OSMANLI DEVLET - ABDAL MUSA SULTAN (1272/3-1361/5)

smail Kaygusuz
I.Abdal Musa Sultan Kimdir?
Abdal Musa Sultan' tantan bilgiler, tm eksiklik ve fazlalklaryla drt ana kaynaktan gnmze
ulamtr:
1) Birbirini kopya edip bazan fazladan bir-iki cmle eklemi Osmanl tarihyazclar.
2) Alevi-Bektai toplu tapnma Cem gelenei iinde yetiip dillenmi Alevi ozanlar ve bu
gelenei srdrm olan Dedeler.
3) Velyetname-i Abdal Musa Sultan ve Menakb-i Kaygusuz Baba.
4) Vaktiyle yaam ve gezmi olduu yrelerde anlatlan sylenceler.
Abdal Musa, Biz Horasan mlkndeki boydanz ve neslimiz sorarsan asl Hoy'danz
dizelerinde, Horasan'dan gelerek, Azerbaycan'n Hoy blgesine yerlemi bir Trkmen boyuna
mensup olduunu belirtmitir. Bu kaynaklardan yzeysel de olsa, elde edilen bilgilerle Abdal
Musa hakknda zet olarak unlar biliyoruz. Abdal Musa 13. ve 14.yzyllarda yaamtr. Hac
Bekta Veli'nin nde gelen ardllarndan ve onun Anadolu'daki gzclerindendir. kinci Pir olarak
tannr. Hac Bekta Dergah'ndaki oniki hizmet postundan Ayak Postu Abdal Musa'nndr.
Horasan erenlerinden dervi gazi Abdal Musa'nn babasnn ad Hasan Gazi ya da Seyyid
Hasan olarak anlr. Dedesi Haydar Ata, Hac Bekta Veli'nin amcasdr. Bu yolla yakn akraba
olmaktadrlar. Ulu Pir Hakka yrmeden nce beni isteyenler Genceli'de Abdal Musa'ya gelsn
bulsun diyerek, onun yerine gemesini, ardl olmasn istemitir. Hnkar, onunla yeniden
dnyaya geleceini, onda tezahr edeceini sylemitir hal diliyle. Abdal Musa, kendi
iirindekiHacm umman old biz o gldeniz ve Gvercin donunda geldim bu hane dizeleriyle
de bunu belirtmektedir kapal da olsa.
Hac Bekta Veli'nin ilkelerini temel alp Yol'u ve Erkan' kuran; Hak era'n uyandran,
demine H deyip glbenk eken, talipleri Meydan'da dra durdurup nefsini haklayp paklayan,
Pir-i Sani Abdal Musa Sultan'dr.
II.Abdal Musa ve Osmanolu Orhan Bey (1324-62)
Hac Bekta Dergh ve buraya bal Bacyan- Rum (Anadolu Baclar) ve Abdalan- Rum
(Anadolu Dervi-Gazileri) Osmanl Beylii kurulmadan nce, byk olaslkla Karamanoullar'n
desteklemilerdi.
1262-63'n nemli olaylarndan sonra eski Seluklu u beyleri genileme, byme sreci iine
girmilerdir. Ama Anadolu birliinin salanmas, Konya Seluklu-Mool ibirliki ynetiminin
ortadan kalkmasna balyd. Konya'nn ele geirilmesi, Nure Sufi Nureddin'in torunu

1/9

OSMANLI DEVLET - ABDAL MUSA SULTAN (1272/3-1361/5)

Karamanolu Mehmet Bey'e nasiboldu.(1277) Hac Bekta Veli evresinin eski siyasetine
uygun olarak II. zzeddin Keykavus'un olu Siyavu'u desteklediler. Alaeddin Siyavu'un
ortadan kaldrlmasyla Alevi Trkmenler gzn gneye dikmi olabilir. Abdal Musa
Velyetnamesi'nde onun Genceli'de yetim byd ve kendisine kt davranlm olunduu
anlatldna gre [1], blgeyle siyasi ve yerleme ilikileri 1290lara kadar youn biimde
srmtr. Ancak Osmanl Beylii'nin kuruluuyla birlikte, Dergah'n genel siyaseti ierisinde
Abdal Musa, Edebali, Hoy'dan hemehrisi Geyikli Baba, Gzc Karacaahmet, Murad Baba gibi
dervi-gaziler tarafndan Osmanl beylii topraklarna arlm olmaldr. nk, Ak
Paaolu'ndan balayarak ilk dnem Osmanl tarihyazclarnn hepsi, Abdal Musa'nn Orhan
Bey zamannda Bursa'nn fethine (1326) katlm olduu zerine hemfikirdirler. Abdal Musa bu
srada elli yan ortalarnda olmaldr.
Abdal Musa Sultan Bursa'nn alnndan sonra Osmanl Beylii'ni kesinlikle terketmitir.
Terketmeseydi srlp kartlacakt. Yenieriliin kuruluuyla da ilgisi yoktur. Baknz Mustafa
Akda, Kanuni Sleyman'n (1520-1546) ilk dnemlerinde eyhlislamlk yapm bulunan saray
tarihisi bn Kemal Paazade'den [2] kaynaklanp, onunla ayn kayglar paylaarak neler
yazyor:
Orhan zamannda yeni fethedilen Marmara sahasna doudan pek ok dervi gelerek tekkeler
kurmu ve `Cihet'ler elde etmilerdi. Fakat Batniliin mahiyeti icab, bunlar derhal halk arasnda
propagandaya giriip, bir takm fesat hareketleri tertibine almaktan kendilerini alamadlar.
Bylece Bursa-znik vesair muhitlerde siyasi ve itimai dzen bir tehlikeye maruz kald. Sultan
Orhan (1324-1362) `Iklar' denilen btn abdallar yakalatarak uraya buraya srdrd. Kemal
Paazade'nin ifadesine gre, negl civarnda tekkesi olan Geyikli Baba, Turgut Alp adndaki
gazinin (kendisine negl timar olarak verilmiti) drstlne ahitlii sayesinde kendini
kurtard ve hatta yeniden taltif grd. Anlalyor ki, vaktiyle Selukiler devrinde tehlikeli
isyanlarn grdmz Batniler, Osmanl rejiminin ilk balad yerlere daha yaylarak, ayn
hareketi tekrarlamak istemilerdi. lk Osmanl Batnileri dahi devlet kadrolarnda vazife sahibi
deillerdi. [3]
Burada, yeni fethedilmi evrelerdeki siyasi ve itimai dzenin nasl bir tehlikeye maruz kald
rneklenmemi. Anlalyor ki, Beyliin kurulmasnda hizmeti geen Batni gler, yani Alevi
Trkmenler, nderleri Babalar ve Gazi-Abdallar araclyla iktidardan pay istiyorlard. Osman ve
Orhan Bey'lerin blgedeki fetih siyasetinin siyasi ve itimai dzenini beenmiyor,
eletiriyorlard. Bu konuda, Dimitar Angelov adl Bulgar aratrmacnn yazdklar ilgintir:
Orta a Trk tarihyazclarnn hemen tm Osman ve Orhan dnemlerinden byk vgyle
szederler. Bu sultanlarn ok adil, asil ruhlu, erdemli, eitliki, sadk ve alakgnll olduklar
ska vurgulanr. Olaylar ve insanlar ar derecede idealize etme hali ve yksek vgler, ne
yazk ki, ada Trk burjuva tarihilerinde de bulunmaktadr. Osmanl fetihlerini tarih iinde
`uygarlatrc ve ilerletmeci' misyon gibi alglayp sunuyorlar. Gerekte tarihsel olaylar bize
baka eyler sylemektedir. Dnemin Bizansl ve dier yazarlar, Kk Asya'nn Trkler
tarafndan fethinin, yerli halk iin gerek afet olduunu yazmaktadrlar...... [4]
Osman Bey (1299-1326), bu askeri eflerden Hasan Alp ve Turgut Alp, Alp Konukyar'a
Anghelokoma (negl), Yar Hisar, Kara Tchepis gibi ehir ve kalelerden geni paylar

2/9

OSMANLI DEVLET - ABDAL MUSA SULTAN (1272/3-1361/5)

balam, yine byk askeri efi Alp Gndz'e de Subalk blgesini vermiti. Aile yelerini
de ihmal etmemi, olu Orhan'a Kara Hisar', kaynbabas Edebali'ye de Bilecik kentinin gelirini
balamt. Anlald kadaryla, Sultan Orhan eyhlerin, dervi gazilerin bu dnya deil br
dnya ile ilgilenenlerini seviyor, koruyordu. Bizans'tan ele geirilen ky, kent ve geni araziler
Osman ve Orhan tarafndan yaknlarna balanrken sava dervi gaziler dlanmt. Onlar
tekkelerinde Tanr ile syleip ibadette bulunsunlard; dnyalk varlk nelerine gerekti? Bundan
yararlanan sadece Osman'n kaynbabas Edebali oldu. Bilecik kentinin tm geliri ona
balanmt, nk ailedendi. Baba lyas'n ardllarndan ve Hac Bekta'n yolda Edebali'ye
tannan bu ayrcalk, yine Baba lyas'a bal bir Babai dervii ve Hac Bekta'n yolda Geyikli
Baba ve ardl Abdal Musa'ya tannmamt. stelik cezalandrma, Osmanl topraklarndan
kartma yoluna gidilmiti. Oysa beyliin kurucusu Osmann, kendi olu Orhana yapt
tlerinden ilki, dini ve dnyevi btn olaylarda, maddi ve manevi btn konularda senin
ahvalde ncn ve amelde rehberin Muhammed Mustafann eriat ve (Snni inancna aykr
olarak .K.) Alinin yolu olsundur.[5] Buna ramen Orhan Bey, Ali yolu izleyen Alevi-Bektai
inanl Trkmenleri ynetimden uzaklatrarak ikiyzlln aka ortaya koymutur. Aslnda
Osman Beyin kendisi de Hac Bektan yolda ve kaynatas Edebalinin ,Ey oul! Beysin...
Bundan sonra fke bize, uysallk sana...Gceniklik bize, gnl almak sana...Sulamak bize,
katlanmak sana... Geimsizlikler, atmalar, anlamazlklar bize, adalet sana... gibi gzel
tlerini yerine getirdii ve Ali yolunu izleyenlerin gnln ald, atma ve anlamazlklar
gidermekte adaletli davrandn sylemek olas deildir; en yaknlarn kayrarak kurmaya
alt hanedanl glendirmeyirev bilmitir.
a.Abdal Musann Finike evresine yerlemesi ve Teke Beyi ile Mcadelesi
Hereyden nce Abdal Musa Velyetnamesi'nde, Osmanl tarihyazclarnn ounun srarla
yazmalarna ramen, Orhan'dan (1326-1362), dolaysyla lk Osmanllarla ilikilerinden tek sz
etmemektedir. Belli ki Osmanolu Orhan'a kar hi de dost olmayan bir tavr iindedir.
Velyetname-i Abdal Musa'da geen ok nemli birka olay vardr:
1) Abdal Musa Sultan'n Teke Beyi ile savap Genceli'yi almas, onu beylikten indirip olunu
yerine geirmesi, yeni Beyin kendisini baba ve vezir olarak grmesiyle blgedeki stnl.
2) Rodos cemaat ile iliki.
3) Aydnolu Gazi Umur'u deniz kysnda karlayp askerlerini doyurmas ve kendisine kzl
brk giydirip Gazi unvan vermesi, Kzl Deli Sultan' yanna katmas.
Abdal Musa ile Teke beyi arasndaki bu sava ilikisi bizce, onun bu blgeye yerlemesi
srasndaki kartlan glkleri yoketme ve blgeyi yurt edinme mcadelesidir. Bursa'nn
fethinden (1326) az bir zaman sonra Osmanoullar Beylii topraklarndan ayrlmak zorunda
braklan Abdal Musa'nn - byk olaslkla, Karamanolu Mehmet Bey ve Prens Siyavu (Cimri)
bakaldrsndan sonraki yllarda doup ilk genliini geirdiini dndmz bu blgeye
girmesi istenmemitir. Teke li'nde yaayanlarn byk ounluu Alevi Trkmenler olduundan,
blgenin beyi olur korkusu vardr.
III. Abdal Musa Sultan ve Aydnolu Umur Bey (.1348)

3/9

OSMANLI DEVLET - ABDAL MUSA SULTAN (1272/3-1361/5)

a. Umur Beyi Akdeniz Yalsnda Karlamas Ve Ona Kzl Brk Giyirmesi

Gazi Umur, 1334de Aydnoullar Beyliinin bana getikten sonra Saruhanllar ve Bizans
mparatoru ile Osmanolu Orhana kar yaplan andlamay bir sre daha srdrd. [6] Abdal
Musa Sultan Velyetnamesinde anlatlanlara baklrsa Abdal Musa Sultan, Aydnolu Gazi
Umur Paay bir sredir bekliyordu. Belki de Aydnolu Umura mridlerinden bir Trkmen
Babasn peyik salmt. Ayn ekilde Abdal Musa Sultann yolda, Hac Bekta Veli
halifelerinden Gzc Karaca Ahmet ve Pir Hamza Babann Saruhan Beylii topraklarnda
yaadklar bilinmektedir. Hamza Baba Saruhan Beyi ile kurduu iliki sonucu onu etkileyip,
dokuz kiilik mrid ekibiyle etkinliklerini srdrmtr. Mevlevi eilimli olan Saruhan Beyi
kendisine bir vakf arazisi balayarak, tekke kurmasna izin vermitir. Mridlerinden Koca
Bekta Baba Akhisar Beyovaya; Yataan Baba ise Soma Yataan kyne yerleip tekkesini
kurmutu. Trbesi bugn zmir-Kemalpaaya bal Hamza Baba kynde bulunan Hac Bekta
halifesi Pir Hamza Babann halifeleri ve ona bal Aleviler yarm yzyl sonra eyh Bedreddini
takip edip, eylemine katlacaklardr. [7]
imdi Abdal Musa Sultann Gazi Umur Paa ve askerlerini nasl karlayp, arladn
Velyetnameden okuyarak, yorumlamaya ve tarih saptamaya alalm:
Andan sonra Abdal Musa Sultan kalkd, deniz kenarna indi. Ve dedi ki: Buraya leker geliyor.
Karncklar adur, bir ikrck sunmadlar, karncklarn doyuralm. dedi. Bir saattan sonra
denizden bir gemi zuhur etdi. Geldiler, yalya ktlar. Gemiden kanlar Abdallarn yanna gelb:
Ey Abdallar, ne ararsnz? dediler. Abdallar eyitdiler: Bunda gerek er vardr, size muntazrdur
(sizi beklemektedir-K), Sizin iin yemek hazrladu dediler. Bunlar dahi srb Erin nazarna
geldiler. Ocakta Erin haranisin grdiler. Bunlara az grndi, dediler ki: Hay Sultanm, bu yemek
sizin lekere mi yoksa bizim lekere mi yeter?[8]
Anadolunun pek ok yresinde yatan veliler iin anlatlan sylencelerde bu bir kk kazandan
binlerce askere yemek verme motifi yer almaktadr. Ama hemen hepsinde de Veli yoksul mu
yoksul bir dervitir, keramet ar basmaktadr. Bazen, doymayacaklarndan kukulanan veya
fazladan haram lokma alanlar cezalandrlr. Burada ise gerek durum arlk kazanmakta ve
yansmaktadr. Son soru ok nemlidir. Abdal Musa Sultann da ok sayda askerleri vardr.
Velyetnamede her ne kadar, sahile kan askerlerin saysnn krk bin olduu vurgulanyor gibi
grnyorsa da, buna Abdal Musa Sultannkiler de dhil olsa gerektir.
Bunlar tamam krkbin er idi. Abdallar yemei letirdiler. Yemek cmlesine yetidi. Karnlar
doyduktan sonra nlerinde dkli kald... Abdal Musa Sultan kepeyi haranininn zerine koyd,
geri ekildi. Abdallar grdler ki harani yine evvelki gibi dolup durur... Geldiler gaziler temaa
eylediler. Bildler ki bu gerek velidr. Gazi Umur Bey geldi, eyitdi: imdengeru biz sana
arruz, efendi himmet eyle! dedi. Abdal Musa Sultan eyitdi: Bir brk getrn Umur Bee
geydirelm dedi. Bir kzl brk getrdiler. Umur Bein bana geydirdiler. Gaziler imdengeru
buna Gazi Umur Be deyin, varsn bu Be de gazi olsun. Geru size imden sonra gazilik verir
dururuz dedi. Gazi Umur Be eyitdi: Bize bir yadigr verin sultanm. Sultan eyitdi: ol Kzl
Deliyi size verdk, aln gidin dedi. Bu gaziler kalktlar. Gider misin baba? dediler. Kzl Deli
Sultan, iaretle: Giderin dedi. Abdal Musa Sultan arub bir aa kl sundu. Kzl Deli Sultan
ald, pdi, bana kod. Andan sonra yrdiler. Abdal Musa Sultan eyitdi: Deyin imdi, hibir yere

4/9

OSMANLI DEVLET - ABDAL MUSA SULTAN (1272/3-1361/5)

gitmen, Boaz Hisarna varn. zerine dn, ikdam idn (ilerleyin) alursunuz. Boaz Hisarn
(anakkale Boaz ve evresi, lion-K) aldktan sonra Rum lin size virdm, nnze kimse
durmasun dedi.[9]
Gerek ada ve dostu Bizans devlet adam Kantakuzenosun tarihinde ve gerekse Osmanl
tarih yazc Enverinin Dsturnamesinde hakknda geni bilgi verilen ve tantlan Aydnolu
Gazi Umur Paa, 1334 ylnda babas Aydnolu Mehmedin lmyle bakent Birgide yerine
oturmutur.
Enverinin anlattna gre ilk gazasna on sekiz yanda balam ve yirmi bir yl boyunca 26
sava yapm olan Gazi Umurun, bu karlama ve onca askerini kondurup grmesinden
sonra imdengeru biz sana arruz, efendi himmet eyle! dediini ve Abdal Musa Sultana
intisap ettiini gryoruz. Umur Paa grmtr ki, o Mevlana ailesi ulular gibi sadece sema
ayini yaptrp, arkasndan hediyelerini alarak Konyaya ekilmiyor. Hac Bekta Veli ardas ve
Derghn yal Piri Abdal Musa elindekini avucundakini konuunun nne dkyor. Ayrca bir
bahadr gazi olarak kendilerine sava taktikleri de veriyor. Bununla da kalmyor,
Velyetnamede Gazi Umurun yadigr istei zerine, kendisinin yerine yetitirdii Hac Bekta
emaneti Seyyid Ali Sultan Kzl Deliyi ve elbette ki onun buyruu altnda bir Trkmen gc de
sunuyordu.
Abdal Musa Sultan bu gen Paada byk devlet adam yetenei grmt. Bu gne kadar ki
kulana gelen baarlar ve fetihi-gasp Osmanolu Orhana kar oluu, Abdal Musay
Aydnolu Umura yaklatrmt. Yetmi yl nce Saru Saltuk Dedenin mekn tuttuu
(1262-1263lerde Dobrucada) Balkanlarda, Rum linde yeni yurt aramann tam srasyd.
nk Aydnolu Gazi Umurla Saruhanolu Sleyman Paa, Bizans mparatorluu tahtn ele
geirmeye alan Kantakuzenosla dostluk ve yardm ittifak kurmular; srekli Avrupa
yakasna arlmaktaydlar.
Abdal Musa Sultan, Kzl Deli ve Trkmen askerlerini Gazi Umur Paaya katarken, ilerideki
baarlardan ve iktidardan pay alma hesaplarn da yapyor olmalyd. Ancak Alevi inanc, Pir
Hac Bekta ilkeleri gerei, herhalde Klcn krelsin, mazlumlar kesmesin! demek olan
simgesel tahta klc kuatyordu Kzl Deliye.
Aydnolu Gazi Umur Paa ile Abdal Musa Sultann bu karlamas, Gazi Umurun Adalar
Denizi egemenliini tamamyla ele geirdii 1341 ylnda olmaldr. Bu yl iinde Girite ve
arkasndan Kbrsa bir sefer yapmt. Byk olasyla Girit seferi dnnde Gazi Umur ve
askerleri, Abdal Musa Sultann (grnte inansal) egemenlik alanndaki kylara su ve
yiyecek gereksinimi iin kmlard. Ancak Abdal Musa geleceklerini bildiine gre bir
haberleme iinde de olabilirlerdi. Ayrca yine olasdr ki, onu Kbrsa Abdal Musa Sultan
ynlendirmiti.
b. Kzl Deli Sultan Umur Beye Yadigr Vermesi ve Rumeline Gei
Velyetnameye gre Abdal Musa Sultan gen bahadr Kzl Deli ve yiitlerini Umur Beyin
yanna katarken, nce anakkale boazna bir iyice hakim olup, sonra Rum linde ilerlemesini
salk veriyor. Bu tavsiyenin altnda Osmanoullarndan nce baarmas gerektii arzusu

5/9

OSMANLI DEVLET - ABDAL MUSA SULTAN (1272/3-1361/5)

yatmaktadr. Gerekten Gazi Umur ertesi yln sonlarna doru, Kantakuzenos'un yardm
arsyla 380 gemilik koca bir donanmayla Boaz Hisar'a ve oradan Meri azna, yani Enez'e
kadar kyorsa da k engeline arpp geri zmir'e dnyorlar. 1343 yl banda dostu
Kantakuzenos'tan ald yeni bir haber zerine yeniden Rumeli'ye geen Gazi Umur Bey
Selanik ve Trakya evresinde geni yama hareketine girimi. Bu kesimleri ve savunmasn
krarak girdii Didymoteikhos'u (Dimetoka) Kantakuzenos'a kazandrmtr. Ostrogorskiye gre
: Ancak baar bedeli, igal edilen topraklar Trk birliklerinin yamalamas oldu. [10]
Abdal Musa'nn el verip bel balad ve brk giydirdii, yani talandrd Aydnolu Umur
Bey'in mr uzun olmad. 1348 ylnda zmir'e igal etmi olan Hal ordusunu kentten karmak
ien n saflarda arprken 39 yalarnda ld.
Trklerin Rumeli'ye geiine Aydnolu Gazi Umur'un nclk ettii ve Osman Oullar'nn
askeri tekilatnda Aydnolu Umur'un maddi ve manevi nemli etkileri olduunu belirleyen bir
belgede unlar yazldr. Bu belge ayn zamanda, Abdal Musa Sultan Velyetnamesi'nde verilen
bilgileri destekleyen bilgiler iermektedir:
Aydn Bey olu Gazi Umur Bey gemilere binb gazalar iderdi. Al-i Osman beylerinden gemi ile
evvel gaza iden Umur Bey'dir. Nice kerre velayeti zahir olman gaziler, 'Gazi Umur can in'
deyu yemin ederlerdi. Bu Umur bey zamannda gaziler ganimet maln Bektai brkleriyle
letirdiler. Ann iin brklerin efesin altun ile bezediler; imdi ol kisbeti orbaclar ve solaklar
giyerler, Umur Bey kisbetidir. Yenieri keesi sonra ihdas oldu... [11]
Abdal Musa Sultan Velyetnamesi ve baka tarihsel yaptlar gsteriyor ki, Seyyid Ali Sultan
Aydnolu Gazi Umur ile birka kez Rumeli'ne gemitir. Teke Beylii de Abdal Musa Sultan
yaarken Osmanoullarna balanmamt. Ama Seyyid Ali Sultann Osmanoullarnn, Orhan
Beyin olu Sleyman Paa komutasnda ardaktan (anakkale) Trakyaya ilk geilerinde
birlikte olduu menakbnamelerde anlatldna gre, kendisinden klavuz olarak yararlanlmtr.
Demek ki o seimini yapm. Yllar nce Umur Gazi ile ayn yollardan geip Trakyayay tanm
olduundan, askersel deneyimlerini ve blge hakkndaki bilgisini Osmanoullarna sunmutu.
Vilayetnameden, Abdal Musa Sultann Gazi Umura vermeden nce Kzl Deli Sultan, ad
verilmeyen kendi oluyla birlikte, yanlarna krk abdal katarak Hac Bekta Dergahna
gnderdiini reniyoruz. Bu da gsteriyor ki, Abdal Musa da mcerred deildir. Onlarla
gnderdii iki testi dolusu parayla Hnkarn trbesinin yaptrlmas, Dergah avlusuna aa
dikilmesi, yaplan baheden meyve devirilmesine kadar kalnp bakm yaplmasn buyuran
Abdal Musa Sultan [12], oradaki emaneti alp getirmelerini istemektedir. Syledikleri olduka
nemlidir, nk Hnkar olarak dnyaya yeniden ve bir don deiikliiyle (rencarnation), yani
Abdal Musa adyla geldiini yinelemekte, bunu da Hakka yrmeden nce emanetleri koyduu
yerleri aklayarak kantlamaktadr: Kzl Deli Sultann krk neferiyle birlikte Hac Bektan
trbesi, tekkesi ve frnn yapmas ve onlar tarafndan bir meyva bahesinin yetitirilmesi ve
emanetlerinin Abdal Musaya getirilmesi hepsinin de Hac Bekta dergahyla yakn ilikisini ve
orann bakmn stlendiklerini gstermektedir. Abdal Musa Sultann emanetlerin yerlerini
aklayc syledikleri dahil, onlar teslim alm olmas, Hac Bekta Velinin ardl ve ikinci Pir
olduunun da birer kantdr.

6/9

OSMANLI DEVLET - ABDAL MUSA SULTAN (1272/3-1361/5)

Abdal Musa Velyetnamesi'nin, olasyla blgenin henz Osmanoullarnn egemenlik alan

ierisine girmedii Beylikler dneminde yazlm olmas dolaysyla eriat gelerine
rastlamyoruz. Birka yerde geen sabah, akam namazndan nce, sonra ya da namaznda
sylemleri, sadece zaman belirleyici olarak kullanlmtr. Teke, Alaiyye, Mentee ve Aydnolu
Beyliklerinden ya da Beylerinden onca szedilmesine ramen, Osmanoullar hakknda tek
szck konuulmamas, Abdal Musa Sultan'n yemi olduu nankrlk darbeleri yznden,
onlarla ilgili anlarn silmi olma isteine balamak gerektir.
IV.Abdal Musa Sultan ve mam Kasm ah (1310-1370)
smaili Alevilerinin 29. ve Almut sonrasnn 2. mam olan Kasm ahn, 1310-1370 arasndaki
gizli mamlk dneminde bir sre Anadoluda saklanarak yaamtr. Konuya ilikin gr, yorum
ve varsaymlar zerinde Nizari smaili Devletinin Kurucusu Hasan Sabbah ve Alamut
kitabmzda [13] yazdklarmz burada birka cmleyle zetleyeceiz. nk bu, hangi
belgelere dayand aklanmamakla birlikte, Anadoluda yaayan Alevi-Bektai inancnn
Alamut Nizari smailiiyle ilikisi balamnda, ok nemli bir vurgulamadr.
Bilindii gibi bu dnemde Anadoluda merkezi bir devlet yoktur. Karamanoullar, Aydnoullar,
Karasioullar, Osmanoullar, andaroullar, Germiyan, Hamid-Teke, Eretna ve Alaiye,
Akkoyunlu gibi ok sayda Trkmen ve Mogol asll beylikler hkm srmekte birbirleriyle
stnlk yarnda; biri dierini ortadan kaldrma abas iindeydi. Anadoluda mslman
nfusun ounluunu oluturan Trk-Trkmen, Krt ve Arap gibi hetrodoks gruplar, yani
batniler (Alevi-Bektailer) bu beyliklere ait topraklarda, konar-ger ya da yerleik durumda
yayorlar. Hac Bekta Velinin dergahnda el verip yetitirdikten sonra grevlendirdii 360
halifesinden birine bal bulunuyorlard. Gneydouda yaayan ve dorudan Suriyedeki smaili
dailere bal baz Krt ve Arap gruplar dnda hepsi de, Sulucakarahykteki Hac Bekta Veli
dergahnda onu temsil eden, yani onun postunda oturanlara bal ve onlar byk mrid ya da
ulu pir biliyorlard. Bu pir de Abdal Musa Sultandan bakas deildi.
ok byk olaslkla mam Kasm ah nce Gneydouda bir sre kaldktan sonra onu Alevi
Trkmenlerin arasna gtrmler. Kasm ahn Anadolu'da, Krtler ve Trkmenler arasnda
gelien bir sufi dzeni mensuplar olan Bektailerin evresinde ksa bir sre yaam olduu
sylenen [14] en gvenli yer Abdal Musann Alevi-Bektai dergahdr. Kasm ah, 1340 ile
1360 arasnda, ky blgesinin esenlikli bir zaman dilimi iinde belirli bir sre burada yaam
olmaldr.
IV.Abdal Musa Sultann Doum ve lm Tarihleri zerine Grler
Velayetnamede Abdal Musa Sultann doum tarihine ilikin gvenilir bir belirtiye
rastlayamyoruz. Ancak ilk sayfalarda geen u sylemler yoruma aktr:
...Horasanl Sultan Hac Bekta Veli (Tanr aziz srrn kutsasn) bir gn hayatnda otururken,
mbarek nefesinden nutka gelp aytt: Ya Erenler! Gencelide gen ay gibi doam. Adm
Abdal Musa ardram, dedi; beni isteyen [S.2] anda gelsn bulsun dedi. Hnkar Hac Bekta
vefat edicek, Abdal Musa zuhura geldi. Seyyid Hasan Gaziolu Seyyid Musa anasndan yetim
kald.

7/9

OSMANLI DEVLET - ABDAL MUSA SULTAN (1272/3-1361/5)

Grld gibi Hac Bekta Veli 1271-73te Hakka yrmeden nce, Abdal Musann kendi
donunda ve Gencelide dnyaya geleceini haber vermi. Ve ona balanlmasn buyurmutur.
Ksacas Anadolu Alevi-Bektailerinin Hac Bekta Veli Alinin kendisi olduuna inandklar
gibi, Abdal Musa Sultan da Hac Bektatr ve dolaysyla zamann Velisi-mam Alidir. Zaten
iirinde de belirtiyor:
Ali oldum adm oldu bahane
Abdal Musa oldum geldim cihana
Ayrca Seyid Ali Sultan krk Abdalla birlikte Hac Bekta Dergahndaki emanetleri almaya
gnderdiinde, Hac Bekta olup dnyaya geldig vakt onlar nereye koyduunu da tek tek
sylyor. Bu reenkarnasyon inancnn ve Velyetnamedeki dier baz keramet sylencelerinin
bizce altnda yatan nesnel gerekleri yle sralayabiliriz:
1)Abdal Musa Sultann ailesi Gencelide yaam ve kendisi de burada domutur. Bebeklik
yllarnda kendisi ve ailesi burada pek sevilmiyordu. Zaten bebekken anadan yetim kalm ve bir
koca karck onu ineinin sd ile beslemi. Ancak Abdal Musann yllar sonra nasl
Gencelinin zerine tmen tmen askerle yrdn Kaygusuz Abdal iirinde yle dile
getirmitir:
Ali'm Zilfikar'n alm destine
Sallar durur Yezidlerin kastna
Tmen tmen Gencali'nin stne
Srlar gelir Sultan Abdal Musa'ya
Velyetnamede ise Teke Begini yenerek, Genceliyi basp altna alrken bu kadnn evini
ziyaret etmi, ona dokunmamtr. Ayrca yine Velyetnamenin balangcndan anlald
zere, ilk nce yaylak olarak kullanlan Genceliye uram ve oradan sahile inmitir.
2) Hac Bekta Velinin vefatnn hemen arkasndan dnyaya gelmitir. Bu bilgiden hareketle
Abdal Musann doum tarihi 1272-1273 arasndadr diyebiliriz. Olasdr ki, Hac Bektan
mridlerine bu vasiyeti zerine ocukluunda Hac Bekta Dergahna getirilerek, o dnem
Dergahn banda bulunan Kadnck Ana tarafndan yetitirilmitir.
3) Kaygusuz Abdal Sultan incelememizde vurguladmz gibi Abdal Musa Sultan byk
olaslkla 1365ten nce lm olmaldr Kbrs kral Pirrein donamasyla 1361 ylnda ky
emirliklerine saldrmas ve Antalyay ele geirmesiyle blgede balayan byk bir kriz yllardr.
Kaygusuz Abdal ilk Msr yolculuundan dndnde Pirini bulamamtr. Beglerimiz Avlan
gln stne/ Onlar gelir Sultan Abdal Musaya dizeleriyle balayan ve Kul Kaygusuz ayr
dm pirinden/Alar gelir Sultan Abdal Musa'ya biten vgsel yas iirinden bu aka
anlalyor. nk Pirine, dostuna, sevgilisine kavuan kii ad olur, sevinir ve coar. nsan
sevdiklerinden ayrlrken alar szlar, ama alayarak bulumaya gelinmez. Onun Pirinden ebedi

8/9

OSMANLI DEVLET - ABDAL MUSA SULTAN (1272/3-1361/5)

ayrldr bu. [15]

[1] Elyazm. S.1,2,3

[2] Elyazmas, No.26, varak 46b-47b
[3] M.Akda, Trkiye'nin ktisadi ve timai Tarihi I, s.340
[4] D.Angelov, Certains aspects de la conquete des peuples Balkaniques par la Turcs'' (Balkan
halklarnn Trkler tarafndan fethinden baz grnmler), Les Balkans au Moyen Age: La
Bulgarie des Bogomils aux Turcs, London-1978, s.222-223
[5] Belki bu konuda en son dnlecek bir tarihi olan dris Bitlisnin Nuruosmaniye
Ktphanesi 3209 numarada kaytl Het-i Bihit 70adan aktaran Vural Gen, 2006-2007de
Mimar Sinan niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Tarih Ana Bilim Dal, Ortaa Tarih
Programnda hazrlad dris Bitlisnin Het Bihitin Mukaddimesi ve I.Defterinin Tahlil ve
Tercmesi adl baslmam yksek lisans tezi s.291.
[6] Himmet Akn, Aydnoullar Tarihi Hakknda bir Aratrma, stanbul, 1946, s. 34-35
[7] Cemal ener, Alevi Trenleri, stanbul-1991, s.127-129
[8] Elyazmas, s. 26
[9] Elyazmas, s. .27,28
[10] Himmet Akn, agy, s.44; Georg Ostrogorski, Almancadan eviren:Prof. Dr. Fikret Iltan,
Bizans Devleti Tarihi, TTK Yaynlar, Ankara-1981, s. 477
[11] Suhbat al Ahbar, Aksaray Ktphanesi, 16. yzyl Elyazmas No.722 yaprak 35'den aktaran
Himmet Akn, agy, s.49
[12] Elyazm. S. 23
[13] Su Yaynlar, stanbul,2004, s. 167-173
[14] www.ismaili.net
[15] Abdal Musaya ilikin geni bilgi ve aklamalar iin bkz. smail Kaygusuz, Anadolu Bilgeleri,
Su Yaynlar, stanbul,2005, s.188-191; Abdal Musa Sultan, Velyetname, Karacaahmet Sultan
Dernei yaynlar, stanbul, 2008, s.5-77

9/9