Yaar Kemal _ Baldaki Tuz

Merhabalar
Buraya Yklediim e-kitaplar Aada Ad Geen Kanuna stinaden
Grme zrller in Hazrlanmtr
Ekran Okuyucu, Braille 'n Speak Sayesinde Bu Kitaplar Dinliyoruz
Amacm Yayn Evlerine Zarar Vermek Deildir
Bu e-kitaplar Normal Kitaplarn Yerini Tutmayacandan
Kitaplar Beyenipte Engelli Olmayan Arkadalar Sadece Kitap Hakknda Fikir
Sahibi Olduunda
Aada Ad Geen Yayn Evi, Sahaflar, Ktphane, ve Kitaplardan Temin
Edebilirler
Bu Kitaplarda Hi Bir Maddi karm Yoktur Byle Bir eyide Dnmem
Bu e-kitaplar Kanunen Hi Bir ekilde Ticari Amal Kullanlamaz
Bilgi Paylatka oalr
Yaar Mutlu
Not: 5846 Sayl Kanunun "altnc Blm-eitli Hkmler " blmnde yeralan "EK
MADDE 11. - Ders kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim
ve edebiyat eserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas yoksa hibir
ticar ama gdlmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veya nc
bir kii tek nsha olarak ya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu,
vakf veya dernek gibi kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill
alfabesi ve benzeri 87matlarda oaltlmas veya dn verilmesi bu Kanunda
ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibir ekilde
satlamaz, ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz ve
kullandrlamaz. Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin
bulundurulmas
ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur." maddesine istinaden web sitesinde
deneme yaynna geilmitir.
T.C.Kltr ve Turizm Bakanl Bilgi lem ve Otomasyon Dairesi Bakanl
Ankara
Bu kitaplar hazrlanrken verilen emeye harcanan zamana sayd duyarak
Ltfen Yukardaki ve Aadaki Aklamalar Silmeyin
Tarayan Yaar Mutlu Yaar Kemal _ Baldaki Tuz
Yaar Kemal BALDAK TUZ
Yaar Kemal 1923'te Osmaniye'nin Hemite (bugn Gkedam) kynde dodu. Komu
Burhanl kynde balad ilkrenimini Kadirli'de tamamlad. Adana'da
ortaokula devam ederken bir yandan da rr fabrikalarnda alt. Ortaokulu
son snf rencisiyken terk ettikten sonra rgat ktiplii, rgatbalk,
retmen vekillii, ktphane memurluu, traktr srcl, eltik tarlalarnda
kontrolrlk yapt. 194O'l yllarn balarnda Pertev Naili Boratav, Abidin
Dino ve Arif Dino gibi sol eilimli sanat ve yazarlarla iliki kurdu, 17
yandayken siyasi nedenlerle ilk tutukluluk deneyimini yaad. 1943'te bir
folklor derlemesi olan ilk kitab Atlaf yaymlad. Askerliini yaptktan
sonra 1946'da gittii stanbul'da Franszlara ait Havagaz irketi'nde gaz
kontrol memuru olarak alt. 1948'de Kadirli'ye dnd, bir sre yine eltik
tarlalarnda kontrolrlk, daha sonra arzuhalcilik yapt. 1950'de komnizm
propagandas yapt iddiasyla tutukland, Kozan cezaevinde yatt. 1951'de
salverildikten sonra stanbul'a gitti, 1951 - 63 arasnda Cumhuriyet
gazetesinde fkra ve rportaj yazar olarak alt. Bti arada 1952'de ilk yk
kitab Sar Scak', 1955'te kendisine byk bir n kazandran ilk roman nce
Memed'i yaymlad. 1962'de girdii Trkiye i Par-tisi'nde genel ynetim
kurulu yelii, merkez yrtme kurulu yelii grevlerinde bulundu. Yazlar ve
siyasi etkinlikleri dolaysyla birok kez kovuturmaya urad, 1967'de haftalk
siyasi dergi Ant'm kurucular arasnda yer ald. 1973'te Trkiye Yazarlar
Sendikas'mn kuruluuna katld ve 1974 - 75 arasnda ilk genel bakanln
stlendi. 1988'de kurulan PEN Yazarlar Derne-i'nin ilk bakam oldu. 1995'te Der
Spiegel'de yaymlanan bir yazs nedeniyle stanbul Devlet Gvenlik
Mahkemesi'nde yargland, akland. Ayn yl Index on Censorship'te yaymlanan
"Trkiye'nin stndeki Karabulut" balkl yazs dolaysyla 1 yl 8 ay hapis
cezasna mahkm edildi, cezas ertelendi. artc imgelemi, insan ruhunun

derinliklerine nfuz eden kavray, anlatmnn iirselliiyle yalnzca Trk

romannn deil dnya edebiyatnn da nde gelen isimlerinden biri olan Yaar
Kemal 1973'ten bu yana Nobel Edebiyat dl adaydr. Yaptlar krka yakn dile
evrilen Yaar Kemal, Trkiye'de ald ok sayda dln yan sra yurtdnda
aralannda Uluslararas Cino del Duca dl (1982), Legion d'Honneur nian
Commandeur payesi (1984), Fransz Kltr Bakanl Commandeur des Arts et des
Lettres Nian (1993), Premi Internacional Catalunya (1996), Alman Kitaplar
Birlii Frankfurt Kitap Fuar Bar Odl'nn (1997) de bulunduu 19 dle deer
grld.
YAAR KEMAL
BALDAK TUZ
YAZILAR - KONUMALAR
STANBUL ORHAN KEMAL L HALK KTPHANES DN VERME HOLM
Kayl N
:i
2/90
Tasnif No :
S
ODO
STANBUL
I
Yap Kredi Yaynlar -1996 Edebiyat - 588
Baldaki Tuz / Yaar Kemal
Kitap Editrleri: Kaan zkan - Tamer Erdoan Dzelti: ncilay Ylmazyurt
Kapak Tasarm: Yeim Balaban
Bask: efik Matbaas Marm..^ 3anayi Sitesi M Blok No: 291 kitelli / stanbul
1. Bask: 1974, Cem Yaynevi
1974-2003, Cem Yaynevi, Tekin Yaynevi, Can Yaynlar, Adam Yaynlan
YKY'de 1. Bask: stanbul, Ocak 2004
ISBN 975-08-0751-0
Yap Kredi Kltr Sanat Yaynclk Ticaret ve Sanayi A.., 2003
Yap Kredi Kltr Sanat Yaynclk Ticaret ve Sanayi A..
Yap Kredi Kltr Merkezi
stiklal Caddesi No. 285 Beyolu 34433 stanbul
Telefon: (0 212) 252 47 00 (pbx) Faks: (0 212) 293 07 23
Bilgi Hatt: (0 212) 473 0 444 http: / / www.yapikrediyayinlari.com e-posta:
ykkultur@ykykultur.com.tr
nternet sat adresi: http://www.estore.com.tr/bulvar/yky www.teleweb.com.tr
NDEKLER
"Baldaki Tuz" zerine 11 Deveye Demiler ki... 15
Anka Kuu 18
Sanatnn Deeri 21
Trkler 24
Kltr 17
Halk ve Sanat 29
Umutsuzluk 33
lkAklaGelen36
Her in Ba 38
Kt Sanatlar 40
Zorluk stne 44
Eletirme stne 47
Tembellik stne 51
Curnallama 54
izgi 57 Gene Gereksiz Yasaklar stne 60
Ynlerimiz 63
Film Sansr stne 66
Hakszlk 69
Politika 72
Yasaklar 75
Kuku alar 79
Gme Giden 83
Yiit Yazarlar a 88

amurcular, amur Atar Boyuna 91

S
Ne stiyorlar? 96
Kaymakam Gitti 100
Ufak Deme 104
plaklar, Aalar ve Kadirli Kaymakam stne Bir Mektup 108
Aalar 114
Kasaba Politikaclar 123
Karakolda Ayna Var Ankarada Ayna Var 130 Demokrasicilik Deil, Demokrasi...
133
Yergi 137
Demokrasi Korkusu 142
Kltr Smrcl 146
Halka nanmak 153
Folklor zerine 156
Milliyetilik ve Sosyalizm 159
Amerikan Yazarlarna Ak Mektup
Amerikay Kurtarnz 164
Kpeksiz Ky 169 retmenler, Kardelerim... 172
Ezeli Polis Oyunlar 176 Smrgecilik, Milliyetilik ve Din 179 Doludizgin
184 24 Saat 186
Halka Ramen Halk in mi? 189
Curnalclk stne 192
Milliyetilik 195
Yourt 198
Korku 201
Zorbalarn Gc 204
Vietnam Arenas 208
Zencilerin Kavgas 211
Sandkl Demokrasi 214
Asln Yitirenler 217 Yamurdan Kaanlar 221 Kanl ktidarn Ortaklar 224
Brakn rsnler 228
Gemilerin Glgesi 232
Terr Kanunlar karmak Kolay 235
Halka Gvenmek 238
Halk ve Genlik 241
Camiler Kla Oldu 244
Halk, Sanat, Politika 247
Kapitalizmin Zirve Toplants 252
Bulunmaz Frsat 255
Bamszlk 259 Sanatla Yaam Politikayla Yaam 263
Emekinin Eli 266 Sanat ve demek 269
zrlerimle... 273 Trkiye Kendini Savunur 276
Dnyay nemsemek 279 Aaaaah Amerika, Vaaaaaaaah Amerika 284
Korku 289 Kym Kym stne 294
Meydan Okuma 299 . kence ve nsann nsan Aalamas 305
Hapisanelerimiz 310 Sanat, Doa, Yaam 315
KMLKLER
Bir Byk Adam, Tongu Baba 321
Lumumba 324
Bir Folklorcu 327
sizlik Acs ve Kamber 329
ok Glen ok Alar 333 O nsanlar ki, Mutludurlar 339
olak Mustafa 342
Anadolu ocuu 346
insanln Kahraman Glezosun Elinde Ak Karanfil 355
Gagarine At 359
alarn En Byk airi Nzm Hikmet 362 Nzm Hikmet ve Halk 365
Kerem Usta 368
Bekar Ali 372

Ruhi Su ve Seferberlik Trkleri - Kuvay Milliye Destan Cevat Fehmi Bakut

in 383 Cmertlik stne 389
Baldaki Tuz 393
Balk, Edebiyatmza Salkl, Gzel, Yaratc Doay Getirdi 397 Yedi
Yrekle Giden 399 Ka eit Yeil Var? 403
KONUMA
Edebiyat ve Politika 409
Kaynaka 423
'Baldaki Tuz" zerine
"17-18 yalarmda bende sol dnce belirmeye balamt. Sanatm onunla tay
gitti, yani paralel. Ben iki eye inanrm, iki eyin sonsuz gcne, sonsuz
yaratclna, sonsuz deiimine: Halk ve doa. Sanatm halkmla birlikte,
onun byk yaratcl ile birlik olarak, onun iin yaparm. Politikam da
sanatmdan ayrlmaz... Halkn mutluluunun nne kim geiyorsa ben sanatmla ve
btn hayatmla onun karsndaym."
Yaar Kemal
Yaar Kemal, sanat, politikay, halkn, sosyalizmi, kalemini ve kendi
benliini bir potada eritmi adamdr. Yaar Kemal denince akla bunlarn hepsi
birlikte gelir. Ve onun btn bu konulardaki dncelerini ieren rnleri,
i59'dan bu yana, on be yl boyunca yaymlanm 'yazlardr. Bunlar toplu
olarak gzden geirilince grlr ki, en gncel, bugn okunup yarn unutulacak
lde gncel konulara deinenlerinde bile en genel, en temel dorular,
gerekler yer almada. Srekli bir iyiye, gzele, doruya yneli, misyon
ykleni, eskimeyen, eksilmeyen nclk sezilmede.
Bir konu zerinde zellikle duruyorsa Yaar Kemal, sk sk ayn konuya
deinmekten kanmyorsa, bilmeliyiz ki, btn dikkatleri bu konuya ekmek
istemektedir; gerekten 'hayati' nemi olan bir konuyla kar karyayz. nce
"amma da durdu bu konu zerinde, kr deneini beller gibi bunu bellemi" diye
dnsek, kmseyip gesek bile, bir sre sonra olaylarn ak ister istemez o
konuya yneltecektir
11
herkesi. Elinizdeki kitap bunun tan. Yaar Kemal'in jurnalcilik zerine bir
yn yazs var. lki ta 1960'ta yazlm. Ancak, on yl sonra, 1973'te
bile, bugn yazlmasna eskimez kalmln kavryoruz.
Konularn seerken "tekrara" olan Yaar Kemal, kalemini kullanrken de kimi
tekrarlara bavurur. Ama bunu bilinle, ratta bir yaz ustal olarak yapar:
Anlatacaklarn pekitirmek, berkitmek, zihinlere perinlemek istemektedir. Ya
da yle bir etki, yle bir izlenim, imge yaratr ki, unutmak isteseniz bile
unutamazsnz o konuyu, silemezsiniz o imgeyi. Bu, konuyla zdelemesidir onun,
konunun yaaynda yer tutmasdr. Ama hibir tepeden baka, kolay, kuru
tle rastlamazsnz. Ne en kartlarnn, can dmanlarnn bile kabul
etmek zorunda kaldklar byk romanc olma niteliinin, sanat kiiliinin,
nnn ardna snarak yazmaktadr, ne byk yazar ukalalna brnerek, ne de
poplizm yaparak. nand, gvendii halktan biri olarak, bir halk adam olarak
yazar. Ve bilinlemek, bilin birikimini gerekletirmek "misyon'unu unutmaz
hibir zaman.
Bu kitabn hazrlanna, hazrlayann yaz "seme" sorumluluuna gelince...
Asl glk, Yaar Kemal'in yaymlanm 400 kadar yazsndan 100 tanesini
semedeydi. Ayn konuyu deiik alardan yanstan yazlardan birini semekle,
ayn konuda bir tek yazsn almakla m yetinmeliydik? te yandan hangi konuyu
alp Jangisini kitap d brakmalydk? Bu bile bal bana bir sorun, bir
sorumluluktu. nk, yukarda da belirtildii gibi, en gncel konulara deinen
yazlarnda bile en temel, en genel dorular yer alyor... Ksacas, her
"seici"nin bavurmak zorunda kald: "kiisel beeni" balca l oldu bu
semede.
Yaar Kemal gibi bir deeri, gazete, dergi sayfalarndan kitaba aktarmadaki
kolay, ama gurur verici grevin mutluluuyla.
Alpay Kabacal 1973
12
Kimi yaya kimi atl Kimi uar ift kanatl Dnya irin baldan tatl Eyvah bal
tuza katm

k Veysel
13
Deveye Demiler ki...
Bir bozuk dzen iindeyiz. Hepimiz yaknyoruz. Hangi, akl azck bir eye
erenle konusan, bir dert kumkumas. Vah memleketin hali, ah memleketin hali. Bu
gidi ne olacak sorusunu biribirine sormayan yok. Ama hibir kimse, bu
yaknanlar, ah vah edenlerden hi kimse de durumumuzu dzeltmek iin parman
kmldatmyor. Lafn kolayndayz. Uyumuuz. Hibir i karsnda sorum kabul
etmiyoruz. Bin dereden su getirip herkes kendisini temize karyor. Haklar var
yok, o baka i. Ama memlekette hangi dal tutsan eline geliyor. Var olan bu.
Herkes umudunu kesmi gibi. Biribirine kimsenin gveni yok.
Btn umutsuzluklarn, ah vahlann stnde gene de bir eyler, baz ynlerde bir
eyler yapmak zorundayz. Parmamz kmldatmak zorundayz. Uyanmak, baz
meselelerimizin stne dosta eilmek zorundayz. yle meselelerimiz var ki,
onlar savsaklamak bize oa malolacak. Bir lm dirim ii. Var olmak, ya da
olmamak.
Geen gnk Cumhuriyette, bir yaz kt. Yalnz bizim deil, btn dnyann
stnde duraca, nemle benimseyecei bir meseleyi gzmzn nne seriyor.
Yazy Fransz Ziraat Enstitsnden Profesr J. Kelling yazyor. Yaznn ad,
"Gebeler ve Kyller".
Yaz, topraa bal olanlarla topraa bal olmayanlarn durumlarn inceliyor.
15
"Yalnz iki esas nokta var," diyor. "Gebe, muvakkaten zerinde yaad
topra smrr, o gittikten sonra varsn bu toprak l olsun, aldrmaz."
Kkller iin de baka bir sonuca varyor:
"Kkl, zerinde yaad, tpk kendinden evvelki ceddi gibi kendinden sonra da
ahfadnn zerinde yaayaca topra besler," diyor.
Bunu yzyllar orannda sylyor.
Bu ayrm gz nnde tutacak olursak, biz bu topraklarda hibir zaman yerli,
yani kkl olmadk. Byle sylemek belki de byk bir iddiadr. Ama gerek de
budur. Biz topraklarmz yok etmek iin elden geleni ardmza komamz.
Orta Anadolu, biliyoruz ki, byle l deildi. Orman kalntlar daha var Orta
Anadoluda. Bunu bilginler sylyor. nanmayan bizim Ormanclk Fakltesine
soruversin. Dou Anadolu da byle l deildi. nanmayanlar Van Gl
yaknndaki, gneyindeki ormanlar gitsin grsn. Ya da bilenden sorsun. Ben
1951 ylnda bu orman grdm. Aradan sekiz yl geti. Sekiz ylda bu orman
belki de bitmitir. O zaman ben yalanc karm.
Gebe olmayanlar, kendilerinden sonra gelenlere baklm topraklar brakrlar.
Biz hibir zaman bakmamz topraa, bakmyoruz da. Toprak yene yene, kemrile
kemril., ...ap gide gide bitmi. Yurdumuzun topraklarndan drtte , bire
beten fazla vermiyor. Verimini artrmak iin de bu topran, hibir ey yap
myoruz. Tam aksini yapyoruz. Kyls, aydn el ele vermiiz, kemiriyoruz,
ldryoruz topraklarmz. Bu gidile elimizde bire bir, bire iki verim veren
topraktan bakas kalmayacak.
Yirminci yzylda, u moder" dnyann ban alp Ay'a gittii gnlerdeyiz.
Eller, toprana gz gibi bakyor. Topra nasl toprak eder de, verimini nasl
artrrz diye aba iindeler. Toprak bilimi en ileri bilimlerden biri olmu.
Ziraat Fakltesi kurmular. Bilim adamlar harl harl alyorlar. Bizde de
var bunlardan. Bizim ektiimiz bitiimiz topraa hi kartmz var m? yi
ynden diyorum. Ktlne gelince, elimizden gelmeyenleri bile yapyoruz. En
ileri ziraatiliimizin olduu blgelerimizde toprak gbre yz, yamurdan baka
su yz gryor mu? Bilimin kart var m iimize?
16
Ormansz toprak olmaz. Birka dikili aacmz kalm, onu da bitirmek, tketmek
iin byk abamz grmyor musunuz? El ele verip, milletek birletiimiz tek
ey ormanlarmz bir an nce yok etmek abas deil mi?
Kyl toprandan kopuyor, ehirleri gecekonduyla dolduruyor. nsanlar byledir.
Btn dnyada da byle olmutur, diyebiliriz. nsanlar daha iyi bir yaaya
gemek iin yerlerini terk ederler, bunun nne geilemez de diyebiliriz.
Kylerden gelenler ii olurlar, endstriyi beslerler de diyebiliriz. Bizimkiler
lm, oluklarm ocuklarn yaatamaz topraktan kayorlar. Arkanda toprak

olmaynca ne kadar byk endstri kurarsan kur, onu srdremezsin. Biliyoruz ki,
bizde endstri de yok. Bu gidile, gidi bunu apak gsteriyor, topraklarmzn
stnde a, sefil, ekmee, bir dilim kuru ekmee muhta srneceiz.
Bu memleket halkn gebe olmaktan kurtaralm. Daha o kadar elimizden km
deil topraklarmz. Bizi besleyecek birka verimli yerimiz daha var.
Bu sylediklerimi okuyup da yalan, yanl diyecek bir tek kii var m? yleyse
ne duruyoruz? Gene biribirimizin gznn iine bakarak szlanacak myz? "Yaa,
doru ama... Efendim ok doru... Ama ne are ki... Olmaz ki... Bunun nne
gemek gerektir... Vatan topraklan... Vaah vah," m diyeceiz?
Vaaah ormanlarmz, vaah...
25.10.1959
17
Anka Kuu
Epeydir bir hrriyet savandayz. Ama bir trl o efsunkar ahuya kavuamadk.
Bu gidile kavuacaa da benzemeyiz. nk efendim, aly bandan sryoruz.
aly batan sr-mesek bile meseleye yandan ynden yanayoruz. Tam znden
gitmek, dosdoru gitmek iimize gelmiyor. Yz yllk hrriyet savanda
canlarn verecek kadar hrriyet a insanlar da kt tek tk. Ama bu gzel
insanlarn da, iin temeline gidemediklerinden, emecikleri boa gitti.
u gerek hepimizin kafasna dank desin ki, hrriyet bir anka kuu deildir.
Hrriyetler birtakm artlarn bir araya getirilmesiyle ortaya karlr. Yoksa
ocuklar gibi ortaya karak, ben hrriyet isterim, isterim de isterim, diyerek
hrriyetler elde edilemez. Her eyi biliriz de, ite bilmediimiz tek ey budur!
Hibir eyden korkmayz da, hrriyetleri douracak artlar bir araya
getirmekten korkarz! nk hrriyetleri besleyecek artlar birtakm aydnlarn,
hrriyet sava yapmakta olan ok kiilerin zararmadr. Bizim iki yz yldr
Batllama abamz nasl modada kalmsa, hrriyetler savamz da bu yzden
modada kalmtr. Bakn Bat ilerlemi, nasl ilerlemi, hrriyetlerle, falanla
filanla... Ha, bu falan filan biz de memleketimize alalm. Bu almamz, Batdan
kuma almak eidinde olmu.
Seim dedikodular var. Yaknda, diyorlar, seime gidiliyor. Ortada bir iktidar
partisi var. Bu parti en byk hrriyet vaadiyle, vaatleriyle iktidara gelmi
bir partidir. Size hrriyeti getireceiz, dediler, halk da inand. nanmasa ne
yapacakt ki, baka a18
resi yoktu. Oyunu verdi. Ama bu partinin hrriyetleri gerekletirmek iin
hibir temel art yoktu. Anka kuu gibi vaat ettii hrriyet, iktidara gelince
anka kuu oldu. Koydunsa bul.
imdi muhalefetteki CHP istiyor hrriyeti. Hem de bir hrriyet dv yapyor
ki, aman Allah! Avurundan zavurun-dan yanna yaklalmyor. Gerekten de
milletten bu savanda destek gryor. Ama bunlarn da hrriyet istekleri bir
temele dayanmyor. O da anka kuu. Bunlar da iktidar aldklarnda, Demokratlar
gibi hareket etmeyecekler mi? Szden baka teminatlar var m? Yoksa biz
Demokratlardan yiidiz, biz szmzde dururuz mu diyecekler? Ama halk bunlara da
Demokratlara inand gibi inanacak m? Ha, onlara ben de unu soruyorum,
kendileri byle rlplak bir hrriyetin geleceine inanyorlar m? Havaya
ivi aktklarnn farknda deiller mi? Belki de farkndalar! Belki de seime
gitmeden birka ay nce hrriyet artlarn salayacak programlarn millete
ilan edecekler, diyecekler ki, stten az yanan, yourdu fler ier,
yapacaklarmz bir plana balayp millete ilan edelim ki, bizimle iyice birlik
olsun.
Programlarnda, soyut hrriyet arzusundan baka, soyut hakim teminatndan baka,
niversite muhtariyetinden baka, halka unu unu vereceiz, diyecekler.
CHP'nin yapt Toprak Reformu Kanununu daha da gelitirip tatbik edeceiz. Bu
kanunla Trk halk aalarn, beylerin ellerinden kurtulup bamszlna
kavuacaktr.
Memleketi sanayiletireceiz. Biz ziraat memleketiyiz ama, kendi z sanayii
olmayan memleket ziraat memleketi de olamaz. Sanayi ile ziraat, etle trnak gibi
biribirine baldr. Sanayii olmayan ziraat memleketleri ilkelliin koynunda
kahrolmaya mahkumdur. Onu hibir dar yardm bu mahkumiyetten kurtaramaz.

Ormanszlk yznden topraklarmz elden gidiyor. Onu kurtarmak iin tek are,
iindeki kyly baka yerlere iskan etmektir. Yoksa Trkiye ldr.
Btn bunlarla birlikte eitim davas da ele alnacak. ok geri kaldk. Bir
eitim seferberliine giriilecek, Ky Enstitleri yeniden alacaktr.
19
Halkn salna hi nem verilmemi. O da bir programa balanacaktr.
Anayasada deiiklik yaplacaktr. ift Meclis usul gerekletirilecektir.
Nispi seim usul konacaktr.
Bu seimdeki Meclis, eer Halk Partisi kazanacak olursa, 1957'de vaat edildii
gibi Kurucu Meclis olacak, alt ay sonra yeni bir seime gidilecektir.
Liberalizm geri kalm memleketlere gre deil, smrgecilerin sistemidir. Biz
ilkinkinden daha dzenli, daha ileri bir devletilie gideceiz.
ve d politikamz salamca dzenleyeceiz.
Evet, seimden nce CHP belki bunlar, program olarak millete ilan edecektir.
Biz de btn bunlar yerine getirildikten sonra yurdumuza hrriyetin geleceine
inanacaz.
Bu artlar yerine getirilmedikten sonra, hrriyet gkten zembille inmeyecek,
hrriyet anka kuu olmakta devam edecektir.
6.12.1959
20
Sanatnn Deeri
Baz arkadalar yaknyorlar. Diyorlar ki, bugnk toplum bize nem vermiyor.
Biz sanat yapyoruz ya, anlayan dinleyen yok. Biz krk kii biribirimizle gelin
gvey oluyoruz. Byk kitlelere ulaamyoruz. Onlarn da bize bakt, aldrd
yok. stelik de toplumda hor grlr bir halimiz var. Btn bunlar doru.
yle bir dnp de ardmza, tarihe bakacak olursak, ounluk, sanatlar
toplumdaki hakim zmrelerle yakndan ilgililer. Onlarn yanndalar. Onlar da
sanatya toplumdaki gereken deerini verirler. O gnk toplumlardaki hakim
kiilere kar koymu, baka ynlere gitmi sanatlar yok mu? Elbette var.
Sanatn namusu onlarn yz suyu hrmetine duruyor. Balarna gelen belann da
hesab yok.
Bence gzel bir rnek var. Dadalolu rnei. Dadalolu, gneyde bir
airettendir. Bu airet padiaha isyan eder. Padiah Allahm glgesi, byk
gtr. Airet isyan edince, dili, isyann vcs Dadalolu olur.
O kutsal padiaha veryansn eder:
Aadan iskan evi geliyor Ktler de ko yiide glyor Malm mlkm seyfi
gzlm kalyor Kahpe Osmanllar size aman m?
Der.
21
Daha da hmlanr.
Hakkmzda devlet etmi ferman Ferman padiahn dalar bizimdir
Btn bunlar, bu hsm Dadalolunun diliyle airet syler. Srtn, iinde
bulunduu airete dayam Dadalolu syler. Pir Sultan da yle. teki btn
kar koymu airler de yledir.
Yoksa kendi bana, tek bana, iinden kopup gelen kar koymayla Dadalolu
padiaha kar gelemez, yukardaki szleri edemezdi.
Dadalolunun airette yeri bykt. Kozanolundan, teki beylerden sonra Dadaln
sz edilirdi airette.
Devrimize gelince, hele bizim toplumumuz gibi toplumlara gelince, i deiiyor.
Bu toplumlar daha dzenini bulmu toplumlar deillerdir. Hibir ey asl
deerini bulmu deildir. Yani deerleri deime halindedir.
Bu toplumlar, hibir eye doru drst deer vermedii gibi, sanatya da asl
deerini verip, yerine koyamaz. Bunu bylece bilmek, yerinmemek, krlmamak
gerek.
Bizdeki aydnlar dediimiz toplulukta deerler geliip yerini bulmamsa,
sanat hor grlyorsa, gereken saygy grmyorsa, ne yapmal, oturup alamal
m? Bir dnce geliyor akla, halka ynelmeli, diye. Halkn da ou, bilmem ne
kadar yzdesi, okuryazar deil. Bir sanat eitimi yok. Byk dei--meler
yznden o halk ki, yzyllardan beri getirdii sanat geleneini bile
yitirmitir. Sana m bakacak?

Kaldk m ortada dmdzlak, sipsivri? Kendi kendimize, krk kiimizle bir arada
kaldk m?
Durulmu toplumlarda bile sanat artk yerini bulmu, ne yapacan, nasl
kar koyacan renmi kiidir. Mstakil bir kiiliktedir. Syleyecei sz,
toplumun ktlklerine kar koyma gc vardr. Yani ok namuslu bir kiidir.
Devrimizin sanatlarn, bundan nceki sanat geleneinden ayrmamz gerekir. O
namuslu sanatdan, klmeyen-lerden sz ediyorum. Dorunun, gzelin, iyinin
yanndadr. Yalnz kalsa da, yukardaki szlerime aykr gibi gzkse de,
22
deildir, sanat en geri toplumda bile yalnz kalmaz, kendisini destekleyecek
dnce arkadalar bulur, hak bildii yolda gider.
Bugn sanatnn penceresi yalnz kendi sokana almyor. Bir dnya
dncesinde. imdi srtn dayad yer de buras. Kendi toplumunda hor grlse
bile, sanatn hor grlmediini biliyor. Deerini yerine koyuyor.
Denebilir ki, hibir yerden ilgi grmeyen sanat iini grebilir mi? Toplum ne
kadar bozulmu olursa olsun, kendisini besleyecek kadar da olmasa, sanat
azck ilgi grr. Ya da grdn sanr. Ama oklarnca da hor grlr. Sayg
grmez.
Kendisine yaranmayan sanaty hor grmek de bir ksmlarnn devi.
yleyse sanat, btn bunlar bilerek, sanatnn byk ateinde, dnyann yan
banda, teki arkadalaryla birlikte, hak bildii yolda...
7.2.1960
23
Trkler
sadan ok nce yaam Anadolulu bir Yunan filozofunun gzel bir sz var.
Diyor ki, "Bir milletin trklerini yapanlar, kanunlarn yapanlardan daha
gldr."
Trkler yalnz ve yalnz onlara iddetle vuran, altst eden olaylar stne
karlr. Bir harp olur, seferberlik gibi, yani Birinci Dnya Sava gibi.
Binlerce gen Sarkamn karnda donar kalr. Bir evden Sarkama be karde
gider, bei de gelmez.
Seferberlikte asker krlr, krlr, artk ocuklar, on alt doumlular
almaya balarlar. Bunlar kck ocuklar, asker olacak ada deiller. Bu ocuk
kurasna halk, "Vay anam!" kuras der. Ve en belal, alatc trksn de onlar
stne karr. Harbi, Sarkam yerin dibine batrr karr.
Sarkam, altn bulak Soanly biz ne bilek Bizim uak byle gezer Al zbn,
kara yelek
Battn Afar kazalar
briimin kozalar
Sankamta krld
.. .
Gonca gln tazeleri
24
Yzbalar yzbalar Tabur taburu karlar Yamur yap gn deince Yatan
ehitler lar
Yunanl hemerimiz ne kadar hakl. Her ey biter, eskir, kanunlar iptal edilir.
ok ey unutulur. Tarih bile unutur. Ama trkler unutulmaz. Yukardaki ad
ben, Osmaniyenin Hemi-te kynde on yanda, sa krk rgl bir Trkmen
kzndan almtm. Vay Anam Kurasnn maceras onu yreinden vurmu, yllar
sonra bile alyordu.
Eer bir insan, eer bir a, eer bir olay seviliyorsa, sevil-mise, sevdas
trklerdedir. Atatrk ld zaman onun stne Anadolu kadnlar tarafndan
hesapsz atlar yakld. Atatrkn salnda onun stne kan trknn de
hesab yoktu.
Hele Kurtulu Savamz stne... Dven Antep yiitleri savaa yle
gidiyordu. Trklerin"yalmnda gidiyorlard.
Srerim srerim gitmez gadana Gavurun kurunu gemez adama Benden selam syle
garip anama Olum gelir diye yola bakmasn
Dv kutsald. Ve bu trk can kadar ycedir.
Bir Alman airi diyor ki, "En gzel iir olaylardan kan, olaylarn yaratt
iirdir." Olaylarn gcn yukarya aldm paralarda gryorsunuz.

Ben bu trk karanlar grdm. Oullar, kzlar gitmi analard. Kocalarndan

ayrlm kadnlard. Olayn tm acsn, asn yreklerinde duymulard.
Atatrk stne, Kurtulu Sava stne kan trkler de ou zaman inenmi
yurt paralarndan kyordu.
Karal yalk karas Adana Kozan aras Ben pmeye kyamazdm Ak gs sng
yaras
25
Bu trkler olmasa Kozanolunu kim bilirdi? Trkler olmasa Pir Sultan olayn
kim duyard? Atatrkn bykl kuaklar boyunca, yaptklar kadar da, belki
onlardan daha ok da, onun stne km trklerde yaayacaktr.
Kanunlar, sekin kafalar, gelenekler, grenekler yapar. Ama trkleri halkn
hepsi, hep birden yapar. Tutulmayan trk, tasvip edilmeyen trk bir gn iki
gn ortalkta gezer, sonra gmler gider. te efendim, ol sebepten trkleri
yapanlar, kanunlar yapanlardan daha gldr.
Anavarza at oyna Kana belenmi gmlei Kyman airetler kyman Kr karnn bir
denei
22.5.1960
26
Kltr
Bizim, aydn olarak suumuz var, byk suumuz. Biz topal eekliyiz, amzn
iinde deil, amzn ok ardndan, ok gerilerden gitmiiz, gidiyoruz.
Aklmz bamza toplayp da an ileriliine adm uyduramamz,
uyduramyoruz. Biliyorum, aa uymak da gkten-inmez. Ben ileri olacam demekle
ileri olunmaz. Onun da koullar var. O da bir dzey ister. Ama gz gre gre de
geriye gitmek, geri ilkelere sarlmak... Neden? Bu da stmze sorumluluk
almadmzdan, kolaymza, faydamza gidene sarlmamzdandr.
Son zamanlarda bir eit milliyetilik sz gene sk sk edilir oldu. nne
gelen milliyeti kesilmeye balad. Bazlarnn gene avurundan zavurundan
yanndan geilmiyor. Kk dalar yaratanlar ald yrd. Cakalarndan
yanlarna varlmaz oldu. Milliyetilii tekellerine alanlar ok. Ama
milliyetilikleri ne, milliyet anlaylar ne? Bunun stnde nemle durmak
gerek.
Bir insan milliyetiyim demekle milliyeti olmaz. in iinde milliyet sznn
smrlmesi var. Bizde de baz milliyetiler byle olmulardr. Gerek
milliyetilerimiz yok mu bununla birlikte? Var, phe yok ki var.
Tarihte trl trl milliyetilik anlam olmutur. rnein bir zamanlar
milliyetilik, milletin bir zmreye kul olmasn salamtr. amz iin bu
geride kalm bir anlamdr. Hi kimse bugn milliyetilii byle anlamaz.
Milletin ounluunu hi kimse bir zmreye kul etmek istemez. Ya da bunun adna
artk milliyetilik demezler.
27
amzn milliyetilii ve bizim milliyetiliimiz, gerek milliyetilik,
millet ounluunun bir aznlk tarafndan sm-rlmemesidir. Millet
ounluunun hibir ekilde, hibir ey iin baka milletler tarafndan
smrlmemesidir.
Bir de milletleri millet eden baka bir ey var, kltrleri. te bunun stnde
de nemle duracaksn. Ama ok ok nemle duracaksn. Milletler kltrleri kadar
millettir. Kltrlerinin kk kadar millettir. Milletler gider de kltrleri
kalr. Tarihten, corafyadan adlar silinir de kltrleri kalrsa, o milletler
lm deillerdir. Onlar ldrmeye de kimseciklerin gleri yetmez.
Sen kltrn sevmez, kltrne nem vermezsen istediin kadar bangr bangr,
ben milliyetiyim diye gklere k, istediin kadar vatan, millet sz et,
milliyeti deilsin, olamazsn. Tutumun gerek milliyetiliin aksinedir.
Trl ekonomik, sosyal sebeplerden, milliyetilik anlaynn sakatlndan
senin kltrn senin milletinin iinde bile ikinci dereceye insin, clz bir
aa gibi esen yellerin nnde eilsin, sen de milliyetiyim diye bar
barabildiin kadar.
Sen kltrn kk gr, bakalar da kk grsnler, nem vermesinler. Sen
kltrne gvenme, inanma, sevme... Bakalarna da sevdirmeye alma, urama,
sonra milliyetiyim diye ortaya k, olur mu?

Her milletin kltr hastr. Her milletin kltr, dnya kltr iin bir renk,
bir tattr. nsan soyunun ilerlemesinde yardmcdr. nsan ileriliinin,
kardeliinin temel talarndan biridir. Milletlerin kendi kltrlerini
sevmeleri, korumalar, olgunlatrmalar, saymalar gerektir. Baka milletlerin
de teki milletlerin kltrlerini sevmeleri, saymalar ve hatta korumalar
gerektir.
Milletler a iindeki tutumlar kadar, kltrleriyle sevilirler. Kltrleriyle
daha ok sevilirler.
Gerisi laf gzaf efendim, laf gzaf...
21.8.1960
28
Halk ve Sanat
Yzylmz sanatsn uratran bir mesele de bu. Yzylmzda sanatlar
kendilerini, yaptklarn byk halk kitlelerinin anlamasn, sevmesini
istiyorlar. Ben kendim iin yaptm, seven sevsin, sevmeyen sevmesin diyen
sanatlarn bile iinde bir aba, kendisini daha geni kitlelere duyurma istei
var. Devrinde ok az tannm Stendhal gibi kiiler, "Beni yz yl sonra
anlayacaklar, sevecekler," diyor.
Kim ne derse desin, ne biim sz ederse etsin, hemen her sanatnn iinde daha
ok kiilerce sevilmek, anlalmak istei var. Hi olmazsa, hibir are
bulunmazsa, sanat, beni gelecek kuaklar anlayacaklar, sevecekler diyor. Sanat
birtakm duygularn, dncelerin, biimlerin ortaya kmas. Yaptklarn
ortaya karmayan, kimseye gstermeyen ok az sanat var. Onun da umudu, bir
gn nasl olsa ortaya kaca, insanlarla kendi arasnda bir kpr
kurulacadr.
Demek oluyor ki, sanatnn sanat eninde sonunda, hi olmazsa kendisi kadar da,
bakalar iindir.
Bunun stne tartmaya girmek bounadr.
byle, yani byk insan topluluklarna duygular, dnceler, gzellikler,
biimler vermek olunca... Byk halk topluluklar eitimsiz, yzde u kadar
bile okuryazar deil. Toplumun bir ksm halk topluluklarndan daha grgl,
daha bilgili. Eitim grm. Sanat da, devrimizin sanats da bu eitim
grm toplumun iinden kyor. Halkn iinden kanlar bile, eitim grmeden,
devrin kltryle bezenmeden sanat ola29
myor. Bu ada, halkn kltryle, grgsyle sanat yapmaktan ileriye
gidemiyor. Gidemez de. Bu ilkel, yaln sanat halk ounluu anlar, sever mi, o
da baka bir mesele.
Demek ki, sanat yapan kimselerle halk topluluklar arasnda bir ayrlk, bir
kltr ayrl, bir duygu, dnce, bir biim ayrl var.
amzda artk eskisi gibi de halk sanatlar yetiemiyor. Bunun da nedenleri
var. Toplumsal koullar, halk dzenini de sarsmtr. amzda ne kadar az
olursa olsun, halkla devrin kltr arasnda bir ba kurulmutur. ster istemez
devrin ileri dnceleri, trl yollarla ona doru, ona kadar gidiyor. Halk
kendi iinden kan sanatlarn yitirdiine gre, ya da kendi iinden kan
sanatlar ona yetmediine gre, ister istemez aydnlar iinden kan sanatlar
halkn da sanatlar oluyorlar. Bir bln deil, insanlarn tmnn
sanats... Bu, amz sanatlar iin hem byk bir talih hem de bir
talihsizlik. Talih oluyor, btn insanlara seslenmek, btn insanlarla birlikte
sanat paylamak, btn insanlara sanat vermek... Hep birden. Halkla aydnlar
arasndaki uurum, az da olsa kapanm bulunsayd, sanat altn an yaard.
Ama aradaki uurum sanaty ok mkl bir durumda brakyor.
Bunun iin ne yapmal? burada atallayor. Bu atallama bir ksm
sanatlar, hele sanata yeni bir yn vermek isteyenleri, verenleri, imdiye
kadar allm sanattan dar kanlar, balar koparanlar, sanatn
snrlarn zorlayanlar iinden klmaz meseleler iinde brakyor. Bir avu
kii iin hi kimse sanat yapmak istemiyor. Yukarda da sylediim gibi, sanat,
hibir are bulamazsa, benim sanatm ileriki kuaklar iindir, diyor.
Yzylmzda aydnlar halkla, halkn meseleleriyle o kadar i ie ki... Halkn
dnda, halkn meselelerinin dnda kalmak rlplak kalmak demektir.
Dnyay bugn iki g meydana getiriyor. Aydnlarla, alan halk. Bu iki insan

bln amzda artk biribirinden ayramazsn. Dnyamzn ilerilii,

amzn tad, bu iki bln gn getike biribirine daha, daha da yaklamas.
Belki bir gn gelecek, aydnlarla halk arasndaki aykrlklar kalkacak.
Dnyamzn yn, abas artk bu. Demi30
yorum ki, bir sekinler, bilginler, sanatlar aznl kalmayacak. Ama bilimi,
sanat btn insanlar paylaabilecekler.
yleyse imdi, aydnlarla halk arasnda bu ayrlklar varken, sanat ne
yapmal?
unu yle, bunu byle yapacaksn, yapmal diye bir reete, bir biim vermek
zor. Zor ama, bir are de bulmak zorunda, abasndayz.
Ben diyorum ki, bir Cervantes'i, bir Dostoyevskiyi, bir Sha-kespeare'i, bir
Moliere'i, bir arloyu, bir Picasso'yu dnsek iyi olur. Bunlarn stnde dur
sak da dnsek iyi yaparz.
Bir Beethoven, bir Vivaldi, bir Gorki, bir Pudovkin, bir Sat-yajit Ray, bir De
Sica stnde de durmak gerekir.
Bir Lorca'y da unutamayz.
Yukarda saydm kiilerden, her ada her eit insan nasibini alyor. Yukarda
saydm kiiler ve onlar gibilerini herkes seviyor, anlyor. Dnyadan bile, her
gn grdmz gkyznden, denizlerden, yldzlardan bile her insan kendi
kadarn, gc kadarn alabiliyor. Gc kadar sevip, tadna varabiliyor. Sonu
u, herkes doadan bile kendince yararlanabiliyor. Ama az, ama ok yararlanyor.
Biz Anadolu kynde bir Picasso sergisi asak. Halk sevmez mi, anlamaz m?
Sever, anlar, hayran kalr. Biliyorum ki yadrgamaz. O az, burnu, gz eri
br insanlar bile sever. Picasso'nun renk tad, gzellii herkesin az ok
diman-dadr. Bir kyde bir Shakespeare oynamlard. stelik de kt bir
kadroyla. Halk o kadar ok sevmiti ki Othelloyu. alr. Aradan yllar
gemesine ramen Lorca'nn iirleri daha spanyol kyllerinin azndaym.
rana giden, ran kylleriyle bir zaman bulunan bir arkadam anlatt. Eee
binmi ran kyllerinin dudaklarnda Hafzn iirleri varm. Vivaldi'yi,
Beethoven'i herkes seviyor, anlyor.
Ama herkes kendi kadar, huyu kadar nasibini alyor bunlardan. Az da olsa alyor.
Kimse bir Shakespeare uzman kadar elbette Shakespeare'i sevemez. Kimse bir
resim delisi kadar Pi-casso'ya varamaz, denilebilir.
Ama halkn, ondan beklenmeyen, ona yakmayan sanat eserlerini de tuttuu, ok
sevdii bir gerek. O kt sanat eser31
leri, halkn allmn, kkl duygularn smryor. Bunda halkn suu yok.
Ama halk gerek sanat da tutuyor.
Bir arloyu aydnlarmzdan daha ok halk tutuyor ve seviyor. arlo
taklitilerinin yzde doksan halk arasndan kyor.
nsan soyut bir yaratk deil. Gkten dm deil. nsan, u dnyada birtakm
meselelerin iinde. amzn meseleleri de gn gibi ortada. Kiisel ve
toplumsal meseleler. Aydnlarn ve halkn meseleleri amzda biribirinin hemen
ayns. Artk halkla aydn biribirinden ayramazsn. Meseleleri ayn olduuna
gre, insan da gkten demeyeceine gre... Sanat da insan denilen sanat
yaptna gre... Ortada arlo, Satyajit Ray, De Sica, Dostoyevski olduuna
gre... Bunlar insan meselelerinin derinliine indiklerine gre... Halk bunlar
ok sevdiine gre.
Bir de stnde durulacak baka bir sanat tr var. rnein Bartok. Halkn
yaptlarndan yararlananlar, bylelikle halka sevilenler.
Byk sanat gcyle insann gereine eilmek... Toplumun koullarnn,
meselelerinin iinde yzde yz bulunmak. Kendini gkten dm tuhaf bir yaratk
saymamak. Sanat adna, sanat adna...
Bu mesele, nemli mesele. stnde ok durmak, ok ok durup dnmek gerek.
amzn getirdii nemli bir i.
1960
32
Umutsuzluk
Can kmaynca huy kmaz derler. Gene baladk: "Olmaz efendim, yapamayz
efendim. Bizim gcmz yetmez. Geriyiz, hem de ne geriyiz..." Amenna, geriyiz.

Bunu gryoruz. Geri olduumuzu gsmz gere gere de sylyoruz. Geri

olduumuzu sylemek bize bir ycelik, bir onur, bir vnme frsat veriyor,
ilerilik kazandryor. Geri olduumuzu biliyor, sylyoruz ya, yetmez mi? Bir
zamanlar geri olduumuzu bile sy-leyemiyorduk. imdi bakm yle miyiz, her eyi,
her derdimizi sylyoruz. Yasak dnceleri bile dile getiriyoruz. Memleketin
her derdine yle bir parmamz basyoruz ki, hem de en can alc yerine, hem
de yarann gzne. Daha ne istiyoruz? markln da, istemenin de bir yeri,
bir ls olmal deil mi? Bundan ileriye gitmek bozgunculuun ta kendisi.
Eeee, biliyoruz artk. Hem de iyi biliyoruz. Kylmz aalarn elinde. Halkmz
kara cahil. eyhlerin, mollalarn elinde. Syleye syleye dilimizde ty bitti.
Endstrimiz yok. stihsalimiz dk. Tarmn da en gerisini yapyoruz: Hububat
tarm. Topraklarmz yklm, yaklm, bitmi... Ormanlarmz harap.
Elimizdeki tek eyimiz, topraklarmz, o da toprak deil. te, ite hepsini
sylyoruz. Yetmez mi? Bir eyi syledikten sonra... ok ok syledikten sonra,
bir gn olur aresi de bulunur.
Bana sorarsanz, inkar etmiyorum, bizim iin buraya gelmek bile bir ilerilik.
Byle dertlerimizi sylemeyi ne pahasna kazandk? Aydn olarak bunu alabilmek
iin ne abamz oldu? Neyimizi verdik? Hangi hak isteme abasnda bulunduk, bunu
alabilmek iin?
33
Aydn olarak, bizim abamz ahtan oftan ileri gemedi. imdi koullar bize bu
imkan salad. stediimiz gibi sylyoruz. Bu da bizi doyuruyor.
Dertlerimize, btn bu sylediimiz dertlerimize bir are... are dedik mi, ite
orada znk diye duruyoruz. are mi? Elimizde hibir imkan yok ki!..
arelere gelince yan iziyoruz. nmze byk engeller dikiliyor da ondan.
Yzyllk psrklmz stmzde de ondan. Gerek, namuslu dnr deiliz de
ondan. Faydacyz da ondan. Korkaz da ondan. Bilgisiziz de ondan...
Bulduk ite. Kendi aremizi bulduk. Kendimizi kendi gzmzde, halkn gznde
temize karacak, yaplacak bir dal da bulduk. Fakiriz, geriyiz. te bunu
syleyecek yiitlerimiz var.
areler karsnda umutsuzlua, karamsarla dyoruz. Biz byle gelmi, byle
gideriz. Dzelmeyiz. Dzelsek de, bu gidile daha yz yl, yz elli yl ister,
diyoruz.
Ama dnya bizi beklemiyor, diyorlar. Beklemiyorsa ne yapalm? Hibir aremiz yok
ki. Elimizden bir gelen yok ki.
Biz aydn olarak da bu toplumun rnleriyiz. Deveye boynun neden eri demiler
de, nerem doru ki, demi. Bizim en eri yerimiz, bence aydnlarmz, unun
adna da artk "aydn" demeyelim de "aydna benzerlerimiz". Avrupa kitaplarndan
byk laflar bellemilerimiz. Aydn olmak iin byk laf renmeyi yeter
sayanlarmz.
Umutsuzluk, karamsarlk, karanlklara k tutamamak, karanlklardan kamak,
karanln stne gidememek, onunla sa-vaamamak bilgisizlikten, inanamamaktan
geliyor. Bilgili, olgun, gerek aydnlar, umutsuzlua dmezler, umutsuzluun
stne karlar. Yirminci yzyl insanolu iin umutsuzluk yzyl olamaz, bunu
iyice bilirler. Bunu bilmek, buna varmak salam bir kltre ynelmekle olur.
Salam bir kltre varm, gerek aydn kii, olaylarn karsnda app
kalmaz. Geriliin, yokluun aresini bilir. Bulmutur. aresini bildii,
korkmad-, kendine inanc, dnyaya, insanlara, yzylmza inanc olduu iin
de savaa atlr.
34
Umutsuzluumuz, karamsarlmz, korkumuz, derdi kefedip onun karsnda eli
kolu bal kalmamz, yarm aydn, bencil, bilgisiz oluumuzd andr.
Umutsuzluk geri kafallktan, dnememekten doar.
25.9-1960
35
tik Akla Gelen
Bu bir zihniyet meselesidir. Adnan Menderesin, Yksek Adalet Divan nnde 6-7
Eyll Olaylarndan dolay kendisini savunurken syledii, "Byle olaylarda ilk
akla geleni ieri alyoruz," szn ben hi yadrgamadm. lkin biraz atm,
fkelendim ama, sonradan bunun o kadar alacak bir dnce olmadn anladm.

Bu korkun bir zihniyettir. Yirminci yzylda normal insanlar, normal devlet

adamlar byle dnemezler. Dnseler bile; haydi dndler diyelim, sank
olarak ktklar mahkeme karsnda bunu dnyaya ilan edemezler.
Bu szler edilirken hep kendimi haksz karyorum. Ben iyi duyamyorum,
diyorum. Sonra oradaki arkadalara, gazetecilere soruyorum. Onlar da
onaylaynca, inanmaktan baka are kalmyor.
Gene de unu sylyorum, belki biz yanl duyduk.
Yanl duysak da duymasak da, Menderes byle sylese de sylemese de zihniyet
bu. Onun iin yukarda dedim ki, nceleri ardm halde sonra bunu olaan
buldum.
Birtakmlarnn zihniyetidir bu. Hukuk anlaylardr bu!
Bunlar inansz adamlardr. Bunlarn hibir eye imanlar yoktur. Hibir toplum
dncesine sahip deillerdir.
1945'ten sonray yle bir dnelim. O zamanlar, u Adalet Divan
karsmdakilerin ne gzel, ne ileri bir adalet anlaylar vard. nsan haklar,
vatanda haklar... diyorlard da bir ey de-miyorlard. Sonralar, az sonra,
hemen deitiler. Bu adamlar sanki 1945'ten 1950 ylma kadarki adamlar
deillerdi. Ylanlar gibi hemen deri deitirmilerdi.
36
nsan haklar, demokrasi falan filan onlar iin birer kuru laftan ibaret.
En kk, en kk bir ekilde adalete, hukuka, insan, vatanda haklarna
inanmyorlard. Sayglar ve inanlar yoktu.
lk akla gelenleri herhangi bir olayda hemen ieri alyorlar, olmadk ikenceler
ediyorlard insanlara.
ki yl, mahkeme hcrelerinde tutuyorlard. Fikir adamlarna, gazetecilere
olmadk ktlkler ediyorlard. Bunu dnyann, milletin karsnda gslerim
gere gere yapyorlard.
Memleketimizde, onlarn devrinde, ilk akla geldii iin ok kii ikence grd,
zulm grd, hapislerde rd.
Mahkemeleri kendilerine kul etmek iin, ellerinden geleni artlarna koymadlar.
Milletler kendi koyduklar yasalara, trelere oldum olas ok nem vermilerdir.
Bunda iktidarlarnn teminatn bulmulardr. Doru-yanl, kendi kurduklar
yasalara sayg duymulardr. Zedelenmemesi iin ellerinden gelenleri
yapmlardr.
lk akla geleni ieri almak, hibir yasada, hibir trede, bylesine pervaszca
olmamtr.
lkel kabilelerin treleri bile bylesine inenmemitir.
Bizim toplumumuzun bu ynden iyi bir tahlilini yapmak gerekir. Bu pervaszln
temeli nedir, nereden geliyor bu pervaszlk?
Mendereslerin bu zihniyetlerine, nasl izin verdi bu toplum? Bunun stnde
durmak milletimiz iin faydal olur.
Byle dncelere paydos demedike, keyfi idareleri ortadan kaldrmadka,
idareleri deil, grdk ki idareler ortadan kalkabiliyorlar, keyfi idare
zihniyetini ortadan kaldrmadka, kurtuluumuz zor.
Keyfi idare zihniyetini ortadan kaldrmak o kadar kolay deil. Bu bir seviye,
bir kltr, bir gelenek iidir.
nsana sayg duymak, kendine sayg duymak... te bunu yerletireceksin
kafalara. nsana sayg, bylesi ktlklerin, keyfiliklerin nne geebilecek
tek silahtr.
nsana azck saygs olan, kendisine azck saygs olan, ilk akla gelene
ktlk edemez. Onu ieri alamaz.
23.10.1960
37
Her in Ba
Hep byle olur. Hep, eller gider Mersine, biz gideriz tersine. Bence ektiimiz
biraz da bunun elinden. Neden bu huyumuzu deitiremiyoruz bir trl? Neyimiz
eksik ki? Bir eyler var, bizim bilmediimiz bir eyler var.
Bu eksik ynmz bulmak, bu kt huyumuzdan syrlmak gerek. Bir syrlabilsek,
gerisi kolay.
Ben dnyorum ki, bu iler, kt iler kltrszlmzn ba altndan
kmasn? Bakn bu olabilir gibime geliyor. Gerek bir kltrn eksikliinden

kmasn? Ne dersiniz? Ben bu iten ok pheleniyorum. Bat Bat dedikleri

nedir biliyor musunuz? Bir tutam kltrle biraz makina. Bir de dnce namusu.
Bu dnce namusu dedikleri de epeyce nemli bir i olsa gerek.
Bence, Bat Bat dedikleri, dnce namusuyla balar, onunla biter.
Dnce namusunun bitmedii, gelimedii yerde, hibir iyilik bitmez, geliemez.
te gryorsunuz. Bir trl de geliemiyor. yilikler boy atamyor. Ktlkleri
de una buna ykl-yoruz. Dnce namusu olmayan yerde, bir daha sylyorum,
hibir iyilik bitemez. Kimsenin gnah yok ktlklerimizde. Ne onun, ne de
bunun. Bir tek eyin gnahn ekiyoruz. Dnce namusunun olmay gnahn.
Dnce namusu da nedir ki, nasl olur? Gkten mi der? Yerden biter mi ki?
Ne yerden biter, ne de gkten der. lk iareti insanlardadr.
38
Bir kltre varmak, bir olgunlua varmak diye bir ey vardr.
Bir kltre varm, bir olgunlua erimi kimseler, evlad ayal iin deil,
karn iin deil, unun iin, bunun iin deil, kafalarnn iindeki iin
yaarlar. Yalnz onun emriyle hayatlarna yn verirler. Kafalarnn iindekinden
bakas iin trnaklarn bile kesip atmazlar.
Bizim Anadoluda bir sz vardr: Namus, bostan tarlasnda bitmez, derler.
Dnce namusu, kltrn tarlasnda biter. Olgun insan, kltrl insan, kendisi
iin yaayan insan deildir. Dnceleri iin, dncesinin namusu iin yaayan
insandr.
Ve dnce adamlar, ok inanm adamlardr. Dncenin deerini yalnz onlar
bilirler, demitim bir yazmda.
Sonradan u aklma geldi. Mevlana var ya, u koca Mevla-na, ok inanm bir ulu
kiiydi. Hepimiz biliyoruz. Salam bir dncenin adamyd. Dncenin deerini
ok iyi biliyordu. Dnce uruna verilemeyecek hibir ey olamayacan ok iyi
biliyordu. Demitim ki, yalnz dncenin deerini bilenlerdir ki, teki
dncelere sayg duyarlar. Mevlana da yleydi, inanm Mevlana diyordu ki, kim
olursanz olun, gavur olun, u olun, bu olun, gelin bana, diyordu. Kapm
hepinize, btn insanlara, hepinize aktr, diyordu. te bu ar, onun
dncesine inancndan geliyordu. Dncesinin namusundan geliyordu. Dncenin
kadrini bilmekten geliyordu. Dneme-yenlerdir ki, dnceye dmandrlar,
btn felaket de burada balyor.
in ba salam bir kltr, salam bir kltrden dnce namusuna varlr.
Dnce namusu olmayan kii, kltrl deildir. Bir yutturmacdr. Dnce
namusuna varan kiidir ki, insanlara iyilik yapabilir. Memleketini, insanlarn
sevebilir. Yani kendi can- azizinden bakasn sevebilir.
Bizde, etrafmzda bylesi var m? Belki de vardr. Vardr, vardr, mutlaka
vardr. Ben byle pek az kii tandm ya, vardr.
6.11.1960
39
Kt Sanatlar
Bu bal epeyce tuhaf bulacaklar kacak. Bir hayli tepeden inme bir yergi.
Neden kt olsun sanatlar?
nsan soyu gl, insan soyu saygdeer bir soy. Bunu, insan salt vmek iin,
yalnz vlmesi gerektii iin sylemiyorum. Yapt ileri, maaradan atoma
geliini gz nne getirip, iimden insan soyunu kutsamak geiyor. nsanlarn bu
yaptklar ok nemli. Bir de bu gl insan soyunu yereceimiz yerler ok.
Baarlmas en kolay ii, en geriye brakm. Atom yapm da, gklerin tesini
am da, kendi meselelerini halledememi. Aln, smrmenin, esirliin,
insan aalatan ilemlerin nne geememi daha. Asl adaleti bulamam. nsan
bu asl adaleti toptan bir yakalarsa bir daha ucunu brakmayacak. Btn
ktlklere paydos. nsann, bir dzene girdikten sonra en kolay halledecei ii
kendi i meseleleri olacaktr. Esirlii, smrmeyi, hrriyetsizlii, bencillii
kaldrmak zor olmayacaktr. Yeter ki, insanlarn gz azck alsn. Yeter ki,
karde olmann, karde karde yaamann tadna bir kere varsn insanlar...
nsanlarn byk bir abalar var. nsanlar kardeesine, kimsenin kimseyi
soymadan yaamas, kimsenin kimseyi esir etmemesi ve ldrmemesi iin... yaamak
savandalar.
Bir insan dnn, ya bir kyde iftidir, ya bir fabrikada iidir. Onun
dnyadan ve insanlardan istedii bir tek eyi var. Rahat rahat almak,

kazanmak, ocuklarn geindirmek. Doymak. lerisinden korkmamak. Bir gn

geliyor bu insan iin40
den, yerinden alp bilmedii, hi ilgisi olmad bir ie sokuyorlar. lyor,
ldryor. Hi mi hi bir eyden haberi yok. Bu ileri kendi gnlyle yapmyor.
Bo szlere de kand yok.
te benim en zoruma giden, insanlar ilgileri olmayan ilere srmek, onlar
aalatmak.
Demem o ki, insan soyu, gl, kutsanacak insan soyu ktlkler karsnda. Bu
ktlkler toplumda azmsanmayacak bir g. yi niyetli, temiz yrekli adamlar
bu ktlklere bir sava amlar. Savalar yle havada deil. ddialar yle
boa deil- ll bicili, bilimsel. Her ynlerini bilime vurmular. Ktlkleri
yerli yerine koymular, iyilik yolunu da aydnlatmlar. te oradan ylece
yryeceiz, demiler. Bizim yolumuz bilimsel yol, demiler, onlara inanmamak
iin, hibir kap brakmamlar. nanmamak iin kt olmak, ktlerin yannda
bulunmaktan baka yol kalmam.
te efendim i bu kertedeyken, bu tutumdayken, ortada bir de sanatlar var.
Kim bu sanatlar? Toplumda devleri ne?
lk ileri yeni, gzel dnyalar yaratmak. Gelmi gemi insan kltrne bir
eyler katmak. nsanlara yardm etmek. lerlemelerinde, kafalarnn
gzellemesinde insanlara yardmc olmak. Gzel yaptlarla dnyamz
gzelletirmek, zenginletirmek... Hepsi bu kadar m?
Bu kadar iyi, gzel. Sa olsunlar. Elleri dert grmesin. Bir kltr yapmak
kolay i mi? ok zor.
Ama bu kadar yetmez.
Sanat, iinden dolay diyelim, en duygulu insan. i ince i. nsan duygular
stne alr.
Bir yanda aalatlan insanolu. Yokluk iinde, lm iinde, esirlik zincirinde
insanolu, teki yanda buna yabanc kalm sanat. Dedik ki, insanlarn en
duygulular sanatlar, insanlarn bu hallerine yabanc kalamazlar. Kalrlarsa
biz onlar, sanatdan nce, insandan bile saymayz.
Sanat nce insan olacak. Yrei en duygulu insann yrei. En inanm insann
yrei.
Ktlklerle en nde, kellesini koyarak dvecek, en yiit yrek sanatdadr.
yle olmal. Bunun dnda sanat, ne kadar usta olursa olsun sanatnda, olamaz
ya, insan soyunu aalatan
41
ilemlere kar koymad m, o hibir eydir. nsan soyunun yzkarasdr. Bak, u
gzel zanaatm ne iin, ne kadar bo eyler iin kullanm, diyecekler. Bunu da
diyemeyecekler. elimeye dmyorum. nsan soyunun meselelerine yabanc kalm
kii, sanatnda usta da olamaz. Yani o hner dediimiz kck eyi de
gsteremez. nk, insan aalatan ilemlere kar koymayan yrek, kk
yrektir. Kk yrek ne kadar hnerli olursa olsun, ondan, iyi sanat kmaz.
kamaz. u gelmi gemi dnya sanatna bakn, hep kalanlar byk yrekler,
insan soyunu aa-latanlara kar koyan yrekler. Bunun dnda belki birka
kii var, diyeceksiniz. Ben buna inanamam. Varsa da, insanlar onlar bir zaman
iin yutmulardr. Boyalan gzleri kamatrr. Bir gn yaldzlar syrlp
gerek yzleri ortaya kacaktr. Hner o kadar nemli deildir. Hner, hner
deildir.
Nereye gelmek istiyordum? Alt yedi yldr bizde birtakm sanatlar hep soyuta
gidiyorlar. Sanat insann meselesinden darya karyorlar. Bakn unlarn
yaptklarna, hibir eye benziyor mu? Onlara aldran, adam yerine koyan bir
kii bile kyor mu?
nsanlar sanatdan, bu en duygulu insandan, nce insan olmasn bekliyor. u,
insanlar ok kt durumlara dm memleketimizde byle sanat olur mu? Olur.
Neden olmasn! Arkamzda Divan Edebiyatmz gibi bir gemiimiz varken. Onlar
glden blblden sz ederek bo bo kalplar doldurmamlar m?
Divanc atalarmz byle yapmlar da, biz neden yapmayalm! Bakn onlarda
Osmanllarn kanna, zulmne, yoksulluuna, insan aalatan ileri stne tek
bir satr var m? yleyse, bizim bugnk Trkiye stnde onlardan ileri bir
sanatmz neden olsun! Biz de kaamaklarla, gmeklerle, denizle, gkyzyle,

sapk duygularla, anlamsz szcklerle, deli samalary-la bo bo kalplar

doldururuz. Bu ok kolay, hibir sorumluluu yok. Ban belaya girmez. Bir de
sanat olma vncesi verir. Bir de ileri olma palavras skarsn. Birka ahmak,
sapk bulur, meyhanelerde onlar da inandrrsn.
Yalan sylediinin, sanat olmadan daha nce insan olmadnn farkndasm. Ama
insan olmak iin, sanat olmak iin
42
gcn yok. Elinden baka bir ey gelmez. Denizdeki ylan hayaline koarsn.
Sonra da yalannla birlikte gmler gidersin. Kubbede bir ho ada deil, bir
kt ada bile brakamazsn. Zemzem kuyusunu kirletmek epeyce bir i. Seninkisi
o bile deil. Sen yoksun. Var grnrsn. Ama birka ahmaa, zppeye, meyhane
yoldana var grnrsn. Sen salkl topluma, sava iinde kurtuluunu arayan,
dven insanlara vz gelirsin. Sana gz ucuyla bile bakmazlar. Bir an o
deilcikten gzlerine iliecek olursan gler de geerler.
Bu sanat geinenlere, sanat hnerle kltenlere, yukarda da syledim ya,
hner de bir itir, bunlarn hneri de olamaz, hner gsterii olabilir, her
eyleri gibi hnerleri de rktr, ok kzyorum. Ne iiniz var! Sanatnn
byk sorunu var. Ba belada bir kii. Krk gnlk yolda yaprak kmldasa onun
yrei oynar. Memleketinin ve insanlarn meselelerini yreinin derinliinde
duyar. Bir insann trnana ta demesi onun yreini oynatr. Sende bu yrek
yok. Olsa, yle oyunlara sapmazsn. Eeee, ne der de girersin bu ie! mi yok
bu dnyada! Tccar ol tccar! Politikac ol. Armatr ol. Futbolcu ol. Grei
ol. arap ol. Ne olursan ol... Ne cehenneme gidersen git. Ama burada
insanlarmzn hayat davas var, burada oynama.
25.12.1c60
43
Zorluk stne
Diyorlar ki, koullarmz zor. Biz, yklm yaplmam bir toprak paras
zerindeyiz. Nereyi tutsan eline geliyor. Bir ylda, on ylda, elli ylda
meselelerimizin altndan kalkamayz.
Toprak meselesi diyorum... Zor, ok zor diyorlar. Toprak reformu bu zamanda
kolay kolay aza alnr m? Toprak reformunu yapmak iin byk para ister. Byk
bir g ister, kltr ister. Uygulayanlarn sarslmaz planlar, inanlar
olmal. Bizde btn bunlar var m?
u bizim arkadalar gerekten ok ey de biliyorlar. rnein, diyorlar ki,
toprak reformunu ele alalm, bu, yalnz toprak datmakla olmaz. Topra
ileyecek arac vereceksin. Arac verdin, oldu bitti mi? Ne gezer, aracn
devamn salayacak krediyi de vereceksin.
Bu ada artk tek elle alma yok. Gleri birletireceksin. Toprak reformu
demek, bu ada, glerin birlemesi demektir. Toprak datmak, byk topraklan
blmek yaramaz bir itir. Glerin paralanmas, verimin dmesidir. yleyse,
tek are gleri birletireceksin.
Avrupada, Asyada, Afrikada br milletlerin gittikleri yoldan gideceksin. Ben de
arkadalarla, aydnlarmzla btn bu sylediklerinde beraberim.
Bir de diyorlar ki, btn bunlar salamak iin bir milletin yeterli endstrisi
olmas gerektir. Yerden ge kadar haklar var. Halbuki diyorlar, bizim hibir
eyimiz yok. Endstri dersen, hak getire.
44
in anhas minhas, szn ksas, diyorlar ki, biz bu ada, bu halimizle bir
toprak rejimine gidecek durumda deiliz.
Yine bir de diyorlar ki, toprak meselesini hallettin. Ya teki meseleler?
Haklan var, var ama... Haklar var diye, byk zorluklar karsndayz diye el
balayp duracak myz?
Bana sorarsanz, reformlar btndr. Reform yapmak zordur. Btn dnyada da zor
olmutur. Armut pi, azma d diye bir reformu tarih yazmamtr. Zordur.
Reformlar ok ey pahasnadr.
Reform yapmak iin bana yle bir durum, byle bir durum gerektir. u olursa
bende reform olur, bu olmazsa bende reform olmaz demeyeceksin. Diyemezsin.
Reforma toptan balanr. Yukarda reformlar bir btndr demitim. Endstrin mi
yok, balayacaksn. Toprak rejimin dzensiz mi? Hemen balayacaksn. Hepsine

birden, bir plan iinde balayacaksn. Bir daha sylyorum, reformlar bir
btndr. una nce, buna sonradan balayacam diyemezsin.
Byle btn bir reforma milletin gc yeter mi diyeceksiniz. Demagoji
yapmyorum, milletin gc her eye yeter. Yetmek zorunda. Halkn yenemeyecei
g yoktur. Yeter ki, gcn bir araya topla.
Ama zor, ok zor... Hibir eyimiz yok mu reformlar gerekletirmek iin. Baka
milletlerin de yoktu. Bizden kt durumdaydlar oklar. Kald ki bizim, pek ok
imkanlarmz var.
Ne olursa olsun, ne kadar g olursa olsun, biz bu reformlar yapmak zorundayz.
Yapmak zorunda olduumuzu savunmayan bir tek akl erer kii var m? Bence, bu
reformlar Trkiye iin gerekli deildir diyen, akl banda bir tek kii kmaz.
Hepimiz biliyoruz ki, yirminci yzylda, uygarlklarn anas Anadolu topra
stnde bir millet bu durumda yaayamaz, kalamaz.
Ne kadar zor olursa olsun, yle ise biz bu reformlar yapacaz. Halkmz
asrlk sefaletinden kurtaracaz.
Atalar ne demiler, zora da dayanmaz demiler.
Eer biz gerekten aydnsak, milletimizin iyiliine inanyorsak, zorluklardan
korkmayahm. Zaten korksak ne geer eli45
mize, i olacana varacaktr. Bir millet bu ada byle yaayamayacana gre,
er ge dnya gidiine ayak uydurmak zorunda kalacaz. Ondan nce de, byk
duvarlar karsnda kalmadan, milletimize, onun yapc gcne gvenmeliyiz.
19.2.1961
46
Eletirme stne
Gogoln en byk kitab, l Canlar adl romandr. Dilimize Melih Cevdet Anday
ve Erol Gney evirmitir.
Gogol bu romannn bir blmne girerken, kendini tutamam, ann
eletirmenlerine veryansn etmi. Bunlar iin bir yaz yazsa da bir dergide,
-bir gazetede yaymlasa olmaz myd, diye dnyor insan. Bir de baka bir ey
dnyor bunun arkasndan. Byle yapt ne iyi olmu, diyor. Yazd romanla
eletirmenin dncesini kar karya getirmi, diyor. Eletirmeni mahkum etmek
buna denir ite. Bylesine yenmek. Bir de insan baka bir ey dnyor. Gogol,
bunlara ok nem vermemi mi? O adamlar bir Gogoln fkesine deerler miydi?
imdi dnyoruz ki, demezlerdi. Kim bilir anda bunlarn zprlklar
Gogoln canna nasl tak etmiti de, adamcaz romanna kadar fkesini aktarm.
Bu yazy neden yazyorum, Gogolden o paray niin okurlarma sunuyorum?
Gogol, yllar sonra hakl km bir sanaty imdadmza m aryorum?
Deil. Biz de Gogol gibiyiz mi demek istiyorum? O da deil. Her yerde, her
ada, be aa be yukar bylesi eletirmenlerin biribirlerine benzediini
sylemek istiyorum. Eletirmenlerin iinden de sanattan anlayan, gerekten
dnr kiiler kmam m? km. Sanatya hakszlk etmeyen, tepeden
bakmayan, kin duymayan, sanata sayg duyan kiiler km.
mrn bir tek sanatnn yorumlamasna verenler de km. Bir sanaty yreye
anlatabilmek iin bir mr harcamlar var.
47
Bizim eletirmenlere gelince, ben fazla bir ey sylemeyeceim onlar iin, gren
grmeyen Allah iin sylesin.
lerinde elbette iyiceleri var. Ben bizim eletirmenlere hakszlk etmek
istemiyorum. Ama sanata, sanatya sayg duymayanlar ok. Sanatlara tepeden
bakmak isteyenleri ok. Yazlarnn altnda yle duygular var ki, sanatya kin
duyduklar besbelli.
Bizim eletirmenlerimizde iki ey var; biri gklere karmak, biri de yerin
dibine batrmak. kisi de kt. Eletirmenden salt bamsz kalmas elbette
istenemez. Onun da kendine gre bir gr, bir anlay var. Bunun dna her
zaman kmasn da bekleyemeyiz.
Bizim eletirmenlerde benim grdm en kt yn, kendileri birinci planda,
uratklar sanat kolu, sanat ikinci, nc planda. Her ey onlarn kiisel
duygular iinde dnyor. Kiisel karlar, demeye dilim varmyor.
Sz uzatmayalm. mdadmza arsak da armasak da, bu eletirmenlere kar
Gogol hepimizin yerine konuuyor. Bak hele, Gogolle kendilerini bir tutuyor diye

ii baka yne dkecekler de var. Eletirmen deil mi? O tip eletirmenin

biliyoruz ki, dilinin kemii yok. Dnceler stnde durmazlar da, ak
bulduklarn sandklar yn stnde dururlar. Varsn dursunlar. Bizim okuyucumuz
onlar iyi biliyor. Onlara yalnz nem veren biziz. Ben buraya Gogoln
romanndan o paray alrken kastm iyice anlattm sanyorum:
"Souu, rutubeti, amuru ile, uykusu bana vurmu menzil memurlaryla,
ngrak sesleri, araba tamirleri, kfrleri, arabaclar, demircileri, yolda
rastlanan trl trl namussuz insanlaryla uzun, skntl bir yolculuktan
sonra nihayet bildii damn, kendisine doru koan klaryla evini gren
yolcu ne bahtiyardr. Onu tandk odalar, koa koa yola kan kimselerin
sevinli haykrlar, ocuklarn grlts, konumalar iinde hznl
hatralar brakan her eyi yok edecek tatl konumalarla ateli sarmadolalar
karlar. Byle bir yuvas olan aile babas mesuttur. Ama vay bekrn haline!
"Tatsz gerekliiyle insan boan skntl, kasvetli kiilerden uzaklap
stn deerli kimseleri anlatmay i edinen, her
48
gn rastladmz insanlar arasndan yalnz birka istisna zerinde duran,
algsnn yksek perdesini hi deitirmeyen, kendi katndan, zavall, fakir
kardelerinin seviyesine inmeyen, topraa dokunmakszn ondan daima uzak, daima
yksek hayallere bal kalan yazar da mesuttur. Onun bu parlak talihi iki
sebepten kskanlmaya deer: Bir yandan, anlatt insanlar arasnda, kendisini
ailesi iindeymi gibi hissettii; bir de ann erefini grltlerle ok
uzaklara duyurduu iin. O, insanlarn gzlerini tatl bir buu ile rter;
hayatn hznl taraflarn saklayp sadece gzel bir rnek gstererek insanlar
ver, Herkes alklarla onun peinden koar; bindii zafer arabasna taklr,
onu byk evrensel bir air diye anar. Kartal nasl ykseklerde uan btn
kulardan stnse o da dnyadaki btn dehalarn stndedir. Daha ad geer
gemez gen, ateli kalpler arpmaya balar; nerede grnse gzlerde yalarla
karlanr. Hi kimse gte ona eit deildir. O bir tanrdr.
"Fakat kaytsz gzlerin gremedii, halbuki her an gzmzn nnde olup biten
eyleri, hayatmz kuatan o korkun ufak tefek bayalklar ynn,
dnyamzn kaynayp tat o souk, yamal kiilere kimi zaman acyla,
skntyla geen yolculuu, merhametsiz keskisinin kuvvetiyle, halklarn gz
nnde rplak kabartan sanatkrn kaderi, talihi byle deildir. O, halktan
alk toplayamaz; heyecanlandrd ruhlarda minnettar gzyalar, ortak bir
sevin dalgas gremez. Ona doru koacak, ba dnm, kahraman olmak hevesinde
on altsnda bir gen kz yoktur. kard tatl seslerin sarholuunda kendini
unutamaz. stelik gnmzdeki duygusuz, iki yzl tenkidin yargsndan da
kendisini kurtaramaz. Bu yarg, onun eserlerini adi sayar, kmser. Ona
insanl aa gren yazarlar arasnda hor grlen bir yer verir. Onda ne kalp,
ne ruh ne de tanr vergisi bir istidat tanr. nk gnmzn yargs gnee
bakan camla en kk bceklerin hareketlerini gsteren camn ayn deerde
olduunu kabul etmiyor. Gnmzn yargs hor grlen hayattan bir sahne alp
onu bir sanat incisi haline getirmek iin derin bir ruha ihtiya olduunu kabul
etmiyor. nk gnmzn yargs yksek, cokun bir glmenin yksek bir lirik
hamleyle yan yana durabileceini, bu
49
eit bir glmeyle maskaraca bir srtma arasnda bir uurum olduunu kabul
etmiyor. Gnmz onun hakkn tanmayacak ve her yaptn ktleyecektir. Bu
yazar, karlk bulamadan, anlay bulamadan, kimsesiz bir yolcu gibi, tek
bana yolun ortasnda kalacaktr. Kaderi amanszdr ve yalnzlk ona ok ac
gelecektir.
"Bana gelince... stn bir kudret bana daha uzun uzun u garip kahramanlarmla
el ele yrmek, hayatn azametli akn, herkesi gldrerek fakat kimselerin
gremeyecei, sezeme-yecei, gzyalaryla incelemek grevini vermitir. Kutsal
bir vecd annda kafamn korkun bir ilham frtanasyla yeniden coup
ayaklanaca ve insanlarn akn bir rperti iinde ok daha baka eit
szlerin grlediini iitecei gn henz uzaktr.
"Yola! Yola! Alnmzdaki buruukluklar, yzmzdeki akl atalm! Birden
hayatn ak, uultusu, sesleri iine dalalm."

Ya, saym okurlarm, Gogol byle diyor ite. Her zaman dnyada bu tip
eletirmenler, dnrler var. elmeciler var. Hayattan korkanlar var. Dn
Gogoln karsna bu denli kanlar, bugnn sanatlarnn karsna da ayn
yzle kyorlar.
Bugn, Gogole kar ktklar silahlarla amzn sanatlarna kar
kamyorlar. Baka eit, baka usullerle kyorlar. Ama tutum ayn.
Boverin, yolcu yolunda gerek.
5.3.1961
50
Tembellik stne
Hep ie yzeyinden bakmak, ite bu kt. Neyi alrsak alalm elimize, derinine
gitmiyoruz. Derine gitmek bir aba iidir. Dta ne grrsek, ne gzmze
arparsa, ite bu budur deyip iin iinden syrlveriyoruz. Aydn olarak,
okumu yazm olarak byk gnahmz bu. Hangi-iin derinine gidersen git, i
zorlayor, mesele atallayor, zm zorlayor. Bu da aratrma, didinme
istiyor.
Biz hep byleyiz. Baz eletirmeciler, yazarlarmza, sanatlarmza "derinine
gitmiyorlar, uralar az" diye atyorlar. Haklar yok deil. Gerekten yle.
Ben kendi iime bakyorum da, hep yalndayz. in aslna varmak iin ok az
abamz var. abay oaltalm da, varsn gidemeyelim. Ben abaszlmdan
yaknyorum. Yazarlar, sanatlar yeren eletirmen de aslna gitmiyor, hep
yzeyde dolayor. Talkn meselesi. Tencere dibin kara, seninki benden kara.
Bunu bir rnek olarak veriyorum.
Birimiz azck aratrmayla bir gerek buluyoruz, ya da gerek sandmz bir
yn buluyoruz. Sittin yl orada pinekleyip duruyorsun, denince kyameti
koparyoruz. Syleyen haksz sylyor. nk o da iin derinine varmadan,
aratrmadan sylyor. Onun da iyi, gl bir abas yok da, ona kzyoruz.
Belki aklszlmzdan dolay, hepimiz burnumuzdan kl aldrmyoruz.
Ben tembelim, ben durduum yerde pinekliyorum; ya sen? O da yle. Biz, toptan
biribirimize benziyoruz. vngenliimiz
51
de abaszlmzdan, daha dorusu cahilliimizden geliyor. Gerek yeniye
ulaamaymz da buradan geliyor. Aratrma gcmz, abamz olmadndan ona
buna yknp duruyoruz. Bundan da bir ey kmyor. yknmek, yeni sandn bir
eye yknmek yenilik deildir. Durmu oturmu geriden fark yoktur. Belki de
biraz daha ktdr.
nsanolu aratran, her gn yeniyi arayan, kendini amaya alan bir yaratk.
Biribirimize hep unu syleyelim. Durmadan, durmadan syleyelim. Durmadan
aratralm. Bir eyin yzeyiyle yetin-meyelim, ondan baka gerek olamayacam
sansak da aratralm. Belki yeni bir yn, daha gerek bir yn buluruz. nsan
durdu mu, bir yerde karar kld m, ld demektir, diyelim.
nmzde rnekler var. nsanlar hep byle ilerlemiler. Byle ilerliyorlar. Bir
gerekte karar klsaydk da, bu budur, tesi yok deseydik, bilmem nerelerde
kalrdk. Tekerlei, yelkeni bile daha bulamam olurduk belki. Binecek at
varken. At bir gerekken. Tekerlein ne gereklii var, deseydik.
Biz at bulduk ya, diyoruz. Belki de demiyoruz ya, abamz yetmiyor. Bakn bu
abamz ne yzden yetmiyor, diye de aratrmamz gerek.
Bu uzun girii bir yere varmak iin yaptm.
Bizim aydnlarmza bir ey soralm, bakalm ne diyecekler? rnein kyl
alkan m, tembel mi, diye soralm.
Hep bir azdan: "Tembeeeel!" diye bir lk iiteceiz.
Gerekten tembel mi? Tembel derken neye dayanyoruz? Tembelse hangi sosyal,
psikolojik durum onu tembel yapm? Tarihin, corafyann bir ilikisi yok mu
bununla?
Ne bileyim, daha da nelerin ilikisi var? Tembellik bamza belaysa, nereden
geliyor bu?
Ben imdiye kadar u ehirlerde kime sordumsa, kiminle konutumsa, hep, "Kyl
tembeldir. O kyl adam olmaz. Kyly tembellikten kurtaramazsn," szlerini
duydum.
Ky, kyly savunacak deilim. Bizim kyler gibi krk bin paraya ayrlm
kyler milletlerin ayaklarna elmedir. Gidi, ky bir gn ortadan kaldracak.

Gidi byle gsteriyor. Yirminci yzyln bilimi byle sylyor. Bu durumdaki

kylere,
52
aban ne kadar byk olursa olsun, tam uygarl gtremezsin. Her neyse, bu
baka mesele.
Ne diyoruz, nasl yzeyden gryoruz bu ileri, kyl dokuz ay yatar, ay
alr.
Yeni kmaya balayan mece dergisinde Talip Apaydnn yrekler paralayc bir
yazs var, yaznn ad, "Kyl Tembel
mi?"
Kylnn tembel olmadn sylyor. Bir lokma ekmei kazanabilmek iin gnlerce
cann diine nasl taktn sylyor.
Benim de bildiim, grdm, kyl ounluk almak zorundadr. in bir yn
daha var. Kyl geinecek kadarn kazanrsa, onunla yetiniyor.
Kylnn almas verimsiz. Onun iin ok almak zorunda kalyor. Kolay
kazananlar daha ok almyor. almak, daha iyi yaamak gereini duymuyor.
Kyl tembel mi, kyl alkan m? Kestirip atamazsn. Bunun nedenleri var:
Uzun aratrmalar isteyen bir konu.
Bu aratrmalara girimeyen, girimek istemeyen, hep yzey gerekleriyle yetinen
bizler tembel miyiz, alkan myz? yi biliyoruz ki, tembeliz. Tek geree,
yzey geree onu da bulmusak gitmenin kolaylndayz.
Niin tembeliz? Bunun da nedenlerini bulacak aba gerek. O neden bizde yok?
Hep sorular, sorular, sorular...
12.3.1961
53
Curnallama
Curnal, kkl bir kukudur. Onulmaz bir korkudur. Cur-nal, trl trldr.
Dalkavukluktan kskanla kadar iine bir sr duygu girer. Curnal, kiinin
kdr. Hangi kii, hangi toplum curnala bavurmak zorunda kalmsa, bil ki
orada insanolunu yiyip bitiren kuku, korku dalbudak salmtr. Bin bal ejder
gibi, bir ban kesersen teki var. Birini kesersen yerine bei kar. Bir
kii, bir toplum curnala dmeye grsn, o toplum, o kii "harabi"ye yz tutmu
demektir. Bir daha o kiinin iyiye dn yok. O toplumun dirilecei yok.
Yreklerdeki korkuyu, gvensizlii skp alncaya kadar o toplum iflah olmaz, o
kiiden hayr yoktur artk.
Baln batan koktuu bir curnala den toplum, ekonomisinin temellerinin
kmesiyle yzn belli eder.
Gerekler karsnda, yeni gelen dnceler karsnda yelkenleri suya demi
hkmetlerdir ki, curnalclarma bavurur, curnalclardan imdat umar. Kendine
gveni olan hkmetlere, toplumlara curnalcnn bir gereklii yoktur.
oklar diyorlar ki, curnalclk baz toplumlarda, zellikle bizim toplumumuzda
bir gelenektir. rnek olarak da Osmanl slalesi tarihini gsteriyorlar. Orada
en makbul ey curnalclk. Babay oula, oulu babaya, kary kocaya, sadrazam
padiaha istediin gibi curnal edebiliyorsun. Curnalm da i gryor, sonu
veriyor.
Osmanl ailesi o kadar gvensiz, biribirinin gzn, bir padiahlk iin oyan
bir aile ki, orada curnalcln ba tac edilmemesi iin hibir sebep yok.
54
Gvensizlii bir toplumdan, bir kiiden kaldr, orada curnal btn gcn
yitirir.
Bir de ak ak tartlan, ya da tartlmasna imkan olmayan dnceler
vardr. Kanun o dnceyi yasak etmitir.
Kanunlar dnceleri yasak etmitir ama, ileri toplumlarda yaayan dnrler
iin, ne pahasna olursa olsun, dnceler tartlmaz diye bir ey yoktur. Her
dnce tartlr. Dnceleri, dnceler rtr.
Bize gelince, kanunlarn yasaklad dnceleri tartamayz ama dnrlerimiz
Avrupaya zendiklerinden, her dncenin tartlmasna taraftardrlar. Yllar
yl bunun ampiyonluunu yaparlar. Ne demek efendim, dnceler zincire vurulur
mu? Dnceleri zincire vurulmu bir toplum hi ileri gider mi? Hr dncenin
zaferi iin ellerinden geleni de gelmeyeni de artlarna komazlar. Mesela byle
bir yazar vardr. On be yldan bu yana yazlarn izlerim. Bu yazar, dnceyi

curnal ettii iin, baka bir yazarn can dmanyd. Curnalc yazarla frsat
bulduka alay eder, onu yerden yere vururdu.
Amma sonunda ne yapt? Faydasna dokunan bir olayda karsndakilerle ba
edemeyince ii onlar curnal etmeye dkt.
u yanma ynme bakyorum da biribirini curnallamayan ok az kiiyle
karlayorum. Ba dara gelen curnallyor.
Curnal ayplayanlar, onu bir ahlakszlk sayanlar bile, yukarda verdiim
rnekte olduu gibi balar sknca curnala bavurmakta bir saknca
grmyorlar.
Dnce ksrldr ki, curnaldan imdat umar.
rk adam, rk toplum... Ve curnal. Bunlar biribirin-den ayramazsn.
Curnaldan kurtulmann aresi... nce toplumu salamlatrmann aresini
bulacaksn. Toplumdan kukuyu, gvensizlii kaldracaksn.
Bir de insanlar dncenin kutsallna, onuruna inanacaklar. Curnaln
utandrc, aalk bir i olduuna inanacaklar. Curnal hibir ey halletmez.
Dnceleri gzelletiren, kutsal-latran, karsndaki dncelerdir.
Dnceleri, karsndaki dnceler rtr rtrse.
55
Curnaldan, bunu bilmeyen geri toplumlar, geri kiiler imdat umarlar.
Tarihimiz boyunca, milletler arasnda bir yarma yaplsa bata geliriz, iimiz
gcmz curnallamak olmu. ampiyonu olduumuz curnaldan bir hayr gelse, biz
dnyann en ileri memleketi olurduk. Bakn grn ki, imdi ne haldeyiz. Bu curnalda epey i var. stnde durmak gerek.
2.4.1961
56
izgi
Yeni, byk bir an eiinden atladk. nsanolu en ulalmaz yere, uzaya
vard. Bu, akllar durduracak bir ey.
nsanolu korkun alar yaad. Korkular, karanlklar yaad. nsan tarihi,
doa karsnda, bir rknt, bir hayranlk, bir korku tarihidir. Anlalmaz,
gizine eriilmez bir eydir evren.
Gene insan tarihi, doa karsnda, ilk gnden bugne kadar bir zaferler
tarihidir. Her gn, her geen gn insan doann bir gizini zd. Her geen gn
doa stne bir ey rendi.
Doann, evrenin gizi sonsuz. Bunun karsnda insann gc, insann abas da
sonsuz. Bu yarmada insanolu her geen gn biraz daha kazanyor. Sonsuzluklar
arpyor. nsann nne biraz daha, biraz daha aydnlklar alyor. Artk
uzayn bir yan bizim iin giz deil. Giz olarak kalmayacak.
nsanolu bu baarsyla vnyor. nsann evrendeki en gzel yaratk olduuna
bir daha inanyoruz. nsan kutsuyoruz.
Bilimin, insan gcnn vard yer bizi sevindiriyor. Kendi kendimize saygmz,
gvenimiz artyor.
nsanolu karlat btn engelleri aacak. Gagarinin uzaya varp gelmesi,
insann ilerisi iin bize byk umutlar veriyor.
Aklmza bir ey taklyor. Btn bu g, bu aba yannda, bir yanmz ykk,
bir yanmzdan utanyoruz. Bilim uzaya va-np geldike daha da utanyoruz bu
yanmzdan. Gagarinden sonra, yle yanma ynme bakyorum da, herkesin
dilinde,
57
gzlerinde bu ykk, bu utanlacak yanmz var. Bunu insanolunun gnlnden,
dilinden, kafasndan atamazsn. ster istemez dnyor, konuuyoruz.
Bir yanmz alm ban uzaya gitmi. Bir yanmz yerlerde srnyor. Bu ayrm
insanln en byk derdi, en utan verici yn.
Ne gzel, ne gzel evrende gizler bulmak. nsan kafasnn karanlklar delmesi
ne gzel.
Ama ne kt, btn dnya stnde insann insan smrmesi. Birtakm insanlarn
birtakm insanlar kul kle etmesi. nsanlarn mrlerini doldurmadan
hastalklar elinden gitmesi. Bir yandan insan kafas uzaya insan gnderirken,
ymlarca insann okuyup yazmas olmamas, dnyadan habersiz, ilkel insan
hayatn yaamas, ne korkun. Her insan kafas uzaya adam gnderecek kadar
bilgili olamaz, biliyoruz. Ama byle bir ada da insan ilk insann hayatn

yaar m? te bizi kahreden bu. Bizi utandran bu. Herkesin ekmek bulduu, hi
kimsenin kimse tarafndan smrlp kul edilmedii, herkesin en azndan
okuryazar olduu bir dnya olmalyd uzaya giden dnyamz.
Biz uzaya insan gnderiyoruz. Sevin iindeyiz, vnyoruz. nsanlar
kutsuyoruz. Sevincimizden neredeyse toprak atlayacak. nsanla, insan gcne
gvenimiz, saygmz artyor. Ama te yanda bu sevincimize byk bir insan
kitlesi katlamyor. nsanlarn ounluunun haberi bile olmuyor olup bitenden.
O kadar haberi olmuyor ki, bu olup bitenlere hayret bile edemiyor. Milyonlarca,
milyarlarca insan. ster istemez bu zaferimiz karsnda yreimiz czz ediyor.
Byk sevincimizin bir yan kyor. Bakasn bilmem ama, Gagarin gidip
geldikten sonra, ben bu korkun acy yreimin banda duydum.
Uzaya insan gnderen bilim, insanolunun eritii yer, btn insanlar
doyurabilir, btn insanlar okutabilir, insan insann kleliinden
kurtarabilir.
Bir dnn, btn insanlar okumu, btn insanlar doymu, btn insanlar
klelikten kurtulmu ve hr, btn insanlar glerini sonuna kadar biraz daha
insan olmaya, biraz daha aydnla kavuturmaya harcyor. Kim bilir, ne yaanas
dnya
58
olur byle bir dnya. nsanlar hep birden dnyay daha iyi bir dnya yapmaya
arldklar zaman... Her insandan faydala-nld zaman, kim bilir dnyamz
nerelere varacak. te o zaman akl almaz iler olacak. Gz ap kapayncaya
kadar engeller yklacak.
Bir soru daha geliyor akla. Ya sava? nsanlar bundan sonra da savaacaklar,
biribirlerini ldrecekler mi?
Yok ite, yok ite bu olamayacak. Bundan sonra insanlar kr olmayacaklar.
Milletler, byk insan topluluklar, uzaya gitmenin ne demek olduunu azck
iinde duyan, bilen insanlar buna izin vermeyecekler.
nsan ounluu, bilim toplu bir ykma izin verecek kadar kr deil.
Bir eikten atladk. Biraz daha aydnla kavutuk.
Karanlkla aydnlk arasna kesjn bir izgi izildi.
16.4.1961
59
Gene Gereksiz Yasaklar stne
Yasaklar koyanlar, yasaklan srdrenler dnceden daha m gl? Gl m ki,
iyi olmadklar, zararlar bilindii halde srp gidiyorlar. Ama bu zarar
hepimiz gryoruz, biliyoruz. Biliyoruz da, zararn neresinden dnersen kardr,
diyemiyoruz. Elimizi kolumuzu balayan ne? u yasaklarn bu millete yaptklarn
da, az ok tarih okuyanlar bilirler. Hani u matbaay getiren adam, brahim
Mteferrikay sylemek istiyorum. Yasaklarn kurban oldu adamcaz. Bu kabaca,
hepimizin bildii, bizi geriye doru atan bir yasan kurban olduu iin, bu
rnei verdim. Ya daha bykl kkl yasaklarmz?
Yasaklarn bylece srp gitmesi ne yasaklarn gcnden, doruluundan, ne de
onu koyanlarn, srdrenlerin gcn-dendir. Bu bizim dn fkaralmzdan,
tembelliimizdendir. Bize dnmek, dnnce de harekete gemek zor geliyor.
Yasaklara kul kle olmak alkanlktr biraz da. Alkanl y-,kp atmak, onun
stne kmak, ilkellikten kurtulmakla, gzelce bir dnmeye almakla olur.
Bir yasak var. Bu yasak zararl. ok eskilerden kalma bir yasak. Durup bu yasak
stnde dndk. ltk bitik. Bu yasak kalkarsa toplumumuza ne gibi etkisi
olur, dedik. Zarar ne kadar olur, faydas ne kadar olur? Karar verdik ki, ok
zarar var, hi faydas yok. Bu yasak kalkmal. Bu yasan kalkmas iin de
savamak gerek. Yasaklar kimler tutarlar? Yasaklardan faydalar olanlar.
Gericiler. brahim Mteferrikaya kim kar koymutu? Din yasann arkasna
snanlar. Faydas, karlar
60
olanlar. leriye doru gitmeye uraan toplumlarda yasaklarla savamak kolay.
nsan, yannda iyi niyetli ok insan bulabilir. Azck dnmesini bilip de
yasaklardan bkmayan kii yoktur. Gereksiz yasaklar, esirlikten beterdir.
nsan dncesiyle, yreiyle birtakm yasaklara kardr. Bunu her zaman aa
vuramaz, korkar. te ocamza incir diken de bu korkudur. Toplumdan baz byk
kiiler kar, yre-indeki korkuyu yener. Yasaklara kar koyar. Bir de bakar

ki, yannda o kadar ok kii var ki... Yasaklar, yasaklar koyanlar kverir
hemen. Korkulan, hibir zaman da yklmayaca sanlan yasaklarn bir an iinde
tuz buz olduu ok grlmtr. Yasaklar ylesine eskimi, ylesine rm ki,
yiite bir fis-kecik kmesine yetivermitir.
Bir de biriken yasaklar vardr. Bir toplumda yasaklar yzyllardan bu yana
birikir de birikir. Bir de bakarsn ki, o memleket bir yasaklar yurdu haline
gelmi. Yasaktan kolunu kprdatamyorsun. Bunalyorsun. Ne olacak bu kadar
yasakla? Memleket ylesine donmu kalm ki... Bir yasana dokun, bin cop yaar
tepene. nsanlar da, o toplumda says az olan dnrler de, karanla,
umutsuzlua kaplrlar. Yasaklar yasaklara bakarak st ste ylrlar. Bir
toplumda ne kadar yasak varsa, o yasaklarn stne o kadar yasak ylr.
Yasaklar yasaklar dourur. Yasak tarlasnda yasak biter. Hrriyet geliemez.
an koullarnn dndaki yasaklar gereksizdir. Dn sokakta oru yemek
yasakt. Sokakta oru yiyenin vay haline. imdi kimse karamaz, sokakta oru
yiyene. Oru yiyene kart m bir tanesi, ona gerici, yobaz deriz. Kyameti de
koparrz. Bu yasak ok gerilerde kald.
amza uymayan bir yasa gsterip yazma son vereceim. Geende ehir
Galerisinde birtakm ressamlar bir sergi atlar. Bunlar iyi ressamlar m, kt
ressamlar m, orasn ben bilmem. Bilmem deil, bu yn stne burada sz etmek
gereksiz. Bu sergide uygunsuz resimler varm. Polisler gelip bu uygunsuz
resimleri sergiden seip indirmiler. Alp karakola gtrmler. Bununla da
kalmam, galerinin elektriini sndrp, isterseniz karanlkta gsterin
resimlerinizi demiler. Gen ressamlar da sergiyi kapatmak zorunda kalmlar.
61
Ben bu sergiyi grdm. Karakola gtrlen resimleri de grdm. Bakn size
anlataym. Birinci tabloda kii var. kisi polis, birisi bir gen adam. Gen
adam polislerin arasnda. Polisler kollarndan tutmular, delikanly
gtryorlar. 28 Nisan olaylarnn resmi. Bence ustalkl, gzel bir resim bu.
Bir ressammz km da bu gzel gnmzn resmini yapm, diye sevinmeli deil
miyiz? Sonra bu resme benzer fotoraflar, iki polis arasnda gtrlen
delikanllarn fotoraflarn ehir ehir alanlara asm deil miyiz? yleyse bu
resmi alp da nasl karakola gtrrz? Bunu aklm almyor.
kinci tablo. Bunda kyller ocak banda snyorlar. Ne sefil, ne de aya
yaln kyller. Oturmular efendi efendi snyorlar. Bunun ne gnah var da
alr karakola gtrrsnz?
nc resimde, srtnda trpanlar olan kyller ekin bimeye giderler. Vallahi
bu kadar. Eeeee ne var bunda? Ne ayaklar yaln, ne sska, stelik de da gibi,
salkl kyller. imdi de ressamlarmz salkl kyller yapyorlar diye mi
karakola gtrld bu resim? Ben anlamadm.
O nonfigratif ressamlar var ya, salt izgi izip renk svayanlar... Onlara
artk hak veriyorum. stedikleri gibi boya svasnlar. Canlar sa olsun. Yerden
ge kadar haklar var. Bu resimleri karakola gtrlen ressamlara tavsiye
ediyorum, nelerine gerek 28 Nisan, kyl myl. Nonfigratif resim yapsnlar.
Rahat.
Aydnlarmza da salk veriyorum, yasaklara kar biraz daha savasak iyi
ederiz.
30.4.1961
62
Ynlerimiz
nsanlarn bir yn var, iyi, ho. nsanlar buraya kadar ekip getiren, onlar
ilkelliklerinden ekip alan, ne bileyim ben, insan insan yapan ynleri bu
ynleridir. nsan da doa gibi, doadaki her ey gibi, evren gibi, evrendeki her
ey gibi -daha evrenin ne olup ne olmadn iyice bilmiyoruz ya- deien,
ilerleyen bir yaratktr. nsan ksmnn mayasnda, yle toptan ele alacak
olursak, devrim yapma, ilerleme abasn daha ok buluruz. nsan tarihi, ok
ar da olsa, bir ilerlemeler tarihidir. Acaba insan, doann ona verdii stn
zelliklerle, bugnk durumundan daha ileriye gidemez miydi?
Btn bu ilerlemesine, maaradan kp atom ama, uzay ama varmasna ramen,
bugn biz bunu yeterli grmyoruz. Buraya kadar gelebilen insan, bu abayla daha
nemli iler yapabilirdi. Bu halde olmayabilirdi. rnein, bu dnya, amzda,
dahas var, amzdan iki yz, yz, be yz yl nce bile byle olabilirdi.

Byle deil, iki yz, yz yl nce insann insan soymas, ldrmesi

bitebilirdi. Bu yzkaras ilere daha ok nceleri de son verilebilirdi.
Elimizdeki kstas, o gnk maaradan bugnk uzay ana varan insandr.
Bugn insann bu gerilii houmuza gitmiyor. Uzaya gidecek kadar uygar olmak,
atomun gcnden faydalanmak, gzellerin gzeli. Ama insann insan smrmesi
kadar irkin, aalk, iren ileri daha srdrp gtrmek kt. nsann
insan ldrmesi, insanlarn bunu sava perdesi arkasnda ho grme63
leri, meru saymalar inanlmayacak kadar, insan soyuna, insan usuna
yakmayacak kadar aalk.
Bu nereden geliyor? Herhalde bir tane deil, be tane deil, bir sr sebebi
olacak bunun.
Bu kadar byk ayrcal bir iki sebepte aramak, ya da bulmaya almak o kadar
doru olmaz sanrm.
nsan ne kadar ilerleme abasnda olan bir yaratksa, o kadar deilse de hemen
ona yakn, alkanlklarnn kulu bir yaratk.
Alkanlmz tembelliimizdir. Alkanlk kolay, bir ey yapmak, baarmak,
yeni bir adm atmak, bir bilinmezi bulmak zor. Bir bilinmeze gitmek korkulu. Bir
aydnlk, bellenmi yoldan yrmek kolaylarn kolay.
Bilinmezin, yeni bulunmuun insan eken, sevindiren bir yn yok mu? nsan, her
gn, her saat yeni bir ey reniyor, yeni bir ey yapyor. Yeni bir giz zmeye
urayor. nsan yeni gizler iin cann veriyor. nsann mayasndaki gzellik
bu gzellik.
Bu alkanlk belas!.. nsan soyunun bann en byk belalarndan birisi bu.
Bir yerde tutturuyoruz, krn deneini belledii gibi, "sittin sene" onun
ardndan gidiyoruz.
Hepimiz, hi farkna varmadan, ya bakalarnca izilmi bir yoldan gidiyor, onun
almaz snrna giriyor, kul oluyoruz. ok glysek kendimize yeni bir yol
iziyor, bir yer buluyoruz. Bu sefer de kendi koyduumuz snrn iine kapanp
kalyoruz.
nsann mayasndaki en byk ktlklerden birisi de alkanlk ktldr,
desek nasl olur dersiniz.
yle durup da bir dnrsek grrz ki, u doadaki btn hareketler sonsuz.
Sonsuz, eitli. Baka baka. Doada snrl, sonsuz olmayan bir tek ey yok
diyebiliriz. Diyebiliriz ki, her ey biraz da biribirine benziyor. Gene
diyebiliriz ki, ne kadar benziyorsa o kadar ayr. Benzerlikler de sonsuz,
ayrlklar da sonsuz.
u her eyi sonsuz dnyada, deien dnyada her gn yeni bir hareket, yeni bir
olu bulabiliriz.
Bunun iin alkanlklarmzdan kurtulmamz, bakalarnn koyduu, bizim
koyduumuz snrlar amamz gerek.
64
En ilkel insan, alkanlklarnn en ok kulu olan insandr. leri, kltrl
insan sonsuzluun, sonsuz dncenin, oluun, hareketin kapsn daha ok
zorlam insandr.
Dedik ki, her an bir sonsuzlukla kar karyayz. nsan kafas her an yeni bir
dnceye hazr. Ama ne yazk ki, biz doada, insan kafasnda birtakm snrlara
inanmz. Her hareketin ve dncenin sonsuz olduunun farknda bile deiliz.
Kafamzla, gnlmzle birtakm snrlarn iine kapanm, dnp duruyoruz. En
ileri, en geni, snrlar en paralam insanda bile birtakm alkanlklar
oluyor. alt, sonsuzu zorlamaya balad anlar bile karsna
alkanlklar dikiliyor. almasn, yeni yeni olular, hareketler, dnceler
bulmasn engelliyor. unu kafamza iyice sokmalyz ki, smr yok o kadar.
Snrlar ounluk biz yaratyoruz. unu iyice bilmeliyiz ki, bir kck
karncann hareketinde bile sonsuz deiiklikler, bakalklar var.
Doa o kadar kalabalk ki... Ol<adar bitmez tkenmez ki... O kadar snrsz
ki... nsan dncesi o kadar sonsuza, snrsza gidebilir ki... Biz imdi bu
insan sonsuzunun, snrszlnn neresindeyiz? Ne kadar zamanda buraya
gelebildik? Alkanlklarmz, her eyin sonsuz olduunu bilmememiz, kafamz
ona gre hazrlamamamz bize kim bilir neler kaybettirdi?
2.7.1961

65
Film Sansr stne
Dnyann her yerinde film sansr vardr. Neden vardr, o da ayr bir konu ya.
Varsn olsun. Filmciliin, btn imkanlarna, hem de byk imkanlarna ramen,
emeklemesi, teki sanatlarn eritii yere eriememesi belki de bu yzdendir.
Belki diyorum, bunun bir sr sebepleri olabilir. rnein film nce bir ticaret
iidir. Bunu da krmak zordur. Btn imkanlarna ramen bu belal sanatn bu
halde kalmas ticarete alet olmasndan da ileri gelebilir.
Ortada byk bir gerek var ki, film, amzda en gl, en etkili, imkanlar
en ok olan bir sanattr.
Uluslar gittike film sanatna ok nem veriyorlar. Festivaller, boy boy sinema
dergileri, gazeteleri, ne bileyim, daha bir sr eyler... Armaanlar. Say
sayabildiin kadar. Sonra uluslar son yllarda byk bir film eitimine de
giritiler.
Bize gelince, devletimiz bu byk sanata, daha dorusu yzylmzn sanatna hi
mi hi nem vermemitir. Devletimiz hep bu ynde glge etmitir. Ortaya att,
bamza anlaysz bir heyula gibi diktii film sansryle de bu iin en
aalk bir yerde kalmasn salamtr.
Bizim sansr ne yapmtr? Ne kadar kaliteli, bir diyecei olan senaryo gemise
eline, hepsini trl sebeplerden dolay reddetmitir. Ne kadar kendini bilir,
yazd bir eye benzer yazar varsa bu sansrn kara listesine gemitir. Film
sansrnce bu kiilere senaryo yazdrlmamas prodktrlere salk verilmitir.
66
1
Bir ikisini dnda tutacak olursak, o bir ikisinin de yapt filmler pek ahm
ahm eyler deil ya, film eviren rejisrlerimizin hibirisinin bir dnya
gr, durmu oturmu bir sanat anlay, bir film anlay yok. Bir eitimi
yok. Ylda yz film yaplan Trkiyede filme u kadarck benzeyen bir film
kmyor. Doru drst bir eyler yapmak isteyenlerin de ne yeterli bir
kltrleri, ne yeterli bir eitimleri, ne de gleri var.
Bizdeki filmler, yani u Trk halknn grp seyrettii filmler birer yzkaras.
Hibir filmimizin ne bir gerekle, ne insani bir eyle uzaktan yakndan bir
ilgisi yok.
Bizim film sansrnn asl devi bu her yl yzlerce piyasaya dklen filmleri
yasak etmek olmalyd. Gerekten Trk halkna byk iyilik etmi olurdu o zaman.
Halbuki Trk Film Sansr ne yapmtr? Ne kadar kaliteli, iyi senaryo varsa
reddetmitir.
u bizim filmlerden on be tanesini grdn syleyen dnyann nl
prodktrlerinden birisi bana dedi ki:
"nsan onuru adna bu filmler piyasaya karlmamalyd, film sanat hibir
memlekette bu kadar aalk bir yerde deil. Sizin bu rejisrlerinizin, byle
filmler yapp da halkn karsna kabilen rejisrlerinizin okuryazarl var
m? Ya da mrlerinde orta halli hibir film grmemiler mi?"
Bu ite herkesin gnahnn olduunu syledim. Sansrn, yazarn, bilhassa
prodktrn gnah olduunu syledim.
Sonra da dndm ki, iyi sanat, kaliteli rejisr hangi art altnda olursa
olsun bir eyler karabilir. Ya da eker gider. Bir daha bu sanatn yzne
bakmaz. Koullarn bilmiyor deilim. Viran kalas hanede, diyorlar. Viran
kalas hanenin karsna, viran kalas sanat dikilirse gerek sanat viran
kalas haneyi yakan sanatdr. Dnyada iyi sanatlarn ou viran kalas
haneyi gze alanlar arasndan kmtr. Sanatta aa yukar, viran kalas hane
girince araya, hepimiz ayn eyi yapyoruz. Film rejisrleri daha ok
yapyorlar.
Yeni Anayasa kt. Antidemokratik kanunlar deitiriliyor. u bizim anl
sansr de Anayasaya gre elbette ayarlanacaktr. Bir eyler yapmamz gerekiyor.
61
Artk biz bile biliyoruz ki, bu film sanat amzn en nemli sanat. Buna
gereken ilgiyi gstermemiz gerek. Hem de ok gerek.
Sansr ters evireceiz. Kaliteli senaryolar yasak edilmeyecek. Bir yere
gelmi, bir sanat lsne varm, bir dnya gr, bir insan anlay olan
senaristlerin eserleri yasak edilmeyecek. Onlara yardm edilecek. Onlarn

evrilmeleri iin elden gelen yaplacak. Denemelere girien rejisrlere sayg

duyulacak. Aydnlarmz ve hkmet ona elini uzatacak. imdiye kadar bizde byle
bir babayiit kmad ama, kabilir.
O kalitesiz, o baldrbacakl, o gz yal, o usd, o pespaye senaryolara izin
verilmeyecek. Ta atlasa izin verilmeyecek. nsan onuru adna, ulus selameti
adna izin verilmeyecek.
Bunun ls ne diyeceksiniz? Bunun ls o kadar zor deil. Memleketin deerli
kiilerinden, yani sanatlarndan, bilginlerinden bir kurul ortaya karlacak.
Sonra kaliteli film yapanlara byk yardmlar yaplacak. rnein kaliteli
filmler iin Fransz hkmeti byk para armaanlar veriyormu. Yardm yapmann
bin trl eidi var. Ama buna sanatlardan, bilginlerden yaplan Film Kurulu
karar verecek. Bunda yanllklar, hakszlklar olmaz m? Elbette olacak. Ama
tekilere bakarak ok daha az olacak.
Bir de film retimi yapan kurumlara ok gereimiz var. rnein burslar
verilebilir. Byk film yurtlarnda kabiliyetli genler alabilir. Okuyabilir.
Yani dnyadaki insanlar, uluslar film sanat iin ne yapyorlarsa, hangi yoldan
gidiyorlarsa biz de o yoldan gidelim. Bu kadar bile bize yeter de artar.
Ne olursa olsun, bu onur krc kepazeliklere bir son verilsin. Bu millete
yazk. Sahiden bu millete hi mi acmyoruz?
16.7.1961
68
Hakszlk
Dn bir arkadamla karlatm, ilk sz:
"Hakszlk ettin," dedi. "Bu adamlar hibir ey yapmad-larsa, azck gayret de
mi gstermediler?"
Geen pazar burada yazdm "Film Sansr stne" adl yazm sylyordu.
Hakszlk ettiklerim de film rejisrlerimiz olacakt.
"Gayret de mi gstermediler?"
Arkadamla bu gayret stne konutuk.
Bana, hakszlk ediyorsun diyen arkadam:
"Bir yerde haklsn," diyordu. "Bu arkadalar filmciliimize bir ey getirmek
deil, filmcilii mahvettiler. Ama gayretleri, iyi niyetleri... Birkan
tanyorum, bunlar iyi bir eyler yapmak iin rpnyorlar. Bir ey
yapamyorlar. Koullar ellerini kollarn balyor bunlarn."
Gayretleri stnde durduk. kimiz de aradk taradk, bizim aslanlarn byk
gayretleri iin bir rnek bulamadk sinemamzda. Gayret olarak bir iki film
stnde durduk. Bunlarn ya-plndaki iyi niyet vard, emek vard, ama film
yoktu ortada.
Sonra bir karara vardk. Gayret dedikleri ey bir btndr. rnein sinemayla
ilgisi olmayan bir adam istedii kadar iyi niyetli olsun, gayretli olsun, iyi
bir ey yapmak iin her eylerini koysun, o adam iyi bir film yapabilir mi?
Elbette yapamaz.
Bunun iin ne ister, bir sanat gc. Sanat gc de yetmez. Bilgi, grg
ister. O da yetmez. Bir sanat, bir insan anlay ister. yi niyetten nce,
gayretten nce birtakm eyler istiyor.
69
Bu stnlk var m bu arkadalarmzda? Dndk, tandk, rejisrlerimizi
teker teker gzden geirdik, hibirisinde bu btnlkten bulamadk. Bir de bizim
sansrn kt tutumu ortaya knca, en iyi niyet, en gzel gayret bile be para
etmiyor.
yleyse yz film ekilen bir memlekette hibir iyi film kmamasnda btn gnah
bu adamlarn m? Koullarn hi mi gnah yok? Koullar getirse, zorlasa, iyi
sanat kmam da kmam diye diretir mi? Diretse bile koullar onu kmaya, iyi
birtakm iler yapmaya zorlamaz m?
Sansre, rejisre atmay bir yana brakp koullara m at-malyz? Ylda kan
yz film iinden ayrks bir iyi film neden kmyor?
Biliyoruz ki, en kt koullar iinde sanatta ayrkslar vardr. Byle ayrks
bir i bile bizden neden, bir iekle yaz gelmese de, neden kmyor?
te bunun stnde nemle duralm. Bu, gerekten bir aratrma konusu olmaya
deer. Koullar yrtan bir tek, bir tek adam. Demek ki, bizde yle adamlar da
yok. Bence bu bir ktmserlik. Bizde byk ressamlar var. Koullarmz byk

ressamlar yetitirmeye elverili mi? Bizde byk airler var. Koullarmz byk
airler yetitirmeye elverili mi? Brakalm by k, ama bizde resim,
iir, hikaye, roman var. Ama bizde sinema yok.
Diyeceksiniz ki, sinemann ayr zellikleri, imkanszlklar var. Zor bir i.
Tek kiinin ii deil. Birtakm unsurlarn bir araya gelmesi gerek iyi sinema
olmas iin. Bizde tiyatro da var. Tiyatro da bir tek kiinin ii deil.
Hazrlkl bir adamn gayreti tiyatromuzu bir yere getirebilmi.
Tiyatromuza devlet yardm etmi, diyebilirsiniz. elmele-memi. Tiyatromuzun bir
uzun gelenei de var, diyebilirsiniz.
yleyse elimizi kolumuzu balayp oturalm m? Birtakm insanlara hakszlk
ediyoruz, diye yazmayalm m? Hi olmazsa biz bir gayret gstermeyelim mi?
Film yapmcsnn gnah byk bu ite. Buna, bir diyelim. Rejisrlerinki de
byk. Buna, iki diyelim. Sonra da sralayalm. Gazetecinin, yazarn, film
oynatan sinemacnn... Ben de bizim sinemamza, evrilsin diye hikaye verdim.
Sinemay ok
70
sevdim. unu burada syleyelim ki, romanlarma, hikayelerime gsterdiim gayreti
sinema hikayesine gsteremedim. Bunun nedenlerini burada sayp dkmenin bir
gerei yok. Kendimi savunmak da bir eyi deitirmez.
Bu ite en byk gnah, bunu iyice belirtelim ki, hkmetin. O ba belas
sansrn. Gerekten, o kt senaryolar tasdik-isi sansrn.
Bizim sansr o hale gelmitir ki, devi yalnz kt senaryolar seip tasdik
etmek olmutur.
Rejisrlerimizin bir gayret gstermemeleri, yz film iinde filme benzer bir
film kmamas bu yzden olmasn? Bunun stnde de duralm. Gerekten rejisr
arkadalarma hakszlk etmi olmayaym? Memleketinin, insannn gereini
syletmezlerse neyi syleyebilirsin? Bu dnce doru grnyor bana. Bir tek
kiinin bile ortaya kmamas... Ne dersiniz?
Bu da var, bu da var. Ama rejisr arkadalarmn gayretlerini, hazrlklarn da
iyi biliyorum. Gene de byk bir hakszlk ettiimi sanmyorum.
Geen yazmda da dediim gibi, yreinde olan, ne yapar yapar, bu koullar
iinde de bir eyler yapar.
imdi bir yol bulalm. Trk halkn bu yzkaras filmlerden kurtaralm. Hi
olmazsa kurtarmaya gayret edelim.
unu da m yapamayz, bu filmleri byle usd, insan d halden de mi
kurtaramayz? Byle gerekd hallerden de mi?
amzn bu bir numaral sanat gelin grn ki, bizim elimizde ne korkun
hallere dm. Ayp bir ey olmu. Aydnlar, bilim adamlar, hkmet adamlar,
yazarlar, rejisr arkadalar, gene de bu halden kurtulmann bir yolu yok mu?
23.7.1961
71
Politika
Kim yapmsa yapm. Hangi gelenek getirmise buraya kadar getirmi. Bizde
politika dedikleri ok yanl anlalm. Belki de bir Doulu gelenein sonucu.
u Douyu da bir iyice tarif etmek gerek ya. Ama aa yukar Dounun ne
olduunu hepimiz biliyoruz.
Bizde politika bir yere gemek, bir mevki kapmak iin yaplyor. Mevki hrs
belki hrslarn en irkini ama, en gls deil. Mevki iin politika yapanlar
en rk temele basmaktan baka bir ey yapamazlar. Yel nereden eserse oraya
gidiyorlar. Tutunduklar bir yer, bir inan yok. Doru belledikleri, hak
belledikleri bir ey yok. Gnn gn etmek. Gnn en gzel geirmek.
Bakn u yannza ynnze, bir politikac bugn ak dediine yarn kara diyor.
Salt faydas nereye gtrrse oraya gidiyor. Boynu tohtlu kleler gibi.
Memleket, vatan sz ediyorlar. Onlarca vatan, memleket, memleket insanlar ok
deerli! Ama bu deerin istediini, hakkn vermeye gelince, vatan iin iyi bir
ey yapmaya gelince, onlar yoklar. Burada hakszlk m ediyorum, diye
dnyorum. Bir memleketimiz var ki, her bakmdan kalknmak, ileri olmak iin
ok imkanlar var.
u demokrasi iini ele alalm. DP 1946'da kurulduunda demokrasi savana atlan
kiilerden ka Milli ef diktatrnn hapisanesinden kmt? Demokrasi uruna
btn hayat-larmca ne yapmlard? Biliyoruz ki, hepsi daha nce Milli ef


72
diktatrnn en birinci adamlarydlar. Bir ksm da dalkavuu. Milli efe
muhalif olanlar da vard ilerinde. Ama demokrasi dncesi iin deil. Kiisel,
kk karlar iin Milli efe dmandlar. Milli ef onlar ya mebus, ya vekil
yapmamt. Ya da kiisel karlarnn nne gemiti. Ya da istedikleri mevkii
onlara vermemiti.
Btn karclar, frsat bulunca, demokrasi kisvesi altnda, efe kar savaa
atldlar.
Sonu ne oldu? Demokrasi oldu mu? Benim dndme gre, bu sosyal koullar
iinde bizim yurdumuzda demokrasi zor gerekleir ya, demokrasiye benzer bir ey
gelebildi mi yurdumuza? Bir yamaclar saltanat kuruldu. Baka trl de
olamazd.
Demokrasi halkn bir zorlamasdr. O da kendi koullarn kendisi hazrlar.
Bunu da geelim.
ok belal bir a yayoruz. Milletimiz uyank. Milletin ounluu karnn
nerede olduunu biliyor. Burada kimsenin bir gnah yok. amz byle getirmi.
Millet ounluu artk akla karay semeye doru...
amzdaki, bu gzn am halkn nndeki politikac, artk Doulu gelenekten
gelen politikac olamaz. Artk amzdaki Doulu politikacnn ba belada.
Onun, halkn elinden kurtulabilmesi diye bir ey yok. Millet, bylesi
politikacnn ipliini ok abuk pazara karyor.
rk politikaya bir rnek, halk umursamazla bir rnek vermek istiyorum. Yeni
kurulan partilerden birinin daha doru drst bir program yok. Vebali gnah
boynuna. Ben yle duydum. Olsa bile ne gerekirdi, diyeceksiniz. Eski tas eski
hamam. Efendim, bu parti programn seimlerden sonra yapacakm. Peki bu, oy
isteyecein halka hakaret deil mi, a efendi? Bir demokrasi savanda milletten
ne iin oy isteyeceksin? Tabii alavere dalavere. Yani biraz da istim arkadan
gelsin.
Daha ok rnek verirdim ama, ne gerei var. Bunlarn ne kadar ilkesiz
olduklarn hepimiz bilmiyor muyuz? Felaketin nereden geldiini artk hep
bilmiyor muyuz?
73
amzda politikac en namuslu, en doru adamdr. Bir ilkesi, bir dncesi
olan adamdr. lkesi, inanc, dncesi uruna hayatn, gerekince kellesini
koymu adamdr.
Eer demokrasiye inanmsa, eer sosyalizm uruna savayorsa, onun iin yalnz
bu vardr. Onun iin inan, evlad ayalden de, hayattan da, kelleden de
stndr. O, mevkie ilkelerini gerekletirmek iin geecektir. ktidar
insanlara, memlekete iyilik etmek iin isteyecektir. ktidar onu kullanmayacak,
o iktidar ilkeler, dnceler ve iyilikler iin kullanacaktr. amz
politikacsnn karakteri budur. amzda gerek politikaclar an olsun diye,
kiisel faydalan iin deil, dncelerinin, milletlerinin faydas iin politika
yapyorlar. ou zaman da kii olarak bu iten zararl kyorlar. Btn
mrlerini, bile bile, hibir ey beklemeden harcyorlar. Kelleleri gidiyor.
Bu, dnceleri iin politika yapanlar sknca, balan dara gelince, yani
Yassadadakiler gibi dnce, insan tortular haline gelmiyorlar. Byk
umutlarnn ateinde gelecei insanca, yiite karlyorlar. amz byle
politikaclar ok grd.
Bizde de artk halk yutmuyor. Artk yutmayacak da. Dncesi uruna, ilkeleri
uruna her eylerini koymu politikacsn bekliyor halk.
te byle adamlar yurdumuzda oaldka, biz de her gn biraz daha, biraz daha
iyilie gideceiz. amza layk insanlar olacaz.
1961
74
Yasaklar
Yasaklar, geri topluluklarn zelliklerinden birisidir. Bunu biliyorum. ok iyi
biliyorum ama, bir trl de zntden kurtulamyorum. Bizde ylesine yasaklar
var ki, akl almaz. Nereye koyacan, nereye oturtacan bilemezsin. Aklla,
dnceyle badatramazsn. u bizirrr toplumda, hani savaacaklarna
bunalanlar var ya, bir an iin de olsa onlarn haline dmemeye imkan yok.

Bizim toplumumuzdaki ileri geinenler, ileri insanlar bunalacaklarna, tepeden

glp geeceklerine, geriliin bir sonucu olan yasaklarla savasalar daha iyi
ederler. Bir ilericinin gc, , birok gericinin gcnden, karanlndan
daha fazladr. lericiler, gerekten ilerilie inanm kiilerse, sahteci
deillerse, ister istemez savaa atlrlar, o zaman da gericiler k grm
yarasaya dnerler. Baykua dnerler. Yerlerinden kprdayamazlar.
Mahmut Makal Bizim Ky yazmt. Bizim Ky gibi bir kitap o zamana kadar
almadmz bir eydi. Kyametler koptu. nk Mahmut Makal korkun yasa
krmt. Gericilik baykuuna k tutmutu. Mthi bir tela balad. Nasl
olurdu efendim, nasl olurdu da bir insan kalkard da Trk kylerinin bu yann,
bu korkun sefaletini ortaya btn plaklyla atard. Bu olacak i miydi? Bu
i vatanseverlikle badaamazd. Sayn okurlarm, bana inann, Bizim Ky iin
aynen byle yazdlar, byle dndler. Bu i, Trk kylerinin sefaletinin
aklanmas, vatanseverlikle badaamaz, dediler.
75
Ne olmalyd? Trk kyleri orada, binlerce yllk ilkel hayat iinde yle
yaamal, hayatn korkun sefalet iinde srdrp gitmeli, biz bunu aa
vurmamalydk. Masaldaki gibi, "Aman ne cici kylerimiz var, ne uygar, ne refah
saadet iinde kylerimiz var. Yaasn kylerimiz. Anadolu kylerinin amann bu
safl bozulmasn," m demeliydik? Trk kylerinin sefaletini kimse yazmasayd,
kimse bilmeseydi, ne geerdi elimize? Akl olan azck dnr, ne geerdi? Hi.
Ama bir milyon hi, eer hiin ls varsa. Yabanclar bizim bu halimizi
bilmeme-liymi. Akla bak hele, yabanclar senin nerede olduunu, hangi ilkel
hayatn yaadn senden bin kere iyi bilirler. nsanlarn iyi ya da kt
yaadklar biliniyor artk. Gelip grmese de, bilime vuruluyor, senin gcn
hemen anlalyor.
Geriliimizi, sefaletimizi saklamak, u koca dnyada devekuu gibi saklanmaya
almamz, demektir. Yasaklar zararldr. Yasakla ktln nne geemezsin.
Bir ey saklamakla onu ortadan kaldramazsn. Hele insan sefaletini hi
kaldramazsn. Eer Anadoludaki hayatmz bu haldeyse, bunun ounluk sebebi
yasaklardr.
Bir mesele gn na serilince stnde tartlr. Ondan sonradr ki, bunun
bir aresi, bundan kurtulmann bir yolu bulunur.
Meselelerimizi demekten korkacak kadar, millet uzaya gidip geldikten sonra
ilkel olmayalm. Hem kendimize, hem millete yazk ediyoruz. Devekuluu hibir
eyi halletmez. Her eyimiz, geriliimiz ak ak. Ak ak meselelerimizin
stne eileceiz.
Yasaklarmz ylesine gln ki... ster istemez bu halimize
acyoruz.
Bir gn Kayserideydim. Ky mahallelerden birinde bir kmbetin fotorafn
ekiyordum. Alp karakola gtrdler. Durdurup da, bir yabanc, bir kylnn
resmini zor eker bizde. Ne olurmu yani, kyamet mi kopar? Varsn Trk kyls
perian, yoksul desinler. Bu bir gerekse, yoksul demelerinden ne kar? Ama bir
ey derlerse, ite bu dedikleri ey zorumuza gitsin. te bunu dedirtmeyelim:
Trkler, yoksul, okumam kyllerini bu halden kurtarmak iin hibir ey
yapmyorlar.
76
te bu korkun. te bu utanlacak bir ey. te bu gerilik. Ama-nn btn
dnyaya yoksulluumuzu gsterelim. Faydas olur. Yoksulluumuzun nne gemek
iin, abamz da gsterelim. Bu daha gzel olur.
Bir film yapmak istiyorsun. Orada aya yaln kyller olamaz. Neden olamaz?
Anadoludaki kadnlarn yzde sekseni ayakkab giymez. yleyse neden filme girmez
bu? Bu yasak. Bu yasa hangi vatansever kafa koymu? Vatanseverlii nasl
tekeline alm? Peki biz bu yasaklara karyz? Biz o beylerden bu vatan daha
az m severiz? Vallahi alacak i.
Ak Veyselin hayatn anlatan bir film yaplmt. Film Veyselin kynde
ekilmiti. Veyselin genlii kyde. Kra, aasz, yalnz bir ky. Veyselin
genlii Osmanl devrinde gemitir. Buraya kadar filme, bu kye izin verilir.
Ama Veyselin son yllardaki hayat da ayn kyde geer. Gemitir. Zavall
rejisr ne bilsin. Veyselin bugn de hayatnn getii ky olduu gibi eker.
Ky, Veyselin genliinde ayn, bugn de ayn. Bugn ayn olamaz. Sansr rrak

diye keser. Trkiyede byle ky kald m? Yaasn sansr. Hi byle ky olur mu

Trkiyede! Ne haddine! Her bir yan gl glistan etmedik mi? Sonra efendim,
filmin son ksmn yasak etti sansr. Bugnk grdmz, iinde yaadmz
Veyselin ky Osmanl ann ky olarak kald. Onun yerine modern bir iftlik
buldular. Veyselin ky filmde Osmanl ky olarak kald. Bu iftlik de Veyselin
modern, imdiki ky oldu. Filmin sonu yle komik ki... Traktr sesini duyan
Veysel glmsyor seviniyor. Ben biliyordum ki, zeki, byk Veysel, ku umaz,
kervan gemez kyn byle traktrl, baheli ky haline getiren yalana
glyordu. Bu yalanlardan ne kazandk? Veyselin Osmanl ky btn se-faletiyle
orada durup durur. Film de geldi geti. Bir tek ie yarad, o da, dnce
ktlmza, dnce yoksulluumuza bizi gldrd.
Efe filmi yapamazsn, neden? Osmanl zamannda adamlar daa kmlar. Efelik
bir gelenek olmu. Yapamazsn. Neden? Syler misiniz? Hibir ey syleyemezler.
Benim Beyaz Mendil adnda bir senaryom vard. yice bir film oldu sonunda.
Filmin bir yerinde dn kurulur. Anadolu
77
dn evlerinin stne bayrak asarlar. Biz de filmde bayrak astk. Bu, bu
milletin gelenei. Olmaz efendim. Sansr, st bayrakl evi filmden kesti att.
Grdnz m bu milletin gereklerini tanyan insanlar...
Bu, bizdeki film sansr ylesine komik, ylesine ackl ki, rnekler versem,
yerim olsa da rnekler versem, gle gle krlr, alaya alaya lrsnz.
Bizdeki bir yasa daha syleyeyim. Atatrk zamannda, kr Kaya ileri
Bakan iken, Halk airleri ehirlere uraya-maz olmular. Jandarmaya grnemez
olmular. Jandarmalar, polisler zavalllar tutup tutup dvyorlar, sazlarn
kryorlar-m. Sazlar, geriliktir diye, bir sivri akll yasak edivermi. Bu
yasak, saz krlmas bir iki yl srm. Sonunda Atatrk duymu da, amann ne
yapyorsunuz, demi. Demi de bizim ak-clar yakay kurtarmlar.
Pater Pancali diye bir Hint filmi grm, o film iin bir yaz yazmtm. Bu
filmdeki kadar korkun sefalet paralarn hibir sanat eserinde grmedim. Ne
oldu? Ben bu insanlar o korkun sefalet iinde sevdim. Bu insanlar, sefaletin
yenemedii insanlard. Filmi grdkten sonra, una inandm ki, Hint halk
yoksulluu yenecek. Bu film btn dnyada gsterildi. Hint milleti bundan ne
kaybetti? Aksine, Hindi seven binlerce, milyonlarca denlikli yrek kazand.
nsanlar Hint halknn sefaletinden kurtulacana inandlar. Bu filmden nce,
biz Hintteki yoksulluu bilmiyor muyduk? Biliyorduk, biliyorduk ama, Hint
halkn bu kadar sevmiyorduk.
Yasaklar, byle gereksiz, gln yasaklar bizim toplumumuz iin her zaman
zararl olmutur. Nereden gelirse gelsin bu yasaklarn birou vatanmz iin,
vatanmzn ilerlemesi iin bir tehlike olmutur.
Yasaklarda ly karmayalm. ly karanlarla da savaalm. Yasaklar
gericilerin kaleleridir. Bu kaleleri el ele vererek ykalm. Meselelerimizi ak
yrekle, apak, korkmadan tartalm. Daha faydal olur. Yurdumuz daha ok
kazanr. Devekuu mu? u devekuuluktan bir ey kazandmz,
kazanabileceimizi syleyecek bir tek akl banda insan karsa, ben bu
sylediklerimin hepsini sylenmemi sayacam. Var msnz?
1961
78
Kuku alar
lk gnden bu yana insan kuku iindedir. Demem o ki, insan kendi kendini bildi
bileli kuku iinde. Kuku karanl iinde. Drt yann bir kuku, bir korku
karanl sarm ki, deme gitsin. nsanolunun en kutsal abas karanln,
kuku duvarn ykmak iin giritii byk uratr. Her gn biraz daha, biraz
daha kuku duvarn ykmak iin didinme. nsanolunda en vnlecek yn...
lk insanlar bilisizdir. Tek tek yaarlard. Tek tek yaamak, iini tek bana
grmek... Kuku, korku karanln iyice yklenmek, onun iine boylu boyunca
dmek demektir.
nsanlarn kukuya, korkuya ilk dur demeleri, karanlklarn ilk birazck
yrtmalar, toplum haline gelmeleriyle olmutur. Daha nce insan insandan
korkard. nsan tabiattan korkard.
Toplum haline gelince, bir dayanma, korkuya, kukuya biraz daha etkili kar
koyma balad. Kukular, korkular yenmek iin insanlar trl iler icat

ettiler. Trl dinler yaptlar kendilerine. Trl grenekler yaptlar. Trl

geleneklerin ardndan gittiler.
nsann belki de en byk sava, kukuya, korkuya kar olmutur. inde
bulunduu karanla kar olmutur. Bilmemek, bir karanlk iinde kalmak, her
zaman da byle olmak, insanlar kukunun korkunun iine atmtr.
Diyebiliriz ki, insan ilerledike korkular da azalmtr. Acaba bunu diyebilir
miyiz? nsan kukusu, korkusu azald m, azalmad m, bunu nasl bir lye
vurup da bir sonuca varabiliriz?
79
nsan tek tek yaamann ykledii karanlktan, kukudan kp da toplum haline
gelince, toplum savalar balamtr. Hem de en pisi pisine savalar... Baskn
savalar. Bir gece uykudayken ldrlvermek korkusu... Sonra harpler,
hastalklar, salgnlar, ktlklar korkusu... kukusu...
Toplum daha ilerlemi, salgn hastalklarn nne geilmi... Ktlklar, dpedz
a kalarak lmekler azalm.
Ama buna karlk, gittike daha ok insan ldren, memleketler ykan, bir anda
toplumlar yok eden savalar gn getike, her gn getike byyen savalar
korkusu ortal alm.
Tarih boyunca, insanlara bakacak olursak, ne olursa olsun toplum olmaya
gittike, gelenekler ortaya ktka, dayanma gerekletike kuku da
azalmtr. nsan rahat bir soluk almtr. nsanolunun en kutsanacak yan, her
gn biraz daha dayanmaya gitmesidir. Kurtuluu bu dayanmada, biribirine
inanmakta bulmasdr.
amza gelinceye kadar, yani toplum ilerine bilim kar-mcaya kadar insanlar,
ne kadar kukudan, korkudan kurtulma sava vermi olurlarsa olsunlar, ne derece
bir dayanmaya varm olurlarsa olsunlar, kuku, korku iindeydiler. Tabiata,
ynetenlere, kiilere gvenleri yoktu. Bilimin karamad, elinin dokunamad
toplumlara bozuk dzen toplumlar diyoruz. Bilimin ie kart memleketlerdeki
dzenli toplumlar birazck daha kukularn, korkularn yenmi durumdalar.
Geenlerde Cumhuriyette arkadamz Sabahattin Eyubolu kuku stne, bizim
toplumumuzdaki kuku stne gzel bir yaz yazd.* Ben de bu yazy ona
imrenerek yazyorum. Bir de arkadamn o yazda dokunmad bir baka yne
dokunmak iin yazyorum. Eyubolu, bozuk dzen toplumlarda kukunun bakeye
oturtulduunu, gvenin yaknma bile yanal-madn sylyordu. Kiilerin
biribirlerine, yneticilere, yneticilerin kiilere gvensizliklerini
sylyordu.
Bizim toplumumuz bozuk dzen bir toplumdur. Yerini bulmam, oturamamtr.
Byle bozuk dzen toplumlarda gemisini kurtaran kaptandr. Altta kalann can
ksn. Bu yapda
Sabahattin Eyubolu, Mavi ve Kara, sayfa 84 (Birinci basm).
80
bir toplumda kukudan bakas yrmez. Korkudan bakas skmez. Gven dediin
anka kuu hi mi hi bylesi toplumlara uramaz. Bir kurt gibi de kuku ve korku
toplumun iine girer, onu yer. rtr. O toplumu korku iflah etmez. Bizim iflah
olmamamzn sebeplerinden birisi de kukudur.
Biribirimizden korkuyor, rkyor, kukulanyoruz. Biliyoruz ki, u toplumda
brne kazk atmayacak az insan var. Bunun nedenini soracak olursanz, bu
toplum, "gemisini kurtaran kaptandr" toplumudur.
Biz, insan olarak bu toplumda biribirimizden kukulanyoruz, korkuyoruz.
Polisten korkuyoruz. Dncemizi sylemekten korkuyoruz. Polis de bizden
korkuyor. Memur bamdakin-den, bandaki de memurundan korkuyor. Kyl
kentliden, kentli kylden kukulu. Onlarn ilikilerini ayarlayacak bir dzen
kurulamam. Ne bileyim ben, herkes herkesten, herkes her eyden korkuyor.
Yokluktan korkuyoruz. Alktan korkuyoruz, kukulanyoruz. Ama korkularn en
yaman, en by, yakamza en ok sarlan, gelecek korkusu. Yarn ne olacak,
diye dmz patlyor. Zenginin yle, yoksulun yle, aann yle, paann yle.
olu-un yle, ocuun yle. Yarn ne olacaz? te insan kahreden, insan
bitiren, insan insanlktan karan korku, kuku, rknt bu. Bu gelecek
korkusunu dnyada bizim gibi alt edememi daha birok memleket var. Ama
hibirisi bizim kadar deil. Bizimki, ok babozuk bir toplum olduundan,
gvensizliimiz de haliyle daha byk, daha korkun. Daha yaanmaz.

imdi amzn karlat korkular, gelecek korkusu, gelecek.

nsanlar bu iki korkuyu da yenecek. Onlarn da stesinden gelecek.
Bir dnr, en byk i, diyordu, insann kiisel meseleleriyle ba baa
kalmasdr.
rnein sava korkusunu atp, gelecek korkusunu atp, al yokluu atp
kiisel dertlerle ba baa kalmak. Onlarn korkusuna bir are aramak.
nsanolu her gn bir para daha ok k gryor. Bir para bir para daha ok
k. Ik gittike byyor.
81
nsanlar gelecek korkusunu, sava korkusunu, alk, isizlik korkusunu
yenecekler.
Biraz daha dzen, biraz daha dayanma, bunlarn ardndan nur topu gibi bir
gven...
te ondan sonra kiisel meselelerimiz: Neden lyoruz? Amma da abuk lyoruz.
Bu dnyaya neden geldik, neden gidiyoruz? Bunun bir aresi var m? lm
korkulacak bir ey midir? u evren dedikleri akl sr ermez ey ne mene itir
ki, bilinmez.
Son szm, insan kukusunu, korkusunu yendike, yenme arelerini bulduka, biraz
daha, biraz daha a yneliyor.
18.12.1961
82
Gme Giden
Bizim iimiz, leylein mr dedikleri. Yllardan bu yana hep grlt patrt. Ne
var ortada? u milletin hayatnda azck bir deiiklik grld m? Yani iyiye
doru, ileriye doru demek istiyorum. Gerisin geri epeyi gitmiliimiz var. Bunu
inkar eden yok. Hani u demokrasi dedikleri, balad zamanlar bir eye
benziyordu. Bir umut veriyordu. O umudumuzu da gzmzde koydular.
u bizim yce bilim kiilerimiz, yce aydnlarmz ve yce politikaclarmz
demokrasiyi de kendi kafalarna benzettiler. Gcn yeterse k iin iinden.
nsan bir bunalm iinde kalyor. Yalnz iftira ediyorlar, yalnz svyorlar,
yalnz yalan sylyorlar. Muhalefet deyince yalnz bunu anlyorlar. Azck bir
dnce krnts var m szlerinde, yazlarnda? Yllardan bu yana elle tutulur
bir sz sylemi, bir yaz yazm varsa buraya gelsin... Yok, yok, yok...
Koskocaman bir laf kalabal iinde yuvarlanp gidiyoruz.
Bir de dedikodu makinas iliyor ki, aman Allah... Herkes baylyor dedikoduya.
Bakn btn gazetelerde dedikodu stunlar tredi. Gazeteler birazck
kendilerini tutmasalar btn sayfalar dedikodu yazlaryla dolar. Millet de
bayla bayla okur. Bakn, yaknda bu gidile, greceksiniz, bir dedikodu yazar
u bizim Babalide bir bayazardan daha ok para alacak, daha ok deeri olacak.
Gidi onu gsteriyor. Bir iki yl nce bizde bir spor modas vard. Bir spor
edebiyat tredi ki, grlm deil. Bizim yokuta kime baksan spor yazaryd.
imdi de herkes dedikodu yazar. Ne yapsn ocuklar, ekmek paras.
83
Bir toplum byle kksz, yoksul, amasz bir hale gelirse, o toplumdaki
insanlarn birinci ii dedikodu olur. Evde dedikodu, sokakta, arda pazarda,
gazetede, her yerde dedikodu... Yedisinden yetmiine kadar dedikoduyla geinen
bir blk...
Sonra da dipsiz basz atmalar, her gn sayfa sayfa ana avrat svmeler.
Sanattakiler svyor, szm ona, bilimdekiler svyor, politikadakiler svyor.
nne gelen tartma adna, dnce adna, nne gelene svyor. Sonra efendim,
sonra sonra halk da svyor.
Bir kemeke, kimin ne dedii anlalmyor. yi ki anlalmyor. Bir kulak verip
de bu kemekei can kulayla dinledin mi, irkiliyorsun. Bu kalabalkta,
kemekete insan bir ey var sanyor, grltye patrtya bakp... Kulak verip
can kulayla dinleyince, bir de bakyorsun ki, btn bir yllk, be yllk,
bir yzyllk grlt bir incir ekirdei doldurmam. Bu bo grlt de
birtakmlarnn iine yaryor. Bu bo grltye o faydalar olan birtakm
kiiler kaynaklk ediyorlar.
Bu kadar sz ettik bo grlt stne. Bu yanda bunca hrgr. tede kendi
kaderine yzyllardr terk edilmi bir memleket.

Douda alk var. Avrupann kycmda, tam yirminci yzyln ortasnda bir
memleketin halk a kalyor, dpedz a kalyor. Yani yiyecek bir lokma ekmek
bulamyor. Yani sofralar trl yiyeceklerle donanrken, elin adam ku stn
beenmezken, sonra efendim elin adamlar fezaya uarlarken, elin adamlar
budaylarn denizlere dkerlerken, elin adamlar buday ekmesinler diye
iftilerine prim verirlerken Dou Anadoluda insanlar a kalyorlar. Daha
sayaym m? te biz bunun karsnda, yukarda anlattm durumdayz. Sa
olsunlar vatandalarmz ok hamiyetlu, faziletlu, dirayetlu, hamet-lu. Douya
yardm ettiler de onlar alktan kurtardlar. Yardm ettik ya, onlara bir lokma
ekmek gnderdik ya, vicdan huzuru iinde oturur, dedikodumuzu yaparz. Af iin
canmz veririz. Sonra daha neler neler yaparz. Sonra svrz. Kim ne
karr. Dnceye sayg da duyarz. Dnmesini bilmeyen halkla da alay ederiz.
Hepimiz birka dil biliriz. Yn yn kitap oku-muuzdur. Sonra, u yeryznde
var m bize yan bakan, deriz.
84
Douda alk var. Ne yzden byle bir felaket gelir insanlarn bana? Nerde o
koca diplomal sosyologlar? Nerde o vatan iin can veren politikaclar, irili
ufakl bilim aslanlar nerede? Douya kim gitti, ne yzden bu alk, bize kim
syledi? Ktlk dediler ktlar, yamurlar yamad dediler ktlar iin
iinden. Bu kadar m? Bu kadar ya, ne istiyorsunuz daha? Kk darda olanlar,
kt dnceliler, bu vatan sevmeyenler her yerde bir kulp ararlar zaten.
Ktlktr bu, bu yl vurur, gelecek yl geer gider.
Ey iyi dnceliler, i hi de yle deil. Ben o yrei yanm bilim
adamlarndan deilim. O kt dnceli dediiniz, kt kiilerden biriyim.
hi sanld gibi deil. Yeni bir gerek de atmyorum ortaya.
Eeey iyi dnceliler, bu vatan canlarndan ok seven asil kardelerim.
Anadoludaki alk yzyllardan bu yana srer... Buraya bir nokta koyup geelim.
Trkmenin, yani bir zamanlar gebe olan Trkmenin bir huyu varm. Gzel bir
yer bulup konarlarm. Yer verimli, diz boyu ot. Yaban meyveleri dallarda, odunu
bol... Suyu grl grl... adrlarn kurduklar yer de tertemiz. Aradan birka
yl geermi, adrlar kurduklar yerden pislikten klmaz olurmu, hayvanlar
o gzelim otlar kklerinden skerlermi, meyveler dallardan yok olurmu, orman
kei yermi, yakarlar-m... Sonra Trkmen bakarm ki orada i yok, eker baka
gzel bir yere konarm. Byk glerin sebebi, gebeliin byk sebebi,
topra ldrp, len topraktan yakay kurtarp baka bir topraa kapa
atmaktr.
Sonra biz de gebeyiz ya, Anadoluya kapa atmz. Uzun maceralardan sonra,
bir sr topraklar ldrdkten sonra Anadoluyu yurt tutmuuz. Frsat
bulsaymz, buray da ldrdkten sonra baka yere gidecekmiiz. Btn bunlar
tarih sylyor. Yalan doru, benim saym suyum yok bu ite. Dnyann bir yann
almz ama, buradan da bir daha kamamz. Biz bu Anadoluya geldiimiz zaman
topraklar Cennet gibiymi. Otlar, ormanlar, baheler... Hani u ot bitmez
Anadolu krac var ya, byleymi. Batdaki Orman Fakltelerinde Trklerden
nceki Anadolu diye bu sylediim ders olarak okutu85
luyor. O zamana bir diyeceim yok. Adam srleriyle gelmi, srleri ot yiyecek.
Keileriyle gelmi, orman bitirecek. Ekecek biecek. Kurak olacak da baka bir
diyara gp gidecek. O zamann yaama yasas bu.
Sonra yirminci yzyl gelip atm. Bu topran lm yalnz bizde olmam ya,
btn dnyada da olmu. Dnyadaki insanlar topraklarn diriltmek iin korkun
bir savaa girimiler. Bir hasta insana bakar gibi bakmlar hasta
topraklarna. Gbre fabrikalar m, orman yetitirmek mi, gller yapmak m,
sulama m, topran kurtarcs uzmanlar m, neler de neler... Biz ne yapmz?
Orman varsa kesmiiz. Allah ne verdiyse, ne kalmsa... Ot varsa yakmz. Gl
varsa kurutmuuz. Sonra ne olmu, gn getike Anadolu l olmu. Sonra ne
olmu, Ana-doluda alk yakamza yapm.
Bizim aklllarmz bunu ktlk sanyorlar, gelip geici sanyorlar. Bu geldi
gitmez. Ben sylemiyorum, topraktan anlayan bilim adamlar sylyorlar. lm
topra kolay kolay dirilte-mezsin, diyorlar. lm toprak, stndeki insan
iflah etmez, diyorlar.
Bir iki faziletlu vatandan yardmyla bu i oldu bitti sanyoruz.

Ben diyorum ki, yllardan bu yana orman orman, su su, gbre gbre, toprak
lyor, lyor, diye bardm. Bu yazar da konu bulamyor dediler. Aln imdi
size konuyu. kn bakalm iin iinden.
Eski tas, eski hamam. Hi kimse u topra diriltmeye yanamayacak. Byle
gidecek.
Bu yerden ben aydnlara, politikaclara ok seslendim. Etmeyin, eylemeyin,
vallahi gidiyoruz, alk geliyor, dedim. Aldrmadlar.
imdi aalara sesleniyorum, aslan aalarm, gzel aalarm, size akl vermek
gibi olmasn, u topraklar, u sular, u ormanlar -ne kalmsa- siz kurtarn.
Kurtarmak sizin daha ok iinize gelir. Neden ki, derseniz, topran verimi
artarsa, rnein bire be yerine bire elli verirse toprak, siz daha ok
kazanacaksnz. Bire be veren topraktan bete . Bire elli veren topraktan
ellide otuz. Bunu hi akl etmediniz mi? yleyse neden
86
kurtarmyorsunuz u topraklan? imdi stanbullarda yayorsunuz. Topran verimi
artnca svirelerde yaarsnz. Bakn hesap gn gibi ortada. Haydin gzelim
aalar, kollarnz svayn, bir umut sizde.
Bir kemeke, bir grlt patrt... Stun stun dedikodu yazlar, gn boyu
yediden yetmie dedikodu. Ve karmzda alk eken, maara hayat, on bin yl
nceki hayat yaayan insanlar... Btn bu korkun eyler bu kemeke iinde
grltye gidiyor. Devekuu rnei. Bu ekilde yakasn kurtaran deve-kuunu
bilen var m?
Gzel aalarm, aslan aalarm, bir umut, tek umut sizde.
4.2.1962
87
Yiit Yazarlar a
Biz ne sylyoruz, eitlik olsun, insan insan kul etmesin, insan hr olsun
diyoruz. amzda yaayan bir yazar iin bundan daha doal bir istek olur mu?
Bundan daha iyi niyetli, bundan daha gzel. Dnyadaki tekmil ark yazarlar bunu
istiyorlar. Kimse de onlara ne yapyorsunuz, gznzn stnde kanz var,
demiyor. Bu sylediklerimi artk yazarlar yz, yz elli yldan bu yana
istiyorlar. Yazarlar, halklarn syleyen dilleridir. Ve yazarlar, ou zaman
stlerine aldklar bu sorumluluun altndan, byk abalarla kalkmlar,
kalkyorlar.
Bizim yurdumuzun gerei, baka milletlere bakarak belal gerek. Bizim
yazarlarmz da bu sorumluluun altndan karnca kaderince kalkmaya
alyorlar.
nsanlarmz toprak klesi. Birok insanlarmz maaradan beter evlerde
yayorlar. Gidin Dou Anadoluya, binlerce ky greceksiniz, evleri yeraltnda.
Bunlar yerstne ksn istiyoruz. stediimiz o kadar kk bir istek ki,
bunlar yerstne karmak zor mu? Bizim insanlarmz arasnda ta kovuklarda
yaayanlar da var. Bizler, yazar olarak bundan utanyoruz.
nsanlarmz bu hallerden nasl kurtarlabilirler? Biroklarmz, bunun bilimsel
yollarn da sylyorlar.
Okullarmz yok. Yzde seksenimiz okuryazar deil. Diyoruz ki, deneyi yapld.
Ky Enstitlerini amadan halkmz okutamayz.
Ormanlarmz yok oluyor. Bilim adamlarndan tanklar da gsteriyoruz. Bunun
aresini de gsteriyoruz. Kimse tartmak gerekliini bile duymuyor. Sanki taa,
rzgara sylyoruz.
88
Aalar, i yapan bir kaymakam faydalar uruna srdryorlar. Biz btn
plaklyla ortaya dkyoruz bunu. Kyametler kopuyor. Ts yok.
Geriliklerle, hkmetlerin yanl ilemleriyle kyasya dvyoruz. oumuz
hapislere giriyor.
Bizim u gzelim yurdumuzu bir yasaklar yurdu haline getirmiler. yle gln,
korkun yasaklarla kar karya kalyoruz ki, incir ekirdeini doldurmaz.
Amann etmeyin eylemeyin, bu yurt bu yasaklardan dolay bu halde kald. Bir bir
ispatlyoruz. Sylediklerimize glen bile bulunmuyor. Boluklara sylyoruz
acmz.

Btn dnya bizim geride kalm bir toplum olduumuzu bangr bangr baryor.
Ellerinde ak ak, doru istatistikler var. Ne yer, ne ieriz, nerde yatar
kalkarz, herkes herkes hepsini biliyor.
Biz de bunu inkar etmiyoruz ki, iimize gelince, her frsatta, biz geri kalm
bir toplumuz, diye baryoruz. Resmi kiiler, bilim adamlarmz, hepimiz
sylyoruz.
Hepsi gzel, iyi... Ama bunu roman olarak yazdn m kyamet, piyes yaptn m
kyametin kyameti. Hele sinema, yaklaa-mazsn. Bir sansr ki, soluk
aldrmyor. Heyula gibi karnda.
te bizim yazarlar btn bunlara kar koyuyorlar. Kar koyunca ne oluyor?
Gericilerle ve hkmetle atyorlar. Bu yzden balarna olmadk haller
geliyor.
Bu arada halk ne yapyor? Hakl olarak bylesi yazarlar kahramanlatryor.
Yazarlk ls bir yana itilip, ortada bir yiitlik ls kalyor.
"Vay babam vay, adam bir roman yazm ki, her sayfasnda yoksulluk. Yazar deil,
kahraman. Safi yrek bir adam."
"Vay babam vay, adam bir piyes yazm ki, bu adam bu piyes yznden hapse
girmezse ben de elimi ta kknden keserim. Bir yazar ki, ne yazar, aalar bir
tefe koymu ki, olmaya gitsin. Hi mi hi korkmuyor. Kelleyi tm koltua alm."
"Bir rportaj yapm ki... Rportaj derim sana. Olursa bu kadar olur. Stmadan
lenleri, eltikilerin dalaverelerini bir sylyor ki, bu yazarn gzne bir
grnr var."
89
"Bir film ki, eer sansr de bu filmi tasdik ederse... Ne yapmlar, filmde
yalnayak kyl gstermiler. Bravo adamlara. Byk yiitlik. Yalnayak kyl
ha!"
Gerekten de yazarlarmz yukardaki gibi vglerle karlayorlar. Yukardaki
sylediklerinden dolay ktlenmeseler, balarna trl iler getirilmese,
istediklerini, memleket gereklerini diledikleri gibi yazabilseler... Bunlar
yazmak olaan bir ura olsa, kimse yazarlarmza kahraman gzyle bakmaz.
Yazarlar devlerini yapyor, derler, geer gider. Dnyada br yazarlarn dev
olarak yaptklar ileri bizim yazarlar ktlen-mek, hapislik, alk pahasna
yapyorlar. Bundan dolay da yalnz, halka, yiitlikleri ynnden tutuluyorlar,
seviliyorlar.
Varsn, vlsnler, kahraman saylsnlar, buna bir diyeceim yok. stelik azdr
bile derim. Halk, hibir ey veremedii yazarna hi olmazsa gnln veriyor,
derim.
Oysa bunun dnda iyi, gl, gerekten bir havas olan, bize gzel dnyalar
veren yazarlarmz var. Bunlar, byk bir abayla insanlarmzn, memleketimizin
gereklerine eilmiler.
Yoksulluu, eitlii sylemek, syleyebilmek artk yiitlik olmaktan kmal.
Bunlar yazarlarn birinci devi olmal.
Bir yazarn eitlii savunmas, ezenlere, smrenlere kar koymas amzda
ok olaandr. Bunu dev olarak kabul etmeyeni kimse insanlk devini,
yurttalk devini yapm bir yazar saymyor. Bizde de byle olmal deil mi?
Nerdeeee...
Bunlar olaan sayld gn, yazarlarmz yurt gereklerinden sz atklar
zaman, ne kadar ac konuurlarsa konusunlar, balarna bela gelmedii, yani
yiit yazarlar ann getii gn zlediimiz demokrasiye yaklam oluruz.
Diyeceksiniz ki, yiit yazarlar a hibir zaman, hibir memlekette gemeyecek.
Benim demem odur ki, amzda olaan saylan, bir yazara ekmek gibi, su gibi
gerek olan, eitlikten, yurdunun gereklerinden sz amas, yiitlik isteyen bir
i olmasn. Baka memleketlerde deil.
Bunun iin gayret etmeli. Bunun iin almal.
84.1962
90
amurcular, amur Atar Boyuna
Sabahattin Eyubolu geen gn yazd bir yazda, Arthur Miller'la birlikte
soruyordu: "Hep amur atanlar m hakl?" Byle bir soru hibir memlekette
sorulmamalyd. amurculuk, dklk demektir. amurcunun hakl olduu bir
memleketi dnememeliyiz bile. Ne yazk-ki, o hale geliyoruz ki, baryoruz

ki, "hep amur atanlar m hakl?" amur atanlar hakl olur mu? Bunu insanlar
dnmeli mi? Byle de barmal m?
Dnceyi dnceyle yenemeyenler, kt kiiler, zayf kiilerdir hep amur
atanlar. Gleri olan, dncelerinin gleri olan kiiler hi amur atma
gerekliini duyarlar m? Alana gslerini gere gere karlar, ite benim
dncem u, ben yle yle bir adamm, derler. Dncelerinin, kiiliklerinin
salamlna snrlar.
Onun gibi dnmeyenler, onun gibi olmayanlar ya onun dncelerini kendi
dnceleriyle rtrler, ya da karsndan ekilirler, ekilmek zorunda
kalrlar. Dnce pazar er meydandr.
amur en ilkel, ilkelin ilkeli bir itir. Yazk ki, ok ok yazk ki, insanlar
bu amur iini oka kullanyorlar. Bu yzden insanlk, onurundan kaybediyor.
nsanln bir yn kyor.
Bizim memleketimiz bir amurcular memleketi. Yalnz amur atanlar m hakl,
sznden de daha beter, beterin beterinin karsndayz. imdi biz var gcmzle
barabiliriz: Yalnz amurcular m gzde? Yalnz amurcularn m sz geer bu
memlekette? Yalnz onlarn m dedii olur?
91
amur atmak gelimemi, zavall, namussuz adamn iidir. Elinden amur atmaktan
baka bir ey gelmez adamn iidir. Dnya geni, yani dnebilen, enine boyuna
dnyay, insanlar dnebilen bir kii amur atacak kadar onurundan olamaz.
amuru insanlar vurmak iin atyorlar. Baka trl, gleri yetmiyor. Kardaki
insanlar yenecek ellerinde hibir areleri kalmyor. fkeye kaplyorlar, kin
balyorlar, atyorlar amuru. lkel bir toplumda da en ok tutan ey amurdur.
nk ilkel insan bir iin enini boyunu dnemiyor. Dnemeyince de atlan
amuru hemencecik kabul ediyor. Bu yzden toplumda devleri yalnz amurculuk
olan kiiler oalyor. Gelimi bir toplumda amurculuk o kadar skmez. Bizim
toplumumuzda yalnz, insanlara amur atmakla n yapm, geimini yalnz be
yalnz amurdan karan kiiler vardr. Bunlar gittike de o-alyorlar.
Bizde son yllarda amur o kadar revata ki, bazlar ner-deyse sokaklara
dklp baracaklar: "amur alr, amur satarz."
Sayn okurlarm, amurdan ok ektim. Btn genliim amur iinde geti. Kk
bir kasabada yayordum. Oradaki baz kiilerin ii gc amurdur. Bir kiiyi
ykmak m istiyorlar, gelsin amur. Torostaki ekyalarnn ellerindeki silahtan
daha gldr amur silahlan. Kasalarndaki paralarndan, ovadaki
iftliklerinden daha gldr amur silahlar. Burada daha nce de yazdm. imdi
sras gelince de gene yazaym. Genliimde eitsizlii gryordum. Kylnn
ezilmesini, smrlmesi-ni gryordum. Stmadan krldklarn gryordum. Btn
bu ileri birka adam, faydas iin yapyordu. Ben de bunlara g-cmce kar
koymaya alyordum. nce bana bir ey yapam-yorlard. Sonra ellerine bir
amur geirdiler ki, vay anam vay! Bir amur ki, amur derim sana. Her hafta bir
kere evimde yabanc devletlerle konutuum telsizimi aryorlard. Etmeyin
eylemeyin, ben mrmde bir kere olsun bile telsiz yz grmedim. Gerekten de
grmemitim. lk olarak telsizi 1952 ylnda Ardama ktmzda askerlerde
grdm. Bir kere amur amurdu. Nasl inandrrsn? Bir kere yle tutan bir
amur bul92
mulard ki smrcler, bu amurlarndan vazgeebilirler miydi? Bende telsiz
olmadn, olamayacan, benim casus olamayacam bu amur atanlar
bilmiyorlar myd? Ben bu amur atanlar tutuyor, soruyordum: "Yahu ne
yapyorsun, ben daha telsiz grmedim. Sonra siz benim telsizim olduuna inanyor
musunuz?" Glyorlard. Yzme kar da sylyorlard. "Senin telsizin
olmadn, senin hibir zaman telsizle konumadm biliyoruz. Bizi ahmak m
belliyorsun? Ama gene de senin telsizin var. Gene de dmanla konuuyorsun. Kalk
kalkabilirsen altndan. Btn kyl de buna inanyor."
Zavall, fkara, kck dnyal kyller de benim telsizle konutuuma, vatan
sattma inanyorlard. Bir zaman, dman baklar altnda, hakaretler altnda
o hale geldim ki, bouluyordum. Kasabadaki arzuhalci dkkann kapattm, kendimi
kasabadan dar zor attm, iyi de yapmm. Bazan amur ie de yaryor. O
amurcular olmasalard, ben de sittin sene kasabamda kalrdm.

ehirlere geldim, yazar oldum, ama arkamdaki amur daha bitmedi. Kck
kasabadan daha srtma amur yayor. Hem de ylesine bir yayor ki...
Geenlerde Milliyet gazetesinin rportaj yazar arkadam Halit apn kaymakam
olay stne rportaj yapmak iin Kadirliye gitmiti. Otobste bir aaya
rastgelmi. Sz, dnp dolap bana gelmi. Aa demi ki: "O mu, onu biz
biliriz. Hem de kann, cierini biliriz. Onu siz bilseniz... Vay babam vay.
Geende kasabaya geldi. Elinde bir alc verici radyo vard."
Otobstekileri de tank gstermi.
"te bunlar hep biliyorlar. Kasabaya geldiinde elinde ma-kinas vard."
Otobstekiler:
"Hepimiz grdk," demiler.
Aa, tanklar da buldu ya:
"Anlamyorum," diye baryormu. "Byle bir adam nasl yaatrlar? Byle bir
adam nasl yazar olur da gazetelerde yazar? Hem buraya elinde alc verici radyo
merkeziyle geliyor, memleketin neyi var nesi yoksa dmana bildiriyor, hem de
yazar oluyor? Hem de darda elini kolunu sallaya sallaya geziyor."
93
Genliimde folklor almalar yapardm. Folklor stne kitaplarm,
almalarm vardr. Bu hastalm gene depreti. Krdm sardm, taksitle
kck bir ses makinasn aldm. Kasabaya giderken de trkler, masallar
toplamak iin gtrdm. Kasabada bulunduum srece de trkler derledim.
imdi o aa, elimdekinin ses makinas olduunu bilmiyor muydu? Bilmez olur mu?
Makinay frsat bildi ya, kyller ses makinasnm ne olduunu bilmiyorlar ya,
gelsin amur. Hem de tutar. Kyller, ses makinas bilecek kadar grgl
olsalard, onun bu amuru sker miydi? Bu, kck bir rnek.
Ya ehirdekiler? Onlar da srtlarn halkn grgszlne, bilgisizliine
dayayp veryansn ediyorlar amuru. Ky Enstitlerini halk kr, sar kalsn
diye kapattlar. Attklar amur tutsun diye kapattlar. stelik de Ky
Enstitlerini ounluk amur gcyle kapattlar. Ky Enstitleri iin ylesine
amur imal ettiler ki, azck akl olan, azck dnebilen o amurlara
kaplamaz. Ama Trkiyede ylesine bir amur ortamnn gelimesi iin yle bir
aba gsteriyorlar ki, amur ppadak tutuyor. Bir zavall sz vardr. Gne
balkla svanmaz, derler. O amurla svanmayan gne baka memlekette. Bizde
gnei amurla ylesine svyorlar ki, alp abalyoruz, didiniyoruz da
azck olsun gnein ucunu amurdan gremiyoruz.
Gericilerin bir dergisi kar. On yldr bu derginin ii gc amur atmak. Ben
bir gn olsun o dergide amursuz bir tek satr grmedim. Bu derginin dnce
sermayesi amur, amur, amur... Bu amurlar yutacak insanlar olmasa, bu dergi
yaayabilir mi? Bu derginin okuyucularn tanyorum. yle cahil, yle zavall
insanlar ki... bu cahillerde kalmyor. Bir zaman geliyor, ylesine bir amur
kaplyor ki ortal, amurdan gz gz grmyor. Her yan amur. ster istemez,
akll, iyi insanlar da bu amur seline kaplyorlar.
Bir yazar bilirim, hepiniz bilirsiniz ya, bu yazarn mr amur atmakla
gemitir. stelik de bu yazarn bu toplumda itibar olmutur. yi, namuslu
insanlar bile onun elini skmlardr. Ben Gazeteciler Cemiyetinde grdm, bu
adamn elini sktlar. Sonra herkes de bu adama selam veriyordu.
94
Kaymakam Memet Can var ya, ona atlan amurlar kasabada grdm. Bir yazsam akl
hayal almaz. O amurlar ileri Bakan Ahmet Topalolu da grd. Ahmet
Topalolu amurun eit eidini bilir. Bildii halde Memet Cann gitmesine
sebep oldu. Onun iin Topaloluna gcenginim.
Memur amura batrlr, kaymakam, vali, retmen amura batrlr. Yazar amura
batrlr, gzel dnceler, gzel sistemler amura batrlr. Bir toplum ki,
amur iinde kalm. Gzel olan nesi varsa amura batrlr. amurun altnda
kalmtr btn gzel eylerimiz. Bir amur deryas ki, grtlaa kadar iine
batrmlar hepimizi...
Bu amurcular bu kadar gl m? Dedim ya, amurcular o kadar gl deil,
amurun yad ortam gl.
Toplumumuzu amur yutmaktan kurtaracaz. aresi? Kyler iin Ky Enstitleri...
Geimleri amur olanlar, amur yiyip amur ienler izin verirlerse eer.

ehirler iin, yepyeni, yaamla birlikte giden, okumular cahil, kr brakmayan

bir eitim sistemi. amurcular izin verirlerse... Bir de, bu amurcular ounluk
smrcler, karclar ve onlarn uaklardr. lkin bunlar ortadan kaldrsak
da, sonra teki ilere gzel gzel balasak nasl olur?
Hep amurcular m ba tac?
15.4.1962
95
Ne stiyorlar?
Bizim yayn alanmzda birtakm insanlar var. Yazp iziyorlar, svp
sayyorlar. Her ileri atla, her yeni dnceye, her yeni kprdana
veryansn ediyorlar. Toprak reformu diyorsun, aman aman, Ky Enstits diyorsun,
aman ha aman! Bir de azlar bir kara, bir kt ki... Her ie bir vatan
hainlii konduruyorlar. Azlarnda pelesenk, Trk milleti ahlakl bir
millettir. Varsa da ahlak, yoksa da ahlak. Bu milleti bu hale getiren
ahlakszlk... Nedir ahlakszlk? Birincisi yalan sylemek, yle mi? Bu adamlar
batan baa yalan sylyorlar. nsanlara inanlmaz amurlar atyorlar.
Ahlakszlk hi sebebi olmadan ktlemek mi, bu adamlar sabahlardan akamlara
kadar insan ktlyorlar. Ahlak m, bir insan bu kadar pis bir ekilde
kfrederse, o insan ahlakl m?
Turancyz, diyorlar. Ah vah, dardaki kardelerimiz, elde kmz barda, altta
at, ok yay. Altaylara sefer... Aman, etmeyin eylemeyin, Anadolu perian... Bu
seferi Anadolunun kurtuluu iin yapsak, btn gcmz Anadolunun kurtuluu
iin har-casak... Kendi memleketindeki insanlarn bu halde kalmasna rza
gsterenler, uzaktaki insanlar sevemezler. Bunun mmkn yok, diyoruz... Vay
dman vay! Vay bozguncu vay! Vay vatan haini vay! Gzlerini Altaylardan
ayrmayan m, bir hayale doru koan m, yoksa Anadolu insannn derdini kendine
dert edinen mi vatan haini? Varn, siz bunun karln verin, okuyucularm.
Bunlara, "Ya Anadolu?" dediinizde, biz Anadoluyu seve96
riz, diyorlar. Bakn Anadolu, ite yle yle perian bir halde. poru,
diyorlar, dediinizden de bin beter. Aalk var m? Elce-vap: Var. Kylmz
okumam m? Elcevap: Okumam. Bir lokma ekmee muhta m?
Elcevap: Smrlyor. Her eyde, btn gereklerde bizimle onlar birlik...
Btn bu ilerde birlik miyiz? Memleketimizin gerei bu mu? Elcevap: Bu. imdi
are arayalm.
Halkmz aalarn esiri. Bunun aresi ne? Toprak reformu, deil mi? nce
topramz kurtaracaz. lk ayaklanma bunlardan, bu vatanperverlerden, bu
Trklerden, bu rklardan, bu milliyetilerden geliyor. lk bunlar kar
koyuyorlar. Toprak reformunu dnmek bir vatan hainliidir. Hele tatbik
etmek...
Peki, halkmz aalarn esaretinden ne trl kurtaralm? Mademki milliyeti,
mademki Trksnz, byle mi kalsn memleketin durumu? te buna karlk yok.
Ne demek karlk yok, aalarn byk savunucusu stelik de bunlar!
Halkmz okutalm. Birlik miyiz? Ses yok ama... Nasl okutalm? mam
okullarnda yle mi? Mrn krn. Yirminci yzylda imam okullar sker mi?
Bakn, ne gzel bir usul bulunmu, stelik de denenmi, iyi sonular alnm.
Ky Enstitleri... Kyamet kopuyor. Kyamet kopuyor. Vatan elden gidiyor
avazele-riyle memleket gkleri nlatlyor.
Olmasn, vazgetik Ky Enstitlerinden. mam okullarndan baka, bu milleti
okutacak bir are siz teklif edin. Buna da bir karlk veremiyorlar.
Ekonomimiz bozuk, bir are. Aval aval yznze bakp, sadece svyorlar.
Geriyiz, buna bir are, bizim aremiz u u, diyoruz. Sadece, sadece svyorlar.
Btn bunlar geelim. Bunlara, bu kafayla, onlar hibir karlk veremezler.
Siz milliyetisiniz, yle mi? Trksnz, yle mi? Bu milletin kendine has bir
kltr var. Burada da birlik miyiz? Buna da yok diyemezler ya. O zaman tm
iplikleri pazara kar.
Nedir bu milletin kltr? Nerede? Osmanl kltrne, bu milletin kltrdr,
diyemeyiz. O, bal bana, ayr bir kltr97
dr. Bizim kltrmz, halkmzn kltr. Bizim kltrmz Dadalolu, Krolu,
Yunus, Pir Sultan Abdal, yani halk kltrmz temsil eder. Buna nem verelim.

Gereimizi, sanatmz bu kltr stne kuralm. Bu kltr halkta. Bu kltr de

yitip gidiyor. Haydi hep birlikte gayret edelim de milli kltrmz kurtaralm.
Senin milliyetiler parmaklarn bile kprdatmyorlar. stelik de ellerindeki
korkun karalarn bu kltrn byk aratrmaclarna vurup, onlar yerlerinden
yurtlarndan ediyorlar. Bu memlekette, milli kltrmzn Pertev Naili Boratavdan daha byk bir aratrcs, gnlls var myd? Neden stne
titremediniz bu byk adamn? Mademki milliyetisiniz... Bu memleket neden,
Pertev Naili Boratav alma alanndan uzaklamak zorunda brakldnda, yerine
baka bir adam koyamad? Var m bu memlekette bir Pertev Naili Boratav gcnde,
gnlnde, sevgisinde, alkanlnda, bilimsel byklnde baka bir adam?
Bir Pertev Naili Boratav, bu memleketin has kltrn aratrmaya yetmezdi. Halk
kltrmz aratrmak iin daha ok Pertev Naili Boratav gerekti. Bir tanesini
bile bu memlekete ok grp, onu yurdundan, yuvasndan ettiniz.
Bu memleketin analarnn sesi, atlar daha yle dokunulmadan duruyor. Atlar
aratrmak, bizim kltrmze byk imkanlar hazrlard. Sosyolojiye, iirimize,
hikayemize, halk hikayelerimize. Bunlarn da aratrlmalar, gn na
karlmalar gerekti. Trkler, kilimler, tekerlemeler, gelenekler,
grenekler... Hibirisine kimse dokunmuyor. Bunlar yllar getike yitip
gidiyor. te bunlar, boyunlar bkk, Pertev Naili Bora-tavlarm bekliyorlar.
Haydi Pertev Beyi attk diyelim, attnz diyelim, yerine birka adam koymanz
gerekmez mi? Pertev Bey gibi byk bir adam, byk bir kafa, byk bir bilim
adam deil, halkmzn kltrne gnl vermi, alelade insanlar koyabildiniz
mi? Peki, sormakta hakkm yok mu? Siz nasl milliyetisiniz? Nasl Trk, nasl
vatanseversiniz?
Pertev Naili Boratav gitmi yad ellere, daha durmadan, korkun imkanszlklar
iinde bizim milli kltrmzn temsilciliini ediyor. erefle her bilimsel
toplantda Trkiyeyi temsil ediyor. Yzmz aartyor. Adamcazn arkasn
orada bile brakmyorsunuz. Siz nasl milliyetisiniz?
98
Bu memlekette ne kadar gzel, ne kadar iyi, ne kadar doru, r>e kadar olumlu i
yaplyorsa, sizler bunlarn hepsine karsnz.
Btn ktlklerle, geriliklerle, samalklarla birliktesiniz. te, size
soruyorum, siz bu yzle, kendi kendinize olsun, nasl "milliyetiyiz"
diyebiliyorsunuz?
Sizin de hakknz var, ya ne deyip de bu halk uyutacaksnz? Asl kiiliinizle
halkn karsna ksanz, bir ksanz... Bir kabilseniz... Yapamazsnz. O
yrek sizde yok. O kafa, o gnl sizde yok.
Bir ey daha geldi aklma. Bu adamlar Trk dnce hayatna karyorlar. Peki,
ilerinde orta halli bir romanc var m? Yok. Kn k bir folklorcu? Yok.
Bir bilim adam, bir iktisat, bir air, bir ressam, bir hikayeci... Bu
milletin kltryle ilgili bir kii? Yok, yok, yok.
Peki, bu adamlar kimlerdir, nelerdir? Sadece svyorlar. Svmekle yayn
hayatmza karyorlar. Onlar ciddiye alp, byle uzun uzun yazlar yazmak
zorunda kalyoruz. Nasl bu kadar zararl olabiliyorlar?
Gericilie srtlarn dayamlar. Genlerimizi kandryorlar. Sureti haktan
grnp ilerlememizi kstekliyorlar.
yle de bukalemun ki bunlar. Bunlar, Atatrkn en byk dmanlar... Atatrk
dmanln kusan kitaplar var. Bir bakyorsun, herkesten ok bunlar
Atatrk. Neylersin?
2.5.1962
99
Kaymakam Gitti'1
Yarabbi bir sahip bir oban gnder Koyun belli deil kurt belli deil Herkes
yarasna derman aryor Deva belli deil dert belli deil
Fark eyledik ahr vaktin yettiin Merhamet ekilip ge gittiin Gc yeten
soyar gc yettiin Papak belli deil brk belli deil
Adalet kalmad hep zulm doldu Geti u baharn glleri soldu Dnyann gidii
acaip oldu Yiit belli deil mert belli deil
Bam ayk deil kederden yastan Ah ettike duman kyor festen Haraba yz
tuttu bezmi glistan Yayla belli deil yurt belli deil

* Buradaki yazlarda sz edilen Kadirli Kaymakam Memet Can olay iin bkz.
Bir Bulut Kaynyor iinde yer alan "Karanlkta Yol Aanlar" balkl rportaj
dizisi.
ORHAN KEMAL l HALK KTPHANES
100
arh bozulmu dnya slah olmuyor Ehli fkarann yz glmyor Ruhsat de
dediini bilmiyor Yaz belli deil hat belli deil.
Ruhsati
12 Mart 1962 tarihinde Cumhuriyette kan "Karanlkta Yol Aanlar" balkl
rportajmn 7'ncisinin sonunda yle demitim: "Sayn okurlarm, sonucu size
belki bir hafta, belki bir yl sonra ve belki de be yl sonra, sa kalrsak
bildireceim." te olan oldu. Daha yazlarmn mrekkebi kurumadan Kadirli
Kaymakam Memet Can, Karsn Tuzluca ilesine kaldrdlar. Hep byle oluyor. Bir
zamanlar eltikilerle savaan Stma Sava Doktoru Ltfi Yacolunu da Karsn
Kazman ilesine gndertmiti aalar.
Ne var bu Karsn ilelerinde? Ne var, bir eyler var. rnein ben Karsm Tuzluca
ilesini biliyorum. Orada tuz dalan var. Bir de kyden azck byk bir
kasaback.
imdi aalar, kaymakam attrdk diye ges ges geriniyorlar. Halkn dedii olmad
da, Kadirli aydnlarnn dedii olmad da bizim dediimiz oldu. imdi aalarn
bir de sevinci var. leri de yoluna girecek, kaymakam gidince. eltik ekme
zaman geldi. Kaymakamn karttrd Belediye arkn ucuza kapatacaklar, bir.
Bir de eltik ruhsat alma zaman geliyor. Kolayca istedikleri yere kadar eltik
ruhsat alabilecekler.
Biliyorum, bunu btn Trkiye de, dnya da biliyor. Bu aalar, bu memlekette ot
bitirmeyecekler. Biliyorum, bu aalar bu memlekette ta stne ta
koydurmayacaklar. Biliyorum, istiyorlar ki, bu memleketin halk kr, halk sar
kalsn.
Ben burada tam sekiz gn Kaymakam Memet Cann kasabamza yapt iyilikleri
yazdm. Btn Trkiyeden bu yazlar iin telgraflar, mektuplar geldi bana. Bu
mektuplar, telgraflar gz yaartcyd. Trkiyenin aydnlarnn gnl Kadirlinin
ya-pc gen kaymakamyla birlikti. Byle alan insanlar onlara tanttmdan
dolay teekkr ediyorlard.
u srada, Memet Cann daha ii yarmken, onun baka bir ileye atanmas akla
gelmiyordu.
101
Su uyur, aa uyumaz. Aa, kindardr.
Artk btn Trkiyenin tand, gnln sevgisini verdii, almalarn
izledii bir Memet Cam attrmadan edemezdi. Aa, bir tane, iki tane de olsa
Trkiyenin yeni alm ilerilik, alkanlk, devseverlik tomurcuunun
stnden bir kara ayaz gibi geecekti. Ama Kadirli halk, Kadirli aydnlar,
Trk basn, Trkiye aydnlar... Vz gelir aaya. Yeter ki, aann faydas
zedelenmesin, aann dedii olsun. te aann dedii oldu. Kna yaksnlar.
Bunu aalar nasl yapar, diyeceksiniz. Yaparlar, bal gibi de stesinden
gelirler. ftira atarlar, delil dzerler, mazbata imzalatrlar, daha neler
yapmazlar. Ama nnnn Babakan olduu bir memlekette.
Ben doruyu yazdm. Gzler nne serdim. Dedim ki, Kadirli halknn istei,
Kadirli aydnlarnn istei u ki, kaymakamn ii yarm kalmasn. Aalar
diyeceklerdir ki, kaymakam kasabada ikilik karyor. Yalan, hem de bin kere
yalan. Kaymakam kimseye kul olmak istemiyor. Halkn ounluu, yzde doksan
kaymakamla birlik. Kadirli aydnlarnn yzde yz kaymakamla birlik. kilie
gelince, yalnz be yalnz Kadirli aalarnn faydalar kaymakamla birlik deil.
Diyecekler ki, Dou hizmetini yapmad. Birka yl, kaymakam ilerini bitirinceye
kadar Dou hizmeti bekleyebilirdi. Diyecekler ki, yeni gelecek kaymakam onun
ilerini tamamlar. Bekleyin, bekleyin tamamlatrlar! Kim olursa olsun, gelecek
kaymakam bundan sonra aalar kul ederler.
15 ylda 37 kaymakam attranlar, 38'inciyi de attrdlar.
Aalarn zaferleri, halk stndeki bu korkun hakimiyetleri daha ne kadar
srecek? Trk aydnlar, Trk okuryazarlar, Trk kylleri, iileri, aalarn
borusu bu memlekette bir sur- srafil gibi daha ne kadar tecek?

Memet Cana derim ki, gazeteci olarak, ben devimi yaptm. Kaymakam olarak siz
fazlasyla yaptnz. Kadirlililer adna, bu topraklarn bu aalardan, Ortaadan
kurtulmasn isteyen, bunun iin arpan iyi aydnlar adna, gnl her zaman
sizinle birlik olanlar adna, size iletmem iin sevgi mektuplar yazanlar adna,
size teekkr ederim. Siz iinizi grdnz, bu, insanlar iin mutluluun en
bydr. Braksalar daha da g102
recektiniz. Siz Ortaan karanlk duvarndan bir kerpi paras a!p yere
aldnz. Sizin yerinizde olsam, dnyann en mutlu insan rahatlnda olurdum.
Sizi Tuzlucadan da kovdururlarsa...
Haaa, az daha unutuyordum. ileri Bakan Ahmet Topa-lolu bizim kasabadan
olurdu da. Yani Memet Cann artk kaymakamlk yapamayaca Kadirli kasabasndan.
Eeee? diyeceksiniz, eesi var m? Anladm. Ben o Ahmet Topalolundan ok
korkarm. Kesseniz, imdilik onun iin bir eycik sylemem.
Bu yazm Tenekenin sonu gibi bitiriyorum:
"Vay bam stnde gidesin Kaymakamm, gzm stnde gidesin."
25.3.1962
103
Ufak Deme
Bir kaymakam gitmi, ne olacak, gider ya. Hi mi kaymakam yeri deitirilmedi?
Nedir bu kyamet, bu grlt patrt? Nedir bu ileri Bakann istifaya
davetler? Sonra bu Kadirli halk iyice aztm! Korkuyorum, korkuyorum u
Kadirli halknn bana bir i getirmesinler... Ne getirebilirler, diyeceksiniz.
Ne iler yapabileceklerini onlarn, benden sorun. Herkes adamn gznden tanr.
Biz de aalarmz gznden tanrz. Bir oyun aarlar ki Kadirli halknn
bana, yetmi yl dnsek aklmza gelmez. Aa usulnce... 65 bin kiidir
Kadirli halk, diyeceksiniz. 65 bin kii olunca, daha iyi ya... 65 binin de bir
aresine bakarlar. Siz aann ne olduunu bilseniz, korkumun hi de sebepsiz
olmadn anlardnz. Bundan byle, bu i byle giderse Kadirli halknn
ekecei var. El mi yaman, bey mi yaman, demiler. Ya herro, ya merro, demiler.
ileri Bakan hakknda duvarlara afi asar msnz? Siz ne biim halksnz
byle? Trkiye tarihinde var m byle bir ey? Siz kaymakam gidince kasabay
boaltmaya kalkar msnz? Siz grev ilan eder misiniz? Topalolunun hmndan
gidesiceler. Siz afilerinizde, "Topalolu hemehrimiz deildir" diye ele aleme
ilan eder misiniz? "Dnya Aya, biz yaya" der misiniz? " aa bir yanda, 65 bin
Kadirlili bir yanda." Byle ipe sapa gelmez szler eder misiniz?
Bu Kadirli halknn bana bunlar mutlaka bir i getirirler. te ben size
burada sylyorum. Unutmayn, kulanza kpe olsun. Daha nce kaymakam
yrtecekler dememi miydim?
104
te yrttler. Hi sylemeyin, 65 bin kiinin 65 binine ne ya-pjlr, demeyin.
Kulanza bu szlerimi kpe yapp bekleyin.
Bataki szme gelelim gene. Bir kaymakamn bir yerden bir yere atanmas hibir
ey deil. ileri Bakan da soukkanllkla, "Dou hizmeti" dedi, kt iin
iinden. Sayn ileri Bakan Ahmet Topalolu iin iinde ne iler
dndrldn, aalarn neler yaptn bilir. Saym ileri Bakan Ahmet
Topalolu... Ben gene de en iyi niyetimle diyorum ki, Topalolu uzun yllar
Kadirliden uzak kald, aalar onu da kandrdlar. Ben aalarn her eyi
yapabileceklerine inanrm. Geenlerde ben kasabadaydm. Kaymakamn yapt
ileri grp gryorum. Kaymakam aleyhinde ylesine konutular ki, kaymakam
ylesine bir canavar gsterdiler ki, ben bile az daha inanyordum. Topalolu-na
derim ki, i ona ulatrdklar gibi deil. Bu szlerde srarm, bir ileri
Bakann aalarn emrinde grmek istemeyiimden-dir. Yoksa bana ne... Gene de
srar ediyorum. Topalolu ii aratrsn. Dosyalar falan braksn. Kaymakam
aleyhine dosya nasl uydurulur, Topalolu bunu herkesten iyi bilir. Nasl sahte
ahitler. Gittim grdm, Memet Cann ileri nemli iler... Benim szm burada
biter. Gerisi Topalolunun bilecei i.
Eer kaymakam, aalar yznden iki kere baka yere atan-masayd, eer kaymakam
Kadirli halknn diretmesi yznden yerinde braklmasayd, yapt ilerden
dolay hem yerinde braklp, hem de Milli Birlik hkmetinden takdirname
almasayd, Senatr Galip Afarm, milletvekili Ahmet Savrunun ellerindeki,

aalarn ellerindeki hazine tarlas olmasayd, btn bunlar apak, olduu gibi
Trk halknn gzleri nne seril-meseydi, kaymakamn gidi sebebini btn
Trkiye bilmesey-di, bu ok normal bir atama olurdu.
Yazk ki, i hi de yle deil... korkun, bizim yzyllardan beri sregelen
byk derdimiz. Eer yle olmasayd, baka i mi yok Trkiyede, iim kalmad da
bir kasabackla m uraacam...
Yzyllardan bu yana, idarecileri kasabalarda, illerde aalar idare etmilerdir.
Trkiyede aalarn gcn devlet otoritesi temin eylemitir. Aalar yzyllar
boyunca srtn devletin gcne dayayp kendi gcn devletin verdii gle
birletirip
105
halk smrmlerdir. Gemilerini byle yrtmlerdir. Son yllar ben bir iyice
biliyorum. Aann bir kolu hkmette, onun otoritesinde, bir kolu da Toros
ekyasmdayd. Ben iyice biliyorum bunu. Topalolu unutmusa yakn olan Sayn
Sadi elike sorsun. Aalk faciasn ondan dinlesin.
Memet Can, aalarn ellerini devletten ekmelerini istiyor, diyor ki, devlet
sizin zulmnze, smrmenize alet olmayacak. Diyor ki, bu kasaba byle
kalmayacak. Sen misin bunu diyen, al ite Karsn Tuzlucas. Byle aalar eliyle
giden kaymakam bir tane mi?
Yzyllardan bu yana bu byle. Ya aaya alet olacaksn, ona devletten daha ok
hizmet edeceksin, ya da srleceksin, iinden edileceksin.
Kyl Anadoluda una inanmtr ki, nnde aa olmazsa, hibir devlet
dairesinden i kartamazsm. Kyl, ne yapar ne yapar da, daireye giderken,
nne bir aa katar. in korkuncu da nne aa katmayan hibir kylnn ii
grlmez. Niin grlmez, nk aalar grdrtmezler. nlerinde aa olmadan
kylnn iini gren idareciyi hemen ertesi gn Tuzlucaya attrrlar. Bu, byle
gelmi, byle gider, bunun nne geemezsin. Aalarla uraamazsn.
Ak konualm, biz Ankaralarda, stanbullarda gz ak d gryoruz. Gerek,
bizim buradan grdmzden bambaka. Buradan gnderdiin idareci, aalara
hizmet etmezse yaayamaz. Hizmet etmek istemeyenlerin sonu Memet Candan da kt
olur. Memet Can bir kyl ocuudur. Aalarn ayak oyunlarn bilir. Ya
bilmeyenler? Vay hallerine!
Memet Can bir semboldr. Elimize gemi en byk frsattr. Trk idarecilerini
aalarn elinden, Kadirli halkyla birlik olup bu sefer kurtardksa kurtardk,
bu direnmede Kadirli halkna yardmc olduksa, olabildikse olduk, olamadysak
aalar saltanat, halk ezme, smrme, idareciyi kle etme gelenei daha uzun
yllar srp gidecek.
Bunun iin ufak i demeyin. Trkiyenin kaderi biraz da Memet Can olaynn
sonucuna bal.
ki durum karsndayz: 1- Kadirli halknn btn rpnmasna ramen kaymakam
Tuzlucaya gidecek, aalarn dedii
106
olacak. Aalarn korkun saltanat da bu gidile birlikte srp gidecek.
Azalaca yerde aalarn tahakkmleri oalacak. Anadoluda hibir idareci
aalarn faydasna ramen hibir i gremeyecek. Aalarn faydasna dokunmadan
da hibir ileri i yapamazsn. Ortaa karanlnda kalp kalacaz sittin sene.
Biz aydn olarak bu sorumluluu yklenelim, diyorum. Diimizi trmamza takp
bu ile uraalm, diyorum. Ufak i demeyin, deer. Bu ile ne kadar urarsak
Trkiye o kadar kazanr. Bu bir semboldr. 2- Memet Can her eye ramen
Tuzlucaya gnderirlerse, ne olur? Ne mi olur? Yzyllardan beri bu yurdun
stnde kara bir bora gibi esen aalk daha da kklesin
Trk aydnlar, idarecileri, rencileri, kylleri, iileri, iyi niyetli kim
varsa, bu topraklar seven kim varsa Trkiyede, size sylyorum, birinden birini
sein: Ya aalarn saltanat, yzyllk saltanat, zulm, smrmesi, ya da yurda
iyi bir idarenin gelmesi.
Yeniden yeniden sylyorum, ufak i demeyin buna. Bir kasaback demeyin buna.
Trkiyenin en byk sorunlarndan birine el basm durumdayz. Buna sebep
olduundan dolay da Memet Cana teekkr borluyuz.
28.3.1962
107
plaklar, Aalar ve Kadirli Kaymakam stne Bir Mektup

Bu dnya byle kaldka hi kimse rahat etmeyecek. Yirminci yzylda halk uyand
uyanacak. Btn rahatszlklar buradan douyor. Gzn amakta olan, uyanmakta
olan, yz bin yldan beri uyuyan devin uyanmas. Uyanmasnn verdii rknt.
Acaba ne olacak? Dev geriniyor. Kendi iini kendisi grmek iin kollar,
bacaklar, kafasyla gerinmekte.
Gn d yacak. "Hazr ol vaktine Neme kiral/ yer gtrmez asker ile
geliyor. " (Karacaolan)
Bizim rahatszlmz, dnyann rahatszl bu. Dev uyand, kendi iine
balad gn her ey bitecek, yeni, mutlu, daha yapc, daha gzel bir dnya
balayacak. imdiye dek btn oyunlar bu uyumakta olan dev stne oynand. Artk
btn oyunlara paydos. Dev, artk oyunlara izin vermeyecek bir duruma geldi.
Geliyor desek, daha iyi etmi oluruz.
u aydn dedikleri, stn tabaka dedikleri, devin stnde oynanan oyuna ou
zaman ister istemez katld. Ben eskiden, yz yl nce, oyuna katlanlar hor
grmyorsam da, ite, diyorum. Ama bugn?.. Uyanan dev herkesi balasa da,
stnde oyun oynayan btn yaratklar balasa da, aydnlar, sanatlar
balamayacak.
Son zamanlarda bizim aramzda bir tartma var. Kimi diyor ki, halk iyi... Hem
de ok iyi... Umut eden halktr, insandr. Maaradan buraya kadar gelmi
insanlar kt olur mu? Kimi de diyor ki, ktdr, kalletir. Allann belas bir
yaratktr. Bun108
ca cehalet, yoksulluk iindeki insanlar, buna dayananlar hi iyi olurlar m? Bir
de diyorlar ki, insanlar koullarn iindedir. Onun emrindedir. Koullar iyiyse
iyi olurlar, koullar ktyse kt olurlar.
Ben, iyi mi, kt m, koullar m, burada tartacak deilim. Bunun iin burada
hangi yn tuttuumu da syleyecek deilim. Halk iyi mi, kt m? Smrlen halk
hakl, smrenler haksz. Kt diye smrlmesine gz yumamayz. yidir diye
smrmesine gz yumamayz. Hepimizin, tekmil dnyann rahatszl smrlenin
buna kar koymaya balamasndan geliyor. Smrlen devi ldremedikten sonra da
uyanmasnn nne geemezsin. Dev de ldrlemeyeceine gre...
Bu girii yapmadan da bu mektubu yaymlayabilirdim. Bana gelen mektuplar
yaymlamay hi sevmem.
Mektupta ad geen "plaklar" kyn ben de biliyorum. Mektubu bana yazan belki
bilmiyor. Ben "plaklar" kynn arzuhalciliini yapm adamm. Mektubu okurken
gzlerim yaard.
Bunlar topraksz, topraklarndan atlm kyllerdi. Aka-sazm ortasna geip
orasn yllar yl, stma pahasna, ocuklarnn lm, inanlmaz bir yoksulluk
ve alma pahasna kuruttular. Akasaz kuruyunca oraya kylerini kurdular.
rlplak, a biila kimseler olduklarndan kylerinin adna "plaklar"
dediler. Sazln kurutulacam anlayan aalar bir irket kurup kyllerin
ounun kuruttuu sazl kurutmaya baladlar. Sonra da, biz kuruttuk diye,
"plaklar"m tarlalarna sahip ktlar. Sonucu ben de mektuptan reniyorum.
ok mu yrei yufka oldum ne, bu mektubu okuyunca bana bir dokundu ki. Mektubu
olduu gibi, hibir yanln dzeltmeden yaymlyorum:
"Kadirli kazamzn ibret verici hallerinden bahsettiiniz yaznz okurken adeta
gzlerim yaarmakla beraber daha buna benzer nice olaylar hemen sinema eridi
gibi gzlerimin nnden gemeye balad.
"Kadirlinin kszl kyne bal plaklar iftlii adyla 15-20 hanelik bir
mahalle vardr. Evet bunlar hakikaten yersiz
109
topraksz plaktr; 15-20 hanelik bu vatandalarn bulunduklar araziye
ebediyen saban girmemi bir bataklktan ibaret bir yerdi, benim kklmden bu
yana, plak vatandalar bu batakl kurutup tarla yapmaya almakta olduklar
gibi maddi ve manevi btn varlklarn bu 700 dnmlk bataklk araziye
balamlardr.
"lkbahar aylarnda Savrun ay suyunun oald zaman bunlarn evlerinin
ierisinde bir metre su olur, tahta ranza zerine kp kendilerini
kurtarrlard. Bununla da kalmayp bu amansz sele nice insan, hayvan kurban
vermilerdir. Nihayet bu ekilde bataklk kurutulmaya allrken ve 10-15 yl
mcadeleden sonra tabiatn yardm ve szn ettiimiz kymetli kaymakamn

ektirmi olduu kanaln sayesinde bu bataklk kurutuldu, tarla haline geldi.

Bizim plaklar burasn imar edip iki yl ekip bimeye baladklarn gren
Kadirlinin mehur Aalar bu araziye gz dikip her birisi bir parmak atmak
suretiyle ve sahte tapu yerletirmeye kalkp i byyerek mahkemeye
aksetmiti. Ve bir taraftan da araziye Maliye Dairesi tarafndan el konup bizim
zavall plaklara hkmet tarafndan ucuz bir fiyatla ve her yl ak ihaleyle
icara balanm. Buna da eh ne yapalm Hkmet elbette bize bu tarlay
verecektir, diyerek boyun eip dururken bilei pek gl Aalar bununla da
kalmayp zavall fakir tarlasz insanlarn elinden almak iin tekrar kartrp
ak ihalede bunlarn ellerinden alnarak yine
bu batakla yakn bir yerde bulunan.........Kadirli diliyle sahte
tapu yerletirmek suretiyle tapusunu alm ve tarlalanm bulunan develi, kara
adrl, koyun srl ve iftilikle hibir alakas ve anlaylar bulunmayan
yrklere bu 700 dnmlk, zavall insanlarn ne emekler sarfettikleri arazi,
dnm 60 ksur liradan verilmi, halen bunlarn elindedir.
"plaklar denilen mahalle bu arazi iin nerelere mracaat etmemi, ne iler
yapmamtr. Beyhude, nk arazi kurudu. (Artk yemek piti yenme zaman.) in
ucunda Aa var. Zavall plaklar daha neler ekecekler alnyazs bu.
"Ben plaklar iftliindenim. Burasn pekala bilirim. Bataklkken bu arazide
yabani hayvanlardan korkarak ok rdek avladm. Babam buraya yerlemitir.
plaklarn ou bu arazi
110
yznden ok hastalk kazanmtr. Hatta babam, burada, yln birinde Savrun
aynn tamas ve evin seller ierisinde kald bir srada oluk ocuu ve
hayvanlarn gs boyu sudan kurtaracam derken zatrreye yakalanp nihayet
tberkloza e-virmi/ be seneden beri ekmektedir. Evet plaklar... Babam
halen yanmda bulunmaktadr. Bteme gre tedavisine bakmaktaym. Gel de benden
sor... Bu kazancmla babam tedavi ettirebilir miyim? Bu durumda ancak kendimi
geindirirken siz dnn. ne, ila paras bulamyorum. Zaruret ierisindeyim.
Fakat bunun sebebi gene bizim plaklardan gelmektedir. nk babam bu hastal
arazi yznden plaklarda kazanmtr. Evet, plaklarda... Acaba bunlarn
ilesi ne zaman dolacak, bu tarlaya ne zaman sahip olup da plaklktan kurtulup
giyinecekler, belli deildir.
"imdi evlerinin yanbana kadar ellerinden alnan arazileri srlm kendileri
avc tarafndan epeevre evrilmi korkudan pusmu bir av gibi oturmaktadrlar.
Zavall insanlar gene aalarn kapsnda ekmei aramakta. Bunlarn gayeleri
zaten aalarn kapsndan kurtulmakt. Fakat Felek Mustafaya yar olmamtr.
"Kymetli yazar, her vatandan hakkn aramas heralde serbesttir. Sekiz
kardeim, bir annem halen plaklarn ilesini ekiyorlar. Daha da
ekeceklerdir. Btn varlklarn sarfettikleri, uruna can verdikleri bu
tarlann bunlara verilmesi ve top-raklandrlmalar acaba zor mu? Niin
verilmiyor? Bu plak vatandalar birazck olsun glp kendilerine gelseler ne
ne olur?
"Sayn yazar, haklar kertme edilmi bu vatandalarn bu durumlarn yazp umumi
efkara duyurman ve gerekenlere de duyurman kardee istirham ediyorum."
e bakn ki, ben bu mektubu yazm, tam bitirmiken bir haber geldi. Kadirli
kaymakamn Karsn Tuzluca ilesine atmlar. Mektubu yazann adn yazacaktm
ama, bu haberi alnca caydm. Neme gerek, aalar fkaracn bana bir hal
getirirler. Sayn okurlarm, siz bilmezsiniz, bunlar Kadirli aalardr. Bunlar,
dalara yzlerce ekya kartp, kylleri bir avu top111
rak iin tehdit ettiklerinden dolay 1933 ylnda Diyarbakra srgn edilmi
aalardr. Ben, bunlardan korkarm. dm patlar. Can dediin tatl bir eydir.
Bunlarn eli kolu uzun. Bunlarn bir eli hkmetin iinde, bir eli Torostadr.
imdi ellerini bir iki yldr, her ne sebeptense, Torostan ektiler. Gerekirse
gene Torosu ekyayla doldururlar. Aalarla oynamaya gelmez. Bok yoluna gider
insan.
Grdk ki, aalarn gcnn stne g yoktur. Bunu Tr-kiyede bilmeyen yok. Bir
iki aydn ha tsn, de tsn.
u iyi niyetli Kadirli kaymakamnn, gittim de, yapt gzel ileri bir bir
anlattm. im sevinten taarak, akla evkle u kaymakamn yapt ileri

anlattm. Ne vard anlatacak? Ne bilirdim byle olacan? Ben o yazlar

yazmasaydm, kaymakamn atlma ii bu kadar abuk olmazd. Belki bir zaman daha
yerinde kalrd. Aalar bu yazlar grnce meydan okudular. Aln size... Bu
kadar ayyuka km bir kaymakam ne pahasna olursa olsun yerinde
brakamazlard. Aalar, otoritelerinin sarslmasna hi mi hi dayanamazlar.
Kaymakamn Kadirlide kalmas onlarn otoritelerine bir setti. nce kaymakam
kryordu otoritelerini. Sonra ne diyecekti halk, aalarda gayri i kalmad. Bir
kaymakamc bile attramayan aaya ben aa m derim. Aa, yarm devlet olduunu
her gn, her dakika halka bildirmek zorundadr.
Kaymakamla birlikte baka kaymakamlarn da yerleri deimi. Bana yle geliyor
ki, tekiler de Memet Cann narna yandlar. Adana Valisi de, o alkan, o
kltrl adam da onun narna yand. Memet Can tutuyordu. yi biliyorum ki, u
aalar bir pire iin bir yorgan deil, bir evi yakarlar. Kendi yorganlarn
deil tabii. Bakalarnn yorganlarn.
Yukardaki mektuptan da, bana gelen baka mektuplardan da anlalyor ki, "Aa"
meselesi Trkiye iin byk bir kaygdr. Yirminci yzyl, aalan gtremiyor.
Gtremiyor ama, aa da srp gidiyor. Onunla birlikte de yoksulluumuz,
almz, geriliimiz, smrlmemiz srp gidiyor. Ve de srp gidecee
benziyor bu gidie bakarsan.
Ben korktum. Bir daha hibir kaymakamla rportaj yapmak istemiyorum. Yazk deil
mi gzelim insanlara. Benim y112
zmden, aalar meydan okuyacak diye, niin rahatlan kasn. lerinden olsunlar.
leri yarm kalsn.
Ben, bundan sonra, karar verdim, ilk frsatta, izin verirse eer, sayn nnyle
rportaj yapacam. Onun yapt gzel iler stne. rnein Garp Cephesinin
muzaffer kumandan stne. Ky Enstitlerini atran Cumhurbakan stne.
Klasikleri tercme ettirmesi stne. Yok yok, vazgetim... Neme gerek, aalarn
bir meydan okumasna daha sebep olurum da...
Trk milletinin karsnda sesimin ktnca sylyorum. Ben, gazeteci olarak
devimi yaptm. Kaymakama yaptklar onlarn bilecekleri iti. Ama bir insan
olarak, bir yazar, bir gazeteci olarak konumu savunuyorum. Sonuna kadar da
savunacam.
Bu millet g gsterisine km ok yiit grd. Ben, aalarn byk glerini
inkar etmedim ki. Onlarn gleri stne konutum hep. Bunda alnacak ne vard?
Kadirlili hemerimiz Ahmet Topaloluna da rica ettim ki, u kaymakam ilerini
bitirsin. O zaman isterseniz deil Tuzlu-caya, nereye isterseniz gnderin
kaymakam. Oralar yurt paralar deil mi?
Aklm almyor, almyor, almayacak da hibir zaman, yirminci yzylda bir ortaa
kabadayl sker mi? Bu aalarn hi mi akllar yok? Byle koca bir millet
ounluuna meydan okunur mu? Varsn okusunlar. Benim elimden yazp izmekten
baka hibir i gelmez. Gidip de teker teker, aalar tutup, arkadalar etmeyin
eylemeyin, yazk oluyor, diyemem ki...
Kadirli aalarna selam ederim, sayglarm sunarm, istedikleri kadar meydan
okusunlar, isterlerse kaymakam snr d ettirsinler, kaymakam onlar yendi.
Kadirlinin beton caddeleri durduka, Kadirlinin suyu aktka, Kadirlinin
okullar okuyan ocuklarla dolup tatka, Kadirlinin o gzelim parknn
aalar bydke, Kadirlide iyiliksever bu halk bulunduka her zaman kaymakam
onlar yenmi saylacaktr. Kaymakamn gzel eserleri...
28.3.1962
113
Aalar
Yl, 1946 yl, ben Kayseride bir buuk yllk askerim. Kay-seride trl
tabakadan ahbaplar edindim. Bu arada Kayseri Memleket Hastanesi doktorlarndan
biriyle de ahbap olduk.
Doktorlardan bir gn bana bir haber geldi, abucak gelsin, diye. Haberi bana
ileten arkada ok heyecanl idi. Alamakl bir hali vard.
Boyuna:
"Byle bir ey olamaz, olamaz," diyordu.
aknlk iinde kvranyordu.
Hemen hastaneye kotum.

Yal bir adam yumulmu duruyordu. Altmndan fazla gsteriyordu.

Doktor:
"Bu yal adamla konu," dedi.
Benim byle konularla ilgilendiimi, hikayeler yazdm biliyordu. Bir hikayemi
okumutu.
"Bu, byk bir rnek," dedi.
Hastaneye yaral bir delikanl getirmiler. Delikanl can ekiir durumda, ld
lecek.
Yaralnn sorgusunu yapyorlar:
"Ne oldu sana? Kim vurdu seni?"
Yaral:
"Tfek boandrdm, kendi kendimi vurdum," diyor. Bir yandan da sorup
soruturuyorlar, "ben kendi kendimi, kazara vurdum"dan baka sz alamyorlar
azndan. Sonra delikanl lyor. Yaray bandan alm, kurtarlamyor.
.
114
Olay bylece kapanm gitmiken, doktor, oluyla birlikte gelen babasnn,
olunun ls banda alamasn, ln duyuyor.
Anadoluda analar, babalar, kardeler llerinin banda, lenin niin ldn,
nasl bir kii olduunu syleyerek alarlar. Bu hem bir gelenek, hem de acdan
kendini tutamamak-tan gelen bir konumadr.
Babann konumalar, ad bir tuhaf:
"Da gibi yavrumu ldrenler iflah olmasn... Gavurlar, dinsizler, susuz
yavruya byle kylr m?" Daha bir sr eyler sylyor.
Kendisini dinleyenlerden, dinleyip anlayanlardan haberi yok.
Doktor, adamn konumalarna, adma bir mim koyuyor. Ve anlyor ki, iin iinde
i var.
Adam bir yana ekip sktryor.
"Kim vurdu olunu?"
"Hi kimse vurmad. Kendi kendini vurdu."
"Peki, sen alarken, oluma kyanlar iflah olmasn, diyordun. Bu ne demek?"
Yal adam iyice bir sktrnca, i ortaya kyor.
Adam alayarak, korkun bir ac iinde olay olduu gibi anlatyor.
Aann bir olu var, stanbullarda dolaan. Bu aann olu iftlie gelince
tabancayla nian atlarna balyor. Delikanl kendini mthi bir nianc
sayyor. len ocuk da yllardan bu yana kaplarnda yarc olan akr Emminin
olu.
Bir gn tarlada akr Emminin oluna diyor ki:
"Dur uzakta, bana bir yumurta koyacam, ate edeceim."
ocuk, olmaz, yapamam, derse de dinlemiyor. Uzun bir cebellemeden sonra ocuun
bana yumurtay koyup karsna dikiliyor. Nian alyor. Her insan Giyom Tel
olamaz ya, yumurtaya nian alaca yerde delikanlnn bana nian alyor,
yumurta yerine akr Emminin olunu vuruyor.
Buraya kadar hibir diyecek yok. Durmasayd karsnda, koymasayd bana
yumurtay, der geeriz.
115
Delikanl yaral.
akr Emmiye ve bizim Giyom Telin babasna, i byle byle diye, haber gidiyor.
Giyom Telin babasdr, akr Emmiyi aryor:
"akr," diyor, "var git olunla konu. Bir kazadr olmu. Var git syle ki
oluna, ifade verirken desin ki, ben kendi kendimi vurdum. Olum, senin olunun
yznden hapislerde -rrse seni iflah etmem. Bu iftlikte yaatmam, seni de,
ocuklarn da acdan ldrrm. Anladn m, dediimi?"
akr Emminin banda on alt nfus var. akr Emmi altmn akn. Topraktan
atlrsa eline ne geecek!
Gidiyor oluna:
"nallah kurtulursun oul," diyor. "Diyeceksin ki, ben kendimi vurdum.
Diyeceksin ki, beni hi kimse vurmad."
Yaral diretiyor:
"Byle bir ifadeyi veremem de veremem," diyor.
akr Emmi balyor alamaya:

"Sen gidiyorsun... On alt ba horanta bamda... Olumdan oluyorum, arkasndan

da topramdan olmayaym. ikayet etsen de aann olunu hapse atsalar ne
olacak? Aa, bir yolunu bulur olunu hapisten kurtarr ya. Bizim de topraktan
atldmz yanmza kar kalr. Etme eyleme oul. Azn ama. Topraktan
atlmamz demek, on alt ba nfusumuzun da lmesi demek. Gel ldrme, kanna
girme on alt ba klfetimin oul. Bu yamda beni srndrme."
Ouldur, bakp gryor ki, baka bir aresi yok. Boyun bkp babasna sz
veriyor.
Hastanede de ifadesini byle veriyor. Ve lyor.
Doktor, akr Emmiyi konuturuyor ya, akr Emmi alayarak derdini dkyor ya,
bo bulunuyor ya. Bin piman.
"Ben byle bir ey sylemedim," diyor. "Azmdan byle bir ey kmad," diyor
bakalarna.
in korkun taraf bu inkar. akr Emminin inkardan baka kar yolu yok. Bu
oul pahasna, lnceye kadar srd toprakta kalacak. ikayet etse ne olacak?
Eline hibir ey gemeyeceini akr Emmi bilmez mi? in korkun taraf
insanolunu buna mecbur etmek.
116
Bu bir ac rnek. Tesadfen karlatmz bir rnek.
Byle bir adam gelsin de aasnn istei dnda, partisi dnda oy kullansn!
Yama m?
Bizim aalk sistemimiz aa yukar bu.
Ben askerdim, srtmda er elbisesi vard. akr Emmiyi sktrdm. Azn
amad...
"Emmi," dedim, "ben de yarc bir ailenin ocuuyum. Syle bana derdini."
"Doktora dediimdir. Sen yazcysan, syleyemem. Kesseler, azm aamam. Allah
rahmet eylesin, giden gitti."
Ve gittim, akr Emminin, ldrsek de azn amayacan arkadalara bir iyice
anlattm.
akr Emmi de kodu gitti. Bir korkusu vard, azndan kard szlerden dolay
efendilerin bir iler kartrmasyd. Giderken bana yalvard durdu.
"Syle de efendilere ocam sndrmesinler, bir olum gitti, geride kalan on
alt ba klfetimi de onlar ldrmesinler."
Byle rnekler verecek olsam, bu yapraklar deil, koca derginin tm yetmez.
rnein gene nl "Baladz Olay"n anlatsam, bir roman olur. Duyup iitenin
duda atlar. Hani 1946'da kyller Bala-dzda kyn aasn ldrmlerdi
ya... O olay gazetelere gemi, uzun zaman stnde konuulmutu ya...
Aa kimdir? Bildiimce anlataym:
1- imdi aalarn en nemlileri airet bakanlar, oba, kabile bakanlardr.
Bunlar daha ok Dou Anadolu beyleri, aalardr. Beylikler babadan ouladr.
Aalarn gc zenginliklerinden gelir. Oba beyleri olmadklar halde, onlar
zenginlikleri, aile olarak halkn stne hakim klmtr. Bey olmadklar halde
Osmanllar, bu zengin, gl aalar da, beyler gibi tanm, rtbeler
vermitir. Halk onlara bey deil, aa diye bakar. ounluk, bunlarn beylerden
fark olmamtr.
Benim bildiim beylerin, bir rnek olarak veriyorum, zel hapisaneleri olmutur
da, aalarn olmamtr. Bey hem yarg, hem hapisaneci olmutur.
Gnmzde, bu beylerin ocuklar, sahip olduklar kylerden dolay -Cumhuriyet
devrinde hkmet bunlarn elinden
117
hapisaneyi, halk yarglama iini almtr- eski glerini daha srdrp
gidiyorlar. Eskiden bir derebey halka yzde yz hkmederdi. Halkn gidecei tek
kap derebey kapsyd. Cumhuriyetin ilk gnlerinde, beyler toparlanncaya kadar
halk rahat bir soluk almtr. Sonra ne olmutur, ellerinde para olan, g olan
aalar, beyler yava yava hkmete sokulmaya balamlar, gelenek de onlara
yardm ettii iin, halkla hkmet arasnda bir kpr olmulardr. Onlarsz
halk, hkmet kapsnda hibir ilerini grdrememeye balamtr.
unu urada aka yazaym da, gzden kamasn, Cumhuriyetten sonra bir ksm
derebey ortadan kalkmtr. Bunlar topraklarn har vurup harman savuran derebey
ocuklaryla eski derebeyliklerini olduu gibi srdrmeye alan, ekonomik

gleri olmayan derebey ocuklardr. Srtlarn ekonomik gce dayayan

derebeyleri, hem nfuzlar, hem de ekonomik gleriyle srp gelmektedirler.
Demokrasiden sonra bunlar partilere girmiler, ellerinde oy olduu iin hemen
birinci plana gemilerdir.
Biz seimlerde hangi parti kazanacak yoklamasna ktmzda ka aa bu yanda,
ka aa u yanda diye yoklama yapar, aalarn glerini ler, ona gre sonucu
gazetemize bildirirdik. Seim tahminlerini bu ekilde kolaylkla yapardk.
Bir de bunlarla paralel, tay giden bir eyhlik kurumu vardr. eyhler de din
nfuzundan faydalanan kimselerdir. eyhlik kurumu da babadan oula kalan bir
kurumdur. Ayn derebeylik gibi. Ellerinde ekonomik gc olmayan, yalnz eyhlik
gcyle kalan eyhler zamanla glerini, yani btn glerini yitirmiler,
srtlarn ekonomik gce dayayan eyhler eskisinden de daha ok halk stndeki
hakimiyetlerini srdrmlerdir. eyhler de beyler, aalar gibi halkla hkmet
arasnda arac olmulardr. Cumhuriyet anda, bizim sandmz gibi, hkmetin
halkla yle direkt bir ilikisi olamamtr. Yazk ki, bu bir gerektir. Aalar,
hibir zaman hkmetle halk arasn bo brakmamlardr. Bunu kaldrmaya da
hkmetlerin gc yetmemitir.
Bizim tarihimizde derebeylerin gcn hep hkmet salamtr. Cumhuriyette
verilen halklk savalarna ramen bu118
nUn nne geilememitir. Bunun nne gemek yle lafla, avurla zavurla olmuyor.
Aalar hkmetten ayracak, onlar ortadan kaldracak bir sisteme ynelmek
gerekiyor. Bundan da hkmetlerimiz her zaman kanmlardr. Aalar,
derebeyle-rini ortadan kaldrmak iin savalar yaplmam, niyetlenilmemi
deil, buna niyetlenen yzde yz onlarla savaacak gc kendilerinde
bulamamlar, attklar admlar her zaman geri almlardr.
2- teki aalar da trl sebeplerden toprak sahibi olmu, zengin olmu
kiilerdir. Bunlarn gleri, nceleri, yalnz ekonomik gleridir. Sonralar,
buna dayanarak, hkmet glerini de kendi glerine katmaya almlardr. Ve
de katmlardr.
Gelelim imdiki duruma... Trkiyede bir aalar saltanat vardr. Cumhuriyetin
ilk yllarnda bunlar hkmetin politikasna yzde yz hakim deillerdi.
Sinmilerdi. Hkmette onlarn dedikleri olmuyordu. Yani, dorudan doruya demek
istiyorum. Kabuklarna ekilmi, bekliyorlar, ylece duruyorlard. Ama hkmet
de yzde yz onlar ortadan kaldramyordu. Ortaya kmak iin uygun bir yer,
zaman bekliyorlard.
Atatrkten sonra bir durgun a balad. Bu ada, gittike glenmekte olan
aalar, hzlarn iyice artrdlar. Atatrkten gelen devrimci hz srp
gittiini sanyordu. Ky Enstitleri ald. Ky Enstitleri aalarn elindeki
kylleri ister istemez uyaracakt. lkin, aalar bu okullarn ne olup
olmadn anlamadlar. Sonradan baktlar ki, bu okullar karanlklarn deliyor.
Byk bir tehlike oluyor onlar iin... yle bir propagandaya baladlar ki,
kydeki anay Enstitdeki oluna dman kldlar.
Gene dayanaklar, "din elden gidiyor, okuyanlar gavur oluyor, ahlak
bozuluyor"du. Bu ite, ehirlerdeki gericilerden de kendilerine byk
yardmclar buldular. Bir de politik faydalar kt ortaya. Ortaya kan
partiler kyde, kylnn faydasna dayayamazd srtn, dayasa dayasa aann
faydasna dayard. te bylelikle aalarla politikaclar birletiler.
Bu sefer aalar partiler paylaamaz oldular. Hangi partide aa oksa, o
partinin seim gc daha oktu.
119
nce Halk Partisi aalarn houna gitmek iin Ky Enstitsnn yksek ksmn
kapatt. Bu, yzde yz birka aay kendisine ekmek iindi. Sonra glenen
aalar, Enstitleri toptan kapattlar. Bylelikle aalarn nlerindeki en byk
engel kalkm oldu. imdi aydnlar diretiyorlar. Ky Enstitleri alsn da
alsn. Havanda su dvyorlar. Byle bir sistemde Ky Enstitleri alamaz.
Bunu bilerek savayorlarsa bir diyeceim yok. Eer alr umutlar varsa,
avularn yalasnlar. Ky Enstitleri, son yllarda l haline gelen Halkevleri
de kapatlnca, aalar karsnda hibir engel kalmad, halka giden btn yollar
kapatld.

Son yllarda aalar iki gce birden sahip oldular, biri ekonomik g, teki de
politik g.
Bunlarn karsnda yalnz, aydnlar kald.
Eskiden aalarn ekonomik gleri yalnz, topraklarnn snrlarnda kalyordu.
imdilerde bu g ehirlere, kasabalara girdi. Ticarete, sanayiye el att.
ukurovadan, Eeden, hatta Dou Anadoludan birok rnekler verebilirim. iftlik
temel oldu. iftliin getirdii parayla baz kimseler, fabrikalar kurdular,
ticarethaneler atlar.
ukurovadaki byk fabrikalardan, ticarethanelerden bir ksm iftlii olan
aalarndr. Bunlarn bir kollar iftliklerinde, bir kollar da fabrikalarnda,
ticarethanelerindedir.
iftlii olmayan, ie fabrika kurmakla, ticaretle balam birtakm kiiler de
iftlik almaya baladlar. Buna da Eede, ukurovada birok rnek verebilirim.
Ekonomik grn bu, gittike iki g bir yerde birleiyor.
Bunlar, bylelikle drt bir yara saradursunlar, btn gleri ellerinde
toplayadursun, bunun karsndakiler ne yaptlar? Yani aydnlar, emekiler?..
On yedi ylda bunlar politik, ekonomik, yenilmez bir g haline gelirlerken,
halk gleri hep baltaland.
Emekiden yana olan partiler kuruldu, trl bahanelerle bunlar kapatld.
Kuranlarn balarna olmadk iler ald. Trl karalar alnd. Emeki
taraftarlarna vatan haini bile dediler.
Nerede ii, kyl tekilatlanmaya doru bir adm attysa, aalarn etkisindeki
politika onlarn bana hm gibi indi.
120
Bylelikle ortaya korkun bir dengesizlik kt. Halk hakkn arayamyor,
birikemiyor, bu dengesizlik, kemeke daha srp gidiyor.
Politikaclar da yirminci yzylda bunun byle, tam bu minval zere srp
gideceini sanyorlar.
Gren gz klavuz istemez, derler ya yalan. Gren gz klavuz istiyor, hem de
nasl. Aalar hem gryor, hem de yzyllk oyunlanna eskisi gibi, eskisinden de
daha beter devam edip gidiyorlar.
imdi bunlar politik gleriyle, ekonomik gleriyle, bir de propaganda
gleriyle halkn karsndalar. Gittike byyorlar. Bir sz vardr, brak
sarhou yklana kadar gitsin, derler.
Para verip gazete karttryorlar. Para verip adam tutuyorlar. Halk tutan, o
halk iin bir k olan Ky Enstitsn tutanlara, emekinin hakkyla birlikte
olanlara svdr ha svdr ediyorlar.
Bence, bunlar ii daha da aztacaklar. Otuz yldan bu yana gelileri bunu
gsteriyor. imdi ilerici, emekten yana olanlara svyorlar. Yarn
hapsedecekler. Balarna trl haller aacaklar.
Bir ey bilmiyorlar, halk toptan imha etmedikten sonra, yirminci yzylda halk
emeini yedirmemeyi renmitir, evet halk toptan imha etmedikten sonra nne
geemezsin. Halk hakkn alacak. Bir halk airinin dedii gibi:
Serdar halimiz byle n'olacak Ksa p uzundan hakkn alacak Mamurlar yklp
viran olacak Akbet dalr ilimiz bizim
Yukardan beri sylediklerimi bir araya toplayaym: nce toprak, sonra ticaret
ve sanayi gc. Bunlarla birlikte politik g, sonra gittike organize bir hale
gelmek. Bununla birlikte mthi bir propaganda gc. Gazeteler karmak,
yardaklar tutmak. Milliyeti kalbna girmek, kardakilere vatan haini demek.
Btn gerici eleri, sahte dindarlar bir araya getirmek.
121
I
Bir araya gelmeye alan emeki gcn paralamak. Bunun sonu ne mi olacak?
Aalar, daha nereye kadar glenecekler? Getirdim sizi bir umutsuzluk kapsna
braktm.
hi de sanld gibi deil. Bizim tarihimizde ilk olarak emekilerle
aydnlar birleiyorlar. Bu birlemenin nne gemek iin trl abalar
gsteriliyor. Ama birleecekler. Emeki gcyle birleen aydn gcnn nne
hibir ey geemez. imdilik bu birleme bir kprt halinde. Yaknda byyecek.
Gene biliyorsunuz ki, hak nerdeyse g ordadr. Hakkn baz baz yenildiini
grmsek de, bunun yalanc bir yenilme olduu ok gemeden anlalmtr.

Gene yeniden yeniden sylyorum:

Ksa p uzundan hakkn alacak!
Ya insanolunun hakk? Ksa p ksa pken...
4.4.1962
122
Kasaba Politikaclar
Fakir fkaralar elbirlik edek Gelin be on tane mezar kazalm eltik arkn
baladlar geliyor Gelin be on tane mezar kazalm
Bu i gayet yakn zannetmem rak eltik ekilirse el tutmaz krek Eninde sonunda
bizlere gerek Gelin be on tane mezar kazalm
Fkarann zaten kt baht var Zenginlerin cibinlii taht var Sivrisinein de
bize aht var Gelin be on tane mezar kazalm
Vakti msaitler tarlaya gn Sivrisinek var ha gznz an Durman arkadalar,
ocuklar iin Gelin be on tane mezar kazalm
Sivrisinek dermanmz olmadan Yerler yumak kuran bulmadan in gcn
firavunu gelmeden Gelin be on tane mezar kazalm
123
Kiminiz bel aln kiminiz krek Bu i bize ait hazrlk grek Komu kylere de
hep haber verek Gelin be on tane mezar kazaln
Yarn heyet gelir verilir emir Bu saltann yeri yolsuz mu denir Fakir fkarann
ocuu lr Gelin be on tane mezar kazalm
O sahada sivrisirek beslenir Uslanmayan fikaralar uslanr Beyaz kefen zerine
sslenir Gelin be on tane mezar kazalm
Ali Dilci der ki dinler mi aman eltikinin kast hepsinden yaman lm
muliakkaktr geldii zaman Gelin be on tane mezar kazalm
Bu eltik sorununu bir rnek olarak ele alyorum. eltik byk masraf, byk
para isteyen bir itir. Suyu, tarlas, rgat paras. Sonra eltik en ok para
kazandran bir rndr. Bire seksen, bire yz verir. Baz eltikler vardr ki,
bire yz yirmi de verir. En az ay, en ok be ayda bu rn geliir. Yani be
ay nce yatrdn parann birka mislini hemen alabilirsin. Kim ekebilir bu
eltii, kim ekecek, tabii aalar. te bylece kolay kazan salayan bu rn
stne yle dalavereler dner ki, akl hayal almaz. Bir insan otursa da eltik
stne dndrlen dalavereleri yazsa, ciltlerle kitap olur. Ve de bu kitaplar
okuyanlar insan soyundan utanr. O dalavereleri burada yazmamn mmkn yok.
Onun iin bu fasl geelim.
eltik ekimi balamadan kylnn iine bir korkudur der. Stma korkusu, lm
korkusu. eltikten dolay yaplan bataklklar havay zehirler. eltik sahalarna
yakn kyler kokmu bataklk havas almak zorundadrlar. Bu bataklklardan bir
sivrisinek kar ki, bulut rnei. Buna inanlmaz. Gerekten bulut
124
gibi karartr gkyzn sivrisinek. nsanlar deil, hayvanlar da tedirgin
olurlar. Sabahleyin kalkar ki, avludaki atlarn, ineklerin kzlerin srtlan
kzl kan iinde kalm. Bizim kyn insanlar atlarn sinekten kurtarmak iin
bir usul buldulard. Geceleri atlarn daa ekiyorlard.
Gz nne getirin ki, kyllerin ou cibinliksiz. ocukla-nn yzleri, bedenleri
parampara. Kadnlarn, erkeklerin yzleri gzleri i i... Ve ocuklarn
karnlar gebe kadnlarn karn gibi. Boyunlar ipincecik. eltik ekimi zaman,
ocuklarn krm zaman. Ve ocuklar, eltikten dolay mutlaka leceklerdir.
Yukardaki iir eltik ekimi zaman gelirken, lecekler iin daha nceden mezar
kazmaya ardr. Bu bir haykrtr. Bu ite Ali Dilci tek deil. Son yllarda
ukurovada yetimi halk airlerinin hepsi byle acl iirler yazmlardr.
ukurovada eltikten dolay her yl yzlerce ocuk lr. Buna insan yrei
dayanmaz. Bu dpedz bir krmdr.
Bu eltikiler kim? Bu memleketin ocuklar... stelik de birou, hani u
milliyetiler var ya, onlardan. Bunlar bu vatan sevmezler mi? Sevmez olurlar
m? Hele yanlarnda bir vatan, bir millet sz an. Grn ki, iki gzleri iki
eme. Ah vatan, vah vatan... imdi unu da urada yazmadan gemeyeyim. DDT
kmadan nceydi bu krm hikayesi. DDT ktktan sonra, sivrisinek belas bir
zaman iin ortadan kalkt. imdi sinekler DDT'ye de adapte olmular. Artk DDT
onlara vzgeliyor. Gene ukurovada ocuk lm yava yava balyor.

Geelim bunu da, diyeceime gelelim. Bir gn, bu ocuk krm gnleri, bu
eltiki aalardan biriyle bir kye geldik. Adamn ovada ekilmi tam 3000 dnm
eltii vard. Kye girerken kyn mezarlnda bir kalabalk grdk, kalabala
girdik. Baktk ki, drt be tane kk mezar. Kyller, beni ve aay
tanyorlard. Dediler ki:
"Bugn beini birden gmdk. Hepsi de zehirli stmadan."
Aa konuamad. Gzleri dolmutu. O kyde iimiz vard. Orada duramadk, kye
giremedik, mezarlktan gerisin geri dndk.
Aaya dedim ki:
125
"te gzlerinle grdn. Bu eltik yerine pamuk ekseniz, ya da u eltii
usulyle ekseniz..."
Aa uzun zaman konumad, sonra bana dnd:
"Ben ekmesem tekiler ekmeyecekler mi?"
Dedim ki:
"Sen gl bir adamsn. Halk eltik ekilmesin diye var gcyle mcadele ediyor.
Ankaraya heyetler gnderiyor. Tel stne tel ekiyor. Sen de halkla birlik olsan
bu kasabaya eltik ekilmez."
Aa:
"Dorusun, ekilmez." dedi. "Ama ben eltikilerle savaa-mam. Beni mahvederler.
Ocam sndrrler. Sonra eltik ok faydal bir rndr. Eer biz eltik
ekmesek, devletin dvizleri dar gider. Birka ocuk lm..."
te bu adam bir ereveye, sinek gibi bir bala dm. Ne kadar rpnrsa
rpmsm, rpndka batyor. Bu verdiim rnek iyi niyetli bir aa rnei...
Kasaba politikacsnn snr, faydalarnn snrndan balar, orada biter.
Memleketin faydalar iftliinin, fabrikasnn dna kamaz. iftlii rn
vermemise memleket batmtr. Fabrikas az ilemise memleket yanmtr. Her
zaman aann faydas memleket faydasyla paralel gitmez. ou zaman atr. Bu
bir gerektir.
Bizim politikamz, kasaba politikaclarnn elindedir. Hele u bizim demokrasi
denemesinden sonra bsbtn gemitir.
Demokraside, parti, srtn semene dayamak zorundadr. Semen kimin elinde,
aalarn elinde... Aalar sittin sene, semeni elinde tutmak iin ne yapar? nce
ekonomik gc elinde tutmak ister. Bu ekonomik gc elinde tutmak iin, vatand
milletti, kimsenin gznn yana bakmaz. Hibir lks yoktur. Olamaz da...
Ekonomik gc eline nasl geirmitir? Halk smrerek. Halk smrlmesine neden
izin verir? Geridir, cahildir, gelenei ykacak gc kendinde bulamaz. Halk
ilerlemesin diye aa, halk okutmamak ister. Ky Enstitlerine bu yzden dman
oldular. Halk, kt gelenekleri iinde kalsn ister. Hocalarn, imamlarn
hurafeleri iinde kalsn ister. Ilerilii isteyen -az da olsa vardr- hocalara,
imamlara dman olur. Ben
126
yle bir hoca biliyorum. Salt hurafelerin aleyhinde bulunuyor, akli/ gerek
Mslmanl sylyor diye, fkara hocacklara komnist dediler. Bir tanesini
aalar kasabaya sokmuyorlard. nk bunlar iin en byk tehlike gerek din
adamlar, gerek Mslmanlardr. Kasabaya sokmadklar bu hoca, toprak reformu
taraftaryd. Bunun da gerekesini Mslmanlktan karyordu.
Yukarda ne demitim, semenler ekonomik ve baka sebeplerden dolay kasaba
aalarnn elinde. Partiler de srtlarn ister istemez bu aalara
dayamlardr. te bundan dolay da Trkiyedeki Meclise birok aa giriyor.
atlasan da patlasan da Trkiyenin bugnk durumu bu. Bugnlerde Trkiye
politikas bu aalarn elinde.
stediin kadar abala, yle olumlu bir tarm vergisi koyamazsn. Koydurmazlar.
Toprak reformu yapamazsn, yaptrmazlar.
Ky Enstitlerini atrmazlar, aamazsn.
Herhangi bir gerek kalknma abas bu adamlarn iine gelmez. Gelemez.
steseler de bunu yapamazlar. lerinde, yu-kardaki rnekteki gibi, iyi niyetli
insanlar da olsa, onlar mahvederler. lerinden atarlar. Politik, ekonomik
gcn sarsarlar. Bu bir dzendir. Bu dzen Trkiyede ta stne ta koydurtmaz. Ot bile bitirtmez.

Bu aalardan lkc insanlar da kmaz m? Ben kanlarn grdm. Aalar kendi

ilerinden kan lkclere en byk dmandrlar. Bylelerini ne yapp yapp,
saf d ediyorlar.
Peki, bu aalar kimler? Sosyal, ekonomik durumlar belli. renim durumlarna
gelince... Hemen hepsi niversite mezunu. Biroklar da Avrupa grm kiiler.
renimini bitirip kasabaya yeni gelmi genler bilirim. Geldikleri gnlerde
bunlar sosyalist mi sosyalist, ilerici mi ilerici... nne gelene eitlikten,
smrlen halktan sz aar... Trkiyenin kurtuluu bu aa dzeninin yok
edilmesinde, sosyal adaletin salanmasmdadr. Bunlara bakar bakar da Trkiye
kurtuldu dersin. Bir aa olu byle olur, byle dnrse, memleketin kurtuluu
iin btn Ageller kalkm demektir.
127
Aradan, ok deil, alt ay ya da bir yl geer. Aa olu tamamen deimitir.
Sosyalizm mi, bu bir esirliktir. Halk m, bu kadar geri, bu kadar cahil bir
ktle baka trl bir idareye layk deildir. Smrlme mi, halk deil, aalar
smrlyor. Bu tembel kyller, hi almyorlar. Yat babam yat ediyorlar.
Btn Trkiyenin felaketi bu tembel halktr. Halk elleri kollar svayp bir
alsa, onu altrmann bir yolunu bulsak, Trkiye cennete dnecek. Halk
almaya altrmal. Bizi hibir yeni dzen kurtaramaz. Bir tek ey kurtarr,
o da halkn daha ok almas... Avrupa, alkan halk yznden byle ileri,
yoksa sosyal eitlikten dolay deil.
Delikanl artk tam yola gelmitir. stelik de az laf yapar. lk seimde aday
olur, seilir.
Artk o, Trkiyenin gereini herkesten iyi biliyordur. Halkn iinden
gelmitir. Onun dndakiler, sosyal eitlikiler, Ky Enstitcler, her
ilerilik isteyen, birer hayalcidir. Onlar Trkiyenin gereini bilmezler ki...
Masa banda oturup havaya savu-rurlar. Sosyal eitlik, sosyal eitlik...
Trkiyede sosyal eitlik skse, Ky Enstitleri skse, ileri herhangi bir
hareket yaplabilse, onlar yapmazlar m? Onlar bu memleketin dman deiller
ki... nce halk bu tembellikten kurtarmal...
nsana yle geliyor ki, bunlarn dillerinin altnda bir bakla var. Bir bakla var
ki, karamyorlar. Nasl altracaklar halk? Bu dzende nasl
altracaklar? yle olabilir. Bir kanun kartlr, iftliklerde,
fabrikalarda halk gnde yirmi saat altrlsn. altrlsn ki, Trkiye bu
yoksulluktan kurtulsun. Halk bu dzende, baka trl altrabilmek benim
aklma gelmiyor.
Bir de korkular var. Gryorlar, bu byle gitmiyor. Her ey karmakark.
Karlarna birtakm ilerici gler dikiliyor. Halk homurdanyor. Halkn durumu
gn getike daha bozuluyor. Onlar zenginletike, kendilerinin ileri byyor
ya, onlarda da hayr yok. Bu yzden bir rahatszlk var.
Trkiye byk bir gelimeye gebe. Ne yapacaklar? Kasaba faydacl, kasaba
dalaverecilii ile artk, bu ada, bir devlet idare edilemiyor. Bu gelien,
byyen rahatszlk karsnda bir yolunu bulmallar. imdi karklk, bu
yolunu bulma abasndan douyor. Kasaba faydaclnda direnenler, bir de kasaba
128
faydacln amak isteyenler. Ama ikisinin de temeli gene kasaba
faydacl... inden kamayacaklar. Gelien halk gc, gelien emeki gc
karsnda akna dnmler. Siz imdiye kadar Trkiyede bu kadar gerici,
Turanc, rk, szmona milliyeti yayn grm mydnz? Denize den ylana
sarlr, derler. Kasaba politikaclar imdi bu gerici yaynlara sarlmlar.
Onlar besliyorlar, onlar savunuyorlar, onlardan bir car umuyorlar. Bu
dergiler, bu gazeteler aza alnmaz kfr, inanlmaz amurlarla ilericilerin
stne saldryorlar. Ahlaktan sz ediyorlar. Sayfalar birer ahlakszlk
kumkumas... Trk milleti kfretmez diye, bir romann yasak edilmesini
salyorlar. Hem de en beterinden kfrederek. Bu ortam bulamaz, okunmaz
yaynlar, satlmadklar halde yayorlar. Yaayacaklar da. Ta ki... halk gc
karlarna dikilsin... Dikilinceye kadar.
Son sz, bu dzen kasaba politikacl dzenidir. Temeli faydaclktr. Kk,
mahalli faydaclktr. ster istemez, her ey bu faydacla gre gelitirilir.
Umudum yok. Bala dm sinekler, bu baldan kamayacaklar.

eltik rnei kk bir rnek. eltik zararl m, gz ya iinde aa, onun

zararl olduunu bile bile ekecek. Ky Enstitleri faydal m, onun faydasna
inanan -dediim gibi, ben en iyi niyetlilerini sylyorum- evet, inanan aa,
bile bile Ky Enstitlerini atrmayacak. Bile bile gerilii, cehaleti
krkleyecek.
Kasaba politikacs ne kadar iyi niyetli olursa olsun, kk hesaplarnn dna
kamayacak. Uurumun banda olduunu bile bile, muhataral yolunda yryecek.
stelik de kasaba politikaclar arasnda bu iyi niyetliler devede kulak. Kt
niyetliler ounlukta. Bunlarn gzleri de faydalarndan baka hibir eyi
gremez.
14.5.1962
129
Karakolda Ayna Var Ankarada Ayna Var
Ben hkmetin, aydnlarn, politikaclarn yerinde olsam en ok Erbaa Olay
stnde dururdum. Erbaaya kurullar gnderirdim, bilim adamlar gnderirdim, bu
ii enine boyuna aratrrdm. Biliyorum ki, bizimkiler buna hi nem vermezler,
vermeyecekler. Gene eski tas, eski hamam srp gidecek.
Burada, bildiimce, dilimin dndnce Erbaa Olayn anlatmam gerek. Okuyan var
okumayan var, bi kere haberin zetini vereyim. Erbaa kylklerinden su san
bir delikanly Erbaa karakoluna gtryorlar. Sabahleyin, karakoldan ocuun
ls kyor.
O gn Erbaanm pazarym. Binlerce kyl Erbaaya birikmi. Bunu duyan kyller
coup tayorlar. Siz misiniz karakolda adam ldren, basyorlar karakolu.
Kylyle candarmalar arasndaki silahl atma tam drt saat sryor.
imdi ak konualm. Senirkent Olayn da herkes bilir, halk karakollar zulm
mahalli olarak bilir. imdi burada size ak ak syleyeyim. Cumhuriyet anda
karakol daya yememi hemen hemen hibir kyl yoktur. Vergi demi dayak atm,
yol paras demi atm, kz karma demi atm, tanksn demi atm, sonra da
keyif iin atm... Atm olu atm-imdi Trkiyeye sesleniyorum, dayak yememi
kyl varsa parman kaldrsn, diyorum. Buna parmak kaldracak ok kii
kmaz.
Senirkent bir rnektir. Erbaa da bir rnektir. Senirkent Olayndan sonra millet
sanyordu ki, karakolda dayak yok. Mah130
k karar vermeden Erbaa olayn candarmalarn srtna yk-leyemeyiz. Ama, yirmi
be yandaki fidan gibi delikanl karakoldan l kt ya, kyamet kopsa kimse
inanmaz delikanly candarmalarn ldrmediine. nk sebebi vardr. Trk
kyls bilir ki, karakola giren dayak yer.
Candarmalk kurumu Anadolu halk stnde bir bask kurumu olmutur. Bir
sorumsuzluk kurumu. Bir olay, be olay deil. Anadolu halk binlerce candarma
olaynn tandr.
Trk kyls candarmadan o kadar korkar ki... Ne ekyadan, ne ejderhadan, ne de
zelzeleden candarmadan korktuu kadar korkmaz. Candarmalar kye girdii zaman
ylesine korkardk ki, hepimiz kaplarmz kapar, candarmann kyden kp
gitmesini beklerdik. Onlar gidincedir ki, kyller dar karlard.
Erbaa ne demektir, biliyor musunuz? Nah, buraya geldi, demektir. Yoksa, nah
buraya kadar gelmese, bu kadar ezilmi, candarma korkusu altnda bu kadar sinmi
halk, karakolu basacak kadar her eyi gze alamazd. Siz candarmalarnz
bilirseniz, ben de kyllerimi bilirim.
Ben karmam, ite burada sylyorum... Aklnz banza toplayn, dvmeyin
kyly. Soymayn, smrmeyin... nsan gibi yaamas iin bir eyler bulun...
Sonra banza byk iler aacaksnz.
Ankara Olay da Erbaa Olayna bal, onun soyundan bir olay. imdiye kadar alar
kendi balarnn aresine bakmlardr bizim yurdumuzda. Balarna bir are
bulmayanlar alktan lmlerdir. A mezar var m, diye bir sz dolar
ortalkta. Vardr ya... Yok diyenler yalan sylyorlar. Ama imdiye kadar bizim
alarmz barmamlar armamlar, kediler gibi gidip evden uzakta
lmlerdir.
imdi iiler, leceklerse, alklarm syleye syleye lecekler.
Ne yapmlar iiler, fkaralar? Ankarada yola dmler, sessiz sessiz
yrmler. Bakn hele unlarn ettiklerine. inin yrmesi ne demek. imdiye

kadar a a ldler de yrdler i? Bizim geleneimizde ii yrmesi, kyl

yrmesi diye
131
bir ey var m? te bu bizim aalar zvanadan karm. Vermiler adliyeye. Ne
kolay, ne kolay... Elinde polisin var, polisinin elinde copu var, tabancas var.
inin elinde a midesinden baka bir ey yok ki... Gc yeten gc yetene...
Yz yl nceki metotlarla, dayak metotlaryla memleket idare edilmez.
Karln mutlaka greceksin. Yirminci yzyl, halklarn haklarn aldklar
yzyldr. Bunu byle kabul etmek zorunda kalacaksn. Etmemekte direnirsen,
krlacaksn.
imdi gene tedbirler alacaklarm. Sknca tedbir. Bir yere gelince artk
tedbir falan para etmez. Tedbir alp da ne yapacaksn? Btn bir milleti tutup
da hapse atamazsn ya... Kurunla-yamazsm ya. Tek tedbir insanlar a
koymamaktr. nsanca, eite yaamalarn salamaktr.
Bunu yapabildin mi, btn tedbirler senindir.
Dayak atanlar, cop kullananlar Anadoluyu iyi bilmiyorlar. Anadolu halkn hi
bilmiyorlar. Bu millet ok tahammll bir millettir. Yzyllarca eker eker,
bir yere getirir. Sonra bir de ekmeyecei tutarsa... O zaman ite, seyreyle
gmbrty.
Niin btn tedbirlerine ramen faizm skmedi? Skmeyecek. Bundan byle halkn
faydasyla badamayan hibir idare skmeyecek. Yirminci yzylda idarelerin en
byk zellii halkn faydasyla atba gitmesindedir. amzn byk sava
budur.
Erbaa Olay bin olaydan bir tanesi. Ankara Olay bin isizden bir tanesi...
Yeter artk, bunlar iin cop tedbirleri almayn. Elinize hibir ey gemez.
Baka tedbirler, baka tedbirler... Temel tedbirlere doru.
Benden bu kadar...
9.5.1962
132
Demokrasicilik Deil, Demokrasi...
Biz demokrasicilik oynuyoruz, dediim zaman kzyorlar.
Hrriyet bir btndr. Demokrasilerdeki hrriyetin bir ksm, kck bir yeri
zedelenirse, orada demokrasi yok demektir. O demokrasi bir aldatmacadan baka
bir ey deildir.
nce kiinin hrriyeti. Sz, vicdan hrriyeti. Sonra snflarn hrriyeti.
Faydalarn koruma hrriyeti. Snflarn eitlii.
Yl 1945. Eeeeh, artk sras geldi, bizde de demokrasi olsun. Elde var da neden
bizde yok. Makinay Avrupallar yapmlar, para verir alrz. Bir de demokrasi
yapmlar, bunu para vermeden de alveririz. En ucuzu bu.
Avrupa bu demokrasiyi nasl yapm? Hangi zorluklar onlar ite ite amzdaki
demokrasi dncesine getirmi? Bu toplumlarn imdiki demokrasi anlaylar
nedir?
Bizde bir sz daha var. Bu szn stnde srarla duruyoruz. Trkiyede snf yok.
in ktl de budur ite.
Ne demek snf yok?
Yani, diyorlar ki, smren ve smrlen yok. Bunu byle kabul edince de her ey
bitiyor.
Yalnz idare edenler ve edilenler var.
Turanclar, rklar, szmona milliyetileriyle, mukadde-satlaryla snf
var diyenlere de veryansn ediyorlar. Bir kfr sana, bir vatan hainlii
damgas... Sonra Turancs, rks, mukaddesats, smreni demokrasi istiyor.
Ah demokrasi, vah demokrasi, demokrasi gibi hi var m? u demokrasi bir gelse
yurdumuza, her ey dzelecek. Ama demokrasi gelmiyor. Bir trl, bir trl
gelmiyor.
133
Sz hrriyeti, vicdan hrriyeti. Ve herkese eit bir hrriyet. Bir de
tekilatlanma hrriyeti...
Yl 1945. Avrupada var da bizde neden olmasn u demokrasi? Sahiden neden
olmasn? Gelin yapalm. Ortada bir CHP var. Baka partilere de izin verelim.
Hemen baka partiler kuruluyor. En gls DP oluyor. Balyor politik savaa.
Baka partiler de kuruluyor, rnein sosyalist partileri. Sendikalar kurulmaya

balyor. Amann ipin ucu elden gidiyor. Biz demokrasi istemitik. Biz, snf
partileri istememitik ki. Sosyalist partileri kapatlyor. Sendikalar trl
yollardan ortadaki partiler paylayorlar.
alan snfn dndakiler ikiye e ayrlp sonu gelmez szlerle, kavgalarla
biribirlerini oyalyorlar. Ama memleket de bir yandan uuruma uuruma gidiyor.
Buhran balyor. Bu buhran ister istemez bir diktatr karyor ortaya. Bu
diktatoryaya kar millet ayaklanyor.
Sz hrriyeti, vicdan hrriyeti. Tekilatlanma hrriyeti. Bir dnrmz, bizim
demokrasiyi iki ayakl bir masaya benzetmiti. Ne yaparsan yap, masa iki ayak
stnde durmaz. Bir denge gerek. Bu masay iki ayak stnde durdurmak iin
sihirbaz olmak gerekir. nn gibi bir sihirbaz. Ama nnnn sihirbazlnn da
bir snr olsa gerek.
Kii hrriyetini, sz hrriyetini, vicdan hrriyetini kabul edince snf
hrriyetini de kabul edeceksin. Kiiden yryerek snfa varmak zorundasn.
Snfa varnca da onun tekilatlanmasn kabul edeceksin.
imdiye kadar yalnz aa snf tekilatland. Onlar partiler kurdular, onlarn
faydasna iledi hkmetler. Snf inkar etmek ne demekti? Trkiyedeki alan
snf inkar etmekti. Onlara hibir hak tanmamakt. Tek ynl, tek faydal bir
demokrasi. Snf inkar edince birtakm insanlarn sz, vicdan, tekilatlanma
hrriyetlerini yasaklamakt.
Tek ynl demokrasi, demokrasi deildir. Bunu bilmitik. imize gelmemiti.
ptida Batda da idare belirli bir snfn elindeydi. Uzun yllar dnyay bu
bln diktatoryas idare etti. Bir zaman geldi ki, alanlarn gz ald.
Haklarn, hrriyetlerini istemeye baladlar. stelik zorla da almaya
kalktlar.
134
Buna karlk ortaya demokrasi kt. i snf tekilatland. alanlar
faydalarn koruyan kurumlar evresinde toplandlar. dareye katldlar.
Demokrasi iki snfn sava alandr. Faydalarnn arpt yerdir. te
bizde, demokrasinin hikmeti vcudu olan alanlara hibir hak tannmamtr.
Politik alanda da onlar ezilmilerdir.
Korku iindeyiz. Demokrasi yaayacak m, yaamayacak m? Yani imdiki acayip
demokrasi. Yani iki ayakl masa. Ne kadar rpnrsak rpnalm, ne yaparsak
yapalm bu iki ayakl masa decektir.
Demokrasinin teminat ne udur, ne de budur. Ne bu blk, ne u blktr. Ne bu
adam, ne u adamdr. Demokrasinin teminat onun kurumlardr. Hr sendikalardr.
Vicdan hrriyetini kabul etmisen, sz hrriyetini kabul edeceksin. Yoksa senin
vicdan hrriyetin hibir ie yaramaz. Kii hrriyetini kabul etmisen,
tekilatlanma hrriyetini kabul edeceksin. Zenginin hrriyetini kabul etmisen,
fakirin hrriyetini de kabul edeceksin... Yoksa ne kadar sihirbaz olursan ol,
iki ayakl masay ayakta tutamazsn.
Diyeceksiniz ki, ite sendikalar, ite ii partileri. Kim nne geiyor?
Ben de diyorum ki, nerede grev hakk?
alanlarn banda Demoklesin klc gibi duran, onun btn alma,
tekilatlanma hrriyetini kstekleyen 141. madde, 142. madde, 163. madde. Bu
maddeler antidemokratiktir. Bu maddeler bizim imdiki Anayasamza da aykrdr.
Grev hakkm tanmadan, u yukardaki antidemokratik maddeleri kaldrmadan tek
ynl, tek faydal demokrasi olmaktan kurtaramazsn demokrasiyi. Ha ykld, ha
yklacak korkusundan da kurtulamazsn.
Gryoruz, Fransada, ngilterede. Baka diyarlarda demokrasi masas drt ayak
stndedir. te bu yzden de trl byk frtnalara dayanyor.
Gizli Ordu faistleri, Fransada demokrasiyi ykamyorlarsa, Fransadaki
demokratik kurumlar yzndendir. Onlarn byk glerinin demokrasiye yardmc
olmasndandr.
135
Size sylyorum, eer itenlikle demokrasiyi istiyorsanz, grev hakknn, ii
sendikalarnn, i Partisinin tekilatlanmasnn nne gemek deil, ona var
gcnzle yardm edersiniz.
Demokrasiyi ayakta tutacak byk g, bu ve bunun gibi demokratik kurumlarn
gcdr. Bunu bylece bilip aklnz banza toplayasmz. Ve de ondan bundan
sihir, keramet bek-

lemeyesiniz.
30.5.1962
136
Yergi
"Kpek lei gibi uyuyor ehir: Yok, deil, yle deil. Kpek lei, kokusu
ynnden iren, yoksa lm bir kpekte krlm ocuk oyuncann hznnden
baka tatsz ne vardr. Kokusu bakmndan yle bu ehir. Pis ehir bu.
Alabildiine pis ehir. Bit gezmemi kanepe, smk srlmemi, balgam atlmam
hibir yeri yok. Yakamzdaki kir fabrika dumanndan deil, pislikten, tozdan,
mikroptan. Bu ehir laubaliliin, ktln, ikiyzlln kaynat bir ehir.
yi insanlar yok mu? Dolu... Ama nasl ekilmiler, nasl rkmler, nasl
kapanmlar bir yere? Neredeler?"
Ne zaman fkem bama ksa, fkeden deli divane olsam, Sait Faikn bu
"Sylendim Durdum" adl yazs gelir aklma. Alr okurum. Bir daha, bir daha
okurum. Ne zaman irensem, irentiden ne yapacam bilmesem, kusmak bile aklma
gelmese, bu yazy okurum. Bu yaz da yetmez, bam talara alarm. Deniz
kysna giderim, o da yetmez, dalara vururum. Yrrm yrrm... Esen yel,
yrmenin hz iimdeki tiksintiyi gideremez. Bir ey gerek, iyice ykanmak,
arnmak. Bin kere, bin kere ykanmak gerek. Bu irenti iinden kncaya, akncaya, bir zehir gibi boalncaya kadar ykanmak. Derini yzebilirsin...
Bir are... En temizi ocuklar. Kurnaz, faydac, zalim gzleri yar ounun ama,
gene ocuklar. Tek kurtulu ocuklar, aalar, insann iini, ok konuan ocuk
kadar hi kimse temizlemez.
137
Nereye gitsen, ne etsen kurtulamyorsun. Bu pislii, bu kokuyu iinde
tayorsun. Ben nereye kaacam bilemem. Bazlarnn gidecekleri, hayal
ettikleri bir yerleri vardr. Benim yok. Ben eltik tarlalarnn rgadym. Ben
yar beline kadar amurlara gmlenlerle yan yana eltik bitim. Anacmla
birlik. Ben halkn biribirine ne ktlkler, ne zulmler, ne bayalklar
ettiklerini grdm. ldrlen insan grdm. Bir kadn ls bir harmann
yannda, baaklarn altnda, gnein alnnda yatyordu. Elimin stne bir damla
kan dt. O kann acln, irenliini daha etimde duyarm. Bir ho, bir
cvk kand bu. Kocasyla kavga ederken ayrmtm da, kan elime bulamt.
Geni bir alanda ha bire karsn kovalyordu adam.
Karsn nne katm kovalyor. Kadnn dili bir kar d-arda, adamn elinde
bir kocaman ta. Boyuna meydan dnyorlar. Karanlk kavutu, daha dnyorlar.
Dehet scak var. Ekinlerin arasnda bir l, tam harmann yannda. Yeilce
sineklerin vzlts, parlts. Bir yeil sinek kandan kalkt, elime kondu.
Elim yand. Kusacam geldi.
Sonra uzun boylu, boynu kr kr bir adam. Gece ardakta yatarken bir kar
kocay ldrd. Onlar uyurlarken. Derler ki, erkek, kurunu yiyince tam bir
buuk metre havaya sram, kadnsa hi mi hi yerinden kprdamam.
Hapisanede bir Ltfi hatrlyorum. Bir Kemal Aa... Kemal Aa bir retmeni
ldrmt. Gece gndz namaz klyordu. Ltfi bir kpekti. Kpee kurban
olaym, bir korkun yaratkt. Kemalin dizi dibinde sabahtan akama kadar
yaltaklanp duruyor, fakir fkara mahpuslara azna gelen kfr savuruyordu.
Dayak yiyor yiyor, gene de bana msn demiyordu. Btn mah-pusane onu dvmekten
bkmt. Kemal Aa o gn fkeliyse Ltfi o gn btn hapisaneye, dnyaya,
yeryzne, gkyzne, yldzlara, dardan ufana Torostan byne sv babam
sv ediyordu. Kemal Aa iyi bir gnndeyse, Ltfi de kimseye svmyordu o gn.
Ben bu Ltfiden, ben bu hapisaneden irendim.
Bir kadn krk kii... Ben bunu kadndan kulaklarmla iittim. Hem de bu ii
yapanlardan birisine sylerken... Altn dili bir adamd. Ben adamdan da
irendim.
138
Biliyorum, biliyorum, kylden ok ey biliyorum.
"yi insanlar yok mu? Dolu. Ama nasl ekilmiler, nasl rkmler?"
Ben oralara gidemem, orada Ltfiler var, katiller var, orada deme pislikler,
smrmeler var. Ben hepsini grdm.
"Kpek lei gibi kokuyor bu ehir." Kpek leinden de beter. Bu ehirde burnunu
kapamadan dolaamazsn.

Bu ehirde herkes herkese dman. Kimse kimseyi sevmiyor. Oul babay, baba
oulu, karde kardei sevmiyor. Bu ehirde herkes biribirine yabanc. Bu ehirde
herkes biribirinden ireniyor. Herkes biribirine bir kazk att zaman mutlu.
Bu ehir yalanclar ehri, dolandrclar ehri, ikiyzller ehri. Bu ehrin
insan kendi kendine bile yabanc. Kendi kendini kandrmay anlarm, bir insanca
yan vardr. Hayr, bunlarn kendi kendilerine ikiyzl olmas korkun. Kendi
kendilerine ikiyzl oluyorlar. Kendi kendilerine zerrece sayg duymuyorlar. Hi
kimseye sevgi, sayg duymuyorlar. Bir kurumu yanlar var. Sevgi gzleri
kurumu. Sevgi gzleri kuruyup yalan gzleri iki misli, misli bym.
Biliyorlar, ylesine deersizler ki, biliyorlar. ylesine rmler ki,
farkndalar. Kokular burunlarn kapatyor. Burun-suz olmular. Sevgisiz olunca
kr, sar olmular.
Her srndkleri yer yalan, pis kokuyor. Bir koca memleketin stne de
kmler. Kokular, lmlkleri, koca bir memleketi zehirliyor. Bunlar katil
deiller. Ama her gn katil oluyorlar. Bunlar mikrop deiller, her gn binlerce
insan ldryorlar. Bunu onlar biliyorlar.
Bu mutsuz kiiler azck, bir saniye, bir saniyeden daha da az kendilerini mutlu
klmak iin yllar yl ellerini sktklar insanlar ktlklerden ktlklere
buluyorlar.
Yalan sylyorlar. Bir anlk bir mutluluk iin yalan sylyorlar. Yalan
yazyorlar, yalan.
Soygunlarn, ie yaramazlklarn, on para etmezliklerini kapatabilmek iin
yapmadklar, yapamayacaklar ktlk yok. Bunlar l solucanlar gibi rm.
Bunlar l solucanlar gibi kokuyorlar.
139
Bunlar ldrmlar. rm et gibi insanlktan dklmler.
A yreini... Ve dostluunu, ver ocuka safln, ver kardeliini, bana
msn demek ne demek, bunca scaklk, bir insann insana kardelik duyabilmesi
deli ediyor onlar. Dman oluyorlar. Cmle insanlara dman olmular. nsanla
dman olmular. nsanca her eye dman olmular. Karlarna, ocuklarna
dman olmular. Sevgiye, ehvete dman olmular.
Btn dalaverelerini biliyorsun. Kazklamalarn, smrmelerini, ldrmelerini,
kklklerini biliyorsun. Kirlettikleri dnyalarn biliyorsun. stelik de
aralarnda yayorsun. stelik de arkadan oluyorlar. Ve yaayabiliyorsun.
rmenin sirayeti mi? Kendi kendinden ireniyorsun.
Mmkn olmal. Yzne bakmamaksn bunlarn. Ellerini skmamaksn. Yzlerine
tkrmeksin. Hem de hak tu diye. fkelenmeli, kudurmaksn.
Bir koca ehir. ki milyonluk. Tam iki milyonluk. Tam, tam iki milyonluk.
nsanca bir prlt grdn zaman iin alyor. Bir kck, kck prlt.
Deli ediyor seni. ehre dalyorsun. Az nceki o yalanc, o hayasz, o azck bir
mutluluk iin arkadan be pula satan, amurlara bulayan yazcnn boynuna
bile sarlacan geliyor. Bu kck prlt neler yapmyor insana. Btn
katilleri, btn smrcleri... O kadar da deil... Senin mutluluun da bir an
sryor. Bu kck prlt, bunca karanlna dayanamyor. Bir kck insanca
prlt.
Bu adamlarn macerasn yaz diyorlar bana. Ben bu adamlarn maceralarn
yazamam. Elimi yzm, yreimi bu adamlarn kirine bulayamam. O karsn
ldreni yazarm. eltik tarlasnda, grtlana kadar amur iinde bile
biribirlerini yiyenleri yazarm. Bulutlar, keileri, ekyalar, yirmi kii
ldrm canavar yazarm. Ltfiyi de yazarm. Katil aa Kamili de yazarm.
Uykuda insan ldreni de yazarm. stelik gider de onunla konuurum. Ama bunlar
yazamam. Bu rmleri yazamam. Bu insan ykntlerini yazamam. Bunlar iki cami
arasnda kalm fkaralar, zavalllar, rmler. Bunlar yazamam. Byle
insanlar bundan sonra dnyamza gelemeyecekler. Bir kara leke gibi
insanlmzdan akp gidecekler. Ben bunlar gerekten yazamam. Ben insanla
kyamam. nsanlara, yazar140
lara salk veririm, bunlar yazmasnlar. Bunlardan hibir ey kmaz. Bunlara
elini sren iflah olmaz. Bulamamak gerek. Benden sylemesi. steyen denesin.

"yi insanlar yok olur mu? Dolu..." ki milyon, tam iki milyon insan var bu
ehirde... Bu iki milyonluk ehirde insan m yok? Var, var olmasna ama, "Ama
nasl ekilmiler, nasl rkmler?"
te onlar bulmal. Onlar yazmak. Buna da benim gcm yetmez.
Ben bir yerlere gidemem. Bam alr bu ehirde tatan taa vururum. eltik
tarlalarn, rgatlar, vebalardan, czzamlar-dan, krgnlardan, koleralardan,
yz binlerce yldr savalardan geriye kalmlar yazarm. Btn bu belalarn
ldremedii insanlmzn, snmeyen insanlk cevherimizin bulunduu yeri
yazarm. Gcm yettiince onlar yazarm. Mutluluumu burada ararm.
Ben bu insanlar hi mi hi yazamam, insanlmza kyamam. Elimden gelmez. Ben
yergi sevemem. Bir yergide sevgi yoksa, ben o yergiden yana da olamam. yleyse
sevemedikleri-mi yazamam. Sevecek kadar tanmadklarm, irenecek kadar
tandklarm yazamam -irenecek kadar tandm kimse olmad ya-. Kusura
kalmayn, ben bu insanlara dokunamam.
ubat 1965
141
Demokrasi Korkusu
Demokrasi bir gereksinmedir. nsanolu gerek bir demokrasiye varmay her zaman,
her zaman hayal etmitir. Demokrasi diye de insanlarn biribirlerini soyduu,
kullatrd, kltt, yoksullatrd, a brakt bir dzene demezler.
Bizim yllardr varmak iin altmz demokrasiye biimsel demokrasi ya da
burjuva demokrasisi diyorlar. Demokrasi, ekonomik eitlik, zgrlk, hibir
zaman hibir ey iin insann insan s-mrmemesi dzenidir. Biimsel demokrasi
bu ulalmas ama olan gerek demokrasiye giden en gvenli yoldur. te
emekiler, kendilerine, hakllklarna, glerine gvendiklerinden bu yolu daha
iyi bulurlar. Emekiler, demokratik dzende rgtlenir, haklarnn bir ksmn
alr, bilinlenirler. Demokrasiye, gerek demokrasiye varlacak yol olmasa
emekiler biimsel demokrasi oyunuyla kendilerini aldatmazlar. Biimsel
demokrasi kapitalizmin smrme zgrldr. Ama emekiler de birleme, kar
koyma, haklarn arama, smrmeyi elden geldii kadar, insann insan kul etmesi
ortadan kalkncaya kadar, bunu dzenlerin en ehveni erri kabul etmilerdir.
Faizm, emekilerin biimsel demokraside glenip, gerek demokrasiye geecek
kadar glenip, kapitalistler iin tehlike olduklar zaman, kapitalistlerin
hegemonyalarn srdrebilmek iin, demokrasiye paydos deyip diktatoryaya
gitmeleridir.
Faizm, kapitalizmin aresizliidir. Yoksa kapitalistler de bilirler ki, faizm
onlara istedikleri gibi yar olacak deildir. Ya da diyebiliriz ki, postu elden
vermemek iin kapitalistlerin ba142
vurduklar bir denemedir. Yalnz, faizmi kapitalistler desteklerler, kurarlar,
ama her zaman da onu istedikleri yne evire-mezler. Diktatoryada, o
diktatrl kendileri de kursalar, ellerinde olmadan birtakm uygunsuzluklara
gitmek zorundalar. Diktatrlk bir olumsuzluk dzenidir.
Demem o ki, denenmi faizm, biimsel demokrasi kadar, kapitalistlerin iine
gelmemitir. lerine gelseydi yzyllar boyunca, ellerinden geldii kadar,
emekinin, aydnn gznn yana bakmadan kapitalistler faizmi srdrrlerdi.
Herkes anlad ki faizm bir kar yol deildir. Sylemenin gereklii yok, faizm
emekiye, emee kar bir dzendir. Hikmeti vcudu da budur zaten.
Biz yirmi yldr bocalyoruz. Biimsel demokrasiyi kurmak iin bocalyoruz.
Bizim burjuvalar biimsel demokrasiye gitmemek iin ellerinden geleni
yapyorlar. nk 1908'den bu yana -tam biimlendirilmemise de- Trkiyede bir
faizm, yani bir burjuva -baka are bulamadm iin burjuva diyorum- diktatoryas srp gelmektedir. 1908'den bu yana aralkla srp gelen bu burjuva
diktatoryasnn memlekete hibir faydas olmam, memleketi beladan belaya
atm, memleketi dnyann on geri memleketi arasna katmaktan baka hibir ey
yapmamtr. Bugn Trkiye bir yangn yeri gibiyse, bir alk, yoksulluk alamysa
hep bu diktatoryanm yzndendir. Bu diktatorya, halk uyanmasn, aydnlar
bakaldrmasn diye, amzn utan sayfalarna yazlacak ikenceler yapmtr.
Ve Trk halkna, aydnna, elli ylda birka mutlu yln dnda gz
atrmamlardr.

Bugnlerde bir biimsel demokrasi dzenine giriyoruz. Girmi de deiliz.

Kapitalistler her istediklerini sylyorlar, yazyorlar, onun kart emekilere
gelince en kk bir geree dokun-mayagrsnler, kyamet kopuyor... Ne
vatanszlklar kalyor, ne namussuzluklar. Kapitalizmin satlm uaklarnn
en kk bir dnce zgrlne tahammlleri yok. Polisleri, savclar nasl
imdada aryorlar, inanlmaz. Bas bas baryorlar.
Trkiyede polisleri, savclar biri aracaksa onlar armak, yalnz ve
yalnz emekilerin hakk olmaldr. nk Trkiye bunlarn yznden
bamszln yitirmi, onuruna, bu koca milletin onuruna darbeler indirip yar
smrge durumu143
na sokulmutur, halknn yzde doksan okutulmam, sistemli bir geride brakma,
kr brakmaya gidilmi, memleketin ana ekonomik kaynaklar d kapitale peke
ekilmi. Trk kapitalistlerinin ou d kapitalizmin ondacs durumuna dm,
hibir yaratc aba gstermemi... Onlarn Trkiyeye yaptklar ktlk
saylmakla bitmez. Hem smryor Trk halkn, hem smren d kapitalin aleti
oluyor. Dnyada byle bir kapitalist tipi grlmemitir.
te emekiler btn bu ktlkler iin bile polis armyor. Hatta milletin
Anayasadaki direnme gcn bile ie kartrmak istemiyor. nk biimsel
demokrasinin kendi faydasna da ilediini biliyor. Biimsel demokrasi tam
olarak uygulanrsa bir denge dzeni de salayacana inanyor. Bu denge
dzeninde, kapitalist, diktatoryaya bavurmazsa onu oyla da yeneceine inanyor.
Trkiyenin koullan, Trk halknn, biimsel demokrasi tam uyguland zaman,
oyla kapitalizmi yenebileceini gsteriyor. Trk emekisi iyi uygulanan biimsel
demokraside mutlaka ve mutlaka bu rm, hibir yaratc yn olmayan, srtn
d kapitalin ondasna dayam kapitalizmi yenecektir.
Bu rk kapitalizm ite bunu biliyor. Bugnlerdeki tela, en kk bir
zgrlk belirtisine vaveylay koparmas, gszln bilmesindendir. Bugn
bunlar Trkiyede gelien zgrle kar ylesine kk, olumsuz, zavall
arelere bavuruyorlar ki, insan utanr. Yazarlara kk, ayp, insanla
yakmaz basklar yapmak, tehditler savurmak. Onlar alkla kar karya
getirmek. Korkutmak. Ne bileyim ben, bin trl kk, alaltc ilere koulmak.
Bilmiyorlar ki, dnyada bunlar hep denenmitir. Ama onlarn denedikleri gibi
onur krclar deil, daha asilleri. Ktln asili olmaz ya... Birok
ktlkler bizimkilerin denedikleri yannda asil kalyor. Ktln asilini de
bunlarn ktlklerini, kklklerini grdkten sonradr ki, ben ortaya
kardm. Ktln bile asili vardr.
Ben gene de diyorum ki, bizim kapitalistin bit yenii vardr. Dnyadaki btn
smrclerden daha ok bit yenikleri vardr. Gerekten bizim kapitalistlerin
yaptklar, demokrasi aydnlna tahamml edemez. Onlarn karanlkta piirip
ko144
tardklar, halkn nne serilince onlar iin hi de iyi olmaz. Bunu onlar da
biliyorlar, biz de biliyoruz. Ama onlar bilmiyorlar ki, hibir ktlk sonuna
kadar srp gidemez ve karanlkta oyununu oynayamaz. Her gecenin bir sabah
mutlak olacaktr.
Demokrasiye set ekmeleri, bu korkularndan dolay onla-rn lehine olmaz.
Karanlkta oynadklar oyunlardan vazgeerler sadece... Trk milletini
yabanclara peke ekmekten vazgeerler. Smrclerin ondacs olmaktan
vazgeerler, kk oyunlardan vazgeerler. Halk dediin gafur ve rahim bir
topluluktur. Demokrasi adna, demokrasinin gl yz hrmetine onlarn imdiye
kadarki btn yaptklar ktlkleri balar.
Sonra hi telalanmasnlar, abalamasnlar, Anayasa var. Anayasay Trk milleti
btn gleriyle, niversitesi, emekisi, aydn, zinde gleriyle koruyor. Trk
kapitalistini yeni bir faizm diktatoryasma gndermezler. Biz onlarn faizme
gidebileceklerinden korkmuyoruz, sadece demokrasiyi zedeleyeceklerinden
ekiniyoruz. Onu da yapamayacaklardr. Karlarndaki halk gc, yani demokratik
gler onlardan ok ok gldrler.
Eer demokratik gler gafil avlanr da demokrasinin bana bir i gelirse,
bunun tek sorumlusu bezirganlar olacaktr.

Bamza ne gelmise onlarn demokrasi dmanlndan, gizli faizminden

gelmitir. Ne gelecekse, onlarn da, halkn da bana gene bundan gelecektir.
Demokrasiden korkmasnlar. Korkunun ecele faydas yok, demiler atalar.
Trk kapitalisti akln bana alsn. Brkn nne koyup bir iyice dnsn.
Demokratik dzenden baka hi, hibir kar yolu yok.
Zaten onlarn krdklar koz krk geti. Trkiyenin demokratik gleri
olmasayd, onlar demokraside kendi sonsuz glerine inanmasalard, bu yzden de
demokrasinin stne titre-meselerdi, Trk kapitalistlerinin telalar, demokrasi
korkusu ve dmanl yznden, imdi oktan demokrasinin yerinde yeller eserdi.
Ne yaparlarsa yapsnlar, btn engeller alp Trkiyede demokrasi, hem de
gerek demokrasi yrrle girecektir. Kimse bunun nne geemeyecektir. Bari
nne gemeye al-ip iyice kt olmasnlar.
24.1965
145
Kltr Smrcl
Smrcln karsndaki en byk g milli kltrlerdir. Smrgeciler bir
milleti tutsak klmak, smrmek iin ilknce o milletin kltrn yozlatrmaya
balamlardr. Bunu da nasl etmiler, o milletin kltrnn yerine kendi
kltrlerini yerletirmek istemilerdir. Bugn Hindistanda, Pakistanda birok
gazete ngilizce kar. Byk airleri bile iirlerini ngilizce yazmlardr.
Smrgeciler, o milletin kltrn yenmeden, uzun bir sre iin o milleti
yenemez, tutsaklk altnda tutamazlar. Smrclkte yenilecek ilk ama o
milletin kltrn yenmektir.
Kltrleri yozlatrmakla Batllar insan tarihinin en byk cinayetlerini
ilemilerdir. Bat uygarlnn, yani smrc uygarln amzda byk, akl
almaz cinayetleri olmutur. Al-manyada Yahudi katliam, Hindistanda ngilizlerin
ldrdkleri Hintliler, Cinde Afyon Harbi... Smrcln dosyasn amayalm.
Onun dosyas bir cinayetler kumkumasdr. Tarihin hibir anda smrclerin
bu devirde yaptklar apta toplu cinayetler ilenmemitir. Bir gn amz
dna kldnda, yle bize uzaktan bakldnda insanlar bizden
irenecekler. Bu kadar da olmaz diyecekler. nsanlar bu kadar deliremezler, bu
kadar hastalanamazlar, toptan bylesine manyaklaamazlar, diyecekler. Ben
gerekten amdaki ktlklerden ok ok utanyorum. amz bir yanyla mutlu
bir a... Uzayda yryen insan ve atomuyla. Ama ktlkleri, cinayetleri bu
baarsn glgeliyor. te smrgecilerin yaptklar bu cinayetlerin en kts
de Kltr Smrcl cinayetidir.
146
u misyonerlik var ya... Allah bin belasn versin misyonerliin. yilik
gtreceiz diye, gerekten kiisel iyilii, bireysel iyilii toplumsal ktle
kullanmlardr. Tarihi bir gerektir. Misyonerler bir memlekete ok iyilik
yapacaz diye girmiler, arkasndan da ordular gelmilerdir.
Misyonerler byk gayretlerle milletlerin geleneklerini, kltrlerini, dinlerini
ykmlar, o milletin halkn kendi kltrlerine yani Batl geleneklere, Batl
dine, Batl kltrlere hayran etmilerdir. Hindistann ilk mcadelesi kltr
bamszl sava olmutur. Sava liderler ilk olaraktan kltrlerini
tutsaklktan kurtarmaya bakmlardr. lk savalar kltrlerini kurtarma sava
olmutur. Beyaz libaslar iinde Avrupalarda yalnayak dolaan Hintli liderlerin
davranlar tesadfi deildir. Bu bir arlktr ama, kltrlerine kastedilmi
bir milletin milliyetilerine bunu ok grmemeliyiz. Varsnlar yalnayak
gezsinler. Kltrlerini tutsaklktan kurtardklar, kurtarmaya baladklar gn
onlar da ayakkab giymekte bir saknca grmeyeceklerdir.
Bizim smrge oluumuz be aa be yukar Tanzimatla balamtr. Hani o
vndmz Tanzimat var ya, ite onunla. Baz bilim adamlar diyecekler ki,
bizde Tanzimat hareketi ileri bir harekettir. yle de diyorlar, yle de
retiyorlar ya, aldrmayn. Tanzimat dpedz smrlmemizin balangcdr.
Olmasa demiyorum, ka para eder olmasa demek, olmu ite... Belki iyilikleri de
olmutur. O ynn de bakalar sylesin. Bence Tanzimatm iyilii, smrclerin
Afrikaya iyilii gibi bir eydir. Hani smrc dostlar, smrcler, Afrikaya
ilerilik, uygarlk gtrmlerdir diyorlar ya, Tanzimatm da bize getirdii
uygarlk, iyilik onun gibi bir uygarlktr. Smrcler Afrikaya gitmeselerdi,

Trkiyeye gelmeselerdi, o halklarn durumlarnn bugn ne olacan bilemeyiz

ki.
Attila lhan bir yazsnn bana alm u tmceyi: Nouveau Larousse niversel
diyor ki, "Trk edebiyat orijinallikten yoksundur, stnde uzun boylu durmaya
demez." Onlar sylemese de, biz artk imdi biliyoruz ki, Trk Edebiyat
orijinallikten yoksundur. Trk burjuva edebiyat Avrupanm, daha dorusu Fransz
edebiyatnn ktnn kts bir kopyasdr.
147
Ta Mustafa Kemale gelinceye kadar bizimkiler, Trk milletini, onunla birlikte
Trk dilini, Trk edebiyatn, sanatn, geleneklerini, dinini kk grmler.
Varsa da Fransa, yoksa da Fransa. O da suyunun suyu bir Fransa. Mustafa Kemalden
sonradr ki, bir kprdan olmu, milli sanata doru, Trk milletine doru bir
yneli olmu. Sadece yneli. Gene Fransa kopyacl az da olsa srm.
stnde bir iyice durulup dnlsn, Fransz kltr, Fransz smrgecilii
ile, kapitali ile birlikte gelmitir Trkiyeye. Bunun bitimi de Kurtulu Sava
ile birlikte olmutur. Mustafa Kemal devrinde bitmeye balam. kinci Dnya
Savayla da yeniden gelmeye balam.
lk byk milli Trk airi elbette ki Nzm Hikmettir. Bu adaki ilk byk
milli airimizin bir sosyalist olmas tesadf deildir. Bir sosyalist her
ynyle smrcle kardr. Sosyalizm insann kendisine, insann insana,
insann emee sayg-sdr. nsan bireyi, insan toplumu zgr olacaksa, bir tek
yoldan zgr olacaktr. O da sosyalizm yoluyla. nsann insan smrmesi
bitmedike zgrln hibir trlsnden sz edilemez. Onlarn zgrlk
dedikleri, insan insan smrdke yeryznde sylenmi en byk yalandr.
Milli bir edebiyat Trkiyede Mustafa Kemalle balad, demitim... Trk milleti
kendini bulmaya, oktan beri unuttuu kendini bulmaya Mustafa Kemalle balad.
Bu sadece bir balang. stelik de, "domadan len" diyeceim, zlerek, kahrolarak, domadan lmekte olan bir balang. Bu kendine geliin mr ok ksa
oldu. Bir Nzm Hikmet ve bir Sabahattin Ali ve de sonra birka air, yazar
kt. Sonra sonra, akbeti malum olmad insanlara Trkiye insanlarnn, Trk
kltrnn. Alm kudurmutan beterdir, demi atalar. Bizim burjuva olanlar
da frsat bulur bulmaz, Trk milleti azck bamszln yitirir yitirmez
hemen gene soluu Bat kltrnn, sanatnn kopyaclnda aldlar. Hem de elli
yl arkadan gelerek, yle kopya ettiler. Svmedik ne Nzm Hikmet, ne de baka
Trk milletinin gerek temsilcilerini braktlar. Hem de Karacaola-na, Pir
Sultana, Yunusa sverek. air geinen birisi bir gn bana, "Folklor mu, halk
dili mi, Allah gstermesin... Cehalet, cehalet efendim," dedi. stelik de bu
adam kendi yozlaml01
148
yllarca ona buna syledi de. Hi kimseden bir tepki grmedi, padalolu mu, Pir
Sultan m, aman Allah. Ve de bu adam bu fliernlekette, burjuva olanlarnn
desteiyle air oldu. stelik de bunlarn hepsi sosyalist geinir, bu
yalanclarn. Gerek sanatlarn ii, kendi temel kltrlerine saygdr.
Sanatlar kendi kltrlerinin koruyucusudurlar. Kltrlerinin yozlamasnn
nne gemek o milletin sanatlarnn iidir. Kltrlerinin bamszln
korumak yalnz ve yalnz sanatlarn iidir. Yozlamak, baka kltrlere
yknmek kolaydr, ama kendin olmak, bu kadar aalk duygusu iinde kendi
kltrne eilmek zordur, ama salamdr. Ne derlerse desinler, isterlerse iirin
incelii yok onda desinler, yalan ya, anlayszlk ya, Trki-yenin byk milli
airi Nzm Hikmettir. Trk milli kltrnn bayra olduu iin de insanln
kltr bayraklarndan birisidir. O incelmi dedikleri ykncler lmeye,
rmeye her zaman mahkumdur. Onlarn yknc aababalar nasl r-mlerse,
onlar da yle ryeceklerdir. Bir tek are vardr sanatta: Kendine ve kendi
kaynana dneceksin. Ama dnyay bilerek dneceksin. Dnyay bilmeden zaten
kendin olamazsn. Tpk Nzm Hikmet gibi.
Demitim ki, Nzm Hikmet sosyalist olduu iin, smrcle kar olduu iin
Trkiyenin byk milli airi oldu.
Dnyada yalnz sosyalistlerdir ki, milli kltrlere sayg duyarlar. Sosyalistler
nasl hibir insann teki insan smrmesini istemezlerse, nasl hibir
milletin baka bir milleti smrmesini istemezlerse, hibir kltrn de teki
kltr yok etmesini istemezler. Sosyalizm, toptan smrcle kardr.

ok yalnca syleyeyim: Diyelim ki, dnya bin iekli bir kltr bahesidir. Her
iein kendine zg bir rengi, bir kokusu vardr. Dnyamz, bu bin ieinden
dolay gzel, zengin, eitlidir. Bu bin iei bir tek iee ya da birka
iee indir, tek ynl, tek kokulu, tek renkli bir dnya. Allah byle bir
dnyann bin belasn versin. Kapitalizm daha uzunca srp gitseydi,
smrgecilik elli yl nceleri gibi dilediince at oyna-tabilseydi dnya
stnde, dnya birka iee inebilirdi. te o zaman byk felaket olurdu
dnyamz iin. Atom dmesinden de byk felaket. Yaanlmaz bir dnya olurdu
dnyamz.
149
Dnn ki, btn insanlar ngiliz gibi dnyor, onlar gibi sanat yapyor.
ekilmez bir dnya. Bunun iindir ki, sosyalistler, kltrleri ezmezler,
kltrleri yceltirler.
Kltrlerin biribirini ezmesi deil, kltrlerin alverii, kltrlerin
kltrleri beslemesidir ama. Smrgecilerce tam tersi yaplm. Kltrler
kltrleri ezmi. Fransz, ngiliz, Rus kltrn bildike, kendi kltrn
bildike, kendi kltrnn derinliine daha inecek, kendini bulacak, kendine
daha iyi varacakken tam tersi, kendini daha ok yitiriyor, bir yknc
oluyorsun.
Bin iekli bahe... Bu bahe her ieiyle her gn biraz daha geliiyor, biraz
daha byyor... rnein, Yunus Emreyi bilen bir Fransz airi, Nzm Hikmeti
bilen bir Fransz airi dnyasn biraz daha geniletecek, kendine biraz daha
yaklaacak, yaratma gcne biraz daha g katlacaktr.
Onun iin sosyalistler kendi kltrlerinin stne nasl titrerlerse, baka
milletlerin kltrlerinin stne yle titrerler. Kendi emeklerinin stne nasl
titrerlerse, bakalarnn emekleri stne yle titredikleri gibi.
Trk burjuvas ie yaramaz, korkun, gayri milli bir burjuvadr. i gc baka
milletlere yknmekle gemitir. Onlara gre Trk yoktur. Trkiye yoktur. Trk
kltr yoktur. Bazlaryla konutum, biliyorum. Onlarca, Trkiye smrlmekten
baka ie yaramayan insan srleriyle doludur. Ar konuuyorsun, demeyin. Bu
byledir ve gerektir. Onlarca, millet Amerikadr. Fransadr, ngilteredir.
Kltr de onlarn kltrdr. Bu sylediklerimi ben uydurmuyorum. Burjuva
olanlarndan yzlerce kere kulaklarmla duydum. Duymasam ne olurdu. te
yaptklar ortada. Sanat yaptlar ortada. Trki-yeyle, Trk kltryle hibir
ilgisi olmad iin, insanla da ilgisi yok.
yknen, yozlaan, yozlatran Trk burjuvalardr. Kltrmz trl yollardan
kemiriyor, yok ediyorlar. Onlarn dzeni budur. Emeini koruyamadktan sonra,
ellerinden emeini kurtaramadktan sonra hibir eyini kurtaramazsn. Seni
tutsak ettii gibi drt ynyle btn varln da yok edecektir. Biricik amac
budur. nk kltrce yozlamam, yknclkten
'
kurtulup kendi olmu bir milletin halkn smrmek, yllar yl onlar tutsak
klmak mmkn deildir. Onun iin smrgeciler ilknce kltr yozlatrmaya
bakmlardr, dedim. Yozlam bir milletin kiileri smrgecilie
bakaldramazlar. Kltrleri salam, kltrleri kendi olan milletler uzun bir
sre ktlklere, "Evet Efendim," demezler. Bakaldrrlar.
Kltr yozlam bir millet, dumura uram bir millettir. Hibir yaratc gc
kalmam bir millettir. lme mahkum bir millettir.
Bugnlerde, her eyimizle birlikte, kltrmzde de bir ylgnlk var. Halktan,
kendinden uzaklama var. Bunun nedeni smrclk dzenidir.
Smrclk dzeni ortadan kalkmadan kltr bamszlna eriemezsin. Bunun
mmkn aresi yok. Yazarlarmz yaknda Amerikan ngilizcesi sentaksyla
tmceler kurarlarsa hi amayn. Trkeyi Amerikan aksanyla konuurlarsa, ki
oklar konuuyorlar, hi amayn. Onlar gibi yazdktan sonra, ne olacakm.
u ortalkta dolaan bir ksm airlere, yazarlara hi su bulmuyorum. Bu, bir
smrclk dzeninin sonucudur. Bir de nlerinde korkun rnekler var. Nzm
Hikmet rnei gibi. Bir milletin byk milli airi yllarca kendi vatannda
yasak ediliyor. Kendi vatannda da milli air mrnn ounu hapiste geiriyor.
Sonra sonra, en acs, o air dnyann en byk iir ustalarndan biri olduu
halde, lmnden sonra baz yozlamlar onun iirine dil uzatyorlar. Ben Nzm

Hikmet eletiriye vurulmasn demiyorum. Onun da iyi kt yanlar vardr elbette.

Nzm gibi byk bir air ayakst harcanmaz, diyorum. Onun iyi ve kt yanlar
derin bir incelemeye tutulur,, onun stne ylecene konuulur, diyorum.
Sonu: Ben diyorum ki, biz byle bamlyken, smrlrken, kltrmz de
ykmdan kurtaramayz. Kendimize varamayz. Yaratc olamayz. ok syledim,
gene de syleyeceim, o bin iekli bahede bir iek olamyoruz. O bin iekli
baheden, biz byle gidersek bir iek eksik olacak. Elimizi abuk tutmalyz.
Tek neden, smrclk dzenidir. Bu dzenden Yurdu kurtarmalyz. Bu dzen
yaadka bizim bir millet ol151
1
mamzn mmkn aresi yok. yleyse tek hedef, SMRCLK DZEN. Bize btn
ktlkleri yapann smrclk dzeni olduu bilincine vardmz gn, i yar
yarya, belki de tmyle halledilmi demektir. Yeter ki, bu k altnda
smrclk dzeni stne dnelim.
14.5.1965
152
Halka inanmak
insan vardr cismi semiz Aptest alsa olmaz temiz Halk taneylemek nemiz Cmle
kstahlk bizdedir
* "
Hasan Dede
Geen gn Eypte bir konuma yaptm. O konumamda halka dedim ki: "Bu i
dnyann en basit ii. Bir yanda smrcler, almadan, elini lktan soua
vurmadan, milyonlar kazanyorlar, bir yandan da fakir fkara, yl on iki ay
alp bir lokma ekmek bile bulamyor. Bunu anlayamayacak ne var? Bunu, bu
kadar basit bir gerei anlamadndan dolay ben de halka kzyorum," dedim.
"Ben size ok kzyorum," dedim.
imdi dnyorum da, epeyce hakszlk etmiim. Biliyorum, kzgnlmn sebebi
akla yakn. Halk uyand zaman, kendi menfaatini bildii zaman dnyadaki cmle
ktlkler, zulmler, alklar hallediliverecek. Hem de en kolayndan. Halk
uyand, ii anlad, u yukarda sylediim ok basit gerei kavrad zaman
yurdumuz cennet olacak. almadan kazanan smrcy aradan kard zaman
btn insanlarmz mutlu olacak. Btn ktlklerin, harplerin, yoksulluklarn,
irenliklerin ba, almadan, elini lktan soua vurmadan kazanan
smrclerdir. Halkn uyanmasn engelleyen onlardr. Harbi karanlar, rn
yok edenler, insanlarn kard rnleri tek elde toplayp halka vermeyen
onlardr.
153
Bunun karsna ilk olarak tarihte sosyalistler kmlar. Bizde de byle oldu.
Sosyalistler bu en basit gerei halka anlatmak istiyorlar. Bunun karsndaki
smrcler, bu gerek ve sosyalistler halka ulamasn diye ellerinden geleni de
gelmeyeni de yapyorlar. Sosyalistlere akla hayale gelmez iftiralar atyorlar.
Onlar iin akla hayale gelmez yalanlar uyduruyorlar. Sosyalistler halka ulap
da gerekleri ona anlatmasnlar diye korkun bir aba harcyorlar.
Haklan da var. Ellerindeki yal kuyruu halkla paylamamak iin her eyi
yapacaklar.
Btn iftiralara, btn yalanlara, btn abalamalara ramen amzn halk ii
anlyor.
Eer smrcnn korkun engelleri, korkun yalanlar olmasayd, ya da btn bu
yalanlara engellere ramen sosyalistler halka ulaabilip de ii halka
anlatabilselerdi, halk kendi faydasna olan hemencecik anlayacakt.
Halktan daha ok bizler, halktan kan aydnlar, halkn dostlar suluyuz bu
ite.
Halka ulaabildik, halka gerei anlatabildik de halk bizle olmad m?
Bizim de imkanmz az. Paramz yok. Suyun ban smrcler kesmiler. Epeyce
de aznlktayz. Halktan kan aydnlarn birou da halktan yana olacaklarna
yal kuyrukular-dan yana geiyorlar.
Gene de halka ulaacaz. Canmz diimize takp, ne olursa olsun halka ulap
gerei halka anlatacaz. i halka anlattmz zaman insanln zaferi
tamdr.
Halk, kendi menfaatini anlar. Kendi menfaatiyle birlik olan hemencecik tanr.

Halktan bir korkacak varsa o da smrclerdir. Bizim halka gideceimizden,

gerekleri ona anlatacamzdan dleri kopuyor. Talarla, sopalarla kpeklerini,
vatanszlarn stmze saldrtyorlar.
Evet, vatanszlar. Bu ada en byk vatanszlk, vatan satcl, Hristiyan
irketlerle birlik olup kendi halkn soymak, ite bu gzelim vatan byle
virane hale getirmektir.
154
Eer seimlerde bizim baarmz az olursa, seimlerde smrclerin
partilerinden daha az oy alrsak, su halkta deildir. Su bizde de deildir.
Su bizim halka gidemediimiz ve halkn bize kadar gelemediidir.
Bir gn, ok yaknda biz halka gideceiz, halk da bize gelecek. Bize talarla,
sopalarla saldranlar, smrclere alet olanlar, onlara kpeklik edenler, vatan
satcs Hristiyan ortaklarna "hk" deyicilik edenler ii anladklar gn,
"Eyvah" diyecekler, "bizler ne yapmz da iki gzmz kendi elimizle kr edip,
oluk ocuumuzun ekmeinin katili olup, smrclere alet-lik etmiiz." Talar
alp kara barlarn dveceklerdir.
te byle olacaktr. Halka gvenmek gerek. Bizim halka ulaan bir ift szmz,
smrclerin bin yalanndan daha tesirli olacaktr. Bunu bylece bilip
halkmza btn yreimizle gvenmeliyiz.
Ekim
155
Folklor zerine*
amzda gerektii kadar folklora nem verilmiyor ve folklor stnde
durulmuyor. Folklor almalar, bilimsel aratrmalar yaplmyor demiyorum.
Folklor enstitleri, folklor stne alan, btn mrn folklora vermi
insanlar var. Bunlarn varln da inkar etmiyorum. Hatta dnyamzn birok
memleketinde folklor almalar devletin birinci ileri arasna da girmi
bulunuyor. Folklora amzda gereken ilgi gsterilmiyor dediim, btn bunlar
deil.
nsanlmz folkloru ana kltrleri arasnda saymyor. rnein bir sanat, bir
aydn, felsefe bilmeden ne sava olabiliyor amzda, ne de aydn. Felsefe
bilmemek bir aydn, bir sanat iin kltr eksikliidir. Felsefe retimi
okullara kadar girmitir. Halbuki felsefe kadar, teki bilim dallar, sanat
dallar, kltr dallar kadar nemli bir ana, bir temel kltr dal da
folklordur.
Bir sanat, bir aydn, folklor bilmeden, folklorla hi ilgilenmeden hem
sanat, hem de aydn olabiliyor, saylabiliyor. te amzda folklora
gerektii kadar nem verilmiyor dediim, yukarda saydm sebeplerden dolaydr.
Folklor, insanln byk deneyinin getirdii, yaayan, her zaman da yaamakta
srp gidecek bir kltr birikimidir. Yzyllardan bu yana halklarn
elbirliiyle yarattklar bir kltr zenginliidir.
* Yaar Kemal'in, Trkiye Milli Talebe Federasyonu'nca dzenlenen XI.
Uluslararas Kltr enlii'nin al treninde yapt konuma.
156
Folkloru bilimciler yle tanmlyorlar: leri gitmi toplumlarda geride kalm
halklarn bilgisini inceleyen bilim dal... Folkloru byle tanmlaynca i
atallayor. Folklor, dar bir ereve iine sktrlyor. Ve yar l bir
hale getiriliyor. Yaamas, temel kltr, ana kltr olma nitelii
snrlandrlyor, dar bir uzmanlk dal haline getiriliyor.
Folklor eserleri insanlarn yzbinlerce yldan bu yana elbirliiyle yaratp,
ileyip gelitirdikleri, halklarn, toplumlarn elden ele, halktan halka
aktardklar, yaayan, yaamakta devam edecek eserleridir.
Bir trk, bir kilim, bir oyun motifini ele alalm: Bu motiflerin ilk k
doada, insanda ortaya kan bir olayn sonucudur. Kilim, trk, oyun motifi ilk
knda kabadr, ilkeldir. Sonra o motif elden ele, halktan halka gee gee
incelir, olgunlar, gzelleir, mkemmellesin Bir kck kilim motifi, bir
kck heykel detay, bir kck trk sesi yzbinlerce yldan bu yana,
milyonlarca insann emek vererek oluturduu, su altnda yzbinlerce yldan bu
yana ykanan akltalarndaki gibi dzlemi, olumu eserleridir.
Bir tek oyun motifini ele aldmzda, bu motifin Cinden Hinde, Hintten
Fransaya, Afrikaya kadar uzandn grrz. Byle bir motifin yaratln,

yurttan yurda geiini, adan aa oluumunu takip edebilmek imkanna sahip

olsaydk, ne byk deiikliklere uradn grrdk.
imdi biliyoruz ki ve amzda tespit ettik ki, ayn folklor motifi -oyun
olsun, trk, kilim olsun- halktan halka deiiyor. Hangi halkta kullanlyorsa
o halkn damgasn yiyor.
Folklor eserleri yzeyde ne kadar milliyse, altta da, derinde de o kadar
insanlmzn maldr.
nsanlmzn en byk yaptlarndan lyada, Odysseia ne kadar Yunanllarnsa o
kadar da insanlmzn maldr. Bir ada, ya da alarda insanlk lyaday ve
Odysseiay elbirliiyle yaratmtr.
Bir Anadolu kilimindeki naksn benzerini dnyann teki ucundaki Kzlderilinin
kiliminde buluyoruz. Bir Anadolu masalnn bir benzerini en kyda kede kalm
bir Hint kynde dinleyebiliyoruz.
157
Burada, Trkiye Milli Talebe Federasyonunun tertipledii festivalde halk
oyunlar greceiz. Dikkat edelim, oyunlarda ne kadar yerlilik, millilik, o
oyunu oynayan milletin damgasn grrsek, o kadar da "mtereklik" grrz.
Trkler de yle, kilimler de yle.
Folklor, ta eskiden bu yana insanln el ele tututuu yerdir.
Eer bu sralarda dnyamz salkszsa, bozulmusa, eer dnyamzda "gayri
insani" dediimiz olaylar oluyorsa, eer sanatmzla, insanlmzla bir
yabanclamaya, bir yozlamaya doru gidiyorsak, bu biraz da folklora insanln
temel, vazgeilmez kltr olarak bakmadmzdandr. Bu kltrden uzaklamak,
ona srt evirmek doadan uzaklamann ayndr. nsanlar bunu fark ettikleri gn
dnyamz biraz daha salk kazanacaktr.
Folklor, insanlk kltrnn temel direklerinden biri, belki birincisidir.
Austos 1966
Milliyetilik ve Sosyalizm
158
Dnyamzda belal, korkun bir propaganda ortal kasp kavuruyor. Kapitalizm,
yeryznde, ayakta kalabilmek iin, yalann, zulmn, hakszln
srdrebilmek iin olmadk arelere bavuruyor. Kapitalizmin yeryznde
smrmedii hibir ey yok. Btn emekleri, kltrleri smrd gibi btn
kutsal kavramlar da smryor. Kapitalizmin emrinde btn deerleri altst
eden, ters mers eyleyen, yalan doru, doruyu yalan yapan, insanlarn beynini
ykayan, gzlerini kr, kulaklarn sar eden bir cehennemi makina var,
propaganda makina-s... niversitedeki bilim adamlarndan tut da televizyonuna,
radyosuna, milyonluk tirajl gazetelerine kadar bir byk ebeke kapitalizmin
emrinde. Kapitalizmin yaratt yalan devleri... Yalan doru, doruyu yalan
eden devler.
Kapitalizmin emrine almaya alt, kulland, ters bir yne ektii kutsal
bir kavram da "Milliyetilik" kavramdr.
Geri kalm, smrlen, kltr ve toprayla, tarihi ve tekmil gelenekleriyle
yok edilmeye allan bir memlekettir Trkiye. Trkiyeyi yok etmeye alan
smrgecilerin uaklarnn ad da: Milliyeti. Diyeceksiniz ki, nasl olur?
Milliyeti dediin, kendi kltrn, geleneklerini yozlatrmaya alanlara
kar kltrn, geleneklerini korumaz, onlarla birlik olur mu? Milliyeti
dediin, topra ldrlrken durur da ylecene bu lm seyreder mi? Bu sorular
da yanl, yani hafif. Milliyeti dediin milletini topyekun yok etmeye alan
smrgecinin ua, maas, orta olur mu? Olmaz, olmaz ama, ite onlarn
159
ad milliyeti. Kim onlar milliyeti yapm? Kim onlara bu kutsal kavram
smrme imkann vermi, kim onlar halklara byle tanttrm? te yukarda
saydm kapitalizmin propaganda, yalan makinalar. Yalan doru, doruyu yalan
yapan makinalar.
Kapitalizm, beynelmilel bir soyguncu ebekesidir. Kapitalizmin ne vatan vardr,
ne de milliyeti. Kapitalizm, kendisine kar her direnen gc yok etmek
zorundadr. Beynelmilel bir soygun ebekesi olan kapitalizm, asliyeti, kuruluu,
varoluu, z, temeli itibariyle hibir zaman milliyeti olamaz. Somut bir rnek
versem daha iyi ederim: Trkiyeyi ele alalm, Trkiyede-ki kapitalistleri.
Trkiyedeki kapitalistlerin menfaatleri dnya kapitalistlerinin menfaatleriyle

birliktir. Trk halknn da men-faatleriyle taban tabana zttr. yle ki,

ilenmi madde getirir Trkiyeye dardan Trk kapitalisti. Bu ilenmi maddeyi
Trk halkna satar. Yzdesini alr satt maln, gerisini Avrupadaki,
Amerikadaki aasna gnderir. Trk halk onun iin smrle-cek topluluktur.
Onun iin, Trk halk baka hibir deer ifade etmez. O, kendisine ilenmi
madde veren aasna hayrandr. Kendi halk ise onun gznde smrlmeye layk
bir kleler topluluudur. Kendi halknn klelii srp gitsin diye, kapitalist
efendileriyle ibirlii yapar. Politik ibirlii. Dnyadaki smrcle kar
koyan glere kar aasyla ibirlii yapar. Memlekette byk endstrinin
kurulmamas iin vargcn harcar. Halkn gz almasn da olan biteni
gremesin diye elinden geleni yapar. Dini eline alr, ondan faydalanr.
Milliyetilik kavramn, din kavramn yozlatrr. Gelenek, tarih kavramn
yozlatrr. Ya emrine alr, emrine alamazsa yozlatrr.
amz, smrgeciliin bin kla girdii, kendini trl kutsal kavramlar
altnda gizledii adr. Afrikadaki, Hindis-tandaki ngiliz albaynn kim
olduunu btn halklar biliyorlard. ngiliz albay kendini gizleyemeyecek kadar
akta bir dmand. zmirden kp gelen smrgeci dmann da bizim halkmz
hemen rendi ve savaa geti. Smrgeciliin birinci safhas nispeten halklar
iin daha kolay bir safhayd.
imdi yle mi, smrgecilerin buradaki byk ekonomik gc olan kollarn aa
karmak daha g, hem de gcn gc.
160
a) ktidar ellerinde.
b) Btn propaganda gc ellerinde: 1) Radyo 2) Byk tirajl gazeteler 3)
niversitelerde tutulmu adamlar var 4) Dini kurumlar ellerine almlardr.
c) En byk milliyetiler onlar, en dindar kiiler onlar, vatansever kiiler
onlar.
Ellerindeki ekonomi ve propaganda gcyle yukardaki saydklarm kolaylkla
salyorlar.
Kendilerine kar koyanlar da damgalyorlar:
1) Vatan haini, diyorlar. 2) Dinsiz, diyorlar. 3) Ellerindeki korkun yalan
makinasn durmadan iletip, en kk bir frsat bile karmadan vatanseverleri
halkn gznden dryorlar.
Yani yalan doru, doruyu yalan edip iin iinden kolaylkla kyorlar.
ngiliz albaynn Afrikada, Asyada srdreme-dii smrgecilik dzenini, ierden
tuttuklar uaklar eliyle kolaylkla srdryorlar.
Yavuz hrsz ev sahibine baskn kyor. alarn en byk yavuz hrszlar
amzdaki, geri kalm memleketlerdeki kapitalistlerin i kollardr.
imdi bunlara kar savaan insanlara gelelim. Bunlar sosyalistlerdir. i ters
mers edip sosyalistler iin beynelmilelcidir, diyorlar. Sosyalistleri kapitalist
gibi bir beynelmilel ebeke gsteriyorlar. Bu, belki insan tarihinin en alaka
yalandr. Sosyalizm, z, temeli, asliyeti, varoluu itibariyle kapitalistlerin
kurduu yeryz ebekesi gibi bir ebekeye dnemez.
te ve dta tekmil smrcle kar olan sosyalistler, halklarn
menfaatleriyle yzde yz birliktirler. Kapitalistler, milletler iin kk birer
aznlktrlar. rnein, diyelim ki yzde on, on be, haydi haydi yzde yirmi...
Sosyalistler yzde seksenin menfaatiyle birlikteler. yleyse sosyalistler
milletin ounluuyla, daha dorusu milletle birliktirler. Milletse bir corafya
stndedir. Bir tarihten, bir gelenekten gelir. Dili vardr, dini vardr. Bir de
kltr vardr. Milletler ebeke kuramazlar. Kapitalistler gibi, insanlarn
aleyhine ileyen bir soyguncu ebekesi kuramazlar. Onun iin de onlarn olduu
ekilde beynelmilelci olamazlar.
161
Milletler, milletlerin sava gleri olan sosyalistler bu beynelmilelci ebekeye
kar dvrler.
Kapitalistler, yani beynelmilel soyguncu ebekesi milletler iinde kendine kar
kabilecek gleri alt edemezse o gleri yozlatrmaya urar, demitik.
Millet birlii kapitalizme kar koyacak en nde bir gtr. Kapitalistler bu
gc paralamaya alrlar. Smrgeciliin ilk safhasnda kullandklar en
geerli usul buydu. Bu usulden vazgeemezler. En iyi silahtr. Millet birliini
ayakta tutan en gl e nedir? Milletin kltr. Kapitalistlerin stnde

durduklar, yok etmeye altklar ey nedir, milletlerin kltrleridir. Bunu

trl yollarla, trl ekilde becerirler. kapitalistler d kapitalistin
kltrnn de hayrandr. Onun gibi konuur, onun gibi yatar kalkar, onun
gibi... O bir maymundur. O, efendisini taklit eder. Ve halknn kltrne
tepeden bakar. Smrdkleri onun iin ancak birer kledir. Klenin de kltr
kltr deildir. Olamaz da. Gidin u Trk kapitalistlerinin evine,
yaaylarna, okuduklarna, yaadklarna bakn. Trkiye-den, Trk halkndan
onlarda ok az ey bulursunuz. Belki de hibir ey bulamazsnz. nsanlktan
km, her birisi birer Avrupa maymunu. Ve bilinli olarak da halklarn, milli
kltrlerin gelimesini istemezler. Yozlamasn isterler. Bunun iin de
ellerinden geleni arkalarna koymazlar. Sosyalistler:
1) Millet btnln ayakta tutmaya alrlar. Ancak bu btnlk salandktan
sonradr ki, kapitalistlerin ierdeki ve dardaki glerine kar
savaabilirler. Savamak, kurtulmak iin milletin btnln ayakta tutmak
gerekir. Milleti kapitalizmin btn ykclndan korumak gerektir.
Kapitalistlerin yozlatrmaya uratklar kltr de diri, taze tutmak,
yozlatrmamak gerektir.
2) Bir milletin kltr iyice yozlatrlmadan o milleti sonuna kadar, yalan
makinas ne trl cehennemi bir gle ilerse ilesin, smrmek mmkn deildir.
Kapitalizmle savata kltr diriliini korumak sosyalistlerin ilk iidir: a)
Millet ounluunun emeini korumak iin savamak b) Milletin btnln
korumak iin savamak c) Milletin kltrn korumak iin savamak...
162
Gene tekrar ediyorum, fayda vardr tekrar etmekte, bu vzden, millet
ounluuyla, daha dorusu tekmil milletle bir olan sosyalistler dnyada
kapitalistler gibi beynelmilel bir menfaat ebekesi kuramazlar. Onun iin
sosyalistlere ayn anlamda beynelmilel denemez. Demek yalandr.
Sosyalistler insan emeine sayg duyduklar iin, emein savan yaptklar
iin, btn insani deerlerin de, kapitalizmin ykmaya, rtmeye alt
milli ve insani deerlerin de korunmas, gelimesi, ayakta durmas iin sava
verirler.
Dnya bin iekli bir kltr bahesidir. Her milletin kltr o bahede bir
iek, bir renktir. Bu bin iekli baheden bir rengin, bir kokunun, bir iein
yok olmas byk insanln iine gelmez. Dnyamzdan bir tat, bir renk yok
olur. Kapitalistler iin bu bahedeki ieklerin yok olmas gerekir.
Nasl emekleri yok etmeye almyor, insan emeinin stne titriyorsak, insan
kltrnn de stne yle titreriz. Biz kendi halkmzn emeini nasl ^korumaya
alyorsak, baka halklarn emeinin de stne ylesine titreriz. Nerede
olursa olsun, nerede emek smrlyorsa biz orada smrcle karyz.
Dvyoruz. Nasl emekte eitlik istemekse bizim mesleimiz, kltrde de
eitlik istemektir. Hibir insan hibir insan smrmesin, sava bunun iindir.
Hibir millet hibir milleti smrmesin, sava bunun iindir. Hibir milletin
kltr, teki milletin kltrn ezmesin, yok etmesin, sava bunun iindir.
3.1.1967
163
Amerikan Yazarlarna Ak Mektup Amerikay Kurtarnz
Yazarlar yrekleri ve kafalaryla, kendi kiisel karlarm dnmeksizin
yurtlarna baldrlar. Yazarlar sevginin, dostluun adamdrlar. Yurtlarnn
insanlarn, dnyann insanlarn severler. Sevgi ve dostluk birinci
zellikleridir. te size bu sebepten yazyorum.
Benim memleketim yeryznn en geride kalm on memleketinden biridir. Bunu size
yazabiliyorsam kahrolarak, aclarn ve utanlarn en by iinde yazyorum.
amzda insanolunun nerelere kadar vardn bilen bir yazar iin yurdunun bu
yrekler acs halini bilmesi, grmesi lmden de beter.
Benim yurdumun insanlarnn yzde yetmii hi okuryazar deil. Halkmn yzde
doksan yar a yar tok. eker var ya eker, benim halkmn ounluu bir topak
ekerden bile mahrum. Doru drst bir lokma ekmekten bile.
Koca k aylarnda ok Trk kyls yakacak bulamaz, bulanlar da o Anadolunun
amansz kna kar tezek yakarlar. Sizler tezei bilemezsiniz. Ne
bileceksiniz. Tezek, kurutulmu sr maysdr. Ve stma gc ok dktr.

Siz yirminci yzylda yayorsunuz ve benim halkm on bin yl ncesini yayor.

On bin yl ncesini derken abartmyorum. Bu, gerekten byledir.
Benim yurdum para blktr. Tam altm bin paraya ayrlmtr. Bu altm bin
paraya hibir medeni ihtiya gtrle-memitir. Evleri var ama, eve benzemez.
164
On Binlerin Dnnde Ksenofon Anadoluyu anlatrken yle der: "Evleri yerin
altndayd. Toprak merdivenlerle bu kovuklara iniliyordu. Bir tek pencereleri
vard, o da evlerin tepesinde. Bu toprak merdivenlerle yerin altna iniyordun."
imdi de binlerce kymz byle, yeraltnda. Yeraltnda hayvanlaryla birlikte
rlplak orada, yerin altnda yayorlar. Anado-luda kymz yatak yastk
bilmez. Bizde aalar yontup yastk yapan kyler var.
Halkmz ve bir avu aydnmz, vatanseverlerimiz bu gerilikten, bu korkun, bu
iren durumdan kurtulmann abasnda. Biliyoruz, bizim memleketimizin bu hali
bizim olduu kadar insanln da yzkarasdr.
Byk medeniyetlerin beii Anadoluda bir halk bu kadar kt bir durumda
yaamamalyd.
Biz bu utan verici durumdan kurtulmann savan verirken siz ktnz
karmza. Siz Amerikallar. Smrgeci Amerikan politikas. Dost gibi geldiniz,
bir ihanet haneri olarak yreimize girdiniz.
Trkiyede uaklar, kompradorlar yarattnz. Sizin bu uaklarnz, Trk halk
bulunduu durumda kalsn, daha da kt hallere dsn diye ellerinden her geleni
yapyorlar, Trk halknn bu halde kalmas smrgecilere ve onlarn i
uaklarna byk smrme imkanlar veriyor.
Smrgeciler ve kompradorlar:
1- Okul dmandrlar. nk bunlar Trk halknn yzde yz okumasn salayacak
bizim en gzel eitim dzenimizi, Ky Enstitlerimizi yok ettiler. Bir milletin
toptan okumas smrgeciliin ve kompradorlarnn lm olur.
2- Bunlar sanayi dmandrlar. Trkiyede yerli bir sanayinin kurulmasn
istemiyorlar. Kompradorlarn iinde elli, yz, hatta iki yz Amerika ve Avrupa
firmasnn Trkiye mmessilliini yapanlar var. Trkiyede sanayinin kurulmas
onlarn lm olur ve smrgeciliin bir ksmnn bitimi olur.
3- Bunlar kltrmzn dman. Komprador, bilinli olarak ua olduu
smrgeci milletin, kltrnn hayran ve iinde yaad milletin kltrnn
dmandr. Kltrmzn ayakta kalmas, millet btnlnn ayakta kalmas de165
mektir. Bir milletin kltr rtlmemise onu sonuna kadar smrmek mmkn
deildir.
4- Topramz ldrlyor. Trkiyeyi idare eden komprador dzeni, kapka bir
dzendir. Trkiye topraklar onlara kazandklar kadar ve kazandklar srece
vatandr. O, gnne bakar. Milletin, vatann yarnn dnmez. Bu smrgeci
dzenin elinde ormanlarmz yok oldu. nne geilmez toprak anmasyla
topraklarmz bitti. Komprador yneticiler topramzn bu lm karsnda
parmaklarn bile oynatmyorlar. stelik topramzn lmesi iin ellerinden
gelen her ktl yapyorlar.
On be, yirmi yl iinde otuz krk milyonluk Trk halk dpedz atr. Bu bir
bilimsel grtr. Bu otuz krk milyonluk alar ordusunu da dardan kimseler
besleyemez. Dnyann bana bela olur bu alar ordusu. Amerikan politikasnn
yaratt ve destekledii bu kompradorlar Trk halknn banda kaldka,
topran yaamas iin hibir ey yapmayacak, aksine topran lmesi iin mmkn
olan yapacaktr. Topran ldrlmesi kompradorun gnlk yaamasn salad
iin...
Topraklarmz igal ettiniz. Dost ad, mttefik ad altnda. Otuz binden fazla
askeriniz topraklarmz igal etti. Dev radarlarnz, yzlerce, binlerce ua
barndran dev havaalanlarnz var Trkiyede. Trkiyedeki havaalanlarnzn
birinden kalkan U-2 uanz Sovyetler Birlii stnde drld. Her ey
gsterdi ki, Trkiyedeki sleriniz bir savunma iin deil, saldrganlk iindir.
Bizim halkmz, nc bir dnya savanda, hi say suyu yokken, bu savan
kmasyla hibir iliii olmazken lme mahkum ettiniz. Bilim adamlar diyorlar
ki, nc dnya sava patlad gn Trk topraklar stnde yaayan herkes,
her canl birka saat iinde lecektir.

Trk topraklarn, onu topyekun bir lme mahkum edercesine igal ettiniz ama,
Trkiyede Trk halkna kar hi de insanca davranmyorsunuz. Onu aalyor,
kmsyorsunuz. Binlerce, on binlerce kiiyi sokaklara dkecek kadar sokaklarda
askerleriniz Trk kadnlarna saldryor. Askerleriniz boyuna Trk bayraklarn
yrtp ayaklar altnda iniyorlar. Adamlarnz ha bire insan eziyor, Trk
mahkemelerinde bile yarglanm166
vorlar, kinci Dnya Savanda siz Almanyay da igal ettiniz. Ama onlara bize
davrandnz gibi davranmadmz. Daha insanca, daha dosta hareket ettiniz
onlara kar.
Biz sizden ve sizin ierdeki uaklarnzdan, yukardan beri anlattm korkun
durumundan yurdumuzu kurtarmak iin hazrlanyoruz. Sizin uaklarnz imdiden
yazarlar, vatanseverleri hapse atmaya balad. retmenlere, genlie basklar
arttka artyor. Bu basklarn ne eit basklar olduunu ve gayri insaniliini
ben burada size anlatamam. Ne kadar anlatmaya alsam da siz anlayamazsnz.
Bizler baka dnyalarn adamlaryz.
Bu durum byle srp giderse Trk milleti erinde geinde savaa tutuacak,
erinde geinde karnza bir Vietnam daha kacaktr. Bunu gryor, buradan
size, Amerikan milletinin gerek temsilcilerine sesleniyorum: ikinci Vietnamn
nne gemek iin bizimle birlik olun. Bamzdaki belay gryorsunuz, yurdumuz
on bin yl ncesini yayor. Biz bu durumdan kurtulmak savamdayken bir de
Amerika kyor karmza, alak kompradorlaryla.
Milletler hangi artlar altnda bulunurlarsa bulunsunlar, haysiyetlerini korumak
iin bir gn mutlaka savaa atlrlar. Bu savata topyekun imha edileceklerini
de bilseler. nsanlardan aalanmay sonuna kadar kabul edemezler. Bu, insann
asli-yetinde vardr.
Biz Amerikayla savasak da, savamasak da bir gn bulunduumuz bu kt durumdan
mutlaka mutlaka kurtulacaz. nk bu topraklar Homeroslarm, Yunus Emrelerin,
Koca Si-nanlarm, Mustafa Kemallerin, Nzm Hikmetlerin topradr. Gururlu,
haysiyetli, kiilii olan bir topraktr. Hrriyeti iin savaacaktr.
Hi^pheniz olmasn.
Hitler, srail soyunu aalad. Alt milyonunu da ldrtt. Su Hitler
politikasnn elbette. Ama srailoullar hibir zaman Alman milletini de
balamayacak. srailoullar ilerindeki byk alaryla Alman milletine
sonuna kadar krgn kalacaklardr. Kyamete kadar her srailolu Alman milletini
andka iindeki onulmaz ac depreecektir.
167
Bize de bu ktl Amerikan milleti deil, Johnson politikas yapyor.
Biliyoruz. fkemiz Amerikan milletine deil Johnson politikasnadr. Ama ister
istemez Trk milleti de Amerikan milletine dman kesiliyor.
Hepimiz biliriz ki, dnyamz iin zararl olan milletlerin biribirine
dmanldr. Kiilerin, politikalarn, rejimlerin biri-birine dmanl gelip
geicidir. Milletlerin biribirlerine dmanldr ki, ite korkun olan,
onulmaz olan odur.
Benim milletim sizin milletinize dman oluyor.
Biz bu, insanla yakmaz, aalanan durumumuzdan kurtulacaz. Savamz
btn yiit, imanl insanlarn sava kadar kutsal, gzel, verimli ve muzaffer
olacaktr. Biz zafere ulatmz gn, ektiimiz btn aclar unutacaz. Ama,
kuaklar boyunca Amerikay andmz zaman, tpk Israiloullan gibi, iimizde
bir ac, bir burkulma, belki biraz da tiksinti olacak. Bunun iindir ki, size
sesleniyorum. Bu seslenmemde sizi Trk halkn kurtarmaya armyorum. Gene
tekrar edeyim, biz, kendi iimizi kendimiz greceiz. Siz, dt bu kt,
insanla yakmaz durumdan, milletlerin iilerine karmasndan, halklarn
tiksintisinden, siz Amerikay kurtarnz.
Sizin yapacanz Kurtulu Savann, bizim imdi yapmakta olduumuz savatan
hi fark olmayacak.
Sevgi ve dostlukla.
y. 1.1967
168
Kpeksiz Ky

Neye, nereye elini atsan dklyor. Dklmemi, lakala-mam hibir ey yok.

Trkiyede yle oooh dedirtecek hi, hibir ey gremiyorsun. Bir memleket bu
hale nasl getirilir, nasl gelir, bunu akllar almyor. Her yerde, her eyde
bir rme, bir lme gitme kokusu. Yoksulluk grtlaa kadar, cehalet alm
yrm. Halk bin yl ncesinin hayatn yayor. En ilkel yaama, en ilkel
aletler, en ilkel, en ilkel...
Zavall, kadersiz, yzyldr satla karlm memleket. Satla
karanlar da kendilerini bu milletin ocuklar sayanlar. Vatan, millet, canm
kurban diyenler. Vatan, millet lafn dillerine vird etmiler. Avrupal
gavurlarla bir olup fakir fkara milleti durmadan durmadan soymular. Azck
mutluluklar iin. Doymamlar. Doymuyorlar. Gzlerini toprak doyursun. Kar
kanlar, siz bu memleketi batrdmz, sattnz diyenleri kahretmiler,
ldrmler. Kahderecekler, ldrecekler.
Benim atm, bu burjuvalar, bu satlklar, bu hale getirdikleri halkn yzne
utanmadan, sklmadan nasl bakyorlar? Nasl, nasl bakyorlar? Bunlarda hi
haya, hi insanlk yok mu? Hi insanlk onuru yok mu?
Eskiden satlmlklarn rtmek iin her ileri hareketi dinsizlikle
damgalyorlard. imdi de komnistlikle.
Azck mrekkep yalamlar, azck akl banda olanlar, bir eycikler bilenler,
hatta bu satlk burjuvalar bilirler ki, kom-rstlik kyllerle iilerin
birleerek burjuva hkmetlerini zorla alaa edip kendi diktatoryalarn
kurmalardr.
169
Bizim burjuvalar ne yapmlar, komnistlik pezevenkliktir, demiler. Bizim
burjuvalar ne yapmlar, komnistlik kzlbalk-tr demiler. Ahlakszlk,
vatan hainliidir, demiler. Komnistler kendi vatanlarn, kltrlerini,
geleneklerini yok ederler, demiler.
Amerikaya kar karsn, komnist... Hani komnist vatan haini idi? Vatann
satard?
Amerikallar karna kzna saldrr, buna kar karsn, komnist. Hani
komnist rz dman idi?
Burjuvalar milli kltrn yozlatrrlar, ona kar karsn, komnist. Hani
komnistler kltr dman idi?
Geleneklerini yozlatrr maymun burjuvazi. Ona kar karsn, komnist. Hani
komnistler gelenek dman idi?
Yunus Emreyi, Koca Sinan yaratm bir millet, tutsakla, aalanmaya layk
bir millet deildir. Her milletle eit koullar iinde ibirlii yapar, dersin,
komnist. Hani komnistler kendi tarihlerine dmandlar?
Yalan dolan onlarn ba sermayeleridir. Baka yollan yok, yalandan,
namussuzluktan baka kar yollar yok. Satlmlk-larn rtmek iin
ellerinden gelen her yalan, her namussuzluu kullanyorlar. Bir sre de
beceriyorlar. Yutturuyorlar. Vatanseverleri, iyi insanlar hi olmazsa bir sre
kandrabiliyorlar. Ama bir eyin nne geemiyorlar, insanlarn bir sre sonra
kendi kendilerine soru sormalarnn nne geemiyorlar. Geemeyecekler.
Siz iyisiniz, hassnz. Trkiyeyi gl gibi iyi idare ediyorsunuz, ettiniz de bu
yoksulluk neden? Koskoca, dnyann en byk imparatorluklarndan birini kurmu
bir millet, imdi neden dnyann geride kalm on milletinden biri? Neden yzde
yetmiimiz okuryazar deil? Neden, kendi irademizin dnda, baka bir millet
istedi diye nc bir dnya sava patladnda brt bcei, kurdu
karncasyla benim memleketimdeki tekmil canllar neden, neden, neden topyekun
bir lme mahkum ediliyor?
Trkiye topraklar neden lleiyor? Her yl, drt yz milyon metrekplk bir
toprak paras neden denize gidiyor?
Neden, neden topraklarmz ldrlyor? On be yirmi yl iinde neden, neden,
neden halkmz ala mahkum?
170
Neden kltrmz yozlatrlyor?
Neden sanayi kuramyoruz? Ya da sanayi kurmamza izin vermiyorlar?
Neden bylesine rlplak kalrcasna soyuluyoruz?
Neden Amerikallarn tutsayz? Daha baka, baka sorular, sorular, sorular...
nsanolunun kafas ukur ba deil ki, eke balayasm. nsanlar bu sualleri

soracaklar. Doruya erinde geinde ulaacaklar. Ulanca da eyleme geecekler.

nk insanlar, normal insanlar vatanlarn, milletlerini her eyin stnde
severler.
Yllardan bu yana, azlarnda ineye ineye bir hal ettikleri bir sakzlar
var. Komnistler... Komnistler gelecekler... Niin Rusyaya kar koymuyorsunuz?
Bir tek Rus askeri mi var, benim snrlarm iinde be ahmaklar? Var da ona kar
savamyor muyum? Bir milliyeti, milletini rtmeye gelen herkese^kar
savar. Kltrn yoz-latran, milletini aalayan, halkn smren,
toprann lmesine sebep olan herkese, herkese kar savar. Eer iinde
azck insanlk varsa her vatanda savar. Kime kar olursa olsun. Savar.
te eseriniz, ite perian Trkiye. te bir harabe... Bu harabenin stne
tnemi hala konuuyorsunuz... Sizi baykular sizi!
Kandramazsnz. Bir gn, iki gn gz boyarsnz, ama nc gn... Bu
memleketin insanlar vatanlarn severler. Daha dn anakkalede smrclere
kar nasl dvtler, grdnz. Dumlupnarda, Sakaryada... Gene de
dvecekler. Yalannz, dolannz para etmez... Laka ettiiniz, lme
ittiiniz, her gn biraz daha yok olmaya doru srklediiniz bu memleketin
ocuklar btn bunlar sizin yannza koymaz.
7.2.1967
171
retmenler, Kardelerim...
Bir ey biliyorum. Srgnden de beter. Elinizden alnacak ekmein korkusundan da
beter. Aalanmaktan, dayaktan da beter. Beterin beteri.
Size olmadk iftiralar ediyorlar. Size rencilerinizi, dost, yavru, karde
bildiiniz rencilerinizi dman ediyorlar. ftiralarla halk size dman
ediyorlar. Bunca belalar ki, mutluluunu istediiniz halk yznden banza
geliyor. evrenizi size dman ediyor, dnyay yaanmaz hale getiriyorlar. Ve
bunu da polis marifetiyle yapyorlar. Benim bama gelenleri, o kck
kasabada, hep polis getirdi. Ondan dolaydr ki, imdi Ana-dolunun kycnda
kesinde banza gelenleri biliyorum. Yaadnz cehennem hayatn biliyorum.
Dorudan yana msn, halktan yana msn, milliyeti, vatansever misin, bilimden
yana, Atatrkten yana msn, on parmaklarnda on kara. ftiralardan iftira
been. Zulmlerden zulm...
nce rencilerini sana dman ederler. Sonra masum halk. Bir polis yle
esrarl, yar tehditli sana yaknlk gsteren halktan birisini keye eker,
gzlerini belerterek, zavall adam byk bir tehlike iindeymi gibi, ona
ayormu gibi bir tavr taknarak:
"Sen falanca retmenle sk fkymsm ha! yle mi? Aman deli misin? Aman ha,
aman ha! Aman ha, aman! Ayan denk al. Biliyoruz, sen temiz adamsn. Hibir
bezde taran yok. Onun iin sylyoruz sana. ok gizli yoksa. ret172
de size bunu sylediimizi duymasn. Yoksa iimiz berbat olur. Su stnde
yakalayamayz retmeni. Bunu sana acdmz iin sylyoruz, aman retmen
duymasn. Kurunun yannda ya da yanmasn diye sana en byk srrmz ayoruz.
retmene zinhar bunu duyurma. Onunla da ilgini kes," der.
En yakn dostu retmene selam vermez. Polis byle birka kiiyi eker, onlara
da syler. Onlar da retmene selam vermezler. Sonra, retmen de iinde, btn
kasaba ii duyar. Polisin, ynetici snfn istedii de budur. Artk istenilen
olmu, retmen tehlikeli bir kii olmu kmtr halkn gznde.
1950 ylnda Nurullah Hanclar adndaki Kadirli Ortaokulu Mdrnn bana
gelenler, dnyada hibir insann bana gelmemitir. Dnyada hibir ynetici
snf, hi kimseye bu zulm, bu gaddarl yapmamtr.
1950 ylnn nisan aylaryd. Ben ierdeyim. Aalar benim iin ukurovada
inanlmaz, alaka bir cad kazan kaynatyorlard. Ne Rus casusluum kalyordu,
ne telsizle konutuum. yle bir vatan haini idim ki, stme hain yok.
Ben hapse girmeden nce Kadirli Ortaokulundaki bir bayan retmen corafya
dersinde Sovyetler Birliini anlatrken komnizme gemi. Sonra da beni ele
alm, demi ki:
"Burada da bir komnist var. Hani u arzuhalci Kemal var ya, ite o."
Bir ocuk, akrabalarmdan birinin ocuu olacak:
"retmenim," diye sormu, "ne biliyorsunuz onun komnist olduunu?"

Bayan retmen karlk vermi:

"Benim babam Adana Emniyet Mdrl komiserlerin-dendir. Ben bilmeyeceim de
kim bilecek," demi. O byle deyince de tekmil akan sular durmu. Akraba
ocuklar bu konumay bana geldiler sylediler. Ben de kzdm.
Bir gn Belediye parknda otururken vardm Ortaokul Mdr N. Hanclara:
"Siz Ortaokul Mdrsnz deil mi?" diye sordum.
"Evet," dedi.
"Size bir ikayetim var. Sizin corafya retmeni bayan..."
173
Sylediklerini anlattm. "Snfta benim aleyhime konumakta devam ederse
retmeni mahkemeye vereceim," dedim. "Oras ortaokul mu, politika krss m?"
Ortaokul Mdr Hanclar ok zld.
"Bayan retmen iyi bir kzdr. Bunu nasl yapm acaba?" dedi. "Ona
sylerim..."
Bir daha da Ortaokul Mdrn hi grmedim. Daha nce de hi tanmamtm. Adam
ilk ve son gryordum. Kasaba aalar bizim bu konumamz allamlar
pullamlar, N. Hanclar azl bir komnist yapmlar, benim byk tekilatma
balamlar. O zaman her hafta bir miting yaparlard. Gene bir sal mitinglerini
yapmlar. Komnist yuvas Ortaokulu yakmak iin de on teneke benzin
hazrlamlar. Bu sralar ben Kozan Hapisanesindeydim. Aalar nce mitingcilere
Ortaokulu bastrmlar. u ok nl petrolc Aydn Bolak var ya, o da o zamanlar
Kadirli Kaymakam. Kaymakam, etmeyin, eylemeyin, diyecek olmu mitingcilere.
Salarndan tuttuklar gibi Kaymakam srklemeye balamlar. Derken Ortaokul
Mdrn yakalam, lin etmiler. Mdr bu linten lmemi, lmemi ama... in
gerisi korkun...
erde duydum ki, Hanclar Kozan Memleket Hastanesine yatrmlar. Hanclar,
sanrsam birka ay hastanede yatt. ok tehlikeli zamanlar geirmi, lmden zor
kurtulmu adamcaz. Sonra ne oldu biliyor musunuz, sonra ne oldu? Bundan sonra
da adam aylarca Kozan Hapisanesinde yatt. Sonra da beraat etti. Yaa, beraat
etti. Hibir suu yokmu. drt ay hastane... lmlerden lm been. Be alt
ay hapisane... Sonra beraat... Sonra bir de gsnde koskocaman bir "Komnist"
damgas... Bu, dnyann en kksz snf, en maymun snf, gayri milli Trk
burjuvasnn adaletidir. Adaletidir ite.
Bir ey daha yazaym size kardeler, greceksiniz ki, imdiki hayatnza
anlattklarm ne kadar uyuyor. Kasabadayken bana epeyce mektup gelirdi.
Ankaradan atlan bir mektup komuya be gnde gelmise, bana on be gnde
gelirdi. Bir ara bana mektup gelmez oldu. Bir ay, iki ay mektup gelmedi. Benim
de kafam kzd, Candarma Komutanna gittim, dedim ki, "Versene mektuplarm. ki
ay da mektup tutulur mu?" Komutan
174
ekmecesini at, mektuplarm nme att. "Kusura kalma," dedi, "avu izinli
de. Ben de elim deip de mektuplarn oku-yamadm." Mektuplarmn bana gelmeden
nce karakola gittiini tekmil kasaba da, ben de biliyordum.
te imdi, sizin hayatnz, byle bir cehennem iinde. Mektuplarnz okunuyor.
Halk sizlerden uzaklatrlyor. Bir cad kazan ki, deme gitsin. amur
bataklna her gn sokup karyorlar her birinizi. fkeden, acdan
hakszlktan bouluyorsunuz. artlarnz gittike arlaacak. Bunu da ben
sylyorum. nsan soyunun en vicdansz, en soysuz, en kksz snfyla kar
karyayz.
Bu karc, smrclerin Trkiyede kollan olan snf, memleketimizi ve
memleketseverleri kahretmek savanda. Her trl iren silah kullanyor.
Kullanacak. Dayanlmaz, iren silahlar bunlar.
retmenler, kardelerim, dayanacaksnz, baka aremiz yok. Bunlarn
aababalarna kar'anakkalede on binlerce aydn dvt ve ehit dt. Onlar
bizim kardelerimizdi. Kurtulu Savanda da yle. Onlar bizim kardelerimizdi.
Onlar her eyi yapacaklar. Kahredecekler bizi. Onlar ki, vatanlarn be on
kuruna satmlar. Yurdumuza igal glerinin bayraklarn kendi elleriyle
dikmiler. Onlardan her eyi beklemeliyiz. En kymetli varln, yurdunu peke
ekenlerden her eyi, her ktl, her an beklemek gerek.
Bu topraklar yeniden kurtarmak, tarihine layk bir yere yeniden getirmek iin
ok ac ekeceiz, ok gzya dklecek. Ama kurtulacaz. Yurdumuzun

kurtuluunu grmek... Bir gn bu gn mutlaka greceiz. Mutlu, bamsz, byk

bir Trkiye iin aba harcamak... Bir gn byle bir Trkiyeye mutlaka
ulaacaz. Btn aclar unutacaz. Btn ktlkleri...
retmenler, kardelerim, aclar iindesiniz. Gleceiz.
Zafer topramzmdr.
21.3.1967
175
Ezeli Polis Oyunlar
Ey Trkiyede oturan burjuvalar, siz bu demokrasi oyununu baa kadar
gtremezsiniz. Biliyorum, herkesler de biliyor ki, siz hibir zaman demokrasi
taraftar olmadnz. Hep demok-rasicilik oynadnz. Gz boyadnz. Bunu
herkesler biliyor. Huylu huyundan vazgemez. Alm kudurmutan beterdir.
Trkiye tam elli yldr sanclar iinde. Kurtulmak iin kvranyor. Ban
oradan oraya vuruyor ama, kurtulmann bir yolunu bulamyor. Bulamyor deil,
izin vermiyorsunuz. Siz ok kurnaz ve ok beceriklisiniz. Bir de ok
namussuzsunuz. Bir de insanla yakmaz iler yapyorsunuz. Bu dnyada sizin
yapamayacanz hibir ktlk yok. Siz hibir ahlaki kaide tanmyorsunuz.
Kanundur, demokrasidir, insanlktr size vz geliyor. Yeter ki, ibirliini
yaptnz efendileriniz Avrupa burjuvalaryla birlikte Trk milletini sonuna
kadar soyasnz.
Dnyaya sizin gibi, hibir ahlak kaidesi tanmayan az da olsa insanlar
gelmitir. Sanmyorum ki, sizin gibi dehetlisi gelsin. Sizin gibi pr... Her
eyden arnm, pirpak. Trkiyede oturan burjuvalar, bir gn insan tarihi sizin
stnzde duracak. Faydalar uruna her bir cinayeti ileyen acayip hasta
yaratklar olarak. Oturduklar memleketi yabanclara peke ekmi yaratklar
olarak...
Anadolu topra o kadar verimsiz bir toprak deil. Dnya corafyasnda yeri de
iyi. te siz, bu topraklar stndeki insanlar yeryznn en yoksul insanlar
yaptnz. Tarih boyunca
176
Anadolu insanlar bu kadar yoksul olmamlardr. Yani, bu oranda demek
istiyorum.
Trkiye Amerikallarn smrgesidir. Trkiye igal altndadr. Bazlar diyorlar
ki, bu doru deil. Utanyorlar da, kendilerini aldatyorlar. En iyi niyetlimiz
kendisini aldatyor. Otuz be milyon metrekarecik, diyorlar. Amerika her adm
basma bir asker dikecek deil ya, Trkiyeyi igal etmek iin. gir memleket, ite
byle igal altna alnr. Tam Amerikallarn yaptklar gibi.
Trk milleti bir lm kalm savanda. Her eyiyle, kltr, topra, birliiyle
lmle kar karya.
Dnyann en yoksul memleketi mi Trkiye? Size soruyorum. Trk topraklar stnde
akl erenler, kendilerini adam sayanlar, hatta vatanperver olduklarn dilleri
varp da syleyenler. Trkiye dnyann en yoksul memleketi deil mi? Bir
cihangir devletten dnyann en yoksul milletini kim kard? te bu burjuvalar.
Nasl kardlar? Yukarda sayp dktm zellikleriyle. Bu onlarn yanlarna
kalacak m? Bu milleti can gnlden seven, milliyeti, yle yalanc,
burjuvalarn aleti, ahlaksz, sz-mona milliyeti deil, dpedz milliyeti bir
tek adam bile gelse Trkiyeye, bu ktlkleri Trkiyede oturan burjuvalarn
yanma koymaz. Koymayacak.
Ne dedim az nce, ey Trk burjuvalar, siz bu demokrasi oyununu sonuna kadar
gtremezsiniz, dedim. Trk milletiyle sonuna kadar oynayamazsnz, dedim. Ya
gerek bir demokrasiyi gze alrsnz, gerek bir demokraside Trk milletini
daha az soyma pahasna da olsa. Ya da gmbr gmbr Trk milletinin bandan
eker gidersiniz. Bu oyunu artk daha fazla yrtemezsiniz. Bunun farknda deil
misiniz? Nedir o orduya dattnz brorler? Ne ayp eyler onlar yle? Siz
Trk milletinin subaylarn ilkokul rencileri mi sandnz da yle sama sapan
yazlarla kandrmaya alyorsunuz? Kim inanr yle samalklara? Yok,
Amerikaya kar koyanlar komnistmi de, uymu da, buymu da. Subaylar bir kere
Harbiyeyi bitirmiler. Hayatla da kar karyalar, ne kar karya, hayatn
tam iindeler... Okuyorlar da. Hepsi komnistlii, sosyalistlii,
177

sizin evirdiiniz iren oyunlar sizden ok iyi biliyor. Hi merak etmeyin.

Karnzda bn ahmaklar yok. Siz o brorleriniz-le kandrsanz kandrsanz
kendi ahmak kafanz kandrrsnz.
Bir de gene ezeli polis oyununuza baladnz bugnlerde. Emekilere, gerek
milliyetilere, retmenlere basklara baladnz. Polis gene insanlarn
peinde. Gene olmadk iftiralarla halk arasnda insan avna kt. Bir iki tane
olay geldi ki kulama, sizden de, insanlnzdan da irendim. Yazmaya bile
utanyorum. Vallahi korkumdan deil. Sizin gibi insanlarn bana yapacaklar her
ktlk benim iin eref olur. O ynden korkum yok.
Polise kanunsuzluk yaptryorsunuz. Polis gayri meru iler yapyor.
Vazgein... Bu gayri meru basklardan hibir ey elde edemezsiniz. Gayrimeru
hareketlerin karsna gayri merulukla karlar. Bu, hayatn kaidesidir. Ne
kadar bask yaparsanz, o kadar direnmeyle karlaacaksnz. Milletlerin
gleri zmrelerin glerinden daha oktur.
Yirmi yldr oynadnz demokrasi oyunundan vazgein. Polis oyunlarndan,
basklardan, iftiralardan vazgein... Gerek demokrasiye ynelin... Azck daha
ayakta kalabilecekseniz, u gerek demokrasinin yz suyu hrmetine
kalabileceksiniz.
Yok, aklnz banza toplamaz da basklara, gayri meruluklara devam
ederseniz, millet de direnme hakkn kullanacak. Bizden sylemesi. Sizin bu
kadar basit bir eye aklnz ermez de, kmaz yolunuzda ilerler giderseniz,
gerisi bize ne. Kendi den alamaz. Buyurun...
114.1967
Smrgecilik, Milliyetilik ve Din
178
Kapitalizmin birinci devi, geride kalm, sanayisini kuramam milletleri
smrmektir. Kapitalizm, bu smrgecilik dzenini srdrmek iin dnyada
politik, kltrel byk bir a kurmutur. Byk bir de propaganda a kurmutur.
Kapitalist dzen, bu byk ala kendisine kar gelmeye alanlar yok eder.
Kapitalizm, beynelmilel bir soyguncu ebekesidir. Temeli Avrupada atlm, dnya
apndaki ebekesini Avrupadan kurmutur. imdi kapitalizmin bayran Amerika
ele almtr. Dnya milletlerini Avrupal eski kapitalistlerle birlikte Amerika
smryor. Amerika, bu byk kapitalist ebeke srp gitsin diye Asyada
dvyor. Gerekirse dnyann her yerinde de dvecek.
Geri kalm memleketlerde kapitalistlerin yzdecileri, komisyoncular var.
Bunlar kapitalistlerin rettikleri rnleri, geri kalm memleketlerde satarlar,
yzdelerini alrlar, gerisini de Avrupadaki, Asyadaki AALARINA gnderirler.
Bunlar montaj sanayisi kurarlar. Montaj sanayisini de yerli bir sanayiymi gibi
tekmil millete yuttururlar. Kapitalist dzenle idare edilen memleketlere
kapitalistler, Avrupal, Amerikal smrgeciler yerli sanayi kurdurmazlar, buna
izin vermezler. Yerli sanayi kurulursa bir memlekette, gerek bir yerli sanayi,
o memlekette smrgecilerin pabucu dama atlr. Bakn bir rnek vereyim. Bizde
bir mensucat sanayisi var. Kumamz, bezimizi, basmamz biz dokuyoruz.
Darya hi muhta deiliz. Artk Avrupa179
l kapitalistler bize dokunmu mal satamyorlar. Ne oluyor, pa_ ramz
memleketimizde kalyor. Diyeceksiniz ki, Avrupal, Amerikal smrcler buna
nasl izin verdiler de bizim memlekette mensucat sanayisi kurulabildi? Mensucat
sanayisinin temeli Atatrk devrinde atld. En byk sebep bu. Bir de Avrupal,
Amerikal smrcler ilerini dokuma sanayisinden baka kollara kaydrdlar.
Yani geri kalm memleketlerde yerli dokuma sanayisi kurulmasna izin verdiler.
Dokuma sanayisinin smr oran teki kollardan daha azdr.
Kapitalist dzen btn yntemleriyle bir smr dzenidir. Delme takmadr.
eteba, Avrupada, Amerikada oturur. Kol kol memleketlere ajanlar yaylmtr.
Bu ajanlar politik gleri, basn, radyoyu ellerinde tutarlar. Tabii hepsini
deil, byk ksmn.
Bununla o memleketin milli glerini ypratmaya alrlar. Kapitalist dzen
srp gittike geri kalm bir memlekette yerli sanayi kurulamaz. zin
vermezler. Bu, mmkn deil. nk yerli sanayi kurulduu an YEN SMRGECLK
bitmi demektir. Avrupal, Amerikal deli mi, bindii dal keser mi?

Onun iin imdi bizim idare edildiimiz dzende yerli, milli sanayi kurulamaz.
Kurduramazlar.
Biz imdi beynelmilel kapitalizmin penesinde inleyen, yok olmaya ynelmi bir
milletiz.
Kurtulu aresi ne? Bir tek kurtulu aresi var, o da sosyalist dzene ynelmek.
Bakaca kurtuluumuzun, geride kalm bir memleketin kurtuluunun mmkn,
aresi yok.
ok yazdm, gene de yazacam. Geri kalm memleketleri eline alm kapitalist
dzen, hegemonyasn srdrebilmek iin ne yapar? nce o memleketin asli
glerini rtmeye alr. Bu asli gler nelerdir? nce millet birliidir.
Onu paralar. Kltrdr, onu yozlatrmaya alr. Dinidir, onu kullanmaya
bakar. Tarihidir, onu kmser. nk btn bu asli gler, smry,
alaltlmay bir gn sezince kapitalizmi yok edecek glerdir. Bu gler yok
edilmeden bir millet sonuna kadar s-mrlemez.
yleyse en uzaktan, en yakndan beynelmilel kapitalistlerle ilikisi olanlar
milliyeti olamazlar. Kapitalist dzen, milliyeti180
j tam zdddr. Kutsal millet kavramn kullanrlar. Smrlerine kalkan diye
kullanrlar. Geri kalm memleketlerdeki milliyeti geinenlerin bir ksm
kapitalistlerin bilinli uaklardr, gir ksm kutsal milliyet kavramna
saygs olan aldatlm, amzn milliyetiliinin ne olduunu bilmeyen
kiilerdir.
amzn milliyetilii sosyalizmle balar, onunla biter, sosyalizm insann,
milletin bamszl, yzde yz hrriyetidir. Sosyalizm, yitirilmi insanlk,
yitirilmi millet onurunu insanla geri verecek bir dzendir.
Dine gelince, kapitalizm din smrsn kalkan diye kullanr. Eer kullanmazsa
onu yerin dibine batrr. Burjuvalar, de-rebeyleriyle dvrlerken en byk
dman olarak dini almlard karlarna. Parolalar dinsizlikti. Bugn dini
kalkan diye, milletlerin alnterine kar kullanyorlar da susuyorlar. Din,
imdi u anda, milletleri yok etmeye alan kapitalistler aleyhine dnsn de
bir seyreyleyin gmbrty. Bir seyreyle-yin din aleyhtar kampanyay. imdi
dini kullanyorlar da burjuvalar, kapitalistler dindar gzkyorlar. ki
yzyldr din iin yapmadn brakmayanlar burjuvalar deil mi? Dini yok
etmeye alanlar. ki yzyldr dinle, dindarlarla dven, onlar yok etmeye
alan burjuvalara imdi ne oldu da sahte dindar kesildiler? Ramazanlarda mam
Hatip Okullarnda iftar yemei verenlerin birounun hayatlarna bakn, Allahla
kitapla, dinle imanla hibir ilikileri var m? u burjuvalarn, dindar
burjuvalarn yaaylarn, gece kulplerini, yedikleri trl herzeyi
gryorsunuz ya, dinle imanla en kk ilikileri var m?
mam Hatip Okullar azck kendine gelsin, azck Trk milletinden yana olsun,
yani beynelmilel soyguncu ebekesinin ne olduunu anlasn, bakn bakalm yerinde
kalabilir mi? ftar yemekleri mi? A yedirir kapitalist, adama a, iftar
yemei yerine. ki gn iinde mam Hatip Okullarnn yerinde yeller eser. Ky
Enstitlerinden bin beter ederler onu.
Dini, mam Hatip Okullarn Trk milletinin alnterine kar-i kalkan diye
kullanyorlar da, bu kadar yz veriyorlar onlara kapitalist burjuvalar.
Kendi milletlerinin ecnebi kapitalistler tarafndan smrlmesine, kszlerin,
hastalarn, elsizlerin, dilsizlerin, ty bit181
medik yetimlerin haklarnn yenmesine, halk uyanmam diye onlarn smrlmesine
yardmc olanlarn, yardm edenlerin milliyeti glere kar gelenlerin din
adam olmalarnn mmkn yoktur. Dindar olmalarnn mmkn yoktur. Allah
onlar kahredecektir.
Hi kimse uykuda kalmaz. Namuslu hi kimse vatann esarette koymak istemez. Bir
gn mam Hatip Okullarnn f-kara kyl ocuklar da uyanacaklardr. te o
zaman seyrey-leyin siz burjuvalar. Bakn bu okullara atacaklar iftiralara. Ky
Enstitlerinin bana gelenleri mumla arayacak mam Hatip Okullar... te gene
o zaman da mam Hatip Okullarn Ky Enstitleri gibi milletin aydnlk gleri
savunacaktr. Milletine kar gelen, onun smrlmesini isteyen, milletin
almterine kar ecnebi kapitalistlerin, onun ierdeki uaklarnn yardakln

yapan, milletin almterine kar onlarn elinde kalkanlk eden hibir kurum
sonuna kadar yaayamaz. Bu din de olsa...
amzda milliyetilik de, dindarlk da bir bilin iidir. Ben milliyetiyim
derken, adam bilmezse, gider millet dmannn kucana debilir ve millet
hayn olabilir. Ben dindarm derken, gider de din dman kapitalistin kucana
dverir. Dininden de, Allahndan da olur. stelik de milletini esir edenlerin
aleti durumuna dverir.
Kl krk yarmalyz. ok ok dnmeliyiz. Bir insann alet olmas kadar iren
bir ey yoktur. Hele bu aletlik milletinin faydasna kar kullanlrsa. En
korkacamz ey alet olmak olmaldr.
Milliyetiyim diyenin, dindarm diyenin, iyi niyetli olann, kapitalizm nedir,
sosyalizm nedir, bunlar iyi renmesi gerek. Bilmeden, hangi yandan olursa
olsun kavgaya girmek, kt bir eydir. nsanla yakmaz. Bilmeden kavgaya
girmek, alet olmak demektir. nsan insandr. nsan, yaratklar iinde en sayg
deer yaratktr. nsan, alet deildir.
Lanet olsun aletlere...
Ben burada diyorum ki, tekrar ve tekrar sylyorum ki/ smrgeci kapitalistlerle
en yakn en uzak, en kk bir ili'
182
I
olan, onlarn trksn aran dindar da olamaz, din adam da.
Ben burada birtakm dostlar sulamaktan daha ok, bir dnceye aryorum.
Dnp gelsinler, sen hakszsn desinler. Yeter ki dnsnler...
2.5.1967
183
Doludizgin
yle, dnyorum da Urfann kyleri aklma geliyor. Urfann kylklerinde,
Mardinin kylklerinde alt saatlik bir uzaklktan srtnda su tayan kadnlar
grmtm. Susuz kyler aklma geliyor. Gneydou Anadolu kyls kn
gleklerde biriktirdii pis sular, itiyle atyla, sryla birlikte ier.
Sapsar, irin gibi sular olan glekler aklma geliyor. Yastk yatak bilmeyen,
yastk yerine bir kte ban koyan, rlplak To-ros kylkleri geliyor
aklma. Yeraltndaki binlerce ky dnyorum. bin yl nce de byleydi bu
kyler. Hayvanlaryla ayn yerde, ayn koullar altnda yaayan kylkleri
dnyorum. Iksz Orta Anadoluyu dnyorum. Kyller okuma yazma bilmezler.
Bilse bile yzde bei, alts bilir. Uyumu, uyanmam, u vatan stnde bizimle
birlikte yaayan, kardelerimiz dediimiz insanlar dnyorum. Bir lokmaya
muhta eylediimiz, elinde avcunda ne varsa aldmz, derisine kadar, Avrupal,
Amerikal kapitalistle bir olup soyduumuz, smrdmz, iliklerine kadar
smrdmz insanlar dnyorum. Ve insanlmdan utanyorum. Vatan,
diyorlar, bir kulamdan girip bir kulamdan kyor. Millet, diyorlar, yaaa,
millet ha... Bu yoksul, bu yaral toprak stnde... Ve Trkiyede oturan
burjuvalar... Konuuyorlar, glyorlar, yiyorlar, iiyorlar, milyonlar
milyonlarn stne koyuyorlar. u yaral toprakta, u yoksullarn yoksulu lkede
peri padiah hayat yayorlar. Yoksulu daha yoksul, a daha a, hastay daha
hasta, perian daha perian ederek peri padiah hayat yayorlar.
184
gjr de millet var. Yzyllarn onurlu bir milleti. te onun onuruyla
oynuyorlar. Peri padiah hayatlar srp gitsin diye, dnya nnde onun onurunu
be paralk ediyorlar. Size bir ey syleyim mi, Kbrs gidecek. Ne evliyaym,
ne de kehanetim var. Ama Kbrs gidecek. Ty bitmedik yetim haklarn,
emeklerini kapitalistlere soyduranlar, azck faydalar iin, aalarnn hatr
iin Kbrs Yunanllara vermezler mi sanyorsunuz. Az bekleyin, greceksiniz.
u demokrasi oyunu knca halkta birazck uyan oldu. Bir dzen oyunu olarak
kardlar demokrasiyi ortaya. Baktlar ki i ciddiye gidiyor, halk uyanyor.
Menderes oyuna son vermeye kalkt ve verdi de. Sonra dnya bana ykld. imdi
de bakt ki AP iktidar, i ciddiye biniyor. O da oyun sayd bu ie son vermek
iin elinden geleni yapyor. Ve halk gittike uyanyor. Ve burjuvalar iktidar
gittike demokratik dzene paydos diyor. Fiilen paydos demi zaten. Hepimizin,
tekmil halk adamlarnn peinde aktan aa yldrma polisleri. etin Al-tan,
Aziz Nesin olay... Her yazmzdan bir mahkeme. O da Anayasay savunan

yazlarmzdan dolay. Telefon dinlemeler, mektup amalar. Polis iftiralar,

zulm basklar, ikenceler... Soygunlar, soygunlar, soygunlar...
Halklarn uyannn nne zor geilir. Halklarn hrriyet isteklerinin nne
zor geilir. te Menderes rnei! AP iktidar demokrasiyi, Anayasay kaldrmaya
doru doludizgin uup gidiyor. Gitsin bakalm. Yolu ak olsun bakalm. Anayasa
gleri ona nerede dur diyecek bakalm. Anayasa gleri nasl, ne zaman onun
akln bana getirecek bakalm.
yle, dnyorum da yoksullar, yle, dnyorum da on bin yl ncesini
yaayan halkmz aklma dyor. Perian olmu, bitmi, ezilmi halkmz. Ve bir
harabe lke. Beri yanda da sofrasnda kust bile olan, peri padiah hayat
yaayan bir aznlk geliyor aklma. Sonra kahroluyorum, utanyorum. Sonra sonra,
bu memleketi sevenlerin hepsi, hepsi anakkalede mi, Dumlupnarda m kald,
diyorum.
1.8.1967
185
i
24. Saat
24 saatin 24 saatnda yalnz, sosyalizmi dnmek... Btn benliini, varn
younu onun uruna koymak... 24 saatin 24 saatmda yalnz, insanln mutluluu
iin yaamak... Ve bu yaamay hayatnn mutluluu eylemek... nsan bu
mutlulua, bu gzellie varnca her ey biter. Btn kirlerinden arnr,
bencilliini yitirir, arlklardan vazgeer, ne ekememezlik, ne kskanlk,
byle ilkel duygular, semtine bile urayamaz, insan, gerek insan olur.
24 saatin 24 saatnda yalnz, sosyalizmi dnmek... 24 sa-atm 24 saatnda
yalnz, insan mutluluu iin yaamak... Cmle kirlerinden pirpak olursun.
Bu 24 saati syleyen, byk bir dv adamdr. Byk ve baarl. Ama
gerekletirenler yz binlerce inanm insandr. Yz binlerce insan, bu kavgaya
cann kann koymasayd, elinin ucuyla tutsayd, imdiye hibir ey olmazd.
Yz yldr yerimizde sayardk.
te cann diine takm Vietnam halk. te 1922'nin Trk halk.
Benliklerinden dar kp yzde yz bir kavgann insan olmasalard, bu byk
kavgay gerekletiremezlerdi.
Bir kavgaya giren adam, benini, kendini ilk dndke, o adam sonuna kadar
yenilgide demektir. Bir sre baarda olsa da, baarl grnse de... Kavga kir
gtrmez. Bir gn bir geit gelir, ak koyun, kara koyun ayan beyan ortaya kar.
Hi kimse, hibir zaman insanoluna yutturamaz. Yutturdum sananlar, kendileri
hap yutmu kiilerdir. Dahi olan toplum186
dur, kiiler deil. O hibir eyi, hi kimseyi yutmaz. Haa, kiiler arasnda da
dahiler vardr. Ama iyiyi de kty de hi yutmayan, toplumdur. Toplumun
dehasna inandn myd, hibir kt ynn saklamak gerektiini duymazsn, nasl
olsa toplum senin o ynn grecektir, saklayamazsn. Bir de baz yar manyak,
kendilerini dahi, toplumu ahmak, her eyi yutar sanan kiiler var. Kozlarn
bunun stne kurarak hareket ederler. Ve bunlar, ok baarlara da ulasalar,
bir gn bu aklszlklarnn cezasn ekerler. Eer bir insan salt kendi benini
tatmin etmek iin bir kavgaya girmise, bu er ge ortaya kar. Ve bu adam
gerekten de kavgaya faydal olmusa... O da meydana kar. Toplum dehas
korkun ince bir aynadr, orada herkes olduu gibi gzkr. Toplumu hi kimse
aldatamaz. Bu inanca da, senin saflndr, diyen kacak. Varsn desinler.
Biliyorum, toplumun, nicelerini yuttuu stne de rnekler gsterecekler. Byk
adam, kk adam ad verecekler bir sr. Zamannda bak u adam nasl yutmu
toplum, diyecekler. Bu yarglar bile toplumun yutmaddr. Bugn deilse,
yarn yutmayacadr.
Sosyalist kavga gibi, btn insanln kavgas olan bir kavga kir gtrmez. Ya
saf yrekle, prl prl girersin, ya kavga sana yle bir tokat atar ki, allak
bullak olursun.
24 saatin 24 saatnda yalnz ve yalnz kavgay dnmek... oluk ocuundan
nce. Evlad ayaldan nce. Hayatndan nce. rnekler bundan baka trlsn
gstermiyor.
Umut insan iindir. Umutsuzluk da. Son gnlerde, yremizde olup bitenlere
bakacak olursak, umutsuzlua deriz. imiz kararr. Birtakm bencil, kavgadan

da, her eyden de nce kendilerini dnen insanlarla karlarz. Gnmzn

geidine ister istemez gelmi dayanm kiilerdir bunlar. Ortaya kmlardr.
Geitten nce adam saydklarmzn sapr sapr nasl dkldklerini grmzdr.
Gnmzn geidi, bunlarn belli olduu geittir. Herkesin geidi bir olacaktr.
Herkes kendi geidinden geerken kim dkle, kim kala, onu geit bilir. Kavga
hayatnn dar geitleri belaldr. Kimse kendine, gcne gvenmesin. Kavgaya
verdii kadar temiz yreine, hilesiz yreine gvensin.
187
Eer 24 saatin 24 saatmda kavgay, insanlarn mutluluunu dnmyor, yle
grnmeye alyorsak, insanlar bunu abucak anlayacak, bizi, ona gre
yarglayacaktr. nsan kendi akl ve kendi yrei kadar byktr. Ve kendi
alkanl kadar. Kendi beninin dna kp kendini yzde yz bir kavgaya
vermek, gl, bir olgunlua gelmi kiilerin iidir. Elbette bunu btn
insanlardan bekleyemeyiz. Bir insan kendini yzde yz bir kavgaya verdiini
sanr da, dner bakar ki, yalnz kendine vermi kendini sonunda. Bu da var. Bu
insan da kendi yerini bulur.
Ve karlk deil, tarih yapmak deil, hatta kendini tatmin etmek de deil...
an, hret deil... nsanlarn mutluluu iin dvmenin mutluluu... Gece
gndz, gecenin gndzn her annda baka insanlar dnmenin tad. nsanlarn
kendi namuslu dnyasnda yaamann tad, mutluluu. Hi kimseyi kskanmak
istemem, hi kimseyi hayran olunacak kimse saymam, dnyasn namuslu klan
insandan baka.
Fedakarln tad da deil. Sadece 24 saatin 24 saatnda insanlarn mutluluu
iin dvmenin tad, mutluluu. Buraya kadar gelen insan, kskanacak kadar
klmez. Buraya kadar gelen insan, dedikoduyla karsndakini ykmaya alacak
kadar insanln aalayamaz. Buraya kadar gelen insan, kavgasn azck
benine satamaz. Buraya kadar gelen insan, politik hilelere bavurup bir emeki
rgtn dmanla birlik olup ykmaya alamaz. Hem de ilk olarak halka ulam
bir rgt. Susmasnn bile kavga olduunu bilir. Ve onun susmas belki de
kavgada en byk g olur.
Ama bu olgunlua erimi adam bulmak... Vardr, vardr. ok kr ki vardr.
Yoksa bu kadar kir pas iinde, bu kadar dman arasnda, bu kavga bylesine
yrr myd?
24 saatin 24 saatmda, iliklerine kadar... nsanolunun gzelliidir de bu.
12.9.1967
Halka Ramen Halk in mi?
188
nsanlar yoksul braklyor. Okutulmuyor. Bilinli olaraktan karanlklara
itiliyor. nsanlar kr kalsn, sar olsunlar diye her ey yaplyor.
Trkiye, burjuvazinin idealist devrini yaamad. Bilinli olarak ynetici bl
halkn'stne yklendi. Onlar iin halk dediin bir kleler topluluudur. Onlar
iin halk salmas gereken, smrlen bir retici tabakadr.
Halk tabakasndan bir adam olduum iin bu ynetici blnn halka nasl
baktn, nasl davrandn biliyorum.
Atatrk devrimleri iin, "Halka ramen halk iin devrimlerdir," diyorlar. "Onun
iin kanl olmutur," diyorlar. Gerek olan bir ey varsa, halkmz Atatrk
devrimlerinin birouna kar koymutur. apkaya kar koymutur. Tekkelerin,
medreselerin kapatlmasna kar koymutur. rili ufakl daha birok devrime...
Devrimlerimizin birou halka ramen olmutur. Bu da bir gerek. Btn bunlara
ramen halkmz Attrk ok sever. Atatrk ld zaman her evden bir l
kmasna alad Trk halk. Avar Trkmeninde, ukurova Trkmeninde,
Krtlerde sevgili llerine kadnlar at yakarlar. Bu bir gelenektir. Atatrk
ldnde, hani u tekkeleri kapatan, u apka giydiren, u kutsal yazy
deitiren Atatrk, Avar Trkmeninde, ukurova Trkmeninde, Krtlerde halk
kadnlar kendi lleri imi gibi Atatrk iin atlar yaktlar. Niin baka
hibir rnek vermiyor da at yakma veriyorum? At yakma ii, sevginin ie
ilemesidir. Halkn bir insana yzde yz sahip kma189
sidir. Eeeeee, diyeceksiniz ki, halk hem Atatrke kar geliyor, hem Atatrk
seviyor. Bu ne perhiz bu ne lahana turusu, diyeceksiniz. Bu ne tutarsz i,
diyeceksiniz. in iinde i var. Atatrk devrimleri iinde bir devrim var ki,

ite devrim olan odur. Halkn hayatyla yzde yz ilgili olan devrim odur. O da,
hukuki eitlik devrimidir. Osmanl devrinde halkla derebeyler, yneticiler ve
aalar arasnda hukuki eitlik yoktu. Hi olmazsa uygulamada yoktu. Atatrk, bir
oban da bir, bir paa da bir, bir aa da bir, bir bey de, demiti...
Halka ramen halk iin szn kim icat etmi? Biliyorum, bir an temel
dncelerinden biridir. Sanki halka ramen halk iin bir ey yaplabilinirmi
gibi. amzn byk devrimlerine bakn, hepsi halkla beraber halk iin
yaplmtr. Kba devrimi, in devrimi, Cezayir devrimi... Hepsi hepsi halkla
birlikte yaplm devrimlerdir. Halka ramen halka bir iyilik yapmann hi
gereklilii yok. Halk yle, baz ahmaklarn sand gibi ahmak deildir. Onun
canna dokunan devrimlere ynel bakalm. Bak bakalm, seninle canyla bayla
beraber deil mi? Toprak reformunu ele alalm. "Toprak reformu! Toprak reformu!"
diye halk ne kadar uyutulmutur. Son krk yl iinde ka kere, sana toprak
vereceiz diye klmtr halkn karsna. Halk Partisi kt byle, Demokrat
Parti kt byle. Yaa, Demokrat Parti bile kt. stelik Demokrat Parti ilk
yllarnda halkn karsna Bolevik propagandas yaparak kt. Btn vaatler
fos kt. Toprak reformu ii, yozlatrlm bir itir.
Toprak reformuyla, an getirdii teki eitlik dnceleriyle halkn karsna
kalm, ona ulaalm, ona derdimizi anlatabilelim bakalm, bizimle mi birlik
oluyor burjuvalarla m? Burjuvalar dini, halkn uyanmamlm, gelenekleri
smr-yor diyeceksiniz, burjuvalarn elinde byk, etkili silahlar var, basn
gibi, radyolar gibi, televizyon gibi, en belals para gibi, diyeceksiniz. Hepsi
halkn faydas ve halkn dehas karsnda vz gelir. Halka, yeter ki, en kk
imkanla da olsa ula ve ona derdini anlatabil. Ve halka ulaabilmek iin bir
ortam yarat. Bu ortam yaratmak, derdini halka syleyebilmek... Mesele yan
yarya halledilmi demektir.
190
Halk anlamyor, gidiyor, kendi dmanyla birlik oluyor, diye umutsuzlua dmek
en ktsdr. Dv yitirmektir. pCendini, gcn yitirmektir. Ne koydun ki
avucuma, ne sreyim yzne. Halka ne verdik ki alamadk. Yzyllarn kle
hayatn yaayan halka, klelikten baka bir ey retilmemi halka bamszlk,
insan olma, demokrasi dncesini, eitlik dncesini ilk gnde nasl
anlatrsn. Armut pi, azma d. Hele azck alalm, hele azck canmz
diimize takalm, hele azck halkla har neir olalm, hele azck halkn
elini tutalm, hele azck halka tepeden bakmayalm, hele azck, hele azck,
hele azck... Grelim bakalm halk dediimizin ardnda kalyor muyuz? nmze
dp de bizi selamete ulatrmyor mu? Asyanm gzel halklar gibi.
u kafamza dank desin ki, unu bir iyice bilelim ki, halka ramen halk iin bir
abaya hi lzum kalmayacak halk iin halkla birlik olduumuz zaman. J-Ialkla
birlik, halk iin... Halkla birlik, halk iin. Hakla birlik, halk... Bana baka
trls bir hayal gibi geliyor, kusura bakmayn ya...
19.9.1967
191
Curnalclk stne
Trkiyede oturan burjuvalar demokrasiye dmandrlar. Bunu her davranlaryla
belli ederler. Trkiyede oturan burjuvalar demokrasiden k grm bayku gibi
korkarlar. nk bu burjuvazi, gsz bir burjuvazidir. Temelsizdir. Hibir
insani ilkesi yoktur. nk bu burjuvazi Trkiyedeki brokrasinin ve smrgeci
glerin yaratt, uydurma, yapma bir burjuvazidir. Demokrasiyi ne istemiler,
ne de onun uruna savamlardr. Zorla kabul ettikleri bir dzendir bu.
Balarna bela olmutur. Atlarn oynattklar, Trkiyeyi har vurup harman
savurduklar devre 1950 ile 1960 arasdr. Bu acayip snf ancak on yl
demokratik dzeni srtnda tayabilmi, glendiini sand an da demokratik
dzenin beline vurmutur tekmeyi. Yzde yz bir faizme gitmeyi denemi,
becerememi, 27 Maysta belasn bulmutur.
Geri kalm bir memleket, biimsel demokrasinin kolay kolay geliebilecei bir
ortam deildir. O memleketin komprador, gayri meru kazanl, satlm, hatta
ister istemez politik, ekonomik anlamda, vatan hainliine kadar varm burjuvas
iin demokrasinin ak seiklii, demokrasilerde halkn hzla uyanmas bir
lmdr. Trkiyede oturan burjuvalar bunu ok iyi biliyor. Trkiyede demokratik
dzenin tutunmamas iin ellerinden her geleni yapyorlar. 27 Mays Anayasasn,

Trkiyede oturan burjuvalarn ounluu istememitir. Ve 27 Mays Anayasasna

kar geni bir kampanya alm, en iren yollara, yalanlara bavurularak halk
kandrlmaya allm, 27 Mays
192
Anayasasna oy verilmemesi istenmitir. Fakat devrimci gler ie sk skya
sarlmlar, bu yzden de Anayasa, Trk halknca onaylanmtr.
Bu kadar rk, bu kadar kksz, taklit burjuvazi aalk bir faizmden baka
bir dzen dnemez ve bu dzenden baka bir dzende de yaayamayacan sanr.
lerici glere bunun iin bylesine iftiralar yadryorlar. Onun iin korkun
bir iftira, yldrma, curnal kampanyas amlar. Her hareketleri Anayasaya
kardr, Anayasa halk oyunca onaylandndan bu yana. Onun iin her nlerine
gelene komnist, Rus casusu diyorlar. Onun iin, bamszlk taraftar gencecik
Trk ocuklarna hamam olan diyecek kadar alalyor, hainleiyor, kpekleiyorlar. Onun iin, milletin kiiliini kendi kiilikleri gibi aalatmaya,
ldrmeye alyorlar. Onun iin, "Bu millet bamsz yaayamaz, Amerika
giderse Rusya gelir" cinayetini iliyorlar. Sanki koskocaman Trk milleti hi
bamsz yaamam gibi. Onun iin yllardan bu yana halk ilerici glere kar
kyma aryorlar. ftira iin, curnal iin bavurmadklar aalk are
kalmyor. Anayasaya ramen ilerici gler stnde inanlmaz bir bask rzgar
estiriyorlar, yalanla dolanla. Komnist diye retmenleri tutuklattryorlar,
iki gn sonra retmen beraat ediyor. Onlar gene utanmyorlar. Baka bir yerde,
baka bir retmeni gene tutuklattryorlar. Bir renciyi, bir genci...
Tutuklama ha tutuklama, beraat ha beraat... Ve iftira ve beraat kampanyas
durmadan, durmadan iliyor. Byk bask silahlan bu. Tutuklama messesesini
yozlatryorlar bylece. Yaknda, iftirayla her tutuklanan vatanda bir
kahraman, ermi mertebesine ykselecek halk gznde. Beklesinler.
i Partisi kurulduu gnden bu yana Anayasann tek candan savunucusu oldu.
nk Anayasa, demokratik dzeni salyor, demokratik dzen de emekilerin iine
geliyordu. Trk aydnlarnn, yan tabakalarnn iine geliyordu. Bu sebepten
sava, Anayasa dzenini yozlatrmaya, ykmaya alanlarla onu korumaya,
srdrmeye, ayakta tutmaya alanlar arasnda veriliyor. i Partisine
tehlikeli yolda diyenler, bindikleri dal kesen yapmack ilericilerdir.
Anayasay, demokrasiyi savunmak m tehlikeli yol? Toprak reformu yapmak m
tehlike193
11
li yol? thalat, ihracat, bankacl devletletirmek istemek mi tehlikeli
yol? Yzyllarca bamsz yaam byk bir milletin yzde yz bamszln
savunmak m tehlikeli? Alm kudurmutan beterdir; alm, curnallayacak.
Alm bir kere. Curnalclk silah olarak kullanlnca bir memlekette, o
memleketin aydn bu iren silaha sarlnca, iyisi de kts de bu beladan
yakasn kurtaramyor.
Trkiye i Partisinin tepesinde bir demokles klc. Her gn binbir iftira,
binbir kapatma tehdidi. yelerini iftirayla tutuklamalar... ren terrler...
Trkiye i Partisi stne oynanan aalk burjuva oyunlar, deil bir
demokraside, deil byle salam bir Anayasada, en kt bir dzende, faizmde
bile oynanamaz.
Yedi yllk demokrasi deneyinden sonra burjuvalar akllarn balarna
almallar. Kadere rza demeliler. u geen yedi yl Trkiyede Anayasa dzeninin
onlar tarafndan deitirilemeyeceini onlara retmeliydi. Trkiyede oturan
burjuvalar Anayasay deitirecek bir gte deillerdir. ftira, yalan, cur-nal
yle silahlardr ki, kullanan yok eder. Anayasaya kar son silahlar bu. Kt,
aalk bir silah. Azck akllar olsa anlarlard ki, bu silah kullanmak
hibir ie yaramyor.
Trk emekileri, ilerici gleri Anayasay savunuyorlar. Trk burjuvalarnn
Anayasa dzenini hibir ekilde, arkalarnda dnya gc Amerika da olsa ykmaya
gleri yetmeyecektir. Anayasa dzeni ykld gn Trk burjuvalar da ortadan
silineceklerdir.
Trkiyede yaayan burjuvalarn ayakta kalmalar, Anayasa dzeninin yaamasna
baldr. te bunu anlamyorlar. Bu dzende ne kadar uzun yaarlarsa yaarlar.

Bunu kabul etmeliler de ii rndan karmamallar. Emekiler gibi,

ilericiler gibi onlarn da Anayasa dzenine drt elle sarlmalar gerek.
Ya bu demokrasi devesini gdecekler, ya da bu diyardan ekilip gidecekler.
14.11.1967
194
Milliyetilik
Yirminci yzylda, hele geri kalm bir memlekette, hele smrgecilik belas
altnda inleyen, smrgecilerce smsk sarlm bir memlekette milliyetilii
tanmlamak zor olmasa gerek. Ama gel gr ki, bu kadar belli, bu kadar ak seik
bir kavram stnde bile biribirimize dyoruz. Geri kalm teki milletlerden
birou bize kanlaryla milliyetilik rnekleri verdikleri halde, amzda
kanla verilen milliyetilik rneklerini her gn yaadmz halde. Hi olmazsa
bu basit, bu ak seik kavram stnde anlaabilseydik...
Yirminci yzyln smrgecileri ne istiyorlar, amalarna varmak iin hangi
arac kullanyorlar, ne biim bir savatalar, bunu bilmekte, hem de ok iyi
bilmekte fayda var.
1- Beynelmilel smrgeciliin igal a. Bu ada smrgeciler askerlerini
gnderip bir memleketi igal ediyorlar, zor kullanyorlar, o memleketin halkn
tutsak eyliyorlard. Bu safhann adna Kolonyalizm dediler. Kolonyalizm a
smrgecilii, bir milleti toptan soyup soana eviriyordu. Burjuvasn,
proleterini, yani her snf, yani her bl... Kolonyalizm ann Milli
Kurtulu Savalar, bu yzden, bir snf sava deil, bir milletin topyekun
sava niteliini kazanyordu. Burjuvalar smrgecilerin ibirlikisi oluyor,
onlara kulluk ediyorlard ama, milli burjuva dedikleri bir blk de Milli
Kurtulu Savarna katlyordu.
2- kinci Dnya Savandan sonra, ounlukla, smrge rlkld
smrgeciler
askerlerini ektiler. Szmona
195
bamsz milletler dodu. Bu bamsz milletler alayvala e Birlemi
Milletlere de girdiler. Bilim adamlar hemen ii sezdiler ve hemen
smrgecilerin oyununu anladlar. Askerlerden sonra gelen smrgecilik baka
trlyd ve daha yaman, daha korkun bir smrgecilikti. Adna YEN SMRGECLK
dediler. Yeni smrgecilik, birinci smrgeciliin deneylerinden bir
faydalanmayd. Smrgeciler igal ettikleri topraklarda yeni bir insan tr
kefetmilerdi. Bu, geri kalm memleketlerde domu, gelimekte olan yeni bir
snft. Burjuvaya zenen, onu taklit eden bir snft. Bunun adna da komprador
burjuvazisi dediler.
Bunlar,
geri
kalm
memleketlerde
smrgecilerin
menfaatlerinin bekileri oldular. Smrgecilerle ibirlii edip, onlarn ekip
giden igal glerinin, askerlerinin yerini tutup kendi milletlerini onlar adna
smrmeye baladlar. Ve smrgecilerin askerlerinden daha zalim oldular.
Olmadk ikenceler, insan soyunun utanaca alaklklar yaptlar. Bir eit
demokrasi
oyunuyla
komprador burjuvazisi
diktatoryas
kurdular.
Memleketlerin tekmil ekonomileri ellerinde olduu iin basn ele geirdiler.
Btn propaganda aralarn ele geirdiler. Din kurumlarn ele geirdiler.
Milliyetilik kavram kutsal bir kavramd, ona el koydular. Gerek
milliyetileri vatan haini ilan eylediler. Ve milletler komprador burjuvasnn
bu oyunlarn bir sre iin yuttu. imdi, bugnlerde, smrgecilerin ajanlar
olan komprador burjuvalarna kar, Yunan cuntasnn albaylarna kar olduu
gibi Milli Kurtulu Savalar, Milli Direnmeler balad. Bugnler dnyamzn
geit gnleridir.
Komprador burjuvas btn bir milleti, smr srp gitsin diye maddi ve manevi
yok etmeye alrken, bu komprador burjuva snfna kar kacak snf hangi
snf olabilir? Elbette proletarya snf. Bir de yan gler var. Bu gler
ounlukla brokrasi yresinde kmelenen bir insan bldr. Snf nitelii
gstermez. Bu blk, faydas gerektirdiinde burjuvaziyle, faydas
gerektirdiinde, proletaryayla ibirlii yapar. Cumhuriyet devrinde bu blk,
ilk zamanlarda halkla ibirlii yapar gibi olmu, sonra halkla ibirlii iine
yaramayaca ii*1/ kaburgasndan bugnk komprador burjuvasn karp, sonra
da onunla ibirlii yapmtr. Bu blk, sonuna kadar kompra'
196

burjuvasyla ibirlii yapacak demiyorum. Bugnlerde bu bln menfaatleri

komprador burjuvasnn menfaatiyle atyor. Proletaryayla bir ibirliine
gidebilir. Ve bu yan gler dediim12 gler geri kalm memleketlerde, hele
Trkiyede byk glerdir. rgtl glerdir. Yalnz bu gler kiminle ibirlii
yapacaktr? Halk gleriyle mi? Komprador burjuvasyla m? Btn mesele bu.
Geri kalm memlekette, ister istemez, komprador burjuvas tutumundan dolay,
bunlar beynelmilel smr ebekesinin ajan olduundan dolay Milli Kurtulu
Savalar snf sava oluyor. Proletarya, ister istemez, milli hareketin temel
ta oluyor. Yan gler, ne kadar gl olurlarsa olsunlar, Milli Kurtulu
Savalarnn temel talar olamazlar. Snflar yan glerin ardndan gidemezler.
Ancak yan gler, snflarla birlik olurlar. Bu, bilimsel bir gerektir.
Bizim amzda Milli Kurtulu Savalar, yukarda sayp dktm nedenlerden
dolay/ bir sosyalizmi kurma sava niteliini kazanmtr. Milli Kurtulu
Sava artk sosyalizmi kurma savadr.
Blmeli kafalarmz azck daha durulatrp, milli gcmzn can damar olan
yan gleri, milli hareketin temel direi olan emekinin yanna, sosyalizmin
bayra altna armal-yz. Bilmeliyiz ki, milli kurtulu hareketinin baka
trls amzda mmkn deildir.
31.10.i96y
197
Yourt
Milletler iin de, kiiler iin de kiilik sorunu ok nemli. Kiilii olmayan
bir insan, bir millet yar yarya l demektir. Bir milletin kiiliini neler
yapar, bir millet neler stnde ykselir? Kiilik, smrlmeye dayanamamak
demektir. Aalanmaya dayanamamak demektir. Klmeye dayanamamak demektir.
Kiilik ktlklere, hakszlklara, kim olursa olsun, kar koymak demektir.
Kiilii yapan corafyadr, havadr, sudur... Tarihtir, geleneklerdir. Kiilii
yapan dildir, kltrdr. Aslnda her milletin kiilii vardr. Zamanla
milletlerin kiilikleri yozlatrlmtr. u ya da bu sebep yznden.
Smrgecilik a milletlerin kiiliklerini ldrme adr. Milletlerin
kltrlerini yozlatrma adr. Kiilii olmayan milletten hibir ey
bekleyemezsin. O bir tutsaktr. Btn hakszlklara kar boyun eendir.
Yaratcln yitirendir.
Kiilii yok edilmi, yozlatrlm bir insan, bir millet yaratcln
yitirmitir. O, taklit eder. O, hibir ey yaratamaz. Bakn Trkiyede oturan
burjuvalara, hibir ey yaratabiliyorlar m? Hatta ne ticarette, ne sanayide,
bilimden kltrden getik, hibir dalda bir ey yaratabiliyorlar m? Dnyaya
ekledikleri hibir eyleri var m? En kk, en kk.
Geri kalm memleketlerin burjuvalar, bulunduklar, yaadklar memleketleri de
kendileri gibi yapmaya urarlar, istanbul dukal burjuvalar yllarca
Fransz burjuvalarn taklit etmediler mi btn kiiliklerini unutup? Kendi
geleneklerini/ tarihlerini, kltrlerini kk grerek? imdi de Amerika, ngi"
198
liz burjuvalarn taklit etmiyorlar m? Trk kltrn, geleneklerini kk
grerek?
amz bilinli olarak insann kendisine dnme adr. Toprana,
geleneklerine, kltrne dnme adr. Dkme suyla deirmen dnmez denilen
adr. Elbette insanlar biribir-lerinin kltrlerinden faydalanacaklar. Bu
doal bir eydir. y\ma hibir kltr teki kltr ldrmeyecek, yozlatrmayacak, yok etmeyecek... Bir millet kendi kltrn yitirip tekinin kltrn
taklit etmeyecek.
Bizim edebiyatmz ou zaman takliti bir edebiyat olmutur. Bu edebiyatta
yalnz kendine, halkna dnen kiilerdir ki, byk olabilmilerdir. Nzm Hikmet
yzde yz Trk kltrnn, Trk dilinin, Trk halknn airidir. Nzm Hikmet
Fransz, Rus, Arap, Acem kltrnden sonuna kadar faydalanmtr. Ama kendi
milli kltrne, kiiliine srtn dayadktan sonra.
Ben Kafka'ya kar deilim'. stelik de iirine, ustalna hayranm. Hele
Faulkner' ok seviyorum. Gerekten edebiyata yenilik getirmi kiilerdir
bunlar. amzn yenilik ncleridir. Byk kiilikleri vardr. Onlar kendi
koullar ve kendi dnyalar, kendi gelenekleri, kendi dilleri, kendi
kltrleri, kendi kiilikleri yaratmtr. Faulkner'm ustalar arasnda Homerosu

bulabiliriz. Belki de baustas Homerostur. ok derinlemesine stnde

dnmeden, onda Homerostan hibir iz bulamayz. Homeros, Faulkner'a ok ey
retmitir. Bu belli. Ama Faulk-ner onu taklit etmemitir.
imdi biz de elbette Faulkner ve Kafka'dan bir eyler reneceiz. Dnya
edebiyatnda onlar birer aamadr. Ama bunlarn ikisini de taklit etmeyeceiz.
Edersek yaratclmz olmaz, lr. Zaten kiilikler taklit edilemez,
faydalanlr.
Her kiinin bir yourt yiyii vardr. Olmal. Bu yourt yiyitir ki, insan
insan eder, yaratc eder. nsan kendine dnd an yaratmaya balar. Kendi gibi
yourt yedii an, yaratmaya, insan olmaya, millet olmaya balar.
Bunun dibi ba da milli bamszlktr. Millet olarak ne zaman bamsz
olmusak, dikkat edelim, o zaman yaratc olmuuzdur. Bir Nzm Hikmeti yaratan,
Mustafa Kemal ann ba199
mszl, kendine dndr. Ve hala yaratc gcmz azck da olsa srp
gidiyorsa Mustafa Kemal ann bamszlk dncesinden dolaydr.
Yaratc insan, yaratc millet kendince yourt yiyen kii ve millettir. Mustafa
Kemalin bamszlk politikasna dn, insanlmza dn olacaktr.
Bu da ancak smrgecilerle ipi yzde yz koparmakla mmkndr. Komprador,
takliti burjuvann egemenliini yzde yz krmakla mmkndr. Yani bilimsel
sosyalizmi kurmakla mmkndr. amzda geri kalm bir milletin sosyalist
olmadan bamszl da mmkn deildir. Sosyalizm, insanln kendine,
kiiliine dndr. Dnyann, inanlmaz bir yaratcla kavumasdr.
5.12.1967
ORHAN KEMAL L HAU KTPHANES
200
Korku
"Korkunun ecele faydas yok," sz, nemli bir szdr. Korkunun ecele faydas
olmad gibi, tam tersidir de. Korku, yar yarya lm demektir. Her ynyle,
kiisel olsun, toplumsal olsun, korku bir rtcdr. Yakasn korkuya
kaptrmlar, rmlerdir. Kiisel, toplumsal korkular stne aratrmalar
yaplmtr. Korkunun incii cnc yoklanmtr. Korku stne nemli szler
sylenmitir. Korku, insann temelli duygularndan biridir. Sevin gibi, znt
gibi, kskanlk gibi... Hepsinden de, btn duygulardan da iddetli bir
duygudur. nsan tarihi, korkunun tarihidir de desek yeri var. Bizim stnde
durmak istediimiz, olaan olan korku deil, hastalk haline gelmi korkudur.
Hangi duygu hastalk haline gelirse tehlikelidir. Sevin bile, kskanlk bile.
Hastalk haline gelmi korkunun temelinde gvensizlik, umutsuzluk yatar
ounlukla. Kendine gvenini yitirmi bir kii, bir toplum, olaylar karsnda
korku iindedir ve perperiandr. amzn bilim adamlar korkuyu tedavide,
gvensizlii, umutsuzluu yok etmeye alrlar en nce. Sululuktan geliyorsa
korku, sululuk duygusunu da yok etmeye alrlar.
Korku lmden beterdir. Bir bedene, bir topluma hastalk olarak girmise o
bedeni, o toplum bedenini yok eder.
Trkiyede oturan burjuvalar korkuyorlar. Geliip byyen emeki hareketinden
dehetli korkuyorlar. Bunu elle tutulur bir younlukla gryoruz. Korkular
onlar insanca olmayan davranlara gtryor. lkel, iren duygulara
srklyor. Kan
201
davasna kadar gidiyorlar. Trkiyede oturan her bir burjuva, emekilere ve
emeki nclere di biliyor. Ellerinden gelse bir kak suda boacaklar. Uygarca
demokratik sava yerine ktl, kan davasn tercih ediyorlar. Antidemokratik
kanunlara sarllar, durmadan polis armalar, savclar her an harekete
geirmeleri bundan. Emekilere, emeki nclere iftiralar, karalar, kfrler hep
bundan. Bir snf bu kadar korkunun ukuruna dmese bylesine klemez.
Bylesine kfre, iftiraya sarlamaz. Kfr, iftira, kara alma aresizliinden
imdat umamaz.
C.
Trkiyede demokratik dzenin ykl, Trkiyede oturan burjuvalarn da ykl
olacaktr. Zulmlerini, smrlerini herhangi bir deiiklikte bylesine babo

srdremeyeceklerdir. Bunu onlar da biliyorlar. Ama yleyse bugnk Anayasa

dzenini niin ykmaya alyorlar, ne bekliyorlar Anayasa dzeninin
ykmndan? Akl olan hibir ey bekleyemez ama, bunlar aklla yrmyorlar
ki... Onlar harekete geiren, etkisi altna alan inanlmaz bir korkudur, akl
deil.
Bunlarn korkularndan dolay Trkiyenin bana ok kt iler gelecek. Bu bir
kehanet deildir. Trkiyede insanlar a kalacaklar, toprak ldrlm. Bu bir
kehanet deil. Trkiye ok ok yoksullaacak, gren gz klavuz istemez. Trkiye
baka milletlerin hem ekonomik, hem politik tutsa olacak, daha ok, daha
beter. Trk kltr, topra gibi anmakta, yok olmakta. Salt korkudan.
Trkiyede oturan burjuvalar, can havliyle onlar altedecek milli her deere
saldryorlar. Sanyorlar ki, milli deerler yozlarsa kendileri ayakta
kalabilecekler. Haklar da var. Milli deerler yok olunca, bir milletin kltr
yok olunca, o milletin kiilii de yok olur. Hi olmazsa yozlar. Ama
milletlerin kiilikleri yok edilemiyor. Dehet bir direnme gc var milli
kiiliklerin. alacak kadar. Yoksa bu rzgara bu .kadar dayanmazd.
Smrgecilerin ve onlarn ierdeki uaklarnn, maymunlarnn milli kiilii yok
etmek iin bunca abalarna karn.
Bu burjuvalar bu korkularyla ok iler aacaklar bu mille' tin bana. Aman
burjuvalarn korkusuna dikkat! Korkudan gzleri dnm bunlarn. Gz dnen
insan her insaniyetsizli202
i yapar. An bakn gazetelerine. Bakn grn ki, bu ne seviye, bu ne
insanlktr! nsan insan soyundan utandrr bunlar. Bu, kaynayp gelen milli
glerden, emekilerden korkudur. Sulunun korkusudur.
Halbuki bilmiyorlar ki, emeki rahimdir, milli gler rahimdir. Sebepsiz hi
kimsenin burnunu kanatmak istemezler. Onlarn bu millete yaptklar ktlk ne
olursa olsun, ilerini Anayasa dzeni iinde yrtmeye alrlar. Bu dzeni
srdrmek milli glerin, emekilerin iine gelir. nk milli gler, emekiler
haklnn, glnn umudu ve gveni iindedirler.
Burjuvalar, korkularndan kurtarmak da milli glerin, emekilerin ii olsun.
Tedavilerini de stmze alalm. Ne yapalm, Anayasa dzeni Trk milletinin
menfaaatlerine daha ok uygundur. Biz byle dnyoruz. Korkmasnlar. Korkunun
da ecele faydas yok ki. Benim burada szm bu kadar, ancak "korkmasnlar"
diyebiliyorum.
Burjuvalar korkularndan kurtarmak da uralarmz iinde olmaldr. Bunun da
yolunu, aresini aratrmalyz. Trkiyede Anayasa dzeninin srebilmesi iin bu
gereklidir. Burjuvalar korkularndan kurtarma yolunu bulursak bu dzen daha bir
yerleir.
Bu kadar i arasnda bir de burjuvalar korkularndan kurtarma iimiz var.
16.1.1968
203
Zorbalarn Gc
imdi Yassada Mahkemesinin ilk gnn getiriyorum gzmn nne. Salonda soluk
almayan bir kalabalk vard. Sapsar kesilmi, kan kurumu, kendilerine
acndrmaya alan, merhamet dilenen bir kalabalk. Bunlar, eti kemii olan,
glen, alayan, dnen, duyan insanlar deillerdir artk. Bir kara yn, bir
insan posas, salonun dibine bir tortu gibi kmt. Bu tortudan, insan
tortusundan btn salona bir korku dalyordu. rkek rkek, gn grm
baykular gibi gzlerini krptryorlard. Boyunlarn bkm, ellerini
kavuturmu birer merhamet klesiydiler. Gerekten bu tortuya merhamet
duymamaya imkan yoktu, ilk gn etin Altan yanmda oturuyordu. Yzne baktm,
yznde dehet bir acma vard. Dokunsan alayacakt o akac, o neeli etin
Altan. Gz gze gelince:
"Biliyor musun Yaar," dedi, "ben u yarglarn yerinde olsaydm ne yapardm?"
"Ne yapardn etin?" diye sordum.
"Bunlarn hepsini imdi urada salverirdim. Bunlarn, bu kadar bitmi, yok
olmu insanlarn cezai ehliyeti olamaz."
Yarglanamayacak kadar insanlktan kmlar, baka, insanlk d bir dona
girmilerdi.

imdi de yle dnyorum, ben olsaydm, onlarn korkun hallerini grdkten

sonra onlar yarglamaz, Yassadann ilk gn brakr giderdim.
Birka kiiyi bu tortudan ayrmak gerekti. Bunlardan biri Celal Bayar, tekisi
Zorluydu...
204
imdi Menderes geliyor gzmn nne. Biribirine dolanan bacaklar, l koyun
gz gibi porsumu gzleriyle. Daha fazla dnmek istemiyorum o manzaray. Bir
insann bu hale dmesi btn insanlar actr, yaralar.
Onlar bu halkn dmanydlar, bunu iyi biliyorum. Amerikan igal glerini
onlar getirdiler Trkiyeye. Tarihinde hi tutsak edilmemi milletimizi tutsak
ettirenler onlardr. nc bir dnya savanda, alt saat iinde Trk
milletinin yediden yetmie imhasna karar verenler onlardr. Onlardr ki, bir
zorba idaresi kurdular, muhaliflerine kan kusturdular. Kayseri, Top-kap,
Geyikli olaylarn yaratanlar onlardr. Balkesir Olayn, Kurtulu Savann
byk kumandanyla birlikte yaadm. Balkesir bir zorbalar gruhunun
ahlanyd. Bir zulm idaresi kuran onlard. Hac Ali Gkta gibi inanm
genleri kaybedenler onlard. Gene de o gn anmak istemezdim. O gn dnmek
istemezdim.
Hep dnmmdr, bu adamlar niin bylesine insanlktan kacak kadar
paniklediler? ok dndm, vardm yarg u oldu: Onlar inanszdlar. Hibir
eye inanmyorlard. Onlar kendi kr ukurlarnn kullarydlar. Onlar hibir
inan uruna trnaklarn bile kesip atmamlard. Atmazlard da. Onlar
karlarnn kullarydlar. Onlar bir dncenin namusunda, kutsallnda,
insan insan eden ateinde yunmamlard. te bu yzden bu hale dmlerdi.
nsanolunu byle grmek teki insanlar iin ho mu sanki, vnlecek bir ey mi
sanki... Bence acnn acs. Dmann bilen insan bu hallerde grmek istemez.
nsanlarn insanln yitirmeleri herkesi yaralar.
Onlardan ite bu sebepten sz etmek istemezdim. Ama bugnler tpk Yassada
ncesi gnleri gibi. A yutar gibi o kt gnleri anmsamak zorundaym. Bunlar
da gene onlar gibi azdlar. Onlardan da beter azdlar. Kanun d, insanlk d
zorbala baladlar. Yassada ncesini bile mumla aratacak bir zorbalk bu.
Mecliste muhalif milletvekillerini lin etmeye kalktlar. Gazeteler bu zorbalk
harekatnn iren haberleriyle dolup tayor. Bu olay stne Morrison
firmasnn Trkiye mmessili diyor ki, byle iler dnyann her parlamentosunda
olur, diyor. Ingilterede de olur, diyor. Morrison firmasnn Trkiye mmes205
sili yanlyor. Haaa, balaynz, "eski mmessili" mi diyecektim. Hayr,
dnyann hibir parlamentosunda muhalif milletvekillerini byk bir gruh
bylesine line kalkmamtr.
Hibir parlamentoda byle alaklklar olmaz. Adalet Partisi iktidara geldiinden
bu yana hep Anayasa d davranlarda bulunuyor. Anayasa d davranlar
saymakla bitmez. Bu kt davranlarn Trk milleti salt demokrasinin selameti
uruna yutuyor. Onun kanunsuzluklarna gz yumuluyor. Ve Adalet Partisi de
azttka aztyor. Mecliste muhalif milletvekillerini lin etmeye kadar
vardryor azgnlklarn.
Yukardaki Yassada rneini kimseye hakaret etmek, kimseyi kltmek iin
vermedim. Bir gerei, tank olduum bir insan davrann gstermek iin
verdim. Bir gn, imdiki gz dnm ekya bozuntularnn bu hale dmelerini
istemediim iin verdim.
Trkiyedeki yeni domu, kk darda komprador burjuvalarnn paralarndan
baka, satn alma glerinden baka gleri yoktur. Bugnlerde birok eyleri
satn alyorlar ya, her eyi satn alrz sanyorlar. nsanlarn vatanlar
vardr. Vatan birok insan iin, yozlamam, satlmam, alalmam birok
insan iin en kutsal varlktr. nsanlar canlarn verirler de vatanlarnn
klna hile gelmesini istemezler. te Vietnamda zafer trks syler gibi
lenler... te anakkalede, ite Dumlup-narda gzel bir trk syler gibi seve
seve lmler. Vatanseverler satn alnamazlar.
yleyse Trkiyedeki bu burjuvalar nasl, niin ayakta kalabiliyorlar? Gleri
olmayanlarn gmbr gmbr yuvarlanmalar gerekmez mi?
Onlar ayakta, Trkiyenin demokratik dzene susaml tutuyor. Herkes, tekmil
aydnlar, askerler, retmenler, niversiteler cmle ktlklerine karn

demokratik dzenin selameti uruna onlar destekliyor. Ayaklar srtt zaman

bir tekme de kimse vurmuyor. Onlar hatalarndan dndrmek Trk zinde glerinin
biricik abas oluyor. yldr bir tor tay retir gibi, Trk zinde gleri
boyuna Anayasa dna kan bu insanlar Anayasa iine ekmeye alyor. i
gc brakm bu insanlar yalnz Anayasa sorunuyla urayorlar. Meclis
basmalar
206
bile bunlarn yanlarna kalyor. Yaptklar tekmil kanunsuzluklar yanlarna
kalyor. Btn Anayasa d ilemleri yanlarna alyor. Onlar da azttka
aztyorlar. Ve kendilerinde Anayasa-! ortadan kaldracak, muhalif
milletvekillerini Mecliste lin edecek g var sanyorlar.
Trkiyede burjuvazinin bir ngiliz, bir Fransz burjuvazisi gibi gc yoktur.
Trkiyede burjuvazi destekle ayakta duran bir snftr. O destekleri ayann
altndan ekmek, onun gmbr gmbr yuvarlanmasna yeter de artar bile. Bu
destek, vatansever glerin demokrasi zlemi desteidir.
Trkiyede demokratik dzen yklrsa, burjuvazi de ortadan silinir. Burjuvazinin
yaamas, ayakta durabilmesi baka hibir eye bal deil, salt demokratik
dzene baldr.
Daha iyi, diyeceksiniz, yleyse siz emekiler niin bu demokrasiyi
savunuyorsunuz? Demokratik dzenin ortadan kalkmas burjuvaziyi de ortadan
kaldrr ama, belli olmaz, bu yknt memlekette trl yaralarn, hatta onulmaz
yaralarn almasna sebep olabilir. Biz, maa dururken kz elimizle tutmak
istemiyoruz. Sosyalizmi, bir demokratik dzen iin halk tabakalarnn
gerekletirmesini istiyoruz. abamz budur. Bunun iin demokratik dzenin
stne titriyoruz. Bunun iin de olumsuz burjuvalar durmadan Anayasa snrlar
iine sokmaya urayoruz.
Bilmiyorlar ki, ilerici glerin gc bir yere kadardr. Olumsuz hareketlerin
nne bir kere geebilir, iki kere, kere geebilir. Sonunda millet onlar da
dinlemez ve direnme hakkn kullanr. Millet bir gn direnme hakkn kullanmaya
karar verirse bunun nne Trkiyede hibir g geemez.
i iplie bal bir umutla da olsa, Adalet Partisinin gittii yanl yoldan
dnmesini, kendilerinin selameti iin beklemeliyiz.
Ve Yassadada bir sabaht. Ve bir salon... Salonda kan kurumu insanlar. Ve bir
kara yn, bir insan posas salonun dibine bir tortu gibi kmt...
27.2.1968
207
Vietnam Arenas
amzda halklar uyanyor, binlerce yllk kle insanlar, kle milletler
zincirlerini koparyor ve bu yzden dnyamz alarn en mutlusu oluyor.
vnlecek bir a oluyor. nsan soyu belki bir gn diyecektir ki, o yirminci
yzyln insanlar ne mutludurlar ki, zincirlerin krln gzleriyle
grdler, zincirleri krdlar, zincirlerin krln yaadlar, savatlar.
Bir de amz utan verici bir a. Koskoca Amerikan devi, uygarln doruuna
varm, elinde atomu, insann vard en son teknii ele geirmi her eyiyle,
btn gcyle Vietna-mm stne yklenmi. Ve napalm bombasyla ve bilyal
bombalaryla ve dev uaklaryla ve 180 milyonuyla ve atele, demirle. Yerden
fkran, gkten yaan cehennemiyle... rlplak, yalnayak, ba kabak bir
avu insann stne yklenmi. Vietnam artk bir yeryz mezbahasdr. Bu
korkun mezbahada btn insanln gz nnde Amerikan devi bir avu
rlplak insan kesiyor, doruyor, yok ediyor... Ve insanln stne bir
lm soluu gibi, zafer trklerinin en onur krcsn gnderiyor.
Yeryz bir arenadr. Ve bu arenada zrhllarla, atomlarla, atele, elikle
donanm bir dev, karsnda da rlplak yanda ocuklar... Dev,
ocuklar doruyor ve yeryz bunun seyircisi... Byle bir insanlktan artk
hayr m kalr? Gene de bu aalk, bu soysuz durumdan insanolunu Vietnamn
direnci/ kahramanl kurtaryor. Eer insanlk bu korkun ykmdan sonra,
ald bu ldrc yaradan sonra ayakta kalacaksa, o da
208
Vietnamllarn kahramanlndan dolay olacaktr. Amerika devi insanln
hastal, Vietnam namusu ve saldr.

Gz dnm Amerikana, Johnson'a hibir ey demiyorum- Arenann seyircilerinde,

Sovyetler Birliinde, Cinde, Fran-sada, ngilterede, Almanyada, talyada, tekmil
bykl kkl milletlerde hi mi insanlk kalmam? O gzelim Amerikan
milletinde hi mi insanlk kalmam? Amerikan genlii, Amerikan halk, iileri
daha ne gne duruyorlar? Arenann seyircisi olmann Johnson olmaktan bir fark
var m sanyorlar?
Hitler'i seyrettik. Yllar yl insanlmz ldrd. Alman-yay bir Yahudi
mezbahasna evirdi. Ondan sonra da dnyay mezbahaya evirdi.
imdi Johnson'u seyrediyoruz. Bir avu Vietnaml et, atee, elie kar
koyarken, hatta atei, elii yenerken vnyor, alklyoruz onlar. Ama
seyrediyoruz. Byle giderse, sonu Hit-ler'in sonucu olacaktr. Vietnamdan sonra
dnya mezbahasn seyredecek gz kimsede kalmayacak. Kimse kalmayacak.
Bu korkun Mars'a insanlk bir ey sylemeli artk... Bir ey yapmal. Bu
korkun Mars'a Amerika bir ey sylemeli. Amerikan genlii, Amerikan iileri,
Amerikan aydnlar, Amerikan halk, Lincoln'n, Faulkner'n halk bir ey
yapmal... Vietnam arenas seyirciliinden dnyamz kurtarmal. Bu korkun,
tyler rpertici seyircilikten ancak ve ancak bizi Amerikan halk kurtarabilir.
Peki, Amerikan sanatlar nerede? Romanclar, airleri, sinemaclar nerede?
Vietnama kar koyduundan dolay, bir Joan Baez'in dnda ka sanat hapiste?
Steinbeck mi? Vietnam ka-saplanyla birlik olduundan bu yana, yazar soyunun bu
yzka-rasrun kitaplarn tutmaya artk elim varmyor.
Bir ey daha var insanlk d olan, smrgecilie kar ilk sava bayran
am ve etle elie kar koymu ve Vietnam dv gibi insanl onurlandran
bir dv vermi Mustafa Kemalin memleketinden baz insanlk d yaratklar
kyor, Vietnam arenasnn kasaplarn tutuyor, onlar alklyor.
Bir ey daha var insann yreini burkan, zerklii olan TRT aynen kasaplarn
azyla konuuyor, Vietnam haberlerini verirken.
209
V
nsanlk iin Vietnam arenasnn seyircilii yetmiyormu gibi, bir de arenann
kasaplanyla birlik olmak... Hele Trkiye-de... Yuf olsun, yz binlerce yuf olsun
ervahmza...
amz gzel a, halklar uyanyor. Zincirler parampara... amz utan
verici bir a, Vietnam arenasnn zavall seyircileriyiz. Ne ac...
19-3-1968
Zencilerin Kavgas
210
Amerikal bir zenci romanc arkadam var. Dnyaca tannm, ok nl bir yazar.
Bir gn zenci sorunu stne konuuyorduk, yle bir soru atld ortaya:
"Bugnk Afrika, Avrupann yerine gemi olsayd, uygarlkta, ekonomide byle
geride deil de, Avrupadan ilerde olsayd, uzaya ilk olaraktan Afrikallar
gitselerdi, karalar bylesine kmsemek kimsenin aklndan geer miydi?"
Bir olaya tek ynden bakmak, ne kadar doru olursa olsun, biraz banazlktr.
Irk ayrmnn elbetteki baka bin trl sebebi vardr. Her birisi de nemli. Ama
bunun bir ekonomik sorun olduunu, bir smr olduunu bilimsel kafayla dnen
herkes bilir. Afrika uygarlkta, ekonomide Avrupa kadar ileri olsayd karalar
kmsemek kimsenin aklndan gemezdi. Ekonomik eitlik olduunda renk eitlii
de olacaktr.
Smrgecilik, bir efendiler ve kleler dnyas yaratr. Efendi insanlar, kle
insanlar. Efendi milletler ve kle milletler. kinci Dnya Savana kadar olan
silahl smrgeci devresi, kinci Dnya Savandan sonra gelitirilen
kompradorluk devresi. Komprador burjuvas, smrgeciliin her anda olmutur.
Smrgeci askerlerinin en byk dayana kompradorlar olmutur. Ama imdiki
smrgecilik btn gcn kompradorlardan almaktadr.
Yzyllardan bu yana kara derililere kle olduklar, kle kalacaklar durmadan
telkin edilmitir. Ynetici snflarn zenci kltrn yok etmek iin
yapmadklar kalmamtr. Onlarn kltr211
lerini ykmak, kiiliklerini ellerinden almaktr. alardr Amerikal beyazlarn
zencilere yaptklar budur. yle bir zenci tipi ortaya karlmaya allmtr
ki, manevi kle, drt ba mamur bir kle. Bu scaa kar m dayanr? Bu ykma,

bu kadar horlanmaya bu kadar ezilmeye insanolu nasl dayanr? Zencilerin

Amerika-da bakaldrmas, kleliin hibir zaman srdrlemeyeceinin bir
tandr. Gerekten yzyllardan bu yana her ynyle klelie altrlmaya
allan zenciler, kleliklerini kabul etmeliydiler. Amerika zencilerinin
ayaklanlar insan soyunda klelie kar byk bir direni gcnn varln
tanklar. nsanlar sonuna kadar, hangi art iinde olurlarsa olsunlar, kle
edilemezler.
Smrcle kar ilk tokad, Amerikann yzyllardr kleletirilmi kara
derili emekileri att.
amzda Vietnamllar insanca direnmenin ne kadar byk ve kahraman
insanlarysalar, insanlk tarihinde ne kadar onurlu bir r amlarsa,
zenciler de ylesine amlardr.
Trkiyedeki Amerikann artlandrlm kleleri, kompradorlar ve onlarn
uaklar, vatan hainleri bamszlktan yana olanlara, klelie, smrgecilie
kar olanlara diyorlar ki:
"Siz Trkiyeyi Amerikadan ayrp Ruslarn emrine sokacaksnz. abanz bu."
Bir milletin bamsz yaayabilecei bile gelemiyor bu alaklarn aklna.
Kltr yozlatrlan, beyinleri ykanm bir sr satlmn her gn
yaratld, bir komprador kle blnn boyuna glendirildii Trkiyede de
insanlar, Amerika zencileri gibi, smrcle ve klelie kar koyacaklardr.
unu hibir zaman unutmayalm, Trkiye ne bir Vietnamdr, ne de bir zenciler
topluluudur. Yeryznn en byk imparatorluklarndan birisini kurmu bir soyun
ocuklardr Trkler. Trkler Koca Si-nan, Yunus Emreyi, Nasrettin Hocay,
Mustafa Kemali, Nzm Hikmeti yetitiren bir byk kltrn sahibidirler. Yani
bir byk kiiliin. Hi biribirimizi aldatmayalm, yalan olur, ayp olur, imdi
burada sakz olmu gerekleri, bin birinci kere sayp dkmeyelim, Trkiye
smrlen, bamszln yitirmi, kltr yozlatrlmaya allan,
Amerikann fiili igalinde bir memlekettir. Gerisini siz benim klahma anlatn.
212
Amerika kendi iindeki, kleletirmeye alt zencilere nasl davranyorsa,
dnyadaki igal ettii topraklarn insanlar-na da be aa be yukar yle
davranyor. Tabii geride kalm oiemleketimin insanlarna... Vietnamllara,
Trklere, Yunanllara- Bu, efendilerin klelere kar davrandr. Bu davran
tarih boyunca ok az bir deiiklik gstermitir.
Zencilerin, Vietnamllarn nderliinde dnya klelikten kurtulmaya doru
gidiyor. Dnya zincirlerini kryor. Dars teki bamsz insanlarn bana...
Dars bizim bamza.
Bu bir kara-beyaz dv deil. Bu, efendiyle kleliin dv. Emekiyle
patronun dv...
16.4.1968
213
Sandkl Demokrasi
Bir varm bir yokmu, zamannda bir padiah varm. Padiahn adamlar
gelmiler, demiler ki:
"Padiahm," demiler. "Halk vergiden ok ikayet ediyor, szldanp duruyorlar.
Ne yapalm?"
Padiah dnm. Padiahtr bu, dnr:
"Varn gidin," demi, "bir o kadar vergi daha alm."
Padiahn adamlar gitmiler, bir o kadar vergi daha almlar halktan, gelmiler
padiaha. Padiah sormu:
"Ne yapyor szlayan halk?"
Adamlar:
"Hi sorma padiahm," demiler, "sorma ki sorma. Halkn iki gz iki eme.
Btn memleket feryad figana boulmu. Halkn ne stnde st, ne banda ba,
bir gnlk yiyecek ekmekleri bile yok."
Padiah gazaba gelmi, padiahtr bu, gazaba gelir ya:
"Gidin," demi, "u mendebur halktan bir misli daha vergi aln."
Adamlar arnaar gene gitmiler, gene bir misli daha vergi almlar.
Padiah sormu:
"Halkn durumu nasl? Gene szlanyor, alyorlar m?"

"Yok padiahm," demi adamlar. "Bir mucize oldu. Biz bu vergiyi de alnca halk
oynamaya balad. Halk deil, drt kol bir engi. imdi kn sokaa, enlikten
admanlktan geilmiyor. Glen glene, gbek atan atana... ller bile ayaa
kalkp gbek atmaya balad."
214
Padiah glm, padiah bu, gler ya...
Kssadan hisse... Kssadan hisse alnsayd u yeryz cen-net olur, kurtla kuzu
yaylrd!
27 Maystan sonra bir Anayasa yapld, seimlere gidildi. Gene Trkiyede oturan
burjuvalar takm taklavatlaryla iktidara geldiler. Bu, Trkiyede oturan
burjuvalar hep halk kle saymlar, kendileri hep efendi olmular. i Partisi
de bu sralar kuruldu. i Partisi! Vay anasn, klelerin partisi! Vay
anasn! Olacak i deil- Dnya tersine mi dnyor? Kaynar sular dkld,
Trkiyede oturan burjuvalarn bana. i Partisini kapatmaya kalktlar,
baktlar ki olmuyor. Anayasa yol vermiyor. Aman ha! Olacak i mi! Kim yapm bu
Anayasay? Ne acayip bir Anayasa bu! Anayasa izin vermiyorsa, var olsun tal
sopal saldrlar. O gn bugndr Trkiye i Partisinin bana ta sopa
yayor. Aydnlar sylyor, akl erenler sylyor, herkes sylyor: Bu, Anayasa
dna dmektir. Anayasaym, babayasaym adamn akl bile almyor. "Ben
sandktan ktm, vaa m bana yan bakan," diyor da baka bir ey demiyor.
Sandktan kmay padiah olmak sanyor fkaralar. ii Partisine saldrlarla
birlikte, kanunsuzluklar grla gitti. Demokrasi yerine en korkun bir faizm
uyguland. ilere, dnce adamlarna korkun yzkaras basklar uyguland.
Trkiye utan verici bir ortama srklendi. Milletin gznn iine baka baka, s
deil tesis dediler. Trkiyeyi 50.000 askeriyle igal etmi Amerikaya mttefik
ad verdiler.
Her eyiyle, her ynyle bir yalan, bundan dolay da korkun bir smr, bir
memleketi btn salkl varlklaryla imha dzeni kuruldu. Dnyann hibir
memleketinde ve dnyann hibir anda, hibir insan Trk milletine yaplan bu
ktlkler kadar korkun ktlklerle karlamamtr.
Dnyann hibir memleketinde, Hitler Almanyasnda, Franko spanyasnda, Salazar
Portekizinde Babeuf toplatlma-mtr. Tam yz yetmi yl sonra Fransz dnr
Babeuf toplatmak erefi Trk burjuva iktidarna nasip olmutur. Artk bundan
byle yirminci yzyln insanlarnn karsna gsmz gere gere ak alnla
kabiliriz. Biz Babeuf toplatm bir demokrasinin insanlaryz, diye. Bu onur
pay bir millete yeter de artar bile. Rekorlarn en gzeli.
215
Sonra bizim demokrasimizde Lenin, Marx, Engels toplanr, Plehanof toplanr,
Kazancakis toplanr, Che Guevara toplanr. Ali Faik Cihan toplanr. Toplanr
olu toplanr. nne gelen, aklna esen elinin erdii, gznn grd her
kitab toplar. Kitap deil mi, toplanmak iin yazlmtr. Bu sandkl demokrasi
bir milletin yetitirdii en byk airin, Nzm Hikmetin kitaplarn da toplar.
Sandkl demokrasi Fransa Kltr Bakan Andre Malraux'nun Umut adl romann da
toplar. Sandkl demokrasiyi uygulayanlar ne bilsinler. Malraux'nun kim
olduunu. Bakmlar ki romann ad Umut, umutta bir komnistlik kokusu var,
hemen bir emir, toplatmlar kitab. O da doru drst bir adamsa, bir kltr
ba-kanysa kitabnn stne byle komnistlik alayan szckler yazmasn.
Sandkl demokrasi kitaplar okumaz ki... Kitap okursa komnist olur. nsan
kitap okur mu? Ne ayp ey. Durup dururken bizim sandkllar ne demeye komnist
olsunlar...
i yze yze kuyruuna getirdik. nce szlandk, sonra aladk, imdi toptan
koskoca bir millet el ele tututuk, sandkl demokrasinin karsnda gbek
atyoruz. Drt kol bir engi... kr da kr, kr da kr. kr ha kr,
kr ha kr... kr, kr, kr, kr....
Allah dmann bana bile byle bir belay vermesin. Allah hibir milleti byle
bir talihsizlie mahkum etmesin. Amin... kr da kr...
Bir haftalk dergi* kartrz. Birka kiiyiz. Dncelerimizi syleriz, yle
ok sert de deil. Hibir zaman karmzdaki burjuva yazarlarnn insanlk
seviyelerine, svme saymalarna dmeden. Bu dergi bir buuk yldr kar. Bir
buuk ylda bilmem ka mahkeme alr hakkmzda. Ve 175,5 yl hapsimiz istenir.
in yoksa tan dur savcla, tan dur mahkemelere. Diyeceksiniz ki,

idamnz istemediklerine kredin. Diyeceksiniz ki, beterin beteri var.

Diyeceksiniz ki, bunun ad sandkl demokrasidir. Diyeceksiniz ki, bir yiyin bin
kredin Morrison firmasnn eski mmessilinin sandkl iktidarna. ok kr,
ok kr. kr da kr. ok kr, ok kr, kr, kr...
,
14.5.1968
'Ant.
216
Asln Yitirenler
Geenlerde Aksaray meydannda bir kavgaya rastladm. Kavgaclardan biri orta
yal bir ii, teki bir niversiteli genti. Kavgaclarn bana da yirmi-otuz
kadar insan toplanmt. Orta yal iinin hali yrekler ayd. Sakallar
uzam, avurtlar km, gzlerinin feri yitmiti. Dileri aznda tek tkt ve
eri br, kapkarayd. Uzun boynu besinsizlikten daha uzam, bir deri bir
kemikliin ackl hznne brnmt. Orta yal iinin giyiti de kpeklere
ziyafet. Pantolonu yer yer yrtlm. Paalar salkm saak. orapsz ayaklar
ayakkablarnn ucundan dar frlam. niversiteli iki dirhem bir ekirdek.
Son modaya gre giyinmi. Salar taral, gmlei naylonun en gzeli. izgili
giyitleri prl prl tl. Kravat yakasna soktuu mendilinin renginde.
niversiteli gen fke iinde.
Ben uzaktan bir tartma olduunu anladm. Gene, diye dndm, bir burjuva
olan iilerden birini yakalam, veryansn ediyor. u gen kuan okumuu
sac olunca ok acayip oluyor. Yirminci yzylda smrlen bir lkenin gencinin
smrclerle birlik olmas alakln da alakl. nsan dnyada her suu, her
alakl balayabilir ama, amzda gen bir insann smrgecilerle birlikte
oluunu bir trl yutamaz. Smrgeci Fransann genliine bakn, smrgecilie,
eitsizlie kar ayaklanmlar da, smrlen bir lkenin genci smrc
kulluu, kpeklii yapyor. nsan soyunun katmerli yozlaml. nsan soyunun
en erefsiz yarat.
217
Derken yreime su serpildi. Gen adam iiye kyordu:
"Sana m kald milyonerleri savunmak!" diye baryordu. "u stne bana
baksana adam."
inin elinde dinci gazetelerden biri var. Ve ii kardelerimiz, "NATO'ya
Hayr" diye yaz yazan genlere ate pskr-yordu.
niversiteli gen, fkeden deli divane olmutu:
"Bu NATO," diyordu, "senin o ayandaki yarm ayakkab yarm kalsn diye
kurulmutur," diyordu.
i:
"Dinimiz, Allahmz," diyordu.
Delikanl:
"Smrclerle birlik olmak asl dinsizlik, Allahszlktr," diyordu.
"Milyonlarca Anadolu kylsn a yoksul brakmak... Milyonlarca yoksulu soyarak
tan onlarn bir lokma ekmeini smrgeciye gtrp vermek ve buna yardm etmek
Mslmanlk deildir. Smrcye fakir fkarann dinini kalkan etmek kafirliin
de kafirlii. Alakln da alakl... Smrgecilerin ve onlarn
ibirlikilerinin, yani u grdn zenginlerin dini smrmeleri, dini, menfur
emellerine alet etmeleri cinayettir. u klk kyafetine bak."
Ben araya girdim, delikanlyla iiyi kollarna girerekten kalabalktan
kardm.
"Kavga etmeyin," dedim. "Belki anlarsnz. Siz ikiniz an-laamazsanz, bu
smr dzeni srer gider. Ve bu adamn hali perperian srer gider. Bu iinin
st ba yoksul da, kafas yoksul deil mi? birlikiler, smrgecilerin
kullar, kpekleri en ok insanlarn, iilerin kafalarn yoksul brakmak
isterler. Yoksul insann ounun kafas da yoksul braklmtr. Yzyldr
smrgecilerin byk abas yoksullarn beyinlerini ykama, onlarn kafalarn
yoksul brakmadr."
Delikanl, iiye ok kzmt, eli aya titriyordu:
"Benim tuzum kuru," diyordu. "Dv senin stne oluyor. Sen, seni bu hale
getirenlerden yana oluyorsun. Bu dnyann en basit gereini anlamayacak ne var,
onun otuz krk apartman var, senin gecekondun bile yok. Onun sofrasnda kust
eksik olmaz, sen bir kuru ekmei bile bulamazsn. Se-

218
nin cebinde be kuruun yok, onun milyonlar yatar bankalarda. Hem de svire
bankalarnda. Bunu anlayamayacak ne var? Senin stne bana bak, bir de benim
stme bama bak."
i gzlerini fal ta gibi am:
"Allah," diyor dualar okuyor, drt bir yana flyordu. "Allah, Allah sen
taksiratmz bala..."
Delikanl comutu:
"Allahm gzellii, varl insan emeindedir ii karde. Allann, dinin
gzellii smrc aletliinde deil. nancna bir ey demiyoruz. nancn gzel.
Ama Mslmanlk smrclerin, din tccarlarnn, fakir fkarann smrlmesinin
aleti olursa din ortadan kalkar. Gerek Mslman fakir fkarann ekmeinin
karsna smrclerin, ecnebi firmalarnn kalkan olaraktan dini srmez. Esas
kafirlik budur."
Delikanl, iiyle konuuyor, kzgn, gz dnm ii gittike yumuuyordu.
Delikanlyla ii karde karde, barm, kol kola vermiler ha bire
konuuyorlar, tartyorlard. Ben onlardan ayrlrken:
"kiniz anlamadan Trkiyede ve dnyada hibir ey halledilemez," dedim.
Btn yk de gzel giyinmi delikanlya dyordu. Yoksul braklm insan
elinden geldiince uyaracakt. fkelenmeden, sabrla. Her gen bu kavgada,
iinin kylnn yoksulluu, uyumuluu karsnda hi fkelenmeyecek, bir
Hazreti Eyp sabnyla emeini, dinini, ailesini, milletini smrgecilerin nasl
smrdn durmadan durmadan anlatacaktr.
Bir de "Asln yitiren haramzadeler" var. Satlm, iiye srt dnm sendika
aalar... Smrc Amerikann kulluunu yapan, ii snfnn snfln inkar
eden... Snf savan inkar eden... Kr olas grtlaklarna fazla birka
smrc kuruu daha girsin diye. Patron kpeklii yapan... Onlar bugn de yarn
da, saken-lyken de, milletek de, ocuklannca da lanetlenmi kiilerdir.
nsanlar bir gn onlardan o kadar ireneceklerdir ki, yzlerine tkrmeyi bile
kendilerine yediremeyeceklerdir.
Yalnz, burada, benim onlara bir iki szm var. Siz de bir zamanlar iiydiniz,
kylydnz efendiler. Siz de btn kyller, iiler gibi yoksuldunuz
efendiler. O yoksullar ananzd,
219
babanzd efendiler... Siz o yoksullarn yoksulluunu sattnz. Siz ananz,
babanz, kardelerinizi sattnz efendiler... nsanln btn laneti stnze
olsun, efendiler. "ASLINI YTREN HARAMZADELER!"
21.5.1968
220
Yamurdan Kaanlar
Trkiyede ylda bir milyona yakn nfus art var. Bu art besleyecek toprak
da yok. Toprak beslenemiyor. Anmalardan dolay, ormanlarn yok edilmesinden
dolay da topraklarmz her gn, her gn ldrlyor. u dnyada herkes biliyor
ki, amzda topraklar da bakm ister. Baklmayan toprak, stndeki insanlar
beslemez. Beslenmeyen inek gibi. Beslenmeyen inek st vermez. lr. amzda
artk byk bir toprak bilimi domutur. Topraa bakma bilimi domutur. imdi
bir memleketin uygarl toprana ne kadar yapma gbre attyla llyor.
Toprana en ok gbre atan memleket en uygar memlekettir. Bir de uygarlk
toprak anmasnn nne gei oranyla llyor. Milletler topraklan diriltmek
iin baraj stne baraj yapyorlar. Orman stne orman dikiyorlar. Biz ne
yapyoruz, ormanlar yok ediyoruz. Biz ne yapyoruz, ss barajlar kuruyoruz. Ve
boyuna nfus artyor. Nfus artnn bir baka yn daha var. Kylnn elindeki
toprak miras sebebiyle boyuna paralanyor. Bundan yirmi yl nce bir ailenin
elinde yz dnmlk bir toprak varsa, bugn bu toprak on paraya blnm, her
evin elinde ancak on dnmlk bir toprak paras kalm. On dnmlk bir toprak
paras da, toprak o kadar verimsizdir ki, bir kyl evini besleyemez. Ba
skan kyller. nk paralanm toprak toprakszlktr. Her Anadolu kasabas
son yirmi ylda iki misli bymtr. Her byk ehri byk bir gecekondu
kua sarmtr. Yz binlerce insan i bulma ku221

ramlarnn kaplarn bekliyorlar. Trkiyenin kaplarn bir an bakalm,

ierde ka kii kalacak?
Azck gelimekte olan byk ehirler imdilik gecekondu-dakileri a komuyor.
Byk ehirler topraklar lm, paralanm kyllere imdilik bir snca
olabiliyor. Onlara krk dkk bir gecekondu, kydekinden daha iyi bir yaama,
kck, az paral da olsa, paral bir i verebiliyor. imdilik Almanya, onda,
yirmide birini de olsa, bavuran iiyi eli bo evirmiyor, alyor. imdilik
Anadolu topraklar can ekise de stndekine bir lokmalk ekmek verebiliyor.
ok az zamanda ehirler, kynden kopup gelen iiye ne i, ne de gecekondu
verebilecek. Ne Almanya ii alabilecek, ne de kydeki paralanm toprak o
imdiki bir lokmac kylye verebilecek. ok az bir zamanda Trkiye byk
belalarla kar karya kalacak. Trkiye insanlar byk alklarla kar
karya kalacaklar. Grnen ky klavuz istemez. Yukarda sylediklerim Trkiyede
gerekleip durur. Bir de soyup soana eviren, bu yanm yklm memleketin
gelirlerini darya, efendileri kapitalistlere saan komprador burjuvas var.
Bir de Trk topraklarnn Amerikallarca igali. Btn bunlarn hepsi komprador
burjuva dzenine bal.
Gecekondular ykmaya baladlar. Bu, tama yzndendir. Artk ehirler yetmez
oldu. Ykn bakalm neyin nne geebilirsiniz? Dalgalar halinde, akn akn
kyller geliyorlar. Sar karncalar gibi talayacaklar ehirleri. A kyller.
Toprak verimi yitirdi. Bu dzende topra dzenlemenin hibir mmkn yok.
Palavra nutuklar skn bakalm, kylye verilecek toprak yok, deyin bakalm,
neyin nne geeceksiniz?
Bu dzende ehirlere akn akn gelecekler. Almanyaya gitmek iin i bulma
kurumlarnn kaplarn, snr kaplarn dolduracaklar. lm toprak daha da
lecek. Bir lokma ekmek, diye insanlar bararak iip lecekler.
Komprador burjuvas milli fabrika yapmayacak. Bindii dal kesmeyecek, milli
fabrika yaparak. Komprador burjuvasnn milli sanayi kurmas ekonominin, doann
kanunlarna aykr olur. Onun varl milli sanayi olmamasna baldr. Milli
sanayi olmaynca da gecekondulardaki insanlarn ii halledile222
mez. Aalk dzeni, bu bozuk dzen durduka da toprak lmekte devam edecek.
Ormanlar yok olacak. Bu, amzda doann kanunudur. Bu dzen, insanlar a
koyma dzenidir.
Sosyalizm bir fikir ss deildir. Geri kalm bir memlekette sosyalizm tek
kurtulu aresidir. Geri kalm bir memleketin kurtuluu iin, toprann,
kltrnn, emeinin, insanlnn kurtuluu iin baka hibir are yoktur.
Birtakm milliyetiler canlarn dilerine takmlarsa, kellelerini koltuklarna
almlarsa, sosyalizmin gelimesini bu kadar abuk istiyorlarsa, bunun iin
abalyorlarsa, bir milletin lmnn nne gemek iin yapyorlar bunu.
Telalar bir lm kalm sava iinde olduklarndan dolaydr.
Ormanlar gidiyor, toprak lyor, nfus artyor, toprak blnyor. Topraklarndan
uram a kyller ehirlere, Almanyaya akn akn... ehirlerde sanayi yok.
Almanya, kaplarn kapyor.... Yamurdan kaanlar doluya tutuluyorlar...
Srdrn bakalm kompradorluk dzenini, srdrebilirseniz. Israr edin bakalm
memleketin topyekun lmnde, ldrebilirseniz.
16.7.1968
223
Kanl ktidarn Ortaklan*
Benim u insanlardan stkm syrld. Ben size bir ey syle-yim mi, umut
kesilmez derler ama, bu milletin sonu iyi deil. Trkiye yok olma uurumunun tam
banda. nsanlar ounlukla yozlap gidiyor. Bir insann lm, yozlamas,
onun onursuzluuyla balar. Amerika Trkiyeyi igal etmi. Otuz be milyon
metrekare toprana binlerce asker, dev radarlar, sler yerletirmi. Szmona,
Amerika bizim mttefikimizmi. Szmona Amerika bizi nc bir dnya savanda
Sovyetlere kar koruyacakm. Halbuki durum tam aksi. nc bir dnya
savanda, Osman Blkbann da dedii gibi, Trkiye byk bir mezarlk
olacaktr. Trkiyede hi canl kalmayacak, alt saat gibi ksa bir srede
Trkiye topraklarndaki tekmil canllar ldrlecektir. Bundan baka, Trkiyede
Amerikallarn davranlar utan vericidir. Bayrak yrtmalardan tut da sokakta
oynayan ocuklar keyif iin kurunlamalara kadar, iren rezaletler. Bir

zamanlar, Trk kzlar Amerikallar yznden ehir sokaklarna kamyorlard.

Trk ky ehirleri, Amerikan 6. Filosunun ehvetlerini tatmin merkezleri haline
gelmitir. Bir millet iin ne iren deil mi, ne utan verici bir hal deil mi?
Sen denizlerde dola dola, sonra gel Trk ehirlerini genelev olarak kullan.
imdi hibir Avrupa ky ehri, Amerikallar kabul etmiyor. Amerikallarn
genelevi olmak zilletine dmek istemiyor. Ama camilerinde be vakit selalar
verilen
* Yaar Kemal ve Alpay Kabacah, bu yazdan dolay 6 yla kadar hapis istemiyle
yarglandlar, beraat ettiler.
224
Trk ehirleri... Ayp, rezalet, utan verici, yz kzartc... Ve Mslman
geinen gazeteciler de Amerikallarn yannda... Ve stanbul ehri ve zmir
ehri... O zmir ehri ki, bundan krk be yl nce dman, Trkler orada
denize dkmlerdi. O stanbul ehri ki, yedi yzyl Trk fatihlerine yataklk
etmitir. Ve imdi, bu gzelim ehirler Amerikallarn ehvet pazarlar. Ve
Trklerin bir ksm, ve Mslman geinenlerin epeysi Amerikallarla birlik
oluyorlar. Bu ehvet pazarlarnda Amerikallara yataklk edenler var. Trk
milleti gibi bir millet bu hale nasl der? Ve toptan bir millet, klelie
nasl kar koymaz? Ben bunu anlamyorum. Kar koymamak klelie raz olmaktr.
Trk milleti gibi bir millet buna nasl katlanr? Bir millet btn iyi
niteliklerini yitirse bile bu hale nasl gelir?
Bu igal rezaletine, bu ehvet pazar haline dmeye kar koyan bir avu
niversite genci var. Eer onlar da olmasalard, ben size burada doruyu
sylyorum, imdi bu yazy yazmak gereini duymaz, bu millet "lmtr,
kaderimiz buymu, der, kalemimi de krar bam alr giderdim. ok kr ki,
Trkiyede bu genler var, Trkiyeyi hi olmazsa azck ayakta tutuyorlar.
Yzmzdeki bu karay, bu utan lekesini azck da olsa onlar hafifletiyorlar.
Bu genler ne yaptlar? Amerikallarn ehvet pazar haline soktuklar gzelim
stanbul ehrine, minarelerinde be vakit selalar verilen stanbul ehrine
Amerikan askerleri misafir klnda girince, en masumane bir ekilde protestoda
bulundular. En ar hareketleri, Amerikan igal gc erlerinin zerlerine
mrekkep serpmeleri oldu. Btn dnyada, son zamanlarda protesto mrekkepleri
boaltmak renci geleneidir. Hatta devlet bakanlarnn, babakanlarn stne
bile renciler mrekkep fkrtrlar. Hatta De Gaulle gibi bir devlet
bakannn stne bile mrekkep sklmtr. Bunun iin kimse rencileri,
dnyann hibir memleketinde ldrmeye kalkmamtr. Hele byk ehirlerimizi
Amerikan igal gc erleri iin ehvet pazar yapanlar protesto ettiler diye
hibir kimse, insan olan hibir kii parman bile kprdatmamtr. Ama gelin
grn ki, rencilerin bu en masumane hareketleri bizim polisimiz tarafndan
byk tepkilerle karlanyor.
225
Trk polisi, yaaaaa, evet Trk polisi, Trk milletinin, hem de ok yoksul Trk
milletinin diinden trnandan artrarak maa verdii Trk polisi, ehvet
pazarnn bekilii yaptrlan Trk polisi, bir gece afaa kar Trk
niversitesini basyor. niversite yatakhanesini muharebe meydanna dndryor,
genleri pencerelerden atyor, ldryor, gzlerini kr eyliyor. Buna niversite
hocalar susuyor. stelik de niversite Senatosu, bu kan revan iindeki
yavrularn sulayarak istifa ediyor. Vay millet vay, vay insanolu vay, vay
insanlk vay... Vay insan haysiyeti vay... Sonra gericisi, ilericisi btn Trk
basn bu genleri suluyor. Vay umut vay!
Dahas var, uykularndan coplanarak, rlplak mahkeme karsna getirilen
Trk genleri. Uykudan geldikleri besbelli ocuklarn. ocuklar kan revan
iinde. Yarg onlara giyitleriniz nerede, diye sormuyor. Giyitlerinin nerede
olduu belli. Polislere de sormuyor. Yoksa bu genler bir yolunu bulup
giyitlerini yrtp atmlar m? Polis dvyor, polis ldryor, polis kr
ediyor. Ve genler demir parmaklklar ardna gnderiliyor. Kurtla kuzu misali.
Kurt kuzuyu yiyecek. Eer mlkn temeli olan adalet buysa, bu mlkten hayr
beklemeyin. Adaletin mlkn temeli olduu sz inallah doru deildir.
Polisi, basn, niversite retim yeleri, iktidar, bir avu Trk ocuunu
ate emberine almlar, veryansn ediyorlar. Sular neymi, eeey gelecein
Trk halk, eer var olacaksan sana sesleniyorum, bu genlerin en masumane bir

ekilde Istanbulun ehvet pazar olmasn protestodan baka sular yok. Baka
hibir sular yok. Efendiler, kendilerini kurtarmak iin birtakm yalanlar
uydururlarsa yalandr, inanma. Evet bunlar Trk onurunu, Trk umudunu, Trklerin
tek ahlanm gcn ate emberine almlar. Kanl iktidara ortaklk ediyorlar.
nsanz, Ey smet nn, Ey Mehmet Ali Aybar, Ey Osman Blkba, Ey Blent
Ecevit, Ey Nadir Nadi, Ey etin Altan, Ey mran ktem, Ey Orhan Kemal, Ey
Sabahattin Eyubolu, Ey Melih Cevdet, Ey Fazl Hsn Dalarca, bizler ne
duruyoruz? Bakn, hazr genleri ate emberine almlar, biz de vuralm, biz de
vuralm genlere. Vuralm, vuralm abalya. Elimiz demiken bir tekini
brakmayalm. ldrelim, kralm, yakalm... Gzlerini
226
kr edelim, hepsini hapsedelim, bu yaplanlar yetmez. Temerkz kamplarna
gnderelim, derilerini yzelim... nsann byle diyecei geliyor. Bunlarn suu
byk... ok, ok, ok, ok byk. Amerikan erlerinin stne mrekkep
fkrtmlar. Olacak i mi? O Amerikan erleri ki... Niin gelmiler Trkiyeye?
Ey insaf, ey utan, ey insanlk, u dnyadan ne zaman ekilip gittin? Hi mi
nam niann kalmad?
Benim u insanlardan stkm syrld.
30.7.1968
227
Brakn rsnler
AP kurulduundan bu yana bir yeil ihtilalin hazrl ve gereklemesi peinde.
ktidarda olduu halde Anayasa dzenini ortadan kaldrmaya, muhaliflerini yok
etmeye gc yetmiyor. AP sandktan kmay diktayla ayn gryor. Onun sandktan
kmas, bir komprador snf diktas yaratmasna yetmiyor, iktidara geldiinden
bu yana, bunun iin AP bir yeil ihtilal hazrlyor. Ve yeil ihtilalcileri
yllardr her gn kyma aryor. Belki dnyann hibir memleketinde yllarca
hibir halk ktlesi bylesine ihtilale ve kyma arlmamtr. Bu halk yeil
ihtilale aranlar iin bu memlekette kanun yok, nizam yok, savc yok, mahkeme
yok, yok olu yok. Bu scaa kar m dayanr derler ya, gerekten Trk halk
yllardr bu ihtilal feryatlarna dayanyor. AP'nin ihtilali gerekletirme
hazrl yalnz gazete sayfalarnda kalmyor. Dpedz, yeil bir ihtilal iin
rgtler de kuruyor. Komnizmle Mcadele Cemiyeti gibi... ktidarn bakan iki
yz bin kiiyi silahlandracan sylyor. imdi de esnaf komiteleri kuruyor.
Esnaf komiteleri kurma hazrl uzun bir sreden bu yana srp geliyordu. Uygun
zaman imdi buldu da, imdi ortaya atld. Konyada yeil bayra ekip huruca
kalkanlar bu esnaf komiteleriydi. Konya hurucu AP iin ok baarl bir ihtilal
denemesiydi. Teknik niversite baskn da bir deneme basknyd. Faili mehul
kalm Vedat Demirciolu cinayeti de tertipli, planlyd. Bir niversite
basld, niversitede renciler katledildii zaman kar direnci lmek
iindi. unu da burada sylemeden ge228
ty. Vedat Demirciolunun katilleri ellerini kollarn sallaya sallaya Trk
toplumu iinde dolayorlar. O gece Teknik niversiteyi basan polisler belli.
ocuu ehit edenler onlardan bakas olamaz. Btn Trk milleti bunu bylece
biliyor. Ka polis sorguya ekildi, ka polis ierde? Haaa, ierde olanlar var.
Gece uykularndan coplarla uyandrlm, ldrlen ocuun arkadalar... plak
bedenleriyle uykular coplanm Trk genleri tutuklandlar. Ama, Vedat ehit
eden katil nerede? Savc Bey, Hakim Bey, Cumhurbakan Sayn Sunay, Sayn nn,
Sayn Blkba, Sayn Cemal Tural, Sayn mran Ok-tem, katil nerede? Yaadm
srece, elim kalem tuttuu srece iktidarda, muhalefette olsanz da sizin
hepinize katilin nerede olduunu soracam, ta ki, katil buluna... Bir yazar
olarak devimi yapacak, Trk milletinin alnna bu byk kara lekeyi
kondurmayacam. Katil nerede?
Yoksa AP, yllardr hazrlad yeil ihtilali gerekletirdi de kimsenin haberi
mi yok?
Btn bu ihtilal hazrl, niversite basmalar, polisin Trk milletinin
gzleri nnde ehit ettii Vedat Demirciolu, Konya hurucu olaylar, ya yzde
yz gerekleir, ya da kar ihtilali davet eder.
Yeil sark ayaklanmalar Sultan Mahmuttan bu yana srp geliyor. Yeil sark,
Trk milletinden Sultan Mahmuttan bu yana dayak yiyor. Yeil sara kar

k, Trk milletinin milli bilincidir. Ya yeil sark, ya Trk milleti. Trk

milleti yeil sark kyamnda millet olarak kalmay tercih ediyor. Yeil sark,
1920'lerde smrgeciliin emrindeydi. Milli orduya smrgeci, istilac ordudan
daha byk zarar veriyordu. Smrgeci Yunan ordusuyla birlikte yeil sar da
denize dkt Mustafa Kemal. eyh Saidi de denize dkt. Mustafa Kemal. Hi
pheniz olmasn, imdi yeil sarn arkasnda mstemlekeci Amerika var, kim
olursa olsun, Mustafa Kemal yeil sar gene denize dker. Kim rgtlerse
rgtlesin, yeil sarn Trkiyede ans olmad. Trk milleti lmeyi deil,
millet olarak kalmay tercih etti. Trkiyeyi kimse Suudi Arabistan yapamaz.
Orduya kar iki yz bin kiilik milis gc, on bin, yirmi bin kiilik toplum
Polisi gc, Komnizmle Mcadele Cemiyeti, halk gnde be
229
vakit ayaklanmaya aran camilerdeki vaazlar... Camilerimiz artk ibadet edilen
mahaller deil, birer siyaset krssdr, be vakit Mslmanlar ayaklanmaya
aran siyaset krss. Btn bunlar bir kar ihtilali arr. Olaan olan,
budur.
Sleyman Demirelde iki yz bin kiilik bir halk ordusu kurma gc yoktur. Kursa
bile onun iki yz bin kiilik milisi, Trk ordusunun karsnda kprdayamaz. On
bin, yz bin kiilik Toplum Polisi de kamaz Trk milletinin karsna.
Komnizmle Mcadele Cemiyetinden Trk halk nefret ediyor. Camilerdeki siyaset
nutuklarna yalnz tarikat dedikleri bir avu yeil sarkl kaplyor. Gerek
Mslmanlar var Trkiyede ve bu Mslmanlar her zaman vatan aleyhine
kkrtmalardan, smrgeci uaklndan uzak kalmlar, yeil sara ve
smrgecilie her zaman kar kmlardr. Gazetelere gelince, her gn, her gn
istedikleri kadar halk kyama arsnlar, avularn yalarlar.
Yzeyden, iktidarn btn bu ayaklanma hareketleri, kkrtmalar bir kar
hareketi gerektirirse de, grdk ki, komprador burjuvasnn bir halk
ayaklanmasyla iktidara geme ihtimali hi yoktur. Onun iin bir kar hareketin
de gereklii yoktur.
Menderes rmeye doru gidiyordu. Biraz daha iktidarda kalsayd iyice rr,
iler tutar yeri kalmazd. Yazk ki, Trk ordusu bu korkun adamn gnahlarnn
bir ksmn yklendi. Hi olmazsa halk gznde.
Trkiyede Sleyman Bey iktidarnn Amerikan uydusu olduunu bilmeyen kalmad.
Sleyman Beyin nce Morrison firmasnn mmessili olduunu bilmeyen yok.
Trkiyenin bamszln iktidar eliyle yitirdiini artk Trkiye reniyor.
Smrgeci Amerikann Trkiyeyi niin igal ettiini artk her Trk renmeye
balad. Kompradorluk politikasn artk her Trk biliyor. Her komprador bir
smrgecidir, beinci koldur, bunu halk ar ar reniyor. Kompradorluk
politikasnn bir Troya At olduunu ok kii rendi.
Kompradorluk, uyduluk, yalan dolan yapma, gler yaratma politikas iflasa
mahkumdur, hem de tez gnde. Bakn ekonomik kriz Trkiyenin kapsn almaya
balad, hem de btn
230
sertliiyle. Trkiye gibi bir memlekette uyduluk, kompradorluk politikasnn
sonu yoktur. Trkiye bir daha lm kalm sa-vandadr. Ya yaamak, ya lm. Yz
yldr biliyoruz ki, Trk milletinin byk bir yaama gc vardr. Bu sefer de,
ama son olaraktan, Trk milleti gene yenecektir.
Amann, halk karsnda rmekte olan iktidarn gnahlarn gene Trk milleti,
Trk ilerici gleri yklenmesin. Brakn rsnler. Halk karsnda bir iyice
rynceye kadar. Greceksiniz, greceksiniz rmeleri o kadar uzun
srmeyecek. Onlarn rmeleri tabiatn kanunudur. Brakn rsnler...
13.8.1968
231
!
Gemilerin Glgesi
Ne gzel, biz 30 Austosu bu yl gemilerin glgesinde kutladk. Bu 30 Austos
smrgeciye kar kazandmz savan, zaferin bayramdr. Yaa, smrgeciye
kar kazandmz zaferin yldnmnde dostumuz, canmz cierimiz Amerika da
geldi, bizim bayrammza katld. Dostumuz deil mi, katlmaz m? Bamszlk
zaferinin yldnmnde bizim sevincimize katlamaz m, dost deil mi Amerika?
Kocaman uak gemisinin glgesinde kutladk smrgeciye kar zafer bayrammz.

Muhkem kutladk, gzel, yahi kutladk. Vay mbarek ola. Vay, yahi ola... Vay
bayrammz bayram ola... Trkiye Trkiye oldu olal byle gzel, byle erefli
bir zafer bayram kutlamad. Bu erefi bize, dostumuz Amerika getirdi. Zahmet
buyurdular. Vay bamzn stnde yeri var. Ho geldiler safalar getirdiler. Ve
de "Wellcome"lar getirdiler. Gzmz stnde yerleri var. Canmz stnde,
kanmz stnde, topraklarmz stnde yerleri var. Her bir yerimizde yerleri
var.
Amerikan dost, dost, dost karde Amerikan gemilerinin koyu glgesinde bir zafer
bayram kutlamann onuru, ite bu onur bize yakr.
u ekoslovakyada hi i yok. Ruslar geldiler de yurtlarn igal ediverdiler.
Aaaah ekler, vaaah ekler. Aaaaaaah, ekos-lovakyanm bamszl, vaaaaah
ekoslovakyann hrriyeti... Allah hibir milleti ek milletinin dt hale
drmesin. Rus tanklarnn glgesinde hrriyet... Biz burada iki gz iki eme
alarz, alarz, alarz ha alarz. eklerin bamszl
232
iin alarz. Biz bamszln ok ok isteriz eklerin. Biz yal-nlZ/
babamzn olu ekler iin gzya dkeriz. u ekoslovakyada hi i yok. u
Sovyetlerde de hi mi hi i yok. Bin tane tank, ek topraklarna misafir
olaraktan gelemezler miydi, 6'nc Filo gibi. ek topraklarnda s yerine tesis
kuramazlar myd? Bu Sovyetler politikadan anlamazlar ki, bu ekler Trk deil
ki, misafirsever olsunlar. Bu ekler hrriyetten bamszlktan anlamazlar ki.
Bu ekler dostluktan anlamazlar. Baktlar grdler imdi... Gazetelerimiz nasl
da gnlerce eklerle doldu tat. Burnu kanam bir ek ocuunun fotoraflarn
araf araf bastk. Biz, eklerin bamszln dnyadaki btn
bamszlklardan stn tutarz. Canmzdan stn tutarz. ldrlen Vedat
Demirciolu... Haaaa, o mu, onu anmaya bile demez. Misafirseverliimize glge
drm bir gentir o. Onun yapt, Trk milletinin geleneklerine aykrdr.
Mstaha-km buldu kerata, lsn...
Amerika gibi bir devlet bize dostluk elini uzatyor da, bize misafir oluyor
da... Biz haaaaa! Biz istemiyoruz byle bir devletin dostluunu, alaklar, vatan
hainleri... Vietnamda prasa gibi adam doruyormu Amerika! Bakn hele ie. Bu
da konuulacak ey mi? Vietnamda ne yapacakt ya Amerika? Vietnama misafir
olarak gidiyor. Vietnama yardma gidiyor. Vietnama tesis kurmaya gidiyor, s
deil. Bu iki kzl hain de Amerikaya kar kyor. Onun misafirliini kabul
etmiyor. Kuracaklar tesisleri kabul etmiyor. Amerika s kurmaz, hep tesis
kurar. Amerika igal etmez, misafir olaraktan gelir. u alak Vietnama bir iki
yetimi vatandamz, bir iki yiit, vatansever kompradorumuzu, bir iki yeil
sarklmz gnderelim de, misafirseverlik neymi retsinler de onlara, onlar
da prasa gibi doranmaktan kurtulsunlar...
Amerikann da, Amerikan filosunun da, Tom Miksinin de, yardmnn da, bar
gnlllerinin de, kompradorlarnn da, tesislerinin de, radarlarnn, atom
bombalarnn da, askerlerinin de, her bakanlmzdaki uzmanlarnn da bamz
stnde yerleri vardr. Onlar sokakta oynayan ocuklarmz kurunluyorlar.
Onlar bayramz ayaklarnn altna alp iniyorlar, yrtyorlar. Onlar
insanlarmz ldrp Trk mahkemelerinde
233
yarglanmyorlar. Daha da nesi, bakn hele u vatan hainlerine, bir de
misafirlerimizi hapse atacaklar. Bir bayrak yrtlm, bir ocuk lm, birka
adam ldrlm... Ne olacak yani... Misa-firseverligimize halel gelmesin yeter
ki... Dnyada insan olabilmenin birinci art iyi misafirsever olmaktr. Bunu
yalnz AP iktidar bilir. Onlar ki, ok Mslman, onlar ki, ok Trk, onlar ki,
ok insandrlar.
Ve kadnlarmz... Onlar ki 30 Austos zaferinde erkeklerine srtlarnda mermi
tamlard. Onlar ki, anamz, avradmz, sevgilimiz, onlar ki kz
kardeimizdir. Bakumandan: "Ordular ilk hedefiniz Akdenizdir ileri!" derken,
Trk ordusunun ardndan zmire girmilerdir. Ve madenlerimiz ve petrolmz,
boraksmz, namusumuz ve erefimiz. Hem de kiiliimiz. lmsz Yunus Emre, Koca
Sinan, Mustafa Kemal... Byk tarihimiz... nsancl kltrmz. Karacaolanmz,
Dadalolumuz, Dede Korkutumuz, Nasrettin Hocamz... Hem de anakkale-miz,
Dumlupnarmz... Ve kadnlarmz.
Aaaaaah, ekler tutsak oldular, vaaah, ekler tutsak oldular...

10.9.1968
Terr Kanunlar karmak Kolay
234
Syle syle dilimizde ty bitti ama gene de syleyelim. Bir faydas m olacak,
hi sanmam. Yirminci yzyln yarsn gemi bir ada srtn kompradorlua
dayam bir "iktidarn" herhangi olumlu bir ey yapabileceini sanmak saflk
olur.
Syleye syleye dilimizde ty bitti, gene de sylemek zorundayz. Onlar
sylediklerimizden hibir ey anlamayacaklar, anlasalar da hibir sylediimiz
gerek, onlarn iine gelmeyecek. Hi olmazsa onlarla birlikte bir sele kaplp
giden milletin aydnlar, retmenleri, askerleri, iileri, kylleri duysunlar
szlerimizi. Duyurabildiimiz, anlatabildiimiz kadar.
Bu gidi tam bir yozlamaya, tam bir rmeye giditir. Eskilerin izmihlal
dedikleridir.
Anadolu topra ryor, dpedz lyor. Topramz Halk Partisi iktidarlar,
Demokrat Parti iktidarlar ldrd. imdi de, daha da beteri, AP bir tek aa
kalmamacasna ldryor. Toprak verimini yitiriyor. Nfus artyor. Trkiyede
alk balad. Yedi milyon isiz insan. Ve yedi milyon isiz insana, i yerine,
her gn camilerde ayaklanma ve kyam kkrtmalar... Yedi milyon isiz ayaa
kalksn da kompradorlarn, toprak aalarnn, softalarn, AP'lilerin dndaki
herkesi kessin. nk din elden gidiyor. retmenleri kessin, askerleri,
iileri, btn AP muhaliflerini kessin. Bir cuma gn herhangi bir camiye
gidin, herhangi bir vaizden yukardaki kkrtmalar duyacaksnz. Herhangi bir
iktidarc gazeteyi an, yukardaki kkrtmalar okuyacaksnz.
235
A
Gece, sabaha kar niversite yatakhanesine giriyor, uyku-larndaki
delikanllarmz copluyor, ldryorlar. ldrdkleri, copladklar yetmiyormu
gibi bir de onlar pijamalar, atletleri, donlar gmlekleriyle, yalnayak ba
kabak, yar plak mahkeme huzuruna... Biz de bu korkun insaniyetsizlii
yazyoruz. Vay sen misin yazan, al sana alt ay, al sana bir yl, al sana on
yl... ceza isteniyor. nsann, ama insan olan insann yre-indeki
vatanseverlik duygusu btn zulmlerden, btn hapislerden, btn can
korkularndan daha gldr. Onlar bunu bilmiyorlar. Ellerinden geleni
arkalarna koymasnlar. Koymasnlar da, bir millet hangi yreklerin stnde
duruyormu anlasnlar. Bir Vedat Demirciolu giderse bin Vedat Demirciolu onun
elindeki bamszlk, insanlk, vatanseverlik bayran yere drmeden nasl
kaparm grsnler.
Trkiye lme mahkum edilmitir. Bunu Msrdaki sar sultan da duydu. Bu
bilimsel bir gerektir. nc bir dnya sava patlad an Trkiye yedi saat
iinde topyekun imha edilecektir. Kurdu karncas, bal kuu, btn
canlsyla. Trkiye-deki be yz tane Amerikan ss, yz be tane atom
hedefidir. Yozlamam, yreindeki btn insanlk, vatanseverlik duygularn
yitirmemi, bir canavar haline gelmemi insan kendi vatanna, insanlarna,
anasna babasna bylesine canavarca kyar m? Trkiyenin bu dvte suyu
yoktur. Amerikan ve Sovyetler Birlii devleri dvrken Trkiye bu korkun imha
dvnn hibir ekilde ilk hedefi olmak mecburiyetinde deildir. Bunu btn
dnya bylece biliyor. Ama bunu mideleriyle Amerikaya bal gz dnmlere
anlatamazsnz. Trkiye, bir atom harbinin ilk hedefi olmakta srp gidecek.
Kltr yozlamas insanlk yozlamas... Klelie doru her gn her gn
ahlanarak gidi... Kyam talimleri yaplan camiler, politikaya alet edilip
yozlatrlan fakir fkaranm dini, Mslmanlk...
Btn bunlar yetmiyormu gibi bir de sansr kanunu, tedbirler kanunu,
hrriyetlerin kstlanmas, genlii bamszlk yolundan geriye evirebilmek
iin kanunlar. Boykotlar nlemek. Yazarlarn azna kilit. Btn Anadoluda i
Partililere inanlmaz bir zulm...
236
Btn bunlar, btn bunlar bu iktidara yetmiyor. ktidar gazetelerindeki Hitler,
Abdlhamit, Suharto, Franko hayranl hi bouna deil.
Biz konumayalm. Susalm. Azmza kilit vursunlar. renciler sussunlar.
Gazeteler daha ok emirlerine girsinler. Mahkemeler, savclar, her gn herkesi

sorguya eksinler. Tahkikat komisyonlar bile kurulsun. Btn i Partililere

bugnk zulmn bin misli daha yaplsn. Be niversite daha baslsn, binlerce
Vedat Demirciolu daha ldrlsn, ne deiecek? Trkiye bu kmazdan, bu
korkun durumundan, bu smrden, bu yoksulluktan, bu imhadan kurtulacak m? Bir
ekonomik kriz ban alm da geliyor. Arkanzdaki Amerika, btn smrgecilerle
u krizi durdurun bakalm. Yedi milyon isize i, ekmek bulun bakalm.
Kompradorluk politikas bir iflas politikasdr. Bir gayri insani politikadr.
Vatanseverliin V harfiyle badamaz. Haydi bakalm.
Terr kanunlar karmak kolay. Bu memleket topraklar terr kanunlar, terrler
topradr biraz da... Neyi deitirdi terr? Terrcleri mi kurtard? Memlekete
gelince, ite can ekien bir Trkiye...
Bize gelince, biz unu ok iyi biliyoruz, gene Trkiye byle can ekiirken
binlerce Trk aydn anakkalede can verdi, akim hayalin almayaca
kahramanlklar gsterdi. Kurtulu Savanda da binlerce Trk. Ve bugn kimsenin
cam anakkalede lenlerden daha tatl deildir. te biz bunu, biz bunu, biz
bunu ok iyi biliyoruz.
Terr kanunlar karmak kolay. Hadi be sen de...
15.10.1968
237
Halka Gvenmek
Tutucu gler hi bo durmuyorlar. Yeryzndeki smr srp gitsin diye dehet
bir almann iindeler. nsanlarn klelii srp gitsin diye denemedikleri
oyun kalmad. Amerikallar Trkiyeye bar gnllleri, trl aratrma
kurullar gnderdiler. Yllar yl Trkiye stnde uzun aratrmalar yapld. Bu
uzun aratrmalardan sonradr ki, Trkiyedeki her cami bir harp meydan haline
getirildi. Amerikallarn bu uzun aratrmalarndan sonradr ki, devlet iindeki
devlet, eli sopal ember sakalllar ordusu kuruldu. Trkiyede bugn eli sopal
ember sakalllarn diktatrl var. Trkiyede hibir ileri harekete soluk bile
aldrmyorlar. Dnyann hibir yerinde ibadet yerleri bylesine, kardei kardee
dman klmak iin kullanlmamtr. Smrclerin ezeli usulleridir kardei
kardee dman etmek ve smrmek. Amerikalnn da uzun bir aratrmadan sonra
bulduu, kardein kardee dman olaca yer cami. Halbuki Mslman dini,
dman dost eden bir dindir. Ve camiler dostluk yerleri olmutur, yle
anlmtr. Ve her gn camilerde Amerikan aleyhtarlarna, AP muhaliflerine,
bamszlktan yana olanlara kar bir dmanlk alanyor. Camilerdeki-ler
kyma arlyor. Amerikaya, AP'ye kar olanlara komnist deniliyor. Ve her
gn camilerde, "Bu komnistlere lm!" diye barlyor. Klelie kar olanlara
lm.
Dnyada smrgeci g btnyle seferber. Halklar uyandka onlar btn
melanetlerini kullanacaklar. Halkn dinini/ nasl halkn ekmeinin, vatannn
karsna dikiyorlarsa, halk
238
da kendi faydasnn karsna dikeceklerdir. Btn gayretleri budur. Her eyden
faydalanp halkn kendi faydasnn karsna dikmek gzel bir usuldr. Ve bunda
da baarya ulatklar ok olmutur.
yleyse buna kar ne yapalm? Biz de halkn dininin stne mi yryelim? Din
zaten l, rm, bitmi, zararl bir kurumdur, mu diyelim? Halk zaten cahil,
kendisine kar bir topluluktur, mu diyelim? Brakn sarhou, yklana kadar
gitsin, mi diyelim. Halk karmza alp ona kar yryelim mi? O kendi
faydasna dnnceye kadar onu hacir altna m alalm? Yoksa tam bunun aksini
yapp halk dalkavuu mu olalm?
Halkn katlmad, onaylamad bir sosyalizm ayakta kalmaz. Kalsa da erinde
geinde arr, kendini yitirir.
Halk btn ynleriyle yozlatrlrsa, en byk halk kurumu, din, halkn
kleletirilmesi iin kullanlrsa, halk kendi faydas stne kr bir fil gibi
yrtlrse, her gn gittike halk, radyosu, vaaz, sinemas, politikas, ocuk
yaynlaryla klelie doru, yozlamaya doru itilirse, "biz ne yapalm" m
demeliyiz? Bu yele bu kar dayanmaz diyerek, ya halk hacir altna almal, ya da
dalkavukluk mu etmeliyiz?
Her eye karn halk uyanabilir. Kendi faydasna kar kr bir fil gibi yryen
halk, bu kt yolundan dndrlebilir. Halkn akl almaz bir saduyusu vardr.

Gzn bir gn iki gn yumar, ncsnde aar. Byle olmasayd, hibir ekilde,
dnyann hibir yerinde sosyalizm kurulamazd. Halk kendi tabiat icab
sosyalizmi kurmaya, onu gelitirmeye, onu gzelletirmeye mecburdur. Onun bu
mecburiyetini ok iyi bilmeli, hesaplamal, ona gvenmeliyiz. Btn abamz
halkn stnde, halka kar bir rgt kurmak deil, halk rgtlemek olmaldr.
Elimizdeki o byk gc halk rgtlemek iin, halk uyandrmak, sosyalist
harekete kazanmak iin kullanmalyz. stimin arkadan geldii gibi, halkn
arkadan gelmesi ok zor oluyor. Halkla birlikte sosyalizmi kurmak en kolay, en
salkl, en tutarl yoldur. Btn gcmzle halk uyarmaya alsak ok iyi
ederiz. Halk uyansn, glensin de, kar gler varsn sosyalizmi zorla
kurdurmasnlar, grsnler o zaman balarna gelecei. Halk uyandrmak, halk
rgtlemek ok zor i. En zor olan o.
239
Zor ama salam ii. Halkn kurduu sosyalizmde, sosyaliz^ imdiye kadar olagelen
hastalklarnn biroundan salim kalabilir.
Btn gcmz halka varmak iin harcamalyz. Bizim dorumuz, smrclerin,
klelik taraftarlarnn attklar ya_ lanlar, kandrmalar bir anda ykp yerle
bir edebilir. Halka varmadan, onun elini tutmadan halk sulamak kolay. Bir
varalm ona, bir el ele verelim, seyreyleyin o zaman gmbrty. Halkn olumlu
yan olumsuzluundan daha gldr. Yalan tarlasna den doru tohumunu halk
abuk yeertir. Savalarn en gc halka ulaabilmek savadr. Smrcler bunu
bildikleri iin halkla ilericiler arasna btn engelleri yarlar. Sosyalizm
savalarnn ilk renecekleri gerek, halka gvenmek olmaldr.
29.10.1968
Halk ve Genlik
240
Sosyalist mcadele oldum olas genlie nem vermitir. iler, kyller,
emekiler, smrlenler dnyay yeniden kurarlarken ou zaman genlii
yanlarnda bulmulardr. Sosyalist savata ok gen insann alm teri ve kan
vardr. Hangi kkenden gelmi olursa olsun, ounlukla gen insan
inandklarnn, dorunun yannda bulunmay istemitir. amzda da bu gen
insann nemi iyice belirlenmitir. Gen insan, dnyann dzeltilmesine,
hakszlklara, zulmlere kar tekmil arln koymutur. amz, bakaldran
genliin adr, dersek ok da yanlmam oluruz. amzda genlik byk
devler yklenmi, ezilen snflarn hareket halindeki, her ynyle vurucu gc
olmutur. Bu g gittike de arln daha ok duyurmaktadr. Btn
geniliiyle bir byk savan yknn arlnn nemli bir ksmn artk
srtnda tayan genlii bekleyen tehlikeler elbette vardr, iiler, kyller,
savalarnda kendilerine nasl salam, tartlmaz bir yol izmiler, bu yolda
her gn biraz daha nasl baarya doru gidiyorlarsa, genliin de kendisine
byle salam, amaz bir yol izmesi gerekliydi. Daha dorusu baz ynleriyle
gereklidir.
amz genliinin bugnk dnyada en byk zellii, ounluuyla kendisini
emekilerin yannda bulmasdr. amz genlii ou zaman da emekilerin
yannda onlarn d-rnen suyunda dvmyor, onlarla el ele vermi savayor.
Baz zamanlarda, baz yerlerde de btn yetkiyi elinde toplayp emekiler
savann nderliini eline alyor. te bundan dolay
241
da genliin sorunlar daha da arlayor, byyor. te bundan dolay da
genlik rgtleri, parti rgtleri gibi, kendini toparlamak, tam disipline uymak
zorunluunu duyuyor.
Azgelimi bir memleketin genliiyse daha byk bir sorumluluk altndadr.
Azgelimi lkelerde emekiler bilinli olarak pek rgtlenemedikleri iin
genlie ok byk devler dmektedir. rnein Trkiye azgelimi bir lkedir.
Komprador burjuvas memleketin stnde bir karabasan gibidir. Kylnn stnde
yzyllardan bu yana bir zulm da gibi duran aayla ibirlii yapmtr.
Softalar da emrine almtr. Bir de amzn en byk smr gcnn
askerlerini getirip yurdumuzu igal ettirmiler. Trkiye btn anlamyla igal
edilmi bir memlekettir. Bu dt kt durumlardan Trkiyeyi kurtaracak bir
tek g vardr, o da emeki gcdr. Brokratlar, btn teki yan tabakalar, ne
kadar gl olurlarsa olsunlar, Trkiyeyi iine dt bu kmazdan emekiler

olmadan kurtaramazlar. Soyut Milli kurtulu sava dedikleri sava tarz geceli
epey bir zaman olmutur. Bir milletin milli kurtuluu, kompradorluun douundan
sonra artk sosyalist savatan baka bir ey olamaz. Bu, iki iki drt eder gibi
bir gerektir. Sosyalist sava da ancak ve ancak emekiler verirler ve ancak
sosyalist sava emekiler baarya ulatrrlar. dris Kkmerin dedii,
Trkiyede artk bir snf olmaya doru giden brokrat tabaka, emekiler adna
bir sosyalist sava srdrebilir, kazanabilir mi? Bizim istediimiz, imdi
snf olmaya doru giden bu tabakann, emekilerin yannda sosyalist mcadeleye
giri-mesidir. Bu mmkn m? Emekiler onlar bu savaa katmak iin ellerinden
her gelen abay gstereceklerdir. Emekilerin, bu yeni Kurtulu Savanda tez
gnde baarya ulap ulaamamalar, brokrat tabakann tez gnde emekilerin
yannda olup olmamalarna baldr biraz da. Brokrat tabakalar emekilerin
yannda olurlarsa emekiler Milli Kurtulu Savamz daha kolay ve daha abuk
baarya ulatrrlar.
Trkiyede genlik kendi rgtlenirken, emekileri de rgtleyecektir. Genliin
baars, emekileri bilinlendirdii, rgtledii lde olacaktr. Bir eyi,
bir byk gerei hi unutmamalyz: Genlik, emekileri rgtler, onlar
bilinlendirir242
n, emekilerden de ok ey renecek, baka bir ynden de kendi
bilinlenecektir. Genliin bir yerde snr dardr. Genliin byk deneyleri
yoktur. Yaam karsnda deneysizdir. Genliin gc, damarlarndaki taze kan,
smrlenle birlik olma namusu, bamszln yitirmi bir memleketi kurtarma
vatanseverlii, bilimsel metottur. Emekiyse sonsuz yaratclkta olan yaamdr.
Genlik iiye bilimsel metoduyla gidecek, kitabyla kalemiyle gidecek,
emekiden de yaamn yaratcln renecektir. Snfsal bilin tek ynl
deildir. Ne tek bana kitabn rettikleri, ne tek bana yaamn
rettikleridir. Bilin bir btndr ve ikisi bir araya gelmeden, getirilmeden
sava yarm kalr, bu savata aksaklklar olur. Sosyalist sava tarihinin bize
ok rettikleri var. Bir tanesi de savamak imkann bulmu emeki halkn hi
yanlmaddr. Yanlmam ve baarya ulamtr. Bir elimiz kitaptaysa bir
elimiz yaamda olacak. Emekinin elinde olacak. Sosyalist kavgada baka trl
baarya ulamann mmkn yoktur. Sonsuz bir yaratmada olan emeki halktan,
kitaplardan rendiimizden daha ok reneceiz. Halkla alverii salamazsak,
onun elini tutmak, onunla birlikte yaamak, savamak imkann bulamazsak, bu
kavgada baarya ulaamayz. Emeki halk o yanda, biz bu yanda bocalar dururuz.
Hem de sittin sene. Halka ulaabilmek, onunla birlikte bir savaa balayabilmek,
elbette yollarn en zorudur. En zorudur ama, en salamdr da. Salkl bir
sosyalist dnyay baka trl kuramayz. lknce varacamz gerek, bu
olmaldr. Yalpalamak bize ok gn yitirtir. Genliin gc ister istemez halkn
gcyle birleecektir.
Halka varmak, onu bilinlendirmek dururken parti iindeki sen ben dvne
katlmak bir gen kuaa, sosyalist savaa hibir ey kazandrmaz.
10.12.1g68
243
Camiler Kla Oldu*
Camiler AP'nin ve smrc Amerikann birer milis klas haline getirildi.
Halka orada kyam telkinleri yapld. Orada lm talimleri yaptrld. AP'ye ve
Amerikaya muhalif, Trki-yenin bamszln isteyen vatandalara orada
komnist, orada kafir dendi. Bu, binlerce camide, binlerce vaiz tarafndan her
gn yapld. Bugn artk camiler birer tapnaktan daha ok, birer smrc
klasdr. Cami-klalarn insanlar ylesine artlandrlm, ylesine
Amerikan klesi haline getirilmitir ki, s-zmona Mslmanlar, ember
sakalllar Boazdaki Amerikan filosuna kar Fndkl ve Dolmabahe camilerinde
namaz klmlardr. Amerikan filosu, sanki rz dman deil de, sanki stanbul
ehrinde ehevi arzularn tatmine kmyorlar da, sanki stanbul ehrini bir
ehvet pazar sayarak gelmiyorlar da, sla-m kurtarmaya geliyorlar. te bunun
iin de, bu slam kurtarclarnn karsnda bizim szmona Mslmanlarmz
namaz klyorlar. Hayr, bunlarla gerek Mslmanlar, slam dininin mminlerini
kartrmamak gerek. Gerek Mslmanlar, bu smrc Amerikan gavurunun
uaklarna, Mslman dininin kutsalln smren gz dnm karde katillerine

bizlerden daha ok fkeleniyorlar. nk bunlar, vatandalar Mslman dininden

soutan, Mslmanl rten, yiyen, bitiren kiilerdir. Gerek Mslmanlar
byle dnyorlar.
Bunlar AP'nin camilerde yetitirilmi, saylar belli milisleridir. Hepsinin ad
da poliste vardr. Bunlar AP'den ve Ameri* Yaar Kemal ve Alpay Kabacal, bu yazdan dolay, Demirel hkmetine hakaret
ettikleri iddiasyla, 6 yla kadar hapis istemiyle yarglandlar, beraat
ettiler.
244
k para alrlar. Bunlar zmirde, Adapazarnda, Ankarada, stanbulda, nerede bir
olay kartlacaksa, oraya hemen ulatrlrlar. 16 ubat 1969 pazar gn Taksim
gezisindeki silahlandrlm ihtilal ktas bunlard. Bursada i Partilileri
ldrmeye kalkanlar, Akhisarda Mehmet Ali Aybar lin etmeye gelenler bunlard.
Bunlar AP'nin seyyar kara ihtilal ktasdr. AP, byle olaylar iin
yetitirilmi bu milisleri kasaba kasaba, ehir ehir tar- Taksim meydannda o
gn yakn illerden gelmi beli tabancal, eli makinal tabancal, tam tehizat
bu milisleri grdm. Bu milisler yakn illerden toplatlmt. Bu bir gerektir.
Konya olaylar bir kara ihtilal denemesiydi. Taksim olay tam bir ihtilaldi.
Sonuna kadar gitmeye niin cesaret edemedi Skan, bunu da bir gn tarih
aydnlatacaktr.
Amerikan Morrison firmasnn Trkiye mmessili Sleyman Demirel, Trk ordusuna
kar kurulacak "200.000" kiilik milis ordusu tehdidini savururken biz ona
inanmamtk. Gl, byk bir gelenei olan Trk Ordusuna kar nasl bir
"Milis Ordusu" karacakt Sleyman Demirel? Fakat, onun, camileri birer kla
haline getirecei, arkasndaki dnya hnzr Amerikann ona dersler verecei hi
aklmza gelmemiti. 16 ubat 1969 pazar gnk kyamdan nce AP'nin cami
klalarndan yetimi milisleri, Mslman stanbulu, Mslman kzlarnn ehvet
pazar yapmaya gelmi Amerikan gemilerine kar namaz klarlarken her ey
anlalmalyd.
Gazeteler sorunu yanl koyuyorlar. Kkrtlm Mslmanlarn, sanyorlar bu
hareketi. Hayr, bu hesapl tertipli AP iktidar milislerinin, hem de yllardan
bu yana yetitirilmi milislerinin, yarda kalm bir ihtilal hareketidir. Hem
de Trk ordusuna kar yetitirilmi. Bu bir 31 Marttr.
Yllardan bu yana AP iktidar kla yapt camilerde bir kanl ihtilali
gerekletirecek milisler hazrlyor. Amerikann telkinleriyle. Komprador
burjuvasnn baka trl yaama ans yok Trkiyede. Bunu biliyor. Bu, tertipli,
rgtl AP iktidarnn ihtilal hareketidir. An AP iktidarnn szcs Son
Havadi-si- Cami-klalar nasl ayaklanmaya ardn okuyacaksnz. Hem de
bir kere, iki kere deil. An Bugn gazetesini, an Sabah... Bizim basn da
devekuuluk yapyor. Uzun bir zaman
245
deil, bir iki yl iinde AP iktidarnn cami-klalardan yetimi milisleri
ayaklanacaklardr. Trkiyede kan gvdeyi gtrecek bu hareket de Trk milletinin
sonu olacaktr. Yar yozlatrlm, Avrupa smrgecilerinin burnunun dibinde
yzyllardan bu yana yozlatrlm bir ynetici ble sahip Trk milleti kolay
kolay kendini toparlayamaz. Gerei olduu gibi grmeliyiz: Trk ordusuna kar
hazrlanm bir milis ordusu artk var. AP iktidarnn ba, bunu yllar nce
syledi ve gerekletirdi.
AP iktidar, bu cesareti ve gc nereden ald? Zonguldakta iileri kurunlatt,
yanma kald. Skan Trkiye Byk Millet Meclisini bast, yanna kald. Skann
polisleri Teknik niversiteyi bast, genlerimizi kan uykularnda coplad,
ldrd, yanna kald. retmen kyd, yanna kald. Dantay kararlarn
inedi, yanna kald. Konya Olaylarn kartt, yanna kald. zmirde cami
bombalatt, yanma kald. Devlet iinde bir ihtilal etesi gibi alt, btn
Trkiyenin gzleri nnde, yanna kald. Madenleri satt, yeralt yerst
servetlerimizi hara mezat satt, yanna kald. Montaj sanayisi, yanna kald.
Trkiyeyi inek gibi smrclere sadrd, yanma kald. Camiler bir kanl
ihtilal, katliam hazrlnn alanlar oldu, yanma kald. imdi de, camiler
milis klas yapld, yanna kald. Artk, Trkiyede kimsenin canna, malna
gveni yok.

Artk yukarda saydm ilerden dolay AP iktidar bir ihtilal etesi gibi
alyor. Meruiyetini haliyle yitirmitir. Devlet iinde ayr bir devlet, bir
ihtilal cuntas kurarak iktidar olmaktan kmtr. Anayasay topyekun
inemitir. Derhal Yce Divann kurulmas, AP sorumlularnn yarglanmas
gerek. Yoksa ok ge olacak ve Trk milletinin sonu gelecek.
25.2.1969
246
Halk, Sanat, Politika
Uzun yllar nce Veysel anlatm, demiti ki: "Bir zamanlar Sivasa sazmla
inemez olmutum. Bir polis, bir candarma, sazm grmesin, hemen elimden
alyorlar, doru frna atyorlard. Bir zamanlar Sivasa saz dayandramaz
olmutum."
O zamanlar Sivasta niin Ak Veyselin sazn alrlar da yakarlard? kr
Kayann Dahiliye Vekillii sralarmdaym. Ahmet Kutsi Tecer de tam bu sralar
Sivasta retmenmi. Bir gn Veysel ona gelmi. Tecer: "Hani sazn?" diye
sormu. Veysel de bana gelenleri anlatm.
Ahmet Kutsi Tecer, valiye gitmi:
"Vali bey," demi, "bugn polisler Ak Veyselin sazn almlar, frnlamlar.
Doru mu bu?"
Vali:
"Doru," demi.
Tecer:
"Neden?"
Vali:
"Saz almak gericiliktir. Saz gerici bir mzik aletidir. Dahiliye Vekaletinden
yle emir aldk."
Tecer, Valiye sazn yle bir ey olmadn dili dndnce anlatmaya alm,
olmam. Anan yahi baban yahi... Kutsi Tecer gelmi Ankaraya, sazn gericilik
olmadn anlatmak iin akla karay semi ama, anlatm sonunda. Halk
airlerinin sazlar da frnlanmaktan kurtulmu.
Memleketimizde imdilerde kr Kaya benzeri sosyalist247
ler de vardr. rnein baz kiilerin kilim, orap meraklaryla alay ederler.
ok grdm, ok duydum. Halk iirine gerici iir, ilkel r gzyle bakarlar.
Halk mziinden nefretle, kmsemeyle sz ederler. Bu dncelerini,
duygularn da marifetmi gibi yazarlar, sylerler. stelik de sosyalistlii
elden brakmazlar. Birinci sosyalist onlar, birinci yazar onlar, kahr ekmiler
onlar. Btn bunlar doru. Hibir diyeceimiz yok. Deerli adamlar... Ama bu
halka tepeden bakmak neden? Bunun sosyalistlikle, byklkle badat yer
neresi? Veyselin saz gibi, halkn kilimi, trks, destan, iiri, hikayesi,
halkn Nasrettin Hocas... Niin? Sosyalist ilericilikle halkn sanatnn
gericilii arasndaki iliki, bir yanl anlama deil mi?
Bir emek, bir sre ii... Bir zenci heykelinin douu... (Zenci heykelinin
bykln, gzelliini Picasso sylyor... Dahas var m? lerici
sosyalistlerimiz, Picasso fetvay bastktan sonra ne derler acaba?) Binlerce yl
nce bir zenci, heykel yapar. Eri brdr bu heykel. Gtrr, bir aa kovuundaki tapnaa koyar. Zenci bycleri yllar yl, binlerce, yzbinlerce
heykel yapp aa kovuundaki tapnaa koyarlar. Tapnak aa kovuundan zamanla
kar, bir saz kulbe olur. Saz kulbe ehram olur, ve heykel Eblhevl (Sfenks)
olur. Byle olmasa bile, ilk zencinin yapp aa kovuu tapnaa koyduu
heykelcik binlerce elden gee gee gzelleir, soylular. Bir tek zenci
heykelini bylelikle, on binlerce yl boyunca milyonlarca usta el yapar. Her el
biraz daha, biraz daha gzelletirir ayn zenci heykelini. On binlerce yl
nceki eri br zenci heykeli daha sonralar bir baeser olur kar. nsan
emei oalr, byr, insan ellerinin hneri gzelleir, incelir, ilerler...
Uzun yllar sonra rak, ustasndan daha ustadr. Picasso, Picasso oluncaya
kadar on bin tane ustas varsa, son zenci heykelini yapan ustann milyonlarca
ustas vardr. Picasso resmindeki aln teri, gz nurunun, yz binlerce misli gz
nuru, aln teri harcanmtr bir zenci heykeline. lk eri br zenci heykeli
bile salt bir kiinin, bir ustann ii deildir, iinde yaad toplumun ustaya
verdiidir. Toplumun yzde yz isteidir ilk heykel bile. Bileik bir

248
ustalktr. Heykeli yapan sadece eli hnerli bycdr. Picas-so'nun bykl
bir baka yerden de gelir. Onun bir ustas, belki birincisi Michelangelo ise,
ikinci ustas zenci heykelcidir. Zenci heykelini anlamayan sanat, Picasso
olamazd. Yirminci yzyln sanats olamazd.
Kilim naklarnn da ad vardr... Her naksn bir ad vardr. Kurt izi,
zincir, kazaya, selam, leylein gz, boynu bkk dal. Btn bu naklar, bir
zamanlar, belki bin yl ncesi adlarna benziyorlard. imdi, ne turna katarlar
turna katarlarna, ne kurt izi kurt izine benziyor. lk nak mutlaka turna
kataryd. Uzaktan yakndan bir benzerlii vard. Sonra soyutla-t, nak oldu.
Turna katar kararlndan kt, kurt izi kurt izi olmaktan... Turna katar
mavi bir dizi oldu. Kurt izi drt yana uzanm bir yeil mhr... lk kilim
doduundan bu yana bir tek nak stnde binlerce binlerce, milyonlarca hnerli
el almtr. Milyonlarca milyonlarca hnerli el bir kilimi on binlerce yldan
bu yana dokumu, naklam, renklendirmi, gzelletirmitir. Bir kilimi
milyonlarca usta el, binlerce ylda bu gzel hale getirmitir. Bu kilimi kim
dokudu? Ka ylda? Milyonlarca el, on bin ylda. te bu sonsuz gzellik
ondandr. Bir kaya paras gibi, bir da gibi oturmu, insanln karsna...
Hani sosyalistlerimizin ilericilik adna kmsedikleri, hor grdkleri ter
kokulu kyl oraplar da yle... Her ses, her beyit iir binlerce yl su
altnda dzelmi akltalar gibi halkn dilinde, sesinde yunmutur.
Bugn bilinli olarak bir Haaturyan, mziini halk trklerinden ryorsa, onun
ustas Bach kadar da bir halk trkcs ise, sebebi salam bir temeldir. Salt
bombo bir halk hayranl deildir. Prokofyef yleyse... Hatta Beethoven,
mziini halk mziiyle birlikte rmek abasn yreinin banda duy-musa...
Bunun sebebi vardr... nsanolu temelsiz hibir ey yapamyor. Ban byk
birikime, her an yaratana vurmadan byk i yapamyor. Halka vurmadan... Eer
Picasso'nun ustalarndan birisi de bizim Sivasl kilimci, kk boyac Hate Anaysa buna amamal. Yirminci yzylda halkn byk birikimine bavurmadan sanat
yaplamaz. Hi olmazsa zenci ustann ra-i/ Hate Anann ra Picasso'ya
bavurmadan...
249
Halk karsna alanlara, onu, onun sanat rnlerini kaklarna alanlara
sosyalist deillerdir, demiyorum. Onlar da sosyalisttirler. Onlar da
kendilerince bir kavga veriyorlar. Ama biz onlardan deiliz. Ne halk, ne de
halkn sanatn onlar gibi anlamyoruz. Halk bizim iin bir ss deildir. Sanat
da yle.
Bir aydn topluluu, namuslu, gzel, yiit, aslan gibi de sosyalist her biri.
Bunlar sosyalist dzeni kurmaya alyorlar. Ama hakszlk, ama kendilerine...
Ne halka inanyorlar, ne de ona gveniyorlar. Halk ne bilir, diyorlar. Halk ne
anlar, halk cahildir, diyorlar. Onlara sosyalizmi de krbala retmeli. Krba
szn azlarna almyorlar ama, dediklerini de baka trl deerlendiremezsin.
Sen sosyalizmi kur, halk arkadan gelsin, ardnda da eli sopal bir oban. Olmaz
deil, olur... Ama biz onlardan deiliz...
En byk, en gzel yaratc halktr. Ters yollara gittii, aldatld da
olmutur. amzn yoksulluu, irenlii, irkinlii ounlukla onun
yzndendir. Kann yzyllardan bu yana bo yere de aktmtr. alardr da
gdlyor. Ama Vietnam mucizesini de yaratan halktr. Halktan baka kim
durabilirdi, ta topra eriten Amerikan bombalarnn altnda... Halkn bir
ksm yozlamaz, yabanclamaz deil, yozlar, yabanclar. Ama halk toptan
yaratc gcn, br blkler gibi, yitirmez. Halk toptan yabanclaamaz,
yozlaamaz... O salkl yaratcl srp gider...
Sosyalist kavga yeryznde uzun yllardr srp geliyor. Kavgada insanolunun
birok deneyleri oldu. Bu deneylerden biri de, halksz sosyalist dzenin
kurulamayacadr. Sosyalist dzeni halkla birlikte kurmaktan baka kar yol
yok. nsanolunun en gzel, en salam deneylerinden biri de bu.
imdi de sosyalizm adna Veyselin sazn frnla, zencinin o canm heykelini
kr, Hate Anann kilimini parala, kkboyas-n dk... Bununla ok eyi
becerebilirsin belki, ama sosyalizmi hi, hi beceremezsin.
Yaratan ki doadr, yaratan ki halktr. Bu iki gce srtn evirirsen, sen bu
ky bu akllan zor eneltirsin.

Sosyalistin ii, halk ktdr, cahildir, o hibir eyi beceremez ktlkten

baka, demek deildir. Halk derinlemesine
ORHAN KEMAL
HAUKT
250
aratrmak, onu anlamaya almaktr. Doann gizleri stne nasl aratrmalar
yapyor, her gn ondan yeni bir eyler reniyorsak, halk da yle aratrp
ondan da renmeliyiz. Halk cahil, halk ie yaramaz, halk kt demek ok kolay.
Doa kt, zaliri/ ie yaramaz dese de insanolu, bir yana atsayd, eline ne
geerdi? Atomun gizini zmek doaya inandr, gvendir: Onun sonsuz
yaratclndan faydalanmaktr.
Ama azgelimi yknc aydnlarn kmelendii bir memlekette halk gereine
varabilmek, doa gereine varmak kadar zordur.
Bir de baka bir ey daha var. Yirminci yzylda artk halk bir yanda, aydn
dedikleri bir insan bl bir yanda yaayamaz. Artk her ey i ie... Aydn
artk halk denizinde bir ada deildir. Deniz aday ald. Hele insansanz, hele
sosyalistseniz, halktan baka are yok. Halka doru yrmek. Halka varp, onunla
birlikte varacamz yere^varmak. Elbette aydnn, bilim adamnn halkn
bilmedii birtakm birikimi, birtakm deneyi var. Onlar halka amak... Bunu
yaparken de halkn sonsuz yaratclndan yararlanmak...
Evelemeyelim, gevelemeyelim, devekuu kovalamayalm sayn baylar. Hele bunu
sosyalizm adna, halk adna hi yapmayalm. Oyunumuzu daha az aydnlkta
oynasak, daha az rezil oluruz sayn baylar. Halka tepeden bakmak, kentsoyluyu
daha incelmi sanmak, o cahil, hem de ounlukla ahmak kentsoylularn ii...
Kentsoylu, oldum olas, halkn yaratclnn stne konmu, kendini adam
olmu, incelmi sanm, yle konurundan yanna varlmam... imdi de btn
alanlarda yaratcl smrlen halkla kentsoylular arasnda byk sava
balam. Kentsoylularla halk, halkm adamlar, dostlar kar karya...
Krolunun, candan serden geen gelsin dedii...
6.5.1969
251
Kapitalizmin Zirve Toplants*
Komnist partilerin zirve toplants Moskovada yaplrken, kapitalistlerin zirve
toplants da Konstantinoplda yaplyor. Toplant yerleri ok uygun. Moskova
komnist ihtilalin bakenti. Moskova en byk komnist devletin bakenti.
Sovyetler Birlii dnyann en gl iki devletinden biri. Konstantinopla
gelince, dnyann en byk ehirlerinden biri o da. ki yz yllk bir smrye,
Anadolunun, Trk halknn smrgecilerce smrlmesine merkezlik etmi. imdi
de, azgelimi memleketler arasnda kuzu kuzu smrlen, gk demeyen bir
memleketin en byk ehri. stanbul, d dmana iki yz yldr yataklk ediyor.
ki yz yldr korkun smrnn belki de dnyadaki en byk yatak ehri. Bugn
de yatak ehirler arasnda stanbul yataklk devini "hakkyla ifa" etmekte
birinci gelir.
Kapitalizmin zirve toplants Vaingtonda olsayd, bu kadar ilgin olmazd.
Londrada, Pariste, Bonda, Romada olsayd, bu kadar ilgin olmazd. Kapitalizme
yataklk eden en byk, en kadim ehirde olmas ok ilgin. Bu bir sembol
meselesi. Komnist partilerin zirve toplants Varnada, Kstence-de, Nite
olamazsa, olursa da ilgin olmazsa, kapitalizmin zirve toplants da baka bir
ehirde olsayd, bu kadar ilgin olmazd. Her ey yerli yerinde, her ey aslna
uygun... Ve istanbul, elikileri bakmndan da kapitalizmin zirve toplants
yaplmasna uygun... Bir yanda yz bin gecekondusu ile
* Yaznn yaymland tarihlerde stanbul'da toplanan Dnya Ticaret Odalar
Kongresi.
252
i
baka bir ehir. Bu baka ehirde su yok, elektrik yok... Ykk dkk kovuklar
ki, yazm dehet toz bulutlar altnda, kn amura boulmu... Bu ehirde
biribirinin srtna binmi so-kaksz caddesiz evlerde, haa, kovuklarda
oturanlar, hastalklar iinde yzyor. Okul yz grmyor ocuklar. Alk diz
boyu. Bir lokma ekmee muhta insanlar. Anadolu yamurundan kap stanbul
dolusuna tutulmak iin her yl binlerce insan bu gecekondular dolduruyor.

stanbulu Fatih ordusu gibi epeevre kuatmlar. Bir alar ordusu... Bu kadar
yeter... Gecekondu edebiyat tatsz bir edebiyat...
Bu kapitalizmin yatak ehrinin grkemli yann da sylemek gerek. Milyonlar eden
villalar, yallaryla asl stanbul, gerek Konstantinopl!.. Ylda milyonlar,
milyonlar kazananlarn ehri... Bir gecede on bin lira harcayanlarn ehri...
Elence, fuhu ehri... Viskinin, ampanyalarn, Fransz araplarnn sel gibi
akt yer... Gzelim ehir..,. Ve Boaz kylar ve Erenky ve ili ve Gztepe
ve Beyolu... Mutlu aznln ehri. Dnya kapitalizmine yataklk eden ehrin,
byk bezirganlar. Ylda vermedikleri vergiden bile bir milyonun stnde vergi
veren on bin aile... Aldnz m imdi? Anladnz m imdi, Komnist zirve
Moskovada toplanrken Kapitalist zirve niin stanbulda toplanyor? Bir ey daha
var, bunu belki iyi anlatamadm. Konstantinopl dnya kapitalizminin ilk
komprador ehridir. Kapitalizm, bu byk ehre bunun iin de, sayg duyar. Bunun
iin de burada zirvesini topladndan dolay ne kadar vnsek yeridir. Byle
bir ehrimiz var ve bu ehrimiz iki yz yldr dnya kapitalizmine yataklk
ediyor. Burada da Trk milleti birinci. Az vn m bizim iin? Birinciyiz ya...
Dnyada komp-radorluu da icat edenlerden biriyiz ve stanbul bunun byk
merkezi. Ve dnyada kapitalizmin balca yataklarndan biridir bu byk, gzel,
grkemli ehrimiz.
Burada biz onlara zirve derken aka etmedik. Politika, kapitalizmin elinde bir
oyuncaktr. Nikson, Kisinger, Vilson top-lansayd stanbulda, gerek zirve
toplants olmayabilirdi. Ama bezirganlarn balar toplannca stanbulda, yani
Konstantinoplda gerek bir zirve olur. Kapitalizmin gerek zirvesi budur. Ve
stanbulumuzda toplanmtr. Bugn Trk milleti iin az
253
onur mu bu? Az vn m? Btn milletek hamamdaki bezirgan karlar gibi gbek
atsak sevincimizden, vncmzden, o bile az... Davullu zurnal dnler
kurmalyz... Havai fiekler... Bakn havai fiek ok uygun... Malzemesini bu
toplanan bezirganlardan alrz. Ksa gnn kr az olur ama... Gene de bir
ey... Btn memleket gn havai fieklerle donatalm ki, dnyann drt
bucandan koup gelmi bezirgan byklerimizin bir zararlar olmasn... Havai
fieklerden masraflarn karsnlar.
stanbulun bana ok iler gelmitir. Yaklm yklm, yama edilmitir.
stanbula hakaret edilmitir. Zorla kzlarnn rzna geilmitir. Halk zincire
vurulmutur. Toptan katledilmitir. stanbul zaferler de yaamtr, onurlar da.
stanbul ehrini zafer dnnn sevinleri de yllarca nlatmtr.
Onursuzluklar ve zaferler yaamtr bu ehir. Ama stanbul, btn tarihinde
bylesine onurlu olmaya hak kazanmamtr. Amerikan donanmasna muhabbet
tellall yapt zaman bile bu kadar vnmeye hak kazanmamtr. stanbul,
tarihinin en onurlu an yayor. ki yzyldr yataklk yapt kapitalizmin
zirve toplants burada, stanbulda, Konstantinoplda yaplyor. stanbulun hakk
deil mi bu? Bu kadar onur pay stanbulumu-za az bile. Dnyann en byk
imparatorluklarndan birini kurmu milletimize az bile. Az bile, az bile... Biz
kiilii olan insanlarz. Bakn babakanmz bile ngilizce konuuyor. Yaasn
be. Hem de yeni bir ngilizce, sparta ngilizcesi konuuyor. Bu ngilizceden
kimse bir ey anlamad m diyeceksiniz. rensinler kftehorlar. Gelecek sefere
sparta ngilizcesini renip yle gelsinler Konstantinopla. Haydi hayrls.
Yaasn stanbul. Tarihten nce vardk, tarihten sonra varz.
10.6.1969
Bulunmaz Frsat
254
Yeni bir geziden dndm. Karadenizden. Karadeniz kylarndaki ehirlerde birok
eski arkadalarm var. Gn grm, kahr ekmi kiilerdir. Yllardan bu yana da
dnyay, dnyann gidiini iyi izlerler. Ve bu arkadalarmn bir ksm da
yrelerini derinlemesine iyi' fanrlar. Bu arkadalardan bir tanesi, geen gn
ok gzel bir insan anlatt. Bu insan yeni bir insandr. rnein bundan on be
yl nceki hibir insana benzemez. Hibir snfa girmez. Ne burjuvadr, ne
iidir, ne tccardr, ne kyldr, ne memurdur, ne aadr, ne beydir, ne udur,
ne budur, kendine has yeni, gcr gcr, yepyeni bir insan tipidir. Arkadam
bunlardan birka tanesini izdi, bir iki tanesiyle de tantrd. Ben bunlar
biliyordum. Bunlardan Adanada da vard. Mersinde, Orta Anadoluda, Gneydouda da

vard. Bu yeni, gcr gcr insan tipi her yerde bol boldu. Ve ounluk da
biribirinin burnundan dmene biri-birlerine benziyorlard. Bir tekini
anlatmak, btnn anlatmakla birdir. Bu yeni insan, milli bir insandr. Tamamen
milli, kk tamamen ierde, kendi koullarmzn yaratt bir insandr. Hem de
saygdeer bir insandr. Bir koca memleketin, koskoca bir Trkiyenin kaderini
elinde tutar. Tek bana tutar diyemeyiz ama, birtakm ortaklarla tutar ve gl
gibi geinir gider.
K... fakir bir mahalle manavnn oluydu. Babas be vakit namaznda, dini btn
bir insand. Alakgnllyd de. K..., babasnn tahta baraka dkkannda birka
kere babas namaz255
da iken durdu. Babas barakaya dnd zaman kasadaki parann bir ksmnn
arldm, eftalilerin en irilerinin ortadan kaybolduunu grd. Grmesiyle
birlikte K...nn dkkandan ayan kesmesi bir oldu.
K... ilkokula gitti. Birinci snfta st ste be yl akt. Sonra okulu
brakt. K... dehet fkeli bir ocuktu. Mahallede durmadan kavga ediyordu.
Dvmedii, yaralamad ocuk yoktu mahallede. Dayak yedii de oluyordu ama,
dayaa hi aldrd yoktu. En abuk unutulan yara, dayak yarasyd. Btn
mahalle ocuklar onun errinden elaman dediler.
Sonra K..., biraz daha byd. Kasabann aalar ondan haberdar oldular. Bir
sre K..., aalarn, kimin olursa olsun, ayak hizmetine kotu. Sonra bir aayla
ok dost oldu. Aa ona bir tabanca ald. K... daha da aztt. K... bir gn ona
tabanca alan aa adna bir delikanly kasaba arsnda bir iyice dvp havaya
da iki el kurun skt. Bu olay K...nn hretini btn kasabaya yayd. Artk
K... byk adam olmutu. Kimseyle konumuyor, bir hayvan igdsyle kendini
ara satyordu. Artk K... kasabann korkulan adam olmutu. Hakknda kk
kk korku efsaneleri, yiitlik efsaneleri kmaya balamt. K... birka adam
daha dvp, birka adam daha yaralad. Kasaba arsnda bir zengin olunu nne
katp ardndan kurun ska ska evine kadar kovalad. yl hapisanede yatt.
Hapisaneden kt zaman artk olgun bir adamd. Dinsizdi, Allahszd, hibir
ahlaki deer yoktu onun iin. Ne kadn, ne ev, ne aile, ne gelenek, ne grenek,
ne akraba, ne ana, ne baba, onun iin hibir ey yoktu artk. O, bir tek eye
inanyordu, paraya... Bileine de glyd ya... Hemen iktidar partisine girdi
ve partide almaya balad. Partinin yardmyla Ziraat Bankasndan on bin lira
kadar bir para kopard. Bu paray byk bir faizle, ona ilk tabancay alan aaya
verdi. Ve aa ona vaktinde borcunu dedi. Gelecek yl daha ok para ald Ziraat
Bankasndan, kylleri zincirleme kefil yaparak? Ve kendine kefil olan kyllere
bu paray fndklk datt. Fndk iin ok aa bir fiyat bimiti. Bu
sralar fndn fiyat ok dkt. rn zaman, kyller fndklar getirince,
birden rn frlad iki misli256
ne- O yl K... ok para kazand. Para verdii kyler, birken iki oldu, ikiyken
be, on, on be oldu... Hibir kyl ondan para alp da rn getirmezlik
edemiyordu. Bir tanesi bir yl ge kalacak oldu. gn sonra evinde dinamit
patlad ve iki ocuu ld. Adam, daha ocuklarnn lsn bile kaldrmadan
hemen kasabaya kotu, borcu olan rn K...nm maazasna yatrd. Baka bir
kyl de gene gaflette bulunmu, rnn teslimini geciktirmiti. Bacandan
kurun girdi. Bir ay hastanede yatt...
K...nn byk fndklklar oldu. Kasabaya byk bir apartman kurdu. Bankada
milyonlar olduu syleniyor. imdi turizme el atm, Samsunda byk, ok byk
bir otel yaptrmak iin arsa aryor. Bir fabrikaya ortak olmu, yar yarya...
Anka-rada alt tane byk arsas var. Bir tanesinin stne byk bir i han
yaptrmaya balam. ki kz niversitede okuyor. Avru-paya da gnderecekmi...
Yukarda da dedim ya, bunlardan Trkiyede artk ok var. Her kasabada be, on,
yirmi kii var. Gittike iiyorlar, byyorlar. Hepsi de iktidar partisinden.
Elhak, bileklerine gl kiiler... Ve bugn Trkiyede en gl kiiler bunlar.
Oy uvalnn az bunlarn elinde.
ktidarn ba sayn Demirel, bunlar iin, "tekilatlanmam kredi piyasas"
dedi. Bir de gzelce isim koydu. Allah raz olsun.
Ben de bir ey syleyeceim: Bunlar tam milli... yle komprador falan filan
deil. Tam milli. Kk de ierde. Hem de epeyi derinlerde. Bizim baz

sosyalistler, hani pertavszla ibirlii yapacak milli burjuva aryorlar ya.

Bulunmaz frsat. Bundan iyisi can sal. Benim, bizim Trkiyede bula bula
bulduum milli, kk de ierde burjuvamz bu. Bakaca ila iin arasanz milli
burjuva yok. Hepsi kompradorlua bulam. Tek milli burjuva, bu
tekilatlanmam kredi piyasas. Mjdeler olsun, aradk aradk ibirlii yapacak
milli burjuvay da bulduk. Ben buldum. Kimin aklna geldi imdiye kadar bu.
vn pay benim. Amerikallara kar bir yolunu bulup kompradorla da ibirlii
yapa-nz ama, o sonra. imdi elimizde ibirlii yapacak, onlarla birlik lup tam
demokratik, bamsz Trkiyeyi gerekletirecek yeni,
257
taze, kk de tam ierde byk bir g var. Haaa, hay Allah, az daha
unutuyordum. Bu byk, milli gcn ad halk arasnda TEFEC. Memleketteki en
byk g bu. En milli g... Hemen ibirlii yapalm ve de Trkiye
bamszlasn... Eeeeeey sosyalizm, nelere kadir deilsin ki...
12.8.196c
Bamszlk
258
Toplumculuk ne demek, toplumculuk iptida emekiye inanmak, gvenmektir. Halkn
bilinleneceine, sosyalizmi, kendi elleriyle kuracana inanmaktr. Marksizme
inanmak, Marksist olmak budur. Yz yldr yaplan sosyalist sava da bunun
uruna yaplmtr. Baka hibir ey iin yaplmamtr.
Yeryznde bir tek sosyalizm eidi vardr bizim inandmz, o da emekilerin
dorudan doruya kendi elleriyle kurduklar, srdrdkleri sosyalizmdir. Bizim
inandmz sosyalizm trleri vardr, nk her memleketin emekileri dorudan
doruya kendi elleriyle kurduklar sosyalizme, kendi damgalarn vururlar. ster
istemez vururlar. Sosyalizm, yaratlan, canl bir eydir. Sosyalizm, yaratlan,
canl bir varlk olmasayd, bir ema olsayd, dnyada bir tek sosyalizm modeli
olabilirdi belki.
Karmzda olanlar, hem de kendilerini sosyalist sayanlar, diyorlar ki:
"Ohhoooo, emeki uyanacak, uyanacak da harekete geecek, dorudan doruya kendi
eliyle sosyalizmi kuracak, buna en azndan yz yl ister," diyorlar. "Onun iin
emekiden baka yollar bulmalyz."
Halk ge uyanr uyanrsa da, halk ge bilinlenir bilinlen-se de. Halkn
bilinlenmesini, uyanmasn beklemeye sabr yok. Baka yollardan sosyalizmi
kurmak zorundayz. Halkn bilinlenmesini bekleme olanamz yok. Battk
batyoruz. Halkn, yani emekinin bilinlenmesini beklemeden sosyalizmi kurup,
dnyann uygarlk kervanna tez gnde katlmalyz.
259
Halktan umudu kesmek bela bir itir. Bir toplumcunun kendi kendini pein
olaraktan lme mahkum etmesidir. Emekiden umudunu kesmek, baka yerlerden
imdat ummak sapmann bydr. Bu kiiler iflah olmazlar. Hibir zaman da
sosyalist olamazlar. nk sosyalizm bir bilimsel inantr, o bilimsel inan da
sosyalizmi yalnz be yalnz emekilerin bilinlenip kurmasn ngrr. Bu basit
bilimsel gerei bizim aydnlara anlatmak, sanrm yllar srecek. Trkiyede
bugnk sosyalist buhran sosyalizmin, bilimsel sosyalizmin anlalp anlalmamasndandr.
Emekiler er bir srede uyanmayacana gre, sosyalizmi baka tabakalarn
kurmas gerek. Kimler onlar? Asker-si-vil, bir de aydn karm. Bunlar,
bylesine Trkiyeyi yzyllar ynetmiler, btn ilerilik bunlardan gelmi,
yleyse sosyalizmi bunlar kuracak. Bu en byk aldatma ve en yeni szle aldanma.
Bunlar, bu memleketi ynettikleri srece kendi karlar iin ynetmilerdir.
Sosyalizm adna imdi ynetimi ele alsalar gene kendi karlar iin alrlar.
Bu da bilimsel bir yasadr. Asker, sivil, aydn karm, ynetimi kan bahasna
ele geirecek, ondan sonra da gel bakalm emeki karde, senin kara gzlerin ne
gzel, ynetimi sana teslim edeyim, diyecek. Senin o kara gzlerin iin yaptm
bu ii. Haydi oradan sen de... Trk halk 1922'de dman denize dkt, daha
denize dklenlerin elleri soumadan zmir ktisat Kongresinde, denize
dklenler, denizden kp eski smrc hallerine yava yava geldiler. Ve
Trkiye onlarn sayesinde ite bu hale geldi.
Bir de elbirlii ii var. Onlar ne diyorlar, emeki daha gsz, birtakm milli
glerle birleip hem bamsz olacaz, hem de ondan sonra sosyalizmi

kuracaz. Kimdir bu milli gler? Milli burjuva... Milli burjuva yabanc

sermayenin belasna uram, o da yabanclarca smrlen bir tabakadr. Onun
iin emekilerle birlik olup yabanclara kar savaabilirler. Azgelimi bir
memlekette, bu ada, bir tek milli burjuva bulabilir misiniz? Yani karlar
yabanclarla atan bir tabaka bulabilir misiniz? Amann unu gsterin de
ayaklarna trap olalm' Bu da bir aldatmaca...
260
Smrlen ana snf emekilerdir. Onlar memleketin ana g kaynaklandr. Baka
hangi tabakalar smrlyor, emekilerle birlikte? Aydnlar. Buyursunlar
emekilerin yanna. Ho geldiler sefalar getirdiler. Bamzn stnde yerleri
var. Baka fimler smrlyor, smr belasna uram, i ve d smr
belasna? Kk brokratlar... Amann buyursunlar emekilerin kutsal bayra
altna. Bamz gzmz stnde yerleri var. Bir gzel elbirlii. Byk emeki
gcnn nderliinde, daha uyanamam, bilinlenmemi emekiyi uyandrarak,
bilinlendirerek. Var myz buna efendiler? Baz karlar buna elvermez.
Brokrasi, bu sefer de sosyalizmi, emekiyi kar iin kullanarak eski, kadim
tahtna kma savanda. Trkiyedeki buhran bu. Sol buhran dedikleri bundan
baka bir ey deil. Gerek sosyalistlerle karclarn kavgas...
Gerek sosyalistleriz, iyi adamlarz da neden emekiyi uyandrma sava
vermiyoruz.?--Emeki uyanmaz diye tutturmuuz. Kapitalistten daha byk
kapitalist yardakl yapyoruz. Smrcler de, sosyalizme kar kanlar da
yz yldan bu yana, "Emeki uyanmaz, bilinlenemez," diyorlar. Buna kar,
emeki gene uyanyor, bilinleniyor. Byk gcn dnyann ortasna bayraktarca
dikiyor.
Bu kark gnler geecektir. Bu, yapay bir karklktr. Bulank kafalar,
gnller durulacaktr. Yaknda ak koyun, kara koyun belli olacaktr. Gerek
sosyalistler emekinin bayra altnda toplanacaktr. Brokrat da gelecektir,
aydn da, smrden zarar gren tekmil tabakalar da geleceklerdir.
Bir de bamszlk stne tartlyor. Ondan da sapmalar var. Bamsz Trkiyesosyalist Trkiye tartmas. Sanki bu iki unsur biribirinden, amzda artk
ayrlabilirmi gibi. Trkiye sosyalist olmadan bamsz olamaz. Bu iki sava i
iedir. Biri teki, teki beriki iindir. Brokratlar diyorlar ki, ey
sosyalistler, siz bizimle olun, biz ynetimi ele geirelim, nce Trkiyeyi
bamsz klalm, sonra da sosyalizm ardndan gelir. Zinhar ondan nce sosyalizm
szcn aznza almayasmz. Sosyalizm szcn azlarna alanlar,
oportnisttir, sapmacdr, revizyonisttir... Baknd hele aslanlara. Breh, breh,
breh! Behey ekirgeler!
261
Sosyalistler de diyorlar ki, mademki iyi has adamlarsnz buyurun emekilerin
yanma, uyanmamlar da, bilinlenme-mileri de uyandralm, bilinlendirelim.
Sosyalizmi kuralm. Sosyalizm, bamszlk demektir. Toptan kurtulalm. Niye
nce bamsz olalm da sonra sosyalist? Biz bu deneyi Trk milleti olarak
yaadk. te zmir ktisat Kongresi. Siz beni kandryorsunuz. Gene kaznz
atacaksnz. Gene kaburganzdan baka Vehbi Kolar, Kzm Takentler
karacaksnz. Gene Eli Burla-lar... yi, hassnz, vatanseversiniz ama, bizim
azmz yourttan yand. Haydi bu sefer kaburganzdan komprador karmadnz
diyelim. Bu kompradorlar gitmeden Amerika gider mi? Haydi Amerika gitti diyelim.
Amerikann btn devlerini kompradorlar srtlanmazlar m? Haydi Amerikayla
birlikte kompradoru da gtrdk diyelim, onun yerine kim geecek? Asker, aydn,
sivil karm m? Ve bu karm emekiye mi elini uzatacak? Ynetimi ona m
devredecek? Buna inanalm m? Niin inanalm? Byle bir rnek var m?
Bu ada, geri kalm bir memlekette, bamszl, yalnz be yalnz sosyalist
zafer getirir. Bu ada, bamszlk gl, yalnz be yalnz emekinin topranda
yeerir. Her an bir bamszlk topra vardr. Bu an bamszlk topra
emekinin, sosyalizmin zaferinden bakas deildir, olamaz.
Emekiler de bilinlenir, uyanrlar m hemen? Biz sosyalizme inanr, gvenirsek,
emekilerin uyanmas iin btn abamz bir araya getirir, o byk gc
harekete getirir, ynetimi ele geirmesine yardmc olursak, emekiler tez gnde
bilinlenir, harekete geer. Emekiler, bu ada, her adan daha ok devrime
gebedir. Yeter ki, bilimsel sosyalizmin btn gereklerini yerine getirmek iin
elimizden geleni esirgemeyelim.

13.4.1970
262
Sanatla Yaam Politikayla Yaam
Byk sanatlardan birinin ilgin bir sz var. Diyor ki, "sanat yaamla tay
(paralel) gittike gerek sanattr". Bu szn stnde durmak gerek, dnmek
j^erek. amz, gittike yaamn nemini daha ok kavryor. Bir romancnn,
yetiirken elbette Tolstoydan, ehovdan, Dickens'tan, Homerostan ok renecei
var. Byk ustalara raklk etmeyen, onlarn teknesinde yorulmayan kii,
azyla ku tutsa romanc olamaz. Roman ii, nce bir usta-rak iidir.
amzn bilimiyle, gemi alarn deneyleriyle ilgi kurmayan kii de avucunu
yalasn, yaratcl gdk kalr. Usta-rak ii, an bilimi, alarn
deneyleri bir insan kendinde oluturuyor. Kendi yaamnn, evresinin yaamnn
stne daha salkl eilmeyi salyor. Bir sanat ok ynl oluur. Yukarda da
dediim gibi raklk ederek, bu arada alarn deneylerine bavurarak, btn
younluuyla, en ince ayrntlarna kadar an yaayarak.
Dnyada ve bizde sanat stne, sanat yapmaktan ok, konuulmutur. Bundan
yerinmiyorum. imdi u gnlerde, bizde ne salkl olarak bir sanat yaratcl
yaanyor, ne de ylesine sanat stnde konuuluyor. Bir kuraklk yayoruz.
Belki kaide deildir ama, politik sava younlatka, derinletike, yerine,
memleketin koullarna oturduka bununla birlikte de teki kollar, sanat,
felsefe, teki bilim kollar da younlar, glenir. Sanatmzn bugnlerdeki
durgunluu, bugnlerdeki politik younlukla tay gitmiyor. Bana yle geliyor.
Bizim politik yo263
unluk dediimiz belki aldatc, kksz bir eydir. Bizim politik younluk
saydmz belki bir balangtr da biz gzmzde bytyoruz. amzn birok
nemli deneyleri olmutur. Bu deneylerden bir tanesi de politik younlukla sanat
devinimlerinin tay gittiidir. Bizim bugnlerdeki ksrlmzn stnde
durmamz gerekiyor. Bugnk politik devinimlerin arlnn olmay,
olamayaca stnde nemle durmalyz. Politik devinim bir btndr. Bir yaam,
bir drt yanl yaratma btndr. Bir memleketteki politik devinimde, elbette
iinde yaadmz dnyann da pay var. nsan soyunun aya gitmesinin etkisi,
uras gerek ki, dnyann btn memleketlerinde byk olmutur. Her millet aya
gitme zaferinden kendi koullarnca etkilenmitir.
Sanatn yerellii stnde durmak istiyorum. Homeros yerel bir sanatdr. Eski
Yunann alar boyunca sren koullarnn sonucudur. Tolstoy da yereldir. ok ad
saymann bir gereklii yok. Kafka da, Faulkner da, Nzm Hikmet de yereldir.
J.P. Sartre da yereldir. Btn gerek yaratlar yereldir. Yani kkl
yaratlar. Btn kkl, salam yaratlar yereldir; temelinde youn bir kii
yaants ile youn bir evre, youn bir halk yaants vardr. Tolstoyun,
Faulkner'n, Dostoyevskinin, Nzm Hikmetin dnyalarna bakalm: Tolstoyun
arkasnda Rus halknn kltrn buluruz. Dnyann kltrn, ann kltrn
buluruz. Bir de, en nemlisi, kendi yaantsn, iinde bulunduu halkn,
evrenin yaantsn buluruz. Nzm Hikmette de, Faulkner'da da yle.
amzn politik devinimleri de yle. amzn byk politikaclarn ele
aldmz zaman, Tolstoyda, Nzm Hikmette, Faulkner'da bulduumuzu aynen
politikaclarda da buluruz.
Kendini, kendi hayatn, halknn kltrn, hayatn yaamayan bir politikac
da, d kltr ne olursa olsun, sezgileri ne kadar gl bulunursa bulunsun,
byk bir politikac olamaz. nk politika da bir dogma, bir ema deil, bir
yaratmadr. Kaynaklarndan kopmu bir sanat nasl ortada dmdzlak kalrsa,
btn kiisel gcne karn, kaynaklaryla alveri kurmam, kuramam bir
politikac da yle dmdzlak ortada kalr.
264
Yukarda sylediim szler, bir sosyalist politikac iin daha da geerlidir.
amz insanl sanatta, bilimde, politikada olsun, daha da ok derinlie,
daha youn bir geree doru gidiyor. Doann, insanln bilinmeyen glerini
gn na karyor. Bu yzden de doann yeni yeni gizlerini, elikilerini
buluyoruz. te yandan da halkn, emekilerin, yneticilerin, smrclerin yeni
elikilerine varyoruz. Doann derinliklerine inerken, onda yeni gizler

bulurken, beri yandan da insanolunun yaamnn ayrntlarna iniyor, onda yeni,

bilinmeyen gler buluyoruz.
Btn insan devinimleri, etle kemik gibi gnn yaantsndan ayrlamyor.
Sanatta olsun politikada olsun, yaratma yaama balanyor. Bu gerekten kopan da
er ge yoklua karyor. Eninde sonunda.
Sanatta olsun, politikada olsun, kendi yaammz, salkl, halk iinde
yaammz srdrmeliyiz. Byk halk gereine varmak, onu yaamak abasn
srdrmemi kii, azyla ku tutsa yaratc olamaz. Her an getirdii bir
yaratma koulu da var.
Gerek, yaratc sanat yereldir. Gerek, yaratc politika da yereldir. Bizim
btn ksrlmz bu byk gerei kavramamamzdan ileri geliyor.
Politikada olsun, sanatta olsun, yknmek, maymunluk kolay; fakat kendi
kiiliine, halknn kiiliine dnp yaratmak zordur.
30.3.1970
265
Emekinin Eli
Gzlerimizin nnde ym yn deney var, eer bir emeki gc bir sosyalizmi
kurmamsa, o sosyalizm ad altndaki acayiplikten hibir hayr gelmiyor.
Halklar, yanl olan, yanllkla adna sosyalizm denilen eyden dolay, gerek
sosyalizmden de souyor bir zaman iin. Gene gzlerimizin nnde yn yn
deney var: Bir sosyalizm, yani halkn kendi elleriyle kurduu sosyalizm, zamanla
brokrasinin eline gemise, yani emekinin elinden km da brokratn eline
gemise o sosyalizm de insanlara oa maloluyor.
Bizde ne yapyorlar, ne retiler, ne stratejiler ne srmyorlar, neler neler
sylemiyorlar. Birtakm iyi niyetli, prl prl genleri sosyalizm adna,
Markslk adna nerelere srmyorlar. nsann parma aznda kalr. Hi
emekiye dokunmuyorlar. Emekiden baka herkesin sosyalizmi kurmas stne
dnceler yrtyorlar. Milli burjuvayd, diyorlar, brokratt, yan tabakayd,
orta tabakayd, st tabakayd, diyorlar, bir tek snftan sz etmiyorlar, o da
emekiden. Etmiyorlar demek yanl olur, emekiden de sz ediyorlar, emeki
ncdr ama, tez gnde o uyanmaz, diyorlar. yknc olduklar iin, da gibi
kitaplar ezberledikleri iin, o kitaplarda da hep emekinin ncl yazld
iin bir trl emekinin nclnden vazgeemiyorlar. Emeki ncl stnde
trl sz oyunlaryla oynuyorlar. Kimisi proleter devrimci oluyor, kimisi
proleter brokrat devrimci, kimisi... ne bileyim ben, bir sz oyunudur gidiyor.
Birletikleri tek yer, "emeki uyanmaz," dncesi olu266
yor: Biz nce brokrasinin gcyle, yardmyla, devrimcilii ile sosyalizmi
kuracaz, ondan sonra emekileri bir iyice uyandracaz, sosyalizmi onun
gvenli ve gzel ve salam ellerine tevdi eyleyeceiz.
Bir kere, tek bana, brokrasinin devrimci olduu nerede, ne zaman, hangi
ada, gkte mi yerde mi grlm, bunu hi dnmeyeceiz.
u bizim brokrat, burjuva, kk burjuva kkeninden gelen sosyalistimize bakn,
sz salatasndan ferman okunmuyor. Trkiyede sosyalizm ne hale geldi onca yllk
sosyalist savatan sonra. Karmakar. Kimse kimseyi dinlemiyor, kimse kimsenin
ne dediini anlamyor. Kimse kimseye sayg duymuyor. Kimse kendine sayg
duymuyor. Kimse hayata sayg duymuyor. Kimse yaratcla sayg duymuyor.
Her Trk sosyalisti bir partidir. Her Trk sosyalisti bal bana bir yknc
retidir., Dedikodu alm yrm. Bir memlekette, bir toplulukta eer dedikodu bylesine
geerlikte ise, eer dedikoduyla bir adam ypratp, bir adam dedikodu ile
diriltiyorsak, o memlekette, o insanlar deil sosyalizm, en kt, en alak bir
ynetimi bile kuramazlar. Dedikodu yapmak, ona bel balamak, insann kendi
kendine kar alakl kabul etmesidir. Bugn gazetesi azyla drt yana
svdklerini grrsnz. Bir sol bu hale dmse, artk ona, ne kadar retiler
ezberlerse ezberlesin, sol diyemezsin. Artk ona insan diyemezsin.
Sosyalist kavga, insan soyunun getirdii en kutsal kavgadr. Bu kavgay kimse
kirletemez. Kirlenmi grnd an, kirletmeye alanlara yle bir tokat atar
ki, felek de, "maallah" der.
Sosyalist ahlak, kiisel ahlaktan balar. Sen dolandr, kazk at, dedikodu yap,
yalan syle, o dnceden teki dnceye yz kere dn. Dne dne ban dnsn,

bugn polis dediin adamn yarn koluna gir... sonra da sosyalist kavga seni
balasn. Kim ki sosyalist kavgann srtna binip, hrete, paraya, kendini
tatmine gider, o ki mahvolmaya, srnmeye mahkumdur. Kim ki kavgay herkesle
birlikte srtlar, ama gllgsz, hibir ey beklemeden, btn varln ona
adar, o ki selamete ular.
267
Bugnk buhran dedikleri, bir aydm buhrandr. Kiisel ahlak buhrandr. Geri
kalm kafalarn buhrandr. Sosyalizmin buhran deildir. Sosyalizm perdesi
altnda oynanan kandrmalarn buhrandr. Bir aydnlar blnn iinde,
ksrdngsnde sosyalizm dncesini alkalayp durduumuzdan dolaydr bu
buhran.
Emeki bilinlenip ie girdiinde, yukarda saydm, buhran gibi gzken
olumsuzluklar tez gnde bitecektir. Emeki, bir btndr, kiisel karlarn,
kiisel tahminlerin, tekmil bireyciliklerin stndedir. Trkiyedeki, buhran gibi
gzken ey, sosyalizmin buhran deil, kken ve inanszlk buhrandr. Baz
kiilerin hibir zaman sosyalizmi kavrayamadklarnn buhrandr.
Emeki gc, byk kavga verilirken hibir bireysellie, hastala, karcla
izin veremez. Yz yllk dnya kavgasnda emekiler, baka kkenlerden gelen
insanlar btn kusurlarndan artp pirpak eylemiler, kavgaya kazanmlar,
ou da kavgann kahraman olmutur. Emekinin eli hangi insana de-mise, eer
o insann azck gc, temizce bir yrei varsa, o insan altn etmitir.
Emeki ve doa iki byk gtr. ki byk ve sonsuz yaratclktr. Onlara
varmak, ulamak abas, azck ulaabilmek, insan insan eder ve dnyamz btn
olumsuzluklardan, aresizliklerden kurtarr. Bakaca hibir surette kurtulu
yolumuz yoktur.
ok alametler belirdi. Hele birka yl daha gesin, o emekiye gvenmeyenler,
"Emeki uyanacak da, sosyalizmi kuracak, yle mi!" diyenler kendilerinden,
inanszlklarndan, kafaszlklarndan utanacaklar. Emekiyle birlik
olmadklarndan, onlara bilin gtrp bilin almadklarndan bin piman
olacaklardr. Btn iyi kitaplar gzeldirler. retirler. Ama dnyann en
faydal, en gzel, en retici kitab emekidir. nsan ondan rendiini hibir
yerden renemez.
28.4.1970
268
Sanat ve demek
Sanata kurallar koymak zor olandr. ok sylenmi, bellenmi bir szdr ki, her
sanat kendi kuraln getirir. Her gelen yeni sanat bir tat, bir kiiliktir.
Onun iin youn, ya da o kadar youn olmayan kiilikler vardr. Hepimiz, sanata
kurallar koymak tehlikelidir diyoruz da, hibirimiz kuralsz edemiyoruz. "Kural
sanat iin ayr bir doyma eidi mi?" diyesi geliyor insann. Bir de sanatn
yllar yl genel kurallar kyor ve bu kurallar her ada deiiyor, ya da
younluk kazanp younluk yitiriyor.
Bir zaman dnyamz bir dnce uratrp duruyordu. Sanat sanat iin midir,
sanat toplum iin midir? Belki de bunu tartanlar var. Tartarak
biribirlerinin gzlerini oyanlar var. Baz kiiler de, sanatlar da bu
tartmalara seyirci kalyor, bu bir bardak suda koparlan frtnaya
ayorlard. Sonralar sanatn bu byk tartmas unutuldu, baka ynleri
ortaya kt. Sanat yaadka kurallar, sanatn getirdikleri, getirecekleri
stnde tartlacak.
Sanat, ok yaam, kendini, yaamn zenginletirmi, belirli bir insanlk
aamasna varm kiilerin rndr. Ya da kiiliklerin rndr. Sanat tarihine
yle bir bakarsak sanatlarn ounun dnyay byk apta dediklerini
gryoruz. Bir bakma, kural koymaktan biz de vazgeemezsek, "Sanat, dentilerin
rndr," diyebiliriz. Gerek, dolgun, sz edilmeye deer bir yaam da
dentilerin rndr. Byk sanat, yaama raklktr. Bu, yaama raklktr
derken, biz de bir kural koy269
muyor muyuz? O da, birlik olan bir sanat blnn kural olsun. Byle,
amzda birlik olan, bir yoldan giden sanatlar da var. Sanatlar da var
demek belki yanl, byle sanatlar ounlukta.

deme sorununa gelince, u demeyi ne zaman dnsem hep Cervantes geliyor

aklma. Onun youn yaam... nanlmaz bir zenginlikte yaam dnyay.
Kahramanlklar, korkaklklar, yoksulluu, zenginlii, yakkl olmay,
sakatl, kmsemeyi, hem de aalanmay btnyle yaam. Baary ve
baarszl...
te byle bir yaantdr ki, insan dncesinde bir a am. Ve Cervantes'e
ilk yabanclamann, yozlamann romann, daha dorusu ilk karmak roman
yazdrm. Elbette o roman Cervantes'e ann getirdikleri yazdrd. Ama
an, ann insanlnn btn duygularn younluuyla yaayan Cervantes
oldu. Bir de Dostoyevski var. Bir de Beethoven var. Bir de Kafka var. Tolstoy da
var. Btn bu saydklarm, dnyay iliklerine kadar, byk ateleri, maceralar
iinde yaayan kiiler. Ve kmsz, yaptlar, yaantlarnn rnleri. Bir
Kaf-ka'y, en soyut grnenini, en azndan canna okuyan, okumu brokrasiden
nasl ayrrsnz... Karamsarl, yzyllarn getirdii bir birikimdir. Onun
yaptlarn nice pogromlardan geriye kalm, Yahudilerden nasl ayrrz?
Kafka'nn umutsuzluu en ok kendi umutsuzluudur da... Onun kiisel umutsuzluu
kendi yaantsnda. Dostoyevski Sibiryaya itildi. Tolstoy macerasn kendi
yaratt. O, topraa bal bir kylyd. Tolstoyun her satrnda, aa yukar
toprana bal her kylnn yaam karsndaki macerasn grrz. Bu, Kont
Tolstoy iin biraz aykr gelecek ama, ben Tolstoyun ok yaptnda, hele lm
karsndaki deli olmalarnda, zvanadan kmalarnda bizim kyllerin aresiz
yaknmalarn bulurum. Tolstoyun maceras bir kurtulmamann, bir kendi
ksrdngsnde dolanp durmann, kiisel duvarlarn ykamamann, istedii yere
varmann bir trl yolunu bulamamann acsnn macerasdr. Kap da tren
istasyonunda can vermesinin nemli sebepleri vardr. Tolstoy binlerce yllk
toprak adamnn macerasn yaratt, yaad ve kendi maceras iinde ld.
Kafka'nn yaptlar, dncesi, ya270
sam kendine inanlmayacak ekilde uygundu. Tolstoyunki de yle. Beethoven'deki
bakaldran adam, Beethoven olduu kadar bir adr da. Beethoven bir yeni
zgrlk ann maceras, younluudur.
Bir kural koymaktan korkmasam, kurallarn sanata ne kadar zararl olduunu
bilmesem, "sanat eittir deme" derdim. Bir sanat dedii kadar byktr demek
bile var. Ama bir zamanlar sanat ac ektii, yoksulluk ektii kadar var,
diyorlard ki, ben bu yanlla dmek istemem. Yoksulluk, ac ekmek de belki
bir zenginleme, bir yaamdr. Yoksulluk ve bundan dolay ac ekme ksr bir
yaamdr. Benim dediim, dnyay sonuna kadar deyerek yaamak. Bunun iinde
yoksulluk da, ac ekmek de olabilir. Aalanmak, ktlenmek, zulm grmek de
olabilir. nsanolunun maceras, acs, sevinciyle bir btndr. Doas insan
ilikileriyle bir btn. Bir sanat, doay ne kadar yaarsa, apartmanlar da
yaamal. Denizi, topra da ylesine yaamal. Btn insan ilikilerini de
yaamak olanan bulmal. Dnme abasn da yaamal. Bir sanat btn
younluuyla an, ann maceralarn, getirdiklerini, savalarn
derinliiyle yaarsa, dnce maceras da bunun iinde, onu da ister istemez
derinliine yaayacaktr. Ben amn yalnz, dnce macerasn yaarm da
olaylarndan kaarm, olur mu? Olur ama yarm olur? Tolstoy kendi kyl, daha
dorusu Kont-Kyl macerasn yaarken ann dnceleriyle de birlikti. O
maceray da btn younluuyla yayordu. Tolstoyun hani o bar felsefesi var
ya, tam topraa yerlemi kylnn felsefesidir.
imdi bir ey demek istiyorum. Trkiye bugn youn politik, ekonomik, sosyal bir
deiim, bir kavga maceras yayor, sanat tekmil younluuyla bunun iinde
deilse, bu maceray derinliine acs sevinci, var youyla yaamyorsa ben o
sanatnn belirli, salam bir sanat kiilii koyabileceine inanamyorum.
Hani sanata kural koymayacaktk? Bu, ok tehlikeli, sanata zararl bir iti.
Zor, zor, zor bir iti... Brakalm, eer gnlleri istiyorsa birtakm
sanatlar da bunu kendilerine kural edinsinler. Buna da karmaya, "Kendinize
kural kurmayn, ya da kurallara balanmayn," demeye de hakkmz yok
sanatlara.
271
Dnyay sonuna kadar demek... alarak, kitaplarn, trl insanlarn, doann
macerasna katlarak, yoksul, ac ekerek demek. Ama dnyay sonuna kadar

demek. liklerine kadar btn younluuyla demek. Krk yllk yolda yaprak
kmlda-sa yreinin banda duyarak, dnyann acsna, sevincine katlarak
demek. Ben btn younluuyla dnerek demeyi de kabul ediyorum, eer sanat
birtakm eylem olanaklarndan, insanlara kararak, doaya kararak yaama
olanaklarndan yoksunsa...
ubat 1973
272
zrlerimle...
Arkadalar sa olsunlar, dostlar, yarenler var olsunlar. u son gnlerde beni
mutlu kldlar. imdiye kadar benimle bylesine ilgilendiklerini bilmiyordum.
Benimle candan, yrekten ilgileniyorlar. Bir insan iin ne iyi, ne gzel, ne
mutluluk. Belki mrmn en mutlu gnlerini yayorum bugnler. nsann candan
dostu olmas kadar gzel ey olur mu? yi ki, yeniden gazete yazs yazmaya
karar verdim. Yoksa yremde dmlenen bylesi bir ilgiden haberim bile
olmayacakt. Bu kadar kardee tler almayacaktm. Bir insann u ksack
mrnde byle altn bir ilgi bulutuyla sarlmas, kuatlmas unutulmayacak,
tad damamdan bir mr boyu gitmeyecek gzelliktir. Dostlarm bana kar bu
dostluu gsterdiler ya, gerisi bana vz gelir, trs gider.
Kimi grsem, kiminle konusam, "yi yapmyorsun," diyorlar. "Bugnlerde yaz
yazlr m, sz sylenir mi? Onun da sras gelecek. Yaz yazmann, sz
sylemenin, parti kurmann da sras gelecek. Azck sabret canm, ne oluyorsun?
Sana yazk deil mi? Senin iin gcn var. Romann, hikayen, piyeslerin var.
Topluma kar devlerini fazlasyla yapyorsun. Sonra, ne yazacaksn, bu
koullar altnda, neyi nasl syleyeceksin? Haydi sen syledin, altn
gazete koyabilecek mi? altn gazete kapatlmay, ekonomik basklar gze
alabilecek mi? Ya gazetede alanlar ne diyecekler, gazete kapatlp onlar
isiz kalnca, yzlerine nasl bakacaksn?"
Btn bu gzel, bu dost szler karsnda boynumuz kldan incedir. Ve hem de
dostlarn, arkadalarn yerden ge ka273
dar haklan vardr. Ben de katlyorum onlara. Onlara katlmamak elde deil ki.
Hakl sze deirmenci ne desin.
Ama iin baka bir yn de var. Onu da dnmeliyiz, o zaman belki bir kar yol
buluruz. O zaman iyi dostlarm, candan arkadalarm bana hak verirler. Sevgili
arkadalarma zrlerimle.
retmenler var. Bugnlerde retmenlik, doru drst vicdanl retmenlik bir
kahramanlk deil mi, bu kadar kymdan, srgnden, zulmden sonra... Ve
aldklar para ayn on beine kadar yetmezken... Ve viran kalas hanede oluk
ocuun zarl afaki tutmuken. Bask, bask, bask... Bugnlerde retmenlik
yaplr m? Bugnlerde sendikaclk, bugnlerde profesrlk, bugnlerde... Say
sayabildiin kadar.
Dostlarma, arkadalarma, benim deerli canm dnenlere gene zrlerimle,
bamn belaya girmesini istemeyen okuyucularma zrlerimle bir ey daha
sylemek istiyorum. Benim kanm bir lhan Seluk, lhami Soysal, Mustafa
Ekmeki, Altan ymen, bugnlerde yazmaya alan daha nice yrekli
arkadalarmn kanndan krmz m? Bir etin Altan salt gazeteciliinden,
dncelerinden dolay mapusanede inim inim inlerken, yaz yazmamak olur mu? Ben
de ilk frsat bulur bulmaz, yaz yazmaya karar verdim. Hem de bir sre nce
kapatlm, sonra da alm bir gazeteye.
Ne mi yazabileceim bugnlerde, ne mi? Eskiden ne yazyorsam, ne sylyorsam,
eskiden ne kadar korkak, ne kadar yrekliysem gene yle yazmaya alacam.
Dnmenin bile su olduu ortamda, en kk bir insan hakknn bile oyunlara
kurban edildii, bir bln yzde yz hkmferma olduu bir lkede yaz yazmak
kstahlnda bulunmak... Btn dnyaya, btn millete srt evirmi, meydan
okuyan bir ortamda yaz yazmak... Kolay i deil, biliyorum, hi kolay i deil,
ama neylersin ki...
u yukardan bu yana sylediim szler bir yaknmadr, yirminci yzyln bir
yazarna yakmayan bir davrantr.
Dmez kalkmaz bir Allah. Milletlerin de trl sebeplerden bunaldklar zamanlar
olur, ama hep yle kalmazlar. Birtakm, milleti saran gler, birleerek, onu
selamete karrla^

274
(gakn ite bu sutur. Hem de ne su: Birtakm gler birleerek milleti
selamete ulatracaklarm. Ne demek, millet ne zaman bunalm da, ne zaman
selamete erecekmi, erdireceklermi. Gel efendim, gel, gel, tp tp gel!
Seni bekliyoruz, gel. Hem de nerelere? Seni nerelere bekliyoruz, seni neler
bekliyor, gel!)
Bakn bizi bekleyen yeri syleyemem ite. ldrseniz syleyemem. Oraya Altan
gitti, lhami gitti, lhan gitti. Ben deli miyim?
Benim yrekliliim bir yere kadar. Yani karagz lferim, zlfiyare kadar benim
yrekliliim. Sz buraya gelmiken u Karadeniz fkrasn anlatmadan geer
miyim:
"stanbulda Karadenizlinin birisi bir adam ldrvermi. Mahkeme karsna
karmlar, anlat bakalm demi yarg. Karadenizli balam anlatmaya:
"Hopadan ktk, demi. Hopadan knca, deniz kabarnca... Yelkenleri fora
edince...^ leye kadar Rizeye gelememi. Yarg, gel demi, daha gel. Seninki
ikindiye ancak Rizeyi geebilmi. Yarg kzm. Ge oralar ge diye barm.
Ge de stanbula gel. Karadenizli afallam, yutkunmu, arm, konu-amam.
Yarg, stanbula gel, buradan bala, tesinden vazgetim, demi yeniden. Bakm
ki, seninki dut yemi bir blbl. O akr akr konuan adam yok. Neden
gelmiyorsun stanbula? Sonunda Karadenizli karlk vermi: Geleyim de stanbula
sen de beni asasn yle mi, demi."
Yoook, Altann, lhann, lhaminin gittikleri yeri syler de bama i aar
mym? Benim yrekliliim stanbula kadar. Kellemi kesseler, gazeteci
arkadalarmn gittikleri yeri syleyemem. Onu sylemek d basnn hakk. Onlar
sylerler, yazarlar. Onlarn yakasna yapacak kimse yok ki.
Bir gerei kafalara dank ettireceim, birtakmlar Han-yay Konyay anlasnlar:
retmenler retmenlik yapacaklar. Dnmeye almlar, kyda kede,
karanlkta da olsa dnmelerini srdrecekler. stanbula kadar da olsa bizler
yazacaz.
zrlerimle...
9.5.1973
275
Trkiye Kendini Savunur
Yeni bir szck ortaya atmak istiyorum. imdiye kadar bu szc yazmadma
yaknmyorum. imdi tam sras. Bu szck tutacak. Hopur szcn Toros
kylleri kadim zamanlardan bu yana kullanrlar. Ykm, tahrip demektir. Bir de
kara hopur vardr. O da kkten ykm, kkten tahrip demektir. Toros kylleri
hopuru orman ykmnda kullanrlar. "ahin Ahmet orman hopur etti." Bu, orman
skt, bitirdi, tarla etti demektir. Kara hopur da, orman ot bitmez hale koymak
demektir.
Trkiye oktandr hopur ediliyor. Btn ynleri, btn varlyla. Ama bu hopur
ii, 12 Marttan sonra azd. Bu gnahn topunu 12 Mart yapanlara yklemek
istemiyorum. Korktuumdan deil, skynetimden dolay da deil. u anda
skynetim olmasayd da gene byle yazacaktm. 12 Mart bu hopura yol at, hz
verdi.
Hani bir adalk sorunu var ya, ite bu sorun ok nemli. an dnda kalmak
bir milleti ykar, bitirir. Hopurun en nemlisi kltr hopuru. a kltrnn
dnda kalmak, insanln vard aamaya kaplar kapamak, bitmekle
orantldr. 12 Marttan sonra bir kitap hopuru oldu. Kim, hangi zihniyet
uygulad bu hopuru, btn bir memleket aydn, tm va-tanseverleriyle bu hopura
seyirci nasl kaldk, bu hopura, kyma bylelikle nasl katldk? Bu en byk
kyma niin kar koyamadk?
Bizim geri kalmlmzn, bu hale dmlmzn banda yasaklar, dnce
yasaklar gelmez mi? Bunu Trkiyeye
276
arlatabilseydik bunca geni bir kitap kym yaplabilir miydi? Bilimsel, an
getirdii dnceleri kapsayan kitaplar yasaklamak gcn kim kendinde
bulabilir, kim bu gnaha ortak olabilirdi? Dnce yasaklarnn, Trkiyenin bu
halde kalmasnn balca sebebi olduunu kafalara sokabilsek, bunun nemini
gerektii gibi belirtseydik, bu hale der miydik? Bu ada ada dnceleri
yasaklamann bir milleti yava yava adan sileceini iyice iyice

syleyebilsek, bu suu ak ak kim ileyebilirdi?

te mahpus dam altnda tmen tmen evirici yatyor. Koskocaman bir dnyann
gz nnde Trkiye bir yasaklar ortamn yayor. Bu kitaplar kt, zararlysa,
bir memleketi ykmak gcn ilerinde tayorlarsa bu kitaplar, bu kitaplar
Almanya, ngiltere, Amerika, Fransa, spanya, sve, Danimarka, talya, Japonya,
Hindistan, Pakistan neden yasaklamyorlar, yz yldan, elli yldan bu yana niin
yasaklamamlar?
Bilmem bu kitaplar Sudanda yasak m? Msrda, Kenyada yasak m? Bakn, di
Aminin Ugandasnda, Kaddafinin Libya-snda yasak olmal. Uganda imdilik ad
bir ynetimle ynetiliyor. Sayn Kaddafi de Kurandan baka btn kitaplarn
yaklmasn emreylemi.
Trkiyeyi hangi vicdan, hangi akl, hangi milli onur, Kaddafinin Libyasyla, di
Aminin Ugandasyla kartrabilir?
Ne diyorlar, dillerine pelesenk etmiler, Trkiye azgelimi bir lkedir.
Trkiye demokratik bir dzenle ynetilse de, azgelimiliinden dolay Trkiyede
kitaplar yasaklanabilir. Trkiyede kitap toplamak, yakmak, yrtmak mubahtr.
te bu dnceye kar Trkiyeyi btn varlmzla savunmalyz. Milli onur
adna savunmalyz. Trkiyenin ad bir millet olmadn bu insanlara
sylemeliyiz. Trkiyeyi kmseyenlere, ona hakaret etmeye alanlara izin
vermemeliyiz. Azgelimilik bir sosyal, daha da ok bir ekonomik sorundur. Bu
ada olana olan milletler ada bir dzenle, iyi bir almayla bu beladan
syrlabilirler.
Azgelimilik yneticilerin, aydn geinenlerin kafalarnda olursa, bir milletin
yneticileri hangi dzende olursa olsunlar, kitap yasaklayacak kadar ad
kalrlarsa, ite o zaman felaket olur.
277
di Aminin Ugandasma, Kaddafinin Libyasna da yaktr-mamalyz, kitap
toplamay, yakmay.
Kitaplar ne kadar zararl olurlarsa olsunlar, ykma gleri ne kadar byk
bulunursa bulunsun, bir millet iin toplatlm kitap kadar felaket, ykm
olamaz. Zararl bilimsel kitap dnmyorum. Baz kitaplar, baz snflar,
tabakalar, blkler karlarna aykr bulabilirler. Zarar dediim bu. Yoksa
zararl bilimsel kitap olur mu?
Trkiyenin azgelimilii, ekonomik azgelimiliktir dedim yukarda. Bir de
aydn, ynetici kafalarnn azgelimilii var, dedim. Banaz, dncelere
kapal kafa, azgelimi bir kafadr.
Trk milleti azgelimi bir millet deildir. Trk milleti az gelimi millet
olsayd, tarihe Nasrettin Hoca, Yunus Emre, Pir Sultan Abdal, Dede Korkut,
Krolu, Dadalolu, Mimar Sinan gibi bir kltr verebilir miydi? Trk milleti az
gelimi bir millet olsayd, amza bir Mustafa Kemal Atatrk, bir smail
Hakk Tongu, bir Nzm Hikmet, bir Eyubolu, bir Feza Gr-sey, daha nicelerini
verebilir miydi? Trk milleti tarihteki kltrlere byk katksyla, amzdaki
deerleriyle, hem de nice deerleriyle ada bir millettir. Trkiye btn
ykmlara, kara hopurlara kar kendini savunacak, varln, dnn bugnn
kltenlere, aalayanlara kar kendini koruyacaktr.
Trkiyenin uzun sren sreklilii bunun en byk lsdr. Trkiye bu ada
kitap yasana izin veremez. Kendisini kitap yasaklanan, yaklan, toplatlan bir
memleket haline drmeye alanlara gereken sz syler. Trkiyenin byle bir
gc, ada yaama abas vardr.
Ve bizler, Trkiyenin vatanseverleri nasl dnrsek dnelim, Trkiyenin
milli onurunu ada dnyada kranlar, Trkiyeyi klten, aalayanlar,
birleerek uyarmalyz.
Kendi varln, onurunu, kltrn savunma gc byk olan milletimizin yannda
yrelenmeliyiz.
Trkiye kendi kendini savunur derken, bu dorudur. Trkiyenin kendi kendini
savunma gc bu kadar byk olmasayd, iki yzyllk smrgeci belasndan sonra
Trkiye ayakta byle kalabilir miydi? Bu yele bu kar dayanr myd?
13.5-1973
278
I

I
Dnyay nemsemek
Uluslarn amzdaki abalarndan biri de kendilerini dnyaya anlatabilmek.
Uygar dnyamzda hibir ulus yok ki, kendisini dnyaya anlatabilme, kltrnden,
yaptklarndan dnyay haberli klma abas olmasn. Baz uluslarda bu, bal
bana bir ura bile olmu. nsann kendisini, yaptklarn bakalarna
anlatmas ok insanca bir ey. Bunun yannda uluslar baka gndelik karlar da
umuyorlar. amzda hibir ulus, kuyunun dibinde kalm ta gibi, dnyann bir
kesinde kalmay istemiyor. Bu da insanca bir eydir. Uluslar kendilerini
dnyaya anlattklar gibi dnyay anlamaya da urayorlar. Ulus olmann
koullarndan biri de bu. Bu ada dnya artk hepimizin. Afrikadan Asyaya,
Asyadan Avrupaya kadar hepimizi ilgilendiriyor. Artk yeryznde her ulus komu
kaps. karlar, dostluklar, dmanlklar ylesine biribirine girmi ki, k
kabilirsen iinden.
Salt karlar ynnden dnyay gren, dnyayla ilgilenen kiiler, topluluklar
olduu gibi dnyamzda, salt dnyann iyilii, ycelmesi iin uraanlar da var.
lkc aydnlar, dnyay gzel yapmaya alanlar bugn arlklarn duyurmaya
baladlar.
Vietnam maceras dnyamz iin byk bir aama. Her ey dnyann ortasnda, gz
nnde oldu. Amerikal bir blk Vi-etnama saldrd. Kan gvdeyi gtrd. Orada
insan soyunun imdiye kadar az grd szmona bir sava srdrld. Yabanl,
amza, insanlmzn vard aamaya yakmayan i279
ler oldu Vietnamda. Vietnam hakszl, yabanll alar boyunca insanln
yzkaras olan, olacak bir utant. Vietnam Savan, daha dorusu,
yabanlln durduran birinci sebep, e_ betteki Vietnam halknn insanst
kahramanca diretmesiydi kinci sebep, gene elbetteki Amerikan halknn
diretmesiydi. nc sebep de nemli, o da tm insanlkt. nsanlk bu korkun
zulm daha ok srdrmek istemedi. Dnyann insanlar Amerikada bir bln
krkledii Vietnam Savama kar koydu. nsanlk bylesine kar koymasayd,
Amerikal sava blne, belki Vietnamda sava srer giderdi.
Amerikann Vietnama kar sava, bir tr, dnyaya kar sava oldu. Vietnam
Sava gide gide Amerikann dnyaya meydan okumas ve sava olarak kabul edildi
ve Amerika Vietnamda Vietnam halk kadar Amerikan halkna, dnya halklarna
yenildi. Ve imdi dnyann Amerikayla aras ak. Amerika bu yanlgsn imdi
onarmaya can atyor. Can atyor szc belki biraz fazla grnecek. Denecek ki,
koca Amerika hi, dnyaya bir eyler anlatmaya can atar m? Atar, baka aresi
yok. Dnyada byle kara srlm olarak bir milletin yaamas epeyce zor.
Amerikan halk, bir avu yneticinin karlar iin, birok insanlk deerini
ldren bln adna, dnyaya kendisini balatmak iin bir eyler yapacaktr.
nk halklardaki insanlk, adalet duygular kkldr. Amerikan halk da
yozlam bir halk deildir, btn insanlk deerlerine sahip bir halktr. Artk
insanlar, uluslar dnyay her attklar admda nemsemek zorundadrlar. Dnyay
nemsemeyenler, iilerinde bundan byle dnyaya kepaze olacaklar, insanln
dna deceklerdir. Dnyadaki insanlar, daha dorusunu, daha yakann
syleyeyim, bugn yeryznde yaayan en gl bir ulustan daha gldr.
nsanln karsna kmak, deerlerine kar koymak, uzun bir sre hibir ulus
iin mmkn deildir.
Bize gelince, biz elli yldr yeryznde kuyunun dibindeki ta gibiyiz.
nsanla syleyecek szmz, su yzne karacak kltrmz m yok? nsanl
ilgilendirecek insanlk deerlerimiz mi yok? Bylesine insanl derinden
yaam bir ulus, insanlk deerlerinden yoksun olur mu? Hibir ey yapamam
280
olsak bile gl yerinden su eksik olur mu? Baz kiiler, baz blkler Trkiyeye
inanmyorlar. Ne kltrmze, ne insanlmza. Onlarn karlar, Trkiyenin
hibir ey olmadndadr. Onlar baka uluslarn, baka kltrlerin hayranlar.
Yaama abalar bu yzden. Smrgeciler ve onlarn adamlar, belki yz yldr,
bizim azgelimi bir millet olduumuzu, vesayet altnda yaamamz gerektiini
savunuyorlar. Bu gerektir ve davranlarda, tutumlardadr.

Dnyayla bir iliki yazs yazarken elikiye dmyor muyuz? Bu ne perhiz, bu

ne lahana turusu olmuyor mu? Deil. leri burada da kartrmaya can
atyorlar. Kartryorlar da. Kartrmakta faydalar var.
Biz bizi baka uluslarn el altndan, el stnden ynetmesini istemiyoruz. Onuru
olan, ulus onuru, ulus karyla birlik olan hibir kii, ulusunun baka
uluslarca ynetilmesini istemez. Ulusular, vatanseverler bakalar tarafndan
ynetilmeye sonuna kadar kar koyarlar. Bir ulus, baka bir ulusu ynetmeye
kalkyorsa, bu ynetmede onun byk karlar var demektir. O ulusu kullanyor
demektir. Ne iin olursa olsun, ne adna olursa olsun, uluslar bunu kabul
etmemeliler. Buna kar direnmeliler. Bizim, Trkiyede verdiimiz sava budur.
nancmz budur. Bu savata kim karsa karmza, yenilgiye urayacaktr. imdi
ne kadar gsz grnsek de, zafer, ulusumuzun olacaktr. Trkiyenin kendini,
kltrn, onurunu korumak gc var. Bu dnceyi, inanc ok tekrar ediyorum.
Etmeliyiz. Bu bir gerektir.
teki yana gelelim: Eer Trkiyede birtakm yanllklar olmusa, an stne
yrm, birtakm insanlk deerlerine kar koymusak, bizler bu gnah da
kabul etmeliyiz. nsanla, aa, ulusumuza kar kt ilemlerde bulunmusak
bunun hesabn insanla vermeliyiz. rnein bu ada Trkiye gibi bir
memlekette kitap toplanrsa, bilimsel kitaplarn evirisinden dolay bir sr
insan hapisteyse, kitaplar yaklm yrtlmsa, bu da ayyuka kmsa, bunun
hesabn insanla vermeliyiz. Bu, bir ulusun insanlk devidir. Kitap, insan
soyunun byk deerlerinden biridir. Dnce, insanln byk deeridir. Bu
deer, dnyann bir kesinde zedelenmise, bu deeri zedele281
diimizi saklamak deil, zaten bu ada hibir gnah gizli kalmyor, insanla
zrlerimizi bildirmeliyiz. Ya da sebeplerimizi sylemeliyiz. adalk budur.
Hibir ulus, insanlk deerleri bakmndan insanlk kadar gl deildir.
nsanlk, gittike deerlerini daha ok koruyacaktr. nsanlk, deerleri stne
dnden daha ok titriyor.
Eer insanlk haklar bir memlekette birtakm insanlar tarafndan inenmise,
bunu saklamak, saklamaya almak neye yarar? Hibir ey yapamazsak, insanlk,
bizi kuyunun dibindeki ta gibi unutur.
Yazma balarken, kuyunun dibindeki ta gibi yeryznde unutulduumuzu syledim.
Bugnk insanlk deerlerimizle biz buna layk bir ulus deiliz. Dnyaya katacak
bir eylerimiz var. nsanla sylenecek bir iki szmz var. Bir eyi daha
sylemek gerek. Trkiyedeki birtakm blklerin dnyada kuyunun dibindeki ta
gibi kalmamzda karlar var. Unutulmamzda, dnyaya almamamzda faydalar
olanlar var. Bu oyunu ortaya karmal, vatanseverleri uyarmalyz. Dnyaya
katks olmayan uluslar ar ar dnyadan siliniyorlar. Onun iin uluslar
kendilerini var gleriyle dnyaya duyurmaya alyorlar. Bizi deerlerimize
dman klanlar var. Bu bir gerek.
Suna Kan byk bir deerimiz. Suna Kan imdi Trkiyede kuyunun dibindeki
yosunlu, unutulmu bir ta gibi. Bir Suna Kan ele geiren bir ulus, onu bu hale
mi getirmeli? Niin, niye behey kardeler? Trkiyenin kkl, ada sesi Ruhi
Sudur. Ruhi Suya pasaport vermediler. Niin, neden, ne zarar, ne fayda umarak?
Pasaport vermemek deil, tam aksini yapmalydk. Aksini yapmak, Trkiyenin bu
kkl, bu ada sesini yeryzne duyurmak iin uluscak dur durak bilmeden
abalamak devimizdi. Ruhi Su bir kiidir ve lmldr. Ruhi Su kendisini
dnyaya duyurmazsa ne olur? Ruhi Su bugn var, yarn yok. Ruhi Suyu nasl, niin
engelleriz? Ruhi Suyu engellemekte kimin, kimlerin kar var? Bir dil Birete,
bir Ayla Erdurana, Meri Sumene byle mi davranmalydk? Bir Abidin Dino, bir
Avni Arba bu durumda m olmallard? Birtakm koullardan dolay bizim ulusumuz
ok az deer yetitiriyor, onlar da biz trl sebeplerden tr ser sebil,
ziyan zebil ediyoruz.
282
i
Bu ada kuyunun dibindeki ta gibi kalmak, lmle eit bir eydir. Azck
aklmz bamza toplar, Trkiyeyi engelleyen gleri tanr da ona gre
davranrsak, dnyann bir kesinde kuyunun dibindeki ta gibi yalnz kalmayz.
Dnyada varolmak iin dnyay nemsemek zorundayz. Dnyaya almann, biraz da
var olmak olduunu anlarsak imdiki davrandmz gibi davranamayz dnyaya.
Bunun bilincine varrsak... Bu sorunu ok ok konumalyz.

23.5.1973
1
283
Aaaaah Amerika, Vaaaaaaaah Amerika
Bizim gazeteler amma da ii byttler. Gn gemiyor ki, o anl anl
gazetelerimiz VVatergate olayn allayp pullayp yazmasnlar. Amerikan basn
stnde bu kadar duruyor da ondan m? Yoksa bu VVatergate rezaleti Trkiyeyi ok
yakndan m ilgilendiriyor? Dnyada demokrasinin kalelerinden birini ykan
VVatergate olay bu yzden bizi candan m yaralad? Biz bu kadar demokrasi
akls myz? Yoksa yoksa cicili bicili, her birisi bir renk bulamac
gazetelerimiz demokrasiye bu kadar hayranlar m? Biz bu iin z sebebini
anlamadk ama, sevinmekten de kendimizi alamadk. u VVatergate rezaleti
gsterdi ki, Trkiyede demokrasiyi candan sevenler, ona inananlar var. Ne demek,
ne demek ola ki, dnyann demokrasi kalelerinden birisinin bana bu haller gele
olur mu? Demokrasisever Trk basn durur mu hi, bunu diline pelesenk eder de
yeri g bi-ribirine katar alimallah. Byle bir rezalet bizde olmayagrsn,
bizim basn var ya, bunu diline dolar alimallah, bu rezaleti yapanlar Nixon'dan
beter hale getirir. Hele yrekleri varsa, byle bir eye yeltensinler hele.
rnein Sleyman Bey byle bir ie yeltenebilir miydi? Bizde demokrasi var ki,
aman allah... Faruk Skan diye bir ileri Bakan vard, aklnzda m? ok
demokrasi akls bir kiiydi. Kim bilir imdi nerelerde. Kulaklar n-layas.
Ne adamd ya... Onun devrinde, eref verdii ada bylesi iler olabilir miydi?
Prof. Erim anda, Ferit Melen gnlerinde byle insanla smaz, demokrasi
d iler olur mu? Olabilir mi? Ne demek, basnmz buna izin verir mi? Dr284
dnc g dedikleri basn, bu gcn Trkiye demokrasisinde Trkiye iin,
Trkiyenin demokratik karlar iin kullanmaz m? imdi artk, dnya bir
btndr. Amerikada demokrasinin gme gitmesi, bizi de, dnyay da etkiler, onun
iin Amerikada demokrasinin bu hale gelmesi bizim demokrasi akls yreimizi
paralar. Bizim basn VVatergate rezaletini bu kadar byk sorun haline
getirirken ulusal devini de yapyor bir yandan. Az yapyorla, az yapyorlar
ya... Ah, bugnlerde piyangolar olmasayd da... Birinci sayfalar piyangolara
ayrmasalar da, btn birinci sayfay VVatergate iine ayrsalard, her gn her
gn. Dnya da bizim ne mene demokrasisever bir ulus olduumuzu anlard. Ah ne
are, aaaah, i fayde ki, piyangodur belimizi bken, demokrasi akmz
glgeleyen piyangodur. Ah piyango, vaaaaah, piyango. Gazete dediin, l, dzey
dediin de piyangosuz olur mu? Bir gazeteyi deli kzn donuna evirmeden bu
millet okumaz ki. Aaaaaah, deli kzn donu. Sen ettin bu ii, aaaah, piyango sen
ettin bu ii demokrasi akmza ki, demokrasi akmz gerektii gibi
gsteremedik.
Aaaaaah Amerika, vaaah VVatergate, sen bu hale mi gelecektin! Byle dillere mi
decektin? Aaaaaah, Nixon demokrasisinin beiinde, bu da m, bu da m
olacakt? Hi mi dnmediniz ki, Trkiyedeki basn bu halden dolay kan alar.
Bizim basnmz demokrasinin zedelenmesine, tynn incinmesine dayanamaz da
ite bu hale gelir. Btn ulusal, evrensel sorunlar bir yana atar da,
VVatergate der de baka bir ey demez.
Bizim basn biz bilmez miyiz? Erdemleri iinde yetitik. Daha kursamzda nan
nimeti var. Onun demokrasi karsnda tepkisini anlamaz olur muyuz? Bizim basn
demokrasi sevdals, demokrasi sevdalsdr. nkar edenin, yani yadsyann
alnn karlarm.
Anmsyor musunuz sevgili kardelerim, gazeteci dostlarm, Trkiyede bir olay
olmutu. Sayn ve deerli ileri Bakan Faruk Skan, Sleyman Bey babakan
iken Meclis krssne km, "Ben," demiti, "beeeen, ben solcularn
soluklarn dinliyorum. Yatak odalarna bile..." Haa, anmsadnz m, Faruk
Skan bir de, bir gece de Meclisi basmt. Bir de ne yapmt, ne yapmt? Bir
de i Partililerin stne eli silahl komando285
lar yollamt. Bir de ne yapmt, ne yapmt... Sahi ok ey anmsyoruz
deil mi? Aklnzda m Allah akna, Sleyman Bey, Trk ordusunun karsna iki
yz bin kiilik bir milis ordusu kuracan mutulamt bize. Ne oldu bu orduya
imdi? Bakn hele, daha neler geliyor akla, Sleyman Bey anda, bir sr gen,

bir sr i Partili, l, le Bakanlar ldrlm, katiller ortaya

kmamlard. Ne oldu acaba o katillere? Neredeler imdi, ne yapyorlar acaba?
Onlardan hibir ses ada yok. Skynetim de neredeyse bitecek. Bir umudumuz
ondayd... Skynetim, demokrasimiz, politikaclarmz, bu faili mehul
cinayetleri hi merak etmediler mi? Yoksa ok mu hukuki, ok mu demokratik
buldular? Sahi ne oldular, insan baya merak ediyor. Gazetelerimiz hi merak
etmiyorlar m? Belki de yarglanyorlar da onlar, bizler izlemiyoruz.
u Watergate rezaleti dedim de neler geldi u benim aklma, neler. Neler de
neler kardeler. Mahir Kaynak da var demokrasimizde. ocukcaz her yaptn
vatan iin yapm. Vatan ondan yardm bekler. Mahir Kaynak, Trkiyenin can bir
deerli evlad. Ne yapm, devlet parasyla birtakm kendini bilmezleri devlet
aleyhine ayaklandrm. Anayasay tadile ve tayire, nne geleni kkrtm.
Ama dmeyenler mahkemelerde srnyor, ana denlerden bir ksm idam hkm
giymiler, bir ksm da giyecekler. Daha ne kadar Mahir Kaynak var ortada... Kim
bilir, kim bilir... Ka tane byle sayn kkrtc vatanda var? Eeeeee, biz ne
yapacaz imdi... Biz bu demokrasiyi ne yapacaz?
Bizimki de byle bir demokrasi. Bnyemize uygun, Osmanl demokrasisi. Hani
imdilerde yeni Osmanllar trediler ya, bizim demokrasinin de Osmanl kkeni
var. Osmanl kkenli demokraside elbette solcularn, saclarn, Sleyman Beyin,
smet Paann, Ecevitin soluklan dinleniyor. Dinlenmeli. Soluk dinlenmeyen
demokrasi, demokrasi deildir. Yaasn Mahir Kaynak. Elindeki kck
Gorgotilosla soluumuzu deil, kanmzn damarlarmzda akn dinler, hakk
deil mi? Bakn, savclar da bize gelen mektuplar p sepetlerinden toplar.
Telefonlarn dinlendii, mahkemelerde resmen sylenir. Bakn, i Partililerin
evleri yaklr demokrasi uruna. Meheldir, yansn keratalarn evleri. Bizim
Osmanl kkenli demokrasimiz solcularn sol demele286
I
rine izin veremez efendiler. Aklnz banza aln. Bu memlekete matbaa bile
iki yzyl sonra girdi. Elbette bizim demokrasimiz solculua izin verse iki
yzyl sonra verir. Biz izin vermiyoruz. Demokrasimiz, Osmanl canl, kanl,
kkenli olduundan siz de sandktan kn efendim. Biz nasl sandktan karak
ali kran ba kesen olduksa... Siz de sandktan kn efendim. Bizim
demokrasimiz byledir. Osmanl atalarmzn geleneine, devlet dzenine hem de
yle bir uygundur ki, grenlerin akllar balarndan be metre yukar ua... Ya
bu deveyi gder, ya bu diyardan gidersiniz. Sizi kk darda iiler, kyller
sizi. Kknz bu kadar d-arda olmasa, Almanyaya bylesine heves mi edersiniz?
Oraya gitmek iin can m atarsnz?..
Bizi brakalm, iler uzad. Bizim demokrasimizde neler neler yok ki. Atina
nasl demokrasinin beiiyse, stanbul da ylesine beii, Ankara da
demokrasimizin kunda. u Mahir Kaynaklarn devlet parasyla kkrtt
anaristler getirdi demokrasimizi bu hale. Yoksa glle dese yklmazd
demokrasimiz. Anaristler, Marksist-Leninistler de ortadan kalknca, hem de
kkleri kaznnca, hem de hapislere snnca onlar, lkemize demokrasi gelecek,
tp da tp gelecek. Demokrasimizin byk savunucusu sayn Mahir Kaynak...
Trkiyede her ey ak, her ey gz nnde, yarg nnde... Mahir Kaynak ii
Meclis karsnda, mahkeme karsnda. Daha ne istiyoruz, her ey demokratik,
her ey ak... Mahir Kaynak kendisini, yaptklarn gizlemiyor ki, demokrasi
d bir ilem olsun yaptklar. Demokrasinin birinci art aklk deil mi?
te sayn Kaynak da nne geleni kkrttn ak ak syledi. Daha ne
istiyoruz...
VVatergate neymi? Nixon'un adamlar, kar parti olan Demokratik Partinin
birtakm evrakn almlar. Bir de ne yapmlar biliyor musunuz, bir de ne
yapmlar, telefonlarn dinletmiler!!!!!! Aaaaaah Amerika, vaaaaah Amerika.
Bana neler gelmi de haberi olmam...
Bakn sayn Trk basn, bakn, bir eyler yapalm, u Ame-rikay kurtaralm. u
son yllarda bize az m iyilik etti? Demokrasiye bile onun gc sayesinde
kavumadk m? Biz nankr insanlar myz, biz ekmek yedii sofraya bak
sokanlar myz?
287

Bakn kardeler, sevgili basn arkadalarm, bir eyler yapalm, mademki bu

kadar bu ii ele aldk, u dnyaya bir iyilik edelim. Bakn bir nerim var:
Soluku Skanla, sandk Sleyman Beyi Amerikaya yollayalm. i bir gzelce
hale yola koyup gelsinler... Aaaaaaaaah Amerika, vaaaaaaaah Amerika...
27-5-1973
288
Korku
Bir arkadamla Menekeden yukar, bizim eve doru yryorduk. Ar ar gn
kavuuyordu. Sulara glgeler inmiti. Menekeden yukar dzle ktk. Dzlk
Basnkye kadar bir iki yz metre kadar ekiyor. Baktm, Basnkyden bir ocuk,
be alt yalarnda gsteren-bir ocuk, koltuunda bir somun, bize doru
kouyor. Bacaklarnda tela, tedirginlik. Bizim yanmza gelir gelmez znkkadak
durdu. Korku dolu bir sesle:
"Ko Yaar Amca ko! Ko da evine ula. Korkmuyor musun?"
"Niye? Niin koaym? Niin korkaym?"
"Karanlk geliyor," dedi, ald yatrd, bir anda yokutan aa indi.
Bacaklarnda korku, tela.
Korkunun bilincine vardmz zaman korkuyu azck olsun yeneriz. Hapisanenin,
lmn bilincine vardmz zaman hapisaneyi, lm yeneriz. Bir dnce adam
iin lm doaldr. lm korkusu bir bilintir, en insancadr. lmn bilincine
yalnz, hayvanlar varamazlar. lm insan iindir. Ve doaldr. Korkusu da
doaldr. Ben lmden korkmayanlar, lm karsnda rpermediklerini
syleyenleri de grdm. Ya yalan sylyorlard, ya hastalard. lm doaldr,
korkusu da doaldr.
Gnmzde dnrler, inanmlar grdk. Yrekliler, yanlmlar grdk. lmn
stne yreklice, gzn krpmadan yrmler grdk. Koullara gre,
yaratlmalara gre, insan ksm ksm, yer damar damar. lmn stne korka
korka yrmleri, ama yrmleri de grdk.
289
Hapisane bir korkudur. Bir zulmdr. nsan soyunun en pis, en aalk
icatlarndan da biridir. Hapisane belki de lmden beter bir icattr. Kim icat
etmise cennet yz grmesin. amzda namuslular, insanlar iin, insanca
dvenler iin de hapisane vardr. Ba belaya girmi lkelerde bir insan
dnmeye balad myd, hapisaneyi gze almal. "Dnyorum, yleyse varm,"
yerine, "dnyorum, yleyse hapisane var." Bu varln, hapisanenin bilincine
vardk myd, artk hapisane yoktur. nsan gnl, insan kafas cmerttir.
Cmerte dnr, cmerte dnyalar yaratabilir. Hapisane olaand-lktr. Bin
yl da yatlsa olaanlaamaz. nsann hapisanede baz ynlerden dnyayla ilgisi
kesilir. Olaan olan baz eyler artk olaan olmamaya balar. Doal yanmz bir
sre sonra deiir, baka bir ey olur. Btn bunlarn bilincine varmalyz. ok
ha-pisaneci bilirim, hapisaneyle ilgilendim epeyce. Hapisane her zaman da
gibidir herkes iin, bir korkudur. Ama bilincine varlr da orasnn ayr bir
dnya olduu, baka bir tad olduu kansna varlrsa, yaanr, hem de bal gibi
yaanr. Nzm Hikmeti konuturdum hapis stne. nsan hapiste hep umut eder,
dedi. ou kii de byle syledi. Hapiste, uzun bir sre yatnca insan,
lmeyecek, kyamete dek yaayacak kadar umut dolu olurmu. Belki yanl ama, ok
kiiden duydum. Bu duyguyu yaayan ok kii var. Hapisaneyle umut i iedir.
Bana da yle
geliyor.
Trkiyedeki hapisaneler bir zulmdr. Bizim Mustafa Ekmeki geenlerde bir
Anadolu deyimi yazd. Zulmn artsn. Gzel buldu Mustafa. Bir gzel deyimi
yerinde kullandn m tadna doyum olmaz. Hele zamannda yerine aktn m, deme
keyfine, alsm yrsn. Mustafa bu deyimi tam gnnde, belki de azck ge
kalarak syledi. Ama azck eksik syledi. Bizim ukurda, sanrsam Mustafann
kyyle bizim ukurova ayn dil yaps kua iinde, zulmn artsn deyimine bir
eyler daha katarlar. Mustafa sylemedi de, anlamn aklad. Tamam yledir:
Zulmn artsn ki, zevalin tamamlansn. Fen yattm Kozan hapisanesini azck
anlataym m? Bakn, bir kouta st ste on yedi kii yatyorduk. Vallahi, ne
deyim, on yedi kiinin yatt yer be metrekareyi ya geiyor, ya gemiyordu.
st ste
290

olduumuzu, bir de kede bir yerdeki tenekenin iine hacetimizi yaptmz

biliyorum. Bir de bitler geliyor gzmn nne, kum gibi kaynayan. Sabahleyin
neyim var neyim yok ykyor, korkun gnete kurutuyordum, her gn. Sabahleyin
bir kalkyordum ki, gene tepeden trnaa bite batmm. Bit svanm derime,
giyitlerime, kirpiklerimize kadar. O yaz scanda, kayalklar arasnda yanan
hapisanede yiyecek yok, iecek yok. ksz ld de, hapistekiler ne sevindiydi
kurtuldu diye. Kozan hapisanesi gibi bir hapisanede bir gn yatacana, doru
drst bir hapisanede bir yl yat. Bizim hapisanelerimiz birer zulm yeri. Bu
kadar zulmedilmi de ne olmu yani. Zevali gelmi mi zulmedenlerin. Zulmedenler
de bu geree gveniyorlar. Kadim szdr, zulmn artsn ki zevalin gelsin. yle
olsayd u Trkiyede vay anam vay.
ok tehlikeli, biliyorum, biliyorum ama, gene de haydi bir genelleme daha
yapaym. Bir insan, bir ulus, hogrs kadar gl, salam, yiit, hakl,
insandr. Zulm kadar zalim, kk, yaratclktan yoksun, korkaktr. Hani biz
millet olarak hogrmzle hep vnyoruz ya. Ne oldu? Davranmz hi szmze
uymad.
Hapisaneyi bir zulm yeri haline getirmek hibir ble, insana, kimseye
hayretmez. Bizim hapisaneler kt, salkszdr aslnda. Bir zulm yeri olarak
kurulmutur. yle sanlmtr. Yirminci yzylda insan kafas, gnl, hapisaneyi
bizim anladmz gibi zulmedilen bir yer olarak anlamyor. Daha baka, daha
insanca anlyor. nsan soyunun bu utan verici en ar icadn daha yeyniltmeye,
insanlatrmaya urayor.
Bizde, hapisanelerden kt haberler geliyor. Bu en kt ha-pisaneleri bile,
dnyann en ilkel hapisanelerindeki koullar bile bizimkiler gnden gne
arlatryor.
nsan Haklar Evrensel Szlemesi, Avrupa nsan Haklar Anlamas... Btn
bunlar iyi. Biz de imza koymuuz bunlara, sz vermiiz ki, kimseye
zulmetmeyeceiz. Bu da iyi.
Bu yazy yazarken zorluk ekiyorum. Aman ne diyecekler. Vallahi billahi tatl
canmdan korkmuyorum. Yamz yaadk diimizi diedik. Ne yaparlarsa
yapsnlar. Karmda sorumlu kimseyi bulamyorum. O onun stne atyor, o onun...
291
Bakn ite, aln ite syledim. Hapisanelerde zulm ediliyor. Babakan, Adalet
Bakan, ileri Bakan kimseniz, nasl zulmediyorlar, diye sorar msnz,
syleyim. Sorar msnz? Bakn, ben yle Avrupa Konseyi falan filan dinlemem,
diyemeyeceim ama, o ikinci derecede bir i, zulmedip etmemek, ktlk edip
etmemek insann yreinde, insanlnda, ulusal geleneinde olmal. Ya da bir
insan, varsa eer, ulusal iyi geleneklerine, insanca geleneklerine kar
koymamal. Yarn zulmetmediine, hapisanelerin cennet olduuna kendini de, ulusu
da, dnyay da inandrabilirsin. Ne olur? Zulmeden kendinden yitirir. nk
insan soyu zulm kadar kktr. Ap tarihleri bakn, seksiz phesiz
lanetlenenler hep zulmedenlerdir. amzda zulmedenlere insanlk artk
yasalarla kar koyuyor. Zulm, insan, ulusu, dnyay ktlemek, aalamaktr.
Zulmedilen ycelir, zulmeden zalimlii kadar klr. Zulm, zulmeden hibir
kiiye, ble, tabakaya, snfa hayretmemitir. Benim zldm, zulm
grenlerin sonradan, frsat bulunca ilk elde zulmettiidir. Zulme zulmle cevap
vermek zalimlerle birlik olmaktr.
nsan soyunu zulm kadar hibir ey kltemez. imdi bana iten ie atanlar,
kzanlar olacak. Onlara da sylyorum, haklysak, insan, ulus gereiyle
bilirsek zulme zulmle kar koyacak kadar klemeyiz. Ne derler sonra: Zulmn
artsn ki tez zeval bulasn... yle deil mi?
Hapisane ktdr, lm gibi. Bilincine varnca, dzleir, olaanlar. Zulm
aalk, insanlk d bir eydir, lmden de beterdir. Bilincine varnca
olaanlar. Hepsinden beteri de korkudur, insan soyunun yakasna yapm.
nsan soyu dnyasn genilettike, korku azalacak, gcn yitirecek, insan soyu
korkuyu insanlatracak. Korkunun insanlamas diye bir ey var. Nedir o
insanlama? te o insanln varaca yerdir. Bir gn insanlar insanlamay
bulacaklar. Korkunun zebunu olmayacaklar. Korkuda rmeyecekler. Zulm zulm
deildir aslnda, zulm korkudur. lm lm deildir aslnda, lm korkudur.
Hapisane hapisane deildir aslnda, hapisane korkudur. Her eyin temeli, beteri
korkudur. Eyvallah, korkunun stne

292
yryenlere, insan soyu iinde en gzelleri, en kutsanacak olanlar onlardr.
"Yaar Amca, Yaar Amca ko... Evine yeti." "Neden, neden, neden?" "Karanlk
geliyor, ko!!!"
3-6.1973
293
Kym Kym stne
Kltr Kym
Trkiyenin bana gelen, uzun yllardan bu yana hibir ulusun bana gelmedi. 12
Marttan sonra kltr dmanlar azgnlklarn en dorua gtrdler. Kitaplar
yakld alanlarda. Yanan kitaplarn yresinde ad rklar yabanl oyunlar
oynadlar. Sorumsuzca kitaplar toplatld. Trkiyedeki geerli yasalar kitaplar
ve yazarlar iin geersiz oldu. Koruyucu yasalar, yazarlar iin geerli deildi.
Benim evimi kere aradlar rnein. Ne iin? Ne aradlar benim evimde? Bir tek
sebebi vard, ben yazardm ve hasbelkader Trkiyede yazar olmak felaketine
uram bir vatandatm. Bu kere benim evimin aranmasna yeterdi de artard
bile. Bir de, evim arandktan sonra, polislerin bana ettikleri. Hem de u
kendini uygar bir insan olarak dnyaya gstermeye alan Nihat Erimin
babakanl anda. Kaldrn Skynetimi de syleyeceklerimiz ok. Trkiyede
olup bitenleri anlatmaya ciltler yetmeyecek. Sayn yneticilerin Trk kltrne
yaptklarn, kuaklar, alar boyu tarihin en byk ibretlerinden biri olarak
izleyecekler. Brakn benim bama getirilenleri. Benimki solda sfr kalr. Ya
teki yazarlarn, ya evirmenlerin bana getirdikleri? Ya yaymclara
ettikleri? Dnyann hibir yerinde, eli kanl Franko'nun ve Salazar'n
diktatrlklerinde toplatlmam kitaplar toplatld. Size baka bir ey
syleyim, u benim nce Memed var ya, yneticilerin ellerinden gelse, fazlaca
utanmasalar toplatacaklar nce Memed var ya, o spanyada da, Portekizde de
yaymland. Biliyor mu294
sunuz, "Film Sansr" bu kitab yasaklad. Baka bir ey, biliyor musunuz ki
TRT, nce Memedi Radyoda yaynlanmas iin 18 gnlk bir oyun haline getirtti.
Hani bu spanyada, Portekizde yaymlanm nce Memedi. Gzel, diyeceksiniz. Daha
da gzeli var. Bu TRT, bana da bu oyun iin telif hakk dedi. Daha gzeli var,
Devlet Tiyatrosundan oyuncular da bu oyunda oynadlar, yani seslendirdiler.
Sonra ne oldu? nce on bir il radyosunda oynanacakt, oyun balad da il
radyolarnda. Sonra Ankara, stanbul, zmir radyolarnda oynanacakt srasyla.
Bana program gnderdiler. l radyolarnda alt gn oynandktan sonra nce Memed
kaldrld. Sebebi de, demokratik Trkiyede, demokrasi iin uraan
dostlarmzn muhtra stne muhtra verdikleri ada, hi kimseye aklanmad.
Ne bana, ne roman oyunlatranlara, ne de seslendirenlere. Dinleyicilere de bir
sebep sylemek gereklii duyulmad. Sayn General Musa n demokratik Trkiyede
ben yaparm, dedi, ben keserim, kapatrm, dedi, oldu. Bir yaymc otuz yl
giyer mi bir kitaptan? Bir evirmen on be yl? Bir gazeteci on yl, on be yl
yer mi? Polis karakollarnn depolan toplatlm kitaplarla doldurulur mu? Btn
bunlar yap, uygar dnyada ben demokrasiyi korumak iin kitap kym, evirmen,
yazar kym yaptm de ve dnyay inandr. stediin kadar Avrupa Konseyini
alama duvar yap, kimseyi inandramazsn. nanm grnrler, karlar iin.
Bat halklarnn stnden kitap belalar getii ve Hit-ler enaetlerine kitap
yakmakla balad iin inanm grnrler. Batda halklara ho gzkmek iin.
Yoksa Trkiyedeki kltr kym kimin neyine. etin Altan gibi dnyaca nl
yazar sen hapseyle, stelik de zamanamna uram yazlardan dolay, senin
adli hatandan dolay yazarmz srnsn, rsn ierde, bunu da bu ada kimse
duymayacak m? zgrln ampiyonu kesilen Avrupa Konseyi, etin Altandan
dolay halklarna ne syler? En byk rnek biziz, en byk rnek bizim
atalarmz Osmanllar. Osmanllar niye kt? nk Osmanl da kitaba dmand.
Bylesine alara dman olmasayd, Osmanldan sonra biz byle mi olurduk? Bu
ada kitap dmanl, an tm getirdiklerine dman olmak demektir. Bu tutum
hayretseydi, Osmanlya hayrederdi de, biz imdi bu
295
halde olmaz, kitap yakalm m yakmayalm m diye tartmalara girmezdik.
Geenlerde bir arkada yazd. Sansr daha iyi, dedi. Gerekten sansr daha iyi.

Koyun sansr, sen sa ben selamet. Her ey Sayn Musa nn dedii gibi olsun.
Haa, unuttum az daha. nce Menedi radyolardan kaldrnca yerine ne koydular
dersiniz, onu da syleyim, Pierre Loti'yi. Trk dostu Pierre Loti'yi. Vallahi
alay etmiyorum. Musa n Paamzla aka etmek kimin haddine. O, her eyi
herkesten iyi bilir. Bir milletin kocaman bir paas.
retmen Kym
Genliimde uzak bir da kynde retmendim. Bama i atm orada da. Ne dedim
biliyor musunuz, dedim ki bir gn derste, yamur bulutlardan yaar. Su buhar
olur, sonra da buhar bulut olup ge aar, sonra da efendim bir souk tabakaya
gelince yamur olup yere iner. Vay sen misin bunu diyen, ne gavurluum, ne
dinsizliim kald. Demek yamuru Allah deil de bulut yadryor ha...
ikayetler, dvmelere kalkmalar. Sonra, sonra ne olacak, o a bu a gibi
deildi, de ben kylmaktan kurtuldum.
Kylan retmenlerin kylma sebeplerini okursanz, diliniz aznzda donar da
kalr. Kk dilinizi de byk dilinizi de yutarsnz. ou sayn ve grkemli
muhbir vatandalarn yznden. retmen dedi ki, demokrasi iyi. retmen dedi
ki, devrim. retmen dedi ki, toprak reformu. Bu retmen var ya, bu retmen
yakasna kurt takmyor. Bu retmen ne dedi biliyor musunuz, o kurda, kpek
dedi. Biliyor musunuz retmenleri bu kurt belasndan kurtarmak iin ne
yapyorum, bir Ergenekon Destan yazyorum. O kurt var ya o kurt, kimlerin nne
dt de o yol olacak yeri gsterdi? Emekilerin. O yol olacak yerdeki demiri
kim eritti, kim? Bir demirci. Demirci kim, alan insan, alan insan kim,
kadim insan, demirci. Aldlar m homongoloslar imdi. Taksnlar bakalm bundan
sonra o kurdun resmini, o hain kurdun resmini, madalyonunu yakalarna. Solcu
akl ite bu. Sonra efendim ne yapyorlarm, retmenler bizlerin kitaplarn
okuyorlarm. Sonra ne yapyorlarm retmenler, ocuklara kitap
okutuyorlarm. Bu kadar da
296
tevatr m diyorsunuz, siz varn yle bilin. Ben de bildiimi bilirim.
Bir ey daha syleyim size, bir gn kitapma gittim, kitapm bana dedi ki:
"Kitaplarn bugnlerde allmadk bir ekilde ok satyor." Bir ey mi vard
acaba? Dn deildi, bayram deildi, enitem beni neden pmt? Biraz sonra
rendim. Kitaplarmn okullara sokulmas yasaklanmt. Ya bir tamim
gnderilmi, ya da, ne bileyim ben, bir eyler yaplmt. i anlamtm. Bunca
deneyimle biliyordum. Saclar ne zaman kitaplarma atsalar, birden sat
artyordu. Sleyman Bey ne demiti gen bir ortaokul retmenine, Yaar Kemali
okuyacanza Hasan Paay okuyun. Yedi Sekiz Hasan Paadan baka da bizim
edebiyatmzda Hasan adl byk bir yazar yok. Eeeeh, ne yapalm, kltrsever,
aydn, mhendis, hem de eski babakan Sleyman Bey de edebiyatmza Yedi Sekiz
Paay kazandrd. Can sa olsun. Sayesinde nurlu jjiuklara doru hzla
kayyoruz. En iyisi u okullar toptan kapatalm ve Alamanyayla bir anlama
yapp retmenleri, bu slah olmaz a kiileri oraya ii olaraktan yollayalm.
Gidenler, yani giden retmenler Alamanyadan, Ala-manya da ii retmenlerden
ok memnunlarm. Ne var yani, atalarmz at srtnda Asyadan frtna gibi kopup
gelirken alla-me-i cihan mydlar sanki. Hibirisinin okuryazarl yoktu da,
onun iin bir airetten cihangirane bir devlet kardlar. Biz de onlar gibi
yapp u ba belada, skm, azgelimi Trkiyeden bir cihangirane devlet
daha karalm. Olmayacak i mi? Gelmiyor, bu retmenler yola gelmiyorlar. Fena
bellemiler Atatrk, onun devrimlerini, vazgemiyorlar. Onlar paklasa paklasa
Ala-manya iilii paklar. Birka ylda ne Atatrk kalr, ne devrim sz.
Hepsini unutur giderler. Her birisinin altnda bir otomobil, ooooohh, yurda
kompradorlar gibi gelirler. Bakn Trkiye btesi de u okullardan kurtulur. O
paray kredi olarak montajclara veririz. Biraz daha, montajl ufuklarn nuruna
kayarz.
Ahlak Kym
Geen gn bir arkadamla konuuyordum. inden dolay Trkiyeyi kasaba kasaba,
ky ky dolayor. Bana dedi ki, "Sorma karda," dedi, "hal kt."
297
"Nedir kt olan?" diye sordum.
"Trkiye ikiye ayrld," dedi. "ki dman ble."
"Ne demek o?"

"Trkiyede imdi iki dman millet yayor."

"Hangi millet onlar?"
"hbar edenlerle ihbar edilenler."
Bunu epeydir duyuyordum. ok kiiden de duymutum. Trkiye otuz drt milyon mu?
On yedi milyonu ihbar etmi, teki on yedi milyonu. Sonra da ihbar edilen on
yedi milyon dnp tekilerini ihbar edeceklermi. Bu kadar da abartma, tevatr.
Olur mu bu kadar, bir millet toptan ihbarc kesilir mi? inde hi mi psr,
akl ermezi, sakat, kr topal, sar dilsizi yok. Abartyorlar. Bu da,
LOSTarn* ii. Aaaaaah, bu LOSTar ocamz sndrdler. Yaktlar yktlar
Trkiyeyi. te bu LOSTar getirdiler Trkiyeyi bu hale. te byle iki dman
paraya bldler. SAYIN MUHBR VATANDALAR, siz o LOSTara aldrmayn, kimi
nerede grrseniz, zellikle bir kitap okuyan kiiyi nerede grrseniz... Sayn
muhbir vatandalar, sayn muhbir vatandalar, vatan size minnettardr.
15.7.1973
* Atatrk niversitesi rektr Bykolu, rencilerin kard Homongolos adl
ylln son hecesi tersten okununca 'Sol' sznn ktn, bununla komnizm
propagandas yapldn ileri srerek rencilerini ihbar etmiti.
298
Meydan Okuma
Demokrasilerde hkmetler meydan okumazlar. Meydan okumak diktatrce bir itir.
Ben yaparm olur, siz ne yaparsanz yapn, hangi ta bykse gidin banz ona
vurun demek diktatrlerin bile iine gelecek bir davran deildir. Sleyman Bey
ann cici demokrasisi bir meydan okuma ayd. Sleyman Bey iki yz bin
kiilik ordifsuyla meydan okuyordu, ad isteklerini gerekletirmek,
muhaliflerini ezmek iin. Sleyman Beyin baka bir usul daha vard, yazarlara,
gazetecilere tutsun tutmasn, aa yukar her yazs iin bir dava atryordu.
Gazeteciler ve yazarlara o kadar dava alyordu ki, beraat ettirmekten bkan
yarglar, birka da mahkumiyet karar vermek zorunda kalyorlard. Bu, Sleyman
Beyin byk zekasnn, yarglar psikolojik oyuna getirmesiydi. Gene de yarg
organlarndan Sleyman Bey ikayetiydi: Biz mahkemelere sevkedi-yoruz ama,
mahkemeler brak brakveriyorlar. imdi etin Al-tan yatyor ya, mahkum oldu
ya, bu onun iin alm yzlerce mahkemeden birkadr. Yarglar da, insaf
artk, diyorlard. Yzlerce davadan artk bir ikisini de... Bu, yarglar stne
Sleyman Bey savclarnn at psikolojik savat. rnein geen gn 1969'da
yazdm bir yazdan yarglandm.* Savc saklam saklam yazy, nedense bu
anda karvermi. Bu savc benim bama bir i daha getirdi. Mahkemeler yazlar
iin uzman bilirkiilere bavururlar. Bunu, ya mahkeme kendiliinden ister, ya
da savc ister. Bu benim yaz iin bilirkiiyi savclk kendisi istemi.
Bilirkii benim lehime, yazda su olmadna karar
* Bu kitapta yer alan "Camiler Kla Oldu" balkl yaz.
299
vermi. Mahkemenin karsna ktm, savc ne istedi, beenir misiniz, ben bu
bilirkiinin raporunu beenmedim, yeniden bir bilirkii raporu gerek, demez mi?
Be sayn savc, siz yazy, setiiniz bilirkiiye gndermediniz mi, o da uzman
bir kii olaraktan raporunu yazmad m? Ben, byle rapor veren bir bilirkiiyi
kendim setimse de kendim beenmedim. Savclk kurumlar adalete meydan okuyor.
Bu kurumlar gerekten slah edilmeli, hkmetlerin etkilerinden kurtarlmal. Bu
benim dediklerim savclk kurumundan bir iki kk rnek. Adalet adalete meydan
okursa, yani o yurdun temeli olan ey var ya, bu yurdu salimen tayamaz. Yan
yatrr, ya da batrr.
Son yllarda tutuklama kurumlarmz da iyi kullanlmyor. Hakszlklar oluyor.
Bir insan alyorsun aylarca, dahas da yllarca yatryorsun, sonra senin suun
yokmu arkada, beraat ettin, gle gle, diyorsun. Bir iki, be rnek olsa,
"Ne yapalm, kl krk yaran adli organlarda da byle bir iki yanllk
olabilir," deyip geersin. Tutuklama kurumlan, yan yattn, yukar baktm bahane
edip tutuklamay bir gelenek haline getirirlerse, ite bu da adaletin adalete
meydan oku-masdr. Hele tutuklama kurumlarnn tutuklamay gelenek haline
getirdikleri memleket, Trkiye gibi sayn muhbir vatandalarn en revata
olduu, son yllarda tabii, cirit oynadklar bir memleket olursa vaaaaay
memleketin bana gelene. Uuuuuuy, memleketin bana gelene. Bir de hapisaneler,
tutukevleri Ortaa zindanlarn mumla aratrlarsa. Senin suun yokmu arkada,

gle gle... Hele bu tutuklamalar politik olursa, vay bu Memleketin bana

gelenler. Sayn muhbir vatanda sevmedii insan hi olmazsa bir ihbarla, en
azndan alt ay yatryor. En korkun olan adalet kurumlarnn kendi kendinin
stne kp kendi geleneklerine, kendi yasalarna meydan okumas. Bir memleketi
hibir ey batrmaz adaletin yozlamas kadar. En ilkel kavimler bile kendi
koyduu yasalara sonuna kadar sarlrlar. Yoksa, bilirler ki, kendi yasalarna
meydan okuyan kavimler ayakta kalamazlar. Hele ada toplumlarda adalet
adaletin stne yrrse, bir yasa br yasay yok ederse, rnein tutuklama
kurumlar bilinli olaraktan birer ceza kurumu gibi kullanlrsa, o toplumun
ahdamar kesilmi gibi olur.
ORHAN KEMAL
300 L HALK KTPHANES
Trkiye ekonomik olarak azgelimi lkedir ama, azgelimi bir millet deildir
Trk milleti. Krala kar deirmenci ne demi, Berlinde yarglar var, demi.
Bizim adalet geleneimizde de ok ok kii Berlinde yarglar var demitir. ok
onurlu bir gelenei vardr Trk adaletinin. Btn karmalara, kartrmalara,
olanakszlklara karn bugn Trkiyede yargy gene bu byk gelenek
kurtaryor. Ama, tutuklama kurumlan byle giderse, bu gidie geleneklerin de
gc yetmez olur bir gn, ite byle olur ve baz kurumlar, kendi eliyle
gelenei melenei bir yana atarak kendi kendilerini yemeye balarlar. Ben
yaparm olur, tekerime kimse ta koyamaz. Doru, koyamaz ama, kendi kendine
kar koyarsan, adna i grdn toplum da rr. Byk kurumlar, ne pahasna
olursa olsun nce kendilerini kendileri korumallar. Yargnn bamszln
korumak, kutsallna toz kondurmamak nce yarg adamlarnn ii olmal.
Kurumlarnn zedelenmemesi iin gerekten yarg adamlar canlarn dilerine
takmallar. "Adalet yurdun temeli" sz deil, gerektir. Yurtlarn, kavimlerin,
obalarn temeli olmutur adalet. Balk batan koktu muydu, ananla uraan kad
oldu muydu, yurt gitti gider. ada dnyada artk rm kurumlarla ayakta
kalmak mmkn deil. ada dnya ne kadar insan anlamakta, insana kymakta
insafszsa da, kl krk yarmakta da o kadar insafszdr. ada dnyada
toplumlar en ok ana kurumlarn stne titrerler. Ana kurum sakatlanrsa ayakta
kalamayacaklarnn bilincine tarih onlar vardrmtr.
etin Altan hapiste. Zamanamna uram yazlardan dolay yatyor. Bunu hukuk
otoriteleri yazdlar. Kanun diyor ki, dediler, Meclis tznn 178. maddesine
gre zamanamn kesmek iin mahkemeler, Adalet Bakanlna bavurur.
Bizimkiler tutmu, bu ii savcla yaptrmlar. Yani hkmetin emrindeki
savcla. Yasa koyucusu neden, savclk dememi de, bamsz mahkemeler
demi... nk milletvekili dokunulmazln hkmet emrindeki savcya vermek
istememi. Mahkemeleri daha olumlu, savcl mahzurlu bulmu. Bu yanllk
yznden de etin Altan yat babam yat ediyor. Adalet Bakanna geende yazdm,
hal keyfiyet byle byle. Trkiyenin byk bir gazetecisi, dnyann tand bir
yazar, bir politikacs
301
byle yatyor ite, ne diyorsunuz? Ts yok. te bu meydan okumadr. Sen
istediini yaz syle, bana vz gelir. Adalet kurumlarnn zedelenmesi bir
memlekette kimseye hayretmez. Toplumlarda birtakm politik gler zaman zaman
kendi milletine, halkna, dahas da dnyaya meydan okurlar, derslerini de alr
klarnn stne de otururlar ya, bu meydan okuma iine ellerinden geldiince
adalet kurumlarn kartrmazlar. Kartrrlarsa tez gnde yklacaklarn
bilirler. Adaletin adalete meydan okuduu memleket, hatta kendinde dnyaya
meydan okuma gcn bulan politika ayakta kalamaz. Vietnamda insanla, btn
insanlk deerlerine meydan okuyan, btn insanlk deerlerini yok eden
ynetimdeki Amerikan politikaclar, VVatergate skandalnda kl krk
yaryorlar.
Gene Sleyman Beye gelelim, Sleyman Bey ok eye meydan okuyordu. Salt
sandktan ktndan dolay toplumun btn temel kurumlarna meydan okuyordu.
Vatandan can ve mal gvenliini salamak devletin balca ii deil mi?
Politik cinayetler alm yrm, cinayetleri ileyenler ortada yok, gvenlik
gleri milletin thmeti altnda, aman Sleyman Bey, bu kadar cinayetin bir tek
failini bile hkmet yakalayamaz m? Yoksa, yoksa, yoksa Sleyman Bey...
Gvenlik gleri thmet altnda. Sleyman Beye vz geliyordu.

Trkiyede kitap, dnyada en az okunur. Bunu biliyor musunuz bilmem. ada

dnyada, azck uygarla bulam uluslarda bizim kadar az okuyan millet
yokmu. statistikler yle sylyor. Ne bilelim biz. Belki de bizden daha az
okuyan uluslar var. Haaa, var var, rnein Sudan bizden daha az okuyormu. Hem
de ok az. Eeeeeey sayn yneticiler, kitap dmanl getirdi koskocaman
Trkiyeyi bu hale. Yunusun, Kara-caolann, Hoca Nasrettinin, Koca Sinann
Trkiyesini bu hale. Matbaann icadndan yzyl sonra Trkiyeye girmesinin bu
hale dmemizde hi mi rol yok sanyorsunuz. Yasaklanan kitaplarn ounun
stnde dnyann yars oturuyor. Dnyann yardan da ounun hayatn o
kitaplardaki dnceler oluturuyor? Durun bakalm ne var bu kitaplarda. Durun
bakalm kardeler, dnyann dncesini oluturan, insanln vard dnce
aamalarndan olan bu kitaplarda ne yazyor? evire302
ni, yazan izeni alr da otuz yl hapse sokarm. Sokarsn, doru, kaba gcn
var, ne bileyim ben, ne biimse elinde birtakm olanaklarn var, yeryz
dncesini hapse sokarsn bir toprak paras stnde. Ama ada dnya da seni
kendi dna atar, o da seni ad karanlnn hapisanesine sokar. ada
dnyann dzeyine onun kulland makinalar, teknolojiyi yarm yamalak
kullanarak varamazsn. ada dnyann dzeyinde deilsen, an teknolojisi
seni yer kemirir. Kullanmaya kalkarsn, yzne gzne bulatrrsn. lle de
ada dnyaya kaplarn dnce zgrl ynnden aacaksn. Bir niversite
profesrnn evinde yasak kitap bulununca o profesr mahkemeye verilir mi? Sayn
muhbir vatanda bir azizlik etmi, u ada dnyada bir profesrn evinde yasak
kitap aranr m? Ne tyler rpertici bir ilkellik bu. Ayplarn ayb bir millet
iin. Benim evimi kere aradlar, "yasak kitap" diye... nsanlk adna, ada
dnya adna yerin dibine getim. Bir profesrn, bir yazarn evinde yasak kitap
arayan kafa korkun bir kafadr. ad-dr.
Biliyor musunuz, benim evimde yasak kitap vard. Almadlar, neden almadlar
biliyor musunuz, ngilizce diye almadlar. ngilizce okuyanlarn baka bir
zellii olacak. hbar ediyorum. Manifesto daha benim kitapln rafnda
ylecene duruyor. Yaynevi ynetirken evirtmek iin almtm. Bama bir i
gelmez sayn okurlarm, korkmayn canm, Manifesto ngilizcedir, ngilizcedir.
Kitap yasaklamak, aa meydan okumaktr. Dantay kararlarna da meydan
okunuyor. Zaten Dantay kararlar hkmetlerin meydan okumas iin veriliyor.
Dantay, hkmetlerin meydan okumann tadna varmas iin ayakta tutulan bir
kurum. Yoksa ne gereklii var artk Dantaym? Kapatmal Da-ntay ama, aah,
ah, ah, ah ki aaah, bir gerei var. Dantay karar verecek, hkmetler yerine
getirmeyecekler. Bir i deil mi, bu da bir i, ha? te bu meydan okuma deil,
bu ho bir ey, bu Dantay ii.
Yaz amma da uzad, Trkiye yneticilerinin meydan okumalar o kadar ok ki,
hangisini sayarsn. nsan bir kere ad dmeye grsn, btn kurumlaryla
btn insanlk
303
deerlerine kar koyabilir, btn ulusal deerlerin stnden bir kalem
geiverir gide gide. Gidi iyi deil. Gerekten Sleyman Beyin kurduu,
oluturduu Talu hkmetinin durumu hi iyi deil. Sayn zgrlksever, insan
haklar byk uzman, insan haklar dostu Erim hkmeti, onun yakn dostu Ferit
Melen hkmetleri kadar bile iyi deil. Dnyaya, hayata meydan okuyorlar.
retmen kym... Bre amann... stediin kadar bar ar... Kazkii
bostanlar trajedisi... Bre aman... ad. Sen istediin kadar bar ar.
Kitap, hak, adalet... Bar, ar, vzgelir... Gvenlik Mahkemeleri... Bar
ar, atla da patla... Haydi bakalm kardeler, aslan yneticiler. Meydan
okuyun bakalm.
18.7,1973
304
kence ve nsann nsan Aalamas
an ikiyzll m diyelim buna, insann ikiyzll m? Bir ada insan
oluturan, koullardr. ve d koullar. Bencil bir a yayoruz.
Bildiimiz, bize doru gelen, dnya geleneklerinden kopuyor, yeni bir dnya
kuruluyor amzda. Parlak geliyor bu dnya bize. Doay biraz daha yenmenin
verdii sarholuun iindeyiz. Ho bir sarholuk. Uzayda dolamak, Aya varmak

gerekten insanolu iin iyi bir ey. nsan, doay, evreni yendike elbette bir
eyler kazanyor ve kendini kazandklaryla birlikte yeniliyor, gelitirip
zenginletiriyor.
Ay grm insanolu, Ay grmemi insanolundan daha zengindir. Ay grm
insanolunun dncesi daha bir gelimi, zenginlemitir. amzdaki olaylar
yeni yeni dnyalar aacaktr insanlmza. Bununla birlikte de insan, doadan
kazandka, insan dncesi zenginletike elikiler de artyor. Yeni
elikiler geldike, oaldka insanlmzda, eski gelenekler bu yeni
elikilerin altnda kalyor. elikiler biz kazandka byyor, geniliyor,
oalyor. Biz doadan kazandka elikiler giderek daha da oalacak.
Bu grn insanlmz korkutuyor, umutsuzlandryor. Bir kaynama iindeyiz.
Gittike iinden klmasn g sandmz elikilerin iine dyoruz her
geen gn. Makinamn gelimesi balangta insanlmz ok korkutmutu. nsan
yiyen, bitirecek bir e sanmtk makinay. Makinamn birtakm ellerde
toplanmas, yeni, byk bir snf yaratmas, bu snfn da makinay kendi adna
istedii gibi kullanma olanana ka305
vumas bu korkuyu hakl karr gibi oldu. Makinay insanln btn kesimleri
kendi adna kullanabilseydi, insanlmz bugnk gibi olmayacakt. Ve sava,
makinay, teknolojiyi insanln topunun karma kullanma savadr. Diyoruz ki,
bu byle olursa, insanlmz bir byk beladan kurtulacaktr. Sava, youn ve
inanlmaz bir genilikte. nsan, tarihinin en byk savan gnmzde veriyor.
ok ekmi insan soyu maki-nadan da ekti. Makina ok ekmi insann bir ksmn
bir ynyle mutlu kld, bir yannn klelii, mutsuzluu adna.
Vietnam Sava bu geni, byk savan somut bir rnei. Kk Vietnam
makinasz, teknolojisizdi, byk Amerikann elinde teknolojik olanaklar vard.
Bu iki g koca dnyann gz nnde dvt. Byk bir eitsizlikle tarihin en
insafsz dvn yaptlar bu gler. Koullar sayp dkmeye burada fazla gerek
yok. Amerikann byk teknolojisini ve makinasn, byk gcn kim yendi o da
ayr bir sorun ve uzun, tartlmas ok uzun tutacak kapsaml bir sorun.
Amerikann teknolojisi karsnda duran, onu kollayan baka byk teknolojik
olanaklar olmasayd eer, kk Vietnam, Amerikaya ne kadar dayanrd, o da
baka bir sorun. Yalnz, Vietnam halkna reva grnenler insanlk dyd. Bu
bir sava deildi. Altmz sava gelenekleri iinde srmedi bu sava. Bu bir
Amerikan kymyd. Dnyamz artk uluslarn dnyas olduu kadar tek bir
dnyadr. Vietnamda bir dnya, elaltmdan da olsa, Amerikann bu korkunluuna
kar kt. Bu dnya en ok da Amerikaya kar kt. Vietnama bu zulm
yapanlar da insand ve insanlk iinde, evlerinde karlarn okayarak,
alayarak, glerek, ocuklarn severek, aynen hepimiz gibi, insan gibi yayor,
yaayabiliyorlard. Kimi Cumhurbakan, kimi Senato Bakan, kimi byk komutan
olarak toplumda da Vietnamda sel gibi akan kana bulatrdklar elleriyle
dolayor, sayg gryorlard. te bu, dnyamzn byk, korkun yeni bir
elikisiydi. Sava yapanlarn bana gelebilseydi Vietnam halknn bana
gelenler, ne olurdu? Sava yapanlar Vietnamda olanlar kendilerinin bana
gelseydi kabul ederler miydi? Bizi imdi ilgilendiren byk sorun budur.
306
Amerikada bir Watergate skandali kt, dnya biribirine girdi. Halbuki
Amerikann kontrolnde olan lkelerde her gn binlerce Watergate skandali
oluyordu, olmakta. Bizim mektuplarmz rnein, p sepetlerinden topluyorlar.
Ama btn mektuplarmz. Bu p sepetinden topladklar mektuplarmz da
dosyalar halinde mahkemeler nne getiriyorlar. rnein ben p sepetine imdiye
kadar hibir mektup atmadm. Nereden geti ellerine benim mektuplarm?
Telefonlarmz dinlediklerini mahkeme nnde aklyorlar. Niin, niye, hangi
mahkeme kararyla? Amerikada byle bir ey olabilir miydi? Ama Amerikann
kontrolndeki Yunanistanda, Amerikann emriyle zulmlerden zulm, lmlerden
lm been. Ne iin yapyor bunu Amerika? Amerikan toplumunun mutluluu iin,
Yunan toplumunun zulme uramas. Bir de dnyann selameti uruna. zgr,
demokratik dnya iin. Yunanistanda ikencelerden ikence been. Bu ikenceleri,
destekleri albaylarna Amerikan politikaclar yaptryor, diyorlar.
Demokrasinin beii Yunanistanda insan tarihinin en zalimleri, yeni Hitler'leri
Amerikann yzde yz desteiyle ayakta durabiliyorlar.

O teknolojinin doruundaki Amerika, Walt Whitman'm Amerikas, Faulkner'n

Amerikas, geni, byk insanlk yreklerinin Amerikas, Yunanistanda, bu ada,
insanlk d iler yaptryor. Bunu da kl klna btn dnya biliyor. Ve
Amerika, kanl elleri ve tarihin grp grecei en byk gelimi ikence
aletleriyle, Amerika halknn mutluluu, dnyann, dnya insanlarnn zgrl
iin btn bunlar yaptryor. Amerikan politikaclarnn, bu kadar okumu, bu
kadar dnm Amerikan teknokratlarnn akl, Yunanistanda insanlarla birlikte
btn insanln da aalandna ermez mi? Yunanistanda yaplan ikencelerin,
btn insanl da birlikte rttn Amerikan politikacs bilmez mi?
Vietnamda yaplanlar, Amerika da iinde, hepimize yapld, bunu da bilmez mi
Amerikan politikacs, teknokrat?
kenceyle, zulmle insanlar aalayanlar, aalananlar-dan bin beter
aalandklarn, bittiklerini bilmezler mi?
Bir gen kzn copla bikrinin izale edilmesinin acsn btn bir ulus
yedisinden yetmiine kadar ekmez mi?
307
Dnyann herhangi bir yerinde zulm ve ikence btn dnyann yreinde deil
mi, olmaz m? Bu ada insanlk artk bir btndr. Sevgiler, dostluklar,
aclar, zulmler, coplanmalar, ikenceler hepimizindir. Mozambikte
ldrlenlerle her gn insanlmz bir para ldrlmyor mu? Btn bu
szlerimi duygusal, iyi szler, iyi niyetler mi sayyorsunuz? yleyse u
dnyann berbatl nedir? Bu kadar inanlmaz olanaklar iindeki insanolunun
bandaki bu berbat hal nedir yleyse? Uruna bunca ikencelerin ekildii,
bunca zulmlerin reva grld Amerikan toplumu neden sevinsiz? Neden byle
kvranyor, bu her eyi olan toplum? Niye byle basz sonsuz u Amerikan
toplumu? Okuyun Amerikan yazarlarn, bir mutsuzluk heykeli her biri. Bir
mutsuzluk destann oluturuyor her biri. Amerikan toplumuna iftira m
ediyorlar?
Bizim gibi bask altnda inleyen bir toplumdan daha m iyi Amerikan toplumu?
Kazkii Bostanlar* trajedisini yaratanlar, imdi, u anda, btn toplum ac
ekerken, onlar oluk ocuklaryla daha m mutlular?
Kazkii Bostanlarnda aalananlarla birlikte hepimiz, btn uluscak,
aalanmadk m? Hem de onlardan bin misli, bin
beter?
Makinaya, teknolojiye sahip olmann, doaya biraz da olsa hkmetmenin sarholuu
mu yapt bize bunu? Bu ikiyzllk canavarln kim yaptryor bize? Bir
mutluluu mutsuzlukta bulma krln, aptalln kim yaptryor insanln bir
blne? Byk olanaklara sahip olma bir insan bln delirtiyor mu? Yoksa
kr kr parmam gzne. Bu kadar akl olan insanlk, mutsuzlar,
aalananlar, ikence grenleri oalan bir dnyada hi kimsenin mutlu
olamayacan bilmez mi? kence edenlerin ikence grenlerden daha kt durumda
olduunu kim bilmez?
Ktlk yapmak bir korkudur. Ktlk yapanlar sonunda uluslardan, dnyada,
amar yiyeceklerini bilmezler mi? Hit-ler'in yanna kald m yaptklar? Kimin,
yanma kald yapt?
* 12 Mart dneminde Ankara'da siyasi tutuklularn konulduu cezaevleri
"Kazkii Bostanlar" diye anlyordu.
308
Onlar iin, kadim szdr, zulm gren bir kere lr, zulmeden her gn lr
dirilir, gene lr. Tarihin "men dakka dukka" gereini en ok ikence yapanlar
bilirler. Bilmeleri gerek. kence, zulm edenler her gn lmek korkusuyla
yaamasalard, dnyamz bu kadar ikenceden, zulmden sonra ayakta kalabilir
miydi? Dnyamz kurtaran, ktlklere insanlmzn iddetle, balamasz
kar koymasdr.
elikiler geniledike insanlk geride kalanlarla birlikte kendisini artyor
da. Uluslar da yle. Kazkii trajedisine bir daha toplumumuzun izin
verebileceini sanmyorum.
kenceler, zulmler var. nsanln toptan aalanmas var, ama insanln
btn kirlerinden arnmas abas da var. abalarn en kutsal, aalanmaya
kar koymamz, direnme-mizdir.
25.7.1973

309
Hapisanelerimiz
Akam olur nahpusane kirlenir, Kimi kt oynar kimi bitlenir Kiminin Temyizden
kd gelir Dtm bir ormana yol belli deil Yatarm yatarm gn belli deil.
Mahpusane iinde aa incir Kolumda kelepe boynumda zincir Zincir
sallandka her yanm sancr Dtm bir ormana yol belli deil Yatarm yatarm
gn belli deil*
Geende af stne bir yaz yazmtm, orada hapisaneleri-mizin ortaa
zindanlarn aratmayacan yazmtm. Hapisa-neler toplumlarn aynalardr.
Dnya hapisanelerle ok az ilgileniyor. Sosyologlarn yerlerinde olsam,
toplumlar renmek iin nce hapisanelerinde aratrmalar yapardm. Trkiyede
olsun, dnyada olsun hapisanelerle insanlar ok az ilgileniyorlar. Sebebini
aratrmak benim yeteneklerim dnda. Ama gnl, hapisanelerin stnde
durulmasn istiyor. Psikologlar iin de
* "Mehur bir hapisane trks var. lk defa onu ben derledim. Orhan Veli bu
trky yaymlad. Bunun Trk dilinin en gzel iiri olduunu syledi.
Sanyorum, bu iiri Orhan Veliye ben verdim. Ya mektupla gnderdim, ya da
bulutuumuzda verdim." Oral allarn Yaar Kemal'le rportajndan, Cumhuriyet
Dergh 26.2.1995.
310
hapisaneler birer aratrma yerleri olmalyd. Hapisanede insanlarn nasl
deitiklerini, ayr insanlar olduklarn grmelilerdi. Dnyada hpisaneci diye
de ayr bir insan tipi vardr. Byle bir tipin yaratlmas psikologlar iin
ilgin deil mi? lk hapisaneye girdiimde yle szlerle karlatm: "O bir
iyi ha-pisanecidir." Ya da, "O be para etmez bir hapisanecidir." Hapi-sanecilik
meslek gibi, zanaat gibi bir ey oluyor.
Bizim politikamz ad, insafsz bir politikadr. Toplumumuzun ok
kurumlarna bu ad insafszlk damgasn vurmutur. Toplumumuzda insafsz,
insann iflahn kesen ktlkler alm ban gidiyor. Tefecilii, tefeciliin
toplumumuzun byk bir kesiminin iflahn kestiini biliyor musunuz? Tefecilerin
kylnn byk bir blne kan kusturduunu biliyor musunuz? Tefecilik de
toplumumuzda kanayan korkun, insafsz bir yaradr. Tefecilii bir rnek diye
verdim. Tefeci zulm, u anda zulmlerin en beteridir Trkiyede. ahlanm bir
zulm somutlamasdr tefecilik.
Tefecilii bir rnek verdim. lkemizde byle somutlaan zulmler baz kesimlerde
trl biimde gittike younlayor.
Hapisanelerimiz gittike bir zulm yata haline geliyor. Yaknda gazeteciler
hapisanelerden kacaklar ve anlarn yazacaklar, siz o zaman ite seyreyleyin
gmbrty. te siz o zaman grn yirminci yzyln dna deil de gide gide
tm insanlk kurallarnn dna dtmz. Bir zamanlar affa kzyordum. Onu
hakszlk sayyordum. yi ki boyuna af kartyorlarm bizim politikaclarmz.
Af kmam olsayd ksa srelerde, imdi iyice biliyoruz ki, mahpuslarn
ounun ls kacakm.
Bir ksa yazda hapisanelerimizde olup bitenleri sayp dkmeye gcmz yetmez.
rnekler bir deil, be deil, bin deil ve grnen ky de klavuz istemiyor.
Hatice Alanku ld. Gencecik, dipdiri bir kz. Hapisaneye girmemi olsayd lr
myd acaba? Byle bir mantk yrtlmez, biliyorum, ama Hatice Alankuun lm
stne de trl sylentiler dolayor. Biz bu sylentileri burada yazamyoruz
ama, herkesin dilinde. Elin az torba deil ki, ekip balaya-sn. Sat en
ok olan gazete de sylenti gazetesi. Varn yasaklayn bakalm, sylenti
gazetesine kimin gc yetebilecek.
311
Bir de brahim enet ii var. Eli aya kesik bir kiiyi kaldr at sen tek
bana bir hcreye, sonra da nne koy yemei, ye kardeimiz de. brahim enet
nasl yemek yemeye alt trajedisini topluma bir bir anlatt. Bir toplumda
bu olacak i mi?
brahim enet ii baka bir toplumda olmu olsayd dnya biribirine girerdi.
Gene de girecek. brahim enet trajedisini alar boyunca bir zulm rnei
olarak kuaklar kuaklara gsterecekler. Bizim dileimiz, yetkililerin, bunun
byle olmadn, brahim eneti tek basma bir hcreye kapatmadklarn topluma
aklamalar ve bylesi alar boyunca zulme rnek gsterilecek bir davrantan

toplumumuzu kurtarmalardr. Yoksa, u daralm yeryznde toplumumuz bu zulmn

arln srtnda tayamaz. Toplumlarn da gc bir yere kadardr. st ste
arlklar binerse toplumlarn srtna, bir sre gelir ki, artk o toplum can
ekimeye balar.
Tarih boyunca politik mahkumlara hapislerde, zindanlarda politikalar ayr
davranmlardr. teki mahkumlardan, insanlar, politik mahkumlar her zaman
ayrmlardr. Onlara baka trl bakmlardr. Politik mahkumlarn nitelikleri
tekilerden her zaman ayr olmutur. Osmanlda, arlk Rusyasmda, Avru-pada hep
byle olmutur. u anda da btn dnyada politik mahkumlara ayr davranlyor.
teki mahkumlarla politik mahkumlarn hapisane iindeki uralar da ayr
oluyor. rnein politik mahkumlar, ekmek kadar, dinlenme kadar kitap da
istiyorlar. Kitap okumak, yaz yazmak iin k da istiyorlar. Bu ada ekmek
kadar, su kadar kitap da insanlarn z haklarndan biridir. Politik mahkumlar
tekilerden stn tutmak bizim iimiz deildir. Ama politik mahkumlarn,
zelliklerinden dolay ihtiyalar bakadr. Biz, politik mahkumlara tekilerden
baka trl davranlmasm isteyemeyiz. Mebbede mahkum, okuryazarl olmayan
bir kiiye istediin kadar kitap verme, deil mi? Ama kitap okumay i edinmi
bir mahkuma kitap vermezsen lr o, hapisanede yaayamaz. rnein, u anda ben
sekiz aya mahkumum, mahkemem srp gidiyor, yarn hapisaneye dersem, kitap
okumak, hem de yazmak isterim. Bu haklarm elimden alnmadna gre, byle bir
hakkn elimden alnmasna olanak bulunma312
dna gre, ben okumak ve yazmak isterim. Bu benim teki mahkumlara stnlm
deildir. Haklarmzn tr deitirmesidir.
Kapatlm bir partinin genel bakan Behice Borann ihtiyalar bakadr.
Toplumlarda bunun iin hapisane gelenekleri olmutur. Behice Borana kelepe
taklp taklmamas olay olur ve toplumun uygarlk dzeyini gsterir. Hele
mahkumiyeti de dnyada tartma konusu olmusa, hele bu dnya kamuoyuna
yansmsa, ilgilendiriyorsa... Hele mahkeme kararlar sz konusuysa.
Bugnlerde yurdun drt bucandan inanlmaz haberler geliyor. Kazkii
Bostanlarndan gelenler beterin beteri. Analar babalar Kazkii Bostanlarndan
gelenler stne Cumhurbakanna bavuruyorlar, toplumumuzu koruyacak byk bir
makam saydklar iin oray.
Yaknda Adanadan da,.bir haber geldi. Gene babalar analar Cumhurbakanna
bavurmular. Orada, ar basklardan dolay baz mahkumlar LM ORUCUNA
yatmlar. nsan olarak, vatanda, yazar, gazeteci olarak sormak hakkmz deil
mi Adalet Bakanndan, bu haberler doru mu? Ar basklardan tr Adana
Cezaevinde lm orucuna yatm kimseler var m? Yoksa salt keyifleri iin mi
lm orucuna yatmlar bu mahkumlar? Adalet Bakan buna cevap vermeyecek,
biliyorum. nk o toplum st, laysel bir kiidir. etin Altan bir adli
hatadan dolay hapiste yatyor, dedim, dilimde ty bitti. Bir cevap yok. Laysel
olmasa, toplum st olmasa, hakka hukuka meydan okumasa, "Yok, etin Altan bir
adli hatadan ierde deil, dpedz hakkyla yatyor," demez mi? Vz geliyor ona
yirminci yzyl, Trkiye kamuoyu... Ve yazarlar izerler ve hem de Avrupa
Konseyi. Bakan Feyziolu gene gider Avrupa Konseyine, o kurumun yelerinin
azndan girer burunlarndan kar. Biz burada ne oluyoruz, buradaki hak hukuk
ne oluyor? Seim yaklayor, oy mu, oysa nasl olsa ellerinde, gene ynetime
oyla geecekler. Sleyman Bey sa olsun. O, yle bir kaledir ki, krar dker,
yakar ykar, halkn karsna kar, gene de oyunu alr. Yirminci yzylda,
demokrasi iddias gden bir lkede, fikir suu da olmaz m diye sorar, fikir
suuyla baka sular kartrr, gene de ynetime oylarla geer. Niin cevap
versin bir
313
ADL HATACIK lafna sayn Adalet Bakan? Adli hata olmusa ne olmu yani? etin
Altan da ektiini biiyor. Yllar yl kurulur da kesine, on yl, on be yl
yaz yazar m? yi ki, adli hatadan yatyor hapisanede. Onu sebepsiz
yatrsaydlar, kimin bir diyecei olurdu, deil mi? Biz burada, amann etin
Altann yaz yazmaktan baka bir suu yok, etmeyin eylemeyin derdik, Adalet
Bakan da ta kesilir susard. etin Altan ektiklerini biiyor ve fikir suundan
yatyor. Fikir de Sleyman Beye gre su olduuna gre ADL HATA sz konusu
olamaz. Deil mi, eski Ankara Basavcs sayn Adalet Bakan? Sleyman Bey bir

iaret akt m, her ey su olur. u dnyada btn su olmayanlar su olur.

Arkan yeter ki Sleyman Beyin, Adalet Partisinin oylarna daya. Dnya, nsan
Haklar, demokrasi kurallar vz gelir de trs gider. Ha gayret Sleyman Bey,
Trkiyeye olan oluyor sayenizde. Ha gayret aslan zel sektr. Yaaaaa, zel
sektr. zel sektrmz o kadar gl ki, dalar dz eder, yedi dvele, fkara
Trk kylsne yedi canipten yetmi bin ferman okur. Ferman padiahn, zel
sektr bizimdir. Yoksa u Trkiyede olanlar akllar almaz.
zel sektrden sz atm da, dleri kart belki de. Vallahi de billahi de
hamiyetperver zel sektrmzden kt durumdaki mahkumlar iin yardm
istemiyorum. Onlarn yardm ettikleri yerler var, ooooooook, hem de...
Mahpuslara sra gelinceye kadar gn akam olur. Hapisanelerden gelen haberler
kt. Bir gn bunlar i edinip kamuoyuna, yani Trkiye ve dnya kamuoyuna bir
bir aklamalyz. Ve bunun yolunu bulmalyz. Trkiyenin selameti iin bunu
yapmalyz. Bu, yurdu seven her Trk aydnnn boynunun borcudur. Toplumumuzun
daha ok yara almaya tahamml yok. Hem de hi yok. Bardak doldu tayor.
nsan, en insani tutuma bile raz oluyor. Bir teklifim var, sayn yneticilere,
her eyden, ayrcalklardan vazgetik, politik mahkumlara, teki mahkumlara
davranld kadar iyi davranabilir misiniz? Bunu yapmak elinizden gelir mi?
Bu gidile hapisanelerdeki politik mahkumlar sapr sapr dklecekler. Ne
olacak, diyeceksiniz, cezalarn eksinler. Size bir ey olmaz, biliyorum. Ya
Trkiye?
8.8.1973
314
Sanat, Doa, Yaam
Tam tersi de syleniyor, yaamadan da sanat yaplabilir, deniyor. Kitaplar
yaamdan daha nemlidir, diye de yazyorlar. Yalnz bizde yazmyorlar bunu,
dnyamzda bu dnceyi savunan epeyi kii var. Doaya, yaama kar usul usul
bylesine bir dnce geliiyor. Yaama kar, doaya kar byle bir davran
var. Bylesi bir davran birka kiide mi kalacak, yoksa geliip gerek bir
akm olacak m? Hele bekleyelim bakalm, devran ne gsterecek.
Burada stnde duracamz, doann ve yaamn zenginlii, sanatya yaamn ve
doann katksdr.
Yaam ve doa sonsuzdadr. Yaam ve doa bize her an, her gn bir ey getirir.
Yaamak, yaadn yazmak batan bu yana yazarlarn, airlerin, destanclarn
ii olmutur.
lyaday ele alalm. lyadadaki olay Homeros domadan birka yzyl nce
olmutur. Bu byk yapt syleyen Homeros, bu byle olduuna gre, lyaday
yaamamtr. Doay ilk ve en grkemli bir biimde, derinine, yaamna inerek,
zlerine vararak da Homeros sylemitir. Gerekten bir insann doay ve bir
sava bylesine youn, btn ayrntlaryla yaayabilmesi olanaksz geliyor.
Homeros lyadadan yzyllar sonra baka lyadalar yaamtr, bu da bir gerek.
Homerosun a da byle birok lyadalar yaamtr. O alarda lyada savalar
gibi savalar oktu ve aa yukar koullan aynyd savalarn. Yeni alarn
savalarna kadar bu savalar niteliklerini korudular. Onun iin lyadada sava
anlatan Homeros, anda da
315
sava yaamtr. Yaad stne de lyadada ok paralar, ayrntlar vardr.
Belki kr olmadan Homeros bir sava askerdi. Bylesine ayrntlar, sava
tekniini bir sanatnn dlemesi olanaksz. D, yaanmlarn stne kurulur.
Dn de bir temeli, bir gerei vardr. Yremiz, dlerimizin en byk etkileyicisidir. Denizi hi grmemiin deniz d baka bir ey olur, deniz stne ne
kadar sz duyarsa duysun. Ben on dokuz yama kadar denizi grmemitim ve denizi
dlyordum, rengini, tuzunu bana anlatmlard. Geni, byktr diye bir yargm
da vard. On dokuz yamda denizi ilk grdmde ardm, dlerimdeki denize
hi benzemiyordu. Deniz, fotoraflarda grdme de hi benzemiyordu. Sandm,
dlediim gibi de deildi. Rengini de yanl dlemitim. Sonra denizi yaadm,
sonsuzluuna, zenginliine varmak iin aba harcadm. Bir mr, denizi
yaamlardan denizi rendim. Onlarn yaamna katldm. imdi artk, denizi
bir iyice dleyebilirim. Olmayan, yaanmayan bir ey de dlenebilir. nsan
kafas bir ada, bir an snr iinde sonsuzluklar da, gerekst eyler de
dleyebilir. O baka bir ura, baka bir i... Bizim burada stnde

durduumuz, dn de gereidir. Demem o ki, Ho-merosun doa d, sava d

yaanmtr. Homeros uzun yllar sava, doay yaam halkn bir paras
olmutur. Yaam, ok ekmi halkn ds olmutur. Hem kendi yaam, hem de
yzyllarca yaam bir halk yaamtr o. Onun iindir ki, onun yapt yaamn
en kk ayrntlarn, dlerini verir. amzda da bu koullar bozulmamtr.
"Doa yok, yaam yok," diyenler, dnmek istiyorlarsa kendilerine ederler,
sanat olmak istiyorlarsa kendilerine ederler. Dahas da var, politikac olmak
istiyorlarsa, doadan ve yaamdan koparak kendilerine ederler.
nsann iindeki zenginlik, dndaki zenginlik sonsuz elikilerdir.
elikileri amz biimlemitir. Doann her parasnn bir kiilii, bir tad
vardr. rnein uzaktan baknca btn am aalarn, kavak aalarn aa
yukar biribirine benzetiriz, uzunlu ksal da olsalar. Ama kavan
ayrntlarna girmek gerek. Kava yaamak gerek, sevmek gerek. Bir eyi yaamak
sonunda tutkudur. Sevgidir. Kavak orman bekisine sorarsak
316
her dikili kavan bir tad, bir bakal, bir rengi olduunu syler bize.
Dahas da esen yel, yaan yamur karsnda bir davran, bir huyu olduunu
syler. Btn kaya paralarnn, btn kartallarn, gvercinlerin, btn
ieklerin, meyvelerin, btn bulut paralarnn, yldzlarn, yamurlarn birer
bakal vardr, tekilere benzemeyen... Bunu yaayan bilir. Eer btn ayr
yerlerdeki gkyzlerini biribirine benzetiyorsak, bu, gkyzn yaamamz
demektir. Dahas da var, uurtma uurtmamz demektir. Ben, gkyznn tadna
varmak iin bu yamda bile uurtma uuruyorum, bizim Basnkyl ocuklarla.
yle durup dururken gkyz oturulup da seyredilmez ki. Gkyznn yaammzda
bir yeri olmal. Gkyzn bir ilikiyle yaamalyz. Gene ben akarsularn
kiiliini yaadm. Doa bir urala yaanr. "Ben doay yaayacam," diye
yaanmaz. Uurtma ta batan bu yana benim tutkumdur. Bu yama geldim, daha da
artp eksilmeden benim tutkumdur. Bu tutkudan dolay yaayabiliyorum gkyzn.
Sular da zorunlu olarak yaadm. Genliimde sekiz yl pirin tarlalarnda su
bekilii yaptm, Kadirlideki Savrun ayn gznden dkld yere kadar
haftada bir iki kere indim ktm. Onunla har neir oldum. Kaynatm. Dostluk
kurdum. Aramzda bir yrek ba olmutu. Ve doann kiiliine Torostan inen
teki sular grnce vardm. Baktm ki, eskiden hep biribirine benzettiim
aylar bambaka. Her biri bir baka trl akyor. Ve sonra yllar yl bunu
dndm. Doann kiilii ve doann sonsuz elikileri... Bir eyi yaamak,
bir para da o eye karmak demektir. Doayla, yaamla, doay ve insan,
olaylar sonuna kadar yaayan, yaratan halk yaamyorsak, onunla yrek ba
kura-mamsak hibir ada ne gerek bir sanat, ne de gerek bir bilim adam
olabiliriz. nsan bu kadar eyi ayrntlaryla nasl yaar, diyeceksiniz, btn
zenginlii duy artyla. Doay, halk, insan, kitaplar sonuna dek yaama
gcnde olmayan kii sanat, bilim adam olmaya kalkmasn. Sanat, bilim adam
ol diye kimseye krmz mhrl mektuplar gnderilmiyor.
8.3.1974
317
KMLKLER
Bir Byk Adam, Tongu Baba
Yl hangi yl, aklmda deil, bir 17 Nisand. Hasanolan-daydk. Bozkra
dikilen aalar yeermeye balamt. ncecik, taze yapraklar. Ama clz m
clz. Esen yelde eilip bklyorlar. Hani Veysel, o bozkra dikilen aalara
en gzel trklerinden birini sylemiti.'"Hayran oldum o dallara, "diyordu.
17 Nisand. Bozkrda bir imen yeili vard. imenler ksa, kt. Ama salam.
Kkl.
Bozkrda urada burada, tek tk, sulaklarda st aalan vardr. Bir tepede,
bir yamata da ahlat aalan olur. Yalnz, zavall, kimsesiz kalvermi aalar.
Bozkrn asl aalar bunlardr.
Hasanolana dikilen aalar, baka aalar, u yeni alan yapraklar baka
yapraklard. Ne ahlat, ne de stt. Clz yapraklar bymek, almak
abasndayd.
17 Nisand. Hasanolan ky bir karanlkt. Hasanolan ky sefalet iindeydi.
Evleri vard eve benzemez.

Hasanolan kynn bozkrnda, teki ucunda yeni, gzelim evler, yaplar

bitiyordu topraktan. Topra yrtan filizin gcnde. Gneten yanm ocuklar
lt iindeydiler. yapmann gzelliindeydiler. almann avkndaydlar.
Bu ocuklar kara kuru, gdaszlktan, alktan, zulmden gelmilerdi. Dvn,
yenilginin aresizliinden gelmilerdi, imkanszln aresizliinden
gelmilerdi.
17 Nisand. Bozkr ayaa kalkmt. Bozkr, dnya Hasanolan donanmt.
Yeilinden alndan, insanndan.
321
Neredeyse bozkr bir milyon misli donanacakt. Bir milyon misli imenlenecek,
bir milyon misli ieklenecekti.
17 Nisand. Ky Enstitlerinin kurulu bayramyd. Esaretten, yokluktan,
tembellikten, birok eylerden, birok eylerden kurtulu bayramyd. Bozkr
bozkr oldu olal sevincin, bayramn bylesini grmemiti. Koca bozkr neredeyse
sevincinden at deyip atlayacakt. Bu, sevincin en gzeli, en yenisi, en tazesiydi. Hibir sevince benzemiyordu.
Gn yz grmemi trkler, halaylar, gn yz grmemi bir taknlk
doldurmutu bozkrn usuz bucakszlm.
Ve iirler sylyorlard delikanllar. Kahrl, hnl iirler. Kendi yazdklar
iirlerdi bunlar. "Yeter Beyim, Paam dediin yeter," diyorlard. Yoklua,
insanolunun bandaki en byk belaya, cehalete, "yeter gayr" diyorlard.
Ve bir cokunluk frtmasyd dnya. Ky ocuklarnn korkun yapc elleri artk
baardayd. Kendi kltr yuvalarn bozkrn ortasna o plesi elceizleriyle
kendileri dikmilerdi. ocuklar, tayla toprayla tm Hasanolan bir sevin
kasrgasnda dnp dururken orta yerde bir adam vard. Bir kocaman adam. Gzleri
lt iinde, bahtiyar adamlarn en gzel bahtiyarlyla glmseyip duruyordu.
Bu byk sevince o kaynaklk etmiti. nayak olmutu. Banda kasketi vard. Bu
sonuca varmak iin ok rpnm, ok ekmiti. te gerekeni elde etmiti. Ve
yurdun en gzel afamdayd. Baarsnn uundayd ama, baarsnn
durmayacana inanyordu. Yz, inanm adamlarn salndayd. Sevilmenin
sarholuunday-d. Belli etmiyordu. O kocaman adama yle bakarsan, hibir ey
yapmam adamn alakgnlllndeydi. Bu, babalarn en gzeli, en yiidi BABA
TONGU'tu.
Baba Tongu bir ey biliyordu. Yalnz ve yalnz bir ey biliyordu: "nsanlarn
en byk haklarndan biri, birincisi, okuma haklardr. Karanlklardan kurtulma
haklardr," diyordu-Bunun iin arpt. Ve bunun iin ld. Hem de ne bahtiyar
ld.
Bir karanlk devir geldi. Baba Tonguu ve onun ocuklarn, hepimizi yendiler.
Baba Tonguu Ky Enstitlerinden atp, onun ocuklarnn elceizleriyle
yaptklar eseri yktlar.
322
Bir arkada anlatt, htilalden birka gn sonra Baba Tongu, kendisini
tutamam, tam on drt yl yanna yaklaamad Ky Enstitsn grmek, onun
kokusunu almak iin soluu Hasanolan Ky Enstitsnde alm. Arkada diyor ki,
gene on drt yl nceki gibi sevin iindeydi. Umut iindeydi. Ky
Enstitlerinin gene alacan biliyordu. Gene o zamanki gibi gl, yapcyd.
Gene kocamand. Heybetliydi.
Sonuna kadar iyi eylere inanm insan kadar hi kimse gl deildir. Tongu
Baba kadar da hi kimse gl deildi.
Bana, frsat bulur bulmaz, lmnden az nce, Baba Ton-guun Hasanolan ziyaret
edii ok dokundu. Diyorum ki, Ky Enstitlerinin aln grse de yle
lseydi. Ama alacana, ama Ky Enstitlerinin bugn deilse de yarn
alacana inanyordu. nancyla gitti.
Tarihimizin byk adamlarndan biriydi. Aydnlklarmz onlardan gelir. yle
adamlardan.
nanm adam, Tongu Baba bize aydnlk, bize sevin, bize g, bize inan
salaml gndermekte devam edecek.
Ky Enstitlerini tarihin hibir devrinde kimsecikler kapatamayacak.
EK: Tongu Babayla htilalden sonra Hasanolana giden arkada anlatt, o clz,
kck, ld lecek aalar bozkrda boy atm, kocaman kocaman olmular. Ky
Enstitleri fikri de yle deil mi?

26.6.1960
323
Lumumba
Otuz alt yandayd. st sazlarla rtl fkara bir zenci kulbesinde
domutu. Yedikleri, yerelmasna benzer tatsz bir besindi. Tad tuzu, besleyici
yn yok. Derler ki, zenci insan sakalna ak dmeden bu yaanas dnyadan
eker gider.
Afrika, kabile kabile yaar, Avrupa da millet millet... Avrupa ilerlemi, makina
yapm, atom yapm, her bir eyler yapm, bizim kara tenliler hibir ey
yapamamlar. Niin Avrupa yapabilmi de, Afrikallar yapamamlar? Sosyologlar
buna bir karlk bulur belki. klim koullar diyebilirler. Falan tarihi,
corafi zorunluk diyebilirler. Bin trl sebep bulurlar. Biri uygar, teki uygar
deil.
Bir gn gelmi uygar Avrupa ile uygar olmayan Afrika kar karya gelmi.
Avrupanm her bir eyi var, Afrikanm donu bile yok. Ama Afrikada madenler var.
Afrikada hammadde var. Af-rikada insan gc var. Seninki ileri ya, makina yapm
ya, ona gre de silahlar yapm ya, ben demi, Afrikaya giderim, madenleri
zencilere kazdrrm, ona yarm ekmekten de fazla yiyecek vermem, zaten ben
gelmesem daha fazlasn m bulacakt? Sonra da onlar alrm, getiririm
Avrupaya, Asyaya, Amerikaya satarm. Adam satndan da para kazanrm. Bylece
Afrikal kara adamlar sinek gibi domular, sinek gibi krlmlar. Ve de bir
hayvan gibi satlmlar. Grdnz m gzelim Avrupa uygarln! Ne uygarlk, ne
uygarlk. Zrlt felsefe kitaplar, ekonomi kitaplar, edebiyat kitaplar
yazmlar. airleri, romancla324
r insandan, insan sevgisinden sz am. Hep akll akll konumular. stelik
de uygarlklaryla vnmler. imdi fzeleri, atomlaryla vnyorlar.
Afrika yabans, Avrupa uygar! Sevsinler uygarln! Gel zaman, git zaman,
Avrupallarn da etkisiyle kara adamlar bakmlar ki, onlar da tekiler gibi
insan. Az, dili, gz, kula, akl, yrei var. Ve Afrika ayaa kalkm.
Daha nce de birok kere yazdm. Burada da sylemek gerek. Bir daha, bin kere
daha sylemek gerek. Syleyelim de, iimizde dert kalmasn. Elbette atom,
fzeler insan soyu iin vnlecek bir i. Ama salt bunlarla insan uygar
deildir, olamaz. nsann uygarl hemcinsini smrp smrme-mekle belli olur.
Avrupal, kendi iinde millettalann, kendi dnda br insanlar smryorsa
uygar deildir. Sava karp insanlar biribirlerini ldryorlarsa, bu uygarlk
deildir. Uygar Avrupa, uygarlyla br insanlarn stne bir veba olmu.
Nereye gitmise, soymu soana evirmi. ldrm. Kendi ldrememise bile,
onlar biribirine drp ldrtm.
plak Afrikay soymu. Derisini bile yzm. Zrlt felsefe kitaplar, insani
iirler, ekonomi kitaplar, o gzelim insan akl ve yrei buna bakaldrmam.
Makinamz, kitaplarmz, aklmz diye vnm.
Avrupada bir ksm insanlar teki insanlarn korkun durumlar karsnda
sarslmam deiller. Sarslan sarslm ama, susturulmu. Sonra insanlar bu
korkun i karsnda kendilerini hakl karacak sebepler de bulmular. Biz,
demiler, onlara uygarlk gtryoruz. Biz olmasak onlar, sittin yl yerlerinde
pineklerler de, bir adm atamazlar. Smrgeler ayaklanyor, demitim yukarda.
Birtakm haklarn usul usul almaya alyorlar. Uygar Avrupamz, hrriyet,
insan hakk diye bangr bangr baran Avrupamz smrgelerinin insan olmaya
doru gitmelerine tahamml edemiyor.
Aralarnda silahl, ya da silahsz atmalar balyor. Smrlenler
ldrlyorlar ama, birtakm haklarn da alyorlar.
Bu dv, amzn en ilgin bir olaydr. Kleler, insanlklar iin
bakaldryorlar.
325
Avrupada da insanlklarn duyanlar, herkesin insan olduunu kabul edenler
oalyor. Soyucularla insanlar arasnda kyasya bir dv balyor. Avrupal
iyi insanlarla smrlenler arasndan kan hrriyeti balar, smrclerin
anlarna ot tkamaya balyorlar. Smrcler geriliyorlar ama, can kmaynca
huy kmaz ya, bir trl tutunduklar yerden kopmak istemiyorlar.

Lumumba, otuz alt yandayd. st sazlarla rtl fkara bir zenci kulbesi...
Lumumba, yalnz ilkokulu okuyabildi. Lu-mumba'nn yreinde bamszln,
gerek hrriyetin, insan olmann ak vard. Kara adamlarn da yreinde bu ak
vard. Lumumba bir hrriyet savas olarak ortaya kt. Lumumba, hrriyet
iirleri yazd. Ne gzel iirler. Her bir sz yalm yalm. Afrika gnei.
Lumumba, iirlerinde halkn sylyordu. Lumumba'nn iirleri trk oldu. Halk
bu trkleri en uzak kylerdeki insanlara kadar gtrd. Hastalar, sayrlar,
bebeler Lumumba trkleriyle canlanyorlar, byyorlard. Bebelerin en gzel
ninnileri Lumumba trkleriydi. Bir zaman oldu ki, Afrikann ta topra
Lumumba oldu. Ve Lumumba hrriyet oldu. Lumumba, insanl iin dven
Afrikann en gzel bayra oldu.
Sonra ne oldu biliyor musunuz, smrgeciler, Lumumba'y ldrdler. u akla
bakn. Uygar Avrupann aklna bakn. Lumumba'y ldrnce, Afrikann hrriyetini
ldreceklerini sandlar.
Bilmediler ki, bir Lumumba lnce Lumumba bin olur,
milyon olur.
Lumumba Afrikadr. nsanolunun insanldr, onurudur.
Lumumba'y ldremezsin.
st sazlarla rtl fkara Afrika evlerinden Lumumba ninnileriyle bym
binlerce Lumumba kacak. nne geemezsin.
- * 19.2.1961
326
Bir Folklorcu
Trk Folklor Aratrmalar dergisinde okudum. Ali Rza Yalgn, geenlerde bir
kasabada tek bana lm. Kasaballar ona, onun hibir eyinden habersiz, "Baba
Rza," diyorlarm. Ve onu seviyorlarm.
Bu Ali Rza Yalgn da kim, diyeceksiniz. Yazk ki yle, diyeceksiniz.
Ali Rza Yalgn, bizim ilk folklorcularmzdan biri. Cumhuriyetin ilk yllar.
Bir alma, bir yeniden var olma, bir topraa ynelme abas var her bir
insanmzda. Bir evk ve ak var. Memleketin stne btnyle eilinmi.
Devrimlerin daha iei burnunda. Devrimlerin srdrlmesi memlekete ok ey
kazandracak. Bu arada baz kiiler, halka inanm kiiler alabildiine bir
folklor almasna giriiyorlar. Bu yllar, Pertev Naili Boratavlarn, Ahmet
Kutsi Tecerlerin, Adnan Saygunlarn ortaya kt yllar. Bunlarla birlikte
Anadoluda da bu ie gnl vermi birok kii var. Bunlardan biri de Ali Rza
Yalgn. Ben Ali Rza Yalgn, onun almalarn yakndan izledim. Adana Mze
Mdryd o zaman. Bir de o sralar Adanada Arceza Hakimi Ahmet kr Esen
vard. Ahmet kr Esen, Dadalo-lunu ilk derleyen, tantan kiidir.
Ali Rza Yalgna gelince, bu da Karacaolan ilk tantan, onu ilk derleyen
kimsedir. Ali Rza Yalgnn Cenupta Trkmen Oymaklar diye birka ciltlik eseri
vardr. Bu eserde gneydeki Trkmenlerin gelenekleri, trkleri, hikayeleri, her
bir eyleri var.
Ali Rza Yalgnn folklorculuu su gtrr. Batl anlamda bir bilim adam gibi
alamamtr. Zaten alamazd da. Bir folklorcu, bir bilim adam gibi
yetimemiti. Bir ilkokul ret327
meniydi. Sonra mfetti oluyor. Daha sonra da mze mdr. Hibir zaman bir
bilim almas yapamyor.
Btn bunlarn stnde Ali Rza Yalgn bize yle ok, yle yeterli malzeme verdi
ki, gelecein gerek folklorcular bunlardan faydalanacaklardr. Faydalanyorlar
da.
Ali Rza Yalgn bir bilim adamndan ok bir gnl adamyd. Halka doru eiliin
nclerinden biriydi. O olmasayd, biz bir Karacaolan bylesine
tanmayacaktk.
Bu gnl adam, ayanda aryla yllar yl Torostan inmedi. Tek tutkusu
gney Trkmenleriydi onun. Onlarn dnlerini, trklerini, geleneklerini
seviyordu. Onlarn hayatna girmiti. Elimizdeki yzlerce sayfalk Cenupta
Trkmen Oymaklar kitab onun gnlnden bize armaandr.
Her eyle birlikte bu halka gidi de durdu. Ali Rza Yalgnlar yava yava
aramzdan ekilip gidiyorlar. Gnl adam Ali Rza Yalgn zaten oktan beri
aramzdan ekilmi, kck bir kasabaya yerlemi, mrnn kalann orada

geiriyordu. Bu tutku, bu aba adam unutulmutu. Zaten- hibir zaman da byk

bir n olmamt. Bir kasabada tek bana, unutulmu, unutulduu gibi sessiz
gp gitti.
Torosun Trkmenleri onu tanr. imdi lmn duymu-larsa, onun ahbaplar yal
kadnlar onun stne bir at karmlardr. Bu at da benim bu anma yazm,
bizim verdiimiz, vereceimiz an hreti deer.
Her eyimizde bir durgunluk, bir lm hali var. Cumhuriyetin ilk gnlerinin
evki, heyecan nerede? imdi bir delikanl kp da niin Trkmenin arasna
katlmyor, onlarla dost olmuyor? Niin imdi Ali Rza Yalgnlar yok? Niin
byle gnl adamlar kmyor aramzdan? Bir yanda unutulmu Anadolu, bir yanda
buralarda biribirimizi yiyen bizler. stmze l topra serpilmi. Bu
meskenetten uyanacaa da benzemiyoruz. Hayata karmadka kafamz da yarm
kalacak.
Byle yapayalnz, bir kasaba keciinde lse de, gnl adamlyla, tutku
adamlyla Ali Rza Yalgn rnek bir insan olarak her dem yaayacak.
Karacaolann ilk dostu. Kilimci Iraz karnn ilk dostu, aya arkl Yalgn
Baba yaayacak.
13.8.1961
328
sizlik Acs ve Kamber
Bir gn sokaktan bir ddk sesi duydum, dar ktm. Bu dd on , on drt
yalarnda gsteren bir kyl alyordu. Elindeki dd kamtand. ocuksu bir
al vard. Kamberle konutum. Tokatlym. Bu yl gelmi stanbula.
almaya, kra gelmi. Gel zaman, git zurnan arkada olduk. Kamberin gzlerinde
bir rkeklik var. Hi kimseye gvenmiyor. Uzun zaman ahbaplk ettikten sonra
anlad ki, ben dostum. yle sand insanlardan deilim. Bir gn utanarak: "Amca
bana i bulsa-na," dedi.
"in var ya," dedim. "te ddk satyorsun. Krikrak satyorsun."
Kamber zlerek:
"Bu i deil be amca," dedi. "Sabahtan akama kadar tembel tembel dolap ddk
almaktan bktm. stelik de bir para gemiyor elime. Ben yle doru drst i
istiyorum. Bu stanbul da houma bir gidiyor ki... imdi yaz geldi, komular hep
memlekete dndler, ben dnmeyeceim. Bana bir i bulamaz msn?"
"Ararm Kamber," dedim. "Ama bilmem bulabilir miyim."
"nallah bulursun."
Ben Kambere i aramaya baladm. nme gelen ee dosta soruyorum. Byle byle
bir ocuk var. stelik de ilkokulu bitirmi. Bir dnyorlar, sonra da "yok"
diyorlar. nerde ki...
Sabahlar erken uyanrsanz, stanbul caddelerinde, sokaklarnda sr sr kyl
klkl insanlar grrsnz.
329
Ben Mecidiyekydekiler stnde duruyorum. Mecidiye-ky alannda sabah sabah
toplanyorlar. Karncalar gibi kaynap duruyorlar. le oluyor, gene yleler,
akam gene yleler. lerinden pek az gidiyor. Yardan ou, para para
yerlerinde, kelerde, Mecidiyeky bahesinde boyunlarn bkm oturuyorlar.
Artk Anadoludan gelenler stanbulda isiz kalyorlar. Gelmeyecekler mi
dersiniz. Gelecekler, gene gelecekler. stanbul bir umut kaps, i olmadn
bile bile gelecekler. Bu umut duvarna balarn mutlaka bir kere vuracaklar.
Ondan sonra baka umut kaps deneyecekler. Akn akn, nerede i ad duyarlarsa
oraya koacaklar. Anadolu topra, insanlarn artk alkla kar karya
getirir. Bugn Dou Anadolu a, diyorlar. Yarn Orta Anadolu... Gney Anadolu...
Bence Anadolu ezelden beri a. Ama imdi alk son kertede. Pek yaknda,
greceksiniz, karncalar gibi, arlar gibi ehirlere akacaklar, ehirlere
ecekler. Bekleyin, neler greceksiniz. sizlik oyuncak deil, alk hi
oyuncak deil. Biz tutturmu smrlmekten sz ediyoruz. Smrle smrle
insanlar bu hale gelmiler. lmden te ky yok derler. Alktan te de yol yok.
Eeeey smrcler, aalar bundan byle neyi smreceksiniz?
yle bir hikaye anlatrlar. Bey ok zalimmi. Vergi vermeyen kyllere
yapmad ikence brakmazm. Koltuk altlarna yumurta koyarm. Hem de
kzgnndan. Sonra ldrtrm de. Ne yaparsa yapsn bey, kyller vergilerini
veremezlermi. Onlar vergiyi veremedike de bey zulmlerini artrrm.

Bir gn bey, banyo yapyormu. Kars yanma girmi:

"Bey," demi, "bana bir kuru ver. Hemen imdi."
Bey:
"Gryorsun ki, rlplam," demi. "Ykanp giyineyim/
olur."
Kars dayatm:
"Hemen imdi istiyorum."
"Sen deli misin? Yok," demi bey.
- *"
Kadn tutturmu:
"stiyorum da, ille istiyorum."
,
Bey:
330
"Yok, yok ite," diye feryad basm sonunda.
Kadn en sonunda demi ki:
"te o, kyller de senin u imdiki halinde. stediin kadar zulmet. Bir kuru
alamazsn..."
Kssadan hisse. Ben umudumu politikaclardan kesince aalara yalvardm yakardm
burada. Sizin aklnz yok mu, dedim. Bu politikaclar grmek istemiyorlar. Siz
de mi grmek istemiyorsunuz? Siz iin iindesiniz, dedim. lm toprak stndeki
halktan ne alabilirsiniz, dedim. nce u topra lmden kurtarn ki, siz de
daha ok kazanasmz. Aln ite imdi, ne oluyor, plaklar bir lokma ekmek iin
ehirlere akn ediyor. Buralarda da i bulamyorlar. Yukardaki hikaye rnei,
haydin bakalm, halktan ne koparacaksnz? Syler misiniz, plaktan ne
alacaksnz? Bir kuru alabilir misiniz?
Halbuki u gzelim yirminci yzyl teknik yzyl, bilim yzyl. lm topra
diriltmenin aresi var. sizlere i bulmann, alar doyurmann aresi var.
"Kamber," dedim, "kyde daha rahattn. Burada srnyorsun. Bir frn kesinde
yatyorsun. Kye gitsen, tarlanda alsan ya... Burada alk, yoksulluk...
Buras gurbet."
Kamber, kocaman bir adam gibi:
" bildiin gibi deil," dedi. " eskisi gibi deil. imdi toprak verimsiz. Ot
bile bitmiyor," dedi. "K yars olmadan ekmeimiz bitiveriyor. Tm ky a
kalyor. Onun iin kydeki klfetin yardan ou gurbete kyor ki, rn
yetsin. Hi olmazsa kyde kalanlar a kalmasn. Ben stanbuldan bir daha
gidemem."
Biliyorum, Kamber bir daha kye gitmeyecek. Kamberler gelip sersefil, ehirlerde
a a dolaacaklar. Ben size diyorum ki, siz hi tarih okumadnz m? Alar
ehirleri doldurursa... Bunun rnekleri yok mu?
Bir ey daha biliyorum, uyarmalar para etmez. nsanlar aklla i grselerdi
ounluk, dnya byle bir dnya olur muydu?
Ben gene de sylyorum, tez elden topra diriltmeye doru. Bir alma, kazanma
eitliine doru. Bir, elbirliiyle almaya doru. sizlik kervan byyor.
Genciyle, yalsyla, oluk ocuuyla Anadolu toprandan kopup ehirlere
akyor. Ve
331
burada da isiz kalyor. Ban imkandan imkana vuruyor. Bir gn btn
mmknlerinin arelerinin kapandn grdklerinde ne olacak?
u
.. ..
.......
. .
Bizim yazar olarak durumu, grdmz, bildiimiz!
sylemek devimiz.
25.4.1962
332
ok Glen ok Alar
"Nasl bir dnya m? Hakszlklarn olmad bir dnya... nsanlarn hepsinin
mesut olduu, hi olmazsa i bulduu, doyduu bir dnya... Hrszlarn,
bakalarnn hakkna tecavz etmelerin, bol bol bulunmad ne demek! Hi
olmad bir dnya! Sevilmeye layk kck kzlarn orospu olmad, geceleri
hacaalarn minicik kzlar caddelerden yirmi be lira pazarlkla otellere
gtremedii, her gen kzn namuslu bir delikanl ile konuabildii, para iin
namus, ar, haya, hayat, gece, gndz satlamad bir dnya... Muhabbet
tellallarnn gnde otuz lira kazanmad bir dnya... Sokaklarda sefillerin

bulunmad bir dnya... Kafann kolun, alabildii zaman insann muhakkak

doyabildii, elenebildii bir dnya... iinde iyi eyler sylemeye, doru
eyler sylemeye salahiyetler kvranan adamn, korkmadan ve yanl tefsir
edilmeden bu bir eyleri syleyebildii bir dnya..."
Abasyank
Saidin izdii dnyann bu kadar bu szlerde. Gerisi de btn eserinde. Kim ne
derse desin, kim nasl aklarsa aklasn, Sait insanlarn, alanlarn
yannda, onlar smrenlerin karsnda. Sait Faik bizim edebiyatmzn en
fkeli kii-siydi. Bizim hibirimiz smrenlere kar Sait Faik gibi fkemizi
yalm gibi kusamadk. Bunu demekle smrclere kar savaan edebiyatmzn
teki kiilerini kmsemek istemiyorum. Herkesin gzel ii ve gzel yeri oldu
bu ite. Belki de Sait en fkeli kiimizdi. Sait iddetlerin adamyd desem
333
yanlr mym? Sevince sonuna kadar sever, kznca da yle... Saidin byk gc
belki bu iki utadr. Sanatn byten, gelitiren sevme ve kzmann
sonsuzluundadr, dersem yanlacam hi sanmyorum.
An hikayelerini okuyun, her hikayesi sevdii insanlar stne. Onun sevdikleri
halktr, alan kiilerdir, bir sevda trksdr. Scak, candan, tertemiz,
prlt iinde bir sevda trks... Bir de kzd insanlardan sz eden
hikayelerini, yani smrenlerden sz eden hikayelerini okuyun, aman allah...
Kfrn, fkenin bini bir para... O, yrei sevgi dolu Sait Faik ne hale gelmi,
tap kpryor. Ben, ok ireniyorum imdi. Birtakm insanlardan irenecek
kadar sert olabildim imdi. Sait Faikin yaad gnlerde ben o kadar irenmeyi
bilmezdim. En ktleri, zalimleri, smrcleri, ne kadar fkelenirsem
fkeleneyim, bir hogrr tarafm vard. Ben insanlardan, birtakm kt, ktlenmeyi hak etmi insanlara kar ilk irenme duygusunu btn iddetiyle
Saidin hikayelerinde buldum. Bu adam, derdim hep iimden, bu kadar smrc de
olsalar insandrlar, bu insanlardan nasl ireniyorum? imdi anlyorum ki, insan
ire-nebiliyormu, hem de nasl!
Sait Faik btn gcn iki iddet stne kurmutur, dedim. Kesinlikle kestim
uraya koydum. Olur mu byle... Sait Faik byle iki snrn iine sokulabilir
mi? Onun kadar zengin duygulu, onun kadar ok tarafl bir adam... Sevdiklerine,
yani sevdii, sayg duyduu ter dken insanlara hi fkelendii olmaz m? Kendi
anlatr bir hikayesinde... Onlardan grd bir kallelik onun yaama biimini
deitirmitir. Hani "Pay" hikayesindeki kallelikler. Orada Sait, smrcden
irendii kadar hakszlk eden kendi adamlarndan, dostlarndan da irenir.
renir ama, onlar azck okar, onlara, ne yapsnlar der gibi bir hali de
vardr. Belki bu, Saidin insanlnn bir kusurudur. O kadarc da olsun.
Koullarn ktl insanolunu esir etmitir. Onlar ktle ekip durur. Ve
insanlar bu ktlklere gitmemek iin direnir. Bu kadarr da bir sanatya ok
grlmesin!
O, insanolunun ocuklarn, alan, kendini aln terine vermi, iine adam
yallarn sever. Onlar daha az hilesizdir.
334
Onlar yllar yl kendilerini ilerinin gzelliine vermitir. "Hal-la"n yal
adam... Bir ocuk arlnda, bir ter gzelliindedir. "Gn Ola Harman Ola"nn
Mercan Ustas. nsan soyunun en gzel kiisidir belki. Biz Mercan Ustay
grmedik, bilemedik. Onu bize Sait anlatt. Sevdik, canmzn iine koyduk.
nandk iman ettik, u dnyann pisliinde byle ok, gzel insan yaar. Saidin
sevinciyle sevindik, kendimizi mutlu kldk. Mercan Usta vardr ve daima da var
olacaktr, dedik.
fkeli, hayran, krlm bir adam. Btn bunlarn stnde sevgi dolu bir insan.
Dnya karsnda bylenmiti. Bym gzleriyle ne yapacan arm bir
hali vard. Dnyadan gelecek en kk bir kokuya damarlarn, en ince duygu
tellerini germi beklerdi. Bana yle gelirdi ki, Sait en kk bir bcekle
yaar, onunla lr, en kk bir kaya stndeki tohumla birlikte yeerirdi.
Bu bylenmi adama dnyann hibir eyi gizli, sakl deildi. Dnya da bu
karsnda bylenmi adama her eyini c-mertesine vermi, al alabildiin
kadar, demiti. Ve Sait bize bylendii dnyadan gzellikler sunmu, o da bizi
bylemiti. Yzyllarca da insanlarmz byleyip duracaktr.

Sait, Burgaz adasnda otururdu. Kn o adada kimsecikler yoktur. Birka

balk, birka isiz, birka beki... Onlarn da ou iinde gcnde... Yazn
m? Burgaz adas beterin beteri olur. Saidin o sevmedii smrc insanlarn
karlar, ocuklar btn marklklaryla adaya kerler. Kn yalnzln,
imanszln, yazn insanlarn aalnn, hakszlnn, kirinin iinde
Sait... Koullar onu bir cehenneme atmt. O ok rahatsz bir insan olmutu. O,
tedirgin bir insand. Baz baz insan soyuna mthi hayran oluyordu. Kafas
gnl yle istiyordu. Bu insanlar grmedii, insanlarla kafasnda yaad
zamanlard. Bu sevgi, bu hayranlkla insanlarn arasna dalyor, insanlardan
grd en kk bir hakszlk, arlk karsnda deliye dnyordu. Deliye
dnp gene kabuuna ekiliyor, gene kafasnda insanlarla yaamaya balyor, gene
sevgi dolu, mutluluk dolu, insanlarn arasna kyor, az sonra da balonuna ine
sokulmu gibi btn bunlardan boalarak kabuuna geri ekiliyordu.
tJ
335
Bir gn Saide byle bir hikaye yazacam syledim. Uzun uzun konuyu anlattm.
Hikayede yer Burgazd, ev Saitlerin eviydi. Sait hikayeyi dinledi dinledi, ne
hastir dedi, ne de svd. Dnd. "Ulan," dedi, "beni yazmak istiyorsun ama
yazamayacaksn. Hikaye de iyi ama yazamayacaksn," dedi. Sait mi etkiledi beni,
ne oldu, o gn bugndr hikayeyi yazamadm gitti. Halbuki ona hikayeyi yazp
kendisine okuyacam sylemitim.
imdi dnyorum da, acaba Sait bu muydu? Biliyorum bu deildi, bu deildi, ama
bu hikayede azck Sait yok mu?
Sait bir gzellik adamyd. Bir sanatyd. Hani bir ey derler, tuttuu altn
olsun... Sait gerekten grdn, sonra da grp tuttuunu altn eden bir
kiiydi.
"Papaz Efendi" hikayesini aln ele. Ne olmu? Bir papaz. Papaz ier. Bir de
bahe beller. Sonra da trk syler. Sonra da karn ier lr. Verin bu konuyu
baka bir hikayeciye, isterse byk olsun hikayeci... Herkes iner sakz,
ingene kz getirir tadn derler. Bu konu Sait Faikindir. Konusunu, Papaz
Efendisini ylesine sever ki, bu hikaye onun dilinde eriilmez bir yapt olur.
Adam, bu hikayenin gzellii, ustal karsnda kk dilini yutar.
"Meneke Vadi" hikayesini aln, ne var onda, diyeceksiniz, deil mi? Bir
bahvan bir gn pazara mal getirir, sonra da geri dnmeyiverir. stanbulda,
evinin burnu dibinde tam yedi yl yaar. alr, metresler tutar. Baklar,
baklanr... Dopdolu bir yedi yl yaar... Bir kere olsun karsn aklna
getirmez. Sonra bir gece kafay eker, geriye dner. Hibir ey olmam gibi
kars onu karlar. Sabah olur, sanki ehre dn gitmi gibi gene iine koyulur.
ehre mal gtrr. te u anlattm da Saidin elinde bir by olur. Bir
aheser. Ben bu hikayeyi okuduka, hep, insanolu bir eyi bu kadar gzel nasl
anlatr, derim.
Onun anlatt her ey byldr, gzeldir. Doa onda doadan daha gerektir.
nsanlar onda insandan daha gerek ve gzel... Bu kadar gzeli bir araya getiren
adamn dili de... Bana sorarsanz, Sait Faik, Trk dilini yaratan, gzelletiren
bir byk kiidir. imdiye kadar, Yunus da, Karacaolan da iinde, . onlar kadar
Trk dilini gzel yazan, bu dili gzelletiren, b336
yten kimse kmad. ok olaan bir ey, doay, insanlar bu kadar yrekten
anlatan bir kii elbetteki dilini de yle yrekten yazacakt.
Doa, insanlar edebiyatmz nasl etkilemekte devam edecekse... Demek
istediimi anlatamayacam diye korkuyorum. Sait de edebiyatmz yle
etkileyecektir. Doa gibi demek istemiyorum. Yani onun gibi salam bir e
olarak. Hay Allah kahretsin, gene anlatamadm... Yani gkyz, bulutlar,
insanlar gibi... Gene olmad.... Artk anlayverin. Diyorum ki, dilimizde,
hikayemizde iyi ki Sait Faik var. Sanrm ki, bir edebiyatta bir Sait Faikin
olmas zor i. Belki Sait Fa-ikin edebiyatmzda benzeri olmayacak. Bir
edebiyatta bir Sait Faik mutlaka olmal. Saitte bir edebiyat klandran,
aydnlatan, bir edebiyatn tuzu olan bir ey var. Bunu iyi yaktrdm sanrm.
Sait bizim tuzumuz.
Sait Faikin bir sz vardr. Hi aklmdan kmaz. Sait iin yazdm her yazya
bu szleri sokutururum. Orhan Veli iin bir yaz yazmt, onun lmnden

sonra. Aa yukar demiti ki, Orhann iirlerini okuyanlar adam ldremezler,

insanlara ktlk edemezler, insanlar smremezler.
Bu szler Orhan kadar, Orhandan da daha ok Saide yakyor.
Sait Faikin hikayelerini okuyanlar adam ldremezler. nsanlara ktlk
edemezler. Smrc olamazlar, smrclerle birlik olamazlar, insanlar nerede
aalanyorsa ona kar koyarlar. Ama gerekten, yrekten insanca okuyanlar.
Saidi bu az karalar gibi, bu ktler gibi ss iin, Saidi de okudum demek iin
okumayacaksn. Saidi onun yazd yrekle okuyacaksn.
EK: Yazy bitirdikten sonra aklma geldi. Balna baktm. "Bu bal niin
koydum ola," diye dndm. Sait Faikin Havada Bulut adl kitab nmde
duruyordu. Baln bulunduu sayfa da akt. Okuyorum: "Ben hi glmedim
demem; gldm. Hem ben ne zaman glmek istesem anamn bir sz hatrma gelir:
(ok glen ok alar) sz... Bir trl istediim gibi glemem. yle hani
insanlara selam kabilinden glmek mec337
buriyeti vardr. En mesut anmda o kadar glebildim. Selam makamnda hi
glmsemedim;
sonradan alayacamdan
korktum."
Bu balkla Saitteki iki ucu anlatmak istiyordum. Sevgiyle kzgnl... Onun
iin koydum bu bal. Bir de bana yle gelir ki, bu sz Sait Faiki ok
etkilemitir. Vazgetim. Doru deil. Sait gibi adamlar az dolusu glerler,
deli gibi alarlar. Severler, irenirler. Hepsine de hakkn vererek... Hem ok
alarlar, hem de ok glerler... Saidin hikayelerinde hepsi var.
Mays 1964
338
O nsanlar ki, Mutludurlar
Amber Aa derlerdi. Yal bir kiiydi. Ak sakallar vard ve ok zayft.
Konutuu zaman candan, ta derinden, yreinin en scak yerinden konuuyordu. u
mrmde bu kadar sevgi dolu az insana rastladm. Aa, da ta, bulutlar,
iekleri, hayvanlar, tekmil yarat severdi. Azn anca bir sevgi
alayandr boanrd.
Amber Aa, ben onu tandm sralar bir deirmende alyordu. i zor,
verimsiz bir iti ama, o, hayatndan memnundu.
Amber Aa bir derebeyinin kardeiydi. Hem de en byk karde. Baba derebey
lnce, beyliin idaresi Amber Aaya kalacakt.
Bir gn baba hastalanm, ocuklarn bana toplam vasiyetini yapm.
"Olum Amber benim yerime geecek," demi.
Oullar, babann banda bulunanlar, bu ie Amber ok sevinecek sanmlar.
Halbuki Amber iki gz iki eme:
"Baba," demi, "ben beylik istemem. Ben beylik yapamam. Fakir fkaraya
zulmedemem. Bana beylik yerine u aadaki deirmenin idaresini ver."
Bey de:
"Al senin olsun, dilediini yap deirmende," karln vermi.
Kk karde bey olmu. Amber Aa deirmenci.
Amber Aa duramayan, dnyay aratran bir adam. Aram taram, kendi kendine
gerei bulmu.
339
Ben Amber Aay tanmazdm ama, nn duyardm. O, deirmencilii derebeylie
deimeyen adam olarak nlyd.
Bir gn beni aram, buldu. Ben o zamanlar yirmi, yirmi iki yalar ndaydm. lk
sz:
"Sizler ki, ne mutlu insanlarsnz, bu kadar gen yata insann en byk
gereine vardnz ve bu uurda dvyorsunuz. Ben ellisinden sonra ancak
buraya gelebildim."
Ge kalna ok hayflanyor, talihini balamyordu. Bir eyi daha diline
pelesenk etmiti: "Kavgada hi kimseden hibir ey beklemeyeceksin. Her ey kir
gtrr, kavga kir gtrmez. O kadar temiz girieceksin ki ie, yalnz be yalnz
kavgay sen vereceksin, hibir ey almayacaksn kavgadan. En kk bir ey
alrsan kavgadan, her eyi yitirirsin. Kavgaya bir ey olmaz, sen yitirirsin.
Kavgadaki insan kadar kimse mutlu deildir. Kavgadaki tertemiz insann eritii
mutlulua hi kimse eriemez. Bu mutluluk, insann hayat ne kadar skntl da

olsa, acyla dolu da olsa, insann, yani' kavga adamnn yaamn cennet klar.
Kavgadaki insan, cennetteki insandr."
Amber Aa bir ey daha sylerdi ve stnde tartrdk: "Dnce insann
hayatndan her zaman nde olmal. Kavga insann hayatndan her zaman ilerde
olmal. Bunun aksi olursa kavga da yitirir, kavgadaki adam da yitirir. Kavgadaki
insan hret dnmeyecek, para dnmeyecek, kadn dnmeyecek, kiisel hibir
fayda dnmeyecek. Hele kavgasnda hibir kar olmayacak. Azck bir kar
varsa, o i kirlenmi demektir. O insan yitirmi demektir."
Amber Aa bir halk adamyd. Hep insanlara eitlii syledi, gerei syledi.
Derdini anlayan anlad, anlamayan anlamad.
Bana ok iler atlar, hakknda ok dedikodu yaptlar. O, kyllere
toprakszl, smrcl, eitsizlii syledi. Yllar yl syledi, ylmad.
Okumu bir adam deildi. Hep dnerek, kendi kiisel abasyla varyordu bir
geree. Bizim sosyalist genlerin arasna katlncaya kadar da hep, insan
gereine dnerek, kendi kiisel deneyleriyle varmt.
340
Aradan yllar geti. Amber Aa birka yl nce sessiz sedasz ld. Belki imdi
mezar bile belli deildir. Ama o bir halk ermiiydi. O bir gerek savasyd.
Bulduu, rendii gerekleri hibir zaman, hi kimseden ekinmeden nne gelene
syledi.
"Dnyaya gelmek bir mutluluktur," diyordu. "Tabiat anaya borcunu deyeceksin.
Ama nasl deyeceksin? Zulme kar, eitsizlie kar, insanlar aalayanlara
kar gelerek deyeceksin. Byle de deyemezsin. nsart gerei uruna kelleni
koyacaksn. Byle de deyemezsin belki... Kavga urunda hain olarak sulanmay
bile gze alacaksn."
Ve ben bu szleri hep dinledim. Amber Aa niin byle konuuyor, diye hep
atm. Ama neden sonra tan sert olduunu anladm. Ve bu kavgada, kendi
faydalarn, kiisel faydalarn kavgadan nce tutanlar grdm. Bylesi mutsuz
insanlarla karlatm. Byk halk adam Amber Aaya imdi eskisinden daha ok
sayg duyuyorum. Ondan ok eyler renmitim. imdi bir ey daha renmi
oldum.
Veyl, dnyann mutsuz kiilerine.
44.1967
341
olak Mustafa
Kimdi, neyin nesiydi, anas babas var myd, kimsecikler bilmiyordu. Ben onu
grdmde on yalarnda gsteriyordu. On yalarnda gsteriyordu ama, kocaman
bir adamn grd iten daha ok i gryordu. alkanlndan dolay, n
gittike de yaylyordu. ift srmesini, harman savurmasn, atlara bakmasn,
pamuk apalamay, pamuk toplamay herkesten iyi biliyordu.
Bir sabah, daha gn domadan byk anam dar km, bakm ki, duvarn
dibinde bir ocuk, bzlm, oturur. Yanma varm ki, uyuyor. Uyandrmaya
kyamam. Gzden de rak tutmam. ocuk uyanm, gzlerini ovuturmu. Yanma
ynne aknlkla bakm.
Byk anam varp elinden tutmu: "Sen kimin olusun yavrum?" diye sormu. "Bana
olak Mustafa derler," demi ocuk. "Sen benim adm duymadn m ana? Ben imdi,
altm evden katm. almak iin size geldim. Beni kimseye vermeyin. Sizin
olunuz olmak istiyorum. Karnm da bir a ki... Karnm doyurun da bana bir i
verin. Ne olursa yaparm."
olak Mustafa kir pas iindeymi. Byk anam onu eve alm. nce bir iyice
ykam. Sonra da hilim hilim elbiselerini stnden alp atm, ocuklarn
eskilerinden ona bir elbise yapm. Bir de kasket vermi ki, aabeyimin kasketi.
Kasketi Mustafa iki yl giydi. Kasket ylesine bykt ki, deil Mustafann
kafas, tm gvdesi kasketin iinde kayboluyordu.
342
Bu sralar ben de iftlikte alyordum. Memet Aabeyimle yazyeri ifti
sryorduk sabahlara kadar.
olak Mustafa geldi. yle uzaktan beni szyordu. Beni kmser bir hali vard.
Memet Aabey:
"olak Mustafa sen misin?"
ocuk, gvenli bir sesle:

"Benim," dedi. "Nereden bildin ki..."

"Sen Altmdilerin kapsnda alrdn, deil mi?"
ocuk:
"Oradan katm," dedi. "Bir daha da gitmeyeceim. Size geldim. Sizin olunuz
olacam. Bir daha da buradan baka bir yere gitmeyeceim."
O zamanlar ben de on yandaydm.
Memet Aabeyim kzleri sryor, ben de ktenin kulpunu tutmu, idare ediyordum
ama, izgileri o kadar gzel gt-remiyordum. Bir ocuk iin pulluk kulbu idare
etmek zor bir iti. Ard, g isterdi. Bense zayftm.
Kocaman kasketini bir alnn dibine frlatp geldi, pulluun kulpunu elimden
ald. Bir anda anladm ki, bu eller alkn eller. ok da pulluk kullanm.
Memet Aabeyim dedi ki:
"Bak," dedi, "ocua... Bir anda ii kavrad. Sen bir aydr alyorsun da,
daha doru drst bir pulluk tutmay renemedin."
olak Mustafa zaferle bana bakyordu.
Sonra Memet Aabeyim ift srmeyi tamamen ikimize brakt. Alt kz ve pulluu
olak Mustafa, Memet aabeyimden de daha iyi idare ediyordu.
Yazyeri srmeyi bitirdik. Mustafa atlara bakmaya balad. Nasl biliyordu bu
ii! Gece kalkp zamannda, yemini, suyunu veriyordu atlarn.
Evdeki her bir ie o kouyordu. Neler neler yapmyordu. Pamuk zaman iki insan
kadar apa yapyordu. Pamuk toplama zaman rgatlarn suyunu, yemeini
getiriyor, sonra da bir rgattan daha ok topluyordu.
343
Bir yl bizde kald Mustafa. Bir yl evin el stndeki insan
oldu.
Amcam ona diyor ki:
"Sen evin birinci adamsn. Seni evlendirip, ocuklarm gibi anl hretli ba
gz edeceim."
Mustafa, yalnz glmsyordu.
Byk anam, gene bir sabah kalkm bakm ki, Mustafa evde yok. Kapnn eiinde
kocaman kasketini buldular. Mus-tafann adetiymi. Bir evden kaarken kasketini
kapnn eiine brakrm.
Anladk ki, olak Mustafa kam.
Amcam atlara bindi, ky ky dolat. olak Mustafanm izine bir yerde
rastlayamad.
Yaz ortasnda duyduk ki, olak Mustafa uzak bir kye gitmi. Kyn aasnn
evinin avlusunda uyumu. Uyannca:
"Ben sizin olunuz olacam. Benim adm olak Mustafa,"
demi.
Orada almaya balam. Orada da bir sre alm, aa, onun alkanlna
hayran kalm. Sonra oradan da kam.
Yeniden bizim eve dndnde Mustafa on iki yandayd. Artk sal sakall bir
erkek gibiydi. Mustafa geri dndnde evin iini bir sevin almt.
"Dnmezdim ama, byk anay zledim," diyordu.
Bir yaz daha alt bizde. Sonbahara doru baktk ki, bir sabah, gene kasketi
eikte.
Ka doru perperian, hasta, Mustafa gene kapya geldi. Byk anam, onu gene
ykad artt, aylarca bakt. Mustafa kendisine geldi. Diyordu ki:
"Ben bir daha bu evden dar admm atmayacam."
Yaz geldi. Mustafa gene almaya koyuldu. adam kadar i gryordu evde.
Baheye tek bana bakyor, patlcanlar, domatesleri topluyor, arda satyor,
bir kuruunu bile yemeden eve getiriyordu.
Mustafa ev iin artk byk bir nimetti. Geceleri bile uyumuyordu. Bu almaya
nasl dayanyordu, akl almaz. nsanst bir almayd onun almas.
Yaz ortasnda gene kasketini eikte bulduk Mustafann.
344
Birka kere daha eve perperian gelip katn hatrlyorum Mustafann.
Kuzucuolu Pamuk retme iftliinde rgatlk ediyordum. Ortaokulu yarda
brakmtm. Yeni bir rgat topluluu geldi iftlie. Bir de baktm, ilerinde
olak Mustafa. Kocaman olmu ama, gene kavruk. Gneten yanm. st ba hilim
hi-lim. Banda da kocaman bir kasket. Birlikte almaya koyulduk. ylesine

alyorduk ki... ki yz, yz rgatn iinde hemen kendisini gsterdi.

Elciler, iftlik idarecileri btn rgatlara rnek olarak onu gsteriyorlard.
Yan yana yatyorduk iftlikte. Bir sabah uyandm baktm ki, Mustafann kasketi
ayakucumda.
Mustafa gene gitmiti ki...
Sonra onu Adanada bir sokakta hasta buldum, hastaneye gtrdm.
Bir daha uzun zaman onu gremedim. mi timi belirsiz olmutu.
Yllar sonra onunla bir hapisanede karlatm. ardm kaldm. nce
tanyamadm. Yanma geldi, bana kendini tantt. Hapisanede bana yle
kardeesine davrand, yle bir scaklk gsterdi ki. Elimi scaktan soua
vurdurmuyordu. Sonra herkesin de iini gryordu. Bu kadar ie nasl
yetiiyordu? Hapisanede de bir numaral insan olmutu. Mahkumlara yle geliyordu
ki, Mustafa olmazsa, bu mahpusluk yrmez. Ayn kouta kalyorduk.
Mustafa, yaralamaktan yatyordu. Bir aa be yz lira vermi, hasmn vurdurmaya
gndermiti. Mustafa, adam sadece yaralamt.
"Be yz lira iin adam ldrr mym hi," diyordu. "Ben de yaraladm."
Bir sabah hapisanede kyamet koptu. Mustafa kamt. Nasl kamt?
Ama nasl kaar, cezas o kadar ar deil ki, niin kaar?
Bir baktm, kouun eiinde Mustafann kirli kocaman kasketi.
Mustafa sahiden kamt.
Mays 1962
345
Anadolu ocuu
Eer kyde bir kiinin ocuu olmuyorsa, felaketlerin en byne uram
demektir. Karsn, kendisini hocalara okutur, o da olmazsa ocaklara gider
kurbanlar keser, o da olmazsa doktorlara gider. Ya da bunlarn hibir gereklii
kalmaz, koca, bir kar daha alverir. Ondan da ocuk olmazsa, bir daha, bir
daha... ocuu olmad diye be alt kadn alp boayan kyller vardr. Kadnsa,
ounluk, ocuu olmayan erkekten boanr.
Halk, ocuu olmayan kadn kadar, erkek kadar hibir eye acmaz:
"Vay fkarack, mal var mlk var, ocuu yok. ocuun olmadktan sonra
neylersin dnya maln? Kalacak kimsen olmadktan sonra arkanda, neylersin dnya
maln?"
Baksn bakamasn, bir de kyl, ne kadar ocuu olursa o kadar ister. Bir de
kyl, kz ocuundan daha ok erkek ocuk
ister.
nce, ocuk kyde bir retim esidir. Be yan geince retime karr.
obanlk eder, tarlada alr, hayvanlara bakar. Kz ocuu olsun, erkek ocuu
olsun bu deimez.
Kyl, ocuuna byk adam gibi davranr. Byk adamla konuur gibi konuur
ocuuyla, kaldraca kadar, byk adam ii de ykler ona. ocuun kyde
karmad byk adam ii yok gibidir hemen hemen. Dnde dernekte, kavgada
kslkte, bykler kadar ocuklar da vardr.
ki ev biribiriyle konumuyorsa, iki ev biribirine dargnsa, ocuklar da
yledir.
346
ocuk, bir evde ne kadar oksa, retime o kadar ok yardmc var demektir.
Kyde, ocuklarn bakm diye bir ey yoktur. Birka yana kadar anasn emer,
kardeinin srtnda dolar, sonra memeden kesilince, bykler ne yerse onu yer,
bykler nasl yaarsa yle yaar.
Kylerde, hani u ehirlerde olduu gibi bir ev eitimi yoktur. Vay
kfretmeyeceksin, ocuun yannda svmeyeceksin. Byle bir ey yok. En ak, en
kapal kfrler ocuun yannda yaplr. Kyde ocuktan hibir gizli ey yoktur.
En ak sak kadn hikayeleri, ocuklarn yannda hi ekinilmeden anlatlr.
imdi az tutkun on karde gerek u beyleri srgn etsem elilen
Yukarda andm trknn de dedii nemlidir. Birka kii bir adam
dvyorlarm. Adam daya yedike:
"Aaaaaah, arkam," diyormu. "Aaaaaah, arkam... Aaaa-aah, arkam..."
Dayak atanlardan birisi dayanamam:
"Biz senin arkana vurmuyoruz ki, sen boyuna ah arkam, diyorsun," demi.
Adam hep:

"Aaaaah, arkam," diyormu.

Dayak atanlarda merak. Dayak yiyen diline vird etmi. "Aah, arkam."
Bu ne demek ola ki?
Adam demek istemi ki, arkamda birka kardeim, hsmm akrabam olsayd, siz
beni byle dvemezdiniz.
Kylnn ok ocuk yapmas bir de bu arka iinden dolaydr. retimde, dvte,
yardmlamada arka.
En talihsiz ocuk, arkas olmayan, yalnz kalm ocuktur. Yalnz, kardesiz
insana bir tuhaf gzle bakarlar kyde. Bir kmseme, bir lanetlenmi hissi.
Eer o yalnz kii dilice biri deilse, yand da gitti. flah olmaz o. Kt
kyl olur, gelen vurur bir tokat, giden vurur bir tokat. Ekyalarn,
katillerin ounluu ou zaman bu eit yalnzlardan kar.
Arkasz, yalnz kalm, yani bir de akrabasz, hsmsz kal347
m kiinin ocukluu da teki ocuklardan farkl geer. tilir kaklr teki
ocuklarca.
Yl 1953 yl, ben Antalyadaym... Ormanc arkadam, bana diyor ki:
"Bir orman ama ihbar aldm, istersen kye birlikte gidelim..."
"Gidelim," diyorum.
Yolda ormanc arkadamla konuuyoruz. Kylleri bildiim iin, bu ihbar kim
yapar, diye dnyorum. Kyn bir bl ormandan tarla amaz, gelir br
bl ihbar eder. Ya da kyde bir iki kii bu ii yapmaz, tekileri ihbar eder.
hbar edeni de kyl i byleyse hemen buluverir, hesabn da grr. Ormanc
arkadama:
"Bu kyde ormandan tarla amayan hi kimse var m?" "Yok. Herkes aar. Ama
yldr aamyorlar. Ormana balta, ate girer girmez, kim yaparsa yapsn bu ii,
hemen bize haber geliyor, biz de nne geiyoruz. te imdi de almaya
balanm, birka aac kesilmi bir ormana gidiyoruz." Merak ettim: "Bu ihbarc
kim?" "Sylenmez."
Vardk kye. Sonra aalarn kesildii ormana gittik. Yanmzda birka da
candarma var. Kyl de oluk ocuk, kadn erkek, gen yal arkamzdan geliyor.
Kyn tm ardmza dm geliyor.
Alm tarlaya varr varmaz bir kyamettir koptu. Talarla, sopalarla, zayf,
ince boyunlu, st ba permeperian bir delikanlnn stne saldrd kyl.
Neredeyse, biz yetimesek, can-darmalar yetimese, delikanly ldrecekler. Biz
yetitik ama, delikanl ala kanlar iinde, yar l, ancak soluk alyor.
Cipimize aldk hastaneye gtrdk. ocuk ld m kald m, bilmiyorum. "Tam
yldr bu delikanl ihbar etmi de kyl ihbarcnn kim olduunu imdiye kadar
bulamam m?"
"Bu delikanl tam yldr kyde bir dala bir balta dese gelir haber verir.
Bugn nasl anlad kyl, bir trl aklm almyor. Kyl ihbarcy bulamasn
diye ylesine dzenlemiti ki ii... Belki kendi syledi."
348
Arkadam ormancdan, sonra kyllerden bu ocuun kim olduunu rendim.
Bu ocuk bir yanda ya varm ya yokmu, anas onu babasyla brakp baka
birisine kam. O gn bu gndr anayla sevgilisi bir daha kye uramamlar.
mleri timleri bellisiz olmu. Ana katktan bir yl sonra da bizimkinin babas
lm. Elin aralnda kalm m seninki. Hsm akrabas da yok. Bu ocuk btn
kyn ocuu olmu. Bir bu evde, be u evde, kyl elbirliiyle bu yaa
gelinceye kadar bakm ocua.
te bu ocuk, kyde ne olup bitse, orman m kesildi, kaak m geldi, kyl
vergi mi kard, hemen hkmete ihbar ediyormu. Ktlk olarak elinden ne
ktlk gelirse, hepsini hepsini yapyormu kylye...
Kyller, kendi yaptklar iyilie karlk, bu delikanlnn yaptklarna hi
amyorlard. Diyorlar ki:
"Birisi birisine demi ki, u adam sana ktlk edecek. tekisi, inanmam, demi,
ben ona iyilik etmedim ki..."
Ben bu ocuun kylye kinini anladm. Kim bilir evlerde neler gelmi bana,
kyl ocuklarnca nasl itilmi kaklmtr, kim bilir? Kylerde aa yukar,
btn kyller uzak yakn bi-ribirine akrabadr. Kardeten, karde ocuklarndan

baka, bu yzden, teki akrabalklar o kadar bir ey saylmaz. Onlara hsm

derler.
ocukken de kavgada, oyunda akrabalk gdlr. Aynen byklerde olduu gibi.
Yukardan beri demek istiyorum ki, kylerdeki ocuklar her ynleriyle byklerin
tpksdrlar. Onlar gibi yer, onlar gibi yatar, onlar gibi sorumluluklar
vardr, onlar gibi, gleri yettiince alrlar. Kyn her bir iine bykler
gibi, bykler kadar katlrlar. Byklerden ayrldklar bir iki yer vardr,
hkmete gitmezler bir, tahsildarn karsna kmazlar iki, karlar, kocalar
yoktur, ocuklar olmaz ...
Aa yukar kydeki byklerle ocuklarn oyunlar da ayndr. Birtakm
byklerin oyunlar vardr ki, ocuklar da oynarlar... rnein, kale, sapan
oyunu, tuzlaym oyununu hem bykler, hem ocuklar oynarlar... Bir de dnlerde
bykle349
jLub
rin ekmesi gereken halaylar ocuklar da ekerler. "Sinsin" oyunu da bir byk
oyunudur, ocuklar da sinsin oynarlar.
Kylerde ocuklarn oyuncaklar da vardr. Bu oyuncaklarn ocuklar kendileri
yaparlar. ok az, o da binde bir, babalarn yapp ocuklarna verdikleri
oyuncaklar da vardr. Bir de kyde ocuklar seven, onlara bir yumurta, iki
yumurta, bir kak ya, bir sahan yourt karlnda oyuncak yapan kimseler
vardr. Bu kimseler, ou zaman, ocuklardan hibir ey almazlar. Salt ocuklar
sevdikleri, salt oyuncak yapmay sevdikleri iin oyuncak yaparlar. Ama ounluk,
ocuklar kendi oyuncaklarn kendileri yaparlar.
ift srmek iin sabanlar yaparlar. Yani tarm aralar yaparlar. iftilik
oynarlar. Deirmenler yaparlar. Kk bir akarsu bulunca hemen deirmenlerini
stlerine kuruverirler. Akarsu, deirmenin perlerini dndrr ve deirmen iler.
Kyl ocuklar tpk babalan gibi deirmene buday getirip tr giderler.
Hayt allarndan deve yaparlar, kamlardan at... Bir ocuun bir deve, bir at
iin gnlerce urat olur... Ben kamtan ylesine gzel atlar grdm ki,
hayftan ylesine gzel develer grdm ki, oldum olas heykelci zor yapar.
ocuklarn gelenekleri bu develeri, atlar gelitirmi. Her gelen ocuk bir
gzellik, bir salamlk katm develere. Bu ilere bykler hi karmazlar,
develere, atlara, akltalarmdan dvle dvle yaplm bilyalara hi
karmazlar. Oyunlarn, oyuncaklarn ocuklar ocuklardan renirler.
Oyuncaklarn eidi, yerine, toprana gre deiir. Bataklk, kam sazlk olan
yerdeki oyuncaklar bakadr, olmayan yerlerdeki bakadr. Dalk yerlerin
oyuncaklar bakadr, ehre yakn yerlerdeki kylerin oyuncaklar baka, uzak
yerlerin oyuncaklar baka... En gzel dilli dd kamlk yerlerin ocuklar
yaparlar. rnekleri uzatabiliriz.
Byklerden baka bir ileri daha vardr ocuklarn, o da edebiyatlar. rnein
ayr bir trkleri yoktur. Byklerin syledikleri trkleri sylerler. Kylerde
masallar yalnz, ocuklar dinlemezler. Masallar ocuklar kadar bykler iindir
de. Bu ocuklarn edebiyatlar oyunlaryla birlikte doan, oyunlarn iinde
giden trkler, tekerlemelerdir. Bykler de tekerleme
ORHAN KEMAL 35O L HALK KTPHANES
sylerler ama, onlarn tekerlemeleri bakadr. Kudili dedikleri uydurma bir
dille konuurlar ocuklar. Bunu ehirlerde de duydum.
Demem o ki, kyde ocuklar bykler kadar hayata karrlar. Ne bir az, ne bir
ok.
Yukarda demitim ki, stnde ok ok durmutum ki, kyl ocuu bykleri kadar
yaamann, bykler kadar retimin iinde, kavgann dvn, dostluun
dmanln iinde.
Alt yandan yukar ocuklarda baka bir ey olur. Libido dedikleri cinsel
itiler balar. Kyde hibir ey o kadar kapal olmad iin ocuklar
babalarnn analarnn, daha byklerin, genlerin cinsel ilikilerini grrler,
bilirler ounluk.
Alt yandan on bir yama kadar, kz-erkek ocuklarn biri-birleriyle
ilikileri olur. Nasl evcilik, gelinlik gveylik oynuyor-larsa, ylesine
yatmaclk oynarlar. Her eylerini ak ak yaptklar halde, bu yatmaclk
oyunlarn gizli yaparlar. Babalar-analar her oyuna izin verirler de bu

yatmaclk oyununa izin vermezler. Her eyi ak ak yaparlar, her eyi

ocuklarn nnde konuurlar da yatmay gizlerler. Szmona ok gizli tutarlar.
Halbuki yatp kalktklar bir oda, ounluk da bir yataktr. ocuk ister istemez
cinsel ilikilerden haberlenir. Ve gidip bir samanlkta, bir ormanda, bir su
kysnda ilerini grrler.
ocuklarn, biribirleriyle yattktan sonra, yani yatma oyunu oynadktan sonra
babalar analar gibi ykandklarn, gusl aptesti aldklarn biliyorum.
ocuklarn cinsel ilikileri ukurova ocuklar arasnda var. Ve de yaygn. Orta
Anadoluda folklor almalar yaptm zaman sorup soruturdum, rendim ki,
Orta Anadoluda da var. Douda olduunu da biliyorum.
Son yllarda kapal ky dzeni altst olmaya balad. Bundan on yl nce bir
ocuk, hastalk sayrlk dnda, ehirlere gitmezdi. Bir de i iin giderdi. Bu
yllar hemen hemen btn ocuklar, uzak da kylkleri bunun dnda, ehirlere
gidip geliyorlar. Bu yzden kyn kapal, korkun yalnzln brakp da
ehirlere kaan ocuklar ok.
u ehirlerde grdmz serseri ocuklar var ya, bunlarn byk bir ksm
kyden gelen ocuklar.
351
Kyden kaan ocuklar stne ettler yapabilse insan, ocuk psikolojisi stne
bize epeyce ipular verir sanyorum.
ocuk bir retim esidir, bir arkadr, yalannca ekmek kapsdr. Bunun iin
ocuk en deerli edir kyde. Ama deeri gene bir retim esi kadardr desek,
hata m ederiz? Belki
hataya deriz.
ocuk, Anadoluda bykler kadar doann iinde, onlar kadar doayla savata olan
bir yaratktr.
ocuklar, bykler gibi adam da ldrrler. Kzp, dvp ocuk arkadalarn
ldrdkleri vardr. Vardr ama, i bu deildir. ocuklar byk insan ldrrler
ounluk. Bu, yerlemekte, bir gelenek olmaktadr. Kyl bilir ki, reit olmam
ocuun cezas azdr, bu yzden dmann ocua ldrtr.
Dmann ldrtmek iin be yandaki ocuunun eline tabanca verip onu altyedi yl eiten insanlar biliyorum. On iki yandaki ocuk, tabancayla, uan
kuu gznden, kaan tavan art ayandan vuruyordu. Sonra da dman
hapisaneden knca vurdu.
Elimde kesin bir say yok. Kylerde ocuklar m daha ok adam ldryorlar,
bykler mi? Her neyse, ocuk, ldrmede de byklerin yannda.
Kozan hapisanesindeydim. Bir gn on iki yanda kadar gsteren bir ocuk
getirdiler. Bu ocuk kaza yapm, anasn av tfeiyle vurmu. Hapisanede onunla
birlik ay kaldm, arkadalk ettim, gizini zdm. ocuun ay azn
baklar amad. ay uyku yz grmediini biliyorum. Sinirleri ylesine
bozulmutu. Beni yalnz bulunca hikayesini en ince ayrntlarna kadar anlatyor
da anlatyordu.
Hikayeyi olduu gibi anlatmam gerek. ocuk kaza yapmam, anasn dpedz
ldrmt.
Yusuf adnda bir kii var. Bu Yusuf bir sutan dolay yl giymi. yl
giyince de bir yolunu bulup mahpusaneden kam. Kap Toroslar am, orada
bir kye gitmi, bir aaya yanama olmu. Yusuf yakkl bir adamd. Aann
kz Yusufa vurulmu. Bir gn Yusuf kz alm, Torostan aa gelmi. olaklar
ky diye bir ky var. te buraya yerlemi. Bu ky on be, yirmi evlik bir
ky. Kydeki btn insanlar da biribiriyle
352
yakn akraba. Hep de zengin. Kye, ku, kanadyla giremez, bunlar istemeseler.
Atc vurucu kimseler.
Yusufun kard kz ok gzel bir kz. Bu kyden birisi bu kza, Yusufun
sevgilisine vurulmu. Biliyorlar ki, Yusuf da gz pek bir kii, kz zorla
elinden alamayacak. Aram taram, Yusufun hapis kaa olduunu bulmu. Bir
gn anszn candarmalar gelip Yusufu yakalam gtrmler. Kz kalm ortada.
Ak olan adam da ona evlenme teklif etmi. Kz, babasnn evine kap gitse
olmaz. Hem babas kabul etmez, yzde yz ldrr onu, yanamayla kat diye. Hem
de sevgilisi burada, uzakta kalr.

Kzcaz arnaar bu adamla evlenmeyi kabul eder. Bir yl sonra bu adamdan bir
ocuu olur. Hapisanedeki sevgilisini de unutmaz. Gizli gizli ona para gnderir.
Yani hapiste ona gl gibi bakar.
Yusuftur, hapisanelere sacak adam deildir, ikinci yl bir yolunu bulup
hapisaneden gene kaar. Bir gece gelir kye, sevgilisinin kocasn ldrr,
sevgilisini de elinden tutup Torosa kaarlar. Candarmalar, adamn akrabalar
arkasna derler Yusufun, onu bir yamata, byk bir arpmadan sonra
ldrrler.
Kzdr, ocuu kyde kalmtr. Babasnn yanna dnemeyeceine gre kocasnn
kyne, ocuunun yanma dner.
ocuk byr, drt be yama gelir. te bundan sonra da cebelleme balar.
Amcalar, amcalarnn karlar, ocuklar, kimde kim varsa, ocua sylemeye
balarlar:
"Senin u anan yok mu, babann katili. byle byle... Hapisaneden sevgilisini
kartt, baban ldrtt. Onunla da kat. Sevgilisini ldrp onu alp
getirdiler. Seni brakp gitti."
Alt yanda, btn bunlar durmadan ocua sylerken, onun eline bir de av
tfei veriyorlar. ocuktur, on yana geldii zaman en byk avc kadar
avlanmasn reniyor. Uara kaara bir atyor ki, saptt yok.
ocuklar bydke yukardaki szler iddetini artryor. ocuu bir keye
eken:
"Sende hi erkeklik yok mu? nsan, byle bir orospu anayla yaar m? Benim byle
bir orospu anam olsa... ohhooooo! oktan iimi grmtm..." diyor.
353
ocuktur, anasndan baka kimsesi olmadn sanyor dnyada. Anasndan
ireniyor, ona kzyor, onu ldrmek istiyor ama, bir trl de eli varmyor
anasna. Son yl sabahlara kadar da uyuyamyor. Anasn ldrse mi, ldrmese
mi?
ldrmese olmayacak. ldrse, u dnyada kimsesiz kalacak. Anasna kar iinde
de gizli, ok gizli bir sevgi var.
nsanlar rahat brakmyorlar ki. Sabah akam...
Bir yaz gn. Seninki avdan dnyor. nne bir kocakar kyor. ekiyor bir
keye ocuu, sylyor, sylyor... Bu kocakar ocuun byk anasdr.
ocuk eve geliyor, bakyor ki, anas eilmi tandrdan ekmek karyor. Yz
grnmyor. Yzn grse, anas u anda ban kaldrsa, yapamayacak. Nian
alyor, iftenin iki tetiinin ikisini birden basyor. Anann olduu yerde can
kyor.
Amcalar, byk analar, teyzeler, halalar, tekmil ky sevinten tayor. ocuu
yapt iten dolay kutsuyorlar.
"Sen kaza yaptn," diyorlar. "Elinde tfek oradan geiyordun..."
ocuk, hapisanede alt ay bile kalmad.
Yukarda ne demitim, demitim ki, at yavrular anadan doar domaz ayaa
kalkarlar... te byle.
Aralk 1962
354
nsanln Kahraman Glezosun Elinde Ak Karanfil
"Santas Yksek Ticaret Okulu rencisi 19 yandaki Ma-nolis Glezos ile arkada
hukuk rencisi Apostolos Santas, 31 Mays 1941'de, Alman igalinden aa
yukar bir ay sonra, Alman nbetilerinin sk kordonuna ramen Akropole girerek
gamal hal Alman bayran Akropolden indirip yerine Yunan bayran
asmlardr. Bu olay sava sresince gizli kalm, sonunda 1945'te gazetelerin
yaynyla akla kavumutur."
kinci Dnya Savanda Nazi srlerine kar dven kahramanlar kmtr.
Bilinli kahramanlar. Bu kahramanlardan Franszlarda var, ngilizlerde,
Ruslarda, Yugoslavlarda var. Ama bunlarn en by, en nls muhakkak ki, gen
Mano-lis Glezostur. O, kinci Dnya Savann btn dnyadaki efsane
kahramanyd. Manolis ad kinci Dnya Savanda demokrasinin, hrriyetin,
vatanseverliin, kahramanln, insan sevgisinin, dostluun, barn bir bayra
olaraktan dalgaland durdu.
O pis, o aalk kinci Dnya Savanda insanln bir kazanc olmusa, o da
Manolis Glezos gibi birka yrekli kahraman olmutur. gal gcnn bayran

Akropolden indirip kendi bayran Akropole ektikten sonra Manolis Glezos

dalara ekilmi, Nazi srlerine kar Yunan halkn ayaklandrm, Nazi
srlerinin bana bir kara bela kesilmiti. kinci Dnya Savan izlemi
olanlar onun dalardaki, Nazilere kar bitmez tkenmez kahramanlklarn
okumulardr. Manolis o
355
ada umutsuz, yklm, ezilmi bir dnyada dalarda insanln umut
olmutur.
Manolis umutsuzlua dm insanla o ada demitir ki: "Hrriyet dncesi
yenilemez. nsanlk dmanlar ne kadar gl olurlarsa olsunlar, insanl
yenilgiye uratamazlar." Yunan dalarnda bir avu arkadayla demokrasi,
insanlk adna dven Glezos, Nazi srlerinin yenilgisinde insanla en gzel
rnek olmutur.
Ve Yunan halk bu yrekli, bu ii sevgi dolu kahraman ocuu iin trkler,
destanlar kard. O, halknn ve halklarn trklerinde yayor. nsanolu var
olduka da yaayacak.
Nazi srleri yenilip de Yunanistandan ekildiinde Manolis dadan indi. Tekmil
Yunanistan bu gen kahramann karlamak iin enlikler yapt. Yunanistanda
Manolis bayramlar oldu.
amzdaki insanlk kahramanlar halktan yana olan kahramanlardr. O, kendi
halknn ve teki tekmil halklarn kahraman oldu.
1952 ylnda Yunanistandaki halk dmanlar bu milli kahraman, bu byk halk
adamn ekemediler. Bu kahraman, karclarn karsna dikilmi en byk
engeldi. Ona iftiralar attlar. ki arkadayla birlikte lme mahkum ettiler.
ki arkada idam edildi. Fakat Yunan halk, milli kahramanlarnn ldrlmesine
izin vermedi. Manolis hapiste on bir yl yattktan sonra kt. Ve EDA
partisinden milletvekili seilerek parlamentoya girdi. Son ihtilale kadar byk
bir gazetenin bayazarln da yapyordu. imdi hapistedir.
Geenlerde bir haber kt. Cuntaclar, Manolis Glezosu kuruna dizeceklermi,
diye. Sonra cunta hkmetinin szcs aklad. Byle bir ey yok, diye. "Biz
katil deiliz," dedi. Onlar katil mi, deil mi greceiz.
Yl 1963 yl. Mevsimlerden bahar. ki yz kilometrelik "Atom aleyhtar"
yrye ben de katldm. Yrye her milletten katlanlar var. Amerikallar,
Franszlar, sveliler, Finliler, Araplar, Hintliler... Her milletten var...
Kbrsllar da vard. Ben de, yrye katlan tek Trk olduum iin
Kbrsllara katldm. Kbrsllarn ounluu Trkt. Yryte Kbrsllarn
arkasna Yunanllar dmlerdi.
356
Bizim Kbrsl alar dedi ki, "Sen Glezos adn hi duydun mu?" dedi. "Duydum,"
dedim.
Orada karlatk. nsan efsane olmu kahramanlar hep baka trl sanyor.
Manolisi karmda grnce bu adamn Manolis Glezos adndaki kahraman olduuna
bir trl inanamadm. Orta boylu, geni omuzlu, sarna kaan buday benizli,
yumuack yumuack glen, sevgi dolu, azck da babayani biriydi. inden
klandrlm gibi glyordu. Yannda ldrlen milletvekili Lambrakis de
vard. Lambrakis uzun boylu, esmer, alml bir adamd. Onun yannda Manolis
utanga bir ocua benziyordu.
lk sz:
"Ne iyi bir Trkle karlamak," oldu. "ok sevindim bir Trk grmekle. Sizin
halknza ok saygm var. Trkleri tanyorum. Yiit bir halktr. Sizler, scak
yrekli iyi insanlarsnz. Bizi dman edenler karclardr. Yunan halkyla
Trk halk kardetir."
ocuklar gibi sevinerek durmadan Trklerden, Trk halkndan sz etti durdu.
Sevgisini syledi. Bize kar derinden gelen sevgisini nasl anlatacan bir
trl bilemiyordu.
gn birlikte yrdk. Alakgnll bir adamd. Sanki destan kahraman Glezos
o deildi. Onun yannda insan bir kahramann yannda bulunduunu hemen
unutuyordu.
Her millet, ellerinde pankartlaryla top top olmu yryordu. Bylece dzgn bir
ekilde Londraya giriyorduk. Ve Lond-raya girerken yryler iki yz bin kii
olmutu. Tekmil Londra halk da sokaklara dklmt. Sessizce geenleri

seyrediyorlard. Yalnz, bize gelince gk grler gibi bir alk kopu-yordu. nce
ardm. Niin bize gelince bylesine bir alk kopuyor? Gerekten alktan
koca Londra bir kalkp, bir iniyordu. Sonra, "Manolis, Manolis!" diye
barldn duydum.
Londra halk kinci Dnya Savann gen, byk kahramanna minnet borcunu
yrekten gelen alklarla dyordu.
Hyde Park yarm milyon kii doldurmutu. Ve Manolis krsdeydi. Alktan Londra
inliyordu. Uzun bir sre Manolis konumak frsatn bulamad. Sonra ar ar,
tane tane konutu:
357
mmr
"Sava bir zorunluk deildir. Sava, yani insanlarn biribir-lerini ldrmeleri
iren bir eydir. Halklar sava istemez. Sava bir hastalktr. Birtakm hasta
insanlarn iidir. nsanolu atoma izin vermeyecektir."
Umut dolu, gz yaartc, salam bir sesti. Bu sesi duyan, yeryznden savan
kalkacana mutlaka inanrd. ylesine etkili, candan bir sesti.
Manolis Glezos krsden inerken ona, karalar giyinmi bir kadn yaklat.
Karalar giyinmi kadn ok yalyd ve beli bklmt. Elinde tane ak
karanfil tutuyordu. Karanfilleri Manolise verdi ve boynuna sarlp onu pt.
Manolis de onun elini pt. kisinin de gzleri yalyd.
"Manolis, oul," diyordu karal kadn. "Oullarm seninle birlikte dvrlerken
vatanlar, hrriyetleri iin ldler. nsanolunun mutluluu iin ldler. Seni
grdm ya, son bir kere grdm ya, gzm ak gitmeyecek. olum daha olsayd
gene bu yola verirdim."
Ve Manolisin elindeki ak karanfil, umut, sevin, mutluluk gibi
insanln stnde dalgaland.
Manolis hapistedir. nsanln hrriyet, insanln bamszlk, insanln onur
cevherinin bir ksm hapistedir. Demokrasi hapistedir. Emek hapistedir, namus
hapistedir.
Eer Manolis ldrlrse insanlmz cevherinden, insanlndan, umudundan,
mutluluundan bir eyler yitirecektir. Ve bu cinayet insan tarihinin en alaka
ilenmi cinayetlerinden biri olacaktr. nsanlk, bu en yiit evladna yaplan
alaklktan dolay cuntaclarla birlikte Yunan milletini de balamayacaktr.
Karal yal kadnn verdii ak karanfil, Manolisin elinde lmez k gibi
kyamete kadar balkyacaktr.
Bartan yana, hrriyetten yana olan Trk halkndan insanlk kahraman Manolise
selam.
9.5.1967
358
Gagarine At
O, n kkn grd, Karanln kkn grd.
amz mutlulandran kiilerden biri de Yuri Gagarindi. 12 Nisan 1961'de
dnyann etrafndaki yrngede ilk uuu yapan oydu. Uzay ana ayak
bastmz bize o syledi. nsanolu masallarda olsun, dlerde olsun
yzyllardan bu yana Aya ve teki yldzlara gider durur. Aya ve teki
yldzlara gidiin kapsn aan adam bizim amzdand, bizimle birlikte
yaayan insand. nsanolunun dinmez hasreti vardr: Dnyann dna kmak...
nsanolunu bu byk hasretine kavuturan insan, bizim adamz Yuri
Gagarindi.
imizde bir Yuri Gagarin var diye insanolu daha gururluydu. Yuri Gagarin
anda yayoruz diye kvanlydk. Yuri Gagarin insanln sevinci ve
gururuydu.
nsanolu yiit ve korkaktr. En ok korktuu da lmdr. lm gze alan insan,
lmn stne yryen insan her zaman insanolunda byk hayranlk
uyandrmtr. Onlar insanln kahramanlar olmulardr. Yuri Gagarine
insanolu yalnz yiitliinden dolay, lmn stne yrmesinden dolay hayran
deildi, dnyann en hnerli ellerine ve kafasna da sahipti. Uzaya ilk kan
insan daha drt ba mamur insand. Onun ii yalnz yiitlik deildi... O,
dnyamzn imdiye kadar hi grmedii byk bir kahramand. i, bir
kahramanln balangcyd ve yeni bir iti.

359
Bir bilinmeze giden insan olmak ve bu bilinmezde yitip gitmek... Bunu ok
dndm, insan ne dnr, ne duyar ola? Sonra bir bilinmezi bulan kii, tek
bana o bilinmezi yaayan kii, o bilinmezi btn insanlkla yaam, btn
insanlkla birlikte o bilinmezin zleminde tutumu kii, tek bana kendini
bilinmezde bulunca ne yapmtr, ne duymu, ne dnmtr?
Gagarin uzaydan, bu olaanst yolculuundan dndnde kim bilir ne olaanst
masallar anlatacaktr diye dndm. nsanlarn ou da byle dnmtr.
Bilinmezden olaanst eyler geleceini her zaman dnrz. Bu doal bir
eydir. Ama Yuri Gagarin sadece birka cmle syledi, o kadar. Laciverdi bir
karanlk vard, dedi. Dnya ok gzel mavi bir yuvarlakt, dedi, o kadar. Bize
getirdii masal bir mavi yuvarlakt. Ben dndm ki, insanolunun dili, grd
byle eriilmez bir aamada duyduunu anlatmaya yetmez. Uzaya varan ilk insann
duyduunu anlatmaya insann dili yeterli deil. Bu olaanst olayn karsnda
insann dili tutulur ya, uzay ama insanlk daha gl bir dille girmeliydi.
Dndm ki, Gagarin deil de Neruda, Aragon, ya da Nzm Hikmet gitseydi uzaya,
bugnk insan diliyle uzay anlatabilirler miydi, gleri, bu akllar durduran
yeni duyguyu anlatmaya yeter miydi?
Uzaya giden ilk insan, insanln bilinmezi kald. Dnyorum ki, daha
yaasayd, seksenine doksanna gelseydi Yuri Gagarin, gzelim bir dede olsayd,
ara olarak da bize bir eyler, bir baka dler, byler anlatabilirdi belki.
Yuri Gagarin diyorum, hala bu eriilmezliin, bu olaanstln etkisindeydi
belki.
Yuri Gagarin, Aya giden ilk insan da ben olacam, demiti. Bu, insanln bitip
tkenmez gcnn en gzel belirtisiydi.
Yuri Gagarin yeni bir insand. Yeni ve byk bir a at. nsan soyunu
onurlandrd. O, lme kar koymu, onu yenmi, insanla ilk byk zafer
kapsn am insand. Bamszla can atan insanlkta ilk bamszla
kavumu insand. Doay yenilgiye uratan ilk insand, bylesine.
Gagarin ld, insanln bir yerinden en gzel bir iek koptu. Ama o, insanl
zenginletiren en bykt. O, karanlk360
la aydnlk arasna kesin bir izgi izen insand. Gagarinden sonra insanolu
kendine daha gvendi, bilime daha gvendi, iyilie, gzellie, aydnla daha
gvendi. nsanln byk zaferine daha gvendi. Gagarinden sonra insanolu
kendini daha ok artt. Kirlerini biraz daha dkt.
In kkn gren, karanln kkn gren insand. Onun bir dede olmas, aya
giden ilk insan olmasa da, Aya giden ilk insann elini skmas, Aya giden ilk
insanlar okamas ne gzel olurdu. Bu onun hakkyd.
nsanln ba sa olsun.
2.4.1968
361
alarn En Byk airi Nzm Hikmet
Kadrim bilmemiin eline dtm
Eil dalar eil slam grnsn
(Bir halk trksnden)
Bence ie ilk Simavne Kads Olu eyh Bedrettin Destanyla balad. Dnyann en
byk destan saylan llyada ve Odysseia bu topraklarda domu, bym,
nlenmi, yaamtr. lya-dadan, Odiysseiadan paralar daha halk dilinde
dolar durur. Dede Korkut Masallar byk bir destandan kalan paralardr.
Krolu da yle. Anadolunun dousunda, gneyinde gnmzde bile destanlar
sylenir. Hem de bir iki deil, bir sr destan, dillerdedir daha.
Anadolu topra dnyann destan topradr. Zengin, belal, kiilii olan bir
topraktr. Destan, o edebiyat tarihilerinin anlad gibi dar bir ereveye
sokmamak gerek. Yanltr. Destan her ada vardr ve de olacaktr. Destann
a yoktur. Hangi ada, hangi yerde byk atmalar olacaksa orada destan
olacaktr. te Nzm Hikmet, amzda Anadolu destan geleneinin en byk
halkalarndan biridir. eyh Bedrettinle ie balad, demitim. Nzm Hikmet
Anadoluyla iliki kurar kurmaz iirde de destanla iliki kurmak zorunda kald.
Nzm Hikmet apnda bir dnya airi kendi byk geleneine srt vermek
zorundayd. yle de yapt. Byk geleneinden ilk olarak yararland eser de

Bedrettin Destandr. eyh Bedrettin de onun daha nceki yazd iirlerden

hemen ayrlr, onu byk bir air apma ykseltir. eyh Bed362
rettin Destan, diliyle, yaps, kuruluuyla tam bir destandr. Ve daha sonraki
byk destanna hazrlktr. Memleketimden insan Manzaralar bizim amzn
byk destandr. Bu destana Trkiye ve dnya insanlar girer. Bu byk destanda
amz, yoksul kyls, askeri, smrleni ve smreniyle yaarz. Destann
dili Yunusun, Karacaolarun, Dadalolunun ve Pir Sultan Abdaln dili gibi,
halkn konutuu dildir. Ve destan, halkn konutuu gibi dz yazlmtr.
Gndelik dildir. Zaten btn destanlarda dil, halkn gndelik dilidir. Manas
Destannda, yledir, Ilyadada yledir, Memo Zinide de yledir. Destann kendine
has bir ayr dili olduunu sananlar yanlyorlar.
Nzm Hikmet, destan iyi kavram, destan stne alm, inciini cncn
elemi byk destanclara raklk etmi, aynen gelenekteki gibi ve kendisi de
byk ustalar gibi bir destanc mertebesine km. Destancnn hayat halk
iindedir. Destann halkla birlikte yapar. Nzm Hikmetin hayat da byle
olmutur.
Bir gn Nzm Hikmete dedim ki:
"Hapisane olmasayd bu byk destan olur muydu?"
"Belki baka ey olurdu. Ama destan olmazd. Onu hapiste hep birlikte yazdk,"
dedi. "Ben onlara sorardm, onlar bana anlatrd. Ben destandan paralar yazar,
onlara okurdum. Byle byle yazld destan."
Edebiyatla uraanlar bilirler ki, destann douu byledir. Destan halk,
sanatsyla birlikte yapar.
Ben dedim ki:
"Hapisane olmasayd sen gene halka gitmenin yolunu, onunla birlikte byk bir
destan oluturmann yolunu bulurdun," dedim.
ok alakgnll adamd, buna karlk vermedi.
Birka gn sonra, ya bu konumamzn stnde dnm, ya da ayr bir konu
olarak stne varm:
"mrm hapisanede gemeseydi, ben byle olmazdm," dedi. "Daha ok alr,
belki de iyi bir air olurdum," dedi.
Ben ardm. Nzm gibi bir adam, ben daha bir iyi air olurdum, diyor.
Yunustan bu yana bir milletin en byk airi. Ve alarn en byk airlerinden
biri.
363
Burjuvazi, burjuvazi deil, satlm komprador snf, bu yozlam, bu ihanet
iindeki snf, Trk milletinin en byk airine kahretti. Onu srndrd. Onu
bir yaban elde lmek durumuna soktu. Bu snf, Nzma niin bu kadar dmand?
Onu mahkum etmek iin dzmece mahkemeler kuracak kadar niin dmand? nk bu
snf, bilinli ya da bilinsiz Trk halkna dmandr. Trk milletine, en
hafifinden Trk kltrne dmandr. Bir milletin en byk airine dmanlk, o
milletin kltrne, kendisine dmanlk demektir.
Millet dmanlarnn Nzm Hikmete yaptklar ktlk, tarihimizin en byk
ihanetlerinden birisi olarak kalacaktr. Kapkara bir ihanet lekesi.
Nzm Hikmetin byk destan Trk milleti durduka ocak balarnda okunacak ve
bu byk destan Trk kuakla-rnca okunduka da Nzm Hikmete ktlk yapan
hainler la-netleneceklerdir.
Nzm Hikmet davasnn yeniden balamas ve Nzm Hikmetin beraat etmesi,
hainlerin mahkumiyeti olacaktr. Bir de Trk adliyesini byk bir thmetten,
burjuva snfyla ibirlii yapmak thmetinden kurtaracaktr.
Yoksa Trk milleti durduka Nzm Hikmeti hibir zaman, hibir ada mahkum
etmeye kimsenin gc yetmez.
364
Nzm Hikmet ve Halk
Onlar ki toprakta karnca
suda balk
havada ku kadar okturlar korkak cesur cahil hakim
ve ocukturlar, ve kahreden
yaratan
ki onlardr...

Nzm Hikmet
Yzylmzn en byk insanlarndan biri olan Nzm Hikmet stne ok dnmemiz
gerek. Biz her eyde bir ksrdngde olduumuz iin Nzm Hikmet olayna da
gereken nemi vermedik. Koskocaman Nzm Hikmet neredeyse bir hayranlk
sevdasnda yitip gidecek. Nzm Hikmet yzlerce gen iin, her bir ynyle bir
aratrma kayna olabilirdi. Nzm Hikmeti sevmek, ona hayran olmak demek, onu
aratrmak, onu anlamak demektir. in kt, ac yan Nzm Hikmetin hayatn
bile orta gte bir Rus yazar yazyor ve biz onu Trkeye evirmek zorunda
kalyoruz. Olacak i deil... Bu kadar air, bu kadar gen hikayeci ellerini
kollarn balamlar ylece durup duruyorlar. Nzm Hikmetin ylesine zengin,
ylesine renkli, ylesi365
ne ac bir hayat var ki, iyice bir yazar o hayattan amzn en ilgin
yaptlarndan birini karabilirdi. Bursada, orumda, kylerde kentlerde Nzm
Hikmetin arkadalar daha canl anlaryla yayorlar. Her birinden bir yeni
Nzm Hikmet renmek olana daha var. Sonra akrabalar, evi, yurdu, dostlar
el dememi, ylesine durup durur... Sonra Nzm Hikmetin halkla ilikileri...
Halk adamlarna davranlar...
Trkiyede, babo da olsa, birtakm sosyalist gzkenler, gen sosyalistlere
baboluu, rgt dmanln, halk dmanln tleseler de, sosyalizme
doru hzl bir yneli var. Byk bir kaynama iindeyiz. Memleketimize zg
bir sosyalizmi kurma direnci g kazanyor. Bu ite de Nzm Hikmete bavurmak
en salam yollardan biri. Nzm Hikmet btn hayatnda esasl bir dnceye
lnceye kadar bal kalmtr: Bir tek sosyalizm vardr. O da halkn kurduu,
halkn kuraca sosyalizm. Ondaki halk inanc sonsuz bir inantr. Onca, halkn
katlmad her gzellik, iyilik yarmdr, yanltr. Biz, "Her milletin kendine
zg sosyalizmi olacak," derken, her milletin halk o sosyalizme damgasn
vuracak demitik. Birtakm kaz kafalara halk gereini anlatmak zor.
Nzm Hikmeti Nzm Hikmet yapan, onu an en byk airlerinden biri eyleyen,
onu an en ilgin kiilerinden biri klan elbette ondaki byk sanat ve
insanlk gcdr. Ama bunun da stnde onun en byk zellii, ondaki sonsuz
halk inanc ve halk sevgisidir.
O, halk yllarca iyi, kt ynleriyle derinlemesine yaam kiidir. Onun
elinde halktan nefret etmek, halk sevmek olanaklar vardr. Halktan nefret
edecek kadar halk tanyordu. Sevecek kadar da... Halk yaam sanatlar,
kiiler ou zaman ya halktan nefret ederler, ya onu sonsuz severler.
Dostoyevskinin ve Nzm Hikmetin, halk derinlemesine yaamalar onlara
tkenmeyecek bir halk sevgisi vermitir. Bu iki dev sanaty bylesine
ycelten, onlardaki halk sevgisidir. Dostoyevskide olsun, Nzm Hikmette olsun,
inanlmaz bir halk sevgisi vardr. Bu her iki byk kii de halk sevgisinden
dolup dolup taarlar. Bu iki ayr cins sanat, iki kart kiilik bir yerde el
ele, yrek yree gelirler, halk sevgisinde...
366
Nzm Hikmet en byk eserinin adna bouna Memleketimden nsan Manzaralar
dememi. Bunun byk bir anlam var. Bu eser byk bir halk destandr. Para
para btnyle halkmz, izer... Halka, canl doaya bakar gibi bakar.
Doann yaratcl, gzellii, bykl halkta da vardr. Doann belas,
zelzelesi, kar k, zulm halkta da vardr... Nzm, halka gz kapal bir
hayranlkla bakmaz. Onun iin halk da, doa gibi bir yaratclktadr.
Dostoyevskinin el yordamyla bulduu halk sevgisi onda bir bilintir. Nzm
Hikmet baka bir destan da yazmtr. "Memleketimden Manzaralar". te bu ikinci
manzaralar btn iirlerine dalmtr. Bu ikinci manzaralar da tekinin
ayndr. Birinde memleketin insanlar, tekinde memleketin doas... Nzm
Hikmette bu iki sevgi, iki hayranlk, bu iki gzellik i ie, can canadr.
Biribirinden ayrlamaz.
Nzm Hikmet bir mr boyunca sevginin, dostluun, aydnln, gzelliin
trksn sylemitir. Bu sanatn derinlemesine, halkla birlikte varmtr.
"Yrekte acmak olacak, insanlk yani, yavrum."
Sanatta olsun, politikada olsun halkla birlikte yrrsen, onun sevgisini,
dostluunu, yaratcln esas alrsan aldan-mazsn. Ta Homerostan Yunus
Emreye, Yunus Emreden Nzma kadar bu byle olmutur. Halk insana, "Biz buradan

gider olduk. Kalanlara selam olsun " dedirtecek bir yrek verir. Alabilene
akolsun.
Biz gzlerimizi kr etmiiz. Bizler yozlamann eiindeyiz. nmzde duran
Nzm Hikmet gereine bakmyoruz. Alnmzda balkm bu grmyoruz
bile...
Halkn eli bylesine elinde, halkn sevgisi bylesine yreinde olmasayd, Nzm
Hikmet Nzm Hikmet olmazd. Yunus da, Homeros da yle... Dostoyevski de...
nsanln yreine girmi her byk insann elinde halkn eli var. Bundan sonra
da baka trls mmkn deil.
3.6.1969
367
Kerem Usta
Kerem Usta bu gecekonduyu diiyle trnayla yapt. Kim ne derse desin, kim ne
dedikodu yaparsa yapsn, bu gecekondunun her tanda, tahtasnda Kerem Ustann
bir damla teri vardr. Yllar nce, ka yl nce olduunu kimsecikler bilmiyor,
Kerem Usta buraya, Floryayla Meneke arasndaki yarn dibindeki kk dzle,
istasyonun az yukarsna doru olan yere ilk kaz akt ve ilk kk dikti. Bir
kk domatesti Kerem Ustann eliyle topraa dikilen. Kerem Usta bu bir kk
domatesle btn yaz urat. Topran un gibi eledi. lyle sulad. Tozlanan
yapraklar teker teker slak bezlerle sildi. ri, sulu, krmz domatesler oldu
bu kire topranda. Buna en ok Kerem Usta ard. Hani krk tavuklarn
yumurtalarndan rdek yavrular kar ya, rdek yavrular doru gle... Tavuk bu
maceraya aar kalr. Kerem Usta, yumurtalarndan rdek km tavuk rnei.
Kerem Usta bu byk, insan boyu olup harmanlam domatesten bir tek krmz
domatesi koparp yemedi. Son gze kadar domates kmesi yle krmz krmz, ak
yarn dibinde parlad durdu. Kerem Ustann elinin emei, iftiharyd bu domates.
Onun yanna varnca kutsal bir eyin yanma varm gibi rperiyordu usta.
Kerem Usta nereliydi, nereden gelmiti, kimse bilemedi. Kerem Usta geveze
deildi. ok konumuyordu. Ya da hemen hemen hi konumuyordu. Ne i yapt da
belli deildi-Bir bakmsn, usturalar km, deniz kysna kurmu tezgah,
hep glerek sakallar tra ediyor. Bir gn bakmsn bir
368
balk kaynda, en usta balkdan daha usta balk avlyor. Bir gn
bakmsn, mahallenin btn sobalarn o kurmu, musluklar tamir ediyor. Bir
gn bakmsn kayklar boyu-yor, resim yapyor, hikaye yazyor. Ters, bir
tuhaf, bu dnyada yaamayan, krk dkk szckl hikayeler. Bir gn bakmsn
motorlar tamir ediyor. On parmandan on hner. te Kerem Ustann bu hnerli
elleri krlang yuvasn yapar gibi, p stne p koyarak, belki bir ylda,
belki be ylda bu gecekonduyu yapt. Krmz, biraz mora kaan, ak sardunyalar
sard evin drt yann.
Sonra en gzel, katmerli, her biri birer gl kadar nergisler at kck
bahede. ebboylar, iri gller, trl trl. Ve lavantalar. Evin al salt
lavantayla evrilmiti. Daha mahalleye girer girmez, mahalle mis gibi kokmaya
balyordu. Evi belki drt kere yktlar. Hi yrekleri acmadan bu kck evi
yerle bir ettiler. Kerem Usta aldrmad, hep glmsedi. Soukkanl, hibir ey
olmam gibi gene p p tayarak evini yeniden kurdu. Her seferinde ev daha
da gzelleiyordu.
Bir gn bu eve bir kadn geldi oturdu. Belki de bu kadn Kerem Ustayla birlikte
gelmiti bu gecekondu mahallesine. Hi kimse farknda olmad. Gen, topak, yumuk
yumuk, elleri durmadan alan, gzel gzl. Sonra boy boy tane ocuk kt
ortaya. ocuklar ne zaman domular, ne zaman byyp bu boya gelmilerdi? Kimse
farknda olmad. Tertemiz giyimli, salar taral ocuklar mahallede Kerem
Ustann bahesine benziyor lard.
Mahalleli ilkin Kerem Ustay ok kskand. nsanolunun en aalk yan,
dedikodu iledi durdu. Kerem bu dedikoduyu duydu. Aldrmad. Hi glmsemesi
eksilmedi. Gzlerindeki sevin azalmad. Kerem Usta dedikodulara aldrmadka
mahalleli de gittike aztyordu. Kerem Ustann davranlarnda bir deiiklik
olmad. Herkese kar gene dost, gene sevgi doluydu. Herkesin iine kotu.
Hastalara doktor, ilaszlara ila, alara ekmek buldu. Kaps krlmn
kapsn, dam umuun damn onard.

Bu k belal geti. te bu kta olan oldu. Kerem Ustann yzndeki gl,

belki de mrnde ilk olaraktan dondu kald.
369
lk olaraktan hnerli elleri ilerken titrediler. Kerem Usta kn souunda,
karnda -ok kar yam, bir ay kalkmamt-, bir gece ocuklar gibi nazla
bytt bir aac kesti yakt. kinci gece de ikincisini. Hi kimseye bir ey
sylemiyor, iine kapanyordu. Souk getii, kar kalkt zaman bahede en
kk bir al bile kalmamt. rlplak. Kerem Usta baheden gzlerini
yumarak geti.
Baka bir ey daha oldu, Kerem Ustann bana belalarn en by geldi.
Komular ancak bahara doru fark ettiler Kerem Ustann karsnn yokluunu.
Kadnn adn bile bilmiyorlard. Kerem Ustann aznn bak amazln,
cmertliini yitiriini, ellerinin titreyiini anladlar. Kerem Ustaya acdlar.
Dedikodunun yerini acma, sevgi, dostluk ald. Mahallede Kerem Usta en kt
adamdan bile bir kinli gz grmedi.
Kadn nereye gitmiti?
Trl sylentiler yayld mahalleye. Trl hikayeler uyduruldu. Komular, Kerem
Ustann o deilcikten azn aradlar. Kerem Usta dudaklarn kenetledi de
kimseye bir sr vermedi. Ve ocuklarna gene yle tertemiz bakt. ocuklarn
salar, analarnn varlndaki gibi gene taralyd. Giyitleri gene yunmu
arnm, gene prl prld. ocuklarn yzne en kk bir keder paras
dmedi. Analarnn yokluunu arar bir halleri olmad. Belki ilerinde
sakladlar. Bahede aalar bymeye, iekler oalmaya balad. Gene mahalle,
bahar gzn atnda mis gibi koktu. Ama Kerem Usta hi glmedi. Azn
baklar amad. Bir hzn uuntusu gibi deniz kysndan eve, evden denizin
kysna vurdu durdu. Byle birka yl geti. Ve mahalleli, Kerem Ustann yumuk
yumuk gzel, ekik gzl karsn unuttu. Kerem Ustann susmasndaki kederi
kimse bilemedi. Kadnn scakl Kerem Ustann avularnda, bedenindeydi.
Salarnn kadns kokusu daha ban dndryordu. Ve kadn, Kerem Ustann
gzlerinin nnden hi gitmiyordu. Btn bunlar bana Kerem Usta syledi. Dili
zldnde, denizin kysna oturup gnlerce karsn nne gelene
anlattnda btn bunlar bana en ince ayrntlarna kadar Kerem Usta syledi.
Uyduruyor deilim. Her bir eyi yaparm da Kerem Usta stne hi370
bir ey uydurmam. Allah gstermesin. Bunca yllk dostluumuz var. Duru,
ocuksu, saf mavi gzlerini stme dikip"Bunu bana yapmamalydn," derse ne derim, nerelere giderim sonra?
6
^
Dnyada her eyden vazgeerim de Kerem Ustann dostluundan vazgemem.
16.2.1970
I
371
Bekar Ali
Onu ilk olarak bir lodoslu, yamurlu gnde tandm. Deniz kabarmt. Bizim
buralarda, Meneke yrelerinde deniz kabardnda vapurlar, kk gemiler,
motorlar, kayalklar denizin stnde aslym gibi dururlar. Denizle gemiler
arasna geni bir aydnlk izgisi girer. Deniz karanlk, ok aalarda kprr, stte bir aydnlk genilii, daha stte gmilemi gk, gn stnde de
aslm kalm gemiler. nce deniz tam benim u anlattm gibiydi. Sonra bir
lodos balad. Lodos gittike kpklendi. Bykekmece stnden kara bulutlar bu
yana akmaya balad. Sonra yamur yad. ri taneli, kt kt vuran bir yamur.
Balk motorlar aslm, uarcasna bize doru kamaya baladlar. Lodos
havas Marmarada ne belaldr. Bir tek balk motoru bu havada akta kalmaz.
Balk btn kokular iyi alr, ama en iyi de lodos kokusunu alr. Bir lodos
fslts duymaya grsn balk akta. En iyi balk, en iyi burnu olan, en
iyi burnuyla da en iyi lodos kokusu alan kiidir.
Kara Memet, denizden bize doru kaan motorlar gsteriyor:
"Az daha kabarsm deniz, hepsini alr anakkale Boazna
atar onlar," diyor.
Kara Memet usta bir balk ve Marmaray avucunun ii gibi biliyor. Ve mor
arabn durmadan ekiyor.

"u bataki gelen Bekardr," diyor. "Bizim Bekar Ali. ok iyi olandr. Marmara
Denizi onun gibi bir balk grmemitir. eytan gibidir," diyor. "eytan
gibidir bizim Ali."
372
"Marmara Denizinin dibinde ka balk var, o bilir. Saymtr bizim Ali. Bulunmaz
olandr Ali. yi adamdr."
Sonra deniz kprd, karanlklat. Denizin stn B-ykekmeceden gelen
kapkara bulut kaplad. O gkle deniz arasndaki, gemilerin asl kald k
genilii yitti, gemiler denize indiler. Tam bu srada da Bekar Alinin eski,
maviyle yeil aras boyal motoru geldi iskeleye, yani kprnn altna,
eskilerin Mirmir deresi dedikleri Kkekmece deresinin kysna yanat,
durdu. Bu dere Kkekmece golyle denizi biri-birine balar. Kirli, pis bir
sudur.
Hm gibi bir yamur yayordu. Bekar Alinin elleri m, kpkrmz olmutu.
nce motoru ince bir demir kaza balad. Sonra hi durmadan dolam alarn
amaya koyuldu. Bir iki kiiye merhaba dedi, belki onlar grmeden, alarna
yumuldu. tedeki kahveci ince belli bir kadehte tten bir ay getirdi. Bekar Ali
tten ay grnce glmsedi. Dudaklar, gzlerinin alt ince ince krt.
Tten ay imeden nce avularnda tuttu. ay avularnda bir sre yle kald.
ayn duman kesildi kesilmedi. Ali barda tepesine dikti. Bekleyen kahveciye
barda geri uzatt. Sonra kahveci birka sefer byle daha geldi geldi gitti.
Sonra kayn stnde Bekar Ali tek bana kald, alarn amay srdrd.
Yamur iri taneli, kt kt yayordu. Kam gibi iniyordu Bekarn srtna.
Uzun boyunluydu. Grtlak kemii dar frlamt. Uzun, ince, hep burun
kanatlar titreyen burnu, bir tilki burnu gibi durmadan koku arar duygusunu
uyandryordu insanda.
Yllar yl hep Bekar Aliyi byle grdm. Elleri balk pullarna karm,
almayan alara, derin mavilere bulam grdm. Denizden kaarken hi telal
olmuyordu. Onun iin denizin kabarmas, lodosun kudurmas, alarn dolamas,
yamurun krba gibi srtn dvmesi, ellerinin kpkrmz olup da sonra da apak
kesilmesi, donmas, kannn ekilmesi hep olaand. Motorlarn dalgalarn
altnda kalp batmas, her ey her ey olaand. Bir balkya bakaraktan ok az
iiyordu. Denizin kysndaki gecekondusu gzeldi. Yata, iskemleleri, am
aacndan cilal masas prl prld. Bir tek kt huyu vard, onun iin
dnyada bir tek ey olaan deildi, tuttuu balklar sat373
mak. Balklar satarken elleri titriyordu. Hele biri pazarlk etmeye grsn,
tekmil cinleri bana kyor, uzun, frlak grtlak kemii biraz daha darya
frlyor, kpkrmz kesiliyordu. "Bunlarn, bu balklarn fiyat yok!" diye
baryordu. Ve her tuttuu bal efkatle okuyordu. Bal satarken
bakamyordu bile. Elleri titremekten uuyordu. Bir gn bir ocua kocaman bir
krlangc hediye ederken grdm, hi elleri titremiyordu.
Bir gn bana dedi ki: "Ben dnyann en iyi insanym." Bir ey syleyemedim.
Sonra bunu gelenek haline getirdi. Beni her grdnde, daha merhaba demeden,
"Ben dnyann en iyi insanym," diyordu. nceleri hep aryordum buna. Sonra
arma alkanlm yitirdim.
Bir gn gene denize indim. Gene belal bir yamur yayor, iri taneli. Kt kt
indiriyordu. O gene alarn ayor, kayn dibindeki suda oynayan balklarn
okuyordu. Sadece bir "Merhaba," dedi, baka bir ey demedi. Bekledim, bir ay
smarlad, itim. Dolak alar kprnn kanatlarna serildi, balklar satld,
kahveye oturduk, "Ben dnyann en iyi insanym," demedi Bekar Ali. Bundan sonra
da hi demedi. Ben dncelere daldm, dncelerimi trl yorumlara vurdum. Ali
bir insana yaplmayacak bir ktlk m etmiti? Ali, Allah gstermesin,
hrszlk m yapmt? Kaaklk m, on beinde bir kzn rzna m? Allah
gstermesin... Alinin sngs dmt. Birka gn hi kimseyle konumad.
Bir gn gene yamur yayordu. Kprnn altnda gene elleri alarndayd.
Motorun ii tepeleme balklarla doluyordu. Beni grd, geni, candan, kl
gld. "Ben dnyann en iyi adamym be Yaar Aa," dedi. Ben de sevindim. Yz
bayram iindeydi Alinin. "Heeey be Yaar Aa, ben dnyann en iyi adamym."
Sonra her eyi rendim.

nanr msnz, Recep ld. Havaalannda hamallk yapyordu. ok gl kuvvetli

bir adamd. Bir gecenin iinde oluverdi. Da gibi bir adamd. Da devrilir gibi
devriliverdi. Ana374
doludan akrabalar geldi, lsn ald gtrdler. Karsna, ocuuna bakmadlar
bile. Neyin nesisiniz, diye sormadlar bile. Alt ocuk ve bir kadn, bir
gneli k gnnde, gecekondunun duvar dibinde yle kalakaldlar. Recebin
lsn aldlar, hi kimseye bir ey sylemeden, hi kimseye selam bile vermeden
ly aldlar gtrdler. Hi kimseyle de konumadlar. Yanlarna ynlerine de
bakmadlar. Evine, ocuklarna, karsna bakmadlar. Bir tek szck bile
sormadlar. Bir da banda kalm llerini alrcasma gittiler. Be kiiydiler.
Be paavra yn. nsanda acma duygusu uyandryorlard. nsann iini
actyordu halleri. Her dokunduklar, baktklar yer keder iinde kalyordu.
Recebin ls gidince kars Sultan Ablann yresinden her ey ekildi. Evler,
insanlar, dostlar, tanlar, herkesler, herkesler ekildi. Sultan Abla hastayd.
Bir baca batan baa romatizmalyd. Birinci, ikinci, nc gn nereden
buldularsa, ocuklar ekmek buldular. Belki iki hafta da buldular. Sonra Sultan
Abla evde ne var ne yoksa satt. Her ey bitti. Zaten ok eyleri yoktu. Belki
birka gn a kaldlar. Sultan Abla ne yapacan armt. O gece a
yattlar. ocuklar sabaha kadar saykladlar, aladlar.
Gn douyordu ki, Bekar Ali bir torba scack somunla geldi eve. Bir kilo da
tulumpeyniri almt. Sonra ay da, eker de almt. Bekar Ali evden ayrlrken
evin ii ocuk sesleriyle cvl cvld. Bekar Alinin yz de cvl cvld.
Bundan sonra Bekar Ali daha ok denize kt. Kar demedi, k demedi, frtna,
yamur demedi denize kt. Recebin ocuklarnn evi de bir ku yuvas gibi
cvldad durdu. ocuklarn yz pembeleti, giyitleri gzelleti, yenilendi.
Abla bile son moda bir manto giydi. Maksiye alan. Bekar Alinin elleri daha ok
yarld, kzard, sarard, dondu. Elinde daha ok scak ay bardaklarn
yuvarlad, sonra da bir iite bitirdi. Sonra da yamur altnda, gecenin
karanlnda gece yarlarna kadar motoruyla, alaryla urat.
Bekar Ali bir gn lacivert bir giyitle kahveye geldi. Hseyini arad. Hseyin
hi kimseyle alay etmezdi. Candan, iten bir ocuktu. Alinin kunduralar prl
prld. Beyaz gmleinin stne
375
ok sar bir kra vat takmt. Yaka cebine de gene sar bir mendil sokmutu.
nne gelene sigara datt. Herkese ay smarlad. Hi kimse Aliyi hi byle
grmemiti. Az sonra Hseyin geldi. Ali, Hseyini kahvenin kesine ekti.
Hseyinin yz birden allak bullak oldu. Her szck ona bir krba gibi geldi.
Kk dilini yutuyordu az daha Hseyin. Hibir ey diyemedi. Ancak, "Olur,"
diyebildi kekeleyerek. "Hani sen hi evlenmeyecektin?" diyebildi bir de krk
dkk. "Haydin gidelim."
O akam btn mahallede Bekar Alinin Sultan Ablayla evlendii duyuldu. Bazlar:
"Deli," dedi, "alt ocukla. Bir de romatizmal ayak, bacak. Bir de o kadar gen
deil ki Sultan Abla." "Anas yanda." Bazlar:
"Hani evlenmeye yeminliydi Bekar? Sultan Abla azndan girdi burnundan kt."
Bazlar sustular, yreklerinde tatl bir mutlulukla. Bekar Ali yeni lacivert
giyitleri, boyal yeni ayakkabs, sar mendili, kravatyla bir hafta denize
kmad, mahallede dolat durdu. Herkes onu kutlad.
imdi Menekeye yolunuz derse, tam kprnn altnda eski bir motorun iinde,
mavi yeil alara, sar alara, turuncuya elleri bulanm bir kadnla' bir
erkei alr bulacaksnz. Canl balklar motorun iinde yzmektedir. Okul
nlkl ocuklar da baz baz onlara yardm eder grrsnz. Bunlar, Bekar
Aliyle Sultan Abladr. Bir sevgi, bir dostluk bulutu iinde grrsnz. Her
dokunduklar, baktklar yer sevin iinde kalr.
Baz, yamurlu havalarda, bir kadn denizin kysnda, deniz kudurmuken,
denizi sabrla bekler grrsnz. ok dnceli, ok kederli, ok ac, ok umut
iindedir kadnn yz. Birden bu yz yverir ve teden, alkantl denizden
bata ka bir motor gzkr, bir adama el eder. Bekleyerkadn Sultan Abla,
gelen adam Bekar Alidir.
2.3.1970
376

Ruhi Su ve Seferberlik Trkleri -Kuvay Milliye Destan

nsanolu kendi kendini yaratrken iptida ses vard. Szden nce. nsanolu ac
ekmeye, glmeye, alamaya baladnda, almaya giritiinde iptida ses
vard. Ses sz oldu, trk oldu. Trk, insanolunun btn duygularn kapsad.
Szden nce insanolunun duygularn anlatan yalnz ve yalnz sesti.
Ses att, acyd, sevinti. nsanolu yz binlerce milyonlarca milyonlarca
lm olay, hastalk, ayrlk, yoksulluk olay, sevin, zafer, gzellik olay
karsnda milyonlarca ezgi oluturdu. Bir ezgiyi insanlar insanlara, kuaklar
kuaklara, alar alara tad. Ezgi insandan insana, adan aa getike,
bir suyun altnda yz binlerce yl ykanm akltalar gibi dzeldi,
gzelleti, zenginleti. alar getike, rnein bir lm olayn ele alaym,
lm olay stne her boyun, her kuan, her insann, lm ezgilerine bir
katks oldu. Btn dnyada, her boyda, her halkta, her millette, her ada ayr
ayr ezgiler yapld lm stne. lm ezgilerini halklar zenginletirdi. Bu
zenginleen lm, insanolunun ta yreinin kkyd. Temelde olan bir duygu, yok
olmann acs... Her insan, lm acsn eker. Homeros, lyadada der ki,
dnyada tek lm acs eken yaratk insandr, nk yalnz o leceini bilir,
lmn bilincine varr. Ve insanolu bu kkl acsn alar boyunca,
milyonlarla milyonlarla insann acsyla ezgiletirir, trk yapar. Trklerin
gzelliinin, lmszlnn gc karsnda bizim amzn byk ustalar
arp kalmlardr. Bir Beethoven, bir Mozart,
377
trklerin byklklerine hayranlklarn belirtmilerdir. Her byk ustann
temelinde, byklnde trk yatar. Bach'tan Vivaldi'ye, Prokofyeften
Haaturyana kadar.
Her trk bir toplumsal ya da kiisel olay stnedir. Durup dururken trk
kt grlm deildir. te gc de buradadr trknn. Sz gc de ses gc
de. Sesler de, szler de ilk ktklar gibi kalmazlar, insandan insana, adan
aa deiirler, gzelleirler. rnein "Anavarza at oyna / Kana belenmi
gmlei, / Kyman airetler kyman / Kr karnn bir denei". ldrlen oullar
iin yz binlerce ana bizim Trkmende, oullar stne at yapmlar, bu, kr
karnn denei szlerini kullanmlardr. Krn deneinin, elinden alnma
imgesi yz binlerce ilenmitir. Bu imge bu atta byle, teki atta baka
trl sylenmitir. Ses de yle, gittike, bir imgeye baka baka alar,
insanlar kartka imge son gzelliine erimitir. Bir ses, bir olay
karsnda doar, yaam gibi, zaman getike deiir, olgunlar, gzelleir,
srer gider. Yukarda yazdm dizeler Anavarza adndandr. Anavarza adndan
baka dizeler de alacam ve bu dizeler yukardaki dncemi daha iyi
destekleyecek: "Derviin mendili ala, / Blbl konar daldan dala, / Ben pmeye
kyamadm, /Belemiler ala kana."
Kr karnn bir denei elinden alnnca dnya ortasnda nasl aresiz kalr?
Krn denei onun iin ne kadar nemli. Bir iddet bu. Korkun bir eliki.
Baka, byk bir iddet. Byle byk iddetler, bellein iddetleri deildir,
olamaz. Yaamn iddeti kadar byk iddet hibir yerde olamaz. pmeye
kyamadn kzl kana, ala kana bulamlar. Bu tema, Kozanolu adnda yle
olur: "Karal yalk karas,/ Adana Kozan aras,/ Ben pmeye kyamazdm,/ A
d sng yaras." Karacaolanda da yle olur: "Varp bir ktnn koynuna
girmi,/ u benim pmeye kyamadm." Demem o ki, bir tema, bir ezgi yz
binlerce kii tarafndan alar boyunca ileniyor, ykanyor, doruuna
ulatrlyor.
amz epeyce akll bir a; yaam, dnyay anlamaya, yaamn, dnyann,
insanln, doann, evrenin gizlerini bulmaya alan bir a. Halk denilen,
sonsuz dourgan, yaratc insanla eilmeye balam, halkn ynetime gemesi
iin d378
vlen bir a. Bir de amzda bilimsel sosyalizm dncesi gn nda. Yz
elli yldr dnrler, anhas minhas, sosyalizmi yle tanmlyorlar:
Sosyalizm, insanolunu tm yabanclamalardan, yozlamalardan kurtarp kendi
zne dndrmektir, diyorlar. Burada akla baa, belal bir soru geliyor. Neden
u insan soyunun z? Bu kadar zenginlemi bir yaratn zn nasl tanmlarz?
Bu kadar zenginlemi, her gn deien, gelien, zenginleen bir yaratn? nsan

soyu da doa gibi sonsuz bir yaratclkta, sonsuz bir gelimededir. nsan
soyunun z yaratcldr. Yalnz bu mudur insan soyu? nsann nitelii yalnz
yaratcl mdr? Elbette deil. Daha yzlerce, binlerce nitelii vardr insan
znn, asliyetinin. Btn smrc dzenler ne yapmlar? nsanln,
insanlarn kiiliini ldrp, insanlar kleletirmek iin, zn ldrmeye
almlar. Kiilii ldrlm, klelemi insan, yaratcln yitirmitir.
Sosyalist olarak bizim iimiz, insanl zne gerisin geri evirmektir.
nsanln yaratcln engelleyen, kiiliini ortadan kaldran koullar
bilimsel olaraktan ortadan kaldrmaktr. Dvmz, abamz bu.
nsanl zne geri evirmek bir btndr. inde ekonomik eitlii salamak
var. zgrlk var. nsanl zne evirmek iin binlerce problemle kar
karyayz. Bir de insanln bize kadar getirdii deneyler var. Daha dorusu,
halkn getirdii ve srdrmekte olduu. Doa ilikilerinde getirdikleri, insan
ilikilerinde getirdikleri, srdrmekte olduklar.
amzda birok insanlar halkn yaratp getirdiklerine, srdrmekte olduklarna
birer gere gzyle bakyorlar. Elbette halkn getirdikleri, deien, gelien
insanlk iin bir geretir. Gere olmayan ne var ki deien insanlk iin, bu
ynden baknca. Ama benim sylemek istediim bu deil. Baz ok iyi niyetli
kiiler bile halkn sanatn sanat deil de, salt gere sayyorlar. Onlara ham
birer ara gzyle bakyorlar. Yalnz, amzn ulularndan bir Picasso, bir
arlo hi de yle dnmyorlar halk sanatlar karsnda. Picasso gibi bir usta
halkn sanatndan faydalanmak deil, onu dpedz taklit bile ediyor. Bir zenci
heykeli, bir Trkmen kilimi, bir trk, bir destan eri379
ilmez sanat yaptlardr. Halkn z, kiiliidir. Bu demek deildir ki, ondan
gere olarak faydalanmayacaz. Sonuna kadar insanln getirdii her eyden
faydalandmz gibi, onlardan da faydalanacaz. rnein trklerden,
ezgilerden faydalanmam hibir usta yok. En byk mzik ustasnn en anl
yaptnda bile bir halk ezgisinin etkisini grrz. Bundan kurtulu yok. Bundan
kurtulu, insanlktan kurtulu gibi bir eydir.
Ruhi Su, Seferberlik ve Kuvay Milliye Destan adl plann kabnda diyor ki:
"Hibir alg insan sesinin anlatma gcne sahip deildir." Ruhi Su, bu bilinci
balang yaparak iine giriiyor. Sesini dnyann en gzel algs gibi
kullanarak halkn sanat eserlerine eiliyor. Bir de buna sazn katyor. Saz da
halkn oluturduu bir ses aracdr. Ruhi Su uzun bir mzik eitimi grmtr.
amzn en yeni mzik olanaklarna varm, amzn geldii mzik tekniine
ulam, sonra da sesiyle szyle Anadolu halk trklerine dnmtr. Byk
mzik bilgisi, eriilmez ses gzellii ve ustalyla otuz yldr trklerimizi
btn inceliiyle Ruhi Su syler. Ruhi Su gcnde, abasnda dnyada ancak
birka kii bulabiliriz. Ruhi Sunun ii bu karmakan dnyada g bir itir. Ruhi
Sunun trkleri anlatmas, halkn sonsuz dourganln, yaratcln,
deikenliini anlatmaktan da daha g bir itir. Bugn dnyamzda, teki mzik
dallarnda ynla byk ustalar vardr. Ama trkler dnyasnda adlar parmakla
sayabiliriz. Paul Robeson, Atahu-alpa Yupanki, Germaine Montero, Joan Baez...
Daha birka kii. Bu kadar.
Anadolu, halk kltrlerinin dmlendii bir blgedir. Tarihin, kltrlerin
gelitii, karmat bir toprak parasdr Anadolu. rnein dnyann en zengin
masallar Anadoludan derlenmitir. Anadoluda lyadadan yaayan paralar
bulduumuz gibi, Hint masallarndan da buluruz. Manas Destan da Anadoluda
birok blmleriyle yaar. Tufan Efsanesi de. Anadolu halaylarnda zenci
oyunlarn da buluruz, in oyunlarn da... Anadolu bir sesler, ezgiler
karmaasdr. Byk bir ezgiler zenginlii vardr. Ve bu zengin trkler
dnyasna memleketimizde bilinle tek eilen kii de Ruhi Sudur. Ruhi Sunun otuz
yllk abas bize Anadolu trkler dnyasn kazandrmtr.
380
Anadoluda halk arasnda her zaman nl, byk trk ustalar yetimitir. Ben,
rnein bir Torun Paaya yetitim, bir Cemil Ahmede, bir Memetlili Hakkya, bir
Gebelili Kk Memede. Bunlarn hepsinden de Karacaolann ayn trklerini
dinledim. Hepsi kendince sylyordu Karacaolann trklerini. Bunlar ukurovada
byk nlerdi. Kimsenin aklna Torun Paa ayr sylyor, Hakk baka sylyor
dncesi gelmiyordu. Trk dinlemek de Anadoluda kendiliinden, alttan gelien

bir eitimdi. Herkes biliyordu ki, Torun Paa baka syler, onun sesi, kiilii,
yaps bakadr. Hakk baka syler, onun yaps bakadr. Belki bilinli olarak
bilmiyorlard ama, deneyler onlar buraya getirmiti.
Torun Paa bir da adamyd. Torosta domu bymt. Onun sesi dalara
ormanlara gre olumutu. Onun sesi Toros-lardaki oymaklarn trklerine
almt. Hakkysa ovalyd. Onun sesi de ovaya greydj. ukurova trklerine
almt.
amzn kemanclar, piyanistleri, ses ustalar da mziklerini kendilerince
yorumluyorlar. Dnyamz biliyor ki, her sanat bir kiiliktir. Her kiilik de
yeni bir yorumdur. Bazlar Ruhi Sunun trklerimizi deitirdiini, bambaka
bir ekilde sylediini yazyorlar, sylyorlar. Ruhi Sunun trklerimizi yeni
bir yorumla sylediinin farknda deillerdir. Bilmiyorlar. Bir Torun Paann
bir ezgiyi nasl yorumladn, ayn ezgiyi bir Kk Memedin baka
yorumladn bilmiyorlar. Sanyorlar ki, btn halk bir trky ayn
tekdzelikle bir azdan ayn sylyor. Uzun bir sre Ruhinin trklerini bana
gelen uku-roval delikanllara dinlettim. Bu delikanllarn iinde
niversitelisi de vard, okur-yazar olmayanlar da. lerinden bir teki kp da
Ruhi Sunun syledii ukurova trkleri bizim oralarda sylenen trklere
benzemiyor, bakalatrm Ruhi Su, demedi. nk onlar, byk trk ustalarnn
trkleri kendilerince yorumlayarak sylediklerini biliyorlard.
Trkler biraz halktr, biraz insanlktr. nsanolunun yaln acs, yaln
sevinci, yaln hayranl, yaln gzellii, yaln onuru, yaln ylgsdr. Bu
gzellii Ruhi Sunun byk, usta sesi, btn yalmlyla alardan alr getirir,
alara alr gtrr. Byk ustalarn ii hep bu olmutur. Sava, zaferi
kucaklama381
larda, znts, acs atlarda, sevinci, oyunu manilerde, dncesi
nefeslerde, fkesi, kini yergisi karalamalarda... Trkler dnyas, dnyamz
kadar eitli, zengin.
nsanolu trklere Picasso'nun zenci heykellerine eildii gibi eilirse,
insann zne ulamamz daha kolay olacak. Yeni, grkemli, salkl bir dnyay
yaparken insan soyunun bize kadar getirdiklerini burjuvalar gibi kmseyemeyiz.
u "Primitif" szcnde burjuvalarn halk kmsemesi var gibi geliyor bana.
nsan olarak, aydn olarak, a olarak yitirdiimiz, az da olsa burjuvalarn bu
kmsemesine katlmamzdr. Halkn getirdiklerine gerektii kadar
eilmememizdir. Bereket ki, dnyamzda Ruhi Sular var. Ve onlar byk inatlarn
ateinde inandklar yolda hibir engeli dinlemeden ilerlerler. nsanla
yepyeni syleyiler, trklerin, ezgilerin dourgan zenginliklerini
ulatrrlar.
Seferberlik trkleri Ruhi Suda Avar anasnn admdan daha baka
gzelliktedir. nk Ruhi Su, yeni, usta, byk kiilii olan bir yorumdur.
Seferberlik seferberlik/ Soyka kalsn byle dirlik/ Yaamas irezillik/ Eli
deste gll pamuk. Halkn acs, ektikleri, savaa kar her zamanki sonsuz
nefreti, Ruhi Suda yeniden gmbr gmbr dile gelir. Savatan bilinli nefret,
Ruhi Sunun sesinde younlar. Nzm Hikmetin Kuvay Milliye Destan, Ruhi Sunun
ustalnn szgecinden getikten sonradr ki somutlar, daha byk bir anlam
kazanr. Sesle szn uyuumu bize yepyeni bir Kuvay Milliye anlay getirir.
ki byk ustann el ele veriinde yeni dnyalara, yeni gereklere varrz. Ruhi
Su da btn byk sanatlarmz gibi z yaamn, sanat yaamn talihsizlikler
iinde srdrd. Kt koullar, daha onun yakasn brakm deil. Demek ki, bir
sanatnn ateinin inad hibir engeli tanmyor. Ruhi Su btn engelleri ap
halkna ulat. Bu, zor bir iti. stesinden geldi. Sanatn derinlemesine
olutururken, halkna ulamasn da bildi. Ruhi Sunun, Anadolunun sesi dnya
halklarna da ulaacaktr. Dnya halklar da Ruhi Suyu, bizim halkmz kadar
deilse de, ona yakn sevecektir. Bu er ge gerekleecektir. Bugn deilse
yarn. nk halklar kardetirler ve Ruhi Su halkmzn sesidir.
Mart 1971
382
Cevat Fehmi Bakut in

Yl aklmda deil, kasabadan Adanaya gelmitim. Arif Dino: "Aman iyi oldu, iyi
ki geldin," dedi. "yi ki geldin. Cevat Fehminin bir piyesi oynuyor. stelik de,
stanbuldan gelen topluluk piyesi iyi oynuyor."
Ben o zamanlar hem'gazeteci olarak, hem de piyes yazar olarak Cevat Fehmiyi
biliyordum. Arif Dino ondan birka kere de sz amt ama, o kadar stnde
durmamtk. Arif Bey, bu sefer ondan, piyesinden sz aarken coku iindeydi.
Arif Dino byk bir ressamd. airdi, daha da ok, kltrl, eriilmez zevki
olan bir adamd. Geni kltrnden, inceliinden onunla iliki kuran her kii
faydalanrd. Eski Yunan, eski Yunan tiyatrosunu da ok iyi bilenlerdendi.
Dnyann birka kentinde, bakentinde nl piyeslerin dekorlarn yapmt.
Abidin Dino-nun Abidin Dino olmasnda, Orhan Kemalin Orhan Kemal olmasnda onun
da pay vardr. Benim zerimdeki etkisi, uzun srm bir retmenlik etkisidir.
Btn biletler satlmt. Arif Dino dedi ki: "Ne yapp etmeliyiz, bu piyesi
grmelisin. nk," dedi. "Cevat, usta bir tiyatro yazardr. Trkiyede bu
ustalkta bir tiyatro yazar ve halk adam daha yok. Cevat Fehmi alacak bir
ustadr. O, piyeslerini amzda eski Yunan ustalar salamlnda kurar. O, ne
yazarsa, ite bu klasik, salam kurgudan dolay halk onun piyeslerini tutar.
Hangi kyde, hangi kasabada oynanrsa oynansn, onun piyesleri bu eski Yunan
kurgusundan dolay sevilir."
383
Sonunda biletleri bulup tiyatroya gittik. Arif Dino yanmda, durmadan, piyes
oynad srece onun kurgusunu, kurgunun ieriine uygunluunu anlatt durdu.
Birok eyleri ondan rendiim gibi, Cevat Fehmi Baku-tu da ilk olarak Arif
Dinodan rendim.
1951 ylnda Arif Dinoyla stanbulda bulutum. lk hikayelerimi yazmtm. "Pis
Hikaye", "Bebek", teki kk hikayeler. Hikayeler koltuumda, Arif Beyle doru
Cevat Fehmiye geliyorduk. Bende sonsuz bir inan vard: Bu Cevat Fehmi,
bildiimiz piyes yazar, yllardr tanmadan dost olduumuz Cevat Fehmiyse beni
hemen Cumhuriyete alacakt. Arif Bey de byk bir gvenle: "Cevat bu ii anlar,"
diyordu. "Hikayelerini ona bir vereceim, ertesi gn Cevat seni gazeteye alacak.
Olmazsa onunla birlikte Nadir Nadiye gideriz. Bir yandan seni Nadir Nadiye o
anlatr, bir yandan ben, tamam. Sen hi korkma." Ben hi korkmuyordum. Bunca
yln dostu beni bir ie hi almaz myd? Beni anlamaz myd? Byle piyesler
yazan bir adam benim hikayeleri okur da... stanbula geldim. On be gn sonra da
Arif Dino Adanadan geldi. Benim cebimde iki buuk liram kalm, parklarda
yatyordum. Arif Beyin de hi paras yoktu. Bir akrabaya konuk inmiti. Bir
ikindist bulutuk, yreim azmda, hikayelerim koltuumda Cumhuriyete
yneldik. Cevat Beyi kapda sorduk, izinli dediler. Olamazd. Biz Arif Beyle
bunca yl kurduumuz ie girme, Cumhuriyette yazma hayalinin ykldna m
yanalm, Cevat Fehmiyle tanamadma m yanaym, ks ks Cumhuriyetten dndk.
Arif Bey:
"Hi zlme," dedi, "unun urasnda ne var, bir ay sonra Cevat gelecek, sen de
ie gireceksin."
e gireceim ama, cepte iki buukluk, parklarda gecelemek... Bir ay, ekilir
mi?
Bir hafta sonrayd, Arif Bey benim halimin duman olduunu akm ki:
"Senin hikayeleri ben Nadir Nadiye gtreceim," dedi. "Okursa seni ie alr."
Ben tutturdum ille de Cevat Bey. Sonunda Arif Bey benim hikayeleri koltuklad,
Nadir Nadiye gitti. Aradan ne kadar bir
384
sre geti, imdi aklmda yok. Arif Bey, bana: "Git Nadir Nadiye, seninle
konumak istiyor," dedi. Ben de gittim, Nadir Bey beni hemen ie ald, Doan
Beye gnderdi. Onunla da konutuk. Ben hemen o gn Dou Anadoluya rportaj
yapmaya yola kmak iin hazrlklara giritim. Rportajdan ay kadar sonra
dndm. Yazlarm Cumhuriyette yaymlanm, ilgi ekmeye balamt. Cevat Bey
de izinden dnmt. Byk masasnn banda oturmu, kprdamadan duruyor,
dalm, yalnz, eli, kalemi oynuyor. Bir sre bekledim, ban kaldrd bana
bakt, ne istediimi sordu. Anlattm, hemen ayaa frlad, kolumdan tuttu, beni
yanma oturttu. Biraz aknd ama, belli etmiyordu. nk klm berbatt.
Geziden de yeni dnm, birka ay yaya yol yrmtm Diyarbakr Ovasnda, Van
gl kylarnda.

"retmen misiniz?" diye sordu. Kendimi anlattm. Bama gelenleri bir bir
syledim. "zlme," dedi. Yazlarm sevdiini, birlikte alacamz syledi.
"Ben seni," diye ekledi, "sarn, incecik, ksa birisi belliyordum," dedi.
"Yazlarndan bu izlenimi almm." Ve dostluumuz balad.
Sonradan rendim ki, ii arasnda masasndan kalk, benim kolumdan tutup
masasna oturtuu, kahve sylemesi, iinin en civcivli saatnda benimle bir saat
konumas onun iin olaan davranlardan deildi. O sra gazetede bulunan
arkadalar, Cevat Beyin bu davranlarna ok armlard. Bana kar
davran, her zaman zaten arkadalar artmtr. Bana, altmz on iki
yl boyunca bir alma arkadana davrand gibi deil, bir kardee davranr
gibi davrand. Her kitabmn k, tutulmas onda inanlmaz bir sevin
yaratrd.
Bir yazar m, bir dostu mu anlatyordum. kisi bende karmakar. Yazarl,
dostluu, kardelii, hocal hepsi bir arada.
Bir yazarn kiiliini trl etkenler yapyor. Trl kiilik elikileri bir
yazar oluturuyor. alma arkadalar bilirler ki, o, kaya gibi sert, glmez
birisidir ibanda. Gene alma arkadalar bilirler ki, o iinin dnda
ocuksu, saf, scak, dost bir insandr. elikten bir zrh iinde, yumuack,
dost bir yrek.
385
Ben Cevat Fehmi Bakutu tandktan sonra, ondan hareket ederek, byk sanat
kiiliklerini de tandm. Sanatlk biraz da ocuksulukla at ba gidiyor.
Onunla on iki yllk alma arkadalmzda ne kadar atmamz olmusa, onun
ocuksulu-undan oldu. Ondan ne kadar dostluk grmsem gene onun ocuksu
ynnden grdm. Bir insan, Cevat Fehmi Bakut kadar ocuksu, temiz olmadan bir
usta sanat olamyor.
Aramzdaki dostluun sebeplerini aratrmadm. Sonuna kadar srm bu dostluun
sebebi neydi, nasl balad, dnmedim. Oluveren, stnde dnlmeyen bir ey.
Elbette sebepleri olacak. Hem de nemli sebepleri. Belki biliyorum, belki de hi
bilmiyorum.
O, bir halk adam, bir halk yazardr.
Her yazdn halk lsne vurmak onun inancyd. Belki de alkanlyd.
Halktan renirdi, halka verirdi. Onun iin, "halk anlamaz" diye bir ey yoktu.
ok sanat vardr, eserleri tutmad myd, halk anlamaz yaftasn hemen
yaptrverirler. Cevat Fehmi iin en anlayan halkt. Onun iin hibir zaman,
hibir eyde halk sulamad. Ne politikada, ne sanatta halkn olumsuz yanlarn
bile sulamazd.
Halkn anlay stne bir gazetecilik okulu kurdu. Gazeteci olarak, Cevat Fehmi
Bakutun stnde durursak, sanat olarak, emekilerden yana politikac olarak
onun getirdikleri, kiilii stnde durursak ok ey kazanrz. Onun iin
yaratan ki, var eden ki halkt.
Son yllarda bir piyesi tutmamt. Tutmamt deil, onun alt kadar
sahnede kalmamt. Bundan da zgnd. Bir arkada onu teselli etmek iin: "Halk
anlamad," dedi.
Cevat Bey gld, yumuak, kendine gvenli, alayc: "Yok," dedi. "O yanl. Halk
anlamaz olmaz. Ben ne kusur iledim? Piyesin neresini kt yaptm? Halk anlamaz
olmaz. Bir eyler kardm, belki halkn elini braktm." Halksz hibir ey
olamayacana inanyordu. Sanat olarak da, insan olarak da, gazeteci olarak da
bir aresiz, bir mmknsz ortamda yetiti. Koullarn ok yakndan biliyorum.
Onun koullarnn acs yreimin banda a
386
gibi, bir top a gibi durup duruyor. Sanat olarak da, gazeteci, insan olarak
da yapabileceinin, yetisinin ok azn yapabildi. Buz dalar gibi, onun suyun
altndaki ksm, stndekinden ok bykt.
Zulmedenlerden, hkmedenlerden nefret ediyordu. Hi belli etmeden halktan bir
sanaty, bir insan, koullarn elverdiince tutuyordu. Onun Kadky skelesi
diye bir piyesi var. Benim en sevdiim piyesi budur. Benim iin de bir aheser
piyes. Kirac ve ev sahibi atmas stnedir. Orada apartman sahiplerini Cevat
Fehmi btn hmyla mahkum eder. Smrcl bylesine fkeyle mahkum eden bir
piyes bilmiyorum. Kiracy trl usullerle evinden boyuna ev sahipleri atarlar.
Kirac, nk, dar gelirli biridir. O da baka bir ev bulur. Koullar deiir, o

ev sahibi de atar kiracy. Birinci kovan ev sahibinin bir tiki vardr, hep sa
omzunu oynatr. Ondan sonra kirac ne kadar ev kiralam, ne kadar evden
kovulmusa, kovulurken bir de bakar ki, ne grsn, kovan bir omzunu oynatyor.
ehovda-ki balta sesleri gibi. Cevat Fehmi Bakut, halkn gndeliinden, onun
derinliine gidebilme olanan arard. Piyeslerini byle salam bir temele
oturtmaya alrd.
1963 ylnda Nzm Hikmetle Pariste bulutuumuzda, bana uzun uzun Babaliyi
sordu. Eski arkadalarn teker teker sordu. Cevat Fehmi stne candan konutu:
"Ne talihli adamsn karde," dedi. "Cevat gibi bir adamla almak, hem de on
iki yl, bir talih. nk Babali yer adam. nsan demirden olsa Babaliye on
iki yl dayanamaz. O rportajlar nasl yazmak, yaynlamak imkann bulmusun,
imdi anlyorum."
Sonra Cevat Beyin piyeslerinden sz at: "Onu insan dost, alma arkada
olarak ok severim ama, syle ona, piyeslerini daha ok severim. Ona, bir gn
onu mutlaka greceimi de syle. Piyesleri de Rusyada oynayacak," dedi.
G piyesi Azerbaycanda oynad. Sonra da Nzm Hikmet ld. Yirmi yl nce nisan
aynda gelmitim stanbula. Bir ay sonra da Orhan Kemal gelmiti. Orhan ld.
Doan Nadi ld, Cevat Bey ld. "Kolum kanadm krld" sznn acsna daha
iyi varyorum artk. Birer birer dostlar yitirmek... nsan her
387
sevdiiyle biraz lyor. le le ayakta tkenmek de var. Dost acs aclarn en
beteri olsa gerek. len dostlarn, lm yenen sanatlar olmas, insann
acsn azck yeyniltiyor.
Cevat Fehminin arkasnda koskocaman bir halk dnyas kald. Toplumumuz, gn
getike onun piyeslerindeki bu dnyaya daha yaklaacak, snacak, onu daha
anlayacak, sevecek.
21.3.1971
388
Cmertlik stne
Eyubolu arl sevmezdi. Hogrl bir adamd. ok fkelendii, delicesine
tutulduu eyler vard. Aklnca hep l isterdi. Dostlarndan lsz hogr,
alakgnll olma isterdi. vnenlere ok karyd. vnenleri de ho grrd.
Ylann sevmedii ot, deliinin aznda biter, derler ya, ben onun en vnen
dostlarndan biriydim. Gene de bir kerecik olsun beni krmad. Onunla
dostluumuz aramzda yrekten, szsz, otuz yl srm bir dostluktu.
Dostluumuzun bir iki iyi tan vardr, birisi Ali Uur, birisi de kars
Magdiydi. Bakn Eyubolu ite bu vnmemi duysa buna kzard ama, belli etmezdi,
ho grrd. Benim ona ektirdiklerim oldu, ylesine, takn, ipe sapa gelmez.
Sevinci severdi, sevgiyi severdi. Bir insanda sevinten sevgiden ok varsa, bu
insan bu iki duyguda ne kadar ar giderse gitsin, sevin iinde kalr,
sevgiyle dolar taard. Sevginin arsna attn hi grmedim. Sevgisizlie,
dostsuzlua kzard. Dostsuz kalmaya ierlerdi. Kim ki dostsuzdur, o iyi insan
deildir. Biliyorum, buydu dncesi, ama kimseyi krmamak iin olacak, ya da
sonsuz hogrsnden tr sylemezdi.
Dnyada bir de cmertlii arard, sonsuz, ucu buca olmayan... Cmertlie
hayrand. nsan soyu cmert bir soydu. nsan soyu fedakar bir soy olmalyd. u
dnya insanolunun ok ok abasna laykt. Dnya iin, dnya ve insan
gzellii iin aba, en abalayan insan iin bile olsa olaand. Onun iin,
vnmeyi, ocuka bir ey de olsa ho grmezdi. Dnyay de389
memiz gerekti. Bu gzellii, bu sevinci, bu dost scakln, bu cmertlii, bu
arnn vzltsn, bu trkleri, bu zlemi, bu sevday, bu ak sevday, bu
mavi denizi, iekleri, insan ellerinin sonsuz hnerlerini, insan yreklerinin
snrsz tadn, zenginliini, dememiz, belki yanl, dememiz deil,
minnettarlk duymamz, dnyann sevincine candan, yrekten katlmamz gerekti,
dnya olarak, sevin olarak, bunca gzellik, harikuladelik karsnda yok
olarak, alakgnll, hayran kalarak katlmamz gerekti. Onun iin sevgi
cmertliini tutturmutu. Sevinci, dnyaya hayranl, dnyaya, insana sevgiyi,
aydnla, alakgnllle sevgiyi tutturmutu.
Biz dnyadan gider olduk Kalanlara selam olsun.

te Yunusa bu alakgnlnden dolay tutulmutu. Bu sonsuz cmertliinden. Biz

gidiyoruz bu dnyadan, kalanlar kalacak, onlara bir yrek dolusu sevgiyle selam
olsun. Kalanlara kskanlk yok, hayranlk var. lmde bile yaama katlma var.
Bir gn yrek dolusu sevinebilirsek, bilelim ki, yreimizin sevincine
Sabahattin Eyubolu gelmi oturmutur. Bir daa, bir denize, bir kilime, bir
aaca, bir insan gzne, sana, gzelliine, bir iee sevgiyle dopdolu olarak
bakarsak, bilelim ki, sevgimizi Sabahattin Eyubolu tarmtr, yan bamzda
sevin, kvan iindedir. En sonda, lmde bile cmertti. Kalanlara selam olsun
diyecek kadar. Kalanlara selam olsunda belki birazck boynu bkklk, aresizlik
var gibi. Ama Eyubolu bu aresizliin yanna bile yaklamad, bunu aklndan
bile geirmedi. ok aklma geldi, be karde, bu kalanlara selam olsunda azck
aresizlik yok mu, diyecektim, diyemedim hibir zaman. Krlrd, beni
anlamazd. Bizden yzyllar nce bir kii, bir yaam adam, bir halk adam
geliyor, yreini btn yaam adamlar gibi sonsuzcana ap, btn cmertliiyle
dnya hayranln, cmertliini dnyann stne seriyor. Doru da olsa, insan
onun tekerine ta koyamazd. Eyubolu inatyd, tuttuunu koparan bir kiiydi.
Biliyor musunuz, onunla Pir Sultan stne bir konumamz yirmi be yl kadar,
aralklarla srd.
390
Daha da sryor. Ne yapar yapar kalanlara selam olsunun bir sevgi olduunu, bir
cmertlik olduunu bana kabul ettirirdi.
nat, cmert, sevin, sevgi, dostluk, yaam dolu bir adamd. Ky
Enstitlerini, Ky Enstitleri dncesini yaratanlardan biriydi. Bilmiyorum ne
zamandan bu yana takmt kafasna yaamla olacan her eyin, sanatn,
edebiyatn, eitimin... Tek deer verdii yaamd. Cmerte yayordu, her
ynyle. Doas, insan, dncesi, kitaplaryla. Hem de inancyla. Ve cmerte
datyordu her eyini. Doasn, dncesini, insann, sevgisini, dostluunu,
inanlmaz tattaki, byklkteki sevincini. Sanat olacak, dnya sevinci de olacak
iinde, Yunustaki gibi. Orhan Velideki, Karacaolandaki, Pir Sultan Abdaldaki,
Nzm Hikmetteki gibi. Dnce mi olacak, olumlu, umutlu, dost, yapc. Eitim
mi olacak, doayla insanla har neir, doyunca yaayarak olmal. Bir noktann,
yaam noktasnn yresinde yllarca yaad, rendi, retti. Her eyden bir
sevin karyordu. Ktlklerden Hle. Hapisaneye, ona gidiyordum. zgn
grnyordu ilk dakikalarda. Azck sonra bir sevin seline brakveriyordu
kendini, her eyi unutup.
Birisinde, demir parmaklklar ardnda bozuk yzyle benden zr dilercesine:
"Bana bak," dedi, "bakma bu halime. Altm hapisaneye. Houma da gitmeye
balad. u Magdiyi braksalar da, beni istedikleri kadar tutsalar. Benim
yzmden onun tutuklanmas..."
Magdinin hapisaneye giriini, bu en sevdii insann kendi yznden hapislerde
rmesini bir trl yutamyordu.
"Ne et eyle, insanlara Magdinin hibir suu olmadn syle," diyordu bana.
"Onu braksnlar, beni diledikleri gibi, diledikleri kadar yatrsmlar."
erde, son gnlerde Magdiden baka bir ey sormaz oldu bana. Magdiyle ilk
yllarn anmsarm, Fransadan geldikleri gnleri, o hi kendinden sz etmeyen
adam, boyuna bana Magdiden, Magdiyi nasl sevdiinden sz ederdi.
Birka yl sonra beni bir keye ekti:
"Bak," dedi, "sana kendimden o zamanlar ok sz ettim mi? Magdiden ve benden..."
391
Ne bileyim ben, unutmu gitmiim. Bu dnya cmerti insan, neden ola byk
sevgisinden sz amaktan bylesine ekinirdi. te ben bunu, Eyubolunun bu
ynn bir trl anlamadm. Otuz yldan fazla dostluk ettik. Aa yukar btn
yllarmz birlikte geti, bu yann anlamadm. nsan sevinince deli gibi
sevinmeli, sevince da ta ayaa kaldrmal, fkelenince de yle... Kzd,
bana sylendii, romanlarm iin bile sylendii benim bu taknlklarnd
belki. Anlamadm.
Oyuncaklar da yaamnn iindeydi. Onun iin dnya, yaamak ciddi bir iti. Film
evirmesi, oyuncak yapmas, Nemrut dana gitmesi, fotoraf ekmesi, denizkabuu
toplamas, k-mldaklar, frldaklar yaamd, abayd, sevinti...
Bir gn gelecek, insanlar byle olmayacaklar. ki kitaptan iki dnce krnts
belleyip yaama tepeden bakmayacaklar. Yaamn, doann, insanlarn, insan

gzelliinin, dncenin, yaratmann, insan dncesinin sonsuzluuna, inanlmaz

zenginliine varacaklar. Gzelliin, insan, doa zenginliinin, sonsuzluunun
yannda ne kadar yoksul, ne kadar bcr kaldmz anlayacaklar.
vnmeyecekler. Alakgnllln tadna, gzelliine, zenginliine varacaklar,
dnyaya hayran, sonsuz zenginliine hayran kalacaklar.
te o zaman Sabahattin Eyubolu bir dnya ermii gibi insanlarn karsna,
sevinci, yaama hayranl, yaama tutkusu, en kk ayrcal bile karmayan,
kl krk yaran alakgnlll, aydnl, dnyay dnya yapan salkl,
doadan, insandan her an renen, yaratan dncesiyle dnyamza yeniden
gelecek. te o zaman da bir baka cmert, sevin, sevgi, yrei scack, elleri
hnerli, oyuncak bir Sabahattin Eyubolu kacak, Eyubolunu, "Kalanlara selam
olsun, dedi," diyerek insanlara anlatacak ve insanlar ite o zaman daha iyi,
daha iyi Sabahattin Eyubolunu anlayacaklar. Cmertlii, yaamn getirdii
sevinci, sevgiyi, yrekler dolusu dostluu daha iyi anlayacaklar.
Mart 1973
392
Baldaki Tuz
yle bir bakarsak Veyselin yaamna, iirlerine, ilk bakta onda bir kabul
eden kiiyi grrz. lk bakta Veysel raz, ba-kaldrmayan kii gibi grnr.
Bu belki biraz da Anadolu halknn grntsdr. Anadolu halk da uzaktan byle
grnr, raz ve bakaldrmayan... Zaten'kyllk raz ve bakaldrma-yandr,
kyl asll kimselerde de vardr bu grn. Bir Tols-toyda, bir Tagorda, daha
ne kadar kyl asll kiiyi aklnza getirirseniz getirin, greceksiniz ki,
kyl aslllar, balarndan byk maceralar gememise, bakaldrmyorlar.
Karacaolan-dan Dadalolana kadar iirimiz bakaldrmamtr. Bakaldr-mam ve
deimemitir. Dadaloluna gelince, iir bakla kesilmi gibi ses olarak, hava,
duygu olarak bambaka olmutur. nk Dadalolu anda toplum bakaldrm,
air de bakal-drm ve sesi babayiit bir ses olmutur. Bu ada da halkn
iinden yetien airlerin ou bykl kkl trl etkenlerle
bakaldryorlar. Halkn iinden kan, kyl kkenli yzlerce air, bakaldran
iirler yazyorlar. Veyselin yetime a Cumhuriyetin ilk dnemleriydi ve kyl
yenilmi, kaderine raz bir durgunluk iindeydi. Byk savalardan sonra Anadolu
nekahet gnleri yayordu. Veysel, tekke kkenli bir airdir. Onun mayasnda
kyllk kadar tekkecilik de var. Kyllkten ve tekkeden gelen gelenekleri
birletirmi, iirini yle yapmtr. Veyselin byk ustalar Pir Sultan Abdal,
Yunus, Kul Himmettir. Bunlar kadar da Karacaolandr. Veyselin iirini besleyen
byk kaynaklar ok ynldr. Veysel 1933'lerde Sivasta Ah393
met Kutsi Tecerle, ondan sonra da Sabahattin Eyubolu, Orhan Veliyle
karlamtr. Veysel iin her ses, her sz nereden, kimden gelirse gelsin
nemliydi. O her sese her sze candan kulak verir, kendini olutururdu. Veyseli
tanyanlar bilirler, sonsuz bir iir bilgisi vard. Kendinden nce gelen
ustalar derinlemesine bilirdi. Bir Yunusu, bir Pir Sultan, Karacaolan o kadar
bilen insan belki amzda yoktu. Birok nl Karacaolan iirini ilk olarak
Veyselden duyduk. rnein: "Yar yzne yz yl baksatn az gelir,/ Bin yl dahi
baksan kanan deilim." Veysel sylemeden nce bu gzel Karacaolan iirini
kimse bilmiyordu. Daha nicelerini de bilmiyorduk. Ondan Pir Sultan rendik.
Ondan byk ustalarn gerekten ses ve sz olarak byk yanlarn, kyly,
halk rendik. Veyselin bykl, inanlmaz kadar byk zenginliinde,
bilgisindeydi. Veysel, drt keye kulak vererek, hibir eyi karmadan
renerek, en kk ayrcal ile gemii, gelecei renerek, kendisini
oluturdu. imdi Veyselin bakaldrmasna gelelim. nsanoludur, bakal-dran
bir yaratktr. a, durumu, sosyal tabakas ne olursa olsun, insan
bakaldrandr. zellii budur. Tolstoyun, Tagorun bakaldrmalar az
bakaldrma m? Hani pasif bakaldrmalar, bar bakaldrmalar
kyllktendir. Kyllk en az dalgalanmalara uram bir tabakadr. Veysel
iiri yenilemi, gelenei krmtr. O Karacaolan deildir, Pir Sultan da
deildir. Onun iiri yzeyden gelenee baldr ama, ierik olarak, biim olarak
gelenei krmtr. Veysel ne kadar raz bir kii grnrse de, onun iirinde
zaman zaman, belki de ounlukla bir bakaldrma grebiliriz. Doaya, insana,
tutuculua, Allaha kar... Veysel grm geirmiliin, uzun bir gelenek

yaamln hogrsnde, fkesinin derinindeydi. Veysel en yeni iirlerini

Hasanolanda yazd, hem de en gzel iirlerini. Veysel, yeni bir Veysel olduysa
Hasanolan Ky Enstitsnde oldu. Orada saz retmeni olarak yeni oluan akl
evkli bir kyl dnyasna katld. lk yllarda Hasanolan, yapmann yaratmann
bir sevin akmasmdayd. Veysel de bu akmay iliklerine kadar yaad. Ben
Veyseli o yllarda tandm. Sevinli bir akmadayd. Karacaolan da byle akr
myd, diye sordum Veysele. nce anlamaz gibi yapt, sonra birden gld, uzun
gld,
394
sonra, Karacaolan byle akyamazd fkara, dedi. Onun Ha-sanolan yoktu,
dedi.
Veyseli gelenek getirdi. Gelenein salam kknde Veysel filizlendi, aa
kart, a, dnyay younluuyla yaad. Biz Veysele, Veyselin bize nem
verdii kadar vermedik. Veysel bir sre Ankarada bana durmadan Orhan Veli okuttu
ve anlattrd. nceleri ok nemsemiyordu, bu adamda ne var, diye de ayordu,
bu kadar nem veriyorlar ki... Sonra sonra, az da olsa, Orhann tadna vardn
anladm... Sevdii, Orhandan setii, st ste okuttuu iirleri oldu. iirinin
yenilii, bir yerde gelenekten kopuu, byk iirimize yeni bir halka oluu,
an getirdii yeniliklere Veyselin uzaktan da olsa kulak veriidir. Veysel
makinaya hayrand. Bir iei, bir aac sever gibi bir maki-nay severdi.
Biliyorum, o, aalar durmadan okard, yoklard. Bir seferinde bir otomobili
de merakla tepeden trnaa yokladn grdm. Ne kadar yoklad bilmiyorum,
elini glerek, mutluluk iinde otomobilden ektiini imdiki gibi anmsyorum.
Veysel, bugnn airi olsayd, bugn, dn yaad gibi yaasayd onun iiri
de bugn halkn iinden kan airlerin iiri gibi olurdu. Veyseli iyi okuyanlar
onun inceden de olsa kle yann krarak bir bakaldrma airi olduunu
grecekler. Ve "Dalar iek aar Veysel dert aar"m tadna varacaklar. "Ku
olsan da kurtulamazdn elimden, eer grse idim gz ile seni."
Kkyle birlik adam, raz adam, kabul etmi adam, doaya, insana, almaya,
yaratmaya hayran adam... Elbette bir yandan da bakaldrrd. Kendi kkenine
aykr da olsa, kendi kiiliinin stne yryerek de olsa... nk Veysel
kkyley-di ve kk direnen, her eye karn yaamakta inat eden, btn
ktlklerin, olumsuzluklarn stesinden gelmi, yaamn srdrp amz
yaratm insanlkt. Veyselin bakaldrmas alttan alta bir glmedir belki de.
lle de Veyselde bir bakaldrma bulmak istiyor, buna abalyor demeyin.
Gerekten bu kabul eden kii, bu sonsuz hogrdeki kii glerek, elenerek,
fkelenerek bakaldryordu.
395
Kimi yaya kimi atl Kimi uar ift kanatl Dnya irin baldan tatl Eyvah bal
tuza katm
Byk ustas Yunus gibi Veyselin de glen selam her dem stmzde olacak.
Glen, sevinen, dnyaya hayran, bal tuza katmsak da...
30.3.1973
396
Balk, Edebiyatmza Salkl, Gzel, Yaratc Doay Getirdi
Halikarnas Balksna gelinceye kadar bizim edebiyatmzda pek yle yaayan
doa yoktu. Balk, kii olarak gmbr gmbr bir insand. O, doann bir
paras gibiydi... Bizim edebiyatmza salkl, grdmz, gzel olan doay
getirdi. Yunmu arnm yldzlar, ykntlar, aalar, yryen taan
gkyzn, akarsular, bir utan bir uca akan karanlklar, kular, balklar,
toptan denizi getirdi. Balk bir yaayan, doaya tekmil cokunluuyla
karmaya can atan kiiydi. yi, kendinden, yreinden veren, toprak gibi, ok
cmert bir toprak gibi veren kiiydi. Balky okurken insan doayla
btnlemi, doann gzelliinde atan bir yrek bulur.
Balk hayran bir kiiydi. nsana, tekmil doaya. Onun doas, insanlar, kendi
kiilii gibi yaratc, devingendi. Onda her ey bir hz, bir devinme, bir
yaratmayd. O, edebiyatmzda denizi yaratt. Yepyeni doalar yaratt. Bizim
gen romanmz bu byk ustadan ok ey renmitir.
Sabahattin Eyuboluyla en ok seviirlerdi. Bu, sebepsiz olamaz. Bunca yce bir
sevgi. kisi de insan, doay derinlemesine, en kk ayrntlarna kadar
yaamaya can atan kiilerdi.

Eer Halikarnas Balks denize balamam olsayd, Sait Faik olmazd. Olurdu
belki de, denizi bylesine scack anlatan bir Sait Faik olmazd.
Biz topra, denizi Halikarnas Balksndan rendik. Onun denizi sevmeye
alt kadar biz topra btn ayrntlaryla sevmeye altk.
397
II
Balk bizim iin mutlu, salkl bir balangt. Bizim doulularn temelinde
ou kez soyutlamalar var. Kavramlar, szckleri doann, insann iirinden ok
sevmiiz, ok syle-miizdir. Balk bizim ilk denize, ilk zgr doaya
bilinle, ne yaptn bilerek alan yelkenlimizdir.
Dnya edebiyatnda da ou kez doa bir tpatplktr. Bir basmakalplktr.
Doaya ilk balayan byk ustamz, ilk olarak da basmakalpl ykt. Yeni
kiilii olan, kendi kiiliine benzeyen cokun bir doa yaratt. Balknn
doas kendi sure-tindedir. Bu bir edebiyat iin ele gemez bir talih, bir gzel
balangtr.
Bu gzel, talihli balangtan sonradr ki, bizim edebiyatmz dnyaya yeni,
ayrcal, kiilii olan bir dnya vermitir. Bir Sait Faik, Balk sonrasnn
ulalmaz, gzel bir rneidir. Saidin doas da yaanm, yeni bir doadr.
Sadece yaanm, ama gene de yeter. Hayran olunacak, olunmu bir doann trkcsdr Sait. Balknn dnyas yalnz hayran kalnarak yaanm deil,
birlikte allm, karnda, yamurunda, knda, dalgasnda, gneinde,
frtnasnda i ie kalnm, son damlasna kadar allm, doann emeine
katlnm... Edebiyatmz bundan byle, hi olmazsa edebiyatmzn bir kolu,
doay yaayarak, doayla alarak, bir aln teriyle, doayla almakla
btnlenerek salkl yolunu izecek, dnyaya yeni, iyi rnekler sunacaktr.
Balknn durup dururken Bodrumu Bodrum yapmas, onun yzde yz yaama
hrsmdandr. Balk bugn derinliine yaad gibi, bugne derinliine
katld gibi, dne de yle katlmtr.
19.10.1973
398
Yedi Yrekle Giden
Onu bizim kuak uzun yllar izledi, iirlerini, resimlerini, kiiliini. Yeni,
scak, dost bir hava getirmiti. Bu hava Akademiden, onun yrelerinden halka
halka yaylyordu. Bedri Rahmi havas, Bedri Rahmi rengi, Bedri Rahmi kokusu,
rzgar, yldz... Bu dnyada Bedri Rahminin diyebileceimiz ok eye sahipti.
O cmb iindeki Anadolu kasabalarnn pazarlarna damgasn o vurmutu. Sivas
Pazar onundu. Ege kasabalarnn pazarlar da onundu. Pazarlarn iirde verdi,
resimde, yazda verdi. Pazarlar stne trk de sylerdi. Bedri Rahmi bir
gzelliin, bir doalln, bir ilgin varln stne giderken yedi koldan,
yedi yrekle giderdi. Bedri Rahmideki her ey bir tutkuydu. Delicene, ocuksu
bir tutkuydu.
Bedri bir kasaba m sevdi. Artk her eyiyle Bedri Rahmi oradayd. rnein ben
Mudurnu Pazarn ondan tandm, Mudurnunun resmini ondan grdm, iirini ondan
okudum. Mudurnuya, Mudurnu Pazarlarnn o eriilmez cmbne onun yznden
vardm. Tutulduu Mudurnuyu, pazarn grnce Bedri Rahminin bylesine bir
tutkuyla ne istediini anladm. Evleri, Mudurnunun demir ileri, Mudurnunun
kilimleri, Mudurnu kadnlarnn gzelim balklar, giyimleri eriilmez bir
gzellikti. Bu gzelliin farkna ilk olarak Bedri varyordu. Bir gzelliin
farkna varnca da iiriyle, resmiyle abanyordu. stanbulda Karaba diye bir
semt vardr. O zamanlar bir cmb, renk iinde fkr fikirdi. Kocaman aala399
r, kck iekli dkkanlar, Anadolunun bilmem neresinden gelmi cins cins
adamlaryla. Bedri, Karaba kefetmiti ya, Tophane emesinin de karsndayd
ya Karaba, artk deme gitsin keyfine. Artk iirde, resimde, yazda Karaba
Tophane emesine yklenir, Tophane Karaba semtine, ikisi de birer gzellik
olur karlard.
yice anmsyorum, bir seferinde Gnenden gelmiti. Vay anam vay, ne biim bir
coku iindeydi. "Reisler, Reisler grlmemi," diyordu da baka bir ey
demiyordu. Uzun bir sre Gneni ondan dinledik. Durmadan anlatyordu. Gnende,
insan boyunda, tarlalara dklm, renk renk, ovalarca dolu talar vard.

ylesine gzel, ylesine gz doldurucu, ilginti ki bu talar, bir gn atladm

bir otobse Gnene gittim geldim. "Haklsn Reis," dedim. "Olacak gibi deil."
Artk bizim konumalarmzda Gnende ovalarca serilmi yryen talar bir d,
bir byyd. Bizim iin bir mutluluktu o doa gzellii. Sonra sanrsam Bedri
kaleme sarlm bir de canm bir yaz dktrmt. Yaynlad m yaynlamad m
bilmiyorum. Bilmiyorum, o yaznn rzgarna kaplm gitmitim.
Yedi koldan, yedi yrekle yklenmiti, Gnen talarna. O gnlerde varsa da
Gnen talar, yoksa da Gnen talar.
Szcklerin stne de yle yrrd. Yllar yl, dilinden, kaleminden
drmedii szckler vard, rnein veryansn szc, doludizgin, dktrme,
delifiek szc... Korkun tutkusuyla bu szcklerin de inciini cncn
karrd. karrd demem, bkar demek deil. Kimi insan btn varyla bir eye
yklenir yklenir, sonra da ondan hevesini alr, bkar bir daha da o yne dnp
bakmaz. Bedri Rahmi yle deildi. Bir eyi bir kez sevdi mi, deme keyfine ite
o zaman, dndrr evirir, onun bir mr boyu sevilecek, tutulacak yerini bulur
severdi. Sevdii, otuz yl nce kulland bir szc bugn de kullanrd. Ama
baka trl, bu sefer baka bir tat iinde. iirlerinde de yle, trklerinde,
resimlerinde de yle.
Gnen talarn ok kskanmtm. Gnen talar stne bir yaz dktrmek
isterdim ben de. Sonra o talardan ben de buldum ki bir koskocaman koyak,
yryen talar, bir anlattm bir anlattm Bedriye, at kald. O hi kimseyi
hi kskanmazORHAN ....._
U. HALK KTPHANES
4oo
di. yle biliyorum ki, benim Sor koyandaki Van glne doru akan bir buuk
insan boyundaki talarm kskand. Bir kere benim talarm Sor koyandaki
yeil, krmz topraa, kpkzl, sar, yeil Esrk dana dayamt srtn.
Sonra talarmn morunun stnde de ak benekler vard. Sonra altta bin bir
renkte, deiken Van gl vard. Bedri kskanlndan at deyip de nasl
atlamasn. Ben de onun can damarna basyor, yryen talar renkten renge
boyuyordum. Tutturdu ille de seninle Van glne gidelim, diye. Ha bugn ha yarn
derken ite geldi i byle sonuca dayand. Biliyor musunuz, Sor koya talarn
Bedriye gsteremedim diye ne kadar pimanm. Ne bilir ki insan, lm akla hi
gelmiyor. Hele Koca Reis gibilerinin lm hi akla gelmiyor. Yoksa ne yapar
yapar da onu Sor koyann talarna, Van glnn renklerine, gzelliine
gtrrdm.
Bedri Rahmi stanbulun, biltekmil Anadolunun bir kedisiy-di. Koklamad yer
kalmamt. Koklamad trk, masal, halay, toprak, renk, kilim, kuma, da,
ta, aklta, su kalmamt. En ince ayrntsna kadar doada ve insanda,
insan hnerinde yaamaktayd.
Kilimleri sevdi delicesine, Picasso'dan belki daha da ok. Kendi resminden daha
da ok. Bin yllk Anadolunun el hneri, gz nuru onun retmeni oldu. Paristen,
Picasso'dan daha ok. Kilimlere yknmedi. Kilimleri kendi ustalnn
yalnlnda eritip, kendi kiiliinin ustalnda yourup, yepyeni resimler
yapt. Anadolunun naksn, rengini kendine usta eyledi. Yazmalar? Ya
yazmalar?
Cam bardaklar, aa dibekleri, kepeleri, kaklar, cicimleri...
Sevgiyle, yalnlkla, dostlukla, scaklkla... Anadolunun stnde, Anadoluyu bin
yrekle severek, resminde iirinde bize yepyeni bir kiilik oluturdu. Can
szcn de en ok severdi. Cann koymak, derdi her iki sznn bir ba. Bir
de zoka szcn o icat etmiti. Zokay yutmak. Cann koymaya inanyordu.
Zokay yutmaya da gveniyordu. Zokay yutmam bir kiinin sanatnda... Zokay
yutmak iin Yunus gibi, kendi iinde, "pitik elhamdlillah"t.
401
Aclar, sevgiler, sevinler... tutkular, sonra hnere, yree, dostlua
tutkunluk.
Yukarda Bedri Rahminin bir szc, bir konuyu alnca baaca gtrdn
yazmtm. Buradaki nar var ya, ite o grkemli nar Bedrinin dilinde,
frasnda pelesenktir.
O koca nar ondan ok dinledim. iiri kadar, yazs kadar, resmi kadar
anlatm da gzel, renkliydi. Anlatmnda zengin kiiliinin, ok gzel sesinin

tad vard. Ve yllar yl o koca nar anlatrd. Her yl baka baka, baka,
daha bir baka ynn, tadn bularak... Kim anmsyor imdi acaba, ka, ka
tane Bedri Rahmi nar... Her yl deilse de, ksa aralklarla lnceye kadar
yklendi o koca nara. Ak morlar bile koymutu son gnlerde narna. Bin bir
renkle, yllar yl Bedri Rahmi narn dlemiti. Belki iyi sylemedim. Koca
nar d dnyasna ilemiti, naketmiti binlerce, desem daha m iyi
anlatabilirim.
iirini de ayn kiilikle, kokuyla, tatla resmi gibi dokudu. nsan kokusuyla
ykl, sevgi taan, lk bir bahar yeli gibi dnyamza durmadan bir Bedri Rahmi
esecek. Durmadan dnyamz zenginletirip mutlulandracak.
Ben size bir ey syleyim mi, biz daha Bedri Rahminin tadna varamadk. Ne
kiiliinin, ne scaklnn, ne yalnlnn, ne iirinin, hem de ne resminin.
Ona varmak olanaklarmz da kstlyd yazk. Biliyorum ama gene de yazk, biz o
kadar yaln, o kadar ocuksu, o kadar dzensiz, o kadar dopdolu, o kadar yedi
yrekle... O kadar, o kadar candan olamadk. Daha salkl gelecek kuaklar,
onun rzgarndan gelen kuaklar onu daha iyi anlayacaklar, daha ok sevecekler.
Bedri Rahmi anda yaamann mutluluunun tadn daha ok karabilirdik. Ama
su bizim deil.
26.9.1975
Ka eit Yeil Var?
402
Marifet hi ezilmemek bu dnyada
Ama biimine getirip ezerlerse
Gzel kokmak
Kekik misali
Lavanta iei misali
Itr misali
Yunus misali
Tongu misali
Nzm misali
Neresinden balasam bilmem ki... Ne zaman, nerede tantmz bilmiyorum.
Nasl, nerede tantk, diye de ona da sormutum, dnm, dnm
anmsayamamt. Belki Abi-din Dino tantrmt, belki Sabahattin... kisinden
biri olacak. Tantmz gn hep trkler sylemitik karlkl, birlikte. Bu,
iyice aklmda. Trkler sylememiz sonraki yllarda da olabilir, olabilir de ben
ilk gnk gibi anmsarm. Her karlamamzda trkler sylerdik. En uzun
trklerimizi bundan be yl nce Ankarada Barajda, oralarda dalarn arasnda,
aalkl bir yerde sylemitik.
imdi Bedriyi dnrken, kilimlerden, keelerden, yazmalardan, trklerden, bir
scaklktan, bir dostluktan baka bir ey gelmiyor aklma. rnein Sait Faik
geliyor aklma onu dndke. Bir ho, bir tuhaf kardelii var Saitle
Bedrinin. Sa-idin Mercan Ustas var ya, ite o ustay Bedri anlatmt Saide.
403
I
Sait bir comu, birka gn sonra da, "Al ite Reis, al Mercan Ustay," demiti.
Kocaman, frlak gzlerini aarak, bir ocuk cokusuyla hikayeyi okumutu.
ingenelere Saitle Bedri ortak hayrandlar. Saidin bir hikayesi var, ad
"arya nemem" olacak. Bedri gnlerce o hikayeyi sylemi, okumu durmutu.
Bir gn gene bir aradaydk. Bedri durmadan o hikayeden sz ediyordu. Sait susmu
dinliyordu. Derken Saidin ayaa frladn grdk, selamsz sabahsz yldrm
gibi ekti gitti. Bedri, "Kzdrdk," dedi. "Vallahi de alay ettiimi
sanmtr." Az sonra Be-yolunda Saide rastladm. "Yahu," dedi, "Bedriye bak
amma da benimle alay etti be!"
"Yok be Sait," dedim. "Ne alay be, dilinden drmyor gnlerdir hikayeyi.
nne gelene okuyor, sylyor, anlatyor." "Etme be, sahi mi? Amma da haltettik
be. Bedri daha atlyede mi?"
"imdi ktm, oradayd, atlyede olacak." "Haydi gidelim."
Gittik. Sait Faik gene yle selamsz sabahsz geti kilimli sedire oturdu. Ask
suratn te yana dndrmt. yle duruyordu. St dkm gibi, utanga, sulu.
Bedri de arm, bu delifiee, gelmi oturmu, sulu sulu keye sinmie bir
ey syleyemiyordu. Ben ortada kalmtm, ne yapacam bilemiyordum.

Birden Sait dnd, gzlerini krptrd, glmsedi, Bedri

de glmsedi.
Sait:
"u hikayeyi oku da bir dinleyeyim," dedi.
Bedri:
"Alm da kaan m," diye karlk verdi.
Sonunda hikayeyi ben okudum.
Sait kzd. Ya da kzar gibi yapt, benim okuyuuma. Bir daha da o gece dv
olmad. Hep trkler syledik, iirler okuduk. Orhan Veliyi andk. Orhan Veliyi
Sait anlatt glerek, gevrek sesiyle.
Denizlerin btn gzel yerini biliyordu. Denizlerin en gzel yerini Bedriye
sormalyd. Poyraz kyne Yaprak motoruyla o gtrd Sabahattinle ikimizi ilk
keresinde.
404
Bir keresinde, azgn bir lodosta Knaldan Kalama getik. Reat Nuriyle kz
vard kyda. Reat Nuri byle bir denizde, byle bir kaykla yola kmann
delilik olduunu syledi. Biz dinlemedik. Thilda da vard yanmzda. mz
azgn denize vurduk. Kayk ilerlemiyor, gece karardka kararyor, bizim dmz
kopuyor, kaptanmz dmenin banda aldrmyor, insan boyu akp gelen dalgalara
kar koyuyordu. Kyya ktmzda mz de srlsklamdk. mz de ayakta
duram-yorduk. Eren bize scak ay verdi de cana geldik.
Bir keresinde oraplarn, kilimlerin, cicimlerin, keelerin stndeki naklarn
adlarna taktk. Durmadan ad topladk. Koskocaman bir defter olmutu. O defter
ondayd. Ne oldu bilmem ki...
Her bulumamzda bir anmz yinelerdik. Ya o aar, ya ben aardm. Son olarak
Beiktata iki arkadala daha bir lokantada bulutuk, itik. Gene ilk i, o
anmz yineledik. kimizin de houna gidiyordu bu an, vnyorduk.
Bir gece atlyedeydik, iiyorduk. Sabahattinle Ahmet Hamdi Tanpmar da vard.
Derken gene iirden ald. Tanpnar bir gazel okudu. Sanrsam bu gazel Yahya
Efendidendi. Bir gazel de Sabahattin patlatt. Ahmet Hamdiden gzeller gzeli
bir gazel daha... Bir baka gazel Sabahattinden... Bir tartma ald bu arada.
Halk iiri mi, Divan iiri mi? Biz Bedriyle Halk iiri yann tuttuk. Tanpnar
da Halk iirine bir ey demiyor ama... Nasl oldu nasl olmad, bir yarma gibi
bir ey balad. Sabahattinle Tanpnar bir oldular, biz Bedriyle bir olduk. Bir
onlar ezbere okuyor Divandan, bir biz okuyoruz Halk iirinden, ezbere... Okuma
fasl uzun srd. Biz sonralar bu okumay Bedriyle sabaha kadard, diye
anlatyorduk, sabaha kadar deildi herhalde ama, birka saat srmt.
Bir onlar okuyor. Sabahattin "Var miii?" diye meydan okuyor, bir biz Halk
iirinden okuyoruz, onlara "Var miii?" diyorduk.
Sonunda onlar pes ettiler ve bizi o gece ikembeciye ardlar.
Nedense her karlamamzda o geceyi bir kere anyor, glyor, sonra sonra z
trkmze geiyorduk. Ne zaman, nerede karlasak, anmz her zaman anmyorduk
ama, trkm405
z bir yolunu bulup kulaa kulaa da olsa sylyorduk, yle duyulur duyulmaz.
Sabahattinin hapisliine zlyordu. ok karlatk hapi-sane kapsnda. "Olur
mu, yaplr mu bu abime," diyordu da baka bir ey demiyordu. O oraya
yakmyor, der gibi bir hali vard her zaman.
Bence onu ykan, bir, Sabahattinin hapisanesi, iki, Sabahattinin lm oldu.
Sabahattinin lmn bir trl yutamyor-du. Her eyi, kendi lmn kabul eden
adam, Sabahattinin lmn bir trl kabul edemedi. Ne zaman Sabahattinden
alsa, gzleri doluyor, daha ileri gidilirse alyordu.
Pariste Nzmla grdm onlar. ki tane kocaman ocuktular, az nce oynadklar
baheden soluk solua dnm. Biri balyor, bitirmeden teki sz alyordu.
Biribirlerine anlatacaklar ey o kadar birikmiti ki, acele acele ediyorlard.
yle de bir hzla konuuyorlard ki, arkalarndan yetimek olanaksz bir hal
alyordu. Ama onlar yarm yamalak biribir-lerini anlyorlard. Sonra iir okuma
fasl balad. Nzm yeni iirlerini okuyor, Bedri ona halk iirlerini,
trklerini sylyordu. Durmadan, akan giden, ba dndrc bir hzla, bu iki
insan sanki yllarn boluunu bir anda doldurmaya alyorlard. Biri hapiste
olmasa, teki Akademide bal bir retmen... ki dostun, iki adan kim bilir

ne gzel anlar, alverileri olacakt. imdi bu boa geen gnleri son hzla
doldurmaya alyorlard.
Sonra Bedrinin baka bir gn Nzmn sesini banda aldn duydum. Bir de
Paristeki Nzm filme ekmiti. Ne oldu acaba o filme, o sese?
Bir de Veysel vard. Bir de Mercan Usta. Mercan Usta sahiden vard. Sait Faik
bir sahici Mercan Ustay, Bedrinin dostunu bir gzel yazd... Bedriyi de
mutlandrd, hepimizi de... Bir de Kozanolu trksn severdi. Bir sra ona da
takmt. Hem trksn sylyor, hem resmini yapyordu trknn.
Yaralarm gz gz oldu
Cerrah gzleyi gzleyi
x
406
Bir keresinde beni ok artt. Halbuki Bedri kimseyi artmak istemezdi. yle
bir huyu yoktu. ok yrekten bir adamd. Bir gn bana dedi ki:
"Reis," dedi, "sana bir ey soracam."
"Sor," dedim.
"Yeil ka eit?"
"Ne demek istiyorsun Allah akna sen?"
"Yeil ka eit diye soruyorum sana. Sana gre ka eit yeil var?"
Dndm.
"... ok ok drt eit..."
Bir fra, bir kat ald:
"Seyreyle," dedi... Ak kada yeiller kondurdu. Bir, iki, , drt, be, alt,
yedi, sekiz... Say sayabildiin kadar.
Gzmn nne bir ho, eit eit, hi grmediim yeiller seriliyordu.
"Yeil sonsuzdur Reis," dedi sevinle.
"Belki de..." dedi. "Belki o kadar deil ama, ok yeil olmal dnyada."
"Saylamayacak kadar," dedim.
"Belki... Ama ok ok yeil var dnyada... ok sar, ok turuncu, ok krmz
var. Bulup karmal..."
inin sonsuza kadar uzanan mmknndeydi.
Bir gn onu, ona benzetemediim bir fkede grdm. Bir tanesi hocalna sz
etmiti. Kpryordu. Otuz yla yakn bir sredir tandm Bedriyi hi byle
fkeli grmemitim. Ondan sonra da grmedim.
Resmine dil uzatanlara, iirine dil uzatanlara hi kzma-mt da hocalna
gelince deli divane olmu, gnlerce sylenmi durmutu. "Vay kpekolu kpek,"
diyordu da bir ey demiyordu.
Her karlamamzda onu sevindirirdim. Ya da birlikte sevinir mest olurduk. Ben
ona her yeni karlamamzda yeni bir halk iiri bulur okurdum. Sevmise iiri,
deme keyfine, az kulaklarna varrd. Artk o gn gl glistanlk olurdu
bizim iin... Trkmz bir daha, bir daha sylerdik:
407
Kapda oturmu kurar araba Bugn efkarm var gnlm haraba Kitaplar getir de
elimi basan Senden bakasna demem merlmba.
Heeeeey, Koca Reis...
27.9.1975
Edebiyat ve Politika
408
{Milliyet gazetesi Genel Yayn Mdr Sayn Abdi peki'-nin "Her Hafta Bir
Sohbet" kesinde yer alan konuma)
PEK Yaar, bugne kadar edebiyatta ne yapmak istedin, bundan sonra ne
yapmak-stiyorsun?
YAAR KEMAL Ta ocukluumdan bu yana, kendimi bildim bileli, okur-yazar
deilken bile iir sylerdim. Sonra folklor almalar yaptm. Rportajlar
yazdm. Hikayeler, romanlar yazdm. alma tarzm gsteriyor ki, halktan yana,
halkla birlikte iini gren bir sanatym. Benim kiiliimi ve sanatm halktan
ayrmak mmkn deil. Yirmi yedi yama kadar halk iinde, halkla birlikte
altm. Yani bir kol emekisiy-dim. 1951'de stanbula geldiimde, elimde bir
kitaplk hikaye vard. rnein, benim dnyaya km ilk eserim ince Memed
deildir, "Bebek" hikayesidir. nce Franszcaya evrildi, sonra ngilizceye,
talyancaya, Rusaya, Romenceye, birok dillere. Son yirmi yln dnyada km
birok hikaye antolojisinde "Bebek" hikayesini de buluruz. 17-18 yalarmda

bende sol dnce belirmeye balamt. Sanatm onunla tay gitti, yani paralel.
Ben iki eye inanrm. ki eyin sonsuz gcne, sonsuz yaratclna, sonsuz
deiimine; halk ve doa. Sanatm halkmla birlikte, onun byk yaratcl
ile birlik olarak, onun iin yaparm. Politikam da sanatmdan ayrlmaz. Halka
kim zulmediyorsa, etmise, halk kim eziyor, ezmise, onu kim smrm,
smryorsa, feodalite mi, burjuvazi mi... Halkn mutluluu409
nun nne kim geiyorsa ben sanatmla ve btn hayatmla onun karsndaym.
Benim sanatm, iinden ktm snfn yani proletaryann karlarnn
emrindedir. Ben etle kemik nasl biribirinden ayrlmazsa, sanatmn halktan
ayrlmamasn isterim. Bu ada halktan kopmu bir sanata inanmyorum.
PEK Evet, edebi almalarna daima halka dnk bir dnce hakim oldu ve
bunu da bir yerde politik dnce ile birletirerek yrttn. Bir ara aktif
politikaya da girdin. Sonra da galiba ktn. Neden girdin, neden ktm?
YAAR KEMAL 1960 Anayasasndan sonra Trkiye i Partisi kuruldu. Bu partiyi
kuranlar iilerdi, sendika liderleriydi. Aadan yukar kurulan bir partiydi.
Bu parti kuruluncaya kadarki btn abalarm, almalarm gsteriyor ki, ben bu
partiye girmeliydim. Kendimi mecbur saydm. Mehmet Ali Ay-barn bakan olduu bu
partiye 1962 ylnda girdim. Elimden geldiince de altm. Benim hibir
politik ihtirasm olmad, olmayacak. Bunda kararlym. Amma emekilerin yannda,
lnceye kadar onlarn haklar iin, onlarn ynetime gelmeleri iin sonuna
kadar alacam. Benim btn derdim emeki snfnn bizatihi, yzde yz
ynetime gelmesidir. Sosyalizm, yalnz ve yalnz budur, iilerin adna herhangi
bir tabakann, bln ynetime el koymasn kabul etmiyorum. Emekileri
smrenlere ne kadar karysam, emekiler adna iktidara gelmek isteyenlere de
aa yukar o kadar karym.
Benim iim, emeki ile beraber olmaktr. Emekiler adna iktidara el koymular,
sosyalizmi her zaman yozlatrabilirler, demokrasiyi yozlatrabilirler.
Bilinlenmi emeki, demokrasinin ve sosyalizmin yozlamasna hibir zaman izin
vermez. nk onun kar demokraside ve sosyalizmin uygulanmasn-dadr.
Trkiyede 1950'de halkn oyu ile gerekletirmeye alt demokrasiye ben
biimsel de olsa sayglym.
PEK Yani halkla beraber olmasn m istiyorsun? YAAR KEMAL Halk, 1950
ylnda ne yapt? Kendisini 100 yldr ezen brokrasiyi olanak bulunca oylaryla
ynetimden uzaklatrd. Bana yle geliyor ki, bu gizliden gizliye ileyen,
biimlenen, oluan, emekinin bir kar bilincidir. Biimsel demokrasi, biz de
gzmzle grdk ve yaadk ki, brokrasi410
nin 700 yllk zulmne son verdi. yle geriye dnp baktmzda brokrasinin
jandarmalarnn birer ikence zebanileri olduunu grrz. Bana yle geliyor ki,
Trk halknn brokrasiden ektiini dnyann hibir halk hibir ynetimden
ekmemitir. Yemen lleri, Sarkamlar, 9 yllk askerlikler, zeametler,
timarlar, aarlar ve dayaklar ve hapishaneler, Kuyucu Murat Paalar, Celali
krmlar... Anadolu halk tarihin en byk zulm altnda inlemitir ve frsat
bulur bulmaz brokrasiyi devirmitir. Sonu yanl oldu. Halk brokrasi ile
Demokrat Partiyi semek durumunda braklmt. Halk, hakl olarak DP'yi seti
ve sonu yanl kt. Bu, halkn bilincinin yanl yola ynelmesi deildir,
yneltilmesidir.
PEK Senin istediin sosyalist dzeni halk getirebilecek mi? Buna inanyor
musun?
YAAR KEMAL Benim istediim sosyalist dzeni yalnz ve yalnz halk
getirebilir. Benim istediim sosyalist dzeni halktan baka hi kimsenin
getireceine inanmyorum. Emeki adna, emekiden baka hangi tabaka ve blk
ynetime el koyarsa, halk adna deil, emeki adna deil, kendi adna, kendi
karna ynetime el koymu olur. Sosyalizmi halk getiremezse kimse getiremez.
Sosyalizm, bilinlenmi emekinin kendi eliyle kuraca dzendir. Baka trls
olmaz.
PEK Yani yukardan empoze edilecek bir sosyalist dzeni istemiyorsun, yle
mi?
YAAR KEMAL Byle bir sosyalist dzen olmaz ki... PEK Ne olur?

YAAR KEMAL Ne bileyim ben. Bir ey olur, bir dzen olur amma, emekiler yzde
yz ynetimde deillerse o sosyalizm olmaz. 30 yldan bu yana, sosyaliste
dndm, sosyalizm ve emeki meseleleri zerinde epeyce dndm, epeyce de
okudum, emekiye snf bilinci nasl gtrlr, yani politik bilin nasl
gtrlr? Elbette aydnlar. Aydnlarn okumak, renmek, sosyalist bilince
varmak olanaklar emekiden daha oktur. Yalnz, bu bilin gtrme, emeki adna
ynetime el koymak iin olmamaldr. Emekiler iinden bir brokrat tabaka
yaratmak iin olmamaldr. Bu bilin gtrme ii, emekileri yzde yz ynetime
getirmek iin, gelmeleri iin olmaldr.
411
PEK Bunun Trkiyede olamayacan, hi deilse kolay ve abuk olamayacan
dnenler var. Bunlara baka alternatifler aryorlar, sosyalistler olarak. Bu
gre kar msn, beraber misin?
YAAR KEMAL Ben, yukarda da boyuna tekrar ettiim gibi, emekinin yzde yz
el koymad ynetimin adna sosyalizm demem.
PEK Trkiyede bugn sol, birok paralara blnyor. Bu hususta ne
dnyorsun?
YAAR KEMAL Artk epeyce yalym. Hogrrlkle dnmeyi rendim. Bir blk
sosyalist benim nerdiim yoldan gitmese de, sosyalizme varmak iin, bana kar
olsa da, ben onu kabul ederim. Dncemi bir rnekle daha iyi anlatabilirim
belki. Bugnlerde bir Deniz Gezmi olay var. Ben bu Deniz Gezmi olay ile
birlik deilim. Ayr dncelerde, ayr yollardayz. Yalnz, Deniz Gezmiin
karsna durup dururken, dnmeden, olay derinliine aratrmadan kmam.
Deniz Gezmilerin hareketinin emekinin bilinlenmesine "ne kadar faydas var,
ne kadar zarar var?" bunun zerinde nemle dururum. Byk emeki kitlesinin
bilinlenmesinde Deniz Gezmi hareketi faydal oluyorsa, bu yol benim yoluma
kar da olsa onu tutarm. Tutmasam bile, onlara yardm etmesem bile, hogr
ile karlarm. Ben kk blmlerin, tabakalarn, kk rgtlerin bugn
beynelmilel, sk, korkun bir rgt haline gelmi burjuvazinin karsnda
etkili olabileceklerine inanamyorum. Organize burjuva rgtlerinin, pekimi
smrc rgtlerinin modern kapitalizmin karsna yalnz be yalnz
bilinlenmi, rgtlenmi ii kitlelerinin btnyle kabileceine, etkili
olabileceine, ynetimi ele geirebileceine inanrm.
PEK Yani brokrat aydnlarn sosyalizmi yapmak amacyla iktidara gelmesini
kabul etmiyorsun. Btn konumalarndan bu sonu karlabilir mi?
YAAR KEMAL karlmal. "Trnan var ise ban ka", "kurda neden boynun
kaim demiler, kendi iimi kendim grrm demi." Halkmzn byle szleri ok.
Herhangi bir sebeple ynetimi ele geirmi aydm ve brokrat tabakalar,
emekiler adna, karna bir eyler yapmazlar demiyorum. Bel412
ki bir eyler yaparlar ama, o sosyalizm olmaz, emekilerin ynetimi olmaz.
Brokrasi ynetimi almsa, aydnlar, teknokratlar ynetimi ele geirmilerse,
ekonomi onlarn karlar iin alacak demektir. Emekilerin karlarndan
daha ok. Biz biliyoruz ki, grdk ki, amzda ynetimi ele alm, devlete el
koymu proletarya snf, ynetimi elinde tutamam, brokrasiye kaptrmtr.
Bunun sebepleri vardr. Bilin eksiklii, rgt yetersizlii... Daha bir sr
sebepleri olabilir. Ac olan, korkun olan emeki snfnn kendi ynetimini
baka bir tabakaya kap-trmasdr. amzda devrim yapm emeki snf,
ynetimi baka bir tabakaya kaptrrken onlarn emekilere devretmelerini
beklemek safdillik olmaz m? Belki olur. Belki derya tutua...
PEK Bir iki rnek verebilir misin?
YAAR KEMAL Tabii, Leninin lmnden sonra Sovyetler Birlii emekileri,
ynetimin tmn deilse de byk bir ksmn Staline, Stalinin brokratlarna,
kendi ilerinden km brokratlara, birtakm aydnlara kaptrd. Bugnlerde
Sovyetler Birliinde, ynetimdeki Stalin brokratlaryla emekiler arasnda
kyasya bir sava var. Benim zerinde durduum, btn hayatmda kar koyduum
ve korktuum bir ey var. O da terrizmdir. Halkn zerindeki baskdr. Ben
diktator-yadan dehet korkarm.
PEK Sol diktatoryadan da korkar msn?
YAAR KEMAL Sosyalizmde diktatorya olmamal'. Gerek bir sosyalizmde
diktatorya olamaz, terrizm gerekleemez. Halka bask diye bir ey dnlemez.

rnekler vermek istiyorum. Burjuvalarn demokrasisiyle, proleterlerin

demokrasisini ayn kefeye koyacak deilim. ki demokrasinin ok az biribirlerine benzerlikleri vardr. Gene de benzerlikleri vardr. Burjuva
demokrasisini ele alalm: Bizdeki Sleyman Bey demokrasisini herhalde demokrasi
sayamayz. Bu demokrasinin gerek bir burjuva demokrasisiyle uzaktan yakndan
bir ilikisi yoktur. Benim dediim, ngiliz demokrasisidir. stnde duracam,
ngiliz demokrasisinde zgrlk sorunudur. ngiliz demokrasisinde zgrlk var
m, yok mu? Btn sorun bu. Bir yanyla zgrlk yok. nk ngiliz halk
kapitalistlerce koullandrlyor. Kapitalistlerin elindeki on milyonluk gazete
tiraj,
413
milyonlarca seyircisi olan televizyonlar, milyonlarca dinleyicisi olan
radyolar... Halkn dncesinin stnden bir karanlk gece gibi geiyorlar.
nanlmaz bir bask altna alyorlar dnceleri, duygular. Bu modern aralarla
halklar tutsak klyorlar. 1963 ylnda ngilteredeyken BBC benden konumalar
istemiti. Radyoya on konuma hazrladm. Konumalarm teybe aldlar, cretini
verdiler, hem de ok byk bir cret, fakat yaynlamadlar. O konumalardan
birinde ngiltere iin "elikperde" demitim. Halk cumhuriyetlerine "demirperde"
diyorlard, Ame-rikaya "altnperde", ben de ngiltereye "elikperde"yi yaktrmtm. Epeyce bir sre kaldm ngilterede, ngiltere iin bu dnceye
varmtm. te bu "elikperde"de kapitalizmin btn basksna ramen bir
zgrlk var. ngilterede hi kimse dncelerinden dolay knanmyor,
hapsedilmiyor, basklara uramyor. Bunun sebebi stnde dndm. Niin bu
zgrlk? nk ngilterede uzun yllardan bu yana ynetimde burjuvazi
bulunuyor. Burjuvazinin ekonomik bir temeli vardr. retim aralarna sahip
olduundan ve elindeki bu gce ok gvendiinden ngiliz burjuvazisinin
ynetimde kalabilmek iin baka arelere bavurmasna gerek yoktur. Gene
biliyoruz ki, amzda baka areye bavuran snflar, gcnn byk bir
ksmn yitirmi snflardr. Almanyada proletarya karsnda bunalm
burjuvazi, Nazizm aresine bavurdu. Hitler brokratlar Almanyada korkun bir
bask dzeni yarattlar. tal-yada Mussolini de yle... Proletarya iktidara
yzde yz el koyduu zaman da bir demokrasi gerekleecektir. imdiye kadar
dnyamzn grmedii, tanmad bir zgrlk dzeni kurulacaktr. Ekonomik
eitlik saland zaman, arkasndan mutlaka ve mutlaka politik eitlii de
getirecektir. Btn basklar ekonomik eitsizlii srdrebilmek iindir.
Basklarn temelinde eitsizlikler yatar. imdi brokrasi stnde durmak
istiyorum. Brokrasinin bir zgrlk salayabilmesi iin ne burjuvazi, ne de
proletarya gibi salam bir temeli vardr. O, ynetimde kalabilmek iin korkun
bir bask dzeni kurmak zorundadr. Bu havadaki snfn tek dayana bir bask
rgt kurmasdr. Onun iin brokratlar, nerede kim adna iktidara gelmilerse,
ayakta kalabilmek iin, korkun bir bask rejimi kurmulardr.
414
Unuttum. unu da ekleyeyim: Proletarya ynetime yzde yz el koyduu zaman
dncelerinden dolay hi kimseyi mahkum etmek gereini duymayacaktr. rgtl
proletaryann gc bir zgrlk dzeni, hem de dnyamzn imdiye kadar
grmedii bir zgrlk dzeni kurmaya yetecektir. Bilinlenmi, rgtlenmi
proletaryann, dncesinden, eyleminden dolay kimseyi mahkum etmeye,
insanlarn zgrlklerini kstlamaya bir ihtiyac olmayacaktr.
PEK Ama Sovyet Rusyada bunun aksi yok mu bugn? Aydnlarn, sanatlarn
hrriyetsizlikten ikayetleri...
YAAR KEMAL Dedim ya, dnyada en gerek demokrasi proletaryann ynetime yzde
yz el koyduu zaman olacaktr. Sovyetler Birliinde, eer birtakm insanlar
hapsediliyor-sa, dncelerinden dolay knanyorlarsa, proletarya orada yzde
yz iktidarda deil demektir. Benim inancm, varlacak yere, en abuk, gene
Sovyet emekilerinin sava sonucu varlacaktr. Sovyet emekisi, ne pahasna
olursa olsun brokrasinin son kalntlarn da temizleyecektir. Devrim bir
btndr ve sreklidir. Sovyetler Birliinde emeki her an kendini yeniliyor.
Sovyet emekisi 1917'den bu yana trl unsurlarla, durmadan, yorulmadan
savayor. Sovyet emekisinin, batan bu yana, demokratik abas, sava
kesintisiz srp gidiyor.

PEK Balangta dedin ki, en ok korktuum ey terrizm ve diktatoryadr.

Trkiyedeki bu kukularn ne durumda?
YAAR KEMAL Trkiyede brokrasi, sosyalist dncenin gcnden faydalanarak
yeniden ynetime el koymak istiyor. Bu gcn byk bir terr ve dikta yaratmas
iin bir sebep yok gibime geliyor. Kadim brokratik g, srtn baskya ve
diktaya dayayacana, emekilerle birleir, onunla birlikte ynetime el koyarsa
belki bask ve dikta gereini duymaz. Ya da hafif bir bask ile ynetimi
yrtr. Ben ok korkuyorum ki, Halk Partisinin zulm devrine bir daha dn
olmasn.
PEK O halde ne yapmak lazm?
YAAR KEMAL Anayasay sonuna kadar uygulamak gerek. Hkmetlerin, hangi
hkmet olursa olsun, Anayasay karsna almamas gerekir. AP ynetimi ele
aldndan bu yana
415
Anayasay karsna ald. Gizli ya da ak, Anayasay uygulamamak iin elinden
geleni yapt. Bilhassa ilericilere, sosyalistlere kar inanlmayacak bir bask
dzeni uygulad. 27 Maystan sonra grdk ki, Trkiyede rgt olarak byk
gler ilericilerdir, aydnlardr. lerici Anayasaya dman AP, komprador
burjuvazi, toprak aalan bir daha 27 Mays tuzana dmemek iin ilerici
glerin karsna kar bir rgt, bir g dikmek gereini duydular. Bunun iin
camileri kullandlar. Btnyle gericilii kullandlar. Bu gizli gler, AP'nin
yardmyla Konya olaylarn, Kanl Pazarlar, Krkhanlar yarattlar. Bence her
eyden nce AP ynetiminin ban, kurduu bu rgtler yemitir.
PEK Peki, solun savanda iddet metotlarna bavurulmasn uygun buluyor
musun?
YAAR KEMAL iddet zor yoldur. Her ne kadar kolay ve dz grnyorsa da,
iddet her zaman dolambal, g bir yoldur. nsan mecbur kalmadka iddete
bavurmaz. iddet aresizliktir. Hemen hemen kuruluundan bu yana i Partisi
iindeyim, u on yldr Trkiyede i Partililerin, sosyalistlerin bana
gelenler pimi tavuun bana gelmedi. i Partililer inanlmaz bir baskya,
zulm altnda yaamaya mecbur tutuldular. i Partilileri dvdler, ldrdler,
ilerinden ettiler. Bylesine bir baskya, zulme maruz braklm insanlar
elbette buna kar koyacaklard, koymalydlar. Benim kanm u ki, iddeti
douran iddettir. Biz ok gayret ettik. Daha yeni filizlenen sol, iddete
bavurmasn istedik. Demokratik yollardan emekilere biz bilin gtrrken,
iddetle karlamayalm istedik. Anayasa, bizim emekilere gitmemize, onlara
snf bilinci gtrmemize, rgtlenmemize izin veriyordu. Anayasann tam tamna
uygulanmasn istedik. Yneticilerin iddete bavurmamalar istemekten dilimizde
ty bitti. Biz iddetin iddet douracan biliyorduk. Ben bugnk solun yersel
baz iddet hareketlerini bir savunma sayyorum, hem de en meru bir savunma.
PEK Yani meru yoldan mcadele etmek imkanlar ak tutulsayd, iddet
metotlar...
YAAR KEMAL Zannetmiyorum, olmayacakt... Ben buna inanmyorum ve partinin
iinde olduum iin inanmyorum.
416
PEK imdi Aybar yeni bir parti kurma hazrlklar iinde grlyor.
YAAR KEMAL Ben Aybara gveniyorum. Aybar gerek bir sosyalist. Aybar bizim
politikaclarmz arasnda kendi kiiliine ve dncelerine sayg duymu bir
yiit adam. Bizim amzda bamsz dnmek, bir dncenin kutsallna
kendini adamak, gerekirse kendi stne, kendi hatalar stne yrmek g bir
i. Aybar kendi hatalarmz stne yrm bir insan. Bir sosyalistin ii,
dnyay temelinden deitirmektir. Deitirip de ne olacak? Dnyay ne iin
deitireceiz? nsanlar daha ok mutlu klmak iin. Aybarla bu dnceyi
sonuna kadar paylayorum. Hibir taviz vermeden... O dnce de u: nsan
sosyalizm iin deildir. Sosyalizm insan iindir. Eer sosyalizm, insanlar eit
klmyorsa, mutlu yapmayacaksa, ki bu mmkn deildir, baka yollar aramamz
gerekir. Yahut da sosyalizmin uygulanmasnda bir yanllk var, kendi stmze
yryerek bu yanllarmz dzeltmeliyiz, gzyalarmza bakmayarak.
Savalarmzda tek amacmz, insan soyunun mutluluu olmaldr. Sosyalizm bir
mutluluk arac olmayacaksa ne yapaym ben o sosyalizmi. Sosyalist dnce

bilimsel bir gerektir. nsanlar mutlu yapmamas iin hibir sebep yoktur.
PEK Sosyalist anlaynz nedir? YAAR KEMAL Sosyalizm yaayan bir
eydir, l deil. Her an hayatla tay gitmesi gereken bir dzendir. Her an
yenilenen doada, insan toplumlar da her an yenilenir, deiir. Evren sonsuz
elikilerden ibarettir. En byk eliki, smrenlerle smrlen snf
arasndadr. elikiler her zaman niteliklerini deitirecektir. Ana elikiler
glerini uzun srelerde koruyabilirler. Ama onlarn da nitelikleri deiir.
Bunun iin bugnk deiik dnyamzda bir model sosyalizmin, bir tek modelin
olabileceine inanmyorum. Bir tek model sosyalizmi kabul etmek, Marksist
dnceye, diyalektie aykrdr. Marksist dncenin en yetkili bir adam
saydm Lenin, devrimi yaptktan sonra, ya da devrime hazrlanrken kendi
modelim yaratmaya urat. Btn gerek byk sosyalistlerin kurduklar
sosyalizm kendi yurt gereklerinden, koullarndan domutur. Sosyalizm
modelini, an sosyal, ekonomik, corafik, kl417
trel koullan yaratr. Trkiyenin sosyalizmi, Trkiyenin tarihi, kltrel,
ekonomik, sosyal, corafik koullarndan doacaktr. Sosyalizm durgun, l,
lecek bir dzen olsayd her an yaayan, her an yaratlan, her an yaratan bir
dzen olmasayd, ehh, belki de onun iin bir tek model icat etmek olanan
bulabilirdik. Eer dnyamz bir elden kmasna inisiz, ksz, dzenli,
her yan biribirine benzer bir dnya olsayd, sosyalizmin belki bir tek modeli
olabilirdi. Bu kadar karmak, bu kadar elikilerle dolu bir dnyada bir model
sosyalizm olabileceine inanmak, diyalektikten haberi olmamak demektir. Burjuva
dzenlerinin aa yukar bir modelleri vardr. nk burjuva dzenleri, doaya
kar, diyalektie kar kurulmu lc kurululardr. Yaayan sosyalizmi de bir
model kabul edemeyiz. Onun iin her memleket kendi sosyalizmini br
kurulularn deneylerinden de faydalanarak kendisi kuracaktr.
PEK Sosyalizmde bir model kabul etmediine gre, Trkiye sosyalizmi iin
imdiden bir biim dnyor musun, ya da dnlyor mu?
YAAR KEMAL Uzun sreli bir itir. Bir memleketin sosyalizmini btnyle o
memleketin koullar, o memleketin dnrleri, o memleketin emekileri
kurarlar. Kendine zg sosyalizmin yaratlmas uzun sreli bir abann sonucunda
olacaktr.
PEK Ynetimi ele geirdikten sonra m Trkiye sosyalizmi kurulacaktr
diyorsun?
YAAR KEMAL Hayr. imdiden dnlyor tabii. imdiden olumaya balyor
Trkiye sosyalizmi.
PEK u halde bunun iin nemli olan birikim midir?
YAAR KEMAL Evet, birikim. Nasl emeki snfnn bilinlenmesi bir birikim
sonunda olursa, zg sosyalizmler de birikimler sonucunda, byk abalarla
oluacaktr. Emekiyi bilinlendirme birikimi nasl sosyalizme gemek iin kesin
bir arasa, kendine zg sosyalizmi yaratmak da ona bal bir birikim sonucu
olacaktr.
^ '
PEK Senin edebiyatta yapmak istediin de bu birikime hizmettir denebilir
mi?
YAAR KEMAL Odur. yle dnyorum. Emekileri
418
bilinlendirmek iin uzun yllardan bu yana emekiler arasnda bulunuyorum.
Politika yapan bir adamm. Sanatm da buna baldr. Onun da bilinlendirmeye
yarar olmasn, hem de ok yarar olmasn isterim. Sosyalizm benim iin
insanlar btn yabanclardan artp btn yozlamalardan kurtarp kendi zne
kavuturmaktr. nsann bir tek mi z var? nsann z nedir? Belal bir soru.
Bana yle geliyor ki, insann z, onun yaratcldr. Ortaya gerek, salam
bir insan tarifi koyabiliriz bu yoldan giderek: nsan, yaratc bir mahluktur.
Gene yukarda sylemitim. Evrende iki sonsuz dourgan yaratc g vardr. Biri
insan, br doa. nsan, yaratcln yitirdii gn, doa yaratcln
bitirdii gn her ey bitecektir. Doa da insan da yok olacaklardr. Biz,
sosyalistler olarak insanlar yitirmi olduklar yaratclklarna kavuturmak
amacndayz. Yeryznde en byk abamz budur. nk smrgenlerin ilk ve
balca ileri insanlar kiiliklerinden syrmak olmutur.

PEK Son olarak bir soru soraym Yaar. Genel olarak tartmas yaplan bir
sorun var. Sosyalist bir iktidarn kurulmas iddet yoluyla m olmaldr, oy
yoluyla m olmaldr? Bu tabii ok ematik bir...
YAAR KEMAL Birikim yoluyla olmaldr. imdi udur; bizim Trkiyedeki birtakm
sosyalistlerin de hatalar bu. Kimisi diyor ki, ben oyla gelirim. Elbette en
gzel ey, en makbul ey, proletaryann halkn oyu ile iktidara gelmesidir.
Bundan daha ideal bir ey dnlemez. Yalnz ben ille de oyla gelirim diye
kaideler koymak yanltr, sosyalizme kardr. Ben ille iddet yoluyla gelirim
demek de sosyalist dnceye kart olmak demektir. Kaide konamaz. lle ben
gerilla yoluyla gelirim, dadan inerim, Ankaray igal ederim, yanl bir
dncedir. Marksiz-me kardr. O zaman nedir? O zaman birikim salayacam
ben. i, emeki bilinlenecek ve rgtlenecek, rgtlendii zaman oyla gelir,
oyla gelemezse yle bir koul doar ki, yle gelir. Belki de helikopterle gelir!
imdi arkada, edebiyata gelince; biraz evvel dedim ki, bizim iimiz kendi zne
kavuturmak insanolunu. Ha, edebiyatn bunda byk byk faydas vardr. Mesela
ben Trk aydnlarndan ounun iyi niyetine ramen sosyalizme yardmc
419
olacana inanmyorum. 200 yldr Trk aydn Batnn maymunluunu yapmtr.
Taklit etmitir Baty... Maymun, yaratc deildir. nsana benzer ama, yaratc
deildir. Trk burjuva aydnlar da 200 yldr Batnn maymunluunu yapt iin
200 yl insana bir yardm olmamtr.
PEK Sen maymun olmak istemiyorsun? YAAR KEMAL Evet! Maymunlara kar
dven adam maymun olur mu canm? 200 yldr insan soyuna hibir ey katmam,
ok az ey katm yahut da, ne bileyim ben, karncann sidiini denize yapt
gibi bir ey yapm. Buna da fayda denmez. imdi 200 sene sonra kendi zmze
dnelim, kendi sosyalizmimizi, gerek sosyalizmi kuralm derken, bunlar
karmza geerler bizim. Bu sefer bunlar kendilerine model ararlar.
PEK Bunlar dediin kim?
YAAR KEMAL Aydnlar. Birtakm aydnlar model ararlar. Ya Sovyetler Birlii
modelini ararlar, ya in modelini ararlar. Halbuki Leninin btn abas, kendi
modelini yaratma abas olmutur.
PEK Allende'yi byle kabul eder misin? YAAR KEMAL Ailende benim iin
ideal. Ve dnyadaki btn sosyalistlerin yreine su serpti. nk bir iddia
vard ki, Marksizme kar bir iddiadr bu, "Marksistler iktidara oyla
gelemezler," derler. imdi bu tecrbede Ailende, sonunda yenilse bile, "oyla
gelemez" dncesinin yanl olduunu gstermesi bakmndan byk bir i
yapmtr. Yreime su serpti. "Oyla gelemez." Ne demek oyla gelemez? Gelir.
Gbek ata ata gelir ite. Oyla da gelir, iddetle de gelir, bilmediimiz trl
yollardan gelebilir. Yeter ki, bir birikim olsun, yeter ki, bilin birikimi
olsun, yeter ki, rgt birikimi olsun. Yeter ki, kendi modelini yaratma birikimi
ve almas olsun. imdi benim edebiyatta yaptm ey, edebiyat olarak,
bununla tay giden bir hikayedir. Ben sanat olarak elimden geldiince kendi
kendime, kendi deerlerimize kar yabanclamamaya altm. Bilinli olarak
kendi gereklerimize, kendi insani deerlerimize, kendi kendine sadk kalmaya
altm. Sanatm memleketimin koullarndan, kiiliinden, renginden
ayrmamaya gayret ettim. Her
420
insann bir yourt yiyii var. Her milletin de... Sosyalist insan yeni bir
insandr. Sosyalist sanat yeni bir sanatdr. Bu kendimize dnte, roman
sanatnda birtakm kaynaklara bavurmak zorunluluunu duydum. Dnyann byk
ustalarndan yararlanmak, onlara raklk etmek olaandr. Stendhal'den,
Balzac'tan, Tolstoydan, Dostoyevskiden, Faulkner'dan faydalanmak olaandr.
Dnyann btn kltr deerlerine bavurmak zorundayz. Dnyada tek bamza
yaamyoruz. Amma temel, kendimiz olacaz. Kendi kltr deerlerimiz ile
yetitikten, bydkten, kaynatktan sonra elbette dnya kltrne
bavuracaz, dnya kltr deerlerinden faydalanacaz. Yalnz, kendi kltr
deerlerine srt evirmi bir kimse hibir zaman dnya kltr deerlerinden
faydalanamaz. Bir Trk romancs, bir halk hikayecisi Krolunu nasl anlatr
bilmiyorsa, bir masalcnn ustalna varmamsa, Dede Korkutu okuma-msa,
Yunusu ezberlememise, Karacaolan, Pir Sultan yreinin derinliinde

duyarrimsa, onun bir Homerosu anlayabileceini sanmyorum. Bir Kafka'ya, Bir

ehova, bir James Joy-ce'a varabileceine inanamyorum.
PEK Gene politikaya dnelim mi?
YAAR KEMAL Dnelim.
PEK Sosyalist ynetimin kurulmas iddet yoluyla m, yoksa oy yoluyla m
olmaldr?
YAAR KEMAL Bence byle bir sual sorulmamal bile. lle de oy yoluyla gelirim
diye bir kaide koymak sosyalizme aykrdr. lle de iddet yoluyla gelirim, o da
aykrdr. Mesele, birikim meselesidir. Emekiyi bilinlemek, rgtlemek, onda
ynetime el koyacak birikimi gerekletirmek. te btn mesele bu. Gelecein
koullar bilinmez ki, ynetime nasl gelecei bilinsin. Tahminler yaplabilir
ve bu tahminler her zaman doru kmayabilir de.
PEK ktidara gelmek iin senin hibir tahminin yok mu?
YAAR KEMAL Ben Trkiyede ii kadar kylnn de gcne gveniyorum. Devrimci
yeteneine inanyorum. Ekonomik denge bozulduunda, kyl bugnk durumundan
aa bir yere indiinde Trkiyede devrim gerekleebilir. Ky421
lnn bugn bulunduu durumdan aalara inmesi gn meselesidir, bugnk gidi,
kyly imdiki ekonomik dzeyinde tutamaz.
PEK Sz sz at, unuttuk. TP'ten neden ayrldn sylemedin.
YAAR KEMAL Basit bir gerek. TP niteliini yitirdi. Brokratlarn eline
geti. Emekilerden koptu. Bir aydnlar kulb oldu. Emekilerden yana bir insan
olarak TP'te daha uzun bir sre kalamazdm. Yolcu yolunda gerek. Ben kendi
yoluma, onlar kendi yollarna.
PEK Teekkr ederim.
19.4.1971
422
Kaynaka
Bu kitapta yer alan btn yazlar aadaki kaynaklarda yaymlanmtr: Ant,
1966-1969. Asyal, 1973.
Cumhuriyet gazetesi, 1959-1962,1971. Dost, 1966. Forum, 1970. Halk gazetesi,
1973. Kurtulu, 1965. Milliyet gazetesi, 1971. Milliyet Sanat Dergisi, 19731974. Tas atlasa, 1961. Tpta Yenilikler, 1962. Yeni nsan, 1964. Yeni Ufuklar,
1962,1973. Yergi - Dergi, 1965. Yn,1962,1965.
423
YAPI KRED YAYINLARI / YAAR KEMAL BTN ESERLER
Frat Suyu Kan Akyor Baksana - Bir Ada Hikayesi 1
Karncann Su itii - Bir Ada Hikayesi 2
Tanyeri Horozlar - Bir Ada Hikayesi 3
ince Memed 1
ince Memed 2
ince Memed 3
ince Memed 4
Ortadirek - Dan te Yz 1 Yer Demir Gk Sakr - Dan te Yz 2
lmez Otu -Dan te Yz 3
Demirciler ars Cinayeti - Akasazn Aalar 1
Yusufuk Yusu! - Akasazn Aalar 2
Yamurcuk Kuu - Kimsecik 1
Kale Kaps -Kimsecik 2
Kann Sesi -Kimsecik3
Teneke
Binboalar Efsanesi
Arda Efsanesi
Hykteki Nar Aac
Ylan ldrseler
Deniz Kst
Al Gzm Seyreyle Salih
Kular da Gitti
Filler Sultan
Sar Scak
Anadolu Efsanesi

akrcal Efe
Nuhun Gemisi - Bu Diyar Batanbaa 1 Yanan Ormanlarda Elli Gn - Bu Diyar
Batanbaa 2
Peri Bacalar - Bu Diyar Batanbaa 3
Bir Bulut Kaynyor - Bu Diyar Batanbaa 4
Allann Askerleri
Baldaki Tuz Aacn r
Ustadr Ar Zulmn Artsn
_^ ^_
Atlar
Gkyz Mavi Kald (S. Eyubolu ile)
Yaar Kemal Kendini Anlatyor - Alain Bosquel ile Grmeler
\
^
Ay Kuyumcular / Albert Vidalie - evirenler: Thilda Kemal - Yaar Kemal
YAPI KRED YAYINLARI / YAAR KEMAL BTN ESERLER
YAPI
KRED
YAYINLARI
/
EDEBYAT
Sait Faik Abasyank
Semaver
Sarn
ahmerdan
Lzumsuz Adam
Birtakm insanlar
Kayp Aranyor
Havada Bulut
Havuz Ba
Kumpanya
Mahalle Kahvesi
Son Kular
Alemda'da Var Bir Ylan
Kargan Bala
Mahkeme Kaps Peter Ackroyd
Chatterton
ingiliz Mzii Gilbert Adair
Kapal Kitap
Kulenin Anahtar Adalet Aaolu
Romantik-Bir Viyana Yaz
Yazsonu
lmeye Yatmak
Bir Dn Gecesi
Hayr
Geerken
Toplu Oyunlar I, II, III
Karlamalar
Baka Karlamalar
yle Kargaada Byle Karlamalar
"Fikrimin ince Gl"
Be Kii
Ruh mesi
G Temizlii
Gece Hayatm
Toplu ykler I
Toplu ykler II Samet Aaolu
Btn ykleri Cem Aka
Su ve Ceza
ise, Ki Deil
Olgunluk a lemesi Baln Esir Dt Yer Snmemi Kire Oyun
imparatorluu Glten Akn
Toplu Oyunlar Sabahattin Kudret Aksal
ykler
Oyunlar
Denemeler, Konumalar mer Asm Aksoy
Trke Bir Hayat Hulki Aktun
Bir a Yangn

Son iki Eyll

Erotologya? - Bir Trk Erotologya'sna Giri iin Denemeler
Toplu ykler I
Toplu ykler II Sabahattin Ali
Deirmen
Sra Kk
Yeni Dnya
Kan, Ses, Esirler (Oyun)
Krk Mantolu Madonna
iimizdeki eytan
Markopaa Yazlar ve tekiler
Kuyucakl Yusuf
akc'nn ilk Kurunu etin Altan
eytann Gr Dedii
Kalem Bahelerinden Yedi Hayat
Kadn, Ik ve Ate
Kavak Yelleri ve Kasrgalar Metin Altok
iirin ilk Atlas Seluk Altun
"Yalnzlk Gittiin Yoldan Gelir"
"Bir Sen Yaknsn Uzakta Kalnca" Nurullah Ata
Gnlerin Getirdii - Szden Sze
Karalama Defteri - Ararken
Diyelim-Sz Arasnda
Okuruma Mektuplar - Prospero
YAPI KRED YAYINLARI / EDEBYAT
YAPI
KRED
YAYINLARI
/
EDEBYAT
Gnce (2 cilt)
Syleiler
Dergilerde Yusuf Atlgan
Aylak Adam
Anayurt leli
Canistan
Btn ykleri Ece Ayhan
Mortesi Requiem
Babozuk Gnceler
Aynal Denemeler
Dipyazlar
Sivil Denemeler Kara
Hay Hak! Syleiler
Bir iirin Bakr a Semih Balcolu
nce izdim, Sonra Yazdm Tuna Baltacofjlu
Yeni Adam Gnleri
Sava iinde Bar Seluk Baran
Gz Gelmeden Roland Barthes
S/Z Enis Batur
E/Babii Yazlar
Yaznn Ucu
Bu Kalem Melun
Bu Kalem Bukalemun
Aciz a - Faltalar
Issz Dnme Dolap
Ac Bilgi
Smokinli Berdu
Kum Saatndan Harfler
Baka Yollar Taner Baybars
Uzak lke:
Bir Kbrs ocukluu Vs'at 0. Bener
Dost - Yaamasz
Bay Muannit Sahtegi'nin Notlan
Siyah - Beyaz Yiit Bener
Eksik Talar

VValter Benjamin
Tek Yn
Bin Dokuz Yzlerin Banda
Berlin'de ocukluk lhan Berk
El Yazlarna Vuruyor Gne
Uzun Bir Adam
inferno
Kanatl At
Logos
Poetika Niyazi Berkes
Asya Mektuplar Thomas Bernhard
Odun Kesmek
Bitik Adam
Eski Ustalar
Ses Taklitisi Louis De Bernieres
Yzba Corelli'nin Mandolini Yves Bonnefoy
Olaslk Dndaki Aydn Boysan
Yzler ve Yrekler
istanbul'un Kuytu Keleri Louis Breger
Freud - Grntnn Ortasndaki Karanlk Cihat Burak
Cardonlar
Yakutiler
Zenci Kalnz! Sevim Burak
Ford Mach I
Yank Saraylar
Sahibinin Sesi Michel Butor
Michel Butor stne
Doalamalar A.S. Byatt
em-i Blbln iindeki Cin Julio BaqueroCruz
Mezbahann Mimarisi
^ ^_ Italo Calvino
Grnmez Kentler
Palomar Anton ehov
Yeni Bulunmu Hikyeler
YAP
KRED YAYINLARI / EDEBYAT
YAPI KRED YAYINLARI / EDEBYAT
Evliya elebi
Gnmz Trkesiyle Evliya elebi Seyahatnamesi: istanbul (2 cil!) Asaf Halet
elebi
Btn Yazlar Ayegl elik
Korku ve Arkada Burak erezciolu
Mavi Sal Kz Osamu Dazai
Batan Gne
Mor Bir Serserinin Gezi Notlar Gilles Deleuze - Fe*!ix Guattari
Kafka - Minr Bir Edebiyat iin Osman Deniz
Parola Harbiyeli Aldanmaz OSuz Demiralp
Okuma Defteri
Kutup Noktas
.Kr Okur Mehmet H. Doan
iir ve Eletiri
Tekrarn Tekrar
iir, Bugn
Alak Uu Ahmet Muhip Dranas
Yazlar Sezer Duru - Orhan Duru (haz.)
O Pera'daki Hayalet lhan Durusel
Karakalem Requiem Ferit Edg
Dou ykleri
Yazmak Eylemi
Seyir Szckleri
Kimse
O/Hakkari'de Bir Mevsim

Av
lk
Tm Ders Notlan
Bir Gemide
Eylln Glgesinde Bir Yazd
ite Deniz, Maria
ilk ykler Kaknlar / Bozgun / Devam
imdi Saat Ka
Tuncer Erdem
Hayalifener Moris Farhi
Yabanda Yolculuk VVlliam Faulkner
Abalom, Abalom!
Kurtar Halkm Musa Max Frisch
Stiller Beir Fuad
iir ve Hakikat Memet Fuat
Duyumsanmayan Karanlk Fruzan
Berlin'in Nar iei
Gl Mevsimidir
Parasz Yatl
Balkan Yolcusu
Gecenin teki Yz
Krkyedi'liler
Benim Sinemalarm
Kuatma
Redife'ye Gzelleme
Yeni Konuklar
Ev Sahipleri
Sevda Dolu Bir Yaz Adele Geras
Troya'da Ak Akit Gktrk
eviri: Dillerin Dili
Ada
Okuma Ura
Szn tesi Eser Grson
Edebiyattan Yana Hermann Hesse
NarzissveGoldmund
Boncuk Oyunu
Bozkrkurdu
Gertrud
Rosshalde Doan Hzlan
Sakl Su
Gncelin ars
YAPI
KRED
YAYINLARI
/
EDEBYAT
YAPI
KRED
YAYINLARI
/
EDEBYAT
Mavi Bereli
iir ilingiri
Dzyaz Ayrac
Yalnzlk Kahvesi
Edebiyat Dnencesi Sdk Hidayet
Aylak Kpek
Diri Gmlen
Vejetaryenliin Yararlar
Hac Aga
Damla Kan
Kr. Bayku
Alacakaranlk Kurt Hofmarm
Tboraasjernhard'la Konumalar Park Honan
Shakespeare: Bir Yaam Vecihi Hrku
Bir Tayyarecinin Anlar Meld Kaptana
Ben Bir Bizans Bahesinde Bydm Seyfi Karaba
Dede Korkufta Renkler Gne Karabuda
indim Zaman Bahesine

Zaman Bahesinden Portreler

Zoraki Randevular Park adan Karadeniz
lmsz Adagio'lar Anna Kavan
Buz Hamdi Ko
ocuk lm arklar
Melekler Erkek Olur
ieklerin Tanrs UurKkden
Gemie Alan Pencere
Dlerin Gnbatm
Uzun Gecenin Tutsaklar - Bar Dernei Cezaevi Gnl (1982)
Kuular, Kanallar, Salkmstler Onat Kutlar
ishak D.H. Lawrence
Lady Chatterley'in Sevgilisi
Jean Leproux
Renee Vivien'den
Kerime'ye Mektuplar Amin Maalouf
lmcl Kimlikler
Semerkant
Afrikal Leo
Tanios Kayas
Yznc Ad
Dounun Limanlar
Uzaktan Ak Jamal Mahjoub
Raid'in Drbn NasuhMahruki
Bir Hayalin Peinde - Yedi Zirveler
Bir Dacnn Gncesi
Everesl'te ilk Trk
Asya Yollar, Himalayalar ve tesi Giorgio Manganelli
Dzyaznn ince Sesi Alberto Manguel
Okumann Tarihi Nezihe Meri
Korsan kmaz
Yandrma
Toplu ykler 1
Toplu ykler 2
Toplu Oyunlar Gustav Meyrink
Golem lhan Mimarolu
New York Kap D Sanat Robert Musil
Yaarken Alan Miras Rauf Mutluay
Sebiller Su Vermiyor Fethi Naci
Trk Romannda lt Sorunu Eletiri Gnl - I (1980 -1986)
Gcn Yitiren Edebiyat Eletiri Gnl - 11(1986-1990)
Roman ve Yaam - Eletiri Gnl -(1991-1992)
"Dnya Bir Glgeliktir"
YAPI K R E D
YAYINLARI
EDEBYAT
YAPI KRED YAYINLARI / EDEBYAT
Reat Nuri'nin Romancl
Sait Faik'in Hikyecilii Emin Nedret li (haz.)
evket Rado'ya Mektuplar Behet Necatigil
Erturul Facias
Btn Radyo Oyunlar
Serin Mavi
Dzyazlar -2
Mektuplar Ahmet Oktay
Gece Defteri
airin Kan / Yaznsal Eletiriler 1 -1954/2000
Anlatlarn Aynas Emin zdemir
Dilin te Yakas Tezer zl
Eski Bahe Eski Sevgi
Yaamn Ucuna Yolculuk

ocukluun Souk Geceleri

Kalanlar
Zaman D Yaam Mahir zta
Ruh ikizini Arar
Souma
Korku Oyunu
Ay Gzetleme Komitesi
Bir Arzuyu Beslemek Orhan Pamuk
istanbul-Hatralar ve ehir Georges Perec
Yaam Kullanma Klavuzu
Dodum Robert Pinget
Fantoine ile Agapa Arasnda
Sorgulama
Msy Songe Jan Potocki
Hafz'n Yolculuu Marcel Proust
iek Am
Gen Kzlarn Glgesinde
Guermantes Taraf
Mahpus
Sodom ve Gomorra
Svvann'larn Taraf
Albertine Kayp
Yakalanan Zaman evket Rado
Szn Gelii Alain uella-Villeger
Pierre Loti:
Gezegen Seyyah Oliver Sacks
Karsn apka Sanan Adam
Sesleri Grmek
Renkkrleri Adas
Uyanlar J.O. Salinger
Franny ve Zooey
avdar Tarlasnda ocuklar
Dokuz yk
Ykseltin Tavan Kiriini Ustalar... Aye Sarsayn
ok ey Yarm Hl Bruno Schulz
Tarn Dkknlar Isaac Bashevis Singer
Toplu ykler
Meuga Philippe Sollers
Stdyo Luan Starova
Keiler Dnemi
Babamn Kitaplar Mine St
Adalet Cimcoz - Bir Yaamyks Denemesi
Be Sevim Apartman Cemal Sreya
apkam Dolu iekle ve iir zerine Yazlar
Gnler
"Gvercin Curnatas" Konumalar, Soruturma Yantlar
On Gnn Mektuplar Ferhan ensoy
FerhAntoloji Levent entrk
iaretnameve intermezzo Viktor klovski
Zoo
YAPI
KRED
YAYINLARI
/
EDEBYAT
YAPI
KRED
YAYINLARI
/
EDEBYAT
lk Tamer
Yaamak Hatrlamaktr
Alleben ykleri Ahmet Hamdi Tanpnar
Mahur Beste
Be ehir
Huzur
Saatleri Ayarlama Enstits
Yahya Kemal
Mcevherlerin Srr

Edebiyat Dersleri
Btn ykleri Elin Tapan
Ben Mutlu Bir Down Annesiyim
Devam Eden Hikyemiz Ali Teoman
Pervaneler
Uykuda ocuk lmleri Semih Tezcan
Dede Korkut Ouznameleri zerine Notlar Asl Tohumcu
Abis Meral Ata Tolluoglu
Babam Nurullah Ata Mahmud Nedim bin Tosun
Aba Vedat Nedim Tr
Yllar Byle Geti Ahmet Nedim Servet Tr
Nevhz'in Gnl Ibn Tufeyl - Ibn Sina
Hay Bin Yakzan Bedrettin Tuncel
Seme Yazlar Ayfer Tun
Aziz Bey Hadisesi
Maara Arkadalar
Bir Maniniz Yoksa Annemler Size Gelecek
Ta-Kt-Makas Gven Turan
Yazyla Yaamak
D Gnler
l
Hesabali Turan
Bir Eitimcinin yks Serdar Turgut
ahsi Bir New York Biyografisi Cahit Uuk
Bir imparatorluk kerken... Anlar
Erkekler Dnyasnda Bir Kadn Yazar -Silsilename I
Yllar Sadece Say - Silsilename II Faruk Ulay
Amber
Beldeler Kitab
Tuhaf insanlar Zaman Kemal Uluer
Baucumda Hayat Mutlu Bir lmn Gncesi Mna Urgan
Virginia Woolf
D.H. Lawrence
Bir Dinozorun Anlar
Bir Dinozorun Gezileri Tomris Uyar
ipek ve Bakr
Gzel Yaz Defteri
Gndkm I - Bir Uyumsuzun Notlar
Gndkm II - Bir Uyumsuzun Notlar
demeler ve ahmeran Hikyesi Artun Unsal
Benim Lokantalarm
Kmil ile Meryem'e Dair Fikret rgp
Dosdoru Gnlk Orhan Veli
airin ii - Yazlar, ykler, Konumalar Bern Witte
VValter Benjamin Hseyin Cahit Yaln
Tandklarm Murat Yaln
" *
Akmumya
Hafif Metro Gnleri
ima Klavuzu
YAPI
KRED
YAYINLARI
/
EDEBYAT
YAPI
KRED
YAYINLARI
/
EDEBYAT
Sadk Yalszuanlar
Srl Tulalar Mehmet Yan
Soydanz Balk Burcu
Kozmopoetika - Yazlar, Syleiler,
Deiniler (1978-2001) Stefanos Yerasimos
Sultan Sofralar-15. ve 16. Yzylda
Osmanl Saray Mutfa iir Erkk Ylmaz
Abdullah'n Ablas
Enayi Bir Ak brahim Yldrm

Bkn ve Orta Halli - Cinayet, lke, Cinnet

Tahsin Ycel
Yazn, Gene Yazn
Alntlar
Tartmalar
Sylemlerin iinden
insanlk Gldrsnde Yzler ve Bildiriler
Yaznn Snrlar
Yapsalclk
Salaklk stne Deneme
Yz ve Sz
Binbir Gece Masallar (8 cilt)
YAPI
KRED
YAYINLARI
/
EDEBYAT
,t SS!lAofi^5jg
Kuyu N
:
fp.nH No:
JA13&
Konu No: Kayt No:
KTAP CEB
Z.bt?
Baldaki Tuz, Aacn r, Ustadr Art ve Zulmn Artsn Yaar Kemal'in
gazetelerde, dergilerde yaynlanm toplumcu ve gereki bir bak asyla
kaleme ald yazlarndan ve konumalarndan derlenmitir. Onun dnce ve
yazarlk servenine tanklk eden bu yazlar halkn yllardr iine srklendii
karanln belgeleridir.
"Dnyay sonuna kadar demek... alarak, kitaplarn, trl insanlarn. Doann
macerasna katlarak, yoksul, ac ekerek demek. Ama dnyay sonuna kadar
demek. liklerine kadar btn younluuyla demek. Krk yllk yolda yaprak
kmldasa, yreinin banda duyarak, dnyann acsna, sevincine katlarak
demek."
Yaar Kemal
Kapaktaki Resim: mer Ulu
ISBN 975-08-0751-0
9 "789750 807510
Yaar Kemal _ Baldaki Tuz
Merhabalar
Buraya Yklediim e-kitaplar Aada Ad Geen Kanuna stinaden
Grme zrller in Hazrlanmtr
Ekran Okuyucu, Braille 'n Speak Sayesinde Bu Kitaplar Dinliyoruz
Amacm Yayn Evlerine Zarar Vermek Deildir
Bu e-kitaplar Normal Kitaplarn Yerini Tutmayacandan
Kitaplar Beyenipte Engelli Olmayan Arkadalar Sadece Kitap Hakknda Fikir
Sahibi Olduunda
Aada Ad Geen Yayn Evi, Sahaflar, Ktphane, ve Kitaplardan Temin
Edebilirler
Bu Kitaplarda Hi Bir Maddi karm Yoktur Byle Bir eyide Dnmem
Bu e-kitaplar Kanunen Hi Bir ekilde Ticari Amal Kullanlamaz
Bilgi Paylatka oalr
Yaar Mutlu
Not: 5846 Sayl Kanunun "altnc Blm-eitli Hkmler " blmnde yeralan "EK
MADDE 11. - Ders kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim
ve edebiyat eserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas yoksa hibir
ticar ama gdlmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veya nc
bir kii tek nsha olarak ya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu,
vakf veya dernek gibi kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill
alfabesi ve benzeri 87matlarda oaltlmas veya dn verilmesi bu Kanunda
ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibir ekilde

satlamaz, ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz ve

kullandrlamaz. Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin
bulundurulmas
ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur." maddesine istinaden web sitesinde
deneme yaynna geilmitir.
T.C.Kltr ve Turizm Bakanl Bilgi lem ve Otomasyon Dairesi Bakanl
Ankara
Bu kitaplar hazrlanrken verilen emeye harcanan zamana sayd duyarak
Ltfen Yukardaki ve Aadaki Aklamalar Silmeyin
Tarayan Yaar Mutlu
Yaar Kemal _ Baldaki Tuz