Öteki Sinemanın Çocukları

teki Sinemann ocuklar
teki Sinemann
ocuklar
1
www.derindusunce.org
Fikir Platformu
Bu kitap Derin Dnce Fikir

Platformunun okurlarna
armaandr.
Fikir Platformu
Fikir Platformu
indekiler
nsz ....................................................................................................................................................... 5
akn Kpekler / Stray Dogs, Marziyeh Meshkini (Suzan Nur Basarslan) .............................................. 6
12 fkeli Adam (Bilal Habes Evran) ......................................................................................................... 8
Remember Me: Bir 11 Eyll Unutmayalm Filmi (Mehmet Salih Demir) ........................................ 11
Bir Ayrlk/ Jodaeiye Nader Az Simen (Cemile Bayraktar )..................................................................... 13
Mr. Smith ya da Don Quijote goes to Washington (Bilal Habes Evran) ................................................ 15
9 Shane Acker, Hastaln Tehis Edememek (Mehmet Salih Demir) .................................................. 20
Yaban ilekleri Smultronstllet (Suzan Nur Basarslan) ......................................................................... 22
Siyah-Black / Sanjay Leela Bhansali (Cemile Bayraktar) ........................................................................ 26
Torino At / Bla Tarr (Ali Hasar) ........................................................................................................... 29
Tarkovsky ve Andrey Rublyov (Alper Grkan) ....................................................................................... 33
Silenced (Do-ga-ni/2011), Dong Hyeuk Hwang (Suzan Nur Basarslan) ................................................. 38
Alk Oyunlar / Bir Film Kritii (Aliye zkul) ......................................................................................... 40
Pinin Yaam (Ekrem Senai) ................................................................................................................. 43
Hakkride Bir Mevsim / Erden Kral (Ali Hasar) .................................................................................... 44
Korkun van Hain Boyarlara Kar (Atf Eren) ....................................................................................... 48
Fikir Platformu
nsz
Yaknda sinemann bir endstri deil sanat olduuna kimseyi inandramayacaz. Zira Sinema
Endstrisi silindir gibi her eyi ezip geiyor. Sinema rnleiyor. Reklm btesi, trev rnlerin
sat derken insanlar otomobil retir gibi film RETMEYE baladlar. Belki en acs da sinema teknii
ne karken sinema sanatnn unutulmas. Sanatn makinelerle yapldn zannedenler artyor:
Ne adamlar var. Bana soruyorlar sen ne marka makineyle fotoraf ekersin?
diye. Fotoraf makineyle mi ekilir? imdi en iyi, en gelimi daktilo bende olsa en
byk yazar ben mi olurum? Roman daktiloyla m yazlr? Arkada fotoraf kalple
ekilir. Ben Singer diki makinesiyle de fotoraf ekerim. unlara bak! Alyorlar
Canonu, Nikonu ellerine, yola dyorlar. Bir kyl grdn, dur! ki ip ak, tamam.
Koyun srs m grdn? ki ip ak, tamam. Ben bir obann resmini ekeceksem
onunla oturmalym, birlikte yemek yemeliyim, gece adrnda kalmalym Onu
tanmalym. Fotorafn ancak ondan sonra ekebilirim (Ara Gler)
ok kr hl iyi bir film ile ok satan bir sabun veya gazozun farkn bilenler de var. ok kr hl
ustalar krl projeler yerine gzel filmler yapmaya alyorlar.
Derin Dnce yazarlar da nsansz Sinema Olur mu? kitabndan sonra yeni bir sinema kitabn
daha okurlarmza sunuyorlar. teki Sinemann ocuklar adl bu kitap 15 ynetmenle bulumann
en kolay yolu: Marziyeh Meshkini, Ingmar Bergman, Jodaeiye Nader Az Simen, Frank Capra, Dong
Hyeuk Hwang, Andrey Rublyov, Sanjay Leela Bhansali, Erden Kral...
Fikir Platformu
akn Kpekler / Stray Dogs, Marziyeh Meshkini (Suzan Nur Basarslan)

Eer kuzeye doru iersem Amerikallar gneyi ele geiriyor.
Eer gneye doru iersem Ruslar kuzeye doru ilerliyor.
Adam gibi samyorum bile Bombalarnz karm ve kzm
ldrd. imdi gelin kafama ieyin lanet uaklar!
Bu cmleler Afganistanda, anne ve babas hapse giren ve bu
yzden sokaklarda kalan, scak bir yer bulabilmek iin ki bu
hapis anlamna geliyor, hurda bir arabaya girerek televizyon
izleyen Zahit ve Gol-gohataiyi yakaladktan sonra zerinden
geen uaklara baran iin yal bir adamn szleri. Asl trajikomik olan Gol-gohatainn hemen ardndan gelen cmleleri:
Zahit, buraya gel. Bu adam bizi hapse falan gndermeyecek.
Filmde, babalar Taliban iin savarken ld sand iin
yeniden evlenen annelerinin, babalarnn dnnden sonra
hapse gnderilmesi yznden babalarna annelerini
affettirmeye alan ve ayn zamanda babalar da hapiste
olduu iin hayatta kalmaya alan iki ocuun hikayesi anlatlmaktadr. Gece mahkumu olarak
hapiste kaldklar sre zarfnda dar kabilen ve alan ocuklar, bu kallar yasaklandktan sonra
emin bildikleri hapse girebilmek iin verdikleri aba, babalarna annelerini affettirmeye almalar,
geri planda savan altst ettii bir corafya ile aktarlmaktadr. Kiisel hikayeye yedirilen sosyal
gereklik. Gobahiyi andran ynetmenin ondan fark daha scak bir slubu benimsemi olmas.
Ekmek alarlar, dayak yerler; inek kafas alarlar, dayak yerler Kimse onlar hapse gndermez.
Hapse gidebilmek iin filme gitmeleri tavsiye edilir. Vittorio De Sicann ynettii ve 2. Dnya sava
sonras Romasnn ekonomik zorluklar iinde yaayan iilerinin hayatn anlatan sosyal gereki bir
film olan Bisiklet Hrszlar filmine iki bilet alrlar ve giedeki adam unlar syler:
Bu bir sanat filmi. Ortasnda karsanz paranz geri vermeyiz bisiklet hrsz hakknda ama hi
dv yok. ok skc. Eer adam gibi bir film izlemek istiyorsanz kardeimin sinemasna gidin. Her
gece bu lanet film bittiinde uyumadan nce adam gibi bir film izlemek iin ben de oraya
gidiyorum.
Filmi taklit eder ocuklar, hrsz olarak annelerinin hapishanesine gnderileceklerini zannederek.
Ancak hapse sadece Zahit gnderilir arkasnda koan kardeini yalnz brakarak ve gz yal,
hapishanede annesinin yanna gitmek iin aresizce seslenerek ayaklarn yere vururken dier
6
Fikir Platformu

ocuklarn ayak sesleri doldurur ekran ve anlar ki izleyici annesinin yanna gidebilmek iin hrszlk
yapmak zorunda kalan ocuklarn hikayesidir film.
Ynetmen filmi Gol-ghotainin Zahitin ardndan kotuu sahnede braklsayd ok daha etkili bir
sona imza atm olurdu ve filmin slubuna daha ok yakrd. Dramn dozunu ve belki de etkiyi
arttrmak iin uzatlan son.
Hayat filmlerdeki gibi deildir, anlattnz gerekler zerine bile kurulu olsa. Kurgunun size
sunduu kurgulayann vermek istediidir ve filmler size zm nermezler, eer onlar taklit ederek
dnyanz kuruyorsanz. Onlardan etkilenebilirsiniz, onlarla ok ey anlatabilirsiniz ama onlar taklit
ettiinizde, karnza kacak olan senaryo onlarn ok dnda olacaktr, niyetiniz ne kadar halis
olursa olsun.
Hayal perdesi hayal ettiinizin dndaki gereklikle yzletiiniz hayat perdesine sadece dokunur,
ona dair sorular sorar, onu anlamaya ve anlatmaya alr ama size zm nermez. nk sizin
senaryonuzun sonu sizin istediiniz ekilde bitecek diye bir kural yoktur ve senaryonun yazcs
sonunu size asla nceden gstermez/izletmez. Ama u da unutulmamal, herkes kendi
senaryosunun ba oyuncusudur bakalarnn izledii bir filmde. Filmin eletirisi ise sonun
balangcnda size sunulur ama filminizi yeniden ekme ansnz yoktur. Ama iyi bir filmse, skc bir
sanat filmi gibi bile olsa hayatnz, hangi dller elinize sunulur, kim bilir? Cannes, Venedik, Berlin
daha fazlas?
Fikir Platformu
12 fkeli Adam (Bilal Habes Evran)
nsann kendisi adna karar alamayaca, hakknda geliebilecek btn olaylarn baka birinin ya da
birilerinin elinde olduu anlarla karlaabilir. Hastaneye yolumuz dtnde en iyi doktoru isteriz;
nk bizim hakkmzda karar verecek, bize bir tan koyacak kiinin iinin ehli olduunu bilmek
isteriz ya da bir avukata ihtiya duyduumuzda cevvalinden olsun deriz, ipten adam alan tabiri
bouna trememitir. airin: insan acizdir, muhtatr, ok artistlik yapmamaldr dedii noktaya
8
Fikir Platformu

hepimiz bir gn geliyoruz. te buna dair bir film; 12 fkeli Adam. Filmin banda sadece bir ka
saniye baklarn grdmz byklar bile terlememi gencin bir jri odasnda hakknda kacak
kararn usta bir yntemle perdeye aksettirildii bir aheser.
Jri yapsnn yer ald filmler ve diziler olduka rabet grr yedinci sanatta. Dar alanda, bir ok
oyuncuyu hapsederek, kamera oyunlar kstlyken seyircinin ilgisini drmeden yaptn
izletebilmek her ynetmen iin zordur. Burada devreye senaryo giriyor. Tek bir mekanda ekilen,
tpk bu gibi filmleri tayan ana kolon, ne oyuncularn yetenei, ne ynetmenin zekas, ne de
mziin etkisidir. Dorudan doruya en etkili silah senaryodur. Her geen gn gazetelerin nc
sayfalarn ssleyen haberlerinin mahkeme koridorlara den aksinden hikaye sknts
ekilemeyecei de herkesin malumu olsa gerek. Burada dipnot dmek gerekirse Trk Sinemasnn
en zayf yan senaryodur, ynetmen olarak ok byk isimlere ev sahiplii yapm olmasak da,
oyuncular konusunda dnyann sayl lkelerinden biriyiz.
Jriye girmiken ksa bir not dmeli. Trk Hukuk Sistemi, Franco-Germen Hukuk Sisteminin bir
parasdr. Bu sistemde, avukat san savunur, savc hem san sulayacak deliller bulur hem de
sann lehine deliller bulup dosya hazrlar, hakim de savcnn iddiasn, savunma makamnn yani
avukatn savunmasyla birlikte deliller nda deerlendirip kanunlarn kendisine izdii alanda
karar verir. Burada nemli olan ey Franco-Germen sisteminin ezberci bir sistem olmasdr ve
Hakimlerin takdir yetkisi ve kanun yapma yetkisi snrldr. Oysa Anglo-Saxon Hukuk
Sisteminde de savc, hakim, avukat geni benzerdir. Fark ise hakime tannan geni alandr.
Anglo-Saxon Hukuku, emsaller hukukudur. Hakimler karar alrken kendisinden nceki davalara
gre karar verirler, Franco-Germen Sisteminde ise bu alan olduka dardr. Parlemanto daha ok
karar almak iin toplanr, kanun yapma peinde komaz. Amerikada ise duruma olduka etkili bir
ek salanmtr; jri. 12 kiiden oluan bu ekip karar noktasnn son odan oluturur. ddia ve
savunma makamnn asl muhatab artk sradan insanlardr, zengin veya fakir fark etmeyen
insanlar, sradan insanlar jri sandalyelerinde oturduunda artk adaletin halk katndaki vicdan
haline gelirler. Teoride muhteem olan bu sistem, pratikte ayn etkiyi salayamamakta malesef.
Adaletin vicdan olan kiiler, ahsi olaylar ile daval arasnda ba kurup intikam arayna
girebilmekte ya da hukuk eitiminden ok tiyatro uzmanl yapan avukat paralarnn gz
boyamalarna kanabilmektedir. Bu kadar hukuk dersi yeter. Sadece filmde dikkat edilesi bir durum
sz konusu; btn jri yeleri erkek, farkl kltrden insanlar, ama aralarnda siyahi yok. 1957 yl
Amerikasn tanmak iin gzel bir argman.
nsanlar genelde klasik filmlere uzak dururlar, siyah beyaz filmlerde kendilerine yabanc bir ey
hissederler belki de. Bu filmi izlemi birinden kt film dediini duymadm ve bu film insanlarn
klasik filme olan bakn deitiren filmlerin banda gelir. Hikayeyi az biraz anlattk satr
aralarnda. Yine de dzgnce bir aklamay hak ediyor. Gen bir ocuk babasn ldrmekten dolay
tutuklanp ardndan yarglanr, kendisi hakknda karar aslnda oktan verilmitir. Jri yelerine
bakarken gzndeki aresizlik aikrdr. Avukat kendisini iyi savunamam, kendisi hakkndaki
deliller yeterli grlmtr. Bunlarn ounu film ilerledike jri yelerinden dinleriz. 12 adam bir
odaya toplanr ve karar almalar istenir. Farkl farkl tipte 12 kii aslnda karar vermitir, belki de
biri hari, bir masa etrafnda toplandklarnda tiz urun kellesini kvamndalardr. Henry Fonda, ki
filmin yapmcsdr da, oynad beyefendi mimar karakteri ile ocuun biraz daha konuulmay hak
ettiini belirtir. Avukatnn acemi olduundan da bahseder. yeler acelecidir eve gitmek, bu gzel
gnde mahkemelerde vakitlerini ziyan etmek istemezler. Bir tanesi vardr ki tek derdi beyzbol
madr, ocuk falan umurunda deildir, tek derdi abucak karar verilmesi ve maa yetiebilmektir.
Bu arada ocuun cinayet gn yaad olaylar bir mizansene evrilir. Bak kullanmay bileninden
gmenine hepsi oradadr aslnda, btn ihtiya duyulan aralar hafzada mevcuttur. Zamanla
kesin olan karar sorgulanmaya balanr ve her birini ikna edecek bir karar kar.
12 fkeli Adam aslnda bir tiyatro oyunudur, Henry Fonda bunun film yaplmasn istemi ve
yapmclarndan biri olduu filmde barol oynamtr. Henry Fondann dndaki tm oyuncular
tannm sinema aktrleri deildir, tiyatro kkenli oyunculardr ve filme doru duyguyu verip
senaryoyu ustalkla tamlardr. Ynetmen koltuuna ise Kpeklerin Gn (Dog Day Afternoon),
ebeke(Network), Serpico gibi filmlerin usta ynetmeni Sidney Lumet oturmutur. Tek mekanda
geen film srkleyici, zeka dolu bir hikayeyi seyirciyi skmadan ve ustalkla anlatr. Filmin btn
9
Fikir Platformu

yap talar iini ustalkla yerine getirmilerdir. Bize de seyredilesi bir bayapt brakmlardr.
zlemeyenlere izlemeleri tavsiye olunur. zlemi olanlara ise tekrardan zarar gelmeyecek bir filmdir.
10
Fikir Platformu
Remember Me: Bir 11 Eyll Unutmayalm Filmi (Mehmet Salih Demir)

11 Eyll saldrlar hi phesiz Amerikan toplumuna bir travma yaatmtr. Kendi gvenli
adalarnda, sava hep uzaklarndan tutmay baaran Amerikalar o gn kalbinden vuruldu. Marur
ve kendinden emin caddede yryen uzun apkal Sam Amca, ara sokaktan aniden karsna kan
bir serseriden okkal bir yumruk yemitir. Sarslm, ancak devrilmemitir. Neye uradn aran
toplumun kimyas bozulmu, ilk darbenin sebep olduu aknlk atlatlr atlatlmaz, yneticiler
dikkatini olaan phelilerin zerine evirmitir. O tarihten sonra bu olaan phelilere neler
yapldn, lkelerinin nasl igal edildiini gn be gn fke ve nefretle izledik. gallerin kesin
bilanonun ortaya dklmesi ise yllar alacaktr.
Son on ylda 11 Eyll konu alan birka film ekildi. Uzun yllar boyunca Vietnam Sava zerine
filmler reten Hollywood sinemasnn, 9/11 hakknda da yakn gelecekte bolca film yapacan
tahmin etmek zor deil. Hlihazrda elimizdeki filmlerden bir tanesi, ynetmenliini Allen Coulterin
stlendii 2010 yapm Remember Me adl yapttr.
Seyirci bunun politik temal bir 11 Eyll filmi olduunu kabul etmek istemeyebilir. Zira film,
hikyesiyle, akyla, duraanlyla batan sona romantik-dram kategorisine sokulacak trden. Ana
karakter Tyler Hawkins (Robert Pattinson), yazmaya ilgili, bohem bir hayat yaayan, okula ilgisiz
vurdumduymaz bir niversite rencisidir. ntihar eden kardeinin lmnden ve ailesinin
paralanmlndan babasnn zorlaycln, ilgisizliini ve ikolikliini sorumlu tutmaktadr. Abisine
sk bir ballk duyan Tyler, onun ruhuyla monolog eklinde defterine tuttuu notlarla konuur. Bir
gn arkadann zorlamasyla nce bir oyun, bir iddia gibi balayan Ally Craig ( Emilie de Ravin) ile
tanmalar aka dnr ve film bu minval zere srer gider.
zleyici, dram tarznda ilerleyen filmin son sahnelerini gereksiz bir 11 Eyll mesaj gibi grebilir;
sonradan yaplm zorlama bir eklenti gibi. Ancak filmin zaten batan itibaren bir 11 Eyll filmi
olarak kurgulandn sylememiz mmkn. Aksi takdirde film, Remember Me ( Beni Hatrla )
adnn verilmesini gerektirecek bir ykye sahip deil. Eer bandan sonuna kadar 11 Eyll temal
bir film olsayd bu kadar etkili olmayabilirdi. Nasl ki terr saldrlar Amerikan halknn hayatnn
olaan akn bir anda bozmusa; film de, paralanm bir ailenin yaad dram ar ar
anlatrken, hatta bir para toparlanyor gibi de olurken, imdi ne olacak diye bekleyen seyircinin
duygularnn olaan akn darmadan eden bir sonla balanm. Ve bu sayede mesaj ok daha
11
Fikir Platformu

etkili olmu. Ynetmen durup durup darbeyi son sahnede indirmi ve duygu aktarmn salayarak
amacna ulam, izleyici hznlendirebilmitir. Tabi hemen belirtmek gerekir ki, buradaki seyirci
biz deiliz, Amerikan halk. Filmi skc bulanlara ya da alakasz bir sonu var diyenlere u
sylenebilir: Film zaten Amerikan toplumuna hitap eden, onlarn hislerinde ve toplumsal hafzasnda
karlk bulan bir film. Muhatab dorudan Amerikan halk, bir bakas deil.
Ynetmen zekice bir yaklamla, son sahnenin etkisini arpma ann gstererek deil, aksine
gstermeyerek yapm. Bylece tek bir sahne deil, o ana dair halkn hafzasnda ne kadar grnt
varsa, hepsini hatrlamalarn salayarak mesajnn gcn arttrmay baarabilmitir. 11 Eyll
sabah uaklarn dal yapt kiz Kulelerden birinin pencere kenarnda bekleyen Tyler, lisan- hal
ile tm terr kurbanlarnn feryadn seslendirmektedir. Onun ahsnda madurlar enkaz altndan
konuturuluyor ve Beni hatrlayn, Bizi hatrlayn ey Amerikallar! diye haykryorlar. O sabah
halkn yreinde alan yaralar bir kez daha deiliyor, kanatlyor.
Dier taraftan ise, aclar tazelenen Amerikallarn Afganistan ve Irak igallerinde yitip giden
yaamlar, paralanan ve dalan aileleri, yok olan umutlar unutmas, grmezden gelinmesi
kolaylatrlm oluyor. Kendi iki sembol binasnn ykmlarna ve can verenlere odaklanp atlar
yakarken, tm ehri harap olmu insanlarn feryatlar unutuluyor, unutturuluyor
12
Fikir Platformu
Bir Ayrlk/ Jodaeiye Nader Az Simen (Cemile Bayraktar )

Bir gn
geleceim ve bir haber getireceim
damarlara k saacam
ve sesleneceim ierden:
ey sepetleri uykuyla dolu olanlar! Sohrap Sepehri
Asghar Farhadinin Altn Ay dll, 2011 yapm filmi Bir

Ayrlk/Jodaeiye Nader Az Simen bilinen dier ismiyle Nadirin
Siminden Ayrlmas bildiimiz ancak bilinlenemediimiz insani ilikiler
zerine enfes bir sanat eseri. Film, sanatn da bir ibadet olduuna
sizi inandrabiliyor, filmin sonunda aklnza den sorularn yannda
yumuam bir yrei hissedebiliyorsunuz, merhamet doluyorsunuz
Nadir ve Simin 14 yllk evli bir kar-koca, film onlarn boanmak iin
bulunduklar bir mahkeme salonunda tartmalaryla balyor. Bu ksa tartma ierisinde, sevgi
yahut huzura dair bir skntlar olmadn ve ayrlma nedenlerinin Siminin kzlar Termehin
gelecei ve eitimi iin yurtdna kmak istemesi ve ei Nadirin Alzheimer (alzaymr) hastas
babasn brakamamasndan kaynaklandn reniyoruz.
Film ilk bakta ayrlmak isteyen kar-koca ve ocuklarnn durumu olarak grnse dahi, biraz daha
derine indiimizde ok ynl insani ilikilere ahit oluyoruz Tartma arasnda bir diyalog u:
-Nadir: Babam brakamam.
-Simin: yi de, o senin baban olduunu bile bilmiyor.
-Nadir: Ama ben biliyorum.
13
Fikir Platformu
Sahi ilikilerimizde, eylemleri biz mi belirleriz, yoksa muhatabmz m? Eer eylemlerimiz bize kim
olduumuz sorusunun yant veriyorsa ki veriyor, bizi biz yapan eyler neden muhatabmza bal?
Bir iyilik, bir hayr yapacamz zaman, muhatabn bunu bilmesi yahut anlamas gerekli midir?
Bu denli soru soruyor oluumun nedeni, insann kendine verecei cevaplardan ok zerine
dnmesi gerektiidir. Soruya kar tek hamlenin cevap olmamas gerek zira o soru nce
dnmeye sevktir. Sanrm kardmz nokta bu zira filmi izleyen insanlarla konutuumda
ounluunda kim haklyd, kadn m, kocas m? sorusunun olutuunu gryorum. Oysa
haklla henz gelmedik, hakllk cevaptr, sonutur, filmde bizi iine eken bir tefekkr hali var,
hem hl olma durumu var.
Filmin ilerleyen dakikalarnda, evini terk eden kadn Simin, babasn terk etmeyen Nadir ve yine
babasn terk etmeyen Termehin ayrlk sancsna bykbabann bakm iin eve gelen alann
dram ekleniyor ve tm aileyi tekrardan mahkemede buluyoruz. Mahkeme filmde defalarca
kullanlm, bir metafor olan mahkemenin bu denli bariz ortada olmas ayn zamanda metafor
olmasn ustalkla gizlemesi, filmin bir baka can alc taraf; srekli yarglanma ve mahkeme
Bir ailenin paralanma dram zerine eve gelen bakcyla birlikte snf farknn oluturduu alglar
ekleniyor ancak film kalabalklamyor. st snftan birinin zenginler ve st snf ktdr
genellemesine inat, tam aksi davranan bir babann, kznn gzndeki deerini kaybetmemek iin
rpnna, kiilik onuru eklenince ve baba Nadirin syledii bir yalan, ummadnz bir anda ortaya
ktnda, karakterlerin tm kararllna ramen, siz kararsz bir yorumcu oluyorsunuz.
Film, yurtdna gitme, randan ayrlma hayalleri nedeniyle kocasn terk eden bir kadn, babasn
terk edemeyen, lkesini seven bir adam, Alzheimer hastas bir baba, bu aile iinde babasn terk
etmeyen, kendi iinde para para olmu Termeh arasnda kalmyor, eve gelen bakc, onun dram
ve syledii yalanla bir adm daha derinleiyor Nadirin syledii yalan iin kzn ve babasn
gereke gstermesi, bakcnn syledii yalan iin kocasn gereke gstermesi Nadirin kzna
hesap vermesi, bakcnn ise dindar bir kadn olarak Allah ile ilikisinde syledii yalan nedeniyle
duyduu vicdani rahatszlk, korku, duygusal yn ald halde tm o arlk altnda aknlatnz
sanyorsunuz ancak yle olmuyor, belki en yaln gerei ite tam o an gryorsunuz:
nsan verdii kararlar nedeniyle sulanabilir mi? Olaylarn nedeni nedir, kimdir?
Hayalleri iin evliliini bitiren, kocasn terk eden, bakcnn eve gelmesini, olaylarn
bymesine neden olan Simin mi? Yoksa babas iin einin onu brakp gitmesine gz
yuman, bu ayrlkta kznn durumunu dnmeyen Nadir mi?
Hi kimse sulu deil ve ayn zamanda hi kimse hakl deil.
Verdiimiz kararlar, seenekler arasnda
kaldmzda setiklerimiz bizi hakl-haksz
yapmaz, yapmamal. Bunlar sadece
tercihlerimizdir ve bunlarla itham edilmek ayr bir
zulm. te bu nedenle Simin bencil bir e,
dnceli bir anne midir? Nadir hayrl bir evlat,
bencil bir baba mdr? sorusuna ne film ne de ben
cevap veremem, verirsem okuyucunun ve
seyircinin hakkna girerim. Cevab olmayan,
sadece kiinin verecei cevab olan eyler gibi bu
da sizlere kalmtr. Tercihleri nedeniyle mahkm
ettiiniz insanlar yarglarken bir kez daha
dnelim derim Ey sepetleri uyku ile dolu
olanlar bizler, dnelim derim.
14
Fikir Platformu
Mr. Smith ya da Don Quijote goes to Washington (Bilal Habes Evran)

zgrlk, kitaplarda braklamayacak kadar deerlidir[i]
Don Kihote kadar hakl olduunda birileri, nedense beer yel
deirmeni kesiliverir. Don Kihote kadar hakl olmak ne midir?
Derdini anlatamamak ya da derdini dinletememek.
Etiketlenmek srekli birileri tarafndan, o birileri ki srekli
bakalar hakknda atp tutmakta ve oturduklar yerde sefa
srmekteler. Don Kihote diyorduk evet, ok sevgili Donumuz
da inandramamt yel deirmenlerinin aslnda dev olduuna
kimseyi. Yel deirmenleri devdi, grmemek iin kr olmak
gerekiyordu ya da gzlerini kapamak, neye: Hakikate. Peki
anlatacamz Don Kihote kimdir ve nedir hikayesi
kahramanmzn?
Senatr ld, yaasn yeni senatr!
Mr. Smith Goes to Washington filminin ana kahramandr Mr
Smith yani Jefferson Smith; naif, yardmsever, oymak beyi,
Washington ve Lincolnn szlerini ezbere bilen bir vatansever,
ocuklarn sevgilisi, 4 sayfalk zcinin Gnl adl gazetenin
sahibi ve yazar Kulaa pek politikac tarifi gibi gelmiyor deil mi? Jefferson Smithi politikac
yapan ve onu Don Kihotelie iten ey bir tesadf.
Eyaletin sanayi ve medya imparatoru Jim Taylor, size de bir yerden tandk gelmedi mi, bir yandan
emrindeki valiyle eyaleti ynetirken bir yandan da senatrleri istedii gibi kullanyor. stedii gibi
ynettii eyaletin senatrlerinden biri gece yars anszn lr. Washingtonda istedii gibi at
koturmak isteyen Taylor kendi adamlarndan birinin senatr olarak atanmas iin bastrr. ehrin
ileri gelenleri ise bambaka bir ismi seerler. Jim Taylor ile halkn istei arasnda skan valimiz,
tesadflerin kalk borusu ald bir srada yeni senatrmz bulur: Jefferson Smith. Naif ve
drst Smithin senatr olarak atanmas bir yandan halkn gzn boyarken dier yandan kolay
kullanlabilecei dnlp, Jim Taylorun iine gelecek. in sonunda herkes mutlu. Taylor iine
15
Fikir Platformu

gelen bir sanatr bulur, vali arada kalmaktan kurtulur, halk da bir kurtarc bulduuna inanr.
Ardndan, tanmalar, trenler, lenler ve Washington treni kalkmaktadr: Elveda Jackson City!
akn rdek Washingtonda

Jefferson Smithi bakente vardnda olduka heyecanldr. Mekke grm hac misali her yana
bakar, merakla sorular sorar, ok gemeden gruptan ayrlp -kap- ehri turlamaya balar. Onunla
beraber Capitol seyredip bir ehir turu atarz. Sonra heykellere gelir sra: Samuel Adams, George
Washington, Thomas Jefferson, Hamilton ve nihayet Lincoln Abraham Lincolne ve Gettysburg
Hitabesine odaklanr burada kamera, dedesinin elinden tutmu bir ocuk hitabeyi okurken arkada
yalca bir zenci, pardon siyah, apkasn kalbine gtrp huuyla dinlemektedir. 39 yl henz
siyahlerin zgrlklerine alamad yllardr. ehir ikiye blnmtr aslnda. Bir yanda ruhani bir
demokrasi ve zgrlk kahramanlar geidi, sanki antik alardan kalmasna unutulmu; dier
yanda ise kurnaz sekreterler, karc politikaclar, umursamaz basn ve ortalarnda kalm
yapayalnz Jefferson Smith. Heyecann ve tutkunun esiriyken gzleri, zamanla zihni bir eylerin
yanl olduunu kavramaya balar. Ben neden buradaym ve ne yapyorum? sorusunu sormaya
balar. Ardndan gazetecilerin kendisine, Sen bir senatr deilsin, sen atanm bir kuklasn!
tepkileri zerine senatrl ve yasalar renme hevesine der. ocuklar iin yapt bir projeyi
senatoya sunduunda Jim Taylorn projelerine ket vurmu olur. Kuklann ipleri kopar. Ardndan
karalamalar, iftiralar, komisyona ifade vermeler Bu arada kendisini srekli kk grp
aalayan sekreterinin gznde devlemesi ve filizlenen ak dikkati eker. Artk gerek bir akl
hocas vardr: Sekreteri, Clarissa Saunders. Senatoda dnen btn oyunlar ve yasalarn zayf
yanlarn iyi bilen biri. Kendisinin ihra oylamas yaplacakken son bir kez sz alr.
16
Fikir Platformu
Ve kreendo Sapansz Davut, Golyata kar

Her eyini kaybetmi senatrmz son szn aldnda aslnda bunda bir hile vardr. Bir senatr
szn takati bitene ya da sz bakasna devredene kadar srdrebilir. Bu minvalde Mr. Smith
konuur, anlatr. Bazen bo salona, bazense srt dnk senatrlere; ama daima doruyu anlatr.
Taylor, senatrleri, dnen dolaplar, ocuklar, hayallerini, Amerikay, vicdan ve anayasay
Unuttuklar eyleri hatrlatmak ve hakikati haykrmaktr niyeti. Sesi atallanp takati tkenirken
senato salonu basn, izleyiciler ve bykelilerle dolar taar. Demokrasinin hem Amerikaya hem de
dnyaya seslenii. Kendi eyaletine ise sesini duyuramaz. Jim Taylor, ocuklar ezmek pahasna
eyalette olan bitenin haber olmasn engeller. Takati tkenen Jeff Smith baylr; ama vicdanlar
uyandracak ln atmtr oktan. Hikyeyi toparlamak adna bir dier nemli karaktere yer
verelim.
Batan kaybedilmi davalarda kaybolmu bir isim: Senatr Paine
Bir yandan ynetmen, rm dzene bir mesih yollarken dier yanda da sistemin ele geirdii bir
adamn hikyesini izleriz: Senatr Paine. Bir zamanlar Jeff Smithin babasyla batan kaybedilmi
davalarn adamlardrlar. Uruna savalacak tek dava batan kaybedilmi davalardr, der Paine.
Clayton Smith kalemiyle gazetede mcadele ederken, Paine ise avukat olarak yanndadr. Bir gn
Clayton Smith srtndan vurulmu ekilde brosunda l bulunur. Tek bir madencinin sesini
duyurmaya alrken, kendisine yneltilen, rvet ve tehditleri elinin tersiyle itmi sonunda
kaybedilmi davalarn kaybedilmi adam oluvermitir.
Senatr Painein Jeff Smithi apkasna kadar babasna
benzetmesi tesadf deildir. Vicdannn iten ie szladn
srekli hissederiz. Artk sistemin adamdr, kaybedilecek
davalar onu ilgilendirmemektedir ve muhtemeldir ki bakanlk
avularnn arasndadr. Ama gemi zamann hayaleti olan
gen ve apal senatrmz, bilmeden derinlerdeki bir l
uyandrmak zeredir.
Filmin gr dedii
Caprann demokrasiye, basna ve politikaclara ynelik
talamas ve Amerikan Ryas ve Demokrasisinin nasl olmas
gerektiini anlatan bir filmden bahsediyoruz. Byk Buhran
Dneminin umutsuzluu iindeki bir halkn isteklerini baran
ve halk hl iyiye ve doruya ulaabilecei konusunda motive
eden bir yapt.
rm bir sistemi, bir kiinin drstl ve inanc
mahvedebilir. Umutsuz kalm, sisteme adapte olmu
vicdanlar zlp hakikate geri dnebilir. Mr. Smith Goes to
Washington filminin, 39 yapm bir film olmasna ramen, Caprann 70 yl geriden bize seslenmeye
devam etmesiyle, gncelliini koruyan bir hikyesi var. Washingtonu Ankara ya da Parisle
deitirsek ne fark edecek? Hl gcn koruyan, yaayan bir hikye elimizdeki. Demek ki dnya
dndmz kadar deimemi. Yolsuzluk, rmlk, ahlaki erezyon tam gaz devam ediyor.
Bu sistemi yok edecek kiilerden birini ite bu filmde gryoruz. Drst, namuslu ve ideallerine
smsk balanm bir adam. Amerikal, Fransz, Trk olmas, corafyann yeri bir mana ifade
etmiyor. Jefferson Smith sembolleiyor. Dzene ayak uydurmayacak kadar inat olmak, dzene
inat yaamak bir koltua layk grlm herkese hatrlatlmal. Bu gibi filmler oka bahis konusu
17
Fikir Platformu

olmaz; ne sinema sohbetlerinde ne de kalem erbabnn yazlarnda. Bu filmi nemli yapan ise Frank
Capra. Onu tanyp teknik ksma geelim.
Bir Amerikan Ryas Ynetmeni: Frank Capra

Capra 1897, Sicilya, talya doumlu. 6 yandayken Amerikaya g eder ailesiyle. niversitede
kimya okurken Montaignein denemelerini ve iirlerini kefeder. Bu olay onda yazma tutkusunu
aa karr. 1919 Ylnda, John Fordun ynettii The Outcasts of Poker Flat filminde ii olarak
alr. Bu film ona sinemada alma azmini alar. Bir gn, bir Hollywood stdyosunun verdii
ilana cevap vererek sinemaya admn atar. Ksa filmler yazar, ynetir; stdyolarda asistan, yazar
olarak alr. Sessiz Sinema dneminin tannm oyuncularndan Harry Longdon ile almaya
balar. Ardndan anlaamayp ayrlrlar ve bylece Colombia Picturesa katlr. Bu arada Byk
Depresyon yllar balar. 29 Ylndan 40 ortalarna kadar srecek bu dnemin Capra filmlerine ve
filmlerin ektii ilgiye ciddi katks vardr. Caprann sinemada parlad devir 33te ektii Lady for a
Dayden balar ve 46 yapm Its a Wonderful Lifea kadar devam eder. kier yl arayla defa
Akademiden en iyi ynetmen dln alr. kinci Dnya Sava baladnda, Why We
War? adndaki propaganda filmlerini eker. Bu filmler hala klasik kabul edilir. Bu kadar ansiklopedik
bilgi yeter. Caprann bir de kiiliine bakalm.
Frank Capra, bir gmenler lkesi olan Amerikada, Amerikan Ryasna drste inanan insanlarn
belki de en balarnda gelir. Sinemada ise en bydr phesiz. Bir hayal taciri olarak bile kabul
edebiliriz kendisini. Yeni dnyaya ayak basan her Sicilyaldan Luca Brasi olmasn beklememeliyiz
elbette. O da ayr bir Amerikan Ryasdr ya neyse, konuya dnelim. Capra, demokrasiye inanan,
Amerikan Tarihi hayran, drst, namuslu, alkan, kalabaln iinde sesi kesilmi bireye kulak
veren biridir. Bunun yan sra filmlerinde grdmz bir karakter kalb vardr. Miyazaki
evrenindeki dii kahramanlar andrr oka. yidirler, drsttrler ve iyi olarak, iyi davranarak
etraflarndaki ve lkedeki ktle galebe alabileceklerini gsterirler. Capra, Byk Buhran
dnemindeki avamn hzla fakirleirken baz insanlarn hzla zenginlemesi, ahlaki bozulma ve g
peinde koan insanlar kamerasna alrken gsterdii cesaret ve duruuyla 30larn en popler
ynetmeni olur. Amerikan Ryas zirvedeyken zirveye kar ve rya maskesini atp kabus yzn
gstermeye baladnda ve halkn ryay deil; gc, paray setii vakit zirveden tepetaklak iner.
46 ylndan sonra ektii filmlerde ne bir baar elde edebilir ne de kamerasna ve de ryasna olan
zayflam inanc buna msaade eder.
Caprann felsefesi ska sinisizm(cynicism)i andrr. Sinisizm, tabiatla uyumlu, erdemli bir hayat
yaarken, g, zenginlik, hret ve salk gibi isteklere srt evirmek, mutluluun insann iinde var
olduuna ynelik inanca dair bir felsefedir ksaca. Ynetmen hakknda uzun bir lakrd oldu; ama
baz filmler ynetmeni anlatr aslnda ve bu filmleri ynetmensiz ya da ynetmenin erdemlerinden
ve felsefesinden ayr dnemezsin. Daha ok auteur ynetmenlerde ska karmza kan bir
durumdur. bu sebeple Capray da auteur ynetmen kabul edebiliriz (not: kendimi atein iine
attm, bakalm odunu kim atacak zerime).
Filmin teknik yanna gelirsek:
Basit kamera hareketleri, gsterisiz bir ynetmenlik ve klsik; serim, dm ve zm
blmlerine ayrlm bir hikye. Capra, ne nesilda Ford kadar yetenekli, ne de Welles gibi bir dahi.
Ama ismini Welles ve Fordla yan yana yazdrabilecek bir ynetmen. Sinemasnn tm gc,
hikyelerine olan inancndan ve samimiyetinden geliyor. Bu filmi belki bir tek John Ford bu kadar
vurucu ekebilirdi. O da Caprayla ayn eylere inandklar iin. Hikye, birok byk ynetmenin
elinde teknik bir oyuncak hline dnp, zn ve vermek istedii mesaj kaybedebilirdi. Buradan
Caprann filmlerine ruhunu ne kadar gzel yedirdiine ahit oluyoruz. Oyunculuklara gelince
18
Fikir Platformu

srtan, gze batan bir oyuncu yok. Herkes rolne hakkn vermi. Jimmy Stewarta bir paraf amak
lazm. Filmi bir yandan Caprann samimiyeti tayorsa bir yandan da Stewartn mthi performans
tayor. Jefferson Smithe tabiri caizse hayat veriyor. aknlklar, fkesi, krgnl, glmsemesi,
znts o kadar sahici ki, elle dokunulabilecek bir karakter yaratm, hem de karikatrleme
ihtimali bu kadar yksek bir karakterde. Stewartn sinematografisinde zayf oynad rolne ahit
olmak g; ama bu gen dnem performans ayr bir ldyor. Ik, mzikler, dekor her ey yerli
yerinde. Zamansz bir bayapt iin her ey hazrlanm.
Zamansz bir bayapt
Zamansz bir bayapt; film gsterildikten sonra, siyasetilerin ve bakent basnnn hmna
uruyor. Dnemin faist ve komnist devletlerinde film gsterilmiyor. Ama bir bayapt, Capra
lene kadar bu filmin ilham verdii insanlardan mektuplar almaya devam ediyor. Yel
deirmenleriyle/devlerle sava hi bitmeyecek nk.
Don Kihote diyorduk evet, ok sevgili Donumuz da inandramamt yel deirmenlerinin aslnda dev
olduuna kimseyi. Yel deirmenleri devdi, grmemek iin kr olmak gerekiyordu ya da gzlerini
kapamak, neye: Hakikate. Adnz Don Kihote olur, Mr. Smith olur ya da baka bir isim delilikle
itham edilen. Ama gzlerini hakikate kapatanlar kadar aanlar da olacaktr, her zaman.
1- Filmden bir replik
[i]
Mr. Smith goes to Washington, Mr. Smith
19
Fikir Platformu
9 Shane Acker, Hastaln Tehis Edememek (Mehmet Salih Demir)

Huzursuzluk saati gelmi henz iki yandaki bir ocuu teskin
etmek iin karsna oturttuum animasyon filmine yar uykulu
gzlerle kendimi bu kadar kaptracam dnmemitim hi.
Afiini sevimsiz bulduumdan pek iltifat etmediim ve izlemeyi
srekli ertelediim animasyonu, evdeki film stokunun
azalmasndan dolay biraz da mecburen seyretmeye koyuldum.
Animasyonlarda genellikle beklediimiz bol bol glmece ve
elencenin aksine gayet ciddi bir filmle karlatm. Bununla
beraber film grsellii ve mzii ile ocuu, konusuyla ise beni
oyalamay baard.
Ciddi dedik ama film bir o kadar da klie bir hikyeye sahip.
nsanln kaybettii bir makine-insanlk savandan sonra, bir
kyamet senaryosunun harap olmu dnyas iinde bir kahraman
ortaya kp, metal canavarlarn yeryz hkimiyetini
sonlandrmann mcadelesini veriyor. Fakat bu kahraman yle
altmz trden sper glerle mcehhez biri deil; hatta bir
insan bile deil, isimsiz el kadar bir bez bebek. Srtna kocaman
ilenmi say ile tanyoruz kendisini.
Kahraman 9, retiminin son serisi olarak dier
rkdalarn buluyor nce. 9un merakna kout gideriliyor merakmz. Gemite neler yaandn bu
ilgin rkn en yal yesi 1in yklemelerinden reniyoruz. Fikrimi trmalayan sahneler de bu
noktada balyor.
Neler olup bittii flashbacklerle hzlca seyirciye aktarlrken olduka muhkem bir nyargya dayal
gz baclna ahit oluyoruz. yle ki: bilim ve teknolojinin rndan kp insanlk iin byk bir
tehlike olmas sanki ancak ve sadece totaliter/baskc rejimlerde mmknm gibi bir yanlsama
oluturuluyor. Yz hatlar keskin, aln ak, askeri niformal, baklar otoriter ve sert bir diktatr
babakann komutanlnda/bakanlnda lkenin militaristlemesinin neticesinde makineler ve
teknoloji insanl mahvedebiliyor ancak. Bu algnn tersinden verdii mesaj ok ak: zgrlk,
liberal, demokrat bir lkede sz konusu tehlikenin vuku bulma ihtimali yok. Bilim ve teknoloji
zgrlk olduunu iddia eden rejimlerde ehliletirilmi ve terbiyeli bir ekilde yol alyor.
20
Fikir Platformu
Teknolojinin insanln bana bela olmas, olsa olsa sadece kolektivist/militarist/komnist/faist bir
ynetim altnda mmkn olabilir. 9 bu ynyle gerei perdeleyen bir animasyon.
Filmin ana eksenine en gen ve ilerici olan 9 ile gerici, tutucu ve bilim kart en yal 1in atmas
yerletirilerek hikye yrtlmeye allyor. Sava esnasnda bez bebeklerin liderliini stlenen 1
ve dierleri ykk dkk bir kiliseye snyorlar. 1in saklanmak ve devamnda yaamlarn
srdrmek iin bir kilise semi olmas ile kendisinde temsil edilen sorgulamaya kapal ve
muhafazakr karakter arasnda ilgin bir paralellik var.
9, 1in tm uyarlarna ramen iflah olmaz bir maceraperest olarak srekli sorguluyor, mphem ve
gizemli olan merak ediyor, tevik ediyor. Buna karlk 1 ise, metal canavarlarn dnyasna dair
korkulardan bir duvar rm ve sk skya uyulmas gereken kurallarla ileri gidilmemesini
garantilemi durumda. Sonradan gelen 9, 1e/kiliseye ilk isyan bayran ekip bir dier bez bebei
ayartarak korku duvarlarn ykmaya gidiyor. 9 hep bir adm tesini, daha tesini bilmek istiyor;
srekli bir eylemlilik ierisinde. Bireysel giriim ve irade gcnn bir ideoloji halinde kutsand
Batdaki en makbul tipin tipik davranlarn sergiliyor.
Batnn rettii modern biliminin temelinde ite bu srekli merak ve enerji dolu eylemlilik hali var.
Ne pahasna olursa olsun rty kaldrp altndakini grmek ona dokunmak isteyen bir tavr bu.
Kendisine ve insanla zarar olacan bile bile hem de. te filmin senaryosu kendisine burada
sust yapyor ve yakay ele veriyor. Makinelerin kontrolden kp insanl yok etmesine sebep
olan teknolojinin temelinde, zararl olaca bilinse dahi yine bu iflah olmaz bilimperestlik yatyor.
lgin olan ise makineleri alt etmek iin gerekli olan ruh, gene macerac 9da temsil edilen bu ruh.
zerinde eitli simgeler olan bulduu yarm kre eklindeki cihaz dur bakalm ne olacak?
dncesiyle ona uygun ilk grd yere monte edip, o en tehlikeli metal canavarn uyanmasna
sebep olan da yine bu basiretsiz ve ihtiyatsz ruh. Film burada kendi topularna skyor.
Biz filmin balarnda Batnn bilim hususundaki kendi had bilmezliine kar bir zeletiri yapaca
izlenimini edinirken film ilerledike, hastaln tehis edemediine ahit oluyoruz. midimiz boa
kyor. Filmde ynetmenin idealize ettii 9un tutumu, makinelerin insan yok edecek lde
gelitirilmesine sebep olan tutumun bizzat kendisi. Anlayacanz bu filmde hakiki bir zeletiri yok;
belki byle bir dertleri de hi yok
Sz konusu teknolojiyi gelitiren bilim adam filmin sonlarna doru ibra edilmeye allyor. Kt
olan bilim adamlar deil, onu kt emellerine alet eden diktatrlerdir mesaj veriliyor. Bizden
inanmaz istedikleri ey kabul edilebilir gibi deil. Bilim insanlar zannedildii kadar masum mu
acaba? DD de yaymlanan Pozitivizm kitabndaki Evrimcilerin Hastalklar balkl yazda
Einsteinn ABD Bakan F.D. Roosevelte yazd bir mektubun orijinal metni var; atom bombas ile
ilgili. Siyasi bir karar vericinin aklna nasl karpuz kabuu drrm bir bilim adam, gayet net
gryorsunuz. Bu hususta bir baka arpc rnei geen yl vizyona giren Charles Fergusonun
ynettii nside Job isimli belgeselde gryoruz. Kresel krizin sebep ve muhtemel sonularn
konu eden bir belgesel. Dnyann en tannm ekonomi bilim insanlarnn krizdeki rollerini tm
plaklyla ortaya koyuyor. Banka ve finans kurumlarnn denetiminin gereksizliine yneticileri
ikna etmeler, lkeler ve irketler hakknda yalan yanl dzmece raporlar vs
9, Batnn kendisi hakknda samimi ve gereki bir zeletiri yapmasnn ne kadar zor olduunu
gstermesi bakmndan iyi bir rnek tekil ediyor. Film zerinde dnrken u sorular tekrar
sordum: Tketim toplumunun her zerresine bulak haldeyken hakiki bir tketim toplumu eletirisi
yaplabilir mi? Kapitalizmin tam gbeinde gbek atarken esasl bir kapitalizm eletirisi yaplabilir
mi? Vicdanl kapitalizm, OWS ( Wall Streeti gal Et) tartma ve eylemlerinin yapld bir
konjonktrde bu ve benzer sorular da sorulmal bizce. nk bu sorulara verilecek cevaba gre,
meseleye nispeten dardan bakabilen dnrlerin fikri ve entelektel abalarnn snr ve yn
hakknda bir ufuk oluacaktr.
21
Fikir Platformu
Yaban ilekleri Smultronstllet (Suzan Nur Basarslan)

Nasl romanlar hayat yeniden kurgulamaksa insan da tpk bir yazar gibi anlarn
kurgular, o kadar da mutlu deildir o anda, ok da glmemitir aslnda, o cmleyi de
dememitir yalanlar katar anlarna ve aslnda, imdi; gemiini ina eder. SNB
Yaban ilekleri Ingmar Bergmann 1957 sve yapm filmi. Fahri
unvan almak iin yolculua kan Profesr Isak Borgun bir gnn
anlatan film, bu bir gn zerinden Borgun hayatn, hayatndaki en
nemli anlar, modern an en nemli sorunsaln Borg/birey
zerinden anlatr. Filmde zaman dorusal ilerlerken, Borgun
gemiine yaplan yolculuk ve ryalar bizi ayr zaman dzleminde
tutar: imdi, gemi ve zaman-st. Borgun hesaplamasn
yanstan blmde(rya-mahkeme) zaman kolektif bilind(Jungun
tanmlad ekilde) alana tekabl eder ki bu alanda biz zaman
olgusunun bellek alanndaki farklln/zaman-stln fark
ederiz.
Filmde ryalar birok ilev yklenir. Bunlardan ilki, Profesr Borgun
ryasnda grd akrep ve yelkovan olmayan saatle (annesinin
evinde bu saatle karlar ve onun babasna ait olduunu renir,
rya geree dner); lm imgesinin nesnelemesi ve bunun rya/fiziktesi/bilind boyutta
kalmayp bilin dzeyine aktarmnn salanm olmasdr. kinci ilevde, Yaban ilei ve ryalar,
Bergsonun memoire involontaire dedii alanda, yani istensiz bellekte Borgu an()lara tar.
Burada tetikleyici unsur, yaban ieinin gemie ait bir n hatrlatan mutluluk, kalabalk,
paylam, ayrlk gibi i ie gemi duygular ve yaanty imleyen bir gsterge olmas; lm
dncesi ve yalnzlamann imgeler araclyla bir ryada Borgun bilin dzeyine yansmasdr.
Ancak srreel alana aittir bu ksm, hakikatin alanna gei yapamaz.
nc ilev, ki sosyal alandaki en nemli tespiti ierir buras. Birey zerinden modern insan tipinin
tespit edilmesi ve modern insann eletirilmesidir.
Tanr size bir yz vermi, siz kendinize bir tane daha yapyorsunuz, diyor ya Hamlet Opheliaya,
maskelerinden syrlan bireyin sorgulama alann imler ryalar, gerekliki fiziki alandan deil,
srreel alandan filmin akn/devinimini/hareketini salayan ikinci bir ilevsellikle verir. Borg
22
Fikir Platformu

ryasnda giremedii mutlu evin birden kendi mahkemesine dndn ve snavda olduunu fark
ettiinde, cevaplarn bilmedii sorularla yzletiinde ve hatalaryla, aresizce kendini savunmaya
alr. Yal bir adamdr ve adil olan daha hassas

davranlmasdr kendisine. Oysa kendisiyle yzleir, hatalar
oktur:
Duygusuzluk, bencillik, acmaszlk
nsan olmada Yetersizlik
Modern an insannn kk ama nemli hatalar.
Ceza: Yalnzlk.
Bakalarndan kaynaklanan deil, bireyin kendi tercihi sonucu yaamak zorunda kald yalnzlk.
Bilgi ve bilmek iin uzaklalan toplum, deerler, sevgi Ne kadar bilgi/bilmek yeterlidir, bilgi neleri
deitirir, neler kazandrr, neler kaybettirir, ne kadar bilmek yeterince bilmektir? Bu sorulara
cevab Sara verir:
O kadar ok ey biliyorsun ama aslnda hibir ey bilmiyorsun. Modern insann yazgsna ayna tutar bu cmle
ve onu eletirir; lmden korkan, kabullenemeyen, bilim adna her eyi arkada brakan ve
yalnzla mahkm olan bireyi sorgular.
Yaban ileklerinde(Ingmar Bergman) Sarann syledii: O kadar ok ey biliyorsun ama aslnda hibir ey
bilmiyorsun, cmlesinin benzerini iki yl sonra Hiroshima Mon Amourda (Alain Resnais) Elle
sylyor: Bildiini sanyor insan, sonra bakyor ki hi bilemiyor. amzn hastal, bildiini sanmak ve
bilmediini sylerken ne kadar ok ey bildiini imleyen kibir
Ya zm?
Ynetmenin, bu yalnzla kar kan tutumuyla dikkati eken Marianne ile sunduu zm u:
Ve iimdeki bebei dndm. Nesiller boyunca soukluk, lm ve yalnzlk dnda bir ey yok. Bu, bir yerde sona ermeli.
Peki nasl? Ynetmen buna net/direkt bir cevap vermese de, Yaban ilekleri, temel bir
tamamlanmamlk hissi veren, yarm kalan, analiz eden ama hikyeyi orada bitiren Kafkaesk bir
film olsa da, aslnda Borgun yaban ilekleri ile ilikisi zme dair ipular barndrr iinde. Yaban
ilekleri gemie ait huzurlu, mutlu, kalabalk zamanlarn, gemiin gzel paralarnn temsilidir.
Aray, aslnda gemie deil, gemite yaand dnlen paylama, aileye, huzur ve
mutluluadr. Paylam, aile, huzur ve mutlulukun temsili olan yaban ilekleri, yalnzlkla
cezalandrlan bireyin uyannn imgesi ve yalnzlnn zmdr.
Filmde modern insana bak, sadece yalnzlk balamnda irdelenmez, Victor ve Andersle Tanrbilim ilikisi; bir rahip ve doktorla din ve bilim ayrmnn vurgulanmas; genliin srgit tartmas
olan bu konunun aslnda insanlar ayrr gibi gsterirken onlar bir arada tutmas; Sarann modas
gemi olan/rahibi deil de maddi olan tercih etmesi ve gemiteki Sarann izledii yoldan gitmesi
ile gnmzde yceltilen deerlerin elence ve maddiyat olmas filmde karlalan dier
eleridir modernizmin. Ztlklara dayal, prior ve pasterior alann kesin izgilerle ayrld, maddi
zevklerin stn grld yeni anlay. Borga sorulan Tanr m-bilim mi sorusunda, Borgun
kaak cevab. Alay edilme korkusuyla sylenmek istenenin gizlenmesi ki Bergmann nc dnem
filmlerinin eletiri noktas da tam burasdr.
Filmin en nemli zellii, modern insann tespiti ve eletirisinin yannda zaman algsna bakdr.
Zaman algsnn farkll insann gemiine ait bakn da deitirmektedir.
23
Fikir Platformu

Gemi nasl deiir?
nsan kendi kendisine kar tmyle iten olabilir mi? Heine z yaam yks yazmann hemen
hemen olanaksz olduunu, insann kendisinden sz ederken birtakm yalanlar katabileceini
syler.(s.55) der Yeraltndan Notlarda Dostoyevski. Gemi, deitirilmeden anlatlamaz ya da
baka bir ifadeyle saf/deitirilmemi bir gemi yoktur. Pavese, gnleri deil, anlar anmsarz,
diyerek u geree k tutar: nn dna ktmzda, ncl ve ardlyla onu hikye etmeye
baladmzda, ona baka eyler katar, gereklii bozar, yeni bir gereklik ina ederiz. Sartre,
hayatnz anlatrsanz, her ey deiir. Ne var ki, bu deiiklii kimse fark etmez. Gerek
hikyelerden sz edilmesi bunun kantdr. Sanki, gerek hikayeler olabilirmi gibi.(s:68) der
Bulant adl eserinde, ki bunu Eco da syler, gerekliin anlatlmaya baland an deitirildiini
anlatmak iin. Bu yeni gereklii bugnden/imdiden etkilenerek yaparz. Ksaca imdi, gemii
ina eder. Borgun gnndeki kahramanlarnn gemiinde de ayn yzle ortaya kmas bunun
gstergesidir. Kendi gemiine bugnnden bakarken imdi ve gemiin i ie girdii grntlerde
zaman algsn/akn birletiren ynetmen, an-zaman imdiye tayan bir ilevsellikle vererek,
sadece zaman kavramn deil; rya-gerek ikileminde gemiin gerekliinin imdiden
yorumlanarak alglan ile gerek kavramn da sorgulam olur. Olaylar deil, anlar hatrlarz, hele
de bizim iin olumlu ya da olumsuz anlam ierenleri(duygusal hafzamzda zellikle iz brakanlar)
yllarca belleimizde tarz. Bu yzden filmde asl gstergeler, rya-an-bellek-imge araclyla
anlara yaplan hayat yolculuuna ait hayata dair paralardr. Hatrladmzn ne kadar gerektir ya
da anlattklarmzn?
Gemie dair gereklik, Borgun gnnden ve zellikle ryalarla aktarld iin, yani farkl bir
formda, imgeler arkasndan; filmde flash-back olan ksmlar, yapsnn (olay aktarm) dna kar
ve gemi, zamann ayr bir paras deil, bir btn olarak paralanamaz bir zellik kazanr. Mekn
da bu filmde zamansal bir kavram olarak (Borgun ayn mekanda gemi-imdiyi bir arada yaad
ryas, mahkemeye dnen ev) karmza kar. zellikle rya-mekn, gemii ve imdiyi (zihinsel
algda) birletiren, mekn da bu oluta paralanmaz/ayrlamaz bir btn olarak ak salayan bir
olgu olarak ortaya karr. Mekn, zaman birlikte var olan bir boyut olarak srece dhil olur.
Rya; zaman-stdr, hareketin ve maddi oluun olmad (ama oluun olduu ayr bir zamanmekna ait bir) lemdir. Filmin dikkat eken bir baka ynyse; ryalarn, zaman-styken, bilin
dzeyin/fiziki lem/de olduundan daha fazla filmdeki hareketi ve ak salayarak aktif bir rol
oynamasdr.
Yaban ilekleri, Bergmann Dikey Sinema dnemi (nc Dnem/metafizik soruturmann
varolusal bir hal almas) olarak kabul edilse ve modern a ve modern insan eletirse de, filmdeki
eksiklik; ynetmenin ryalarla srreel alanda kalarak, hakikatin alanna gei yapamam olmasdr.
nk bu filmde ryalar sadece modern bireyin, bilin dzeyindeki yalnzlnn ve lm
korkusunun davurumu ilevini grr. Onu/insan hakiki lemle ve iaretlerle karlatrmaz, fiziki
dnyamzn, rya iindeki rya olduuna dair imgeler iermez, zaman-meknn tesine ulatrmaz,
onu sadece dnyayla ilikilendirerek, bu gne, bu dnyadaki mutluluka odaklar. Oysa ryalar,
sadece bilince ait bir alan deildir. William Shakespearein Hangi insan gnlden istemezdi bu bitii
/ lmek uyumak uyumak / belki rya grmek dedii gibi ryalar, hakiki lemin kaplar, lmn
kardei, onunla ayn kapya alan bir alemin gstergeleridir.
Modern dnem, anti-kahramanlarn adr: Don Kiot, Madame Bovary, Raskolnikov(Su ve Ceza),
Antoine Roquentin(Bulant), Giovanni Drago(Tatar l), Meursault(Yabanc), Prof.Kien(Krleme),
Gregor Samsa(Dnm), Henry Heller(Bozkrkurdu), Paul Hilbert(Duvar), Lucien Fleurier(Bir
Yneticinin ocukluu), Winston Smith(1984), Yeraltndan Notlarn isimsiz kahraman ve u anda
aklma gelmeyen nicesi ve Prof. Borg. Ve bu kahramanlardan unu reniriz ki, aslnda hepimiz
anti-kahramanlar ann yeni karakterleriyiz: Duygusuz, bencil, acmasz, insan olmada yetersiz,
yalnz, toplumdan uzak, bilgisiyle kibirli, nvan delisi, lmekten korkan, maddi zevke ve maddiyata
nem veren
24
Fikir Platformu

Araytr sanat. Aradn bulsa aslnda konuacak sz kalmayacaktr insann, tpk filmdeki bir
sve iirinde olduu gibi, sanat, insann araddr. Sz, iire brakalm, posterior alana gebe olan
insann en zgr olduu alana, aramaktan ve inanmaktan korkmayan tarafna:
afak vakti
aradm arkada nerede?
Gece ktnde
onu hl bulamamtm.
Yanan kalbim,
bana onun izlerini gsteriyor.
ieklerin at her yerde,
onun izlerini gryorum.
Onun sevgisi tm havaya karm,
sesi yaz rzgarnda uulduyor
25
Fikir Platformu
Siyah-Black / Sanjay Leela Bhansali (Cemile Bayraktar)
Sevgili kardeim Melike Bayraktara

Benim hikyemdeki dnya farkl.
Sesler sessizlie dnr Aydnlk da karanla
Benim dnyam bu
Ne grlr, ne de duyulur.
Benim dnyamn tek bir ismi var: SYAH
Siyah/Black (2005) ynetmenliini Sanjay Leela Bhansalinin yapt Hindistan yapm bir film.
Eer grmeyi gz-bakmak-grmek eklinde tek dze bir eyleme indirmiseniz doutan kr ve
sar bir kz ile retmenin yksdr diyerek zetleyebilirsiniz. Ancak grmenin gzler-grme
serveninden fazlas olduuna inanyorsanz filmi zetlemeniz, yazya dkmeniz mmkn deil.
Zaten bence film u cmle balyor:
Karanlkta gzlerinizin bile size bir yarar olmaz.
yle ise gz-bakmak-grmek grebilmek iin yeterli deildir. Filmin iki barol karakterinden biri
olan Michelle gzleri olan ancak gremeyen bir ocuktur. Demek ki grmek iin gzlerinizin
olmas yetmiyor. Michellenin kr ve sar olmasndan kaynaklanan skntlarn anlayamayan babas
Michelleyi akl hastanesine gndermek istiyor. Ancak grme ve iitme engelli olan Michellenin,
26
Fikir Platformu

kendini adam retmeni Bay Sahainin uralar sonunda okumay, yazmay, iaret dilini
rendiini ve niversiteden mezun olduunu grdmzde babasnn gzleri olmasna,
grebilmesine ramen Michellenin yerinin akl hastanesi olmadn gremediini gryoruz.

Demek ki, grmek iin gren gzler de yetmiyor. Michellenin retmeni Bay Sahai normal
gzlere, Michelleyi grebilen gzlere sahip olmasna ramen karanlkta kald bir odada
grebilmek iin k istiyor. Demek ki, gzler, grebilen gzler de k olmaynca gremiyor.
Dolays ile buradan kan sonu, gzlerin, grebilen gzlerin, derini grebilen gzlerin ayn
zamanda k gibi bir zemine de muhta olduu Belki de bu nedenle filmde k filmin zeminini
oluturuyor, metafor olarak filmin tabanndabulunuyor.
Filmde yemek yemeyi bile -retilmedii iin- beceremeyen kr ve sar Michellenin retmeni
Bay Sahainin insanst bir aba ile niversiteden mezun olacak duruma getirdii Michelle,
niversitede bir derste bir airin d iin gzler gereklidir savna keskin bir eletiri getiriyor:
aire katlmyorum! Gren gzler deil akldr. Grmyorum ama dlyorum.
Sahi grebilmek iin akl yeterli midir? Yeterli ise Michellenin eitim alabileceine vaktiyle
inanmayan babas bunu akl olmad iin mi inanmyordu? Yahut Michellenin retmeni Bay
Sahainin bu insanst abasnn kayna akl olabilir mi? Hi sanmam! Orada devreye inan
girer; inanmak!
Michelle niversitede eitim alabilmek iin niversiteye bavurur ancak zel durumundan dolay
bir danma kurulunun mlakatndan gemesi gerekmektedir. Film bir st paragrafta ifade etmeye
altm akl-inan paradoksunu u repliklerle ifade ediyor:
- Danman: Dnyada ka okyanus var? (Akl)
- Michelle: Benim iin her su damlas bir okyanustur. (nan)
Zaten filmde hrn ve saldrgan bir ocukluk geiren Michelle ile retmeni Bay Sahainin ilk
diyalog kurduu belki de Michellenin retmeni Bay Sahaiyi kabul ettii sahne ikisinin ellerinin su
damlalar altnda bulutuu anki sahne. Duyamayan ve gremeyen Michelle, retmeninin
anlayabilmesi iin Michellenin ellerini azna gtrerek heceledii szckleri, teninde hissederek
anlasn diye kollarna, parmaklaryla yaz szcklerden ilkini su damlacklar altnda hecelemeye
balyor: wa-ter (Su)
Film arasnda ufak bir not gibi duran Michellenin kz kardeinin olay ierisindeki rol, Michelle ile
olan ilikisi aslnda filmdeki grebilme-grememe ksmna yaplan ikinci atf olarak durumu
kuvvetlendiriyor. Filmin gzyalarnz tutamayacanz bu blmnde Michellenin kz kardei:
ocukken Michelle ile oyunlar oynadmz gnlerden birinde oyun srasnda koarken
ikimiz birlikte dtk, alamaya baladk. Aladmz duyan anne ve babamz bize
27
Fikir Platformu

doru kotular. Ama ikisi de Michelleye yneldi. Ben orada ellerimi uzatm bir ekilde
kaldm. Bana ellerini uzatmadlar, beni grmediler. Bu kez grlmeyen Michelle deil kz
kardeidir.
Filmin daha balarnda Michelleye eitim vermesi iin tutulan retmeni Bay Sahai, henz ie
balamadan, iin ne olduunu rendii mektubu okuduktan sonra: Ona szcklerden bir kanat
takacam Bayan Nair, umay reteceim. diyor. Gerekten de bu szleri syleyen
retmen Bay Sahai, Michelleye bir kanat takyor. Karanln ve siyahn Michellenin
dnyasn bomasn engelliyor.
Ancak biz filmden unu da reniyoruz, kanatlar olan Bay Sahai, kanatsz Michelleye kanat
takyor. Ancak hayat odur ki, gn geliyor Bay Sahai kanatlarn yitiriyor, yitirdii kanatlarn zerine
hayatn kurduu Michellenin kanatlar nnde kendini buluyor. te o gn Michelle, retmeni Bay
Sahainin kanatlar oluyor.
Dnya kanatlar olanlar, kanatlar olmayanlar, kanatlar olup olmadnn bile farknda olmayanlar,
kanatlar krklar arasndakilere k olan bir zemin, mz var ise grmememiz mmkn deil.
Michellenin syledii gibi Beni unutursan nasl yaarm? Birbirimizi unutursak nasl yaarz?
28
Fikir Platformu
Torino At / Bla Tarr (Ali Hasar)

Friedrich Nietzsche, 3 ocak 1889da Torinoda, Via Carlo
Albertodaki 6 numaral kapdan sokaa admn atar. Belki
yry yapmak, belki de postaneden mektuplarn almaktr
amac. Kendisine uzak olmayan ya da fazlasyla uzakta kalan bir
fayton srcs inat atna sz dinletemiyordur. Faytoncunun
tm basklarna ramen, hareket etmeyi reddediyordur at.
Sonra, ismi muhtemelen Giuseppe Carlo Ettore olan faytoncunun
sabr taar ve krbacn eline alr. Nietzsche, kalabaln yanna
gelir ve o ana dek fkeyle kpren srcnn acmasz sahnesini
sona erdirir. Salam yapl ve gr bykl Nietzsche, birden
faytona atlar ve kollarn atn boynuna dolayp hkrarak
alamaya balar. Olaya ahit olan dierleri, Nietzscheyi evine
brakr. ki gn boyunca bir divanda hareketsiz ve sessizce
dinlenir Nietzsche. Ta ki son szlerini mrldanncaya dek:
mutter, ich bin dumm! (anne, ne aptalm!) ve yaamnn kalan
son on yln, uysal ve delirmi bir ekilde annesinin ve kz
kardelerinin himayesi altnda geirir. Atn akbeti hakknda ise
hibir ey bilmiyoruz
Prologue
Bla Tarr, at veriyor insanla. Torino At, iine girilip asla klmayan bir derya. Yzyln
grebilecei en karanlk gereklik. Dnya kirleniyor, irkinleiyor. Ykyoruz her eyi. Nesnelerin
zn, kendi diyalektiini bulamyoruz. Kristalleen bir evren. Paracklar btn yeryzne dalm
durumda. Arlk yaklayor, hakikat kendi zn ortaya koyacak. Bolukta savruluyoruz her
birimiz. Merhamet dedikleri bir aldatmaca deil. Kendi kurduklar dzende bize ait olan her eyin
onlara ait olmasn istiyorlar. Ateler yanyor, kller var artk. Torino At kendi iinde lyor, gzleri
kayboluyor. Akbeti deil bizi sancya srkleyen. Bilinmeyenin ardna dyoruz her birimiz.
Her birimiz vadinin gvercinleri gibi inliyoruz. Medeniyet bir katastrof. Kaspar Hauser, mumu
tutarken o acy yaad. Otodidaktisizm ile medeniyetimize ar ar tokatlarn indirirken izledik her
birimiz. Herzog sustu, biliyordu medeniyet kavramnn iinin nasl da boaltldn. Ykm ve k
srekli var. Belki de evrenin kendi iindeki o muzaffer nizam bu. Nizama uymamz istiyorlar.
stedikleri tek gereklik kendi kutsaliyet sanrlarn kabullendirebilmek. syan balyor. Ftratnda
29
Fikir Platformu

var amurdan yaratlmn saf temizlii. Kirlenmemilik. Nietzsche ata sarlp alarken biliyordu.
Atn kaderi, akbeti insanda devinim buluyor.
nden Bak Arka Perspektif
Yaayan her canlnn bir onuru vardr diyordu
Bla Tarr. nsana atfedilen deerin logos
merkezinde yourup sunuyorlard nmze. Bat
kendi hiliini alarla rrken Dou kendi
sarmalnn filizlerini bilge emberinde yetitiriyor.
Torino At her dakika lp diriliyor kalbimizde.
Yal Ohlsdorferin tahtakurularn bile hissediiyle,
hissiyatmzn derinliklerinde en kk canlnn
varln ve hiliini sz konusu bir pozisyona
sokuyoruz. Hayvana yklenen manadan hareketle,
Bressonun Au Hasard Balthazardaki bilgelik
tuzunun deerini bilen eek ile Torinodaki o hasta atn gzleri ayn yerde kesiiyor. Odak
noktasnda yer alan ile onu merkeze yerletiren arasndaki bu engin bada figranlara yer var.
Rzgr btn grkemiyle kkryor, hi dinmiyor.
Dardaki lmn soukluu ieri girebilmek iin an bekliyor. Vakit gelince her zerreye bir nokta
konur. Sondan gelen sesler Bla Tarr, dnyann sonunun yaayan her canlda farkl formlarda
olduunu belirtirken salt dnyann kendi sonunun imajinatif bir yansma olarak kabul ediyor. Torino
Atnda ne bir balang, ne de bir son var. ndirgenmi benlikler, hudutlarn tesine mazhar olan
gizemli ekicilikler, plan sekanslarn byl atmosferinde paralel evrenlere yaknla imkan tanyor.
Frtnalar hayatn o yangn megalesine inat, Ohlsdorfer ve kznn etrafnda evrenin
tekdzeliindeki insanla isyan edercesine bir ritele balyor. Torino Atysa kutsalln naif
emberinde alyor. Reddediyor nimeti.
Ne olur hatrm iin i !
Ses yok, gelmeyecek de. Geri dnlmez bir yoldayz. Gzlerin gittii boluun ardl geliyor. Irimias
kyor karmza, Satantangodan :
Frtnadaki kuru dallar gibiyiz. Kendimizi savunamyoruz
Bulant ve D
Acziyet ba gsteriyor. Uzun bir prologue ile
balayan film, gidiatn habercisi. Atn zayfl,
gszl, hastal yle bir hl alyor ki
arkasnda Ohlsdorferi deil de dnyann btn
ykn tayor sanki. Dnya ykleri omuzlama
yeri. Sanclar serumluyorlar her birimize. Gnden
gne ypranyoruz. Hayata kar baklarmz kk
Estikenin ufuk izgisinde kaybolan baklarna
dnyor. Atlar hep toz bulutunun iinde. Rzgr
bizi srkleyecek. Evrenin iinde bir yerlerde ykm
oluyorken bir yerlerde krallar gkyzne
konulanma niyetindeler. Dzensizlii istiyorlar ve bunu yaparken de sessizce ve derinden igal
ediyorlar bahemizi. Her yerde izleri var. Ykmn inas gerekleiyor.
Renklilik deil, siyah beyaz kaftan biiyorlar her birimize. Ocaklar yine yanyor, kaplar yor.
Buharlaan kabarcklar geceyle gndzn arasnda skp kalm durumda. Sonra biri geliyor,
gelmesi gerecekti: ziyareti ar ar ilerliyor. Sessizliin ve soukluun iine girecek. erisi ktlk
ve veba. Palinka biter, yenisi gelir. Tketim hi bitmiyor. Konuuyor alterego. nsanla saldrlyor,
yava yava darbeler indiriliyor tepemize. Uurumun ucundayz. Dnya arlatanlarn cirit att bir
30
Fikir Platformu

hl ald artk. Rahatsz, sylediklerinden emin ziyareti. Nutuu noktasz. Nietzschevri bir dehlize
giriyoruz. Aydnlanyoruz, yeni deerler var dnyada, o karanlkta. Hepsi palavra gya. Aldr yok,
kimse kimseyi dinlemiyor, herkes yazyor, herkes sylyor. Susan yok, susayan da.
Tahtakurular ve ller
Dnce korelasyonlarna baktmzda yinelenen bir daimilik sz konusu. Issz ovalar, dalan
yapraklar, gri gkyz set ekiyor zihinlerimize. Ceza yaklaacak. Hi kimse bu dngde
fayda/zarar grmeden ilerlemeyecek. Yollar ivilerle dolu, ayaklarmza batyor. yanlar
yuvalarnda. Sanlarn pususu gibi bir varolu bu. Bu mutlak g hi son bulmuyor. Paradoks
emas kaznyor adeta. Sonun iinde bitmeyen bir son. Ohlsdorferin metruk evindeki o
ziyaretiden sonraki ingeneleri hatrlamak, erh dmek gerekir bu noktada. Geliyorlar,
baryorlar, kayorlar. nk ykmay seviyorlar.
Onlara gre bu sradan bir hl deil. Almlk
deil. Zaten bir k hkim ama soytarlklar,
ykl szleri at arabalarnn arkasndaki toz bulutu
gibi. Sudan fazlas var. Kuyu, Amerika, nihilizm,
totalitarizm Yaamlarndaki her ey stabil
hldeyken derinlerde salgn ve yokluk balyor.
stediklerini almadan gitmeyecekler.
Geberin ! Geberin ! Geberin !
Grnmeseler de uykuyu frsat bilip bir vaak gibi
frsat ann hep bekleyeceklerdir. Gszn gl karsnda direnii negatiftir. Kuvvetlerin
dinamizmi, potansiyel bilin ve ruh gibi bir manann alt iziliyor. Bla Tarr, filmin ok dnda.
Torino At, onu ayor, bizleri ezip geiyor. Baz filmler yle bir etkileyicilik alr ki ynetmeninden
bamszln ilan eder. Torino At, istedii yere komakta hr. Tahtakurular llere ahitlik etmek
iin karanlkta. Ktln effaflyla beslenmelerine devam ediyorlar.
Sz
Ordetin Johannesi uzaa, en uzaa gitmeyi amalyordu. Mektubunu yazarken kararlyd.
Anlayamadlar. Sz derinlerde vuku bulursa aksiyonun gereklemesi de kanlmaz olabilmektedir.
Sz yledir ki insan alim de yapar, zalim de. Monologlar, dile mhr vurmak iindir; kalp akl
devreye girer. nsan kendi evresiyle etkileim iindeyken de grd ve yapt szn etrafnda
cereyan eder. Bazense susar, nk ftrat yle bir mevcudiyet barndrr ki kalp ve akl derinliine
hapsolur. Baklar noktaya sabitlenir. Pencereden darya doru szlr, yava yava. O an bir
ka vardr dnyadan. Kaar. nsan kamak, kurtulmak, ykmlarn iinde dirilmek ister. Ohlsdorfer
kayor, hapsoluyor, kayor, hapsoluyor. Bitmeyen bir ember. Helezon genileyip daralyor.
Szler askda.
Vakitsizliin zaman su yzne kt. Bla Tarr,
Torino Atn gmd en derine; bir balangcn ztt.
Nietzsche hasta, yatanda uzanyor. Merhamet eli
deiyor. Mutter, Ich bin dumm ! Torino,
Kafkann da dedii gibi kalabalk yalnzlklardan
uzaklarda, soyutlanm, steril hle sokulmu
benliklerin iine nfuz ediyor. Armoniler
iddetleniyor sonra, bir gn nceki atn kaderi bu
kez insanda suret buluyor. Bu yazgdan ka yok.
Sz ve z birbirine karm durumda.
Yemek zorundayz
Sessizliin ve siyahln iinde kflenmeler var. Dzen, kendi ykntlarn eie brakp gidiyor.
nsan arkn dilerinde katlanlmaz acy grecek. Raz olduklar, onu daha da derine atacak, en
31
Fikir Platformu

derine. Giderek byyecek kara delik. Evren ve insan aresizliin iindeki boyun emek zorunda
artk, kalbi yeniliyor, zafer onlarn. Issz stepler daha da etinleiyor. Soukluk ve yoksulluk
iimizde.
bermensch
Dnya kendi sonuna hazr. Bla Tarr ekiliyor
kesine. Bir veda ve hzn gerekleiyor
Torino Atyla. Eksik kalyor bir yanmz. Hayat
ilerledike insan duruluyor belki de. Tarrn
sinemas, Torino ile son bulsa da daimi boluu
yayoruz artk. nc gndeyiz
hl. Nostalghiada Domenico o meydanda bize
barrken Tarkovsky yakyordu kendini
atelerde. Anlamadlar, anlayamadlar. Bizden
ya da bizim gibi olmayan kabullenmiyorduk.
Ohlsdorferin sz manidar: Palavra! Yalan
atyorlar, bir dertleri yok ounlua gre. Tarr,
Tarkovsky gibilerinin deer grlmemesi
kaderlerinde bir iz. Bir dertleri var nk. Hakikat ile kendi stinsan modellerini, deforme hlden
syrp ze dntrme gayretini gsteriyorlar. Estetik ve ahlaki deerlerin nda vadinin tam
ortasnda aydnlatyorlar o yola girenleri. Nietzsche suskun; deli ryalar gryor artk. Uyan,
dirili olacak. Bla Tarr, Torino Atn seviyor ama komas iin ondan ayrlmas gerekecek. Bir
eylere ballk, delilik anlamna gelebilir. Bunun farknda Tarr. Ama hayatta her ey kendi yolunda
sakl ve gizemli. Kouyor Torino At, ufuklara, kra steplerin barnda yanklanyor sesleri. Perdeye
den glgeler, bizim kendi hakikatimiz. En saf hliyle var: siyah ve beyaz. Renkliliin o aldatc
yanna inat, bir vedann dakikalar ardan resmedilirken, geriye dnp baktmzda ne ok adm
atldn gryoruz. Bu yzyln grebilecei en youn, derin ve de yllar sonrasnn mihenk ta
olabilecei bir bayapt ve son Torino At. Torino At, iimizde lyor ve biz topraa karyoruz.
Birinci gn.
32
Fikir Platformu
Tarkovsky ve Andrey Rublyov (Alper Grkan)
Ancak, doru anlayla z kavrayabilirsin

Modern sanat geleneksel sanattan ayran nokta iin kabaca, arka planlarndaki dnya gr veya
felsefeye bal olarak dayandklar gereklik anlay ve bu gerekliin dile getirili yntemidir
denilebilir. Doal olarak kutsal sanat da ihtiva eden geleneksel sanat kavray, akn bir hakikate
dayanr ve bu hakikatin dile getirilmesinin yolu olarak sembole bavurur. Modern sanat ise modern
felsefenin dorular ile biimlenmitir ve geleneksel olann tersine soyutu somuttan tretir, buna
uygun olarak imgeyi de maddenin nedensellii ile in eder. Bu ksa ifadeden modern sanatn n
kabullerinin pozitivizm ve determinizm olduu pekla anlalabilir.
Bu iki farkl sanat kavraynn belirgin bir biimde ayrlmalarn salayan unsur, kullandklar dil ya
da yntemleri diyebileceimiz iret sistemleridir. Alglama ve kavramay dorudan ve dolayl
eklinde ikiye ayrdmzda, hislerle duyulabilen eylerin dnda an, rya, hayal gibi ya da atomun
etrafnda dnen elektron gibi izaf anlatmlar iin insanolu muhayyileye (imgelem) bavurur.
nsana geree yakn bir tarzda sunulan bu dolayl anlatmda kullanlan iret de imge adyla anlr.
33
Fikir Platformu

Bu konu zerinden sembol, alegori, imge, simge, iret, figr gibi kavramlara aklk getiren Gilbert
Durand (Sembolik mgeleme, nsan Yay., 1998), dolayl yoldan, muhayyile ile kavrama ve
anlatmn da temelde iki yolu olduunu yazar: Bu iki yol; tasvir edilebilme olanana sahip olan
iretler iin kullanlan alegorik anlatm ve bu imkna sahip olmayan ve alglanmas imknsz olan
bir eyi artran sembolik anlatmdr. Anlalaca zere sembol ve alegori, birbirlerinin zdddr:
nk alegori, bir figr oluturabilmek adna bir fikirden yola karken, sembol zaten kendisi bir
figr olarak fikrin kaynadr. Alegorik anlatm, iletilmek istenilen fikrin ekonomik bir yolla
somutlatrlmasyken; sembolik anlatm, alglanmas imknsz olan figrler zerinden hatrlatr. Bu
iki farkl dolayl anlatm tarz, geleneksel ve modern sanatlarn birbirinden ayrlmasna sebep olur:
Sembolik imgenin geerliliini yitirdii bir toplum ortaya karan Rnesansngeni ve iddial
alegorilerinden sonra XVII. ve XVIII. asrn sanatnn genel olarak saf bir elenceye, saf bir sse
dntn grmekteyiz. Artk, Kilise zaferinin ressam, Andr Roublev veya Rembrandt deil
Rubensdir.(a.g.e:.28)
***
Bir ortaa kilise ressam olan Andrey Rublyovun sanatna srt evirmi modernlikle arasna her
zaman mesafe koyan ve modern sanat eksantrik kiilerin garip bir abas diye niteleyen
Tarkovsky, Sanat, olgucu-faydac bir pratiin bizden gizledii, mutlak tinsel gerekle i ie gemi
bu dnyann bir simgesidir. diye yazar. (Mhrlenmi Zaman, Afa Yay., 1986) 1966da ektii yar
biyografik bir film olan Andrey Rublyov, ynetmenin sanat zerinden gelenee bakn sunmas
sebebiyle karmak ve ilgin bir yerdedir. Filmin mevcut iki katman hemen dikkat eker: Birinci
katmanda, ortaa Rusyasndaki toplumsal dzen; ikinci katmandaysa Andrey Rublyovun sanat
yaklamndan kaynaklanan skntlar ele alnmaktadr. Ynetmenin kurgusal incelii syesinde
katmanlar birbirleriyle soyut bir tarzda ilikilendirilirken, iki sylem bylece i ie sunularak film,
salt biyografik bir anlatmla snrlanmaktan kurtulduu gibi tarih bir belgesel olmaktan da
kurtulmutur.
Topluma Dair
Sanatkrn tutkusunu, onu saran dnemiyle birlikte sunmas, Tarkovskynin kendi ana dardan
bakma gayretinin izlerini tadn dndrr: nk onun da Rublyovun da n ad olarak bir
mterek imge biiminde sunulan Andrey ismi, filmin en kritik blm olan Andreye Gre
Tutkuda da anlmaktadr. Bu blm kritik yapansa, yukarda anlan her iki katmana birden
gnderme yapmas ve filmin finalinde zmlenecek olan dmlerin burada atlmasdr. Andrey
ismi zerinden yaplan bu badatrma/zdeletirme ile Tarkovskynin kendini Rublyov ile dile
getirdii sylenebilir. Manen duyarl bir insann bir sanat eserinden algladklaryla katksz dinsel
bir deneyim arasnda paralellikler olduunu dnen Tarkovsky (a.g.e.:46) birok anlamn
peindedir. Sanatn pheli bulan -ve khnemi Rus yapsn n plana alarak kaynak israf yapt
gerekesiyle bu filmini de yasaklayacak olan -Sovyet hkmeti onu takip etmekte ve o da dini
34
Fikir Platformu

kargaa -kymet beklentisi-, iktidar sava ve sefleti anlatrken mevcut Sovyet rejiminin zor
gnlerini seyirciye tarihsel balam iinde arz etme gayretindedir denilebilir.
Farkl balklar altnda, blmlerden oluan filmin her paras ayr bir hikye gibi dursa da nihyete
erdiinde hepsi btnlenir. Bu ynden Tarkovsky, sanki Rublyovun paralarla oluturduu
sanatna, fresklerine yknmektedir.Yazdklarndan anladmza gre sanatnn iinde yaad
toplumun ve zamann etkilerinden ve koullarndan bamsz olamayacan dnen Tarkovsky,
bylelikle bakarakter olan Rublyov zerinden Rus toplumuna ve ortaaa bakabilmektedir.
Ki Tarkovsky iin sanatn toplumsall mhimdir: Sanatn etkisi, tresel ve ahlaksal sarsntlarla
yakndan ilgilidir. Kim sanatn duygusal tezlerinden etkilenmez, onlara inanmazsa o, radyoaktif bir
hastala -bilinsizce ve hi farkna varmadan- yakalanma tehlikesiyle kar karyadr Hem de,
dnyann bir tepsi olduuna ve balinann stnde durduuna inanan insanlara has o huzur dolu,
geni yzdeki aptal tebessmle (s:57)
Sosyo-ekonomik olarak, ortaa Rus toplumundaki feodal eler filmde yorumlanmakszn
grselletirilir. Merkez bir iktidarn olmamas ve srekli tekrar eden Tatar istilalar arasnda Prensin
emrindeki halk, rettikleri karlnda aldklarn prense vermekte ve neredeyse a biila
yaamaktadrlar. Kamerann halka her yneliinde gze batan sefletin bir rnei karde prenslerin
saray yaptrmak ve azmetlerini sergilemek iin en pahal talar getirtip en mehur sanatlar
tutmalarndadr. Dier rneiyse yaplan devsa an iin halkn elindeki tm gmlerin toplanmas
ve herkesin kle olarak bu ilerde altrlmalardr. Kilise kurumu da prenslerle ibirliinde
almakta ve bu, cemaat iersinde de atlaklar oluturmaktadr. Rublyov ile birlikte boyama
yapacak olan Kirill isimli bir dier sanatkar kei, sann tapnakta ticaret yapan Ferisleri
eletirisini rnek verir ve buna isyan ederek manastr ve arkadalarn terk eder.
Gvercin satclarna, Bunlar buradan kaldrn dedi. Babamn Evini pazar yerine
dntrmeyin. rencileri Kutsal Kitapta Ona ilikin u sz anmsadlar: Evin iin gsterdiim
aba beni yiyip tketecek. (Yuhanna,2:16-17)
Zamann bir gerei olarak kle ve prensin olduu yerde eksik olmayansa soytardr: Soytarnn film
ierisinde ilevsel olarak grnd sylenebilir. Onun ii, taklittir. Bir anlamda o, ideal olandan
uzak, sistemi merulatran sanat ehlini temsil eder. Gerein doasn taklit ederek onu
glnletirirken kabul edilebilir bir hle getirir. Ama bazan ileri gidip Hacivat-Karagz misli,
tehlikeli sularda yzer. Filmin balarnda evresindekileri gldrrken rahiplerin azgnlndan
bahsettii srada ieri giren keilere sunulan ikram reddetmelerinden hareketle bir glmece var
eder:
Islanmsnz, bira ier misiniz? diyen bir kylye, Teekkrler, bira imeyiz. diye cevap veren
kei, az evvel rahiplerin azgnlndan bahseden soytarnn taklidiyle karlar: Ve kadnlarla
oynamayz
35
Fikir Platformu

Soytar bylece elenmekte ve evresindekileri gldrmektedir ama bu elence ayn zamanda
halkn ses edemedii rahiplerden bir intikam alma biimidir de. Bir sre sonra, onu ihbar edecek
olan Kirill, ihbarn gerekesini de bu diyaloga balarcasna, Tanr rahipleri, eytansa soytarlar
gnderir. der ve yrye kar. Biraz sonra askerler gelip soytary alrlar ve halkn elencesi olan
bir de enstrman bulup paralarlar ve giderler Keiler girdiinde nee dolu grlen mekn, onlar
karken hzn dolu bir hle gelmitir. Soytarnn yokluunda gerek hayat, skclamtr
Sanata dair
Dier katmanda sanat meselesini ele alan hikyede; ideal olan temsil eden Yunan ikon sanats
Theophanes, Kirill ve Rublyova bir kilise boyama ii teklif eder. Ancak yola kacakken Kirill, bir
dier arkadalar olan Danil ile beraber Rublyov ile bir rekbete girdiinden ve ona ncelik
verilmesinden tr kskanlkla fkelenir ve laik dnyaya geri dneceini syleyerek cemaatten
ayrlr.
Andreye Gre Tutku blm iki tr gnderme yapmaktadr. Birincisi Andrey ismi ile Rublev ile
Tarkovskynin bir benlikte bulumalar, ikincisiyse tutku (passion) kelimesinin zellikle seimin de
ortaya kan bir gnderme. Tutku kelimenin Hristiyanlk asndan en nemli arm, sann
armh ile dile getirilir. (Ki zaten bir sonraki blmde bayram yapan paganlar tarafndan Rublyov
da armha gerilecektir.) Bu blmde Theophanes ile diyalogunda Rublyov, eziyet eken bir kadn sanki Meryem- olarak tasvir eder Rusyay. sann ncildeki Golgothaya karl anlatmnn Rusya
zerinden temsilinde, her yer kar altndayken halka, insan olduunu daha sk hatrlatmann, ektii
acya ramen Mesih gibi gerein nnde eilmenin gerekliliini vurgular. Mesih tanrdan gelmiti
ve ac ekip armha gerilecei nceden belliydi. Ama nemli olan bu deildi, nemli olan tanryla
insanlar bartrmak, aralarnda bir kpr kurmakt! Bu yorum, Hristiyanln Ortodoks izgisinden
kp mistik tecrbeyle, Logosla ilikilendirilebilecek bir bak asn barndrr. Zaten onunla birlikte
cemaati de imandan uzaklatklar gerekesiyle terk eden arkada Kirill de onun bu dnceleri
nedeniyle gerei yitirdii iin eletirmi ve onda korkunun ve derinlerden gelen bir
imann olmadn sylemitir.
36
Fikir Platformu
Bu yaklam, Rublyov zerinden Tarkovskynin sanata ilikin kendi bak asn sunmasna olanak
salar: Sanatsal im, umudu dile getirir. der Tarkovsky bir syleide. Nitekim Rublyov da, Kiliseye
izmesi istenilen kymet ikonlarn izmek istemez. Uzun sre oyalanr. nk bu korkun tablo
insanlara bir umut vermeyecei gibi onlarn tanryla barmalarna da imkn tanmayacaktr.
Danilin de gelmesine ramen boyamamakta direnmesi mezhebini de inkr anlamna geldii iin bir
iman snamas olarak grlmektedir. Gemiin izlerinde hocasnn sanatndaki incelie ramen nasl
zalimce kr edildiini anmsar. stelik bunun gerekesi, Prensin kibrinden baka bir ey deildir.
Ona gre merhamet yoksa, insan da iman da bir hitir. Theophanes, Ben sanat insanlar iin deil
tanr iin yaparm. derken Rublyov, sanat ile insanlara iletecei bir mesaj olduundan ve bunun
merhametle ilgili olduundan bahseder. Ki Tarkovsky iin de sanat bir yakartr, duadr; buna
bal olarak umudun sembolizmini tad lde ilevsel ve gzel olabilir.
Bu yzden Tatar istilas baladnda akl muvazenesi olmayan bir kz kurtarmak iin bir askeri
ldrnce suskunluk yemini eder, sanat da brakr. Artk lm olan Theophanesle yeniden
konutuunda sanatn insanlar iin yaptndan dolay piman olduunu im eder. Sessizlik
yeminin bir baka anlam, Tarkovskynin de Rusyay terk ettiinde dnd ile ayndr: Artk
insanlara syleyecek bir eyi kalmamtr. Gnahlarn hatrnda tutabilmek iin kutsal deliyi de
yann alr ve Manastra tekrar dner. On be yl boyunca kimseyle konumaz
Filmin, btnlnden apayr bir hikye lezzeti tayan son blmnde an yapan ocuk, bu iin
ustas olmamasna ramen, babasndan an yapmann srrn rendii yalanyla ie balar ve
mucizev bir ekilde bunu baarnca Rublyov, srekli alayan anc ocuun yanna gider ve Her
ey yanl, gryorsun der, beraber gideceiz, sen an alacaksn ben de ikonlar izeceim
Rublyov, yeminini bozmutur artk. Sebebiyse, terk ettii sanatn mucizev gcn yeniden grme
imknna kavumasdr. Devsa ann almaya balamasyla birlikte, -film boyunca hep ac ve
hznyle grlen- halkta daha nce grlmemi bir umut havas yaylmaktadr.
Bu umut, Tarkovskynin sanattan anladdr
37
Fikir Platformu
Silenced (Do-ga-ni/2011), Dong Hyeuk Hwang (Suzan Nur Basarslan)
Cause this life is as

Fragile as a dream and
Nothings ever really
As it seems
Lily Kershaw As It Seems
2005te itme Engelliler Okulunda yaanm gerek olaylara dayanan Silenced filmi, Lars von
Trierin Rigette Her ey ryor ama kimse farknda deil.cmlesinin zeti gibi. Dong Hyeuk
Hwangn ynetmenlii yapt Silenced,Jee-young Congun romanndan filme uyarlanm.
38
Fikir Platformu

Mujinde Ja Ae Akademisi(itme Engelliler Okulu)nde ocuklara iddet ve cinsel istismar
uygulandn kefeden resim retmeni In Ho Kangn, nsan Haklar Merkezi yesi Seo Yoo Jinle
Milli Eitime, Belediyeye, Polise gitmelerine ramen, bu suu ileyen okul mdr, idari yardmcs
ve Park Bo Hyun isimli retmenin nfuzlu insanlar olmalar yznden kurumlarn olayla
ilgilenmemeleri ve Seulden gelen bir haber kanalnn devreye girmesiyle balayan davay anlatr.
Sulular yakalanr; ancak henz bitmeyen brokratik engellerin iine girilir bu sefer de. Olaylarn
iftira olduu kampanyas yaplr nce, Bakanlk dzeyinde eskiden hakimlik yapm avukat tutulur.
Dava itme Engellileri kapsyorken mahkemede bir tane bile iitme engelliler iin tercman yoktur.
Sonraki gn getirilir. lgin olansa, tecavze 9 yanda urayan ocuun davasnda avukatn sarf
ettii szler:
O yata bir ocuun yetikin bir erkekle ilikiye girmesi mmkn m? Mmkn olsa bile kzn rzas
olmadan byle bir eyin olmas mmkn deil!
Bu cmleler size de tandk gelmiyor mu? 13 yanda 26 erkein tecavzne urayan N..nin
davasnda alnan karar Trkiyeyi ayaa kaldrm, Kendi rzasyla birlikte olmutur. diye hkme
varlmt(!) mahkemede.
Ya filmin devam? Karanlk, karanlk, koyu karanlk, anlatamayacam kadar karanlk tpk
lkemizdeki gibi, tpk dier lkelerdeki gibi, tpk hayatmzda yaanan dier trajedilerdeki gibi. Ne
kadar olaanstdr ki dnyadaki hibir diktatrlk, d kurabilme gcmz kontrol altna
alamaz. Dlerimizi hibir engizisyon sistemi kontrol edemez., diyor Abbas Kiyartemi. Oysa
hayatn gereklii yle demiyor. Bu sistem, insann ktl, o irkin taraf, ktln diktatrl
(onu her sistemin, insann olduu yerde bulabilirsiniz!), buduyor masumlar; gerekleri ortaya
karmanz ktlerin hak ettikleri cezay almalarna yardm etmiyor bazen ve tm hayallerinizi
ellerinizden alyor. Ama filmin sonundaki Mcadele etmemizin sebebi dnyay deitirmek iin
deil, dnyann bizi deitirmesine izin vermemek iin.cmlesi bir k yolu sunuyor insana.
Dnyay deitirecek gcmz elimizden alndnda dahi yapacamz bir ey var; onun bizi
deitirmesine engel olmak.
Adalet sisteminin ikiyzll, insanlarn agzll, kirletilmi deerler ve unutulmu insanlk!
Filmin giriindeki o ilk sahnede attnz la, son sahnede eklenen sessizliiniz.
Kelimeler asla yetmiyor aklamaya her eyi, asla yetmedi. Yol bularak yrekten dnyaya kah
alad, oald; kah azald, tkendi. Hep byle oldu Kimi roman olarak yazya dkld, kimi iir
olarak dizelere, kimi de grnt olarak sinemaya Sanat, insandaki hakikati anlatmal demitim,
kendi kendime, ama bu hakikat insann katmanlaryla rtk her halin ortaya dklmesini
ierdiinde, kimi sizi kanatlandrp grl(n)meze talip ettiinde, kimi de amura bulanm
derinliklerini serdiinde ortaya; sanat, bir noktadan sonra aradan kyor. Sizi, insan olmakla
yzletiriyor. Esfel-i safilinden ala-y iliyyine. Leyla peki, Bakas Olduun Yerde ekilen her
fotoraf yokluun fotorafdr biraz da.diyor. te bu yzlemede bizi en ok etkileyen, insan
olmann yokluu oluyor. Radhakrishnan, Biz insanlar, insan olma dev ve sorumluluu ile, bir
ibirlii andna arlyz. Nasl bir ahd ve and? yle bir and ki, bu and ile insan, Tanr ve ak, baka
bir yarat ve baka bir insan iin ie koyulurlar. Budur insann sorumluluu.derken insan olma
sorumluluundan bahsediyor. nsan olmak!
Ve her nedense, Silenced filminin sonunda sessizlie gmlyorum ve syleyecek tek sz
bulamyorum, oysa sylenmesi gereken o kadar ok ey varken. Eduardo Galeano, Zamann
Azlarnda Hl ayn durumdayz: Korkudan lerek, souktan donarak kelimeler aryoruz.
derken ne kadar hakl. Dnya aresizler iin sessizliin ve sisin iinde kayboluun simgesi gibi ve
biz hala korkudan lerek ve souktan donarak o sessizlie ve sise kelimeler aryoruz.
39
Fikir Platformu
Alk Oyunlar / Bir Film Kritii (Aliye zkul)

Sinema, mzik vs. gibi popler kltrn elerini, yetikinlii
yaadnz evrede takip etmek biraz daha gleiyor. Bunun baz
nedenleri var. Birincisi daha ciddi bireyler yapmanz gereken
zamanlarda yeni kanlarn takibi bo i veya ocuka bir ura gibi
kalyor. Tabi ki zamannz ynetirken her an dolu dolu geirmesek
de daha asli uralar n plana karma gayreti de etkili Burada
sinema, mzik vs. takibinden kastettiim, milyonlarn hipnotize olmu
gibi tv karsnda vakit harcamak deil, tv de dahil elence ve sanat
dnyasnda sahneye konulanlarn arka planda nasl bir kurgu peinde
olduklarn anlamaya alarak izlemek.
Sanrm dnmeyi seven ounluk niversite dneminde byle bir
izleme sreci yaamtr. Yaananlara paralel anlatmlar bulmak
nemlidir nk iir olsun, roman olsun, mzik olsun poplerliklerini
anlattklar eyleri nasl sunduklarna borludurlar. Gerekle hayal ve
gerekle duygular arasndaki somut rnlerdir bu sanatlar Popler sanatlarn hem yaanlan an
durumlarnn aynas olma hem de egemen glerin gelecei bir roman yazar gibi kurgulama
isteklerinin aracs olma gibi ilevleri vardr. Sinema, yirminci asrda ekillenen bir sanat olarak
olan yanstma ilevi ile alglarla oynayp zihinlerin ileyilerini egemenlerin lehine evirme
arasnda ilevleri ieren yelpaze gibidir. Ve sinema sanatnn iinde btn sanatlar kullanmak
mmkndr. (Holywood kelimesinin sihirbazlarn kulland sihirli denek anlamna gelmesi de
manidardr)
niversitede iken kurgularn arasnda gerek dnyay(politikay) kavramaya alrken, yllarn
gemesi insan daha fazla gerek dnya megul etmeye balar. Birde her dnemde sahneye kan
popler kltrn aktrleri yani Yldzlar, sper starlarn kendi dneminizdekilerden daha ucuz
ve basit bulmaya balarsnz. Byle olunca da kurgular dnyas ile gerek dnya arasnda ilintileri
karmaya balarsnz.
Ancak bu ilgi kaybn yaadnz zamanda yannzda 10lu yalar (teenage) yaayan biri varsa,
onun ilgileri sizi bu dnyada olup bitenleri gz ucuyla da olsa takip etmenize yol aar. kr ki
benim yanmda da yeenim var. Eer o olmasayd. Ne Alk Oyunlar filminden haberim olurdu,
nede sat rekorlar kitap serisinden
40
Fikir Platformu
ncelikle filmin kurgusunun yeni bir ey sylemediini belirtelim. Bilim kurgu, George Orwelldan
beri, insanlarn hayatlarnn devaml kontrol altnda olduu, egemenlerin elinde tutulan bir bask
ynetiminin bulunduu korkun bir gelecek tasavvuru izerler. V for Vendetta(2005), Matrix(1999),
Su dnyas(1995) bu kurguyu barndran salam yaptlardr. nsanln makinalar ve hrs yznden
yaad byk trajedilerden sonra birileri kontrol ele alr ve kresel felaketlerden geriye kalan
insanlarn bu birileri tarafndan zgrlklerine son verilir. Ancak bu iyi planlanm skynetimler
sayesinde halk kendisini normal bir yaantnn iinde hissetmeye devam ederler. Matrixte bir farkla
btn hereyi kontrol eden ey makinalar. Yapay zeka olarak Matrix, insann ykc zelliine kar
onu uyutarak ve ona rya kurgulayarak dnyadan kalanlar korumaya almaktadr.
zgrlklerin kstlanmasna kar direni gstermek, zellikle de bat toplumlar iin
modernlemenin yolunu amtr. Direni, domalar sorgulamak ve en nemlisi insann snrsz
tketme ihtiyacn karlama mcadelesi Ortaada Avrupa halklarnn sefaleti, bu sefalete zm
retmek yerine eski deerler zerinden vidalar skarak kurtulmaya alan din adamlar ve feodal
beylere kar ekonomik kmazlardan kar yol bulmaya itmitir.
Tarihin eitli katmanlarnda eitli sefalet ve buna isyan yks vardr. Dnyann son egemen
medeniyeti, baaryla sonulanm isyanlarla (devrimle) ilmek ilmek rlmtr. Bu medeniyetin
son sihirli sanat olan sinema bu nedenle alk ve isyan zerinden destanlar sergilemeyi sever.
Ancak her isyan da yceltmez. Meru grlmeyen toplumsal hareketler ya terrdr ya da faizm
Her alk hikayesi de ayn deeri grmeyebilir. nk Avrupann toplumsal hafzasna ait olmayan
alk hikayeleri antropolojinin konusu olarak ya belgesellerin ya da terr besleyen unsur olarak
uluslar aras dengelerin kartlarnda tuttuu bir konudur.
Mntkalar 2. Dnya Sava Avrupas, Capitol Lady Gagalar Dnyas
Alk oyunlar filminde alk eken mntkalarda yaayan insanlar etnik grnmleri eitli olsa da
kyafet olarak 2. Dnya Sava dneminde Avrupallarn giyindii gibi giyinmesi ve grntnn
siyah beyaza yakn bir ekilde ayarlanm olmas, insana filmi yapanlarn ne grmemizi
arzuladklarn sorduruyor. u an hali hazrda alk eken, eitli corafyalardan bir sr insan
giyim olarak ya etnik kyafetleri yada hazr giyimin ucuza sunduu ve giyim olarak rahat olan
penyeyi giyiyorlar. Bugn Tibette Budist rahibin geleneksel rahip giysisinin iine giyilmi penye
tirt veya Afrika da bir kabile mensubunun yrelerine zg dokunmu kuma altna petamal
olarak sarp stne tirt giydiini grebiliriz. Alk eken Arakandaki Rohinya Mslmanlar da
yle
Mntkalardaki giyimler, insann zihnini tamda bilim kurgu romanlarn ilk kt (1940lara) dneme
gtrmekte nsanlar hali hazrdaki bir sefalete veya gelecekteki muhtemel bir sona zlmek
yerine, Avrupallarn gemite sknt ektii dnemlerin hatralarna zlmeye ynelebilir bu
kurguyla Mntkalarn yneticisi olan 13. stn mntka Capitol (etimolojik olarak Kapital ile ayn
kkten treyen kelimeler olmas ilgin) ise, son dere renkli, bir yandan da 19. yy burjuvalarnn
giyimlerini andrmaktadr yada Lady Gaga ucubeliini Romal sekinlerin seyrine hitap eden
gladyatr oyunlarndan farkl bir mantk tamamaktadr, Alk Oyunlar leri teknoloji ile
Tanrcla soyunmu Capitol insanlarnn tek istedii bu dzenin deimemesidir.
Oyun arenas, tamamen buradaki insanlar tarafndan hazrlanmtr. Arlarn genlerinden, yrtc
hayvanlara, orman yangnlarndan, dondurucu souklar (stelik hepside lmcl) bilgisayar
ortamnda oluturulup gerek insanlarn (ocuklarn) birbirlerini ldrme oyununa zevk amacyla
sokulmutur.
..
41
Fikir Platformu
Bu filmi izlememi salayan yeenim, daha nce Harry Potter ve Narnia Gnlkleri filmlerini ve
kitaplarn ilgiyle takip etmiti. Bu yapmlarn fan guruplar ile ilgin bir ey syledi:
Harry Potter fanlar diyormu ki: biz Hogwarts Okuluna gitmek istiyoruz. Narnia Fanlar da : biz
Narnia Ormanna gitmek istiyoruz. Alk Oyunlar fanlar ise: biz byle iyiyiz
ocuklara ve genlere hitap eden filmlerde dikkat ederseniz 2000 ylndan itibaren Fantastik
hikayeler ilgi grmeye balamt. 80lerde (benim ocukluumun olduu zamanlarda) bilimle
ilgilenen sper zekal ocuklar konu alan filmler vard. 90lardan 2000e kadar ise mzik ve spor
alannda haval olanlarn nde olduu ve alkan genlerin aaland filmlerde art olmutu.
2000 den sonra da bahsettiimiz gibi Sihir ve Byl gerekte olmayan alemlerin resmedildii
filmler reva kazand. Sihirli ve byl filmler, kurgu olarak gerek dnyadaki meselelerden ilham
alnarak yapldklar halde, o hayal dnyas gerek fizik alemdeki gibi deil elbette. Gzeller
bozulmayan gzel, nesneler sihirli Ancak Alk Oyunlar onlar kadar fantastik bir bilim-kurgu
olmasna ramen, izleyici kitlesini insanln kadim derdi olan zalim-mazlum, egemen-kle ikilemine
ekecek gibi grnyor.
Bu filmi 2000 sonras genler iin geree doru bir adm sayabilir miyiz?
42
Fikir Platformu
Pinin Yaam (Ekrem Senai)

Bir Bengal kaplanyla okyanusun ortasnda ayn
sandalda olsaydnz ne yapardnz? Filmin kahraman
Piscine gibi inanl biriyseniz bu yolculuk sizi de
Tanrya karabilirdi.
Emin Ik, Mevlana Hzleri iin bugn yaasayd film
yapard der. Pinin yaamn izlerken kendimi
Hz.Mevlanann hikayelerinden birinin iinde
hissettim. Film Yann Martelin 2001 ylnda yazd
dll romandan bir Japon senarist, Ang Lee
tarafndan sinemaya aktarlm. Derin semboller
ieriyor. Filmin kahraman Pi, kk yata hem
budizmden, hem Hristiyanlktan, hem de islamdan etkileniyor ve inanyor. Ailesi ise Pinin daha
aklc, rasyonalist bir yol semesinden yana. yle ki yemek sofrasnda babas Piye hayatta en
hakiki mridin ilim olduuna dair uzun bir nutuk ekiyor. Babasnn uzun konumasn sabrla
dinleyen Pinin karl inancn rasyonaliteye okkal bir tokad mahiyetinde.
Nuhun gemisi gibi hayvanlarla dolu batan gemiden kurtulan Pi, kendisini bir zebra, orangutan,
srtlan ve daha sonra ortaya kveren ve sandalda yalnz kalaca bir Bengal kaplanyla (Richard
Parker) ayn filikada buluyor. Filmdeki semboller ok eitli ekilde yorumlanabilir. Bn, deniz
yolculuunu tasavvuftaki seyr-i sluk, yani hayat, kaplan ise Pinin nefsi olarak kabul edip izledim.
Onu ehliletirmem mmkn deil ama belki terbiye edebilirim diyordu nk Pi. O kadar emek
verip terbiye etmesine karn dnp arkasna bile bakmadan ekip gitmesi de bylece yerli yerine
oturuyor. Gndz misafirlerine kucak ap, gece etobur bitkilerle dolu bir ormana dnen,
mirketlerle dolu kadn eklindeki aday da dnya olarak izledim. O kadar youn bir sembolizm var
ki filmde her grntde, her diyalogda ayr kaplar alyor. Filmin sonunda ise iki ayr hikaye
sunuluyor ve hangisinin doru olduuna dair karar seyirciye braklyor. ok ilgintir, filmi izleyen
inanl insanlara sorduumda ilk hikayeyi doru bulduklarn sylyorlar. Ateistler ise genelde ikinci
hikayeyi doru bulduklarn ve filmin ak bir yamyamlk hikayesi anlattn sylyorlar. Yazarn
hangi hikayenin doru olduuna dair ipucu ise u soruda gizli:
Muz denizde yzer mi?
43
Fikir Platformu
Hakkride Bir Mevsim / Erden Kral (Ali Hasar)

Birinci Srgn
nsan gurbeti iinde yayor. En uzaa gidiyor, yokluun ve
sonsuzluun dibine. Gkyznde kuraklk, yeryznde
beyazlk yer alyor. Srekli bir gidi. Hi bitmiyor, hep bir
bekleyi. Hayatn kendisi bu belki de. Mevsimler yetikinlere
inat ocuklar barna basyor. Burada riyaya yer yok.
Zihinlerimizin limitsiz kald, evrenin ulalmaz ve grkemli
sahnelerinin dekorda yer ald bir piyesi elimize alyor, onun
iin plastik yorumlar getiriyoruz, her birimiz. Tm bunlar
olurken zaman-mekn boyutunda grnmeyeni gryor ve
hakikat dediimiz eyi kendimize pay olarak alyoruz. Srgn
yeri beliriyor sonra ufukta. Herkesin bir srgn vardr. nsan
hayatnda ou kez bunu grmez, gerekliini dnyann
irkinliiyle bastrr. Bu bir tarafn malubiyetiyle
sonulanrken, dier tarafn zaferiyle sonulanr. Yaadmz
dnyann ekspresyonist bir ruhudur bu.
nsan bir dieriyle imkan klan dnya, sslendirilmi
srgnn insana mbah klar, onu zincirler ve de hapseder.
Aray asla bitmez, yollar da, srgnlk hli de. nsan kendi
yurdunda bile gurbettedir. Biz, kandrlm hayatlarn iinde
sadece birer kaleyiz ve kalelerimize toplarla saldryorlar.
Erden Kral, bu savan tam ortasnda. O iindeki sava
srgnde anlatyor, bazen masumca, bazen acmaszca. nsan insanla, eyay manayla
hareketlendiriyor. Noktalanmayansa tek bana, aresiz bir deiim emberi. Hakkari, kalbimizin
orta yerinde tekrar kuruluyor. Mimarlar, gkyznn ocuklar. Elleri kirlenmi, hayatlar
soyutlanm, meridyenin tesindeki ocuklar. Gzlerindeki parlt, ellerindeki kirlenmilii yok
ediyor.
44
Fikir Platformu
Birinci srgn balad. Uzaklarda, snrlarda bir ky, tara. Ynetmen Erden Kral, retmene Genco Erkal- ykledii gl mizala taray bu dnyadan ekip alyor. Bilinmeyene, bir dierine
sarlmadr, onu kucaklamadr her eyi ateleyen ve stan. retmen, bu snrlarn tesindeki yere
geliiyle, yklm umut ve zgrlk yeniden yeermeye balyor ocuk kalbinde, naife. Karlar
dnyann bozulmuluunu bu tarada istemezcesine yayor ve saf temizliini muhafaza ediyor.
Etraf beyaz, souk rzgrlar tarann iindeki birliktelii salamlatryor.
Sis insann cierlerine iler. Ferid Edg, sislerin iinde. O, Kraln mevsimlerini beslerken Erden
Kral, O kitabn ayor. Harflerin hepsi taraya yaylmaya balyor, yavaa. Edgnn O
uyarlamasyla Erden Kral, seyrin genel gidiatn nfuz ettirmeyi baarr. Hakkaride Bir Mevsimi
bize yaatr, gndelik hayat ritimlerini gsterie kamadan, gereki bir sinema diliyle yer ald
film taraya retmen olan bir adamn yaln bir hikyesi deil, ayn zamanda mekanda insann
srekliliinin de anlatsdr. Yaam bu tarann insanlarn kapal bir dnyaya hapsetmi, modern
toplumdan yaltm ama kklere ballklarn da yitirtmemi. Onlar, retmenin harfleriyle
byrlerken, modern toplumun prangalaryla da yoksunlua mahkum ediliyor; insan alak ve
kstah yzn gsteriyor. Maskelere gerek yok. Bu ocuklar, rejimin masum ocuklar. Cennetteki
toplumsal bir cinnet. Cinayet sadece bir bakla gereklemez. Maktuller giderek kayboluyor.
kinci Gurbet
Erden Kral, retmenin usuz bucaksz tara misali- hlini ikiye bler. inde iki gurbet vardr bu
adamn. Birinci gurbet, olduka sentetik, onun izdmleri evlerde sakl. Baklar imknszlkta
r. Cmleler ufukta birleip geri dnmemek zere anlamlar. Yaltlm dnya, kent ve tara
arasndaki ince ip zerinde gidip geliyor. retmene gre bu dnya bir aldatlmlk yeri. Okul ve
tara, insan bu yapbozun mistik birer paralar. ocuklar gurbeti bilmiyor. Bildikleri kar, portakal
Ynetmen, gurbeti retmenin etrafnda ekillendirirken ocuklarn kirlenmemi ftratnn
yumuaklyla manay kuvvetlendirir. lkine gre daha sarsc olan ikinci gurbet, retmenin
kalbindedir. Mesafelerin ksalmas iin bir daktilo yetebilir ya da bir mektup. nk insan sevdiini
her ekilde hafzasnda tutmak ister. Koullar ne olursa olsun retmenin kalbini muhafaza
edebilmesi olduka grkemlidir. Antrparantez, Genco Erkal, Hakkride Bir Mevsimde
oyunculuunun zirvesine kmakla kalmam, Dostoyevski romanlarndan frlam gibi duran
karakter modeliyle dnem filmlerinde bir st mertebe eiine admn baarl bir ekilde
atabilmitir. Filmdeki sade anlat, ardndaki acy gizler. Ynetmen Kral, bu tara yerinin hissiyatn
konumlandrrken yapay davranmaz, her eyi olduu gibi yanstr. Bamteline gerilmi halatlar,
filmin gurbet havasnda kopmuyor, aksine, btn modern zamanlara kar zn koruyor. Topraa
dair her zaman syleyecei vardr insann.
Geleneki balarn sk skya tutulduu bu tara, dnemin insana bakn da ortaya serer. Ataerkil
aile yaps, 80 dnemi toplumu, imkanlar ve artlar dahilinde sre gelen hayat mevsimleri
etinletirir. znde yaltlm ve de bir ekilde- gelecei ellerinden alnm bir neslin batc kltr
potasnda yok edildii, snrlarn kaln izgilerle izildii, yalnzla itilmi insan portrelerinin Erden
Kraln pastoral anlatsnda pekl grlebilmektedir. Bu bir uyumdur ve yabanc uyumu bozar.
retmen bir yabancdr, bir gariptir bu tarada. nsanlar inandklar eyin mkemmelliini asla bir
dieriyle deitirme iinde pek bulunmazlar. Hayat boyunca srekli ona dayanm, ondan g alm
ve zorluklar bununla bertaraf edebilmitir zira. Yaam uzak diyarlarn insanlarn bir kovana itse de,
mcadele alan genileyecektir. Azgelimilik, tarann sancsn iinde barndrrken, karlara
dalm zgrlk ovalara braklr, gizlice ve gzelce.
ze ballk, kklerden kopmama insann mayasn oluturur. Erden Kral, karakterlerini sunarken
klasik a devirmesine tabi tutmaz. ocuklarn taradaki hllerinin bir zaman sonra mistifikasyona
dnm, retmenin yokluktaki varl aray, kavanoza skm karncalar misali halk yal
45
Fikir Platformu

aalarn dallarndaki samimiyeti ve teslimiyeti gn yzne karr. Bu kimi zaman bir ada, kimi
zaman bir aln yazsna, kimi zamansa bir tesadfe dnr. Yaam bu tarann gurbetini en
kuvvetli bir biimde savurur, daha da uzaa. nsan hep kamak ve kurtulmak ister. Snrlandrlm
artlar ve ar ile bir devinimle vuku bulur. bu mekanizmada insann tayamayaca sistemin bir
arka balanmas geri dnlmez bir nlemi beraberinde getirir. lm. Baklar artk anlamszlar,
gurbet bir kez daha uzaklar; ar oklar, travmalar vaktini bekler. nsan doduu gnden beri
lr.
nc Dnya
Varlk ve yokluk. Erden Kral, Hakkride Bir Mevsimde eyay ve manay derinletirmeye gider. Bu
tarann insanlarnn evindeki eyalarn says kente gre eksiktir. Eya az, mana gl. Hayatn
kendilerine ok fonksiyonlu bir frsat sunmam, tersine simetri, yoklukta birbirlerine yaknlatrm,
balarn kopartmam, duygularn kreltmemi. Dnemin hayat standartlar ve kentlemenin bir
ivme kazand dnldnde bu tara, sistemin en cra kesinde yerini alm, metruk
olduka- , ve de ssz bir tren istasyonu izleniminde. Geleni, gideni az. Endstrileme, toplumsal
sanclar ve topyekn ykm, tarann insanlarn toprak ve kkleriyle ilgili dncelerinde katla
iter. Dardaki yaam bu merkezdeki insanlar iin epey sekler. Onlar kendi rejimini sinsice
dayatrken, bu insanlar daha da grileiyor, topraa karyor. nsan bana gelebilecek en kt
olaylarda bile szde- iyi olan seer. Bu tara dnyas, insann arnmas iin ideal. Tara, ky,
kasaba ya da herhangi bir kr yerleimi hangi zaman ve mekn aralnda olursa olsun- insann
kendini araynda bir mihenk tadr, milattr. Ondan ne denli yz evirirse insan yle bir zamanda
karanl kendisine semi bulunur. Snrlarn tesinde hatta tahayylmzde- olanaksz gibi duran
ey bir imkn paralelini aar. Ynetmenin bu balamda taraya ve insana bakndaki gereklik
yaanlan hayatlarn birer kesiti, paras. Gerekstc, topik yahut tasarml kurgunun Hakkriye
yakmayacan bildii iin Kral, daha da kuytulara, belleklerimizdeki dnya algsn
zenginletirmeyi yeler. Bunun iin kar vardr, zemheri. Souk yerlerde dnce hareketlidir.
Hayatmzda eya arttka bir o kadar da bireyselliin dibine gittik. Modern alarn alar her
birimizi yavaa sararken kurtulmak iin farkl bir eyaya, maddeye yneldik. Zaman dize getirdi
her eyi. stedikleri tam olarak buydu. Ztlklarn dualitesinde zmz ellerimizden aln,
kalplerimizin i kanamasn kibirle izliyorlar. Her ey oalyor. oald gibi de yok oluyor.
oalarak azalmak, azalarak oalmak.
Dou toplumlarnn ou eseri kusursuzdur. ocuklar bu toplumun birer cevheridir. Bu dnyann
ocuklar karlarda yalnayak yryp de lmeyenlerdir. Tipik ran Sinemasnn ocuk modeli yce
ftratla perdeye aktarlan yapmlar gzide bir konumu sahiplenirken- Hakkride Bir Mevsim de ayn
taya ykselebilmitir. Bu ocuklar yoklukta, snrda, kentten uzakta bilinmeyenin ardnda bir
dnyay kucaklarlar. Bu dnyann uydusu sevgi ve birlikteliktir. Birlikte olma duygusu kitabelere
yazlmaz. retmen bilir, unutur, gzleri yaarr; ocuklarsa kendilerinin rehberi olan bu adam
kalplerinde lmsz klar. Deil midir ki insan sevgide artsz olunca amayan iekler bile yeniden
yeermeye balar. Aalar yol verir onlara. Tm bu olanlar topyada deil; Hakkride, sfahanda,
Semerkandda, Marakete -her yerde- ocuk kalbinin pr zenginliiyle harmanlanr. lave olarak,
iimizdeki dou-bat oklar deikendir. Zaman ierisinde eitlilii, bereketlilii, potansiyeli artar ya
da azalr. Erden Kraln muhteem diyebileceimiz eyi, maneviyatmzn paralelinde byyen
nc bir dnyay fethetmesiyle balar. Bu nclleri olmayan, eyaya, tabiata, insana bir doymu
canllk ilevi atfedilmi bir sinema diliyle gerekleir. Mekan, zaman, ekildii dnemin koullar
altnda -topran da hakkn vererek- ynetmen farkl hayatlar zde bir hayat ats altnda
birletirerek sunar; mekan din, zaman daha da soyut bir pozisyona srkler. Mekanda eylem
seslerle canllk bulur, tabiat gsterie hazrm gibi durur. Anlatlanlarsa taradan manetini koyar.
Bu noktada ynetmen varlk-yokluk dualitesindeki ban kahramann gzlerindeki ferde
anlamlandrrken, dnem almalarnda bu almasn yar-dokmanter havasndan da
kurtarabilmitir. Hakkri artk yakn. nce sarlamamz vard, sonraysa krlememiz.
46
Fikir Platformu

Drdnc Mevsim
Canl tabiat kabuuna ekiliyor. Erden Kral, pastoral leni iin duygu yklenimleri yapar.
Mevsimlerin ekiciliini kullanr. Zemistan, en iyisidir. nk onda stn rtme, temizlik ve
merhamet yatar. Bu bir dirili mevsimidir, ie, en derine. nsann en temiz ynnn uyumu bir
rtyledir. Dtaki kin ktlk- karlar kirletmeye yetmez. Hznle doludur biraz da, gurbetin,
srgnn ve yeryznn tns sakldr tanelerde. Tarann insanlar ynetmenin hissiyatnda ve
zemistann buharnda belirginleirken kalbe yaslanan sz bir adam o zemheride daha da titretir.
Eya, canl ne varsa- onun iin, retmene zdrapl bir ar; gzlerde, harflerde, kara tahtalarda.
Kadnlarsa aynalarda eksik. Gurbetin ve imkanszln iindeki kvran umursamyorlar.
Suskunluklar, konumalarndan daha ar ve gl. retmen hep srgnlk hlindeydi, ocuklar
kartopu sevincini tarlarken onun baklar a dnyor, sa la. En koyusu bu olsa gerek.
Mevsim retmene kamlarn vururken o bavul iinde bir kederi saklayacak. Tarif edilemez.
Srgnlk, atein etrafnda raks eden pervaneler gibi. Kanatlanmalar zgrlk snr yok edildi,
yok ettiler. Ynetmenin gidiyor olmay, yol hlini, taray, -en nemlisi belki de- isimsiz vedalar,
yazgy, kadn, dnem toplumunu zemistann kuatclnda ve onun tutkulu sislerinde atmosfere
vermesi, filmin ardlna k tutuculuunu yasakl bir gemii olsa bile- gnmze dek korumutur.
Erden Kral, toplumsal kangreni gsterirken izleyicisini artlarn arkasna gtrr. Dnce
penceresine girdiimizde de, gemii karanlk, zorba bir sistemin szde gelimi ve modernizlerini fark ederiz. Tecrbeyle sabittir ki yasaklama bir al dourur. Kendi gibi olmayan, kendi
gibi dnmeyen, kendi gibi hissetmeyenlerin duruu, gerekliin ta kendisinden kayg duyabilecek
kadar sdr ve tarih byle sistemi asla affetmez.
nsan son iledir. Son, kendi kararlarmz dnda gelitii zaman daha ykcdr. Byle bir son
insann iini dmdz eder. Kral, sona giderken daha da sessizleir, karlar, beyaz, da, etei, her
ne varsa, onlarda bir tebessm braktrr, buruktur. Ama gitmelidir o adam, srgnlk hlinin
devam iin, yeni diyarlarda, yeni bilinmeyenlerde, yeni kentlerde ve taralarda yeni yzler
grebilmek ve en derinden onu hissedebilmek adna. yle bir vakitte gelmek, yine yle bir vakitte
ekip gitmek. Gitmek zor. Admlar masum ama hayatn gurbeti hi bitmez, biliyor, ocuklar da.
Sessizce kesine ekiliyor ynetmen, mevsimler birbirini kovalayacak, kar, portakal, deniz, da,
rengarenk kumalar, aynalar, bir kadn, bir adam, gaz lambas, hepsi geride kalacak, kalmal. Baa,
en baa, geldiimiz yere. Bylesine bir terk edi. lm ldrlyor o an, 80lerin souk rzgrlar,
girdapl yaantlar, gzlerimizin nnde havaya karp yitip giderken bizler bugn biraz daha
effaflayor, gmlyoruz kendimize. Bavullar ahitlik ediyor umarszca gidilere; snrlar snrlarda
bamszln ilan ediyor dalara, gelinciklere, sabun kokulu ocuklara. Drdnc mevsim oktan
balamt.
47
Fikir Platformu
Korkun van Hain Boyarlara Kar (Atf Eren)

Hedefinde olan insan, -zayf olsun, gl olsun- ill
artr, sarsar ve dondurur hin. Zayf olan ykar, yakar,
inletir ve kahreder. ok zayf olan ldrtr ve hatt
ldrr. Nisbeten gl olan fkelendirir, kinlendirir ve
intikama, yani sert bir kar ataa sevkeder. ok gl
olan ise artmak dnda hibir hiss tesir altnda
brak(a)maz.
Ne var ki hin, bir gn gelir, deifre olur ve maksadna
ulaamaz. Hedefinde meydana getirdii zikrettiimizhasarlar veya kar-ezici-yok edici-tepkiler bundan sonra
balar.
Hynete urayan zayf ise, hinin deifre olmad
gnleri arzular hle gelebilir. Zira bu tecrbe, tkat getirilecek gibi deildir. Bu zayf kimse,
kendisine kar edilen hynet ortaya ktktan sonra, yalnzca bakalarndan deil, kendi
glgesinden dahi saknr ve korkar olur. Herkes ve hatt her ey ona sahte ve yapmack gelmeye
balar. Aikr olana ve tezahr edene veya grdne kar inanc ya kaybolmutur ya da
kaybolmaya yz tutmutur. Yaamak dayanlacak gibi deildir. Dnya iren bir lamdr.
Hynete urayan kimse, (nisbeten) gl ise kendisine bu oku yaatan eyi ortadan kaldrmak
iin mmkn olan her yola bavurur.
ok gl olan ise hini ister affeder, ister cezalandrr; mesele onun iin kiisel ve zel ise
affeder, toplumu ve yasay tehdit ediyorsa cezalandrr.
Ancak hin, hynet ettii kimsede bu trden sonular elde etmek iin hynet etmemitir. Hynet
ettiinin farknda bile deildir o. Gsz ve zayf olduu iin maksadna ulamasnn baka bir yolu
yoktur onun. Hrs ve ihtiraslar gcn at iin byle bir yola tevessl etmitir, o kadar.
Hinin amurunda menfaatperestlik vardr, diergamlk yoktur. Yalan vardr, doruluk yoktur.
Gven duygusunu suistimal vardr, vicdan yoktur. Gizlilik ve sinsilik vardr, aklk yoktur. Tahrik
vardr, teskin yoktur. Hile ve desisecilik vardr, saflk ve hesapszlk yoktur. Kaypaklk ve korkaklk
vardr, civanmertlik yoktur. Bencillik vardr, fedkarlk yoktur. Nankrlk vardr, minnet ve vef
yoktur. Zulm ve ktlk vardr, adalet ve iyilik yoktur. Fitne ve kargaa emeli vardr, nizam ve
intizam arzusu yoktur.
Sergey Eisensteinin ynetmenliini yapt Korkun van filminde hyneti birok boyutuyla
grmek mmkn. Hain ve hyanetin (hainlik) ne olduu, hangi durumlarda ve ne tip insanlarda
ortaya kt hakknda epey bir ipucu bulunabilir filmde. Dahas unu da syleyebilirim:
Kanaatimce, film bizim lke olarak yaknlarda tecrbe ettiimiz bir hyanete olduka benzemesi
dolaysyla da zel bir ilgiyi hak ediyor.
48
Fikir Platformu
Filmde 16. yzylda Rus prensliklerini Moskovaya balamak ve Rusyaya kar tehdit olarak
alglanan lkelere kar galibiyet salamak suretiyle Byk Rusyay ina eden Korkun van
lakapl IV. van anlatlyor esas olarak. Ve bu srete ar vann karsna kan, onu yolundan
dndrmeye ve hatt onu ortadan kaldrmaya alan Boyarlar ara ve Rusyaya kar
hyanetleriyle birlikte ele alyor.
Film bir arkyla balar:
Kara bir bulut oluuyor
Kanl bir afak yaklayor
Boyarlar hain bir plan tasarlyorlard
arn otoritesine kar.
Sarayda Boyarlara liderlik eden adam veya kadnn hibir resmi sfat yok gibidir. Hep arkalarda,
izbe ve gizli yerlerde emirler yadrr adamlarna. Siyah kyafet, onun karanlk kiiliini ima eder
gibidir. O, ar ile yalnzca bir kere kar karya gelir ama tek kelm etmezler birbirlerine. Sanki
hyaneti temsil etmektedir. Bu temsilin, kadn suretinde mi erkek suretinde mi olduunun
kestirilemeyii bile hyanet hakknda bize bir ey syler.
Ona gre van haddi amaktadr.
vann sakolunu (Kurbsky) taht iaret ederek batan karmaya alr o. nk Kurbsky,
Boyarlarn kolayca ynetebileceklerini umduklar birisidir. arn tahtna en yakn olan ve bu yzden
taht ele geirmenin en kolay yolu odur. ok yaa Boyarlarn ar!
ar van ise otoritesini Boyarlarla paylamaya kesinlikle raz deildir. Hem nasl raz olsun ki!
Onun hayalini kurduu Rusya, Boyarlarn Rusyasndan kesinlikle ok daha baka bir Rusyadr.
Boyarlar son derece kibirlidir. O kadar ki kendilerini Rusyann ve Moskova prensliinin esas
sahipleri olarak grrler. Toplumun brokratik ve elit tabakas onlardr. Devlette bir deiimi hi
arzulamaz ve bu yzden byle bir irade kt takdirde var gleriyle ona kar direnirler. Zira
kurduklar dzenin bozulacandan endie eder, saltanatlarnn yklacandan korkarlar. Onlarn
deiime olan direnleri hyanet eklinde tezahr eder.
Korkun van, sarayda Boyarlar zerine gideceini ve bylece onlarn muzr tesirlerini kracan
ilan ettiinde Boyarlarn lideri yanndaki Boyarn duyaca bir ekilde yle der:
Ne? Boyarlara saldrmaya m cesaret ediyor?
Boyarlar vann gcn de kinini de hafife alrlar. Kendi g ve iktidarlarna inanlar ise tamdr.
vann gcn bastrmakla ie balamalyz. Askeri mcadelesine kar kmalyz. Baltk
eyaletlerinde, sava iin toplanan paray reddetmeliyiz.
Ama hepsinden nemlisi, Anastasiay (vann kars) vandan ayrmalyz.
Bir ara, halk arasnda ara arienin ailesi tarafndan by yapld yaylr. Bu yalan yayanlar
elbette Boyarlardr. (Paralel rgt elemanlarnn randa Babakan Erdoana by yapld ile ilgili
yalan ve herzelerini hatrlayn.)
Hyanetleri ar tarafndan kesin bir ekilde anlalan Boyarlar, zulme uradklarna kail olurlar.
49
Fikir Platformu

Kimisi kaar.
ardan bapiskopos araclyla af diler kimisi de.

van sarayndaki Boyarlara yle haykrr:
Bizim tutkularmza sadece Almanlar engel deil, ayn zamanda siz Boyarlar da engelsiniz. Siz
Baltklarda mcadeleme kar Almanlardan ve Livonyallardan daha ktsnz. Siz Rusyann en
kt dmansnz.
Boyarlar, en zor zamannda iken bile ara hyanet etmekle meguldrler. ok stratejik bir sava
srasnda ara hyanet ederler.
Ancak Boyarlarn bu hyaneti ar daha da biler onlara kar. Btn mallarna el koyacak ve onlar
her eylerini kaybedeceklerdir.
Bu kararllk Boyarlarn karanlk liderinde yle karlk bulur: ok ileri gidiyorsun ar van!
Bununla arn karsna merte dikilmeyi tasarlamaz, planlad ey, arn ok sevdii ve bal
olduu karsn zehirlemektir ki muradna da erer. Bylelikle ar tek bana kalmtr.
Boyarlar hkimiyet elde ettikleri yerlerde halk ara kar kkrtr.
D glere kar olduu kadar, Boyarlara kar da g temerkznde bulunmaya balar ar.
yle bir ey planlar: Moskovay bir sreliine terk ederek bir kye yerleecektir. Ve Moskovaya
halkn gl istei ve iradesiyle geri dnecektir. van halk arkasna alarak Boyarlara kar byk
bir darbe indireceini dnr.
nsanlarn arsyla snrsz g elde edeceim.
nsanlarn ars Tanrnn dileini ifade edecek. Tanrnn elinden intikam klcn kabul edeceim.
van nc Romay kurmak ister, nceki ikisi gibi asla yklmayacak Romay.
Boyarlar ise, tam tersini isterler; kk, gsz, vasfsz ve kukla ve parampara olmu Rusyay
yaatmak
50
Fikir Platformu

Öteki Sinemanın Çocukları

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Öteki Sinemanın Çocukları

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

teki Sinemann ocuklar

teki Sinemann ocuklar

Bu kitap Derin Dnce Fikir

teki Sinemann ocuklar

teki Sinemann ocuklar

teki Sinemann ocuklar

teki Sinemann ocuklar

akn Kpekler / Stray Dogs, Marziyeh Meshkini (Suzan Nur Basarslan)

teki Sinemann ocuklar

teki Sinemann ocuklar

12 fkeli Adam (Bilal Habes Evran)

teki Sinemann ocuklar

teki Sinemann ocuklar

teki Sinemann ocuklar

Remember Me: Bir 11 Eyll Unutmayalm Filmi (Mehmet Salih Demir)

teki Sinemann ocuklar

teki Sinemann ocuklar

Bir Ayrlk/ Jodaeiye Nader Az Simen (Cemile Bayraktar )

Asghar Farhadinin Altn Ay dll, 2011 yapm filmi Bir

teki Sinemann ocuklar

teki Sinemann ocuklar

Mr. Smith ya da Don Quijote goes to Washington (Bilal Habes Evran)

teki Sinemann ocuklar

akn rdek Washingtonda

teki Sinemann ocuklar

Ve kreendo Sapansz Davut, Golyata kar

teki Sinemann ocuklar

Bir Amerikan Ryas Ynetmeni: Frank Capra

teki Sinemann ocuklar

Mr. Smith goes to Washington, Mr. Smith

teki Sinemann ocuklar

9 Shane Acker, Hastaln Tehis Edememek (Mehmet Salih Demir)

teki Sinemann ocuklar

teki Sinemann ocuklar

Yaban ilekleri Smultronstllet (Suzan Nur Basarslan)

teki Sinemann ocuklar

alr. Yal bir adamdr ve adil olan daha hassas

teki Sinemann ocuklar

teki Sinemann ocuklar

teki Sinemann ocuklar

Siyah-Black / Sanjay Leela Bhansali (Cemile Bayraktar)

Sevgili kardeim Melike Bayraktara

teki Sinemann ocuklar

grebilmesine ramen Michellenin yerinin akl hastanesi olmadn gremediini gryoruz.

teki Sinemann ocuklar

teki Sinemann ocuklar

Torino At / Bla Tarr (Ali Hasar)

teki Sinemann ocuklar

teki Sinemann ocuklar

teki Sinemann ocuklar

teki Sinemann ocuklar

Tarkovsky ve Andrey Rublyov (Alper Grkan)

Ancak, doru anlayla z kavrayabilirsin

teki Sinemann ocuklar

teki Sinemann ocuklar

teki Sinemann ocuklar

teki Sinemann ocuklar

teki Sinemann ocuklar

Silenced (Do-ga-ni/2011), Dong Hyeuk Hwang (Suzan Nur Basarslan)

Cause this life is as

teki Sinemann ocuklar

teki Sinemann ocuklar

Alk Oyunlar / Bir Film Kritii (Aliye zkul)

teki Sinemann ocuklar