezd i . Sahne iisi de ayn
kon u md ayd. O da kazandyla ancak i ki yakasn bir ara
ya getiriyord u , a m a evlendii nde d u r u m deiecek ve b i r
odaya b irka kiiyle tkldnd a , yakas makas kal maya
cakt. Geen g n ler iinde s rekli dndm ki, u u ru m u n
ke narnda yaam sava veren b u insanla-n evlen mes i ,
salt budalaca b i r davran olmayacak, aff mmkn olama
yan bir su da ol acakt. Onlar yok edi nceye kadar kul lana
cak olan bu toplumda, o n larn bir rol ve yeri yoktu. Uuru
m u n d i b i n i boyladklarnda; ikiden tke n m i, yitiklere ka
r m birer budaladan baka bir ey ol malar olanakszd.
Yen iden bir aba harcamaya g i riseler bile, bu abalar
ken d i l i i nden yok olmaya mahku m d u . D nyay dndren
ark o n larn tepeleri ndedir, onlarsa b u n a bo veri rler. B u
arka kat l m ak o n larn ellerinden gelmez, ayrca d nyann
dnen arklarna da gereks i n i m leri yoktu r. Uuru m u n ke
narna trnaklarnn s o n g leriyle tutun u p , d a h a aalara
yuvarl anmamak iin abalarlar. Tek gsterebi lecekl e ri a
ba da b u ndan ibaretti r.
Altta Kalanlar

33/ 3

zetle syl enecek o l u rsa, Lond ra' n n kenar mahalle

cehenn e m i , ucu b uca ol m ayan bir mezbahad r. Her ge
en g n tara n g i ltere'si bir n e h i r g i b i akar merkeze. Bun
lar, ke ndileri n i savu n mak b i r yana, nc kuaktan son ra
yitiklere karmaya mahku m d u rlar. lg i l i ku ru m l ar n Lond
ra' l iiler aras nda yapt b i r i ncelemeye gre y l e b i r
s o n u k m t r ortaya: B u sz e d i l e n i nsanlardan , baba
ya da dedel eri Lond ra' l olan yok gibidir. H atta bu kua n
byk lde tke n m i olduu d a sylenebil i r.
Bay A. C . Pigoi, yoks u l , ya l ve o n lardan geriye kal m
olanlar "Yok Olan Yzde O n " olarak tan m la maktad r. B u
sz edilen lerin yzde yedi buuu n u Londra ' l lar olutur
m aktad r. B u n u n a klamas n istiyorsan z yle d iyebi l i
ri m : Gerek geti i miz y l , g e rek d n y a da b u g n veya d e
i i k bir sylemle, yaamakta olduumuz u an , b u yara
tklar n drt yz elli bi n i , Londra olarak i s i mlendiri l e n top
l u m uku ru n u n iinde yoks u l l u k ve sefalet iinde l m
kar l am aktad r. B u n l a r n n a s l l d n soracak o l u rsa
n z , d n k g azeteden bir h aberi sizlere aktarabiliri m .
"SAVSAKLAMA V E D K KATE ALMAMA"
"Dr. Wynn Westcocty, Dou Soka ' n n 33 n u maras na
geenlerde g ittiimde, geti i m iz aramba g n len 77
1

ya ndaki Bayan Elizabeth C rews'in lm nedenini ylece

saptad . l n n ev sahi besi Bayan Al ice Mathison, ki rac s
n en s o n geen pazartesi g n grdn sylerke n , o n u n
yal n z yaad n da bildi rmitir. H o rborn Mahallesi m u hta
rysa, len kad n n otuz be y ldan beri orada otu rd u u n u
b i l d i rmektedi r. B u tan k , l n n korkun b i r d u rumda b u l u n
d u u n u ve o n u ta yanlar n d a d ezenfekte edildiini a kla34

m t r. Dr. Chase Fendel l 'se, lm nedeni olarak; kt g d a

kay nakl bir kan ze h i rlen mesi , savsaklama v e di kkat yok
sunluu , evre koul lar n n.yeterince iyi ol mamas sonucu
gerekl emi olmas neticesi n e ulam ve bunu kabu l
eden jri d e , l i i n defnedil m e izni vermitir."
l m olay n n en di kkate deer, en i lg i ekici yan ise,
i lg i l ileri n byk b i r titizl ik ve soukkan l l k ii nde karara var
m olmalar d r. 77 ya n a u lam b i r kad n n l m n
d i kkatsizlie v e ilgisizlie balamak, bence fazla iyi mser
bi r bakt r. Yal n zca ke ndi savsaklamalar sonucu lm
olan kad n , lmeden nce b i rok belirti vermi tir ve topl u m
sa, b y k kayg szl k i i n d e yeniden kendi g n l k i i n e
d n mtr.
Bay Pigoi; "Yok Olan Yzde On" adl yap t nda yle
yazmaktad r : "Bu kii ler ya bedenleri n i n zayfl ya zeka
lar n n gerilii ya da kas yetersizlii veya bu ad geenleri n
t m n n birlikteliiyle, yetersiz ve isteksiz bir d u ru ma d
m ektedirl e r. Genel olarak zeka a s ndan o denli yetersiz
d u ru mdad rlar ki ; bazen evl e ri n i n adres leri n i bile u n utabil
mekte, salar n sollar n kart rmaktad rlar. Bedenleri ge
nel olarak gsz, sevgil eri bel i rsizd i r. unu da belirtmek
gereki r ki , h ibiri aile yaam n n ne olduunu kavrayamaz."
Drt yz elli bin, byk b i r rakamd r ve buysa b i r top l u
l u u ifade ediyor. G e n itfaiyecimiz de b u n lardan biris i d i r.
Ben bu a n l arn t m n b i rden d i nlemek i ste m e m . Ama
merak etti i m bir ey de u : Tan r , acaba onlar d uyuyor
mu?

35

5.
UURUMUN KIVISI N DA TUTUNANLAR

Dou yakas zerine: rendi kl e ri m balang ta ok y

zeyse l d i . Ayr ntlara ulamaya balad ka grdm ki , b u
yoks u l l u a ra m e n , h a l a m u t l u olan insan lar var. Kk
esnaf n , sanatkarlarn otu rd u klar s ra s ra dizilmi kaba
gr n m l evleri nd e , mutl u l u u yaad klar n duyu m sa
d m . Akam kerken az nd a pipolu erkekleri n , ocuklar
n kucakl a r n a al p , karlaryla birlikte ev kap lar n n n lerin
de otu ru p , neeli kah kahalar savu rarak komularyla dedi
kod u yaptklar n g rd m . Onlar n m utlu olduklar ok belir
g i n d i , nk evreleri n i saran yoks u l l u ktan uzakt l a r. Gen9
de b u d u ru m lar , yal n zca mideleri n i n dolu ol masndan
kaynaklan yord u , a m a buysa s k nt vericiydi. D ku ra ma
yan , s kc i nsanlard b u n l a r. D i n de o n l arla yak n l k kura
m a m t r. Gremedikleri eyler, o n lar ne korkutu r, ne de
rahatl a malar n salar. Bunun ay rd na bile vara m azlar.
Dolduru l m u b i r mide, tten bir pipo, olmazsa ol maz bi ra
lar , bt n b u n lar, onlarn yaam a bal l k nedenleridir.

36

Btn bunlar hep byle srse, ortada sorun ol mazd .

in asl , yani z , d u ru m u n byle ol mamas d r. Yaamlar
rme ve zl meyi de ieriyordu , b u h areketsizlii krma
lar olanaks zd . Gelecekleri yoktur, yokl u u n kend i n i d uy u r
mas ve yuvarl a n n , uuruma gidiin ortaya k yla her
ey balar. Kendi yaa m l ar nda b u d yeni yeni balan
g yapmaya balamt r, ama iinde bulunduklar bu d u ru
mu ocu kl a r n a ve toru nlarna mi ras olarak b rak rlar. B u ra
da insanlar gereken eylerin pek az n ele geirebi l i rler ve
elde edi l m i azl k, ok a kt r ki b i ri ki m sa layamaz.
eh i r yaa m , i nsan iin hi kolay de i l d i r, ama Lond
ra'l lar nki hi de kolay deil d i r ve erkeiyle, kad n y l a ii
ler buna katlanamazlar. D n l en l e rle, gerekleen l e r
aras nda b y k uurumlar vard r. Taradan olanca istei
ve gcyle g e l m i olan ii , bir s o n raki kuaa kt ii l i i
m i ras b rak r. Bitmez tken mez bask v e itil i p kak l m alarla
yaam a tut u n m aya al an ikinci kuak ii ler, babalar n n
yapt klar n becere mezler. U u ru m u n d i binde sonlan acak
yola g i ri l m iti r art k. Baka hibir etkiyle kar l a masalar bi
l e , kaamayacakl ar , soluk almak zorunda b rak l d klar ha
va , o n l ar somut ve soyut ol arak y k m a gtrmeye yeter.
Tarada olduu g i b i , can l l k iinde s rd remezler yaa m .
Biz, Dou yakas n n m i kropl u h avas n , b i r a n i i n b i r
yana koyal m v e Lond ra'y bitie s r kleyen d u m a n e l e
alal m . Kew Garde n ' n ynetim kurulu yel erinden S i r Wil
l i a m Thiselto n , bitkil e ri n zeri ne y l m du man a rt kl a r n
i ncelemeye ald . Vard sonuca gre Londra'n n iinde ve
eyrek m i l kare d nda b i ri ken kurum ve hidrokarbon l a r n
a l t t o n a rl a u lat v e bu say n n yaln zca b i r h aftal k
y l m gsterdii ortaya kt . B u hesaplar n ulat so
nu korku nt u r. Londra'n n her eyrek m i l ka resine h aftada
37

yal n zca b i n iki yz k rk sekiz kilo kurum ve katran ya mak

tad r. Geti i m i z g n lerde St. Paul Katedral i n i n saaklar n
da b i ri ken kristal ize o l m u ki re s lfat ay kl a n m tr. Buysa,
havadaki slfirik asid i n talar zeri nde gerekletird i i etki
leim sonucudur. Evet, bu atmosferde yaam m cadelesi
vere n Londra' l iil er, b u s lfirik asidi t m yaamlar bo
yu nca sol u n u m yoluyla al maktad rlar. Bu neden l e , u ka
n l maz son ucu ortaya koymak zoru ndayz: Lond ra' l ocuk
lar, d a h a genken r m e trendine g i rmi ol uyorl a r. He
men hemen bt n a r ilerin iileri Londra'n n d ndan
d r. rnek m i vere l i m : Londra polisi n i n kay tlar , elemanla
r n n on iki b i n i n i n Londra d nd a olmas na kar n , yal n z. ca b i n i Londra' l d r, d iye ifade etmekted i r.
nsan i ster istemez, bu ve benzeri kenar mahallelerin
b i rer i nsan tme, i nsan yeme m akinesi old u u n u d
n yor. Dolduru l m u m i d eleriyle m utl u l u k tablosu izen k
k esnaf n , sanatkarlar n sokaklar ndan geerke n , o n l ar
iin duyd u u m kayg ve ac m a , uuru m u n dip noktas nda
can ekimekte olan drt yz e l l i b i n kiiye kyasla daha
fazlayd . Uuru m u n d i bi ndeki ler l meyli yz tutm ular,
a m a bu sz n ettikleri m , iki kuak s recek bir can e
kimey i , yok oluu yaayacakl ar.
, Ama tm bu syled i klerime kar n , yaam kaliteleri ha
la iyi ve bu insanlar bu koul lard a , iyi d u ru m lar n daha
uzun s re koruyu p , yaam lar n byle s rd rebi l i rler. le
rinden sayg n i nsanlar, yneticiler, kah raman lar ve sanat
lar kabi l i r ve onlar n d u ru m u n u daha iyi l eti rmek iin
al abi l i r.
B u kk, s radan i nsanlarn orta m ndan d lan p , uu
ru m a yuvarlan m aya bal ayacak olanlarn temsilcisi olabi38

l ece i n i syleyeb i l ece i m b i r kad n l a tan t m . Kocas b i r

tesisat yd ve ayrca sendika yesiydi d e . Ama tesisat l
yeteri kadar iyi olmad n d a n , srekl i i bulam yord u .
Gerektii lde gl v e g i riimci olmad nd a n , b u l d u u
bir ite u z u n sre bar n mas olanakl de ildi.
Bu ailen i n i ki ocu u var ve a i l e n i n tam a m sz m ona
oda d iye n iteleyebilece i m iz iki delie yerle miler. H afta1 k demeleri yedi i l i n tutuyor. Ne ocakl ar , ne de sobalar
var. Yemekleri n i mine iindeki havagaz nda yapyorlar.
S rekli ol arak da ayn yntem i kullanarak havagaz ndan
yararl a n yorl ar. Yntem leri u ; delie at lan bir peni i l e gaz
gelmeye bal yor ve bir s re sonra da gaz kes i l i yor. Bir pe
n i l i k s re ne kadarsa, gaz da o kadar sre geliyor. Kad n
ca z: "Bir penilik gaz, ama kapama s resi iinde hemen
tkeniyor. Bu nedenle de yemekleri mizi yar pimi, yar
i olarak yiyebi l iyoru z , " dedi.
Al k , on lar n yaa m n n nemli b i r paras o l m u . ok
l u kla daha fazla yeme gereks i n i m i duymal a r n a ra m e n ,
y a r a y a r tok kalkmlar yemek masas ndan. Uuru m a
yuvarl a n bal ad m , s rekli olarak eki len g daszl k , i n
san n yaam dam arlar n sm rmeye, gc n tketmeye
balar. D abukl at ran etkenl erden biridir b u .
Kad n da a r iiler aras na kat l m t r art k. Sabah n
k r kara n l nda, drt otuzdan balayarak, akam son so
kak lambas n n snne dek atk ve nlk rmekted i r. B i r
dzi neye kazand i s e , yedi i l i n d i r. Kocas n n i taki p et
mesi ve bul mas iin sendikaya ye olmas , ayrca bu i
i i n sendikas na haftada bir buuk i l i n demesi gerek
m ektedir. B i r i ki defa sendika g reve gitmike n , i b u l m aya
kalk m sa da, ceza olarak sendika on yedi i l i n tahakkuk
39

etti rm i . K zlardan by, hafta l k ol arak i l i n e bir ter

zi ya n nda al maya ba l a m sa da, d u rg u n l u k o l d u u n da
iten kar l m . stelik ie balarken a l d kk b i r c
ret, giderek artmas gerekirken , m eslei ren mesi neden
gsteri l erek zaman zaman kesi ntilere ura m . B u iin ar
d ndan be i l i n e bir bisiklet fabrikas nda i b u l m u ve b u
i i y l s rm . B u s re ii nde de, eviyle i i aras ndaki
uzakl k bir hayli uzun olduu ndan s k s k ge kal m ve on
l ar d a sk sk ayn eki lde ceza kesmiler.
B u d u ru md a ; kad n n ve erkein yapabi lecei bir ey
yoktu r, rol leri bitm itir, uuru mdad rl a r art k. Hibir tutu na
caklar dal kal m a m t r, u u ru m u n d i bi nde say labi l i rl e r.
Ama ya kzlar ? Srekl i o la rak m a h k u m olduklar g da s z
l k; kafaca, bedence ve a h l aki ol arak k ntye ura m a l a
r sonucu, domuzca bir yaam kal m t r on lara.
B u n l ar kaleme al rken , hava her trden dzen bazl n ,
sahtekarl n ve rezilce yaa m n olaan kar land b i r i
buland r c l k iinde karard . Komuda ba rt lar balad ,
kavga ediyorlar ve ben b u n l ar i l k duyduumda kpeklerin
dalamaya balad n s a n m t m . B i r sre getikten sonra
bu seslerin insanlar taraf ndan kar l d n kavrad m . st
ne stlk bunlar kad n d . Sarho kad nlar kavga ediyord u ,
insanlarn duymak istemeyecei szckleri ku l l a n yorlard .
Kavgalar genel l i kl e u doru ltuda olur: B i rbiriyle i l i ntisi
o l m ayan bir y n szc n ard nd a n , cierler y rt l rcas na
kan b i r l k ve bunlar n aras ndan ayr ayr dk l e n
sesler . . . B i r ocuk alamas , g e n kz yalvarlar . . . V e h e
men ard ndan : "Vu rd u n ! Vu rd u n ite ! D a h a ne yapacakt n
ki ? " B u o laya ahit olan evlerin pencere ileri seyi rc i l e rl e
dolum utu r. Tokatlarn sesiyle b i rl i kte , s ralanan kf rleri
o

d uyab i l i rsi n iz . Ben i m teselli nedenimse, kavgay greme

yecek bir yerde oluu m .
K sa b i r ara ve : " B rak o ocuu ! " Sonra drt yalar n
da bir ocu u n l klar , paralan rcas n a ba r lar ve
say s z kez yenil enen tmce: ".i mdi u ta kafana patlat
r m !" son raysa san r m ta kafay b u l u p , a c verdikten son
raki tiz bir l k ortala yay l yor.
B i r ksa sessizl ik ve bay l m kavgac n n ay lt l m a i lem i . ocu u n sesi yeniden d u y u l a b i l i r, ama bu kez kork u l u
de i l , yorg u n . Ard ndan yine y kselen sesler, gittike dozw
artan sesler:
"Evet !"
"Evet ya ! "
"Evet ! "
Ve i ki taraf n sesleri n i n i n at l srp gidiyor, tabi i ki
kavgac l da. Kavga eden taraflardan b i ri epeyce bask n
km o l m a l ki : "Yetiin, ldryor!" diye b i r ses saryor o r
tal . Sonra o da yok oluyor. H e r halde adam g rtla tam
olarak s k p ii bitirmitir, diye d n yorsu n , ama yeni ses
ler ekleniyor kavgac lar n aras n a , bu arada g rtlak kurtul
mu olmal ki , yeniden ve daha tiz yksekl ie eriiyor l
. B i r genel h o m u rdanma, tekrar yap l an bi r balang.
Sessizl i i n ard ndan gen b i r kz n sesi ykseliyo r: "Ta
bii ki anam n yan nda yer alaca m orosp u ! " Be kez yine
len iyor b u tmce. "Ben i sted i i m i yapmakta zg r m . . . "
Anneleri n , kzlar n , evrede yer alanlarn kat l d b i r kr
dvdr b u . D ar kan ev s a h i bi , kavgay izleyen k z
n evi n iine ald . B e n i m d n d m s e ; tm bu olanlar n
o n u n a h l aki bak ndaki etki leri n i n ne ol aca yd .
41

6.
TAV SOKAG I VE CEHENNEME BAKMA

M i l e End yol u ndan aa kii yryord u k. i m izde

b u l u nan l ardan biri , bir kahramand . On dokuz yalar nda
zay f ve i nce bir delikan l yd . O d e n l i zay ft ki , bir rzgar
esse, onu n n e kat p s r kleye b i l i rd i . Atel i bir heyecan
iinde sanc eken b i r solcuyd u . K rsde ve masa ba n
da pek ok kon u m alara kat l m , Boer Sava ' ndan nce
bir y n o l ay n iinde yer a l m t . H a n i , imdi lerde bile d
nd ke b i rok ng i l i z ' i n can n s kan Boer Sava . ... Yol
da yrrken ba ndan geen l eri a n l at yord u .
Otobslerde , parklarda sald rya yeltenenler, b i rbiri ar
d s ra krsye k p konumacy aaya alan serseri l e r,
gz d n m kalabal klard a n yedii dayaklar ve kil isedeki
kuat l malar . K r lan camlar ve polis yetii nceye dek, arka
dal aryla omuz om uza verd i kleri m cadele. Serserilere
kar dvm t . Cam k r klar , alt st edi l m i ortal n
a n l at m yl a s ren ko n u m a biterken : "Gl i n sa n lar n e
d e n l i k skand m bi lemezsi n . B u zay f vcu d u m la, i kav
ga boyut u n a u l at m , bir ey yapa m yoru m ," d iyord u .
42

Y ry arkadalar ma bakarke n , sevg i l i Bat m an m

say p , aradaki gl yi itleri kskand m a n msad m . Bu
gen ve gz pek arkada ma bakarke n , o n u n yollarda ba
rikatlar kurup, d nyaya, h e n z i nsanlar n merte l meyi
u n utmad kl ar n kan tlad klar n d n d m .
Yol arkadalarmdan, b i r ayakkab yap m atlyesi nde
alan d ieri konumaya bala m t . "Yrekliyi mdir ben !
Yrekl i ! D i er al ma ardalar mdan hibirine benzemem.
O n l a r da beni, i nsan soyu n u n g zel bir rnei olarak gs
teri rler. Tam yetmi kiloyu m.du r. "
Kend i s i n e seksen be kilo g e l d i i m i sylemedi i m ii n
m utsuz o l m ad m . Zava l l adam, sa l ksz b i r yz, eci b
c b i r vcu d u k k om uzlar vard . Bu gr n m a r
al m a ko u l l ar ndan kaynakl a n yord u . Oysa, yrekli ve
salam b i r adamd kendi tan m la mas yla.
"Boyun ne kadar?"
Kas larak: " B i r yetmi," ded i kten sonra, "dkkanda a
l t m dier arkadalar m . . . " d iye s rdr rke n :
"Sen i n d kka n b i r grey i m , bakal m . " ded i m .
D kkan u anda al may d u rd u rmutu , a m a b e n gr
mek istiyord u m . Lemen Soka ' n geip, Spitalfield'den so
la dndk ve Tav Soka ' n a g i rd i k. B i r dolu ocuk, am u ra
bele n m i b i r ekilde, kurbaalar g i b i g rlt kararak, so
ka n ii nde koturarak oyu n oynuyord u . Dar bir kap g i ri
i n d e n getik. Bu yer yl esi ne dard ki, anneliin tm kut
sall n ayakl ar alt nda iyneyerek ocu u n u e m z i ren b i r
kad n n st ne basyorduk. Kad n n ard ndaki kara n l k h o l
den kurt u l u p , merdiveni t rman may denedik. kat kadar
kt k . Elli santim kadar g e n i l i kte olduu n u tah m i n ett i i m
sah a n l k p i s l i k iindeyd i . E v ol arak i s i m lendirilen b u yeri n
43

yedi odas vard ve alt s nda yirmi kadar insan bar n yord u .
B u n l ar, bu odal arda uyuyorlar, otu ruyorlar ve yaamlar n
srd ryorl a rd . Yedi nci odaya g i rdik. teki l erden biraz k
kt ve ortaya ko n u l mu m asa, d n lecek bir bol u k b
rakm yordu evrede . Be kundura kal b vard , ama b e n b u
odada al acak kiilere y e r b u l am ad m . Odadaki boluk
lar , ayakka b kutular ve saya m alzemeleri kapl yord u .
Bitiii ndeki odada alt ocuklu b i r kad n bar n yord u .
teki d e l i kteyse, l mek zere o l a n vere m l i o l uyla birlikte
bir baka kad n . Kad n n a n l att na gre , sokaklarda kara
mela sat p , h asta n n st gereksi n i m i n i bu ile kar l yor
m u . H aftada ancak bir g n et yz grebil iyorm u ol u .
i arkada m : "ksrkleri ok korkuntur," dedi. "al
rken iitiyoruz da, daya n l maz ksrk nbetleridir."
olduunda arkada m , drt a rkada yla bu odada bir
l i kte al yor. Tepelerinde l g n kl bir lamba ol uyor ve
be kii n i n nefes a l p verd i kl eri bu odaya, b i r de l a m ba n n
i s i eklen iyor. Arkada m , i i n i n iyi olduu zamanlar haftada
otuz i l i n kazanabildiini syledi .
"Ama b u paray e n u sta olan m z kazanabi l i r. G nde o n
drt saat al mak gerekir. A m a nas l b i r al ma tempo
su . . . Ter iine g m l rz ve i nan ki izlemeye kalksan gz
leri n karar r. Az mdan al p al p akt m ivi leri sanki b i r
maki n e b rak yor san rs n . u az m a bir baksan a ! "
Bakt m . M eta l l e tem asta n , d i plerine kadar r mt
t m dileri. "Dileri m i dze n l i olarak y kar m , yoksa daha
kt o l u rd u , " d iyor. Ki ray ii l e ri n bl t n , malzemeyi
aralar nda toplad kl ar parayla ald klar n syledi ard nd a n .
" Peki a m a , " dedi m . "Bu i i n veri ml i l i k s resi n e kadar
d r, yani ka ay dze n l i para kazanabil iyors u nuz?"
44

"

Drt ay," ded i . Y l n geri kal a n aylar nda ise haftada on

ile y i rmi i l i n aras nda deien bir g e l i rleri vard . i nde ol

du u m uz hattan n yar s bitmesine kar n , arkada m n ka
zanc ancak drt i l i n e u laabi l m iti .
Sonra anlat m n srd rd : " B u y l , meslekteki son y l m
olacak. Art k sayalar n elle yap m tari he kar yor, makine
ler g i rdi devreye, reti m o n l arla s recek, biz de al ama
yaca z artk." Bu kon umalarla holdeki ocu klar geip,
kad n n zeri nden atlayarak d arya u latk.
Belediye n i n teneke mahall elerde oluturd u u i yerleri
ni de gezdik. Bu radaki iiler, el sanatkarl ar ve esnaflar
daha oktu, takat sa l k kou llar daha iyiyd i . n sa n n g
z n karartacak derecede h z l al an, az ndan m akine
den kar rcas na ivi b rakan ve i nsan soy u n u n g zel r
neklerinden biri olan yrekli arkada m : "i mdi sana Lond
ra' n n cieri n i gsterecei m ," ded i . "Spitalfield Bahes i . "
sa' n n kili ses i n i n glges i , Spitalfield baheleri n e d
m t ve ki lise n i n zerindeki saat, gsteriyord u . Ayr
ca grmekten m utlu o l mad m bir gr ntye de ahit ol
m u tu m . B e n i m g l bahemden daha da kk olan bu
m ekanda tek bir iek yoktu. B i razc k im gr n yordu ve
b u n u n zeri de d i ken l i tel ve d e m i r kaz klarl a dorat l m t .
An la lan b u rada geceleri kimse bar n mas n isteniyord u .
B i z ieriye g i rerke n , ara m zdan yal b i r kad n get i . ki ki r
li k n tayord u . B i ri n i vcudu n u n n ne, d ieri n i s rt n a
yklem iti. Kad n , evsiz barks z zaval l biriyd i . B u aylak ka
d n , salyangoz g i bi evi n i s rt nda tayord u .
akl dklm yoldan getik. Yoks u l , bitki n , tke n m i
i nsanlar, bu ak l del i yol u n i ki yan n , yrek paralayan
bir biimde igal etmiti . Pislik ii ndeydiler ve hepsinde de
45

akla gelebi l ecek olan tm deri hasta l klar mevcuttu . l ikleri

tecek denli bir souk vard ve bu souu art ran bir rz
gar esiyordu. Bu i nsanc kl arsa birbirleri n e yap m bir e
kilde uyukl uyor ya da uyukl a m aya urayord u . B i r tarafta
on sekiz ya ndan yetmi ya n a kadar, yirmi civar kad n
otu ruyordu . Bir tahtan n zeri ne uzat l m , bir de bebek var
d aral ar nda. Ve onunla kimse i l g i lenmiyordu. te yanda
birbirine yaslan m iki adam uyuyord u , az telerindeyse bir
aile yerlemiti . Kuca nda ocu u n u uyutan bir a n n e ve
kocas -dost da olabi l i rd i- aya n a byk gelen ayakkab
s yl a oynuyord u . B i r baka tarafta kad nlardan birisi el bise
sinden sarkan ipleri kesiyor, yan nda oturansa bir i neyle
elbises i n i n y rtklar n di kmeye al yord u . telerde, sevg i
lisinin d izleri zeri nde bir gen u yuyordu ve i ki sevg i l i n i n de
d u r u m u birbirlerinden farkl de i ldi.
Be n i m d i kkati m i ekense, b u u yu klamalard . Nedendi
acaba? N eden bu insanlarn ou uyu maya al yord u ?
B u n u n n ede n i n i sonradan kavrad m . Parklarda geceleri
uyumak yasakt , hemen hemen hepsi uyumasa da, uyuk
lamaya al yordu. O denli b i r uyuuklua kap l m l ard ki ,
bizlerin fark n a varan dahi o l m a d .
"Londra' n n cieri h a ! B u ras cier deil , kokumakta,
rmekte olan bir yara !" ded i m.
Sonra da: "Buraya beni niin getirdiniz?" diye bir soru y
nelttim . Yan mdaki rehberim hemen yantlad : "Buradaki ka
d n lardan birou yar m peniye kendini satar da ondan," dedi.
Oysa teki solcu gen, dayan l m az bir tiksinti iinde yal
varmaya balad : "Ne olur terk edelim buray , gidelim b u ra
dan." tekin i n t m neeli kon umalarna kar n , bu arkada
m n daha neler dediini imdi pek a n msayam yo ru m .
46

7.
VICTORIA MADALYASI TAIYAN ADAM

Dk n l erin barn d evin geici yatakhanes i n e g i r

mek benim dndm gibi kol ay dei l d i . Baar s z diye
nitelendiri l ecek i ki g i rii mden sonra, bir ncsne s va n
d m . l k ieri g i rmeyi deneyii m aka m n yedisi ndeydi ve
cebimde drt i l i n ta yord u m . Bu yzden aff m mkn ol
mayan bir hata yap m t m . B u raya bavu ruda b u l u nan ki
i n i n metelii olmamal yd . Yan i , yard m a m u hta olduu
n u gerekten kan tlamas gerekiyord u . Deil drt il i n , drt
meteliin bile o l m as , geri evri l mek iin yeterli b i r neden
d i . kincisi ise, saat yedide bavurmamdan kaynakla n yor
du ve yoksul i nsanlar iin bu saat bir hayl i geti .
B u arada geici yatakhanel eri n ne anlama geldi i n i
a klamam gerek. Saf v e terbiye h u d utlar ndaki kiiler iin
yararl b u . Evsiz, yataks z ve paras z i nsanlarn anslar
yaver giderse, geceyi geirmek zere geici bir yatakta
uyuyacaklar bir yerd i r b u ras ve bu s re iinde kem i kler
d i n l enceye ekil m i o l u r. Sabah oldu u nda ise gei rd i i
g e c e n edeniyle g i rd i i borlar demek zoru n l u l u u ndac;J r.
47

 kinci giriimimi ok iyi koull arda hayata geirdim. Ya

n mda o solcu arkada m la , b i r baka meteliksiz vard .
U n utmadan aktaray m , benim cebimde metelik vard .
Wh itechapel yresindeki bir dk nler evine gt rdler
ben i . B i r s re giri kap s n izledim . Kad n ve erkeklerden
olumu bir s r kalabal k vard n n de . ti raf etmem ge
rekiyor ki , b u grnt u m utlar m n k r l mas na neden oldu.
Diide s ras n n gel mesi n i bekleyen kk b i r ocuk g i biy
d i m . B u ray terk edip gitmek iin iimden bir dolu neden
geiri rken , b u d u ru m yz m e yan s m olacak ki , arkada
lar m y reklendi rmek gereks i n i m i duyd u la r ! "Korkma, ba
arya u l amana az kald ."
Tabii baar l o l m al y m . B u anda akl ma cebi mde ta
d m metelik geldi . B u sefi l l e r ord u s u iinde m ete l i k
bir servet ol arak nitelenebi l i rd i . Kal b i m arpa arpa, cebim
deki m etelii ken d i m d e n uzaklat rd m , arkadalar m l a
vedalat m , sonra y o l u geip s raya g i rd i m . A c duyulacak
bir kalabal kt bu ve ben bu ana de i n b u n u n bylesi h
z n l olduu nu hi d n m e miti m .
Yan mda ksa boyl u , vcudu eitiml i b i r adam vard .
Salam ve y rekl iyd i . U z u n y l la r n g nei ve rzgar ka
rarm yzn k r t rm eski b i r denizciydi bu yal ada m ,
a m a s a l a m yap l yd . Tam o s rada Kipl i ng ' i n "Gall e r Tut
sa " ad l i i ri nden bi rka d ize geldi belleime :
Yamk omzumdaki
ve avkyan eliin at yaralarla
Krbacn izgileri
ve iyileemeyecek yaralarla
Gne ve tuzlu suyun birlikte zayf drd
Gzlerimle,
dendi tm hizmetimin karl
48

Bu a n msad m dizel eri n ne anlama gel d i i n i sizler de

kavrayacaks n z.
B i r ara : "Buna daha fazla d ayanayamaca m, olan ak
s z b u ! " d iye yak n d ses l i sesli te yan mda d uran ada m .
" Kal n v e byk bir cam k r p , aa i nd i rece i m . Bu ne
denden o n drt gn yeri m . O zaman s n acak, yat p kal
kacak, yiyecek bir eyl eri n olduu b i r yeri m olur. O ra n n
yemekleri b u radan b i n kat d a h a iyidir. A m a galiba o eski
y rekl i l i i m i ve g i riimci l i irn i kaybetmeye balad m . " ded i .
B i r s re sustuktan son ra : " ki gecedi r d a r l arday m .
Soka n bt n souu zeri mde topland . nceki gece
i l ikleri m e dek sland m . Yal y m ve art k dayanamayaca
m duyumsuyoru m . Bir sokaktan l ei m i kald racaklar." Ve
arkas nd a n byk b i r heyecan l a bana dnerek: "Gen
adam, sak n yalanmana o l a n ak tan ma . Genken lmen i n
b i r yolu n u b u l . Yoksa sen i n de u laaca n sonu benim du
ru m u m o l u r. Doruyu sylediimden e m i n olab i l i rs i n . Sek
sen yedi ya m bitirdim ve l ke m e de gerekten h izmet
verd i m . Ama gel gr ki yapt kl a r m a kar n kol u ma tak lan
eritli Victoria madalyas i l e birlikte , imdiki ben kald m
ortal k yerde. l m olsayd m keke. O rezil l m beni ku
.caklamakta o denli yava d avra n yor ki l"
Gzleri m i n iini yalar sarm t , ama alamama o l a n ak
tan m ayan ya l ada m , eski b i r d e nizci arks sylem eye
balad . Sanki bu d nyada i nsan n iini karartacak b i r ey
yokmu g ibiydi ark n n szleri .
ki gecedi r sokaklarda s r klenen ada m , bu i nsan kuy
ruunda, b i raz olsun beni cesaretlendirmek iin u yky
a n l atmaya ba l yord u .

Altta Kalanlar

49/ 4

Daha ocuk denilebilecek b i r yata donan maya kat l

m v e k rk y l aan bir sre hizmet s u n m utu. Limanlar,
isimler, grevl er, tari h l er, savalar sel g i bi dkl yord u a
z n d a n . Ama yoks u l lar n kuyruk ol uturd u u bu mekanda,
ceb i m d e n not defteri n i kar p , a n l att klar n not alamad
md a n , syledi kleri n i n hepsi n i a n msa m a m benden bek
leyemezs i n iz. Kendi ifadesiyl e : " B i ri nci in Sava ' na kat l
m , ba ndan s o n u n a kadar sava n iinde y e r a l m t .
Sonra Dou H i nt K u m panyas n a g i rmi, o n y l n H i ndis
tan'da gei rm iti . Ayr l d ktan bir s re sonra i syan km ,
tekrar donanmayla birlikte H i nd i stan'a dnm t. B i rman
ya ve K r m Savalar ' n a kat l d gibi, daha bi r s r grev
a l m t . B i r g n b i r ey o l m utu . ok k k b i r eyd i bu ve
nede n i n i de a n msayam yord u . Belki te menin kahvesi iyi
de i ld i ya da ge yat m olabi l i rd i . Al acakl olanlar s kt r
m olabilecei g i b i , komuta n ndan laf da iitmi o l m a o l a
s l vard . Nedeni her neyse, te meni o g n ok sinirliy
m i ve bizim den izci de arkadalaryla b i rl i kte n g verte
de b i r eyleri dzeltiyorl arm .
D i kkat kesi l menin tam s ras . . . K rk y ldan fazla l kesi
ne hizmette b u l u n m u, gste rd i i yararl kl a r nedeniyle
s rm a s a h i bi o l m u ve savataki stn baar l ar neden iy
le Victoria m adalyas n hak etmi. Yan i o n u n tmyle kt
b i r den izci o l mas n a olanak yok. Ama iin garipl iine bak n
ki , o g n te meni ok s i n i rliymi v e ke n dis in e o yayg n o l a
rak b i l i n e n szcklerden birisiyle hakaret ed ip, o n u aa
l a m . i n e anas n n ;.:,d n n da kart r l d bir aa l a m a
szcym bu v e bizim denizci, arkadalaryla b i rliktey
mi ayrca, bu szc n kul l a n l m as yla birl i kte, el i ndeki
d e m i r u b u u te m e n i n kafas n a i nd i rm i. Biz, g e l i n yk
n n kal an k s m n onun az ndan d i n l eyel i m .

"Ne yapt m n ay rd n a varm t m . Ynetmelii ezbere

b i l i yord u m . O zaman ken d i m e yle syled i m : 'Jack, s e n i n
i i n b u rda bitti yavru m ! ' ded i m . i sonuca u l ut rmak i i n
h e m e n de n ize atlad m . N as l s a olan olmutu v e art k ben
de ii m i bitirmeliyd i m . Kararl yd m . Temeni de bi rl i kte s
rklemiti m den ize. K u rtu luu muz yoktu, i ki m iz birlikte bo
u l acakt k. Bu ii sonland rmak zereyke n , sancak gemisi
nin f i l i kas yan m zdan geiyordu ve biz dvyord u k .
Ada m tutm u, e l i mden geldii n ce y u m rukluyor, yu m ruklu
yord u m . B u da i i m i n bitmesi n e neden oldu . O anda yum
ruklamay kessem ve den ize d mt de ku rtaryord u m ,
deseyd i m mrnn s o n u n a kad a r b u n u n ters i n i kan tlaya
m azd ."
Olay , d ivan- harp takibe al m . B u n a asl nda tam ola
rak byled i r diyemeyece i m . B aka bir yarg organ d a ola
b i l i rm i bu. D e nizcileri yarg layan yer neresiyse, oras ite.
Yarg l a n m ve mahkum o l m u . B u h k m , szc sz
cne ezbe rliyor ve belki de kendi ken d i n e b i n lerce kez
y i n el iyor. H e r zaman iin byle b i r eyl e m i n cezas yle :
R tben i n geri a l n m as , emekl i l i i n kald r l m as , btn ar
m aan ve i kram iyel erden m a h ru m edi l me, Victoria m adal
yas n n geriye iades i , donan madan at l m a , el l i k rba ye
mek ve i ki yl hapis . . .
" Keke o g n bo u l sayd m : Tan r m , o g n can m al
sayd n ! " d iye son verdi szleri n e . Kuyru k i l erl e m i ve ke
ye u lam t k . Az sonra yoks u l l a r n ieriye al nd klar kap
gr n d . Tam b u anda b i r e.yi daha rendi m . G n lerden
arambayd ve biz cuma gn d arya b rak l acakt k . Ay
rca baka b i r ey de var. Siz s ig ara ti ryaki leri , i m d i bana
kulak veri n , iyice d i n leyi n . eriye sigara ve ttn soku l m a51

s kes i n l i kle yasakt r. Gi rerken tt nl eri mizi tesli m edecek

tik. Sylendiine gre kimi zaman d ar karken bu tt n
ler geri veri l iyorm u , ama o u n l ukla da ortadan yok edil
mesi sz kon usuymu. Bu arada ya l sava bana bir
ders verd i . Kesesinden tt n b i r ka d a aktar p , yass l a
t rd ktan sonra orab n n a lt n a yerletird i ve ayakkab s n
giyd i . Tt n tutkunlar n n bildii g i b i , tt nsz geen k rk
sekiz saat ikenceyle gemi g i b i d i r.
Kuyru ktan ieriye g i ren olduka a r hareket ediyor ve
bizlerse kap ya yakla yord u k. B i r ara zgara n n zeri ne
geldi i m i zde ya l denizci , alt m zda bel i ren adama sord u :
"Ka kiiye daha gereks i n i m var?"
"Yir m i d rt . "
H eyecan i i n d e n m zde yer alanlar sayd k, tam ta
m n a otuz drt ki i . evremdekilerin yzleri n e bir d k r k
l kt . A ve paras z ol arak tam b i r geceyi d ar da g e
irmek pek de kolay ol mayacakt . Oysa biz hala bel l i bir
u m ut ta yorduk, ama kap n n n nde, o n kii kal d nda,
tamam d iyerek bizi geri evird i l e r. Seksen yedi ya ndaki
adamca z , topuklar n n zeri nde sert b i r dn yaparak,
g eceyi g e i rebi lece i bir yer aramak zere geriye yneldi.
Yoksul yatakh aneleri n e i l iki n bilgi ta yan i ki ada m l a , ne
reye gidebilece i m konusund a g rt m . On m i l kadar
tedeki Poplar d k n evi ne g i d i l mesine karar k l n d ve
yol a dtk.
Tam keyi dnerken yan mdakilerden birinden bir ses
ykseld i : "Oysa ben i m b u g n ieriye g i rm e m gerekiyord u .
Saat b i rd e , kuyruk yen i yeni o l u m aya balam ken b u ra
ya g e l miti m. B u n l ar n hepsi oros p u evlad . Hemen hemen
her gece ayn insanlarn i eriye g i rmesi ne izin veriyorlar. "
52

8.
ARABACI VE MARANGOZ

enes i ndeki kei sakalyla arabac ; b u sakal grmez

den g e l i n i rse sinek kayd t ral yd ve eer ben onu Ameri
ka'da grseyd i m , iftiden iiye, her m eslekten b i ri olarak
nitelend i reb i l i rd i m . Ama i marangoza g e l i nce, onu hi d
n m eksi z i n tan ml ard m .

M arangoz u n gr n m nd e n

kukuya yer b rakmayacak eki lde belli oluyordu mesl e i .

Zay ft , gr n m yorg u n d u , ok d i kkatl i bakyordu ve
mesle i n i n bir gerei olarak, kullad aletleri n kabalat r
d el leri vard . ki s i n i n de ortak noktas ; ok yalanmlar
d ve ocuklar da l m t . Tam bak ma gereks i n i m duy
d u klar bir yatayd l a r, zor bir gelecek bekliyordu o n lar .
Gen iiler, ileri n i ellerinden kapmt .
Wh itechapel dk n l er evi nden b u iki insanla birlikte
d lan m , kabul edilmemitik. i mdiyse Poplar yoks u l evi
ne birl i kte ynelm iti k. Bu kon uda da a n s l olduu m u zu
ki mse syleyemezdi . Ya Poplar yoksu l evi nde bar n abile
cekti k ya da geceyi sokaklard a tamam layacakt k. kisi de

53

bir yatak zl e m i ii ndeydi ve gene i kisi de, kendi syl e m l e

riyle bu d nyadan her an gebil ecek d u ru m a gelmilerdi .
E l l i sekiz ya n a u lam arabac , b u ndan nceki gece
yi sokaklarda tamam l a m t , alt m ya n am olan ma
rangozsa be gecedi r kapal bir o rtam grmem iti .
Ey siz etli kan l i nsan l ar, sizler her gece bembeyaz ar
aflar ii nde yatanlar, sizlere Lo ndra ' n n sokaklarnda sa
bah bekl e m e n i n ne a n l a m a g e l d i i n i n as l ta n m l ayab i l i
ri m . E e r yaa m n z n bir bl m nde bylesi b i r o l a y ya
am a m san z, anlaman z ok g olacakt r. Eer bir g n
ba n za b i r o l ay gel i p d e , geceyi d arda ge i rmek zoru n
da kal rsan z, g nei grnceye kadar gei recei n i z saat
le r, y l l a r g i b i gelecekti r size. Gzleri n izden yalar gel ecek
gibi yp, titremekten hayk racak g i bi o l u rsan z , bu d e n
l i a c y a n as l katlan d n za a r rs n z . D ardaki bank
l ardan b i r i n e otu rup d i n l e n m eye al t n z b i r anda gzle
ri niz h afif kapan m ken "z p l a bakal m ," diyen bir polis se
si sizi rktecektir. Bir banka otu rup d i n l e n m e k yasakla n
m a m t r, a m a o banklar yal n zca d i n le n m ek iin oraya
kon m ulard r. Ayrca o ban klar n says da o d e n l i azd r ve
birb i rlerine o kadar uzakt r ki . . . Yorg u n l u ktan tke n m i be
d en i n izi, de kalka ve sendeleyerek Lond ra' n n bitip t
ke n m ek b i l m eyen caddelerinde d o l at rmak zoru n l u l u u n
das n zd r. Eer d ayanamay p da u yg u n bir kap aral n a
s n acak o l u rs a n z , e m i n ol u n , h e r yerde bitiveren polis,
az sonra sizi orada da b u lacakt r. Onun grevi , sizi oradan
kopar p atmakt r. Yasalar bunu e m reder.
G n n i l k klaryla ac lar n z art k son b u l m utu r. Evi
nizin yol u n u tutup, d i n l e n meye eki l eb i l i rs i n iz. Ba n zdan
gee n leri a n l atmak iin sizi n de bir hikaye niz vard r artk,
54

 l n ceye dek bunl ar u n utmaz, zaman zaman dostl ar n za

a n l at rs n z. Bu yk giderek byr ve zamanla kocaman
l a r. Lon d ra' n n gece yaam ndaki sokakl a r , Odisse ' n i n
bitmek bil mez yksdr v e sanki s i z de Homer's i n izdi r.
Oysa b enimle Poplar evi ne doru yryen iki yoks u l i htiyar
i i n , b u h i de byle dei l d i r.
Yal n zca onlar iin de i l , bu gece Lo ndra sokaklarnda
sabahlayan otuz be b i n kad n l ve erkekli kalabal k iin de
byle deildir. Ama b i r eye di kkat edi n , bu geceyi tam ola
rak yatacakken a n msay n . Yoksa o y u m uac k yataklar
n zda uykusuz b i r gece geirmek olas l n z vard r. Bu i n
sanlar n o u yal d r v e etleri dk l yord u r, kanlar da e
ki l m i tir. Beslen meleri uyg u nsuzdur, sa l ks zd r. Onlar bu
ac mas z geceyi so ukkanl l kla kar lamayacaklar, ayrca
gn boyu d a kar n l ar n doyuracakl ar k r nt peinde ko
tu racaklard r.
M i l e E n d Caddesi 'nde marangozl a arabac aras n d a
y ry m srd ryo ru m. D o u Londra ' n n c a n damar
bu cadde boyu nca on b i n l e rce i nsan yaam n s rd rmek
ted i r. B u n a d i kkati nizi ekm e m i n nede n i , sizleri n de az
sonra a n l atacaklar m rahat kavraman zd r. Az nce syle
d i i m g i b i , onl arla birlikteyd i m ve onlar k z p da l keye k
frler s ralad ka, ben de b u n a kat l yord u m . stne st
l k, ko rku n bir lkede yal n z ba na kal m kk bir o
cuk g i b i kfred iyord u m . Gemici olduuma i kn a etmeye a
l yord u m on lar . Param iki m asalar nda tken miti. Ge
miciler iin doal olan bir ey daha yapm t m : E l biseleri m i
yiti rm i v e b e paras z kal m t m . Yen i b i r g e m i aray n
dayd m ve k sa s re ii nde de bulacakt m . B u yzden d e
yoks u l l a r evi n e i l iki n herhangi b i r bilgi edi nemem iti m .
55

Arabac bizim h z m za erimekte glk ekiyord u . O

g n , boaz ndan aa ya b i r lokma bile gemed i i n i anlat
m t . Marangoz i se pardss n n etekl eri n i saa sola sa
vu rarak yryord u . H er i kisi de yere bakyorlard . Bir yan
dan y r rke n , kon umalar na devam ediyorl ar, orada a n i
den yere eiliyorlar, ama yry h zlar nda herhangi b i r
azal m a ol m uyord u . B i r sre yerlerde izm arit arand klar n
d n d m, fakat yan ld m bi raz sonra a n l ad m .
am u rl u , pislik kaynayan kald r mlardan portaka l , e l m a
kabu klar , zm a rt klar toplay p, h e m e n a zlar na atyor
ve yiyorl a rd . Erik ekirdekleri n i n kabuklar n krp, iinden
ka n mideleri ne yoll uyorlard . Toplad klar aras nda fasul
ye tanesi bykl nde ekmek k r nt l ar da vard . Evet,
b u nca eyi bu i ki ada m , a zlarna at yor, d u raksamaks z n
iniyor, hemen yutuveriyorlard . Bu ahi d i olduum olay,
dnya n n en gelimi, en byk, en zeng i n , en grkemli n
gi ltere 'si n i n Londra adl bakentinde 1 902 y l , 2 0 Austos
g n , akam saat alt i l e yedi aras nda gerekleiyord u .
Ve b u i ki adam d u rmaks z n konuuyord u . D e l i de i ld i
ler, yal yd lar yaln zca. Ve bu i ki a d a m o k kan l gerekle
ecek bir devri mden sz ediyorlard . Olaya fanatike yak
l a yorl ard , anariste d nceleri vard ve ki mse de on
lar b u kon uda sulayamazd . Onl ar n a ol malar na kar
n , n yeme i m i yemit i m ve akam yatabi leceim
rahat b i r yata m vard . O yataa uzan p , felsefenin deri n
lerine u l aab i l i rdi m . te imdi o n larl a, o n l a r n ortaya att k
lar akl al m az eyleri birlikte kon uacak ya da ekip gide
cekt i m yanlar n d a n . Zaval l i nsanc kl a r. . . Devri mler hibir
zam a n sizler g i b i i nsanlar taraf ndan gerekletirilemez.
Sizler lp topraa kart n zda, Mile E n d Caddesi bo56

yunca, pis kald r m larda b u l d u kl a r yl a kar nlar n doyurup,

baka b i r s r zavall daha d evri m szn ederek yoksu l
lar evi ne doru yol alacakt r.
H e m gen, hem de yabanc olduu mdan, her ikisi de
bana tlerde b u l u n uyord u . K sa ve a k tlerd i bu n lar,
l keyi terk edip gitmem zeri ne yo u n layord u . Ben de
Tan r n n izni o l u rsa, b u istekl e ri n i hemen gerekleti recei
m i , sadece v e sadece kibar, sayg n yerlerde yaa m m sr
d rece i m i , o n l a r n sa izime b i l e rastlayamayacaklar n
syled i m .
M arangoz: "Asl nda, i nsan zorla sua itekl iyorlar, " ded i . " B e n i m yeri mi doldura n l ar, giderek bu ileri n i yiti riyorlar
ve i b u l m akta glk ekiyorlar. i mdi ben yaland m ,
uyumak iin geici yatakhanel ere gereks i n i m i m var. Eer
leden sonra i ki veya te o rada olamazsa m , i eriye gi
reb i l m e ans m yitiriyoru m . Sen de ahit oldun b u g n bu
na. Bylesi b i r kotu rm aca iinde nas l i arayab i l i ri m ki ?
Yatakhaneye kapa att m diye l i m , e rtesi g n e dek k fa
lan yok. Sonras ne olacak? Yasalar, b i rbi rleriyle uzakl
o n m i l i n alt nda olan yatakhanelerde bar n m a m yasakl yor
ben i m . B u i iin btn g n yol tepm e m gerek. Ama b i r de
yle d nel i m , diye l i m ki yrmedim ve i arad m . Gz
a p kapay ncaya dek geen g n n sonunda, btn gece
yatak yz gremeyecei m . H e m a, hem uykusuz bir ge
ce gei rece i m . Ertesi gn yeniden i a rama gc bulabi
lir m iyi m kendi mde? B i r parkta uyu mak zorunday m byle
bir d u ru md a . Sonra yiyecek aramak iin de byk bir aba
harcayaca m . "
Arabac : " B u ralard a b i r g m rk o l m al , " diyerek sze
ortak old u , konumay kapt .
57

"Yk ta d m zama n l a r o n l ara t k r t k r vergi veri r

d i m ."
Konumas n a bir sre ara vermi olan marangoz sr
d rd : " ki g nde yal n zca rek yed i m . kis i n i d n , bi ri
s i n i ise bug n . "
Arabac : " B e n b u g n h ibir ey yemed i m . B itki n i m , t
ke n m i d u ru mday m . Bacaklar m i se ok kt ar lar iin
de."
M a rangoz: "ivi ' n i n rekleri o denli sert ki, i n sa n o n u
ancak, koca b i r bardak suyla yiyebi l iyor," d i ye konutu .
Ke n d i s i n e , ivi ' n i n ne olduu n u sord u m . "Yoks u l lar evi de
mek. Argo syleni bii m i n i ifade etti m az nce," diye yan t
verd i . Bense "ivi "ye g i rebilecek baary gsteri rsem , n e
yap m a n: gerektiini sord u m . ki s i beraber b i r s r bilg iye
bo d u l a r ben i . G i ri te so u k suyla bir banyo yap l rm ,

sonra yz seksen g ram tutar nda b i r kase yulaf ezmesi ve

ri rlermi.
Ben: "Bir de eker, st ve beraberi nde g m b i r ka
k , " d i ye aka yapt m .
" H i can n zme sen . nsana tuzdan baka b i r ey ver
m ezler. Ayr ca ka k bile veri l meyen yerler mevcuttu r. Ka
seyi a ncak kafan a d i ke rek y u laf ezm e n i yers i n . "
Arabac : "Acn ey'de veri len y u l af ezmesi iyidir. "
Marangoz: "Gerekten kat l yo ru m . Gzel d i r, " d iye des
tekte b u l u n d u .
" Dou yakas nda St. G eorge'da s u l u u n verirler, " diye
ekledi arabac .
M arangoz b u n u ba n sal layarak o naylad . Yoksu l ev
leri n i n heps i n de iz b rakm t .
58

" Peki ya sonra?" di ye b i r soru yneltti m . Bana veri l e n

yan ttan, h e m e n yataca m rend i m . "Sabah uyand r r
l a r, e l i n i yz n y kars n . Yi n e yu l af ezmesi takdi m eder
l e r ! " diyen mara ngozu n kon u m as n a arabac katkda bu
l u n d u : "Her zaman byle b i r d zen izlemezler," ded i .
"Bazen de vermezl er. Ve rd ikleri ezme de eki miti r.
nceleri yiye m iyord u m b u n l a r , ama giderek a l t m . Yiye
meyenleri n ki n i de a l r, yeri m , " dedi m arangoz.
Arabac : "Ben kii n i n pay n ayn anda mideme i ndi
riri m . "
"Daha son ra peki ? ! "
"So n ra grev balar. Ya arap sab u n uyla yerleri p r l p
r l yapars n y a da ta krmaya gidersi n . Atlyelerden st
p toplamak da var. B e n i m ta k rma d iye bir soru n u m yok.
Altm gemii m . Sense gens i n , sen ta k rma ii iin kul
l an l rs n !" dedi mara ngoz.
Arabac ysa: "Be n i m hi sevmed i i m bir i, yere me
lip stp toplamak. Kap da a rkandan kapan r ve sen ke n
d i n i hapishanede zannedersi n . "
" Peki , akam olduktan so n ra tm b u n lar yap may red
dedersem ne olu r?"
" H i tavsiye etm e m . ki kez hay r demen hal inde, ieri
ye atarlar. Ama sak n sen byle bir eye yelteney i m d e m e ! "
Marangoz sylemiti b u n l ar . Arkas ndan kal d yer
den srd rd konumas n :
"le yemekl e ri , e l l i g ra m peyn i r, ekmek ve sud u r. Son
ra her zamanki gibi iin biter ve yatars n . E rtesi sabah ol
d u u nda, iin tamam l a n m sa, b rakrlar, d ar kars n .
Yoksa, i i n i so n u na kadar biti rmen gerekir. "
59

M i l e End'den ayr l a l epeyce b i r zaman o l m utu . Bir s

r ka ran l k ve i karart c sokaktan geip yoksu l lar evi ne
u l a m t k. D uvar n nnde mend i l l erimizi yere koyup, ii
ne, sahip old u u m uz b i rka eyi b rakt k. Yal n zca, yeteri
kadar tt n , oraplara sakl a n m t . Kur u n i renk al m
gkyz n n alt nd a , souktan titreyerek beklemeye bala
d k. Yoks u l lar evi n i n nnde toplan m , u n utu l m u zaval l
lard k bizler. Yan m zdan gen k z geti ve b i ri bana ol
d u ka ac yarak bakt . Ba m dndrdmde, ben i izle
mekte o l d u u n u ay rt etti m . teki leri n fark nda bile dei l d i .
H e y Tan r m . G e n v e gl o l a n b e n i m g i b i biri ne ac yordu
ve y a n mdaki yal , gereksi n i m ii n deki gszl ere ac m
yord u . O gen b i r kad n , bense gen bir erkekti m . C i n sel
d rtleri tahri k olarak, onu bana ac maya zorlam t . Yal
lara ac m ak kan ksan m b i r d u ru md u r v e b u nedenden
tr gen kad n ayr m c d avra n a rak benimle i l g i l e n m iti .
Oysa bu ac may hak etmeyen b i ri varsa, o da bend i m bu
l u n d u u m u z evrede . Aklara kar m salar, gereken e
kilde sayg grmyor Londra'da.
Kap n n bir yan nda zi l , teki taraf nda dme vard .
Arabac bana dnerek: "Zi l i al , " ded i . Herhangi b i risi
nin kap s ym as na ipi ekip, kap y ald m . Ba rd b i r
den : "Am a n Tan r m , ne yapt n , hafif al m a l yd n !" kisi d e ,
sanki o g ece, o n lar yatak v e yiyecekleri nden yoks u n b
rakm m g i bi ters ters bak n d lar bana. Neyse k i yal n zca
zili al m t m . M arangoz: "D m eye bas , " d i ye syleyi nce ,
arabac : " B i raz daha bekleye l i m , sonra basars n , " diye d i k
kat i m i ekti. Btn bunlard a n kard m sonu, y l l k g e l i ri
alt n g i l i z l i ras n gemeyen yoks u l l a r evi n i n kap cs n n ,
b u d av ra n m kab u l lenemeyeceiyd i . Bylesi kaba dav
ran l a r o n a u yg u n gr lemezd i .
60

B i r s re n i n gemesiyle arabac kap ya yakla p , z i l i al

d . Bekl e nti ii ndeki adamlar n yzleri ne bak n d m . Gerek
ol arak sylemek gerekirse korku ntu. Sonu nda kap c ge
l i p , s u rat m za bile bakmaks z n : " D oldu !" d iyerek kap y
kapatt .
M arangoz : "Yi ne dier geceler olduu g i bi , bu gecemiz
de sokakta geecek," d iye syl e nd i .
Arabac n n yz n e hzn kmt, byk b i r m utsuz
l u k ii ndeyd i . Hemen herkes, o n u n yz n e bir gz atacak
olsa, b u n u saptard . Ona sesl e n d i m .
" B u raya gel . B a n ek v e ben i mle gel !" Bu ko nu
m ay yaparke n , b i r yandan da o n u kara n l k sokaa doru
s r klyo rdu m . Bu davra n mdan byk bir korkuya ka
p l m t . B e n i , ya l d i lenci leri hedef olarak gre n , yeni b i r
kar n deen Jack olarak dn mt san r m. Ya da b i r
s u ileyece i m i v e kendisi n i de b u n a ortak yapaca m
zan n etmiti . N e dnd yse d n d , ama korktuu son
derece a kt .
Kitab n g i ri bl mnde a n latt m , b i r alt n ng i l i z ster
l i n i n i zor zamanlar iin ceket i m e d i ktiim san r m a n msa
n acakt r. imdi o n u n ku l la n l m a zaman gel miti . E i l i p b
k l p , cam bazca h areketler yaparak koltuk alt m daki se rt
l i i ortaya kartmaya ve b u n u gstermeye al tm . D u ru
mun ay rd n a vardktan s o n ra bana yard ma yn e l d i . Fakat
ok heyaca n l a n m t , e l leri titriyord u , kol u m u kesebi l i r kay
g s yla, e l i nden b a kap p alt n ngiliz sterl i n i n i ben kar
d m . Bu grdkleri, onlar ii n i n a n l m az b i r servett i ,
mz yak ndaki bir kahvehaneye d o ru yneldik.
O n lara, i ncelemeler yapmak zere b u rada olan bir top
l u m bil i m rencisi oldu u m u , Londra'n n gzlerden g iz
l e n m i dier yar s n n yaa m n renmek istedi i m i syle61

d i m . Bu a klamamla birlikte, ikisi birden a n nda ii n e ka

pan verd i . Onlardan de i l d i m, ko n uma ekl im deiiklie
ura m t . ki yal adam da n e olduklar n n b i l i nci ndeydi
ler. B u s rada yan m za garson g e l d i . Ne yiyecekl eri n i sor
d u m . Arabac :
" B i r fincan ay v e i ki d i l i m ekmek," ded i . Marangoz, ar
kada n n kurd u u t mceyi yinelem ekle yeti n d i .
yl esi b i r d nd m . Kahveye iki adam a r yoru m
ve onlarsa alt n para m grdkten so n ra di lenci olmad
m n ay rd na varyorlar. B i ri o g n bir metel i k tutar nda
rekle ka rn n doyurmu, tekiyse hibir ey yiyememi. Bi
rer fi ncan ay ve i kier d i l i m ekmekse, imd iki isteklerini
ieriyord u . kisi n i n istei de birer metel i k tutarndayd . Ek
mekleri hafife yalan m t . Yoksullar evi n i n kap c s n a kar
tav rlar ve davran lar nas lsa, bana kar da ayn s n
uyg u l uyorl a rd . Bu davra n biimleri n i kabul lenemezd i m ,
a r a r yiyecek trleri n i a rt rmaya balad m . D o m uz pas
t rm as , y u m u rta . . . Devam edip g itti . Her smarlad m yeni
eyle birlikte, daha fazl as n yiyemeyecekleri n i tekrarl yor
lard , a m a n l eri ne ne kon duysa an nda mideleri ne i n d i .
Arabac : " O n be g n ol uyor ki , a y imemiti m , " d e d i . .
"Olaan st g zel b i r ayd ," d iye ekledi marangoz d a . ki
sinin i tii ay ayr ayr bi rer litreye yak nd , ama bu nesne
bulak suyundan ay rts zd .
As l i l g i nlik, kar n l ar doyduktan sonra ortaya km aya
balad . nceleri . zg n d l er, bedbi ndiler ve say s z kez,
dnyadaki varl klar n yok etmeyi d ndkleri n i , b u n u n
i i n trl ynte m l e ri d nd kleri n i a n l att l a r. Kprden
n e h re atl ay p b u ii noktalamak istemilerse de, suyla bo
uman n kolay bir i o l m ad n n ay rd na var p vazge62

milerd i . E n kesi n sonu kafaya b i r kurun s kmakt , ama

tabancay nereden edi neceklerd i .
S cak ay mideleri n e i nd i ke, giderek neel e ri artt . Da
ha fazla kendileri n i anlatt l a r. Arabac ; kars n ve kk o
cukl ar n yit i rd i kter sonra, b i r tek byk ol uyla kal m t
d nyad a . Ama y k m balay nca, d u rm uyord u , otuz ya n
daki o l u n u da iek hastal sonucu topraa verm iti .
O l u n u n l m nden pek az s re sonra ayn hastal ktan o
da yat m t . Hastahanede ay n geirm iti . kt nda
yapayal n zd . i n i de kaybetmiti . Yeniden ie balamas
olanaks z g i biyd i , ona el verecek, yard m e l i n i uzatacak ar
kadalar da yokt u . Geen hafta b i r i l a n grp g itm iti, ama
iveren , ya sz konusu olduunda u tmceyi ku rmutu :
"ok yal s n . H e m de gerei nden fazl a ! "
M arangoz, orduda dnyaya g e l miti , nk babas o ra
ya yirmi y ldan fazl a hizmette b u l u n m utu . kardem i
ler ve babalar n n yol u ndan y r m ler. lk kardei avu
l ua dek yksel mi, H i ndistan i sya n nda yedi nci alayda
arp m a s ras nda yaa m n kaybetmi. kincisiyse yedi
y l Robert's kom utas nda al m ve M s r'da l m . Ma
rangoz u n d nyada kalab ilm esi n i n yol uysa o rd uya kat l m a
makm .
Marangoz bu kon uman n sonu nda e l i m i e l i n e alarak
gmlei n i n alt n a soktu : "Art k e ri me s reci n e g i rd i m , b u n
d a n sonra anatomiyle i l g i l enenlerin iine yarar m . u ka
b u rgalar mda e l i n i b i r gezdir." ded i .
E l i m i g m l e i n i n alt nda hareket ettirerek, kab u rgalar
n yoklad m . O n lar yaln zca i nce b i r deri tabakas koruyor
d u . "Yedi y l s ren bir mutl u l u k yaad m . Bir ei m , de k
z m vard . i mdi h ibiri yok. K z l h astal i ki hafta iinde
tamam n yiyip bitird i . " ded i .

63

Arabac : "Bay m , " d iye ko numaya g i rd i . Konumay

baka yne kanal ize etmek i ster b i r h a l i vard . " B u ndan
sonra yoksu llar evi nde karn m doyura m a m art k. " dedi .
tekisi d e o n u n dncesi n i paylat . Gemi g nl e rde ye
d i kleri g zel yemeklere g etirdiler kon u y u .
" B i r kezinde g n s resince b i r ey yemed i m , " dedi
arabac .
M arangoz : "Be g n !" diyerek kat ld . Konuurken yz
zntden renk deiti rmiti . "Evet, be gn boyunca bir
portakal kabuundan bakaca bir ey yiyemed i m . B ozuk
mide b u n lar kab u l l e nemezd i . Baz geceler a a sokaklar
boyu y r rken ke ndi ken d i m e bir karara varyord u m . B
yk b i r soygun yapacakt m , a m a sabah o l u nca bitkin ve
yorg u n dyor, cayyord u m ."
Yem ek, neeleri n i yerine getirmiti , politikadan sz et
meye balad lar. O rta s n f n i nsanlar gibi bakyorlard poli
tikaya, fakat onlar b i rok o rta s n f i nsan ndan daha fazla
bilgi sahibiyd i l e r bu kon u d a . Bu i nsanlar ne deliydiler, ne de
ilgisiz. Yal n zca yal yd lar ve ocuklar n yitirmilerd i . Onlar
yaasayd , babalar bu d u ru m a dmezd i , bak l rlard .
B u arada kk b i r o l ay da a n l atmadan edemeyece
i m . Ke ba n d a , onlarla vedala rken m utl u l u k ii ndey
d i ler. Cepleri nde b i rka i l i n l eri vard , o akam uyuyabile
cek bir yerleri ol acakt . Sigara m yak p , kirbiti atmak ze
reyken , arabac uza n p onu e l i mden ald . "Ziyan etmeye l i m
bay m . " d i ye rek verd i i m sigaray yakt . M a rangozsa, kib
ritten yararlan mak iin acel e ederek pipos u n u doldurd u .
"Boa g itmesi h i de h o o l m az."
" Evet," diye yan tlad m dalg n dalg n . Hala, kabu rgala
rn zeri n deki zayf derideydi akl m .
64

9.
V

Bylesi kt g dalar ona i n d i rd i i m iin midemden be

ni ba l am as ve ayrca vcu d u m u da bu d e n l i rezi l ce bir
ileme tabi k l d m iin her ikisi nden de af d i lemem gere
kiyor ncelikle. ivi 'ye urad m . zetle sylemek gereki r
se, orada yed i m , uyudum ve ard ndan da kat m .
Wh itechapel yoks u l lar evi n e g i rebilmek iin i ki kez b u
l u n d u u m baarsz g i rii m i n ard ndan, ncy dene
d i m . leden sonra saat te kuyruktaki yeri mi a l m t m .
Saat altdan sonra ieri g i ri l iyord u , fakat bu g i rii mi baar
l k l mak i i n , bu kadar saat erken davranmak gerekiyord u ,
ben s radaki yeri m i ald mda y i rmJnci i nsand m . O rtal kta
dolaan sylentiye i n a n lacak o l u rsa, bugn ieri al nacak. lar n say s yirmi i l e s n rl a n m t , ama saatler drd g s
terd i i n de bizim kuyruun say s otuza u lam t . Sondan
ne, on ki i n i n bekledii eyse yal n zca bir mucizeyd i . Da
ha sonra gelenlerin yapt eyse ; s raya ylesine bir gz
at p g itmek o l d u . ivi 'ye g i rmek iin s ra dolm utu , b u ke
sindi.
Altta Kalanlar

65/5

S rada beklerke n , balarda insanlar pek az kon uuyor

lard , a m a bir sre sonra sa ve solu mda yer alan adamlar
iek hastal ndan ayn hastahanede yatt klar n n ay rd na
vard lar. Tedavi grdkleri yerde b i n i ak n hasta vard . Ko
numalar n deri n l eti rdiler. H astal klar n n en iren d u ru m
lar n konu ediyorlard . rendiim kadaryla hastahanede
her alt kiiden biri lyord u . B i ri , d ieri buuk ay has
tahanede kal m t ve bu sre sonu nda kokmu ol arak k
m lard oradan. Sinirlerim geri l mi ve tylerim d i ken d i ken
olmutu konumalar d i nlerken . Onlara, hastahaneden ayr
lal ne kadar sre getiini sord u m . B i ri iki, dieri hafta
ded i . S u ratlar delik iindeyd i , fakat birbirlerine yzleri n i n
fazla tah rip olmad n syl yorlard . Bu arada, h a l a t rnak
lar n n alt nda ilevi n i srd rmekte olan iek hastal n n
izleri n i d e gsterdiler. B i risi kalk p , b i r hastal k toh u m u n u
skt v e havaya doru savurd u , amac daha iyi gstermek
ti. Kend i m i iyice elbisem i n iine b zt rm, bu toh u ml ar n
zeri m e gel memesi iin dua ediyord u m . Bu arada, i kisi n i n
de hastal a n m as n n neden i n i n aylakl k olduunu ren mi
ti m . H astal k nces i , gece ve g ndz demeksizin dola p ,
nerde b i r i varsa orada al yorlarm . H astahane k
i s e , ne denli i ara m larsa d a , b u l m alar m m kn o l m a m .
ivi 'ye ise b i r para o l s u n d i n l e n m e k iin gelm iler.
A n l a l d kadaryla, bu l kede yal n zca yal lar ans
sz de i l . H astal a tutu l an lar n gelecei de yal lardan
farks z .
Sonra baka b i r adamla kon u tuk. A d Zencefil'di. S ra
n n en n ndeyd i . Bir y l kadar nce, bir bal k iin al r
ken , b i r yeri n i krm . Kald r l d h astahanede, dme n e
deni olarak geici b i r bayg n l k d e n mi ve ien aya iin
66

vazel i n veri lerek savuturu l m u . A r lar artt nda o n u n l a

ovuyorm u . B i r sre sonra b i r g n , g e n e yuvarl a n vermi
yere. Gereken yap l m . Gitti i eski patro n u yaral a n ma
o n u n ii nde gerekletii halde, i ba yapt rma m . Ken
d i ifadesiyle yar m bir adam olarak kal m . Eskiden a r
eyl eri ta yarak yaam n sal yormu, imdiyse b u mm
k n deil mi art k . Bundan son ra o n u n b u l u n mas gereken
yer yoksullar eviyle, sokaklarm . Evet, s rt n a ta yaca n
dan daha a r bir bal k sand ykl emes i , yaamdan yana
tm m utl u l u klar n s i l i p sprm.
S rada bekleyenleri n b i ro u Amerika grm ve orada
yaa m t , ayr ld klar ndaysa yan yor, kendileri n e kfr s
tne kfr ediyo rlard . N i i n , hangi akla h i zmet ederek bu
raya gelmilerd i ? n g i ltere onlar iin b i r h apishaneydi ve ar
t k kamal a r n a da ol anak yokt u . Ne yol paras biri ktirebi l i r
ler, ne de i bularak oraya gidebil i rlerd i .
Bense, t m paras n yitirmi b i r denizciyd i m v e t m bir
den beni teselliye al yorlard . Syledikleriyse hep ayn
eylerd i . Kesin olarak, ivi ve benzeri yerleri n uza nda bu
l u n mak gerekiyord u . Ne yap p etmel i , beni kar ya ulat ra
cak b i r gemide kendime i edi n meliyd i m . Yapabileceim di
er bir ey de, i bulup, para kazan p, bir gemiciye rvet
verip, gemiye kaak b i n i p ya da gene bir gemide i bulup,
gene bylesi bir adama kazandklar m yed irmeliydim, b u
radan ku rtul mam i i n tlerde b u l u n uyorlard . H epsi d e ,
ben i b u yoks u l l u ktan kurtaracak o l a n genliime v e gc
me g pta ile bakyorlard . Onlarsa, bendeki b u zellikleri yi
tireli ok olmutu , bir daha da :5al-:!p ol malar olas de i l d i .
lerinde gen b i ri vard v e !:: e n de dierleri g i b i , o n u n
da kurtulaca na i n a n yordum . D a h a genlik y llarnda
67

Ameri ka'ya gitmi ve hibir zaman on iki saatten fazla isiz

kal mam t . B i raz paralan nca vatan n a dnm t , ama u
d u r u m a bak ki, b u rada srn yord u . Son iki y l d r a l k
yapt ndan sz etti bana. C u m artesi l eri hari, haftan n di
er g n l e ri sabah n yed i s i n d e n , akam n o n u n a dek al
yormu v e cumartesileri ysc gece yars ancak ii s o n b u l u
yormu. Tm bu al malar n n kar l nda ise, h aftada
e l i n e yaln zca b i r n g i l iz sterli n i geiyormu. Yoksullar evi n
de gei recei i l k gecesi ol acakm b u . Amac yal n zca d i n
l e n mekmi. Bu radan k nca da h e m e n Bristol 'e doru gi
decekmi . B ri stol'de ise, ke ndis i n i Amerika'ya u lat racak
b i r i b u l mas byk b i r olas l k m .
S rada bekleye nlerin o u , o n u n ap nda dei l d i . k
m kiilerd i ve yoksu l lard . Ama i nsan l klar n yitirmemi
lerd i .

i nden evi n e dnen bir arabac y a n m s yo ru m .

Adam , evi n i n n n d e d u rd u unda, ocu u o n a doru ko

mu ve araban n st ne kmak istemiti . Araba, ocu u n
o n a kendi i n isiyatifiyle bi n mesi ne olanak vermeyecek den
l i yksekt i , tm uralar n a kar n ocuK yerde kal m t .
Tam b u s rada, iim izden b i ri , s ras ndan ayr l p arabaya
doru yrd ve ocu u n arabaya bi n mesi ne yard mc ol
du. Bu yard m n yal n zca sevg iden kaynakland n du
yu msad m . Arabac da yoksu l birisiydi ve o da bunun ayr
d ndayd . Ara m zdaki adam n , ocu u n arabaya bi n mesi
ne yard mc olmas zeri n e , arabac da ona teekk r etti .
D i e r tan k oldu u m olaysa, kar koca b i r ift aras nda
geti . Adam , kar s geldii nde s raya geeli yar m saat ka
dar o l mu t u . D gr n mlerinden anla l d kadar yla ka
d n n g i y i m i h i de kt de i ldi . Ba nda eskice b i r apka,
e l i ndeyse b i r boha vard . Kad n konuu rken , kocas o n u n
68

ya n na bi raz daha yakl at , rzgardan uuup d ar ka n

b i r tutam sa , apkas n n alt n a kibarca soktu . nsan, by
l esi s radan bir davra n tan b i r dolu sonuca u l aabi l i r.
Adam , kar s n n dzensiz gr n mes i n i istemiyord u ve s ra
daki yoksu l lar o n u n gznde birer insan d l ar, o i nsanlar n
kar s n been mesi o n u n iin nemli bir eyd i . Ama hepsin
den de nemli olan , kar s n a kar duyd u u ve hissettirdi
i sevgi o lsa gerek. Nedeni de u: E rkek diye n itelenen
varl k, sevi p saymad b i r kad n n gzel ve dzen l i gr n
mesi i i n hi de bylesi bir u ra iine g i rmez.
Konumalar ndan ulat m sonu; her i kis i n i n de a r
ii kon u m u nda olmalaryd . G u ru rlu olduu her davra n
ndan a n l a l a n erkek, n as l o l u r da yoksullar evi n e g i r
mek isterdi ?
B u n u re n mek iin on l ara bi raz daha yaklat m . Be
n i m g i b i biris i n i n erbeti otu yol arak ne kadar para kaza
n abilece i n i ncel i kle ren mek isted iimi syled i m . B e n i
batan ayaa de i n yle bir szdkten sonra , b u n u n b i r
d i z i kura l a bal old u u n u syled i . Bu ite al p da para
kazan mak pei nde olan birisi n i n , biri nci kural olarak kafa
s n n iyi il emesi gerekti i ve ikinci olarak da erbeti otu
ok h zl , seri biimde yol u n mal yd . H e r i kisi de bu ite us
talam lard , y l l a rd r bu ii yap yorlard . Bir arkada ndan
sz etti : "Geen yl i l k kez erbeti otu topl ad . Tam bir ay
da i ki buuk ng i l i z sterl i n i kaza nd . " ded i . Arkada n n eli
ok abukmu. "Arkada, sanki bu i ii n d nyaya gelmi,"
diye de ekledi .
O kon u u rken , ben dn yord u m . B i r ayda kaza n l d
sz ko n usu ed i l e n i ki buuk ng i l iz sterl i n i , h e m d e bu i
i i n d nyaya geldii savl anan biri taraf n d a n .
69

Bu otu yolmak iin gereken i aralar n da sord u m . O

da sevgi dol u bir anlayla bir dizi bilgi verd i .
" E e r e l i n i n alt nda yemek haz rlayabilece i n kap ka
cak yoksa, tm yiyecei n pey n i r ekm ekten i baret o l u r. By
l esi bir beslen meyse, kesi n l i kle sa l a ayk r d r. Scak
eylerin yan s ra, sebze de gerekir sa l kl yaam ii n . Sa
na dm udur: Sabah e rkenden p teneke leri n i kar
t r, i i n d e mutlaka yemek p i i rebi lecei n b i r kap ile kar la
acaks n . Biz kar m l a birl i kte, bizim yemek pii rme malze
meleri mizi byle ed i ndik." O s rada v n d uyarak, kar s
n n kol u n a as l b u l u nan bohay gsterd i , kars da bu ko
n umay sevg iyle onaylad . "S rt mdaki pards , battan iye
yeri ne de kullan l ab i l i r. " Bu tmce n i n ard nd a n , battan i ye
si n i n kal n l n anlayabil mem iin ete i n i e l i me tututuru
verd i . "Hi bel l i ol maz. Belki ok yak n bir gelecekte gerek
bir battan iye sahibi de olab i l i ri m . " Kad n , ba n sal l ayarak
gene kocas n onaylad . O n u n da, ok ksa b i r sre sonra ,
kocas n n b i r battan iye sah i b i olabi lece i n e akl yat m t .
" B i rka kuru kaza n p , o paray ka saklamak ok iyi
b i r ey. Ama zel l i kle de ot yolmak ok gzel."
Ada m n kon umas n d i nlere n , az tem izde d u ran ve
yalar e l lisi n i am b i r ifte d i kkati m eki l d i . Kad n ieri
ald lar, fakat kocas kaybetm iti , d arda kald . Kap n n
nnde b i rb i rl e ri nden ayr l d lar. Koca, geceyi sokaklarda
geirecekti ve y ryerek oradan ayr l d .
S raya g i rd i i m i z sokak, b i r duvardan teki d uvara alt
metre kadar vard . Yaya kal d r m l ar n n eniyse birer met
reydi . Sokak bir yerleim yeriyd i , kar m zda s ralanan ev
lerde ii aileleri otu ruyord u . le saati bird e n , akamst
alt ya dek, b i z i m s ra m z o n lar iin tek g r nty o l uturu70

yord u . Yoks u l lar evi n i n ka r s ndaki kap n n n nde otu ran

ii , yorg u n dt saatleri n a rd ndan d i n l e n iyor, a k ha
vadan yararla n yord u . Kar s ayakta dikil iyord u . Kap az
dard , i ki kii n i n oturmas n a elverili dei l d i , ocu klarysa
nl eri ndeyd i , biz s rada bekleen lerin aras nda oyn uyorl a r
d . Bizler, a i l e iin b i r d uvard a n ibaretti k, bu doall a al
m lard . ocuklar kuyru klard a d nyaya gzleri n i am lar,
bylece byyorlard .
Saat alty gsterd i i n de kuyrukta b i r hareketle n m e ol
du, er kii lik gruplar hal i n d e ieriye a l n m aya balad k.
"Ad n , ya n , mesle i n , dod u u n yer, daha nce byle b i r
yerde kal p kal mad n ? . . . " b u sorular soruyorlard . D
n l emeyecek kadar h zla soru yorlard bu soru lar ve ben
yan tlar verip i l erled i i mde, bir adam elime b i r tula verd i .
Sorular n a u soru lar da ekle m ilerd i : "B ak, kibrit, siga
ran var m ?" Bense dier yoks u l i nsanlar gibi bu soruya
yan l yant verd i m . Bodru m a u l at mda, e l i m e u zat l a n
tulaya bakt m , b i r ekmekti b u .
Bodru m botu. B u rada da e l i m e bir anak tututu rdu lar
ve m e rd iven l e ri i n meye devam ett i m . Aa da, s ralar, ma
salar ve bir dolu i n sa n vard , h avaya korku n b i r pis koku
haki m d i . nsanlar b i r yandan yemekleri n i yiyorl a r ve bir
yandan da yorg u n dm ayakl ar n , ayakka b l a r n d a n
karp ell eriyle ovup, rahatlamaya al yorlard .
Karn m d arda doyu r m u tu m , kal d ki b u rada yemek
yiyebil mek iin en az be gn a dolamak gerekiyord u .
E l i m d e tuttu u m ana n ii n d e H i nt m s r vard . nsanlar
ellerindeki ekme i , masaya da t l m tuza bat rarak yiyor
l a rd . Ben de o n l ar taklit ett i m . Ekmein sertl i i n i giderebil
mek iin en az b i r anak su g e rekiyord u .
71

D i erleri n i n su ald klar kara n l k bir keye gitti m . Ek

mek gene de sertl i i n i koruyord u . Tm gcm ku l l a n arak
veri l e n eyi yemeye al t m . Ac yd ve bu ac l k uzu nca bir
sre i nsan n az n n ii nde varl n koruyord u . B t n yiye
bildii m bi rka lokmay geememiti , yan mda b u l u n a n
adam , ken d is in i n ki ni biti rm i , a gzlerle evresi n i taryor
d u . Ben :
"e h i rde, adam n b i ri bana yemek smarl a m t , " d iye
d u ru m u m u a klamaya koy u l d u m .
Kom u m kon u m u mdaki ada m :
" D n sabahtan bu yan a az mdan ieri b i r lokma bir
ey g i rmed i . " dedi.
"Tt n ?" ded i m .
" M e rakl a n ma. Bu ras e n rahat ivi'lerden biri d u ru mu n
dad r, " dedi . tede d u ran b i ri sze kart . "Buras n n yne
ticisi, e l i n deki ka tlara bizi m iin bir eyler n ot a l r. "
"Ne gibi?"
.

" B i z i m rezil alay old u u muzu , h i b i r ie yaramad

m z , al madan n asipl e n mediimizi v e b u n lara benzer b i r

d o l u sama sapan l a f . " Bu v e b u n u n g i bi b i r sr e y sy
ledi bu adam. "Taradaki ekmeklerin n as l eyler oldu u n u
grmek isterd i m doru s u . Dover'de verdikleri b u radaki n
den hem d a h a ktdr, h e m de d a h a az . "
Bu kon umalar yap l rke n b i r bakas :
" B u rada yle adamlar var ki , eh i rden ayr l may hi d
n med i kl e ri g i b i , yatacak bir y e r b u labi l mek i i n akam
dokuzu bekliyorl ar. " Ada m n bu szleri n i dierl eri de o nay
lad .

72

Daha uzaktan b i r ses:

"Byl eleri var. Ama biz o n l a r gibi de i l i z . B u n l a r gazete
satar, a raba kap s aar, bu beceri l eri n i babalar ndan al
m lard r. Bu iler sana bana gre dei l . " Bu t mceler de
topluca onayland . Bu i nsanlar n aras nda y l n tmn i
vi'lerde geirecek denli dk n le r vard .
B i r ses : " B i r g n Stratford ivi'sinden iki buuk i l i n al
d m , " diye sze balad . nsan l a r b i rdenbire bu i lg i n yk
y di nlemek zere toparl and . " kiiydik ve ii m iz ta k r
makt . Dier i ki kii so uu neden ol arak gsterip al ma
d la r. Bense al t ka s n yord u m . Bu arada gardiyan l ar
geldiler ve bu iki kiiye tembel o l d u kl a r ndan t r drt g n
ceza verd i le r. A m a bana kar tav rlar iyiyd i , al mamdan
holan m lard , iki buuk i l i n toplay p verd i le r. "
Konuma v e davra n la rd a n a n l ad m uyd u : B u rada
yer alan i n san lar, bu ray sevmiyorlar, ama zoru n l u oldu kla
r ndan bu raya gel iyorl ard . yice d i n len iyorlar, sonra iki ya
da geceyi d arda gei riyo rl ar, a rd ndan gene bu raya
gel iyorlard . Dzensiz yaam n ke ndil eri n i ok kt d u ru
ma soktu u n u bil iyorl ar, fakat e l lerinden baka bir ey gel
m iyord u .
Amerika'da gezg i n serseri l e ri n yapt klar , aylakl k ola
rak tan m l a n yor, b u radaysa b u , yol tepmek olarak ifade
edi l iyord u . Bir yer b u l mak, yemek b u l maktan daha zord u .
Oradaki aylaklar, iinde b u l u n d uklar ortam n sulusu ola
rak Rus ve Polonya'l l ar gryorlard . Aylaklara gre, g
c kuvveti yerinde olan bu i n s a n l a r, hem daha ok al
yorlar, h e m d e d a h a u cuza i gryorlard . Dolay s y l a d a
o n l ar n yeri n i al yorlard .

73

Saat yediye gelirken banyo yapmak ii n ;:ar l d k. ze

ri mizden ka n l ar bir boha ekl i n e getirip_yan yana s ra l
yorduk. M i kroplar m z n transferi iin i y i bir yntemdi b u .
kierl i g ruplar hali nde banyoya g i riyorduk. Bizden nceki
ler ayn suda y ka n m o l d u u g i b i , bizden son raki ler de bu
suyu k u l l a n acaklard . D arya kt m zda herkesi n ortak
ku l l a nd s l ak havl ular verdiler. Tm bu iler yap l rken ,
evremdeki l erin plak vcutlar n grd ke, uran ol
duklar tahri bat beni garipleti riyord u . Pijama verdiler. Kim
bilir benden nce ka kii d a h a giym iti bu n l ar ! ki battan i
y e i l e birlikte yatakh a n e n i n yol u n u tuttum. Borular aras n a
geri l i yelke n bezleri n i n iine yatt m . Geri l i yelken bezleri
aras nda on beer santim uzakl k vard ve yerden de y i rm i
santi m kadar yksekli kteyd iler. i n i lg i n yan , ba k s m o
d e n l i yksekteydi ki , i nsan ister .istemez aa ya doru
kaymak zoru nda kal yord u yatarken .
U y u m a m iin saatleri n gemesi gerekti. ou insan b i r
tak m o l m ayacak rya gryor olmal yd ki , ba rarak s
ryor ve i n sa n ted i rg i n ediyord u . Tam dal m t m ki gs
mn zeri nde bir fare n i n gezmesiyle feryat figan uyand m .
B e n i m ba rt ma uyanan lar, b i r dolu kfr savurd u ktan
sonra yen i d e n u y u m aya balad l ar.
Sabah verd i kleri yiyecekleri n , akamkilerden bir fark
yokt u . Ben gene b u n l ar yan mdaki l ere ikram etti m . Ard n
dan al m a balad . Beni h e m e n sekiz kiiyle birl i kte Whi
techapel H astahanesi n i n temizlik ileri n e verd iler. Yedi kle
ri m i z i n ve bar n m a m z n kar l n bylesi bir al m ayla
deyecektik, ama bana gre orada gei rd i i m sre kar l
b u borcu m u oktan demitim ve belki d e al acaa ge
m iti m .
74

ivi'de bize veri len bu i ok iren ti , ama grubu mda

yer alan lar olduka sevi nliyd i . ine p tenekesini boalt
mam gereken uval n az n at mda, yan mdakilerden
biri : "Aman arkada m e l i n i srme sak n ! H emire ldr
c olabilece i n i syled i , " dedi. B u pler hasta koularn
dan gel iyordu ve ben arkada m a ii n i n rahat o l m as n , eli
m i pl ere ded i rmemek ii n a r di kkat gstereceimi
syled i m . Gene de uva l s rt m a ykleyip, be kat aa
da, plerin dezenfekte edi l di i yere i n d i rd i m .
B u olanlarn i y i yan l ar o l d u u n u da d nyord u m .
Yoksu l evleri nde, sokaklarda dolaan bu insanlar gerekte
topl u ma birer engeldiler, ken d i leri ne b i r faydalar olmaya
ca g i b i , bakalar na da yararl olamazlard . O n l ar n b i rer
engel olm aktan kmalar e n isabetli yol d u . B u gsz, da
yan ks z i nsanlar, m i kropl ar d a ok kol ay l kla kapabi l i rler
d i . nsan b i r kez dt m , dzen o n u n iini biti rmek iin
aceleci davran r.
M o rg te mizliimiz s ras nd a, iinde be ceset olan l
arabas ieri g i rd i . Konuma h e men y n deiti rerek, be
yaz zehire dn t . Kara J ack o larak isimlendiri l iyordu bu
rada l m .
Orada b u l u n a n lar n ortak k a n s uydu ki , yoks u l la rdan
kad n o l s u n ya da erkek olsu n , b i ri hastahanen i n ba n a bi
raz d e rt olacak o l u rsa, bu Kara J ack' la d nyay terk ediyor
lard . Bu olay n gerekte o l u p ol mamas hibir nem arz et
miyord u . B u rada as l nemli o l a n , bu yoksul insan l ar n ,
sylentil e re bt n ben l i kleriyle i nan m o l malar ve Kara
Jack ya da beyaz zeh i ri konuma d i l leri n i n bir paras h a
l i n e geti rmi olmalar d r.

75

Sekize doru , bizlere ay ve yemek art klar n n s u n u la

ca odaya yneldik. Yiyecekler n m ze ok kar k b i r
eki lde y l m t . E k m e k art klar n n aras nda domuz etle
ri ve baka eyler yer al yord u . Bu yiyecekler yukar katlar
da kal makta olan eitl i hasta l klardan yatan lar n a rt klary
d . Ve m i kropl u ol malar da byk olas l k ta yord u . eri
ye g i re n l e r, byk bir istekle yiyecekleri n zeri ne at l a rak
ay kl amaya g i riti ler. Beendikl eri n i vakit yitirmeksizin mi
delerine i n d i riyorlar, been med i kl e ri n iyse b i r yana itiyorl a r
d . Domuzlar bile b u n lardan daha seici o l u rlard . At lar,
sal d r lar leci yaban hayva n l a r ndan farkl de i l d i . Doy
d u ktan s o n ra, kal a n lar kirli mendi l l eri ne sarp, gsl eri n e
sokuturd u l a r.
Bu yap l a n l a rda n son ra bizim Zencefi l konumaya ba
l ad : "Daha nce de bu raya gelmit i m ve bulduum n eydi
bil iyor m u s u n u z ? B i r sr domuz p i rzolas . " Ama b u n l a r
burada de i l , baka yerde bul mut u , yani dezenfekte edil
mi p tenekel eri nde. " rkerek kollar m p tenekesine
dald rd m , a l d m o n l ar ve ko m aya balad m , " d iye ekled i .
"Grevli de pe i m e tak l m t , ka yoru m san m t . Oysa
ben ya l b i r kad n n yan n a varm t m ve kuca mdakileri
o n u n kuca n a b rakverd i m . "
Yard mseverl ik buyd u . Ders al n m a l bu davran tan .
Uuru m u n dibinde Zencefi l ' i n gsterdii yard mseverl ik,
uuru m u n d ndakiler iin hibir zaman b i l i n meyecek. Ku-.
ca n a bu yiyecekleri n boalt l d kad n , b u n l ardan b i r m i k
rop kapt ysa b i l e , gene de yararl a n m t bu d u rumdan . E n
az ndan , son u n a biraz d a h a yakl a m t . G e n e de b e n i m bu
olayda di kkati m i eken yan ; Zencef i l ' i n b u n l a r n boa g ide
cei nden kayg lanarak, dt l g nca davran t r.
76

Arkadalar mdan b i ri n e, l a rabas n n g i rdii kap y

gste re rek: "Hayd i kaal m b u radan ! " dedi m .
" O n drt g n ceza alal m yan i !"
"Yok can m kaab i l i ri z , b i r ey olmaz."
"Arkada, ben bu raya d i n l e n mek amacyla geld i m , bir
gece daha gei rme n i n bana herhangi bir zarar doku n
maz."
Btn b u rada b u l u nan arkadalar m n dncesi ayn
oldu u nd a n , tek ba ma kamak zoru nda kald m . Arkam
dan ba ra n dostlar m :
" B i r daha bu raya ayak basamazs n ! " d iye uyarda b u l u
n uyorlard . B e n s e : "zlmeniz yers i z ! " d iye yan tlad ktan
so n ra, d arya f rlay p sokak boyu nca komaya balad m .
Oturd u u m eve var nca el bisel e ri m i deitird i m . Ve hemen
b i r ham amda sol uu ald m . H a mamda, iime ilemi m i k
roplar atmak istercesine terliyord u m .

77

1 0.
SANCAGI DOLATI RMA

Sanca dolat rman n ta d a n l am ; tm gece sre

si nce sokaklar ar n lamakt r. Bu deyi m i n anlam n kavra
yab i l mek iin d arya kt m , amac m merak m g iderebi l
mekti. Kad n v e erkeklerden ol uan bir y n i nsan top l u l u
u bu yntem i ku llan yord u . Bu sefer B at yakas n dene
yecekti m . Leicester Alan ' ndan H ayd Park'a kadar olan b
l m tarayacakt m .
Tiyatro gsteri leri bitm i , i nsanlar sokaklarda kendi leri
n i evlerine u l at racak a raba aray ndayd lar, you n b i r
ya m u rla s la n yorlard . Geri yollar aralarla doluyd u , fa
kat hemen h epsi daha nceden tutu l mutu lar. Geceyi u y
g u n b i r yerde geirmek amacyla b u rada i nsan l a r n para
kazan m ak iin aba gstermeleri n i gzlemled i m . Paltosu
ol mayan kad n , erkek, ocuk, bir dolu yoksul i nsan ya
m u rdan s l a n m lard ve bir ara pei ndeydi ler. Ortama
u m utsu z l u k h aki mdi. B u rada yam u ru n slatt bu i nsan
lar, by k bir risk ii ndeydiler. n k o u n u n , ya m u ru n
ilerine ilemesine kar n , gereken paray kazan p kazana78

mayacaklar bel l i b i le de i l d i . F rt na olan b i r gecede , di

renci ol mayan slak vcutlar n kar koymas olas de i l d i .
Beni mse karn m toktu ve yatacak yerim vard , bu h a l d e b i
l e mthi b i r st rap ii ndeyd i m . Lo ndra'da sancak dolat r
mak yle kol ay b i r ey de i l d i r. Bu insanlarn bede n l eri s
r l s kl a m d v e stel i k at l a r d a .
Tiyatrol ardan kan i nsan kalaba l b i r s re sonra d a
l m , sokaklar sessizlie b r n mt . Ortal kta yal n zca
yoks u l kad n , erkek ve ocuklarl a ; o n l ar n s n d kap gi
rileri n i gzleml e ri alt nda b u l u n d u ran polisler kal m t . Fa
kat P iccadi l l y, erkek av na km kad nl a r n sayesinde hi
de bo say l mazd .
E rkek b u labi l me tela ndaki kad n l a r sokaa o l d u ka
hareket sal yord u . Aradan geen sre iinde, yava ya
va h a reket azald , son kad n n eki l mesiyl e, orta l k yine
saki n b i r gr n m e kavut u .
Gece yar s n a z bir sre geince, ya murun etki n l ii
azal d , aral kl olarak yam as n s rd rd . Ya m u ru n kesi l
me anlarnda, kap aral kl a r na s n m olan yoks u l l a r,
saklan d klar yerlerden ortala k yor ve s n m ak amacy
l a b i r aa , bir yu kar yryorlard .
Gece n i n i l k balar nda Piccadi l l y yak n lar ndaki Leices
ter Alan 'nda ya e l l i atm a daya n m yal bir kad n g
z m e i l iti . Bitmiti , ya m u rdan kaacak, y ryecek gc
kal m a m t . Yrrke n , arada d u ruyor, fakat bu d u rma ara
lar pek s k o l a m yord u , n k hemen polisin mdahelesi
devreye g i riyord u .
D a h a sonra o n u , gece n i n saat nde St. J ames Soka
'nda ve G reen Park'da grd m . Park n demi rlerine s rt
n verm i, i l i i n e kemiine d e k s l a n m ol arak u yuyord u .
79

Gece n i n i l e rlemi bu saatlerinde yle bir d nce ge

l iti bende: " e gereks i n i m i olan bir adam olarak dn
kend i n i , ertesi gn bir ie g i receks i n . . . Ne yapman gere
kir? . . . ncelikle d i n l e n i k o l m ak iin uyumal s n !"
D ncelerimi hayata geirmek isted i m . B i r binan n ta
basamakl a r n a otu rd u m . Az bir sre gem iti ki , yan mda
bir polis bitt i , gzlerim a kt , h o m u rdanarak uzaklat . Ba
m n m e ed i m , uyku d u ru m u na get i m . Yeniden polis
yan mdayd ve bu kez : "Hey bana bak! Kalk baka l m ora
dan ! " diye emrett i .
Kal k p , yrmeye balad m . S z konusu ettiim ya l
kad n g i b i bir uyg ulama iine g i rd i m . Yan i , y rrken bir an
d u raklamaya geiyord u m ve hemen bir polisle kar kar
ya kal yord u m . B i r sre gei nce b u iten vazget i m . Kar
ma kan gen birisiyle yr meye balamt m . B i r geit
dikkati m i ekti , bir bina n n alt n a doru uzan yord u . Gei
din n nde yal n zca alak boylu d e m i r bir kap gze arp
yord u . Yan mdaki gen i nsana dnerek: "Gel u raya g i rip
uyuyal m . " ded i m .
" a y ieri t karlar!" d iye geri evi rdi neri m i .
B i r s re d a h a gemiti ki, on drt yalar nda b i r ocuk
la kar l at m . H ayd Park' n n ndeydik: " eriye g i ri p , ka
ran l ktan yararl a n p uyuyal m , " ded i m .
Polislerin gz nden kaabi l i riz san m t m , a m a ocu
un yan t s u rat ma buz gibi arpt :
"Polisler bulamaz, ama orada da park n beki leri var.
O n u n da cezas alt ay!"
D nya ne denli deimiti . Ben ocukke n , kap aral a
rnda uyuyan ocuklar okurd u m . Bu d u ru m gelen ekse lle
m iti , fakat baz deiikliklere de uram t . Kap aralarn80

daki uyuma, yeri n i gece yarlar sancak dolat rmaya terk

etmi t i , kap aralar , yatakhane kon u mundan km t .
B i r baka ocukla kar lat m . O d a yle d iyord u : "Ke
meri n , yani kpr n n alt ndayd m , ya m u r tm iddetiyle
ya yord u , beni mse o anda oradan baka s nabilece i m
b i r y e r yoktu . Polisin biri b e n i oradan kovalad . Kat m . Az
sonra geri dnd m . Yeniden kovalad . Gene kat m . Fakat
kaarken gereken yan t da verd i m . Ne u l a n , dedi m , yoksa
kpry al mamdan m korkuyors u n ?"
Green Park, sancak dolat ranlar taraf ndan b i r y l d z
d , nk oras kap lar n erkenden ayord u . Kap lar ora
da saba h n drd nde kilitlerinden kurtuluyord u . Tam bu
saatte ben de b i r dolu yoksul i nsanla birlikte oran n kap
s ndan g i rd i m . Ya m u r h z n yeniden art rm t , ama i n
sanlar o d e n l i yorg u n l u k ii ndeydiler ki , s ralar n zeri n e
yay l p uyu maya balad l a r. i mlerin zeri n e uzananlar bi
l e gze arpyord u .
N e biim bir yasayd b u ? Yasaya gre, gece boyu d a
rda uyumak yasakt . nsanlar kap aral klar ndan kovala
n r, sokaklarda ite l e n i r, zaval l lara rahat veri l mez. Ama g
ne i n douuyla i l e r birden de iiverir. Parklar a l d ktan
sonra, yoksullarn uyumas na kimse karmaz. Eer, var l
mak istenen ey yoks u l lar n uyutul mamas ysa, sabah n
bei oldu ktan sonra b u n a n iye kar l maz. Yok eer uyu
maya kar bir tav r yoksa, b u ilem niye geceleri yasakt r?
B i r g n leden son ra G reen Park'a urad m . i men
leri n zeri n e uza n m yzlerce yoks u l insan, kar nca s r
sne benziyord u . Tepede gne, nlar n sayor, Bat ya
kas ndan zeng i n kad n lar, ocuklaryla dola yordu orada.
Bizim yoks u l l ar alay ise hi de g zel bir gr nt sergi l e mi Altta Kalanlar

8 1 /6

yord u . Eer bu sama yasa, gece uykusuna kar ol masa,

hi de b u i rki n manzara o l u m azd !
A n l att klarm t pk byledir, kan l can l ve sevi m l i i nsan
l a r ! Eer b i r gn, olur da yol u n u z Lonfra'ya bu parkl ara d
erse ve g ndz vakti sere serpe uza n p uyumakta o l anla
r gr rseniz, o n l ar ii n , u ykuyu al maya yelediklerini
sak n o l a ki d n meyi n i z . Bu i nsanlar , garip bir yasa, ge
ce boyu sokaklarda dolat rm t r ve onlarnsa g n boy u n
c a uyuyabil ecekleri h e r h a n g i b i r yerleri yoktur.

82

11.
ASKI

Gece boyu sokaklarda dolat ktan sonra, dierleriyle

b i rl i kte g i rd i i m G reen Park'da uyumad m . l i klerime kadar
slakt m ve yorg u n d u m ve uykusuzd u m ve d i rencim k rkt ,
a m a mete l ie ku r u n atan b i r gencin rol n srdrecekt i m .
nce b i r eyl er yemeli v e b i r i iin birtak m g i riimlerde
b u l u n m a l yd m .
Gece, Ti mes' i n Su rrey bl m nde Kurt u l u Ordusu nca
pazar saba h l ar yoks u l l ara, yani evsiz barks z l ara, pislere
kahvalt veri ld i i n i duymut u m . Oraya de i n yrmek be
n i m iin g bir i o l d u . St. James Soka ' ndan Pall M a l l ' a ,
orada n Trafalgar Alan ' n ad ml a y p s a h i l e ynel mek ve
Waterloo Kprs ' n geip S u rrey'e u lamak . . . Ayaklar m
srkl e nerek ancak hareket edeb i l iyord u . Su rrey Tiyatro
s u n u n b u l u nduu blgeye u l at mda K u rtulu Ordusu
nun barakal ar n grd m .
Ask n n argo a n l am , bedava yemek yen i l e n ye rd i .
Gece, b e n i m g i bi s l a narak sokaklarda srtp d u rm u
b i r kal a bal k y l m t oraya. Genciyle ya l s yla b i r y n
83

kad n , erkek, ocuk . . . ocuklardan on be kadar beto n

zem i n e uzan m , uykuya yenik dm, uyuyorlard . Pat
lak, y rt k giysil eri beden leri n i n t m n rtemiyord u , yer
yer p l akl klar serg i l e n iyord u . Bacaklar n n yak n nda g
r n e n kap aral klar da u yuyan i nsanlarla dolmutu . B u ra
da u saptamay da yapmal y m . Bu dnem ngiltere'si hi
de glkler ii nde bir l ke de i l d i r ve iler her zaman ol
duu g i b i yolundad r.
Ben oraya u l at ktan az sonra pol is ortaya kt ve ka
p aralar nda uyuyan lar , merdiven basama ndaki leri d r
tkleyerek ka rd . B i r yanda n : " D o m uzlar! Hadi bakal m
kal k n !" diye itel iyorlard . " B i r pazar sab h iin n e iren
bir gr n m , " diye de sylen meleri n i srd ryorlard . le
ri , srekli olarak i nsanlar ted i rg i n etmekti .
A k olan b i r ey vard : Gerekten korku n b i r manza
rayd b u . Akl mdan km as ise h ibir zaman olas de i l d i
v e ke ndi kz m n b u nlar b i r kilometre teden b i l e grmesi
n i istemezd i m . Oysa imdi buradayd m . A ve yoksul olan
b u i nsanlar n bir paras gr n m ndeyd i m .
Polisin grev i n i baaryla tamamlamas ndan sonra, ge
ne yoksul i nsanlar b i r araya topl atk. Kolay b i r i deildi
kahvalt etmek. Onlara byk paralar da t lsa, b u insanlar
ancak bu kadar sevi nebi l i rd i . Polis gzk nce gene ka
tk ve uzaklamasyla b i rl i kte gene b i r araya geldik.
Saat yedi o l u nca, Kurtu l u Ordusundan bir asker kap
da gr n d . Ard ndan h e men de d rd ra bal adJ . "Grlt
edi p, kap n n n nde toparlanmay n ! imdi yal n z ve yal
n z, eli nde bilet olanlar i eriye a l n acakl ar. B i l eti ol mayan
lar n g i ri saati ise d okuzdu r. "
Saat sekizde b i letli b i r y n i nsan d a h a geldi v e b i z e
ancak saat dokuzda s ra gelebi l d i . B i rb i r i m izi ite kaka i e84

riye g i rdii m izde, byk b i r bahedeyd i k. Ameri ka'dayke n ,

b i r serseri g i bi davran i i n e g i rip bedavadan kahvalt b u l
ma olana m o l mutu , ama bylesi h i b i r g i rii m i mde bile,
b u t r zorl u kla gs g se g e l memiti m . D arda iki sa
at tketm iti m , imdiyse b u rad a bir saat daha bu s k k
yerde beklemem gerekecekti. B t n gece boaz mdan tek
l okma gemem iti , ayrca slakt m . Bu dar mekanda, zer
leri m izden ykselen daya n l m az pis koku ise, beni bay lta
cak d e n l i zorl uyord u . Midemde korkun bir bulant vard ve
iimizde baz lar s k kl ktan faydalanarak uyku d u ru m u na
gemilerd i .
Kurtu l u Ord u s u n u tam o larak bilemed i i m d e n , b u rada
yapaca m eleti ri yaln zca S u rrey bl m iin geerli ola
cakt r. Tm geceyi a, ya m u r alt nda ve uykusuz geiren
b u i nsan lar , b u rada byle bekletmek kt bir davra n t ,
ayrca gerei de yokt u .
e ride b i r d o l u g e m i i nsan vard . Rahata z m lene
b i lecei g i b i , her drt i nsan n b i ri gemiciyd i , hemen hemen
hepsi i ar yorlard . Aralar nda pek ok Amerika'l gze ar
p yord u . B u rada b u l u n m a neden leri benzerl i k ta yord u ,
d e ni zci l i kten a n l ayan b i ri olarak a n l at m lar n n gerek d
o l m ad n saptad m .
Gemide al acak adamlar ng i ltere'de ring seferi iin
ie al yorlard . Ring seferi i ki y l l k bir s re iinde g e r
ekleiyord u ve gemi alanlar n n ngiltere d nda gemi
yi terk etmeleri olas dei l d i . Fakat bu zorl u yaama, daya
n amayan gemici ler, e l l eri ne g een ilk f rsatta gemiden
uzakla yorlard . Genel l i kle gemiden ayr l d klar yerler, Ye
n i D nya ya da kolonilerd i . B u t rden i terk etmeler ise ge
mi sahi pleri iin ek bir kar d a beraberinde getiriyord u . Ge
m iden bu ekilde ayr lan lar, byk alacaklar ndan da do85

!ayl olarak vazgemi oluyorlard . Boalan yerlere, ad ge

en l ke l e rden daha yksek cretlerle, adam gerekiyord u .
Fakat b u da koula ba l a n m t . e a l nanlar ng i ltere'ye
u lat kl a r nda, ii b rakmak zoru ndayd lar. ng i ltere'de ge
mici cretle ri hem ok dkt, hem de i iin k vranan y
n l a r vard . Bu yzden, b i z i m Amerika' l den izci l e ri n , Kur
tulu Ordusu n u n barakalar nda beklemeleri n i n nedeni
buydu . i baka l kelerde b rakmaktansa, o radaki o rtak d i l
nedeniyle terci h l eri n i ng i ltere'de kal mak i i n k u lla n m lar
ve bu n ed e n l e de yaamlar karan l a gml mt r.
Fakat Kurtulu Ordusu barakalarnda ve sokaklarn kala
bal nda, gemici likle i lgisi olmayan bir y n Amerika'l daha
vard r. B u n larn t m ii aylakl kt r ve mrleri n i yal n zca do
lamak iin geirirler. D nyan n drt bir taraf nda tek ileri
aylakl kt r. E n by k zel l i kleriyse d i rengen ol malar d r. Bu
lundukl ar l keye ise, bol bol kf r sallarlar. Tabii ki kfrleri
kendi lkeleri n i n az ylad r ve yabanclar iin anlamszl k
ieri rler. Ama b u kfrlerde e n bel i rg i n zellik kstahl kt r.
Ku rtu l u Ordus u n u n barakal arnda karn n doyu rmaya
gelmi b i r " M u hteem Aylak" vard . Son derece i l g i n b i ri
siyd i . B u raya gi rmeden nce d arda grmtm o n u . Ka
fas d i z l e ri n i n st nde uyuyo rd u . Ba nda ta d apkay
1

okya n u s u n bu yakas n d a grmek m mk n dei ldi . Polis

o n u uyand rmak iin yan na geldii nde, a r a r, acel e et
meksizin ayaa kal kt , g e ri n d i , ne yapaca na karar vere
memi b i ri g i b i polisin yzne bak nd , gene acel e etmek
sizi n sokakta y r m eye balad , tm bu yapt klar n b i l i n
li ve isteyerek yap yord u . apkas , o n u n n ereli oldu u n u
e l e veriyord u , a m a ze l l i kle hareketle ri , b u saptamam da
ha da g l hale geti rdi .

86

Avl udaki i nsan kalabal a ras nda yan yana geldii

mizde; spanya, svire, talya ve Fransa'da dolat n
rend i m . Fransa'da yz m i l i trenle katetmi ve yaka l a n
m a m a baar s n gstermiti. Sonra , o da bana soru lar y
neltmeye balad : "Buraya u y u m sa l a m m yd m ? Uyku
soru n u m var m yd ?" g i b i . O n u n ifadesi ne gre bu l ke k
t bir yerd i . D i l e n i rken , her kezinde yakal an m t . Y lg n l k
gstermeyecekti, di ren ecekti, nas l olsa Buffalo B i l l ' i n kum
panyas bi r g n buraya gelecekti. O da orada i b u l acakt .
n k sekiz at idare edeb i l m e yete ne i n e sah ipti ve b u ra
daki serserilerden h ibiri iki attan fazl as n idare edemezd i .
Ayn l keden gelmi kiiler olarak birbirimize ok abuk
s n d k. On u apkas ndan tr kendime yak n h i ssettim
ve o da gsterdiim yak n l o denli benimsem iti ki , i ki
karde g i b i birb i ri mizi ok sevd ik. l kemiz zeri ne dn
celeri mizi b i rb i ri mize aktard k. Soru nlar m z kon utu k ; ye
mek, yatacak yer, sokaklar. . . Ayr l ma vakti geldii nde i ki
miz de zn d uyuyorduk.
Bu kal aba l kta en gze arpan zel l i klerden biri , i nsan
boylaryd . Kendi l kemde o rta boylu olarak kabul ed i l i r
ken , b u rada bir ou n a tepeden bakyordum. Yerli ve ya
banc d e n izcil e ri n o u n u n boyu k sayd . Ancak skandi
navya' l larla, Amerika' l lar uzun boyl uyd u . Ama bu radaki
kalaba l n en uzu n u , istisna ol arak bir ngil iz'd i . Fakat o da
Londra'_l dei l d i . M u hafz a l ay nda al m t , syled iine
gre de ayn yerde al mas n srd recekti.
B i r saat kadar sessizce bekleen kal abal ktan h o m u rtu
l a r yksel meye bal ad . B i rb i rleri n i iterek, i leriye gemeye
aba l yorl ard , fakat b u n u n iin iddet k u l l a n m yorlard . B u
kar kl kta gze arpan ze l l i k , i nsanlar n sab rs z l yd ,
87

tepki leri b u ndan kaynakl a n yordu ve kargaal k a n nda b i r

grevli d arya kyord u . B u a d a m hi houma g itmed i .
Romal b i r subay grnts iziyordu ve s a' n n alak g
n l l l nden hibir iz ta m yord u . S rekl i komut veriyor
d u , yapt b u ndan ibaretti. Bir ara ses i n i iyice ykselterek:
"Gr lt yapmay kesmeyecek o l u rsan z , sizleri d ar att
r r m , kahvalt falan bula m azs n z ! " ded i .
B u adam n syledi kleri n i v e tav rlar n tam olarak a n l at
mam olanaks z . E l i n e geirdii yetkiyle, bu yoks u l i nsanla
r elence konusu yap m gi biyd i . Oradaki topl u l ua sanki
yle diyord u : "B rada karn n z doyu rman z ya da b u ra
dan a o l a rak ayr l m a n z btn yle ben i m elimde olan bir
ey."
Saatlerce bekleyip kahvalt alamama tehdidi ok i
renti ; i renli i n kan tys a , tehditlerin ard ndan o l u an b
yk sessizlikti. Byle b i r ey olab i l i r miyd i , kahpe l i kti b u .
Top l u l u u n t m at ve g e ri eki l mesi olanakszd . B i r i n
san n karn n doyu rma n z , o n u n efendisi o l m a n z anlam na
gel i r. Oysa Roma' l subay m z h e n z tat m i n olmam t ve
tehditl e ri n i st ste tekrarl yord u .
eriye a l nd m zd a b izden nceki grubun y kand
n , ama kar n l a r n n doyu ru l m ad n grd k. H e n z o n l a
ra. dualar ve i l a h i ler s u n uyorlard . Orada top l a n m d u ru m
daki yoks u l lar gzlemled i i md e n , grevl i n i n szleri n i tam
olarak d u yamad m . D uydu u m kadaryla yle kon uuyor
d u : "Cennette sizi sonsuz b i r len bekliyor. Bu geici d n
yada ne kad a r a kal rsa n z, ne d e n l i a c ekerseniz, cen
nette o denli doyacak ve m utlu olacaks n z . Fakat b u n u n
b i r d e ko u l u var. D i n i n e m i rleri n i ne kadar yeri n e getiriyor
s u n u z ?" Oysa bu trden sylevlerin h i b i r nemi , h i b i r ya88

rar yoktu . Bu yoksul i nsanlar n d nyas dlere , d nce

lere kapa l yd , o yzden b i l i n m eze i l iki n sylenenler, onlar
iin pek i lg i n eyler de i l d i . Bu d nyada ektikleri , br
nn yan nd a ok daha eziyet vericiyd i . Al ktan bay l m a
d u ru m u n a gelmilerd i , isted i kl e ri salt i l a h i sylenceler de
i l , yal n z ve yal n z kar n l ar n n doymas yd .
Yoks u l lar, b u adamlar ruh h rs zc klar olarak n itel iyor
d u , eer bu adamlar o n l ar kat n d a etkin ol mak istiyorlarsa ,
ncelikle re n m eleri gereken ey psikolojiydi. Saatler an
cak on b i re g e l i rken kahvalt m za kavutuk. Verilenler ta
bakta de i l , ka ttan paketlerd eydi. Da t lanlar ki mseyi
tatm i n etmemi g i biyd i . Ekmei m i n yar s n B uffalo B i l l ' i n
gel mesi n i bekleyen arkada m a s u n d u m . Arkada m n a
l nd a herhangi b i r azal m a o l m a m t . Kahvalt ncesi na
s l d u ru mdaysa, imdi de yleyd i . Kahvalt u n lardan o l u
uyord u : ki d i l i m ekmek v e ii n d e z m b u l u nan, kek d iye
ifade edi l i p s u n u l a n , gene b i r d i l i m ekmek. Yoksu l i nsanla
r n , byl su olarak isimlendird i kleri ay. Btn bu verd i k
lerine kar n , sabah n erken saatleri nden itibaren bekle
mi, iti l i p kak l m , aa l an m , i la h i l er d i nlemi ve sylev
lere m u hatap o l mutuk. Bitti sa n yord u m . Yan l yormu u m .
Oysa tm yapacakl ar b u n lard a n i baret deilmi.
Kahvalt n n biti minden s o n ra yorg u n balar, yeniden
aa ya doru kayk l maya bal ad . Bizi serbest b rakacak
lar n a i l ikin en kk b i r bel i rti yoktu, zan nedersem b i r
toplant n n h az rl iindeydil er. Saate gz m i l itiinde,
l eye az b i r zaman kald n grd m .
Yan mda d u ra n a : " B e n b u radan ayr lmak istiyorum , "
ded i m .
"Ayin var. Kalman gerek!"
89

" Biz de soru m l u l ara, kalamayaca m z , gitmemiz ge

rekti i n i b i l d i rel i m . "
Ben i m b u nerim yan mdaki n i ve yak n evresi ndeki l e
ri a rt m t . On lar kendi hall erinde b rakp, Kurtu l u Or
dusu n u n b i r askeri ne u l a p : "Gitmem gerek. Bu raya gel
memin nede n i , i aramaya kmadan nce karn m doy u r
makt , ayrca bu denli u z u n s rece i n i de d n memiti m .
Step ney'de b i r i bulmam olas , oraya n e kadar e rken gi
dersem ans m artacakt r. " ded i m .
Ad a m , belki iyi b i riyd i , a m a b u l u nd u u m istek o n u d a
ak n l at rm t . "Ayine kalsan iyi b i r davra n ta bu l u n mu
o l u rsu n ! " ded i .
B e n : " O zaman i b u l m a olas l m tmden yitiri r i m . "
ded i m .
Kon u m ay d a h a fazla uzatmad , o b i r askerdi v e beni
alp, subay n a gtrd . Az nce askere sylediklerimi y i n e
leyip, gitmek isted i i m i syled i m .
"Olana yok ! " dedi :
Bu yan t zeri n e ben : "Ya n i b e n i , iste i m i n d nda m
burada tutacaks n z?" diye sord u m .
"Evet . " i l e yan tlad be n i .
S i n i rlerim iyiden iyiye geri l m iti . evrede b u l u nanlar d a
kon u m a l ar m z l a i l g i len m eye bal a m lard , su bay b e n i
onl ar n yan ndan ay rd v e b i r kez daha sorg u l ad , gerek
ten gidip g itm eyece i m d e n e m i n o l m ak istiyord u . Ben s
rarlyd m : " Evet gitmek istiyo ru m . Stepney'de i b u l m a o l a
na yaratab i l i ri m . B u rada kald m her dakika, bu olas l
azalt yo r. Ayrca kahvalt etmek isted i i mde, b u iin b u n ca
uzun zaman alabilece i n i d n m e m iti m . " dedi m .

90

" Peki, madem bir i i n vard , n iye geldin b u raya?"

"Btn gece sokaklardayd m . Bir para olsun g top
l amak iin geld i m . "
" y i halt etti n ! " derken b e n i aa l amaya ba l a m t .
"Baka yoks u l i nsa n lar n hakk n a tecavz etti n !" diye sr
d rd kon umas n .
Bu konuya i l iki n yarg y sizlere b rakyoru m . B u tav r
lar H ristiya n l ktan m , yoksa n a m u s l u olul ar ndan m kay
nakl a n yord u ? On lara , gayet a k bir eki lde neden orada
oldu u m u anlat m t m . Oysa o n u n bak a s ok farkl y
d , ste l i k be n i , ii olan b i risi o la rak n itel i yord u .
S i n i rlerime sahip k p , tak n l a y o l amadan orada
b u l u n u u m u n nede n i n i yen i d e n anlatt m . Bana haks zl k
yap yorlard ve hibir eki lde g e rilemeyecekti m , b u n u a n l a
m olsa gerekti . Beni oradan a l p , baka bi r baheye g
trd . Ve oradaki Kurtulu Ord u s u askeri n e : " B u rada i sa
h i b i b i ri s i var ve gitmek istiyor, " ded i .
Kar mdaki asker s o n de rece a rm t , ad ra g i ri p ,
b i r bi nbayla b i rl i kte d arya kt . Su bay, b i n baya ko
n umalar m z aktard . Kon u m as gene aa la m a ieri
yord u .
B i n ba : "Ayine kat l ma n n zoru n l u old u u n u nceden
. b i l m iyor muyd u n ? " d iye sord u .
B e n d e : " B i l m iyord u m . stel i k sizin duyuru l ar n zda bu
nun h i sz ed i l m iyord u . Bana ek b i l g i vere n de o l m ad . "
dedi m .
B i raz dnd ve g idebilece i m i syled i .
Sokaa kt mda saat i k i yd i . B i r a n ii n ; K u r u lu Or
d u s u n u n yard m n m ald m , yoksa ksa bir cezaevi m ace91

ras m gei rd i m , bilemed i m . G n l e rden pazard ve b u g n

i a r a m a d iye bir soru n u m olamazd . stel ik b t n gece
sokaklardayd m ve ok yo rg u n d u m . Bu yzd e n , i arama
ya ya da i arama pozisyo n u nda olan adam rol n e bir son
verip otobse atl ad m , g e ri dnd m . T ra old u m , y kan p
temizlend i m , sonra d a beyaz arafa b rakt m vcudu m u .
Uyand mda sabah n dokuzuyd u v e aradan o n be saat
gem iti . Bu sre iinde d e l iksiz b i r u yku ekmiti m . Henz
zeri mden uyku n u n sersem l i i gitmem iti ki , oradaki yok
s u l l ar geldi akl m a, o d i nsel tre n i d i n l emek zoru n l u l u u n
da o l a n yoksullar . . . Ayi n s o n b u l u nca gidecek yerleri yoktu
ve yen iden sokaklardaki yerlerini alacaklard . T m dne
cekleri ey, nleri nde bulunan uzun gece ve ertesi sabah
nerede kar n lar n doyu racaklar yd .

92

1 2.
TA GYM E TR EN

B i r kral ta g iydi bug n . Etrafmda gelien sevi nci ve

soytar l hem ak n , hem de zgn gzlemled i m . Gz
leri m i n n nde gerekleen leri Ameri kan si rkleriyle ya da
E lhamra revleri n i n d nda kalan larla kyaslamam b i r kar
lat rmada b u l u nmam n olana yok. Ama hemen u n u
da sylemel iyim ki , tm yaam mda bylesi b i r ey grme
dim.
Asl nda, ta giyme treni i i n zel olarak Amerika'dan
gelmel i , ecil Ote l i nde yer ay rtma l ve be ng i l i z sterl i n i
daha harcay p , ald m bileti cebime koyup tri b nden izle
meliyd i m . Ben i m bu zel gnde yapt m hata, Do u yaka
s n n yoks u l i nsanlar aras nda b u l u n mamdan kaynakl a n
yord u . B u radaki i nsan lar, yreleri nde kal p sarho olmay
tercih etm ilerd i . Sosyalistler, demokratlar ve c u m h u riyet
iler tm bu olanlarla i lg i l e n meyip, k rlara ynelmilerd i .
Trene kat lanlar aras nda bapiskoposlar, papazlar, dev
let adamlar , su baylar, sava lar yer a l yord u .

93

Tren boyunca ben , Avrupa' n n en gzel alanlarndan

Trafalgar'day m . n g i l i z mparatorl u u n u n merkeziydi bura
s . Alanda toplan m i n sanl ar , silah l grevliler dzene
sokmak iin aba gste riyord u . Nelson stu nlar n n n n
de i n s a n lar, s ra ol arak d izi l m ilerd i . Alan n g i ri i n i Kra
l iyet D e n iz Topu lar tut m u tu . Pal! Mai l , Coekspur ve i l i .
George g e n i n i Husarlar, B at bl m n d e m zrakl s
vari ler. . . U n ion Kulb nden Whith all'a doru uzanan yol
zeri nde el i k z rh l ar ii n d e , m zrak ve m iferle riyle 1 5 .
M u h af z Alay yer al m t . S i l a h l polisler, beslek gr ntle
riyle b u glerin d nda kalan son grevl ilerd i .
Trafalgar Ala n byl esi b i r konulan maya s a h n e o l m u
tu, geit res m i n e kat l a n l a r gc si mgeliyorl ard . Yaamla
r boy u n ca asl zel l i kl eri , s i l ah l a n d r l mas ve d n ya n n
baka bl m leri n e giderlerke n , emi rlere kr kr n e itaat
edip katliam yapmak ve ken d i d lar ndaki i nsanlarn gele
ce i n i karartmak olan on b i n l e rce seme ada m d b u n l a r.
B u n lar n besiye eki l mesi , giydiri l mesi , silahland r l m as ve
d nyan n baka bl m l eri n e giderlerke n , e m i rlerine gemi
ler veri l mesi iin Londra' n n ve n g i ltere' n i n Dou yakalar
n n a m a n s zca al m as , ryp, lm gslemesi ge
rekiyordu .
B i r i n atasz yle syler gerekl ii vurg u lamak
ii n : "Eer bir i nsan ya a m tembelce srecekse, o n u n
kar l nda baka bir yaam al k iinde lr. " M o nteg u
en de u n u aktarm t r : " B i rok i n sa n n yar plak ve a
olarak d nyada b u l u n mas n n nede n i , yal n zca b i r kiiyi i
yi g i y d i rmek, i y i besl emek ii n d i r. " H e r iki syleyi de b i r
birini tam a m l yordu san r m , a m a biz Dou yakas i nsan
lar , b u n l a r n b i l i n ci nde de i ld i k . Ama Bat yakas nda ss94

l , karn doymu i nsan l a r n fark na var nca, o n l a r n byle

si bir d u ru m u s rd rmesi iin bizlerin sefal et ekmesi ge
rekti i n i a n l ad k.
B e n , Westmin ister Kilisesi nde, halk kend isine kral se
me pozisyo n u ndayke n , Trafal g ar Alan ' ndaki z rh l lar n
aras nda ok eski bir yky d nyord u m . Hepiniz de
b i l iyors u n u zd u r b u n u . srai l ' l i ler bir araya gelerek, Samuel
Peygamberi n kar s n a y l rl a r ve yl e sesl e n i rl e r : "Bizi
de dier devletler gibi iyi ynetecek bir kral se."
Ve Tan r , Samuel'e dedi ki : "Onlar n sesleri ne ku lak ka
bartt nda, b i r kral n nas l bir yneti m uyg u l ayaca n sy
leyeceks i n ! "
Ve Samuel de, Tan r n n kendisine syledikleri n i , kendi le
ri ne kral semesini istedikleri kalabal a a k ak nakletti .
"Sizi ynetecek olan kral n davra n biimi yl e ola
cakt r : Seni n o u l lar n evi nden al p , kendisi iin ku l lana
cakt r. Onlar , kendi sava arabalar ii n src yapacakt r
v e o u l l ar n z, kra l n arabas n n n nden gidecektir."
"Sen i n o u l lar n n ba n a , kral ad n a bi nba lar, elli ba
lar atan acakt r. Senin o u l l a r n kral iin sava arabalar
yapacak ve tam i r edecektir."
"Ve kra l , senin kzlar n evi nden a l p kendisi iin k u l l a
nacak, o n l ar h izmeti nde alt racak, a yapacakt r. "
"Ve sen i n toh u m l ar n n onda b i ri n i kendisi iin eli nden
a l acak; kendi su bay ve h izmet i leri ne sunacakt r. "
"Ve sen i n erkek, kad n h i z m eti lerini al acak, eekleri ne
el koyacak, kendi hizmeti ne s u n acakt r. "
"Ve seni n srleri n i n onda b i r i n i al acak v e s e n d a h i
o n u n h izmetine g i receks i n . "
95

"Ve sen b i r g n gel ecek, ba na setiin kral nedeniyle

ba rmaya balayacaks n ve ite o gn Tan r , sen i n sesi ne
ku l aklar n t kayacakt r. "
Ve gemi g n l e rde Ta n r n n , Samuel kanal yla syle
dikleri n i n tm gerekleti . Ard ndan Sau l , Davit ve Salo
mon g e l d i .
Ardla r n d a n Rehoboam. O da halka yle ded i : "Ba
bam boyu n d u ru u n uzu s kyord u , ben ondan da fazla s
kaca m . Babam, s izleri cezaland r rken k rba k u l l a n yor
d u , bense akrebi deneyece i m . "
Ve i te sonu; be yz soyl u , n g i ltere topraklar n n
bete b i ri n i n sah i b i . Onlar, kral n buyru u n daki subaylar,
yasa dzen leyici leri, hizmetliler ve dier gereksiz eyler
iin yz m i lyon ng i l i z sterl i n i n i bir y lda harc yorlar. B u
paraysa, b u lke n i n u l usal g e l i ri n i n yzde otuz i kis i d i r.
Kilise d e ; evresi n i kaplayan y n l a r n , yan i lord lar n ,
prensleri n v e dier soyl u lar n aras nda b i r eyl er takyord u
krala. Ba mabeynci mahmuzlar , Canterb u ry Piskoposu ,
k n kan ren g i n d e n oluan devlet k l c n takyord u . Pisko
pos u n syl emi uyd u : "Ta n r kat ndan al n p , o n u n s rada n
ku llar piskoposlar taraf ndan sana veri len k l c a l . "
Kral k l c ald , piskopos u n szl eri n i d i n l ed i : " B u k l
kanal yl a adaleti temsil et, o n u koru . Tan r n n kutsal ki lise
si n i ve d u l l ar ve yetim leri . .. Y k l mak zere olanlar onar,
onar l m lar koru. Reformcu o l , gerekt i i yerde ceza ver.
Doru olan eyleri de o n ayla."
Bu arada Whitehal l'den alk sesleri yksel i yor, ift s ra
h al i nde dizilmi askerler selama d u ru yord u . Ve ard ndan
O rta a'dan kp gelm iesi n e , o d n e mi n g iysil eri iin96

deki kral ve evresi n i sara n l a r sirk gsterisi ndeym iesine

y rye ba l yorlar. Bu nc grubu , yzleri boya l erkek
ve kad n larl a dolu arabala r izl iyor. Arabalar, arabal ar. . . M u -
h af zl ar, subayl ar, sava lar, d nyan n eitli yerleri nden
g e l m i yorg u n askerler. . . i n 'den gelmi Gen eral Gaselee,
A m i ral Seymour, H a rtum'dan General Kitchener, H i nd is
ta n'dan Lord Roberts ve dier n l l e r. . . l m n ve y k m n
yarat c lar . . .
B u nl ar, tenekeden mahallelerde otu ran , kk tezgah
l a r n n ba nda olanlardan farkl rktand rlar.
S m rgelerden gelenler vard . Kanada'l , Avusturya'l ,
Ye n i Zelanda ' l aske rler; Borneo'dan, Nijer'den, Ugan
da'da n , Seylan'da n , K b rs'ta n , Hong Kong'dan, J ame
i ka'dan, M alta'dan, Singapu r'dan, Tri n idat'tan . . . K l lar n
ekmi H i nt kah rama n sakal l sava Sih'l er, Rai n put' lar,
B i rm a n ya' l lar. . .
Sokakta gz kam at r c b i r hareket var. Al kla r, aske
ri bandon u n sesiyle bt n l eiyor. "Kral m z yaas n !" "Tan
r kral korusu n !" l klar ykseliyor. Bir ara ayaklar m yer
d e n kesil i yo r ve ben de ba ranl ara kat l yoru m ! "Ta n r kra
l korus u n ! " evremdeki yoksull ar, n mzden geen kral
a rabas n gsteriyorlar ve onlar da ben i m gibi ba r yorl ar.
Ke n d i m i yokluyo ru m . T m bu grdklerim d m ger
ek m i , b i l mek istiyo ru m . Bylesi b i r si rk gsterisi ; maska
ral n , rezaleti n , lg n l n bel i r '. i s i . Btn bu o l a n l a r n
ak l l i nsanlar taraf ndan dzen l e n d i i n e i n a n mak iste m i
yoru m .
Prensleri n , prensesl eri n , d kleri n , desl eri n geiini
askerl e r tekrarl yor ve ard l a r ndan da s radan i nsanlar dol
d u ruyor sokaklar ve ben de kat l yorum onlara. Yan sokakAltta Kalanlar

9717

lar kyoru m . Meyhaneleri ; kad n l , erkekl i , ocuklu sar

ho b i r kal abal k dolduruyor.
"Ta giyme gnnde,
Mutluyuz.
Mutluluumuzdan
Baryoruz, iiyoruz.
Viski, arap ve bira.
Hepimiz mutluyuz bu ta giymede. . .
Ya m u r t m h zyla ya yo r, a m a geit res mi s ryor
d u . Siyah Afrika' l la r, sar Asya' l l ar, fesl iler, sar kl l a r y r
yorlar, topu lar o n lar izliyorl a rd . Ayaklar pl akt o u n u n
ve plak ayak sesleri sarm t o rtal . Bu yabanc la r ng i
l i z kardelerince sela m l an yord u .
Yal biris i n e : "Tren kon u s u n d a ne gibi d nceleri n
var?" diye b i r soru sord u m . G reen Park'daki s ral ardan bi
ri ne otu rmutuk bu konumay yaparke n .
"Ne g i b i dncelerim m i ? U l a n , dedim kendi kendi
me . . . Bu trenden daha g zel bir f rsat o lamaz uyumak
ii n . B t n polisler b u ralardan eki l m iti , biz de bu raya gel
dik. Ama b u sefer de al k engel o l d u uyumama. Yaam
boyu hep uyuyacak bi r yer dleyip d u rd u m . Giderek ken
dimi bi r terrist sayarak Lord Chamberl a i n ' i n bey n i n i da t
mak isted i m . "
Cham berlai n ' i n bey n i n i neden da tmak istedi i n i
zemed i m . B u n u kendisi de b i l e m iyord u .
Gece kmeye bal a m t . H e r kede ren k renk k
lar yanmaya balam t, i nsan n gzn al yord u . E . R .
harfl eri nden eitli renkte klar yan s yord u . Caddeler yz

98

b i n lerce i ns a n kucakl a m t , kavga karmak yasakland

ndan , ar sarho olanl ara pek rastlan m yord u .
Yorg u n ii ler de bu ortam f rsat b i l mi, dans ediyord u .
Kad n l erkekl i , g e n v e ya l lar, "Belki deliyi m , ama sana
a m , " ark s n sylyorl ard . Sylenen dier ark lar
aras n d a "Bebek Gray" ve "Han mefendi ve Ar" ark lar
da vard . "Han mefendi ve Ar " ark s n n bitii yleyd i :
"Sen bir hanmefendisin, bense bir an
Dudaklarndaki bal emmeyi arzulardm. "
Ti mes kys nda dizi l m i s ralardan bi ri ne otu rmu, k
l ar n d t nehri n su lar n a bakyord u m . Gece yar s ol
mak zereydi . nmden varl k l i n sanlar ve orta gelirl i ler
geiyord u . Otu rduum s rada komum ol arak partallar iin
de b i r kad n ve erkek vard , uyukl uyorl ard .
Kad n , elleri n i gs n n alt n d a birbi ri n e b i rl eti rm i,
ke n d i n i dengeli b i r kon u ma geti rmiti . Arada b i r, genler
den b i ri arkas ndan byk sessizl i k iinde yana p , l k
atyord u . H e r iki i nsan d a uyku lar ndan srayarak uyan
yorlar ve n mzden geen kalabal ksa grd kleri ak n
l a bakp eleniyord u .
nsan lar n ac maszl beni baya etki l iyord u . T m
a m a c u y u m a k olan bu i nsanl ar, yal n zca elenmek istei
tayanlar taraf n dan horl a n p , ted i rg i n edi liyorlard . Orada
b u l u n d u u m sre iinde, n m d e n b i n lerce i nsan geti ve
b i ri d a h i e l i n i ceb i n e at p : "Kral n bu ta giyme g n nde, al
u paray , git ken d i n e uyuyacak bir yer b u l , " demed i .
Eer bu yap l a n l ar b i r szckle tan m l ayacak o l u rsak
her halde b u "gaddarl k, " o l u r. Amerika'da ise "vahet , " ola
rak i s i m l e n d i ri rd i k . Bu mutlu gr n m l y n lar, kzd rma99

ya bala m t ben i . ngi ltere'deki istatisti kl eri d n d m .

Londra'da yaayan her drt i nsandan b i ri n i n , y a n i yzde
y i r m i be i n , bakalar n n yard m l aryla ayakta d u rabilecek
d u ru md a olmasyd . Bu yzde yirmi belik kalaba l k ya
yoks u l l ar evi nde ya akl hastahanesinde ya da b u n l ar n
benzeri yerlerde m rleri n i tketiyorlard .
Ada m l a konutu m . Tersanede al m eski b i r iiyd i .
Yal yd ve ancak ok iiye gereks i n i m duyulduu zaman
l a r b i r i bulabi l iyord u . B i r haftad r geceleri n i b u rada gei ri
yord u , bir haftaya kadarsa ilerin dzelece i n i ve bi rka
g n l k b i r i bulabil ece i n i d n yord u . 1 878 y l nda g
revli ol arak g ittii H i nd i stan'da be y l gei rm iti , Londra'da
ise mrnn d ier bl m n .
K z : "Yirmi sekiz ya nday m," d iyord u . B i rl i kte hepimiz
bi r kahvehaneye g ittik. I l l binalar grnce ada m : "Kim
bilir b u n l ar ayd n l atab i l mek ii n ne denli ok al m lard r,"
ded i . B tn ya a m al ma d ncesiyle geti i ii n , her
eyi bu pencereden gryord u . "Ta g iyme tre n i n i n de iyi
yanlar var, baz insanlar bu nedenle i b u l m utu r," dedi !
" Peki , ama sen i n karn n hala a ! " ded i m .
" B e n i b u l may beceremed i m . Peki s e n ne i yapars n ? Denizcisin de i l m i ? talyan 's n !"
" H a y r talyan de i l , Amerika ' l y m , " ded i m .
D arda i s e hep ayn ark l a r tekrarla n p d u ruyord u :
"Ta giyme g n nde mutl u l u k dol uyd u k . . . Ta giyme
g n nde . . . "
M asada otu ran k z : " nsan byle b i r yaam srmek zo
runda kal nca nas l pislik ii nde kal yor, " dedi . Uyku s u n u
da tmak i i n gzleri n i ovutu rd u : " B u g n ok g zel eyle-

1 00

re ahit o l d u m . ok elend i m , a m a yal n z l m iinde bo

u l d u m . Be mbeyaz elbiseler ii ndeki kad nlar da yles i n e
kt l ar ki ! "
Sorum kar l nda: " rl anda' l y m , " kar l n verd i .
"Ad m Ayetorn . "
"Ne?"
"Ayeto r n . "
" H arfler misi n ?"
" H-a-y-t-h-o-r- n . Ayeto rn."
" rlanda'l , Kokneysi n demek?"
" Evet, Londra'da do d u m a m a . "
Babas n b i r kaza sonucu yiti rene dei n , m u t l u b i r ya
am o l m u . Kardeleri nden b i ri asker, d ieri ise kazand
yirmi i l i n l e sekiz ocu u n a bakmak zoru ndaym . Lond
ra'dan bir kez uzaklam . Essex'de al maya gitmi.
"Londra'ya dndmde, g n eten o denli yan m t m ki ,
tan m a n z olas de i l d i . " ded i . E n son al t iten hafta
da be i l i n a l yormu, sabah yediden aka m n on birine
kadar, b u ras b i r kahvehaneymi. Yemei de o radan yiyor
m u . H astal a n m , ii b rakmak zoru nda kal m ve sonra
s da isizl i k. Bir daha i b u l a m a m .
kisi de n lerine konan tabakl a rdaki yemei b y k b i r
h z l a yiyorl ard . Ama bu h zlar nc servisten sonra
a rlat . Gen kad n bir ara uza n p zeri mdeki giysil e ri i n
celemeye balad . "Amerika'l l a r her z a m a n iin o k i y i gi
yi n i rl e r. " dedi. zeri mdeki elbiseler, o n lar n ki nden ok g
zeldi , b u i ncelemeyle b e n de b u n u ay rt etmiti m .
"G ittike yalan yors u n , daha sonra ne yapacaks n ?"
d iye b i r soru yneltt i m adama.
1 01

"Yoksu l l a r evi n e gidece i m . " d i ye yan tlad .

Kad n :
"Ta n r beni o ralardan korus u n . B e n i m lm yeri m , so
kaklar olacak. Kurtu l uum yo k." Bu konumadan sonra
sessizce alamaya balad .
"Btn gece sokaklar dolat ktan sonra, sabahlar ye
mek soru n u i i n ne g i b i g i riimlerin oluyor?"
" E e r a k l l ca davra n p , ertesi sabah i i n bir metel i k
sakla m ad ysam, d i le n m eye ba l yoru m ."
"Bu yolla karn n doyu ramazs n ki ! "
kisi b i rden g l msemeye balad l ar. Ada m : "A r a r
ay n y u d u m l a rs n . i n i bi raz uzat rs n , evrende kahvalt
edenlerden b i ri m utl aka taba n d a bir eyler b rak r. B u n u n
i i n gzleri n i d i kkatlice aman yeterl i d i r. " ded i .
K z sze g i rd i : "Baz lar taba nda yle ok yiyecek b
rakyor ki, a r rs n . n e m l i o l a n , ay imek i i n mete l i i
bul makt r. " d ed i .
Kahveha n eden karken kad n , komu masadaki art k
lar toparlad . "Ziyan ol mas iyi b i r ey deil , " ded i . Erkek de
onu onaylad ve kalan bi rka dilim ekmei cebi n e i n d i rd i .
Sabah n i l k saatleri nde n e h r i n kyrs nda dolamaya
balad m . Evsizler byk bir m utl u l u k iindeyd i . Polisler t
ren iin grevl e n d i ri l m i ti ve o n l a ra kar an ki mse kal ma
m t . Kad n l erkekli kalabal kl a r uyuyord u . Aralar nda o
cuklar da vard . S ralar n zerine otu rmu bir aile d i kkati m i
ekt i . E rkei n kuca nda bir ocuk vard . Kad nsa, erke i n
omzuna ba n daya m uyuyord u . E rkek, gzleri n i suya
d i kmi, hi yapmamas gereken bir eyi yap yord u : d
n yord u . Bu rada yap l m amas gereken bir ey vard , evsiz,
1 02

evli bir erke i n dn mesi hi de doru bir davra n deil

di. Londra' l lar n yabanc s o l m ad klar bir olay vard . Ol ay
dan daha doru bir ifadeyle ; gerek . . . Bu d u ru mdaki erkek
l e ri n , ocuklar n ve kar l ar n l d rd kleri gerei ! . . .
nsan , sabah n erken saatlerinde Times ky l ar n dola rken , ac eken leri grdke u iiri an msamadan duramaz:
"Snrlar yok ediliyor,
Srler alnp otlatlyor
kszlerin eeini gtryorlar
Dul kadnn kzne el koyuyorlar,
Yoksullar yoldan kyor,
lkenin fakirleri tmden gizlenmi,
ldeki yaban eekleri rnei
e baltyorlar, erken erken yiyecek arayarak,
ocuk/an iin ovalar onlann ekmek kayna
Hasatlannt tarlada ka/dmrlar
Ve kt adamn bandan kalan/an toplarlar
Gece plaktrlar, giysisiz
Ve soukta rtnemez/er
Da/ann kovuunda smrlar
Ve snacak yerleri olmadmdan, yamalara karlar,
kszleri memelerinden kopanrlar
Ve dkn olandan rehin alrlar
Onlar plak gezer, elbisesiz,
Ve demetler tarlar aken.
Yirmi yedi yzy l geti aradan ve tm bu gelimeler
H ristiyan uygarl n n tam gbe i nd e , V l l . Edvard ' n n g i l
tere'sinda i n kar edile mez gerek olarak arp yor yzl ere.
1 03

1 3.
BR DOK S: DON CU LLEN

D n , Lemen Soka ' n a yak n bir odadayd m . Eer ge

lecekte bylesi kt bir yerde yaayaca m bilseyd i m , bu
na zoru n l u o l d u u m u .bilseyd i m , hi dn meksizin kendi
m i Ti mes Nehri ' n e atar, yaa m m a son verird i m .
B u ras b i r oda de i l d i . A h ra n as l v i l l a diyemezsek, b u
raya d a ayn mant kl a oda dememiz olas de i l d i . kiye, i ki
otuz metre boyutlarnda b i r mezbelel i kti bu ras . Bil i n d i i gi
bi n g i liz o rdusunda, b i r askere den havan n boyutlar
h esap edilir ve barakalar bu llere uyg u n i na edi lir. B u
rada b u l unan hava, b i r askere bile yetmeyecek denli azd
ve ben bu rnei yal n zca hava n n yetersizlii kon us u n d a
verd i m . st y rt k p rt k rtlerl e kap l b i r diva n , odan n
yar s n kap l yord u . Bacaklar eri l m i b i r d e masa vard .
B u eyalara b i rka kutu d a eklenecek ol u rsa, ieride dne
cek yer kal m yord u . Bu radaki eyalar n tm ya be dolar
ederdi ya da etmez. De m e n i n stnde b i r ey yokt u , p
lakt , duvarlarsa kan lekeleriyle kap l yd . Her kan lekesi , l-

1 04

drlen b i r bcekten arta kal m t ve i nsan bu bcekl erle

m cadelede baar l olamazd .
Bu rada yaa m n srd ren Don C u l l e n , u anda hasta
h a n ed e lme tesl i m olmak zere olan bir dok iisiyd i .
Odan n d uvarl ar , bu adam n bu radaki yaa m kon u s u n d a
i nsanl ara yeteri bilgiyi veriyord u . Gari bald i , E ngels, Dan
B u rn s ' u n yan s ra, baka ii l i de rleri n i n de res i m l e ri as
l yd d uvarda. Walter Besaut ' u n romanlar masan n zeri n
de d u ruyord u . Shakespeare'i i nceledi i n i , tari h , sosyoloji
ve eko n o m i okudu u n u syled i ler. Don Cullen, kendi ken
d i n i yetitire n biriyd i .
M asan n zeri ndeki ka t y n lar n n aras nda bir n ot
ken d i n i gsteriyo rdu : "Bay C u l le n , ltfe n benden ald n z
tirbio n l a , ana , geri iade e d i n i z . " B u n lar hasta l n n ba
nda komusu ndan d n a l m t ve imdi lecei nden
duyulan kayg yznden b u n la r geri isten iyord u . O yoksul
i nsanlar ii n , bu eyalar gerekten ok deerl i paralard .
Don Cullen'in yks pek uzun de i l d i , fakat ok nem
li eyle r vard iinde. Kk bir ehirde, yoksul bir aile n i n o
cuu olarak dnyaya gel mi, yaam n n tamam n bedeniy
le al arak kazan m t . Kitap okud uu, bu kitapl ardaki he
yeca n d uyduu ve ta d , ayrca bir avu kat gibi mektuplar
yazd ii n , arkadalar taraf nd a n , kendileri iin almas
istenmiti. Meyve hamallar n n nderl i i n i , dok iileri n i n
Londra Ticaret Konseyi nde temsi lci liini yapm t . Ayrca, i
i gazeteleri ne gl yazlar da gnderip, yay n latm t .
Kimseye dal kavuka davra n m a m , ken d i n e k l avuz
belledii isimlerin gsterdii yolda yaam n srd rmt .
Dvm, d ncel eri n i korkmaks z n a ka bakalar
n a aktarm t . Byk dok ii l eri n i n grevi nde nc l k yap1 05

m , b u ndan dolay sulu b u l u n m u , damga l biri ol arak ya

am t . On y ldan fazla bir zaman pei b rak l m a m , bu
nderl i i n hesab soru l m u tu ke ndisinden.
Doklarda hep geici iiler al r. i bel i rleyen, y kle
necek mal n m i ktar d r. D o n C u l l e n gze bata n , damgal bi
rid i r artk. Fakat ki mse o n u geri evirmeye cesaret edemi
yord u . nk byle bir olay, ka rklklar n kmas n a neden
olab i l i rd i , ama ustaba onu haftada yal n zca iki gn al t
ryord u . i ler kendi aralarnda bu davran a, uslan d rma
diyorlard . Asl nda bu tav r, insan al a m ahku m etmektir
ve on y l l k zaman d i l i m i nde l m aama aama yakla r.
Sonunda yataa mahku m o l d u , ki mse de yard m etme
d i i n d e n , giderek artt yoksu l l u u . Yal n z bi riyd i , akrabala
r yokt u . U m utsuzlua da kap l m t . Odadaki bcekleri l
d rp, duvardaki resiml eri seyderek zaman gei riyord u .
evresi ndeki i nsanlar ki mseyle dostlu k ku rmayan tak m n
dan d lar ve o n u ara m yorl a rd . Sonunda Dou yakas nd a n ,
kunduracyla o l u g e l d i l e r ziyaretine. Odas n te mizled i l e r.
Geti rdikleri temiz araflar yayd l a r yata n a. Ke ndisi n e
gn l l bir hemire b i l e b u l d u l a r.
H e m i re o n a bakmaya balad , yz n y kad , araf
lar n de iti rdi , ko n utu . Don C u l l e n ' l e konu mak gerek
ten ilgi nti, ama hemire ad n syleyi nce, her ey bir an
da bitti. Kad n n ad Blank'd . Yan i George Blank' n kz kar
deiyd i . Bay Blank, Cardiff doklar n n h u kuk mavi riyd i ,
dok iileri n i n send ikas n etkisizleti ri p, y k p yok etmek
iin her abay gstermi, bu yzden de soyluluk nva n y
la dllendiri l m iti. Don C u l le n ite bu nedenden, hasta ya
ta n d a otu rm u , kad n n ailesi ne kf rler savu rmu ve

1 06

kamas n a yol am t . H e m i re geri dnmed i , adam n

davra n lar a rtm t o n u .
Ayaklar su toplamaya balad . i miti. Yata n kena
rna otu rmaya balad . Suyu atmak iin bt n gn byle
otu rmas gerekiyordu ve yerde yal n zca i nce bir battaniye
vard . yi l i ksever bir rah i p , drt m ete l i k l i k bir terli k getirdi
ona ve ru h u n u n kurtu l mas iin de dua edecei n i syled i .
D o n C u l l en'se ru h u n u n bu ilere kar t r l mamas gerektii
ni, o n u n kendi haline b ra k l m as n isteyen l erdendi. Byle
b i r kiiden terlik ba almas n n , ona katlanmas anlam
na geldiini dnen lerdendi. Rahipten pencereyi amas
n istedi . Terlikleri oradan savurup atacakt . Rahip de b i r
d a h a g e l m ed i v e hemire gibi, o da bu d u ru m a a ran l a
r n saf n a gemiti .
K u n d u rac ysa o n u hi yal n z b rakmad . Meyve toplay
c lar n n yan na g itti v e ken d i l e ri iin otuz y l boyunca al
an birine yard mc ol malar iin istekte b u l u n d u . Dostu n u n
d u ru m u n u onlara anlatt . Ya l yd , kend isine bakacak ki m
sesi yokt u . Oradaki grevli defterlere b i l e bakmaks z n ,
D o n C u l l e n ' i hemen tan m t . al m a i l keleri aras nda ge
ici iilere yard m etmen i n yer almad n syled i . B i r
mektup b i l e yazmay dnmem ilerd i hastahan eye yat
mas n salamak ii n . Hampstean 'da dokto rlara m uayene
o l u p , yatmak iin s raya g i rse bile, en az ay bekl e m esi
gerekird i . Btn bu olanl ardan sonra ku ndurac dostu na,
d u ru m u n u n u m utsuz b i r vaka o l d u u n u ve herkesi n kendi
sini teki tarafa yollamak iin el b i rl i i etti i n i anlatt . On y l
boyu nca yapt klar n n cezas n ekt i rmel eri gerekiyord u ,
byle b i r iiye baka ne yap labi l i rd i k i ? O n a bbrek h as-

1 07

tal na yakalan d n sy l ediler ve terlem esi iin neriler

de b u l u n d u lar. Doktorlar n syledii eyl er yaland . Yan i
bbreklerde b i r soru n yoktu , o n l a r n yapmaya al t klar ,
l m n abu klat r l m as yd .
S o n u n d a ayaklar n h avaya do ru kald rd l ar. Ayaklar
h avaya kal k n ca, su bt n vcuda yay l d . B uysa l m n
daha abuk hale gel mesi nden baka b i r eye yaram yor
d u . H astahaneden ka r l mak iste n d i . Daha merd iven l e r
den i n e rken lecei d n l rke n , dostu ku n d u rac , o n u
baka b i r h astahaneye b y k u ralarla yat rd . Ye n i h as
tahanesi , Temperence H astaha nesiyd i .
Zaval l D o n C u l l e n . . . Karan l klarn o rtas nda g ndz
al p , geceleri okuyarak, ayd n l yakalamaya al an
adam . . . D avas iin sava m vere n , zg rl k iin yaam
boyu dler iinde yzen ada m . imdi, haks z l yen me
den , bir yoksul yata nd a kayg lar iinde lyord u . B i l i nli
o l m as na kar n , ye n i lg i i i nde l mek gerekten korku n
b i r d ramd r.

1 08

1 4.
ERBET OTU YOLCULUGU

Toprakla i nsan birlikteliini gz ard ede n ler, hasat d

nemi yaklat nda, ehi rdeki isizler srsne yeniden ge
reks i n i m duyarlar. Topraktaki r nler ba verip, kend i n i gs
teri nce, r n l erin toplan mas ndan sonra srlp at lan kal
d r m i nsanlar , yeniden deer kazan m aya balar ve bu top
raklara yeniden geri a r l rlar. Tah m i n i rakamla; erbeti
'
otu yolma iinde al acak olan i nsan say s seksen ti i n ka
dard r. nsan larsa byle bir a r kar s nda bu topraklara
giderler. Bu gidite, serven duygusu rol oynad gibi, a
l n da pay byktr. Teneke evlerde n , genelevl erden,
gettolardan k p g iderl er, ama gene de bu yerlerin pis g
r n m nde pek bir azalma o l maz. Bu y n lar, taray dol
d u rduu nda, oran n i nsanlar onlar d larlar, istemezler;
gelenlerse kalacak yer soru n u ndan oselerde, ana yollarda
topl a p , dola rlar. Bu gr n m leriyle yer alt ndan yer s
tne k m garip yarat klarla benzerli k arz ederler. Aal ar
bile o n l ar n bu d u ru mlar ii n gzya dker. nk o n lar,
gzel doan n iinde bir i rkeften ay rtszd rlar.
1 09

B u raya kad ar izdiklerimi abartt m m sand n z? B u

d u r u m izafi d i r, kiiye gre de i i r. Yaama yal n zca kar, za
rar, hisse senedi gzyle baka n l a r iin abartma olarak ni
telenebi l i r. Fakat yaam b i r hak o l a rak grenler, yani ka
d n , erkek, ocuk; tm i nsan lar n yaama hakk olarak g
ren l e r iinse, hi de abartma de i l d i r, en az ndan ben yle
san yoru m .
Bu u c u buca b e l i rsiz yoks u l l u u n Bat yakas nda otu
ru p, ora n n lordlar ve prensleriyle tiyatrolarda boy gste
ren , o n l a rl a yemek yiyen ve kral taraf ndan soyl u l u k nvan
laryla dllendirilen m i l yonerler iin bir nemi yoktur. Eski
den soyl u l u k nvanlar , bir savaa kat l p yararl l k gste
ren l ere, dve n l e re veri lirdi. Gc kuvveti yeri nde b i ri n i
k l la i kiye blmek, kuakl ar boyu politika ve sanayi n i n
ol uturd u u adan faydalanarak, o i nsanlar hayvan l ardan
bile aa dzeyde yaratklara dn t rmekten ok daha
iyidir.
Biz gene kon u muz olan erbeti otu na geri dnel i m . n
g i lter ' n i n tar ma i l iki n etki n l iklerinde gr l en bir gerek
vard r. Sanayi n i n geliimiyle egd msel ol arak, toprak
r n lerinde b i r aza l m a o l m utu r. Bu azal , erbeti otu n u
d a etki l e y i p ,

onun

yetim e s i n d e de sz ko n u s u d u r.

1 835'1erde bu r n 350 _bi n d n m e eki l i rken , b u g n 250

bin dnme gerilemiti r.
Bu dn msel azal a ek ol a rak, ayrca bu y l meydana
gelen f rt nalar ve ya l ar, r n n bol o l mas n engelle
mi, sonu ola rak da cezay , r n yetiti ren l erle, topla
yanlar ekecektir. r n sah ibi n i n g e l i ri decek, toplay c
lar n i y i zamanla rda bile doymayan mideleri, bu kez d a h a

1 10

da azyla yetinecektir. Gazetel er haftal ardan beri bu olgu

n u n alt yap s n oluturuyor:
"Aylak i nsal bol , erbeti otu a z ! "
"erbeti otu yetitiricileri kt haberler veriyorl ar. k i
g n d r havalar n iyi g itmes i , yzlerle ifade edilebilen topla
y c l ar n yollara dk l mesine neden o l m utur. Bu i nsanlar
ak n a k n gelm ekte ve tarl alarn hasada haz r olmas n
b u rada beklemekted i rler. Dover'deki yoksul evleri nde bu
kararl i nsanlar n say s geen y l a o ra n l a kat a rtm du
ru mdad r. H asad n geci kmesi, dier kentlerden gelenlerin
say s n da art rm t r. "
S ra toplamaya geli nce d e , f rt n a , iddetli rzgarl ar, s k
s k yaan ya m u r, ekici lerin v e toplay c lar n d u r u m u n u da
ha da kt bir mecraya sokmutur. iddetle esen rzgar,
erbeti otu n u kk nden skm, ya m u r ve doludan ka
an toplayclar, s n d klar barakalar suyun basmas yla,
bo u l ma teh l i kesiyle kar kar ya kal m l ard r. F rt n a son
ras toplay c kalaba l klar , her zamanki d u ru m larndan da
h a sefil o l mu b i r vaziyette, u mutlar yok o l m u , bitki n d u
rumda Lo n d ra yol u n a dkl mtr.
Geriye kalan al an l a r, yedi ki lo rn iin b i r i l i n cret
kar l ie bala m lar, yap lan bu demeyse r n n bol
olduu zamanlardaki n i n ayn d r. Fakat iinde b u l u nd u klar
kt zama n n etkisiyle ekci l e r, daha fazla zarar etm emek
iin bu creti kar l amak zoru ndad r.
F rt n an n ard ndan Testo n ve Farleih blgeleri n i gez
d i m , toplay c larn ikayetleri n i d i n ledi m . Ta rlalar, rk
erbeti otl aryla dolm utu . Yaan dol u , Barham Court li
m o n l u klarnda ok byk kay plara yol am , camlar n k-

111

r l mas , b i r sr meyve n i n donmas n a ve mahvol mas n a

neden o l mutu.
r n sahipleri n i n zarar bykt . Ama hibi ri n i n de, bu
y k m lardan tr sofra s n d a b i r azal ma olmam t r. D u ru
m u n byle olmas n a kar n , gazeteler b u n lar n y k ml ar na
i l i ki n makal el erle dolup tamaktad r. " Bay Herbert ' i n g i rd i
i zarar sekiz bin sterlin . . . B a y C ' n i n on b i n . . . " g i b i . Fakat
toplay c l ar hi sz kon us u b i l e edi l m emektedir. Bence Bay
Williams ' n ka r s ve ocu klaryla bi rl ikte urad kay p ,
Bay C ' n i n kayb ndan kat kat fazl ad r. Bay o g i b i zarara g i
ren be a l t kii olmas na kar n , Bay Wi l l iams g i b i ekme
i n i yiti rmi b i n lerce i n san vard r.
W i l l i a m s , Buggles ve o n a benzerlerin d u ru m u n u yak n
d a n gzleyebilmek ii n , d e n izci giysilerimi zeri me g i y i p i
b u l maya kt m . Bert adl Dou Londra'l ayakkab tam i rci
si gen b i ri vard yan mda. Onun amac kk b i r serven
yaamakt ve neri m do rultusunda kt giyin miti . Maids
ton yolu n a kt m zda, ayakka b tam i rcisi n i n korktu u n u
grd m . O n u n sav na gre , zeri ndeki g iysi ler ok kty
d . B e rt h i de haks z say l mazd . Karn m z doyurmak i i n
yol u m u z st nde olan bir lokantaya g i rdii mizde, oran n
sah i b i , e l i m izdeki paray g rmesine kar n kukuyla kar
lad bizi . Fakat Maidsto n ' e u l at ktan sonra ise , arkada
m n zeri ndeki l eri n oradaki toplay c lar n ki n den ok l ks
oldu u n u grdk.
Top l ay c lar n yan nd a n geerke n ; b i r kad n n , arkada
na : "Sular eki l m i ! " d iye sesl e n d i i n i duyduk.
Bert'se : "Senden sz ediyor!" ded i . Benden sz ettiini an
lamt m . Kad n , giysilerimden b u sonuca varmt ve hakl y
d . Sular ekilince gemiler karaya oturu r ve sefere kamazlar.
1 12

Bert, rn sahibin e : "Bize verecek bir iiniz var m ?" diye

sorunca, o n u n yant : "Hay r !" bii m i nde az ndan km t .
Bert, iin peini b rakacaklardan de i ldi, hep b i rl i kte tm tar
l ay ad mlad k. Adam bizim srarl , kararl tutu mumuzdan m ,
yoksa a n l att m z yk mzden m i etkilenmiti bilemem,
ama y u m uam ve bize bir san d k b u l mutu . Bizden nce
ki iki i i , veri len creti az bu larak ii b rakm t .
e balang c m z le saatleriydi ve cumartesiyd i .
Paydos saati n i n erken ol aca n bildii m izden , i e s k b i
i mde as l d k. T m istei miz, tuz al maya yetecek kadar ka
zan p kazanamayaca m z renmekti. basitt i , a r de
i l d i , hem erkekler, hem kad n l a r yapab i l i rd i . Kutu zeri nde
oturarak, bir saat gemeden usta b i rer toplay c o l m u tuk.
Parmaklar m z yapraklar ay r p , iekleri koparmaya al
t nd a n , tm renecekleri mizi re n m i tik.
ok byk bir hz yapt m z h alde, o n l a r n sand klar
bizimkinden nce doluyord u . Nedeni ise, kad n lara yard m
eden ocuklard , e n az bizim kadar ie haki mdi ler. Kad n n
b i ri : " Fazla titiz i grmek, kural lara ters der!" d iyerek bi
zi uyard . B izse onun neri s i n i hemen beni msed i k.
G n e bat a geti i nde, i ki m i z i n de d ncesi ayn
paraleldeyd i , erkekler b u iten para kazanamazd . Kad n
l ar, erkekler kadar h zl yd v e bi raz nce dei n d i i m g i b i ,
ocu klar da anneleri n i arat m yo rlard .
Bert' e : "A kurt g i b i ac kt m ! " dedi m . Sabahtan b u yana
g rtla m zdan b i r l okma gemem iti .
Arkada m : "Ben de ok ac kt m . u otlar b i l e byk
bir i ta h l a yiyebi l i ri m . " ded i .
B i r yandan al mam z s rd ryor, b i r yandan d a ka
d n l arla kon uuyorduk. Bu yapt m z ko numalarla gen
Altta Kalanlar

1 1 3/8

b i r s r k skc s n n de sevg i s i n i kazand k . Arada bir, top

l ad meyvelerden bir bl m n bizim sand a atyord u .
K e n d i s i n e b u r:al man n kar l ne kadar kaza nd n
sord u u m uzda, yed i kiloyu b i r i l i n kar l toplad n
syl edi . Fakat i l i n i tam ol arak alabil mesi iin on i ki ki lo
toplamas gerekiyorm u . Patron , iiyi ie balamak, yar
yolda kal mamak iin beer kil o n u n paras n hasat s o n u
dyord u . Bu ynte m , h asat i y i ols u n , kt o l s u n topl ay c
l a r d a h a faz l a al t rman n bir y o l u ol arak u yg u l a n yord u .
G nei n a lt nda otu ru p, erbeti otu n u n g zel kokusu
n u cierleri me ekiyor, iek tozlar n gzlem a lt n a a l yor,
iilerin geldikleri kenar mahalleleri dnyord u m . He
men hepsi topraa a a s a l d ryord u . A k h avada al p ,
topra n koku s u n u cierleri ne ekmek, m utl u l u k iinde b
rak yo rd u on lar . H epsi n i n kke n lerinde, b u ralardan sk
l p at l m atalar n n sevg isi vard . Bu sevg i , toprakla i ie
gemiti .
B ert: "Art k bu kadar yeterl i . " d iye f s ldad bir ara.
Saat bee gel miti , s r k l a r ii b rakm t , her eyi biz
te m i z l iyorduk. Toplad klar m z n hesab n n yap l mas iin
bir saat bekledik. Yan m zd a al a n kad nl a alt ocu u n
toplad klar , bizimkilere eitti . b u u k saat al m am z n
kar l , sekiz peni ve yar m m ete l i k tutuyord u . Kii ba
drt pen i . K u ra l lara gre i k i m i z toplam be peni al acakt k.
n k , a l aca m z n bir k s m , s o n radan den mek zere
iverende kal yord u . Bozukl u u yoktu patro n u n ve bize al
t peni verd i . Sallad m z pal avralara kan m ayacak b i riydi
ve verd ii fazlal k nedeniyle bir ara azarlad b i z i .
Yoksu l v e paras zd k d i ye l i m v e i mdi b u ko u l l ara uy
g u n o l arak durum u rn 1 1 7 b i r a kl k getire l i m . Akam yak114

! amak zereyd i , henz le yemei dahi yememitik, do

l ay s yla ok at k. ki m i z i n b i rl i kte kazan abildiimiz para,
alt peniydi ve yal n zca ben , bu para n n kat kadaryla
ancak karn m doyu rabi l i rd i m . B e rt'i nse benden aa kal r
b i r yan yoktu. B i r al d i binde u yuyacak ve edinebildiimiz
ok az kaloriyi hemen yitirecektik. B i r de bu al m an n er
tesi g n vard . Ve ertesi g n pazard , al amayacaktk.
iftilerden ya da kyl lerden d i le n erek g n kurtarmaya
al sak, en az on drt g n hapsi boylayacakt k. U m utsuz
l u k iinde birb i ri m ize bakt k. Yapacak b i r eyimiz yoktu ,
Tan r ya krederek ve Londra'dan geti rd i i mi z paralar al
kal aya alkal aya Maidston yol u n a ktk.

1 15

1 5.
DENZN KADI NI

e h r i n orta l k yerinde bir deniz kad n n a rastlamak bel

ki de akla yatk n b u l u nmaz, ama ben onu, Maidsto n ' u n
yoksu l l u k iinde yzen mahalleleri n i n b i r arka soka nda
b u l d u m . Kap n n zeri ne as l d u y u ruda bo yer olmad
yaz l y d geri , a m a d i ren gste rdiimden, n odada yat
mama izin verd i . Yeri n

alt

denebi lecek m utfaklarnda

onunla ve yal kocas Thomas M u g ridge i l e konut u m .

On larla yapt m konuma i l e , yaam m z srd m z
maki n e uygarl n n tm i l iki l e ri , karma k l gr nmez
oldu. Bu ng i l i z m i l leti n i n derisi alt n a g i rmi, onun ru h u n a
d e k u l a m gibiyd i m . Thomas M u g ridge v e kar s , kendi
leri ne m n h as r kimselerd i .
Bay M u g ridge yetmi ya civarnda, ksa boyl u biriyd i .
Gr n m nedeniyle orduya kat lmay p , l kesinde kal m
t . Btn yaam n al arak t ketti . T m yaam al ma
st n e kuru!m utu , baka bir ey b i l m iyord u ve an lar da
bu doru ltudayd . Adam g ndz iisiyd i . Kar s ysa yetmi

1 16

 ya ndayd ve yedi ya n d a n bu yan a al yord u . Ye

mek pii rmek, ama r y kamak, evi n i temizlemek, yapt
ilerdendi . Bu nca y l l k al m a n n kar l b i r ey ed i ne
mem iti , gelecekten ise bir beklentisi yoktu .
i stekl eri s n rl yd , basit b i r yaam kurmul ard kendile
ri n e . Akam olduu nda yer alt nda y u d u m l anacak b i r b i ra ,
haftal k b i r derg i v e konumak. Duvarda as l resi mdeki ka
d n , i n ce yzl b i riydi ve res m i n alt nda, gelecekteki kral i
emiz yaz yord u . Bir baka ya l ca res m i n alt ndaysa, kra
liemizin jbi lesi yaz s oku n uyord u .
On lara , art k d i n le n meleri g e rekti i n i sal klad mda ka
d n : " nsan n kendi kazand n yemesi tatl d r, " ded i . Ko
cas : "Yard ma gereks i n i m d u y m uyoruz," d iye kar s n n s
z n tamamlad . "An neyle b i r l i kte, teki tarafa g edi nce
ye dein al aca z , " d iye s rd rd ve kad n da o n u n bu
t mces i n i bayla o n aylad .
On be ocuklar d n yaya gel miti , ama imdi h ibiri
yanlar n d a de i l d i , hepsi uzakl ardayd . Baz larysa lm
t . Yirmi yedi ya nda olan k z lar Lond ra'da otu ruyord u .
Evl i l i k gereklei nce, h e rkes kendi ba n n derd i n e d
yord u . ocuklar n dierl eri n e rede m i ? Lizzy; Avustral
ya'da, Marry; Buenos A i res'de , Pau l ; New York'da, Joe ise
H i n di stan ' d a lmt . Bana uzatt klar resi mdeki asker, i ri
yar bir d e l i ka nl yd . "Bu res i m deki o l u n u z u n ad ne?" di
ye sorduu mda ikisi de gld .
Resimdeki asker, toru n l a r yd . H i nd istan 'dan henz ye
ni d n m t ve kral ienin koru ma alay ndayd , boru al
yord u . K zl ar, o u l l ar, toru n lardan sz ederke n , uzayp g it
ti kon u m a . Bykl eri l keleri n d e kal rke n , o n l a r d nyan n
eitli yerlerine da l m l a rd .
117

"Kuzey kapsnn bulunduu yerde bir kadn var

zengindir.
Krek eken oullar yetitirmektir grevi
Kimisi derinlere dalar boulur,
/Jklar kulaklarma dein uzamr,
Ve ylmaz, yeniden oullar gnderir denize. "
Denizin kad n n n grevi son b u l mutu r art k . Var olan
lar azalsa bile, gezege n t m h z yl a dol uyor. Soyu art k
oullar taraf ndan srdrlecektir. ng i ltere, bunca y l s re n
serven inde iyi olan lar n h e p uzaklara yollam , kalan l ar
ise kendi kuca nda yok etmitir. O yal kad nca z n bun
dan sonra yapaca i, duvardaki resimleri seyretmektir.
T ccar gemileri n i n yeri yoktur a rt k, Trafalgar'da, Nil'de
arp an denizcilerin de. G n ey Afrika kolon i lerinde subay
lar, yerl ilere silah ret i rler, uuruma d en i nsanlar ise
lkelerinde birer b i re r yiti klere kar r.
ngiliz mparatorlu u n u n gc , yar a yar tok yaayan
ada halk ndan de i l , Bayan Mugridge g i b i kad nlar n by
tp, d nyan n drt yan na yol l ad evlatlar ndan gel i r. Ku
zey kap s ndaki ya l denizi n kad n , grevi n i bt nyle ye
rin e geti rmitir, fakat b u n u n ay rd nda dsild i r kendisi. Art k
oturup di nlenme zaman g e l miti r v e o, b u g n yoksu l l ar
evi n i n yollar n a nd rm yorsa, yetitirdii kzlar ve oulla
r yz ndendir.

118

1 6.
NSANLAR VE M L KYET LKLER

Para n n ve m l kiyeti n esas a l nd ve onlar stne d

zenin yap la nd l kelerde, s ra lama olarak m l kiyet her
eyi n n ndedir, bylesi b i r dzenin haki m olduu l keler
de, m l ki yete kar ilenen sular, i nsana kar ilenen
sulardan daha a r bir cezay gerektirir. rnek verecek
o l u rsak; kars n korku n b i r ekilde dve n , vcudu n a b
yk h asarlar veren bir ki i , paras olmamas nedeni'.1le Je
ceyi d arda geirmek zoru nda kalan i nsandan dahc. az
b i r cezaya arpt r l r. Bi rka e l ma alan bir ocuk, yoldan
geen yal birini ldresiye dven bir gen.ten daha a r
b i r cezayla yz yzed i r. i m var diyerek, yalan beyanda
b u l u n u p , oda ki ralayan gen b i r kz, a r su ilemitir, ay
n gen kz Piccadilly'de fahielik yapsa, yani eti n i pazarla
sa, :-ol is ona herhangi b i r mdehalede b u l u n maz ve kz da
bu yoldan kazand parayla kendisine geceyi gei recek
b i r yer bul u r.
Aa da yazd klar m , yal n zca bir hafta l k zaman sre
ci nde polis mahkemeleri nde cezaya arptrlanlara i likindir.
1 19

Widnes Polis Mahkemesi , Nei l Thomas Lyn e h ' i sarho

olmak ve polise hakaret etmekten mahkum etmitir. Ad
geen san k, pol isin ald bir kad n , o n u n eli nden kurtar
m ve s o n ra da polisi tekmelemi, ayrca ta atm t r. Sa
n n u rad cezaysa ; i l k suundan i l i n alt peni para
cezas , hakarete kar l k ise on i l i n demeye mahkum
ed i l m itir.
K ar s n dven J o h n Kanei' n i n , Glaskow Queen Park
Polis Mahkemesince sulu olduu kan s n a var l m t r. B u
san k daha n c e de s u iled i i n de n i k i sterl i n para ceza
s n a arpt r l m t r.
. J o h n Pai nter adl iiyse, Tau nton Con nty Polis Mahke
mesi taraf ndan benzer b i r eki lde cezal a nd r l m , b i r ster
l i n sekiz i l i n e mahkum edi l m i tir.
S haftebbury Polis Mahkemesi, on drt g n hapis ceza
s n Thomas Barker'e gz n k rpmadan vermiti r. Su ise
sokakta u y u m a kt r.
Edward Morison adl ah ssa, b i r h afta hapse mahkum
edi l m esi n i , trenden armut al maya borl u d u r.
James Mc G rovern, i z i n almaks z n tavan avla m ,
devreye g i re n Doncaster Polis Mahkemesi karar n hemen
vermitir: ki sterl i n ceza . . . Para n n denmemesi d u ru m u n
daysa, vehamet tm plakl yla ortaya kmaktad r: B i r
a y h apse mahkumiyet. . .
D u n Ferm l i n e Polis Mahkemesi, Stornar ad l biri n i dv
mekte n , J o h n You n g adl iiyi bir sterl i n demeye mah
kum etm iti r.
Ki rcady Polis Mahkemesi, Simon Wol ker'e otuz i l i n
ceza vermitir. Nedeni i s e ; S i m o n Wolker'i n b i r adama sal-

1 20

d r p dvmesi . . . B u suu topl uma kar ilenmi b i r su ol a

rak kabu l etm i mahkeme ve kar l yaln zca otuz i l i n .
Monfield Polis Mahkemes i , Joseph Jakson'a yirmi b i r
i l i n ceza kesm itir. Joseph Jokso n , h i nedensiz C h arles
N u n n ' a sal d r p ldresiye dvm, yetmemi, yere den
adam n s u rat n tekmeleriyle darma d u man etm i. A r ya
ral adam, ancak iki haftal k b i r hastahane tedavisiyle ken
d i n e geleb i l mitir.
Pert Mahkemes i , oyu n oynarken h i l e yapan ya l b i r
ah s , drt a y hapse m a h k u m etm iti r.
Reading Borugh Polis Mahkemesi , Alfred Master'e bir
hafta hapis cezas vermitir. Suu ; evi olmad ndan sokak
ta uyu mak . . .
James Moor ' u n ald ceza d a yirmi b i r g n hapistir.
Salisbury Polis Mahkemes i , cezay , b i r d kkan n nden
ayakkab ald iin b u i nsana vermitir.
H orncastel Polis Mahkemesi, George B lackbu ry' i bir
ya l adam dvdnde n , b i r sterl i n be i l i n para ceza
s na mahkum etm iti r.
H e n ry Thorringthton ise, South ampton Polis Mahkeme
since h a l ka a k alanda uyumas nedeniyle bir h afta hapse
mahkum o l mutu r.
Joseph Watts ise b i r baheden ot almas nedeniyle,
Ecki ngton Polis Mahkemesi taraf ndan b i r ay hapisle ceza
land r l m t r.
Lamberh Polis Mahkemes i , on dokuz ya ndaki dansz
ol arak tan n an Stuart ad ndaki kz dolan d rc l ktan ve ya
lan beyanda b u l u n m aktan mahkum etm it i r. i kayeti E m
ma B raser, Artwel Caddes i ' nde pansiyon iletmekted i r,
1 21

s u l u ise ev sahibesine C ronwn Tiyatrosu nda al t n

syl eyerek ondan oda ki ral a m t r. Ve bebek l akab y l a ta
n n a n d ansz kz Stuart, yemek ve yatak borcu o l a rak be
i l i n i deyememitir. Ev s a h i besi ise k z arat rmaya ba
l a m ve yalan beyanda b u l u n d u u n u sapta m t r. Tutuklu
k zs a , hasta l nedeniyle ie balayamad n , yarg ca ifa
de etmise d e , bu ifadesi kab u l grmemi, alt h afta i ce
zas na arpt r l m t r.

1 22

1 7. .
YETERL O LMAMAK

Bir s re d u rduum yer, Mile End yol u n d a s ren tart

may d i n lemek ii n d i . Tart m ay yapanlar iiydiler ve fa
kat gr n mlerinden, d u ru m lar n n iyi olduu a n l a l yor
d u . B u n l a r bi rka genti ler ve otuz ya civar nda b i ri s i n e
alabi l d i i n e ykleniyorlard .
"Bu ucuz gmenler iin n e d iyeceks i n iz baka l m ?
W h itechapel'de b u lu n an Yahudi'ler bile yeterl i d i r." dedi
genlerd e n biri.
"Onlar da i ns a n . Onlar da bizim g i bi yaamlar n s rd r
mek zoru n d a . Eer b i ri , yaam a sar labi l mek iin d a h a
ucuza al yorsa, ona herhangi bir s u ykleyemezs i n !"
d iye geldi yant.
"Kar ma ve ocukl a r m a ne o l acak?"
"Senden ucuza al anlar n kar s ve ocuklar yok m u ?
On lara n e olacak peki? O n l a r d a karl ar n v e ocuklar n
seviyorlar, o n l a r d a b u i nsan l a r n al ktan l meleri n e gz
yummazlar. Bu yzden creti dk i ald d iye o n u sula1 23

m a m a n gereki r. ki kii , bir kii l i k b i r ie tal ip o l u rsa, cret

doal o l a rak decektir. Su, bu i n sanl arda de i l , bu yar
may dzenleyip, i nsanlar b i rbirine dre n l e rded i r. "
"Ama devreye send ika g i rdii nde cretler dmyord u ."
"Kes i n l i kl e hakl s n . Sendika , ii l e r aras ndaki rekabe
ti, yarmay engell er. Sendika olmayan yerlerde i gle
i r. Whitechapel ' l i iiler bu nedenden dolay oyu n a gel
milerd i r. Sendikalar olmad gibi , uzman lama m , bir
ite usta l a m a m l a rd r da. Bu yzden b i rbirleri n i n ekmek
l e riyle oyn a r b i r ko n u m a dmlerd i r. Eer biz de gl
bir sendikaya sahip olamazsak, bizim d u ru m u m u z da bu
a n l at l a n la rd a n ay rts z o l u r. "
Adam , h e n z d a h a tartma derin lemeden, bu kon uda
ki i l keyi d i l e geti rd i . ki kii ayn ie talip olursa, cretler d
yord u . Eer tart may daha da deri n letirselerd i , ok da
ha farkl gereklerle yz yze geleceklerd i . inde b u l u n u l a n
bu d u ru md a , say s yirmi b i n olan bir endika n n , ii cret
lerini ykseltmede gc old u ka azd r. Yirmi b i n l i k bir isiz
ler ord u s u , sendikal yirmi bi n kii n i n iini yerle bir eder ve
o n l ar ok zor d u ruma sokabi l i r. G n mz ng iltere'si nde bu
rnek ok geerl idir, Gney Afri ka'da terhis edi l i p , askerl i k
ile i l ikisi kesi len on bin asker, l kelerine kes i n d n yap
t nda, bu d u ru m aynen yaand . Terhis edilen askerl erin
o l d u ka byk bir bl m u m utsuz, u mars z i n sanlar konu
muna dnce, bir anda cretlerde byk bir d ka n l
maz hale geldi . Bu durum g revleri n gerekle mesi n i engel
ledii gibi, eer tersi yap l r d a g reve g i d i l i rse, bundan ya
rarl a n a n l ar aras na isizler ordusu da katl maktad r. Onl ar,
sendikal ii lerin b rakt klar i aralar n , daha dk c
retlerl e ; ayakta kal abil mek, yaamak iin devralabi l mekte1 24

di rler. i yapacak i nsan say s fazla, b u na kar n i azsa,

g ndeme dk cret, yoks u l l uk gel mekte, st n e stl k
de a r iler iin bile g n l l l e r says olduka kabark ola
rak ortaya kmaktad r. Yoksu l yaam n egemen oldu u ev
l erde, yol larda, a evl eri nde rast geldiim kad n l erkekli ka
labal klar, bylesi bir yaa m istek duyarak sememilerd i r.
Yapt m i nceleme ve gzlemler son ucu edindiim izlenim
gstermektedi r ki , onlar n yaam hi de kolay de i l d i r !
u o k a kt r : ng i ltere'de haftada y i r m i il i n kar l
b i r ie sahip olmak, orada al mak, yiyecek b i r l okma ek
me i n sahibi o l u p , gece yatmak iin b i r yatak b u l abil mek,
geceler boyu a ve uykusuz sokaklarda ad ml amaktan ok
daha ak l l ca ve kol ayd r. O i nsanlar n geceleri n i , o n l arla
b i r l i kte yaad m ve gzlemleri m i , deneyi mlerimi a n latt m
sizlere . Yoks u l l a r evi ndeki maceray bil iyors u n u z . B i r gece
l i k yatak ve veri len iren yemek, kar l nda dayat l a n
al ma . . . Bi rka yz ki l o ta k rmak y a da pislikleri temiz
lemek . . . Kol ay dei l . B i l i nsizce yok oluu n yks !
Soru m l u olan lar soyg u nc u l u kla sulamak ise hi abar
t ol maz san r m . n k b u n a , soyg u n c u l u ktan baka b i r
i s i m takmak olas de i l . O n l a r yapt rd klar i l e r kar l ,
kent soy l u patro n l ardan ok d a h a az cret derler.
Yoks u l l a r evi ne g i ri p , orada al man n bili nsizce b i r
y o k o l u oldu u n u a z n c e ifade etti m . Yo rg u n l u klar n had
safhaya vard bir aamada oralara s n m ol malar ,
gerekte o n lar n bu d u ru mdan haberdar oldu u n u gste ri r.
Ama bu yapt klar nedendir? Gerek olan udur; o n l a r tm
cesaretleri n i yitirmi, bitmi, tkenmi aylaklard r. Ameri
ka'daki aylaklar n hepsi byle sulanab i l i r, yani korkakt r
lar. Orada serseri lik yapmak, al maktan ok daha kolay1 25

d r. A m a bu rahatl klar n g i ltere iin gerek de i l d i r. ng i lte

re 'deki yasal dzenle mel er, b u ayl aklar a s ndan korku
n u n t m gelerini iermekted i r. O , alabilecei iki i l i n kar
l ol arak yemek yiyebi lece i n i , b i r gece uyuyabil ece i n i
b i l i r. Yoksu l l a r evi nde al mak istemez. D ar s o n u n i i n
ok d a h a iyidir, yoks u l l a r evi ndekinden ok rahat al abi
l ece i n i b i l i r. Eer ki bunu yapam yorsa, d arda bar n a m
yorsa, b u o n u n al ma kar s nda i steksiz d u rmas ndan
de i l , yap lacak iten ok, yani talep edil enden ok ii n i n
o rtakl kta d o l amas ndan d r.
E l e m e , bu d u ru m da bavurulacak tek yntemd i r. Sana
yi n i n tm kollar , beceriden yoksu n o l a n ilk e:tapta eler, i

ten kar r. B u byk say larla ifade edi l en bir o rd u d u r ve

art k bu i n san lar n ykse l m e le ri sz konusu deildir. D
me g e reklemeye ba l am t r. Son nokta uuru m u n d i b i

d i r, o raya kadar d srer v e y o k olu ka n l mazd r. D i p

noktay b u l m u bu insanlar gzden gei recek o l u rsak,
b u n l a r n tmyle kafa olarak, g o larak ve a h laki olarak
y k l m o l d u klar n grmemiz zor ol maz. Olay n d nd a
kal a n l a r h e n z uuru m u n h e m e n yan ndad rl a r ya da yen i
yuvarlan m l a rd r v e y k mlar u f a k ufak ba l a m t r. Uu
ru mdakilerin hemen hemen t m n n y k c geleri ierd i k
.l eri n i u nutmam a m z gereki r. Kafa gcnden yoksun kal m
b i ri , b u rada beden olarak da k s a dnemde tke n i p , yok
o l u r. E g d msel bir dnceyl e, bedeni gsz biri , ka
faca da y k l r.
B u rada som utlaan ey, u u ru m u n yap s d r. Sanayi n i n
t m kol l ar ndaki yeteneksizler u zakl at r l r v e dme ba
lar. Yetersizl i kleri eitli neden l e r ierir. Soru m l u l u k d uyma
yan bir tekn i syen d meye balayacak, s radan bir ii ko1 26

n u m u n a gelecektir. E l i a r olanl ar, bece risi o l maya n l ar, si

n i rl eri yeteri derecede gl ol mayan lar, uuru m u n d i b i n i
boylamaya adayd r. Bu d h zl ca olabildii gibi , uuru
mun dibine a r a r da i n i l e b i l i r. En veri m l i , en retken i
ilerin b i r anda kar lat klar b i r kaza, sonl ar demektir.
Yalanan kiileri n dl eri ise, d l eri n , yuvarl a n la
r n , en korkun olan d r.
statisti kler bu d u ru m u t m p l akl yla serg i l e r. Lond
ra' n n n fusu , ngi ltere ' n i n ki n i n yedide b i ri d i r ve her y l drt
yetiki nden b i ri ; yoks u l l a r evi , hastahane ya da ak l hasta
hanesinde yaam n yitirmekted i r. D u ru m u biraz iyi olan bi
ri n i n byle bir son ula kar l amayacak o l d u u n u dn
sek bile, her kiiden b i ri n i n , yard m bekleyerek l m
gsled i i n i greb i l i riz.
yi bir ii n i n d n s o m ut b i r a n l at m l a size aktara
b i l me k i i n , d u ru m u daha iyi kavrayabilmeniz ii n , b u raya
otuz i ki yalarnda M. Gerrey' i n yks n al yoru m . Ger
rey, yoks u l l a r evi nde yaa m n s rd rmektedir ve bu yaza
caklar m , Sendikas Y l l ' ndan aktar l m t r.
"Widnes'te, S u l l iva n ' n yan nd a al yord u m . yeri m ,
Alkali Chem ical Work olarak tan n maktad r. B e n i m al t
m yer, s u n d u rman n alt ndayd v e ii m i n gerei ol arak
baheyi gemek zoru ndayd m . Saat gece n i n o n uydu ve
ortal a kara n l k hakimdi . B ahede y rrke n , bacaklar m
b i r ey i n kapt n duyu msad m , bacaklar m ekiliyord u . ki
g n boyu n ca bayg n kal m m . Kendime geldiimde hasta
hanedeyd i m . Hemireye bacaklar m sord u m , her ikisi n i de
kesti kleri n i syled i . Bahede topraa gm l , 37 cm deri n
l ie, 45'e 3 7 bir kran k vard . Kapal deil m i v e zeri nde de
bir koruyucu yokmu. B e n i m bas ma gelen olaydan sonra ,
1 27

arac n al mas d u rd u ru l u p , zeri bir demir kapakla rtl

m. Bana yirmi be sterl i n taz mi nat verdiler. Asl nda buna
d a taz m i n at dem iyorl ar, yard m olarak nitel iyorl ar. Evet yal
n zca b i r yard m m . Ben bu para n n dokuz sterl i n i i l e te
kerlekli b i r sandalye ald m . Bacaklar m bendeyke n , hafta
da yirmi be i l i n kaza n rd m . Bu para dier iilerin ald
n dan fazl ayd , nk a r b i r i yap l acak olsa, i l k ben ak
la g e l i rd i m . Fabrikan n yneticilerinden Bay Marton s k s k
ziyaretime g e l d i . O n a u soruyu sord u m : yiletii mde i
b u l ab i l ecek miyim? zl meme gerek olmad n , fabrika
s a h i p l e ri n i n y u muak yrekli o l d u kl ar n syl ed i . Sonra Bay
Marto n ziyaretleri n i kesti. Kend i s i n i son grdmde; fab
rika sahi pl eriyle konuaca n sylem iti. rlanda'ya dne
b i l m e m i i n e l l i sterl i n vermeyi dn yorlarm . "
Zava l l i nsan. A r i l e r iin se i l iyormu v e b u n a kar n
arkadalar ndan daha ok kaza n yormu, iine istekle sa
r l yorm u . Bu kaza ba n a g el mi , yoksullar evi ne yerle
tiri l m i . rl a nda'ya gnderilmek de, ona yaplmak istenen
en son i y i l i k, buysa, yaam n n sonuna dek arkadalar n
dan yard m alarak korku n bir eki lde yaayacak demek
ol uyor.
i n tem e l i iiden kaynakl a n m yor, iten kaynakl a n
yor. B i r i i i n ii bavu ruda b u l u nuyor v e yal n zca b i ri
sei l iyor. D arda kalan iki adam ne denli yeterli o l u rsa ol
s u n , ie alan iin yetersizdir. Eer Al manya, Japonya ya da
Amerika ; elik, km r ve tekstil pazar na haki m o l u rsa, yz
b i n l erle i fade edilecek olan n g i l i z iisi a kta kalacakt r.
Tab i i ki b u n l a rdan bir blm g edecek, kala n ysa i a l a
n n de itireceki r. B u d u ru m , n g i l i z ii s n f n bt nyle
sars nt ya u ratacak.
1 28

Ye ni yz b i n l e r uuru m u n dibi ndeki yeri n i alacakt r; te

yandan i ba ndaki iiler yete rli olsalar bile, daha yeterli
olan arkad an gelen ler, on lar n d lan malar na neden ola
cakt r.
Bu blmden sonra a n l atacakl ar m , iilerin yaama ve
al ma ko u l lar n ierecektir. Bu bl m lerde, yal n zca ye
tersiz kala n l ar n n as l elen i p d l a n d klar n de i l , sanay i n i n
o n l a rdan n as l yetersiz ii yaratt n anlatmaya al aca
m.

Altta Kalanlar

1 29/9

1 8.
CR ETLER

1 . 29 2 .737 raka m neyi ifade eder. A klayay m . Lond

ra' n n aa b l m nde yirmi bir i l i n e , bir h afta al an ai
lelerin rakamsal ifadesidir b u . Ve aileleri n , b u yirm i bir i l i n
ile, b i r h afta nas l yaad kl a r n , n a s l b i r h arcama yapma
lar g e re kti i n i dndm. O n ki i l ik, yedi ki i l i k, alt kii l i k
a i l el e ri d evre d b rakt m , onlar hi d i kkate b i l e a(mad m .
Aa da a kl ayaca m tabloya be ki i l i k b i r aileyi oturt
tu m , t m h az rl m be kii zeri nden yapt m .
Yirmi bir i l i n l e neter yap ld n , bu paran n nas l har
cand n izleye l i m .
Ki ra ; a l t i l i n , ekmek; d rt il i n , et ; drt i l i n alt pen i ,
sebze ; iki i l ln alt pen i , km r ; b i r i l i n , ay; dokuz pen i ,
ya ; sekiz pen i , eker; dokuz p e n i , st; alt pen i , sabu n ;
drt p e n i , tereya ; o n peni , odu n ; d rt pen i . B u sayd klar
m n top l a m , y i rm i b i r i l i n 1diyor.
Yu karda ad ndan sz ettii m maddelerden herhangi
b i ri n i e l e alacak o l u rsak, b u m addeleri n ne denli ks tl tu
t u l d u u ortaya kacakt r.
1 30

E l e ald m a i l e , her et al m iin daha az ve sebze i i n

s e etten de a z harcama yapmaktad r. B u n l ardan daha a z
al nacak maddeler, gerekten d i kkate a l n mayacak d e n l i
a z m i ktardad r denebi l i r.
And m z tabloda hibir bii mde boa harca n m b i r
kalem yoktur, dikkatsiz yap l m harcama sz kon usu d e
i l d i r. Yetersizlik tm a kl yla ortadad r ve harcamalarda
h e rhangi bir art rma kes i n likle sz konusu olamaz. Ele ge
en para, ki raya ve m utfaa gitmekted i r, cep harl sz
c b u rada a n l am n yitirmektedi r. Erkei n bir bardak bi
ra imesi d n l ecek gibi dei ldir, ailen i n d u ru m u sars l r
v e fakat b u b i ra ime ii s rekl i l i k kazan rsa, a i l e n i n d u ru
m u ciddi b i r te h l i keye g i recektir. B u ailede otobse v e tram
vaya b i n i lemez, mektup yaz l a m az, gezi ntiye k lamaz. Ti
yatro ak ldan bile gei rilemez, herhangi bir ku l be yel i k
olanak d d r. Onlar i i n kitap, ttn v e gazete bile l ks
eyler aras ndad r.
Ailede ocuklardan b i ri n i n ayakkabya gereks i n i m i ol
mas demek, bir h afta sreyle, rne i n eti , a i l e n i n protesto
edip, o n u alm amas demektir. Bu ailede ayakkab i steyen
be ift ayak, apka isteyen be adet ba, elbise giymek is
teyen be beden mevcuttur ve ng i ltere'de genel a h l ak n
koru n mas amacyla kar l m yasal ar n ngrs doru l
tusunda, b u a i l e n i n yukarda say m n yapt m z harcama
l a rdan k s ntya giderek, b u n l ar hayata geirmesi gerek
mekted i r.
Btn bu sayd klar m z g e rek a n l amda g eylerd i r,
a m a btnyle gerekti rler. Ayrca hi u m u l mayacak, d
n l m ey e n , prog ramda o l m ayan olaylar da ortaya ka
b i l i r. Paray eve getire n i n s a n , b i r i kazas s o n u c u sakat1 31

! a n abi l i r. B u d u ru m d a yiyecekten , iecekte n , kiradan sz

etmek art k a n l a m n yitiri r. O zaman evleri nden at l rlar.
Art k m e ka n , sokakl ard r. Ya b i r dk n ler evi ya da ba
ka sefa l et kokan bir yer, o n l a r n sokaklarla birl i kte k u l l a na
ca m ekan l ar ol acakt r. Bu kez a n an n u m utsuz al ma
s g n d e m e g e l i r. H aftada yal n zca o n i l i n d i r b u n u n kar
l.
Londra'da 1 . 292 .737 kiiden sz etmit i m . B u raka m n
yirmi b i r il i n kazanan kiil eri iird i i n i sylemiti m . E l e a l p
i nce ledi i m i z be kii l i k bir ailed i r, oysa a i l e n i n be kiiden
fazl a oluu s k rastl anan bir o l g u d u r. B e l i rtmem ve d i kkati
ekmem gereken baka bir kon u da., haftada y i rmi bir i l i
n i n alt n d a paraya al an daha p e k o k a i l e n i n b u l u n m a
s d r. Ayrca b i r baka glk d e , dzensiz al ma n n bir
ku ral o l d u u d u r. Yan i bir ite kesi ntisiz, dzenli ol arak a
l m a az rastla n a n b i r durumdur. Koca, herhangi bir neden
den t r al amayaca gibi, bel i rl i sreler iinde bo
gezmesi o l as l her zaman varl n koru r.
T m bu an l at mdan sonra kar l amam gereken soru
u d u r : N as l yaama becerisi gsteriyorlar? Yan t k s a ve
kes i n d i r. O n l a r yaamazl ar! Yaam n ne o l d u u n u bile
mezler, bil mez l e r ! O n l ar a ncak bylesi bir yaam ekl i n
den , yoks u l l u kta n , l m n gze l l i i kopar p a l r !
telere uzanmada n , telefoncu k z l ar n d u ru m u n u i n ce
leme alt n a alal m . Bu kzlar; saf, gen, hayat doludu rlar.
Yaam kaliteleri, d i erleri n e gre d a h a bir st dzeyde ol
mas gerekir. Yoksa biraz nce sayd m z n itel i klerini kay
bedeceklerd i r. e ye ni balayan k za , i rket taraf ndan
haftada o n b i r ilin de n i r. Bu s re , rakl k dnemi olarak
adland r l r, g e rekten bu ite beceri sahibi biri , bei nci y 1 32

l n s o n u n a eritii nde haftada bir sterl i n kazanab i l i r. Bu kz

l a rdan b i ri n i n hafta l k gelir ve gider tablosu bir dergide ya
y m l a nd , ben olduu gibi aktaryoru m .
Kira, ayd n l atma, s n ma; yedi ilin alt pen i , ev yeme i ;
i l i n alt pen i , i yeri nde yemek; drt i l i n alt peni, yol pa
ras ; bir ilin alt pen i , ama r ; bir i l i n . Toplam on sekiz i
lin.
Ald klar hafta l n iinde n ; g i y i m , elence v e kt d u
ru mlar i i n hibir ey kal mamaktad r. Oysa, alanlar o n
sekiz de i l , d a h a a z kazanmaktad rlar: on ya da on i k i il i n
kadar. Bu k zlar d a giymeyi v e elen meyi d n rler.
"Sk grlen eydir erkek erkee hakszlk.
Ama srekli gerekleen eydir hakszlk kadtnlara. "
Gndemde bir kon u var. Sendikalar Kongresinde,
"Gaz il eri Sendikas "n n parl amentoya verdii bir ner
gede, on be ya ndan kk o l a n lar n ie al n mas n n ya
sakl a n mas istend i .
Fakat, parlamento yesi v e Kuzey Dokumac l ar B i rl i i
n i n temsilcisi Bay Shackleto n , bu neriye kar karak,
tekstil i kol u nda oc u k iisiz i yap lamayaca n savla
d . 5 1 4 bin iiyi temsil eden i nsan bu sav ileri s rerke n ,
535 b i n kiiyi tem i l e n konuan kiiyse, oc u klar n al t

r l mamas iin oyu n u kulland . 5 1 4 b i n ki i , byle b i r yasa

kmas n istiyorsa, ortada yle bir olgu da g i b i d u rmak

tad r. Onca ii , gei mleri iin yeterince cret alamamakta
d r.
Her getiimiz g n , l m daha ok yan nd a d uyu msa
yan ya l kad n ele alal m . Kendisiyle b i rl i kte drt ocu u
n u n bar n m as n salamak ii n , haftada i l i n ki ra veren
1 33

kad nca z , para kazan ab i l m ek iin kib rit kutusu retmek

tedi r ve b u n u n kar l nda ald ysa, g rosa ba na i ki bu
uk i l i n d i r. retimde kullan d macu n ve iplii salamak
kendi i i d i r. Bugne de i n , bir gn bile d i n lenmem itir. E
lenceye zaman ay rmad g i b i , hasta g n leri nde de al
m t r. G n l k al mas t a m tam n a on drt saatti r. B i r
hafta l k al mas doksan sekiz saati b u l u r, bu sre iinde
rettii 7 . 066 kibrit kutusu ii n , ald cret ilin on pe
n i d i r. E l i ne geen yal n zca b u d u r.
P o l i s m a h kemesi nden Bay Thomis Holmes, geen y l
yay mlad yazdan tr yl e b i r mektup a l m t r. Yaz
s nda k saca, kad n larn d u ru m u n u v e al ma koullar n
i rdelemektey d i . Mektubun ta d tarih 1 8 N i san 1 90 1 ' d i r.
"Say n bay m , size yazd klar mdan tr l tfen ba la
yn beni. G nd e on drt saat al an kad nlar n , haftada on
ilin kadar kazand n d i l e getiriyors u n u z yaz n zd a . z n i
n i z o l u rsa kendi d u r u m u m u d i l l e n d i reyi m s i z e . Ben kravat
yap m aktay m , aral ksz o l a rak s rd rd m bu al man n
kar l nd a e l i m e geen para tam tam na be i l i nd i r. Ko
cam h astad r ve yataa m a h k u md u r, ona bakmak zoru n
d ay m . H asta o l m as nedeniyle son on y l ii nde bir kuru
bile kazanam a m t r."
Gzleri m i z i n nne bir kad n g etire l i m . B u den l i zl ve
gzel b i r m ektu b u kaleme a l ab i l iyor, b i r haftal k al m as
n n kar l ol arak be i l i n kazanabiliyor. Yazar, bu kad
n n ziyaretine gitmi. Olduka zorl a n m evi ne g i rerke n .
Kad n , h asta adam n yatt odada h e m al yor, hem de
yemek yapyormu. Bizim m isyoner yazar m z oturacak
yer b u l a ma m . Kad n n kocas cierlerinden rahats z m
v e son g n l e ri n in iindeymi. Kad n , al t s re iinde,
1 34

u ya da bu bii mde, kocas n a bakabi l i yor. Ayrca i i n i n te

mel maddesi olan kravatlar n yap m nda kullan l a n bezle
rin paralar , iplikleri ortal kta dola p , uumaktad r. B uy
sa, adam iin olduka zararl d r.
Bay Hol mes'in ziyaretleri nden bir rnek daha verel i m
burada. Bu kez g ittii yer, yemek al d iin tutukl a n m
on i k i ya nda b i r kz n evid i r. B a y Holmes ' i n eve g i rd i i n
de kar lat manzara u olur: K z ; dokuz ya nda b i r o
cua, yedi ya nda sakat bir ocua ve bir bebee a n al k
etmekted i r. An neleri d u l kal m t r v e haftal be ili nden
gm lek d i kerek ai leye katk salamaktad r. Kad n n , evi
iin yapt a l veriin l istesi n i s u n uyoru m aa d a :
Yar m p e n i ay, yar m p e n i eker, yar m peni ekmek, b i r
peni ya, yar m p e n i odu n . i m d i s i z sayg deer bayanlar,
bu parayla bir de siz b i r f!1asa haz rlay n bakal m . Kk
kz ve an n esi saatlerce ve g n l erce al p da, kar n lar n
dahi doyu ramayacak d ur um d aysalar, h rs zl ktan baka
bav u rabilecekleri hangi yol var?

1 35

1 9.
G ETTO

Gn iine sktmlr m ?
Bilim k saar, endstri hareket ederken
ehrin ocuklanmn bir kede yitmesi
O ykm ieren sokaklar da gz ard edilmemeli
Binlerin a/Jk ve sula kucaklafl
Yorgunluun kadermiesine boy att
Yitiklere kanm bir kadmm gndelik ekmei
Yaam ve lm i ie gemitir orada tavan
aralannda
Orada
Oradadr, hastalk atei, zindan karanl
Ve rer yoksulluk orada.
Avrupa'daki baz devl etler; b i r z a m a n lar, Yah ud i ' l eri is
ten m eyen i nsanlar olarak gettolar na s rerl e rd i . Bug nse
kapitalistler, eski dnemden farkl olarak, d a h a az keyfi ol
sa d a , fakat sertl i i nden h ibi r ey yitirmeksizi n , kend i l eri
iin gerekli gereksiz ayr m yapmaks z n , ii l e ri gene get1 36

tal ara itekle mektedi rler. Dou yakas bugn tam b i r getto
d u r. D u rumu az bi raz iyi olan lar n , u ramak bile istemedik
l eri bu blmde ii ler; doarlar, by rler, al rl a r ve l
m kucaklarlar.
Lon d ra'da yer alan tm iiler, Dou yakas n d a otu rm u
y o r tabii ki . A m a dalga ok g l v e bu dalga, insanlar dal
ga dalga skp bu yoksul m a h a l lelerin insanlar n n yan na
atyor. "Sonsuz s k ntlar ehri " n i n dier ad bu rada Dou
yakas d r. Bu ifadeyi d i l e getire n l e r, karn tok, soru n u o l ma
yan , iyi mser i n sanlard r ve ara s ra ylesine Dou yaka s
na u rarl ar. Grd klerinden korku duya rlar. B a k a lar
ok yzeyse l d i r, ama bu yzeysel baka bile arpan ey,
yoks u l l u u n tekdze hale g e l m i o l m as d r. Bize gre bu ...
ras "sonsuz s k ntlar ehri"nden ok "rezaletl er ehri"d i r.
Bazlar tm bu gr n m e ra m e n , b u ras n n o d e n l i
yoks u l o l m ad n savlar, t a b i i k i gerek de i l d i r b u . D u ru
m u bi razca i y i her i n san iin bu sokaklar, yoks u l l u u n b i r
boyutu n u n ifadesi d i r.
Sizlerin ya da ben i m , ol u k ocuumuzun grmes i n i is
temeyecei m iz yerlerd i r bu rala r, kal d ki , ocuklar n d n
da yetiki nlerin de grmesi i sten mez. Sizler ya da ben, bu
meka n l a rda kar m z ve ocuklar m zla yaamay iste miyo r
sak, bu ral arda kimseler yaamamal d r, dolamamal d r.
B u rad a yaam n tm i ren yanlar ayakl an m , kol gez
mektedi r. B u irenlikler, kt l kler; iyi l i kleri de silip sp
rr, b nyesi n e alp i ri n l eti ri r, clk yaraya dn t r r. o
cuklar m z n s rekli o l a rak g zel ve tatl kalmalar n i ste mi
izd i r hep. Ama bu sokaklarda ocukl ar n safl yiti kl e re
karm t r. O n la rdaki o safl k ok kk yalarda yitmi,
bykler kadar cin fiki rli, a kgz o l m utur.
1 37

Dou' n u n yaan mayacak bir yer olduunu "Alt n Yasa

s " ok a kl kla duyu rmaktad r. oc u u m u z u n duymama
s , grmemesi gereken bir yerd i r b u ras . Yani oras ; hibir
ocu u n by memes i , yaamamas , ayak basmamas is
tenen b i r yer o l m al d r.
Sizin oc u u n u z iin yeterl i o l m ayan yer, dier ocuk
lar iin de yeterli olmamal d r. B u n u byle dn meye n l e r,
gidip ken d i l er i n i ipe ekseler daha iyi bir davra n serg i le
mi o l u rl a r.
300 b i n kii Londra'da tek odas olan kon utlarda yaa
m n s rd rmekted i r. ki oda l k kon utlarda yaaya n l a r
ise olduka kalaba l kt r. Yasalar, kii ba na yaam alan
n n 4 0 0 feet kplk b i r ly iermes i n i zoru n l u k l m t r,
.
bu ly temel al m t r. Ordu barakalar nda ise bu l
600 feet pt r. Bir de, bir zaman l ar Dou'da i kamet etmi
bir doktoru n , b u konuda savlar var. B u doktor, yani P rof.
Huxley, kii ba n a yaam alan n n 800 feet kp o l m as ge
rektii n i savu n u r. stel i k de bu kadar a l a n , s rekl i havala
n acakt r. A m a gerekte b u g n Lon d ra'da 900 binden fazl a
i n sa n n yaam a l a n 4 0 0 feet kp n alt ndad r.
Bay C harles Booth, uzun y llar boyunca ehirde yaayan
iiler zeri n e arat rmalar yapan

b i ridir ve Londra'da

1 .800.000 ii n i n yoksulluk s n r nda ya da bu s n r n da ok

alt nda yaad n sylemektedi r. B u rada ilgin ve dikkati
ekmesi gereken durum udur: Yoks u llar tan mlamaktaki
lt, onlar n haftal k kazanl ar n n 1 8-20 ilin olmas d r. Bu
raka m kazan a nlar, yoksul olarak tan mlanmal d r. ok yok
sul olarak n itelenenlerse, bu zikred i l e n rakam n alt nda cret
alan lard r.

1 38

Bay Bruce, Halk Sa l k K u ru l u baka n na, Dou yakas

n n kalaba l zeri ne bir uyarda b u l u n m utur. Dou 'da,
St. George'da kar , koca ve sekiz ocu klar tek bir odada
yaamaktad rlar. K zlar; yirm i , on sekiz, on yed i , sekiz ve
drt ya ndad rlar. E rkeklerse o n be, on ve on i ki . Whi
techapel'de ise bir kar koca ; o n alt , sekiz ve d rt ya nda
ki kzlaryla, on, on iki ya ndaki iki oul laryla tek oda
da yaam srd rmektedirler. stenen ; bu grn m n , bu
olg u n u n n l en mesidir.
Fakat bylesi yaam ko u l lar nda 900 bin kii vard r ve
soru m l u lar n e l i nden gelen bir ey yoktur. Bylesi kalaba l k
a i l e l erden biri sokaa at l acak olsa, benzeri bir yer b u l u p ,
eyalar n el arabalaryla ta rlar.
Yasalar uyg u l ansa ve uygu nsuz yaam ko u l l ar nda
yaaml ar n srd re n l e r top l u olarak d ar at l acak olsalar,
orta l a bir anda 500 b i n kii kar ki , b u n larn yerlet i rile
cei yer, ok byk b i r yer olsa gerekti r.
D uvarlar n ii yoks u l l u k ve m iski nli kle i ied i r. B i raz
sonra a n l atacaklar m , i n sa n l a r isyan boyutu na sr kleye
b i l i r, ama byle bir eyin a n l at lmas ndan ok, gerekle
mi olmas , yaa n m o l m as ok daha isyan etti rici d i r.
Dovo n s h i re Alan yak nlar nda, bir sre nce yetmi
be yalar nda bir kad n ld. Doktor, adl i tp raporu nda,
yaam boyunca byle b i r ey grmedii n i , ortal n y rt k
p rt k b i r s r eyle d o l u o l d u u n u , b u n l ar n ierisi nde tr
l t rl bcekleri n yuva yapt n , stne stl k kendisi n i n
de bitl endiini ifade ediyor. Doktor yle d iyor:
"l , yerde s rtst uzan m t . E l bisesi ve oraplar
vard . G das zd . Bu ok bel i rg i n olarak gze arp yord u .

1 39

Bacakl ar n n zeri yara doluyd u . oraplar bu yaralara ya

p m t . Ya ralar n nedeni bcekl e rd i . Bcekler, yaralar n
o l u u m u n d a ba l ca nedend i . "
B i r ta n ksa: "Morgda b u anss z kad n grme m i , kendi
anss z l m olarak yoru m l uyoru m . Grnts ok kor
ku ntu ve hala akl mdan k m de i l . Morgdaki gr nt,
b i r l den daha ok, deri ve kem i k y nt s ndan ibaretti.
Sal ar n n ii bcek yuvas yd , gsnde bitler ve p i reler
dola yord u . "
Eer bylesi b i r l m anamza yakt ram yorsak,
bakas n a da yakt rmamam z gereki r.
Z u l u 'larla uzun zaman b i r l i kte yaa m olan Biop Wil
ki nson yle b i r i fade k u l l an yor. "Afrika'da hibir kab i l e e
f i , b i rok kad n ve erke i n b i rl i kte yaamas n a izin ver
mez . " B u rada sz konusu yap la n , kal abal k ailelerd i r. Be
ya iindeki bir ocuun renecei pek ok ey vard r,
ama bu yata ren memes i , ahit o l m amas gereken ey
l e r de vard r ! Oysa b u rada ocuklar, re n memesi gere ken
eyleri de renirler, re n m ek i sterl e r.
Gettolar n b i r g e rei d a ha vard r: B u radaki evlerden
salanan geli r, zeng i n kesi m l e rdeki evlerden daha faz l ad r.
n k bir ev, bi rka kez kiraya veri l e b i l i r. B i r odada, b i rden
ok kirac b u l u n u r. B u n lara rnek i sterseniz, bi rou n u s
ralayabi l i ri m . kii n i n paylat b i r yatak vard r. Her b i r
ki rac sekiz saat u y u r v e yatak hib i r saat bo kal maz. B i r
baka evde, b i r ada m , yata ocuklarla paylamaktad r ve
yata n ba ucunda uyumakta olan kad nl a r da vard r. Ki
bar o larak n iteled i i m i z i ki l i lerde ise d u ru m yled i r: G n
iinde alan _ kad n , yata geceleri k u l l a n makta , b i r i na
at iisi yse yataktan g n d zleri yararl anmaktad r.
1 40

R a h i p W. Davis, kendi blgesi olan Spitalfields'de yap

t say mdan yle sz ediyor:
"Sokakl ar n birinde on ev yer a l yord u . Bu evlerdeki
odalar n boyutl ar ayn yd . H epsi iki buua, metre . Top
lam olarak ifade ed ildiinde e l l i bir odadan sz ed ileb i l i r ve
bu e l l i b i r odada bar nanl ar n say s 254 kii d i r. Yal n zca al
t odan n her b i ri nde ikier kii yaamaktad r. Alt evden
oluan b i r baka bl mdeyse, b u n u n 22 odas nda tam
seksen drt kii oturmaktad r. o u n l ukla bir odada yer
alanl ar. ortalama alt ile dokuz kii ara s ndad r. "
Bu gettolar n bu nca kalabal k o l m as n n n ede n i , bu ra
lar n ok ekici ol mas ndan de i l , zoru n l u l u ktan d r. i lerin
ou , kazanlar n n d rtte biri nden ba lay p , yar s na ka
dar uzanan bl m n kiraya yat r rlar. Dou yakas n n tek
odal ar n n ki ras , drt ile alt i l i n aras ndad r ve bu deme
haftal kt r. te yanda n , haftada otuz be i l i n kazanan tek
n i syen l er, gzel bir mekan dyle, ev dene meyecek b i r
ka odaya on be i l i n dem ekted irler. Hemen btn b u
blgede, d i e r blgelerde o l d u u g i bi kiralar srekli v e yk
sek bii mde artmaktad r. Deeri 2 0 . 000 sterl i n olan bir top
rak paras n n 30.000'e ykselii n i n bedel i n i , birileri n i n bu
toprak sahibine demesi gere kecektir.
Bay W. C . Stead man avam kamaras nda, sei m blge
si Stepney'e i l ikin olarak u n lar syl emitir:
" B u sabah bir kad n yol u m u kesti. Yol u m u n kesi ldii
yer, otu rd u u m yere yz metre kadard . Otu rd u u eve o n
drt i l i n h afta l k dyorm u v e gei ndi rmekle yk m l o l
duu a l t ocuu varm . Bu nedenden t r evdeki odala
r ki raya verip, kend isi de ama ra g id iyormu. Kad n n i
kayette b u l u n m as n n n ed e n i , kiran n bird e n b i re o n sekiz
1 41

i l i n e ka r l m olmas . B u kad n imdi ne yapacakt r?

Stepney'de her yer t ka basa d o l u d u r ve i sti krars z l k ha
ki mdir. "
Gc e l i nde bul u n d u ran n egeme n l i i srd rmes i , g
sz n y k l m as n a ve ezi l mesine ba l d r. iler, dze n l i
olarak v e artan b i r sayyla gettolar d o l d u r u r v e a k bir se
faletin kuca na yuvarl an rken , gl olanlar etki n l i kl e ri n i
art r rl ar. B u kal d r m i nsan l ar , birer izgi roman kah r'!ma
n na benzerl e r. E rkekler art k gleri n i kaybetm ilerd i r, ka
d n l ar ve ocu kl ar sa l ks zd r. Gen yata balayan y k m ,
gzel l i kl e r i n i k s a zamanda yok eder.
O n l ar n bu ke n d i n i b raklar srer gider. Bu yles i n e
bir s reti r ki ; herg n bat m nda rme biraz d a h a artar.
Bir buuk yzy l d r b u g kaybedi sr p g itmekted i r ve
bu i nsan lar n aras ndan ka n g l kl e rse, zaman iinde
d n ya n n d rt b i r yan n a serp i l mil erd i r. G edenleri n d
nda kalan zava l l larsa, t m zava l l l klaryla yaam lar n
srd rmeye, soyl a r n koru maya al yorlar. Aralar nda
gl b i ri si bel i recek olsa, hemen ord u ya al n yor. yle di
yor Bern a rd S h aw: "Bir asker, d gr n m itibariyle, l
kesi n i koru mak isteyen bir kah raman ve y u rtseverd i r ya d a
byle bir g r nt izer. Oysa gerekte b i r asker, yoks u l l u
u nedeniyle, d ze n l i besl e n m e v e bar n m a gdsyle,
ken d i si n i sava makinesi n i n b i r arac , b i r dilisi, bir yem i
d u ru m u n a u rat m anss zdan baka b i r ey de i l d i r. "
Sei l mi l e ri n g i d i i , geride b rakt klar n n yoksul l ama
s na neden o l m u tur. Getton u n b u zavall i n sa n l ar , her ge
en gn bi raz d a h a aa dp, gszlk iinde kvran r
ken , o n l a r n dlle ri n d en d nyaya g e l m i olanlar, dnya n n
drt b i r yan nda kan v e soy olarak g e l i i ml e ri n i srd rmek1 42

ted ir. Geride kala n l ar hayva n l a m , utanmaz d u ru m a d

m, ke ndi ileri n i n tutsa d u ru m u n a gelmilerd i r. ld
rrken kend i elleriyle birbirleri n i ldrrl er, cellatlara b ra
krlar kafal ar n . Arkadalar n pas l bir ekmek ba yl a
kevgi re evi rirler, sonra el leri n i balar n n zerine koyup,
pol i s i n geliini beklerler. Kar lar n sopalamak, evl i l i i n er
keklere salad bir ayrcal k g ibi gelir on lara. ocu kl ar
n n analar n ldresiye dv p , yere y kt klarnda da p i ri n
le bezen m i postal laryla tekmelerler. Bir i nek oban n n
at , n g rakl bir y l a n aya yla n a s l ezerse, o n l ar d a ka
r l a r n a bu yntem i uygularlar.
Gettol arda yaayanlar ii n kad n , erke i n klesidir. B i r
kad n olsayd m v e bana seme hakk tan nsayd , bir an b i
le d n meksizin bir kzlderi l i n i n kad n olmay i sterd i m .
E rkekler, nas l ekonomik olarak patron larna dayan yorlar
sa, benzeri biimde, gsz olan bu kad n lar kocalar n a hi
bir ey yapamaz. Evde bir sr ocuk vard r ve eve ekmek
getiren de erkekti r. Kad n bylesi bir d u rumda, erkei n i tu
tuklatarak evdeki ekme i nden olmak istemez. Genelde,
yarg n nde yalvar yakar davra n a n , kocas n n ocuklar na
ba lanmas n isteyen kad nl ar, ileride yiyecei dayaklar
da gze alarak bunu yapar. B u rada yaayan kad n lar, so
nu olarak ya isterik l klar atan birer orospu ya da tm y
le y k l m , yok olmu, kendilerine olan z sayg lar n yitir
mi, hayvandan ay rts z kii o l m a d u ru m u n a i nd i rgenirler.
Yoks u l l u k zeri ne yapt m b u genellemeler beni old u k
a korkutuyor. Gettolara i l iki n izd i i m tablolar, bazen faz
l aca abartt m duyg u s u n a kap l mama yol ayor. Bu d u
r u m d a yapt msa, bakalar n n yazd klaryla ke ndi yaz
d klar m kar karya geti_r mek olu yor. Frederick H arrison ,
1 43

her zaman sa l kl d n m eyi becerebilen ve kendi iinde

deneti m i n i kaybetmeyen b i ri . E n az ndan ben yle d n
yo rum o n u . O n u n konu hakk nda syl edikleri u n l ar ieri
yor:
"Be n i m kan m a gre b u g n , ada olduu savla n a n
a n l ay , ba m l l k i i n d e gelii m i n i s rd ren ticareti , kle
lik d ze n i n i n i l erleyii nden dolay lan etle anmak gerekir. Bu
d u ru m u yarata n g n m z s a n ay i i ise, onu mahkum etmek
ten ka n m a m a l y z . Eer tm bu serveti yaratan l a r, zen
g i n l i i n kayna olan i ns a n l a r, hafta sonl ar n bile bizi m d i r
diye s a h i p l e n e m i yorlarsa, b i z i m diyebi lecekleri evlerinde
gei re m i yorlarsa, ke ndi l e ri n e ait kc k bir odal ar dahi
yoksa, durum tm plakl y l a ortadad r. Deerli olan her
hangi bi r eyl eri o l m a d g i b i , sahibi o l d u klar dk nt ler
de herhangi b i r ta n ma h a l i nde b i r el arabas na s acak
yo u n l u ktad r. Kazand klar para o n lar ancak yaamda tu
tabilecek m i ktardad r, d n ya n n herhangi bir yerinde yaa
yan normal g el i rl i i nsan lar, o nl ar n yaamlar n srd rd k
leri m e ka n l a ra atlar n b i l e balamazlar. Y k m o n lar n ka
deri d i r. Yaam l a r n yoksu l l u k sarma l a m t r, kck b i r i
kazas yoksu l l u klar n katmerler, katla n l maz hale geti ri r.
ehi rlerde ve kasabalardaki orta h a l l i i i l e ri n yan s ra ,
o n l ardan kat kat kt d u ru mda o l a n l ar da vard r. B u n lar ,
san ayi o rd u s u n u n ard nda kalan dkl m ler olarak n itele
yeb i l i riz. Ana hatlaryla gerek u d u r : i lerin yzde onu
nun normal yaam ak b i r sefa letle rt l mtr. Eer
ada uygarl ktan a n l a l a n buysa, b u ku ral lar lanetlene
cek deme ktir. "
Veri l e n rakam l a r, i n san d e hete drecek boyuttad r.
Bay Stopford B rooke korkun b i r gr n m izdikten sonra ,
1 44

b u n l ar en az m i lyon u n yar s yla arpman n gereine d i k

kati ekmitir. Syledikleriyse yled i r :
"Kensigton'da vaaz veri rken; Hamm ersmith-Londra yo
l u nda ailel ere rast geld i m . B i r g n , b i r oluyla i ki k z olan
b i r ada m l a kar lat m . Ai l e uzun s re tarada yaam ve
devlet topra nda ortak l kl a yaa m n srd rm. B i r s
re sonra ekip d i ktikleri toprak:ara bakal ar el koymu, on
lar da sk l p at l m lar bu yerd e n . Giderek, i b u l m a ha
yall eriyle yaad kl ar Lond ra'ya gelmiler. B i rikmi bi raz
paralaryla Londra'da iki odal b i r ev b u l abi lecekl eri n i san
m lar. Fakat Londra'da ilk kar kar ya geldi kleri gerek,
yer darl olmu. Otu rmaya balad klar evi n ki ras on i
l i n mi . Yemekler ve hava n n d u ru m u , o n l ar sal klar ndan
etmi . bulmak g ve aile d e b u d u ru mda borl a n m aya
bal yor. Giderek a rl n d uyLrnsatan u m utsuz l u k eli
i nde daha ucuz bir ev bul uyorlar. Benim iyi tan d m ,
sulu reten b i r yere yerleiyorl a r. b u lmalar daha bir
g leiyor. iir yapt klar bavu rularda, oturd u klar yeri
renenler, i vermekten ka n yorlar. Btn yle yoks u l l u
a yuvarlan yorlar v e t m bu baa gelenl eri u n utmak iin
iki g i riyor devreye. K s a s re sonra d ncel eri param
para olmu ve iki ben l iklerini sarm t r. ki iin yapma
yacaklar ey kalmam t r ve sa l klar iyice boz u l m ut u r.
ay sonra baba tutukl a n m , a n n eyse a r b i r hastal n
penes i n e yuvarl a n m t r. Ol a n da b i r sul u d u r, kzlarsa
kal d r m larda orosp u l u k yapmaktad rlar. Bu rnei yar m
m i lyonla arparsan z , gene de g e rek rakama u l a p u la
mad n z tartmal d r. "
D n ya yzeyinde, D o u yakas ndan d a h a korkun b i r
y e r b u l u nabilece i n i dnemiyoru m . Wh itechapel , H oxAltta Kalanlar

1 45/1 o

ton , Spitalfields, Bentham Green ve Wappi ng'i kapsayan

bir blged i r b u ras . Bu radaki yaam gridir ve bulan kt r. Bu
rada yaayanlar acz iinde, u m ars z, u m utsuz, hastal kl
d r. Tem i z l i k iin yap lan e n ufak b i r g i riim bile, kahkaha
_
larla kar l a n an davran lar iine gi rer. B u ral ara yaan
ya m u r bile d oal l ktan uzakt r ve ortal temizleme g
cnden yoks u n d u r. O da her ey g i b i ya l d r, dt ye
ri daha ok pisletir. B u radaki d uvarl a r n ard nda, s k nt
ii ndeki i nsanlar yaam n s rd r r. B u rada din, ksa ve
kk b i r g ezi ntiye km t r ve b u rada ru h i nceliinden
sz etmek alay kon u s u o l u r, d nya n i m etleri yoktur b u rada.
Egemen olan ey b u rada yal n zca m added i r.
G u ru rlanarak sylenen bir sz vard bir zamanlar: "Her
n g i l iz'in evi onu n saray d r." B u tmce byk bir yan l g b
tnd r ve g etto yaayanlar ev kutsal l n n anlam n bile
mezler. B i raz daha iyi bir gr n mde olan belediye kon u t
lar b i l e , kalabal kl ar bar n d ran barakalardan baka b i r
ey deildir. i nden evi ne d n e n b i r baba, ocuuna a n
n es i n i soracak olsa, t e k szcklk b i r yan tla kar l a r :
"Yapda."
Art k orta l kl arda you n biimde bir rk boy gstermitir:
Kald r m i nsanlar . Yal n zca yatmadan yatmaya ku l la n d k
l ar kovuklar vard r o nlar n . B u ray uyu mak iin kul l a n rlar
yal n zca. Kap nleri n i , kal d r m lar doldu ran bu insanlar
g r ltuc d rler. Geleneksellemi ng i l i z susku n l u u n u n
i z i b i l e gr n mez b u rada. Kal d r m larda, kelerde i n san
lar n kar s n a karlar ve b u l u n d u klar yerde k m ldamak
s z n bakarlar. Cepleri nde bira i ,ecek paralar yoktu r ve
uyumak iin g ittikleri yer yal n zca bir kovuktur. Yaam on
lara, dleri n i n yok oluunu retmitir. Daha nce genle1 46

ri n tiz sesli olduklar ndan, heyecan ta d klar ndan sz et

miti m . rmz getto i nsan lar , d nyada sre giden sa
nayi sava nda ng i ltere'ye hibir yarar sa l amazlar ve ik
tisat l a r bu gerei kabullen milerd i r. B u n lar ii o l m ad k
lar g i b i , gerei nde ord uya ar lsalar gene h ibi r katk
salayamazl ar. Eer ng i ltere , sanayi leme yar ndan e
kilecek olsa, tm yok olacakt r. B u n l a r Bat yakas n a sal
d racak ve tm a rl klaryla ezip bitireceklerd i r oralar .
Ama gene de bu i nsan lar, a n u lat tekn i k gc tart
l maz ateli s i l a h nnde, h zla y o k o l m aya aday v e mah
kumdu rlar.

1 47

20.

YATAKHANELER VE KAHVEHANELER

Anlam n yitirmi, romanti k kknden kop m u , yal n zca

b i r szcQk ol arak varl n srd ryor bugn kahvehane.
Kahvehane denildiinde, ben b u szcn kend i n e zg
bir a n l a m ierd i i n i dnrd m . Daha dorusu i n an rd m .
B u szck okyan usu n te yakas nda telaffuz ed i l diinde,
i n sa n l ar b u radaki nden ok farkl eyleri anl arlar. F kralar,
akal ar, g l mseme . . . Bohemler. . .
Bu rada b u szck, b i r yan l ieri r. Kahvehane, e n
azndan, i nsanl ar n kahve iebildikleri b i r yerd i r. Ama hay r,
burada byle ol maz b u . Cebinizde para da ta s a n z , kah
ve imeniz olas de i l d i r b u rada. Siz kahve smarlars n z ,
sonra n nze ii dolduru l m u bi r bardak kon u r, fakat b u
n u n kahve o l m ad hemen anla l r.
ti i n iz kahve ii n gerek olan bu gr n m , kahveha
nelerin mekansal gr n m o larak da gerektir. Ya n ve
pisl i i n you n ol arak hakim olduu b u yerlere, g e n e l l i kl e
ii ler devam ederle r. Peete y a d a m asa rts ku l l a n l 1 48

maz. nsanl ar, ken d i l eri nden nce m asada otu ran i nsanla
r n b rakt klar pislikler, k r nt l a r ii nde yeme i n i yer. Ma
sada oturan i nsan da, kend ind en nceki lerin yapt n ya
par, o da k r ntlar n ve pislikl e ri n i m asada b rak r. ze l l i k
le ilerin you n l at zamanl ard a , gerek anlamda kor
kun b i r rtyle kaplan r her yer. Ben de pislikl e re basarak
m asan n evresi nde dola m , yemei m i , izd i i m bu g
rntde yemiti m . Bu tam a n l a m y l a bir baar yd .
i iin b u d u ru m u n yads n acak hibir yan yoktur. Ye
mek yerke n ku l l a n labil ecek hibir iyi gr n m kat lamad
g i b i , bylesi bir ey aran maz. Aran m as n b rak, akla bi
le gelmez. Kahvehaneden ieri g i ren i nsan, i l kel bir obur
l u k ieri s i n dedir, d arya karkense bu oburlu u n u tat m i n
etmi, yal n zca doyg u n bir tokl u ktad r. Sabah i e g iderke n ,
byle biri n i s k s k gr rs nz. G i rdii kahvehanede, ay
n s m arla r, fakat bu ay, aydan baka h e r eye benzeti
lebi l i r b i r s cak sudur, bu suya cebinden kard ekmek
paras n banarak yer. Midesine inen eyin nitelii h i
n e m l i deildir. G n iinde grecei i i iin b u n u yapmas
zoru n l u d u r. O ya da onu n benzeri ii ler; bakalar n n et,
patates ve daha bir dolu ey yemes i , gerek kahve i m esi
iin al m ak zorundad rl a r ve almak iin de mideleri n e
bu a n l at la n lar atmalar gereki r.
B i r zamanlar, serseri l ii mden dolay -yani aylak gezmek
suundan- Kaliforniya H apishanesine at l d mda, bana su
nulan kahve ve kahvalt , ngiliz iileri nin bu ve benzeri kah
vehanelerde yedi kleri nden ok ok gzeld i . Bir Amerikan i
isi olarak yiyebi ldiin on i ki peni l i k kahvalty , ngiliz iileri
ryas nd a bile gremez. uras gayet akt r ki , ng i l iz iisi
de, yedii kahvalt kar l nda -drt peni harcayacakt r.
1 49

Onun kazan d iki buuk iline kar n , benim kazand m

alt i l i n , kahvalt m n bylesi farkl olmas anlam na gelir.
Ama te yandan da ben , bt n al ma yaa m m boyunca,
ondan fazla, h atta onu utand racak kadar ok retimde bu
lunabiliri m . Yan i burada iki yan l bir grnt sz konusudur.
Yaam dzeyi yksek ii , her zaman , yaam dzeyi dk
olan iiden daha fazla retir, daha salam i yapar.
Denizcil eri n bir oranlamas vard r. Bunu ngiliz ve Ame
rikan ticaret gemileri aras nda yaparlar. ngiliz gemileri nde,
creti n az, yeme i n kt , ama iin de kolay olduu sylen i r.
Fakat Ameri ka n gemileri nde cret iyi, yemek iyi , ama i
a rd r. Okyanusun i ki yakas nda, srat iin para denen bu
gemilerde, al an lardan da ayn ey bekl e n i r. Eer ii n i
tel ikli deilse, iin h z na uygunluk arz etmiyorsa, gemi n i n
s rati de azalacakt r. Bu d u ru mu net olarak, Amerika'ya ge
len n g i l i z iis i n i n al mas nda gzlemleyebil i riz. O ii,
eer N ew York'da duvar ustas ysa, Londra'da bulunduu
zamanki nden daha fazla duvar recekt i r. Bu i St. Louis'te
bi raz daha artarken San F rancisco'da en yksek dzeye
ulaacakt r. n k , San F rancisco'da duvarc n n a:ld c
ret, uzman b i r ng i l i z iis i n i n ald crete e deerd i r.
Sabah n i l k klaryla, iiler ileri n i n yolunu tutarke n ,
ellerinde sepetleriyle y o l kenarlar nda kad n l ara rastlars
n z . Bu sepetlerin iinde ekmekler vard r v e ii ler, kad n
lardan ald klar bu ekmekleri yiyerek yol l a r n a devam eder
l er. Bu i ns a n l a r n bir kahvehaneye g i ri p , ekmeklerini yumu
atacak bir ay alacak paralar bile yoktur. Bir ii n i n by
lesi b i r durumda ie balamamas gereken b i r gndr bu.
O n u n al ve dolay s yl a yitirece i i g c , onun kayb ol
duu kadar, patro n u n da yiti rd i i i gcdr. Giderek b u ,
1 50

 l ken i n yitird ii i gcne dn r, lkeye zarar verir. B u

nedenden tr, devleti ynete nleri n : " ng i ltere'yi uya n d
r n " slogan n bir yana b rakp, " ngi ltere'yi doyu ru n"u g n
d e m i n ba n a al mas gereki r.
i , az g da almakla kal may p , a l d bu g da, ayrca
ok da ktd r. Bir kasap d kkan n n nnde d u ru p , kuy
ruktaki kad n l ar n ald klar et parac klar n gz m l e gr
d m . Amerika'da bu paralar kpeklere veri l i rd i . Bu i nsan
lar n ev temizlii a n l aylar ko nusu nda nasl yalan syle
yemezsem, bu kad n lar n elleri n i n temizlii iin de ayn
eyleri syleye mem. E l l eri b u nca pisken , ilerinden pek
ou iyi bir para alabil mek iin etleri kart ryorlard .
G n iinde, kart rp harmanlanan b u et paral ar n n
zeri ne, soka n tozu topra d a ekl e n i r ve etlerin sat
s rp gider.
Gezici sokak sat c lar n n a rabal ar nda, g n boyu nca,
r meye yz tutmu meyveler dolat r l r, a rtanlarsa, er
tesi g n sata s u n u l mak zere , geceyi adam n pislikler
ii ndeki izbesi nde gei ri r.
Dou yakas n n iileri n i n , iyi b i r eti n ve taze meyve n i n
n as l b i r ey olduunu b i l meleri m mk n de i l d i r v e b i l me
yeceklerdir de. D u ru m lar bi raz daha i yi olanlar n d a , iyi bir
et ve taze meyve yedi klerinden sz etmek gene d e yan l
o l u r. D u ru m , itikleri ay ve kahveden ok a k biimde or
tadad r.
Sizlere, Jbile Soka ' nda tan k olduum b i r kahve ola
y n a n l atmadan edemeyecei m .
Siyah paavra giys i l e r i ind eki b i r kad n yle sylyor
d u : " B u n u n kar l olarak bana, yiyecek b i r eyler verebi
l i r m i s i n kz m ? Verece i n ey n e olursa o l s u n , fark etmez.
1 51

Bt n g n a dolat m , hibir ey yemed i m . Al ktan bay

!acak d u ru m a geldi m . " Kad n , e l i n d e b i r p e n i tutuyord u . K
z m dedii i n sansa, kahve n i n hem garsonu , hem de sahi
besi olan k rk yalarnda b i r kad n d .
Sonucu , e n az yal kad n kadar merak iinde v e sab r
szca bekl ed i m . Gne a rt k batmaya yz tutmutu ve ya
l kad n n ifadesi olduu gibi do ruyd u , al ktan ayakta zor
duruyord u . Bir sre sonra, bir tabak kuzu yah n isiyle birlik
te, kuru fas u l ye kondu n n e . Ben de ayn yemei yed i i m
iin b i l i yoru m . G e l e n yemek k u z u y a h n i s i dei l , koyu n yah
nisiydi ve fasu lyelerse ta g i biyd i . i n b u radaki i l g i n olan
yan , syl e n e n eyin dei l , baka ey i n gel mesi ya da fa
sulye n i n bayat l deildi , yemein bu ekl iyle alt peni et
mesi n e kar n , i htiyar kad n a b i r peni kar veril mesiyd i .
B u yoks u l kahvehane s a h i bi n i n fedakarl vgye deerdi. B u yoks u l i nsan lar, a k b i r cmertlik serg i l iyorlard .
Kad n by k b i r sevi nle, veri l e n i tezgah n zeri nden
alp, gelip kar m a otu rd u , yemee gerek bir sald r yapa
rak balad . B yk bir sessiz l i k el ii nde yemeklerimizi ye
dik. B i r s re sonra kad n sevin ii ndeydi ve hayk r rcas n a :
"Ki b rit satarak kaza n d m bu peniyi . "
"Epey yal s n gal iba?"
"Dn yetmi drt .ya m a g i rd i m , " dedikten sonra tekrar
yem ei n e d n d . Yan nda otu ran ada m : "Bu ya l kad n a
yard m etmek isterd i m , a m a e l i mden b i r ey gelmez. B u
gn b i r y n b u l a k y kad m v e a n c a k karn m doyuracak
bir para alabi l d i m . "
Bylesi kahvehanelerde i ns a n , b i r s r ol aya ahit o l u r.
Trafalgar yak n lar ndaki b i r kahvehan ede ahit olduum
1 52

Kokney Amozo n u ' n u hibir zaman u n u tamayaca m . Ye

mek borucu m u demek iin masan n zeri n e bir n g i l i z al
t n b rakm t m . Bylesi yerlerde, yoks u l i nsanl ar, yemek
le ri yemeden creti pein ol arak derler. Tezgah n zeri n e
b rakt m paray alan kad n , o n u h e m e n az n a gt rd
ve dileriyle s rd . Ard ndan, tezg a h n zeri n e at p , kar
d sesi d i n l e d i .
"Nereden ele gei rd i n b u n u ? "
"Masalar n birinde oturan bir serseri n i n u n uttuu n u m u
sand n ?"
"Ne i yapars n sen ? "
"Bu paralar n reti miyle i l g i l e n irim," d e d i m s rtkan b i r
eki l d e . Bu sorgulaman n ard ndan , param n st n g
m o l a rak s i n i rl i b i r havaya brnerek ded i . Ben de kar
b i r eylem ol arak, verd ii her g m paray diledim ve
masan n zeri ne atarak ses i n i d i n ledi m . B i r ara : "ay m a
b i r eker d a h a atarsan, s a n a yar m p e n i ek deme yapa
r m , " ded i i mde, nce: "Cehen neme git ! " d iyerek tersledi,
b u raya aktaramayaca m , aza al n maz b i r sr kfr ve
hakareti pe pee s ralad . Byl esi d u ru m l arda, yan t ver
me yeten e i m hi de k s t l o l m amas n a ra men, balan
g taki vurularyla bozg u n a ura m , y k l m ve ye n i lgiyi
kab u l l en mi olarak ay m aceleyle yudumlad m . Kahve
han eyi terk ederken bile susmamt ve ard mdan kfrleri
s ra l amay srd ryord u .
Londra'da 9 0 0 b i n kadar i nsan kiralarda sr n rken ,
gene 900 b i n kadar i nsan da yasal ol mayan yerlerde, kt
sa l k ko u l lar nda yaa m lar n srdrmektedir. Bu arada,
38 b i n kadar i n sa n da s n m a evl eri n e kaytl gr n mekte
d i r ki , b u ral ara halk aras nd a yatakhane szc u yg u n
1 53

b u l u n m utu r. Kck yap l a rd a n , dev yap l ara kadar e

itl i d i r bu yerler ve bu yerler orta s n flarca v n kayna
d r. Yal n z b u ven l eri n m utab k o l d u klar bir y a n vard r, b u
ralar n otu ru l amayacak d e n l i kt o l m as d r. Ktden kas
t m udur: Dam n akmas ya da d uvarlar n atlak patlak ol
mas de i l , bu radaki yaam n s kc ve paralay c bir n ite
l i k iermesidir.
ou kez b u ralar, yoks u l i nsanlar n oteli olarak tan m
l ansa d a , dalga gem e n i n b i r baka eki lde ifadesidir b u .
nsan n yal n z kalmak isted iinde otu racak bir odas o l ma
d g i b i , saba h n ilk kl ar o rtal sarmaya balad nda
yata ndan kal d r l r ve her akam bir baka yerde, cret
kar l kalab i l i r. B u n u bir otel yaa m ol arak tan ml ayabil
mek i i n , ok faz l a iyimser o l mak gereki r.
Syled i i m eylerden, belediye konutlaryla ii evleri
n i kt ledi i m sonucu ka rt l m as n . Tam ters i n i sav l yo
ru m . Bylesi yerlerde iiye, ded i i n i n kar l de i l , ok
daha fazla eyler veri l mektedir. Sz kon u s u etmek i stedi
i m ; bir btnsel l i k olmamas d r.
Kald m i i n bi liyoru m , kk bar nma yerleri b i rer
dehet yuvas d r. i m d i biz, bu kk yerleri bir yana b ra
kp, byk yerlere geel i m .
Wh itechapel yak nlar ndaki sz kon u s u yerlerden biri
ne g itti m . Hemen hemen, bt nyle ii lerden oluan in
sanlar n oturd u u b u yap da giri, sokaktan mahzene do
ru b i r inile ba l yord u . kisi uzu n , biri geni, oda vard
burada.
i l e r yemekl'e ri n i h az rl yor ve p i i riyorlard . Kendi
yeme i m i piirmek iin h a rekete gemek isted i i mdeyse
de, ierideki koku m i d e m i alt st ett i . B u n u n zeri n e ken 1 54

d i m e yemek piirmekten vazgei p, yemek yapa n l ar izle

meye, o n l a r gzl emlemeye balad m . Kar mda, h e n z
i i n d e n y e n i d n m b i ri oturu yord u v e ekme i n i , masa
n n zeri n e yay l m ol arak d u ra n tuza bat r p bat r p yi
yord u . S a n ki ekme i n i b a n d ey tereya i m i es i n e
tat ald h avas ii ndeyd i . Z a m a n z a m a n da n nd eki
ayda n y u d u m al yord u . N e s a na bakyord u , n e de so
l u n a , byk bir sessi z l i k haki m d i gr n m n e . Ta m kar
s nda o l d u u m halde ben i m yz m e b i l e bakm a m t .
Lo odaya b i r sess i z l i k egem e n d i . B i r ara kk R o l a n d
g i b i d n meye ba l ad m . B ylesi b i r ceza i i n n e yap
m t b u i n s a n l ar?
Fakat m utfak taraf nd a b i r can l l k havas vard , oradan
sesler gel iyord u . O yana yne l d i m , ama bu yneliimle bir
l i kte ken d i m i sokaa atmam b i r o l d u . Kokuya dayanama
m t m . Bi raz sonra dnp be peni deme yapt m ve bir
kab i n sat n ald m . Yukar katta b i r bilardo masas ve bir do
lu satran tak m vard . Genler masalarn ba nda d u ra
rak, s ra n n kendileri ne gelmesi n i bekl iyor, yal lar otu rd u k
lar yerde sigaral ar n tttryor, gazeteleri n i okuyor ya da
elbiseleri n i n y rt k yerleri n e yama yap yorlard . Genleri n
n eeleri n e kar n , ya l l a r bel l i b i r hzn ieris i ndeyd i l er,
bu ayr m kes i n ol arak gze arp yord u .
Bodru mdaki odalarda o l d u u gibi , b u ras da i nsana b i r
evdeymi duyg u s u n u verem iyord u . Sizler y a da b e n i m gi
bi, evi n n e oldu u n u deneyi m l e riyle yaam i nsanl ara bir
ev duygusu veremeyecei gayet a kt . Duvarlara i l itiri l
m i yaz l a r kanal yla, i nsan lar n burada n as l bir davra n
iinde o l m alar gerektii b i l d i ri l iyord u . Saat o n d a klar ka
pat l yor ve uyumaktan baka are kal m yord u . B i r ara, g1 55

revl iden izin alarak at kata kt m . Aaya i n erkense,

uyuyan bir dolu i nsan n aras ndan get i m . Kabi nl er, i nsan
lar n en ok rahatl k duyd u klar yerlerd i . Bir dar yata n ya
n s ra, soyu n m a ii n i n gerekleebil ecei kadar bir bo l u k
vard . Yataksa gerekten temizdi v e kus u r araman n a n l a
m yoktu . Beni mse tam ol arak syl emek isted iim ey, bu
rada i n san n gerek anlam y l a yal n z o l amayaca yd .
Bu oday gzn zde can l a n d rabil mek ii n , blnm
gverci n l i kleri a n msay n . H e r gvercine ayr b i r blme . . .
Tavansz b i r oda ve i nce duvarlar. . . Yan n zdaki kom u n u n
de i l horlamas , nefes al n bile d uyabi l iyors u n u z , e n
ufak hareketi nden haberdar oluyors u n u z . Bu o d a , saba h n
erken saatlerine kada r sizin k u l l an m n zdad r. e riye her
hangi b i r eya koyamayaca n z g i b i , kap y da ieriden ki
l itleme hakk n a sahip de i l s i n i z . Eer yatakh anelerde, d i
er g n l e r de kalmak isterseniz, b u ku ra l l a ra o g n l er i i n
de u y m a k zoru ndas n z. K u rallar, kii l i i n i z i n b u rada h
kmsz o l d u u n u s i z e duyu rur, yneticiler; s i z i n en ufak b i r
kii l i i niz o l d u u n u kes i n l ikle kab u llenemezl er.
B e n , i i n i biti ri p evi ne dnen ii n i n , kendisine ait b i r
odas n n ol mas gerektii tez i n i savu nuyoru m . S a h i p oldu
u bu oday , i stedii zaman kil itleyeb i l mel i , b u rada yal n z
kal ab i l m e l i , gazetes i n i , kitab n okuyabi l meli v e istedii za
man da sessizce d nebi l me l i d i r. D arya dolamaya
karke n , bazen cebi nden karp b a z eyleri n i de bu raya
b rakab i l me l i d i r. D uvar na aile bykleri n i n , ken d i s i n i n ve
ya sevg i l i s i n i n ya da istedii herhangi b i ri s i n i n res m i n i asa
b i l m e l id i r. u ifadeyi ok a k b i r eki lde d i l e geti rebi l meli
d i r yan i : " B u ras ben i m . D nya, kap n n n nde a n l am n
yiti ri r, ieri n i n tek egemen i benden bakas deildir. " Byle
1 56

bir yu rtta ii n i daha iyi yapabi lecek ve daha iyi bir vatan
da olacakt r.
Yoksu l i nsanlarn yatakhanel erinde b u l u n u p , o n larla
konumalar yapt m , uyuyan b u i nsanlarn yatak aralar nda
dolaarak onlar gzlemled i m . Yalar yirmi ile k rk aras n
da deien genlerdi t m de. Daha ya l olanl ar, ii otel
leri n i n paras n deyecek d e n l i kazanamazlar ve o n l ar n
yerleri yoks u l lar evidir. Genlerin ou yak kl yd . Yzleri
ve boyu n l ar kad n pckleri n e ve doku nul a r n a l ay kt .
Yaam n bu kesitinde birtak m gzel birliktel ikler kurab i l i r
lerd i . Dol udizg i n bir sevgi yaayabi l i r, kad nlar n m utlu k
l abi l i rlerd i . E rkeklere zel o sertl i k grnt leri , b i r kad n n
yum uak doku n uu alt nda eriyip yok o l u r, y u m uayabi l i r
d i . Oysa onlar bir kad ndan yoks u n , her biten g nde bi raz
daha se:tleiyorlard .
O zaman, kad n n onlar ii n n e a n l am ifade etti i n i , ya
amlar n i n neresinde olduunu sord u m . Yan tlar ksa, ke
sin ve dolambas zd : "Bizim i i n kad n , bir orospu n u n ku
ca d r. "
Oras Lemen Soka 'yd . P iccad i l l y y a da Waterloo yo
l uydu . . .

1 57

21 .
GVENCES OLMAYAN YAAMLAR

Konutu u m adam ok kindard . Ona gre kars n n

urad y k m n nedeni do rudan doruya yasalard . Ola
y n o l u bii m i ve tre yan , bizi hi mi hi i lgilendirm iyor.
Bizi i l g i l e n d i ren bl m ; kad n n boanmak iin yarg ya ba
vuruu ve n etice olarak da mahke m e n i n kad na, h aftada
on i l i n n afaka balamas . Kad n bu parayla , h e m kendisi
nin, h e m de be ocu u n u n gei m i n i salayacakt r.
Kindar adam bana: "Bana bak . . . yle dn, bu on i
lin taraf mdan de n m edi , denemedi. B i r kazaya kurban
g itti m . Koleradan vefat ettim , sakatla nd m , yryemez ha
le geldim ya da imdi dnemed i i m bir ters l i k geldi ba
m a . O zaman, b u kad nl a ocu klar n h a l i ne olacak?" diye
sord u . Sonra da ac l ac l ba n sallay p : "On u n iin a rt k
u m ut diye b i r ey kal ma m t r. Yapabi lecei yegane ey
yoks u l l a r evi n i n yol u n u tutmakt r. O ran n da cehennemden
hibir fark yoktu r. Yoks u llar evi ne gitmese, ok daha kt
duruml arla kar kar ya kalacak. Benimle g e l , bak sana
ne gsterece i m . G e l i rsen eer, b i r srs b i r arada yaa1 58

yan, uyuyan kad n gstereyi m . H atta daha da kt lerini bi

l iyoru m . Ba m a bir ey geldi i nde kad n n d u rumu hi de
i a c ol mayacak."
Adam n psikoloj i k d u ru m u n u n bir i ncelemeden geme
si n i n doru bir hareket olaca kan s nday m . Fakat bu
adam n doru b i r tespiti var: Her eyde n nce, kar s n n
gvencesiz bir yaam n n olduu n u n ay rd nda. Dnd
tek ey, i grmezse, gre m ezse kars n n dece i du
ru m u n n e olaca yd .
B u olay n bi raz d n a k p , benzer durumda olan yz
b i n lerce kii n i n ayn dertleri ta y p , yiyecek b i r eyler ara
d n ve yatacak yer d ku rd u u n u grrz.
Say lar i nsana ak n l k verecek boyutta. Londra'da
1 .800.000 kii yoksulluk s n r nda ve alt nda olarak yaa
m n srd r r. 1 .000.000. kii n i n ise yaamdaki ufku , ald k
lar haftal kl aryla s n rl d r.
S n rda ve s n r n alt nda yaayanlarla, bu b i r m i l yo n i n
san n aras nd a yal n zca b i r haftal k mesafe vard r. B i r haf
ta srecek bir isizlik b u n l ar da yoksulluun gbei ne ta
yacakt r. ngiltere'n i n Wal les' nda n fusun yzde on seki
z i , yaa m n srd rebilmek iin kilise n i n yard m na gerek
si n i m duymaktad r. Londra B el ediyesi n i n yapt i statistik
lere greyse, bu i nsanlar n say sal ifadesi yzde y i rmi b i r
d i r. Yaamak iin kil iseye s n makla, yoksu lluun aras n
d a baya byk farkl l klar vard r v e Londra Belediyesi bu
gn itibariyle 1 20.000 yoksula, bakmaktad r. Londra'da her
drt kiiden b i ri yard ma gereics n i m iinde lrken , ng i lte
re m paratorl uunda 8 . 000.000. kii al kla yz yzeyke n ,
20.000. 000 kii d e , d nya n n yaam standard g z n r: e
al n acak olur?a, g d u ru mdad r. Londra'da yard m a g e 1 59

reks i n i m duyan kiileri , say l arla daha yak ndan incelemek

yararl olur diye dnyoru m .
1 886'dan 1 893'e kadarki y l l a r d i kkate alacak o l u rsak,
yoks u l l u u n saysal ifadesi en az Londra'da grlen bir du
ru m d u r. 1 893'ten sonraki y l l arda yoks u l l u k giderek a rt
kaydetmi ve sonu olarak yoks u l l u u n en fazl a izlendii
eh i r kon u m u n a g e l m itir.
Yal l k, yoks u l l u u n bel l i bal neden l e ri n i n en ba nda
yer a l r. Ya l l izleyen neden kazad r. Kocan n , baban n
ya d a eve ekmek ta yan kii n i n l m veya sakatl ha
l i nde, yoks u l l u k hemen boy gsterir. ocuu olan bir ka
r kocay ko n u ol arak alal m . O n l a r h aftal k olarak kaz a n ,
lan y i r m i i l i n l e yaamlar n s rd rmektedirler v e bu para
n n h e r hafta gelecei u m u duyla yaayacaklard r. B i r yan
dan da korku , yarlarndan hibir zaman ayr l maz. Onlar g i
bi yaayan b i n l erce a i l e vard r. Bu para, o aileleri ancak
ayakta tutmaktad r. Ve bu ayakta d u ru , uzun vadel i deil
d i r, a i l e n i n gel ecek g vencesi yoktur. Baba n n ba na bir
kaza geliyor; lm ya da sakat l a n m a olabi l i r. Anne bu du
rum kar s nda ne yapacakt r? ki seenekle kar kar ya
d r. B i rinci seenee gre, ocuklar n birer dilenci olarak
sokaa terk edip, ba n n aresi n e bakmak. . . Ya da ocu k
lar n hayatta kalab i l mesini salamak iin, b i r f rsat d k
n n n yan nd a ok az bir para kar l geceli g ndzl a
l acakt r. Bu trden f rsat i yerleri nde alan kad n l ar,
eer kocalar h ayatta ve al yorsa, kazanl aryla aile bt
esi n e ancak k k b i r katk salayab i l i rler, ama sz kon u
su al an kad n bir d u lsa, y a n i yal n zca o n u n kazancyla
aile, yaam n s rd recekse, bu d u rumda ocu klar ve
kendisi a ncak s n rd a b i r yaam s recek, l m kendi s i n i ve
ocu klar n kurtar n caya de i n srnmesini srd recektir.
1 60

Bu d u rumdaki al a n kad n larn kendileri n i ve ocukla

r n gei ndirebi l meleri n i n olanak s n rlar iinde olmad n
bel i rginleti rebilmek iin biraz sonra iki rnek verecei m . r
nekler, ngi ltere'nin ok satan iki gazetesi nden aktar l m tr.
B i r baba, k z ve arkada n n kutu yapt klar n ve gros
ba na sekiz buuk peni kazan d klar n gazeteye a n l at
maktad r. Kzlarn reti mleri d rt gros. Bu i iin harcama
l arysa, yal n zca yol paras olarak sekiz peni tutmaktad r.
Ayrca eti ket iin iki pen i , yap trc iin i ki buuk peni ve
i p l i k i i n se bir peni. Yan i kzlar, bir g n l k al malar n n
kar l olarak on buuk peni kazanmaktad rlar.
ki nci ol arak ve rece i m rnek ya l b i r kad n a ait. Yar
d m istedii yer Luton Gard i n a . apka yaparak para ka
zand n sylemitir, ama kazanc n n azl neden iyle ii
n i b rakm t r. ki buuk pen iyi apka ba n a kazanmakta
d r, bu paray kazanabilmek ii n has r kendisi alacak, rp
d i kerek mamul hale getirecekt i r.
Ana ve ocuuna i l iki n rne i mizde, bu i nsanlar
cezay herhangi b i r nede nden tr hak etmi deil lerd i r.
Bir kaza meydana gel mitir ve eve g e l i r sa layan erkek
yok o l m utur, olan yal n zca b u d u r. B u l u n d u kl ar ortamda
her ey rastlantlara bal d r, koruyucu hibir n lem al n
mam t r. n san n b u rada, bir a n d a uuru m u n dibi nde ken
d i s i n i b u l mas s k rastlanan eylerdendir. Souk say lardan
rnekle meye gidiyorum gene :
Sir A. Forwood'un yapt birtak m hesaplamalara gre,
ylda 1 400 iiden biri lmekte , 2500 iiden biri a r eki l
de yara l a n makta, 300 iiden b i ri sakat kalmakta ve sakat
l s rmekte, her sekiz iiden bi riyse geici sakatl k geir
mekted i r.
Altta Kalanlar

1 6 1 /1 1

Bu say lar yal n zca sanayi kesi m i n i ifade etmekted i r,

gettolardaysa durum ok, hem de ok korku ntur. Bat ya
kas n n ya ortalamas elli be ike n , Dou yakas nda bu ra
kam otuz olarak saptanm t r. Yani bir Bat yakal n n mr ,
Dou yakal n n mr n n i ki kat d r. Uygarl n gbei ndeki
bu i n sanlar aras ndaki kayp, sava d u ru m u ndaki nden ok
fazlad r. ng i l iz sanayis i , her yl be yz bin yitik i nsan yara
t r. Bu i n sanlar ya l rler ya da sakat kal rlar.
Bat yakas nda ocu klar n l m ora n yzde on sekiz
i ke n , Dou yakas nda yzde e l l i be g i b i bir orana t rman
maktad r. Lon d ra'da yle sokaklar vard r ki , b u rada yaa
ma gzleri n i aan ocuklar n yzde e l l i s i , i ki ya na varma
dan l r. Geriye kala n ocuklar n yzde ellisi de be ya
n a u lamadan yaama gzleri n i yumar. Denebilir' ki , b u ra
larda korku n b i r katl iam h km srmekted i r.
Sanayi i n , savalardan daha ok kay p verd i i n i Liver
pol t p grevl i s i n i n haz rlad raporlardan ka rtabi l i riz.
"Genell i kle , evleri n ii ve baheleri ok az bir g n e
al r. Evlerde haval and rma sistem i yoktur, d uvarlar uzun
s re pislii e m mitir. Pencere ilerine iek kon ab i l i r, ama
bunun pratik h ibir geerli l i i yoktur. n k hibir bitki by
lesi pis hava n n egemen olduu yerde yaayamaz."
Bir dolu ii bu rada teh l i keli mesleklerde al r. Yaam
lar gve n l i k iine al n mam tr. Onlar sarmalayan teh l i ke,
savataki nden ok daha byktr. Keten sanayiinde, kete
n i n haz rlan , yani o n u n y kanmas ve ezilerek inen me
s i , b ronit, zatrree gibi hasta l i kl ar beraberinde geti rir. Ta
rama blmndeyse , havay saran tozun i n ecei ve k me
lenecei yer, dorudan doruya i nsan cieridir. On yedi ya
nda tarama bl m nde ie balayan gen b i r kz n , otu1 62

zuna vard nda tutunacak b i r d a l kal maz ve der. Ki mya

sanayi i nde al an ve gl i n sa n l ar aras ndan seilen ii
leri n byk blm, krkna u lamadan leceklerd i r.
mleki l i k konusu nda D r. Arlidge' n i n syledikleriyse
unlar: mlek tozlar i nsan b i rdenbire ldrmez, b u toz
lar n cierl e rde yava yava b i rikmes i , ast ma yol aar ve
cierlerde al tutmaya balar, s o n u gene l mdr.
stbe sanayii nde al a n b i r gen kz n yks n
d i n leyel i m :
"Gen kzda kans zl k hasta l ba gstermi v e dile
ri m avilemeye balamt r. Bu mavil eme, di etl erinde
grl meyeb i l i r. K zdaki kans z l n yan nda bir de zayfla
m a balam t r. Ama zayfl k o denli yava gereklemi ki ,
n e g e n kz, ne de arkadalar fark etm iler. Ba arlan
ortaya km, s i n i r sistem i bozulmu. Ard ndan yz n n
yar s nd a g ariplemeler gr l m v e giderek bed e n i n i sar
m bu d u ru m . Gen kz, saral ym as na titremeye ba
lar. Bayg n l k hall eri g e l i r st n e ve g iderek s klamaya,
artmaya balar. Son u nda bylesi bayg n l k gei rdii bir
gn l r gen kz. Bu sanayide al anlarda, ara s ra kr
l k vakalar n a da rastlan r. H asta l k s ras nda l g nca dav
ran lar, melankolik gr n m de sergil enebi l i r. H asta n n b u
d u ru md a ku rtulduu da grlebil i r, ama y a geici b i r s re
ya da tm yaam boyu nca kr de kalabi l i r."
Bir baka rnek:
C h a rlotte Raffety, sal kl g r n m , gzel yz ve v
cudu olan bir kad n d r. Hi hastalk yz grmem itir. Ta ki
stbe sanayiinde al maya balayana kadar. B u i ko
l u n a g i rd i kten bir sre son ra hastalan r. D r. Oliver, o n u m u
ayene ederken di etl eri nde m avileme tespit eder. B u ma1 63

vi leme, zehirl e n m e n i n balang c d r. Doktor, bir sre son

ra hastal n a rlaaca n syler kad na. Kad n , doktora
ikinci kez gider, hastal a rtm t r. Doktor hakl kar ve ka
d n l r.
B i rka rnek de ku r u n zehi rlen mesi zeri ne olsu n :
Mary A n n Toler, o d a h i hastal kl a tan mam birisidir.
e balad ktan sonra kez kriz gei rir, iten ayr l r. Ama
ge kal m t r. O n dokuz ya n d a yeniden benzer bel i rtiler
le kar la r, aradan geen ksa bir s re sonra da az k
pkl e r ii nde yaam noktal a n r.
Mary A. gl b i r kad n d r. Yirmi y l ku r u n fabri kas nd a
al mas na ramen yal n zca b i r kez kriz gei rmitir. Sekiz
ocuk s a h i bi o l m u , fakat h ibiri yaa m a m t r. Bir sabah
ayna kar s nda sa n tara mak iin kol u n u kald rmak iste
d i i n d e , gc n n kal m ad n fark etm i tir.
E l i zabeth H . yirmi be ya n d ad r ve be ayl k bir al
man n sonras nda kar n a r l ar ba gsterir. Fabrikas n
deiti ri r, iki y l l k b i r al ma daha yapar v e sal n bt
nyle yitiri r. Sonu, ku r u n z e h i rlen mesinden kaynaklanan
lmdr.
Bay Vag u h a n , doma m soylard a n yle sz eder:
" stbe fabrikas nda al anlar n ocu klar , d nyaya,
nceden belirlenmi kaderleriyle gz aarl ar ve krizler ge
i rerek ok ksa zaman s o n ra da gzleri n i d nyaya kapar
lar. B u ocu klar ya doarke n sakat olarak d n yaya g e l i rl e r,
ya da d a h a b i ri nci yalar n b i l e tam a m l ayamadan l rler. "
Sizlere s o n ol arak a n lataca m i nsansa, bu savaa ,
h ibir kazan m a a n s o l m a d a n kat l an on yedi ya nd aki
H arriet o l acak. H arriet A. Wolker. B i r e m aye fabri kas nd a
al rken h asta l a yaka l a n m , hasta babas ve kardei
1 64

a o l d u u n d a n ke n d i hasta l n sakl a m , her g n i i n e

yaya ol a rak g i d i p g e l m i v e b u g n l e r i i n d e a l t kilo met
re yol yap m t r. l myse on yedi ya n bitirmeden ol
m u t u r.
Tm bu a n l att kl ar m n yan nda, ekonomik bunal m lar
da iil e ri n y k m na yol aar. Bir ekonomik b u n al m n ol
mas d u ru m u nda, yal n zca hafta l k kazanla ilgili olan ii
ler, b u h aklar ndan da o l u rlar. Bylesi b u n al m l a r son ucu
ite n kar l a n ii l e r, o u n lukla ye niden ie al n mazlar.
B i r sendika topl ant s nda u n l a r syl eniyord u . azl
nedeniyle, ii lerin e l i n e drt aydan beri , haftada a ncak
drt be i l i n gemektedir. Bu isizl i i n neden iyse, gemici
l i i n iine dt kmazd .
al an lar n ya , b u d u ru md a nemli bir faktr deildir,
gen ya d a orta ya l o l m alar b i r eyi deitirmez. al r
ken orta halli bir yaam ve yal l kl ar n d a gve nceden yok
s u n l u k. Yaamalar bt n yle o layla r n gelii m i n e ba l ol
d u u gibi, olayl ar n gelii m i nde de i n isiyatif ku l l an acak d u
rumda deil lerd i r. Eer bu i nsanlar sanayide al acak
o l u rl arsa , zaten t m teh l i keleri gze a l yorlard r. E rkek iin
en iyi yol , ord uya kaydol makt r. Kad n i i n de rahibelik ya
da hemire l i k yapmak . . . Her i ki d u ru mda da ev ve ocuk
derdi ta mayacaklard r, ama yalan malar onlar iin ce
h e n n e m i b i r d u rum ol acakt r.

1 65

22.
NTHAR

nsan deeri n i n s f ra yak n olduu b u blgede, m utlu

luu yakalamak da olanaks zla m sa, gayet a kt r ki , in
ti h arlar da yayg n laacakt r. B u yayg n l k ylesi ne b i r art
kaydetm it i r ki , g n l k gazetelerde b u dorultuda b i r s r
haber kmaktad r. ntihar n eden iyle polis mahkemeleri n e
kanlar, sarholarla e dzeyde gr l p , eit ileme tabi
o l u rlar.
Times Polis Mahkemesinde bylesi bir olaya ahit ol
d u m . Gzlemleri m i n ve d uyu m l ar m n gcyle v n rd m .
stne stl k , insanlar hakk n d a pek ok bilgiye de sahip
ti m . Oysa , ne yaz k ki , mahkeme salonuna g i rdiimde ap
tal l a m t m . Kavga edenler, kar lar n dayaktan komaya
sokanlar, sokakta yatanlar, sarho olanl ar, kumar oynayan
lar, h rs z l ar, sokak kad nlar , yasa ineyenler byk b i r
s rat i i n d e mah kemeye kar l yorlard . San klar n b u l u n
duklar bl m , mahkeme salon u n u n o rtas ndayd . nsan la
r n b u raya geti ri liiyle, gt rl aras nda geen zaman
ok k sayd .
1 66

al nt bir mal , i bulamamas yznden satan ; b u n u

a o l a n kar s v e ocuklar i i n yapan adama veri len bir y l
l k hapis cezas n dn yord u m ki, san k blmesine yeni
biri al n m t . Bu ah s n yal n zca ad n n Alfred F reman ol
d u u n u duyd u m , suu n u n cinsi n i ise d uyam a m t m . Tan k
olarak d i n lenen i nsan, kendisi n i B rita n i a kanal beki s i n i n
kar s ol arak tan t m t . Gece yar s suya bir eyin dt
n d uyuyor ve koup geldiinde, tutukluyu kanal n iinde
b u l u yor.
Gzleri m , tutuklu sandalyesi nde otu rmakta olan gen
adama kayd . Suu i ntihara teebbs etmekti . D u ru m u n b u
o l d u u a n l a l m t . Yorgu n b i r grnt serg i liyord u , u m u r
samaz davra n yord u . Kahverengiye kaan salar, a l n n a
dk l m t . Yz y pran m t , fakat ocuksu ifadesi h e n z
kaybolmam t .
Kanal beki s i n i n kar s : "Evet efendi m , " d iyerek kon u
mas n a kald yerden devam ett i . "On u , kanaldan ben
kartt m . evrede b u l u n a n i nsanlardan yard m i steyerek,
pol ise ben elleri m l e tes l i m etti m . "
Yarg , kad n gcnden tr kutlarken , salonda b u l u
n a n l a r g l t. Oysa ben, kar mdaki b u genci h a l a oc u k
olarak gryord u m . B u ocu k, kanal n deri n l i kleri ndeki a
m u ra saplan arak yaa m na son vermek istemiti. Ortada
g l n ecek hibir ey yoktu benim kan ma gre.
Kad ndan sonra, bir adam geti tan k yeri n e ve

genci n

yaam konusunda bilgi verd i . Bu adam Alfred'in ustaba

s yd veya b i r zamanlar ustaba s yd . yi bir ocuktu Alfred,
ama ba n dan b i r s r olay gemiti . Geim s k llts eki
yorlard , a n nesi ise hastayd . Annesin i n hasta l onu yle-

1 67

sine zyordu ki , iini bile d o ru d rst yapamayacak den

li etki alt ndayd . Ustaba s onu iinden karmak zoru nda
kal m t , nk bu doru ltuda bir bask alt n a al n m t .
Yarg , bl m e n i n iindeki gence dnerek: " B i r ey sy
leyecek misi n ?" d iye bir soru yneltt i . ocuk ak n l am
t ve bu ak n l henz geme miti, kendi ken d i n e m r l
dan yord u .
Yarg , sab rs zca: " M e m u r bey, b i r bak ver, n e d iyor?"
diyerek b u kez i ri yar , mavi niformal adama soru s u n u
yneltti . Ada m , kul aklar n , gencin d u daklar n a yapt r rca
s na yaklat rd ve d i nledi. Sonra d a :
"ok zg n o l d u u n u syl yor."
Yarg : "Onu cezaevine geri yol l ay n . " diyerek yen i bir
davaya geti . Tan kl a r yem i n leri n i ettiler. Zavall Alfred ' i n
yarg la n m as , s re olarak y a be daki kayd y a da b u n a ya
k n d . Yen i davan n konusu , al na n bir altayd ve suu b i r
b i ri n i n st n e ata n i ki kii va rd ortada.
B u rada d i kkati eken temel mesele, inti hara yeltenen
i n san lar n , b u ii n as l becerecekleri n i n bilgisi n i ta mama
laryd . Baar y sa lamadan nce, b u ii bi rka kez tekrar
lamak zoru nda kal yorlard . B uysa, yarg larn ve m e m u r
lar n gereksiz yere megu l edilmes i n e yol ayor, kim i za
mansa baar s z l a baya b i r kzg nl k gsteriyorlard . B u
mahkemelerde zaman zaman azarl amalar da oluyord u .
S . B . Mah kemesi n i n baka n R . S . gee n l erde i ntihar g i rii
m i nden yarg l a n a n Ann Wood'a yle k m t : "Eer bu
n a istekli ydiyse n , neden beceri ksiz davrand n ? nsan su
y u n alt n a i nd i m i , bitiri r ii n i ! Ka kez d i r bizleri meg u l et
tii n i n fark n d a m s n ?"

1 68

Sefi lce b i r yaam , yoksul kal ma, yoks u l lar evi korkus u ,
i nti har g i riimleri n i n bal ca nedenleri d i r. Btn iiler i i n
geerl i l i i n i koru r bu nedenl er. E l l e n H u g e s : "Yoksu l l a r evi
ne g i rece i me, yaa m m a ken d i m son veri ri m . " demiti .
aramba g n , kanaldan kar l a n kad n cesed i n i n tehi
si iin s l i ngton M ahkemesi ne kad n n kocas a r l m t .
Adam , pey n i r i malat iiyle u ra yormu v e iflas etm i.
Sonras nda adam, ku rtu l uu yoks u l l a r evi nde grm, fa
kat kar s b u n u kabu l etmemi, oraya gitmeyi reddetmi.
Kad n iin j ri yeleri yle b i r karar vermit i : "Geici l
g n l k son ucu intihar!"
Veri len bu karar, gerek anlam yla bir sutur ve b u rada
sergilenen kan u n , yalandan baka bir ey dei l d i r. nsan
lar, kan u n u n gc n arkalar na a l p , yalan sylem eyi al
kan l k h a l i n e getirmilerd i r.
Geenlerde, akrabalar taraf ndan redded i l ip , sokaa
at l m ve fahielik yapm bir kad n n d u rumas vard .
Kad n , nce ocu u n a afyon ru h u iirmi ve ard ndan da
kendi imi. Ama len yal n zca ocu k o l m u, kad n kurtul
mu. Kad n n ald ceza on y l "hapisti . Ci nayet ilem ekten
mahkum olm utu . Oysa bu karar btnyle b i r haks zl kt .
Eer kad n d a l ecek ol sayd , a rd ndan yap l acak sula
ma, geici lg n l k sonucu i nti har o l acakt .
E l l e n H uges olay n biraz aal m ve ol aya deri n l emesi
ne g i re l i m . Geici bir lg n l k neticesi koca, s l i ngton yok
s u l l ar evi ne gitmi ve kad nsa, gene geici bir lg n l ktan
sonra Regent Kanal ' n tercih etmiti . B u n lardan hangisi n i n
ye tutu l aca yal n zca kiisel b i r tercih soru n u d u r. B e n her
iki d u r u m u da bilen biri olarak, kad n n g itti i yolu izlerd i m ,
y a n i terci h i m i kanaldan y a n a yapard m . Ve u n u da syle1 69

meliyim ki ben , ne E l l e n Huges, ne de bakalar ndan daha

l g n birisiyi m .
G n mz d nya i n sa n , eskiden olduu g i b i , doayla
olan i l i kisi n i kab u l l e n i p , ona boyu n emiyor. B u g n n in
san , kyaslama yapmay becerebi l e n , kendisiyle tartabi
l e n , d ncesi gelimi bir trd r. Akl n kullanarak yaa
may kabu l de edeb i l i r, reddetme hakk n da kullan r. Ya
am , n as l ki i nsano l u n a zevk verebildii g i b i , ac da veri
yorsa, i nsan da seme hakk n a sahiptir.
Geici l g n l k ! Aptal bir cmle, bu yal a n l ar bu cam baz
l klar hep aptalca ! Kar n lar tok, g iysileri bol i n sa n la r n ba
vurduu bu d i l cambaz l klar n n ard na s narak, soru m l u
l u kla r n d a n ka p , b i r sr ad i l i k tezgah l yorlar. D o u yaka
s n n gazetesi say l abi l e n Observer'den aa daki yaz y
s u n u yorum sizlere.
"Joh n n y King adl ii i ntihar g i ri i m i nde bul u nd u u i i n
m a h kemeye veri l m itir. aramba g n Bow P o l i s Karako
l u n a bavu ruda b u l u na n ada m , her t rden abay gster
mesine ra men , i b u lamamas sonucu a r dozda fosfor
mac u n u yed i i n i syl emitir. i n i n hemen tedavisine ba
l a n m ve midesi y kanarak mac u n kar l m t r. S a n k ,
yapt ndan piman l k duydu u n u syleyip, o n a l t y l l k i
yaa m nda sici l i n e kt b i r ey yaz l mad n , her h a n g i bir
su ilemed ii n i beyan etm itir. Mahkeme san , blge ra
h i b i n e yol lam t r."
Otuz iki ya ndaki Thi monty Warner ad l ii , i ntih ara
teebbsten mahkum o l m utu r. K u rtar l d anda syled ii
ilk ey udur: " B u ko n u d a kararl y m . "
B i r bakas , E l l e n G ray a d nda gen v e kibar b i r kad n
i nti h ara teebbsten tutu klan m t r. Pazar sabah saat se1 70

kiz b uukt u , 834 yaka n u mara l b i r polis, Be nworth Soka

' n d a yars bo bir ieyi e l i n d e tutan kad n yar bayg n
olarak b u l mutur. Afyon ru h u imi kad n n midesi y kan
m ve uyumamas iin bol bol kahve veri l m i tir. Kad n ,
lmden dndkten sonra, i ntihar nedeni olarak, evi n i n ve
bir tek dostu n u n olmamas n gsterm i.
Ben , i ntihara yelte nen kii n i n kesi n kes ak l l oldu u n u
sylemek istem iyoru m . Bylesi b i r d nce, intihar etme
yen ve i ntihara kal kmayan bt n insan lar n ak l l olduu
n u savlamak g i bi bir eyd i r. nsan n yatacak b i r yeri yoksa
ve yiyecek bir ey de bul amazsa, bu lg n l yapmak, ye
terl i bir neden olarak kab u l grmel i d i r. Gezg i n sat c lar n ,
iportac l k yapa n lar n y a d a b i r bl m i i n i n lg n l k kat
say s teki insan lara ora n l a d a h a fazlad r. Bu i n sa n l ar ya
amlar n , ancak g n l k ola ra k srd rmektedi rl e r ve son
raki g n n ya da daha fazla uzu n zama n n program n ya
pamamaktad rl ar. Bu ad geen g ru ba g i ren erkekle rden
her y l o n bi nde 26.9'u l g n l k b e l i rtileri n i kuvvetli b i r eki l
de gstermektedirler. Kad n lardaysa b u oran 3 6 . 9 ' a kadar
kmaktad r. te yan d a n , yiyecei ve iecei gara nti a lt n
da o l a n askerlerde 1 3, iftilerdeyse 5. 1 ' d i r. u sonu k
y o r ortaya: Gezg i n b i r sat c n n l d rmas , oransal ol arak,
askerl i k mesle i n i yapanl ardan i k i , ifti l i kle uraanlardan
be kat fazlad r.
anss z ve yoksul i nsanl a r, l d rmaya msait insanl ar
d r. Srekl i biime br n m b i r yoksu l l u k, ki m i leri ni akl
hastahanesi ne yol larke n , ki mileri n i hapishane ya da lme
gt rr. Evi n i gei ndi rmek zoru n d a olan bir erke i n , ba n a
b i r y k m gel ecek olursa ve i aray p da bulam yorsa, bu i n
san n akl n ok kolay oynatabilecei e n nce d n l ecek
1 71

ey olmal d r. te yandan sz konusu olan sakat bir beden

se ve sevenleri n e ac veriyorsa, bu sakat bedeni n bir sre
sonra sakat bir kafaya da sah i p olmas olas l klar iine g i rer.
B i r ay nce yarg lanan Frank Cavi lla adl b i ri n i , bir ga
zeteci yle gzl eml iyor: "Siyah kv rc k sal , dzgn bu
ru n ve eneli, i nce b y klar olan bir adamd . zeri nde kur
u n i b i r ceketle gmlek vard . Gmlek yakas zd . "
Fra n k, Londra'da dekaratrlkle yaam n sa l yor, ka
zand para bol bol yetiyordu . kiyle aras olmad g i b i ,
evi n e v e ocu klar na dk n biriyd i . Kar s H a n n a i ri yar
bir han md ve ocuklar na iyi bakmak, o n lar p r l p r l g iy
d i rmek en byk ze l l i iydi. ocu klar, C h i lderic Road'da
bir okula gid iyorlard .
B i r g n her ey bitti. Frank, Bay Beck adl b i r mteah
h i d i n yan n d a al yordu ve patro n u na ait Tru ndley Road
yak n lar ndaki b i r evde otu ruyord u . Attan den patron Bay
Beck l m t. Frank iin de bu i yaam bitmi ve bir ye
nisi n i b u l mas gerekiyord u .
B e n i m b u an latt klar m o n sekiz a y nce gerekleiyor.
Bu s re ii nde gen adam y l mad , b i rok g i riimde b u l u n
d u . Batavi a'da odas o l a n b i r eve ta n d . A m a arad
g i bi b i r i b u l a m yord u . Gelip g eici ilerle geen zamanda,
kar s ve ocuklar n n al k ekti kleri n i gryord u . Kendisi
n i n de karn doymuyord u ve bir s re sonra hastal a yaka
land . Yiyecek b u l malar olanaks zlam t , ama bu d u ru
m u d arya yan s t m yorlard . ok g u ru rl u yd u l ar ailece.
As l y k m b u ndan s o n ra gerekleti. Savaa evet de
mi, a kal m , fakat kaybetm iti . B i r eyl l sabah , herkes
ten nce uyand , ceb i nden ak s n kard . nce kar s

1 72

Hanna' n n boy u n damar n kesti . Kar s n n ya henz otuz

t . So nra s rayla on iki ya ndaki ilk ocuu Frank' n , se
kiz ya ndaki Walter'i n , drt ya ndaki N e l l i ' n i n ve e n son
olarak da on alt ayl k ol u Ernest'i n yaa m na son verd i .
Polisleri , cesetleri n yan n d a oturarak bekled i . Polisler ieri
g i rdiinde, o olduka saki n d i .
imdiyse yarg c n kar s nda oturuyord u Fra n k Cavi l l a .
Eski mi ku runi bir ceket vard s rt nda.

1 73

23.

OCU KLAR

Tartmasz tek g zel bir ey vard Dou yakas nda;

sokaklarda dans eden ocu klar. Laternac larn bu yol l a r
dan gemeye balamas yla b i rl i kte, i nsan a rtacak den
l i ok sayda ocuk oynamaya balar. Ad m atmalar , yz
m i m i kleri , dnleri, u ar gibi ykselileri . .. Kaslar n geri l i
i, h i b i r dans oku l u nda b i l i n meyen bir hava yarat r.
Ben b u ocuklarl a bi rok yerde kon utum . Btn ocuk
lar ne kadar zekiyse, onlar da o kadar zekiydiler ve hatta
onlardan b i l e fazla zekiydiler denilebil i r. Gzel dleri vard ,
sevecen l i k ieriyord u . B u dler ylesi ne derin v e ylesi n e
duygu yklyd k i , a rmamak elden gelmiyord u . Mzii,
dans , ren kleri seviyorlard . zerleri ne geirdikleri y rt k p r
t k g iysi leri, onlar n g zel l i kleri n i perdelemiyord u .
Londra'da, b i r de fareli kyn kavalcs dola r o rta yer
de. ocuklar peine tak l rl a r ve yiti klere kar rlar. Onlarla
b i r daha b i r yerde kar l aamazs n z ve evrenizde de on
lar a n msatan bir ey kal m a m t r. U m utsuz b i r abayla
by m i nsanlar aras nda arar d u ru rs u n uz onlar. Ezik
1 74

yzler, yorg u n ve sa l ks z bede n l e r kar kar n za. o

cukl u klar nda ta d klar zel l i klerin tm yiti klere kar
m t r. Kar n za b i r kad n kar, kmtr, iki kokuyor
d u r, k saca sylemek gereki rse irenti r. Etekleri n i yukar
kal d rarak dans eder. te o an , o gze l i m ocu kl u k g n le
ri nden kalma tek gze l l i i , o dans ad mlar n gzlemleyebi
l i rs i n i z . evresi birden kalabal kl a r, kk kz arkadala
r o n u n yan s ra dans etmeye balar adeta. O da o n lara
bak p , b i r eyler hat rlamaya al arak gvdes i n i sall ama
ya balasa da, yapt klar kom i kl i e dnr. An msay p ,
dan s na katt ysa, yal n zca ok k s a s re n b i r and r.
Getto ocuklar n n i yi b i rer i nsan olabilmek ii n , yap la
r msaittir. Fakat getto b u n a i z i n vermez , ocuklar n iyi
yanlar n bt n yle ortadan siler, yal n zca kt yn l eri n i
serbest b rak r. O nl ar bt nyle ekip ldremez. B u o
cuklar a rt k, a r a r yok o l acaklard r.
Bu kn nas l gerekleti i n i nceki blml erde an
lat m t m . imdi sz P rof. Huxley'e devredel i m :
"Byk sanayi blgeleri n i bilenler, buralarda halk n geni
kesim i n i n korkun bir yoksulluk penesinde bulu nduun u n
ay rd ndad rlar. Fransz'lar n 'La Misere' diye isim verdikleri
bu d u rumu ylece tan mlayabil i ri m . Bedenin normal gerek
si n i mleri olan ve onu koruyan yiyecek, iecek ve s nacak
maddelerden yoksunluk. E rkek, kad n ve ocu klarn s n
d klar kt bar naklar; sa l k h izmetlerinden yararlanama
ma. Elenceden bu evrede anlalan ey, kalabal kl k ve
sarholuktur. Yayg n hastal klar, al k, ah laki anlay n olma
y ve giderek kuca na dlen yok olu. Sanayi blgesin
de al an ii n i n yaam , al k ve yoksullukla g i riilen , ba
ar ans olmayan kavgadan baka bir ey deildir. "
1 75

B u ko u l l a r erevesinde ocuklar bf r kmazdad r,

u m utsu z l u k iindedirl er ve si nekler g i b i l rler. l meye n ler
ise ba kl k kaza n m t r, i nsan st b i r. g sahibidirler ve
evreye uyum sa l a m lard r. Anne, baba ve ocu kla
birlikte , bir odada yaam s ryorlarsa, bt n gece n bet
lee uyuyarak dolaan farel eri koval yorlarsa, yete rli yiye
cekleri yoksa, koru n acak giysilerden mahru msal ar, bu or
tamda n as l b i rer iyi insan olarak yetieb i l ecekleri gayet
ak b i r eki lde gzk r !
Umutsuzluk, yoksulluk, duygusuzluk
Doumlanyla sarmalamaya balar on/an
Kfr, irenlik ve lanetler
Ninnileridir onlarm. . .
E rkek v e kad n , evl enip b i r oda kiralarlar. Aradan y l l a r
geer, yaa m l a r n d a h ibir o l u m l u dei ikli k o l m az , a m a
ocuklar o l u r. Tabii b u sre iers i n d e , adam n ba n a bir
kaza gel med iyse ansl d r. oc u u n doumuyla birl i kte ,
daha g e n i b i r yeri n gereks i n i m h a l i n e gelmesi ka n l maz
l a r. D nyaya bu yeni gelen yu rtta d a , yiyecek ve giyine
cektir. Yan i masraf y n nden b i raz daha eksilere i n m iler
d i r, daha geni b i r yere ta n mak yle d u rs u n , mevcutlar
koru malar m ucize h a l i n e gelmitir. Odan n iinde, dei l
dolamak, dnecek yer kal ma m t r.
Ve ocu klar sokaa b rak l rlar, g n l e r sokaklarda ge
meye balar. Zaman orada tket i l i r. Yalar on , on dr
de u l at ndaysa, art k sokaklardan ayr l maz olurlar ve
eer b i razc k anslysalar, yerleecek b i r yerleri olab i l i r.
S o n ra s ndaysa, gelecek zeri n e dler kurarlar. ocuk
kzsa ve h aftada be alt ilin aras nda bir kazanca sahip-

1 76

se, o n u bekleyen tek bir son vard r. B i r sabah Wh itecha

pel'de b u l u nan altm l k kibrit reticisi kad n n iine yuvar
land gerektir.
Dou yakas nda bir polis m a h kemesi nde grd m o
c u u n yz n hala an msar m . Boyu , san klarn oturduu
s ran n arkal n gemiyord u . ki ilin alm t ve yakalan
m t . Bu iki ilini almas n n n edeni , elen mek veya gez
mek iin de i l d i , karn n doyu rmakt .
Yarg sorgusunda: " Peki , paras n ald n kad ndan
niye yiyecek bir ey i stemed i n ?" ded i . Sonra ise yle s r
d rd soru s u n u : " stedii n y iyecei verirdi san r m ." .
ocuk k sa b i r yan t verdi : "O zaman da di lenci l i k yap
t m i i n h apse at lacakt m !"
Yarg c n kalar y u kar kal kt , ama yan t da kabullen
mek zoru nda kal m t . oc u u tan yan kimse yoktu . Ne
annesi vard , ne de babas . Balangc olmayan biriydi
san ki . S rden ayr l m t . Usuz bucaks z ormanda, zay f
lar ezip, gllere ezil erek nafakas n karyordu .
Getto ocu klar na iyi l i k etmek i steyen iyi l i ksever i n san
lar, kimi zaman o n l ar k rlara gt r rler. Bu ocuklar n ara
s nda bu tr yerlere g itmemi olan lar vard r. B i r yazar u n
l a r d i y o r : " B u bir g n sren gezi n i n , zeka zeri nde yapt
deiiklikler, hi de kmsenecek gibi deildir. Ko u l lar
n e , o l u rsa olsu n , kitaplarda g rd kleri k rlar ve ormanlar
zeri n e gerek bir bilgileri yokken , bu kk gezi , on lar b i r
zaman lar oku d u klar na i l iki n b i l g i lendi rmitir."
Eer ans l larsa, gnn b i ri nde bir k r gr rl er. Ya dier
g n l e rde ne yaparlar? Bunu n et olarak an layabi l mek ii n ,
b i r getto ocu u n u n , rah i be syledikleri n i d i n leyel i m :

Altta Kalanlar

1 77/1 2

"On ya nda okuldan kaarz. On e geldiim izde a

larz. On altya u lat m zdaysa, pol i s dvecek d e n l i ser
seri lemi b i r gen olmuuzd u r ! "
B u l u n d u u blgede, bir k z l a erkek ocu u n ormana gi
derken Rahip J . Cartmel Robinson'a anlatt klar b u n lar.
Dou yakas n n k kleri , sokaklarda dolamaya ba l yor
lar. Sokak keleri n i dn nce, ormana rast gelecekleri n i
san yorlar. A m a b u rada h e r ke ba baka yeni b i r soka
a a l yor. ocuklar yoru l u p kald r m a oturuyorl ar. Bir yar
d m sever kad n n mdahalesiyle geri dn yorlar.
R a h i p Robi n so n ' u n sokak ocu kl ar n a i likin olduka
b i l g i si var. Dou yakas n n H axton Soka ' nda, bi r ile o n
ya aras nda yedi yz oc u u n seksen evde yaa m n s r
d rd n ve : "ocuklar n darac k sokaklara t kt ra n
Lon d ra, e n doal h aklar olan g nei , yeil alanl ar o n lar
dan u zakl at rd nd a n , bu sz ed i l e n i n sanlar da n ormal
bir g e l i i m gsteremiyorlar," d iyord u .
E v l i b i r ifti anlat yor Rahip Robinson y i n e . Bu evl i ift,
rah i b i n b i r dostu n u n bodrum kat ndaki odas n ki ral am l ar.
yk yle: "Arkada m a , evi kiralarlarken i ki ocu klar ol
duu n u sylemiler. Fakat eve yerl emelerinden sonra
drt ocuk dolamaya ba l a m ortal kta. B i r sre son ray
sa be i n ci ocuklar do u nca, arkada m artk bu ii ta
m a m la m a l ar gerektii n i sylemi kendi leri n e . Arkadaa
b i ri , yasal yoldan evden atmas n sylemi bu i nsanl a r .
Fakat o , bu yola bavuracak d e n l i vicdansz olmad n
syledi bana."
Bir s re nce pol is, b i r evi basyor. Orospu lar s ust
yap yor. B u evde i ki de ocu k var. Haki m i n kar s n a ka n
ocu klar n babas , o n lar n b u ite b i r s u u olmad n sy1 78

lyor, bu oday ki ra ile tuttukl ar n , ei n i n de doklarda al

t n ifade ediyor. Ada m , haftada i l i n e baka b i r oda ki
ralayamad iin b u ray tutmak zorunda kald n hakime
yalvar r bir ifadeyle aktaryor. Yarg , ocuklar n bu bas k n
i l e bir i lg i leri n i n olmad n a i kn a olup, serbest b rakl mala
r n i stiyor, ama babaya i htar veriyor. htar n ned e n i , ocuk
lar n kt kou llarda byt l m esi olarak a kl a n yor.
Baka rnekler vererek, konuyu uzatmak gereksiz.
Londra'da safl k ve temizlik, d n yan n hibir yeri nde gr l
meyecek denli h zla yitiklere karmaktad r. B u rada Tan r
ya v e sa'ya i n anan lar vard r. Bu i nsanlar pazar g n le ri ,
d i nsel grevleri n i yeri n e getirmek ve Tanrya yalvarmak
zere kil iseye giderler. D ier g nl erdeyse, ocu kl a r n kan
laryla sl a n m kiralar n Dou yakas ndan toplay p st s
te yarl ar, bu i nsanlar ylesine garip davra n lar serg i l e r
l e r ki , a rmamak m mkn deildir. B u i n sa n l a r, Su
dan 'daki zencileri n eiti m i n e byk parasal katk lard a bu
l u n u rlar.

1 79

24.

G EC E

Yillar, yllar nce, sz geenlerin hepsinin

yanak/an pembeydi, vcutlanysa tombul. Ve bu
insanlar kazantlabilirdi, bunun iin yaplacak ey,
yalmzca o dorultuda yourabilmekti.
Cariyle
Gece n i n i leri

bi r saati nde, Come rcial

Soka ' ndan,

Whitechapel 'e, oradan d a Lemen Soka ' na dek s ren

uzu nca b i r yry yapt m . Bir yandan yryor, bir yandan
da, gazetelerde Dou yakas zeri n e kan yaz lara g l
yord u m . H e m e n hepsi , Dou yakas nda kt eyler ol ma
d n yaz yord u .
a h i d i olduklar m aktarmam o l d u ka g, a m a gene
de. b i r genellemeye g idecek o l u rsam, b u rada i karart c
eyl e r g rdm kon us u n d a s rarl o l u ru m . Piccadi l ly'i ok
ok geride b rakabi l ecek a h l aks zl klar, b u rada olaan
olaylardan say l r. Sokakla r y n larca i n san bar n d ryor1 80

d u , b i r y n yan l i n san . . . Orta l kta n iformal l ar da dola

yordu ve yan l l klar n daha d a kt son ulara u lamas
bir para olsu n n l e n iyord u .
O gece, n iforma l i n sa n l a r n sokakta dolamas n se
vinle kar l ad m . Az da olsa iime bir gven doldu . nk
o gece partal giysileri mi zeri mden kart m t m ve sokak
i n sanl ar ii n o gece ok iyi b i r h edefti m . Polisler aras nda
kalan mesafe boyu nca, itah l gzlerle izl iyorlard ben i .
On lar n r l plak el leri rk nt veriyord u ban a. B i r gori l i n
el leri n i n yol aabi l ecei tehl ikede n korkuydu b u . Kaslar n n
yl esi n e gl olmad b i r bak ta fark edi lebi l iyord u , ama
gene de her eyi yapabi l irlerdi ya da bana yle gel iyord u .
Y rt c b i r g ta yorlarm , kopar c b i r yanlar varm g i
b i , maara d n e m i n d e n kal ma i n san lar art ryorlard .
Arkadan yapt klar sald rda i n s a n i ki bklm hale soktuk
lar n duymutu m . E l l eri n e b i r f rsat geecek olsa, yar m n
g i l i z sterl i n i ii n , ac maszca v e korkusuzca i nsan ldrebi
l i rlerd i . Bu anlatt m tr yen i k m t ortaya. ehirlerin dar
sokaklar nda egemen olan yaba n i l e r d iye isimlen d i rebil i riz
b u n lar . nler, dalar ve orm a n l a r, yaban hayvan lar n n na
sl bar n akl arysa, b u n l a r n ki de sokaklard . Bu sokaklarda
bar n p, bu sokaklarda ava k yorlard .
Bat yakas i n san lar , anlatt m b u sokaklardan haber
sizd i ler, bu kon u hakk n da yeterli duyu mlar yoktu. On lar
grmemilerd i , gremezlerd i . H atta varl klarndan dsel
olarak bile haberdar de i l l erd i . Oysa onlar b u rada, tam da
yan balar nda, yan i kentin iinde yer a l yorlard . n g i lte
re' n i n son s n r n n koru n d u u , askerleri n tabyalarda yeri n i
ald g n , b u yaba n l l a r s rs o rtal a dkl ecekti v e Ba
t yakas yaayan l ar ancak o zaman grecekti onlar .
1 81

F ra n s z devrimi s ras nda, ke ndi benzerleri n i n sord u u gi

bi bir soru soracaklard : "Nereden kt l ar?" diyeceklerd i .
" B u garip yarat klar ara m zd a m yd ?"
Yal n zca, u ya da bu d uvar d i b i nde s i n m i olarak d u
ran l ar yokt u . O n lara her yerde rastla n m yord u , a m a kad n
lar. . . Kad n lar, rk etleriyle her yana da l m d u ru md ay
d lar. Alaylar irki n d i , iren ses tonlaryla benden para
d i l e n iyorlard , korku n neri lerde b u l u n uyorlard . yeri
olarak, hemen hemen tm m eyhaneleri tutmulard . Pisti
ler, stl eri balar dk l yord u , ya l ve bak m s zd gzle
ri, ama gene de ehvet ieriyord u baklar . S ralar zeri n
de, al d i plerinde, a n l at lmas olanaks z bir irenlik serg i
l iyorlard .
Kal d r m talar zeri n d e , sarsak ad mlarla yrrken
omuz vuranlar vard . Yaayan l den farks zd hemen
heps i . B u l a c hasta l k ta yan kad nl ar, a k alanlarda
ci nsel b i rlemeden utanm yorlard ve genellikle sarho do
layorl a rd . Att klar her ad mda sallanan ve l m e doru
yryen erke kler vard . Hayat n acmasz yan , on lardan
b i r eyleri skp gtrm, g eriye salt dknt blmleri
kal m t .
Yalar on sekiz i l e yirmi a ras nd a deie n , gzel v e i n
c e bed e n l e riyle b u ralara d m gen kzlar vard . Sefi l l i k
v e iki n i n y p rat c l , h e n z damgalama m t onlar .
Rez i l l i k karnaval vard . B u karnaval n a k p d u rd u u yer
sokaklard . Grdkleri m ara s nda, on d rt yalarnda bir
erkek ocukla, yed i-sekiz yalar ndaki kz hi u n utmaya
ca m . B i r kap aral na otu rm ular, n l erinden bir n e h i r
gibi akp giden i nsanlara v e gelien olaylara, gzleri bo
bo bak yorlard .
1 82

D lanan lard sokaklar doldura n l ar, gereks i n i m duyul

maya n l a rd . veri l miyordu o n lara, i istekl eri , yal n zca k
frle kar l k b u l uyord u . H aftada alt i l i n e i yapan teknis
yenlerle, b u denli bir para kar l bile i bulamayan i nsan
lar vard . Alfred Free m a n , l m n yz n am u rl u suda
grm, Ellen Huges, Ragent Kanal ' n tercih etm iti . Ca
villa ise, b i r sabah t m ailesi n i o rtadan yok etmiti .
D lanan lar, uuru m u n dibinde l m kucakl yorlard .
Bu uurum topl u l u u n d a , g ittike yayg n laan orospu l u k,
kad n , erkei saran f u h u vard . Et ticareti, yani yaa m n
orospu l u u yayg n la yord u .
B u uygarl k bizlere , b u n lard a n baka bir ey s u n a m
yorsa, b u n lardan baka b i r ey veremiyors a , k saca baka
bir ey yapamyorsa, bizim p lak vaheti miz geri verilsi n .
Yaban l doada, l lerd e , maaralardaki yaam , maki n eye
tutsak d p , uuru m u n d i b i n i boylamaktan b i n kat iyidi r.

1 83

25.
ALI K HAYKI RIYOR

" Babam hem gldr, h e m de dayan kl . Ben i s e o n u n

g i b i deil i m . n k o n u n do u m u tarada olmu."
Bunu bana sy'eyen zeki b i r ngiliz genci . Vcud u n u n
iyi geliemedii nden i kayeti , zay f v e eli msiz b i r gen . . .
"u kol u m u gryors u n . B t n eks i i m , yetersiz g d a
a l m a m . i m d i de i l . i m d i i sted i i m kadar yiyecek bulabi
l iyoru m . Ama ok ge kald m . Yedikleri m , ocu kken ye
mem gereke n lerin yeri n i tutamaz . Bab a m , taradan geti rdi
bizleri . A n n e m ldnde, alt karde kald k onun ba n a .
Bizi d layabil i rd i , ama b u n u yapmad . B i r dolu glkle
bout u . Akamlar f dn, gelip yemeimizi yapar, bi
zi doyuru rd u . Anam n grevleri n i de stlen miti . Beslen
memizde, eti ok sk grmezd i k. Grd mzdeyse, e n
kts o l u rdu b u . Gelime a ndaki bir ocuk, pey n i r ek
mekle byyemez. Kald ki b u n lar b i l e yeterli m i ktarda de
i l d i . Sonu ite o rtada. B e n , eli msiz b i ri olup kt m . Da
yan m a gcnden yoksu n u m . Bi rka kuak sonra , beni m

1 84

g i biler varl n srd remeyecek Londra'da. K k karde

im .ben i m gibi deildir, gldr o. B uysa , bizim byye
rek, baba m za yard mc olmam zdan old u . "
Ben : "An l am yo r u m , " d iyerek sz n kesti m . " B e n i m
bildi i m , her yen i doan oc u u n b i r nceki ocu ktan da
ha g sz olduudur. "
" D o u yakas nda dola rke n , rastlad n ocukl ara sor.
Her sa l k l grd n ocu k, hemen hemen a i l e n i n en k
dr. B u radaki dei mez ku ral , byk olanlar n , kk
lerden daha az beslen mesi d i r. K kler d nyaya gzleri ni
at klarnda, on lar n bykleri al acak h ale gelmitir. Ve
onl ar n al arak sundu klar katk i l e aile btesi daha faz
la para grmeye balar. Bu nedenden dolay , masaya da
ha fazla yiyecek kon u r. "
S val kol u n u aa i nd i rd i . G e rekten de bes l e n m e ye
tersizl ii n i n b i r rneiydi. B u al k o n u n l m n e yol ama
m t , ama alabi ldiine el i ms i z b i ri o l m u tu. O n u n ses i ,
d nya yzeyi ndeki en by k i m paratorl u ktan ykselen m i l
yon l arca ses i n yal n zca b i ri d i r. 1 .000 . 000 kii , yoks u l l u k ya
sas ndan yararlan yor. i s n f n n iinde, her on b i r ii
den b i ri , b u kan u ndan yarar sa l yor. 37 mi lyon kiiye, a i l e
baz nda, ayl k olarak on iki ste r l i n derke n , 8 mi l yon ki i ,
t a m ol arak al k s n r n n yan nd a ya yor.
yle b i r aklamas n a rastl ad m Londra Oku l l ar B i rl ii
nin gee n lerd e : "Londra'da elli be b i n a oc u k vard r,
b u n lar a dolamalar yz nden herhangi bir bilg iyi sal k
l ol arak alamaz lar. "
Kara n l k b u l utlar n kaplad bir g n n son u nda, Dou
yakas nda kk b i r d kkanda rastlad m kr bir adam n ,
burukl u k dolu yak n malar n d a u n utamayaca m . B u kr
1 85

adam, be ka rdei n en byym. E n byk o olduu

iin kardeleri n i n ve an nesi n i n bak m n o stlenmi. Evle
ri n e et, a ncak ay n biti m i nde g i rebi l i rmi, gerek a n l a
m y l a al n n as l bast r l a b i l ece i n i hala z mleyeme
m i . ocukl uk dnemi ndeki a geen y llar n n , gz n n
kr o l m as na neden olduu n u ifade ediyord u . Bu ko n ud a ,
Kral iyet Krler Komisyo n u ndan b i r raporu b i l e varm . Ra
poru nda u sat rlar yaz l m t : "Krlk, yoksul kesimde son
derece yayg n d r ve yoks u l l u k b u derdi byk apta a rt r r. "
Top l u m taraf ndan yeteri nce yiyecek s u n u l mamas ne
deniyle kr olan bu adamca z, kon u mas n n i leri blm
l eri nde u n l ar da syl ed i . Kendisi , Lo ndra'da yaam n
srd re n krl erden yal n zca biriydi ve krler evi nde yeteri
lde, doyu rucu boyutlarda yiyecek veril miyord u . Kahval
t ; yar m l itre y u l af ezmesi ve ku ru ekmekti . len leri ; dok
san g ra m et ve bir d i l i m ekmek. Yar m l itre yulaf ezmesiy
l e , b i r para ekmekse, akam lar veri liyord u .
Oscar Wilde, hapishanedeki b i r ocu u n ac lar n ok
gzel bir s l upla d i l e geti ri r. ocuun ektikleri , hapishane
deki kad n ve erkekleri n ac l a r n n da bir baka a n l at m d r.
"Cezaevi nde ocu u n ektii ikinci byk ac , al kt r.
Saba h l ar , ekmekle su veri l i r. l e n d e , yulaf ezmesi s u n u
l u r. Akamsa, y i n e yulaf ezm esidi r men . Bylesi bir bes
l e n m e program , deil b i r oc u u , bir yetiki n i bile ok ksa
zamanda kertir."
Robert Blatchford yoks u l l ar evi nde, orada bar n a n l arla,
grev l i l e re veri l e n yemek kar l at r l r. "Yoks u l b i r erke i n
haftada b i r kez et yemesi progra m l a n m t r ve yetersiz
bes l e n m e s i , yz ne yay lan sar ren kten ok a k bir eki l-

1 86

de a n l a l r. Grevliler, ok daha fazla besleyici prog ra ma

tabi tutu l u rlar. Yoksu l lar evi grevl i l erine veri len yemekler
ok daha farkl ve besleyiciyke n , yetersiz gr l r ve onla
ra haftada ayrca i ki ilin alt peni ekten deme yap l r. "
Al k ekenler, yal n zca gettolarda yaayanlar, mah
ku mlar ve yoksul lar evi nde bar n mak zoru nda kal anlar de
i l d i r. l ke n i n byk bir bl m , iyi doyu rulmu bir miden i n
nas l o l mas gerektii nden habersiz yaar, b u neden l e , e
h i rlere doru bir seferberl i i n , a k n n , sald r n n olduu
yads n amaz bir gerektir.
Yoks u l lar yasas ndan yarar salayan b i r ii ailesini
masaya yat r p , i n celeyel i m . B u a i l e , cret demeksizin bir
yerde otu rd u u g i bi , haftada da on i l i n kazan elde et
mekted i r, harcamalar da b u n u n l a s n rl d r. Oysa bu aile,
yoks u l l a r evi ne yerleti ri lseydi , yirmi b i r i l i n , alt peniye
mal olacakt . Gr lecei zere yoksullar evi , a i l eye h afta
da b i r sterlin daha fazla harcamak zoru nda kal yor. u u n u
tulmamal d r ki , ok kii i i n yap l a n al veri, a z kii iin
yap lan al veriten daha u cuza gelmekted i r. Toplu a l m
yapma kurallar iin d e bu durum byled i r.
Kes i n l i kle a n l amam z gereken udur: Yoks u l l u k ve bu
yoks u l l u ktan doan sefalet, Londra iin ne denli doruysa,
btn n g i ltere iin de doru d u r. Paris, bt n Fransa a n l a
m na gel mez, ama Londra btn ng i ltere demektir. Lond
ra hesap d tut u l up, ngi ltere ' n i n d u r u m u iyidir, demek
yan l t r.
B ay B . S. Rowntree, yapt i ncelemelerin sonucunda
grmtr ki , saptad gerekler Londra iin neyse, tara
iin de od u r. Kerry'deki rlanda' l bir ky l n n yak n malar-

1 87

n d i n leyen Bay Robert B l atchford , o n u n derd i n i n ne oldu

unu sord u u nda, kar l at yan t udur: "T m kahraman
o u l l a r m z l a , iyi kz ocukl ar m z deniz tes i n e gittiler.
Tah s i ldar, d o m uzlan ma el koy d u , tm gze l l i kler bir bir yi
tiklere kart ve ben ya l bir adam old u m . Adalet g n n n
gel mesi n i bekliyorum artk."
E n ok istedii ey adalet. Gettol ardan, cezaevleri n
den , akl h astahaneleri nden, yoks u l evleri nden , taradan,
. tm l keden b i r tek l k ykseliyor. Al k l . .. Milyon
l a rl a ifade edi l e n ; erkek, kad n , ocu k, gen, yal , ii , i
siz, mahku m , rlanda' l , skoya'l ve n g iltere' n i n ve Ga
ya' n n ykselen l d r b u . G e rek d u r u m rakam larla u
d u r : be i i ; b i n kii n i n yiyecek gereks i n i m i n i kar l a r, b i r
ii ; i k i y z e l l i kii n i n pamukl u s u n u , y z kii n i n ynl
s n ve yz kii n i n ayakkab s n reteb i l i r. K rk m i lyon kii
n i n yaad by k bir ev d n n . Veri m o l d u ka yksek,
fakat ynet i m taraf tutuyor. B u n u n ters i n i dile getiren olabi
lir mi? Be ii , bin kii n i n ekme i n i retiyor, ama bu evde
ekmek b u lamayan m i lyonlarca i nsan yaam s rdryor.
Olab i l i r mi b u ?

1 88

26.
KL YAAM

ng i l i z iileri n i n bi raya batm eki lde yaad n sy

lemek abar l ol maz san r m . Sarsakl k ve aptal l k, b i raz da
b u yzden o n lara m usal l at olm utu r. D kurma gcnden
yoks u n l uk, k vrakl k, yarat c l k , h e r geen g nde biraz da
ha uzaklamaktad r on l arda n . kiye dk n l n sonra
dan edi n i l mi bir al kan l k o l d u u n u sylemek yan l o l u r.
n k onl ar, daha ocukl uklarnda ikiyle tan m lard r.
Doumlaryla, iki koku s u n u n tam ortas na yuvarlanm l ar
d r.
H e r yer meyhaneyle dolud u r. Yol zerleri nde, sokak k
elerinde ya da akla gelebilecek her yerde rastlan r. Bu ra
lar n m teri leri yal n zca e rkekl er deildir, kad n l a r da s
rekli al veri yaparlar. B u ralarda ocu klara bile rastlamak
olas d r. Ana ve babalar n n evl ere gitmeleri ni bekleyen o
cuklar, byklerin kadehl erde b rakt klar n yuvarl arlar, on
lar n syl eileri n i can kula yla d i n lerken , kfr szc kleri
ni ve her trden rezaleti belleklerine yerletirirler.

1 89

Gen kzlar iki iemezler, yasakt r bu , izin veri l mez,

ama bi ra imek serbesttir, o n l ar da bylesi meyhanel erde
boy gsterirl e r. O nl a r biraya u l at ran n eden , iinde yer al
d klar

kon u m u

kabu llenem emekten domaktad r. Kt

bes lenme, bak m s z b i r ortam , onlar ikiye kar doyum

suz yapar. Mancester'deki dokuma iileri n i n turu gibi yi
yecekl ere o l a n i lgisi gibidir d u ru m . Sa l kl ol mayan bir ya
am ve uyg u nsuz al ma, n o rmal olmayan isteklere iteler
onl ar . nsanlar , domuz ah r benzeri yerlerde bar n d r r,
b u n a benzer yerlerde al t r rsan , onlardan gzel dn
ce, temiz g r n m bekleyemezsi n .
E v yaam ortadan s i l i n i rken , meyhane yaam al r
o n u n yeri n i . kiyle ba l ants i y i o l a n l ar, yal n zca ok al
an , sal klar bozuk, tekdze yaam s rdrenler deildir
yal n zca. Top l u yaam seve n l e r d e , b u kalabal k, grlt
l yerlere geli rler. B yk bir a i l e , k k bir odada yaam
srmek zoru ndaysa, doald r k i , o n l a r iin ev yaam sz
konusu e d i l emez.
B u sz n ettiimiz t rd e n kon utlar i nceleme alt n a
alacak o l u rsak, sarholu u n e n b y k nedenleri nden bi ri ni
ortaya koymu o l u ruz. Sabah o l u p uyan d klar nda, hemen
hemen tm aile b i reyleri g i y i niyor ve d arya kmaya h a
z rl a n yorlar. B u l u nduklar ortam ok dar olduundan, h e r
kes b i rb i ri ne s rt n mek zoru ndad r. Anne kahvalty h az r
lama tela ndad r. Bt n gece n i n nefes art n ta yan
odada kahvalt edilecektir. Baba ie, byk ocuklar oku la
yn el i r. Anne, kk ocuklar yan nd a o l mak zere ev ile
ri ne balar. U y una n, kahvalt edi l e n , otu rulan bu yerde a
ma r ve b u l a klar y kar. Sonra kurumalar iin ama r
l ar asar b u raya.
1 90

Gece n i n ol uuyla birlikte , g n n eitli koku lar n n bir

b i ri n e kart ve tasfiye olmad bu ortamda, yeniden bir
araya geleceklerd i r. Yatak varsa iyi, onlar serilecektir yere ;
yoksa paavralar n aras nda u y u n acakt r. G n l k yaant
hemen hemen budur ve y l l a r bylece birbirini kovalar. Pa
ra biri ktirmek olas de i l d i r, bu yzden tatil onlar iin yaln z
ca bir hayaldir. ocu klardan biri lecek o l u rsa -istatistikle
re gre ok s k rastlanan bir o l g u d u r- l bu odaya uzat
l r. E e r o n u defnedecek para h e m e n b u l u n a mazsa, ara
n p elde edi l i nceye kadar, l yat r l d yerde bekleyecek
tir. G ndz yataa uzat l r, gece o l u ncaysa, baka aile bi
reyleri n i n uyumas iin al n p , m asaya kal d r l r. Sabah ise,
l yeniden yataa ta n r, m asada kahvalt edi lecektir. r
nek isterseniz, hemen verebil i ri m . Gee n l erde b i r kad n n ,
ocuu n u n cesed i n i hafta boyu evde tutmas nedeniy
le, yarg l a n p mahkumiyet ald n syleyebi l i r i m .
A n l at m md a ad geen yer, b i r o d a de i l , t a m b i r ce
h e n n e m d i r. Cehennemden ka p , meyhaneye s n a n er
kek, kad n ve ocuklar k n am amak gerekir. Bu i ns a n l a ra
ancak ac nabi l i r. Londra'da ailel ere bl n m 300 b i n i n
san, tek odal mekanlard a yaa m n s rd rmekte , 900 b i n
kiiyse sa l k kou l l ar n zorlayarak m r doldu rmaktad r.
M utl u l u kla i l iki leri yoktu r, gelecek o n lar srekli korkutu r
ve bu d u ru m , meyhaneye gitmek iin temel neden olarak
say l a bi l i r. Y k m ve yoksu l l u u n geti rd i klerinden b i raz ol
s u n uzaklaabilmek ii n , mey h aneler bire b i r bav u ru la
cak bir yerd i r. Meyhan e , sa l kl a r n a doku n u r, ama uu ru
m u n d ib i n d e sa l kl a r n a aykr ol mayan ne vard r ki ? H i
ol mazsa iki , o n lara d e rtleri n i b i r s re u n utturur. B i r d e , i
ki n i n geti rdi i bir ykselme duygusu vard r ki, b uysa d1 91

 d a h a da ka n l m az k l ar. Altta kal may ka n l mazl a

t r r.
B u i nsanlar n , uyum sa l ayamamaktan ve iki sonucu
d tkleri kt d u ru m ,. , o nl ara an latmaya al man n h i
bir pratik yarar yoktur. ki imek, o n lar sefalete srkler,
ama o n lar ikiye yn elten de a s l olarak sefaletti r.
nsan lar n bu gerei an lay ncaya dein g i rdikleri t m
u ralar, birer gldr rnei olmak d u ru mu ndad r. Geen
l erde , yoks u l halk n , iyilii ve gzellii kucaklamas iin a
l a n J apon sanatlar serg i s i n i dolat m . Halka bu sergiyle;
iyilik, gzel l i k ve gerek dnceler aktar l yord u . Eer ya
am m n s o n u n a de i n , Dou yakas nda yaamaya mah
ku m olayd m ve bana tek bir i ste i m i n yeri n e getiri l ecei
sy l e n seyd i ; iyi l i k, gzel l i k ve gerek zeri n e tm bildikle
ri m i u n utmay d i lerd i m . Kitaplardan , yaamdan rendim
her eyi u n utmay d i l e rd i m . Eer bu istei m yerine getiril
meseydi , san r m ben de b u insanlarn yapt n yapard m .
erd i m . Tm b i l dikleri mi u n utmak iin ierd i m .
B u i y i n iyetli i nsanlar, d a h a Bat yakas gerei n i kavra
mada n , Dou yakas n n otu rd u u temel zeri nde bilgi sa
h i bi o l madan , tm g i rii m leri baar s z l kla sonulan maya
mahku m d u r. Daha, sa'n n en i l ke l top l u m d nces i n i an
lamaktan uzak i nsan lar, nas l o l u r da, sefil ve al kla sar
ma d o l a yaayan lar n aras n a cesaret gsterip g i rebi l i r
ler ki ?
B i ri o n l a r iin ok gzel bir ey sylemi: "Yoks u l l ar iin
yap m ayacakl ar ey yoktu r, ama yoks u llar n s rt ndan in
mezler. " P l a n l ar n geree kavutu rmak iin kazan d klar
para, esas o larak o yoks u l lardan ka r l m t r.

1 92

Tutu m l u l u k kon usun d a ifadede b u l u n u rken , gene de

yalan sylemekten ka n mam aktad rl ar. Tek bir rnekle
b u n u n yanl l n ortaya koyabi l i ri z . Londra ok kalabal k
t r ve i b u l mak olduka zordu r. arayanlar n say s ok
olu nca, ters orant l olarak cretler dmektedir. Bir ii n i n
tutu m l u ol mas demek, kazand n n bir bl mn yeme
mesi , biri kti rmesi demektir. Buysa, zaten dk olan ya
am dzeyi n i , daha da aa l a ra ekmekten baka bir ie
yaramaz. Yaam dzeyi dk olan ii, g i rii mde b u l u n
duu yarmada, dzeyi kendisi nden yksek olanlar n ge
l i rleri n i n k r l m as n a neden ol acak ve sre sonu nda tu
tu m l u l u k denen ey tam bir d ol acakt r. nk , o n l ara
veri len cret, patronlarca en dk seviyeye eki l m iti r.
ng i l iz'ler, bu szleri d i nleyip, tut u m l u bir yola g i rer ve
harcamalar n yar yarya geri ekerlerse, bu d u ru m kar
s nda patro n l ar; ii n i n ok, iin az olduu gerei nden ha
reketle, cretlerde yeni bir operasyon yap p , yar yarya i n
d i ri m e g ideceklerd i r. O zaman d a , hibir ngiliz iis i n i n t u
t u m l u ol mas art k gerekmeyecektir. Gerekte, bu syledik
leri m i n hepsi bo gel iyor bana. Say l a r ifade etsin kendi n i .
Londra'da 1 . 800 .000 kiiden ol uan ailelere haftada yirmi
bir i l i n der ve bu paran n yzde yirmi bei ki raya ayr l r,
ge riye kal a n l a nas l bir biri ki m yap labilir ki?
Yard mseverlerin tutars zl n ortaya koyarken , b i ri n i
d arda b rakmak isteri m . Bu i nsan D r. Bernardo Ho
mes'tir. Kendisi b i r ocuk avc s d r ve b u l u ndu kl ar ortam
da yakalad ocukl ar , henz pislie batmadan, iyi yetie
bilecekleri toplu m lara ulat r r. B ug n e kadar, bata Kana
da o l m ak zere, 1 3 .340 oc u u yurt d na karm t r. Yurt
d n a yol lad ocuklarn evsiz, anas z , babas z, kimse-

Altta Kalanlar

1 93/1 3

sizlerden olduu dn lecek olu rsa, ok gzel b i r davra

n rne i d i r b u . Doktoru muz, altta kalanlarn b i r bl m n
yukar karm , h e m e n her elli ocuktan , k rk dokuz u n u n
i nsan g i b i yeti mesi ne neden olm utu r.
Yard mseverler, bebek yuvas amaktan ya da iyilik,
d o ru l u k ve gzel l i k dersleri verecei n i dndkleri Ja
pon serg i leri aacaklar na, Dou yakas n n gereini nce
likle re n m e l i l e r. Eer gerek bir baar y kucaklamak is
tei ndeyseler, D r. Bernardo'yu ke n d i l e ri n e rnek almal lar.

27.
YNETM ANLAYII

Son b l m m zde, geni bir kitle n i n iinde b u l u nd u u

ukurlua yeniden bir g z at p , uygarl a i liin b i rtak m so
rular soraca z, b u n u n sonucunda uygarl k kon usunda bir
karara varaca z . rne i n , uygarl k, i nsan l k yararna m
d r, i n sa n iyi b i r yerlere ta m m d r? Bu rada insan sz
c n ku llan rken , ortalama i ns a n di kkate ald m , demok
rati k an lamda bu szc kulland m . Bu ksa aklamam
dan sonra, sorum daha bir anlam kazan yor ve kes i n l i k ie
riyor. Uygarl k , ortalama insan gelitirmi, ona katk sala
m m d r?
B i r baka l m . . . Alaska'n n Yukon N e h ri az nda b i r halk
yaamaktad r. n nuit halk ... l kel b i r halkt r b u , uygarl k de
nen dolan d rc l n yan ndan gememilerd i r, onun yapay
parlakl n n olduka uza ndad rlar. Kii ba na gelir, b u
rada i ki ng i l i z sterl i n i n i gemez, beslenmeleri n i genell ikle
bal k avlayarak salarlar. Giysileri n i , avlad klar hayvan l a
r n derisi nden yaparlar, kemik bal ok ve mzrak kullan r
l ar. Yakmak amacyla ve ev yap m nda ku lland kl ar keres1 95

tel e ri vard r. Evleri , topraa yar yarya gmktr, buysa

o n lar so uktan byk lde koru r. Yaz mevsimi nde a
d rlard a yaarlar, rzgar ve g nei h issederler. Sa l k l ,
g l v e m ut l u b i r yaamlar vard r. Tek bir soru nlar vard r,
zaman zaman yiyecek eks i k l iiyle kar l a rlar, k saca a
l k ve b o l l u k d nemleri vard r. yi zamanlar nda elenceler
dzenlerler, kt zamanlar n d a al ktan lrler.
n g i l i z mparatorl u u n u n B ritanya Adas , ng i l i z halk n n
yaad yerd i r. B u rada uygarl k rzgarlar eser, kii ba
n a y l l k gel i r 3 0 0 sterli n ile ifade edil i r. Yiyecekleri n i , avc
l k y a da bal k l k yaparak d e i l , d a h a deiik v e karma k
al mal arla elde ederler. Byk bl m , balar n soka
caklar bir evin sahibi de i l d i r, o u n l u k kt ortam larda,
tek odalarda oturur. s n malar n salayacak yakacaktan
yoksu n o l d u klar g i bi , g iyecekleri de yoktur. Yaz ve k , tm
mevs i m l e rde sokaklar, dk nt g iysi lerle dolaan i nsan lar
la d o l u d u r. y i zamanlar nda kar n lar n doyururlar, kt za
manlarnda al ktan l rler. u ii nde b u l u nd u u m uz y l da
al ktan lyorlar, geen y l da l d ler, gel ecek y l da le
cekler. n k o n l ar n n n u it halk ndan farklar vard r. Bu
fark m z m i n al kt r. n g i l i z h a l k 40 m ilyon kiiden oluur,
her b i n i nsan n 939'u yoks u l olarak yaam n tam.anlar. 8
m ilyon i nsansa, al n s n r n d a yaam s ren byk bir
alar ord us u d u r. Her doan ng i l iz vatanda , dnyaya yir
mi iki ng i l iz sterli n i borla gzleri n i aar. B u borca verdi k
l e ri i s i m ; u l u sal bortur, byle adlan d r l r.
O rtalama b i r ng i l i z halkyla, ortalama bir n n uit halk
aras nda kar l at rmaya g i d ecek o l u rsak, farkl l klar ken
d i l i i nden ortaya kacakt r. n n u it'ler yal n zca ktl k zaman
lar nda al k ekerke n , ng i l i z h a l k s rekl i l i k kazan m b i r
1 96

al k duygusu n u n penesi nded i r. n n u it'l erde yiyecek, giy

si ve yakacak soru n u ndan sz edi l mezke n , ng i l iz bu te
mel madd e n i n s k nt s yla koyu n koy u n a yaar. n n u it'l erde
bar n m a d iye bir dert yoktur. Oysa ng i l iz'lerin byk bir o
u n l u u tek odal maaralarda yaam s rmekted i r. imdi
bu rneklemelerimizi, Dou yakas nda doktorl u k yap p ,
baka b i l i msel al malar iinde de o l a n D r. H uxley' i n var
d sonu larla harman l ayabi l i ri z . Huxley, i l kel top l u m l arla
i lg i l i arat rmalar sonucunda yle bir ifade kullan yor: " l
kel top l u mda yaamak, Lo ndra'da yaamaktan daha iyidir. "
Yarat c l k, i n sanlar rahat etti rmek v e huzura kavutu r
mak i i n , i nsan taraf ndan emek harcanarak ortaya kon
mu b i r rndr. Ama uygarl k, tm i l erlemesi ve yarat c l
n a kar n , i nsanlar n a n n u it'leri n i l kel yaam denli yarar
sa layam yorsa, u soruyu sormak zoru n l u l u k oluyor: "Uy
garl k, ortalama i n san n retici gc n art r m , o gce bir
katk sa l a m m d r? Eer reti m gcn a rt ramad ysa,
uygarl k ; soluk almakta zorl an r, hatta yaamas na olanak
kal maz.
u n u ok rahat kabul edeb i l i riz, uygarl k, i n sa n n reti m
g c n e katk sa l a m , o n u art rm t r. Be ki i , b i n kii n i n
yiyecek gereksi n i m i n i salayabilir. B i r ki i ; i ki y z e l l i kiiye
yetecek pamukl u , yz kiiye yetecek kadar kuma ve
b i n i nsan giydirecek ayakka b y reteb i l i r. Gerek bu ol
mas n a kar n , kitab n sayfalar boyu nca anla laca g i b i ,
ng i l i z halk n n byk bl m yeteri derecede g da v e giye
cekten yoksu ndur. Bu d u rumda ortaya bir soru daha k
yor: E e r uygarl k, ortalama i nsan n reti m gc n art r
d ysa, neden bu ortalama i n sa n , bu d u ru mdan ayn para
lelde yarar salaya m yor.
1 97

A k yan t udur: Yneti m i n yan l ! Uygarl k her i nsa

n n d u ru m u n u iyiletirmelid i r, ama gerek bu deildir. n g i
l i z halk n n gerei, uygarl kla elimektedir. E e r bu du
rum byle sr p gidecek, sonsuza kadar uygarl k bu eli
kiyi b nyesinde tayacaksa, bu u ygarl k y k l m al d r. By
le sanal b i r baar n n srd rl mesinde hibir yarar yoktur.
Y kman n yan nda baka bir seenek de var: Uygarl k
zorl a n m a l d r. O rtalama insan da ondan yararl a n n caya
dein zorlan mal d r. Bu gr kab u l gr rse, i yneti m i n
deki soru n kar ortaya. Yarar salanan i l e r y rt l m e l i ,
tersi d u ru mda o l a n l a r b rak lmal d r. mparatorluk, ng i l iz
halk iin zarar ayorsa, o ortadan yok edi l melidir. Yok ya
rarl d r d e niyorsa, daha iyi yn eti l melidir, deiime urat l
mal d r ve o rtaya kacak yarardan herkes b i r bii mde pa
y n alabi l me l i d i r.
Ticari baar i i n , rekabet yararl ysa , devam edi l melidir.
Eer ii n i n ii nde bulunduu d u ru m u , i l kel i nsandan daha
geri pozisyon lara ekiyorsa, o zaman pazarlar ve sanayi
s k bir sorg u lamadan gei ri l melidir. Uygarl n ncl
ve progra m y l a ; 40 m ilyon insan n reti m gc , n n u it'l e r
den ok ok fazlad r, kyas bile kabu l etmez. Bu nedenden
t r de, 40 m i lyon u n , n n u it'l erd e n daha rahat bir pozis
yonda o l m as gerekir.
1 88 1 'de yap lan bir arat rma sonucu nda, 400 bin ngi
liz beyi , l keye yarar yeri n e zarar geti riyorsa, onlarn gc
e l i nden a l n mal d r. Onlar da tarlada patates ekebi l i rler ve
ekm e l i ler. Yarar sal yorlarsa ileri n i s rd rrler. Ve onlar
dan gele: yarar, o rtalama ng i l i z h a l k n a bl t r l m el i d i r.
Yan i k saca ifade etmek gere ki rse, topl u m yeniden d i
zayn edi l m e l i , baar sal ayabi lecek bir ynetim oluturul1 98

mal d r. Mevcut yneti m i n baar s z l ka n tlan m t r, bu

tartma gtrmez bir gerektir. Bu yneti m , i nsanlar al
amaz b i r duruma i nd i rgem itir, Bat yakas n ve Dou ya
kas n yaratan bir mimard r o. Bu yakalardan biri r m ,
kokumu, ki rlen mi; dieri hasta, a v e sefi ldi r.
Bu byk imparato rluk, yete rli ol mayanlar n elinde sar
s nt geirmektedir. Her geen g n , bu imparatorluun g
c k r l makta, gszl o rtaya kmaktad r. l keyi bu
d e n l i uuruma srkleyen bu sistemin yk l mas b i r zoru n
l u l u ktur. Bu sistem yetersiz olduu denli , sermayeyi de
yan l k u l l an maktad r. Yzleri sol uk, kr, a ; e rkek, kad n ,
ocu k, b u yneti m i n ortaya kard b i r sonut u r.
n s a n la rdan

o l u tu r u l m u

b i r j ri n i n

n n de ,

bu

ynetimde grev alan hi kimse susuz olarak ayaa kal

kamaz. " nsan lar yayorsa, yerleri evd ir. Mezarl kl a r ller
iindir. " Bu t mceleri ; al ktan len her ocuk, sokaklarda
eti ni satan her gen kz, kanala atlayarak yaam n a son
veren her ii , tm gcyle hayk rmal d r. Yneten leri n
yedii her n yemek, itii iki , st ndeki giysi , otu rduu
ev, bu sz edi len lere yap l m b i r meydan oku mad r.
Anl at lanlarda hibir yan l yok. Gerek tm plakl y
la o rtada.

- BTT -

1 99

fln .-ttifllll
lMfl, fdlhka........ ..,anan davran19lar iine girer burada.

Buralara Y&Oan yatmur blle dol)alhktan uzaktr ve ortalr temizleme

gQcOnden yoksundur. O da her f8Y gibi yaldr, dOftilQ yeri daha ok
plsletlr. Buradaki duvarlarn ardnda, sknt iindeki insanlar yaamn
srdrr. Burada ruh lncelllnden sz etmek alay konusu olur, dnya
nlmetlerl yoktur burada.
Londra'da yle sokaklar vardr ki, burada yaama gzlerini aai
ocuklarn yzde ellisi, iki yana varmadan lr. Geriye kalan ocuklarn
yzde ellisi de, be yana ulamadan yaama gzlerini yumar. Denilebilir
ki, buralarda korkun bir katliam hkm srmektedir. Londra'nn kenar
mahalleleri, ucu buca belirsiz bir mezbahadr.
Jack London'n tanklyla tarihe not olarak dlen Altta Kalanlar'n
hikayesinin zerinden yalnzca bir yzyl gemi.

Bat'nn bugnk uygar ngiltere'si, milyonlarca ezilmiin cesedinin

yer ald temel zerinde ina edilmi.

Jack London, bir belgeyi, o esiz slubuyla hikayeletirmi.
Yaln Yaynlar olarak; bu srkleyici, bir solukta okunacak yapt
yaynlamaktan onur duyuyoruz.

ISBN 975-488-0QO-

Kapaktaki resim: Eugene Delacroix