T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK-ELEKTRONK TEKNOLOJS

DEVRE EMALARI ZM
520TC0003

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3
1. AIRMA VE BLDRM TESSATLARI ZM.......................................................... 3
1.1. arma ve Bildirim Tesisatlarnda Kullanlan Sembollerin izimi ............................ 3
1.2. Bir Zilin ki Ayr Yerden altrlmasna Ait izimi .................................................. 7
1.3. Numaratr Tesisat izimi ............................................................................................ 7
1.4. Kap Kilidi Otomatii Tesisat izimi .......................................................................... 8
1.5. ki Katl Drt Daireli Apartmann Komple arma ve Bildirim Tesisat izimi........ 9
1.6. Diyafon (Sesli arma) Tesisat izimi .................................................................... 10
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 13
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 19
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 20
2. AYDINLATMA TESSATLARI ZM ......................................................................... 20
2.1. Aydnlatma Tesisatlarnda Kullanlan Sembollerin izimi ........................................ 20
2.2. Ad Anahtarl Aydnlatma Tesisatlar izimi ............................................................. 23
2.3. Komtatr Anahtarl Aydnlatma Tesisatlar izimi .................................................. 24
2.4. Vaviyen Anahtarl Aydnlatma Tesisatlar izimi...................................................... 24
2.5. Merdiven Otomatii Tesisatlar izimi ...................................................................... 25
2.6. Floresan Lamba Balantlar izimi ........................................................................... 26
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 28
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 33
RENME FAALYET3 .................................................................................................. 34
3. ELEKTRONKTE KULLANILAN SEMBOLLERN (SMGELERN) ZM............. 34
3.1. Diren Sembolleri izimi ........................................................................................... 34
3.2. Bobin ve Transformatr Sembolleri izimi................................................................ 35
3.3. Kondansatr Sembolleri izimi.................................................................................. 36
3.4. Transistr Sembolleri izimi ...................................................................................... 37
3.5. Tetikleme Elemanlar Sembolleri izimi.................................................................... 38
3.6. Anahtarlama Elemanlar Sembolleri izimi ............................................................... 38
3.7. Entegre (Tmleik Devre, Chip, Yonga) Devre Sembolleri izimi ........................... 39
3.7.1. Analog (rneksel) entegre devre sembolleri izimi ............................................. 39
3.7.2. Lojik (Saysal, Dijital) Entegre Devre Sembolleri izimi................................... 40
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 45
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 49
RENME FAALYET4 .................................................................................................. 50
4. DA G KAYNAI VE AMPLFKATR ZMLER ............................................... 50
4.1. G Kayna izimleri ............................................................................................... 50
4.1.1. Transformatrl DA G Kaynaklar .................................................................. 50
4.1.2. Gerilim Katlayclar............................................................................................ 52
4.1.3. eitli DA G Kayna Devreleri izimleri...................................................... 54
4.2. Transistrl Ses Frekans Ykseltelerinin izimi ...................................................... 55
4.2.1. Transistrl Mono (Tek Yollu) ve Stereo (ki Yollu) Ykseltelerin izimi ..... 55
4.2.2. Entegre (Tmleik) Devreli Mono ve Stereo Ykseltelerin izimi................... 55
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 56
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 60

MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 61

CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 63
KAYNAKA ......................................................................................................................... 66

ii

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD
ALAN
DAL/MESLEK
MODLN ADI
MODLN TANIMI
SRE
N KOUL
YETERLK

MODLN AMACI

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

LME VE
DEERLENDRME

520TC0003
Elektrik Elektronik Teknolojisi
Alan Ortak
Devre emalar izimi
Zayf akm tesisatlar ve elektronik devre sembollerini ve
emalarn standartlara uygun izme becerilerinin
kazandrld bir renme materyalidir.
40/32
Bu modln n koulu yoktur.
Zayf akm tesisatlarnda ve elektronik devrelerde
kullanlan devre elemanlarn ve emalarn standartlara
uygun ekilde izmek
Genel Ama
Bu modl ile gerekli ara gerele donatlm ortam
salandnda standartlarn belirledii kurallara uygun
elektrik ve elektronik devre emalarn doru okuyup
eksiksiz izebileceksiniz.
Amalar
1. arma ve bildirim tesisatlarnda kullanlan
sembolleri ve zayf akm tesisat emalarn
izebileceksiniz.
2. Aydnlatma tesisatlarnda kullanlan sembolleri ve
aydnlatma tesisat emalarn izebileceksiniz.
3. Elektronikte kullanlan sembolleri ve elektronik
devre emalarn izebileceksiniz.
4. G kayna ve ses ykselte devre emalarn
izebileceksiniz.
Ortam: Teknik resim masalarnn bulunduu snf veya
atlye ortam
Donanm: Teknik resim defteri, kurun kalem, T cetveli,
daire ablonu, cetvel, pergel, gnye
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra
verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli
test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)
kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve
becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

iii

iv

GR
Sevgili renci,
Teknik resim, bir teknoloji alan ile ilgilenen insanlar arasnda iletiimi salayabilmek
iin gelitirilmi bir eit alfabedir. Her teknoloji alannn teknik resminde kendine zg
sembolleri vardr. Bir alanda profesyonellemek isteyen kiilerin o alann dilini, yani
simgelerini ve teknik resimlerini en iyi ekilde renmi olmas gerekir. Ait olduunuz
teknoloji alannn teknik resmini renmek iin ise zel bir aba, zenli ve disiplinli
almak arttr.
Elektrik-elektronik teknolojisinde kullanlan semboller ve emalar, herhangi bir dilde
hibir ekstra aklamaya yer vermeden ayn teknoloji alanyla ilgilenen insanlarn, bu
teknolojiyi gerekletirmek ve gelitirmek amacyla kullandklar aralardr. Bu teknoloji
alannda kendini gelitirmek ve uzmanlamak isteyen herkesin devre emalar izimini ve bu
teknolojiye ait sembolleri en iyi biimde bilmesi ve uygulamas bir zorunluluktur.

RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA
Bu renme faaliyeti sonunda arma ve bildirim tesisatlarnda kullanlan sembolleri
ve zayf akm tesisat emalarn izebileceksiniz.

ARATIRMA

Evinizin veya evrenizdeki konutlarn zil tesisatn ve kap otomatiini

inceleyip alma prensibini aratrnz.

Diyafon sisteminin alma prensibini aratrnz.

1. AIRMA VE BLDRM TESSATLARI

ZM
1.1. arma ve Bildirim Tesisatlarnda Kullanlan Sembollerin
izimi
arma ve bildirim sistemleri insanlarn daha hzl ve daha az enerji harcayarak ksa
mesafelerde kablolu iletiimini salamak iin kurulan sistemlerdir. arma ve bildirim
tesislerinde elektrik enerjisinin k ve manyetik etkilerinden faydalanlr. Bu sistemlerde
kullanlan semboller, dnyann her yerinde devre emalarnn ayn ekilde anlalmas iin
standartlatrlmtr.
arma ve bildirim tesisleri u alt balklar altnda incelenebilir:

Zil tesisleri
Numaratr tesisleri
Kap kilidi tesisleri
Diyafon tesisleri
Refkontak (kl arma) tesisleri

Bu renme faaliyetinde arma ve bildirim tesislerinde kullanlan semboller ve

tesislere ait temel elektrik devreleri incelenecektir.

No
1

Sembol

Anlam
Doru akm
(D.A.)

No
15

Sembol

Anlam
Zil hatt

Alternatif akm
(A.A.)

16

Alarm
besleme hatt

Dorultma
(redresr)

17

Kap zili
butonu

1 fazl A.A.

18

oklu kap zili

butonu

1 fazl aktif
saya

19

Siren

D.A. pozitif u

20

Alarm iletkeni

D.A. negatif u

21

Yangn ihbar
aygt

A.A. ntr u (0)

22

Hoparlr

Paralel telefon
aygt

23

letkenden kol
ayrma

10

Ikl arma
lambas

24

Zayf akm ek
yeri

11

Transformatr

25

Sklmeyen
ekleme

12

Kuvvetli akm
hatt

26

Sklebilen
ekleme

13

Zayf akm hatt

27

Buat

14

Bir fazl buonlu

sigorta

28

Kare buat

ekil 1.1: arma ve bildirim tesisatlarnda kullanlan semboller

No
29

Anlam
Anahtarl
otomatik
sigorta
Bir fazl
otomatik
sigorta
Telefon
besleme hatt

No
41

32

30

Sembol

Sembol

Anlam
Duvar telefon
aygt

42

Kap zili

43

Vzltl zil

Telefon prizi

44

Yangn ihbar
klaksonu

33

TV anten prizi

45

Toprak

34

Kap otomat
hatt

46

Yangn ihbar
butonu

35

Paydos an

47

Genel telefon
santrali

36

Radyo

48

Lokal bataryal
telefon santrali

37

Televizyon

49

Merkezi bat.
telefon santrali

38

Telefon

50

Paralel telefon
prizi sortisi

39

Uyarma dd

51

Yangn ihbar
hatt

40

Datm kutusu

52

arma
butonu

31

ekil 1.2: arma ve bildirim tesisatlarnda kullanlan semboller (devam)

No
53

Sembol

Anlam
Alarm ihbar
butonu

No
59

Sembol

54

Hoparlr prizi

60

Anlam
Balantsz
kesien
iletkenler
Refkontak

55

Haric telefon
prizi sortisi

61

Numaratr

56

Topraklayc

62

aret lambas

57

Merdiven
otomatii

63

Kap otomatii

58

Merdiven
otomatii
butonu
ekil 1.3: arma ve bildirim tesisatlarnda kullanlan semboller (devam)

1.2. Bir Zilin ki Ayr Yerden altrlmasna Ait izimi

ekil 1.4teki devrede bir zile iki farkl butondan kumanda edilmektedir. Butonlar
birbirlerine paralel, zile seri balanmtr. Kapal emada hatlarn zerinde bulunan izgiler o
hatta ka adet kablo bulunduunu gsterir. Elemanlarn zerindeki say ve harfler o devre
elemannn niteliklerini gstermektedir.

ekil 1.4: Bir zilin iki ayr yerden altrlmasna ait emalar

1.3. Numaratr Tesisat izimi

ekil 1.5teki numaratr devresinde drt buton ve bir numaratr kullanlmtr.
Devrede baslan butona ait numara numaratrde grntlenir.

ekil 1.5: Numaratr tesisatna ait ak ema

ekil 1.6: Numaratr tesisatna ait kapal ema

1.4. Kap Kilidi Otomatii Tesisat izimi

ekil 1.6daki kap kilidi otomatii devresinde drt buton ve bir kap otomatii
kullanlmtr. Drt buton birbirine paralel, kap otomatiine seri balanmtr. Hangi butona
baslrsa o buton kap otomatiini elektrikler ve kap otomatiinin bal olduu kap alr.

ekil 1.7: Kilidi otomatii tesisatna ait emalar

1.5. ki Katl Drt Daireli Apartmann Komple arma ve Bildirim

Tesisat izimi
ekil 1.7deki iki katl drt daireli apartmann komple arma ve bildirim tesisat
devresinde her daire iin iki kap nnde ve bir bina kapsnda olmak zere toplam buton
ve bir kap n zil tahsis edilmitir. Bina kapsndan veya daire kapsndan baslan zil
butonlar hangi dairenin butonuna basldysa o dairenin zilinin almasn salar. Kap
otomatii butonlarnn her biri ise kap otomatiini elektrikler ve bina kapsnn almasn
salar.

ekil 1.8: ki katl drt daireli apartmann komple arma ve bildirim tesisatna ait ak ema

ekil 1.9: ki katl drt daireli apartmann komple arma ve bildirim tesisatna ait kapal ema

1.6. Diyafon (Sesli arma) Tesisat izimi

ekil 1.9daki diyafon tesisat devresinde ana kapya gelen kii ulamak istedii yerin
haberleme butonuna basar ve sistem ilgili birime sesli ve kl olarak uyar verir. Birim ana
kapya gelen kii ile grntl ve sesli haberleebilir.

10

ekil 1.10: Diyafon (sesli arma) tesisatna ait ak ema

11

ekil 1.11: Diyafon (sesli arma) tesisatna ait kapal ema

12

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Bu renme faaliyeti kapsamnda edindiiniz becerileri deerlendirebilmek iin
aadaki uygulamalar gerekletiriniz.
Aadaki tabloda yerleri bo braklan sembolleri ve yazlmayan aklamalar teknik
resim kurallarna uyarak tamamlaynz.
No
Sembol
Anlam
No
Sembol
Anlam
1
A.A. ntr u (0)
letkenden kol
ayrma
Ikl arma
lambas
Sklmeyen
ekleme

Kuvvetli akm
hatt
Buat
Bir fazl buonlu
sigorta
Duvar telefon
aygt
Bir fazl
otomatik sigorta
Vzltl zil
Telefon pri i
Toprak

13

 ki katl drt daireli apartmann komple arma ve bildirim tesisatna ait ak emada
bulunan eksikleri 1:1 leinde tamamlaynz.

14

 ki katl drt daireli apartmann komple arma ve bildirim tesisatna ait kapal
emada bulunan eksikleri 1:1 leinde tamamlaynz.

15

 Diyafon (sesli arma) tesisatna ait ak emada bulunan eksikleri 1:1 leinde
tamamlaynz.

16

 Diyafon (sesli arma) tesisatna ait kapal emada bulunan eksikleri 1:1 leinde
tamamlaynz.

Kap kilidi otomatii tesisatna ait ak ve kapal emalar 1:1 leinde iziniz.

17

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri
1- arma ve bildirim tesisatlar sembollerini izebildiniz mi?
2- arma ve bildirim tesisatlarna ait emalar izebildiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz, renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

18

LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME
Aada sembolleri verilen devre elemanlarnn isimlerini karlarnda bulunan
boluklara yaznz.
1.
..
2.
..
3.
..
4.
..
5.
..
6.
..
7.
..
8.
..
9.
..
10.
..

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

19

RENME FAALYET2
RENME FAALYET2
AMA
Bu renme faaliyeti sonunda aydnlatma tesisatlarnda kullanlan sembolleri ve
aydnlatma tesisat emalarn izebileceksiniz.

ARATIRMA

evrenizdeki binalarn elektrik tesisatlarnda kullanlan devre anahtar, duy, priz

gibi devre elemanlarn inceleyiniz.

Floresan lamba tesisatlar ile ilgili aratrma yapnz.

2. AYDINLATMA TESSATLARI ZM
2.1. Aydnlatma Tesisatlarnda Kullanlan Sembollerin izimi
Aydnlatma tesisatlar, gne nn olmad gece saatlerinde ya da gne n
alamayan yerlerde bina veya tesis ii aydnlatmann gerekletirilmesi iin kurulan
sistemlerdir.
Nu.
1

Sembol

Anlam
Kuvvetli akm
besleme
iletkeni

No

Sembol

Bklebilen
tanabilen hat

Anahtarl
lamba

Enerji
yukardan
geli/gidi
Enerji yukar
gidi
Enerji
yukardan geli

Etan floresan
armatr

10

Enerji aadan
geli/gidi

A.A., fazl
orta ulu

Anlam
kili NYIF
bakr hat, sva
st 380/220V

ekil 2.1: Aydnlatma tesisatlarnda kullanlan semboller

20

No
11

Anlam
Yeraltna
denmi hat

No
22

12

Yer stne
denmi hat

23

13

Sva st hat

24

14

Sva ii hat

25

15

Sva alt hat

16

Alarm besleme
hatt

17

18

19
20
21

Sembol

26

27

Kuru yerde
izoleli hat

Nemli yerde
izoleli hat
A.A. R faz
Yeralt kablosu

Anlam
Enerji
yukardan geli
aa gidi
Enerji
aa/yukar
gidi/geli
Enerji aadan
yukar gidi
Enerji
yukardan aa
gidi
Genel
topraklama,
VDE100e gre
koruma hatt
Cihazlar iin
snr

28

Akmlatr
veya batarya

29

Akmlatr
veya batarya

30

A.A. S faz

31

Kuvvetli akm
besleme hatt

Sembol

32

fazl
otomatik sigorta
Bir fazl bakl
sigorta

ekil 2.2: Aydnlatma tesisatlarnda kullanlan semboller (devam)

21

No
33

Anlam
Topraklama
hatt

No
45

34

Koruma
iletkeni

46

35

Bergman
(izoleli) boru
iindeki hat
Bir iletkenden
kol ayrm

47

36

Sembol

37

Bir fazl aktif

saya

38

Ik ana tablosu

39

Saya tablosu
ya da dolab
Ik tali datm
tablosu

40

Sembol

Anlam
Bir fazl
anahtar alter
fazl anahtar
alter
Tek kutuplu adi
anahtar

48
Aplik
49
50
51

Komtatr
Bir kutuplu
grup anahtar
Bir kutuplu
vaviyen anahtar

52

Bir kutuplu ara

vaviyen anahtar

53

Basma anahtar
Kare/yuvarlak
floresan
armatr
Sklebilen
ekleme

41

Bir fazl normal

priz

42

Bir fazl
toprakl priz

54

43

Bir fazl etan

priz

55

44

aret lambas

56

Sklemeyen
ekleme

ekil 2.3: Aydnlatma tesisatlarnda kullanlan semboller (devam)

22

No
57
58
59

60
61
62

63

64

Sembol

Anlam
Etan armatr

No
65

Etan aplik
Istmal
floresan lamba
Floresan
armatr
Aydnlatma
armatr
Genel lamba

Sembol

66

Starter

67

Topraklayc

68

Topraklama
hatt
5 nu.l linye
hatt

69
70

71

oklu, gc ve
adedi belli
lamba grubu

72

Projektrl
lamba

Anlam
Balast

2 nolu kolon
hatt
Tehlike lambas

Enerji aadan
geli

ekil 2.4: Aydnlatma tesisatlarnda kullanlan semboller (devam)

2.2. Ad Anahtarl Aydnlatma Tesisatlar izimi

Adi anahtarl aydnlatma tesisatnda bir anahtar lambaya seri balanr. Anahtar
kapatlrsa lamba yanar, anahtar alrsa lamba sner.

ekil 2.5: Adi anahtarl aydnlatma tesisatna ait emalar

23

2.3. Komtatr Anahtarl Aydnlatma Tesisatlar izimi

Komtatrl anahtarl aydnlatma tesisatnda birden fazla lambadan oluan grup bir
yerden altrlr. Avize, wc ve banyo gibi birden ok lamba bulunabilecek yerlerde bu tip
tesisatlar kullanlr.

ekil 2.6: Komtatr anahtarl aydnlatma tesisatna ait emalar

2.4. Vaviyen Anahtarl Aydnlatma Tesisatlar izimi

ekil 2.7de, (a) vaviyen anahtarl, iki ayr yerden kumandal, bir lambal tesisat ak
emas ve (b) kapal emas, (c) ara vaviyen anahtarl bir lambann yerden kumandas
tesisat ak emas ve (d) kapal emas gsterilmitir.

ekil 2.7: Vaviyen anahtarl aydnlatma tesisatlarna ait emalar

24

2.5. Merdiven Otomatii Tesisatlar izimi

ok katl binalarda enerji tasarrufu salayabilmek iin katlardaki lambalarn belli sre
yank kalmas ve sre sonunda snmesi iin kullanlan tesisatlara merdiven otomatii tesisat
denir. Lambalarn yank kalma sresi merdiven otomatii devresi zerinden ayarlanabilir.
ekil 2.8de be katl bir binaya ait merdiven otomatii tesisat grlmektedir.

ekil 2.8: Merdiven otomatii tesisatna ait emalar

25

2.6. Floresan Lamba Balantlar izimi

Floresan tesisatlarnda balast ile starter lamba iin ilk atelemeyi yapar ve floresan
lamba yanar. Floresan lambalar daha az enerji harcadklar iin tasarruf salar.

ekil 2.9: 40 W floresan lambann adi anahtarla altrlmasna ait emalar

ekil 2.10: Komtatr anahtar ile 2x40 W floresan lamba balantsnn ak emas

ekil 2.11: Komtatr anahtar ile 2x40 W floresan lamba balantsnn kapal emas

26

 fazl elektrik kullanan tesislerde floresan tesisleri kurulurken her floresan lamba bir
faz ve ntr hatt arasna bir anahtar ile seri balanr.

ekil 2.12: kutuplu anahtar ile floresan lambann faz ile altrlmasna ait emalar

27

UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET
Bu renme faaliyeti kapsamnda edindiiniz becerileri deerlendirebilmek iin
aadaki uygulamalar gerekletiriniz.
Aadaki tabloda yerleri bo braklan sembolleri ve yazlmayan aklamalar teknik
resim kurallarna uyarak tamamlaynz.
No
Sembol
Anlam
No
Sembol
Anlam
1
Bir fazl anahtar
alter
Koruma iletkeni

Aplik
Bir fazl aktif
saya
Bir kutuplu
grup anahtar
Saya tablosu
ya da dolab
Basma anahtar
Bir fazl
toprakl priz
Sklebilen
ekleme
aret lambas

28

 Vaviyen anahtarl aydnlatma tesisatlarna ait ak ve kapal emalarda bulunan

eksikleri 1:1 leinde tamamlaynz.

29

 Merdiven otomatii tesisatna ait ak ve kapal emalarda bulunan eksikleri 1:1

leinde tamamlaynz.

30

 kutuplu anahtar ile floresan lambann faz ile altrlmasna ait ak ve kapal
emalarda bulunan eksikleri 1:1 leinde tamamlaynz.

31

KONTROL LSTES
Bu faaliyetler kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler
iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri
1- Aydnlatma tesisatlar sembolleri izebildiniz mi?
2- Aydnlatma tesisatlarna ait emalar izebildiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz, renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

32

LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME
Aada sembolleri verilen devre elemanlarnn isimlerini karlarnda bulunan
boluklara yaznz.
1.
...
2.
...
3.
...
4.
...
5.
...
6.

...

7.
...
8.
...
9.
...
10.
...

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

33

RENME FAALYET3
RENME FAALYET3
AMA
Bu renme faaliyeti ile elektronikte kullanlan sembolleri ve elektronik devre
emalarn izebileceksiniz.

ARATIRMA

Elektronik sistemlerde kullanlan devre elemanlarnn kullanm alanlarn

aratrnz.

3. ELEKTRONKTE KULLANILAN
SEMBOLLERN (SMGELERN) ZM
3.1. Diren Sembolleri izimi
Diren, elektrik ve elektronik devrelerinde akma kar zorluk gsteren devre
elemandr. Direnler, sistemlerde akm veya gerilim blc olarak kullanlr.
No
1

Sembol

Anlam
Diren (genel)

No
9

2
3

Sembol

10
Potansiyomet-re
(ayarl diren)

Anlam
Istc diren
ulu diren

11
12

1/8W diren

Trimer diren

13

1/4W diren

Termistr
(PTC)
Termistr
(NTC)
Fotodiren
(LDR)

14

1/2W diren

15

1W diren

16

2W diren

7
8

ekil 3.1: Elektronikte kullanlan diren sembolleri

34

3.2. Bobin ve Transformatr Sembolleri izimi

Bobinler ve transformatrler endktif indksiyon prensibine gre elektrik enerjisine
tepki veren devre elemanlardr. Bobinler alternatif akmn deiimine zorluk gsterir.
Transformatrler ise gerilim ve akm dntrmek, empedans uygunlatrma ve elektriksel
yaltm gibi birok ama iin kullanlr. ekil 3.2de elektronik sistemlerde kullanlan bobin
transformatr ve dier baz devre elemanlarnn sembolleri grlmektedir.
No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

Sembol

Anlam
Bobin

No
11

Transformatr
(trafo)
3 sekonder ulu
trafo
Ayarl oto
trafosu
Oto trafosu

12

Kulaklk

13

Mikrofon

14

Hoparlr

15

Rle kontaklar

Alak frekans
ok bobini
Ayarl trafo

16

Nvesi ayarl
trafo
Radyo frekans
ok bobini
Yksek frekans
ok bobini

18

Dimmer
anahtar
Sensrl
anahtar
Diyafon sistemi

19

Ikl buton

20

Teyp kristali

17

Sembol

Anlam
Kristal

ekil 3.2: Elektronikte kullanlan bobin, transformatr ve dier baz devre elemanlarnn
sembolleri

35

3.3. Kondansatr Sembolleri izimi

En basit hliyle bir kondansatr iki iletken plakadan ve bu plakalar arasnda bulunan
bir dielektrik malzemeden oluur. Bu yapya sahip bir kondansatr alternatif gerilimdeki
deiimlere zorluk gsterir. Ayrca elektrik enerjisini depolama zelliine de sahiptir. ekil
3.3te elektronik sistemlerde kullanlan kondansatr sembolleri grlmektedir.
No
1
2
3

Sembol

Anlam
Kondansatr
(genel)

No
4

Kutuplu
kondansatr
Ayarl (varyabl)
kondansatr

Sembol

5
6

ekil 3.3: Elektronikte kullanlan kondansatr sembolleri

36

Anlam
Trimer
kondansatr
Elektrolitik
kondansatr
Topraklama
kondansatr

3.4. Transistr Sembolleri izimi

Yar iletken malzemeler (silisyum, germanyum gibi) son yrngelerinde drt elektron
bulundurur. Elektriksel iletkenlik bakmndan iletkenlerle yaltkanlar arasndadr. ndiyum ve
antimuan gibi katk maddeleri ile iletkenlikleri artrlabilir. Katklanm yar iletken
kullanlarak yaplan transistr ve diyot gibi devre elemanlar elektronikte ok yaygn ve
deiik amalar iin kullanlr. Temel kullanm amalar ykseltme ve anahtarlamadr.
No
1

Sembol

Anlam
Diyot

No
12

Sembol

Anlam
Kpr diyot

Kapasitif
(varikap) diyot

13

Led (k
yayan) diyot

14

Zener diyot

15

Tunnel diyot

PNP BJT

NPN BJT

N kanal FET

P kanal FET

10

N kanal
MOSFET
P kanal
MOSFET

11

Fototransistor
NPN
Fototransistor
PNP
Foto diyot

16

Ik pili (SC)

17

Darlington
transistor PNP

18

Darlington
transistor NPN

19

Neon lamba

20

Ik pili

21

N tipi UJT

22
P tipi UJT

ekil 3.4: Transistr ve baz yar iletken devre elemanlarnn sembolleri

37

3.5. Tetikleme Elemanlar Sembolleri izimi

Tetikleme elemanlar, yar iletken malzemelerden retilir ve genellikle anahtarlama
elemanlarna tetikleme palsi gndermek amacyla kullanlan devre elemanlardr.
No
1

Sembol

Anlam
Diyak

No
3

Thyractor diyot

Sembol

Anlam
Silikon
kontroll
anahtar (SCS)
Programlanbilir
UJT (PUT)

ekil 3.5: Elektronikte kullanlan tetikleme elemanlarnn sembolleri

3.6. Anahtarlama Elemanlar Sembolleri izimi

Anahtarlama elemanlar, elektrik akm ile kontrol edilen ve elektronik devrelerde
alcnn istenildiinde almasn ve durmasn salayan yar iletken devre elemanlardr.
Genellikle yksek akm eken alclar iin kullanlr. Anahtarlama dnda osilatr
devrelerinde de kullanlr.
No
1

Sembol

Anlam
Tristr (SCR)

No
4

Sembol

Triyak

Anlam
ki ynl
silikon anahtar
(SBS)
Kuadrak

Tek ynl
silikon anahtar
(SUS)

Foto tristr

ekil 3.6: Elektronikte kullanlan anahtarlama elemanlarnn sembolleri

38

3.7. Entegre (Tmleik Devre, Chip, Yonga) Devre Sembolleri

izimi
3.7.1. Analog (rneksel) entegre devre sembolleri izimi
Analog entegre devre elemanlar (OPAMP-ilemsel ykselte entegreleri gibi) analog
elektrik sinyallerinin ykseltilmesi ve sinyal ileme gibi amalarla kullanlabilen yar iletken
devre elemanlardr.

ekil 3.7: Analogdan dijitale dntrme devre emas

39

3.7.2. Lojik (Saysal, Dijital) Entegre Devre Sembolleri izimi

Lojik entegreler, elektronik sistemlerde mantksal ilemleri yapmak amacyla
kullanlan lojik kaplarn, diren ve yar iletken devre elemanlar ile gerekletirildii ve ayn
klf iine birden fazla kapnn yerletirildii entegre devre elemanlardr.

ekil 3.8: VEYA (OR) kaps elektrik devresi, sembol ve doruluk tablosu

ekil 3.9: VE (AND) kaps elektrik devresi, sembol ve doruluk tablosu

40

ekil 3.10: DEL (NOT) kaps elektrik devresi, sembol ve doruluk tablosu

ekil 3.11: VEYADEL (NOR) kaps elektrik devresi, sembol ve doruluk tablosu

41

ekil 3.12: VEDEL (NAND) kaps elektrik devresi, sembol ve doruluk tablosu

ekil 3.13: ZEL VEYA (EXOR) kaps elektrik devresi, sembol ve doruluk tablosu

42

ekil 3.14: ZEL VEYADEL kaps e deer devresi, sembol ve doruluk tablosu

43

ekil 3.15: Mantksal (lojik) kaplarn doruluk tablolar, elektrik devreleri, sembolleri ve
elenik devreleri

44

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Bu renme faaliyeti kapsamnda edindiiniz becerileri deerlendirebilmek iin
aadaki uygulamalar gerekletiriniz.
Aadaki tabloda yerleri bo braklan sembolleri ve yazlmayan aklamalar teknik
resim kurallarna uyarak tamamlaynz.
No

Sembol

Anlam
Diren (genel)

No

Sembol

Anlam

Elektrolitik
kondansatr
Potansiyometre
Kristal
Transformatr
(trafo)
Mikrofon
P kanal FET
Programlanbilir
UJT (PUT)
Thyractor diyot
Kuadrak
Triyak

Foto tristr

P tipi UJT

45

 Mantksal (lojik) kaplarn doruluk tablolar, elektrik devreleri, sembolleri ve elenik

devrelerine ait tabloda bulunan eksiklikleri 1:1 leinde tamamlaynz.

46

 Analogdan dijitale dntrme devre emasna ait ak ve kapal emalarda bulunan

eksikleri 1:1 leinde tamamlaynz.

VEYA (OR) kaps elektrik devresi, sembol ve doruluk tablosunu iziniz.

VE (AND) kaps elektrik devresi, sembol ve doruluk tablosunu iziniz.
DEL (NOT) kaps elektrik devresi, sembol ve doruluk tablosunu iziniz.
VEYA DEL (NOR) kaps elektrik devresi, sembol ve doruluk tablosunu iziniz
VE DEL (NAND) kaps elektrik devresi, sembol ve doruluk tablosunu iziniz.
ZELVEYA (EXOR) kaps elektrik devresi, sembol ve doruluk tablosunu iziniz.
ZELVEYA DEL (EXNOR) kaps elektrik devresi, sembol ve doruluk
tablosunu iziniz.

47

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri

Evet

Hayr

1- Elektronikte kullanlan sembolleri izebildiniz mi?

2- Elektronikte kullanlan emalar izebildiniz mi?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz, renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

48

LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME
Aada sembolleri verilen devre elemanlarnn isimlerini karlarnda bulunan
boluklara yaznz.
.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

49

RENME FAALYET4
RENME FAALYET4
AMA
Bu renme faaliyeti ile g kayna ve ses ykselte devre emalarn
izebileceksiniz.

ARATIRMA

Dorultma ve adaptr devrelerinin nerelerde ne amalarla kullanldn

aratrnz.

4. DA G KAYNAI VE AMPLFKATR
ZMLER
4.1. G Kayna izimleri
G kaynaklar, elektronik devrelerin altrlmas iin gerekli olan doru akm ve
gerilimi elde edebilmek iin gerekletirilen devrelerdir. Dorultma ileminde alternatif
ebeke gerilimi dorultulur ve D.Aya dntrlr. Yarm dalga dorultmada sadece pozitif
alternanslar dorultma kna aktarlrken tam dalga dorultma ileminde negatif
alternanslar da pozitif alternansa dntrlerek ka aktarlr. Bylece dorultma
knda yn deimeyen ancak iddeti deien bir gerilim ya da akm elde edilir.
Dorultma knda yn deimeyen ancak iddeti deien sinyalin iddetini de
sabit hle getirmek iin zener diyotlar, gerilim reglatr entegreleri, transistorler ve dier
elektronik devre elemanlar ile kurulan elektronik devreler kullanlr.

4.1.1. Transformatrl DA G Kaynaklar

Yarm dalga izimi

Yarm dalga dorultma devrelerinde tek diyot kullanlr ve pozitif alternanslar ka

aktarlr.

ekil 4.1: Yarm dalga dorultma devresi ve giri-k sinyal ekilleri

50

Tam dalga izimi

ki diyotlu tam dalga dorultma devresinde iki diyot ve sekonderi orta ulu bir
transformatr kullanlr. Pozitif alternanslar dorudan ka aktarlr. Negatif alternanslar
evrilerek (180o faz farkyla) ka aktarlr.

ekil 4.2: Tam dalga dorultma devresi ve giri-k sinyal ekilleri

Kpr tipi izimi

Kpr tipi tam dalga dorultma devrelerinde drt adet kpr eklinde bal diyot ve
sekonderi iki ulu (orta ucu olmayan) transformatrler kullanlr. Kpr olarak balanm
drt adet diyot yerine ayn ii gren tek klf iinde kpr devresi barndran entegreler de
kullanlabilir. Giriin pozitif alternansnda iki diyot ve negatif alternansnda dier iki diyot
iletimdedir. Bylece btn alternanslar pozitif olarak kta grlr.

51

ekil 4.3: Kpr tipi tam dalga dorultma devresi ve giri-k sinyal ekilleri

4.1.2. Gerilim Katlayclar

Gerilim katlayc devreleri fazla akm olmakszn yksek genliklerde gerilime ihtiya
duyulan sistemlerde (T.V. alclar vb.) kullanlr. ktaki gerilim seviyesi giri geriliminin
istenilen katna karlr. Ancak gerilim ykseltilirken yke aktarlan akm der.

52

Gerilim ikileyici devresi izimi

ekil 4.4: Gerilim ikileyici devre emas

Gerilim leyici devresi izimi

ekil 4.5: Gerilim leyici ve drtleyici devre emalar

53

4.1.3. eitli DA G Kayna Devreleri izimleri

ekil 4.6: 5-30V, 1A ksa devre korumal g kayna devre emas

ekil 4.7: 5-30V, 5A ksa devre korumal g kayna devre emas

54

4.2. Transistrl Ses Frekans Ykseltelerinin izimi

Ses frekans ykselteleri, mikrofon gibi ses alglayclarnn knda oluan ok
kk genlikli ses sinyallerinin ykseltilip hoparlrler tarafndan insan kulann
duyabilecei seviyede yaylmasn salayan elektronik devreleridir.

4.2.1. Transistrl Mono (Tek Yollu) ve Stereo (ki Yollu) Ykseltelerin izimi

ekil 4.8: Transistrl ykselte emas

4.2.2. Entegre (Tmleik) Devreli Mono ve Stereo Ykseltelerin izimi

ekil 4.9: Entegre (tmleik) devreli ykselte emas

55

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Bu renme faaliyeti kapsamnda edindiiniz becerileri deerlendirebilmek iin
aadaki uygulamalar gerekletiriniz.
Yarm ve tam dalga dorultma devresi emalarnda bulunan eksikleri 1:1 leinde
tamamlaynz.

56

 Kpr tipi dorultma devresi emalarnda bulunan eksikleri 1:1 leinde

tamamlaynz.

57

 5-30V, 1A ksa devre korumal g kayna devre emasnda bulunan eksikleri 1:1
leinde tamamlaynz.

Gerilim ikileyici, leyici ve drtleyici devre emalarn iziniz.

5-30V, 5A ksa devre korumal g kayna devre emasn iziniz.
Transistrl ve entegre devreli ykselte emalarn iziniz.

58

KONTROL LSTES
Bu faaliyetler kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler
iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri

Evet

Hayr

1- D.A g kayna emalarn izebildiniz mi?

2- Transistrl ses frekans ykseltelerinin emalarn izebildiniz mi?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz, renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

59

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki devre emasnda numaralandrlm sembollerin ne anlama geldiklerini
emann altnda bulunan boluklara yaznz.

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

60

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Bir sonraki sayfada katl alt daireli bir apartmann diyafonlu komple arma ve
bildirim tesisatnn ak emas hatlar eksik olarak verilmitir. Eksik ksmlar teknik resim
kurallarna uyarak tamamlaynz.

61

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

62

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

siren
zil hatt
kap zili
buat
vzltl zil
telefon prizi
radyo
datm kutusu
numaratr
kap otomatii

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

sva st hat
A.A. R faz
aplik
komtatr
iaret lambas
basma anahtar
koruma iletkeni
batarya
saya tablosu
sva alt hat

63

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

stc diren
ayarl oto trafosu
mikrofon
PNP BJT
P kanal FET
trimer kond.
k pili
Tristr (SCR)
diyak
thyractor diyot

RENME FAALYET-4N CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

diren
kondansatr
elek. kondansatr
ykselte
transformatr
diyot
bobin
LED
potansiyometre
toprak

64

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

65

KAYNAKA
KAYNAKA

TRBEN Necmettin, Cemalettin SUNGUROLU, Elektrik Teknik Resim I,

MEB Yaynlar, stanbul, 1998.
NAL Adem, Serhat ZEN, Aydnlatma Tasarm ve Proje Uygulamalar,
Birsen Yaynevi, stanbul, 2009.
ARSLAN Mehmet, Mustafa SALAM, Uygulamal Teknik ve Meslek
Resmi, Arslan Yaynclk, stanbul, 2001.

66