T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

DREKLER
522EE0127

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii
GR ....................................................................................................................................... 2
RENME FAALYET1 .................................................................................................... 4
1. DREKLER .......................................................................................................................... 4
1.1. Grevleri ....................................................................................................................... 4
1.2. Yapm Gerelerine Gre Direk eitleri, Grevleri ve zellikleri .............................. 4
1.2.1. Demir Direkler....................................................................................................... 4
1.2.2. Beton Direkler ....................................................................................................... 8
1.2.3. Aa Direkler ...................................................................................................... 11
1.3. Kullanm Yerlerine Gre Direk eitleri.................................................................... 12
1.3.1. Durdurucu Direkler.............................................................................................. 12
1.3.2. Kede Durdurucu Direkler................................................................................. 12
1.3.3. Tayc Direkler .................................................................................................. 13
1.3.4. Kede Tayc Direkler ..................................................................................... 13
1.3.5. Nihayet (Son) Direkleri ....................................................................................... 13
1.3.6. Branman Direkleri.............................................................................................. 13
1.3.7. Tevzi (Datm) Direkleri .................................................................................... 14
1.3.8. Geit Direkleri ..................................................................................................... 14
1.4. Gerilimlere Gre Direk eitleri................................................................................. 14
1.4.1. Alak Gerilimde kullanlan Direkler ................................................................... 15
1.4.2. Orta Gerilimde Kullanlan Direkler..................................................................... 15
1.4.3. Yksek Gerilimde Kullanlan Direkler................................................................ 18
1.4.4. ok Yksek Gerilimde Kullanlan Direkler ........................................................ 20
1.5. Direklere Ait Standart zellikler ................................................................................ 24
1.6. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii......................................................................... 25
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 35
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 36
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 38
2. DREKLERN YERLERNE DKLMES ....................................................................... 38
2.1. Temel Hesaplar .......................................................................................................... 38
2.2. Zemin zellikleri ........................................................................................................ 41
2.3. Temel Kalb zellii.................................................................................................. 42
2.4. Temel Harcnn zellii.............................................................................................. 42
2.5. Direkler Aras Standart Mesafeler .............................................................................. 42
2.6. Direkleri Montaj Yerine Getirmede Dikkat Edilecek Hususlar .................................. 43
2.7. Direklerin Yerine Montaj (Dikmek) .......................................................................... 44
2.7.1. ok Yksek Gerilim Direklerini Dikme.............................................................. 44
2.7.2. Yksek Gerilim Direklerini Dikme ..................................................................... 46
2.7.3. Orta Gerilim Direklerini Dikme .......................................................................... 48
2.8. Topraklama lem Sras ............................................................................................. 51
2.9. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii......................................................................... 52
2.9.1. Temellerin Boyutlandrlmas.............................................................................. 52
2.9.2. Direklerin Temel inde Kalan Blmnn Korunmas...................................... 54
2.9.3. Direk Lenteleri..................................................................................................... 55
2.10. Topraklamalar Ynetmelii ...................................................................................... 55
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 56
i

LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 59

RENME FAALYET-3 ................................................................................................... 61
3. TRAVERS VE KONSOLLAR .......................................................................................... 61
3.1. Traversler .................................................................................................................... 61
3.1.1. Travers Tanm .................................................................................................... 61
3.1.2. Travers eitleri ve zellikleri............................................................................ 62
3.1.3. Travers Tutturma Gereleri ................................................................................. 63
3.1.4. Travers Tutturma Montaj.................................................................................... 64
3.2. Konsollar..................................................................................................................... 64
3.2.1. Tanm.................................................................................................................. 64
3.2.2. eitleri................................................................................................................ 65
3.2.3. Konsol Tutturma Gereleri .................................................................................. 66
3.2.4. Konsol Montaj .................................................................................................... 66
3.3. Travers ve Konsol Topraklamas ................................................................................ 67
3.4 Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii.......................................................................... 68
3.5. Topraklamalar Ynetmelii ........................................................................................ 70
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 71
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 73
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 74
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 75
KAYNAKA ......................................................................................................................... 76

ii

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD
ALAN
DAL/MESLEK
MODLN ADI
MODLN TANIMI
SRE
N KOUL
YETERLK

522EE0127
Elektrik-Elektronik Teknolojisi
Yksek Gerilim Sistemleri
Direkler
Direklerin yaps, eitleri ve donanmlar hakknda bilgi ve
becerilerin kazandrld renme materyalidir.
40/32
n koulu yoktur.
Direk ve donanmlarnn montajn yapmak
Genel Ama
Gerekli ortam salandnda, standartlar ve Kuvvetli Akm
Ynetmeliine uygun ve hatasz olarak direkler ve
donanmlarn seebilecek ve montajlarn

yapabileceksiniz.
MODLN AMACI

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

LME VE
DEERLENDRME

Amalar
1. Direk eitlerini hatasz seebileceksiniz.
2. Direkleri yerlerine hatasz dikebileceksiniz.
3. Direklere
travers,
konsol
montajn
yapabileceksiniz.

hatasz

Ortam: Atlye
Donanm: Kazma, krek, uzun levye demiri, gergi takm
malzemeleri, direk anahtar tutturma gereleri ile akl su
terazisi ve direk takozlar, i gvenlii ekipmanlar ile dier
el ve g aletleri
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra
verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)
kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve
becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

iii

GR
GR
Sevgili renci,
Elektrik enerjisi iletimi ok nemlidir. Elektrik enerjisinin kullanlmaya baland ilk
yllarda retim ve tketim yerleri birbirlerine yaknd. Ayrca ok byk glere ihtiya
duyulmad iin ksa aa ve demir direklerle iletim yaplyordu.
Talebin artmasyla retim, tketim yerlerinden ok uzaklarda, enerji kaynaklarnn (su,
kmr, rzgr, doal gaz vb.) bulunduu yerlerde yapld. Bu da elektrik enerjisinin ehirlere
ve sanayiye tanmasnn nemini artrd. Enerji kaynaklarn ekonomik kullanmak
zorundayz. Bu da bize retilen enerjinin verimli tanmas gereini gstermektedir.
Kayplar da gz nnde bulundurduumuzda, tel aplarnn ve kalitesi ile birlikte yk
tayacak olan direklerin nemi kendiliinden ortaya kmaktadr.
Enerji nakil hattnda kV (kilo volt) deerlerinde enerji tama arttka direklerin boyu
ve arl artmaktadr. Ormanlardan, nehirlerden, otoyollardan ve dalardan geilerde yere
uygun direkler seilmelidir. zellikle yaz aylarnda orman blgelerinden geilerde enerji
nakil hatlarndan kaynaklanan orman yangnlar gz ard edilmemelidir.
Bu modl ile doru direk seimini, dikimini, hatasz ve ynetmelie uygun konsol ve
travers montajn yapma becerisini kazanacaksnz.

RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA
Uygun eitim ortamnda bu renme faaliyeti ile direkleri, direk eitlerini, direk
tiplerini, zelliklerini ve kullanlacak yere gre seimini doru bir ekilde yapabileceksiniz.

ARATIRMA

Direklerin, yapm ekillerine, kullanm yerlerine ve gerilimlerine gre ne

ekilde kullanldn aratrnz.

Direk eitleri ve tiplerini kullanm amacn ve ekillerini Kuvvetli Akm Tesis

Ynetmeliine gre aratrnz.

Aratrma ilemlerini internetten TEDA kaynaklarndan ve alt sahalarndaki direk

tiplerinden yapabilirsiniz. Ayrca bu direkleri diken TEDA antiye elemanlarndan bilgi
alabilirsiniz.

1. DREKLER
1.1. Grevleri
letim ve datm hatlarnda kullanlan ve iletkenleri birbirlerinden belirli uzaklkta
havada tutmaya yarayan ve hat boyunca uygun aralk ve ykseklikte yerletirilen ebeke
donanmna direk denir.

1.2. Yapm Gerelerine Gre Direk eitleri, Grevleri ve

zellikleri
Yapm gerelerine gre ( imal edildikleri malzemeye gre ) direkler e ayrlr.

Demir direkler

Beton direkler

Aa direkler

1.2.1. Demir Direkler

Her trl gerilim kademesinde kullanlabilen, demir elikten yaplm direklerdir.
Demir direkler boyal kaynakl (orta ve alak gerilimde kullanlan A ve kafes
direklerde) ve galvanizli cvatal (Yksek gerilim ve kimyasal etkilere maruz kalnan
yerlerde kullanlr.) olarak retilir. Yaplarnda I, U, L eklinde profiller kullanlr.
4

Demir direklerin temellerine kesinlikle, ta, kum ve toprak doldurulmamal, sadece

beton kullanlmaldr. Demir direkler aa direklere nazaran daha uzun mrl ve beton
direklere gre de daha hafiftir. Demir direkler iletkenlerin her trl tertip ekline
uygulanabilir. Herhangi bir sebeple meydana gelebilecek direk arzalarnn tamir edilmesi de
kolaydr. Ancak beton direklere gre bakm ve iletme masraflar daha fazladr. Demir
direklerde canllarn kmasn nlemek iin korkuluklar bulunur.
1.2.1.1. Boru Direkler
Daha ok zel tip aydnlatmalarda ve dk gerilimli sokak, cadde, liman, marina, site
ve bahe aydnlatmalarnda kullanlan direklerdir. zel olarak projektr aydnlatma direi
olarak da kullanlmaktadr. Ykseklikleri 4 ila 8 metre arasndadr. Tekli, ikili, l tipleri
vardr.

Resim 1.1: Boru tipi demir (galvanizli) direkler

Boru tipi direkler daha nce hazrlanan cvatal kalplara monte edilir. Ar
olduklarndan genellikle vinlerle yerine monte edilir.

Resim 1.2: Boru tipi direin yerine montaj

1.2.1.2. A ve Kafes Direkler

Alak gerilim ebekelerinde kullanlan A ve kafes tipi demir direkler, iller bankas
tarafndan standardize edilmitir. Bu standardize boylar ksa ve uzun direkler iin ayr
ayrdr.
A tipi olanlar 8I, 10I, 12I, 6,5U, 8U, 10U, 12U veya 8Ik, 10Ik, 12Uk eklinde
sembolize edilir. Sembollerdeki U veya I direk yapmnda kullanlan demirin kesitini
gsterir.
Boylar 9,10- 9,35- 9,55- 9,70 m 9,90- 10,10- 10,55 m olanlar vardr. Ortalama
uzunluklar ksa boylar iin 9,5 m orta boylar iin 10 m olmaktadr.

Resim 1.3: A tipi demir direkler

Resim 1.4: Kafes tipi demir direkler

1.2.1.3. Putrel (Pilon, atal) Direkler

Galvaniz cvatal, boyal ve kaynakl olarak retilen bu direkler, ekilen hattn
zelliine gre 3l veya 6l hatlar olarak yksek ve ok yksek gerilimler iin kullanlr.
Boylar istenilen ebatlarda bytlp ayarlanmakta olup standart bir uzunluu yoktur.
6

Resim 1.5: Pilon tipi demir direkler

Resim 1.6: atal tipi demir direkler

Demir direk temelleri, en kk ykseklie gre en az derinlik 150 cm olacaktr.

Resim 1.7: Putrel (pilon) direin ayaklarndan yerine tutturulmas

Demir direklerin avantajlar:

Tepe kuvvetleri byktr, mrleri uzundur.

Onarmlar kolaydr, paralara ayrlabildii iin tanmalar ve montajlar

kolaydr.
7

Demir direklerin dezavantajlar:

Maliyeti yksektir ve bakmlar masrafl olup itina gerektirir.

Kaak akmlara kar ok gvenli deillerdir, hava artlarndan etkilenir.

1.2.2. Beton Direkler

imento, su ve katk maddelerinin uygun oranlarda kartrlmasyla elde edilen beton
ile yksek dayanml elik tel veya elik ubuklarn kullanlmasyla elde edilir. Beton ve
elik malzemenin gzeneksiz bir ekilde uygunluunun salanmas iin titreim (vibrasyon)
veya savurma (santrifj) metodu uygulanr. Bu yntemle retilen direklere betonarme direk
denir. Santrifj direklerin (SBA) iinin bo olmasna karlk, vibre direklerde (VBA) direk
ileri doludur. Vibre beton direklerin kesidi dikdrtgen eklindedir, santrifj beton direklerin
kesiti daire eklindedir.
Betonarme direklerin demir direklere gre en byk avantaj, hava artlarnda ve
zellikle sanayi blgelerindeki zararl gaz ve buharlardan az etkilenmeleridir. Ayrca
kullanlan demir miktarnn ayn ii gren demir direklere oranla az olmas (% 60) demir
malzemeden tasarruf salar. Direin tepe kuvvetlerine dayanm, iinde kullanlan elik
tellere baldr. Doa artlarndan pek etkilenmeyen beton direkler, dairesel kesitli ve konik
ekilde yaplr. Beton direklerde kullanlan, izolatrlerin monte edildii traversler de
betondan veya demirden yaplmaktadr.
Beton direkler tepe kuvvetine gre 250 kgdan 3500 kga kadar yaplabilmektedir.
Boylar 8 mden 26 mye, aplar ise 50 cmye kadar konik, bu aptan sonra ise silindirik
ekilde yaplmaktadr. Genellikle orta ve alak gerilimlerde kullanlr. Ayrca yol
aydnlatmalarnda da ska kullanlmaktadr.
Orta ve alak gerilimde kullanlan santrifj beton direkler tepe kuvvetleri (letkenlerin
ekme kuvvetleri ile rzgr kuvvetleri ayn ynde varsaylr, bu iki kuvvetin direin
tepesinde oluturduklar kuvvete, tepe kuvveti denir.) ynnden; 1- 1,5- 3- 5- 7- 9- 13- 1719- 23- 27- 33- 35 ve 36 olmak zere toplam 39 deiik tipte imal edilmektedir. Bu rakamlar
hem direk tipini hem de direk tepe kuvvetinin % 1ini gstermektedir.
rnein, 9 tipi direk denilince tepe kuvveti 9x100=900 kg olan direk anlalr.
Beton direklerin uzunluklar; 8- 8,5- 9- 9,5- 10- 11,5- 12,5- 13- 15- 16- 17- 19- 21- 2325- 26 m olarak retilir. Alak gerilim ebekelerinde en ok 9,30 ve 10 metrelik beton
direkler kullanlmaktadr.

Resim 1.8: Beton direk zellii

Beton direklerin zerinde boyu ve dayanaca tepe kuvvetleri yazmaktadr. rnek

Resim 1.8 de 13/15 = Boyu 13 metre, tepe kuvveti 1500 kgdr.
Beton direklerin avantajlar:

Beton direkler demir direklere gre daha ucuzdur, uzun mrldr, bakm
istemez.

Tepe kuvvetleri byktr, atmosferik olaylardan fazla etkilenmez.

Kaak akmlara kar gvenlidir.

Beton direklerin dezavantajlar:

Krlgan olduklarndan tanrken dikkatli olunmaldr.

Ar olduklarndan tanmas ve montaj zordur.

1.2.2.1. Santrifj Direkler

elik ubuklarn (boyuna donat malzemesi olarak) ve n gerilmeli elik tellerin
(enine donat malzemesi) kullanlarak savurma yntemi ile yaplan ileri boaltlm beton
9

direklerdir. Savurma yntemi beton iindeki fazla suyun dar atlmasn ve ok sk

geirimsiz bir beton elde edilmesini salamaktr.
Bu yntemle yaplan direklerin d yz dzgn ve przszdr. En az 300 dozlu
beton 10 mden 26 mye kadar uzunlukta (birer metre artarak) imal edilmektedir. 200 -3500
kga kadar tepe kuvveti olan SBA direkler yaplmaktadr (Doz: akl, imento ve kum
karm orandr.) .

Resim 1.9: Santrifj (SBA) yuvarlak tip beton direkler

Resim 1.10: ift santrifj beton direkler

1.2.2.2. Vibre Direkler

Vibre beton direkler, statik hesaplarn sonularna gre demir iskeletin kalplar iine
konmas ve dklen harcn vibrasyon suretiyle kalbn her tarafna homojen olarak
datlmas suretiyle elde edilir.

10

Resim 1.11: Vibre tip (VBA) beton direkler

1.2.3. Aa Direkler
Kknar, ard, karaam, ladin gibi aalardan yaplan direk eididir. Hava
artlarndan ve haerelerden olumsuz etkilendikleri iin zel ilemlere tabi tutulur. Bu
ilemler aa diree bakr slfat emdirmek veya katranlamaktr.
Mekanik dayankllk, aa direkler iin snrldr. Bu sebeple direkler aras uzaklk
ksa seilmeli ve hattn gerilimi yksek olmamaldr. Aa direklerin yksek gerilim
tamada kullanlmamas doru bir hareket olur. Kk yerleim merkezlerinde hl aa
direkler enerji tanmasnda kullanlmaktadr.
Aa direklerin temeline beton dklmez. Ta ve toprakla temel sktrlarak direk
dikilir. Eer temele beton dklr ise diree gelen tepe kuvvetlerinde direk, temel st
noktasndan krlabilir. Ayrca direin dibi zamanla ryebilir. Bunu nlemek iin
enjeksiyonla direk diplerine (temele) ilalama yaplmaldr. Eer direk temeline beton
dklrse direin temelini bir miktar amak ve ilalamak mmkn olmaz.
Aa direkler, normal tayc ve kede tayc direk olarak kullanlr. Yamur ve kar
sularnn diree zarar vermesini ksmen de olsa nlemek iin direk tepesi 45 derece al
olarak kesilir. Standart aa direk boylar, 8- 8,5- 9- 9,5- 10- 10,5- 11- 11,5- 12- 12,5- 1313,5 metredir.
Aa direkler zerinde iletkenlerin tanmas iin izolatrler dorudan diree
taklabilir veya direkler zerine monte edilen konsollara sabitlenen izolatr yardmyla
tanr. Aa direkler dikildikten sonra payanda veya elik halatlarla desteklenmelidir.
Aa direklerin avantajlar:

Ucuzdur, hafiftir, esnektir, tanmalar ve dikilmeleri kolaydr.

Boyama masraflar yoktur, kaak akmlara kar daha gvenilirdir.

11

Aa direklerin dezavantajlar:

mrleri ksadr, tepe kuvvetleri azdr.

Esnek olduklar iin salglar (fle) deiebilir.

Yldrm dtnde yanabilir.

Yksek gerilimlerde kullanlmaz.

Aa direkler, elik tel veya payanda (dayanak ) ile takviye edilmelidir.

Resim 1.12: Aa direkler (payandal-dayanakl) ve ift aa direk

1.3. Kullanm Yerlerine Gre Direk eitleri

Direkler kullanm yerlerine gre durdurucu, kede durdurucu, tayc, kede
tayc, nihayet, branman, tevzi ve geit direkleri olarak eitlere ayrlr.

1.3.1. Durdurucu Direkler

Enerji nakil hatlarnn dorusal olarak getii yerlerde, iletkenlere gelen gerilme
kuvveti durdurucu direklerle temin edilir. Enerji nakil hatlarnda, genellikle 7 tayc
direkten sonra 1 durdurucu direk kullanlmas uygundur.
Tayc direklere aslm ve bunlar tarafndan, tanan hat iletkenlerinin gzergh
boyunca belirli uzaklklarda sabit ve salam noktalara balanm, gerilmi olmalar gerekir.
Tel kopmas, direk devrilmesi vb. bozukluk hlinde arza iki direk arasnda (iki durdurucu
veya nihayet-durdurucu) snrl kalr. Hava hattnn dier ksmlarn etkilemez. Tama
hatlarnda gzergh belirli aralklarda (yaklak 1 kmde bir) olmak zere, iletkenlerin tespit
edilip gerilmesi amac ile dz hat gzerghnda kullanlan ve iletkenlerin izolatrlere nihayet
ba ile baland veya gerildii direklere denir.

ekil 1.1: Durdurucu (D) direk

1.3.2. Kede Durdurucu Direkler

Enerji nakil hava hatlarnn ke noktalarnda kullanlan ve ayn zamanda
durduruculuk grevi yapan direklere denir. Dz dorultuda giden hattn, byk sapmalarnda
kullanlan direklerdir.
12

ekil 1.2: Kede durdurucu (KD) direk

1.3.3. Tayc Direkler

Hava hatlarnda durdurucu direkler arasnda iletkeni tamak yani iletkenin arln
tutmak amacyla kullanlan direklerdir.

ekil 1.3: Tayc direkler

1.3.4. Kede Tayc Direkler

Dorusal olarak giden hattn yn deitirdii yerlerde (kk sapmalarda) kullanlan
direklerdir.

ekil 1.4: Kede tayc direk

1.3.5. Nihayet (Son) Direkleri

Enerji nakil hatlarnn balang ve sonunda kullanlr. Hattn tek tarafl toplam
gerilme kuvvetine dayanabilecek durumda olan direklerdir.

1.3.6. Branman Direkleri

Hava hatlarnda tayc ve kede tayc durumda olan direklerden bir veya iki
ynde kol hatt ayrlyorsa bu durumdaki tayc ve kede tayc direklere branman
direkleri denir.

13

1.3.7. Tevzi (Datm) Direkleri

Enerji nakil hava hatlarnda ikiden fazla nihayet ba ile bal olan hatlarn tevzi
edildii yani kollara ayrlarak datmnn yapld direklere denir. Direkteki hatlardan kesiti
en byk olan hat, ana hat olarak kabul edilir. Bunun dnda kalan dier hatlar bu ana hattn
birer branman (dal) veya kolu durumundadr. Ana hatlarla bu direklere kadar gelen enerji,
bu direkten ayrlan branmanlarla daha kk kapasiteli enerjiler hlinde datlr.

ekil 1.5: Direklerin yerleimi

1.3.8. Geit Direkleri

Geit mesafesi uzun, nehir, boaz, kanal, kara yolu gibi yerlerden geilerde
(atlamalarda) kullanlan direklerdir.

Resim 1.13: Geit direkleri

1.4. Gerilimlere Gre Direk eitleri

Alak, orta, yksek, ok yksek gerilimde kullanlan direkler olmak zere drde
ayrlr.

14

1.4.1. Alak Gerilimde kullanlan Direkler

1000 volta kadar olan alak gerilimde kullanlan direkler aatan, demirden veya
betondan yaplabilir.
Baz durumlarda ayn direkte hem alak gerilim hatt hem de orta gerilim hatt
ekilmektedir.

Resim 1.14: AG ve OG hatt ayn beton direkte bulunmas

1.4.2. Orta Gerilimde Kullanlan Direkler

1kV - 34,5 kV arasnda kullanlan direklerdir. Boylar 9 m-25 m arasnda deiir.
Aa, beton ve demir direk olarak imal edilir. u an en ok kullanlan beton ve demir
direklerdir.
Aa direkler acil durumlar iin kullanlmaktadr. Daha sonra yerine beton ya da
demir direk taklmaktadr. Demir direkler 3AWG ve 10AWG olarak isimlendirilmektedir.
Kare kesitli putrel demirlerden yaplmaktadr. Beton direkler ise 10 mden 26 mye kadar
1er metre ara ile imal edilmektedir.

15

lkemizde orta gerilimde en ok beton ve demir direkler kullanlmaktadr. Dier

lkelerde orta gerilimde beton direk pek tercih edilmemektedir. Genellile aa galvaniz
direkler tercih edilmektedir.

Resim 1.15: OG beton direkler

Ayrca beton direkler 400 KVA ya kadar olan transformatrlerin montaj iinde
kullanlmaktadr.

16

Resim 1.16: OG beton trafo direi

Dier lkelerde OG iin hlen aa direkler kullanlmaktadr.

Resim 1.17: OG demir ve aa direkleri

17

1.4.3. Yksek Gerilimde Kullanlan Direkler

34,5kV- 154kV arasnda galvaniz sacl, vidal, kafes ve A direklerdir. Boyal kaynakl
demir direklerin her trl ortam artlarnda etkilenmemeleri iin boya ve koruyucu tabakalar
srlr. Koruyucu tabakalarn muayyen zamanlarda yenilenmesi gerekir. Bu nedenle 3AWG
demir direkler boyal-kaynakl yaplmasna karn 3/0AWG galvaniz demir ve galvaniz
cvatal olarak imal edilir. Her tip iletken iin eitli tip ve boyda direk bulunmaktadr.
Demir profiller ortalama 6ar metrelik paralar hlinde imal edilir ve bunlar birbirine
cvatalar ile tutturulur. Bu tip direkler genelde;
T-10, T-12T-20 (Tayc direkler)
D-10,D-12D-20 (Durdurucu direkler)
N-10,N-12N-20 (Nihayet direkleri)
Z-10,Z-12.Z-20 (Zaviye direkler) eklinde isimlendirilir.
Boylar 8,75 m ile 18,75 me kadar deimektedir. Bataki harfe gre T-D-N-Z
isimlerini alr. Ayrca D-KD-N direkleri de mevcuttur. Bu direklerde birbirinde farkl boyda
ikier metre aral eitli tipleri mevcuttur. K-8, K-6,L-8, L-6.R-8, R-6 gibidir.

Resim 1.18: YG demir direkleri

18

Resim 1.19: YG demir direi

Ykseklii 30 metreyi geen direkler zellikle st taraflar veya btn ( turuncu veya
krmz) boyanmaldr.

19

1.4.4. ok Yksek Gerilimde Kullanlan Direkler

154 kV- 380kV arasnda galvaniz sacl, vidal kafes ve A direklerdir. ok yksek
gerilim direklerinin tamam kafes demir direklerdir. Direklerin ana elemanlar olan kebent
paralarn boyutlar ve malzeme kalitesi maruz kaldklar kuvvetlere gre imal edilir.
Kebent malzemeleri ST-37lik standart elikten veya daha yksek kaliteli elikten
imal edilir (ST-52 gibi). Bu direkler ift devreli ve tek devreli enerji nakil hatt direkleridir.

ekil 1.6: YG direk eitleri

Resim 1.20: ok yksek gerilim demir direkleri

20

Resim 1.21: YG demir direkleri

Resim 1.22: YG demir direkleri

21

Resim 1.23: YG demir direkleri

Resim 1.24: YG demir alttan grnm

22

Yksek gerilim ( YG) ve ok yksek gerilim hat direklerinde, direin en stnden

hatt korumak iin koruma iletkeni ekilir. Koruma iletkeni toprakla irtibatlandrlr.

Resim 1.25: Koruma iletkeni

Amerikan imalat ift devreli kafes direkler G-H-J tipi olarak imal edilir.
G tipli tayc direk olarak kullanlr. 5, 10, 15, 20, 30 ayak ilave edilerek direk
boylar istenildii gibi ykseltilir.
H tipliler, ift devre uzak mesafelerde tayc, yakn mesafelerde durdurucu direk
olarak kullanlr. 15 zaviyeye kadar kullanlr. 5, 10, 15, 20, 30 ayak ilave edilir.
J tipliler, ift devre uzak mesafelerde durdurucu ve nihayet direi olarak kullanlr. 60
kadar zaviye yaplabilir. 5, 10, 15, 20, 30 ayak ilave edilebilir.

Amerikan imalat tek devreli kafes direkler D-E-F tipte yaplr.

D tipi tayc direk, tek devre tayc olarak dz ve buz yk az olan yerlerde
kullanlr. Araziye gre 5, 10, 15, 20, 30 ayak ilave edilebilir.
E tipi direkler, yakn mesafelerde durdurucu, uzak mesafelerde tayc direk olarak
kullanlr. 15 kadar zaviye yaplabilir. 5, 10, 15, 20, 30 ayak ilave edilebilir.
F tipi direkler, uzak mesafelerde 15den fazla a yaplabilir. Hat sonlarnda
durdurucu direk olarak da kullanlabilir. 5, 10, 15, 20, 30 ayak ilave edilerek istenilen boyda
imal edilir.

23

1.5. Direklere Ait Standart zellikler

Boylar
Arlklar
Tepe genilikleri

Aa direklerin boylar 9 ile 15 m arasnda deimektedir. Aa direklerin tepe

genilikleri 16- 17- 18- 19 cm arasnda deimektedir. Beton direk boylar SBA-VBA
direkler iin 10 m ile 26 m arasnda birer metre aralkla bymektedir. Beton direklerin tepe
kuvvetleri 200 kg, 250 kg, 300 kg, 350 kg, 400 kg, 500 kgdan ( sonra 100 kg artarak ) 3500
kga kadar gider. SBA tepe alar ise 120- 130 mmden balar ,40- 45 mm artarak direk tepe
kuvvetine bal olarak 175 - 225 - 265- 310 ve 355 mmye kadar byr.
Demir direkler ise yerine gre deimektedir. Kebent profil demirleri ilave edilerek
muhtelif boylarda yaplmaktadr. 5- 10- 15- 20- 30 ayak ilave edilerek 154 kV ile
380kVluk gerilimlerde kullanlmaktadr.
1. BUZ YK BLGES
ENERJ NAKL HATTI DEMR DREKLERE AT ZELLKLER
3 X SWALLOW-STAL
TAIYICI DREKLER
TEPE DP
DRE
AIR
aw
GEN GEN DKME- APRA
NORMAL ARAZ
K
ag(m) KT
LIK
(m)

LER
ZLAR
TEMEL
SM
(Kg)
(mm) (mm)
Derinlik Genilik
T-10
401
300 162,20 200
450
50.50.5 40,40,4
258
16
0,8
T-12
316
300
165
200
500
50.50.5 40,40,4
306
1,6
1
T-14
261
300 165,20 200
550
50.50.5 40,40,4
370
1,6
1,1
T-16
261
300 165,20 200
600
50.50.7 40,40,4
426
1,6
1,1
T-18
177
300 165,20 200
650
50.50.7 40,40,4
473
1,6
1,2
T-20
177
300 165,20 200
700
50.50.7 40,40,4
564
1,6
1,3
DURDURUCU DREKLER
D-10
937
300
136
350
850
50.50.5 40,40,4
378
1,9
1
D-12
937
300
136
350
950
50.50.5 40,40,4
344
1,9
1,1
D-14
937
300
136
350
1050
60,60,6 40,40,4
418
1,9
1,2
D-16
937
300
136
350
1150
60,60,6 40,40,4
506
1,9
1,3
D-18
613
300
140
350
1250
60,60,6 40,40,4
591
1,9
1,4
D-20
613
300
140
350
1350
60,60,6 40,40,4
671
1,9
1,5
NHAYET DREKLER
N-10
200
300
153
350
1000
50.50.6 40,40,4
293
1,9
1,2
N-12
200
300
153
350
1130
50.50.6 40,40,4
366
1,9
1,3
Tablo 1.1: Demir direk lleri

24

Tayc direkler (KT) halinde aw deeri her bir derece iin 1,22 m ksalr.
(n) direi kede durdurucu olarak 153
(z) direi kede durdurucu olarak 90 de kullanlabilir.
ag= Traverslerin kurtarabilecei maksimum arlk menzili (m)
aw=Maksimum rzgr menzili (m)
KT=Tayc direin ke tayc olarak kullanlmas hlindeki a deeridir.
Direk tipi
10-H
10-O
10-A
11-H
11-O
11-A
12-H
12-0
12-A

Tepe ap (d) (cm)

En az
En ok
12
14
15
17
18
20
13
15
16
18
19
21
13
15
16
18
19
21

Dip ap (D) (cm)

En az
En ok
18
20
21
23
24
26
19
21
22
24
25
27
20
20
23
25
26
28

Tablo 1.2: Aa direk lleri [H(hafif), O(orta), A(ar)]

1.6. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii

Direkler
Madde 47-a) Snflandrma
Direkler aadaki gibi snflandrlr.
1)Tayc direkler
Grevleri yalnzca iletkenleri tamak olan ve iletkenlerin tayc ba ile baland
dorusal gzerghta ya da kede kullanlan direklerdir.
2)Durdurucu direkler
Grevleri hem hat iletkenlerini tamak, hem de durdurucu ba ile bunlar tespit
etmek dorusal gzerghta ya da kede kullanlan direklerdir.
3)Son direkler (nihayet direkleri)
Hattn balangcnda ya da sonunda kullanlan direklerdir.
4)Ayrm (datm) direkleri
Bir ya da daha ok hattn ayrld yerlerde kullanlan direklerdir.
Direk hesaplarnda gz nne alnacak kuvvetler
Madde 48 a) Dey kuvvetler
Dey kuvvetler, direk ve travers arlklar ile izolatr, iletken donanm ve aada
belirtilen ek yklerden oluur. Tek telli ya da rgl iletkenler iin k (karakk)d kg/m'lik bir
buz yk varsaylr. Burada d (mm) olarak iletken apn, (k) blgelere gre deien bir
25

katsayy gsterir. Bu (k) kat saylar izelge 9'da verilmitir. Direk ve traverslerde buz yk
olmad varsaylr.
Montaj yk, iletkenin konsol ya da traverse baland yerde 100 kg olarak alnr.
Direklerin yatayla 30 0ye kadar a yapan elerinin boyutlandrlmasnda, ayrca baka bir
yk hesaba katlmakszn bu gelerin ortalarnda 100 kg'lk bir montaj yk bulunabilecei
varsaylacaktr.
b) Yatay kuvvetler
1)Rzgr kuvveti
i)Faz ve toprak iletkenlerine etki eden rzgr kuvvetinin hesaplanmasnda
200 m'ye kadar olan rzgr aklklar iin W = c.p.d.aw (kg) bants,
200 m'den byk olan rzgr aklklar iin W = c.p.d.(80+0,6.aw) (kg) bants
kullanlacaktr.
Not: Arazi koullar zorunlu klmadka direk aklklarnn birbirinden ok farkl
olmamasna dikkat edilecektir.
Burada
c)Rzgrn etkisinde olan genin biimine, byklne ve yatay niteliine bal dinamik
rzgr basn katsays (izelge-10'a baknz.)
p = v2 / 16: Dinamik rzgr basnc (kg/m)
v: Rzgr hz (m/s),
aw: Varsaylan rzgr akl (m),
d:rgl ya da tek telli iletkenin ap (m)'dr.
Zincir izolatr salnm asnn hesabnda, yukarda bulunan rzgr kuvvetinin %70'i
alnacaktr.
ii)Kare ya da dikdrtgen kesitli kafes direklerde rzgrn etki ettii iki paralel yzden
yalnzca biri gz nne alnacaktr.
En st traversinin st yzne kadar olan ykseklii 60 m'den byk olan kare ya da
dikdrtgen kesitli direklerde rzgrn hat dorultusuna gre 450lik bir a altnda geldii
varsaylacaktr. Bu rzgr yk, dinamik basn direin yan yzlerine paralel ve dik
bileenlere ayrlarak hesaplanabilir. Rzgrn etki ettii yzey olarak bu iki yzn sz
edilen bileenlerin etkisinde bulunan yzeylerinin dey dzlemdeki iz dmleri
alnacaktr.
2)letken ekme kuvveti

26

letken ekme kuvvetleri 49uncu maddedeki eitli yklenme varsaymlarna gre

alnacaktr.
Direklerin hesaplanmas iin yklenme varsaymlar
Madde 49 - Her tip direin hesaplanmasnda aada o tip diree ilikin verilen
varsaymlardan her biri ayr ayr gz nne alnacaktr. Hatlarn dzenlenmesi gerei normal
alma durumunda burulma momentinin etkisinde kalan direklerde ayrca o moment de gz
nnde bulundurulmaldr.
a) Tayc direkler
1)Normal tayc direkler
1. Varsaym: Hat dorultusuna dik dorultuda diree, izolatrlere, iletkenlere ve toprak
iletkenlerine gelen rzgr kuvveti ile buzsuz dey kuvvetler
2.Varsaym: Hat dorultusunda diree ve izolatrlere gelen rzgr kuvveti ile iletkenlerin ve
toprak iletkenlerinin en byk ekme kuvvetlerinin % 2'sine eit tek yanl ekme kuvveti ve
buzsuz dey kuvvetler
3. Varsaym: Zincir izolatrl hava hatlarnda direkte en byk zorlanmay oluturabilecek
bir iletkenin (demet iletkenlerde demeti oluturan iletkenlerden tmnn) ya da bir toprak
iletkeninin kopmas durumunda, en byk ekme kuvvetinin 1/3 ' (mesnet izolatrl hava
hatlarnda 1/5'i) ile buzlu dey kuvvetler
Faz iletkeni says altdan fazla olan hatlarda iki fazn iletkenlerinin koptuu varsaylacaktr.
4. Varsaym: (yalnzca 380 kV ve daha byk gerilimli hava hatlar iin) Her blgeye ilikin
normal buz yk zerine, iletkenlere ve toprak iletkenlerine hat dorultusuna dik dorultuda
20 kg/m, direklere ve izolatrlere 30kg/m' lik dinamik rzgr basnc ve buzlu dey
kuvvetler
Bu varsaymn uygulanmasnda direin, rzgrn etkisinde kalan yzeyi, buz nedeniyle %50
artrlarak alnacaktr.
5. Varsaym: 380 kV ve bunun stndeki enerji iletim hatlarnda arlk aklnn yars
direin bir tarafnda, teki yars br tarafnda olmak koulu ile buzlu durumda direin bir
yanndaki iletkenler ve toprak iletkenleri zerindeki normal buz arlnn %100' ve br
yanndaki iletkenleri ve toprak iletkenleri zerindeki normal buz arlnn %50si
koulunun projede kullanlan ortalama aklk esas alndnda oluturduu hat ynndeki
fark kuvveti ile buzlu dey kuvvetler (zolatr sapmas gz nne alnacaktr.)
2)Kede tayc direkler
1. Varsaym: letkenlerin ve toprak iletkenlerinin en byk ekme kuvvetlerinin bilekesine
eit bir kuvvet ile buzlu dey kuvvetler
2. Varsaym: Hattn aortayna dik dorultuda diree ve izolatrlere gelen rzgr kuvveti ile
iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin en byk ekme kuvvetinin % 2sine eit tek yanl
ekme kuvveti ve buzsuz dey kuvvetler
27

3. Varsaym: Normal tayc direklerin nc varsaymnn ayns

4. Varsaym: (yalnzca 380kV ve daha byk gerilimli hava hatlar iin) Her blgeye ilikin
normal buz yk zerine iletkenlere toprak iletkenlerine hattn aortay dorultusunda ve
bileke ynnde 20 kg/m, direklere ve izolatrlere 30 kg/m 'lik dinamik rzgr basnc ve
buzlu dey kuvvetler
Bu varsaymn uygulanmasnda, direin, rzgrn etkisinde kalan yzeyi, buz nedeniyle
%50 artrlarak alnacaktr.
5. Varsaym: 380 kV ve bunun stndeki enerji iletim hatlarnda arlk aklnn yars
direin bir tarafnda, teki yars br tarafnda olmak koulu ile buzlu durumda direin bir
yanndaki iletkenler ve toprak iletkenleri zerindeki normal buz arlnn % 100' ve br
yanndaki iletkenler ve toprak iletkenleri zerindeki normal buz arlnn % 50'si
koulunun oluturduu hattn aortayna dik ve paralel dorultudaki kuvvetleri ile buzlu
dey kuvvetler
6. Varsaym: +5C'de iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin ekme kuvvetlerinin bilekesi ile
bu bileke (aortay) ynnde diree, izolatrlere, iletkenlere ve toprak iletkenlerine gelen
rzgr kuvveti ve buzsuz dey kuvvetler
b)Durdurucu direkler
1)Normal durdurucu direkler
1. Varsaym: letkenlerin en byk ekme kuvvetlerinin bir yanda % 100 olduu, teki
yanda ise uygun bir zayflama varsaylarak bulunacak bileke kuvvet ile buzlu dey
kuvvetler
2. Varsaym: Direkte en byk zorlamay oluturabilecek biimde iletkenli hatlarda bir
iletkenin ten ok iletkenli hatlarda ise ayn taraftaki iki iletkenin kopmas durumunda en
byk ekme kuvvetinin % 75'i ile buzlu dey kuvvetlerdir. Demet iletkenler sz konusu
olduunda bir demet tek bir iletken gibi varsaylacaktr.
3. Varsaym: Direkte en byk zorlamay oluturabilecek biimde bir toprak iletkeninin
kopmas durumunda en byk ekme kuvvetinin % 75'i ile buzlu dey kuvvetler
4. Varsaym: Hat dorultusuna dik dorultuda diree, izolatrlere, iletkenlere ve toprak
iletkenlerine gelen rzgr kuvveti ile buzsuz tm dey kuvvetler
5. Varsaym: (yalnzca 380kV ve daha byk gerilimli hava hatlar iin) Her blgeye
ilikin normal buz yk zerine iletkenlere, toprak iletkenlerine, hat dorultusuna dik
dorultuda 20 kg/m, direklere ve izolatrlere 30 kg/m 'lik dinamik rzgr basnc ve buzlu
dey kuvvetler (Bu varsaymn uygulanmasnda, direin rzgrn etkisinde kalan yzeyi,
buz nedeniyle %50 artrlarak alnacaktr.)

28

2)Kede durdurucu direkler

1. Varsaym: letkenlerin en byk ekme kuvvetlerinin bir yanda %100 olduu, teki
yanda ise uygun bir zayflama varsaylarak bulunacak bileke kuvvet ile buzlu dey
kuvvetler
2. Varsaym: Direkte en byk zorlamay oluturabilecek biimde iletkenli hatlarda bir
iletkenin, ten ok iletkenli hatlarda ise ayn taraftaki iki iletkenin kopmas durumunda en
byk ekme kuvvetinin %75'i ile buzlu dey kuvvetler (Demet iletkenler sz konusu
olduunda bir demet tek bir iletken gibi varsaylacaktr.)
3. Varsaym: Direkte en byk zorlamay oluturulabilecek biimde bir toprak iletkeninin
kopmas durumunda en byk ekme kuvvetinin % 75'i ile buzlu dey kuvvetler
4. Varsaym: +5 C'de iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin rzgrl durumdaki ekme
kuvvetlerinin bilekesi ile bu bileke (aortay) ynnde diree, izolatrlere, iletkenlere ve
toprak iletkenlerine gelen rzgr kuvveti ve buzsuz dey kuvvetler
5. Varsaym: letkenlerin ve toprak iletkenlerinin en byk ekme kuvvetlerinin bilekesine
eit bir kuvvet ile buzlu dey kuvvetler
6. Varsaym: (yalnz 380 kV ve daha byk gerilimli hava hatlar iin) -5 C'de her blgeye
ilikin normal buz yk zerine 20 kg/m'lik rzgr estii varsaylarak iletkenlerin ve toprak
iletkenlerin bu durumdaki ekme kuvvetlerinin bilekesi ile bu bileke (aortay) ynnde
buzlu iletkenlere ve toprak iletkenlerine 20 kg/m 'lik, diree ve izolatrlere 30 kg/m 'lik
rzgr basnc ve buzlu dey kuvvetler (Bu varsaymn uygulanmasnda direin, rzgrn
etkisinde kalan yzeyi buz nedeniyle % 50 artrlarak alnacaktr.)

c)Son direkler
1. Varsaym: letkenlerin ve toprak iletkenlerinin en byk ekme kuvvetlerine eit tek
yanl bir kuvvet ile buzlu dey kuvvetler (Ayrca iletkenlerin tespit biimlerine gre bir
burulma momenti var ise bu momenttir. )
2. Varsaym: Direkte en byk zorlamay oluturabilecek biimde iletkenli hatlarda bir
iletkenin, ten ok iletkenli hatlarda ise ayn taraftaki iki iletkenin kopmas durumunda en
byk ekme kuvvetinin % 100' ile buzlu dey kuvvetler (Demet iletkenler sz konusu
olduunda bir demet tek bir iletken gibi varsaylacaktr.)
3. Varsaym: Direkte en byk zorlamay oluturabilecek biimde bir toprak iletkeninin
kopmas durumunda en byk ekme kuvvetinin % 100' ile buzlu dey kuvvetler
4. Varsaym: Hat dorultusuna dik dorultuda diree, izolatrlere, iletkenlere ve toprak
iletkenlerine gelen rzgr kuvveti ile hat ynnde bu rzgrl durumdaki ekme kuvvetleri
ve dey kuvvetler

29

5. Varsaym: (yalnzca 380 kV ve daha byk gerilimli hava hatlar iin) Her blgeye
ilikin normal buz yk zerine iletkenlere ve toprak iletkenlerine hat dorultusuna dik
dorultuda 20 kg/m 'lik, direklere ve izolatrlere 30 kg/m 'lik dinamik rzgr basnc ile hat
ynnde bu durumdaki ekme kuvvetleri (Bu varsaymn uygulanmasnda, direin, rzgrn
etkisinde kalan yzey, buz nedeniyle %50 artrlarak alnacaktr.)

Gerilimleri 380 kV'un altnda olan hatlarda, arazinin durumuna ve meteorolojik koullara
gre gerektiinde Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlna veya Bakanlka yetkili klnan
ilgili kurulularna yaplacak gerekeli bavurma ile buz zerine rzgr estii varsaym
uygulanabilir.
d)Ayrm direkleri
1. Varsaym: Ana hat ve kollardaki iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin en byk ekme
kuvvetlerinin bilekesine eit bir kuvvet ile buzlu dey kuvvetler
2. Varsaym: En byk bileke kuvvetini verecek biimde ana hat ya da kollardan birinde
uygun bir zayflama gz nne alnarak bulunacak bileke kuvvet ile buzlu dey kuvvetler
Byk aralkl hatlarda tayc ba ile balanm direklerden ancak gevek ekilmi
iletkenler ile en fazla 20 m'lik kollar ayrlabilir. Yoksa ana hat durdurucu ba ile
balanmaldr. Bu durumda ana hatlarda zayflama gz nne alnacaktr.
3. Varsaym: Ana hat ve kollardaki iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin +5 C'deki rzgrl
ekme kuvvetlerinin bilekesi ile bu bileke ynnde ana hat kuvveti ile buzsuz dey
kuvvetler
4. Varsaym: Byk aralkl hatlarda en byk zorlamay oluturabilecek biimde her
iletkeninki ayr ayr alnmak koulu ile bir tek iletkenin kopmas durumunda en byk ekme
kuvveti ve buzlu dey kuvvetler
Direk varsaymlarna ilikin genel hkmler
Madde 50
a)Varsa dey arlklardan dolay oluabilecek eilme momentleri, diree ilikin
varsaymlarda verilen her yklenme durumunda hesaplanacaktr.
b)Toprak iletkeni kuleleri ile traversler, konsollar, varsa yukar kaldrmaya ve direin
iki yannda farkl arlk aklklarndan dolay oluacak dndrme momentlerine gre
de kontrol edilecektir.
c)En st traversinin st yzne kadar olan ykseklii 60 m'den byk olan kare ya da
dikdrtgen kesitli direklerde yukarda belirtilen direk yklenme varsaymlarna ek olarak
rzgrn diree, iletkenlere, toprak iletkenlerine ve izolatrlere hat dorultusuna gre 450
lik bir a altnda geldii varsaylacaktr.
d)Yalnzca durdurucu ve son direklerde, toprak iletkeni kulelerinin, traverslerin,
konsollarn ve izolatr demirlerinin hesab direk yklenme varsaymlarndaki en byk
kuvvetler gz nne alnarak yaplacaktr.
e)Birinci blge iin yaplacak direk hesaplarnda:
30

- Tayc direklere ilikin 3. varsaymlarda,

- Durdurucu direklere ilikin 1, 2 ve 3. varsaymlarda
- Kede durdurucu direklere ilikin 1. ve 2. varsaymlarda,
- Son direklere ilikin 2. ve 3. varsaymlarda,
- Ayrm direklerine ilikin 2 ve 4. varsaymlarda, ayrca rzgr kuvvetleri gz nne
alnmayacaktr.
f)Birinci blgede en byk iletken gerilmesinin +5C 'de rzgrl durumda ya da en
kk scaklkta oluabilecei gz nnde bulundurulacaktr.
Demir direkler
Madde 51 - Direk elemanlarnn boyutlandrlmas ve direk gereleri iin varsaylan en
byk gerilmeler:
Demir direklerin bas, eki ve eilmeye alan btn elemanlarnda akma gerilmesine gre
emniyet katsays 1,5'dan az olmayacaktr.
a)Demir direklerin hesaplanmasnda eitli gerilmeler iin verilen kesitler
kullanlacaktr.
Direk elemanlarnn boyutlandrlmasnda da (1,5 emniyet katsaysna gre dzenlenmi
olan) izelge-14'te verilen deerler esas alnacaktr. Verilen elik eitlerinden bakalar,
mekanik nitelikleri bunlar iin geerli olan kalite ynetmelii ve yapm standartlarna
uygunsa ve bu gerelere ilikin deerler, en az St 37'nin deerlerine e deerse kullanlabilir.
b)Kullanlmasna izin verilen baka bir elik iin kabul edilen ekme ve eilme
gerilmesi St 37 iin verilen gerilmenin, F/2400 kg/cm ile arplmas ya da akma
gerilmesinin emniyet katsaysna blnmesi ile bulunabilir. Burada F eliin kg/cm
olarak kalite ynetmeliinde garanti edilen en kk akma snrdr.
c)elik kafes direklerin basmaya alan ve bu nedenle burkulmaya zorlanan
ubuklar, burkulma dayanm bakmndan aada gsterilen biimde
boyutlandrlmaldr:
em = S. /F
Burada
S: ubuk bas kuvveti
F: Dolu elemann kesiti (elemann zayflatlmam kesiti),
em: Bas emniyet gerilmesidir. Bu deer 1,5 emniyete gre St 37 iin 1600 kg/cm, St 52 iin
2400 kg/cm 'dir.

31

St 37 ve St 52 eliinden yaplm ubuklarn eitli narinlik deerleri iin dzenlenmi olan

burkulma katsaylar verilmitir.
1)elik kafes direklerin boyutlandrlmasnda kullanlacak kebentlerin malzeme
kalnlklar en az dikmelerde 5 mm, yk tayan teki elemanlarda 4 mm ve sfr
elemanlarnda 3 mm olmak koulu ile aada belirtilenlerden daha kk olmayacaktr.
- Sfr elemanlarnda L 35x35x3 (TS 908/1 - FE37)
- Yk tayan elemanlarda (dikme dnda) 40x40x4
- Dikme elemanlarnda L 50x50x5 (TS 908/1 - FE37)
Kebendin i erilik yarapnn bittii nokta ile profil kenarna olan uzaklk (b) ve
kebent kalnl (t) ise b/t oran 16'dan byk olmayacaktr.
2)Narinlik deerlerinin st snrlar:
i)Dikmelerde ve ana bas elemanlarnda (konsol ve dikme): 120
ii)teki bas elemanlarnda (apraz ve benzeri): 200
iii)Sfr elemanlarnda (hesaba gre yk tamayan elemanlar): 250
iv)Yalnz ekiye alan konsol elemanlarnda: 300
v)Yalnz ekiye alan teki elemanlarda: 500
3)A tipi direklerde burkulma boyu olarak direk toprak st boyunun % 65'i alnmaldr.
4)Bas elemanlarnn hesabnda uygulanabilecek teki yntemler:
Bas elemanlarnn hesaplanmasnda yukarda aklanan yntem dnda, hesap biimi
verilmek koulu ile (CRC yntemi vb.) baka yntemler de kullanlabilir.
d)Bas ubuklarnn ularnn yana sapmalar nlenebilirse, kafes direklerin
dikmelerinde lb burkulma uzunluu olarak ubuun (l) sistem boyu alnr.
Ular kaymayacak biimde saptanm olan ve kesitleri dikmelerden daha kk olan apraz
ubuklarn (diyagonaller) boyutlandrlmasnda basit ve kesien aprazlar iin (ekil-9'da a,
b, c ve d'deki aprazlar) burkulma uzunluu olarak lb = 0,9 l uzunluu alnr. Biri basya,
teki ekiye alan kesien iki apraz ubuun kesime noktas, bu ubuklar birbirine uygun
biimde balanmlarsa tayc dzlemde sabit bir nokta olarak dnlebilir.
Kafes sisteminde ancak aprazlarn kesime noktasnda dzleme dik i rg kullanlrsa lb =
0,9 l alnabilir. teki btn durumlarda lb = l alnr.
e)Bir ubuun burkulmas, burkulma uzunluu iindeki balantlar nedeniyle belirli bir
dorultuya bal olursa bu durumda atalet momenti, bu dorultuya dik eksene gre
alnmaldr.
Not: 3.6 (3D) ve 5.6 (5D) perin ya da cvata gerelerinin 267 nu'l DIN normunda belirtilen
eski ve yeni kalite iaretleridir.
Cvatalar

32

Madde 52 - Mekanik olarak zorlanan cvatalarn aplarna gre kebentlerin ularnda

kenarlarnda ve cvata merkezleri arasnda bulunmas gerekli en kk uzaklklar izelge15'te gsterilmitir.
Demir direklerde kullanlan kebent ve levhalardaki delikler, gerelerin dayanmn
zayflatmayacak ve plak gzle grlebilen yrtlma, atlama, ezilme ve apak
oluturmayacak biimde alacaktr. Demir direklerin konsol ve traverslerinde srekli
ekmeye zorlanan elemanlardaki deliklerin zmba ile delinmesine izin verilmez.
Demir direklerde ap 12 mm'den kk cvata kullanlmamal ve somunlarn gevememesi
iin gerekli nlemler alnmaldr.

Beton direkler

Madde 53 a)Enerji iletim ve datm tesislerinde;

1)Betonarme direkler
- Savurmal (santrifjl)
- Titreimli tiplerde kullanlabilir.
2)n gerilimli beton direkler
- Savurmal (santrifjl)
- Titreimli tiplerde kullanlabilir.
b)Beton direklerin hesaplanmasnda eliin akma gerilmesine gre emniyet katsays
1,5'dan krlma deneyinde ise krlma emniyet kat says 2'den az olmayacaktr.
Beton direklerin ve traverslerinin hesabnda ve yapmnda yrrlkteki Trk Standartlar
uygulanacaktr. Bu standartlarn kapsamad konular olursa ilgili dier yabanc standartlara
uyulacaktr. Bu durumda i sahibi, hangi standarda uyulacan teknik artnamesinde
belirtecektir.
Not: Kompozit direklerin emniyet katsaylar beton direklerdeki gibi olacaktr.
Aa direkler
Madde 54 a) yldan fazla kullanlacak aa direin tm rmeye kar etkili ekilde
(emprenye vb.) korunmaldr.
b)Aa direklerin tepesi yamur sularnn rtc etkisine kar etkili biimde
korunmaldr. ift ve A tipi aa direklerde balantlar yamur sularnn birikmesini
nleyecek biimde yaplmaldr
c) Aa direk malzemeleri iin izin verilen gerilmeler izelge-18'de
gsterilmitir.

d)A tipi direklerde burkulma uzunluunun ortasndaki kesitte atalet momenti en az:
I = n.5.P.l2 (cm4) olmaldr.
Yalnz sert aalarda I = n.3.P.lss2 (cm4) alnabilir.
33

Burada
P: Bas kuvveti (ton), l: Burkulma uzunluu (m)
n: Burkulma emniyet kat says olup n = 4 alnacaktr.
Not: Burada amgiller iin 500 kg/cm, sert aa iin 800 kg/cm 'lik krlma dayanm
varsaylmtr. amgiller ve sert aalar dnda direkler kullanlmak istendiinde eki
gerilmesi iin emniyet kat says 4 olacaktr.
Topraa gml direklerde burkulma uzunluu, direin ortasndaki takoz ya da saplamadan,
gmlme derinliinin yarsna kadar olan uzaklktr.
e)ift direkler uygun biimde birbirine balanacaktr. Takozla birbirine balanacak
ift direkler btn uzunluklar boyunca en az 4-6 takoz ile donatlacak ve cvatalarla
vidalanacaktr.
f)Zorunlu hller dnda ormanlk alanlarda aa direk kullanlmamaldr.

34

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET

Aadaki uygulamalar yaparak direk eitleri seimi yapnz.

lem Basamaklar

neriler
Yapm gerelerine gre direk eitlerini
leklerine uygun olarak ekillerini
bulunuz, inceleyiniz ve lleri
iziniz
hakknda bilgi edininiz.
Yapm gerelerine gre direk eitlerinin
Yapm eitlerine gre direk eitlerinin
kullanm yerlerini (iklim gerilim seviyesi
yap ve ekillerini analiz ediniz
vb.) inceleyiniz ve lleri hakknda
bilgi edininiz.
Yapm eitlerine gre direklerin 1/50
Temrin defterinize yapm gerelerine gre
lekli eklini normlara uygun olarak
direk eitlerinin lekli eklini iziniz.
iziniz.

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri
1. Yapm gerelerine gre direk eitlerinin seimini yapabildiniz mi?
2. Kullanm yerlerine gre direklerin seimini yapabildiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz, renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

35

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1.

Yapldklar malzemeye gre ka eit direk vardr?

A)
3
B)
4
C)
5
D)
6

2.

Aadakilerden hangisinde aa direklerin uzunluk lleri verilmitir?

A)
7-10 m
B)
9-12 m
C)
9-15 m
D)
10-25m

3.

Aadakilerden hangisinde demir direk eidi dorudur?

A)
2
B)
3
C)
4
D)
5

4.

Putrel (pilon) demir direkler en ok hangi gerilimde kullanlr?

A)
AG
B)
OG
C)
YG
D)
Hepsi

5.

Beton direklerin uzunluk lleri aadakilerden hangisinde dorudur?

A)
9-15m
B)
9-18m
C)
9-20m
D)
9-26m

6.

Kullanm yerlerine gre ka eit direk vardr?

A)
4
B)
5
C)
6
D)
7

36

7.

Enerji nakil hatlarndaki gzerghta belirlenen aralklarda (yaklak 1 kmde bir)olmak

zere iletkenlerin tespit edilip gerilmesi amacyla dz hat gzerghnda kullanlan ve
iletkenlerin izolatrlere nihayet ba ile baland veya gerildii direklerin ad
aadakilerden hangisidir?
A)
Durdurucu direk
B)
Kede direk
C)
Tayc direk
D)
Nihayet(son) direk

8.

Enerji nakil hattnn balad veya bittii yerlerde kullanlan iletkenlerin izolatrlere
nihayet ba ile baland veya gerildii direklerin ad aadakilerden hangisidir?
A)
Branman direk
B)
Tayc direk
C)
Durdurucu direk
D)
Nihayet(son) direk

9.

3AWG veya 3/0AWG direklerin zellii aadakilerden hangisidir?

A)
Aa D
B)
Beton D
C)
Galvaniz demir D
D)
SBA beton D

10.

Z-10,Z-12Z-20 diye adlandrlan direk aadakilerden hangisidir?

A)
Tayc D
B)
Zaviye D
C)
Durdurucu D
D)
Nihayet D

11.

Tek devre tayc olarak dz ve buz yk az olan yerlerde kullanlan direk

aadakilerden hangisidir?
A)
D tipi tayc
B)
G tipi durdurucu
C)
H tipi tayc
D)
G tipi Tayc

12.

Demir direkler en ok hangi tip demirden yaplr?

A)
U tipi
B)
I tipi
C)
L tipi
D)
Hepsi

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
37

RENME FAALYET-2
RENME FAALYET2
AMA
Uygun ortam salandnda semi olduunuz direkleri yerlerine hatasz bir ekilde
ynetmelie uygun olarak dikebileceksiniz. Dikimi yaplan direklerin topraklanmasn yapp
ilgili ynetmelik maddelerini uygulayacaksnz.

ARATIRMA

Direklerin zemin ve temel hesaplarnn nasl yapldn aratrnz.

Beton harcnn zelliklerini (beton dozajnn zelliini) yere ve zemine gre

nasl yapldn aratrnz.

Direkler sahaya tanrken ve dikilirken nelere dikkat edildiini (direklerin

krlmamas, atlamamas ve paralanmamas iin) aratrnz.

Yerine dikilen direin topraklanmasn ve ynetmelik maddelerini aratrnz.

Aratrmay elektrik mhendisleri odas, TEDA, TEA, ller Bankas, nternet,

Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ile Topraklama Ynetmeliinden yapabilirsiniz.

2. DREKLERN YERLERNE DKLMES

2.1. Temel Hesaplar
Direklere gelen yatay ve dey kuvvetler direin toprak iinde kalan ksmnda zemini
kertmeye veya dolguyu yrtarak direk tabann dar kartmaya zorlar. Direklerin bu
zorlamalar emniyetle karlayabilmesi iin yaplan tertibe direk temeli denir. Direk temeli
diree gelen yatay ve dey kuvvetlerin zorlamalarna karn direin devrilmesini nlemek
iin yaplr. Direklerde en ok kullanlan temel tipler unlardr:

Kare kesitli blok temel

Kademeli tip temel

Normal zemin iin Pon=1kg/cm2 alnr. Bu temel tipi daha ziyade kk boy ve tipteki
tek direkler iin kullanlr. Dik kesit aadaki gibidir. ekil 2.1de kare kesitli blok temeller
grlmektedir. ekil 2.2de ise kademeli tip beton temel grlmektedir.

38

ekil 2.1: Betonarme direk temelleri

Kademeli tip temel byk boy ve tipte tek direkler ile ift direkler iin kullanlr.

39

ekil 2.2: Kademeli temel

Demir direk temelleri en kk ykseklie gre en az derinlik 150 cm olacaktr. Beton

direk temellerinde en kk ykseklie gre en az derinlik 120 cm olacaktr.

Resim 2.1: Boru tipi galvaniz- beton- pilon demir direk temelleri

40

Kademeli
orta tip

Kademeli kk
tip

Tam
blok

Temel
Cinsi

Kademeli byk tip

Temel
Tip Nu.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36

a (m)
0,6
0,7
0,8
0,9
0,6
0,8
1
1,2
1,4
1,6
1,8
2
1,6
1,9
2,2
2,5
2,8
3,1
2,7
3
3,3
3,6
3,9
4,2
4,5
4,8
5,1
5,4
5,7
6,1
6,5
7
7,5
8
8,5
9

a1 (m)
0,6
0,7
0,8
0,9
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
1
1
1
1
1
1
1,5
1,5
1,5
1,5
1,5
1,5
1,5
1,5
1,5
1,5
1,5
1,5
1,5
1,5
1,5
1,5
1,5
1,5

Temel Ebat ve Hacmi

b1 (m)
b (m)
0,6
0,6
0,7
0,7
0,8
0,8
0,9
0,9
1,36
1,36
1,36
1,56
1,36
1,76
1,36
1,96
1,36
2,16
1,36
2,36
1,36
2,56
1,36
2,76
1,76
2,36
1,76
2,66
1,76
2,96
1,76
3,26
1,76
3,56
1,76
3,86
2,26
3,46
2,26
3,76
2,26
4,06
2,26
4,36
2,26
4,66
2,26
4,96
2,26
5,26
2,26
5,556
2,26
5,86
2,26
6,616
2,26
6,26
2,26
6,86
2,26
7,26
2,26
7,76
2,26
8,26
2,26
8,76
2,26
9,26
2,26
9,76

T (m)
2,1
2,1
2,1
2,1
2,1
2,1
2,1
2,1
2,1
2,1
2,1
2,1
2,1
2,1
2,1
2,1
2,1
2,1
2,1
2,1
2,1
2,1

2,1
2,1
2,1
2,1

2,1
2,1
2,1
2,1
2,1
2,1
2,1
2,1
2,1

2,1

V (m3)
0,72
0,98
1,28
1,62
1,574
1,892
2,246
2,581
2,917
3,252
3,588
3,924
4,763
5,519
6,274
7.030
7,785
8,540
10,578
11,649
12,719
13.789
14,860
15,930
17,001
18,071
19,141
20,212
21,283
22,710
24,137
25,921
27,702
29,489
31,273
38,057

Tablo 2.1: Kademeli ve blok temel lleri

2.2. Zemin zellikleri

Btn enerji nakil hatlar dz ovada gidemeyecei iin ou yerde zeminler farkllk
gsterecektir. Bu da her zemine gre ayr bir temel hazrlanmas gerektiini ifade eder.
Kayalk, akl, kum, toprak, sel sularnn getii, tren, kpr geileri ile su geilerinin ok
youn olduu yerlerde ise zel temeller hazrlanr.
41

2.3. Temel Kalb zellii

Zemine gre temel ukuru kazldktan sonra ya aa kalplar hazrlanarak ya da elik
salardan standart kalp ls yerletirilip direk ukurunda temel kalb hazrlanacaktr.

2.4. Temel Harcnn zellii

Temel betonu hazrlanrken gre beton (temelin altndaki dzeltme betonu) dhil 250
dozlu beton iin 0,5 m kum, 0,7 m akl ve 250 kglk imento olarak hazrlanr. Beton
betonyer ile kartrlacaktr. Zeminde suyu emen ksmlar beton dklmeden iyice
slatlacaktr. Temel betonu yerine gre 250doz-300doz-350doz-400doz-450doz-500doz
olarak dklecektir. Direklerde son beton dklmesinden en az 7 gn sonra st ksm
montaj yaplacaktr. Tablo 2.1de kademeli ve blok temel lleri grlmektedir.

2.5. Direkler Aras Standart Mesafeler

Direkler aras standart mesafeler hesaplamalara gre deimektedir. Menzil, birbirini
izleyen iki direk arasndaki yatay uzaklktr.
Maksimum menzil: Bir direin bir tarafnda olabilecek en byk aklktr.
Ortalama menzil: letken ve direk cinsi ile buz yk blgesine bal olan, ekonomik
direk boyu ile dz bir arazide yaplan tevziat sonucu bulunan direkler arasndaki ortalama
aklktr.
Ruling menzil: ki durdurucu direk arasnda, tayc direklerden oluan bir hat blm
iin hesaplanr. Projede direk tevziat sonras ortaya kan ve hesapla bulunan gerek bir
deerdir. ekil 2.3te ruling menzil ve forml grlmektedir.

ekil 2.3: Ruling menzil

Mesafe, a r

a13 a23 a33 a43 a53

forml kullanlarak bulunur.
a1 a2 a3 a 4 a5

42

2.6. Direkleri Montaj Yerine Getirmede Dikkat Edilecek Hususlar

Direkler montaj yerine tanrken ok dikkat edilmelidir. Aa direkler, atlayp
krlmamalldr. Aksi takdirde deitirilmesi gerekir.
Beton direkler tanrken burulma ve krlma olabilir. st ucun % 2lik eilmesinde
direk yerine dikilir daha fazla eimlerde ise direk deitirilmelidir. Direk tanrken esneme
paylar gz nnde olmaldr. Direk kamyonla tanrken direin bana, ortasna, sonuna
kayma takozlar konarak direk desteklenmelidir. Ayrca direkler tanrken birbirine
arpmamalar iin destek takozlar unutulmamaldr.
Demir direklerde ise montaj yerine getirilirken galvaniz ksmlarn arpp
zedelememek gerekir. Tarken her bir para burulmamal, yamulmamal ve eilmemelidir.

Resim 2.2: Beton ve aa direk montaj yerine getirilmesi

43

Resim 2.3: Demir direk montaj yerine getirilmesi

2.7. Direklerin Yerine Montaj (Dikmek)

2.7.1. ok Yksek Gerilim Direklerini Dikme
2.7.1.1. Dikme lem Sras

ncelikli olarak bu direklerin tamam 6 mlik galvaniz putrel lama demirlerdir.

Bundan dolay tama hatalarna dikkat etmek gerekir.
Projeye uygun olarak direin dikilecei yer belirlenir.
Malzemenin tamam montaj yaplacak sahann yanna ayr ayr istif edilerek
indirilir.
Farkl ayaklar varsa kontrol edilir. Temel betonlarnn iyice priz alp almad
kontrol edilir (Temel betonundan en az 7 gn sonra direk dikimi yaplr.). Arazi
zeminine gre kaz yaplr.
Direklerin montajnn yaplaca yerdeki bitkiler, allar ve aa dallar
temizlenir.
st montajda elemanlarn ar derecede ekilmesine ve eilmesine msaade
edilmeyecektir.
Cvatalar, direin st montaj tamamen bittikten sonra tork anahtar ile
sklacaktr.
Cvatalar sklmadan evvel direk aklden kam ise direk halatlarla ekilerek
direin akle getirilmesi salanacaktr.
Somunun kilitlenmesinin temini maksadyla cvatann somunla birletii yer
karlkl iki noktasndan zmbalanacaktr. Zmbalama bir zmba kalemi ile
cvatann ve somunun ara kesitteki diini bozacak ekilde yaplacak ve zmbann
ucu somunun iine 1,5 mm girmi olacaktr.
Tm direklerin koruma topraklamas yaplm olacak, kontrolr bunlar
ltkten sonra kontrolr tutanana kaydedecektir.
Topraklama manialar, projede gsterildii ekilde direk zerindeki yerine
monte edilecek ve cvatalar zmbalanacaktr.
44

Tehlike iareti (20x32 cm ebadnda) ve direk numara levhas (direk

nosu)galvaniz 0,7 mm sactan frnl boya ile imal edilmi olacak 4-6 m arasna
monte edilecektir.

Resim 2.4: ok yksek gerilim demir direk ayaklarnn betonla zemine tuturulmas

Resim 2.5: Y Gerilim demir direk temelden rlerek ( profil paralar vidalanarak) montaj

45

Resim 2.6: Y Gerilim demir direk temelden rlerek ( profil paralar vidalanarak) montaj

2.7.1.2. Dikmede Dikkat Edilecek Hususlar

Direk profildeki yerinden, alimanda ( dzlk ) olmak artyla ileri veya geri 2
mden fazla kayamaz.
Direin taban merkez kaznn alimana ( dzlk ) dik istikametteki kakl
en fazla 0,10 myi geemez.
Direk ekseninin deye nazaran sapmas (eksenin eimi) % 5i geemez.
Direk tepesinin aliimana ( Dzlk ) dik istikametteki kakl ise 2 ve 3
maddelerindeki sapmalarn toplamn geemez.
ift veya daha ok devreli elik kafes direklerin temel alt kuak kegenleri
(baklava) arasnda 12 mmden fazla boyda boyut fark olamaz.
Direin drt ayann temel iinde kalan ksmnn en altna ankraj pabular
(65x65x7 lik kebent) ikier adet cvata ile tutturulmu olmaldr.

Ankraj: Bir eyi kendisinin ardndaki daha salam vestabil bir yere gmme, sabitleme
ilemidir.

2.7.2. Yksek Gerilim Direklerini Dikme

2.7.2.1. Dikme lem Sras
ncelikli olarak bu direklerin tamam 6 mlik galvaniz putrel lama demirlerdir.
Bundan dolay tama hatalarna dikkat etmek gerekir.

Malzemenin tamam montaj yaplacak sahann yanna ayr ayr istif edilerek
indirilir. Farkl ayaklar kontrol edilir.
Temel betonlarnn iyice priz alp almad kontrol edilir (temel betonundan en
az 7 gn sonra).
46

Direklerin montajnn yaplaca yerdeki bitkiler, allar ve aa dallar

temizlenir.
st montajda elemanlarn ar derecede ekilmesine ve eilmesine msaade
edilmeyecektir.
Cvatalar, direin st montaj tamamen bittikten sonra tork anahtar ile
sklacaktr.
Cvatalar sklmadan evvel direk aklden kam ise direin halatlarla
ekilerek akle getirilmesi salanacaktr.
Somunun kilitlenmesinin temini maksadyla cvatann somunla birletii yer
karlkl iki noktasndan zmbalanacaktr. Zmbalama bir zmba kalemi ile
cvatann ve somunun ara kesitteki diini bozacak ekilde yaplacak ve zmbann
ucu somunun iine 1,5 mm girmi olacaktr.
Tm direklerin koruma topraklamas yaplacak, kontrolr bunlar ltkten
sonra kontrolr tutanana kaydedecektir.
Topraklama manialar, projede gsterildii ekilde direk zerindeki yerine
monte edilecek ve cvatalar zmbalanacaktr.
Tehlike iareti (20x32 cm ebadnda) ve direk numara levhas (direk nosu)
galvaniz 0,7 mm sactan frnl boya ile imal edilmi olacak 4-6 m arasna monte
edilecektir.

Resim 2.7: YG demir direk montaj

47

2.7.2.2. Dikmede Dikkat Edilecek Hususlar

Direk profildeki yerinden, alimanda ( dzlk ) olmak artyla ileri veya geri 2
mden fazla kayamaz.
Direin taban merkez kaznn alimana dik istikametteki kakl en fazla
0,10 myi geemez.
Direk eksenini deye nazaran sapmas (eksenin eimi) % 5i geemez.
Direk tepesinin aliimana dik istikametteki kakl ise 2 ve 3 maddelerindeki
sapmalarn toplamn geemez.
ift veya daha ok devreli elik kafes direklerin temel alt kuak kegenleri
(baklava) arasnda 12 mmden fazla boyda boyut fark olamaz.
Direin drt ayann temel iinde kalan ksmnn en altna ankraj pabular
(65x65x7 lik kebent) ikier adet cvata ile tutturulmu olmaldr.

2.7.3. Orta Gerilim Direklerini Dikme

2.7.3.1. Beton Direkleri Dikme

Resim 2.8: Santrifj direk (SBA) ve beton trafo direi

Resim 2.9: Santrifj direk (SBA) , vibre direk temeli ve dikilmesi

48

Dikme ilem sras

Projeye uygun olarak direin dikilecei yeri belirlenir.

Temeller kontrol edilerek arazi zeminine gre uygun kalp pay da braklarak
kaz yaplr.
Temel betonunun priz alp almadna baklmal, (ez az 7 gn) daha nce tel
ekilmemelidir.
Direk montaj kesinlikle vinle yaplmaldr. Topraklama eridi beton iinde
kalmaldr.
Direk kaldrlrken direk yzeyleri zedelenmemeli, mutlaka kendir sapan
kullanlmaldr. Tama aparat bulunmaldr.
Dnklk ve akl ayar yapldktan sonra drt taraf tahta takozlar aklarak
sabitlenmeli ve beton dklmelidir.
Durdurucu ve ke durdurucu direklerde tek yanl tel ekimi, gerekli tedbirler
alndktan sonra yaplmaldr (lente gibi).
Nihayet pozisyonunda dikilecek ift direklerde, tepedeki iki direk arasndaki
mesafe 20 cm aortay pozisyonunda dikilecek ift direklerde ise 10 cm
alnacaktr.
Direin temele girdii yer direkler arasndaki boluk 90 cmyi gemeyecektir.
Muflar arasndaki en byk aklk 3 myi gemeyecektir.

Dikmede dikkat edilecek hususlar

Direk profildeki yerinden aliimanda ( Dzlk ) olmak artyla ileri veya geri
iki metreden fazla kayamaz.
Direin taban merkez kaznn, aliimana ( dzlk ) dik istikametteki kakl
en fazla 0,10 m yi geemez.
Direk ekseninin, deye nazaran sapmas (eksenin eimi)direk toprak st
boyunun 5/1000i geemez.
Direk tepesinin alimana dik istikametteki kakl 2. ve 3. maddelerdeki
sapmalarn toplamn geemez.
Up-lift durumuna girmi direklerde kontrpua ( kar arlk ) kullanmak
yasaktr.
Betonu dklm direkler deitirilecek, beton ile svanmayacaktr.
malat, nakliye ve tel ekimi esnasnda erilen direkler teknik bir saknca
yaratmyorsa yerinde kalacak, % 5i geiyorsa direk deitirilecektir.

49

2.7.3.2. Demir Direkleri Dikme

Resim 2.10: Demir-galvaniz direk montaji

Dikme ilem sras

Temel betonu kontrol edilecek, priz alp almadna baklacaktr.

Projeye uygun olarak direin dikilecei yer belirlenecektir. Direk malzemesi
temel betonunun yaknna indirilecektir. Yuvarlak galvaniz boru direk ise
kesinlikle vin ile direk indirilecektir.
Etrafta al, aa ve dier bitkilerden temizlenecek, akl ve terazi yardm ile
diklik kontrol yaplacaktr.
Boru direkler dikilirken vinle beraber kendir sapan kullanlacaktr. Tama
aparat bulunacaktr.
Cvatal galvaniz direklerin vidalar montaj bittikten sonra direk akle
alndktan sonra sklacak, cvata ve somunlar zmbalanacaktr.
Uygun ekipman ile direin traversleri, branman alar ve aliiman ( dzlk )
gz nne alnarak direk dikilecektir.
Toprak ve direk arasn artnamede belirtilen dolgu malzemesi (beton) ile toprak
yzeyinden 15-20 cm aasna kadar doldurarak skmas salanacaktr.
zerine yamurluk betonu dklecektir.
Topraklama ve iaret levhalar uygun ykseklie monte edilecektir.
Topraklama kontrol yaplacaktr.

50

Dikmede dikkat edilecek hususlar

Direk profildeki yerinden, alimanda ( dzlk ) olmak artyla ileri veya geri 2
mden fazla kayamaz.
Direk taban merkez kaznn alimana dik istikametteki kakl en fazla 0,10
m yi geemez.
Direk ekseninin deye nazaran sapmas (eksenin eimi) % 5i geemez.
Direk tepesinin alimana dik istikametteki kakl 2 ve 3. maddelerdeki
sapmalarn toplamn geemez.
ift veya daha ok devreli elik kafes direklerin temel alt kuak kegenleri
(baklava) arasnda 12 mmden fazla boyut fark olamaz.
Direk drt ayann temel iinde kalan ksmnn en altna, ankraj pabular
ikier cvata ile tutturulacaktr.
Direk temelinin st, direin ortas merkez kabul edilerek yanlara eik olarak
betonlanacak, (yamurlama iin) st beton dozu 500 doz olacaktr.
Direkler topraklanacaktr.

Resim 2.11: OG aa direklerin dikilmesi

2.8. Topraklama lem Sras

eitli arzalar veya yldrm gibi nedenlerle direin ar bir gerilime maruz
kalmas hlinde direin kendisinde ve belirli bir mesafeye kadar evresinde
istenmeyen tehlikeli gerilimler oluur. Bu gerilim insanlar iin tehlike arzettii
gibi tesislere de zarar verebilir. Topraklama direnci ne kadar kkse bu
gerilimin deeri de o nispette klr. Bu yzden direklerin topraklama gei
direnlerinin 4 dan kk olmas istenir. Topraklama direnci zeminin
yapsna, scaklna, kazk veya levhann boyutlarna ve zeminin kuru ya da
nemli oluuna gre deiiklik gsterir.
Topraklama iin uygun kazk veya bakr levha seilecektir.
Topraklama iletkeni en az 70 mm kesitli galvaniz rgl elik tel olacaktr.
Diree uygun mesafede en fazla 20 m uzaklkta kazk ukuru olacaktr. Diren
4 u ok amayacaktr.
51

elik rgl tel yumuak zeminde en az 80 cm, sert zeminde 30 cmye kadar
denecek, zeri betonla rtlecektir.
Tele ek yaplmayacaktr. elik tel diree ve kaza (bakr levha) ok iyi
sklarak monte edilecektir.
Topraklama yapldktan sonra tekrar lm yaplacaktr.

Resim 2.12: Beton direk topraklamas

Topraklamada dikkat edilecek hususlar

Topraklama kazklar 30 kVa kadar 70 cm, 154 kV-380 kV ise 150 cm

derinlikten itibaren dikine olacaktr (Yatk olmayacaktr.).
Pasl ve gevek tutturulmu topraklama iletkenleri hatal olur.
Topraklama direnci yksek karsa topraklama direnci drecek maddeler
kullanlmaz.
Islak ve gevek zeminlerde topraklama kuru zemine aktarlr.

2.9. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii

2.9.1. Temellerin Boyutlandrlmas
Madde 56-a) Temellerin boyutlandrlmas
Direkler, devrilmeye kar gvenlik bakmndan 49uncu maddede belirtilen yklenme
varsaymlarndaki koullarn en arna gre hesaplanacaktr. Temel hesaplarnda mutlaka
direk tasarmna esas olan emniyet deerlerinin zerinde bir emniyet salanacaktr. Direk
temellerinin hesaplanmasnda eitli topraklar iin izelge-19'daki deerler kullanlacaktr.
Beton direkler daha nceden hazrlanan temellere dikilir. Beton direkler dikilirken ar
olduklarndan ok dikkat edilmelidir.
52

Aa direkler iin temeller, zeminden balayarak ykseklii 8 metreye kadar olan

direklerde derinlik 130 cm, 8 metreyi geen her bir metre iin bu uzunlua 10 cm
eklenecektir.

ekil 2.4: Aa direk temelleri

Aa direklerin temeline beton dklmez. Ta ve toprakla temel sktrlarak direk

dikilir. Eer temele beton dklr ise diree gelen tepe kuvvetlerinde direk, temel st
noktasndan krlabilir.

53

2.9.2. Direklerin Temel inde Kalan Blmnn Korunmas

Demir direklerde toprak iinde kalan metal blmlerin korozyon ve rmeye

kar korunmas iin gerekli nlemler alnacaktr. Beton temelli demir
direklerde beton iinde kalan paralarn korunmas iin nlem gerekmez.
Aa direklerin toprak iinde kalacak blm en az aadaki uzunluklarda
olacaktr. Zeminden balayarak ykseklii 8 m'ye kadar olan direklerde 130 cm,
8 m'yi geen her bir metre iin bu uzunlua 10 cm eklenecektir. Aa direkler
yerel koullarda dikkate alnarak epeevre talarla tutturulmaldr.

Zemin cinsi

Dolma toprak
doal olarak
Yapkan
olmayan toprak
ince ve orta
irilikte kum
ri kumlu, daneli
toprak(1-3 mm)
1/3' akl olan
akll kum
Yuvarlak akl
Keskin kenarl
balast
Yapkan
toprak, balk,
kil

1,5m
derinlikteki
zemin emniyet
gerilmesi
(kg/cm2)

Toprak
younluu
(kg/m3)

sel srtnme
as (Derece)

Toprak ev as
(Derece)

0,6

1600

32

30

1800

30

30

1900

34

28

1,6

1800

30

30

1900

30

30

1800

36

27

2000

25

32

Tablo 2.2: Direk temellerinin hesaplanmasnda kullanlacak zemin karakteristikleri

Aa direklerin temel iinde kalan blm ile toprak stndeki yaklak 30

cm'ye kadar olan blmnn, toprak iindeki sularn etkisi ile rmesini
nlemek iin gerekli nlemler alnacaktr. Bu nlemler direin yukarda anlan
blmlerinde en az direin st blmnn dayanklln salayacak nitelikte
olacaktr. Aa direkler dorudan doruya beton iine gmlemez.
Tablo 2.2'deki deerlerin geerli olabilmesi iin, temel ukurlarnn kusursuz
biimde doldurulduu ve sktrld varsaylmtr.
Temelde su karsa en elverisiz temel suyu dzeyi dikkate alnarak temelin
tama kuvvetinin zayflamas hesaba katlacaktr.
Temel hesaplarnda demirsiz betonun younluu en ok 2200 kg/m, demirli
betonun younluu ise 2400 kg/m alnacaktr.
54

2.9.3. Direk Lenteleri

Madde 55)

Lente halat olarak scak galvanizli, iinde lifli blm bulunmayan elik halatlar
kullanlacaktr.

elik lente halatnn kuramsal (teorik) kopma emniyeti 2,5'ten kk

olmamaldr. Ancak hesap sonucu ne olursa olsun lentenin zemin zerinde
bulunan blmnn kesiti 25 mmden, zemin iinde kalan blmnn kesiti ise
50 mmden az olmayacaktr. Zemine giren blm, ap en az 10 mm olan
yuvarlak demirden de olabilir.

Lente balant paralarnda etkin kopma ya da kayma yk, halatn maruz

kalaca maksimum ykn 2,25 katndan kk olamaz.

Lente halatlar tekrar gerilmeyi salayacak dzenlerle donatlacaktr. Bu

dzenler yerden ulalabilecek ykseklikte bulunacaktr.

Balant paralar zlmeye kar gvenlik altna alnmaldr.

Lenteler ancak zarar grmeyecekleri ve trafii gletirmeyecek yerlerde

kullanlr.

2.10. Topraklamalar Ynetmelii

Madde 57) Hava hatlarnn topraklamasnda Elektrik Tesislerinde Topraklamalar
Ynetmelii hkmleri uygulanr. Yksek gerilim havai hatlarnda direklerin tek tek
topraklanmas hlinde, sz konusu ynetmelikte belirtilen toprak gei direnci elde
edilemedii takdirde toprak gei direncinin bu deerde olmasn salayacak nlemler
alnmaldr.

55

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET

Aada bulunan uygulama faaliyetini yaptnzda, semi olduunuz uygun

yere ynetmelie gre direk ukuru ve temeli hazrlayp direi dikerek
topraklamasn yapnz.

lem Basamaklar
leklerine uygun olarak ekillerini iziniz

neriler

Yapm gerelerine gre direk

eitlerini bulunuz, inceleyiniz
ve lleri hakknda bilgi
edininiz.

Arazi ve gerilim deerine uygun direk ve temel

eidini belirleyiniz.
Gerekli kaz malzemelerini temin ediniz

Arazi zerine llendirmeyi yapnz.

Temeli uygun llerde kazarak hazrlaynz
56

gvenlii tedbirlerini alnz.

Kaz iin gerekli emniyet
tedbirlerini alnz seviyesi vb.)
inceleyiniz ve lleri hakknda
bilgi edininiz.
Arazi ve gerilim deerine uygun
direk ve temel eidini
belirleyiniz.
Gerekli kaz malzemelerini
temin ediniz

 Beton kalbn temele yerletirerek sabitleyiniz.

Temel harcn uygun zelliklerde hazrlayarak
yapnz
Harc kalba dknz
Beton kuruduktan sonra direin uygun ara
gerelerle temele yerletiriniz.
Direin denge lmlerine dikkat ederek
sabitleme ilemini yapnz
Topraklama ilemini normlara uygun olarak
yapnz .

57

Arazi zerine llendirmeyi

yapnz.
Temel harcn hazrlarken harcn
kvamna dikkat ediniz
Kalplarn oynamamasna dikkat
ediniz
Vin kullanrken beton
direklerde kendir sapan
bulundurunuz. Direi ok fazla
esnetmeyiniz.
Direk diklik kontrol iin akl
ve su terazisi kullanmay
reniniz.
Topraklama iin uygun tel- erit,
levha veya kazk seimi yapnz

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz.

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.

Deerlendirme ltleri
Kaz iin gerekli emniyet tedbirlerini aldnz m?
ukur amak iin gerekli malzemeyi tespit ettiniz mi?
Arazi zerinde llendirmeyi yaptnz m?
Araziye ve diree uygun direk temeli belirlediniz mi?
Direk ukurunu belirtilen llerde kazdnz m?
Direk ukuruna kalp hazrladnz m?
Hazrlanan kalb ukura yerletirdiniz mi?
Direk temeli iin uygun betonu hazrladnz m?
Beton harcn, kalbn iine dktnz m?
Betonun donmas iin gerekli sreyi beklediniz mi?
Kalb, donma sresi sonunda sktnz m?
Uygun aparat ve vinle direi diktiniz mi?
Direin diklik kontroln yaptnz m?
Dikilen direi betonla sktrp sabitlendiniz mi?
Direin topraklama balantsn ve lmn yaptnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz, renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

58

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1.

Ka eit direk temeli vardr?

A)
2
B)
3
C)
4
D)
5

2.

Temel har betonunun dozaj en az ne kadar olmaldr?

A)
200 doz
B)
250 doz
C)
300 doz
D)
400 doz

3.

Beton direkler aadakilerden hangisi ile dikilmelidir?

A)
Halatla
B)
Zincirle
C)
Vinle
D)
Hepsi

4.

Direk dikildikten sonra yaplan en son i aadakilerden hangisidir?

A)
Diklik kontrol
B)
Salamlk kontrol
C)
Derinlik kontrol
D)
Topraklama

5.

Topraklama levhas ya da kaz diree en ok ka metre uzaklkta olmaldr?

A)
20m
B)
30 m
C)
40 m
D)
50 m

6.

Direk dikerken alimandan (dzlk) en fazla ka metre ileri veya geri kayabilir?
A)
1m
B)
2m
C)
3m
D)
4m

7.

Direk dikerken direk ekseninin deye nazaran sapmas en fazla yzde ka olmaldr?
A)
%2
B)
%3
C)
%5
D)
%6

59

8.

Topraklama yaplrken topraklama teli yumuak zeminde en az ka santimetre (cm)

derinde olmaldr?
A)
30 cm
B)
50 cm
C)
60 cm
D)
80 cm

9.

Topraklama diren deeri en fazla ka ohm () olmaldr?

A)
10
B)
20
C)
50
D)
100

10.

Beton direkler ka metre ara ile imal edilmektedir?

A)
1m
B)
2m
C)
3m
D)
4m

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

60

RENME FAALYET-3
RENME FAALYET-3
AMA
Bu renme faaliyetinde yerlerine dikilen direklerin travers ve konsol montajn
sresinde ve standartlara uygun olarak hatasz yapabileceksiniz.

ARATIRMA

Traverslerin eitlerini, zelliklerini ve montajnn nasl yapldn aratrnz.

Konsol eitlerini ve konsol tutturma gerelerini aratrnz.

Aratrma ilemlerini elektrik mhendisler odas, nternet, TEDA, TEA

kaynaklarndan alt sahalarndaki TEA antiye ekiplerinden ve yksek gerilim ii yapan
piyasadaki mhendislik firmalarndan renebilirsiniz.

3. TRAVERS VE KONSOLLAR
3.1. Traversler
3.1.1. Travers Tanm
Enerji nakil hatlarndaki iletkenlerin demir veya beton direkler zerinde emniyetli
geiini ve tanmasn salar. zolatrlerin de direklere tutturulabilmesi traversler aracl
ile salanr. Traversler iki tarafl olup direklerde kullanlacak travers says ve ekilleri
kullanlacak iletken saysna, gerilme kuvvetine, arlklarna, izolatr ve direk tipine bal
olarak deiir.
Travers seiminde baz unsurlarn gz nnde bulundurulmas gerekir. Bu hususlar:

letken says

letkenin gerilme kuvveti ve arl

zolatr ve direk tipi

letme gerilimi

Tesisin kurulu yeridir.

Traverslerin says iletkenlerin tertibindeki durumuna ve direin tayc, ke,
durdurucu, nihayet, branman veya tevzi direi oluuna gre deiir. elik kafes direklerde
olduu gibi beton direklerde de hava hatlarnn izolatre balanmas ve izolatrlerin de
direklere tespit edilmesi iin beton traversler kullanlr. Bir beton direkte kullanlacak travers
says, tekil edilen hattn iletken tertibine ve direin tipine baldr.

61

3.1.2. Travers eitleri ve zellikleri

Traversler genel olarak iki ekilde yaplr. Bunlar beton ve demir traverslerdir. Beton
traversler vibre beton (VBA), demir traversler ise putrel demirden yaplmaktadr. Travers
eitleri ise tayc, durdurucu ve nihayet traversleridir (6,5U profilden yaplmaktadr) . t-65,
t-75, t-80 gibi isimler almaktadr.

ekil 3.1: Beton ve demir direk traversleri

3.1.2.1. Demir Direk Traversleri

AG-OG ve YG traversleri olmak zere deiik tipte olanlar vardr.
AG traversleri 60 cm boyunda (6,5U veya 50505) profillerinden yaplan tayc
demir traversler 130kadar olan kelerde 130den kk kelerde ise 80 cm boyunda (6,5U
veya 50505) demir traversler kullanlmaktadr.
Durdurucu demir traversler 130ye kadar olan kelerde 60 cm boyunda ve 26,5U
profilinden ya da 2(60606)lk profilden 130den kk alarda ise 80 cm boyunda
26,5U ya da 2(60606)lk demir traversler vardr.
3.1.2.2. Beton Direk Traversleri
AG ve OGde kullanlan vibre beton traversler hazrlanan demir iskeletin kalplar
iine konmas ve zerine dklen beton harcn vibrasyon suretiyle kalbn her tarafna
homojen olarak dalmas ile elde edilir. Standart travers boylar 2,00 m, 2,20 m, 2,40 m
eklinde yirmier cm artarak elde edilir. Traversin diree monte edildii yerdeki direk
geniliine gre eitli D aplarnda kalplar yaplmtr.

62

Resim 3.1: Direklerde beton traversler

Resim 3.2: Direklerde demir ve aa traversler

OG traversleri ise 180-130arasnda tayc tip olup 6,5U profilinden 13090arasnda durdurucu tip olup 2x6,5U profilinden yaplmaktadr.
YG ise eitli tip ve boyda yaplmaktadr. 2 mden balayan boylar direk boyuna ve
tanan enerjinin kV cinsinden byklne gre deimektedir.

3.1.3. Travers Tutturma Gereleri

Traversi diree monte ederken kullanlacak malzemeler unlardr:

Gergi takm

Topraklama somunu, saplama cvatalar, anahtarlar

Travers kelepesi, beton travers iin takoz

akl ve su terazisi

63

3.1.4. Travers Tutturma Montaj

3.1.4.1. Travers Montaj lem Sras

Direk dikilmeden travers montajlar yaplacaktr.

Projede belirtilen aralklarda montaj yaplacak ve sonra dondurulacaktr.
Travers i yzeyleri (beton ise) przlendirilecektir.
Dondurma ilemi en son yaplacaktr (betonlama). zerleri daha sonra amurla
kaplanacaktr.
Betonu dklm veya atlam traversler deitirilecek, beton ile
svanmayacaktr.

3.1.4.2. Travers Montajnda Dikkat Edilecek Hususlar

Travers montaj direk dikilmeden nce yaplmaldr.

Betonlama ii akamst yaplmaldr. Taze betonlarn st amurla
kaplanmaldr.
Direk tepesine konsolun monte edilmesi hlinde asimetrik arlk nedeniyle
esnemenin nne gemek iin konsol ucu bir miktar kaldrlmaldr.
Direk ile travers arasndaki topraklama direk montajndan nce yaplmaldr.
Betonu dklm ve atlam traversler deitirilmelidir.

3.2. Konsollar
Elektrik enerjisinin iletim ve datm hava hatlarnda kullanlan demir ve beton
direklerde izolatrleri tespit etmek iin konsollar kullanlr. Konsollar tayc, durdurucu,
nihayet direkleri iin ayr ekil ve yapda olur. Betondan ve demirden yaplabilir.

3.2.1. Tanm
Konsollar ayn traversler gibi iletkenleri tamaya yarayan ve izolatrleri direklere
tutturmaya yarayan tek tarafl tama parasdr. Demir ve betondan olmak zere iki farkl
malzemeden yaplr. Konsol elemanlarna yatay Z ve G kuvvetlerinden ve dikey Y
kuvvetlerinden yk gelir. Z kuvveti hat ynnde diree gelen kuvvet olup iletkenin gerilmesi
ile oluan cer kuvveti etkisidir. Konsollar ve direkler hava hatt iletkeninin herhangi bir
sebeple kopmas varsaymna gre yaplr. G kuvveti hat istikametine dik olarak gelen
kuvvet olup daha ok rzgr kuvvetinin oluur. Y kuvveti direkten ve dolaysyla konsoldan
aaya doru iletkenin kendisi ve zerinde oluabilecek buz yk arlnn etkisiyle
oluabilecek kuvvettir.
Konsollar yaplrken bu kuvvetin etkisi dikkate alnmaldr. Konsollarn yaps veya
says iletkenlerin tertip edili ekline, direin tayc, durdurucu, kede durdurucu, nihayet,
branman veya tevzi direi oluuna gre deiir.

64

Beton direklerde maksimum direkler aras akla gre boyuna, arlna, yatay ve
dikey kuvvetlere gre eitli tipte konsollar kullanlr. ekil 3.2te deiik tipteki konsollar
grlmektedir.

ekil 3.2: Beton konsollar

3.2.2. eitleri
Konsollarn da farkl tipi mevcuttur. Bunlar tayc, nihayet ve ke konsollardr.
Tayc tiplerinin boyu 80 cm, as 122dir. Nihayet konsolunun boyu 100 cm ve as
122dir. Ke konsolunun boyu 110 cm, as 85tir.

Resim 3.3: Beton ve demir konsollar

65

3.2.3. Konsol Tutturma Gereleri

Gergi takm
Topraklama somunu, saplama cvatalar, anahtarlar
Konsol kelepesi, beton konsol iin takoz
akl ve su terazisi

3.2.4. Konsol Montaj

3.2.4.1. Montaj lem Sras

Direk dikilmeden konsol montajlar yaplacaktr.

Projede belirtilen aralklarda montaj yaplacak ve sonra dondurulacaktr.
Konsol i yzeyleri (beton ise) przlendirilecektir.
Dondurma ilemi en son yaplacaktr (betonlama). zerleri daha sonra amurla
kaplanacaktr.
Betonu dklm veya atlam konsollar deitirilecek beton ile
svanmayacaktr.

1. BUZ YK BLGES
a
Travers
Travers
ag Paya.
kV max
arl
tipi
(m) Tipi
(m)
(kg)
15 142 6665
6,5 U-200 35 120 6572 40L
21
15 158 5924
6,5 U-220 35 137 5832 40L
22
15 175 4399
6,5 U-240 35 153 4307 40L
24
15 192 3958
6,5 U-260 35 170 3866 40L
26
15 209 3583
6,5 U-280 35 187 3490 40L
27
15 225 3259
6,5 U-300 35 204 3166 40L
29
15 236 2977
6,5 U-320 35 220 2884 40L
30
15 244 2729
6,5 U-340 35 232 2637 40L
32
15 251 1127
6,5 U-360 35 241 1084 40L
35
15 259 1006
6,5 U-380 35 249 913 40L
37
15 266 897
6,5 U-400 35 257 805 40L
38

2. BUZ YK BLGES
a
Travers
ag Paya.
kV max
tipi
(m)
Tipi
(m)
15 111 1120
6,5 U-200 35 94 1105 40L
15 124 996
6,5 U-220 35 107 900
40L
15 137 739
6,5 U-240 35 120 724
40L
15 150 665
6,5 U-260 35 133 650
40L
15 163 602
6,5 U-280 35 146 586
40L
15 169 548
6,5 U-300 35 159 532
40L
15 175 500
6,5 U-320 35 165 485
40L
15 181 458
6,5 U-340 35 173 443
40L
15 187 740
6,5 U-360 35 179 724
50L
15 192 690
6,5 U-380 35 185 674
50L
15 198 645
6,5 U-400 35 191 629
50L

Tablo 3.1: Buz yk blgelerine gre travers seimi (1. ve 2. blge)

66

Travers
arl
(kg)
21
22
24
26
27
29
30
32
40
42
43

3.2.4.2. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar

Travers
tipi

6,5 U-200
6,5 U-220
6,5 U-240
6,5 U-260
6,5 U-280
6,5 U-300
6,5 U-320
6,5 U-340
6,5 U-360
6,5 U-380
6,5 U-400

Konsol montaj direk dikilmeden nce yaplmaldr.

Betonlama ii akamst yaplmaldr. Taze betonlarn st amurla
kaplanmaldr.
Direk tepesine konsolun monte edilmesi hlinde asimetrik arlk nedeniyle
esnemenin nne gemek iin konsol ucu bir miktar kaldrlmaldr.
Direk ile konsol arasndaki topraklama direk montajndan nce yaplmaldr.
Betonu dklm ve atlam konsollar deitirilmelidir.
3. BUZ YK BLGES
a
Ag Paya.
kV max
(m)
Tipi
(m)
15
93
791
35
79
780
40L
15 104 703
35
90
692
40L
15 115 522
35 101 511
40L
15 126 470
35 112 459
40L
15 131 429
35 123 414
40L
15 136 387
35 130 376
40L
15 141 353
35 135 342
40L
15 146 324
35 140 313
40L
15 151 523
35 145 512
50L
15 155 478
35 150 476
50L
15 160 456
35 154 445
50L

4. BUZ YK BLGES
Travers
arl
(kg)

Travers
tipi

21

6,5 U-200

22

6,5 U-220

24

6,5 U-240

26

6,5 U-260

27

6,5 U-280

29

6,5 U-300

30

6,5 U-320

32

6,5 U-340

40

6,5 U-340

42

6,5 U-360

43

6,5 U-380

kV

a
max,(m)

ag
(m)

15
35
15
35
15
35
15
35
15
35
15
35
15
35
15
35
15
35
15
35
15
35

74
62
82
71
91
80
97
88
102
96
106
100
109
104
113
108
113
108
117
112
120
116

498
491
443
436
329
322
296
289
268
261
243
236
222
215
204
297
308
301
329
322
307
300

Paya.
Tipi

Travers
arl
(kg)

40L

21

40L

22

40L

24

40L

26

40L

27

40L

29

40L

30

40L

32

50L

44

50L

40

50L

42

Tablo 3.2: Buz yk blgelerine gre travers seimi (3. ve 4. blge)

3.3. Travers ve Konsol Topraklamas

Travers ve konsollar montaj srasnda direin st ucundaki topraklama somununa
atlama iletkeni ile monte edilir. Direin iindeki topraklama eridi alt ucundaki topraklama
somunu ile balanarak irtibatlandrlm olur. Direk dikildikten sonra topraklama somunu,
topraklama iletkeni ile topraklama levhasna veya kazna balanarak topraklama yaplm
olur.
67

3.4 Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii

Madde 44- Hava hatlarnda iletkenler arasnda alnmas gerekli en kk uzaklklar
aadaki gibi hesaplanacaktr:
-Malzeme, kesit, salg ve anma gerilimleri ayn olan, ayn ya da farkl yatay yzeylerde
bulunan iletkenler arasndaki en kk (D) uzakl aadaki formle gre hesaplanacaktr.
D= k. (Fmak + 1)ss1/2 + (U/150)
Burada;
D: Direk zerinde iletkenler arasndaki uzaklk (m)
k: Bir katsay olup bu katsay alak gerilimde 0,35 yksek gerilimde 0,50 alnacaktr.
Fmak: Hesaplanan direin en byk aklna ilikin en byk salg (m)
l: Tayc zincir izolatrn uzunluu (m) (Mesnet izolatrnde 1=0 alnacaktr.)
U: Hattn fazlar aras anma gerilimi (kV)
-Bir direk zerinde birden fazla sistem bulunursa ve bunlarda malzeme, kesit, salg ve anma
gerilimleri farkl ise bu iletkenler arasnda alnacak en kk "D" uzakl, her devrenin
kendi salg ve gerilimlerinin madde 44-a/1'de verilen formlde yerine konmas ile bulunacak
deerlerden en byne eit olacaktr.
-Konsol ve travers boylar ile bunlar arasndaki uzaklklar madde 44-a/1 ya da a/2'deki gibi
hesaplanmakla birlikte ayrca aada belirtildii gibi izilecek iletken salnm
diyagramlarna gre gerilim altndaki iletkenler arasndaki uzakln (U/150) mden daha az
olmad dorulanacaktr. Bu uzaklk 0,20 m'den az olamaz.
Bu salnm diyagramlar, +5C ve %70 rzgr yk ile blgenin en byk scaklnda ve
%42 rzgr yknde izilecektir.
letken salnm kontrolnde en byk sapma as (alfa), 50'ye kadar (alfa)/4, 50-6230'a
kadar 1230 sabit ve 6230'dan byk sapma alarnda ise iletken salnmlar arasnda
(alfa)/5'e kadar bir asal kayma varsaylarak gerekli dorulamalar yaplacaktr.
Bu madde yalnzca yksek gerilimli byk aralkl hatlara uygulanr.
-Yukarda hesaplanan konsol ve travers boylar ile bunlar arasndaki uzaklklar ayrca
kamlanma kontrol yaplarak dorulanacaktr.
Bir direkte birbirinin stnde bulunan iletkenlerden, alttaki iletkenin zerindeki buz yknn
birdenbire dmesinden sonra alttaki iletkenin dey dzlemde bir srama yapaca
68

varsaylarak sramadan sonra stteki buzlu iletkene uzakl (U/150) mden az

olmayacaktr. Bu uzaklk 0,20 m'den az olamaz.
Bu madde yalnzca yksek gerilimli byk aralkl hatlara uygulanr.
-Ayn direk zerinde bulunan yksek ve alak gerilimli iletkenlerin balant noktalar
arasndaki dey uzaklk en az 1,5 m olacaktr.
-Alak gerilimli kk aralkl hatlarda iletkenler arasndaki uzaklk 0,40 mden az
olmayacaktr.
Bu uzaklklar aadaki durumlarda kltlebilir:
- Gerilimleri birbirine eit olan ayn faz iletkenlerinde,
- letkenlerin birbirine dememesi iin gerekli gvenlik nlemleri alnm olan hatlarda,
-Hat iletkenleriyle topraklanm metal blmler arasndaki uzaklk en az (U/150 + 0,05) m
olacaktr. Bu uzaklk yksek gerilimli hava hatlarnda 0,20 mden, alak gerilimli hava
hatlarnda da 0,05 mden az olamaz.
U: Fazlar aras anma gerilimidir (kV).
-Toprak iletkeni ile faz iletkenleri arasndaki uzaklk, toprak iletkeninin faz iletkenlerini
yldrma kar maksimum 300 lik a altnda koruyabilecei biimde hesaplanacaktr.
-letkenlerin 46nc maddeye gre hesaplanan en byk salgl durumda zerinden getikleri
yer ve cisimlere olan en kk dey uzaklklar verilmitir.
-Hava hatt iletkenleri ile yanndan getikleri yaplarn en kntl blmleri arasnda, en
byk salnm konumunda en az Tablo 3.3te verilen yatay uzaklk bulunmaldr.

Hattn izin verilen en yksek srekli iletme gerilimi (kV)

0-1
(1 dhil)
1-36
(36 dhil)
36-72,5
(72,5 dhil)
72,5-170
(170 dhil)
170-420
(420 dhil)

Yatay uzaklk (m)

1
2
3
4
5

Tablo 3.3: Hava hatt iletkenlerinin en byk salnml durumda yaplara olan en kk yatay
uzaklklar

-Yksek gerilim hatlar, hatlara rastgele dokunmay nleyecek nlemler alnmak koulu ile
elektrik iletme yaplarna tespit edilebilir.

69

-Yaplarn yanndan geen ya da tespit edilmi bulunan alak gerilim hatlar herhangi bir
aygt kullanmakszn rastgele dokunulmayacak biimde tesis edilmelidir.
-letken ekimini ve hat gvenliini bozan btn aalar budanmal ya da kesilmelidir.
Meyve aalarnn kesiminden olabildiince kanlmaldr.

3.5. Topraklamalar Ynetmelii

Madde 57) Hava hatlarnn topraklamasnda Elektrik Tesislerinde Topraklamalar
Ynetmelii hkmleri uygulanr.
Yksek gerilim havai hatlarnda direklerin tek tek topraklanmas hlinde, sz konusu
ynetmelikte belirtilen toprak gei direnci elde edilemedii takdirde toprak gei direncinin
bu deerde olmasn salayacak nlemler alnmaldr.

Resim 3.4: Havai hat ve direklerde oluabilecek olumsuz durumlar

70

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Aada bulunan uygulama faaliyetini yaptnzda, semi olduunuz uygun yere
ynetmelie gre direi dikmeden nce konsol ve travers montajn topraklamas ile birlikte
standartlara uygun bir ekilde yapnz.
lem Basamaklar

neriler

Yapm gerelerine gre direk

eitlerini bulunuz, inceleyiniz
ve lleri hakknda bilgi
edininiz.

Kullanlan diree uygun travers seiniz.

Kullanlan diree uygun konsol seiniz
Traversi diree tutturunuz

Travers ve konsol topraklamasn yapnz.

71

Gerekli gvenlii tedbirlerini

alnz.
Direk dikilmeden uygun travers
ve konsol seilip seilmediine
baknz.
Direk dikilmeden travers ve
konsolun montajna dikkat
ediniz
Diree montaj yaplan travers
ve konsolun topraklamasnn
yaplp yaplmadn kontrol
ediniz.

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz.
1.
2.
3.
4.
5.

Deerlendirme ltleri
Kullanlan diree uygun travers setiniz mi?
Kullanlan diree uygun konsol setiniz mi?
Traversi diree tutturdunuz mu?
Konsolu diree tutturdunuz mu?
Travers ve konsol topraklamasn yaptnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz, renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

72

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen
bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.

1.

( ) Enerji nakil hatlarndaki iletkenleri aa, demir ve beton direkler zerinden

emniyetli geiini ve tanmasn salayan iki tarafl tama parasna travers denir.

2.

( ) Traversler yapldklar malzemeye gre eittir.

3.

( ) Traversler AG-OG ve YG olmak zere farkl tipte yaplr.

4.

( ) AG traversleri 60cm boyunda 8,5U profil demirinden yaplr.

5.

( ) OG traversleri 180-130 arasnda tayc tip 8,5U profilinden 130-90 arasnda

durdurucu tip olup 2x8,5U profilinden yaplmaktadr.

6.

( ) Konsollar ayn traversler gibi iki tarafl enerji nakil hatlarn tamaya yarayan
direk paralardr.

7.

( ) Konsollar demir ve beton olmak zere iki farkl malzemeden yaplr.

8.

( ) Konsollar tayc, nihayet ve ke konsolu olmak zere eittir.

9.

( ) Ke konsolunun boyu 110 cm ve as 85tir.

10.

( ) Travers ve konsolun topraklamas direin st ucundaki topraklama vidasna

yaplr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

73

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Bu modl kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi
kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri
1. Yapm gerelerine gre direk eitlerinin seimini yapabildiniz mi?
2. Kullanm yerlerine gre direklerin seimini yapabildiniz mi?
3. Araziye ve diree uygun direk temeli belirleyebildiniz mi?
4. Direk ukuruna kalp hazrlayabildiniz mi?
5. Direk temelini uygun olarak betonlayabildiniz mi?
6. Uygun aparat ve vinle direi dikebildiniz mi?
7. Direin topraklama balantsn ve lmn yapabildiniz mi?
8. Kullanlan diree uygun travers veya konsol seebildiniz mi?
9. Travers veya konsolu diree tutturabildiniz mi?
10.Travers ve konsol topraklamasn yapabildiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetlerini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

74

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RETM FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

A
C
B
C
D
D
A
D
C
B
A
D

RENME FAALYET2NN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

A
B
C
D
A
B
C
D
B
A

RENME FAALYET3N CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

Doru
Yanl
Doru
Doru
Doru
Yanl
Doru
Doru
Doru
Doru

75

KAYNAKA
KAYNAKA

ALTIN Mahir, Mehmet Kzlgedik, Mustafa stnel, Elektrifikasyon Temel

Ders Kitab, MEB, Ankara, 2001.

TEK, Datm ebekeleri, Proje Dairesi Bakanl, Ankara, 1984.

YUNUSOLU Atilla, Yksek Gerilim Enerji Nakil Hatlar Proje Ve Enerji

Nakil Hatlar zel lleri.

Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii, Ankara, 2000.

Elektrik Tesisleri Topraklamalar Ynetmelii, Ankara, 2003.

76