YaarKemal

Atlar

ADAM YA YINLARI.

()
Anadolu Yaynclk A..
Adam Yaynlar'nda B irinci Basm: Ekim 1996
Kapak Tasanm: Tlay Ulukl
Kapak Fotoraf: Ara ller
96.34.Y.OOI6.583
ISBN 975-418-377-5

Yazma Adresi: Adam Yaynlan, Kkparmakkap Sok. No. 17 Beyolu 80060 Istanbul
Tel: (0-212) 293 41 05 (3 hat) Faks: (0-212) 293 41 08

Yaar Kemal

Atlar
Resimler : Abidin Dino

<
-

AGITLARN KNC BASKISI N BRKA SZ

Atlar 939- 942 yllar arasnda derlerneye baladm. Dodu

um ky olan Hemite kynde (imdiki ad Gkedam) llere at
yaklrd. Bu gelenek ocukluumdan bu yana srp geliyordu. Bir de
Toroslarn ardndan ukurovaya Avarlar iniyorlar, yazn pamukta,
eltikte, oraklkta alyorlar, kn da klyor, kk skyor, ift s
ryorlar, ark kazyorlard. Bu Avarlarda da at gelenei olduu gibi
sryordu. Onlarn atlarn da bizim ovann kzlar, a.kiar reni
yorlard . Toroslarda, Mara.n Andrn ilesinin Gkahmetli kynde
iki kzkarde yayordu. Bunlardan birisinin ad Hasibe Hatun, teki
nin ad Telli Hatundu. Hasibe Harun Kadirliden Mustafa Aa ile ev
lenmi, ovaya inmi, T elli Hamnsa kynde kalmt. Bu iki kz kar
dein ailesi Toroslarn soylularndand. Dalarda, ovada atlkta
byk nleri vard. Onlar hangi lye at yakmaya gitmilerse o l
salndakinden de ok deer kazanyor, saygnla.yordu. Onlarn
atlar dillerden dillere de dola.rd. Ben ilk at derlemelerini Hemi
te kynde yaptm. lk ad Medine M ustafann kars Kara Zeynep
ten aldm. Sonra Hasibe Hatuna gittim. O bir a.kt da. Ondan da
hem kendi, hem de bakalarnn atlarn yazdm. Toroslara Telli
Hatuna gittim, kendi a tl arn, Avar atlarn derledim. Sonra To
roslar dolamaya baladm. Yaya, elimde kiraz aacndan bir denek
ky ky dolayor, nce kyllere Osmaniyenin Gebeli kynden
M urtazadan, Kk Memetten, Kazmacal Gdmen Ahmetten
rendiim Krolu hikayesini anlatyor, kyllerle yakn ilikiler kuru
yor, ondan sonra da kadnlardan atlar derliyordum. Bu sralarda da
iirler yazyor, yaynlyordum. 940 ylnda Arif Di no, Abidin Dinoy
la tantm. Atlar, deriediim birka tekerlerneyi Abidin Dinoya
verdim. Abidin Dino atlara, tekerlernelere hayran kald. Atlarn
yaymlanmas iin ok ura.t. O zamanlar Ferit Celal Gven Halkev9

leri Genel Bakan ve Adana Milletvekiliydi. Abidin Dino bu atlar

Ferit Celal Gvene verdi. Ferit Celal Gven ilk at derleyenlerdendi.
Folklora, o an politikaclar yabanc deillerdi. Ya derlemeler yap
mlar, ya bir derlemeciye yardm etmilerdi. Topladm atlarn
kk bir ksmn Ferit Cemal Gven o gnlerin Adana Halkevi Ba
kan Basri Arsoya verdi. Kitap da 1943 yl gznde "Atlar I" diye
yaymland. Blgede o kadar ok at vard ki, her kadn o kadar ok
at biliyordu ki, ben de kadnlardan at derlemenin yolunu ylesine
ustalkla bulmutum ki, atlardan cilderle kitap yaynlayabilecektim.
imdiden elimde birka kitaplk at daha vard. Halkevi her yl bir
at kitab karmay tasarlamt. Ben de Halkevinden aldm o para
lada yeni folklor derlemeleri yapacaktm. Nedense birinci kitaptan
sonra o i suya dt.
Sonra 1946 ylnda ben Trk Dil Kurumuyla anlatm. Atlar,
tekerlerneleri onlara verdim. Kitap yapacaklard, onlar da yapmadlar.
1979 ylnda sveteydim, yurda ne zaman dneceim de belli de
ildi. Arkadam A1pay Kabacalya mektup yazp ondan Trk Dil Ku
rumundan atlarn, tekerlernelerin bir kopyasn almasn istedim.
A1pay Kabacal bu isteimi yerine getirdi ve atlar, tekerlerneler elime
geti. Araya bir roman ls girdi, atlarla bu yllarda uraama
dm. l bitince Atlara baladm, Alpayla yayma harladk. Teker
Iemeleri de, bakalarnn derledii, beendiim rnekleri de katarak
yaknda yaymlayacam. Bu arada epeyce zorluk ekerek atlar, te
kerlemeleri gn na kavuturan yazar arkadam Alpay Kabacalya
teekkr ederim.

10.6.1991, Basnky
Yaar Kemal

10

YAAR

BR UZUN YRYTR
SEVGi DOLU

KEMAL

dllerden pek holanmam. nsanolu yar at deil ki dllen

dirilsin. Hele sanat konusunda kim birinci, kim sonuncu, bunu kesti
rip atmak olanaksz gibi bir ey. yleyse neden bunca seviniyoFum

Yaar Kemal'e Paris'te verilen "Yln En yi Romaru" dlne? 1979

ylna girerken Mara albasus yreklere yeni kmt ve denilebilir
ki bize mutluluk verecek haberler dnyada pek km.
Nicedir "ekonomik ambargo"nun dier alanlara da sradn
sezmemek elde deildi ve bu yzdendir ki Yaar'n dl kazanmas,
haberin birdenbire Paris'te1paclak vermesi ile anki birbirini kovalayan
zincirleme tatszlk, dert, felaket dizi i kopmu, arkasndan olumlu bir
srenin balayabilecei duygusu ba gstermiti. Memleketimizi kimi
ierden, kimi dardat hor gstermek iin yarrken, bir sanat deeri
mizin Avrupa ve dnya apnda onaylanmas, millete paytalacak bir
baaryd, vncyd hepimizin.
dl sadece bir imge, ya da simge diyeceksiniz... Simgelerin, im
gelerin nemini sakn azmsamayn. Yaadmz 20. yzyln sonun-

ll

da imgeler, simgeler, top tfek, endstri kurulular, enerji kaynaklar

vb. kadar etkilemekte insanlar. eitli kavgalarda haberleme aralar
nn ilevi ylesine nem tayor ki, bu yoldan yaygnlam tek imge
nin, simgenin vurucu gc, saysal nitelii ile orantl olmayan bir g
tayabiliyor, arabuk yaylyor; siyasallayor akas.
Dnyann en saygn ve nl kitabevinin bakan Claude Galli
mard'la Fransz kitaplar, 3 1 Ocakta Paris'te, yzlerce gazeteci, yazar
ve aydn kiiler nnde Yaar Kemal'e "Yln En yi Roman" dl
n verirken - imdiden biliyorum- eim Gzin ve ben, az gidip uz
gidip, 37 yl ncesine dnerek bir arpa boyu yol gidip, birdenbire u
kurova'da bulacaz kendimizi . . .
Gzmzn nne, bir deri bir kemik, kyl delikanlnn biri
kacak. Ad Kemal Sadk Gceli. Hemite kynden gelmedir. Da
bayr dinlemez, kynden, da kylerinden, obalardan, ovalardan,
kasabalardan ikide birde kopup gelir Adana'ya, ker nmze, at
lar, trkler, destanlar serer buruuk sar lci.tlar stne yazlm.
Peki neden toplamtr bunlar? Anadolu haclarnn hep birlikte
ya,ktklar atlarn yazcln stlenmiti, bu zorunluluu duyuyor
du, esnek ve kararl yazs ile. O hzla koup geliyordu tabana kuwet,
sanki kaderi ile kaderimiz buna balymasna . . . nmze serdii
sz dizileri, ukurova kadnlarnn lm karsnda uyakl szleri, ba
rtlar, dvnmeleriydi. Sanki lenin, vurulann, ezileni n yitiklii,
sz kalplarna dklnce, yok olmaktan kurtuluyordu. Aac, otu, i
ei, bcei, kurdu kuu, rma, pnar, ylan, yan, seresi, kanal,
ceylan, camuzu, akal, orocuu, avrad, tutmas, yanamas, elisi,
parababas, krtopal, ifti bas, rgat, iisi yarcs ile byk dei
imierin iinde bulunan ukurova'nn avaz avaz atlarndan sorum
luydu bu ocuk. Bu sorumluluu paylamak iin Gceli, ilk azda
bizi semiti nedense, be kiiyi ilkin. Tartlacak bir yn yoktu
bunun, iimiz, gcmz, yorgunluumuz, uykumuz, kendi derdimiz
nolursa olsun, kn amurlarn, yazn tozlarn saarak delikanl
skn ediyor ve hemen orda, oturduumuz kmes misali barnak
odamzda ya da Trk Sz gazetesinin gmbr gmbr ileyen bask
makinesinin yamacnda, daha olmazsa ayakst sokakta bizi kstr
yor, tepkimizi merakla bekliyordu.
Her getirdii sz yuma akllara durgunluktu. Dehetli ac, deh12

etli gzel. Delikanl, kyl usul bzlp kyor, ya da bir duvara

srt veriyor ve izliyordu aknlmz, hnzr ve sevinli. Halkn yarat
t byl szler bizi duygulandrdka, sardka, coturduka deli
kanlnn sipsivri yznde, burgu burgu cin gibi baknda koskoca
man bir sevin beliriyor, bir kahkaba atyordu. Atlar toplamak,
lmle kavgaya turumak gibi bir eydi. Yitebilecek olanla, yitenle,
lmle, yok olmakla bir yarma.
Kurtarmak gerekti ukurova ve de Toros doasnn, insannn
sz servenini.
Sz szden tedir elbet, nemli olan szlerin yaant gc, kavga
gc, d gc. Geeli de sezinliyordu bunu besbelli ve bu yzden
kilometrelerce yryp, da bayr koup ne kurtarrsa kirdr kural n
ca, nce atlar, sonra da trkleri, komalar, destanlar, ukuro
va'nn tm uyakl uyaksz sz eitlerini, tekerlemelerini, kfrlerini
"avlyordu". Falklor derlernesi filan deildi bu i, hayat memat iiydi,
zbez maln kurtaryordu ukurova'nn, sorumluydu kua kurda
kar, aka deil. Biliyordu ki gn gelir, sigaya ekerler adam, "lan
hrpo, nerdeydin, neden yaznadn bizi?" Bylece sz avlyordu Toros
eteklerinde, Gavurda' nda, ormanlarda, bataklklarda, pirin tarlal.
rnda, nadaslarda, felhanlarda. Bunu yapabilmek iin Geeli yr
yordu tabana kuvvet, boyuna yryordu, toplad dizelerle yrmek
arasnda dorudan bir iliki vard. Bir szck on adm, bir adm kar
l, bir trnce kilometreler karl olabilirdi yerine gre.
Erenler bir tek sz duyma uruna az m yrderdi Horasan'a,
Kahire'ye dek, ya ukuroval Karacaolan az m yrmt, tm Y
rkler, Trkmenler ... Ovalardan yaylalara, yayialardan ovalarn in k,
az m "komalar", maniler dzmlerdi yol boyunca? Bizim edebiyat
dediimiz bir uzun yry. Geeli bu okulun rencisiydi. Ayaklar
ile uyaklar lyordu, tpk Bursa'daki tutsak air gibi. O air Uluda
dibinde, tutuklular evinde, darack bir odada "volta atyordu" iir n
betine tutulunca, ar gibi vzldayarak be adm atyor, duvara arpa
cak oluyor, derken haydi br duvara! .. iir retiyordu her gn, ksa
adml gitgellerle. Hzl gitgellerle "nsan Manzaralar"na giriiyordu
beriki 94 ylnda. I 5 yl boyunca voltalarn, mapusane yryleri
ni lecek olsak, u uca koysak voltalarn, kalbm hasarm ki birka
kez dnyay sarar ald yol . . .
13

Gceli, nam dier Yaar Kemal de az yrmyordu. Ona "Tr

kler Mfettii" adn takmtm. Bu sefer de ii aztt, kendi dzd
iirleri getirrnee balamt, taz gidi koup Kadirli'den. Osmani
ye'den, Seyhan'dan Ceyhan'dan kopup gelerek. .. Yeni eit bir ikt,
sazsz. ada airlerden haberi yoktu sanlmasn, ukurova'ya gel
memizden nce stanbul'da kardmz tm dergileri, dergicikleri
bulmu okumutu. Herkesi tanyordu. Dzyazya da merak vard
ama, kendini daha denememit bu yolda. tk iirlerinde, anmsad
m kadar ile, doa ar basyordu. Bunun byle olmas, ukuro
va'y, Toros'u bilenleri artmaz. Burda doann ezici bir basks var
dr insanolunun stnde. Karacaolan'n bunca doaya banm
dizeleri nerden fkryorlard?
yle bir doa ki, efsanelere gre lme bile are bulunurdu; Lok
man Hekim bu blge otlarndan faydalanp hastalar iyi etmiti, Lok
rn.n Hekim'den nce Dioskorides buralarda ayn ii yapm, lme
oyunlar oynamt.
Hem de, bitkiler nasl gr fkryorsa Toros eteklerinde,
ukur'da szckler de yledir, yle fkrr silme gzel. Biliyorum,
doa bir yana, tarihsel nedenleri var bu birikimin, insan selleri kelime
tonularn brakm ve bunlar Toros imbiklerinden szle szle en
ar Trkeyi meydana getirmi. Bir zamanlar akams clediim
"ardak ky Trkesi"nin nedeni bu. Benimsenmesinin nedeni bu.
rnein dil sevdals her Franszn daima syledii "en gzel Fransz
ca, Loire rma evresindedir" sz, hi de yadrganmaz Parislilerce ...
stanbul'da Sleymaniye Mahallesinde ya da Beykoz'da (Orhan
Veli'nin kynde) Trke az m gzel? Deil, ama, Trkmenlerden
gelme szck ve trnce kuruluu da yabana atlamaz. Hem stanbul
Trkesi dediimiz dil, I 4 53'ten sonra Fatih'in tm Anadolu blgele
rinden getirdii topluluklarn leheler kaynamasndan, bileiminden
meydana gelmedi mi?
Diyeceim u ki, yaman szgelerden geerek olumu bir dilden
faydalanyordu Gceli. yi bir taban...
Aylar geiyordu. Bata ka, de kalka szck avna devam ediyor
du kan ter iinde delikanl. Arada bir, az "harlk" edinmek iin urda
burda, pirin tarlalarnda ya da bierdverde, daha olmazsa mahkeme
kaplarnda "yazclk" ediyor, be on kuru kazanyor, so hzla tket14

tii ayakkablarn yeniliyordu. Bylece Adana'ya gelebiliyordu bir

sre. Kyl istidalar yazmak belki "iirsel" deildi, fakat dinlediklerini
yazya dkmek, kupkuru ve edebiyatsz yazmak reticiydi; ayak bas
yordu kuru geree, olaylara, kurallara, diren ve basklara. Gn ge
tike akl yatyordu dzyazya. Gerein iirine giriyor, eriiyordu.
iirden dzyazya geite, belki bir lde baka etkenler de vard.
Hemite'nin arka dalarnda rastlanan kimi iri heykellere benziyordu
Arif Dino ve bu bilge adam, Geeli'ye Don Kiot romann rnek al
masn dyordu, roman yazmasn istiyordu. Roman trnn ana
babasyd Arife gre Cervantes'in Don Kiot'u. Arifin yorumlar Lu
kacs'n yorumlarndan pek farkl deildi. Geeli'ye "Kederli Suratl
valye"nin a deiimi niteliini anlatyor, blm blm yorumlu
yordu. stanbul Edebiyat Fakltesi'ndeki asistanln yzst brakp
Adana'ya gelen Gzin Dino (yeni evlenmitik) Geeli'ye Stendhal,
Balzac, Flaubert'i bara ara okutuyor ya da anlatyordu zorla. Sev
nediinden deil o yazarlar, fakat ukurova'l delikanl o kadar do
luydu ki, Fransa'nn l 9. yzyl insan ilikileri onu sabrszlandryordu
biraz. Ama rnein Balzac babann sosyal bir durumu kskvrak yanst
mas, onu etkilemiyor deildi, ya da Stendhal'n kadnlar ...
Bana da sorular soruyordu hi durmadan, ben de aklmn erdii
kadar Gogol'dan, Babel'den, Gertrude Stein'dan, Tzara'dan sz edi
yordum rasgele. Bir de Sabahattin Ali vard ortada... arabuk fark
etmitim ki, Kemal Sadk'n beeni ve seenek gc szcklerin tesi
ne varyordu. Saat Kulesi taraflarnda kilim satan bir dklcinda en
gzel kilimi saniye yitirmeden gsteriyordu bana. Diyelim ki bu
kendi kyl alanyd, zbez kltr idi. Pelcila, ya yirmi otuz izgi
mi serdiim zaman nne, nasl da hemen en iyisini gsteriyordu hi
amadan! Picasso'nun, Matisse'in, Henry Moore'un renkli basklar
n grnce derhal sihirlerine kaplyor, gnlerce szn ediyordu.
Dikkat kesilip dinliyordu Eisenstein'in kamera ile yapt biim istif
lerini, ya da kurgu uyaklarn ... Bilgilik taslyordum, anlayacanz...
Bir de piyes yazmay denemi, Orta Anadolu dilini kullanmtm ilk
kez. ok sarmt onu bu metin ve yeni yaymladm bu kitapk. Bir
iki hafta sonra "Heyeti Vekile" karar ile toplatlnca, fkelenip ksp
gitmiti. Acayip bir yn vard : Kimse onun kadar sevgi dolu deildi
dnyaya kar, ama birdenbire de lesiye kserdi insana doaya, dns

yaya. ylesi gnlerde iine ken karart yzne vurur, acayip bir
renge brnr, bzlr, erilir kalr, ya da kaard bir sre. Daha tam
karar verememit sevgi ile fke arasnda. Kafas kznca tabanlar ar
yncaya, yarlncaya kadar kayordu rasgele, sonra da uzun, korkulu
dlere dalyordu 48 saat yumulup bir kenarda.
Gnn birinde tam hzla akld karmza, yartan sonra bir kou
at gibi titriyordu her taraf, ayakst "Bebek" hilciyesini okudu bize;
Arife Gzin'e ve de bana. Sylenecek fazla bir ey yoktu, "oldu",
dedik, "tamam", dedik, "arkasn getir", dedik yreimiz arparak.
Aslna bakarsanz ne malumdu arkasn getirebilecei? ylesine
gzel, yemyeil bir filiz yetiiyordu ki ukurova'da, ne malumdu
mandalarn ayaklar altnda ezilip yitmeyecei? O kadar zor, o kadar
zordu ki balad yoldan bir yerlere ulamas, kazaya uramadan, s
nfsal barajlarda eriyip gitmeden...
Bir de flinta gibi ac bir delikanl daha katlmt evremize,
Bursa Hapishanesi tomasndan geen Orhan Kemal. Bylece "Adana
Okulu" olutu, tamamlanm bulundu.
Bursa'dakinden haberler getiriyordu Orhan Kemali, taptaze yazl
m dizeler getirmiti ezberinde. Nazm Hikmet'in imgeleri ile, insan
lar ile, kalabalklar, bozkrlar, destanlar ile, kylleri ile ...
Nasl da dinliyordu Gceli, Nazm' :
"0, topraktan renip 1 kitapsz bilendir."
Yeni iirler geldike Bursa Cezaevi'nden, kyl delikanl kam
lanm bir at gibi tozutuyordu yollar Toros'un dibinde, trkler
ra ra. (Nazm'la kar karya gelinceye: dek, ne ok zaman geecek
ti daha... )
Bir sre sonra bamza gelenler, darmadan edilmemizin hilciyc:
si uzun srer, Geeli'nin karakoliara dmesi... Hayrola, neden ba
derdc: girdi (daha dorusu ayaklar) diyebilirsiniz belki... Ayrntlarn
nemi yok, baka trl olamazd sadece. Evet, iin kkeninde snfsal
bask yatyordu. "Ayaktakmndan bir kyl paras", kyller nam
na konuup yazmaya kalkyordu, falakalara, "ifte ay"l dosyalara
yeter de artar da bylesi bir k...
Neyse ki gnn birinde kapa stanbul'a atacakt tutuklar evin
den knca. Buday barnanna bir tane gibi karp stanbul'a, kala
balkta yitecek, hem de ne olur ne olmaz isim deitirc:cekti. Bir ara
16

"Gaz irketi"nde kontrol ilerinde alt, gaz saatlerini denediyordu

elde defter ve cep feneri. Kent dimdik ve kaskat idi ve delikanl basa
maklar krka bin bir yaant ile karlayordu aralanan her kapda.
Btn gn merdivenler kyor, iniyordu ve Balzac'n romanlarn an
syordu ya da Flaubert'i. Beyolu'nun beinci katlar Toros'a trman
maktan bile zordu, ayakkablar bir haftada eriyordu ... Derken Cum
huriyet'e girdi, Nadir Bey, Cevat Fehmi, Baba!i... Kebaplar,
zmirli'nin erbeti...
imdi bugnlerde, her gn Paris'te yryler balad yine, Yaar
yryor btn gn, Eyfel Kulesi senin, Saint-Michel meydan benim,
frdolanyor. Nedeni, yeni bir kitaba balad da ondan, bir de Paris
niversitesi'nde destan stne'bir serninere katlmas var iin iinde.
Manas', Dede Korkut'u, Krolu'nu tartyor etnologlar, renciler
le birlikte.
Onalk kararnca bize uruyor: "yi gitti bugn", diyor. Ne gitti,
kim gitti, nereye gitti demek gereksiz, biliyorum ki roman "iyi yr
d" demektir o, nk romanlar da yrr, yrr de Paris'e kadar
gelir, ban alr dnyay dolar... "Yr ya kulum... " "Fakat yeni ba
lanan roman bitirmek iin Menelqe'de, ile'de, Bolu'da, Bor'da,
Nide'de bol bol yrmesi lazmm Yaar'n...
Yaar bir Paris kyls, Paris de iri bir ky ama, Paris kaldrmlar
doadan kesik, bizim iliere benzemez, buralar baka trl. Doru. Be
teri var : Trk gazeteleri sis ya da kar yznden Paris'e eriememekte
kimi gn ve bu yzden bir tela, bir tela alyor ki bizimkini ... O
zaman Yaar, havasz kalm bir dalgca benziyor deryalar dibinde.. .
Bugn Yaar'n romanlarnda doa-insan sorunsalndan sz etme
ye niyetliydim. Derken gevezelie daldm, kusura bakmayn ... Ayn
31 'inde sayn laude Gallimard roman dln sunacak, Yaar'la to
kalaacaklar, fotoraflarn "fla"lar patlayacak, bir grlt patrtdr
gidecek ve bizlerden, Thilda'dan, kitab eviren Mnevver Anda'tan
baka kimse bilmeyecek Yaar'n o kalabalk iinde tek zlemini : Her
eyi orackta yzst brakp, Menelqe hayrlarnda uurtma toku
turmak, ya da daha iyisi Hemite'de ekerkam inemek dururken...
Ne diye buralara kadar gelmitir sanki...
Abidin Dino
(Milliyet Sanat Dergisi, 5 ubat 1 979)
17

AGITlAR STNE

lm karsnda insann aknl, korkusu, inanamazl...

lm, insan soyunun en ok urat maceras olmutut. Insan soyu
bilinlendiinden bu yana lmszl aram, lm yenmek iin
yapmad etmedii kalmamtr. Insan lm yenmek iin ylesine
ok ey yaratmtr ki, inanmak g. Tanrlar, lmde tannlara sn
ma, dnyamzdan baka yeni dnyalar yaratarak o dnyalara snma,
destanlara, atlara, iiriere snma. . . Dlere snma. Insann, lm
den kamak iin yaratarak snd d dnyalar ylesine zengin ki,
insanolu lmden baka hibir eyle uramam dersiniz. Elimizde
ki en eski yapt olan "Glgam Destan" bile bir lmszl arama
nn yaptdr. Ve lm trenleri, buna bal olarak da at trenleri o
gnden, o gnden ok ncelerinden, bu gne kadar srp geliyor.
lmszln araycs Uruk kral Glgam, arkada stne bir at
da yakyor. At da lme kar insanln yaratp sndklar' ndan bi
ridir. At da lm acsn yeynilten bir edir. lme kar etkili bir
direnitir. Glgamn len arkada Enkidu iin yakt at arkada
sevgisinin ok gzel bir rneidir. Ve Glgam Enkidunun lmn
den sonra lmszl aramak iin yola km, lmszlk otunu
suyun dibinden karm, sonunda da onu ylana kaptrm, bylelikle
de lmszle kavuamamamtr. Lokman Hekim de tpk Glga
m gibidir. Lokman Hekime btn otlar konuur ve ona ben u, ben
bu hastaln ilacym diye barr. Bylelikle de Lokman Hekim bir
ok ifal ila bulur. En sonunda da Lokman lm; ilacn aramaya
balam, ileri yalarnda ilac bulmaktan tam umudunu kesmiken,
bir sabah gn rken, bir kayann dibinden bir ses gelir kulana,
"ben lmn ilacym, ben lmn ... " Lokman Hekim gider ilac ko
parr, yemek aklna gelmeden tpk Glgam gibi, doru Misise koar.
Misis kprsnn stne gelir, insanlara barmaya balar, "lmn
19

ilacn buldum, lmn ilacn... " Kalabalklar gelir Lokmann ban

sna. Toplandka toplanrlar. "te lmszln ilac," diye gsterir
Lokman. Yeil, ince bir dal uzatr kalabala. Bu srada da bir kanat
gelir, Lokmann eline vurur, dal da suya der, akar gider. Ben burada
iki tane rnek verdim. nsanln lmszl arama abalarnn yz
lerce, belki de binlerce destan, masal, trks, iiri vardr. nsan so
nuna kadar istese de, istemese de lmszlkten ne kadar umudunu
kesse de lmszl arayacaktr. te bizdeki lmsz Krklar, Yedi
ler. Bunlar eski Yunandaki, Smerlerdeki, Asurlulardaki tanrilar deil,
insanlardr. Hzr da, tlyas da lmszle erimi insanlardr. Kro
lu da sonunda Krkiara karm, lmszle kavumutur. Bizde
lmszle kavumu hayvanlar da vardr. Krolunun Krar Bin
gllerde Abuhayat (Bengisu) ierek lmszle erimitir.
Aa yukar btn topraklarda doum trenleri, dn trenleri
olduu gibi lm trenleri de olmutur. Bu lm trenleri her top
rakta kendine gredir. Trl zellikler gsterir bu trenler. Yalnz,
bizim bugnk bilgimize gre, her lkede bakalklar gsteren bu t
renlerde ortak yanlar da vardr, o da trenlerde at yakma. Daha da
ok bu atlar kadnlarn yakmas. Bugn bizim yremizdeki lkele
rin birounda lm trenlerinde adar yaklyor. Arabistanda, zel
likle Bedevilerde lm trenlerinde kadnlarn at yakmalar daha
younlukla sryor. randa, Orta Asyada, bugnk Yunanistanda,
Krtlerde trenlerde at yakmalar sryor. Krtlerde at yakmalarn
bak: bir zellii de var, oralarda, yani randaki, lraktaki, Suriyedeki,
Trkiyedeki Krderde, llerin stne erkekler de at yakarlar. Er
kekler, l mezara gtrlrken, hep bir azdan adar sylerler.
Kafkaslarda, zellikle erkeslerde lm trenlerinde kadnlarn at
yaktklar biliniyor. ngilizlerde, rlandallarda, Skolarda adn varl
biliniyor. Trensel olmasa da Mezopotamyada, Msrda, braniler
de, branilerde trenseldir de, inde, Sanskrit dilinde atlarn varl
n biliyoruz. Afrikallarda, Kzlderililerde adn olduu biliniyor.
Suralardan birk at rnei de var elimizde.
Glgam Destanndan Glgamn Enkiduya adn, bizim kadn
adaryla ilikisini kurabilmemiz iin, veriyorum : "Glgam Enkidu
iin alad durdu Tan vaktinin ilk nlaryla, sesini ykselterek Uru
kun gn grm danmanlarna ve pirlerine yle dedi :
20

"Dinleyin beni Urukun ermileri

Arkadam Enkidunun uruna dkyorum gzyalarn
Yas tutan bir kadn gibi inliyoruro
Kardeim iin alyorum.
Ey Enkidu kardeim!
Yanmdaki baltarn,
Elimin gc, nmdeki kalkan, kuarndaki kl!
Sendin
En ender ss en grkemli giysi,
Uursuz bir alnyazs senden yoksun kld beni.
Anan ve baban olan,
Yaban eei ve ceylan,
Seni yaratan btn uzun kuyruklu yaratklar,
Hep ardndan alyor.
Ovann da otlaklarn da btn yabanlar,
Sedir ormannda sevdiin keiyollar,
Arkandan at yakyorlar gece gndz.
Btn ileri gelenleri yklmaz duvarl Urukun
Alasnlar ardndan,
Enkidu, gen karde,
Kutsamann parma, brak seni gstersin yakar iinde.
Kulak ver lkeyi batanbaa yarp geen yankya,
Bir anann inleyiini andran o yankya
Birlikte yrdmz keiyollarnn tm
Avladmz yabanl hayvanlar, ay ve srtlan
Kaplan, pars ve arslan
Geyik de, da keisi de, boa da maral da
Kylar boyunca gezindiimiz rmak da
Elarnn Ulas da
Bir zamanlar krbalarmz doldurmaa gittiimiz sevgili Frat da
Alyor senin iin.
Bekiyi ldrdmz da,
Alyor ardndan,
Gkyz boasnn ldrld
Yklmaz duvarl Urukun savalar
Senin peinden gzya dkmekte.
21

Herkes Erududa,
Arkandan alarnakta Enkidu.
Ye diye sana tahl tayanlar,
Yasn tutmaktalar.
Sana iesin diye arpa suyu sunanlar,
imdi ardndan at yakmaktalar.
Seni miskle yalayan yosma,
Senin iin imdi inleyip szlamakta.
Sana bir e bir de gzel derle yzk sunan sarayl kadnlar,
imdi arkandan alayp salarn yolmakta.
Kardelerin olan gen erkekler,
Kadnmasna salarn uzatp
ya5 tutuyorlar.
../
Nasl bir eydir acaba seni alkoyan u uyku
Karanlklarda yitip gittin ve ank beni iitmez oldun."(*)
Gene bizim adarta benzerlikler kurduumuz iki ad daha ya
zacam.
Glgam, adnda giden arkadann arkasndan nasl dalar ta
lar alatyorsa, bizim at yakan kadnlar da sevgilileri, kardeleri,
lenleri iin yle aiatyorlar dnyay. "Yaz gnnde sar iek 1
rt da at mola?" Glgamn adyla benzerlii olan byle ok at
bulabiliriz.
lyadada byle benzerlikler gsteren iki at var. Birisi Aklilleu
sun ldrd Hektorun anas Hekabenin oluna yakt at, teki
de Hektorun kars Andromakhenin yakt at. Bu iki ad okuyun
ca kitaptaki birok ada benzerlikler olduu grlecektir.
"Bak anana yavrum, yavrum talihsiz anana,
senin acn greyim, acn greyim de
bundan byle nasl yaayaym ben, nasl?
Gece gndz yreimin ydn bu kentte,
Troyal kadnlarn erkeklerin gc destei,
bir tanr gibi selarniard yavrum onlar seni
sen onlarn byk anydn saken,
ama yavrum, kaderle lmn elindesin imdi."

Glgamtf Dtstan, evirenler: Sevin Kudu-Teoman Dural,Hrriye Yaynlar

22

'
Hektorun anasnn ad, bizim atlarda olduu gibi batan sona
vgdr. Kitaptaki atlarla karlanrdmzda birok benzerlikler
bulabiliriz dedim yukarda. Kars Andromakhenin adysa, Hektorda
sonra kalan olunun, ondan sonra ne durumlara decei stnedir
ounlukla. Kitapta buna da benzer atlar bulabiliriz.
Andromakhenin ad :
"Hektor neler geldi bama!..
Nasl da bir kaderle domuuz ikimiz de,
sen domusun Troyada, Priamosun saraynda
bense ormanl Plakosun eteinde, Eetionun konanda,
Talihsiz babann kara talihli ocuu,
keki dnyaya getirmeseydi o beni!
imdi gidiyorsun Hades lkesine,
Kuytu derinlikleri altnda topran,
dul brakyorsun beni bu sarayda,
zehir zkkm bir yas iinde,
seninle dnyaya getirdiimiz ocuk
daha konumasn bilmez, zavallck,
sen ldn Hektor, kol kanat olamazsn ona,
o da sana destek olamaz ilerde.
Gzya kayna savatan kurtulsa bile,
Akhalarn buraya getirdii savatan.
Gelecekte yalnz acyla kayg grecek o,
yoksun edecekler onu tarlalarndan.
Bir ocuu yerim brakan gn,
akranlarndan da yoksun klar onu,
dolar boynu bkk, ba nde, gz yal,
aresiz bavurur babasnn arkadalarna,
rastgele sarlr onun bunun eteine,
arap tasn uzatsa bile acyan biri,
slatr arap dudan, dokunmaz damana.
lenden koar onu anas babas sa olan,
eliyle vurur, kk dren szler syler,
hadi der, kr boynunu burdan
23

yok senin aban bu lende.

Aiaya aiaya snr dul bir anann koynuna.
Astyanaks, babasnn kucanda bir zamanlar
ilikle, koyun yayla beslenen ocuk.
Eskiden oyunlarn bitiriedi o,
uykuya dalard yumak bir dekte,
en gzel yemeklerle dolard gnl
kollar arasnda stninesinin.
Trayallarn Astyanaks dedii bu ocuu,
imdi babasndan yoksun, bekler nice aclar!
Onlarn kaplarn korurdun, yksek duvarlarn,
korurdun sen, Hektor, tek bana.
imdiyse koca gemilerin dibinde,
kpekler doyuracak karnlarn bedeninden.
Burda rlplak, anadan doma,
oysa sarayda ne ok ruban var,
ty gibi, kadn eliyle dokunmu ssl rubalar.
Atee verip yakacam hepsini,
madem hibiri yaramaz ank iine,
madem onlar giydirip yatrarnarn dee seni,
yakacam sana an olsun diye,
gzleri nnde Troyal erkeklerle kadnlarn." (*)
Byle diyordu aiaya aiaya Hektoun kars. Karlk veriyordu
kadnlar hkrklarla.
Toroslardaki, ukurovadaki at trenlerinde de, Andromakhe
nin yapt gibi nce lnn yaknlar balarlar at sylemee, ondan
sonra teki kadnlar ad karlarlar. Ya da onun yakt ad yineler
ler, ya da ilerinden birisi ilk syleyene karlk verir. br kadnlar
da ona katlrlar. Sonra ilerinden baka biri ada balar. Bu, at
bir kadn olabilir. Bu nl bir kadndr. O, ad yakar, tekiler, yine
lerler. Baka bir kadn alr bu sefer... Ada ilk balayan kadn, adm
sonuna kadar srdrebilir de, adm baka kadna brakmadan. Yal
nz her drtlk sonunda kadnlar ad yakan kadna, onun adn yi
neliyerek, toptan katlrlar. Homerosun, lyadada Hektorun karsnn

llya11, Trkesi : Azra Erhat A. Kadir

-

24

at yakt treni toptan vermemesi, destann getirdii l yzn

den olmal.
Benim burada amacm atlarn kuramn yazmak, bundan da bir
sonuca varmak deil. Salt, lm trenlerinin, at yakmalarn insanlk
macerasyla birlikte, belki de szden nce baladna yle bir dein
mektir. Ve bu lm trenleri, at yakmalar, dnyann birok lke
sinde gnmze kadar geldi. Btn dnyada bir karlatrmal atlar
aratrmas yaplabilir. Bu, o kadar zor bir alma da olmaz. _Bylelik
le de insanlarn lm karsndaki durumu, lm karsndaki aclar,
tesellileri, umutlar, umutsuzluklar, ilerindeki iir, korku, sevinleri,
birok karmak, i ie gemi duygular ortaya karlabilir.
At trenlerinde bulunanlar, bu trenin stne almalar yapan
lar bilirler : l ortadadr, stne ak bir araf rtlmtr, lye a
layan kadnlar epeevre lnn yresine halkalanmlardr. Yukarda
da sylediim gibi nce lnn bir yakn balar ada, ondan sonra
teki kadnlar onun arkasndan syledii drtl yinelerler. Bu
kadn, lnn yaknlarndan biri deil, nl bir at kadn da olabi
lir. lnn yakn ya da at kadnn adm yaktktan sonra, o gn
lerde, o aylarda lm bir kiinin de bir yakn, anas, kz kardei l
nn banda kendi lsne alar, lsne at yakabilir. lnn
yakn da, nl at olmayan kadnlar da at yakabilirler. Benim
deriediim bir ad, Hemite (Gkedam) kynden Derviin olu
lbiin Adm kyn btn kadnlar yakmlardr. lbiin Adm bir
kadndan da derlemedim, aa yukar kyn her kadnndan bir
para aldm. O paralar yakan kadnlarn adlarn almaya altm,
her ey o kadar birbirine karnt ki iinden ka:madan, salt kadn
larn bana syledikleri drtlkleri yazdm.
Baka atlarda da buna benzer durumlarla karlatm, gene ad
lar saptamaya baladm, olmad, anann sylemesi gereken drtl
kza, gelinin sylemesi. gerekeni de anaya veriyorlard. Trenlerde
at, kiminde de karlkl syleniyor, Ahmedin Adnda olduu
gibi. Bu atta bir Ahmedin anas, bir gelin sylyor. Atlarda, t
rende bulunan btn kadnlarn srasyla at yaku vardr. Bu
btn kyn at yakt cinsinden deildir. biin Adn deriedi
im gnlerden aylar nce lmt bi, deriediim gnlrde bile at
yaklyordu ona. Ibiten sonra len baka llerin trenlerinde de
25

bie ar yaklmt. Bir de l gmldkten gnler, aylar sonra bile

at trenleri yaplabilir. Uzaktaki akrabalar, dostlar yas yerine ge
gelirler. Yas yerine gelenlerin, eve girer girmez, bir alamayla, ferya
d figanla lnn giyideri nlerine atlr, l bugn lmcesine ka
dnlar, kzlar ada balarlar. O atlar da lnn ilk yaklan adna
eklenebilir.
Eer bir at dillere dmse, adn dillere dmesinin sebepleri
vardr. Birincisi lenin o blgede nl, ok sevilmi, saylm bir kii
olmas. rnein nl, sevilen bir ekya stne karlan at dillere
der. Byle nl ekyalar stne epeyi at, trk vardr. Karasevda
dan lm ya da ldrlm kimseler stne karlan atlar da dille
re der.Ackl, beklenmeyen lmler, genler stne kan atlar da
dillere der. Bir de toplumu ilgilendiren lmler dillere der. zel
likle savalarda lenler stne karlan atlar unutulmaz. rnein,
olanam olsayd, Uzunyaylada alt" aylk bir alma yapabilseydim
atlar topladm sralar, VayAnam KurasAdndan yzlerce drt
lk toplayabilirdim. nk Toroslardan, ukurovadan, Torosun te
yznden yzlerce gen s:vaa gitmi dnmemiler, bu yrelerin ka
dnlar da atlara veryansn etmilerdi. Kylerde at kilimler bile ya
plm, adna da Vay Anam Kurasnn Kilimi denmiti. Nereye git
sem, hangi kye varsam bir kadndan bir Vay Anaf'!l Kuras Ad
derliyordum, hi olmazsa bir drtlk. Depremlerde lenler stne de
birok at karlmtr. Seliere gidenlere de... "GelinAyeninAd"
gibi. Beii am aacna takl kalan "Bebein Ad" gibi. Doal
lmlerle lmeyenler iin unutulmaz atlar yaklr. Bylesi, buna
benzer at olaylarn atlarn toplum benimser. Bir de gldrmece
atlar var. rnein, bir horoz stne yaklan atlar biliyorum. Ho
rozunu nl bir kahramana benzeterek ona atlar dzen kadn hem
alyor, hem de glyordu. Bir pamuk tarlasnda, kadn giyideri
giyen, ortaya, lye yknen bir delikaniy yatrp, kadnlara, onlarn
alamalarna, atlarna yknerek at yakan, seyircilerini glrnekten
krp geiren Cemil Ahmedi anmsyorum. I 940'l yllarda Ceyhan
kylklerinde btn ky pamuk toplamaya gitmitik. Toroslardan da
rgatlar inmiti. Kumal kylleri de gelmilerdi. Kyllerin iinde
nl trkc Cemil Ahmet de vard. Cemil Ahmet btn gneyde
trk sylemesi, destan aniatmasyla ok nl bir kiiydi. Akamst26

leri rgatlar ii bitirince Cemi! Ahmet hem trk syler, hem de trl
oyunlar sergilerdi. At oyunu da bunlardan biriydi.
Gney Trkmenlerinde, Torosun Alevi Krtlerinde atlar, at
trenleri ok yaygndr. Yalnz Gney Trkmenlerinin adnn bir
tek biimi vardr. Bu biim A--A--B--A'dr, sekiz hecelidir. Yedi hece
li olanlar da, binde bir grlr. ounlukla uyaklar yarmdr. Kimi
atlarda da uyaklar, heceler bozulur. Baka baka biimlerde olan
atlar da vardr. Gney Trkmeninde, Avarlarda, Kars yrelerinin
Trkmenlerinde bunlar trk diye adlandrlr. "Kazmn" trks
gibi. "Aslanm Kazmm yerde yatyor 1 Kaytan byklar kana bat
yar." Bu trknn ierii tam attr ya biimi at biimi deildir.
Bestesi de yanktr. Gney Trkmeni atlarnn bestelerine yakndr.
Gneyde atlar da kendine has bestelerle sylenir. Besteler de bir
tane iki tane deildir. Her at ayn azia sylenmez. Her adn bir
bestesi yoksa da, birok at bir azia syleniyorsa da, birok at da
ayr ayr besteyle, azia syleniyor.
Kimi nl atlar, rnein Kazanolu Ad btn ukurovay:,
Toroslara kadar yaylm, dahas da Orta Anadoluya kadar gitmi,
Orta Anadoluda da oturak havas trks olmutur. Kazanolu
Ad, teki birok adn tersine, bir btnlk gsteriyor. Kazanolu
Adnda olay, hikaye be aa, be yukar anlalabilir. Biliyoruz ki,
Kazanolu bakaidrs 1865'tedir. Gney Trkmenleri Padiaha kar
bakaldryorlar. Bakaldrnn ba Kazanolu olduundan dolay bu
bakaldrnn ad Kazanolu adyla anlyor. Kozan<!lu Ad, bir ki
iye attan ok bir topluluun addr. Elbette bu atta Kazanolu
YusufAann ldrlmesi de ar basar. Ad Kazanolunun kz kar
dei Karakz Hatun yakmtr. Btn sylentiler byle ya, gene btn
atlarda olduu gibi, atlar, Trkmen kadnlar, bakaldr savan
da yaknlar lenler atlaryla Kazanolu adna katlmlardr. Her
blgede bir sr drtlk... Kazanolu Adnn btn tek bana
Karakz Hatunun olamaz. Yukarda da syledik ya, atlar znde
zaten bir kii yakrnyor. Kazanolu Ad gibi byle birok at var.
Bu atlar stne dnrken, atlarla epope arasnda bir iliki kura
maz myz, diye dnyorum. Epopenin temelinde at yok mu? a
mzda, Trkl Halk Hikayelerini yaratanlar, bu yaratclar gn
mze kadar geldiler. Bir ikisini de tanyoruz. rnek verecek olursak
27

k eniiicin yaratt birok hikayeyi gsterebiliriz. Trkl Hikaye

ler bir tr epope niteliindedir. Yalnz Trkl Hikayelere epope d
eler karmtr. Bir kere biim deiiklii var. T:irkl Hikayeterin
bir blm dz anlat, bir blm, yer yer, trkdr. Oysa epope o
nlukla ll, uyakl bir tr uzun iirdir. Gnmzdeki her desta
nn da bir ayr bestesi vardr. Krt destanlar bugnlerde bile Dou
Anadoluda syleniyor, gnlerce, gecelerce. Bu destanlardan bildiimiz
Siyabend ya da kimi blgelerde Siy Alrnede Silivi dedikleri destan.
Salihe Serte, Memo Alan da buna katabiliriz. Bu destanlar ayr az
larla sylenir. Azlar blgeye gre deiir. Krt destanlar ll (ve
zinli), uyakl deil, tam serbesttir. Lirizmini szlerin uyumundan alr.
Dede Korkutu da bu destanlar arasna sokabiliriz. Ondaki iirler de l
l, ya da uyakl deildir. Dede Korkut da lirizmini szlerin uyu
mundan alr. Gnmzde, daha yaayan, Krgz bozkrlarnda dn
lerde, bayramlarda, sohbetlerde, trenlerde sylenen Manas Destan
ll ve uyakldr. imdiye kadar bu Krgz destanndan milyondan
ok dize derlenmitir. Destanlara, genellikle yle bir bakarsak, bu
uzun trklerde bile ounlukla at nitelii grrz. Glgam Desta
n Glgama yaklm bir at deil mi? Bizim Trkmen adaryla bu
destanlar arasnda, ok uzak da olsa bir iliki kuramaz myz? Kazano
lu bir destanenn eline geseydi, ya da a destan yaratma a olsay
d, Kozanolu Adndan bir destan kmaz myd? Bir byk destanc
bu atlardan bir destan yapamaz myd? Demek istiyorum ki, atlar
dan, bu en eski almas gereken sz sanatndan, destanlar tremi ola
maz m? Ne kadar uzak olursa olsun descanla adn aras, destan at
ilikisi aratrmaya demez mi? Kozanolu ad btnyle derlense,
bir araya getirilse, dzeniense onda destan nitelikleri bulamaz myz?
Ben bu atlar derierken kardm bir yan oldu. O zamanlar ses
alma makineleri daha Trkiye'ye gelmemiti. Gelmi olsa bile, benim
elime geme olana yoktu. Atlar yava da olsa, abuk da olsa yaz
yordum. Yalnz ad bana syleyen her kii, bir de uzun, o adn hi
kayesini anlatyordu. Bu uzun hikayeleri o gnn koullarnda, kendi
koullarmda olduu gibi yazma olanam yoktu. Atlar derlerken,
neyi kardm bile bile, o hikayeleri ancak ok ksa zetleyebildim.
Benden nce benden sonra at toplayanlar bunu bile yapamamlar
ya da akl etmemiler.
28

Atlarn hikayeleri de elimizde olsayd destan at yaknlna

biraz daha yreklice yaklaarnaz mydk?
Kozanolu bakaldrsnn byk airi Dadaloludur. Bakaldr
nn iirini o yazmtr. Dilimizin en byk bakaldr airidir. uko
rova halk Dadalolu iirlerini gnmze kadar kafasnda tamtr.
Onun iirleri hem bir bakaldrdr, hem de yenilgiye attr. Yalnz
onun atlar kadn atlar trne girmez. Kadn atlar trne gir
meyen atlara bir rnek olarak Dadalolunun bir adm ya da at
trksn rnek veriyorum :
Gelen geldi elde deil gaziler
Akar gzm ya alar ne deyim
Sa selamet geticeim Binboa
Sual eyler benden dalar ne deyim
Elde geldi ko yiidin knas
Dara geldi ik'yz n senesi
Koaslan Kenann Elif anas
kar yollarm dener ne deyim
Dadalolum grernedm dleri
ehidime dikernedim talar
Yarsuvatta olup biten ileri
Sual eyler benden salar ne deyim
Krt atlarnda hemen hemen uyak, l yoktur. len kiinin
yaam, bandan geen olaylar batan sona ok dzgn anlatlr.
Krtede, seyrek de olsa, batan sona hikaye aniatmayan atlara da
rastlarz. Gene de, Trkmen atlar gibi, bata, lenin hikayesini an
latma gereksinimi duyulmaz. Kimi atlarn bir blm. unutulmu
da olsa, elimizdeki at blk brk de kalsa, ad yaklan kiinin
yaamnn hi olmazsa bir blmn anlayabiliriz..
Benim bildiim kadaryla Filitd Gutdo'nun, Gur Perihane'nin,
Bar etdon'un destanlar destan, at arasdr. Her birisi tam, ek
siksiz birer hikayedir. Bu kii de birer sava kahramandr. stleri
ne karlan atlar onlarn kahramanikiarn anlatr. Attan ok des29

tan karakteri tarlar. Saptayamadm, bu ad kadnlarn, Trk

mende olduu gibi, lm trenlerinde yaktklar m, yoksa usta ak
larn yaktklar m? Kn atlar, destanlar stne aratrmalar yapl
dnda ancak geree ulaabiliriz.
Szn ettiim bu ad da zaman zaman dinledim. Uzun at
lard, birka gecede destanclar ancak bitirebiliyorlard. Trkmen at
larn ounlukla kadnlar sylyorlard. Erkeklerin sylediine de
rastladm. Kitaptaki birka ad da onlardan aldm. Kn atlarn
hep destanclardan ya da erkeklerden duydum. Kadnlardan duyduk
larm da oldu, ok seyrek. Knler, destanclara " Dengbej " diyorlar.
Denk, ses, sz demektir. Bej de syleyen. Bir de Knlerde sylenen
atlarn bir blmne Krtler, " Klame Meran" , tekine de " Klame
Jnan" diyorlar. Klame Meran, yiitleme, Klame Jnan, gzelleme.
Trkeye tam evirisi, erkekler sz, kadnlar sz. Erkekler iin, yi
itleme tam tarnma uyuyor da, kadnlarnicine gzelierne o kadar uy
muyor, yle ki, Krt atlarnn kadnlar stne sylennii yalnz g
zellik vgs deil ki, btn atlar gibi at. Aclar, endieler, vgler,
bu dnyadayken yaptklar . . . Bunlarn byk bir ksm da ak atlar.
Aktan dolay ldrlmeler, karasevdadan lenler, kavuamayan sev
dallarn hikayesi . . . Ne olursa olsun, Krt atlaryla epopeler arasnda
bir yaknlk bulmak olanaksz deil. Yukarda da sylediim gibi, Trk
adarnda da, Krt atlarnda da epopelere yaknlk, benzerlik, bir
iliki var. Aratnimaya deer. Epopenin anas atlar olamaz m?
l ortada, stnde bir araf nl, lnn giyideri de elde.
nce bir kadn, birka kadn da olabilir, btn kadnlar da hep bir
azdan ada katlabilirler. Sonra, nce bir kadn balar at syleme
ye, baka bir kadn ona katlr. Sonra br kadnlar. Kimisi bataki
kadna karlk verir. Kimisi kendi ls stne orada at syler,
yatan ly de katarak. At treni birka saat srer. Kadnlar yoru
lunca, aclunca trene ara verirler, sonra gene balarlar. l kallunca
ya kadar, aralklarla at syleme srer gider. l kalknca, at durur.
Bu sefer lnn giyideri elden ele geerek at yalulp alanr. At t
reni, kyller toptan akam yemeine oturuncaya kadar srer. Akam
yemeine, kydeki aa yukar her evden yemek gelir.
l gmldkten sonra uzaktaki akrabalar, tanlar yas yerine ge
lirler. Onlarn da nne lnn giyideri atlr, onlar da at yakmaya,
30

alamaya balarlar.
ok uzaktaki, yas yerine gelerneyen akrabalar da bulunduklar
yerlerde lye au yakabilirler. Aklar, nl atlar da, trene katl
masalar bile lnn stne au syleyebilirler. Bu uzakta yaklan an
lar dilden dile l evine ular.
At toplarken rendiime gre Kazanolu Yusuf Aann ld
rlmesi stne aa yukar Torostaki her ky at yakyor.
Atlar, daha ok, tren odalara, evlere smayacak kadar kalaba
lksa, darda, avlularda gerekleir. Yaylalarda adr nlerinde, aa
altlarnda yaplr. Bu anda da her ey atlara girer. lerde am bir
iek. Uzakta eli koynunda, boynu bkk duran bir akraba, bir
ocuk, bir kadn. lenin at, kadn kzsa giyitleri, taklan. Boyu bosu,
yakkll, gzellii. Ergense, yernik gittii, muradna eremedii.
Her ey, gzn grd o andaki her ey girer. At yaklan yer or
mansa ormann gze arpan paralar, ovaysa ovadan gzkenler, ev
iiyse konan bykl, odalarn okluu, fkara bir husa yatt
yatak, nakl yast... Bunlarn hibiri yoksa, lnn yiitlii, kadn
sa kadnn sevecenlii, bylece btn bir yaam girer ada.
lnn zenginlik fkaralk durumu, lmden sonra karsnn, o
cuklarnn, anasnn, babasnn decei durumlar. Tpk Hektorun
karsnn, Hektar ldkten sonra olunun durumunun ne olacan
syledii gibi.
lye vg, bu, btn atlarn ana temasn oluturur. Yiitlii,
kahramanl, cmertlii, yardmsevedii dile getirir. vgde lnn
hibir olumlu yan unutulmaz. Kimi atlarda da abartlar olduu se
zilir. Bunlarla birlikte de o topluluun sosyal durumlar, gelenekleri,
dnceleri, doa ve insan ilikileri btn plaklklaryla girer ada
ra. Doa betimlemeleri. ldrlm kiilerin, ldrldkleri andaki
durumlar, can ekimeleri en kk ayrntlarna kadar, plak acma
sz bir gerekilikle verilir.
"Bulut bulutun sykesi 1 Ne ola bunun fkesi 1 Telli kubur, sr
mal aba 1 Bu da Hacmn soykas."
Burda bulutun ne ii var diyeceksiniz. Bulut buluta yaslanm, ne
ola bu bulutun fkesi? Ben bunu ad topladm kadna sordum. Ne
olmu buluta, diye. Ne olacak buluta, dedi, gkteki kararp gelen
bulut bile Hacnn ldne zlm de fkelenmi.
31

Kimi atlarda duygular yumuak, boyun een, oluruna brakan,

bakaldrmayan, kaderine raz olmu duygular varsa da, byle duygu
lar syleyen atlar azdr. Atlarn ounluu iddettir, fkedir, ba
kaldrmadr, biraz da yaknma, sonsuz acdr.
Doa atlara, lnn, yaayanlarn bir paras gibi girer. Aclarla
ac, fkeyle fke olarak yansr. Bu arada da doa gzellii btn gr
kemiyle, az da olsa, onaya kar.
Atlar, halk edebiyat rnleri iinde en abuk unutulanlardr.
Kimi atlar bunun dnda tutmak gerek. Kazanolu Ad, Vay
Anam Kuras Ad, Bebek Ad gibi atlar. Kazanolu bir bakald
rnn ad, Vay Anam Kurasnn Ad Birinci Dnya Savann a
ddr. Kazanolu bakaidrs btn bir blgeyi sarsm, Gney Trk
menlerinin yaamn altst etmitir. Birinci Dnya Savaysa evlerde
erkek brakmarntr. Bebek Ad ters bir gelenee bir tepkidir. Her
at da destan olacak niteliktedir.
Atlar derlerken, epeyce at da lenlerin yaknlarndan, karla
rndan, kzlarndan derledim. Kiisel, olaysz, toplumu pek ilgilendir
meyen, eceliyle lm kimselerin atlarn onlarn yaknlar biliyor
lard. Pek yaygnlklar yoktu. Ama Yemen Adn hangi kye
gittimse bir kadn, bir erkek, hi olmazsa, bu attan bir drtlk bili
yordu. Bir de nl kiilerin atlar da yaygnd. Bir de at kadnla
rn yaktklar atlar ok yaygnd. Hasibe Hatunun, Telli Hatunun,
Ak Hseyinin atlar gibi. Krtlerde de aa yukar byledir.
Byk Krt ozan Abdale Zeynikinin, ukurovada, Kazanolu ba
kaldrsnda len Srmeli Memet Paa stne syledii at gibi. Sr
meli Memet Paa Padiaha, Dervi Pan Frkayi Islahiyesine
yz atisyla katlyor. Srmeli Memet Paa Mu'un Elekirt ilesinde
bir nl Beydir. Abdale Zeyniki de onun dengbejidir. 1865 yaznda
Anavarza kalesinin yaknlarnda, Akasazn kylarnda Paa ldn
de Abdale Zeyniki Elekirtte bu ad yakyor.
Srmeli Memet Paa Adnda Abdale Zeyniki ukurovaya git
mi gibi arasn btn sca, batakl, sineiyle anlatyor. Attan,
Srmeli Memet Paann askerleriyle Akasazn kysna adrlarn
kurduklarn, scaktan, sivrisinekten, akal seslerinden uyuyamadkla
rn, bir gece yars da bataklktan bir ejderhann ktn, ejderhann
Memet Paay kuatp onu ldrmeye uratn, Srmeli Memet Pa32

antnsa klcn ekip ejderhay ldrdn reniyoruz.

Abdale Zeyniki ukurovaya Memer Paayla birlikte gelseydi,
arra, bunu kesinlikle syleyeceini biliyoruz. Demek ki, ukurova
y, dengbeje ukurovadan dnenler anlatmlar.
Trkmen adarnn dili, ne kadar uyakl ll de olsa, gndelik
konumadr. Krt arlar da yle. Byk desranlarn, teki halk
rnlerinin dili de yle. Bu dil ounlukla yazl edebiyarn dilinden
ayrlyor. teki alarn, amzn byk ozanlarnn dili de halk
rnlerinin dilleri gibi yalndr. Kiiliklerini bu yalnlk iinde bulu
yorlar. Bir Yunus Emrenin, bir Pir Sulran Abdaln, Karacaolann,
Dadalolunun kiilikleri iirlerinde ne kadar belirgin olursa olsun on
larn yalnl halkn konumasnn yzyllardan bu yana, krk bin yl
su altnda cilalanm akl ta gibi dz, yaln konumasdr.
"u sisin de gnden yz 1 Ald m top nergisi 1 Kalk anam o
lunu getir 1 Knde alaurm sizi."
Buradaki dizeler, ok yalndr. Dnle dklmesine karn,
sanki drcle dklmemiesine, lye girmemiesine dz, yaln
dr. Byk iirin gizlerinden birisi de belki bundadr. Sis Kozan ilesi
nin eski addr. Sisin gne gelen yan, diyor. nsanolunun atlarda
hibir ustalk gstermeden, dz, yaln, konuur gibi bir iire ulamas
lmn verdii sonsuz acnn, insan yreinin szce dklmesin
dendir. Bir de at geleneinin insanln ilk geleneklerinden birisi
olundandr. nsanlk kadar eski denecek gelenekte insanlarn birbir
lerini etkilernemesi olanakszdr.
Destanlardaki, bizim halk trklerindeki, adardaki betimleme
ler stnde epeyce dndm. Bunlardaki berimlerneler krk bin yl
su alunda cilalanm akl ta gibi, dz, yalndr. nanlmaz gzellikte
aniarmlar vardr. Destanlardaki, masallardaki, trklerdeki betimle
meler yazl edebiyattaki berimlernelerden ayr zellikler gsteriyor.
Yalnl, dzl, anlatlann can damarna dokunuu, derinine in
mesi artc bir grnt veriyor. rnein tlyadadaki, Odysseiadaki
berimlerneler ne Homeroslarn, ne onlardan sonraki anlauclarn, yani
kiilerin, teki ustalarn, ne kadar gl olurlarsa olsunlar tek balar
na bu iin altndan kalkamayacaklar duygusunu veriyor insana.
Bizim Trk Halk airleri bu konuda bize ipular veriyorlar. rnein
Yunustaki, Karacaolandaki, Pir Sultandaki, Dadalolundaki betimle33

rneler. Bunlara Dede Korkutu, masallar da katabiliriz. Yunus Em re

den bir rnek vereceim: "Bu dnyada bir nesneye 1 Yanar iim g
nr zm 1 Yiit iken lenlere 1 Gk ekini bimi gibi. " Yanar zm,
gnr iim, yiit iken lenlere, gk ekini bimi gibi. Yunusun bu
dizeleri daha halk arasnda syleniyor.
Halk yanar iim, gnr zrn, kalplatrrntr. Her gen lene
syler. G ekini bimi gibi, der. Bu szler iin, Yunusun iirinden
halkn iine yaylm da diyebiliriz. Yalnz br airlerden de biliyoruz
ki, Karacaolandan, Dadalolundan, Pir Sultan Abdaldan da biliyo
ruz ki, airler, halkn yaratrnlarndan olduu gibi yararlanyorlar. Da
dalolundan : "Kamalan, kara ardcn aras 1 llar glgllce kan
oldu." llar glgllce kan da halkn kalplatrd szlerdendir.
Glgllce kan sz daha Toroslarda sylenir. Dadalolundan baka
bir rnek verebiliriz : "Atn hyk sar kalkan dls 1 Kalem ku
lakls eki bais 1 Gzelin dal boylu sarnur sais 1 Severim kr at
bir de gzeli . " Atn hyk sarl olan, kalkan dl olan . . . Dadalo
lunun bu drtlkte saydklarnn hemen hepsi halkn at stne kalp
latrdklardr. Karacaolandan da bir rnek vereyim : 'Aradlar bir
tehnada buldular 1 Yasiandlar vgalarrn krdlar 1 Yaz bahar aynda
bir od verdiler 1 Yandm gittim ala karl da iken. " Yasiandlar vgala
rrn krdlar, halkn bugn bile Toroslarda diline pelesenk ettii sz
lerdendir. Yandm gittim ala karl da iken sz de byle. Atlarda,
rnasallarda, trklerde halkn kalplatrdg, byle birok betirnlerne
yi, duyguyu buluruz. 1lyadadaki doa, insan, insan durumlar, ara
gere betimlemeleri bana yle geliyor ki, halkn kalplatrd betirn
lerneler, duygular, dncelerdir. Bir de Pir Sultan Abdaldan bir
rnek vereyim : "ahin penesinde yavru ku gibi 1 rt rt ald
dert beni." Pir Sultann ahin penesindeki yavru kuu da halkn
bugn bile syledii szlerdendir.
Btn bu anlatrnlar, betimlerneler halkn dilindekilerdir. Des
ranlarn, trklerin anlatmlar halkn yzyllardan bu yana iledii,
doa ve insan ilikilerinden younlatrd, szd imgeler, betirnle
rnelerdir. Adardaki youn iirsellik de bunlardan rlrntr. Bun
lar sylerken atlarn btnn sylemiyorum elbette.
Atlardan da bu savm destekleyen birka rnek vereceim. Ana
varza Adndan bir drtlk : "Anavarza at oyna 1 Kana belenrni
34

gmlei 1 Kyma n airetler kyma n 1 Kr kannn bir denei. " Daha,

Toroslar ve ukurova yrelerinde, kimsesiz bir kadnn tek olu ld
nde, kadir Mevlam kr karnn elindeki denei ald, denir. ki gz
den yoksun kadnn elindeki denek neyse, olu onun iin, odur.
Anavarza Adndan bir drtlk daha : " Derviin mendili ala 1
Blbl konar daldan dala 1 Ben pmee kyamazdm 1 Belemiler
kzl kana. " Bu attaki iddet, iirsellik bir oul pahasnadr. Ben p
mee kyamazdm temas da halk iirlerinin, daha da ok atlarn
ortak temasdr. Karacaolann : "Varp bir krnn koynuna girmi
1 u benim pmee kyamadm." Kazanolu Adndan bir drtlk :
" Karal yalk karas 1 Adana Kozan aras 1 Ben pmee kyamazdm 1
Ak d sng yaras." Hacnn Adndan baka bir rnek : "Kanl
yelek kanl kuak 1 Buna can dayanmaz uak 1 Ben pmee kyamaz
dm 1 Yatrdlar kuru yere." ' Ben pmee kyamazdm" szleri trk
terin, atlarn boyuna yinelenen ortak szlerinden biri. Birok trk
de, arta baka baka biimlerde bu temaya rastlarz. Hepsi de en
gzel biimde sylenmitir. Suyun altnda krk bin yl cilalanm akl
ta gibi.
Ortak temalarn banda gelen, ben pmee kyamazdmdan
baka ortak temalar da var. "Yaz gnnde sar iek 1 rt da at
mala?" At syleyenler, daha da ok analar, kz kardeler, lleri iin
dalar talar, aalar, bulutlar, gkleri alatrlar. Bu atlarda da, o
kimseler lrken, iekler rarak ayor.
Atlarda, epopelerde byle ok ortalklar var. Bu ortaklklar her
yaptta ayn biimde kullanlmyor. Her yaptta zgn bir yeri, zgn
bir biimi var. Yinelemeler bile epopelerde, trklerde, atlarda bir
kusur deil, bir g, yapra apayr bir incelik veren, her kullanld
yerde baka anlamlar tayan, baka iirsellikler ieren paralardr.
Szl edebiyatn kuaktan kuaa tanmasn da salamtr, yinele
meler. Bunu kadn, yani yalnz Trkmen Atlar iin deil, tm halk
yaptlan iin sylyorum. Kadn atlarndaki yinelernelerin teki yi
nelemelerle de ok az ilikisi var. Bu atlar bir hikaye yresinde dn
nedii iin yinelemeler destan yinelemeleri gibi deil. Bu yinelemeler
btn atlarn ortak yinelemeleridir.
Atlarn ortak sylemlerinden balcas lye vgdr. " Boyu
uzun beli ince 1 Var m bacmn kusuru 1 Bulaman bacm gibisin 1
35

Efendi gezsen Msr." Gene ayn attan bir dnlk. "M:qallah

bacm m:qallah 1 On drdnde aylar gibi 1 Silkinir dar kar 1 Ara
bistan taylar gibi. " Atlarda yalnz ller vlmezler, ad yakanlar
kendilerini, lnn yaknlarn da verler. "Yekin gl dudaklm yekin
1 Efendin gelir darlr 1 ki gelin bir oluun 1 iek biter yer yarlr."
Atlarn b:qlca zelliklerinden birisi de, o kii saken ilikileri.
O saken evine Vali, Kaymakam, Jandarma Kumandan, Beyler, Pa
alar iner : "Bunu da duymu alyor 1 Ankarada Kemal Paa."
Gelinin Ad adar iinde rnek bir attr. Mara ilinin And
rn il-yesi Geben kynde yeni bir gelin bulac bir hastala yakalan
yor. Gelini bir odaya koyuyorlar. Yiyeceini ieceini de pencereden
veriyor, onu hi dar karmyorlar. Kimsecikler de yanna yaklam
yor. Gelin alt ay bu odada kalyor. lecei gnn akam da kendi
stne bu ad yakyor. Bu ad olduu gibi veriyorum : " nce kay
nm gelince 1 Tutar yakasn bitlerim 1 Alt' ay oldu ben yatal 1 Arada
kald i derim." Bir insann yakasn bidemek, ona dert yanmak, onun
la kt konumak, demektir. Bir de bakmsz kalan kpekleri iin
dertleniyor. "Osman aam yelip gelir 1 Etek rdm sokulu 1 Gelin
olup gezemedim 1 Zlfm yal kokulu." Bu dnlkten adn Os
manl anda getii anlalyor. Cumhuriyette, artk etek kalkm,
erkekler alvar, pantolon giymeye balamlard. Etek rdm soku
lu, demek, erkeklerin eteklerini bellerine, kuaklarna toplayp sokma
lar demektir. Yukarda da sylediim gibi, gelin yenidir, gelin olup da
doya doya gezemediine yanyor. "K.abirimi derin eylen 1 Su serpin de
serin eylen 1 Sabah srmel'eim gelir 1 Sa bucaa yerin eylen. ll
Dizim dizim dizliyorum 1 neyi grmyor gzro 1 Arada kald
arada 1 ki olum bir tek kzm ll Evimizin n yaz 1 Yaylr karab:q
kuzu 1 Seni de gresim geldi 1 Yal dktm kara taz. 11 Yk yarm
esik kesik 1 Dnyadan umudum kesik 1 Seni de gresim geldi 1 Besle
diim kara psk." Gneyde, Anadolunun da byk bir blmnde,
kediye psk derler. "Gel bibi yanmdan otur 1 Ben deyim eksiim
yetir 1 Bu yl yayla yaylamadm 1 Git yayladan iek getir." Trkmen
de halaya bibi derler. "Ana cerrahm gelince 1 Cerrahma iyi bakn 1
Esvabm alan olmazsa 1 Atee de vurun yakn. 11 K.adan alaym ana 1
Dert delisi oldum gene 1 Kimseler gelmez yanma 1 Kzlarn da bana
dne." Burada ana dedii kadn z anas deil de kaynanas olacak.
36

Kzlarnn kendisi gibi olmas iin karg ediyor. Bu karg da iine

sindiremedii iin zr diliyor, kusuruma bakmayn ben dert delisi
oldum, diyor. "Kadan alaym bac 1 Yreime dedi ucu 1 Param yok
ki verem alam 1 Cerrah vermiyor ilac."
Ben bu ad deriediim sralarda, bu adn tamamn bilen yal
kadn o gnlerde lmt. Konutuum kadnlar, "ah o sa olayd,"
diyorlard, "sen bu ad ancak iki gnde yazabilirdin." Adn ie
riini btn ayrntlaryla anlatyorlard. Gelin, alt ayda her eyi, her
eyi zlemiti. iekleri, aalar, yapraklar, kular, kelebekleri, b
cekleri, her eyi, her eyi zlemiti. Kar dan arkasn, yaylasn,
kilim dokuduu sdar, getii yollar, pnarlar, alabalklar, akl ta
larn, her eyi gresi gelmiti. Ele geirdiim at bile skm insann
duygularn byk bir scaklk, zlemle dile getiren, lirizmin bir ba
yaptdr.
Gelin Ayenin Ad da ok yaygn bir attr. Btn Toroslarda,
ukurovada bilindii gibi, Anadolunun birok yresine de tam,
halay trks biimine bile girmitir, kimi yrelerde. Gene birok
arta olduu gibi, lm yle bildiimiz lm deildir. Sanki l sa
m gibi lyle konuulur. "Koyun gelir yata yata 1 arnuriara bata
bata 1 Gelin Ayem sele gitmi 1 Ilgnlardan tura tuta," diyor. Ayenin
lm byle. lmemi gibi de, "Bacm uyku uyudun mu 1 Bacm su
lara deli?" diye de soruyor.
Nasl destan, masal, trk, trkl hikaye dili olumu, her biri
nin dili nasl ayr bir yap, ayr bir zellik tayorsa, at dili de ayr bir
yap, ayr bir zellik tayor. Doay anlat, yalnl bambaka, yaln,
ayr bir iir tad tayor. Bu zellii de yaratlma biiminden geliyor.
Atlarda hemen hemen teki dnya yok. Ne lleri kurtlar
yiyor, ne ylanlar, yanlar ... Yunus Emrede, teki airlerde olan
beden rmesi atlarda yok. Hep bu dnyada yaadklar, yaptklar
ettikleri, cmerdikleri, iyilikleri, yaam biimi, adar, develeri, adrla
r, en ince ayrntlarna kadar yaam, yaamna girenler, sular, pnar
lar, sonsuz bulutlar... Gelenekler, grenekler, toplumun en gizli yan
lar... Bunlarla birlikte de konuma dilinin btn zenginlikleri,
ayrntlar, dilin z, hibir yapmaca, ustala bavurmadan olduu
gibi, gene krk bin yl su altnda cilalanm akl ta gibi, krk bin yl
at suyunun altnda cilalanm bir at dili kyor ortaya.
37

Yukarda atlarn doadan, byk ozanlarn, destanlarn dilinin

halkn kalplatrd, kalplatrp bize sunduu dilden, kalplaurd
betimlemelerden ktn sylemitim. Atlardaki betimlemeler gene
yzde yz toplumun yarats ya o andaki, at yaklrkenki andaki
duygunun verdii grmnn betimlemesi bize daha baka, taze bir
betimleme biimi getiriyor. Bir de Yemen Adnda olduu gibi yaln
bir younlama da getiriyor : " Gitme Yemene Yemene 1 Karn toza
dumana 1 Mektubunu sal kardeim 1 Bacn koyma gmana 11 Gn
den yan soldu mola 1 Yerden yan uldu mola 1 Memedirnin ala
gzn 1 Karncalar oydu mola."
lde ldrlm bir askeri, yani kardeini betimliyor. Onun bil
dii yalnzca ln tozluk dumanlk olduudur. Sonra o usuz bucak
sz toz duman sszlkta kardeinin lsnn yamdr. te bundan
taptaze bir betimleme bayapt douyor. Gne gelen yan soldu mu
acaba? Yere gelen yan uldu mu (rd m) acaba? Bir de, "Binba
lar, Binbalar 1 Tabur taburu karlar 1 Yamur yap gn deince 1
Yatan ehirler lar," betimlemesi var.
Bu rnekleri istediimiz kadar oaltabiliriz.
"Usandn m bor beliklim 1 Issz yerde yata yata. "
Atlardaki ince, belli belirsiz lirizm belki baka hibir edebiyana
yok. Lirizm her zaman yanl anlalmtr. Atlardaki lirizm en uta
ki, youn duygularn en ince anlatmdr. Burada bir sreklilik, bir in
ceden akma deildir.
"Altnda da au hoplar 1 Sol brnde altpatlar 1 Karde tarlaya
yklm 1 Kann yatyor ider."
Atlarda gerek de bylesinedir ve iddenir. Gerei ne arpuyor,
ne atlayp geiyor, gerek gzniin nndeyse olduu gibi btn yaln
lyla sylyor. Anann Ad bunlarn hepsinden beter. Uzakta, gelin
liktc lm kznn mezarna gelen ana, kznn lsn grmek istiyor
ve mezar atryor. Sonra da ada veryansn ediyor. 1 939 ylnda bu
adn ardna ok dtm, ukurovadan Uzunyayiaya kadar gittim,
baka dizeler bulmak ii n, olmad, at Uzunyaylada ununlmum, bir
ka krm ancak bulabildim. Atta, hibir eye yanmyorum, burnun
dan kertenkele kt, diyor ana. Bir ana bunu nasl adatrr, kznn
burnundan kertenkele ktn nasl syler, diye hep dndm.
Sonra dndm ki, halk iin doann birok olay doaldr.

38

Atlarda daha byle ok yaln gerekler var, birok yazarn y

reklilik gsterip syleyemeyecei kadar. Yazl edebiyatn hibir byk
yazarnn eriemeyecei kadar youn, yaln betimlemeler. Yukarda
Homerostan, betimlemelerinden sz ederken, betimlemelerin halkn
kalplarndan alndn sylemitim. Buna bizim halktan ok rnek
bulabilirim, demitim. unu da bilmeliyiz ki, kalplarn dnda
byk ustalarn kendileri de yeni, taze betimlemeler yaratyorlar. On
larn yaratlar da halkn diline dyor, orada onlar da kalplayor.
Bir iki rnek daha vereceim : " Bacsnn ad Ee 1 Yaa babam
olu yaa 1 Candarmalar nian alm 1 Azndaki altn die."
Bu da bir baka attan :
" Kurun kafadan deince 1 Beyin akm topak topak 1 Ziya Beye
sebep olan 1 u em m isi koca kpek."
Yaamn ayrntlar, trajik durumlar, lmler stne, dnya, ac
lar, sevinler stne, gemi gelecek stne, inceden sylenmi birok
rnek vermek istiyorum bundan sonra. Atlarn dil, syleyi zenginli
i, incecik, belli belirsiz lirizmi stne, baka eyler stne adardan
rnekler vermek istiyorum. Gene de atlarn ince lirizmini, doa,
olay, kii betimlemelerini, psikolojik durumlar, anlk grntleri, tu
tumlar, davranlar, aclar benim gibi olanaklar kstl bir kiinin
gereince anlatmas kolay deil.
Benim bildiime gre adar daha Uzunyayla Avarnda, Mara,
Adana kylklerinde yayor. Bundan sonra gen folklorcular, airler,
hikayeciler, romanclar bu iin stne derler de adar, hikayeleriy
le deriederse hem edebiyatmza, hem de kendilerine eriilmez bir yar
dm yapabilirler.
u aadaki dizeleri Azerbeycan atlarnda buldum : "Ta olsay
dm erir idim 1 Toprak oldum da dayandm." Bizim atlarn biimi
ne uymuyor ama gene de at. Ben yllar nce bu dizeleri Toroslarda
derlemitim, deiik bir biimini. Yllar sonra ayn dizeler karma
Azerbeycan adnda kyor. " Demir olsaydm rrdm 1 Toprak
oldum da dayandm. "
lye ksmek d e ok sylenir adarda. "Bilirim srrn demem 1
Kanl gmleini yumarn 1 Bir kurundan adam m'lr 1 Ben de sana
karde demem. "
Yaknmalar d a ar basar adarda.
39

"ok acele aldn mevlarn 1 Bakarnadm doya doya."

teki dnya, yeralt hemen hemen atlarda hi gemez. Hep bu
dnyayla ilgilidir atlar. Bu dnyada yaplanla, edilenle. Yamn en
kk ayrntlaryla ilgilidir, demitim yukarlarda. Arada srada da ye
ralt akla gelir. "Alt ay oldu leli 1 rd m'ola eli."
imdiye kadar derlediim, duyduum atlarda yerin alt ile ilgili
ancak birka at bulabildim. "Yalan oldu gene yalan 1 Mezarna girdi
ylan 1 Ein bucuna gelmi 1 Kalk bacm boynuna dolan. "
Allahtan ly yeniden diriltmesini isternek de atlarda ok sy
lenir. " Hacm der de bunalrm 1 Dam banda dolanrm 1 Allah Ha
cm verirse 1 Kap kap dilenirim."
Adardaki betimlemelerden biraz daha sz edelim. "Hele una
hele una 1 Yarn bakn telna 1 ldrmler Hac Beyi 1 Kuzgun
dner leine."
lmn acs ekilmez. iddetli, yakp kavuran aclar, duygular.
Bir de ileriye dnk umut. len lr kalan salar bizimdir rnei.
"Sabreyle kzm sabreyle 1 Her tepeden bir gn doar."
llerin lrkenki durumlar da inanlnayacak kadar gzel be
timlenir. ok az iirde bylesine yaln, bylesine tam tepeden inme,
vurucu berimlerneler vardr. "Altnda da at Arap 1 Bnda pskl
kelep 1 Hac Velim sele gitmi 1 Siyah kakl yelep yelep." Yani parl
clayp snerek sele gitmi, diyor.
Gene bir betimleme beseri : "Aarn da ay gibi parlar 1 Emmim
de gn gibi rlar 1 Kv eyle karde k.v eyle 1 Bize k.v atis derler."
Oldrenin kt adam olmas, yaknlan en kt durumdur. Dil
lerde, yani at dnda da insan ldrenler hep kt, kan cieri be
para etmez kiilerdir. "Yce dalarn gcs 1 Zor olur karde acs 1
ldren de adam olsa 1 Gecelerin krbcs."
Olay btn gerekliiyle betimlemek, ne kadar zor, korkun
olursa olsun, atlarda en byk ac, en byk iddet durumu doal
dr, btn playla verilir. "Bir kayaya elemiler 1 Elin kolun bala
mlar 1 Babam olu Hseyini 1 Sn av eylemiler." S n bir geyik
trdr. Toroslarda snav eylemek bir deyimdir.
lye vg, yaad gzel gnleri anmsamak : "Silkinip ata bi
nince 1 At altnda utu sandm 1 Kanrlp cirit atnca 1 Gk grledi
dt sandm."
40

Geride kalanlarn ne olaca endiesi atlarda ok sylenenler

dendir. Dmanlar!l ne yapaca, bu acya, bu utanca nasl dayana
caklar... Baz atlarda olay rgs destanlardaki kadar dzgndr.
Hikayeyi kolaylkla anlarz. Hem de uzun bir hikayenin, desrann ve
remeyecei kadar. "Yaz gnnde sar iek 1 rt da bitti m'ola 1
Arap olum yok diyorlar 1 Darendeye gitti m'ola." Yaz gnnde sar
iek, yaz bahar aynda krmz, ak gl, sar gzl nergis, boynu
bkk meneke hep rarak aar. Her birisinde ayr bir gzellik,
ayr bir acnn dnyaya amasdr.
nce Hacnn Adndaki, ad yakan kzn utanc. nce, kendisi
iin ldrlm. Bu uranla bu kz nasl yaar. Skm insann ne ya
pacan bilemeyiinin iiri : "zm kara, zm kara 1 Salkmnda
dzm kara 1 Emnilere gidiciyim 1 Elim kanda, yzm kara."
lm halini anlarrken de adar ok gerekidir. Bu gerekilik
ad byk iir katna yerletiriyor : "Sa yanndan kurun demi 1
Sol yanna boynun emi 1 Garip garip duruyordu 1 Meer kimsesi
yoimi."
Gene gerekilie bir rnek. Gerei btn iddetiyle, aklyla
herimierne insan belki de byk iire ulatryor. nsann, doann
byk iirine, yaarnn sevincine varabiirnek iin adardaki gibi plak
gerei anlarmak gerekiyor belki. nsana varmak iin gvenli en kese
yol belki de bylesi, epope, ar, trknn acmasz gereklii. "Al arm
dan dtm korum 1 Crmaladm kumu erim 1 Hakk beni vurmaz
diye 1 Kurnun karn arm", "Yara yara kulun olmu 1 Alnnda
mendili solmu 1 Ben pmeye kyamazken 1 Kara gze kumlar dolmu."
Atlarda yer alan en nemli sylemlerden biri de eski grkemli
gnleri anmak. Bu grkemli gnler kk bir sevin, gn grl
grl ukurovaya konmas, dalara gmesi... Altm ayak adrn
nnde oynayan kek... "Gkek kzcazm gkek 1 Yaz gnnde
bitmez iek 1 Altm ayak kara adr 1 nnde oynard kek."
Atlarda birok kez de anlamsz szckler geer. Bu sonsuz ac
:n delimi i insandr. "u karra ne yazl 1 Filfli cilcen dizili." Hi
bir anlam yok. "Vi! i babamolu vili 1 Savrulur pskln teli."
Adarda, trenler srasnda, ar yaklan kiiden baka daha nce
len bir kiinin stne de ar yaklr demirim. te bu Mustafa Aa
nn Adnn iine Badatta len baka birinin de ad giriyor.
41

"kr olu var Aarnn 1 nallah yerini tutar 1 u Badana kalan

rnn 1 Ocanda bayku ter", " Hakiyetli Vezir Aam 1 Durann bize
verdi 1 Size bir haber vereyim 1 u Badana sunarn kald."
Atlarda sylenilen, yaknlan bir bka durum da, ocan kr,
erkek ocuksuz kalmas, bylelikle de ocan snmesi. En dayanlma
yacak durum lardan biridir. "Olum kalmad ocakta 1 Atm kalmad
bucakta 1 Ne yatyon Dervi olum 1 Kuluklayn scakta", " Dede
min gmlei kanl 1 Ninni Poyraz olum ninni", "Ahalar giydim aba
lar 1 Beni knaman obalar 1 Kara Dedem can veriyor 1 Hem bakar da
hem abalar" , "Al at ninni kr at nin ni 1 Kucaklad m ala kanl 1 Kara
Dedem yle dursun 1 Ak poyrazm delikanl", "Alamaya arlanyom
1 Dmanlarm eve yakn."
Ramazann Ad da nemli bir at. Kendi acsna btn dnya
nn katlmasn sylyor : " hacnn bir kardei 1 Nasl uykunuz ge
liyor."
Ortak temalardan birisi de, bundan beter bir ktln insann
bna gelemeyeceidir. Onun iin lrcesine alar, acsndan oynar :
" Efesini bana verin 1 Ben belime sokucuyum 1 Ahmet olum dn
ku rmu 1 Ben halaya kcym . "
Ramazann Adndan b i r drtlk : " leri gel gel ey Melek 1 An
yarasn grek 1 Alt ocak birden batt 1 Buna dayanr m yrek. "
Bir de atlarda doaya, topluma, kiilere meydan okuma vardr.
lyadadaki Hektorun karsnn ad, bir yaknmadr. O ldkten
sonra ocuunun ne olaca, elin aralnda kalaca, kimsenin onun
yzne bakrnayaca, insanlar iinde hep boynu bkk duracadr.
Oysa Trkmen kadn meydan okur : "karn Berit bana 1 Bn
kar olursa olsun 1 ekeri m bebek derdini 1 Dulluk zor olursa olsun. "
B u attan bka bir drtlk "Amann belim krld 1 Dev' oturup
kalkmaynca 1 Senin bebek bymez mi 1 Emnileri bakmaynca. "
Gene atlarda Tanrya kserler, krlar, arkadalarym gibi
Tanryla konuur, ona dert yanarlar. Ald kimsenin daha lmne
sra gelmediini, onun yerine anasn, babasn, baclarn, karsn al
masn isterler. Tanrdan baka doayla, kaderle, insanlkla, yamla
da kavgaya giriirler.
lrlerken kendi stlerine at yakanlar da vardr. Avar Beyi
Terkeliolu gibi. Hastalanp bir odaya kilitlenen gelin gibi. Terkei i42

olu len kars stne de at yakmtr. Bundan baka karlar st

ne at yakan birka kiinin adna daha rastgelmitim.
"ktm Kozann dana 1 Kar dizleyi dizleyi 1 Yaralarm gz gz
oldu 1 Cerrah gzleyi gzleyi."
Yaycolu brahi m Aann Adnda da ayn kalb gryoruz :
"Yaramn da ba acar 1 Gz gz oldu merhem durmaz 1 Kcekten
dul oturdum 1 Bamdan kara gn kalkn az."
"Gz gz oldu yaralarm" birok trkde, destanda, arta geer.
Halk iinde de azgn yaralar iin sylenir.
I mgeler, doa, halkn doayla i ielii, at ya.kann, lnn ya
knlarnn u anda ne halde olduklar atlar da sylenir. "Glden
kalkt utu turna 1 Kimi kara kimi srme 1 Kurban olurum Mnire 1
Kardan adrn derme." Belki kalkar, geri gelir, diyor. Onun iin a
dr derilmeyip yle kalsn.
"Atn dorusun saymazd 1 Kardei m binerdi kra 1 arafl yatak
beenmez 1 imdi kondu kuru yere."
Ben pmeye kyarnazdmn baka bir biimi. Doadaki, insanda
ki elikileri dmdz sylyor.
Zlfikar olu bi Aann Ad : " Benim Aam ne ho yatar 1
Kollarn ki bar atar 1 Aireti ava gitmi 1 At yavuz ceren tutar." Bura
da da vg. Bir kiinin atnn yavuzluu atn ceren tutmasyla l
lrdQ. Birok atta, trkde ok kii atnn ceren tutmasyla vlr.
Eskiden ukurovada ok ceren yaard.
"Srtnda da hlle donu 1 inden isterim can 1 Ne yatyon sr
mel'eim 1 Bekir aa istemi seni."
Atlarda en ok gze arpan ortak yanlardan biri de, ly atn
dan, giyitlerinden1 yam odadan, getii yollardan, koklad iek
lerden, at dalardan, esen yelden, giden buluttan, gezdii ovalar
dan, uan turnalardan, yaan yamurlardan, sonunda da Tanrdan
geri isternek geleneksellemitir.
Boanm, herhangi bir biimde ba belaya girmi kadnlar da
kendileri stne at yakabiliyorlar. Boanm bir kadnn kendi st
ne yakt at : "Yazlarda olur diken 1 rd koyup cierim yakan 1
Boadn ger'alr m 1 Hak yoluna boyun bken", "Evimizin n
dlek 1 Yamur yaar olur glek 1 Cnck ykl kervann 1 Ben mi
rkttydm felek. "

43

Kadn bylelikle acsn syler. Sonra kendisine umut verir. Her

at gibi gene kalplardan yararlanr. Karacaolana bavurur. "Gam
lanma gnl garnlanma 1 Alayanlar bir gn gler", "Garnlanma
gnl garnlanma 1 Kt gndr gelir geer." "Gamlanma gnl garn
lanma 1 Kt gnn mr'az olur."
Kocas lnce evinden kovulan kadnn da bir ad var : "Bana
burdan k diyorlar 1 Heyl'olur burdan knca 1 Elleriden kim tuta
cak 1 unlar arnura knce." ocuklarndan sz ediyor. Onlarn el
lerinden kim tutacak balar belaya girince. "Arada kaldm arada 1
Doru yaylr derede 1 Srnn iine vardm 1 Mor kekliim yok
orada," "Eller harman vuruyorlar 1 Varman harman yerimize 1 Varr
da eki ederim 1 Mor prkl delimize", "Bana burdan k diyorlar 1
Senin evin yok diyorlar 1 Tellal kznn yavrularn 1 Dkm dkm
dk diyorlar."
"Varr da eki ederim mor pskll delimize." Gidip, burada ona
ktlk edenleri, mor prkl delimize dedii, kocasna ikayet ede
cek.
Kendi maceralar stne at yakanlarn atlar en belal, en ac
veren atlar. Belki de en candan, en scak atlar. Baz olaylar kimi kil
ler iin lmden de beter geliyor. Yukardaki at byle bir acnn ad.
Kna adna kimi yerlerde kna trks de diyorlar. Kimi yerde
de kna ad halay olmu. Kadirlinin Bahe kynde, imdi Osmani
ye ilesine baland, I 939 ylnda retmen vekillii yaptmda bra
him Poulu Avar Ad adnda, o zamana kadar hi grmediim ok
ar, ritimleri derinde olan bir halay ekrniti. Ardndan da Kna
Ad halayn oynarnt. Kna Ad halay bir geline kna yaklmas
n, ata bindirilmesini, nce acsn, sonra da sevincini anlanyordu.
Avar Ad ok ar, figrleri belli belirsiz bir halayd. ok derindey
di ritmi. imdiye kadar bylesine ince ritimli bir oyun grmedim. n
sann iliklerine ileyen bir lirizmi vard. Trkrnenlerde, Krtlerde bir
deyim vardr, "o, yle bir halay eker ki, bana bir tas dolu suyu koy
san bir damlas dklmez," derler. te Poulu da Avar Adm by
lesine derinden ekiyordu. Kozanolu Adm Orta Anadoluda otu
rak havas olarak sylyorlar. nk oralarda at gelenei yok.
Toroslarda, ukurovada yle bir ey yaplarnazd. Yaplabilseydi, o
ad oyun yapanlarn bana ok kt iler gelirdi.
44

Krnolunun Ad da rnek gsterilecek arlardan biri. Bta

anlatlan dz hikaye olmasa bile bu attan btn olay anlayabiliriz.
Ayn attan bir betimleme rnei : " Bunu duysa ne der Velim 1 Hep
krlsn evim malm 1 Kular yemi alya konmu 1 Kpkrmz olmu
dalm." Bir grmnn bylesine yaln, trajik anlatlmas sanyorum
ki szl sanat rnleri dnda kolay kolay her kula, her yazara, her
aire nasip olmaz.
" Bana alama diyorlar 1 Gzleri geyik karas."
Bayramn Ad da ilgin adardan biri. 1909 ylnda ukurova
da Bayram Ermenilerle savyor, kym yaptndan dolay da asl
yor. Bu ad anas yakyor. emli, gzel, bu da bir oul pahasna
olan arlardan. Birka dnln buraya alyorum : " Kibar gezer
emmimolu 1 Sag yannda aluparlar 1 Kara donlusun asmlar 1 Padi
ah duyar da arlar." Bu dnlkten anllyor ki, ada amcas kz da
' girmi. "Bayram da benzer fdana 1 Yanarm ehit gidene 1 Hep duyar
da yanar karde 1 ukurova Koca Adana."
Arlarda umarszlk, eli kolu balanmak, bu yzden de ne yapaca
n bilememek. "Ben nideyim emmimolu 1 Dava Mftde Kadda 1
Asmlar emmimolunu 1 Asmlar saat yedide." Bylesine bir syleyi
scakl, syleyi gzellii yalnz bir arta olabilir gibime geliyor.
Gene syleyi gzellikleri, dil ustalklar stne Battaln Adn
dan drtlkler alacam. Gene yineliyorum, atlar da konuma dilin
dendir, btn byk iirler, destanlar gibi. Yalnz, aularda tekiler
gibi halk dilinin zenginlii stne yeni bir at dili kurulmutur, de
mitim. Destanlarn teki halk rnleri iinde nasl bir syleyi bi
imleri, syleyi tatlar varsa, atlarn da yle. Yalnz yukarda da sy
lediim gibi atlarn pahas ok ar olduu iin, ilerindeki duygular
da youn, syleyiler de, bir iddet, bir hmdr. Bir hm taddr.
Trknn, sevda deil bu bir hm, dedii gibi. Adar iin de, iir
deil bir hm diyebiliriz. " Boz lk kapya geldi 1 Edi boynun
haber ald 1 Sen duymadn Arzu bacm 1 Battal d'ld, Davut
d'ld", "Sandktan tutup kalkyor 1 Adam una gvenir mi 1 Be d
ekten yer sererdi m 1 Battal ta dayanr m." Be dei st ste
koyup yere yatak yapmak. ls topraa, ta konacak. Buna dayan
lr m? "Davut bilmezdi dzeni 1 Battal gezerdi Kozan 1 Ya niderdin
er alas 1 Virane dada gezeni."
45

Gene yrekli bir betimleme : "Tosmuun ardna pusmu 1 r

dke kanlar kusmu 1 Ark Hasan boaziarken 1 Aacak stne d
m."
Gene bu attan : "mer, Osman kardelerim 1 Durmaz ben
burda kiarm 1 Eller bana deli diyor 1 Deli m'oldum kardelerim."
Acdan oynamak, delirmek de atlardaki balca temalardan.
" Kaplan geldi heirmiye 1 Ya geldi yiirmiye 1 Her anann Icin
deil 1 Byle yiit dourmaya."
Birok ana, her ana byle yiit douramaz.
"Atnn da aln sakar 1 Bir incecik hara koar 1 Ne yanyon kke
olum 1 Yaralya sinek okar."
Gelenek, grenek, en kk ayrmsna kadar yaamn her bii
mi . . . Klk, giyim kuam, yaamn, insann, doann her trl devini
mi. Hayvanlar, kuar, bcekler, lrkenki davranlar ... ly gezdii
tozduu yerlerde aramak. Onu en gzel gnlerinde en sevdii insanlar
arasnda dolayor, konuuyor sanmak. Hi lmemi gibi ly ya
yor sayarak arta imdi ne yapacan, ne syleyeceini belinmek.
Atlarda ok sylenen szlerden biri de alamaa arlanmak. Bir de
muradn atamadan yernik gitmek. Kalanlar iin en byk aclardan
birisi de bu. " Kara tabanca ngiliz 1 Skkn oturur mencilis 1 Bunda
ayplamak olmaz 1 Kardee benzer hanginiz." vgde, lenin kimseye
benzememesi, onun ok stn bir kii olmas, bu stnl syleme
nin de ayp saylmamas. . .
nsanlarn can verirken betimlenmeleri d e atlarda epeyce yer
tutar. "Kr at gelir hadayarak 1 Nal gelir pariayarak 1 Sar' Ahmedim
can veriyor 1 Siyah perem terleyerek. "
B u Sar Ahmedin Adndan ilgin bulduum bir drtl daha
yazacam : "Odasna yer serdiim 1 Telli araflar mm 1 Sarlsa
na Sar' Ahmedim 1 Ksp de ayr yatt m." Eski gnleri zlemek...
Iyi, kt gnleri ...
Muradna erememek stne bir para daha : " Buras byk
Adana 1 Kimse varmam tadna 1 lm gezme ardm sra 1 Ermerni
im muradma."
Topuzun Ad da stnde durulacak atlardan biri. Yalnz bu
attan salt bir drtl alyorum : " Gc Avarn z 1 Gmem
demi Beyin kz 1 Sabah ok erken gerler 1 r ocuklarn yz."
46

Btn bu lm kalm, btn bu ac, umarszlk, lm acs iin

de... ocuklarn yen yz. ocuklarn yz rken, uzakta, do
uda, ukurova buulanrken, tan yldz tanyerinin ucunda salnr
ken gn kalkmas... Doann insanla i ielii lmde bile. En
kck bir olay, oysa lmde, kck ocuklarn yznn mesi
o kadar kk deil. Doay yaamlar, tanyerine ge kmlar,
ocuk yzlerinin mesinin, tanyerinin gzelliinin tadn bilenler
ocuklarn yznn mesini, lmde bile anmadan edemezler.
Atlardaki lmleri, lenlerin toplumla, insanlarla ilikilerini, do
ayla i ieliini, lmn olaanln, teki dnyann, cennetin, ce
hennemin, ylanlarn yanlarn yle pek sznn edilmediini gste
ren ok rnek sralayabiliriz. Yukarda da sylediim, birok rnek
verdiim gibi lm bu dnyadadr, teki dnyaysa atlarda pek yok.
Buna amamak gerek. Doann iindeki insan, ne kadar bozulursa bo
zulsun, salkl insandr. lm acsn yreinin banda ne kadar
youn duyarsa duysun, bu dnyaya gelmitir ya, bu tada, bu gzellie,
bu eriilmez sevince ulamtr ya, gidecei yer, varaca karanlk, belki
de o kadar umurunda deildir. Bunu da, karanlk umurunda deildir
demek de kolay olmasa gerek. lm insanolunun en byk acs, bela
sdr. Yalnz dnyann eriilmez tad, sevinci, vazgeilmezlii de her ey
den stndr. Atlar, insanolunun bu derinine kolay inemediimiz
bu gizini sylemiyor m'ola? nsann lrkenki yalnzl, umarszl,
yanmda sevgisini bile gtrememesi... Bilmiyoruz ki ... Bizdeki, dnya
daki atlar stnde gereince durulursa, lm acmz belki biraz daha
yeynilebilir. Atlar, lm acsn yeyniltmek iin var olmulardr belki.
Onu incelememiz bizi insan gereine biraz daha yaklatrarnaz m?
Homerosun dedii gibi, yaraklar iinde en ac eken yaratk in
sandr. nk bir tek o lmn bilincine varmtr. Belki bu bilin
bizim iin bir gn lm acsn yeynilten bir em de olabilir.
Yaz gnnde sar iek
rt da at m'ola?
Haziran I 992
Basnky
Bu yaz hazrlanrken kitaptaki adardan, Ahmet kr Esen'in Aruulolu A/4n'ndan, Ursula Rdnhard'n Vor Sinm Hiiwnn Ein Witk. . . adl derlemesinden (Berlin
I 965) yararlanlmtr.

47

A DANA
D I L , E D E t:. l Y A T

H IJ. L K E V I
ve

T t', R I H U 9 E S I

N e r : y e t n d e.
SA rJ

U K L' K C\' .-1 D .... f O t K L O R D E R L E .'Yi E L E R t : 1

___....,. ..__..,.. _______
_
----

. \

9 4 3

jj

1'}

--

'

T r h s z B a s m evi
1 9B

A d li n a

NSZ
Yllardanberi Halk EdebiyatJrruz zerindeki almalar, phesiz

ki, bu sahay; ok eyler kazandrmtr. Bu almalar devam edegel

dike, daha ok kymetli materyaller elde edilecei muhakkaktr.

Anadolu folklor hazinesinin, btn dier memleketlerindekinden
zengin olduu, su gtrmez bir hakikartir.
te ben bu hazineden bir para olan, A.tlar zerinde almaya
karar verdim.
Atlar, Halk Edebiyaurnzn bellibal bir ksmn doldurmakta
dr. imdiye kadar zerinde hemen hemen hi ilenilmeyen bu ksm,
kendime saha yaptm. Atlar zerindeki aratrmalarm bicene kadar,
folklor almalarmn hepsi bu mevzua hasredilecekcir.
Atlarn bundan onraki cilderinde daha geni olarak, almala
rma devam edeceim. Bu ilk cilete at syleme merasiminin nasl ya
pldnn zerinde durdum. Dier cilclerde atlarn meneini arat
racak ve tahlilini yapacam.

Bu ilk kitapta belki birok hatalarm olmutur. Folklorcu arka

dlarmn ve byklerimin grdkleri hatalar bana bildirmeleri,
beni memnun ve bu yolda daha emniyetle yrmeme yardm eder.
K.S.G.

AGIT NE ZAMAN, NEREDE

NASIL SYLENiR?
llerde at sylemek, Anadolu halknn balca adetlerinden bi
ricUr. Biz burada, bu adetin ukurovada nasl yapldn anlatmaya
alacaz. Burada atlarn tahliline girirneyeceiz. Yalmz bu adetin
nasl yapld n, ie inmeden, d grnn syleyeceiz.
Osmaniye kazasma bah Hemite, - eski ad Geeli - Kadirli ka
zasna bal Bozkuyu, Ck, Azapl, Harkao, Nrfet ve Mara' n
Andrn kazasna bal Gvahmedi kylerinde yaptrruz tetkikler, bu
adet hakknda bi ldiklerimizi takviye etmitir. Esasen bu muhitin o
cuu' olduumuz iin, muhiti.mlzdeki her adeti bilmemiz tabii grl
melidir.
l 940'ca Osmaniyenin Hemite kynde, 1 94 1 'de KacUrli kazasn53

da grdm ve not ettiim, llerde at syleme merasimini oldu

u gibi nakledeceim. Pek yakndan grdm bu iki merasim ara
snda hi fark yoktur. Yine bugnlerde yaptm baz tetkikler, uku
rovann her tarafnda bu :idetin, ayn ekilde yapldn
gstermektedir.
At, umumiyede, ne ekilde sylenir? lk olarak bunu grelim.
Hasta can ekiirken, hoca Kuran yahut Yasini erifi yava yava
okur. Hasta can ekiirken Kuran yahut Yasin okumak, hi ihmal
edilmeyen dini kaidelerdendir. Hasta can verdikten biraz sonra oku
mak ii biter ve hoca ekilir. Hoca gidince, lnn stndeki yorgan
kadnlardan biri tarafndan sklr. Melefesi - yorgann iindeki
beyaz bez - lnn zerinde brakldktan sonra geri kalan taraf al
nr. Bu i on dakika kadar srer. Bu on dakika zarfnda orada bulu
nan kadnlar, lnn etrafnda halka olurlar. - Bir kyde lm oldu
u vakit, bunu duyanlarn hepsi, l evine toplanr. - Bu srada,
halka olmu kadnlarn iinden biri kalkarak lnn elbise ve ama
rlar bulunan bohay kadnlardan birinin nne atar. nne boha
atlan kadn, bohay aar, iindeki eyalardan birini eline alarak at
sylemeye balar. Adn bir beyiti sylenince, syleyen ve teki ka
dnlar, hep birden alamaa balarlar. Bu alamak, bazen de kta son
larnda olur. O kadnn uydurduu besteye bakar.
Artk her beyit sylendike arkasndan alanr. Birinci kadn yo
rulunca, dier bir kadn bohadan bir eya alarak sylemeye balar.
Bylece sylemek isteyen kadnlar syler ve alarlar. Bu syleyi, iki
kadn arasnda karlkl da yaplabilir. K.itabmzda buna misal vardr.
Kadnlar, yorgunluk duyunca ilerinden biri bohay drer ve s
kunet iinde yerlerinden ayrlrlar. l de ykanmak iin kaldrlr.
Baz yerlerde, mesela Vanda, Erzurumda, Burdurda l mezara
gtrlrken arkasndan erkeklerin de at sylediklerini rendik.
Hemite kynden 95 yanda Hava Hatunun sylediine gre, eski
den ukurovada da erkekler bu merasimi ayn ekilde yaparlarm.
imdi buna tesadf edilmiyor.
At, bu anlattmz umumi syleni eklinden baka ekillerle de
sylenebiliyor. Bunlar da teker teker grebiliriz :
I - lnn, baka kyde bulunan tandklar ba sal iin gel
dikleri zaman, yukarda anlattmz gibi boha ne atlr ve ayn ekil54

de at sylenir.
2 Bir insan, leceini bilirse, lmeden evvel kendisi iin at ya
kabilir.
3
Zengin l sahipleri para vererek, tannm halk airlerine
at yaktrrlar. K.itabmzda buna da misal vardr. k Hseyinin,
Hatca Gelinin ad.
4
Uzakta, ld duyulan bir byk, bir akraba, bir tandk
iin de at yaklr. K.itabmzda misal vardr.
-

1 . 1 1 . 1 942 Kadirli

K.S.G

55

YEMEN AGI D I
191 1 'de Mehmet ve Memi adl ukurova/ iki karde asker olarak
Yemene gidiyorlar ve bir daha dnmyorlar. Bu ad, ehit/erin bacr.s
yakyor.
ara adr i mi dutar
Marcin tfek pas m d u rar
Alyalm anarn bacrn
Elin gz yas m dutar
nden yan soldumola
Yerden yan uldwnola
Memmedimin ala gzn
'arnalar oydumola
Ba ma fistan kirlenirse
Bada p gl frlanr a
Ya kimlere baba desin
enin bebek dillenirse

57

Getme Yemene Yemene

Garn toza. dumana
Mekdubunu sal gardam
Bacn goma gmana
Getme Yemene Yemene
Yemen Slcak dayanaman
Dang borusu er vurulur
Sen cahalsn uyanaman
Germe Yemene Yemene
Yemen scak gayfa bier
Esger talime kn
Aceminin akl aar
Tarlalarda biter gam
Uzar gider, vermez yemi
l Yemende can verenner
Biri Mehmet biri Memi
Bu ad daha sonra Kadirlinin Yalnzdur kynden derledim. Ad yakan Yalnzdur
lu yal bir kadnd. Memele Memiin kz kardeiydi. 1 9 1 I olduuna gre Trablus sava
olacak. Anadoludan, le aa nereye giderse girsin orasnn ad Yemendir.

Gndm yan soldumo/4

Ymin yan u/dumo/4
Gne gelen taraf soldu mu acaba?
Yere gelen taraf rd m acaba?
Anadolunun ok yerinde rmek yerine ulmak kullanlr. Yalnz kimi yerde anlamla
r bakadr. Aa ulmaz, rr. Et ular.

/Jajtapsklfirknrsa Fesin pskl frlanrsa.

Dang borusu Tan borusu

Er Erken

Gayfo Kahve.
Yalnzdutta deriediim varyantta, "Alayalm anam hacm kahpe Osmanl yas m

tutar", diyordu.

Ben ilk kitapta kan, "Elin kz yas m tutar" koydum.

58

LADIFLARIN AGIDI
K,.,ehirin Kaman kazasndan bir ailenin drt olu da asker oluyor
ve Kars hezimetinde drd de ehit dyor. Bu at. analan Emine ta
rafindan yaklmtr.

Ana alar bac alar

A gelinler gara balar
Hep gapand byk evler
Goca ga1d garynan
Yaz gelir de bilbil ter
Dalar melil melil tter
Has bahada gller biter
Hayva turun narynan
Ladflar geliyo dense
Mcdecisi eve gelse
Halil Kaharn gra binse
Slemenim doruyunan
Goyun geldi srynen
Evler yand yeriyinen
Hep melekler harbe getmi
Al bayrak.l periyinen
Gars'da gavga guruluyo
Ladf ora deriliyo
Trarnpatlar vuruluyo
Mzka1 boruyunan
Eminem derkine aman
strozden gaksa duman
Bizim vatanmz Gaman
Mor smbll goruyunan
59

LtdrfRed if.
B n bu ad derlediimde adn yakld yerin Krehirin Kaman il esi olduunu sa
nyordum.

onradan bana adn yakl yerinin Bahe llesinin Kaman ky olduu sy

lcndi. Bir iki varyan da o yrelerde derlendi, yaynland.

at ramarnianm olur.

60

nlar da kitap olarak kars , bu

KOZANOGLUNUN AGIDI
Bundan seksen sene evvel. Kazanolu Ahmet Paa ve kardeli Yusuf
Aa devlete isyan etmijlerdi. Bunlann tenkiline Dervij Paa memur edil
mijti. Yaplan muharebede Yusuf Aa asker tarafindan snglenmij.
Ahmed Paa da esir djmftr. Bu at. akraba kadnlan tarafindan
Yu.sufAa iin yaklmljtr.

kdm Fekenin dana

rembil ardm bana
Airetden imdad olmaz
Ga gurrul Gavrdana
kdm Fekenin dana
Gar dizleyi dizleyi
Yarelerim gz gz oldu
Cerrah gzleyi gzleyi
Odasnda terzi iler
Kfaylanlar yeri diler
n byk Gozanolu
Krk geydirir ar baalar
Gurnu zubunun garda
Elinde gm barda
Zahmerinin orras.nda
Oda vermiler arda
Amann byle olur mu
Oul babay furur mu
Padiah esgerleri
Bu dyne size galr m
Gara adr emeyinen
Ucu yere demeyinen
61

Ne gaarsn Gozanlu
Beyz ad gelmeyineri
Gozan da da daal m
evre yan ba daal m
Gozanolunu furmular
Bu da bize ar daal m
Gozan suyu alunam demi
Drt yanm yknarn demi
O n byk Gozanolu
Ben yurdumdan knarn demi
Hezerine hzerine
Ik yam mezerine
Kalk gidelim Kazanolum
Bin kr atn zerine
Karal yalk karas
Adana Kazan aras
Ben pmee kyamazdm
Ak gs sng yaras

62

AHMEDN AGIDI
Kozan (eski ad Sis) kylerinden birinde, ihtiyar bir kadnn biricik
olu, dmanlar tarafindan 40 yl nce ldrldnde, anas ve gelini
bu ad karlkl sylyorlar.

Gelin :

u Sis'in de gnden yz
Ald m top nergizi
Kak anam olunu getir
Knde aladrm sizi

Ana :

Ehmedim gelir birezden

kamaz ottan firezden
Ne sen aldn ne ben aldm
Elin ald mrazdan

Gelin :

Gara dutda gab'aalar

Bnda tr lar
Ayan olsun garip anam
Bir olunu ldrmler

Ana :

Gelin :

Efesini bana verin

Ben belime sakucuyum
Ehmed olum dn gurm
Ben halaya kcym
Gozan'n da st Bucak
Ot bieller gucak gucak
Sana diyom garip anam
Yanar m'ola batgn ocak
63

Knde, gnde Her gn.

Fira; Biilmi ekinin toprakta kalan saplar.
Efesini bana verin
Ben belime sakucuyum
Ahmet olum dn kurm
Ben halaya kcym
Efi Fes. Fesin yresine dolal yaiida birlikte olana efe derler.
Cenazesi yle kalabalk ki, olum dn kurm. ben acdan, ne yapacam bilemiyorum,
ortaya kp halay ekeceim.

BEBEK AClDI
Bebek Adm kimin syledii, hangi tarihte sylendii, sykyenin
hangi kyden olduu bilinmiyor. Fakat bir ukurova/ kadn tarafindan
sylendii muhakkak gibidir.
Bebek Adndaki vaka jyledir : Bir bey olunun, evimdikten sekiz
sene sonra, bir ocuu oluyor. ocuk alt aylk kadarken yayiaya gl
yor. Yolda, bir devenin stnde bal bulunan bejik, am dallarndan
birine taklp kalyor. Be1iin am dalnda kaldn, ocuun anasndan
btZjka kimse grmyor. O da nnde giden kaynbabasna bu vaziyeti
sykyemiyor. nk onunla konqmuyor. Anadoluda ''gelin/ik " adeti
vardr. Gelin, kaynbabas, kaynanas ve kocasnn akrabalar ile konq
maz. Onlarn suallerine btZj i1aretile (hayr) veya (evet) ekr. Gelinin yu
karda saydmz akrabatarla konqmas bir terbiyesizlik addolunur.
Sonra, be1iin arnda kaldn kocas, gelinden haber alyor. Geri
dnp be1ii bulduklar zaman bebein gzlerinin yrt kqlar tarafin
dan oyulmq olduu grlyor. Bu ad, bebein anas orada yakyor.

Deveyi deveye ardm

rkn stne atdm
Alamadm bebek seni
Gay'nbabamdan hicab ettim
Harmancn gayalar
Nen alyor mayalar
Berk mi dedi a bebeim
Garaguun sayalar
Harmanckdan kdm yayan
Dayan hey dizlerim dayan
imdi emmilerin gelir
Kimi atl kimi yayan
Garagu dner havada
Yavrusun gomaz yuvada
Ora gedek a bebeim
Bir gnniim ukurovada
65

Gde bulut gar havas

lgn yaylr devesi
Silini silini alar
Bebein tl mayas
Bebek beni del'eyliyo
Gar daldan el'eyliyo
Bebein uyhusu gelmi
Gel de beni bele diyo
Harmanckda ttn tter
ngrdakl goum ter
Derdeyleme a bebeim
Benim derdim bana yeter
Garagoyun garagoyun
Cierinen olmaz oyun
Meler m'ola benim gimi
Guzusun aldran goyun
Nm ralyor rMyalan Nen almak, nin ni sylemek. Do=vderi bile bebee nin ni sylyor.

Bir de gelinler ocuklarn, kaynbabalannn, kaynbiraderlerinin yannda kucaklarna

almazlar.
lign. qlrn Yeni filizlenmi dal.

EMiNENN AGIDI
Andnn Mfts Hac mer Efendinin olu Kse Mftnn kars
ldnde, 1920 ylnda, kadnn bacs tarafindan yaklan at.

Boyu uzun beli ince

Var m bacmn gusuru
Bulaman bacm gimisin
Efendi gezsen Msr
Boyu uzun beli ince
Sarard tarabulusu
Bulamam hacm gimisin
Efendi gezsen Kilisi
Maallah bacm maallah
Ondrdnde aylar gimi
Silkinir dar kar
Arabistan taylar gimi
Gadan alaym efendi
indi bizden geicin mi
Gl dudaklm alp ta
Meyremile gcn m
Yekin gl dudaklm yekin
Efendin gelir darlr
ki gelin bir oluun
iek biter yer yarlr
Tarabulus Trabulus ka.
Mfryfmi/ Yaylann ad.
Yfkinm(k Kalkmak. Ayaa kalkmak. Doru! mak, amak.

HACI YELNN AGIDI

Andrn kasabasndan Hac Veli adnda biri, kaykla Ceyhan . nehri
ni geerken suya dp bouluyor. Bu ad aas, tahminen 20 sene
evvel, sylyor.

Gvrann gemiye gelin

Arnn hamn aln
imden keri gelmez gayr
Asln asln ln
Alrnda da ar Arap
Banda psgl kelep
Hac Velim sele getmi
Siyah kekil yelep yelep
Hac Velim tosun toplar
Altnda da at hoplar
Hac Velim sele getmi
Sa yannda altpatlar
o Cahann akna
kamadm yokuuna
Aas duymu geliyo
Bakn atn sekiine
Gadan alym gelin
Mor beliider salm salm
Elli lire bedel verdik
Bizi buldu zalm lm
Yaa Hac Velim yaa
n atn bala daa
Hac Velim beler dengi
Bedel yatrm Maraa
68

Hota Hac Velim hota

Srar da biner ata
Hac V elim cirit oynar
Efesini duta duta
Kvrann Dolann.
Ann hamn almlt Yorgun, koudan km, ya da uz.ak yoldan gelmi a dolararak
yorgunluunu almak.
Ykp :pkp Parlayarak.
Hota Kabaday, grkemli.

HSEYNN AGIDI
Bundan 100 sene evvel Bozdoan Beykrinden Abdi Bey, Ktk Boz
doan a.iminden Hseyin adnda bir genci kt bir sebepten dolay l
drtyor. Kardei Hseyinin lmn duyan hacs bu ad yakyor.

Annacmz Dede Da
Verin de iiyim a
Sanrm ki Bozdoann
Babam olu byk bei
Nerden geldin nerdisin
A dnden yaralsn
Ne yzn azdryon
uha avlar buralsn
Hsyn Babamn olu
Fesat geder golu bal
Kimseye bulmam mahana
Bun'ldren Kerim olu
Aa da duyarsa duysun
Nasibime gurun goysun
Han'evimiz haraboldu
Galan orusbusun yensin
Yusut Aga nn hatn
Cahana furur atn
Guzana garda Guzana
Bura bilmez gymatn
Tecirliden gelen gayna

Durma efre kek oync

Ondan giyer babam olu
A stne-telli srma
70

Sa buca yerim ettim

stne glcn atdm
Gzledim garda. gelmedi
Dtm de yalnz yatdm
Aam oldu k yanmaz
adrn str dnmez
Tez gelesin babam oul
Devderin hey ha bilmez
Yol sdne hayma dutmu
Gelen geen insin deyi
Davulu ifde furdurmu
Duyan ad binsin deyi
nce Hsynm ince
Mavu psgl dal gulunca
Ortalnz durulsun
Bizim yalnz lnce
Aam da ay gimi parlar
Emmim de gn gimi rlar
Gv eyle garda gv eyle
Bize gv atis deller
A Zehir.

Bozdoan lljirtti Bozdoanllar Kadirli ilesin bal dokuz kyd otururlar. Bir de
Adanaya bal yirmi ky kadar Bozdoanl vardr. Bunlara ilk kt. yani nilfsa yazlan
ir blm olduu iin Ktk Bozdoan drlr.
Dj Gs.
Mahana Bahane.
Gayna ie.
Str Geim.
Ku/un Sr, krk kemikleri, kemikleri n ortas.

71

HALBIRIN AGIDI
Hemite kyrukn Durdu Hatunun rkdiine gre, bundan 150 sene
evvel, Arap Aa adl beyk MardJ/ Beyazt beykrinin aras, bir kz kar
ma yznrkn alyor. Bir gn Arap Aa, Beyazt Beyinin evinrk misa
firken, Beyaztl/ar Arap Aay ldryor/ar. Bu ad, Beyazt Beyinin,
Arap Aann olu Hseyinrk bulunan kz sylyor. Esasen ara/an, bu
kz yznrkn almtr.

Hsyn Be de birisi
Minderi gaplan derisi
Grdm dayfalar elinde
Kehribardan imams
Mavu avlar l l
Gama aya' na dolar
Car eyleme aa babam
Hsyn olun ular
Halbrn akaba yan
Clar geder adam gan
Bq yllcak gelin galdm
Nider de aJrdn beni
Halbrda da devem durdu
On iki top gumam'ald
Ald durmaz Beyaztl
Sandma palta furdu
Halbrn da gar'ardc
Halepden alHar tucu
Hsynm dn gurmu
Acep kim olur sadc

72

akaJ at bilmez terki

Fati gz ald gorku
Ald doymaz Beyazd
Bir sandktan dokuz krk
Garlanga yapar yuvay
amr svay svay
Bana duman gz deller
Gavr babarndan dolay
Oturdum ykn dibine
Ben de burda ne ararm
Emmim olu Ehmet Paa
Ne faydarr var ne zararm
Yein ekinin frezi
Takm koyarlar kiraz
Yariminen bana benzer
Yedi lker terazi
Yarim yiitler koa
Dizine dkm saa
Yarim ile bana benzer
Ku burnu salep iei
Halbr Kalbur : Kalbur bir de Toroslarda bir yayiann addr. Olay o yaylada getii
iin bu ada Kalburun Ad diyorlar.
Dayfol4r Tayfalar, beylcrin hiz.me:karlar, askerleri.
/mam Tcspihlcrin en ba.raki boncuu, pilskilln altndaki, yuvarlak deil, uzun boncuk, tane.
Car mnt Yalvarma. Bir imdat ararak yalvarma.
Altaba Ini,.
Taltm : Tarla snr.
K""i burnu : Yaban glnn krmz tohumu.
Sakp rirti : Orkide.
Gar'ardc : Kara ard

73

DEL HACININ AGIDI

Bundan 50 sene evvel Deli Hac adnda biri, 4 olu ile ekyalk edi
yormu. Bir basknda zapliyeler tarafindan ldrlm. Bu ad, kans
Fatma Hatun yakm.

Deli Hac Deli Hac

Her gelenden alr pac
lsdanbuldan gelmi ferman
Okunuya senin uu
Gaplan geldi heirmiye
Ya vard yiirmiye
Datl gimi go yiidi
Ana gerek dourmya
Ylan gelir aka aka
Etrafna baka baka
Av ediyo Hasan olum
Keklik gimi seke seke
Hasan olumun eyisi
Datl klgemin goyusu
Biz dvlete as myk
Delim de ba gays
ivilginin n baer
Thek ter gaer gaer
Yannda Omar yausa
k da ci deyi aar
Halil olu Grrek Ali
Gurun dedi oldu deli
yz yeyen zerrediyo
Hamamn kprs baal

74

Halil olu Grrek aslan

Yaslan sefil bm yaslan
Andrnn gurgu gurmu
Seslen Deli Hacm seslen
Kalkar sand dkerim
Yaldz altn dikerim
Turabn da efre gz
Dadma nan dakarm
Hakl olancm hakl
Olum maarada sakl
yz atl zerrediyo
Hamemin kprs bekli
Hif;irmk Kaplann sesi, kkremesi.
&j kays Ne yapacan bilemez bir durumda olmak.
ivilginin n batr ivilginin n bayr. ivilgin Kadirlide, kylklerinde bir yer ad
olmas gerek. Hamamn kprs bal dediine gre, Hamam ky Anavarza yaknlan nda,
ivilgin de oralarda bir yerde olsa gerek. Belki de unurulm bir yer addr.
/ci Hacnn ksainim ad.
Grrtlt, grkit Grleyerek gelen adam. Grleyen adam. Ya da lakap.
Of yz yayan diyor Taryor, ararryor.

/VJitar sand dltrim

Yaldz altn diltmm
Turabn da S4" kz
Tat/ma nqan altanm
Tad oluma, diyor, yaldz alnyla nian takarm. Yani cfre kza yaldz altn taka
rm, diyor.

75

SARI AHMED N AGIDI

Sar Ahmet adnda bir delikanl, Andrndan, nijanls bulunan K
le/i kyne giderken yolda ejkya/ar tarafindan vuru/uyor. Bu lm
duyan nijanls, vurulduu yere kadar gelerek banda bu ad yakyor.
Bu at, tahminen bundan 30 sene evvel syknmijtir.

Gapda da dor'at bal

O da orda dolanuyo
ldrmler Sar'Ehmedi
Al ganlara beleniyo
u yiidin yatna
Gola martin dakna
Furdu beni Sar'Ehmedim
Klelinin yokuuna
Gaplan geldi heirmiye
Ya vard yiirmiye
Her anann keri dagal
Byle yiit dourmya
A darnma verdim direk
Gan ardm krek krek
Bagasn demem amma
Ehmet dnlerde gerek

Dilli Sar'Ehmedim dilli

A elleri deste gll
ldrmler Sar'Ehmedi
Zilfaarl iki dinni
cede gaplan barr
Bahada bilbil grr
Yekinsene Sar'Ehmedim
Anan banda rr
76

Gaynar gara gazan gaynar

zengisi drdilli oynar
Andrn scak deller
Bilmem Ehmet nerde yaylar
Szn Sar'Ehmedim szn
Ga kirpiinden uzun
Ben anandan duyar idim
Gz gelse de gursak dn
Damdrasn bir ho alar
Efesin bir yanna eer
Cahald Sar'Ehmedim
Ga altndan yarin dener
At gelir toza toza
Ben grmedim byle gaza
Sar'Ehmedim yurd geziyo
Suyu souk otu teze
At da gelir harnan
Ehmet geliyo serinen
Hebesini ok doldurdum
Milisi gkcek narnan
Grat gelir harlyarak
Nal gelir parlyarak
Sar'Ehmedim can veriyor
Siyah perem terliyerek
Odamza yer serdiim
Telli araflar rtdm
Sarlsana Sar'Ehmedim
Ksp de ayr yatdm

77

du koyakotsuz koyak
Aam da sad bayak
Kfaylana binmez kan
Ben de geldim yalm ayak
Dor'at Doru at.
Sar'Ehmd ar Ahmer.
Dilli KonJikan. Gzel koolJian kii.
Iki din/i Iki yzl.
Grmak Ku seslerine grmak denir. rmek.
Ann Har/n glmsi Hzl, ha.rlayarak ann gelmesi.
Milisi gkk nar a.ncsi gzel nar.
Kr at gelir har/ayarak Burnundan ok s li soluk koyvererek.
Bayak Bi ra. nce.

78

HACA GELNN AGIDI

Bundan otuz sene evvel, Elbistan kazasna bal Yarpuz nahiyesin
dm l Beyinin olu Mehmet Beyin kz Maratan bir adama ni.ania
nyor. Kz. gelin gidecei gece birdmbire lyor. Dn aiay eli boj,
Marta geri dnyor.
Bu ad, Cenubun kudretli halk jairkrinden, Ak Hseyin yakmjtr.

Aamdan da geldi posda

Ben grmedim byle hasda
Yekin Haca Hanm yekin
Cehiz gald desde desde
Aarndan kesdik kekili
Bizde goymad akl
Haca Gelin olmam demi
Remziye Hanm vekili
Mara'dan da kd semen
Aacadada oruedular
Ne vefasz yalan dyne
Haca gz gtrdler
Semen gol gol olmu gezer
Be karip cehizin yazar
Haca gzdan soyka galan
On !irdik srma izar
Banda ipek kecisi
Yrekden kmaz acs
Haca gelin olmam diyo
Mahfeye binsin hacs

79

Semen gedii amam

Dn yemei bimemi
Nasl gydn Gadir Mevlem
Gna abdn ememi
k Hseyin'im glmiyo
Blbller dala gonmyo
Yekin Haca hanm yekin
Bo semen geri dnemyo
k Hseyin'im der glm
Ben grmedim byle lm
Haca gzdan soyka galan
Yedi hal ondn kilim
Elinde gm barda
Dolanr gelir arda
Yarn sylen gveiye
Beklemesin bo gerdei
Kt:i Renkli bart. Geliniere balanan bart.
KM raputun rzrnmij K na yaklan kzlarn avularna kna koyar, eli yumruk yapar,

yumruu da bczlc:rlc balarlar.

80

ZLFKAR OGLU
B AGANIN AGIDI
Andnn kasabasndan, 75 yl nce kn Ibi; Aann ardndan, karn
Gl Hatunun yakt amr.

Belinde nahfiri al
Bunu gren olur deli
Ata binip yryiqn
Parlar melahnn teli
Mezere vardm oturdum
Grdm aklm yitirdim
Ne yatyon vezir eim
Elif gelin getirdim
Kak aam ifdeni sokun
Aar hamayin dakn
Ne hretli dn gurdun
Sen seni nazardan sakn

Gadan alym gazak

Kak aam yerini yaz.ak
Hodul gezer benim aam
uha avlar mavu pezek
Benim aam ne ho yatar
Gollann kibar atar
ireti :wa binmi
At yavuz ceren dutar
Srtnda da hlle donu
inden isderim can
Ne yatyon srmel'qim
Bekir A'istemi seni
81

N4hjiri flll Lahuri al.OOO.

GtlZillt, lrtlZillt Evin silahl adamlarna verilen ad.

Ymni JIIZ7Nllr Yatan sermek. ul yazmak, kilim, dek, yatak yazmak, yataca yatag sermek. Bu yer yatadr.
Hodu/ Grkemli, kabaday, kendine gvenmi, gsn kabartarak gezmek.
Mavu ulr, 1111lvipnLir Krk dmeli mavi yelek.
At JllVUZ Cl!rm tuar A o kadar hzl koar ki, ylesine yavuz bir at ki, ceylan (cereni)
bile yakalar.

HACININ AGIDI
Osmaniyenin Endel kynden Hac adl bir gen, bundan otuz yl

evvel vadesiyle lyor. Gerir/e kalan nianls bu ad yakyor.

Boyun desem mum b

Kekili horuz ibii
Ne mrvetsiz gl niannm
rezil ettin bibini
Hac gezer din tefin
Falolar biiyo kefin
Ksme gl niannm ksme
Bir or dedim ona sevin
Niannm tl kei
Hacaya serin dei
Biz yiene dn gurduk
Gelmedi mi Hr'ua
Faklaran gz Hr
Far deli gynm far
Daha gze! daym olu
o yayiann manrafar
Derelerde biter yarpaz
Hasdolduka sallm garpz
Anca siz gael oldunuz
Gael olmaz Gavur Serkiz
or Sz, szck, laf.
K11t Deve yavrusu.
o u.

Yarpuz Bir nane.

Hr'U/a Hr ua Osmaniye ilesine bal bir Ceri kydr.

83

HACININ AGIDI
Andrn kasabasnda, Hac adnda birisi d4ys tarafindan ldrl
yor. Bundan u; snu nVl anas bu ad yakyor.

Gr atn gzl irengi

Olum aalarn dengi
Grnerek geleyidi
Gurard yenile cengi
Biri Ayni biri Dudu
Hasan da olumun ad
Turabn da gann gz
Gann kynein: yudu
Ev'aaa indireJim
Hacy'ata bindirelim
Gelemiyo yaralcam
Gzl gr gnderelim

84

GURBET AGIDI
Katiiriinin Bozkuyu kyndm Sar Mhmt olunun kz Yreire
gelin olmUj ve birkllf sen sonra orada lmf. Bu ad anas yakmljttr.
Yak/11 tarihi, tahminen 910 9 8 arasdr.
-

Geldii deniz gys

Gecinden gelir eyisi
Varm da eline dm
Bozulm Ehmet days
Babasna dr vardm
Vardma pman oldum
Emine ata biniin
Ala gzn yal grdm
pek kefye banda
Gazi dzl dnde
Gurbet ele geden gzn
Anas grr dnde
Siyah gundura gnda
Otuz daJ rg sanda
Gzm ay gimi parlyo
o yldzlarn iinde
Gazi C.azi aln.
Gazi dtli d1ntk Gsne Gazi alniar akm .

85

MAHMUT BEYN AGIDI

Pnarbann Afiar airetinden Mahmut Bey adnda biri, dmanla

tarafindan tdrlyor. Bu ad bacs Fatma Hatun yakyor.

Palasgasn dkdmd
Gurunnar yalym
Salcaiundan selam geldi
Daha al at balym
Bulanr gnm bulanr
Al at nalbarda dolanr
Selam sylen Salcoluna
Yatsya gar sulanr
Bindii nvan doru
Bin gardam yava yr
Sarl zubun geyerdi
O gn bilin mi Hr
Senin Varacan Cerit
Bin atn yava yrt
Garda ora vardm'ola
Belek isgelesi Berut
u gardam l veziri
Filcan dzdrr rafa
Vursak garda bulunur mu
Gaza gaza telgrafa
o gardam l veziri
Yakard balk beziri
Gonyaya tosun srdrm
Niyeti gavr zmir'i
lrtfVIln Rahvan at.
86

MEMCNN AGIDI
Hemite Kynden Memici olu Ali adnda biri, bir kaza neticesinde
bundan 40 sene evvel lyor. Bu ad, kaynanas Hatca/ Hatm yakyor.

Bu ne zaman olmu hascia

Efe eri kekil deste
Gzm yitirmi eini
Hkmederdi Garsdan Garsa
Gek gzcazm gek
Yaz gnnde bitmez iek
Atm ayak gara adr
Gapda oynard kek
Oturalm dzm dzm
Dn m gurdunuz gzn
Er'efeli enni dl
Eini yitirmi gzm
Hlrmdndi Kmlllr lvma Kars, Kadirlinin eski ad. Kasabadan kasahaya hkmederdi

diyor.

Erli d1/ Geni gsl.

87

KARA MEMEDN AGIDI

Osmaniye kllZ4Sna 'bal Hemite (eski ad Gceli) kynden Kara
Mehmet adnda biri, bundan 50 sene evvel lyor. Bu ad, kans
Duran Hatun yakyor.

o da gz o da gz
o gz eyi ald saz
Bu ne tevir acym
Aiard gelini gz
Ho gelmisin Krt Osman
Biz de yitirdik Asian
Gelin bal gelin kan
Galdk yaslan yaslan
Netmemiyim netmemiyim
Seni gurban etmemiyim
indi unnar daln
Sa brnden yatmamym
Bin guruluk salta giyer
Grat gendine uyar
Demedim mi gar'aslanm
Slemen Ehmedi dver
Yand Andrn m dz
Fatiimin de ala gz
Daha ok sylerdim amma
Evde unutmuum saz
/ (rm (,:q, t rlu. Bu

G'ar'alan Kara aslan.

ne

ti.rl

ac n i

Jc dccllirdi.

88

OSMANIN AGIDI
Pnarbann HalilUfa kynn beyi olan Mthmet Beyin olu
Osman, bir gn ava gidiyor ve avdan gelirken donup lyor. Bu ad
anas Dnd Hatun, 30 sene evvelyakyor.

d yavrum d
Ne kt yerin d
Gyma gadr Mevlam gyma
Drt gzmn bir eidi
Gapya bayrak dikmedin
Sin sin at yakmadn
Yernik giden ergen olum
Gnal barnak skmadm
Hilali gnm hilali
Zatdan bm belal
Ergen olum avdan gelir
Boynunda da a dalal
Mekdup yazar da salarm
o bibiyin Hasanna
Aman Allah buna noldu
Boyraz gimi esenime
Ksym Iradir Mvlam ltsym
Dn kzmm bir qidi
Drt kz varm, bir de olu.

!Vpsya bayrak dilmdin

Sinsin auti yalmuulm

Yrnik ejdm rxm o,i(lum

1\ tl/,;/t p.:.nnal. _.:{muiJit
Dunbdc avluya, ya da dun evinin stne bayrak dikcrler. !\.apya bayrak dikck

bir devirndir de.

Sinin atqi Dnlerde geceleri byk 3[cler yakarlar, aelerin yrrsinde dnerek oy

narlar.

Yffnilr giden M uradna cremeden len.

KsMi pam.lt sltmlt Eli gelin eline demedi anlamna.
89

KUDUZUN OGLU MEHMET AVUUN AGIDI

Kadirlide,

1812 ylnda len Zaptiye avu.u Kuduzun Olu Meh

met avu iin baldz Fatma Hatun u ad yakmtr.

Aadan gelen yolcu

oru sle ban uu
Aan lm diyollar
Ne dunyo sefil bac
A gonann iinde
Parlard doan ay gimi
Girer ordunw1 iinde
Grlerdi aslan be gimi

90

Gadan alaym baba

erimde var bir aba
Doru haber verin bana
Galar gara gzler sbe
Altnda gbelek gr
avlar iinde manr
avl ok snmlar
Sadrazarnlk yakr
Aam arya kn
Alem selemlie durur
Her analar dourarnaz
Sadakaya altn verir
Snnda srmal salta
Bacm emeciin hee
Aarn Adanadan gelir
Gr at balk silke silke
de felek grd beli
Syleddi sylemez dili
Aarna nazar eylemi
Adanad'oturan vali
B41n UfU Bn iin.
Gimi Gibi.

/trimdr var bir aba Iimde bir dert, ok heyecan var.

Gbrklr kn Gbelek kr at. Demir kra benzer atlara bir de gbelek kr denir. G!i-

ncyde manara gbelek derler.

olanmalr oksun mak. Azrnsamak gibi.
Sbt Bcyzi, ova!.
K4dasn almak Gden belay, bndaki b!itn belay kendine almak.

91

DURDU BEYN AGIDI

Zeytin firkasmda, Ermmikr, Durdu Bry adnda birini ldryorlar. Bu ad, Durdu Bryin anas, 60 sene kadar evvelyakyor.

Geben deller bir su akar

Yosulu yzne kar
Byle yiit benim olum
Gavrn bayran gapar
Durdum da benzer cerene
Mt4duluk verrim grene
Hatcay gurban ederim
Soyunup cenge girene
Habas alya dm
Psgl alya dolam
teden duman kn
Olum mzran gapm
Yorulu Yosunu.
M11Jtu Mjde.
Haba Aba.

92

MUSTAFA AGANIN AGIDI

Kadirlinin Karabacak kynden Hac Mustafa Aann olu Musta
fa ldntk bu at, 1894 ylnda akrabalarndan bir kadn tarafin
dan sylmmijtir.

Yaz gelir bahar eriir

ayr imene garr
Tez gelesin be Mustafarn
Ufak yavrlar rr
Aam bazardan gelirken
Dengiyinen gelir yemi
Kr olas kt Dokdur
Bu yiit gurtulmaz demi
Sabahnan bir gu utu
O gu da ganadn'at

Tez gelesin be Mustafa

Vaht geldi elin gt
Sabah nan bir g gd
O da erii erii

Hac'olunun yerimleri
Gald r r
o k:ihadda ne 'yazl
Fil fli cilcen dzl
Tez gelesin be Mustafa
Gelinin grpe guzulu
Ulu suyun aknts
Gab'aacn yknts
Hacua dyn gurmu
Han bize okuntusu
93

Neyler Garahyk neyler

Bir rt dm dyne yanar
Emirolu dyn gurmu
Be Mustafam cirit oynar
r[malr Sesli, bararak alamak.
Valrti gldi lin gftii Eli, obas yayiaya gmek.
o lrahaida M yazl

Filfili :ilcm diizl

Ne idii anl'4lmayan bir eyler dizili.

Olruntu Dnlerde ar yerine geen eyler. rneni orap, mendil... arlnn

deerine, dn sahiplerine gre okunu gnderilir. Bu okunru boa, kei, koyun, hal,
kilim, a, deve olabilir.
Ord. od Ae.
Gab 'aac Kaba aa.

94

GELNN AGIDI
Andrma bal Geben kynde, yeni bir gelin, bulac bir hastala
tutuluyor. Ev sahiyeri, gelini tek bana bir odaya brakyor/ar. Evin pen
ceresinden gelinin yemei veriliyor. Gelin, bu odada alt ay yayor ve le
cei akam bu ad yakyor.

nce gaynm geliin

Dutar yakasn biderim
Ah' ay oldu ben yaral
Arada gaJd iderim
Osman Aam yelip gelir
Etek rdm sakulu
Gelin olup gezemedim
Zilifm yal kokulu
Gabrm derin eylen
Su serpin de serin eylen
Sabah srmel'eim gelir
Sa bucaa yerin eylen
Dizim dizim dizliyorum
nneyi grmyo gzm
Arada gald arada
ki olum bir tek gzm
Evimizin uru yaz
Yaylr garaba guzu
Seni de gresim geldi
Yal dktm gara raz
Yk yarm esik kesik
Dyneden umudum kesik
Seni de gresim geldi
Beslediim gara psk
95

Gel bibi yanmdan otur

Ben deyim esiyim' yetir
Bu yl yayla yaylamadm
Get yayladan iek getir
Ana cerraham geliin
Cerrahama eyi bakn
Asbabm alan olmazsa
Ataa da furun yakn
Gadan alym ana
Dert delisi oldum gene
Kimseler gelmez yanma
Gzlarn da bana dne
Gadan alym hac
Yreime dedi ucu
Param yokku verem alam
Cerrah vermiyo ilac
Ylmk arabuk, clala, kiminde kofll':lk bir yere gitmek.
Ek (ilrdm sokulu Cunhuriyenen nce erkekler Anadoluda etek giyerlerdi. o

unda da eteklerini bellerine sokarlard.

Gabr Kabir.
Psk Kedi.

MEHMET BEYN AGIDI

Eski Yarsuvat nahiyesi, imdi Ceyhan kazasna bal Mustabeyli k
ynden Mehmet adnda biri, bundan yzelli sene evvel lyor. Bu ad,
Mehmet Beyin kars Selver Hatun yakyor.

Gaziler beam gaziler

Gvnm beam anlar
Sekonu dikdimola
lsgeledeki terziler
Gavr dann baerine
At baladm aerine
Emmim efendisi verse
Ba gz haerine
uvara oldum uvara
Belini verdim duvara
Bearn adr dutdumola
Yalakda goca punara
Atlar var at iinde
Aar pukaa gnda
Belar binmi av ediyo
nce beam yok iinde
Ne alyon kele Senem
Sen de yitirmisin sunan
Alama gck Fadmam
lsgeleden gelir gnan
Dang dang gayfas gavrlr
Duman gve savrlr
Emmim atn borca vermi
Dmde grdm darlr
97

Yakamadm n
Haclamadm eiini
Sa yanma goyamadm
olan n beiini .
adr dutulu ga1d
Buyday ekili gald
Duymadn m Senem bacm
Memmet eve sehap oldu
Gznn da ad Ee
Odasnda aar baa
Mdr olmu ince beam
Cebelden isdemi Paa
slro Ceket.
BtUr Bayr.
rur ayr.

Hanin Hayrna.

Yal.lr Toroslarda bir ky.

PJttza Buka.

HatillTMir Adamak.
ubl Cebeli Lbnan.
uvara air, airler, uara.

MEHMET BEYN AGIDI

Pnarbann Sanz nahiyesinden ve Av1ar aireti beylerinden Halil
Aann olu Mehmet Bey, ayn kazadan bir erkez tarafindan vurulmUj
ve bu at, Katiir/i C H. P. katibi 40 yanda Ali Atlgann rivayetine
gre, anas Sultan Hatun tarafindan sylmmijtir.
Gara adr gurdular
Derim evini derdiler
Batdalma ga etdiler
Memmedimi ldrdler

Al at nenni gr at nenni
Emiin b borann
Gzlar bir gar yitirmi
Al gapcl uha donnu
Al at gelir gr at gelir
Ayann tozuyunan
Benim olum gavg'ediyor
Seypi Batdal Gaziyinen
ekdim de nalbant kmad
Grk gollarm kakmad.
Sultan martinini getir
Gard gardaa bakmad
Garmzda gzl gaya
Olum benzer duan aya
Aam Tomarzadan geldi
Bakarnadm doya doya
Azziyeye vardmd
MzkaJar alyo
Memmedi vuran erkeze
. Yzbalk veriliyo

Azziyeye vardmd
Mumlar yanar ke ke
Duyuun ayaa kalmu
Sadraz.am Devri Paa
Evine umucu geldi
Davran gul olduum davran
ekdir grn golann
Gezbelden ayo kevren
Dmmni Toplanma evi. Yrklerde, Trkmenlerde obann adrlar kurulmadan
nce derimevi kurulur orta yere. Bu adr uzunlamasna, kl adrlar gibi deil, halka bii
minde olur. Ve keeden yaplr, Krgzlarn, Orta Asya gebelerinin "yurt"lar gibi.
C>.yujun Duyunca.
UmiiC'U Bir istekte bulunan.

100

HACI BEYiN AGIDI

Bozdoan aireti beyi Kerim olu Abdi Beyin olu Hac Beyin lm
mnasebetile, 1932 ylnda bacs Hurut Hatun tarafindan sylenmitir.
Ocakta guzu gavrlr
Duman gye savrlr
Abdi Bean teberii
Alem bana evrilir
te geldi emmim gz
Szld beamn gz
Alan airetler alan
Abdi Bean yalnz
Muherrem beamn ad
Galmad dynenin dad
Bacn gadalarn alsn
Bacm lyorum dedi
Anan gurban ederim
Efe yysk altn alma
Duydum"cia ben gelernedm
Garda gasuruma galma
Atan atm yanar
Aireti Bozduana
Garda adrn duddurur
Mazgada iekdana
Endele gonak duddurmu
Selamlnan on bir gze
Hasibe eksin tlsn
Gayfas yktensin boza

101

Hasdaneye vardmd
Dmden geri yittiler
Babam olu nazl gar
lsn bana sattlar
Ee yklerini teyle
Hasibe eksin tlsn
EUi lire verdim aldm
Babam olunun lsn
Tlnnl: Denk getirmek.

102

BOZ MERN AGIDI

Eskiden airetler arasnda "Kovun Kovma " ad verilen, dier bir ai
retin maln taian etme vard. Bu adette, iki yz, yz kii kadar atl
biner; baka airet/ere salgn yapard. Hangi tarafgalip gelirse, o taraf
dier tarafn maln srerdi.
Bu at, Cerit aireti ile Tecirli aireti arasnda yapian bir salgnda,
Cerit airetinden Trkmen Alinin iki olunun Tecirli/er tarafindan l
dridnde, baclar tarafindan sylenmi;tir.
Bu airetlerden Ceritler, imdi Ceyhan kazasna bal Mustafabeyli,
Ceyhanbekirli, HrUJa ve Tecirliler de Osmaniye kazasna bal Sa
karcalk, Krmtl, Arap/ kylerinde oturmaktadrlar.
Cerit ve Tecirlilerden, baka yerlerde de yerle[mi; olanlar vardr.
Salma saltnada atl
Salma boy,nunda atl
Govup geder Boz Omarm
Duman urunda gatl
Evimiz gonar keliye
Beserek balar yalya
Bakdm ki emmim Aliye
Asianiarm deyip gelir
Eli ivil ivil ili
i nnesi de beril bal
Var gardan gelinleri
Gvel rdek yryl
Belinde daban glc
Garda anna binici
k' elimde iki efe
Na zaman sabah olucu

1 03

Belinde daban erisi

nmez grnn sars
Omar Osman gardalarm
Dayanamam ben dorusu
Boz Omann boz doal m
Mencilisi dz daal m
Tecirlinin yz atis
Gardama az daal m
Tosmuun ardna psm
rdke ganlar gusmu
Ark Hasan boaziarken
Aaacak stne dm
Omar Osman gardalarm
Getmez ben burda glarm
Eller bana deli diyo
Delim' oldum gardalarm
&li Bir, bir buuk metre yksekliinde dzlk, tepccik.
&sk Dii deve.
Eli ivil ivil iili Eli ok abuk ileyen. Eli kvrak.
Heril Ipek.
Iki limrle iki efi Iki kiinin fesi. Bu, at yakyoruro demektir.
Belinde taban risi Taban klc. Bir tr kl.
Pmrak, pumak Saklanmak.
Aacak Aarak. Kollarn aarak.

1 04

NCE HACININ AGIDI

Bundan elli sene evvel Ceyhann Tatarl kynden Ince Hac adnda
birisi, bir kz kanyor. Klzn akrabalar Ince Hacy iLiryorlar. Bu
ad, Hacnn lm stne kard kz yakyor.
Leeqin bumuna vard
Beni 4e terkiye ald
Krolas emmilerim
Goltukdan goltua furdu
Bk Lee gck Lee
iek toplar see see
Bakdn duman zor geliyo
Gaa gul olduum gaa
unu bana geydirirken
Daha neler allm dedin
Enger seni ldrlerse
Seniyinen llm dedin
Furulan yaral yatar
Hacm golun dengsiz atar
Silaha elinde olsa
Dumann hepsine yeter
Gara avlar hacanda
Fieklisi gucanda
Gavg' adiyo gul olduum
Derendenin bucanda
Dmde grdm dmde
Fiek dzl dnde
Gavg'adiyo gul olduum
Derendenin st bnda
105

Zhrenin gz srmeli
Hacya t vermeli
Yraa yangn Hacnn
Binbaadan gar sarmal
Belinde de sar kemer
Sarar doleye doleye
ldrmler nce Hacm
Gana beleye beleye
Gyk nce Hacm gy.k .
A dudakda snbl byk
Hac ora vardm'ola
Tatarida goca Hk
Bilmiyorum elinizi
Atarnyom lnz
Gusuruma galman dezze
Paralatdm delinizi
zm gara zm gara
Salkmlar dzm gara
Emnilere gediciyim
Ger'ardmda yzm gara
Tatarlda goca st
Dal dal oldu bitdmola
Avn alm gul olduum
Mrazna yetdimola
Lrt Cqhan - Osmaniye arasnda ovada ok yksek olmayan kayalklar.
Gara Kaa.

Dmpiz Yanl. Bu atta can havliyle.

106

BATIA4N AGIDI
'"

Seferberlikte, Battal ve Davut adl iki kartki efkya imifkr. Bu iki

kartUf, bir dargm/k yznt:kn birbirkrint:kn aynlmf/ar. Battal, ok
gemet:kn, zaptiyekr Kozan tarafnda vurmUflar. Kocasnn lm ze
rine bu ad kars yakmlftr.
Battal hangi kyt:kn olduunu, btn aratrmalarmza ramen
bulamadk.
Boz lk gapya geldi
Edi boynun habar ald
Sen duymadn An bacm
Batdal d' ld Davut d' ld
Davut bilmezdi dzeni
Batdal gezerdi Gozan
Ya niderdin er alas
Virane dada gezeni
Yurd gonardk sra sra
Yorgan adaz dek hara
Bin ula babarn ua
er alas benli gra
Sandktan dutup kakyo
Adam una gvenir mi
Be deJ<den yer sererdm
Batdal daa dayanr m
karm Berut bana
Ban gar olursa olsun
ekerim bebek derdini
Dulluk zor olursa olsun

107

Amann belim grld

Tl'oturup kalanaynca
Benim yetim bymez mi
Emnileri bakmaynca
Llr Erkek deve.
Hara Ipek.
tr Dert.

Tl otrm1p laJimaynca Devenin kp de yerinden bir daha kalkmama.s, ounda

da, hi kalkmama.s, yle lmesi Trkmende uursuzluk saylr.

108

KARANIN AGIDI
Ceyhan kazasnn Yumurtalk nahiyesine bal Zeytinbeli kyndm
Gani Aann olu Kara, 1932 ylnda, bir kz yznden vuruluyor. O
lunun lm zerine bu ad, anas yakyor.
Ben belerin bacsym
Altmda at m kalaklar .
Cenezeni gdsn Garam
o glerdeki melekler
Dam dutdurdum cesine
Garbi yeli desin deyi
Aslan Garam harbediyo
Emmilerim gelsin deyi
Gani Aa Gani Aa
Al martini ekil daa
Asian akallar bomu
Derelerde guva guva
Datl'efendi dat !'efendi
zin ver de getiriyim
Guma toza belemiler
Yarana yatrym
Dam dutdurdum guyuyunan
Garam yundu suyuyunun
Get de gonu efend'olum
Adanada valiyinen
Zeytinbeli at oyna
Zifrden frek kynei
Sefil anan dn gurmu
Garam oynasn deynei
109

Hele mezere mezere

Mezerin otu bozara
Varn sylen Gedere
Gzm eksinler bazara
Olu olan nmesin
Olmayanlar yerinmesin
o Garamn aluanlar
Gzlerime grnmesin
Tekerek Garam tekerek

l..af verir n ekerek

Dnlerde oynar oyun

Cbne mendil sokarak
Altmd atm ltalaltlar Altmda aum aha kalkar. Kalaklama.k, bir de iim kalaklad,
ok heyecanlandm, cotum anlamna gelir.
Garbi li Gneyden esen yel, daha dorusu denizden gelen yel. Kimi blgelerde bu
yel baudan da eser. Onun iin yelin ad garbi yelidir.
Guva guva Kova kova, kovalaya kovalaya.
Ttltlt Toparla.k.

110

POYRAZIN AGIDI
Katiiriinin Ekiler (Tatar/) kynden bir dul kadnn iki olu, Poy
raz ve Dede kyller/e geinemiyorlar. 1910 ' da Ali Atlgann rivayetine
gre, Musa adl biri, iki kardei vuruyor.
Oullarnn lm zerine bu ad, anas yakyor.
Dedemin kynei gann
Nenni Boyraz olum nenni
Demedim mi olum size
Ekiler eveiden kenni
Dedem de yke dayanm
Boyrazm gana boyanm
Hep grm gavr dlleri
Ekil;r sahab olmam
Bir yannz Geben eli
Grld anayn beli
ehit olmu itelerim
Cennete de dm yolu
Olum galmad ocakda
Atm galmad bucakda
Ne yatyon Boyraz olum
Guluklay scakda
Boytaz olum pek hatirli
Hatirini gramyom
Dedem dumann evinde
Ben oruya vararnyom
Bu vakit adam m ger
Yaz gelsin gek yienim
A Boyrazm Gara Dedem
Golumdan udu Doanm
lll

Abalar geydim abalar

Beni gnaman obalar
Gara Dedem can veriyo
Kah bakar da kah abalar
Gelin alar bacs' alar
Dumaniand gene dalar
Sizden de imdat umarm
Hkmetd' oturan beler
Efe seni psgl seni
Derdden derde koydun beni
A Boyrazm Gara Dedem
Ala gann grdm seni
Gelin alar eim deyi
Daha gck yam
Bacsn yenemiyom
Yalnz gardam deyi
Dede Erkek ad.
Kmni Kinli.
ittkrim iltelerim, bir ift olum.

1 12

LGATE
ve

Birka Sz

Atlar toplarken halkn syleniini olduu gibi aldk. Bundan

kastmz, atlarn tabiiliini bozmamaktr.
Eer biz bunlar yazarken, stanbul ivesine uydurdurmu olsay
dk, hi deilse biraz, tercme etmi olacaktk
Okuyucularmzn, atlar daha iyi anlayabilmeleri iin de bu
kk lgateyi yapmann lzumunu duyduk.
te bu dnceyle, stanbul ivesine girmemi ve anialamayacak
derecede deimi olan kelimelerin karln koyduk.

113

A
Aar

Anlar
Ayan olmak
Aziziye

Farrnak
Yanmak, uzaklamak
Fil fili cilccn
Karmakank
(Bunlar kelime deil, edaidir. Anlamad
yazy grnce bunlar deyivermiir )
:
Firez Biilmi ekinin toprakta kalan sap ksm

Ar
Anular
Aikir
Pnarba kazasnn
eski ad

B
Baer
Bearn
Birez

G
Bayr
Beyim
Biraz

Gaer gaer
Gabir
Gars
Gaza gaz.a
Garlanga
Ggrmak
Gv eunek
Gvcl
Gnden yan

c
Cahan
Car

Cebel
Cchiz
Ccrit

Ceyhan
Aman
Osmaniye
Ccbcli Lbnan
Ccbelibereket
eyiz
Bir Trkmen airc:ti

abalama, urama
ayr
Mazga yaknlarnda bir da

Harmanck
Hadama
Harlamak
Heril
Hota

lgn
Ann, devenin uvallar iinde gtrebilc:cci yk

!ci

Esik kesik

Fes
Dalm, bandan
bc:lalar gemi
Enginli, yksc:kli

1 14

Bir yayla ad
Adamak
Atn f.z.la solumas
Ipek
Kabaday

Iken
lkn, filiz

E
Efe:
Efin efin

Krlang
Otmek
At hzl srmek
Yeil
Gnden tarali

I
I kan

D
De:nk

Kaza kaza

aba
ac:r
iekda

Gayr gayr
Kahir
Kars (Eskiden Kadirli'ye Kars derlerdi)

Deli Haann ocuklar tarafndan isminin ksaltlm. ekli

K
Kak
Kevren

Kalk
Kervan

L
Lad.f

Tccirli
Tevir
Tomarza

Redif, ikinci askerlik

M
Maara'
M ahana
Manufar
M azga
Mraz
Muduluk

Tasmuk
Maara
Bahane
San renkli bir nevi
iek
Andrn kazasna bal
bir yayla
Mura
Mjdelik

N
Nahfiri
Nergiz .

Uhuri
Nerkis

Ork

Atlar balamak iin

kullanlan uzun ip

p
Perem
Pczck
Ps, psk

Kikl
Sna giyilen bir nevi
hrka
Kedi

s
San
Salmak
Saya

An kala taraf
Gndermek
Gaga

or

Laf

1 15

Tuc

Bir Trkmen airei

ci
Pnarbana bal bir
ky
Kam kkleri, funda
kkleri
Tun

Y
Yarpuz
Yelep yelep
Yelip gebnek

Gzel kokan ve nane

ye benzeyen bir o
ll l
Hzl hzl gelmek

FAYDALANDIGIMIZ KMSELER

f\idn ad

Anlarann ad. sqyad K.ib::il

Kma.

Yemen Ad
LadAann Ad
Ahmedin Ad
Kazanolunun Ad
Boz rnerin Ad
Poyrazn Ad
Hac Beyin Ad
Haca Gdinin Ad
Bebek Ad
Eminenin Ad
Hac Velinin Ad
Hsryin Ad
Halbrn Ad
Deli Hacnn Ad
Zlf!clnnolu Ad
Hacnn Ad
Hacnn Ad
Gurbe Ad
Mahmut Beyin Ad
Memicinin Ad
Kara Mehmedin Ad
Durdu Beyin Ad
Gdinin Ad
Ince Hacnn Ad
Battaln Ad
Karann Ad
Sar Ahmedin Ad
Mustafa Aann Ad
Ince Hacnn Ad

Emine Sayman
Mehmet Saygl

Kadirli
Azapl

25

Ali Atlgan

N arikla

50

Durdu ahin

Hem ite

Osmaniye

Xau
45

50

Hr Hatun

60

Hava Bozdoan

95

Hasibe Harun
Ali
Mehmet Gilm
Nigar Geeli
ElifPoulu

Gvahmet!i
Ayas
Gebe!i
Hemie
Bahe

Andrn
Ceyhan
Osmaniye

22

Kadirli

50

56
30
40

AGITLAR II

KUMARLI KYNDEN HALLN AGIDI

Gksnn Ttoluk kylleri ekinlerine giren Bozdoanl/arn devele
rini venniyorlar. Bozdoanl/ar (Bozdoan aireti), Osmaniye ilesinin
Kumarl kynden Halile bavuruyorlar. Halil saylr bir kiidir, Tao
lua gidiyor. Halil Taoluklu Bey Alinin olu Mustukla konuurken Boz
doaninn biri Mustuu vuruyor. Bey Aliye olunu Halilin vurduffunu
sylyorlar. Bey Ali de Halili vuruyor.
Bey Ali Halilin belinden kamasn karp alarak Halilin yzn
kendi kamasyla paralayarak onu ldryor. Ad Halilin kars Dudu
ile kaynanas Ee yakyor. Bu adn tarihini 1900 ylnn Austosu ola
rak saptadm.
Gani olancm gani
zengiden akm kan
Dru syle krolas
Dman heyleyledi seni
Elimde yok kolumda yok
Yapacak.dalm da yok
Taolua giden geldi
Drak atl delim de yok
Mavi alvar ! !
Kama kna dolar
eke tut ann ban
Emmilerin tez ular
Tahta stnde yatarken
uha yorgan nerken
N' ola o zaman leydi
Al at ceren tutarken
Krezden ald doru
Ne hodul yrrd kr
119

Ben eimi bilmez miyim

Salta mavi yalk sar
Kadan alaym Ana
Halil bizi arad m
Gmleini yuyan gelin
Kakln tarad m
Kadan alaym bac
Bir incecik derde dtm
una teye vardm idi
Yaz grnce tm
Yazn kyl alm
Kamas yzn alm
Kes umudu kzcazm
Halil sana cevap vermi
k Meryemilin bna
Har eyle Halil har eyle
Krmz' kilim ala beik
Neneyle Dudum neneyle
Hseyin deveni gder
Mstk camzna gider
Tamam kszn kann
Emnisi alacam der
Evimizin n bayr
Tfek ter gayr gayr
Aalarn teklif etmi
Halil sen oraya buyur
llimize engi geldi
Delim kurar pazarn
Amann grmesin gzm
rtn delik mezarn
1 20

Dnkten St obas
Koygun davulunun sesi
Gitti de geri gelmedi
Ak Yusufumun babas
Yandm gn gn
Geldim dn dn
Yusufu yanma aldm
Kurdun mu snnet dn
Kadan alam erfe Harun
Ben de seni gzlyordum
Sen gelmeden efe geldi
Prn dzlyordum
Halil tatl Yusuf tad
uncazm ahbaz ad
Ei m Ta.oluktan gelir
Terkicii doru ad
Kamasn ekernemi
Tfeini skamanu
Kt imi mat Hasan
Geri dnp bakamam
Kadan alam erfe Harun
Bunu bana e ederim
Bunun iin duruyordum
Kor da Avara giderim
DpMn hrykykdi smi Bunu binicisiz gelen ata sylyor.
Hryk Nasl. Dman ne yapt sana?
Dra!t Kvrak. Kvraktan daha baka anlam da var. Iyi giyinmi, temiz, titiz.

Kf Ayak.

Tahta Taht. Toros kylklerinde karyola gibi keresteden yaplm yaracak yere ah derler.

Kra. Erkek ad, ya da lakab.

Hodu/ Gsterili.
Ku/4 Der, bela.

121

Har Atn doludizgin komas. Har atis : Atn harla sren.

M"]m;il bli Andnnla Mara arasnda, Dldl dann yannda bir bel, bir yayla.
Nmrylnnlt Ninni sylemek.
Tamzm ltszn lumm Emmisi alacam dn Ank Halilin cn amcasnn alacan
sylyor. Kann almak, kann yerde brakmamak.
Aalarn ultlifmnij Tekiif eunek, lene armak.
Dniilt Yer ad.
Siitobas Toroslarda bir yer ad.
Giinmlt Yanmak. Bir de gnmek, bir kuman, kilimin, buna benzer herhangi bir
eyin yar yanmas, yzeyden yanmas, ama dkUimemesi.
Gzlrmelt Beklemek.
Efi Fes.
l'iirriJit Pskl.
Bunu ba1111 dn-im ocuunu gsteriyor. Bundan sonra eim bu olacak diyor. ocu
um iin, kocam iin duruyordum burada, kor da Avara giderim diyor. Gelinin Avardan
olduunu anlyoruz.

1'

122

HACININ AGIDI
Maran Andmn ilesinden Ga./fonn olu Hac karl bir gnde eve
odun getirmek iin, damlar skmeye gidiyor. Hac dam skerken dam
yklyor, delikanl ykn altnda kalyor. Ad anas yakyor. Adn
yak/ma tarihini 1920'ler olarak saptadm.
Gaffarn nazl Hacs
Yoruldu Kadn bacs
Donatn at deveyi
Sabah gider knacs
Ben de geldim elinize
Yeni dtm kolunuza
Kadan alaym aa
Yardm eyle yalmza
Bulut buluta sykenir
Ne ola bunun fkesi
Telli kubur srmal aba
O da Hacnn soykas
Hacm der de bunalrm
Dam banda dolannn
Allah Hacm verirse
Kap kap dilenirim
Kadn da yerini yazm
Gelsin karde yatsn diye
Allah bir bardak su dkm
Varsn ocak batsn diye
Sabah gidn lmuuw Hacnn daha evlenmedii syleornek isteniyor. Knac gitmesi,
kz alp getirmeye gitmek. Dnn sonu k na yakmayla gelir.
Ymi Ji4jt;jjm lrolmUZII Evlenecek kz, nianl ... Sizin eve daha yeni gelin gdiyordum.
Aa : Size snyordum. Kola dmek, snmak.
123

Sykmnuk Yaslanma.k.
Yt.rdm tyflyt.bzt. Hacnn evin tck olu olduunu sylemek istiyor. Burada aa. aa
bey anlamnadr. Trkmcndc aabey yerine aa derler.
SylrmrMir Yaslanmak... Ar sylerken, yre de adara girer. O anda bqn kaldrr,
bulutun bulura yaslandn grr. Nedir bu buludarn fkesi, diye alar. Hacn lmne
bulur bile zill m. lkelenmirir.
K..bur Bcle balanan bir biim anradr. Erkekler, tabakalarn, cilzdanl.ann, akmak
lann, buna benzer gerelerini kubura koyarlard.
Soylrt. lden kalan, lnUn giydikleri ...
Ymni yazmAit Yazmak, sermck demektir. Yerini scrmek, yer yaran scrmck. Sofra
yazmak, yere yer sofrasn kurmak. Hal yazmak, kilim, ul, hasr yazmak, sermek. ..
&rtialt arndan oyulmu byk su kab.

124

MUSTAFA AGANIN AGIDI

Andnnn Abazolu aiksintim Mustafa Aa ldntk ad akra
balanndan Cmntt Hatun yakyor.
kr olu var Aann
nallah yerini tutar
u Badatta kalanmn
Ocanda bayku ter
Hakiyedi vezir Aarn .
Duranm bana verdi
Size bir haber vereyim
u Badatta sunarn kald
Kadan alaym Aa
Sen alama biz aiayak
Aam yolsuz bir i tutmu
Birikip minnet eyleyek
Elimdeki Acem aln
Aam baiard beline
Dulluk zor olur zor olur
Sen ala bibim oluna
Kadan alaym Aam
Arkarndan ykld dam
Bldr da kardeim ld
Daha lmedim de sam
Bir kck oda tutmu
Benzer ardan yurduna
Aam Maraa varnca
Derman arar m derdine

1 25

Ali, Kenan evienirken

Vezir kacak denee
Giydirme kadan alaym
Sabahki gelen gmlei
Yili dedem olu vili
Savrulur pskln teli
Elemen bunu burada
Cennetten alm yolu
Haltiyali Bal, sadk, iyilik yapan.
Yolsa bir ij tumalt Doru olmayan bir i yapmak. Burada Aann yolsuz yapt i,
onun lmesi.

Biri/tip minnt rylt Minnet eylemek, yalvarmak. Bu yolsuz iinden dnsn, diye.
Bibi Hala... len Mustafa Aa demek ki ad yakann halas oluymu. Dulluk zor
olur, diye orada bulunan Aann karsna sylyor.
Bl,d,r Geen yl.
&rzn rartlan yurduna ehirde tuttuu oda bir ardak gibi. Kck bir oda. Bir de
ardan Vurdu diye bir yer ad olabilir. Bir yayla yurdu olabilir ardak. Oday ona yakt
rarnyor.
D rlmult Cirit oynamaya kmak.
Vi/i Anlamsz bir szck_ Burada haylianmak anlamna geliyor.
Piblrl li Fcsin pil.lklndeki tel.

1 26

MFTNN AGIDI
1909 'd4 ukurovada Ermeni karklnda Bahe Mfts Memet
Efendi, bu olayda ba ekenlerden birisidir. Bundan dolay arkadala
nyla birlikte Erzinde aslr. Ad Mftnn anas Gll Hatun yak
yor. Bu adn ok uzun bir at olduunu sylediler ya ben ancak bu ka
darcm derleyebildim.
M.ftnn sakal kara
Yusufumu ekmen dara
Kefenleri boaznda
Hep asmlar sra sra
Erzinin de ii sulu
Sen' asman gavur dl
Sana ayan olmad m
Sen ula Hazreti Ali
Mft gne Yusuf aym
Vezir kefenleri giyen
Haber alr avratlar
Dayan hey yreim dayan
Yusuf olum kibar bakar
Ayana izme eker
Dolansa saraya varsa
Kaymakam ayaa kalkar
Hem okuyan hemi yazan
Evimi odarn bozan
El' me alaym ift sar
Kap kap eller gezem

1 27

OSMAN PAANIN ANASI

HEDE HATUN AGIDI
Mara/ Beyazt Beylerinden Osman Paann anas Hede Hatun
ldnde ad tandklanndan Ahmet Paann kz Hati yakyor. H
ede Hatun Arnavuttur. Osman Paa onunla !stanbulda evlmmitir.
Adn tarihini saptayamadm. Ada bakarsak, Hede Hatunun lm
1900 'den nudir.
Bilmez misin Vahrat kz
Pa bunu satn ald
Yeil sandk telli mahya
Tarnan stanbuldan geldi
Hatun giyerdi frengi
Parlar yznn irengi
Eden mirin haremi
Nizip kavgasnda cengi
Hatun hatunlarn merdi
Bilmem neresinde derdi
Tatl tatl Hem derdi
Beyin validesi ld
Badadsn eindiren
Srrna srma bitiren
Anulam Mftsn
Avluda lk dtren
Hatun ben gelmeden lm
Gremedim soluunu
Kutnu zbn gm dme
Sktnz m iliini

1 28

Gl aacnda glgelen
Kevser rmandan sulan
Gelini ne ok aiattn
Be yz atl ilen gelen
Hatun sen garip deilsin
Zlfn yzne dalsn
Mcevher kl taknan
Ka.mmn olu gelsin
Eek Mra aabey d(:m(:ktir. Kimi ocuklar babalarna da e derler. ukurovada
Bozdoan Trkm(:nind(: (:de, aka, aabey, baba y(:rin(: daha kullanlyor.
Mahya Tahrran.
Badtztlsn tlindirm Badattan alnm Arap atn qindir(:n ...

129

HACI HSEYN EFENDiNN AGIDI

Osmaniye/i aalardan Hac Hseyin Efendi 1931 'de ldntk, bu
ad onun stne Kumarl kynden Meryem Hatun yakyor.
Grnr mran dalar
mrl olsun salar
Daym beriden vanrken
Karlar Cerit Beyleri
Daymn ld gece
Kapand hanlar dkkanlar
imdi karlar daym
Kheylan atl yienler
Daym giyer elma krk
At yavuz Imar rk
Bayrama ar beklerim
Arif getirir belki
Daym karyolada yatar
Gelmezse iftlii batar
Eski gn'n bilir misin
Dervi at ceren tutar
Ben burada oturarnarn
elek ar gtremem
Sen olmazsan kul olduum
ha gelin getiremem
Dayn iftlige gidiyor
Arif atn gemiesin
Hem Aa hemi Efendi
Mezarna nur damlasn

130

Daymn ld gece
Kapand hanlar arlar
Sakal erif gelirken
Krk ad ile karlar
Gani benim daym gani
Fakir fkarann yan
Dayn Dervi ata biner
Yem yemezdi Cuma gn
Cerit Bryleri Ceyhan ilesine bal kylerde yaarlar Ceriler. Avarlarn bir kolu oldu
u sanlyor.
Drk Adar demirden ya da odundan kazkla yaylm olan, yani olu bir yere balarlar.
Kaz yere akarlar. Kaza be, on, on be, yirmi be metre kadar salam bir ip balarlar.
Bu ipi de atn boynuna takarlar. At bylece o yirmi be metrelik sahada otlar. Bu ipin ve ka
zn btnne rk derler. At rklem.ek biiminde kullanlabilir.
&k Yk.
Gani Cmert.

131

HACI DURDU AGANIN AGIDI

Andmn/ Yaycoullanndan Hac Durdu Aa ldntk, 191 O yl,
bu ad kans Meryem Hatun sylyor.
Tabiyeden yaya kam
Fesini kurun alnca
Bizim hsmlar genisin
Kzlar da dul kalnca
Irak m Kabenin yolu
Engin mi tubann dal
Kzm baban bilmez misin
Be yzlk kuan!r al
Hani gelinedi yieni
s1lakta avlar doan
Airetin Aas' ld
Esnaflar rtsn dkkan
Ben yoruldum siz alayn
Yas ekin kara balayn
Tekrar Kabeye niyetli
nallah Kudse urar
Geer Meryemil belinden
Kim tutar benim elimden
Sziamayn kuzulanm
Allah geer mi kulundan
Olum askerdeq,,g'elince
Halebi doland at
Bu sonradan aa deil
Eiraf hanedan zat

1 32

On ay oldu hasta yatar

At kiner kuu ter
Sen olmazsan kul olduum
Camiler medrese batar
Bana t verme Hoca
Tesbih eker gece gece
Bir kez yzn srd geldi
Bir daha niyetli Hacca
Neren ant kul olduum

Ak bebee vurulunca

Yldrm dt sanrdn
Airete darlnca
On ay oldu hasta yatar
Nasl hsmsnz sizler
Bundan sonra beyden der
Kara giysin gelsin kzlar
Altm beygir ile ger
Benim de gnlerim geer
Tiryaki kurban olduum
Hadrnda kahve ier
Salakta tura avlatr
Meydanda adam inetir
Kzm baban' bilmez misin
Zeytinde atn aynatr
ki sene daha yaa
Gzmn n sn
Aam kahveye merakl
Ahmet kpkl piirsin
Eri cierciim eri
Malah kara hrka sar
Ali edem kar getirmi
Davada boanan kn
1 33

Kapsnda on ua
Hersli byn geveler
Hac, Bilal katarlam
lie gitmi develer
Halepteo doldurmu hurcnu
Kesmi Kaymakam harcn
Airet helal eylesin
Varsa istesin borcunu
Genisin Sevinsi n, rabadas n.
Sa/ak Ova, dzlk, alan. eltik sala, yaygndr. Byk tarlalara, bin, bin be yz,
bin dnmlk sahalara salak denir. BLr de bycek dzlklere, ovalara, sahalara salak denir.
Salakca avlar doanndan da ne demek istendii anlalyor.

Omnek G neyde Trkmenler rtmeyi kapamak anlamna da kullan dar. Kapy, pen
cereyi n, gibi .
.Halehi e/Qland at Ac askerden gelen sahibini grnce sevincinden ne yapacam bil
miyor. At Halebi dolanmak, sevinten unak anlamna.

Ali edem karp getinnif Davadan hoftman km Hac Durdu Aa mahkemeye girmi. Ao
kasahada boanp eve gelmi. Ali Aabey de at Aaya geri gtrm.

Groekmek inemek.
Hmli fkeli.

134

YAYCIOGLU BRAHiM AGANIN AGIDI

Andrnn tannm ailelerinden Yaycolu brahim Aa ldnde
teyzesinin kz nl halk airi Hasibe Hatun yakyor ad. Hasibe Ha
tunla kz kardei Te/li Hatun btn Toros/arn, ukurovann en nl
atlarydlar. Hasibe Hatunla Tel/i Hatunun at yakt llerin ok
deerli kiiler olduunda herkes birlejirdi.
ihrahim Aa 1942 'de lyor.
Geldim diz ktm orurdum
Bu yl bir Aa yitirdim
Sleymann yanna gitmi
nallah geri getir'rim
Odada Aa oturur
Uaklar kahve gtrr
Kadan alaym Mnire
Kzlar hizmetin yetirir
Aye aydanln' getir
Mnire hizmetin yetir
Kzm imdi Aa a'rr
Kalk gayr malahn' gtr
Glden kalkt utu turna
Kimi kara kimi srme
Kadan alaym Mnire
Aarnn adrn' derme
u hacs u gelini
Karde komad halimi
k' gn sonra babamolu
atal indirir gelini
Atn dorusun' saymazd
Kardeim binerdi kra
arafl yatak beenmez
imdi kondu kuru yere
135

Kardelerirn kardelerim
Aman kesilsin blarrn
Babana minnet eder de
Gitmem burada kiarm
Yararnn da ba acar
Gz gz oldu merhem durmaz
Kckten dul orurdurn
Brndan kara gn kalkmaz
Zor imi karde acs
Gelmedi Hsne bacs
Hseyini Sleyrnan
Hacy tutsun sancs
Bundan bka at dernem
erif, Lernan gelmeyince
Unutnarn karde unutnarn
Kara mezar olmaynca
Karde kabire konunca
Mevlarn bana versin sabr
Allah Mftye mr versin
Yz krk lira verdi kebir

A' Ankaradan gelince '-,

Zeliharn oynar oyunu
Sen olmazsan kul olduum
Memede kurrnarn dn
Yol uzak Lernan gelrnezse
M ft hi halden bilrnezse
Aarnn can sklr
Kr at kouyu alnazsa
atal indirir glini aal bir de, bu ana olduu gibi ifte anlamna gelir.
Acar Yeni.
/Vra m"-tlr olm4Jnca Kara mezara girmeyincc, kara toprak olmaynca.
1 36

HACI BEYiN AGIDI

Andrnn bir kynden, ky saptayamadm, Hac adnda bir deli
kanl evkniyor, gerdei girecei gece de lyor. Ad, kn kocasnn st
ne gelin yakyor. Bu ad, btn Toros/ann en nl tl[ Kel Ajktan
aldm. Hacnn lmn 1905 olarak aptadm.
Yol stnde kara ylan
Sra boynuma dolan
Gelin geldim kz gidiyom
Uyan Hac Beyim uyan
Evlerinin uru arpa
Kr at gelir krpa krpa
Hac Beyim can veriyor
Kollarn rpa rpa
Aynal manin kol istiyor
Gm kemer bel istiyor
Ne yanyon Hac Beyim
Elin kz yar istiyor
HezerinJ hzerine
Hele bakn mezarna
Hac Beyin kr atn
ekin Sultan pazarna
Ayvalktan kalktm yayan
Dayan hey dizlerim dayan
Menekeden gelin geldim
Uyan Hac Beyim uyan
HnniM hurin Uydurma, anlam olmayan slrdn.

1 37

KSE AGANIN AGIDI

1920 ylnda Kadirlinin Bahe kynden Kse Aa ldj;nde bu
ad kans Ee Hatun yakyor.
Odana sererim kilim
Kimseye kalmad dilim
Alt tane yerim ile
Dar yerde evirdi lm
Asker Hasan olum asker
stne rterim yorgan
Baban Halepten gelirse
Astrrm atal yorgan
Srtnda srmal krk
At yavuz tutmaz rk
Benim derdim verem diye
Yreine dm korku
Kadan alaym teyze
Ac haber geldi bize
Aarnn mesnetin diyem
Kendi idarede aza
On iki odal konak
Dkldm da kamadm
Bedir yapl Aama
Maallahsz bakamadm
Odana derdim hal
Bilmiyom gittiin yolu
ocuklar bytrro
Adm vurdur' rum kar

138

Gnde on atl inerdi

Issz m kalm odas
Aa ince derde dm
Bana da gelsin kadas
erkezde de Kadir Aa
Orun ac karl daa
Aan gnderir m' ola
Selam salsam doktor Beye
Dk/mak Girmek
Adm vurdurrum kan Adm kar koydururum. Adn vurduk : Adn koyduk, Ona ad

verdik, anlamna da gelir.

Mesnet I, meslek.
Bedir Ay.
Kzn Hem kadn, hem de, daha da ok yal kadn anlamna gelir. Krolunun bir ii
rinde Krolum der ki kardm / Ihtiyar oldum rdm, der.
Orun ac karl dal Orun urun, gizli anlamna gelir. O bir karl dadr, ona gizli
acyn, diyor.

1 39

POYRAZOGLUNUN AGIDI
1890 ylmda Enneni ekyalar Kadir/inin Bahe kynden Poyra
zolunu, yaylada adnn basarak ldryor/ar, bu ad karlar yak
yor.
ininden g ekilir
Mal Gebene dklr
Buna Poyrazolu derler
Yedi lk bir. yekinir
Olu pskl sallamasn
ift gelini alamasn
Satmayn kr at kapdan
Onu eller balamasn
Bura deil bunun yurdu
u yukar konmaz myd
Evi yurttan ekilince
G atis binmez miydi
Hengi ile hng ile
ldrmler sngiUk/
n byk Poyrazolu
Kahve ykl dengi ile
Kefye yalk banda
Azgn yaras dnde
ldrmler Poyrazolun'
Ylanltan banda
inin Dldl da yresinde bir yayla.
Gbm Andnnn bir ky.
Olu pslriil sallam4Jn Salianmayacak pskl, fesreki pskl. Pskl sallamak bir ko
nurlanmak biimidir.

Gr atlu binmn. miydi Tannm. saylan Aalar, Beyler yayladan inerlerken onlar
uurlamaya g aris binerdi. G arllar o yrenin yaylaclar, yerlileriyd.i. G arls, kal
kan g en az bir ky aya kadar uurlard.
Hmgi ile hngii ile Drtl doldurmak iin kullanlm sz. Kimi yerlerde de kala
balk anlamna geliyor.
Di G.

SMAL AGANIN AGIDI

1944 ylnda Andmn/ Zlfikar olu /smail Aa ldnde bu
ad ona akraba kadnlar yakyor/ar.
ardan aa bitirir
Onu da Ceyhana dktrr
Kim karr olancm
Bin Krat eltik ektirir
Hocalardan izin aln
Bir gece evinde yatsn
Dmanlk eden deyyuslar
Gayr muradna yetsin
Acar konak dutturdu da
Bir gn iinde yatmad
Hac olun everip de
Olum murada yetmedi
Bayrakl patos ekildi
Olum uram nazara
Hacya gelin getirdim
Peygamberin kavl' zere
Konak yaptrr keliye
Benzer Hazreti Aliye
Kalbura hayma dutturmll
Davet verdirmi Valiye
ardan bitirir lata
Gitmedi Ceyhandan te
smail Aa lnce
Dmanlar alm hota

141

Srek yazda yaylr

Aka savaa koyulur
Gelen sene kimse bilmez
Bu yl hatrn saylr
Ben byle aiayarnam
Kaputunu bana saln
htiyarm varamyom
Hepiniz yanma gelin
Adanadan gelir bekar
Sandklarla alr eker
Dolansa daireye ksa
Kaymakam ayaa kalkar
Bacc lde kald
Mustafa Efendi alasn
u Gllye selam sylen
Ak zsn kara balasn
sterdi smail Aa
Akama on iki trl
Varamyom olancm
Konann b karl
Kahirlenme Gll Harun
Ben aiadm adn
Hac kk halden bilmez
Kim verecek dn
Yeter kadir Mevlam yeter
Acm'olur bundan beter
Gvenirim Allahma
Hac olu yerin tutar
4r Andrnn bir ky.
Kim plumr olarnm Hasadn kim yapabilir ki.
142

Bin l:rat rlilr lnirir Krar, bir tahl lsdr.

Acar lronalr duttumalr Yeni konak yaptrmak.
Bayralrb pasos Batz, hannan makini. Bayrakl batz, yeni batz. Yeni batz tarlaya
girerkeri bayrak ekilir batze.
Krli Bayr.

Ka/bura hayma duttumiJ.I Kare biiminde dn aa dikilir, aalarn st am dallar,

lgn, mersin, st dallaryla nlr, bir biim glgelik yaplr. Buna hayma derler. Farsa
bir szcktr. Kalbur, Andnnn nl bir yaylasdr.
Vliy dava vmiimi.j Valiyi yemee armi, haymasna.
-Hoa Bir sevin bans. Hoa almak, hoa ,;ylemek.
Siirtlr Koyun srleri. Srek yazda yaylr. Srler ovada otlar.
Savalr Koyunlar koyduklar blnmili yer.
Kaputunu bana saln Bana gnderin.
Adanadan glir blrar Toprak iiilerinin bir ksmna bekarlar derler. Bunlar ounlukla
bekardrlar. Mevsimlik deil, yllk ilerdir. Bekar iiileri alirmak, Toroslarda ok zen
ginlii gsterir.
Alqama or ilri trl On iki trl yemek istermii. Bu da zenginliini gsterir.

143

BEYAZlT OGLU HACI BEYiN AGIDI

1890 yllannda Hac Bey Erzurumda ehit dyor. Ad kars
Hata Hatun Andnnda yakyor.
Erzurumun dalarna
At rkledim baiarna
Ksknm eim ksknm
Beyaztl Beylerine
At geldi donu geldi
Kendi sonsuz nerde kald
Senin olun benim eim
Kzyn kardei ld
Hatun ksz Rfat ksz
Al at aralkta yemsiz
Elierin gideni geldi
Gelmedi ya bizim sonsuz
Satnlar ayak sekili
Ben oldum evin vekili
Ayan olsun Beyin kz
Gayr kaldrdm kakl
Uarken grdm turnay
Bana diktirir srmay
Ayan olsun Beyin olu
Gayr kalddm srmeyi
Al yeil evimi bozdum
Ykm ellere dzdm
Kar yap duman knce
Gayr umudumu zdm

1 44

At g/4i doru gr/di Giyideri geldi. don, giyinir. Hayvanlarda, daha da ok adar iin,
renkrir.

KnuJj orsw: rmk luzbJ Songsuz : Vefasz.

Hatur Bir de kadn ad olai-ak kullanlr. Hanm da yle.

Sattlar 11J4Ir u/rili A}'2 sekili an samlar. Kimi adann ayaklannda bil:c, dize kadar
bir ak olur. Buna sekil derler.
Gayr luzbJrdm lralrl Kaklu kaldrmak, kakln kesmek, bir mr boyu yasa girmek, yalla girmek demek.
Gayr Iraidrdm nrrq; Bir daha srme de ekmeyecek.
Ylrm Un dzdm Baka c:vlere sndm.
Gayr umuiumu ulm zmek, kopmak. Bir ipin yav;&f yav;&f incelerek kopmasdr,
Uzmek.

145

BAYRAMlN AGIDI
1909 Ermmi karklnda Bayram Ermeni/ere kar savayor ve
on/an ldryor. Bu yzden de astlyor. Ad anas yakyor.
Bayram olumun sebebi
Biri Anck biri Kzk
Gavur iin spatlk etmi
T04dn din e yazk
Kibar gezer emmim olu
Sa yannda alt patlar
Kara donlusun asmlar
Paliah duyar da atlar
Bayram da benzer fidana
Yanarm ehit gidene
Duyar da hep yanar karde
ukurova koca Adana
Ben nideyim emmim olu
Dava Mftde Kadda
Asmlar emmim olunu
Asmlar saat yedide
Kibar emmimin yosmas
Giyerdi Firenk basmas
Padiaha ar deil mi
Kara donlusun asmas
Karde ieri dkl
Pskl alya taklr
Kibar gezer emmim olu
Koynundan koku d6klr

1 46

AVAR BEYLERNDEN
TERKELOGLUNUN AGIDI
Afiar Beylerinden Terkeliolu yzyln balannda ldnde ad
Beyin Hatunu yakyor.
fkeli ann balayan
Dalgn gnlm eleyen
Sen onu bilmen mi Dudu
Orun orun ok alayan
Kutnu kum:l.ekilirdi
Ak konaa dklrd

Sen onu bilmen mi Dudu

Alem ondan sakmrd
Ak konakta atal baca

Ben yatmadm bugn gece

Ak konaa olan gerek

Aln kara peremlice

arn Moii'Ahmet gelsin
Halinden bir haber alsn
Benim dlm gelmiyor
Efendisin' beri salsn
Orun orun ya da urun urun Urun, gizli, sakl demektir. Daha ok orun orun
diye iki szck olarak kullanlyor. Urun da deniyor kimi yerlerde.
Bmim dtjlm gtlmiyor Benim canm sklyor, demek. Dl gelmcnek : can skl
mak. Hi dlm yok : Rahanm yok, sevincim yok.

147

HASANlN AGIDI
Andnnn Tokmak/ kynden Hasann amcasyla aras alyor.
Araya byk gerginlikler giriyor. Bu yzden tk amcasnn olu onu ld
ryor. Ben bu ad 1939 ylnda Osmaniyenin Hemite kynde yinni
iki yanda Eeden tkrledim. Hasann ne zaman ldrldn bilmi
yordu. Ad da Tokmakfdan Ksa Ee Hatun yakyor.
Atl gelir tabur ile
Ben aiarm sabr ile
Srmeli olu gezer idi
ift tabanca kubur ile
Kapya dikerler am
Samana bulanm kan
Kakln tara Fatma
Deveye bindirir seni
Aman Aalar Aalar
Klar yukar havalar
Sa yanndan kurun demi
Olum yarasn feler
Kratn naln dktm
Avar boazna taktm
Bunda ne var bire Hr
Aziziye ehrin yaktm
Biner ata srer taa
Mor yal dm kaa
Kakl belie karm
Bakn bacm olan ie
Sabahleyin erden kalkar
adrn kendirio eker
1 48

At ba benim olum
uralara at kar
ukurkozun da firezi
Ne hoa yatm kiraz
Davul dl dl
Ben grmedim o mraz
Altnda da at kek
stnde de olum iek
Byle gezer benim olum
ift tabanca altn bak
Amannz ben am
Olum ld de am
Bundan baka sallamadm
st arafl beii
Altnda da at seki!
Kayl olun mu srmelim
Hacy eyledim vekil
Krt at gelir r r
stnde de olum buur
N'olur dedi dedi ile
ek elini kara gavur
Bir baka kadn :
Yaa kara Hasan yaa
Yazlanlar gelir baa
u karnn Hasan olu
Ciridi geerdi taa
Kalriiln tara Fatma lkwye bindirir smi Kk Fatmay drvcye bindirmitir. A
onu anmsatyor.
Oftlmelt Svazlamak. Elini felemek, dini ouurmak. Seni ylesine felerim ki, ke
miklerin krlr. Ahmet pehlivan, Mehmet pehlivan yle bir feledi ki Mehmet yerinden
kalkamad. Aa yaray outurmak oluyor.
149

Yalk Erkeklerin b3flanna sardklar kcfiye gibi ipekli b"f rtils. ukurova, Mar3f,
Pnarb"f, yani tm AY}arda mendile de yalk denir.
&lik rlm sa. ifte bclik, mor bclik, krk bclik gibi.
Ertim Erkenden.
u/mn kmdirin fk" Kendir dedii, adr kaza balayan hala.
ulrurlrozm dafirm ukurkoz, oralarda bir yer, ad. Fircz, biilmi ekinin opraka
dikili kalan ksm.
Mraz Mura.
Krk Erkek oyuncu.
Amtnnz bm fllm Ben, halk airi, 3fk oldum da ie byle a yakyorurn, diyor.
!r r Il l, belli olmayacak kadar suyur. ar akmas gibi.
Dd; drdi Dedikodu.
--

so

HACI BEYN AGIDI

Andrn/ Zlfikar olu Dnvij Bry /tik salanda vuru/uyor. Ad
kardejinin kars G// yakyor. Bm bu ad da, daha birok atla bir
/ikt Osmaniymin Hnnit. bir ad da Gkli ya da yml sylmijk G
cli, jimdiki ad da Gkdam kynden Eiden aldm. Adn yak/
1938-1940 aras olacak.
Patos gelmi salana
Kan bulam bileine
Ne yanyon vezir emmim
Vali indi konana
Knac geldi oturdu
Acele ykn tutuldu
Ne yanyon vezir emmim
eltik Mersine dkld
Ali ergen Mehmet ergen
Ankaradan geldi ferman
Bin atma gel git emmim
Varsn ssz kalsn sergen
Vallahi yandm zmden
Kanl ya dktm gzmden
Kz istedi de vermedim
Oranyorum szmden
Sngm eltii hasattan sonra kurumas iin dktkleri alan.

151

VAY ANAM KURASININ AGIDI

Birinci Dnya Savanda Tecirli airetindm, Tecirli aireti Avjarn
bir koludur, diyenler de var, Birinci Dnya Savanda bir aileden bej
kardein bei de askere alnyor/ar. Bu be kardeten hibirisi de savatan
dnmyor, Sarkamta krlyor/ar. Bu ad lenlerin anas, bacs,
kyl kadnlar yakyor/ar. Vay anam kurasnn atlar Pnarba,
Sarz, Tomarza Avarnda da ok var. Vay anam kuras stne karl
m at bir be deil, belki yz tane. Vay anam kurasna her ky at
yakmtr hemen hemen. Bu adn adna niin "Vay Anam Kurasnn
Ad " demiler : 16'/lar askere alndklarnda ok kk/ermi. Askere
"vay anam " diye alayarak gitmiler. 16'/lardan dnmeyenler - dedikle
rine gre onlardan hemen hemen hi dnen yokmu - stne her yaklan
ada "Vay Anam Kurasnn Ad " demiler. Bugn bile Toro,lardan,
Uzunyayla Aviarndan yzlerce drtlk Vay Anam Kuras Ad derlene
bilir. Ben bu ad Anavarza kynden, Hemiteden, Sarz Avarlarn
dan derledim. 1940-1945 yllar aras.
Be olum var be taburda
Silah dolu kuburda
Sabreyle kzm sabreyle
ok keramet var sabrda
Olum gitti gle gle
Gelmedi el ile bile
Biri nergiz biri nevruz
Biri smbl biri lale
Geiyor gavurun sz
Padiah krc bizi
Din slam elden gidiyor
Ula bari Barral Gazi
Tab ur taburu karlar
Talim eder onbalar
153

Yamur yap gn deince

Yatan ehitler lar
Atnn alnn sar
nne malama yar
Babam bedel versin diye
Urun urun boynun eer
Anan kurbanlarn olsun
Drt bacn kadan alsn
Nider on iki deveyi
Altsn bedel versin
Kz :
Yaa anarn olu yaa
Yazlanlar gelir baa
Ana ben sana ksknm
Bedel vermedin kardee
Ana :
yle deme kzm Hatun
Olum ld kaldm yetim
Byle olacan bilsem
Alrdm olumu satn
Aferin olum aferin
Bir kara donlu neferim
Taburuna vard m'ola
Kara kakll aparm
Zbnnn ii astar
Mevlarn encamn gster
O kza kurban olaym
Bostan olum bir kz ister
1 54

Kz :
Anarn be olan yetirmi
Arkas keten gmlekli
Btni karde cirit oynar
Kuca on be denekli
Ana :
Atnn aln peremli
st glgl keeli
Baban lsn olancm
Be i ifte tabaneal
Kz :
Sarkam Altunbulak
Soanly biz ne bilek
Bizim uak byle gezer
Akl zbn kara yelek
Battn Avar kazalar
briimin kozalar
Sarta krld
Gonca gln tazeleri
Gene. kavga sesleniyor
On altl isteniyor
Gidenlerden biri gelmez
Silahlar pasianyor
Samalt Svazlanak.

Malma Arpayla sarnan kar, atlara verilen yem.

Ytirmq Yetitirmi, bytm.
GiJlgli4 Krmz nak biimleri. Bir de krmz glgl Mara ayakkabs var, gibi.

155

ALNN AGIDI
Avarlardan Ali ldnde bu ad onun stne nijanls yakyor.
Alinin ld tarihi ve kasabasn, kyn saptayamadm. Ad Katiir
linin Azap/ (Avarlar) kynden, 1939 ylnda deriedim.
Alinin giydii mavrum
Dayanamaz oldum yavrum
AJiyi yudular sende
Yklas koca Savrun
Alinin giydii astar
k Alim boyunu gster
Gnlne kurban olduum
Veli Beyin kzn ister
Elenelim uz gelesin
Bin atma tez gelesin
Emmiyin gnl yok imi
Veli Beyden vazgelesin
Terzi iler bucanda
Manca pier ocanda
Gezsem AJiyi bulurum
Gezsem devlet sancanda
AJiyi zne durdurdum
Balar trabulus kuak
Sabah bunun ganili var
Evrenler devirir uak
Yirmi srdrrm yozu
Yz elli deldir'rim gazi
Tabniyetli gelin Fatma
Battal deli der sizi
1 56

Mavrum Bir Kumq eidi.

.
Yltlan ltoca Savrun Savrun, Toroslardan kan, Kadirliden geen, Anavanann dibin
de Ceyhan rmana kanan bir aydr.

Gnln lturban o/Juum Vli &yin ltu:m is'" Onun gz ykseklerdedir, Veli Bey
gibi bir byk adamn kzn iser.
Bucalt Ky, k.
Manca Bulgur, soan, br karmakark sebzelerin yemeine ukurovada manca
denir.
OzM Dama.
Yoz Koyun srs.
Gw Atatrk altn. Gazi altnn deldirir boazna akarm. Yazdm kii bu ad ni
anlsnn yaktn syledi. Ad okuyunca, yakann nianl deil anas olduunu anlyo
ruz.

1 57

HACI OSMANIN AGIDI

Ad v"min sykdiine gre, adn yaklljn 1813 diye saptadm.
Aviariardan Hac Osman bacsn gelin etmi. Dnden geri kyne
dn"km Ceyhan rma kysna konaklamlj bir kervan grm.j, kervan
clara satamlj, onlar da Osman ldrm.jler. Bu ad anas yakmlj.
Hac' Osmanm Hac' Osmanm
Aman yularsz aslanm
Ulu yola kervan konmu
Sen onlara dem' aslanm
Dnd bacsn yollad
Havl oynaya oynaya
Ceyhan beri geince
Dnm aiaya aiaya
Al knalar yaknmsn
Siyah srme ekinmisin
Kz kardein lmedi mi
Telli dona dklmsn
Benim olum nian ta
Gkte vurur uan kuu
Git olum sefer aasna
Seni yazarlar binba
Yuva maln yok mi idi
Bu i sana hak m idi
brahim avrattan kt
atal Batral yok mu idi
Gelin yanmda oturur
Abdes suyunu getirir
Sabreyle kzm sabreyle
Elek sudan ne getirir
1 58

Her enler seni er

Msr hazinesin deer
Sabreyle kzm sabreyle
Her tepeden bin gn doar
Bu da gelinin bahtnda
Gnln gremem vaktinde
Sabreyle kzm sabreyle
Paalar kalmaz tahtnda
Biri Batral biri Davut
Beseree basar Havut
u akna verin t
Evceizin datmasn
Havl Bir eit cirit.
Yuva, yw Bi gibi, kadnlar iin kde gibi, kadnlara da, erkeklere de sylenen sz.
GtlinyanTN:i4 orur Ana bu scr de yannda oruran geline dnyor, ona sylyor.
Btstrtl: Dii deve.
Havu Deveye vurulan scmer.

159

DURDU BEYN AGIDI

Beyaztoul/anndan Durdu Bey 1935 ylnda Andnnda ldnde
ad vey kardeji Fatma Hatun yakyor.
Bomba taknr dne
Der dmann peine
Geri gel bibimin olu
Doan ayn on beine
Aslan akrn getirir
Halil heybesini teler
Harpten gelmi bibimolu
Durdu maninini yalar
Tufan Bey ile kardelik
Pl4alarla da konuur
Sizinkiler Aa ama
ini buna danr
Karde inzibat memuru
ary ykyor sesi
Atatrk madalya takm
Ne kibar yakr ss
Karde Karsa dklrken
Ayna tuttum karsna
Kardeim zabta olmu
Kadirlinin arsna
Bey kardeim Bey kardeim
Pl4alara te kardeim
etelerin kam gitmi
Getirttir de d kardeim

1 60

etelerin ek kardeim
stihkama dk kardeim
Manastrn kalesine
Bayran dik kardeim
Tlnnlr qidemek.
Bibi Hala
Tufor Bry ik lrtrtkililr Tufan Bey, Musafa Kemal Pann halk diqmana kaq r

gdemek iin Toroslara gnderdii iki kiiden biri. Tufan Bey yzb. ekisi de Binb
Doan bcydir. Kardelik, arkalkan daha ileridir. Kar kardei gibi.
Km, Kamlludriy Kadirlinin eski ad.
AJ"4 tumulr Nazardan korumak.

161

TOPUZUN AGIDI
Ad aldm kadna gre, at 1880 yllarnda yakiyor. Avarlar
dan Topuz dman Kerimoul/annca ldrlyor. Kerimouilan Boz
doan Bey/eridir. Ceyhann kuzeyinde otururlar. Dokuz kylk bir ai
rettir. Hemite, Endel Bozkuyu, Cck, Bahe, Krmac/ bu airetin
ky/eridir. Osmaniye ve Kuiirliye bal kykrdir.
Klan Avarlarn bir bl klamaya bu kylere iner/erdi. Ad
Topuzun hacs yakyor.

Babamn olu var idi

llnarnn olu bir idi
Topuz kardeim var iken
kszce bam ar idi
Topuz benim all bam
Sar' altnm gk kuruum
Kyma kadir mevlam kyma
Bundan baka yok kardeim
Ard devesi sandal ykl
On devesi girgin !kl
Topuzun g geliyor
Tl maya tor daylakl
Akmaatn kelileri
Av ediyor delileri
Dengi haraJ brgs'atlas
Yorgun gelmi tlleri
Akmaat dedem kia
Koyuluk ardan aa
Yazdrrd Beyin kz
Atlas yzl dn dei

1 62

Gel kardeim inek dedim

Gk kr ata binek dedim
Akmat dedem kia
Salak da konak dedim
Kabaktepe Kodana
Binerler sn avna
Topuza gelin getirdim
emitli kaput boyuna
Kabaktepe bn boran
Vurgun kardeimi vuran
Ben Topuzun kardeiyi m
Keskin rahvana binen
Kabaktepe ardn kkl
Kervan gelir erit ykl
Topuzun g geliyor
Tl maya girgir lkl
Ceyhana srek srdrr
Katara tl dizdirir
hret iin Beyin kz
Firenk atias bozdurur
Dundar an dumu1ard
Tokat an inilerdi
Topuzun gn grenin
Din'iman yenilerdi
Devenin ard kekli
Yknn dibi dekli
Byle gezer Beyin kz
Sultan nevruz kuakl
Elinde de un dei
Gelin eliyor eliyor
163

Kutnu yastk sandal dek

Anam Topuzu beliyar
Alan gllerim sola
Topuz ola karde ola
Hasiretin olam karde
Yaz baharda gle gle
Kabaktepe karl buz! u
Havann yz yldzl
Yurclara konalm karde
Glleri angtl kazl
Sayn n Sarkaya
Yollar yukar bakar
Ben oray bilmez miyim
Kar burcu burcu kokar
ki kardeciim olsa
Biri lse biri kalsa
Topuz sana alamazdm
Sarlacak dalm olsa

Gecek Avarn z
Gmem demi Beyin kz
Sabah ok erken gerler
r ocuklarn yz
ar Sc:vinli, iyilikle, gu:llikle donanm.
SandAl Sandal aac, kokulu bir aa.

Lk Erkc k deve.
Tl mya Dii deve.
Day/ak Dc:ve yavrusu.
Tor Yabanl. Almam.
Tor tay Binilemez tay. Tor daylak da yle.
Dmgi harar Dc:venin, beygirin, qein her iki yanna birer dolu uval balanr. lGiola
n eir olmak zorundadr. Buna denk derler. Harar, uvaln bydr. Harardan denk yap
m, diyor.
BrgW atlas Dc:vcnin bir biim ss.
Ti Bir deve cinsi.

164

Koyuluk Kadirlinin Akm3f3t kyne yakn bir yer.

, Yazdnrri &yir lrz Topuzun Bey kz kars, yere drt di st ste koyarak koca

sna ok yumupk bir yatak yaparm. Drt dckten her birisi de atlas kaplym. Trk
mende deerli konuklara ift, , drt dek sererler st ste.
StpW t/4 lrorAlt dedim adrlar ovaya saal m, konalm ...
Sr Geyik.
Kbalt Toroslarda bir doruk, bir da. bir yer ad.
I<Dfd4 Toroslarda bir doruk.
lrthvar Rahvan. Trkmende hibir szck, hemen hemen, R' yle blamaz.. nne
htp 1 gelir. rnein Recep : !recep. Ramazan : !ramazan.
Sii'"lr Sr. Srek, ayn zamanda srnn bir yerden bka uzak bir yere gtrlrken
ald ad.
Durtl4r Dndar, nc. nc an.
Ktlr Deve yavrusu : Daylak, kck. .. Ayr ayr taki deve yavrular.
Sard41 dtelr Sandal bir aa olduu gibi, bir kum addr da.
&lmulr Kundaklarnak. Bebei kundaa sarmak.

165

MEMEDIN AGIDI
Bu adn hikayesini bulamadm. Biraz da her adn hikayesi iin
dedir.

Durman bakn aresine

Dt4man girmi arasna
Sinek okar yarasna
Kann silrnee geldim
Dt4mde grdm ben bugn
alnad davulnan dn
Yaras' azgn derdi yein
Merhemin silrnee geldim
Kapsnda gl bitecek
Dalnda blbl tecek
Olu yok yerin duracak
Hizmetin grrnee geldim
Karanlk oldu geceler
Yklsn engin yceler
Memedi yuyan hocalar
Namazn klnaa geldim
olmulr okuma.k. ylmak, birikimek...
Yn ok, azgn, gr. Gr, ekin iin kullanlr. Yein ekin.
Yumalt Ykamak.

166

AHMEDN AGIDI
Kestim idi ulu aalar
Gene gene ul'oluyor
Tez gelesin Bey kardeim
Anan baban del'oluyor
Ddn alm eline
Dm devletin yoluna
Bir mektubun sal kardeim
Sen varanna eline
Grl grl g geliyor
Grlts ge geliyor
tane kardeim gitti
Dayanmas g geliyor
Karde de talim ediyor
Yaniarna vura vura
Usandn m be kardeim
Ayakst dura dura
Arkadalarn savuur
Benim cierim alr
Tez gelesin kar' asian m
lmeyen gene kavuur
ukurovann yazs
Gitmez dizimden szs
B_akp gnl eleyecek
Yok geride bir kuzusu
Dizlemeli orap rdm
Ayana gider diye
Dner dner t verir
l szne uyar diye
ukurovann yazs Yaz, dzlk, ova. . . ukurovann dzl.
Dizinneli rorap Dize kadar gelen uzun orap . ounlukla bu oraplarn konlar ile
meli olur.

Ayana gidn diy Ayana iyi gelir diye.

167

SMETN AGIDI
Seni doktora gtr'rm
Misisten gideriz te
Bu yaradan lnmez ki
Yalnz ocan bata
Seni Adanaya eletdim
Orda gnln eledin
Gz krolas doktor
Yzme kar syledin
Seni doktora gtrdm
Demeyi aa aa
Evlaltszsn kul olduum
Ha bir sene daha yaa
afak att horoz tt
Sise kefenlie gitti
Evlatszsn kul olduum
Yenice ocan hatt
Kardeim alama diyor
Alayamyom korkumdan
Ayan olsun kul olduum
Kr at boand rknden
Sra sra oturanlar
Hepiniz verin bir akl
Sen ld,ii n de kul olduum
Kimi ettin eve vekil
Sraverdi oturanlar
Hepisine verin akl
Beir, Ahmet kardelerim
Onlar etmi eve vekil
1 68

Odarnzn kapsna

Al krmz at balarm

Satn bebek mi alcnz

Ansarn cierim dalanr
El Bayram Narnazna gitti
Grdm de burcum buland
Ayan olsun kul olduum
Kr atn rke doland
Kadan alaym Hoca
Yararnadm sabahaca
Ayan olsun kul olduum
Pnn yaktlar gece
Ne alarsn bire deli
Yarn olur akln aar
Evlatszn arabasn
Bir gn olur iller koar

gelir.

Elrttim Ilettim.
D1mr Adanann mahallesi.
Siu lrifmli gitti Sis, Kozann eski ad. Sise kefen almaya gimi birisi.
Alr/ v""'lr Burada, verin anlamna.
Sravrdi Sra sra.
Al lrrmz. Koumu renkli a balan r. Gzel koumlu. Bir de sslenmi anlamna

Burcu bu/anmlr ok zlmek.

Sabahaca Sabaha kadar.
Prtn yairnlargc Pr, amar demek. Bulac hasala yakalanm olacak ki, pr
sn gece yakmlar.

169

HALLN AGIDI
Edem edem benim edem
Kitli kald senin odan
Bir korkum var diyemiyom
Gelmedi Kanala giden
Anam beni armasa
Serbest serbest yatyordum
Byl'moldu emmim olu
Daha umut tutuyordum
Gel beri gelin gel beri
ldm yalvar yalvar
Evde mi koydun da geldin
Hasann uha alvar
tki olan byttm
Teyze grdn m halimi
Ana ben ehit dtm de
Huriler yudu kanm

Drdm de uvala koydum

tki tane uha alvar
Ana bana hi alama
Kl namaz hakka yalvar
KaMI Svey Kanal. Kanal savana gidiyor.

170

ANN AGIDI
Andnnn Gvahmetli kynden Ali Aann kz Ani 1919 'da l
yor. Ad grmeesi Fadma Hatun yakyor.

Boyu uzun kam gibi

Dii parlar gm gibi
Kim'alrsan al Fadmam
Kims'olamaz Ani gibi
Nazl gelin ld'leli
Karde gelmiyor dalardan
Ani gibi olurm'ola
Bir gelin alsarn Beylerden
Aman Aniim Aniim
Sa srma dii gmro
Kaytn gel gr kzm
Bayrak dikecek Derviim
Kalk gir kadasn aldm
zin ver de yavrum gelsin
Birisi Anie benzer
Hac canm kurban olsun
Karde roy da gelin grc
Ald dalarn burcu
Maallah diyerek denen
Gelin de kardein harc
Ylda bir olan dourur
Ben belerim beleini
Kardein nazl gelini
Alun skm bileini

172

Bac send' lmen ben bend' lmem

Ayam krlsn gelmem
Yaycl soyu olmazsa
Ben kardee gelin almam
Yz blbl dudak kiraz
Gerdam ayrlmaz toydan
Ben kardee gelin aldm
Cahal lr rk soydan
KAytt grmlt Dn hazrln yapmak.
Bayrak diltmlt Dn kurmak anlamna. Burada Aniin dnn anmsatyor.
KArtk1 toy ek Kard delikanl, roy...
G/in grc. Grc bir de ok gzel anlamna gelir. Gen ve gzel, gsterili.
DwnMk Bakmak.
G/in tk ltartk1in harc Gelin, kardee gre. Onun dngi. Ona layk.
Bklt Kundak.
&/mlt Sarmak, sarmalamak.
Yayc/ soyu Andrn ilesinde oturan nl Trkmen Beyleri Yaycoullar.
G"ektn aynlnwz toyektn Gerdan toy kuunun akl kadar ak.
Caha/ lr iirilti soyektn rk soydan olanlar gen (cahal) lrler.

1 73

SOLAGIN OGLUNUN AGIDI

I 900 ylnda Osmaniyenin Kumarl kynden Solan olu oku
maktan gelirken yolda lyor. Ad bacs ElifHatun yakyor.

Karde de Balkta yaylasn

Taycaz tor oynasn
Kadan alam byk ana
Sleyman doru sylesin
Haydin kzlar Balk gezek
Krlm tesbihi dizek
Kuru yerde yatma karde
Altna dal uha yazak
Kitap torbasn iledim
Ben kardesiz k kiadm
Olmaz olasca lm
Hemen molladan baladn
Hengi Karacaolan hengi
Kaldramaz oldum dengi
Kadan alaym bibi
Bizim molla okur cengi
qe de dokuyor kilim
Kimsede kalmad dilim
Babam olu Sar Aptullahm
Top ericem deste glm
Karde odada oturur
Odann tadn getirir
Babam olu Aptullahm
Kahve deil keyf getirir

1 74

Aye de dokuyor perde

Ben'urattn onmaz derde
karz ya babamolu
Meryemilde ifte yurda
Derelerde biter yonca
Uzar gider yolmaynca
Fatma bacn olan olsa
Boyu suna beli ince
Annacmz Hasr bk
Kumudan yard yk
Alayan bize alasn
Gani olun senin iki
Tor Acemi, almam.
Dal pJa Ilemeli uha. Dal uhalar ounlukla srma ileme olur.
Yamak Sermek.
Hmgi Anlamsz, doldurma szcklerden biri.
Top q;rict, q;rict Boynu eri meneke, meneke. Boynu bkk.
Onmaz Onulmaz, iyi olmaz.
Anna Kar.

175

MAHSEN KAHYANlN AGIDI

1817 ylnda Osmaniyenin Hemite (Gkeli, sonraki ad Gke
dam) kyndn Halil Efendinin olu Mahsen Khya ldnde kz
ifre Hatun yakyor. Hemite ky 1865 'te kurulduuna gre, belki He
mite Bozdoann, yani bura gmenlerinin bir klayd.

Kara lke saln vurdum

Sallandm yanna durdum
Uack tenbih eyledim
Olek bas da indir diye
adr yonma direkli
Direi yaldz varakl
htiyarlar iftar aar
lftar ball brekli
Odada kilim yazl
stnde fincan dizili
Kald ya Katibin kz
Ard ufack kuzulu
Koyununda benli iek
Arkasnda tl kek
Kald ya Katibin kz
Arkasnda ufak uak
Aa odadan yollanr
Giymi kapudu sallanr
kr olsun yaradana
Bebek "Aa" der dillenir
Aam odada oturur
en Ali kaput gtrr
176

kr olsun yaradana
Bebek klc gtrr
Bucaa perdesin aln
Gelinler ieri gelin
Bilmem deli bilmem uak
Siz Aarna mihnet'olun
Emliimin mor kakl
Altn kpede kl
Hseyini demem amma
Ahmet canmn vekili
Yce dadan yce daa
Yerin temiz geldi deer
Zaptiye olmu babam olu
Kerimolu Murtaza Aa
Lit Erkek devr.
Sal Bu ana sal, devenin havudunun yerine deveye vurulan belleme. Havut devenin
eycr, scmer yerine geen koumu.
Urr=lt Usulcack, yavaack.
Dleit Uygun, dz.
lt Bir ya da iki ya arasndaki koyun.
T;J; lrit Tl erkek deve, yavru deve.
Ufolr Uj4/t Kk erkek ocuk.
Emlilt Emlik kuzu. Daha memedc olan kuzu. Aa lcni cmlik kuzuya benzctiyor.
ltiAmllit Bir knn iine koymak. rnein bir mendilin iine birka altn koyup
mendili dmlcmek. Buna klamak denir. Dmlcnmi mendile de kn denir. Bura
da, altn kpedc kl, altn kilperle birlikte kl da olabilir. Bir de altn kpcnin iine
koymu anlam da verilebilir.

177

B AGANIN AGIDI
1868 'de Osmaniye ilesinin Hemite kyruk lm Nebi Kahyann
olu Sleyman iin kars Haa yakyor.

Silkinip ata binince

At altnda utu sandm
Kanrlp cirit atnca
Gk grledi dt sandm
Yksee adr dutturur
Kendire pekir attm
Cnglolu Yusuf imi
hretli dibek ttrr
Emmimolu kara biim
Gelmedi srmeli eim
Beni sana emanet etti
Anamn olu kardeim
Bugn Pazar ise Pazar
Bohasn baa dizer
Hanl olu Agobumuz
Aam diye alar gezer
Snnda abas ksa
Beni de alyor tasa
Niin yanna varmyon
u anamn olu Musa
Doru at kuyruunu.allar
Hep birikin gelin eller
Kahyas nazl Aarnn
Beie demesin dallar

1 78

bi atna binecek
Eller birikip gelecek
Kucakta taban klc
Yua Muhtar kim olacak
Tel kayn m Efendi Aa
Arkamz verdik daa
Tel getirir emmim olu
u Karstaki Mdr Beye
ki atlck kt urdan
Onun yolu aar urdan
Dut adr garip eim
Arasna gve der
ki atlck kt urdan
Biri kr da biri doru
nnden de anarn kar
Bilmem sonu neye varr
Kann/p cirit atnca Gerilip cirit at nca.
Bohpsn baa dizn Baa dizmek, i pe dizmek... Bohasnn iindekileri herkes grsn

diye ipe sermek.

Kahyilii nazh aamn Burada Kahya, ad.
Harn Saimbeyli ilesinin eski ad.
D.mwlr Tutmak, burada adn kurmak, demektir.
Trl lraynm Ince kaynm.

1 79

HACI YUSUFUN AClDI

1900 ylnda Hmzitt kyndm Ntbi Kahyann olu Hac Yusufd
nde vurulduunda bacs Hr yakyor.

Yeteri bilirsin Yeter

mi olur bundan beter
Yaz geldi bahar eriti
At kiner lk ter
Kayranldan kar m iseiyon
Uan kutan car m iseiyon
Yekin babarn olu yekin
Dayn kzn' yar m' stiyon
Yekin daym olu yekin
Srma hamayin takn
Karde de komisyon olmu
Sen seni nazardan sakn
Benim babarn olu yollu
Malahnn st telli
Hizmetini iyi yetir
Dede Aann kz Gll
ki idi babamn olu iki
Biri gitti kald teki
ahpazm babam olu
ehirde ykledi yk
Memed olum kk kuzu
Dizierime indi sz
Yitirdim de bulamyom
Mor belikli Meryem kz

1 80

Aktr damnn yaps

Kbleye bakar kaps
Yusufbenim babarn olu
Cml' alemin aklls
Birini desem biri kalr
Alayn desem sabah olur
Kucac da Musafl
imdi atal Hocarn gelir
Kzyrar/ Toroslrda bir da.
Car lmdat, umut.
Yltirmrk Kalkmak.
MaJ/ahmm st /li Srmal, srma telli.
ahpaz Ayana tez, beccrikli, yiit.
Aktr dammr yapu st toprak dam.

181

HRNN AGIDI
1894 ylnda Hemite kyntim Molla Osmann nianls Hr l
dnde bu ad kaynanas olacak i/ Hasan olunun kz E/ifyakyor.

Hele felein kastma

Derdim oktur dert stne
Hry gelin alr da
Mor giydir'rim al stne
Kzlar halaya diziidi
Belim kemikten zld
Kalmlanma hatun kzm
Oyun anandan bozuldu
Kzlar deveyi donatsn
Bizim Kamer, Emi ile
Hry gelin alrm .
Heril rg gm ile
Atn sikkesini ekin
Semenler dar kn
Bugn de Cuma gecesi
Elinin knasn yakn
Durdu da yoluna dursun
Ben onu yolum bilirim
Hry gelin alr da
zengilik dana ver'rim
Memed de gitti Yemene
Ben onun yolun bilirim
t verme Cihangirolu
Gelini Osmana alrm
Kadan alaym Hr
Dkld yznn nucu
Aana kzm Aana
Herniteden yn beri
1 82

Yedi olan anasydm

ki elimde iki denek
Hr gelini alr da
Giydiririm keten gmlek
Kucamda yok bebein
Bakm da gnlm eleyem
u Yemenin yolu uzak
karn da yolu deneyem
Alama Meryem alama
Sen onu yle syleme
Yedi olumdan kymetiisi
Kurban olaym alama
Ak elleri beze beze
Pskl de banda hoza
Hr yayladan geliyor
u yollardan toza toza
Sabahleyin erden kalkt
Kola koluna takt
Kadan alaym Ee
Potuk srd nergis soktu
Evimizin ard bahe
Pazardan alrlar boha
Yerinme sen hatun kzm
Byk Aan dker aka
Ozlmlt Kopmak.
Hri/ rg Ipek rg.
Siltlt Demirden yaplm. oruz, krk santim uzunluunda kazk. At bu kaza rklerler.
Oangilt Gelin ata binerken, damat c:vine inerken geline verilen armaan.
DWlt Bakmak.
&u Topak anlamna.
Hou Karn. Olduk psklne benzer. Bu bitkilerin pkllerine hoza denir.
Ko/lllt Trkmen kylerinde kadnlar, alrlarken, zellikle inek saarken koliarna
kolluk akarlar, buna da kolak ad verirler.
Potult Manda yavrusu.
Ymnmlt zlmek.

1 83

AKARCA ALNN AGIDI

1900 ylnda Kadirlinin Cck kyntim Akarca Ali vurulduur
da bu ad akrabas Emine Hatun yakyor.

Bir nar kestim tane tane

Telli aba serdim gne
iyanldan kan gidiyor
Al atnan dne dne
Srtnda da tire donu
Valilere gitmi n
Akaya gelmi diyorlar
Hani Akarcali hani
Doru ile getirdiler
Kan ile yatrdlar
Gavur imi gavur een
Bir oca batrdlar
Ne duruyon kele Fndk
Yknde parlyor sandk
Gerisi de yle byle
Harafnen alr nandk
Koyun gelir kuzu ile
Ayann tozu ile
Fnd kurban ederim
Olu ile kz ile
Bey kardeim Payas gl
Banda ter blbl
Kadanz alaym eller
Ald yayiann gl
iyanl Kadirlinin ky.
Harafinm alr nandk Bu ad 1 939 ylnda derledim. Ne yaz.k ki. bu dizeyi bilemiyorum. O gnlerde de yazmamm.

184

HR OGLUNUN AGIDI
1889 ylnda Ceyhan ilesinin Hrua kynden (Hruann
adn deiftirdiler. Yeni adnn ne olduunu bilemiyorum) Hrolunu
ejkyalar vuruyor/ar. Ad halas Bahar Hatun yakyor. Hruak/lar
Cerittir.

Kadan alrm kr ksrak

Gelir nalna basarak
Sen gidiyon babam olu
Gelin kald ak beserek
Saltalar belik belik
, Ediine kanlar doluk
Bahar da dersen densiz
Kele Dnd sana noluk
Kadan alam Halil Aa
Ben de sana kul olaym
yle dur gavurun kz
Ben de yanna varaym

Bana verin kuan

Kuak meer kanl imi
Koca Beyler yasa geldi
Benim karde nl imi
Hasta deil sayr deil
brahimden ayr deil
Sak gez babam olu sak gez
Akarca Ali doru deil
Dne dne hu dutmu da
Bir gnceiz yatamam
Gelin alm babam olu
Bir mraza yerernemi

Salt Saknca.
Hu sr sazdan, duvarlar ubuk, ya da kam itten rek kad ev.
Mraz Murat.

185

ANANIN AGIDI
1933 ylmda Bahe ilesinin Haruniye bucanda {jimdi ile) Ana
adndaki kz amcasnn olu ldrp kayor. Adz kzn anas yakyor.

Anam gelir kopa kopa

Kulanda altn kpe
Ana kzm can veriyor
Ak kollarn ata ata
Mor belii yelep yelep
Bana kara yazm felek
Anam demi kam kzm
Kunaramam teyzem Melek
Hkmetten ad bindi
O kzn kefin indi
Anca ben yanmadm kzm
Dalar talar toprak yand
am kzcazm a!Jl
Yalmdan cieri pimi
Kasm edem evde diye
Evinin stne dm
Utu da ahinim utu
Grenin tebdili at
smaili hi arama
imdiye hududu geti
Evimizin n imler
Ana kzn kan damlar
Nazifeyi demem amma
Hacer bacm berkten alar
Kopa lropa Koa koa.
Yup yup Yalp yalp etmek, parlamalc.
Anca Yalnz
Tbdili j1lf111k
1J Akl amak.
1 86

GK CELLN AGIDI
Hemite kynden Kara Mahmudun olu Gk Ce/il ve Musa Aa
1800 ylnda Avarlarca ldrlyorlar. Ad amcalar kz Fadi[ yak
yor.

Yoruldum da yollar uzak

Yznde sakal tozak
Enimilerin adr kurmu
Br pnar alt sazak
Hele deliye deliye
Kahve yk vurur tlye
Musa emmim Maratan gelir
Salta kestirir Aliye
Celil emmim iyi iyisi
Musa emmim glge koyusu
Ahmedi sebep diyorlar
lenler onun days
Almal gelin almal
Osman Aasna vermeli
Bizim olann gelini
Yce ba altn almal
Velinin yal al
yle gelin dili bal
Kara adr byk evli
Kvlanm babam ua
Ben gene yandm zmden
Kanl ya dktm gzmden
Teberiin indi bize
Eer alrsa szmden
187

Gene yandm ha rt gibi

Gzm dnyor drt gibi
Szlartn reberii
Ek kalm bir kurt gibi
Tozalt Kam, olduk pskl ... Bir de savruluyor anlamna geliyor. Sakal savruluyor.

St1Z11k Sazlk yer.

Sala Daha ok mollalarn giydii bir eit ince, kara pal ro. Aliye salca yaprrrm.

Glg koyusu ok saylan kii. Arl olan kii.

Almal gtlin almal Osman Aasna vtmM/i lenlerden birisinin gelinini Osman Aas
na vermeli. Bu, lenlerin Aabeysi olmal. Trkmende ounlukla gen lenlerin karlarn
kardelerine verirler.
alma Eskiden Trkmende kad1nlar, bu a<hn dcrlendii 1 937 ylmda bile, srmal
fes giyerlcrdi. Fesin brn yresi srma ileme olur ve bu iiemelerin srne bir dizi altn a
lrd. Buna da "Altn alma" denirdi.
Vtlinin yal al Velinin mendili beyazi , akl.
Dili bal Konuanyar demek. Korkudan, hastalklardan, daha baka, sonradan baa
gelen sebeplerden dolay konuamayanlara dili bal derler. Anadan doma konuamayanlar
iin kullanlmaz bu deyim.
Kvlamnlt An ok h:l srmek.
Tbrik Armaan. Bu dizedc ou reberik oluyor.
Ort K:, yal m, are.

l 8

. - - --

. ..
.

SLEYMANIN AGIDI
Osmaniye ilesine bal Endel kynden (Entkl kylleri tk Bozdo
anldr) Sleyman ldrldnde ad hacs yakyor. Olay
1990 'krtk geiyor.

Sabahleyin vard haber

Banma koyuldu biber
Ben o kz aradm da
Yanasca kabar kabar
Kardeingile vardm da
Kardeim beni yolluyor
Bizim yalnz lm de
Daha ayakl sallyor
Ceyhan suyu bucak bucak
Gln yoldum kucak kucak
Kyma felek kul olaym
Babam olu bir ubucak
Dizim dizim dizliyorum
Ben yollar gzlyoruro
imdi daym gelir diye
Zelihay gzlyoruro
Kadan alaym hrka
Gene beni ald fke
Giyerdi ya babam olu
Omuzunu silke silke
Yananca Irabar Irabar O kz inallah kabar kabar yanar.
Ayalrlt Beik.
ubucalr ubuk gibi ince. ubuk gibi yalnz, tek.

1 89

REDN AGIDI
Kadirlinin Yalnzdut kyne bal Hseyinlen iftliinde len Re[it
iin bu ad anas yakyor. Yl, 1931.

reir Ceyhandan gelir

Abidine alr kundura
ki elimde iki klk
Biri saz biri dambra
Bana verin krhacn
Karde de rosun topluyor
Krt elinden bir ar alm
Altnda at hopluyor
Bebek Aa Bebek Aa
Ardmz verdik daa
Biz oraya gideceiz
Yol vermiyor kar da
reir Ceyhandan gel!r
Arabas kcr kcr
Hele grsen Ak Yusufu
Gavurun yrei acr
Direkte heybe asl
Ben gzmden ramyom
k meclisler deniyom da
reidi gremiyom
Kcr kcr Arabann kard ses.
lrmak Uzaklatrmak.
ok mecii&r detiyom da Birok toplanuya bakyom da.

1 90

KRN OGLUNUN AGIDI

1909 ylnda Hemite kynden Krn olu Memet kard kans
n babasnn roine gtrrlun yollarn ekyalar kesiyor, Memedi ld
rp kansn alyor gtryor bir ahra hapsey/iyor/ar. Kadn ldrlen
kocas stne bu ad ahrda yakyor.
Yaslan koca konak yaslan
Seslen bibim olu seslen
Bibimolu avdan gelir
Alunda da Arabistan
Kardelerim kardelerim
Kana belenmi saiarm
Senin iin srmel'eim
Delik damlarda kiarm
Atn ektim eniten
Heybesi dolu yemiten
Hodul gezer srmel'eim
Tabaka tr gmten
Bana bir iskemle verin
Oturup alayacam
Senin iin srmel'eim
Sivas boylayacam
Bunu duysa ne der Velim
Hep krlsn evim malm
Kular yemi alya konmu
Kpkrmz olmu dalm
Bizim yayialar kayal
Kayas karta! yuval
Hele grsen srmel'eim
Martin alda dayal
191

Suluma' rann deresi

Hayli ekiyor aras
Bir kuruncuk sk da lsn
Kovalama kr olas
Ayanda izm' lar
Knaman bizi komular
Srmel'eim geziden gelir
amurlu eli karlar
Beni burda eleniz mi
K.idi ahra koymaylan
Varnca ben grmez miyim
Onu orda kymaylan
Belirnden tuttu Knler
ldm yalvara yalvara
Hele grseniz srmel'eim
Kahve renk giymi alvar
Elim ile el eyledim
Dizim ile yol eyledim
Dmanlar urdan knca
obaniara car eyledim
Ben sylerim ben bellerim
Svasa mektup yollarm
Senin iin srmel'eim
Yenge beii saliarm
Nolayd nolayd
Para kesen dolayd
Keki gitmez olayd
Anam babam leyidi
Kr at boand rknden
. Heybesi dt terkimden
1 92

ok alardm srmel 'eim

Alayarnadm korkumdan
Beliimden tuttu Krtler
Yrrnedim emekledim
Senin iin srmel'eim
Yedi gn ahr bekledim
K gelir sehile iner
Gz gelir Mazkaca konar
Buna Krn olu derler
Arabistan ata biner
Alhnda. da. Arabistan Alunda Arap at.
&lmmlt Sulanmak, yerde yuvarlanmak, bulamak.
Hodul Kabaday.
Sulumaara Toroslarda bir yayla ad.
Vannca bm grmez miyim Onu orda. ltymylan Ben teki dnyaya varnca onu orada
grmez miyim, siz onu burada byle kyma gibi yaptysanz bile.
Car tmlt Yalvarmak. lmdada armak.
Ymg Kuma.
shil Sahil, ky.
Mazlt11f Toroslarda, Andrn ilesine bal bir yayla.

1 93

EMiNENN AGIDI
Eminenin anas st ocaa koyuyor. Kendisi de yayk yaymaya bal
yor. St, kaynaynca tayor. Emine st ocaktan indirmeye varnca, o te
lala, etekleri ya/ma deiyor, alyor. Kz kovay alyor, stne su dke
rek kendini yanmaktan kurtarmak isterken bir gelin geliyor teden,
kovay Eminenin elinden alyor. Peri/erden mi, neyimi bu gelin. Grn
meyenlerden imi. Sen benim kzmn stne ate satn, kzm yaktn,
diyor. Ben seni yakacam. Emine de, anas ona u/ancaya kadar yan
yor. Bu ad anas yakyor.
Eridi gnlm eridi
Kzlar olua yrd
Ak fistan da ift ilikli
Emine kzm var idi
Yollar oldu ar ar
Hangi yola ben gideyim
Kzm odundan geliyor
ar da kar gideyim
Yrk kzcazm yrk
Yrrken ranr beli
nallah anam sen de lrsn
Yalnz aiattn beni
Kzlara kurban olaym
Kzlar ekiyor yasn
Darnn bana ktm da
Kayada duydum sesini
Dnden bohasn zdm
kda buldum inesini
Kavrularak yanm kzm
Kalm kolunun krmas

1 94

tm kzcazm tm
Bir dumanl yola dtm
Kzlar sde toplanm
Gzm yumdum savutum
Bayrama kurban olaym
Bayram kaldrm bayra
Ben knasn yakacam
Days oynasn denei
Alt gze ev yaptrdm
Heliini ata ata
Yedi aylk yola gitsem
Bulur idim yata yata
Sabahleyin kalktm idi
Ne koygun tyor davul
Ben knasn yakaym da
Hasan da oynasn havul
Yrlt Tez ayakl

l"'4i/4h anm sm d'lrsm

Ya/mu. a/4ttn bmi
Anas agt trenine, yas yerine gelmemi de o kzna yalnz aglam, at yakm.
Bayra1Nl lturban olaym
Bayram ltaldrmq bayra
Bm ltnsn yaftacam
Days oyn.sn tknei
Bayrak kaldrmak, bayrak dikmek, bayrak asmak. Bayramn bayrak asmas, dn
bayran asmasdr. Dnlerde her zaman avluya bayrak dikilir. Bayran stne de bir
houz dikilir ve o horuzu vurana da asmaan verilir. Demek ki, Bayram kzn szls. Day
s denek oynasn, dnlerde cirit oynanr, cirit oynasn, diyor. ller iin sylenen bu
szler yerinmedir, Uznry sylemektir.
Alt gu Alt oda.
Hlilt Kk ta.
HavJ Bir biim cirit.

, 1 95

BRAHMN AGIDI
lbrahim adndaki delikanl arabasyla yaknlardaki kye kz grme
ye gidiyormUf. yolda arabas devri/mi, olan lmiq. lbrahim Kodiriinin
Vayvay/ kynden olurmUf. Ad anas Melek yakyor.
<4tm olancm <4tm
Yol bilmedin dadan <4tn
Ver olumu gideceim
Hseyin koluna dtm
Sabahleyin er gerim
Yolun irini aarm
On ordu iinde olsa
Olumu boyundan seerim
Kanl dere kansz dere
Araba uram yara
Olum kz grrnee gitmi
u ilieri yara yara
Ergen brahimim ergen
Dikerim znelik yorgan
Emnisi olu Hac Kerim
O da adam ifte kurban
Karl dalar karsz dalar
Kar erir sular alar
Kapda da gke krlar
brahimim trnar eyler
Hasta olacm hasta
Su veririm altn tasta
lahi kolun krla
Arabay yapan usta

196

Nazl olancm nazl

Kakln kesmedim gizli
imdi emnileri gelir
Alu arl eli bazl
Firak deli gnlm frak
Gelirim gelirim yollar rak
Surallar dil bilmiyor
Selver teyzem burda gerek
Kol dpnlr Ocaa dmek.

iir Kk yol. Kei yolu.

Ozn Dama.
Glr lmwr Kr, demir lur adar.

1 97

FATMALININ AGIDI
1941 ylnda len Osmaniyenin Hemite kynden Fatmal iin am
cas Yusufyakyor.
Koca Ceyhan lk akar
Efe burcu burcu kokar
Sahilde kalma yienim
Sbe gze mucuk okar
Vetimini yetirdin mi
Srtn'alp gtrdn m
Gzlerim grmyor kar
Kuru yerden oturdun mu
Fatmal evin dolab
Dolab vurulu kald
Hodul gezerdi yienim
Bohas drl kald
Alama Yusuf alama
Anan gelecek gelecek
Emmiyin gelini El if
Seni kucana alacak

Ak elierin fka parmak

Elierin dokurdu rnek
Bu da bizden ganil kalsn
Halakada beik kalmak
Avlusunun n beri
Yr dal kakllm yr
Utanmay beri atm,
Aha ksznn biri

1 98

Kadan alaym Ee
Aatan keserler mee
Bunu da duymu alyor
Ankarada Kemal Paa
Sb Oval.
Mucuk Bir kk sinek. Yazn sar scaklarda, ovada, insanlarn yuzune yzlerce
kon ar, ok raharsz ederler. Bu sinekler ukurovada scan, hasral n bir. rimsalidir.
Mucuk szc ukurovay aniaran birok rrkde geer. rnein, "Mucuk okar, suyu
kokar."
Fama/ evin dolab Dolap gibi, yani su dolab gibi, evin iinde dner durur Farmal .
ok alkan demek.
Dolab vurulu kald Dolab kilidi kald. Dolab durdu.
fka Ince.
Elinin dokurdu rnk Kilim rnekleri dokurdu. Oyle usta kilimciydi ki, elleri yepyeni
kilim rnekleri karr, ondan sonra da onun rneklerine reki kilimciler yknrler.
Ganil Kanun.
Halaka Kyn ona yeri, alan, sokak, evlerin d, ev aralar.

1 99

RECEBN AGIDI
Osmaniyenin Sakarclk kyndin Eyce Osmann olu 1944'te
araba altnda kalp lyor. Ad anas Emine yakyor.
Gkyznde turna katar
Kolunu boynurndan atar
Kurban olurum Recebim
mi olur bundan beter
ak recebim ak
Tekerin nne dk
Kurban olaym oluma
hredi araba kouk
lleri dur kele Sultan
Oturalm dize dize
Osman dn kurmu
Okuotunu sald bize
Kapmzda dut dikili
Dibinde reyhan ekili
Kurban olaym oluma
recep evin vekili
Su iinde salkm st
Verseler de alnam t
yle dndm baktm idi
Kan iinde babayiit

200

SMALN AGIDI
1927ylnda Katiiriinin Cck kyntim /smaili bir derenin iinde
vurmu/ar. Bu ad amcas kz Ee yakm.
Ne yanyon bir' olanck
Daldan dm elma gibi
Daha sdk ile bakmadm
Kara byk burma gibi
Kadan alaym emi
Parmanda yksk gm
!ramazan gelirkene
Heybeyle alr yemi
Heves kves orap ald
Bir'ni giydirmedi felek
Ayan olsun smailim
Hep dikili kald yelek
No!' askere gideyidi
Mektubu gelirdi bize
Garip misin bire olanck
Dnrc salarm kza
Sa yanndan kurun demi
Sol yanna boynun emi
Garip garip duruyordu
Meer kimsesi youmu
Habeb oldu hbeb oldu
Yand cier kebab oldu
O gedie hi varmazd
Abdi buna sebep oldu
mer Aa mer Aa
Ardmz verdik daa
Sanki bunu ldrnce
Hayf m aldn aban Aa
201

BN AGIDI
Osmaniyeye bal Hemite kynde Kara Derviin olu lbi Gazian
tepte askerfiini yaparken ldnde bu ad Ibiin kans, kaynanas,
akraba kadn/an, has da kyn btn kz/an, kadnlar yakyor/ar.
Ben bu ad Hemitede aa yukar nme gelen her kadndan aldm.
Kimisi kendi yaktn unutmutu. Kimisi de bakalannn adm bili
yordu. Gaziantepten getirilen lnn stnde, l gmldkten sonra da
giyit/eri stnde bir hafta kyn btn kadnlan at yakm/ard. Kye
gelen birok ak, birok at kadn da lbie at yakmt. Eer ben,
lbi stne yaklan atlarn hepsini der/eyebilmi olsaydm salt Ibiin
ad bir kitap o/abi/irdi.
Avluya konak tutturmu
Merdivenin dzle diyor
Bedir kz kurban demi
Deli Aliyi nazla diyor
Kadan alaym dnd
n dt cierim yand
Dman bana vermesin
Bavulda pns geldi
Kadan alaym Ee
Yznde zlf meneke
Bunu duysa ne der ola
Ankarada lsmet Paa
Gider Antebin yoluna
Gelir Hemite eline
Dargn msn bire yiit
Prty saldn geline
Antebin byk pnar
Akar bulan bulan
Safiye bunun bacs
Alar beleni beleni
202

ktm gedie denedim

Antep dumanl dumanl
Eime lk diyorlar
Kalbirn gmanl gmanl
Antepte de ova yaz
Koyuna karr kuzu
Sana diyom garip eim
Yol bekliyor emmin kz
Evimizin n Ceyhan
Dalga vursam alr mola
bi benim emmim olu
Mektup salsam gelir mola
Yaz geldi iek ald
Zaten olanlar seildi
Dman bana vermesin
Bavulda prt ald
Kara tiren tez getirir
Soluk solua yetirir
Kip Hasann olu Hasan
Ac haberin yetirir
Dizimde Antep yaras
Bulunmaz bunun aresi
Dolanr dolanr gelir
Yiidin deli babas
tlahi kesile bam
Bir felee kald iim
Anrebe gveniyordum
Orda da youmu eim
Ali gelir Memet gelir
Benim eim nerde kalr
yle yiidin gelini
lmez ama deli olur
203

Krn trnar eyler iken

Yaz azgn azgn dener
Sene bitti gelir diye
Emnisi Eeyi eler
Nider kzcazm nider
Bu bize Allahtan kader
Evini emanet etmi
Osman Andrnl gider
Evleri Ceyhana yakn
Dalga vurur sakin sakin
Emmim olu takm giymi
Kuluncunda dkm dkm
Tutmuyor atnn dizi
Grmyor mu onun gz
Sana diyom garip eim
Kadan alsn emmin kz
Kzlar halaya diziimi
Sen de mi atacaksn para
Kadan alaym kzm
Eini Antepte ara
Emmim olu dn kurmu
ki dn iki kek
Yaradan lm diyorlar
Hani ya cebinde bak
Oturalm kar kar
Buraya alm ar
Babam olu gelir iken
Alayarak karm kar
Yaz geldi bahar eriti
Koyun kuzuya kart
Byle dn kurulur mu
Kzlar karya kart
204

Alama kzm alama

Hepsi de Allahn ii
Hele grseniz bii
Aznda parlyor dii
Sabahnan bi gelince
Alcnda au
Kadan alaym olum
Bin atna yle savu
lahi stanbul baca
Bolu ky daha te
biinen zzet gelir
Iscak da lte cce
Alnnda kara kakl
Bende koymad akl
Cahil giden kara Ibiim
apkas celde cakl
bi lzzec ilen gezer
Ak elleri yaz yazar
Kurban ol' rum kar' biim
Sylemiler demi nazar
Prnsn ahit vurdum
Zonguldaa gitsin diye
Emnisinin olu Hac
ldn bilsin diye
Kadan alaym ilik
Ben de alamyom dlk
Babas yanna gitti
Bin lira da koydu harlk
Evlerinin n asma
Asmann daln kesme
Emmim olu kar' biim
Darlp da bana ksme
205

Gelinimin ad Ee
Duluunda altn ke
Bunu da duymu alyor
Ankarada smet Pa
Odasnda yanar k
Sofrasnda ar k
Knaman abalar beni
Kzm sallamad beik
Srnrm srnrm
Ben emberi brnrm
Eller kaynm dedike
Ben kimlere yerinirim
Yattn yerlerde yatmam
Yorgan stne atmarn
Kurban olam emmim olu
Babamn evine gitmem
Ee de beni ok yakyor
u kz gzme bakyor
Ben buradan varr iken
biim kar kyor

Antebin kvrm yollar

Dumanidr u dalar
Minneti olsa gelirmala
Antebin byk Beyleri
Amannz bize noldu
biin gl benzi soldu
Kurban Qlurum Memet Aam
Oradan telefon vurdu
bi yatar dalgn hasta
Osman buraya geldi posta
Gelin seni kr ederim
Gl yollasan deste deste
206

biimin ord' lmesi

Gelinimin dul kalmas
Dman bna vermesin
Bavulda prt gelmesi
Gider Antebin eline
Gider babas yanna
Gelin buna dargn mola
Prtsn salm geline
km Antebin eline
Talim eder dke dke
Sabah bi olan gelir
Kr at blk rpa rpa
lbiimin kara gz
Yakt kl eyledi bizi
Minneti olsa gelir mola
Ee emmisinin kz
Altn yzk parmanda
Klot pantol trnanda
Hodul gezer tel kaynm
Palarn rneinde
Ort Od, ate, kz, yalm.
Prn Elbise, giyit, amar.
8/mmft Yuvarlanmak.
Dft Bakmak, gzlemek.
Gman Kuku, phe, km.
Ydirmft Ulatrmak, yetitirmek.
Azgn azgn ok sert.
Kulun Srt, krek kemiklerinin st.
/ / Oynayarak, parlayacak, yerinde durmayarak.
CahaL cahil Gen, gencecik.
/lilt Gmlek, yakasz gmlek daha ok.
Dlk Ben de alamyom dlk, dllm gelmiyor, ok sklyorum anlamna. Dl
gelmemek, ok sklmak.
Du/uft akak.

207

MEMEDiN AGIDI
Maraa bal Andrn ilesinin Geben kynden Mehmet adndaki
eklikanl 1920 'de gertke girecei gece lyor. Ad Memedin anasyla
ni1anls yakyor.
Gkte bulut yan gidiyor
Derelerden kan gidiyor
Ula Doktor Osman Beyim
Memedirnden can gidiyor
Memedirnin del'anas
Bugn Memedin knas
Bu da bizden kanun kalsn
Dnde zne lmesi
Memedirnin at iki
Ayaklar ala seki
Ykman bunun bayran
Dolanr da gelir belki
ktm kavak yarsna
Balta vurdum kurusuna
Ks m gitcin Memet olum
Be bacnn birisine
Tap davulu alnyar
Harman yeri yarlyor
Okunru saldn Beyler
Cenazene deriliyar
Ben sprmem avlunuzu
Byle m' ettik gavlimizi
Aya kademsiz derler
Hi grmedim olunuzu

208

Oznt Damat.
Stki eki!, ann bacaklarnn ala olmas.
Ykman bunun bayran
Dolamr da gt!ir bt!ki
Dnlerde evlerin avlusuna ir de bayrak dikilir. Bayra indirmeyin, diyor.

Ta11 davulu tlnyor Ky dnlerinde tanyerleri rken davul alnr. Bu davulun,

zurnann besresi hep ayndr, deimez.
Okunru Dnde olan evi, kz evi ar karrlar. Bu ar, arlarn nemine gre
armaanlardr. Mendil, orap, kilim, kuak, boa. Son yllarda karr gndermek de okuoru
lar arasna girdi.
Ktdmriz Uur uz.

209

MOLLA KERMN AGIDI

ukurovann kurtu/Ujunda Fransz/ara kar savaan ete ba
Molla Kerim ehit di4fyor. Bu ad Molla Kerimin anas yakyor.
Netti ise dayn etti
skibili cephe tuttu
Ne durursunuz din kardeler
Molla Kerim esir gitti
N' oldu ise bana oldu
Alan gllerim soldu
Ne durursunuz din kardeler
Molla Kerim esir odu
Adar at iinde
Sar kundura knda
Molla Kerim esir gitmi
Franszlarn iinde
Evlerinin n eti
Trl trl kokar otu
Molla Kerim esir gitmi
Cephede kiniyor at
Evlerinin n yonca
Yonca kalkm dam boyunca
lssz kald koca konak
Molla Kerim olmaynca
Evlerinin n arpa
Koyun gelir krpa krpa
Tez gel Molla Kerim tez gel
Kuzularn kald grpe
Belinde trabulusu
Sarar dolay dolay
Molla Kerimi ldrmler
Kana beleyi beleyi
210

SELVERN AGIDI
Adana ili Kzdir/i ilesinin tannm kijilerinden Duran Aann kz
Selver ldnde anas Fatma Hatun bu ad yakyor.
Szn kzcazm szn
Nian takacam gzn
Kna hazr oldu ama
Babas vermiyor izin
Gel teyzesi bak yzne
Kaleme benziyor ka
Henren prt dkmsnz
Yok mu elinin nak
Srma alvar flik yarn
Daha sand bekliyor
Kzn eyizini grdm
Hemi haston hemi yam
Amann cierden yandm
Yalnz lmez sandm
Babas bana darlr
eyizini urun grdm
Ben byle dn eylernem
Kazay toplann gzn
Teyzem senden gemem derdi
Veriyorum yalnzm
Kzm yann arr yerde
Yeni dtm ar derde
Kzma eyiz veriyom
Alt kilim alt perde
Kzm deden gelse idi
Bir aresin bulmaz mola .
Seher diye alamazdm
Bir kzm daha olmaz mola
21 1

Kapya kar yoklarm

Trl hisseni saidarm
Bir kzm da daha olsa
eyizin ona saidarm
Yoruldum bacm yoruldum
Soyka saliaya salaya
Kzm gelin veririm
San telieye telieye
Yenemiyom anasn
Ayrdn m sunasm
Babas izin vermezse
Urun vururum knasm
Ben kzma kurdum dn
Kardeleri oynar denek
Sadcn hazrlayn
Mahmuduro datsn gmlek
Ne ok bakyor gzme
Sz uratmyor szme
Aa kzndan ok severdi
Dr m geldi kzma
imdi emmilerin gelir
Arabas grl grl
Ben Selveri gelin ettim
Al kuattm parl parl
Srma lll/var Srmal alvar, alvarn paa ve cep azlar, bir de d dikilerinin sleri
srma erilerle ilenir. Buna srmal alvar derler.
Fililr Tiftik.
Fililr yam Tiftiken yam. Yam bir qi, ince kccden yaplm pelerindir. zel
likle ar stnde giy.ilir. Daha ok yamy Toros erkesleri yapar ve giyerler.
Kzma tyiz vmyom
Alt Iri/im alt pmk

. ukurovada cici me perde derler, cici m ounlukla yklklerde perde olarak kullan
lr. Bir de duvarlara aslr.
Soyira lden kalan giyiler, amarlar, lnn kulland her ey.
Dr. drc Kz isemcye gelenlere dr, drc denir.
212

DURANlN AGIDI
Andnnn okak kyntim Ahmet Pllja adndaki nl Beyin olu
Duran ldntk Ahmet Pllja bu ad yakyor. Durann lm yln
1900 olArak saptadzm.
Hasan Dede at oyna
Gitti elimin denei
Y:dnzlk benden kalmayacak
Bu taa dedemin gmlei
Kele Zeynep sana noldu
Senin de kardein m'ld
Nolduysa bana oldu
Evim malm yle kald
Gel hele ya Sisli kz
Gene dzenledim saz
Ben oluma nian taktm
Bilemiyom kimin kz
Tez gelir b urann yaz
Yaylr rdei kaz
Bu yl buraya geldi idik
Felek karsalad bizi
Srtnda da hilve donu
sterim iinden can
Bin atna Duran Aam
Mft'efendi istemi seni
Yaa Duran olum yaa
n atn bala taa
Duran askere isterler
Bedelini versin Paa
213

Kr ata binmi geliyor

Emnisi alar maallah
Aianan kzlar aianan
Dn kurarz inallah
Kadan alaym kr at
Beli ince yz surat
Buras Temmuz dayanmaz
Aarn yayiaya ilet
Ben babana demem arka
Alyorum korka korka
imdi Bey kardein gelir
Kr at balk rpa rpa
Merdivene attm ayak

Ak konaa vurdum snak

Ben kardeten izin aldm

Geline takalm duvak

Karsalamak rselemek, bumburuk etmek, hal brakmamak

Y.z surat Atn yz insan suranna benziyor.
Sruk Dayanak.

214

TERKELOGLUNUN AGIDI
Bana b u ad yazdran okak kynden Ahmet Pa;ann sylediine
gre 1 850 ylnda nl A var Beyi Terkeliolu lrken bu ad kendi
stne yakyor. Terkeliolu ldnde yz ya;n gekinmi.

Kuma prtm ekilirdi

Ak konaa dklrd
Onu da bilir mjsjn Dudu
Alem benden sakrurd
Ak konakta yksek baca
Varamyom halim nice
Silkinip ata binerdim
imdi oldum kmkm koca
adrmz ortadirek
Bende de kalmad yrek
215

Aln kara peremlice

Ak konaa olan gerek
Kr an ekin dar
Bindirmiyar ne haar
Altm iek alardm
Ben de takardm nian
Sand sandal akal
Yknn dibi bohal
Kirvesine at gndermi
st has krmz keeli
Gel Durdu uradan otur
Syleyim eksiim yetir
Ben bu yl grmedim yaz
Git yayladan iek getir
Odasna vardm ssz
Yokladm gm susuz
Bu da elini koynuna sakmu.
Yeni oldum diyor ksz
Askere vururlar boru
Aredince dner geri
Nedicin barral oca
u canndan olan deli
Battal ocak ocuksuz ev, ocak.
Kmkm koca Beli bklm, ok yal.

216

MEDNENN AGIDI
.Kiulirlili Latifoullarmm adr Dedemli yaylasnda kurulmu. La
tifolunun gelini Medine anasnn gn adrlannn altndaki yoldan
geerken gryor, her ne sebeptense ge ulaamyor, anasna zlemden
dolay orada lyor.
Gelin ar/anca Latifolu kzn anasna haber gnderiyor. Kzn
anas geliyor ki, kz lmiq, onu beklemetim tk ly gmmfkr. Kz
nn mezann atnyor, lsn gryor. Orada, mezann banda anas
bu ad yakyor.
Bu olayn 1895 'te getii sanlyor.
Gel Kalender urdan otur
Ahmet sen kazmay getir
Garib imi ak Medinem
Mezarn ucunda yatar
styn alsn atm
Yakayn dmesin zdm
Arnann kzm amann
Yavrum benden vaz m getin
Dolandm da u dalarn ardndan

Ak Mcdinem deli oldum derdinden

Gerisine yanmyom
Kertenkele kt burnundan

AJ gelinim al gelinim
AJ yana bal gelinim
Latifm odadan gelir
Karsnda gl gelinim
ktm .narn bendin e
ardm kendi kendime
Anan gelir ak gelinim
Doan ayn on drdne
217

Kaps ar seki! i
Odas amber kokulu
Latif dedik de vardk
Yan Hacl Fakili
Kznn kaftan yeil
Gn doar da ! l
imdi karr kurnlara
Kzm beliini devir
Kznn kaftan sar
SaHansa da gezse bari
Byle grr lsn
Yabancya veren deli
Gksnden kalkt da kzm
G geliyor dizim dizim
Emnili dayl kzm
Afar elleri de bizim
Gksnden de kalktm Geben
Seni Karsa verdi baban
Ha obana vara idin
Elimizde yok mu oban
Esefim atn eerler
Ahmedim damdra teller
Zalm imi bizim eller
Vermesen lmezdi derler
Kudretten harman savrulur
Yabas yok krei yok yeli yok
Oturmu da ak Medinem alyor
Emmisi yok days yok ili yok

218

Karl dalar karsz dalar

Kar erir suyu alar
Garib imi kzcazm
Basmac' olun grm alar
runn bmdi Yer ad.
Kapm ar ulti/i Seki, kk toprak ykseklii. Bir de sekili, sekili a anlamna da ge
lebilir. Ar sekiliye bir anlam vermek kolay deil. Ar sekili, soylu, ar a anlamna da
gelir. Ar paha, soylu a gibi.
Damdra Tambura, saz.
Kars Karszlkadriye, Kadirli.

219

AHMEDN AGIDI
Avarlardan Halil Aann olu Ahmet ekya kyor. Bir arpma
da da vurulup lyor. Bu ad anas yakyor. Olay 1920'/erde geiyor.

Halil A' nn Ahmet olu

Belinde klc zal
Elli adya kar gelir
Kk cura babam olu
Sacsnn ad Emi
Arkasnda dolu gm
Gavur musun gavur erkes
p takn da srn demi
Kapya minneti geldi
Davran Ahmet olum davran
Bin anna sar yavrum
Gezbelden ayor kervan
adr grnmez addan
Yemei kar taddan
Dmana yatak yazmlar
Safi ibriim kumudan
Bir elinde dokuz kilim
Manini tutmuyor elim
Ben tarlaya yklnca
Barm ralad lm
Kara adr drdler
Yeil sand krdlar
Tan uykusu tad olur
Ahmet olumu vurdular
Klt :ura babam olu Cura, kk demek. Kk cura, kck.
Aritasnda dolu gm Beliklerinde gm bcr.ekler.
Ta/amalt Yaylmak. Bam bit ralad : Bam bit ald, bit bama yayld.
220

ANA GELNN AGIDI

ukurovada, dahas da btn Turkiyede nl trkdr. ukurova
da at havasyla sylenirken Erzurumda, Orta Anadoluda trk olmq
tur. Adn yakld yl belli deildir. Ben bu ad I941 ylnda Mara
n Andrn ilesinden Memet Gngrden aldm.
Attan da an/alaca gibi Aye adndaki gelin suya gidiyor. Irmak
tan kovasyla su alrken aya kayyor, sele gidiyor. Ad kimin yakt
belli deil.
Koyun gelir kuzu ilen
Ayann tou ilen
Gelin Anam sele gitmi
Yan ifte kuzu ilen
Aman Anam yaman Anam
Dalar ba duman Anam
Uzat Anam kollarn
Ver azma dillerini
Saat bete bekliyorum
Gelin Anam yollarn
Arnah Anam yaman Anam
Dalar ba duman Anam
Koyun gelir yata yata
arnuriara bata bata
Gelin Anam sele gitmi
Ilgnlardan tura tuta
Aman Anam yaman Anam
Dalar ba duman Anam

221

Erciyesten kar geliyor

ktm baktm yar geliyor
ndim rmak kenarna
lm bana wr geliyor
Aman Anam yaman Anarn
Dalar ba duman Anarn
Kara adr eme ile
Dal yere deme ile
Adam suya atlr m
Kayn baba dme ile
Aman Anam yarnan Anarn
Dalar ba duman Anam
Em adrlarn yrsi, yani duvar yrine geen yksklik, kei klyla dokunan ul
larla drilir. Buna eme dnir. Eme kiminde de ince kamlardan yaplr.

HAYRiYENN AGIDI
Gksn ilesinden Hasan Kayrann kz Hayriye bundan on iki yl
nce, ben bu ad 1940 ylnda derledim, ldnde, anas Emine
Hatun yakyor. Hayriye ldnde ilkoku/3. sznzfta imi.
Ahacka davul tt
Hayriyem dne gitti
Kadan alrm ninesi
Kuzum da muratsz gitti
Kadan alrm da tarak
Bende de kalmad yrek
Ne olurdu kadir mevlam
Bir anaya bir kz gerek
teye git krolas
Bu da bamn belas
Tel vurun o da gelsin
Andrnda Emi halas
Saln yce gtrn
Gitsin grn grn
Bu kimin nesi derlerse
nc snf gelini
Hep geldi Geben ua
Belinde Acem kua
Mektebe muallim olmu
Ardna dizmi ua
Ahack uras, yakn.
Saln ya gtrn Kefenli ly mezala grrrken srne koyduklar sal.
Ardna dizmif ua Uak, ocuk.

223

RUMLU ALNN AGIDI

Gksnl Rum/u Ali adndaki gen askerdeyken izin istiyor, vermi
yor/ar. O da kayor. Aliyi izleyen aban avu onu vuruyor. Aul arn
casnn kz yakyor. Olayn yln saptayamadm. Ad da eltie al
maya inen Toros/u rgatlardan 1943 ylnda derledim.
Kr olasn kl Ali
Kapmda ddrme davul
Benim emmim olu lm
Kara byk kvr kvr
Hrsz aban kemer ald
Emmim olu sana noldu
yle dndm baktm idi
Meyit ala kanda kald
Banda da ak bal
Boynunda da telli puu
Ya nideyim emmim olu
Alay Allahn ii
Dman ardndan gelince
Yam ile yer diziemi
Ala kanl soyadarken
Gzler kardei gzlemi
Kilisin ilinde gezer
Bast yerleri ezer
Byle gkek emmirri olu
Gren Hoca muska yazar
stne kaput rtmler
. Gelen giden bakyor
Byle gzel emmim olu
Ka kirpie akyor
224

Snnda kadife ilik

Alisiz gelmiyor dlk
Gavur musun gavur aban
Altn alaydn harlk
Maratan da ktm yayan
Dayan dizlerim de dayan
Seni gurbet ele vernem
Uyan emmim olu uyan
stediim kz olmad
Ksknm anarn ksknm
Varsn da hacma desin
epkenim ile psklm
Frak deli gnl frak
o Urumun yolu rak
Alamaya arlanyom
ifte gelin burda gerek
o Uzak yerler, uzak eyler iin u yerine Toroslarda o kullanlr.
Urum ukurovada Trkmenler, Toroslular, daha da birok yer Ona Anadoluya
Urum derler. Urum topra, Rum topra.

DURDU BEYiN AGIDI

Bu adm da hikayesini dnleyemedim. Yak/ tarihini de reneme
dim. Ad Kayserinin Sarz ilesinden ukurovaya pamuk toplamaya
gelen yal bir kadndan derledim.
Gm karnas belinde
Altn saati elinde
Harbediyor kul olduum
Sandm dini bir uruna
Kuduretten kara gz
Aiayor gelin kz
Cengediyor kul olduum
Sanrsn ki Battal Gazi
Glgl yzlerio grsem
Tomurcuk dmesin vursam
Cengediyor kul olduum
Sanrm mam Hasan
Yapld Beyin mezar
Gayr uzad aralar
Tez gelesin telli Beyim
Mansp alacak sralar
Cebinde altn fnd
Cmle alemin yand
Srma donlu Beyefendim
Hkmetin Mustant
Mansp Mevki, Makam.
Sma donlu Srma giyidi.
Tomum.lr dmnir vursam Tarnurcuk dmesini dmclcsem, taksam. Tarnurcuk
bir dme eididir.

226

KAVUKLU AL AGANIN AGIDI

Andrnn Abazaoullarndan Ali Aa ldnde ad akrabalann
dan Asiye Hatun yakyor. Olayn getii yllar 1840 olarak saptayabil
dim.
Nettin ak eli glly
Malah srma teliiyi
Daracak ne var idi
Ahmet, smail, Glly
kar Mayln dana
Posta salar Mara Beyine
d aac kurs kokusu
Sinmi Aarnn evine
Ambardan alrlar alk
Pana ile verir harlk
Soydun mu kurban olaym
Mah yznden altn salk
Yazd.n m sandal yerini
Grdn m iyi gnn
Soydun mu kadan alaym
Altn epke pirpirimi
Knda alvar bejik
lk m ak can nazik
Soydun mu kadan alaym
Ak koldan altn bilezik
Gedikten evini rma
Gayr alak yann verme
Soydun mu kadan alaym
Ak kolundan altn hurma
227

Kalk Sll kahveyi kaynat

Hayal ata vurur payrat
Soydun mu kadan alaym
Kara adr yeil sayvat
Kurs : Kokulu bir aa.
Pana : Pcne, avu. Avula harlk verir anlamna.
Yazdn m sandal yerini : Yere serdin mi sandaldan deini? Sandal kumayla kapl
dk.
Knda alvar bc:jik : Bc:jik szc bilinmiyor.
Gedikten evini rma : Gedikten evini uzakltrma. l nnak : Uzakltnnak.
Payrat : Bozulm bir szelik olabilir.
Sayvar : Sayvan.

228

SLEYMAN AGANIN AGIDI

Andnnn soylulanndan Abazaoullanndan Skyman Aa ld
j;ndr, ad verenin sylediine gre, 1800 yllannda kars Fatma
Hatun yakyor.
Silkinip ata binince
At alunda dn bklr
Kanrlp cirit atnca
Bir kar yere alulr
Bizim Aa kibar yatar
Kollarn bir ho atar
Aam eve gelir iken
At aynatr ceren tutar
Aan kaldrn yerinden
Klc dt belinden
Andrn otuz oymak
Alem saknr errinden
Bu yatan gln harman
Aamz cann dernan
Yanlarn kalmad m
Tecirli nne semeni
Bunlar eveiden lr
Odasnda saz dlr
Emmim olu Sleymanm
Cenge girer zrh giyinir
Ata vururlar haay
Cebinde tar ieyi
Emmim olu Sleymanm
Taysnmaz Beyi Paay
229

Ereiyesin da gibi
Kokar sandal ya gibi
ok ata biner gezerdi
Lek Krdnn Beyi gibi
Eve gelmez oldu Mustuk
Biz imdi Aaya kstk
Odaya iletmez olduk
Kutnu dek sandal yastk
HtJfa Eycrin altna konan k ya da kaln kuma.

Emmim olu SkyrMnm

Taysn1111lZ Bryi Plljlly

Beyi Paay kndisine dnk saymaz. Taysnmak : Eit saymak. Tayda : Ayn yata
olanlar.

230

VELi EFENDiNN AGI DI

Kozann Ay}'e Hoca kynden Veli Eftndiyi yakn ky Anavarzadan
olan Ekya olak vuruyor. 1930 'larda bu ad Veli Efendinin kz kar
de}'i Zeliha Hanm yakyor.
nce Veli Efendim ince
Kaput giyer dal boyunca
Yeni dnyana doydun mu
On be kurunu yeyince
Kona ardaktan yce
Dmanlar gezer gece
lcibarl babam olu
Baucunda ifte hoca
Savrun umba n kars
Kaps Halep ars
ldrmler Veli Beyi
Yok imi yakn komusu

23 1

Sultan yalar yzlerini

Zelha deler dizlerini
ldrme babam olunu
Kurban ver'rim kzlarn
Geldi ardaa dayand
Selefi Sultan uyand
Kalk gidelim babam olu
Ak gmlek kana boyand
Gzlerin kr ola olak
Dile dilein verelim
ldrme babam olunu
Bin altn daha verelim
Veli Efendim dam tutrurm
Sylemiler demi nazar
Adanaya vardm idi
Ali Saip ile gezer
Krhacnn ucu gm
Dmanlar ldr'rm demi
ldn duydumola
Arkada Zahit avu
Sinek mi oktu kanna
Dman m geldi yanna
Kalk gidelim babam olu
Kurdolu geldi yanna
Savrur Sumbasr lrars Savrun da, Sumba da Toroslann gney yamalarndan kan
ve Anavan.a. yaknlannda Ceyhan rmana dklen iki aydr. Ikisi de aire adn r. Bi
risi Sumbasl ikincisi Savrunlu aireinin adn ar. Sumbasllar daha Sumbas ay yrcsin
dedirler. Savrunlu yimiir.
Kaps Hakp Itaps Evine o kadar ok konuk iner ki, Halep gibi kalabalk.
Ab Saip Ursa1J41 Urfa kahraman. Adana Mcbusu.
Kurdo/u Kazan Beylerinden.

232

KIIKIRIGIN AGIDI
Kkmk Ali 1920'/.erin Toroslarda dolaan en nl ekya ete ba
larndan birisidir.
Kkrk Ali Katiiriinin Stlgeek kyndendir. Nianl iken as
kere gidiyor. Nianls olan kzn days da Aliye di4mandr. Ali askere
gidince day frsat bu frsattr diyerek kz bakasyla evermek istiyor.
"Benim d[manma varmayacaksn, yoksa seni ldrrm, " diyor.
Kz da :
"Namus bostan tarlasnda bitmez. Ali benim nianlm, bir kere sz
verdim. Ondan bakasyla evlenmek bana haram, " diyor.
Uzun tartmalardan sonra day kz ldryor. Askerde bunu
duyan Ali silahyla kayor, kye geliyor, kzn daysn ldryor, kzn
mezarnn baucuna da bir aa dikiyor ve ite o zaman da oraya oturup
bu ad yakyor.
Askerlikten ben de kaum
Kanat baladm da utum
Nazl Dndmn yznden
Tatl caniarmdan getim
Deirmen tersine dnse
Her dileim kabul olsa
Be on kii daha vur'rum
Nazl Dndm geri gelse
Derelerde biter kam
Kaklne kan bulam
Kadan alaym anam
lyorum yeti demi
Mezarna bir dut diktim
Kul olaym daliarna
Dne dne can veriyor
Bak Dndnn hallerine
Evlerine ben de vardm
ncik incik haber saldm
Ayan olsun Nazl dndm
Dayn yanna saldm
233

DEL MEMEDN OGLU KARA BEKRN AGIDI

Mara ilinin Gksn ilesi Bassyk kynden asker kaa olan
Kara Bekiri bir arpmada candarma/ar ldryor/ar. Yl, 1920. Ad
amcas kz Hr yakyor.
Emmim olu Kara Bekir

Ak parmakta gm zakir

Harnma samaya varyor

Battal davarn heydir

Yaa emmim olu yaa

Mor kefye dm kaa
Teslim olmaya arianm
Kurun demi enli de
Emmim olu Kara Bekir
Martini fiei yal
Eli akanda len
Asl Deli Memet olu
Vardm idi mezarna
Sinek km zerine
Kaak gezer emmim olu
Be alt Krt zerine
Candarma bilmez arnan
Kalkrnaz bamn duman
Koyun kurban edeceim
Var m gelinin kurban
Badad Basra alnd
Tym tozam yolundu
Var gelmezsen gelme Bekir
Geline sahip bulundu
Davann hrydir Srn topla. Heydirmek, bararak sry bir araya getirmek.
Hammil Kadn ad.
Tozalt Dnlerde gelinin bana taklan eitli renklere boyanm ku.tyleri.
234

MOLlA BEKRN KIZI

MERYEM HATUNUN AGIDI
Maraa bal Gksn ilesinin Bossyk kynde Molla Bekirin kz
Meryem lyor. Kz nianl imir 1930 y/lan. Ad kzn anas yakyor.
Kzm Pazardan geliyor
Sa beline sokulu
Var m idi ilinizde
Trkmen tosunu yapl
Avar avradar geldi
Kalk kzm boynuna sarl
Happa kurban Hr kurban
Esme darlrsan darl
Kele kzm ne sonsuzsun
Hac gel de kahve piir
Byle de k gelin molur
Akln bana devir
Kapya gelinci gelmi
K.iniyor Meryemin at
n kzlar hava ile
Bana balayn meti
Kapya gelinci geldi
kmyor davulun sesi
Yernik gitme kul olduum
Alrm srmal fesi
Yarrken Aam darlm
Hseyin bilmi sarlm
Bu da muratsz deyince
Ak Battalm ok krlm
235

Pnarlarda biter tere

Yapran yolmayn kele
Dnyada iki muratsz
Biri Meryem biri Kara
Gelirken de grmedin mi
Yol stnde acar mezar
Derdi yein kul olduum
Gz arptiarda gezer
Karay zne donattm
Para dktre dktre
Meryem kza semen saldm
Silah skura skura
Sarp salakta serin yayla
Bizim eller orda yaylar
yle dndm baktm idi
Kol u bal Karam alar
Esme kadan alaym
Kundurasn yalad m
Cenazesi klnyor
Nianlsn eledi mi
Kadan alaym Hata
Fistan epkeni kapla
Yarenisin yoldasn
Al da boncuunu sakla
Yeldin mi av days
Meryemin ba kays
Tekereim davar seer
Tilk'olunda Tuz Kayas
Kefyesini Molla Bekir
Am koyununda saklyor
236

Arnann Meryemim iyi

alm yerini yokluyor
Ben buna kayl deilim
Kadan Battala Battala
Byle de kz gelin molur
Uak gnderdim aptala
Al sana unu vereyim
Ala kz kata kata
Usandn m mor belik.li
lssz yerde yata yata
Kadan alaym N esii
/Meryem ld bacn yasl
Banalm tl daylak.l
Meryemin ba da fesli
Sonnu: Yef.sz.
On lnz/4r hflvll ik
/JapM bg/zyn 1Mti Kzlar, Mem gelin olm. onu trkleric vn. Bana da mcti
balayn. Gdi n baln yani.

Atrm srmal Ji Gelinler srmal fes taknrlar.

Dmii JT" Yein ok, youn, gr. Derdi ok.
Gz pzrplart:/4 grzrr Gz damn tavannda gczcr. Gz tavana dikilmi.
a/m11yrriri yoltiiiJor Eliyle aryan yerini yokluyor.
Kay/ olmalt Raz ol mak.
Aptal. Abt:/4/ Anadoluda ileri davul zuma alma olan bir topluluk. Bunlara Aptal dcr

ler. Her dne Apal getirilir.

Al saM 1""" wrryim lnn banda alarlarkcn, ellerinde lnn bir giyiti, bir tak
s bulunur. Al sana unu vereyim dediinde, lden bir giyit, bir tak parasn sunuyor.
Agla lrw ltziA lrasa Alar at yakarkcn, Meryem luz da adna kat. Onu da adnda
an, diyor.
Battalm tl dtzylalr/ Tl, deve. Daylak, deve yavrusu.
Mrrymin tk bil/ fts/i Meryem de gelin olm.

237

SLEYMAN AGANIN AGIDI

Andrn ilesinin tannm ki[ikrinden Sleyman Aa 1938 'de ld
nde bu ad. Torosillnn ve ukurovann en tannm [airi ve ats,
Gkahmet/i kynden Hasibe Hatun yakyor.
Acemiiye yk tutturmu
Yz byk tl ile
Oturasn tey.em olu
Hazireti Ali ile
Elimi cebine soktum
kt defter ile kalem
Toygun vezir tey.em olu
Buna yand btn alem
Ben uara anam ak
Mftnn tebdili ak
Boyuna kurban olaym
Gelir sallar ksz beik
Sabah el yayiaya ger
Tey.emin azar dl
Kzn gelin ederken
Emmisi verir harl
Yk yklendi g ekildi
Aarnn beli bkld
Tez gelesin teyzem olu
Acemli ark ykld
Uyur tey.em olu uyur
Kalk gayr evine buyur
Haticin hizmet edecek
Kaklleri kvr kvr

kr ki Kemal var imi

nallah yerini tutar
Vezir dedem kar gelsin
Onlar da ipe arar
Dnya bana zindan olur
Kardeim olu lnce
htimamn olsun dedem
Enli dlm alnca
erif gelsin Leman gelsin
Baclar kadan alsn
Alsn vezir dedesini
Vezir dedemi geri salsn
Bir evde bile bydk
Binerdik relli mahyaya
Bac geline danlma
Gelin dayanmaz cefaya
Atn ekin dar
Uaklar trnar eylesin
Mfry yalnz koydu
Emmileri heyl'eylesin
Glly gelin eyleriz
Emnileri verir harlk
Bac olun arkran gelir
Kr at sallar srma balk
Toygm Kabaday, grkemli.
Hryk Nasl.
Mahya Tahrevan.

239

NCE ARABIN AGIDI

Adanann Osmaniye ilesinden Ince Arap adl bir delikanl Gazian
tebe bir ij iin gidiyor, orada da lyor. Ad 1900 'krde anas Hatun
Kz yakyor.
Gider Antebi beklerim
alar brm yoklarm
Altn saat gm mhr
Taa bebeine saklar m
Kalkaym da bakaym m
u kona ykaym m
Altn saat gm mhr
Ak boynuna takaym m
Bitisinde koca nar
Donun giymi emir gibi
Var Arabn nianls
Kara gz kmr gibi
Bitisinde koca pnar
Ate atsarn yanar mola
Ben Felee Arap desem
Eller bana gler mola
Elinde de var kalemi
Olum da yakt alemi
Kahrlanman emnileri
Hepinize var selam
Yaz gnne sar iek
rt da bitti mola
Arap olum yok diyorlar
Darendeye gitti mola
240

Emmimin olu Palal

Banda sark dolal
Hemen aklm yitirdim
Kona yazlk olal
Babas da Hafz Hoca
Yatamyom gdz gece
Vermem gelini gelini
Arap olum gelmeyince
Krdolu kahve piirir
Arabm fincan devirir
Tez gelesin olancm
Baban namaz arr
Ksenin avrad Fndk
Arap oraya varmad. m
Ne diye takmdn altn
Ac haber gelmedi mi
1\iisi : Bittii yer.

241

TL HOCANIN AGIDI
Mara; ilinin Andrn ilesi Gkahmet/i kynden olan itil Hoca l
dnde ad Fadma Hatun yakyor. Adn yakl[ 191 O.
Altm arn kuyusu var
Suyu kar dolap ile
Kimseleri bir ey sanmaz
Urard Halep ile
Evinin n sekili
Krk giyer cebi kokulu
Kalan umudum kesildi
Kaldrrm mor kakl
ksz bam g:.rip bam
Kar altnda kald eim
Gnlm Gksn arzular
Salmyor zalm kardeim
242

Sabahleyin bir yel esti

Ahack orab mesti
Kr olasn koca GksUn
Aam oraya kadem bast
Fadisine gstereyim
Beserek getir heybeyi
zar bandan inmezdi
Bacn da dt vgaya
Akamieyin ad geldi
Sordum idi ac haber
Akamki yediim yemek
Bilmem a bilmem biber
Hocam evine ho geldi
Denedim eli bo geldi
Ellere iek ald
Bu yl bize de k geldi
Ki4n Ank
Kldmnm mor lttlri/i Mor kaklm kescrim.
Dq;nmk Bakmak.
IZilr Renkli araf.
Ivga Kuku.

243

TERKELOGLUNUN AGIDI
Kayserinin Sanz ilesinde yaayan Aviariann &yi Terkef[iolunun

kans varmq. Iki Hatun bir/eierek neye ar iftiralarda bulun

mUjlar. Kadn da kendisini ldrmf. Ad Terkef[iolu len kansnn

stne yakmq.
Ay dodu ayn
Hani urann beii
Mevlam bir evlat verirse
Takarm altn a
Bir incecik yol gidiyor
Evlatszo yolu gibi
Zlf burcu burcu kokar
u sahilin gl gibi
Gmn gelinlik donu
Yei! kaput kaftan delme
Ne ho yakm geline
Kara Zlf altn dme
Oturalm dizim dizim
Belii gayede uzun
Ta byle belleyin kzm
Gm benim iki gzm
Meydana adr tutturur
Kendire pekir attrr.
Aama gelin aama
Umucuya at ektirir
Habebi gnlm habebi
Gm piirir kebab
u gelini demem ama
Dudu gelinin sebebi
244

Yn beri byk gzler

Gm de odada gzler
Gm gelin aslrken
Grdnz m kele kzlar
Gmrn yayla iei
Elinde kyma ba
Sabah daylaro gelir
Olur bir Grn kei
Yksek gt"rn saln
Gitsin grn grn
Bu kimin nesi derlerse
Terkeliolu gelini
Mroltm bir roltt wrifY
Taltanm altin llfli Kinin, koyunun, g:yiin ak kemikleri gze kardr, bir de uurdur.
Toroslarda, ukurovada, Anadolunun byk bir blmnde ocuklara, gk boncukla bir
likte, bir de ak kemii akarlar. Yarllar da alundan ak kemii yaponp ocuklarna akar
lar.
Pqltir Havlu.
Um.cu Bir iseke bulunan kii.
Giiriln ltfT Eskiden kekler, yani kadn klna giren erkek oyuncular Toroslara,
ukurovaya lirler, dnlerde oynarlard. Ana, daylarn gelirler, acdan Grn kei
gibi oynarlar, diyor.

245

BEY KIZININ AGIDI

Bir zamanlar bir Bey olu varm. Bu Bey olu bir gn bir ku
avna gidiyormu. Bunun bir de ni1anl kz kartiefi varm. Bey olu
obann iinden geerken nnden bir baldm plak gemq. Vay, sen
benim nmden nasl geersin, diye Bey olu buna bir tokat sallamr O
da, bana niin tokat vuruyorsun, bana vuracana git de kz kartiefinin
oyntlfna vur, demq. Bey olu buna ok jkelenmq, gz dnmilf. Klc
n ekmif, baldm plan bllfn kesecekken, bakm ki, nnde kz kar
defi. Ona dnmilf, klcn sallamf, kz karde1inin on beliini, bir de
boynunun bir parasn kesmq. Kz da lrken kendi stne bu ad
yakm1. Adn yak/ tarihini, yerini yurdunu saptayamadm.

At ardmdan ulat
Siim siime dolat
Bir klla vurunca da
On beliim birden dt
oban davar yayar m
arsam anam duyar m
Bir babann iki eviad
Karde bacya kyar m
Anam ateimi yakma
Gznden kanl ya dkme
Ben bu yaradan lrro
Yalnzna hor bakma
Hele bakn el oluna
ki elin sokmu koynuna
Dnyada kavuamadk
Ahrette dolan boynuma
Yce dan kar idim
Ben anamn biri idim
246

Yazk oldu el oluna

Sa gznn nuru idim
Dalarn kar erisin
Engin duman brsn
Beddua vermem kardeim
Azmda dilim rsn
Arkamda yz on beliim
Gsme kt soluum
Sylediime inanman
Valiahi dnden lm
Siim Dokuma tezgahlarnda, kilim, hal dokuma sdarlannda yukardan aaya ipler
gererler, haly, kilimi, cicimi o ipierin stne dokurlar. Ite bu ipiere siim ipi derler. Bir
de yukardan 3fl ip gibi inenlere siim derler. rnein, "yamur, siim siim yayordu".
Sanyorum ana kzn, siim siime dolat dedii, klc yiyince belikierinin birbirine do
lardr.

247

HSEYNN AGIDI
Sanzn Avarlanndan Hseyin adndaki t:klikanl bir kz sroiyor
mu. Kzn karikim Hseyini pusuya drp yakalamq ldrm/n.
Ad Hseyinin anas yakmq. Yl 191 O.
Bir kayaya elemiler
Elin kolun balamlar
Babarn olu H seyini
Sn av eylem iler
Yce dalarn kcs
Zor olur karde acs
ldren de adam olsa
Geeelerio kr bcs
Nesini diyem nesini
Kim bulmu kanl fesini
Gkte melekler iitmi
Hseyinimin sesini
Toygun babarn olu toygun
Boyu da kendine uygun
Mavi epken srma saha
Dmaniara vermi soygun
Kanl kime gveniyor
Karde donun aanyar
Dar k kele Fadik
Ad tatlm aryor
Hseyinin atk ka
Tabuta smyor d
Bugn ulu bayram gn
Mehmet Ali sk yolda
248

Sn Geyik.
Kc Karla kark yaan kk buz tanelerine kc denir. Bir trkden : "Engine kar
yaar, yksee kc." Baka bir trk : "Kcl boranil bizim damz."
Don Giyit, elbise, giysi.
Toygun Kabaday, grkemli.
D1 Gs.

249

AGIT DiZN

Ahmedin Ad
Ahmedin Ad
Ahmedin Ad
Akarca Alinin Ad
Alinin Ad
Aniin Ad
Ana Gelinin Ad
Anann Ad
Avar Beylerinden Terkeliolunun Ad
Battaln Ad
Bayramn Ad
Bebek Ad
Bey Kz.nn Ad
Beyazt Olu Hac Beyin Ad
Boz rnerin Ad
Deli Hacnn Ad
Deli Memedin Olu Kara Bekirin Ad
Durann Ad
Durdu Beyin Ad
Durdu Beyin Ad
Durdu Beyin Ad
Eminenin Ad
Eminenin Ad
Fatmalnn Ad
Gelinin Ad
Gurbet Ad
Gk Celilin Ad
Hac Beyin Ad
Hac Beyin Ad
Hac Beyin Ad
Hac Durdu Aann Ad
Hac Hseyin Efendinin Ad
Hac Osmann Ad
Hac Velinin Ad

251

63
1 67
220
1 84
1 56
172
221
1 86
1 47
1 07
146
65
246
1 44
1 03
74
234
213
92
1 60
226
67
1 94
1 98
95
85
187
101
1 37
151
1 32
1 30
1 58
68

Hac Yusufun Ad
Hacnn Ad
Hacnn Ad
Hacnn Ad
Haa Gelinin Ad
Halbrn Ad
Halilin Ad
Hasann Ad
Hayriyenin Ad
Hr Olunun Ad
H rnn Ad
Hscyinin Ad
Hscyinin Ad
lbi Aann Ad
Ibiin Ad
lbrahimin Ad
nce Arabn Ad
nce Hacnn Ad
smail Aann Ad
smailin Ad
smerin Ad
Kara Memedin Ad
Karann Ad
Kavuklu Ali Aann Ad
Kkrn Ad
Kazanolunun Ad
Kuduzun Olu Mehmet avuun Ad
,Kumarl Kynden Halilin Ad
Krn Olunun Ad
Kse Aann Ad
Ladflarn Adi
Mahmur Beyin Ad
Mahsen Kahyann Ad
Medinenin Ad
Mehmer Beyin Ad
Mehmer Beyin Ad
Memedin Ad
Memedin Ad
Memicinio Ad
Molla Bekirin Kz Meryem Harunun Ad
252

1 80
83.
84
1 23
79
72
1 70
1 48
223
1 85
1 82
70
248
178
202
1 96
240
105
141
20 1
168
88
1 09
227
233
61
90
1 19
191
1 38
59
86
1 76
217
97
99
1 66
208
87
235

Molla Kerimin Ad
Mustafa Aann Ad
Mustafa Aann Ad
Mftnn Ad
Osman Paann Anas Hede Hatunun Ad
Osmann Ad
Poyrazn Ad
Poyrawlunun Ad
Recebin Ad
Reidin Ad
Rumlu Alinin Ad
Sar Ahmedin Ad
Selverin Ad
Solan Olunun Ad
Sleyman Aann Ad
Sleyman Aann Ad
Sleymann Ad
itil Hocann Ad
Terkeliolunun Ad
Terkeliolunun Ad
Topuzun Ad
Vay Anam Kurasnn Ad
Veli Efendinin Ad
Yaycolu brahim Aann Ad
Yemen Ad
Zlfikar Olu lbi Aann Ad

253

210
93
1 25
1 27
1 28
89
lll

1 40
200
1 90
224
76
211
174
229
238
1 89
242
215
244
1 62
1 53
231
1 35
57
81

NDEKlLER

Atlarn Ikinci Basks Iin Birka Sz

Yar Kemal Bir Uzun Yrytr, Sevgi Dolu 1 Abidin Dino
Adar stne

nsz
At Ne Zaman Nerede Nasl Sylenir?
Adar
Lgate ve Birka Sz
Faydalandmz Kimseler
Adar II
At Dizini

255

5
53
57
3
1 6
7
25

Yaymlayan: Anadolu Yaynclk A..

Kapak Bask: Ana Basm Sanayi A..
l Bask: efk Matbaas

Yaar Kemal
Atlar
------- r-----Anadolu falklor hazinesinin bir paras olan atlarlaYaar
Kemal 1930'larda ilgilenmeye balamt.
1939-1942 yllar arasnda Kemal Sadk Geeli adnda gen
bir aratrmac iken ukurova yresinde derledii 30 at,
1943 ylnda Adana Halkevi tarafndan yaymland
biimiyle kitabn birinci blmnde yer alyor.
Yaar Kemal elinde birka kitaplk malzeme daha olmasna
karn, falklor derlemelerini uzun yllar boyunca yaymlamaya
frsat bulamad.
1979 ylnda yeniden ele alnan alma, Alpay Kabacal'nn
da katksyla yayma hazr hale geldi ve yeni biimiyle 70
at daha okura sunulmu oldu.
Yaar Kemal'in uzun yllar varl bilinen, ancak ortaya
kmas geciken bu falklor almas, atlar olgusunu
inceleyen nemli bir nsz de iermektedir. Ayrca her
atla birlikte szck ve deyimlerle ilgili aklamalar da
sunulmutur.
Abidin Dino'nun desenleri ile Yaar Kemal'in genlik
dnemini anlatan yazs ise yapta ayr bir zellik
kazandryor.

1(') {C!C)
adam 583

ISBN 975-418-377-5