Eylemlerde Kip ve KiĢi :

Eylemler (Fiiller) : ĠĢ, oluĢ, hareket, durum ve kılıĢ bildiren; zaman ve kiĢi eklerine göre
çekimlenebilen; zaman ve kiĢi ekleriyle çekimlenmesi halinde cümle içinde yüklem görevi üstlenen
sözcüklere eylem (fiil) denir.
Örnek : bak-, sus-, büyü-, ağla-, koĢ-
Gel-di-m kopar-ı-yor-uz
Gel (eylem kökü) kopar (eylem gövdesi)
-di (zaman eki) -yor (zaman eki)
-m (1. Tekil kiĢi eki) -uz (1. Çoğul kiĢi eki)
Eylemler, varlıkların yaptıkları hareketlerin niteliklerine ve özelliklerine göre, Ģu gruplara ayrılarak
incelenir :

 ĠĢ ve KılıĢ Eylemleri : Öznenin kendi iradesiyle bir nesne üzerinde gerçekleĢen ve bu eylemden
nesnenin etkilendiği tüm eylemler iĢ-kılıĢ anlamlıdır. Örnek : Kadın gömleği ütüledi.
Açmak, yıkamak, kesmek
 OluĢ Eylemleri : GerçekleĢmeleri özneye bağlı olmayan, doğal bir değiĢim içinde kendi kendine
olan, nesne almayan tüm eylemler oluĢ anlamlıdır. Örnek : Adam iyice yaĢlanmıĢtı.
Paslanmak, büyümek, çürümek
 Hareket Eylemleri : Belli bir enerjinin, öznenin hareketlenmesine ya da yer değiĢtirmesine yönelik
olarak harcandığı ve nesne almayan tüm eylemler hareket anlamlıdır.
Örnek : Bugün parkta uzun uzun yürüdüm.
Yüzmek, gitmek, kaçmak
 Durum Eylemleri : Öznenin kendi sitemiyle gerçekleĢtirdiği, daha çok içinde bulunduğu durumu
gösteren ve bir durağanlık bildiren tüm eylemler durum anlamlıdır. Durum eylemleri de nesne
almaz. Örnek : Burada biraz dinleniyorum.
Yatmak, ağlamak, üzülmek

UYARI : ĠĢ-kılıĢ eylemleri, nesne aldığı için bu eylemler geçiĢlidir. OluĢ, durum ve hareket eylemleri
genellikle nesne almazlar. Bu nedenle geçiĢsizdir.
Eylemlerin bir bölümünün iĢ-kılıĢ, oluĢ ve durum bildirmesi, cümledeki kullanımına bağlıdır.
Örnek : Çocuk kapıyı açtı. (iĢ-kılıĢ)
Bütün çiçekler açtı. (oluĢ)

Eylemlerde Zaman : Eylemin içinden geçtiği, geçmekte olduğu ya da geçeceği süre “zaman” olarak
adlandırılır. Zaman kavramı, kiĢi kavramıyla birlikte eylemi adlandıran ve biçimlendiren temel öğedir.
 GeçmiĢ Zaman : Eylemin sözden önce gerçekleĢtiğini gösteren zamandır. Örnek :
Git-ti, git-miĢ önce eylem, sonra anlatıĢ
 ġimdiki Zaman : Eylemle anlatıĢın aynı anda gerçekleĢtiğini gösteren zamandır.
Örnek : bak-ı-yor, gel-i-yor eylemle anlatıĢ aynı anda gerçekleĢir.
 Gelecek Zaman : Önce anlatıĢın, sonra eylemin gerçekleĢeceğini gösteren
zamandır. Örnek : bak-acak, anlat-acak önce söz, sonra eylem
 GeniĢ Zaman : Eylemin sürekli ya da genellikle yapıldığını gösteren zamandır.
Örnek : okur-r, çalıĢ-ır sürekli ya da genellikle yapılır.

Eylemlerde KiĢi : Eylemin kim tarafından yapıldığını, kiminle ilgili olduğunu gösteren kavrama kiĢi
(Ģahıs) denir. KiĢi kavramı, eylem kök ve gövdelerinde kip eklerinden sonra eklenir. Eylemlerde üç
temel kiĢi vardır. Bunlar tekil ve çoğul olarak kullanılabilir.

KĠġĠ TEKĠL ÇOĞUL AÇIKLAMA ÖRNEK

Okudum
I. Ben Biz Sözü Söyleyen
Okuyoruz
Gelirsin
II. Sen Siz Sözü Dinleyen
1 Gelirsiniz
2 Biliyor
III. O Onlar Hakkında KonuĢulan
Biliyorlar

Uyarı : Üçüncü tekil kiĢi eki yoktur. Üçüncü tekil kiĢinin anlatımında eyleme yalnızca kip eki
getirilir. (bit-ti, git-miĢ, otur-u-yor)
Eylemlere gelen kip eklerine göre kiĢi ekleri de farklılaĢabilir. Örnek :
 Yap-ı-yor-uz (I. Çoğul kiĢi eki)
Bekle-di-k (I. Çoğul kiĢi eki)

Eylem Adları : DıĢ dünyadaki her varlığın ve her kavramın bir adı olduğu gibi eylemlerin de bir adı
vardır. Eylem kök ve gövdelerine getirilen “-mak (-mek), -ma (-me), -ıĢ (-iĢ)” ekleri geldikleri eyleme ad
verip eylem adı oluĢtururlar. Eylem adı durumundaki bu sözcüklere ad eylem (mastar) adı verilir.
Örnek : Buradan gitmek istiyor.
Bu saatte gitmeye kalkma.
Oraya gidiĢimiz zor oldu.
Eylemlerde Kip : Eylemlerin iĢ-kılıĢ, hareket ve durumu anlatabilmek için haber ve dilek kipleriyle
birlikte kiĢi ekleriyle çekimlenmesine kip denir. Örnek :
Otur - eylem kökü
Otur-acak-sın çekimli eylem
Otur-sa-n çekimli eylem
Çekimli eylemler dört biçimde kullanılabilir:
Olumlu biçim çalıĢtım
Olumsuz biçim çalıĢmadım
Soru biçimi çalıĢtım mı?
Olumsuz soru biçimi çalıĢmadım mı?

Haber (Bildirme) Kipleri :

a) Görülen (di’li) GeçmiĢ Zaman : Eylem kök ya da gövdelerine “-dı, -di, -du, -dü, -
tı, -ti, -tu, -tü) eklerinden biri getirilerek yapılır.
Anlamı : GeçmiĢte yapılan bitmiĢ eylemleri kesinliğe bağlayarak anlatır. Görülen
geçmiĢ zamanda aĢağıdaki anlam özellikleri görülür :
 Görülen ve yaĢanan bir olayın anlatımında bu kip kullanılır. Örnek :
Öğrenciler son sınavlarına geçen hafta girdiler.
Çocukluğumda ciddi bir hastalık geçirdim.
 Kesinliği, tarihi belgelere dayanan olayların anlatımında da bu kip kullanılır.
Örnek: Osmanlı Devleti 1299’da kuruldu.
Fatih, bütün askeri dehasını kullanarak Ġstanbul’u fethetti.
Di’li geçmiĢ zamanın kiĢilere göre çekimi Ģöyledir :

KĠġĠ TEKĠL ÇOĞUL

I. Baktım Baktık
II. Baktın Baktınız
III. Baktı Baktılar
b) Duyulan (MiĢ’li) GeçmiĢ Zaman) : Eylem kök ya da gövdelerine “-mıĢ, -miĢ, -
muĢ, -müĢ” eklerinden biri getirilerek yapılır.
Anlamı :
 GeçmiĢte yapılan bir eylemi kesinliğe bağlamadan anlatır. Örnek :
O yıllarda ülkemizde büyük ekonomik sıkıntılar yaĢanmıĢ.
Gençlik yıllarında bütün Avrupa ülkelerini gezmiĢ.
 Kısa bir geçmiĢ zaman diliminde de olsa, baĢkasından duyulan eylemlerin
anlatımında kullanılır. Örnek : Geçen gün en yakın arkadaĢıyla kavga etmiĢ.
Erdal, dün sinemaya gitmiĢ, ama filmi beğenmemiĢ.
 Farkında olunmayan bir eylemin anlatımında kullanılır. Örnek :
Öyle bir dalmıĢız ki, sabah olmuĢ.
Bir de ne göreyim herkes gitmiĢ.
 GerçekleĢen bir eyleme tanık olma durumlarında da kullanılabilir. Örnek :
Eline sağlık, çayda çay olmuĢ.
Kısa sürede iyice yıpranmıĢsın.
 “-dır, -dir” ek eylemleriyle kullanıldığında kesinlik ya da olasılık anlamı kazanır.
Örnek : Gönderdiğin mektubu dün almıĢtır. (Olasılık)
Özür dilerim, kayıtlarımız kapanmıĢtır. (kesinlik)
MiĢ’li geçmiĢ zamanın kiĢilere göre çekimi Ģöyledir :

KĠġĠ TEKĠL ÇOĞUL

I. OkumuĢum OkumuĢuz
II. OkumuĢsun OkumuĢsunuz
 III. OkumuĢ OkumuĢlar
c) ġimdi Zaman : Eylem kök ya da gövdelerine “-yor” ekinin getirilmesiyle yapılır.
Anlamı :
 Ġçinde bulunduğumuz zaman dilimi içinde baĢlamıĢ; ama henüz bitmemiĢ,
sürmekte olan bir eylemin anlatımında kullanılır. Örnek :
Çocuk bütün dikkatiyle ders dinliyor.
AyĢe’ye geçen gün gördüğümüz kazayı anlatıyordum.
 “-dır, -dir” ek-eylemiyle kullanıldığında olasılık anlamı kazanır. Örnek :
Bu saatte evde uyuyordur.
ġimdiki zamanın kiĢilere göre çekimi Ģöyledir :

KĠġĠ TEKĠL ÇOĞUL

I. Açıyorum Açıyoruz
II. Açıyorsun Açıyorsunuz
III. Açıyor Açıyorlar
d) Gelecek Zaman : Eylem kök ya da gövdelerine “-acak, -ecek” eki getirilerek
yapılır.
Anlamı :
 Henüz yapılmamıĢ, içine girilecek bir zaman dilimi içinde yapılacak olan bir
eylemin anlatımında kullanılır. Örnek : Yarın akĢam Ġstanbul’a gideceğiz.
AkĢama misafir gelecek.
 “-dır, -dir” ek eylemiyle kullanılırsa, kesinlik anlamı kazanır. Örnek :
Bu sorun en geç yarın halledilecektir.
Gelecek zamanın kiĢilere göre çekimi Ģöyledir :

KĠġĠ TEKĠL ÇOĞUL

I. Açacağım Açacağız
II. Açacaksın Açacaksınız
III. Açacak Açacaklar
e) GeniĢ Zaman : Eylem kök ya da gövdelerine “-r (-ır, -ir, -ur, -ür, -ar, -er)” eklerinin
getirilmesiyle yapılır.
Anlamı :
 Genel doğruları göstermede kullanılır. Örnek : Su testisi su yolunda kırılır.
Her canlı doğar, yaĢar, ölür.
 Sürekli ya da genellikle yapılan eylemlerin anlatımında kullanılır. Örnek :
GeniĢ zamanın kiĢilere göre çekimi Ģöyledir :

KĠġĠ TEKĠL ÇOĞUL TEKĠL ÇOĞUL

I. Açarım Açmam Açarız Açmayız
II. Açarsın Açmazsın Açarsınız Açmazsınız
III. Açar Açmaz Açarlar Açmazlar

UYARI : “-r” eki yalnızca olumlu çekimlerde kullanılır. Olumsuz çekimlerde bu kipin
olumsuzu “-ma-z, -me-z” ekiyle yapılır.

Dilek Kipleri :
a) Ġstek Kipi : Eylem kök ya da gövdelerine “-a, -e” eki getirilerek yapılır.
Anlamı :
 Getirildiği eyleme istek anlamı verir. Örnek : AkĢama ben de size geleyim.
 Ġsteğin yanı sıra öğüt ve gereklilik anlamı verir. Örnek :
Kimsesizlere yardım edelim. (Öğüt)
Derslerimize düzenli çalıĢalım. (Gereklilik)
Ġstek kipinin kiĢilere göre çekimi Ģöyledir :

KĠġĠ TEKĠL ÇOĞUL

I. Alayım Alalım
II. Alasın Alasınız
III. Ala Alalar
b) Dilek – ġart Kipi : Eylem tabanlarına “-sa, -se” ekinin getirilmesiyle yapılır.
 Anlamı :
 Eyleme dilek anlamı verir. Örnek : Ben de seninle gelsem.
Tiyatroya değil de, sinemaya gitsek.
 KoĢul anlamıyla kullanılır. Örnek : Bu iĢi baĢarırsa, güvenimi kazanır.
Giderse, bir daha dönmez.
Dilek-Ģart kipinin kiĢilere göre çekimi Ģöyledir :

KĠġĠ TEKĠL ÇOĞUL

I. Gitsem Gitsek
II. Gitsen Gitseniz
III. Gitse Gitseler

Uyarı : Dilek kipleri herhangi bir zaman kavramını taĢımadığı için bunlarla yapılan
bileĢik zamanlı eylemler, gerçekte ya tek zaman anlamı taĢırlar ya da hiç zaman
anlamı taĢımazlar.
c) Gereklilik Kipi : Eylem kök ya da gövdelerine “-malı, -meli” ekinin getirilmesiyle
yapılır.
Anlamı : Eylemin yapılması, olması gerektiğini bildirir. Bu anlam, “gerek, lazım, icap
etmek” sözcükleriyle de sağlanır. Örnek : Onunla hemen konuĢmalıyım.
Bu iĢi yarına bitirmeliyiz.
Gereklilik kipinin kiĢilere göre çekimi Ģöyledir :

KĠġĠ TEKĠL ÇOĞUL

I. Bilmeliyim Bilmeliyiz
II. Bilmelisin Bilmelisiniz
III. Bilmeli Bilmeliler
d) Emir (Buyurma) Kipi : Emir kipinin eki yoktur. Bu nedenle I. ve çoğul kiĢilerde
emir kipinin çekimi olmaz. Çünkü kiĢiler kendi kendilerine emredemezler. Emir
kipine II. Tekil kiĢi dıĢında kiĢi ekleri getirilebilir.
Anlamı :
 Eylemin yapılmasını emir biçiminde belirtir. Örnek :
Derslerini bitirir bitirmez yat. (Olumlu emir)
Eve zamanında gelin. (Olumlu emir)
DıĢarı çıkmayın. (Olumsuz emir)
 Bazen dilek anlamıyla kullanılır. Örnek : Tanrım, bana yardım et.
Dünyada hiç aç insan olmasın.
Emir kipinin kiĢilere göre çekimi Ģöyledir :

KĠġĠ TEKĠL ÇOĞUL

I. - -
II. Gel Gelin
III. Gelsin Gelsinler

UYARI : Haber (bildirme) kiplerinde belli bir zaman kavramı varken, dilek kipleri
zaman bildirmez.

Eylemlerde BileĢik Zamanlılık : BileĢik zaman, basit zamanlı bir eyleme hikaye, rivayet ve koĢul
eklerinin getirilmesiyle yapılır. Kısaca bileĢik zamanlı bir eylem üç değiĢik Ģekilde kurulur :
Eylem tabanı + Zaman eki + idi = Hikaye bileĢik zamanlı eylem
Eylem tabanı + Zaman eki + imiĢ = Rivayet bileĢik zamanlı eylem
Eylem tabanı + Zaman eki + ise = KoĢul bileĢik zamanlı eylem

BASĠT ZAMANLI EYLEM + EK EYLEM =BĠLEġĠK ZAMANLI EYLEM

UYARI: Dilek kipleri herhangi bir zaman kavramı taĢımadığı için bunlarla yapılan bileĢik
zamanlı eylemler, gerçekte ya tek zaman anlamı taĢırlar ya da hiç zaman anlamı taĢımazlar.

BileĢik Zaman Üç Tanedir :

a) Hikaye BileĢik Zaman : Haber ya da dilek kipi almıĢ bir eyleme “-dı, -di, -du, -dü”
eklerinden birinin getirilmesiyle yapılır. Örnek :
  Di’li geçmiĢ zamanın hikayesi : bildiydim, aldıydık ...
 MiĢ’li geçmiĢ zamanın hikayesi : bilmiĢtim, almıĢtık...
 ġimdiki zamanın hikayesi : biliyordum, alıyorduk...
 Gelecek zamanın hikayesi : bilecektim, alacaktık...
 GeniĢ zamanın hikayesi : bilirdim, alırdık...
 Ġstek kipinin hikayesi : bilseydim, alsaydık...
 Dilek-Ģart kipinin hikayesi : bilseydim, alsaydık...
 Gereklilik kipinin hikayesi : bilmeliydim, almalıydık...
b) Rivayet BileĢik Zaman : Haber ya da dilek kip almıĢ bir eyleme “–mıĢ, -miĢ, -muĢ, -müĢ”
eklerinden birinin getirilmesiyle yapılır. Örnek :
 Di’li geçmiĢ zamanın rivayeti yoktur.
 MiĢ’li geçmiĢ zamanın rivayeti : bilmiĢmiĢim, alıyormuĢuz...
 ġimdiki zamanın rivayeti : biliyormuĢum, alıyormuĢuz...
 Gelecek zamanın rivayeti : bilecekmiĢim, alacakmıĢım...
 Ġstek kipinin rivayeti : bileymiĢim, alaymıĢız...
 Dilek-Ģart kipinin rivayeti : bilseymiĢim, alsaymıĢız...
 Gereklilik kipinin rivayeti : bilmeliymiĢim, almalıymıĢız...
c) KoĢul BileĢik Zamanı : Haber ya da dilek kipiyle çekimli bir eyleme “-sa, -se” ekinin
getirilmesiyle yapılır. Dilek kiplerinden yalnızca gereklilik kipinin koĢul bileĢik Ģekli yoktur.
Örnek :
 Di’li geçmiĢ zamanın koĢulu : bildiysem, aldıysak...
 MiĢ’li geçmiĢ zamanın koĢulu : bilmiĢsem, almıĢsak...
 ġimdiki zamanın koĢulu : biliyorsam, alıyorsak...
 GeniĢ zamanın koĢulu : bilirsem, alırsak...
 Gelecek zamanın koĢulu : bileceksem, alacaksak...
 Gereklilik kipinin koĢulu : bilmeliysem, almalıysak...

Eylem Kipinde Anlam Kayması : Bir kipin kendi anlamı dıĢında, bir baĢka kipin anlamını verecek bir
biçimde kullanılmasına eylem kipinde anlam kayması ya da zaman kayması denir.
Anlam kaymasına uğrayan baĢlıca kipler Ģunlardır :
a) ġimdiki Zaman Kipi : ġimdiki zaman kipi “-yor” geçmiĢ zaman, gelecek zaman ve
geniĢ zaman kipi yerine kullanılabilir. Örnek :
 Onu yolda görüyor ve selam vermiyor. (Di’li geçmiĢ zaman yerine)
 Ninem, teyzeme bir mektup yazıyor ve beni Ģikayet ediyor. (MiĢ’li geçmiĢ zaman
yerine)
 Her Pazar buraya geliyor ve bizimle sohbet ediyor. (GeniĢ zaman yerine)
 Ben yarın geliyorum. (Gelecek zaman yerine)
b) GeniĢ Zaman Kipi : GeniĢ zaman kipi “-r,-ır,-ir,-ur,-ür,-ar,-er” geçmiĢ zaman, Ģimdiki
zaman, gelecek zaman ve emir kipi yerine kullanılabilir. Örnek :
 Günlerden bir gün kasabaya yaĢlı baĢlı bir adam gelir. (GeçmiĢ zaman yerine)
 Merak etme, birazdan gelir. (Gelecek zaman yerine)
 ġimdi sen de beni düĢünür müsün? (ġimdiki zaman yerine)
 Oraya gider, Hamza’yı bulursun. (Emir kip yerine)
c) Gelecek Zaman Kipi : Gelecek zaman kipi “-acak, -ecek” geçmiĢ zaman, gereklilik
ve emir kipi yerine kullanılabilir. Örnek :
 Fatih Ġstanbul’u alacak ve Osmanlıların Balkanlar’daki varlığı kesinleĢecek. (GeçmiĢ
zaman yerine)
 Beni arayan AyĢe olacak. (Gereklilik kipi yerine)
 Burayı derhal temizleyeceksin. (Emir kipi yerine)

Ek-Eylem (Ek-Fiil) : Ad ve ad soylu sözcüklerin sonuna gelerek, onların belirli bir kesinlik kazanıp
yüklem olmasını sağlayan eklerdir.
Örnek : Hava dün gece karlı Hava dün gece karlıydı.
-dır Ali’nin boyu Erdal’dan uzundur.
-imiĢ Babası oldukça zenginmiĢ.
-dı Durmadan beni arayıp soran oydu.
-ım Ben de bir insanım.
-sın Dikkat et, sen daha küçük bir çocuksun.
-iz Biz bu iĢe biraz isteksiz gibiyiz.
-siniz Siz de diğer insanlarla eĢitsiniz.
 -dırlar Bu saatte evde yokturlar.
-ise Ya, bizi muayene edecek bu doktorsa...!

Yapıları Yönünden Eylemler :

Basit (Yalın) Eylemler : Kök durumunda olan ya da yalnızca çekim eki alan eylemler biçimsel yönden
basittir. Örnek :
Git git-ecek-miĢ-im
Uyu uyu-malı-y-dı-k
Bak bak-sa-y-dı-nız
KonuĢ konuĢ-uyor-muĢ-sunuz

TüremiĢ Eylemler : Ad ya da eylem köklerine çeĢitli yapım eklerinin getirilmesiyle gövde durumuna
geçen eylemler biçimsel olarak türemiĢ eylemdir. Örnek :
Kara-r Addan eylem piĢ-ir- Eylemden eylem
Oyun-a türemiĢ aç-ıl- türemiĢ

BileĢik Eylemler : Ġki ya da daha çok sözcüğün biçimce veya anlamca kaynaĢarak tek bir yargıyı
anlatacak hale gelmesiyle oluĢan eylemler, yapıları yönünden bileĢik eylem adını alır.

BileĢik Eylemler Üç Farklı Biçimde OluĢur :

a) Yardımcı Eylemle Kurulan BileĢik Eylemler : Özellikle “et(mek), eyle(mek),
ol(mak), kıl(mak), buyur(mak)” eylemleri çoğunlukla bir eylemi bir yargıyı tek
baĢlarına ifade edemez, bu nedenle de tek baĢlarına yüklem olamazlar. Bu
durumda bu eylemler, kendilerinden önce gelen bir ad ya da ad soylu sözcükle
birleĢmek suretiyle kesin bir yargıyı ifade edebilirler. Bu oluĢuma, yardımcı
eylemle kurulan bileĢik eylem denir.
Ad/ad soylu sözcük + yardımcı eylem = Yardımcı eylemle kurulan bileĢik eylem
Örnek : PiĢman + ol(mak) Bütün yaptıklarına piĢman olacak.
Yardım + et(mek) Ödevlerimi yaparken bana yardım etti.
His+et(mek) Olacakları önceden hissettim.
Kabul+eyle(mek) Dualarımızı kabul eyle.
ġükür+et(mek) Biz buna Ģükredelim.

Yardımcı BileĢik Eylemle Ġlgili Uyarılar

 Et(mek), eyle(mek), ol(mak), kıl(mak) sözcükleri, kimi durumlarda tam (asıl) eylem
olup, tek baĢlarına kesin bir yargı bildirirler. Böyle durumlarda yardımcı eylem
olarak kabul edilmezler. Örnek : Bu masa buraya daha iyi oldu. (uydu)
Yarın orada olurum. (bulunurum)
 Bu sözcükler tam (asıl) eylem olduklarında tek baĢlarına yüklem görevi üstlenirler.
Örnek : Bahçemizdeki meyveler iyice oldu. (olgunlaĢtı)
 Yardımcı eylemle kurulan bileĢik eylemlerde, ad ve ad soylu sözcüklerde ses
düĢmesi veya ses türemesi meydan gelirse, bunlar yardımcı eylemle bitiĢik yazılır.
Örnek : Kahır+ol- kahrol-
Zan+et- zannet-
Hapis+ol- hapsol-
Red+et- reddetmek-
 Ad ve ad soylu sözcük, yardımcı eylemle birleĢtiğinde herhangi bir ses olayı
meydana gelmemiĢse, bunlar yardımcı eylemden ayrı yazılır. Örnek :
Arz et-
Hak et-
Yetkili kıl-
Ġhmal et-
b) Kurallı (Özel) BileĢik Eylemler : Ġki eylem tabanının biçimce ve anlamca birleĢip
kaynaĢmasıyla oluĢan bir birleĢik eylem çeĢididir. Bu birleĢimde iki eylem arasına
“-a, -e, -ı, -i, -u, -ü” seslerinden biri girer. Bu birleĢmede ikinci eylem sabit olup
gerçek anlamından tümüyle sıyrılmıĢtır.
Kurallı (özel) BileĢik Eylemler Dörde Ayrılır :
 Yeterlik Eylemi : YapılıĢı : Eylem + (a, e) + bil(mek)
Anlamı : Eyleme “yeterli olma, baĢarabilme ya da olasılık” anlamı verir.
Örnek : AkĢama size gelebilirim. (olasılık)
 Bu soruyu Ahmet çözebilir. (baĢarabilme)
Ben Ġngilizce konuĢabilirim. (yeterli olma)
Yeterlik birleĢik eylemi üç Ģekilde olumsuz yapılır :

ANLAM OLUMLU OLUMSUZ

OLASILIK Yapabilirim Yapmayabilirim
YETERLĠ OLMAYIġ Yapabilirim Yapamayabilirim
KESĠNLĠK Yapabilirim Yapamam
 Tezlik Eylemi : YapılıĢı : Eylem + (ı, i, u, ü) + ver(mek)
Anlamı : Eylemin “çabucak veya kolayca yapıldığı” nı gösterir.
Örnek : Hastalığını duyunca geliverdim. (çabukluk)
Soruları okuyuverdim. (çabukluk kolaylık)
Tezlik eylemi iki Ģekilde olumsuz yapılır :

OLUMLU OLUMSUZ
Çıkıverdi Çıkmayıverdi
Bitiverdi Bitmeyiverdi

 Sürerlik Eylemi : YapılıĢı : Eylem + (a, e) gel(mek), kal(mak), dur(mak)

Anlamı : Eylemin bir süre aralıksız sürdüğü, kesintisiz devam ettiğini gösterir.
Örnek : Bu iĢ böyle süregelmiĢ.
Adamın arkasından bakakaldım.
Sen, verdiğim iĢleri yapadur.
 YaklaĢma Eylemi : YapılıĢı : Eylem + (a, e) yaz(mak)
Anlamı : Eylemin gerçekleĢmesine “çok yaklaĢıldığı, çok az kaldığı”nı gösterir.
Örnek : Kazada babam da öleyazdı.
Yürürken düĢeyazdım.
c) Anlamca KaynaĢmıĢ BileĢik Eylemler : Anlamca kaynaĢmıĢ bileĢik eylemler, bir
araya gelen ad ve eylemden kimi zaman birinin kimi zamanda her ikisinin gerçek
anlamlarından uzaklaĢarak anlamca kaynaĢmasıyla oluĢan bileĢik eylemlerdir.
Anlamca kaynaĢmıĢ bileĢik eylemler, Ģu yollarla oluĢabilir:
 Bir eylemin, eylemsi ya da yardımcı eylemle birleĢmesiyle meydana
gelebilirler. Örnek :
Göresi gel(mek)
Ağlayacağı tut(mak) Bu bileĢik eylemde, ikinci sözcük (eylem) gerçek
Bilm ezlikten gel(mek) anlamından uzaklaĢmıĢtır.
BitirmiĢ ol(mak)
 Ad soylu sözcüklerle bir eylemin birleĢmesinden meydana gelebilirler. Örnek :
Hasta düĢ(mek) Bu bileĢik eylemlerde, ad soylu sözcükler
Acı çek(mek) gerçek anlamını korurken, eylemler
Nasihat ver(mek) gerçek anlamından uzaklaĢır.
Yalan at(mak)
 Hem ad hem de eylemin gerçek anlamından uzaklaĢarak bir deyim grubu
oluĢturmasından meydan gelen birleĢik eylemler.
Örnek : abayı yak(mak)
Çam devir(mek)
BaĢı göğe er(mek)
KaĢıkla yedirip sapıyla göz çıkar(mak)

UYARI : Ad eylemin gerçek anlamını yitirdiği ancak deyim oluĢturmayan ve bitiĢik yazılan
birleĢik eylemler de vardır. Örnek : Varsay(mak)
Vazgeç(mek)
Elver(mek)
Öngör(mek)
Cümlenin öğelerine ayrılmasında birleĢik eylemler bir bütün olarak ele alınmalı, aynı öğeyi
oluĢturduklarına dikkat edilmeli, bölünmemelidir. Örnek :
B u k o n u d a b u r n u n d a n k ı l a l d ı r m ı y o r. (yanlıĢ)
Dolaylı Tümleç Nesne Yüklem
B u k o n u d a b u r n u n d a n k ı l a l d ı r m ı y o r. (Doğru)
Yüklem