Ag Dağıtım Ve Kompanzasyon Panoları

T.C.
MLL ETM BAKANLII
ELEKTRK-ELEKTRONK TEKNOLOJS
AG DAITIM VE KOMPANZASYON
PANOLARI
523EO0167
Ankara, 2011
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET -1 .................................................................................................... 3
1. ALAK GERLM (AG) DAITIM PANO VE MALZEMELER ................................... 3
1.1. Alak Gerilim Panosu ................................................................................................... 3
1.1.1. Grevi .................................................................................................................... 3
1.1.2. Boyutlar ................................................................................................................ 3
1.1.3. zellikleri .............................................................................................................. 4
1.2. Alak Gerilim Pano Malzemeleri ve zellikleri ........................................................... 6
1.2.1. Baralar ................................................................................................................... 7
1.2.2. alterler ................................................................................................................ 10
1.2.3. Akm Transformatrleri ....................................................................................... 17
1.2.4. Mesnet zolatrleri ............................................................................................... 19
1.2.5. Pano htiya Priz, Lamba ve Sigortas............................................................. 20
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 21
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 23
RENME FAALYET - 2 ................................................................................................. 24
2. AG DAITIM PANO MONTAJ VE BALANTILARI .................................................. 24
2.1. Alak Gerilim Datm Pano Malzeme Yerleim Plan .............................................. 24
2.2. Alak Gerilim Datm Pano Malzemeleri Standart Boyutlar ................................... 25
2.3. Alak Gerilim Datm Pano Malzemeleri Yerine Montaj ........................................ 26
2.3.1. Montaj lem Sras .............................................................................................. 26
2.3.2. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar .................................................................... 30
2.4. Alak Gerilim Datm Pano Malzemeleri Prensip emalar ..................................... 30
2.5. Pano Balant emas.................................................................................................. 30
2.6. Malzeme Balantlar .................................................................................................. 32
2.6.1. Balant lem Sras ............................................................................................ 33
2.6.2. Balantda Dikkat Edilecek Hususlar .................................................................. 33
2.7. Alak Gerilim Pano Montaj Yerleri ............................................................................ 35
2.7.1. Dhil Tip Montaj ................................................................................................ 35
2.7.2. Harici Tip Montaj ................................................................................................ 35
2.8. Alak Gerilim Pano Montaj Platform zellii ........................................................... 36
2.9. Alak Gerilim Pano Yerine Montaj Yapma ............................................................... 36
2.9.1. Yerine Montaj lem Sras ...................................................................................... 36
2.10. Alak Gerilim Pano Giri k Balantlar ............................................................ 37
2.11. Alak Gerilim Pano Malzeme alma Test ve Ayarlar .......................................... 37
2.12. Alak Gerilim Pano Emniyet ve Gvenlik Tedbirleri............................................... 38
RENME FAALYET- 3 .................................................................................................. 44
3. KOMPANZASYON PANO VE MALZEMELER ........................................................... 44
3.1. Kompanzasyon Panosu ............................................................................................... 44
3.1.1. Grevi .................................................................................................................. 44
3.1.2. Boyutlar .............................................................................................................. 45
3.1.3. zellikleri ............................................................................................................ 45
i
3.2. Kompanzasyon Pano Malzemeleri ve zellikleri ....................................................... 46

3.2.1. Baralar ................................................................................................................. 46
3.2.2. letkenler .............................................................................................................. 48
3.2.3. Akm Trafolar Grevi ......................................................................................... 49
3.2.4. alterler ................................................................................................................ 49
3.2.5. Ampermetre ......................................................................................................... 49
3.2.6. Kondansatrler..................................................................................................... 50
3.2.7. Sigortalar ............................................................................................................. 53
3.2.8. Kontaktrler ......................................................................................................... 56
3.2.9. Voltmetre Komtatr ve Voltmetre ................................................................... 58
3.2.10. Kosinsfimetre................................................................................................... 59
3.2.11. Reaktif G Kontrol Rolesi ............................................................................... 60
RENME FAALYET- 4 .................................................................................................. 66
4. KOMPANZASYON PANO MONTAJ VE BALANTILARI ........................................ 66
4.1. Kompanzasyon Pano Malzemeleri Standart Boyutlar ............................................... 66
4.2. Kompanzasyon Pano Malzeme Yerleim Plan .......................................................... 66
4.3. Kompanzasyon Pano Malzemeleri Yerine Montaj .................................................... 68
4.3.1. Montaj lem Sras .............................................................................................. 68
4.4. Kompanzasyon Pano Malzemeleri Prensip emalar ................................................. 69
4.5. Pano Balant emas.................................................................................................. 69
4.6. Malzeme Balantlar .................................................................................................. 70
4.6.1. Balant lem Sras ............................................................................................ 70
4.6.2. Balantda Dikkat Edilecek Hususlar .................................................................. 72
4.7. Kompanzasyon Pano Montaj Yerleri .......................................................................... 75
4.7.1. Dhil Tip Montaj ................................................................................................ 75
4.7.2. Haric Tip Montaj ................................................................................................ 75
4.8. Kompanzasyon Pano Montaj Kaidesi zellii ........................................................... 76
4.9. Kompanzasyon Panosu Yerine Montaj ...................................................................... 76
4.9.1. Yerine Montaj lem Sras .................................................................................. 76
4.10. Kompanzasyon Pano Giri Balantlar .................................................................... 77
4.10.1. Balant lem Sras .......................................................................................... 77
4.10.2. Balantda Dikkat Edilecek Hususlar ................................................................ 77
4.11. Kompanzasyon Pano Malzeme alma Test ve Ayarlar ........................................ 78
4.12. Kompanzasyon Pano Emniyet ve Gvenlik Tedbirleri ............................................. 80
4.13. Datm Panolar Genel Teknik artnamesi .............................................................. 81
4.14. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ....................................................................... 83
4.15. Topraklamalar Ynetmelii ...................................................................................... 84
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 88
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 89
KAYNAKA ......................................................................................................................... 91
ii
AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD
ALAN
DAL/MESLEK
MODLN ADI
MODLN TANIMI
SRE
N KOUL
YETERLK
MODLN AMACI
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
LME VE
DEERLENDRME
523EO0167
Elektrik Elektronik Teknolojisi
Yksek Gerilim Sistemleri
AG Datm ve Kompanzasyon Panolar
AG datm ve kompanzasyon panolar sistemlerinin montaj
ve balantlarn yapma becerilerinin kazandrld bir
renme materyalidir.
40/32
Bu modln n koulu yoktur.
AG datm ve kompanzasyon panolar iin gerekli
malzemeleri seerek montaj ve balantlarn yapmak
Genel Ama
Standartlara, artnamelere, Gvenlii ile Kuvvetli Akm
Tesisleri ve Topraklamalar Ynetmeliine uygun ve hatasz
olarak AG datm ve kompanzasyon panolar malzemelerini
seebilecek, montaj ve balantlarn yapabileceksiniz.
Amalar
1. AG datm pano ve malzemelerini hatasz olarak
seebileceksiniz.
2. AG datm pano montaj ve malzeme balantlarn
hatasz olarak yapabileceksiniz.
3. Kompanzasyon pano ve malzemelerini hatasz olarak
seebileceksiniz.
4. Kompanzasyon pano montaj ve malzeme balantlarn
hatasz olarak yapabileceksiniz.
Ortam:
gvenlii tedbirleri alnm snf, atlye, laboratuvar,
ktphane, bilgi teknolojileri ortam ( nternet ) vb. kendi
kendinize veya grupla alabileceiniz tm ortamlar
Donanm:
AG datm panosu ve malzemeleri, kompanzasyon panosu
ve malzemeleri, pano balant emas, montaj ara gereleri,
emniyet ve gvenlik malzemeleri, bunlarla ilgili kataloglar
Modln iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra,
verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
doru- yanl testi, boluk doldurma vb.) kullanarak modl
uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi
deerlendirecektir.
iii
iv
GR
GR
Sevgili renci,
Panolar, elektrik tesislerine enerjinin datm ve kontrol merkezleridir. Teknolojinin
geliimi ile panolarda kullanlan malzemelerin eitleri artp fonksiyonlar gelise de temelde
yaptklar i hep ayn kalmtr. Gnmzde elektrik panolarnda kullanlan kontrol ve
koruma malzemelerinde, analog yapdan dijital sistemlere doru ynelmitir. Bu gelimeler
panolarn besledii sistemleri ve insan hayatn korumada daha hassas malzemelerin
retilmesine yol amtr.
Yenilenen sistemler ile birlikte pano sistemlerni tesis ve kontrol edebilecek,
teknolojik gelimeleri takip edebilen ve bunlar becerileri ile birletirip sunabilen teknik
elemanlara ihtiya domutur.
Bu modlde kazanacanz bilgi ve becerilerle alak gerilim pano ve kompanzasyon
pano malzemelerini tanyacak, iletme artlarna gre seecek ve panoyu tesis
edebileceksiniz.
RENME FAALYET -1
RENME FAALYET -1
AMA
AG datm pano ve malzemelerini hatasz olarak seebilme bilgi, beceri ve deneyime
sahip olacaksnz.
ARATIRMA
AG datm panolar ve malzemeleri hakknda kitaplardan, internetten,

kataloglardan vb. kaynaklardan bilgi toplaynz.
evrenizde bulunan sanayi kurulular veya atlyelere giderek tesislerin AG

datm panolarn inceleyiniz.
Ayrca bu panolarn imalat ve bakm ilerini yapan i yerlerinden n bilgi

edinebilirsiniz.
Topladnz bilgi ve dokmanlar rapor hline getiriniz. Hazrladnz raporu

arkadalarnzla paylap tartnz.
1. ALAK GERLM (AG) DAITIM PANO

VE MALZEMELER
1.1. Alak Gerilim Panosu
1.1.1. Grevi
Ana datm panosu ile tesisin enerjisi tek bir panodan kontrol edilebilir. Fabrika,
atlye ve i yerlerinde elektrik enerjisinin ana datmnn yapld panolardr. Trafosuz i
yerlerinde ana kofradan gelen enerji, datm panosuna giri yapar ve oradan tesise enerji
dalr. Bina tipi trafo merkezli tketicilerde, trafo alak gerilim k direkt olarak ana
datm panosuna gelir, oradan tali panolara enerji datm yaplr. Direk tipi trafo merkezli
tketicilerde, lm panosundan gelen elektrik enerjisi ana datm panosuna giri yapar,
oradan tali datm panolarna alterlerden k yaplr. Byk tesislerde kompanzasyon
panosu ile birlikte montaj yaplr.
1.1.2. Boyutlar
skeletleri profil veya kebent demirden, sac ksm ise en az 2 mm kalnlnda,
keleri yuvarlatlm DKP sacdan yaplr. Ana datm panolarn boyutlar tesisin
byklne yani tesis gcne gre deimektedir. Tesis gc ne kadar fazla olursa alter ve
bara boyutlar da byyeceinden, panonun boyutlar bymektedir. Ana datm pano
3
ykseklii 200- 210 cm standart olarak yaplmaktadr. Pano derinlii en az 40 cm olmak

zere 50- 60- 70- 80- 90 cm olabilmektedir. Pano genilii ise tesisin byklne gre
deimektedir( ekil 1.1 e baknz.).
1.1.3. zellikleri
Ana datm pano iskeleti iin 40x40x4 mm kebent veya benzeri profil demir
kullanlr. Pano sac zerine mekanie etki edecek alter ve kumanda eleman yerletirilecek
ise sac kalnlnn 3 mm seilmesi daha iyi olmaktadr. Ana datm panolar 1600 kVA ya
kadar standart olarak TS 3367 ve IEC 439a uygun olarak imal edilir. Pano ii, d ve
iskeleti bir kat slyen (anti pas) boya ile boyandktan sonra iki kat frnlanm mat pskrtme
boya ile boyanr.
Ana datm panolarnn kullanlaca tesise gre zellikleri deimektedir. Su kuyu
pompalar gibi yerlerde harici zellikte ve lm panosu, datm panosu ve kompanzasyon
panosu birlikte tesis edilir. Kk tesislerde elektrik sayacl ana datm panosu,
kompanzasyon panosu birliktedir. Eski ynetmeliklere gre yaplm tesislerde de elektrik
sayal ana datm panosu ve kompanzasyon panosu birliktedir. Yeni ynetmeliklere gre
eer direk tipi trafolu tesis ise elektrik sayac direk yannda montajl lm panosunda
bulunacaktr. Eer bina tipi trafolu tesis ise modler lm hcresinde elektrik sayac
bulunacaktr (ekil 1.2 baknz.). Eski ynetmeliklere gre yaplm direk tipi trafolu
tesislerde ana datm panosunda bulunan elektrik sayacnn darda direk dibinde bulunan
lm panosuna konulmas gerekmektedir.
Byk tesis ana datm panosunda bakr baralar, ana alter, k alterleri, akm
trafolar bulunmaktadr. Eer datm panolar bina dna montaj yaplacak ise harici tip
zellikte olmaldr. Bina iinde montaj iin dhili zellikte doal havalandrmal veya
aspiratrl soutmal olarak montaj yaplmaldr. Gerekli olan durumlarda i aydnlatma da
konulabilir. Ana datm panolarna l aletleri de monte edilebilmektedir. Panolarda
bulunan baralara dokunmay nlemek iin effaf fiberglas cam ile baralarn st muhafaza
altna alnmaldr.
Datm panolar, bir atlyenin veya bir tesisin datm tablolarnn enerji ald ana
birimdir. Bu bakmdan datm panolar tesis veya atlyedeki elektrik enerjisinin tmn
kontrol altnda tutar. Herhangi bir blme ait datm tablosunun enerjisisinin kesilmesi
gerektiinde datm panolarnn zerindeki alter kapatlarak bu ilem ksa srede
gerekletirilebilir. Tehlikeli bir durumda tm birimin enerjisini buradan kesmek
mmkndr. Ayrca zerinde bulunan l aletleriyle akm ve gerilim bilgilerini de okumak
mmkndr.
Pano, dz zemin zerine 10 cm yksekliinde beton kaide yaplp bu kaide zerine
balanr. Pano, arkasnda 75 cm geniliinde geit braklarak duvar kenarna yerletirilir.
ekil 1.1de AG datm panosunda 630 A ana alter kullanlmtr. Kompanzasyon panosu
iinde 250 alak alter kullanlmtr.
ekil 1.1: AG datm ve kompanzasyon panosu
ekil 1.2: Bina tipi trafolu tesis AG panosu ve kompanzasyon pano yerleimi( dzenleyenlerin
isimleri olmayacak.)
1.2. Alak Gerilim Pano Malzemeleri ve zellikleri

AG datm panolarnda genellikle u malzemeler kullanlmaktadr: Baralar, alterler,
akm trafolar, mesnet izolatrleri, pano i ihtiya lamba ve gerekli grldnde soutma
6
aspiratrdr. Baz tesislerde AG datm panolar ve kompanzasyon panolar beraber

montaj yaplmaktadr ( Resim 1.2 baknz.).
Resim 1.1: AG datm panosu
Resim 1.2: AG datm pano ve kompanzasyon panosu
1.2.1. Baralar
Baralar, saf elektrolitik bakrdan yaplmaldr.
1.2.1.1. Grevi
Baralar elektrik enerjisinin kontrol ve kumanda edilebilmesinde kullanlan tehizat ve
malzemelerin birbirleri ile irtibatn salayan iletkenlerdir. Bara malzemeleri iletme
gerilimine, akmna ve bulunduu yere gre seilir. Baralarn birbirine balantlar gevek
olmamaldr. Baralar genellikle krmz, mavi, sar, siyah, yeil renklerinde boyanmaktadr.
Datm panolar teknik artnamesine gre 100 amper zerinde olan akmlar iin pano
balantlar kesinlikle baralarla yaplmaldr.
ekil 1.3: Bara birbirine balant aparat
Baralarn birbirine balantlar gevek olmamaldr. Baralar genellikle krmz, mavi,

sar, siyah, yeil renklerinde boyanmaktadr. Datm panolar teknik artnamesine gre 100
amper zerinde olan akmlar iin pano balantlar kesinlikle baralarla yaplmaldr.
1.2.1.2. Boyutlar
Tesisin gcne gre bara boyutlar deimektedir.
Resim 1.3: AG datm panosunda bulunan bakr baralar
rnek: 400 kVA trafolu bir tesisin kurulu gc 325 KWtr. Bu tesisin ekecei akm
bulunuz (Cos = 0,97 alnacaktr.).
zm:
N
= 325000 / 1,73 x 380 x 0,97
1,73.V .Cos
I= 325000 / 637,678 = 509,661 A
Bu tesisin akm ana datm panosundaki ana baradan geecei iin bu akma uygun
baralar seilmelidir. Tablo 1.1.den 510 ampere uygun tek boyal 40 x 5 bara kullanlmaldr.
Tablo 1.1e bakldnda baralar boyal olduunda daha fazla akma dayanmaktadr.
Baralar zerine srlen boya, s intiar (yaylma) direncini artrd iin ( s
transferini kolaylatrd iin ) barann soumas daha kolay olur. Bu nedenle boyal barann
akm tama kapasitesi daha yksek olur.
Boyut
(mm)
Kesit
(mm2)
Arlk
(kg/m)
12X2
15X2
15X3
20X2
20X3
20X5
25X3
25X5
30X3
30X5
40X3
40X5
40X10
50X5
50X10
60X5
60X10
80X5
80X10
100X5
100X10
120X10
160X10
24
30
45
40
60
100
75
125
90
150
120
200
400
250
500
300
600
400
800
500
1000
1200
1600
0,21
0,27
0,40
0,36
0,54
0,89
0,67
1,12
0,80
1,34
1,07
1,78
3,56
2,23
4,45
2,67
5,34
3,56
7,12
4,45
8,90
10,68
14,24
I
125
155
185
205
245
325
300
385
350
450
460
600
835
720
1025
825
1200
1060
1540
1310
1880
2200
2880
SREKL YKLEME AKIMI (A)- 50 Hz AC

Boyal Bara Adedi
plak Bara Adedi
II
III
IIII
I
II
III
250
110
220
270
140
240
330
170
300
350
185
315
425
220
380
550
290
495
510
270
460
670
350
600
600
315
540
780
400
700
780
420
710
1000
900
520
1500 2060
2800
750
1350 1850
1200 1750
2300
630
1100 1500
1800 2450
3330
920
1620 2200
1400 1980
2650
750
1300 2800
2100 2800
3800
1100 1860 2500
1800 2450
3300
950
1650 2200
2600 3300
4600
1400 2300 3100
2200 2950
3800
1100 2000 2600
3100 4000
5400
1700 2700 3600
3500 4600
6100
2000 3200 4200
4400 5800
7800
2500 3900 5200
Tablo 1.1: Bara kesitlerinin tayacaklar akm deerleri
IIII
2500
2100
3000
2400
3400
2900
4200
3400
4800
5500
7000
1.2.2. alterler
Ana datm panolarnda giri alteri olarak yk alteri, kompakt alter ve byk
glerde ak tip otomatik alterler kullanlmaktadr. k alterleri olarak kk panolarda
pako alter, byk akmlar iin kompakt alter veya ak tip otomatik alterler
kullanlmaktadr. Eski tip panolarda zengili alterler kullanlmtr. Pako alterler
kullanld zaman ayrca sigortalar da (anahtarl otomatik sigorta veya bakl sigorta)
kullanlmaldr.
1.2.2.1. Yk Kesici
Grevi
Ana datm panosunda, tesisin elektrik enerjisini ap kapama ve k alteri olarak

alclara kumanda etme grevi yaparlar.
Yk alteri olarak yk kesicisi veya yk ayrcs kullanlmaktadr. Yk kesicileri NH
bakl sigortalar ile birlikte kullanldndan "alter" ve "devre koruma eleman (sigorta)"
olarak iki nemli fonksiyona sahiptir. ekilen akm veya ykteki deiikliklere bal olarak
bakl sigortalarn deitirilmesiyle istenilen anma akmnda ve iletme snfnda devre
koruma imkn salandndan ayn alteri ok ynl kullanmak mmkndr. Termik
magnetik alterlere gre daha hassas selektivite zelliine sahiptir. Termik manyetik
alterden farkl olarak ksa devre akmn daha kk deerlerde snrlamaktadr. VDE ve
IEC'ye uygun olarak yksek ksa devre kesme yeteneine sahiptir. 160 A alterlerde
srtnmeli, dier byk boy alterlerde ise dner kontak sistemi vardr.
Resim 1.4: Yk kesici alter
10
Standart akm deerleri
Yk kesicisinin sigorta tayc ile elle tahrik veya yayl mandal mekanizmas ile
elle tahrik olarak eitleri vardr. Sigortal yk kesicisi standart anma akmlar, 160- 250400- 630 amperdir.
Yk ayrcs, yk var iken devreyi ap kapama yapabilmektedir. Standart anma
akmlar 160- 250- 315- 400- 630- 800- 1000- 1250- 1600- 2000- 2500- 3150 amperdir.
Yaps ve alma prensibi
Kullanm olduka ekonomiktir. Elektrik tesisinde kullanlmalar hlinde adet

bakl sigorta altl 1 adet ark hcreli alter, ara balantlar iin gerekli kablo, kablo
pabucu, bara vb. malzemelerden tasarruf edilmektedir. Ayn zamanda balant noktalarnn
saylar da 12'den 6'ya inmektedir. Bu nedenle temas direnci ve balant hatalarnn sebep
olduu enerji kayplar en az olmakta, montaj iiliinden ve pano ebatlarnn klmesinden
maliyet tasarrufu salanmaktadr.
Yk altndaki ama ve kapama srasnda meydana gelen ark, zel gelitirilmi ark
hcreleri sayesinde tamamen sndrlmektedir. Kesici kapa zerinde bulunan muhafazal
kk pencereler sayesinde, kesici almadan sigorta buonlarnn etiketi okunabilmekte, atk
olup olmad grlebilmektedir. Kapak, yerinden tamamen karldndan sigorta buonlar
tehlikesiz ve emniyetli bir ekilde deitirilir.
Tesisteki arza veya bakm almalar srasnda kapan yerinden karlmas veya
buonsuz olarak yerine tekrar taklabilmesi mmkn olduunda devrenin yanllkla
kapatlmas sonucu eitli arza veya kazalarn meydana gelmesi nlenir. Bak sigortal yk
kesicileri hem pano iinde hem de pano n yzeyinde kullanlabilir. Faz aralar speratrler
ile izole edilmitir. Yk kesici ve balant kablolar sklmeden kapak, ark hcreleri ve
seperatrler deitirilebilir. Yk kesicinin seri olarak alp kapatlabilmesi iin monte
edildii zemin ama kapama srasndaki esneme ve sarslmalara kar dayankl olmaldr. Bu
art saland takdirde, yk kesiciler kullanma ekline gre pano n yzne gre veya pano
iine monte edilerek kullanlr.
Yk kesicilerin kullanlmas srasnda dikkat edilmesi gereken dier bir husus kapan
kapatlarak yerine tam oturtulmasdr. Kesici kapann tam kapatlmamas durumunda,
yeterli kontak temas salanamadndan kontak direnci bymekte ve neticede snma ve
enerji kayplarnn artmasna, yk kesici kullanma mrnn azalmasna sebep olmaktadr.
Kapak tam kapatld takdirde kilitleme sistemi nedeniyle kendiliinden almamaktadr.
ebeke girii balants alt veya st kontak tarafndan yaplabilir.
Kullanld tablo ve panolarda byk yer tasarrufu salar. Sigortal ve sigortasz tip
yk alterleri TS EN 60947-3, IEC 60947-3 ve VDE 0660 standartlarna gre A 23 snfna
uygun olarak retilmektedir. Bu zellikleri sayesinde AC-DC sistemleri ile motor
devrelerinde gvenle kullanlr. Yk alteri, komple nite iine yerletirilmi sabit kontak
11
baklar ve kendine has kontak sisteminden olumutur. Bu sistemle, kesme enerjisi

kontaklar arasnda blnr.
Enerjinin kontaklar arasnda blnmesi ve yk kesme hcrelerindeki ark sndrc
elemanlar sayesinde kontak yzeyindeki yanma en aza indirilmitir. Yanmann az olmas
kontak mrn uzatr.
Srtnmeli ve dner kontak sistemleri her ama-kapamada temiz ve shhatli bir
temasn gereklemesini temin eder. zel yay sistemleri sayesinde kontaklardaki gei
direnleri ve enerji kayplar minimuma indirilmitir. Akm, alter iinde her faz iinde drt
noktadan kesilir. Bu zellik, alterin hem akm kesme kapasitesini ykseltir hem de
buonlar her iki ucundan devreden ayrr.
Kumanda kolu "l" konumunda mekanik olarak kilitlenmektedir. Dolaysyla alterde
enerji varken pano alamaz. Panoda enerji yokken yani "O" konumunda, kumanda kolu
asma kilit ile tamamen kilitlenerek yetkisiz kiilerin devreye enerji vermesi nlenebilir.
alter gvdesinde ve yaltkan ksmlarda sya ve atee dayankl, su emmeyen
malzemeler kullanlmtr. Gvde malzemesi cam elyafl polyester reineden olup dielektrik
ve mekanik zellikleri ok yksektir. Fazlar arasndaki yaltm mesafesi herhangi bir
atlamaya kar olduka geni tutulmutur. Buna ramen sigortal tiplerde araya ilave
seperatrler konularak hem daha iyi bir yaltm hem de olabilecek el temaslarna kar
koruma salanmtr (Resim 1.2, 1.4, 1.5 baknz.).
Resim 1.5: Sigortal yk alteri
12
Ama kapama mekanizmas btn kutuplarn birlikte ve ok hzl almasn salar.

Ama-kapama hz el hareketinden bamszdr. Mekanizmadaki yaylar sayesinde ok hzl
bir ama-kapama ilemi olmaktadr. zellikle dner kontak sistemi ile kontak tahribat
nlenmitir. Yk kesme hcrelerinde ark sndrc elemanlar vardr. Kumanda kolu
gemeli tipte olup boyu, istenen pano derinliine gre ayarlanabilir. Gsterge plakas ve
kumanda kolu sayesinde alterin hangi konumda olduu rahatlkla grlebilir.
1.2.2.2. Kompakt alterler
AG datm panosunda ana giri ve k alterleri olarak kullanlr.
Grevi
Bu alterler, kompakt termik manyetik veya ak tipte olmaldr. Kesici, normal

iletme artlarnda devreyi kapamaya, kesmeye ve bu devrenin akmn tamaya, ksa devre
ve ar akm gibi normal d artlarda ise devreyi otomatik olarak kesmeye yarayan
mekanik bir ama kapama cihazdr. Devre kesicilerin devreyi ama kapama ileminden
baka en nemli fonksiyonu, normal d artlarda devreyi korumasdr.
Termik manyetik (kompakt) alterler, iki trl koruma salamaktadr. Bunlar termik
ve manyetik korumadr.
Termik koruma (ar yk artlarnda koruma): Termik koruma devreyi

ar yklere kar korur. Bu koruma ilemini scaklk deiimlerinde uzama kat
saylar birbirinden farkl iki metalin birletirilmesiyle oluan bimetal denen bir
malzemeden faydalanarak yapar. Bimetal stldnda uzama kat says daha az
olan metale doru bklr. Ar yklenmelerde akm nominal akm deerinin
zerine kar, akmn artmasyla doru orantl olarak kontaklardaki ve bimetal
zerindeki scaklk artar. Bylece bimetaller artan scaklkla beraber bklerek
kesici mekanizmasnn almasna yardmc olan bir trna kurtararak kesiciyi
devre d brakr. alterin devreyi ar yklenmelere ve ar akmlara kar
korumasn salar. ekil 1.3e baknz.
ekil 1.4: Kompakt alterde termik koruma ilevi (ar yk iin)
13
Manyetik koruma (ksa devre artlarnda koruma): ki iletkenin birbiriyle

temas veya toprakla temas hlinde ksa devre oluur. Ksa devrede aradaki
diren sfra ok yakn bir deerdedir. Bu nedenle ksa devre akm normal
iletme akmnn binlerce katna ulaabilmektedir. Ksa devre akm
nlenmemesi hlinde son derece zararl ve tahrip edicidir. Bundan dolay ok
ksa bir sre ierisinde devrenin atrlmas gerekmektedir. alterin zerinde
bulunan manyetik mekanizmada ksa devre srasnda byk bir manyetik alan
endklenir. Bu manyetik alann oluturduu kuvvetle sabit nve hareketli
nveyi hzla kendisine eker. Hareketli nve bu hareketi srasnda atrma
mekanizmasna hzla arparak sistemi annda atrr.
Termik ve manyetik korumann yan sra limitr zellii en nemli koruma sistemidir.
Limitr zellii olarak da adlandrlan akm snrlama zelliinde sabit kontaa verilen U
formu sayesinde kontaklardan akmlar ters ynde akar.
Ksa devre esnasnda sabit kontakla hareketli kontak arasnda oluan ters manyetik
alan etkisiyle aralarnda bir itme kuvveti oluur ve hareketli kontak sabit kontaktan ayrlr,
araya ark direncinin de eklenerek ksa devre akmn %75 orannda azaltarak alterin ve
devreye bal cihazlarn ksa devre esnasnda zarar grmesini engeller.
ekil 1.5: Kontaklarda limitr zellii ve ark olay
14
Resim 1.6: Kompakt alter i yaps
Ak tip otomatik alter
Byk gl tesis panolarnda daha hassas kumanda etme zellii olan alterlerdir.
630 Aden 6300 ampere kadar akm deerlerinde retilir. zellikleri unlardr:
440 V AC'de, 3 boy ile 6 tip ksa devre kesme kapasitesinde 50, 55, 65, 80, 100 ve 150
kA. dir.
Kontrol devresi zellikleri: Koruma fonksiyonlar, ar yk, uzun ters zaman
gecikmeli, ksa ters zaman gecikmeli, ksa zaman gecikmeli, sabit zaman erileri gibi deiik
fonksiyonlar, deiiklik koruma zellikleri isteyen kullanclar iin mmkndr. Gsterge
fonksiyonu, akm ayar gstergesi ve iletme akm gstergesi vardr.
Alarm zellii: Ar yk durumunu gsterir. Otokontrol zellii, ar snmaya kar
koruma ve mikrolojik kontrol niteleriyle ile kendi kendini sistemden ayrr.
15
Test zellii: Kesicinin zelliklerini test etmek iindir. (Kesici bir haberleme a ile
bilgisayar zerinden uzaktan kontrol, uzaktan ayarlama ve grntleme ilemlerini 1 km
mesafeye kadar yapabilir.)
Ampermetre zellii: Ampermetre ana devre akmn display ekranda gsterir. SELECT
butonuna baslnca LEDi yanan fazn akmn veya maksimum faz akmn gsterir. Tekrar
butona basldnda dier fazn akmn gsterir.
Ayarlama zellii: Kullancnn taleplerine gre akm ve gecikme zaman, +/ butonlarna
basarak ayarlanr. stediiniz akm veya gecikme zamann ekranda grdnzde
STORAGE butonuna basp kaydedin. Ar akm olutuunda, bu fonksiyon otomatik
olarak kesilir.
Resim 1.7: Ak tipte devre kesici
16
Tablo 1.2de kompakt termik manyetik alterin standart akm deerleri verilmitir,
inceleyiniz.
alter Anma Akm (In)
Termik Ayar Sahas (Ir)
Manyetik Ayar Sahas (Ii)
20
32
40
50
63
80
100
125
160
200
250
315
400
500
630
800
1000
1250
1600
16- 20 A
25- 32
32- 40
40- 50
50- 63
63- 80
80- 100
100- 125
125- 160
160- 200
200- 250
250- 315
315- 400
400- 500
500- 630
320- 800
400- 1000
500- 1250
640- 1600
300 A
300
600
600
600
1000
1000
1000
1500
1000- 2000
1200- 2500
1000- 2000
1200- 2500
2500- 5000
3250- 6300
8 x In
11 x In
10 x In
9 x In
Tablo 1.2: Termik manyetik alter akm deerleri
1.2.3. Akm Transformatrleri

1.2.3.1. Grevi
Ana datm panosunda ana alter k baralarna montaj yaplr. Grevleri
ampermetre, reaktif g rlesi, cosinsfimetre, multimetre gibi cihazlara dntrme oranna
gre akm salamaktr. Baral veya barasz tipte montaj yaplr. Alak gerilim akm
transformatrleri primer sarg, sekonder sarg ve bu sarglarn zerine sarld manyetik
nve olmak zere ksmdan olumaktadr.
Primeri barasz olan akm, transformatrlerinde primer sargs bulunmamaktadr.
Bunun yerine transformatrn toroidal nve ierisinden bara veya kablo geirilerek primer
sargs oluturulur. Alak gerilim akm transformatrleri, l ve koruma akm
transformatrleri olmak zere iki ekilde imal edilmektedir.
l akm transformatrleri lme aletleri, sayalar, rleler ve benzer teknikle alan
dier aygtlar beslemek amacyla yaplmtr. Bu cihazlar yksek gerilim ebekelerinden
yaltan ve l aletlerinin snr dnda olan akmlarn llebilir deerlere indirmesini
17
salayan transformatrlerdir. Koruma akm transformatrleri, koruma rlelerini besleyen bir

akm transformatrdr.
Primer ular K-L, sekonder ular ise k-l harfleriyle gsterilir. ok sipirli olan
sekonder bobininin (l) ucu topraklanarak muhtemel tehlikelere kar korunmu olur. letme
esnasnda akm transformatrlerinin sekonder ularn bota brakmak son derece
tehlikelidir.
ekil 1.6: Akm transformatrne cihazlarn balants
18
Resim 1.8: Baral tip, barasz tip, akm trafosu i yaps
1.2.3.2. Dntrme Oranlar (k)

Primer anma akm (Ipn) ile sekonder anma akm (Isn) arasndaki orandr. K=Ipn/Isn
(rnein, 100/5 gibi)
rnek olarak 100/5 akm trafosu (100/ 5=20 kat) 100 Amperlik akm 20 kat orannda
kk olarak 5 Amper olarak l aletlerine yanstmaktadr. Devre akm bulunurken bu
oran ile arplarak bulunmaldr. Akm trafolarnn giri akm deerleri ne olursa olsun k
( sekonder ) akm 5 Amperdir.
rnek: 400/5, 40/5, 600/5 akm trafolarnn dntrme oranlarn bulunuz?
1.2.3.3. Hata Snflar ( Doruluk Snf)
Akm transformatrlerinde hatann belirli snrlar iinde kaldn aklamakta
kullanlan bir deyimdir. l akm transformatrnn doruluk snf, primer anma akm ve
anma yknde, yzde olarak akm yanlgsnn st snrna eit olan ve snf indisi denilen
bir say ile verilir. l akm transformatr doruluk snf standart deerleri 0,1- 0,2- 0,5
1- 3- 5tir. Laboratuvar lmlerinde 0,2 snf akm trafolar kullanlr. Teknik uygulamada
lme iin 1 snf akm trafolar, koruma iin 3 snf akm trafolar kullanlr.
1.2.4. Mesnet zolatrleri

1.2.4.1. Grevi
Panolarda kullanlan mesnet izolatrleri, baralar pano gvdesi zerine yaltml olarak
tutturmaya yarar. Pano iinde baralar iin bir tayc ayak grevi de stlenir. Bunlara bara
izolatrleri de denir. Balant yeri metalden yaplan izolatr gvdesi porselenden, bakalit
veya sertletirilmi plastik malzemeden yaplr. Resim 1.9a baknz.
19
Resim 1.9: Mesnet izolatr eitleri
1.2.4.2. Yaps ve Boyutlar

Mesnet izolatrnn alt ksm metalden yaplmtr. Panoya balant bu ksmdan
yaplr. Gvdesinin zeri ise porselen, bakalit veya sertletirilmi PVCden yaplmtr.
zolatrlerin zerinde bara tutturmak iin cvatal bir blm bulunur. Mesnet izolatrlerinin
bara tutturma yerleri, baralarn boyutlarnda yaplr. Alak gerilimde (1 kVa kadar)
kullanlan bara mesnet izolatrleri kk orta ve byk olmak zere ebatta retilir.
Cinsi
Kk
Orta
Byk
ap
(mm)
20
30
40
Boyu
(mm)
25
25
40
zolatr Ba
Cvata ap (mm)
4
6
6
Tablo 1.3: Bara mesnet izolatrleri ebatlar
1.2.5. Pano htiya Priz, Lamba ve Sigortas

Datm panolarnda istenilirse bir fazl priz balants ve aydnlatma lambas tesis
edilebilir. Pano arkasnda yaplacak sigorta deiimi ve benzeri ilemler iin aydnlatma
yaplmas iyi bir uygulamadr. Aydnlatma, pano kapsna konulacak bir sivic anahtarla
otomatik olarak yaplabilecei gibi manuel olarak da yaplabilir. Pano iine konulan priz ve
lamba hattna ait sigortasnn bulunmas gerekir.
20
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Termik manyetik alter
AG datm pano termik manyetik alter testini ( altrma) ve akm ayarn yapnz.
lem Basamaklar
neriler
AG datm pano ana alter ve k

alteri zelliklerini seiniz.
alterin kumandasnn konum
olduunu unutmaynz ( ON- OFFTrip).
Uygun alteri seiniz.
alteri nce ON konumuna, sonra OFF
Termik manyetik alter altrma testini
konumuna getiriniz.
yapnz.
alterin zerinde bulunan TRP
Termik manyetik alter ayarlarn yapnz.
(krmz) butona basnz. TRP
konumunun alteri ortada tutacan
unutmaynz.
Termik manyetik alterin normal akm
deerini etiketinden belirleyi-niz.
21
alterin normal alma akmndan ka

kat sonra ama yapmasn istediinizi
ayarlaynz. Resim 1.10da 0,8- 1
kat.(In)
alterin duyarllk hassasiyetini
ayarlaynz( Lo= Az, H= Yksek).
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi
kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Evet
Hayr
gvenlii tedbirlerini aldnz m?

Uygun deer ve zellikte termik manyetik alteri seebildiniz mi?
alterin etiket deerlerinden zelliklerini seebildiniz mi?
alterin nominal ama akm deerini ayarlayabildiniz mi?
alterin ama hassasiyet deerini ayarlayabildiniz mi?
alteri trip konumuna alabildiniz mi?
alteri on off (ama kapama) konumuna getirebildiniz mi?
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.
22
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin sonunda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen
bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1.
( ) AG datm panolar en az 2 mm kalnlnda DKP sacdan imal edilir.
2.
( ) 100 Aden kk akml balantlar bara ile yaplmaldr.
3.
( ) Mesnet izolatrleri baralar tarken gvdeden yaltma ilemi de yapar.
4.
( ) Pako alterler panolarda giri ve k alteri olarak kullanlr.
5.
( ) Termik manyetik alterlerde oluan ark seperatrler vastasyla sndrlr.
6.
7.
( ) Boyal baralarn akm tama kapasitesi boyasz baradan daha azdr.

( ) Kompakt alterlerde termik koruma ar yk artlarnda koruma yapar.
8.
( ) Termik manyetik alterlerde limitr zellii kontaklara U formu verilerek yaplr.
9.
10.
( ) 400/ 5 akm trafosu dntrme oran 75tir.

( ) Laboratuvar lmlerinde 1 snf akm trafolar kullanlr.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
23
RENME FAALYET - 2
RENME FAALYET - 2
AMA
AG datm pano montaj ve balantlarn hatasz olarak yapabilme bilgi, beceri ve
deneyime sahip olacaksnz.
ARATIRMA
AG datm pano montaj ve balantlarnda kullanlan ara gereleri aratrnz.
Montaj ve balantlarda alnan i gvenlii tedbirleri aratrnz.
Montaj ve balantlarda nelere dikkat edildiini aratrnz.
Aratrma ilemleri iin internet ortamn ve AG pano imalat yapan i yerlerini

ziyaret ederek bilgi toplaynz.

2. AG DAITIM PANO MONTAJ VE

BALANTILARI
2.1. Alak Gerilim Datm Pano Malzeme Yerleim Plan
Alak gerilim datm panolarnda kullanlaca yere gre panoda kullanlacak
malzemeler deiebilir. Eer AG datm panosu ve kompanzasyon panosu beraber ise AG
panoda ana alter, akm trafolar ( ampermetre, multimetre ve regler iin), k alterleri
(Termik manyetik, pako alter olabilir.) , kompanzasyon pano alteri, baralar bulunur.
Alak gerilim panosu ayr tek ise ana ve k alterleri, baralar, Ampermetreler,
Voltmetre ve voltmetre komitatr ( Yeni panolarda multimetreler kullanlmaktadr.), akm
trafolar, sinyal lambalar; eer k iin pako alterler kullanlacak ise w otomat veya nh
sigortalar, klemensler, AG parafuduru; YG trafolu mteri deillerse elektrik sayac panoda
kullanlmaktadr. ekil 2.1.de rnek bir AG datm panosu yerleimi gsterilmektedir,
inceleyiniz.
24
ekil 2.1: rnek bir AG Datm panosu yerleim plan
2.2. Alak Gerilim Datm Pano Malzemeleri Standart Boyutlar

Alak gerilim datm panosunda kullanlacak malzemeler standart llerdedir.
Kompakt alter boyutlar boyutlar trafo gcne ve devrenin ekecei akma gre
deimektedir. ekilen akm bydke alter boyutlar da bymektedir. l aletleri
standart olarak 72x 72 mm veya 96x 96 mmdir (ekil 2.2ye baknz). Elektrik sayacnn
boyutlarn firmalarn teknik zellikler tablosundan faydalanarak buluruz. Tesislerde kombi
(aktif-reaktif) ve x5 tipte saya kullanlaca iin btn retim yapan firmalarn sayalar
ayn standart boyutta olmak zorundadr.
ekil 2.2: l aletleri standart boyutlar
25
2.3. Alak Gerilim Datm Pano Malzemeleri Yerine Montaj

AG datm pano malzemeleri montaj i gvenlii ve elektrik ile ilgili ynetmeliklere
uygun yaplmaldr.
2.3.1. Montaj lem Sras

AG datm pano malzemelerinden kompakt alter, baralarn, akm trafolarnn
montaj ilem sralarn inceleyelim.
Kompakt alter montaj :
lk nce tesisin akmna gre kompakt alteri seilir (rnein, alterin 250 A deeri
iin 105x255 mm boyutunda).
Seilen alter dikkatli bir biimde ambalajndan kartlr.
alter montaj tablasna yerletirilir.
Delinecek ksmlar matkap ucunun kaymamas iin noktalanmak suretiyle markalanr.
Delme ileminde kullanlan matkap ucu kalnlnn yerletirilecek malzemenin vidalama
deliklerine uygun olmas gerekir.
Gnye ve cetvelle montaj dzgnl kontrol edilir.
alterin montaj deliklerinden tablaya iaretler konur. aretlerken alteri tabladan
kaydrmamaya dikkat edilir, yoksa yanl iaretlenebilir(aretlemeyi kalem veya sivri bzla
yapabiliriz.). alter yavasa tabladan ekilir, ekerken iaretlerin silinmemesine dikkat edilir
(Resim 2.1 e baknz.).
aret yerleri sivri nokta ile markalanr.
alter montaj civatalarna uygun kalnlkta sac matkap ile tabla delinir (Delme ilemi
yaparken tablay mengenede sabitlemek nerilir.). (Resim 2.1 e baknz.)
Delik yerlerindeki apaklar uygun ee ile temizlenir.
alterin civatalar (M5x70) deliklere taklr, uygun anahtarla sklr veya tabla panoya
taklr sonra alter tablaya monte edilir (ki trl montaj da olabilir.).
alter montajl tablay tekrar panodaki yerine taklr. alter kolu pano kapandan
kacak ekilde montaj yaplr.
Montaj srasnda emniyet ve gvenlik tedbirlerine uyulmas gerekir.
26
Resim 2.1: Montaj ara gereleri ve alter montaj
Baralarn montaj:
Kompakt altere giri, baralar ile yaplmaktadr. Tesisin akmna gre bara boyutlar
seilir(Tablo 1.1den faydalannz.).
Baralar uygun boyda kesilir.
Baralarn pano malzemelerine balant amac ile bklp ekillendirilmesi esnasnda
kesitinin incelmemesine ve atlamamasna dikkat edilmelidir. Standartlara gre baralar 45
dereceden daha fazla a yapacak ekilde bklmemelidir.
Malzemelerin yerletirilecekleri blmn deliklerinin bu montaj malzemelerine uygun
olarak delinmi olmas gerekir.
Baralarn her iki ularndan, uygun ekilde balant cvatalarnn girebilecei
genilikte delikler matkapla alr. Delme ilemi matkap tezghnda yaplmaldr(Resim
2.2ye baknz.).
Ayrca kompanzasyon ve saya kablo balantlar iinde uygun delikler delinmelidir.
Baralar sar, krmz, mavi veya siyah standart renk olmak zere boyanr, balant
yerleri boyanmaz.
alter k baralar ile olacaksa baralar mesnet izolatr ile panoya tutturulmaldr.
(Resim 2.3e baknz.)
27
Resim 2.2: Baralarn delinmesi ve montaj
Resim 2.3: Baralarn mesnet izolatr ile montaj
Akm trafolarnn montaj
Seilen baralara uygun tipte (barasz) ve tesis akmna uygun akm

trafolar seilir.
Seilen akm trafolar baralara geirilir.
Akm trafolarnn baraya tutturma vidalar (P1-P2) uygun ekilde sklr
ve sabitlenir (Resim 2.4e baknz.).
Akm trafolarnn S2 ular sar, yeil renkteki kablolar ile birbirine
balanr. Birletirilen bu ulardan toprak barasna balant yaplr (Resim
2.4e baknz.).
Balantlar gevek olmamaldr.
Akm trafolar sekonder sarg balant terminallerinden herhangi bir tanesi mutlaka,
muhtemel primer kaaklara kar topraklanmaldr. Sekonder devre ak braklmamaldr
nk nve ar derecede snabilir. Akm trafolar etiketleri karlmamaldr.
28
Resim 2.4: Akm trafolarnn baraya montaj
29
2.3.2. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar
Btn montaj ilemlerinde i gvenliine dikkat edilmelidir.
Btn pano malzemeleri yerletirilmeden nce, pano gvdesinde kendileri iin

ayrlan pencere ve deliklere uygun olup olmadklarna dikkat edilmelidir.
Vida ve cvatalar yavaa ve yeterince sklmaldr. Acele tavrlar malzeme

gvdesinde fazla skmadan dolay atlaklar oluturabilir.
l aletlerini pano gvdesine yerletirme ileminde sert darbelerden

kanlmaldr.
Paket alterlerin konumlarn belirten ksmdaki etiketin yanl yerlememesine

dikkat edilmelidir.
Sinyal lambalarnn yerine montaj srasnda renkli kapaklar skldnde i

ksmdaki ampuln dmemesine dikkat edilmelidir.
Ampermetreler ve voltmetre panonun n ksmnda kendileri iin alm kare

pencerelere nden arkaya doru itilerek taklr.
l aletlerinin gsterge ksmlarndaki knt, aletin cam blmnn darda

kalmasn salar. Bu l aletleri iin panoya vidalama ilemi yaplmaz. Aletin
pano iinde kalan ksmda pano sacna bask yapacak ekilde alan sktrma
vidalar vardr. l aletleri bu vidalar sayesinde panoya montaj edilir.
Voltmetre komitatr ve paket alterler, panonun arka ksmndan kumanda ucu

n tarafta kalacak ekilde taklr. Pano sacnda bunlar iin milleri geniliine
delik almas yeterlidir. Malzemelerin gvdeleri pano nnden taklan iki adet
vida ile montaj edilir. Konumlar belirten durum etiketi, plastik muhafazas ve
kavrama plastii nden alter mili zerine geirilir. Kavrama plastii alter mili
gbeine vidalanr. Enerji giri k ular pano iinde kalr.
2.4. Alak Gerilim Datm Pano Malzemeleri Prensip emalar

Alak gerilim datm panolarnda kullanlan malzemelerin prensip emalar, alterler
3 fazl ise giri k balant yerleri vardr, alterin giri k yerleri ters
balanmamaldr. Akm trafolarnn primer ve sekonder balant yerlerine dikkat edilmelidir.
l aletlerinden ampermetrenin seri balanacan, voltmetrelerin paralel balanaca
unutulmamaldr. Malzemelerin alma gerilimlerine dikkat etmelidir.
2.5. Pano Balant emas

AG datm pano balant emas ekil 2.3te verilmitir. ekilde verilen panoda
alterler, akm trafolar, l aletleri, sinyal lambalar, baralarn balantlarn inceleyiniz.
AG datm panolarnda tesisin zelliine gre baka malzemelerde kullanlabilir (Saya,
multimetre, vantilatr vb.).
30
ekil 2.3: AG Datm pano balant emas
31
Resim 2.5: AG Datm panosu malzeme balantlar
2.6. Malzeme Balantlar

Panoda yerlerine tespit edilen malzemelerin kablolama ilemlerinin ve kablo giri
k balantlarnn tekniine uygun olarak yaplmas gerekir.
32
2.6.1. Balant lem Sras
Ana datm pano balants
AG datm panosu bara balantl olarak yaplacaksa ncelikle fazlara ve topraklama

hattna ait baralarn mesnet izolatrleri yardm ile panoya tespit edilmi olmas gerekir.
Ana datm panolarnda enerji giri balantlar NH sigorta altlna yaplmak zere
bo braklr(Kompakt alterlerde bu ilem yoktur.).
alter k bara veya kablolar akm transformatrlerinin iinden geerek st
ksmdaki her faza ait baralara balanr.
Akm transformatrlerinin sekonder ular ampermetrelere oklu kablolarla balanr.
NH sigorta altlklarnn kndan alnan balant, ilgili datm tablolarna ait pako
veya kompakt alterlere verilir.
alter klar tablo k klemenslerine balanr veya NYY kablo ile ilgili tali
datm tablosuna balanr.
Klemense balanacak tm kablolara balant emasna uygun numara halkas taklr.
Sinyal lambalarna ilgili alterin k fazlar balanr ve ntr barasndan alnan ntr
kablosu da paralel olarak datlr.
Pano malzemelerinin elektrii olmayan tm metal aksamlar topraklama barasna
balanr. Topraklama baras da topraklaycya balanr.
l aletleri, sinyal lambalar gibi yardmc eleman balantlar kablolarla ekil
verilerek dzgn bir formda yaplr.
2.6.2. Balantda Dikkat Edilecek Hususlar
Balants yaplacak tm pano malzemeleri iin uygun ara gere seilmelidir.

Malzemelere balanacak kablolarn yaltkanlar uygun boyutta soyulmaldr.
Malzemelerin kablo balantlar yaplrken vidalar yavaa ve yeterince
sklmaldr. Ar sktrma kablonun kesilmesine neden olabilir.
Gevek balant elektrik akmna kar diren oluturarak veya ark oluumuna
sebep olarak malzeme kontaklarnda ar snmalar meydana getir ve sistemin
arzalanmasna yol aar. Gevek balant olmamasna dikkat edilmelidir.
33
Resim 2.6: AG datm pano balantlar
34
2.7. Alak Gerilim Pano Montaj Yerleri

2.7.1. Dhil Tip Montaj
Bina iine yaplan montajlardr. Pano iin tesis edilmi 10 cm yksekliindeki
platform zerine montaj edilir. Pano nnde en az 90 cmlik boluk bulunmaldr.
2.7.2. Harici Tip Montaj

Ak havada bina dna yaplan montajlardr. Buralara montaj edilecek datm
panolarnn ak hava tipinde imal edilmi olmas gerekir. Bu panolar ayrca bir sacdan
koruyucu dolap iine alnr. Koruyucu d dolap, en az 2 mm kalnlnda sacdan
yaplacaktr. Bu dolabn yzeylerinde 4x40 mm yass demirden pekitirme aprazlar ve n
yzeylerinde alp kapanabilir iki kanatl kilitli kaplar olmaldr. Koruyucu dolaplarn st
sac yamur ve kar birikmesine kar ne ve arkaya doru 15 derece eik olmaldr(Resim
2.7ye baknz.) Koruyucu dolabn kablo giri deliklerinin su girmesine kar yaltlmas
gerekir.
Resim 2.7: AG datm pano harici montaj ve platform
35
2.8. Alak Gerilim Pano Montaj Platform zellii

Dhil tip panolarn oturtulaca platformlar, dz zemin zerine en az 10 cm
ykseklikte yaplm beton kaideden oluur. Harici tip panolarn oturtulaca platformlar dz
zemin zerine en az 30 cm ykseklikte yaplm beton kaideden olur. Harici tip panolara ait
platformlar kurarken yamur suyunun birikmeyecei sel, su baskn gibi tehlikelerin
olmad zeminlerin seilmesine dikkat edilmelidir(Resim 2.7.ye baknz.).
2.9. Alak Gerilim Pano Yerine Montaj Yapma

2.9.1. Yerine Montaj lem Sras
Beton platform, pano alt montaj yerlerine uygun olarak iaretlenir.

aretlenen yerler beton matkab ile delinir.
Delinen yerlere uygun elik dbeller taklr( Resim 2.8e baknz.).
Datm panosu montaj delikleri, platformdaki elik dbellere geirilerek
platforma yerletirilir.
elik dbeller uygun bir ekilde sklarak yerine montaj bitirilir.
Yerine montajda i gvenlii ve emniyet tedbirlerine uyulmaldr.
Topraklama iletkeni pano topraklama barasna balanr.
Resim 2.8: Montaj platformu
Tama srasnda panoya monte edilmi malzemelerin zarar grmemesine dikkat

edilmelidir.
Tama ve montaj srasnda pano sacnn izilmemesine dikkat edilmelidir. Bu
hata sacn paslanmasna ve ypranmasna neden olur.
Platformun zerinin temiz olmasna baklp panonun yerine iyi oturup
oturmadna dikkat edilmelidir.
36
Kullanlan tm cvatalar vazelinlenmeli ve somunlar rondela ile birlikte

sklmaldr.
Tm ilemler iin uygun el takmlar kullanlmaldr.
2.10. Alak Gerilim Pano Giri k Balantlar
Kablo pabular kullanlan iletken kesitlerine ve giri yaplacak malzemenin

sktrma eidine uygun olarak seilmelidir.
Giri ve klara ait iletkenlerin ularn kablo pabularna uyacak ekilde
soyulmaldr.
Kablo pabularn iletkenlere takarak kablo pensiyle iyice sknz.
Giri kablolarn balaynz.
Pano k kablolarn balant emasna uygun olarak balaynz.
Giri ve k kablolar balant yerinden sarkmayacak ekilde ksaltlmaldr.
2.11. Alak Gerilim Pano Malzeme alma Test ve Ayarlar

Alak gerilim panolar iletmeye alnmadan nce baz testlerden geirilmesi gerekir.
Bunlar panoya, iletme akm kadar akm ykleyen ve yaltm deeri kadar gerilim ykleyen
cihazlarla yaplr. Panonun datm alter klar ksa devre edilerek ana alter giriinden
akm test cihaz ile iletme akm uygulanr ve pano akmn tayan malzemelerin iletme
akm artlarnda grev yapp yapmadklarna baklr.
Yaltm test cihaz ile pano ana alteri zerinden 1kV deerinde gerilim uygulanr ve
pano malzemelerinin yaltmnn salaml kontrol edilir. Pano gvdesine gerilim atlamalar
olup olmadna baklr.
Kompakt alter test ve ayarlar
Kompakt alterin konumunu gsteren durum mevcuttur.

ON / I: alterin kontaklarnn kapal olduunu gsterir. Bu durumda alter kolu en st
pozisyondadr.
TRP: alterin herhangi bir arzadan (ar yk veya ksa devre) dolay atn
gsterir. Bu durumda alter kolu ON ile OFF konumlar arasnda orta pozisyondadr.
OFF / 0: alterin kontaklarnn ak olduunu gsterir. Bu durumda alter kolu en alt
pozisyondadr.
Trip pozisyonundaki alteri ON pozisyonuna almak iin alter kolunu OFF yazs
istikametinde aa doru bastrrz. alter KLK sesiyle beraber kurulacaktr (reset
pozisyonu). alteri kapatmak iin kolu ON istikametine doru bastrrz.
NOT: altere dk gerilim bobini taklmsa alteri kapatmak ancak dk gerilim
bobini gerilimi anma deeri ile enerjilendirilmi iken mmkndr.
37
Trip butonu: Ama mekanizmasnn almasn kontrol etmek amacyla kapak

zerinde bulunan krmz renkli butondur. Bu butona basldnda mekanizma alr ve
alterin kontaklar ani olarak alr.
Mekanik alma kontrol (testi): alteri be kez kapayp anz. Kol, rahata
hareket edebilmeli, I ve 0 konumlarnda sabit olarak kalabilmelidir.
Termik/manyetik ayarlarnn yaplmas: Resim 2.9da bulunan alterin, anma akm
ayar dmesini (0,8- 1) x In iletme akmna ayarlaynz. Ani ama deeri baz alterler iin
sabittir. Baz alterlerde ise (5-8) x In arasna ayarlanr. Ancak alterin koruma yapaca
ykn zelliine gre istenirse retici nominal akmn 2,5- 12 kat arasnda ani ama
yapacak ekilde sevk edilebilmektedir.
Resim 2.9: Kompakt alter ayar blm ve trip butonu
Alak gerilim datm panolarnda en az k alteri olmaldr, bir adette yedek

alter braklmaldr. Kompanzasyon panosu iinde bir adet alter konulmaldr.
2.12. Alak Gerilim Pano Emniyet ve Gvenlik Tedbirleri
Ana panoda gerilim tayan plak ksmlar dokunmaya kar muhafaza altna
alnmaldr.
Gerilim tayan ksmlar muhafaza altna alnmam ise plak ksmlar ile oda
hududu arasnda en az 1 metre mesafe braklacaktr. Her iki yanda plak ksm
mevcut ise ara yerin genilii 2 metre olmaldr. Panonun nnde en az 90
38
cmlik bo bir geit yeri braklmaldr. Pano zerine lm tehlikesi levhas

aslmaldr.
Panonun elektriki olmayan tm metal aksamlar topraklanmaldr.
Pano arkasndaki servis geidin zemini PVC ile kaplanmaldr.
Yetkisiz kiilerin mdahalesini engellemek iin pano kilidi srekli kilitli
tutulmaldr.
39
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Pano gvde topraklamas
Resim 2.10: Termik manyetik alter montaj
40
gvenlii ve emniyet tedbirlerine uygun olarak termik manyetik alterin panoya

montajn yapnz. Montaj iin Resim 2.10. ve proje eklinizden faydalannz.
lem Basamaklar
Pano balant emasn okuyunuz.
Pano iinde malzemelerin montaj yerini
uygun standartlara gre tespit ediniz.
alterin montaj yerlerini markalaynz ve
deliniz.
alteri yerine montaj ediniz.
41
neriler
Proje ve emalar okurken sembollere
dikkat ediniz.
Malzeme montaj yerlerini tespit ederken
yerletirilecek malzemenin boyutlarn
gz nnde bulundurunuz.
Montaj yerlerini markalamadan nce
llerin tam alndna emin olunuz.
Markalanm yerlere delik aarken
uygun lde matkap ucu kullannz.
El matkab kullandnz yerlerde delici
ucun malzemeye dik konumda
almasn salaynz. Ucun kayarak
kazaya sebep olmasn engellemi
olursunuz.
Malzemeleri yerine monte etmeden nce
ayrlan yerdeki deliklere uygunluunu
kontrol ediniz.
Montaj srasnda malzemelere zarar
verecek darbelerden kannz.
gvenlii tedbirlerine uyunuz.
KONTROL LSTES
kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri
Evet
Hayr
1. gvenlii tedbirlerini aldnz m?

2. Panoya uygun termik manyetik alteri seebildiniz mi?
3. alter montaj yerlerini uygun ve yntemine gore iaretleyebildiniz
mi?
4. aretlenen yerleri uygun bir ekilde markalayabildiniz mi?
5. Markalanan yerleri uygun ve emniyetli biimde delebildiniz mi?
6. alteri uygun (emniyetli) olarak deliklerinden montaj yapabildiniz
mi?
7. alterin alma testini (ON- OFF- TRP) yapabildiniz mi?
DEERLENDRME
42
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.
2.
( ) Ana datm panosunda en az adet k alteri bulunmaldr.

( ) Akm trafolarnn primer sargs ucunun birisi topraklanmaldr.
3.
( ) Ama mekanizmasnn almasn kontrol etmek amacyla alter kapa zerinde

bulunan krmz renkli buton triptir.
4.
( ) Harici tip panolarn oturtulaca platformlar dz zemin zerine en az 30 cm

ykseklikte yaplm beton kaideden olur.
5.
( ) Pano nnde en az 20 cmlik boluk bulunmaldr.
6.
( ) Ana datm pano alter klar NYY kablo ile ilgili tali datm tablosuna
balanrDatm pano l aleti boyutlar standart olarak 72x72 mm veya 96x96
mmdir.
7.
( ) Panolarda delinip kesilecek yerlerin iaretlenmesine markalama denir.
8.
( ) Standartlara gre baralar 75 dereceden daha fazla bklmemelidir.
9.
( ) Datm pano l aletleri dahili tiplerde pano kapana monte edilir.
DEERLENDRME
43
RENME FAALYET- 3
RENME FAALYET- 3
AMA
Standartlara- i gvenlii ynetmelii, elektrik ile ilgili ynetmeliklere ve tekniine
uygun olarak kompanzasyon pano ve malzemelerini hatasz olarak seebilme bilgi, beceri ve
ARATIRMA
Kompanzasyon panolar ve malzemeleri hakknda kitaplardan, internetten,

evrenizde bulunan sanayi kurulular veya atlyelere giderek tesislerin

kompanzasyon panolarn inceleyiniz.
Ayrca bu panolarn imalat ve bakm ilerini yapan i yerlerinden n bilgi

edinebilirsiniz.

3. KOMPANZASYON PANO VE
MALZEMELER
3.1. Kompanzasyon Panosu
3.1.1. Grevi
Tesisin g kat saysn dzeltmek iin gerekli cihaz, kondansatr ve l aletlerinin
bulunduu panodur. Endktif ykler (motorlar, trafolar, balastlar vb.) reaktif g de eker.
Reaktif gcn ihtiya duyulduu noktaya en yakn yerde retilmesinde, elektrik sisteminin
en iyi artlarda altrlmas asndan byk yararlar vardr.
Kompanzasyon olay ksaca yledir: Elektrik sisteminin ve yklerin reaktif g
ihtiyalarnn belirli teknikler kullanlarak karlanmasna reaktif g kompanzasyonu
denir.
44
Dier bir tanmlama ile bobinli bir ykn kk olan g kat saysnn daha byk bir
deere ykseltilmesi ilemine g kat saysnn dzeltilmesi veya kompanzasyon denir. G
kat saysnn dzeltilmesi ile Cos 1e yaklatrlr fakat tam 1 yaplmas ekonomik
olmadndan genellikle 0,95- 0,99e kartlr.
G kat saysn dzeltmekle reaktif g, dolaysyla akmn reaktif (Ir) bileeni
kltlr. Bylece devre akm (I2) klerek ayn i daha kk akmla yaplr. Bu srada
aktif akm (Ia) bileeninde ve aktif gte bir deiiklik olmaz.
ekil 3.1 incelendiinde, Ir (reaktif akm) kompanzasyondan nce daha fazladr,
kompanzasyondan sonra (Ir) akm klmtr. Kompanzasyon ncesi devre akm (I1)nn
kompanzasyondan sonra (I2) olarak daha kld grlmektedir.
ekil 3.1: Akm bileenleri vektr
Ykler endktif zellikte olduundan reaktif g de endktif zelliktedir. Bu endktif

reaktif g, zt etkili olan kapasitif reaktif g ekilerek kltlr. Kapasitif reaktif g
eken elemanlardan biri kondansatr olduundan, kompanzasyon ileminde genellikle
kondansatr kullanlr. Elektrik sistemlerinde kullanlan kondansatrler birer reaktif g
reticisidir ve endktif alclarn ihtiyac olan reaktif gc retir.
3.1.2. Boyutlar
Daha nceden de belirtildii gibi kompanzasyon panolar genellikle tesislerde ana
datm panolar ile birlikte montaj yaplr. Biz de ana datm panosu ve kompanzasyon
panosu birlikte olan tipte panolar inceleyeceiz. Kompanzasyon panolar ykseklii 200210 cm, derinlii 40 cmden az olmayacak ekildedir. Eni ise tesisin gcnn byklne
gre deimektedir.
3.1.3. zellikleri
Kompanzasyon panolar harici ve dhili olarak montaj yaplabilir. Harici panolarn
st eimli olarak at yaplmal ve havalandrma pancurlar olmamaldr. Dhili tip panoda
havalandrma pancurlar bulunmal, byk panolarda kondansatrlerin havalandrlmas iin
aspiratrler konulmaldr (Resim 3.1e baknz). Kondansatrlerin konulaca yeterli
zellikte raflar bulunmaldr. Ana datm panosundan bara ile (byk gllerde) veya
kablo gei yerleri bulunmaldr. Ana datm panosunda kompanzasyon iin termik
manyetik alter konulmas tercih edilmelidir.
45
Resim 3.1: Kompanzasyon pano kapak topraklamas, pano aspiratr, panonun eimli st
3.2. Kompanzasyon Pano Malzemeleri ve zellikleri

Kompanzasyon panolarnda standart olarak baralar, balant iletkenleri, akm trafolar,
alterler, ampermetre, kondansatrler, sigortalar, kontaktrler, voltmetre komitatr ve
voltmetre, kosinsfimetre, reaktif g kontrol rlesi (regler) kullanlr. Yeni tesislerde
voltmetre ve komitatr yerine multimetreler, kosinsfimetre yerine de kosinsfimetreli
reglerler kullanlmaktadr. Alak gerilim datm panolar ve kompanzasyon panolar beraber
montajl kullanlacak ise akm trafolar genellikle alak gerilim datm panolarnda bulunur.
3.2.1. Baralar
Baralar olarak elektrolitik bakr baralar kullanlmaktadr.
Grevi
Ana datm panosu ile kompanzasyon panosu birlikte olan panolarda, kompanzasyon
panosuna enerji alter kndan sonra datm panosundan baralar veya kablolar ile
verilebilir ( Resim 3.2ye baknz).
Boyutlar
Tesisin gcne gre baralarn boyutu veya kablolarn kesiti deiebilir. Tablo 3.1de
enerji besleme bara boyutlar ve kablo kesitleri verilmitir.
rnek: Toplam kondansatr gc 150 kVAR iin kondansatr normal artlarda
yaklak 216 A. eker. Kompanzasyon pano otomatik alteri standart akm kapasitesi 300 A.
olmal, besleme kablosu 3x95 mm NYY, kompanzasyon pano ana besleme baras 30x5
boyutunda olmaldr.
rnek: 350 kVAR iin besleme hatt, otomatik alter, bara ve kablo deerlerini
bulunuz?
46
Kompanzasyon Pano Ana Beslenme Hatt Devre Elemanlar

Kondansatr gc
Nominal
Akm
Otomatik
alter
Kablo
NYY
Ana
Bara
Kademe
Baras
kVAr
mm2
mm2Cu
mm2 Cu
7,6
16
3x2.5
10
15
25
3x4
15
22
40
3x6
20
29
63
3x6
25
36
100
3x6
30
43
100
3x6
40
58
100
3x10
25x3
25x3
50
72
125
3x16
25x3
25x3
60
87
125
3x25
25x3
25x3
80
115
160
3x35
25x3
25x3
100
144
200
3x50
25x3
25x3
125
180
250
3x70
30x5
150
216
300
3x95
30x5
200
288
400
2x(3x50)
30x5
250
361
400
2x(3x70)
40x5
300
433
630
2x(3x95)
40x5
350
505
630
3x(3x70)
40x5
400
577
800
3x(3x95)
40x5
450
650
800
3x(3x95)
40x10
500
722
1000
3x(3x95)
40x10
550
793
1000
4x(3x70)
40x10
600
866
1000
4x(3x95)
40x10
Tablo 3.1: Kompanzasyon panosu besleme hatt malzemelerinin zellikleri
47
Resim 3.2: Kompanzasyon panosuna AG datm panosundan enerji girii
3.2.2. letkenler
l aletleri ve reaktif g rlesi iin ok telli ( 1,5- 2,5- 4- 6- 10- 16 mm) kablolar
kullanlr. Kondansatrler iin en az 2,5 mm kesitinde H07V-K (NYAF) kablolar ve
kondansatr gc arttka kaln kesitli kablo kullanlmaldr.
(H07V-K: H= Harmonize, 07= 450/750 V, V= pvc, K= nce ok telli)anlamna
gelmektedir.
Resim 3.3: H07V-K ok telli kablo
48
3.2.3. Akm Trafolar Grevi

Ana datm panosu ve kompanzasyon panosu birlikte olan panolarda akm trafolar,
ana datm panosunda bulunur. Tesis akmna uygun standart deerde akm trafolar
seilmelidir. Akm trafolar faz ampermetreleri iin veya kullanlacaksa multimetre
beslemeleri iin kullanlr. Reaktif g rlesi iinde (regler bir fazl ise) bir adet akm trafosu
kullanlr. Sistemin akmn lmek iin balanm akm transformatrlerinin herhangi
birinin sekonderinden reaktif g rlesi iin paralel alnmamaldr. Akm trafolarnn
sekonder sarg birer ucu birletirilerek topraklanr. (Resim 3.4e baknz.).
Resim 3.4: Akm trafosu ve topraklama balants
3.2.4. alterler
Grevi
Kompanzasyon pano beslemesi genellikle termik manyetik alterden geirilerek

yaplr ( Resim 3.2ye baknz). Bazen tesis iin sabit kompanzasyon yapmak gerekebilir,
sabit kompanzasyon iinde alter kullanlmaktadr. alter, gce uygun seilmelidir.
Termik manyetik alterler 20A, 32A, 40A, 50A, 63A, 80A, 100A, 125A, 160A, 200A,
250A, 315A, 400A, 500A, 630A, 800A, 1000A, 1250A, 1600A standart akm deerlerinde
retilir.
3.2.5. Ampermetre
Grevi
Tesis faz ana akmlarnn llmesi iin kullanlr. Akm trafosu ile birlikte
kullanlr. Tesis akmna uygun deerde seilmelidir. Djital veya analog tipleri kullanlabilir.
Son zamanlarda ampermetre ve voltmetrelerin yerine multimetreler kullanlmaktadr.
Multimetrelerin gerilimi, g deerini, akm ve frekans lebilme zellikleri vardr.
49
Resim 3.5: Ampermetre ve arka balants
Standartlar
Ampermetreler 72x72 veya 96x96 mm llerinde standart olarak retilir.
3.2.6. Kondansatrler
Grevi
Kondansatrler kompanzasyon panosunun en nemli elemandr. G kat saysnn

dzeltilmesi grevinde bulunur.
Byk ebekelerin ykleri ou zaman endktif karakterdedir. Endksiyon prensibine
gre alan trafolar, motorlar, bobin vb. tketiciler almalar iin manyetik alann
oluturulmasnda mknatslanma akm eker. Mknatslanma akm elektroteknikte reaktif
akmdr. Bu akma kar gelen g ise reaktif gtr. Bu tketiciler, bal bulunduklar
ebekelerin g kat saylarn kltr. G kat saysnn klmesi enerji iletim ve datm
hatlarnda gerilim dmlerine ve g kayplarna neden olur. Bu durum verimi azaltr.
Dk g kat sayl ykler alternatr, transformatr ve devre elemanlarnn kapasitelerinin
gereksiz yere byk tutulmalarna da neden olur.
Ykn g faktr, grnrdeki gce aktif gcn oran olarak tanmlanr. Cos , 1e
ne kadar yakn olursa ebekeden daha az g ekilir.
50
Cos =1 olursa 400 V trifaze ana hatlarda 500 kWn iletimi 722 A akma ihtiya
duyar. Cos =0,6daki ayn efektif gcn iletimi ok daha yksek akma (1203 A) ihtiya
duyacaktr. (P=VxIx Cos )
Bundan dolay besleme trafolar gibi datm ve iletim ekipmanlar da bu yksek yk
iin boyutlandrlmak zorundadr. Fazla masrafn nedeni, trafo ve jeneratrlerin sarglar
olduu gibi, sistemin tm akmnn neden olduu iletkenlerde oluan sdan kaynaklanan
kayplardr.
Genel artlarda, bir trifaze sistemin g faktr derken akm artar. Sistemdeki s
kayb akm artnn karesine orantl olarak artar. Kondansatrn sisteme salad kart
kapasiteli reaktif g, elektrik yknn ihtiya duyduu endktif reaktif gle telafi
edilebilir. Bu ebekeden ekilen reaktif g de bir d temin eder ve g faktr
dzeltme (GFD) adn alr.
G faktr dzeltmenin (kompanzasyon) en yaygn metotlar:
Tek veya sabit kompanzasyon (byk gte tek alclar iin)
Grup kompanzasyon (grup alan endktif ykler iin)
Merkezi kompanzasyon (reaktif g rlesi kontrol ile)
Kondansatrlerin yaps ve zellikleri
Alternatif akm devrelerinde, elektrik ykn biriktirmek, kapasitif reaktans salamak

amacyla kullanlan gerelerdir. nce bir yaltkan ile birbirinden ayrlm iki iletken levhadan
oluur. Bir kondansatrn elektrik yk tayabilme yetenei yani kapasitesi C ile gsterilir
ve levhalarda birikmi elektrik yknn (Q=coulomb), levhalar arasndaki potansiyel
farkna (V=volt) oranna eittir. C= Q/V (farad)
Tketicilerin g kat saysn dzeltmek iin kullanlan g kondansatrlerinin
imalatnda, saf polipropilenden yaplm, iki inko metalize poliproplen film st ste sarlr
(Znpp). Kondansatrn kapasite deerini, filmlerin genilii, filmlerin kalnl, sarm says,
aktif genilik ve kaydrma aral belirler. inko metalize film, polipropilen filmin vakumda
inko buharna tutularak kaplanmas ile elde edilir. Sonuta bir yz iletken, ikinci yz
yaltkan bir film elde edilmi olur. inko metalize polipropilen film, vakum teknolojisi ile
retilmektedir. Silindir eklindeki elemanlarn taban alanlar inko ile kaplanr.
fazl alternatif akm tesislerinde kondansatrler ebekeye veya tketici ularna
gen veya yldz olarak balanabilir. Her iki sistemde de Qc gcnn eit olduu kabul
olunursa Cy=3C olacaktr. Yldz balamada her bir faza balanan kondansatrn
kapasitesi, gen balamadaki kondansatr kapasitesinin katna eittir. Bu yzden gen
balama, yldz balamaya gre 1/3 orannda daha ucuza mal olur.
Baz firmalarn rettii g kondansatrlerinin iinde ayrc sigorta sistemi ile ar
yklemeden dolay oluabilecek basnca kar koruma salanmtr (ekil 3.2ye baknz).
Bu sistemde kondansatr iindeki basn genleme yapar ve bu basn kondansatr elektrik
51
kablolarn kopararak kondansatrn erlektriini keser. Ayrca kondansatr ierisinde dearj

direnleri vardr. (Resim 3.6ya baknz.)
ekil 3.2: Kondansatr i yaps ve ar basnta koruma sistemi
Resim 3.6: AG kompanzasyon g kondansatr ve dearj direnleri
52
G deerleri
Kompanzasyon kondansatrleri kVAR olarak g deerlerine gre adlandrlr. Alak

gerilim g kondansatrlerinin standart g deerleri, 1- 1,5- 2,5- 5- 7,5- 10- 15- 20- 30- 4050 kVARdr. Tablo 3.2de g kondansatrleri zellikleri verilmitir, inceleyiniz.
Tablo 3.2: G kondansatrleri zellikleri
3.2.7. Sigortalar
Grevi
Kondansatrlerin korunmas, kompanzasyon pano besleme giriinde ve regler

kumandas iin kullanlr. Anahtarl otomatik sigorta veya NH bakl sigortalar
kullanlabilir. Anahtarl otomatik sigorta kullanlacak ise 3 fazl tip yerine 3 tane ayr ayr
1 fazl kullanlmas tercih edilmelidir. Bunun sebebi 3 fazl kondansatrn tamamen devre
d kalmasn nlemek, hangi kondansatr arzal ise onun sigortas atarak dier 2
kondansatrn grevini yapmasna devam etmesini salamaktr.
eitleri
Kompanzasyon panosunda NH (bakl) ve anahtarl otomatik sigortalar kullanlr. NH

sigortalar altlk ve buon olmak zere iki paradan oluur.
53
NH sigortalar standart olarak 00- 0- 1- 2- 3 boy olarak retilir ( Tablo 3.3e baknz).
63 amperden sonra kesinlikle NH sigorta kullanlmaldr.
Anahtarl otomatik sigortalar C, B ve G tipi olmak zere tipte standart olarak
retilir. B tipiler sabit i tesisatlarda, C tipiler motor devrelerinde, G tipiler gecikme istenen
devrelerde kullanlr. Kondansatrler iin G tipi sigortalar kullanlmaldr. Kondansatrler ilk
alma annda yksek akm eker. Anahtarl otomatik sigortalarn standart akm deerleri,
6- 10- 16- 20- 25- 32- 40- 50- 63 amperdir.
Resim 3.7: Kompanzasyon panosunda NH sigortalar
54
Buon Akmlar
BOY
Altlk
Akm
00
6A
10
16
20
25
32
36
40
50
63
80
100
125
160
160 A
25 A
32
36
40
50
63
80
100
125
160
80 A
100
125
160
200
250
125 A
160
200
250
315
400
500 A
630
160 A
250 A
400 A
630 A
Tablo 3.3: NH sigorta akm deerleri
Resim 3.8: Kompanzasyon panosunda anahtarl otomatik sigortalar
55
3.2.8. Kontaktrler
Grevi
Devre ap kapama ilemini elektromanyetik olarak yapan devre elemanlardr.

Kompanzasyon panolarnda kullanlan kontaktrler kondansatr guruplarn devreye alp
karma ileminde kullanlr.
zellii
Kompanzasyon panosunda kullanlan kontaktrlerin zellikleri unlar olmaldr:

Ana kontaklar yannda ilave iki ak ve iki de kapal konta bulunmaldr. Kontaktr
bobinlerinin alma gerilimleri 220 Volt olmal ve %10 tlerans bulunmaldr.
Kontaktrn kontak akm deerleri, kondansatrn nomimal akmnn 1,25 katndan
byk seilmelidir. lk kademe kondansatrlerini kumanda eden kontaktrlerin daha sk
devreye girip ktklar gz nnde bulundurularak kontak akmlar, kondansatr alma
akmnn 1,5 kat deerindeki kontaktrler seilmelidir.
Kompanzasyona zel kontaktrler kullanlmas tercih edilmelidir. Kompanzasyon
kontaktrlerinde (kondansatr ilk almaya balarken fazla akm ektii iin) iki kontak tipi
vardr. lk anda ok ksa zaman iin kondansatr akm kontaktr direnlerinden geer sonra
kontaktrn normal kontandan kondansatr akm geer. Bylece kontaktrdeki ilave seri
diren kondansatrn fazla olan ilk alma akmn azaltr( Resim 3.9da beyaz kablolar seri
ilave direntir).
ekil 3.3: Kompanzasyon kontaktr
56
Resim 3.9: Kompanzasyon panosunda kullanlan kontaktrler
57
Kompanzasyon panosunda
verilmitir, inceleyiniz.
kullanlacak elemanlarn zellikleri
Tablo 3.4te
Sabit ve Otomatik Kompanzasyon Kademeleri Devre Elemanlar

Kondansatr
gc
Sigorta
(kVAr)
NH tip
(A)
Kontaktr Anahtarl Kademe

Otomatik Kablosu
Sigorta
(A)
NYY
(A)
mm2
Dearj Direnleri
Otomatik
Sabit
KOhm
KOhm
16
16
3x2.5
31
205
10
25
16
25
3x4
15
102
15
36
32
40
3x6
10
68
20
50
32
50
6.8
51
10
25
63
40
63
1.5
41
12
30
80
45
80
1.5
34
15
40
100
63
100
10
1.5
25
20
50
125
80
125
16
1.5
20
25
60
160
90
25
12
17
30
80
200
115
35
12
14
34
100
250
160
50
12
10
50
125
185
150
225
Tablo 3.4: Kompanzasyon pano devre elemanlar seim tablosu
3.2.9. Voltmetre Komtatr ve Voltmetre
Grevi
Voltmetre komitatr, tek bir voltmetre ile fazlar aras ve faz ntr aras gerilimleri
lmemizi salayan paket alter tipleridir. Voltmetre, fazlar aras ve faz ntr aras gerilimleri
lmek iin panoda bir adet bulundurulur.
zellii
Panoya gelen gerilimleri voltmetre komitatr yardm ile analog veye dijital olarak
gsterir. Yeni teknolojide akmn yannda gerilim ve frekans gibi deerleri de len
multimetreler gelitirilmitir. 1 veya 1,5 hata snfnda 0- 500 volt lme alanl olarak seilir.
58
Resim 3.10: Voltmetre ve komtatr- multimetre
3.2.10. Kosinsfimetre
Bal bulunduu tesisin g kat saysn lmekte kullanlr. Aletin doru lm
yapabilmesi iin akm bobini ularnn uygun polaritede balanm olmas gerekir. Alet hata
mesaj veriyorsa (Analog ise ters sapar.) akm bobini giri ularnn yerlerinin deitirilmesi
sorunu zer. Dijital veya analog tipte kullanlabilir. Regler akm trafosunun sekonder ucu
kosinsfimetre akm bobini ucuna balanr, daha sonra akm bobininin k regler akm
bobinine balanr. Regler akm bobini dier ucu, akm trafosu sekonder dier ucuna balanr.
Bylece regler ile kosinsfimetre akm bobinleri birbirine seri balanm olur. Yeni
nesil reaktif g rlelerinde kosinsfimetre zellii vardr. Ayrca kompanzasyon
panolarnda kosinsfimetre kullanlmasna gerek yoktur.
Resim 3.11: Analog kosinsfimetre
59
3.2.11. Reaktif G Kontrol Rolesi
Grevi
Reaktif g kontrol rlesi otomatik olarak ayarlanan g katsaysna ulamak iin

kondansatrleri devreye alp kartma grevini yapan elektronik cihazdr.
Yaps ve alma prensibi
Gsterge, kyaslama nitesi ve k rle devre katlarndan oluur. Sistemde bulunan

gerilim ile ekilen akmn faz farkn alglayarak k rle gurubu aracl ile
kondansatrleri kumanda eder. G kat says dnce kondansatrleri sral olarak devreye
alr. Bir yandan da deien g kat saysn lerek dngsel kontrol yapar. Ayarlanan g
faktrn salayacak kadar kondansatr devrede tutar. Tek fazn akm bilgisi ile ilem
yapan rleler yannda fazn da akmna gre ilem yapan rleler mevcuttur.
Resim 3.12: Reaktif g kontrol rlesi (regler)
60
yi bir kompanzasyon yapabilmenin iki nemli koulu, gereken kondansatr gcnn

dikkatli saptanmas ve kondansatr admlar ile akm trafosunun doru seimidir.
Aada bu deerlerin doru seimi iin pratik bir yntem bir rnek ile aklanmtr.
Bizim rnek uygulamamzda 5 kademeli kompanzasyon rlesi (regler) kullanlmtr.
Gerekli kondansatr gcnn seimi: Gerekli kondansatr gcnn tayini

iin tesisin cos sinin ve kurulu aktif gcnn bilinmesi gerekmektedir.
Tesisin cos si pratik olarak faturalardan bulunur. O dnemde harcanan aktif ve

reaktif enerji bilindiine gre,
tan = Harcanan reaktif enerji / Harcanan aktif enerji ve buradan trigonometrik
cetvelden cos bulunur. Tesisin kurulu aktif gc ise tesisteki tm alclarn (motorlar,
aydnlatma elemanlar, frn rezistanslar vb.) etiketleri zerindeki gler toplanarak
belirlenir.
rnek olarak tesisimizin aktif gc 60 kW Cos = 0.68 olsun. Hedefimiz cos yi
0.95e kartmaktr. Bunun iin Tablo 3.5ten yararlanarak K deerini bulup aktif gle
arparak kVAR olarak kullanlacak kondansatr deerini (Qc ) buluruz. Bu ifadeyi formle
dkersek
Qc= P.K tablo 3.5ten K deeri 0.75 bulunur. Qc= 60. 0,75= 45 kVAR bulunur.
Kondansatr admnn tayini: Dikkat edilmesi gereken en nemli husus 1.

admda seilen kondansatr deeri dier admlardakilerden daha kk
seilmelidir. Yukardaki rnekte 45 kVARlk kondansatr ile yaplacak
kompanzasyon panosunda be kademeli rle kullanlmas durumunda admlar
aadaki gibi olmaldr:
1.
2.
3.
4.
5.
kademe 5 kVAR
kademe 10 kVAR
kademe 10 kVAR
kademe 10 kVAR
kademe 10 kVAR
Akm trafosunun tayini: Akm trafolar, ilerinden etiketlerde yazl akm

deerlerinin 0,1 katndan ok, 1,2 katndan az akm getiinde hatasz alr.
Bu nedenle akm trafolar ne ok byk ne de ok kk seilmelidir. rnek
tesiste g 60 kW, alma gerilimi 380 V ise iletmenin nominal akm I=
P/1,73*V = 60 / 1.73*380= 91,26 amperdir.
61
Bu formlden elde edilen akm deerlerine en yakn bir st standart akm trafosu
seilir. rnekte 100/ 5lik trafo kullanmak yeterlidir.
imdiki Cos
Ulalmak stenen Cos

0.80
0.85
0.90
0.95
0.54
0.81
0.94
1.08
1.23
1.56
0.56
0.73
0.86
1.00
1.15
1.48
0.58
0.66
0.78
0.92
1.08
1.41
0.60
0.58
0.71
0.85
1.01
1.33
0.62
0.52
0.65
0.78
0.94
1.27
0.64
0.45
0.58
0.72
0.87
1.20
0.66
0.39
0.52
0.66
0.81
1.14
0.68
0.33
0.46
0.59
(K) 0.75
1.08
0.70
0.27
0.40
0.54
0.69
1.02
0.72
0.21
0.34
0.48
0.64
0.96
0.74
0.16
0.29
0.43
0.58
0.91
0.76
0.11
0.23
0.37
0.53
0.86
0.78
0.05
0.18
0.32
0.47
0.80
0.80
0.13
0.27
0.42
0.75
0.82
0.08
0.21
0.37
0.70
0.84
0.03
0.16
0.32
0.65
Tablo 3.5: K deeri hesaplama tablosu
62
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Multimetre ve regler
Kompanzasyon pano malzemelerinden multimetre ve regleri seerek zelliklerini

inceleyiniz.
lem Basamaklar
neriler
Proje ve emalar okur iken sembollere
dikkat ediniz.
Malzemeleri tesis edilecek pano gcne
ve cinsine gre seiniz.
Kompanzasyon pano malzemelerinin
etiket deerlerinden zelliklerini seiniz.
Pano malzemelerini seerken panonun
alma ltlerini gz nnde
bulundurunuz.
Kompanzasyon pano malzemeleri
seiminde modlmzde verilen tablo
ve ekillerden, rn katologlarndan
faydalannz.
1 ve 3 fazl reglerin yaplarnn farkl
olduunu hatrlaynz.
Tesis proje ve emalarn okuyunuz.

Tesis kompanzasyon panosu seiniz.
Kompanzasyon panosunda kullanlan
multimetreyi seiniz.
Kompanzasyon panosunda kullanlan
regleri seiniz.
63
KONTROL LSTES
kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri
Evet
Hayr
1. gvenlii tedbirlerini aldnz m?

2. Tesis proje ve emalarn doru olarak okuyabildiniz mi?
3. Kompanzasyon panosuna uygun multimetreyi seebildiniz mi?
4. Setiiniz multimetrenin etiket deerlerini doru olarak
okuyabildiniz mi?
5. Kompanzasyon panosuna uygun regleri seebildiniz mi?
6. Setiiniz reglerin etiket deerlerini doru olarak okuyabildiniz
mi?
DEERLENDRME
64
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.
( ) Kompanzasyon panolar g katsaysn dzeltmek iin kullanlr.
2.
( ) Reaktif g rlesinde kullanmak zere ana datm panosu fazlarndan birine

ayrca bir akm transformatr balanr.
3.
( ) Metal klf iindeki fazl kondansatrler yldz baldr.
4.
( ) Kompanzasyon panolarnda hzl karakterli sigortalar kullanlr.
5.
( ) Kondansatrlerin boaltma direnci, kontaktr bobinine paralel balanr.
6.
( ) Kondansatr kontaktrlerinin kontak akmlar, kondansatr normal akmnn 5

kat seilmelidir.
7.
( ) Kosinsfimetre g katsays lmekte kullanlr.
8.
( ) Multimetre diren lmede kullanlr.
9.
( ) Kompanzasyon pano ampermetreleri 150x150 mm llerindedir.
10.
( ) Akm trafolarnn sekonder k akmlar standart olarak 5 amperdir.
DEERLENDRME
65
RENME FAALYET- 4
RENME FAALYET- 4
AMA
Kompanzasyon pano montaj ve balantlarn hatasz olarak yapabilme bilgi, beceri ve
ARATIRMA
Kompanzasyon panolar ve malzemeleri hakknda kitaplardan, internetten,

Reaktif g rlesinin grevini aratrnz.
Panolarda alnan emniyet ve gvenlik tedbirlerini aratrnz.
evrenizde bulunan sanayi kurulular veya atlyelere giderek tesislerin

kompanzasyon panolarn inceleyiniz.
Ayrca bu panolarn imalatn yapan i yerlerine giderek pano montaj ve

balantlarnn nasl yapldn inceleyiniz.

4. KOMPANZASYON PANO MONTAJ VE

BALANTILARI
4.1. Kompanzasyon Pano Malzemeleri Standart Boyutlar
Kompanzasyon panolarnda genellikle hatrlayacamz zere ampermetreler veya
multimetreler, regler, bakr baralar, g kondansatrleri, kompanzasyon kontaktrleri,
sigortalar kullanlmaktadr. Tm bu malzemeler TS(Trk Standartlar), VDE(Alman
standart), IEC(uluslararas elektrik komisyonu) standartlarna uygun llerde retilmelidir.
Pano retimi yapan firmalar malzeme standart boyutlarna gre montaj yerleri hazr sat
yaparlar.
4.2. Kompanzasyon Pano Malzeme Yerleim Plan

Kompanzasyon panolar yeni tesislerde ana datm panolar ile birlikte montaj yaplr.
Kompanzasyon panolar ykseklii 200- 210 cm, derinlii 40 cmden az olmayacak ekilde,
66
eni ise tesisin gcnn byklne gre deimektedir. ekil 4.1de bir tesisin
kompanzasyon panosu yerleimi verilmitir, inceleyiniz.
ekil 4.1: Kompanzasyon pano yerleim plan
67
4.3. Kompanzasyon Pano Malzemeleri Yerine Montaj

4.3.1. Montaj lem Sras
Pano malzemeleri genellikle montaj aparatlar ile (vida, cvata vb.) birlikte satlr.
Malzemelerin yerletirilecekleri blmn yerlerinin bu montaj malzemelerine uygun olarak
hazrlanm olmas gerekir.
Kondansatrler panonun alt ve st blmne yerletirilebilir. st blme yerletirilen
kondansatrler ray zerine balanr veya ayr raf yaplr. Baralar, sigortalar, kontaktrler
panonun orta blmne yerletirilir. Eer panoda sinyal lambas kullanlacak ise lamba
zerindeki renkli kapak sklerek pano iinden taklr. Ucu n ksmndan knca renkli
kapak evrilmek suretiyle sktrlr. Ayrca vidalama ilemine gerek yoktur. Enerji balama
ular pano iinde kalr.
Reaktif g rlesi panonun n ksmnda kendisi iin alm kare pencerelere nden
arkaya doru itilerek taklr. Rlenin gsterge ksmndaki knt aletin cam blmnn
darda kalmasn salar. Bu cihazlar iin panoya vidalama ilemi yaplmaz. Aletin pano
iinde kalan ksmda pano sacna bask yapacak ekilde alan sktrma vidalar vardr.
Regler ve l aletleri bu vidalar sayesinde panoya montaj edilir.
Kontaktrler panonun orta ksmnda dzgn bir sra ile ray zerine montaj edilir.
Kondansatrler ise aralarna yumuak bir yaltkan malzeme konularak pano tabanna yan
yana veya pano st ksmna ray veya raf zerine montaj edilir. Pano havalandrmas iyi
olmaldr nk kondansatrler alma sresince snr. Kesici alterler kumanda ksm n
tarafta kalacak ekilde monte edilir. NH sigortalarn (bakl) altlklar, pano gvdesinde ray
zerine tutturulur. Anahtarl otomatik sigortalar iinde montaj raylar kullanlr.
Panolarn imalat srasnda yerleim planna gre malzemelerin kumanda blm n
tarafta kalacak ekilde yerletirilmesi ve tespiti gerekir. Ayrca sigorta altlklarnn ve bara
mesnet izolatrlerinin yerletirilmesi iin kullanlan tespit demirinin malzeme llerine
gre delinmesi gereklidir. Malzeme yerletirme planna ve malzeme llerine gre
kesilecek ve delinecek ksmlar sac zerinde nce iaretlenir. Delinecek ksmlar matkap
ucunun kaymamas iin noktalanmak suretiyle markalanr. Delme ileminde kullanlan
matkap ucu kalnlnn yerletirilecek malzemenin vidalama deliklerine uygun olmas
gerekir.
Baralarn, panoya montajndan nce pano llerine gre kesilerek hazrlanmas
gerekir. Baralarn pano malzemelerine balant amac ile bklp ekillendirilmesi esnasnda
kesitinin incelmemesine ve atlamamasna dikkat edilmelidir. Baralar pano gvdesine
mesnet izolatrleri yardm ile tutturulur. Baralar genellikle faz temsil eden krmz, sar,
kahverengi ve mavi renklere boyanr.
68
Reaktif g rlesi ve multimetre hassas bir cihaz olduundan montaj srasnda

sert darbelerden kanlmaldr.
Malzemelerin alma gerilimlerine dikkat edilmelidir.
Kondansatrlerin yerletirilmesi srasnda metal muhafaza kutularnn delinip
zarar grmemesine dikkat edilmelidir.
Kondansatrlerin birbirine yapk olarak montajndan kannz. Bu ilem
kondansatrlerin snarak imesine hatta patlamasna neden olabilir.
Btn pano malzemeleri yerletirilirken pano gvdesinde kendileri iin ayrlan
pencere ve deliklere uygun olup olmadklarna dikkat edilmelidir.
Vida ve cvatalar yavaa ve yeterince sklmaldr. Acele tavrlar malzeme
gvdesinde fazla skmadan dolay atlaklar oluturabilir.
Paket alterlerin konumlarn belirten ksmdaki etiketin yanl yerlememesine
dikkat edilmelidir.
Sinyal lambalarnn yerine montaj srasnda renkli kapaklar skldnde i
ksmdaki ampuln dmemesine dikkat edilmelidir.
4.4. Kompanzasyon Pano Malzemeleri Prensip emalar

Kompanzasyon panolarnda kullanlan malzemelerin prensip emalar ya
malzemelerin zerlerinde veya malzeme kutusunda ayr bir ekilde bulundurulmas
zorunludur. Multimetre ve regler akm trafolarnn sekonder ularna balanr.
Kondansatrler 1 fazl veya 3 fazl olabilir, buna gre balant yaplmaldr. Kontaktrlerin
bobin alma gerilimlerine dikkat edilmelidir. Sigortalar 63 amperden sonra NH sigorta
olmak zorundadr.
ekil 4.2: Kompanzasyon kontaktr ve NH sigorta grnleri
4.5. Pano Balant emas

ekil 4.3te bir kompanzasyon panosunun prensip balant emas verilmitir,
inceleyiniz.
69
Reaktif g
kontrol
rlesi
Akm
trafolar
Sigortalar
Voltmetre
komtatr
Reaktif
rolenin I-k
ularna
I
k
_
Ana
kesici alter
Kompanzasyon kontaktrleri
Kondansatrler
Ntr baras
Mesnet
izolatr
Topraklama baras
ekil 4.3: Kompanzasyon panosu balant emas
4.6. Malzeme Balantlar

Kondansatr ularna kablo balantlarn direkt olarak soket veya cvata

kullanarak yapnz. Kontaktr klarn hazr hle getiriniz.
70
Datm panosundan gelen faz balantlarn sigorta zerinden ana kesici altere
balaynz.
Kesici alter kn pano faz baralarna balaynz.
ekil 4.4te rnek bir regler balants verilmitir, dikkatle inceleyiniz.
Akm trafosunu, ana alter kna veya ana giri sigortalarndan birinin
ayana balaynz. En ok karlalan hata, akm trafosunun kompanzasyon
panosundan sonra balanmasdr. Bu durumda rle almaz.
Akm trafosu daima kondansatrlerden nce ve iletmenin ilk giriine

balanmaldr. Ayrca akm trafosundan kan telleri en ksa yoldan (panonun
demir aksamna ve dier kablolara sarmadan ) tercihen 2x1,5 ok telli kablo
kullanarak rlenin 1 ve 2 numaral ularna balanr.
Akm trafosunun bal olduu faz R olsun. Rlenin 4 ve 5. nu.l klemenslerine

mutlaka dier iki faz yani S ve T fazn balaynz (ekil 4.4e baknz.).
Reaktif g rlesinin klarn projede belirtilen kontaktrlerin bobinlerine

balaynz.
Kontaktrlerin ve reaktif g rlesinin ntr hatt beslemesini yapnz.
Kontaktrlerin g kontaklarna faz balantsn baradan kablo ile yapnz.

Kontaktr klarna kondansatrlere baladnz kablolar kartrmadan
balaynz.
Kondansatrler iin en az 2,5 mm kesitli kablolar kullannz.
Kondansatrler iin her faza ayr sigorta kullannz.
Akm trafolarn sekonder ularndan

irtibatlandrnz (ekil 4.5e baknz.).
birer
tanesini
topraklama
ekil 4.4: rnek bir reaktif g kontrol rlesi balant emas
Akm trafolarnn sekonder tarafnn birer ular mutlaka topraklanmaldr.
71
ile
ekil 4.5: Kompanzasyon pano akm trafolar topraklama balants
Reaktif g rlesinin ve kontaktrlerin besleme gerilimine uygun balanmasna

dikkat ediniz.
Reaktif g rlesinin klarnn doru kontaktrleri kumanda ettiine emin
olunuz.
Reaktif g rlesinin gerilim besleme faznn akm transformatrnn de
baland faz olmasna dikkat ediniz. Yanl ilem rlenin hatal lmne
neden olur.
Kontaktr girilerinin baradan yaplmasna ve ana akm tamayan yardmc
(l aletleri gibi) balantlarda kablo pabucu kullanmaya zen gsteriniz.
Kablo pabularn, kablo kesitlerine uygun seiniz ve kablo pensi ile iyi
sktrnz.
Kondansatr ular balantlarnn gevek olmamasna nemle dikkat ediniz.
Kondansatr gvdesini topraklaynz.
72
Resim 4.1: Kompanzasyon panosu balantlar
73
Resim 4.2: Kompanzasyon panosu regler ve l aletleri balants
74
Resim 4.3: Kompanzasyon panosu bara ve sigortalarn balants
4.7. Kompanzasyon Pano Montaj Yerleri

4.7.1. Dhil Tip Montaj
Bina iine veya korunakl transformatr evlerine yaplan montajlardr. Transformatr
merkezlerinde otomatik kompanzasyon panosu AG datm panosu yanna en az 10 cmlik
beton kaide zerine cvatalarla tutturulur.
4.7.2. Haric Tip Montaj

Su pompalar iin yaplan direk tipi trafolu tesislerde harici pano, direk dibine en az 30
cm beton platform zerine montaj yaplr. Pano kapal tipte, iine su girmeyecek ekilde
olmaldr. Pano ats eik olmaldr.
75
Resim 4.4: Harici tip kompanzasyon panosu
4.8. Kompanzasyon Pano Montaj Kaidesi zellii

Dhili tip platformlar AG datm panosu yanna ve en az 10 cmlik ykseklikte tesis
edilir. zerine pano balants iin cvatalar braklr. Haric tip panolarn oturtulaca
platformlar dz zemin zerine en az 30 cm ykseklikte yaplm beton kaideden olur. Harici
tip panolara ait platformlar kurarken yamur suyunun birikmeyecei ve sel, su baskn gibi
tehlikelerin olmad zeminlerin seilmesine gayret edilmelidir (Resim 4.5e baknz.).
Resim 4.5: Kompanzasyon pano montaj platformu( kaidesi)
4.9. Kompanzasyon Panosu Yerine Montaj

4.9.1. Yerine Montaj lem Sras
Platform zerine braklan balant unsurlarn pano montaj deliklerine uygun

olup olmadklarna baklarak pano platform zerine yerletirilir. Pano cvata ve
somunlar asitsiz vazelin ile vazelinlenerek taklr.
Cvatalar uygun bir ekilde sklarak montaj tamamlanr.
76
Tama srasnda panoya monte edilmi malzemelerin zarar grmemesine dikkat

edilmelidir. Tama ve montaj srasnda pano sacnn izilmemesine dikkat
edilmelidir. Bu hata sacn paslanmasna ve pano balantlarnn daha abuk
ypranmasna neden olur.
Platformun zerinin temiz olmasna baklp panonun yerine iyi oturup
oturmadna dikkat edilmelidir.
Kullanlan tm cvatalar vazelinlenmeli ve somunlar rondela ile birlikte
sklmaldr.
Panolarn gvdelerinin topraklama ilemleri yaplmaldr (Resim 4.6a baknz.).
Montaj esnasnda havalandrma panjur deliklerinin kapanmamasna ve hava
akmn engelleyecek bir durumun olumamasna dikkat edilmelidir.
Harici tip montajlarda kablo giri deliklerinin suya kar yaltmnn iyi
olmasna dikkat edilmelidir.
Tm ilemler iin uygun ara gereler kullanlmal, i gvenlii tedbirlerine
uyulmaldr.
Resim 4.6: Pano topraklama balants
4.10. Kompanzasyon Pano Giri Balantlar

Genellikle kompanzasyon panosu ile alak gerilim datm panosu beraber
montajldr. Alak gerilim datm panosunun iinden baralar ile kompanzasyon panosuna
enerji girii yaplr. Baz tesislerde ayr olabilir o zaman da YVV (NYY) tipte kablo ile enerji
girii yaplr.

Balantlarn gevek olmamasna dikkat edilmelidir. Eer balant bara ile yaplacak
ise datm panosundan alter kndan enerji alnmaldr. Balantlarda mutlaka kablo
pabular kullanlmaldr. Kablo pabular mutlaka pabu pensesi ile sklmaldr, eki gibi
aletlerle sktrlmamaldr. Kablo pabular iletken kesitlerine uygun seilmelidir(Resim
4.7ye baknz.)
77
Resim 4.7: Kablo pabular
4.11. Kompanzasyon Pano Malzeme alma Test ve Ayarlar

Test ve ayarlarda regler ayarlarn inceleyelim.
Reaktif rlenin iletmeye alnmas:
Rlenin akm trafosu orann, rlenin kontaktr devreye alma ve kartma

zamanlarn ayarlaynz.
Rleyi otomatik konumuna alnz.
Devreye indktif bir yk (rnein motor) alnz. Rle zerindeki ndktif
yanmaldr. Kapasitif yanyorsa 4 ve 5 numaral ular ters eviriniz.
Bundan sonra geriye kalan tek ilem c/k ayarnn dzgn olarak yaplmasdr.
Buradaki oranda c: 1. Admdaki kondansatr gcn k: akm trafosunun dntrme

orann gstermektedir. rneimizde bu oran
5
0.25
100 / 5
olarak bulunur ve bu ayar reglerde 0.25e getirilir. Yeni nesil reglerler c/k ayarn
otomatik olarak yapabilmektedir.
78
Akm
Trafosu
1. Kademedeki Kondansatr Gc
5
10
15
20
25
30
40
50
100
30/5
0.83
50/5
0.50
75/5
0.33
0.67
100/5
0.25
0.50
0.75
150/5
0.17
0.33
0.50
0.67
0.83
200/5
0.13
0.25
0.38
0.50
0.63
0.75
300/5
0.08
0.17
0.25
0.33
0.42
0.50
0.67
0.83
400/5
0.06
0.13
0.19
0.25
0.31
0.38
0.50
0.63
600/5
0.08
0.13
0.17
0.21
0.25
0.33
0.42
0.83
800/5
0.06
0.09
0.13
0.16
0.19
0.25
0.31
0.63
1000/5
0.05
0.08
0.10
0.13
0.15
0.20
0.25
0.50
0.05
0.07
0.08
0.10
0.13
0.17
0.33
0.05
0.06
0.08
0.10
0.13
0.25
1500/5
2000/5
Tablo 4.1: C/K ayar deerleri
Reaktif g kontrol rlesi ve kompanzasyon sisteminde olabilecek sorunlar ve

nedenleri:
Arza 1: Rle srekli kondansatr alyor. Cos metre kapasitif gsterdii hlde
karmyor.
Sebepleri:
Kondansatr panosunu besleyen g kablosu akm trafosundan nce alnmtr.

Rlenin 4 ve 5 numaral klemenslerine akm trafosunun bal olmad dier iki
faz yerine(S T) akm trafosunun bal bulunduu faz (R) balanmtr. Bu
durumda ind veya kap ledlerinden biri srekli yanar ve rle devreye srekli
kondansatr alr veya karr.
Arza 2: Rle alyor. Kademelerin devreye girdii rle zerindeki klardan belli
oluyor. Kontaktrler ekiyor fakat Cos ykselmiyor ve rle kondansatr almak istiyor.
79
Sebepleri:
Kondansatr sigortalar atmtr.

Kontaktr kontaklar kirlenmitir.
Kondansatrler deer kaybetmitir.
Kurulu kondansatr gc, tesisin kompanzasyonuna yetmemitir. Kondansatr
ilavesi gerekmektedir.
Arza 3: Motorlar alyor. Devrede kondansatr olmad hlde kap.(kapasitif)

yanyor.
Sebepleri:
Rlenin 4 ve 5 numaral ularn deitiriniz.
Arza 4: Ayn akm trafosundan hem rle hem de cos metre besleniyor ancak her iki
cihaz da dzgn almyor.
Sebepleri:
Balant hatas vardr. Rle ve cos metre akm devreleri seri balanmaldr
(ekil 4.6ya baknz.). Yeni nesil reglerler cos metrelidir.
Akm trafosu byk seilmitir.
Cos metre gerilim devresi balants R fazndan alnmtr. (Reaktif g
kontrol rlesinin tersine cos metrenin gerilim devresi, akm trafosu ile ayn
faza balanmaldr.)
ekil 4.6: Kompanzasyon panosu tek hat emas
Resim 4.8: Regler ve cos metre montaj
4.12. Kompanzasyon Pano Emniyet ve Gvenlik Tedbirleri
Kompanzasyon panosu yanndaki AG datm panosunda koruma topraklamas

yapldndan, kompanzasyon panosu zerindeki cihazlarn aseleri, sac
muhafazal kondansatr bataryalarnn gvdeleri topraklama cvatasna
80
balanacak ve AG datm panosundaki koruma topraklama cvatas ile

irtibatlanacaktr.
Panolarn zerine lm tehlikesi iareti veya levhas konulacaktr.
Panoda kullanlan malzemelerin elektriki olmayan tm metal ksmlar
topraklama barasna irtibatlanacaktr.
Kondansatrlerin ar slarda patlama riski bulunduundan pano havalandrma
ileminin salkl olmas temin edilecektir. Gerekirse aspiratr taklacaktr.
Harici tip kompanzasyon panolarnda, pano malzemelerinin su ile temas
etmemeleri iin kablo giri kanallarnn iyi yaltlm olmas gerekir.
4.13. Datm Panolar Genel Teknik artnamesi
Panolar, artname ve projelere gre hazrlanp tasdik ettirilecek imalat

resimlerine uygun olarak serbest dikili sistemde en az 2 mm kalnlnda
dzgn yzeyli DKP sac levhalardan imal edilecektir. Kimyasal temizlemeden
sonra fosfat kaplanacaktr.
Panolarn tayc erevesi delikli L ve U profillerin, kadmiyum kapl cvalarla
birletirilmesi ile yaplacak ve panolar birbirlerinden sac levhalarla
ayrlacaklardr. Ayrca ksa devre akmnn meydana getirecei kuvvetlere
dayankl olacaktr (en az 50 kA).
Vida balantlarnn, zel olarak temizlenmi ve asitsiz vazelin ile iyice
yalanm dokunma yzeylerine sahip olmas gerekir. Vidalar galvanizli veya
paslanmaz maddeden olacaktr.
Panolar, modler yapda olup nden kontrol edilebilir tarzda olacak, gerekli
sinyal lambalar, kumanda alteri ve l aletleri kapakta; sigorta, alter,
kontaktr vb. tehizatlar panolar iinde kalacak ekilde imal edileceklerdir.
Panonun ierisine sivi vastas ile kaplarn almas ile yanan lamba
konulacaktr.
Pano iin zemin zerinde en az 10 cm yksekliinde beton kaide yaptrlarak
pano bunun zerine monte edilecektir.
Pano lleri resimlerde belirtildii gibi olacaktr. Detaylara uyulacaktr.
160 Aden byk sigorta ve alter balantlar bakr bara ile yaplacak btn ek
yerleri, temizlenmi olacak ve balant iin kadmiyum kapl cvatalar
kullanlacaktr.
Pano ierisinde kullanlan alter ve sigortalar TSE ve uluslararas standartlara
uygun, kaliteli markalardan seilecektir.
Panoda faz, ntr ve toprak baralar bulunacak, faz ve ntr baralarnn gvdeden
izolesi iin yaltkan levhalar veya izolatrler kullanlacaktr. Baralar saf bakr
olacak ve boyutlar ksa devre akm ile ksa devre mukavemetlerine gre tayin
edilecek, klemensler sya dayankl yanmaz malzemeden olacaktr.
Hareketli kapaklar tek tip anahtarla alacak, tablonun rutubet ve tozdan
korunmas iin gvde ile kapak arasnda lastik conta bulunacaktr. Kullanlan
contalar yaptrma eklinde olmayp kanala gemeli ekilde olacaktr.
Hareketli kapaklarn topraklanmas, 16mm2 ok telli, rgl ve sar-yeil izoleli
iletkenle yaplacaktr. Bu balantda iletken her iki ucundan pabulanarak
gvdeye ve kapaa uygun bir ekilde kaynatlm cvatalarla balanacaktr.
81
Panonun metal kaplama yaplmayan sac aksamnn temizleme ilemleri

tamamlandktan sonra epoxi-polyester elektrostatik toz mat boya ile
boyanacaktr.
Cihaz etiketleri, zerindeki yazlar, siyah eloksall alminyum plaka zerine
pantografla yazl olacaktr.
Pano iindeki kablolara dzgn bir form verilecek, gerekli yerlerde plastik
kablo kanallar kullanlacaktr. Pano tehizatlar ve kendisi bir sistem dhilinde
etiketlenecektir.
Pano giri ve klar kontrolluun uygun grd ekilde yerine gre stten
veya alttan olacaktr.
Panolarn uygun yerine, projelerde belirtilen tablo numaralar yazlacaktr.
Yazlar siyah eloksall alminyum plaka zerine pantografla yazl olacaktr.
Panolarn ortasndan yatay giden ve yan yana sralanm yeterli amperajda faz
baralar bulunacaktr. Faz baralar boyal ve fazlarn boya rengi, aada
belirtildii gibi olacaktr.
Faz 1 (L1) : SARI
Faz 2 (L2) : KIRMIZI
Faz 3 (L3) : MAV
Ntr ve toprak baras, panonun alt ve st blmnde yatay olarak gtrlecek
ve boya renkleri aada belirtildii gibi olacaktr.
Ntr (N)
: SYAH
Toprak (PE) : SARI-YEL
Terminal klemenslerine, ok telli fleksibl iletkenler balanacak ise iletkenlerin
ucuna mutlaka yksk taklacak veya ular lehimlendikten sonra klemenslere
balant yaplacaktr. Kullanlan klemensler ve kablolar sya dayankl ve
yanmaz zellikte olacaktr. Isyla bzen makaron kullanlacaktr.
Klemenssiz balantlar ok telli iletkenlerde, iletken kesitine uygun yarksz tip
kablo pabucu ile yaplacaktr.
Panonun alt blmnde, kablolarn kablo ba ile balanaca, delikli U
profilden bir kuak bulunacaktr.
malat resimlerinin bir kopyas naylon klf iinde ana pano odasnda muhafaza
edilecektir. Ayrca tek hat emas, caml ereve iine alnacak ve bu blmdeki
uygun bir yere aslacaktr.
Ana datm tablolar, IEC 439-1e gre imal edilecek ve rutin testleri
yaplacaktr.
Panolarn yan yzlerindeki sac plakalar d taraftan tespit edilecektir. Bylece
bir tablonun tevsii mmkn olabilecektir.
Panonun nnde menteeli sac kapak bulunacak ve alter kumanda kollar n
kapak zerinde olacaktr. alter kumanda kollar iin sac kapakta alan delikler
dzgn bir ekilde delinmi ve panonun imalatnda esas alnan IP snfna gre
izole edilmi olacaktr.
Tm kumanda ve l aletleri, klemensleri ile birlikte ayr bir blmde
olacaktr.
Kullanlan akm trafolarnn zaman ierisinde geveyerek bulunduu yerden
hareket etmemesi iin bara zerine sabitlenecektir.
Kompanzasyon kontaktrleri kondansatrleri iin zel kontaktr kullanlacaktr.
Kompanzasyon panosunda yanmaz zellikte kablo kullanlacaktr.
82
Panolarn imalatnda kullanlacak malzemeler en az 1 (bir) yl garantili

olacaktr.
4.14. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii
Kuvvetli akm elektrik aygtlar, kullanlmalar ya da iletilmeleri srasnda

oluacak ark ve kvlcmlar, insanlar ve eyalar iin tehlikeli olmayacak biimde
yaplmal ya da dzenlenmelidir. Bu durum kullanlan her aygt iin
yrrlkteki TS'da (yok ise srasyla EN, HD, IEC, VDE'de) belirtilen tip
deneyleri ile dorulanm olmaldr.
Yangn tehlikesi bulunan yerlerdeki sigortal ayrclarda oluabilecek arklarn
yarataca yangn tehlikesini en aza indirmek zere, bu tip ayrclarn
bulunduu direklerin altna 10 cm kalnlnda ve 3 metre yarapnda bir
blgeye mcr dklecek veya grobeton atlacaktr.
Kuvvetli akm tesisleri her trl iletme durumunda cana ve mala herhangi bir
zarar vermeyecek ve tehlike oluturmayacak bir biimde yaplmaldr.
Topraklamalar ve endirekt temasa kar dier koruma yntemleri: Elektrik
kuvvetli akm tesislerinin topraklanmasnda Elektrik Tesislerinde
Topraklamalar Ynetmelii hkmleri uygulanr.
Endirekt temasa kar ebeke tiplerine gre uygulanabilecek dier koruma
yntemleri ve ebeke tip snflamalar iin Elektrik Tesisleri Ynetmeliinde
belirtilen ilgili hkmler de gz nne alnr.
Ar gerilimlerin olumasn nlemek veya ar gerilimleri zayflatmak iin
alnacak nlemler: ar gerilimlerde; toprak temas sonucunda oluacak ar
gerilimlere kar alnacak nlemler: 3 amperden kk kapasitif toprak temas
akmlarnda ark, zel bir nlem alnmadan kendi kendine sner. Toprak temas
akmnn daha byk deerlerinde, ebekenin yldz noktas topraklanmaldr.
Tesislerin btn blmleri, iletme koullar nasl olursa olsun, ksa devre
akmnn kesilmesine ve bu kesilme annda dhil olmak zere en byk ksa
devre akmnn etkisiyle insanlar iin herhangi bir tehlike olumasna, yangn
kmasna ya da tesisin zarara uramasna engel olacak ekilde dzenlenmeli ve
boyutlandrlmaldr.
Her koruma eleman hemen nndeki iletme elemannn korunmasn
salayacak ekilde bu elemann anma deerine gre ayarlanmal, gerekirse daha
sonraki iletme elemanlar iin de yedek koruma grevi yapabilmelidir.
Tesislerdeki elektrik donanmlarnn ar akmlara kar korunmas genel kural
olarak sigortalarla ya da kesicilerle yaplacaktr. Sigortalar minyatr kesiciler,
kesiciler ve kesicilerin bulunduklar yerde ulalabilecek en byk devre
akmn gvenlikle kesebilecek deerde seilmelidir. zerine tel sarlarak
kprlenmi veya yanmam sigortalar kullanlmamaldr.
Ar akmlara kar koruma dzeni, arza olduunda tehlike altnda kalan
iletkenlerin akmnn kesilmesini salayacak biimde yerletirilmelidir. Buna
karlk topraklanm sistemlerde, ar akmlara kar koruma dzeninin
almas srasnda topraklama tesisleri sistemden ayrlmamal, topraklama
tesisleri direnci ykseltilmemelidir.
83
Kuvvetli akm elektrik aygtlarnn gerilim altndaki blmleri iletme gerilimi

ve yerel koullar gz nne alnarak topraa kar, kendi aralarnda gvenli ve
srekli bir biimde yaltlmaldr.
Kuvvetli akm elektrik aygtlarnn gerilim altndaki blmlerine rastgele
dokunmay nlemek iin yaplan kutular, bir arza annda oluabilecek i ve
dardan gelebilecek mekanik zorlamalara kar dayankl ve aygtta ark olusa
bile tehlikesiz bir manevra yaplabilecek biimde olmaldr. Bu koruyucu
kutular aygtn bulunduu yerin koullarna uygun koruma derecesine sahip
olmaldr. Koruma derecelerinin tanm, ilgili standartlarda belirtildii gibidir.
(Burada kutu kelimesi mahfaza anlamnda kullanlmaktadr.)
Kuvvetli akm elektrik aygtlarnn gerilim altndaki blmleri iletme gerilimi
ve yerel koullar gz nne alnarak topraa kar ve kendi aralarnda gvenli
ve srekli bir biimde yaltlmaldr.
Bu Ynetmeliin kapsamna giren tesislerde Trk Standartlarna uygun kablolar
kullanlacaktr. Bunlar bulunmadnda belirtilen standartlara uygun kablolar
kullanlacaktr.
4.15. Topraklamalar Ynetmelii

Topraklama tesislerinin kurulmas iin temel koullar:
Mekanik dayanm ve korozyona kar dayanklln salanmas

Isl bakmdan en yksek hata akmna (hesap yolu ile bulunan) dayankllk
letme aralar ve nesnelerin zarar grmesinin nlenmesi
En yksek toprak hata akm esnasnda, topraklama tesislerinde ortaya
kabilecek gerilimlere kar insanlarn gvenliinin salanmasdr.
Bu koullarn salanmas iin aadakiler nemlidir:

Hata akmnn deeri
Hatann sresi
Topran zellikleri
Btn topraklamalar, Topraklama Ynetmeliine, Elektrik Datm Tesisleri

Genel Teknik artnamesine, Tip Projelerine, TEDA artname ve uygulama
esaslarna uygun olarak yaplacaktr.
Topraklama iletkeni olarak iletme topraklamalarnda 50 mm2 kesitinde bakr
iletkenli NYY kablo, koruma topraklamalarnda 95 mm2 galvanizli rgl elik
iletken veya muadili en az 100 mm2 kesitinde 3 mm kalnlnda scak daldrma
galvanizli erit kullanlacaktr.
Aydnlatma direklerinin veya AG saha datm kutularnn topraklama elektrodu
yerine gerektiinde topraklama sistemi olarak 35, 50 veya 95 mm2 rgl bakr
iletken kullanlacaktr.
84
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
1 fazl 6 kademeli reaktif g kontrol rlesi ve balant emas
Kompanzasyon panosu 1 fazl regler, kondansatr montaj ve balantlarn yapnz.

lem Basamaklar
Pano balant emasn

okuyunuz.
Kondansatrleri seiniz.
Kondansatrlere g
kablolarn balaynz.
Regler balantlarn
yapnz.
neriler
Btn malzemelerin katalog ve varsa CDlerini
inceleyiniz.
rnek olarak 45kVARlk kondansatrleri seiniz (510-10-10-10).
Kondansatrler iin kablolar seiniz.
Kablo seiminizde faaliyette verilen tablolardan
faydalannz.
Kablolar kondansatr terminallerine balaynz,
balantlarnzda kablo pabucu kullannz.
Kablonun dier ularn kontaktrlere balaynz.
Kontaktr bobinlerini 8-12 numaral reglere
balaynz.
6 kademeli regler seiniz.
Uygun balant kablolarn seiniz.
Akm trafosundan gelen ular reglere balaynz. (46)
1 ve 3 numaral regler klemensine faz ve ntr
balaynz.
Balantlarnzda resim 4.9dan faydalannz.
Regler c/k ayarn yapnz.
Balantlar yaparken i gvenlii tedbirlerine uyunuz.
85
KONTROL LSTES
kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri
1.
gvenlii tedbirlerini aldnz m?
2.
3.
Tesis proje ve emalarn doru olarak okuyabildiniz mi?

Kompanzasyon panosuna uygun 6 kademeli regleri seebildiniz
mi?
Setiiniz regleri akm trafosuna doru olarak balayabildiniz
mi?
Setiiniz reglerin kontaktr bobin balantlarn doru olarak
yapabildiniz mi?
Setiiniz reglerin besleme faz ntr balantlarn doru olarak
yapabildiniz mi?
45 kVARlk kondansatrleri uygun olarak seebildiniz mi?
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Evet
Hayr
Kondansatr g kablolarn doru olarak yapabildiniz mi?

Kondansatr topraklama kablolarn doru olarak
balayabildiniz mi?
DEERLENDRME
86
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.
( ) Kompanzasyon kondansatrleri g kablosunun kesiti en az 2,5 mm olmaldr.
2.
3.
( ) Akm trafolarnn sekonder sarg bir ucu topraklanmaldr.

( ) Kompanzasyon pano ampermetreleri devreye direkt olarak balanr.
4.
( ) Kondansatrlerin gen balanmasnn maliyeti yldz balamaya gre daha

pahaldr.
5.
( ) 5 kVARlk iki kondansatr seri olarak baladmzda toplam kapasite 10

kVAR olur.
6.
( ) Kompanzasyon kontaktrlerinin, kontak akm deerleri kondansatr nominal

akmnn 1,25 katndan fazla seilmelidir.
7.
( ) Metal muhafazal kondansatrle yerletirilirken soutma amac ile gvdelerine

delikler alr.
8.
( ) Kondansatrler panonun alt ve st blmne birbirine temas etmeyecek ekilde

yerletirilir.
9.
( ) Reaktif g rlesinin gerilim besleme ular, kendisine ait akm transformatrnn

balanmad fazdan alnmaldr.
( ) Harici tip montaj platformu en az 30 cm yksekliindedir.
10.
DEERLENDRME
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.
87
MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
1.
( ) Mesnet izolatrleri baralar tarken gvdeden yaltma ilemi de yapar.
2.
( ) Pako alterler panolarda giri ve k alteri olarak kullanlr.
3.
( ) Termik manyetik alterlerde oluan ark seperatrler vastasyla sndrlr.
4.
( ) Boyal baralarn akm tama kapasitesi boyasz baradan daha azdr.
5.
( ) 400/ 5 akm trafosu dntrme oran 75tir.
6.
( ) Ana datm panosunda en az adet k alteri bulunmaldr.
7.
8.
( ) Ama mekanizmasnn almasn kontrol etmek amacyla alter kapa zerinde

bulunan krmz renkli buton triptir.
( ) Standartlara gre baralar 75 dereceden daha fazla bklmemelidir.
9.
( ) Kompanzasyon panolarnda hzl karakterli sigortalar kullanlr.
10.
( ) Kosinsfimetre g katsays lmekte kullanlr.
DEERLENDRME
Cevaplarnzn tm doru ise sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.
88
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
Doru
Yanl
Doru
Yanl
Doru
Yanl
Doru
Doru
Yanl (80)
Yanl(0,2)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

Doru
Yanl
Doru
Doru
Yanl(90)
Doru
Doru
Doru
Yanl (45)
Doru
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

Doru
Doru
Yanl
Yanl
Yanl
Yanl
Doru
Yanl
Yanl
Doru
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
89

Doru
Doru
Yanl
Yanl
Yanl
Doru
Yanl
Doru
Yanl
Doru
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI

Doru
Yanl
Doru
Yanl
Yanl
Doru
Doru
Yanl
Yanl
Doru
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
90
KAYNAKA
KAYNAKA
HRER S.Ali, Elektrik Meslek Resmi, MEB Yaynlar, Ankara, 2001.

Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii Resmi Gazete:
24.11.2000/24264
YILMAZ nsal, Hayati DURMU, Elektrik Tesisat Projesi Meslek Resmi,
Ankara 2002.
Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii, Ankara 2002.
Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii, Ankara 2000.
GRKEM Abdullah, Atelye 2, Ankara 1998.
TEA i gvenlii ynetmelii, Ankara 2010
ALTIN Mahir, Mustafa STNEL, Mehmet KIZILGEDK, Elektrifikasyon
Ders Kitab, Ankara, 2001
91

Ag Dağıtım Ve Kompanzasyon Panoları

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ag Dağıtım Ve Kompanzasyon Panoları

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

3.2. Kompanzasyon Pano Malzemeleri ve zellikleri ....................................................... 46

AG datm panolar ve malzemeleri hakknda kitaplardan, internetten,

evrenizde bulunan sanayi kurulular veya atlyelere giderek tesislerin AG

Ayrca bu panolarn imalat ve bakm ilerini yapan i yerlerinden n bilgi

Topladnz bilgi ve dokmanlar rapor hline getiriniz. Hazrladnz raporu

1. ALAK GERLM (AG) DAITIM PANO

ykseklii 200- 210 cm standart olarak yaplmaktadr. Pano derinlii en az 40 cm olmak

ekil 1.1: AG datm ve kompanzasyon panosu

1.2. Alak Gerilim Pano Malzemeleri ve zellikleri

aspiratrdr. Baz tesislerde AG datm panolar ve kompanzasyon panolar beraber

Resim 1.1: AG datm panosu

Resim 1.2: AG datm pano ve kompanzasyon panosu

ekil 1.3: Bara birbirine balant aparat

Baralarn birbirine balantlar gevek olmamaldr. Baralar genellikle krmz, mavi,

Resim 1.3: AG datm panosunda bulunan bakr baralar

SREKL YKLEME AKIMI (A)- 50 Hz AC

Tablo 1.1: Bara kesitlerinin tayacaklar akm deerleri

Ana datm panosunda, tesisin elektrik enerjisini ap kapama ve k alteri olarak

Resim 1.4: Yk kesici alter

Standart akm deerleri

Yaps ve alma prensibi

Kullanm olduka ekonomiktir. Elektrik tesisinde kullanlmalar hlinde adet

baklar ve kendine has kontak sisteminden olumutur. Bu sistemle, kesme enerjisi

Resim 1.5: Sigortal yk alteri

Ama kapama mekanizmas btn kutuplarn birlikte ve ok hzl almasn salar.

Bu alterler, kompakt termik manyetik veya ak tipte olmaldr. Kesici, normal

Termik koruma (ar yk artlarnda koruma): Termik koruma devreyi

ekil 1.4: Kompakt alterde termik koruma ilevi (ar yk iin)

Manyetik koruma (ksa devre artlarnda koruma): ki iletkenin birbiriyle

ekil 1.5: Kontaklarda limitr zellii ve ark olay

Resim 1.6: Kompakt alter i yaps

Ak tip otomatik alter

Resim 1.7: Ak tipte devre kesici

Standart akm deerleri

Termik Ayar Sahas (Ir)

Manyetik Ayar Sahas (Ii)

Tablo 1.2: Termik manyetik alter akm deerleri

1.2.3. Akm Transformatrleri

salayan transformatrlerdir. Koruma akm transformatrleri, koruma rlelerini besleyen bir

ekil 1.6: Akm transformatrne cihazlarn balants

Resim 1.8: Baral tip, barasz tip, akm trafosu i yaps

1.2.3.2. Dntrme Oranlar (k)

1.2.4. Mesnet zolatrleri

Resim 1.9: Mesnet izolatr eitleri

1.2.4.2. Yaps ve Boyutlar

Tablo 1.3: Bara mesnet izolatrleri ebatlar

1.2.5. Pano htiya Priz, Lamba ve Sigortas

Termik manyetik alter

AG datm pano ana alter ve k

alterin normal alma akmndan ka

gvenlii tedbirlerini aldnz m?

( ) AG datm panolar en az 2 mm kalnlnda DKP sacdan imal edilir.

( ) 100 Aden kk akml balantlar bara ile yaplmaldr.

( ) Mesnet izolatrleri baralar tarken gvdeden yaltma ilemi de yapar.

( ) Pako alterler panolarda giri ve k alteri olarak kullanlr.

( ) Termik manyetik alterlerde oluan ark seperatrler vastasyla sndrlr.

( ) Boyal baralarn akm tama kapasitesi boyasz baradan daha azdr.

( ) Termik manyetik alterlerde limitr zellii kontaklara U formu verilerek yaplr.

( ) 400/ 5 akm trafosu dntrme oran 75tir.

AG datm pano montaj ve balantlarnda kullanlan ara gereleri aratrnz.