ALBERT CAMUS

SAMA VE NTHAR
evirenler: AFAR TiMUiN MERAL DEMREL
www.iskenderiyekutuphanesi.com

Yalnzca gerekten ciddi bir tek sorun var: ntihar. Yaamn yaanmaya deip
demediini dnmek, felsefenin temel sorusunu yantlamaktr. Dnyann
boyutlu olmas, zihnin dokuz ya da on iki kategorisi olmas gibi sorunlar sonra
gelir. Bunlarn hi nemi yok. Yantlamak gerek nce. Nietzsche'nin de syledii
gibi, bir filozof saygdeer olabilmek iin zyle sz bir olmak zorundaysa, bu
durumda yantn nemi ortaya kar, nk yant kesin davran nceler. Bunlar
yrekte kendini gsteren apaklklardr, ama onlar zihinde aydnlk klabilmek
iin derinletirmek gerekir.
u sorunun brnden daha ncelikli oluunun neye bal olduunu kendi kendime
sorduumda, ykmlendii eylemlere gre diye yant verebilirim. Varlkbilimsel
bir kant iin len insan grmedim. nemli bir bilimsel doruyu bulan Galilei,
yaamn tehlikeye soktuu anda bulgusunu kolaylkla yalanlamtr. Bir anlamda iyi
de yapt. Bu doru diri diri yaklmaya demezdi. Dnya m gnein evresinde
dner yoksa gne mi dnyann evresinde dner, hi nemli deil bu. Ne olursa
olsun bu nemsiz bir sorundur. Buna karlk yaamn yaanmaya demediini
dnerek len birok insan grdm. Kendilerine yaama nedeni salayan fikirler
ve yanlglar iin elikili bir tutumla len insanlar da grdm. (Bu yaama nedeni
denen ey ayn zamanda esiz bir lme nedenidir). Bu durumda, yaamn anlam
sorunlarn en nceliklisidir diyorum. Buna nasl bir yant bulunabilir? Tm temel
sorunlar zerinde bununla ldrmek tehlikesine denleri ya da yaam tutkusunu
oaltanlar anlyorum iki dnce yntemi olmaldr, La Palisse'inkiyle Don
Quichotte'unki. Heyecana ve akla ayn zamanda erimemizi salayan ey
apakln ve lirikliin dengesidir. Hem alakgnll olan hem duygu yk tayan
bir konuda bilgelie dayanan klasik diyalektik yerini hem saduyuya hem de duygu
yaknlna dayanan daha lml bir dnce tutumuna brakmal. ntihar hibir
zaman toplumsal bir olgu olarak incelenmedi. Tersine, burada, balangta, kiisel
dnceyle intihar arasndaki iliki szkcnusudur. Byle bir davran yrein
sessizlih.ae bir yapt gibi hazrlanr, insann kendisi bile bilmez cnu. Bir akam
tetii eker ya da suya dalar. Bir gn bana, be yl nce kzn yitiren bir bina
yneticisinden szettiler, adamn o zamandan beri ok deitiini, bu olayn onu
iin iin kemirdiini sylediler. in iin kemirmekten daha uygun bir szck
bulunamazd. Dnmeye balamak iin iin kemirilmeye balamaktr. Toplum bu
balanglarda ok byk eyler bulmaz.Kurt insann yreindedir. Onu orada
aramak gerekir. Varoluun karsndaki apaklktan klarn tesine ka
getiren lms oyunu izlemek ve anlamak gerekir.
Bir intiharn pek ok nedeni vardr, genel bir biimde en gze arpanlar en

etkilileri deildir. nsann dnerek intihar ettii pek grlmez (yine de bu

varsaym rtlmemitir). Bunalm balatan ey hibir zaman denetlenemez.
Gazeteler sk sk derin zntlerden ya da onulmaz hastalklardan szeder.
Bu aklamalar geerlidir. Ama bir kt gn dostunun bile gn gelip onunla
kaytsz bir biimde konutuu olmaz m? O suludur ite. nk bu da askda
bulunan tm kinleri ve tm yorgunluklar ortaya dkmeye yeter.
Ama en kesin an belirlemek gse de, dncenin lmle szletii incelikli
geliimi belirlemek gse de, bunun getirecei sonular davrann kendisinden
karmak kolaydr. Kendini ldrmek, bir anlamda, melodramda olduu gibi iini
dkmektir. Yaam tarafndan aldn ya da anlalmadn bildirmektir. Yine de
bu benzerlikler zerinde ok durmayp allm szcklere dnelim. Bu yalnzca
yaamn demez olduunu bildirmektir. Yaamak elbette hi kolay deildir.
Yaamn buyurduu davranlar gerekletirilir durmadan, bunun birok nedeni
vardr, ilk nedeni de alkanlktr. steyerek lmek, igdsel bile olsa alkanln
gln zyapsm, tm derin yaama nedeninin yokluunu, gnlk alkantnn
anlamsz zyapsn ve acnn boluunu kabullenmeyi gerektirir.
Bu durumda zihni yaam iin gerekli uykudan yoksun brakan hesaba gelmez duygu
nedir? Kt nedenlerle bile aklanabilen bir dnya iten bir dnyadr. Tersine
yanlglardan ve klardan birdenbire yoksun kalan bir dnyada insan kendini
yabanc duyar. Bu srgn uzak bir lkenin anlarndan ya da adanm bir topran
umudundan yoksun kald iin aresizdir. nsanla yaam arasndaki kopu,
oyuncunun dekorundan kopuu gibidir, bu da tam olarak samann duygusudur.
Tm salkl insanlar kendi intiharlarn dndklerinde, oka aklamaya
girimeden bu duyguyla hiI. irteme arasnda dolaysz bir ba olduu
anlalabilecektir.
Bu denemenin konusu, aka samayla intihar "asndaki ilintidir, intiharn sama
iin tam oaral: hangi lde bir zm olduudur. unu ilke olarak
koyabiliriz: Aldatmayan insann doru bildii ey o insann eylemini dzenleyecek
eydir. Bu durumda varoluun samalna inanmak onun davrann belirlemelidir.
Aka ve duygusalln yanlna dmeden bu buyruun sonucu anlalmaz bir
durumu abucak brakmay gerektiriyor mu diye sormak yasal bir meraktr.
Burada elbette kendileriyle anlamaya hazr insanlardan szediyorum.
Ak bir deyimle sylersek bu soru hem basit hem de zlmez gibi gelebilir. Ama
yanl olarak basit sorularn ayn basitlikte yantlar, akln da akl getirdii
varsaylr. A priori olarak ve sorunun terimlerini tersine evirdiimizde, insan
kendini ldrr ya da ldrmez gibisinden iki felsefi zmn varl, evet'in
varlyla hayr'm varl kendini gsterir. Bu da ok iyi olurdu. Ama bir sonuca
varmadan boyuna soru soranlar da dnmek gerekir. Burada ii akaya
vuruyorum: ounluktur szkonusu olan. Ayrca hayr diye yant verenlerin evet
diye dnrm gibi davrandklarn da gryorum. Gerekte Nietzsche'nin
ltn benimsersek bunlar u ya da bu biimde evet diye dnyorlar. Tersine
intihar edenlerin yaamn anlamna inanm olduklar ok grlr. Bu elikiler
giderilmez elikilerdir. Tersine mantn ylesine istenilir grd bu noktada bu
elikilerin hibir zaman bylesine canl olmadklar da sylenebilir. Felsefi
kuramlarn ve bu kuramlar retenlerin davranlarnn karlatrld ortak bir

yerdir buras. Ama unu da iyice belirlemeliyiz, bir yazn adam olan Kirilov,
efsaneden doan Peregrinos ve varsaymdan yola kan Jules Lequier'nin dnda
yaama bir anlam vermekten kanan dnrlerden hi biri mantkanm yaam
yoksamaya kadar gtrmemitir. ok zengin bir masa nnde intihan ven
Sehopenhauer' gle gle anlatirlar. Burada glnecek bir ey yok. Ama trajii
byle?! bir biimde hafife almak pek ciddi bir i olmasa da hafife alan g
durumda brakr.
Bu durumda bu elikiler ve bulanklklar nnde yaamla ilgili olarak sahip olunan
grle yaam brakp gitmek iin yaplan davran arasnda hi bir ilgi olmadna
inanmal m? Bu anlamda hibir eyi abartmayalm. nsan yaamaya balayan
bada dnyann tm yoksunluklarndan daha gl bir eyler vardr. Bedenin
yargs zihnin yargsna deer ve beden yokolu nnde geriler. Dnme
alkanl edinmeden yaama ah kanl ediniyoruz. Bizi her gn biraz daha
lme gtren bu akta beden bu onarlamaz ak korur. Sonunda bu elikinin
temeli syrlma diye adlandracam eydedir, nk o Pascal'c anlamdaki
oyalanmadan hem az hem ok bir eydir. Bu denemenin nc konusunu oluturan
lmcl syrlma umuttur. Yaraacamz bir baka yaamn umudu ya da yaam
iin deil de yaam aan, yaam ycelten herhangi bir byk fikir iin
yaayanlarn oyunu yaama bir anlam verir ve yaam aldatr.
Bylece her ey ilerin kartrlmasna katkda bulunur. Buraya kadar szcklerle
oynanlmas ve yaa' mn anlamn yoksamann zorunlu olarak yaamn yaanmaya
demediini bildirmeye gtrdne inanr grnlmesi bouna deildir.
Gerekten, bu iki yarg arasnda hibir kanlmaz l yoktur. Yalnzca, buraya
kadar belirttiimiz karklk, kopma ve tutarszlklarca yoldan karlmaya boyun
emeyi benimsememek gerek. Her eyi bir yana brakp dorudan doruya gerek
soruna gitmeli. Yaam yaanmaya demedii iin insan kendini ldrr, ite kuku
gtrmeyen bir doru yine de apak olduu iin ksr bir doru. Ama varoluun
bylece aalanmas, bir yalana batrlmas, onun hibir anlam olmamasndan m
geliyor? umut ya da intiharla ondan kamay getiren samal m? te tm geri
kalan bir yana brakarak ortaya karlmas, izlenilmesi ve aydnlatlmas gereken
budur. Sama lm getirir mi? Bu soruna br sorunlarn stnde bir yer
vermek, onu tm dnce yntemlerinin ve yarar gzetmez dnce oyunlarnn
dnda tutmak gerekir. Nesnel bir kafann her zaman tm sorunlara katabildii
ayrntlar, elikiler ve ruhsallk bu aratrmada ve tukuda yer almaz. Burada
yalnzca haksz bir dnce, yani mantk gerekli. Bu da kolay deildir. Mantkl
olmak her zaman kolaydr. Sonuna kadar mantkl olmak hemen hemen
olanakszdr. Kendi elleriyle len insanlar bylece sonuna kadar duygularnn
eimini izlerler. Bu durumda, intihar stne dnce bana, beni ilgilendiren tek
sorunu ortaya koyma frsatn veriyor: lme kadar gtren bir mantk var mdr?
Bunu, burada kkenini belirttiim dnceyi apakln nda, dzensiz bir
tutku olmakszn izleyerek bilebilirim yalnzca. Sama dnce diye adlandrdm
eydir bu. Biroklar buna baladlar. Gene de bu yolda mdrlar bilmiyorum.
Kari Jaspers birlik iinde bir dnya kurmann olanakszln aklarken yle der:
Bu snrlama beni bana gtryor. Orada artk yalnzca temsil ettiim nesnel bir
gr noktasnn ardna gizlenemem, orada ne ben ne de bir bakasnn varl

benim iin bir nesne deildir. Kari Jaspers brlerinden sonra, dncenin
snrna ulat bu ssz ve susuz yerleri anmsatyor. brlerinden sonra, evet
elbette, ama nasl acele ederler oradan kmak iin! Dncenin gidip geldii bu
son dnm noktasna en alakgnll insanlar arasndan bile birok insan ulat. Bu
durumda en deerli eylerini, yaamlarm braktlar. Brakanlar arasmda
dncenin prensleri saylan bazlar da vard, ama onlarn kulland ey en an
bakaldrs iinde dncelerinin intiharyd. Tersine, gerek aba burada
olanaklar lsnde tutunmak ve bu uzak lkelerin garip bitkilerini yakndan
incelemektir. Dayankllk ve ak grllk samann, umudun ve lmn karlkl
konutuklar bu insanlktan uzak oyun iin birer ayrcalkl seyircidirler. Zihin hem
basit hem incelikli bir oyun olan bu oyunun zelliklerini aydnlatmadan ve yeniden
yaamadan nce aynrabilir.
-sOnwww.iskenderiyekutuphanesi.com