ukurova niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi Dergisi, 28(1), ss.

77-88, Haziran 2013

ukurova University Journal of the Faculty of Engineering and Architecture, 28(1), pp. 77-88, June 2013

Elaz Ferrokrom Tesisi Cruflarnn Agrega zelliklerinin

Aratrlmas
Hseyin VAPUR*1, Soner TOP1, Ahmet TEYMEN2, Mehmet TRKMENOLU3
1

ukurova niversitesi, Mhendislik-Mimarlk Fakltesi, Maden Mhendislii Blm, Adana

2
Nide niversitesi, Mhendislik Fakltesi, Maden Mhendislii Blm, Nide
3
Yznc Yl niversitesi, Mhendislik-Mimarlk Fakltesi, Maden Mhendislii Blm, Van

zet
Metalurjik cruflarn yeniden kullanlmas, lke gelimiliinin bir gstergesi olmasnn yannda, gn
getike artan maliyetler nedeniyle bir zorunluluk haline gelmektedir. Bu balamda, atl durumdaki
ferrokrom cruflarnn deerlendirilmesi kanlmazdr. Bu almada, Elaz ferrokrom cruflarnn
agrega olarak kullanlp kullanlamayaca aratrlmtr. Temel kimyasal ve fiziksel zellikleri ortaya
konduktan sonra cruflarn agrega zelliklerini belirlemek zere Los Angeles anma deneyi, Schmidt
ekici sertlik deneyi, nokta yk dayanm deneyi, alkali agrega reaktivitesi, asitte znen slfat,
donma-znme deneyi gibi gerekli deneyler yaplmtr. Sonu olarak Elaz Ferrokrom cruflarnn
agrega olarak kullanlabilecei belirlenmitir.
Anahtar kelimeler: Ferrokrom, Cruf, Agrega, Artk, Geri kazanm.

Investigation of the Aggregate Properties of Elaz Ferrochrome Plant Slags

Abstract
Recycling of metallurgical slags becomes a necessity because of the increasing costs with every passing
day, in addition to being a sign for development of country. In this context, evaluation of idle
ferrochrome slags is inevitable. In this study, it was researched whether Elaz ferrochrome slags were
used as aggregates or not. After basic physical and chemical properties of slags were defined, required
aggregate tests such as Los Angeles abrasion tests, Schmidt rebound hammer tests, point load strength
tests, alkali aggregate reactivity, acid-soluble sulphate, freze-thaw tests were applied in order to find out
aggregate properties. As a result, it was determined that Elaz ferrochrome slags can be used as
aggregates.
Keywords: Ferrochrome, Slag, Aggregate, Tailing, Recycling.

Yazmalarn yaplaca yazar: Hseyin Vapur, .. Mhendislik-Mimarlk Fakltesi,

MadenMhendislii Blm, Adana. hvapur@cu.edu.tr

..Mh.Mim.Fak.Dergisi, 28(1), Haziran 2013

77

Elaz Ferrokrom Tesisi Cruflarnn Agrega zelliklerinin Aratrlmas

1. GR
Cruflar pirometalurjik ilemler srasnda olduka
fazla miktarda aa kmakta ve eer uygun
ekilde geri kazanlamaz ve kullanlamazsa atk
olarak kalmaktadr. Sanayilemedeki hzl gelime
ile byk miktarlardaki metalurjik cruflarn
depolanmas iin uygun alanlar dnya apnda
giderek azalmakta ve buna paralel olarak cruf
tasfiye maliyetleri srekli olarak artmaktadr. Ek
olarak atk malzemelerle doldurulan alanlar ciddi
bir hava, su ve toprak kirlilii kayna olmakta ve
dahas canl salna nemli lde etki
etmektedir. Metalurjik atk retimini azaltmak iin
en ekonomik ve verimli seenek cruflarn yeniden
kullanlmasdr [1].
Krom cevheri sanayilerin vazgeilemez bir retim
girdisidir. Atmosfer korozyonuna, kimyasal
etkilere, anmaya kar yksek diren gstermesi,
ok sert olmas nedeniyle elik ve teki metallerin
korunmasnda kaplama olarak yaygn bir biimde
kullanlr. Bugn kromit cevheri reten lkelerin
hemen hemen tamam kaynaklarn ferrokroma ve
paslanmaz elik retimine ynlendirerek lke
kaynaklarndan maksimum fayday elde etmektedir
[2]. 1970'li yllardan balayarak ferrokrom
tesisleri, paslanmaz elik reten Japonya, Bat
Avrupa ve ABD gibi sanayisi gelimi lkelerden
krom cevherinin retildii lkelere kaymtr.
Dier bir deyile, bu lkeler krom cevheri
ihtiyalarn
ferrrokrom
ithali
yoluyla
karlamakta, kendi lkelerinde ferrokrom
retiminden uzaklamaktadrlar [3].
Dnyada, kromit ile ferrokrom reticisi ve
ihracats olan lkelerde genel strateji bu
dorultuda olmakla birlikte, kromit reticisi
lke Trkiye, Arnavutluk ve Kazakistan bu genel
stratejinin dnda plansz bir ticari eilim
ierisindedir. Bunun balca nedenlerinden biri de
bu lkelerin Paslanmaz elik sanayilerinden
yoksun olulardr. Trkiye Dnyann en byk
kromit ihra eden lkesidir. lkemizde son yzyl
iinde yaklak 40 milyon ton satlabilir kalitede
krom cevherinin retildii belirtilmektedir. Alpin
tipi Trk kromitleri Dnya krom pazarlarnda her
zaman st seviye fiyatlarda talep gren nitelikli,

78

metalrjik
kalite
cevherler
olarak
tanmlanmaktadr. Birok sanayilemi lke,
zellikle Alpin tipi kromit ve ferrokromu halen
stratejik hammadde olarak deerlendirmektedirler.
Bu anlamda kromit reticisi lkeler uzun sreden
beri ferrokrom retimine, hatta daha ileri aama
olan paslanmaz elik retimine ynelmek suretiyle
hammaddelerinin katma deerlerini azami lde
artrarak deerlendirme stratejilerini uygularken,
lkemizde ilk adm sadece ferrokrom retimine
ynelik olarak, 1958 ylnda Antalya da retime
balayan ve halen varln srdren 10.000 ton/yl
dk karbonlu ferrokrom kapasiteli tesisle
atlmtr. Daha sonra 1977 ylnda 100.000 ton/yl
yksek karbonlu ferrokrom reten Elaz
Ferrokrom letmesi ve 1984 ylnda devreye giren
ve kimyasal kalite kromit cevheri ileyen zel
sektre ait Mersin Kromsan Krom Bileikleri
Fabrikas yatrmlar gerekletirilmitir [2].
Elaz merkezli Yldrm Holding bnyesindeki Eti
Krom, dnyann en byk ikinci yksek karbonlu
ferrokrom
(HCFeCr)
reticisi
halindedir.
Metalurjik (sert para, ufalanabilir ve konsantre)
ve refrakter (sert para ve ufalanabilir)
tipi malzeme reten Eti Krom, Trkiyenin eitli
yerlerinde kard yksek tenrl krom cevherini
Elazdaki fabrikasnda yksek kaliteli yksek
karbonlu ferrokroma dntrmektedir. Byk
miktarda crufun aa kt proseste baca
gazndan elektrik retimine ynelik almalar
devam etmektedir. 30 milyon Avro deerinde
yatrmla Eti Krom A Ferrokrom Fabrikas`nda
kurulu iki adet ark ocann baca gazlarnn
ssndan faydalanarak elektrik retecek olan, 5,5
MW kapasiteli elektrik retim tesis inaat devam
etmektedir. Proje ile 600C scaklndaki ark
oca baca gazlar, proses ss kojenerasyon tesisi
zerinden salanacak elektrik retiminden sonra,
200C`nin altna drlecek ve elektrostatik
filtrelerden geirildikten sonra, hava kalitesi
kontrol
ynetmelii
kriterlerine
uygun
emisyonlardaki
gazlar,
atmosfere
tahliye
edilecektir [4, 5]. Ancak ferrokrom tesislerinde
ortaya kan devasa boyutlardaki cruflarn
deerlendirilmesine ynelik kayda deer bir
gelime grlmemektedir [6, 7, 8, 9]. Dnya
yksek karbonlu ferrokrom retimi (HCFeCr)

..Mh.Mim.Fak.Dergisi, 28(1), Haziran 2013

Hseyin VAPUR, Soner TOP, Ahmet TEYMEN, Mehmet TRKMENOLU

2005te 6 milyon ton civarnda kaydedilirken,

buna paralel olarak 1 ton ferrokrom retimi (FeCr)
iin ton bana 1,1-1,6 ton civarnda cruf olarak
gereklemitir. Neredeyse ferrokromlarn hepsi
elektrik ark frnlarnda retilmektedir. Metalurjik
kok kullanlarak krom ve demir oksitler, elektrik
ark frnlarnda metale indirgenir. E zamanl
olarak silikann bir ksm da indirgenmektedir
(ekil 1). Crufun scakl 1700oC iken
ferrokromun scakl 1600oCdir. Crufun ergime
noktas, metalin ergime noktasndan daha yksek
olmaldr nk metal, crufun sv ksm
kullanlarak kzdrlr. Genellikle optimum ergime
noktas 1680-1720oC olarak uygulanmaktadr [10].
zellikle yol yapm, demiryolu balast ve hazr
beton iinde hacimsel olarak %60-75 civarnda
agregalar kullanlr. Agregalarda aranan en nemli
zellikler;
Sert, dayankl ve boluksuz olmalar,
Zayf taneler (deniz kabuu, odun, kmr
vb.) iermemeleri,
Basnca ve anmaya kar mukavemetli
olmalar,
Toz, toprak ve betona zarar verebilecek
maddeler iermemeleri,
Yass ve uzun taneler iermemeleri,

imentoyla zararl reaksiyona girmemeleridir

[11].

Agregalar, elde edili ekline gre doal ve yapay

olmak zere ikiye ayrlr. Cruflardan elde edilen
agregalar, yapay (sanayi yan rn) agregalardr.
Dnya apnda, ferrokrom cruflar balca; yol,
inaat ve refrakter endstrilerinde geni lde
kullanlmaktadr [12].
Trkiyede iki yerde endstriyel boyutta
Ferrokrom crufu kmaktadr. Bunlardan birisi
Antalya Ferrokrom letmesi, dieri ise Elaz
Ferrokrom letmesidir. kan cruflarn hemen
hemen tamam stok alanlarnda depolanmakta olup
gnmze kadar bu cruflarn ciddi anlamda
deerlendirilmesi sz konusu olmamtr [6].
Bu almada Elaz ferrokrom tesisi cruflarnn
agrega olarak kullanma uygun olup olmad
incelenmitir. Agrega karakteristiini saptamak
amacyla elek analizi, los angeles anma deneyi,
donma kayb deneyi, zgl arlk ve su emme
deneyi, yasslk indeksi deneyi, organik madde ve
suda znen klorr tayini, alkali agrega
reaktivitesi deneyi, ok ince malzeme deneyi,
nokta yk dayanm deneyi ve Schmidt ekici
sertlik deneyi uygulanmtr.

ekil 1. Ferrokrom retim Isl lem Prosesi [10].

..Mh.Mim.Fak.Dergisi, 28(1), Haziran 2013

79

Elaz Ferrokrom Tesisi Cruflarnn Agrega zelliklerinin Aratrlmas

2. MATERYAL
almaya konu olan materyal Eti Krom Elaz
Ferrokrom Tesisinden alnan ark frn crufudur.
Tesis Elaz ili, Kovanclar ilesi snrlar
ierisinde bulunmaktadr. Ferrokrom tesisinden
getirilen bloklar halindeki cruflar eneli krcdan
geirilerek
boyut
kltme
ilemi
gerekletirilmitir. Boyut kltme ilemi
sonrasnda cruflarn ortalama tane boyutu (d50)
10 mm olarak belirlenmitir (ekil 2).

Dier kimyasal reaksiyonlara ek olarak; ferrokrom

oluumu srasnda oluan CO gaz scak
olduundan havann oksijeni ile yanarak CO2
eklinde bacadan atlr. Ortalama tane boyutu
(d50):
CO + O2

CO2

10 mm olan cruflar Birletirilmi Zemin

Snflama Sistemine (USCS) gre ince akl
grubunda yer almaktadr (izelge 1).

Tesiste minimum %40 Cr2O3 tenrne sahip

kromit cevherleri ark frnlarna beslenmektedir.
Daha dk tenrl cevherler zenginletirme
tesislerine
gnderilmektedir.
ekil
3de
Outokumru irketine yaptrlan tesisin akm emas
grlmektedir. Ancak, daha sonra akm emasnda
deiiklie gidilmi olup, tesis yenileme
almalar halen devam etmektedir.

3. DENEYSEL BULGULAR

Ferrokrom retim prosesi akm emas ve aa

kan crufun kimyasal bileimi aada
gsterilmektedir (ekil 4).

Agregalarn fiziksel, kimyasal ve mekanik

zelliklerini belirlemek zere deneysel almalar
uygulanmtr.

Krlarak agrega haline getirilen ferrokrom

cruflarnn agrega zelliklerini belirlemek zere
eitli testler uygulanmtr.
2Fe + 2Cr

2FeCr

ekil 2. Krcdan geirilen cruflarn elek alt-elek st erileri

80

..Mh.Mim.Fak.Dergisi, 28(1), Haziran 2013

Hseyin VAPUR, Soner TOP, Ahmet TEYMEN, Mehmet TRKMENOLU

Tvenan Cevher

Krma+ tme (ubuklu Deirmen)

ri Malzeme

Siklon
(Artk)

(Konsantre)

1.Reichert Konisi
(Ara
rn)

nce Malzeme

(Artk)

2. Reichert Konisi
(Konsantre)

(Ara
rn)

(Konsantre)

3.Reichert Konisi

Manyetik Ayrc

Sallantl Masalar

(Konsantre)
(Artk)

lam Masalar

(Artk)

Reichert Spiralleri
(2 aamal)

(Konsantre)

(Artk)

(Konsantre)

(Konsantre)

Proses
Filtrasyon Su
Suyu
Tank

Artk
Baraj
Su

Kat Konsantre
%42 Cr2O3

Filtrasyon

Kat Konsantre
%40Cr2O3

ekil 3. Eti Krom Bat Kef Krom Zenginletirme Tesisi akm emas

3.1. Fiziksel zellikler

3.1.1.

Sertlik

Sertlik lmleri Schmidt ekici ile yaplm olup

elde edilen deerler izelge 2de grlmektedir.

..Mh.Mim.Fak.Dergisi, 28(1), Haziran 2013

Ortalama sertlik 78,37 olarak bulunmutur.

izelge 3de ise kaya snflama deerleri
verilmitir.
Bulunan 78,37 ortalama deerine gre agregalar
ar sert snfta yer almaktadr. Bu sertlik deeri
TS 2513 (1977) Doal Yap Talar ve TS 699

81

Elaz Ferrokrom Tesisi Cruflarnn Agrega zelliklerinin Aratrlmas

Boksit
%Al2O3

57

Baca Gaz
CO2 ve SO2

Kuvarsit
%SiO2

92

Ferrokrom

Antrasit

Garip Baba
Ark Frn
(1700 oC)

Kok

%C

95

%C

86

%S

0,63

%S

0,5

Aypnar

Dereboyu

Dou Kef

%Cr2O3

48,5

%Cr2O3

45

%Cr2O3

43

%Fe2O3

13,5

%Fe2O3

13,5

%Fe2O3

14

%SiO2

%SiO2

6,5

%SiO2

%Al2O3

12

%Al2O3

10,5

%Al2O3

17

%MgO

18

%MgO

21

%MgO

19

%CaO

0,5

%CaO

0,6

%CaO

0,2

Tonaj

20

88

%Cr

64

%Fe

25

%Si

%C

7,5

%P

0,016

%S

0,050

%Ti

0,050
80

Cruf

67

%SiO2

30,5

%Al2O3

31

%MgO

34

%Cr2O3

%FeO

0,9

%CaO

0,4

15
ekil 4. Eti Krom Ferrokrom Tesisi ferrokrom retim prosesi
izelge 1. Birletirilmi zemin snflama sistemi [13], (mm olarak)
ri
akl
Kum
Kaya

Blok

ri

nce

ri

Orta

nce

-300

-75

-19

-4,75

-2

-0,425

+75

+19

+4,75

+2

+0,425

+0,075

Blou
>200

82

nce (Kil ve Siltler)

-0,075

..Mh.Mim.Fak.Dergisi, 28(1), Haziran 2013

Hseyin VAPUR, Soner TOP, Ahmet TEYMEN, Mehmet TRKMENOLU

izelge 2. Schmidt
sonular
Deney No

ekici

sertlik

deneyi

Okunan Deerler

80,4

73,9

80,7

75,6

85,7

72,3

79,9

80,5

71,5

10

83,2

Ortalama

78,37

izelge 3. Bieniawskinin
Schmidt
ekici
Deerlerine Gre Kaya Snflamas
[14]
Schmidt ekici
Kaya Snf

yardmyla yaplmtr. Su emme oran ise 1 gn

sreyle suya daldrlan agregalarn arl ile,
etvde sabit tartma getirildikten sonraki arlk
farknn kuru arla oranlanmas sonucu
bulunmutur. TS EN 1097-6 (Mart 2002)ye gre
gerekletirilen deneylerde tane younluu
3,08 gr/cm3 ve su emme oran ise %1,27 olarak
bulunmutur. Baz alnan standarda gre bu
deerler uygun bulunmutur [17].
3.1.3. Donma ve zlme Sonras Ktle Kayb
Tayini
Tane boyutu uyarnca 2 kg numune kullanlmtr.
-17,3 derecede numuneyi dondurma ve ardndan
20 derece sda zme ileminin 10 dng halinde
gerekletirilmesi
ile
deney
balatlmtr.
Sonrasnda agregalar 4 mm elekten elenerek ktle
kaybnn yzdesi bulunarak deney tamamlanmtr.
TS EN 1367-1 (2001)e gre gerekletirilen
deneylerde ktlece donma kayb %0,85 olarak
bulunmutur [18]. Standarda gre maksimum
orann %15 olmas gerekmektedir. Bundan tr
agregalarn olduka uygun olduu sylenebilir.
3.1.4. Yasslk ndeksi Deneyi

Deeri
0-10

Yumuak

10-20

Az Yumuak

20-40

Az Sert

40-50

Sert

50-60

Olduka Sert

>60

Ar Sert

(1987) Tabii Yap Talar-Muayene ve Deney

Metotlar ile TCK Fenni artnamesinde aranan
zellikler iin agregalarn uygun olduunu
gstermektedir [15, 16].
3.1.2. Tane Younluu ve Su Emme Oran
Tayini
Tane younluunun hesaplanmas piknometre

..Mh.Mim.Fak.Dergisi, 28(1), Haziran 2013

Bu deney metodu, kalnl, nominal boyutunun

0.6sndan daha kk olan agrega tanelerinin
yass olarak snflandrmasn esas alan bir
metottur. ki elek arasnda kalan tanenin nominal
boyutu, bu iki elek aklnn aritmetik
ortalamasdr. Yasslk indeksi, yass tanelerinin
ayrlmas ile bulunan arln deneye alnan
toplam numune arlna orannn yzdesi olarak
ifade edilir. Bu deney 4 mmden kk veya 80
mmden byk olanlara uygulanmaz. Deney iki
eleme ileminden olumaktadr. Deney elekleri ile
ilk
elemede
numune
tane
bykl
fraksiyonlarna di/Di ayrlr.
Her tane bykl fraksiyonu di/Di, ubuklar
aras akl Di/2 olan paralel ubuklu eleklerden
elenir. Toplam yasslk endeksi, ubuklu elein
arasndan geen tanelerin toplam ktlesi deneye
tbi tutulan tanelerin toplam
kuru ktlesinin
yzdesi olarak hesaplanr. stendiinde her bir tane
bykl fraksiyonunun (di/Di) yasslk endeksi,

83

Elaz Ferrokrom Tesisi Cruflarnn Agrega zelliklerinin Aratrlmas

ait olduu ubuklu elekten geen tanelerin

ktlesinden hesaplanr ve bu tane bykl
fraksiyonunun ktlece yzdesi olarak ifade edilir.
izelge 4te gerekletirilen deneyler sonucunda
elde edilen veriler ve hesaplanan yasslk indeksi
deerleri grlmektedir [19].

3.1.5. ok nce Malzeme Deneyi

izelge 4. Yasslk ndeksinin Hesaplanmas

Silindirik

3.2. Kimyasal zellikler

di/Di Tane

3.2.1. Organik Madde, Asitte znen Slfat

ve Suda znen Klorr Tayini

ubuklu

Bykl

Ri

Elekte

mi

Fi

Fraksiyonu

(gr)

ubuk

(gr)

(%)

(mm)

Akl
(mm)

50-40

2297

25

243

11

40-31,5

6128

20

241

31,5-25

3680

16

247

25-20

1877

12,5

132

20-16

598

10

53

16-12,5

167

14

Toplam

14747

Ort.

6,31

Her tane bykl fraksiyonunun yasslk

endeksi (Fii), aadaki eitlikten hesaplanr:
Fii = (mi/Ri)*100

(1)

Burada;
Ri
:Her
bir
di/Di
fraksiyonunun ktlesi (gr)

tane

bykl

mi
:Her tane bykl fraksiyonunun
ubuklar aras akl Di/2 olan ubuklu
eleklerden geen tanelerinin toplam ktlesi (gr)
TS 9582 EN 933-3 (Nisan 1999)e gre yaplan
deneylerde yasslk indeksinin %50den az olmas
istenmektedir. Bulunan ortalama deer bu
bakmdan olduka uygundur.

84

TS 3530 EN 933-1 (1999)e gre uygun elekler

seilerek yaplan deney sonucu ok ince malzeme
oran %1,17 olarak bulunmutur [20]. Agrega
olarak kullanm iin uygun bir deerdir.

TS EN 1744e gre yaplan analizlerde asitte

znen slfat %0,05 olarak olarak bulunurken,
organik madde ve suda znen klorr tespit
edilememitir [21]. Baz alnan standarda gre bu
oranlara sahip agrega kullanma uygundur.
3.2.2. Alkali Agrega Reaktivitesi Deneyi
Betonda atlak oluumuna ve zaman iinde
hasarlara neden olan alkali-agrega reaksiyonu,
agregada bulunan aktif silika ile imento iindeki
alkali oksitler arasnda meydana gelen kimyasal
reaksiyondur. Reaksiyonun oluabilmesi iin
agregada reaktif silika bulunmas ve imento alkali
ieriinin edeer Na2O deeri olarak %0,6
deerini amas gerekir. Portland imentosunun
toplam alkali ierii, sodyum oksitin edeeri
olarak aadaki bant yardm ile hesaplanabilir.
(Na2O)e= Na2O+0.658 K2O

(2)

Alkali ierii, sodyum edeeri olarak %0,6nn

altnda kalan imentolar, alkali oksit oran dk
imentolar grubuna girerler ve genellikle ASRna
yol aamazlar.
Ancak agregann reaktiflii arttka alkali oran
daha dk zeltilerde de reaksiyonun geliebilir.
Alkali agrega reaksiyonunda agregalarn tr ve
imentonun kimyasal bileiminden baka betonun
boluk yaps, betonda kullanlan mineral katklar
ve ortamn bal nemi nemli rol oynar. Ortamda
su bulunmas durumunda, boluk zeltisindeki
OH- iyonlar, agregalardaki aktif silika ile
reaksiyona girer, silikat jeli oluturur. Bu jelin
hacmi su emdike arttndan, deniz yaplar,
karayolu sanat yaplar gibi suya ve atmosfer

..Mh.Mim.Fak.Dergisi, 28(1), Haziran 2013

Hseyin VAPUR, Soner TOP, Ahmet TEYMEN, Mehmet TRKMENOLU

etkilerine maruz yaplarda olayn daha belirgin ve

zararl olaca aktr. Yava gelien bu olayn
etkileri yapmdan 1-2 sene sonra ortaya kmakta,
beton ktlesinde nemli atlaklar meydana
gelmekte ve dayanm belirgin bir ekilde
azalmaktadr [22].
TS 2517 (1977)e gre gerekletirilen deneylerde;
Alkali Azalmas : 100 mmol/lt
znen Silis
: 50 mmol/lt olarak bulunmutur
[23].
Standartta yer alan diyagramda, bulunan deerler
ilendiinde Elaz Ferrokrom Tesisi cruflarnn
Zararsz Agregalar blgesinde yer ald
grlmektedir (ekil 5).
3.3. Mekanik zellikler
3.3.1. Los Angeles Anma Kayb Deneyi
8-12,5 mm tane boyutunda 2,5 kg ve 12,5-16 mm
tane boyutunda 2,5 kg olmak zere toplam 5 kg
agrega ve 12 adet elik bilya deneylerde
kullanlmtr. Los Angeles Deney Aleti ierisine
bilyalar ve agregalar yerletirildikten sonra alet
dndrlmeye balanm ve 100 ile 500 dnme
sonunda malzeme aletten kartlarak 1,6 mmlik
akla sahip kare gzl elekten elenmitir. Bu
ekilde K100 ve K500 deerleri aadaki
eitliklerden belirlenmitir.
K100 = [(GT-G100)/GT]x100
K500 = [(GT-G500)/GT]x100

(3)
(4)

G500 : 500 dn sonrasnda 1,6 mmlik elek

stnde kalan arlk (gr)
TS EN 1097-1:2011 (2011) ve TS 699 (2009)a
gre Los Angeles Anma Kayb Deneyinde,
arlka, 100 dn sonunda %10 ve 500 dn
sonunda ise %50den az kayp varsa agregann
yeterli dayanma sahip olduu kabul edilmektedir.
Bu almada 500 dn sonunda elde edilen
%18lik kayp oran gayet uygundur [24, 25].
3.3.2. Nokta Yk Dayanm Deneyi
Bu deney kayalarn dayanmlarna gre
snflandrlmasnda kullanlan nokta yk
dayanm indeksinin tayini amacyla yaplmtr. Bu
deneyin ucuz ve pratiklii yannda dzensiz
numunelere de uygulanabilir olmas deneyi
devaml uygulanan bir deney haline getirmitir.
Hesaplamalarda kullanlacak nokta-yk indeksi
(Is):
Is=P/De2
eitliinden hesaplanr.
Burada:
P :kuvvet (kN)
De:Edeer karot ap (cm)
A=W*D

K500
(%)

: 500 Dn Sonundaki Anma Deeri

GT

: Malzemenin Toplam Arl (gr)

G100 : 100 dn sonrasnda 1,6 mmlik elek

stnde kalan arlk (gr)

..Mh.Mim.Fak.Dergisi, 28(1), Haziran 2013

(6)

(Boyutlarn arpm, konik balklarn temas

noktalar boyunca rnein en kk kesit alan)
Dzensiz rneklerde:
De=4A/dir.

Burada;
K100 : 100 Dn Sonundaki Anma Deeri
(%)

(5)

(7)

Is deeri apsal deneyde Dnin, dier deney

trlerinde ise Denin fonksiyonu olarak deiir. Bu
nedenle Is deerinin edeer bir karot apna
(D=50
mm)
gre
boyut
dzeltmesi
gereklidir.
Bu amala hazrlanm nomogram
dzeltilmi nokta yk dayanm indeksi

yoksa

Is(50)=F*Is

(8)

85

Elaz Ferrokrom Tesisi Cruflarnn Agrega zelliklerinin Aratrlmas

ekil 5. Alkali agrega reaktivitesi yardmyla agrega snflamas

eitliinden hesaplanr. Boyut dzeltme faktr (F)

dorudan Broch ve Franklin tarafndan 1972
ylnda hazrlanm nomogramdan veya
F=(De/50)0,45

86

(9)

eitliinden belirlenebilir [26].

Nokta Yk Dayanm Deneyinden elde edilen
sonulardan da anlald zere malzeme ok
yksek dayanma sahiptir (izelge 5,6).

..Mh.Mim.Fak.Dergisi, 28(1), Haziran 2013

Hseyin VAPUR, Soner TOP, Ahmet TEYMEN, Mehmet TRKMENOLU

izelge 5. Ferrokrom crufunun nokta yk

dayanm
Is(50)
D (cm)
W (cm)
P (kN)
(MPa)
2,04

5,72

26

15,6

3,01

3,61

18

11,4

3,01

4,62

26

13,6

3,88

2,39

24

17,2

2,91

4,62

15

3,01

4,18

22

12,4

3,01

2,05

15

14,7

Ort.

14,14

Ortalama Dayanm
Standart Sapma Miktar

: 84,9/6 = 14,14 MPa

: 14,142,5 MPadr.

izelge 6. Kayalarn nokta yk dayanmna gre

snflandrlmas [27, 28]
Snf

A veya 1

Bieniawski

Snf

(1975)

ok

>8 MPa

Deere
(1968)
MPa
>10

Yksek

B veya 2

Yksek

4-8 MPa

5-10

C veya 3

Orta

2-4 MPa

2,5-5

D veya 4

Dk

1-2 MPa

1,25-2,5

<1 MPa

<1,25

E veya 5

4.

Dayanm

ok
Dk

SONULAR

alma
boyunca
Eti
Krom
Ferrokrom
Cruflarnn agrega zelliklerini ortaya koymak
iin gerekli fiziksel, kimyasal, ve mekanik
deneyler gerekletirilmitir.
Elde edilen sonular
karmlarda bulunulabilir:

nda

aadaki

..Mh.Mim.Fak.Dergisi, 28(1), Haziran 2013

Elaz Ferrokrom Tesisi Cruflar yol ve yap

ilerinin gerektirdii agrega ihtiyacn
fazlasyla karlayabilecek zellie sahiptir.
Atl durumdaki cruflarn deerlendirilmesi
ve
lke
ekonomisine
girdi
olarak
kazandrlabilmesi lke kalknmas iin
gereklidir.
Eer lkemizdeki ferrokrom cruflarnn
verimli bir ekilde yeniden kullanlabilmesi
salanabilirse; sadece depo alan gereksinimi
deil,
canl
yaamn
da
olumsuz
etkileyebilecek birok zararl etken (ar
metallerin neden olabilecei zararlar gibi)
bertaraf edilebilecektir.
Cruflarn yeniden kullanm iin gereken
destek salanmal ve alternatif kullanm
alanlar ortaya karlmaldr. rnein; Elaz
ferrokrom tesisi cruflarnn sertlii olduka
yksektir ve andrc olarak kullanm
zellikleri nemli bir alma konusu olabilir.

5. KAYNAKLAR
1. Reuter, M., Xiao, Y., and Boin U., Recycling
and Environmental Issues of Metallurgical
Slags and Salt Fluxes, VII. International
Conference on Molten Slags Fluxes and Salts,
The South African Institute of Mining and
Metallurgy, 2004.
2. nk, M., M., Krom; Imf, Wfo ve Wb
Kskacnda zelletirmeye Kadar Uzanan
Kanl Bir yk, Metalurji Dergisi, say 128,
2002.
3. Devlet Planlama Tekilat (DPT), Madencilik
zel htisas Komisyonu Raporu, Metal
Madenler Alt Komisyonu Krom alma
Grubu Raporu, Sekizinci 5 Yllk Kalknma
Plan Ankara, DPT: 2626 - K: 637, 2001.
4. Madencilik
ve
Feroalyaj,
(http://www.yildirimholding.com/?mode=yildir
im&UID=1267), eriim tarihi: 4.15.2013.
5. Ferrokrom Enerji Santrali Projesinin Temeli
Atld,
(http://www.ilkehaberajansi.com.tr/haber/ferro
krom-enerji-santrali-projesinin-temeli-atildi.
html), eriim tarihi: 4.15.2013, yaynland
yl: 2012.

87

Elaz Ferrokrom Tesisi Cruflarnn Agrega zelliklerinin Aratrlmas

6. Ylmaz, A., Antalya Ferrokrom letmesinin

Elektrik-Ark Frn Cruflarnn ve Baca Tozu
Atklarnn
Asfalt
Betonunda
Kullanlabilirliinin Aratrlmas, Yksek
Lisans Tezi, Akdeniz niversitesi, Antalya,
2002.
7. Ylmaz, A. ve Sta, ., Ferrokrom Crufunun
Yol Temel Malzemesi Olarak Kullanm, MO
Teknik Dergi, sayfa 4455-4470, 2008.*
8. Ylmaz, A. and Karaahin, M., Use of
Ferrochromium Slag as an Artificial Aggregate
in Pavement Layers, ASTM International
Journal, 9(1), pp 9, 2012.
9. Yazcolu, S., Gnen, T. ve obanolu, . C.,
Elaz Ferrokrom Crufunun Betonun Basn
Dayanm ve arpma Enerjisi zerine Etkisi,
Frat niv. Fen ve Mh. Bil. Der., 17(4), 2005.
10. Niemela, P. ve Kauppi, M., Production,
Characteristics and Use of Ferrochromium
Slags, Innovations in Ferro Alloy Industry,
2007.
11. Alp, S., stanbul Ticaret Odas, Kum, Kil ve
Ta Ocaklar Sektr Raporu, 2004.
12. Booysen, H., The use of the waste delisting
process - case study : the management of
ferrochrome slag as a construction product in
South Africa., 2008.
13. Hogentogler, C. A. and Terzaghi, C.,
Interrelationship of load, road and subgrade,
Public Roads: pp. 3764, 1929.
14. Brown, E. ., Rock Characterization, Testing
and Monitoring, ISRM Suggested Methods,
Pergamon Press, Oxford, 1981.

88

15. TS 2513 (1977) .

16. TS 699 (1987).
17. TS EN 1097-6 (Mart 2002).
18. TS EN 1367-1 (2001).
19. TS 9582 EN 933-3 (Nisan 1999).
20. TS 3530 EN 933-1 (1999).
21. TS EN 1744-1 (2008), TS EN 1744-5 (2011) .
22. Akz, F., ve akr, ., Alkali Agrega
Reaksiyonunun Betonda Neden Olduu
Hasarlarn Deneysel Olarak Aratrlmas,
MO, 2008.
23. TS 2517 (1977).
24. TS EN 1097-1:2011 (2011).
25. TS 699 (2009).
26. Topal, T., Nokta Ykleme Deneyi ile lgili
Uygulamada Karlalan Problemler, Jeoloji
Mhendislii Dergisi, say 24, Teknik not,
1985.
27. Bieniawski, Z. T., The Point Load Test in
Geotechnical Practice, Engineering Geology,
Vol. 9, pp 1-11, 1975.
28. Deere, D. U., Rock Mechanics in Engineering
Practice, Published by John Wiley and Sons,
London, 1968.

..Mh.Mim.Fak.Dergisi, 28(1), Haziran 2013